Jiva Gosvamin:
Gopalacampu, Purvacampu, 23-33
Based on the edition by Puridasa (1947).

Input by Jan Brzezinski, 
31.10.2003


[Verses missing: 1,31.50, 1,33.45, 1,33.96]


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________



(23)

atha trayoviü÷aü påraõam

prathama-saïga-raïgaja-
vàkovàkya-bhaïgã-saïgãtam

[1] atha ràsàrambhe nija-÷apatha-sambhedaü vedayaüùtadãdaü yàcanam àcinomi |

nije kàvye sarvaü rasa-valanam astiti likhatà
mayà dhàrstyàt spaùñã-kçta-mati-rahasyaü tu yadãha |
tad etad govinda-vraja-vijana-kàntànucaraõaü
dadhadbhir yogyasya ÷ravasi param arpyaü na sadasi ||JGc_1,23.1|| iti | [÷ikhariõã]

[2] atha ràtri-kathàyàm grathyamàna-prathàyàü madhukaõñhaþ snigdhakaõñhaü snigdhakaõñham apy àlambamànaþ sambabhàùe, yatra prathamamãdaü prà¤jali vya¤jayàmàsa-

ràsa-kelir ajaniùña jàgaraü
sa sphuñaü bhavatu tat-kathà tathà |
kàraõaü bhavati yasya yad-vidhaü
tasya tad-vidhatayà matà sthitiþ ||JGc_1,23.2|| [rathoddhatà]

[3] tad etad àkarõya sànandaü nirvarõya ca sarve' pi procuþ-yukti-yuktam eva cedam uktam, yataþ-

paramà yà rasa-dhàrà
sà yadi madhye viyuktim àyàti |
pårvàpara-saüvalanà-
bhàvàn naiva svaråpam àyàti ||JGc_1,23.3|| [gãti]

tasmàd yatheccham avicchedam evedaü praståyatàm |

[4]madhukaõñha uvàca-

mukhaü ÷a÷imukhã-gaõa-pracura-moha-saürohaõaü
dç÷or yugam amådç÷àü mçga-dç÷àü ghårõanam |
tanuþ sutanu-maõóalã-dhçti-vikhaõóanã ÷rã-hares
tadàjani yadà janiü mçgayate sma ràsotsavaþ ||JGc_1,23.4|| [pçthvã]

mukhaü vidhu-vimohanaü nayanam abja-dçg-lobhanaü
rucir ghana-rucã-hita-prathama-saïga-raïga-pradà |
ramà-ramaõa-ràmaõãyaka-vibhåùi-ràmàvales
tadàjani yadà janiü mçgayate sma ràsotsavaþ ||JGc_1,23.5|| [pçthvã]

[5] atha pårva-krameõa pårõimà÷rame pårõàþ pulindyaþ [BhP 10.21.17] ity àdi‚ vçtte nirvçtte satya-pårnaü-manyatayà ràdhikà-màtra-karùàya haris tarùaü dhçtavàn-katham aho, nibhçtamãdaü sambhçtaü syàt?iti |

[6] tatra kàcit tat-kuïkuma-lipta-carã vana-carã ÷rã-ràdhàm anu karuõayà taruõàruõa-kamala-locanam uvàca-

tava muralãm iva nitaràü viùama-÷araþ sa vijito bhavatà |
ahaha na jàne katham iva ÷uùkàü biddhàü ca tàm kurute ||JGc_1,23.6|| [upagãti]

[7] tadà ca vana-gãrvàõibhir àkà÷a-vàõãyam udbhàvità-
÷uùkà tapta-÷alàkayà ca parito biddhà suvaü÷odbhavà
seyaü te muralã priyeti niyataü vij¤àtavàn manmathaþ|
tàü ÷uùyad-vapuùaü vidhàya kulajàü bàõair nijaiþ pa¤cabhir
biddhàïgãü vidadhàti hà bakaripo tvat-prãtaye samprati ||JGc_1,23.7|| [÷àrdåla-vikrãóãtam]

[8] tarhy eva càdhãratayà bhraman vanamàlã kvacana tamàle kuïkumàlekham imam àlokayàmàsa-
ànaïgàrcir bhinnà tvad-ati÷ubhagàïgàvçta-manà
muralyàü ràga-÷rã-parimala-kulaü sambhçtavatã |
sadà ÷yàmàü kàntiü di÷ã vidi÷i càbhàvayamato
mayàptaü kçùõatvaü tad api na hi kçùõa tvam abhitaþ ||JGc_1,23.8|| [÷ikhariõã]

[9] tad etan ni÷amana-pårvakàn ni÷àmanàn mura÷amanena tad idaü vicàritam-hanta hanta ! ràdhàyà eveyam asàdhàraõa-vàg-arthavatã lipiþ | seyaü sambhavet | evam api kula-janmatayà tayà manmatha-vikàram àcchàdayantyà sthãyate | tasmàn nikhilàvçti-dhvaüsanaü vaü÷ã-÷aüsanaü paraü mama ÷araõam iti |

[10] tad evaü ràdhà-sudhà-durbhikùàditas titikùàm abhajan sa punar veõu-÷ikùà-bhikùam eva kevalàü sevate sma, yatra varùà api tarùàkaratayà vyatãyuþ, samçddha-gardhanatayà ÷arad apy ardhaü vardhate sma |

[11] tatràha, rahaþ-÷ikùà tu yathà-

yarhy àkarùa-vidhiü harir muralikà-÷ikùàsu tasyàh kramàc
cakre tarhi gatà÷ ciràt para-para-kùobhàs ta ete tayà |
kampo ghårõanam àsanàd vicalanaü dvitra-kramà vàstuto
niùkràntir vana-vartma-vartanam upavrajyà ca dåràdhvani ||JGc_1,23.9|| [÷àrdåla]

kiü ca-
ràdhàkarùa-kçte kçtà muralikà-÷ikùàtha yà yà tadà
sà sà tena sadà÷ayà valayitàpy àsãd alaü niùkalà |
tàm etàü nata-kandharaþ sa-pulakaü vande' ham uccaiþ sadà
yà kçùõasya manorathàvalim aho pårõam akàrsãn muhuþ ||JGc_1,23.10|| [÷àrdåla-vikrãóãtam]

[12] tathà hi, tad evaü pràvçùi veõu-÷ikùà-parãkùà-tçùõag asau kçùõaþ samayaü pratãkùamàõaþ ÷aral-lakùmãm àgatàü lakùitavàn | lakùayann eva ca vicàritavàn-


[13] iyaü khalu svabhàvataþ svacchà mal-lãlà-paricchadatàü yadi gacchati, tadà pramadàvalim çcchàmaþ | kintu, samaya-mayatayà sarvava÷ya-kàriõam api bhàvaü va÷yaü kurvatãm enàü pa÷yàmi, yathà màm api ràdhà |

[14] tato yady asyàü api va÷yatàm vyasyan bhàvàntara-bhàvitatvaü bhàvayituü prabhavàmi, tad-àràdhàyàm api tad-àdhànàya nirbàdhatàü gatavàn asmãty avadadhàmi |
[15] tad evaü vicàrayann agrecaraü maïgalaü vilocayann uvàca-àho ! ÷vo-vasãyasam evàdhyavasãyate | yataþ-
kha¤jana-khelà-ra¤jita-ka¤ja-nayanaü nayan vidhiþ sa mama |
ràdhà-ma¤jula-netra-sphurad-ànanam àsu sa¤jayità ||JGc_1,23.11|| [upagãti]

[16] tad etacchubha ùakunamanubhavatà, yàvat paurõamàsaüüà sameva sarvata eva veõudhareõa ve nusvanacaryàsa¤càryate sma | tata÷ ca-

vaü÷ã-kalàd udayataþ ÷aradi prabhàvàn
mallãbhir apy atula-phulla-da÷àü gatàbhiþ |
ràtrãr nibhàlya muhur ullasitàh sa çàma-
bhràtà ratiü rati-kçte' kçta vallavãbhiþ ||JGc_1,23.12|| [vasantatilakà]

[17] tata÷ ca tårõam eva pårõa-candrà bahu-tithã tithir atithir iva tasya prasannatàü vidhàtum àsannavatã | tatra càj¤àyàhni vana-vihàra-÷àlã vana-màlã dhenår àdàya vrajàgamanaü vidhàya sàyaü pratyavasàya nija-candra-÷àlikàlindaü vindamànaþ sphuñam àditye' staïgatya sthite sa-tàrà-samudayaü taü sàndra-candrikaü candram udayantaü pa÷yaüs tad-va÷ya-bhàva-vi÷eùa-÷leùatas tad idaü cintayàmàsa-
jàguóa-piõóa-sapiõóaü kiü vidhu-bimbaü tad etad unnamati |
kiü và roùàruõa-ruci mukham idam udbhàti kàmasya? ||JGc_1,23.13|| [àryà]

puna÷ ca,
kuïkuma-rasa-saïkulam iva kiü vidhu-bimbaü puraþ sphurati |
athavà ràdhà-mukham idam udayati yamunà-vanàt purataþ ? ||JGc_1,23.14|| [upagãti]

[18] tatra yadi vidhu-bimbam evedaü, tadà tad idaü vibhàvyate-

pårõa-candro' yam aindrãü haritam anugataþ preyasãü dårade÷àd
asyàvaktraü vilimpan ghusçõa-÷avaliteneva ÷a÷vat kareõa |
tad-vyàjàn màm amådçk-kçtim upadi÷atãvàdya sadyaþ ki÷oraü
÷ubhràtmà yas tadãyaü bhavati viracanaü sarvato-bhadram eva ||JGc_1,23.15|| [÷àrdåla]

[19] kiü càyam idam apy upadi÷ann iva sambhàvyate-

vidhur ahaü haritaþ pratidik-pati-
praõayiõi ramayan jana-÷armadaþ |
tvam iha kiü nu vidho sthagitàyase
para-ramà-ramaõaü prati samprati? ||JGc_1,23.16|| [drutavilambita]

[20] tad evaü sarvathaiva daivànukålyata÷ candra-candrikà-sàndrita ÷ubhaü tasya kakubham eva gantuü ÷antur asmi, yataþ-

nikhilam eva vanaü vidhunàmunà
di÷i di÷i pratira¤jitam ãkùyate |
mad-anukålam idaü ÷akunaü bhaved
iti gatir mama tatra ÷ubhàvahà ||JGc_1,23.17|| [drutavilambita]

[21] atha yadi kàmàbhidhànasya kopa-dhàmànanam idam, tadà viùama-bàõasya tasyànuyànam eva bhaya-nirvàõaü vi÷ràõayati | yadi ca tasyà eva kànti-sadanaü vanam idaü vidyate, tadà tu sutaràm eva tad-di÷aü pravi÷atas tan mama ÷arma-marma pravi÷atiti | kiü ca-

rayàõe vartate cittaüõrtyaty akùãca dakùiõam |
tasmàd vçttaü caõrtyaü ca kànt abhirbhavitàmama ||JGc_1,23.18|| [anuùñubh]
[22] tad etad uññaïkya niùñaïkya ca praõaya-paõa-santuùñaü dàmàdi-kumàra-catuùñayaü saïgataþ prasajya, tad-dvàrà nidrà-vyàjàd anyàn dvàra-pàlakatayà tatraiva saüvalayya, nibhçta-kçta-pratãhàrata÷ caraõa-vihàratas tàm eva haritaü harir muralã-dhara-karatayànusaran dina-kara-tanayà-tãram anvatãrõavàn | àvatãrya ca vicàritavàn-

na kruddha-kàmànanam etad asti
prayàti yac chubra-da÷àm uda¤cat |
viyogi-ràdhàsyam idaü ca na syàd
yataþ kalaïkàdi bhaved vibhedi ||JGc_1,23.19|| [upajàti 11]

[23] tata÷ ca mrga-là¤chana evàyam iti ni÷citya punar vicàritavàn-

÷àrvaraü ùarvarã÷ànaþ saühartuü siühatàü gataþ |
pårva-parvatam àrohan sarvaü parvati parvaõa ||JGc_1,23.20|| [anuùñubh]

kintu,
candramà ràdhikà-vaktram anukurvan viràjate |
tadàkàram idaü cetaþ kathaü mama vidåyate? ||JGc_1,23.21|| [anuùñubh]

[24] punar vibhàvya candraü prati pràha sma-

anupama-rucir asmi sarva-lokeùv
iti bhagavann amçta-dyute na dçpya |
na tu bhavad-upamà da÷àpi tasyà÷
caraõa-nakhà vilasanti ràdhikàyàh ||JGc_1,23.22|| [puùpitàgrà]

[25] tad evaü vicintya samucita-sthànaü vicitya dårata÷ caturàü÷ caturaþ kumàran vartmani vartamànatayà vidhàya, svayam upasaritam uccatara-catvaram àtmanà råóhaü sandhàya, vraja-di÷am avadhàya, veõuü mukhe nidhàya, vàdayiùyamàna÷ cintayàmàsa-prathamaü ràdhà-
gamanam eva sàdhayàmaþ | tàm vinà phalasya ca viphalatàm kalayàmi | tad-àgamana-kamanãyatayà tu ramaõãnàü anyàsàm apy àgatir mama manasi ramaõãyatàm àyàmam ànayati | kintu tad eva bhavyaü kathaü bhavyam ity eva pratipattavyam | àm àm, bàõa-vidyà-pravãõenaiva vaiõavikena mayà tathà yoktavyam, yathà tena saivàviùñàkçùñà ca bhavati nàparà iti |

[26] tad evaü sampradhàryàvadhàrya ca tena, veõum evaü vàdayiùyàmãti yadà vicàryate sma, tadà ca tàbhiþ sàndra-candrika-candramasaþ sandçùñ-va÷atayà sàndçùñikam idaü paràmçùñam-
hanta ! sa khalv ayam oùadhã÷o' py àdhi-vyàdhita-janàn asmàn adya sadyaþ pratiritsed eva, na tu cikitset iti |

[27] tata÷ ca tat-kùaõaü ki¤cid vilakùaõaü ÷a÷a-lakùmàõam àlakùya vçndà cedaü cintitavatã-
hanta hanta !
tàsàü kçùõa-viyogàgni-bàùpair viùvag-viniþ÷rtaiþ |
àdar÷a iva pa÷yàndha÷ candramà mandatàü gatah ||JGc_1,23.23|| [anuùñubh]

[28] atha camåru-dç÷àm amåùàü muhur api saümukhatayà va÷ãkçtim ivàpannaþ ÷a÷ã svadi÷i tadà madàd unnatena kçùõasya gabhasti-÷atena tasya sphårtiü samàninàyeti |

[29] tad-avalokanàya vyàkulatàkulàyamanàsu tàsu-

÷àradena ÷a÷inà hariü prati
prasthitiþ samam ayoji subhruvàm |
pratyayoji kila tena sà tadà
maïkùu tasya muralã-kalena tu ||JGc_1,23.24|| [rathoddhatà]

[30] yatas tadaiva ca-

anuràgeõa ràgeõa varõa-bhàgena màdhurãþ |
kalayantaü kalaü veõoþ kalayàmàsa ke÷avaþ ||JGc_1,23.25|| [anuùñubh]

[31] tatrànuràgo yathà,
sà÷ru-kaõñha-nayanaü sakaõñakaü
kampa-sampad-ayanaü sa-màdhavaþ |
ràdhikà-virahajàdhibàdhitaþ
÷ravya-veõu-kalabhavyam àjagau ||JGc_1,23.26|| [rathoddhatà]

[32] ràgo yathà-

ràgam ãdç÷am asàv acãkpat
pràpa ràgaãva yaþ priyà-hçdi |
yaþ sphuñaü na rasitaþ purà bhuvi
kvàpi nàmçtavad aïga-vi÷rutaþ ||JGc_1,23.27|| [rathoddhatà]

[33] tat-praõàda-maya-varõa-vibhàgo, yathà-

ayi sudhàü÷u-sudhà-mukhi ràdhike
madhura-bhàva-dhurà madhu-màdhavi |
mayi sadà dayite dayite ciraü
tava guõair hçdayaü mama dãryati ||JGc_1,23.28|| [drutavilambita]

[34] atha bàõaãva veõu-nàde pravãõaþ svayamaùav anena tasyàh siddhàü biddhatàm avabudhya sudhy-agraõãr anyà÷ ca tan-nyàyam àjuhàva | [35] tatra varõa-vibhàgas tv evam-

ahaha gopa-sutà mama gãþ-sità
dharatha hanta manoratha-durdharàþ |
iti bhavàmi bhavaj-jita-lajjitas
tad-udayaü sudayaü kuruta priyàh ||JGc_1,23.29|| [drutavilambita]

[36] atha yadà pãta-vasanena gãtam evam udgãtam, tadà tàsam eva karõàbhyarõatàm àgataü tatra ca yathàyatham abhirucitam eva cittã-kçtaü ràgàdikam avadhàrya nivàrtyatàtikrama-niratàsthiratàh pratasthire | tatra ca kçùõàbhimukhatàm evàtasthire, nànyat kim api | tathà hi,

yà yatra karmaõi gatàs tad-anusthitiü tà
vismçtya tasya muralã-÷ruti-divya-netràh |
dç÷ya-prabhaü tam abhivavrajur a÷ru-nãra-
srotasvatã-mayatayà nija-jãvane÷am ||JGc_1,23.30|| [vasantatilakà]

tadà ca-
gokula-kumudàkùãõàü
kumudvatãnàü tadà tathà kumudàm |
akuruta kumad-àdhã÷aþ
sa tadà ÷atadhà paràm sumudàm ||JGc_1,23.31|| [àryà]
tadà ca-
÷u÷råùantyaþ patãn kà÷cin niruddhàh prasthitiü prati |
kçùõaü tatraiva tàh prapur ity evaü muni-jalptam ||JGc_1,23.32|| [anuùñubh]

[37] àtra ca ùnigdhakaõñhenànta÷ cintitam, tà etàh khalu pàdmottarakhaõóa-dçùña-daõóakàraõya-gata-muni-varyatayà sàdhaka-caryas tadànim api lakùmã-varyàõàü ràdhikàdi-nitya-tad-bhàryàõàü sva-kàmyaü sukàmyaü sàmyam anavàptà yathà tad avàpya ÷rã-kçùõam avàptàs tathà varõyam iti sthite-

tam eva paramàtmànaü jàra-buddhyàpi saïgatàh|
jahur guõa-mayaü dehaü sadyaþ prakùãõa-bandhanàh ||[BhP 10.29.11]

ity eva pratipattaye kalpate |

[38] uktaü ca pàdmottara-khaõóa [272.167] eva-

te sarve strãtvam àpannàh samudbhåtà÷ ca gokule |
hariü sampràpya kàmena tato muktà bhavàrõavàt ||iti |

[39] kintu, nàsåyan khalu kçùõaya [BhP 10.33.37] ity ukta-di÷à tadãyàs tu na tad åhitum ã÷àmàsur iti j¤eyam | yac ca jighàmsayàpi haraye stanaü dattvàpi sad-gatim [BhP 10.6.35] ity asya sadç÷ena tam eva paramàtmànaü jàra-buddhyàpi ity àdinà sàdhanasya nikarùa-råpam aper abhidheyaü phalasya tu sarvottama-råpatvaü pratipadyate |

[40] tac ca yuktaü, yataþ-
tàsàü kçùõaþ paràtmà na tu paraiti na pràpnuyàj jàratàü tat
prànte pràptaþ patitvaü dadad ucita-matiü jàram atyàpi vittaþ|
yadvad bakyàü jighàüsàv api samucitam atyarpaõàl làlya-bhàvaü
lebhe dhàtrã-nibhàyàü sthiratamam iha yad yuktitas tat phalaü hi ||JGc_1,23.33|| [sragdharà]

[41] tathàpi-

uktaü purastàd etat te caidyaþ siddhiü yathàgataþ |
dviùann api hçùãke÷aü kim utàdhokùaja-priyàh ||[BhP 10.29.13]

ity anusàràtà premàmùena tu tàsàü mahad eva vailakùaõyam anugatam |

[42] õa ca nitya-kàntàsv api prakaña-lãlàyàü jàra-buddhir dç÷yata iti tasyàh ÷làghaiva vàcyà | yataþ-

yà nityà eva kàntà danuja-kula-ripo ràdhikàdyà na tàsàm
÷làghàü sà jàratà-dhã-saciva-janir iyàt kintu ràgaþ sa nityaþ |
tàü bhittvà vighna-kartrãü druta-muditavatà tena taü nitya-kàntaü
pràpus tà nàparàsàm iva vapur aparaü sa pratãkùeta tàsàm ||JGc_1,23.34|| [sragdharà] iti |

[43] tad etad vicintya sphuñaü proce, tatas tataþ ?

[44] madhukaõñha uvàca-abhiùrtavatãnàü vi÷eùo yathà-

÷rute murali-kàkale nija-nijàhvaya-pràpake
samaü vraja-nata-bhruvaþ sapadi phulla-dehà babhuþ |
anaïgam api vardhitaü vihitavàn aho yas tadà
kathaü na kila vardhayen nija-kalà-balenàïganàh ? ||JGc_1,23.35|| [pçthvã]
[45] kiü ca,

satvara-prasàravattva-sattva-dhàma-hàyinã
sarva-gurv-ahàrya-kåña-vàraõatiyàyinã |
nàtham ekam anv aneka-dàra-sampad-arpiõã
ogha-mogham anv ananta-bhakta-loka-tarpiõã ||a||

lola-ke÷a-÷aivalà¤ci-karõa-påra-cakriõã
puùpa-jàta-niùprapàta-÷ubhra-pheõa-cakriõã |
ucchalan-navãna-mãna-netra-nãra-gàtriõã
agrimàdhva-màtra-pàtra-sammukhànuyàtriõã ||b||

manda-càla-bàhu-nàla-pàõi-padma-sàlinã
accha-bàla-kacchapàïga-vatsa-janma-jàlinã |
jåti-dhåti-kçt-kuñãra-tãra-dhãra-gàminã
åru-bhåruhàli-pàta-samprapàta-kàminã ||c||

kà¤ci-kà¤ci-kaïkaõàdi-÷i¤jad-ambha-sa¤jinã
pràya÷as tu haüsa-saïgha-÷ùabditànura¤jinã |
tårõa-tårõa-ghårõanàdi-saïkulàïga-nartinã
pårõa-pårõa-bhàva-gårõa-jàóya-jàta-vartinã ||d||

ve÷a-vastra-sannive÷a-ca¤calatva-bhaïginã
tat-tad-artha-vaiparãtya-kàri-vega-saïginã |
yan-nimittam àtma-sarva-saïga-bhaïga-bhàvinã
yatra sarva-nàma-råpa-vismrti÷ ca bhàvinã ||e||

÷yàma-dhàma-suùñhu-ràmam etam atra sad-dhavam
sindhu-tulyam uttaraïgad-aïgam à÷u màdhavam |
pårva-pårva-bhinnayàtir uttaràpta-saïgatiþ
àpagàli-sammitàpa seyam àli-saühatiþ ||f|| ||JGc_1,23.36|| [tåõaka]

[45] tàs tatra ca-

÷ubhaüyu-vana-ma¤jule savitçjà-rucà saïkule
prasåna-gaõa-ràjite bhramara-kokila-bhràjite |
sugandha-marud-a¤cite kumuda-bandhu ÷obhàcite
samasta-guõa-ni÷cite nidhitayà ciraü sa¤cite ||JGc_1,23.37|| [pçthvã]

sthale maõija-catvaraü samadhiruhya taü satvaraü
vicitra-muralã-kalaü viracayantam udyat-kalam |
ghanàghana-ghana-÷riyaü taóãd-abhãùu-vastra-priyaü
maõi-dyuti-vikasvaraü dadç÷ur aïgi divya-smaram ||JGc_1,23.38|| [pçthvã]
(yugmakam)

nirmàya kçùõam abhitaþ sthitim atra gaurã-
païktis tadà tam avalambitum utka-città |
madhye tamàlam upalabhya suvarõa-varõa-
vallã-tatir vilasatãti kila vyaloki ||JGc_1,23.39|| [vasantatilakà]

atha-
vaü÷ã-dåtikayà nimantrya kalitàh saurabhya-dhàrà-sakhã
saïghaiþ sàdrti bhåri dåra-saraõer ànàyitàh subhruvaþ |
pràptàh svàntikam àtma-rocir amçtàny apy à÷itàh preyasà
ñrptiü naiva yayur na và viramitaü tad-dàna-karmàmunà ||JGc_1,23.40|| [÷àrdåla]

pratyuta-
navyàh kalàdharàh ÷ubhrà bhràji-nakùatra-màlikàh |
aràla-locanàh kçùõa-cakoraü ñrsõa-jaü vyadhuþ ||JGc_1,23.41|| [anuùñubh]

[46] atha kçùõas tatra sa-tçùõam acintayat-aho ! nava-tàruõyasya puõya-sampada età, vara-làvaõyasya mat-kretavya-navya-paõya-÷reõyas trilokã-lakùmyà÷ cåóàmaõayaþ, sphuran-manmathasya jãvanauùadhayaþ kumudàyamàna-madãya-locanayor navãnà÷ candra-kalàh sahàvatãrya ruciü vitãrya viràjante |

[47] tad evaü sthite-

kçùõàpàïga-÷araþ sàïgaü bhittvàpàïga-÷araü mama |
manorathinam udbhettuü kila pràvi÷ad antaram ||JGc_1,23.42|| [anuùñubh]

iti tàh pratyekaü pratyetavyaü cakruþ |

[48] vastutas tu hares tàsu sarvàsu latàsv iva dvitra-lava-sevana-pårvakam apårvatayàbhraman-netra-bhramara-yugalaü kamalinyàm iva ràdhàyàm nirbàdhàm sthitim àtasthe |

[49] àsthitavatãti ca tatredaü sa tu vicàrayàmàsa-

÷obhàyàh ÷ubhadà ÷obhà ramàyàh paramà ramà |
seyaü mal-locanasyàpi ràdhikà-càru-locanam ||JGc_1,23.43|| [anuùñubh]

[50] tad evaü sati sà ca tadãya-tàdç÷a-dç÷aþ sparùataþ kampa-sampad-unmãlana-rasa-prasara-va÷atayà kùobhaü labhamànàpi taü prati prahita-lobhàü ÷obhàm uvàha |

[51] àtra ca pra÷nottara-mayaü padyam:

smerayoþ prati vidhådyad-asrayo
ràdhikà-nayanayos tulàüvada |
÷àradaü vikaca-mecakotpalaü
yan maranda-jhara-moci tat kim u? ||JGc_1,23.44|| [rathoddhatà]

[52] tad evaü sthite tàþ puraþ-sthità yadyapy anavadya-saüvanana-pravãõa-veõu-vidyà-madità lajjàm ujjahati sma, tathàpy avitathàbhijàtyatayà namratà-kamrà muni-vratam evànuvavçtire |

[53] ÷rã-kçùõas tu yadà vi÷ãùña-lalanà-madhyam adhyàvasann evam adyotiùñha, tadà
tàsàü parama-durlabha-parimala-màtràõàm api vaiõava-madhura-gãta-madhu-maditatayà svayam eva kçtàbhiyàtràõàm àgatiü dç÷oþ pathi nirmàya, sa-narma-smitas tad-vidhàm buddhim upadhayà labdha-÷uddhim avadhàrayann iva tan-mukhàd unmukhànuràga-jàgaråka-vàg-amçtam àsvàdayitum, tàsu ca samutsukatàm àsàdayituü, nijàntika-sthiti-yàc¤à-garbheõa sphurad-upekùà-sandarbheõa vacasà tàh kùobhayàmàsa | yathà-

mahàbhàgà yuùman-milanam abhavan naþ ÷ubha-kçte
tataþ pçcchàmy atràgamanam idam avyàhatam iti |
tad etàvat-kle÷àd abhigamanataþ saïkucita-dhãþ
sa bhåyaþ sampçcche bhavad-abhimataü kiü nu karavai? ||JGc_1,23.45|| [÷ikhariõã]

[54] tad evam atràdara-j¤àpanayà j¤àtvàpy aj¤àna-vij¤àpanayà ca sveùåpekùàpekùayor ekataratayà tad-abhipràyaü pràya÷o boddhum asamarthàsu tàsu tata evànabhivyakta-ki¤cid-arthàsu punaþ sa-narma ca tathà vàcaü pràha-

pçcchato' pi purato mama bhavyaü
maunam eva kurutha pratigãr yat |
tad-bhavad-vraja-gçhe gçha-bhàjàü
kiü niràmayam atha pratibhàti? ||JGc_1,23.46|| [svàgatà]

[55] tata÷ ca mithaþ sa-smita-nirãkùitàsu tàsu punar uvàca-
tad idaü durabhipràyaü
boddhuü bahvadãyam asmi na samarthaþ |
svayam iha yåyaü tasmàt
kathayata saïkocam uddhåya ||JGc_1,23.47||
[56] punar atãva saïkacatãr nirãkùya yojanàvi÷eùa-÷leùamayatayàpi tathà prathayàmàsa-

atha na bhavati kàryaü bråtha tan neti buddhaü
vrajam anu cala-città yàta nàdhvaü mayàtra |
vanam idam aitghoraü ràtrir atràtighorà
svayam ati÷ayi-ghora-pràõi-vçndaiþ parãtàþ ||JGc_1,23.48||
[57] atra nàdhvam iti na yàteti và yojanà |  punas tad eva ÷leùayituü sopàna-vi÷eùaü cakàra-na cedç÷ã svairatà bhavàdç÷ãnàü sadç÷ã bhavati yataþ màtàpitara-pramukhàþ sahajàþ pataya÷ ca vaþ santi iti |

[58] punaþ sa-hàsam àha sma-÷råyante' pi tanåjàþ iti |

[59] atra kathaka÷ cintayàmàsa-vçndà-paurõamàsã-saüvàda-gata-siddhàntànusàri-dhiyà-
siùeva àtmany avaruddha-saurataþ
sarvàþ ÷arat-kàvya-kathà-rasà÷rayàþ [BhP 10.33.25]
ity anena pratipannasya tatrakãya-rasasyàlambana-vairåpyàd vairasyàpannatà-bhiyà ca tad idaü parihasitam eveti vidvan-matatayà vyaktãkariùyàmi iti |

[60] atha tad eva spaùñam àcaùña-[61] tad evaü tàbhiþ saha rantuü kçta-vaü÷ã-dhvaniþ sa tu sarasànàü ÷iromaõir yadyapî tàsàm utpattita eva sva-màtra-sàtkçta-pati-bhàvànàm anyatra patir iti pratãtir loka-saüvadana-va÷aüvadatà-màtra-mayã kevala-sva-saïgama-kàmanà-vrata÷ càparàïga-saïgama-råpa-viråpatà-nirjayãti vi÷adam arthaü tàsu svãya-kàntà-bhàva-samutpatty-anyathànupapattyà sambhàvitavàn |

[62] yadyapi ca tàsàm ajàta-putràõàm api devaraü-manya-putràdiùu putratà-vyavahàraþ kevalaü sannihita-bàlaka-viùayaka-vatsalatà-svabhàvàkàras tat-sambandhàbhimànas tu bahir evàcàra ity àpta-vacanàn nirdhàritavàüs tathàpi tat-tad-ullekhana-karmaõà narma-màtram àcaritavàn | tad àcarya ca tad-bandhånàm andhàyamànànàm api tad-anveùaõa-nirbandhàd bhayaü vicàrya sàmarùam iva vivakùitam uvàca-katham iha tat-tad-bhayaü kurutha iti | atra ca ùaùñhã pa¤camã và samasyate |

[63] kiü càtra khaõóam akhaõóaü ca padyaü yathàyatham anåóhà åóhàbhàsà÷ ca tà dçùñvàcaùñeti gamyate | tatrànåóhàþ prati sahajà ity antam | åóhàbhàsàþ prati÷råyante' pi tanåjà ity antam | akhaõóaü tu sarvàþ pratãti j¤eyam |
[64] puna÷ càrtha-dhvani-saüvalanayà cittam àndolayàmàsa-

dçùñaü yad-vanam aty apårva-kusumair divyartunà påjitaü
dyotai÷ carcitam indunà yamunayà càtmànilair nartitam |
sàmagrãyam udeti deva-nicitàsmàkaü vihàra-krame
tasmàd etad abhàvatas tu va iha stavyà na vàstavyatà ||JGc_1,23.49||
kintu-
diùñenàpte tatra gatvà sva-goùñhe
kaùñenàpi svãya-dharmaü kurudhvam |
patyur bhaktir bàla-vatsàdi-pàlya-
vyaktãnàü yaþ pàlanàdi÷ ca diùñaþ ||JGc_1,23.50||
[65] tataþ kaùña-sàdhyaü taü dharmaü bàdhyamànaü vidhàyàtràvikala-sarva-dharma-phale mama sukha-vihàra-sthale pravi÷ata | [66] anyathà punar udyad-vidhu-vanam idaü bhavatãnàü vidhuvanàya sampatsyata iti yàc¤à-pakùàbhipràyaþ |

[67] punaþ sa vimar÷am iva provàca-

aham ahaha na budhye smeti pårvaü pralàpaü
cakara tad iha yåyaü tad vicàrya kùamadhvam |
rati-visara-vilàsair yantraõàd àgatà yas
tad-ucitam akhilaü yat snigdhatà mayy upaiti ||JGc_1,23.51||
tad api na yadvad virahe prãtis tadvan na sànnidhye
bhavati tato gçha-yànaü bhavatãnàm aucitãü cinute ||JGc_1,23.52||
[68] atra ca prãti-viùayàd dåre sthitir na yukteti virodhi-lakùaõayà yàc¤àpakùaþ saïgamyate | tata÷ ca-
pårvaü yac cirataþ spçhàvalanayà saükptam àsãt punar
vaü÷yàkàraõayà balàd upacitaü tad bhagnam uccair yataþ |
tac chrutvà dayitàd vyalãka-vacanaü bàóhaü na ni÷cikyire
kiü na smaþ kim u và sma ity aî tadà gopàla-vàma-bhruvaþ ||JGc_1,23.53||
tad àsàü ni÷calàïgãnàü kà¤cãnàm api ràjayaþ |
samaü samantataþ kle÷àt tåùõãkàm eva saïgatàþ ||JGc_1,23.54||
tata÷ ca-
bàùpa-vyàjàd àsàü priya-kçta-parihçti-samåóha-santàpaþ |
manye hçdayàmbhoruha-nivahaþ svarasàn muhu÷ ca susràva ||JGc_1,23.55||
[69] atra caivaü vicàrayàmàsuþ-

pràõàüs tyajàma dayitasya pade luñhàma
kupyàma tatra vinivçtya gçhaü vrajàma |
kçùõàü vi÷àma ca na và kañhinàyamànam
etaü svabhàlam abhihatya nicàyayàma ||JGc_1,23.56||
[70] tatra tu-

÷iraþ-pãóà bàùpa-vyathita-galatà hçd-gata-mahà-
prakampaþ pratyaïga-skhalanam iti nànà-vikçtayaþ |
priye råkùe jàtà dalayitum amår àvavçtire
paraü tad-vaktràntaþ-prasadanam agàt pàlayitçtàm ||JGc_1,23.57||
masã-valita-dçg-jala-srava-tamobhir àràd uraþ-
sthalaü valita-kuïkuma-praciti-sandhyam àvçõvatãþ |
avàï-mukha-vidhur vadhåþ sapadi paurõamàsã-÷a÷i-
sphuran ni÷i ca tàmasãr iva cacàya tasmin hariþ ||JGc_1,23.58||
[71] tata÷ ca ki¤cid amarùe sati-

÷vàsa-dãrõa-madhuràdhara-÷riyaþ
komalàïghria-dala-kãrõa-bhåmayaþ |
hanta kàntam api taü nata-bhruvo
vivyadhur nayana-sàyakàsribhiþ ||JGc_1,23.59||
[72] tad evaü kùobhe sati dàóimàd antaþ-sakta-rakta-bãjànàm iva nijànàü bhàvànàü hçdayàn niùkulàkçtiþ svayam eva jàtà, tathàpi vaidagdhã-digdhatayà priya-gãrvad eva sandigdham åcuþ | yad adyàpi gàyanti-

iyam iva mà kuru punar ativàdam |
bhakta-janàn bhaja muhur itaràüs tyaja
vibhur iva rahita-vivàdam ||dhruvam||

pati-putràdika-bhajanam ihàdhikam iti yaü vadasi vicàram |
sa tvayy eva hi tiùñhatu na tu bahir iti vimç÷àmaþ sàram ||JGc_1,23.60||
anayor artha-÷leùo' yam ubhayam eva pakùaü vi÷eùayati |

     atha dhava-suta-mukha-gaõatas tava sukham asti satàü hçdi yàtam |
     tad api ca na hi bhavad-anusaraõaü bhavad-icchati yuvatã-jàtam ||JGc_1,23.61||
atra sandigdha-kàku-padaü nahãti padaü tad-icchà-nirdhàraõe, yad và niùedhe-

svàm à÷àm anuvardhaya vara-tanu-tatir iha labhatàü ÷àtam |
satatàna÷vara-vara varade÷vara na vitanu vitanåtpàtam ||JGc_1,23.62||
atrànuvardhayeti samedhane chedane và-

     gçha-karmàõy anucittaü sukha-tanu bhavatà nahy apinaddham |
     caraõau pracalata iha na ca valataþ pratigamanaü kila baddham ||JGc_1,23.63||
atra sukha-tanv iti bhavatety asya cittam ity asya và vi÷eùaõam | apinaddham iti bandhanàbhàve bandhane và na ceti pårva-nahi-vat | kileti ni÷caye' nçte và |

     svabhava-tàpa-bharam amçta-dharàdhara-rasa-jharataþ svata eva |
     nà÷aya yadi na hi màdç÷am api sa hi saïkramità sakhideva ||JGc_1,23.64||
atra svabhaveti kàme svajàte và | màdç÷am ity asmat-sadç÷e  và jane' smad-arthe và |

lakùmã-sukha-dadam api bhavataþ padam ahaha pulindã-bhavyam |
spçùñaü yad-avadhi dçùñaü tad-avadhi sarvaü jagad-apasavyam ||JGc_1,23.65||atràpasavyaü pratikålam ity ubhaya-pakùe' pi sama¤jasam | àkùepa-pakùe punlindã-bhavyam iti nãca-gàmitvaü vyajyate-

lakùãr vrajam anu tulasã-vanam anu bhavad-udaya-sphurad-udayà |
dç÷yata iti tava pada-dhålyàplavam icchaty api pati-hçdayà ||JGc_1,23.66||yasyà vãkùaõam api valita-kùaõa-pàrùada-vçnda-nidhànam |
tadvad vayam api hçdi và¤chàm api nahyàmaþ savitànam ||JGc_1,23.67||
atràpi-÷abdaþ samuccaye pårvavat kàkvà niùedhe và  |

tattvaü sukçpaya kçta-vçjinàtyaya tava yà÷ caraõe raktàþ |
tà bhavataþ smita-vãkùaõa-vismita-cittàþ kuru nija-bhaktàþ ||JGc_1,23.68||
idam ubhayatra ca yogyam |

     alakàvçta-mukha kuõóala-dhçta-sukha hasita-vibhåùita-netra |
     dattàbhaya-bhuja-vakùaþ-÷rã-yuja dàsyo vayam api te' tra ||JGc_1,23.69||
atra càpiþ pårvavat |

     tava muralã-kalam api ca råpa-balam anubhåyàbhavad eva |
     druma-kulam api pulakàïkura-saïkulam iha kà nàrã deva ||JGc_1,23.70||
atra keti kaumutye niùedhe và-

     vyaktaü vraja-bhaya-hara-lãlà-caya devas tvam asi sa ko' pi |
     tan no nija-karam api ÷irasi ca dhara dàsãnàü bhramato' pi ||JGc_1,23.71||
[73] tad evaü sthite-

tathà vilàpa-tàpena na tàsàü vivyathe hariþ |
yathà ràdhà preïkhita-bhrå-dhanur iïkhi-dçg-à÷ugaiþ ||JGc_1,23.72||
atha vyathita-mànasaþ prathita-bhàva-kàruõyataþ
prahasya muditànanaþ svaka-rahasyam ullàsayan |
pratisvam anayat priyà druta-matiþ sva-pàr÷vaü balã
balàd api balànujo valayati sma lãlàü prati ||JGc_1,23.73||
àmç÷ann aïgulãþ pàõiü prakoùñhaü bàhum apy atha |
tàsàü hari-karas tçptiü nàgàndhanam ivàdhanaþ ||JGc_1,23.74||yad api ca ràdhà tàsu svam abhijugopàyutàdi-saïkhyàsu |
tad api ca hariõà spaùñaü dçùñà tàràsu candralekheva ||JGc_1,23.75||ràdhà yarhi svakara-spçùñà jàtà muràràteþ |
ativismitaye jaj¤e tarhi ca sà tatra candralekheva ||JGc_1,23.76||
gopyaþ kçùõaü tatra kçùõa÷ ca ràdhàm
à÷liùoccair àvrajan narma-÷arma |
bhàva-÷reõyaþ sthàyi-bhàvaü svabhàvo
yadvat puõyàd vàsanàü pårva-labdhàm ||JGc_1,23.77||
[74] tatra kà÷cid bhårur iva nibhàlya vana-màlyaþ parãhàsataþ parasparam åcuþ-

jalade vilasati vidyud bibhyati hçdayàni bhãråõàm |
kiü parihasasi sakhi tvaü kiü na hi pa÷yasi pura÷ citram ||JGc_1,23.78||
àtmàràmà apy aho yasya gandhàd
brahmànandaü bàóham àccàdayanti |
pårõànandaþ sa svayaü hanta tàbhiþ
svànandàya krãóanàya prayete ||JGc_1,23.79||
[75] atha samàpanam-

ãdçg apyayi ràdhe yas tàsàü mukha-nirãkùakaþ |
tvad-utkarùa-rasàyàsãd iva tàsu parãkùakaþ ||JGc_1,23.80||
iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
prathama-saïga-raïgaja-vàko-vàkya-bhaïgã-saïgãtaü nàma
trayoviü÷aü påraõam
 ||23||




*************************************************************

(24)

atha caturviü÷aü påraõam

÷rã-ràdhà-saubhàgya-÷ravaõa-subhàgyaü nàma

[1] tataþ snigdhakaõñha uvàca-

[2] atha saïkùepeõa varõitaü, yathà-

tàbhiþ sametàbhir udàraceùñitaþ
priyekùaõotphulla-mukhãbhir acyutaþ |
udàra-hàsa-dvija-kunda-dãdhitir
vyorocataiõàïka ivoóubhir vçtaþ ||[BhP 10.29.43] iti |

[3] tatra prathama-caraõaþ ÷loka-sàtkriyayàlaïkriyayà paricaryate-

kàntasya tàbhiþ sva-karaü spç÷an karaþ
sarpan paraü càvayavaü vitarkitaþ |
kãrõa÷ ca tasyàntaram antaraü bhajan[*5]
dçùñaþ punas taj jitakà÷itàü gataþ ||JGc_1,24.1|| [indravaü÷à]
[*5] vrajan (gha)


[4] atha dvitãya-caraõaþ-

priyaü niyuta÷o' py amår na hi vilokamànàþ samaü
nimeùam upasedire yad iyam eva divyà sthitiþ |
priyeõa nijam arpitaü yad avaloka-÷uddhàmçtaü
samaü bubhujire pçthak tad adhikaü tu kiü varõyatàm? ||JGc_1,24.2|| [pçthvã]

[5] atha siühàvaloka-nyàyàd dvitãya-tçtãya-caraõau ca, yathà-

yathà dç÷àü di÷i di÷i tà dadhur muhus
tathà haris tad-abhimukhaü dadhe dç÷am |
yadànvabhåd arahita-càturakùyatà
tadàhasãt sphuñam asakçt kçta-kramam ||JGc_1,24.3|| [rucirà*]

[6] tadvad uttaràrdhaü ca-
kavibhiþ kçùõe ÷a÷ità tàsu ca nakùatratà kavità |
kintu smita-mukha-dãvyad-vilasita-vçndair amã varitàþ ||JGc_1,24.4|| [anuùñubh]

[7] tata÷ ca nànà-narma-karmañhatayà hañhavattayà ca kçùõena kiücid asaükoce viracite, pràya÷aþ sarvàvayave càvalocite, nicolàdi-viparyaye ca paricite sàsraü bahu vihasya tad iha sarvam eva yathàvat paryàcitam àcere |

[8] tad evam àcàrya sasukham udaï-mukha-gati-caryayà yamunà-tãra-vana-÷reõãü ÷obhayann eõãdç÷as tàþ sva-kàntibhir àcakarùa, [9] yatra labdha-harùa÷ candramasam api nija-dakùiõataþ samàkarùann iva saïgitayàïgãcakàra | [10] tad anu ca sarvàbhir arvàcãna-yauvanàbhis tam ekam anusarantãbhir ata eva parasparaü saïgam apariharantãbhir, ata eva sahasànupalabdhànurahasa-kaõikàbhir, ata eva tan-milana-vi÷eùàya kalita-puråtkalikàbhiþ saha, sa haris tàdç÷atàm eva paràmç÷ati sma-

[11] athànyathànupapattyà saïgànasukham evàvalambamànaþ kevalaü ca¤cac-ca¤carãka-lulita-lalita-sukumàra-kusumà¤citaü vanam evàyaü sarva-guõa-÷àlã vanamàlã ca¤cati sma | kintu,

saïgànaü tad idaü paraspara-guõa-gràmànubhåtiþ svataþ
÷armàpy atra manorathàntara-kçteþ ÷a÷vad babhåvàspadam |
yatràliïgana-cumbanàdi-vidhaye tàsàü harer apy adaþ
saukhyaü lakùyam abhåt paràvçti-vidhàü càve÷ità nirmame ||JGc_1,24.5|| [÷àrdåla]

[12] tad etad varõitaü yathà ÷rã-bàdaràyaõinà-

upagãyamàna udgàyan vanità-÷ata-yåthapaþ |
màlàü bibhrad vaijayantãü vyacaran maõóayan vanam ||[BhP 10.29.44] iti |

[13] gàne vi÷eùa÷ ca ÷rã-parà÷areõa-

kçùõaþ ÷arac-candramasaü kaumudãü kumudàkaram |
jagau gopã-janas tv ekaü kçùõa-nàma punaþ punaþ ||[ViP 5.13.52]

vidhur ayam àgatavàn ÷aradaü prati samprati |
itavàn vidhur atha nahi bhavatãþ prati |
màdhava jaya gokula-vãra jaya jaya kçùõa hare ||a||
kumudàkara-calanaü na bhaved iti seyaü |
kaumudikàgàd idam unneyam |
ke÷ava jaya hàrda-÷arãra jaya jaya kçùõa hare ||b||
kusuma-vanã madhupair iyam a¤cati kàntim |
mama bhavatãùu prathayatu kàntim |
÷yàmala jaya hàrda-samãra jaya jaya kçùõa hare ||c||
puùpita-ku¤ja-caye vçndàcita-÷obhà |
bhavad-anugataye kila kçta-lobhà |
mohana jaya saüvidi dhãra jaya jaya kçùõa hare ||JGc_1,24.6|| [da÷àvatàrastotra]

[14] tad evaü gàyate priyàya pratigçõatãùu tàsu nava-yuvatãùu punaþ ÷rã-÷uka-vacanàti-rahasyaü, yathà-

nadyàþ pulinam àvi÷ya gopãbhir hima-vàlukam |
juùñaü[*6] tat-taralànandi-kumudàmoda-vàyunà ||
[*6] reme, vallabha, gãtà press


bàhu-prasàra-parirambha-karàlakoru-
nãvã-stanàlabhana-narma-nakhàgra-pàtaiþ |
kùvelyàvaloka-hasitair vraja-sundarãõàm
uttambhayan rati-patiü ramayà¤cakàra ||[BhP 10.29.45-6] iti |

[15] tad etad, yathà-tad evaü bhràmaü bhràmaü jàta-prasare' py alabdhàvasare sa-tçùõa-kçùõa-sahita-mahita-mahilàvisare' bhilaùita-vilasitàya viralatà na jàtà |

[16] ajàtàyàü ca tasyàü kçùõayà taraïga-kara-nikara-citam aharahar avakalitaü pulina-vi÷eùam eva tad-ucitaü prabalam avakalayàmàsa |

[17] balànujanmà yaþ khalu hima-bàlukeva bàlukà yasmiüs tàdç÷a iti parama-÷ubhra-÷ubhra-guõatayà vibhràjate sma |

[18] yatraiva ca tàdç÷a-sarva-guõa-pårõa-pårõimà-nija-dvija-ràja-viràjamàna-suùamàsuùama-pratisaïkrama-para-bhàga-jàgaråka-mahà-mahasà sahasà nayanàni nàbhyudaya-dayanàni bhavanti sma |

[19] yatraiva ca tålikàvad anukålikà bàlukà vastra-màtram àstaraõam apekùate sma; yatraiva ca kalinda-tanayà svayaü valita-sakhãnayà saugandhika-sugandha-gandhavàha-vahanàdinà sevàü vahati sma |

[20] tatra càtra ÷rã-ke÷avaþ prave÷am anubhåya pratipreyasy api yugmãbhåya bàhu-prasàràdi-lãlàü ÷ãlayàmàsa |

[21] sà ceyaü paramarahasyeti rahasy eva ki¤cid vyasyate |

[22] yathà mithas tat tan mithunam-

bàhu-prasàram akarot parirambhaõàya
bàhå tu tat-karaõatàü ciram ãyatur na |
yo yasya naiti va÷atàü sa kathaü nu tasya
pràpnotu sàdhakatama-sthitim a¤jasaiva? ||JGc_1,24.7|| [vasantatilakà]

kçtaü ca parirambhanaü na parihartum ã÷àv amå
babhåvatur aghàri-tat-priya-vadhå-janàv àtmanà |
katha¤cid api vãrudhà bhavati cet taroþ saügamas
tayoþ katham apçktatà svayam anãhayor jàyatàm? ||JGc_1,24.8|| [pçthvã]

sakhãnàm apy àsyà-rahita-samaye yat praõayinoþ
parãrambhàrambhàt prabala-sukha-mårcchà samajani |
tayos tàü vicchetuü param ahaha nànà-vilasita-
pratãkùà supteva svayam atha jajàgàra paritaþ ||JGc_1,24.9|| [÷ikhariõã]

tata÷ ca-
rahasi saïkucatã punar apy asau
nija-kareõa harer akirat karam |
vyathitatàm iva tàü tu vivçõvatãü
tad anumçùñi-miùàd ayam aspç÷at ||JGc_1,24.10|| [drutavilambità]

vadanaü tava vçõvate bata
bhramarà nànugatàsti kàcana |
iti làlayati sma sa cchalàd
alakànàü tatim apy amåm anu ||JGc_1,24.11|| [viyoginã]

uru-spar÷e niraste' pi nãvãm aspçkùad acyutaþ |
niþ÷aïkayàcakànàü hi tathàcaritam ãkùyate ||JGc_1,24.12|| [anuùñubh]

kalayati saüvastrayati
saühastayate sma tasya yà ràmà |
praõayã sa haris tasyàþ
spç÷ati ca colãü vitåstanavyàjàt ||JGc_1,24.13|| [gãti]

vakùas te kim api nirãkùyate praphullaü
spar÷aü càõv api sahate calàkùi yan na |
tasmàn man-nakha-nakhara¤janã-spçg eva
syàn nãruk tad iti harir jahàsa càtra ||JGc_1,24.14|| [praharùiõã][*7]
[*7] This verse does not appear in ca, gha.


madhusådanatàü mukhàmbuje
haritàü hçd-bhava-kumbhi-kumbhayoþ |
gatavàn bata nandajaþ kathaü
rati-nàtha-prabhavàya nàrhati ||JGc_1,24.15|| [viyoginã]

atha yat kathanãyatocitaü
kathitaü tat prathitaü ca ki¤cana |
yad athàkathitaü dvi-karmakaü
smçti-rãtyà tad avehi pàõineþ ||JGc_1,24.16|| [viyoginã]

