Subandhu: Vasavadatta Based on the edition by Jaydev Mohanlal Shukla: VÃsavadattà of Subandhu, Jodhpur 1966. Input by Christian Ferstl [GRETIL-Version vom 16.9.2015] NOTE: Square brackets: as printed in Shukla's edition Round brackets: corrections of misprints Proper names are capitalized #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ oæ namo bhÃratyai || karabadarasad­Óam alikhaæ bhuvanatalaæ yatprasÃdata÷ kavaya÷ / paÓyanti sÆk«mamataya÷ sà jayati sarasvatÅ devÅ // SuVas_1 // khinno 'si mu¤ca Óailaæ bibh­mo vayam iti vadatsu Óithilabhuja÷ / bharabhugnavitatabÃhu«u gope«u hasan harir jayati // SuVas_2 // kaÂhinataradÃmave«ÂanalekhÃsandehadÃyino yasya / rÃjanti valivibhaÇgÃ÷ sa pÃtu dÃmodaro bhavata÷ // SuVas_3 // sa jayati himakaralekhà cakÃsti yasyotsukomayà nihità / nayanapratÅpakajjalajigh­k«ayà Óirasi rajataÓuktir iva // SuVas_4 // bhavati subhagatvam adhikaæ vistÃritaparaguïasya sujanasya / vahati vikÃsitakumudo dviguïaruciæ himakarodyota÷ // SuVas_5 // vi«adharato 'py ativi«ama÷ khala iti na m­«Ã vadanti vidvÃæsa÷ / yad ayaæ nakuladve«Å sa kuladve«Å puna÷ piÓuna÷ // SuVas_6 // atimaline kartavye bhavati khalÃnÃm atÅva nipuïà dhÅ÷ / timire hi kauÓikÃnÃæ rÆpaæ pratipadyate d­«Âi÷ // SuVas_7 // hasta iva bhÆtimalino laÇghayati yathà yathà khala÷ sujanam / darpaïam iva taæ kurute tathà tathà nirmalacchÃyam // SuVas_8 // vidhvastaparaguïÃnÃæ bhavati khalÃnÃm atÅva malinatvam / antaritaÓaÓirucÃm api salilamucÃæ malinim Ãbhyadhika÷ // SuVas_9 // sà rasavattà nihatà navakà vilasanti carati no kaÇka÷ / sarasÅva kÅrtiÓe«aæ gatavati bhuvi vikramÃditye // SuVas_10 // aviditaguïÃpi satkavibhaïiti÷ karïe«u vamati madhudhÃrÃm / anadhigataparimalÃpi hi harati d­Óaæ mÃlatÅmÃlà // SuVas_11 // guïinÃm api nijarÆpapratipatti÷ parata eva saæbhavati / svamahimadarÓanam ak«ïor mukuratale jÃyate yasmÃt // SuVas_12 // sarasvatÅdattavaraprasÃdaÓ cakre subandhu÷ sujanaikabandhu÷ / pratyak«araÓle«amayaprabandhaæ vinyÃsavaidagdhyanidhir nibandham // SuVas_13 // #<1)># abhÆd abhÆtapÆrva÷, sarvorvÅpaticakracƬÃmaïiÓreïÅÓÃïakoïaka«aïanirmalÅk­tacaraïanakhamaïi÷, ï­siæha iva darÓitakaÓipuk«etradÃnavismaya÷, k­«ïa iva k­tavasudevatarpaïa÷, nÃrÃyaïa iva saukaryasamÃsÃditadharaïÅmaï¬ala÷, kaæsÃrÃtir iva janitayaÓodÃnandasam­ddhi÷, Ãnakadundubhir iva k­takÃvyÃdara÷, sÃgaraÓÃyÅvÃnantabhogÅcƬÃmaïira¤jitapÃda÷, varuïa ivÃÓÃntarak«aïa÷, agastya iva dak«iïÃÓÃprasÃdhaka÷, jalanidhir iva vÃhinÅÓatanÃyaka÷ samakarapracÃraÓ ca, hara iva mahÃsenÃnuyÃto nirjitamÃraÓ ca, merur iva vibudhÃlayo viÓvakarmÃÓrayaÓ ca, ravir iva k«aïadÃnapriyaÓ cchÃyÃsantÃpaharaÓ ca, kusumaketur iva janitÃniruddhasaæpad ratisukhapradaÓ ca, vidyÃdharo 'pi sumanÃ÷, dh­tarëÂro 'pi guïapriya÷, k«amÃnugato 'pi sudharmÃÓrita÷, b­hannalÃnubhÃvo 'py anta÷sarala÷, mahi«Åsaæbhavo 'pi v­«otpÃdÅ, ataralo 'pi mahÃnÃyaka÷ rÃjà CintÃmaïir nÃma | #<2)># yatra ca ÓÃsati dharaïimaï¬alaæ chalanigrahaprayogà vÃde«u, nÃstikatà cÃrvÃke«u, kaïÂakayogo niyoge«u, parÅvÃdo vÅïÃsu, khalasaæyoga÷ ÓÃli«u, dvijihvasaÇg­hÅtir Ãhituï¬ike«u, kara[ccheda÷ kÊptakara]grahaïe«u, netrotpÃÂanaæ munÅnÃæ, rÃjaviruddhatà paÇkajÃnÃæ, sarvabhaumayogo diggajÃnÃæ, ÓÆlasaæyogo yuvatiprasave, agnitulÃÓuddhi÷ suvarïÃnÃæ, du÷ÓÃsanadarÓanaæ bhÃrate, karapatradÃraïaæ jalajÃnÃæ, param evaæ vyavasthitam | mahÃvarÃho gotroddharaïaprav­tto 'pi gotroddalanam akarot | rÃghava÷ pariharann api janakabhuvaæ janakabhuvà saha vanaæ viveÓa | bharato 'pi rÃmadarÓitabhaktir api rÃjye virÃmam akarot | nalasya damayantyà militasyÃpi punar bhÆparigraho jÃta÷ | p­thur api gotrasamutsÃraïÃd vistÃritabhÆmaï¬ala÷ | itthaæ nÃsti vÃgavasara÷ pÆrvatararÃje«u | #<3)># sa punar anya eva tyaktasarvapÆrvorvÅpaticarita÷ | tathà hi | sarvata÷ kaÂakasaæcÃriïo gandharvÃn darÓitaÓ­Çgonnati÷ sukhayan na virarÃma | sa himÃlayo nÃvaÓyÃyocchalita÷ no mÃyÃjanmane hitaÓ ca | asau hi mÃnÅ giri sthito v­«adhvajaÓ ca | [asau] sadgati÷, avadhÆtÃkhilakÃntÃra÷, pÃvakÃgresara÷, na bhogotsuka÷ sumanohara÷[Ó ca] | sa ratnÃkaro 'nahimaya÷, katham agÃdha÷, samaryÃda÷, nodreko 'py asya vismaya÷, himakarÃÓrayo 'm­tamaya÷, satpÃtra÷, tasyÃcalo na krodha÷, mahÃnadÅna÷, sapota÷ sa samudra÷ | [sa candra iva] k«aïadÃnandakara÷, kumudavanabandhu÷, sakalakalÃkulag­haæ, natÃrÃtibala÷ | [sa samudro] mitrodayahetu÷, käcana ÓobhÃæ bibhrat, acalÃdhikalak«mÅ÷ sumerur iva | yasya ca ripuvarga÷ sadà pÃrtho 'pi na mahÃbhÃrataraïayogya÷, bhÅ«mo 'py aÓÃntanave hita÷, sÃnucaro 'pi na gotrabhÆ«ita÷ | api ca sa triÓaÇkur iva nak«atrapathasthalita÷, ÓaÇkaro 'pi na vi«ÃdÅ, pÃvako 'pi na k­«ïavartmÃ, ÃÓrayÃÓo ['pi] na dahana÷, nÃntaka ivÃkasmÃd apah­tajÅvana÷, na rÃhur mitramaï¬alagrahaïavardhitaruci÷, na nala iva kalivilasitavinaÂita÷, na cakrÅva Ó­gÃlavadhastutisamullasita÷, nandagopa iva yaÓodayÃnvita÷, jarÃsandha iva ghaÂitasandhivigraha÷, bhÃrgava iva sadÃnabhoga÷, daÓaratha iva sumitropeta÷ sumantrÃdhi«ÂhitaÓ ca, dilÅpa iva sudak«iïÃnugato rak«itaguÓ ca, rÃma iva janitakuÓalavayo rÆpocchrÃya÷ | tasya ca pÃrijÃta ivÃÓritanandana÷, himÃlaya iva janitaÓiva÷, mandara iva bhogibhogÃÇkita÷, kailÃsa iva maheÓvaropabhuktakoÂi÷, madhur iva nÃnÃrÃmÃnandakara÷, k«Årodamathanodyatamandara iva mukharitabhuvana÷, rÃgarajjur ivollÃsitarati÷, ÅÓÃnabhÆtisa¤caya iva sandhyocchalita÷, Óaranmegha ivÃvadÃtah­dayo vi«ïupadÃvalambÅ ca, pÃrtha iva samarasÃhasocita÷, kaæsa iva kuvalayÃpŬabhÆ«ita÷, tÃrk«ya iva [vinatÃnandakara÷] sumukhanandana[Ó ca], vi«ïur iva kro¬Åk­tasutanu÷, ÓÃntanava iva svavaÓasthÃpitakÃladharma÷, kauravavyÆha iva suÓarmÃdhi«Âhita÷, subÃhur api rÃmÃnandÅ, samad­«Âir api maheÓvaro, muktÃmayo 'py ataralamadhyo, jalada iva vimalataravÃridhÃrÃtrÃsitarÃjahaæsa÷, vaæÓapradÅpo 'py ak«atadaÓa÷, tanaya÷ Kandarpaketur nÃma | #<4)># yena ca candreïeva sakalakalÃkulag­heïa, ÓarvarÅtihÃriïÃ, kumudavanabandhunÃ, prasÃditÃÓena, vilokità jaladhaya ivollasitagotrÃ÷, sudÆravartitajÅvanÃ÷, prasannasattvÃ÷ santa÷ parÃm ­ddhim avÃpu÷ prajÃlokÃ÷ | yasya ca janitÃniruddhalÅlasya, ratipriyasya, kusumaÓarÃsanasya, makaraketor iva darÓanena vanitÃjanasya h­dayam ullalÃsa | yasmai cÃnugatadak«iïasadÃgataye, netraÓrutisukhadakomalakokilarutÃya, vikÃsitapallavÃya, k­takÃntÃrataraÇgÃya, surabhisumano'bhirÃmÃya, sarvajanasulabhapadmÃya, vist­takarasaæpade, atikrÃntadamanakÃya vasantÃyeva, vanalatà ivotkalikÃsahasrasaækulÃ÷, bhramarasaÇgatÃ÷, pravÃlahÃriïya÷, vilasadvayasas taruïya÷ sp­hayÃæcakru÷ | yasya [ca] samarabhuvi bhujadaï¬ena kodaï¬aæ, kodaï¬ena bÃïÃ÷, bÃnai ripuÓira÷, tenÃpi bhÆmaï¬alaæ, tena cÃnanubhÆtapÆrvo nÃyaka÷, nÃyakena ca kÅrti÷, kÅrtyà ca saptasÃgarÃ÷, sÃgarai÷ k­tayugÃdi rÃjacaritasmaraïaæ, anena ca sthairyaæ, amunà ca pratik«aïam ÃÓcaryam ÃsÃditam | yasya ca pratÃpÃnaladagdhÃnÃæ ripusundarÅïÃæ karatalatìanabhÅtair iva muktÃhÃrai÷ payodharaparisaro mukta÷ | yasya ca nihitanÃrÃcajarjaritamattamÃtaÇgakumbhasthalavigalitamuktÃphaladanturitaparisare, taratpatrarathe, raktavÃrisaæcaratkarikacchapotphullapuï¬arÅkaÓatasamÃkule, n­tyatkabandhe, surasundarÅsaægamotsukacÃrabhaÂÃhaÇkÃrasaæbhÃrabhÅ«aïe, samarasarasi, bhinnapadÃtikarituragarudhirÃrdro jayalak«mÅpÃdÃlaktakarÃgara¤jita iva kha¬go rarÃja | #<5)># atha sa kadÃcid avasannÃyÃæ yÃmavatyÃæ dadhidhavale kÃlak«apaïakapiï¬a iva niÓÃyamunÃphenastabake, menakÃnakhamarjanaÓilÃÓakala iva madhucchatracchÃyamaï¬alodare, paÓcimÃcalopadhÃnasukhanilÅnaÓirasa÷, tìaÇka iva Óe«amadhubhÃji, ca«aka iva vibhÃvarÅvadhvÃ÷, aparajalanidhipayasi ÓaÇkhakÃntikÃmuke nimajjati kumudinÅnÃyake, ÓiÓirakardamitakumudaparÃgamadhyabaddhacaraïe«u, «aÂcaraïe«u, kalapralÃpabodhitacakitÃbhisÃrikÃsu sÃrikÃsu, prabuddhÃdhyÃpakakarmaÂhe«u maÂhe«u, bhÃsarÃgamukharakÃrpaÂikopagÅyamÃnakÃvyakathÃsu rathyÃsu, sakalanipÅtaniÓÃtimirasaæghÃtam atitanÅyastayà so¬hum asamarthe«v iva kajjalavyÃjÃd udvamatsu, kÃmimithunanidhuvanalÅlÃdarÓanÃrtham ivodgrÅvikÃÓatadÃnakhinne«u, vividhabudhÃÓrayabhavanavicitrasuratakrŬÃsÃk«i«u, ÓaraïÃgatam ivÃdhonilÅnaæ timiram avatsu, durjanavacane«v iva dagdhasnehatayà mandimÃnam upagate«u, ativ­ddhe«v iva daÓÃntam upagate«u, vipannasadÅÓvare«v iva pÃtramÃtraÓe«e«u, dÃnave«v iva niÓÃntapathacÃri«u, astagiriÓikhare«v iva patitapataÇge«u, prdÅpe«u, anavaratamakarandabindusaædohamohamukharamadhukaranikurumbahuækÃramukharite«u, mlÃnimÃnam upagacchatsu vÃsÃgÃrakusumopahÃre«u, vigalitakundair alakai÷ priyavirahaÓokÃd bëpabindÆn uts­jadbhir iva priyatamagamanani«edham iva kurvatÅ«u vÃcÃlatulÃkoÂibhiÓ caraïapallavair