Abhinanda: Ramacaritamahakavya, 1-3 (to be continued) Based on the edition by K.S. Ramaswami Sastri Siromani: Ramacarita of Abhinanda. Baroda: Oriental Institute, 1930. Gaekwad's Oriental Series No. XLVI. E-text prepared by Harunaga Isaacson PLAIN TEXT VERSION ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ prathama÷ sarga÷ atha mÃlyavata÷ prasthe kÃkutsthasya viyogina÷ / durnivÃrÃÓrusaævego jagÃma jaladÃgama÷ // Rc_1.1 // ÓaÓÃma v­«Âir meghÃnÃm utsaÇge tasya bhÆbh­ta÷ / virarÃma na rÃmasya dhÃrÃsantatir aÓruïa÷ // Rc_1.2 // itas tata÷ pariïatiæ bheje barhiïakÆjitam / hà priye rÃjaputrÅti na rÃmaparidevitam // Rc_1.3 // kÃpy abhikhyà virajaso÷ sÆryÃcandramasor abhÆt / dÃÓarathyos tathaivÃsÅd ayogopahatà ruci÷ // Rc_1.4 // nirmalendu nabho reje vikacÃbjaæ babhau sara÷ / paraæ paryaÓruvadanau mamlaturbhrÃtarÃvubhau // Rc_1.5 // smartavyakalikÃjÃlaæ jaj¤e kuÂajakÃnanam / ÃsÅt tathaiva tu mano rÃmasyotkalikÃkulam // Rc_1.6 // prapede punar udbheda÷ Óucinà kacchaketakai÷ / upakriyÃyÃ÷ sad­Óaæ nÃrebhe ravisÆnunà // Rc_1.7 // Ãk­«ÂamÃlatÅgandha÷ si«eve rÃghavaæ marut / ÃnÅtamaithilÅvÃrtas tam Ãrtaæ na tu mÃruti÷ // Rc_1.8 // rÃmÃya pÆrÃpagamavyaktoddeÓÃÓ cakÃÓire / Ãste 'smÃsu na sÅteti Óaæsantya iva nimnagÃ÷ // Rc_1.9 // yadÃrdraviraho rÃma÷ prÃpita÷ prÃïasaæÓayam / nÆnaæ tenÃnutÃpena jagmur jaladarÃjaya÷ // Rc_1.10 // dyaur muktameghÃvaraïà savitarkonmukhaæ muhu÷ / yayÃce sÃrasarutair vicÃram iva rÃghavam // Rc_1.11 // diÓo dad­Óire tena stenaæ taæ parimÃrgatà / mÃrgadÃnÃparÃdhinyo gatà dÆraæ bhayÃd iva // Rc_1.12 // tasyÃk­tiviÓe«asya viÓe«Ãt ka«Âam Åd­Óam / kacchÃ÷ kÃÓacchalÃd Æhur itÅva palitÃgamam // Rc_1.13 // paÓyantyà iva ka«ÂÃæ tÃm avasthÃæ maithilÅpate÷ / Óu«kapaÇkacayavyÃjÃd vidadre h­dayaæ bhuva÷ // Rc_1.14 // v­«ÂivicchedajÃtena tÃnavenÃsamÃptinà / prapedire jaladharÃs tasya sabrahmacÃritÃm // Rc_1.15 // yayau virahasaævarta÷ padminÅrÃjahaæsayo÷ / apÃradu÷khÃrïavayor na sÅtÃrÃmabhadrayo÷ // Rc_1.16 // ÓÃntanirjharajhÃtkÃradhÃrÃ÷ Óikhariïo babhu÷ / rÃmasya viÓadÃlÃpaÓuÓrÆ«Ãnibh­tà iva // Rc_1.17 // tasya cakruÓ camatkÃraæ vyatÅtasamayà api / smitÃbhamukulodbhedÃ÷ kadambavanarÃjaya÷ // Rc_1.18 // ad­Óyanta puras tena khelÃ÷ kha¤janapaÇktaya÷ / asmaryanta ca niÓvasya priyÃnayanavibhramÃ÷ // Rc_1.19 // abravÅd atha kÃlaj¤as tatkÃlapratipattaye / praïamya lak«maïo rÃmaæ rÃmÃvirahani÷saham // Rc_1.20 // jÃtaæ vibhÃtam amalaæ paÓya prÃv­ïïiÓà gatà / utsÃhakamalasyÃyaæ vikÃsÃvasaras tava // Rc_1.21 // ucchrayaæ tÅrataravo raver Ærjam abhÅ«ava÷ / madaæ gopatayo g­hïanty abhiyogaæ jigÅ«ava÷ // Rc_1.22 // prasÅda dÅyatÃæ karïa÷ kÆjadbhi÷ kurarair amÅ / prÃrthayantÅva saæcÃraæ taÂÃ÷ kardamadurgatÃ÷ // Rc_1.23 // bhuvi bhÃsvadabhÅ«ÆïÃæ tvadi«ÆïÃæ ca Óatru«u / ayaæ sampatituæ kÃla÷ sa du«kÃlo 'tivÃhita÷ // Rc_1.24 // sudÆronnataparyantÃs tÅryante saækramair iva / analpagÃdhÃ÷ saritas tarubhi÷ pÆrapÃtitai÷ // Rc_1.25 // Ãvi«k­taviÓuddhibhyÃæ nadya÷ sumahilà iva / kulÃbhyÃm iva kÆlÃbhyÃm Ãpatsv api cakÃsati // Rc_1.26 // jalajÃnÃæ sumanasÃæ vayasÃæ jalasevinÃm / asya pratijalÃdhÃraæ sÃmagryam avalokyate // Rc_1.27 // yuyutsÃrabhasotkhÃtasaritkhÃtakarodhasa÷ / kukudmanto madakalÃ÷ kalayanti jaganty adha÷ // Rc_1.28 // viÓveÓa kuru viÓvÃsam Ãvartante na te ghanÃ÷ / amÅ ÓyÃmalayanty ÃÓÃ÷ ÓukÃ÷ ÓÃlivanonmukhÃ÷ // Rc_1.29 // m­gÃ÷ samprati ÓÃleyaæ sampannaæ sampatanty amÅ / sÃketam adhiti«Âhantam arthinas tvÃm ivonmukhÃ÷ // Rc_1.30 // kÃryadig g­hyatÃæ kÃpi kim Ãrya sthÅyate v­thà / evam evÃyam asmÃkam i«Âo 'pi kim upai«yati // Rc_1.31 // vijayÃya bhavÃsÅno mayy arpitavapurbhara÷ / mÆrcchÃnuvalanavyasta÷ prastaras tyajyatÃm ayam // Rc_1.32 // pratÅ«ÂopatyakÃsÃladalÃgrajalabindava÷ / sÃryantÃæ k«aïam uddhÆya sthagitÃæsataÂà jaÂÃ÷ // Rc_1.33 // muhÆrtaæ kriyatÃm Ãrya kapolavirahÅ kara÷ / vyu«ito valkalagranthir aæsÃd unmocyatÃm ayam // Rc_1.34 // ito vitatya dÅyantÃm i«ava÷ klinnayantraïÃ÷ / nirmuktÃrdrajaraccailam ÃdattÃm Ãyataæ dhanu÷ // Rc_1.35 // ito 'vatÅryatÃæ prÃsthÃd asvÃsthyam idam ujjhyatÃm / jahÅ«ubhir daÓagrÅvaæ daÓadigvedhaÓodhitai÷ // Rc_1.36 // ­jur ÃdÅyatÃæ panthÃ÷ kÃryakanthà garÅyasÅ / utsÃryatÃm idaæ dÆraæ tama÷ kiækÃryatÃmayam // Rc_1.37 // ÃryÃyÃ÷ Óivam evÃsti Óatrur nihata eva te / alaæ dattvÃvasÃdÃya trailokyaÓaraïaæ vapu÷ // Rc_1.38 // rÃk«asÃpaÓada÷ ko 'sau tvayi sajyaÓarÃsane / anena te 'vasÃdena dÆram Ãropita÷ puna÷ // Rc_1.39 // aÓruvegai÷ pramÅlÃbhir vilÃpair akhila÷ sa te / Ãm­«ÂadehayÃtrasya mÃsa÷ prau«Âhapado gata÷ // Rc_1.40 // kriyatÃm adhunotsÃhaÓ cintyatÃæ nidhanaæ dvi«a÷ / ka÷ svabÃhusahÃyÃnÃæ mahatÃm Ãtmanigraha÷ // Rc_1.41 // bhadraæ bhÃdrapadacchedacchinnÃbhrÃjinarajjave / tubhyaæ puru«anÃgÃya nirvighnatarase 'dhunà // Rc_1.42 // prasÅda kuru bhÆyo 'pi dehayÃtrÃæ yathà tathà / anullaÇghitavij¤aptir lak«maïo 'varaje«u te // Rc_1.43 // agÃdhaæ dhairyam Ãryasya tri«u loke«u gÅyate / janamÃtrocita÷ ko 'yam Ãkalpakaparigraha÷ // Rc_1.44 // aropaÓamitodagrajÃmadagnyÃgnitejasa÷ / pratÅcchati ÓarÃsÃraæ tavÃrya ru«itasya ka÷ // Rc_1.45 // svak­tyabhÃrasannyÃsÅ yÃvad itthaæ vi«Ådasi / tÃvad antakadaæ«ÂrÃïÃm arÃtir atithir na te // Rc_1.46 // ÃtatÃyÅ sa vij¤Ãto jÅvaty Ãryeti ca Órutam / prÃpto yÃtrÃsaha÷ kÃla÷ kÃlak«epasya ko guïa÷ // Rc_1.47 // na j¤Ãyate paraæ vyaktam arer mÃyÃvina÷ padam / tanmÃrgaïaæ ca suh­dà sugrÅveïa pratiÓrutam // Rc_1.48 // diÇmukhÃhÆtavikhyÃtakapiyÆtha÷ kapÅÓvara÷ / k«aïÃn nÆnam asav ÃryapÃdamÆle pati«yati // Rc_1.49 // ÓÃlipiÇgamahÅp­«Âhaspardhayeva bhavi«yati / raæhasviharisaæghÃtasampÃtakapilaæ nabha÷ // Rc_1.50 // te«Ãm Ãro«arucirair acirÃn mukhamaï¬alai÷ / drak«yate taruïÃdityaÓatacchannam ivÃmbaram // Rc_1.51 // aho dÅptir aho kÃntir aho ÓÅlam aho balam / aho Óaktir aho bhaktir aho praj¤Ã hanÆmata÷ // Rc_1.52 // pragalbhenÃpramattena tenÃbhyantaramantriïà / nÆnam asmatk­te svaptuæ sugrÅvÃya na dÅyate // Rc_1.53 // sa ca pratyupakÃrÃya tvarayaty enam Ãd­ta÷ / dhruvaæ buddhivayov­ddha÷ sacivo jÃmbavÃn api // Rc_1.54 // tad evaæ hetunà kena vÃnarendro vilambate / nÃsau k­taghnasya bhaved guïavadbh­tyasaægraha÷ // Rc_1.55 // Ãgantavyaæ dhruvaæ tena mÃrgitÃryà prav­ttinà / prapannaparak­tyÃnÃm atyu«ïo hi samudyama÷ // Rc_1.56 // tvatprasÃdÃptasambhogasukhasaæmÅlitena và / na tenÃmÆr dad­Óire diÓa÷ pro«itakÃlikÃ÷ // Rc_1.57 // kiyacciraæ punar asau tasya na Órutim e«yati / krŬÃtaÂÃkahaæsÃnÃæ ninÃdo madamÆrchita÷ // Rc_1.58 // uktai÷ kim atha bhÆyobhir adya Óvo vÃgami«yati / paryutsukitaki«kindha÷ satyasandho harÅÓvara÷ // Rc_1.59 // vyatireke 'pi yat kÃryaæ tadapyÃrya pradhÃryatÃm / g­hyatÃæ kÃryasiddhir nas tadvilambatirask­tà // Rc_1.60 // yas tathopak­ta÷ pÆrvam ÃryeïÃryÃk­te 'dhunà / sa ÓÅtala÷ syÃd athavà paracittÃni vetti ka÷ // Rc_1.61 // sa pratiÓrutam arthaæ na÷ sphÅto vism­tavÃn iva / gatvÃÓu smÃryatÃm Ãrya kÃryataptasya kà k«amà // Rc_1.62 // tam ahaæ bodhayi«yÃmi daï¬agarbhÃbhir uktibhi÷ / sÃma saæmÅlayaty eva sukhasaktÃn pramÃdina÷ // Rc_1.63 // prasÅda jÅyatÃæ moha÷ ko 'ham ity avadhÅyatÃm / drutam uttÅrïa evÃste vyasanÃbdhi÷ kiyÃn ayam // Rc_1.64 // sÆn­tair iti saumitre÷ prÅta÷ pÅyÆ«avar«ibhi÷ / tam antarvedanÃvegaæ jigÃyeva raghÆdvaha÷ // Rc_1.65 // unmÅlayÃmÃsa d­Óau diÓa÷ kiæcid alokata / unnanÃma ca talpÃntÃn mocayan pak«malà jaÂÃ÷ // Rc_1.66 // satvaraprahvasaumitricÅrotsÃritareïuni / Óucini kvacid Ãsanne ni«asÃda ÓilÃtale // Rc_1.67 // upavi«Âas tadà rÃmo na reje sÅtayà vinà / dhvajo nirvaijayantÅka÷ paurandara ivocchrita÷ // Rc_1.68 // anÆpavi«Âam anujaæ danujÃrim ivÃdrijit / pratyabhëata vÃtsalyagadgadÃni padÃni sa÷ // Rc_1.69 // ehy ehi priyasaælÃpa hlÃdayÃliÇgitena mÃm / ruddhaæ ruddham upaity aÓru tvÃm apÅk«e na lak«maïa // Rc_1.70 // hà vatsa bhavato 'pÅyam avasthÃÇge«u vartate / dhriyatÃæ rÃmahataka÷ kleÓayann ekabÃndhavam // Rc_1.71 // nÃsti vatsa cikitsÃsya vyÃdher vidhurajanmana÷ / yasya yÃpanayà k«Åïam idaæ te sÃntvanÃm­tam // Rc_1.72 // naikadurvÃraghorÃdhighaÂÂanÃcalità api / tavÃÓvÃsanayà vatsa na gacchanti mamÃsava÷ // Rc_1.73 // pitur na÷ priyamitrasya lÆnapak«asya maddvi«Ã / saæsmaran notsahe vatsa marmacchedaæ jaÂÃyu«a÷ // Rc_1.74 // tÃtasya tÃtamitrasya vatsavatsalayos tayo÷ / aham eva gata÷ pÃpo nidhanÃya nimittatÃm // Rc_1.75 // priyÃpahÃraja÷ ÓÃmyet samyag unmÆlite ripau / manyur dehÃvadhir ayaæ tÃtamitravipattibhÆ÷ // Rc_1.76 // nabhastalÃt khagapatau patati cchinnapak«atau / ko 'paras tÃæ mama suh­n mà bhai«År ity abhëata // Rc_1.77 // syÃd vatsa rÃmahatakÃt klÅba÷ ka÷ puru«o 'para÷ / ekapatnÅm anugatÃm arÃter yo na rak«ati // Rc_1.78 // tayà te«u tapasvinyà sÅdator Ãvayor api / daï¬akÃraïyaka«Âe«u mukhaæ na vidhurÅk­tam // Rc_1.79 // videharÃjasya sutà snu«Ã daÓarathasya sà / hatarÃmasya jÃyeti bhramati sma vane vane // Rc_1.80 // svam apy apu«ïatà kÃyam api jÃyÃm arak«atà / mayà sama÷ Óruta÷ ko 'pi jÃta÷ klÅbo ragho÷ kule // Rc_1.81 // tvaæ kevalaæ na subhrÃtà tathà vilapatà muhu÷ / tirya¤co 'pi mayÃmu«min vane lak«maïa roditÃ÷ // Rc_1.82 // dik«u sannaddhameghÃsu mama ghorÃdhisÃk«iïÃm / avahan nirjharanibhÃn nagÃnÃm aÓrunimnagÃ÷ // Rc_1.83 // ÃrÃd ÃkarïitasnigdhanavÃbdaninadair api / matkÃruïyÃd araïye 'pi nÃn­tyata kalÃpibhi÷ // Rc_1.84 // satyam e«yati sugrÅva÷ satyaæ jÅvati jÃnakÅ / tvadvaco na viparyeti bhrÃtar brÆhi puna÷ puna÷ // Rc_1.85 // tvadvÃkyaÓÅkarair ebhir niruddhabahirudgama÷ / mamÃntar le¬hi marmÃïi sÅtÃvirahamurmura÷ // Rc_1.86 // tasmÃd api dahaty uccair ayaæ mÃm apara÷ ÓikhÅ / yad vanaukasi nirvaire mukto vÃlini mÃrgaïa÷ // Rc_1.87 // gurvÅ punaÓ ca lajjeyam uttamarïair ivÃdhunà / mÃrgitavyo yad asmÃbhi÷ plavagÃ÷ pratyupakriyÃm // Rc_1.88 // nÃsti pratyupakÃrÃÓà tatra naÓ capale kapau / yenÃtilaghunottuÇgo laÇghita÷ satyapÃdapa÷ // Rc_1.89 // utti«Âha vatsa gacchÃva÷ sÃdhayÃmo 'nyato 'dhunà / navaiÓvaryasukhavyagra÷ sugrÅvo nÃgam i«yati // Rc_1.90 // tapasvÅ ramatÃm evaæ cirÃd dÃrai÷ samÃgata÷ / sa pŬyamÃna÷ praïayÃd virasa÷ kiæ kari«yati // Rc_1.91 // kiæ ca vatsa daÓÃsÃmyÃj jÃtÃ÷ sma÷ suh­da÷ purà / tasyÃdhunà tu vistÅrïavibhavÃndhasya ke vayam // Rc_1.92 // g­hÅtasÃdhuvartmÃpi sadya÷ samprÃpya sampadam / patati skhalito 'tÅva pramatta÷ prahate pathi // Rc_1.93 // sa vatsa viralo jantur vipatkÃlapratiÓrutam / sadya÷ sampanmado yasya na vilumpati cetasi // Rc_1.94 // astu sÃdhur asÃdhur và na vicÃrya÷ sa me 'dhunà / vatsa notsahate cetas tatra dogdhum upakriyÃm // Rc_1.95 // asÃv anÃgata÷ ÓreyÃn Ãgacchan vatsa vÃryatÃm / praveÓayanti suh­daæ na dhÅrÃ÷ svÃrthasaækaÂe // Rc_1.96 // kartavyopak­ti÷ sadbhir yatra tatra vipadgate / avim­Óya k­to 'smÃbhi÷ sa puna÷ k­païa÷ païa÷ // Rc_1.97 // kiæ k«iptam acalaprÃntÃd anta÷suptaÓivÃÓatam / nirdeÓapuru«eïeva kaÇkÃlaæ dundubher mayà // Rc_1.98 // kasyÃrthasya k­te viddhÃ÷ sapta sÃlÃs tapasvina÷ / sa mà pratyetu vaidheya÷ kiæ na sÃdhitam anyata÷ // Rc_1.99 // ak«Ãtraæ k«atriyayuvà ko nu rÃma iva k«ipet / viÓikhaæ vÃlini vyagre sugrÅvasya paÓo÷ k­te // Rc_1.100 // na parityajyate mÃrgas tÃvan nirvÃcyakardama÷ / yÃvat pihitaka«ÂÃya kÃryÃyÃtmà na dÅyate // Rc_1.101 // i«vaikayà mayà viddho bÃliÓena valÅmukha÷ / anuddhÃrÃ÷ ÓarÃs tena ropità mayi vÃÇmayÃ÷ // Rc_1.102 // anavÃptavipatpÃra÷ smari«yÃmi kiyanti và / vatsa kÃlocitaæ ÓÃdhi na rÃma÷ kiæcid Åk«ate // Rc_1.103 // avalambasva mÃæ bhrÃta÷ sÅtÃsmaraïanissaham / dÆraæ puna÷ prabhavatà mano mohena lupyate // Rc_1.104 // sanÃthobhayapÃrÓvasya tvayà vatsa tayà ca me / vane«u ca sata÷ ka«Âam ajani«Âa na kiæcana // Rc_1.105 // hà bhÅru hà priyatame hà madvirahakÃtare / kvÃsÅty ardhoktinissaæj¤o jagÃma sa mahÅtalam // Rc_1.106 // mÃta÷ kaikeyi tu«ÂÃsi bhuÇk«va rÃjyam akaïÂakam / vadann ity apatat tasya lak«maïaÓ caraïÃbjayo÷ // Rc_1.107 // tatas tau sÃÓrunayanau m­gair vidhuravÅk«itau / nipetatur diva iva bhra«Âau vidhuravÅ k«itau // Rc_1.108 // iti nipatitayos tayor dvayor daÓarathanandanayor mahÅtale / daÓabhir api digaÇganÃmukhair adh­tivaÓÃd iva tatyaje ruci÷ // Rc_1.109 // ete nikÃmarasikasya jayanti pÃdÃ÷ ÓrÅhÃravar«ayuvarÃjamahÅtalendo÷ / yair dvÃdaÓÃrkakiraïotkaradurnivÃra÷ s­«Âo 'bhinandakumudasya mahÃvikÃsa÷ // Rc_1.110 // ity abhinandak­tau rÃmacarite mahÃkÃvye prathama÷ sarga÷ samÃpta÷ |/ *********************************************************************** dvitÅya÷ sarga÷ tÃm anÅk«itacarÅm adhÅratÃm Ãtmano 'tha viniyamya lak«maïa÷ / sÃntvanÃrtham iti vÃcam abravÅt tÅvramanyurayamƬham agrajam // Rc_2.1 // kÃryam Ãrya pariÓi«Âam ucyatÃæ mucyatÃm idam ayogajaæ tama÷ / rÃjatÆdyamadivÃkarodayasmeram ÃÓu mukhapaÇkajaæ tava // Rc_2.2 // Ãsituæ samaya e«a nÃvayor moham ittham avalambituæ na ca / utsahasva nanu h­«yatÃæ cirÃdi«v adhÅnam adhunÃbhikÃÇk«itam // Rc_2.3 // kevalaæ phalabhujo na tasya nas taskarasya nilaye 'sti niÓcaya÷ / abhyupaitu ravinandana÷ k«aïÃd andhakÃram idam apy apai«yati // Rc_2.4 // aurasÃn api sutÃn arÅn iva ghnanti kÃraïavaÓÃn mahÅbhuja÷ / nigrahÃd anujavidvi«a÷ kape÷ kiæ p­thagjana ivÃnutapyase // Rc_2.5 // krŬatÃæ m­gavane«u dhanvinÃæ jÅvakoÂikadane 'pi kà k«ati÷ / khidyase kim aniÓaæ prayojanÃd ekavÃnaravadha÷ kuta÷ k­ta÷ // Rc_2.6 // tasya ca pravayaso jaÂÃyu«a÷ svargiïa÷ kim adhunÃnuÓocyate / yena jarjarakalevaravyayÃt krÅtam indukiraïojjvalaæ yaÓa÷ // Rc_2.7 // etad ekam ativÃhyatÃm aha÷ Óvo na sa plavagarÃÂpratÅk«yate / tat prasÅda parito vicÅyatÃtmanaiva sanagÃrïavÃvani÷ // Rc_2.8 // tat kabandhaÓabarÅhanÆmatÃm Ãvayor ajani saÇgataæ yathà / i«ÂaÓaæsi vanaÓailapÃnthayo÷ kiæ tathÃnyad api nÃpatet puna÷ // Rc_2.9 // yatra yatra tava siddhir agrata÷ ka÷ kari«yati na te samÅhitam / ujjvale k­tavidÃæ na kevalaæ tena vartmani durÃtmanà sthitam // Rc_2.10 // sambhavaty abhimara÷ pure 'thavà tasya tÅvram ayaÓa÷ kim ucyate / du÷kham utkhanati kaïÂakÃvalÅr aÇgasandhi«u nava÷ kileÓvara÷ // Rc_2.11 // samprati prathamam Ãrya g­hyatÃæ tatprav­ttim upalabdhum udyama÷ / mar«aïÅyaparilambadÆ«aïa÷ so 'dhunÃpy akapaÂo ghaÂate cet // Rc_2.12 // mu¤ca moham avatÅryatÃm ita÷ sevyatÃm iyam anÃvilà nadÅ / e«a gacchati javÃj japÃruïo vÃruïÅm aruïasÃrathir diÓam // Rc_2.13 // unmimÅla raghunandanaÓ cirÃt tan niÓamya vacanaæ camatk­ta÷ / apy ayogavidhurà na Óerate saæmukhÅnavidhayas tathÃvidhÃ÷ // Rc_2.14 // muktamoham avalokya lak«maïas taæ m­gÃÇkam iva meghanirgatam / Ãdade 'tha ÓaÓikÃntabhÆdharasyandabinduÓiÓirÃæ sarasvatÅm // Rc_2.15 // e«a paÓya patito nabhastalÃd astaÓailagahane«u naÓyati / sandhyayà caramadikpragalbhayà bhagnasÃndrakarapa¤jara÷ khaga÷ // Rc_2.16 // Óakyam arcitum anuccapÃïibhi÷ pÃÓapÃïinagarÅnivÃsibhi÷ / sÃnurodha iva dÆrabandhuro bandhujÅvakusumÃruïo ravi÷ // Rc_2.17 // e«a muktakarapÃÂavo ravir nÃÂayaty anuguïatvam appatau / Ãpadi prak­tir ujjhità varaæ nÃÓrayasya visad­g vice«Âitam // Rc_2.18 // bimbamÆlarucirà raver amÅ recayanti gaganaæ gabhastaya÷ / pÆrayanti ca mahÅæ mahÅruhÃm ÃyatÃ÷ pratiÓarÅraya«Âaya÷ // Rc_2.19 // agrata÷ ÓikharaÓÃkhisaæhateÓ chÃyayopacitayÃpasÃrita÷ / p­«Âhato 'tinibh­taæ mahÅbh­tÃm Ãtapa÷ kaÂakam ÃÓu nojjhati // Rc_2.20 // svÅkaroti Óanakair anokahacchÃyam adriÓikharasthalÅr api / hÅyate nijavapu«y api kramÃd Ãtapasya mamatà tapasvina÷ // Rc_2.21 // appater diÓi vice«Âate ravir vyÃkulÃ÷ Óakunaya÷ svananty amÅ / dhvÃntad­«Âivi«adarÓanÃd dine durnivÃranidhane nimÅlati // Rc_2.22 // kÅryate k­taravai÷ khagavrajair e«a tallataÂacaityapÃdapa÷ / sÃyam adhvanikaÂe nirargala÷ sajjanÃlaya iva pravÃsibhi÷ // Rc_2.23 // yÃnti khinnajanasevyatÃm amÅ saumya sormiÓucivÃlukÃcayÃ÷ / prÃntasuptakalahaæsapaÇktaya÷ svairanÅramaruto nadÅtaÂÃ÷ // Rc_2.24 // dhik taÂÃntavasatÅn sitacchadÃn paÓyata÷ kamala«aï¬avaiÓasam / staumi taæ divasam Ãrya kevalaæ yo 'stam eti samam abjabandhunà // Rc_2.25 // dantamÆlanihitaikasallakÅpallavo 'lasavilokitÃnuga÷ / e«a muktagirikandara÷ Óanair vÃri vÃraïapati÷ prati«Âhate // Rc_2.26 // ÓÅlayanti kariïa÷ svavÃsitÃvÃri sairibhasamÆharecitam / mÃlatÅvanavikÃsavÃsità vÃnti palvalataÂÃntavÃyava÷ // Rc_2.27 // saætyajanti mas­ïaæ sara÷sarittallamÆlasalilÃni sairibhÃ÷ / sambhajanti sahasà bhayadrutair Åk«itÃ÷ kurarasÃrasairibhÃ÷ // Rc_2.28 // saæmukhÅnaghanapatrabandhanÃt paÓya paÇkajavanÃd anÃratam / pÅtakoÓamakarandasaæcayÃ÷ saæcaranti madhupÃ÷ kumudvatÅm // Rc_2.29 // nopanÅtamukhamudram ambujaæ muktamudram atha naiva kairavam / etadÅk«itaparasparaæ puna÷ patriyugmam apanidravaiÓasam // Rc_2.30 // rodhasa÷ pulinam abjinÅæ tatas tÃm atÅtya bhajate kumudvatÅm / tatra tapta iva gÃhate paya÷ sÃyam Ãrdraviraho vihaÇgama÷ // Rc_2.31 // svÅk­taæ na nalinair nimÅlitaæ na sphuÂaæ kumudaku¬malasmitam / etadÅk«itaparasparaæ paraæ mƬham ambhasi vihaÇgamadvayam // Rc_2.32 // jarjaraæ tyajati vÃsaraplavaæ na prasÃrayati mantharÃn karÃn / ety ad­«Âam avalambya kevalaæ vyomavÃrinidhiÓe«am aæÓumÃn // Rc_2.33 // ÓrÃvitÃgamam iva dvijÃravair dhvÃntam oæ iti jagat pratÅcchati / trÃtum Æ«marahita÷ k«amo 'dhunà na svamaï¬alam api prabhÃkara÷ // Rc_2.34 // d­ÓyatÃm udayati sma yÃd­Óas tÃd­Óas taraïir astam Åyate / utsavavyasanayo÷ prabhur vidhir vikriyÃsu mahatÃm anÅÓvara÷ // Rc_2.35 // sphÅtam abjakulam Åk«yatÃm itas tallam ullasitahaæsasÃrasam / niÓcalÃcchaparimaï¬alodakaprÃntamantharam­ïÃlakaïÂakam // Rc_2.36 // ÓÅlayanty acalamekhalÃsv amÅ ÓÅtalÃsu ruravo nirudyamÃ÷ / pÆrvaÓa«pakabalÃnuvartina÷ stokaca¤calamukhÃ÷ sukhÃsikÃm // Rc_2.37 // dÅdhitÅ÷ paricitÃ÷ parityajaty abjinÅr api ca nÃnurudhyate / sandhyayà varuïadigvadhÆm anuprÃpita÷ kam api rÃgam aæÓumÃn // Rc_2.38 // dyaÆ ravÅndurahitÃpi nirmalà bhÆr av­k«asalilÃpi ÓÅtalà / antarÃlam avalambya Óobhate vÃsarak«aïadayo÷ k«aïaæ jagat // Rc_2.39 // nirjharo 'yam iyam Ãpagà sara÷ palvalaæ ca vimalaæ vibhÃty ada÷ / yatra cittam iha paryupÃsyatÃæ tatra tatrabhavatÅ pit­prasÆ÷ // Rc_2.40 // ity ubhau vyavahitÃntaravyathau tau samÃpya samayocitaæ vidhim / satk­tiæ dadhatur Ãnane mitha÷ prÃrthanÃæ kim api rÃmalak«maïau // Rc_2.41 // yatra vÃti na kumudvatÅmarut kaumudÅ bata na yatra vÅk«yate / taæ nirÆpitasamantam a¤jasà bhejatu÷ parisaraæ raghÆdvahau // Rc_2.42 // d­«ÂipÃïitalappÃtaÓodhitÃm uddh­tasthagitakaïÂakÃvaÂÃm / ast­ïÃn navat­ïena medinÃæ rÃmabhadraÓayanÃya lak«maïa÷ // Rc_2.43 // nirïineja sahasà su«upsata÷ pÃdapadmayugam agrajanmana÷ / svÃæÓukoddh­tajalaæ karÃbjayo÷ kauÓalÃc ca samavÃhayat puna÷ // Rc_2.44 // adhvajarjaritarÃjalak«aïaæ lak«maïaÓ caraïam agrajanmana÷ / ÃmamarÓa ciram aÓru vartayan kevalopakaraïena pÃïinà // Rc_2.45 // svairam agrakarajair viv­tya ca vyÃkulÃæ samanayaj jaÂÃÂavÅm / aÇgadeÓam anayad vidhÆya ca srastarÃtis­tam a¤calaæ tvaca÷ // Rc_2.46 // pÃrÓvayor upadadhe mahe«udhÅ Ãdade Óirasi pÆjitaæ dhanu÷ / unmamÃrja dhutasaæh­tena ca sväcalena punaruktam Ãstaram // Rc_2.47 // ity ajasram anujÃtasevayà jÅyamÃnavanavÃsayÃtana÷ / svaptukÃma iva sÃlasendriya÷ saæviveÓa raghunandana÷ k«aïam // Rc_2.48 // mÅlitonmi«italocana÷ Óanair jÃgarÆkam avalokya so 'nujam / uccavÃmakarapaÇkajodaranyastamaulir avadan mitaæ vaca÷ // Rc_2.49 // gaccha vatsa ÓayanÅyam Ãtmana÷ kliÓyase k­Óatara÷ kiyac ciram / nidrayà viÓadatÃæ vraja k«aïaæ na k«ama÷ pratiniÓÅthajÃgara÷ // Rc_2.50 // prÃtar asti bahu k­tyam Ãvayor bhrÃtar Ãtmani kim asy atatpara÷ / cintyatÃm u«asi tasya saægati÷ ÓÅtalasya kapicakravartina÷ // Rc_2.51 // ÃspadÃdhigamagarvito 'stu vÃpy astu vÃnuditabhÆtivikriya÷ / Ãvayo÷ samayabaddhayo÷ puno niÓcayÃrtham adhigamya eva sa÷ // Rc_2.52 // tad vibhÃtu rajanÅ sukhena te yÃsyata÷ plavagarÃjamandiram / pak«ayor yad anurÆpamuktayos tat tadaiva ca samarthayi«yate // Rc_2.53 // ÆcivÃn iti babhÆva nirvacÃ÷ ku¬malÅk­tavilocanotpala÷ / adhyaÓeta caraïÃmbujÃntikaæ tasya jo«am anagho jaghanyaja÷ // Rc_2.54 // tatra tatra ca ÓayÃnayoÓ cirÃd vÅrayor vigatasÃdhvasà iva / uddhatair dadur ulÆkahuæk­tair andhakÃrajayagho«aïÃæ drumÃ÷ // Rc_2.55 // vyÃtato¬udaÓanÃpi mucyase na tvam arkacirasaæstutÃdhunà / ity ari«ÂaripukÆjitais tamo dyÃæ bruvÃïam iva dÆram udyayau // Rc_2.56 // kevalaæ Óakunayo na nŬagÃ÷ ÓÃkhino 'pi ÓayitÃ÷ samantata÷ / jaj¤ire timirataskarÃvalÅlupyamÃnavibhavÃÓ ca bhÆbh­ta÷ // Rc_2.57 // na sthalÅ na pulinaæ na sindhavo nÃcalà na taravaÓ cakÃÓire / dÆ«itadvitayavÃdam udbabhÃv ekam eva timiraæ vibhÆtimat // Rc_2.58 // tatra mugdhap­«atas tamoghane pÃrÓvagÃm api m­gÅm ahÃrayat / prÃpa kokayuvatir yad­cchayà patyur Ãdhitaralasya saægamam // Rc_2.59 // v­ddham aÇkam anayac chiÓubhramÃc cumbati sma dayiteti yÆthapam / svÅyam apy uditasaæÓaya÷ Óanair aÇgam aÇgam am­Óad valÅmukha÷ // Rc_2.60 // sarvata÷ parigateva parvatair Ãciteva tarubhir nirantaram / Ãpluteva salilair itas tata÷ Óakyate sma cirasaæstutÃpi bhÆ÷ // Rc_2.61 // dik«u dak«am avanÃv anÃkulaæ khe 'tikhelam aÂavÅ«u bhÅ«aïam / mattam adri«u darÅ«u durjayaæ prÃdurÃsa vi«ame samaæ tama÷ // Rc_2.62 // bhejur aikyam iva tulyavaiÓasÃ÷ sÃyam eva malinair mukhair diÓa÷ / g­hyamÃïaÓikharà tamaÓcayair dyau÷ papÃta vasudhÃsakhÅtale // Rc_2.63 // pratyabhÃn na purato na p­«Âhata÷ pÃrÓvayoÓ ca viÓadaæ na kiæcana / vyÃnaÓe bhuvanam a¤janÃcalaprasthapaÇktinibi¬aæ niÓÃtama÷ // Rc_2.64 // na dvitÅyam anubhÆyate sma vastv antikÃd api tamas tirask­tam / kevalÃtmavi«ayaæ tadÃbhavaj j¤Ãnam ulbaparivÃsinÃm iva // Rc_2.65 // dÆramiÓritaparasparÃÇgakair apy ayogajanitajvarair iva / durlabhÃnanavilokanÃm­tair dÆyate sma mithunair mitho bh­Óam // Rc_2.66 // so 'tiÓÅtahimaÓÅkaro marun nÆnam ulmukacayÃn avÃkirat / yac cukÆja bh­Óam ÃrtikÃhalaæ cakravÃkayuvatis tapasvinÅ // Rc_2.67 // uccacÃra na vanasthalÅ«v asau marmara÷ patitapatranisvana÷ / nÃvirÃsa karik­«ÂasallakÅbhaÇgayonir asak­c caÂatk­ti÷ // Rc_2.68 // tasthur Ãsthitamanu«yamÆrtayo yÃmikà iva vidÆrato 'draya÷ / prahvabÃlaviÂapÃgrapÃïayas tau parÅtya tarava÷ si«evire // Rc_2.69 // drÃÇ nidÃgham anudadrajo 'dhunÃd viÓlathÃæ b­hatikÃm asÃrayat / pratyapadyata vanÃnilas tayor ekasannihitayÃmikavratam // Rc_2.70 // sÃnujasya tamasi pramÅlatas tasya bhÃvimamatÃh­tà iva / ujjvalÃyatavi«ÃïasÆcitÃÓ cakrire parikaraæ mataÇgajÃ÷ // Rc_2.71 // dÅpak­tyam akarod upÃntike ni«prakamparuciro«adhÅgaïa÷ / tenur adrivanamadhyasuptayor maÇgalÃni vanadevatÃs tayo÷ // Rc_2.72 // ehi jÃnaki bhujÃntaraæ khara÷ prastaro 'yam asi kiæ parÃÇmukhÅ / matkapolam upadhÃya supyatÃm aprasaktir iyatÅ kadà nu te // Rc_2.73 // k«iptam aæÓukam idaæ mayorasi prÅyatÃæ tava nirÃnanda÷ stana÷ / nÅvinodini kare kuru k«amÃm ÃyatÃk«i nudasÅva kiæ puna÷ // Rc_2.74 // suptavÃkyam iti maithilÅpater maithilÅvirahadÆyamÃnayà / diksakhÅnivahavÃritÃsrayà ÓuÓruve vasudhayopasannayà // Rc_2.75 // mad bibheti virahÅ raghÆdvaho mad vinà ca na jagat pramodate / tat karomi kim itÅva cintayan nojjagÃma sahasà niÓÃkara÷ // Rc_2.76 // na sma bhÃti kim api sphuÂaæ pura÷ kiæcid Åritakareïa kevalam / d­Óyate sma divi dÆravartinà tarjyamÃnam iva kenacit tama÷ // Rc_2.77 // jÃyate sma ghanamÃlatÅguïaÓreïigarbhakabarÅmanoharam / meghavÃhanadigaÇganÃmukhe mugdhacandrakarakarburaæ tama÷ // Rc_2.78 // sÃnurÃgam upagƬham agrimair aæÓubhi÷ ÓaÓabh­to davÅyasa÷ / unnanÃma namucidvi«o diÓi srastastaætamasabhÃram ambaram // Rc_2.79 // ujjvalÃgrakiraïapraveÓakaproktasatvarasamÃgamo 'pi san / prek«yate sma janitotsukaÓ cirÃd vyomaraÇgamukhasaæmukha÷ ÓaÓÅ // Rc_2.80 // audayena ÓaÓino gabhastinà bhinnaÓe«atimiraæ vyarÃjata / m­jyamÃnam iva ÓakradiÇmukhaæ kuÇkumena m­ganÃbhoyogin // Rc_2.81 // taæ babhÃra na vidhur navodayaæ kiæ tu kuÇkumavilepanÃruïam / ekam utsukavaÓÃt payodharaæ vyÃcakÃra haridigvilÃsinÅ // Rc_2.82 // Ãttajaitranijapu«padhanvano manmathasya bhuvanÃni je«yata÷ / unnanÃma purata÷ ÓaÓicchalÃt pÆrïarukmakalaÓa÷ payonidhe÷ // Rc_2.83 // diksarÃgamukhasannidhÃpitasphÅtacandraca«akà Óatakrato÷ / k«ÅbabhÃvam iva bibhratÅ babhau viÓlathÃcchatimirÃæÓukoccayà // Rc_2.84 // nandayan bhuvanam unmukhaæ cirÃn mandayan smaraviruddham udyamam / krandayan virahiïo vihaÇgamÃn sÃndrayan pramadam indur udyayau // Rc_2.85 // locanÃlinivahaikapaÇkajaæ cittahaæsaÓayanÅyasaikatam / ujjagÃma ratikelimandiraæ yÃminÅyuvatijÅvitaæ ÓaÓÅ // Rc_2.86 // ÃliliÇga rajanÅm ahÃsayad bidyamÃnamukulÃæ kumudvatÅm / agrahÅd u¬uvadhÆkarÃn karair dyÃæ prasÃdam anayat samaæ ÓasÓÅ // Rc_2.87 // Ãdade viyad alächanavrataæ lächanaæ nijam agÆhad aæÓubhi÷ / prÃhiïod apas­tÃsu kaumudÅæ dik«u dak«atanayÃparigrahÅ // Rc_2.88 // vyÃpya dÆram atha nirmalaæ viyad vÅtapaÇkam iva paÇkajÃkaram / rejur agrakiraïÃ÷ k«apÃpate÷ pÆtakokanadakandakomalÃ÷ // Rc_2.89 // khe kakupsu bhuvi ca k«apÃpate÷ petur Ƭhanicayà marÅcaya÷ / yatra tatra kuharÃïi kÃnicit kampamÃnam aviÓan niÓÃtama÷ // Rc_2.90 // k«iptam indurucibhir vyalambata tryambakasya ÓikhinaÓ ca diÇmukhe / tatra nunnam anubandhani÷sahaæ kÃndiÓÅkam iva ni«Âhitaæ tama÷ // Rc_2.91 // kandarÃïi ca mahÃmahÅbh­tÃæ koÂarÃïi ca jaranmahÅruhÃm / adhyuvÃsa kamalodarÃïi ca dhvÃntam adhvagavadhÆmukhÃni ca // Rc_2.92 // svÅcakÃra karakoÂilÃlanÃlambito¬utatimekhalÃæ divam / rÃgabhaÇgam atisaæstavÃd gatÃæ devarÃjadiÓam indur atyajat // Rc_2.93 // ÃtatÃna gaganÃÇgaïÃdhikair medinÅm am­tavar«ibhir vidhu÷ / viprayuktajanadhÆmaketubhi÷ ketakÃgraÓucibhir marÅcibhi÷ // Rc_2.94 // saækucadbhir abhirÃmatÃdhike sÃdhu candramasi pu«karai÷ k­tam / udyatà jayini kÃminÅmukhe tena sÃhasam anu«Âhitaæ puna÷ // Rc_2.95 // uccakhÃna ru«am uccamaï¬ala÷ khaï¬anÃm agamayad vi«ahyatÃm / mÃnapaÇkam apanÅya kÃminÅ÷ kÃntahastam anayan niÓÃpati÷ // Rc_2.96 // vyaktavartmabilavÃhinÅvanagrÃmagulmagahanÃdribhedayà / saumyatÃdhikaviÓe«ayÃjani jyotsnayà divasani÷sp­ho jana÷ // Rc_2.97 // pÅyate sma kumudaæ na locanaiÓ candrikà tapati rohitacchadam / prÃdurÃsa param utpibann ali÷ saurabhaæ niravalambam ambuni // Rc_2.98 // ekikeva nijav­ndamadhyagÃpy uccukÆja sabhayà sitacchadÅ / dantamÆlam asak­c ca saæÓayÃd ÃmamarÓa kariïa÷ kareïukà // Rc_2.99 // ketakÅ«u kadalÅ«u vÃlukÃsv aÓmasu sphuÂitakairave 'mbhasi / lambhiteva laharÅparamparÃm ullalÃsa ÓaÓikÃntivÃhinÅ // Rc_2.100 // prÃptasÆk«maghanapallavÃntaraiÓ citritÃ÷ ÓaÓikarair itas tata÷ / bibhrati sma tarumÆlaÓÃyina÷ ÓambarÃ÷ p­«atayÆthavibhramam // Rc_2.101 // k­cchralabdhanagaÓ­Çgasandhayo dattamanmathajayÃbhisandhaya÷ / maithilÅtaravadhÆdurÃsadaæ rÃghavÃÇkam aviÓac chaÓitvi«a÷ // Rc_2.102 // jÃgar«i kÃÓmari ni«Ådasi kovidÃra kutrÃsi vatsa k­tamÃla tamÃla paÓya / kiæ vartate raghupater iti satvarÃbhir uktaæ drumaugham avalokya vanasthalÅbhi÷ // Rc_2.103 // anyonyadÆrapari«aktaviÓÃlasÃndraÓÃkhÃÓatais