[23] ity evaü sthite-

gopyas tàþ pratipadya sarva-viùaya-÷reyàüsam àtma-priyaü
svàdhãnaü sapadi pratisvam asakçt tatràtigarvaü dadhuþ |
loka÷ ced bahu-ràja-ràùñra-vasatir jaïganti bhaïgaü tadà
tasyàntar-hitatà hiteti kila so' py antardadhe màdhavaþ ||JGc_1,24.17|| [÷àrdåla]

[24] tena ca vicàritaü khalv idaü-ahaha, mama paramam udde÷yam eva vismçta-de÷yam abhåt, yataþ sarvàbhir eva nirvi÷eùaü ramamàõe mayi ramà-÷iromaõãyamànà ràdhàpi sàdhàraõatàü gatà |

[25] kiü ca, sva-manoratha-prathanàyàü ràdhàyàþ prathamà prathamànà-gamanatà samprati pratipannà, tasmàn mahà-maha eva mama hitàya mahãyate | sa ca ÷àradatà-vi÷àradatàyàm asyàü paurõamàsyàü ràsa-rasa eva tårõaü pårõatàm arhati | eùa tu sarvàsàm aikamatya-pratipatty-anusàrata eva sàratàm prasàrayati | aikyamataü ca pratyekaü sàbhimànàntaràsu paràsu ki¤cin mad-udàsãnatà-paraü dàsã-kartum àsãdati | tasmàd a÷eùa-guõàdhikàü ràdhikàm àdàya tirodhàya sthàsyàmi iti |

[26] tad etad vibhàvya bhàvyam arthaü sàdhayan, màdhavas tatra tatràlasa-kara-caraõàdi-kriyàü priyàü priyàü praty uvàca-nånaü va¤cita-kà¤cã-dhvanitayà kayàcid apy atra sthãyata iti nàsthãyate | tac ca mama bhavad-ekànucàri-vihàritayà vicàritãkriyate | tasmàd atyàyàsavatyà bhavatyà sthãyatàm | mayà tu samayà mçgayamàõatàü nirmàya nàtisamaya-viràmam àgamanãyam |

[27] tad etad abhidhàya, tatas tataþ sarvata÷ càntardhàya ràdhayà saha sahasà jagàma |

[28] atha samaya-katipaya-vyatyayam asahamànà sà sà ca tatas tata utthàya prasthàya ca tam anvicchantãti bhramaõàt krama÷aþ eka-dvàditayà paramparaü militàþ | milità÷ ca tàþ paramparam apratãtitaþ ÷apathaü prathamànàþ kçùõa-patham evànveùayàmàsuþ | kintu-
anveùñuü kçùõam iùñaü nikañam abhigataü cintayitvà pradånàþ
kartuü tan naiva ÷ekuþ param ahaha gatàþ klàntim età nipetuþ |
sthitvà tadvac ciràya sphuraõa-mayam amuü pràpya sarvàþ samantàn
matvànyo' nyaü tam eva pratihata-mataya÷ cakrur àliïganàdi ||JGc_1,24.18|| [sragdharà]

tata÷ ca-
yàs tu tçùõàkulatayà kçùõa-bhàva-va÷aü gatàþ |
kçùõàyante sma tà eva sarva-pàlakatàm itàþ ||JGc_1,24.19|| [anuùñubh]

[29] atha katha¤cid anusaühita-bahirarthàþ samayaü gamayitum asamarthàþ pårvàbhyàsa-va÷àn nija-rakùàyà va÷àn nikhila-sukhada-÷ãlàü bàlyàdi-katal-lãlàü gàtum àrabdhàs tad-àve÷a-parirabdhà babhåvuþ |

[30] tatra ca kçùõam anvicchantyas tata ito gacchantyas taru-vallã-pallãm api muhur api pçcchanti sma, unmàda-vçtter anuvçtteþ, yathà-

lãlà gàyaüs tat-tad-àve÷a-va÷yas
tat-tad-bhàvaü pràpa gopã-nikàyaþ |
citraü kçùõàve÷itàm àpa yà yà
gauràïgã sà kçùõa-varõà pratãtà ||JGc_1,24.20|| [÷àlinã]

adyàpi smçtam uttapaty ahaha mac-cittaü yad età muhuþ
pçcchanti sma hariü viyoga-vidhurà hà hà tarån apy aho |
àstàü tan mama hçdy aruntudam idaü gãtàbhir etat-kçte
ghoràd bhãtibhir unmadiùõu-hçdayà ghorànukàraü dadhuþ ||JGc_1,24.21|| [÷àrdåla]

[31] tadãdç÷alãlàve÷aþ paraparagacchapçcchàbhinive÷ataþ krama÷aþ pracita-niùkramãkçtim avàpa, yat pçcchàbhinive÷a÷ caivam apagacchati sma, yathà-

kàü÷cit vikàsi-kusumair upahàsa-bhàvàn
kàü÷cin natàgra-valanair vimukhã-kçtàsyàn |
kàü÷cin madàli-virutai råùitokti-yuktàn
matvà taråüs tad anuyoga-rasàd viremuþ ||JGc_1,24.22|| [vasantatilakà]

[32] tata÷ ca kùitim eva pra÷na-lakùitã-kçtavatyaþ, yathà-

aho kim akaros tapaþ kiyad ihorvi yac chrã-hareþ
pada-spçg anu vindase pulaka-råpa-nànàïkuràn |
trivikramaja-vikramàt kim iva tat tvayà sambhçtaü
varàha-parirambhataþ kim athavà kvacit kintu na ||JGc_1,24.23|| [pçthvã]

pçthvã kùamà ca nàmnà tvaü tat-padàïkam udaïkità |
tasmàt tvàm eva taü praùñuü tà vayaü gatim àgatàþ ||JGc_1,24.24|| [anuùñubh]

[33] tad evaü sarvàsu tarv-àdikaü pçcchantãùu tata ita÷ ca gacchantãùu tadãyaü saurabhyaü parirabhya, jagat-pràõeùu sannidhànaü prati praõãta-prayàõeùu, tad-vaidagdhã-digdha-snigdha-hçdayà ràdhà-sakhã-samudayà hariõãü prati kçta-praõayàþ sànumodatayà hàri vyàharanti sma-

apy eõapatny upagataþ priyayeha gàtrais
tanvan dç÷àü sakhi sunirvçtim acyuto vaþ |
kàntàïga-saïga-kuca-kuïkuma-ra¤jitàyàþ
kunda-srajaþ kula-pater iha vàti gandhaþ ||[BhP 10.30.11] [vasantatilaka]
bàhuü priyàüsa upadhàya gçhãta-padmo
ràmànujas tulasikàli-kulair madàndhaiþ |
anvãyamàna iha vas taravaþ praõàmaü
kiü vàbhinandati caran praõayàvalokaiþ? ||[BhP 10.30.12] [vasantatilaka]

[34] atra khalu eõeti patnãti sakhãti pada-trayeõa-he pra÷asta-netre ! màdç÷a-mànuùã-sadç÷a-vicàra-saücarita-vçndàvana-kùetre ! tat-tad-asmadãya-sukha-prakhyeõa sukhena labdha-mad-vidha-sakhye ! iti vyajya sukha-rajya-màna-hçdayàþ pràha-

[35] priyayà samam acyutaþ ÷rã-kçùõaþ ÷liùñatayà tasyàþ sakà÷àd avi÷liùñaþ sann adasãya-÷obhà-kçtàsaïgair aïgair yuùmàkaü tàdç÷àü dç÷àü kevala-sva-dar÷anajànandàd apy ati÷ayitam ànandam utkarùayan kiü yuùmat-samãpam àpa? tatra tan-mithuna-÷làghà-garbha-vacanena hetuü racayanti kànta iti | gokula-ràja-kula-tilakasya yà kunda-màlà, tasyàþ kutràpy alabhya-saurabhyam iha tad-bhàra-milaj-java-bhaïga-nibha-vàyu-saïgataþ prasarati | kãdç÷yàþ? màlàyàþ kàntà-parama-puõyena parama-sarva-sàdguõyena tasyàpi làlasasya yà paramàspada-råpà, tasyà aïga-saïge kuca-kuïkuma-païka-kula-saïkulàyàþ | ataþ
santata-paricaya-vi÷eùeõa tat-saurabhya-vi÷eùaü parirabhya sphuñam àbhis tathà samupalabhyata ity arthaþ |

[36] atha tàü tad-dar÷ana-jàtena harùeõa samprati tad-viyoga-jàtena tarùeõa sthagita-vacanàm à÷aïkya, tena ca tayoþ saïgamam eva niùñaïkya, paramànandatas tadãya-vilàsa-vi÷eùaü vandamànàs, tatra pallavàdi-bhara-namràõàü kamràõàü puråõàü taråõàm api tadãya-sauvidallàdi-bhçtya-vi÷eùa-bhàvena tad-vandanam utprekùya, priyayà saha vihàra-ratena tena teùàm abhinandanaü sandihànàs, tayos tàdç÷a-vilàsàve÷àti÷ayam àha-bàhum iti |

[37] atha tasyàm udàsãnà vadanti sma-

latà imàþ pçcchata yà na lokitàþ
purà taru-÷liùñatayàpi puùpitàþ |
sampraty amåþ spar÷a-va÷àd bakã-ripoþ
puùpànvitàs tan-nakha-citram atra hi ||JGc_1,24.25|| [upajàti 12]

[38] atha tasmàl labdhavismaye, punar akasmàd akhila÷ubhapadyàni tadãya-padanalinayor amalinàni padàni dadhànà, vasudhà sudhàm iva sudhàmàvaliü tàsàm anyàsàm api tadapratãtispç÷i dç÷i kirati sma, yàni prekùya càmåbhir utprekùyate sma-

iyaü kùitir muni-carità tad-uttaraü
dade na hãty avamç÷atã punar dade |
dhvajàmbhjàdy-upavalitàïghri-là¤chana-
pradar÷anàd iva likhatã tad-àgamam ||JGc_1,24.26|| [rucirà*] ||

[39] kiyad-dåre tu tàbhis tat-padàntaràõy eva padàntaràõi pratipannàni | tathà hi-

tad anu tasya padaü padam antarà
padam anãdç÷am àdadç÷e param |
anatam alpam amadhya-kç÷aü dhvajàdy-
upacitiü viparãtadi÷i ÷ritam ||JGc_1,24.27|| [drutavilambità*]

[40] tatra cedam anumãyate sma-

mçgàkùyà lakùyaü syàd iha caraõa-cihnaü hari-pada-
prasaktaü vai÷iùñyàd api tu nahi pårvatra kim api |
sphuñaü tasmàt kà¤cidd hçdi vidadhad atràrpayad asau
prasiddhà stenànàü jagati hi hatàïka-pra÷amità ||JGc_1,24.28|| [÷àrdåla]

asavya-savyau yånor yat
padàïkau vyatimardinau |
tat tarkyate mithaþ spaùñam
aüsa-nyasta-prakoùñhatà ||JGc_1,24.29|| [anuùñubh]

[41] tad evaü sàdhàraõãnàü varõanam àkarõya ràdhà-sakhyaþ punar àlapanti sma-

paraspara-karagra-sphurad-amanda-khelàspadaü
pramatta-kari-dampati-sthiti tayos tu yånor yugam |
yad atra vijane vane vigata-÷çïkhalaü lãlayà
vidhàsyati paraü mahas tad atisuùñhu puùõàti naþ ||JGc_1,24.30|| [pçthvã]

[42] atha tatra suhçdàü vacanam-

anayàràdhito nånaü bhagavàn harir ã÷varaþ |
yan no vihàya govindaþ prãto yàm anayad rahaþ ||[BhP 10.30.28] iti |

[43] ayam arthaþ: nånam anayà param anayayà ko' py ana÷vara-÷aktir aïgãkçta-bhakta-bhaktir ã÷vara eva nirbàdhitam àràdhitaþ, na tu devatà-màtram | sa ca sakala-harit-pati-patiþ ÷rã-harir eva, na ca haraþ sçùñi-kara÷ ca | haritàyàm api sarvàvatàra-vistàravàn svayaü bhagavàn iti sambhàvitã-bhavati na cànyas tad-aü÷atayàpi labdha-pra÷aüsaþ |

[44] tàdç÷a-camatkàra-kàraõam apy avatàrayanti, yan naþ iti | yàü khalu guõa-råpa-mahasà sahasà nikhila-hçdayaü vindamànaþ ÷rã-govindaþ svayam ayaü ninàya, na tu na iva na ninàya | tat-paripàñã ca praty-urasaü vidhàya prãti-rãti-parãtatayà kçtà, na tu tad-viparãtatayà | prãtir api smara-mahaþ-pravaha-rahaþ-saühatatayà, na tu sàmànyatà-mànyatayà | rahaþ-saühananam api ÷arma-sampad-aühati-bçühita-guõa-baühitatayà, na tu tad-asaühitatayà | tac ca sarva-guõa-vismàyikànàm apy asmàkaü tyàga-jàgaråka-samayata eva, na tu tad-vinimayata iti svayaü yan gacchann eva ninàya iti |

[45] tad evam eva manyàmahe-yà khalu dhanyà ràdhàbhidhà vidhàtrà niþsàdhàraõa-nàma-guõa-råpatayà nirmità, saiva daiva-kçtànukulyà bhavitum arhati | tatra yadyapi tàdç÷a-bhagavad-àràdhana-sàdhanatayà tan-nàma-nirvacanaü sacita-racanaü bhaved, athàpi phala-sambandha-nirbandha eva ÷reyàn iti ràdhayati govindaü, govindena và ràdhyata iti niruktir eva yukti-matãti mati-gamyam iti |

[46] atha punas tasyàm udàsãnàþ procuþ-

ayi kalayata ete reõavo' py atra dhanyà
yad ajita-pada-padma-spar÷a-bhàjaþ sphuranti |
dhruvam agham apahartuü brahma-bhargàbdhi-kanyà
dadhati ÷irasi yàüs tad-dar÷a-bhàgyaü stavàma ||JGc_1,24.31|| [màlinã]

[47] atha kàcit tasyàü pratispardhinã vardhamàna-matsaràgnir dhåma-÷ikhàyamànaü vacanam ujjagàra-

bhavati sukhadam asmin ÷rã-harer aïghri-cihnaü
yadi na sajati tasyà hanta durnãti-matyàþ |
kalayata bata dhàrùñyaü suùñhu bhàvatka-bhogyaü
tad-adhara-madhu juùñaü kurvatã sà nililye ||JGc_1,24.32|| [màlinã]

[48] atha tasyàþ sakhyaþ punar åcuþ-

katham ahaha padàni tàni tasyàþ
subhagataràïka-padàni na sphuranti |
api hçdi dadhad eva tàü nininye
sakhi dayitàü dayitaþ sujàta-gàtrãm ||JGc_1,24.33|| [puùpitàgrà]

[49] atha punaþ pratispardhinãnàü vacanam-

pa÷yotsaïga-kçtàïganà-valayinaþ kàmàturasyàsakçt
tad-vastràdika-saüvçti-prathanayà vyagrasya lakùmàõy ataþ |
nimna-vyasta-padàni màlya-ghusçõàstãrõàni gharmàmbhasà
bhåyaþ siktatamàni velli-talatà-kùepànta-vartmàni ca ||JGc_1,24.34|| [÷àrdåla]

[50] tasyàþ sakhãnàü vacanam-

nyag-jànu-dvaya-lakùaõasya purataþ såkùmaü padàïka-dvayaü
vaimukhyena dhçtaü vyanakti sudç÷as tasyàs tad-årvoþ sthitim | iti |

[51] atha spardhinãnàm-

tasmin garbhaka-màlya-khaõóa-patanàd uddaõóam àlakùyate
kàminyàþ kila kàmukena racità ke÷asya ve÷akriyà ||JGc_1,24.35|| [÷àrdåla]

kiü ca-
atràpraguõatàbaddhà mithaþ paddhati-paddhatiþ |
ràdhà-màdhavayoþ krãóàü nirvrãóàü vedayaty asau ||JGc_1,24.36|| [anuùñubh]

[52] atha tàþ sanijavçndayà vçndayà pariùkçtasya latàmandiravçndasya dvàraü tayoþ prave÷advàraü vivikùanti sma |

[53] tatra tayà samadhutayà madhuraü puùpavçndaü tathà prave÷ade÷e nive÷itam, yathà tallolubha-÷ubhaüyumadhukaranikarà eva dauvàrikà iva nivàrakà jàtàþ |   [54] te hi prave÷àrambhata eva dhçtasaürambhàþ pravi÷atàm abhimukhaü dhàvantaþ svaka÷ilãmukhatàm arthàntareõàpi prathayanti sma |   [55] atha katha¤cana ÷lathatàü cirataþ prathayamàneùu teùu krama÷aþ sarvàs tarvàdipallavavellanapårvakam àviddhapaddhatitayà pravi÷ya param apårvaü tad dhàma ni÷àmayàmàsuþ, yathà-

pika-prathita-pa¤camaü bhramara-pårõa-mandra-svaraü
maruc-calita-pallava-prakaña-vàdyam udyat-prabham |
bhujaïga-ripu-nartana-j¤apita-ca¤calàvàri-bhçd-
vibhà-valita-tad-dvayàtula-sabhàsad-aïgãkçtam ||JGc_1,24.37|| [pçthvã]
 vicitra-kusumai÷ cita-sthalam analpa-talpàkulaü
bahu-vyajana-càmaraü surabhi-vãñikà-sampuñam |
sa-candra-vara-candanàguru-guråru-pàtrànvitaü
latà-gçha-rahaþ-puraü dhvanayati sma tàþ praty adaþ ||JGc_1,24.38|| [pçthvã]
(yugmakam)
ayaü kusuma-saücaya÷ caraõa-pàta-jàta-÷lathas
tad etad api talpakaü vighañitàïga-bhaïgã-sthiti |
idaü vyajana-càmaraü galita-yantrajàndolanaü
tathà surabhi-vãñikàdy api vibhukta-muktã-kçtam ||JGc_1,24.39|| [pçthvã]   tataþ kim iva pçcchatha sva-vadaveta màm ujjhitaü
paraü drutam itaþ paraü vrajata tatra taü pràpnuta |
amã pika-mukhà mama sphuñam upeyur utpitsutàü svayaü
bhavati duþkhite bhavati kasya vàïgãkçtiþ? ||JGc_1,24.40|| [pçthvã] (yugmakam)

kiü ca-
idaü mçga-madàvçtaü ghusçõa-bindu-mandokùitaü
kùitaü ÷ayanakaü tataþ sa-parivçtti-lakùmàpy adaþ |
paraspara-viparyaya-prathiti-÷àli yad bàndhavaü
kulaü katham amuùya na sphuratu pàribhàvã da÷à ||JGc_1,24.41|| [pçthvã]
[56] atha tayor vçttam anuvçttyatàm |   [57] yadà tu niku¤ja-pura-dvàri prave÷a-kçtàve÷ànàü tàsàü kolàhala-vikalatàvakalità, tadà sambhrama-valitena ràdhà-lalitena tena tataþ pracalana-kalanàya tasyàþ svasya ca cela-sambhàlanàdikam àrabdham, na tu labdham | kintu-

utkarõatà-samavakarõana-vastra-veùà-
dhànàni yà viva÷atà nijagàra tàü ca |
tårõir yadà nigirati sma tadà muràrir
labdha-kùaõaþ praõayinã-valitaü nililye ||JGc_1,24.42|| [vasantatilakà] ||
[58] athàgrima-kathà-prathanàya paràmç÷yate |
 [59] na caivam api tàsàü tasya ca kàmukatà-sàmànyaü manyatàm | tan-nikàma-katà-nivàraõasya karaõasya kàraõaü svaråpaü tàvan niråpyate-

preta-pràya-÷arãràþ sarve te kàmukàþ kalitàþ |
kçùõaþ sàndrànandas tasya ca ràdhà-mukhàþ ÷obhàþ ||JGc_1,24.43|| [upagãti] ||
 [60] yathoktam-

tvak÷ma÷ru-roma-nakha-ke÷a-pinaddham antar
màüsàsthi-rakta-kçmi-viñ-kapha-pitta-vàtam |
jãvac-chavaü bhajati kàntam ativimåóhà
yà te padàbja-makarandam ajighratã strã ||[BhP 10.60.45]

kçùi bhår-vàcakaþ ÷abdo õa÷ ca nirvçti-vàcakaþ |
tayor aikyaü paraü brahma kçùõa ity abhidhãyate ||

naràkçti paraü brahma |

tvayy eva nitya-sukha-bodha-tanàv anante | [BhP 10.14.22],

tàbhir vidhåta-÷okàbhir bhagavàn acyuto vçtaþ |
vyàrocatàdhikaü tàta puruùaþ ÷aktibhir yathà ||[BhP 10.32.10] iti ca |
 [61] bhàva÷ ca na kàmatàü bhàvayate, kintu tan-nibha-prema-vi÷eùatàm eva, yataþ-

utkaõñhà pràpti-yogaþ pratipada-milanà÷leùa-cumbàdi-keliþ
÷rã-gopã-kçùõayor apy avara-taruõayor apy amã tulya-råpàþ |
kintu pràcor mithaþ syur nirupàdhi-hitatàmàtra-÷arma-pradhànàs
te' rvàcor àtma-tçpti-pravalana-paratàmàtra-kptàþ prathante ||JGc_1,24.44|| [sragdharà]
[62] yathaiva svayam eva tàs tat-prema-devatà vadiùyanti-

yat te sujàta-caraõàmbu-ruhaü staneùu
bhãtàþ ÷anaiþ priya dadhãmahi karka÷eùu | [BhP 10.31.19] ity àdinà |
[63] tasmàl lakùaõavi÷eùàt tatpremavi÷eùa evàsau kàmave÷àyata iti kàmatayo-pacaryate na tu vastutas tattayà smaryate | atas tatkeli÷rutiphala÷rutir api tathà vi÷rutiþ-

vikrãóitaü vraja-vadhåbhir idaü ca viùõoþ
÷raddhànvito' nu÷çõuyàd atha varõayed yaþ |
bhaktiü paràü bhagavati parilabhya kàmaü
hçd-rogam à÷v apahinoty acireõa dhãraþ ||[BhP 10.33.39] iti |
[64] tàsàm eùa ca bhàva-vi÷eùataþ khalu sarveùàm api mahatàü mahattaràõàü mahattamànàm apy anveùaõa-padavãm anavacchinnatayà navãkaroti | yathà ca prathayiùyate ÷rãmad-uddhavena-
etàþ paraü tanu-bhçto bhuvi gopa-vadhvo
govinda evam akhilàtmani råóha-bhàvàþ |
và¤chanti yad bhava-bhiyo munayo vayaü ca  kiü brahma-janmabhir ananta-kathà-rasasya ||[BhP 10.47.58]

[65] ataeva tàdç÷a-tat-prema-tçùõaþ ÷rã-kçùõa÷ ca tena svasya va÷atàm urãkariùyati-

na pàraye' haü niravadya-saüyujàü
sva-sàdhu-kçtyaü vibudhàyuùàpi vaþ | [BhP 10.32.22] ity àdinà |

[66] tad evaü sati tàsu sarva evànye' pi guõàþ svata evànuguõà bhavanti-

yasyàsti bhaktir bhagavaty aki¤canà
sarvair guõais tatra samàsate suràþ | [BhP 5.18.12] itivat |
 [67] tata÷ caivaü varõyate-

yad-amita-rasa-÷àstre vya¤ji vaidagdhya-vçndaü
tad-aõum api na vettuü kalpate kàmi-lokaþ |
tad akhilam api yasya prema-sindhau na ki¤cin
mithunam ajita-gopã-råpam etad vibhàti ||[*8] [màlinã]
  [68] tad evaü sati ca sarvàsu tàsu ÷rã-ràdhà punar asàdhàraõatàü dhàrayati | yathoktaü, anayàràdhito nånam ity àdinà |   [69] tad evam àkalite nirgalite phalitam avakalitaü kriyate |
[*8] This verse is marked as a quote in Puri Das' edition, but I have no evidence that it is indeed so.


evaü ràdhà-prema-dhàmà yayà'sàv
àtmàràmo' py àpta-kàmo' py adabhram |
reme yasmàt kàminàü kàminãnàü
nyakkàro' bhåd àtmanaiveti manye ||JGc_1,24.45|| [÷àlinã]

[70] àtmàràmatà hy atra paramànanda-råpatayà àpta-kàmatà ca parama-lakùmã-lakùaõa-gopã-lakùa-vallabhatà-vilakùaõatayà, [71] adabhratà ca tàþ parityajyàpi tasyàm akhaõóitatàyà vyajyamànatayeti prasajyate |   [72] tatra ca sati-

anyo' nyànugatiü yadapy anusçtau premõaþ pravàhau tayo
ràdhà-màdhavayos tadapy anupadaü kauñilyam àsãdataþ |
yo gàmbhãryam apàü javaü ca dadhate påraþ sa hi prekùyate
sàvarta-pracayas tataþ parataraþ sàralya-kaivalyavàn ||JGc_1,24.46|| [÷àrdåla]   [73] yathoktam-

aher iva gatiþ premõaþ svabhàva-kuñilo bhavet |  ato hetor aheto÷ ca yånor màna uda¤cati ||[UN 15.102] ||
 [74] tad evaü sthite tan-maya-vilàsa-vi÷eùo varõyate-
dara-mukulita-netrà tiryag-àlambi-kaõñhã
÷ithilita-bhuja-yugmà stabdha-sakthãyam àsãt |
tad api ca madhu-hantrà jànatà svaü kçtàrthaü
muhur api hasità kiü bhrå-kuñiü nàpi kuryàt? ||JGc_1,24.47|| [màlinã] ||
[75] tad evaü vçtte vçtte netari cànunetari mànvat tasyàþ ki¤cid ahaü-màna-spar÷o' pi sadar÷o babhåva | yathà ca tayà pårvaü nàtyåhàpoha-sàmarthyam àsãd ity adhunà khalv idaü bhàvitam-

etàvantaü diùñam aj¤àsiùaü na
preyaþ-saïgàt kintv idànãü tad åhe |
preyàn sarvàþ projjhya màm eva ramyàü
saïgamyàntaþ-kànanaü yan ninàya ||JGc_1,24.48|| [÷àlinã]

[76] tata÷ càgrima-gamanàya vyagreõa nàthena pràrthitàpi sà làlityena ki¤cid àlasyam api vya¤jayàmàsa, yathà-

tvad-gàtra-spçùñatà-màtra-
÷lathàïga-gatitàü gatàm |
spandàya càtimandàü màü
yatra tatra svayaü naya ||JGc_1,24.49|| [anuùñubh] ||
[77] tad anu ca tad-udàsãnatàdhãna-bhàva-samåham åhamànaþ praõayavàn api praõaya-mànavàn idaü sopalambha-parãhàsa-lambham uvàca-kathaü bhavatyà muhyate? mama skandha eva sa-nirbandham àruhyatàm iti |   [78] tadà ca tajjayà serùyàlajjayàdhaþsajjadànanam asyàþ pa÷yann, antarhitavàn api sakautukam antarhitavàn | sahasàntarhite ca tasmin vismità vismità ca sà vidhurahità kumudinãva vidhurità babhåva | tatra kila sànulàpaü vilalàpa ca-

hà nàtha ha ramaõa hà priyatàtikànta
hà hà kva gacchasi mahàbhuja hà kva vàsi? |
dàsyàü sadà kçpaõatàjuùi nanv amuùyàm
àtmopakaõñham api såcaya jãvite÷a ||JGc_1,24.50|| [vasantatilakà]
 [79] atràstu tàvat tava råpa-niråpaõaü tvan-nikaña-bhåmim ivodhaghañanayàpi dhãratàü dhàrayàmãti dhvanitam |
[80] tata÷ ca, yadyapy evam api catura-÷iromaõinà tena vicàritam asti sma, yathà-yady etasyà÷ ca mayà parityàgaþ parityaktàbhiþ samprati pratãyate, mayà pçthag enayà ca saïgamyate, tadà parasparam àsattyàü satyàü mahà-ràsa-mahaþ sampadyate iti, tathàpi sneha-va÷àn mårcchantãü tàm àgacchati tasminn accha-hçdaye mçgayamàõà mçgalocanà drutam àgacchanti sma |

[81] tata÷ ca sambhramataþ pracchannatàü gacchati ÷rã-kçùõaþ-

eùà campaka-màlikàtra patità kiü candralekhàthavà
kàntãnàm adhidevatà bhavati và vçndàvana-÷rãr uta? |
hà kaùñaü nahi ceùñate kim iyam ity udvigna-dhã-vçttayas
tàm àvavrur amå÷ camåru-nayanà bhçïgã-nibhàþ padminãm ||JGc_1,24.51|| [÷àrdåla]

tatrànyàs tu sakhã-nibhàþ samabhavaüs tasyàü dravan-mànasàþ
pràõa-pràõa-samàþ sa-màna-manasaþ sakhya÷ citaü tatyajuþ |
yasmin nàsty avalambanaü kila kim apy asmin vidhiþ sad-vidhis
tàdçkùeùu vilakùaõeùu valayaty anyac ca dhanyaü bahu ||JGc_1,24.52|| [÷àrdåla]

kçùõa-prasaïga-parivàsitam aïganànàm
aïgaü yadà tu nasi saïgatim aïgati sma |
sàraïga-laïgima-dç÷aþ param aïga-saïghà÷
càcetiùuþ savayaso' pi tadàïga-tulyàþ ||JGc_1,24.53|| [vasantatilakà]
  [82] tadà tu-
kà÷mãràrdraü kvàpi sindåra-liptaü
kvàpi cchinnaü kvàpi bhinnaü kva càpi |
antaþ-pãtàcchàdanaü tan-nicolaü
pa÷yan saïghaþ saïginãnàü nananda ||JGc_1,24.54|| [÷àlinã]

svayam api yadapi tadà sà
hari-parimala-bhàg athàpi tàsàü tu |
àgantuka-subahånàü
gàtràt tad-bhàg uvàha vailakùyam ||JGc_1,24.55|| [àryà]
[83] tad evaü sarvà eva hçdya-sauhçdya-visrabdhàs tàm àtmaikadhyam àgatàü madhyam adhyàsya tayà saha paraspara-parãrambha-baddhàþ sudustara-duþkha-naddhàþ puru ruruduþ |

[84] sudustaraü ruditvà ca tàm amås tu papracchuþ-asmàkaü khalu na duþkhaü pa¤cabhiþ saheti kalpenànalpam api duþkhaü kalpatvàya nàkalpata kalpam | tatas tan nàtipraùñavyaü bhavatãty ananya-gatyà bhavatyàs tu tat tyàgaþ katham iti kathyatàm, kathaü và vikalatà-hetuþ kevalatà jàtà, tad api ca |
 [85] sà punar anutàpa-vipad-uttaram uttaram uvàca-

kutaþ kathaü kutra ca tena nãtà
cakàra kiü vàham idaü na jàne |
anena hãnà tu vicàrayàmi
svãyaü tu dauràtmyam anartha-hetuþ ||JGc_1,24.56|| [upajàti 11]
[86] tata÷ ca dhairya-paryayataþ punaþ krandanam anuvindamànà khinnatà-nati-bhinna-sakhãkàbhiþ kàbhi÷cit kçta-sàntvanà màrjitànanà ve÷a-nive÷a-kçta-mànanà sà samam unnamayàmàse |

[87] tayà ca samam unnayanam àyàmase-samprati ca kutra sa pratilabhyate? iti |   [88] sà covàca-nàtidåram akråra-cetàþ sa tu kutukitayà vilasati, na tu kitavatayà-

yataþ gokula-ràja-kumàraþ
÷uci-rati-gambhãra-dhãr hrãmàn |
tad api ca maryàdàü naþ
svãkàràyàtyajat karuõaþ ||JGc_1,24.57|| iti [upagãti]

[89] tasmàt tadãya-caraõa-carita-vartmànucaraõam eva naþ ÷reyaþ | tad etad vacanaü racayamànà vana-pracayaü puùpàvacaya-parà iva vicinvanti sma | tato dhvajàdi-padàni pada-padma-cihnàni kramatas tàvad amår anvakràman yàvat tàni spaùñàni dçùñàni | paratas tu parivãrun-mahãruha-nivióatam àraõya-dharaõy-andha-tama-praviùñàni dçùñvà nyavartanta, na ca tatràvartanta |
 [90] tatra cedaü vicàrayàmàsuþ-nånam asmajjayà lajjayà sajjann asàv iha sahasà na sàkùàd-bhavitum adhyavasyati, tasmàt tad abodha-nidhàya-bhår iyaü dårataþ pariharaõãyà parihçtya ca sà pulina-dharaõir evànusaraõãyà |

[91] yatràham atràsmi-tatra-bhavatyas tu kutratyatàm ità ity apade÷àd apatrapàm apanayann ayam aparokùatàü prapanãpadyate |

[92] tad etad vicàrya samàcàrya ca paryanveùaõàs tam uddi÷ya di÷yaü di÷yaü vanaü pravi÷ya, svayam anvicchantam iva saücarantaü dainya-sainya-mayam atigàna-vitànam àcaranti sma iti |

[93] tad evaü teùàü sabhàsadàü kathà-samàdher avadhàya kathakaþ samàpanam àha-
ãdçg eùa varaþ kçùõas tava vçndàvane÷vari |
tvàü vinà tu paraþ-koñãr api nàïgãcakàra yaþ ||JGc_1,24.58|| [anuùñubh]

iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
÷rã-ràdhà-saubhàgya-÷ravaõa-subhàgyaü nàma
caturviü÷aü påraõam
||24 ||


*************************************************************

(25)
atha pa¤caviü÷aü påraõam

vipralambhana-stambhana-÷rã-kçùõa-lambhanam

[1] atha madhukaõñha uvàca-tac ca gànam avadhãyatàm |  yathà-

vrajavidho da÷àsmàkam ãkùyatàm
vrajavidho da÷àsmàkam ãkùyatàm ||JGc_1,25.1||
jayati te' dhikaü janmanà vrajaþ
÷rayata indiràpy asya bhårajaþ |
tad api hà'jahà nas tvam atra bho
vayam imaþ kathaü vànyatàü prabho ||JGc_1,25.2||
parama-jàti-bhàg uttamaü svataþ
÷aradijaü ca yat païkajaü tataþ |
dala-kulàvçteþ kànti-devatàü
harasi yad dç÷à ÷a÷vad eva tàm ||JGc_1,25.3||
katham aho vayaü svacchatàm ità
bhavitum ã÷mahe tad-bahiþ-sthitàþ |
api kila tvayà yàc¤ayà sitàþ
svayam amår vareõàpi sanditàþ ||JGc_1,25.4||
iti gatàs tava preùyatàü punaþ
kim u tayà dç÷à haüsi tàs tu naþ? |
yad iha ÷astrataþ kevalaü vadhaþ
sphurati nàkùitas tan-mataü tv adhaþ ||JGc_1,25.5||
bahu-vidhàd bhayàd yat tvayàvitaü
sakala-gokulaü kànanànvitam |
tad api manmahe svàvanaü yatas
tvad-anuràgataþ so' pi kiü hataþ? ||JGc_1,25.6||
kçpaõa-pàlaka ÷rã-vraje÷varã-
tanuja yogya-dhãr asti na÷varã |
iti tavàtmaval lipti-riktatà
paraga-pãóayà bhàti tiktatà ||JGc_1,25.7||
tvam asi nànyavat ko' pi kopanaþ
sphurasi yat prabho vi÷va-gopanaþ |
tad iha padmajàbhyarthitaþ sva-bhåþ
parama-sàtvatàd anvayàd abhåþ ||JGc_1,25.8||
iti tave÷ituþ suùñhu yaþ karaþ
prathita-saüsçter bhãti-bhãkaraþ |
÷irasi naþ kuru ÷rã-kara-grahaü
tam iha nànyathà bhàvayàgraham ||JGc_1,25.9||
vrajaga-bhã-hçtau vãra yoùitàü
÷amayasi smitenaiva roùitàm |
tad iha nànyathà daõóanaü kuru
prakañayànana-÷rã-mahaþ puru ||JGc_1,25.10||
yad api te padaü ÷rã-niketanam
vçjinajin mahà-puõya-ketanam |
tad api go-gaõasyànuvartanaü
viùa-bhçtaþ ÷iro-varti-nartanam ||JGc_1,25.11||
yad adhi tat tad apy àtta-duþsthiti
svayam abhåt tataþ ÷àntatàkùitiþ |
ahaha tan manàg nas tu vakùasi
sva-viraha-jvale kiü na rakùasi? ||JGc_1,25.12||
madhura-lãlayà karõa-ramyayà
vi÷ada-vàkyayà vyakta-gamyayà |
mukha-sugandhitàsàtmyayà ciràt
tçùam ità vayaü hanta te girà ||JGc_1,25.13||
tava kathàmçtaü tapta-jãvanaü
kavibhir ãóitaü kalmaùàrdanam |
pravitaranti ye teùu durjanàþ
sapadi naþ kçte j¤apta-varjanàþ ||JGc_1,25.14||
prahasitaü tava preïkhi-locanaü
viharaõa-kramàd bhàva-rocanam |
muralikà-rutaü sarva-÷ocanaü
vipinatas tu naþ pràõa-mocanam ||JGc_1,25.15||
calasi yarhi và dhenu-càraõe
dalati dhãs tu nas tatra kàraõe |
÷ila-tçõàïkurair yàva-sannatà
kila bhavat-padoþ sàsmakàn gatà ||JGc_1,25.16||
ahaha jàjvalaty antaràõi naþ
smara nijàn janàn dãna-màninaþ |
caraõa-païkajaü hçdy amådç÷àü
ramaõa he tvayà dhãyatàü bhç÷am ||JGc_1,25.17||
ahaha yarhi yàsy ahni kànanaü
kuñila-kuntalaü ÷rãmad-ànanam |
muhur apa÷yatàü tarhi sa kùaõaþ
sphurati sarvadà kalpa-lakùaõaþ ||JGc_1,25.18||
kim iha tac ca và vàcyatàü vrajen
nimir apãha yac chapyate vraje? |
katham aho vayaü tàs tu gopikà
na hi bhavàma và tatra kopikàþ? ||JGc_1,25.19||vitata-gãtikà-jàla-sanditàþ
svaka-janàn atikramya càrditàþ |
karam ità mahàraõya-bhçd di÷i
cchalamayaþ striyaþ kas tyajen ni÷i? ||JGc_1,25.20||
prahasitaü priya prema-vãkùaõaü
vihasitàdikaü valgu-lakùaõam |
bçhad uraþ ÷riyo dhàma vãkùyate
nija-vimåóhatàsmàbhir ãkùyate ||JGc_1,25.21||
dina-laye' laka-dhvàntam ekataþ
prasçta-gorajaþ sandhyam anyataþ |
mukhatayà mataü yàminã÷varaü
dar÷ayan muhur yacchasi smaram ||JGc_1,25.22||
sva-rati-vçddhito' nanya-kàïkùiõã
bhavati vaü÷ikà yatra sàkùiõã |
tam adhara-dravaü ÷oka-nà÷anaü
vitara vãra bhoþ pràõadà÷anam ||JGc_1,25.23||
iti tu yat tvayà kàma-kalpanaü
kila kalàbalàt tac ca kalpanam |
vayam anàrataü sneha-bhàvanàþ
katham ayàmahe jàtu kàmanàþ? ||JGc_1,25.24||
prakañatà tu te goùñha-vàsinàü
vçjina-nà÷inã pràõa-bhàsinàm |
vitara naþ sakçt tvat-spçhà-yujàü
yad iha sådanaü snigdha-hçd-rujàm ||JGc_1,25.25|| [ràjahaüsã]

[2] tad etad udgàya tad apy etad ity àhuþ-yat te sujàta-caraõàmburuhaü [BhP 10.31.19] ity àdi |

[3] atra cedaü gadyam-yat kila kamalataþ komalatà-yugalaü tava caraõa-yugalaü stanàv anu snehataþ saühananàyehamànà÷ ca vayaü tàv atikarka÷àv iti tarkata÷ ca stambhamànàþ, ÷anair eva tayos tad dadhãmahãti và¤chàmaþ |  tad aho, kañhina-manastayà durañàm añavãm anughañayati tvayi kårpàdibhis tat kiü na vyathate?  kintu vyathata eva, yatas tad-bhàvanà-juùàü bhavad-ekàyuùàm asmàkaü manasi tan maïkùu saïkràmati |  tasmàt tad añanam evàsmàkaü hçt-pãóà, tal-làlanam eva tac-chamanam iti tal-làlanam eva dehãti bhàvaþ |

[4] tad evaü sati-

gãter àsãd vipariõamanaü tarhi tàsàü vilàpas
tasyàpy uccai ruditam iti yan nàdbhutaü tat tu tàsu |
kçùõaü draùñuü prabhavati balàd yasya tçùõàtidhçùõak
tasyànyasyàpy ahaha ÷atadhà dç÷yate tat tad atra ||JGc_1,25.26|| [mandàkràntà]

[5] atha tathà masçõam asçõikam a÷ru nudatãùu rudatãùu sudatãùu, tad-anuùaïgata eva tamasaþ saïgataþ krama÷as tan ni÷amayan ni÷àmayan mura-÷amanaþ svaka-nayana-salila-kalilatayà nayana-lakùeõàpy alakùitaþ sahasà mahasàvçtaþ sarvàsàü madhyam adhyàsitavàn, ambaràvçtatayà sva-prathàm àvçtavàü÷ ca |

[6] ekà tu tatra tasya manàg àgamanàdhigama-kamana-nayanàpi pårvavad idam apårva-sphuraõa-puraskçtam iti kevalaü kçùõa kçùõety alaü kala-kalatayà kalaü kalayàmàsa |

[7] àkarõita-tad-varõa-karõà÷ ca vara-varõinyas tan-nirõàyaka-svàbhyarõa-tan-nirvarõanàs tårõam eva pårõatàm avàpuþ |

[8] mahàghana-ghanàghana-ghana-saïgamàn nidàgha-dràghãyastayàtihrasva-doghà hradinya iva |  ubhayatra hi gata-pràya-jãvanatàbhipràyam àgatà |

[9] tan-nirvarõanaü ca, yathà-
àvis tàsu babhåva narma tad iti vya¤jan viyujyàpi sa
smeraþ saïkucad anantaraü svam adhiyan pãtàmbara-pràvçtaþ |
kartuü sad vinayaü srag-aü÷u-yugalaü hasta-dvayenàmç÷an
sragvã manmatha-manmatha-sthitir ati÷rãõàm gatiþ ÷rãpatiþ ||JGc_1,25.27|| [÷àrdåla]

tata÷ ca-
priyas tyàga-vrãóàd vidadhad iva tàñasthyam abhitaþ
sa tàbhiþ kàntàbhis tvaritataram àsàdi paritaþ |
samudraþ saïkocaü samaya-kalitaü ced valayate
tadà nadyaþ sadya÷ capala-gatitàü sannidadhati ||JGc_1,25.28|| [÷ikhariõã]

[10] tatràhaü-prathamikayà samupetàsu tàsu prathamataþ ÷rã-parà÷areõa kathità kàcit, yathà-

kàcid àlokya govindam
àyàntaü atiharùità |
kçùõa kçùõeti kçùõeti
pràha nànyad udairayat ||JGc_1,25.29|| [ViP 5.13.43] iyaü bhadrà-nàmnã |

[11] atha ÷rã-bàdaràyaõinà varõità varõyate-

kàcit karaü muràràter
àcacàra nijà¤jalau |
nava-pallava-pàtràntar
yathà kamala-tallajam ||JGc_1,25.30|| [anuùñubh] eùà candràvalã |

tathà,
kàcit tad-aïghri-kamalaü
vyàjato kucayor dadhe |
labdha-và¤chita-niùpattiþ
kurvatãva ÷ivàrcanam ||JGc_1,25.31|| [anuùñubh] eùà padmà |

tathà,
kàcid a¤jalinàgçhõàt
tanvã tàmbula-carvitam |
yadà tadãya-ràgasya
pàtrãvàcarati sma sà ||JGc_1,25.32|| [anuùñubh] iyaü ÷aivyà |

tathà,
kàcid dadhàra tad-bàhuü
aüse candana-råùitam |
yà dehataþ snehata÷ ca
vyàna¤ja sva-samarthatàm ||JGc_1,25.33|| [anuùñubh] seyaü ÷yàmalà vàmataþ |
tathà,
apagamita-nimeùà yà tu tasyàsyam abjaü
nayana-yugam alãndra-dvandvam uccair apãpyat |
avakalitam akàrùãd råpakaü tat tad eùà
rasa-rasana-vibhåter jigyatus te tu yad yat ||JGc_1,25.34|| [màlinã] asau lalità |

tathà,
tasmin kàpy avaloka-màtra-balaval lajjà-prasajjan-manà
mãlan-netratayà vicitra-pulakà citràyamàõà sthità |
tàm antar-valita-priyàü prati mamà÷caryaü viyoga-sthiter
madhye yogam ihàpi bhogam itavaty eùeti yà cintyate ||JGc_1,25.35|| [÷àrdåla]
eùà khalu vi÷àkhà |

tathà,
premà kopaü prasavati vçthàpy astram atràsti netraü
tac ca sthànàd acalam api sad vidhyad udbhàti dåram |
vedha÷ càsau vraõam api vinà ÷rãhareþ kle÷adaþ syàd
evaü yasyàþ kim api caritaü tàm imàü varõayet kaþ? ||JGc_1,25.36|| [mandàkràntà]
asau tu ÷rã-ràdhà,  tà etàþ sammukhataþ |

tathà,
kçùõa-meghàgamollàsa-
pallavad-vadana-÷riyaþ |
sarvà÷ ca labdha-parvàõaþ
sadyaþ siddhàþ punar navàþ ||JGc_1,25.37|| [anuùñubh] etàþ sarvataþ |

atiparimiti-÷obhà-bhàjanaü kçùõa-råpaü
nayad anupama-kàntiü yauvataü tad vireje |
idam upamiti-÷ånyaü yat tu kàvyaü samàptaü
sa iha na mama doùas tadd hi tattvaü tathaiva ||JGc_1,25.38|| [màlinã]

[12] tad evaü tàsàü tasya ca parasparaü parama-madana-mada-prada-vadana-nayana-nilaya-lãlayà candra-cakora-÷ãlatà latàvad utphullatàü gatà |

[13] tathà ca kùaõa-katipaye labdha-kùaõa-pracaye tàþ sàdaram àdàya, jala-jàta-jàta-samãraõa-samãra-saraõi-taraõijà-taralatara-taraïga-raïga-nibha-nãra-sanãóa-tãra-sarasaika-saikata-pulinàntaraü nirvrãóaü krãóann eva vçndàvana-devaþ sevayàmàsa |

[14] tad eva khalu pra÷asta-bhaïga-saïgha-lakùeõa hasta-lakùeõa parama-dhanyayà svayam eva ravi-deva-kanyayà ka¤ja-ki¤jalka-pi¤ja-latà-ma¤jula-gandha-gandhavàha-parirabdha-komala-sitàbhra-÷ubhra-bàlukàbhir atini÷cita-citta-yàcitam, tatra ca ÷àrada-sudhàkara-kara-nikara-sudhà-liptatayà dårato' pi tamastoma-÷amanaü, jala-sthala-kusuma-samudayàmodà-moda-madita-mukhara-madhukara-madhurã-kçtam urãkçtavàn |

[15] urãkçte ca tasmin paramàdeye nàdeye puline, smita-vilasita-netraþ sva-nàmnà sita-÷ata-patra-netraþ sarvàsàm arvàcãna-vayasàü savayasàü sva-hasta-vinyasta-pra÷asta-kuïkuma-grasta-nava-stana-vastra-vistçtã-kçta-svastikàsanas tatra stotra-bhaïgã-saïgãta-kalà-raïga-bhåmitàm avàpa sa tàpa-nodanaþ |  yathà,

årdhvaü glaur àtapatraü talam anu pulinaü hãra-cårõàcitàïgaü
÷rãmat-pãñhaü samantàt kusuma-vana-÷ataü toraõànãva yasya |
taü divya-svarõa-varõa-vraja-kulaja-ramà-ràji-vibhràji-dehaü
sneha-÷rã-kàmya-gehaü hari-maõi-ruciraü pràõa-nàthaü smaràmi ||JGc_1,25.39||[sragdharà]

[16] tata÷ ca vçndàvana-sevikàbhir vçndà-pradhàna-kànana-devikàbhiþ parama-prayatna-pàlya-màlya-divya-gandha-sandha-candra-candana-madhura-madhu-madànukåla-tàmbålàdyaü dadànàbhir, muhårtàrdhaü vardhamàna-parihàsa-vilàsaü preyasã-sahitaþ preyàn mahita-mahattayà ÷u÷ubhe |

[17] ÷obhamàna÷ ca nigåóha-mànàbhir amåbhir vraja-camåru-dçgbhiþ saüvàdam akpta |

[18] tata÷ ca tàsàü vçthà-parityàga-doùa-labdha-poùa-roùa-mayàbhipràyakatayà jàtaü citta-÷oùaü moùaü nayantãnàü toùa-pràyaü vya¤jayantãnàm anunaya-garbha-nànà-vinoda-sandarbha-vàrtàü vartayati tasmin,

kàcit karaü caraõam asya parà tathorum
anyàvalagnam aparà mçdu mardayantã |
antar nigåóha-kupità bahir accha-bhàvà
bhrå-locana-prasçmara-smitam abhyuvàca ||JGc_1,25.40|| [vasantatilakà]

[19] kecid evaü ca varõayanti-

nayana-valanai÷ cillã-càlair nigåóha-mçdu-smitair
lalita-lapitair antar-bhaïgair bahir valitàrjavaiþ |
catura-manasas tasmin kçùõaü priyaü va÷a-vartinaü
praõaya-nayataþ pràhuþ pçkta-prahelikam aïganàþ ||JGc_1,25.41|| [hariõã]

[20] ayi catura-pura-purandara! prahelikà-kalikàm ekàü vikà÷aya |  yathà,

bhajanti bhajataþ kecin nànye' nyàn eva kecana |
ubhayàü÷ càpare ke' pi nobhayàn agatãn pare ||JGc_1,25.42|| [anuùñubh]

[21] ÷rã-kçùõas tu citte tad avabudhyàbhidhatte sma-

arthaj¤àþ kçta-hantàro dhàrmikà dharma-gàthinaþ |
vimåóha-pårõa-muktà÷ ca dayàvanta÷ ca te kramàt ||JGc_1,25.43|| [anuùñubh]

[22] tac chrutvà ca parasparam asaraõa-cillibhir amåbhi÷ cillã-vallã-vellanenedaü j¤àpitam-

càturãbhir iha nas tu karùato
dharma-dhàma di÷ataþ samujjhataþ |
nirdayaü punar amuùya ÷iùyate
yena nàsmad-atiduþkham ãkùyate ||JGc_1,25.44|| [rathoddhatà]

[23] atra càturãbhiþ iti tasyànarthaj¤atà, dharma-dhàma di÷ataþ ity adhàrmikatà, tad-ubhayàbhyàü tad-ubhaya-rahitatà, punaþ càturãbhiþ iti vimåóhatà, tàbhir nas tu karùataþ iti pårõatà muktatà ca |  tatra svakçtànudde÷ena kçta-hantçtà ca niùiddhà |  tyàge càsmad-duþkha-vãkùaõàbhàvena nirdayatà tu ÷eùiteti ÷liùyati |

[24] sa tu tad evam avabudhya sva-÷uddhy-avagamanàya punar uvàca-

nàhaü teùàü sadçg api tu màü lubdham åhadhvam çddhau
premõas tàü tad-viùaya-virahaü hanta kçtvàpi va÷mi |
yuùmàn vàcyaü kim iha mayakà màyitàvat-pratãter
etad yan me vyasanam asakçn màü ca duþkhàkaroti ||JGc_1,25.45||
yåyaü hitvà nikhilam ani÷aü kàmayadhve paraü màü
mat-kàmyàs tu prayuta-niyutaü prema-bhedena santi |
tasmàn na pratyupakçti-kalàle÷a-kalpaü vidhàtuü
÷aknomãti prathayata nijaiþ sad-guõair eva tuùñim ||JGc_1,25.46|| [mandàkràntà]

