Jiva Gosvamin:
Gopalacampu - Uttaracampu 5-6

Input by ...


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________




atha pa¤camaü påraõam

kaüsa-vadha-kathà



[1] atha ÷rã-kçùõena bhàsamànàyàü ÷rã-vraja-ràja-sabhàyàü punaþ pràtaþ-kathà, yathà-

[2] snigdhakaõñha uvàca,- atha rajanir ajani; prajàtàyàü ca yasyàü bahu- ÷ivàyamànà ÷ivà ÷rã-kçùõaü prati ÷ivà jàtà, kaüsaü prati sphuñam a÷iveti sthite tasyàü rajanyàü svapna-jàgarayos tasya mahà-bhaya-jananyàü vyatãtàyàü sa punar dambhã gambhãraü malla-lãlàrambhaü sambhçtavàn | tata÷ càlaïkçtànàü càlaïkçtànàü ca ÷ubhra-ma¤ca-prapa¤cànàm adhimadhyam-adhyastaü raïga-sthalaü bhràjamàna-citra-viracanaü babhràje | vidyud-bhràjamànàd abhra-÷arad-abhràõàü tàrakitaü nabha iva |

[3] tatràpy unnatatama-ma¤cam a¤can kaüsaþ svayam akhila-durjana-ràjàvataüsati sma | tat tu ràjàdhipatà-garva-grastatayà sambhavad api trastatàyàm eva paryavasyati sma | tatra ca-

akrårànakadundubhã yad akçta sve ma¤cake pràntayoþ
paurãõàü gaõa-bhàji devaka-sutàü nandàdikàn dårage |
kiü ca dvàri gajaü dadhe kuvalayàpãóaü nijàgra-sthale
mallàn kåñatayà sa bhoja-nçpatis tasmàn na kaþ kùubhyati? ||GC_2,5.1|| (÷àrdåla)

tatra ca-

kaüsàj¤ayàsãd yad vàdyam atra malla-kalocitam |
tad eva maïgalaü jaj¤e prasthàne ràma-kçùõayoþ ||GC_2,5.2|| (anuùñubh)

[4] atha tayor nija-tad-anargalatà-vya¤janàya svayam anàgamya prathama-prasthàpita- sthavira-gopa-vargayoþ kçta-pràtaþ-kçti-sargayor yadà raïga-pura-dvàra-pura-prade÷a-prave÷aþ samajani | tadà tu loka-kolàhalata eva sarvas tat kalayàmàsa |

[5] tata÷ ca sadotkañaü madotkañaü galatkañaü nago và nàgo veti nirõinãùatàü kçta-vrãóaü kuvalayàpãóaü niùpãóayitum aü÷ukam àpãóaü ca dçóhãkurvann agraja-sakhi-vraja-kçtànuvrajanaþ suretara-mardanaþ svayam agresaratàm avàpa |

snigdhà nyaùedhan ye tatra girà svaü ÷atravas tathà |
ubhayàüs tàn smitenaiva pa÷yan dvipam agàd dhariþ ||GC_2,5.3|| (anuùñubh)

[6] tata÷ ca ÷rã-hariõà-

tad-vartma-pràrthanaü tat-kupita-gajam api pràrdanaü tan nijàïga-
syàbhãkùõaü tasya ÷uõóà-rada-pada-valanaü tat tato mocanaü ca |
tat-pucchàkarùaõaü tad-bhramaõam abhimukhãbhåya tat-tàóaõaü tad
vidrutya dràk patitvà drava-bharam anu niùpàtanaü saübhramayya ||GC_2,5.4|| (sragdharà)

tad-dadbhyàü va¤citàbhyàü kùiti-hati-valanàt kùobhaõaü tat puna÷ ca
pratyàsadyàgra-hasta-grahaõa-racanayà sraüsanaü bhåmi-pçùñhe |
tad-varùmàkramya tat-tad-da÷ana-vighañanaü tena tad-ghàtanaü ca
draùñén sindhos taraïga-pratimam anayad unmajjanaü majjanaü ca ||GC_2,5.5|| (sragdharà)

hastinaþ kathite ghàte hastipàü tat-kathà vçthà |
malle kùuõõe tu tat-sthànàü yåkànàü tat kim ucyatàm? ||GC_2,5.6|| (anuùñubh)

[7] tadà càyaü vi÷eùaþ,-

paryañan naña evàyaü siüha eva sa saüharan |
bhindan bhiduram eveti kariõà harir aikùyata ||GC_2,5.7|| (anuùñubh)

hatvà nàgaü danta-yugmaü gçhãtvà
bhràtre pràdàt kaüsa-÷atrus tad ekam |
eko nirmàty àvayor yad ya÷as tad-
dviùñhaü diùñaü syàt samantàd itãva ||GC_2,5.8|| (÷àlinã)

ku¤jaraü harir aghàtayad balo'py
atra rakta-mada-bindubhi÷ citaþ |
pàripàr÷vikatayà tad-antike
cchàyayeva yad asau tadàbhramat ||GC_2,5.9|| (rathoddhatà)

[8] tad evaü gãr-vàõà api yad bçühita-vàõàd bhayam ayamànàs tata eva kila ÷a÷vad asvapnàn nàmnàpy asvapnà jàtàþ | so'yaü kuvalayàpãóaþ karã dàna-vàri-varãyàn api dàna-vàri-kçta-dànam àptavàn iti te punar lekhà vismayena lekhà ivàsan | tatra ca sati kaüsaü prati sahasà na ka÷cana bhiyà ÷a÷aüsa |

[9] tad anu ca-

pårvàha-luõñhita-nçpàü÷uka-÷obhitàü÷å
sadyo-vighàtita-mahà-gaja-danta-pàõã |
tad-rakta-dàna-racitàïgada-kaïkaõau tau 
tàdçg-ganair vivi÷atur nçpateþ purastàt ||GC_2,5.10|| (vasanta)

÷auryam eva puruùasya bhåùaõaü
yatra heyam api yàti geyatàm |
danti-rakta-mada-bindavas tanuü
kaüsa-saüsadi tayor arårucan ||GC_2,5.11|| (rathoddhatà)

dviùanto bhãùmàïgaü dadç÷ur ajitaü tarhi puratas
tañasthà madhyasthaü praõaya-manasaþ ÷arma-vapuùam |
vi÷eùaü tatràpi sphuñam adhiyayus te bahu-vidhaü
yathà bhàvas tadvad yugapad ayam uccair vibhavati ||GC_2,5.12|| (÷ikhariõã)

varõyaü tad và kiyad iha bhavet tasya màdhurya-varyaü
jãvat-kaüse'py atha sadasi yad vanditaü loka-lakùaiþ |
tejas tad và katipayam itaþ kathyatàü yatra magnaü
pràõantaü taü mçtam iva surà menire bhoja-ràjam ||GC_2,5.13|| (mandàkràntà)

[10] athàgatau ca gçhãta-mçõàla-nàla-hasta-hastinàv iva dhçta-danti-dantau bçhad-urasvantau so'yam eva kim iti sàvahela-÷aüsanena kaüsaü vilokya tau ÷lokya-caritau taü pçùñha-de÷a-paràmçùñaü kurvantau tata ito dçùñi-visçùñiü cakratuþ |

[11] tata÷ ca parivçtya ÷rã-hariþ punar aho apa÷yat tri-divasya vartmàrdham evànu-vartamànaþ so'yaü vartate, tasmàt tatra prasthàpanam asya nàtidåràvasthàpanam iti hasitvà sakhibhir akhilaiþ saha lasitvà ca parasparaü paraü vçttaü vartayàmàsa |

[12] atha sva-hata-gaja-rakta-raktatayà pralaya-kàla-kàya-vyakta-nãla-lohitàyamànatà-pàtrasya gàtrasya vilokana-màtrataþ pràpta-tejo-dhvaüsaü kaüsaü kav imàv iti ÷aüsantaü pàr÷va-vartinaþ procuþ,- etav eva tau iti |

[13] kaüsa uvàca,- anayoþ karayoþ kiü dç÷yate? gàtraü và kena citra-pàtraü kçtam?

[14] sarve'py åcuþ,- kuvalayàpãóasya dantàv ivàvakalyete gàtraü ca tad-rakta-raktaü bhavet |

[15] kaüsaþ sa-saürambha-dambham uvàca,- haüho! aüho-valità dvayam api vàï-màtra-pàtràyamàõam idam asambhavam |

[16] atha punar adattottareùu bhayottareùu ca teùu svayam eva tayoþ prabhàvas taü bodhayàmàsa | yataþ,

yadi tvaü re kaüsa svayam asi balã tarhi dhig amuü
kathaü dvàre nàgaü kalayasi na tatra svaka-vapuþ? |
radàbhyàü sa ÷reyàn iti yadi tad àvàm iva kathaü
na tau gçhnàsãti dhvanitam amukàbhyàü sva-kalayà? ||GC_2,5.14|| (÷ikhariõã)

[17] tad evaü sati-

so'yaü påtanikàm ahan ÷akañakaü vyàvartayat taü marud-
daityaü pràrdayad arjuna-dvayam api pràrdat tad ity àdikam |
÷rãmad-gokula-kelim asya kalayan lokaþ purà pa÷yatas
tàüs tarhy àrdayad adya càrdayati bhoþ pa÷yàparàn ÷çõvataþ ||GC_2,5.15|| (÷àrdåla)

[18] tatra ca nayanayor vistàraõayà tàbhyàü tayoþ sakalam api råpaü yugapat pàtum iva varõanà-rasa-rasanàyà÷ càlanayà nikhilam api màdhuryaü leóhum iva tal-làbha-parva-garvataþ sphuña-nàsà-puñayoþ phullanayà tàbhyàü samastam api saurabhyam abhyantare prave÷ayitum iva muhur apy astàbhyàü hastàbhyàü nirde÷anayà tàbhyàü sàïgam apy aïgam àliïgitum ivehamàne sukhaü ca sacamàne sura-nara-sarge 
÷abdàyamàne ca citra-vàditra-varge sarveùàü mukhataþ sarva-sukhada-stutiþ prastutim avàpeti |

[19] sa eùa tat-prabhàva-vi÷eùaþ ÷a÷vad bhàvanàm abhibhavan vibhavati sma | yatra kaüsena yuddhàya pårvam eva prerità viparãta-vàditàyàm api mallàþ stutàv eva paryavasitàþ |

[20] tathà hi- tad evaü sthite kråra-dhàmà càõåra-nàmà ÷a÷aüsa; yatra he nanda-såno! he ràmeti niràdara-pitç-nàmnà vinà ca tan nàmnà sambodhana-dvayam anyathà-bodhanàya pravartitam api sarasvatyà tad-vàg-indriyaü stuty-artham eva nartitam àsãt | he pitç-nàmnà sva-nàmnà ca sucarita-samudàcàra-kumàra-dvayatayà samànàvatàra! ÷råyatàm iti |

[21] ÷rã-kçùõaþ sa-smitam uvàca,- kàmam àj¤àpyatàm |

[22] càõåra uvàca,- bhavator bhàga-dheyaü cetasi kiyad àdheyatàm àpnotu |

[23] ÷rã-kçùõa uvàca,- kãdç÷am?

