Abhinanda:
Ramacaritamahakavya, 1-3 (to be continued)
Based on the edition by K.S. Ramaswami Sastri Siromani:
Ramacarita of Abhinanda. Baroda: Oriental Institute, 1930.
Gaekwad's Oriental Series No. XLVI.
E-text prepared by Harunaga Isaacson
PLAIN TEXT VERSION
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Unicode (UTF-8).
(This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration
set to UTF-8.)
| description: | multibyte sequence: |
| long a | ā |
| long A | Ā |
| long i | ī |
| long I | Ī |
| long u | ū |
| long U | Ū |
| vocalic r | ṛ |
| vocalic R | Ṛ |
| long vocalic r | ṝ |
| vocalic l | ḷ |
| long vocalic l | ḹ |
| velar n | ṅ |
| velar N | Ṅ |
| palatal n | ñ |
| palatal N | Ñ |
| retroflex t | ṭ |
| retroflex T | Ṭ |
| retroflex d | ḍ |
| retroflex D | Ḍ |
| retroflex n | ṇ |
| retroflex N | Ṇ |
| palatal s | ś |
| palatal S | Ś |
| retroflex s | ṣ |
| retroflex S | Ṣ |
| anusvara | ṃ |
| visarga | ḥ |
| long e | ē |
| long o | ō |
| l underbar | ḻ |
| r underbar | ṟ |
| n underbar | ṉ |
| k underbar | ḵ |
| t underbar | ṯ |
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
prathamaḥ sargaḥ
atha mālyavataḥ prasthe kākutsthasya viyoginaḥ /
durnivārāśrusaṃvego jagāma jaladāgamaḥ // Rc_1.1 //
śaśāma vṛṣṭir meghānām utsaṅge tasya bhūbhṛtaḥ /
virarāma na rāmasya dhārāsantatir aśruṇaḥ // Rc_1.2 //
itas tataḥ pariṇatiṃ bheje barhiṇakūjitam /
hā priye rājaputrīti na rāmaparidevitam // Rc_1.3 //
kāpy abhikhyā virajasoḥ sūryācandramasor abhūt /
dāśarathyos tathaivāsīd ayogopahatā ruciḥ // Rc_1.4 //
nirmalendu nabho reje vikacābjaṃ babhau saraḥ /
paraṃ paryaśruvadanau mamlaturbhrātarāvubhau // Rc_1.5 //
smartavyakalikājālaṃ jajñe kuṭajakānanam /
āsīt tathaiva tu mano rāmasyotkalikākulam // Rc_1.6 //
prapede punar udbhedaḥ śucinā kacchaketakaiḥ /
upakriyāyāḥ sadṛśaṃ nārebhe ravisūnunā // Rc_1.7 //
ākṛṣṭamālatīgandhaḥ siṣeve rāghavaṃ marut /
ānītamaithilīvārtas tam ārtaṃ na tu mārutiḥ // Rc_1.8 //
rāmāya pūrāpagamavyaktoddeśāś cakāśire /
āste 'smāsu na sīteti śaṃsantya iva nimnagāḥ // Rc_1.9 //
yadārdraviraho rāmaḥ prāpitaḥ prāṇasaṃśayam /
nūnaṃ tenānutāpena jagmur jaladarājayaḥ // Rc_1.10 //
dyaur muktameghāvaraṇā savitarkonmukhaṃ muhuḥ /
yayāce sārasarutair vicāram iva rāghavam // Rc_1.11 //
diśo dadṛśire tena stenaṃ taṃ parimārgatā /
mārgadānāparādhinyo gatā dūraṃ bhayād iva // Rc_1.12 //
tasyākṛtiviśeṣasya viśeṣāt kaṣṭam īdṛśam /
kacchāḥ kāśacchalād ūhur itīva palitāgamam // Rc_1.13 //
paśyantyā iva kaṣṭāṃ tām avasthāṃ maithilīpateḥ /
śuṣkapaṅkacayavyājād vidadre hṛdayaṃ bhuvaḥ // Rc_1.14 //
vṛṣṭivicchedajātena tānavenāsamāptinā /
prapedire jaladharās tasya sabrahmacāritām // Rc_1.15 //
yayau virahasaṃvartaḥ padminīrājahaṃsayoḥ /
apāraduḥkhārṇavayor na sītārāmabhadrayoḥ // Rc_1.16 //
śāntanirjharajhātkāradhārāḥ śikhariṇo babhuḥ /
rāmasya viśadālāpaśuśrūṣānibhṛtā iva // Rc_1.17 //
tasya cakruś camatkāraṃ vyatītasamayā api /
smitābhamukulodbhedāḥ kadambavanarājayaḥ // Rc_1.18 //
adṛśyanta puras tena khelāḥ khañjanapaṅktayaḥ /
asmaryanta ca niśvasya priyānayanavibhramāḥ // Rc_1.19 //
abravīd atha kālajñas tatkālapratipattaye /
praṇamya lakṣmaṇo rāmaṃ rāmāvirahaniḥsaham // Rc_1.20 //
jātaṃ vibhātam amalaṃ paśya prāvṛṇṇiśā gatā /
utsāhakamalasyāyaṃ vikāsāvasaras tava // Rc_1.21 //
ucchrayaṃ tīrataravo raver ūrjam abhīṣavaḥ /
madaṃ gopatayo gṛhṇanty abhiyogaṃ jigīṣavaḥ // Rc_1.22 //
prasīda dīyatāṃ karṇaḥ kūjadbhiḥ kurarair amī /
prārthayantīva saṃcāraṃ taṭāḥ kardamadurgatāḥ // Rc_1.23 //
bhuvi bhāsvadabhīṣūṇāṃ tvadiṣūṇāṃ ca śatruṣu /
ayaṃ sampatituṃ kālaḥ sa duṣkālo 'tivāhitaḥ // Rc_1.24 //
sudūronnataparyantās tīryante saṃkramair iva /
analpagādhāḥ saritas tarubhiḥ pūrapātitaiḥ // Rc_1.25 //
āviṣkṛtaviśuddhibhyāṃ nadyaḥ sumahilā iva /
kulābhyām iva kūlābhyām āpatsv api cakāsati // Rc_1.26 //
jalajānāṃ sumanasāṃ vayasāṃ jalasevinām /
asya pratijalādhāraṃ sāmagryam avalokyate // Rc_1.27 //
yuyutsārabhasotkhātasaritkhātakarodhasaḥ /
kukudmanto madakalāḥ kalayanti jaganty adhaḥ // Rc_1.28 //
viśveśa kuru viśvāsam āvartante na te ghanāḥ /
amī śyāmalayanty āśāḥ śukāḥ śālivanonmukhāḥ // Rc_1.29 //
mṛgāḥ samprati śāleyaṃ sampannaṃ sampatanty amī /
sāketam adhitiṣṭhantam arthinas tvām ivonmukhāḥ // Rc_1.30 //
kāryadig gṛhyatāṃ kāpi kim ārya sthīyate vṛthā /
evam evāyam asmākam iṣṭo 'pi kim upaiṣyati // Rc_1.31 //
vijayāya bhavāsīno mayy arpitavapurbharaḥ /
mūrcchānuvalanavyastaḥ prastaras tyajyatām ayam // Rc_1.32 //
pratīṣṭopatyakāsāladalāgrajalabindavaḥ /
sāryantāṃ kṣaṇam uddhūya sthagitāṃsataṭā jaṭāḥ // Rc_1.33 //
muhūrtaṃ kriyatām ārya kapolavirahī karaḥ /
vyuṣito valkalagranthir aṃsād unmocyatām ayam // Rc_1.34 //
ito vitatya dīyantām iṣavaḥ klinnayantraṇāḥ /
nirmuktārdrajaraccailam ādattām āyataṃ dhanuḥ // Rc_1.35 //
ito 'vatīryatāṃ prāsthād asvāsthyam idam ujjhyatām /
jahīṣubhir daśagrīvaṃ daśadigvedhaśodhitaiḥ // Rc_1.36 //
ṛjur ādīyatāṃ panthāḥ kāryakanthā garīyasī /
utsāryatām idaṃ dūraṃ tamaḥ kiṃkāryatāmayam // Rc_1.37 //
āryāyāḥ śivam evāsti śatrur nihata eva te /
alaṃ dattvāvasādāya trailokyaśaraṇaṃ vapuḥ // Rc_1.38 //
rākṣasāpaśadaḥ ko 'sau tvayi sajyaśarāsane /
anena te 'vasādena dūram āropitaḥ punaḥ // Rc_1.39 //
aśruvegaiḥ pramīlābhir vilāpair akhilaḥ sa te /
āmṛṣṭadehayātrasya māsaḥ prauṣṭhapado gataḥ // Rc_1.40 //
kriyatām adhunotsāhaś cintyatāṃ nidhanaṃ dviṣaḥ /
kaḥ svabāhusahāyānāṃ mahatām ātmanigrahaḥ // Rc_1.41 //
bhadraṃ bhādrapadacchedacchinnābhrājinarajjave /
tubhyaṃ puruṣanāgāya nirvighnatarase 'dhunā // Rc_1.42 //
prasīda kuru bhūyo 'pi dehayātrāṃ yathā tathā /