[25] tad evam anavadyaü kçùõa-vadyam avadhàrya-

manoj¤atvena na paraü suråpatvam ihànvabhåt |
budhatvenàpi kçùõasya sa-tçùõo' yaü priyà-gaõaþ ||JGc_1,25.47|| [anuùñubh] ||

[26] tatra gãrvàõãnàm àkà÷ataþ parihàsavàõãyam-

rucim anu kuñilàkùãõàü stutim anu jihmaü bruvàõànàm |
màdhava gopa-vadhånàü guõataþ kasmàn mudaü tanuùe ||JGc_1,25.48|| [upagãti]

sa eko jayatàn màna-màtaïgo vraja-subhruvàm |
hariõà nirjitasyàpi yasya vãryàd bibhãyate ||JGc_1,25.49|| [anuùñubh] ||

[27] atha samàpanam-

vaidagdhã-digdha-buddhãddhaþ so' yaü ràdhe sakhà tava |
alambhåùõuü tatra mene yas tvàü tuùõãü sthitàm api  ||JGc_1,25.50|| [anuùñubh]

iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
vipralambhana-stambhana-÷rã-kçùõa-lambhanam nàma
pa¤caviü÷aü påraõam
||25||



*************************************************************

(26)

atha ùaóviü÷aü påraõam

ràsa-vilàsa-prasàraõam

[1] atha snigdhakaõñha uvàca-

suvacanam agha÷atroþ ÷çõvatã ÷reõir àsàü virahajanitaduþkhaü pårvasiddhaü vyadhàvãt | param iha na tad eva vyàdhunot kintu ÷aïkà- ntaram api yad amaüsta spaùñam àyattam etam ||JGc_1,26.1|| [màlinã]
 [2] tad evam amår utphullavadanaka¤jasadana-ma¤junayanakha¤jarãñàþ sa punar ma¤julam àbhàùate sma-
 yuùmatkçte sma suciràn manasàsmi dåya- mànena yåyam api tastha madartham eva | tasyàtha durlabhatamasya manorathasya pràptàv ihànurahasaü maham àcaràma ||JGc_1,26.2|| [vasantatilakà]
 [3] sa ca ràsaråpa eva niråpyate | tathà hi-

dãpaþ ÷àradabhåripårita÷a÷ã yatràsti vçndàvanaü raïgaþ ÷rãvrajanàyikàþ svayam imà yåyaü kalàkovidàþ | taü cemaü samayaü sametya muditaþ so' haü hariþ kiü paraü kartàsmi kùaõam antarà tam api kiü ràsaü vinà bhoþ priyàþ ||JGc_1,26.3|| [÷àrdåla]
 [4] iti kùãõatamà vrajajaladhisambhavàkùãõacandramàþ sarvà api tà÷ cakoràkùãr aùaóakùãõayugapad liïganàdinà sukhalakùalakùitãkçtya, balavad àdçtya, ràsançtya-vidhaye nirjambàlam astambajàlam abandhuraü bandhuraü kamalabandhujàpulinam àvçtya, parasparakarasaüvalanayà valayàkàrà÷ cakàra |

[5] kçte ca valaye-
 kçùõàyàþ pulinaü gatena ramaõenàpåri kàmas tadà tenàmuùya manas tathà pratipadaü tena dvayaü cakùuùoþ | tenàïgasphuradaïganàsamudayas tenàtha pårvaü paraü sarvaü parva ca tad bruve kim aparaü nàdyàpi vi÷ràmyati ||JGc_1,26.4|| [÷àrdålavikrãóitam]||

[6] tad evaü sva-kalita-caye valaye vanamàlã ÷obhànicayam upalabhamàna÷ cintayàmàsa-
upari yathojjvalam indor valayaü pulinaü tathà bhuvi ca | kintu kalaïkas tasmin nirmala-ramaõã-kulàny atra ||JGc_1,26.5|| [upagãti]
 [7] tad aho ! càmãkara-maõisaràkàro' yaü ramaõãya-ramaõã-valayaþ prati-yugma-madhyaü yadi mahàmara-katàyamàna-nàyaka-sambadhyamànatàm àbadhnàti, tadà hçdyatàm àpadyate |

[8] tac ca tathàve÷ena mat-prave÷ena paraü sidhyatãti nidhàya sthitaþ sann, akasmàd yathà-manorathàkàram evàvasthitavàn, yathà svayam api katham iti tu na tat-prathanam avàpa | tata÷ ca-
 hari-hariõàkùã-valitaü pulinaü tad valgu bhàti sma | sva-pratibimbenàdàd
yad vidhu-bimbàya sàråpyam ||JGc_1,26.6|| [upagãti]
 suhçd indoþ pulinaü tat- pulinasyàbhån nata-bhruvàü pracayaþ | tat-pracayasya ca valanaü ÷rãyuta-gopàla-mårtãnàm ||JGc_1,26.7|| [àryà]
yatra ca,
paraspara-karàvali-grathita-maõóalã-maõóanãr anusvam abalà milann ubhayatas tadà màdhavaþ | tadãya-bhujapà÷yayà kalita-mçùña-pçùñhas tathà tad-aüsa-nihitàtma-dor abhavad eùa ràsodyame ||JGc_1,26.8|| [pçthvã]
 gaurã-kçùõau gaurã-kçùõàv itthaü lakùe lakùe yugme | vçttàkàre vaü÷ã-÷aü÷ã ràdhà-saïgã tasthau madhye ||JGc_1,26.9|| [vidyunmàlà]
 ràsaü pràrabhata svayaü harir asau kai÷orakaü mànayann ity evaü sa parà÷aro' pi bhagavàn pràvocad uccair yataþ | tasmàd gopa-vadhåbhir eva saphalaü taj-jàtam itthaü tu me haüho pa÷yata vacmi và kim aparaü romõàü ca jàtaü mahaþ ||JGc_1,26.10||[÷àrdålavikrãóitam]
 sa vividha-vanità-vçndair yadapi bahu-preyasã tadà jaj¤e | tadapi ca ràdhà j¤aptir manye tasyàparàþ kçtayaþ ||JGc_1,26.11|| [àryà]
tad evam-
 anaïgam aïgena nijena sàïgaü
kçtvàdhi-raïga-kùiti saïgamayya | aïgãcakàràïga tam aïga-hàrair
navyàïganà-saïgama-maïgalàya ||JGc_1,26.12|| [upajàti 11]
kalita-kanaka-bhàsaþ smera-netrà vidhåti-
kùubhita-valaya-vãthã-÷i¤jita-vyakta-tàlàþ | vividha-gati-vihàrànaïga-sàràïga-hàrà hari-hari-maõi-mårtãr antarà tà virejuþ ||JGc_1,26.13|| [màlinã]
 tata÷ ca-
navãna-vinata-bhruvàü nija-navãna-kànta-cchavã- juùàü nañana-càturã-kula-dhurãõa-lãlà-yujàm | calad-valaya-÷çïkhalàvalita-nåpuràõàü dhvanir nañàdhva-nidhi-tàlatàü dhvanayati sma yàvad divam ||JGc_1,26.14|| [pçthvã]
ràse ÷i¤jita-tàla-jàlam udabhåt tadvad yathà khecaràn apy àkçkùad aho vidåratarataþ kçtveva pårva-sthitàn | dyo-yànàbhidha-ma¤ca-sa¤caya-gatà vàdyaü ca gãtaü ca ye sabhyatvaü ca samaü madàd vidadhataþ svaü nàtra ni÷cikyire ||JGc_1,26.15||[÷àrdålavikrãóitam]
 [9] tatra devãnàü sa¤jalpaþ-pa÷ya, pa÷ya-
 hariõà gànam àsàdi gànena ramaõã-kulam | ramaõãbhir atho gànaü gànena sa hariþ punaþ ||JGc_1,26.16|| [anuùñubh] pulinaü vilasat-kçùõaü kçùõaü sàliïganàïganaü kalaya | àïganam abhinava-gãtaü gãtaü saïgãta-saïgi-saïgãtam ||JGc_1,26_17|| [gãti]
[10] tatra svayam àrambhe làsya-sambheda eva jàtaþ | [11] tad yathàbhinayaü yathà-
 aïga-hàra-calad-aïga-hàriùu svàntahàri vilasadvihàriùu | làsya-kàriùu ca làsyam àcaran bhrå-nañã-ghañita-netrà nartakàþ ||JGc_1,26.18|| [rathoddhatà]
 [12] tauryatrika-÷aurya-varàõàü khecaràõàü vàdye tådbhåte tàõóava-maõóalaü ca sàbhinayam, yathà-
 udyad-dundubhi-maóóu-óiõóima-óamar-vàdye mçdaïgaü gate vàdye dyo-pada-vidya-vedya-nadane sadyo' tha vidyotite | te tarhy udbhaña-nàñya-nãti-ghañanà-saïghañña-niùkuõñhatà- såtkaõñhàþ pada-pàõi-kaõñha-kañi-sammoñàli-koñiü dadhuþ ||JGc_1,26.19|| [÷àrdåla]

[13] tatra ca ÷astra-pra÷astànàm iva teùàü kçta-hastakànàü punar lakùyàd acyava eva lakùitaþ | tathà hi-
 hitvà hitvàpy atra hastàli-bandhaü tàlàlambà hastakàni pradar÷ya | gaurã-÷yàmà làghavàt pårõamànà ràsollàse tadvad àsan puna÷ ca ||JGc_1,26.20|| [÷àlinã]
puùpa-vçndam apatan muhur muhuþ kçùõa-gaura-tanu-maõóalãm anu | vçùñir årdhvam adharatra nãra-bhçd vidyud-àlir iti yatra citratà ||JGc_1,26.21|| [rathoddhatà]
 [14] atra devà devya÷ ca bhavya-bhàva-bhavàn navya-paribhavàt kamalàkùaü sàkùàd iva sambodhayantas tathà yoga-màyàyà yogataþ paraü sva-sva-yogyam antaþ samadhigamya ramyam idaü vàdya-kolàhalàvçtam ujjaguþ |

[15] tad etad ekãkçtyànugãyate-
 jaya jaya sad-guõa-sàra | jagati vi÷iùñaü kalayitum iùñaü gokula-lasad-avatàra ||a||dhruvam||kamala-bhave÷vara-vaikuõñhe÷vara-patnã-cintita-seva | ràjasi ràse valita-vilàse nija-ramaõãbhir deva ||b|| nañavat-parikara nikhila-kalàdhara racita-paraspara-moda | àliïgana-mukha-vitata-mahà-sukha vallava-vadhu-hçta-toda ||c|| vyativãkùaõa-kçta-sàttvika-parivçta-maõóalam anu bahu-mårte | vraja-taruõã-gaõa-racita-nayana-paõa-sacita-va÷ãkçti-pårte ||d|| caraõa-ka¤ja-dhçti-kara-pallava-kçti-cillã-valita-vihàràn | madhya-bhaïga-tati-maõi-kuõóala-gati-pulaka-sveda-vikàràn ||e|| kalayati bhavatà ghana-sàmyavatà taóid iva sarvà lalanà | api vaþ parimiti-taratamatàm iti seyaü j¤apayati tulanà ||f|| sumadhura-kaõñhe nçtyotkaõñhe tava rati-màtra-prãte | tvat-spar÷àmçta-mada-caya-saüvçta-citte bhàva-krãte ||g||
yuvatã-jàte gãtaja-÷àtenàvçta-vi÷va-prabhave | yas tvaü ràjasi tat-sukha-bhàg asi nama etasmai prabhave ||h|| yà saha bhavatà vismayam avatà svara-jàtãr ati÷uddham | gàyati seyaü nikhilair geyaü kalayati nija-guõa-ruddham ||i|| tata utkarùaü valayita-harùaü valayati yeyaü gàne | sà ÷rã-ràdhà valitàràdhà bhavatà kalità màne ||j|| yeyaü ràse ÷ramaja-vilàse vigalan-mallã-valayà | sà bhavad-aüse lasad-avataüse dharati karaü vara-kalayà ||k|| yà càüsaü pari bhuja-parighaü paricumbati tava sa-vinodam | hçùyati seyaü tan na gaõeyaü yad roma ca sàmodam ||l||
cala-kuõóala-dhara gaõóa-mukura-vara samiùa-spar÷a-vidhàne | tàmbåla-drava-parivartàd dravam ayase cumbana-dàne ||m|| eùà nartana-kãrtana-vartana-÷i¤jita-jàta-sutàlà | tava ràmànuja karam atulàmbujam iùam àdhàdd hçdi bàlà ||n||
atha ràsa-krama-parivalita-÷rama-vanitàlambita-deha | parito-bhramaõaka-gaõa-vi÷ramaõaka samudita-parama-sneha ||o|| kavi-kçta-ni÷caya-÷ubhra-ya÷a÷-caya-màlà-samudaya-hàrin | jayajayajayajaya jayajayajayajaya jayajaya ràsa-vihàrin ||p|| ||JGc_1,26.22|| | iti | [8 x 8 x 12]
 [16] ràjasi ràse valita-vilàse ity uktaü råpam evaü niråpayanti-
 råpaü yan nijanityasaubhaga÷iroratnaü naràkçty asàv ànãyàtra yadãya÷aktivibhavasyàgryàü sthitiü praikùayat | citraü vismayate yataþ svayam api svà÷eùasaüvedità tasmin bhåùaõabhåùaõe' py adhur amåþ ÷obhàü svayà ÷obhayà ||JGc_1,26.23||[÷àrdålavikrãóitam]
[17] tad uktam, yan martya-lãlaupàyikam [BhP 3.2.12] ity àdi, tatràti÷u÷ubhe [BhP 10.33.6] ity àdi ca |
 [18] tad evaü sati ÷rã-ràdhikàyàü tu kaimutyam eva stutyaü jàtam | [19] yuvatã-jàta ity àdàv evaü varõayanti-

tàsàü vraja-ki÷orãõàü nityam aprasavàtmanàm | guõaiþ sa-prasavaiþ pårõaü vi÷vam apy anvayair iva ||JGc_1,26.24|| [anuùñubh]
[20] yà saha bhavatà ity àdàv upa÷lokayanti ca-
 ÷arva-brahma-sure÷a-mukhya-diviùad-vçndàni yad-gànataþ ÷a÷van moham ayus tam eva dayitaü kçtvànugaü yà jagau | sàrdhaü tena parà÷ camat-kçti-paràs tàü nirmimàõàm api vyarthãkçtya vivikta-ràga-valanàü vandàmahe ràdhikàm ||JGc_1,26.25|| [÷àrdåla]
 [21] tàm evoddi÷ya cala-kuõóala ity àdàv ca kavayanti-
 tad-adhara-rasam àcàntaü pràg akçta dvir yad eùa tad yuktam | dvija-saüskçta-tàmbålaü katham adyàd anyathà tasyàþ ||JGc_1,26.26|| [àryà]
kiü ca-
kçùõaþ snehasya målaü kila lasati vapå-råpam ity evam asmiüs tàdçg nanda-vrajàntar-jana-sadasi sadaivànu-bhåti-pracàraþ |
so' yaü yàsàm amaüsta praõaya-maya-çõàny àtmani preyasãnàü tàsàm apy årdhvam årdhva-prathita-nidhi-maõiü ràdhikàm eva naumi ||JGc_1,26.27|| [sragdharà]

ràdhà sva-kàntaü va÷itaü vidhàya niþ÷eùam àkrãóati tena sàrdham | nàhaü tathetãva ÷ivà ÷ivàntas- tanau nilãnàrdha-tanu-cchalena ||JGc_1,26.28|| [upajàti 11]
 athavà-
ardhenàrdhena tanvà vyatimilanavato rudrayor eùa bhàvaþ kàvya-j¤ais tarkyate yaþ sa punar iha mayà manyatàü bhaõyamànaþ |
premõà yau pårõa-råpau trijagati viditau ràdhikà-màdhavàkhyau pårõàïgatvaü tayor apy ati-tad-asamayor nàv apãty aucitã na ||JGc_1,26.29|| [sragdharà]
[22] tad evaü sati-
 vàdye gãte ca divye pramada-÷ithilite bhåùaõànàm alãnàm apy àsãd dhvàna-vargaþ pratinidhi-samaye tasya tasyàpi tatra | khede jàte tathàgàt prabala-naña-kalà làsyatàü yena ke÷a- karõottaüsàvataüsa-pramukha-vara-sabhà tadvad ullàsyate sma ||JGc_1,26.30||[sragdharà]
evaü pariùvaïga-karàbhimar÷a- snigdhekùaõoddàma-vilàsa-hàsàn | samaü priyàbhir vyatikçtya nçtyan vyà¤jãd asau sa-pratibimba-bimbam ||JGc_1,26.31|| [upajàti 11]
 tata÷ ca-
màlàþ ke÷àli-ve÷àn kuca-yugala-pañãr maõóanàny anya-vàsàüsy apy età naiva ÷ekuþ kalayitum asakçd ràsa-parvàvasàne | dhyàte yatràpi sampraty api muni-vitatir vismaraty eva sarvam citraü tat-preyasãnàü tad iha bhavati kiü tàdç÷e tat-prasaïge ||JGc_1,26.32||[sragdharà]
taü dçùñvàpy atha ràsam ambara-gatà ràmà÷ ca kàmàrdità mohaü pràpur, ada÷ ca tàvad abhito' py àstàü paraü ÷råyatàm | candràdyair upalakùitaü nabhasi yad bambhramyate sarvadà jyoti÷-cakram idaü ca vismaya-karã caskambha yan màdhurã ||JGc_1,26.33||[÷àrdålavikrãóitam]
 [23] tad evaü lãlà-lubdhàsu paramàve÷ataþ sa-priyàsu tàsu vilubhita-kriyàsu ràsa-vilàsaþ samupararàma | [24] uparamati ca tasmiüs, tat-tad-ananusandhàna-sandhim anu tàni mithunàni yathàvat ku¤jàya ku¤jàya pçthak pçthag antardadhire | antardhàya ca, tat tan mithunaü paraspara-parikara-pariùkàra-paràyaõatàm àsasàda | [25] tatra ca pratyekaü teùàm àliïganàdi-sacivaü vacanàdi-racanam evàsãt | yathà-

hanta màm antarà kàntam antar àptaü tamas tvayà | iti bruvantaü ÷liùyantaü taü sàsi¤can nijà÷rubhiþ ||JGc_1,26.34|| [anuùñubh]
 tata÷ ca-
hanta klamaþ samajani sphuña-mad-vihàràd asyà navãna-taru-pallava-komalàyàþ | j¤àta÷ ca hanta na maye' ti pçthak sa tàsàü sà÷rur mamàrja muhur ànana-gharma-bindån ||JGc_1,26.35|| [vasantatilakà]
 bàùpe mçjye harir bàùpaü svede svedaü tadà dadhe | gopàla-kula-subhråõàü ÷rame ràsa-vilàsaje ||JGc_1,26.36|| [anuùñubh]
 [26] tatra bahula-sàmagrã-vàhinãnàü vçndà-sakhã-vàhinãnàü kçta-pra÷na-vçndàyàü vçndàyàü ÷rã-kçùõa-varõanam, yathà-

sàsràlokanam a¤calànila-kçtir vaktràlakàdy-unmçjà- gaõóàntaþ-paricumbanaü paña-yugàdhànaü tanå-carcaõam | tàmbålàrpaõam atyapårva-madhuràlàpaþ stava-prakriyà seyaü ràsa-pari÷rama-pra÷amanã kàntàsu kçùõa-kriyà ||JGc_1,26.37|| [÷àrdåla]
 [27] atha kàntà-varõanaü, yathà-
vakra-smera-vilokanaü nava-dalaiþ saüvãjanaü màrdavàd aïgànàm abhimardanaü vighañita-srag-vastra-saüyojanam |
samyaï marmaga-narma-÷arma-racanaü tàmbåla-candràrpaõaü seyaü ràsa-pari÷rama-pra÷amanã kçùõe priyàõàü kriyà ||JGc_1,26.38|| [÷àrdåla]
[28] tataþ svayam àgatya pratyakùãkçtya cànyathà manyamànàyàü tasyàü sa-smitaü punar amår åcuþ-
dçùñaü devi mitho hari-vraja-vadhå-dvandva-vrajenàmunà svãkçtya pramadàt prayatna-vidhinà nepathyam aïge dhçtaü | etad yatra sakhi kùaõàd apagataü kiü bråmahe tad varaü gãrõaü sad-bhavatàn mçùà na tu rahas tad vyaktim àpadyatàm ||JGc_1,26.39||[÷àrdålavikrãóitam]
 [29] atha vçndà sa-smitaü cetasi cintayàmàsa-satyam àhur imà, yat punaþ punaþ ÷ramàpanodanaü sarvendriyàmodanaü ÷ubha-ve÷aü gàna-vinoda-vi÷eùam àrabhamàõàni tànãmàni mithunàni mç÷yante |

[30] atha snigdhakaõñhaþ samàpanam àha sma-
 ràdhe tvad-vallabhaþ so' yaü sarveùàm api durlabhaþ | varãtuü tvàm antaraïgàm anyà gopãr vçtãyati ||JGc_1,26.40|| [anuùñubh]
iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
ràsa-vilàsa-prasàraõaü nàma
ùaó-viü÷aü påraõam
||26 ||


*************************************************************

(27)
atha saptaviü÷aü påraõam
ràsa-prapa¤ca-pa¤ca-påraõã-påraõam

[1] madhukaõñha uvàca-

atha vilasita-kheda-sveda-kulyàyamànàþ saha hari-vara-gauryaþ sårya-putrãü samãyuþ |
yad amita-÷atam etàþ sà bhajantã sravantã sarabha-sarasa-pårtiü tat-kùaõàd eva bheje ||JGc_1,27.1|| [màlinã]
atikramya sva-maryàdàü ÷yàmaþ ÷yàmà÷ ca màü yayuþ | itãva yamunà ÷yàmà dràg atikràmati sma tàm ||JGc_1,27.2|| [anuùñubh]
 [2] athàïga-rucà ghana-capalà ghanàyamànà, vàcà ca càñaka-bhaõita-stanitàyamànà ghanàgama-lakùmãr iva lakùmã-lakùmã-patãnàü sabhà sà mihirajà-pravàhe nabhasi hasta-gràham avagàhamànà bhàsate sma |
 mithaþ prahasita-prathà-kala-kalaþ samàkarùaõaü muhuþ stimita-gàtratà pçthula-vepathu-prakramaþ | tad etad atha yat sthitaü bata jalàvagàhàt purà tad evam anumãyate samudiyàya tasya cchaviþ ||JGc_1,27.3|| [pçthvã]  yadà jalaü na hi vivi÷ur nata-bhruvas tadàmunà prasiùicire samaü tathà | amuü yathà laghu-gatim atra menire vibhåbhavann udaka-bhçd a¤catãti tàþ ||JGc_1,27_4|| [vasantatilakà]  jalàd evaü siùecàmur ghanaü ghana-rasa-pradaþ | vivi÷ur jalam evàmår yathàsàra-÷aràrditàþ ||JGc_1,27_5|| [anuùñubh]  tadàvalagna-daghnaü vàrmagnà÷ capala-locanàþ | kçùõasàra-vadhå-råpàþ
purastàd gatim adviùan ||JGc_1,27_6|| [anuùñubh]  yadà tàsàü netra-pratiphalana-mi÷rà jhaùa-gaõà muhur naivàgacchan pariciti-vidhànaü katham api | tadà spardhàbaddhà iva mçdulaü kùaõagaü bhç÷am amã spç÷anto bhãråõàü murahara-dç÷oþ kautukam adhuþ ||JGc_1,27_7|| [÷ikhariõã]  haüsà gatã÷ cakra-khagàþ payodharàn
mãnà dç÷aþ sàrasanàni sàrasàþ | tàsàm upetyàpagatà yatas tadà  teùàü tu sàmràjyam apåri sarvataþ ||JGc_1,27.8|| [indravaü÷à]  mukha-vçndaü khalu tàsàü
kamalàny abhibhåya babhràje | taj-jàtiùu tad-adhikatà
vidhutà và kiü nidànam asti sma? ||JGc_1,27.9|| [udgãti] ||
 [3] tata÷ ca locana-nikocaü hasantãùu tàsu svayaü tena nàgara-candreõa pravartità vyàtyukùã,  yathà-
 meghaü vidyud vidyutaü càtra meghaþ si¤caty uccair megha-tulye pravàhe | citraü citraü citram etat kim etat nàñyaü pa÷yety åcire vyoma-ràmàþ ||JGc_1,27.10|| [÷àlinã]  tata÷ càkaõñha-nirmagnà mahilàþ kamalànanàþ | madhusådana-saüsaktàþ kamalinya iva sthitàþ ||JGc_1,27_11|| [anuùñubh]  gaõe gauràïgãnàü harir acita-dharùàt paribhavaü gate tatra svarõàmbuja-ghana-vanã nihnutim adàt | viparyàso yarhy asphurad iha ca nãlàmbujavanã tadà tasyàpahnuty-ucita-citi-kçte' bhåd anupamam ||JGc_1,27_12|| [÷ikhariõã]  ambuja-gandhi tathàmbuja-
råpaü madhu-yug yathàmbujaü tad iva | tàsàü tasya ca vadanaü kiü jala-kelàv adàd bhramaü na mithaþ ||JGc_1,27.13|| [gãti]  katha¤cid api yà labdhà hariõàmbhoja-kànane | kim api vya¤jayàmàsa tasyà hàhà-kçtiü param ||JGc_1,27_14|| [anuùñubh]  smita-vilasita-nãlàmbhojam àsãdad ekà mukham anu hari-vaktra-sphårti-sandigdha-città | iha ca vara-maranda-svàdam àsàdya sadyaü samaruci-yuvatãbhyaþ ÷aïkinã svaü jugopa ||JGc_1,27_15|| [màlinã]  durlabhaü yad ajani svayaïgrahà- liïganaü tad iha jàtam a¤jasà | yarhi magnam anayà gabhãra-vàr ujjahàra harir apy amåm atha ||JGc_1,27_16|| [rathoddhatà]  drutam atha vara-ràmà vàri vakùoja-daghnaü yugapad ayi bhavatyaþ
pràõa-nàthaü vijetum | sthagita-kçti-karàbhyàm icchavaþ sektum uccaiþ katham atha bata jigyur jigyire và kathaü na ||JGc_1,27_17|| [màlinã]  padminyà mukha-padmaü
mudritam api sa madhusådanaþ pibati | iti miùa-kalayà sudç÷a÷
chalita-dç÷as tadvad àcarat kçùõaþ ||JGc_1,27.18|| [gãti]  hariõà hçdaye tàsàü vitãrõà nakhara-vraõàþ | adbhutaü sahasà ÷liùñà madaneùu-kçta-vraõàþ ||JGc_1,27_19|| [anuùñubh]  aupajànuka-bhujas tu yadàsau pàr÷vatãya-mukhatãyatayàsãt | aupakarõika-dç÷àü sa tad àsàm aupanãvika-karo' py ajaniùña ||JGc_1,27_20|| [svàgatà]  yadà ràdhà vàri-kelau sakhãnàü purato gatà | vinàpi sekaü sa tadà jaóatàm abhajat priyaþ ||JGc_1,27_21|| [anuùñubh]  ràdhà-puraþ-saratayà jala-keli-yuddhe kçùõaü cakàra jaóam udyamam antaràpi | naitad viveda vanità-nicitir mithas tu svãyàm ajij¤apad asau jita-kà÷itàü ca ||JGc_1,27_22|| [vasantatilakà]
 alaka-valayi-netraü ka¤ja-netreõa kãrõaü
svam anu madhupa-tãkùõaü ka¤jam unnãya tasyàm | sabhayam apagatàyàü tatra senàdhipàyàü sa tu tad-anuga-sainyaü pràvi÷ac càvi÷ac ca ||JGc_1,27.23|| [màlinã]
tata÷ ca-
nãra-keli-bhçta-ràga-cakùuùàm añña-hàsa-nibha-hàsa-rociùàm | màra-yuddha-lasad-uddhata-÷riyàü raudravad vyajani so' py asau rasaþ ||JGc_1,27.24|| [rathoddhatà]  tataþ krãóà-yuddhaü dadhad agha-ripur nãra-vihçti- prathàyàm ekàkã vraja-yuvati-koñãbhir abhitaþ | tathà kçtvà tãraü prasabham itavàn samprati yathà purà kàtyàyanyà bhajana-kçti-kanyàsv akuruta ||JGc_1,27_25|| [÷ikhariõã]
tata÷ ca-
 maràla-kåjità nãra-vasanà nãra-jànanàþ | ca¤cad-bhramarakà nãrajànàü nàlya iva sthitàþ ||JGc_1,27.26|| [anuùñubh]
atha hà hà hàsa-÷abdàþ pravçttà nãra-tãrayoþ | eke càtaka-gãs-tulyàþ pare' lpa-stanita-prabhàþ ||JGc_1,27.27|| [anuùñubh]<

[4] tata÷ ca bahudhà parihasya vinoda-vi÷eùaõàya sakhyàtireka-vivekàya ca dvàbhyàü dvàbhyàm ekam ekam aü÷ukaü dattavàn, haris tàþ sarvà vastraikaika-veùñita-dvi-dvi-kàya-yaùñãr utthità nirãkùya pratimukhaü parãkùya ca bahu jahàsa | hasitvà ca tàsàm uttam uttamaü vàsas tathà dhàrayantãnàü ca¤calatà-sambhçtaü tiryag a¤calatà-saüvçtaü sambhavad aruõa-guõaü, madhye madhye stambha-nipuõaü kvacana kvacana càkasmika-smita-lambhanaü vinàpi dçg-ambhaþ kranditena vilokita-dambhaü vilocana-saürambhaü lambhaü lambhaü trilokã-mohane cikãrùita-tadãya-ruci-dohane
kusumàsàra-kàriõã vimàna-càriõã-saühatiþ pra÷asta-vastràlaïkàra-màlyàdãnàü puñãþ peñakà÷ ca tat-purataþ ÷anaiþ pàtanam anaiùãt |
 [5] kçùõas tu tàþ sarva-stutàþ samunna-vastràþ pa÷yann ati-samunnatànanda-va÷yaþ svayam anurajya samupayujya vibhajya ca tàni vastràdãni prattavàn |
 [6] tatra prathamataþ svalpenaiva tena tena vicchittir jàtà, yathà-

majjanena tanu-rocir àcitaü såkùma-÷ubhra-vasanaü sata-cchavi | citrakaü dyuti-vicitram ity adaþ pràyave÷am arucan hari-priyàþ ||JGc_1,27.28|| [rathoddhatà] ||

[7] bahubhir bhåùaõais tu tatra tatra mithune parama-÷obhà netra-lobhàya jàyate sma | tathà hi-
 yadà yadà nåtana-ve÷a-yauvanaü tathàvidhàbhiþ samam ãkùate harim | matvà tadà navya-vadhå-varàn amån divyo janaþ puùpa-kulàni varùati ||JGc_1,27.29|| [upajàti 12]

[8] atha vana-vihàràya hariõàkùãõàü tatir evam àdi-vyàjaü vyàjahàra-

anaïgo nàma senànãþ kçùõa kas tava vidyate | hanta dar÷aya taü nityaü sakhãyaü màü bravãti yam ||JGc_1,27.30|| [anuùñubh]

[9] ÷rã-kçùõas tu gåóha-smitam åcivàn tatra ÷rã-ràdhàü prati, yathà-

ràdhe, maiùãr draùñum anaïgam | tasya tu pa÷ya gaõaü kçta-sat-kçta-sukçta-sulambhita-saïgam ||dhruvam||
taru-vallã-tati-dampati-pallã bhavatãm atithãyantã | àkàrayati calan-nava-pallava-pàõibhir àtmãyantã ||a|| sà punar iha kusumàni kirati pathi racayitum àstara-caryàm | kokila-kulam api tava håtiü kila kalam anu kalayati varyàm ||b|| bhråïkàreõa ca bherã-÷abdaü bhramarà vidadhati sa-sukham | ÷ikhi-÷atam api bata tanute nartanam abhita÷ càlã-pramukham ||c|| nija-ruci-dãpaü paritaþ prathayati so' yaü rajanã-svàmã | eùa ca panthàþ svaü vistçtavàüs tvat-pada-rajasàü kàmã ||d|| ||JGc_1,27.31|| | iti |

atha savitç-sutàyà dhanya-vanyà-prade÷e viracita-bahu-ve÷e tà virejuþ sa-kàntam | tam anu paraparasmin vàsare kàryam anyad vilasitam anukàntaü såcayàmàsa kàntaþ ||JGc_1,27.32|| [màlinã]  atha bhramara-dampati-vraja-janaþ pratisvaü nijà- layàd anugatiü dadhad bhavika-gãtavad gãtavàn | aho kim iva so' pi taü nija-ramà-yutaü tad-vana- prabhuü pramitavàn anuvrajati tatra sarvatra ca ||JGc_1,27_33|| [pçthvã]
 [10] atha snigdhakaõñhaþ papraccha-
 ràtrãþ ki¤cin màtra-÷eùatvam àgàd bambhramyante smàpi tasmin sapatnyaþ | krãóà-tçùõà dhçùõag evàïga jàtà hà kiü cakre tatra kçùõàïganàbhiþ? ||JGc_1,27.34|| [÷àlinã]
[11] tatra madhukaõñha uvàca-tata÷ ca tad-vanasya nirvarõana-pårvakaü varõanaü vidhàya, keli-kalàpe vidhãyamàne-
 anyo' nyaü nihnutànveùaõa-kçti-vihçtiü preyasãbhir muràrir yàü cakre sà rahas tan-mithuna-mithunatà-kàraõaü jàyate sma | yatrànviùyànuyàtà vividha-gati-vapuþ-sphårtinà tena yà yà ku¤jàntas taü gçhãtvà pçthag apara-dç÷àü dåratàü sà¤cati sma ||JGc_1,27.35|| [sragd]  katha¤cana dadar÷a yà kvacid apãha kçùõànvitàü vadhåü rahasi kàm api svayam idaü-vidhà kàcana | pratãtim agaman na hi sphuñam amåü tamàlànvitàü sphuñat-puraña-yåthikàü sapadi manyamànà hçdi ||JGc_1,27_36|| [pçthvã]  ÷i¤jitaü vihaga-kàkalã-kulair gànam anya-bhçta-sambhçta-svaraiþ | råpam apy atha tamàla-campaka- ÷reõibhir muhur avàri tàdç÷àm ||JGc_1,27_37||
[rathoddhatà]  yatra santamasam asti santataü tad vanaü na para-durgamaü param | ku¤ja-madhya-lasad-oùadhã-÷riyà tatra tatra mithuna-rddhi-vardhi ca ||JGc_1,27_38|| [rathoddhatà]  atha rahasi giràü vilàsa-kamraü calad-amalàïga-vikàsi-romaharùam | smara-valayi-kalà-spçhàtilolaü didivur alaü yugalàni tatra tatra ||JGc_1,27_39|| [puùpitàgrà]
 [12] atha krama-va÷àd adbhuta-bhayànaka-raudra-bãbhatsa-vatsala-karuõa-vãra-hàsya-÷ànta-÷çïgàra-rasàþ ÷çïgàrànukålatayà yathàyogaü rasayitum àsàditàþ | [13] yathà-

kvacid ahãna-tuhina-marãci-marãci-vãci-rocamàna-kànane paricitàparicita-nànà-vidha-mçga-pakùi-vçkùa-vallã-vilakùaõatà-vilokanàya kçta-paribhramaõam;
kvacid api madàkula-bhramara-kula-saïkula-gåóha-kuóuïga-kusuma-caya-cayanàya kampamàna-pràõa-praõayinã-janasya prakañaü càñutà-ghañanàya tatra balàd iva viracita-prave÷anàbhinive÷am;
kvacid api dhçùña-ùañpada-daùñatà-labdha-kaùña-spaùña-duùparihara-bàùpa-lalanàvakalanàd uddaõóitena sanàla-keli-kharanàla-daõóena tad-daõóanàya makara-kuõóala-tuõóa-paryanta-spar÷i-roka-koka-nadàyamàna-netra-puõóarãkam;
kvacid api lalitavilàsa-valitànana-lalanà-vapur anubhåya jugupsitã-kçta-sthala-kamala-sthalàvalokanam;
kvacid api ÷uka-nikaràdhigamanãya-ramaõãya-vàõã-vilàsa-kalanàya salàlana-kalita-kala-kalà-kalàpam;
kvacid api nija-lãlà-milad-ullala-bhàva-vilulita-sulalita-mukula-kula-latà-vakalanena vikalatayà vigalita-nayana-jala-le÷am;
kvacid api prauóhatà-samåóha-gåóha-garva-parva-kharvaõàya sadambharambhoru-varåtham anu nirvyåóha-praråóhamàra-samprahàram;
kvacid api mithuna-mithaþ-keli-kalànukçti-niyati-valita-praticchàyàvaloka-kautuka-vàhitayà vihita-bahu-hàsam;
kvacid api parasparam aparaspara-spar÷a-sukha-paràmar÷ajàta-nivçtti-citta-vçttitayà nimãlad-vilocana-rocamànam;
kvacid api niryantraõa-ramaõa-÷rama-paratantra-tandràyàm api tad eva ramaõaü bhåyaþ samanubhåya ràga-sàgaràyamàõa-jàgaram--

[14] sa eùa ke÷avaþ preyasãbhiþ saha vilalàsa |
 bhramaram iha nibhàlya dattacumbaü vratatiùu kãram apãha dàóimãùu | punar api ramaõo manojava÷ya- sthitiramaõàya babhåva vallavãùu ||JGc_1,27.40|| [puùpitàgrà]  alir iha vadanopadaü÷am àsãn madhurasapànakaraþ sarojinãnàm | yad ajitaramaõãtatir nirãkùya sphuñam abhajan madanaü vidårato' pi ||JGc_1,27_41|| [puùpitàgrà] ||
[15] tac ca tac ca na varõayitum àtma÷aktiü nirvarõaye, yataþ-

tàü jyautsnãü tac ca vçndà-vipinam api ca tat ku¤ja-vçndaü tathà tàþ ÷ayyà dve dve ca te te hari-hariõa-dç÷au tà÷ ca sa-prema-lãlàþ | pa÷yat pa÷yan mano me sapadi viùayitàm ujjhad atrànumuhyat pa÷yad dràg yàti tat-tad-viùaya-valayatàü hanta pa÷yàni kena? ||JGc_1,27.42|| [sragdharà]

[16] tad etad iha sàmànyatayà varõitam, vi÷eùataþ punar evam-
 anyà varõàþ santi yatra sphuren na ÷rãràdhàyàþ kàpi saubhàgyalakùmãþ | tasyàþ sphårtau varõanàyàü na ÷akyà sàpy evaü ced anyavàrtà tu dåre ||JGc_1,27.43|| [÷àlinã] ||
[17] tata÷ ca parasparaü para-paràgamanàtaïkayà maïkùu saïkucita-lãlà-vilàsàþ sa-vi÷leùaü veùaü saü÷leùa-valitaü vidhàya vallã-gçha-pallãnàü bahir-varti-sannive÷a-veùaü sthalã-vi÷eùaü kramataþ kràmanti sma, yatra kçùõasyàpy aikadhyam udbudhyate sma |  [18] tathà ca taü kràntvà ca dàruõatà-padàruõatà-prakà÷a-sànnidhyaü nidhyàyanti sma | tataþ-
 pårvasyàü di÷i kàcanàruõa-ruci-cchàyàvçõoc candrikàü candro' py à÷u tadà patann iva karair àlambatàstàcalam | itthaü kairaviõã-kulaü kila dara-glàniü yayàv ity amås tad-ràsàïkita-ràtri-÷ànti-vibudhà mamlu÷ ca kçùõa-priyàþ ||JGc_1,27.44|| [÷àrdåla]
[19] tatra khecara-strãõàü vacanam

nãca-bhàva-valayã balàd vrajann årdhvatàü nipatatãti ni÷citam | pa÷ya gopa-sumukhã-mukhàtigaþ puùkaràt skhalitavàn asau vidhuþ ||JGc_1,27.45|| [rathoddhatà]
 kiü ca-
ahriyata kuvalaya-màlà-
lãlà gopàïganàpàïgaiþ | iti kila dånita-bandhuþ
kuvalaya-bandhuþ papàta hà sindhum ||JGc_1,27.46|| [upagãti]
 [20] ÷rã-vraja-devãnàm api-

tàràõàü vçndam àmçdnann asmàkam api sarvataþ |
ayam àkramate' nårur vyoma càkramati drutam ||JGc_1,27.47|| [anuùñubh]
 [21] tata÷ ca tàsàü tathà-bhàvaü vibhàvya bhavya-svabhàvaþ sa ÷rãmàn navya-ki÷oratà-navya-sad-bhàvaþ pratisvam àliïgitànàü dar÷ita-praõaya-sampad-iïgitànàü vaktra-kamalaü sravad-asraü mamàrja |
 [22] sàntvayann eva cedaü sàntvam uvàca-

acchinnaü samayaü vahàmi bhujayor antaþ sakhi tvàm iti pratyà÷à yadi sidhyatãha tad api svàntaü na me tçpyati | siddhau tatra tu vighna-jàtam atulaü bandhvàdi-sambhàlanaü tasmàd geha-gater ava÷ya-valane mà mlànir àsàdyatàm ||JGc_1,27.48|| [÷àrdåla]
[23] iti pårvavad eva pratyekaü hastena vyatiùajya sajyamàna-vihàratayà vraja-vartmànuvartate sma |

yadyapi vanità-va÷atàm antar yàtas tathàpy asau kçùõaþ | bhajati snigdhàn anyàn sat-puruùàõàm iyaü ÷ailã ||JGc_1,27.49|| [àryà] ||
[24] atha labdha-paraspara-vicchedeùu ca tat-tat-pallã-vartma-bhedeùu pràyeõa pràpta-gaõa-saïgama-troñatàm adhika-koñatayà bhàvinã-samudayaþ svayaü na bhàvayitum ã÷àmbabhåva |
 [25] krameõa càtyanta-raïga-tat-tad-aïganà-gaõe gaõeyatayàva÷iùñe tena saha nija-nijopavanàntar-varti-gehàïgaõa-vartma-bhedam àsàdya, kùaõaü gamanàd viraràma reme ca | tatra ca-
 gàóhopagåóha-ciratàü pañu-cumbitaü tad- vi÷rambha-bhàg-abhihitaü bahu-mànitaü ca | tàsàü gatau racayatà vraja-ràja-putre- õàkàri kiü na kim ito gaõanàü na vedmi ||JGc_1,27.50|| [vasantatilaka]
 [26] tata÷ ca tàþ sa-gadgadaü jagaduþ-

sambhàvitaü na valate sma yad asmakàbhis tvat-pràptir atra bhaviteti tayà ca jàtam | vij¤àpanaü tu na idaü ÷çõu kçùõa tasmin aïgãkçtaü pariharanti na jàtu santaþ ||JGc_1,27.51|| [vasantatilakà]

tata÷ ca-
mitho mithunam uttaraü viraham åhamànaü mithaþ
patan-nayana-vàribhiþ samabhiùiktam à÷liùyata |
tad evam akhilaü vapur niyatam àrdram àsãd bahis
tad asya hçdayaü punar vyajani tàdçg antar bahiþ ||JGc_1,27.52|| [pçthvi]
 [27] tata÷ ca, saha-kàntaþ kàntà-samudayaþ ÷akunta-kula-kala-kolàhalàt pràtar iti -kalita-camatkàraþ kampa-sampat-sampatad-asram ajasra-bhàvanà-nidànaü katha¤cid eva vi÷leùam iyeùa |
 [28] tathà vi÷liùya ca-
 tiryak pa÷yan muhur api mithas tatra tatràpi sàsrã- bhàvàd vyasraü mithunam atha tat kçùõa-ràdhàdi nàma | gehaü gacchad yad iha gamanàyà÷akan tan na citraü dhanyànàü syàd ucitam akhilaü yat prayatnaü vinàpi ||JGc_1,27.53|| [mandà]
ajani bahu-vyathatàntar bahu-dayitànàü viyogatas tasya | sarvàvaraka-rug-antaram iva jaj¤e sà tu ràdhikà-viyutiþ ||JGc_1,27.54|| [gãti]
 jyautsnãü ÷àradikàü vihçtya vividhaü tasmin balàd àgataü vãkùya bràhma-muhårtam ullala-dhiya÷ channàdhva-mårti-kriyàþ | tat-tat-keli-kalà-vilàsa-valita-svàntàþ sva-kànta-priyàþ sàntas tarùam anantar ãùad udita-÷rànti vrajaü pràvi÷an ||JGc_1,27.55|| [÷àrdåla]

[29] sa eùa ràsotsava-vi÷eùa÷ ca nivçtta iti bahir eva vçttaü nàntaþ, yataþ-
 ràsotsavaü kila samàpya gçhàdi-kçtya- vyagrà÷ ca tan-mayatayà vraja-vàma-netràþ | nànà-vilàsa-maya-nartana-gãta-vàdyaü sàkùàd iva vyadadhatàtra ca tat tad eva ||JGc_1,27.56|| [vasantatilakà]
 netà yeùu tu ràsa-keliùu bhavet kçùõaþ svayaü nàyikàþ ÷rã-jaitra-vraja-subhruvo, rasa-kathàs tatraiva nirlà¤chanàþ | tat-tad-varõanam eva kàvya-vibudhàþ kàrtsnyena kuryuþ paraü kintu ÷rã-÷uka-sammataü na yad idaü påryeta taiþ sarvakaiþ ||JGc_1,27.57|| [÷àrdåla]
[30] snigdhakaõñha uvàca-hanta, catvàras te kumàrakàþ kva gatàþ? |
 [31] madhukaõñha uvàca-pårvam àråóha-mahà-taravaþ pa÷càn nija-prabhoþ sva-gçha-vartmànuvartanam avadhàya, dåra-cariùõutayà tåùõãm evànuvartiùõutàm avàpuþ iti |
[32] tad evaü madhukaõñhaþ prathitam api ràsa-lãlà-varõanaü triyàmàniyamataþ saükùipya tadãya-samàdher vikùipyamàõatà-sa¤janàya sà¤jalir vya¤jayàmàsa-
 sa ãdçg vallabho labdhas tvayà ÷rãmati ràdhike | yaü bheje ràsa-rabhasàt trilokã nàyikà-nibhà ||JGc_1,27.58|| [anuùñubh]
 [33] atha ka¤ja-netraþ kçtà¤jalitayà pratãkùitànuj¤à-sàrau såta-kumàrau svàntikam àhåya bhåyaþ paricaskàra nijànàm aïgànàm aïganànàm api pariùkàra-dravyeõa |
 [34] yad anu dàna-parvaõà sarva eva bhàsamànaþ sabhà-sajjanaþ pratyekam eka-vyaktir api kriyà-làghavàd bahu-vidha-nibhàü vyaktim avàpa |
[35] tato bràhma-muhårte muhårta-vi÷ramàya sarva eva sva-sva-dhàma jagàma |
  iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
ràsa-prapa¤ca-pa¤ca-påraõã-påraõam nàma
saptaviü÷aü påraõam
||27 ||



*************************************************************

(28)

athàùñaviü÷aü påraõam

ambikà-vana-gamana-saüvidhànaü

[1] atha pratyahavat prabhàta-bhàsamànàyàü sabhàyàü svàvasara-jàta-prasaraþ snigdhakaõñhaþ sotkaõñham àha sma- madhukaõñha ÷råyatàm anantaraü hari-caritam |

[2] tataþ sarvànanda-varùe harer navame varùe parutnàd apy adhikatayà yatnàd aiùamastye sàmastyena kçta-vistàre giri-yaj¤a-sàre nirvçtte màsa-katipaye ca vçtte vilakùaõa-lakùaõà ÷iva-kùaõadàtipracuraü jana-samàjam àjahàra | kintu pràya÷o ya÷odhanàdikàm anayà sàmànàdhikaraõyàd ambikàraõyàya samam ambikà-pati-påjanàrthaü janà varùaü varùaü prati saharùaü gacchanti | yacchanti ca vividhàni dhanàni kimuta tasyàü yogavi÷eùàd asamàyàü samàyàm | yatra kutåhalàvakalanàdi-lãlà-kallolinã-kallola-lola-÷rã-gopàla-càlita-città gopàlàþ | kiü bahunà,  gopàla-kùiti-pàla-caraõà÷ ca tad-yàtrà-spçhà-pàtratàm
avàpuþ |

[3] saücerire ca te cireõa mahàrambha-sambhàra-bhàra-hàra-vi÷aïkaña-vàra-niþsàraõayà | tatra janair nànà-sàmagrãr agarhya-vahyànaóuha÷ cànàüsi vàhayantaþ kolàhala-kutåhalam anvabhuvaü÷ ca |

[4] yatra putrànuràga-parimala-nirmala-pàtrã vraja-dharitrã kùiti-pàlayitrã nànà-gopa-kalatràõàü sukha-satràyamàõatayà taiþ saha satra-yàtràü cakàra | kiü bahunà, go-gokula-pàlana-kçte kçtehànupanandàbhinandàdãn çte sarva eva parva-pårvaü calanti sma | yatra làlya-bhàvataþ saünanda-nandanàv agrajam anuvrajataþ sma làlaka-bhàvàt taj-janmànam anu ca |
 [5] tatra vi÷eùatas tu-

mukha-kamala-viràjan-nàñya-dçk-kha¤jarãtà
stana-kanakaja-kumbha-bhràji-patràvalãkà | caraõa-sarasijàõàü haüsaka-svàna-ramyà
vraja-nija-mahilàlã tatra bhavyaü babhàra ||JGc_1,28.1||
tata÷ ca-
na paraü càkùuùam àsãt tad-vraja-jana-calanaü vidårataþ kintu | ÷akaña-ghañàñananàd vàdàd apy andha-vedyaü ca ||JGc_1,28.2||suràõàü néõàü ca pratipada-bahåbhàva-mayatàü
sa-vàdyair gãtàdyaiþ saha kusuma-varùair jaya-ravaiþ | mukundàlokàya prathita-pathikàlã-÷avalanaiþ
samantàt saïghaññair abhiyayur amã àmbika-vanam ||JGc_1,28.3||tatra ca-
bhràtrà satrà haris tatràruhya kambali-vàhyakam | vicitra-mitra-gantrãõàü vçtaü pçtanayàyayau ||JGc_1,28.4||kadàcid unnataü tatra ÷akañaü ghañayan pçthak | abhãùñaü draùñum utkaõñhã sa sma suùñhu pratiùñhate ||JGc_1,28.5||  sakhi-bala-balavàn vihàra-caryàü
pathi vidadhat-kutukaü ca lokamànaþ | muhur upacaritaþ svayaü jananyà
bakaripur àmbika-kànanaü vive÷a ||JGc_1,28.6|| tatra ca-
jaïghàlàs te lakùa÷o loka-saïghàs
tãrthaü yàtàþ kçùõam àpu÷ ca daivàt | tçùõà-dãnàþ pàthasas tat-prayàtàþ
saudhãü yadvad vçùñim ante labhante ||JGc_1,28.7|| [6] tasminn idam adbhutam udbhåtam abhåt-

utphulla-netra-kamalaü pulaka-prasàra-
÷aivàlam a÷ru-milad-årmi-jana-pravàhaþ | àkramya setum adhigamya suramya-kçùõa-
÷obhà-mahàmbudhim agàj jalatàm apãha ||JGc_1,28.8|| [7] tata÷ càbhikhyà-màtrataþ kçta-sarva-va÷ãbhàvasya tasya tad-àsecanaka-råpa-niråpaõàt pa÷ya pa÷yety evàsmin pa÷yati loke kathaücit kçta-nivàraõe ca tasmin kolàhala-kàraõe vraja-vàsi-janaþ sarva eva yathàyatham àvàsam àsasàda |
 [8] àsàdya ca purohita-hita-sahitatayà kçta-snàna-dàna-vyàpàre ÷rã-vrajaràja-viràjamàna-samàja-vàre kutukatas tairthika-sàrtha-dar÷anàrthaü snàtànuliptatà-dãptaþ sakhi-ràmàràma-ramaõaþ kamana-kamala-locanas tatra tatra bhramaõa-kramam àcacàra | yatra nànà-de÷a-janànàü ve÷a-nive÷a-nirve÷a-saüve÷a-bhàùàbhinive÷a-kriyà-vinive÷a-vi÷eùàn anubhåya bahula-kutåhalam àkalayàü babhåva |

[9] yatra ca kçùõaü pa÷ya ràmaü pa÷ya ÷rãdàmànaü pa÷yety amã pa÷yantaþ kolàhalaü baühayàm àsuþ |
 [10] yatra ca tadãya-vçndàni govindãya-sundaratà-maranda-vinisyandam amandaü nayana-rasanayà rasayanti | mohàti÷ayavanti vihita-hita-sarvasvàtma-nivedanaü sàsra-namra-kamra-vadanaü sadana-sadanàd asãdanti ca saüjità¤jalitayà tasthuþ |
 [11] ÷rã-kçùõas tu tad aïgãkçtyàpi ÷ãla-vçttyà tadãya-snehaü sàïgãkurvan madãyà eva bhavad-bhavadãyàrthà mat-pratyarpaõataþ pratisvaü yathà-niùñham avatiùñhantàm iti santoùayan krama÷o nijà÷ramam evà÷ramam àjagàma |
 [12] àgamya ca sàyantanam a÷anaü saügatya màtur mànasam ànandena vitatya pra÷asta-vastra-màlàlaükàra-sàraü parikçtya sakhibhir àtmànaü parivçtya sarva-bhàgavata-÷iva-pradasya bhàgavata-paramparà-parama-guroþ ÷ivasya varivasyàyàü ÷iva-ràtri-yàtribhiþ pitràdibhir ekàgratayà sva-maïgala-kçte kçta-jàgaraü svãya-parakãya-ràjakãya-janakãya-bahala-kolàhala-prakàraü ÷ivàgàram anu nànà-vidyà-vismàyakatayà vidyamànàn saüpa÷yati sma |

sarve vrajajanàs tatra kalpa-vçkùa-samà babhuþ | adhideva ivàdãpyad dhanyaþ parjanya-nandanaþ ||JGc_1,28.9|| [13] prabhàte ca prabhàte vadànyatà-pracàràhçta-vipràdãnàm agaõeya-gaõàya guõa-guõitànnàdi-dànataþ saümànata÷ ca vitànita-ya÷asi ÷rã-vrajaràja-sadasi teùu tat-tãrtha-yàtri-÷ateùu ca cira-paricita-caravat parama-prãti-sphãtãbhàvana-nãtitaþ katham api prasthàpiteùu tasyàm amàvasyàyàü tàsminn eva vraja-vasatibhiþ saha pitçbhyàü làlitaþ sa harir vàsateyãm uvàsa |
 [14] tataþ sà ca ràtrir yàtrika-jana-pràcurya-påryamàõà nàsãd iti kolàhalàpagamena hyastana-jàgara-klamena ca suptiþ sarvata÷ ca nirbharam evàvirbhavati sma |

[15] yatra danujàmitras tu vrãóàtaþ krãóàta÷ ca kiücid dåragataþ sakhi-jana-janita-sukhaü nidràyate sma |

[16] atha tasyàü ni÷i di÷i di÷y api dar÷ita-tamasi rahita-dantagaraþ ka÷cij jarada-jagaraþ sarpaþ sarpan vrajaràja-caraõa-ràjãvaü nijagàra |
[17] tena ca vãryavattayà nigãryamàõe caraõe ÷araõecchur vraja-dharaõã÷aþ santata-kçùõa-sphårti-pårti-pracita-cittatayà jàgrad eva kçùõam uddi÷ya cukro÷a | yathà-

kçùõa kçùõa bata kçùõa kçùõa he
tàta màm ajagaro graseta kim | ity asau smaraõatas tanåjanes
tasya moha-maya-bhàvam ayayau ||JGc_1,28.10|| [18] atha tat-pàr÷va-vartinaþ ÷åra-cakra-vartina÷ candra-hàsam àdàya samutthità÷ candramasaü grasamànaü ràhum iva bàhu-÷àlinas taü pa÷yantaþ pravyathità vyarthã-bhåta-tat-prahàra-prayàsàs tad-upàyàntaram apa÷yanta÷ ca vyagratà-kvathitàþ ÷aràrubhir jvalad-agrodagra-dàrubhir jaghnuþ |
 [19] tathàpy atyajati tatràjagare prathama-÷abdàd eva jàgrad-vrajaràja-tanåjaþ sura-gaja-ràja iva dhàvaüs tarhy evàjagàma |

[20] àgacchata÷ ca tasya sa dãrghatara-dãrgha-pçùñhaþ puccham anu vàña-ghañita-nyàyena caraõa-pallava-spçùñatàü pràpa |
 [21] tat-spçùña÷ càyaü visçùña-tac-caraõaþ svayam akasmàt sarpàkàràd utsarpan vapur antaram antareõa vidyàdharàkàraü dhàrayati sma |
[22] tat-kara-pallava-spçùña-caraõàþ ÷rã-vraja-ràja-caraõà÷ ca yathàvad viràjamànatàm àpuþ |
[23] tataþ sà÷caryaü kçtàvalokeùu sarva-lokeùu sudar÷ana-nàma-dharaþ sa tu vidyàdhara-caraþ punar-labdha-svaråpa-varas taü pra÷aüsan sva-÷àpa-vçttàntaü ÷aüsaüs tadãyàü kùamàm à÷aüsaüs tad-anuj¤àtaþ svàdhiùñhànam eva pratiùñhate sma |
 [24] ye pårvaü tatràpatrapàm apahàya ÷rã-vraja-patipatnã-prabhçtayaþ kula-strã-janàþ kim utànye saüsçjyamànatayànusçtya kçtya-måóhatàm anubabhåvuþ |
 [25] samprati tu te yathàyathaü mithaþ samupagåóhàh kevala-måóha-rodanà babhåvuþ |
 yathà tàtaü kçùõa÷ ca ràma÷ ca kçùõaü ràmaü ca màtaraþ | màté÷ cànyàstathànyo' nyam anye ÷i÷liùur unmadàþ ||JGc_1,28.11|| [26] tad evaü kçta-kùapaõàyàü kùapàyàü tat-kùaõam eva tårõa-gamana-manasaþ samam anaþ-samåham àrohayanta÷ cira-gantavyaü panthànam antikam ivàtikràntavantaþ pràptavanta÷ ca nija-vrajam |
 [27] yatropanandàdayaþ sa-nandanaü sahaja-màtraü ÷rãman-nanda-ràjam anavadya-vàdya-gãta-parãta-veda-ghoùànugata-sarva-ghoùà yathàyathaü saüsajya nãràjya ca vrajopavanam àvàsya snapanàdibhir upàsya ca tatraiva nija-gçha-janaü pràpayya pàkaü samàpayya ca sarvàn eva sambhojya sukhena saüyojya ca vartma-vàrtàü saüpçcchya harùa-dharùàdikaü samçcchya ca sva-sva-vasatim anu vasatãü vàsayàm àsuþ |
 [28] atha samàpanam àha-
 ãdç÷as te vrajàdhã÷a putra÷ citraya÷àþ ÷a÷ã | yad-aïghri-nakhara-jyotsnà tamaþ sarvam anãna÷at ||JGc_1,28.12||

iti ÷rã-gopàla-campåm anv
ambikà-vana-gamana-saüvidhànaü nàma
aùñaviü÷aü påraõam
||28||



*************************************************************

(29)

athaikonatriü÷aü påraõam

rahaþ-kutåhala-vaha-bahala-rahaþ krãóàkhyam

[1] atha ràtri-kathàü punaþ snigdhakaõñhaþ prathayàmàsa-

yadà ràsàd vàsaü rahasi yayur àbhãra-vanitàs
tadà ÷aïkàü jagmuþ svayam api tu nàsàü gçha-janàþ | yad anyàs tad-råpà vyadhita hari-màyà prati-gçhaü
yathàmãbhir j¤àtaü nivavçtira etàþ patha iti ||JGc_1,29.1|| [2] atha tad-anantara-ràtri-santatãr nànà-rasa-ràsa-vilàsàdibhir ativàhayati ÷rã-govinde vçndà tu vividha-sàhàyakaü samàharati sma, yathà-

upavrajaü nyasyati sà tamàlàn
dãprauùadhã÷ ca vraja-dåra-de÷e | ity àdi tatràbhisçtau sa-vçndà
vçndà hareþ sevanam àcacàra ||JGc_1,29.2||tadà ca-
acãcakàsad vipinàny àjãhayad iha priyàþ | ràsàyata-tvarad-ràtrãr atràmår ajajàgarat ||JGc_1,29.3|| àrarambhata rambhorår lambhaü lambhaü tato hariþ | hàràn iva vihàràüs tàn kàraü kàraü dadhe hçdi ||JGc_1,29.4|| [3] kadàcana caurya-caryayà tàsàü gçham àyàti | tatreyaü dik-
 sàhàyye lalitàyàþ kalayan ve÷aü vi÷àkhàyàþ | viparãte viparãtaü harir avi÷at tamasi ve÷ma ràdhàyàþ ||JGc_1,29.5|| [4] tatràndhe tamasi kàmyamàna-vàmyàm àliü pratyàli-cchala-vacanam-

susakhãyati te subhrår asau gopa-matallikà | ÷ape tubhyaü lapeyaü ca svayaü sakhyam urãkuru ||JGc_1,29.6|| [5] tatra kathaücid api tad-àgamane vçddhàbhiþ kiücid ivàvagate ku¤jàneva sva-lãlayà ka¤ja-locanas tàbhiþ samaü ra¤jayati |
 [6] tatra tat-preyasyà vçddhàbhiva¤canà-ca¤cutà, yathà-
yas tvàü ràtriùu vçddhe màm api devo vibhãùayate | sa tu mantribhir utkalito goùñhàt ku¤jàn vimardayati ||JGc_1,29.7||[7] tasmàd atrànyathà màvagàs tatra ca màgà iti dhvanitam |

[8] atha sakhyàþ-
 satyaü jarati mad-àlyà vara-yuji gaõóe makara-vataüsàïkaþ | na mayà likhitaþ kutukàn na mçùà-muùyàþ sapatnyà ca ||JGc_1,29.8||[9] atra mama sakhãtvena tasyà÷ ca sapatnãtvena virodha-lakùaõà-pràpter mayaiva likhita iti tayà dhvanitam | [10] tad-anuvàdinà kavinà tu tasya mrùàtvam iti |
[11] atha vraja eva vighna-nighnatayà proùita-bhartçkà varõyate | [12] tatra ÷rã-kçùõasya bhàvanà-
 ràdhàü pa÷yasi jalpasi spç÷asi ca svàtmann athàliïgasi
svasmiüs tat tad anukriyàm api tayàrabdhàü bhajan nandasi | vi÷rambhaü na hi manyase tadapi ced anyàü da÷àü yàmitas
tat-pràptiü manuùe tayà kathaya bho kiü te sukhaü setsyati ||JGc_1,29.9|| [12] ÷rã-kçùõaü prati sakhã-vacanam-

bhåùaõam agni-pràyaü bhåùaõa-nibham agnim apy asau ràdhà | tvad-virahe yà kalayati sà katham anyaiþ samàdheyà ||JGc_1,29.10|| tasyàþ pràõà bhavàn sà ca bhavat-pràõà iti sphuñam | etad-vàcà laghåkartuü pràõantãü màü tu dhik prabho ||JGc_1,29_11||[13] athotkaõñhità | tatra ca taü prati sakhã-vacanam-
 tàm eva prerayaty uccair utkaõñhà tvàü tu naiti sà | iti tasyàm asau kçùõa vitçùõà-÷arma nà¤cati ||JGc_1,29.12||
asraiþ kampair vivarõa-cchavi-kula-valanair gadgadai romaharùaiþ
svedaiþ stambhair vimohair murahara dalita-pràya-dehàü vidhàya | na tyaktuü na grahãtuü katham api su÷akà pràõa-ghàtàvarodhàd
utkaõñhà kaõñha-lagnà÷ana-kavala-nibhàü tàü tu duþkhàkaroti ||JGc_1,29.13||  parama-guõas tvaü màdhava
doùàpårõa-prabhàvo' si | katham iva tàü guõa-råpà-
kçtim adhicittaü samadadhyàþ ||JGc_1,29.14||
[15] athàbhisàrikà | tatra tàü prati kasyà÷cid utpràsa-vacanam-
 sandhyàyàü kva nu yàsi lola-nayanàpy agràyanaikàgrahà
tatràpy agratamaü sthalaü kim api tac cetasy alam bibhratã | sà caiùà na hi budhyate tava gatir dçùñvà tamàlaü muhur
viùñabdhà dhçta-bhaïgi-saïgi-savayo-madhye muhur lãyase ||JGc_1,29.15||
ambara-maõi-saüvalitaü caramàcalam adhijagantha pårvàdrim | ÷aïke yan nija-kçtyaü kartuü kçùõàntikaü yàsi ||JGc_1,29.16||
[16] tatràbhisàro, yathà-
 anyà÷ càbhisaranti bhàva-valitàþ ÷ubhra-kùapàyàü kçtaiþ
÷ubhrair veùa-varair vidhàya pihitaü svaü satyam etad-vacaþ | tasmin gopa-varàïganàþ punar amåþ kàntàïga-saïga-smçter
jàtànandatayà smita-dyuti-vçtàs teùàü vyadhur vyarthatàm ||JGc_1,29.17|| sàmànàdhikaraõyaü tejas-tamaso raho kalitam | kavayanty api yat kçùõa-bhràntiü tamasi vraja-strãõàm ||JGc_1,29.18||  àrambhàd api kampate hçdayakaü prasthànataþ stambhate
pàda-dvandvam aho manasy anumilan dehaü niruddhe priyaþ | yàsàü gopa-nata-bhråvàm abhisçtau tàsàü paraü kàraõaü
daivaü yan nayate tad-antikam amås taü và balàt karùati ||JGc_1,29.19||
[17] kadàcit kàcit kàücid divàpi kçùõa-samãpaü chalataþ saüvalayati, yathà-
 àli pa÷ya paritaþ ÷ikhi-vçndaü
bhãti-rãti-rahitaü nañad asti | bàóham asya viharann adhigamyaü
navya-nãrada-varaþ pratibhàti ||JGc_1,29.20||[18] atra nirjanatvaü madhya-sthita-kçùõatvaü ca dhvanitam | atha vàsakasajjà-
 puùpàõy àcinute vicitya cinute talpaü vrajasyàïganà
yan nàsti trijagaty api sphuñam aho vaikuõñha-vãthiùv api | evaü vàsaka-sajjikà lasati sà chàyà-dvitãyà yadà
saïginy-àcita-saïgatiþ punar asau vettãva ki¤cin na hi ||JGc_1,29.21|| tatra cotkaõñhàva÷yàyàü tasyàü taü prati sakhã-vacanam-
 talpaü kçtvà bhavad-abhigamaü cintayantã samantàt
tatràdçùñe bhavati samaya-kùepa-le÷àkùamà sà | cakre cakràïkita-kara mahà-kampa-sampad-vihastà
÷asta-kalpaü kçtam api ca tat kalpayantã vi÷ãrõam ||JGc_1,29.22||
[20] atha vipralabdhà | tatra ca taü prati sakhã-vacanam-
 bhuktiü muktiü ca tanute na paraü bhavad-àgamaþ | bhaktiü vyanakti ca vyaktaü suhçtsu parame÷vara ||JGc_1,29.23||
[21] atha khaõóità | tatra ca taü prati sakhã-vacanam-
 kuryàs tvaü khaõóitàü kàücin nakharàdy-aïga-saïgataþ | taü vinà yàü tathàkàrùãs tatra te mahatã kalà ||JGc_1,29.24||[22] khaõóitàü prati tasyàþ suhçd-upàlambha-racanaü tad-dåtã-vacanam-
 mànini vacmi tvàm aham iha suhçdàü tava ÷çõotu vçndaü ca | sahajà yà nija-vçttir govinde svayam upàsva tàm eva ||JGc_1,29.25|| [23] tatra kañhoràyamànàü prati ca-

mànàgni-maya-dçg-vàõaü mu¤ca tvaü kiü nu garvasi | ràdhe kçùõa÷ ca dçk-paryak-parjanyàstraü vimokùyati ||JGc_1,29.26||
[24] atha sambhramàd àgatasya nakharàdi-spar÷àt kùatàyamàna-raktimnà samaktasya kàntasya vacanaü tasyàþ prativacanaü ca |
dayite dayita kathaü tvaü malina-mukhã dhig na vetsi hà kim idam | nakha-radana-kùatam åhet tvayi supte supti-ràkùasã cakre ||JGc_1,29.27||[25] atha tasyàþ sakhyà saüvàdaþ-
 jalade vilasati vidyud bibhyati hçdayàõi bhãråõàm | hasasi hariü kimu mugdhe na hi hçdi citraü stuve' ham etasya ||JGc_1,29.28||[26] atha tasyàþ kçùõaü prati-

àvçõutàmaruõàü÷ur nakha-pada-sindåra-cihnàni | a¤janam api kçùõàbhaü tat tu tavauùñhaþ sphuñaü kurute ||JGc_1,29.29||  pårvàü haritam àkramya niùkràman kçùõa-nãradaþ | nihnute ÷a÷abhçl-lekhàü harid-antara-lajjayà ||JGc_1,29_30||  strã-bhàvam àkalayituü kamañhànukàraü
gacchan-mahàdri-talam à÷ritavàn bhavàn yat | tac càjitasya na tavànucitaü yatas tvaü
svàü devatàü ramayituü sudhayodyato' si ||JGc_1,29.31||  màmapi hitvà krãóasi tàmapi hitveti nànçtaü vacanam | ekaü tatra jahàteranyadråpaü dadhàter hi ||JGc_1,29_32||  nãrasà sarasà veti viviktir nàtikàminàm | pa÷ya vaü÷yà mukhaü nàyaü pibann ujjhati màdhavaþ ||JGc_1,29_33||[27] tatra ÷rã-kçùõasya vacanam-
 ràdhe vapuùà tanvã komala-hçdayàtisåkùmàdhãr asi ca | mànaþ katham etàvàn màti tvayi tat tu pçcchàmi ||JGc_1,29.34|| mukham abjaü tava rasanà pallava-patrã kathaü vacaþ kråram | àü j¤àtaü kila yasmàt tan-målaü bhàti hçd-vajram ||JGc_1,29_35||[28] bhavatu ca-
 yathà me rocate màno na prasàdas tathà tava | yatra svàdhãnatà-vyaktiü kuruùe tàóanena ca ||JGc_1,29.36|| ardito' pi ruùà ràdhe lãlàbjenàsmi nàrditaþ | hanta mat-kaõñakair etat tvad-aïghri-suhçd ardyate ||JGc_1,29_37||[29] tad evam upavadamàne tasmin punas tasyà vacanam-

nirvçty-ambudhi-kumbhajaþ sthiti-mahà-meghàvalã-màrutaþ
pràõànàü pavanà÷anas tanuvanã-naidàgha-dàvànalaþ | so' yaü te viraho yayà bata mayà soóhastayà và kathaü
soóhuü hanta na ÷akyate nava-navaþ padmàpate durnayaþ ||JGc_1,29.38|| [30] evaü rudatãü sakhãm àlakùya sakhã taü pràha-
 anuràgavatã sandhyà svaccho' yaü vàsarastataþ | sthàne tayà tasya saïgo na ràtryà malinàtmanà ||JGc_1,29.39||[31] tvayi tu tad-etad-viparãtaü pratãyate tato na svacchateti vya¤janà | tataþ sà màninã punas tàm àha-
 dãpa-jvàlà mama hçdi gatà sneham uddhåya vakre
cakre yena pratihati-mità taü kathaü nindasi tvam | nirdvandvàhaü sapadi bhavitàsmy eva so' py eùa nànà-
gopã-saïghàt pramadam ayità hanta kiü kasya duþkham ||JGc_1,29.40|| [32] atha tasya tad-bàùpàpasàraõàya vyàja-racanaü vacanam-
 mãnàd api tan-muktà-
phalam udbhavatãti ratna-÷àstràrtham | pa÷yann iva mama hastas
tava mukham abhiyàti mànini prasabham ||JGc_1,29.41|| [33] tata÷ ca sà vimukhã-bhavantã manasãdaü vadantã kalahàntarità-bhàvam àsasàda |
 aiùãstvaü yadi mànasa mànenàmuü va÷ãkartum | va÷age' py asmin kçùõe tyajasi na kiü taü vçthà-bhåtam ||JGc_1,29.42||[34] tadà ca sakhã tam uvàca-
 yà tava hçdaya-vidàraü nakharair akaron muràràte | tàü manuùe priya-dayitàü jvalati tu tasmàd dçg asmàkam ||JGc_1,29.43|| yà khalu mànam amànaü dadhire tvan-màna-jãvanà dayità | ghañate gopã-vallabha tasyàþ sphuñam asugamaþ sugamaþ ||JGc_1,29_44||[35] iti sakhãùu paràï-mukhãùu bahu tañasthatàü ghañayan dåra-de÷ãya-de÷am añati sma yadàsau, tadà tu-
 ràdhàyà dçùña-mànàyàþ sçùña-romà¤ca-sa¤cayàþ | vaiõava-dhvani-jàtãyà jãyàsuþ kãcaka-svanàþ ||JGc_1,29.45|| [36] tad avagamya vàmàyà vacanam-
 na vadasi paruùaü ruùaü na dhatse
manasi ca tatra kathaü kçtàparàdhe | hari hari satataü vimànitàhaü
tvayi bata ÷arma kadàpi nàparàdhe ||JGc_1,29.46||[37] tatra tasyà manaþ-kathà-

mànaü kurviti vakti sà priya-sakhã mànaü na vedmi sphuñaü
kauñilyena yadi prasidhyati sa tat kauñilyam evàtra kim | hà tasya smita-ka¤ja-càru-nayanaü ÷yàmasya man-mànasaü
draùñuü và¤chati hanta kaùñam aparàü sphårtiü kathaü gacchatu ||JGc_1,29.47||  àgas-kçte' pi tasmai rajyati hçdayaü khalaü tad etan me | tyaktuü tad api na ÷akyaü katham iva sa hariþ parityàjyaþ ||JGc_1,29_48||tata÷ ca-
balàn mànaü ÷ikùayantãr api tatra sakhã-tatãþ | ràdhayà sàrdham àkarùan jãyàd veõu-kala-svanaþ ||JGc_1,29.49||[38] tasyà mukham avakalayya tat-tad-upamà-jàtiyatayà saü÷ayya sthitavantaü kàntaü prati sakhã-vacanam-
 tasminn api vidhu-buddhiü kartuü mà kçùõa sàhasaü kàrùãþ | sarvaü jetç tad etad bhrå-dhanur anu netra-vàõam utkùipati ||JGc_1,29.50||tata÷ ca-

bhramarãvàmbujàraõyaü ÷apharãva jalà÷ayam | kçùõaü labdhvà pårvameva dçùñà sàbhånna tåttaram ||JGc_1,29.51||atha svàdhãnabhartçkà |
 nityaü yà yàcitàpi priyatama-hariõà necchati spar÷a-màtraü
vàcà seyaü muhus taü nidi÷ati rasanàm apy aho saüvarãtum | tan manye nånam asyàvayava-samuditir divya-sãdhu-prakàraþ
saïgàd apy aïga yasya prabhavati muhur unmàda-lakùmãr amådçk ||JGc_1,29.52|| tatra ca vakti råpaü yadà kçùõas tadà sà ràdhikàdhikam | ÷çõoti naiva tat tasya pa÷yantã råpam adbhutam ||JGc_1,29.53|| [39] etad-anantaraü sakhãnàü nibhçtàlàpaþ-
 api lãlàyitam anayà campakalatayà tamàlàdhaþ | pràgalbhyàt punar etàü tad upari ramaõa-spçhàü vedmi ||JGc_1,29.54|| [40] atha ÷rãmat-parama-råpa-guråpade÷a-maya-svapna-kalitaü pràtastana-lalita-ràga-saüvalitaü lalità-gãtam-
 jàgaraõàd atha ku¤ja-vare | vãkùita-bhàskara-ruci-nikare ||kàntà-nidrà-bhaïga-kare | api saïkalita-sva-parikare ||mama dhãr majjati kaüsa-hare | mauli-÷ikhopari-pi¤cha-dhare ||[dhruvam]

muhur ullàsita-yuvati-kare | samamanyà bahir anaya-care ||ghana-gahanàdhvani gamana-pare | tatra ca bahu kçta-sukha-vitare ||à÷àstambhita-viraha-gare | dhàmni sanàtana-÷arma-hare ||iti|| ||JGc_1,29.55||

[41] dinàntare sakhã-saubhàgyam-
kiücid vilokya ku¤je sakhyàþ pràgalbhyam ekàntàt |
smerà karam anu muralãü pràgàd barhàvaliü ÷irasi ||JGc_1,29.56||

[42] tàü prati ÷rã-ràdhà kim apãdam àcàrya provàca-
÷ete ma¤ju-niku¤ja-talpam anu sa preyàn iti preyasi
tvàü veõuü kila hartum asya kutukàt pràhaiùam asmi drutam | taü tu tvaü parihçtya càgatavatã ÷rànteva ca prekùyase
tad-vartmàny adurã-cakartha rabhasà yan màdç÷àü durgamam ||JGc_1,29.57||
[43] tad evaü tàsàü tasya ca pràvçùija-kçùivad daiva-va÷ata eva va÷e va÷aüvade tad-anantaraü vasanta-pa¤camãm anu vasanta-ràgaü janayan gopàla-janãbhir militvà ÷rãmàn gopàlaþ khalu khelati sma | [44] tathà hi-tasyàü pa¤camyàm utkaõñhita-ùañ-pada-khaõóita-tuõóa-mudràkula-mukula-maõóalatayà prathamam unmãliteùu keùucit puõórakeùu ÷rãman-màdhava-ràdhàdãnàm abàdham àgamanam asambhàvya bhç÷am unmanàyamànàyàü vçndàyàü sumanàyamànà kàcid àli-pàlir àgamya tàm ullàsitavatã-[45] sakhi vçnde ! katham iva mandatàü vindase ? àgamya ramyam idam avagamyatàm |
 [46] vçndàha--kãdç÷am ?
[47] sà pràha-yàdç÷aü bhavad-abhirucitam |
 [48] vçndàha-kathyatàü tathyam |
 [48] sà pràha-kàcid àlã màdhavã-maõóalam anu màdhavaü màdhava-prakà÷a-dar÷anataþ samujjçmbhita-ràdhà-vipralambha-bàdhaü nibhàlya tàm ullolayàmàsa | ullolya ca saïgata÷ calantã sakhãbhir idaü vasanta-ràgeõa gàyantã vallabham api lambhayàmàsa |
 [49] gànaü yathà-
 kçùõa-vanaü sakhi bhàti saraïgam | bhavatãm iva laghu netum adhã÷aü | sevita-madhura-sa-saïgham ||[dhruvam]
jàgaram itam iva màdhavikà÷atam anukçta-jçmbhà-bhaïgam | cumbati madhupa-gaõe kçta-bhaïgi smàrayati priya-saïgam ||sarasa-rasàlaja-mukula-kulaü paripulakayad iva samam aïgam | àkàritam iva tava kurute pika-kalam anukalayad anaïgam ||tvàü celà-kali-candana-marutà vàsayatànulavaïgam | karùati madhuripu-madhu-parvodita-vãõà-veõu-mçdaïgam ||nãtàyàü tvayi màdhavi màdhava-màdhava-gàna-taraïgam | kirati paràga-cayaü locanam iva nañayati càru-kuraïgam ||iti sà labdhvà vallabham ani÷aü manasà valitàsaïgam | jayati nirupama-råpiõi madhye yamunà-mànasa-gaïgam ||JGc_1,29.58||[51] atra ca padyam ekaü gadyate-
 vana-ruci-ruciraþ ÷rãmàn
madana-vinodàya nunna-gopãkaþ | abhitaþ surabhita-de÷aþ
sahacari pa÷ya màdhavaþ sphurati ||JGc_1,29.59||
[52] tad evaü ni÷amya tatra vindamànàü vçndàm anu punar evaü dar÷ayàmàsa,  yathà-

ràdhà harir api pulaki-vasantam | gàyati nija-nudam anu vikasantam ||dhruvam|| upadi÷ate di÷i di÷i guõayantam | pikam anu pa¤camam aticirayantam ||vàsantã-madhu rahasi dhayantam | ÷aüsati madhuliham anugàyantam ||madhu-rasamanu gànaü ramayantam | rasayati vinimitam adharam ayantam ||malayaja-surabhi-dhuraü kha¤jantam | kavayati gandhavahaü prasajantam ||vàdya-gaõaü guõa-valita-dig-antam | anunçtyati mad-alola-dçg-antam ||capalàghana-sama-rucim anu taü tam | nañayati ÷ikhi-gaõam api nipatantam ||kirati cårõam anu pårõad-anantam | samam àlãla-lalanàbhir anantam ||÷rama-jala-kaõa-gaõam anu vilasantam | vahati paràga-bharaü rucim anantam ||JGc_1,29.60|| iti |
 [53] atha tàvatãü gatim apy asahamànàþ sahamànà guravaþ kuravam àcarya paryavasthayà tàsàü svatantratàm àvàrya sarvato nirodham udbodhayàmàsuþ |

[54] yatra khalu rakùiõã-vargas tàh sarvataþ samacakùiùña | yena svata eva kçùõasya ca tad-va÷yatà jàtà | tad evaü vidhureõa sarvatra ca tatra vidhure sati-
 padyàü pa÷yati veõum àkalayati preùyàdikaü preùayaty
anyaü kçtsnam upàyam àcarati yat kàntaþ sa-kàntaþ purà | tad gurvàdi-nirodha-bandha-vidhiùu prauóheùu hàkarùaõaü
jaj¤e niùphalanam eva yena ca tayor marmàõi bhedaü yayuþ ||JGc_1,29.61|| [55] tatra cobhayor manaþ-kathà, yathà-
 na pràg dçùñir amuùya yat priya-janasyàsãt tad uccaiþ sukhaü
manye sà bata sàmprataü samabhavad yat tasya tad duþkham | tasya svasya ca yà krameõa mamatà jàtàdhunà sà dvayaü
cårõãkartum athecchatãha kim ahaü kartàsmi kartà sa kim ||JGc_1,29.62||  ràtràv adyàtimàtraü praõayi-janam ahaü taü dadar÷àpy asau màü
naitàvan-màtram atra pratinava-madanaü hanta paspar÷a ca dràk | yady eùa svapna eva sphurati na hi tadàpy àtmanaþ pràõa-rakùàü
manye jàgrad-da÷à và tad api na hi hahà kçùõa-kànte kva nu tvam ||JGc_1,29.63||  ÷yàmàïgam antarà dehaþ suhçdaþ sarva eva ca | antar-mano-bhidas tàpaü dadhate vahni-jàlavat ||JGc_1,29_64|| iti |
 evaü saücakrudhus te te rurudhu÷ ca vadhur yadà | tadà kçùõas tãrtha-yàtràü tçùõayà cchadma nirmame ||JGc_1,29.65|| yadà kçùõànuraktàbhiþ sà yàtrà tàbhir àkali | mano-ràjyaü tadà pràjyam acàyi niracàyi ca ||JGc_1,29.66||  yadà pratasthe govindo vindan ÷akañam unnatam | tadà dçk-pakùiõàü tàbhir lakùità bandhu-vicyutiþ ||JGc_1,29_67||  ràtriü ràtriü vasanti sma yatra te tatra ni÷citam | abhåd amåùu sampràptir vidhor dàkùàyaõãùv iva ||JGc_1,29_68|| tathà hi-
 tàbhiþ svasya vidårakàbhir abhisàro' dyan-madàbhis tadà
gaty-arthaü kçta-vàsakàbhir udita-prollàsi-tat-kelibhiþ | kàbhi÷cit pariva¤citàbhir ativyàptàbhir udvàsita-
dvandvàbhir vividha-sva-kelim abhajat tasmin sa kçùõaþ pathi ||JGc_1,29.69||  yarhi ca tãrthaü yàtà gokulalokàstadà harirvidadhe | guõajãvistrãve÷aü tàsàmàsattisaukhyàya ||JGc_1,29_70|| [56] tatra jyotir-mantra-yoga-tantra-viduùã-veùo, yathà-
 sarvaj¤e kiü trilokyàü sukha-kara-sadanaü kçùõa-goùñhaü kim asminn
àjãvyaü kçùõa-gànaü kim atula-bhavika-pràpaõaü kçùõa-lipsà | kiü bhogyaü kçùõa-råpaü pariõatir iha kà kçùõa-labdhiþ samantàd
ity evaü ràdhikàyàü prativacana-kçtã pàtu naþ kçùõa-dambhaþ ||JGc_1,29.71|| [57] dåtã-ve÷o yathà-
 kàsi pre÷yà kimãyà tava tam anugatà kiüguõà tasya tulyà
tatra syàt kiü pramàõaü vijana-gçha-gatà pa÷ya me sarvam aïgam | ity evaü dig-vitàna-praõihiti-valitaü sa-smitaü tan-nidiùñà
ràdhà-gãr-bhaïgi-màtràt paricitim akarod astu tat kàmya-vastu ||JGc_1,29.72|| [58] tad evaü ÷rã-ràdhayà tad-viraha-cintà-saübàdhayàpi gata-tad-bàdhayà kvacid anyathànyathà ca rajany antare punaþ punar anya-bahu-vidha-ve÷aü ke÷avaü ni÷àmya bhaõitam, yathà-

seyaü bhiùag-asitàïgã mama hçd-dàhaü cikitsituü labdhà | spç÷atã sakhi kara-nàóãm anyàïgaü dhik kutaþ spç÷ati ||JGc_1,29.73||  ÷yàmà vaiõavikãyaü
vidåra-vàsà ni÷àrdham udbhåtam | sakhya-sthalam idam alpaü
tan mama talpaü tu saükucad bhavatu ||JGc_1,29.74||  kavir iyam atulà bhavatu ÷yàma-vyaktiþ svadhãta-tad-vidyà | asmàkaü raha eùà katham iva jànàti tan na jànàmi ||JGc_1,29_75||  ÷yàmà citra-karãyaü citraü vijane prakà÷ayati | màm iva kàm api yatra sva-tulita-puüsànvitàü sakhi vyadhita ||JGc_1,29_76||  rahasi tad etad vadmi tvayi sakhi na paratra kutràpi | tàmbålikãyam asità mohana-mantraü vijànàti ||JGc_1,29_77||  seyaü màlà-kàrã-mårtir màlàþ prasàrayati | tasya ÷yàmala-mårteþ kasmàt puùpeùu vàsanàü tanute ||JGc_1,29_78||  phala-vikrayiõã ÷yàmà phalam iha vividhaü prasàrayati | bilvaü kevalam atha kiü gçhõaty asmàn vilokayati ||JGc_1,29_79|| 
seyaü ÷yàmà na satã hàra-vyatihàra-sambhavad-dravyà | aparicitàpi svayam atha maõisara-paridhàpanaü vaùñi ||JGc_1,29_80||  yad-avadhi tad-aguru-sattvaü tasyà gçhõàmi gandha-jãvinyàþ | tad-avadhi guravo mayi sakhi kçùõam akçùõaü ca bruvate ||JGc_1,29_81||[59] atha ÷rãvatsa-lakùaõasyàpy etad-upalakùaõaü bahu-racanaü vacanaü lakùaõãyam, yathà-
 sãvana-vij¤à svayam api para-÷ilpànàü vilokanàt kartrã | sàhaü praõayi-vyaktir lokaya gopi sva-hçd-gatàü colãm ||JGc_1,29.82||  aham iha ra¤jana-kàrã ÷yàmàbhikhyà jagad-gata-khyàtiþ | yà mama vastraü vaste vikasati hçt-ka¤ja-ra¤janàpy asyàþ ||JGc_1,29_83||  darpaõa-kàrmuka-vidruma-muktà vikretum ãhase spaùñam | gåóhaü sampuña-yugalaü kretum ahaü tu vrajastri pçcchàmi ||JGc_1,29_84||  saüvàhana-nipuõàtmà sutanur ahaü tava niùevaõaü lipsuþ | mat-spar÷àü÷aja-saukhyaü subhage bràhmaü sukhaü jayati ||JGc_1,29_85|| [60] tatra ca sati-
 kaïkaõa-kàri-strãvad-ve÷aü
ke÷avam upetya yàþ kà÷cit | dakùiõa-vàma-caritraü tenus
tan na hi karavàmahe sadasi ||JGc_1,29.86||  andhakàra-maya-pakùa-lakùitàm
ambikà-vana-gatiü vidhàya tàm | yady adiùñam abhavan muràriõà
miùñam iùñam ataniùña tad bahu ||JGc_1,29.87||[61] tad evaü sati-
 kaüsàrer hçdayàbja-sambhavad-alã-vãthãyamànà vraja-
preyasyaþ sphuñam antaràntara-padaü yàtàþ kramàd antataþ | evaü ced bhavatàn na tatra ca vayaü saüdihya vibråmahe
ràdhà yat kila karõikà-sthitim agàd asmàkam atràgrahaþ ||JGc_1,29.88||
[62] atha samàpanam-
 sudar÷anasya ÷àpàntakàrã ràdhe sudar÷anaþ | atikàntas tavàvàti-kàntaþ so' yaü bakàntakaþ ||JGc_1,29.89||

iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
rahaþ-kutåhala-vaha-bahala-rahaþ krãóàkhyam
ekonatriü÷aü påraõam
||29||



*************************************************************

(30)

atha triü÷aü påraõam

nirvrãóa-horikà-vikrãóanaü

[1] atha madhukaõñhaþ prabhàtakathàü kramataþ prakramate sma-

ambikà-vana-gatir babhåva sà keli-karmaõi hareþ samardhanã |
àgatàvapi tadà punar vraje horikà-pramada-parva-paddhatiþ ||JGc_1,30.1||
[2] tatra ca parvaõi sarva eva strã-puüsa-janaþ pramatta-gaõa iva gàyan nçtyan yudhyan krióatãti madhya-de÷ataþ samudàcàraþ pracarati bhaviùyottara-puràõa-pràmàõyasya puràõànàü mànyatayà |

[3] atha tatra yadà pårõa-guõa-phàlguna-pårõimà-ni÷àyàü kutuka-tçùõak kçùõa÷ ca ràma÷ ca óhuõóhà-paraparyàya-horikà-gçha-gçhyàyàü bhuvi ramate sma | tadàkasmàd uttarasmàd àgataþ ka÷cid yadyapi guhyakàdhipa-saügràhyas tathàpi guhyaka-garhyatayà kaüsa-÷ubhà÷aüsanas tatra krãóantãr vraja-yuvatãþ prati durdçùñiü vidhàya tad-àkçùñiü cintitavàn |

[4] cintayann eva ca sahasà tatra praviùñaþ sa khalu durdhyànàviùñas tasmàd akasmàd aïganànàü gaõam udajavaj javataþ kàlayàmàsa |

[5] atha sàgrajaþ so' yaü gadàgrajastamasabhyasvabhàvamupalabhya pårvaü tatparvarasikavaihàsikave÷avi÷eùaü dadhçùaü manvànaþ sthagita ivàsãt | tata÷ ca-

pratihari-gati-ceùñà ÷aïkhacåóena ruddhà
dçg api rutir api dràk kçùõa-ràmeti tàsàm |
yad ayam atula-vega-drohi-råpàti-÷abdaiþ
pratipadam anuvartã vçtti-lopaü cakàra ||JGc_1,30.2||
[6] atha tatra ÷rã-kçùõa-vàkyam-

pratyayantyo' py atijava-bharàd asya ghoràn nivçttàþ
pa÷yantyo nàv api dhig amutas tràsa-vidhvasta-netràþ |
kro÷antyo' pi pratirutikçtànena nãruddha-÷abdàþ
bhràtas tarhy apy ahaha kim amå rakùituü na dravàva ||JGc_1,30.3||
[7] tad evaü ni÷cinvànau taü bhãùaõàrambhatayà stambhayituü vicinvànau sahasà ÷àla-dvayaü sahasà troñayantau punas tad-viñapàdikam api pramoñayantau sudçóha-bhujàgra-jàgrat-tad-yugalatayà prabalatayà ca tàv anudadruvatuþ | tad anu vidrava-va÷àd anye' pi saüvidrate sma | tadà ca-

itthaü na tarkitaü laukair anayoþ ÷àla-hastayoþ |
÷àlau kiü laghutàü yàtau vigrahau gurutàm uta ||JGc_1,30.4||
tata÷ ca-
agre ÷ubhraü rauhiõeyaü vidhàya
÷rã-govindaþ pradravac chaïkhacåóam |
kãrti-stoma-pràyatàü tasya tanvann
eùa pràyas taü purastàt karoti ||JGc_1,30.5||
vilokya sa-balaü hariü parama-vikramaü sa-kramaü
visçjya vanità-janaü tvaritam adravad guhyakaþ |
balasya kila kàlatàm amata mçtyutàü yad dharer
mçgaü tad ucitaü yataþ sa sa jagàma tat tat kçtim ||JGc_1,30.6||
[8] tena visçùñàyàü càvalàvalàvayaü balàbhidhas tat-saüvalanàya tatra sthitaþ |

[9] atha ÷rãmàn danuja-gajasiühas tad-anujas tu sa-vikramaü vikramamàõaþ prahasya sphuñam auttaràhvasya ca tasya dàkùiõàtyaü palàyanam avetya dåretyaü taü pratyavaj¤ayà taru-yaùñiü hastàd vibhraùñàü cakàra |

[10] vidrutya labdha-sanãóaü punar asau vikrãóana-catura-cittas tata itas taü vidràvya ceùñitena veveùñi sma | nçsiüha iva hiraõyaka÷ipuü ripuü sa-nigraham eva jagràha ca |

[11] tatas taü hasta-rodhaü gçhõann ahnàya maõi-gçhãtaye sphurann urasilaþ kara-sarasijena tac-chirasi kakkhañã-bhàva-vighañita-tad-adhãci-muny-asthijena gçhãta-saügràha-sàraü prahàram àjahàra uttarasminn anehasi mçta-deha-pratãkàdànam anuttaram itãva bhraü÷ayàmàsa ca tasya tam uttaüsam |

[12] sa punar àtatàyã durmàyã maõim anu pràõàn api vyaktam eva tyaktavàn | tad-dhana-màtra-jãvana-yàtraþ khalv asau | tata÷ ca-

jãvo ratnaü veti bhedàkùamaü taj-
jyotir-màtraü vastu yakùàd gçhãtvà |
pa÷yantãnàü yoùitàü kaüsa-vairã
ninye kàmaü ràma-sàyujyam eva ||JGc_1,30.7||
[13] taü càbhipannaü mukhaü vyàdàya vinnapàtaü panna-maõiü vyàpannaü dçùñvà ÷rã-kçùõàbhipràyam abhiprayadbhir diviùadbhir upahasitam, yathà-

strã-ratnaü puru parakãyam àdithas tvaü
svaü cåóàmaõim api hàrayàü cakartha |
atyàkùãr bata nija-jãvanaü ca dhik tvàü
vyàdàþ kiü mukham atha vaktram atra yakùa ||JGc_1,30.8||
[14] tad evaü karõa-rasanayà rasyamànam àcarya rahasyaü vihasya ca snigdhakaõñhaþ punaþ sa-bàùpa-kaõñham uvàca-

tat-kùobhaõaü tad dravaõaü tathà tad-
vikrãóanaü tad-dhananaü sva-÷atroþ |
tad-rakta-rajyan-maõi-pàõi-rocir
mayy adya sadyaþ prabham asya bhàti ||JGc_1,30.9||
[15] punar madhukaõñha uvàca-tad evaü dalita-cåóe ÷aïkhacåóe niùpãóite krãóite ca vrãóitena nivçtte kolàhala-paramparàtaþ kàtaratà-virata-prakçtayaþ sarva eva vrajorvãpati-prabhçtayaþ samàgatya vismitya ca tàdç÷a-duùña-naùñãbhàvataþ punar bhaya-sandehenàspçùñàþ spaùñànanda-sandoha-dohàs tat-parva-krãóàü nirvrãóà iva vivavruþ |

[16] vivçtya ca ÷àstra-vipratipatti-viprayojayitç-viprebhyaþ såta-sarvànanda-guõa-prabhåta-såta-màgadha-vandibhya÷ ca paramàvadànàni dànàni bahåni cakruþ | tàbhya÷ ca ÷asta-vastràdãni prasthàpayàmàsuþ | svasthàyamànàþ samàjagmu÷ ca kçùõa-kçùõàgrajau puraskçtya nijaü vrajam iti |

evaü vicitra-vikrãóaþ putras te goùñha-nàyaka |
taü krodha-vahnau óhuõóhàgre yakùor abhraü jahàva yaþ ||JGc_1,30.10||
[17] athàtra ràtri-kathàyàü madhukaõñhas tàü horikà-kathàm eva vi÷eùataþ sevayàmàsa |

÷iva-kùapàyàm atha yàpitàyàü
valgåtsavà phàlguna-pårõimàgàt |
pakùa-dvayasyàsya yathaiva kàntiþ
parva-dvayasyàsya ca tadvad asti ||JGc_1,30.11||
hime gate hima-rucir ujjvalaü babhàv
aphalguni sva-mahasi phalgu-parva ca |
na vàbhavan katham atha tatra gopikà
madotkaràd api paribhåta-gopikà ||JGc_1,30.12||
[18] atha balakùa-pakùa-sapakùakair avaprakara-÷obhàkara-karani-kara-karambitàü sva-manoratha-prathanàvalambitàü kùapam anvãkùya sarvàs tat-parvànarvàcãna-samudàcàra-garvàn mudà bahir àvirbhavanti sma, yathà-

muhur agaõita-gauravàþ samantàt
praõaya-madàt paridhàya divya-ve÷am |
api bata janatàsu horikàyàü
harim abhisasrur aho vrajasya nàryaþ ||JGc_1,30.13||
[19] tad evaü sadma-sadmanàü sakhã-padma-varåthinãbhiþ saha yåtha-nàtha-kavaca-sthiti-racana-ka¤culikàdi-vastraiþ surabhi-kaùàya-mocana-yantra-prabhçti-÷astrair bahula-kàhalàdi-vàditra-vicitra-kutåhalaiþ sa-keli-gàli-rãti-maya-gãti-kolàhalaiþ sàrvatrika-tat-pàrvaõa-rãtyà nirlajjatayà sajjatayà ca vraja-pura-dvàra-puraþ-sthita-horikàyatanàgrãya-samagràyata-pràïgaõa-vihàra-saïgara-raïga-bhuvi saügatà babhåvuþ |

[20] yàþ khalu bala-balànujayor yathàsvaü pçthak pçthag anuràga-dharaõàd vibhàgam àgatàs tat-tan-niùñha-dçùñitayà tiùñhanti sma |

[21] tatra tàbhir ãryamàõaü vardhita-÷auñãrya-parimàõaü kala-kalam àkalayya jayyatàmayyas tà iti bhàvanàü paryavasàya-sàhàyyàya sakhi-ghañayà kañakaü saïghañayya tadvad eva sajjatayà bala-balànujàv api valgu valgantau tatraiva gacchataþ sma |

[22] gatau cànavadya-vàdya-ghoùeõa ghoùaü vadhirayantau pratisenàm avadhãrayàmàsatuþ | yena samuddãpita-mànàþ pratisenàyamànà÷ ca tàs tathà vàdyataþ saümukhatàm àsàdya paritas tàn api sarvàn aticitrayàmàsuþ |

[23] yatra pratispardhayà vardhamànayos tayor yåtha-varåthinã-pramàõayor ekatra màdhavaþ paratra tu ràdhà ràjàyate sma | jàyate sma ca tena janànàm ativismayaþ | tathà hi-

yadvac chubhratara-prakãrõaka-maõi-cchatràdikaü ÷rã-harer
àsãt tadvad amåbhir aprathi tadà ÷rã-ràdhikàyàm api |
kiü càbhyàü na parasparaü nayanayoþ prànta÷ ca sehe
yathà jetçtvaü kva nu jeyatà ca bhavità kutreti nàtrohitam ||JGc_1,30.14||
[24] tad evaü parasparam utsàhamànatàm asahamànatàm apy adhikçtya kçta-kçtyatà-samàhàrayor manoharaõàyàbhihàra-vihàrayos tayor anãkinã-sahitayoþ sarva-mahitayoþ sama¤jasatàm iva saüjayantã vrajaràja-savayaþ-purohita-÷va÷uràvaraja-dàratayà gantavya-pakùaü narma-÷armaõà ra¤jayantã kàcid ardha-vçddhà tat-prema-samçddhà madhyastha-padavãm adhyàsya pragalbhatayà gatyà vàtyàyamànà ràdhà-varga-madhyàt tat-pratipakùasya kùmàdhavaü ÷rãman-màdhavaü saünihitavatã | saünidhàya ca yathà-yathaü prathamàna-smitatayà kçte' bhivàdane' bhivadane ca teùàü sarveùàü ÷çõvatàm abravãt-

[25] ahaü kila praj¤à pràj¤à ca mahà-dharàdhã÷a-gaõa-kçtàràdhàyà ÷rã-ràdhàyà dåta-karmaõi prabhåtatàm àsannàsmi | tad etad avadhàryatàm-

[26] ity ukta-màtràm etàü madhumaïgalaþ sahàsam àha sma-kim uktam avadhàryatàm iti |
[27] tac chrutvà sarvasmin prahasati sovàca-vadhiro' yaü bhavatàü sabhàsad iti |

[28] madhumaïgala uvàca-yuktaü tavedaü nirargalatvam | yatas tasyà dharàdhi÷àyà va÷à bhavatã kasya vànyasya va÷à bhaviùyati |
[29] ÷rã-kçùõas tu sa-gàmbhãryam uvàca-nikàmam eva nivedyatàm |

[30] dåtã tu tayà ÷iùñàcàra-pratipàlayitryà vi÷iùñam idam àdiùñam ity ardhokte viùõu viùõv ity uktvà provàca-÷acã-jayi-tadãya-saciva-varàbhir idam àdiùñam | sarvatra prasçmara-samaj¤àm asmadãya-ràj¤ãm avaj¤àya dårata÷ ca kim uta pårata÷ chatràdika-dhàraõaü bhavatàm asàdhàraõam |

[31] atha kçùõaþ sabhàbhiþ saha hasitvà provàca-satyaü tad-àde÷atas tad-abhinive÷aü tyajàmaþ | kintu yuddhaü vinà ràj¤àü veda-buddhaü syàd iti yuddhàya saünaddhayà bhavatyà bhàvyam ity eva vaktavyam |

[32] atra madhumaïgalaþ saümukhaü gatas tad idam àha sma-deva tad idam eva samàkarõyatàm | jàtitaþ strã càstrã yo janastasmin vàmatàràme nàmamàtreõa ràmàspadamàgate nàrjavacaryayà kàryamaryate | tasmàdàrjavavarjanàdårjasvinaste vayam evadåtyàya sthàpanãyàþ prasthàpanãyà÷ca | asmàsu càham evaprahàpaõãyaþ | yataþ kovido' smi |

[33] dåtã sahàsamàha sma-làlàñika bhavàn yadi kovidas tarhy anyaþ ko' vidaþ |

[34] madhumaïgalaþ sotpràsam uvàca-jalpàki kalayàmi bhavatã tasyàþ sabhàyà vindur asti | tathàpi trayãtanor mamàgrataþ sthitir api tava na sthiratàü labheta |

[35] dåtã sàvaj¤am uvàca-vi÷àradàyà mama purataþ ÷àradas tvaü kiyad và vaditàsi | tasmàn nãvàkavalitam àkalaya |

[36] madhumaïgalaþ sa-roùaü ÷rã-kçùõam avalocya vakti sma-para-vaktavyà khalv iyaü vaktavyà bhavatãti nàsmàkaü vaktavyà bhavitum arhati | kintu seyaü tàvad atra nirudhyatàm yàvad ahaü tad vçttam avabudhya sudhy-agraõãr bhavantam avaruõadhmi |