[24] càõåra uvàca,- te'mã mahàràja-caraõà bhavator anugrahamaya-didçkùàcaraõà viràjante iti |

[25] ÷rã-kçùõa uvàca,- satyam, ki¤cid asmat-kçtyaü punar upadi÷yatàm |

[26] càõåra uvàca,- saïgatam evedaü bhavataþ saïgãrõam | tathàpi yuvayor itaþ ÷a÷vat-paràï-mukhatà nàsmàn sukhayati |

[27] ÷rã-kçùõa uvàca,- vayaü vanecarà narà na ràja-gaõe gaõeyànàü nãtim unnãtim ànayàmaþ | samprati tu bhavad-upade÷am evànusarantaþ sa-de÷a-råpam àcariùyàmaþ |

[28] càõåra uvàca,- samprati yuvàü prati ràja-varya-caraõà yad àdi÷anti, tat punar àcaryatàm |

[29] ÷rã-kçùõþ sa-vinayam ivàha sma,- malla-tallaja! yathà-yatham àdi÷yatàm |

[30] càõåra uvàca,- asmàbhiþ saha bhavantàv atha krãóà-sukham anubhavantàv iha bhavatàm |

[31] ÷rã-kçùõa uvàca,- bàlànàm asmàkaü krãóàvalocanaü ràj¤àü rocanam eva, kintu yuùmàbhir iti ÷ocanam eva pratipadyate | tasmàd bhavatàm eva tad idam upahàsa-prakà÷anam, na tu tatra-bhavatàü ràja-vibhavatàm upapadyate |

[32] càõåra uvàca,- ràja-caraõebhya eva ÷ape | ràj¤àm eveyam àj¤à |

[33] ÷rã-kçùõa uvàca,- katham iva?

[34] càõåra uvàca,-

bàlas tvaü na hi påtanàdi-dalanàd àsãr na vàvidyathàþ 
paugaõóaþ kùiti-bhçd-vidhàraõa-mukha-krãóà-kula-vyàpçte |
naivàyaü ghañase ki÷ora iti ca pratyakùa-dig-dantivad
danti-pràrdanatànta-karma-racanàd ràj¤as tataþ kautukam ||GC_2,5.16|| (÷àrdåla)

[35] ayaü tu tava jyàyàn pralambàdyàlambha-karmaõà jyàyàn eva |

[36] ÷rã-kçùõa uvàca,- vçthàsmad dveùàd eva pàpàt teùàm anyathàpattir jàtà, parvata÷ ca labdha-makha-parvatayà ÷ataparva-pàõer garva-kharvaõàrthaü svayam eva tathà jàtaþ | svayaü tu vayaü yathàvad eva sarvathà vartàmahe | dhanur api puràtanatayà purà ghuõàkãrõam iva jãrõaü vahadbhir dåràd vikãrõatayà svayam eva dãrõaü sat spar÷a-màtràt vi÷ãrõaü jàtam | kuvalayàpãóa÷ ca pãóayituü dravann apadravantaü màm anàsadya sadyaþ pçthivyantar dantàv avagàóhàv àcaraüs tàv àkraùñuü na ÷a÷àka, paraü tu praghañyamànatayà truñy-antàv eva ghañayan sva-pràõàn api vighañayàmàseti | tatra tatra ÷ãghratàghràtàlokena lokena punar aham eva tatra kàraõatayà ghañayàmàse
| tathà hastipà api tad adhastàd dhastim àpannà eva vipannà
iti mànyathà manyathàþ | 

[37] càõåra uvàca,- bhavatànucitam eva saïkucita-cittãbhavatà tad idam apalapyate | ràja-mahà÷ayàs tu tatra tatra na jàtànu÷ayàþ, pratyuta ciràya nijàntika-sthàpitànàü garvitànàü garva-damanàrtham eva tatra prasthàpitànàü teùàü vçthà-kçta-pàlana-vi÷eùànàü parãvartàd bhavantàv eva kevalàv àtma-balàya kalpayitum icchanti |

[38] ÷rã-kçùõa uvàca,- tad atãvàsmàkaü vismàyakaü bhàgyam | kintv àtmanàtmanaþ stutyà prastutyà lajjàmahe | yad etaü ÷rã-mahàràjam indra-padam api pràpayituü sevàü kariùyàmaþ | tathàpi malla-vidyàyàü na vayaü kçta-vidyà iti saïkucati cittam | 

[39] càõåra uvàca,- etad apy apalapitaü vçthà mà kçthàþ | yac chrutaü vi÷rutam idam | gopàþ khalu go-pàlanaü kurvantaþ sadàsmàkaü vidyàm abhyasyantãti | tasmàd akapañatayàsmàbhir yuùmàbhir api ràj¤àm àj¤à pàlanãyà, na tu càlanãyà |

[40] ÷rã-kçùõa uvàca,- tathàpi vanyànàm asmàkaü na dhanyà tad vidyà vidyata iti sadyas tàvad yuùmac chiùñim àcarantaþ svayaü ràj¤aþ saüj¤apanàya ca sampatsyàmahe |

[41] atha tad etat paryantaü udantaü santanya danti-danta-dvayaü kaüsa-puratas tad-vakùasãva maïkùu ÷aïkuvan nikhanya muùñikena muùñi-prahàra-hata-pralamba÷ càõåreõa cànåru-vihagànuja-vàhanaþ sasa¤ja | labdha-bala-pra÷astinà mahà-hastinàbhinavatayà dãvyad-divya-siüha iva | tatra ca-

hastàhasti bhujàbhuji prathayator aïghry-aïghri càbhun mahaj-
jànåjànu kañàkañi prathanayà krodhaþ samudbuddhavàn |
muùñàmuùñi talàtali prathamakaü yac cànyad àsãt tayor
yuddhaü tad dhari-mallayor bahu-vidhaü buddhaü kiyat kalpatàm ||GC_2,5.17|| (÷àrdåla)

kiü tu càõårakaü kçùõaþ kàmapàla÷ ca muùñikam |
hasta-rodhaü dadhat kaüse ÷vàsa-rodhaü vinirmame ||GC_2,5.18|| (anuùñubh)

ekaü tatra babhåva citram akhila-j¤ànàtidåraü yathà
sàïgaü svàïgam akarùi yarhi hariõà vinyàsi tad yarhi ca |
vyàtyàsaþ sphurati sma tarhi balavan malle tu kiü càsphurad
dåràd apy asakçt pari-pratinidhir ghàtàdikànàü vidhiþ ||GC_2,5.19|| (÷àrdåla)

satyaü pràharatàü mallàv api màdhava-ràmayoþ |
javàd bçühayamànau tau na tu tal lakùyatàü gatau ||GC_2,5.20|| (anuùñubh)

[42] tad evaü sthite tat-prabhàvam ananubhavatàm anubhavatàm api kaüsaü praty eva doùa-÷aüsanam àsãt | tatra pårveùu mallànàm api yathà- tatra càdau teùàü bhàvaneyam,- 

etau syàtàü suùñhu bàlau baliùñhau
kiü tu ÷reùñhàü malla-vidyàü na vittaþ |
tasmàt kasmàd bhåbhçd asmàn mçdhe'smiüs
tad-vidyànàü pàragàn và niyuïkte ? ||GC_2,5.21|| (÷àlinã)

[43] ante tu-

j¤àtvàpy uccais tàv imau malla-vidyà
÷àstra-j¤ànàm àdi-vij¤àna-vij¤au |
hà dhiï mauóhyàd eva kaüso'yam asmàn
etad yuddhe bhãruko'pi nyayuïkta ||GC_2,5.22|| (÷àlinã)

[44] tathànyeùàm api nàrã-pracuràõàm akråràõàü kaüsàya doùa-÷aüsanaü, yathà-

kva mallà vajràdri-pratima-vapuùaþ kvàti-mçdulàv
imau bàlau tasmàd iha yad anumantén dhig adhipàn |
kathaü và te nindyà na khalu vayam asmin sadasi ye 
satàü dviùñe dçùñiü sakutukam ivàmã vitanumaþ ||GC_2,5.23|| (÷ikhariõã)

dhig asmat-puõyaü yat katham api harer vãkùaõa-lave'
py abhåd utpàto'yaü praõayi-janatà-ràkùasa-nibhaþ |
vrajan vanyàü pràtar vrajam api vi÷an sàyam amukaþ
sukhaü yàsàü strãõàü vahati vara-puõyàþ param amåþ ||GC_2,5.24|| (÷ikhariõã)

dhig asmàn yàþ kaüsàd bhayam anusçtà nàma ca hareþ
samarthà vaktuü na vraja-vara-dç÷as tàþ kati numaþ |
sadà yà gàyanti sva-gçha-bahu-karmaõy api guõàüs
tadãyàn ÷a÷vat tad dhçdi ca viharanti pratipadam ||GC_2,5.25|| (÷ikhariõã)

kasyàtulaü phalam idaü yad amuùya råpaü
làvaõya-sàram asamaü svata eva siddham |
ekànta-dhàma vibhåtàya÷asoþ samantàd
dçgbhiþ sadà nava-navàbham amåþ pibanti ||GC_2,5.26|| (vasanta-tilaka)

tàsàü premõaþ parama-mahimà ÷akyate kena vaktuü
pa÷yàsmàkaü tam anugatavac cittam etad vihàya | 
yad govindaþ ÷rama-maya-rucàpy eùa sarvasya cetaþ
karùaty arvàg api tad anugaþ suùñhu saïkarùaõàkhyaþ ||GC_2,5.27|| (mandàkràntà)

kruddhaü ÷atrum abhidravann api hariþ smeràn anàbje rasol-
làsàd gharma-jalaü dadhad vilasati svàü saumyatàm atyajan |
yad ràmaþ sphuña-÷oõa-netra-vadnas tat-kopataþ ÷obhate 
tac càsya prakçtir yad eùa sa hareþ sàkùàt pratàpànalaþ ||GC_2,5.28|| (÷àrdåla)

ete ÷rã-vasudeva-nanda-valitàþ ÷rã-devakã-saühatàþ
sarve sàdhu-janà÷ ca màdç÷a-girà dãptàntara-jvàlayà |
yasmàt tãvra-nibhàlanaü vidadhataþ kùubhyanti kaüse muhus
tasmàd asya vinà÷a eva ciratà-bhànaü vinà setsyati ||GC_2,5.29|| (÷àrdåla)