anullaṅghitavijñaptir lakṣmaṇo 'varajeṣu te // Rc_1.43 //
agādhaṃ dhairyam āryasya triṣu lokeṣu gīyate /
janamātrocitaḥ ko 'yam ākalpakaparigrahaḥ // Rc_1.44 //
aropaśamitodagrajāmadagnyāgnitejasaḥ /
pratīcchati śarāsāraṃ tavārya ruṣitasya kaḥ // Rc_1.45 //
svakṛtyabhārasannyāsī yāvad itthaṃ viṣīdasi /
tāvad antakadaṃṣṭrāṇām arātir atithir na te // Rc_1.46 //
ātatāyī sa vijñāto jīvaty āryeti ca śrutam /
prāpto yātrāsahaḥ kālaḥ kālakṣepasya ko guṇaḥ // Rc_1.47 //
na jñāyate paraṃ vyaktam arer māyāvinaḥ padam /
tanmārgaṇaṃ ca suhṛdā sugrīveṇa pratiśrutam // Rc_1.48 //
diṅmukhāhūtavikhyātakapiyūthaḥ kapīśvaraḥ /
kṣaṇān nūnam asav āryapādamūle patiṣyati // Rc_1.49 //
śālipiṅgamahīpṛṣṭhaspardhayeva bhaviṣyati /
raṃhasviharisaṃghātasampātakapilaṃ nabhaḥ // Rc_1.50 //
teṣām āroṣarucirair acirān mukhamaṇḍalaiḥ /
drakṣyate taruṇādityaśatacchannam ivāmbaram // Rc_1.51 //
aho dīptir aho kāntir aho śīlam aho balam /
aho śaktir aho bhaktir aho prajñā hanūmataḥ // Rc_1.52 //
pragalbhenāpramattena tenābhyantaramantriṇā /
nūnam asmatkṛte svaptuṃ sugrīvāya na dīyate // Rc_1.53 //
sa ca pratyupakārāya tvarayaty enam ādṛtaḥ /
dhruvaṃ buddhivayovṛddhaḥ sacivo jāmbavān api // Rc_1.54 //
tad evaṃ hetunā kena vānarendro vilambate /
nāsau kṛtaghnasya bhaved guṇavadbhṛtyasaṃgrahaḥ // Rc_1.55 //
āgantavyaṃ dhruvaṃ tena mārgitāryā pravṛttinā /
prapannaparakṛtyānām atyuṣṇo hi samudyamaḥ // Rc_1.56 //
tvatprasādāptasambhogasukhasaṃmīlitena vā /
na tenāmūr dadṛśire diśaḥ proṣitakālikāḥ // Rc_1.57 //
kiyacciraṃ punar asau tasya na śrutim eṣyati /
krīḍātaṭākahaṃsānāṃ ninādo madamūrchitaḥ // Rc_1.58 //
uktaiḥ kim atha bhūyobhir adya śvo vāgamiṣyati /
paryutsukitakiṣkindhaḥ satyasandho harīśvaraḥ // Rc_1.59 //
vyatireke 'pi yat kāryaṃ tadapyārya pradhāryatām /
gṛhyatāṃ kāryasiddhir nas tadvilambatiraskṛtā // Rc_1.60 //
yas tathopakṛtaḥ pūrvam āryeṇāryākṛte 'dhunā /
sa śītalaḥ syād athavā paracittāni vetti kaḥ // Rc_1.61 //
sa pratiśrutam arthaṃ naḥ sphīto vismṛtavān iva /
gatvāśu smāryatām ārya kāryataptasya kā kṣamā // Rc_1.62 //
tam ahaṃ bodhayiṣyāmi daṇḍagarbhābhir uktibhiḥ /
sāma saṃmīlayaty eva sukhasaktān pramādinaḥ // Rc_1.63 //
prasīda jīyatāṃ mohaḥ ko 'ham ity avadhīyatām /
drutam uttīrṇa evāste vyasanābdhiḥ kiyān ayam // Rc_1.64 //
sūnṛtair iti saumitreḥ prītaḥ pīyūṣavarṣibhiḥ /
tam antarvedanāvegaṃ jigāyeva raghūdvahaḥ // Rc_1.65 //
unmīlayāmāsa dṛśau diśaḥ kiṃcid alokata /
unnanāma ca talpāntān mocayan pakṣmalā jaṭāḥ // Rc_1.66 //
satvaraprahvasaumitricīrotsāritareṇuni /
śucini kvacid āsanne niṣasāda śilātale // Rc_1.67 //
upaviṣṭas tadā rāmo na reje sītayā vinā /
dhvajo nirvaijayantīkaḥ paurandara ivocchritaḥ // Rc_1.68 //
anūpaviṣṭam anujaṃ danujārim ivādrijit /
pratyabhāṣata vātsalyagadgadāni padāni saḥ // Rc_1.69 //
ehy ehi priyasaṃlāpa hlādayāliṅgitena mām /
ruddhaṃ ruddham upaity aśru tvām apīkṣe na lakṣmaṇa // Rc_1.70 //
hā vatsa bhavato 'pīyam avasthāṅgeṣu vartate /
dhriyatāṃ rāmahatakaḥ kleśayann ekabāndhavam // Rc_1.71 //
nāsti vatsa cikitsāsya vyādher vidhurajanmanaḥ /
yasya yāpanayā kṣīṇam idaṃ te sāntvanāmṛtam // Rc_1.72 //
naikadurvāraghorādhighaṭṭanācalitā api /
tavāśvāsanayā vatsa na gacchanti mamāsavaḥ // Rc_1.73 //
pitur naḥ priyamitrasya lūnapakṣasya maddviṣā /
saṃsmaran notsahe vatsa marmacchedaṃ jaṭāyuṣaḥ // Rc_1.74 //
tātasya tātamitrasya vatsavatsalayos tayoḥ /
aham eva gataḥ pāpo nidhanāya nimittatām // Rc_1.75 //
priyāpahārajaḥ śāmyet samyag unmūlite ripau /
manyur dehāvadhir ayaṃ tātamitravipattibhūḥ // Rc_1.76 //
nabhastalāt khagapatau patati cchinnapakṣatau /
ko 'paras tāṃ mama suhṛn mā bhaiṣīr ity abhāṣata // Rc_1.77 //
syād vatsa rāmahatakāt klībaḥ kaḥ puruṣo 'paraḥ /
ekapatnīm anugatām arāter yo na rakṣati // Rc_1.78 //
tayā teṣu tapasvinyā sīdator āvayor api /
daṇḍakāraṇyakaṣṭeṣu mukhaṃ na vidhurīkṛtam // Rc_1.79 //
videharājasya sutā snuṣā daśarathasya sā /
hatarāmasya jāyeti bhramati sma vane vane // Rc_1.80 //
svam apy apuṣṇatā kāyam api jāyām arakṣatā /
mayā samaḥ śrutaḥ ko 'pi jātaḥ klībo raghoḥ kule // Rc_1.81 //
tvaṃ kevalaṃ na subhrātā tathā vilapatā muhuḥ /
tiryañco 'pi mayāmuṣmin vane lakṣmaṇa roditāḥ // Rc_1.82 //
dikṣu sannaddhameghāsu mama ghorādhisākṣiṇām /
avahan nirjharanibhān nagānām aśrunimnagāḥ // Rc_1.83 //
ārād ākarṇitasnigdhanavābdaninadair api /
matkāruṇyād araṇye 'pi nānṛtyata kalāpibhiḥ // Rc_1.84 //
satyam eṣyati sugrīvaḥ satyaṃ jīvati jānakī /
tvadvaco na viparyeti bhrātar brūhi punaḥ punaḥ // Rc_1.85 //
tvadvākyaśīkarair ebhir niruddhabahirudgamaḥ /
mamāntar leḍhi marmāṇi sītāvirahamurmuraḥ // Rc_1.86 //
tasmād api dahaty uccair ayaṃ mām aparaḥ śikhī /
yad vanaukasi nirvaire mukto vālini mārgaṇaḥ // Rc_1.87 //
gurvī punaś ca lajjeyam uttamarṇair ivādhunā /
mārgitavyo yad asmābhiḥ plavagāḥ pratyupakriyām // Rc_1.88 //
nāsti pratyupakārāśā tatra naś capale kapau /
yenātilaghunottuṅgo laṅghitaḥ satyapādapaḥ // Rc_1.89 //
uttiṣṭha vatsa gacchāvaḥ sādhayāmo 'nyato 'dhunā /
navaiśvaryasukhavyagraḥ sugrīvo nāgam iṣyati // Rc_1.90 //
tapasvī ramatām evaṃ cirād dāraiḥ samāgataḥ /
sa pīḍyamānaḥ praṇayād virasaḥ kiṃ kariṣyati // Rc_1.91 //
kiṃ ca vatsa daśāsāmyāj jātāḥ smaḥ suhṛdaḥ purā /
tasyādhunā tu vistīrṇavibhavāndhasya ke vayam // Rc_1.92 //
gṛhītasādhuvartmāpi sadyaḥ samprāpya sampadam /
patati skhalito 'tīva pramattaḥ prahate pathi // Rc_1.93 //
sa vatsa viralo jantur vipatkālapratiśrutam /
sadyaḥ sampanmado yasya na vilumpati cetasi // Rc_1.94 //
astu sādhur asādhur vā na vicāryaḥ sa me 'dhunā /