[37] dåtã sa-hàsam uvàca-nånaü bhavatàü dåtaþ so' yam agrata eva vyagratàm avàpa | yan màmatra ruddhann eva tatra jigamiùati | tasmàn na màdçg iva niþ÷aïkaü so' yam iti bhavatàü kalaïkàya paraü pratipatsyate | yuktam eva ca tat-tad-àvayoþ | svàmi-guõà hi parijanam anuyanti |

[38] kçùõa uvàca-bhàmini svàmi-guõatvaü punaþ prakàràntareõa mantavyam | sà khalu vàmà vayaü tu dakùiõà iti |

[39] dåty uvàca-yåyaü khalv apasavyà iti satyam eva yataþ sveùàü dakùiõatàvàcitve' pi pratikålatàü na jahãtha |

[40] madhumaïgalas tu tad a÷çõvann iva provàca-mahàràja vàmàtvam eva khalu tàsàü balàya kalpate yasmàd abalàþ |

[41] dåty uvàca-doùa-j¤àþ khalu bhavantaþ katham iva guõànusandhànaü kurvantu |

[42] madhumaïgala uvàca-doùaika-dçk purobhàgãty evaü yac-chàbdikair matam tasmàt tvam eva purataþ sudhãbhis tàbhir àhità |

[43] dåty uvàca-asaïkhyàvatàü bhavatàü purataþ katham eka-saïkhyàvatã pratyuttaraü dadyàm | bhavàüs tu tatrànubandha eva | tathàpi sarve ÷çõvantu | tàsàm abalàtvaü khalu virodhi-lakùaõayà yataþ ÷astra-÷arãratvam eva dç÷yate | tad etac ca tan-mukhyàm upalakùya lakùyatàm |

ke÷àþ pà÷à÷ cala-nayana-yugaü vàõa-yugmaü namad-bhrå÷
càpaþ karõàvari-paridadhatau nàsikà divya-÷astrã |
dantà vajràõy apara-tad-aparaü tarkyam evaü tad etac-
chastrai ràdhà svayam udayati ko và balãyàn ato' nyaþ ||JGc_1,30.15||
[44] atra ko và balãyàn ato' nya iti kçùõam eva kañàkùeõa pa÷yantã pràha sma- [45] evaü vivadamànayor anayoþ kçùõas tu tayà prastutaü tasyàþ saundaryam avadhàrya kùaõaü dhãratàü saüdhàrya provàca-dåti jàtita eva pratãpadar÷iny asi | kiü bruve | kintu madãya-dåta-nirmità ràja-nãtir iyaü na tu bhãtiþ |

[46] tato bhavatã tàvad atra sthitim anubhavatu | mama dåtas tatra gacchatu | tataþ saücàrakàõàm àcàreõa samàcàreõa sàcàre labdha-pracàre yathàyatham àcaritavyam |

[47] punar madhumaïgalaü praty uvàca-bhadraü svayam eva tatra gamyatàm iti |

[48] dåty uvàca-
nyàye yuktau pramàõe ca sthito madhyastha ucyate |
paraü madhye sthito yaþ syàt sa madhya-sthàvaraþ smçtaþ ||JGc_1,30.16||
[49] so' yaü puna÷ cheka eva | tataþ ÷ikùàm api nàrhatãti svairam eva gacchatu |

[50] madhumaïgalas tu vi÷astà khalv iyaü kathaü ÷astaü vadatu nàmeti nivedya yathàdi÷anti mahàràja-mahà÷ayà iti prasthitavàn | prasthàya ca tàsàü sthànam àsãdann à÷ã-rà÷ibhiþ prasàdam àsàdayàmàsa |

[51] sarvà÷ ca namaskçtya sa-smitaü kçtyaü pçcchanti sma |

[52] madhumaïgalas tu bhavatãnàm etan-nçtya-dar÷anam eva kçtyam iti procya pratyuvàca-kiü ca bhavatãnàü dåtã tatra gatà vartate bråte ca | asmàkaü ràj¤ã sàrvabhaumaü bhavantaü militum icchatãti | tad avadhàrya vismayàd asmàkaü ràj¤à càj¤àpitam | sà khalu parànugatà jàtàstãti ÷råyate | tasmàd etan na ÷raddadhyàma | ataþ svasya svasà kàcid asmàsu kasmaicana vivahanàya dãyatàm | tadà tasyàþ ÷vovasãyasàya syàd iti |

[53] sarvàþ sa-bhrå-vijçmbham àhuþ sma-vàcàña-tàpàñavamaya-dhårtatàyà mårtir evàyaü sphuñam anyathàkàraü vadann asmàn va¤cayitum evàna¤citavàn asti | sa kadàcid evaü na kadvadàyate | sà punar asmàkaü saücàrikà nemàü kucaratàm àcaret | kintu baddheti saübadhyate |

[54] vi÷àkhovàca-yathàkàraü tathàkàraü và vadatu | so' yaü kathaükàraü yåyam idaü vicàrayatha | yato viprasyàsya kçtaü khalu viprakçtam eva bhaõyate | katham iva prakçtaü syàt |

[55] madhumaïgala uvàca-ko vàtra mama làbhaþ |

[56] vi÷àkhovàca-aye bhadra vipra labdhamapi tathaivànusandheyam |

[57] tad evaü pratyàdiùñas tu madhumaïgala uvàca-sarva-klamatha-mathanànàü ÷amatha-damatha-satpatha-prathana-paràõàm atha kathaü na bhavaty asmàkam evàyaü doùaþ | yat khalu sandhy-anusandhànam etàbhis tu yuddham evànubaddham asti |

[58] atha ÷rã-ràdhikàbhidadhàti sma-kiü balaþ saüvalate bhavadãyaþ sa ràjà | yasmàd etàvad garvàyase |

[59] madhumaïgala uvàca-

uccàñanaü guõa-gaõa-prathanàd vikçùñir
vaü÷ã-kalàd vikalanaü vara-råpa-vçndàt |
stambho vilàsa-valayàd va÷atà ca vàõã
màdhuryataþ sumukhi yasya balã tataþ kaþ ||JGc_1,30.17||
kiü ca-
dràghiùña-kùepiùñha-preùñha-variùñha-sthaviùñha-baühiùñhàþ |
asman-nçpateþ purataþ sarve garveõa ricyante ||JGc_1,30.18||
api ca-
vçndiùñha-kùodiùñha-jyeùñha-gariùñha-hrasiùñha-sàdhiùñhàþ |
asman-nçpater agre viparãtàbhà-parãtàþ syuþ ||JGc_1,30.19||
[60] atha ÷rã-ràdhà tu tad-avadhàraõàd antaþ-prema-bàdhàü katham api samàdhàya lalità-mukham ãkùitavatã | lalità tu sa-vipralàpam àlalàpa-

sa veõur måka-vadhiro yatràgàd vàvadåkatàm |
tatràyaü kiü na vàgmã syàd brahma-vaü÷a-samudbhavaþ ||JGc_1,30.20||
[61] kintu yathàsmàkaü dåtã niruddhà tathà tam etam api nirudhya yuddhàya saünahyàmaþ | anantaraü tu parama-pracaõóàþ sva-pitç-purohita-paugaõóàþ samàdi÷yantàm | te ca strã-ve÷am evàsya balàt kurvantu | kçte ca tad-ve÷e ÷rã-vrajaràja-purohita-bhàgineyaþ so' yaü na càrbhakas tatra gacchann asmadãya-saüde÷a-varõàüs tat-karõàbhyarõàn karotu | asmàkam anyà kanyà na vidyate | kintu siühala-dvãpàd dãpàbhà padminãyam ekà jita-sarvàtirekà nãtàsti | sà tu svayaü ràj¤à pariõãyatàm |

[62] tatra padminã-pràyeõa duùkula-sadmajeti nàvaj¤àtavyà |

viùàd apy amçtaü gràhyam
amedhyàd api kà¤canam |
nãcàd apy uttamàü vidyàü
strã-ratnaü duùkulàd api ||[GarP 1.110] iti hi smaryate |

[63] madhumaïgala uvàca-nanu bhavatya÷ ca padminyas tarhi tà eva kathaü kule nànarhitàþ |

[64] lalità sa-roùam uvàca-

àvçtà jagati padminã yayà padmayà jitavatã sadàpi tàm |
ràdhikàdir api padminãtayà bhaõyatàü tatir aho mçgã-dç÷àm ||JGc_1,30.21||
[65] atha ÷rã-ràdhikà hasitvà cillã-càlanayà lasitvà ca sva-pitç-purohita-bàlakànàü pa¤cà÷ataü tad-ve÷àyàdi÷ya ràja-purohita-svasrãyeõa ca tathà saüdi÷ya yuddha-kautukàyàbhinivi÷ya tasya strã-ve÷asya purataþ sthitiü nidi÷ya càmåbhi÷ camåru-cakùu÷-camåbhir abhikrantavatã yuddhàbhimukhatayà ca sthitavatã kçùõaü ca manasyàhitavatã | tatra ca-

abãbhaùad ayaü horãm ababhàùad iyaü tathà |
adãdipad asau bhàvam asau ca tam adãdipat ||JGc_1,30.22||
[66] tata÷ ca ràjàyamàna-gokula-yuvaràjas taü nikàra-prakàraü bañu-mukhataþ kañu-nibhaü karõa-puñam ànãya tàü dåtãü sva-pakùa-rakùitàbhiþ kàbhi÷cit pragalbhatà-lakùitàbhis tàdç÷a-strãbhiþ puruùa-ve÷àü vidhàya tena bañunà saüdide÷a | tasyàþ kanyàyàþ so' yam evadhanyo vara iti |

[67] saüdi÷ya ca tàm api madhumaïgalavat puraþ praþãyàbhiùeõayàmàsa |

[68] tad evaü mithaþ kçte niyate netroþ kàbhi÷cid anyàbhiþ kutuka-kçte tañasthatayà tatra saïghañamànàbhiþ prakaña-hañhatayà dvayos tat-tad-ve÷a-vi÷eùiõoþ kçta-sandhe pañà¤cala-bandhe jàte cobhayata÷ ca nànà-hàsa-prabandhe ÷rã-ràdhà-pakùa-lakùitàbhir mçgàkùãbhir idam àkhyàyi |

[69] varùãyasànena vareõàsmat-padminãyaü dharùità | tasmàd yuddhàrtham udyamaþ saübadhyatàm |

[70] tataþ saübaddheùu ÷uùiràdibhiþ sàrdhaü yuddha-vàdyàrtham ànaddheùu |

narmàïga-gàlir udaka-kùipa-yantra-yuktir
daõóã-prapàtana-nivartana-keli-rãtiþ |
kàntàkçti-vyati-kçta-grahaõaü sakhãnàü
sàhàyakaü yudhi babhau hari-horikàyàþ ||JGc_1,30.23||
[71] cirata÷ ca kçùõa-keli-kalàvakalana-kevalatayà vikalita-sva-sva-keli-kalaha-pralàpeùu ràma-÷rãdàma-sudàmàdi-kalàpeùu tal-lãlà-tçùõak-kçùõa eva sva-preyasãbhiþ saha sahasàhava-nibhaü viharati sma |

[72] prathamaü tàvad asàv amå÷ ca parasparaü snigdhà vyatiùajya vyatibiddhà babhåvuþ, yataþ-

bhrå-kàrmukà netra-bàõà ye teùàü màra-saüyati |
aïgàstràõàü hanta kiü syàd aparàddha-pçùatkatà ||JGc_1,30.24||
[73] atha punar daõóàdaõóidaõóanapårvakaü bàhàbàhavibahalamevàyaü hariràhavamuvàha | tathà hi-

doràndolanam aïgulã-parimalaü ke÷a-grahaü ve÷anut
pàõyo÷ ca¤calatàü tathà para-paraü vàcyàü vicàràt param |
kurvaüs tat-para-dàra-sainyam avi÷at kçùõas tathà svaü yathà
kutràgàd iti veda na sma janatà sàpy astu nàpi svayam ||JGc_1,30.25||
[74] tata÷ ca krama÷aþ para-paràtikrama-pårvakam apårvotsàha-vçtayoþ sakhãbhir àvçtayor asàdhàraõa-krãóà-raõa-javayo ràdhà-màdhavayor eva vyatiùaïgaþ prasaïga-màyàtaþ | tatra ca | yathà-yathaü tat-kautukàvakalanataþ sva-sva-vyàpàraü parityajya rajyamàna-citratayà citràyamàõà vara-varõinyaþ sauvarõa-varõàkàratayà vçõvànà mithas tad varõayàmàsuþ |

[76] tatha hi gãtam-

pa÷ya pa÷ya sakhi horãyuddham |
ràdhà-màdhava-kçtam anurahasaü suciraü bhavad-anuruddham ||dhru||
daõóàdaõói-gate parikhaõóita-taratamato vyatirodham |
vyatiùa¤janam iha bhàti taóid-ghana-ruci-jaya-lasad-udbodham ||
mastaka-vastra-skhalanàrambhàt pihite tan-mukha-yugale |
bhramara-varàyitam ekenàsminn anyasmin bahu kamale ||
bhuja-bhujagena harer bahudhàraci hçdi tasyàþ phaõa-lãlà |
cakravàka-yuga-gãrõir avàkali yatra muhuþ kçti-÷ãlà ||
api punar asminn avakalayata kila niravaniruha-tati-de÷am |
abhinava-kanaka-latà-parivalayita-taruõa-tamàla-kule÷am ||
taü yuvatã-kula-sàhàyaka-kçta-bala-ràdhà-va÷a-balinam |
racayati nayati ca nija-viùaye di÷i rabhasarasàd api valinam ||
nãtaü taü nava-pãta-pañaü mçga-nàbhi-jalair abhiùiktam |
tanute sutanå-tatir iha vitanu-pramada-madàd atiriktam ||
seyaü ràdhà svayam iha muralãü yad bata harati sa-yatnam |
na tad adbhutam iva yad aharad asya prathamaü hçn-maõi-ratnam ||
atha ràmàdiþ sakhi-janatà taü pa÷yantã viniruddham |
sandhim adhitsata visçjantã tàþ prati dåtaü guõa-÷uddham ||
ràmaþ sa yadà phàlguna-parvaõi deyaü mene dàtum |
pratibhuvam àdàyàtha tadà harir àbhir amanyata ràtum ||
jàte sandhàv akhilenàpi ca ÷aüsati divye loke |
nija-nija-kàntà-moha-virohaõa-gãtiþ sa sa viluloke ||iti|| ||JGc_1,30.26||
[77] evaü sthite parasparaü carcarikà-racana-nicàyane vismàyake jàte samàja-dvaye ca mithaþ kiücid dåraü yàte kasmàd apy akasmàn måóha-dhãþ ÷aïkhacåóaþ samàgataþ | sa tu vigãta evety alam ati-tad-vistareõa |

[78] atha samàpanam-

÷aïkhacåóaü nihatavàn yan maõiü dattavàn api |
ràdhe kàntas tavàyaü tat kçtavàüs tvat-kçte dvayam ||JGc_1,30.27||
iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
nirvrãóa-horikà-vikrãóanaü nàma
triü÷aü påraõam
||30||


*************************************************************

(31)


athaikatriü÷aü påraõam

nànà-ràga-vicitra-caritra-citram

[1] atha snigdhakaõñhaþ prabhàta-kathàü prathayàmàsa-[2] tad evaü pratikùaõam eva parama-prema-lakùaõa-lãlàü phullad-ullàsataþ sa gokula-bandhur da÷amaü saüvatsaraü saüvalate sma |
 [3] sa tu nç÷aüsaþ kaüsaþ krama÷aþ sarveùu nirmita-nija-garveùu tarhi nistarhiteùu vaira-÷uddhiü prati pratigata-buddhiþ sarvataþ ÷reùñhatayà rakùitàvariùña-ke÷inàv àhåya saürabha-màõatayà sabhayatayà càbhihitavàn | mayàvaj¤ayà nàtiyogyà eva tatra viniyogyàþ kçtàþ | sa tu dàraka iti buddhyà | kintu sphuñam asau sarveùàü dàraka eva jàtaþ | tataþ kausãdya-khidyamànatayà bhavantàv anuyujyete | kim iha yujyata iti |

[4] tàv åcatuþ-deva tad etad eva pratãkùya sthiratayàbhãkùõaü vartàvahe | sàmprataü tu sàmpratam àj¤àpyatàm | athavà kim àj¤àpanayà | vinàpi tàü viniyuktà eva yukta-sevakatayà vayam ity utthàya sàbhyutthàna-praõàmaü prasthitayos tayoþ kaüsaþ ÷a÷aüsa |
[5] ariùñas tàvat pratiùñhatàm | iùñàpatti-vipattitas tu ke÷ã ca tat-prative÷a-ve÷ã bhavità | tad etad avadhàya tau ca gçham àgatya sàtatyata eva tad-artham àjagçhatuþ |

[6] atha kadàcil lohitàyamàne sàyaü màrtaõóa-ra÷mi-maõóale nàmnàriùñaþ sarva-diviùa-dariùñaþ sarvatra ca raühasà jaïghanyamànaþ sarvàü÷ càghnà jeghnãyamànaþ ÷rãmantaü goùñha-dvàràntam àjagàma |

[8] yadà hi citràyuta-pårõa-candràü pårõimàm anu turõita-cetàþ sva-sukha-vardhana-govardhana-vilokana-kàmanayà ÷rã-ràma-kaniùñhaþ kiücid dåraü praviùña àsãt | tata÷ ca-
 bhå-kampa-kramaõàn mahãdhra-calanaü tasyàgater vàri-bhçd-
vikùobhaü nadanàn ni÷àcara-varaü vaikçtyabhàg-àkçteþ | tad-råpàdri-vini÷cayaü kakudi vàr-mug-vçnda-saïghaññanàd unnãya vrajaga-prajà di÷i di÷i dràk kàndi÷ãkyaü gatàþ ||JGc_1,31.1||  kiücit kiücin måtraõàd àpagànàü
gåtha-tyàgàd gaõóa-÷ailàvalãnàm | sçùñiü kartà pa÷yatàriùña-nàmà
devàriùñaþ parvatàtmà pratãtaþ ||JGc_1,31.2||  vçùa-dambhã sa-saürambhaü rambhaõaü yad-vyadhàd asau | tenàsãd vyakta-sandarbhaþ svayaü go-garbha-pàtinà ||JGc_1,31_3||  vapraü yadàpaskirate sma ÷çïgà-
dibhir vikurvàõatà vçùaþ saþ | tadàkhilaü gokulam à÷u mçdbhiþ
pracchannam àsãd vana-maõóalaü ca ||JGc_1,31.4||  yatra tatra khuram àdadhàti
sa kùmàpi tatra valate vidãrõatàm | netra-tulya-vilataþ samucchritaü
vàri rodana-nibhaü bibharti ca ||JGc_1,31.5|| [9] tatra lokànàü vacanaü-

jàtu màtu girireùa samantàd- uccalann api tathàvidha-mårteþ | kiü tu ÷çïga-talagaü ravi-yugmaü
hà vyasismayata gokula-lokam ||JGc_1,31.6|| iti |
 [10] evam udghnatà gavàm udghnàn nighnatà ca sarvaü vastu prastubhyatà càriùñena kçtàd àkruùñàt kaùñam anuspçùñavantas te goùñha-niùñhà go-nara-prakçùñàþ kçùõàya muhur vikçùñavantaþ |
 [11] sårataþ sa tu dåratas teùàm avagata-vikro÷ana-le÷a-màtraü kutràpy akçta-yàtra iva saümukhata evàvatasthe | avasthàya ca mà bhaiùñety abhayam uddiùñaü vidhàya krodhàviùñas tam ariùñam àjuhàva balãvarda-krodha-vardhana-narda-vi÷eùeõa | tad idaü tu taü prati samprati sukaràrdanas tvam asãti j¤àpanàya |

[12] atha covàca, yathà-
sapàlaiþ pa÷ubhir manda tràsitaiþ kim asattama | mayi ÷àstari duùñànàü tvad-vidhànàü duràtmanàm ||[BhP 10.36.7] iti |
 puna÷ ca-
 piõóã÷åra vidåraþ san kråratàü tvaü kim çcchasi | sàmudra-påra iva màü kumbha-jàtaü prapårayeti ||JGc_1,31.7||[13] tad idaü ca tasya gàü-manyasya jighàüsayà lokànàü gotva-bhramàpagamanayà coktavàn iti gamyate | kiü ca-
 àsphoñanaü kçtam anena tadà yad asmàd- àsphoñanaü samabhavad danuja-÷rutãnàm | ko' yaü cakàra sa tu yad vçsabhas tad
uccaiþ kopaü ca varùa-÷i÷uvan nahi jàhasãti ||JGc_1,31.8||  kçùõaþ sakhyuþ skandha-de÷e sva-bàhuü
nikùipyàsàv uddhasann eva tasthau | yena krodhaü vardhayàmàsa tasya
preyo-vargàõàü ca sandeha-sargam ||JGc_1,31.9||  vçùas tv asau raja iva puccha-màrjanã- paribhramair ghana-gaõa-lakùam utkùipan | kùitiü kùatàm atha khura-vajra-vijvalat- khanitrakair vidadhad agàd dhariü prati ||JGc_1,31_10||  sa vajrati sma na param à÷u vidravaü
prati dviùat-pratirutatã-vratàü prati | na kevalaü harir iha hà samàyayau
sakhàpi yaþ parikçta-tad-bhujàüsakaþ ||JGc_1,31.11||[14] tàdç÷atayà spaùñam aviprakçùñe ca tasmin ÷rãmàn kçùõas tu ÷çïga-dvayam evàbhijagràha, yathà-
 ÷çïge ye pårvatàü nãte jayàya vçùa-rakùasà | sva-sandànàya te sçùñe kçùõa-doùõor va÷aü gate ||JGc_1,31.12||
bàhu-pà÷a-sita-tãvra-÷çïgakaþ
sa sphuñaü pratimukhaü sarann api | pratyag aùñàda÷a ca kramàn balàd dity-apatya-ripuõàpayàpitaþ ||JGc_1,31.13||  ayam uddhutas tad iha nàsti bhàratà
na phalaü vinodana-kalà-vinodataþ | iti màdhavaþ sphuñam ariùñam utkùipan
nati-rãóhayà bata vivçttim àñiñat ||JGc_1,31.14||  vyavartata hari-kùiptaþ paraü nokùàsuraþ kùitau | hàsàve÷a-va÷e kùiptaþ svarge' pi svargiõàü gaõaþ ||JGc_1,31_15||  papàta pucchaü bhuvi ÷çïgayor balàc
chçïge tu pucchasya nipetatur bhuvi | pçùñhàïghri caivaü vçùa-rakùasas tadà
yuktaü tad asmin viparãta-kàriõi ||JGc_1,31.16||  tajjà lajjàpy utthità tasya so' pi
pratyuttasthàv abhyayuïktàpi bhåyaþ | kçùõas tv enaü pàtayan vàma-÷çïge- õotkçttenàmuùya vaktraü cukuñña ||JGc_1,31.17||[14] ÷çïgotpàñaõaü ghañayaüs tv idam àcaùña-
 abhadrasyàpi bhavato bhadràkçti-vidha-sariõaþ | viùàõa-muõóanàd bhadràkçtir eva pra÷asyate ||JGc_1,31.18|| athàrdra-vasanaü yathà parinipãóayan jãvanaü
vikarùati janas tathà tam akarod ariùñaü hariþ | malàni ca yadàkirac chamala-måtra-raktàdikàny
asyau parama-÷uddhatàm api jagàma kaivalyataþ ||JGc_1,31.19|| layaü paramam àgatas tad api yat padaü nairçtaü
yayàvayam iti smçtaü munibhir etad uccai ruùà | prasånam atha yan mudà vavçùur àditeyàs tad apy
amitra-vilayàd bhaved ucitam ãdç÷àt kiü punaþ ||JGc_1,31.20||
[15] atra ca ÷rã-gokula-pràõàbhipràyam abhiprayadbhis tad eva cànuvadadbhir diviùadbhir upahasitam-
 vatsaü laghuü daityatayàvagacchan
jaghàna bàle' py aham ukùa daitya | prauóhaþ kathaü tvàm atibhãùma-varùma- praùñhaü na jànàni na ghàtayànãti ||JGc_1,31.21||
[16] atra gokula-janasya gokula-jãvanasya ca bhàvam àvi÷ann eva ÷rã-÷ukadevas tad idaü vadati sma-
 evaü kukudminaü hatvà
ståyamànaü svajàtibhiþ | vive÷a goùñhaü sabalo
gopãnàü nayanotsavaþ ||[BhP 10.36.15] iti |

àyàte vrajam acyute ripu-jaya-svasti-pra÷astãóite
sarve' py unmadatàü gatà bahu-vidhaü saüvàdam unnirmamuþ | kiü tu dràk pitaràv amuùya vadanaü tad vãkùyamàõàv amå
svair bàùpàmbubhir àplutaü mamçjatur vikru÷ya måkàv iva ||JGc_1,31.22|| [17] atha samàpanam-
 ayaü sa stava-bhàk sånus tava gopa-naràdhipa | påùitàs trida÷à yena måùitàs trida÷àrayaþ ||JGc_1,31.23||
[18] atha ràtri-kathàyàm api snigdhakaõñha evàbhidadhe-[19] evaü horikà-prànta-kànta-krãóàntarànusàreõàbhira-vãra-sarasijàkùãõàm akùãõànaïgànàü vçtta-kçùõa-saïgànàü bahudhà nivçttaü ràtri-vçttaü svayam eva sakhãbhir anusandhãyatàm |

[20] vàsaràvasara÷ càyaü mad-ukti-nidigdha-dig-dar÷anataþ paràmar÷am ànãyatàm | yathà càha ÷rã-parà÷araþ-
 sa tathà saha gopãbhã raràma madhusådanaþ | yathàbda-koñi-pratimaþ kùaõas tena vinàbhavat ||[ViP 5.13.57]
 yathà ca ÷rã-÷ukaþ-
 gopyaþ kçùõe vanaü yàte tam anudruta-cetasaþ | kçùõa-lãlàþ pragàyantyo ninyur duþkhena vàsaràn ||[BhP 10.35.1] iti |

[22] tathà hi-yadà khalv aharahaþ kùayam àsàdya vàdya-gãta-nçtyaü vivçtya sahacara-saïginãbhiþ ÷çïgiõãbhiþ saha sa harir vraja-jana-sneha-dhanaþ sva-ve÷ma pravi÷ati tadà vigata-parimàõà vimànànucàriõaþ sarva eva samam upary-upari-cariõaþ saha gaõena kaõehatya spaùñaü draùñum icchantas tad-abhàva-labdha-kadanàþ sadanànta-paryantam àyànti | kçta-ve÷ma-prave÷e tu tasmin vismaya-sthagitatayà sa-làlasatayà ca tatra tatra citràyamàõà ràtriü gamayanti sma |

[23] ÷araõàntaràt punar yàvan niþsarati sa eùa ÷araõàgatàyàgatànusaraõaþ | tad evaü yadà niþsarati niþsçtya ca gopa-gogaõa-sa¤caraõàya veõuü raõayati | tadàtanaü caritaü gocaratàm aticarad api nija-bhàva-prabhàva-sampadà cakùuùãva racitaü vidhàya ÷rãmad-àbhãra-bhãrubhir abhigãtam, yathà-

avadhàraya sakhi tava sakhi-vçttam | virahi-janànàü janayati hçdayam vidayatayà bata kçttam |
[dhruvam idaü paraparatràpi |]
vàma-bhujàkçta-vàma-kapolakam ullala-cilli-bhàsam | sukumàràïguli-vilasitam ujjvala-veõu-mukhaü mçdu-hàsam ||ràga-kalà-kulitàkhila-bhåcara-gàna-kalair anuviddham | vyomaga-yàna-janãjana-mohanam anugamitàkhila-siddham ||JGc_1,31.24|| [24] tata÷ ca muhur api tàvan màtre tàsàü gàna-pàtre sati vana-vrajayor madhyam adhyàsya harùaü tarùaü ca dhàsyan vaü÷aü ÷aüsayati sma | [25] tatra ca tàbhir gãtaü, yathà-
citraü lakùmã-rekhàsau hçdi capalà na bhavati capalà | maõim ambara-maõim anu tàràvalir api sà ràjàti taralà ||yasya sa càyaü veõu-kalàmçta-varùã kalayati gavyàm | sa-tçõaka-da÷anàm unnata-karõàmatràm arthiùu bhavyàm ||JGc_1,31.25||[25] tata÷càtuccha-piccha-guluccha-puùpa-guccha-dhàtu-cchavibhir malla-paricchadaü gacchati sma ÷rã-gopikànàü pracchanna-ramaõaþ |

[27] taü gatvà ca satvara-prathama-payaþ-pàyanàya gaïgà-yamunàdi-nàmnà gàþ su-vikasvara-sarasijaü saraþ prati kramàd veõu-gànataþ samàkàrayati tasmin vraja-ramànàthe buddha-nijàkàraõa iva ruddha-pravàha-prasaratayàsthiratàm utkalikàm apy anusarati | vidåra-cara-sarid-visare ca punar àsàü gãtaü, yathà-
candraka-dhàtu-dala-stavakàdika-kçta-mallottama-ve÷am | àkàrayati sa gàþ sarid-àlã labhate tatra vi÷eùam ||kamita-bhaïga-bhujà kila tat-pada-raja à÷uga-tati-nãtam | laghu sukçtàsmàd dçg iva spçhayati vidatã svam anabhinãtam ||JGc_1,31.26||[28] atha tadà tadàhåti-kçtàm ànanda-vibhåtim àrabhya tac-caritam upalabhya kadàcid vraja-dharitrã÷itrã-sadasi gatabhiþ kàbhi÷cana tàbhir utkaõñhayà suùñhu pratuùñuùamàõàbhir api nija-bhàvaü pidhàya bhàvàntara-sàdhàraõyaü vidhàya tad idaü varõanaü tan-nirvarõanam ivàsãt |
[29] tatra gànàntaraü, yathà-
 àdi-puruùa iva vaibhava-÷àlã | anucara-varõita-vãrya-samunnatir ayam udayati vanamàlã ||dhru||  sa gavàkàraõa-muralã-kalam anu tanute yatra vanaü ca | tad-råpàntaryàmi-sphuraõaja-bhàvàn kalayati pa¤ca ||puùpa-hasita-madhu-baùpa-navàïkura-pulaka-tatãr anuyàtam | ejan-namad api ÷àkhà-tatibhir yat kila kalayati ÷àtam ||JGc_1,31.27||[30] tad evam aniïgànàm apãïgànàm iva ÷a÷vad iïga-vyaïgaü vihitavàn |

[31] atha samàsanne vinodenàhnàyavan madhyàhne kvacin mahà-sarasi sarasija-saurabha-sarasena ghana-rasena snàna-lãlàm abhinivi÷ya kevala-tilaka-vanamàlà-valita-ve÷a-bhaïgi-saïgità-pårvakam apårve tasminn ekànte kusumita-vanànte kànte mahà-÷aila-prànte pallava-lasad-urutara-taru-tala-vilasita-÷ilàyàm upavi÷ya viràjannusràvàra-càraü prati bhåri-dårã-bhàvam iteùu mitreùu nija-saurabha-rabhasa-samudita-madhura-madhu-kara-nikara-gàna-kçtàvadhànas tad-dhåïkàra-kàraõa-svara-sàram anu kutuka-kçtànusandhànas tad-anusàri-veõu-càri-raõitena suracita-sàrasàdi-rasàdhànaþ so' yaü ramate sma |

[32] tac ca, yathà-
ramya-tilaka-nava-tulasã-dala-bhava-vana-màlàtivikàsã | nija-saurabha-va÷a-madhupa-gãtam anugàyati veõu-vilàsã ||atha sàrasa-yuta-haüsàyuta-tatir alam anugamya parãtà | parito nyavi÷ata tàm àvi÷atã rutim iha yà hari-gãtà ||JGc_1,31.28||[33] tata÷ ca tatas tataþ samàgate sàgraje samagre sakhi-varge tadànãntana-barhi-prabarha-barhàdi-nànà-vanya-nepathya-prathyamàna-÷obha-lobhanãya-råpa-varãyastayà pra÷asta-srajãyastayà ca vistçta-÷àtasya tasya gocàraõa-caritaü pracàraõãyam |

[34] tathà hi-kvacid api kùiti-bhçti vçkùa-÷ånya-kùiti-gata-puõya-tçõaü dhenuùu carantãùu vahnãyamàna-màdhyàhnika-lalàñaü-tapa-tapana-tàpàpanodàya veõuü vàditavàn | yatra balàhakàs tat-pratimalla-nibha-mallàra-ràga-balàd àhçtàs teùàü ÷ãtalatà-valanàya babhåvuþ |

[35] yac ca vàdyam udbhavat-puru-guru-garima-giri-droõãþ pratidhavan yat tat paramparayà ca sarvam api tatha raõayat-trilokã-lokam api tat-kautukàlokanàyàkarùati sma |

[36] tatha ca sati tat tad anubhåya bhåya÷ ca tàbhir idaü tasyàm eva sabhàyàü varõitam-
 dhçta-vana-màlya-vataüsa-lasad-vana-ve÷a-tatir bala-saïgã | giri-tañam anu gocàraõa-kàraõa-veõu-vinodana-raïgã ||vi÷vaü bhramayati karùati varùati mudam api ghana-gaõa-hàrã | sàndra-cchàyàm anu ÷ãtala-tanur anu sakhi-sukha-saücàrã ||kusumaü varùan nija-ruci-vitaraõa-sauhçdam enam upàste | ambu-dharaþ sphuñam upagantà na ca kiü tu chatram ivàste ||JGc_1,31.29||[37] tata÷ ca tatràtighane ghana-cchàye vihàraü vicchàyati sma |

[38] tad etac ca vrajaràja-jàyà-samàjam anu sàdhàraõa-sampradhàraõatayà tàbhir varõitam, yathà-
 sva-sutaü kalayata keli-kalà-budham àtmopakrama-veõum | vidhi-÷iva-mohana-vividha-sva-ramaya-ràga-nivartita-dhenum ||JGc_1,31.30|| iti |
 [39] tad-anantaraü ca pràya÷aþ kà÷cid vraja-devãr vrajàd ahni càpahnuty vyàjaü vyajya và tad-àgamana-vartmani tad-anuvartanàya vartamànàs taü pa÷yantãþ punar apa÷yantãr iva dåràt pariharantãr itthaü kà÷cid dåtikàþ parihasanti-
 madàndhe ràjate pi¤chã na sapi¤chã puras tava | veõu-dhvànã jagat-pràõaþ sa jagat-pràõa eùa neti ||JGc_1,31.31||[40] ÷rã-kçùõaü ca chalena vij¤àpayanti, yathà-
 jyotsnàü tanoti lalitàü dadhate vicitràü
÷àkhàü dadhàti nikhilaü jayatãti-bhàïgyà | candràvalãü ca lalitàü ca vi÷àkhikàü ca
ràdhàü ca tàþ sakhi-sadasy api såcayanti ||JGc_1,31.32||[41] tatra kà÷cid deva-påjà-vvyàjena duùpràpa-puùpàdikam avacinvànà bahala-kalaha-målatàü prayànti |

[42] kà÷cit tu navya-bhavya-gavyàdikaü tad-artham evànayanti tathàpi nàtmanà tasminn arpayanti | tata eva kçtrima-dàna-catvara-de÷am apade÷am avarudhya vartma vinirudhya pçcchantaü taü prati kraya-vikrayika-rãtyànyathà khyàpayanti | divyàd api divyam etad vij¤àya yaj¤a-patnãr anu kçta-yatnàsu krayikatàm à÷rayamàõàsu yaj¤a-bhuk-pati-vratàsu satyàkçti-kçtinãvàka-parãpàkam àkalayya kçtsnaü vasnaü ca saükalayya vikretavyam iti |

[43] tatra puùpàvacaye praõayinà saha vàkovàkyam, yathà-
 kà yåyaü vana-devatàþ kurutha kiü puùpàõi saücinmahe
kiü nirmàsyatha devatàrcanam ato yåyaü kathaü devatàþ | tac ca krãóanam eva naþ sphuñam abhåd asmàbhir ãdçg-vidhair
aikàtmyaü va iti prasahya viharan hàrã hariþ pàtu vaþ ||JGc_1,31.33||[44] kadàcic ca-
 kà yåyaü vana-devatàþ kurutha kiü puùpàõi gçhõãmahe
ràjyaü nas trida÷air vihàpitam idaü devyo vanasyàtra kàþ | asmaj-jàtibhir arpitaü yadi tadàpy asmàkam uccaiþ sthitiþ
syàd evaü sa-vivàdam aïgaja-raõaþ kçùõasya tàbhir babhau ||JGc_1,31.34|| [45] kadàcic ca kasyà÷cid dåtyà saha kçùõasya vàkovàkyam-

iyaü kà strã strãtvaü bhavati katham ãùat-padam idaü
kim asthàne siddhaü tava vacanam asthànakam idam | na kàkor udbhåtaü bhavati tad aho kàkår iha kà
tad evaü dåtã-vàg jayati hariõàkùyà harim anu ||JGc_1,31.35|| [46] atha gavya-vikraya-vyàjataþ krãóà-vivàdo, yatha-
 kà yåyaü kila gavya-vikrayikikà lakùmãm atãtya sthitiü
pràptànàü na tad asti sambhava-padaü yuùmàkam àsàü kvacit | målyaü tàm atipatya tasya viditaü tasmàn na tad-dåùaõaü
dànaü tarhi mamàpi tadvadam idaü dattàtha ghaññe÷ituþ ||JGc_1,31.36|| [47] atha sakhãn prati ÷rã-kçùõasyàde÷aþ-
 gçhõãdhvaü pårvam àsàü phalam atula-balàd ghañña-caryà-vighaññaü
kartrãõàü tasya càste vitanuta parito rodanaü bodhanaü ca | budhyeran yady amår na sphuñataram añavãkàrayà dhàrayiùyàmy
etàþ kiü và hariùye svayam atha pihitàþ samyag anviùya nãvãþ ||JGc_1,31.37||[48] tad evam uditvà muditvà ca tat tad àcaritavati tasmin kathaücid gçham àgatya gaty-antareõa sakhãùu tat-prakhyàpayantãbhir idam api gãtam-
 taü ÷çõu sad-vidha-mohana-karaõam | dhvaja-vajràïku÷a-lapa-dàrpaõa-bhåruha-punar-aïkuraõam ||dhruvam|| gajagati viharati gàyati nçtyati vàdayate ca sa vaü÷am | asmat-paddhatim àvçõute' pi ca nàthati ghaññagam aü÷am ||JGc_1,31.38||[49] tad evaü naukayà ramaõam apy avagamanãyam |

[50] yadà hi kvacid amå÷ camåru-dç÷as tadãya-saundarya-sàràvalokana-kutuki-dç÷aþ samåha-vyåham àcarya vihàra-caryayà tam upasadya ca parihàsataþ parata÷ caraõa-caryàm àcaranti | tadà caturànana-vimohanaþ sa ca khalu sahacara-sahasra-visrambha-mahakaraþ sahacaratayà sarvataþ parvata-nirjharànekã-bhàvenàvarjya sphuñam arjyamàna-sukhatayà madhye tàsàü vàmatà-yujàü mohanàya kåla-mud-rujàü durdhyàna-kàraõàü durnivàraõàü sarid-varàü pravartayati | pravartya ca puruùa-dvayadvayasãyam iti vyavasãya-mànatayà tasyàü nàvyatayà bhàvyàyàü bahula-palà÷a-dala-mayãü mahà-taraõiü saraõim anu sakhibhir akhila-maõiþ praõãya karõa-dhàràyamàõas tàbhir
àtara-vitara-vistàràdi-kàtaràbhiþ praõaya-maya-nayatayà praõãta-kalahaü bahula-vilàsaü niculitàlaïkàra-kalanàya kalayati |
[50] tad api gãtaü, yathà-
 saritaü nàvaü racayati ca drutamasmàkaü pathi tasyàm | àrohayate pàrayituü naþ spç÷ati miùàdapi yasyàm ||JGc_1,31.39|| [50] tàbhir evàtra ÷lokitaü, yathà-

àrohàya vidhàya saüstaramilatparyakstavaü tadvacaþ- sàhàyyaü viracayya naþ sakhi nadãmadhyaü yadà jagmivàn | vçõvan durvitaraü tadàtarapaõaü viùkabhya naukàü na kàü cakre vakrakalàkalàpakalanàü cakràïkapàõiþ sa tu ||JGc_1,31.40||[53] tad evaü sàkùàt-kçta-manoratha-tatiþ samabhãpsita-gçha-gatiþ sakhibhi÷ carita-jalpaþ punaþ snànàdi-racitàkalpas tatraiva ca kutracana tañinã-tañe kadàpi yamunà-nikañe payaþ-pàyanàya saükañitàü go-ghañàü ghañayan krama÷a÷ ca gaõanayà gaõa÷aþ prakañayaüs tan-manana-caritàrthatayà jagau |

[54] tac ca tàbhir anupañhitaü, yathà-
maõi-màlà-kçta-go-gaõa-gaõanà-påraõam anu sànandam | praõayitaràüsaga-bhujam udgàna-hçta-hariõãkam amandam ||kçùõaü kalayata mohana-mantragam eõãm eõã-nayanàm | na yadi tadà katham ubhaya-vyaktiü vãkùe tad apçthag-ayanàm ||JGc_1,31.41|| iti |
[55] tata÷ cetas tataþ sakhibhir akhilaiþ praõãtànãtàmanda-makaranda-sundara-kunda-dàmabhir mukundaþ kçtàlaïkçtir yathà nijahàra | ÷reõãkçta-go-samàhçtir yathà càsasàra | tathà varõitam | kintu tad-vilambataþ kàtarya-paryàkulàyàþ ÷rã-vraje÷varyàþ sabhàgatatayà svabhàva-gopanayà | tathà hi-
 àgatam iva harim aciram | kalayata suhçdàü dayayà yad asau nagam api dadhre suciram ||dhruvam|| kunda-srag-avita-kautuka-ve÷aü go-gopair viharantam | mçdu-mçdu-marud-anuvãjitam anu lavam akhila-manàüsi harantam ||sura-vandibhir abhivanditam avahita-tat-kçta-nartana-vàdyam | muni-samudaya-nuti-guõitaü guõità-nipuõaü jagad abhivàdyam ||atha go-dhana-gaõam anu samam anugais tad-varõita-garimàõam | ÷rama-kàntibhir api sukha-kàriõam ita-veõu-kalà-varimàõam ||khura-reõu-pluta-màlya-mano-haram ãùad-ghårõita-nayanam | etaü pa÷yata nija-jana-mànadam ãpsita-gavyànayanam ||kuõóala-lakùmã-bhçta-pàõóu-dyuti-gaõóaü gaja-pati-khelam | kùaõadà-pativat pramuditam uditaü pràgadhi-sandhyà-velam ||JGc_1,31.42|| iti |
 [56] atha vaiùõavaü vàràham api puràõam anusçtya gaty-antaraü pratyàyayiùyàmaþ |

[57] evaü samayana-samayànavalokataþ samayàkaraõàya tad-varõanàvagàha-rocanàsu karõajàha-vilocanàsu cetasi racita-tadãya-÷ocanaþ ÷rã-kamala-locanaþ samàgamya yathà-yatham avitatha-ramya-sukha-dhàrayà sarvaü sukhàkurvann api tàsàü viraha-dahana-jvàlà-vi÷eùàva÷eùa-santapta-bhaïguràpàïga-pàtra-sapatra-kçtas tad apasàraõàya muralã-kalã-kalayà go-dhanàlaya-govardhanàcalayor antaràle tà evànanya-gatitayà saükalayya nirvçtiü parikalayya ca vasanta-santata-ràsàya yukti-mukti-viùayàü saüvalayya tàsàm à÷àsànànàm à÷àü dadamànaþ sva-vrajataþ pragarjad-ariùña-kçtàriùña-kaùñataþ prakañam àkruùñaü
÷rutavàn | ÷ruta-màtre ca tatra nija-nija-vartmanà tàbhiþ saha sahasà vrajam àvavràja | tad-anantaraü tu vçttaü pårvam eva vçttam asti | tatremàü gàthàü prathayanti-
 gatasya ràsa-vikrãóàm àgatasya vçùàsuram | devair na dçùñaþ kçùõasya sambhramaþ kim uta ÷ramaþ ||JGc_1,31.43|| [58] yadà khalu riùñaþ so' yam ariùñas tadàpi tad-ariõà hariõà nijàviùñatà nàpakçùtà | vãryasya bahu-vikãryamàõatàm avàptàsya paryàpta-viùayatàü so' yam anàsãdan diti-sånur àsãditi |
[59] anapakçùñàyàü ca tasyàü saraïga-bhåtàgas tat-saïgamataþ sàgaska iva pàrùõi-prahàràl lambhita-vidaratayà vibhàgam àgamitaþ | ya eva vibhàgas tãrthatàü samarthayan nikhila-puruùàrthaü pratyavyarthatàm àsasàda |

[60] yatra ca ÷rã-harir iyaü svayam akhilaiþ sakhibhir majjan sajjanànàm àcàraü pracàrayàmàsa | pàtàlàn mahà-tãrtham idaü samutthitam itãtthaü vyajya nimajjya samunmajjya bahu visarjya ca sarva-vraja-janatayà janita-÷armà gãti-ripu-vijaya-karmà vrajam evàvavràja |
 [61] àvrajya ca ÷rã-vraja-ràjàdãn praõaya-vinayàbhyàü susabhàjya vi÷ramaõa-vyàjataþ ÷ayyà-gçham àsajya saïketita-veõu-saükvaõitena paramànuràga-sàgaraþ sarvataþ ÷reyasãr amåþ preyasãþ pårva-kçta-vraja-vraja-bàhya-vibhàga-mayyàü mahyàü saükalayya kenàpy avayajyatayà punar api ràsàyàsàditavàn | tatra ca-
 ràdhayàsvàdità yàsãn màdhurã màdhavàdhare | saivànubhåtà muralã-kalã-khuralikàm anu ||JGc_1,31.44||tatraiva ca-
abhisàre calacelà vraja-tanvãnàü tatã ruruce | api kiü vijaya-patàkà dadhire' naïgasya saïgatiþ ||JGc_1,31.45||
[62] yatra ca pathi prathama-labdha-nirgamayà parama-ramayà nikhila-kalitàràdhayà ràdhayà samam ekàntataþ kàntasya narma mahadeva ÷arma pupoùa |

[63] yadà hi cintà-santàpa-tànta-svàntà sà kàntà tàdç÷a-vipattim uttãrõaü taü kàntaü rahaþ saühitavatã tadà lajjà-maryàdàm apy asajjantã pariùvajya vyajyamàna-stambha-mukha-sàttvika-sambhavà ciraü vicàra-rahitatàm àcarati sma |

[64] sa ca tathaiva tàm anucarati sma |
 [65] tata÷ ca sakhãbhiþ kathaücana sàntvitayoþ kàntayoþ kàntas tu sva-nirmitaü tat-kuõóaü tàsàü dçùñi-kirmãritaü nirmimàõaþ sanarma kàntàü vyàjahàra |
 [66] pa÷ya pa÷ya mama kamalàkaro' yaü sàgara iva giriràjam àsajya kamalodbhavaü bhàvayità | sudhàkara ivaika-de÷a-sthityàpi nija-rucibhiþ kumuda-vanaü vikàsayità | dambholi-pàõir iva sa-dambholitayà vilàsã | ambhoja-janir iva bhuvana-visarjanena prabhàsã | tripura-jiùõur iva saha-sàgara-màna-÷amanaþ | ÷rãmàn viùõur iva paramahaüsa-cakrà÷rayatà-kamanaþ | ÷rã-ràma iva rohiõã-sukha-saücàrã | kiü bahunà, ÷rã-ràmànuja iva ca ÷iùña-kaùña-prada-pàpàriùña-hàrã | tad etan mayà khalu kçta-sukçta-prasaraü sara idam aciraü viracayya caritàrthatà labdhà | bhavatyà tu nedç÷a-naipuõyaü puõyaü kçtam iti guõy-anuguõatà katham àpsyate ?
 [67] atha tasyàþ savayasas tv idaü parihasanti sma-[68] na vayaü vçùaghnatà-nighnatayà vighnam àptàþ | yena pràya÷cittata iva lokasya pràya÷cittam àràdhayàmaþ |
[69] kçùõaþ sahàsam àha sma-na khalv asau vçùaþ | kiü tu vçùa-virodhã vçùatà-miùavàn asuraþ | tasmàt tat-pakùapàtitayà bhavatãnàm eva vçùaghnatà paryavasyatãti bhavatãnàm eva niùkçtiþ kçtir viùayatàm arhati |

[70] tatra ca prajàkçtaü ràjanãti ràjanãti-nyàyena bhavadãya-ràjàyamànàyàm asyàm eva sà jàyamànà syàd ity asàv eva tatra pradhànatayàvadhãyate |
 [71] sakhya åcuþ-bhavatu, tathàpi yathà-katham api bhavat-prasaïgata eva saïgataþ khalv ayaü doùa iti tan-moùa-kçte bhavat-kçtam evànukartavyam |

[72] yà khalu bhavan-maïgalataþ sarasã-bhåtàyàþ savayasaþ sarasã bhavità sà punar amara-taraïginãva kçùõàïga-ràga-vilàsinã | amçta-nidhi-priyàvalir iva bahula-tàràïgatà-bhàsinã | såtràma-gçha-netrãvopendra-deva-ratàmodàtirekiõã | sàvitrã-mukha-vicitra-÷rutir iva nàlãkinã | umà-mårtir iva giri-ràjàd udbhava-dhàtrã | màmårtir iva hari-hçdi vilàsa-pàtrã | ràma-÷aktir iva gàmbhãryataþ pralambamàna-mada-majjanã | kiü bahunà, ràdheva ràdhàntika-pårõa-vidhor va÷atà-sajjanãti |

[73] atha sa-tçùõaþ ÷rã-kçùõas tu ràdhà-cibukaü kareõàdareõa daràpy unnamya smita-ramyam idam àha sma-
 tad-vaktraü yadi ko vidhuþ smita-kalà sà cet prabhà niùprabhàs
te dambhà yadi bhàni dhig yadi ca te netre cakorair alam | itthaü sarvajanàd asau saha-gaõaü svaü praty avaj¤à-vacas
tvat-prà÷astya-mayaü ni÷amya hçdaye ràdhe muhur mlàyati ||JGc_1,31.46||[74] atha purata÷ calitvà kramataþ sarva-pathãnàbhiþ sarvàdhvanãnàbhiþ sarvàïgãna-kampràbhiþ sarvàbhir militvà vidhu-vidhåta-tamasi yaminyàü sa-parvataþ parvata-ràjam anu çtu-ràja-viràjamàna-kànana-gataü sarvato' py adhika-vilàsa-vitataü ràsam ullàsayàmàsa |

[75] tatra devãnàü vàõã-
 iyaü vidyud idaü ÷akra-dhanuþ so' yaü navàmbudaþ |
÷a÷vad-ghana-rasaü vaùan-namåþ karùati càtakãþ ||JGc_1,31.47||

[76] tatra vayaþ-saubhàgyaü, yathà-
kàntiþ kànti-samåha-jàta-ghana-jillàvaõyam ãdçg-ghana-
prodyan-mauktika-jetç-råpa-varimà vi÷vàdi-kçn-mohanaþ |
evaü ced ajitasya sàrvadikatà kai÷orake và tadà
pårõe kaþ kavitàm iyàn nava-navàs tatràpi yatra ÷riyaþ ||JGc_1,31.48||

[77] yathà ca pura-strã-janoditam anumoditaü ÷rã-bàdaràyaõinà-
 gopyas tapaþ kim acaran yad amuùya råpaü
làvaõya-sàram asamordhvam ananya-siddham |
dçgbhiþ pibanty anusavàbhinavaü duràpam
ekànta-dhàma ya÷asaþ ÷riya ai÷varasya ||[BhP 10.44.14] iti |

kàntãnàü mathanàd bhavantu jaladàþ kecit kadàcit kvacit
te' py uccair vilasanti tarhi taóitaþ krióanti cet tàdç÷àþ |
itthaü kçùõa-ghane taóit-tulanayà tà varõayan ÷rã-÷ukas
tàsàm avyabhicàri-÷obhayitçtàü vyàna¤ja pa÷ya sphuñam ||JGc_1,31.49||