[45] atha tat-prabhàvam anubhavatàü kaüse doùa-÷aüsaõaü, yathà-
so'yaü mårkhaþ svàntare bhãta eva 
nyàsthan mallàn yaþ purastàn muràreþ |
yadvad vyàdhaþ ko'pi saïgopitàtmà
siühasyàgre nyasyati gràma-siühàn ||GC_2,5.30|| (÷àlinã)

yaþ påtanàdi-balam asya ninàya nà÷aü
yaþ ÷akra-garvam api kharvayati sma sarvam |
yaþ sarva-sarjakam amåmuhad åha-varjaü
taü bhoja-ràó abhibhavan kila bàóham ãùñe ||GC_2,5.31|| (vasanta-tilaka)

kva kçùõaþ sva-prakà÷àtmà malla-saïghaþ kva tàmasaþ |
yuddhaü pa÷yànayo÷ citraü tejas timirayor iva ||GC_2,5.32|| (anuùñubh)

saïgharùe'pi mithaþ spçùñir nekùyate kçùõa-mallayoþ |
àdyasya ÷akti-vai÷iùñyàt tejas timirayor iva ||GC_2,5.33|| (anuùñubh)

ucchånatvaü kùatajam api na prekùyate dveùi-gàtre
daityàràter na yad udayate ka÷cid auddhatya-le÷aþ |
pa÷yàmuùya dviùad abhimukhaü vãrya-varyaü viùàbhaü
bhedaü bhedaü dviùi nikhilakaü marma cårõaü cakàra ||GC_2,5.34|| (mandàkràntà)

såkùàgnis tçõa-maõóale pavir age kumbhàïgajaþ sàgare
caõóàü÷us timire tathà mura-ripor nàmàpi sarvàühasi |
tadvan nanda-sutaþ sa eùa vijayã raïga-sthalàntar mahà-
sàra-sphàra-kadaïga-saïgha-balite malle puraþ prekùyatàm ||GC_2,5.35|| (÷àrdåla)

atra kçùõasya saügràme dç÷yatàü paramàdbhutam |
càõåraþ pãóyate tena bukkà kaüsasya bhidyate ||GC_2,5.36|| (anuùñubh)

måóhas tathàpy asau vajra-muùñibhyàü harim àrdayat |
sa tàbhyàü hçdi lagnàbhyàü san-madàt pulakaü dadhe ||GC_2,5.37|| (anuùñubh)

[46] tad evaü sa-paridevanaü sa-devanaü ca loke vilokamàne,-

athàgrahãd dharir api taü sakçd dhasann
abibhraman nabhasi ca yaü nibhàlayan |
uvàca dhiï mçta iti vàóha-rãóhayàpy
apothayad bhuvi nçpateþ prapa÷yataþ ||GC_2,5.38|| (rucirà)

muùñikenàstayà muùñyà tuùtiü labdhavataþ sa ca |
balasya tala-ghàtaü yan pràõa-ghàtam apadyata ||GC_2,5.39|| (anuùñubh)

agre vyagratayàïga-saïgham abhitaþ samyag rayàt kampayann
ugrampa÷yatayàkùi-yugmam asakçt kùiptã-kçtaü kùobhayan |
ràma-÷yàmala-nàma-kàla-dalitaþ kaüsasya vartmàdi÷an
dràï mallaþ sa sa lokam anyam agamad vi÷vatra citraü di÷i ||GC_2,5.40|| (÷àrdåla)

krãóàü kçtvàtha tàbhyàü baka-dalana-balau tatra vij¤àya nàti-
pravãõàü tàv avaj¤à-valitam akiratàü kùauõi-pçùñhe yadà tu |
tarhy àgàt kåña-nàmà ya iha ÷ala-yutas to÷alo ya÷ ca taü taü
sadyo vàmàïghri-hasta-praharaõa-dalitã-kçtya nçtyaü vyadhattàm ||GC_2,5.41|| (sragdharà)

[47] athàpareùàü mallànàü samudàyena samaü samam api samudàyaü kartuü samudàyam eva menàte | [48] te tu,-

hateùu teùu malleùu ÷çgàlãm àgatàþ pare |
pa÷yato hàsayàmasuþ kçùõa-ràma-pradhànakàn ||GC_2,5.42|| (anuùñubh)

jetuü prasthàpitàþ pràk tridivam api mayà tvatka-senàdhinàthàs
tadvat prasthàpya nàgaü nçpa tava racitàs tat-kçte càdya mallàþ |
evaü tad-vartma-saukhyaü tava viracayatà nandataþ svãya-mitraiþ
krãóà kàryeti kaüsaü sadasi kila di÷aüs tatra cikrãóa kçùõaþ ||GC_2,5.43|| (sragdharà)

bhràtror vikrãóitor mitrair madhye madhye paràjayaþ |
tàn hatvà pa÷ya kaüsasya svàntaü saükràntavàn muhuþ ||GC_2,5.44|| (anuùñubh)

[49] tad evaü maitreyikayà citrãyamàõau dhanyena càtur-varõyena nirvaõyamànau samàna-mànau sa-vayasaþ saümànayamànau ràma-ràmànuja-nàmànau dyàv-àpçthivy-anavadya-vàdya-vidyàm anuvidya-pramodàd vidyotamànau divya-nçtya-pratimallatayà labdha-malla-tàlamànau tat-parvaõaþ sarvataþ samàhçta-vimànau sumanobhiþ 
sumanobhiþ kçtamànau ghañikàm ekàm akhilàn ekàyanàn nirmamatuþ |

[50] tad asahamànaþ sahamànaþ kaüsas tu draviõa-balayor eka-paryàyatayevàbhedam àlaksya gopa-draviõa-haraõàdi-lakùaõa-vaksyamàõa-nija-vacaþ-pracàraõa-lakùyataþ savya-hastasya dvi-tra-vàram astatayà sva-vàditraü niùiùedha |

[51] tatra ca niùiddhe siddhe÷vara-vàditre tu ÷uddhatayà siddhe tadãddhe hitatayà sahitaü sakhi-varga-sahitatayà ca valgu yad avalgad yac ca vraja-devaü vasudevam ugrasenam apy uddi÷ya tasya tat tad ugraü vacanam a÷çõot tad dvayam api sva-cchidra-bàdhàya lakùyaü vidhàya sahasà sahasànanatayà paryak plavamànaþ svairã kaüsa-vairã | tasmàd akasmàt kaüsa-ma¤copary eva paryaikùata |

[52] yatra kaüsena saha tena suduþsahaü ÷rã-harer vigraha-teja eva vigraha-karam àsãt | atha samupàgata-dhvaüsaþ kaüsa÷ ca svaü paràjayamànàt tasmàt paràjayamàna-manà dhairyaü hitvà khaóga-carmaõã gçhãtvà yad vicacàra, tenàpi durdharùaþ sa-harùa-gatiþ sa eùa vraja-kula-gatis tat-ke÷a-gràhità-nirvàhitàü katham avàpa, tat khalv asàv api boddhuü ÷a÷àda-va÷atàpannaþ ÷a÷avan na ÷a÷àka |

[53] lokas tu tad idaü ÷lokayàmàsa,-

÷yenaþ kapotam iva pa¤camukhaþ karãndraü
vajro giriü vikira-ràñ kañukàd raveyam |
kaüsaü nigçhya sahasà va÷ayan sa eùa
krãóàü karoti paritaþ pçthum a¤cam a¤can ||GC_2,5.45|| (vasanta-tilaka)

[54] tad evaü loke kçta-÷loke hariõà gçhãta-ke÷aþ sa bhoje÷aþ pràõànàm ardhaü pårvaü mumoca, nijàghràtatayà ma¤càd avà¤caüs tv ardham iti harir api tac chãghratàü boddhuü yoddhu-manastà-va÷àn na ÷a÷àka |

kaüsasya ke÷à hariõà vikçùñàþ
pràõà÷ ca tan muùñi-gatà babhåvuþ |
citraü na cedaü smara tasya bàlye
tat påtanà-stanya-vikarùaõaü ca ||GC_2,5.46|| (indravajrà)

patat-khaóga-carmà galad-ratna-varmà 
bhramat-sarva-ke÷aþ skhalan-mårdha-ve÷aþ |
sa ma¤càd adhastàj janànàü purastàd
anenàdhiråóhaþ papàtàtimåóhaþ ||GC_2,5.47|| (bhujaïga-prayàtà)

pràg àsãt stabdha-pakùmà bhayam anu sa yathà tadvad eva pramãtaþ
kaüso'yaü tena mçtyuü gata iti nikhilair bhãrubhir nàbhyabhàùi |
÷rã-kçùõas tat-pratãtaü sapadi viracayan hastivat siüha-varyaþ 
sàvaj¤aü taü visaüj¤aü sadasi tata itaþ kùmàü ca karùaü÷ cakarùa ||GC_2,5.48|| (sragdharà)

tato jaya-jaya-dhvani-prasita-vàdya-kolàhala-
prasåna-ghana-vçùñi-yuk-stuti-divas pçthivy-àspadaiþ |
kçta-pramada-vardhanaþ sapadi kaüsa-cid-vardhana÷
ciraü nija-ganàrcitaþ sthagita-buddhir àsãd asau ||GC_2,5.49|| (pçthvã)

kaüsa-dhvaüsana-÷aüsana-prathana-bhçd gãrvàõa-gãr-bàndhava-
dyovàdyottama-gandha-sandha-kusumàsàràrcir-abhyarcitaþ |
bhåmi-sthàpy atibhåmita-gatam aho bhåmà tadà bhåyasà-
nanda-syanda-bhareõa bhàvitatayà hàrã harir bhàvyatàm ||GC_2,5.50|| (÷àrdåla)

tata÷ ca, 

yadà kaïkàdayo bhràtur nirve÷àyàtra saüyayuþ |
sàhàyyàya tadà ràmaþ parigheõàrdati sma tàn ||GC_2,5.51|| (anuùñubh)

[55] atha hari-vaü÷àdi-mi÷rãbhåta-÷rã-bhàgavata-mata-prabhåtatayà kathàü prathayiùyàmaþ | [56] yathà- tad evaü ÷rãmàn govindaþ svayaü nanditvà ÷rãman-nandaràjena sàkaü vindamànaü ÷rãmad-ànakadundubhiü vanditvà taü mocayitvà sarvàn api rocayitvà ÷rã-devakãm apy anusandhàya tathà sandhàya gçhàya bçhan-mahilàbhiþ saha samvidhàya yathà-sandham anyàn api labdha-sambandhàn dhçtànandàn vidhàya kaüsena kçta-bandhanasya hçta-dhanasya taj-janakasya mocanàrtham api janàn abhidhàya mataïgaja-vrajenàpi kraùñuü suùñhu-duùkaraü kaüsa-kalevaram ãùat-karatayà vàma-kareõa kaca-nikare vikçùya
tad-vartma-parikhàü pari parihçùyal loka-sàrthàvçta-pitç-dvayànugantçkatayà vi÷rànti-tãrtham anu vi÷ràntim avàpa |