vatsa notsahate cetas tatra dogdhum upakriyām // Rc_1.95 //
asāv anāgataḥ śreyān āgacchan vatsa vāryatām /
praveśayanti suhṛdaṃ na dhīrāḥ svārthasaṃkaṭe // Rc_1.96 //
kartavyopakṛtiḥ sadbhir yatra tatra vipadgate /
avimṛśya kṛto 'smābhiḥ sa punaḥ kṛpaṇaḥ paṇaḥ // Rc_1.97 //
kiṃ kṣiptam acalaprāntād antaḥsuptaśivāśatam /
nirdeśapuruṣeṇeva kaṅkālaṃ dundubher mayā // Rc_1.98 //
kasyārthasya kṛte viddhāḥ sapta sālās tapasvinaḥ /
sa mā pratyetu vaidheyaḥ kiṃ na sādhitam anyataḥ // Rc_1.99 //
akṣātraṃ kṣatriyayuvā ko nu rāma iva kṣipet /
viśikhaṃ vālini vyagre sugrīvasya paśoḥ kṛte // Rc_1.100 //
na parityajyate mārgas tāvan nirvācyakardamaḥ /
yāvat pihitakaṣṭāya kāryāyātmā na dīyate // Rc_1.101 //
iṣvaikayā mayā viddho bāliśena valīmukhaḥ /
anuddhārāḥ śarās tena ropitā mayi vāṅmayāḥ // Rc_1.102 //
anavāptavipatpāraḥ smariṣyāmi kiyanti vā /
vatsa kālocitaṃ śādhi na rāmaḥ kiṃcid īkṣate // Rc_1.103 //
avalambasva māṃ bhrātaḥ sītāsmaraṇanissaham /
dūraṃ punaḥ prabhavatā mano mohena lupyate // Rc_1.104 //
sanāthobhayapārśvasya tvayā vatsa tayā ca me /
vaneṣu ca sataḥ kaṣṭam ajaniṣṭa na kiṃcana // Rc_1.105 //
hā bhīru hā priyatame hā madvirahakātare /
kvāsīty ardhoktinissaṃjño jagāma sa mahītalam // Rc_1.106 //
mātaḥ kaikeyi tuṣṭāsi bhuṅkṣva rājyam akaṇṭakam /
vadann ity apatat tasya lakṣmaṇaś caraṇābjayoḥ // Rc_1.107 //
tatas tau sāśrunayanau mṛgair vidhuravīkṣitau /
nipetatur diva iva bhraṣṭau vidhuravī kṣitau // Rc_1.108 //
iti nipatitayos tayor dvayor daśarathanandanayor mahītale /
daśabhir api digaṅganāmukhair adhṛtivaśād iva tatyaje ruciḥ // Rc_1.109 //
ete nikāmarasikasya jayanti pādāḥ śrīhāravarṣayuvarājamahītalendoḥ /
yair dvādaśārkakiraṇotkaradurnivāraḥ sṛṣṭo 'bhinandakumudasya mahāvikāsaḥ // Rc_1.110 //
ity abhinandakṛtau rāmacarite mahākāvye prathamaḥ sargaḥ samāptaḥ |/
***********************************************************************
dvitīyaḥ sargaḥ
tām anīkṣitacarīm adhīratām ātmano 'tha viniyamya lakṣmaṇaḥ /
sāntvanārtham iti vācam abravīt tīvramanyurayamūḍham agrajam // Rc_2.1 //
kāryam ārya pariśiṣṭam ucyatāṃ mucyatām idam ayogajaṃ tamaḥ /
rājatūdyamadivākarodayasmeram āśu mukhapaṅkajaṃ tava // Rc_2.2 //
āsituṃ samaya eṣa nāvayor moham ittham avalambituṃ na ca /
utsahasva nanu hṛṣyatāṃ cirādiṣv adhīnam adhunābhikāṅkṣitam // Rc_2.3 //
kevalaṃ phalabhujo na tasya nas taskarasya nilaye 'sti niścayaḥ /
abhyupaitu ravinandanaḥ kṣaṇād andhakāram idam apy apaiṣyati // Rc_2.4 //
aurasān api sutān arīn iva ghnanti kāraṇavaśān mahībhujaḥ /
nigrahād anujavidviṣaḥ kapeḥ kiṃ pṛthagjana ivānutapyase // Rc_2.5 //
krīḍatāṃ mṛgavaneṣu dhanvināṃ jīvakoṭikadane 'pi kā kṣatiḥ /
khidyase kim aniśaṃ prayojanād ekavānaravadhaḥ kutaḥ kṛtaḥ // Rc_2.6 //
tasya ca pravayaso jaṭāyuṣaḥ svargiṇaḥ kim adhunānuśocyate /
yena jarjarakalevaravyayāt krītam indukiraṇojjvalaṃ yaśaḥ // Rc_2.7 //
etad ekam ativāhyatām ahaḥ śvo na sa plavagarāṭpratīkṣyate /
tat prasīda parito vicīyatātmanaiva sanagārṇavāvaniḥ // Rc_2.8 //
tat kabandhaśabarīhanūmatām āvayor ajani saṅgataṃ yathā /
iṣṭaśaṃsi vanaśailapānthayoḥ kiṃ tathānyad api nāpatet punaḥ // Rc_2.9 //
yatra yatra tava siddhir agrataḥ kaḥ kariṣyati na te samīhitam /
ujjvale kṛtavidāṃ na kevalaṃ tena vartmani durātmanā sthitam // Rc_2.10 //
sambhavaty abhimaraḥ pure 'thavā tasya tīvram ayaśaḥ kim ucyate /
duḥkham utkhanati kaṇṭakāvalīr aṅgasandhiṣu navaḥ kileśvaraḥ // Rc_2.11 //
samprati prathamam ārya gṛhyatāṃ tatpravṛttim upalabdhum udyamaḥ /
marṣaṇīyaparilambadūṣaṇaḥ so 'dhunāpy akapaṭo ghaṭate cet // Rc_2.12 //
muñca moham avatīryatām itaḥ sevyatām iyam anāvilā nadī /
eṣa gacchati javāj japāruṇo vāruṇīm aruṇasārathir diśam // Rc_2.13 //
unmimīla raghunandanaś cirāt tan niśamya vacanaṃ camatkṛtaḥ /
apy ayogavidhurā na śerate saṃmukhīnavidhayas tathāvidhāḥ // Rc_2.14 //
muktamoham avalokya lakṣmaṇas taṃ mṛgāṅkam iva meghanirgatam /
ādade 'tha śaśikāntabhūdharasyandabinduśiśirāṃ sarasvatīm // Rc_2.15 //
eṣa paśya patito nabhastalād astaśailagahaneṣu naśyati /
sandhyayā caramadikpragalbhayā bhagnasāndrakarapañjaraḥ khagaḥ // Rc_2.16 //
śakyam arcitum anuccapāṇibhiḥ pāśapāṇinagarīnivāsibhiḥ /
sānurodha iva dūrabandhuro bandhujīvakusumāruṇo raviḥ // Rc_2.17 //
eṣa muktakarapāṭavo ravir nāṭayaty anuguṇatvam appatau /
āpadi prakṛtir ujjhitā varaṃ nāśrayasya visadṛg viceṣṭitam // Rc_2.18 //
bimbamūlarucirā raver amī recayanti gaganaṃ gabhastayaḥ /
pūrayanti ca mahīṃ mahīruhām āyatāḥ pratiśarīrayaṣṭayaḥ // Rc_2.19 //
agrataḥ śikharaśākhisaṃhateś chāyayopacitayāpasāritaḥ /
pṛṣṭhato 'tinibhṛtaṃ mahībhṛtām ātapaḥ kaṭakam āśu nojjhati // Rc_2.20 //
svīkaroti śanakair anokahacchāyam adriśikharasthalīr api /
hīyate nijavapuṣy api kramād ātapasya mamatā tapasvinaḥ // Rc_2.21 //
appater diśi viceṣṭate ravir vyākulāḥ śakunayaḥ svananty amī /
dhvāntadṛṣṭiviṣadarśanād dine durnivāranidhane nimīlati // Rc_2.22 //
kīryate kṛtaravaiḥ khagavrajair eṣa tallataṭacaityapādapaḥ /
sāyam adhvanikaṭe nirargalaḥ sajjanālaya iva pravāsibhiḥ // Rc_2.23 //
yānti khinnajanasevyatām amī saumya sormiśucivālukācayāḥ /
prāntasuptakalahaṃsapaṅktayaḥ svairanīramaruto nadītaṭāḥ // Rc_2.24 //
dhik taṭāntavasatīn sitacchadān paśyataḥ kamalaṣaṇḍavaiśasam /
staumi taṃ divasam ārya kevalaṃ yo 'stam eti samam abjabandhunā // Rc_2.25 //
dantamūlanihitaikasallakīpallavo 'lasavilokitānugaḥ /
eṣa muktagirikandaraḥ śanair vāri vāraṇapatiḥ pratiṣṭhate // Rc_2.26 //
śīlayanti kariṇaḥ svavāsitāvāri sairibhasamūharecitam /
mālatīvanavikāsavāsitā vānti palvalataṭāntavāyavaḥ // Rc_2.27 //
saṃtyajanti masṛṇaṃ saraḥsarittallamūlasalilāni sairibhāḥ /