tarubhir antarayÃæbabhÆve / udbhÆtaghoravirahajvaralaÇghitasya candrÃtapa÷ sa khalu dÃÓarather apathya÷ // Rc_2.104 // kumudavanam ahetu tyaktanidraæ tadÃsÅd gaganam u¬uvitÃnair dhig v­thaiva praphullam / ajani jagad adhÅÓasyÃg­hÅtes tadÃnÅæ vidhur api vidhavastrÅyauvanodbhedaÓocya÷ // Rc_2.105 // Óvasiti janakaputrÅ satvaro bhÃnuputra÷ kapipatir upasannaæ suprabhÃtaæ taveti / jagur iva raghunÃthÃyÃrdhabuddhÃ÷ svananto madhuram apararÃtre patriïa÷ ke 'pi ke 'pi // Rc_2.106 // ity abhinandak­tau rÃmacarite mahÃkÃvye sandhyÃtamaÓcandrodayavarïano nÃma dvitÅya÷ sarga÷ samÃpta÷ // kavÅnÃæ kiæ dattair n­papaÓubhir anyair avasare paraæ p­thvÅpÃla÷ k«aïam api sa karïo vitaratu / anÃttaæ tattvaj¤air api suvipulÃrthavyayabhiyà prati«ÂhÃæ yenoccair jagati gamitaæ rÃmacaritam // % NB /msC/ reads here (instead of this verse?) pÃlÃnvayÃmbujavanaikavirocanÃya tasmai namo 'stu yuvarÃjanareÓvarÃya / koÂipradÃnaghaÂitojjvalakÅrtimÆrtir yenÃmaratvapadavÅæ gamito 'bhinanda÷ // *********************************************************************** t­tÅya÷ sarga÷ atha prabuddha÷ prathamaæ vibuddham ÃsÅnam ÃdÃya tadaÇghriyugmam / prakÃmanidrÃbhigamÃbhirÃmo rÃma÷ sumitrÃsutam ity uvÃca // Rc_3.1 // kim ittham eva k«apito niÓÅtha÷ kaccin muhÆrÃrdham asi prasupta÷ / asmin prasÃdÃvasare dhiyÃæ ca prati«ÂhitaÓ cetasi kas tavÃrtha÷ // Rc_3.2 // vanaukasas tasya naveÓvarasya bhÃvÃvabodhÃya punar vim­Óya / yat prÃptakÃlaæ tad udÃharÃÓu prasthÃnakÃlo 'yam atipraÓasta÷ // Rc_3.3 // svakÃryalÃbhastimita÷ kapiÓ cen na kaÓcid artho 'nus­tena tena / ripaÆpetaæ varam arthibhÃvÃd vikÃrasaædehasahe na mitre // Rc_3.4 // kÃryÃntarÃÓÃrahitena tena vyaktaæ khalenÃdya vayaæ nirastÃ÷ / datta÷ pradÅrghÃgrahaïÃbhidhÃno yenÃyam ÃrÃd api no 'rdhacandra÷ // Rc_3.5 // ruddhas tapasvÅ sa kathaæ na kaiÓcin mohÃndhakÆpe nipatan madÃndha÷ / kiæ deÓakÃs te 'pi hanÆmadÃdyÃ÷ sadya÷ padaæ prÃpya samaæ vipannÃ÷ // Rc_3.6 // ri«Âaæ na d­«Âaæ pavamÃnasÆnor na cÃgnisÆnor na ca vÃlisÆno÷ / sarve 'pi kiækÃraïam ekadaiva pramÅtakalpÃ÷ kapidÃrakÃs te // Rc_3.7 // sa durnivÃro harir adya ÓetÃm ÃsvÃditaiÓvaryamadhur madena / kathaæ punar jÃgarakÃla eva suptÃs tadÃptà iti me vitarka÷ // Rc_3.8 // devÃt prasÆtena himetarÃæÓor Ærjasvalais tai÷ sakhibhir v­tena / udÃradehadyutinÃsmadarthe niranvayaæ tena tama÷ prapannam // Rc_3.9 // aho mahan mohajam andhakÃraæ yenÃdya madhyesabham uddhureïa / utsÃrya tÃn mantrimaïipradÅpÃn plavaÇgarÃja÷ prasabhaæ g­hÅta÷ // Rc_3.10 // lobhasya mohasya manobhavasya madasya cÃtiprasaro na ruddha÷ / ruddha÷ paraæ pÆrïamanorathena tenÃdya na÷ pratyupakÃravega÷ // Rc_3.11 // samrÃÂpadasthasya padÃd apetÃ÷ samprÅtaye samprati mà sma bhÆma÷ / d­«ÂÃstrasÃrà api tasya bhÅro÷ kiæ bhÅtaye vatsa vayaæ na bhÆtÃ÷ // Rc_3.12 // sthÃne nirasta÷ sudhiyÃgrajena sa tena mÃyÃmas­ïo durÃtmà / mayà madÃndhena punar v­thaiva kro«Âà m­gendrasya pade 'bhi«ikta÷ // Rc_3.13 // nirveÓaniryÃtanaÓÃÂhyanidrÃæ nÅce«u daï¬a÷ paru«o nihanti / tathÃpi dÃk«iïyavilambitavyam idaæ dhanus taæ prati mÃmakÅnam // Rc_3.14 // yÃvan na viÓrÃmyati vegajanmà dik«u dhvanir vÃlibhida÷ Óarasya / tÃvat punas taÇka iha trilokyÃm ÃkrÃntaki«kindham upakrameta // Rc_3.15 // asmÃsu nÃvedayati sma garvÃt kurvÅta Óe«Ãrivadhaæ bhujÃbhyÃm / vidhÃya saurÃjyam asaÆpeyÃd ity arthità paÓyati na pramÃïam // Rc_3.16 // tad e«a me nirmalasargasarga÷ «a¬vargaruddho ripuvat sa heya÷ / nÃsau ni«iddhas tava yÃnapak«o mayà bata prÃg asamÃhitena // Rc_3.17 // asaæÓayaæ sa pratihÃrapÃlÅsasambhramÃveditasannikar«am / tvÃæ praty asÆyÃæ h­dayena dhÃsyaty upasthitÃnta÷puraviprayoga÷ // Rc_3.18 // tadvaktram Ãrkes taruïÃrkatÃmraæ tvatprÅtivÃkyair ak­tapramodam / bhavi«yati pratyupakÃrabhÃranirvÃhacintÃgamasÃndhakÃram // Rc_3.19 // smari«yati tvÃæ na sa bodhyamÃno 'py Ãlokayi«yaty athavà na p­«Âa÷ / pratye«i kÃntÃjanamadhyavartÅ sa cintayÃsmadgatayÃdhunÃste // Rc_3.20 // ÃvÃæ yadaivÃdritaÂe nivi«Âau sa kÃlikÃæ vÅk«ya purÅæ pravi«Âa÷ / Ãm­«Âam ÃsÅc capalena tena sauhÃrdam asmadvi«ayaæ tadaiva // Rc_3.21 // aha÷sv amÅ«u k«aïa eva nÃsÅd ÃsÅn na saædeÓaharo 'nurÆpa÷ / ityÃdi sa vyaktam alÅkam eva tvatprÅtyupÃlambhapade«u vaktà // Rc_3.22 // k­tÃvahela÷ praïayaprasannaæ niruttara÷ satvarakÃryavÃdam / prek«i«yate ro«alavÃnuraktaæ valÅmukha÷ Óu«kamukho mukhaæ te // Rc_3.23 // tasyÃgamÃd ya÷ sahasà bhavi«yaty arthasya tasyÃbhavanaæ mamÃstu / bÃdhi«yate vÃlivadhÃtiriktas tadveÓmayÃtrÃnuÓaya÷ sadà nau // Rc_3.24 // sa prÃktano nÆnam anarthabhÃjà nÅtas talaæ tena hitai«ivarga÷ / utthÃpitair dÆram asÃv idÃnÅæ divÃniÓaæ dÅvyati durvidagdhai÷ // Rc_3.25 // ak«Ã m­gÃk«yo m­gayà madhÆni prek«ÃÓ ca tasyÃdya haranti kÃlam / na prÃpnuvanti k«aïam ÃptavÃca÷ sadÃd­tÃÓ cÃraïacÃÂuvÃdÃ÷ // Rc_3.26 // vadanti bhÅtÃ÷ sacivà na kiæcit kiæ cintayÃsmadgatayà viÂÃnÃm / svayaæ na sampraty anusaædadhÃti pÆrvÃparaæ kÃmapara÷ sa rÃjà // Rc_3.27 // na sÆrayo na sthavirà na dhÅrÃ÷ pura÷sthitÃ÷ prÃÓnikatÃæ prayÃnti / saæti«Âhate saæsadi saæÓayÃna÷ p­«Âhopavi«ÂÃsu vilÃsinÅ«u // Rc_3.28 // itthaægate tatra gatasya kena manyus tavodÅrïarayo nivÃrya÷ / vicÃyamÃïo na guïÃya na÷ syÃd asau kapÅnÃæ kadanÃnubandha÷ // Rc_3.29 // prapannaÓÃÂhyasya haÂhopanÃmÃd Ãne«yamÃïasya guïaæ na vÅk«e / tathÃvidhà hi dvi«atÃæ stavena ka«anti karïau param antikasthÃ÷ // Rc_3.30 // sp­«.o na ced vikriyayà kayÃpi nopasthita÷ kÃryavaÓÃd idÃnÅm / etu svayaæ na kriyate v­thaiva sa tvadbalÃtkÃraniruddhaÓobha÷ // Rc_3.31 // yathÃvayos tÃtajaÂÃyu«oktam uktaæ kabandhena yathà ca tena / tathopayÃsyaty acirÃd avaÓyam ÃhÆtacakro haricakravartÅ // Rc_3.32 // yat satyam ÃdityasamudbhavatvÃd udbhÆtim e«yanti guïÃs tadÅyÃ÷ / tulÃgrasampÃtavilambado«e tasmin visaævÃdam ahaæ na ÓaÇke // Rc_3.33 // viropataptasya videÓavÃsÃd Ãjagmu«as tasya nijÃdhivÃsam / iyanty ahÃny utsukabandhuvargasaævargaïavyagratayaiva yÃnti // Rc_3.34 // sa nÆnam ÃyÃsyati vÃnarendra÷ saædeÓakÃrpaïyam asaæmataæ me / sarvasvabhÆtaæ vis­janti vatsa kÃryÃtipÃte 'pi na dhairyam ÃryÃ÷ // Rc_3.35 // vyatÅtavighna÷ suh­darthanighno na ÓÅtala÷ sthÃsyati kiæ gatena / sa tvaryamÃïas tvaramÃïa eva dhairyasya na÷ pÃram avÃpsyatÅva // Rc_3.36 // dhig astu mÃæ taæ prati vipratÅpam ÃÓaÇkitaæ tad bahu yena yad và / svakÃryadolÃsu jano 'lpabhÃgya÷ prÃÇ niÓcinoti vyatirekam eva // Rc_3.37 // itthaæ na mÃæ pratyupapattim eti tatrÃdyapak«advitaye 'pi yÃtrà / varaæ viso¬hÃni kiyanty apÅha saÇkhyÃtakÃlÃbhyadhikÃny ahÃni // Rc_3.38 // svÃlocitaæ vaktu bhavÃn idÃnÅm ity anu«Âheyam asaæÓayaæ yat / bÃlyÃt prabh­ty eva tavottarà dhÅr na pÆrvapak«e 'bhiniveÓam eti // Rc_3.39 // iti prasannÃæ giram agrajasya Órutvà cirÃd vÅtavi«ÃdapaÇka÷ / mukhaÓriyaivojjvalayÃbhinandann idaæ sumitrÃtanayo jagÃda // Rc_3.40 // samarthitaæ sÃdhu samastam eva k­tÅ kapi÷ kiæ bahunoditena / pravyaktam apy etad ado«ad­«Âyà g­hÅtam Ãryeïa na yat tadÃga÷ // Rc_3.41 // tasyorjitenÃtiraver avadyaæ naivek«ate 'nta÷karaïaæ mamÃpi / ayaæ punas tena kuto na jÃnÃmy atikrama÷ kÃlak­to na d­«Âa÷ // Rc_3.42 // visarjità và punarÃgamÃya samÃpatanty adya na te nalÃdyÃ÷ / samÃharatiudyatavittavar«o var«Ãntarebhya÷ pravarÃn harÅn và // Rc_3.43 // a«ÂÃdaÓadvÅpakapÅndramaulir maulÃn asau vÃlivadhapralÅnÃn / naikÃbhyupÃyopahitÃn idÃnÅm uta pratÅcchaty atisatkriyÃbhi÷ // Rc_3.44 // aprÃptasaæto«am asaævibhaktasambhuktasarvasvam anuplave«u / athÃdiÓaty arpitasÃrakoÓa÷ prakÃmapÃtheyaparigrahÃya // Rc_3.45 // atho sa bhÅtÃturabÃlav­ddhÃn v­ddhopasevÅ sanibhaæ niyuÇkte / yathÃyathaæ sadmani padmasaækhyÃsametaÓÃkhÃm­gayÆthanÃtha÷ // Rc_3.46 // tad ittham utthÃnasamÃkulatvÃn na tvaryamÃïo 'pi sa dÆ«aïÃya / Ãryeïa tatrÃpy asamÃgatasya chÃyÃcyuti÷ kaiva nirÆpità me // Rc_3.47 // j¤eyo 'sti na÷ pÆrvam arer udantas tatas tadantÃya vidheyam asti / ity ÃkulatvÃn mama tÃvad Ãrya kÃryopatapti÷ k«amate na dhairyam // Rc_3.48 // anarthibhÃvÃd upacÃravÃdÃd ÃkÃragupteÓ ca parÅbhavanti / yathÃtathÃrthapratipÃdanena prayÃnti mitrÃïi nirantaratvam // Rc_3.49 // mitha÷ prasÃdaskhalanÃd upÃdher upaiti sakhyaæ khalayo÷ khilatvam / g­hïÃti satpÆru«ayor na do«am audÃryasaævÃdak­tà tu maitrÅ // Rc_3.50 // niryantraïaæ yatra na vartitavyaæ na moditavyaæ praïayÃtivÃde / viÓaÇkitÃnyonyabhayaæ vidÆrÃn namaskriyÃm arhati sauh­daæ tat // Rc_3.51 // visrabdham Ãj¤Ãpaya kiæ karomi kathaæ ghaÂena plavagÃdhirÃja÷ / yat kiæcid ÃdiÓya nibhena kiæ mÃæ ni«edhasi kleÓam ivek«amÃïa÷ // Rc_3.52 // sthito 'smi tÃvad dinam etad e«yaty anyedyur Ãj¤Ãæ tava na pratÅk«e / Ãryo 'nurodhÃn na yunakti yatra tatrÃham ambÃniyamÃt svatantra÷ // Rc_3.53 // tad e«a ni«kramya tathà karomi tatpÆrvasaÇga÷ plavago yathÃÓu / taæ vairisaæhÃramahopakÃram ÃryÃya niryÃtayituæ yatena // Rc_3.54 // dhik taæ dhanu«pÃïim anuplavaæ mÃæ mudhà mana÷paryu«itÃvalepam / anvÅk«ate yasya mamÃvasÃdÃd Ãrya÷ sahÃyÃntaram antaraj¤a÷ // Rc_3.55 // dhikÓÃtatÃæ sannataparvatÃæ dhig dhik pÃtavegaæ ca mamÃÓugÃnÃm / alak«itoddeÓam api dvi«antaæ nihatya nÃyÃnti hi yat k«aïena // Rc_3.56 // kharÃdirak«a÷kadane«u dÅrgham amÅ parij¤ÃtarasÃ÷ kim anyat / as­gbhujÃæ bhoktum as­k tvarantÃæ bhÆyo 'pi bhÆcandra tavÃrdhacandrÃ÷ // Rc_3.57 // ÃtÃÂakÃsaæj¤apanÃt prapannas tvayai«a varïÃÓramarak«aïÃya / samÃpyatÃæ Óe«anibarhaïena k«apÃcarÃïÃæ nidhanÃdhikÃra÷ // Rc_3.58 // uddh­tya ghorÃyudhav­ndav­«Âim anu«ÂhitÃm oghaÓaravyayena / sa rÃk«asebhyo 'mbaragocarebhyas trÃtas tvayaikena makho mahar«e÷ // Rc_3.59 // taæ kÃlakalpaæ kiyatà Órameïa tathÃvadhÅr mÃrgarudhaæ virÃdham / Ãsan muhÆrtÃ÷ kati ca ghnatas te sainyaæ janasthÃnapate÷ svarasya // Rc_3.60 // ÃsÅt k«uraprasya kiyÃn vilamba÷ krÆre«u te«u triÓira÷Óira÷su / katÅ«avo dÆ«aïadehayÃtrÃnivÃraïÃrthaæ ca raïe vis­«ÂÃ÷ // Rc_3.61 // kasyÃvalambÃd akarot parÃsuæ mÃrÅcam uccÃvacamÃyam Ãrya÷ / j¤Ãtà ca diksaæj¤apitas tvayaiva k«apÃcarÃïÃm adhipaÓ ca so 'pi // Rc_3.62 // ity aprapa¤coditakÃraïÃni mithas tayos tathyaguïagrahÃïi / nedu÷ stuvÃnà iva sÆn­tÃni khagÃ÷ kulÃye«u k­taikamatyÃ÷ // Rc_3.63 // Ãropya sandhyÃæ diÓi vajrapÃïe÷ paryasya candraæ kakubhi pratÅcyÃm / utsaÇgito¬uprakarà khagÃnÃm ÃdÃya nidrÃæ rajanÅ jagÃma // Rc_3.64 // kaviÓ ca jÅvaÓ ca sutaÓ ca bhÆme÷ sa dak«iïÃÓÃtilako muniÓ ca / ÃsannasÆryÃæÓubhayadrutasya k«aïaæ rarak«ur bhagaïasya p­«Âham // Rc_3.65 // dig darÓayÃmÃsa mukhaæ sarÃgaæ na yÃvad aindrÅ gaïikeva mattà / tÃvad dvijeÓo 'Çkam iyÃya sindho÷ sandhyÃsurÃÓÅkarasekaÓaÇkÅ // Rc_3.66 // visarjito¬u÷ k«aïam indur ÃsÅd ÃsÅd upÃnte«v api nÃndhakÃram / bh­Óaæ diÓÅndrasya rarÃja sandhyà sindÆriïÅva graharÃjamudrà // Rc_3.67 // uccetum