[78] tathà ca tena tad-varõanam-
pàda-nyàsair bhuja-vidhutibhiþ sasmitair bhrå-vilàsair
bhajyan madhyai÷ cala-kuca-pañaiþ kuõóalair gaõóalolaiþ |
svidyan-mukhyaþ kavara-rasanà-granthayaþ kçùõa-vadhvo
gàyantyas taü taóita iva tà megha-cakre virejuþ ||[BhP 10.33.7] iti |
 [79] tatra ca samprati, yathà-    

||JGc_1,31.50|| MISSING!

pratikùaõam amã guõà hari-ramàsu vçddhiü gatà
dinaü dinam iti bruve kim iha sarvadaivaü sthite |
nave vayasi kiütaràm iha ca tatra và kiütamàm
ariùña-÷amanànta-ni÷y ajani yatra sà carcarã ||JGc_1,31.51||

[80] ràsotsavo' yam api, yathà-
yadà pårvaü vçttaþ ÷aradam anu ràsaþ kila tadà
babhåvàdyàrambhad divijam api vàdyàdi-sacivam | yadànye tat-pa÷càd vyaraciùata te tarhy akhilajin- mahà-saïgãtàrhaü vyaraci hari-ràdhàdibhir adaþ ||51||

upary-uóa-gaõaþ kùitau surabhi-citra-puùpàvalis tathà tad anu candrikà vividha-ratna-lakùmãr iha |
sa tatra ÷a÷a-là¤chanã vimala-vaktra-saïghà itas tad evam ubhayoþ sthitir gagana-ràsa-raïga-÷riyoþ ||JGc_1,31.52||

divyàþ kànana-vãthayaþ kùiti-dhanaü govardhana-kùauõi-bhçn nànà-ratna-vilàsi-ràsa-valayaü ÷ubhràü÷u-÷ubhrà ni÷à |
lakùmã-vandita-lakùma-yoùid-upamà-càråpamà-puü-lasal- làsyaü ràdhikayàdhikaü nikhilakaü tat kena kiü varõyatàm ||JGc_1,31_53||

yataþ-
jyotsnã sa didyute seva sa raïgaþ sva-tulàdhçtaþ |
sudç÷o' mår amådç÷yaþ kçùõaþ svopama eva saþ ||JGc_1,31.54||
saundaryam iva sàd-guõyaü sarvordhvaü yatra dãvyati |
sàdguõyam iva saundaryaü ràdhikà sàkhilàdhikà ||JGc_1,31.55||

[81] sa eùa eva mahà-ràsa-rasaþ kiücid àgama-kçtà càvagamitaþ |
vasanta-kusumàmoda-surabhã-kçta-diï-mukhe |
govardhana-girau ramye sthitaü ràsa-rasotsukam ||JGc_1,31.56|| iti |

[82] atha tad-vasanta-ràsa-vilàsa-rajanyàþ pràtar eva sakhãbhir agaõyàbhiþ kçtàràdhayà tadãya-sàhàyaka-saübàdhayà ÷rã-ràdhayà sva-kara-kamala-kalite lalite sarva-sukhaü valayitum ullale tasmin pallale tayoþ kàntayor alam eva sukha-parimalaþ samullalàsa | tathà hi-
kadàcit kuõóasyàmbhasi viharate karhy api bahiþ
kadàpy antaþ-ku¤je kvacana-samaye ràsa-valaye |
samaü ràdhà-devyà harir akhila-sakhyàli-sukhadaþ
purà tat tan nityaü smarayati mano naþ svam abhitaþ ||JGc_1,31.57||
[83] kiü bahunà ? tatreyam api puràõànàü gàthà-
 yathà ràdhà priyà viùõos tasyàþ kuõóaü priyaü tathà |
sarva-gopãùu saivaikà viùõor atyanta-vallabhà ||iti |

[84] punaþ smçtim abhinãya samàpanaü padyaü nijagàda-

anyo' nyaü milana-spçhà-milanam apy asyàhatir dànavàd yasmàt tad-dhitaràtta-narma-milanaü kuõóa-dvayasya kriyà |
sarvàsàm adhi madhyam ujjvalatayà ràsàntaràla-sthitiþ ÷rã-ràdhà-jitayor mano mama manàg adyàpi naivojjhati ||JGc_1,31.58||[85] iti vaiva÷ya-pàrava÷yam àsãdan sãdann iva mårccham çcchan snigdhakaõñhaþ sarvàn eva ca tat-tad-bhava-bhavanàn bhàvayàmàsa |

[86] tac ca yuktaü, yathà-
atipårvaü yad apårvaü nija-matir
durlabham atãva hçdyaü ca | vçttaü tat pratinavatàü prayàti
bhåyo' nubhåyamànaü ca ||JGc_1,31.59||[87] tad etad varõayitvà snigdhakaõñhaþ samàpanam àha sma-
 ràdhe tvad-vallabhaþ satyaü sarvair api sudurlabhaþ | sulabho' py adhunà yo' yaü bhavatyà manyate' nyathà ||JGc_1,31.60||[88] atha kathaücid api jàta-sàntvane tan-manasàü tv aneka-vikàre pàre manoratha-patham akhila-÷obhà-÷ubha-pathya-nepathya-sàratanya-màna-dànatas tau såta-kumàràv àràdhayàmàsur à÷u ràdhà-ramaõa-prabhçtayaþ kçta-sàdhàraõàtikrama-prakçtayaþ sadaþ-sadaþ-sadayatayà ÷ubhà÷ãrbhir abhyudayam àsàdayàmàsu÷ ca | tata÷ ca pårva-pårvavad eva sarve svadhàma samàsannàþ svapnata÷ ca tat-tad-anubhavanta÷ carita-jàgarà iva vàsaràdim àsàditavantaþ |

iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
nànà-ràga-vicitra-caritra-citram
ekaviü÷aü påraõam
||31||



*************************************************************

(32)

atha dvàtriü÷aü påraõam
 ke÷i-dhvaüsana-÷aüsanaü
 [1] atha punaþ pràtaþ-kathàü yathàvat prathayiùyàmaþ, yathà-

[2] madhukaõñhaþ prathamataþ kaõñha-ravam akçtvà manasi nirõiktam idaü viviktavàn-

[3] etad-anantaraü yadyapi ye khalv asmàsu bàlyàd eva stuhi-kçùõatàü gatàs teùàü bhagaval-lãlà-sukha-varùi-devarùi-vara-caraõànàü kaüsaü prati ÷aüsanaü ÷aüsanãyatàm àsannam |

[4] tathàpi bhagaval-lãlàdhikçtim anuvartamànànàü sarvadopàkurvàõànàü na tådàkurvàõànàü teùàü tatraucitãm apy anaucitãü citã-kurvanty avipa÷cita iti tathaivaiùàü parama-vipa÷citàm api vraja-vàsinàü vini÷cita-nija-prema-jàtãya-lasad-advitãya-sukha-prakarùàõàü nàtiharùàya syàd iti cànirõeya-vaktra-nàmnà tad-àmnàtavyam iti |   [5] atha sàpalàpaü spaùñam abhyàcaùña-
 [6] ÷rã-hariõàriùñe vidviùñe kliùñena ca kaüsena varùaü yàvan na ka÷cit prasthàpitaþ |  ke÷ã ca gacchan punaþ sva-ve÷ma prave÷itaþ | vçthà vairaü mà kçthà iti |   [7] atha mukhya-màgha-kçùõaikàda÷yàü ka÷cid diviùñhaþ sàrvadika-j¤àna-mahiùñhas taü prati pratikåla eva sann anukåla iva ÷rã-vasudevasya rahasyaü vçttam anuvçttaü cakàra yena khalu ràma-kçùõàv api vasudeva-sutatayodàya-sàtàm |   [8] tata÷ ca tat-kçta-pratirodhàd dhantum a÷akyatayà vasudeva-devakyau punar maïkùu loha-÷çïkhalayà kàràgàre kruddhena satà satàü viruddhena tena niruddhe |
[9] nirudhya càrva-matinàrva-dànavaþ samàhåya bhåya÷ ca niyuktaþ | niyukta-màtra÷ càyaü vrajàya kçta-yàtraþ pràtar eva tatràyàtaþ | vraja÷ càriùña-vadhàd adhastàn nandi÷vara-girim àrabhya para-parastàt kçta-vàsa iti dårata eva taü labdhavàn |   [10] yatra ca sa prakharatara-khara-khura-ghçùñi-cchinna-kùoõi-pçùñhatayà goùñham àgacchan sañàghañàmudasya nabhasy abhibhramayan bhreùa-va÷àd adabhra-bhayàdabhra-pracchannatayà tat-tad-vçtta-màùa-cchatàü vimàna-paricchadànàü vimànàn ucchàdayàmàsa pårva-pårvamànàn iva | yata eva nirjarà÷ ca te sphårjad-årjasvalatà-varjanataþ sa-jarà iva jàtàþ |   [11] tata÷ ca jaïghàlagatilaïghitàïghripaþ sa
punarakharvagarvataþ sarvameva dhunvannarvadànavaþ siühasaühatiriva ghargharitanirghoùamàtatàna |
[12] àtate ca nirghoùe samyag-argalita-mahàrgalàvarga-durghañña-vikaña-kaõñaka-kavàña-durghaña-nirgama-maty-udagra-durgàyamàõa-gariùñha-goùñha-vi÷aïkaña-kuñha-÷àkhàvçti-saïghaü saïgha÷aþ samullaïghitavatyaþ sàsnàvatyaþ pluta-gatyà sodbhramaü sapady añavãü praty eva ca drutaü paridrutavatyaþ |   [13] tad agaõayann eva goùñhasyopa÷alyaü praviùñaþ parita÷ ca ghoñamànaþ sa deva-dvió-ghoñakas tu tamariùña-moñakam eva dhorita-rãti-gaty-anviùñavàn |   [14] atha gavàü dravàcchokàviùñàþ praùñhagoùñhapativi÷iùñàþ sarva eva gomino lokà
nijànyokàüsi jhagiti samujjhantastadabhimukhameva paramunmukhatayà cakrumuþ |

[15] yàn samagràn apy atikramya samyag-rabhasam agrata eva gacchaüs chàtàsacchàta-karmà ràmàvara-janmà ràmam apy atikramyàbhyamitrãyatayà citrãyate sma |   [16] tataþ samagra-vyagratàü gatà vraja-janàgraõyas tam abhikramamàõaü pratyàcakùàõàs tad etad àcakùata |
ayaü vàjã vajrat-tanuruha-tatir vajri-vijayã
nija-dhvàna-sphårjàd-vijita-divija-projjhita-pathaþ |  bhavàü÷ chàyà-pràya-prabhava-nava-tàpi¤cha-tulitas
tatas tvaü mà yàsãþ sapadi puratas tasya purataþ ||JGc_1,32.1||[17] tad evam atyàhite pratyàsanne màtara-putrayor apãdaü vivadanam àsãt-
 putra kva gacchasi hayaü kalayàmi màtaþ
proddàma-durvyavasitaþ khalu hanta so' yam |  kiü naþ kariùyati sa và vigata-svasàdã
tvaü yàhi geham aham asmi vicetanaþ kim ||JGc_1,32.2|| [18] tata÷ ca kùobhàt prodbhàvita-dhàrùñyà goùñhàdhã÷am api sedaü nirdiùñavatã-
 mayà bàlyàn naiva tvayi gçha-patàv uddhura-vacaþ
prayuktaü kiü tv adya prakañayitum iùñaü ni÷àmaya |  kathaü na tvaü sarvaiþ saha sapadi gçhõàsi pçthukaü
kathaü và nànye' pi pratihayam ayanti vraja-pate ||JGc_1,32.3||[19] anàdita eva ditãkçta-diti-tanujaþ ÷rã-ràmànunajas tu tad evaü varõyamànam avakarõya vihasya màtaraü vi÷vàsya vi÷va-vi÷vàsàspada-sukhadas taü sàsåkùaõaü kùaõaü nirãkùya svam upahvaram ànetum àhvayata |   [20] sa ca påtanàriõàhåtas tat-tejasàpy antaþ paribhåtaþ ÷åraü-manyatayà tasminn adhåtaþ prathamatas tàvan nija-paràkrama-kramaõàya krama÷aþ pratyag-gaty-anukrama-mantharatayà vikramamàõas taü prati samprati yamunàü yàvad avakà÷a-kùoõãü vi÷ràõitavàn | dåratas tu nijàbhidravasya tejasvità bhaved iti kùoõãü vi÷ràõya ca kçùõaü
nidhàryatayà nirdhàrya devàry-arvà garvàd dharyakùa-lakùasyeva garjitam arjann ari-pakùaü tarjati sma |   [21] tata÷ ca sarvaü yugapad aririùatãva cikariùatãva jigariùatãva ca tasmiüs tad-asahamànaþ sahasà siüha-nàdaü bçühayan siüha-saühananaþ sa ca kçùõas taü dhçùõajam abhisàgraham abhigraham eva jagràha | samagra eva vraja÷ ca vyagratayà tad-anugatim iti sthite sa tu tat pa÷yann utteritàkhyayà gatyà tam eva roùàda-mandam abhyavacaskanda, yatra-
 vyoma so' yam atiyan niràplavat
tat pibanniva mukhaü vyadãdarat |  evam aïghri-yugalena yad vyahaüs
tac ca tat-pratigataü harir vyadhàt ||JGc_1,32.4|| tata÷ ca-
dràg-ucchalac-caraõa-puccham atuccham etam
ucchåna-roma-tati-gucchavad unnamayya |  cikùepa càpa÷ataka-kùiti-lakùitàgre
óiõóãra-piõóam iva vàridhi-bhaïga-saïghaþ ||JGc_1,32.5||  sa labdha-saüj¤aþ punar utthitas tadà
vyàdàya vaktraü tarasàpatad dharim |  so' py asya vaktre bhujam uttaraü hasan
pràdàn mahà-dardårakasya nàgavat ||JGc_1,32.6||  divyàhivat kçùõa-bhuja÷ ca tad-galà-
vañe sphuñaü vãra-rasàd avardhata |  mahà-viùa-jvàla-hatà ivàpi tad-
radàs tadà petur amuùya tejasà ||JGc_1,32.7||  dantà nipetuþ samaindriyàõy apy
uddhåtim àpur vapur àpa kampam |  jaràtra tat kàlam uditya mçtyuü
pratãkùamàõà kila vartate sma ||JGc_1,32.8||  yadàsya kaõñhaü rurudhe sa tad-bhujas
tadàkhilàïgàni vidãrõataü yayuþ |  tasyaiva ÷okàd iva tàni yat paraü
tadà÷rayàõy eva bhavanti sarva÷aþ ||JGc_1,32.9||  vi÷antaü ke÷inaþ kaõñhaü kçùõa-dor-daõóam eva kim |  jagat-pràõà÷anaü matvà tasya pràõà vidudruvuþ ||JGc_1,32_10|| ekaü dvàraü ruddham etad galàkhyaü
man-niùkràntau tàni bhåyàüsi kuryàm |  itthaü kiü tat-pràõa-vargaþ samantàc
chidràõy àcaryàtha tasmàt pratasthe ||JGc_1,32.11|| tasya pràõe nirgate deha-gehàt
kàrùõo bàhur nirgataþ pràghuõàbhaþ |  gehaü tac ca svàminaü taü vinàbhåt
khaõóaü khaõóaü diùñataþ kiü ca naùñam ||JGc_1,32.12||ke÷ikaõñhà-vañàt tena nirakoùi yadà bhujaþ |  tadà svabhàvam evàptaþ saühàre divya-bàõavat ||JGc_1,32.13||
ante muktaü tena gåtham ity uktaü yuktam iùyate |  tàdç÷àü mukti-kçt-kçùõa-kçpà yà sàtiyuktikà ||JGc_1,32.14||  dvidhàkçtaü ke÷i-dehaü varõayanti dvidhàkçtam |  jaràsandha-nibhaü kecit kecit karkañikà-nibham ||JGc_1,32_15||[22] tad evam a÷va-daiteye vapuùà labdha-dvaite svaråpeõa tu labdhàdvaite pramanasàü vikãrõa-sumanasàü sumanasàü kçùõàbhipràyam abhiprayatàm uktir yathà-
 àsyaü vyàdàþ sapadi nikhilaü mad-vapus tvaü
garãtuü tatràhaü tat parikalayituü tad-gale bàhum àdhàm |  tenaivàsãr yadi vigalita-pràõakas tarhi tàvad
garvinn arvann ahaha sahasà sàhasaü kiü nv akàrùãþ ||JGc_1,32.16|| iti |

atha vrajaþ kala-kala-÷abdam abdavat
sçjan muhur harim acalaü mudàvçõot |  sa vçùñivat pramadajam asram asravaj
jhara-prabhaü sa ca tad asåta bhåtale ||JGc_1,32.17|| [23] atha sarve sa-tçùõà madhyam adhyàsita-kçùõàþ prematàratamya-ramyatayà yathàsvam antar-antar-labdhàntaràs tad-anta-vyantaritatve' pi tad-anantaraü-manyàs te dhanyàs tad-aparam apy àliïganatas tam eva manvànà vikàra-vçndam avindata |
 [23] tata÷ ca kùaõa-katipayàt pratigata-bahir-matitayà saha-kçùõàþ kçùõàghaññam añitvà sasnuþ | yat khalv adyàpi ke÷i-tãrthatayà tãrtha-varyàþ paryavayanti | yasya ca bhàsvat-putryàþ pratiloma-gatiü prati kiücin nikañata eva kuñha-kåña-ghañita-taña-ghaññàntaram adhiùñhàya tat-pari÷rama-÷amanàya vi÷a÷ramuþ | dvitãya-ghañña÷ càyaü cenaghañña iti vçddhai÷ cãra-ghañña iti càdhunikair udghañyate | ceneti vi÷rama-sukhasya hi màthura-bhàùà |   [25] atha vi÷ramya ca kaüsa-bhraü÷ana-÷aüsanam idaü ke÷i-dhvaüsanam iti ramya-sukhaü samyag avagamya dvi-guõa-phullam ullasantas taü tanyamàna-kãrti-nartita-mukhair vandi-mukhair
vanditam antar-vindamànaü ÷rã-govindam àvçõvantaþ ÷rãmantaü vraja-devam anu vrajantas te vraja-janàþ prathamaü go-vrajam ayojayan |
hã-hã-jàte go-duhàü tatra jàte
kàrùõaü tat tu prasphuñaü paryacàyi |  àsàràõàü nardite yadvad uccair
ambhodasya snigdha-gambhãra-÷abdaþ ||JGc_1,32.18|| [26] atha ÷akraü jitavantas te vraja-yuvaràjàdi-gomantaþ pratisvaü go-vçndam anvitavantaþ paraü vraja-ràjàdaya eva vrajam àvrajitavantaþ |

[27] kaüsas tu ke÷i-dhvaüsanam api ÷çõvan vyagra-manà vigra iva gçhàn na niþsasàra |   [28] atha samàpanam |
so' yaü tava vrajàdhã÷a sutaþ såtamanorathaþ |
ke÷inaü càtra ya÷cakre yamasya prative÷inam ||
iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu ke÷i-dhvaüsana-÷aüsanaü nàma  dvàtriü÷aü påraõam  ||32||


*************************************************************

(33)


atha trayastriü÷aü påraõam

sarva-manoratha-påraõaü

[1] atha ni÷ãthinã-kathàyàü kuõñhaþ samutkaõñha÷ ca madhukaõñhaþ sa-gadgadaü jagàda-[2] tad evaü ràmànujasya ramaõinàm apy amåùàü dinaü dinam apy anuparamaõaü ramaõam atãva jãvana-samatàm avàpa | [3] yatra samutkaõñhaàpy akuõñhà jàtà | yataþ-

yadapi paraspara-milanaü hari-gopãnàü ciràn na vicchinnam |
tadapi na tçùõà ÷àntà svàpnika-pàne yathà pipàsånàm ||JGc_1,33.1||
[4] tatra tu ramaõaü, yathà-

anyo' nyaü rahasi prayàti milati ÷liùyaty alaü cumbati
krãóaty ullasati bravãti nidi÷aty udbhåùayaty anvaham |
gopã-kçùõa-yugaü muhur bahuvidhaü kintu svayaü nohate
÷a÷vat kiü nu karomi kiü nv akaravaü kurvãya kiü vety api ||JGc_1,33.2||
[5] utkaõñhàyàü tu tad eva padyaü bahu-vidham ity anantaram evaü pañhanãyam-

gopã-kçùõa-yugaü muhur bahu-vidhaü kintv etad evohate
tac caitanb na hi jàgarastham api tu svapnàdi-citta-bhramaþ ||2b||

[6] kiü bahunà tad-anubhave ca tàsàü bhàvaneyam-

utpattir akùõor abhito na sat-phalà
yàbhyàü na tasyadbhuta-råpam ãkùitam |
hà karõayor apy alam arthadà na sà
yàbhyàü ÷rutaü naiva hareþ subhàùitam ||JGc_1,33.3||
hà cakùur-àdãni hareþ samàgame
yady àgamiùyan ÷ravaõàdi karma ca |
tad àvrajiùyan viùayãõi nàpy amåny
aùåyayà dhig vyatidåyamànatàm ||JGc_1,33.4|| iti |

[7] kadàcic ca-

sàïgàliïgana-laïgime' ïga-valayà-saïge' pi ÷àrïgã tadà
gopãnàü sphurati sma dåra-gatayà premàpagà-pårataþ |
yasmàd utkalikà-kalàpa-valanà-vçttiü bahir lumpatã
svapnàbhàü di÷atã ÷atãm api dç÷i sphårtiü muhur lumpati ||JGc_1,33.5||[8] ÷rã-ràdhàyàü tu sutaràm anirvacanãyam eva sarvaü tat-prathamatayà mithas tan-mithunasyàpi | tathà hi-

ràdhà'jànàd asaïge danuja-vijayinaþ saïgam àràd asaïgaü
saïge caivaü samantàd gçha-samaya-sukha-svapna-÷ãtàdikàni |
etasyà vçttir eùàjani sapadi yadànyad vicitraü tadàsãt
kàntàkànta-svabhàvo' py ahaha yad anayor vaiparãtyàya jaj¤e ||JGc_1,33.6||
[9] tad evam atibhåmitàm ite bhàva-bhåmani tena ca sarvàbhyarõatàm iva jàte vçtta-jàte sva-sva-vadhå-nirodhàya niyukta-pura-janã-janeùu ca guruùu tad-uññaïkanataþ kçùõas tu tçùõà-lajjàbhyàü sajjan-manàþ sva-mànasam anv evaü bhàvayàmàsa-[10] hanta kim idam antarà jàtam ? kaulãnaü khalu kaulãnaü janaü kau lãnam iva karotãti man-manaþ ka¤cana vicàram àcàraü ca na sa¤carati | loka÷ ca ÷okaü prayàsyatãti nija-vargyam anu duþkhaü pàõi-sargyaü svayam evàkaravam | tatþ kiü karavàõi ?

[11] punaþ sa-praõidhànam idaü vivinakti sma-nedam anàcàram iva pratibhàti | bhàti hi mama cittam anena | na tu mlàniü yàti |

[12] punar api ca paràmamar÷a-tàþ punar mama paràïganà evànubhåyante, na tu paràïganàþ | tasmàd bhaved atra vi÷eùaþ sandarbha-vi÷eùaþ | yam eva khalv aham iva loko' py ayam anirõãya nånaü garga-durvarõanayàsmad-apayànaü nirõãya ca ÷ãrõãbhavan ÷aïkayà saïka-sukatàm urãcakre yena càmår api nånaü svaü dhik-kurvanti | yathà-

vraje jàter jàtà vraja-jana-samàna-prakçtità
tataþ kçùõe premà tam anu sahasà taü prati gatiþ |
tatas tatràsaïgas tam anu viparãtaü kim api tat
tato vyaktaü tac ca praõaya sakhi dhik kiü nu karavai ||JGc_1,33.7|| iti |

[13] atha taü paràïganà-pàràïgana-vicàra-garbhaü sandarbhaü punar asmin nija-nijàbhilaùita-kallola-lola-mat-prema-kallolinã-vallabhe mad-aïga-saïgata-marul-lavenàpi velati vallavàvalaye na samyag anusandhàtuü sandhàü labhamahe |

[14] kiü ca yadi ca vàstavatayà na vidyate doùas tathàpi tat-kathàpi prathayati mama saïkocam iti vrajàd vyavadhàtum ivàvadadhàti me citta-vçttiþ | [15] tad etad vyavadhànam eva càyatàm àyati-÷uddhiü vidhàsyati | [16] çõa-vraõa-kalaïkànàü kàle lopo bhaviùyatãti nyàyena mama samyag-anusandhànena teùàm lokànàü pa÷càt-tàpam anu sad-upade÷a-grahaõena ca |

[17] atha tad etad vibhàvya punaþ sodvegaü vibhàvayàmbabhåva-

hà goùñhaü vipinaü pa÷ån vraja-janaü dàsàn sakhãn preyasãs
tàtaü màtaram apy aho katham amåü hàsyàmi ràdhàm api |
màü yàny aïga vinà kùaõaü katham api pràpsyanti nàtma-sthitiü
yàny antar-jvalana-prabhàni vidadhat pràpsyàmi dàha-prathàm ||JGc_1,33.8||
[18] punar vibhàvyàtmànam uddi÷yàha-

antaþpurãyasi vaneùu sakhãyasi tvaü
vanyàn mçgàn nija-tanåyasi gopa-ràmàþ |
dçùña÷ cakora-nayanàbhir amåbhir indu-
dar÷aü kathaü vahasi kçùõa paratra tçùõàm ||JGc_1,33.9||
[19] punaþ preyasãr anusandhàya-

yasminn àropità hàràs tàsàü hanta mayà hçdi |
sàmràjyaü hà kariùyanti tasminn apy asra-bindavaþ ||JGc_1,33.10||
[20] tatra ca ÷rã-ràdhàm anusandhàya hanta hanteti procya punar àha-

hà candra-drava-yuta-candanena siktà
ràdhàyàü tanu-latikà mayà sahàrdam |
saiùà mad-virahaja-locanodagàhà
mlàsyantã pratapati sampratãha màü ca ||JGc_1,33.11||
yà pårvam upalabdhàsãn nava-candra-kalopamà |
vahneþ ÷ikheva sà jàtà ràdhà dandagdhi hçn mama ||JGc_1,33.12||
ràdhà prema-pràdhvam atràgato' haü
hà pràdhvaþ ÷yàmà÷u so' haü kathaü và |
tasmàt pràdhvaü kçtya dhã-vçttayo' sminn
eva pràdhvaü kutracin nàparatra ||JGc_1,33.13||
[21] iti kùaõaü bàùpàyamàõekùaõatayà tåùõãm àsãt | puna÷ ca tathà tathà bhàvana-vràte jàte-hanta hanta katham aham aho klãbamànaþ punaþ ÷oka-prapa¤cam a¤càmi yataþ samprati bhiduraü cittaü na vidåratàü vindeta iti vicintayati sma |

[22] tad evaü sàvadhànaü sahasà rahas tad vimu¤can sahacara-sahacàritàm àpannaþ, kintu nàtiprasannatayà etad anantaram udantas tu pràtar eva prathayiùyàmi iti sa-gadgadaü gaditvà snigdhakaõñhaþ sa-madhukaõñhaþ sva-vàsasà vadanaü vasànaþ sa-÷abdaü rudann alabdha-tad-avasàna÷ ciram àsãt | cirata eva tu tasmàd viramya ÷rã-ràdhà-màdhavàdãn api sva-sàdhàraõàn adhigamya tad idam avàdãt-

sukyàkurvanta evàdhvaü tad idaü sukham àtmanaþ |
kathàgataü tu tad duþkhaü kathakànena bàdhatàm ||JGc_1,33.14|| iti |

[23] tad evaü tayoþ sadanam àsannayoþ ÷rã-ràdhà-màdhavàdaya÷ ca punaþ svapna-labdham iva tad duþkhaü sukha-paryavasànam upalabdhaü vidhàya yathàsvam àvàsam àsàdayàmàsuþ |

[24] atha pràtaþkathàyàü snigdhakaõñha uvàca-tad evaü kaüsa-gçhyànanyànanyàya-bhàjo nigçhyàrvave÷i-ke÷i-vadhàt pårvam ahar-mukhe càlita-cakùur-aravindaþ ÷rãmàn govinda÷ cetasi cintitavàn-pràyaþ sarva eva hiüsitàþ kaüsa-pakùãyàþ ke÷ã càdya ÷vo và patiùyati | kevalaü kuvalayàpãóaþ karã varãvarti |

[25] anye labdhàntare tat-pradhànatàsv avyapekùatayà na tatra mama gantavyam asti | yataþ pitç-mukhàvçtakaþ khalv aham, na tu svatantra-mantraþ | kintu yogyaü vyàjantaraü mçgyate | bhavatu, yathàpràptaü tat samàptavyam | tad alaü tac-cintanam anena |

[27] tad etad vicàrya ca-hanta hanta tatra prayàne ca jàte na jàne kiyàn kàrya-paryàyàvarodhaþ syàt iti | kathaü vrajaü vinà samayaü gamayiùyàmi iti | [28] punaþ sàsraü cintayà¤cakàra-

vinà màü tàtaþ pràg na pibati jalaü sà ca jananã
vinà màm ucchvàsàn visçjati batàsån iva muhuþ |
yathà tau hà tadvad vrajam anugatà vi÷va-janatà
tad àstàü tirya¤co' py ahaha hçdi ÷alyaü vidadhati ||JGc_1,33.15||
[29] tad idaü càgrajam api vedayitum utsahe | yataþ-

duþkhàyate pumàn ka÷cit ka÷cid và yaþ sukhàyate |
pårvasmin na dayàlutvaü parasmiüs tu dayàlutà ||JGc_1,33.16||
[30] tad evaü pràtar vicàram àcàrya tadaiva daivata àpatitaü ke÷inaü ca mçtyuü pràpayya gocàraõàya caraõa-caryayà vanaü sa¤carantaü ÷rãkàntaü kvacid ekanta-gatayà harùitaþ ÷rãmàn devarùiþ sapadi sàkùàd àsedivàn | sa càsannam àgaccantam accha-paricchadaü ÷rã-nàradaü dadar÷a |

[31] dçùñvà ca gãrdevatà-deham ivàkùara-råpatàü dharantaü
gaïgà-pravàham iva viùõupadàd avatarantam,
kailàsam iva vaiùõava-lakùa-÷iva-mårtiü,
nija-ya÷aþ-stomam iva vividha-gàna-kçta-karõa-pårtim,
kùãra-nãra-nidhi-m ivàntarvàsita-nàràyaõaàdi-nàmànam,
amanda-kalà-sàndra-candramasam ivàntaraïgatayà dhçta-kçùõa-dhàmànam,
÷àrada-nãrada-samudàyam iva ÷arma-netràpy adhàrà varùantam,
bhakti-vi÷eùàsakti-vyakta-nija-bhakta-prahàsam iva kçta-harùantaü paràmamar÷a |

[32] sa ca tam evaü dadar÷a-sadàcaraõa-suùñhutàyàü sàdhu-padmavat,
sadà÷eùa-sukhada-pada-pçùñhatàyàü kçta-tad-vidha-tanu-÷rã-kamañhavat,
jaïghàla-sat0kañaka-÷obhitàyàü vijaya-dhvajavat,
sahajànåru-nàma-÷astatàyàü garutmata-stambhavat,
kàkudmatavitatatàyàü nija-vraja-tañavat,
÷ubha-÷obhàvalagna-prahlàdakatàyàü narasiühavat,
bhuvana-kamala-ramaõãya-nàbhitàyàü sarovaravat, nàràyaõavad và,
vara-guõa-rasanàpãtàmbaratàyàü navya-ravy-aü÷uvat,
santatam udara-÷vasana-calatàyàü pippala-dalavat,
hçdayaïgama-svarõa-rekhà-÷rã-kañàyàü nãlamaõi-nikaùa-paññavat,
sad-guõa-ratnàlaya-hçdayatàyàü ratnàkaravat,
maryàdà-paryàpaõa-bhujatàyàü jiùõu-ratnàrgalavat,
aïgadàdi-labdha-praveùñatàyàü kau÷alyà-garbha-maïgalavat,
rocamàna-mudràkaratàyàü kalpa-vallã-pallavavat,
samutkaõñha-svara-råpatàyàü pà¤cajanyavat,
dvijatàràdhiràja-dàsyatàyàü dvija-ràjavat,
nàsayà ÷uka-mukha-sakti-jetç-÷obhitàyàü svayam eva yadvat,
nija-satya-vrata-bhakta-rocana-vilocanatàyàü navãna-divya-mãnavat,
candraka-÷obha-ke÷a-nirmàõatàyàü sanãradàgama-samaya-nãradavat,
makaràïkàlaïkçta-÷ravaõatàyàü makaradhvajavat,
sarvadà sarvatràmçta-varùi-÷iti-mårti-kçta-pårtitàyàü punar amçta-ra÷mivat,
rohiõã-ya÷odà-nanda-nandanatàyàü rauhiõeyavat,
narasiühatà-saühita-saühananatàyàü pnuar narasiühavat,
muhur apårva-màna-råpatàyàü punar mãna-mahãnavat,
pañiùñhatà-vighañita-bali-gariùñha-bhàvatàyàü vàmana-devavat,
utpatha-vçùalà¤chita-vçùa-nindakatàyàü jina-nandanavat,
payorà÷i-nimajjad-uddhara-gotra-samuddharaõa-dhåryatàyàü punaþ ÷rã-kamañhavat,
dharaõã-dhara-hàri-vihàritàyàü vàràhàvatàravat,
kçtavãrya-jàta-durjana-kùatra-kùapaõatàyàü bhàrgava-ràmavat,
bhàvi-kàlayavana-saüyamanatàyàü viùõuya÷as-tanayavat,
lakùmaõa-carita-racita-pracura-sukhatàyàü punaþ ÷rã-ràmacandravad iti |

[33] tad evam aikaråpya-÷leùeõa ÷abda-÷leùeõa ca mitha÷ cintita-sad-upamànayor anayoþ ÷rã-devarùir amuü ÷rã-harùi-÷rã-nidhànaü veda-pàràyaõataþ ståyamànaü vidhàya vãkà÷aü nivedayàmàsa-

÷amitaþ ÷amito yena dànavo' sau sadànavaþ |
sa paro' paratàü yàtaþ sodayo' nudayo bhavàn ||JGc_1,33.17||avilambena ye óimbe hasatàhasata tvayà |
te sarve påtanàpårvàþ pånàþ påtà÷ ca sarvataþ ||JGc_1,33.18||guõair aguõatàü yàtas tvam asau nandanandana |
bibharùi vasudhàü citraü sthitvàpi vasudhopari ||JGc_1,33.19||÷a÷adhara-mårtiþ ÷uklà gaïgà-vi÷adà sarasvatã ÷yenã |
kãrtis tava tu bakàntaka ÷ubhrà sarvaü karoti ÷ubhràbham ||JGc_1,33.20||tvat-kãrtyà ÷vetitaþ kaüso' py etat kçùõa mçùoditam |
tat-spar÷as tasya nàsty eva kintu tad-bhãti-vaikçtam ||JGc_1,33.21||
[34] tad evaü sthite tu ki¤cin mama nivedanam asti, tathà hi-

premà va÷ayati sarvaü khalv iti na mçùà prasiddhir udbhàti |
kçùõa tvam api sa yasmàn na bhajasi pårvàparànusandhànam ||JGc_1,33.22||tasmàd vimana-sama-dhiyaüs tvàm aham àgacchamàcchannam |
tàü smàrayitum ava÷yaü yà sambhavità bhaval-lãlà ||JGc_1,33.23||loke' smiüs tava bhaktà bahavaþ krama÷a÷ ca te pàlyàþ |
tasmàd ava÷yam udiyuþ paurvàparyeõa tà lãlàþ ||JGc_1,33.24||
ke÷inaü ditijam a÷va-ve÷inaü
yo jaghàna sa bhavàn athàbhavàn |
tàn vidhàtum aparàn satàü paràn
uccakaiþ prabhavitàkhilàvità ||JGc_1,33.25||
tathà hi-
keli-màtreõa te daityà yad-bhidelimatàü gatàþ |
pacelimas tena tàpàt kaüsaþ pradhvaüsam eùyati ||JGc_1,33.26||kråraþ sa netuü sadyas tvàm akråras tu prahàsyati |
tvaü ca màtràdikaü hitvà yàtràü taü hantum àpsyasi ||JGc_1,33.27||
[35] atha sa-vaivarõyaü nirvarõya tathàvasthitavati tasmin bhàvàntaram çùir udbhàvayann uvàca-tata÷ ca sujana-roùñàraü kaüsaü kroùñàram iva roùitàsi, yataþ-

kåpa-maõóåkavat kaüsaþ kaõóåtiü khaõóayan nijàm |
tvat-karka÷a-bhujàbhogi-saïgharùaü labdhum icchati ||JGc_1,33.28||
[36] yaü khalu màtari-puruùaü puruùottarmas tvam iha jãva-gràhaü grhãùyasi | samåla-ghàtaü haniùyasy akçta-kàraü kariùyasi, kara-gràhaü gçhõaü÷ ca vi÷rànti-paryantam a÷rànti-vikramatayà virkakùyasi |

harùadbhiþ pàõi-karùaü niùkarùaüs tama anekapam |
drakùyase puõóarãkàkùa tvaü vyaktaü haritàü gataþ ||JGc_1,33.29||
[37] tatra saïkùepàrtha-nikùepa÷ càyam-

akråraü dvàra-màtraü vidadhad atha bhavàn vçùõi-dhiùõyàni gatvà
bhuïktvà traiyakùa-càpaü sapadi kuvalayàpãóakaü pãóayitvà |
mallàn hatvà para÷vo danuja-jani-tanuü kaüsakaü dhvaüsayitvà
ràjyaü dattvograsenaü prati nija-janakau mocayiùyaty ava÷yam ||JGc_1,33.30||
[38] atra pauràþ pauràõikãm iva gàthàü gàtàraþ-

unmãlan nãla-÷ubhràruõa-kamala-jitã kha¤jana-dhvaüsi-lãlà-
cà¤calye siüha-saïgha-pramathana-madatà-vya¤jinã yasya netre |
ceùñà durduùña-vçnda-pra÷ama-pañu-kalà-kalpinã majjayantã
pãyåùe sajjanàlãr nava-vayasi varà ÷yàmalaþ kaþ sameti ||JGc_1,33.31||
[39] kçùõaþ svagatam uvàca-ugrasenàya ràjyaü dàsyàmãti yuktam eva khalåktam | yato mama vrajàgamanam eva ramaõãyam | [40] prakà÷aü càha sma-tatas tataþ ?

[41] çùir uvàca-

gràmyàþ paurà nçpàlàþ sadasi nabhasi tu svarga-saïgãta-vij¤à
devà devàdi-nàthà vidhi-÷iva-vidhijàs te vayaü ca stuvànàþ |
rakta-tyag-danti-danta-cchavir avikara-bhàgaüsakau låna-mallau
drakùyàmo bhràtarau vàü kavalita-balavat kaüsakaü tvàm apãha ||JGc_1,33.32||
[42] tatra malla-sabhà-gatànàm idaü kolàhala-kutåhalaü bhavità-

kim idaü ÷yàmalaü råpaü madhuraü raudram eva và |
strã càstrã ca na yad divyaü vastram astraü yathàyatham ||JGc_1,33.33||
[43] pàpa-kaüse càpavargam ite-

vadhàrhasyàpi kaüsasya strãõàü dçg-vàri-bindavaþ |
dharaõyàü nipatiùyanti dràvayiùyanti hçt tava ||JGc_1,33.34||
[44] kçùõa uvàca-hanta tau mama nija-janakàv iti bhavatà kàv uktau ?

[45] çùiþ sa-hàsam uvàca-

pràg ayaü vasudevasya kvacij jàtas tavàtmajaþ |
vàsudeva iti ÷rãmàn abhij¤àþ sampracakùate ||[BhP 10.8.14]

[46] kçùõaþ sà÷carya-smitam uvàca- tatas tataþ ?

[47] çùir uvàca-vasudevàdayas tu naùñaü cintàmaõim iva spaùñaü vindamànàs tvàü hàtuü na hi sahiùyante | [48] tava ca tad-anurodhàya yadånàm itas tataþ palàyana-samavàya-dånànàm avarodhàya ca ni÷cita-cittasya katicid vàsaràõi bhaviùyanti | [49] tvad-anuùaïgatas tatra saïgatà tad-apekùitã-kçtya vraja-kùiti-pati-prabhçti-vraja-janatàpi ÷àkaña-vàña-paña-nivàsam asatsyati |

[50] tathàpi cirataþ kaüsa-prathita-vyathatayà pràpta-vitathatàyàyadu-ràja-ràjadhànyàþ sphurad-ugrasenenàpy ugrasenena duþsamàdhànaü samàdhànam | svayaü bahu-praõidhànata eva syàd iti kùaõam api kùaõam alabhamà÷ ciràyamàõe nija-vraja-prayàõe vicàrya ràmeõa sama aikacarya-caryayà svajana-vraje vraje viràjamànaü vraje÷am upavrajya svasya vrajàgamanam ava÷ya-kàryatayà nirdhàrya vrajam eva vràjiùyasi |

[51] kçùõa uvàca-hanta ! te kiü tyajanta eva màm àvràjiùyanti ?

[52] çùir uvàca-

nandàdayas tava paraü mahatàgraheõa
pràpsyanti goùñham atha tad-vapuùàtmanà na |
dç÷yaü bhaved vapur iti sphuñam asya tasmin
saïkocità samucità na tu tadvad àtmà ||JGc_1,33.35||
[53] kçùõa uvàca-hanta kim ahaü vakùyàmi ?

[54] çùir uvàca-tatrabhavatà tad idaü saïgãrõaü gãrõam àcariùyate-

yàta yåyaü vrajaü tàta vayaü ca sneha-duþkhitàn |
j¤àtãn vo draùñum eùyàmo vidhàya suhçdàü sukham ||[BhP 10.45.23] iti |

[55] tad idam eva bhavad-à÷vàsanaü teùàü vi÷vàsya ÷a÷vàyamànatàm àcariùyati |

[56] kçùõa uvàca-kadàham àgamiùyàmi ?

[57] çùir uvàca-yadà suhçdàü hçdayaïgamaü sukham utpatsyate |

[58] kçùõa uvàca-tac ca kadà ?

[59] çùir uvàca-teùàü sukhasyotpattaye tu dåraü vyàptum unmukhaü bhavità |

[60] kçùõa uvàca-aho bata ! viyatãva kiyatã vyàptis tatra ?

[61] çùir uvàca-tat-tat-kàrya-jàlataþ kàla-kùepaaü kùepayaty api bhavati yàvat kaüsa-pakùa-lakùa-vidhvaüsanaü, yàvad-bhavat-putràdi-vicitra-sampad-gaõa÷ ca sampatsyate |

[62] kçùõa uvàca-aho mahàtman! mahad vyasanaü khalu mayi nyasanam àyàsyati | yatho dãrghasåtratà mama bandhanàya nirbandham àpatsyate |

[63] çùir uvàca-mà tàpam àpadyatha, bhavataþ svabhàva evàyam, yat kadàcid antraïgàõàü parivàra-saïghànàü sukha-bhaïgaü svàïgànàm iva viùahya bahiraïgàõàü duþkha-bhaïgaü karomi |

[64] kçùõa uvàca-bhavatu, bhàvi-kathà prathyatàm | tatra madãya-durvçttatàm ayaü vraja-duþkha-vçttaü tàvad àstàm, pura-vçttaü purastàd anuvartyatàm, yenàham uparaktas tatra niùpratibhatàü vyaktam àpsyàmi |

[65] çùir uvàca-sàmprataü tava gàyatra-vratam eva sa-gargeõa vasudevàdi-yadu-vargeõa prathayiùyate | yatra ca vrajataþ karõã-rathàrohiõã rohiõã ca tatra neùyate, na tu vraja-janaþ ka÷cit | kùàtra-vidhàna-pàtratayà tan-nirmàõe tasya nirmàõa-duþkhaü duþkhanana-målaü bhavità iti |

[66] kçùõaþ svagatam idam adhigatavàn-hanta prasaïgatas tad-duþkham evàsaïgaü labhate | man-màtç-saïginã hi sà rohiõã kathaü tad-bhaïginã bhaviùyati iti |

[67] tataþ kathàntaraü pçcchàma iti spaùñaü papraccha-tatas tad-vratàcàrànantaraü kintaràm àcariùyàmi ?

[68] çùir uvàca-tataþ sàndãpani-sandãpita-vidyà-sabhàm avantãm àsàdyànavadya-vidyà-samudàyàya bhràtarau yuvàm akàtarau sa-brahmacàritayà gaurava-saïkulatayà gauravaü kulam eùyatha | yatra sakçn-nigada-màtreõa sarvàü vidyàm adhãyantau dhàrayantau ca sarvata÷ camatkàram arpayiùyathaþ | yatredaü sakhedam upa÷lokayan mahàül loka-saïghaþ parasparaü savismayam àlokayiùyati | yathà-

aïgaü pallava-komalaü prabhavanaü lakùmã-paràrdhà÷ritaü
sevyatvaü sama-sevakàyuta-mano-ràjyàbham udbhràjate |
yasya ÷rã-ramaõasya so' pi nitaràü vàgã÷varã-lobhano' py
àcàryàõy upadiùña-kàùñha-ghañanaü ÷arma-÷riyà nirmame ||JGc_1,33.36||
[69] tad evaü catuþùaùñhi-màtraikr aho-ràtraiþ sarvàsv api kalàsvadhãtinà bhavatà guru-patnã-bhikùita-pa¤ca-jana-bhakùita-tat-putrànayana-maya-dakùiõà-nivedane cedaü lokà vyativedayiùyante | yathà-

vastv asti yat tad gurave pradãyatàm
adurlabhaü ced athavà sudurlabham |
naùñaü vapur yad gurujasya tad vapuù-
mantaü yamàt pa÷yatam àninàya saþ ||JGc_1,33.37||
tata÷ ca-
yamàd api samànetà gurv-apatyaü tvayà yadà |
vivaderan mukhe tarhi miryeran narayo hçdi ||JGc_1,33.38||
[70] kçùõaþ svagatam-na jàne, janena tad varõyamànam àkarõya niravalambatàü saüvalamànànàü mayy anukampà-sampàtavatàm ambàdãnàü kà da÷à bhavatà yà samprati ca mama hçt-kampàya sampadyate | [71] bhavatu, prastàvàntaraü vistàrayàmaþ iti spaùñam àcaùña-bhagavan ! ko' sau pa¤cajanaþ ?

[72] çùir uvàca-jaya-vijayavat kasmàccit kàraõàc-chaïkhàsuratàü pràpto' sau prasiddhaþ ÷aïkha-vi÷eùa eva | tvaü ca tad-aïgam àdàsyase | kintu-

yadà yadà dhmàpayità bhavàn daraü
netre tad-àrdre iva te bhaviùyataþ |
labdhaü ya÷odà-stana-pànajaü sukhaü
kçpà-bhareõa smaraõa-prathàvataþ ||JGc_1,33.39||
[73] kçùõaþ sodvegam uvàca-etad vastådde÷aü vinà kathàntaraü praståyatàm |

[74] çùir uvàca-ki¤cid anyad alpaü ÷råyatàm | vitta-vidyas tvaü mathuràyàm àgata-màtraþ ÷rãmad-vrajàya kçta-yàtras tatratya-pitràdibhiþ kçta-saïkocanas tad-àj¤à-laïghanaü nàyatyàü maïgalam iti racita-vicàratayà carita-÷ocanaþ svànukålya-kaivalya-lasad-uddhavam ativinãtam uddhavam evàbhinãtaü matvà vraja-janànàm àvijamànatà-jananàya niyojayiùyasi | teùàü saïkocata eva na ca vraja-janam àtmopahçtam àhariùyasi |

[75] te hy evaü rahasyaü maüsyante, kçùõasya vraja-màtra-tçùõasya vraja-de÷e prave÷e punar lambhanaü vipralambhataþ stambhanam eva lapsyate | vraja-janasyàtra prave÷a÷ ca tathàve÷a eveti | atha vraja-janaþ sa ca svayam api nayàsyati | j¤àtãn vo draùñum eùyàmaþ [BhP 10.45.13] iti rahasya-tvad-vacanasya bhavadbhis tu nàgamyatàm iti svàrasya-bhaïga-prasaïgaþ syàd iti |

[76] tathà svàrasyam api tàdç÷a-tan-mantraõàyantraõayà, na tu svatantratayà | kiü ca, tava cetasi yaþ ko' py anyaþ saïkocaþ samprati sampratãtiü vinàrocamànatàü pratipannavàn asti | so' pi vraja-bhåmàv àvrajanàdi-varjane sàhàyakaü muhur nirvàhayità |

[77] vraja-janaü prati tad idaü tu vedavad aparatantraü mantraü nivedayiùyasi | samprati ca bhavatàü sambandhe jaràsandhàdibhiþ kçtànusandhe tatràpi nirb andhàt kañakena dhàñã ghañayiùyate iti |

[78] tathàsminn uddhava-dvàrà pitràdiùu vàcika-patrikà, yathà-

sambandhàd vaþ samantàd aham api sa tathà yàmi taü vçùõi-vçnde
yuùmàkaü pràõa-yogya-praõaya-bhuvi tathaivàvanaü saüvidhitse |
kintv eùà mårtir atra svayam api tu bhavat-pàr÷va-vartã mamàtmà
kiü và mårti÷ ca tasmin bhavati hi bhavatàü sphårtir eva pramàõam ||JGc_1,33.40||
kiü ca-
àyàsyàmãti kiü jalped baddhaþ praõaya-rajjåbhiþ |
yena baddhas tu tasyecchàm anicchàü cànuyàti saþ ||JGc_1,33.41||
[79] ÷rã-vasudevàdãnàü deva-dvió-upadravasya vidravaþ khalu bhavad-abhimata eveti tu mayà matam eva |

[80] atha purastàd uddhava-dar÷ana-màtreõa ca te parama-sukhaü pràpsyanti | yataþ-
aparicaye' py avalokàd bhaktaü bhaktaþ piparti kçùõasya |
svaramàtràt tad-gànàrambhaþ sujanaü pramodayati ||JGc_1,33.42||
[81] tata÷ ca tava vi÷leùàn nava-navàrtàs te tvad-vàrtàm eva vàrtàm anuvartamànàþ ÷ãghram iva viyanti kiyanti màsà vàsaràõãva taü katicin màsàn vàsayitvà paryavasàne tad-dvàrà sambhàvanàm evàpekùya mudrita-mukhena svasti-mukhena sandekùyanti, yathà-

ã÷varas tvam iti so' yam asmàkaü
uddhavaþ samupadi÷ya gacchati |
putra tat tu na vayaü sma man-mahe
÷rã÷a tà kim u sute na rocate ||JGc_1,33.43||
kiü ca-
yady aho suta bhavàn adhã÷varas
tarhy api sphuratu te padàbjayoþ |
prãtir atra ca paratra naþ sadà
kçùõatàm anu yataþ satçùõatà ||JGc_1,33.44||
[82] kçùõa uvàca-uddhavas tu kiü màü vakùyate ?

[83] çùir uvàca-
vinà candraü ÷aral-lakùmãr vinà puùpaü madhånnatiþ |
vinà payodaü varùà-÷rãr vinà tvàü kà vraja-sthitiþ ||iti |

[84] kçùõaþ sàsram uvàca-yad vraje mama vilamba-saüvalana-kàraõaü vi÷eùeõa ca varõaya |

[85] çùir uvàca-tatra bhaktaü bhajamànasya kavacaü bibhràõasya ÷atrån nighnànasya tava vyàsaïgàntaram api labdhàntaratàm àpsyati |

[86] kçùõaþ sodvegam uvàca-hanta kiü tat ?