sambhajanti sahasā bhayadrutair īkṣitāḥ kurarasārasairibhāḥ // Rc_2.28 //
saṃmukhīnaghanapatrabandhanāt paśya paṅkajavanād anāratam /
pītakośamakarandasaṃcayāḥ saṃcaranti madhupāḥ kumudvatīm // Rc_2.29 //
nopanītamukhamudram ambujaṃ muktamudram atha naiva kairavam /
etadīkṣitaparasparaṃ punaḥ patriyugmam apanidravaiśasam // Rc_2.30 //
rodhasaḥ pulinam abjinīṃ tatas tām atītya bhajate kumudvatīm /
tatra tapta iva gāhate payaḥ sāyam ārdraviraho vihaṅgamaḥ // Rc_2.31 //
svīkṛtaṃ na nalinair nimīlitaṃ na sphuṭaṃ kumudakuḍmalasmitam /
etadīkṣitaparasparaṃ paraṃ mūḍham ambhasi vihaṅgamadvayam // Rc_2.32 //
jarjaraṃ tyajati vāsaraplavaṃ na prasārayati mantharān karān /
ety adṛṣṭam avalambya kevalaṃ vyomavārinidhiśeṣam aṃśumān // Rc_2.33 //
śrāvitāgamam iva dvijāravair dhvāntam oṃ iti jagat pratīcchati /
trātum ūṣmarahitaḥ kṣamo 'dhunā na svamaṇḍalam api prabhākaraḥ // Rc_2.34 //
dṛśyatām udayati sma yādṛśas tādṛśas taraṇir astam īyate /
utsavavyasanayoḥ prabhur vidhir vikriyāsu mahatām anīśvaraḥ // Rc_2.35 //
sphītam abjakulam īkṣyatām itas tallam ullasitahaṃsasārasam /
niścalācchaparimaṇḍalodakaprāntamantharamṛṇālakaṇṭakam // Rc_2.36 //
śīlayanty acalamekhalāsv amī śītalāsu ruravo nirudyamāḥ /
pūrvaśaṣpakabalānuvartinaḥ stokacañcalamukhāḥ sukhāsikām // Rc_2.37 //
dīdhitīḥ paricitāḥ parityajaty abjinīr api ca nānurudhyate /
sandhyayā varuṇadigvadhūm anuprāpitaḥ kam api rāgam aṃśumān // Rc_2.38 //
dyaū ravīndurahitāpi nirmalā bhūr avṛkṣasalilāpi śītalā /
antarālam avalambya śobhate vāsarakṣaṇadayoḥ kṣaṇaṃ jagat // Rc_2.39 //
nirjharo 'yam iyam āpagā saraḥ palvalaṃ ca vimalaṃ vibhāty adaḥ /
yatra cittam iha paryupāsyatāṃ tatra tatrabhavatī pitṛprasūḥ // Rc_2.40 //
ity ubhau vyavahitāntaravyathau tau samāpya samayocitaṃ vidhim /
satkṛtiṃ dadhatur ānane mithaḥ prārthanāṃ kim api rāmalakṣmaṇau // Rc_2.41 //
yatra vāti na kumudvatīmarut kaumudī bata na yatra vīkṣyate /
taṃ nirūpitasamantam añjasā bhejatuḥ parisaraṃ raghūdvahau // Rc_2.42 //
dṛṣṭipāṇitalappātaśodhitām uddhṛtasthagitakaṇṭakāvaṭām /
astṛṇān navatṛṇena medināṃ rāmabhadraśayanāya lakṣmaṇaḥ // Rc_2.43 //
nirṇineja sahasā suṣupsataḥ pādapadmayugam agrajanmanaḥ /
svāṃśukoddhṛtajalaṃ karābjayoḥ kauśalāc ca samavāhayat punaḥ // Rc_2.44 //
adhvajarjaritarājalakṣaṇaṃ lakṣmaṇaś caraṇam agrajanmanaḥ /
āmamarśa ciram aśru vartayan kevalopakaraṇena pāṇinā // Rc_2.45 //
svairam agrakarajair vivṛtya ca vyākulāṃ samanayaj jaṭāṭavīm /
aṅgadeśam anayad vidhūya ca srastarātisṛtam añcalaṃ tvacaḥ // Rc_2.46 //
pārśvayor upadadhe maheṣudhī ādade śirasi pūjitaṃ dhanuḥ /
unmamārja dhutasaṃhṛtena ca svāñcalena punaruktam āstaram // Rc_2.47 //
ity ajasram anujātasevayā jīyamānavanavāsayātanaḥ /
svaptukāma iva sālasendriyaḥ saṃviveśa raghunandanaḥ kṣaṇam // Rc_2.48 //
mīlitonmiṣitalocanaḥ śanair jāgarūkam avalokya so 'nujam /
uccavāmakarapaṅkajodaranyastamaulir avadan mitaṃ vacaḥ // Rc_2.49 //
gaccha vatsa śayanīyam ātmanaḥ kliśyase kṛśataraḥ kiyac ciram /
nidrayā viśadatāṃ vraja kṣaṇaṃ na kṣamaḥ pratiniśīthajāgaraḥ // Rc_2.50 //
prātar asti bahu kṛtyam āvayor bhrātar ātmani kim asy atatparaḥ /
cintyatām uṣasi tasya saṃgatiḥ śītalasya kapicakravartinaḥ // Rc_2.51 //
āspadādhigamagarvito 'stu vāpy astu vānuditabhūtivikriyaḥ /
āvayoḥ samayabaddhayoḥ puno niścayārtham adhigamya eva saḥ // Rc_2.52 //
tad vibhātu rajanī sukhena te yāsyataḥ plavagarājamandiram /
pakṣayor yad anurūpamuktayos tat tadaiva ca samarthayiṣyate // Rc_2.53 //
ūcivān iti babhūva nirvacāḥ kuḍmalīkṛtavilocanotpalaḥ /
adhyaśeta caraṇāmbujāntikaṃ tasya joṣam anagho jaghanyajaḥ // Rc_2.54 //
tatra tatra ca śayānayoś cirād vīrayor vigatasādhvasā iva /
uddhatair dadur ulūkahuṃkṛtair andhakārajayaghoṣaṇāṃ drumāḥ // Rc_2.55 //
vyātatoḍudaśanāpi mucyase na tvam arkacirasaṃstutādhunā /
ity ariṣṭaripukūjitais tamo dyāṃ bruvāṇam iva dūram udyayau // Rc_2.56 //
kevalaṃ śakunayo na nīḍagāḥ śākhino 'pi śayitāḥ samantataḥ /
jajñire timirataskarāvalīlupyamānavibhavāś ca bhūbhṛtaḥ // Rc_2.57 //
na sthalī na pulinaṃ na sindhavo nācalā na taravaś cakāśire /
dūṣitadvitayavādam udbabhāv ekam eva timiraṃ vibhūtimat // Rc_2.58 //
tatra mugdhapṛṣatas tamoghane pārśvagām api mṛgīm ahārayat /
prāpa kokayuvatir yadṛcchayā patyur ādhitaralasya saṃgamam // Rc_2.59 //
vṛddham aṅkam anayac chiśubhramāc cumbati sma dayiteti yūthapam /
svīyam apy uditasaṃśayaḥ śanair aṅgam aṅgam amṛśad valīmukhaḥ // Rc_2.60 //
sarvataḥ parigateva parvatair āciteva tarubhir nirantaram /
āpluteva salilair itas tataḥ śakyate sma cirasaṃstutāpi bhūḥ // Rc_2.61 //
dikṣu dakṣam avanāv anākulaṃ khe 'tikhelam aṭavīṣu bhīṣaṇam /
mattam adriṣu darīṣu durjayaṃ prādurāsa viṣame samaṃ tamaḥ // Rc_2.62 //
bhejur aikyam iva tulyavaiśasāḥ sāyam eva malinair mukhair diśaḥ /
gṛhyamāṇaśikharā tamaścayair dyauḥ papāta vasudhāsakhītale // Rc_2.63 //
pratyabhān na purato na pṛṣṭhataḥ pārśvayoś ca viśadaṃ na kiṃcana /
vyānaśe bhuvanam añjanācalaprasthapaṅktinibiḍaṃ niśātamaḥ // Rc_2.64 //
na dvitīyam anubhūyate sma vastv antikād api tamas tiraskṛtam /
kevalātmaviṣayaṃ tadābhavaj jñānam ulbaparivāsinām iva // Rc_2.65 //
dūramiśritaparasparāṅgakair apy ayogajanitajvarair iva /
durlabhānanavilokanāmṛtair dūyate sma mithunair mitho bhṛśam // Rc_2.66 //
so 'tiśītahimaśīkaro marun nūnam ulmukacayān avākirat /
yac cukūja bhṛśam ārtikāhalaṃ cakravākayuvatis tapasvinī // Rc_2.67 //
uccacāra na vanasthalīṣv asau marmaraḥ patitapatranisvanaḥ /
nāvirāsa karikṛṣṭasallakībhaṅgayonir asakṛc caṭatkṛtiḥ // Rc_2.68 //
tasthur āsthitamanuṣyamūrtayo yāmikā iva vidūrato 'drayaḥ /