vilasitÃsu, rajaniÓe«asuratapariÓramavigalitakeÓapÃÓadaradalitamÃlatÅmÃlÃparimalalubdhamukharamadhukaranikurumbapak«ÃnilapÅtanidÃghajalaÓÅkarakaïÃsu, udvelladbhujavallÅjhaïatkÃrasubhagÃsu, [nava]nakhapadada«ÂakeÓanirmokavedanÃk­tasÅtkÃravinirgatadugdhamugdhadaÓanakiraïacchaÂÃdhavalitabhogavÃsÃsu, punardarÓanap­cchÃvidhurasakhÅjanÃnuk«aïavÅk«yamÃïapriyatamÃsu, k«aïadÃgatasuratavaiyÃtyavacanaÓatasaæsmÃrakag­haÓukacÃÂuvyÃh­tik«aïajanitamandÃk«Ãsu, ÓaradvÃsaralak«mÅ«v iva nakhÃlaÇk­tapayodharÃsu, ÃsannamaraïÃsv iva jÅviteÓapurÃbhimukhÅ«u, vasantavanarÃji«v ivotkalikÃbahulÃsu, priyair ÃliÇgyamÃnÃsu kÃminÅ«u, Ãndolitakusumakesare, keÓareïumu«iraïitamadhukaramaïÅnÃæ ramaïÅnÃæ, vikacakumudÃkare mudÃkare saÇgabhÃji, priyavirahitÃsu rahitÃsu sukhena murmuram iva var«ati samantÃd arpake darpake«u dahanasya, dÆraprasÃritakokapriyatamÃrute mÃrute vahati, jaghanamadananagaratoraïena, manmathamahÃnidhimandirakanakaprÃkÃreïa, romalatÃlavÃlavalayena, gaganacandramaï¬alaparive«eïa, tribhuvanavijayapraÓastiromÃvalÅkanakapatreïa, sakalajanah­dayabandÅnivÃsaparikhÃvalayena, jagallocanavilÃsaÓalÃkÃguïeneva mekhalÃdÃmnà parikalitajaghanasthalÃm, unnatapayodharabhÃrÃntaritamukhadarÓanÃprÃptikhedeneva gurunitambapayodharakumbhapŬÃjanitÃyÃseneva, payodharakalaÓayo÷ kathaæ mayy eva pÃto bhavi«yatÅti cintayeva, g­hÅtagurukalatrÃnuÓayeneva, vidhÃtur atipŬayato hastaparÃmarÓajanitaparikleÓeneva k«ÅïataratÃm upagatena madhyabhÃgenÃlaÇk­tÃm, anurÃgaratnamayakanakaparuvakÃbhyÃæ cÆcuka[mudrÃ]sanÃthÃbhyÃm, atigurupariïÃhatayà patanabhayakhillitÃbhyÃm iva cÆcukacchalena vidhinà iva kÅlitÃbhyÃæ, sakalÃvayavani«iktaÓe«alÃvaïyayuktÃbhyÃæ, [h­daya]taÂÃkakamalÃbhyÃæ [iva] h­cchayacÃturikÃvibhramÃbhyÃæ, romÃvalÅlatÃphalÃbhyÃæ, kandarpadarpavardhanavaÓÅkaraïacÆrïapÆrïasamudrÃbhyÃæ, aÓe«ajanah­dayapatanasa¤jÃtagauravÃbhyÃæ, saæsÃramahÃtaruphalÃbhyÃæ, yauvanamahÃpÃdapaprasavÃbhyÃæ, hÃralatÃm­ïÃlalobhanÅyacakracÃkÃbhyÃæ, hÃralatÃromÃvalÅsaÇgamavyÃjaprayÃgataruphalÃbhyÃæ, tribhuvanavijayapariÓramakhinnasya makaraketor vijanavÃsag­hÃbhyÃm udbhÃsamÃnÃæ stanabhyÃæ, mukhacandrasaætatasaænihitasandhyÃrÃgeïa, dantamaïirak«ÃsinduramudrÃnukÃriïÃ, ni÷saratà h­dayÃnurÃgeïeva ra¤jitena, rÃgasÃgaravidrumaÓakalenevÃdharapallavenopaÓobhamÃnÃæ, taruïaketakadaladrÃghÅyasà pak«malacaÂulÃlasena h­dayÃvÃsag­hÃvasthitasya h­cchayavilÃsino gavÃk«aÓaÇkÃm upajanayatÃ, sarÃgeïÃpi nirvÃïaæ janayatÃ, gatiprasararodhakaÓravaïak­takopenevopÃntalohitena dhavalayateva jagadaÓe«aæ, utphullakamalakÃnanasanÃtham iva gaganaæ kurvatÃ, dugdhÃmbhonidhisahasrÃïÅvodvamatÃ, kundalÅlotpalamÃlatÅmÃlÃlak«mÅm upahasatà nayanayugalena vibhÆ«itÃæ, daÓanaratnatulÃdaï¬ena nayanasetusamuddhatabandhena yauvanamanmathavÃraïavaraï¬akeneva nÃsÃvaæÓena pari«k­tÃ, vilocanakuvalayabhramarapaÇktibhyÃæ mukhamadanamandiratoraïÃbhyÃæ, rÃgasÃgaraveïikÃbhyÃæ, yauvananartakalÃsikÃbhyÃæ bhrÆlatÃbhyÃæ virÃjitÃæ, ghanasamayÃkÃÓalak«mÅm ivollasaccÃrupayodharÃæ, jayagho«aïÃpannajanatÃm ivollasattulÃkoÂiprati«ÂhitÃæ, suyodhanadh­tim iva karïaviÓrÃntalocanÃæ, vÃmanalÅlÃm iva darÓitavalibhaÇgÃæ, v­Ócikaravisthitim ivÃtikrÃntakanyÃtulÃæ, u«Ãm ivÃniruddhadarÓanasukhÃæ, ÓacÅm iva vandanek«aïaruciæ, paÓupatitÃï¬avalÅlÃm ivollasaccak«u÷Óravasaæ, aÂavÅm ivottuÇgaÓyÃmalakucÃæ, vÃnarasenÃm iva sugrÅvÃÇgaÓobhitÃæ, ÓanaiÓ careïa pÃdena saumyena darÓanena guruïà nitambena, lohitenÃdhareïa vikacena vilocanena bhÃsvatÃlaÇkÃreïa, grahamayÅm iva saæsÃrabhitticitralekhÃm iva trailokyasaundaryasaÇketabhÆmim iva rasäjanasiddhim iva yauvanasya, saækalpav­ttim iva Ó­ÇgÃrasya, nidhÃnam iva kautukasya, vijayapatÃkÃm iva makaradhvajasya, abhibhÆtim iva madanakÃntÃbhyÃ÷, saÇketabhÆmim iva lÃvaïyasya, staæbhanacÆrïam ivendriyÃïÃæ, mohanaÓaktim iva manmathasya, vihÃrasthalÅm iva saundaryasya, ekÃyatanaÓÃlÃm iva saubhÃgyasya, utpattisthÃnam iva kÃnte÷, [Ãkar«aïamantrasiddhi]m iva manasa÷, cak«urbandhanamahau«adhim iva manmathendrajÃlina÷, tribhuvanavilocanam­«Âim iva prajÃpate÷ kanyakÃm a«ÂÃdaÓavar«adeÓÅyÃm apaÓyat svapne | #<6)># atha tÃæ prÅtivistÃritena pibann iva cak«u«Ã, janiter«yayeva nidrayà cirasevitayà mumuce | vibuddhas tu vi«asarasÅva durjanavacasÅva nimagnam ÃtmÃnam avadhÃrayituæ na ÓaÓÃka | tathà hi k«aïam ÃkÃÓatalÃliÇganÃrthaæ prasÃritabÃhuyugala÷ "ehy ehi priyatame, mà gaccha mà gaccheti" dik«u vidik«u ca vilikhitÃm ivotkÅrïÃm iva cak«u«i nikhÃtÃm iva h­daye priyÃm ÃjuhÃva | tatas tatraiva ÓayyÃtale nilÅno ni«iddhÃÓe«aparijanadarÓano dattakapÃÂa÷ parih­tatÃmbÆlÃhÃrÃdisakalopabhogas taæ divasam anayat | tathÃiva niÓÃm api svapnasamÃgamecchÃbhir anai«Åt | #<7)># atha tasya priyasakho Makarando nÃma katham api labdhapraveÓa÷ kandarpasÃyakaprahÃravivaÓaæ Kandarpaketum uvÃca | "sakhe, kim idam asÃmpratam asÃdhujanocitacaritam ÃÓrito 'si? tavaitad Ãlokya [caritaæ] vitarkadolÃsu nivasanti santa÷ | khalÃ(÷) punas tat tad ani«Âam anucitam evÃvadhÃrayanti | ani«ÂodbhÃvanarasÃntaraæ khalah­dayaæ bhavati | ko nÃmÃsya tattvanirÆpaïe samartha÷ | tathà hi bhÅmo 'pi na bakadve«Å, ÃÓrayÃÓo 'pi mÃtariÓvÃ, atikaÂur api mahÃrasa÷, sar«apasneha iva karayugalÃlito 'pi Óirasà dh­to 'pi na kÃÂavaæ jahÃti | tÃlaphalarasa ivÃpÃtamadhura÷ pariïÃmavirasas tiktaÓ ca | pÃdaparÃga ivÃdhÆto 'pi mÆrdhÃnÃæ ka«Ãyayati | vi«ataruprasava iva yathà yathÃnubhÆyate tathà tathà moham eva dra¬hayati | na vÃriviraho 'sya jÃyate nÅcadeÓasyeva | nidÃghadivasa iva matsaro vahati saætÃpaæ sumanasÃm | andhakÃra iva do«Ãnubandhacatura÷ viÓvakarmÃvalopanodyata÷ | virÆpÃk«o 'pi cakradhara÷, ÓakraÓ ca ivoccai÷ÓravÃ÷ nadeÓajapraÓaæsÅ ca | Óarasyeva nirbhinnasyÃpi sata÷ snehaæ darÓayati | takrÃÂa iva h­dayaæ vilo¬ayati | yak«abalir ivÃtmagho«amukharo maï¬alabhramaïakathakaÓ ca | mattamÃtaÇga iva svavaÓÃlolamukho 'dharÅk­tadÃnaÓ ca | v­«abha iva surabhiyÃnavikala÷ kÃmÅva gotraskhalanavidhuro vÃmÃdhvÃnuraktaÓ ca | ajÅrïavikÃra iva kalevare 'pi vacasi mandimÃnam Ãvahati | va¤caka iva rakta÷ kaÂukaphalena vibhÃvarÅraktaÓ ca | pareta iva bandhutÃpadarÓana÷ | paraÓur iva bhadraÓriyam api khaï¬ayati | kuddÃla iva dalitagotra÷ k«amÃbhÃja÷ prÃïino nik­ntati | ratakÅla iva jaghanyakarmalagno 'pi hrepayati sÃdhÆn | du«ÂaÓÆrpaÓrutir iva kÃnanarucir anugatam api yavasaæ tataæ nÃnumodate | abÅjÃd eva jÃyante 'kÃï¬Ãt prasaranti khalavyasanÃÇkurÃ÷ durucchedÃÓ ca bhavanti | asatÃæ h­di pravi«Âo hi do«alava÷ karÃlÃyate, satÃæ na viÓaty eva h­dayam, bhÆyo yadi katham api viÓati tadà pÃrada iva k«aïamÃtraæ na ti«Âhati | m­gà iva [vinoda]bindo÷ ÓramagÃ÷ bhavanti sÃdhava÷ | sukhaæ janà hi bhavÃd­ÓÃ÷ Óaratsamayà iva haranti na ca mitrasya sacetanà visad­Óam upadiÓanti | acetanÃnÃm api maitrÅ samucitapak«anik«iptà | [tathà hi] mÃdhuryaÓaityaÓucitvatÃpaÓÃntibhi÷ paya÷ paya iti nimittatÃm upagatasya dugdhasya matsamÃgamÃd vardhitasya kvÃthe puro mamaiva k«ayo yukta iti vicintyeva vÃriïÃpi k«Åyate | tad idam asÃæpratam Ãcaritam | sakhe g­hÃïa sÃdhujanocitam adhvÃnam | sÃdhavo hi mohÃt param utpathaprav­ttà bhavantÅtyÃdi" vadati tasmin katham api smaraprahÃraparavaÓa÷ parimitÃk«aram uvÃca [Kandarpaketu÷] | "vayasya, ditir iva ÓatamanyusamÃkulà bhavati sajjanacittav­tti÷ | nÃyam upadeÓakÃla÷ | pacyanta ivÃÇgÃni kvathyanta ivendriyÃïi | bhidyanta iva marmÃïi | ni÷sarantÅva prÃïÃ÷ | unmÆlyanta iva vivekÃ÷ | na«Âeva sm­ti÷ | tad adhunà yadi tvaæ sahapÃæsuk­Å¬itasamadu÷khasukho 'si tadà mÃm anugacchety" uktvà parijanÃlak«itas tena sahaiva purÃn nirjagÃma | #<8)># anantaraæ katipayanalvaÓatam adhvÃnaæ gatvÃgastyavacanasamÃh­tabrahmÃï¬agataÓikharasahasra÷, kandarÃntaralatÃg­hasukhaprasuptavidyÃdharamithunagÅtÃkarïanasukhitacamarÅgaïamÃraïotsukitaÓabaraÓatasaæbÃdhakak«ataÂa÷, kaÂakakarikarÃk­«ÂabhagnasyandamÃnaharicandanÃmodavÃhigandhavÃhasurabhitaÓilÃtala÷, sudÆrapatanabhagnatÃlaphalarasÃrdrakaratalÃsvÃdasotsukaÓÃkhÃm­gakadambaka÷, pralambamÃnanirjharavarasavidhopavi«ÂajÅvaæjÅvakamithunalihyamÃnavividhaphalarasÃmodasurabhitaparisara÷, sarabhasakesarisahasrakharanakharadhÃrÃvidÃritamattamÃtaÇgakumbhasthalagalitamuktÃphalaÓabalaÓikharatayà Óirolagnaæ tÃrÃgaïam ivodvahan, sugrÅva iva ­k«agavayaÓarabhakesarikumudasevyamÃnapÃdacchÃya÷, paÓupatir iva nÃgani÷ÓvÃsasamutk«iptabhÆti÷, janÃrdana iva vicitravanamÃla÷, sahasrakiraïa iva saptapatrasyandanopeta÷, virÆpÃk«a iva sannihitaguha÷ ÓivÃnugataÓ ca, kÃmÅva kÃntÃro«arasÃnugata÷ samadanaÓ ca, ÓrÅparvata÷ iva sannihitamallikÃrjuna÷, naravÃhanadatta iva priyaÇguÓyÃmÃsanÃtha÷, ÓiÓur iva k­tadhÃtrÅdh­ti÷, vÃsarÃrambha ivÃruïaprabhÃpÃÂalitapatravanarÃji÷, k­«ïapak«a iva bahulatÃgahana÷, karïa ivÃnubhÆtaÓatakoÂidÃna÷, bhÅ«ma iva Óikhaï¬imuktair ardhacandrai rÃcita÷, kÃmasÆtravinyÃsa iva mallanÃgaghaÂitakÃntÃrasÃmodita÷, hiraïyakaÓipur iva ÓambarakulÃÓraya÷, gairikarÃgavyÃjÃd upariravirathamÃrgamÃrgaïÃrtham ivÃruïenopÃsyamÃna÷, ÓikharagatasÆryÃcandramastayà vistÃritavilocano 'gastyamÃrgam