[87] çùir uvàca-yat khalu vasudeva-svasrãyàõàü yudhiùñhiràdãnàü dhçtaràùñreõa duùña-bhraùña-ràùñrã-kçtànàü pakùasya puùñãkaraõàya bhavità | te ca tvàm eva paramàtiùñhamànà bhakta-va÷yatàü vàva÷yamànasya tava kaitava-rahita-bhakti-bhàja iti | yad-arthaü prathamatas tàvad abhijàtam abhijàtaü càkråraü dåtatayà dåram àpayiùyasi |

[88] prakçta-vyàsaïgaþ punar aïgãbhåtaþ prabhåta eva | yataþ kaüsa-pakùa-nirharaõaü tadàpi tvayà kçtàkçtam eva vartsyati |

[89] tathà hi-varàkeùu kaüsa-pakùãyeùu cànyeùu tãrtha-kàkatàü gateùu yat khalv astiþ pràpti÷ ceti tasya tatra kalatra-dvayam asti |

[90] tat punar vaidhavyenàndhãbhåtam iva sva-bandhu-jana-dattànusandhãbhavat-pitçtayà dhçtà÷vàsa-nirbandhaü jaràsandhaü gamiùyati | yatra ca-

||JGc_1,33.45|| MISSING!

visrasta-ke÷ave÷àdyos tayoþ kaüsasya bhàryayoþ |
drakùyanti vihasiùyanti càïgàni pathikà api ||JGc_1,33.46||
[91] tatas tat-preraõayà jaràsandhaþ pràpta-jaràsandha iva kàla-råptàvantaþ bhavantam eva trayoviü÷ati-saïkhyàbhir akùauhiõãbhir abhiyàsyati |

     tàdç÷atàü bhç÷am avidvàn   kãñaka iva kçpãña-yonim |
     abhiyàya càbhiyà mathuràü    mathnann ivàvariùyati ||JGc_1,33.47||tata÷ ca-
     indv-arka-dyota-keliü kutuka-kalanayà nirmimàõàv adhçùyau
     jàràsandhaü tad-andhaü tama iva kañakaü troñayantau bhavantau |
     ekaü taü màgadhe÷aü tama iva ghçõayà bàóham utsçjya parva-
     pràptaü sarvaü sva-bhaktaü sva-mahasi dadhatau bhàsyataþ ÷a÷vad eva ||JGc_1,33.48||
[92] evaü saptada÷a-svapyati-sampàteùv apayàteùu kåñãkçta-mleccha-koñi-traya-prakaña-kañakaþ samahàyavanaþ kàla-yavanaþ pràtar evàtidårataþ sàmudra-påra ivàlokiùyate, yena nãvçd eva nivçto bhavità |

[93] kçùõa uvàca-bhåri-dåratayà ÷àtrava-pàtratà-rahitaþ sa kasmàd asmàkam ahitatàm àpsyati ?

[94] çùir uvàca-yadu-varga-vàdita-gàrgyàràdhita-bharga-vara-sphurad-upasarga-jani-sargata eva yàdava-davaü prati bhaya-dava-visarga-nirargale tasmin jaràsandhànusandhànàd eva | sa càtràva÷ya-maraõa-va÷atyàm àpsyatãti mat-preraõàc ca ?

[95] kçùõa uvàca-kathaü tarhi tasya garhitasya maraõaü bhavità ?

[96] çùir uvàca-garhitatvam eva tattvataþ khalv ahitaü kàraõam | prakàraü càmuü sahàsyam udgàsyanti-

÷ãtaü mahas tad anusçtya mukunda-mårter
mlecchàdhiràó adhi tamaþ-kañu-kãña-tulyaþ |
eùa jvalaj-jalanavan mucukunda-tejaþ
saïgàd alaü valita-vismiti bhasmati sma ||JGc_1,33.49||
[97] atha kçùõaþ svagatam adhigatavàn-na jàne yojana-÷atakam ardati tasmin durdama-durjana-saümarde mat-pramada-satra-vraja-tulya-vrajaþ parikùiptatayà vikùipta-cittaþ kutra và vrajiùyati ?

[98] çùis tu tad-abhiprayan prathayati sma-kàmyakataþ pa÷cimàyàü di÷i giri-taña-gata-gariùñhàñavãm añiùyati | kintu bhavatà yàdavànàm iva vraja-bhavanànàm aritas taniùyamàõa-santàpa-santànàbhàvàya tad idaü cintayiùyate |

[99] samprati ÷araõàgatatayà kçta-mad-anusaraõànàü yàdavànàm avanàya yuktatayà niyukta ivàsmi |
[100] tatas tatra gariùñhaü prakoùñhàntaraü vidheyam | tanta yadi govardhana-dharaõataþ-

tasmàn mac-charaõaü goùñhaü man-nàthaü mat-parigraham |
gopàye svàtma-yogena so ‘yaü me vrata àhitaþ ||[BhP 10.25.18]

ity anusçtya kçta-rakùàõàü mat-pràõàvali-lakùàõàm iva vrajàdhyakùàõàü yady arayas te ca rayàd vighna-nighnatàü kariùyanti | tadà sarvam eva kharvaü syàt | teùàm añavãùu go-koñi-lakùa-rakùakàõàü rakùà ca prakoùñha-ghañanayà durghañà |

[101] tathà-

rahã-bhåta-marå-bhåtaü cakùå-bhåtaü manã-kçtam |
yasya yat tat kathaü tena tyajyatàü vyajyatàm api ||

iti nyàyena tatra samprati gamanam api tatrakãya-saïkoca-vi÷eùata eva vi÷eùataþ prasahya mahyaü na rocate | saïkocàntaraü tu tasy anàntarãyakam eva manye | tataþ samprati sàkùàn mama tatra sthitim api na lakùayàmi, tasmàt teùu bahiþ-÷a÷vad-udàsãnatà-vinyasanam eva mayi tad-upàsãnatàyàü pravãõatàm àcarati |

[102] tata eva ÷atravas tatra mad-bahiraïgatàyà jànànà gçhõãran iti |

[103] tad evaü vrajata udàsãnàyamànasya tava tàdç÷a-cintà-màtreõàcintya-÷aktyà dràg eva dårataþ samudràntaþ-purã-vi÷eùasya vyaktyà tatra ca yadånàü jhañiti prasaktyà tam urãkariùyasi | tad-anantaram eva kàla-yavane kàlavad àcariùyasi | mucukundaü ca prati mukundatvaü kunda-sundara-danta-kandalita-manda-hàsa-maya-samaya-racana-vacana-vilàsataþ kçpàm ullàsayiùyasi |

[104] atha mathuràm eva ràmeõa saha sahacara-yadu-kumàra-vçtaþ pratigatya patyabhàvavataþ puruùà mleccatas tàn mleccha-yodhàn nidhanam eva rodhayamànas tad-amàna-dhanàni nija-ràjadhànãti dvàrakàü hàrayann api mleccha-paricchadatayà manasi nàcchatàü maüsyase |

[105] atha punaþ punar jàta iva sa ràjà jarà-jàtaþ pårva-pårvavad eva madhupurãm avaruddhànas tad-dhana-hartéõàü bhartén yuùmàn eva pratabhigamiùyati |

[106] tata÷ ca tad-dhanànàm avarakùaõàya nija-janànàü rakùaõàya càkùàma-÷yàma-÷ubhra-vapuùau parama-puruùau kutuka-vi÷eùàd avya¤jita-ruùau ÷ubhavantau bhavantau sa-dravam apadravantau tad-dharùata iva vastutas tu tad-dharùataþ pravarùaõàkhyaü girim àrokùyathaþ |

[107] àruhya ca taü tu druhadbhiþ prasahya dahyamànam ujjhantàv ekàda÷a-yojana-samuttuïga-÷çïgàd utplutya bhåri-dåraü yuvàü patiùyathaþ | patitvà ca dvàrakà-patitàm àgamiùyathaþ |

[108] sa tu vàü pratàpam avidan nija-pa÷càt-tàpa-pàpa-pàdapa-bãjàyamànam abhi÷àpaü hçdi vàpaü vàpaü gçham avàpsyati | gãrvàõa-÷reõyàkà÷a-vàõyà tu hasiùyate-

mçdhe tu vijitaü purà tvam asi yad-dvayenàmunà
sa saptada÷a-bàrakaü vijita eva kiü tad-girà |
aho sakutuka-drave prakañam adya càjã yathà
jarà-suta na yad-dhruvaü tam adasãyamànarcchitha ||JGc_1,33.50||
[109] kçùõa uvàca-labdha-durgàõàü yadu-vargàõàü balaü và teùàü balam eva vàvalambanaü vidhàya tadàpi kiü vrajaü nàvrajiùyàmi |

[110] çùir svagatam àha sma-aho tàdç÷i saïkoce' py etàdçg-asyotkaõñhà màdçg-antabuddhiü kuõñhayati iti |

[111] spaùñaü tu spaùñaü kàraõam àcaùña-ekasmin kaüse dhvaüsite bahavas tat-sambandhi-bàndhavà jaràsandhavat kaüsàyiùyante, katham àgamanaü syàt ?

[112] kçùõa uvàca-dar÷ana-màtràrtham api na syàt |

[113] çùiþ saråkùa-hàsam uvàca-nahi nahi |

[114] kçùõa uvàca-katham iva ?

[115] çùir uvàca-vasudevàdy-anuj¤àü vineti vij¤àpitam eva |

[116] kçùõa uvàca-tarhy àgamanam eva na bhavità |

[117] çùir uvàca-bhavità, kintu kàla-vilambitayà | bhavàüs tu vrajàgamanaü manasi-kçtya vivàha-kçtya-vimukhatayà sthàsyati, kintu tad api vyabhicariùyati |

[118] kçùõa uvàca-hanta kiü tatra kàraõam ?

[119] çùir uvàca-raivata-nàmà ka÷cit pràcãnaþ suràjà druhiõa-vihitatayà rauhiõeyàya yadà duhitaraü vitariùyati, tadà vasudeva-devaky-àdibhir ãóitair vivàhàya bahudhà vihitàmreóitaiþ kçtaþ sa ca prayatnas tvayà sapatna iva nànumodiùyate |

[120] tad evam eva vàsara-÷ate gate kadàcit ka÷cid udvijamàna iva dvijanmà vijane santaü bhavantam àvrajiùyati | àvrajya ca sa dhanyàtmà pitç-paravatyà÷ ca para-sàtkçti-maya-svabhayàvçtatayàpàvçtàyamànàyà bhãùmaka-kanyàyàþ sanyàyàü patrikàü sàpatrapam iva tvayy arpayiùyati | tasyàþ saïkùepatas tv ayam artha-vikùepaþ-

     tava svabhàvenàkçùñà svasya và tvayi ke÷ava |
     kçùyeya ced balàd anyenàsån madhye jahàmy aham ||JGc_1,33.51|| iti |

[121] tata÷ ca marma-spç÷à dharma-dç÷à vidharmàd bhayaü bhàvayamànas tvam anyathà-manyamànatàü na lapsyase | kiü bahunà, vivàham api nirvàhayiùyase |

[122] yathà ca loke kathà prathàm àpsyati |

bhãùmàdri-sthita-rukmiõã-maõi-maya-÷reõã-viloka-spçhàü
÷àrdåla-sthitim à÷rità nçpa-sutàs tàvan madàn nirmamuþ |
yàvac-chaïkha-ninàda-garja-dalita-pràgalbhya-tat-tat-sabhà-
madhya-dhvaüsi-nçsiüha-navya-taruõa÷ cakre manàï nodyamam ||JGc_1,33.52||
[123] tad evaü paryayam àgatàyàü maryàdàyàü tàdç÷a-paryàyatàü kà÷cd anyà÷ ca dhanyàþ kanyàs tàm àdhivinnàü praõayan pariõetàsi | tà÷ ca bhavantam antareõa na ÷arãra-sthitim anusareyuþ iti |

[124] tatra satyabhàmàü tàvat-pàõau praõeùyasi, yatra jàmbavatãm api saüvalayiùyasi, yatra ca jàmbavàn kukuda-mudaü lapsyate | tathà hi samàsena kathayiùyanti |

prasene niþsene nija-sahajanau divya-maõi-bhàg-
gale siüha-dhvaste racayad abhi÷astaü harim asau |
yadà satràjit-tarhy anumçtayamàõo maõim amuü
sa kanyàmçkùendràd alabhata sa tasmàd api punaþ ||JGc_1,33.53||
[125] maõim anveùñuü cira-ràtràya kàntàraü gate tu tvayi parama-kànte punar nirdaratayà bhallåka-daraü praviùñe dvàrakàyàü suùñhu kaùñam àpatiùyati | yataþ-

yarhãtir bhavataþ kçùõa tarhãtir na tu durlabhà |
akùõo rãtistu lokànàü rãtir eva tadà matà ||JGc_1,33.54||
[126] pràptàyàü saratnàyàü satyabhàmàyàü ratnaü punaþ svasminn arpite nàragãtena satrà satràjitey eva pratyarpayiùyasi |

[127] yadà ca pàõóavànàm uddaõóaü dàha-vçttam atathyaü kathyamànam àkarõya tårõam eva hastinàpuraü prasthitau bhaviùyathaþ |

[128] tadà garbhe suhitas tvad-ahitaþ ÷atadhanvà tu vàü dåragau manvànaþ pràpta-ratnaü satràjitaü sayatnaü sapatnavan nihatya ratnam apahçtya tac ca karõañiriñiràkàriõam akråraü pratyapahnutya j¤àti-hatyà-bhãtyà ku÷asthalàd avagatya vidroùyati |

[129] atha svapuram àgatya tad adhigatya tam evànupaditayànusçtya nihatya ca maõim asaïgatya pa÷càd akråràt pratipatya svam abhi durjanàbhi÷àpam àrjavàn màrjayiùyasi |

[130] kçùõaþ svagatm uvàca-

     saïgaþ kvàyaü vrajasthànàü mad-eka-pràõatà-juùàm |
     kva và yadånàü satràjic-chatadhanvàdi-÷àlinàm ||JGc_1,33.55||
athavà-

     bhaved yaþ proùya-pàpãyàüs tasya kiü karma ÷armadam |
     yad yat karoti tatraiva snàtvà kàlaka eva saþ ||JGc_1,33.56||
[131] spaùñaü càcaùña-kathàntaraü prathyatàm | yad-anantaraü goùñhasthà mamànantarasthà bhaviùyanti |

[132] çùir uvàca-tad apy àyàsyati ÷råyatàm | atha bhavatà tàs tat-tad-upàyam upàyaüsateti varõyamànam àkarõya mçgayàyàü parãtà ravi-duhità ca tvàü varãtà | etan nirvarõya ca janà varõayiùyanti | yathà-

     sårye jãvati tat-kanyà tam anàpçcchya pa÷yata |
     svayaü vçtavatã kçùõaü varàkã kànyakanyakà ||JGc_1,33.57||
[133] atha ràjàdhidevyà nandinãü mitravindàü svayaüvaraõena bhavantam anuvindamànàü tatra bhràtçbhyàü vindànuvindàbhyàü nindyamànàü yuddhena vindamànaþ pariõetàsi |

[134] kçùõa uvàca-ràjàdhidevã khalv ànakadundubher bhàginãti bhaõyate, satràjid api gotrajatayà tarhi katham idaü loka-garhitam arhiùyati ?

[135] çùiþ sa-hàsam uvàca-ràjàdhidevyà iva ÷rutakãrter api sutàü bhadràm upayaüsyase |

[136] kçùõaþ sasaïkoca-locanam uvàca-tad api katham ?
[137] çùir uvàca-yàdava-prabhavàõàm ayam eva kula-krama-samàcàraþ |

[138] kçùõaþ svagatam uvàca-na khalv idaü j¤àteyaü, kintu kàpeyam eva | tathàpi bhadram evedam ‘ yasmàd anena sambandhena vraja-bandhavas tad idaü maüsyante | nàsau teùàü gotratayà stotra-viùayatàm àtmani manyate, kintu gotrànta-ramitànàm asmàkam eva iti |

[139] çùir uvàca-mitravindàm anu cedaü vandiùyante-

     yathàrtha-nàmnà sàmnàtà mitravindà sva-bandhubhiþ |
     sva-mitraü vindamànà yà tad-amitràn niràkarot ||JGc_1,33.58||
[140] bhadràm anu varõayiùyanti-

÷rutakãrtiþ sutà-vyàjàt kãrtim eva vyajàyata |
kçùõa-sàtkçtitaþ sà tu bhadràpy ajani vi÷rutà ||JGc_1,33.59||
[141] atha nàgnajitãm apy udvakùyasi | yatra saptànàü vçùabhàõàü yugapad bandhaþ khalu tat-pitrà paõa-bandhatayà sthàpayiùyate | tatra ca-

yadà tvaü sapta-vçùabhàn udditàn àcariùyasi |
tadà tvad-gopatàü smçtvà bàùpaü mokùyàmahe vayam ||JGc_1,33.60||
[142] kçùõa uvàca-hanta yuùmabhyam api rocate khalv iyaü mal-lãlà ?

[143] çùir uvàca-àstàm asmad-vàrtà | bàóham asmat-pitre' pi | yathà pràrthitaü tad bhåri-bhàgyam [BhP 10.14.34] ity àdinà | tatra ca yà kàpi tava preyasã lãlà, sà tu parama-÷reyasã | yat-sambandhena bhavan-mantra-dvayaü mantra-ràjatayà pracàritam àvàbhyàm | tathà hi-

     nçpo na hari-sevità vyaya-kçtã na hary-arpakaþ
     kavir na hari-varõakaþ ÷rita-gurur na hary-à÷ritaþ |
     guõã na hari-tatparaþ sarasa-dhãr naþ kçùõà÷rayaþ
     sa na vraja-ramànugaþ sva-hçdi sapta ÷alyàni me ||JGc_1,33.61||
[144] kçùõaþ svagatam uvàca-sàdhãyàn mamànubhavaþ | sa tu na savàdhãbhavitum arhati | yata÷ ca na svànubhava evàyam anubhàva÷ ca | tan-mano nànyathà manyasva iti |

[145] spaùñaü ca pçùñavàn-tatas tataþ ?

[146] çùir uvàca-tad evaü kàvya-÷reõãr iva nànà-de÷a-ve÷a-bhàùà-rasair eõãdç÷aþ pàõaukçtya pårva-pårvavad ràginãü madràdhipater api kanyàü sanyàyatayà varyàü bhàryà-varyàü kariùyasi | na kevalà sà, tàsàm adharàþ ùoóa÷a-sahasra-parimàõà÷ càparàþ |

[147] tatra madra-kanyàyàþ pariõaya-nyàyaü bhadram evaü varõayiùyanti-

atyuccair bandha -vedhyàprakaña-jhaùa-tano÷ chedam àkarõya paõyaü
kanyàyà madrapàtuþ kùitipati-niyutàsàdhyam ekas tu pa÷càt |
dåràd àgamya pa÷càd api ca viluluve tàü harir yaþ sa pa÷càd
bhåtvà tàn yuktam àrdad yudhi tad api matàgrãyatà tasya citrà ||JGc_1,33.62||
[148] kanyànàü ùoóa÷a-sahasràõy uddi÷ya ca sahasra-vaktratàm eva devatàþ pràpsyanti |

[149] tatra dig-dar÷anam, yathà-

atha naraka-nikàyyaü nàrakaü menire tàs
tad-adhikam api taü tu ÷rã-harir manyate sma |
naraka-haraõa-nàmàpy atra yatnàtiyatnaü
yad akçta yad ihàsãd vyagratà-biddha-buddhiþ ||JGc_1,33.63||
[150] naraka-vadha-prakriyàü caivaü varõayiùyanti |

bhittvà durgàõi kçùõaþ sasuta-mura-yutaü bhaumam unmukhya ràjye
tat-putraü sthàpayitvà sura-nara-duhitur bandhanàd ujjahàra |
devàmbà-kuõóalàdyo maõi-giri-varuõa-cchatram uddhçtya tac ca
pratyarpya kùudra-vçùõaþ saha maõi-giriõàpy agrahãt pàrijàtam ||JGc_1,33.64||
[151] tad evaü tava svargastha-vighna-hantçtàü tatra ca vçtraghnaþ kçtaghnatàm avadhàya vayam evaü manyàmahe |

tvàm arcanti yadà svargyàs tadà svargaþ suràlayaþ |
tvàü nàrcanti yadà svargyàs tadà svargaþ suràlayaþ ||JGc_1,33.65||
[152] yuktam eva tat-

ajanà÷am asau naùño jãvanà÷aü nanà÷a ca |
årdhva-÷oùaü sa cà÷uùyat kçùõa yas tvat-paràïmukhaþ ||JGc_1,33.66||
[153] kçùõa uvàca-tatas tataþ ?

[154] çùir uvàca-tad evaü tatra sarva-svàsthya-maya-gàrhasthya-caye prati÷vastanaü sphurad-upacaye sati suta-sampattir api matim atãtya pratyahaü pratoùyate | kiü bahunà, bhavadvad-varùa-ùañkàn anantaram eva yauvana-prapa¤catas teùàm api prajàtàþ prajàs tàvaty eva diùñe dçùña-yauvanà bhaviùyanti | bhavàn punar ãdç÷atayà paraü nava-vayàþ sthàsyati |

[155] tathà ca pauràõã vàõã-nàtidãrgheõa kàlena sa kàrùõã råóha-yauvanaþ [BhP 10.55.9] iti | tac ca kçùõaü matvà striyo hrãtàþ [BhP 10.55.28]iti ca |

[156] tatra ca kaimutyam idam avadhira-màtraàõàm anavadhikam avadhàna-nidhàna-pàtràyate | yathà-

tatra pravayaso' py àsan yuvàno' tibalaujasaþ |
pibanto' kùair mukundasya mukhàmbhoja-sudhàü muhuþ || [BhP 10.45.19] iti

[157] etena ÷rãmad-vraje tu tad-ati÷ayàt sphuñam eva tad-ati÷ayaþ saïgamitaþ |

[158] kçùõa uvàca-aho mahàtman ! mahàn ayam atyayaþ sampraty api duratyayaü duþkham arpayati | yat tàvad vilambaü tatràvalambitàsmi | bhavatu, prakçtaü prakriyatàm |

[159] çùir uvàca-÷ambareõa janmata eva dyumnavat tava gçhàd apahçtasya pradyumna-nàmnas tvat-putrasya samparàye sambandhaü tad-dhanana-caritraü vicitratayà gàsyanti, yathà-

kçùõe' pi dhçùõag-bhavitàtra kaþ pumàn
yas tu svayaü yoddhum amuü vrajiùyati |
yad adya jàtaü khalu tasya jàtakaü
hçtvà tato mçtyum avàpa ÷ambaraþ ||JGc_1,33.67||
[160] atha pràdyumnim anu càmnàsyanti-

åùàü bàõasya kanyàü rahasi gatam ananàniruddhaü niruddhaü
yuddhe buddhà tam etaü drutam abhigatavàn yudhyato' gryàn nihatya |
brahmàõóa-dhvaüsad-akùa-jvalana-vaha-mahà-÷åla-bhçc-chålapàõiü
tat-pakùaü nirjayaüs tad-bhuja-balam alånàd yas tu tatrànyakaþ kaþ ||JGc_1,33.68||
[161] kçùõa uvàca-vismayaþ khalv ayam | yad vismariùyàmy eva vraja-vàrtàm |

[162] çùir uvàca-na hi na hi | sà hi tavàhite manasi ràga-mayã jàgaråkatàm eva paràm àgamiùyati |

[163] hanta ! yat khalu nirantaram antargatam, tat katham antargatam iva jàyeta | kintu pårva-nirdiùñaü gurv-anàdiùñatà-paraü tasmin nirdiùñi-vi÷iùñim àcariùyati |

[164] tadà ca kadàcana ràmeõa saha rahasya-vàrtà tava vartiùyate | yatra sva-gamanam anàlocya ràmaü ÷a÷vad anu÷ocya vrajasthànàü smçtitaþ pracyavamàna-bàùpas tvayà ca tathànu÷ocatà procyamànas tava sande÷aü prave÷ayan màthura-vraja-de÷a-prave÷aü gopa-ve÷am àve÷ya pràpsyati | pràpya ca sa yathà kathà-viùayas tathà samasya varõayiùyati-

vrajasthànàü ràmaþ sva-sahaja-viyogàrciùi hareþ
purà satyaü jaj¤e punar iha tu jàtaþ sukha-kçtã |
yatas teùàü jvàlàü sphurad amçta-vàcà pra÷amayaüs
tadãyàü sphårtiü dçg-viùayam iva cakre sva-balataþ ||JGc_1,33.69||
[165] kim anyad và vinyasitavyam | tena tathà te nandità yathà sarve' pi svayaü saparva-pràyatayà taü pràrthayàmàsuþ |

[166] tad-upabhoga-tçùõayà cira-pàlita-sukumàra-kaumàra-kusumànàü sura-vallã-samatà-suùamàõàm iva labdha-cara-tadãya-saü÷leùàõàm àbhãra-kumàrã-vi÷eùàõàm aïgãkàràya |

[167] ÷rãmàn baladeva÷ ca yathàvad eva tathà valayàmàsa | valayitvà ca vrajaü prati pravalitànujàgamana-vi÷vàsaþ sva-preyasãr ihaiva vihàya dvàrakàm api ni÷cinta iva caliùyati | àgatya ca dvàrakàü tvàm api sàntvayiùyati | yathà-kartavyàva÷eùaü vidhàya vraja-÷leùam avàpsyati |

[168] kçùõa uvàca-kiyàn ava÷eùas tàvàü÷ ca vi÷eùaþ kathyatàm |

[169] çùir uvàca-krama÷a eva prakaramaõãyaþ | tathà hi-vrajaü prati calitavati sakala-guõa-tantre balabhadre puõóraka-maõóala-patiþ kçtrima-vàsudevatayà citrita-råpas tvàü spardhayà vardhamàna-garvaü sàdhu-krodha-samudbodhanam evaü sandekùyati-

vàsudevo' vatãrõo' ham eka eva na càparaþ |
bhåtànàm anukampàrthaü tvaü tu mithyàbhidhàü tyaja ||[BhP 10.66.5] iti |

[170] pratisandekùyanti tu taü yadavaþ, yathà-

puõóra-ke÷a sa bhavàn abhåd dhariþ
kà÷i-ràó na kim ihàbhavac chiraþ |
mitratàm a÷ivatàü tathàsajann
anyathà prathitavàn sa tu tvayi ||JGc_1,33.70||
vçttàntenàmunà tu tvad-vçttàntaþ so' yam ãkùate |
kçtàntenàcireõa tvaü kçtànta iva vartase ||JGc_1,33.71|| iti |

[171] kçùõa uvàca-tatas tataþ ?

[172] çùir uvàca-tatas tad-vadhànantaraü tvaü tu taü tan-mitraü kà÷ãràjam api pràptanà÷ã-kariùyasi | tayoþ ÷ivàdya-pacitir apy apacitim eva kariùyati | tata÷ ca-

yadà satràyità tatra kà÷ã÷a-tanayas tadà |
tasmàt kaùñàyamànaþ sann aùñim ucciar añiùyati ||JGc_1,33.72||
[173] atha ràmas tu dvividaü ràma-senàgràm agràmaõyaü vidann api haniùyati | yathà ca kathayiùyanti-

à÷ritya ràmaü dvividaþ svecchayà narakaü ÷ritaþ |
iti tan-niùkçtiü kurvan ràmo' nyas tam adaõóayat ||JGc_1,33.73||
[174] ÷rã-ràma uddi÷ya ca vandi-vçndàni vandiùyante-

hàlàlohita-locane hala-bhçti vyàkoùa-÷oõàbja-yug-
gaïgà-bhrànti-bharàkarà madhukaràþ koñir gatàþ kåñatàm |
kiü ca kùauõi-÷añhà hañàd agharipos tejaþ prasuptaü ya÷asy
udbuddhaü kila vardhituü tad iti te vàrdhiü gatiü saïgatàþ ||JGc_1,33.74||
[175] kçùõa uvàca-hanta maharùe ! bàña-ghañita-nyàyenàpi mama vraja-sambandhibhiþ samaü samanvayaþ kiü na bhavità ?

[176] çùir uvàca-bhavità | yatas tad eva vçttaü kramataþ kramate sma |

[177] tathà hi-yadà ràmas tãrtha-yàtràü kariùyati, yasyà÷ cànte bhãùmàdi-÷àntatà-prànte duryodhana-vadhaþ sampatsyate, tasyàþ pràg yadà kadàpi såryoparàgaþ sàgaravat parva-garimàõam àgantà | ya÷ caivaü varõayiùyate-

grasta-såryeõa tamasà tamasà vyàpi tad dinam |
udite hari-vaktrendau smeràjani kumudvatã ||JGc_1,33.75|| iti |

tadà tu-
     kaüsa-pratàpitàþ sarve vayaü yàtà di÷aü di÷am |
     etarhy eva punaþ sthànaü daivenàsàditàþ svasaþ ||JGc_1,33.76|| iti | [BhP 10.82.21]

[178] ÷rã-vasudeva-vacanàt kaüsa-vadhàn nàtivyavadhàna-kàle kuru-bhuvi suvimala-jàtãyà bhàratãyàþ prajàþ pràyaþ prayàsyanti | yatra yudhiùñhirograsenàdi-saüsaktànàü bhavadãya-mahiùñha-bhaktànàü samàgamaþ parameùñhi-goùñhãm api kaniùñhàü kariùyati |

[179] kiü bahunà, bhavàn api tatra bhavità | vraja-vàsi-tatir api vrajità | yataþ parimilanàya parasparam adhikam abhikatàü gatànàü lakùya-màtraü tvad-àdikaü lakùyate |

[180] kçùõaþ sàsram uvàca-tatas tataþ ?

[181] çùir uvàca-tata÷ ca-
yathàrka-tapto jala-bindur indunà
nidàgha-dagdhaü vipinü payomucà |
viùàrditaü vàrbhavatà vilokyate
saïgàt tathà tvad-virahã tvayà vrajaþ ||JGc_1,33.77||
[182] kçùõaþ sa-gadgadam uvàca-tatas tataþ ?

[183] çùir uvàca-tata÷ ca-
màtà tàtaþ pitç-sahacarà bhràtaro bandhu-vargà
dàsà hçdyàs tava nija-janàþ kecid anye ca tatra |
pràpsyanti tvàü bhavati ca bhaviùyanti te' nanya-cittàs
teùv àve÷àd bahuùu bhavità naika-cetà bhavàüs tu ||JGc_1,33.78||
tata÷ ca-
tvaü vrajeti nija-prema gopayann iva vatsyasi |
vrajas tu sva-guõais tatra sarva-preyàn bhaviùyati ||JGc_1,33.79||
tatra ca-
     yadà yadà drakùyati tàü bhavàüs tadà
     pårõaü samårõo lavità dç÷or jalam |
     bhavantam apy evam amã yathàmunà
     kaõñhàntam antar hçdayaü nirotsyate ||JGc_1,33.80||
[184] tad evaü vai÷àkham àrabhya varùà yàvad atiharùàt tvàü nirõimeùam eva nirvarõayantas te vraja-vàsinaþ saüvatsyanti | tad-ante sad-anåkañayà labdha-måka-sthitiùu ÷rãman-nandàdiùu teùàm ànakadundubhi-prabhçtãnàü parama-snigdhàntaþ-karaõatàü vilocya jàta-putra-pautràvalokanena kùiti-vipakùa-pakùa-pràyatàvakalanena ca svasminn avi÷vasti-srastitaþ samà÷vastim api vilokya sarva-÷lokya-caritaþ sahàyãkçta-balaràmoddhava-rohiõãkatayà taiþ saha nija-vçndàvana-vraja-dar÷anam ekànte mantraõà-pårvakaü vicintya ni÷cintya ca ÷rãman-nandàdãn sa-sàntvaü màthuràn eva prasthàpayiùyasi |

[185] idam eva bàdaràyaõir apy àha tataþ kàmaiþ påryamàõaþ sa-vrajaþ saha-bàndhavaþ [BhP 10.84.67] ity àdinà kçùõe kamala-patràkùe saünyastàkhila-ràdhasaþ [BhP 10.65.6] iti pårvoktes tvad-àgamana-tàtparyà eva teùàü kàmà iti | prasthàpana-samayatas teùàü vi÷eùàvasthà-varõanaü tu tat tad asmàkaü buddhim àstçõotãty alam ativistareõa |

[186] kçùõa uvàca-asmad-avasthàü tu varõaya |

[187] çùir uvàca-kuru-sthalàt ku÷asthalam àgatya sthitaþ sa bhavàn pàõóava-ràjena ràjasåya-mantraõàyàsmad-dvàrà nimantritaü sann indraprasthaü prasthàsyate |

[188] tata÷ ca satvaraü gatvà bhãa-prabhçtaye dik-sãma-vijaya-ya÷àüsi dattvà bhãma-dvàrà jaràsandhaü hatvà tat-kçta-bandhàni nçpa-vçndàni mocayitvà vijitena ràja-vrajena yudhiùñhiraü rocayitvà ràjasåyena yàjayiùyasi | tatra jaràsandha-ghàtanaü, yathà-

bandhaü bandhaü yam anu mumuce taü jaràsandham enaü
hanyàm addhà svayam atha yadi ÷ravyam etan na tarhi |
itthaü kçùõa tvam iha kalayan bhãmasenena yuddhàd
dharyàd daitya-prakçtim amukaü ghàtayiùyasy asy upetya ||JGc_1,33.81||
[189] milad-artana-giri-garta-vartamàna-nçpàõàü kçpayà mocanam, yathà-
kàràgàràndha-tàmisra-bandhàd andhàyitàn nçpàn |
svaråpa-dçùñibhiþ sçùña-dçùñãn parikariùyati ||JGc_1,33.82||
[190] ràjasåyam, yathà-

nirjitya kùitipati-maõóalàni pàõóoþ
putrais tàny anugamitàni saïghañayya |
cedã÷aü sadasi nihatya tad-viruddhaü
teùàü tad-viracayitàsi ràjasåyam ||JGc_1,33.83||
yaj¤e tasmin nçloko nçpati-tad-adhipà vipra-viprarùi-varyàþ
svargasthàþ svarga-pàlàs trida÷a-munivaràþ kiü ca vedhàþ ÷ivà÷ ca |
dçùñyà ÷rutyàpi tat tad bahuvidha-bhagavad-råpa-vçndasya vij¤àþ
pa÷yanto råpam etat tava kim api muhur vismariùyanti sarvam ||JGc_1,33.84||
[191] tad evaü ràjasåyaü santànya kuntyàþ santànàn sammànya yadà dvàrakàyàü gantàsi, tadà sàdhånàü ÷alyaü ÷àlvaü lohamaya-vyoma-càri-påryà paràg eva tàm àvàrya dçùñvà påryamàõa-pà¤cajanyaþ sannàti-prayatnatas taü deva-sapatnaü haniùyasi |

tata÷ ca-
krudhyan krudhyat-saubha-puraü vyomàdhva dvàrakàrudham |
dhvaüsayiùyasi tad yadvat tripuraü tripuràntakçt ||JGc_1,33.85||
[192] atra ca gàyanti-
åóumbare kçmis tàvan nijàóambara-garvitaþ |
yàvan na danti-dantànàm antaþ patati tat-phalam ||JGc_1,33.86||
[193] kçùõa uvàca-adyàpi kati-vilambà vraja-bhå-gatiþ ?

[194] çùir uvàca-àyatàv evàyàtà ÷råyatàm |

[195] tad etat procya  maharùiõà manasi procyate sma-eùà ca kalilokair viralair evàvakalayiùyate | asyà hi bahirmukhàn pratavaguõñhayitum antarmukhàüs tåtkaõñhayituü maharùibhiþ parokùa-pràyã-kçtàyàþ khalv asmad-àdi-saüvàdamayyàþ ÷rã-bhàgavata-bhàrata-pàdmàdãnàm eka-vàkyatà-karaõata eva ÷akyà pratãtir iti | tad idaü ca ki¤cana mad-upade÷a-nidigdhaü madhukaõñha-snigdhakaõñhàbhyàü pràpta-kçùõopakaõñhàbhyàü kùãra-kaõñhàbhyàm api sva-kaõñhàd eva campå-dvayam apårva-racanayà sampårõaü kurvadbhyàm uttara-campåttara-bhàgam a¤cadbhyàü tat-tac-chàstra-mata-vistàraõayà prastoùyate, tad eva samasya
vicàryate |

[196] yadà ÷àlva-yuddham udbuddham, tadà pàõóavànàü durodara-daõóa iti vana-parva-kathà | ÷àlvasya tu pràõàn daõóayitvà madhu-pura-dvàri vakratà-caõóaü savidåratha-dantavakraþ khaõóa-khaõóa÷aþ khaõóita÷ ca, tenànena bhaviteti pàdmottara-khaõóa-prathà | tad-anantaraü ca punar vrajàgamanam asya mahàdeva-devyàþ saüvàda-rahasya-maye tatraiva spaùñaü niùñaïkyate | yat khalu satya-saïkalpatayànalpa-samaj¤à-vij¤àtànàü àyàsye iti dyotakaiþ [BhP 10.41.17], àgamiùyaty atidãrgheõa [BhP 10.46.34] ity àdi-bahutaràd bhagavad-bhàgavatànàü pratij¤ànusàràt ÷rãmad-bhàgavatenàpy udbhàvitam | na kevalaü pratij¤à-màtraü tatra pratãti-pàtrãkçtam, kintu tad-àgatir apy adhigatãkçtam
|

[197] tathà hi prathame dvàrakà-prajà-vacane-yarhy ambujàkùàpasasàra bho bhavàn kurån madhån vàtha suhçd-didçkùayà [BhP 1.11.9] iti pratyakùaü lakùyate | na ca tat tu kàlàntara-gatam | kurukùetra-yàtràyàü hi sphuñam asya vacanaü tasya tat-kàlatàm eva racayati | tathà hi-
api smaratha naþ sakhyaþ svànàm artha-cikãrùayà |
gatàü÷ ciràyitठchatru-pakùa-kùapaõa-cetasaþ ||[BhP 10.82.41] iti |

[198] vidårathànta÷atruvadham evàvavadhim atra karoti nànyad iti  | tad evaü sthite tad-anantaraü ca labdhàntaratayà tenànena teùàü prakçti-jàgocara-prakçti-svapadàvirbhàvanaü ca tatra pàdma evodbhàvaitam | tad api brahma-hrada-majjana-tad-unmajjanàd anantaraü tad-dar÷itavata etasya caitadãyànàü càbhipràyeõa ÷rãmad-bhàgavatenàbhipretam | api naþ svagatiü såkùmàm [BhP 10.28.12] iti, na veda svàü gatiü bhraman [BhP 10.28.14] iti, gopànàü svaü lokaü [BhP 10.28.15] iti, kçùõaü ca tatra chandobhiþ ståyamànam [BhP 10.28.18] ity anena | ataeva skànde-

vatsair vatsatarãbhi÷ ca saràmo bàlakair vçtaþ |
vçndàvanàntaragataþ sadà krãóati màdhavaþ ||

sadà sthiti-prayoga÷ càtra vaikuõñha-nàthasya dhruva-gajendràdy-artham anyatra gamanena vaikuõñha iva ÷rã-vrajendra-nandanasya mathuràdi-gamanena sadà vçndàvana-ramaõam api na bàdhyate |

[199] atredaü vicàrayàmaþ-
jananã-ve÷a-sambandhàbhàsàt påtanikàpi sà |
janaã-gatim avràjãd iti kaimutya-yogataþ ||JGc_1,33.87||upakçùõaü kçùõa-ghoùaþ sugo-gopaü tad àpsyati |
atiduþkhaü duùpratãpaü tad golokaü sa-÷arma ca ||JGc_1,33.88||
kiü ca-
sàïgaü yàvad vaibhavaü ca vrajaþ kçùõaü vrajiùyati |
sa-kçùõam anukçùõaü yo dhàsyate ca sa-ràmakam ||JGc_1,33.89||sadvàda÷a-skandham evaü ÷rã-bhàgavatam ãkùate |
yathà-÷akti-budho' nyasya ÷akti-prati na vidyate ||JGc_1,33.90||
[200] tad evaü vimçùya tu ÷rã-devarùiþ spaùñam àcaùña- [201] yadà tvaü ràjasåyataþ sukhaü sambhåya svàlaya-calanàrambhaü sambhàvayiùyasi, tadà vakrabhàva-cakrataþ ÷akram api jigãùur dantavakras tvàü kevalaü sarva-caïkramaõa-cakravalaü vitarkayan balena balena ca vinàbhåtena tvayà kevalena gadàyuddham adhvany anivicchan madhupurãm àgantum urãkariùyati | tàm àgatya ca gatyantaraü cintayan man-mukhatas tava dvàrakà-saümukha-prasthànaü ÷àlva-saüsthàpanaü càsthàya sadyas tvàü praty eva duþsthàtmatayà prasthàsyate |

[202] tadaiva ca mano-juti-vibhåti-mayena mayà kathanayà nija-vraja-gamanàya tad evàspadam àspadaü kurval-labdha-manorathas tàdç÷a-divya-ratha÷ ca tvaü tat-kùaõam eva mathurà-pura-dvàri pràpta-gati-prathas taü gadàvantaü niùkràmantaü drakùyasi, srakùyasi ca tvàü prati kràmantaü taü prati gadàü srakùyante ca, pratyastràõãva tvad-àbhimukhyena karåùa-mukhyena tena caidyenaiva sàtma-jyotiùkà niùkàsya pràõàþ |

[203] tatra ca ÷lokaþ khalv ayam-
bhãmasyàhaü tulya-saüvid-gadàyà
dvandvàghàte màdhavaü màgadhàbham |
jitvà ràjyaü màthuraü sàdhayiùyàmy
evaü naïkùaty eùa ko dantavakraþ ||JGc_1,33.91||
tata÷ ca-
dantavakra-cità-vahni-pràye krodhe tava svayam |
vidåratha÷ ca bhavità dårataþ kråra-kãñavat ||JGc_1,33.92||[204] tad evaü dantavakraü vidåratham api vidåratas tadà gadà-cakra-ghàtaü ghàtayitvà sva-vacana-satyaïkàraþ svajana-hçd-rujàm agadaïkàraþ svãya-mukhànàm astuïkàraþ ÷rãmad-vraja-viràjamàna-ràja-kumàraþ svaka-vraja-kulam eva bhavàn mathurà-bhavàn anuyokùyate | tat tu sarvaü pragàóha-bhàvam avagàóhaü kurukùetràd àgater arvàg-bhavad-àgamana-maryàdàbhyantarãõa-kàlaü kàlam iva càlayituü punar api sudinàyamànatàü pratipàlayituü samprati yamunà-pàrãõaü jàtam ity avakalayyànukàmãnena nija-divya-vimànena samuttãrya diviùadbhiþ kusumair avakãryamàõaþ
sahasà tad-vàsaü càsat tu mud yokùyate |

[205] uttãrõe ca tvayi sarvataþ kãrõena ninità÷eùeõa ratha-ghargharita-vi÷eùeõa tvad-àgamanam eva manvànàs tvat-parimala-valanena tu ni÷cinvànàþ sarva-vidhà eva tvad-ekàdhvànataþ pradhàvanam eva tanvànàþ ÷rãman-nandàdy-abhidhànàþ sannidhànaü vinàpi ÷ikhaõói-maõóalavad amã màrtaõóa-maõóala-stha-megha-khaõóam iva divya-rathàråóhaü tvàm agåóhaü ni÷àmya samya-gåóha-pramada-bahala-kolàhalaü kalayiùyanti |

[206] kalayanta÷ ca stambha-sveda-romodbheda-svara-bheda-rodana-vibheda-pralaya-mayatayà spandanam apy avindamànàþ syandanàd dåratas tad-avasthà eva sthàsyanti |

[207] tvaü punaþ sahasà rathàd avatãrya teùàü pathà yathà-vãryaü dhàvan sakala-gãrvàõa-vikãryamàõa-kusumàdi-vàditràdi-kçtamànaþ sarvathàpy asambhàvita-samànaþ param àsaktyà sarvàn api tàn anarvàcãna-÷aktyà ca pçthak pçthag eva ca yugapad eva ca saïgacchan samàliïgaüs tat tad aïga-saïgataü svàïgam apii na tato bhinnam aïgãkariùyasi |

[208] te ca tathà ÷okàpanudaü datta-mudaü tvàü labhamànàþ sarve janyavas tvad-ananyaü-manyà bhaviùyati | [209] tathà ca gàsyate-

yadà yàtaþ kçùõaþ punar api yadånàü nagaratas
tadà gopàþ so' pi prati-nijam adhur moda-nivaham |
vyati÷liùñà yarhi pratijanam idaü nàjani manàg
ayaü kçùõaþ kçùõaþ kim aham iti tarhi sphuñataram ||JGc_1,33.93||
yataþ-
yadvat kalyantimànàü sukçta-virahiõàü satya-dharmàvatàraþ
pçthvã-sthànàü mahàvagraha-hata-vapuùàü varùukàbda-pracàraþ |
àkåpàra-hradànàü muni-hçta-payasàü navya-gaïgà-prasàras
tadvad goùñha-sthitànàü tava viraha-rujàü hanta te saïga-sàraþ ||JGc_1,33.94||
[210] atha ciràya pratimàvat labdha-tvat-pariùvaktiùu vraja-jana-vyaktiùu pårvam avyaktãbhàvam àpannà madhumaïgala-pårõàbhyarõà paurõamàsã sa-vçndà vçndà ca samam apracchannatàü gacchantã tu sukha-saümårcchanàn mårcchàm iva gatàbhyas tàbhyaþ sàbhyasåyam iva kramàd bahir vçttiü yacchantã tad-vanikàyàü tan-nikàyam upave÷ayiùyati |

[211] tathà ca kathayiùyanti-

kçùõaü madhya-gataü vidhàya pitarau tad-bhràtaraþ strã-gaõàs
tan-mitràõi kuñumba-saüvalanayà cànye ciràt pràptitaþ |
mu¤cantaþ sphuñam a÷ru tasya sukhadaü càråpa-càraü ciraü
vismçtya sthagita-kriyàþ samabhavan måkà÷ ca vaisvaryataþ ||JGc_1,33.95||
[212] tvaü tu tatra strã-kumàraü putra-pautraü kubja-vàmanaü dàsã-dàsam api sarvaü yathàyathaü toùayiùyasi | [213] dàrukas tu dàruvad eva dårasthitas tat-prema-va÷yatayà kautukam iva drakùyati |

[214] tata÷ ca tatràsãnà paurõamàsã kupitevàlapiùyati-ahaha kim idam avidanta iva kurvantaþ stha ? pathi pari÷ràntam imaü katham iva na vi÷ràntaü kurutha |

[215] tad evaü jàta-camatkàràbhyàü tat-pari÷rama-kàtaràbhyàü màtgara-pitaràbhyàm ubhayataþ sva-sva-bhajanàkçtàliïganamaya-praõaya-ceùñitaþ sarvair eva ca parito veùñitaþ sva-goùñha-prakoùñha-madhyaga-÷akaña-ghañà-ghañita-vàñam avàpsyasi |

[216] tata÷ ca te sarve bhavat-paricaryà-maya-parisaryàkçtaþ sambharamam evàcariùyanti, na tu kàrya-kramam | tathà hi-

||JGc_1,33.96|| MISSING!

yarhy àgantàsy aghahara ciràd dvàrakàtas tadà te
sarve' py ete vraja-jani-janà ÷reùñha-madhyastha-nighnàþ |
dhàvanto' pi pratidi÷am aho tat-tad-ekaika-kàryaü
kurvanto' pi sthagita-kçtitàm eva yàsyanti hanta ||JGc_1,33.97||
yadyapi gopàþ samyak paricarituü tvàü na tarhi ÷akùyanti |
tad api na tat-pramadàmçta-bhogàs tvàmã sadaiva pokùyanti ||JGc_1,33.98||
[217] tad àrabhya ca-

kiü bhoktavyaü kvàsitavyaü svapanãyaü kva vàmunà |
iti màtràdi-dhã-yàtrà nàtràyàsyati tçptatàm ||98||
sakhàyante sukhàdhãnà vismariùyanti sarvakam |
smariùyanti tu tàü tvat-kàü punaþ saü÷leùa-navyatàm ||JGc_1,33.99||dàsà÷ ca tava dà÷àrha punar à÷àü sva-mårtiùu |
dhàsyanti sevà-sudhayà vidhàsyanti yad àplavam ||JGc_1,33.100||gàvaþ pràgvad bhavat-sphårti-prabhàva-sthita-tad-da÷àþ |
tadvad eva sadaivàmår dhàsyanti pramadaü tvayi ||JGc_1,33.101||÷i÷avaþ pa÷ava÷ caiva vayàüsi ca payàüsi ca |
ye' nye hçdyà janà hçdyàs tava teùàü tu kà kathà ||JGc_1,33.102||
[218] kårmasyeva smaraõànubhàvena tava tena tvadãyàþ pårvavad eva hi te sthàtàraþ | tathaiva vrajàd baladevaþ ku÷asthalãm àsàdya tvayi nivedayiùyati | yathà ÷rã-hari-vaü÷e-

tathaivàdhvaga-ve÷ena sopa÷liùñe janàrdanam |
pratyagra-vana-màlena vakùasàbhiviràjatà ||
upaviùñaü tadà ràmaü papraccha ku÷alaü vraje |
bàndhaveùu ca sarveùu goùu caiva janàrdanaþ ||
pratyuvàca tadà ràmo bhràtaraü sàdhu-bhàùitam |
sarveùàü ku÷alaü kçùõa yeùàü ku÷alam icchasi ||[HV 83.53,55-6] iti |

[219] tad evaü sthite' pi tadà tava sadà vrajàvasthiti-pratãtis tu teùàü nàtijaniùyate | syandanaü tad atra tad-avastham eva sthàpitam astãty anàsthà-bhàvanayà |

[220] kiü ca, tava savayasaþ pravayasaþ pratãdaü pratãpam àvedayiùyanti | priya-vayasyasya nàtiasaumanasyaü manasy abhyasyate | yato janitànuràga-janatàsu tàsu pràg iva nànuràgaü jàgaram àgamayati | tà÷ ca tathà dçùñvà lagita-duþkha-sthagitatayà ÷uùkà iva tiùñhanti |

[221] tad etad àkarõayantaþ pràpta-kadanàntaratayà vivarõavadanànte tvan-màtara-pitaràdayaþ kàtaratàm avàpsyanti |
[222] tvaü tu jantu-màtra-citta-j¤as tad vij¤àya svayam eva tàn vij¤àpayiùyasi-kathaü bhavanto nàdyàpy ànandàd udbhavanto dç÷yante | [223] sarve tu sagadgadaü gadiùyanti-asmàkam ànanda-kàraõaü tvad-avadhàraõa-padavãü vindata eva |

[224] atha tvaü vakùyasi-bàóhaü kintu yena bhavadbhiþ sandihyate, so' yaü ÷atàïgaþ sàïga-bhavat-kàrya-saïgamanàya saïge rakùitatayà lakùyate | yathà vànyathà j¤àpayatha, tathà prathayiùyàmi | etad eva pràg eva niveditaü mayà-

yàta yåyaü vrajaü tàta vayaü ca sneha-duþkhitàn |
j¤àtãn vo draùñum eùyàmo vidhàya suhçdàü sukham ||[BhP 10.45.23] iti |

[225] j¤àtãn iti yuùman-madhyata evàsau vàsaþ sambhaviùyati, draùñum iti tatra ca yuùmad-dar÷anam evàsmàkaü puruùàrtha ity arthaþ | yad và draùñum iti dar÷ana-viùayã-bhavitum ity arthaþ | athàpi bhåman mahimà guõasya te viboddhum arhaty amalàntaràtmabhiþ [BhP 10.14.6] ity atra bodha-viùayã-bhavitum itivad etad uddhavena ca bhavatsu samudbuddhaü cakre-

àgamiùyaty adãrgheõa kàlena vrajam acyutaþ |
priyaü vidhàsyate pitror bhagavàn sàtvatàü patiþ ||
hatvà kaüsaü raïga-madhye pratãpaü sarva-sàtvatàm |
yad àha vaþ samàgatya kçùõaþ satyaü karoti tat ||[BhP 10.46.34-5] iti |

[226] sàtvatàü patir api pårõa-ùaóai÷varya-sampattir api pitror yuvayor vraje÷itroþ parama-sukha-÷riyaü sadà svalàlanà-råpaü priyaü vidhàsyate | tatràpy acyuta evàvasthàsyate, yatas tat tato hetor adyàpi satyaü ÷apathaü karoti, kurvann eva vartata ity arthaþ | tad anenaiva nayena bhavatàü praõayarõaü vinayeya, na tu manàg api gamanàgastvena | tathà hi-

pitràdi-pratiråpa-råpa-vasudevàdi-pratãghàtajàd-
duþkhàt kaüsa-vinà÷anàrtham agamaü ÷ãghràü nivçttiü vidan |
tatràsãt suhçdàü manoratha-tatir yuddhàyatir durhçdàü
caivaü tad-vyasanaü samàpya yadi ca pràgàü kva và yàmy aham ||JGc_1,33.103|| iti |

[227] tataþ ÷rã-vraje÷varànumatyà pratyàsannàþ sarve' pi pràrthayiùyante | evaü ced iha ca tava dvàrakà-vad eva bahala-gçha-bçühaõàya spçhayàmaþ | anyathà-karaõaü tu yad asmàkam adhanyatàü vahatãti |

[228] tad etad àkarõya bhåmiü nirvarõya tvaü tu tasminn asantuùña iva cetasi cintayitàsi-gçha-÷abdaþ khalv ebhir gçhiõã-paryàyatayà paryavasàyitaþ | tatra ca hanta mama svàntaü kãdç÷aü vàmã vidhàsyantãti |

[229] atha punar vibhàvayitàsi-bhavatu, pårõa-j¤àna-tårõa-vidhànà ca paurõamàsy atra sarvaü ÷arma nirmàsyati, na tv anyathàkarmatàü dhàsyatãti | vaktavyaü tu vakùyasi | tarhi rohiõã-màtà rauhiõeya-bhràtà ca dvàrakàgàràd àkàraõãyau | tàv eva sarvam arvàg-bhàvyaü nivedayiùyataþ |

[230] atha punar dàruka-sàrathiü prati prathayiùyasi-bho sàrathe ! sarathaþ prathamànayàtyantãnatayà bhavàn yadu-bhavanam àsàdya sadyaþ ÷rãmad-bhràtaraü tan-màtaraü ca pràpayeti | punar vicàrya vakùyasi-hanta ! tam uddhavam apy ànayeti |

[231] tatas tad-vandanàruke dàruke pavanam anuharamàõena yànena muhårta-màtràrdhatais taiþ sàrdham àgate tasmin vismita-manasaþ ÷rãman-nandàdayaþ paramànandà÷ayatayà sahasà bhavad-àgamanavad eva sahasà mahasà todyamànàtodya-vrajaü tan-nijàlayam àneùyanti |
[232] gateùu ca dineùu tri-catureùu ràmàdayas te vrajasthàbhir ucitam eva tubhyaü rocayiùyanti-

yeùàü prema-guõair yas tvaü baddhaþ suùñhutayà hariþ |
tasya tair viniruddhà ye kuryus te katham anyathà ||JGc_1,33.104||
[233] sarve ca militvà nirõeùyanti mànyàþ kanyà-vicàram | kàtyàyanyàràdhikàs tàþ kanyà dhanyàdayaþ sanyàyatàm arhantãti |

[234] ràmoddhavau tu parama-niùõàtau kçùõavaj j¤àtvà tåùõãm evàvasthàsyataþ |

[235] tatas tad-artham àrambhe labdha-sambhede vraja-pati-jampatã pårõa-mano-gatã pårõimàbhyarõam àsàdya sadyas tasyàü varivasyà-pårvakaü sarvaü nivedayiùyataþ |

[236] sàpi vakùyati-tad api bhadram eva, kintu varyàþ parama-varyà ràdhàdayaþ kathaü và na svãkàryàþ ?

