Jiva Gosvamin:
Gopalacampu, Purvacampu, 12-22
Based on the edition by Puridasa (1947).

Input by Jan Brzezinski, 
31.10.2003


[Verses missing: 1,16.12, 1,21.27, 1,21.34, 1,22.45]


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________



(12)


atha dvàda÷aü påraõam

gocàraõa-pracàraõaü


[1] atha paredyavi ca kathà prathate sma, [2] yathà snigdhakaõñha uvàca-yadyapi kàlenàlpena [BhP 10.8.26] ityàdi-rãtyà varùa-traya-traya-paryàyeõa tayor vayo-gaõanà nirõãtà, tathàpi kaumàraü tu varùam ekam adhikam adhiråóham, bàla-vatsànàü ÷rãvatsa-vatsasya ca mitho vatsara-viraha-mayànullàsena vyatãta-kùaõa-maya-saüvatsara-kàla-bàla-vatsànurodhena và tasya stabdhãbhàvàt | [3] tatas tad-bhàvànugàmitayà ràmasya ca tathà vçttaü sutaràm eva vçttam |  tad-anantaram akhaõóaü paugaõóaü tu varùa-dvayenaivàpåryata, ciràl labdha-bandhu-saüvàsena samyag ullàsena jhañiti kai÷ora-ghañanàt |  tathà ca prathàü karavàma dhenuka-vadhàvama-dhàma-gamanànte |  tad evam eva saïgacchate kàlenàlpena ityàdi |

     tàvad evàtmabhår àtma-mànena truñy-anehasà |
     purovad àbdaü krãóantaü dadç÷e sakalaü harim ||[BhP 10.13.40] iti |

tata÷ ca paugaõóa-vayaþ-÷ritau [BhP 10.15.1] ityàdi ca |

[4] atha prakçtam anusaràmaþ |  tad evaü viharatoþ sarveùàü mano harator anayoþ pa¤camaü varùam a¤cat kaumàrataþ pàra-bhåtaü vayaþ samayà¤cakre |  yathà-

     aiùamo' bhavad asau parut paràry
          evam àdi nikhilair yadàgaõi |
     hanta tarhi sahasà bakàntakaþ
          pràpta-kànti vijahau kumàratàm ||JGc_1,12.1|| [rathoddhatà]

     udgacchad-buddhi-÷akti-prathama-ruci-jayi-÷yàmatà-÷ubhratà-yuk
     ki¤cid-vistãrõa-vakùaþ-prabhçti valayitàyàma-netràdi-gàtram |
     ke÷aü ve÷aü ca pårvàd adhika-mitim ayat keli-÷ikùà-pravãõaü
     paugaõóaü pràg acaõóaü sphurad alam anayor màü didçkùuü karoti ||JGc_1,12.2|| [sragdharà]

[5] tadà ca kadàcic chrã-vraja-ràj¤ã sabhàntaþ pràtar àyàtà ÷rãmad-abhinanda-patnã sayatnã-bhavantã tàü papraccha-yàtaþ kçùõa-màtar, adya sadyaþ pràtar eva kutra và bhavaj-jàtaþ prayàtaþ?

[6] vraja-ràj¤ã tu sa-hàsam àha sma-hanta, tad etad vartamàna-samaya-paryantaü tasyodvartana-snàna-paridhàna-mayàni karmàõi mayà nirmãyante sma |  samprati mad api lajjàm àsajjan svaka-savayaþ-sevaka-priyaþ pçthag eva kçta-tat-kriyaþ sa mà samayà samàyàti |  àgatya ca pratyahaü màü pitaraü yathà-yatham itaraü ca guru-janaü puru-gauraveõa namaskàreõa puraskaroti | [7] kiü ca, tad-avadhi yadà sandhyàyàü mayà dhyàyamànàgamanaü saha-vatsaþ samàgacchati, tadà tad-upari vàri vàra-trayaü bhramayitvà pibantã bhavàmi sma |  samprati tu, sa-÷apatham edhamàna-yatnavatà tat-pratiùedhatà tena mama hastau vihastau kriyete |  evam eva rauhiõeya÷ ca iti |  tad etad arvàcãnaü tad-varõanam
apårvatayàkarõya tan-mukhaü nirvarõya sarvà hasanti sma | [8] sà punar uvàca-tad etad abàlyam iva ca tasyàsamaya-mayatvàd bàlyam eva matvà sukham upalabhàmahe, anena tu duþkhàkriyàmahe |

[9] sarvàþ sà÷aïkam åcuþ-hanta, kiü tat?

[10] sà pràha-svayam aciràd eva gavàü vicàram antarà cicàrayiùitaü yat |

[11] sarvà åcuþ-nàtràpy anyathà manyasva |  gopa-kula-tilakàyamàna-bàlakànàü sa eùa eva svabhàvaþ sarvatra nàbhàvam àsãdati |  kim uta teùv api parama-citra-caritrasya tasya iti |

[12] atha vraja-ràjasya sadasy api tasya vçttam idaü vçttam àsãt |  yathàha sma sa-smitaü samàsannau sannanda-nandanau nandita-samàjaþ ÷rãman-nanda-ràjaþ-bhoþ àyuùmantàv, adya-jàta iva yuùmad-bhràtç-jàtaþ sa yathà samprati yuvàü prati vartate, na tathà màm iti lakùyate |  yataþ ki¤cit saïkucita-vilocanena màm avalocayann àlocyate |  yuvàbhyàü saha tu madhura-vàrtàü vartayann eva dç÷yate |

[13] sannanda uvàca-sàmpratam evedaü, yataþ sàmprataü tatra-bhavatà tatra ÷ikùà-maya-vãkùà gàmbhãryam àcaryate |  àvàbhyàü tu kaumàra-kàlãne' pi tasminn ati÷àlãne vidheyatayà paryàlocituü na pàryate | [14] pà÷ya pa÷ya

     prathamaü namam iha màtaram   atha pitaraü tvàü tathaivàsmàn |
     pratyåùaþ pratisuhçdaü   sat-kurute' sàv atãva bàlye' pi ||JGc_1,12.3|| [udgãti]

[15] atha kramàgateùu vatsalatayà samàna-mateùu tad-àkarõanàrtham aki¤cidvàdiùu ÷rãmad-upanandàbhinandàdiùu tad-varõyamànam anya-mukhàd àkarõya sànanda-vikasita-manda-hasita-bhràjiùu punaþ sannanda-nandanau prati ÷rã-vraja-ràja uvàca-bhavantàv ekàntam anubhavantàv anugamya tau ramya-kàtaràkùi-pràntàv asakçt pràtar àrabhya pràrthitavantàv iva hyaþ pårve' hni samantàd bhràtaràv atidåràd adçkùàtàm |  tat kim ucyatàm?

[16] nandana uvàca-tadànãm eveti kiü vaktavyam?  kintu ciràd eva tayos tad abhirucitam upacitam asti |  saïkucita-bhàvàbhyàm àvàbhyàü tu bhavatsu na ÷ràvitam |

[17] vrajaràja uvàca-kiü tat?

[18] sannandaþ sasmitam uvàca-svayam eva gavàü sevanam iti yat |

[19] upananda uvàca-kim åcatus tau?

[20] sannanda uvàca-àvayoþ prathama-vayo' tãtayos tàta-caraõànàü svayaü gocàraõam anàcàratàm àcarati iti |

[21] tad etad varõyamànam àkarõya tayor mukhaü nirvarõya sa-vismayaü tåùõãmbhåùõutayà viràjamàne vraje÷àne sarve' pi tam åcuþ-yadyapy adya-jàtàv iva sujàtàv amå, tathàpi kramaü vinà buddhi-niùkramasya bala-saüvalanasya ca sad-bhàvàd asmàkaü vismàyakàv eva bhavataþ |  itas tu na vismàyakau bhavatas tapaþ-prabhàva eva khalv evaü bhàvam àvahatãti |  na khalu tat-tat-khalànàü yat parimalanaü jàtam, tatra sahàyatànàü sahàyatà kàcid api paricità |  tasmàn maïgalam eva saïgataü bhaviùyati iti |

[22] atha tadà kadàcin nija-gçhiõyàpi saha rahasi ÷rã-vraja-ràjasya sa eùa prastàva-vi÷eùa àsãt-yatra ca tau putra-prema-yantritatayà tad etan mantritavantau, pa÷yàmaþ samaya-vi÷eùam iti |

[23] tadà ca dina-katipayànantaraü sabhàyàü bhàsamànàyàü ÷rã-vraja-ràjasya vailakùyam àlakùya sarve' narvàcãna-gopà mitho nirãkùya hasanti sma | [24] tatra ca ÷rã-vraja-ràje kathaü katham? iti sa-smitam uktavati vadanti sma, yad asmàbhir akasmàd vismàyanam anubhåtam, tad eva bhavadbhir apãti sambhàvyate |

[25] vraja-ràja uvàca-kathyatàü tàvat tathyaü bhavadbhiþ |

[26] sarva åcuþ-yadyapi cirata evedaü caritam, tathàpi bhavatàpi gocaritena gocaritenàtãva racitam, yat khalu sarvaü go-jàtam na tu bhavaj-jàtam antarà padam api padaþ pradadàti |  katha¤cit tenaivàgràvasthitenàdya tàþ prasthàpitàþ santi |

[27] vrajaràja uvàca-tad idam akasmàt kathaü jàtam?

[28] sarva åcuþ-bhavat-putraþ kutracid yatra snehaü vya¤jayati, tatra sarvatra caivaü dç÷yate |
[29] vraja-ràja uvàca-tarhi kim agarhitam arhitaü syàt?

[30] sarva åcuþ-yatra gaty-antaraü nàsti, tat khalv anantaram eva vidhàtuü yuktam |  yat tu tatra-bhavantas tatra bhãtàyante, tat punar vatsa-pàlane' pi na tucchàyate |  kintu bhavat-tapa eva pratapati pratãpàn iti pratãyate |  tasmàd bhavatàd bhavatàm anuj¤à, yà paramparayàpi paraü param apy amaïgalaü tàra-yiùyati |

[31] athedam àkarõya nirvarõanata eva j¤àpitànuj¤à-nija-samàje ÷rãman-nanda-ràje sarvànumati-labdhànandaþ ÷rãmàn upanandaþ prathita-samaj¤àn samaya-j¤àn jij¤àsayàmàsa |  tair api budha-÷ravaõa-sukha-prada-maïgala-÷ravaõa-saïgata-budha-÷ravaõa-vi÷iùñhàyàm abahula-bàhulàùñamyàü bahulà-pàlanaü bahulam etad iùñam ity àdiùñam | [32] ÷rãman-nandàdaya÷ ca sarve dundubhi-nirghoùeõa ghoùe tasmin nirvi÷eùam ahas-tritayam ahamahamikayà mahaþ pracàrayantas, tad-vatsa-càraõa-bçhad-utsavam apy aticarantas tat samàcaranti sma |

     ekasyaikasya ced vaktur vaktràõi syuþ sadàyutam |
     tadà tad vaktum icchantu yady àyuþ sarvadàyutam ||JGc_1,12.4|| [anuùñubh]

[33] dig-dar÷anaü tu yathà,
     gopàlocita-navya-veùa-valanai rakùà-vidhànair dvijàdy-
     à÷ãbhiþ sudinàha-labhya-racanair vrajyàrha-nãràjanaiþ |
     saïgànànvita-vàdya-nçtya-nikaraiþ ÷a÷vaj-jayàdy-àravaiþ
     ÷rãmàn gopa-mahendra-sånur agamad ràmeõa dhenår anu ||JGc_1,12.5|| [÷àrdålavikrãóita]

[34] tad anu gati-rãtir itãva ca gantavyà-vàdya-gãta-maïgala-parãtaü purodhasaþ purodhàya dhenåþ sannidhàya tà÷ ca pàdyàdibhir arcità vidhàya madhura-gràsais tàsàü samagràõàü tçptim àdhàya tàsu nati-prabhçtibhir mànam upadhàya puna÷ ca pradàna-dakùiõàbhiþ purohitàdãn akùãõànandàn sandhàya, ÷rãmat-pitç-caraõàdãn ma¤julà¤jali-valitam agrato nidhàya sthitavati sàgraje tasminn avaraje, ÷rãmàüs tat-pità vrajaràjas tàvan maõi-maya-lakuñiü tat-kare ghañayàmàsa |  ÷rãmatã tan-màtà ca vraja-ràj¤ã bhàle tilakaü nidadhe, nidhàya ca sà-

     ràma pràg asya pa÷càd bhava subala yuvàü ÷rãla dàman sudàman
     doþ pàr÷va-sthau bhavetaü di÷i vidi÷i pare santu càtmãya-bandhoþ |
     itthaü haste vidhçtya prati÷i÷u di÷atã tatra kçùõasya màtà
     tat-tat-karmàdhikàra-÷riyam api dadatã netra-nãrair asikta ||JGc_1,12.6|| [sragdharà]

[35] atha rohiõã-bçühita-÷uci-sampad-upananda-gçhiõã-saühita-mahita-mahilàbhiþ sahitaü yathàyathaü saïgamite nànà-maïgale, bhuvi divi ca mahà-maha-bahala-ku÷ala-kutåhalam anu, màtaraü pitaraü kàü÷cid anyàü÷ ca namaskçtya, kçta-kçtyatayà jihi-jihi-kàreõerità÷ ca gàvaþ svàbhimukham eva sthità na prasthitavatya ity anupapattyà pratyàsannàn gurån paràvartya, tàsàm purata eva sa-bala-sakhaþ sa prasthitavàn |  prasthitavati ca tatra ÷yàma-varõe tarõakàgrimatà-nirvarõaneneva mandaü mandaü gacchantaü gàvas tam anvagacchan |

[36] tad evaü ÷rã-kçùõa-ràmàv etàv atha svànugamana-kamana-manaskàn janàn kathaü katham api tataþ pathaþ ÷lathayitvà, svàtmànam api tal-locana-÷çïkhalà-mocanàn mocayitvà, sakhibhir apy akhila-vilambi-lalitair nava-gopa-mahasopavalitaiþ saha sahasà hasantau lasantau càràya madhye madhye stabdha-nikhila-gavãkau labdha-mano-gavãkau suvalita-calitaü govardhana-di÷am uddi÷ya calataþ sma |

[37] yatra gàvaþ saïketita-svaràdi-vi÷eùeõaiva mithaþ saïkãrõà vikãrõà÷ ca bhavanti sma, na tu daõóenopaghàtaü vi÷ãrõàþ kriyante sma |  yatra ca sakhiùu tàbhyàü saha parasparaü maõóayanteùu nandayanteùu krãóà-janayanteùu ca parama-kautukam àvirbhavati sma |

[38] tad etan nirvarõya devair varõitaü yathà-

     pratyekaü gàva età bahir api ca hareþ pràõa-råpà yad àsàü
     ÷a÷vat tçptau ca tçptiü kùudhi ca kalayati kùud-vikàraü sa eùaþ |
     ànãyànãya caità nijahçdi vidadhad ghràõa-saukhyaü dadhànaþ
     ÷liùyann uccair vicinvann a÷anam upadadat pàlayan svena bhàti ||JGc_1,12.7|| [sragdharà]

     usràõàü pràõa-sàmyaü vahati harir amås taü vinà rikta-città÷
     citra-pràyàþ samantàd yad iha vana-tati-÷rã-nibhà visphuranti |
     tal-làbhàd ghràõa-dçùñi-÷ravaõa-sarasana-spar÷a-yogàd valante
     kintu syàc citram etad bahir upavalitaü teùu taü svàdayanti ||JGc_1,12.8|| [sragdharà]

     àhåtaü kurute hariþ sakhi-janaü, so' py enam evaü tathà
     vakti ÷liùyati jighrati prahasati skandhaü spç÷an karùati |
     àstàü tac ca mahàdbhutaü ÷çõuta bho yady antaraü tarkyate
     naivàtmà pçthag asya tasya ca bhaved ity eva vij¤àyate ||JGc_1,12.9|| [÷àrdålavikrãóitam]

     vadati sakhi-samåhaþ kçùõa-ràmàv itãdaü
          kvacid api vinimàya pràha tat tac ca yuktam |
     kalayata yad imàv apy àtmanaþ sthàna eva
          sphuñam iha vidadhàte yan mithas tatra tatra ||JGc_1,12.10|| [màlinã]

[39] atha tad evaü ca sthite, pårvata eva tadãya-vimala-parimala-màdhurã-dhàrà-nandita-vidåraga-vçndàvana-sthira-cara-jãvàvalãbhir jãvàtutayàjãvyamànau, samprati tu sarvà eva tà devatà-pårvàþ paramàpårva-dar÷ana-spar÷anàdibhir labdha-parvaõaþ kurvàte sma | [40] yàþ khalu sarvàtiyàyi-sukha-dàyitayànyeùàm api puõyàya puõya-phalàya naipuõyam àseduþ | [41] tatraiva ca sarva-sukha-÷aüsinã vaü÷ã sarvam àtmànaü ca kçtàrthatàü pràpitavatã |  yataþ-

     na tad vanaü yan na vihàra-maïgalaü
          nàyaü vihàraþ ÷ubha-gãta-bhçn na yaþ |
     gãtaü na tad yan na hi vaü÷ãkàkçtaü
          vaü÷ã na sà kçùõa-mukhànugà na yà ||JGc_1,12.11|| [upajàti 12]

[42] tad-dine tu kàntaþ so' yaü vçttàntaþ karõàntaþ kriyatàm-

     udãrõa-muralãkalaþ sva-guõa-gàtç-gopàvçtir
          balena sahitaþ sphurad-vividha-màdhurã-vistçtiþ |
     rasàrdram ani÷a-smitaü tad-atihàrda-bhàjàü gavàü
          hitaü svajana-cittavad vanam athàvi÷an màdhavaþ ||JGc_1,12.12|| [pçthvã]

[43] sa ca nitànta-priya-jana-bhànaþ kànanàntaþ-sàra-sarasa-gandha-sarasa-sugandha-gandha-vàha-vàhita-nava-pallava-pàõibhiþ sphuran-madhura-sakhi-tatiü madhupatim àliïgann utasaïga-saïginaü vidhàya, svànuvrata-madhuvrata-khaga-mçga-ma¤ju-gu¤jitàdi-vya¤janayà khelitum iva protsàhayàmàsa |

[44] tata÷ ca kautuka-vi÷eùa-lambhanàya vraja-ràja-tanåjaþ sa-smitam ãkùamàõaþ sa-vismayavad utprekùamàõa÷ ca nijàgrajaü prati sàdara-narma-gandha-prabandhi-vana-varõanaü nirmame, yathà-
     nånaü bhavàn vi÷va-patir namanti yad
          baliü gçhãtvà taravaþ padaü tava |
     pa÷ya prasånàdi-÷atena tan nata-
          pravàla-÷àkhà-÷ikhayà spç÷anti te ||JGc_1,12.13|| [upajàti 12]

     tvaü ràjase deva vane' tra sàmprataü
          vayaü na pa÷yàma tathàpi tàmasàþ |
     itãva cakùuùmati janma-lambhanaü
          vçkùà vçõànà÷ caraõaü tavà÷ritàþ ||JGc_1,12.14|| [upajàti 12]

gàyanti tvàü ùañpadà÷ cànuyàntaþ
          ÷rã-rohiõyàþ putram antarhitaü ca |
     itthaü mitràõy àhur åhe' ham evaü
          sarve÷as tvaü na tv amã san-munã÷àþ ||JGc_1,12.15|| [÷àlinã]

     suramyaü nçtyanti pramada-÷ikhinaþ sneha-valitaü
          hariõyaþ pa÷yanti sphuña-mçdu-kalaü bibhrati pikàþ |
     nañà ràmàþ såkta-prapañhana-vidaþ kànana-sadàm
          amã dhanyà yasmàd vidadhati tavàràd atithitàm ||JGc_1,12.16|| [÷ikhariõã]

     aïghrispar÷air dharitrãgiritçõasaritas te nakha÷reõilekha-
     ÷rãmac-citrair vicitra-druma-samudayaga-dyota-vãrud-vibhedàþ |
     snigdhekùàbhi÷ ca dhanyà mçga-vihaga-gaõà vakùasaþ saïga-làbhàd
     eùà tatràpi gopã-vratatir atitaràü yat-spçhà sàpi lakùmãþ ||JGc_1,12.17|| [sragdharà]

     pitçvyàn me kùatràd avataraõam àptaþ sa tu bhavàn
     pitur gope÷asyàtmaja-padam agàd dharma-vidhinà |
     atas tvaü gopãnàü pariõayanam àptàsi tad iyaü
     latà gopã-nàmnã tava hçdaya-lagnà prathayati ||JGc_1,12.18|| [÷ikhariõã]

[45] athàgraja÷ cànuja-vàcam amçtam ivàcamya smitam àcarann uvàca-bhavàdç÷a eva tàdç÷a-guõa-gaõa-bhàg ã÷varaþ katham anyaü tatra gaõyaü karoti? iti |

[46] tad evam akhila-sakhibhiþ saha hasan narmaõà teùàü ÷arma sphuñam uttambhayan, ÷rãmad-vçndàvana-vana-÷obhàm api svam iva tàn upalambhayan, pa÷ån api mànasa-gaïgà-rodhàüsi lambhayan svayam apy ayam atitaràü reme |  tac ca pràtyahika-pràyam evaü prathayiùyàmaþ |  yathà-

     ramate ràmaü paritaþ kçùõaþ | sakhi-gaõa-gãta-guõeùu sa-tçùõaþ ||
     anugàyati pika-ùañpada-gànam | parijalpati ÷uka-haüsa-samànam ||
     evaü cakra-cakora-bakàdi | anurauti sphuña-hàsa-vivàdi ||
     dvãpi-mukhàrpita-bhãti pa÷ånàm | rutim iva sçjati bhayàya ÷i÷ånàm ||
     pakùi-mçgàdikam aharahar acalam | viracita-nàmabhir àha ca sakalam ||
     bhramati sakhà yadi tasmin ko' pi | karùati vihasan paõam amuto' pi ||
     dåraga-pa÷um àhvayati ca nàmnà | kçta-go-gopa-manorama-sàmnà ||
     gavyàhåtau ÷ikhinàü håtiþ | jàtà yad asau ghana-ruti-bhåtiþ ||
     vyatiyu¤jàno bhràtrà sva-karam | ÷aüsati hasati sakhã-hita-nikaram ||
     sakhibhir vi÷ramayann ayam àryam | praõayati tat-pada-làlana-kàryam ||
     sulalita-pallava-talpa-vidhànaþ | suhçd-åru-sthira-mårdha-nidhànaþ ||
     keli-÷ramam anu kçta-÷ayanehaþ | puõyatamair upavãjita-deþaþ ||
     atra ca kair api làlita-caraõaþ | asmat-tçõ-màtrada-paricaraõaþ ||
     yaþ snigdhànàü gàna-vinodaiþ | nidràm itavàn svara-kçta-modaiþ ||
     smaratàü tan naþ kim api manaþ-stham | samayaü sahate nànyàvastham ||
     vayam iha ke và lubdhaü-manyàþ | lubdhà yasmin ÷uka-mukha-dhanyàþ ||JGc_1,12.19|| [màtrà-samaka]

[47] tad evam eva valgu valayite lãlà-valaye pårvavan nilayàd àkalitam iùña-miùñànnàdikaü rasanayà ÷liùñaü vidhàya, gavàü jàlaü càlayan pàlayan sàgraja-vraja-ràja-tanåjaþ savayobhir àyatãgavam avasaram avagatya gotrà-màtràõàü tatiü ÷anair upavrajam anaiùãt |  nãtvà ca tàrõaka-vàtsaka-bhedànàü tathà strã-gavãnàü tàsv apy upasàryàsandhinã-praùñhauhã-dhenu-baùkayiõã-gçùñi-samàüsamãnà-naicikã-kapilà-va÷à-gopati-prabhçtãnàü tatra ca gaïgàdi-nàmnàü tathà puïgavànàü teùu
càrùabhya-damya-jàta-kakutpårõa-kakuj-jàtokùa-mahokùa-vçddhokùa-yugya-pràsaïgya-÷àkaña-praùñhavàñ-pramukhànàü tatra ca haüsàdi-nàmnàü paraþ-koñãnàü kåñàn pçthak pçthag avãvasat |  tatra tatra ca nastitàn api ÷ivaka-baddhàn acãkarat |

[48] tata÷ ca pårva-pårvasmàd apy apårvatayà maïgala-vastu-nikara-karaiþ puraskçta-kùiti-deva-nara-deva-puraþsarair vrajavàsi-varair upavrajya nãràjya ca sapa÷u-pàla-balaþ sa gopàlaþ sadanaü sàdaram àsàdayàmàse |  prasàdayàmàse ca sulalita-làlanayà janita-sukha-jananã-mukha-purandhrã-janena |

[49] atha kùaõa-màtraü tatra vi÷ramya go-dohanàya nirgamya ramya-doha-pàtra-sandohaü kiïkara-nikara-karàhçtaü vidhàya, gavàs-thànãm abhinidhàya, mahà-mahima-gopa-samåham anukçtopave÷aü ÷rã-vraja-nare÷am anuj¤àpya vatsa-mocanam àj¤àpya dhenuka-madhya-sthitaþ svasti-vàcanàdi-pra÷astaü samasta-citta-mohanaü go-dohanaü nàma karma prathamaü nirmame |

[50] tatra ca gçhàn nirgamanaü yathà,
     hàñaka-lakuñi-pàõir  maõi-cita-niryoga-ràjad-uùõãùaþ |
     jita-gajaràja-vilàsaþ  sabalaþ kçùõo yayau goùñham ||JGc_1,12.20|| [àryà]

[51] dohanaü yathà,
     ÷rãmat-pañña-vañànta-mauktika-lasan-niryoga-ràjat-kacau
     gàóhà-naddha-varàntarãya-rucibhi÷ citràdharàïga-÷riyau |
     årdhvaj¤å kùiti-saühitàgra-caraõau jànu-dvayàntaþ-sthita-
     svarõàmatra-dharau sitàsita-tanå dhenår duhàte sma tau ||JGc_1,12.21|| [÷àrdålavikrãóita]

[52] tata÷ ca ghañodhnãnàü tàsàü nàtidugdhànàm api dugdhàni tu pracuraü dugdhàni vidhàya gavàdi-sambhàlanam anu gopàn saüvidhàya tàni ca pituþ purastàn nidhàya karàbhyàm a¤jaliü sandhàya sthitavantau santau, tena dåratas tadãya-turãya-kakùà-pårita-càturã-nirãkùaõa-sukha-sthagitena bhåyo bhåya÷ càhåya savyàpasavyayor upave÷itau |  yatra ca-

     akùõà tasyàpasavyena savyaü tac cakçùe balàt |
     api savyenàpasavyaü ràmaü kçùõaü didçkùuõà ||JGc_1,12.22|| [anuùñubh]

kiü ca-
     eka-hetu-mayam eva locane dve ca bàùpam aparatra vindataþ |
     ràma-kçùõa-yugapad-vilokane te tu gopa-nçpater yathàyatham ||JGc_1,12.23|| [rathoddhatà]

tathà hi-
     savyam akùi tanujàd vraje÷itur
          bhràtçjàt punar asavyam asravat |
     yatra mànasam api svayaü dvidhà-
          bhidyatà÷ru-miùam ity abudhyata ||JGc_1,12.24|| [rathoddhatà]

tata÷ ca-
     agrimàn agrimàn kurvann antyàn antyàn samaiþ samam |
     so' bhito ràma-kçùõàbhyàü ÷obhito gçham àyayau ||JGc_1,12.25|| [anuùñubh]

[53] tauryàtrika-carya-paryàkulatayeti ÷eùaþ |

gçham àgatya ca sarvàm àtma-goùñhãü miùñànnàdibhiþ suùñhu tuùñàm akàrùãt | [54] tata÷ cànanda-vi÷iùñeùu visçùñeùu ÷iùñeùu ràma-kçùõau nija-nija-dhàma samàgamya ramyatama-÷ayyàm adhi÷ayya màtçbhyàm upacaryamàõau paricàrakaiþ paricaryamàõau sukhaü nidadratuþ |

[55] atha snigdhakaõñhaþ samàpana-digdhaü tad idaü vàkyaü sà¤jali vyàna¤ja-

     ãdç÷as tanayo jàtas tava gopa-dharà-pate |
     àtmàràmà÷ ca yat-kãrtyà yànti dràg àtma-vismçtim ||JGc_1,12.26|| [anuùñubh]
[56] atha ÷rãdàmàdi-camatkàra-sàra-prada-prathanasya tad-etat-kathanasya ÷ravaõànte, saiveyaü lãleti bhrànte, tata eva bahir vçttita upa÷ànte goloka-dharitrã-kànte jane ca ÷reõã-prànte, tau såta-sutau yathàvad baddhà¤jalitayàvasthitau cirata eva pårva-pårvavat prãti-dànena vàsaü prasthàpitau vidhàya te sarve yathàsvam àvàsàdikam àsàditavantaþ |

iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
gocàraõa-pracàraõaü nàma
dvàda÷aü påraõam
 ||12||


*************************************************************

(13)

atha trayoda÷aü påraõam

kàliya-dava-caõóatà-daõóanam


[1] atha pratipràtar iva ÷rãmad-vrajaràja-samàje viràjamàne kathàü kathayituü samutkaõñho madhukaõñho nijànta÷ cintayàmàsa-

[2] dhenu-càraõàrambha-lambhaka-dine dhenukàlambhaþ khalu ÷rã-bàdaràyaõinà tadãya-càraõàvasara-sàmyànusàriõà pårvam eva varõitaþ | vastutas tu paugaõóa-prànta eva paõóayà nirõãtaþ, tad-divasàvasàne ve÷ma-prave÷e kai÷oràü÷àve÷a-varõanàt | ataþ ÷rã-parà÷areõàpi kàliya-damanànantar-àvasara eva so' yaü sàvasaraþ kçtaþ | ÷rã-hari-vaü÷e ca spaùñam eva, damite sarparàje tu kçùõena yamunà-hrade [2.13.1] ity uktvà dhenuka-vadhaþ samàrabdhaþ | tad eva yuktyàpi vyaktã-bhavati | kàrtika-vartamàna-÷uklàùñamyàü gocàraõàrambha-sambhava-dinatayà pàdme spaùñatayoktir dçùñà | pakva-tàla-phala-kàlo bhàdra eva, tatra ca dhenuka-nirdhånana-prasiddhiþ
| tasmàt kàliya-damanam eva prathamaü prathayiùyàmaþ iti |

[3] spaùñaü tv idam abhyàcaùña-

     kavayo ye bhuvi khyàtàs ta evàkavayo matàþ |
     sukham àyàsyatãty evaü suduþkhaü varõayanty amã ||JGc_1,13.1|| [anuùñubh]

iti tåùõãkàm àsajya punar àha sma: athavà-

     sukhaü và vãryaü và tad iha paramaü yat pratimukhaü
          pratãpaü nirjityànavaratam atulyaü vijayate |
     kavi÷ ca ÷reyàn sa sphurati khalu yas tad-vidhatayà
          sadà tat tad gàyann api na paritas tçpyatitaràm ||JGc_1,13.2|| [÷ikhariõã]

[4] ataþ kàliya-niryàpana-phalaü tad idaü vçttam àpàtataþ suduþsaham apy àyatyàü pratyàpta-bahula-sukha-sahacaratayà varõanam evàsmàbhir àkarõanãyam eva ca yuùmàbhir iti yàcitvà sa-kampam uvàca-

[5] tad evam arjunãùu paryàg eva ciràya càryamàõàsu pari kàliyàlaya-jalà÷ayà÷ayam eva calituü khalu ÷rã-balaràmaþ samanuj¤àü kalayà¤cakre, ÷rã-vraje÷varyàþ ÷ikùita-caryànugamàt | ÷rã-balàvarajasya tu tasya cirata evàvirataü tad didçkùà na kùãõàsãt | [6] bahalena kutåhalena, janmata eva durjana-tejasàm asahanatàyàm avikalena tejasvità-balena ca |

[7] tad evaü sthite sadàvad eva kadàpi kçùõàgra-janmanaþ ÷ravaõàkhyaü màsikaü
janmarkùam atithivat prathitiü vraja-sadasi samàsasàda | tadà ca saïkarùaõaþ sa khalu harùaõa-maïgala-snapanàdy-àsaïgataþ sva-gçha eva saïgata àsãt | [8] tadà ca kàsà¤canàbhinavànàü gavàm atipratyàsanna-prasavànàm ava÷yam eva svàvanãyatayà vinàpi taü vanãm anugata-sakhaþ ÷rãdàma-sakhaþ prasthitavàn | kintu sambhojana-samaya-samayane samayaü vidhàya tadà ca labdhe vipralabdher avasare tad-itaraü prati yaþ kàla-kåña-tulyaþ kàla-kåñas tan-maya-kàlindãya-kàliya-hrada-haritam eva tvaritaü hari-sudhà-vàridhir avajagàhe |

[9] tatra gavàm agresarà ye gopa-kumàra-varàs, teùu cànà÷itaïgavãna-navãna-vana-vibhàgàvakalana-kalita-bahala-kutåhala-jàta-rabhasataþ ki¤cid vilambam àlambamàneùu nidàgha-dràghãyas tçùõà-vyàkulam agrima-gokulaü kàliya-viùàkulaü kçùõà-jalaü pibati sma | pàna-màtràc ca vicetanatayà nipapàta, kùaõatas te càgre-saràs tad-avaloka-÷oka-dharà deha-jihàsayà sahasà svayam api dhayantaþ patanti sma | [10] iyaü punar yogamàyàyà evànapàyà gatiþ, yà khalu khalànàm utkalanàyàsambhavam api sambhàvayati |

[11] atha muhårta-pårtàv àgato' yaü toyada-÷yàmala-mårtir mårtàn eva tàn pa÷yann anyàdç÷a-÷yàmalatàm àjagàma, vilalàpa ca-

     yà gàvaþ khalu devatà vrajasadàm asmàkam uccaistaràü
     ye bàlà÷ ca sadaiva jãva-tulitàs te' mã vipannàþ puraþ |
     hà hanta svayam asmi tat-sahacaraþ kiü bhràtaraü màtaraü
     tàtaü sarva-janaü ca vacmi mama dhik càpalyataþ sàhasam ||JGc_1,13.3|| [÷àrdålavikrãóitam]

[12] tata÷ ca vipratãsàra-sàrànusàràdruta-vidrutatara-cetasaþ ÷rã-vraja-kula-candramasaþ krama÷aþ sarveùàü mukham abhidatta-dç÷aþ stimitã-kçta-nijàdharà netràmbhu-dhàrà nipetuþ, yà evàïkurã-kçta-vasudhàþ sudhàyamànà yathà-kramaü sarvaü cetayàmàsuþ | kintu mura-÷atruþ puraþ puraþ-stha-gamanàve÷àd apuraþ-stha-de÷à÷ritànàü cetanàü tadà na ciceta, ciràd eva tv acetãt |

[13] te ca cetitàþ sarve ciràya vicàra-pracàraü nànucaranti sma, yasmàd àtmànam agha-nàma-dhara-viùadhara-viùama-viùa-mohàd rakùitavantam agha-dviùam eva tatra tatra bhramantam anubhåya, bhåyaþ sa eva cetanà-målam iti ni÷citavantaþ |

[14] kçùõas tu tàn vilulitave÷àn labdhopave÷àn dçùñvà yugapad eva sarvàn kçùñvà pçthak pçthag evà÷liùñavàn | [15] tad uktam eva yad asya khalv autpattika evàyam upapattim atãtavàn guõaþ, yad-bhàva-bhàvanaþ syàt tatrànuråpa-råpàvirbhàvanam asau yaugapadyam upasadya, bahutràpi sadya evàpadyate iti |
[16] tatra bàlair milanaü, yathà,
     dçùñir bàùpam ità tanuþ stimitatàm antarmatir lãnatàm
     itthaü saïgati-sàdhane tu nikhile' bhãkùõaü gate vyarthatàm |
     kiü saukhyaü kim asaukhyam etad iti ca sphårtiü vinàvasthitau
     ka¤cit ko' pi na ki¤cid ujjhitum abhåc chakti-prayukta÷ ciram ||JGc_1,13.4|| [÷àrdålavikrãóitam]

[17] gobhir yathà-

     gàvo huïkçti-ghoùaõà valayitàþ kçùõaü lihantya÷ ciràt
     tad-bàhu-dvaya-veùñanena vilasat-kaõñhyaþ samutkaõñhitàþ |
     yatnàt tyàjita-tad-grahà÷ ca pa÷upaiþ kùiptà÷ ca tasthu÷ ciram
     tàs tad-vaktra-sudhàkara-dyuti-sudhà-pãtàvatçptekùaõàþ ||JGc_1,13.5|| [÷àrdålavikrãóitam]

[18] tad evaü sati tasya bhàva-vi÷eùodbhavaþ samudbhàvyate | pårvam evàyaü ÷rã-yuta-kçùõaþ pàràvàra-bhaviùõu-sthàsnu-cariùõu-duþkha-dàna-dhçùõoþ kçùõàdhiùõyasya kàliyasya niràkariùõu-tçùõo' pi, tat-patnãbhyo' patrapiùõutayà ciràya tåùõãü babhåva | samprati tu go-gopàla-kàla-dharmàpàta-jàtàsahiùõutayà vardhiùõu-krodhaþ suùñhu jàtaþ |

[19] tata÷ ca sàvahittham ittham uvàca-aho, vayasyàþ! pa÷yatha atrodaka-stambha-vidyà-kçtàvakà÷a-prakà÷amàna-hradinã-hrada-sthita-sva-sadane kàliyàkhya-manda-danda÷åkas tiùñhati | tena ca duùña-niùñhyåtayà sarva evàkharva-viùa-jvàlayà jvalitàþ paryag-de÷à dç÷yante | upary apy utpàtitàþ patatriõa÷ càtra patità ity àtma-netràbhyàü pratãyatàm, yebhyas tu pràõà jagat-pràõà÷ana-bhayataþ sadya eva vipratipadyeva svayam utpatantaþ kadàpi na nyavartanta | so' yaü punar garutmat-kçtàmçta-seka eka eva kàla-kuña-jvàlayàpi kçtàlambaþ kadambaþ sulalita-dalàditayà làlasãti | tasmàd asyopariga-koñara-piñhare sphuñaü tad anavadyam amçtam adyàpi vidyata iti prasahyàham àruhya pa÷yàni | bhavantas tu gàþ
ki¤cid dåracaratayà càrayanta÷ carantu |

[20] tad etad vadan vigata-kadanaþ ka¤ja-vadanaþ kadambam adhiruhya parikaraü samåhya, svayaü kiraõa-gaõàmçta-ghanàghanaþ sànnidhya-màtra-nirmita-sàdharmye tasmin kàliya-harmye nirmala-jala-krãóà-kutukàya papàta-

[21] yatra ca tatra sarpa-hrada-gata-jalaü dhanuþ-÷atam udasarpat | tac ca ÷rã-vrajaràja-tapaþ-pratàpa-phalasya saïkhyàtãta-balasya tasya na citram ity eva mantavyam, yena hi paugaõóatayà nàtipracaõóam api tad eva tad-vapu÷ caõóàü÷u-koñivad atãvoddaõóatayà tatra kuõóalãnàü bhàti sma | tata÷ ca tasyàmara-vàraõa vàraõa-vikrama-kramatayà ghårõad-bhujàpårõa-vàr-ghoùaõa-saïgharùaõayà gharùitas tad-utkarùàsahana-samàjaþ sahasà tanånapàn-mahasàhi-ràjaþ svãya-lãlàntarãpàntaþ svayaü krãóà-harùataþ smitaü varùantaü pãtàü÷uka-vidyudbharaü kara-caraõàdhara-rohitàkaraü vanamàlà-÷acãpati-càpa-dharaü
sulalita-nãla-ghana-varaü tam evàsasàda |

[22] samprati tu kçta-yava-kùàra-sàra-sandha-gandhakendhana-vahnãyamànam etam àtmanà cachàda nanàda ca | kevala-bali-mànitàmayàsahiùõutayà dhçùõag asau nàga-jiùõur àrto' pi na nivartate sma |

[23] atha kàliyasya varuõa-pà÷apà÷ãyamànàbhogà÷aya-nãyamànà÷ã-rà÷ãbhyàü yàhaïkçtis tasyà÷ cårõã-kçti-kautukàya yogamàyà-maya-kaïkaña-saïghañitàïgatàïgatas tçõàvarta-vartana-samudvartanaþ sa muhårtaü tathaiva vartate sma, yatra hi tasya sad-ahitasya bhoginaþ ÷atam ekàtirekàbhogà markañikà-jàlavad vighañita-÷aktayaþ santi sma | à÷iùa÷ ca tåla-varti-tulàü kalayàmàsuþ |
[24] kintu yadà kadambàd asau kadamba-màlã kàliyàlaya-kàlindã-÷ambaram apaptat tadàtitapta-hçdayatayà hàhà-kàra-kçta-mithaþ-kreïkàraþ sa khinnaþ sakhi-vàraþ skhalac-caraõa-càraþ sahasà tasminn eva sasàra | [25] gàva÷ ca ÷àva-sahitàþ sahitàs tam evànudràvakatàm avàpuþ |

[26] tata÷ ca sveùu vi÷veùu tam eva hradaü sàvega-gadaü pràvi÷atsu pratidi÷aü gàva÷ ca pravi÷antãty evaü dçùñvà parama-kaùñaü spçùñvànupàyàþ pa÷upàþ naùña-pràyà bhraùña-kàyà, yamunàyàþ prahvà iva kahvàsura-jañharàd iva tat-pratyàgaty-à÷ayà paraü pràõanti sma | tatra ca-

     kiü j¤aptiþ svapanaü suùuptir athavà mårcchà mçtir jãvanaü
     bhàty evaü nahi ni÷cikàya nikhilaþ so' yaü sakhãnàü gaõaþ |
     usràõàü tatir asra-vçùñi-kalitaiþ sà ca pravàhaiþ punas
     tarhy eùàü hçdayaü hradaü ca tam atha kùveóair ivàpåpurat ||JGc_1,13.6|| [sragdharà]

[27] teùu ca bahir ãdçg-avastheùu tathàntar anavastheùu na ko' pi prakopi tad-vçttaü vraje vçttaü kuryàd iti vicàrya diviùad-varya-vrajena muhur utpàta-vràtaü pratyàpayya tam anusa¤càryate sma |

[28] tatra vraja-prajà-vacanaü yathà-

     divi bhuvi khe cotpàtàþ katham iva tat-kàlam udbhåtàþ |
     àü naþ sarveùàü yaþ pràõeùv adhi tat-kçte ta ime ||JGc_1,13.7|| [upagãti]

[29] iti vyagrã-bhåya samagràþ prajàþ sa-gràmaõyas taü vrajàgra-gaõya-samàjaü kçùõàgra-janma-janmarkùa-mahasi sambhojanàya janàyatanatàm àptavatyaþ, kiü bahunà, vraja-mahã-pati-patnã ca vraja-mahilàbhir apatrapàm apahàya tatràjighàya | sandide÷a dåra-de÷ataþ-

     durnimittam udabhåd balaü vinà
          hà yayau viùa-di÷aü balànujaþ |
     hanta pårõa-samayaþ sa nàyayau
          goùñha-ràñ katham ihàsti nirvçtaþ? ||JGc_1,13.8|| [svàgatà] iti |

tata÷ ca-
     dehaü gehaü tat tad arthaü ca sarvaü
          dhik-kurvantas tyakta-tat-parva-bhogàþ |
     te gacchantaþ kàliyànaccha-kacchaü
          vàta-vràta-kùipta-città ivàsthuþ ||JGc_1,13.9|| [÷àlinã]

[30] bhràtç-prabhàva-j¤ànàràmaþ ÷rã-ràmas tu teùàü ÷aïkàyàm ani÷àm ayann api na tadànãü tad-bhàvam avàpa, kintu rirakùiùàm eva | anyathà hy anyathàpattir eva syàd iti samucita eva bhàvaþ svayam eva yogamàyayàcitaþ |

[31] atha sva-manasy evaü sa viviveca, vayam idaü muhur unnãya niyamata eva jànãmaþ, yat khalu tasya khala-vaü÷adavahuta-vahasya nirasyamànatà na kenàpy akenàpi kartuü ÷akyate | tathàpy ete kevala-sneha-bala-dehà vidyut-pàtàyamàna-durnimitta-labdha-jãvana-sandehà nija-jãvana-målaü pãta-dukålaü prati gamanàya durmadehà vartante | tasmàd araõyàraõyaïgaja-dahana-sandahana-sahanatàmanda-samuddiùña-hima-drava-sandrava-samutkañatà-galat-kaña-vàraõa-durgaõa-gaõavad àpàtatas tu mama vàraõam api na maüsyate | yat khalv eteùàü tad-vi÷leùàti÷aya-÷aïkità-duþkham anu mayy api duþkhaü duþkhanana-målaü jàtam asti, tad api na vya¤janàya prà¤jalatàm
arhati, prajvalita-jvalana-vanam anu jvalanàntara-santànanavat | tasmàt kevala-maïgala-vyaïga-vyaïga-saïgami-sad-iïgita-vi÷eùa-saïgitayà ta ete sambhàvita-tad-bhavyà bhàvanãyà, na tu niràkariùõutayà | àvayor àvayo hy eka-pràõatàü khalv ete manyante iti |

[32] atha sa evaü vivicya sahasà jahàsa | tad anu ki¤cil-labdhà÷vàsatayà calanta÷ ca te-

     duþkhàghràta-pràdhvatà-manda-netràþ
          kçùõàïghri-÷rã-lakùma-labdhàvalokàþ |
     vartmany asmin picchile' py a÷rubhis te
          ràma-pràpta-nyasta-hastà viceluþ ||JGc_1,13.10|| [÷àlinã]

     yathà yathà vidadhur atãva ÷ãghratàü
          tathà tathàpy adadhur alaü vilambitàm |
     kathaü katha¤cana bata taü hradaü gatà
          da÷àü tu kàü samadhur amã na vedmi tàm ||JGc_1,13.11|| [rucirà]

tatra tu-
     dçùñvà kàliya-bhoga-saïgha-valitaü gopàlakaü gopakà
          nandàdyà bata gopikà÷ ca vidalac-città ya÷odà-mukhàþ |
     hà ÷uùkàïga-da÷àü mahà-malinatàm apy åhur itthaü yathà
          teùàm àntara-vahninaiùi bahir apy udyàtum ity åhyate ||JGc_1,13.12|| [÷àrdåla]

     mànuùàn buddhi-ràhityàt pa÷ån iva nirãkùya te |
     pa÷åü÷ ca krandanàn mànuùàn iva kle÷am aiyaruþ ||JGc_1,13.13|| [anuùñubh]

tata÷ ca-
     teùàü sadà snehamayàtmanàü tadà
          tràsàt tu ÷uùkã-bhavatàü himàd iva |
     mithaþ-samãkùà-bhavatàpasaïgamàd
          bhåyo babhåva dravatà raver iva ||JGc_1,13.14|| [upajàti 11]

     snehàt pravàhàvali-tulyatàü yatàü
          vrajaukasàü dràg vi÷atàü viùa-hradam |
     bàlo' py athàve÷a-valad-balo balo
          drutaü mahà-setu-da÷àü sasàda saþ ||JGc_1,13.15|| [upajàti 12]

[33] uvàca ca-

     prãtiþ kiü nv anuje na me? vraja-pate tàta vrajàdhã÷vari
     ÷rã-rohiõy api màtar, asya tu sadà tattvaü paraü vedmy aham |
     satyaü vaþ pada-païkajà÷raya-rucàü kuryàm amuùya kvacin
     naikasminn api mårdhaje kùati-lavo bhàvã yathà garga-gãþ ||JGc_1,13.16|| [÷àrdåla]

[34] tad evaü pra÷astena sva-hastena ÷rã-ràmeõa hasta-vàraõe kçte-

     viùa-hradàntàd vinivartità÷ ca te
          pratãyur evàdhi tad-àtmanaþ sthitim |
     yat kàla-kåña-jvalanàntaraïgataü
          svaü menire vãkùya tad-antare harim ||JGc_1,13.17|| [upajàti 12]

     kàliya-hradam ite baka-÷atrau
          gokulasya rudataþ prati÷abdàt |
     rodasã ca rudatã sva-niruktiü
          bàóham aj¤apayatàü rudasijbhyàm ||JGc_1,13.18|| [svàgatà]

     gopyo mithaþ kaõñha-vilagna-kaõñhàs
tà rorudàmàsur alaü vilapya |
     smçtiü nayat påtanikàdi-nà÷aü
yan màtç-santvàya muhur babhåva ||JGc_1,13.19|| [indravajrà]

     evaü sva-goùñham ahiveùña-vivikùu vãkùya
          sastrã-kumàram atiduþkhitam àtma-hetoþ |
     kçùõaþ saroùa-vitatàïgatayà tad aïgaü
          chindan ÷lathaü vidadhad à÷u balàd udasthàt ||JGc_1,13.20|| [vasantatilaka]

[35] tad evaü kçùõasyotthànam eva kàliyasya vyutthànaü jàtam iti sarvo' pi jaharùa | yathà-

     tadà mudà kalakala-garjitair jitaü
          vrajaukasàü ÷i÷u-savayo-jarà-juùàm |
     divaukasàü kusumaja-vçùñi-sçùñi-yug-
          jaya-dhvani-dhvani-yuta-tårya-laïghibhiþ ||JGc_1,13.21|| [rucirà]

[36] tata÷ ca samuttejita-tat-tejobhir udvejita-cittaþ kuõñhatàvaguõñhitotkaõñhatayà dårata evotkaõñhatayàtiùñhan måóha-dhãr asau gåóha-pàt praråóha-krodhaþ svabodha-rodhatas taü pratidrogdhum udyataþ sann, uddhata-buddhis thåtkàra-phutkàra-dçùñi-vàra-kçta-kåñaü kàlakåñaü prakañã-kurvan girikåñàyamànaþ kartavya-vihvalatayà jihvà-dvaya-samudayena muhuþ kùveóa-bàóava-pakvaü sçkvaõã-dvaya-samudaya-lehanàd dvijihva-lelihànàdy-àhvayo' smãty uññaïkanena ghañayitu-kàmaþ sarvato dçùña-vapur babhåva |

[37] tata÷ càkhaõóàhi-tuõóika-vidyà-paõóitavad uccaõóatayà sakaõñha-tuõóàvaguõñhanàya sa-darpam abhitaþ sarpati sarpà÷ana-vàhane, sarpo' yam api ÷irobhiþ kçta-parisarpaþ sarpavad evàpasarpann upasarpaü÷ ca jihmagavad eva jihmaü gacchaü÷ ca parito babhràma ÷a÷ràma ca |