prahvabālaviṭapāgrapāṇayas tau parītya taravaḥ siṣevire // Rc_2.69 //
drāṅ nidāgham anudadrajo 'dhunād viślathāṃ bṛhatikām asārayat /
pratyapadyata vanānilas tayor ekasannihitayāmikavratam // Rc_2.70 //
sānujasya tamasi pramīlatas tasya bhāvimamatāhṛtā iva /
ujjvalāyataviṣāṇasūcitāś cakrire parikaraṃ mataṅgajāḥ // Rc_2.71 //
dīpakṛtyam akarod upāntike niṣprakamparuciroṣadhīgaṇaḥ /
tenur adrivanamadhyasuptayor maṅgalāni vanadevatās tayoḥ // Rc_2.72 //
ehi jānaki bhujāntaraṃ kharaḥ prastaro 'yam asi kiṃ parāṅmukhī /
matkapolam upadhāya supyatām aprasaktir iyatī kadā nu te // Rc_2.73 //
kṣiptam aṃśukam idaṃ mayorasi prīyatāṃ tava nirānandaḥ stanaḥ /
nīvinodini kare kuru kṣamām āyatākṣi nudasīva kiṃ punaḥ // Rc_2.74 //
suptavākyam iti maithilīpater maithilīvirahadūyamānayā /
diksakhīnivahavāritāsrayā śuśruve vasudhayopasannayā // Rc_2.75 //
mad bibheti virahī raghūdvaho mad vinā ca na jagat pramodate /
tat karomi kim itīva cintayan nojjagāma sahasā niśākaraḥ // Rc_2.76 //
na sma bhāti kim api sphuṭaṃ puraḥ kiṃcid īritakareṇa kevalam /
dṛśyate sma divi dūravartinā tarjyamānam iva kenacit tamaḥ // Rc_2.77 //
jāyate sma ghanamālatīguṇaśreṇigarbhakabarīmanoharam /
meghavāhanadigaṅganāmukhe mugdhacandrakarakarburaṃ tamaḥ // Rc_2.78 //
sānurāgam upagūḍham agrimair aṃśubhiḥ śaśabhṛto davīyasaḥ /
unnanāma namucidviṣo diśi srastastaṃtamasabhāram ambaram // Rc_2.79 //
ujjvalāgrakiraṇapraveśakaproktasatvarasamāgamo 'pi san /
prekṣyate sma janitotsukaś cirād vyomaraṅgamukhasaṃmukhaḥ śaśī // Rc_2.80 //
audayena śaśino gabhastinā bhinnaśeṣatimiraṃ vyarājata /
mṛjyamānam iva śakradiṅmukhaṃ kuṅkumena mṛganābhoyogin // Rc_2.81 //
taṃ babhāra na vidhur navodayaṃ kiṃ tu kuṅkumavilepanāruṇam /
ekam utsukavaśāt payodharaṃ vyācakāra haridigvilāsinī // Rc_2.82 //
āttajaitranijapuṣpadhanvano manmathasya bhuvanāni jeṣyataḥ /
unnanāma purataḥ śaśicchalāt pūrṇarukmakalaśaḥ payonidheḥ // Rc_2.83 //
diksarāgamukhasannidhāpitasphītacandracaṣakā śatakratoḥ /
kṣībabhāvam iva bibhratī babhau viślathācchatimirāṃśukoccayā // Rc_2.84 //
nandayan bhuvanam unmukhaṃ cirān mandayan smaraviruddham udyamam /
krandayan virahiṇo vihaṅgamān sāndrayan pramadam indur udyayau // Rc_2.85 //
locanālinivahaikapaṅkajaṃ cittahaṃsaśayanīyasaikatam /
ujjagāma ratikelimandiraṃ yāminīyuvatijīvitaṃ śaśī // Rc_2.86 //
āliliṅga rajanīm ahāsayad bidyamānamukulāṃ kumudvatīm /
agrahīd uḍuvadhūkarān karair dyāṃ prasādam anayat samaṃ śasśī // Rc_2.87 //
ādade viyad alāñchanavrataṃ lāñchanaṃ nijam agūhad aṃśubhiḥ /
prāhiṇod apasṛtāsu kaumudīṃ dikṣu dakṣatanayāparigrahī // Rc_2.88 //
vyāpya dūram atha nirmalaṃ viyad vītapaṅkam iva paṅkajākaram /
rejur agrakiraṇāḥ kṣapāpateḥ pūtakokanadakandakomalāḥ // Rc_2.89 //
khe kakupsu bhuvi ca kṣapāpateḥ petur ūḍhanicayā marīcayaḥ /
yatra tatra kuharāṇi kānicit kampamānam aviśan niśātamaḥ // Rc_2.90 //
kṣiptam indurucibhir vyalambata tryambakasya śikhinaś ca diṅmukhe /
tatra nunnam anubandhaniḥsahaṃ kāndiśīkam iva niṣṭhitaṃ tamaḥ // Rc_2.91 //
kandarāṇi ca mahāmahībhṛtāṃ koṭarāṇi ca jaranmahīruhām /
adhyuvāsa kamalodarāṇi ca dhvāntam adhvagavadhūmukhāni ca // Rc_2.92 //
svīcakāra karakoṭilālanālambitoḍutatimekhalāṃ divam /
rāgabhaṅgam atisaṃstavād gatāṃ devarājadiśam indur atyajat // Rc_2.93 //
ātatāna gaganāṅgaṇādhikair medinīm amṛtavarṣibhir vidhuḥ /
viprayuktajanadhūmaketubhiḥ ketakāgraśucibhir marīcibhiḥ // Rc_2.94 //
saṃkucadbhir abhirāmatādhike sādhu candramasi puṣkaraiḥ kṛtam /
udyatā jayini kāminīmukhe tena sāhasam anuṣṭhitaṃ punaḥ // Rc_2.95 //
uccakhāna ruṣam uccamaṇḍalaḥ khaṇḍanām agamayad viṣahyatām /
mānapaṅkam apanīya kāminīḥ kāntahastam anayan niśāpatiḥ // Rc_2.96 //
vyaktavartmabilavāhinīvanagrāmagulmagahanādribhedayā /
saumyatādhikaviśeṣayājani jyotsnayā divasaniḥspṛho janaḥ // Rc_2.97 //
pīyate sma kumudaṃ na locanaiś candrikā tapati rohitacchadam /
prādurāsa param utpibann aliḥ saurabhaṃ niravalambam ambuni // Rc_2.98 //
ekikeva nijavṛndamadhyagāpy uccukūja sabhayā sitacchadī /
dantamūlam asakṛc ca saṃśayād āmamarśa kariṇaḥ kareṇukā // Rc_2.99 //
ketakīṣu kadalīṣu vālukāsv aśmasu sphuṭitakairave 'mbhasi /
lambhiteva laharīparamparām ullalāsa śaśikāntivāhinī // Rc_2.100 //
prāptasūkṣmaghanapallavāntaraiś citritāḥ śaśikarair itas tataḥ /
bibhrati sma tarumūlaśāyinaḥ śambarāḥ pṛṣatayūthavibhramam // Rc_2.101 //
kṛcchralabdhanagaśṛṅgasandhayo dattamanmathajayābhisandhayaḥ /
maithilītaravadhūdurāsadaṃ rāghavāṅkam aviśac chaśitviṣaḥ // Rc_2.102 //
jāgarṣi kāśmari niṣīdasi kovidāra kutrāsi vatsa kṛtamāla tamāla paśya /
kiṃ vartate raghupater iti satvarābhir uktaṃ drumaugham avalokya vanasthalībhiḥ // Rc_2.103 //
anyonyadūrapariṣaktaviśālasāndraśākhāśatais tarubhir antarayāṃbabhūve /
udbhūtaghoravirahajvaralaṅghitasya candrātapaḥ sa khalu dāśarather apathyaḥ // Rc_2.104 //
kumudavanam ahetu tyaktanidraṃ tadāsīd gaganam uḍuvitānair dhig vṛthaiva praphullam /
ajani jagad adhīśasyāgṛhītes tadānīṃ vidhur api vidhavastrīyauvanodbhedaśocyaḥ // Rc_2.105 //
śvasiti janakaputrī satvaro bhānuputraḥ kapipatir upasannaṃ suprabhātaṃ taveti /
jagur iva raghunāthāyārdhabuddhāḥ svananto madhuram apararātre patriṇaḥ ke 'pi ke 'pi // Rc_2.106 //
ity abhinandakṛtau rāmacarite mahākāvye sandhyātamaścandrodayavarṇano nāma dvitīyaḥ sargaḥ samāptaḥ //
kavīnāṃ kiṃ dattair nṛpapaśubhir anyair avasare paraṃ pṛthvīpālaḥ kṣaṇam api sa karṇo vitaratu /
anāttaṃ tattvajñair api suvipulārthavyayabhiyā pratiṣṭhāṃ yenoccair jagati gamitaṃ rāmacaritam //
% NB /msC/ reads here (instead of this verse?)