ivodvÅk«amÃïa÷, srastÃntranÃla iva jaradajagarabhogai÷, kumbhakarïa iva dantÃntarÃlagatavÃnaravyÆha÷, piï¬ÃlaktakÃÇkitapadapaÇktisÆcitasa¤caritaÓacÅpativÃravilÃsinÅsaÇketaketakÅmaï¬apa÷, akulÅno 'pi sadvaæÓabhÆ«ita÷, darÓitÃbhayo 'pi m­tyuphaladÃyÅ, saprastho 'py aparimÃïa÷, sanado 'pi ni÷Óabda÷, bhÅmo 'pi kÅcakasuh­t, pihitÃmbaro 'py ullasadaæÓuko Vindhyo nÃma mahÃgirir ad­Óyata | #<9)># yaÓ ca prav­ddhagulmatayaiveha d­ÓyamÃnabahudhÃtuvikÃra÷, sÃdhur iva sÃnugrahapracÃraprakaÂitamahimÃ, mÅmÃæsÃnyÃya iva pihitadigambaradarÓana÷ | yaÓ ca harivaæÓair iva pu«karaprÃdurbhÃvaramaïÅyai÷, rÃÓibhir iva mÅnamithunakulÅrasaÇgatai÷, karaïair iva ÓakuninÃgabhadrabÃlabakulopetai÷ khÃtakair upaÓobhitopÃnta÷ | yaÓ ca kusumavicitrÃbhi÷, vaæÓapatrapatitÃbhi÷, sukumÃralalitÃbhi÷ pu«pitÃgrÃbhi÷ ÓikhariïÅbhi÷ prahar«iïÅbhir latÃbhir darÓitÃnekav­ttavilÃsa÷ | yaÓ ca samadakalahaæsasÃrasarasitodbhrÃntabhÃkÆÂavikaÂapucchakacchavyÃdhÆtavikacakamalakhaï¬avigalitamakarandabindusandohasurabhitasalilayÃ, sÃyantanasamayonmajjadrÃjasundarinÃbhimaï¬alanipÅtasalilayÃ, madamukhararÃjahaæsakulakolÃhalamukharitakÆlapulinayÃ, taÂanikaÂamattamÃtaÇgagaï¬apiï¬anirgatamadadhÃrÃstabakitasalilayÃ, tÅraprarƬhaketakÅkÃnananipatitadhÆlÅnikurumbajÃtasaikatasukhopavi«ÂataruïasuramithunanidhuvanalÅlÃparimalasÃk«ikÆlopavanayÃ, taÂÃvaÂanikaÂanipatitajambÆkhaï¬amaï¬apÃvasthitajaladevatÃvagÃhyamÃnapayasÃ, tÅraprarƬhavetasalatÃbhyantaranilÅnadÃtyÆhavyÆhamadakalakuhakuhÃrÃvakautukÃk­«ÂasuramithunasaæskriyamÃïopabhogayÃ, upakÆlasa¤jÃtakulÃlakukkuÂaghaÂÃghÆtkÃratÅrayÃ, jalamÃnu«am­ditasukumÃrapulinayÃ, upavanavÃtÃndolitataralataraÇgayÃ, nalaniku¤japu¤janivi«ÂabakoÂakakuÂumbinÅnirÅk«yamÃïÃrddhaÓapharayÃ, potÃdhÃnalubdhakakoya«ÂikaskabhanabhÅmavetasavanayÃ, taraÇgamÃlÃsantaraduddaï¬apÃladarÓanadhÃvadaticapalarÃjilarÃjirÃjitopakÆlasalilayÃ, kha¤jarÅÂakaïÃÂÅnamithunamaithunopajÃtanidhigrahaïakautukakirÃtaÓatakhanyamÃnatÅrayÃ, kruddhayeva darÓitamukhbhaÇgayÃ, mattayeva skhaladgatyÃ, dinÃrambhalak«myeva vardhamÃnavelayÃ, bhÃratasamarabhÆmyeva n­tyatkabandhayÃ, prÃv­«eva vij­mbhamÃïaÓatapatrapihitavi«adharayÃ, dhanakÃmayeva k­tabhÆbh­tsevayà revayà priyatamayeva prasÃritavÅcihastopagƬha÷ | yaÓ ca harikharanakharavidÃritakumbhasthalavikalavÃraïadhvÃnai÷ / adyÃpi kumbhasambhavam ÃhvayatÅvoccatÃlabhuja÷ // SuVas_14 // tato Makarandas tam uvÃca: paÓyoda¤cadaväcada¤citavapu÷paÓcÃrdhapÆrvÃrdhabhÃk stabdhottÃnitap­«Âhani«ÂhitamanÃgbhugnÃgralÃÇgÆlabh­t / daæ«ÂrÃkoÂivisaÇkaÂÃsyakuhara÷ kurvan saÂÃm utkaÂÃm utkarïa÷ kurute kramaæ karipatau krÆrÃk­ti÷ kesarÅ // SuVas_15 // api ca utkarïo 'yam akÃï¬acaï¬imakuÂa÷ sphÃratsphuratkesara÷ krÆrÃkÃrakarÃlakÃyavikaÂa÷ stabdhordhvalÃÇgÆlabh­t / citreïÃpi na Óakyate vilikhituæ sarvÃÇgasaÇkocabhÃk cÅtkurvadgiriku¤jaku¤jaraÓira÷ kumbhasthalastho hari÷ // SuVas_16 // #<10)># anantaraæ ca nÅcadeÓanadyeva nyagrodhopacitayÃ, uttaragograhaïasamarabhÆmyeva vij­mbhitab­hannalayÃ, marudeÓaÂakkayÃtrayeva ghanasÃrasÃrthavÃhinyÃ, vidagdhamadhugo«Âhyeva nÃnÃviÂapÅtÃsavayÃ, nalakÆbaracittav­ttyeva satatadh­tarambhayÃ, mattamÃtaÇgagatyeva ghaïÂÃravaviditamÃrgayÃ, sadÅÓvarasevayeva dÆrodgatabahuphalayÃ, virÃÂalak«myeva ÃnanditakÅcakaÓatayà VindhyÃÂavyà katipayapadaæ gatvÃ, kÃmina iva madanaÓalÃkÃÇkitasya, vikartanasyeva snigdhacchÃyasya, vaikuïÂhasyeva lak«mÅbh­ta÷, yÃtrodyatan­pater iva ghanapatraÓobhitasya, vedasyeva bhÆriÓÃkhÃlaÇk­tasya, gÃïikyasyevÃnekapallavojjvalasya, jambÆv­k«asya talacchÃyÃyÃæ viÓaÓrÃma | #<11)># atrÃntare bhagavÃn api marÅcimÃlÅ ÃtapaklÃntamattamahi«alocanapÃÂalamaï¬alaÓ caramÃcalaÓ­Çgam Ãruroha | #<12)># tato Makaranda÷ phalamÆlÃny ÃdÃya katham api tam abhininditÃhÃraparicayam akÃr«Åt | svayaæ ca tadupabhuktaÓe«am aÓanam akarot | atha tÃm eva priyatamÃæ ÷­dayaphalake saækalpatÆlikayà likhitÃm avalokayan ni«yandakaraïagrÃma÷ Kandarpaketur MakarandaviracitapallavaÓayane su«vÃpa | athÃrdhayÃmamÃtrakhaï¬itÃyÃæ vibhÃvaryÃæ tatra jambÆtaruÓikhare mitha÷ kalahÃyamÃnayo÷ ÓukaÓÃrikayo÷ kalakalaæ ÓrutvÃ, Kandarpaketur Makarandam uvÃca | "vayasya Óruïuvas tÃvad etayor ÃlÃpam" iti | tata÷ sÃrikà prakopataralÃk«aram uvÃca | "kitava ÓÃrikÃntaram anvi«ya samÃgato 'si, katham itarathà rÃtrir iyatÅ taveti" | tac chrutvà Óukas tÃm abravÅt | "bhadre 'pÆrvà mayà kathà ÓrutÃ" | atha samupajÃtakutÆhalayÃnubadhyamÃna÷ sa kathayitum Ãrebhe | #<13)># asti praÓastasudhÃdhavalai÷ b­hatkathÃlambair iva ÓÃlabha¤jikopaÓobhitai÷, v­ttair iva samÃïavakakrŬitai÷, kariyÆthair iva samattavÃraïai÷, sugrÅvasainyair iva sagavÃk«ai÷, balibhavanair iva sutalasanniveÓair veÓmabhir udbhÃsitaæ, dhanadenÃpi pracetasÃ, prajÃpÃlenÃpi rÃmeïa, priyaævadenÃpi pu«paketunÃ, bharatenÃpi Óatrughnena, tithipareïÃpy atithisatkÃrapravaïena, asaÇkhyenÃpi saÇkhyÃvatÃ, marmabhedenÃpi vÅratareïa, apatitenÃpi nÃnÃsavÃsaktena, sudarÓanenÃpy acakreïa, aj¤ÃtamadenÃpi supratÅkena, apak«apÃtinÃpi haæsena, aviditasnehak«ayeïÃpi kulapradÅpena, agraheïÃpi kÃvyajÅvaj¤ena, nidÃghadivaseneva v­«avardhitarucinÃ, mÃghavirÃmadivaseneva tapasyÃrambhinÃ, nabhasvateva satpathagÃminÃ, vivasvateva gopatinÃ, maheÓvareïeva candraæ dadhatà nivÃsijanenÃnugataæ, ghanÃghaneneva pravÃlamaïimaï¬alena, devÃÇganÃjanenevendrÃïÅparicitavidagdhena, vanagajeneva navapallavapallavitarucinÃ, kokileneva parapu«Âena, bhramareïeva kusume«u lÃlitena, jalaukeneva raktÃk­«Âinipuïena, yÃyajÆkeneva suratÃrthinÃ, mahÃnaÂabÃhuneva baddhabhujaÇgena, garu¬eneva vilÃsih­dayatÃpakÃriïÃ, andhÃsureïeva ÓÆlÃnÃm uparigatena veÓyÃjanenÃdhi«Âhitaæ Kusumapuraæ nÃma nagaram | #<14)># yatra ca surÃsuramaulimaïimÃlÃlÃlitacaraïÃravindÃ, ÓumbhaniÓumbhabalamahÃvanadÃvÃnalajvÃlÃ, mahi«amahÃsuragirivaravajradhÃrÃ, praïayapraïatagaÇgÃdharajaÂÃjÆÂaskhalitajÃhnavÅjaladhÃrÃdhautapÃdapadmà bhagavatÅ KÃtyÃyanÅ Caï¬ÃbhidhÃnà svayaæ nivasati | yasya parisare surÃsuramukuÂakusumarajorÃjiparimalavÃhinÅ, prajÃpatikamaï¬aludharmadravadhÃrÃ, dharÃtalagatasagarasutaÓatasuranagarasamÃrohaïapuïyarajju÷, airÃvaïakaÂakamaÂhakampitataÂÃ, haricandanasyandanasurabhitasalilà salÅlasurasundarÅnitambabimbÃhatitaralitataraÇgÃ, snÃnÃvatÅrïasaptar«imÃlÃvimalajaÂÃÂavÅparimalapuïyaveïi÷, eïatilakamukuÂajaÂÃjÆÂakuharabhrÃntijanitasaæskÃratayaiva kuÂilÃvartÃ, dharaïÅva sÃrvabhaumakarasparÓopabhogak«amÃ, jaladakÃlasarasÅva gandhÃndhoparibhramadbhramaramÃlÃnumÅyamÃnajalamagnakumudapuï¬arÅkÃ, chandovicitir iva mÃlinÅsanÃthÃ, grahapaÇktir iva sÆryÃtmajopaÓobhità sarÃjahaæsà ca, ÓaratkÃladinaÓrÅr ivojjvalatkokanadà prabuddhapuï¬arÅkÃk«Ã ca, hatÃndhatamasÃpi tamasÃnvitÃ, [vÅcikalitÃpy avÅcidurgamÃ] bhagavatÅ BhÃgarathÅ pravahati | #<15)># [yac ca] diÓi diÓi kusumanikaram iva tÃrÃgaïam udvahadbhi÷, uttambhitajaladai÷, anÆrukaÓÃbhighÃtaparavaÓaravirathaturagagrÃsavi«amitapallavai÷, candracamÆruruciracaraïasaÇkrÃntÃm­takaïanikarasekasa¤jÃtabahalasukumÃranavakisalayasahasrakalitÃkÃlasandhyÃvibhramai÷, bharatacaritair iva sadÃrÃmÃÓritai÷, mahÃvÅrair iva nÃrikeladharai÷, asaæsk­tataruïair iva dÆraprasÃritÃk«ai÷, tapasvibhir iva japÃsaktai÷, prasÃdhitair iva mÃlopaÓobhitai÷, mÃtaÇgakumbhasthaladÃraïodyatasiæhair ivotkarïakesarai÷, sÃri«Âair api cirajÅvibhi÷, muniyutair api madanÃdhi«Âhitai÷, upavanapÃdapair upaÓobhitaæ, aditijaÂharam ivÃnekadevakulÃdhyÃsitaæ, pÃtÃlam iva mahÃbaliÓobhitaæ bhujaÇgÃdhi«Âhitaæ ca, surÃlayair api pavitraæ, bhogibhir api nirupadrutam | #<16)># tatra ca suratabharakhinnasuptasÅmantinÅratnatÃÂaÇkamudrÃÇkitabÃhudaï¬a÷, pracaï¬apratipak«alak«mÅkeÓapÃÓakusumamÃlÃmodasurabhitakarakamala÷, praÓastakedÃra iva bahudhÃnyakÃryasaæpÃdaka÷, pÃrtha iva subhadrÃnvita÷ sabhÅmasenaÓ ca, k­«ïa iva satyabhÃmopeta÷ Á­ÇgÃraÓekharo nÃma rÃjà prativasati | yo balabhit pÃvako dharmarÃï nir­ti÷ pracetÃ÷ sadÃgatir dhanada÷ ÓaÇkara ity a«ÂamÆrtir apy ana«ÂamÆrti÷ | surÃïÃæ pÃtÃsau sa punar atipuïyaikah­dayo grahas tasyÃsthÃne gururucitamÃrge sa nirata÷ / karas tasyÃtyarthaæ vahati ÓatakoÂipraïayitÃæ sa sarvasvaæ dÃtà t­ïam iva sureÓaæ vijayate // SuVas_17 // jÅvÃk­«Âiæ sa cakre m­dhabhuvi dhanu«a÷ Óatrur ÃsÅd gatÃsur lak«Ãptir mÃrgaïÃnÃm abhavad aribale tad yaÓas tena labdham / muktà tena k«ameti tvaritam arigaïair uttamÃÇgai÷ pratÅ«Âo pa¤catvaæ dve«isainye sthitam avanipatir nÃpa saÇkhyÃntaraæ sa÷ // SuVas_18 // #<17)># yatra ca rÃjanÅticature caturambudhimekhalÃyà bhuvo nÃyake ÓÃsati vasumatÅæ pit­kÃrye v­«otsarga÷, ÓaÓina÷ kanyÃtulÃroha÷, yoge«u ÓÆlaghÃtÃdicintÃ, dak«iïavÃmakaraïaæ digviniÓcaye«u, Óarabhedo dadhi«u, Ó­ÇkhalÃbandho varïagrathanÃsu, utprek«Ã«epa÷ kÃvyÃlaÇkÃre«u, lak«adÃnacyuti÷ sÃyakÃnÃæ, kvipÃæ sarvavinÃÓa÷, koÓasaÇkoca÷ kamalÃkare«u, jÃtihÅnatà du«kule«u na pu«pamÃlÃsu, Ó­ÇgÃrahÃnir jaratkari«u na