[38] tad evam ahãnam ahinaü prati sàüyugãnatàrato' pi cirato labdha-cchidratayàbhidravann eva tadãya-samagra-grãvàgra-gaõya-måla-nàlam eva balànujanmà balàd avajagràha nijagràha ca |

[39] tata÷ ca viva÷àïga-saïghe tasminn uraïgame tu,
     udyad-ratna-citeùu puùña-niñila-prastheùu raïga-÷riyà
     ÷asteùu sphuña-nçtya-kçtya-kalanà-lobhena ÷obhekùaõaþ |
     dyo-vidyotana-vàdya-gãta-kalayà saühàya sàhàyakaü
     ÷rã-kçùõas tad upary udapluta mudàm uccair udàra-cchaviþ ||JGc_1,13.22|| [÷àrdålavikrãóitam]

tata÷ ca-
     punar vrajaþ sphuña-sukha-vismayàrava-
          plava-÷riyàspç÷ad amara-vrajaü divi |
     asau ca taü bhuvi bata yatra cobhayoþ
          pratidhvani-dhvani-vibhidà na tarkità ||JGc_1,13.23|| [rucirà]

tata÷ ca-
     ÷a÷vad garvada-parva-÷arva-óamaru-svar-vàdya-sarvàdyatàü
     vindan kuõóali-daõóanàya rabhasàd uddaõóa-sat-tàõóavaþ |
     àràd årdhvitam årdhvitaü bhujaga-ràó-mårdhànam unmardayan
     krodhàd rodha-kutuhalàd dharir ihànarte nanarta sphuñam ||JGc_1,13.24|| [÷àrdålavikrãóitam]
atha-
     jayaj-jaya-jayàravàþ kusuma-vçùñi-sçùñi-prathàþ
          sphurat-pulaka-pàlayaþ prathita-÷arma-gharmà÷ravaþ |
     bhujaïga-÷irasã-÷itus tad-anukçtya-nçtyaü surà
          bhavàmbuja-bhavàdayaþ pramada-garjam àrjan muhuþ ||JGc_1,13.25|| [pçthvã]

     sarpasyànana-jàla-kåña-ghañanàd utthànam àtmàyuùà,
     nirma¤chyàgra-nakhasya tasya nañanaü tan-mårdhni càtyadbhutam |
     dçùñvà ÷rã-vraja-ràja-tat-praõayinã-mukhyà vraja-pràõino
     netraü gàtram api praphullam abhajan manye jagad-vyàptaye ||JGc_1,13.26|| [÷àrdålavikrãóitam]

     mårdha-÷reõyàü tasya ÷ånye ca kçùõe
          nçtyaü kurvàõe tu citraü tadàsãt |
     tena krodhàn mastakaü yady udastaü
          tatrànena pràpità tàla-lattà ||JGc_1,13.27|| [÷àlinã]

     mukhai rudiram udvaman garalam udgirann akùibhiþ
          skhalan-maõika-mastaka-sthita-tad-aïghri-cihna-vraõaþ |
     ÷lathàïgakatayàjahad anuja-saïghajid-raïgatàü
          vyàlokyata nijàïganàvalibhir eùa kàlãyakaþ ||JGc_1,13.28|| [pçthvã]

[40] tata÷ càsàv upaskãrõa-vikãrõa-mårtyà sva-pauruùàpårtyànanya-gatitàsphårtyà tat-kàraõa-kakàraõà-nivàraõàya taü nàràyaõam eva matvà ÷araõam amanyata |

[41] tad-aïganànàü ca-

     na tàvad àrdratvam abhåd amåùàü
          bahirmukhatvaü yad abodhy amuùya |
     dçùñe tu bhakty-aïkura-janmani sphuñaü
          kçùõaü gatiü jagmur amås tad-artham ||JGc_1,13.29|| [upajàti 11]

     kà÷cit kumàràn atyartha-bàlàn kà÷cana tà÷ tadà |
     kà÷cid aõóàni puratas tasya nyasya vyanaüsiùuþ ||JGc_1,13.30|| [anuùñubh]

[42] hasati ca bhakta-sàntvana-tçùõe kçùõe, tàs tu bahudhà stava-budhà mçdàkulàþ pçdàku-patnyaþ sakàku vij¤àpayàmàsa | tatra saïkùepa-nikùepa÷ càyam-

     asty eùa sphurada-matiþ sadarpa-sarpas
          tvaü viùvag-vid asi tathà kçpàmburà÷iþ |
     asmàsu tvad-anugatàsv amuùya patnã-
          bhàva÷ ced ajani yathà-yathaü vidhehi ||JGc_1,13.31|| [praharùiõã]

     daõóaü te vidadhatu ye sva-saïga-màtràd
          duùñatvaü pra÷amayituü na ÷aknuvanti |
     tvat-spar÷àj jhañiti hrado' pi so' yam aujjhat
          kùveóatvaü balavad atãha naþ samakùam ||JGc_1,13.32|| [praharùiõã]

     mårkhatvaü na idam anugrahe' pi yasmàt
          tvat-spçùñe sphuñam iha bhàti daõóa-buddhiþ |
     daõóa÷ ced amum aparair adaõóayiùyas
          taü kartuü katham adadhàþ padàravindam? ||JGc_1,13.33|| [praharùiõã]

     sat-puõyair iha khalu kais tvad-aïghri-padma-
          spar÷o' yaü parivalate bhujaïga-ràje |
     duùpàpair api bata kair amuùya dehas
          tad-bhàvaü druta-mçti-lambhàya vetti ||JGc_1,13.34|| [praharùiõã]

tasmàt-
     ÷ãrùa-cchedyasya yaþ kçùõaþ ÷ãrùõi kàliya-bhoginaþ |
     anvagçhõàt pada-nyàsàc cihna-÷reõyà gatiþ sa naþ ||JGc_1,13.35|| [anuùñubh]

[43] atha hãne tasmin ahãne sadayaü tad-anumoda-mànaþ krodhaü vinayamànaþ kçta-ya÷odà-ya÷o-dànaþ svàïghri-saïghaññana-truñitàt kàliya-niñilàd avatãrya nàtiprakañita-vãryas tasyàvag-vaktratayà sthitasyàgre kùaõa-katipayaü karuõà-vyagrekùaõatayàvatasthe | atha vanamàlã kàlindãya-hradam iva kàliya-hradaü dàyati sma |

[44] tadà so' pi lãyamàna-doùatayà tadãya-roùaü proùitam akarot, valità¤jali-karo darvãkaro vij¤àpayàmàsa ca-

[45] yadyapi vçjina-gàmino mama vçjinam eva svabhàvas tathàpi tu,
     guõo và doùo và bhavati mayi yaþ kçùõa sa bhavad-
     va÷asthàyã nityaü mama tu kçti-sàdhyaü kim aparam? |
     tvad-aïghri-dvandvasyà÷rayaõam iti cet tac ca ÷irasi
     tvayà me vinyastaü mama tu kçti-sàdhyaü kim aparam? ||JGc_1,13.36|| [÷ikhariõã]

[46] tasmàt kàm api di÷aü svayaü eva màm àdi÷a |

[47] atha sa ca sade÷a-råpam idam àdide÷a, ahipate, tyakta-daurjanyatayà dhanyasyàpi tava yasmàd ahità svayaü jagad-ahità, tasmàt-

     nàtra stheyaü tvayà sarpa samudraü yàhi mà ciram |
     tvaü j¤àty-apatya-dàràóhyo go-nçbhir bhujyate nadã ||[BhP 10.16.61]
     dvãpaü ramaõakaü hitvà hradam etam upà÷ritaþ |
     yad-bhayàt sa suparõas tvàü nàdyàn mat-pàda-là¤chitam ||[BhP 10.16 |64]

rephaü visçùñaü nirmàyàd avasàne padàntagam |
     iti ÷àsana-vij¤ànàü matam eva mataü mama ||JGc_1,13.37|| [anuùñubh]
     adhunà kàliya yasmàn mat-pada-kçta-lakùaõas tvam asi |
     tad amutra ca sambhavità mat-pada-kçta-lakùaõaþ sa bhavàn ||JGc_1,13.38|| [upagãti]

[48] atha daõóavad eva patitaþ kuõóali-patis tena nakhara-sudhàkaràkara-kara-sarasiruhaü ÷irasi nidhàya sudhà-sikta-tanutayà nãrug niramàyi |

[49] etad-anantara-lãlà taü påjayàmàsa [BhP 10.16.65] ity àdikaü ÷rã-÷uka-vacanam anådya, mahattvaü ca ity àdinà vi÷adyate |

     taü påjayàmàsa mudà nàgaþ patnya÷ ca sàdaram |
     divyàmbara-sraï-maõibhiþ paràrdhyair api bhåùaõaiþ |
     divya-gandhànulepai÷ ca mahatyotpala-màlayà ||
     påjayitvà jagannàthaü prasàdya garuóa-dhvajam |
     tataþ prãto' bhyanuj¤àtaþ parikramyàbhivandya tam ||
     sakalatra-suhçt-putro dvãpam abdher jagàma ha |
     tadaiva sàmçta-jalà yamunà nirviùàbhavat ||[BhP 10.16.65-68]

     kçùõaü hradàd viniùkràntaü divya-srag-gandha-vàsasam |
     mahà-maõi-gaõàkãrõaü jàmbånada-pariùkçtam |
     upalabhyotthitàþ sarve labdha-pràõà ivàsavaþ ||[BhP 10.17.13-4] iti |

     mahattvaü ca paràrdhyatvaü càtra divyatvam ucyate |
     divyatvaü teùu kçùõasyàpy aïge dedãpyamànatà ||JGc_1,13.39|| [anuùñubh]
     ato' syàmåni nityàni sthitàny aruõajà-hrade |
     teùu kaustubha-nàmà tu maõiþ kçùõe viràjate |
     nakùatreùu sadà pårõa-candravat pårva-parvate ||JGc_1,13.40|| [anuùñubh]
     jagannàthaü ca yat pràha tathà taü garuóa-dhvajam |
     tatrà÷caryaü na càcaryaü dvàrakàyàü hi vi÷rutam ||JGc_1,13.41|| [anuùñubh]
     kàdraveyasya devàbha-nànà-÷akti-vidhàriõaþ |
     vartmàsya sura-vartma syàd iti yuktyàvagamyate |
     anyat tu jãva-pãóàya tat kathaü kçùõa-saümatam? ||JGc_1,13.42|| [anuùñubh]
     vàri-lãlà-paràmar÷aþ spar÷a÷ càgharipor yadà |
     tadaiùàmçta-tulyàsãd yamunety avagamyate ||JGc_1,13.43|| [anuùñubh]
     kçùõasyàklinna-ve÷atvaü kàliyenopavàhataþ |
     akasmàd dar÷anaü yat tan nàgàli-parivàritaþ |
     tasmàt kçùõaü hradàd ity àdy uktaü yuktaü prakà÷ate ||JGc_1,13.44|| iti | [anuùñubh]

[50] tan-nirvaçnane vi÷eùas tu varõyate,
     kolàhalas tvaritatà viva÷àïga-caryà
          kampaþ skhalad-vacanatà sravad-asratà ca |
     vãkùyàdi-tçpti-parihànir iti vrajasthàþ
          saukhye' pi duþkham agaman pratilabhya kçùõam ||JGc_1,13.45|| [vasantatilakà]

     àgato' yam iti kevalaü mudà
          sphårti-pårtir abhavad vrajaukasàm |
     hanta yena na vapur na và manaþ
          ki¤cid a¤citum avàpa ÷aktatàm ||JGc_1,13.46|| [rathoddhatà]

tata÷ ca-
     stambhaþ sandhiùu bandhanaü pulakitàsàndra-vraõàbha-sthitir
     bàùpaþ srasta-vilokanaþ svara-bhidà kaõñhàntara-stambhinã |
     kampaþ pàtavad-anta-danta-valayaþ svedas tanu-dràvaõaþ
     syàd evaü kçta-vãkùaõaü sva-suhçdàü vyagrã-babhåva prabhuþ ||JGc_1,13.47|| [÷àrdåla]

[51] atha prathamata eva prathamataþ sthitàþ samàna-vayasaþ savayasas tasmàt tam uttãrõaü nirvarõya vistãrõa-tad-varõàmçta-bhçta-nayanatayà sthitàþ kramatas tad-aïga-saïga-raïga-bhåmitàm itàs tad-àliïgana-riïgat-sukha-taraïgatàü gatà na tàvat pratisvam ayam aham asmãti tasmin nyavediùuþ |

[52] yadvad etàüs tadvad eva ÷rãman-nanda-janmà krama-bhajana-sammànanayà jananãü janakaü suhçj-janatàm api janitànandàn janayàmàsa, yatas tata eva te sarve stabdha-dehà labdha-sukha-dehà babhåvuþ | [53] aho, yadi satya-vacasas te nàvadiùyaüs tadà tad idaü và kaþ pratãyàt? yat khalu gàva÷ ca mçgà÷ ca tad-àgamanaü mçgayamàõà vraja-jane càbhedam àyayuþ, yac ca nagà api tad-duþkhataþ ÷uùka-caràþ samprati puùkala-sukhàs tat-kàla-kalita-pallavàdibhiþ praphullà babhåvur iti | tatra ca-

     suhçl-lokà ye ye sura-ripu-jità yarhi militàs
          tadà satyaü sarve samayur abhitaþ prãtim atulàm |
     yadà tu ÷rãmàtà sapadi milità prema-viva÷à
          tad àstàü tad-vàrtà, sakala-janatàgàd drava-da÷àm ||JGc_1,13.48|| [÷ikhariõã]

[54] atha ràmaü svãya-prabhàva-bhàvanàràmatàyàm apy antar vraja-jana-duþkhataþ ÷uùkaü, tàdç÷atàyàm api bahir lambhita-gambhãratà-bhçd-upàlambha-sambhavad-vikà÷a-hàsaü hasann eva namaskurvann, àtmany àliïganaü lambhayaü÷ ca ciraü tad-utsaïga-saïgã babhåva |

[55] atha tatra janànàü vimar÷aþ,
     harer eùà pràptir yadi bhavati nidràvakalità
          tadà ÷oko' py eùa svayam ayati tatraiva tulanàm |
     asau jàgrad-bhåtà sphurati yadi và tarhi nitaràm
          abhãùñaü sampannaü katham api na ÷arma-pratihatiþ ||JGc_1,13.49|| [÷ikhariõã]

[56] atha sarvata eva nidhyànàya naùña-nidhy-àptivat kçùõaü madhye nidhàya parita÷ carita-nive÷eùu paridhi-ve÷eùu kharvita-vrãóeùu vyoma-càriõàü locana-krãóeùu sarveùu strã-puüsànàü kharveùu prathama-prathita-bhàvi-bhavikà brahma-vidaþ sampraty api taü praty à÷iùàü kçta-dànà vraja-patiü praty upàlambhamànàþ pratyàyayàmàsuþ | yathà-

     ÷rã-nanda-ràja tanayas tava sarva-÷atru-
          mardãty abhàsi muhur apy alam asmakàbhiþ |
     premõà tathàpi nikhilaü bata hantum aicchaþ
          puõyena kevalam asau drutam àjagàma ||JGc_1,13.50|| [vasantatilakà] iti |

[57] tad evaü ÷okena harùeõa kàlam ajànati vraja-loke rajanir ajanãti tatraiva kùut-tçùõàti-krami-kçùõàtikrama-khedena kç÷atàü gatàþ pratyåùaü yàvad åùuþ | tatra ca sarvàm eva ÷arvarãü vrajorvã÷a-patnã sapatna-÷aïkayà sutam aïkata eva nive÷ayantã paramàve÷ena muhur api tan-mukha-nirãkùaõa-sukha-sakùaõàpi tad-vçtta-smaraõena tasmàd vilakùaõà prabhàtam àsasàda | hanta hanta kùudvantaü tam api gavàü dugdham api dugdhaü vidhàya na pàyayàmàsa, satyaü sarvam atratyaü viùa-sakalaïkam iti ÷aïkayà |

[58] ràtrau punar anyad api caritraü dhanyaü jàtam | yadà kàliyasya kàlindã-jalàn niùkalanam, tat-kàlata eva gåóha-puruùa-mukhàt paruùatayà kalitavàüs tadà sa durjana-vataüsaþ kaüsa÷ cintà-santata-svàntayà nirãha ivàsãt | [59] cintà yathà, hanta, hanta! santatam asmàkam eva vãràs tasmàd unmantham àgacchantaþ santãti duùkãrti-vahni-mukha-pi÷àci-mårtir atãva hasantã hasantãva madãyàn jvalayantã tribhuvanam ayantã ca narãnarti | [60] haüho balãyàn api kàliyaþ sapadi vilãyamàna-balatàü valate sma | tasya tad idaü nirvàsanaü nirvàsanam eva ca manyàmahe, yato vayam api nirvàsanatàü gatàþ | tasmàd adhunà tathà vidheyaü, yathàsmadãyànàü
nàpacàras tasya càpakàraþ syàt iti |

[61] tadànãm eva cànyataþ sa vraja-ràjàtmaja-vraja-vàsinàü taraõijà-tãra eva vàsam àkarõayann abhyarõa-gatàn àj¤àpayàmàsa, bhavantas tatra pravi÷antaþ samantataþ pravalatayà jvalanaü prajvalanam àcarantaþ svayam antardhànam àcarantu |

[62] tata÷ ca teùu tathà-kçta-cariteùu vipolati tu davànale ÷ãghraü palàyiteùu teùu ca sarva eva vraja-bhavanàþ sneha-vçtta-labdha-sambhàvanàþ sàgrajaü vraja-ràja-tanåjam evàvrajya vij¤àpayàmàsuþ-

     ÷aïkàmahe na mçtyo÷ ca na ca kçcchra-pravàhataþ |
     kintu tvan-mukha-candràü÷u-dar÷anàbhàva-vai÷asàt ||JGc_1,13.51|| [anuùñubh]

tata÷ ca-
     hareþ phutkàra-màtreõa nirvavau dava-dãpakaþ |
     utprekùante tu munayas tasya tat-pàna-kartçtàm ||JGc_1,13.52|| [anuùñubh]

[63] tad evam ahitena ya upàhita upàhitas tasminn apavàhite sarva eva tràõa-pràõàþ prabhàte ca prabhàte, tat-prabhàvata eva yathàvasthitaü vrajaü vraja-vàsinaþ sànandaü tam anv avindanta | kintu tasminn eva madhuratà-kalile kàlindã-hrada-salile saïkarùaõena kçta-kçùõàkarùaõena viharatà sakhibhir, akhilaü saha-dhavalà-vrajaü vrajam api samàharatà yadà bahalaü kutåhalaü jàtam, tadà tena gçhàya gamanam anuj¤àtam |

[64] tathà ca gamanaü yathà-

     vàdyair nçtyaiþ pragãtaiþ ÷ruti-÷iva-pañhanair divya-bhauma-prasåna-
     pravçñ-kalpàbhivarùair jaya-jaya-ninadaiþ ÷arma-kolàhalai÷ ca |
     kçùõaü madhye vidhàya prakañatara-mahànanda-nirvrãóa-bhàvàn
     nçtyantas te vraja-sthà vrajam abhivivi÷uþ khaü yathà jyotiroghàþ ||JGc_1,13.53|| [sragdharà]

[65] tad-anantaraü ca dhavalàþ parata÷ càlayitvà tat-pårva-kàla-pàlakàsadbhàve' pi ÷rãmatàü tatra-bhavatàm eùàü prabhàveõa tatrodapàtra-màtraü na vikalpam àgàd iti svalpa-paribhavàyàpy akalpamàne samasta-vraje yàtayàmam api yàtayàmatàü nàgataü tad-ghçta-pakva-pracurànnam iti sadyastanam iva ràma-parvaõi pårvàhnetanaü gçhàntaþ-saïgçhãta-jemana-sàmagrã-samudayaü sarva eva tàv agrajànujàv agrato vidhàyàvyagraü samyag rasayàmàsuþ |

[66] tad evam udghañita-gãþ-kaõñhaþ sa madhukaõñhaþ samàpayàmàsa-

     ãdç÷as tanayo jàtas tava vraja-naràdhipa |
     kaüsàdãn damayàmàsa kàliya-damanena yaþ ||JGc_1,13.54|| [anuùñubh]

[67] tad evaü, tarãyamàõena hariõà varãyasà vraja-parãvàreõa saritàv ivàtarãùàtàü te àpadàv iti sukhada-vçtte sabhyànàü tal-lãlà-samàdher abhyavakarùaõàya stavanàmçta-varùaõàya ca sà¤jali-sthitayos tayo÷ ciràd bahir avahita-tad-upasevàþ pårvavad eva sa-vraja-devàþ sarve svaü svaü kàryam àseduþ |

iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
kàliya-dava-caõóatà-daõóanaü nàma
trayoda÷a-påraõam
 ||13||


*************************************************************

(14)


÷rã-÷rã-gopãjana-vallabhàya namaþ


atha kai÷ora-lãlà

atha caturda÷aü påraõam

gadarbhàsura-mardanam

÷rã-kçùõa kçùõa-caitanya sa-sanàtana-råpaka |
gopàla raghunàthàpta-vraja-vallabha pàhi màm ||JGc_1,14.1||
[1] tad evaü goloka-vilàse ÷rã-gopàla-pàlyamàna-gopàlànàü nitya-lokaþ ÷rã-golokaþ kathitaþ | tatra ca ÷rã-goparàja-sabhàyàm apårva-vãkùita-kavi-kùitipati-kumàra-sukumàra-kumàra-yugalàvakalanam udbhàvitam |[2] tad-anantaram api bàlya-vilàse tad-yugalena kçùõa-bàlya-carita-varõanaü kàliya-dalana-lãlàvasànam àcaritam | samprati tu tat prathitaü kai÷oracaritam àkhyàyate | [3] tad yathà-

atha dinàntare ca pårvavad eva vraja-naradeva-sabhàntare tayor ekataraþ samutkaõñhatayà snigdhakaõñhaþ svagatam idam uvàca-[4] atha kai÷oraü varõanãyam | kintu rahasya-rasa-hàri-prasabhàyàü sabhàyàm asyàü yathà lajjà na sajjà syàt tathà yujyate | [5] yadi ca jàtu nija-màdhurã-bubhukùita-kukùim-bhariõà hariõà svaka-sukhàvaham iti rahas tad anuyujyevahi, tadà tad ucitam eva tad-upacitam àcariùyàvaþ iti |

[6] atha spaùñaü tu vyàcaùña-tata÷ ca spaùñaü kçta-gamàyàü ùaùñha-samàyàü samullasita-sammati-maye janma-tithi-samaye harùa-samçddhi-prada-varùa-vçddhi-parvaõi sarva-niþ÷reyasam àvistaràü vistàrayataþ samastaü vinistàrayatas tasya ÷rãmad-vrajaràja-sutasya vi÷veùàm eva mana÷ coraü kai÷oram udayà¤cakre | tathà hi-

     ràjyaü samyag upetya kçùõa-vapuùi trailokya-lakùmã-maye
     krãóàbhir laghu nirgamayya samayàn audàrya-paryàkulam |
     pàtràya svayam àgatàya guõitàvàsàya sad-vedine
     kai÷oràya nijaü pradàya viùayaü paugaõóam antardadhe ||JGc_1,14.2|| [÷àrdålavikrãóitam]

tata÷ ca-
     dçùñi-prasàda-kçta-sàmabhir aü÷udànaiþ
          ÷a÷van manoharaõa-nirmita-buddhi-bhedaiþ |
     arthàntaràbhivinive÷aja-bhàva-daõóaiþ
          kai÷orakaü va÷ayati sma hareþ samastam ||JGc_1,14.3|| [vasantatilakà]

tatra ca,
     mukhe pårtiþ kàntir nayana-yugale dairghyam aruõa-
          prabhà hçdy ucchràyaþ pratatir api madhye tu kç÷atà |
     itãdaü saundaryaü yad-avadhi manàg apy adhijage
          jagan-netra-÷reõã tad-avadhi harau tena cakçùe ||JGc_1,14.4|| [÷ikhariõã]

[7] tad itthaü taj-jyeùñha÷ ca nirdiùñaþ |

[8] tadà ca tàla-phala-pàkàvasare varùà-prasare kadàcin nikhila-sukha-vardhanasya govardhanasya girer àgneyyàü hariti hari-ràmàdayaþ sàmodà gà÷ càrayantaþ santi sma | [9] tata÷ ca pårvànubhava-sampàtàtãtaü pårva-vàtànãtam atidårataþ sajàtãya-påra-dharaü paktrima-tàla-phala-jàla-saurabhya-bharam upalabhya, pårvata eva tat-kãrti-vivartita-città vraja-vartiùu vittàs te sarvaü-sahàyàþ spçhaõãyàþ sarva eva tayoþ sahàyà hçdi spçhayàmbabhåvuþ- ràma-kçùõàbhyàü valità vayam ita÷ calità ràsa-bhàsura-ràja-bhavanaü tàla-vanaü tat-pàla-gaõam api tathà-vidhaü nibhàlayituü nåtana-kutukàþ sma | tataþ
sva-bubhukùà-sukùàmatà-lakùya-vinodàd imau vinudàma iti |

[10] te ca ÷rãdàma-subala-stokakçùõa-÷avalà bala-kçùõayoþ sama-balà labdha-marmàõaþ sadharmàõa ity ataeva ÷a÷vad akhilatayà sakhitayà viràjante | yayor eva samaü vãryam ity àdikam ãryate iti | tataþ satatam eva kramate tat-paràkrame teùàü buddhi-krama ity akçta-÷aïkà÷eùeõa praõaya-vi÷eùeõa jighatsà-miùeõa ca tad-arthaü bhràtç-balaü balabhadraü pràrthayàmàsuþ, yathà-

     tàlànàü vanam atra paktrima-phalaü nirhàri påraü yataþ
          saurabhyaü bata dåram eti tad idaü bhogaü vinà niùphalam |
     ÷råyante hi kharà narà÷ana-karàs tasyàdhipà ity adaþ
          ÷rã-ràmàyata-dor-yugàrpaya tathà ÷rã-kçùõa duùñàpaha ||JGc_1,14.5|| [÷àrdålavikrãóitam]
[11] àyata-dor-yuga ity anena ca dhvanitam idam-

     mahàbàhutayà ràma tarkyase tvaü ca vikramã |
     na tathà lakùyathàþ kvàpi lakùaõãyas tu samprati ||JGc_1,14.6|| [anuùñubh] iti |

[12] ÷rã-ràmas tu sa-smitam uvàca-bho bhavanto lobhavanto bhavanto' py asmattaþ prati pratãyadhve, yato mugdhàþ! niyuddhàbhimukhair bhrå-bhaïga-såcita-÷auñãrya-sukhaiþ prabhavadbhir bhavadbhiþ kadàcid àvàm api paràbhavam àsàdyàvahe | tat katham àvàm eva yàcyàvahe ?

[13] te ca procuþ-sarvato' py atiguõavantau bhavantau khalv asmàkaü sàrau ràja-kumàrau | ràja-nãti-rãti÷ caivam eva yad ràja-kulam eva vriyate puraskriyate ca | mçgayàyàü mçga-tàóanavan na punar anyena svayam agra-gaõyena bhåyate | yadi tat kulaü parama-vãryàkulaü bhavati, tadà tu kim uta? tatra càgrajatayà bhavataþ sadàpàgryato nàgryàyate | tasmàd yady asmad-icchà-påraõàya bhavator icchà saïgacchate, tadà nànyad anumanyatàm |

[14] tad evaü saha-prahasite ÷ubhràü÷u-site kçùõàgraje svayam agrato vraje siüha-nàdam àdadànà dàmodaràdayaþ sàmodaü tad-anuplavàþ plavamànatayà tad-vanàya tad-avasthà eva pratasthire | gàs tu sva-sthàna eva sthàpayàmàsuþ | prasthàya ca ràmam,

     sopàlambham ivàvadaüs tam anu tad bàhå ca mitràõi yat
     tena dràk sa ca serùyà-cittam iva tàü gatvà tu tàlàvalim |
     sarvàm eva bhujàyugena yugapad vikùipya saïghaññayan
     vibhraùñàni mithaþ phalàni vidadhe ghçùñàni digdantivat ||JGc_1,14.7|| [÷àrdålavikrãóitam]

     taj j¤àtvàsra-paràsabhà÷ ca paritaþ sàkrandam abhyàyayur
     yàn dçùñvà pa÷upàþ sa-màdhava-balàþ ÷a÷vadd hasantaþ sthitàþ |
     hàsàve÷a-va÷àt kçtànavahitiü pratyak padàbhyàü balaü
     vajràbhyàm iva dhenukas tam anudat tac caiùa nàbudhyata ||JGc_1,14.8|| [÷àrdålavikrãóitam]

     na j¤àtavàn api yataþ sa tu taü prahàraü
          tenàtiroùa-bhara-nàsti-viveka-caryaþ |
     bhåyaþ paràk-sthiti vinardya vikãrõa-lattas
          tenàtha vatsaka ivàraci dhenukàkhyaþ ||JGc_1,14.9|| [vasantatilakà]

[15] atha brahmàõóam api khaõóayituü pracaõóatà-maõóitàc caõóa-caõóã÷a-÷ålàd apy uddaõóa-prahàreõa bala-bhuja-daõóena tàla-maõóala-maõóale÷vara-÷irasi cakrãvac-chakràrir vicakare | tena ca tàla-paràvara-parasparàsu yaþ khalu nihita àvega-saüskàraþ pralaya-jàta-durvàra-prabha¤janàkàraþ, sa tu hindolayaüs tat tad uparigam ardham ardham agni-yantra-prakùiptam iva vikùiptaü vidhàya pràyaþ sarvam evàkharva-tàla-kharva-mayaü tad vanaü nimeùa-màtreõa vitroñayàmàsa | yatra svayaü tu bhavantu tçõa-ràjàþ khalv ime, tathàpi tçõàny eva iti balabhadra÷ cintayàmàsa ca |

[16] atha tad-anugatà deva-vispardhinaþ pare' py asvaratayà gardabhà gardantaþ pratighàt pratighàtam àcarantaþ sahasà ruddhàdhvànaþ saha yudhvànaþ paryàgatàs tçõavan-matàþ paramànandàràma-ràma-kçùõàbhyàü hasadbhyàü vilasadbhyàm evàkhava iva dhçtàsava eva tucchãkçtya gçhãta-puccha-caraõàs teùàü tàla-bhakùaõa-saukaryàrtham ivàdhimadhyàm adhyavasthita-tçõa-kùmàpaty-upari kùipram eva parikùiptàþ kùapita-jãvitàþ kùiti-nipatitàþ saha nistala-tàla-phalaiþ ketava iva ràhubhir dinàni kànicit kaüsa-pakùãyàn abhãùayanta |

     ràsabhàn ÷amayituþ kiyad bhavet
          pauruùaü tad iti nàvamanyatàm |
     yad diviùñha-pañalã tadàpi tau
          vàdya-gãta-kusumair asevata ||JGc_1,14.10|| [svàgatà]

[17] atha hàsa-sahitam upajahàsa ca, sà maghavat-pradhànà dhenukam aghajid-abhipràyam abhiprayatã | yathà,

aghàsuraþ kàliya-kadru-janmàpy
          asoóha vãryaü yadi nàsmadãyam |
     putrã-pramardin, bata gardabha tvaü
          kartuü kathaü dhàrùñyam iyaj jagantha? ||JGc_1,14.11|| [upajàti 11]

[18] atha sadyaþ pitç-vana-vilàsa-tàla-vana-vàsa-ràsabha-÷ava-spçùñàni tàni tàlàni na tu taiþ paràmçùñàni, na ca tadãya-tçõàni gàvas tarõàvitàþ, kintu tad-visçùñàni tàni kecid itara eva mànavà gàva÷ ca vigata-sàdhvasàdhvatayà ciraü sàdhv àsvàditavantaþ |

[19] tad evaü nç-jagdhaü taü sa-gaõaü krodha-dagdha-såkùma-deha-paryantam àcarya ÷rãmàn kçùõas tu sàgrajaþ saha-sakhi-vrajaþ puraskçta-dhenur vàdita-veõur vrajan vrajam àjagàma | yathà,
     kamala-dala-vi÷àla-lola-netraþ
          sakhi-jana-gãta-pavitra-citra-kãrtiþ
     saha-balam avi÷ad vrajaü sa-veõuü
          kvaõita-kalaü kalayan vraje÷a-sånuþ ||JGc_1,14.12|| [puùpitàgrà]

     taü goraja÷ churita-kuntala-baddha-màlya-
          sambaddha-pi¤cham amalekùaõa-càru-hàsam |
     ànandita-veõum anugeóita-puõya-kãrtiü
          gopyaþ sa-tçùõa-nayanàþ paritaþ samãyuþ ||12a|| [vasantatilakà][*4]
[*4] Compare BhP 10.15.42, which is found in this verse' s place in some editions.


[20] tad etat paryantam udantaü samudantaþ kathayitvà tatra ca kçùõa-mana÷-corãõàü nava-ki÷orãõàü tan-mukha-vidhu-dar÷ana-÷àta-jàta-bhrå-bhaïga-taraïga-saïgatànuràga-sàgara-garimàõam anusmçtya vismçta-sarvendriya-kçtyaþ sa-bàùpa-kaõñhaþ snigdhakaõñhas tasyàü sabhàyàü muhårta-dvayaü mårta-bhàvam evàsasàda | [21] ÷rãmad-vrajaràjàdayas tu tad-abhipràya-jànànàþ sadayatayà tadãya-sàntva-vidhaye sàvadhànà nànà-vidha-vidhànam àcarantaþ sarva eva cintàturà babhåvuþ |

[22] tat-tad-vidhànasya càki¤cit-karatàyàm aviratàyàü madhukaõñha eva tàn sphurad-utkaõñhaþ sàntvitàn vidhàya bhràtuþ sarvendriya-kuõñhatà-÷àntaye tadànãntana-vraja-ràj¤ã-santata-tal-làlana-saïgànam àtatàna | yathà-

          hariõà halinà saha ripu-dalinà |
     rajanã-mukham anu jananã-làlanam iti kalitaü jita-kalinà ||dhru||
     nirma¤chana-nãràjana-màrjana-vadanàlokana-racanam |
     mardana-majjana-saüvastraõataþ pa÷càt puõóraka-sacanam ||
     rasa-caya-yojana-bhojana-påraõa-surabhita-nãràsvadanam |
     aguru-drava-yutir atha tàmbåla-svadanaü sukha-saüvadanam ||
     sukçti-janaü prati ÷ayyà-saüskçti-samanuj¤àm anu÷ayanam |
     priya-sakha-saïgatim anu sevy-anugatim anu ca mudàm aticayanam ||JGc_1,14.13|| iti | [7 x 4]

[23] tad evam atiparicaritam | hari-carita-varõanaü madhura-ràga-nãrandhraü karõa-randhraü pravi÷ad eva taü mårcchàm çcchantam api jàgarayàmàsa, nàma-dheyam iva nidrà-labdha-cid-ràhityam |

[24] atha svasthàvasthatayà kuõñhatà-rahitas tàdç÷a-guõa-mahitaþ snigdhakaõñhaþ sa-bàùpa-kaõñham uvàca-

     so' yaü gopàla-bhåpàla tanayas tava nirdayaþ |
     mugdhaü ca mad-vidhaü mugdhaü karoti svaira-lãlayà ||JGc_1,14.14|| [anuùñubh]

[25] tad evaü vçtte nivçtte sarvatra ca vraja-jane gçha-vartmànuvçtte nityavad eva vraja-mahendra-tanåjas tau såta-ràja-tanåjau saïgata eva ninàya | nãtvà ca tayor àtmanà tçtãyaþ san prasaïgataþ pracchannatayà papraccha-kathayataü, katham etàvàn kasmàn mårcchàve÷aþ kle÷a iva paràmçùñaþ? iti |

[26] ubhau tu sa-gadgadaü jagadatuþ-kiü bråvahe, bhavanta iva sarvam anubhavanti iti |

[27] kçùõa÷ ca sa-tçùõam uvàca-jànãma eva kevalaü na, kintu tadànãü svayam api nitaràm àcaràmas, tathàpi tad varõanam àkarõayitum icchàmaþ | tathà hi-

     svayam api yat puru racitaü tad yadi hçdayaü tadà sadà ÷ràvyam |
     kàvyaü nija-sacitaü yat  tad idaü yuvakàü parasparaü ÷çõuthaþ ||JGc_1,14.15|| [gãti]

[28] tasmàt prathamaü tàvat preyasã-gaõàdhikàyà ràdhikàyà bimboùñhã-goùñhã-madhyam adhyàsya vyasyatàm eùà pañãyasã rasa-paripàñã |

[29] ubhau sa-bàùpatayà parasparaü niråpayantàv åcatuþ-

     yad antar yasya sarvaü tat tasya jànàty abhãpsitaþ |
     sa eva ced vasaty antas taü tu jànãta kaþ paraþ ||JGc_1,14.16|| [anuùñubh]

[30] kçùõa÷ ca sànandam uvàca-tad adya naktam evànavadyà seyaü vidyà nivedyatàm iti bàhu-yugaü gçhãtvà sakhi-goùñhãm anu tàv amå nãtvà bahala-kutåhala-veùñitena ceùñitena yàvad virocana-nimlocanàvasaraü vàsaraü gamayàmàsa |

iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
gardabhàsura-mardanaü nàma
caturda÷aü påraõam
 ||14||



*************************************************************

(15)


atha pa¤cada÷aü påraõam

apårvànuràga-caryà-jàgaryà

[1] atha goloka-yuva-ràjaþ sakhibhiþ saha ràjamànaþ, sàyaü pratyavasàya, màtur àj¤àm àdàya, valita-prabhàyàü gopa-ràja-sabhàyàü prati-rajanã-janita-sarvàyata-parvàkçtàbhipràye prahara-pràye gurån anuj¤àpya, tad anyàn prasthàpya, mahàntaþ-puraü pràpya, praså-nide÷am avàpya, subala-madhu-maïgalàdibhir antaraïga-saïgibhiþ saïgataþ såtàïga-jàtàbhyàü ca tàbhyàm anugataþ pràg-varõita-gokula-kamala-patra-sthitaü parama-sukha-satratayà pramitaü ÷rã-ràdhàràma-dhàma jagàma |

[2] akasmàd àgate ca tasmin sasmita-krãóà-narma-juùàm amåùàü sambhrama-bhrama-vismaya-smaya-trapà-patrapàdaràdara-harùa-tarùàdayas te bhàvà yugapad eva samutpannà÷ citrãyamàõatàü citràyamàõatàm apy àceruþ | atra ca,
     akasmàd àyàntaü harim anubhavantã kila hriyà
     da÷àm akùõor nànà-drutam apidadhe sà nata-mukhã |
     mudà smerà bhugnà vikasitavatã ku¤citavatã
     sa-bàùpà stabdhàbhàbhavad iti samaü yà na ghañate ||JGc_1,15.1|| [mandàkràntà]

[3] atha praguõa-guõàlaïkçtà kiïkarã-tatir vitasti-daghna-ràïkavàs taraõena tam ativistãrõaü maõi-kãrõam alindam àstãrõaü cakre | àstãrõasya ca tasya pratãcã-pracita-sulalita-tulikàyàü pràcã-mukhatayà svayaü nivi÷amànaþ ÷ubhratàràma-càmaràdi-karàbhiþ kiïkarãbhiþ sevyamànaþ ÷rã-ràdhàyà bahir api viràjamàna-pràõaþ pàõinà tàm àdàya sva-rasa-milita-tadãya-rasa-veõã-samàplavana-jãvanànàü ÷reõã-kçtànàm eõãdç÷àü gaõàgra-de÷a-gatatayà vàma-de÷e nive÷ayàmàsa |

[4] dakùiõatas tu kevala-tadãya-nava-taruõimàvatàra-samucita-sevà-prakàra-kàmanàràma-prathama-vayasaþ subalàdi-savayasaþ | [5] yat-païkti-dvayàntima-sãma-madhya-gatau tan-mithunàbhimukhatàbhiratau tàdç÷a-praõaya-sukumàrau såta-kumàrau tasthatuþ, yayo ràga-tàlàdi-sàhàyakàþ sakhàya eva kecana sacante sma |

[6] yau khalu dvayor api tayoþ savayasàm àvalyor ardha-maõisara-vallyor ivàgrima-sãma-madhyam adhikçtya mithaþ ÷obhà-vinimaya-÷ãlatayà nãla-pãtatà-viveka-vyatireka-maya-mahà-nàyakàyamànaü sarvatra prathita-dçùñi-prasàdam api mithaþ samarpita-netra-tribhàga-ràgaü tan-mithunam avalokayantau dvi-tra-kùaõaü citravad ivàsthiùàtàm |

[7] tata÷ ca prahasya nava-ghana-÷yàmenàdi-÷yamànatayà sàvadhànatàü dadhànàv ànandàd ubhàv eva saühità¤jali-karau nàndã-karau babhåvatuþ |

[8] tatra vastu-nirde÷aþ-

     imau gaurã-÷yàmau manasi viparãtau bahir api
     sphurat tat-tad-vastràv iti budha-janair ni÷citam idam |
     sa ko' py accha-premà vilasad-ubhaya-sphårtikatayà
     dadhan mårti-bhàvaü pçthag apçthag apy àvirudabhåt ||JGc_1,15.2|| [÷ikhariõã]

[9] atha namaskriyà,
     ÷rãr àsàü na tulàü bibharti nitaràm ity uddhavaþ kãrtayan
     yàsàm aïghri-rajo nanàma hariõà yaþ svena tulyo mataþ |
     tàsàü tat-priyatà-sudhàkara-tanuü viùvak cakoràyite-
     nànenànugatàü samasta-mahitàü vandàvahe ràdhikàm ||JGc_1,15.3|| [÷àrdålavikrãóità]

[10] athà÷ãþ,
     premà yo' sau ràdhikà-kçùõa-yugmaü
          svànandena plàvayitvà sakhã÷ ca |
     ÷a÷vad vi÷vaü plàvayan suprasiddhaþ
          so' yaü buddhiü naþ samiddhàü karotu ||JGc_1,15.4|| [÷àliõã]

iti parasparaü sa-vailakùya-smitam ãkùitvà sthitayos tayoþ snigdhakaõñha eva sotkaõñham uvàca-

[11] atha ÷rã-kçùõa-janmàdi-màdhuryavad eva ÷rã-ràdhikàyàs tat-tan-màdhurã varõanãyeti nirõaye' py ativistãrõatà-saïkocanàya ki¤cid eva såcayiùyàmaþ |

[12] tatra ÷rãmad--bhàgavate khalv etad udbhàvitam-
     tata àrabhya nandasya vrajaþ sarva-samçddhimàn |
     harer nivàsàtma-guõai ramà-krãóam abhån nçpa ||iti|| [BhP 10.5.18]

[13] tac caivaü vi÷adayanti-

     janmàrabhya harer vraja-sthalam abhåd vi÷va-rddhi-yuktaü punar
     lakùmãõàü ramaõàspadaü ca tad-adhiùñhànàd vi÷iùyàjani |
     ràdhà yàsu lalàsa pårõa-÷a÷abhçn-mårtãva tàràsu sà
     kàntiþ kintv iha citra-bhàva-valità yà kçùõa-pakùàdhikà ||JGc_1,15.5|| [÷àrdåla]

[14] bçhad-gautamãye' py eùà sarvato labdha-vi÷eùà praståyate-

     devã kçùõamayã proktà ràdhikà para-devatà |
     sarva-lakùmã-mayã sarva-kàntiþ sammohinã parà ||iti |

[15] alaü-lakùmãõàm etad-àdãnàü lakùmãõàü janma ca ÷rãmat-parjanyam àrabhya dhanyatayà labhyasya puruùa-trayasya paramàtula-stotràõàü màtula-gotràõàü ye khalv àmuùyàyaõa-kulatà-nirbandhinaþ sambandhinas tebhya eveti màgadhànàm anusandhànaü sa-yatnã-bhåya yaj¤a-patnãs tyaktavatas tasya tathàvyakta-maryàdatànyathà na paryàptatàm àpadyate |

[16] tad evaü sthiteùu ca ÷rã-ràdhikàyàs tu sarvato' py àóhya-kulãnà÷ chrãmad-vçùabhànutayà labdha-khyàtikàn mahà-gopa-payonidher janma sammatam |

[17] atra copagàyanti-

     satyaü bahu-suta-ratnà- karatàü na pràpa gopa-dugdhàbdhiþ |
     kintv amçta-dyuti-ràdhà- lakùmã-jananàd agàt pårtim ||JGc_1,15.6|| [àryà]

[18] sà khalu ÷rã-kçùõa-janma-varùànantara-varùe sarva-sukha-satre ràdhà-nàmni nakùatre jàteti ràdhàbhidhãyate |

[19] janmànantaraü tasyàþ san-màdhurã ceyaü kçtàvalokena lokena kãdçg iti pçcchataþ prati niråpità-

     navendur mårtir và kanaka-kamalaü vaktram athavà
          cakorau netre và visarad-amçtaü dçùñir athavà |
     apãtthaü ràdhàyàü yadi jita-tulàyàü na valate
          vikalpaþ kiü tarhi prasajatitaràü tat-tad-upamà ||JGc_1,15.7|| [÷ikhariõã]

[20] àstàü tàvad asau vraja-lakùmãõàü parama-lakùmãr akhilà÷ ca tàs tathà varõyante | yathà-

     harim anu vindati ÷a÷val lakùmãr iti yà tu sarvataþ khyàtà |
     tàm api kila gopàyituü gopã-saüj¤à jayanti tà lakùmyaþ ||JGc_1,15.8|| [àryà*]

kiü ca-

     kçùõànuråpam apy àsàü vayo-vçddhiþ samçddhyate |
     yathà candramasaþ puùñis tathà tasya rucàm api ||JGc_1,15.9|| [anuùñubh]

[21] tatra kaumàra-madhyam adhyàsãnàyàü ÷rã-ràdhikàyàü tadànãtanànàü keùà¤cin nàrã-janànàm utprekùà yathà-pa÷ya pa÷ya,
     aruõita-laghu-÷àñã-khaõóa-kamràdharàïgã
     ÷ravaõa-galava-randhra-prota-suspar÷a-såtrà |
     rajasi nija-sakhãbhiþ krãóayà lola-netrà
     madhuri-purati-bãja-÷rã-nibhà bhàti ràdhà ||JGc_1,15.10|| [màlinã]

[22] tad evam ãdçg-vayasi paryavasite tadàdãnàü tàsàü saundarya-sàrasya pracàraþ sarvata eva prasarpan màtara-pitaràdibhir nàpasarpayitum ã÷à¤cakre cintayàmàse ca, na jànãmahe, durjanaþ kaüsaþ kiü samprati sampratipatsyate iti |

[23] atha pratyaham eva pratyekam antaþ paraspara-militàþ santa÷ ca te sarve vicàritavantaþ, sàmpratam eva pàtrasàtkartum etàþ sàmprataü | tatràpy àsàü ÷rãman-nanda-nandanàd avaras tu na varatàm arhati | avara eva hi sarvaþ | tathà hi-

     kanyà dhanyatamà ramàm api jitàü kurvanty amår nandajaþ
     svasmàd ånada÷àü ramà-ramaõam apy àsàdayan dç÷yate |
     tasmàt tulyatayà sa eva varatàm arhaty amåùàü tadapy
     àstàü dhàma-suhçt-priyàtma-tanaya-pràõà hi nas tatkçte ||JGc_1,15.11|| [÷àrdåla]

[24] atha, yadyapy adhunà yaj¤a-såtram alabdhavatas tasya na vivàhàvasaraþ sambhavati, tathàpi sajjana-samàj¤àm àcàrya bhàùà-bandha÷ ca sandhàtavya iti |

[25] tad etad vicàrya sthitànàü teùàü ni÷cayàvadhàraõa-pårvakaü tan nivàraõaü prati pårvavad eva vasudeva-mantraõayà yantrita-vicàra-vargatayàpi gargaþ sarva-dar÷itayà tad idaü paràmamar÷a-

[26] tal-lãlà-kramaþ khalv ayaü duratyayatayà mayàsugamas tal-lãlà-÷akti-prayutànàm asmàkaü ca tatra pratyag-vadàcaraõe' pi nàradavan na pratyavàyas, tathàpi tathà prathanãyam yathà tàsàü na pratyavàyaþ syàd, àyatyàm iùñàpattiþ syàd, akhilàyatyàü pårna-tad-àpatti÷ ca syàt iti |

[27] tad evaü vimç÷an sa kila vilambam anavalambamànaþ ÷rã-vrajam àjagàma | àgamya ca nijam uñaja-tañaü sa-dhyànam adhyàsãnàü paurõamàsãü prati jagàma | gatvà ca sarvam evedaü nivedya punar nivedayàmàsa, mayedaü tàvat kartavyam, bhavatyà tu tàsàü yathànyatra patyàdi-vyavahàraþ satyàya na kalpate, kintu loka-pratyàyana-màtràya tathà vyavahartavyam iti |

[28] tad evaü tàü sambhàùya ÷rãmad-vrajaràja-sambhàùaõaü nirvàhya, bàhyàvaraõa-vàsinàm àvàseùu babhràma | te ca tam àgatam akasmàn ni÷àmya ÷àmyac-cintà-tamasaþ sva-sva-manoratha-labdhaye lubdha-manasaþ praõàmàdibhiþ paripåjya ku÷alam anuyujya pracchannatayà tam evàrthaü papracchuþ, idaü tàvac chaïkitaü; tatra kiü kartavyam? iti |

[29] sa tåvàca-vayam idaü sarvam apårvaü pårvam api jànãmahe | idaü ca bhavadbhiþ sambaddhyam adhyavasitam, kintv ekà ÷aïkà ÷aïkur iva maïkùu hçdi parivartate | yadà bhavad-aïga-jàtàïganànàü vraja-ràjàïgaja-vara-kumàreõa saha saïgamaþ syàt, tadà nàtivilamabataþ sarvasyàpi vrajasya tadãya-cira-vipralambha-lambhanaü bhavità, kim utàmåùàm? kiü ca, prauóhatàm åóhavatãnàü tu sahaja-tad-anuràga-svàbhàvyenàdar÷ane' py udbhavat-tat-sphårtãnàü na ko' pi tasmàd vinivartanaü kartuü samarthaþ syàd ity api kadarthanàntaraü bhaviùyati | tasmàn nanda-kulàvataüsàt kaüsàc ca va¤cayituü ca¤calam evànyebhyaþ
sampradàtavyà navyàþ kanyakàþ |

[30] tad evam àdi÷ya prasthite yadu-purohite tat-kçtopade÷opajàtàdaro nija-nija-kanyà-gopana-paro gopa-nikaro' pi tàsàü sampradànàya sampradànam anveùñuü suùñhu cintàm avàpa, kintu santatam asya sà làlasà tu nàlasà jàtà |

[31] tad evam etàsàü sva-tanayena pariõayanaü prati vrajapati-jampatã ca pårvam atãva tãvra-spçhà-gçhãta-cittàv àstàm | vi÷eùatas tu ràdhàyà màdhurya-vi÷eùàvadhàraõataþ | kintu gargeõa tadvad eva nirastàv ity astamita-prayatnàv abhåtàm |

[32] anutàpas tu tayor nàpajagàma, tad-bhràtç-paryàyà÷ ca tad ekànugati-maryàdayà paryàkulàs tàsàü kanyànàm sva-putràya nyàsam anyàyaü manyamànàs tataþ paràï-mukhà babhåvuþ | kiü bahunà? sarva eva kevala-snehatas tatra kçùõa-varatàyàm eva jàtehatàü saühitavantaþ samadç÷yanta | yataþ-

     yogyena yogyasya tu nitya-saïgamaþ
          kasmai na roceta bhç÷aü sa-cetase |
     ratnena hemnaþ ÷aradà saro' mbhasaþ
          sitàkhya-pakùeõa yathà sudhà-ruceþ ||JGc_1,15.12|| [upajàti 12]

[33] varatà-sambhàvanà-viùayàõàü pitç-varga÷ ca tàdçg apy anargala-karõe-japa-labdha-saüsarga-garga-vacana-sargata eva bhinna-cittatàm àpa | [34] putràn apy atikramya tatra sthitànàü kçùõa eva hi sukhasatràyate |

[35] tad evaü j¤àta-rahasyo' pi nirõãta-nãti-praõãtaye rahasi vraja-ràjam upavrajya sa ca tat-pitç-vargaþ pratisvam eva tam artham arthayàmàsa, [36] àmuùyakulikà kalità dhanyàþ khalu tàþ kanyàþ kçùõanyàsata eva sa-nyàyatàm arhanti | sa yadi bhavadbhiþ svayam aïgãkriyate, tadà bhaïgãbhiþ prasaïgam aïgãkriyatàm asmàbhir iti |

[37] vrajaràjas tu tad àkarõyam àkarõya sa-ni÷vàsam idaü vivarõatayà varõitavàn, asmàbhiþ sva-putràya sarvathà na te sambandhàþ sandhàtavyàþ, kintu yåyam apãdaü vidàükurute | yat khalu yuùmàkam apatyàni yuùmàkam ivàsmàkaü sneha-sàtatya-vahàni samudvàhayitavyàni ca, tasmàd asmàbhir eva tatra tatra satrà-kurvadbhiþ prayatanãyam |

[38] tad evaü sthagita-samullàse nikhile ca vrajàvàse vrajapaty-anumaty-anusàratas tàsàü pitaras tad-vitaram àcarituü ruciü vinàpi bahir udyamam àcaritavantaþ | [39] tat kumàryas tv atibàlya-caryà-paryàkulatayà na ki¤cid api cid-amatratàü ninyire |

[40] atha yà kàcid vçndàvana-gahvarataþ sàkùàt kila yogamàyàyà vyàjatas tàpasyàs tatra càhvayataþ paurõamàsyàþ samabhyarõaü ahar-divaü pràyaþ kimapi mantràyituü àgantrã dç÷yate; yà ca mànuùy api devãyamàneti và devy api mànuùãyamàõeti và lakùayituü na ÷akyate kintu sad-ànukålatayà tad-vana-pàlitàsiùà-dhayiùita-kçùõa-lãlatà ràdhàdiùu ca parama-sneha-latà yasyàm anumãyate, sà vçndàriketi nijàkhyàü prakhyàpayanty api jana-vçndena làghavàd vçndeti svenaiva nàmnà samàmnàyate | sà ca samprati sarva-÷ocyatà-maya-tad-vàrtà-÷ravaõàd atãvàrtà tad-abhyàsam evàbhyajagàma |

[41] abhyàgatàm atha tàü japàrtham àsãnàpi, paurõamàsã tårõam upavrajya namaskurvatãü pariùvajya ÷ubhà÷iùà ca saüyujya svacchamanàþ papracchuþ, kathyatàü katham asamayam idaü tava samàgamanam? iti |

[42] vçndàha-bhagavati, param àpadàü padam ekam utpannam asti, kathaü tava ni÷cintatà dç÷yate?