pālānvayāmbujavanaikavirocanāya tasmai namo 'stu yuvarājanareśvarāya /
koṭipradānaghaṭitojjvalakīrtimūrtir yenāmaratvapadavīṃ gamito 'bhinandaḥ //
***********************************************************************
tṛtīyaḥ sargaḥ
atha prabuddhaḥ prathamaṃ vibuddham āsīnam ādāya tadaṅghriyugmam /
prakāmanidrābhigamābhirāmo rāmaḥ sumitrāsutam ity uvāca // Rc_3.1 //
kim ittham eva kṣapito niśīthaḥ kaccin muhūrārdham asi prasuptaḥ /
asmin prasādāvasare dhiyāṃ ca pratiṣṭhitaś cetasi kas tavārthaḥ // Rc_3.2 //
vanaukasas tasya naveśvarasya bhāvāvabodhāya punar vimṛśya /
yat prāptakālaṃ tad udāharāśu prasthānakālo 'yam atipraśastaḥ // Rc_3.3 //
svakāryalābhastimitaḥ kapiś cen na kaścid artho 'nusṛtena tena /
ripaūpetaṃ varam arthibhāvād vikārasaṃdehasahe na mitre // Rc_3.4 //
kāryāntarāśārahitena tena vyaktaṃ khalenādya vayaṃ nirastāḥ /
dattaḥ pradīrghāgrahaṇābhidhāno yenāyam ārād api no 'rdhacandraḥ // Rc_3.5 //
ruddhas tapasvī sa kathaṃ na kaiścin mohāndhakūpe nipatan madāndhaḥ /
kiṃ deśakās te 'pi hanūmadādyāḥ sadyaḥ padaṃ prāpya samaṃ vipannāḥ // Rc_3.6 //
riṣṭaṃ na dṛṣṭaṃ pavamānasūnor na cāgnisūnor na ca vālisūnoḥ /
sarve 'pi kiṃkāraṇam ekadaiva pramītakalpāḥ kapidārakās te // Rc_3.7 //
sa durnivāro harir adya śetām āsvāditaiśvaryamadhur madena /
kathaṃ punar jāgarakāla eva suptās tadāptā iti me vitarkaḥ // Rc_3.8 //
devāt prasūtena himetarāṃśor ūrjasvalais taiḥ sakhibhir vṛtena /
udāradehadyutināsmadarthe niranvayaṃ tena tamaḥ prapannam // Rc_3.9 //
aho mahan mohajam andhakāraṃ yenādya madhyesabham uddhureṇa /
utsārya tān mantrimaṇipradīpān plavaṅgarājaḥ prasabhaṃ gṛhītaḥ // Rc_3.10 //
lobhasya mohasya manobhavasya madasya cātiprasaro na ruddhaḥ /
ruddhaḥ paraṃ pūrṇamanorathena tenādya naḥ pratyupakāravegaḥ // Rc_3.11 //
samrāṭpadasthasya padād apetāḥ samprītaye samprati mā sma bhūmaḥ /
dṛṣṭāstrasārā api tasya bhīroḥ kiṃ bhītaye vatsa vayaṃ na bhūtāḥ // Rc_3.12 //
sthāne nirastaḥ sudhiyāgrajena sa tena māyāmasṛṇo durātmā /
mayā madāndhena punar vṛthaiva kroṣṭā mṛgendrasya pade 'bhiṣiktaḥ // Rc_3.13 //
nirveśaniryātanaśāṭhyanidrāṃ nīceṣu daṇḍaḥ paruṣo nihanti /
tathāpi dākṣiṇyavilambitavyam idaṃ dhanus taṃ prati māmakīnam // Rc_3.14 //
yāvan na viśrāmyati vegajanmā dikṣu dhvanir vālibhidaḥ śarasya /
tāvat punas taṅka iha trilokyām ākrāntakiṣkindham upakrameta // Rc_3.15 //
asmāsu nāvedayati sma garvāt kurvīta śeṣārivadhaṃ bhujābhyām /
vidhāya saurājyam asaūpeyād ity arthitā paśyati na pramāṇam // Rc_3.16 //
tad eṣa me nirmalasargasargaḥ ṣaḍvargaruddho ripuvat sa heyaḥ /
nāsau niṣiddhas tava yānapakṣo mayā bata prāg asamāhitena // Rc_3.17 //
asaṃśayaṃ sa pratihārapālīsasambhramāveditasannikarṣam /
tvāṃ praty asūyāṃ hṛdayena dhāsyaty upasthitāntaḥpuraviprayogaḥ // Rc_3.18 //
tadvaktram ārkes taruṇārkatāmraṃ tvatprītivākyair akṛtapramodam /
bhaviṣyati pratyupakārabhāranirvāhacintāgamasāndhakāram // Rc_3.19 //
smariṣyati tvāṃ na sa bodhyamāno 'py ālokayiṣyaty athavā na pṛṣṭaḥ /
pratyeṣi kāntājanamadhyavartī sa cintayāsmadgatayādhunāste // Rc_3.20 //
āvāṃ yadaivādritaṭe niviṣṭau sa kālikāṃ vīkṣya purīṃ praviṣṭaḥ /
āmṛṣṭam āsīc capalena tena sauhārdam asmadviṣayaṃ tadaiva // Rc_3.21 //
ahaḥsv amīṣu kṣaṇa eva nāsīd āsīn na saṃdeśaharo 'nurūpaḥ /
ityādi sa vyaktam alīkam eva tvatprītyupālambhapadeṣu vaktā // Rc_3.22 //
kṛtāvahelaḥ praṇayaprasannaṃ niruttaraḥ satvarakāryavādam /
prekṣiṣyate roṣalavānuraktaṃ valīmukhaḥ śuṣkamukho mukhaṃ te // Rc_3.23 //
tasyāgamād yaḥ sahasā bhaviṣyaty arthasya tasyābhavanaṃ mamāstu /
bādhiṣyate vālivadhātiriktas tadveśmayātrānuśayaḥ sadā nau // Rc_3.24 //
sa prāktano nūnam anarthabhājā nītas talaṃ tena hitaiṣivargaḥ /
utthāpitair dūram asāv idānīṃ divāniśaṃ dīvyati durvidagdhaiḥ // Rc_3.25 //
akṣā mṛgākṣyo mṛgayā madhūni prekṣāś ca tasyādya haranti kālam /
na prāpnuvanti kṣaṇam āptavācaḥ sadādṛtāś cāraṇacāṭuvādāḥ // Rc_3.26 //
vadanti bhītāḥ sacivā na kiṃcit kiṃ cintayāsmadgatayā viṭānām /
svayaṃ na sampraty anusaṃdadhāti pūrvāparaṃ kāmaparaḥ sa rājā // Rc_3.27 //
na sūrayo na sthavirā na dhīrāḥ puraḥsthitāḥ prāśnikatāṃ prayānti /
saṃtiṣṭhate saṃsadi saṃśayānaḥ pṛṣṭhopaviṣṭāsu vilāsinīṣu // Rc_3.28 //
itthaṃgate tatra gatasya kena manyus tavodīrṇarayo nivāryaḥ /
vicāyamāṇo na guṇāya naḥ syād asau kapīnāṃ kadanānubandhaḥ // Rc_3.29 //
prapannaśāṭhyasya haṭhopanāmād āneṣyamāṇasya guṇaṃ na vīkṣe /
tathāvidhā hi dviṣatāṃ stavena kaṣanti karṇau param antikasthāḥ // Rc_3.30 //
spṛṣ.o na ced vikriyayā kayāpi nopasthitaḥ kāryavaśād idānīm /
etu svayaṃ na kriyate vṛthaiva sa tvadbalātkāraniruddhaśobhaḥ // Rc_3.31 //
yathāvayos tātajaṭāyuṣoktam uktaṃ kabandhena yathā ca tena /
tathopayāsyaty acirād avaśyam āhūtacakro haricakravartī // Rc_3.32 //
yat satyam ādityasamudbhavatvād udbhūtim eṣyanti guṇās tadīyāḥ /
tulāgrasampātavilambadoṣe tasmin visaṃvādam ahaṃ na śaṅke // Rc_3.33 //
viropataptasya videśavāsād ājagmuṣas tasya nijādhivāsam /