[57] tad anu saïkarùaõàdaya÷ ca kaïka-mukhàn saïkarùantaþ sarveùàü harùaü varùantaþ kçta-karùa-pràõànàm amitràõàü parùadaü cakruþ |

[58] paraspara-pradhane nidhanaü gatàn bhuvar-lokàt patitàn kravyàdàn lokàn iva yàn sabhyàþ pa÷yanti sma | tad evaü sthite sàdhånàü manasi ca susthite |

÷rãman-nanda-mahà÷ayà drutataraü prasthàpayan yaü naraü
goùñhaü kaüsa-vinà÷a-÷aüsana-kçte pràgàd ayaü tad yadà |
tasmàt tarhi na kevalàþ sukhamayà vàdya-svanàs tàü purãm
àptàþ kintu janà÷ ca kecid iha ye tad yaugapadyaü yayuþ ||GC_2,5.52|| (÷àrdåla)

[59] tata÷ ca mçta-priyatayànanusaühita-saühanana-kriyatàm àpannàþ kaüsàdi-striyas tatràgatya gaty-antara-rahitàþ sva-sva-paty-aïgam à÷liùya dviùyamàõa-nija-prànà rodanaü
kurvàõà rodanaü vijahus tathà tan màtara÷ ca kàtaratàm avàpuþ | tatra ca-

cihnàni dayita-ghnàni nihnuvànàþ puràbhavan |
kaüsa-striyaþ ÷ugàrtyà tad vyaktyàmàrjan hriyaü hareþ ||GC_2,5.53|| (anuùñubh)

tathàpi-
rodanaü sapadi rodanaü tathà
tan ni÷amya ca ni÷àmya càjitaþ |
svaü sa-tàpam avamatya satya-kçt
tàþ sa-sàntvam abhito'py asàntvayat ||GC_2,5.54|| (rathoddhatà)

sàntvayann apy amåþ kçùõo na vipade sva-sàntvanam |
iti tatra niyujyànyàn ninyus taü yadavaþ puram ||GC_2,5.55|| (anuùñubh)

[60] yatra ca puryantar-upaplavaü vyàjam àcaritavantaþ | yadà càkråraü sva-gçhàya ninãùantaü niùidhyan nãti-vidhy-agraõir nijàvaraja-gçham eva vraja-ràjaþ sàgrajaü taü ninàya, upave÷ayàmàsa ca; yathà-

madhye kçùõaü ràmam apy atra kçtvà
pàr÷va-dvandve ÷auri-nandàvabhåtàm |
agre vyagrà yàdava-pràgrya-lokàs 
te saïgataü suùñhu sammardam àpuþ ||GC_2,5.56|| (anuùñubh)

dvayaü tan-melanàyàsãd a÷eùàõàü tad-agrataþ |
jyàyasàü gopa-bhå-bhartà gàndineyaþ kanãyasàm ||GC_2,5.57|| (anuùñubh)

[61] atha taü kaüsa-dàràdi-rodanaü santànataþ santaptam eva santaü ÷rãmantaü
putràparàdha-ràhu-kalita-mukha-vidhu-÷ri-ràhukaþ saïgatya gaty-antara-rahitaþ sva-
hita-sahitaþ kanaka-daõóa-lakùita-kùitipa-maõóana-maõdalam agrato nidhàya 
mårdhànam avàgraü vidhàya tasthau |

[62] taü punar avadhàya ÷rãman-nanda-sahitànakadundubhir uttasthau | utthitayo÷ ca tayo ràma-ràmànujàv api tàdçg-avasthau babhåvatur anubabhåvatu÷ ca so'yam iti | anubhåya ca vidåya bhåya-sàdareõa sambhåya dareõa dhåyamànam amåm ugrasena-nàmànaü praõàma-puraþsaratayà purata eva nive÷anayà pura÷ cakratuþ |

[63] sa tu suta-sutatàparàdha-sambàdha-saïkocataþ ÷ocann idam avocata,-

yadyapi mantu-vidhàtuþ
svajanaþ sujane'bhidhàtum arhen na |
tarhy apy ananya-gatità
balavaty etaü pralàpayati ||GC_2,5.58|| (àryà)

[64] ÷rã-kçùõa uvàca,- kàmam àdi÷yatàm |

[65] ugrasena uvàca,-

sa evàdhipatir bhåmyàü yas tàmasa-vinà÷anaþ |
vidhvasta-÷àrvaràd bhànor anyaþ kaþ syàd aharpatiþ ? ||GC_2,5.59|| (anuùñubh)

vçddho yaþ sa tu vçddhànàm eva vartmànuvartatàm |
akula-kàla-javagaþ kaþ kuryàt pratikålatàm ? ||GC_2,5.60|| (anuùñubh)

[66] tasmàd idaü chatràdikaü svena satrà kriyatàm iti | 

[67] ÷rã-kçùõa uvàca,- ràjaüs tava tanåjasya mad-vihita-vinà÷anatà sarvair eva ni÷àmità | katham iva tàm anyathayàni ? kintu mama tan nà÷anatàyàm upalakùaõatà paraü lakùyate; yasmàd bhavad-vidha-viùayakàparàdha-maya-kàla eva tatra paraü kàraõam | mayà tu labdha-buddhi-balatayà sva-va÷àyàm api da÷àyàü j¤àtam api tad vairam avaj¤àtam | bàlya-da÷àyàü tat kila na j¤àtam eva, tathàpi tena påtanàdi-yåthaü krama÷aþ prasthàpitam, tàdç÷a-kàlenaiva ca saüsthàpitam | tathà hi- 

stanyàn màü tudatã bakã khala-marut karùaü÷ chalàt saüharan
vatsàkhyo nigiran bako mayaja-nirvicchedayan mitrakaiþ |
bhu¤jànaþ sa-gaõaü phaõã hçta-balaü kurvan pralambaþ sa ca 
ghnantu kùmà-turago gilan svayam ana÷yad dåùaõaü kiü mama? ||GC_2,5.61|| (÷àrdåla)

yo'yaü và tanayas tava svayam asàv akrårakaü preùayan
màm ànàyya nighàtayan kuvalayàpãóena mallaiþ punaþ |
yuùmat-kutsana-bhartsana-÷ravaõa-jàn mantor mayà bhãruõà
pràya÷citta-kçtà dhçtaþ kaca-tañe tasmàd akasmàn mçtaþ ||GC_2,5.62|| (÷àrdåla)

[68] tasmàt tasya sa-jàtãya-vijàtãya-bàlaïgilasya màtulàher màraõam api tad-udyama-kàraõam 
eva jàtam, na tu mad-ãhàspadã-kçtam | tathà ca sati katham iva ràjyaü pràjyatayà mahyaü rocatàm?

[69] sa eùa càvyabhicàri-saïkalpasya mama saïkalpaþ pratikalpaü satya-vacasàm api jalpa-
viùayã-bhaviùyati | yathà-

ahaü sa eva go-madhye gopaiþ saha vanecaraþ |
prãtimàn vicariùyàmi kàmacàrã yathà gajaþ ||GC_2,5.63||
etàvac chata÷opy evaü satyenaiva bravãmi te | 
na me kàryaü nçpatvena vij¤àpyaü kriyatàm idam |
bhavàn mànyostu ràjà me yadånàm agrajaþ prabhuþ  [HV 78.35-37] iti ||GC_2,5.64||

[70] tad evam asya sarve'pi su÷ãlatàm anu÷ãlayantas tad etan mukha-màdhurya-puryamàõa-
salila-kalila-vilocanàþ kùaõa-katipayaü tad-avastham eva tasthuþ | ÷rãmad-ànakadundubhy-àdayaþ katipaye bibhyati sma | ÷rãman-nandàdayas tu nandanti smeti sthite taü svataþ parata÷ ca bhãtam àlocayan punaþ ÷rã-kçùõaþ pràha sma,- viràñ-kulam idaü samprati viràó-jàtam | tato yadi bhavàn patitàm imàm urvãm urvã-patitàm urãkurvãta, tadà dina-katipayaü vayam api sàhàyakam àhariùyàmaþ | na cet sadya eva gokulaü prapadya tad-anavadya-sukham abhimukham ànayiùyàmaþ iti |

[71] tad evaü ke÷avasyàbhinive÷ataþ sarveùàm apy anyathà kleùatas taü bhoje÷aü tåù¤ãkàm
eva puùõantaü ÷rã-gokula-prema-tçùõaþ so'yaü ÷rã-kçùõaþ svayam eva sa-nirbandhaü mukuña-bandha-bandhuraü karoti sma |

[72] taü prati sarveõa samam agarveõa mårdhànam ànamya svayam asàv àvedayàmàsa,-
ràjaüs tasya vãra-gatiü gatasya satkàra-kàraõaü bhavat-puraþ-saràþ sarve'pi vayam anusaràmaþ | ÷rãmat-pitarau tu labdha-÷rama-visarau nija-nijàvàsam evàsãdatàm iti | ÷rãdàmàdãn prati ca jagàda- àvàü tàvat kråra-karmaõi pratiruddhàv iti bhavanta eva 
÷rãmat-pitç-caraõànugatim anubhavantaþ ÷akañàvaroha evaü ràtriü kùipantu | iti |

[73] tatas tathà vidhàya punar vi÷ràntiü sannidhàya taraõibhis taraõi-duhitur uttara-tãre
mçta-kàyàn nidhàya teùàü preta-kàryaü saüvidhàya ÷rãmad-ànakadundubhi-bhavanam
eva saha-ràmaþ samàjagàma |

[74] àgamya ca sarveùàm agamyaü tad-avarodham avarundhànaþ sàvadhànam amå màtara-
pitarau nama÷ cakàra | kintu sva-prabhàvànubhavàl labdha-pitç-bhàvàbhibhavàv ata 
evàsambhavantau tatra-bhavantau tàv anubhåya dåyamàna iva tathà nive÷ayàmàsa | 
yathàsmad vraja-ràja-dvandvavad eva nirdvandva-sadayatàmaya-hçdayatayà taü bala-
valitaü tàv àliïgantàv aliïgavad bahu-samayam àsàte sma | yataþ,

rasayati na hi yàvan màdhurãm asya tàvan 
nayati manasi bhaktas tãvra-bhàvaü prabhàvam |
sa katham itarathà và ÷rã-÷ukaþ ÷a÷vad etat
sphuña-madhurima-bhàjaü ÷rã-vrajaü suùñhu nauti ||GC_2,5.65|| (màlinã)