[43] paurõamàsã uvàca-kiü tàvac cintà-kàraõaü tat-padam?

[44] vçndàha-hanta, yàþ khalu nityatayà kçùõasya preyasya iti ÷råyante, tàsàm apy anya-sambandhaþ sanirbandha iva dç÷yate |
[45] paurõamàsã uvàca-katham ivàyaü paràmç÷yate?

[46] vçndàha-tasyànubandha÷ cakùuùà spç÷yate |

[47] paurõamàsã uvàca-na bhaviùyati tàsàm anyenànyena saüyoga-sambandhaþ, yato mayà hi màyayà parà nirmàya nirmàsyate tatra pratibandhaþ |

[48] vçndàha-atha tathàpi lokataþ kalaïkaþ ÷aïkanãyaþ |

[49] paurõamàsã uvàca-na syàd api tasyàpi sthitiþ, yato munayaþ punar idaü gàsyanti-

     nàsåyan khalu kçùõàya
mohitàs tasya màyayà |
     manyamànàþ sva-pàr÷va-sthàn
svàn svàn dàràn vrajaukasaþ ||[BhP 10.33.39] iti |

[50] ataeva putrotpatty-abhàvàt pàyayantyaþ ÷i÷ån payaþ ity atra ÷i÷ån ity eva payaþ ity eva ca vakùyanti, na tu sutàn stanam iti | etad apekùayaiva kvacit putratva-vyapade÷a÷ ca ÷rã-kçùõa-parihàsa-nirde÷a÷ ca saïgaüsyate |

[51] vçndàha-yady evaü tarhy anyena tàsàü pàõipãóanaü punar atãva pãóanam | yatra pràya÷cittàntaram api na cintayanti tantra-vidaþ, tat kathaü sàmprataü sva-vratam upekùase?

[52] paurõamàsã sasmitam uvàca-bhàviny, etad api na bhàvi, tvayà tu ramyànanatayà gamyatàm |

[53] vçndà sànandaü padàravindayoþ patantã sànumodaü ruroda | sà tu tàü niravahittham utthàpya sàntvayitvà gahanàya prasthàpayàmàsa |

[54] atha vçndàpi tathà vi÷vasatã ni÷vasatã ca vitràsa-rahità dvitràho-ràtràn gamayàmàsa | dinàntare tu tàsàm udvàha-nirvàham àkarõya vivarõa-vadanà paurõamàsy-abhyarõaü punar api tårõam upasthànà mçtaka-pratãkà tasthau |

[55] paurõamàsã uvàca-kim iva vçttaü vçttam yasmàd bhavaty udvçtta-città dç÷yate?

[56] vçndàha-mama mukhataþ kàcid apy uktir na vyaktãbhavati, kim iva vaktavyam?

[57] paurõamàsã uvàca-païkajàkùi, na kàcid api ÷aïkà manasi ÷aïkanãyà |

[58] vçndà sa-råkùa-hàsam àha-bhagavati, katham iva?

[59] paurõamàsã uvàca-yad adyàpy asiddha-nirvàha eva tàsàü vivàhaþ |

[60] vçndàha-vicakùaõe, tam etaü càkùuùam eva vidhàya sarve' py àcakùate |

[61] paurõamàsã uvàca-samprati tà bàlikàþ kutra?

[62] vçndàha-tad idam api ÷rutam, yad atibàlakatayàvagatàþ pitç-geha eva tà nidhàya te gatà iti |

[63] paurõamàsã sa-praõaya-roùam uvàca-atha kathaü mat-kathanaü na pratyeùi yat kiüvadantãm eva muhur vadantã vartase?

[64] vçndà sànandam uvàca-bhagavati, tad etad çtam ançtam eva bhavatu, kintu mayà nàyaü sandhir anusandhãyate |

[65] paurõamàsã sahàsam uvàca-na lokenàtathyaü kathyate, na ca grathyate sma tàsàm udvàha-bandhah |

[66] vçndàha-nedaü ca budhye |

[67] paurõamàsã uvàca-yuktam evedam, yataþ-

     tvayy api lãlà-÷aktyàm, avasara-nàmnã bhaved vibhoþ ÷aktiþ |
     tvàm api yà bhramayantã, tasmiüs tasmin pravartayati ||JGc_1,15.13|| [udgãti]

[68] vçndà sa-kàku pràha-tarhi svayam evedaü rahasyaü prakà÷yatàm?

[69] paurõamàsã kùaõaü hasitvà nãcair uvàca-yugapad eva, devi, sarveùu tàdçg-duþsvapna eva kevalaü jàgara-kalpatayà mayà kalpitaþ |

[70] vçndà vi÷vasya ni÷vasya ca punar uvàca-tathàpi tàsàü tathà khyàtir api na yuktà |

[71] paurõamàsã uvàca-sàpi na bhaviùyati, yato munaya eva punaþ punar idaü gàsyanti, tatra tapanyàü tàþ pçcchatãþ prati durvàsàþ, sa vo hi svàmã [Gtu 2.27] iti; ràsaprasaïge ca bhagavàn bàdaràyaõiþ, kçùõavadhvaþ [BhP 10.33.7] iti; uddhava-sande÷e svayaü ÷rã-kçùõa eva ca, ballavyo me madàtmikàþ [BhP 10.46 |3] iti | tad idaü gacchoddhava vrajaü saumya pitror naþ prãtim àvaha iti vallabhàbhimànitàm àtmani vyajya ÷rã-kçùõasya vacanaü bràhmaõàdãnàü mama bràhmaõãty àdivat | tathà, màm eva dayitaü preùñham àtmànaü manasà gatàþ [BhP 10.46 |4] iti pracuraü pracuratàrdha-padyena
ca tàbhir api bahir-dçùñyà paraü tatra kvacid upapatitvaü pratãyate, ÷a÷vad antar-dçùñyà tu patitvam evànubhåyata iti såcyate, yathà ca, api bata madhu-puryàü àrya-putro' dhunàste? iti |

athàgame ca mantra-draùñàro gopã-padànantaraü janety asyànte vallabheti | [72] tad idaü tridhà niruktam apy àgamasya rahasya-rãtitayà kramàt pårva-pårva-pakùasya tåttara-pakùatvaü vya¤jitam | yathà gautamãya-tantre,

gopãti prakçtiü vidyàj janas tattva-samåhakaþ |
anayor à÷rayo vyàptyà kàraõatvena ce÷varaþ |
sàndrànandaü paraü jyotir vallabhatvena kathyate ||
athavà gopã prakçtir janas tad-aü÷a-maõóalam |
anayor vallabhaþ proktaþ svàmã kçùõàkhya ã÷varaþ ||
kàrya-kàraõayor ã÷aþ ÷rutibhis tena gãyate ||
aneka-janma-siddhànàü gopãnàü patir eva và |
nanda-nandana ity uktas trailokyànanda-vardhanaþ ||iti |

[73] atra prathamà prakçtiþ pradhànam, dvitãyà svaråpa-÷aktiþ | tattvàni mahad-àdãni aü÷àþ,
j¤àna-÷akti-balai÷varya-vãrya-tejàüsy a÷eùataþ |
bhagavac-chabda-vàcyàni vinà heyair guõàdibhiþ ||

iti viùõu-puràõoktàþ [ViP 6.5.79] | aneka-janma-siddhànàü iti, bahåni me vyatãtàni janmàni tava càrjuna [Gãtà 4.5] iti ÷rã-bhagavad-gãtà-vadanàditvam eva bodhayati, patir eva iti kadàcid upapatitva-vyavahàras tu màyika evety arthaþ | và-÷abdas tv asyaivottara-pakùatà-bodhanàya |

[74] ataevàprakaña-lãlàyàü prakañam eva brahma-saühità tathànusaühitavatã yatra brahmà pràha-

     ànanda-cin-maya-rasa-pratibhàvitàbhis
          tàbhir ya eva nija-råpatayà kalàbhiþ |
     goloka eva nivasaty akhilàtma-bhåto
          govindam àdi-puruùaü tam ahaü bhajàmi ||iti||[5.48] |

[75] atra kalàtvàn nija-råpatve svataþ-siddhe' pi nija-råpatayeti punar upàdànam, na tu prakaña-lãlà-madhyavat parakãyàbhàsatayopalakùitàbhis tàbhir ity artha-j¤àpanàrtham |

[76] tathà ca tatraiva ÷riyaþ kàntàþ kàntaþ parama-puruùaþ ity atra yuktiü ca dar÷itavàn | ÷rã-parama-puruùayor aupapatyaü nàstãti | kà÷ã-khaõóe ca dharma-ràjaþ, gopã-pate yadu-pate vasudeva-såno iti | saïgãta-÷àstre ca, gopã-patir ananto' pi vaü÷a-dhvani-va÷aü gataþ iti | bhaviùyat-kàvyeùu ÷rã-gãta-govinde patyur manaþ kãlitam iti |

[77] etad abhipràyeõaiva lakùya-bhedenoktam-

     tvàm apràpya mayi svayaü-vara-paràü kùãroda-tãrodare
          ÷aïke sundari kàla-kåñam apiban måóho mçóànãpatiþ |
     itthaü pårva-kathàbhir anya-manaso vikùipya vakùo' ¤calaü
          ràdhàyàþ stana-korakopari milan-netro hariþ pàtu vaþ ||iti |

anyatra ca, gopã-bhartuþ pada-kamalayor dàsa-dàsànudàsaþ iti | bhagavac-chaïkaràcàrya-kçte yamunà-stotre ca, vidhehi tasya ràdhikà-dhavàïghri-païkaje ratim iti |

[78] lalita-màdhave ÷rã-ràdhikàdãnàü tathà-varõanaü tu sphuñam eva nirvarõitam | ujjvala-nãlamaõau sàkùàt-kathanayà kumàrikàõàü sàkùàd anya-sambandhàbhàva-prathanayà ca paràsàm api yad eva samçddhimad-àkhya-sambhoge lalita-màdhavànusàreõa sphuñam aïgãkçtam asti |

bhàvàrtha-dãpikàyàü ca, çùabhasya jaguþ kçtyàni [BhP 10.33.21] ity atra çùabhasya patyuþ iti kçùõavadhvaþ iti svayam uktam idam eva patitvaü ÷rã-parãkùit-pra÷nottare paty-antaràbhyupagama-vàdenaiva hi bahir-aïgànàm bodhàya paramàtmatayà ÷rã-bàdaràyaõinà bodhitam: gopãnàü tat-patãnàü ca sarveùàm api ca dehinàm | yo' nta÷ carati so' dhyakùaþ eùa krãóana-deha-bhàk ||[BhP 10.33.35] ity atrànataraïgàn prati tv ayam arthaþ: gopãnàü kà÷cid vyåóhàþ kà÷cid avyåóhà iti dvidhàtra loka-màtra-prasiddhànàü vastutas tu nitya-siddhànàü sarvataþ ÷reyasãnàü tat-preyasãnàm anyàsàm api nànà-bhàva-samçddhànàü
kumàrãtaruõã-vçddhànàü, tathà yathà-sambhavaü tàsàü patãnàü tad-upalakùitatayà kumàra-tatãnàü, kiü bahunà? sarveùàm api tad-eka-jãvànàü vraja-jãvànàü yàni tat-tad-upacitatàcita-tadãya-krãóà-sàdhana-dehàni, tad-àsaktaþ sann antaþ-÷abdàbhihite mahite jagan-netràd antar-hite sadàbhave sva-vaibhave ya÷ carati krãóati | sa eùa evàdhyakùaþ kadàcij jagat-pratyakùaþ san krãóati | tasmàn nija-preyasãbhiþ samam anàdita eva mithunateti kathanàd aupapatyam asya nopapatty-arham, kintu parama-vyomàdhipa-lakùmã-nàràyaõavad dàmpatyam eva tad-arhaü bhavatãti |

tad idaü, jayati jananivàsaþ [BhP 10.90.48] ity àdau vraja-pura-vanitànàü vardhayan kàma-devam iti pura-vanitàbhiþ saha tàsàü saha-pàñhàd draùñavyam | ÷rãmàn uddhavas tu, etàþ paraü tanu-bhçto bhuvi gopa-vadhvaþ [BhP 10.47.58] ity àdàv àsàm anugatiü mumukùu-mukta-mad-vidha-bhaktà api và¤chanti ity uktvà kçùõe paramàtmani vçndàvana-carya imàþ kva, tad-ãdç÷a-bhàva-vyabhicàra-dçùñàs tv anye kveti vadan kçùõe paramàtmani hy eùa råóha-bhàva iti pratyakùato dar÷ayann àsu màhàtmya-vi÷eùaü dar÷ayati, nàyaü ÷riyo' ïge [BhP 10.47.60] ity àdau ÷rã-prabhçtibhyaþ punar api vi÷eùayati ca
|'

[79] atha sànandàpi vçndà punaþ papraccha-katham ãdç÷ã prakriyà nàtipriyà, nànyathà kriyate sma bhavatyà? bhavatyàþ khalu nà÷akyaü tarkyate |

[80] paurõamàsã uvàca-rasa-vi÷eùa-sampàdayitrã lãlàva÷yakatàvasara-vaicitrãyaü sãtàyà ràvaõa-gçha-gativan nàsmàbhir apy anyathà kartuü ÷akyate | rasa-vi÷eùa÷ caivam eva saïgacchate | bhrama-janitatvàd a÷lãlatà-vi÷liùñe para-sambandhasyàbhàsa-màtre dçùñe sati tàsàü para-nivàraõa-kuõñhitànàm utkaõñhà-vardhanataþ sphurad-akharva-sukha-gatyàü sarvàyatyàü vi÷rànta-bhrama-nitànta-sthiratà-nirata-kànta-pràptitas tasyàtãva dãptatà-pràptir iti | tathà ca bhaviùyat-kàvyeùu ÷rãmad-ujjvala-nãlamaõau pramàõã-kçtaü pràcàü matam | tatra målaü yathà-

     laghutvam atra yat proktaü tat tu pràkçtanàyake |
     na kçùõe rasaniryàsasvàdàrtham avatàriõi ||[1.21] iti |

pramàõaü yathà,
     neùñà yad aïgini rase kavibhir paroóhà
          tad gokulàmbujadç÷àü kulam antarena |
     à÷àüsayà rasavidher avatàritànàü
          kaüsàriõà rasikamaõóala÷ekhareõa ||[5.3] iti |

[81] atra rasotkarùasya tarùata eva kaüsàriõàvatàritànàm iti tàsàü nityaü tan-nija-preyasãtayà vihàras, tad-avatàra-samaya eva tu rasa-maya-mahotkarùàya màyayà paroóha-vyavahàra ity ato na doùaþ, pratyuta parama-guõa eveti bhàvaþ | iha càvatàritànàm iti devã-caratàü sàdhàraõa-lakùmã-caratàü ca na pracàrayati, nàyaü ÷riyo' ïga u nitànta-rateþ prasàdaþ svar-yoùitàü nalina-gandha-rucàü kuto' nyàþ? [BhP 10.47.60] ity anena virodhàt | tenaivànyatamatànyathà-kàritayà tadãya-parama-lakùmãtvam eva tàsàü lakùyata iti |

tad evaü ca niråpya punar apy àha sma-tàdç÷aü parama-rahasyam àkà÷àya ca na prakà÷anãyam | kintu-

     ràdhàdãnàü kevalànàü kevalo nanda-nandanaþ |
     varaþ syàt kevalaü tasmàt ke balàt kuryur anyathà? ||JGc_1,15.14|| [anuùñubh]

yataþ,
     vraja-lakùmã-janatàyà harir iha ramaõaþ paraü na paraþ |
     katham atha cakora-jàter vçtti÷ candràd bhaved anyaþ? ||JGc_1,15.15|| [upagãti]

[82] atha vçndà tu, bhavatu yàthàkathàcaü | yad idam àcitam, tad àcitam eva | kintv àyatyàü sarva-sukha-samutthàpanaü bhavad-abhyutthànam eva gaty-antaràya bhavità iti pràrthya namaskçtya ca calità |

[83] paurõamàsã tu pràha-

     avacam avocam uvàca ca, vacmi hi vaktàsmi vakùyàmi |
     ucyàsam idaü vacyàü vacàni no ced avakùyaü na ||JGc_1,15.16|| [anuùñubh]

[84] tad evaü tàsàü khelà-màtra-vilàsinãnàü sva-vàsinãnàü màtara-pitaràdibhir antaþ-puryàm asåryampa÷yatayà dhåtàkarõana-kçùõa-varõanatayà ca paritaþ parãtaü vàritànàm api dãpyamàna-kai÷ora-sàmãpya-samiddhaþ sva-bhàva-siddhaþ kçùõa-bhàvaþ svayam udbhåtavàn vàridà-gamana-samayaü samayà kàsà¤cid vallã-jàtãnàü pallava iva | yataþ-
     hçdayam anaïgas tàsàm avi÷ad vayasaþ kramàd eva |
     ÷yàmàïgaþ sa tu sàïgaü vive÷a sahasà tataþ pårvam ||JGc_1,15.17|| [anuùñubh]

[85] dçùñàntayanti cedam-

     àsãd àsu hareþ sphårtir dar÷ana-÷ravaõe vinà |
     yathàntaþpura-ruddhàsu kanyàsu madanodgamaþ ||JGc_1,15.18|| [anuùñubh]

[86] ataevoktam-

     navya-yauvanataþ pårvaü kçùõe tàsàü tu yà ratiþ |
     tasyàü nàti÷ayoktiþ sà sva-bhàvoktis tu manyatàm ||JGc_1,15.19|| [anuùñubh]

[87] tadà ca, yadà prasaïga-saïgatyà kçùõeti varõa-dvayaü karõàbhyarõam àpadyate, vaü÷ã-vàdyaü và, tadà tam eva pa÷yantya iva hçùyantyaþ punar apy apa÷yantyas tàpam àpnuvanti sma, kintu ka¤cit prati na ki¤cit prakà÷ayàm àsuþ | cetasi tu bhàvayàm babhåvuþ, yathà-

     yaþ kçùõa-nàmàkùara-màdhurã-jharair
          àsvàdyate veõu-kalã-rasair api |
     sa eva ekàmbuda-rocir eùa me
          kaþ svàntam uccaiþ kurute puru-vyathàm? ||JGc_1,15.20|| [upajàti 12]

[88] tatra ca ÷rã-ràdhàyà bhàvanà, yathà-

     yàte kçùõeti ÷abde ÷ruti-patham amçtàd apy atisvàda-yukte,
     vaü÷ã-vàdye ca ÷a÷van manasi sapadi yaþ sphårtim àpnoti so' yam |
     àjanmàbhyàsa-hãno' py atisuparicita-pràya eveti bhàti
     pràpti-vyàvçttitas tu prasabham acirato neùyati pràõavargam ||JGc_1,15.21|| [sragdharà]

[89] puna÷ ca samprati svayam eva parasparam ivàha-ràdhe, kim udagraü vyagracittàsi? ràdhike, tad etan nàvadadhàsi ced avadhànaü vidhehi |

     ÷ravyàõàü svàda-sàraü ÷rutir anumanute yat tu yad và sudhàbdher
     manthàl labdhaü, rasaj¤à sukha-hçdija-sukhaü citta-vçttir yad eva |
     kiü tat kçùõeti varõa-dvayam ayam athavà kçùõa-varõa-dyutãnàm
     àjãvyaþ ko' pi ÷a÷vat sphurati nava-yuvety åhayà mohitàsmi ||JGc_1,15.22|| [sragdharà]

[90] evaü ÷rã-kçùõasya ca tadãya-pracariùõu-tat-tad-guõa-bhaviùõu-tçùõasya bhàva-ramyatà gamyatàm-

     nàmni ÷rotraü sadana-saraõau netram àmoda-påre
     ghràõaü pçùñhe vapur api guõe såktam àsàü madãyam |
     màü projjhyàsãd drutam iti hariþ svãya-doùaü vicàràt
     pratyàkhyàya sphuñam anusaraü tatra citràyate sma ||JGc_1,15.23|| [mandàkràntà]

     ràdhàçkùe kvacana gaõake nàntikàd varõyamàne
     dçùñvà ràdhàü ghañayati jane sa¤janaü svasya dåràt |
     ràdhà-gehàn mçdula-pavane vàti nàsmàri tat tat
     kçùõenàsmin punar alam asau sasmare saiva ràdhà ||JGc_1,15.24|| [mandàkràntà]

[91] tad evam apårva-kçùõa-dar÷ana-parvaõy ajàta-pårve yadà tu kàliya-danda÷åka-sandalanam àsãt tadà vidhvasta-nirodhà ràdhàdayo' pi vrajavàsi-sàdhàraõatayà tatra gacchanti sma | [92] etad artham eva kàliya-damanàrthe tàvàn vilambàrambha-sambhàras tena lambhitaþ |

[93] tad evaü tatra gatavatãnàm api bàlyàm okataþ ÷okata÷ ca na lokatas tàsàü bhàvaþ svasya vi÷eùaü bhàvayàmàsa, kintu premàti÷aya-màtram | tathà hi-

     yadà dåre nçtyaü phaõi-÷irasi cakre muraripus
     tadà tàbhiþ sàkùàd araci sa itãdaü nahi mçùà |
     tathàpy àsàü bàlyàd bahujana-samàjàd api ÷ucà-
     vçter bhàvo naiva sva-rasa-mayatàm aõv api yayau ||JGc_1,15.25|| [÷ikhariõã]

     yadà kàlãyasya hrada-valayataþ so' yam uditas
     tadà ràdhà-mukhyàþ prathama-kalanàd eva patitàþ |
     bahir-j¤ànaü nàsãd yadapi tadapi sphårti-valità
     na mårcchàü nàmårcchàü yayur ahaha ràtrindivam anu ||JGc_1,15.26|| [÷ikhariõã]

     yadyapi kçùõas tàsàü kalanàd antar-vikàramàsannaþ |
     tadapi ca samayàntarajàü cakàra gambhãratàü ÷araõam ||JGc_1,15.27|| [àryà]

[94] tata÷ ca, prabhàte tàþ ÷akaña-samàrohitatayà vrajam ànãtàþ katham api svasthatàü yàtàþ, yathà-

     muhur bandhu-stome tad-upacaraõàd utthita-matau
          jana-dvàrà tàsàü harir api vimårcchàü kalitavàn |
     atha vyagrãbhåyàmçtam iva muralyà mçdu-kalaü
          jagau tà÷ ca pràpur bahir-avahitiü satvaratayà ||JGc_1,15.28|| [÷ikhariõã]

[95] kintu tasya vaü÷ã-÷aüsana-màdhuryam eva tàsv abhiùajyad avabudhya tad-avadhi tàsàü pratibandhàya bandhavas tenàtinirbandhaü yayur iti kadàcic cirato dar÷anam api tasya tàsu paryavasyati sma |

[96] atha ÷rã-kçùõasya ùaùñhe varùe gate tàsàü ca tataþ ki¤cid ånatayà mate samàrabdha-prapa¤càd bhàvàd akùãõànàü nava-kai÷ora-lakùmãõàü mud-a¤canaü tasya ca tàsàü ca tathà jàtaü yathà parasparaü spardhayeva sa¤cayam a¤cad àsãt |

[97] tatra tasya ÷rã-kçùõasya, yathà-

     vaktraü pårõa-kapola-kànti-valitaü ke÷à bhç÷a-÷yàmalà
     netre lola-vi÷àla-pàñala-tañe vakùaþ sphårad-vistçti |
     bàhu-dvandvam akharva-puùña-ghañanaü madhyaþ kç÷as tat-paraþ
     sphãtas tadvad urå pçthå bhavitum udyàtau sma tasmin hareþ ||JGc_1,15.29|| [÷àrdåla]

[98] tatra ca kasyacin marmaj¤a-janasya narma-vacanam-

     tanau ÷yàmà lakùmãr abhajad ayam antar-hçdi punaþ
     sadà gaurãr itthaü kapañam abhipa÷yan muraripoþ |
     sphuran-netra-dvandvaü bhajad aruõatàm ãùad abhito
     muhuþ karõàbhyarõaü vrajati kila ki¤cit kathayitum ||JGc_1,15.30|| [÷ikhariõã]

[99] atha tàsàü, yathà-

     kañàkùe kçùõàbhà sphuñam adharayo ràga-garimà
          kapola-dvandvàntaþ ÷ucir urasi càrånnati-ruciþ |
     amã ceto-dharmà bahir ahaha yady evam udità
          bhavet kiüvà tarhi vraja-mçgadç÷àü gopana-padam ||JGc_1,15.31|| [÷ikhariõã]

[100] tatra ÷rã-ràdhàü prati kasyà÷cid uktiþ-

     bhadrà padmà dhaniùñhà ÷ivi-pa÷upa-sutà pàlikà ÷yàmalà sà
     candràvaly apy abhãkùõaü vayasi nija-nija-÷rã-samutkarùi dçùñà |
     ÷rã-ràdhe tvaü punaþ svaü jita-kanaka-guõaü dyotam udyotayantã
     tad divyaü ÷yàmadhàma prathayasi paritaþ kena và tan na vedmi ||JGc_1,15.32|| ÷àrdåla]

[101] tatrànyasyà vacanam-

     vilasati kçùõa-navàbdaþ sphuñam adhi hçdayaü pravi÷ya ràdhàyàþ |
     na bhavati tad yadi katham iva pulakaiþ saha locane sravataþ ||JGc_1,15.33|| [àryà] iti |

[102] tat-prabhçti tàsàü bhàvanà ceyam-

     tad eva yamunàraõyaü ta eva ca tamàlakàþ |
     tad eva cittam asmàkaü sàmprataü kim ivànyathà? ||JGc_1,15.34|| [anuùñubh]

tata÷ ca-
     ÷àrada-prathama-÷ubhra-pa¤camã
          bhàvi-ràtri-nikaràbja-saprabham |
     subhruvàü mukham uroja-yugmam apy
          àyata pratidinaü mahodayam ||JGc_1,15.35|| [rathoddhatà]

     yadà ràdhà tàsu prathama-vayasàkãrõa-kiraõà
          tadà tàþ sarvà÷ ca pratihata-samaj¤àþ samabhavan |
     paraü nànà-puùpàvaliùu latikàsu prathamataþ
          praphullantã khyàtiü sadasi suravallã valayate ||JGc_1,15.36|| [÷ikhariõã]

[103] tatra ceyaü kiüvadantã vadantã-babhåva-

     indur mandati kha¤jarãña-taruõaþ kha¤jann ivàlokyate
     dånaü bhàti tila-prasånam aruõàd bimbaü guõàl lambate |
     svarõa-÷rã-jayi-varõa-jàla-vilasad-vallã na lãnàyate
     ràdhàyà madhurimõi yad vidhuratàm àpnoti tan-màdhurã ||JGc_1,15.37|| [÷àrdåla]

[104] tad evaü labdha-dara-sphore kai÷ore tàsàü sa eva kçùõa-premà tçùõà-vi÷eùam àsàditavàn | [105] vratati-tatãnàü kçta-vratatitve labdha-sattve svà÷rayaü pratyabhimukha-prasàras tad-valayana-làlasam iva | tatra tàsàü bhàvanà, yathà-

     janmany etad aho kim atra bhavità yat tasya vakùaþ-sthalaü
     vistãrõàtula-nãla-ratna-masçõaü spç÷yeta mad-vakùasà |
     tàmbålaü bata carvitaü ca mukhataþ kçùyeta kiü man-mukhe-
     naivaü keyam aho mamàdya vimatir dharma-dhrug abhyàgatà ||JGc_1,15.38|| [÷àrdåla]
[106] atha premàpi parama-varimàõamàsasàda, yathà-

     pårvaü yat parito harer anubhavàt kai÷oram atyudgataü
     tat tàsu sphuritaü tam eva vidadhal lãlàbhir uccaiþ sthitam |
     apy àkarõanadar÷anàdirahitàs tà devatàviùñavac
     ceùñante sma yataþ ÷a÷àka nahi yad boddhuü jana÷ càõv api ||JGc_1,15.39|| [÷àrdåla]
tatra tu-

     ÷ånyaü pa÷yati bàùpa-påram ani÷aü momucyate kampate
     svidyaty udgata-kaõñakatvam ayate stambhaü punaþ pràrcchati |
     glàniü gacchati vàcitàpi vacanaü nàbhàùate seti tàü
     pa÷yantã suhçdàü tatir muhur aho ràdhàm a÷ocan muhuþ ||JGc_1,15.40|| [÷àrdåla]

[107] tasyà bhàvanà ceyam-

     råpeõàmçta-sindhuþ kãrtibhir amçta-dyutir yad api |
     tad api harir mama hçdayaü vidahati hà dhig vidhir vàmaþ ||JGc_1,15.41|| [upagãti]

     tasya ca pårvaü hçdayam aliptaü
          bhàvaþ kaþ punar alipta me sahasà? |
     smarad api yasya tu viùayàn
          svayam atha cittaü svato' pi jihreti ||JGc_1,15.42|| [udgãti]

[108] puna÷ ca kàliya-damanam anv anubhåtaü tàsàü bhàvaü vibhàvayann àha-

     pità me sàdhånàü kula-tilakatà-vi÷ruta-gatis
     tathà màtà sàdhvã-samudaya-vivekàgrima-lipiþ |
     kathaü ràdhàdãnàü para-mçgadç÷àü bhàvam abhito
     bhajaty antaþ kiüvà mama mçdulatà màü klamayati ||JGc_1,15.43|| [÷ikhariõã]

kiü ca-

     hanta j¤ànaü mama vilulitaü kvàpi na syàt parantu
          premàrdraü tad bhavati sutaràü tàsu tu preyasãùu |
     yasmàt tàsu sphurati na dhiyà premamayyà parà tvaü
          nàpi khyàtiü bahir anugayà tàü paràkartum ã÷e ||JGc_1,15.44|| [mandàkràntà]

[109] tac-ceùñà ca, yathà-

     maunàrhe pratibhàùate sma vacanaucitye munitvaü dadhe
     ÷ocyatve hasati sma hàsa-kathane råkùatvam evàdade |
     prastàve vraja-subhruvàü sakhi-janair nirmãyamàõe harer
     yadyapy evam athàpi-varõa-vikçter vyatyastir àlakùyate ||JGc_1,15.45|| [÷àrdålavikrãóità]

[110] tàsàü vivàha-÷ravaõe tu-

     bahiþ surasatàü vya¤jann api tarhi balànujaþ |
     antas tu virasaþ praikùi marmaj¤aiþ pakva-pãluvat ||JGc_1,15.46|| [anuùñubh]

[111] tad evaü sthite tàsàü janyaü-manya-janena nija-nija-vadhånàü nayanàya yàcyamànaü tat-pitç-kulaü tàsu na tad-vàcyam akàrùãt, kevalaü tu karõe karõe mitha eva varõayàmàsa |

[112] tàsu gargàdi-hita-vargàd api kramàd adhigata-kçùõaika-tçùõàsu pràõa-paryanta-saïkùayà÷aïkayà tam udvàham api na sahasà na ca sàkùàd udbhàvayàmàsa, kim uta tàdçg-avasthànàü prasthàpanam?

[113] atha yathà durvaha÷ ca vivàha-ni÷amana-saïklamaþ prathama-labhya-bàlyam àrabhya pårva-pårva-krama-labdha-visaratayà paramparayàvadhàrita iti krama-viùayatayà viùa-bhakùaõavad abhyàsavyàsata eva soóhas tathedam api bàóhaü soóhavyam iti tathaiva ÷ràvayàmàsa |

[114] tàs tu tad-vàrtà-màtrataþ paramàrtà jàtàþ | yatra ca kaùñam bhoþ kaùñam, jãvanam api niùñhãvanam àpayituü vyavasitim àyàtàþ | [115] tathà hi prathamaü tàvat pratyekaü pårvàhnataþ pårvam eva gçhàd àtmànaü nihnuvànàþ sambhçta-gambhãra-nãram ucchalat-taraïga-saïgha-nihràda-vilãyamàna-karõaü kàla-varõaü kàliya-hradam eva nirvyatireka-vivekam antareõa bhàvàntareõa bhàvayàm babhåvuþ |

[116] atha tàþ samastà evàbalàþ kevalatayà gatà api samastà babhåvuþ | parasparam aparicita-pràyatayà nicàyanti sma | papracchu÷ ca-kà bhavatyaþ? iti | [117] pracite ca paricaye tatràvrajana-prayojanam apy anvayu¤jata |

[118] tata÷ ca samàna-vàsanàvàsita-mànasa-vyasana-÷aüsaka-da÷ana-vasanàdi-ruci-vilokana-valita-mithaþ-snehàd àliïgita-kaõñhà mukta-kaõñham utkaõñhayà sphuñam eva rurudur, vividu÷ ca parasparaü hçdayam |

[119] tad evaü kulàïganànàm api tàsàü svayam eva niùkulàkçta-manasàm utkçùña-guõatayàkçùña-sarva-nayanà ÷rã-ràdhà tu svata eva madhyam àdhàratàm àpannàtikaùñataþ prakañam eva nija-ni÷cayam àvi÷cakàra, yathà-

     yady etad-vapur anya-sàtkçtam abhåt pitràdibhis tarhy adaþ
     preta-grastam ivàpi jãvad adhikaü dhik-kàra-yogyaü bhavet |
     dhik càtmànam aho yad eùa sahate' py etasya saïgàpadaü
     tat-tãrthàya balàd balànujakçte kartavyam asyàrpaõam ||JGc_1,15.47|| [÷àrdåla]

[120] vistaram atra càlaü kçtvà, yataþ ÷reyàüsi bahu-vighnàni iti nãti-nighnatayà nàtivilambanam àlambanãyam ity utthàya tàbhiþ saha mitho baddha-pàõitayà pànãya-samãpaü prasthàya yamunàü praty a¤jaliü valayantã sà÷ru-gadgadam ardhodgata-varõam udgadati sma-

     goùñha-kùmàpati-dampatã ÷va÷uratàü ràmànujaþ svàmitàü
     vçndàraõyam idaü sadàpi bhajatàm àràmatàü naþ pari |
     yàþ snehàd vyatibaddha-hastam abhitaþ kàlindi magnà bhavat-
     pànãyàntar amår bhajantu sakhitàü tvàm à÷ritàs tad vayam ||JGc_1,15.48|| [÷àrdåla]

[121] atha sahàyàntaràõy api tàbhis tad antaràptàni yathà |

[122] tad evam amåm anu punar amår asàdhàraõa-bàdhànàm àdhàratayà pràõa-dhàraõàyàü tu dhuta-kàraõà hradam agàdha-jalaü valamànàþ prati prathitàkà÷a-vàõã pratyàvartayituü pratyà÷àü vardhayàmàsa |

     ahaha gopa-sutàþ saha-sàhasaü
          na sahasà kurutàpuru-buddhayaþ |
     ÷çõuta vaþ pratikåla-kusaïgatir
          na bhavità na bhaven na bhaviùyati ||JGc_1,15.49|| [drutavilambità]

[123] tad evaü-

     virahàvagraha-kliùñà gopã-bhåmi-sarojinãþ |
     kçtvà gãþ-sudhayà siktà devàbdàs tri-divaü yayuþ ||JGc_1,15.50|| [anuùñubh}

[124] tata÷ ca vismaya-phulla-vilocanatayà vyativilokamànàsu tàsu sårajà-pårataþ kàpy adårataþ sametya ÷rã-ràdhàm upetya sarvà÷ càhåya svayaü vibhåya tat-tad-gàtraü gçhãtvà pàtraü mocayitum ãhitvà tãraü pratãrayàmàsa | [125] sà hi phullendãvara-sundarã svayam eva kàlindã | tayà ca tãram ànãtàsu tàsu vçndayà kathita-tat-tad-vçtta-vçndayà madhumaïgalena ca và¤chita-tad-vçtta-maïgalena sahità parama-hità mahità pårõimà ca tårõam evàgatà |

[126] tataþ pratisvaü taru-màtràvalambana-gàtratayà ni÷cetanavat kçta-ketanà vraja-niketanàïganàþ sàliïgana-sambodhana-pårvaü gãrvàõa-varõita-vàõãvad eva vadamànà tatrànuvadamànàbhyàü vçndà-kàlindãbhyàü sàrdhaü bodhayàmàsa |

[127] bodhayitvà ca punar bhaõati sma, parama-masçõa-matãnàü bhavatãnàü katham etàvatã karka÷atà jàtà? | [128] vastutas tu-

     candro na hata-kalaïkaþ kvacid api na kalaïki vaktraü vaþ |
     candro muhur api na÷yati na÷yati nahi varùma yuùmadãyaü tu ||JGc_1,15.51|| [upagãti]

[129] kiü ca, tisçbhir apy asmàbhir aparokùaü parokùam api tathà sàhàyyaü kàryam, yathà kçùõa-màtra-pati-gatãnàü bhavatãnàü nànabhãpsita-puruùa-÷ayyà-yogaþ syàt |

[130] athavà tad-viùayakasya bhàva-màtrasya sa eùa prabhàvaþ, kim uta bhavad-vidhànàü mahà-bhàvasya? yaü khalu gopa-varga-nçpatiü prati gargaþ pratij¤àtavàn |

     ya etasmin mahà-bhàge prãtiü kurvanti mànavàþ |
     nàrayo bhibhavanty etàn viùõu-pakùàn ivàsuràþ ||[BhP 10.8.18] iti |

[131] tasmàt parama-÷ubhavatyaþ svayaü bhavatyaþ punar atra cintàü na kurvantu, kintu guru-va÷aüvadatayà vadamànàþ ÷am àsãdantu iti |

     evaü tasyàü sàntvayantyàü tamàlasy-
           àdhaþ sthàtrã hema-gàtrã-tatiþ sà |
     nya¤cad-vaktrà bàùpa-netrà tadãyàü
          patra-÷reõãü màrjayanty eva tasthau ||JGc_1,15.52|| [÷àlinã]

[132] tad evaü sànuvrajanam àtmànaþ parirabhya tàþ kçta-prasthitãr upalabhya tad-upade÷aü vi÷rabhya sadyaþ samudyantãü kçùõàvaloka-tçùõàü pratilabhya hasta-graha-grahila-mahilàbhiþ sàhacaryam àcarya pracchanna-vartmanà niùpratyåha-nigåha-mànàïgaü nija-nijàïgana-samãpa-vanaü ÷rã-ràdhàdayaþ samàjagmuþ | tad-dinata÷ ca-

     vi÷àkhà-lalità-mukhyàþ ÷rã-ràdhà-sakhyam aiyaruþ |
     padmà-÷aivyàdaya÷ candràvaler ity àdi gamyatàm ||JGc_1,15.53|| [anuùñubh]

[133] tad etad-avadhikà muhur adhikà sahàyatàyàþ sahàyatà tàsu kçùõa-tçùõà-niratàsu nà÷caryà | [134] yataþ sàdhàraõasyàpi-

     sàhàyakaü suvidhir icchati yasya kartuü
     tasyànukåla-nicitiü yugapac cinoti |
     nànà-graharkùa-÷akunàmara-mànavàs tad-
     ràjyàdi-labdhi-samaye hy udayanti bhavyàþ ||JGc_1,15.54|| [vasanta] iti |

[135] praståyamànaü ca ÷råyatàm | atha madhumaïgalaü saïginaü vidhàya pårõa-manàþ pårõimà vçndayà saha sahasà hari-samãpam àsasàda | [136] bhànu-tanåjànubhàvita-bhàvi-bhàva-vi÷eùa-÷leùà samãpataþ svàgamanam apahnutavatã | pathi punar idaü pracchannaü papraccha-vçnde, vrajendra-nandanasya prema kim àsu vartate?

[137] vçndàha-atha kiü? kintu nigåóham |

[138] yamunàha-etàsàü tu spaùñam adya dçùñam |

[139] vçndàha-tac ca da÷ama-da÷à-va÷àd eva |

[140] yamunàha-tarhi kiü pàrasparikaü tat parasparaü na jànate?

[141] vçndàha-yadapi tathà nigåóham, tathàpi vikriyàü vinà prema kathaü dhriyatàm? satyàü ca vikriyàgatyàü parasparaü durapahnava eva nava-navànuràgaþ katham àvrãyatàm? yataþ-

     tamàlà vakùoja-prabha-ghusçõa-mudrà-nivalità
     nakhàïka-÷reõãbhiþ ÷avalita-dalà÷ campaka-latàþ |
     sarojàni ÷yàmàny uta kanaka-varõàny adharaja-
     dravyàõy evaü vanyàpy ubhaya-ratim atra prathayati ||JGc_1,15.55|| [÷ikhariõã]

[142] tad evaü sampçcchya pracchannàyàü yamunàyàü vçndà-madhumaïgala-pårõa-pàr÷và pårõimà harer abhyarõam àjagàma | àgamya ca virahatàpa-nirvàpaõàya kvacid ekànte nitànta-kànta-candrakànta-÷ilà-madhyam adhyàsãnaü parama-dhyànavantaü tam antar-manasaü santaü nidhyàtavatã | tasmàt pracchannà cedaü sa-gadgadam àkalitavatã-

     doùàkaraþ sa doùà-
kara eva na càtra sandehaþ |
     kamalaü khalv api kamalaü
ràdhà-vadanaü tu ÷armaõàü sadanam ||JGc_1,15.56|| [udgãti]

[143] tad evaü muhur moham åhamànà ÷anair upasçtya tad àdçtya tàþ kçta-kçtyaü-manyà sàsram à÷ãþ-sahasreõedaü ÷ràvitavatã-

     vidyate durlabhaü kiü te vinte tad yad bhavàn api |
     ava÷ya-va÷yatàü yasya pa÷ya labdhàs tu mad-vidhàþ ||JGc_1,15.57|| [anuùñubh}

[144] kçùõas tu prema-puùitena ghuùitena tena vàkyena spaùñam api teùàm api nija-bhàvam astariùña | saj-jàtànàü lajjà kevalaü balàya sajjatãti |

[145] atha kamala-locane sàdara-dara-saïkoca-locana-nikocatayà kçta-rocane sà sa-prarocanam avocata-

[146] ayaü madhumaïgala-nàmà svayaü sva-saïgama-maïgala-saïghena saïgamanãyaþ iti tat-pàõã samànãya hari-pàõã prati samarpaõãyatayà praõãtavatã |

[147] harir api, sva-vihàra-sukha-sàra-samupahàra evàyam iti tam anusandhàya prema-bandhàya sphurad-iïgitam àliïgitavàn | [148] so' pi taü kila vilakùaõam à÷likùad yatra cà÷liùan mithaþ pulaka-kulam |

[149] tad evam upatiùñhamànatayà dvayor apy eka-niùñhatàyàü jàtàyàü punar vçndàvana-candramà vçndàü nirvarõya pårõimàü prati varõayàmàsa, keyaü bhavatãm anuvartamànà vartate?

[150] paurõamàsã sa-smitam uvàca-kim iyaü na paricãyate bhavatà?
[151] ÷rã-kçùõa uvàca-nånaü yan-nàmnà vanam idaü dhàmnà samàmnàtam asti, saiveyam anumeyà |

[152] pårõimà tu smita-pårõa-vadanaü tàm avàdãt, nàdyàvadhikam asya vidyamànà babhåvitha?

[153] ÷rã-kçùõa sa-smitam uvàca-aparicità na svayaü milanàya samucitàyate |

[154] pårõimàtha vçndàm åce-bhavatu cetaþ paraü bhavatã sacetaþ sarvadàsya dàsyam ivàcarantã cariùyati |

[155] atha sà÷ru-vçndàü vçndàü praõamantãm eva ramà-ramaõas tu vanamàlayà puraskurvan vana-màlayà pura÷cakàreti gamayàmàsa |

[156] tad anu ca vya¤jita-nija-sukhàsa¤janayà pårõimà-vçndayoþ vàcà ra¤janayà ciràd viràjamànaþ punar gatayos tayor labdha-mahà-sahàyatà-mahasà bçühita-manà mahàmanàþ sa tu puruùa-siühaþ saha gacchatas tad eva madhumaïgalataþ kàliya-hrada-saïgataü preyasã-prasaïgaü ÷ravasi saïgamayan sakhi-saïghaü saïghati sma | sa tu prasaïgaþ saïgamyate-

     kasmàd àgàn munã÷à phaõi-hrada-valayàt tatra kiü ràdhikàdyà
     hetau kasmiïs tad etan mama tu kathayato rudhyate hanta kaõñhaþ |
     hà dhik kiü kiü vidhàtà ku÷alitam akarod eva kiü yàvad evaü
     sidhyed itthaü sa tena vyatikathitayà vya÷vasãn nya÷vasãc ca ||JGc_1,15.58|| [sragdharà]

[157] puna÷ ca ÷rã-kçùõa uvàca-bhagavatyàþ purataþ kim api tàbhir uktam?

[158] madumaïgala uvàca-nahi nahi, kintu sà sumukhã-tatir adhomukhã-bhavantã santãvra-locana-jala-skhalanataþ stanaü si¤cantã tamàlam api taü mlàpayàmàsa |

[159] ÷rã-kçùõa uvàca-atha tàsàü manoratha-pathaþ kim avagataþ?

[160] madumaïgala uvàca-atha kiü |

[161] ÷rã-kçùõa uvàca-katham iva?

[162] madumaïgala uvàca-tàbhir muhur api bhavataþ savarõasya tamàlasyàvalocana-racanena |

[163] ÷rãkçùõa uvàca-vi÷eùeõa cet kathyatàm |

[164] madumaïgala uvàca-kàlindã-vacanena ca, yatas tàü pravi÷antãnàü tàsàm imàü kàkum àkulã-bhavantã pa÷càd asmàsu sànukçtavatã | yathà-goùñha-kùmà-pati-dampatã [GCP 15.120] ity àdi |

[165] ÷rã-kçùõa sa-gadgadam uvàca-àgaccha gacchàva tàvat sakhi-saïgham iti |

[166] atha madhukaõñhaþ sotkaõñhaü papraccha-tatas tàsàü kà matir jàtà?