jane«u, durvarïayoga÷ kambikÃdi«u na kÃminÅkÃnti«u, gÃndhÃravicchedo rÃge«u na pauravanitÃsu, mÆrcchÃdhigamo gÃne«u, kharmÃbhÃvo nÅcasevake«u na paridhÃne«u, malinÃmbaratvaæ niÓÃsu na jane«u, calarÃgatà gÅte«u na vidagdhajane«u, v­«ahÃni÷ nidhuvanalÅlÃsu na paure«u, bhaÇguratvaæ rÃgavik­ti«u na citte«u, anaÇgatà kÃmadeve na parijane, mÃrÃgamo yauvanodaye«u na prak­ti«u, dvijaghÃta÷ surate«u na prajÃsu, raÓanÃbandho ratikalahe«u na dÃnÃnumati«u, adhararÃgatà taruïÅ«u na parijane«u, kartanam alakabhrÆ«u na purandhrÅ«u, nistriæÓatvam asÅnÃæ, karavÃlanÃÓo yodhÃnÃæ paraæ vyavasthita÷ | #<18)># tasya ca mahi«Å diggajamadalekhevÃnanditÃlimÃlÃ, pÃrvatÅva sukumÃrà candralekhÃlaÇk­tà ca, vanarÃjir iva navamÃlikodbhÃsità sacitrakà ca, apsarassaæhatir iva saæhatasukeÓÅ sama¤jugho«Ã ca, sarvÃnta÷purapradhÃnabhÆtà AnaÇgavatÅ nÃma | tayoÓ ca madhyamopÃntavayasi vartamÃnayo÷ katham api daiva(va)ÓÃt tribhuvanavilobhanÅyÃk­ti÷, pulomatanayevÃnanditasahasranetrà VÃsavadattà nÃma [tanayÃ] babhÆva | atha sà rÃvaïabhujavana ivollÃsitagotreva pariïÃmam upayÃty api yauvanabhÃve pariïayaparaÇmukhÅ tasthau | #<19)># athaikadà tu vij­mbhamÃïasahakÃrakorakanikurumbanipatitamadhukaramÃlÃmadahuÇkÃrajanitapathikasaæjvara÷, komalamalayamÃrutodbhÆtacÆtaprasavasarasÃsvÃdaka«ÃyakaïÂhakalakaïÂhakuharitabharitasakaladiÇmukha÷, vikacakamalakhaï¬alÅyamÃnamattakalahaæsakulakolÃhalamukharitakamalasarovara÷, parabh­tanakhakoÂipÃÂitapÃÂalaku¬malavivaravinirgatamadhudhÃrÃsÃraÓÅkarakaïanikarasamÃrabdhadak«iïasamÅrabÃïadurvraïitapathikavadhÆh­daya÷, madhumadamuditakÃminÅgaï¬Æ«asÅdhusekapulakitabakula÷, madanarayaparavaÓavikÃsinÅtulÃkoÂivikaÂacaÂulacaraïÃravindÃmandaprahÃrah­«ÂakaÇkeliÓata÷, pratidiÓam aÓlÅlaprÃyagÅyamÃnaÓravaïotsukakhiÇgajanaprÃyaprÃrabdhacarcarÅgÅtÃkarïanamuhyadanekapathikaÓata÷, durjana iva satÃmarasa÷, du«kula iva jÃtihÅna÷, rÃvaïa ivÃpÅtalohitapalÃÓaÓatasevita÷, mahÃÓ­ÇgÃrÅva sugandhavaha÷, surÃjeva sam­ddhakuvalaya÷, vÃstavika iva vardhitasukhÃÓa÷, satkavikÃvyabandha ivÃbaddhatuhÅna÷, satpuru«a iva do«Ãnubandharahita÷, kaivarta iva baddharÃjÅvotpalamÃla÷, sam­ddhakÃsÃraÓakunisÃrtha iva ninditamaruvaka÷, Óakra ivendrÃïÅrucita÷, mahÃvÅra ivÃdharÅk­tadamanaka÷, khiÇga ivÃmlÃnasubhago vasantakÃla ÃjagÃma | #<20)># atidÆraprav­ddhena madhunà jagati ko và na vikriyate yad atimukto 'pi munir api vicakÃsa | kusumaÓarasya navacÆtaÓaramÆlanilÅnamadhukarÃvali patreïeva reje | v­ntanirgatavicakilavivare gu¤janmadhukaro makaraketos tribhuvanavijayaÓaÇkhadhvanim iva cakÃra | navayÃvakapaÇkapallavitasanÆpurataruïÅcaraïaprahÃrÃnurÃgavaÓÃn navakisalayacchalena tam eva rÃgam udavahad aÓokapÃdapa÷ | madhuramadhudhvanitakÃminÅmukhakamalasaÇgÃnurÃgÃd iva tadrasam Ãtmakusume«u bibhrad bakulatarÆ rarÃjata | antarÃntarÃnipatitamadhukaranikarakirmÅra÷ kaÇkeliguccho 'rdhanirvÃïamanobhavacitÃcakrÃnukÃrÅ pathikajanadÃham uvÃha | vikacavicakilarÃjir alikulaÓabalendranÅlamuktÃvalÅva madhuÓriyo ruruce | virahiïÅh­dayamathanÃya kusumaÓarasya cakram iva nÃgakesarakusumam aÓobhata | pathikah­dayam astyaæ grahÅtuæ makaraketo÷ palÃva iva pÃÂalipu«pam adaÓyata | #<21)># kandarpakelisaæpallampaÂalÃÂÅlalÃÂataÂavikaÂadhammilamalanamilitaparimalasam­ddhamadhurimaguïa÷, kÃmakalÃkalÃpacÃrusundarÅsundarastanakalaÓaghus­ïadhÆliparimalÃmodavÃhÅ, raïaraïakarasitakÃntakuntalÅkuntalollÃsanasaÇkrÃntaparimalamilitÃlimÃlà madhuratarajhaÇkÃramukharitanabhastala÷, navayauvanarÃgataralakeralÅkapolapÃlipatrÃvalÅparicayacatura÷, catu÷«a«ÂikalÃkalÃpavidagdhamukhamÃlavÅnitambabimbasaævÃhakuÓala÷, surataÓramavaÓÃÇghrÅnÅrandhrapÅnapayodharabhÃranidÃghakaïaÓiÓirito malayÃnilo vavau | #<22)># atrÃntare VÃsavadattÃsakhÅjanÃd viditÃbhiprÃya÷ Á­ÇgÃraÓekhara÷ svasutÃsvayaævarÃrtham aÓe«adharaïitalabhÃjÃæ bhÆbhujÃæ saÇgatam akarot | tato dagdhak­«ïÃguruparimalÃmoditamadhuvratamÃlÃbahalagumagumÃyitamukharitaæ, atirabhasahÃsacchaÂÃdÅdhitiparimilitaæ, anekakathÃlÃpavidagdhaÓ­ÇgÃramayajanasamÃkulaæ, dahyamÃnasugandhasaurabhÃk­«Âapuropavana«aÂpadakulasamÃkulaæ, arjunasamaram iva nandigho«amukharitadigantaæ ma¤cam Ãruroha VÃsavadattà | #<23)># tatra kecit kalÃÇkurà iva vijitanagaramaï¬anÃ÷, apare pÃï¬avà iva divyacak«u÷k­«ïÃguruparimilitÃ÷, anye Óaraddivasà iva dÆraprav­ddhÃÓÃ÷, itare py Ãhartum udyatà iva svabalÃrthina÷, kecid vyÃdhà iva ÓakunaÓrÃvakÃ÷, kecid ÃkheÂina iva rÆpÃnusÃraprav­ttÃ÷, kecij jaiminimataÓrÃviïa iva tathÃgata[mata]dhvaæsina÷, kecit kha¤janà iva sÃævatsaraphaladarÓina÷, kecit sumeruparisarà iva kÃrtasvaramayÃ÷, kecit kumudÃkarà iva bhÃsvaddarÓananimÅlitÃ÷, kecid dhÃrtarëÂrà iva viÓvarÆpÃvalokanajanitendrajÃlodbhÆtapratyayÃ÷, kecid ÃtmanivÃraïabuddhyà balavanto 'pi suvÃhÃ÷, kecit pÃïigrahaïÃrthino 'py asukaraæ manyamÃnÃ÷, kecid adharÅbhÆtà (a)pi sthirÃ÷, kecit pÃï¬uputrà ivÃ[k«ah­dayÃ]j¤Ãnah­tak«amÃ÷, kecid b­hatkathÃbandhino guïìhyÃ÷, kecit tiryaggatayo gandhavÃhÃ÷, kecit kauravasainikà iva droïÃÓÃsÆcakÃ÷, kecit kumudÃkarà ivÃso¬habhÃsa÷ k«aïam evaæ sthità rÃjaputrÃ÷ | sà ca k«aïenaikaikaÓa÷ samavalokya kumÃrikà ta(s)mÃt karïÅrathÃd avatatÃra | #<24)># atha sà tasyÃm eva rÃtrau svapne vÃlinam ivÃÇgadopaÓobhitaæ, kuhÆmukham iva hÃrikaïÂhaæ, kanakam­gam iva rÃmÃkar«aïanipuïaæ, jayantam iva vacanÃm­tÃnanditav­ddhaÓravasaæ, k­«ïam iva kaæ sahar«aæ na kurvantaæ, mahÃmegham iva vilasatkarakaæ, [samudram iva] mahÃsattvaæ, mÃlinyà kabarikayÃ, tuÇgabhadrayà nÃsikayÃ, ÓoïenÃdhareïa, narmadayà vÃcÃ, godayà bhujayà svarvÃhinyà kÅrtyà ca puïyamayam iva, Ãdikandaæ Ó­ÇgÃrapÃdapasya, rohaïagiriæ sakalaguïaratnasamÆhasya, prabhavaÓailaæ sundarakathÃnadÅnÃæ, surabhimÃsaæ vaidagdhyasahakÃrasya, ÃdarÓatalaæ saujanyamukhasya, Ãdikandaæ vidyÃlatÃnÃæ, svayaævarapatiæ sarasvatyÃ÷, spardhÃg­haæ kÅrtilak«myo÷, Ãdig­haæ ÓÅlasaæpadÃæ, koÓam iva mahÃsaundaryasya tribhuvanalobhanÅyÃk­tiæ yuvÃnaæ dadarÓa | #<25)># "sa CintÃmaïinÃmno rÃj¤as tanaya÷ Kandarpaketur nÃmeti" sà svapna eva nÃmÃdikam aÓrau«Åt | anantaraæ "aho prajÃpate rÆpanirmÃïakauÓalam idaæ, manye svasyaiva naipuïyasya saundaryadarÓanotsukamanasà kamalabhuvà jagattrayasamavÃye rÆpaparamÃïÆn ÃdÃdya viracito 'yam anyathà katham ayam asya kÃntiviÓe«a" iti, "v­thaiva damayantÅ nalasya k­te vana[vÃsa]vaiÓasam avÃpa, mudhaivendumatÅ mahi«y apy ajÃnurÃgiïÅ babhÆva, aphalam iva du«yantasya k­te ÓakuntalÃpi durvÃsasa÷ ÓÃpam anubabhÆva, nirarthakam iva madanama¤jukà naravÃhanadattaæ cakame, ni«kÃraïam evorugarimanirjitarambhÃ[rambhÃ] nalakÆbaram acÅkamata, viphalam eva dhÆmorïà svayaævarÃrthagatadevagrahagandharvasahasre«u dharmarÃjam akÃÇk«ateti" bahudhiyà cintayantÅ virahamurmuramadhyam ÃrƬheva vìavÃgniÓikhÃ[kavaliteva], kÃlÃgnirudrapÃvakagrasteva, pÃtÃlaguhÃpravi«Âeva, [ÓÆnyakaraïa]grÃmÃlikhitam iva, utkÅrïam iva, nigalitam iva, vajralepaghaÂitam iva, astipa¤jarapravi«Âam iva, marmÃntarÃsthitam iva, [majjÃrasaÓabalitam iva], prÃïaparÅtam iva, antarÃtmÃnam adhi«Âhitam iva, rudhirÃÓayadravÅbhÆtam iva, palalasaævibhaktam iva Kandarpaketuæ manyamÃnÃ, unmatteva, badhireva, mÆkeva, ÓÆnyeva, nirastakaraïagrÃmeva, mÆrcchÃg­hÅteva, grahagrasteva, yauvanasÃgarataraÇgaparamparÃparigateva, rÃgarajjubhir apavÃriteva, kandarpakusumabÃïai÷ kÅliteva, Ó­ÇgÃravi«aghÆrïiteva, rÆpaparibhÃvanaÓalyakhilliteva, malayÃnilÃhatajÅviteva "priyasakhy AnaÇgalekhe vitara[me] h­daye pÃïipÃdaæ du÷saho virahasantÃpa÷, mugdhe Madanama¤jari si¤ca candanodakena, sarale Vasantasene saæv­ïu keÓakalÃpapÃÓam, tarale LavaÇgavati vikira ketakadhÆliæ, MÃlini alaæ Óaivaladalena, capale Citralekhe likha citre cittacoraæ janaæ, bhÃmini VilÃsavati vik«ipa muktÃcÆrïanikaram, rÃgiïi RÃgalekhe sthagaya nalinÅdalasamÆhena payodharabharam, sukÃnte KÃntimati mandaæ mandam apanaya bëpabindÆn, yÆ(thi)kÃlaÇk­te YÆ(thi)ke sa¤cÃraya nalinÅdalÃrdravÃtÃn, ehi bhagavati nidre anug­hÃïa mÃm, dhig indriyair aparai÷, kim iti locanamayÃni mamÃÇgÃni vidhinà na k­tÃni, bhagavan kusumÃyudha tavÃyam a¤jalir anucaro, bhava bhÃvavati tÃd­Óe jane, [malayÃnila] suratotkaïÂhadÅk«Ãguro vaha yatheccham" iti bahuvidhaæ bhëamÃïà VÃsavadattà sakhÅjanena samaæ mumÆrccha | #<26)># anantaraæ parijanaprayatnocchvÃsitajÅvità ca, k«anam atiÓiÓiraghanasÃrarajonimnagÃkÆlapuline, k«anam atituhinaja¬amalayarajasa÷ saritparisare, k«aïam aravindakÃnanaparivÃritasarastaÂaviÂapacchÃyÃsu, k«aïam anilollÃsitadale«u kadalÅkÃnane«u, k«aïaæ kusumaÓayyÃsu, k«aïaæ nalinÅdalasrastare«u, k«aïaæ tu«ÃrasaæghÃtaÓiÓiritaÓilÃtale«u parijanena nÅyamÃnÃ, pralayakÃloditadvÃdaÓaravikiraïakalÃpatÅvravirahÃgnidahyamÃnà satÅ, atik­ÓÃæ viprÃïÃm iva tanuæ bibhratÅ, pracaladamandamandarÃndolitadu÷khasindhutaralatarataraÇgacchaÂÃdhavalahÃsacchuritÃdharapallavaæ tanmukhÃravindaæ, dvijakulam iva