[75] atha ÷rãmad-ànakadundubhinà samaü bahir àgatya svayam evànusmçtya bhçtya-
vatsalaþ ÷rã-vatsa-lakùmà didçkùayà nirnimiùa-pakùmàþ sarva-÷armada-ya÷àþ saïkoca-
va÷àt pårvaü dårata eva labdha-nijàlocana-påram uddhava-màyàd anugçhãta-jana-dvàrà
sànugrahaü gçhàd àjuhàva | tata÷ ca-

anyo'nyaü milati sma yarhy abhinavaü tarhi svayaü nàvidat
ko'haü kutra kadà ka eta iti sa preyàn sa ca ÷rã-prabhuþ |
kiü càdåra-gatà÷ ca tan na vividur yat tatra siddhàntitàü
ko gacchen nija-tattvam etad anayoþ premà paraü vetti hi? ||GC_2,5.66|| (÷àrdåla)

[76] atha ràmeõa samaü ràmànujaþ sa-vyàjam ànakadundubheþ ki¤cid antaritam a¤cann
amu¤ca na mu¤can nàsãt | a¤citvà ca ÷ãtalita-viraha-maya-sva-hçdaya-vàpyàkàrayà nija-bàùpa-dhàrayà muhur api tan mukha-nirãkùaõa-pårvaka-tad-àliïgana-parvaõi tam antaraïgatayàbhiùi¤cann ivàlokyata |

[77] atha saha-ràmoddhavaþ ÷rã-÷årodbhavam anuj¤àpya bhoja-ràja-gçhaü pràpya kaüsa-
patnãnàü bàùpaü nirvàpya ràja-sabhàyàm ugrasenaü saha-yàdava-senam ànàyya tavaiva
ràjyaü nyàyyam iti pratyàyya siühàsanaü svãkàrya punaþ ÷rã-÷åra-janikàyyam àgatavàn |

brahmàõóa-kotã÷varatàti-tucchà
yasyekùyate viùõåpade÷ità ca |
sà tasya goloka-mahendra-sånoþ
kàmyà kathaü kaüsaka-ràjya-lakùmãþ? ||GC_2,5.67|| (indravajrà)

[78] atha samuddhava-lasad-uddhava-sahitàbhyàü tàbhyàü saha mahà-ratha-måhyamàna-
manoratham àruhya sa punar ànakadundubhir vraja-mahã-patiü prati milanàya vi÷aïkañaü tadãya-÷akaña-vrajam àjagàma | àgamya ca gàóhàliïganatayà saïgamya ramya-svajana-saüvalitena tena tena saha parasparaü labdha-dhvaüsa-kaüsa-kçta-caropadrava-vàrtàü vartayàmàsa | vartayitvà ca punaþ pràrthayàmàsa,- yàvat sthitis tàvad asmad-gçha eva sva-gçha iva sarvaiþ saha bhoktavyam iti |

[79] tata÷ ca pratidinam evaü nirvartamàne mahà-parvaõi sa-ràmaþ ÷rã-ràmànujaþ palàyita-yàdava-caya-samàcayana-maya-nava-ràjya-pràjya-sthàpana-karma-samaye ràja-sabhàyàü ÷rã-vasudevasya sabhàyàü và viràjate sma | antaràntarà ca ÷akañàvaroham àsàdya ÷rãdàmàdya-nija-mitraiþ saha vicitraü krãóati sma iti |

[80] atha dina-kathàü samàpayataþ snigdhakaõñhasya vacanaü yathà,-

kaüsaü nihatavàn yaþ pràk so'yaü kroóa-gatas tava |
dvãpàt pratyàgataü vittam ivaitaü pa÷ya gopate ||GC_2,5.68|| (anuùñubh)

[81] atha tatra gatàyàü kathàyàü samàpta-prathàyàü paramànandinaþ ÷rãmad-vraja-vandinas tad idaü pañhanti sma,-

jaya kçta-mathurà-prave÷a-bhàvuka | màthura-janatà-subhagam bhàvuka ||GC_2,5.
nànà-vilasita-nandita-nàgara | nagara-vadhå-jana-mohana-nàgara |
sa-vrajaka-kaüsaka-vasanà-dàyaka | kçta-ruci-vàyini nija-ruci-dàyaka ||GC_2,5.
bhakta-gaõe dhçta-karuõà-påraka | màlàkàra-manoratha-påraka ||GC_2,5. 
tanu-tata-kubjà-candana-citraka | kubjà-vakrima-hçti-kçta-citraka ||GC_2,5.
kaüsa-makha-sthita-dhanur-anuyojaka | nagara-janànàü sukha-÷ata-yojaka ||GC_2,5.
kaüsa-dhanur makha-dhanur anubhaïgada | tad-asahanoddhata-yoddhçùu bhaïgada ||GC_2,5.
hastipam anu nija-vartma-sa-mardaka | tasmin dhçta-ruùi hasti-vimardaka ||GC_2,5.
bhràtrà saha kari-danta-vibhåùaõa | raïgaü pravi÷an bhoja-vibhåùaõa ||GC_2,5.
gaja-raktàdibhir aïgaü paricita | bahu-vidha-bhàvair vividhaü paricita ||GC_2,5.
jagati samantàd apratimallaka | kaüsàgre hata-tat-prati-mallaka ||GC_2,5.
sadasi samaste nàsti samohana | malla-nañana-kçta-vi÷va-vimohana ||GC_2,5.
kaüsaja-guru-nindana-kampàkula | dçùñi-vikãrõa-dyuti-÷ampàkula ||GC_2,5.
pluti-lãlà-kçta-ma¤ca-kùobhaka | krãóà-vikrama-kaüsa-kùobhaka ||GC_2,5.
sahasà ma¤càt kaüsa-nipàtaka | tena dhvasta-tri-jagat-pàtaka ||GC_2,5.
akhila-janànàü duþkha-vimokùada | kaüsasyàpi ca sahasà mokùada ||GC_2,5.
mocita-vasudevàdika-bandhaka | sàdhu-sukhaü prati dhçta-nirbandhaka ||GC_2,5.
vi÷ràntiü prati kaüsàkarùaka | vya¤jita-nija-bala-balayotkarùaka ||GC_2,5.
kaüsa-pitari-jita-ràjya-nidhàyaka | nija-ya÷asàkhila-÷arma-vidhàyaka |
vrajataþ poùyàkhila-nistàraka | punar api ca vraja-sukha-vistàraka ||GC_2,5.
jaya jaya jaya jaya jaya jaya jaya jaya | jaya jaya jaya jaya jaya jaya jaya jaya ||GC_2,5. vãra ||GC_2,5.69||

[82] tad evaü kathakayoþ kathayà vandinàü vandana-prathayà ca labdhàvadhàna-poùàþ
÷rã-kçùõa-làbha-santata-santoùàþ sarve yathàsvaü tad-ànukålya-sukham arjayàmàsuþ |

[83] atha labdha-prathàyàü ràtri-kathàyàü ÷rã-ràdhà-màdhavayor agrataþ snigdhakaõñha 
uvàca,- tad etat pramada-vçtte sthite pratilavam api gokulaü prasthite ca tat-prade÷ataþ sande÷aþ ÷rãmat-ke÷ava-sade÷am àgataþ, tatrànyeùàü pràtaþ-prastotavyaþ | samprati tu kaüsa-pitari ràjyàrpaõasya ÷ravaõataþ ki¤cid avà¤cita-bhayamaya-cira-viraha-klamànàü
vraja-ramàõàm ati-nibhçta-svasti-mukha-saübhçtaþ so'yam àkarõyatàm,-

virahas tava gopàlãr
dayita mitho yàþ sa-patnã÷ ca |
ra¤jayati sma samastàþ
pràõàt katham ahaha tà vira¤jayati? ||GC_2,5.70|| (udgãti)

vipinaü sadanaü yàsàü
sadanaü vipinaü babhåva gopãnàm |
tàsàü tvad-viyujàü kiü
mçti-jãvanayor viparyayo na syàt? ||GC_2,5.71|| (gãti)

yàsàü candana-candra-
prabhçti ca vastu-pratàpanaü bhavati |
hari-rahitànàü tàsàü
vahniþ kiü bata na ÷ãtatàm ayità? ||GC_2,5.72|| (gãti)

vi÷leùas tava bhadraþ 
kle÷aü sa hared bhavann eva |
à÷à seyaü dhçùñà
tvat-sçùñà tatra vighnam àtanute ||GC_2,5.73|| (udgãti)

bhavatà maryàdàrthaü
yaþ khalu paryàpitaþ kàlaþ |
kàlaþ sa bhavann agha-hara
lava÷aþ kalpàya kalpate'smàkam ||GC_2,5.74|| (udgãti) iti |

[84] atra cedaü ÷rã-ràdhà-sakhãnàü tad anupadyamànaü padyam,-

agha-hara viraha-vraõatà
na hi naþ kçcchràya tàdç÷e ÷rayati |
ràdhà-lavaõim agalanaü 
yadi valanaü tatra nàpi kurvãta ||GC_2,5.75|| (gãti)

[85] tatra kàraõam anyad anyad astu, tad idaü tu mahad eva duþsaham,-

ànãtaü ghçta-pàyasànnam anayà kçùõàya ki¤cit tvayà
labdhavyaü ÷uka tan-mayà ca madhuraü nàmnà rutaü tanyatàm |
itthaü pràtar anådya nityam api tàü ràdhàü muhuþ ÷àrikà
vçndàraõya-nivàsinã madhupura-kùmà-nàtha totudyate ||GC_2,5.76|| (÷àrdåla)

evaü priya-sakhã-lekhaü vàcakasya bakã-ripoþ |
lumpat-kalpas tadà bàùpaþ sthairya-kalpam acãk pat ||GC_2,5.77|| (anuùñubh)

[86] tad etat kathàrambha eva tàsàü ÷vàsànàü bahir niùkramaõam iva vãkùya snigdhakaõñhaþ 
sotkaõñhaü samàpayann àha sma,-

ràdhe yo'yaü dayitas
tvayi dayitaþ katham anàrdratàm ayità?
tava tanu-latikàm asraiþ
si¤cati pa÷yàmbuda-÷yàmaþ ||GC_2,5.78|| (àryà)

[87] tad evaü madhuropasaühàreõa vyàhàreõa sarvam ànandayan tàv amanda-premànanda-
mandiratayà vandinàv amå tena saha yathà-svam àvàsaü vindataþ sma, ÷rã-ràdhà-govindau ca kandarpa-mandiram iti | 

iti ÷rã-÷rãmad-uttara-gopàla-campåm anu
kaüsa-vidhvaüsanaü nàma
pa¤camaü påraõam
||5||


********************************************************************************


atha ùaùñhaü påraõam
÷rã-nanda-visarjanam

[1]  atha ÷rã-govinda-kçtam ahasi vrajendra-sadasi pràtaþ-kathà prathàm àpa |  yatra madhukaõñha uvàca,-