[167] snigdhakaõñha uvàca-tata÷ ca vraja-sundarãõàm unmanastayà dharma-trastatayà ca mahatã manaþ-kathà jàtà | yathà-[168] nanu yady evam unmanastà-grastà dharma-rakùaõàrtham akùamàsi, tarhi pratyàsanna eva dharma-tyàgaþ? tatràha-

     dharmas tyàjyaþ katham atitaràü loka-yugmàbhinandã?

[169] tarhi loka eva tyàjyàþ? tatràha-

     lokas tyàjyaþ katham atitula-pràrthitàrthasya dhàrã? |

[170] nanu tarhi tena càrthena kim? tatràha-

     arthas tyàjyaþ katham ayam atha pràõa-rakùàdhikàrã?

[171] nanv etàvati saïkañe pràna-tyàga eva tràõadaþ? tatràha-

     pràõas tyàjyaþ katham iva na sà làlasà màü jahàti ||JGc_1,15.59|| [mandàkràntà]

[172] kùaõaü ÷ånyam iva sthitvà pratisvaü punaþ svagatam åcuþ-

     hanta tàta-jananã-kulaü kulaü
          cànyad àkùipatu màü yathà tathà |
     kçùõa-ràga-rucirà matiþ kathaü
          jàtu yàtu rucim anyabhàvitàm ||JGc_1,15.60|| [rathoddhatà]

[173] puna÷ cintàyàm api sodvegam åcuþ-

     nidrà mama sukhadàlir yà tasya sphårti-vismçtã datte |
     tàm api cintà kravyàd-vçddhà ÷a÷vad balàd grasate ||JGc_1,15.61|| [àryà]

[174] tasya ca tathà vacanam, yathà-

     re re citta, praõaya-mayatàpàratantryaü kim eùi
     tvaü tatràpi vyasani yadi và dharmatas tat prayàhi |
     haüho kiüvà para-gçha-juùàü bhàvinãnàü ca bhàve
     lagnaü magnaü bhavasi bahudhà projjhya tat-tad-vicàram ||JGc_1,15.62|| [mandàkràntà]

[175] tad evam abhidhyàbhramàbhidhyànataþ kathaü katham api kùapiteùu teùu dineùu vraja-vàsinàü sambhrameõa jàta-vyutkrame dhenuka-vadha-vikrameóita-vàsare preyasà saha camåru-dç÷àm amåùàü parasparam atiramyaü samyag-dar÷anam àsãt | tatra tu-

     tàsàü nitya-preyasãnàü muràrer
          janmany asmin vismçtàtma-sthitãnàm |
     ÷obhà tasya smàrayantãva tattvaü
          dharmatràsaü dràï muhur lumpati sma ||JGc_1,15.63|| [÷àlinã]
[176] tathà ca varõitaü ÷rã-bàdaràyaõinà-

     pãtvà mukunda-mukha-sàragham akùi-bhçïgais
     tàpaü juhur virahajaü vraja-yoùito' hni |
     tat-sàtkçtiü samadhigamya vive÷a goùñhaü
     savrãóa-hàsa-vinayaü yad apàïga-mokùam ||[BhP 10.15.43] iti | [vasantatilakà]

tathà hi-
     pãtaü harer vadanam abja-rasaü prasahyàpy
          àsàü dç÷à racita-bhçïga-cakora-bhaïgi |
     tenàpi satkçtim amanyata sa pra÷astàm
          àjãvyatàü gatavatãùu tad àsu yuktam ||JGc_1,15.64|| [vasantatilakà]

     tasminn apàïga-÷ara-mokùam amår akurvan
          vrãóà-smità¤ci-nayanair anuninyire ca |
     tenàpi sat-kçtim amanyata sa-pra÷astàm
          àjãvi loka-caritaü kila tàdçg eva ||JGc_1,15.65|| [vasantatilakà]

kiü ca-

     kçùõaü lakùyaü vidhàyàmår abhyàsthan netra-patriõaþ |
     tac ca bhaktir itãvàhuþ ÷aràbhyàsa upàsanam ||JGc_1,15.66||
[177] tadà ca, tàs tan-mukha-sudhà-ruci-rucipà-nànà-pårõa-rucayo' pi valatas tat-kula-pàlikàbhir nilayam eva nãtà÷ cakora-vadhva iva pa¤jara-madhyam | tad anu ca-

     àyàtàþ pratibimbatàü yadapi tà÷ citta-hrade ÷rã-hare÷
     citraü tatra tathàpi bimba-padavãü sthityà vikarùe' py ayuþ |
     yatra prasphuña-tàrakà iva tadà sarvà babhuþ sarvataþ
     ÷rã-ràdhà punar antarindu-valaya-dyota-÷riyà didyute ||JGc_1,15.67|| [÷àrdålavikrãóità]

tatra ca-
     pårvaü tàsàü vyavasitir abhåd evam ãùat kadàcit
     kçùõaü pa÷yanty upa÷amam asau lapsyate citta-vçttiþ |
     dçùñe dçùñe punar atha muhus tatra cinteyam àsãt
     kiü bhåya÷ ca kvacid ahaha tad-vaktra-lakùmãü pibàmaþ ||JGc_1,15.68|| [mandàkràntà]

[178] tatra ca sakhãùv api gopana-prakriyeyam-

     nahi para-puruùe và¤chà mama sakhã kàcit katha¤cid apy asti |
     prakçtiþ seyaü yad asita-vastuni dçùñe bhavet kampaþ ||JGc_1,15.69|| [àryà]

tatra tu,
     ràdhà bàdhà-pratihata-tanuþ sarvadà dhàraõàbhi÷
     citte ÷àntãr api nidadhatã vyàkulàsãd atãva |
     hà hà tasyàþ priya-savayaso py à÷u tad-bhàva-bhàvàt
     tàm evàpuþ kañutara-da÷àü hanta ke' måm avantu ||JGc_1,15.70|| [mandàkràntà]

[179] tad eva para-cchandatà-mandatàyàm api-

     saïkalpaþ kvacanànvajãgamad itaþ sàkùàt-kçtiü ÷rã-hareþ
     svapnaþ kutra ca locanaü kva ca viyogàrtau ca ràdhàdiùu |
     yair etaiþ sudhayà latàsv iva tayà tàsv indu-bimbair javàd
     ullàsàvali-lambhanàt taruõimàrambho' pi sambhàvitaþ ||JGc_1,15.71|| [÷àrdålavikrãóità]

[180] atha snigdhakaõñhaþ samàpana-digdham àha-

     sa eùa ràdhike sarva-durlabhas tava vallabhaþ |
     tvad-arthaü pãóayàpy àrto dinàni krãóayànayat ||JGc_1,15.72|| [anuùñubh]

     tad evaü såtàïga-prabhava-÷i÷u-yugme kathayati
     sphurat-premàve÷àt pratipada-vivikter nighañanàt |
     kathà kiü nàñyaü kiü kim uta nija-lãleti vividhaü
     samajyàsau sàrdhaü sphuraõam ajitenàpy anuyayau ||JGc_1,15.73|| [÷ikhariõã]
[181] atha kathàyàü vçttàyàü ciràd eva ca dhãratàyàü pravçttàyàü yathàsvaü såta-suta-dvayàya vitãrõa-sarvehitàþ sarve ÷ayanàya sadanaü vivi÷uþ |

iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anv
apårvànuràga-caryà-jàgaryà nàma
pa¤cada÷aü påraõam |
 ||15||



*************************************************************

(16)


atha ùoóa÷aü påraõam

pralamba-dava-saüvarta-nivartanaü


[1] atha prabhàte sabhàtejasà prabhàte parama-prabhàvavatàü gomatàü prabhàv upaviùñe kçùõa-vi÷iùñe tasmin sadasi pårvavan madhukaõñha÷ ca kathàyàü yathàvad upakramate sma--snigdhakaõñha! madupakaõñhatayà ràma-vikramàntaram àkarõyatàm, yathà-

     evaü gocàraõa-miùa-mayaü krãóati bhràtç-yugme
     vçndàraõyaü tapa-çtur agàt pràõinàü nàtirucyaþ |
     dhatte yad dràk sa ca madhu-guõaü tac ca nà÷carya-caryaü
     tad-yugmaü yad vasati satataü tatra nityànuràgi ||JGc_1,16.1|| [mandàkràntà]

     nirjhara-svana-va÷àmbudàgama-
     bhrànti-jhilli-kulam àpa måkatàm |
     aïghripà÷ ca jhara-÷ãkara-plutàþ
     puùpitàþ param amã madhuü dadhuþ ||JGc_1,16.2|| [rathoddhatà]

     vanasya cchàyàbhir jaóita-jala-vçnde vikasataþ
     ÷ucàv apy abjàdeþ pavana-vitatir màdhava iva |
     tad evàrdraü kçtvà kusumitam akàrùãd avirataü
     mitho yogyànàü yad vyativahati maitrã-sukha-÷atam ||JGc_1,16.3|| [÷ikhariõã]

     tatràsãn nara-jàtãnàü grãùme' pi çtu-ràõ-matiþ |
     pika-bhramara-mukhyànàü tira÷càü tarhi kà kathà? ||JGc_1,16.4|| [anuùñubh]

màdhavas tu yadà mitraiþ pravi÷an veõunà jagau |
tadà dvi-guõito reje màdhavas tatra so' paraþ ||JGc_1,16.5|| [anuùñubh]

te gçhe maõibhir apy alaïkçtà÷
     càru-kànti-vidhaye yad udbhavaiþ |
puùpa-pallava-mukhair alaïkriyàü
     ÷a÷vad àdiùata tasya kiü bruve ||JGc_1,16.6|| [rathoddhatà]

[2] atha ÷rãdàma-pradhànatayà sudàma-vasudàmàdiùu sabhàsadvad gojàla-sambhàlanàya nàtidårataþ pçthag upavi÷atsu lasatsu balànuja-bala-subalàrjunàdayas tatràgatya nçtya-raïgàjãvi-bhaïgitayà saïgatya ÷ubhà÷iùà vi÷eùitavantaþ | tai÷ ca kutratyà vicitra-nartaka-pràyàþ prayàtà bhavantaþ? iti pçùñà hçùñàtmànaþ sphuñam uddiùñavantaþ-bhoþ parama-dàna÷åràþ ! dåràd àgatà vayam yataþ prathamaü tàvad bhavat-kãrti-nartita-manaskà jàtàþ, tata÷ ca ÷arãreõàpi bhavad-agre nartitum icchàvaþ | kutràpi ciràya vartituü na samarthàþ | ÷rotrayor iva netrayor api sukhaü bibhrataþ samprati vartàmahe
|

[3] tatra ÷rã-kçùõaþ svàn uvàca-aho, pratyekam evàsmàkaü labdha-varõàv imau karõàv eva puru-gurå abhåtàm yàbhyàm eùàü mahà÷ayànàü guõànubhavam àsàdyàmahe sma | kiyad và manaþ sampra÷aüsayà mànayàmaþ, yena tatraiva sàmodaü prodasàhayiùmahi? caraõàbhyàü paritaþ kiü nàcaritam, yàbhyàü manoratha-patham alambhayiùmahi? locana-yugalàya rocanaü kim anyad vitaràmaþ, yena guråpadiùñaü tan-miùñam anubhàvyàmahe? nàsàdvayàt kiü nàsàdayàma, yenànenàmodena sàmodãkriyàmahe? tvacaþ kiü vacaþ kathayàmaþ,
yayà tam idam adaþ-sambandhi-gandhavàham avagàhyàmahe? àtmani tu subhaga-nàma-dheyaü bhàga-dheyaü kiyad àdheyatàü vindeta, yasya tat-tat-phala-valayenàntar bahir apy àvriyàmahe?

aho ! astu tàvan nàmnaiva ÷riyaü dàtur asya mahàràjasya viràjamànatà, pàriùadànàm apy amãùàü mahãmànam upaniùado' pi varõayituü na ÷aknuvanti, yenàtmànam api vismàrya nçtyam anuvartyàmahe | kim asaïkãrõam asmàsu na vitãrõam amãbhir mahà-mahima-caraõaiþ, yat khalv atãta-lokena nijàlokena nirnimeùatayà suparvàõaþ kriyàmahe? kati÷aþ svayaü na pratipàlità vayaü, yan nija-cchàyàm àpàyya paryàpyàmahe? katarad và manaþ-santoùaõaü poùaõaü na vihitaü yan nija-dçùñi-sudhà-vçùñibhir abhitarpyàmahe | pa÷yata pa÷yata, netra-gati-vicitratàm amãùàm, yayà khalu nçtyam upàdi÷adbhir àmãbhir
anugçhyàmahe | tasmàn nçtya-caryà-paricaryà-paryutsukà vayaü tad-artham eva yogyam avasaraü mçgyanto vartàmahe |

[4] sabhàsada åcuþ, bho bhoþ su÷ãla-vàsanàþ! ku÷ãlavà iva stuvànà yadi sarva-parvaõi vartakà nartakàþ stha, tarhi bhavadbhiþ samarhità nija-kalà-kalàpàþ kalpyantàm, vi÷eùàd anena ÷yàma-dhàma-nikàma-ràma-ràma-vigraheõa | yaþ khalu citràïgo na tu citràïgaþ, candrakã na tu candrakã, pãtàü÷uko na tu pãtàü÷ukaþ, ÷yàma-ghano na tu ÷yàma-ghanaþ, vaü÷a-pravãõàdharo na tu vaü÷a-pravãõàdharaþ, guõa-råpã na tu guõa-råpã, vidyàdharo na tu vidyàdhara iti vaicitrãbhir netràõi vicitrayati |

tata÷ ca,
     arjuna-subalàdibhir upagàne
          pàõi-÷çïga-dala-tàla-nidhàne |
     nçtyantaü taü vraja-÷i÷u-sabhyàþ
          pra÷a÷aüsur ye ÷ruti-nuti-labhyàþ ||JGc_1,16.7|| [pàdàkulaka]

     ÷rã-kànte' py atha niùkrànte vive÷àve÷ato balaþ |
     tad-àlokaþ sabhya-lokaþ ÷lokayàmàsa tad dvayam ||JGc_1,16.8|| [anuùñubh]
     yady etayor varõa-bhedaþ syàn naiva ÷yàma-gaurayoþ |
     tadà na paricãyetàm etàvaïga-guõàdibhiþ ||JGc_1,16.9|| iti | [anuùñubh]

     aïga-hàre taóil-lãlàm aïge meghendutàü kramàt |
     vya¤jaü vya¤jaü vivi÷atuþ saïgi-gàtç-kulàcale ||JGc_1,16.10|| [anuùñubh]

[5] atha sabhàsadaþ sva-sva-hçdaya-vihàri maõimaya-hàri hàràdikaü dadatas te tu pratyàcakhyuþ-na vayaü dravya-vanãyakà nartaka-nàyakàþ, kintu niyuddha-yàcanakà eva, ÷ubhavanto bhavanto malla-tallajà iti varõanàü karõayoþ sa¤citya ni÷citya ca samantàd vicitya sarvordhvaü bhavatàü bhavatàü samitiü samàgatàþ | atas tad evàsmadãyàya toùàya poùàya ca dãyatàm, na tu moùàya nãyatàm |

[6] tad evam avadhàrayadbhir eva hasadbhis taiþ sabhàsadbhir upasarpadbhiþ saha sahajàtau kçta-÷àtau tatra-bhavantau tadàrabdhavantau | yatra-

     bhràmaõair laïghanaiþ kùepair àsphoñana-vikarùaõaiþ | [BhP 10.18.12]
     uraþpeùam ivàmãbhir nyayudhyetàü balàjitau ||JGc_1,16.11|| [anuùñubh]

[7] tata÷ cànavadyayà vidyayà toùiteùu teùu nikhila-guõi-jana-garva-nivartakeùu kçùõàdi-nartakeùu sarva-duràsada-÷rãdàmàdi-sabhàsadaþ svaka-sarva-kalà-vedità niveditàcaraõàya nçtya-vidyàm udbhàvayàmàsuþ |

[8] yatrànanda-kandalitatayà svayam api labdha-tçùõàþ kçùõàdayas tadãya-÷ikùà-parãkùaõàya sudurgama-tàlàdi-dharàs tat-parikarà eva babhåvuþ |

[9] ataevoktam çùiõà-

||JGc_1,16.12|| MISSING!

     kvacin nçtyatsu cànyeùu gàyakau vàdakau svayam |
     ÷a÷aüsatur mahàràja sàdhu sàdhv iti vàdinau ||[BhP 10.18.13] iti |

[10] atha goùu gocaratàm atãtàsu tata÷ calitavantas te-

     bilvaiþ kumbhaiþ kara-sthàmalaka-samudayais tàóayanto mithas te
     hàsaü hàsaü mçgehàvikira-bhaõitibhir darduràdi-plutàdyaiþ |
     aspar÷i-spar÷anàrthaü nayana-parivçter mocanaiþ kçùõa-ràjya-
     syandolã-siüha-pãñhàdy-adhikçtija-sukhair ninyire yàma-vargam ||JGc_1,16.13||[÷àrdålavikrãóita]
tatra ca-
     nçpatir ajani kçùõaþ stokakçùõaþ pradhànaü
          subala-saciva-ràmasyàpi tadvan nçpatvam |
     ubhaya-bala-patã ÷rãdàma-bhadràv itãdaü
          vidha-vividhatayà tau ràùñra-lakùmãm akàrùñàm ||JGc_1,16.14|| [màlinã]

     kvacit sthànaü kvacid yànaü kvàpy arthe sandhi-vigrahau |
     paràjaya-jayau kvàpi krãóàyàm anucakratuþ ||JGc_1,16.15|| [anuùñubh]

     evaü tau loka-siddhàbhiþ krãóàbhi÷ ceratur vane |
     nady-adri-droõi-ku¤jeùu kànaneùu saraþsu ca ||[BhP 10.18.16]

[11] tad evaü sthite dina-katipaye ca prasthite kadàcid ahar-mukha eva pårva-pårva-pårvadeva-nirvàpaõa-bhçta-nibhçta-cintà-kçta-mati-bhraü÷asya kaüsasya svayam abhyàsaü pralamba-nàmà deva-dhrug abhyàjagàma | abhyàgamya ca praõamya vyaktam eva tam anuyuktavàn-deva, tava keyaü paridevanà balavad àvartamànà dç÷yate?

[12] kaüsa uvàca-na jànàsi? mamànvag-bhåya sthitaü vi÷iùñaü kiü vàva÷iùñam?

[13] pralamba uvàca-bhavatu, màm api yàmam ekaü vyàpàraya | kaüsas tu tuùõãm-bhåya dåyamàna-vadanaþ kùaõam àsãt |

[14] pralamba uvàca-deva, katham iva |

[15] kaüsaþ sa-vairasyaü vihasya tasya tatra pataïgatàü vibhàvayann uvàca-tvam apy atamasi prajvalaj-jvalana-vartmani vartanãyaþ |

[16] pralambaþ sa-krodham uvàca-aho, sarvaïkaùa-jvàlasya kàlasya mahimà himàcalam api jvalayati, yadà÷ritàüs taóàgàü÷ ca tàóayati |

[17] kaüsa uvàca-bhavatu yathà bhavad-icchà |

[18] iti ni÷amya tam ànamya tad-avamànita÷ ca tadaiva daiva-sandànitatayà kçtàvilambaþ pralambas tàdç÷a-krãóà-pareùu ÷rã-kçùõa-vareùu bàla-nikareùu pràpta-dåra-bhår vicàritavàn-

     tàv imau sukumàrau ca sarva-màrau kumàrau yau |
     sahasà rahasà yena yena kaüsàd agaüsàtàm ||JGc_1,16.16|| [anuùñubh]

[19] sarvo' py asau sarva-càlena kàlena ghañita-kañhinatàbhyàm àbhyàü carvita-garvaþ saüvçttaþ, tad adya samasta-vàsara-visçmara-vihàra-visaraja-vi÷vàsa-prapa¤canayà va¤cayan bandhuvad eva skandha-dvaye hasta-dvaya-kçta-bandhaü dvayam api prakùipya kùipram eva bhojaràja-parisaraü parisamupahariùyàmi iti |

[20] atha sa tu kalkã valkãkçta-kaccaratàdi-pracchanna-spar÷a-ve÷atayà pårvaü goùñham àgatya parito dçùñiü vitatya ve÷ma-sthita-gopa-bàla-vi÷eùa-veùaü samåhya tam eva ca vyåhya mi÷rã-bhavituü ÷i÷rãùan hasann eva tatra praviùñaþ paridçùña÷ ca kçùõena |

[21] dçùñvà ca tac-chalam evàsvaccha-svacchalàyàvalambya-bhadra, kathaü vilambam àlambathàs, tathàpi bhadraü dudyåùà-samaya eva samayitas tvam asi iti vihasya tad-anukçta-gopa-bàla-sambandha-vi÷eùa-sambandhaü parihasya ca bahu-paritoùitena tena saha sahacaratvaü balasya bala-nirjayàrtham eva kalayà¤cakre | åce ca-adyàrabhya, sabhya, mama parama-suhçd bhavàn eva | tvàm aham akùi-gatatayà sthàpayiùyàmi | ÷rãdàmà ràmam evànvetu, sa kila hy antar-vardhana-spardhaþ spardhana-gaõam evàrhati iti |

[22] sa tu kratubhuk-÷atrus tatra nirvismayam eva kusmayam ànatayà tathà sthitaþ, yataþ-

     vi÷vacikãr api sa vidhiþ pipañhãr yasmàd bhavet tasmin |
     ko và caturaü-manyaþ prathayatu nija-càturãü kçùõe ||JGc_1,16.17|| [upagãti]

[23] athàrbhaka-samudayaü vibhàga-dvayam ayaü vidhàya taü ca pralambaü sva-bala-parivçóhatayà dçóhaü nidhàya tatra ca sa-matsaram iva bala-pralambau ÷rãdàmàtmànau mithaþ pratisaïghaññinau saïghañayya paràn api sajåþ-kurvàõatayà tathà praghañayà paràjitànàü ca ÷atàya parikrãtànàm api vàhakatvaü prakañayya saïgaràya kçta-saïgaraþ sa màdhavo vividha-krãóà-nivióamanà babhåva | tata÷ ca-

     avrãóa-krãóatàyàü jayavad itarayor vàhayanto vahantas
     tasmin vàhànukartéüs turaga-tulanayà hàsayanto hasantaþ |
     maryàdà-nirõaye tu prathita-kali-kulaü vàdayanto vadantaþ
pràpur bhàõóãram ete vanavana-bhuvi gà÷ càlayanta÷ calantaþ ||JGc_1,16.18||[sragdharà]
[24] tad evaü kutåhale tu prabale balaü pralamba-skandhàråóhaü sandhàtuü jita-bhujaga-bhujaþ ÷rã-balànujaþ paràbhavam agaõayan durbalam adurbalam avicitya svãkçtaü svagaõam eva paràbhàvayàmàsa |

[25] tasyàpàtatas tu vahanàyamànànàü mano-glàniþ syàd iti svam api tathà cakàra, tata÷ ca-

     åhe kçùõaþ ÷rãdàmànaü daityaþ sa ÷rã-ràmàkhyànam |
     anyo' py anyaü ÷åraü-manyaþ sarvaþ proce dhanyo dhanyaþ ||JGc_1,16.19||[vidyunmàlà]
     pårvaü kçùõaþ kautuke yena dçùñaþ
          saumyaþ pa÷càd ràmakarùe tu bhãùmaþ
     ity evàyaü sa pralambas tu paryaï-
          maryàdàtaþ paryagàt taü pragçhya ||JGc_1,16.20|| [÷àlinã]

     ràmaþ krãóàviùñatà÷liùña-bodhas
          taü nàj¤àsãd dçùña-màtraü ca kçùõaþ |
     pårvaþ pràyeõàrjutà-bhitta-cittaþ
          pa÷càd-bhàvã càturã-sandhurãõaþ ||JGc_1,16.21|| [÷àlinã]

[26] atha tathàpi giri-nivaha-nibha-vahala-sàratà-vaha-durvaha-svabhàvatà-bhàvita-saïkarùaõa-vapuþ-karùaõa-jàta-dharùaõa-va÷àn nivióa-pãóitatayà vrãóita-cittatayà ca sa punaþ punar ãóitaü-manyaþ svam akharvaü pårva-siddhaü pårvadeva-vapur àvirbhàvayàmàsa |

     yarhi ràmam avahad danoþ sutaþ
          ÷ubhra-dhàma-vapuùaü tamaþ-prabhaþ |
     indu-hàri tama ity amuü tadà
          divya-loka-nikaras tv amanyata ||JGc_1,16.22|| [rathoddhatà]

     tasmin ki¤cit tràsam àpannavàn sa
          jyeùñhaþ pa÷yan dràk kaniùñhasya vaktram |
     tad bhràmyad-bhrå-lãlayà labdha-dçùñir
          duùñaü muùñyà tàóayat suùñhu mårdhni ||JGc_1,16.23|| [÷àlinã]

     tataþ prahata-mastakaü rudhira-råùitaü tad vapuþ
          patat tulitam ujjahat pratihari drutaü pupluve |
     yathà¤jana-mahã-dharaü dalitam akta-rakta-dravaü
          tyajan dravati vajrakaþ sapadi vajra-pàõiü prati ||JGc_1,16.24|| [pçthvã]

     pralamba-patanaü dåre pralambàryàptir antike |
     ubhe te yugapad dçùñe jaj¤àte smita-vismitã ||JGc_1,16.25|| [anuùñubh]
     bàùpa-÷liùñatayà tasminn à÷liùñau bhràtarau mithaþ |
     yà và÷liùyàrdratàü yàtà bandhutà bahir antaram ||JGc_1,16.26|| [anuùñubh]

     mahà-ravaü kçtavati ca pralambake
          tadà drutaü mçtavati ca dyavi sthitàþ |
     sunirvçtà vavçùur alaü kulaü
          vyatarkayann upahasitiü harer api ||JGc_1,16.27|| [rucirà]

     vàhaka-÷irasi praharaõam atràdiùñaü sadà vihçtau |
     maryàdàtikràntà pralamba bhavatà tathà tu nàsmàbhiþ ||JGc_1,16.28|| [udgãti]

[27] tad evaü pralambàlambhana-sambhrame' py anudbhrànta-cittàs te ÷çïginã-vittàþ kuõapatàm itasya pramãtasya tasya pitç-vana-ve÷aü prade÷a-le÷aü parityajya yojana-vyajya-vistàra-pra÷asta-bhàõóãra-tala-maõóalam evàdhiùñhàya vihàra-niùñhàþ krãóàpaõasya spçhayàyyà jayàyyà gçhayàyyàs tçõalobhàviùña-tayà vçkùa-ùaõóàd viprakçùñàm api yamunàcchànaccha-mu¤jàñavãü praviùñànàm andhã-bhåtànàü pàda-bandhanànàm anveùaõàd vi÷leùam àjagmuþ | tataþ katham apy avadhànataþ pranaùña-cittatayà spaùña-kaùña-città raühasà saïgha÷aþ sabhayaü
hvayante sma | [28] nånaü de÷àdhipati-nide÷ataþ sade÷am àgatà eva kecit krårà gà dåragà vidadhur iti ca dhyàyanti sma |

[29] tata÷ ca gavàü khuràdi-cihnair ahnàya tàsàm adhvànaü labdhvà samastà eva tà harir ahvàsta, yathà-

     kçùõe tañàgram adhiruhya suvarõa-varõa-
          valgåttarãyam anughårõya vitãrõahutau |
     gàvaþ pratisvam abhinedur udãrõa-tàpà
          garjat-taóid-ghana-ghanàghana-tçùõayeva ||JGc_1,16.29|| [vasantatilakà]

[30] tad evaü yadàlambhi càstambhi ca naicikãnicayas tadànãm eva ca dçùña-nirvilamba-pralamba-pralaya-caràþ kaüsa-carà labdhàvasarà mu¤jàñavãm udbhaña-ceùñatayà veùñayitvà nirnivàraõa-kçpãña-kàraõa-vçùñiü jhañiti tàdç÷a-duùña-vauùañ-kàràspada-tad-vilakùaõa-tejasi tasmin pratipakùatà-kalpanayà nisçùñavantaþ |

[31] yà khalu jvàla-kalayàpi sarvaü roùàd oùàmàsa kalpam iti prajvalati mahà-jvalane paña-pañàyamànàyàü ca mahà-mu¤jàñavyàü bhãtatayàsta-vyasta-càlàs te gopàlàþ sakhi-valayàràmatayà kalita-keli-jàlàv iha ràma-gopàlàv eva bhåri-dårataþ ÷araõatayà samupàjagmuþ | tatra ca-

     dàvàgniü dçùñvà te yadapi harir akùàparatayà
          samãyur vaiyagryaü tadapi nija-rakùàm avçõuta |
     prasaktis tasyetthaü kila bhavati sà ced uyate
          tadà ÷akti÷ càsya prabhavati yathecchaü muhur iti ||JGc_1,16.30|| [÷ikhariõã]
yathà-
     kçùõa kçùõa mahà-vãrya he ràmàmita-vikrama |
     dàvàgninà dahyamànàn prapannàüs tràtum arhathaþ ||[BhP 10.19.9] ityàdi

[32] tad evaü dåràgatànàü kàrpaõya-paõya-bhaõita-÷ravaõam àrabhya tasmàd abhyàsa-gatànàm api bhayam upalabhya ÷rãmàn kçùõas tv idaü sasaürambhaü bhàvayàmàsa-

     àtmano' py alam amã mama priyà
          hà davaü prati davaü samiyrati |
     gãrõam eva karavàõy amuü tataþ
          ko yamaþ ka iha và bhaved haraþ ||JGc_1,16.31|| [rathoddhatà]

[33] kintu mayà vai÷vànara-nigaraõaü na soóhuü parivçóhà bhaveyur ete iti vicintya provàca-mà bhaiùña netra-puñaü tv anudghañitaü ghañayata iti |

[34] nimãlad-vilocaneùu ca teùu tad-àve÷a-va÷ayà kçta-prave÷ayà yogamàyayà tat-kàla-kalpita-mahà-jaladhara-kalpàpara-÷arãras tatratyenànalpenànanena tam aduþkhata eva sarvaü vibhrakùantaü bhakùitavàn |

[35] tathà tad-icchayà sudhà-culukàyamànam ity eke | tayaivaü cànyad api cakàra | yad uktaü-

     tata÷ ca te' kùãõy unmãlya punar bhàõóãram àpitàþ |
     ni÷àmya vismità àsann àtmànaü gà÷ ca mocitàþ ||iti | [BhP 10.19.13]

     atha dhenu-tatiü vinivartya harir
          bala-yuktatayà muralãü kalayan |
     sahacàri-gaõa-prathitàtma-ya÷à
          vrajam àgatavàn ahani glapite ||JGc_1,16.32|| [toñaka]

     gavàü dhålir nàdaþ khura-ghañita-ghañña-dhvani-ghañà
     hares tàsàü håtiþ ÷ravaõa-gaõa-bhid-veõu-raõitam |
     amãbhis te kçùñàs taratamatayà gokula-janà
     na pçùñhyaü nàgrãyaü na samam avidur na svam api ||JGc_1,16.33|| [÷ikhariõã]

     yadyapi bahu-saïghaññana-dhåli-dhvàntaü ca sarvatra |
     tadapi harer mukha-candraþ pratijanam ànanditaü cakre ||JGc_1,16.34|| [upagãti]

[36] atha pårvavan màtara-pitaràdi-racita-sukha-vitarau bhràtarau nija-nilayaü pravivi÷atuþ | [37] sakhàya÷ ca pralamba-davànala-kathà-prathanayà sarvaü vismàyayàmàsuþ |

[37] tad etat procya samàpanam àha sma-

     ãdç÷as tava gopendra putraþ puõya-kçta-stavaþ |
     premàrdraþ suhçdàü yas tu dàvàgnim api pãtavàn ||JGc_1,16.35|| [anuùñubh]

iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
pralamba-dava-saüvarta-nivartanaü nàma
ùoóa÷aü påraõam
 ||16||



*************************************************************

(17)

atha saptada÷aü påraõam

veõu-÷ikùà-cchalena preyasã-bhikùà


[1] atha pårvavad vilakùaõàyàü kùaõadà-sabhàyàü samutkaõñhaþ sa madhukaõñhaþ kathayàmàsa-

[2] pårva-pårvànusàreõa dhenuka-vadhànantara-vyavahàreõa preyasãnàü pratyaham eva vardhamànàþ kamala-kalikàvad utkalikà madhusådanasya bahir ãhitair duråhàü spçhàü bçühayàmàsuþ |

[3] tatràpi sarvàdhikàyàþ ÷rã-ràdhikàyàs tu nitaràü, tatra tåpalakùaõatayà ÷rã-ràdhà-màdhavayor varõyate-

     prasaïgecchà vãkùà-spçhitam anuùaïgàbhilaùitaü
          pçthag loka-dveùaþ pratisamayam udvega-kalanà |
     ime bhàvà yugme yugapad uditàs tat-krama-va÷àd
          aho dåra-sthityor api dayitayor eka-rucità ||JGc_1,17.1|| [÷ikhariõã]

     àdar÷àv iva tau svacchau sadàbhimukhatàü gatau |
     ràdhà-màdhavayor bhàvau mitho bhàvàn upeyatuþ ||JGc_1,17.2|| [anuùñubh]

     bhåyo bhåyo dç÷yate yarhi mårcchà
          ràdhàyàü và ÷rãharau và rahas tu |
     anyo' nyasya sphårtir evàpti-tulyà
          kalyàõàya pràya÷aþ kalpate sma ||JGc_1,17.3|| [÷àlinã]

[4] tad evaü tàbhis tasyàtidurlabhasya spçhàti÷aya-vàhitayà nàtihitàyàü ÷arady ativàhitàyàü màrga÷ãrùas tu tàsàü patiü-manya-gçha-gamanàya màrga-÷ãrùatàm avàpa |

[5] yatra ca kanyànàü màtara-pitareùu tad-dànàya pårvam eva svayam anabhirucitã-kçta-murajid-itareùu, svapna-doùàd evànyatràvagata-tad-vitareùu, tata eva duþkhitatayànabhinandita-tat-sambandhi-nikareùu, samprati tàsàm atiduþkha-÷uùkatà-dçùñyà bhãti-pareùu, tata eva tat-prasthàpanàyàü sthagitàntareùu loka-dharma-vigàna-labdha-dareùu ca, ghårõita-città pårõimà tad idaü nirdide÷a-

[6] bhavantas tàvat tañasthã-bhavantas tiùñhantu, vayam evàmår anunãya tat-tad-gçham upanãya tat-tat-prakriyàü kriyà-viùayã-kariùyàmaþ iti |

[7] atha janyaü-manyàüs teùàm anàdaram avadhàya manyuü manyamànàn svayam eva sà devatàdi-mànyà sàmnà sammànya yathà sva-manãùitam evàïgãkàrayठcakàra |

[8] kanyàs tu tà dhanyà varaü-manyàlayàntaþ-prayàõaü tatra ca labdha-tad-a¤cala-nyàsa-nijà¤calatàdy-anyàyam asammanyamànà babhåvuþ |

[9] atha tàþ sà ÷apatha-prathanayà tad-àlayeùv asambhavam apãùña-lambhanam aniùña-vipralambhanaü ca vi÷rambhaviùayaü vidhàya duþsaha-nànàdhyavasàyàd viùkambhya gamana-karmaõi lambhyamànàþ pathi tu svamàyayà gopayantã tatra tat-sadçg-anyà÷ càropayantã tat tan nirvàhayàmàsa | pa÷càd eva ca tàs tatra vàsayàmàsa | tàs tu tatra ca parama-trastà babhåvuþ, yataþ-

     yàsàü deho' py eùa bandã-gçhàbhaþ
          kçùõàlàbhàd gopikànàü babhåva |
     tàsàü gehaü paitçkaü ÷armaõe kiü
          yady evaü dhik ÷và÷uraü vahnir eva ||JGc_1,17.4|| [÷àlinã]

     apy anukålaü yàsàü   pratikålaü syàd vidårage kçùõe |
     tàsàü pratikålaü tu   sphuñam evàsãt kukåla-talpàbham ||JGc_1,17.5|| [gãti]

[10] tathàpi paurõamàsã tàs tat-tad-geha-madhyam adhyàsãnà vidhàya yadà calitum udyatàsãt tadàmåþ punar vica-pracàm àptà ni÷ca-pracà-kçte tad idam àdiùñavatã, yadà bhavatãbhiþ sva-maryàdà-lopas tarkyate, tadà prapalàyya sthãyatàm | samàdhànaü punaþ kayàcid vidyayàsmàbhir eva vidhàtavyam, sahasà palàyana-dhàma ca tatra tatra vidhàtavyam iti |

[11] tad evaü ràja-kàràgçhàd vairi-kàràgçha iva pitç-gçhàt tatra gatvà vasantãùu,

     yàvàn ajani nirodhas  tàvaty utkàpi saüvavçdhe |
     kçùõa-premavatãùu   ÷vàsànila-lãnatàü yàtà ||JGc_1,17.6|| [upagãti]
     yadyapi manasi samiddhà   hari-pariripsà tathàpi tàbhiþ sà |
     àvriyate sma vicàrais  tatir iva vahneþ sad-indhana-prakaraiþ ||JGc_1,17.7|| [gãti]

[12] tac ca ÷rã-ràdhà-pradhànatayà varõyate, yathà-

     pãyåùa-cchavi-dhàri-hàri-kiraõaþ sarvatra ÷a÷vaj-jaóã-
     bhàva-pràpti-guõaþ sadàrdra-hçdayaþ sad-bhrå-cakorã-gatiþ |
     so' yaü hanta mayà kathaü harir aho tat-pràõayà tyajyatàü
     dharmo gacchati kintv adharma-padavãü ruddhvà ca màna-kùayàm ||JGc_1,17.8|| [÷àrdålavikrãóita]
[13] ÷rã-kçùõasya ca bhàvanà, yathà-

     mad-eka-ceto mat-pràõà ràdhànya-va÷atàü gatà |
     yàü smaran mama hà ceta÷ cetanàm àvariùyati ||JGc_1,17.9|| [anuùñubh]

tata÷ ca-
     ràdhàü tathà smaran kçùõaþ snigdhaü ràgi vilocanam |
     kiyanty ahàni màrùñi sma hanta hàridra-vàsasà ||JGc_1,17.10|| [anuùñubh]
[14] milanàyàti-vaiyagryaü ca-

     dharmàtikrami cittaü katham adhimitraü ca tat prakà÷ate? |
     iti harir upacita-yuktir yuyoja dåtyàya kevalàü dçùñim ||JGc_1,17.11|| [gãti]

[15] idam eva vakùyate tàbhiþ-

     ÷arad-udà÷aye sàdhu-jàta-sat-
          sarasijodara-÷rã-muùà dç÷à |
     surata-nàtha te' ÷ulka-dàsikà
          varada nighnato neha kiü vadhaþ? ||[BhP 10.31.2] iti |
yataþ-
     kçùõasyànyatra dçk-pràntaþ sadbhiþ ÷àstra-phalaü smçtam |
     hanta tàsu punaþ so' yam ebhiþ ÷astra-phalaü matam ||JGc_1,17.12|| [anuùñubh]

tata÷ ca-
     ràtrindivaü vasati cetasi hanta bhàva-
          jvàlà harer uta tadãya-ramà-gaõànàm |
     sandhyà-dvaye vyativiloka-sukhàjya-siktà
          sàgni-dvijàlaya ivàgnitatiþ samiddhà ||JGc_1,17.13|| [vasantatilakà]

tatra ca-
     goùñhàd vanaü pravi÷ato vanata÷ ca goùñhaü
          lokena lokana-kçte saha màdhavendoþ |
     sambhåya saïgatavatãùu ca tat-priyàsu
          ràdhà jayaty uóuùu paurõima-ràdhikeva ||JGc_1,17.14|| [vasantatilakà]

[16] tatra ca pragetana-vana-prasthàne-

     mithyàhàsàn akuruta hariþ spçùña-pàr÷vastha-hastaü
     vãkùàü vakra-praõaya-valitàm ardham ardhaü vitene |
     à÷leùàdyaü viharaõa-gaõaü mitra-vargeùu cakre
     dåre gatvàpy ahaha muralã-saüvidaþ saüvyadhatta ||JGc_1,17.15|| [mandàkràntà]

[17] idam eva ca tàbhir vakùyate,
     prahasitaü priya prema-vãkùitaü
          viharaõaü ca te dhyàna-maïgalam |
     rahasi saüvido yà hçdi-spç÷aþ
          kuhaka no manaþ kùobhayanti hi ||[BhP 10.31.10] iti |

[18] atha sàyantanàgamane tu-

     yadà và goùñhaü sampravi÷ati tadà ca bhramarakair
     vçtaü vaktràmbhojaü dhana-khura-paràgair valayitam |
     amåùàü netràliùv abhimukhatayà dar÷ayati tan-
     milat-pà÷aü yantraü madana-racitaü bandhum iva tàn ||JGc_1,17.16|| [÷ikhariõã]

[19] evam eva ca tàbhir vakùyate-

     dina-parikùaye nãla-kuntalair
          vana-ruhànanaü bibhrad àvçtam |
     dhana-rajasvalaü dar÷ayan muhur
          manasi naþ smaraü vãra yacchasi ||[BhP 10.31.12] iti |
[20] evam aharahar api parasparaü spardhayeva vardhamànatayà tàsàm utkalikàþ kalita-madhu-màdhavàdhikalà-vyàkulatàkulatàü kalayàmàsuþ |

[21] yathà varõitaü pralamba-vadha-vàsara-sambandhi-sandhyàm anusandhàya,
     gopãnàü paramànanda àsãd govinda-dar÷ane |
     kùaõaü yuga-÷atam iva yàsàü yena vinàbhavat ||[BhP 10.19.16] iti |

[22] asya càbhidheyam idam,
     tàsàü kçùõàvaloke pramada-samuditir na svaråpeõa vaktuü
     ÷akyà kintu sva-kàrya-sphuraõa-padatayà ki¤cid udde÷am àptà |
     tad-vi÷leùe yathàsàü yuga-÷ataka-da÷àü yàti kàlaþ kalàkhyas
     tadvat tasyànuùaïge yuga-÷atam api tad bhàti ÷a÷vat kalàbham ||JGc_1,17.17|| [sragdharà]

     kalàpi yadi vi÷leùe yugànàü ÷atatàü gatà |
     ràtrindivãya-saïkhyàyàü tadà ÷aïkàmahe vayam ||JGc_1,17.18|| [anuùñubh]

[23] evaü sàyam-pràtikàvalokana-valataþ katham api nidàghe' pi kùapite mayåràn madayitnånàü gadayitnånàü ca stanayitnånàü samàgamaþ saüvçttaþ | yathà-

     akuõñhàm utkaõñhàü niravadhi vitarkyàli-vitatir
          yadà tàsàm agre hari-paricitaü vçttam aruõat |
     tadà varùà jàtàs taóid-anugatàmbhoda-valitàþ
          pratãpàbhàþ kçùõa-sphuraõam adhikaü hà vidadhire ||JGc_1,17.19|| [÷ikhariõã]

     nånaü nidàghena vibhåya jaj¤e
santaptir àsàü hari-ràginãnàm |
     varùàsu ÷àmyed iti saïginãnàü
nirõãtir àsãd viparãta-rãtiþ ||JGc_1,17.20|| [indravajrà]

     varùà dvitãyà dadhire' kùi-nãrair
          antaþ sphurat-kçùõa-ghanàbhir àbhiþ |
     itthaü nininduþ kila te ruvantaþ
          svàjãvya-varùànugatàþ plavàdyàþ ||JGc_1,17.21|| [indravajrà]

     kalàpàm àsur etàsu kalàpà÷ ca kalàpinàü |
     smaràrdha-candra-bàõàbhà yatraike bhànti conmukhàþ ||JGc_1,17.22|| [anuùñubh]

     varùàþ ÷ãtalatàkarair nija-guõair àsàü manaþ-÷àntatàm
     ànetuü kila yad yad atra vidadhuþ sarvaü ca tat pratyuta |
     dveùaü tà bata menire yad anu ca pràõàlibhiþ ÷aïkitaü
     hanta dviùña-suhçd-da÷eyam udità hà hà vidheþ kà gatiþ? ||JGc_1,17.23|| [÷àrdåla]

[24] tatra ca gçha-nigçhãtànàü tàsàü manaþ-kathà, yathà-

     kharjaràdi-phalaiþ sukanda-valitair mitraiþ samaü pràvçùi
     prà¤cad-vçùñija-vàri-vàriõi taru-kroóe' ÷ana-krãóanam |
     nãra-prànta-÷ilàsu tàsu dadhi-yug-bhipsàdi sambhojanaü
     dåràd dhenv-anuhåtir apy aghajità na÷ cittam ullu¤cati ||JGc_1,17.24|| [÷àrdåla]

yatra ca,
     ghanàgama-ghanàgame viramitàjitonmãlane
          samasta-jana-÷armadàþ sapadi kha¤jarãñekùaõàþ |
     amåþ ÷uci-ruci-÷riyà sva-hçdi kçùõa-bhàvaü gatà
          hari-vraja-nava-priyàs tamasi lãnatàm àgatàþ ||JGc_1,17.25|| [pçthvã]

[25] atra tàsàü tràsa-vacanam-

     iraümada-radàs te' mã nãradà api sarvadà |
     carvanti kùauõi-pçùñha-sthàn garjanti kila garvataþ ||JGc_1,17.26|| [udgãti]

[26] aho, citrãyate seyaü prema-gati-vaicitrã yatas tàdç÷i ca tad-vçtte kadàcid ànukålya-spç÷ãva ÷rã-ràdhà-stutãnàm àdhàratà dç÷yate | [27] yathà tasyàs tat pa÷yantyà bhàvaneyam-

     ayi taóit tvam asau kva nu kiü tapaþ
          kiyad aho kçtavaty asi tad vada |
     yad imam ambu-dharaü hari-vakùasas
          tulitam àli gatà ramase sadà ||JGc_1,17.27|| [drutavilambità]

[28] yatra ca pramàdataþ sà ki¤cana procyàpi sakhyàm api saïkocàd anyathà prakhàpayàmàsa-

     ahaha pa÷yata: kçùõa-ghanàghanaü
          prasajatã capalà khalu khelati |
     smarasi kiü nu hareþ smara-kautukaü?
          nahi nahãdam çtor guõa-varõanam! ||JGc_1,17.28|| iti | [drutavilambita?]

kadàcic ca-
     meghàgama-samaye' sminn adhigata-harità dç÷àü sampat |
     haraye spçhayasi ràdhe nahi nahi ÷àdvala-vibhåtaye dviùati ||JGc_1,17.29|| iti | [udgãti]

[29] atha ÷rã-kçùõasya dig-dar÷anaü, yathà-

     ÷ikhaõóinàü yà kala-nçtya-màdhurã
          ÷ikhaõóa-cåóasya sadàti÷armadà |
     na sànusandhànam ità tad astu yan
          mårdhnaþ ÷ikhaõóaü ca jagàma vismçtim ||JGc_1,17.30|| [upajàti 12]

[30] tad evaü suùñhu càpaùñhutàm anuùñhàya gatàyàü pràvçùi ÷arad api, yathà-

     àgamiùyati ÷arad bhuvi dyavi
          svacchatàü vidadhatãti cintitam |
     hanta tàbhir udaye tadãyake
          svaü dadhe dvi-guõa-bhàvanàvilam ||JGc_1,17.31|| [rathoddhatà]

     sa-taóid-vàrida-vçndaü nirãkùya pårvaü yad eva yà taptà |
     tad apa÷yanty api seyaü samprati ràdhà bhç÷aü dånà ||JGc_1,17.32|| [àryà]

[31] tatra ca ràdhà-kçùõayor nakha-lipi-valayita-kisalaya-dala-dvaya-gataü padya-dvayaü vàyunà parasparaü nãtam | tad, yathà-

     taóitaþ puõya-÷àlinyaþ sadà yà ghana-jãvanàþ |
     tena sàrdham adç÷yanta, nàdç÷yanta ca taü vinà ||JGc_1,17.33|| [anuùñubh]

     àvçtim ajahàd indur  vilasati haüsa÷ ca nãla-ka¤jaü ca |
     vçndàvanam anu hà dhig daivaü tat tan na dç÷yate tasyàþ ||JGc_1,17.34|| iti|| [gãti]
     ràdhà-kçùõàv ittham anyo' nyam àptaü
          daivàt patraü ÷a÷vad à÷liùya sà÷ru |
     antaþ-÷ånya-svarõa-bimbàntar uptaü
          madhye hàraü nàyakaü nirmimàte ||JGc_1,17.35|| [÷àlinã]

[32] atra sakhãnàm api svinnatà, yathà-

     jalaü kumudam ambujaü vidhu-ruci÷ ca yasyàü ÷arady
          aho vikasad-àtmatàm agamad à÷u tasyàm api |
     mano nayanam ànanaü da÷ana-kàntir àsàü punaþ
          sadà malinatàm agàd iti kim àlibhiþ sahyatàm? ||JGc_1,17.36|| [pçthvã]

[33] atra ca varõitaü labdha-varõair api,
     à÷liùya sama-÷ãtoùõaü prasåna-vana-màrutam |
     janàs tàpaü juhur gopyo na kçùõa-hçta-cetasaþ ||[BhP 10.20.45]

yataþ-
     saundaryaü tan-nãlimàsau dyutiþ sà
          làvaõyaü tat te ca lãlà-vilàsàþ |
     pãyåùa-÷rãõy aïga-saïge priyàõàü
          vi÷leùe tàny eva hàlàhalàni ||JGc_1,17.37|| [÷àlinã]

tata÷ ca-
     harer gandhavahàn sarve jagat-pràõatayà viduþ |
     tad-viyogena tu kùàmà ràmàs tàn à÷ugàkhyayà ||JGc_1,17.38|| [anuùñubh]

[34] tad evaü yadyapy utkaõñhàyàþ parama-kàùñhà jàtà, tathàpi kàcid api kà¤cit prati na prakà÷ayàmàsa | adharmeõàpi taü bhajàni, iti yathà tàs tathà kçùõo' pi tatra tà nirvidyà nirvidya khidyate sma |

[35] kçùõas tåpayàntaram apa÷yan netra-vikùepa-vetra-vikùepa-vitrastànàm api tàsàü va÷yatàm ayàtànàm àva÷yaka-tad-bhàvanàya vaü÷ã-÷aüsana-vi÷eùam abhyasyati sma | [36] yathaiva vakùyate tatra tatra tad evàlakùya tàbhiþ veõu-vàdya urudhà nija-÷ikùàþ iti | [BhP 10.35.14]