Órutipraïayi tadÅk«aïayugalaæ, sahajasurabhimukhaparimalÃmodam ÃghrÃtukÃmà sudÆranirgatanÃsÃvaæÓalak«mÅ÷, kalaÇkamuktendukalÃkomalÃ, pÅyÆ«aphenapaÂalapÃïdurÃsyadvijapaÇkti÷, tadad­«Âacaram anaÇgam atiÓayÃnaæ rÆpaæ, dhanyÃni tÃni [sthÃnÃni] te ca janapadÃ÷, puïyanÃmÃk«arÃïi ca tÃni suk­tabhäji yÃny amunà pari«k­tÃnÅti muhur muhu÷ paribhÃvayantÅ, dik«u vilikhitam iva, nabhasy utkÅrïam iva, locane pratibimbitam iva, citrapaÂalikhitam iva, puro darÓitam ivetas tato vilokayantÅ vyati«Âhata | #<27)># atha tasyÃ÷ sÃrikà TamÃlikà nÃma tatsakhÅbhi÷ sahÃlocya Kandarpaketor bhÃvam Ãkalayituæ [pra]sthità | Ãgatà ca mayaiva sÃrdham atraiva taror adhas ti«ÂhatÅty" uktvà virarÃma | #<28)># atha sahar«am utthÃya Makarando viditav­ttÃntÃæ TamÃlikÃm akarot | sà ca k­tapraïÃmà Kandarpaketave patrikÃm upÃnayata | atha sa tÃæ svayam avÃcayata | pratyak«ad­«ÂabhÃvÃpy asthirah­dayà hi kÃminÅ bhavati / svapnÃnubhÆtabhÃvà dra¬hayati na pratyayaæ yuvati÷ // SuVas_19 // #<29)># tac chrutvà Kandarpaketur am­tÃrïavamagnam iva sarvÃnandÃnÃm upari vartamÃno mandaæ mandam utthÃya prasÃritabÃhuyugalas tÃm ÃliliÇga | atha tayaiva sÃrdhaæ samÃsÅna÷ "kiæ vadati, kiæ karoti, katham Ãsta" ityÃdi sakalaæ v­ttÃntaæ p­cchaæs tÃæ niÓÃæ dinam apy ativÃhya cacÃla Kandarpaketu÷ | atrÃntare bhagavÃn api marÅcimÃlÅ enaæ v­ttÃntam iva kathayituæ madhyamaæ lokam avÃtarat | #<30)># atha vÃsaratÃmracƬacakrÃkÃra÷ cakravÃkacakrasaÇkramitasantÃpatayeva mandimÃnam udvahanmandÃrastabakasundara÷, sindÆrÃhatasuragajakumbhavibhramaæ bibhrÃïa÷, tÃï¬avacaï¬avegocchalitadhÆrjaÂijaÂÃjÆÂakÆÂabandhabandhuravikaÂavÃsukibhogamaïitÃÂaÇkasaÇkÃÓanÃbhimaï¬ala÷, sandhyÃsandhinÅsarasayÃvakapaÂacÃru÷, vÃruïivÃravilÃsinÅmaïikuntalakÃnti÷, dinakaracchinnavÃsarakabandhacakrÃkara÷, madhupÆrïakapÃla iva kÃlakapÃlina÷, amlÃnakusumastabaka iva Óriya÷, gaganÃÓokatarustabaka÷ [iva], kanakadarpaïa iva pratÅcÅvilÃsinyÃ÷, balabhadra iva vÃruïÅsaÇgata÷ sarÃgaÓ ca, durvidha iva parityaktavasu÷ savi«ÃdaÓ ca, ÓÃ(kya) iva raktÃæÓukadhara÷, saæj¤opeto bhagavÃn caramÃrïavapayasi taralataraÇgavegocchalitavidrumavikaÂÃk­tir mamajja | #<31)># krameïa ca rajoluÂhitotthitakulÃyÃrthikalahavikalakalaviÇkakulakalakalavÃcÃlitaÓikhare«u Óikhari«u, vasatisÃkÃÇk«e«u dhvÃÇk«e«u, anavaratadahyamÃnakÃlÃgurudhÆpaparimalodgÃre«u vÃsÃgÃre«u, dÆrvÃnvitataÂinÅbaddhago«ÂhÅkavidagdhajanaprastÆyamÃnakathÃÓravaïotsukaÓiÓujanakalakalanivÃraïakupitaÓraddhe«u v­ddhe«u, ÃlolikÃtaralarasanÃbhi÷ kathitakathÃbhir jaratÅbhir atilaghukaratìanajanitasukhe, ÓiÓayi«amÃïaÓiÓujane, viracitakandarpamudrÃsu k«udrÃsu, kÃmukajanÃnubaddhyamÃnadÃsÅjanavividhÃÓlÅlavacanaÓrutivirasÅk­tasandhyÃvandanopavi«Âe«u Ói«Âe«u, romanthamantharakuraÇgakuÂumbakÃdhyÃsyamÃnamradi«Âhagau«ÂhÅnap­«ÂhÃsv araïyasthalÅ«u, nidrÃvinidrÃïadroïakulakalitakulÃye«v ÃrÃmataru«u, nirjigami«ati jarattarukoÂarakuÂÅrakuÂumbini kauÓikakule, timiratarjananirgatÃsu dahanapravi«ÂadinakarakiraïÃsv iva sphurantÅ«u dÅpalekhÃsu, mukharitadhanu«i var«ati Óaranikaram anavaratam aÓe«asaæsÃraÓemu«Åmu«i makaradhvaje, suratÃrambhÃkalpaÓobhini, ÓambhalÅbhëitabhÃji bhajati bhu«Ãæ bhuji«yajane, sairandhrÅbadhyamÃnaraÓanÃjÃlajalpÃkajaghanÃsu janÅ«u, viÓrÃntakathÃnubandhatayà pravartamÃnakathakajanag­hagamanatvare«u catvare«u, samÃvÃsitakukk(u)Âe«u ni«kuÂe«u, k­taya«ÂisamÃrohaïe«u barhiïe«u, vihitasandhyÃsamayavyavasthite«u g­hasthale«u, saÇkocoda¤caduccakesarakoÂisaÇkaÂakuÓeÓayakoÓakoÂarakuÂhÅraÓÃyini «aÂcaraïacakre, athÃnena pravartatà [vartmanÃ] bhagavatà bhÃnunà [Ã]gantavyam iti sarvapaÂÂamayair vasanair iva maïikuÂÂimÃbhir viracitavaruïena, bhagavatà kÃlena k­ttasya divasamahi«asya rudhi(ra)dhÃreva, vidrumalatevÃmbaramahÃrïavasya, raktakamalinÅva gaganata¬Ãkasya, käcanasetur iva kandarpasya, ma¤ji«ÂhÃrÃgÃruïapatÃkeva gaganaharmyatalasya, lak«mÅr iva svayaævarag­hÅtapÅtÃmbarasya, bhik«ukÅva tÃrÃnurÃgaraktÃ, raktÃmbaradhÃriïÅva bhagavatÅ sandhyà samad­Óyata | #<32)># k«aïena ca k«aïadÃrÃgaracanÃcaturÃsu sandhyÃÓi«yÃsv iva veÓyÃsu tulÃdhÃraÓÆnyÃyÃæ païyavÅthyÃm iva divi, ghanaghanÃyamÃnadalapuÂÃsu puÂakinÅ«u, timirapratihaste«v iva tata ita÷ (pa)ribhramatsu kamalasarasi madhukare«u, vikalakurarÅrutacchalena ravivirahavidhurÃsu vilapantÅ«v iva sarojinÅ«u, kamalinÅsandhyÃrÃgarajyamÃnasalilasthitÃsu pativinÃÓah­tpŬyà dahanapravi«ÂÃsv iva kamalinÅ«u, gaïaka iva nak«atrasÆcake prado«asamaye, harakaïÂhakÃï¬akÃlimasanÃbhi, daityabalam iva prakaÂatÃrakaæ, bhÃratasamaram iva vardhamÃnolÆkakalakalaæ, dh­«ÂadyumnavÅryam iva kuïÂhitadroïaprabhÃvaæ, nandanavanam iva saæcaratkauÓikaæ, k­«ïavartmevÃkhilakëÂhÃpahÃrakaæ, sagarbham iva ghanatarapëÃïakarkaÓÃsu giritaÂÅ«u, sacak«ur iva suptasiæhanayanacchavicchaÂÃkapilike«u sÃnu«u, sajÅvam iva tamomaïibhi÷, saævardhitam ivÃgnihotradhÆmalekhÃbhir mÃsalitam iva kÃminÅkeÓapÃÓasaæskÃradhÆpapaÂalai÷, uddÅpitam iva ghanataralÅnamadhukarapaÂalamecakitapecakikapolataladÃnadhÃrÃÓÅkarai÷, pu¤jÅk­tam iva vitatamÃlatamÃlakÃnanacchÃyÃsu, lÅyamÃnam iva kajjalarasaÓyÃmabhogibhoge«u, prÃvaraïam iva rajanÅpÃæsulÃyÃ÷, palitau«adham iva v­ddhavÃrayo«itÃm, apatyam iva rajanyÃ÷, suh­d iva kalikÃlasya, mitram iva durjanah­dayÃnÃæ, bauddhasiddhÃntam iva pratyak«adravyam apahnuvÃnaæ timiram aj­mbhata | #<33)># muditam ivÃtimattamÃtaÇgamaï¬alamanoharagaï¬amaï¬ale, phalitam ivÃtisÃndrabahalacchadavitatatamÃlakÃnane, sphuritam ivÃtikÃntakÃntÃjanaghanatarakeÓasaæhatau, malitam ivendranÅlamaïiraÓmibhi÷, atiÓayamÃæsalaæ tamo 'vaÂataÂÃÂavÅ«u, sÃÂopam atisphuÂapÃÂavotkaÂaprakaÂaviÓaÇkaÂaikaviÂapotkaÂavinaÂita«aÂpadÃli«u, ghanataraghoraæ, atighasmaravi«adharabhogabhÃsuraæ, madabharamattadantidantadyutitarjanajarjaram | tato niÓÃkarÃrambhasamaya iva saækucatkuvalayavyÃjaviracitäjalipuÂe namati tamitimire, k«aïena ca sandhyÃtÃï¬ava¬ambarocchalitamahÃnaÂajaÂÃjÆÂakÆÂakuÂilavivaravartijahanukanyÃvÃridhÃrÃbindava iva vikÅrïÃ÷, durdharadharaïibhÃrabhugnabhÅmadiÇmÃtaÇgamaï¬alÃmuktaÓÅkaracchaÂà ivÃtitatÃ÷, atidavÅyonabhastalabhramaïakhinnadinakaraturagavisaravÃntaphenastabakà iva [vistÅrïÃ÷], gaganamahÃsara÷kumudakÃnanasandehadÃyina÷, viÓvaæ gaïayatovidhÃtu÷ ÓaÓikamaÂhinÅkhaï¬ena tamoma«ÅÓyÃme 'jina iva viyati saæsÃrasyÃtiÓÆnyatvÃc chÆnyabindava iva vitatÃ÷, jagattrayavijayanirgatasya kusumaketo ratikaratalavikÅrïalÃjà iva, gulikÃstragulikà iva pu«padhanu«a÷, viyadamburÃÓiphenastabakà iva, rativiracità gaganÃÇgaïe Ãtarpaïapa¤cÃÇgulaya iva, vyomalak«mÅhÃramuktÃnikarà iva, candracitÃcakrÃd vÃtyÃvegavyastÃ÷ kÃmakÅkasakhaï¬Ã iva, timirodgamadhÆmadhÆmalasandhyÃmalÃhitagaganamahÃsthalÅmahÃkaÂÃhabh­jjyamÃnasphuÂitalÃjÃnukÃrÃs tÃrà vyarÃjanta | tÃbhiÓ ca ÓvitrÅva viyad aÓobhata | #<34)># tato dÅrghocchvÃsaracanÃkuÓalaæ saÓle«abahughaÂanÃpaÂu satkaviviracanam iva, cakravÃkamithunam atÅvÃkhidyata | kamalinÅsa¤caraïalagnamakarandabindulavamadhukaramÃlÃÓabalagÃtraæ, kÃlapÃÓeneva mÆrtarÃmaÓÃpenÃk­«yamÃïaæ cakravÃkamithunam vijaghaÂe | ravivirahavidhurÃyÃ÷ kamalinyà h­dayam iva dvidhà papÃÂa cakravÃkamithunam | Ãgami«yato himakaradayitasya pÃrÓve saæcarantÅ kumudinyà bhramaramÃlà dÆtÅvÃlak«yata | tÃrakÃvyÃjÃd astaÇgatasya divÃkarasya ÓokÃd iva kakubho vyarudan | bhÃsvato nijadayitasya virahÃd abhinavaki¤jalkarÃÓivyÃjena murmura iva nalinÅkoÓah­daye jajvÃla | raviraÓmibhasmitanabhovanama«ÅrÃÓir iva, Órutivacanam iva k«atadigambaradarÓanaæ, k­«ïarÆpam api tirask­taviÓvarÆpabhÃvaæ, sadyodrÃvitarÃjatapaÂÂasamudrapravÃha iva ÓÃrvaram andhakÃram aj­mbhata | #<35)># k«aïena ca k«aïadÃrÃjakanyÃkanduka iva, kandarpakanakadarpaïa iva, udayagiribÃlamandÃrastabakÃk­ti÷, prÃcÅlalÃÂakusumacakrÃkÃra÷, kuï¬alam iva nabhaÓriya÷, divyavadhÆprasÃdhikÃhastasrastÃlaktapaÂa iva, gaganasaudhakanakakumbha iva, prasthÃnakalaÓa iva tribhuvanavijayanirgatasya makaraketo÷, kandarpakÃrtasvaratÆïamukhacakrakÃntitaskara÷, prÃkÓailaÓikharÃgraprarƬhajavÃtarukusumacchavi÷, acchakuÇkumapiï¬apÆrïasthita[pÃtra] iva niÓÃvilÃsinyÃ÷ kuÇkumÃruïaÓveta[stana]kalaÓa iva cÃkhaï¬alÃÓÃyÃ÷, udayÃruïamaï¬alo rajanÅpatir abhyudayam ÃsasÃda | #<36)># tata÷ kÃminÅh­dayasaÇkrÃmita iva cakorÃÇganÃnetrapuÂapÃÂita iva raktakumudakoÓakÅÂa iva k«ÅïatÃæ jagÃma k«aïadÃk­to rÃga÷ | #<37)># anantaraæ ÓarvarÅvrajÃÇganÃni«ÂhyÆtanavanÅtasvastika iva, kusumaketor mukhacchÃyÃmudrita iva, ÓvetÃtapatram iva makaraketo÷, dantapÃlicakra iva viyanmahÃse÷, ÓvetacÃmara iva madanamahÃrÃjasya, bÃlapulinam iva niÓÃyamunÃyÃ÷, sphuÂikaliÇgam iva gaganatÃpasasya, aï¬am iva kÃloragasya, kambur iva nabhomahÃrïavasya, caityam iva madanÃridagdhasya makaraketo÷, citÃcakram iva kalaÇkÃÇgÃraÓabalaæ saÇkalpajanmana÷, gaganagÃmipuï¬arÅkam iva, ambaramahÃrïavaphenapu¤ja iva, pÃradapiï¬a iva [kÃladhÃtuvÃdina÷], rÃjatakalaÓa iva