[2]  tad-evaü kaüsa-màraõànantaram uccàvaca-vàraõàya yatra kutracid-gata-yàdava-kulàkàraõàya samudbhåta-kaüsa-pakùa-nirhàraõàya ca vrajàgamanàyàlabdhàvasare kaüsa-hare tat-paryanta-vçttaü pratilavam api ÷ravasi vçttaü kurvatàm upanandàdãnàü sànandànàm api vilambà÷aïkà-÷aïku-saïkulànàü sande÷aþ pravive÷a; yathà-

harer màtà bhaktaü tad-avadhi na bhuïkte tad-anugàs
tathà tasmin gopàþ prati-muhur upàyàtividhuràþ |
kim anyad vaktavyaü vrajam anugataü yat pa÷u-kulaü
vanasthaü yad và tan-nikhilam iha ÷iryad vilapati || iti || GC_2,6.1 ||

[3]  atha kuta÷cin manaþ-stha-saükocataþ samprati prati-gamanàd viramya bhàvi-lãlà-såcana-devarùi-vacana-smaraõàt tad-eva ca niyamya sahamànatàü vahann api tad-evaü ni÷amya samyag-utsukatayà gamyam eveti manaþ punaþ saïgamya so'ayaü vraja-pràõa-vrajaþ svàgrajaü raho nirvyàjaü vyàjahàra,- ‘àrya !  tatra-bhavatàtra sàhàyyaü dhàryatàm |  ahaü punar vrajam eva vrajàni' iti |

[4]  sa punaþ sàsram uvàca,- bhràtar bhavantaü vinà mama sarvaü vinà÷am àyàtãti na mayà kim api syàt | 

[5]  ÷rã-kçùõa uvàca,- tarhi kiü kàryam ?

[6]  sa uvàca,- yadånugrasenànugatàn vidhàya drutam ubhàbhyàm evàvàbhyàü gokulaü gantavyam |  tad idaü mayàpi bhavyaü nivedayaitavyam àsit, diùñyà svayam eva diùñyà tad uññaïkitam |  

[7]  atha ÷rã-kçùõas tena sàkaü ÷rã-vasudeva-vinà-kçta-yadu-kula-viràjamàna-yadu-ràja-sahàyàü gatvà kùaõàd avasaraü ca matvà tad idaü nivedana-mudrayà vedayàmàsa,- ‘mama ki¤cid vij¤aptir asti' iti |

[8]  sarve sa-sambhramam åcuþ,- kàmam àj¤àpyatàm |

[9]  ÷rã-kçùõa uvàca,-‘samprati bhavantaþ sarve sva-bhavanam eva samàgatavantaþ, ràja-mahà÷ayà÷ ca nija-ràjàsanam evàsanaü vidhàya yathà-pårvaü bhavatàü parva vitanitatàraþ |  mayà pårvam apãdaü nivedanaücakre, yan-mahyaü ràjyaü na rocate, kiü tu mama vçndàvanam eva sukha-vçndàya kalpate' iti |

[10]  tad evam avadhàya mukhàvalokanaü vyatividhàya satsu sabhàsatsu vikadru-nàmà yadu-bçddhaþ samçddha-kùobham àcacakùe,- pårvam asmàkam ekaþ kaüsaka eva dhvaüsaka àsãt |  tad-balàd anye punar asmàbhir na gaõyeùu kçtàþ, bhavatà pramàpite tu tasmin pracura-pramàõas tad-vidhà jàtàþ, yato jaràsandhàdayas tat-sambandhàhita-nirbandhàþ koñayaþ prasàrita-÷astra-koñayaþ santi |  tasmàd bhavan-màtrà÷raya-praõayanãya-pràõa-tràõa-yàtrà yadavaþ svayaü yathàvad avasthàpyantàü saüsthàpyantàü và |

[11]  kiü ca ‘asyàs tvàm aùñamo garbhaþ' [bhà 10.1.34] iti gãr-vàõa-vàõã-sandarbha-sàkùitayà bhavàn asmàkam eva  satyam apatyam, na tu go-paty-adhipànàm ity asmat-pratyavasthàpanam eva bhavatà pratyham àcaraõãyam |  teùàm apakàra-kàraka÷ ca ka÷cana samprati bhàtãti yathà-bhavyaü syàt tathà vyavahartavyam iti kim adhikaü marma-vya¤janayà sàdhånàü ÷atrujitsu parama-dharmavitsu |  

[12]  atha tad etad anatikramyaü ni÷amya samyag vàcaü saüyamya durmanà iva tasmàd apagamya ÷rã-vasudeva-devakãbhyàü dharmyaü harmyam àgamya ÷rã-ràmeõa samam eva tàv anu nivedayàmàsa,- ÷rã-mat-pitaràv-àj¤à-vitaràyàvadhànam atràdhattàm | 

[13]  tàv ucatuþ,- hanta ! tat kim ?

[14]  ÷rã-kçùõa uvàca,- yad vrajalokaü vilokaü vilokam àyacchàvaþ |

[15]  atha tad-etad avadhàrya tau tåù¤ãkàm evàpuù¤ãtàm |  tau hi pårvam ugrasena-mukuña-bandham anu tad-vacana-pravandham àkarõya vaivarõyam evàsannau staþ |  yaþ khalv avyabhicàritayà vai÷ampàyanàdibhir api hari-vaüùàdiùu pracàrita evàsti; yathà dar÷itam,- ‘ahaü sa eva go-madhyaþ' ityàdi |  jànàte sma ca tàv asya manovçttaü yad vraja-gamane labdha-saïgamane sarvam asau vismaratãti |

[16]  tata÷ ciràd evam ucatuþ,- ‘tataþ parihçtàv eva cira-labdha-÷vàsa-råpàbhyàü yuvàbhyàm àvàm' iti tatràkrårasya jananyà ca vicàrataþ kråram idaü proktam,- ‘yady atra vraja-janànàü gamanàgamanam asti, tarhi vraja evàyam astãti gamanaü vàsya kathaü nirodha-viùayãkriyate ?' iti |

[17]  atha sarve tasyà mukhaü pa÷yanta÷ ciraü vimç÷ya tasthuþ |

[18]  tad-evaü sati punar vivikta-mitàbhyàü ràmàjitàbhyàm akùãõam aùaóa-kùãõam idaü nirõiktaü viviktam,- tad idam àvàbhyàü saralatayà param anayor guru-caraõayor niveditam |  tat punar amåbhàü svàniùñaü vitarkya pratyàdiùñaü gurvàj¤àlaüghananü tu na maïgalàya kalpeta |  yad-àj¤à-pàlanàya parama-maryàdaþ sa khalu raghu-varyaþ pràjyaü ràjyam api parityajya nava-bhàryayà saha ràkùasa-caryàbhãùaõam api vanaü bàóham avagàóhaü cakàra | tad-àj¤à-laüghanasya paràmç÷yate ca phalam- jaràsandhàdayas tv asmat-sambandhena kçtànusandhe vraje'py utpàtaü
pàtayiùyantãti prastutam astu tàvad aprastutam anyad anyad api, tasmàc ÷rã-vraje÷a-caraõa-samàdhànam eva sàmprataü sàmpratam iti |

[19]  tad-evaü mantraü vidhàya ÷rã-vraje÷ituranasàü samåha sannidhàya tàbhyàü tasya parisaraþ samàjagme |  samàgamya ca praõamya samyagàsanam àsthitayos tayo ràma eva tasmin sadasi yad vçttaü tat pravçttaü cakre |
[20]  tatra svayaü kçùõas tu pitç-pitçvyàdãn api sa-vinayaü pa÷yan ki¤cid vihasann iva tasya ÷eùam àha sma,- hanta!  kàdàcitkãm àkà÷a-vàõãü pramàõãkçtya mayi nija-devakã-putratàm api te såcayanti, tad-antargataü sva-mataü kàraõaü tu nàvatàrayanti iti |

[21]  athaitàvat kathitavati madhukaõñhe snigdhakaõñha÷ cintayati sma,- vastutaþ khalv ayam anugatàcintya-÷aktitayà ÷rã-devakyàü catur-bhuja-råpena ÷rä-yo÷odàyàü tu dvi-bhuja-råpena sphurati sma ‘phalena phala-kàraõam anumãyate' iti nyàyena |  yadà tu kaüsa-bhayàc-catur-bhuja-råpàcchàdanàya devakãcchàjàyata, tadà tu ÷rã-yo÷odàyàü sphuritaü dvi-bhuja-råpam eva catur-bhuja-råpam antarbhåtaü vidhàya tatràvirbhåveti pårva-campåm anu (3.102) ÷rã-bhàgavatànugata-yuktibhir uktibhiþ sthàpitam |  tat tu na pårvam ubhayatràpi j¤àtam àsãt iti | 

[22]  atha spaùñaü sa-smitam àcaùña,- kathaü te svayam api kàraõam avatàrayeyuþ ?  avatàrite tu tasmin vasudevenàpahçtàpatyasya go-paty adipasya nyàyaþ satyaþ syàd iti |  bhavatu, vraja-patinà tatra kiü pratipannam ?

[23]  madhukaõñha uvàca,- tac-chrutvà tu vraja-nçpatir bahir avihataü vihasya tad anyathà adhyavasyati sma, ‘asyàs tvàm aùñamo garbho hantà yàü vahase'budha' [bhà 10.1.34] iti 
kaüsaü pratyàkà÷a-vàõã-
‘kiü mayà hatayà manda jàtaþ khalu tavànta-kçt |
yatra kva và pårva-÷atrur mà hiüsãþ kçpanàn bçthà ||'[bhà10.4.12] 

iti devã-vàõyà vyavicàrità |  avyalãkatà-paryavasita-bhàùiõànakadundhubhinà ca màü prati nirdvandvam ittham evoktam, 
‘diùñyà bhràtaþ pra-vayasa idànãm aprajasya te | 
prajàã÷àyà nivçttasya prajà yat samapadyata ||' [bhà 10.5.23] iti |

tasmàn nånaü  ‘pràg ayaü vasudevasyakvacij jàtas tavàtmajaþ' [bhà 10.8.14] iti màü prati vya¤jita-tattva-vargasya gargasya khalv idaü prapa¤canam evàntaþ kàraõam uda¤cati |

[24]  bhavatu, pitroþ punar idaü sukha-samvidam eva tanute, yan nija-putraü prati dhanyàþ putra-bhàvanàm àcarantãti |

[25]  vi÷eùata÷ cànakadundhubhinà mama taj-janyà ca bhavaj-jananyà na dvaitam astãti tais tad bhadram evocyate |  kiü tu,

yàtra syàd asuràd bhãtiþ sà tatra viraha-jvaràt |
bhàvad vayaü bhavaty evety àkulaü suta manmanaþ || GC_2,6.2 ||