[37] atha prathamatas tan-manà nijàgra-janmanà yugalã-bhåya muralã-kalãm àvartayati sma | [38] tatra tu yadà samuddãpita-bhàvàntare vanàntare go-càraõe sarva-manaso' py agocaràn sahacaràn vismàpayann atikànta-guõa-vrajena nijàgrajena saha svayam aharahaþ saharùa utkarùaü pravãõayan veõu-÷ikùàm ãkùayàm àsa,|| [39] tadà tàsàü tad-råpa-sphårtir atãva pårtim àyàtà |

[40] sà ca yathàvad eva, yatas tasya bhàva-vaibhavasya svabhàva evàyam, yad dårata÷ ca sva-viùayaü viùayãkaroti | tathà hi-

     anumàna-gatà tàsàm arthàpattiþ pratãyate |
     yataþ kçùõasya dayitàs tà eva nyàya-paõóitàþ ||JGc_1,17.39|| [anuùñubh]

[41] tatra yàþ punar atãva snigdhatà-digdha-hçdayàs tad duþkhataþ ÷uùkatàm avàpur na tu punaþ svaka-duþkhaü puùkalaü menire |

[42] yathà ràdhàyà vi÷àkhà lalità paryàyànuràdhà ca, candràvalyàþ ÷aivyà padmà cety-àdayaþ | tàsu tu tàþ sva-màtra-niùñhatàü niùñaïkya svayam eva sa-sauhàrdaü nija-hàrdam àvedayà¤cakruþ | tathàpi tatra prathamaü ràma-sahitatà-pihitam eva taü lupta-varõa-padaü varõayàmàsuþ |

[43] tatra gãtaü, yathà-

ràmo ràmànuja iti yugalam |
kçta-naña-veùatayà pañu ràjati gàyati sakhi-gaõa-yugalam | [dhruva]
sarasa-rasàlaja-pallava-tallaja-pallavitàmala-÷ãrùam |
nava-yauvana-vana-bãjàïkuram iva dhàvayad-atanu-cikãrùam ||b||
và¤chita-pi¤chàvali-parilà¤chita-maõi-nicayà¤cita-ke÷am |
dadhad iva hari-dhanur-anugata-tàrà-vali-valitàmbuda-le÷am ||c||
valayita-nava-dalad-utpala-karõika-karõa-yugàdbhuta-÷obham |
latikà kàsàv iti vismayakçti madhukçti vinihita-lobham ||d||
hasta-kamalam abhi kamala-vighårõana-ramaõa-kalà-ramaõãyam |
madhupa-gaõaü prati madhu-kaõa-varùaõam akçta yataþ kamanãyam ||e||
màlàmàlà-parimala-bali-bali-vapur ali-valita-sade÷am |
ali-jhaïkçti-nuti-kolàhala-vaha-bahula-kutåhala-ve÷am ||f||
sitam asitaü vapur asitaü pãtaü vasanaü yasya ca gãtam |
tad idaü yadi gokulam anu gokulam ayati tadàgham atãtam ||g|| ||JGc_1,17.40|| | iti |

[44] api tu tasya gokula-sade÷a-prade÷a-prave÷a eva sarveùàm abhinive÷a-hetuþ, yataþ-
     cakùur-bhàjàü phalam idam aho yad vrajasya prave÷e
     gobhiþ sàkaü sakhi-valayitaü dç÷yate bhràtç-yugmam |
     yugme tasmin laghur iha mukhàmbhojam asmin muralyà
     dãptiþ ki¤cin nigamana-kalà÷àli netraü ca tatra ||JGc_1,17.41|| [mandàkràntà]

[45] atra caiva dhvanitam-

     dhàmàgatasya samaye sakhi-dhenu-saïgi
          saïgàyato viharato harata÷ ca tasya |
     ki¤cid vimçgyad iva ca¤calatà¤ci-tàraü
          hàràõi-netram anu vidhyati mànasaü naþ ||JGc_1,17.42|| [vasantatilakà]
tasmàt-
     sà kila kulajà kulajà nayane tasyàþ paraü nayane |
     veõu-vinodã madanaþ sa bhavati yasyàþ svayaü madanaþ ||JGc_1,17.43|| [upagãti]

[46] tad evam aghadamanena tàsàü krama-paramparàtaþ parasparaü sva-viùayàbhilàùa-vya¤janà-sa¤janaü ki¤cil lajjà-paryayam àcarya tàdç÷a-ramya-sva-vidyà-bala-tàratamya-viduratayà vidårato' pi tam avadhàrya para-parataþ paràrdhyaü samardhyamànàü punar veõu-÷ikùàü vilakùaõã-kurvatà saïkarùaõaþ kevalaü lakùyàya kalpayà¤cakre | yatra hi sarvam eva yugapan mugdhatà-digdhaü babhåva |

[47] yatra ÷rã-vraja-devãbhir api nija-bhàva-vyaktiü ÷aïkamànàbhiþ saïkarùaõaü lakùyaü vidhàya tad varõayàmàse, yathà-

     veõoþ ÷ikùàm atha racayator dhenu-rakùàdi-lakùyàn
     nànàraõyaü prati viharator bibhrator yaùñi-rajjå |
     stambhaü lole calanam acale kurvator atyapårvaü
     bhràtror àsãd bata tanu-bhçtàü dharmato vaiparãtyam ||JGc_1,17.44|| [mandàkràntà]

[48] atra caivaü dhvanitam-

     nånam evaü vidadhatoþ sarveùàü dharma-paryayam |
     kçùõo' målam asau càsmad-dharmam unmålayiùyati ||JGc_1,17.45|| [anuùñubh]
[49] tad evaü bhràtçbhyàü saïgàne yugapad eva sarveùàü mohanam åhamànenànujena vicàritam-[50] hanta tàsàm eva mohanàkarùaõe suùñhu mamàbhãùñe, tatràpi ràdhàbhidhàyàþ | tasmàt pçthag bhavan pçthag eva yathà jãvànàü jàtir yathà-yuktaü tayor dvayam ekaü và vahati, krama÷o vyaktir api, tathà ÷ikùàrthaü prayatiùye | tac ca tat-tan-màtràti÷ayitàbhãpsita-svaràdi-marma-samudbhàvanayà sambhaviùyati iti |

[51] tad evaü vicàrayatà tena parãkùà-paryàlocanàrtham uttaram uttaràü va÷yatàm atãtataràõy avaràõi sattvàni krama÷aþ sva-va÷atàm ànãtàni, tathàpi tat-preyasãbhi÷ citta-kùobha-màtraü tu lebha eva |

[52] tatra yathà prathamato gàþ prati tad-gànam avakarõitam, tathà varõitam, yathà-

     harer vaktraü veõu-dhvani-miùatayà varùati sudhàü
          pibaty etàü gavyà yad anu rasanà-karõa-yugalam |
     ahàsãt prastabdhà nija-viùayam anyà tu rasanà
          kim etat kiü naitad bhavati kim ivaitat kim iti và ||JGc_1,17.46|| [÷ikhariõã]

[53] atràpi dhvanitam idam-

     gavàm asmàkaü ca ÷ravaõam anu veõoþ samada÷à
     yadapy eùà jàtà tadapi kila bhedo vilasati |
     amås tad-vaktenduü sapadi kalayanti pratipadaü
     vayaü naitad vidmaþ kva bhavati yuge tasya kalanam ||JGc_1,17.47|| [÷ikhariõã]

[54] athàpare-dyu÷ càparàü ÷ikùàm adhikçtya vanyàny api sattvàni samàhçtya mohitàni, yathà-

     vaü÷aþ so' yaü tu vãtaüsaþ kaüsa-÷atror itãyate |
     tena ÷aüsanato yànti vidhvaüsaü mçga-pakùiõaþ ||JGc_1,17.48|| [anuùñubh]

[55] tad api tàbhir udbhàvitam, yathà-

     vçndàraõyaü prathayati bhuvaþ kãrtim atra svayaü hi
          ÷rãmàn kçùõo viharati padàmbhoja-lakùmãü vitanvan |
     veõor vàdye nañana-ghañanaü barhiõaþ sabhya-bhàvaü
          vanyàþ sarve yayur iti sadà raïgatàü yaj jagàma ||JGc_1,17.49|| [mandàkràntà]

[56] atra cedaü dhvanitam-

vçndàraõyasya puõyaü vrajitum iha na naþ ÷aktir astãti càstàü
yad barhyàdyà÷ ca bhànti pratipada-sukçta-prodayàd asmad-arhyàþ |
gçhyàõàü gçhyakàþ smaþ sphuñam iha tad alaü gçhyakebhya÷ ca garhyàs
te tasya svairam ãkùàü vidadhati na tad-àbhàsam aõv apy ayàma ||JGc_1,17.50||[sragdharà]

[57] atha dinàntare' pi tebhyo vicchidya hariõyas tathà kçtàþ | tac ca pårvavat tàbhir varõitam-

     à÷caryaü sakhi kçùõasàra-dayità-vçndaü milad-bhartçkaü
     jàtyà måóham api vyatãtya bhavatãr apy evam ãhàü dadhe |
     ÷rutvà veõu-kalaü hariü prati gatis tad-råpata÷ citratà
     tasyàpy arcanam ullasat-praõayatas tatràpi netrà¤calaiþ ||JGc_1,17.51|| [÷àrdåla]

[58] dhvanitam apãdam-

     vayaü jàtyà nàryaþ puru-guõavatàm àdçtatamàs
     tathà bhartàras tat-praõaya-naya-siddha-vraja-bhuvaþ |
     hariõyo nedç÷yas tadapi patibhis taü yayur aho
     dhig asmàn duùpuõyà dadhima nahi tàsàm api tulàm ||JGc_1,17.52|| [÷ikhariõã]

[59] dinàntare tu vi÷iùya vihaïgamàs tathà-bhàvaü gamitàþ, tatra ca tàbhir abhihitaü,

     asmin vane tu vihagà munayaþ pradiùñàþ
          kçùõas tu tad-gurur iti pratataü pratãmaþ |
     naivànyathà tad amunà kimapi pragãtaü
          mauna-vratena ÷çõuyuþ parito niviùñàþ ||JGc_1,17.53|| [vasantatilakà]

[60] atra tu sa-nirvedaü dhvanitam-

     yasmàd asau munis te ca munayaþ sarvataþ sthitàþ |
     tasmàt kà¤cit spçhàm atra nà¤citàü kartum arhatha ||JGc_1,17.54|| [anuùñubh]

[61] atha dinàntare devyo' pi tathà kçtàþ, tatra tàbhir varõanaü, yathà-

     veõådgàna-guõena tasya paritaþ kçùñe vimànotkare
     devyo råpa-vilàsa-mohana-kalàm àsàdya mohaü gatàþ |
     yatredaü na viduþ kim etad abhitaþ pårvaü ÷rutaü vãkùitaü
     veti srastam abhåt kacàdi kim u và naivety api pràya÷aþ ||JGc_1,17.55|| [÷àrdåla]

[62] atra ca dhvanitam-

     hanta devyo' pi yatraitàm avasthàm àpur a¤jasà |
     tadãya-vraja-bhå-bàlà varàkyas tatra kà vayam? ||JGc_1,17.56|| [anuùñubh]

[63] tad evaü cetanàüs tathà vitatha-cetanàn vidhàyàcetanàn api cetanàn ivàcaritum àrabhate sma | acala-maryàdayà paryàptàþ sphuñam amår àkraùñum acetanatàm atikramyàpi duþ÷akà iti |

[64] tatra nadã-caritaü tàbhir evaü vicàritam-

     dvãpinyaþ ÷ravaõena veõu-raõiteþ stambhaü gatàþ sabhramàþ
     phullat-påratayà sphurad-ghana-rasà haüsàdi-gãþ-÷i¤jitàþ |
     unmaryàda-da÷àm ità muraripuü dåre' bhisçtyàgatà
     bhaïgàlola-bhujaiþ saroja-valayas tasyàïghri-yugmaü dadhuþ ||JGc_1,17.57|| [÷àrdåla]

[65] atra cedaü dhvanitam-

     nadyaþ sindhu-pati-vratà hari hari pratyakta-maryàdikàs
     taü vidrutya milanti ced ahaha kà dãnàs tadànãü vayam? |
     kintu svairam amår udåóha-sukçtà nàsmàsu tat-tulyatà
     svalpàpãti nivçttir eva sukhato yuktàthavà duþkhataþ ||JGc_1,17.58|| [÷àrdålavikrãóitam]

[66] dinàntare càmbhoda-varõanaü, yathà-

     muràrer ambhodaþ suhçd iti na và kevala-rucà
          svasàdç÷yàt kintu vyatikçta-hitatvàd api sadà |
     asau mallàreõa prabalayati taü veõu-januùà
          sa càyaü chàyàbhiþ pra÷amayati tàpaü tad-upari ||JGc_1,17.59|| [÷ikhariõã]

[67] atra ca dhvaniþ-

     haüho pa÷ya jaóo' pi vàrida-cayaþ sarvopari sthàyy api
     cchàyàbhiþ svarasai÷ ca taü paricaraty anta÷cara-premataþ |
     kaùñaü suùñhu vayaü tad-eka-÷araõa-pràõa-sthitiü-manyatà-
     gaõyàs tasya vinà tu sevanam amår jãvàma dhig jãvitam ||JGc_1,17.60|| [sragdharà]

[68] aho, ÷ilàmayy api ÷ailajàtiþ sukham evaü bhajate, yathà-

     ÷rãmàn govardhanàdriþ sphuñam ayam abhitaþ ÷rã-harer dàsa-varyaþ
     kçùõe rameõa yasmàt tam anu muralikà-vàdanàyàdhiråóhe |
     labdhair yaþ sàttvikàbhai÷ caraõa-sarasija-spar÷ajair aïkuràdyaiþ
     sarvàïgãna-dravair apy anuga-sakhi-dhanaü sevate taü ciràya ||JGc_1,17.61|| [sragdharà]

àstàü govardhanàdreþ pulaka-mukha-da÷à ÷råyatàm anyad etat
citraü cen na pratãtir bhavati kila girau dç÷yatàü càparatra |
yaþ snigdhatvaü samantàd dadhad iha muralã-gànata÷ cikvaõàkhyàm
àgàd yatràsti sàkùi pratipadam uditaü kçùõa-mukhyàïghri-cihnam ||JGc_1,17.62||[sragdharà]
[69] atra cedaü dhvanitam-

     mahatàü padavãm àptuü và¤chà yadyapi dhçùñatà
     tathàpy anugatis teùàü bhàti ced asti dçùñatà ||JGc_1,17.63|| [anuùñubh]

[70] tad evaü tàsàm atasmiüs tad-bhàvanàü bhàvayann unmàda-da÷à-va÷atàü parikalayya vihvala-hçdayaþ sadayatayà sa madhukaõñhaþ kùaõaü gadgada-kaõñhaþ saüvastrita-mukhaþ samasta-manyu-nyasta-nijàsukhaþ puru ruroda, anåditavàü÷ ca ÷rã-ràdhà-nibaddham abaddhaü padyam ekam-

veõoþ puõyam atãva hanta yad asàv astrã ca tasyàdharaü
gopãnàü svam api hriyaü pariharan ÷a÷vat pibann ardati |
tçptyà chardi-nibhàd amuùya raõitàn nadyo' pi phullanty amår
yad-vaü÷yà naga-jàtayo' pi madhubhir bàùpaü madàd bibhrati ||JGc_1,17.64|| [÷àrdåla]

[71] dhvanitaü cedaü-

yàce' haü vaü÷a-dehaü na tu kulaja-vadhå-deham àdye hi kçùõas
tçùõag-bhàvena sajjan bahu-ruci viharan durlabhaþ syàt paratra |
vaü÷ã-bhàve cid-aü÷a-pra÷amana-va÷atà-vismçtàtmà yadi syàt
tena j¤àyeya seyaü mama viraha-dutà dàrutàm àgateti ||JGc_1,17.65|| [sragdharà]

[72] tata÷ cetasi cedaü vicàritaü-

gaõóaü cumbasi kuõóala-stham akari tvaü tasya vaüsi tvam apy
àsyaü prekùi tathàïgam aïgam asakçn màle tvam àliïgasi |
tad yuktaü yad atãta-sarva-vidhikà yåyaü, vayaü tu sphuñaü
hà tat-tad-vidhi-bhàg-vicàra-hatakenàbhãpsitàd va¤citàþ ||JGc_1,17.66|| [÷àrdåla]

aho sumanaso muktà vajràõy api harer uraþ |
na tyajanti vayaü tatra kà và smara-va÷àþ striyaþ? ||JGc_1,17.67|| [anuùñubh]
     cen na saïgam aparasya vidhatte
          ÷yàma eùa na tu tarhi dunomi |
     aïkapàlayati hà gata-÷aïkaþ
          saïginaþ katham idaü kalayàmi ||JGc_1,17.68|| iti | [svàgatà]

[73] tad etat-paryantam antara-spar÷i-ràga-parãte tasya veõu-gãte ko' pi sambhramaþ sarvam eva vrajaü nighnaü kurvan vighnam àcarati sma | [74] sa tu pràtaþ prastoùyate | ity a¤jaliü baddhvà punar uvàca-

     asya tvadãya-kàntasya ràdhe jànàti ko' pi na |
     prayàsàbhyantara-sthàyi-tvan-nimitta-prayàsatàm ||JGc_1,17.69|| [anuùñubh]

[75] tad evaü kathàyàü samàpta-prathàyàü sarve yathà sva-svàvàsam àsannàþ |

iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
veõu-÷ikùà-miùa-preyasã-bhikùà nàma
saptada÷aü påraõam
 ||17||


*************************************************************

(18)

atha aùñada÷aü påraõam

gotrabhid-garva-khaõóana-
govardhana-gotra-màna-vardhanam


     atha prabhàte sadasi vraje÷itur
          mahà-prabhàveùu vibhàta-païktiùu |
     ànarccha sàmodam uda÷ru-kaõñhatàü
          sa snigdhakaõñhaþ kathayàmbabhåva ca ||JGc_1,18.1|| [upajàti 12]

[1] atha tasminn à÷vinàva÷eùe labdha-vi÷eùe yaj¤a-yogya-ve÷e vrajàd bahiþ prade÷e sarva eva parvaõà sàndrànanda-vrajà iva sa-prajàþ vrajendràdayaþ sambhràntà÷aya-pràyatayà carantaþ surendra-yàga-yogam àcarantaþ sthànàdi-sa¤ceùkriyamàõàn àdi÷antaþ sva-sva-vasatiü vihàya vasatiü bahir vasanti sma |

[2] tadà ca kadàcid ekasyàü sandhyàyàü gocàraõa-bhå-bhàgataþ samàgataþ saïkarùaõa-sahacàritayà labdha-harùaþ sa-kutuka-tçùõaþ ÷rã-kçùõas tadãya-caritam àlocitavàn | tatraiva ca prabhåta-kutukàkuta-sambhåtatayà vasati sma |

[3] tad api ca yad api pårva-pårva-saüvatsareùu dçùñam ity apårva-dçùñaü na bhavati, tathàpi samprati prauóhatàprakà÷ataþ ÷atamanyuü prati manyuü janayan janakàdiùu praõaya-kopaü j¤àpayann aj¤ànata iva jij¤àsà¤cakre | yadyapi ÷ataparva-pàõir evaü garvàyate, ete gopàlana-kàrakàþ ke varàkàþ? nikhila-loka-lokapàla-pàlakasya mama dakùa-mukhyàþ prajàpatayaþ svãya-manvantara-pati-prabhçtayaþ pçthivã-patayaþ kamalajanma-janma-pradhànà munã÷ànà yajamànà viràjantetaràm iti, tathàpy ete mat-pitç-puraþ-saràs tatra bhaktim atiriktãkurvanti iti |

[4] atha spaùñãkçta-gaurava-sauùñhavam antaþ-kaùña-paràmçùñaü pçùñavàn-

     kathyatàü vaþ pitaþ ko' yaü sambhramaþ samupàgataþ? |
     yaj¤àrtho yadi devaþ kaþ? pramàõaü kiü, phalaü ca kim? ||JGc_1,18.2|| [anuùñubh]

[5] vraje÷vare tu j¤àna-pårvaka-pra÷na-vij¤ànatas tad-abhipràyaü pràyaþ pratipadya sadyaþ prativacanam adattavati, punar làlyatocita-bàlyato dãnatà-dhãnam ivovàca-

     yathà vidhàtuü bhavatàü tathà ÷rotuü ca naþ spçhà |
     ubhayeùàü yatas tatra vi÷eùà÷rayatà-sthitiþ ||JGc_1,18.3|| [anuùñubh]

[6] atha, kim asmàbhir vyaktaü vaktavyaü gotrabhit-satraü prati, kiü vàyaü vatsaþ pratipatsyete iti vicikitsati tàta-pàde tad eva ki¤cid atiriktaü vyaktam iva kartum icchati sma | [7] yathà ca, tàta, sarvatra nipuõànàü vaij¤ànikànàü bhavatàü putrà vayaü na tàvad gocàrakatà-màtra-paryavasita-paryàlocanàþ, kintu ki¤cit ki¤cij j¤àna-nãtiü dharma-rãtim api pratipadyàmahe iti vya¤janayà ma¤ju vadati sma-

     sarva-kùetra-pràj¤a ekaþ paràtmà
          tasmin jãvàþ santi naivàtibhinnàþ |
     etad-vij¤àþ sàdhavo vidvad-ijyàs
          tasmàd eùàü gopanaü naiva yuktam ||JGc_1,18.4|| [÷àlinã]

     yoginàü matam etac cen nãtir apy avadhàryatàm |
     udàsãno' rivad varjyaþ suhçd àtmaiva sammataþ ||JGc_1,18.5||     yady eùa panthà dharmasya so' pi nàsty avicàrataþ |
     tatra yad viduùaþ siddhir bhaven nàviduùaþ kvacit ||JGc_1,18.6||     dharmo vaidika eveùñau laukikaþ kvàpi dç÷yate |
     bhavadbhiþ kas tayor eùa vi÷eùatvena sammataþ? ||JGc_1,18.7|| [anuùñubh]

[8] tad evaü sva-sutasya suparva-pati-màna-carvaõàyàvirbhavantaü sarva-mata-j¤atà-garvam akharvam àlocayann, apårvatayà bhàvanàü kurvàõas tena ca nija-pakùasyàpekùaõãyatàü lakùayann, idaü vraja-patir upakùiptavàn-

     dharmo' yaü laukikas tàta yadyapi syàd athàpy asau |
     yuktatvàd api càmnàyàd àmnàyaja iveùyate ||JGc_1,18.8||     ya indro devatàtra syàt parjanyaþ sa tu sarvavit |
     tasyàrcanaü kulàyàtam asmàkaü ketanaü matam ||JGc_1,18.9|| [anuùñubh]

[9] kçùõas tad etat karma karma-pradhànatayà varõyamànaü tad uttaram àkarõya vàsava-hràsa-vàsanayà karma-kàõóa-paõóitaü-manyànàü matam anusçtya devatà-khaõóanam àha-

     svataþ karma-va÷àd evàdàtuü karmànusàriõaþ |
     ã÷a÷ ced asti karmànugàmy asau kà nu devatà ||JGc_1,18.10||     sarvaü tad bhasmani hutaü para-tantre yad arpaõam |
     gàrhapatye hutaü tat tu yad àtmàtmãya-poùaõam ||JGc_1,18.11||     tasmàd àbhãra-vai÷yatvàd aghnyàsevà tu naþ kçtiþ |
     devatà yadi manyeta mantavyà sà tad-à÷rayà ||JGc_1,18.12|| [anuùñubh]

[10] atha ÷atamanyor api parjanyatayà tad-à÷rayatvam à÷aïkya sàïkhya-saïkhyàvatàü matàt pratyàcacakùe-

     rajo-bhår yavasàdy-arthas tasmàn nendro gavà÷rayaþ |
     kintu govardhanàkhyàna-kùauõã-bhçd yaþ sa eva saþ ||JGc_1,18.13||     nijàjãvyatayà gàvaþ kulàgatyà ca bhå-suràþ |
     à÷rayatve samakùatvaü yànty ete na divaukasaþ ||JGc_1,18.14|| [anuùñubh]

[11] tatra matàntaraü vitaõóà-paõóitànàü matena khaõóayati-
     àptavàg anumànaü ca pratyakùàd eva gamyate |
     tasmàt pratyakùam eva syàt pramàõaü sarva-mardakam ||JGc_1,18.15||     tasmàd gavàü bràhmaõànàm adre÷ càrabhyatàm mahaþ |
     aindrair nirmãyatàü seyaü tri-karmã haviùàü kulaiþ ||JGc_1,18.16||     homo yadi vidhàtavyo vahnim uddi÷ya håyatàm |
     à÷rayaþ sa hi sarveùàü pratyakùa÷ cànubhåyate ||JGc_1,18.17||     atha vipràþ prãõanãyà dattvà dhenåþ sadakùiõàþ |
     svabhàva eùa bhavatàü vidhi-kiïkaratà nahi ||JGc_1,18.18|| [anuùñubh]

     annaü dattvà bràhmaõàdi÷vapàkànt-
          ebhyaþ ÷vabhyo' py atra gobhyas tçõàni |
     kùauõã-bhartre dãyatàm annakåño
          yasmàd eùo' py anna-kåñàbhidhaþ syàt ||JGc_1,18.19|| [÷àlinã]

[12] tad evaü ÷vapàka-÷va-paryantebhyaþ pradàtavyaü, na tu pàka÷àsanàyety abhipretya sarvàn nirvacanekçtya pratyekaü pravartayan pràha-

     bhuktvà vastràlepa-ve÷àn gçhãtvà
          vipraü vahniü gàü parikràmatàdrim |
     nàtràpy aïghri-kràmitàva÷yakatvaü
          svacchandatvàd yànam apy atra diùñam ||JGc_1,18.20|| [÷àlinã]

     ye và kratubhujo' py atra janàs te syur janàv iha |
     suparvàõaþ sumanaso nirjarà÷ ca surà iva ||JGc_1,18.21|| [anuùñubh]

kiü ca-
     àóhyaï-karaõã subhagaï-karaõã tadvat priyaï-karaõã |
     ÷rã-govardhana-påjà-nàmnã vidyà parisphurati ||JGc_1,18.22|| [upagãti]
     govardhana-giri-yaj¤àvaj¤à tu gotrabhit-påjà |
     andhaï-karaõã palitaï-karaõã nagnaï-karaõy api ca ||JGc_1,18.23|| [upagãti]

[13] tad evam agrajamukhaü nirãkùya mçdu hasitvà punaþ sàdaram àha sma-

     ity etan me bàla-bhàvena buddhaü
          go-vipràdi-prepsitaü mad-dhitaü ca |
     yuùmabhyaü ced rocate tarhi ÷ãghraü
          kàryaü vighnaþ syàd vibhinna-prave÷e ||JGc_1,18.24|| [÷àlinã]

     sarvaü yan-mànasaü vàcikaü và
          yuùmadçgbhiþ sàdhyate kàyikaü và |
     nityaü tat tad dç÷yate man-nimittaü
          tasmàd etan mad-dhitatvàd vidheyam ||JGc_1,18.25|| [÷àlinã]

     anunmattaþ svataþ sarvaü vetti svãyaü hitaü pitaþ |
     no ced vetti na ca bråte bråte ced vetti ni÷citam ||JGc_1,18.26|| [anuùñubh]

[14] tad etad vipralambha-lambhanam apy akliùña-varõana-vi÷iùñam àkarõya tan-mukhaü ca nirvarõya, tad eva savarõair asavarõair apy adhi parvam àgataiþ sarvakair nirõinye | tathà hi-

     preùñhaþ ki¤cid yad bravãti pratãtiü
          sarveùàü tad yàti nånaü ruciü ca |
     tac ced aõv apy arhitaü tarhi kiü và
          vàcyaü tasmàt te' py amanyanta tadd hi ||JGc_1,18.27|| [÷àlinã]
[15] tad etad avadhàrya madhukaõñhas tv amukta-kaõñhaü paràmç÷ati sma, ced apy ativedaþ suvicàratà-na÷varaþ so' yam anã÷vara-vàdaþ kçta-vakra-bhàva-cakra-÷akra-paràbhava-kautuka-tàtparya-màtra-pàtratayà tena prayuktaþ, kintu na pravçtti-virodhi-pàtratayà; tathàpi tatra mitratàticitratayà labdha-nigama-visrabdha-sarva-puruùàrtha-sàrtha-÷iromaõi-råpa-svaråpeùu teùu vraja-bhåpeùu nàyuktaþ | ã÷vara-j¤àna-gurubhir api tad-bhàvam eva pari sarvopari-purutà-paràmar÷àt | yathoktam-

     aho bhàgyam aho bhàgyaü nanda-gopa-vrajaukasàm |
     yan-mitraü paramànandaü pårõa-brahma sanàtanam ||[BhP 10.14.32] ityàdi |

[16] tataþ kautuka-càritayàpi tena yad vicàritam iva sampadyate, tad api pàramàrthya-varyatayà paryavasyatãty evam aho parama-maho-vara-kara-svabhàva-dhàraþ so' yaü vraja-dharà-pati-vaü÷a-janmà ÷a÷adharaþ iti |

[17] atha spaùñaü càcaùña-tatas tataþ?

[18] snigdhakaõñha uvàca-tata÷ ca dãpàvalãnàmànam amàvàsyàm anu dãpàvali-bali-kautukaü pratipadya pratipat-pràtas tu vi÷rambhataþ paramà÷rayatàm à÷rayamàõair amãbhir yathà tena vihitaü tathà vihitam |

[19] tatra ca mukhya-kalpa-kalpanàya vicitra-citra-vitàna-patàkàdibhiþ sarva-sukha-saüvardhanasya ÷rã-govardhanasya kåña-maõóalaü maõóayitvà, yathàvidhi nirbandha-sàdhita-sàdhu-gandha-bandhura-pàdyàdi-pràgrya-sàmagrãbhir abhisabhàjya, tam abhi pràjya-caraõàcalavad àjya-pràghàra-nirjharà÷ citra-varõa-vya¤jana-vya¤jita-dhàtu-ra¤janàþ, dugdha-tañinã-saïkañità dadhi-taóàga-saïghañitàþ sampannam anna-kåñàþ saïghaññayya nikañàd upaóhaukayàmàsire | yeùàü pràg-bhàvenàpåpikaü ÷àùkulikam ityàdi bhåyiùñha-niùñhàna-kåña-nàmnà sthànàny api ciram àmnàtàni |
      nànà-vàdyaü loka-kolàhalàóhyaü
          svargaü bàóhaü vyàna÷e tatra satre |
     yat tad deva-kùmàpater à÷vineyau
          nirõinyàte karõa-÷åle nidànam ||JGc_1,18.28|| [÷àlinã]

     sçùñeùv adrer anna-kåñeùv analpaþ
          kçùõàkàraþ ka÷cid àvirbabhåva |
     alpãyastvaü kevalaü bheda-buddher
          yasmàt kçùõe kàraõatvaü jagàma ||JGc_1,18.29|| [÷àlinã]

[20] taü ca prathamaü vasundharàdhara-÷ilà-sandhitaþ samedhamàna-sphurad-utsedhaü prekùàkàriõaþ samutprekùàmàsuþ-

     pãta-÷yàmà kiü prabhà? kiü taóitvàn?
          kiü và dhàtu-dyoti-bhåbhçd vibhàti? |
     suùñhåttiùñhan kiü svid etad bakãjin-
          mårti-vyåhaþ sphårtim atràtanoti? ||JGc_1,18.30|| [÷àlinã]

     kàya-pràyata-bhàjità¤jana-girir vastràõi sandhyàbhrajid
     vistàra-dyutimanti veùamaõayaþ såryàdi-jetç-prabhàþ |
     uttaüsà vara-puùpa-bhàra-balavac-chàkhà-sahasràõy aho
     yasya kùmàdhara-deva eùa kurute netràõi citràõi naþ ||JGc_1,18.31|| [÷àrdåla]

[21] tataþ sa tu caturànana-càturã-càlana-caturaþ kçùõa-nàmnà madhuraþ sa-pra÷rayaü papraccha-bhagavan, ko bhavàn? iti |

[22] devas tu nirghoùa-nibha-ghargharita-svareõàbhra-bhramaü prathayann, arthena tu tam anyathayan vacaþ pracàrayàm àsa, pårvitàkharvavat-parvan! parvataþ so' yam aham asmi iti |

[23] tad etad avadhàrya devàry-amitraþ ÷rãdàmàdi-mitraþ sva-bhujau prasàrya visphåryamàõa-kolàhalànargalaü gopa-vargaü nivàrya, namaskàryaþ khalv asau yasmàt karuõà-vyagratà-jàgran-mahà-vigraha-samagra-vigraha-prakà÷a-grahilatayà pratyakùa-pratyayam eva sa eva devaþ pratyavaruddhavàn iti sarvàn praty akharvàü vàcam uvàca |

[24] uktvà càkhaõóa-daõóavan-natiü kurvati sahasa-smita-pårvaje tasmin vismita-manasaþ sarva eva prati parvataü tathàkurvata | kçtvà ca ÷raddhayà baddhà¤jaliùu tadàvaliùu sarva-sukha-vardhanaþ sa govardhanaþ punar uvàca-

     nànya-devavad asmàkaü
bhedaü yuùmad vicakùmahe |
     tat pa÷yata bhaved dattaü
pratyakùaü bhuïkùmahe vayam ||JGc_1,18.32|| [anuùñubh]

[25] tad etad uktvà ca-

     annàny àóhaka-koñi-taõóula-kçtàny àdàya tad-vya¤janàny
     apy eùa pratikåñam eka-kavala-pràptànnam àdat tathà |
     madhyaü madhyam anuprakçùya tu yathà nãraü piban palvalàn
     kuõóàny à÷u saràüsi kiü ca sarito ninye kùayaü sarvataþ ||JGc_1,18.33|| [÷àrdåla]

     yadà gràsàya sa karaü prasàrayati càgrataþ |
     tadà sarve dravanti sma sarvata÷ cañakà iva ||JGc_1,18.34|| [anuùñubh]

     madhye-kçtya vya¤janàny anna-kåñaü
          gràsaü gràsaü pàõinà dakùiõena |
     tarjanyàsàv uddi÷an vàmayà taü
          ÷akraü lolat-prànta-gatyà jahàsa ||JGc_1,18.35|| [÷àlinã]

     doùõas tasyà÷v atiparimiti-gràsa-hetoþ prasàre
     càku¤ce ca sthagita-haritaþ pràpta-tat-tad-gatãnàm |
     akùõàm àsãd vraja-kula-bhuvàü citra-vçnde' pi citraü
     yat kvàpy ekaü na kila gaõitaü siktham ekaü sthitaü na ||JGc_1,18.36|| [mandàkràntà]

     atarãtçõyata gràsàn bhåbhçd-bhåbhçd yathà yathà |
     acalãklpyatàpy uccair màüsalàya tathà tathà ||JGc_1,18.37|| [anuùñubh]

tatra ca-
     bàlà bhãtiü yauvanonmatta-città
          hàsaü vçddhà÷ citram arhàs tu bhaktim |
     yàtà ye ye teùu sarveùu devaþ
          ÷uddhàü tuùñiü kautukitvàd babhàja ||JGc_1,18.38|| [÷àlinã]

     dåràd dåràt påram àdàya vàràü
          vaktraü ÷a÷vat kùàlayann adridevaþ |
     ùñhãvann uccaiþ pçùñha-de÷e samantàd
          vçùñiü kurvan ÷ampa-sçùñiü cakàra ||JGc_1,18.39|| [÷àlinã]

     gaõóåùàõàm antare vaü÷a-daõóair
          dantàntargàny anna-piõóàni ku¤can |
     udyan-mårtis tatra ÷ailàdhidevaþ
          pårtiü kurvan pràõa-bhàjàü sasarja ||JGc_1,18.40|| [÷àlinã]

     tàmbålànàü vãñikàþ koñi-kharvaü
          kåñã-kurvaü÷ carvayan garva-phullaþ |
     prànta-cchàyà-maõóala÷ caõóa-ra÷miþ
          pràtar yadvat tadvad àsyaü cakàra ||JGc_1,18.41|| [÷àlinã]

     jàtaü nãràjanasya kùaõam anu nikhilà moham àpur yad etat
     tasmin dràghãyasi syàt katham iti vividhàd dhvasta-città vicàràt |
     kçùõas tv alpaü vihasya pratividhim akarot kalpitàd yantra-bhedàd
     yasmin dãpàþ sahasraü talam upari ca te càlyamànà virejuþ ||JGc_1,18.42|| [÷àrdåla]

[26] atha sarvam icchan anvicchan pratãcchann api girir ayam aho giriü karotãti nidhyàya, mårdhani baddhà¤jalitayà sarvasminn apy årdhvaü sthitavati, sarvato' pi varàn varàn viracayyàtarkitam antarhite parama-hite tasminn, akhaõóa-daõóavat-praõàma-pårvam atra dvitra-kùaõaü citram iva sarva evàsãt |

[27] avahite ca bahir-arthe ÷rã-harir asau sarvàn parvata-parvàgatàn praty uvàca-

     aho kalayatàcalaþ karuõayàtma-råpaü mahad
          vahat-prakañatàü bhajann akhilam eva bhuïkte sma saþ |
     anàdara-kçtàmayaü dalayiteti sambhàvyate
          purandara-bali-grahàd atibalã tathà tarkyate ||JGc_1,18.43|| [÷ikhariõã]

[28] tata÷ ca sarvo' pi visrabdhaþ parama-prema-bhàjana-go-sabhàjanam àrabdhavàn | yat khalu-

     gobhir gopà mithaþ syuþ pratipada-dayitàs tatra nanda-vrajasthàs
     tatra ÷rã-nanda-ràjaþ svayam ayam upamà tatra tatràsya putraþ |
     yady evaü tarhi govardhana-mahasi tad-abhyarcane te gavàdyàþ
     kiü varõyàþ kintu nirvarõanam anu paramaü j¤eya-bhàvaü prayànti ||JGc_1,18.44|| [sragdharà]
tathà ca,
     labdhàrcà÷ càru-ve÷aiþ ÷avalita-vapuùaþ pràpta-bhogàvalãkà
     vatsaiþ pçktàþ pramodaü pçthutaram abhajan dhenavaþ satyam eva |
     kintu ÷rã-kçùõa-dçùñi-pramada-valayità yarhi tarhy eva no cet
kecid yadvad bhajante madhura-vidhurataþ saüskçtaü ùàóavàdi ||JGc_1,18.45||[sragdharà]
[29] tad-dçùñi-puùñãkçtàs tu-

     svarõa-nirmita-viùàõa-suråpà
          råpya-saüvçta-khurà dhçta-hàràþ |
     kiïkiõi-prakara-jhaïkçti-yuktà
          naicikã-nicitayo rucim à¤can ||JGc_1,18.46|| [svàgatà]

[30] tatra gopàþ ÷rã-gopàlàdi-gopàla-satkçti-camatkçtim adhigamya, vidhim anugamya, citrakàïga-nibha-citràtiramya-vastràvçtàïgatayà tarõakam àkramya, kautukato gàþ sambhramya, taj-jàta-hàsa-kolàhalàd viramya, gràsa-vi÷ràõanena tà vi÷ramya, parikramya, praõamya, càcaryaü vàryam àcarya, vitàna-vitànenàgniü paricarya, pradakùiõàvartatayà vartamànaü ca taü pradakùiõaü viracayya, bhåùaõa-nivaha-mahitànàü purohitàdãnàü påjanam api pårayàmàsuþ |

[31] tatra ÷rã-gopàla-påjà, yathà-

     snànãyàü÷uka-citrakàdi-surabhi-srak-kuõóalàdyaü yadà-
     ÷caryaü tatra muhu÷ ca toùa-rahitàs tat-tat-parãvartataþ |
     tad govardhana-påjanàïga-pa÷upàbhyarcànu kçùõàrcane
     tàtàmbàdi-tadãya-bàndhava-janà nàntaü ciràd aiyaruþ ||JGc_1,18.47|| [÷àrdåla]

     yathà kçùõas tathà ràmo ràmo yadvat tathà sa ca |
     vraje÷ayor nàtra bhedas tan-mitreùv api tad-dç÷oþ ||JGc_1,18.48|| [anuùñubh]

[32] go-sambhramaõaü, yathà-

     yadà mudà yàti hariþ parokùatàü
          gavàü, tadà tà nija-vatsa-kçùñitaþ |
     vyagrãbhavanti sma yadà samakùatàü
          yàty eùa yànti sma tadà tad-àtmatàm ||JGc_1,18.49|| [upajàti 12]

[33] hàsa-kolàhalo, yathà-

     àkçùñe vatsa-vçnde kila-kilita-ravair màtaro rambhamàõà
     dantair àkarùakàüs tàn vyathayitum abhito dhàvanàrtà yadà syuþ |
     hàsaü kolàhalàóhyaü kalayati nikhile tarhi kçùõànanàbjaü
     jãyàd udbhàsa-hàsa-drava-madhu parito màdanaü yad vavarùa ||JGc_1,18.50|| [÷àrdåla]

[34] go-gràsa-vi÷ràõanaü, yathà-

     gopà åcuþ kçùõa go-gràsam etaü
          hastàmbhoja-spçùñam ãùat kuruùva |
     tat saugandhya-pràpta-sandhànam enaü
          gàvaþ suùñhu prãtitaþ svàdayante ||JGc_1,18.51|| [÷àlinã]

[35] go-vi÷ramaõaü, yathà-

     govardhanàcala-mahasy ayutàdi-yåtha
          go-rodhanàya pa÷upà nahi tatra ÷ekuþ |
     phutkàra-keli-kalayà muralã muràrer
          àsãd alaü yad asakau guõa-koñi-kalpà ||JGc_1,18.52|| [vasantatilakà]

[36] go-parikramaõas tu ÷rã-kçùõenettham àdiùñam-

     na bhavati bata bahulànàm  atibahulànàü parikramaþ sadyaþ |
     ity ekasyà vyakteþ   kriyatàü yasmàd a÷eùagà jàtiþ ||JGc_1,18.53|| [gãti]
     tatra pradakùiõã-kàryam ekaü vçddhaü gavaurasam |
     målàràdhanataþ sarvàràdhanaü vibudhair matam ||JGc_1,18.54|| [anuùñubh]

[37] goùu praõàmàtmikà bhaktis tu teùàü varõanàya nàbhyarõatàm anveti, yataþ-

     bhaktaþ svabhàvàt kila gopa-lokaþ
          ÷rã-nanda-lokas tu tato' pi goùu |
     asyàtha govardhana-yaj¤a-yoge
          yoge÷a-durgà-namanàkhya-bhaktiþ ||JGc_1,18.55|| [indravajrà]

[38] àcàrya-varaõa-lakùaõam api vilakùaõam eva tatra | yataþ-

     svayam àvriyatàcàryas tatra nàdyavad arthitaþ |
     yatra suùñhu sitaü yaùñu÷ cittaü tatraiva tasya ca ||JGc_1,18.56|| [anuùñubh]

[39] home ca-

     govardhana-mahà-yaj¤e hutabhug-vyàjatas tadà |
     hareþ pratàpa evendhà¤cakre ÷akra-pratàpanaþ ||JGc_1,18.57||     yadàgnir dakùiõàvarto yaj¤e jaj¤e tadà janaþ |
     sarva÷ ca dakùiõàvarta-parãvartam avartata ||JGc_1,18.58|| [anuùñubh]

     kçte satre vastraü tilakam atha carcàm avayava-
          prakàràlaïkàraü sakalam idam apy uttamatamam |
     dvijebhyaþ pràyacchal laùita-laùitaü ÷a÷vad anugàn
          mudàvàdãd yasmin dada dada damàtraü vrajapatiþ ||JGc_1,18.59|| [÷ikhariõã]

     divya-dàtavya-sambhàre vraja-ràjena yojite |
     parãkùakàs tatra paraü tat-parãkùakatàü yayuþ ||JGc_1,18.60|| [anuùñubh]

[40] yad anu sarve' pi pràõinaþ prãõate sma | tathà hi vandi-jana-vandanam,

     arthena goduhàn nandàd arthena ca sadàrthinàm |
     vadànya÷ ca vadànya÷ ca vadànyaþ ko bhaved ataþ? ||JGc_1,18.61|| [anuùñubh]

[41] kintv ayam atràti÷ayaþ-

     annàt pårtir abhåd galàvadhi nçõàü govardhanàdrer makhe
     sarva-pràõa-bhçtàü tathàpi hçdayaü nàpåri tatràõv api |
     yasmin snigdham abhåd a÷eùa-diviùad-vçndaü yadapy atra bhoþ
     pa÷yà÷caryam athàpi hanta gatavàn saïkrandanaþ ÷uùkatàm ||JGc_1,18.62|| [÷àrdåla]

[42] atha tad evaü vipratràkçta-satràdikaþ purohita-hita-sahitaþ ÷rã-vraja-yuva-ràja-mahitaþ sa khalu vij¤ànàü samàjaþ puraskçta-vraja-ràjas tad-yaj¤àva÷iùñaü param avi÷iùñam annam upabhujya, ve÷a-vi÷eùaü saüyujya, gãta-nibaddhaü sa-÷raddhatayà hari-caritaü prati rasan hasan, vi÷vasan, lasan, parito govardhanaü paricakràma |

[43] yathà ca prathà ÷rã-viùõu-puràõe [5.10.45]-

     dvijàü÷ ca bhojayàmàsuþ ÷ata÷o' tha sahasra÷aþ |
     gàvaþ ÷ailaü tata÷ cakrur arcitàs tàþ pradakùiõam ||

[44] tatra pårvàparãbhàvo, yathà--
     dhenavo hari-balàdayo dvijàþ
          svàminaþ parijanà guru-striyaþ |
     nåtna-yauvata-÷atàni dàsikàþ
          ÷reõi-mukhya-janatà÷ ca cakramuþ ||JGc_1,18.63|| [rathoddhatà]

     àkraùñuü pratidi÷am atra netra-mãnàn
          vàdyàdi-prakañana-dhãvarà nañàdyàþ |
     kçùõasya prathita-guõàli-gãta-jàlaü
          tanvànàþ punar iha dhãvaratvam àpuþ ||JGc_1,18.64|| [praharùiõã]

[45] tatra gopàïganànàü gànaü ca, yathà-- yatra pra÷namayam ardham ekasyàs taduttaram ayaü tu bahånàm-

     giri-påjeyaü  vihitaü kena? araci ÷akra-padam abhayaü yena |
     giri-påjeyaü  vihitaü kena? påtanikà sà nihatà yena ||
     giri-påjeyaü  vihitaü kena? tçõàvarta-tanu-dalanaü yena |
     giri-påjeyaü  vihitaü kena? yamalàrjuna-tarum udakali yena ||
     giri-påjeyaü  vihitaü kena? vatsa-bakàsura-hananaü yena |
     giri-påjeyaü  vihitaü kena? vyomàghàsura-maraõaü yena ||
     giri-påjeyaü  vihitaü kena? kàliya-damanaü kalitaü yena |
     giri-påjeyaü  vihitaü kena? khara-pralambaka-÷amanaü yena ||
     giri-påjeyaü  vihitaü kena? dava-yugmaü paripãtaü yena |
     giri-påjeyaü  vihitaü kena? trasyati kaüsaþ satataü yena ||iti|| [||JGc_1,18.65||]
[màtràsamaka x15]
kintu-
     tadaiva guõinàü guõà vividha-kautukàny apy aho,
          mano-haraõam àvahan vraja-nivàsinàü sarvataþ |
     yadàgharipu-vaü÷ikàkala-tuùàra-kànti-tviùà
          jaóãkçta-÷arãratà bhavati taü tu kàlaü vinà [||JGc_1,18.66||] [÷ikhariõã]

     agre kà¤cana-ratna-÷çïga-valità dhenv-àdikàþ sarvatas
     tàsàü gopa-tatãr vidhàya sakhibhiþ sàrdhaü hariþ sàgrajaþ |
     dãvyad-divya-suvarõa-varõa-vasanàd udgacchad-aïga-prabhaþ
     kanyà-kuïkuma-yuk-karàïka-vilasat-pçùñhaþ sphurad-veùavàn ||JGc_1,18.67|| [÷àrdåla]

     sad-gandhàruõa-cårõa-rocana-tanur yaùñiü nabhasy utkùipan
     gçhõaü÷ ca pratikåla-gàmi-dhavalà vidrutya saïkocayan |
     hàsaü krãóanakaü mithaþ karayutiü saüvàditàü vàditàü
     kurvan vàdita-valgu-veõu-parita÷ cakràma govardhanam ||JGc_1,18.68|| [÷àrdåla]
[yugmakam]
     yadà harir yatra gatiü vilàsata÷
          cakàra mandaü laghu và yadçcchayà |
     tadà dç÷aþ sarva-janasya tàü da÷àü
          tatràyayuþ såtra-niyantrità iva ||JGc_1,18.69|| [upajàti 12]

[46] tad evaü bahula-kutåhalata÷ càlaü càlam amã gopa-gràmaõyas tad eva ramyaü yaj¤a-dhàma samàgamya paramànandàd vàõinã-prabhçti-kçta-nçtya-vàdya-gãta-gràmiõãü yàminãü vi÷ràmyanti sma | pràta÷ ca dvitãyàyàm ahimakara-kanyàyà mahima-÷ravaõataþ praõatatayà tasyàü snànam àcarya nikàyyam evàgacchanti sma |

[47] tasyàü ca bhràtç-dvitãyàyàü bhràtçbhiþ pra÷astena bhaginã-hastena bhoktavyam iti parama-dhanyàbhir upanandàdi-kanyàbhir mitho milantãbhir nimantritau praõaya-yantritau tatra sa-tçùõau ca ràma-kçùõau sahacara-nikareõa saha bhojana-kareõa saha maham arocayatàm |

[48] tad evaü vçtte vçtte, kçùõasya samunnaddhatà-bandhayà kuhanayà mad-yaj¤a-pratyåhanam idam ity åhamànaþ ÷akras tu vakra-bhàva-cakratayà cukrodha | [49] kçùõena tasya yà gåóhàpi khañvàråóhatà tarkità, sà katham anyathà samparkitayà varteteti vyaktãkartum iva matsaratas tat-sahita-vi÷va-mahita-÷rãman-nandàdi-nindà-pårvakaü saüvartaka-meghàn vraja-vighàtàya pravartayàmàsa | tata÷ ca-

     kauveryàü pårvam àsãt kim api hima-marut kàlimà meghale÷aþ
     ÷ampà-nirghoùa-vãpsà-spçg iti pa÷u-kule goùñham evà÷u nãte |
     gopàdyà durnimitta-prakara-kalanayà kçùõam àvçtya vçttàs
     tan-nirde÷àt tam àdriü sapadi parigatàs tasthur årdhvaü nirãkùya ||JGc_1,18.70||[sragdharà]
[50] nirde÷à, yathà--
     indro yadi mahà-vçùñiü naùña-sçùñiü taniùyati |
     tad-aïgãkàri-giriràñ kçpàü sàïgãkariùyati ||JGc_1,18.71|| [anuùñubh]