uccair u¬uku¬malÃni vyÃkurvatÅ rÃgam atipragìham / ÓÃkhÃm ivÃlambya diÓaæ maghona÷ sandhyà viyad bhÆruham Ãruroha // Rc_3.68 // Óe«o¬upu«pastabakoccayÃya saæjÃtarÃgÃtiÓayeva sandhyà / apy uccakai÷ pÆrvamahÅdhramÆrdhni sthitvà viyadbhÆruham Ãruroha // Rc_3.69 // (tad evedam) vis­jya pÃï¬ucchadanaughatulyaæ tÃrÃgaïaæ vyomatarus tadÃnÅm / babhÃra sandhyÃrucima¤jarÅïÃæ jÃlÃni bÃlÃdharakomalÃni // Rc_3.70 // utsÃritevÃbhrakareïukumbhÃj jambhÃriyugyÃdhik­tair marudbhi÷ / tatÃna sandhyeti samullasantÅ nabhoÇgaïaæ raÇgavikÃradhÆli÷ // Rc_3.71 // saævittayas tattvavigÃhaÓubhrÃ÷ sÃæsÃrike rÃga ivÃdhirƬhe / Óanai÷ Óanair mlÃnaruco mamajjus tÃrÃ÷ prasarpaty aruïe cireïa // Rc_3.72 // kai÷ Óik«ità vartayituæ tadÃsÅd unmÅlitaæ tÆlikayeva citram / taraÇgavat tuÇgaÓaradghanÃlÅvisaæsthule vyomani bÃlasandhyà // Rc_3.73 // pratyuptamÃtraæ diÓi devabhartur abhyaktakhaï¬ÃbhrataraÇgamÃlam / babhau visarpaty ayasÅva tailaæ nabhastale bÃlapataÇgateja÷ // Rc_3.74 // prasattinirvyƬhasudhÃmayÆkhaæ kham u«ïaraÓmÃv api raktim Æhe / bharaæ pratÅcchanti mahodayÃnÃæ pÃtrÃïi paryÃyavaÓaævadÃni // Rc_3.75 // tÃpi¤chakalpa÷ kakubhi pratÅcyÃm ÃcchÃdayÃmÃsa m­go m­gÃÇkam / dÆrÃdhirƬhaæ janam ÃpadÅva prakÃÓamÃno 'tiÓayÃd avarïa÷ // Rc_3.76 // pradÅptasandhyÃgni nadaddvijaughaæ niraæÓukadhvastaparÃÇmukhendu / viyadvilupto¬ukulaæ tadÃbhÆc cakrÃntarÃkrÃntapuropameyam // Rc_3.77 // mitha÷ k­tÃlokamahotsavÃnÃæ k­tÃrava÷ sÃrasadampatÅnÃm / na bÃlabhÃno÷ kiraïÃd abhai«Ån nadÅ«u nÅhÃramayo 'ndhakÃra÷ // Rc_3.78 // tatÃra saætÅrya himÃndhakÃraæ tatà rasantÅ sarita÷ khagÃlÅ / raktÃravindasya rajobhir Ãrdrair aktà raviæ vÃriïi vÅk«amÃïà // Rc_3.79 // smaravyayaklÃntavalatpulindÅsarvÃÇgasaævÃhakalÃvidagdha÷ / vilambya koÓe«u kuÓeÓayÃnÃæ sasÃra kÃsÃrataraÇgavÃta÷ // Rc_3.80 // atÅtya Óaityaæ taÂavÃlukÃnÃæ ko«ïÃsu sasnur munayo nadÅ«u / apÃm apÆryanta ca nairjharÅïÃæ kuÂà girigrÃmakuÂumbinÅbhi÷ // Rc_3.81 // jÃtaprakÃÓÃsu bahi÷sthalÅ«u prakÃmacÃrotsavajÃgarÆka÷ / ibho bhuvi praskhaladagrahasta÷ sasmÃra Óayyodaraku¤jaÓayyÃm // Rc_3.82 // sametya j­mbhÃnupadaæ svayÆthyair mitha÷ k«aïaæ lŬhatu«ÃralepÃ÷ / pratasthire digvalayaæ vilokya yathÃyathaæ kacchabhuva÷ kuraÇgÃ÷ // Rc_3.83 // ad­ÓyatÃrÃt taralai÷ sthalÅ«u vanecarÃïÃæ p­tanà kuraÇgai÷ / papau rave÷ saæjvalitograbhÃsaæ bhujaÇgam augha÷ ÓritanÃkurandhrai÷ // Rc_3.84 // sthalaæ kuraÇgÅnayanair anidrair unmuktamudrair jalajair jalaæ ca / vilolatÃrais taraladvirephair uvÃha bhedaæ na mithas tadÃnÅm // Rc_3.85 // j­mbhÃbharÃd dÆravisaægatÃnÃæ mudrÃvilambena dalÃvalÅnÃm / nirviÓya ni÷Óe«am ali÷ parÃgam agÃd abaddha÷ kumudÃkarebhya÷ // Rc_3.86 // viveÓa gartaæ gatam uttamohir uccai÷ padaæ santatam uttamo hi / ÃsÅn maha÷ sampadi tuÇgatÃyÃæ nabho na kaiÓcid gadituæ gatÃyÃm // Rc_3.87 // nai÷saÇgyam Ãlambyata kairave«u yai÷ ÓÃntimadbhi÷ ÓanakaÅ rave«u / saujanyam ambhojag­he sametaiÓ cirÃd dvirephair jag­he same tai÷ // Rc_3.88 // reje 'ravindair aravindabandho÷ saædarÓane darÓitahar«avegai÷ / vidhor vi«ehe viraha÷ kathaæcin nidrÃvalambÃt kumudÃkareïa // Rc_3.89 // Æhe jalair ÃhitakoparÃga÷ k«obhÃd alnÅnÃæ nalinÅparÃga÷ / vyasarjayad dyÃæ viv­tÃparÃga÷ ÓaÓÅ cirÃd adhyu«itÃparÃga÷ // Rc_3.90 // yathà vilupto¬ukadambakÃyÃæ bÃlÃrkapÃdair divi dÅpyate sma / tathaiva suptÃkhilakairavÃyÃæ raktÃravindair abhita÷ sarasyÃm // Rc_3.91 // mukhena bhÃti sma sahasrapatraæ mitrodayÃlokavikasvareïa / ma¤jusvanÃnÃm alimÃrgaïÃnÃæ svayaægrahÃyaiav vimudrakoÓam // Rc_3.92 // Ólathena kecid viviÓur mukhena talena kecid dalasaæhatÅnÃm / madhÆtsukÃnÃæ madhupavrajÃnÃm abje«u na dvÃraviniÓcayo 'bhÆt // Rc_3.93 // luloÂha dhÆlÅ«u papau madhÆni pak«mÃïi lŬhÃni punar lileha / Ãgantave stokam api dvirepha÷ sthito dadau nÃntaram abjamadhye // Rc_3.94 // bheje vinidrÃæ nalinÅæ na kÆlÃn na ÓÅlayÃmÃsa navÃrkabhÃsam / priyÃæ pratÅyÃya tathaiva mƬhÃæ khaga÷ svabodhÃgamasÃbhyasÆya÷ // Rc_3.95 // bahÆn asau patrarathas tapasvÅ cakÃra cÃÂÆn upakaïÂhalÅna÷ / d­Óaæ pramÅlÃpagamÃt ka«ÃyÃm unmÅlayÃmÃsa cireïa cakrÅ // Rc_3.96 // pÃraæ tu«Ãrak«aïasÃndhakÃram api smarÃrtitvarita÷ pavitrÅ / ÓrutapriyÃhnvÃnarava÷ pratasthe sÅmantayann abjavanaæ vinidram // Rc_3.97 // jagÃma bha¤janKamalÃni koka÷ kokÅpari«vaÇgamanorathotka÷ / sÃpy utsukà tatk«aïam ÃjagÃma vilokayantÅ vanam utpalÃnÃm // Rc_3.98 // kurvÃïayo÷ sarasi padmavanÃvanaddhe bhinnÃdhvanor vitatham eva gatÃgatÃni / saævÃdidikpatitayo÷ patato÷ kathaæcid dvandvaæ cirÃd ghaÂitam ardhapathe babhÆva // Rc_3.99 // vyasmaryatÃm ­tamarÅcikarÃbhitÃpa÷ prÃta÷ patatrimithunais tapanaæ vilokya / jÃtyaiva ÓÅtalam atho«ïam alaæ na kiæcic citrà gatir jagati jantudaÓÃvaÓena // Rc_3.100 // kartavyanirïayavirƬhamana÷prasÃdaÓaæsismitena mukhacandramasà virÃjan / rÃma÷ prabhÃtapavanÃhitavÅcikampÃæ pampÃm iyÃya sarasÅæ saha lak«maïena // Rc_3.101 // pÃrÓvasthÃvarajasasambhramopanÅtapratyagrasphuÂitavilohitÃravinda÷ / susnÃta÷ k­tavidhir a¤jasopatasthe kÃkutstha÷ kanakarasÃvadÃtam arkam // Rc_3.102 // tau dÅrghaæ vidhivad upÃsya pÆrvasandhyÃæ pÆ«ïÅ«atprakaÂitaraÓmibarbarÅke / ÃsÃtÃæ rahitamahÅruhopakaïÂhaÆdvellastimitajaÂÃvanau vanÃnte // Rc_3.103 // ity abhinandakavik­tau rÃmacarite mahÃkÃvye mantraviniÓcayapÆrvakaprÃta÷ssandhyÃvarïano nÃma t­tÅya÷ sarga÷ samÃpta÷ |/