[26]  bhavatu, tathàpy eùàm eva sàhàyyaü kàryam, yataþ sarvaj¤ànàü matam avadhàrya kàryam etad vicàrya khalu mayà kaüsa-badhàya tavàgamanaü na visraüsitam |  ÷råyate hi - pårvaü muni-hitàya da÷arathenàbhnava-tanayasya ràkùasa-kùayàya prasthàpanam; yaþ khalv anyadà tad vana-gamana-kùaõa eva kùãõa-pràõatàm avàpa iti kùaõaü rodanaü viùñabhya tam etaü bàhubhyàm avaùñabhy ca tad etan mukham ãkùàmàsa |

[27]  tataþ sa caiùa tam enaü sacamànaþ sa-gadgadaü jagàda,- tàta !  duùñà naùñà eva bhaviùyantãti na tatra sandihyatàm |  tathaiva hi daiva-phalaü mama tàta-caraõeùu varga÷a eva gargaþ prati-¤àtavàn asti |  kadàcin mayi caikànte vanànte devarùi-varya iti |  tathà mama ca vàsas tàta-mahà÷ayànàm upàsanamaya eva sampatsyate, tac ca gopànàm upa-samàjam eva, na tu yàdavànàm eva davãyaþ |  te khalv asmàkaü j¤àtayaþ, ete tu suhçda iti j¤àtibhiþ suhçdàü khalv etàdç÷a eva bhedaþ |  suhçtsu tad-dhitàya kadàcid vàsaþ sadà tu j¤àtiùu tad-àloka-sukhàya bhavati iti |

[28]  evam uktavati ràmànuje ràma-nàmàpi svaü tat-sadç÷am eva paràmç÷ann àha sma,- pitur yuvàbhyàü snigdhàbhyàü poùitau jvàlitau bhç÷am àvàm iti kiü vaktavyam; yataþ pitror àtmano'py abhyadhikà prãtir àtmajeùu bhavati iti |

[29]  atha kçùõa÷ ca tad eva sthàpayan pràha sma,- àstàü tàvan-mama tanåjasya vàrtà, asya ca ÷rã-man-mad-agrajasya bhavàn eva dharmataþ pità; yataþ-

sa pità sà ca jananã yau puù¤ãtàü sva-putravat |
÷i÷ån bandhubhir utsçùñàn akalpaiþ poùa-rakùaõe ||  [bhà 10.45.22] iti |

[30]  tasmàc-chrã-mad-àryasya càsya bhavac-caraõa-paricaryà paraü varyà; kiü tu suhçdàm eùàü sukham abhimukhaü vidhàya ÷rã-caraõam àgamisyàmaþ |

[31]  vraja-ràja uvàca,- vatsa !  tàvad vayam apy atra vatsyàmaþ |

[32]  ÷rã-kçùõa uvàca,- tàta !  tathà vidheyaü yathà bhavad-vyatirekàd ekàkitayà  màtà mà tàpaü yàsãt |  

[33]  vraja-ràja uvàca,- tàm api bhavataþ samãpam evàpayiùyàmaþ |

[34]  ÷rã-kçùõa uvàca,- tataþ sarvam api gokulam utsannatàm àpannaü syàt |

[35]  vraja-ràja uvàca,- tarhi sarvam api vrajaü nikañaü ghañayiùyàmaþ |

[36]  ÷rã-kçùõa uvàca,- sampraty asmàkaü bahulàþ pratyahaü saükhyàdhikaya-pratyataþ suùñhu bahulà jàtàþ |  tàsàm upa-nagara-vanaü kim upa-jãvanaü syàt ?  gàva÷ càsmàkaü kula-devya iti tà eva sevyatàm arhanti |  yadi và mad-arthaü sarvaü bhavatàm, màü vinà tu byartham iti samarthanãyam, tarhi ca mat-pràõà eva tà iti tà eva pràõanãyàþ |

[37]  kiü ca, yadavo'pi nàhitaü vyàharanti; sphuñam upalabdha-kaüsa-saübandha-jaràsandha-nirbandhàd-akùauhiõã-lakùita-dur-jana-lakùàõi mathuràm avarotsyanti; tarhi garhitam eva bhavet |  tatràstàm asmat-sàmãpyam asmad-asàmãpyata÷ ca bhavad-avasthànaü yady asmat-saübandhaü vinà labdha-sandhaü bhavet tarhy eva kçcchraü narcchet |  gåóha-puruùa-dvàreõa j¤àte hy asmat-saübandhe jaràsandhàdayas ta ete kaüsa-van na bhayànubandhà iti chala-balam ekam ekaü na prasthàpayiùyanti |  kiü tv akùauhiõãbhir dravantaþ sarvaü vrajam apy upadràvayiùyanti |  tasmàd asmàbhir yuùmàbhi÷
ca gopayitavya eva gandha÷ ca vyati-saübandhasya; ete ca mayà yàdavà durgàntare davayitavyàþ; bhavantas tv asaükhyà na tathà kartuü ÷akyàþ |  saükhyàm aticarantãnàü vanecarantãnàü gavàm àvaraõaü tu sutaràm eva duùkaram; tasmàt teùàü durga-vad-asmad-audàsãnyam eva bhavatàü rakùàyàü pràvãõyam arhati |  

[38]  kiü tu tàvad eva tad vidheyam, yàvat sarva-vipakùa-pakùàpakùayaü vidhàya svayam eva ÷rã-mad-vrajam àvrajàmaþ |  àvrajite ca tasmin na punar anyatra vrajanam api syàt, yato nirupadhi-sneha-vyagra-bhavad-agrima-sva-jana-varga-dar÷ana-sukha-màtra phala-pàtratayà nirupàdhir asau puruùàrthaþ kathaü bàdhitaþ syàt ?  tad-evaü vyasya yan nivedutaü tad tad evedaü samasya nivedayàmi,

yàta yåyaü vrajaü tàta vayaü ca sneha-duþkhitàn |
j¤àtãn vo draùñum eùyàmo vidhàya suhçdàü sukham ||  [bhà 10.45.23] iti |

[39]  tad-etat-paryantaü madhukaõñhaþ procya bhràtaram avalocya pràha sma,- atra ‘tàta' iti nijàntaþ-sthàpita-putratà-bhàvanàyà yogyam eva sambodhanam; ‘j¤àtãn' iti, tatràpi ‘sneha-duþkhitàn' iti snehasya niravadhikatvàt prati-kùaõaü didçkùuùu tan-mukhyeùu teùv evàvasthànaü prati-kùaõam eva sva-vãkùaõa-dànaü ca vivakùitam |  ‘vayam' iti ‘asmado dvayo÷ ca' iti pàõinãya-smaraõàd astu tàvan mama vàrtà, kiü tv àvàü dvàv apy eùyàva iti vya¤jitam |  ‘draùñum' iti teùàm ivàtmano'pi tad-dar÷ana-màtra-puruùàrthatà samarthità |  ‘athàpi bhåman mahimà guõasya te, viboddhum arhati' [bhà 10.14.6] ity atra
bodha-viùayã-bhavitum iti-vad-dar÷ana-viùayã-bhavitum ity arthàntare'pi tad-vad eva siddhàntitam; ‘suhçdàm' iti yadånàm aj¤àtitvam upakàryatva-màtraü ca dhvani-pàtraü kçtam |  tatra ca ‘sukhaü vidhàya' iti ktvà-prayogeõa sàvadhika-nirde÷àt tad-bhayàdi-nà÷anànataraü punas tad anapekùatvam api lakùitam iti |

[40]  tatra snigdhakaõñhaþ sotkaõñhaü papraccha,- atha tatra kiü vyavasitaü ÷rã-vraje÷a-caraõànàm ?

[41]  madhukaõñhaþ pràha sma,- vraja-ràja÷ ca tadãya-vàco-yukti-racanam anabhirucitam api bàóham ucitam iti matvà manasi sva-lalàñaü hatvà vàùpa-spçùñam aspaùñam àcaùña,- bhavan-màtà tu vàmà katham iyad-budhyatàm ?

[42]  ÷rã-kçùõa uvàca,- tàü prati ca yatheùña-praõàma-pårvakaü nijeùña-dvàrà mayedaü sandeùñavyam iti procya sva-hasta-lipibhis tat patraü virocya ÷rãdàma-hasta-vinyastaü kçtavàn |

[43]  ÷rãdàmà ca ÷rã-vraja-ràja-÷u÷råùàyàü kçtànusandhas tan-mukhabandham atãva tad-dãnan-manyatànubandham anusandhàya taü vihàya nivedyam eva sa-gadgadaü gadati sma,- yathà samprati vayaü duùña-janàt kaùñam à÷aükya spaùñam eva nàyàsyàmaþ; kiü tu ÷rãmat-pitç-caraõa-paricaraõa-prabhàvàn mamàùaóa-kùãõam akùãõam àgamanaü pratyaham api vidyata eva |
tathà hi- 

àdye'hni kùãra-bhaktaü ghana-dadhi-valità roñikà tasya pa÷càt-
tat-pa÷càd-dugdha-påpaü tad-anu bahuvidhànnàdyam anyeùu cànyat |
màtar mahyaü nikàyye mahati rasayate paryaveùi tvayà yan
na svapnas tan na và tat sphuraõa-mayam iti smaryatàü kiü tu satyam || GC_2,6.3 ||

kiü ca,

yavann à÷nàsi màtas tvam iti ni÷amaye hanta nà÷nàni tàvad
yady a÷nàmãva tarhy apy anubhavad asu me ye'savaþ ÷oùamãyuþ |         
goùñhaü gacchàni pa÷yàny api nija-jananãü tad-vidhàm evam eva
hy udyat tejaþ-prakà÷àd ripu-gaõam aciràd ut-sahiùye vijetum || iti || GC_2,6.4 ||

[44]  atha tad-etan ni÷amya samyag- asràvilaü sande÷a-hara÷ ca vyàjahàra,- satyaü ÷rã-vraje÷varã-caraõà÷ ca svapna-vad idaü sàmprata-bhavad-bhojanàdikaü sa-rodanaü vadanti sma |  bhavad-duþkham à÷aükya svàbhojanam api gopayanti sma iti |

[45]  atha tad-etad avadhàrya sà÷caryatayà sthiteùu teùu  vraja-mahãkùãd-àrdra-vãkùitam àcacakùe,- bhavataþ prema-va÷yànàü vayasyànàm eùàü vartane kà vàrtà ?

[46]  ÷rã-kçùõa uvàca,- ÷rãman-màtçvad eva te càmã mamepsita-sakhi-janà vãkùyayà màm upalapsyante; kiü tu màtur-vatsalatà-svabhàvatayà kadàcid anyathà-prathà bhàsiùyate, na punar amãùàü praõaya-bhàjàm iti |

[47]  vraje÷vara uvàca,- prathamatas tàvad eta iva gàvaþ katham etàvatãü prakriyàü ÷ràvaõãü kurvantu ?