[51] upatyakàm upetya, taü vighnaü nighnaü kartum àdrim upaghnaü kçtvà kçtàdhiùñhàne tu goùñhe goùñhendra-tanaye ca samayaü pratipàlayati-

     ghaóad-ghaóad iti dhvana-daghana-ghañàbhisaïghaññanaiþ
     kañhora-kuñha-kuññakaiþ kuñila-vàyubhiþ kuõñhite |
     prakoùñha-kuña-kuññimà-vaña-tañàdi-maty ujjhite
     jane prakañam àña sà prathita-dhçùñi-vçùñi-prathà ||JGc_1,18.72|| [pçthvã]

     dhàràþ ÷akra-dhanur vimukta-÷aratàü tanvanti varùopalà
     vajratvaü bata vajra-pàta-nicayàþ sårya-prapàta-bhramam |
     itthaü duþkhitayà hariü gatim ite goùñhe sa govardhanaü
     haste' dhatta yathà na kena ca tadà ÷aktaü daràpy åhitum ||JGc_1,18.73|| [÷àrdåla]

[52] tad evaü meghaïkare purandare nivióãùa-varùàdinà bhayaïkare càrtiïkare ca jàte kùemaïkaraþ sa muràriþ purà hy evaü paràmamar÷a-

     indraþ svairàbhimànã mayi mad-anugate càvamànã tata÷ ca
     svàntàn medåra-mànã tad amum anu mayà màna-bhaïga-prasaktaþ |
     goùñhaü mad-gaty-a÷eùaü mama mad-anugatasyàpi mud-bhçd-vi÷eùaü
     mac-citte sàva÷eùaü tad idam atha mayà pràõa-sàmyena dhàryam ||JGc_1,18.74|| iti |
[sragdharà]
     samajani halinà na harer  giri-dhçti-sambhrama-va÷ena saüvàdaþ |
     tad api paraspara-hàrdà-  j¤ànaü tasminn ajãjanat tam iva ||JGc_1,18.75|| [gãti]

[53] taü nagam unnayamàna÷ càsau romà¤cataþ såci-nicaya-nicita-sarvàvayavàn iva nicàyann, amåla-bhãru-màthuràbhãra-jàti-jàtãya-gambhãra-madhura-svara-vikasvara-dåra-bhå-vibhåti-håtibhir årjita-garjitàdi-garvaü sarvaü kharvaü vidhàya priyaïkaratayà vyaktam uktavàn-

[54] yatra khalu muhur api he-÷abdaþ plutatàpluta evàsãt | tathà hi-amba he, mà vilambasva | tàta he, atraiva yåyam àyàta | àrya he, sarvàn àdàyàgaccha iti prabhçti |

[55] tad evaü balaràmeõa balenàntikam ànãteùu teùu punar åcivàn-

     pitar na kuru sambhramaü janani nàrtim àvartaya,
          pra÷àmya suhçdàü tate mama tu ko' pi nàtra ÷ramaþ |
     yato giri-varaþ svayaü karuõayà kare màmake
          samutpatana-lãlayà sa varivarti tåla-prabhaþ ||JGc_1,18.76|| [pçthvã]
kiü ca,
     bhåbhçd-garte' py atra ni÷reõi-yukte
          sthànaü pa÷yann asmi pàtàla-kalpam |
     vistãrõo' bhåd adrir ity antar-ambhaþ-
          saïgàtãte no nipatyàdi càtra ||JGc_1,18.77|| [÷àlinã]

[56] puna÷ ca teùàü bhàvàntaraü vibhàvya sva-kartçka-dhàraõam apy ardham aïgãkçtya bhaõati sma-
     màtar mantraõayà mà màü nivartayata sattamàþ |
     udasto yena tad-dhastàd dhvastaþ syàd giriràñ katham? ||JGc_1,18.78|| [anuùñubh]

kiü ca-
     mà vilambadhvam atyarthaü yuùmad-duþkhena kampratàm |
     mayi gacchaty adripatiþ patità vi÷ata drutam ||JGc_1,18.79|| [anuùñubh]

     atha pa÷upa-janas tadãya-hàrdàd
          drutam avi÷an nikhilas tadàdri-garte |
     nahi ÷araõatayà kadàcid enaü
          sa bhajati kintu tad-eka-tarùi-buddhyà ||JGc_1,18.80|| [puùpitàgrà]
tata÷ ca-
     suvinyasta-niþ÷reõi-labdha-prave÷aü
          maõi-÷reõi-vidyotamàna-prade÷am |
     gçhasyeva ratnàïga-bhitti-prakàraü
          tad-årdhvaü ca tat-tålya-÷obhà-pracàram ||JGc_1,18.81|| [bhujaïgaprayàtà]

     sukha-spar÷a-maõy-àcita-kùauõi-bhàgaü
          samastàvakà÷àrha-sandhà-vibhàgam |
     yathàpekùa-vibhràjita-svaccha-nãraü
          sukhàkàri-dharmà¤ci-nãcaiþ samãram ||JGc_1,18.82|| [bhujaïgaprayàtà]

     kare svasya vàme tu vàme vasantaü
          giriü lãlayàspç÷ya santaü hasantam |
     tadãyàntar-udyan-mahà-kuññima-sthaü
          hariü hàri-råpàdibhiþ pràg-avastham ||JGc_1,18.83|| [bhujaïgaprayàtà]

     dadhad-veõum ànamra-hasta-pradhànaü
          kadàcin mudà sakhyur aüse dadhànam |
     dadar÷a praharùaü satarùaü sabhãtiü
          vrajàvàsi-loko yayau càtirãtim ||JGc_1,18.84|| [bhujaïgaprayàtà]

     govardhanàdris tatràsãd ratna-citraü mahà-gçham |
     harir yatra harid-ratna-stambhatàrambhi-vibhramaþ ||JGc_1,18.85|| [anuùñubh]

api ca-
     vilasati maõi-daõóa-÷rãr mukundasya bàhus
          tad-upari parito' pi cchatra-tulyo girãndraþ |
     pratidi÷am iha muktà-dàmavad vàri-dhàrà
          vraja-sadana-janànàü pratyutàbhåd vibhåtiþ ||JGc_1,18.86|| [màlinã]

[57] tata÷ ca sahasà rohiõã-sahità vraje÷a-gçhiõã taü pàr÷vayor gçhãtavatã | tad idaü varõibhir nirvarõya varõyate sma, yathà-

     màtçbhyàü pàr÷va-yugme dhçta-tanur asakçn mçjyamànànanàbjaþ
     pitràdy-àtmãya-vargaiþ sa-pulakam abhito vãkùito' tarkya-karmà |
     so' yaü smeràbja-netraü kalita-taña-kalà-hastakaþ savya-hasta-
     nyasta-kùauõã-bhçd uccair jaya-jaya-ninadànvãóitaþ krãóatãva ||JGc_1,18.87|| [sragdharà]
     govardhana-dharasyàgre vilàsàn vya¤jato balaþ |
     kçtsnàn utsàhayaty eùa nàñye và naña-nàyakaþ ||JGc_1,18.88|| [anuùñubh]

[58] tad evaü sati-

     mahà-vçùñir garjaþ khara-hima-pavanaþ sphårjathur dhvàntam abdas
     tathà vajrãty evaüvidha-vividha-gati-kle÷a-hetur bahir yaþ |
     tam antar nirvarùaü madhura-nigaditaü càru-vàyuþ pragãtaü
     marãci÷ citra÷rãr ajitagiribhçd ity àpta÷arma vyakàrãt ||JGc_1,18.89|| [÷obhà]

     nçtya-stotra-pragãtàny aticañula-nañàdy-arthinàü dàna-caryà
     varyàõàü svasti-pàñhaþ ÷ruti-samaya-vidàü krãóitaü bàlakànàm |
     garvàt kharvàkhilànàm iti sakalam abhåd yasya tu prema-jàtaü
     sa ÷rã-govardhanàdri-pravara-dhara-karaþ kaü na toùaü pupoùa? ||JGc_1,18.90||[sragdharà]
     gurau namrà tulye smita-yug anupàlye dhçta-jalà
          kvacil lãlàlolà maghavati tu vakrà bata satã |
     dhçtàdrer dçùñis tat tad anu guõam arthaü vidadhatã
          kriyàm anyàü tasya svam anu punar-uktàm akuruta ||JGc_1,18.91|| [÷ikhariõã]

     giridhara-vadanendo ra÷mi-pãyåùa-dhàràü
          pibad iha pa÷u-jàtaü sapta-ràtrin-divàni |
     kùudham api sa-tçùaü tan nàyayau tarhi tasya
          praõayi-jana-gaõànàü kiü bruve na bruve kim? ||JGc_1,18.92|| [màlinã]

     ÷rã-mukhena janatà sudhà-rasair
          asya bhådhara-dharasya påryate |
     evam apy avayatã tadà prasås
          tan muhur bahu-rasair apårayat ||JGc_1,18.93|| [rathoddhatà]

     saptàhar-ni÷a-nirmità giribhçtà ye ye vilàsàs tadà
     tàn kalpair api saptabhiþ kathayità ÷eùo' pi nà÷eùataþ |
     evaü ced vacanair amåüs tri-caturaiþ sac-càturã-varjitais
     tårõaü varõitavàn kaviþ svayam asau durbhåya dodåyate ||JGc_1,18.94||  [÷àrdåla]

[59] tad evam atra prastàve labdhàvasthàne, tatra ÷akras tu duùña-kramam anuùñhitavàn-

[60] prathamaü tàvat prathamànena vàtena vàtena te pralayaü gatà iti sandihya, tadaiva tad-daivata-÷atam eva tatra prabhåta-dåtatayà prasthàpitavàn | tat tu tasmàd atisatvaram àgatvaratayà tad abhãùñaü pratyàcaùña | tata÷ ca balàràtir balàt pravartita-prasàreõa jalàsàreõa tad-vilàpanaü pratãtya ca satyatà-pratipattaye jalada-devàn eva tad-vàrtàyàü vartayàmàsa | vartità÷ ca te tad-vãkùitena pathà pratyàgatya yathà-pårvaü tat pratyà÷à-padaü pratyàkhyàya sthitavantaþ | tata÷ ca paramam apårvaü matvà, manasy atãva dhårvaõaü gatvà, ghanàghana-bçühaõaþ sa ghanàghanaþ sva-vàhanaü ghanàghanaü krodhàd aïku÷ena maïkùu jaghàna | hatvà ca
ki¤cid agrato gatvà satvaram airàvatãya-vahnim ahni càpahnuta-netra-vãryaü vikãrya dåtyàya tad-devatàm avatàrayàmàsa | sà ca tato nivçtya pravçtty-antaraü nivedayàmàsa-deva, paramà÷carya-caryeyam avadhàryatàm, yat khalu sa eva bali-bhojana-valita-balaþ sann acalaþ samyag utpatann ivàvalokyate |

[61] indra uvàca-dç÷yatàü kãdç÷am anantaram antaraü jàtam? labdha-÷oka÷ ca vraja-lokaþ kutra và sa-putraþ prayàtaþ?

[62] atha sarve yathàj¤àpayantãti vidrutya punaþ saïgatya saühatya pratyabhàùanta-sarvadaiva sarva-daivata-mànya! ÷atamanyo! manyàmahe te sarve ÷ata-parva-sagarbha-vidyud-vahninà pralãnatàm eva nãtàþ, yad bahir na hi vilokyante |

[63] indra sa-harùam uvàca-àyuùmadbhir yuùmàbhir punar api niråpyatàm |

[64] atha tathà punaþ saïgatya gaty-antaraü prathayàmàsuþ-divã÷vara, nàdyàpi te na÷varatàü pràptàþ, pratyuta pàtàlatala iva giri-garta-tale pravi÷ya tad di÷antãvànanda-kolàhalaü kurvantaþ pratãyante | acala÷ ca svayaü balànuja-hasta-nyasta-pràya-gràva-nikàya-maya-kàyatayà pratãyate |

[65] indra uvàca-lakùayàmi | mayà pårvaü chinna-pakùatir apy asau punaþ kiü sa-pakùaþ sampannaþ, yata eva garvavàn sa parvataþ sarvatas teùàm akùayàya pakùapàtam àcacàra? bhavatu nàma, tam enaü punar nihràdi-hràdinã-vahni-prahàreõa saühàre yojayàmi, yena tadãya-tale valamànatayà labdhàvalepàs te' pi tårõam eva cårõatàm àsàdayanti iti |

[66] tathà ca, tad-vajreõa biddhaü vidhàya praõidhàna-dvàrà tad anyathà praõidhàya, manasi kopa-prakopam àdhàya, muhur api tad eva sandhàya, vyarthatà-kadarthita-puruùàrthaþ punar nåtana-dåta-gaõaü prahàpayann àha sma-are, niråpyatàü tirobhåya, bhåyaþ kiü tatra citram iva vartate, yenà÷aner api pracàraþ sva-vyavahàràd vyabhicàraü sa¤cacàra |

[67] athàmã ca tathàgatya sva-pratyakùaü pratyàyàmàsuþ-sutràman, na tatra kutracid api dvi-tràõy api patràõi srastàni dç÷yante, na ca kàcit pipãóikàpi pãóità | tad evaü yady uparitanaü vçttaü parito vçttaü, tadà vilasita-raïga-taraïgàõàm antaraïgànàü vàrtà tu dåre vartatàm |

[68] atha taü nikhiloccaü ÷iloccayaü prati pratihata-nija-ñaïkatayà sa-÷aïkaþ sa vajrapàõir vismaya-lajjà-bhayàni sajjaü÷ ciram eva tuùõãmbhåùõutayà cintayàmàsa-
àü, kçùõàkàram anu viùõur eva tatràvirbhaviùõutàm àsasàda | kathaü và sa ca paràt paràjiùõutàm àsãdatu, yaþ khalv ahàryam api hàryatàm àsàdayàmàsa |

[69] atha tadànãm eva måóhaþ, saüj¤ayà ÷aïkhacåóaþ, kaüsa-sapakùaþ ka÷cid yakùaþ pratikçùñam atitayàtihçùñaþ saïgamya praõamya ca provàca-mahendradeva, drumila-dànava-nandana-mahãndra-sadanàd bhavat-padàravindaü vindamànaþ so' yam asmi | sa hi parama-hita-sahitatayà dundubhi-sandoha-nirghoùaü pratidi÷aü joùayitvà bhavantaü prati prãti-pariõàmaü praõàmaü nirdide÷a sandide÷a ca | tad idaü bhavadbhir yad etad anuùñhitam, tena parama-tuùñim àpannà vayam | yataþ kùudratama-nirmita-garva-kirmãrita-mahad-atikramaþ samastasya
ca duþsahaþ sampadyate | balàd utpatana-lãla-pipãlikàvad amådç÷àü tad-diùñataþ pràpta-diùñàntatà ca dçùñà | kiü ca, kiyad vàbhãra-jàtãnàü yajamànatayà bhavat-prayojanaü janità? vayam eva hi nànà-yaj¤àn anuj¤àpya bhavatsu santarpaõam arpayiùyàmaþ |

[70] atha tad etad avadhàrya sa deva-kula-nirdhàrya÷ camatkàram àsasàda, [71] yatraivaü cintàm àpa-aho, ÷akrà÷ana-vyasanatayà mama buddhir na sadà ÷uddhim avaruõaddhi, yato mitràmitratà vaiparãtyaü parãtya rãty-atikramam àpannavàn asmi | tad etac ca, gotrabhid iti sva-nàma-sphurad-upa÷ruti-phalam iva mama pratibhàti | kiü ca,
     garviõaþ suùñhu me yuktàpy eùàbhibhava-bhàvanà |
     àtta-garvo' bhibhåtaþ syàd iti paryàyatà yataþ ||JGc_1,18.95|| [anuùñubh]

[72] prakà÷as tu sva-dàsàn uvàca-bhavatu, nivartantàü saüvarta-vartanà megha-vàrtàþ | avarajanmàyam iti vrajaràja-tanåjaü prati titikùà-bhàja eva vayaü ÷ikùà-màtra-pàtratàm àsàditavantaþ, na tu katham apy anyathà-bhàva-bhàvana-vyathàm iti |

[73] atha yakùam apy àdidesa, nijaü ràjànam idaü sandi÷a-[74] muhuþ kopito' pi so' pi bhavàüs tasmàd bhayam iva bhàvayan vartata ity avadhàrayata eva mamàdhikaþ krodhas tatra vardhate sma | yadi tad api tathyaü syàt tadà vayaü yàthàtathyam eva prathayiùyàmaþ: ÷atamanyoþ sahasràkùasya ÷atakoñi-hastasya mamàpi kaþ khalu khalatayànabhãpsitaü kurvãta? api ca-

     tvaü puõya-janasevya-÷rãr devànàü priyatàü gataþ |
     so' py agre tvad-vidhànàü syàd bhojànàü gopa-dàrakaþ ||JGc_1,18.96|| [anuùñubh]

[75] tad etad anubhåya kupåyaþ khalv asau dåyamàna-hçdayatayà yakùaþ pratasthe, svena cànãtaü sande÷aü pravàhe måtritam ivàtasthe |

[76] tad evam apadhvastaü-manyaþ ÷atamanyu÷ ca ÷ata-manyutayà vimàna-gatiü prati vimàna-gatim àsàdya sadyaþ sànu÷ayaü saü÷ayànatayà ÷ayànatayà ca nijàntar-nilayam ayà¤cakre | ÷àbdikàùñakam anu vi÷iùñatayà ralayor vyatyayam ivàvetya, nirayam eva ca taü manyate sma | tathà hi-

     vikùeptuü vrajam aicchad eùa pavanair vikùepam àpa svayaü
     varùair dharùayituü ca dharùam agamad bàóhaü vióaujà hçdi |
     vajrais tàóayituü tathàpa ÷irasi sve vajra-tàóyàtmatàü
     sàdhåtpàta-karatvam arjati viparyastà gatir yujyate ||JGc_1,18.97|| [÷àrdålavikrãóitam]

[77] tad evaü geha-guhàm avagàhamàne kau÷ike-

     atha dyavi divàkaraþ prakaña-bhàvam àña drutaü
          di÷aþ sphuraõam àgaman dharaõir àpa vartma-prathàm |
     tadà ca nayana-÷rava÷-caraõa-saühatiþ pràõinàm
          idaü nija-nijà÷raya-trayam anu svavçttiü yayau ||JGc_1,18.98|| [pçthvã]

     niryàte megha-jàte harir atha pa÷upànàkhyad uccair amuùmàn
     niryàta pràtta-gçhyà dara ca dara-matiü mà kurudhvaü tvaradhvam |
     yasmin gàmbhãrya-bhàji sphuña-vacasi ghanàþ pårvam apy asya kàntyà
     bhåbhçd-bhåtyà ca dhåtàþ punar ahaha yayur garja-garvàd vidhåtim ||JGc_1,18.99|| [sragdharà]
[78] atha tadàmreóita-preritatayà vàdita-bahula-kàhalàdi-halahalàyamàna-kolàhalam àcarya haridàsa-varya-giri-hçdayàyamàna-kuharàt tat-purata eva nirvrajan sa-go-samaja-vrajajana-samàjaþ sa-ya÷aþ-sneha-prasara-deha iva tasya viraràja |

     gàvas tàvat purastàd giri-vara-vivaràc càlyamànàþ samantàd
     àràd apy antarantar giridhara-vadanaü draùñum àsan nivçttaþ |
     yàsàü niryàpaõàyàü muhur api tad alaü lokamànaþ sa lokaþ
     stabdhã-bhàvaü prapannaþ, para-va÷a-da÷ayà tatra vaiyagryam àpa ||JGc_1,18.100||[sragdharà]
[79] atha katham api nirgiri-vara-vivaraþ sarvaþ parasparam anuyànaü parãkùya nirnimeùatayà ÷rã-kçùõa-niùkramaõaü pratãkùya kùaõatas tad api nirãkùya jãva iva jãvana-nibhaü tam àsãdan punar atãva mudam avàpa | yataþ-

     svabhàvaþ saundaryaü guõa-garima-bhåmà mçdulatà-
          khila-vyàpi-premà giri-dhçtir api svàvana-kçte |
     kramàd ete dharmàþ praõayam anu sàndrãkçti-parà
          yadãyàþ so' bhyàgàn nijadç÷i gires tasya talataþ ||JGc_1,18.101|| [÷ikhariõã]

kintu-
     yadvad utthàpitas tadvat kçùõenàdriþ sa ropitaþ |
     dçùña÷ ca sarva-lokena prakàras tu na lakùitaþ ||JGc_1,18.102|| [anuùñubh]

[80] dar÷anàd anantaraü tu,
     ati÷ayitam avega-prema-dhàrà-nimagnà
          viva÷a-pa÷upa-lokà gotra-gartàn milantam |
     harim abhi parirambhàdy-àtma-yogyaü dadhànà
          dadhur anu nija-làbhaü vyutkramaü ca kramaü ca ||JGc_1,18.103|| [màlinã]

     gopyas tatra tu mànya-bhàva-valità dadhy-akùatàdi-sphurad
     bhavya-dravya-sabhàjitaü viracayàmàsur jita-svarpatim |
     yadyapy evam athàpi mårdhni ca karaü dhçtvà tam à÷ã÷iùan
     saüvitte tad idaü sa eva ya idaü hçdy anvabhåt karhy api ||JGc_1,18.104||  [÷àrdåla]

[81] ÷rã-vraje÷varàdãnàü milanaü tu ÷rãman-muni-varyeõaivaü varõyate sma, yatra cedaü suùñhutaram anuùñup-chandasà svalpa-vadyam api padyam amçta-sambhçta-kumbhavad akùaya-rasaü prasåte-

     ya÷odà rohiõã nando ràma÷ ca balinàü varaþ |
     kçùõam àliïgya yuyujur à÷iùaþ sneha-kàtaràþ ||[BhP 10.25.30] iti |

[82] tathà hi, ahaha, nava-navanãta-nãti-sukumàrà kumàra-tanur iyam akharva-parvata-bhàrataþ kãdçg abhavad bhavati bhaviùyati ca iti sneha-maya-sandeha-rãti-bhãtimantas te, tad etat kle÷a-kulam asmad-vapur àve÷aü sande÷atayà prayàsyati ity abhiprayanta iva, tam à÷liùyantas tatràpy avi÷vàsà iva, vi÷eùàd a÷eùà÷iùaþ prayu¤jànà, nija-vaü÷aü ya÷asvatàdi-yuktaü kurvàõà iva, te tat-tan-nàmnà samàmnàtà÷ ciraü bàùpa-niùpatti-bhitta-netra-vçttayaþ saüvçttàþ |

[83] tatra yadyapi yaugapadyatas tårõam eva caturõàü milanaü samapadyata, tathàpi prema-tàratamyam anukramya kçùõàvadhàna-kramaþ kramate sma yasmàt tasmàd eva tathà ÷rã-÷uka-devaþ pracakrame ya÷odety-àdinà |

[84] yatra j¤àna-kriyà-÷aktibhyàü balaü valamànasyàpi baladevasya tàdç÷ã sneha-kàtaratà niratà, tatra kimutàparasya | sa khalv apara eveti | tatra ca-

     màtà sà÷ru mamàrja vaktram abhitas tàtaþ ÷ikhàm aspç÷ad
     dvàv apy aïgakulaü nibhàlya paritaþ papracchatuþ ÷antamam |
     mitràdyàþ samavàhayann avayavàn evaü vrajasthàþ pare
     pretyekànvitam eva sevanam adhuþ pràõà hi sarvasya saþ ||JGc_1,18.105|| [÷àrdåla]

[85] atràparàpi kautuka-paramparàvadhàryatàm | [86] gate ca kaüsa-pakùe yakùe yadà sa khalu vçddha÷ravà vçddha÷ravastvam evàtmànaü pratimanyate sma, tadà sàvahittham idam utthàpitavàn-bho madãya-gaõàþ, samavadhãyatàm | sa khalu dànavàrir vàrita-mad-udyamatayà vipakùavad àcarann api vairi-÷amanatayà mayà sahàyatayà ni÷citas tat-parãkùàrtham eva ca tathà vibhãùita ity abhinandanãya eva bhavadbhiþ iti |

[87] tata÷ ca sa-vraja-vrajaràja-nandana-niùkramàdy-anantaram-

     divi deva-gaõàþ sàdhyàþ siddha-gandharva-càraõàþ |
     tuùñuvur mumucus tuùñàþ puùpa-varùàõi sarvataþ ||JGc_1,18.106||     ÷aïkha-dundubhayo nedur divi devàdi-vàditàþ |
     jagur gandharva-patayo yeùàü tumburur àditaþ ||JGc_1,18.107|| [BhP 10.25.31-32]

     tadà divi bhuvi sthitair vividha-vàdya-gãtàdibhiþ
          kçta-stavatayà calan-mudita-gopa-vçndair vçtaþ |
     diviùñha-mahilà-jayi-prakaña-gãta-gopã-tati-
          sphurat-parama-sampadaü vrajam agàd vraje÷àtmajaþ ||JGc_1,18.108|| [pçthvã]

     gartaü praviùñàþ ÷akañàdi-dadhya-
          kùatàntimàrtha-pracità yathà te |
     tathà nivàsaü punar àptavantaþ
          ki¤cic ca nàj¤àsiùur artha-nà÷am ||JGc_1,18.109|| [upajàti 11]

[88] giri-gartàn niùkramaõe yathoktaü ÷rã-bàdaràyaõinà gopya÷ ca sa-sneham apåjayan mudà dadhy-akùatàdibhiþ [BhP 10.25.29] iti |

     gopa-ràja tava sånur ãdç÷aþ
          ÷ailam apy adhçtaþ yaþ svakàn avan |
     ya÷ ca ÷akram api ghàtam antaràpy
          uddhåtaü vyadhita dåra-de÷ataþ ||JGc_1,18.110|| [indravajrà]

     dhçtvà girim asau naikadhuratàm àgataþ param |
     bhavatàü jagatàü càgàd api sarva-dhurãõatàm ||JGc_1,18.111|| [anuùñubh]

[89] tad evaü kathà-prathana-pårvakaü pårvavan nija-nija-prayojanàya kçta-vrajanàyàü janatàyàm anukçùõaü raveþ samastam astaü yàvat kçta-vihàrau såta-kumàrau punar api rajanã-sabhàyàü sabhàjitau nanditàjitau babhåvatuþ |

[90] tatra prathamataþ parama-÷reyasãü tat-preyasãü prati snigdhakaõñha uvàca-

     svalpàpi lãlà bhavadãyatàü gatà
          vistàram àyàti tathà bakãripoþ |
     ràdhe vivektuü nahi ÷akyate yathà
          prathãyasã kà bata kà tanãyasã? ||JGc_1,18.112|| [upajàti 12]

[91] tàm apy asmàkaü grantha-làghavàya saïkocayatàü kaviùu làghavam eva paryavasyati | tathàpy akuõñha-buddhyà svayam eva sà bahudhà budhyatàm | ity uktvà bhràtaram àha sma, àrya kathakàcàrya bhåyaþ ÷råyatàm-

     paraü girer eva satraü hariõà na prakà÷itam |
     kintu ÷rã-ràdhikàdãnàm ànanendu-rucer api ||JGc_1,18.113||          yadà tu makha-sambhàraþ kçùõena vipulãkçtaþ |
          tadàlaïkàra-sambhàras tàbhir apy urarãkçtaþ ||JGc_1,18.114||     yadà dãpàlir ajvàli ÷ikharaü ÷ikharaü prati |
     sa càmå÷ ca mithas tarhi vyadç÷yantàvçta-sthalàt ||JGc_1,18.115||          yadà pravartitas tasmin bakahantrà girer mahaþ |
          pràvarti ca tadà tàbhis tad-didçkùà-mahà-mahaþ ||JGc_1,18.116||     yadà samudità jàtà mahilà bhåmi-bhçn makhe |
     tadà tà mudità jàtà hari-dar÷ana-ni÷citeþ ||JGc_1,18.117||          kçùõe saülàpam àcerur yadà vividha-subhruvaþ |
          tadàrha-bodha-sadç÷aü dç÷aü tà÷ ca nyayåyujan ||JGc_1,18.118||     yadàdrir janatà-dçùñiü kçùñavàn prakañã-bhavan |
     à÷àdhàma yayuþ svairaü tadàsàm akùi-pakùiõaþ ||JGc_1,18.119||          yadà go-påjanaü kartum àrabdhaü sarvakais tadà |
          tàbhiþ pratisva-dhenv-arcà-pra÷nàspadam akàri saþ ||JGc_1,18.120||     yadà gopàla-påjàyà maho vyaktam abhåd bahiþ |
     tadà mano-mahas tàsàü vaktre vaktre vyalokyata ||JGc_1,18.121||          gopa-pçùñhaü yadà dçùñaü kanyàpàõyaïkitaü puru |
          tadàsàü pàõayaþ kçùõaü spraùñum utkaõñhitàü gatàþ ||JGc_1,18.122||     homa-kàle yadà kçùõaþ pràvi÷ad brahma-saüsadi |
     hutaü bata tadà tàbhir mànasaü virahànale ||JGc_1,18.123||          gireþ parikrame yarhi vyavadhànaü yayau hariþ |
          tadà tàü vyavadhàm eva girãyanti sma tat-priyàþ ||JGc_1,18.124||     yaùñiü yarhy utkùipan gçhõan kçùõa÷ cakràma tarhi tàm |
     dçùñvà dåràd a¤janàsrair bhànujà bhànujàyate ||JGc_1,18.125||          yadà yadà mitho råpaü draùñum àsãd asambhavaþ |
          gavànudrava-lakùyeõa sa tàsàü madhyam adravat ||JGc_1,18.126||     dhenv-anudravaõa-vyàjàt spç÷an vavràja yàü hariþ |
     cillã-vallã-tàóyamànas tayà sa stambham ãyivàn ||JGc_1,18.127||          yadà ràdhàm anu spçùñiü dçùñir asya gatà tadà |
          ayaü sarvaü visasmàra kintu sasmàra tan-mukham ||JGc_1,18.128||     yadà ràtràv abhåd vàsaþ sarveùàm eka-dhàmani |
     tac-chabda-màtra-tàt-paryàþ ÷rutitàü tarhi tàþ yayuþ ||JGc_1,18.129||          kçùõàyàs tu yadà kçùõa÷ cikrãóa srotasi svayam |
          tadàmodiny amås tasminn akrãóann atidårataþ ||JGc_1,18.130||     bhaginãnàü gçhe yarhi bhoktum abhyàyayau hariþ |
     sakhya-lakùyàt tadà tàsàü sarvàs tatràpy amår gatàþ ||JGc_1,18.131||          yathà-pårvaü yadà sarve pratisvaü vàsam avrajan |
          tadà kàrà-gçhe hanta menire tàþ punar gatim ||JGc_1,18.132||     yadà saüvarta-meghàs te pràvartanta tadà tu tàþ |
     akàmayanta kçùõàya sva-svaccha-tràyamàõatàm ||JGc_1,18.133||          yadà suhçdbhi÷ chatràdyair làlitaü tam alokayan |
          svàïga-bhetrãm amår vçùñiü tadà saudhãm amaüsata ||JGc_1,18.134||     vichinna-prakharàsàra-cchatre tatreha dãvyati |
     kçùõe svairaü gatà dçùñiü menire vçùñim àmçtãm ||JGc_1,18.135||          abhi kçùõaü yadà sarvaþ ÷aila-garte' nvavartata |
          gçha-pràpta-nidhãnàü và tadà tàsàü sthitir matà ||JGc_1,18.136|| [anuùñubh]

     nimeùa-rahitàs tadà pratinimeùam àsedire
          harer mukha-sudhà-rasaü rasanayà dçg-àkàrayà |
     aho rajani-saptakaü vraja-cakora-netràþ kiyat
          kutaþ sukçtam udgataü na iti vismçtãr avrajan ||JGc_1,18.137|| [pçthvã]

     ràdhà tatra sukhàtisãma-dç÷ayà yuktàpi muktàvalã
     svacche netra-jale tad-ãkùaõa-bhave koùõatvam itthaü gatà |
     hà dhig daiva sadaiva nàsti tava ko' py uccair viveko yataþ
     kàntasyàni÷a-dar÷itasya ca ciràd adriþ kare dç÷yate ||JGc_1,18.138|| [÷àrdålavikrãóitam]

     yadà giri-varaü dadhe muraharas tadà locanaü
          nijàrthita-vinàkçtàm api di÷aü sa ninye muhuþ |
     kadàcid iha cet prathàü bhajati ràdhikàyà mukhaü
          tadà phala-mayaü mama ÷ramatamaþ prasajjed iti ||JGc_1,18.139|| [pçthvã]

     ayaü girivaraü dadhe karuõayeti kàruõyavàn
          samastam abhitarkyate tad iha citta-dhairyaü bhaja |
     nirantarita-locana-prabhava-vçùñi-bhãtãbhavad-
          vapu÷ ca tava rakùitety akçta bhàvam eùà tadà ||JGc_1,18.140|| [pçthvã]

     girer gartàn niùkràma-vacanam àkarõya dayità
          muràres taü pràõa-pratimam apahàyàpi nirayuþ |
     sa evaü taü bhàvaü bata visçjatãtthaü sa tu paraü
          tad àsàü vi÷liùñer bharam asahamàno niragamat ||JGc_1,18.141|| [÷ikhariõã]

     kiü girer vivarato bahir gataþ
          kiü sa và sva-hçdayàd iti sphuñam |
     nàtiboddhum a÷akan hari-priyàs
          tarhi yarhi niragàd asau priyaþ ||JGc_1,18.142|| [rathoddhatà]

     yad dçgambu vavçùuþ stana-bhåbhçd
          bhåri-bhåmi-valayeùu mçgàkùyaþ |
     uddhçta-prathita-bhåbhçti tasmiüs
          tat kim apy akathayan nija-hàrdam ||JGc_1,18.143|| [svàgatà]

[92] atha samàpanam àha-

     ràdhe parito yàsãd govardhana-dhàriõas tadà karuõà |
     sàsràn nayana-pràntàt pràntàt tvayy eva sà suvi÷ràntà ||JGc_1,18.144|| [anuùñubh]

[93] tad etad api kathana-÷eùaü samàpya pårvavad eva såta-sutayor gatayoþ sarve' pi yathàsvaü prasthitàþ |

iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
gotrabhid-garva-khaõóana-
govardhana-gotra-màna-vardhanam
nàmàùñàda÷aü påraõam
||18 ||


*************************************************************

(19)

athaikonaviü÷apåraõam

jambha-bhedi-surendratà-stambhana-
nagendra-dhara-gavendratàlambhanam

[1] atha prabhàte sabhà-tejasà vibhàtayoþ såta-jàtayor madhukaõñha-nàmà kathayàmàsa-

[2] tad evaü tàdçk-sampadi pratipadi govardhana-samardhanaü siddham |  tçtãyàm àrabhya navamy-avadhikaü ramyaü tad-dhàraõam addhàvadhàryatàm |

[3] atha tàdç÷a-da÷à-ramyàyàü da÷amyàü ÷rã-vraja-ràja-samàjam anu nimantraõayà pràmàõi-kamàõikya-vraja-janàþ sukha-yojanaü bhojanaü saüyujya mukha-vàsanaü mukha-vàsam upajyujya vàrtàü vartayàmàsuþ | [4] yatra kùitidhara-dhàraõa-nidhyànàn nirdhàrayantaþ påtanàvadhàdikam etad avadhikam asambhàvitaü sambhàvitaü càvi÷eùatayà tat-karma-vi÷eùatayà gaõayàmàsuþ |

[5] puna÷ caivam àhuþ-

     vàvahiþ parvataü bàlaþ sàsahir na tu càcaliþ |
     bahir eva yathà vçùñiþ pàpatir na tad-antare ||JGc_1,19.1|| [anuùñubh]

[6] tad evaü parama-prabhàvatà tàvad vismaya-jananã jananãtim atikràmati |  tasyàm api satyàmatyàsakti-maya-sneha-caya-svabhàvatà màdç÷àm anyàdç÷àm api tasmin ni÷cità vismitim àtanoti | [7] tasya ca màdçkùu visadçkùu ca yàsau lakùyate, sà tu parama-vilakùaõatayàtãva vailakùyaü lakùayati |  kiü ca-
     pratyekaü sve tanåje pravalayati janaþ svairam evànuràgaü
     sarveùàü nas tadãye sa katham atha kathaü ÷akyate nàpi moktuü |
     sarveùv apy asya so' yaü sphurati sahabhavas tàdçg eva vraje÷a
     smàraü smàraü tad etat na katham api manàg uktiyuktã vrajàmaþ ||JGc_1,19.2|| [sragdharà]
[8] tad evaü pravaõatayà ÷ravaõataþ ÷rãmàn nandaþ prajàtànandaþ praõaya-mayatayà sammata-samayatayà ca garga-siddhànta-vargam evànugadya niravadya-sauhçdyatas teùàm amandehodbhava-sandehodyamaü saüyamanam anaiùãt, ÷råyatàü me vaco gopo vyetu ÷aïkà ca vo' rbhake [BhP 10.26.15] ity àdinà |  ante coktavàn-

     yad-avadhi màm upadi÷ya
pràsthita gargas tad-avadhi jànàmi |
     ÷i÷ur ayam adbhuta-caryàü
valayati nàràyaõã yayà ÷aktyà ||JGc_1,19.3|| [gãti]

[9] tad evaü ÷rãman-nanda-ràja-vàkyatas tad-avakalanànanda-bhàjas taü yadà samasta-janàþ samasta-janànandana-tan-nandana-vàrtayà nandayantaþ santi sma, tadà nija-vçndair vçndàrakai÷ ca vandyamànatayà nandyamànatayà nandyamànatayà ca vçndàvana-candraþ sahasà saha-ràmaþ samàjagàma |

[10] samàja÷ càyaü samam eva taü pariveùa iva parita÷ chàdayàmàsa, cakora-vàra iva tat-kàntim àsvàdayàmàsa, vàràü nidhir iva càtmànam ullolatayà sampàdayàmàsa |

[11] tad evaü sthite sarvasminn api svasthatayà càvasthite kùaõa-katipaye ca prasthite sarva eva te sàmàjikàþ pratisvam amanendiràd àtma-mandiràd ànãta-prãta-sitàsita-pra÷asta-vastra-saïkaraü sad-alaïkaraõàdikaü taü ca tad-bhràtaraü tat-pitaraü ca pçthak pçthag alaïkàraü svãkàrayà¤cakruþ |

[12] yathaivaü bahir ebhir àcaritaü, tathàntaþ-pure sa-ràma-màtçkàü giridharasya màtaram abhi caiùàü mahilàbhir viracitam iti nirvi÷eùam eva tad ubhayatra parvàsãt |

[13] atha sura-pure sure÷asya vçttam anuvçtyatàm | [14] ito gatvà dainyaü matvà skhalad-ojà vióaujàþ kùayaü gacchann apy asau kùayam çcchann iva sthitavàn na tu ÷acãm acãkamata, na ca nirjara-sadasi nirjagàma |

[15] tad evaü varõyamànam avakarõya vàcaspatir vàstoùpatim anurahasaü bhartsayàmàsa, yataþ sa khalu vibudhànàm api vibudhaþ | [16] bhartsanaü, yathà-

     yasmàd abhajasi viùõuü jiùõo tasmàd anedhitàse tvam |
     na vinà candraü vindati jãvana-vçttiü vanaspatiþ ko' pi ||JGc_1,19.4|| [gãti]

[17] athavà sahasradç÷am apy aho bhavàdç÷am abhibhåya bhç÷ã-bhavantã tàdç÷ã madàndhatà nàsadç÷ã, yataþ sure÷o' si |  kintv amçtapatà tava kathaü mrtapatà jàtà?  yatas tyakta-pràõa-pràyaõa-kàya-pràyataþ pramàdaþ so' yam àpatitaþ |

[18] tathà ca smarati-
     apasnàta iva snàto' py alam aspç÷ya eva saþ |
     mçtakaü vapur àsajjan yaþ sadbhyo bhaya-dàyakaþ ||JGc_1,19.5|| [anuùñubh]

[19] kiü ca-vçùàhvaya, tava cedam atyavicàrata eva |  tathà hi-

     yad-àlambàj janaþ pràõaü yasmàd rakùitum icchati |
     vaiparãtyaü tayoþ kurvann anunmatto na kathyate ||JGc_1,19.6|| [anuùñubh]
[20] indra uvàca-avicàritam evàcaritam idaü mayà, bhavadbhi÷ ca sàmprataü sàmpratam upadi÷yatàm |

[21] vàcaspatir uvàca-÷atamanyo, tàdç÷a-visadç÷atàyàü ÷atadhçtir eva dhçtim àsàdayità, tasmàt tad-anusaraõam eva ÷araõam |

[22] tad evaü jambhabhedã sakhedã-bhavann avadhàya dhàtàram eva gatvà saïkocam amatvà svàparàdham avadhàrayàmàsa |

[23] sa tåvàca-hanta, vibudhàdhipenàpy abudhena bhavatà bhavatà duþsàdha-ràdhaþ so' yaü mahàn evàparàdhaþ kçtaþ, yaü khalu sàdhavaþ sakçd apy avadhàrayantas tvàm avadhãrayantaþ sàvadhànàþ ÷rotram apidadhate |  tathàpi sçùñi-vidhitsà-durvidhinà vidhinà mayà tad idam upadi÷yate |  pårvaü tan-mahima-jij¤àsayà dhàrùñyam anuùñhitam astãti tan-màtra-kilbiùa-viùama-viùama-viùaha-mànena mayà durmàõa-mayàgàdha-bhavad-aparàdha-kùamàpaõàya kùamatà na labhyate |

[24] kintu-
     gavàü kaõóåyanaü kuryàd go-gràsaü go-pradakùiõàm |
     nityaü goùu prasannàsu gopàlo' pi prasãdati ||

iti gautamàdi-sammatyà gojàtiùu prãti-rãti-parãtasya tasya kùamàpaõàya kàtaras tvaü taj-jàti-màtaraü surabhãm eva bhajasva, na ced asurataþ surabhã-saïgatir bhaviùyati |

[25] atha sunàsãras tv asurabhãtaþ surabhã-lokam àsàdya sadyas tad avadya-carita-pracàràd vimanasam api tàü màtuþ svasàraü muhuþ prasàdya vedhasaþ savidham evàninàya |

[26] tata÷ ca vidhàtedam abhidadhe-ayi, surabhi, surapati-bhã-sàntvanàrtham asuràntakasyàntikaü gaccha |  gatvà ca tvam asya nånam evam eva labdha-du÷cyavana-nàmnaþ parikilbiùa-kãrtana-bhiyà kila kavi-pariùad-upekùaõãya-tan-nàma-dheyasya kçùõata÷ cyavanaü vicyàvaya |  tac ca sva-sampad-upakaõñha-kuõñhã-kçtàpara-vaikuõñha-loka-goloka-mahendratà-martya-loke' py asya vyaktãbhavatàd iti tad-abhiùeka-sevàtirekataþ sambhàvità iti |

[27] atha hari-vàsara-divase surabhiþ sura-ràjam anu vçndàvana-bhåpari-bhuvar-loka-bhàgam àgamya tad-avasaraü pratãkùàmàsa |  tatra ca dårataþ sura-patiü surabhir abhihitavatã-
nàsau meghaþ pa÷ya govardhanàdrir
          nàyaü navyas tasya bhàgaþ sa kçùõaþ |
     neyaü vidyul-lola-pãtàü÷uka-÷rãr
          naitan mandaü garjitaü narmavàrtà ||JGc_1,19.7|| [÷àlinã]

[28] pa÷ya pa÷ya, samyag utpatiùõuþ pataga-jiùõur viùõu-vàhanaþ so' yam asmad apy upari-bhàgam àråóhaþ san vidyud-gåóha-vàrida-vàra iva yasya cchàyàm icchan kila yatra cchàyàü prasàrayati | [29] so' yaü tu-

     ÷rã-govardhana-÷aila-ratna-dç÷adi prakùipta-÷ubhràstare
     vàmoru-sthita-ka¤ja-càru-caraõe savyaü karaü dakùiõe |
     nyasyann anyam apårva-råpa-muralã-nàle manàg atra naþ
     smereõàkùi-tañena sandadhad aho manye kçpàü varùati ||JGc_1,19.8|| [÷àrdåla]

[30] atra càyam asman-milanam aïgãkurvann eva saïginaþ prasaïgàntaràya prasthàpitavàn | baladeva÷ ca nàdya vanam àgatavàn iti càsthãyate |  tasmàd atisvacchatara-cetasam amuü bhavàüs tàvan nibhçtatayà nibhçtam avyagratayà càbhyagraü gatvà daõóavan natvà prasàdayitum arhati |  yataþ,
     svayam aparàdhyati kurute     prabhum abhi tan-màrjane sahàyaü yaþ |
     tasyedaü para-÷akter    dar÷anam atha naiva dainyasya ||JGc_1,19.9|| [àryà]
     yasmin svayam aparàdhã    namati rahas taü sahàya-nirviõõaþ |
     kçpayati sà jana-màtraü    dainyàvasthà mahàjanaü kim uta? ||JGc_1,19.10|| [gãti]

[31] tata÷ ca pa÷càd eva vi÷eùa-nivedanàyàm aham àyàsyàmi |

[32] atha pàka-÷àsanas tad-anu÷àsanam urarãkçtya pracchannatayà muralã-dhara-samãpam àgatya pratyagraü caraõa-khara-daõóayor daõóavat papàta |

     indro nanàma ca yathàïghri-nakhà muràrer
          agryàm amuùya mukuñe maõitàm avàpuþ |
     cakranda càtha sa yathàmbaka-kairavàmbu-
          màdhvãka-vidrava-vidhau vidhutàm agacchan ||JGc_1,19.11|| [vasantatilakà]

[33] atha krandati saïkrandane païkaja-locanaþ saïkocitaþ kirãñàgram agra-hastena sàgraham udastam àcarann uvàca-[34] bhagavann, evam ayuktaü mà kàrùãr, àrùãõàü vàõãnàü tvam eka evàtirekataþ paràyaõam asi |

[35] vajrapàõis tu mårdhni prasajjità¤jali-pàõitayà salajjaü svayaü svavajra-hata iva maunam evàsasajja |  yataþ-

     parasya kàyaü badhnàti tejasà vacasà manaþ |
     ÷aktaþ ÷akta÷ ca so' yaü yas tasya bhaktaþ kathaü na kaþ? ||JGc_1,19.12|| [anuùñubh]

[36] tad evaü tasya tejasà kçpayà ca suparvàdhipasya vividhà gatir jàtà,  yathà-

     anyatra candrati hariþ ÷akre tarhi sma såryati |
     ÷akro' pi såryaty anyasmin khadyotati harau sma saþ ||JGc_1,19.13|| [anuùñubh]
     yadà maunaü sasajjàsau tadà måka ivàbhavat |
     yadà tu stotum àrabdhas tadàgàd vàvadåkatàm ||JGc_1,19.14|| [anuùñubh]
      yathàmåü stutavàn indras tathà vaktuü na ÷akyate |
     ÷rã-vrajendra yataþ so' yaü tvattaþ saïkucati sphuñam ||JGc_1,19.15|| [anuùñubh]

[37] avamànam anàlocya kavamànaþ sa punar evam a¤jasà tad upasa¤jahàra-

     mayedaü bhagavan goùñha-nà÷àyàsàra-vàyubhiþ |
     ceùñitaü vihate yaj¤e màninà tãvra-manyunà ||[BhP 10.27.12] iti |

[38] ayaü ca prahasya provàca-

     mayà te' kàri maghavan makha-bhaïgo' nugçhõatà | [BhP 10.27.28]
     yan mat-pitràdi-sac-chreùñhàn nàtikràmer mama smaran ||JGc_1,19.16|| [anuùñubh]
     sura÷ ced viùayàbhoga-garvàd roceta vàsava |
     tadà vipra÷ ca ÷obheta ÷auùkalaü-manyatà-madàt ||JGc_1,19.17|| [anuùñubh]
     aham unmålayiùyàmi ÷akra tvad-vairi-pakùagàn |
     kathaü man manyase bhãtiü nãtim eva pravartaya ||JGc_1,19.18|| [anuùñubh]

[39] atha dårataþ surabhir abhãtam iva tam abhãkùya, huïkàrataþ sva-santàna-santànam àkàrya, kàrya-viduùã sa-tçùõa-nayanà kçùõam abhijagàma | [40] kçùõa÷ ca svajàti-rãtikàvasthitita evàvanamantãm iva tàm imàü sahasà sahasàm asasambhramam a¤jali-sa¤jita-karaþ sa¤jagàda-màtà kathaü samàyàtà?