dÆrvÃpravÃlaÓabala÷, kandarparathacakracÃru÷, udayÃcalacƬÃmaïi÷, ambaramahÃprÃsÃdapÃrÃvata÷, airÃvatakumbhasthalam iva, bhagnaÓ­ÇgapurÃïagomuï¬a iva, tÃrakÃÓvetagodhÆmaÓÃlino nabha÷k«etrasya, pÃï¬urarÃjatapÃtram iva siddhÃÇganÃhastasrasto grahapatir ujjagÃma | yaÓ ca puï¬arÅkaæ locanamadhukarÃïÃæ, ÓayanÅyasaikataæ cittahaæsÃnÃæ, sphaÂikavyajanaæ virahavahnÅnÃm | #<38)># atrÃntare 'bhisÃrikÃsÃrthapre«itÃnÃæ priyatamÃn prati dÆtÅnÃæ dvyarthÃ÷ saprapa¤cÃ÷ vikÃrabhaÇgurÃ÷ pravÃdà babhÆvu÷ | tathà hi | "avastrÅk­tam ÃtmÃnaæ nÃkalayasi tattvata÷ | prastara iva krÆro 'si | na cÃkar«akacumbakadrÃvake«v eko 'py asi, bhrÃmako 'si paraæ kitava | dhamÃrthÃny aprayukta÷ k«epaïika iva mudhà vÃhitataravÃris tvam asi | sakhedam iva manasà cintayasi durlabhÃm | sattvasÃracarito ripumaï¬alÃgrato nirv­tim upetya ti«Âhati | sa khalu vÅra÷ pratipak«asya ya÷ samprahÃrata÷ ku¤jarÃn nayati | dh­torukaravÃlasa¤cayo 'pi paramakÃï¬a eva etan mahÃpadaæ vigraheïa labhate | rÃjasena rahito rÃjase na rahito dhruvam | viÓÃradà viÓÃradÃbhraviÓadà viÓadÃtmanÅnamahimÃnam ahimÃnarak«aïak«amà k«amÃtilaka te vÅratà vÅratà manasi bhÆtatà bhÆtatà vacasi | sÃhasena sà hasena kamalà kamalÃlayà jitÃ, sà tvadarpaïà darpaïÃkÃravimalÃÓayà ÓayÃbjanirjitakisalayà salayÃÇgulir iva vibhrameïa vibhrameïa gavÃk«aÓalÃkÃvivaraæ prati vilokayantÅ vilokayantÅ vinÃÓÃpam anubhavati du÷khÃni | jÅvanÃyaka jÅvanÃya ka iha nÃÓrayati subhagam | anyÃs tÃvad ÃsatÃæ dÃsatÃæ purato 'ham eva bhajÃmi, maitry ato maitryato 'stu | a¤jasÃrata÷ sÃrata÷ kim api kandarpakaæ darpakaæ na tano«i viÓe«ato 'Óe«ata÷ sthitam eva maraïam | ÓaÂ÷adhiyÃæ Óodhana yaÓodhana premahÃryÃmahÃryà samotkaÂÃk«ai÷ kaÂÃk«air ÃvirbhÆtadÃsyÃs tadÃsyÃ÷ parijanÃ÷ | kamalÃk­tinÃrÅïÃæ kamalÃk­tinÃrÅïÃæ bhavatà mukhaæ malinitam | viÓvasya viÓvasya vyavasthÃæ samÃsÃdya samÃsÃd yam anekakÃlaæ saÇgÅtasaÇgÅ tanu«e 'tanu«ekam anaÇgapu«pe«u pu«pe«urujà tarasà jÃtarasà mandÃk«amandà k«aïaæ bhramantÅ muhyati | kÃmadhurÃdhareïa kà madhurÃdhareïa yuktà rajorÃjiviÓe«akeïa saviÓe«akeïa mukhendunà tava h­di lagnà mradimÃkareïa kareïa svedabindupayodhareïa payodhareïa vak«a÷phalakäcanena jitÃnÃvilakäcanena | kÃmadÃruïa madÃruïanetrà smaramayaæ ramayantaæ tvÃm adayaæ madayantÅ paramakamitÃraæ vächati hÃriïà hÃriïà stanakumbhena hÃriïÃk«irucihÃriïà cak«u«Ã hÃriïà | anantaraæ dugdhÃrïavapravi«Âam iva, sphaÂikag­hapravi«Âam iva ÓvetadvÅpanivÃsasukham anubhavad iva jagad Ãmumude | #<39)># krameïa ca vighaÂamÃnadalapuÂakumudakÃnanakoÓamakarandabindusandohadohadamadhukarakulakalarutamukharitadigante, candrikÃpÃnabharÃlasacakorakÃminÅbhir abhininditÃgamane, suratabharakhinnapulindasundarÅsvedajalakaïikÃpahÃriïi prativÃti sÃyantane tanÅyasi niÓÃni÷ÓvÃsanibhe nabhasvati Kandarpaketus TamÃlikÃMakarandasahÃyo VÃsavadattÃjanakanagarÅm ayÃsÅt | #<40)># anantaraæ kaÂakaikadeÓaviracitaikÃntanihitamuktÃmakarandapadmarÃgaÓakalena VÃsavadattÃdarÓanÃrtham Ãsthitena devatÃgaïeneva jÃtavalayena parigatam, anilollÃsitÃbhir nabhastaruma¤jarÅbhir iva tarjayantÅbhir iva gaganapuraÓriyaæ patÃkÃbhir upaÓobhamÃnaæ, paÂÂÃÇkaïapras­tÃbhi÷ karpÆracandanakuÇkumailÃgandhodakarasaparimalavÃhinÅbhir vÃhinÅbhis taÂasphaÂikapaÂÂasukhani«aïïanidrÃyamÃïÃj¤ÃtaprÃsÃdapÃrÃvatÃlibhi÷ prabhraÓyattaÂaviÂapakusumastabakitasalilÃbhir anavaratamajjadunmadayuvatijanajaghanÃsphÃlanocchvasitaÓÅkaranikarasnapitavedikÃbhi÷, karpÆrapÆraviracitapulinatalani«aïïaninadÃnumÅyamÃnarÃjahaæsÅbhi÷, vikacanÅlotpalakÃnanadarÓitÃkÃï¬acakravÃkatimiraÓaÇkÃbhi÷, yuvatÅbhir iva supayodharÃbhi÷, sugrÅvayuddhakalÃbhir iva kÅlÃlasnapitakumbhakarïÃbhi÷, sÃgarakÆlabhÆmibhir iva sundarÅpÃdaparÃgaÓabalÃbhi÷, navan­paticittav­ttibhir iva kulyÃyamÃnakariïÅbhi÷, ÓikharagatamuktÃjÃlavyÃjena yuvatijanadarÓanÃgataæ tÃrÃgaïam udvahadbhi÷, kÃcakalaÓÃk­tim udvahantÅbhi÷ Óikhisaæhatibhir udbhÃsitai÷ prÃsÃdair upaÓobhitaæ, kÃlÃgarudhÆpapaÂalair darÓitÃkÃlajaladonnÃham, kvacidgambhÅramurajaravÃhÆtamandamandanartitanÅlakaïÂhaæ, sÃyaæsamayam iva nipatitalokalocanaæ, janakayaj¤asthÃnam iva dÃrotsukitarÃmaæ, mÃnu«am ivÃbhinanditasurataæ, nidhÃnam iva kautukasya, ÃvÃsam iva Ó­ÇgÃrasya, kulag­ham iva vibhramasya, saÇketasthÃnam iva saundaryasya, VÃsavadattÃbhavanaæ bhavanandanaprabhÃvo dadarÓa | #<41)># "dravasi dravasindhuto nigalite capalà capalÃyate kim e«Ã | stabakas tava karïata÷ patito 'yam | Surekhe surayà surayÃcanocitaÓrÅs tvam asi | mattà kalahe kalahemadÃmakäcÅdÃmakvaïitai÷ smaram ivÃhvayasi | Malaye malayepsitaæ d­ÓaivÃdhigatÃsi | Kalike kaliketum imÃæ mukharÃæ mu¤ca mekhalÃæ Ó­ïuva÷ kalavallakÅvirutam | mekhalà me khalà na bhavati, tvam eva tv ameva mukharatayà mukharatayà ca | trapate 'tra pated iyam avantisenÃkusumopahÃre mugdhà tava kaitavakairalaæ, LavaÇgike vepathur evÃÓayaæ vyanakti | vahatÅva hatÅr AnaÇgalekhe smarasÃyakÃnÃæ tava vapur alasam | pihità 'pi hitÃyate | Utkalike tavotkalikà mahormi÷ | vadane vada netrapeyakÃntau kim upamÃnam indur apy upayÃti | vasatÅva satÅvrate tava h­daye ko 'pi | Óatadhà ÓatadhÃrasÃrà vÃcas tavÃnubhÆta÷ | Kerali karakÃkarakÃlameghakhaï¬atulÃm ayam ullasitotphullamallikÃmÃlabhÃrÅ [tava yÃti] kuntalakalÃpa÷ | Kuntalike puragopuragocarÃ÷ ÓrÆyante gÅtadhvanaya÷ | kim atra kalpayasi k«aïam Åk«aïamÅlanÃt | api caÂulaæ caÂulampaÂaæ sakhÅjanam ÃyÃsayasi | Murale stanatà stanatìane«u yat saukhyaæ labdhaæ smaratà smaratÃpanodanaæ tad iyaæ tena viyuktà kiæ muhyasi | hatamohatamo dayita÷ smarati sma ratipriyaæ tava kauÓalaæ | nakharÃïÃæ vraïa÷ smarajanyÃæ sma rajanyÃæ kurute rujaæ na te | kiæ locanÃbhyÃæ locanÃbhyÃæ prÅïitÃkhila janek«aïadeÓa÷ k«aïadeÓa÷ kiæ na pÅyate | priyasakhi madanamÃlini mÃlini bimbÃdharasaÇgatyÃgecchayà virÃmaæ kuru | madhumadÃruïamÃlavÅkapolatalasamÃno 'bhrÃntasamÃno raktamaï¬alatayà tvayà ko viÓe«a÷ | KuraÇgike kalpaya kuraÇgaÓÃvakebhya÷ Óa«pÃÇkuram | KiÓorike kÃraya kiÓorakapratyavek«Ãm | Taralike taralaya gurusÃndradhÆpapaÂalam | KarpÆrike pÃï¬uraya karpÆradhÆlibhi÷ payodharabhÃram | MÃtaÇgike mÃnaya mÃtaÇgaÓiÓuyÃcanÃm | ÁaÓilekhe likha lalÃÂapaÂÂe ÓaÓilekhÃm | Ketakike saÇketaya ketakÅmaï¬apasya dohadam | Áakunike dehi krŬÃÓakunibhya ÃhÃram | Madanama¤jari ma¤jaraya sabhÃmaï¬apakadalÅg­ham | Á­ÇgÃrama¤jari saÇkalpaya Ó­ÇgÃraracanÃm | Sa¤jÅvanike vitara jÅvajjÅvakamithunÃya maricapallavam | Pallavike pallavaya karpÆradhÆlibhi÷ k­trimaketakakÃnanam | SahakÃrama¤jari sa¤janaya sahakÃrasaurabhaæ vyajanavÃte«u | Madanalekhe lekhaya madanalekhaæ malayÃnilasya | Makarike dehi m­ïÃlÃÇkuraæ rÃjahaæsaÓÃvakebhya÷ | VilÃsavati vilÃsaya mayÆrakiÓorakam | TamÃlike [pari]malaya malayajarasena bhavanavÃÂam | Käcanike vikira kastÆridravaæ käcanamaï¬apikÃyÃm | PravÃlike secaya ghus­ïarasena bÃlapravÃlakÃnanam" ity anyonyapraïayapeÓalÃ÷ pramadÃnÃm ÃlÃpakathÃ÷ Ó­ïvan Kandarpaketur Makarandena samaæ vismayam akaron manasi "aho bhavanÃnÃm atiÓÃyi saundaryam | aho Ó­ÇgÃraracanÃkauÓalam | tathà hi tatkÃlalÅlÃdalitamÃlavÅdaÓanakÃïtikomalakÃntadantaghaÂito maï¬apa÷ | asÃv api karpÆraÓalÃkÃnirmitayantrapa¤jarasaæyata÷ krŬÃÓuka" ityÃdi paricintayan praviÓya vyÃkaraïeneva saraktapÃdena, bhÃraten(ev)a suparvaïÃ, rÃmÃyaïeneva sundarakÃï¬acÃruïà jaÇghÃyugalena virÃjamÃnÃæ, chandovicitir iva bhrÃjamÃnatanumadhyÃæ, nak«atravidyÃm iva gaïanÅyahastaÓravaïÃæ, nyÃyasthitim ivodyotakarasvarÆpÃæ, bauddhasaÇgÅtim ivÃlaÇkÃraprasÃdhitÃæ, upani«adam iva sÃnandÃtmakam udyotayantÅæ, dvijakulasthitim iva cÃrucaraïÃæ, vindhyagiriÓriyam iva sunitambÃæ, tÃrÃm iva gurukalatropaÓobhitÃæ, ÓatakoÂimÆrtim iva mu«ÂigrÃhyamadhyÃæ, priyaÇguÓyÃmÃsakhÅm iva priyadarÓanÃæ, brahmadattamahi«Åm iva somaprabhÃæ, diggajakareïukÃm ivÃnupamÃæ, velÃm iva tamÃlapatrasÃdhitÃæ, aÓvatarakanyÃm iva madÃlasÃæ VÃsavadattÃæ dadarÓa | #<42)># atha prÅtivisphÃritena cak«u«Ã pibata÷ Kandarpaketor jahÃra cetanÃæ mÆrcchÃvega÷ | tam api paÓyantÅ VÃsavadattà mumÆrccha | atha MakarandasakhÅjanaprayatnalabdhasaæj¤au tau ekÃsanam alaæcakratu÷ | tato VÃsavadattÃyÃ÷ prÃïebhyo 'pi garÅyasÅ sarvavisrambhapÃtraæ KalÃvatÅ nÃma Kandarpaketum uvÃca | "Ãryaputra nÃyaæ visrambhakathÃnÃm avasara÷ | ato laghutaram evÃbhidhÅyate | tvatk­te yÃnayà vedanÃnubhÆtà sà yadi nabha÷ patrÃyate sÃgaro lolÃyate brahmà lipikarÃyate bhujagapatir vÃkkathaka÷ tadà kim api katham apy ekaikair yugasahasrair abhilikhyate kathyate và | tvayà ca rÃjyam ujjhitam | kiæ bahunÃtmà saÇkaÂe samÃropita÷ | e«ÃsmatsvÃmiduhità prabhÃtÃyÃæ rajanyÃæ pitrà yauvanÃtikramado«aÓaÇkinà bhayena vidyÃdharacakravartino Vijayaketo÷ putrÃya Pu«paketave pÃïigrahaïÃya dÃtavyà | anayÃpy Ãlocitam adya yadi taæ janam ÃdÃya nÃgacchati TamÃlikÃ, tadÃvaÓyam eva mayà hutavahe Óayitavyam" iti | tad asyÃ÷ suk­tavaÓena