[237] tau tu sa-vailakùyaü vakùyataþ-kàþ khalu ràdhikàdy-abhidhàþ ?

sà vakùyati-dhanyànàü vçùabhànv-àdãnàü kanyà eva |

punas tau vakùyataþ-sudhy-àdi-guro ! na budhyàmahe | niþ÷odhyaü tu bodhyatàm |

sà tu sa-hàsaü vakùyati-yathà kàtyàyany-àràdhikànàü kanyàtvam evam anyàsàü ràdhikàdikànàm api |

tau punar utphulla-nayanaü vakùyataþ-vispaùñaü kathyatàm | yadi viùaya-maye' py asmàdç÷i kçpà-viùayatàcaryate |

sà vakùyati-bhavantaþ khalv idaü nànubhavanta iva santi | yat punar adyàpi kanyà eva tà dhanyàþ | màyà-kalpita-cchàyà-pràyà evànyatra pariõàyitàþ | tac ca svapnavad eva | yasmàn maryàdàlaïghana-paryàyatayà tà eva ca ÷ayyàdau paryavasàyante iti | kiü tad idaü ki¤cana bhavantàv anu sa-vedanaü nivedayàmi | tàs tad ekànuraktà màdç÷a-sàntvanayà param adyàvadhi dhairya-sampçktàþ | samprati tu tyakta-màtràtirikta-pràõa-gàtrà bhaviùyanti | tàsàü tad idaü na kevalam aham eva vidaty asmi, kintu sarvàpi vraja-janatà | tac ca pårvam api ki¤cit ki¤cid vi÷eùtas tu kçùõa-kçta-vçùõi-sthàna-prasthàna-gata-tad-anavasthàvasthàyàm | yata idaü munayo' pi varõayiùyanti |

[238] tatra pårvaü yathà-kuja-gatiü gamità na vidàmaþ; ka÷malena kavaraü vasanaü và [BhP 10.35.17] ity àdinà | uttaraü tu, nivàrayàmaþ samupetya màdhavaü; kiü no ‘kariùyan kula-vçddha-bàndhavàþ [BhP 10.39.28] ity uktvà, visçjya lajjàü ruruduþ sma su-svaraü; govinda dàmodara màdhaveti [BhP 10.39.31] ity àdinà, kçùõa-dåte samàyàte uddhave tyakta-laukikàþ [BhP 10.47.9] ity àdinà, gata-hriyaþ [BhP 10.47.10] ity àdinà,

màtaraü pitaraü bhràtén patãn putràn svasén api |
yad-arthe jahima dà÷àrha dustyajàn sva-janàn prabho ||[BhP 10.65.11] ity àdinà,

yà dustyajaü svajanam àrya-pathaü ca hitvà ity àdinà ca |

[239] atra patãn putràn iti yad uktaü, tat khalu gauõãm eva vçttim anukramya, na tu mukhyàm iti bhavat-pra÷nànukrameõa prakhyàsàmi | tatra yady anyathà manyadhve, tary evam àcakùmahe-narakàdànãta-guru-kumàratayà jita-dharmaràja-dhàmà ràjad-aghajin-nàmà so' yam etad anurakta-jano' py adharmasya kalayàpi spraùñuü draùñuü ca na ÷akyata eva | kintu lajjà-màtraü tasya tasya ca maryàdà-paryàpakam iti vastutas tu na kevalaü ràgata eva tàs tàdç÷ãü gati-màrgatàþ kintv anàdi-siddha-svabhàvatayà tad-vadhå-bhàvata÷ ceti mantra-draùñàro' pi niùñaïkayanti | tad etad balaràmoddhavau ca suùñhu jànãta iti tàv api praùñavyau, anyathà tàsu tat-sande÷a-haratà tayor na de÷a-råpatàm àsãdet |

[240] punas tau vakùyataþ-vatsaþ kim idam anusandadhàti ?

sà vakùyati-sa ca pårvaü ki¤cid anusaühitavàn àsãt | uttaraü tu samyag vidann evàste | kintu samprati lajjayà nàvadhànaü sajjayati |

tau vakùyataþ-tàsàü tad-artha-pràõa-jihàsàü kim asau jànàti?

sà vakùyati-uktam eva samyag vidann àsta iti |

[241] yataþ pårvam apy uddhave tathà samudbuddhaü kçtavàn, yathà ca tad-vacanaü satya-vacasa÷ ca gàsyanti-

gacchoddhava vrajaü saumya pitror nau prãtim àvaha |
gopãnàü mad-viyogàdhiü mat-sande÷air vimocaya ||
tà man-manaskà mat-pràõà mad-arthe tyakta-daihikàþ |
màm eva dayitaü preùñham àtmànaü manasà gatàþ |
ye tyakta-loka-dharmà÷ ca mad-arthe tàn bibharmy aham ||
mayi tàþ preyasàü preùñhe dåra-sthe gokula-striyaþ |
smarantyo ‘ïga vimuhyanti virahautkaõñhya-vihvalàþ ||
dhàrayanty ati-kçcchreõa pràyaþ pràõàn katha¤cana |
pratyàgamana-sande÷air ballavyo me mad-àtmikàþ ||[BhP 10.46.3-6]

[242] atra mat-sande÷aiþ iti mayy àve÷ya manaþ kçùõe vimuktà÷eùa-vçtti yat anusmarantyo màü nityam aciràn màm upaiùyatha [BhP 10.47.36] iti paryavasànair ity arthaþ | màm eva dayitam iti, me vallavyaþ ity atra tu vi÷eùo' py asti, tasmàt tad eka-vrata-jãvana-vratànàü tad-bhàryàõàü nànyà gatir nyàyyà |

[243] kçùõa uvàca-tatas tataþ?

[244] çùir uvàca-tatas tau bhàvayiùyataþ | satyam asmàkaü prakañatare' pi loka-dharma-ghañanànarha-pratikàre' pi tàsàü vighañana-duþkhe yad adyàpi snuùàkaraõa-spçhà nàpayàti, pratyuta sàtatyata eva tàsu snuùàbhànaü vibhàti | dharmànyathà-bhàve lakùyate | yad ava÷yam àyatyàü vidita-rahasyatàm àyàtãti | tad api pràpta-kàlatàü kalayati sma |

[245] atha tau spaùñaü vakùyataþ-rahasyam idaü lokàþ kathaü maüsyante |

sà vakùyati-màyàyàþ svabhàva-vyàpitir iyam avyabhicàritayà lakùyate, yad ava÷yam àyatyàü vidita-rahasyatàm àyàtãti | tad api pràpta-kàlatàü kalayati sma |

[246] yataþ sarveùàm api sat-saïkalpànàm upari prabhavator bhavator nigåóhà yà tad-artham utkaõñhà, sà hy adhunà paràü koñim àråóhà jhañiti råóha-kàryà bhaved eva | tau vakùyataþ-svãyàm ananya-sambandhitàü tàþ kathaü vidanti |

[247] sà vakùyati-pårvaü sa vo hi svàmã bhavati iti durvàsaso vacanenàpi samyaï nàviduþ kintu pa÷càd viduþ |
[248] tau vakùyataþ-katham iva?

[249] sà vakùyati- uddhavena ÷rã-kçùõàbhipràyam anuvyaktãkaraõàt | ataevoktam-api bata madhu-puryàm àrya-putro ‘dhunàste [BhP 10.47.21] iti |

[250] tau vakùyataþ-tàsàü ÷va÷uraü-manyàdãnàü ye' nugatàs te pràyeõànutàpaü pràpsyanti |

[251] atha sà tu puruùam iva vakùyati-tat kim àsàü parama-sàdhvãnàü màdhvãkavan madhura-snigdhatàvalitànàü duùkara-taraõa-duþkha-bhàskara-puùkalatàpa-÷uùkatà soóhavyà | tathà sarva-dhurãõatà-pravãõasya nija-kula-dhurandharasya govardhana-dharasya durdhara-lajjà-bhàra-sajjanam anumodanãyam | vastutas tu teùàm api na sukha-bhaïga-prasaïgaþ yad-dhàmàrtha-suhçt-priyàtma-tanaya-pràõà÷ayàs tvat-kçte [BhP 10.14.35] iti ÷rã-÷uka-vacanàd api | tathà ca na vacana-marmàbhir àcaraõãyam, yathà sarva-sukha-sacanam eva syàt |

[252] tad etan niråpya sà punaþ sahàsaü vakùyati-sàmprataü pratataü kutukàntaraü bhavadvyàü kila nàvakalitam | yat khalu yuùman-nandana ànanda-dyåte tàsàü patiümanyàüst tat-pitràdi-paryantaü sarvaü jitavàn | lajjàm eva sajjan na tad-gçham ànãtavàn iti |

[253] tad idaü guptam api kçtam àdi-varàha-nàmà bhagavàn api sva-puràõe sàkùitayà lakùayatãti sarvathàtra nànyathà mantavyam | yathà-

dyåta-krãóà bhagavatà kçtà gopa-janaiþ saha |
paõàvahàra-råpeõa jità gopyo dhanàni ca |
gopair ànãya tatraiva kçùõàya viniveditàþ ||iti |

[254] tau vakùyataþ-tat-pitràdãnàü tan-mitràdãnàü và ko vyavasàyaþ ?

[255] sà vakùyati-te' pi mayopadiùñaü tattvãkçtya pçùña-kçtyàs tad idam uddiùñavantaþ-
aho para-spar÷a-subhãru yad vapur
yat kçùõasàra-praõayaika-÷arma ca |
tàsàü mçgãõàm iva tat-paraü prati
praditsavo vyàdha-manàüsi bibhrati ||JGc_1,33.105||
[256] tau vakùyataþ- ràdhikàdy-àràdhikànàü kà vàrtà ?

[257] sà vakùyati-mat-pçùñàbhis tàbhir apy evam àdiùñam-

yathà sãtà-devyà da÷a-mukha-kçtàrtir vipad abhåd
yathà và rukmiõyà vivahana-vidhi÷ cedipa-kçte |
tathà ràdhàdãnàü para-gçha-gatir yà bata vipat
kathaü tasyà nityà sthitir abhimatà hanta suhçdàm ||JGc_1,33.106|| [*9]
[*9] This verse is repeated in Uttara-campå, 31.43.


[258] tau vakùyataþ-atha ràdhikàdãnàm àrtànàü kà vàrtà ?

[259] sà vakùyati-
deyam adhãnaü kàrtsnyenàbhivyàptyà ca tatra kçùõe svam |
tad-råpaü racayitvà sàtipratyaya-padàni tà dadhire ||JGc_1,33.107||
[260] tau vakùyataþ-tàþ kiü sàkùàd anuyuktàþ ?

[261] sà vakùyati-atha kim ? yatas tàsàü marma-prakañana-karmañhatayà mayà pçùñam-bho vipa÷citaþ kà÷cid evaü vadanti | tàþ khalu kçùõe prema-màtràkharva-sarvasvàþ | premà ca balavad virodhi-sad-bhàva-milad-bhaya-prayàsa-pracchàdana-paricchadatayà yathà vardhate, na tathànyathà |

[262] tarhi kathaü tàsàm apy anyàsàm iva patitayà tat-sampatti-kàmanà-nikàmam antaranuvartata iti ?

[263] tad etad àkarõya pàñala-pañala-savarõa-varõinyas tà vara-varõinyas tad idam avarõayanta |

[264] hanta ! tàsàm eva savirodhas tad-avarodhaþ sambhavatà-dçtãyamànà dvitãya-pati-bhàvanà ca, na punar anyasyàþ kasyà÷cid api | yà khalu tad-avarodha-virodha-và¤chà | sà và kathaü prema-prathana-mayã syàd iti na budhyàmahe |

[265] asmàkam yadyapy asau pàr÷va-gato raho-gatas tathàpi tasyàïghri-yugaü navaü navam [BhP 1.11.34] ity eva bodha-viùayo bhavati | kintu-

budhitàþ paitçka-janatà
buddhàþ ÷va÷uràbhimànino lokàþ |
mànitàþ sarve' py asmàbhir
na mato dharmas tu kenàpi ||JGc_1,33.108||
[266] yad asmàkaü bàlyàd eva tasmin nija-rmaõatà-bhàvanàü dårãkartum àgraham urãkurvanti, tasmàd asmàn mà sneha-peùaü piõóhi, kintu svàbhãùñam eva vi÷aõóhi |

[267] atha tau vakùyataþ-bhavatyà kim udbhàvitam ?

[268] sà vakùyati-tato mayà hasitvà ÷avasitvà ca tàbhyaþ pratyà÷à-màtraü pratyàsàditam asti | yadi bhavator icchà samçcchate, tàs tu daivatas tàvan-nija-pràõa-valalbhasya valalbhatvneàlàbhàl labdha-mahà-duþkhàs tatra ca svasyànya-hasta-patitatayà jugupsitaü-manyatà ÷uùkàs tatra ca priyàpriya-viprakarùa-sannikarùataþ pràpta-mano-dharùàs tatra ca nirantaraü ÷aïkamànaiþ patiü-manyàdibhir maïkùu maïkùu-kçta-nivàraõa-bhartsanàdi-nikarùàs tatas tata eva ca duþsaha-preùñha-viraha-tãvra-tàpa [BhP 10.29.10] ity àdy-uktatàdçg-avasthàbhyo' pi mahànuràgataþ pãóanàd bahula-dahanàkàra-kàràgàra-vasatiü-manyatayà
nigãrõa-sarva-kùaõaü kùaõam api kalpaü manvànàþ samprati tadãya-mahà-viraha-vaha-samayam atãtya càtmànaü tad-upekùyatàm apy utprekùya lajjà-màtra-paryavasànam àsajya ca dhik-kçtaü-manyà da÷amãm api da÷àü tanvànàþ | kiü bahunà, bahir-antaþ-sukumàratàyàm api kaumàrata eva vyàdhànubiddha-snigdha-kànana-pratyàsatty-aparityàgi-mçgãvat prakhara-daràpàra-para-pàrava÷ya-labdha-vicitra-durgati-samplutatayà pa÷yatàü ÷çõvatàm api hçdayaü dhunvànà raso' yam iti manyamànena niùkaruõa-kautukena kenacid evopekùituü ÷akyante, na punar anyena |

[269] tau sàsraü vakùyataþ-samprati tàþ kàü gatiü matiü càsàdayanti ?

[270] sà vakùyati-

kurvanti maunaü krandaü và ÷ånyaü pa÷yati vartma và |
kçùõaü và¤chanti mçtyuü và tàsàm evaüvidhà gatiþ ||JGc_1,33.109||
[271] punas tau sàsraü vakùyataþ-samprati tàþ prati vatsasya kà vidhitsà ?
[272] sà vakùyati-tad etat pa÷càd api ni÷cãyatàm | yat khalu preyasàü premàkùemaü tad-bhàvanàmaya-premànuråpam eva sva-sthemànaü labhate | na tu svàgraha-grahilatàm iti |

[273] tau vakùyataþ-manyàmahe tathàpy asmattaþ saïkocaü rocayiùyati |

[274] sà vakùyati-bhavatàü hçdi sadà vidyotamànaþ so' yaü tad api vetti, tasmàn nitàntaü nànyathà kariùyati | kiü bahunà, bhavad-à÷ravam anu sarveùàm eva saü÷ravaþ pratibhàti | kim uta tasya ?

[275] tau vakùyataþ-tarhi garga-niùedha-vedhasya kà cikitsà ?

[276] sà sa-hàsaü vakùyati-sa khalu lãlà-naiyatyam eva tatratya-doùatayàdhyastavàn | sva-yajamàna-hita-samãhita-sahitatayà, na tu parama-÷ubha-nive÷a-ve÷a-råpàõàm àsàü kle÷a-le÷a-prave÷adà sade÷atà sambhavati |

[277] tau vakùyataþ-sampraty asmàbhiþ kim iva sopànam upeyam ?

[278] sà vakùyati-sopànaü mayà copeyam, bhavadbhis tu sarva eva vraja-janà bhojanàya praõayena nimantrya nimantryantàm | tarhy antaþ-pañã-kùepàn nañãnàm àkàra iva tat prakañãbhaviùyati |

[279] tau vakùyataþ-yathàj¤àpayanti vij¤ànàcàrya-varyàþ |

[280] kçùõa uvàca- tatas tataþ ?

[281] çùir uvàca- tataþ sà pratyakùata eva tàv abhi bahulam abhivadantã gçhàya prahàpayiùyati |

[282] atha kathakasya manaþ-kathà-tata÷ ca pårõimà manasi viviveca-÷rã-kçùõa-lãlàyàm anàdi-siddhaü ÷rãmad-bhàgavatam eva mukhyaü pramàõam |

[283] tatra yà khalu ràsa-yoge yoga-màyàm upà÷ritaþ [BhP 10.29.1] ity anena nitya-vyakti-svaråpa-÷akti-vçtti-vi÷eùakà yà yogamàyà tan-nirvàhakatayà bàdaràyaõinà samudãrità, sà punar aham eva | tatra tena ràsaü prakà÷aü parãkùit-pariùadi varõayitvà tatra pràptam avarõa-tritayaü nirasya rasyatayà samàhitam | tathà samprati vraje' pi tat-prasaktam iti j¤àtvà mayàpi samàdheyam | tatra tejãyasàü na doùàya [BhP 10.33.29] itivad atràpi yadyapi narakàd ànãtà ity àdinà tal-lepa-sambhàvanàpayàpitaiva |

[284] atha para-dàra-vàra-samàhàra-kàraõàn àcàra÷ ca yathà gopãnàü tat-patãnàü ca [BhP 10.33.25] ity anena yaü parihàram àpitas tathàtràpi tà÷ ca na kevalaü ràgata eva tàdç÷ãü gatim àgatàþ ity àdinà tàsu tadãya-nityàïganà-bhàva-vyaïgataþ sa ca sàïgã-kçtaþ |

[285] tathàpi nàsåyan khalu kçùõàya [BhP 10.33.37] itivad asåyàbhàsavattayà sambhàvitàs tat-patiü-manyàþ samàdhàtavyàþ | tac ca tad-rahasyaü pårvaü guptam àsãd iti màyà-dvàrà yathà-guptaü samàhitam | sàmprataü tu vyaktam abhåd iti tathà tad-dvàrà vyaktam eva samàdheyam | yena ca sarveùàm api sarva-samàdhànam àdheyaü bhavità, anyathà tat-tat-karaõaü vçthà-paraü syàt iti |

[286] atha spaùñam àcaùña--[287] çùir uvàca-dinàntare tu sarva-nimantraõàyàü yathà-vçttànte vartite sarvàþ sàdhàraõa-mahodayàþ ÷rã-ràdhàdaya÷ ca tatràgamiùyanti | kintu pårvata eva jana-saïgãta-vraje÷a-nirmitànaïgãkàratàm àtmano duþkha-bhaïgã-saïgitàü maüsyanta eva | tava ca råkùatà-vãkùaõena tàþ såkùmàïgatàü gamiùyanti | tatra sàmpratam anyàsàü svasamàna-kanyànàm aïgãkàreõa hçt-kamale' pi bhaïgitàm àpatsyante |

[288] tathà ca bhàvã ÷lokaþ-

dàva-trastà mçga-duhitara÷ candrahãnà÷ cakoryaþ
srastà vçkùàn nava-kalatikà nãra-riktàþ ÷apharyaþ |
årja-pràntàd bahir apagatà hanta navyàbja-nàlyo
yadvad dçùñà hari-virahità ràdhikàdyà÷ ca tadvat ||JGc_1,33.110||
[289] tad evaü tàsàü kçcchràyamàõànàm amitàbhyamita-tàdç÷varã ÷rã-vraje÷varã tu bàùpa-pårõa-nayanà paurõamàsãü nirvarõayiùyati | sà tu vadiùyati-sarve sarvato' py anvicchantu | yathàdyatana-nimantraõataþ ka÷cid api na pa÷cimatàm a¤cati |

[290] kçùõa uvàca- tatas tataþ ?

[291] çùir uvàca-tatas tad-àkarõana-màtrataþ sarve sarvato nirvarõanàya saïgatya satvaram eva càgatya yathàvat kathayiùyanti | teùu kà÷cin mahilàs tu ki¤cid apy aprastutya ÷rã-ràdhikàdikàþ pratyapårvatàpårvaü drakùyanti | tataþ paurõamàsã vakùyati-kim iva pa÷yatha ? kim iva ca ki¤cin na kathayatha ?

[292] tà vakùyanti-kim iva vakùyàmaþ, yataþ sarvair àhataü manyeta |

[293] paurõamàsã vakùyati-tathyaü cet kathyatàm, mayi kçùõa-màtari ca |

tàs tu nãcair vakùyanti-tatràpy etàsàü ràdhikàdikànàü dhçta-tulyatà-pårtiãr apa÷yàmaþ |

paurõamàsã spaùñaü vakùyati-anyà÷ ca punar acchaü gacchantu |

[294] kçùõa uvàca- tatas tataþ ?

[295] çùir uvàca-tato bahala-kutåhala-vahà bahulà mahilàs tatra tatra gatvà j¤àta-tàdç÷a-tattvàþ punaþ paurõamàsy-ante labdha-sattvàs tadvad evàvartayiùyanti | vàrtà caiùà vraja-ràja-sabhà-paryantaü paryavasiùyati | vraja-ràja÷ ca paurõamàsãm anu tårõam àsàdya prasàdya ca vakùyati-bhagavati parama-vismàpanam idam asmàn bodhaya |

[296] paurõamàsã vakùyati-bhavat-kanyà-bhàvàbhimàninyàm àryàyàm idam à÷caryaü paryavasyati | bhavàüs tu sarva-vrajasthaü strã-puüsa-vrajam eka-sabhànugataü karotu |

[297] ÷rã-kçùõa uvàca- tatas tataþ ?

[298] çùir uvàca-tad etad avadhàrya j¤àta-kàrya-gatinà vraja-bhåpatinà tad-abhihite tathà-vihite tava hitavatã paurõamàsã mahitàyàü tasyàm eva sabhàyàm àhita-brahmàsanam àsãnà kim api praõihitavatã bhavità | tad-avyavahitam eva ca siüha-pçùñhàhitam ahita-vigrahà mahàyudhàùñaka-veùñità devã-gaõa-sevità devã nabhasaþ sarabhasam avatariùyati | avatãrõa-màtrà ca paurõamàsyà vraje÷varayoþ kçùõa-kçùõàgrajayor anyeùàm api bhåmi-spç÷àm abhåmi-spçg-màninã yathà-nyàyam abhivàdanàdikam àkà÷ata eva prakà÷ayiùyati |

[299] tataþ sà÷caryaü paryavolokamàneùu teùu devã vakùyati-kathaü veha sandehaþ kriyate ? pårvata eva tàvad ubhaya-vidhà età nàpårvatayà mantavyàþ | pårvàsàü sajàtãyà dvitãyà hi yogamàyàj¤ayà garga-vighnaü nighnatyà màyayà mayà nirmitàþ | saüj¤àyà÷ chàyà-vat ratyàs tan-màyà-kalpitàvac ca |

[300] tà÷ cemà gçha-gçhàt saügçhõàmi iti tathàhnàya sàpahnavaü kula-vadhå-madhye vidhàya punar vakùyati-lakùyatàü kula-pàlikàbhir ubhaya-vilakùaõatà | yat parama-lakùmã-lakùmàõi pràg-àgatànàm eva lakùyante nàrvàg-àgatànàm | tathà maõi-tattva-dç÷àm iva tàdç÷àü dçùñibhir eva netrànandaka-saundarya-vi÷eùa-vçùñis tàbhya eva labhyà, na tv anyàsàü, na ca punar àbhya÷ càkcikya-cikvaõa-kàca-tulyàbhyaþ |

[301] kçùõa uvàca- tatas tataþ ?

[302] çùir uvàca-atha sarvàbhis tathà tad à÷caryaü sàkùàtkàryamàõam avadhàrya tad-àryàõàü samajyàyàü nivedayiùyate-hanta yathàvad eva devã vadatãti | tataþ ÷rã-vraja-ràja-vacanaü-tarhy adhunà kiü vidheyam ?

[303] devã vakùyati-bhojane nirvçtte man-nirvartitàþ sva-sva-pati-gçham anuvartantàm | paràs tu kçùõa-màtra-pati-sammati-paràyaõàþ sva-sva-pitç-gçham | mayà tu yamunà-tañeùña-pra÷astàlaye sthàsyate, yathà yadà màtç-caraõair àj¤àpyate, tathà tadà vyavahartavyam |

[304] kçùõa uvàca- tatas tataþ ?

[305] çùir uvàca-tad evam àpracchana-pårvakam àpçcchya pracchannàyàü devyàü sarveùu ballava-valayeùu pracchanneùu varõànàü vara-varõinãbhir varõyamànaü tad àkarõya bhavata-pativratàs tu tat-kùaõàd eva jårit-parityakta-mårtikà vyakta-nija-kànti-sphårtikà÷ ca bhaviùyanti | tathà hi-

ràhu-gràsàd iva ÷a÷i-kalà vàridàd çkùa-màlà
varùàdharùàt pulina-rucayaþ spar÷anàd dãpa-lakùmyàþ |
niùkramyàmåþ para-paribhavàt tat-kùaõaü vindamànàþ
kàntiü svãyàü nayana-kadanaü mocayeyur janànàm ||JGc_1,33.111||
tatra ca-
tàràsu candra-valayasya kalàþ kalàsu
tasyàticàru dadhate sphuraõaü yathà ÷rãþ |
gopàïganàhvaya-ramàsu vi÷àkhikàdi-
sakhyaþ sakhãùu ca tathà vçùabhànu-putrãþ ||JGc_1,33.112||
[306] kçùõa uvàca- tatas tataþ ?

[307] çùir uvàca-tato devyàde÷a-ve÷a-va÷à yathàyathaü te vihitavanta eva | tathàpi vidhiü vinà na saïgràhyàs tà itii ÷rã-vraja-ràjàdibhir vihite ca tasmin vivàha-vicàre bhavàüs tv agrajasya vivàhàrtham àgçhya taü tad-artha-rakùita-kaumàrà dvàrakàta àgatya kadàcit tena prasàdã-kçta-sva-vihàràþ | kà÷cin nitya-ki÷orikà vidhinà ca vivàhya nairapekùyam ivàvagàhya vigata-pårvà÷aïkaþ parama-lalita-màdhava-samayam àlambyàlaïkçta-pårõa-manorathàïkaþ ÷rã-vraja-ràja-gçhiõã-muhur àgraha-gçhãtatayà ÷anair eva sva-vivàham aïgãkàra-saïginaü kariùyati |

[308] tatra bahu-mahasà ÷rã-ràma-vivahane jàte taü jàtaü samàsataþ samàsàü samam eva tvat-kçta-vivàham eva varõayiùyanti-

go-dhuïnyarbuda-geha-geha-balavad-vàdyànavadya-dhvani-
prollàsita-vraja-maõóale diviùadàü vàditra-citre mahe |
àdàna-pratidàna-dàna-vacanodàraiþ sadàrair narair
nirvyåóhà murajid-vivàha-pañalã j¤àtà na tat-tad-bhidà ||JGc_1,33.113||
[309] tad evam aïgãkàreõa ca-ye yathà màü prapadyante tàüs tathaiva bhajàmy aham [Gãtà 4.11] iti bhavataþ samàdhiþ samàdhãyeta |

[310] atra ye yathà iti ye yad-icchayetety evam eva vivikùitam | yata÷ ca sàdhàraõa-janam anvanuràga-laïghita-loka-dharma-maryàdà-saïghànàm aïganàntaràõàm apy antar-vçttis tat-tad-gçhiõã-pada-spçhiõã dç÷yate | kim uta bhavantam anu santata-priyàõàü màyà-mayàtyayàd eva labdhànyathà-bhàva-pràyàõàm ? [BhP 10.21.9] iti tad-vàkya-vyakta-tàdç÷àbhipràyàõàü svatas tàdç÷àbhipràyatve saty api bhramara-gãtàyàm api bata madhu-puryàm àrya-putro ‘dhunàste [BhP 10.47.21] ity àdau, bhujam aguru-sugandhaü mårdhnyadhàsyat kadà nu ity anena tadãyaü prakañaü tathà svãkàraü pràrthayamànànàü bhavad-gçhiõã-bhàva-spçhà-bçühaõam iti sthite tathaiva tad yojayituü ÷akyata iti | sarveùàm asmàkaü dhairya-paryàpaõam evam eva bhavatàcariùyate
| yataþ-

gatànàm utpattyà tvayi ratim api tvad-vivahanàn
nirastànàü tvat-pràpty-abhilaùita-saünyasta-jagatàm |
amåùàm utkaõñhà yadi hata-phalà tarhi valatàü
kathaü và vi÷vàsas tvayi muraharàsmàkam abhitaþ ||JGc_1,33.114||
[311] tad etad avadhàya madhukaõñhenàmukta-kaõñham anusandhãyate sma-aho ! tad etat-paryantaü phalam àgatàyà bhagaval-lãlatàyà màdhurya-prasavità | tathà hi-

pràg-dåra-priyatà tato guru-jana-dhvasta-prayatnàtmatà
tat pa÷càc chruti-loka-laïghi-rabhasàd guptà priyàïgãkçtiþ |
tasmàd dåra-mahà-viyoga-ciratà tat-pràntam udvàhataþ
pràptaü cen mithunaü mitho hari-ramà-råpaü sukhaü kiü param ||JGc_1,33.115|| iti |

[312] atha prakçta-tat-kartçka-kathà |

[313] kçùõa uvàca-tatas tataþ ?

[314] çùir uvàca-tata÷ ca sarveùàü gataye duhituþ pataye tubhyaü kautukàvahàni bahåni yautukàni parama-dhanyàü nija-nija-kanyàü ca prasthàpyate | gopàþ sopàdhyàyàþ sadà tadà dhyàyaü dhyàyaü divas-pçthivyàv api svànanda-samudra-mudrite kariùyanti |

[315] kçùõa uvàca- tatas tataþ ?

[316] çùir uvàca-tatra ca kavi-lokànàü ÷lokàv etàv udeùyataþ-

yarhy àyàtà vraja-nçpa-gçhaü ràdhikàdyàs tadàsàü
sva-jyotsnàbhis tad alam abhavad dhema-dhàma-prakàram |
golokàkhyaü padam udayità yat tu tasya prakà÷as
tàsàü ÷rãõàm anugata iti dyotanaü yatra jàtam ||JGc_1,33.116||
asaïkhya-gaõana-snuùà-gaõa-nivàsam àkasmikaü
kathaü vraja-patã tadà viadadhatus tathà tac chçõu |
gçhã iva taruõa-vrajà yad iha bhànti yàvat-spçhaü
vanàny upavana-prabhàõy ati-sahasra-saüsthàny api ||JGc_1,33.117||
[317] tad etad avadhàya madhukaõñhenàmukta-kaõñhaü punar anusandhãyate sma-

[318] bàóhaüvivàhàdibhir asaïkoce virocamàna eva gopa-jàtibhir nàrãbhiþ saha gopajàti-yogya-ve÷a-dhàriõas tasya lãlà-nairantaryam api tadocitatayà paryàlocitaü pàdmottara-khaõóe dantavakra-vadhànantara-tad-vrajàgamane yathà-

kàlindyàþ puline ramye puõya-vçkùa-samàvçte |
gopa-nàrãbhir ani÷aü krãóayàmàsa ke÷avaþ ||
ramya-keli-sukhenaiva gopa-veùa-dharo hariþ |
baddha-prema-rasenàtra màsa-dvayam uvàsa ha ||[PadmaP 6.252.19-27]

kiü ca-

yaþ kaumàra-haraþ sa eva hi varas tà eva caitra-kùapàþ
ity àdy apy adhiyan kayàcid uditaü gopàlikà-gãr iti |
bhàvonmàdaja-gàna-nçtya-viva÷aþ ÷rã-guõóicà-parvasu
÷rã-caitanya-tanur mataü sa bhagavàn aïgãkariùaty adaþ ||JGc_1,33.118||
[319] tad ãdçg eva bhàvini vidagdha-màdhava-lalita-màdhavàhvaye pårvottara-nàñaka-dvaye sarva-racanàyàþ parama-phalatayà sarvànte prakàràntareõàvakalpate-

tavàtra parimçgyatà kim api lakùma sàkùàd iyaü
mayà tvam upasàdità nikhila-loka-lakùmãr asi |
yathà jagati ca¤catà caõaka-muùñi-sampattaye
janena patità puraþ kanaka-vçùñir àsàdyate ||[LalM 10.10]

iti ÷rã-kçùõa-vàkyàdinà,

sakhyas tà milità nisarga-madhura-premàbhiràmãkçtà
yàmã me samagaüs tu saüstavavatã ÷va÷rå÷ ca goùñhe÷varã |
vçndàraõya-niku¤ja-dhàmni bhavatà saïgo' yaü raïgavàn
saüvçttaþ kim ataþ paraü priyataraü kartavyam atràsmi me ||[LalM 10.36]

iti pårõa-manorathàïka-påraka-÷rã-ràdhà-vàkya-paryantena granthena |

[320] tad idam eva ÷rãmad-bhagavad-bhakti-rasàmçta-sindhu-nidhi-råpa-÷rãmad-ujjvala-nãlamaõàv api sarva-rasa-paripàñã-pårti-sàra-mårti-samçddhimad-àkhya-sambhogatayà dar÷itam |

[321] teùàm upàsanà-vàsanà cedç÷y eva tadãya-÷lokenàvalokyate-

gope÷au pitarau tavàcala-dhara ÷rã-ràdhikà preyasã
÷rãdàmà subalàdaya÷ ca suhçdo nãlàmbaraþ pårvajaþ |
veõur vàdyam alaïkçtiþ ÷ikhidalaü nandã÷varo mandiraü
vçndàñavy api niùkuñaþ param ato jànàmi nànyat prabho ||iti |

[322] atha punaþ ÷rã-kçùõa-nàrada-saüvàdaü madhukaõñhaþ kaõñhataþ prakañayàmàsa-

[323] çùir uvàca-tad evaü màsa-dvitaye sarveùàm eva paramànandena labdha-vyatyaye datta-vrajoddhavaþ kadàcid bhavàn ràmoddhavàbhyàü samaü saümantrya ÷rã-vrajamahendràdãn parama-gauravàd àmantrya nivedayiùyati-adhunà yady àj¤à ràj¤àm àj¤àyeta | tadà syandano' yaü sadàruko dvàrakàü vindeta |

[324] atha parama-hçdayàlutàmaya-dayàlur asau ÷rã-vraja-ràjas tu vakùyati-yathà tatra ÷rãmad-bhràtç-prabhçtãnàü bhçti-bhuk-paryantànàü duþkhaü na syàt tathà ca prathanãyam |

[325] bhavàn vakùyati-sarvathà sarveùàm àdçtyàs tatra-bhavatàü bhçtyàs tatra pradyumnàdayaþ pradyotanta eva | tathàpi bhavatàm apårti÷ cet tadà bhavad-àràdhana-÷atayàsman-mårti-vyåham api tatra nàràyaõaþ pàrayiùyati |

[326] punar vraja-ràjo vakùyati-rohiõã-ràmavad ayam uddhava÷ càsmad-eka-sampad-uddhavas tasmàd ayam api tathàcaraõãyaþ |

[327] bhavàn vakùyati-yatra bhavad-icchà, tad và kiü na setsyati ? kintv àj¤àntaraü j¤àpaya |

[328] vrajaràjo vakùyati-jaivàtçka ! bhavatàm akråràdi-racitenàticiraü bhavatà viraheõa ciràya tarv-antimaþ sarva eva jãvaþ suùñhu durjãvanam avàpi | tato na kim api pratyeti | tatas tvad-viraha-parihàràya nànya-jana-locana-gocaraþ syàm iti pràrthayate | tato niþ÷alàkam àlaya-vi÷eùaü saü÷leùaya |

[329] bhavàn vakùyati-hanta ! vçndàvana eva tàdç÷aü prakà÷a-vçndaü vartate | yat khalu brahma-hrade nimajjya punas tasmàd unmajjya ca bhavadbhiþ pårvam apy apårvaü dçùñam asti | ÷atàïgasyàsya kàmaïgàmitayà tat-prave÷itàpi prative÷ãyate | tato yathàj¤àpyate pràj¤ànàü ràj¤à |

[330] vraja-ràjo vakùyati-vatsa! tad eva pracchannaü vanaü gacchàmaþ |

[331] tataþ sa-prati÷rava-÷ravaõaü bhavàn vakùyati-yathà mahecchànàm icchà tathaiva setsyati | puna÷ ca tiryag avekùya pàr÷va-lakùyaü dàrukam àdekùyasi-sàrathe ! tathà rathaü prathaya, yathà sarva eva vrajas tatràntar-bhavaüs tad-dhàma pravi÷aü÷ ca dhàma-gràmataþ svar-vàsinàm api dçg-àràmatàü nàsãdati |

[332] atha tena såtena tu tathàkçta-prathe rathe sarva eva vraja-pràõi-vrajaþ svairaü niv÷amànas taü de÷aü pravive÷a |

[333] tad evaü sati-

utsarpaj-jyotir-àlã-vibhava-va÷atayà taü rathaü tårdhva-bhàjaü
carmàkùà menire tarhy uparigatatayà tat-padopàsakà÷ ca |
kçùñvà brahma-hradàt pràg api murajayinà lambhità gomino yà
tàü vçndàraõya-madhye gatim iha sugatàs tadvida÷ càrv apa÷yan ||JGc_1,33.119||
tatra parjanya-varyà÷ ca ye gatàþ pràg-adç÷yatàm |
drakùyante te' pi tatraiva tad à÷caryaü bhaviùyati ||JGc_1,33.120||
tata÷ ca-

vçndàraõye sa-kalpa-druma-vividha-latà-ma¤ju-ku¤jàdi-dhanye
ghoùe cintàmaõãndra-prathita-nilayatà-citta-vçtti-pramoùe |
ràmàdyaiþ kàma-dhug-gavy-anugati-kutukã lakùa-lakùmã-prakàra-
÷rã-gopã-pràõa-sàraþ sa jayati nitaràü gopa-goptuþ kumàraþ ||JGc_1,33.121||
[334] atha snigdhakaõñha uvàca-tatas tataþ ?

[335] madhukaõñha uvàca-tad evam anyaü ca vçttàntaü varõitavàn | ÷rãmàn vraja-sukha-varùã devarùi÷ ca parasparaü harùitàü prapannaþ sa-bàùpa-romaharùàdhibhiþ sampannaþ snigdha-saüvàda-vicchedataþ parikhidya ÷anair eva ca vicchidya sva-sva-varmànuvartate sma | ÷rãmad-vrajendra-nandanas tu tat-kathà-paryantànandena paryàptaþ sarvaü tad-duþkha-jàtam àcchannatàm àpannam eva cakàra | tatra bhagavantaþ ÷rã-devarùi-caraõà yad-yad-bhàvitayà samudbhàvitavantas tat sarvam abhåd eva |

[336] tad-anantaram api yathà vrajasya ràj¤ànuj¤àpitam | tathà vàsudeva-prasàdàd vasudeva-pravãõànàü tad-vartma-vãkùàdãnànàü dàruka-kathita-tat-tad-vçttàbhoga-bhoga-pãnànàü svalpa-kàlatàm àpakam àyàdhãnànàü tad-àgamanà÷ayà bahir evàsãnànàü tad-iùña-siddhir indhàmbabhåveti |

[337] tad evam àkarõya sarve' pi sabhàsadaþ procuþ- tatas tataþ ?

[338] madhukaõñha uvàca-tata÷ ca sarva-sukhàràmàbhyàü ÷rã-rohiõãm àbhyàü gopocita-veùàdy-abhinive÷a-labdha-sakhi-gaõa-prave÷oddhavenoddhavena ca sàrdham asminn eva goloka-nàmake parama-duravaloke loke parama-vibhavavatàü bhavatàü madhye vibhavann eva so' yaü viràjate |

[339] punaþ sarve' py åcuþ- tatas tataþ ?

[340] madhukaõñha uvàca-tata÷ ca sarvataþ prasarad-amanda-bhavad-ànanda-kallola-lolan-manastayà vayam apy àgamya bhavad-bhavadãya-kçpà-màtra-gamyaü ramyaü vàsa-varyam ajarya-saïgamam àsàdayàma |

[341] ÷rã-vrajaràja uvàca-kathaü katham iti kathyatàm |

[342] madhukaõñha uvàca-pårvaü tàvad asmadãyànàü duùpràrabdha-va÷àd adya ÷va÷ cicaliùa-yàtràsu yàtràyàü vilambanam àsãt | tatra ca sati ÷rãmad-vraja-pràõasya yaduùu saïkramaõam avakarõya pràõa-viyojanam ivàsãt | ciràya tu vraje tat-prati-saïkramaõaü càkarõya sadya÷ calitum udyame kçta-prakrame tad-anugata-vraja-janasya tasya martya-loka-pathàd antardhànam avadhàrya vàridhi-prave÷am udyacchatàü dayà-varùi-devarùi-caraõàcarita-nide÷am upaniùat-kçtya jãvikàkçtya ca ÷rã-vçndàvanàgamanaü jàtam | jàte càgamane tat-tat-padaü kçùõa-råpya-krãóàspadatayà niråpya mårcchànantaraü jàgaram çcchatàm asmàkam akasmàd atrànuprave÷aþ kathaü jàta iti na
yathàtathyaü prathayituü ÷akyate sma |

[343] sarve sà÷caryam åcuþ- tatas tataþ ?

[344] madhukaõñha uvàca-tato bhagavac-caraõa-ràjãva-lokanataþ punar-jãvana-làbhopakrameõa krameõa ca bhavad-upasevanàya ÷rã-gopàla-pårva-campåü sampårõayantas tad idaü sudinàham àsãdàmeti kiüvànyat kathanãyam ?

[345] tad etad uktvà samàpanam idaü padyaü nigadya paõàyati sma-

so' yaü gopendra putras tava mahita-mahãyaþsu ÷a÷van-mahãyyas
tvan-nànà-bandhutànàm api vividhatayà bandhutà-baddha-buddhiþ |
yasmàl labdhà bhavantaþ ÷iva-kamala-bhavàdyantara-dhyeya-vargàd
dåraü dhàma prabhàvaü vibhavam api mahà-prema-màdhuryam atra ||JGc_1,33.122||
[346] tad etad uktvà bhràtaraü praty uvàca-

     gopàla-ya÷asà spçùñaü yan mçùñaü såta-janma ca |
tat tu spar÷a-maõer jàtaü jàta-råpa-mayo' pi naþ ||JGc_1,33.123||
tathà hi-
     atra ÷rã-vraja-ràja-ràjita-sabhà-madhye krama-dhyeyatà-
     sàdhye ÷rã-harir eùa ràma-sahitaþ pratyakùatàm àgataþ |
     tatràpi sva-kathà-prathàü kathayituü naþ samyag àdiùñavàn
     kàruõyaü kim athàsya varõyam asakçt puõyaü ca kiü naþ sakhe ||JGc_1,33.124||
[347] tad evaü ÷rã-vrajadeva-kumàra-sukumàra-mukham abhipa÷yann aïkuravat-pulaka-kula-saïkula-kalevaratà-balena punar arjunatàm arjayann iva tata÷ ca stambha-sambha-janam atigambhãra-kampa-sampat-sampatana-sàmpratatayà lumpan patann iva puna÷ ca nirnimiùatà-nirmita-suparvatàm àtmani parvan pårvàvasthàm avasthàpayann iva samanantaraü ca labdha-prapa¤ca-nava-nava-dala-valaya-valita-valgu-puña-÷obhàlobhàkara-kara-sampuñam anåna-bàùpa-navya-divya-prasåna-pårõaüa kurvann upasaüharann iva sa-snigdhakaõñhaþ sa madhukaõñhaþ pårvavad eva pårva-deva-màtrà-ruci-karaüvaraü varayàmàsa-

vàõã kaüsaripo tavànukathanaü karõau kathà-karõanaü
hastau santata-sevanaü hçdayam apy utkaõñhayà dhàraõam |
÷ãrùaü gokula-vastu-màtra-namanaü dçùñã samasta-vraja-
preùñhànàü sthiti-vãkùaõaü ca bhajatàü nau naiva tat-tad-bahiþ ||JGc_1,33.125||
[348] tad evaü labdha-bhakti-prapa¤caü taü ca taü ca ku¤can-manasaü bhåyo bhåya àhåya pramada-vraja-viràjamànaþ ÷rãmàn vrajaràjaþ sabhàjana-bhàjanatayà nija-samãpam àpayàmàsa, samupave÷ayàmàsa ca | tena ca sarvam api samàjaü ÷armaõà bhràjayàmàsa |

tata÷ ca-
     puõóraü pårvàïga-carcà nija-maõi-valitàlaïkçtir divyatàmbå-
     làgryaü pràgya-sva-vastra-vratatir iti bahu svàtmanaivopayujya |
     gantryo vàhàþ samantàt parijana-janatàþ spçhya-gçhyàdivaståny
     etàny anyaiþ samarpya dvayam abhihitavàn ÷rãla-goloka-ràjaþ ||JGc_1,33.126||
adyàrabhyànupàlyeta làlyena bhavator dvayam |
asya màtrà tathà màtà tadvat pitrà mayà pità ||JGc_1,33.127||
jaya-dhvani-yutàs tadà vavçùur uddhatàþ sad-dhanaü
yathà bata sadaþ-sadastad avagàhya bàhyaü gçham |
tathàntara-gatà yata÷ capalam eva tat-påritaü
sthalaü kila kçta-kriyaü vyasçjad àtma-labdhàn janàn ||JGc_1,33.128||
[349] tad evaü kathà-sàtau datta-sàtau madhukaõñha-snigdhakaõñhau sadaiva labdha-kçùõopakaõñhau ca tad-vilàsa-vilokanotkaõñhau pratikùaõam amanda-paramànandam anuvindamànàv eva viràjete |

[350] atra pårvam àpàtataþ sudurbodhatà÷aïkayà yadyapi na varõitàs tathàpy asyàü ÷rã-goloka-kçta-prabhàyàü sabhàyàü ÷ànta-ve÷atayà purodhasàü madhya-sambadhyamànàsanaþ sukhàkçta-sarva-svajanaþ sarveùàm agraõyaþ ÷rãmàn parjanyaþ parjanya iva sarva-sukhaü varùann àsãt | varãyasã varãyasã càntaþ-sabhàyàü tathà labdha-prabhà samavartata | ÷rãmàn uddhava÷ ca sarveùàm uddhava evàjanãti sarva-janãnaü sukhaü kiyad varõanãyam ?

[351] rahasyaü punar idaü rasyamànaü vidhãyatàm-

vçndàraõyàbhidhàne sarasi sarasija-÷reõi-lakùmãùu gopãùv
ekà ràdhàbhidhà sà vibhavati satataþ divya-saugandhika-÷rãþ |
bhràmyan yàm eva labdhuü vrajapati-tanaya÷ càvarmår vartama-vçttãþ
sarvà nirmàya yasyàm alir iva kalayà kelim uccais tanoti ||JGc_1,33.129||
--o)0(o--

÷rã-kçùõa kçùõa-caitanya sa-sanàtana-råpaka |
gopàla raghunàthàpta-vraja-vallabha pàhi màm ||1||

saüvat-pa¤caka-veda-ùoóa÷a-yutaü ÷àkaü da÷eùv eka-bhàg-
jàtaü yarhi tadàkhilaü vilikhità gopàla-campår iyam |
vçndà-kànanam à÷ritena laghunà jãvena kenàpi tad
vçndà-kànanam eva sambhçti-kalàü dhattàü samantàd iha ||2||

pràyaþ sarvà harer lãlàþ krama÷aþ såcità mayà |
yathà-svaü labdha-rucibhir upàsyantàü mahàtmabhiþ ||3||

iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
sarva-manoratha-påraõaü nàma
trayastriü÷aü påraõam
||33||

kai÷ora-vilàsaþ sampårõaþ |

sampårità ceyaü ÷rã-÷rã-gopàla-pårva-campår iti |