[41] tata÷ cà÷iùaþ siùàsantã tàþ sambhramàd anudbhàvya surabhy uvàca-

     ete mad-anvayà dhanyà gotvaü tvàü sevituü gatàþ |
     ahaü tu nedçk-puõyà yad gocaratvaü ca nàgatà ||JGc_1,19.19|| [anuùñubh]

athavà-
     daitya-ghàtã bhavàn nityaü sarva-lokaika-pàlakaþ |
     vayaü ca loka-madhye smas tvan-nàthàþ svata eva tat ||JGc_1,19.20|| [anuùñubh]

[42] tatas tad idaü ki¤cit pràrthaye-

     go-såktaü bhàùate gàvaþ padaü sarva-suparvaõàm |
     tad brahmàdau suparvatvam avan vinda gavendratàm ||JGc_1,19.21|| [anuùñubh]
     tavedaü kiyad ai÷varyaü yad brahmàvadhi-pàlanaü |
     vaikuõñha-kuõñhatà-kàri yasya goloka-vaibhavam ||JGc_1,19.22|| [anuùñubh]
     sarvasya pàlakàt kvàpi khaõóa-pàlanam iùyate |
     jagat-prakà÷akàd bhànor nija-dhàma-prakà÷avat ||JGc_1,19.23|| [anuùñubh]
     nàsmàkaü kevalam idaü mataü kintu vidher api |
     yad bhaved asya cendrasya durbuddheþ ÷uddhi-bhàvanam ||JGc_1,19.24|| [anuùñubh]
     tvat-kçpàyàþ paraü sthànaü vayam ity eùa vàsavaþ |
     à÷i÷riye yad asmàüs tad dvàra-màtràya kalpate ||JGc_1,19.25|| [anuùñubh]
     yasmàn mçgyati tàm eva mad-vidhàd bhavataþ kçpàm |
     kåpàd iva rasàntaþ-sthàü tarùã ghana-rasa-sthitim ||JGc_1,19.26|| [anuùñubh]
     tad eva deva pa÷yendraþ pa÷yaüs tava pada-dvayam |
     såcayaty abhiùekaü te netra-dhàrà-sahasrataþ ||JGc_1,19.27|| [anuùñubh]

[43] atha tatra sacita-saïkocanena vilocanena gocaritànumateþ ÷rã-gokula-pateþ prasàdam àsàdayantã surarùi-sura-màtç-surapati-suratatibhir upasura-prabhçtibhi÷ ca sàkaü surabhã sarabhasam asura-mardanaü puraskartuü puraþ-saratàm avàpa |

[44] te hi druhiõena tàv anu samanuj¤àtà drutam eva vidrutya nihnutya ca ràjãva-locanaü ràjãyantaþ paritaþ sthità babhåvuþ, yatra rudra-druhiõàv api teùàm agresaratàm avàpatuþ |

[45] tata÷ ca surabhir abhihitavatã-÷rãmad-vrajendra-kula-candra!   bhavad-bhavadãya-svãya-caraõànàm anucaraõatas tàvad atratyàni tãrthàni sàrthakàny eva jàtàni  |  dhenava÷ ca yuùmad-vihita-dugdha-dhayanàd dhanyatàm adhuþ | [46] tata÷ ca svarga-sthita-tãrtha-varasya gaïgà-nirjharasya tathàtmãyasyàpy ådho-bharasya tvad-àràdhanayà vyarthatàvadhàya payaþ samàhartuü bhavantaü vidhim arthayàmahe |  athavà, yathàdi÷yate tathàva÷yaü prathayàmaþ |

[47] kçùõaþ sa-smitam uvàca-yatheùñham anuùñhãyatàm |

[48] athàbhravàhana-bhrå-bhramaõataþ sa-sambhramam abhra-màtaïgaþ svaþ-saïgata-gaïgàtaþ samuddaõóita-÷uõóà-daõóenàmbhaþ-sambhçtàn nidhi-kumbhàn nirvilambam eva muhur api lambhayàmàsa |  surabhir api surabhi-payasà sura-pati-sarasãm upagiriü vibharà¤cakàra |  tata÷ ca-

     vàdya-spçg-gãta-nçtyair upasura-sadasàü stotra-mantrair çùãõàü
     harùàndolàtikolàhala-jaya-ninadair brahma-rudràdikànàm |
     utsarpad-bhaktir indraþ saha harid-adhipais tad-gaõai÷ càbhyaùi¤cat
     kçùõaü yenaiva sarve' py ahaha sukha-sudhàsikta-råpà babhåvuþ ||JGc_1,19.28||                                              [sragdharà]
     aditir màtç-kçtyàni svasç-kçtyàni pàrvatã |
     garutmàn bhçtya-kçtyàni càhçtyàtra mudaü yayau ||JGc_1,19.29|| [anuùñubh]

[49] tad evaü yadà nirõiktatayà devagaõas tam asikta, tadà-

     kãrtir yàtà digantaü parimala-valanàpy abhramãd bhåmi-golaü
     maïgalya-dhvàna-dhàrà dig-anuga-kariõàü pràvi÷at karõa-gartam |
     itthaü sarvatra harùa-prasara-bhara-vara-pràvçùà pràõi-jàteþ
     ÷àte jàte' pi kaüsaþ saraña-pañala-ràñ-ceùñayà veùñyate sma ||JGc_1,19.30||                                             [sragdharà]
[50] tad evaü sa vrajendra-nandanaþ sarva-dig-gatàn yadà digye, tadà tu---

     yàvad viùõupadaü vibhàti parama-vyomàdi tàvaty api
     ÷rã-goloka-padaü pra÷astim ayate lakùmã-paràrdhàspadam |
     tatràpãndratayà vibhàsi nitaràü govinda-nàmnà yathà
     tena tvaü jagad aïga tadvad avatàd ity ucire te samam ||JGc_1,19.31|| [÷àrdåla]

     àkà÷a-kusumaiþ sàrdham àkà÷a-vacanaü tadà |
     govinda iti yad vittaü tataþ kim iva sàdbhutam? ||JGc_1,19.32|| [anuùñubh]

      indra÷ chatraü vivasvàn bahu-vidha-madhuràlaïkçtãnàü kadambaü
     brahmà lãlàbjam ã÷aþ svaracita-muralãü màdhavàya vyatànãt |
     anyaü ca svasvam arthaü trida÷a-pati-tatir yat punaþ sarvam eùàü
     pårvaü càpårvam àsãd abhavad atha tad-aïgàvçtãjyàsu påjyam ||JGc_1,19.33||                                             [sragdharà]
[51] tad evaü sthite-

     ràjad-ràjàsanam upari-gacchatra-citraü suramya-
     bhràmyad-vàlavya-jana-yugalaü prasphurad-divya-ve÷am |
     kçùõaü dçùñvà sura-parivçtaü stabdha-netràõi dåràc
     citràõãva kùaõa-katipayaü tatra mitràõi tasthuþ ||JGc_1,19.34|| [mandàkràntà]

[52] tata÷ ca kçpayà snapita-nayanàravindena govindena kçtam ànandanam anu phullatayà pårvataþ puruùu mahendràdi-deva-guruùu chatràdikaü taruùu sandhàya, nija-hita-nibandhàya tat-pada-dvandvam eva vandaü vandam amanda-bàùpa-nisyandaü nijàm avaj¤àspadatàü vij¤àpya tam anuj¤àpya dåraü vindamàneùu labdha-vigata-nindamàneùu vçndàrakeùu, sakhi-sandohaþ ÷andoham anuvindan mandaü mandam àsasàda |  àsàdya ca-

     adràkùãd amahãd avocad alagãd àjighrad apy acyutaü
     chatràdyaü ca cacàya mitrapañalã papraccha bhåya÷ ca tam |
     so' pi vyàjam ihàcacàra bahudhà sà na pratãyàya taü
     kintu prãtibharaü mithaþ pravalayaü hàsas tad àvardhata ||JGc_1,19.35|| [÷àrdåla]

tata÷ ca-
     iha sthitaiþ pçthag aparais tu bhåùaõair
          vibhuþ parasparam api tàm abhåùayat |
     amã tadà sa-kanaka-daõóa-càmaraiþ
          paricchedaiþ svayam api taü siùevire ||JGc_1,19.36|| [rucirà]

[53] tasminn atha ràjany ati sakhi-vçnde-

     dçùñvà devatatir vidårataratas taü sevyamànaü suhçd-
     vargais tad-guõa-råpa-÷ãla-tulitaiþ sva-pratta-tat-tac-chriyà |
     tàn  svaj¤àna-vilàsa-sa¤cita-phalaü mene tathà tàm api
     sva-premàrjita-karma-sampadam amaüstànyan na mànyaü tataþ ||JGc_1,19.37|| [÷àrdåla]

[54] tad evam àrabdhe' pi gamane stabdhe sati satãpati-prabhçtayas tasminn abhiùeka-prabhavaü prabhàvàntaraü pa÷yantaþ parasparaü sàdbhåtam idam udbhàvayàmàsuþ, yathà-

     kçùõàrcàraci daivataiþ sukham ayur lokà÷ ca gàvas tathà
     pçthvãü dugdha-bhçtàü vyadhur bahu-vidhàn nadyo rasàn susruvuþ |
     vçkùà madhv adhur uddadhu÷ ca girayo ratnàni nirvairatàü
     jãvàþ pràpur aho mahaty apacitiþ puùyaty akartén api ||JGc_1,19.38|| [÷àrdålavikrãóita]

kiü ca-
     indraþ kråra-caritram àcaritavàn yat tena cintàgame
     cittaü kampam iyarti ced giri kathaü cittena tad vyajyatàm |
     kçùõas tatra ca yàü kçpàü bata tayà cittaü dravã-bhåtatàm
     àyàti svayam eva ced giri kathaü cittena sà vyajyatàm? ||JGc_1,19.39||  [÷àrdåla]

[55] atha caramàcalaü cucumbiùati bhànu-bimbe vilambaþ saüvçtta ity avilambam eva go-nikuramba-saüvalanayà sakhibhiþ samaü vrajaü vrajan vraja-ràja-janmà san-mànayadbhir nirjara-vrajair upary atula-puùpa-varùair upacarya vrajadbhir anuvavraje, yathà-

     divyàtapatra-sita-càmara-÷asta-hastaiþ
          saüsevyamàna-savidhaþ sakhibhiþ pragãtaþ |
     puùpa-vrajena vividhair vibudhai÷ ca siktaþ
          ÷rã-pçkta-kàntir ajitaþ sadanaü sasàda ||JGc_1,19.40|| [vasantatilakà]

     ni÷amitam akaron ni÷àmitaü ca
          dyujani-vibhåùaõa-bhåùaõàïgam etam |
     vraja-nçpati-mukha-vrajaþ samantàd
          ajani ca sàttvika-ràjiràji-mårtiþ ||JGc_1,19.41|| [puùpitàgrà]

[56] yat tu ni÷amya ramyacetà ràmaþ sànukro÷aü kro÷amàtram upavrajya nijàvarajavijayaü pa÷yan sukha-va÷yamanàs tam àliïgya mårdhànam à÷iïghya kùaõa-katipayam upavi÷ya, vacana-càturãbhis tat-prasaïgaü saïgatavàn |  tata÷ ca nijànujena pårvam eva svakçte nirdi÷ya rakùitair divyeùv api divyatà-lakùitair analpair àkalpaiþ so' yam agrajaþ sva-kareõa viràjayàmàsa |  tata÷ ca svànujaü guru-janànàm agratas tàdç÷atayà prayàtuü saïkocam arocayan so' yam agrajaþ ÷anaiþ sanair anaiùãt |

[57] atha tasmin dine tu go-sandoha-doha-nibandhanaü tad-anubandhi-janàn sandhàya svayaü tu tat-tad-udantànusandhànàya dhenu-sannidhàna eva sànandaü nanda-ràjaþ sannidhàya, vandamànaü sa-ràma-sakhi-vçndaü govindaü purastàd vidhàya samam eva bandhubhiþ samam àsanam àsajjann àsàmàsa |

[58] tatra cànantaram  àcaritàgatibhiþ samyag urãkçta-÷rã-ràmànujànumatibhiþ sånçta-vàdibhiþ ÷rãdàmàdibhiþ sa-samàjàya vraja-ràjàya divyac-chatràdy-arcàmatràdiùu samarpiteùu santarpiteùu ca sarveùu tad apracchannam eva sa papraccha-kathyatàü tathyaü kim idaü vçttaü vçttam? iti |

[59] ÷rãdàmà pràha-vayam api go-saïkalanàya kalita-bhåri-dåratayà ciraü viramya sthità na samyag avagamyaü tad àcaràma, kintu sàmagrãyam eva nija-samyag-rãtim àvedayati iti |

[60] tato namratàü vindati ÷rã-govinde parasparam avadhàya sàdhu, ÷rãdàman, sàdhv idam uktam ity abhidhàya sarva evànarvàcãna-gopà÷ citra-pratikçtaya iva dvitra-kùaõaü nirnimeùatàm avàpuþ |

[61] madhumaïgalas tåccaiþ sahàsam àha sma-÷rãman vrajaràja ! ÷råyatàm-

     gaur ekà giram àtanod atha pumàn anyaþ sahasrekùaõo' 
     naüsãt ko' pi karã sitaþ svar-udakàny àhçtya ÷a÷vad dadau |
     kaucit pa¤ca-caturmukhàïga-valitau stotra-prathàü cakratus
     te cànye ca mahàmahena siùicur gope÷a putraü tava ||JGc_1,19.42|| [÷àrdålavikrãóita]

[62] atha svayaü càtra sarvata÷ citraü màïgalikaü karma nirmàtuü yuktam iti vicàrya citràyamàne kçùõa-pràõe sasamàje vrajaràje viùõu-pada-cariùõu-vàõãyam àvirbabhåva-

     yathàbhyaùi¤càma vayaü vraje÷itaþ
          saüsajya govindatayà sutaü tava |
     samaü samastaiþ kçta-maïgalaü tathà
          taü yauvaràjyena javàd viràjaya ||JGc_1,19.43|| [upajàti 12]

[63] atha tad etad amçta-varùa-dharùità  vraja-varùãyàüsaþ parasparaü vicàrya kàrya-màõa-maïgalya-tauryatrika-vàdanàpaurvàparyataþ svasti-vàcanàdikam àcàrya-dvàrà samàcàrya, pratisvam api vividha-vidhàna-dàna-pårvakaü parva pårayitvà påra-ràjatayà taü sabhàjayàmàsuþ |

     àgamyàtha ÷ataü ÷ataü vraja-mahendràõã-pradhànàïganàþ
     pratyekaü maõi-dãpa-santati-karà maïgala-kolàhalàþ |
     nãràjyàbhisabhàjya ratna-nikarair nirma¤chya gehaü prati
     snehaü mårtam ivàtiyatna-valità govindam àninyire ||JGc_1,19.44|| [÷àrdålavikrãóita]

     ãdç÷as te vrajàdhã÷a sutaþ såta-mukhotsavaþ |
     yo gavendratayà gàü ca gàü ca gàü ca sukhàkarot ||JGc_1,19.45|| [anuùñubh]
     subhagambhaviùõu jàtaü    jagad api kçùõàbhiùekataþ pa÷càt |
     andhambhàvukam àsãd    bhàvuka-÷ånyaü kulaü tu danujànàm ||JGc_1,19.46|| [gãti]

[64] tad evaü divà-kathàyàü vçttàyàü naktam api sà pårvavad vçttà |  yathà madhukaõñha uvàca-

     bhaved analpaü kutràpi svalpaü kutràpi poùakam |
     yathànna-vya¤janaü loke yathà rasa-rasàyanam ||JGc_1,19.47|| [anuùñubh]

[65] tasmàt saïkùiptam apy etad vistaravad eva mantavyam | [66] tathà hi-tasmin mahasi nãrandhraü purandhrãbhiþ samam àsàm api samàganaü vçttaü, yatropakaõñha-gatànàm apy amåùàü vastràvaguõñhitàni netràõy atãvotkaõñhitàni jàtàni |

[67] tasmiü÷ ca tasya vivàha-samatàvahe mahà-mahe manasãdam asãmam àbhir vibhàvitam-

     keyaü jagaty ahaha ràjati gopa-kanyà
          dhanyà yayà tu karapãóanam asya gantà? |
     hà yogyatàm api vidhàya vidhiþ samastàm
          astaü ninàya bata nas tam amåü dhig astu ||JGc_1,19.48|| [vasantatilakà]

[68] bhavatu, tad api kintv idam atãvànyàyyam-

     kulãnà råpiõyaþ parama-guõa-÷ãlàþ praõayità-
     bhçd-utkaõñhàkaõñhàgata-tulita-jãvà bata vayam |
     na tàvad vaü÷ã tat-tad-anuguõatàm a¤cati jaóà
     tathàpy eùà hà dhik kalita-hari-saïgà na tu vayam ||JGc_1,19.49|| [÷ikhariõã]

[69] kevaleyaü varàkã kevala-mukha-cåùaõa-sukhà, yataþ-

     àliïgya kaõñham urasi pratipadya kàntiü
          màle kañaü prakañam eva sadà dadhàsi |
     na ÷rã-harir na bhavatã tu và jano' yaü
          saïkoca-le÷am ayate tvam ato' si dhanyà ||JGc_1,19.50|| [vasantatilakà]

[70] tad evaü manasi vadantãùu-

     pårõàü dçùñiü vidhi-va÷atayà kàcid à¤cãn muràrer
     ardhaü kàcid vraja-jana-gatà kàcid asyàs tribhàgam |
     kàcit ki¤cin na ca tad akhilaü tulyatàm eva dadhre
     sarvàsàü yan manasi caklpe hanta tàpàya tadvat ||JGc_1,19.51|| [mandàkràntà]

[71] atha tasyàm eva ni÷àyàü candra÷àlikàyàü kçta-÷ayanena ka¤ja-nayanena tàsàm aparàhnetanàpàïga-sàïga-÷ara-nikara-saïga-labdha-bhaïge hçdi samutthita-vyathatayà jàta-ni÷ãtha-jàgaratàyàm aviratàyàü tàsu nijànirvçtiü vivçtãkartuü tàm iva ca tartuü purahara-kçta-vitara-nava-muralãkalaþ khuralãbhiþ kalayàmàse |

     tadà kedàra-ràgas tu pràpa kedàratàü ni÷i |
     gopãbhir vàsanà-bãjam uptaü yatràïkuràyitam ||JGc_1,19.52|| [anuùñubh]

tatra ca-
     tåkàraþ khalu màthureùu paritas tvaïkàra-bhàùà matà
     so' yaü vaiõava-gànataþ pratipadaü pràyaþ paràmç÷yate |
     pratyekaü yugapat priyàü ni÷amayan kçùõo yadà taü jagau
     matvà svaü prati tat pratisvam api tàþ sarvà vimårcchàü yayuþ ||JGc_1,19.53|| [÷àrdåla]

kiü ca-
     ànuùaïgikatayàpi sagànàd
          àsv adhàd yad  avidus tad amå÷ ca |
     uddide÷a puru yàü bata sà tu
          svaü ca samprati viveda na ràdhà ||JGc_1,19.54|| [svàgatà]

[72] tad evam alpa-samayam ayam api kalpa-cayam ayam iva kalpayitvà kathakaþ samàpayan kathanaü ÷lathayàmàsa-

     so' yaü te ramaõo ràdhe labdhaþ kçcchreõa yas tvayà |
     tvad-vinà-bhàvataþ saukhyaü ya÷ ca kutràpi nàptavàn ||JGc_1,19.55|| [anuùñubh]

[73] tad evaü saïkùepenàpi kathite prathite muhårta-dvayaü muhårtavad eva tà÷ ca te ca tuùõãmbhàvam àseduþ, puna÷ ca yathàyatham àvàsaü samàseduþ |

iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
jambha-bhedi-surendratà-stambhana-nagendra-dhara-
gavendratàlambhanaü nàma
ekonaviü÷aü påraõam
 ||19||



*************************************************************

(20)

atha viü÷aü påraõam

varuõa-lokàloka-camatkàra-tiraskàraka-golokàvalokanam

[1] atha prabhàta-kathàyàü snigdhakaõñha uvàca-tad evam ekàda÷ã-kathà kathità | tàü ca tithim a÷ithilitayà prathita-manorathàü pratãtya nityavad eva vraja-devaþ samyag ullàsam upovàsa |   [2] kintu pàraõa-kàraõam ava÷ãrõam eva dvàda÷ãm ava÷iùñàm avadhàya bahv-ava÷iùñàyàm api rajanyàü vi÷iùña-vidhi-balataþ snànàdi-kalanàya kalindãü praviùñavàn | pravi÷ya ca yathà-yatham atrasnuþ sasnau | snàtvà càntar eva vàriõaþ ÷rã-nàràyaõam ekàyanatayà sàgama-niùñham upatiùñhamànaþ suùñhu dhyàtum àrabdhavàn | tatra càyaü janmata eva tan-mayatayà san-matir àsãt | tàdç÷a-nandana-làbhànandatas tu tatràpy ati÷ayaü vindati sma |
tata÷ ca tad-vidha-dhyànàvadhànataþ samàdhim anavadhim àpannavantaü taü sarvataþ pracarantaþ pracetasa÷ caràþ sahasà samàsadya sadyaþ svãya-svàmi-nivàsaü praty eva pravàsayàmàsuþ | eùa nivàsa-vi÷eùa÷ ca tasya jala-stambha-vidyàlambhitàra-bhavàn svata eva bhàsvàn bhàsvat-kanyà-hrada-stha-vivarasyàdhaþ-prade÷e sade÷a eva rasà-vivara-de÷e nive÷am àsãdati | na ca kçùõa-prabhàvatà vidita-mahitànubhàvasya tasya tathànayanaü nayavatàü na sambhàvanãyam | sa hi nirantaram idaü cintayati-yad asya mad-bhàgya-jàtataþ sa¤jàtasya sutasya yathottara-prathamàna-mànatayà parama-prema-harùadam utkarùaü ÷a÷vad eva pa÷yàma
iti | tatas tad evàsakçd eva yogam àpayituü tal-lãlàyàm upayoga-màyàtàyà yogamàyàyà eva samayàs ta ete påtanà-gamanàdivat |   [3] atha tathàve÷inam eva vraje÷ànaü yadà pà÷inaþ puratas tad-àde÷àbhinive÷inas te sa¤càritavantas, tadà tad-àkàrata eva taü nirdhàrayan puna÷ ca nàràyaõa-dhàraõàvantam avadhàrayann ayam atidaràdaràbhyàü kçta-divya-vastràdi-pra÷astitayà vara÷ayyàm evàdhi÷àyayàmàsa |   [4] svayaü ca pitç-haraõàsahiùõu-kçùõàgamanam anantaram eva manvànaþ sudåra-dçùñi-hetuü pår-dvàram adhitiùñhann årdhvam eva tiùñhati sma |   [5] athàtratyaü vçttam anuvçttyatàm |   [6] yadà khalu kçùõasya tàtaþ kçùõà-pàthasi tan-nàthavattà-màtra-dhanànàü
janànàm adç÷yatàm avàpa, tadà di÷i di÷i kàndi÷ãkàs te jalam avagàhya tad-apràptitas tad-bàhyaü prade÷am àgatàþ | àgamya ca vikro÷anta eva vrajam abhigacchantaþ, kçùõa-ràmàgraõyas tàn vraja-gràmaõyaþ kalitàsukhàn svàbhimukhàn eva lebhire |   [7] tatra ca vçtte ÷ruta-màtre parama-duþkha-pàtre sarvataþ kçta-mano-viràmau kçùõa-ràmau vikramya sarvam atikramya, paramotkaõñhita-matyà jhañiti-gatyà pçthivãm api ghaññayantau, tam eva ghaññam àñatuþ | tatra ca kçùõaþ samagra-vyagram agrajam àliïgan riïgad-asram evedam a÷ràvayat-bhràtar, màtaram akàtaratayàbhirakùya sarva eva rakùaõãyàþ, yàvad ahaü pitaram ànãya sukha-vitaraü karavàõi | màtary atràgatàyàü
tu na katha¤cid api paryàptiü paryàpayituü ÷akùyàmãti |   [8] tad evaü kçta-saüvàda-màtraþ pitaram ànetuü nirmita-yàtraþ saühanana-bçühita-siüha-lajjaþ saühita-parikara-sajjaþ pàtàla-vivara-dvàra-pàtraü sarit-pàtram anu mamajja |   [9] anantaraü ca, vraje÷varã-pradhànàþ sarva eva tatra caraõa-màtram àdadhànà ràmam ekam avadhànàþ kçùõam anusandadhànàþ papracchuþ-kva nu yàtas tavànujàtaþ? iti |   [10] sa tu tàü vrajendrasudç÷aü visadç÷adç÷aü paràmç÷ann uvàca-màtar, na kàtaratàm àyàhi | sa tu sampraty eva janakam àdàya svajanasukhaü
janayi-ùyati iti |   [11] atha svamàtaram uvàca-hanta, tvam api kathaü màü hantàsi? mayi vi÷vàsataþ ÷vàsamàtravi÷iùñàm etàü pàhi |  [12] tata÷ ca sarva evànarvà¤caþ kàliyadamanaprakramatas tadvacanam aklamapramam eva manvànàs tàü vi÷ramayàmàsuþ | kintu,

kiü svapnaþ kim u jàgaraþ? kim athavà mårcchà kim unmàdità?
vety etat paricetum àpur asakçd-buddhiü na tasmin janàþ | kintåtkaõñhitatàvaguõñhita-hçdàü teùàm abhåd vàg iyaü
hà hà ÷rã-vrajaràja hà bata hahà ÷rã-kçùõa kutràsi bhoþ? ||JGc_1,20.1|| [÷àrdåla]

janã-catuùñaya-dhçtà pluùña-città vraje÷varã |
÷vàsàstità-tarka-pàtraü hà hà màtraü jagàda sà ||JGc_1,20.2|| [anuùñubh]
[13] atha tuïgàcala-jala-cita-suraïgà-prave÷ataþ pracetaþ-sadana-gatasya tasya vraja-lakùmã-dayitasya caritam anupacaritam avadhàryatàm |
 [14] yada tu te yàdasàmpati-bhavanaü javataþ ÷rã-vraja-ràjam abhàjayaüs tadà sa ca tatra sacate sma | yathà ca,

snigdha-÷yàma-rucy api krud-aruõa-dyotàd adç÷yaü vapur
dhvànta-dhvàüsy api tãvratà-÷avalanàd dçg-rodhanaü dçg-dvayam |
kaumalyàdi-guõàpi roùa-rabhasàd ugrà tathà tasya gãþ
kalpàntàbhra-taóid-dhvani-bhrama-dharàn vismàpayante sma tàn ||JGc_1,20.3||[÷àrdålavikrãóita]
[15] tata÷ ca-bilaü valamànaþ sa khalu jambukaþ kva nu vartate? iti jalpa-kalanayà tasminn avaj¤à-vardhanasya ÷rãman-nanda-kula-samardhanasya bhç÷am ardidhiùati dç÷am ardidiùati ca tejasi bahula-kolàhala-pravàham avalambamànaþ sva-gala-valayita-celatayà kùmàmelita-bhàlaþ sarva-jala-pàlaþ ÷aïkita-kaliþ kalità¤jalir vidåra-bhå-gata evàkhaõóa-daõóavat praõanàma |   [16] tasya cedç÷àt kharva-garvatàvalokanàt sarva eva tan-nàthàs tathà prathà¤cakruþ |   [17] tata÷ ca taruõàruõa-kamala-locanaþ sarva-rocanaþ karuõayà puraþ-saratàm àsàdya sadyas taü varuõaü papraccha-te tu kutra parama-dharmàcaraõà madãya-pitç-caraõàþ? iti |   [18] varuõas tu galita-dhairya-sa¤janaþ
sà¤jalitayà sàntvaü vaco vyàna¤ja-puruùottama! yatra khalu tatra-bhavàüs, tatra param asàv asamaþ parama-mahàn sambhavati, nànyatra | kintu teùàm eùàü kiïkaràõàü kiü karavàõi ÷àsanam àtmana÷ ceti tad anu÷àsanam à÷àse |
 [19] kçùõaþ sa-÷ànta-svàntam àha-varàkàõàm eùàü daõóaþ kevalaü daõóayituü pauruùaü khaõóayati | avilamba-spar÷am eva tu dar÷ayatàt tàta-caraõa-sarojàtam |  [20] atha yathàdi÷anti dãrõa-dãnàdãnavàs tatra-bhavantaþ iti |  [21] vàri-ràjaþ ÷rã-vraja-ràja-viràjamàna-sadana-paryantaü panthànaü tac-caraõa-målataþ parama-dukålànukålaü cakàra, tatra ninàya ca gopa-kula-nàyaka-kula-nàyakam | uvàca ca-govinda nãyatàm eùa pità te pitç-vatsala [BhP 10.28.9] iti |  [22] idam ahaü jànàmy eva, tat katham anyathà caràmi? kathaü và paràd asya paràbhavaþ syàt? iti bhàvaþ |   [23] tad evaü varuõasya pà÷àd yad bhaya-pàtràyamàõatvam,
tasmàd api sva-prabhàveõa mocakasya tasya-

upalabhya ca saurabhyam alabhyasya sutasya saþ |
abhyàyayau bahir-vçttiü sabhyànàü vismayaü vahan ||JGc_1,20.4|| [anuùñubh]

unmãlayàmàsa vilocane sa
÷rãman mukhaü tasya ca sandadar÷a |
sandar÷anàd eva babhåva sàsraþ
svapnàyitaü càsravçter amaüsta ||JGc_1,20.5|| [indravajrà]
[24] kçùõas tu tac-caraõa-yugala-tala-spar÷a-pårvakaü tam àliïgan unnamitavàn-tàta, so' ham àgato' smi, ity adhigatavàü÷ ca | 25] tatra dvayor api samagra-vyagratàm àgacchator atha haris tu paritaþ parãta-para-parãvàra-parãhàsa-÷aïkayà saïkucita-cittas tatra càtmani ca bàùpàdi-vikàra-vyatiriktàkàratàm àsàdayituü vyàjahàra-tàta, paritaþ samavadhãyatàm |   [26] atha vraja-såtràmà paritaþ samãkùya ca kutràvàm àgatau? iti sa-vailakùyaü putrànanam ãkùate sma |   [27] sa covàca-tàta, mà tanyatàm anyathà-bhàvaþ | yathàvrajanam eva sva-vrajaü vrajiùyàvaþ | tataþ purata÷ caraõa-kamalam avadhãyamànam àdhãyatàm |  [28] tatra tu tathà kurvati vyàkulatàkula-kàku-pårvaü
varuõa uvàca-

kçpàlus tvam aho kçùõa dvayor ekataraü kuru |
daõóaü vàtha prasàdaü và nàparàdhaü tu ÷eùaya ||JGc_1,20.6|| [anuùñubh]
[29] tad evaü kçta-yàtratayà sthitayor api kùaõa-màtram avasthitayos tayor mahopacàràü÷ caraõàgrataþ samarpitàn àcaran praõàmam àcacàra, cacàla ca sa tàbhyàü saha yàvad-vivaràbhyàsam | àgamya ca tad-abhyàsaü tad-vartma-bhàga-sthita-nãraü vibhàgam àgamayya tàbhyàü saha vrajaü prati prahita-jana-prahita-mahitàlaïkçti-mukha-paribarha-sambhçti-muhårta-sukha-pårtitaþ kçta-kçtyaü-manyatayà nçtyann iva nivavçte |

tadà tãra-sthànà vraja-jani-janàþ pràõa-rahita-
prabhàs tad-vartmekùà-sthita-÷ithila-jãva-sthiti-da÷àþ |
pità-putrau vàràmpati-cara-yutau nirvyathatayà
gatau dçùñvà bhåyo' py ahaha sukha-tandrãm abhiyayuþ ||JGc_1,20.7|| [÷ikhariõã]
[30] kevalas tu baladevas tàv abhijagàma, praõanàma ca vraja-ràjam | datta-sukha-samàje vraja-ràje tu, tam upagåhya vismçta-bàhyatayà ki¤cana càsamåhya kùaõa-katipayaü viramati | puna÷ ca ràme punaþ punar namati, ràmànujaþ sahasà sahasà parikramya parama-ramya-nija-spar÷àmçta-spar÷anataþ prathamaü màtaram eva kàtaraþ punar jãva-lokam àlokayàmàsa, krama÷as tv anyam anyam api |

samàgate pitari harer ubhàv amå
milanty api vraja-janatàmilan mithaþ |
tadà na sà paribubudhe paraü paraü
parantu tàv akhilam avait paràparam ||JGc_1,20.8|| [rucirà]

hambà-ràvair jana-kalakalaiþ svargataþ puùpa-pàtair
vàdyair nçtyaiþ stava-rava-÷atair utthite' nyo' nya-marde |
÷rãmàn ràmaþ pa÷u-samudayaü vàrayan loka-vçndaü
÷lakùõàlàpair api samucita-sthàna-niùñhaü cakàra ||JGc_1,20.9|| [÷àrdåla]

tatra ca-
svayaü dattvà ÷ubhràsanam iha mahà-gopa-pataye
yathà-yogyaü cànyàn vidadhad upaviùñàn atha balaþ |
upànta-prakrànta-sthitim anujam àpçcchya paritaþ
kathàm etàü ÷çõvan pa÷upa-kulam a÷ràvayad api ||JGc_1,20.10|| [÷ikhariõã]
 [31] tatràtha datta-svàtantryatayà vipràn àmantrya paramànnàdibhiþ santarpya tad-abhãpsitàni vãpsayà samarpya, dvàda÷yatikrama-bhiyà tat-pravaõa-dhiyà vratam idam acchidra-pratham astv iti pràrthya, gãrbhis tad-à÷ãrbhis tatra sàmarthyaü samartha-kçtàrthaü-manyàs te dhanyà bahula-kutåhalataþ sarva eva vrajam àvrajanti sma |  [32] yatra vrajàdhyakùaþ svayam adhvànaü vrajan, madhye-suta-dvayam abhràjiùña |   [33] atha kathakas tàm etàü kathàü samàpayan ÷rã-vraje÷varaü praty àha-

pà÷i-pà÷ena sambandhas tvayy àsãn neti kà kathà |
tad-bhayenàpi nàsãt tvat-putrasyàsya prabhàvataþ ||JGc_1,20.11||tad uktaü varuõenàsya karuõàü vãrya-bhãruõà |
govinda nãyatàm eùa pità te pitç-vatsalaþ ||JGc_1,20.12|| iti | [anuùñubh]
[34] atha dinàntare kçùõam antareõa sabhàntare niviùñà gopa-kula-÷iùñà vraja-patiü prati tatratyaü citraü papracchuþ |   [35] sa ca loka-pàlasya tasya taü mahodayam aihika-lokànàm àloka-pathàtãtam astokaü ÷lokayàmàsa | tatra ca-mitràõi, citraü ÷råyatàm iti tad-vàsinàü kçùõe bhaktim atiriktàü varõayàmàsa |   [36] tad-varõanàntaraü tu nija-nijam antaram anu vismitànàü tasminn ã÷varatàlambhaka-sambhàvanayà sarveùàm eva seyaü bhàvanà-yadi càna÷vara-pratipatti-va÷àd ayam ã÷varas, tathàpy autpattika-sneha-sampatti-viùayà÷rayatà-maya-niràmaya-sukha-dàyãti tu sadà mukhya-vyatãta-sarva-tarùaü samutkarùaü
draùñuü suùñhu muhur ullasaty eva na÷ ceto-vçttiþ | tac ca kim anena nirbàdhaü sàdhayiùyate? iti |   [37] eùa cà÷eùàõàm eùàü svàpara-paryàya-j¤àtitayà svàbhedena vij¤àyamànànàm etad abhij¤àya, kàruõya-jàta-yantraõayà ÷ãghratà-paratantratayà cintitavàn-   [38] aho, ete ca te te mama parama-svajanà, mayi pàramai÷varyaü paryàlocya sarvato' py asambhavaü mad-vaibhavam anubhavitum icchanti, kintu nànubhavanti yata eva loka-pàla-vaibhava-màtraü camatkàra-pàtraü kurvanti | tàdç÷aü tad vaibhavaü punar eùàü svagati-mayam eva | tat tu tan-mayam api yan nànubhavanti, tat khalv avidyà-kàma-karma-nirmitoccàvaca-gatimati jagati viracitam avatàram
anu sarva-sàdhàraõaü-manyatayà buddhi-bàdhàta eva | sà caiùàm,

iti nandàdayo gopàþ kçùõa-ràma-kathàü mudà |
kurvanto ramamàõà÷ ca nàvindan bhava-vedanàm ||[BhP 10.11.58]

kçùõe' rpitàtma-suhçd-artha-kalatra-kàmàþ [BhP 10.16.10] iti |   kçùõe kamala-patràkùe sannyastàkhila-ràdhasaþ [BhP 10.65.6] iti |
[39] tathà ca-

eùàü ghoùa-nivàsinàm uta bhavàn kiü devaràteti na÷
ceto vi÷va-phalàt phalaü tvad-aparaü kutràpy ayan muhyati |
sad-veùàd iva påtanàpi sa-kulà tvàm eva devàpità
yad-dhàmàrtha-suhçt-priyàtma-tanaya-pràõà÷ayàs tvat-kçte ||[10.14.35]

ity àdibhiþ pramita-sarvopari-mad-va÷ãkàri-prema-mahimnàü yadyapi nàvidyàdi-mayã, tathàpy eùàm anya-sàdhàraõaü-manyatàm asahamàno' haü madãya-prema-sandoha-maya-mohàbhilàùa-làlanà-jàlataþ sa¤jàyamànàm apy etàü tan-mayãm eva manye |   [40] vastutas tu tàdç÷a-premarõenànàdi-kalpata evànyebhyaþ prattànavakà÷àm uttamarõatàü gatànàm apy eùàü mayy arpita-sarvàrthànàü gatir eva mama gatis, tad-anugatam eva ca mama paramaü vaibhavam, na punar ataþ param api paraü sambhavati |   [41] tad evaü jalàvitur vaibhavàd api pitur mama ya÷ camatkàraþ, sa tu màü duþkhàkaroti | tasmàd eteùàü
yathà mayi premàve÷as tathà naiteùu mameti tad-anusandhànavatà mayà tad etad eùàm eva vaibhavam eteùàm eva ÷ubhànudhyàna-maya-yogamàyànubhavataþ sàmpratam enàn anubhàvayàni iti |   [42] tad etad vicintanànantaraü dinànantare punar àdi-varàha-puràõa-vàcaka-yàcaka-vipra-dvàrà-pura-dvàràsthànã-sthitika-vicitra-pitràdy-àbhãra-vãra-pariùadaü prati-kàrtika-varti-pårõimà-snànam akråràbhãùña-prade brahma-hrade tårõam eva pårõa-tat-phalatàü sàdhayati ity avadhàrayan, sàratayà dhàrayaüs tat-pràtaþ sarvàüs tàn dàyàdàdãn àdàya satrà tatràgatavàn |   [43] àgatya ca sarveõa saha tatra nimajjya, tam utsçjya, tãram àsajya, prakçtitaþ paratayà sac-cid-ànanda-ghanaü parama-svaråpa-råpa-rasa-gandha-spar÷a-÷abdatayàtmàràmàõàm
apy alabhya-ghanaü gopànàü sva-niketam etaü golokam àvaraka-÷aktim apàkçtya vyaktãkçtavàn |
 [44] tiraskariõãü niràkçtya vicitraü divya-citram iva yaü khalv asya naràkçti-para-brahmaõaþ sva-lokatayà brahmaõo loka ity àcakùate |  [45] yatra kila sveùàm eva madhyam adhyàsitaü nija-kula-tilaka-kçùõàkàratayà paricitaü kçta-janmàdi-gokula-lãlà-stuti-÷ruti-sàkùikatayàtini÷citaü tam etaü sa-lokam àlokayan vraja-lokaþ sarva-÷okaü vyatãtya, vismayànanda-sandohataþ pratikùaõam eva sukha-saüroham avàpa |   [46] tad evaü vyajya rajyan-manasas tàn vraja-lokàn golokataþ sa daiteyàrir daiteyapãóanàdi-krãóàü pårayituü punar vyavadhàpitavàü÷ ca |   [47] atha kathakaþ samàpanam àha-

ãdçg vraje÷a putras te jita-loke÷a-lokakaþ |
yas tvàü ca tava lokaü ca lokam etam alokayat ||JGc_1,20.13|| [anuùñubh]

adhi goloke gopàþ svayam adhi gopeùu golokaþ |
iti kalayan vanamàlã yas taü vyàna¤ja taü naumi ||JGc_1,20.14|| [upagãti]||
[48] tad evaü pràtaþ-kathàyàü prayàtàyàü vibhàvarã-kathà vibhàti sma | yathà snigdhakaõñha uvàca-

yadà yàtaþ pitrà saha varuõa-lokaü harir asau
tadà ràdhàdãnàü sthitir iha mçùà kà prathayità |
jaóànàü jàóyaü syàd asukha-sukha-buddhis tu sudhiyàü
na ÷ånyasya pràptiü bhajati paritaþ kàpi ca da÷à ||JGc_1,20.15|| [÷ikhariõã]

yadàyàsãt kçùõaþ kila varuõa-lokaü pitç-kçte
tadà ÷rã-ràdhàyàþ ÷vasitam amunà sàrdham agamat |
yadàyàsãt tasmàd ayam atha tadà tatra sahasà
samàgàd ity eùà param iha kavãnàü sukavità ||JGc_1,20.16|| [÷ikhariõã]

kiü ca-
àyàte tu vraja-pati-sute pà÷i-lokàt tadà kàpy
ekà ràdhàm anu tam anu ca snigdha-bhàvà vidagdhà |
autsukyaü tad dvayam anu ni÷i ÷ràvayantã dvi-niùñhaü
ceto-vçtter mukham iva tayor a¤jasà jàyate sma ||JGc_1,20.17|| [÷àrdåla]
[49] tatra ÷rã-ràdhà-niùñham, tad yathà-

yadi màü nayasi vidhàtar
lokàntaram antarà sevàm |
naya màü tan-mukha-suùamà-
sa-sukhàü virahàn na duþkhitàü tasya ||JGc_1,20.18|| [udgãti]
[50] ÷rã-kçùõa-niùñhaü yathà-

ànãtàþ pitç-caraõà vàruõa-lokàt pranandità lokàþ |
hà ràdhà mama ÷okàd bàdhà-gãrõà na jãrõàsti ||JGc_1,20.19|| [àryà]
 [51] atra kàkvà jãrõàsty eveti sambhàvyate |   [52] tad evaü sà tasyàü tasminn api rahasi nivedya vi÷eùataþ ÷rãkçùõam apy upàlabdhavatã, yathà-

ràgaü vinàsti hçdayaü màdhava tava rocate ca tat tubhyam |
iti niyataü kanakàïgã pàõóå-bhavati sphuñaü ràdhà ||JGc_1,20.20|| [àryà]
[53] tata÷ ca tasya sneha-va÷àd deha-dravã-bhàvaü vyavasya punaþ prahasya provàca-

bhavàn guõã màdhava ràdhikàpi sà
yenàtidåràd api suùñhu kçùyate |
ràdhàpi bàóhaü sarasà nijàlayàd apy
evam àrdrãkriyate yayà bhavàn ||JGc_1,20.21|| [upajàti 12]
[54] madhukaõñha uvàca-keyaü vçddhà? yatas tatra nànya-janasya prave÷aþ sambhavatãti pårvaü nirõãtam |   [55] snigdhakaõñhaþ sahàsam àha-paurõamàsy eva nànà-ve÷ena tatra prave÷atãti |   [56] atha tadàrabhya-

ni÷ãthaü ni÷ãthaü tadàsau prakarùàd
agàsãn muralyeti tathyaü mçùà na |
amås tu pratãyuþ sphuñaü marma-bhedã
sa và kaþ ÷arair ya÷ chinatty à÷u sarvam ||JGc_1,20.22|| [bhujaïgaprayàtà]

nive÷e saüve÷e mathi pathi jane pàthasi vane
harir yady apy udyan pratiharitam eva sphuritavàn |
sphuñaü draùñuü spraùñuü tadapi tad-alabdher vidhurajàd
dadhe ràdhà-bàdhà tad-anadhigamàd apy adhikatàm ||JGc_1,20.23|| [÷ikhariõã]||
[57] atha samàpanam-

ãdç÷as te patiþ ÷yàme yat-kàntes tvaü parà gatiþ |
atràbhilàùaþ ÷obhà và kàntir ity adhigamyatàm ||JGc_1,20.24|| [anuùñubh]

iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
varuõalokàloka-camatkàra-tiraskàraka-golokàvalokanaü nàma
viü÷aü påraõam
||20||



*************************************************************

(21)

athaikaviü÷aü påraõam

kumàrã-vastra-haraõa-sukumàrã-samasta-karùaõam

[1] tadànãü punaþ snigdhakaõñha uvàca-

[2] atha garga-kçta-vraja-varga-bheda-maya-samayataþ pa÷càd udbhåtàþ kà÷cid anyà÷ ca dhanyàþ prabhåtà nànà-kula-prasåtà yà vraja-kumàrikàþ svabhàvataþ kçùõa-bhàvànusàrikàs tàsàü kaumàra-pàram àrabhya vàsanà varõanãyà yathà,

kumàrãõàü tàsàü aghajiti patiþ syàd iti rucir
yadà jàtà tarhi pratipadam upàyàkçta-dhiyàm |
vidhu-÷rãõàü ÷a÷vad bata bahula-pakùa-sthiti-juùàü
tamaskçd-vi÷vasminn ahaha kç÷atà nityam ajani ||JGc_1,21.1|| [÷ikhariõã]

[3] tata÷ ca tad-artham anurahasaü nànà-devatàm arthayamànà vyartham iva bhramanti sma |

[4] pràrthanà ceyaü-

vraje÷itroþ sadma vàsaþ paraü ÷vasuratànayoþ |
kçùõa eva patir bhåyàn mama janmani janmani ||JGc_1,21.2|| [anuùñubh]

[5] tata÷ ca kadàcit kàlindãm anu parasparaü vindamànà babhåvuþ |

[6] yuktaü ca tat, yataþ-

ekaü padam udde÷yaü
bhavati samantàd bahånàü cet |
vividha-bhuvàm api teùàü
milanaü ghañate yathà sa-tãrthànàm ||JGc_1,21.3|| [udgãti]

[7] militànàü tàsàü parasparaü hàrdam api jàtam | tathà hi-

di÷i di÷i jàtàþ snigdhà vyatimilitàþ suùñhu bibhrati sneham |
medura-mudira-samåhe   muhur api yasmàt tathà dçùñam ||JGc_1,21.4|| [àryà]

[8] tatra jàte càsauhàrde hàrdam api parasparaü vyaktam | yataþ-

hnutam apy ekà÷rayiõàü
hçdayaü vyaktiü mitho yàti |
tat tu vyatimilitaü ced
vada tarhi syàt pidhànaü kim? ||JGc_1,21.5|| [upagãti]

[9] tata÷ ca parasparaü hçd-bàùpam udgãrõavatãnàü dçg-bàùpam api vikãrõavatãnàü tàsàü da÷ànta-da÷àva÷àïgatayà sambhàvyamànànàm anukùaõaü sukhà-kàïkùiõã pàrikàïkùiõã-ve÷a-vi÷eùaü vindamànà tatra vçndà gatà |
[10] sà hy evaü purà cintitavatã-ràga eva khalv àsàü vrajanàgarasya tasya samàgamàya vàgagocara÷aktibhàg avasãyate |

[11] ràga÷ ca loka-rãti-maya-praõayata eva jàgaråkatayà garãyàn varãvartãti devatàntaràràdhanam eva sàdhayitavyam, na tu tad-àràdhanam iti |

[12] athàgamya ca tat-kçtàbhivàdana-sva-kçtàbhivadana-vidhau labdha-vidhau sàbhidadhàti sma-[13] aham atraiva vane vasantã bhavatãnàü bhàvavatãnàm avasthàþ pa÷yantã dayà-vidãrõa-hçdayà samàyàtàsmi | tad iyaü mama siddhà vidyà sva-karõànubiddhà vidhãyatàm | nàtiprayàsa-bhàvitatà ca bhavatãnàü bhavità, kintu màsa-màtram atra ÷ramàbhàsaþ | [14] sà khalu mantra-mayã yogamàyà mayà dayàvatã sàdhitàstãti |

[15] tad evaü tàsàü karõa-vivaram anu mantra-varõàn nidhivan nidhàya tad-vidhim api sa-vidhim abhidhàya mudàntar-hitavatã sàntarhitavatã | tata÷ ca tàs tad-upade÷a-lagnàþ parama-sukha-magnà babhåvuþ | yataþ-

nityaü tàvad analpa-ràga-mahimà sarvaü sahàyãyati
pràpnoty eùa tu yogya-kalpam atha ced dhatte sad-ullàsitàm |
tasmiüs tàdçg abhåd guruþ svayam asau ÷aktiþ parà vaiùõavã
påjyà mantra-vara÷ ca và¤chita-dharas tàsàm itaþ kiü sukham? ||JGc_1,21.6|| [÷àrdåla]

[16] ataevàmår vi÷ramya màrga÷ãrùãya-÷irùàyàmàõatà-labhya-pratipadam àrabhya saügatya vratam àrabdhavatyaþ | yatràruõa-kçtàruõa-guõa-prasaram avasaram anu parasparaü gçha-visarataþ samàkàraõàparà vyatibaddha-karà yamunà-gamana-tat-parà gàna-paràyaõà babhåvuþ; yatra paraspara-parãhàsa-pràyatayà nijàbhipràyaü vya¤jayàmàsuþ | yathà-

tvàm upayantà sakhi vanamàlã |
sakala-÷ubhàkara-vara-guõa-÷àlã ||dhru||
yatra vraja-patir ita-rucir ucitàm
vàrtàü càlayità sukha-sacitàm ||a||

÷rutvà tat tava màtara-pitarau
sukham ayitàrau kçta-dhana-vitarau |
harir api mudam iha hçdi gopayità
sakhibhir narmaõi yaþ kopayità ||b||

gaõaka-nidiùña-tare sudinàhe
ve÷aü dhàsyati sa nijavivàhe |
nãla-rucã-cita-gaura-dukålam
ghana-capalàbhirucàm iva målam ||c||

antara-vasanaga-ka¤cuka-pãtaü
citra-pracchada-ruci-parivãtam |
mukuña-kirãña-tirãña-viràjam
alakàvali-maõi-citraka-bhàjam ||d||

kuõóala-maõóita-gaõóa-vibhàgam
tàmbåla-cchavi-jid-adhara-suràgam |
adharàvçtaye kara-dhçta-celam
graiveyakam anukçta-maõi-melam ||e||

sàïgada-kaïkaõa-mudrika-hastam
àvàpaka-dhçti-valayita-÷astam |
hàravalita-hçdi dhçta-maõi-ràjam
vanamàlàdika-màlya-samàjam ||f||

maõimaya-÷çïkhala-lasad-avalagnam
caraõa-vibhåùaõa-gaõa-ruci-magnam |
veùe càsminn etad apårvam
yat tu na dçùñaü kvacana ca pårvam ||g||

aïgaü bhåùaõam api kila sarvam
sarvàbharaõaü svayam iti garvam |
atha maõi-÷akañàdhiùñhitam etam
kalayiùyanti suhçdbhir upetam ||h||

taü janyànàü ÷akaña-parãtam
kusumair varùiùyanti sagãtam |
÷akaña-dhvani-yuta-vàdya-÷atena
mudam àpsyati sa svayam api tena ||i||

tad-dhvani-kalanàt tava sakhi cittam
dhçtam api yatnàd bhavità bhittam |
sa yadà gantà dvàra-sade÷am
sakhi visçjeþ sukha-mårcchà-ve÷am ||j||

tam upavrajità sà tava goùñhã  strã
tatir api gàsyati bimboùñhã |
upayànaü tad-vàdya-vitànam
gàli-pràyaü tad api ca gànam ||k||

sàràtrika-nirma¤chana-dçùñiü
kartàras te sa-kusuma-vçùñim |
maõóapa-varam upanãte ÷yàme
sukha-sammardo bhavità ràme ||l||

gopendràdika-gaõa-påjàm anu
narma-kutåhalam udayed varatanu |
pårvaü vidhim api kçtvà sadvidhi
àneùyanti tvàm iha sahanidhi ||m||

varapuratas tvàü ÷ithilitagàtrãm
sthàpayitàraþ priyaratipàtrãm |
tàtas tava karam atha dadhad abalam
gràhayità varakaram anu sajalam ||n||

tatra ca bhavatã sumukhi sukhena
kim bhaviteti j¤àtà kena? |
kiü bahunà, tava karasaüyamanam
kçtam iva pa÷yàmy amunà kamanam ||o|| ||JGc_1,21.7|| | iti | [màtràsamakà]

[17] tad evaü yamunàü pràpya drutam eva gànaü samàpya velàyàü bàlya-càpalyena kalye projjhita-celà eva mithaþ kçta-melà velàyàü nimajjanti sma | nimajjya ca-kauùeyatayà kùàlanàü vinàpi na pariheyam iti tad eva celaü paridhàya sevyàyà devyàþ saikatàm arcàm arcitàü vidhàya mantram anusandhàya dhàma samàyànti sma |

[18] tad evaü tàvan màsaü yàvad vidhàya tat-påraka-dinaü vratasyàpi pårakaü jàtam iti paramànanda-påraõataþ sårajà-påram anu dåranirjanatà-jàta-nirvrãóatayà kùaõam akrãóan |

[19] tad evaü pårva-pårvaü jànan vraja-ràja-nandanas tuùña-manàþ kumàra-catuùñayam anuvidhaü vidhàya tatra prasthàya guptam upta-cittatayà tàþ pa÷yati sma |

[20] ye khalu dàma-sudàma-vasudàma-kiïkiõi-saüj¤às tasya praj¤àhaïkàra-citta-manasàü bahiþ-prakà÷atayà labdha-samaj¤às tantra-vij¤àtçbhir vij¤àyante, ta ete hi kumàrà jàta-catuþ-pa¤ca-varùàþ paraspara-savayaskatà-dhçta-harùàþ kçùõàd anudinam àsàdita-prema-varùà÷ calanàrambhata eva-kutra yàmaþ? iti pçcchanta eva gacchantaþ kçta-tat-saïgam àgacchanti sma | tad evaü-

saïge vidhàya catura÷ caturaþ kumàràn
àgamya tatra kara-vàrita-tat-prahàsaþ |
namrãbhavann alam alakùitatàü prapadya
sadyas tad-aü÷uka-cayaü sa harir jahàra ||JGc_1,21.8|| [vasantatilakà]

hçtvà sa satvara-kadamba-nagàdhiroha-
pårvaü sa-óimbha-nikaraþ sphuñam ujjahàsa |
÷rutvà prahàsam atha gopa-kumàrikàõàü
vargaþ samaü sabhayam årdhvita-dçùñir àsãt ||JGc_1,21.9|| [vasanta]

gambhãra-svara-saïgataü tad-itarànudbhàvya-bhavya-÷riyaü
hàsaü taü paricitya bàlya-valitàs tàþ prekùya cànyo' nyataþ |
vastràõy apy anabhãkùya tatra vidhçtàny uccaü tu vakùaþ-sthalaü
kçtvà nãcam udakta-vaktram udake nyak-cakrire padminãþ ||JGc_1,21.10|| [÷àrdåla-vikrãóitam]

atalina-nalina-vanànàü bhramam iha cakrur mukhàni tàsàü na |
hemante tad-ayogàt kintu nyak-kàram evàtra ||JGc_1,21.11|| [àryà]

tata÷ ca,
kùaõam adhi jala-madhyaü tasthur ànamra-netràþ
punar udayati ÷ãte' dràkùur etàþ kadambam |
api harir adhi÷àkhaü gupta-mårtiþ puràsãt
punar avçtim ayàsãc càtma-lakùàya tàbhiþ ||JGc_1,21.12|| [màlinã]

tàsàü jalastha-vapuùàü vadaneùu kçùõa-
syàråóha-nãpaka-taroþ sahasà dçg-antaþ |
padmeùu padmapa-kalàm adadhàd amuùmin
yàsàü ca nãrabhçti càtakarãtim àpa ||JGc_1,21.13|| [vasantatilakà]

tata÷ ca-
uccakair jahasur bàlà÷ cukru÷us tatra bàlikàþ |
åcu÷ cedaü tu vaþ kçtyaü vrajàdçtyaü bhaviùyati ||JGc_1,21.14|| [anu]

[21] atha kçùõena muhur api ÷ikùità bàlàþ procuþ |

[22] tatra prathamaü, yathà-

kçtyaü và kim akçtyaü và na vidmo vayam aõv api |
÷ikùàrthaü kintu vaþ pràptà vãkùyàj¤àsiùma tat punaþ ||JGc_1,21.15|| [anuùñubh]
[23] atha sarvàþ salajjaü parasparam ãkùitvà punar åcuþ-

yaþ ka÷cic chikùakas tasmàd bhavadbhiþ suùñhu ÷ikùitam |
abhyasyatha vraje tac ca sva-guror màna-vçddhaye ||JGc_1,21.16|| [anuùñubh]

[24] punas tac-chikùità óimbhàþ procuþ-

kimartho' yam upàlambhas tan na vidmas tu ki¤cana |
bhavatyo jala-càriõyo vayaü vçkùàgra-gàminaþ ||JGc_1,21.17|| [anu]

[25] tà åcuþ-
vikràntir luõñhatàü yogyà yad vaþ ÷àkhàgragàmità |
dãnatà luõñhitànàü syàd yan naþ salilagàhità ||JGc_1,21.18|| [anu]

[26] atha ÷rã-kçùõaþ svayam eva sa-kopa-vismayam iva vakti sma-kiü luõñhitaü bhavatãnàm?