mahÃbhÃga÷ imÃæ bhÆmim anuprÃpta÷ | atha Kandarpaketur bhÅtabhÅta÷ sapraïayam ÃnandÃm­tasÃgaroddÃmataraÇgalaharÅbhir Ãpluta iva VÃsavadattÃyà sahÃmantrya Makarandaæ vÃrtÃnve«aïÃya tatraiva nagare niyujya, bhujageneva sadÃgatyabhimukhena ManojavanÃmnà turagena tayà saha nagarÃn niragÃt | #<43.1)># krameïa ca jÃÇgalakavalÃbhilëamilitani÷ÓaÇkaÓakunikulasaÇkulena ardhadagdhacitÃcakrasimisimÃyamÃnavikaÂakaÂat­«ïÃcaÂulakaÂapÆtanottÃlavetÃlaravabhÅ«aïena, ÓÆlaÓikharÃropitaÓaÇkitavarïakarïanÃsikÃcchedarudhirapaÂalapatitabhÃÇkÃribhambharÃlÅsambhÃrabharitabhÆmibhÃgabÅbhatsena, kaÂÃgnidahyamÃnapaÂucaÂann­karoÂiÂaÇkÃrabhairavaraveïa, ÓÆlapÃïineva kapÃlabalibhasmaÓivÃvahnibhÆtibhujagÃvaruddhadehena, puru«ÃtiÓayenevÃnekamaï¬alak­tasevena ÓmaÓÃnavÃÂena gatvÃ, nime«amÃtrÃd ivÃnekaÓatayojanaæ, pralayakÃlavelÃm iva samuditÃrkasamÆhÃæ, nÃgarÃjyasthitim ivÃnantamÆlÃæ, sudharmÃm iva svacchandasthitakauÓikÃæ, satpuru«asevÃm iva ÓrÅphalìhyÃæ, bhÃratasamarabhÆmim iva dÆraprarƬhÃrjunÃæ, pulomakulasthitim iva sahasranetrocitendrÃïikÃæ, ÓÆrapÃlacittav­ttim iva kalitagaïikÃrikÃæ, sajjanasampadam iva vikasitÃÓokasaralapunnÃgÃæ, ÓiÓujanalÅlÃm iva k­tadhÃtrÅdh­tiæ, kvacid rÃghavacittav­ttim iva vaidehÅmayÅæ, kvacit k«ÅrasamudramathanavelÃm ivojj­mbhamÃnÃm­tÃæ, kvacin nÃrÃyaïaÓaktim iva svacchandÃparÃjitÃæ, kvacid vÃlmÅkisarasvatÅm iva darÓitek«vÃkuvaæÓÃæ, laÇkÃm iva bahupalÃÓaÓobhitÃæ, dhÃrtarëÂrasenÃm ivÃrjunaÓaranikaraparivÃritÃæ, nÃrÃyaïamÆrtim iva bahurÆpÃæ, sugrÅvasenÃm iva panasacandananalakumudasevitÃæ, kvacid vidhavÃm iva sindÆratilakabhÆ«itÃæ pravÃlÃbharaïÃæ ca, kvacit kurusenÃm ivolÆkadroïaÓakunisanÃthÃæ dhÃrtarëÂrÃnvitÃæ ca, amlÃnajÃtivibhÆ«itÃm api viruddhavaæÓÃæ, darÓitÃbhayÃm api bhÅ«aïÃæ, satatahitapathyÃm api prav­ddhagulmÃæ, «aÂpadavyÃptÃm api dvipadÃnÃkulÃæ, dvijakulabhÆ«itÃm apy akulÅnavaæÓÃæ vindhyÃÂavÅæ viveÓa | atrÃntare bhagavaty api niÓà tayor nidrÃm ÃdÃya jagÃma | #<43.2)># krameïa kÃlakaivartakena tamisrÃnÃyaæ prak«ipya gaganamahÃsarasi sajÅvaÓapharanikara ivÃpahriyamÃïe tÃrÃgaïe, raktÃæÓuke vi«amaprarƬhabisalatÃÓarayantrÃnugataÓatapatrapustakasanÃthe makarandabindusandohanirbharapÃnamattamadhukaramandramuktasvanai÷ sadvarïam iva paÂhati vikace kamalÃkare, bhik«uk­«Åvaleneva kÃlena timirabÅje«v iva madhukare«u madhurasakardamitakesarapaÇke«u ghanaghaÂamÃnadalapuÂe«u, rajomurmurasanÃthamadhukarapaÂalÃnugatoddaï¬apuï¬arÅkavyÃjÃd dhÆpam iva bhagavate kiraïamÃline prayacchantyÃæ kamalinyÃæ, rajanÅvadhÆkaradvayocchalitapatanmusalÃhatik«atÃntara ulÆkhala iva candre, kaï¬anavikÅrïe«u taï¬ule«v iva tÃrÃgaïe«ÆnmÅlatsu, sandhyÃtÃmramukhena vÃsaravÃnareïa nabhastarum ÃrohatÃ, ÓÃkhÃbhya iva kampitÃbhyo digbhyo vikacaprasÆna iva tÃrÃgaïe indumaï¬alaphale ca patati, tÃrÃtaï¬ulaÓabalaæ nabho 'Çgaïaæ sphuradaruïataruïacƬÃcÃruvadane vÃsarak­kavÃkau caritum avatarati, "matsaÇgatiprasiddho vÃruïÅsamÃgamÃd dvijapatir e«a pati«yatÅti" hasantyÃm ivÃkhaï¬alakakubhi, karÃghÃtanihatÃndhakÃrakarÅndrarudhiradhÃrÃbhir ivodayagiriÓikharanirjharadhautadhÃturÃgair iva, tvaÇgatturaÇgakharakhurapuÂapÃÂitapadmarÃgacchÃyÃbhir iva, kesarikaratalÃhatamattamÃtaÇgottamÃÇgasaÇgaladasrasÃraïÅbhir iva, tribhuvanakÃryasampÃdanaprabhÃvÃnurÃgarasair iva raktamaï¬ale, tÃrÃkumudavanagrahaïÃya prasÃritahasta iva kuÇkumarÃgÃruïe, prÃcÅvilÃsinyÃ÷ pÆrvÃcalabhogÅndraphaïÃrpaïe, gaganendranÅlakanakakisalaye, nabhonagaraprÃcÅkäcanadÅnÃracakrakumbhe, prÃcÅlalÃÂataÂakuÇkumÃrdrabindau, sandhyÃbÃlalataikakusume, ma¤ji«ÂhÃruïapaÂÂasÆtrasad­Óe, sandhyÃruïagumphite, pracÅkäcanadÅnÃracakra iva vÃsaravidyÃdharasiddhagulike, dhÃturÃgÃruïadiggajapÃdatalÃnukÃriïi vibhÃvarÅtimirataskare bhagavati bhÃskare samudayam Ãrohati, ma¤ji«ÂhÃcÃmara iva diggaje«u, mahÃbhÃratasamararudhirodgÃra iva kuruk«etre«u, Óakradhanu÷kÃntilepa iva jaladacchede«u, këÃyapaÂa iva ÓÃkyÃÓramamaÂhikÃsu, kausumbharÃga iva dhvajapaÂapallave«u, phalapÃka iva karkandhu«u, kuÇkumacchaÂÃrasa iva vyomasaudhÃÇgaïasya, sa¤caradaruïayavanikÃpaÂa iva kÃlasya, bÃlapravÃlabhaÇgÃruïe prasaraty Ãtape, k«aïena ca cakravÃkacakravÃlah­dayaÓokasantÃpaharaïÃd iva, dahanasamanupraveÓÃd iva, dinanÃthakÃntopalasaÇgamÃd iva, utti«ÂhamÃnam u«nam u«ïaraÓmer ÃÓrayati raÓmisa¤caye Kandarpaketu÷ sarvarÃtrajÃgaraparavaÓa ÃhÃraÓÆnyaÓarÅratayà niÓcetana÷, anekayojanaÓatabhramaïakhinna÷, VÃsavadattayÃpy evaævidhayà saha latÃg­he mandamÃrutÃndolitakusumaparimalalubdhamukharaparibhramadbhramarajhaÇkÃramanohare tatkÃlasulabhayà nidrayà g­hÅto ni«pandakaraïagrÃma÷ su«vÃpa | #<44)># tato vaïijÅva prasÃritÃmbare mahÃdÃvÃnala iva sakalakëÂhÃdÅpini pataÇgamaï¬ale madhyaædinam Ãru¬he Kandarpaketu÷ priyayà vinà latÃg­ham avalokyotthÃya tata ito dattad­«Âi÷ k«aïaæ viÂape«u, k«aïaæ taruÓikhare«u, k«aïam andhakÆpe«u, k«aïaæ Óu«kapatrarÃÓi«u, k«aïam ÃkÃÓe, k«aïaæ dik«u, k«aïaæ vidik«u bhramann anavaratadahyamÃnah­dayo vilalÃpa | #<45)># "hà priye VÃsavadatte dehi me darÓanam | kiæ parihÃsenÃntarhitÃsi | tvatk­te mayà yÃni du÷khÃny anubhÆtÃni, te«Ãæ tvam eva pramÃïam | priyasakhe Makaranda paÓya me daivadurvilasitam | kiæ mayà na k­tam avadÃtaæ karma | durvipÃkà niyati÷ | duratikramà du÷kÃlagati÷ | aho grahÃïÃm atikaÂu kaÂÃk«apÃtanam | aho visad­Óaphalatà gurujanÃÓi«Ãm | aho du÷svapnÃnÃæ durnimittÃnÃæ ca phalitam | sarvathà na kaÓcid agocaro bhavitavyatÃnÃm | kiæ na samyagÃgamità vidyÃ÷ | kiæ yathÃvan nÃrÃdhità gurava÷ | kiæ nopÃsità vahnaya÷ | kiæ nÃbhyarcità devatÃ÷ | kim adhik«iptÃ÷ bhÆmidevatÃ÷ | kim apradak«iïÅk­tÃ÷ surabhaya÷ | kiæ na k­ta÷ Óaraïecchurabhaya" iti bahuvidhaæ vilapan dak«iïena kÃnanaæ nirgatya navyanalanaladanalinÅniculapiculavi¬udabahulena, pracuraciribilvabilvoÂajakuÂajaruddhopakaïÂhena, sotkaïÂhabh­ÇgarÃjarasitasundarasundarÅvanena, vitatavetravratativrÃtÃvaraïataruïavaruïataruskandhasamunnaddhabh­Çgagolakena, golÃÇgÆlabhagnagalanmadhupaÂalarasÃsÃrasiktatarutalena, tÃlahintÃlapÆgapunnÃganÃgakesaraghanena, ghanasÃramallikÃketakakovidÃramandÃrabÅjapÆrakajambÅrajambÆgulmagahanena, pratyÆhadÃtyÆhavyÆhakuharitabharitanandÅnalaniku¤jena, pu¤jitÃkuïÂhakaïÂhakalakaïÂhÃdhyÃsitoddÃmasahakÃrapallavena, capalakulÃyakukkuÂakuÂumbasaævÃhitotkaÂavikaÂena, korakanikurumbaromäcitakurabakarÃjinÃ, raktÃÓokapallavalÃvaïyavilipyamÃnadaÓadiÓÃ, pravikasitakesararajovisaravardhamÃnavÃsaradhÆsarimabhÃreïa, parÃgapi¤jarama¤jarÅyujyamÃnamadhupama¤juÓi¤jitajanitajanamudÃ, madajalamecakitamucukundaskandhakÃï¬amathyamÃnani÷ÓaÇkakarikaraÂakaï¬ÆtinÃ, katipayadivasaprasÆtakukkuÂÅk­takuÂajakoÂareïa, caÂakasa¤cÃryamÃïacaturavÃcÃÂacÃÂakair akriyamÃïacÃÂunÃ, sahacarÅcÃraïaca¤curacakoracu¤cunÃ, ÓaileyasukumÃraÓilÃtalasukhaÓayitaÓaÓaÓiÓunÃ, ÓephÃlikÃÓiphÃvivaravisrabdhavartamÃnagaudherarÃÓinÃ, nirÃtaÇkaraÇkuïÃ, nirÃkulanakulakelinÃ, kalakokilakulakavalitasahakÃrakalikodgamena, sahakÃrÃrÃmaromanthÃyamÃnacamarayÆthena, ÓravaïahÃrisanŬagirinitambanirjharaninÃdanidrÃnandamandÃyamÃnakarikulakarïatÃladundubhinÃ, samÃsannakinnarÅgÅtaravaramamÃïaruruvisareïa, k«ataharitaharidrÃdravarajyamÃnavarÃhapotapotrapÃlinÃ, gu¤jÃpu¤jagu¤jajjÃhakajÃtena, daÓanakupitakapipotapuÂakapÃÂitapÃÂalakÅÂapuÂasaÇkaÂena, kuliÓaÓikharakharanakharapracayapracaï¬acapeÂapÃÂitamattamÃtaÇgaraktacchaÂÃcchuritacÃrukesarabhÃsurakesarikadambakena mahÃsÃgarakacchaprÃntena katipayadÆraæ gatvÃ, aticapalavÅcipracayatayà tÃï¬avoddaï¬ado÷«aï¬akhaï¬aparaÓuvi¬ambanÃpaï¬itaæ, vÃruïÅvijayapatÃkÃbhir iva Óe«akulanirmokama¤jarÅbhir iva ÓaÓÃÇkapariÓe«aparamÃïusantatibhir iva phenarÃjibhir upÃntarÃmaïÅyakaæ, aparam iva gaganaæ avanÅtalam avatÅrïam acchÃrïavacchalÃd ucchalacchÅkarakaïanikaranibhena nabhaÓcarÃn muktÃphalair iva vilobhayantam, abhayÃbhyarthanÃgatÃnekapak«ak«itidharabharitakuk«ibhÃgaæ, sagarasutakhÃtakam, utkhÃtapÃrijÃtam, abhijÃtamaïiratnÃkaraæ, karimakarakulasaÇkulaæ, ÓakulakavalÃbhilëi, sa¤carannakracakram, astamitatimiÇgilakulakandalÅvalayÃvalÅvilulitalavalÅlavaÇgamÃtuluÇgagulmam, ÆrmimÃrutamarmaritataralatarottÃlatÃlÅtaralataralitajalamÃnu«amithunam­ditatalapulinabÃlaÓaivÃlaæ, pravÃlÃÇkurakoÂipÃÂitamukhakhinnaÓaÇkanakhakharanakharaÓilÃlikhitataÂalekhaæ, khageÓvaragotrapatrarathapaÂalakalilasalilam, adyÃpy anirmuktamandaramathanasaæskÃram ivÃvartabhrÃntibhi÷, sÃpasÃram iva phenai÷, sasurÃmodam iva velÃbakulagandhai÷, saro«am iva garjitai÷, sakhedam iva ni÷Óvasitai÷, sabhrÆkuÂÅbandham iva taraÇgai÷, ÃlÃnastambham iva rÃmasetunÃ, kumbhÅnasÅkuk«im iva lavaïotpattisthÃnaæ, vyÃkaraïam iva vitatastrÅnadÅk­tyabahulaæ, rÃjakulam iva d­ÓyamÃnamahÃpÃtraæ, hastibandham iva vÃrigatÃnekanÃgamucyamÃnaÓÆtkÃraæ, viÓvÃmitraputravargam ivÃmbhojacÃrumatsyopaÓobhitaæ, satpuru«am iva gotrÃÓrayaæ sÃdhum ivÃcyutasthitiramaïÅyaæ, san­pam iva