iyanty ahāny utsukabandhuvargasaṃvargaṇavyagratayaiva yānti // Rc_3.34 //
sa nūnam āyāsyati vānarendraḥ saṃdeśakārpaṇyam asaṃmataṃ me /
sarvasvabhūtaṃ visṛjanti vatsa kāryātipāte 'pi na dhairyam āryāḥ // Rc_3.35 //
vyatītavighnaḥ suhṛdarthanighno na śītalaḥ sthāsyati kiṃ gatena /
sa tvaryamāṇas tvaramāṇa eva dhairyasya naḥ pāram avāpsyatīva // Rc_3.36 //
dhig astu māṃ taṃ prati vipratīpam āśaṅkitaṃ tad bahu yena yad vā /
svakāryadolāsu jano 'lpabhāgyaḥ prāṅ niścinoti vyatirekam eva // Rc_3.37 //
itthaṃ na māṃ pratyupapattim eti tatrādyapakṣadvitaye 'pi yātrā /
varaṃ visoḍhāni kiyanty apīha saṅkhyātakālābhyadhikāny ahāni // Rc_3.38 //
svālocitaṃ vaktu bhavān idānīm ity anuṣṭheyam asaṃśayaṃ yat /
bālyāt prabhṛty eva tavottarā dhīr na pūrvapakṣe 'bhiniveśam eti // Rc_3.39 //
iti prasannāṃ giram agrajasya śrutvā cirād vītaviṣādapaṅkaḥ /
mukhaśriyaivojjvalayābhinandann idaṃ sumitrātanayo jagāda // Rc_3.40 //
samarthitaṃ sādhu samastam eva kṛtī kapiḥ kiṃ bahunoditena /
pravyaktam apy etad adoṣadṛṣṭyā gṛhītam āryeṇa na yat tadāgaḥ // Rc_3.41 //
tasyorjitenātiraver avadyaṃ naivekṣate 'ntaḥkaraṇaṃ mamāpi /
ayaṃ punas tena kuto na jānāmy atikramaḥ kālakṛto na dṛṣṭaḥ // Rc_3.42 //
visarjitā vā punarāgamāya samāpatanty adya na te nalādyāḥ /
samāharatiudyatavittavarṣo varṣāntarebhyaḥ pravarān harīn vā // Rc_3.43 //
aṣṭādaśadvīpakapīndramaulir maulān asau vālivadhapralīnān /
naikābhyupāyopahitān idānīm uta pratīcchaty atisatkriyābhiḥ // Rc_3.44 //
aprāptasaṃtoṣam asaṃvibhaktasambhuktasarvasvam anuplaveṣu /
athādiśaty arpitasārakośaḥ prakāmapātheyaparigrahāya // Rc_3.45 //
atho sa bhītāturabālavṛddhān vṛddhopasevī sanibhaṃ niyuṅkte /
yathāyathaṃ sadmani padmasaṃkhyāsametaśākhāmṛgayūthanāthaḥ // Rc_3.46 //
tad ittham utthānasamākulatvān na tvaryamāṇo 'pi sa dūṣaṇāya /
āryeṇa tatrāpy asamāgatasya chāyācyutiḥ kaiva nirūpitā me // Rc_3.47 //
jñeyo 'sti naḥ pūrvam arer udantas tatas tadantāya vidheyam asti /
ity ākulatvān mama tāvad ārya kāryopataptiḥ kṣamate na dhairyam // Rc_3.48 //
anarthibhāvād upacāravādād ākāragupteś ca parībhavanti /
yathātathārthapratipādanena prayānti mitrāṇi nirantaratvam // Rc_3.49 //
mithaḥ prasādaskhalanād upādher upaiti sakhyaṃ khalayoḥ khilatvam /
gṛhṇāti satpūruṣayor na doṣam audāryasaṃvādakṛtā tu maitrī // Rc_3.50 //
niryantraṇaṃ yatra na vartitavyaṃ na moditavyaṃ praṇayātivāde /
viśaṅkitānyonyabhayaṃ vidūrān namaskriyām arhati sauhṛdaṃ tat // Rc_3.51 //
visrabdham ājñāpaya kiṃ karomi kathaṃ ghaṭena plavagādhirājaḥ /
yat kiṃcid ādiśya nibhena kiṃ māṃ niṣedhasi kleśam ivekṣamāṇaḥ // Rc_3.52 //
sthito 'smi tāvad dinam etad eṣyaty anyedyur ājñāṃ tava na pratīkṣe /
āryo 'nurodhān na yunakti yatra tatrāham ambāniyamāt svatantraḥ // Rc_3.53 //
tad eṣa niṣkramya tathā karomi tatpūrvasaṅgaḥ plavago yathāśu /
taṃ vairisaṃhāramahopakāram āryāya niryātayituṃ yatena // Rc_3.54 //
dhik taṃ dhanuṣpāṇim anuplavaṃ māṃ mudhā manaḥparyuṣitāvalepam /
anvīkṣate yasya mamāvasādād āryaḥ sahāyāntaram antarajñaḥ // Rc_3.55 //
dhikśātatāṃ sannataparvatāṃ dhig dhik pātavegaṃ ca mamāśugānām /
alakṣitoddeśam api dviṣantaṃ nihatya nāyānti hi yat kṣaṇena // Rc_3.56 //
kharādirakṣaḥkadaneṣu dīrgham amī parijñātarasāḥ kim anyat /
asṛgbhujāṃ bhoktum asṛk tvarantāṃ bhūyo 'pi bhūcandra tavārdhacandrāḥ // Rc_3.57 //
ātāṭakāsaṃjñapanāt prapannas tvayaiṣa varṇāśramarakṣaṇāya /
samāpyatāṃ śeṣanibarhaṇena kṣapācarāṇāṃ nidhanādhikāraḥ // Rc_3.58 //
uddhṛtya ghorāyudhavṛndavṛṣṭim anuṣṭhitām oghaśaravyayena /
sa rākṣasebhyo 'mbaragocarebhyas trātas tvayaikena makho maharṣeḥ // Rc_3.59 //
taṃ kālakalpaṃ kiyatā śrameṇa tathāvadhīr mārgarudhaṃ virādham /
āsan muhūrtāḥ kati ca ghnatas te sainyaṃ janasthānapateḥ svarasya // Rc_3.60 //
āsīt kṣuraprasya kiyān vilambaḥ krūreṣu teṣu triśiraḥśiraḥsu /
katīṣavo dūṣaṇadehayātrānivāraṇārthaṃ ca raṇe visṛṣṭāḥ // Rc_3.61 //
kasyāvalambād akarot parāsuṃ mārīcam uccāvacamāyam āryaḥ /
jñātā ca diksaṃjñapitas tvayaiva kṣapācarāṇām adhipaś ca so 'pi // Rc_3.62 //
ity aprapañcoditakāraṇāni mithas tayos tathyaguṇagrahāṇi /
neduḥ stuvānā iva sūnṛtāni khagāḥ kulāyeṣu kṛtaikamatyāḥ // Rc_3.63 //
āropya sandhyāṃ diśi vajrapāṇeḥ paryasya candraṃ kakubhi pratīcyām /
utsaṅgitoḍuprakarā khagānām ādāya nidrāṃ rajanī jagāma // Rc_3.64 //
kaviś ca jīvaś ca sutaś ca bhūmeḥ sa dakṣiṇāśātilako muniś ca /
āsannasūryāṃśubhayadrutasya kṣaṇaṃ rarakṣur bhagaṇasya pṛṣṭham // Rc_3.65 //
dig darśayāmāsa mukhaṃ sarāgaṃ na yāvad aindrī gaṇikeva mattā /
tāvad dvijeśo 'ṅkam iyāya sindhoḥ sandhyāsurāśīkarasekaśaṅkī // Rc_3.66 //
visarjitoḍuḥ kṣaṇam indur āsīd āsīd upānteṣv api nāndhakāram /
bhṛśaṃ diśīndrasya rarāja sandhyā sindūriṇīva graharājamudrā // Rc_3.67 //
uccetum uccair uḍukuḍmalāni vyākurvatī rāgam atipragāḍham /
śākhām ivālambya diśaṃ maghonaḥ sandhyā viyad bhūruham āruroha // Rc_3.68 //
śeṣoḍupuṣpastabakoccayāya saṃjātarāgātiśayeva sandhyā /
apy uccakaiḥ pūrvamahīdhramūrdhni sthitvā viyadbhūruham āruroha // Rc_3.69 //
(tad evedam)