[48]  ÷rã-kçùõa uvàca,- yady api tàsv api mama tathà-sphårtir-jårtim apanayet tathàpi prakàràntaram api bahir-vçtti-samàdhànàya vidhàsyàmi |  yathà- tàsàü gandhànu-sandhànam eva pradhànaü rava-gaõa-÷ravaõaü ca; råpa-niråpanaü tu tat-pradhànakam eva | tasmàt stoka-kçùõo'yaü tad-abhyasta-mada-stoka-saurabhya-parirabhyamàõa-vastra-saüvastraõayà kçta-man-muralã-khuralãkatayà ca tathà subala÷ càyaü bala-vasanàvalambatayà tadãya-÷çüga-saügitayà ca tàsàü madyham adhyàsitaü kurutàm |  tata÷ ca mamàkhila-guõa-nidhaya ete sarve'py anayoþ prati-nidhayaþ syur yatra vanyà÷ ca te dhanyàþ sarvàbhi-vàdyà mçga-nagàdyà mat-sphårti-pårtim àgaccheyur iti sarvam eva sama¤jasaü
bhavità iti |

[49]  atha nija-paricàrakàn ÷ådràbhãra-kumàrakàn hata-vicàrakàn ni÷àmya vaiva÷yàd vai÷yàbhãra-ràji ÷àmyad-vacana-÷aktibhàji svayam eva so'yam asra-toya-dharaþ pràha sma, ( mama sakhãyamànànàm eùàm akhilànàü teùàm iva yadyapi gatis tathàpi tàtànugatis tu vi÷eùataþ stutim àsãdati iti |

[50]  atha madhumaïgalam api tad idaü sneha-saïgatam àha,( hanta!  Bhavanta÷ ca tatra yàntu |  yad-bhagavatã-sevàü man-maïgalàya mat-pratinidhitayà kurvàõàþ punas tad-apårva-jananàt pårvavat tad-akharva-parvaõe sampatsyante iti |  
[51]  tad-evaü visrambhya tat-tat-aïga-saurabhya-parirabhyamàõa-vasanàdinà tau stoka-kçùõa-subalau vi÷eùatas tat-tad-guõa-vàsitau vidhàyànyàn api yathà-nyàyaü nijàlaükaraõàdinàlaükçtya sevàdikàriõaü ca yathàvad àdçtya kçtya-vi÷eùàn ÷rã-mat-pitç-caraõeùu gocaratàü ninàya; nãtvà ca tad-anuj¤àü gçhãtvà svayaü tatraiva sthitvà mantra-sadanàd-bahiþ sthitàn màthura-vipra-janàn antar-nitvà tad-dvàrà sarvànn eva yadån vj¤àpayàmàsa,( ta ete vrajàya vrajiùyanti iti |

[52]  te ca ÷rã-vasudeva-naradeva-pramukhàs tatraiva sukhàd àgatàþ, àgamya ca ramya-paricchadàdinà tàn abhyarcya cànuvrajya ca carcyamàna-tad-bhadratayà puramayàmàsuþ |

[53]  sa tu ya÷asvã svayam asvãkçta-ràjyatayà kim api tatratyaü tàn praty-anapavarjya
kiü tu pràg-vali-valita-bali-kaüsa-hçta-dhçta-kupya-bhàjanàni yàni tàny eva visarjya ke÷avaþ kevalatàyàü mithaþ kùubhitatà-bhãtas tair eva saha ÷rã-vrajam ahanãyàn anuj¤àpya manasi kayàpy avasthayà vyàpyamànaþ puram àjagàma, ràmas tu tàn dåram anu-vavràja |

{54}  vraje÷varas tu pralãna-manastàyàm api jãvan-mukta-vad eva saüskàra-va÷àd idaü jagàda,( vatsa!  nijànuja-vatsala !  sa kevalatayà manobalaü hàsyati; tasmàd anujaü tam evànuyàhi iti |

[55]  atha sva-sambandhàd adhika-duþkhànubandhàd à÷aükamànaþ saükarùaõaþ sa-dhairyaü sarvàn anuj¤àpya ÷ãghra-gatyà sva-bhràtaraü pràpya kvacid ekàntam anuyàpya nija-nija-bàhubhyàü parasparaü grãvàü paridhàpya tena saha ruroda | tad alam ati-vistareõa | 

yataþ-
kaüsasya dhvaüsanànte vraja-vasati-gane gacchati svãya-gehaü
taü kçùõaü taü ca ràmaü tam api pa÷upati-ksmà-patiü tàü÷ ca gopàn |
÷rãdàmàdyàü÷ ca tàüs tàn api ca tad-anugàn navya-viccheda-bhãter
antaþ smçtvà mad-antar-virasa-va÷atayà sarvam arvàg jahàti || GC_2,6.5 ||

[56}  tad-evam uññükayan-madhukaõñhaþ ÷rã-vrajàdhipàdãnàm àdhim avadhàya punar abhidadhe,(
yaþ svàü kçùõaþ purà tçùõàü vardhayàmàsa dhçùõajam |
sa sàkùàd bhavatàm aüke svaü keliü vahati prabho || GC_2,6.6 ||

[57]  atha ÷rã-kçùõa÷ ca tac-caraõàravindaü ÷irasà vindan sa-nirvedaü niveditavàn,(

ahaha vahalamantuü jantur eùa pralàpã
racitamacita-tàtaþ kùantum arhas tvam eva |
katham api nijam aïgaü vyàdhinà duþkhadaü syat
tad api na hi tad-aïgã tyaktum icchet kadàpi || GC_2,6.7 ||

tata÷ ca,
àliïgyata vraje÷itrà pitrà  sa-pulakaü sutaþ |
sarvai÷ cànanda-garveõa roma-parveha sandadhe || GC_2,6.8 ||

[58]  tad-evaü pràtaþ-kathàü madhukaõñhaþ samàpya ÷rã-màdhava-pada-sãmni ràdhikà-sadasi kathayàmàsa,(

[59]  ye khalu tasya vrajàvrajanàya vya¤jità vighnàs te sarve pràg-ukta-lajjà-nighnà eva mantavyàþ |  tad-eva purastàd vya¤jayan mathuràyà÷ calantaü subalaü balànujaþ sva-vallabhàrocaka-vàcika-valitaü cakàra | yathà(

satyaü santyajya yuùmàn niyata-mad-anuga-pràõanà niùpramàõà
dharmyaü me nàsti kiücit tad api sa-vayasaþ ÷råyatàü man-nivedyam |
yuùmàkaü yàtisetur mayi ratir atulà sà tu màü hrepayantã
tat-tulyàsakti-riktaü hnuta-tanum akaron nàsmi dåraþ kadàpi || GC_2,6.9 ||

puryàm asyàü yad asmi prakañam api hi taü hanta kuryàü kathaü tat
kiü tu cchàyà-sadçkùaþ sphuñam iha viharet tatra tu svena nityam |
àve÷o yatra yasya  sphurati sa niyataü tatra bhàti svayaü yat
sphårtiü svàü so'yam asmãty anubhajati yathà tena nànyena tad-vat || GC_2,6.10 ||

somàbhe dar÷a-ràtràv api nija-rucibhiþ pårõimà-bhràntitas tvaü 
mad-vi÷leùa-jvaràrti-prathi-navama-da÷à durva÷àïgã yad-asãþ |
tarhi tvàm aïga-kànti-sphurad asita-maõi-÷rã-caya-vyàpta-sarvaþ
so'haü ÷i÷leùa tat-tad-vinimita-da÷ayà yatra citraü jagastha || GC_2,6.11 ||

somàbhe mànam aicchaþ pratipadi lalite màm ayàsr vanànte
pàlyàsãr vàsa-sajjà paricarasi purà ràdhayà màm vi÷àkhe |
etad diü-màtram uktaü bhavad-avagataye j¤eyam anyat kathaü và
svapnaü tat tat viditvà glapayatha nijakaü mànasaü màm apãha ? || GC_2,6.12 ||

padme bhadre sa-÷aivye tritayam api bhavad-råpam udbhrànta-cittaü
mad-vi÷leùàt tamàlaü pari viluñhitavad yatra tatràham àsam |
àliïgan  yuùmad-aïgàny udanamayam aho yàvad abhyasya tàvat
Kruddhà bçddhàþ kuta÷cid vata yad-upagatàs tan na me yàti duþkham || GC_2,6.13 ||

ànyedyuþ ÷rãla-ràdhe mama pura-gamana-sphårti-sa¤jàta-mårtiü
tvàm àliïgyànucu mban giri-vanam anayaü tat kathaü vyasmaras tvaü ?
tatràgamyàtha sarvàþ kala-kala-virutaü yarhi cakrus tadànãü
tatràvàü hà yathàsvaü pçthakad apagatau na smarasy eva tac ca || GC_2,6.14 ||

svapne yad ràdhike tvaü mama ÷ayanam ihàpy à÷rità ràja-puryàü
svapnas tan nasti nånaü parimalitam abhåd yat-tvayà tasya vàsaþ |
àstàü tat spaùñam adyàpy anu mad avayavaü padminã-ratna-gandhaü
Vindann andho'pi lokaþ smita-÷avala-mukhaþ ÷ãrùam ãùad dhunãte || GC_2,6.15 ||

àstàü pràg adya sadya-stana-÷a÷i-kalayàlaükçta-÷rã-rasau yad-
vçttaü tad-yuùmàkàbhiþ sa-÷apatham abhitaþ pçcchyatàü ÷yàmalaiva |
yady apy evaü tathàpi sphuña-gatim aciràd àgatiü cen-madãyàm
ãhadhve sarva-vighna-pra÷amana-racanà syàd yadà tarhi kuryàm || GC_2,6.16 ||

[60]  tad-eva etàvat-prathàm eva kathàü samàpya punar madhukaõñhaþ provàca,(

ràdhe so'yaü satyavàdã tvàm alaükçtya ÷obhate | 
tvad-gandha-bandhanaþ puùpandhayaþ svarõàbjinãm iva || GC_2,6.17 ||

åùà-niruddha-vad ràdhe yayoþ svàpna÷ ca saïgamaþ |
ùàkùàd àsãt tayor và kiü vi÷leùaþ sthàtum arhati ? || GC_2,6.18 ||

iti visçmarasàndrànanda÷as taü samastaü 
sapadi  kathaka-varyau tàv anuj¤àpya yàtau |   
harir api nija-kàntà-saïga-sarvàïga-÷obhaþ
subhaga-÷ayana-lakùmãm a¤jasàlaü cakàra || GC_2,6.19 ||

iti ÷rã-÷rã-mad-uttara-gopàla-campåm anu vraja-pati-visarjana-kaùñaü
nàma ùaùñhaü påraõam || 6 ||