sajjanakramakaraæ, k­tamanyum iva karatoyÃplutamukhaæ, virahiïam iva candanodakasiktaæ, vilÃsinam iva narmadÃvagataæ, uddh­takÃlakÆÂam api prakaÂitaviÓarÃÓiæ, ativ­ddham api sundarÅparigatakaïÂhaæ, surotpattisthÃnam apy asurÃdhi«ÂhÃnaæ jalanidhim apaÓyat | #<46)># acintayac ca "aho me k­tÃpakÃreïÃpi vidhinopak­tir eva k­tà yad ayaæ locanagocaratÃæ nÅta÷ samudra÷ | tad atra deham uts­jya priyÃvirahÃgniæ nirvÃpayÃmi | yady apy anÃturasyÃtmatyÃgo na vihitas tathÃpi kÃrya÷ | na khalu sarva÷ sarvaæ kÃryam akÃryaæ và karoti | asÃre saæsÃre kena kiæ nÃma na k­tam | tathà hi | gurudÃraharaïaæ dvijarÃjo 'karot | purÆravà brÃhmaïadhanat­«ïayà vinanÃÓa | nahu«a÷ parakalatradohadÅ mahÃbhujaga ÃsÅt | yayÃtir ÃhitapÃïigrahaïa÷ papÃta | sudyumna÷ strÅmaya ivÃbhavat | somasya prakhyÃtà jantuvadhanirgh­ïatà | purukutsa÷ kutsita ivÃsÅt | kuvalayÃÓvo nÃÓvatarakanyÃm api parijahÃra | n­ga÷ k­kalÃsatÃm agamat | nalaæ kalir abhibhÆtavÃn | saævaraïo mitraduhitari viklavatÃm agÃt | daÓaratha i«ÂarÃmonmÃdena m­tyum avÃpa | kÃrtavÅryo gobrÃhmaïapŬayà pa¤catvam ayÃsÅt | manu÷ suvarïavyasanÅ nanÃÓa | Óantanur ativyasanÃd vipine vilalÃpa | yudhi«Âhira÷ samaraÓirasi satyam utsasarja | nÃsty akalaÇka÷ ko 'pi prÃya÷ | dehatyÃge na kalaÇkÅ bhavÃmÅti" vicintya kurarakharanakharaÓikharakhaï¬itap­thulap­thuromÃvilam, aviralaÓakulaÓalkasaÇkulajalanakulakuloccÃraæ, kro«Âukulocchi«ÂhavikaÂakarkaÂakarparaparamparÃparigataprÃntam, atitaralatarajalarayalulitacaÂulaÓapharakulakavalanak­tam, atinibh­tabakaÓakuninivahadhavalitaparisaram, aticapalajalakapikulaviharaïalulitasalilakaïanikaraja¬itaparimalitaÓiÓiritam, anudivasanipatadatitaruïavanamahi«aÓ­ÇgaÓikharalikhitavi«amataÂam, anavaratacaradasitamukhacaraïavihaganivahamadhuraninadamukharitam, ahimakarakiraïarucijalamanujaÓayanam­ditajaladharaïÅtalam, atibahalamadajalaÓabalakaraÂataÂakarivaraÓatanipatitamadhukaranikaramadhuravirutaratakaram, atijavanapavanavidhutajalavinaÂananipatitamaïigaïaparigataparisaraæ, jalanidhibhujaganirmuktanirmokapaÂÂam iva, darpaïam iva vasundharÃyÃ÷, sphaÂikakuÂÂimam iva varuïasya pulinatalam ÃsasÃda | #<47)># tata÷ k­tasnÃnÃdir jalam avataritum Ãrebhe ÓarÅratyÃgÃya | #<48)># atha sÃnugrahe«u grÃhe«u, nirmatsare«umatsye«u, ak«udre«u k«udre«u, vatsale«u kacchape«u, akrÆre«u nakre«u, abhayaÇkare«u makare«u, amÃre«u ÓiÓumÃre«u, ÃkÃÓÃt SarasvatÅ samudacarat | "Ãrya Kandarpaketo punar api tava priyayà saægamo bhavi«yatÅty acireïa | tad virama maraïavyavasÃyÃd" iti | tad upaÓrutya maraïÃrambhÃd virarÃma | puna÷ priyayà samÃgamÃÓayà saæsthitihetubhÆtam aÓanaæ cikÅr«u÷ kacchopÃntabhuvaæ jagÃma | tatra tata ita÷ paribhraman phalamÆlÃdinà vane vartayan kÃlaæ ninÃya | #<49)># ekadà tu katipayamÃsÃpagame kÃkalÅgÃyana iva sam­ddhanimnagÃnada÷, sandhyÃsamaya iva nartitanÅlakaïÂha÷, kumÃramayÆra iva samƬhaÓarajanmÃ, mahÃtapasvÅva praÓamitaraja÷prasara÷, tÃpasa iva dh­tajaladakaraka÷, pralayakÃla iva darÓitÃnekataraïivibhrama÷, nirupadravakÃnanoddeÓa iva ghanotsukitasÃraÇga÷, revatÅkarapallava iva halidh­takara÷ ÃjagÃma var«Ãsamaya÷ | #<50)># nirbhinnameghanÅlotpalakÃnane krŬÃsarasÅva nabhasi smarasya ratnanaukeva, kulaÂalak«mÅmÃtaÇgakanyÃnartanacalarajjur iva, nabha÷saudhatoraïamÃlikeva, pravasatÃnidÃghena diva÷payodhare smaraïÃya k«atà nakhapadÃvalir iva, gaganalak«mÅratnaraÓanÃmÃleva, nabhomandÃrakusumama¤jarÅva, ratinakhamÃrjanaratnaÓalÃkeva, ratnaÓuktir iva kusumaketor indradhanurlatà rarÃja | #<51)># ativeganipÅtajaladhiÓaÇkhamÃlÃm iva balÃkÃcchalÃd udvamann ivÃd­Óyata jaladharanikara÷ | ÃpÅtaharitai÷ k­«ïÃsu kedÃrikÃko«ÂhikÃsu samutphaladbhir jÃtuÓabalair iva dardurair vidyutà samaæ cikrŬa var«ÃkÃla÷ | ravidÅpakajjalanicayanika«opala iva meghe samayasuvarïakÃranika«itasuvarïalekheva ta¬id aÓobhata | virahiïÃæ h­dayaæ vidÃrayituæ karapatram iva kusumÃyudhasya krakacacchadam aÓobhata | jaladadÃruïi lolata¬illatÃpatranipÃtavidÃrite vegadhÆtÃÓ cÆrïacayà iva jalareïavo babhu÷ | vicchinnadigvadhÆhÃramukta iva kharapavanavegabhramitaghanagharaghaÂÂanasa¤cÆrïitÃs tÃrÃnikarà iva bhuvanavijigÅ«or makaradhvajasya prasthÃnalÃjäjalaya iva karakà vyarÃjanta | #<52)># anantaram akha¤jakha¤jarÅÂe 'ku¤citakrau¤casa¤cÃre, nirbharabharadvÃjadvijavÃcÃÂaviÂape, pÃtrabhrÃntaÓukakalamakedÃre, praveÓitÃveÓikarÃjahaæse, kaæsÃridehadyutidyutale, haæsatÆlatulitarÃjajjalamuci, sÃndrÅk­tendumahÃkÃmukamudi, madhuramadhut­ïavÅrudhi, sarasasÃrasarasitasÃrakÃsÃre, kaÓerukandalubdhapotripotapautrotkhÃtataÂata¬Ãgasa¤caranmëaputrikÃpatrÅpaÂalamadhurasÃdhvanivihitamudi, kadarthitakadambe kambudvi«i, pras­tabisaprasÆne, cakitacÃtake, viralavÃride, tÃrataratÃrake, vÃruïÅcÃrucandramasi, svÃdurasasalile, sphuritaÓapharatarkubakoÂe, ghÆkamaï¬Ækamaï¬ale, saÇkocitaka¤cukini, käcanacchedagauraÓÃlini, kroÓadutkroÓe, surabhigandhisaugandhikagandhahÃrihariïÃÓve kumudÃmodini kaumudÅk­tamudi, nibarhabarhiïi, kÆjatkoya«Âike, dh­tadhÃrtarëÂre, h­«ÂakalamagopikÃgÅtasukhitam­gayÆthe, kathÃk­takiæÓuke, mlÃpitamÃlatÅlatÃmukule, bandhÆkabÃndhave, sa¤jÃtakamu¤jÃnake, visÆtritasautrÃmaïadhanu«i, smerakÃÓmÅraraja÷pi¤jaritadiÓi, vikasvarasare ÓaratsamayÃrambhe Kandarpaketu÷ paribhraman ÓilÃmayÅæ putrikÃæ kautukena, mohena, Óokena, vegena svapriyÃnukÃriïÅti hastena pasparÓa | #<53)># anantaraæ sp­«ÂamÃtrà sà ÓilÃmayÅæ mÆrtim uts­jya, punar VÃsavadattà svarÆpam Ãpede | tÃm avalokya Kandarpaketur am­tÃrïavamagna iva suciram ÃliÇgya papraccha | "priye kathaya kim idaæ v­ttÃntam" | #<54)># sà tu dÅrgham u«ïaæ ca ni÷Óvasya kathayitum Ãrebhe | "ÃryaputrÃpuïyÃyà mama mandabhÃginyÃ÷ "k­te mahÃbhÃga ujjhitarÃjya" iti ekÃkÅ jana iva vÃÇmanasayor agocaraæ du÷kham anubhÆtavÃn | anekadivasÃn ÃhÃraÓÆnyatayà k­Óataro nidrÃnte yadi kadÃcit phalamÆlÃdikaæ milati, tadà ÓarÅrasthitiæ karotÅti vicintya phalÃnve«aïÃyopavanatarÆn avalokayantÅ katipayanalvagocaram agaccham | #<55)># krameïa ca gulmÃntaritakriyamÃïakÃyamÃnikaæ, viracyamÃneÓvarag­haæ, avatÃryamÃïakaïÂhÃlakaæ, ÃrabhyamÃïapaÂukaÂukaæ, vyavasthÃpyamÃnaveÓyÃsaæniveÓaæ, ÓrÆyamÃïaturagahe«Ãravaæ, vÃdyamÃnaviÓrÃma¬hakkÃpu«karaæ, anvi«yamÃïasvÃdusalilÃÓayaæ, uddiÓyamÃnavipaïiketuvÃæÓaæ senÃsanniveÓam apaÓyam | tam avalokyÃham acintayam | "kim ayaæ mamÃnve«aïÃya tÃtasya vyÆha Ãhosvid Ãryaputrasya vÃhinÅsambhÃra" iti cintayantyÃæ mayi paricÃrakakathitodanto mÃm uddiÓya senÃpatir dhÃvita÷ | tato 'nantaraæ kirÃtasainyasenÃpatis tÃd­Óa eva senÃsamanvito m­gayÃvyÃjenÃgata÷ so 'pi dÃvita÷ | #<56)># anantaraæ cintitaæ mayà | "yady aham ÃryaputrÃya kathayÃmi tadaikÃky ebhir avaÓyam eva hantavya÷ | atha na kathayÃmi tadÃham evaibhir hantavyeti" cintÃk«aïa eva dvayo÷ sainyayor yuddham abhÆd ekÃmi«Ãbhiyuktayor g­dhrayor iva | tata÷ prav­ttapratiÓarÃsÃradurdinah­tadinakarakiraïe, rathakarmaviÓÃradadviradakaradÆrotk«iptakha¬gadharasubhaÂaÓli«yamÃïavidyÃdharavibhrame, samaradarÓanasa¤caradanekanabhaÓcaracÃraïacakravÃle, vetÃlasamÃkrÃntaskandhakabandhacakrakriyamÃïacÃrupracÃre, cÃrabhaÂakha¬gakhaï¬itadviradapÃdasamÃptapiÓÃcÅkarïolÆkhalÃbharaïakautuke, samutphullaphalakini, nadannÃndÅke, kÃndiÓÅkabhÅruïi raïakhale, s­gÃlÅprÃrthanÅye«v Ãmi«apiï¬e«v iva vatsadantak«ate«u t­ïe«v iva, jihmagada«Âe«v iva ÓarÅre«v anÃsthÃæ kalayanta÷ samaæ dvi«Ãæ dhanu«Ãæ ca jÅvÃkar«aïaæ cakru÷ | #<57)># tyÃgina iva dÃnavanto mÃrgaïasantÃpam asahanta÷ mahÃm­gà utkupità iva k«amÃæ mu¤cantas turagà reju÷ | karïÃbhyÃæ paraparivÃdaÓravaïakutÆhalibhyÃæ, netrÃbhyÃm ÃlokitasÃdhuvipattibhyÃæ, mÆrdhnà cÃsthÃne praïamatà "tyakto 'ham" iti har«Ãd eva nanarta ciraæ kabandha÷ | #<58)># tata÷ parihÃseneva cak«u«Å pidadhatà parÃpavÃdaÓravaïÃruïeva Órotrav­ttiæ sthagayatÃ, sonmÃdeneva vÃyuvegavik«iptena, palitaÇkaraïeneva surayo«itÃæ, andhaækaraïeneva yodhÃnÃæ, timireïeva samaraprado«asya, patiteneva vimuktagotreïa, mÅmÃæsakadarÓaneneva tirask­tadigambaradarÓanena, satpuru«eïeva vi«ïupadÃvalambinà samarajena rajasà jaj­mbhe | tatra samarasambhÃre kaÓcid ÃÓaÇkitorubhaÇga÷ suyodhana iva yodha÷ payasi viveÓa | kaÓcic charatalpaÓayo bhÅ«ma iva cirÃya Óvasann ÃsÅt | kaÓcit karïa iva viklavÅbhÆtasarvÃÇga÷ Óaktimok«aïam akarot | tato vidhvastadhvajapaÂaæ patatpatÃkaæ cyutacÃpacÃmarÃpŬaæ skhalatkha¬gadhenukaæ tatsamastasainyam anyonyaæ nidhanam avÃpa | #<59)># anantaraæ yasyÃÓramas tena muninà pu«pÃdikam ÃdÃyÃgatena pratipannasarvav­ttÃntena "mamÃyam ÃÓramo bhagna iti ÓilÃmayÅ bhaveti" ÓaptÃham | anantaraæ "varÃkÅ bahudu÷kham anubhavatÅti" karuïayÃryaputrasya sparÓÃvadhi ÓÃpÃntam akarot |" #<60)># tata÷ Kandarpaketu÷ samÃgatena Makarandena VÃsavadattayà saha svapuraæ gatvà h­dayÃbhila«itÃni tÃni tÃni suratasukhÃny anubhavan kÃlaæ ninÃya || iti mahÃkavi-Subandhu-viracità VÃsavadattà nÃma kathà samÃptà |