visṛjya pāṇḍucchadanaughatulyaṃ tārāgaṇaṃ vyomatarus tadānīm /
babhāra sandhyārucimañjarīṇāṃ jālāni bālādharakomalāni // Rc_3.70 //
utsāritevābhrakareṇukumbhāj jambhāriyugyādhikṛtair marudbhiḥ /
tatāna sandhyeti samullasantī nabhoṅgaṇaṃ raṅgavikāradhūliḥ // Rc_3.71 //
saṃvittayas tattvavigāhaśubhrāḥ sāṃsārike rāga ivādhirūḍhe /
śanaiḥ śanair mlānaruco mamajjus tārāḥ prasarpaty aruṇe cireṇa // Rc_3.72 //
kaiḥ śikṣitā vartayituṃ tadāsīd unmīlitaṃ tūlikayeva citram /
taraṅgavat tuṅgaśaradghanālīvisaṃsthule vyomani bālasandhyā // Rc_3.73 //
pratyuptamātraṃ diśi devabhartur abhyaktakhaṇḍābhrataraṅgamālam /
babhau visarpaty ayasīva tailaṃ nabhastale bālapataṅgatejaḥ // Rc_3.74 //
prasattinirvyūḍhasudhāmayūkhaṃ kham uṣṇaraśmāv api raktim ūhe /
bharaṃ pratīcchanti mahodayānāṃ pātrāṇi paryāyavaśaṃvadāni // Rc_3.75 //
tāpiñchakalpaḥ kakubhi pratīcyām ācchādayāmāsa mṛgo mṛgāṅkam /
dūrādhirūḍhaṃ janam āpadīva prakāśamāno 'tiśayād avarṇaḥ // Rc_3.76 //
pradīptasandhyāgni nadaddvijaughaṃ niraṃśukadhvastaparāṅmukhendu /
viyadviluptoḍukulaṃ tadābhūc cakrāntarākrāntapuropameyam // Rc_3.77 //
mithaḥ kṛtālokamahotsavānāṃ kṛtāravaḥ sārasadampatīnām /
na bālabhānoḥ kiraṇād abhaiṣīn nadīṣu nīhāramayo 'ndhakāraḥ // Rc_3.78 //
tatāra saṃtīrya himāndhakāraṃ tatā rasantī saritaḥ khagālī /
raktāravindasya rajobhir ārdrair aktā raviṃ vāriṇi vīkṣamāṇā // Rc_3.79 //
smaravyayaklāntavalatpulindīsarvāṅgasaṃvāhakalāvidagdhaḥ /
vilambya kośeṣu kuśeśayānāṃ sasāra kāsārataraṅgavātaḥ // Rc_3.80 //
atītya śaityaṃ taṭavālukānāṃ koṣṇāsu sasnur munayo nadīṣu /
apām apūryanta ca nairjharīṇāṃ kuṭā girigrāmakuṭumbinībhiḥ // Rc_3.81 //
jātaprakāśāsu bahiḥsthalīṣu prakāmacārotsavajāgarūkaḥ /
ibho bhuvi praskhaladagrahastaḥ sasmāra śayyodarakuñjaśayyām // Rc_3.82 //
sametya jṛmbhānupadaṃ svayūthyair mithaḥ kṣaṇaṃ līḍhatuṣāralepāḥ /
pratasthire digvalayaṃ vilokya yathāyathaṃ kacchabhuvaḥ kuraṅgāḥ // Rc_3.83 //
adṛśyatārāt taralaiḥ sthalīṣu vanecarāṇāṃ pṛtanā kuraṅgaiḥ /
papau raveḥ saṃjvalitograbhāsaṃ bhujaṅgam aughaḥ śritanākurandhraiḥ // Rc_3.84 //
sthalaṃ kuraṅgīnayanair anidrair unmuktamudrair jalajair jalaṃ ca /
vilolatārais taraladvirephair uvāha bhedaṃ na mithas tadānīm // Rc_3.85 //
jṛmbhābharād dūravisaṃgatānāṃ mudrāvilambena dalāvalīnām /
nirviśya niḥśeṣam aliḥ parāgam agād abaddhaḥ kumudākarebhyaḥ // Rc_3.86 //
viveśa gartaṃ gatam uttamohir uccaiḥ padaṃ santatam uttamo hi /
āsīn mahaḥ sampadi tuṅgatāyāṃ nabho na kaiścid gadituṃ gatāyām // Rc_3.87 //
naiḥsaṅgyam ālambyata kairaveṣu yaiḥ śāntimadbhiḥ śanakaī raveṣu /
saujanyam ambhojagṛhe sametaiś cirād dvirephair jagṛhe same taiḥ // Rc_3.88 //
reje 'ravindair aravindabandhoḥ saṃdarśane darśitaharṣavegaiḥ /
vidhor viṣehe virahaḥ kathaṃcin nidrāvalambāt kumudākareṇa // Rc_3.89 //
ūhe jalair āhitakoparāgaḥ kṣobhād alnīnāṃ nalinīparāgaḥ /
vyasarjayad dyāṃ vivṛtāparāgaḥ śaśī cirād adhyuṣitāparāgaḥ // Rc_3.90 //
yathā viluptoḍukadambakāyāṃ bālārkapādair divi dīpyate sma /
tathaiva suptākhilakairavāyāṃ raktāravindair abhitaḥ sarasyām // Rc_3.91 //
mukhena bhāti sma sahasrapatraṃ mitrodayālokavikasvareṇa /
mañjusvanānām alimārgaṇānāṃ svayaṃgrahāyaiav vimudrakośam // Rc_3.92 //
ślathena kecid viviśur mukhena talena kecid dalasaṃhatīnām /
madhūtsukānāṃ madhupavrajānām abjeṣu na dvāraviniścayo 'bhūt // Rc_3.93 //
luloṭha dhūlīṣu papau madhūni pakṣmāṇi līḍhāni punar lileha /
āgantave stokam api dvirephaḥ sthito dadau nāntaram abjamadhye // Rc_3.94 //
bheje vinidrāṃ nalinīṃ na kūlān na śīlayāmāsa navārkabhāsam /
priyāṃ pratīyāya tathaiva mūḍhāṃ khagaḥ svabodhāgamasābhyasūyaḥ // Rc_3.95 //
bahūn asau patrarathas tapasvī cakāra cāṭūn upakaṇṭhalīnaḥ /
dṛśaṃ pramīlāpagamāt kaṣāyām unmīlayāmāsa cireṇa cakrī // Rc_3.96 //
pāraṃ tuṣārakṣaṇasāndhakāram api smarārtitvaritaḥ pavitrī /
śrutapriyāhnvānaravaḥ pratasthe sīmantayann abjavanaṃ vinidram // Rc_3.97 //
jagāma bhañjanKamalāni kokaḥ kokīpariṣvaṅgamanorathotkaḥ /
sāpy utsukā tatkṣaṇam ājagāma vilokayantī vanam utpalānām // Rc_3.98 //
kurvāṇayoḥ sarasi padmavanāvanaddhe bhinnādhvanor vitatham eva gatāgatāni /
saṃvādidikpatitayoḥ patatoḥ kathaṃcid dvandvaṃ cirād ghaṭitam ardhapathe babhūva // Rc_3.99 //
vyasmaryatām ṛtamarīcikarābhitāpaḥ prātaḥ patatrimithunais tapanaṃ vilokya /
jātyaiva śītalam athoṣṇam alaṃ na kiṃcic citrā gatir jagati jantudaśāvaśena // Rc_3.100 //
kartavyanirṇayavirūḍhamanaḥprasādaśaṃsismitena mukhacandramasā virājan /
rāmaḥ prabhātapavanāhitavīcikampāṃ pampām iyāya sarasīṃ saha lakṣmaṇena // Rc_3.101 //
pārśvasthāvarajasasambhramopanītapratyagrasphuṭitavilohitāravindaḥ /
susnātaḥ kṛtavidhir añjasopatasthe kākutsthaḥ kanakarasāvadātam arkam // Rc_3.102 //
tau dīrghaṃ vidhivad upāsya pūrvasandhyāṃ pūṣṇīṣatprakaṭitaraśmibarbarīke /
āsātāṃ rahitamahīruhopakaṇṭhaūdvellastimitajaṭāvanau vanānte // Rc_3.103 //
ity abhinandakavikṛtau rāmacarite mahākāvye mantraviniścayapūrvakaprātaḥssandhyāvarṇano nāma tṛtīyaḥ sargaḥ samāptaḥ |/