[27] tà åcuþ-aho bata! katham asmàkam asaïkhyatayà duþsaüvaram ambaraü saüvaraõam àpadyate?

[28] ÷rã-kçùõa uvàca-bhavatãnàm ambaràvaraõatà vidyata eva, tad ambaraü và katham apahàreõa saüvalanam avalambatàm?

[29] tà åcuþ-

ambaram apy ambaratàm  àsàdayituü tavàsti sàmarthyam |
iha dàmodara cauryaü kiyad iva ÷auryaü samarpayatu? ||JGc_1,21.19|| [àryà]

[30] atha kçùõaþ sa-smayam àha sma-na nagnà etàþ pàthasi magnàþ | tad idaü tu mayà parihasitam eva | dçùñaü bhavadbhir duùñhu-prakçtãnàm àkçti-màtra-suùñhutà-yutànàm àsàm anuùñhitam; yan madãyàny eva ÷astàni vastràõi vihàrataþ samasta-vyastatayà yatra tatra visrastàni | tàny età daridràõàü kanyàþ sphuñam anyàyatayà paricitya ca vicitya paridadhànà, màdç÷as tu dç÷aþ sakà÷àd gopanaü kàmayamànà bàóhaü jalam evàvagàóhàþ | yàni khalv atisvacchànàü tigma-cchavi-kanyà-jalànàm antar apracchannàny eva lakùyante, yàny eva càsàü jala-magna-pratyaïga-lagnàni svarõa-savarõa-varõàni varõà iva nirvarõyante
| tasmàt plavanta eva bhavantaþ pratyekam etàþ kara-gçhãta-karàþ samànayantàm |

[31] tad etad avadhàrya tãra-paryantam avatãrya sambhrama-pratãkùitàlpa-kàlàn kçùõàj¤à-pàlàn bàlàn amåþ pratyåcuþ-[32] kathaü stambham avalambadhve? niþ÷aïkam eva saïkràmata |

[33] sakhãþ prati ca pràvocan-atraivànãya pànãya-vàsa-sukhaü luõñhàkàn etàn àkuõñham àsàdayata |

[34] atha tàn prati ca-

àhara-vasanàm àhara-  vanitàü yasmàt kriyàü sadàdhãdhve |
kàtyàyanã-prasàdàt  tam api vikarùàma toyàntaþ ||JGc_1,21.20|| [àryà]

[35] atha tad etac chrutavanta eva drutavantaþ skhalanta iva nãpa-tarv-antam àsadya sadyas tam eva tarum àruruhuþ |

[36] kçùõas tu sa-hàsaü spaùñam idam abhyacaùñe-aho, ÷ubhaüyåyamànànàm àsàm ahaüyutà bhavatãnàü bhavatu, pa÷yàmas tatra-bhavatãùu devatà-prabhàvam | yàvad eva tad etam udavàsam urãkçtya bhavatyas tiùñhanti, tàvad vayam api dhçta-niùñhàs taror upariùñàd eva nabho-vàsam urarãkçtya tiùñhàma |

[37] atha tatra tad-uttaram urarã-kurvatyaþ sarvàþ sa÷leùam àtma-hçd-gatam udgamayàmàsuþ-

na nàdeya-bhayaü tasya tarau yasya bhavet sthitiþ |
pàtra-sàtkçta-gàtràõàü pçcchyà nàdeyatà punaþ ||JGc_1,21.21|| [anuùñubh]

[38] tata÷ ca tan-mukha-tuùàra-karatas tuùàra-kara-taraïga-nikarata÷ ca kampamànàþ sa-narmànukampam amår ayam uvàca-

[39] aho, hima-÷ratha-÷lathàïga-sandhayaþ parama-durbalàþ ! sarvàbhir evàrvàg àgamyatàm |

[40] tàs tu bhrå-bhaïga-saïgatam åcuþ-punaþ kim artham àgamayitum arthayase?

[41] kçùõa uvàca-vanadevatayà hçtaü mayà tu prasahya tasyàþ samàhçtaü vàsaþ samàsàdyatàm |

[42] tà åcuþ-kim ataþ ÷eùam anveùàmaþ?

[43] tad etad uktvàntar-vàriõa eva prasàrita-karàþ ki¤cid abhyàna¤cuþ | kçùõas tu sàïguli-vyaïgam uvàca-aye ÷ata-patra-patra-netràþ ! savidhe' tràgamyatàm |

[44] tà åcuþ-tavaitad ehãhaü karma katham iva?

[45] kçùõa uvàca-mama dçùñir visçùñi÷ ca vi÷iùñatàm àpnoti' iti |

[46] tà åcuþ-tarhi kim arhitaü bhavet?

[47] kçùõa uvàca-grahaõàtivçttir vastra-parivçtti÷ ca na syàt |

[48] tà÷ ca parasparam åcuþ-aho mugdhàþ! va¤cayitum eveyaü prapa¤canà |

[49] kçùõas tu tàþ sandar÷ya jihvàü sanda÷ya babhàùe-satyam evedaü bravãmi, nàsatyam |

[50] tàþ punaþ pratyåham åhamànà vyatyåcuþ-aho, måóha-buddhayaþ ! suvyaktàntar-nigåóha-hàsaþ parãhàsa evàyam asya |

[51] kçùõas tu gåóham api smitam agåóha | samåóha-priya-vadyatayàpy avàdãt-hanta, nahi nahi, yasmàd vrata-kç÷atayà bhç÷a-dayà-viùayà eva yåyam, na tu dåyamànatàm arhatha |

[52] tà åcuþ-

spçhayàlu÷ cànya-vastraü gçhayàlu÷ ca yaþ sa tu |
÷ãtaluùu dayàlu÷ ced à÷caryàti÷ayàlutà ||JGc_1,21.22|| [anuùñubh]

[53] bhavatu | visrabdhaü vadata, kadà satyaü vaktum àrabdhaü tatra-bhavadbhiþ?

[54] kçùõa uvàca-kadàpi nànçtaü vacasi kçtavàn asmi |

[55] tà åcuþ-kaþ kathayati?

[56] kçùõa sa-hàsam uvàca-aho, kåñakåñaü ghañayamànàþ! yady anyathà manyadhve, parama-dharma-paràn etàn eva sametàn pçcchata?

[57] tà sahàsam åcuþ-satyam ete bhavataþ pràpta-marmàõaþ sa-dharmàõa÷ ca dç÷yante |

[58] kçùõa uvàca-hanta, muùñi-sambadhya-madhyamàþ, pratãtim atãtha cet pratyakùata eva lakùyatàm | sarvàbhir evàgamya na và sarvàn atirekayà kayàcid ekayàpi |

tata÷ ca-
tasya tat kùvelitaü ÷rutvà
bàlàþ prema-pariplutàþ |
vrãóitàþ prekùya cànyo' nyaü
jàta-hàsà na niryayuþ ||JGc_1,21.23|| [BhP 10.22.12] iti |

tãre gantuü lajjà sthàtuü
nãre ca ÷ãtam ity ubhayam |
samajani jàóyaü yugapat tad
imàs tatraiva ki¤cid abruvata ||JGc_1,21.24|| [anu]

vraja-nçpa-kula-ratna tvaü vraja-prãti-÷àlã
vraja-jana-mahanãya÷ càsi yàcàmahe tat |
vayam atitara-÷ãta-vyagratà-grasta-città
vitara vitara vàsa÷ cànayaü mà ca kàrùãþ ||JGc_1,21.25|| [màlinã]

[59] kçùõa uvàca-mamànayaü ko và nayana-viùayaþ kçtaþ? pratyuta sat-kula-prabhavatãnàü bhavatãnàü vana-devatàhçta-vastràõàü sàhàyyam eva kàryam iti tathà mayàrabdham asti | na tu bhavatãnàü cela-cela-pracaye màdç÷àm abhilàùa-melaþ sambhavati | tasmàd asmat-paritoùa-poùaõàya yadi ki¤cid api dattha, tadà tan-madàd eva devatà-virodham apy anurodha-viùayã-kurmaþ |

[60] atha tad etad evam avadhàritavatyaþ kàtyàyanã-vratavatyas tad etan manasi vicàritavyaþ-hanta, yad asmàbhir manasi ra¤jitaü, tad evàyaü vya¤jitaü kartuü prayatate | tasmàd asmàkam ayam eva samayaþ | kintu kim api lakùyam evàtra lakùyam, tad api svata eva labdham yat pçthu-÷ãta-bhãtatàdikam atra prakañam eva ghañate |

[61] atha taü pràhuþ-hà, hà, drutam anena haimanena pavanena ÷ãta-parãtatayà jãvana-viparãtatàü vayam àyàtàþ, tasmàn marma-bhedakaü narma vçthà mà kçthàþ, kintu vastram eva sevaya | yad và và¤chasi, tat tu là¤chanam aïgãkçtyàpi kariùyàmaþ |

[62] kçùõaþ sa-smitam uvàca-hanta, yadi madiùñaü dàsyatha, tarhi dàsyam eva svãkuruta |

[63] atha tà÷ cintayàmàsuþ-hanta, sahasà marma-spar÷e karmañhatàm eva labdhavàn asau | bhavatu, vayam api narmà÷ritya tad eva ÷armàïgã-kurmaþ |

[64] spaùñaü ca procuþ-÷yàmsundara te dàsyaþ [BhP 10.22.15]

[65] kçùõa÷ ca sa-smitam àha sma-tatra ca yan mamoditam, tad anumoditaü purataþ kuruta |

[66] atha tàþ parasparam àlocana-pårvaü nikocita-locanam åcuþ-bhavatu, karavàma tavoditam iti |

[67] tad evam api kçùõe sa-tçùõe' pi tuùõãm eva sthite punar åcuþ-dehi vàsàüsi dharmaj¤a iti |

[68] atra cànyathà nijàïgãkàra-sabhaïgã-bhàvàd dharma eva marma-bàdhàyàü nàtmànaü saüvarmayed iti bhàvaþ |

[69] tathàpi tathà sthite tasmin kautuka-nigåóha-smite punar åcuþ-no ced ràj¤e bruvàmahe' iti |

[70] atra ca bhaya-nirmuktam imaü tad-yukta-màtram àcaritum uktam idaü na tu vastutaþ |

[71] tad eùa vyàja-padena ràja-padena yaü vi÷eùam abudhyate, tam eva budhyatàü nàma nikàmam ity abhipràyaþ |

[72] kçùõa÷ ca tad-upayuktam uktavàn-aho, kadà dàsyo bhaviùyatha? kadà và mayoditaü kariùyatha? tat tu nopalabhàmahe | yadi vettham satyam eva, tadà gaty-antaram antarà, jalàd utthàya sarva-sampad utthàya smitena sametam eva sameta, na tu såkùmayàpi rukùatayà | na cen, mithyà-saïkalpa-jalpànàü tata evàdharma-marma-kalpànàü sàhàyyam asmàbhiþ kathaü và prathanãyam?

[73] tathàpi tàsàm anutthànam uññaïkya kañhinatà-ghañitam àcaùñe-na vayaü vçthà kçtà÷ànàü kanyà-pà÷ànàü vaþ sambandham anurundhmahe | kintu-

idaü ca me dayàlutvam eva budhyadhvam a¤jasà |
no cen nàhaü pradàsye kiü kruddho ràjà kariùyati? ||JGc_1,21.26|| [anuùñubh]

[74] atra ca ràja-padaü vyàjàya vyàjahàra | tata÷ ca maunaü pratilabhya tàsàü bhayam upalabhya, tena karuõa-sabhya-÷iromaõinà pratyayam àcarya, katha¤cit pratyaye càcarite ÷ãtàrtatà-nirvarti-vàrtatàm àhartuü vrãóà-nivióa-jaóa-vapuùo' pi jaóàd utterur iti vàrtayanti | tad yadi tathà syàt tadà vastutas tu tat-kàraõam idam astu-

||JGc_1,21.27|| MISSING!

pràrthyaü cet phalati tadà bhajema
dehaü no cen no' ti samayasya yaiva sãmà |
tàsàü sà yadi viphalà kva tarhi lajjà
nirvastrà gati-vidhaye himaü tu lakùyam ||JGc_1,21.28|| [praharùiõã]

[75] tad evaü katha¤cid udakàd uktà÷ ca tà na vyaktàvayavà jàtàþ | kintu-

hasta-pallava-kçtàgra-vastrikàþ
ke÷a-vistçti-dhçtàparàmbaràþ |
àdi-niùñhita-kaniùñha-dàrikàþ
kubjikàvad amilan kumàrikàþ ||JGc_1,21.29|| [rathoddhatà]

[76] tata÷ ca-pa÷ya kçùõa, pa÷ya sarvatas trastà età loptràõi vastràõi pàthasy eva srastàni vidhàyàgatà iti saülapya prabala-hàsaü valgati bàla-varge, haris tv idaü bhàvitavàn atãva dayàm ayàmàsa | yathà-

÷a÷adhara-tanvà tulanàm àhata-lakùaõatayà yayur yad api |
tad api ca tàü sahasàmår àhata-lakùaõatayà jigyuþ ||29|| [àryà]

etàþ sat-kula-sambhavà varam aho và¤chanti dehavyayam
na vrãóàkùayam evam apy atha da÷àm etàü gatà mat-puraþ |
bãjaü càtra parantu mad-vimukhatà÷aïkà tataþ kuõñhatàm
utkaõñhà kiratã viloñhayati màm àsàü nijà÷armaõi ||JGc_1,21.30|| [÷àrdåla]

[77] tathàpy àsàü suùñhu tan-niùñhàü niùñaïkayituü païka-dar÷inaü mano-ratha-spar÷inaü parihàsam apy atãva spaùñayituü cittam idam utkaõñhate | yadà gatà api saïkocàvagàhataþ parasparam àhata-prakà÷àvayavà eva tiùñhanti iti |

[78] prakà÷ayann uvàca-are re, capalàþ, kathaü bhavanto hasanti? etàþ khalu nagnikà eva kathaü nagnikà-bhàve doùam arhanti?iti |

[79] atha punar vastra-kadambaü kadamba-skandha-sandhi-vi÷eùe sa-pratyàhàraü tat-pratyakùa-saüvalitatayà sandhàya prema-bandhàya sa-smitaü tàþ praty evam àha sma-[80] dàsyàïgãkàra-kàraõàt pradàsyàmy eva tàny etàni vastràõi | kintu pårvam a÷akya-nirõayaþ, samprati tu nirvarõya nirõãtaþ, so' yaü sad-guruto yajata-namatàü pràptavatãnàü bhavatãnàü durnayaþ sapadi màü vivarõayan vartate | tad etad avadhàryatàü bhavatãbhiþ-

÷ambaraü pravivi÷e bimbàdharaü
yat tad eva jaladevahelanam |
chidram àvaritum atra tadvrate
÷ãrùabhàkkarayugaü sa namyatàm ||JGc_1,21.31|| [rathoddhatà]

[81] tàs tu tatra sàpatrapa-città÷ ca parama-bhãti-bhittàs tathàkàryatayàvadhàrya pa÷yata ke' pi ÷abdàyante iti bàlànàü dçùñãþ pratàrya patir eva devatà iti vicàrya sa-parihàsa-vilàsa-vyàjatas tam eva nama÷cakruþ-svàmin, namas tubhyam iti |

[82] tata÷ ca kçùõaþ sa-kautuka-tçùõayà tàsàü prati pratãkaü sandç÷ya, snigdhatàü vidagdhatàm api paràmç÷ya, labdha-prasàda-melaþ khelà-valitaü celàni yathàsvam arpayàmàsa | yatra ca-dçùñi-patha-sevanàd eva bhavatãnàü puùñi-dãrghatàdikaü mama muùñi-gataü jàtaü, katham anyathà samarpaõaü kuryàm? ity evaü tuùñiü dadànaþ sva-vicakùaõatàü lakùayàmàsa | kintu-

pràtikålya-vacanaü ca sauhçdàd
ànukålyam abhigamya ÷armadam |
pa÷ya vastra-haraõàdinà hariþ
pratyuta pramadayàm babhåva tàþ ||JGc_1,21.32|| [rathoddhatà]

[83] tata÷ ca vçkùàd avatãrõavati tasmin,

lajjà-saüvaraõàrtham asaüvara-madhur bàlà bhç÷aü lajjitàs
tarhi svàïga-vçtiü dadhur muhur aho vyaktàntaraïgàrati |
kçùõàd alpa-vivçtta-vaktra-kamalàs tasthur dçgantaþ punas
tatràgàd vraja-subhruvàm ahaha bhoþ kàmasya vàmà gatiþ ||JGc_1,21.33|| [÷àrdåla]

||JGc_1,21.34|| MISSING!

tata÷ ca-
bhçïga-÷reõya ivàmbhojaü rasa-pårõaü kumàrikàþ |
bhartç-kàmàs tadà kçùõaü varãtuü paritaþ sthitàþ ||JGc_1,21.35|| [anuùñubh]

[84] atha teùu càkaràleùu bàleùu-cala cala kiüvà karaõãyam atra? iti kara-dvayaü vasanàdi-parikara-cayaü càkçùya hçùyatsu vitaraõãyaü varam ambara-hàritàhàrã hariþ svam anusaühitavàn | tata÷ ca-

tàsàü vij¤àya gopàlaþ sva-kara-spar÷a-kàmyayà |
dhçta-vratànàü saïkalpaü kalpayàmàsa siddhidam ||JGc_1,21.36|| [anuùñubh]

yathà-
svasyàrthaþ sa tu yad vibhàti parataþ svãyaü samàràdhanaü
mayy àviùña-manàs tv anàdaram athàcaryàtra mà bàdhayati |
tatràdye svayam asmi ÷a÷vad upamà yåyaü dvitãye tataþ
saükalpo nirupadhir eùa bhavatãùv evàtisatyo mataþ ||JGc_1,21.37|| [÷àrdåla]

sarpir-bhçùñam àguóa-kvathitatàm àptà÷ ca dhànà yathà
vasyante svayam eva bãjavad amås tanvanti nànya-spçhàm |
man-màtra-spçhiõàü madãya-bhajanaü no tadvad anya-spçhaü
kintu syàd rasanãyaråpam iti ced yuùmàkam àstàü kathà ||JGc_1,21.38|| [÷àrdåla]

[85] tad evam àkarõinãr vara-varõinã sadya eva gàndharva-parva sampadyatàm ity abhipràyatayà sàpatrapa-nayanàþ svãkçta-maya-samayam apekùamàõàþ prati samardhakatayà samardhakatàü gacchan punar accham uvàca, yathà-

mithaþ svãkàraþ syàt pariõaya-vidhis tat-parikàraþ
pare te te dharmàþ sa punar udabodhi svayam iha |
ato yåyaü siddhà vraja-gamanam evàdya kuruta
kùapàyàü kasyà¤cit kila milanam apy à÷u bhavità ||JGc_1,21.39|| [÷ikhariõã]

[86] tad evaü tàbhyaþ prati÷rutavati tasminn adhikam eva tàsàm àve÷o jàtaþ | yathàha ÷rã-÷ukaþ-

ity àdiùñà bhagavatà labdha-kàmàþ kumàrikàþ |
dhyàyatyas tat-padàmbhojaü kçcchràn nirvivi÷ur vrajam ||[BhP 10.22.28] iti |

tathà hi-
akùibhyàü vaktra-bimbàd bhuja-yuga-rucibhàï madhya-bhàgàn nitambàd
årubhyàü jànu-yugmàt pada-sarasi-ruha-dvandvam àpur muràreþ |
vrãóà-namràþ sva-dçgbhyàm ahaha mçga-dç÷as tad-viyuktau tu tat tat pa÷càd
dçùñaü padaü tu pratipadam udabhåd antare lagnam àsàm ||JGc_1,21.40|| [sragdharà]

dve cittavàsasã nãtvà kumàrãõàü paraü dade |
na pårvaü tu niràkàraü gopanãyam atãva saþ ||JGc_1,21.41|| [anuùñubh]
yat tarhy antima-ghasra-påryam api tà devy-arcanaü san-madàd
vismçtya vrajam eva jagmur abhavaüs tenaiva pårõa-kriyàþ |
premõà yasya tu tac ca tac ca laùitaü tasyàtha sàkùàt-phalaü
kçùõàïgã-kçti-÷arma ced vavalire kiü ÷iùñam iùñaü param? ||JGc_1,21.42|| [÷àrdåla]

[87] madhukaõñha uvàca-màsikam iùñam anu miùñaü miùñaü bhuktavatã devã katham iùña-dànàrtham àgamanaü muktavatã?

[88] snigdhakaõñha uvàca-

ràga eva kila siddhi-kçd àsàü
nàsmad arcanam iti pratipadya |
nàgamad vara-vidhàv iha durgà
kintu ràga-viùayaþ svayam eva ||JGc_1,21.43|| [svàgatà]

[89] madhukaõñha uvàca-nånam età÷ ca gargeõaiva govindàd apetàþ kçtàþ |
[90] snigdhakaõñha uvàca-kçtàþ, kintu na sàkùàt |

[91] madhukaõñha uvàca-katham iva?

[92] snigdhakaõñha uvàca-yadyapi sàdhvã-÷iromaõi-ramaõãnàü ràdhàdãnàü dãnàyamànànàm àlocana-saïkocatas tasya punar vrajàgamanam anu mano na jàtaü, tathàpi tad-anusandhànaü vinà vrata-bandhàdi-dvayaü na sandhàtavyam iti ÷rã-vraja-pati-jampatyoþ kçta-nibandhatayà, ràdhàdãnàü vadhånàm àbhàd utpanna-manaskàra-pratibandhatayà ca tàþ parasparayà paràkçtàþ |

[93] madhukaõñha uvàca-tarhi tàþ kumàrikàþ katham àsan?

[94] snigdhakaõñha uvàca-bahiþ kaumàreõa rahas tu ÷rã-hari-pariõãtatà-vyavahàreõa |

[95] madhukaõñha uvàca-satyaü, bàlyam eva khalu pårvàsàü bodhasya virodhaü kurvàõam àsãd iti viparãta-rãtir jàtà | katham iva j¤ànottaràõàm àsàü sà bhavet? iti |

[96] tad etat kathàü prathayitvà kathakaþ ÷rã-ràdhàü bodhayati sma-

evaü balànujàtena yad vilambàvalambanam |
tad balaü balavaj jàtaü tava saüvalanaü vinà ||JGc_1,21.44|| [anuùñubh]

[97] yata eva pårvaü stabdhà veõu-÷ikùà ena punar àrabdhà | yatra kathà-vi÷eùa-prathanaü padya-dvayaü sàmprata-lãlà-mayam api, ÷aradu-dà÷aye sàdhujàta [BhP 10.31.2] ityàdivat tàsàü vacasà rasàvahaü syàd iti tad-dvàrà ÷rã-parãkùic-chikùà-guruõà nikùiptaü, tad yathà-

yarhy ambujàkùa tava pàda-talaü ramàyà
datta-kùaõaü kvacid araõya-jana-priyasya |
aspràkùma tat-prabhçti nànya-samakùam a¤jaþ
sthàtuü tvayàbhiramità bata pàrayàmaþ ||[BhP 10.29.36]

iti tàsàü ràsa-rajany-àrambhe dainya-saüvedanaü nivedanam |

pårõàþ pulindya urugàya-padàbja-ràga-
÷rã-kuïkumena dayità-stana-maõóitena |
tad-dar÷ana-smara-rujas tçõa-råùitena
limpantya ànana-kuceùu juhus tad-àdhim ||[BhP 10.21.17]

iti pårva-varõita-veõu-varõana-mayam |

[98] tad idaü spar÷a-dvitayaü kànta-yogaja-bhoga-vi÷eùam ayaü na syàt, ràsa-rajanyàü vakùyamàõa-kçùõa-pratyàkhyànàyukteþ | ràsàrambha eva bhagavàn api rantuü mana÷ cakre [BhP 10.29.1] ity ukte÷ ca |

[99] tad evaü tvayàbhiramità [BhP 10.29.36] ity asya tu tat-spar÷ànantaraü tvayà sarvato-bhàvena prayukta-raty-àkhya-bhàvà ity evàrthaþ saïgacchate |

[100] tasmàd athedaü vivriyate | tad evaü dãrgha-ràtratayà mandatà-pàtraü hemantàrdhena sàrdhaü ÷i÷iraü ni÷i ni÷i vaü÷ã-÷aüsitam abhyasyati tasmin vasanta àyàtaþ |

[101] sa ca sàrvatrika-càrv-anubhavo' pi vçndàvane vçndàrakatàm avindata, yathà-

vasantati nidàgho' pi vasantasyàtra kiü bruve |
vasantaü yatra govindaü sarva-santaþ sadà viduþ ||JGc_1,21.45|| [anuùñubh]

[102] tathàpi hemanta-÷i÷iràv api tàpad-àpad-àyatanatayà yasya yàsàü ca pratibhàsate sma | tathà ca tàsàü kçùõa-kçùõa-preyasãnàü pratyekaü bhàvanà,

samàgantà yarhi prathamam çtu-ràjaþ sakhi tadà
çtånàm anyàyaü bata kathayitàsmãti laùitam |
tad àstàm eùa pràk para-bhçta-÷ilãvaktra-tatibhir
vitarjann evàsmàn akçta-vçjinà dhik pravi÷ati ||JGc_1,21.46|| [÷ikhariõã]

dvirepho barbaraþ proktaþ para-puùña÷ ca ceñakaþ |
tau càgraõyau madhor dçùñau yàpyatà kàpy ataþ kim u? ||JGc_1,21.47|| [anuùñubh]

kiü ca-
prasåna-nikaràþ smitaü sarasijàni netra-prathàü
pikàþ parama-pa¤camaü madhu-lihàü ganà÷ cumbanam |
harer nigamayanti cet kva nu kutaþ kathaü và gatir
bhaved ahaha naþ samaü sapadi màdhavãyair vçtam ||JGc_1,21.48|| [pçthvã]

çturàjaþ praõàyyo' yaü nyàyyam atra na vidyati |
prapalàyya kva và yàmaþ ÷yàmaü naþ sa tu karùati ||JGc_1,21.49|| [anuùñubh]

dhåmàþ ùañ-caraõà visarpi-kharatà-spar÷à mçdu-spar÷anàj
jvàlàþ kiü÷uka-sa¤cayà di÷i vidi÷y aïgàra-sàràþ pikàþ |
bhasmàny atra paràga-puùpa-pañalàny agnir madhu÷ chadmanà
hà hà kçùõa-ghanaü vinà kathaya ko nistàra-vistàrakaþ? ||JGc_1,21.50|| [÷àrdåla]

[104] atra ÷rã-kçùõasyàpi bhàvaneyaü-

yadi na bhavati gopa-sundarãõàm
ayam atha melayiteti sampratãtiþ |
kusuma-÷ara-÷ara-praõetur asya
sphuñam anayatvam çtoþ sahate ko và? ||JGc_1,21.51|| [puùpitàgrà]

[105] ràdhà-màdhavayo÷ ca yathà-

ràdhà ràdhà-padaü màsi màdhave vidhutàü vidhuþ |
priyà-saïga-kçte labdhuü paurõamàsãm avaikùata ||JGc_1,21.52|| [anu]

[106] punaþ sarvàsàm udvego yathà-

dvijànàü kàkalã tatra viyoge yàga-sammite |
ajani vrajatanvãnàü dhàyyevàgni-samindhanã ||JGc_1,21.53|| [anu]

[107] atra vçndayà ÷ikùitaþ ÷ukaþ ka÷cic chrã-kçùõa-purataþ prajajalpa-

sahante ÷a÷ino jvàlàü vàyoþ kùveóaü pibanti ca |
ràdhàdayo mahàbàdhà vaiyagryàd vrajanàyaka ||JGc_1,21.54|| [anu]

[108] atra ca kasyàm api campakalatàyàü ÷rã-ràdhayà sva-hastena likhitaü padyam idaü vçndà ÷rã-govindaü dar÷ayàmàsa, yathà-

vçndàvane tamàlas tvam ahaü campakavallikà |
agayor nau mithaþ saïgo vçndayaiva na cànyathà ||JGc_1,21.55|| [anu]

[109] tac ca dçùñvà muhur api nayanàbhyàü spçùñvà kçùõaþ sa-tçùõam idam acintayat-[110] hanta, bhadràü padmàü nityam àgacchann api bhadràü padmàm adyàpi nàgacchann asmi | ÷yàmalàbhà-madhuratàm a¤cann api ÷yàmalàbhilàùa-vidhuratàm a¤cann asmi | nakhara-vijita-candràvalãkatàm àpnuvann api candràvalãü prati labdha-tçùõatàm àpnuvann asmi |

[111] hanta hanta, yadyapy evam evam, tathàpi krama-pràpta-sulalita-vi÷àkhànvita-ràdhatàü àvrajann apy alabdha-sulalita-vi÷àkhànvita-ràdhatàü yadàvrajàmi, tad idaü màm atiduþkhàkaroti | tasyà ràdhàyà eva nånam iyaü vidagdhatà-nidagdha-buddheþ pañãyasã paripàñã iti |

[112] atha màdhava-pårõimàm àsàjya, sarvato virajya ca, pårõa-÷ikùà-vilakùaõaü-manyamanà màdhavaþ ki¤cana durgamaü gahanam avagàhamànaþ parama-muralã-dhamana-lãlayà dhairyam ånayann, amåþ pradhåyanati sma; muhuþ pradharùayann àkarùati sma ca, sàdhàraõatayà ràdhàpi samàgamiùyatãti |

[113] ràdhà tu tatra dvitra-praharaü citravad evàsãn na punar àkçùñatàm avaliùña pårvam anyeùàm àkarùaõe tà iva |

[114] atha ÷rã-vanamàli-÷àli vçndàvanam indranãla-kàntibhir valitam iva dç÷à, yamunà-jala-paramàõubhiþ paricitam iva tvacà, mçgamada-paràgaiþ sa-ràgam iva nasà vicàrya, tàbhir vive÷a | tata÷ ca-

ekà dvitrà÷ catasro yuta-viyutatayà pa¤caùàþ sapta càùñau
païktis tad-vçddhi-saïkhyà-miti-rahitatamàs tatra yàtàþ samantàt |
yasmàd vyaktiþ prapannà kalita-muralikàt karùaõã nàma vidyà
tac-chrã-vaktraü nirãkùya pratihata-matayaþ ÷armalãnà babhåvuþ ||JGc_1,21.56||[sragdharà]

[115] tataþ sa-maryàdà÷ ca tàþ sahasà hareþ samaryàdaü sajjamànà lajjayà tatràvahitthàm apy avalambamànàs tasya caraõa-spçùñi-prathamakaü dçùñi-patham adhitiùñhanti sma | tatra ca-

yadyapi murahara-purataþ  ki¤cana na vya¤jitaü tàbhiþ |
tad api vilakùaõam evàprathayad amåùàü vilakùaõaü bhàvam ||JGc_1,21.57|| [udgãti]

[116] tad evaü sa ca samàtmane tiùñhamànà goùñha-ramaõãr nirãkùya kùaõa-katipayaü tal-lakùmã-niùñha-manà àsãt |

[117] pa÷càt tu ràdhikà-sàmànàdhikaraõyaü vinà nirjanàraõyam api saïgatàs tà bhaïgã-vi÷eùàd anaïgã-kurvaü÷ càrvaïgãr àyatyàm aïgãkàra-kàraõàvadhàraõà¤ci ki¤cid vya¤janayà ra¤jayann iva ka¤ja-nayanaþ punar akçta-spçhàya ca gçhàya prahàpayàmàsa |

[118] tatra bhaïgã-vi÷eùo yathà-

mayà svabhàvàn muralã ninàdità
tasmàd bhavatyaþ kila saïgatà iha |
ataþ parãyur bata cet pare janàþ
÷aïke tataþ suùñhv iti nàtra tiùñhata ||JGc_1,21.58|| [upajàti 12] iti |

[119] ra¤janà yathà-

vrajata bata nivçtya dràg-vrajaü nàpratãtaü
kuruta mayi na kiü vaþ prãtim apy asmi vedmi |
ahaha yadi na vedmi pràõa-sakhyas tadà sà
bhavad-abhimata-siddhiü svena ÷ãghraü dadhãta ||JGc_1,21.59|| [màlinã] iti |

[120] yatra tu tàsàü-

nàtçpat karuõà-dçùñir nàtràpsãt pràpità ÷rutiþ |
nàtàrpsãt pràrcchità nàsà nàtarpãd arpitaü manaþ ||JGc_1,21.60|| [anu]

[121] tad evaü gãtaü, yarhy ambujàkùa [BhP 10.29.36] ityàdi |

[122] ràdhàyàü tu tatra yàma-dvayaü cetanà-viràmataþ pràpta-bàdhàyàü bandhu-samavàye ca nivçtta-sarvopàye, tårõam eva tad-abhyarõaü pårõimà vçndayà saha vindamànà babhåva | vindamànà ca kaùña-bhàg atispaùñam àcaùña-

[123] yadi mad-uñaja-kuñajam etàm ekàkinãü yàma-màtràyàmam avasaraü vàsayatha, tadà mayà nàtiviràmayà pratikartavyam iti |

[124] tata÷ ca sarva-sammatyà katham api jàtayà tasyàs tatra saïgatyà sphurad-atyàve÷a-maïgalà madhumaïgalena ÷àrïgiõam ànàyitavatã | ànàyya càsanàdinà sabhàjya smita-sphurad-upàlambhaü sambhàùate sma-bhavatu, bhavatà yat kçtaü tat kçtam eva | samprati tatra sampratipattiü vidhehi |

[125] kçùõaþ sa-mandàkùamam uvàca-hanta, kãdç÷aü katham iva?

[126] paurõamàsã uvàca-àrtànàm asmàkaü bahu-vàrtà na vàrtatvàya vartate, kintu nija-mårti-spar÷atas tasyà mårtim apasàraya |

[127] kçùõa uvàca-kà sà?

[128] madhumaïgalaþ sa-praõaya-roùam uvàca-

antare vasati yasya ca¤calà
j¤àyate na jaladena tena cet |
vyaktim ãùad api tarhi saïgatà
gopyate kim iti sà muhur muhuþ? ||JGc_1,21.61|| [rathoddhatà]

[129] paurõamàsã tu smitvà tasya mukhaü pa÷yantã kçùõa-mukhaü pa÷yati sma |

[130] ÷rã-kçùõa uvàca-sa eùa vàtulatayà taralaþ kàmaü jalpatu nàma, yad asabhyànàm abhyàkhyànam eva ca labhyam | bhavatãnàm àj¤à tu nàvaj¤àtuü ÷akyate, kintu yuktam eva niyujyatàm |

[131] vçndàha-gokula-kula-pàlaka sarva-gokula-kula-vilakùaõà lakùmã-lakùaõà sà bhavat-spar÷a-paràmar÷ata eva bahir dar÷aü pràpnoti cet, kà tava hàniþ?

[132] hanta, hanta-

kçùõa ced bata ràdhàyàm udàsãno bhavàn api |
udàssva, kim ahaü tatra kañhora-hçdayà bruve? ||JGc_1,21.62|| [anu]
[133] kùaõaü vibhàvya punar uvàca-

sàti÷rãr bhavatàtyàji ÷rãvakùà na bhavàüs tayà |
vayaü tu saralà yugme yugmaü roddhuü na ÷aknumaþ ||JGc_1,21.63|| [anuùñubh]

[134] kçùõas tuùõãü sthitavàn |

[135] paurõamàsã uvàca-vraja-jana-vraja-jãvana! vàcaü-yamatàm àcaran katham iva giraü mama na saïgirase?

[136] ÷rã-kçùõa uvàca-adharma evàtra marma-bhedã bhavatãti |

[137] paurõamàsã uvàca-adharmaþ khalu mayà svãkçta eva, dharmas tu tava vardhatàm |

[138] ÷rã-kçùõa uvàca-spar÷anaü vinànyad anumanyatàm |

[139] vçndàha-dar÷anaü tàvat kriyatàm | tan-màtreõa siddha-yàtre sati parama-guõa-pàtre bhavati katham anyad atha pràrthayitàsmahe?

[140] atha-

dehendriya-mano-buddhi pràõàdãnàü priyaü priye |
tvad-anàdara-bhàjo me jàtaü sarvam anàdçtam ||

iti ràdhàü prati cetasi cintayantaü kçùõam antaþ sa-tçùõam api bahis tåùõãkatàm eva puùõantaü, madhumaïgalaþ kara-sarasije gçhãtvà kuñaja-ku¤ja-gçham eva nãtavàn | nãtvà ca tat-paryanta-bhuvi vçndàü rakùitvà bàhyam avagàhya, pårõimàü saüvàhya tasminn ante-gurutayà tatrakãyaü vçttaü citravad ãkùitavàn |

[141] tatra ÷rã-vçndà-vacanaü yathà-

indur indu-bhramaü yàti darpaõaþ pratibimbatàm |
mohaü padmàlayà yatra kçùõa tan-mukham ãkùyatàm ||JGc_1,21.64|| [anuùñubh]

[142] tata÷ ca samàvçtàjasra-pulakàsratayà sa ca tad àluloke, yathà càdyàpi sakhyo gàyanti-
tàü rahasi gatàü kisalaya-÷ayana-÷ayànàm |
harir àlokata nija-muralã-kalakalayà citrita-bhànàm ||dhruva||
yà nija-vadanàmçta-rucinà tan-mukha-ratnam ajasram |
bahalam asisravad iha yad bhàtaü pratipada-sampatad asram ||b||
yasyà hçdayaü svàntaram anu tat kàyaü bhaja dava-kalitam |
bahir api taü pratibimba-vyàjàd vyàna¤jàtmani valitam ||c||
yasyàü doùa-trayam iti matibhiþ prattaü kuïkuma-ràgam |
mene muraripur atha sàkùàd iva yàtaü hçd-gata-ràgam ||d||
yàü pa÷yan sa tu sàttvika-bhàvaü dadhad api citta-vikàram |
bheje yatra pratikçti-kçd api pratikçtir iti ca vicàram ||e||
sa yayà pratikçtitàbhramam àgàd evaü bhàvana-÷àlã |
bhàva-parãkùaõa-kçn me kçtako' py etàm indraka-jàlã ||f||
tad api ca yatra spçhayann atha yàm enàü mene ràdhàm |
vçndà yàc¤àü pratyàcaùña ca dadhad api duþkhàd bàdhàm ||g||
sa punar yasyà hetoþ ÷ocan vyàjita-vçndà-vananam |
vidadhe yadd hçdi nija-pada-pallavam abhito jãvana-jananam ||h|| ||JGc_1,21.65|| | iti |

[143] kramas tu yathà, tatra tasya ca durnivàraü vikàraü ni÷àmya kàmyamànam artham eva vçndà pràrthayàmàsa-÷rã-vraja-yuvaràja ! parama-premavatã khalv asau, yataþ-
hanta kçùõa tava yauvana-sthitau
bhoga-tarùam anumàya tan-mayam |
duþkham àtmani vikçùya santataü
svãya-÷arma vijahàv iyaü ramà ||JGc_1,21.66|| [rathoddhatà]

[144] tad etad avadhàya bhavàn apy etad-arthaü veõu-vàdanàdikaü kurvann evàste, tasmàd avadhànaü sandhàya samàdhãyatàm |

[145] ÷rã-kçùõaþ sa-gadgadam uvàca-kiü kartavyam?

[146] vçndàha-hastam eva hçdi vinyastaü kuru |
[147] ÷rã-kçùõa uvàca-tad etad atyanucitam |

[148] vçndàha-tarhi caraõam eva tathàcara |

[149] ÷rã-kçùõas tuùõãü tasthau |

[150] vçndà pàdayoþ patantã-hanta, mà vilambam avalambasva iti kàku-vyàkulà tayor ekaü balad iva tasyà hçdi saüvalayàmàsa |

[151] kçùõa÷ ca kampa-sampadà padàravindaü sandadhad eva vaiva÷ya-va÷yatàü vindati sma |

[152] tata÷ ca sa¤jãvanã-pallava-vinyàsavat tal-lava-spar÷ata eva cakùuþ-puña-yugam udghañayya tayà sa eva dçùñaþ |

[153] tadaiva ca-

subhruvo muraripo÷ ca dçg-dvayaü
bimba-dambham avi÷at parasparam |
÷obhayà vyativilobhataþ sphuñaü
tàv amuùya parivçttim aicchatàm ||JGc_1,21.67|| [rathoddhatà]

[154] tadaiva sa càtrakãyàpatrapàtaþ ÷irasi vasanàvaraõaþ sahasà nirgamya pårõimàü praõamya ca calita evàsãt | kintu skhalann iva calan, karmaõà narmaõà ca madhumaïgala-dattàvalambaþ sakhi-kulaü saüvalate sma |

[155] sà ca svapnam iva pa÷yantã vaiva÷yata eva samuttiùñhantã, nirakùara-såkùma-rodanaü cànutiùñhantã yadà vçndayà sàdaraü kçtasàntvà, tadà darasàntvà pårõimàü natvà vçndayà saha suhçttamekùita-tad-àgame tasminn aparàhnetame vrajaü gatvà, katham api samaya-katipayàn gamayàmàsa |

[156] tad àrabhya tu sa khalu parasparaü spar÷o' yaü spar÷àyaiva paraü sa¤cakpe,

[157] yataþ sakçt tàdç÷aü sukham upalabhya kùaõàt tad-viyuktayà tayà katham iva prathamànaü duþkhaü stabhyatàm?  tat tu sukhaü sva-saüvedyam eva, na tu nivedyam | tathà hi-
tayor yàvasthàsãd vyatimilana-÷arma prasajati kaviþ
ko và tàü syàt kavayitum iha svalpakam api |
yayoþ kà÷mãraü tat patitam api pàrasparikam apy
aho paulindãnàm api tad iva ÷a÷vad vyatanuta ||JGc_1,21.68|| [÷ikhariõã]
[158] tad evaü yadà hareþ padàravindaü vindamànàni kuïkuma-païkàni kçta-tad-aïkàni pulindã-jàtàlaïkàratayà jàtàni, tadànãm anyàsàü dhanyànàü pårvavad pårvànubhava-racana-pårvakaü vacanam idam, pårõàþ pulindyaþ ityàdi | [BhP 10.21.17]

[159] atra cedaü vya¤jitam-

àstàü sà dayità yadãya-kuca-yuk ÷rã-kuïkumaü tat-padaü
pràptaü tat-tçõam apy aho vijayatàü sàkùàt tu tat-saïgi yat |
asmattas tu pulinda-jàti-sudç÷àü bhàgyaü ca dåre sthitaü
yàs tat pràpya nijàïga-lepana-sukhàd àsedire pårõatàm ||JGc_1,21.69|| [÷àrdåla]

[160] atha kathakaþ samàpanam àha sma-

sa ãdçk-praõayã labdhas tvayà ràdhe purà tu yaþ |
nànà-manorathaü cakre rathavad bhavad-àptaye ||JGc_1,21.70|| [anu]

iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anu
kumàrã-vastra-haraõa-sukumàrã-samasta-karùaõaü nàma
ekaviü÷aü påraõam
||21||



*************************************************************

(22)


atha dvàviü÷aü påraõam

yaj¤a-bhàryà-sad-upacaryà-paryàptiþ


[1] atha prabhàta-kathàyàü prabhàta-prathàyàü madhukaõñhaþ sphurad-utkaõñhas tal-lãlàntaraü ÷aüsan ÷aüsad-upalabdhaü kartum àrabdhavàn |
 
[2] tatra ÷rã-da÷ama-skandha-prabandha-saïgamana-maïgalàcaraõa-pårvakaü tat-kathanam, yathà-
 
gatvà kàmyakam adri-dhàtu-rucimuk kurvan vrajaü dakùiõaü
gharmartau dhavalànikhavra÷atatçó-nirjiùõu-kçùõàü vrajan |
vçkùàn suùñhu pathi stuvan dhavalayà pãtàü ca kçùõàü piban
kùud-vyàjàd adhiyaj¤a-patni-karuõà-kàrã hariþ pàtu vaþ ||JGc_1,22.1|| 
tathà hi-
atha gopaiþ parivçto ya÷odànanda-nandanaþ |
vçndàvanàd gato dåraü càrayan gàþ sahàgrajaþ ||JGc_1,22.2||nidàghàrkàtape tigme cchàyàbhiþ svàbhiràtmanaþ |
àtapatràyitàn vãkùya drumàn mitràõy abhàùata ||JGc_1,22.3|| [BhP 10.22.29-30]
 
[3] tatra ca megha-nirghoùa-nibha-gambhãratà-sambhçta-madhura-svarata eva harùam utkarùayan mitra-mukhyàn pratyekaü racitàbhimukhyàü÷ cakàra | yathà-
 
he stoka-kçùõa he aü÷o ÷rãdàman subalàrjuna |
vi÷àla rùabha tejasvin devaprastha varåthapa ||[BhP 10.22.31]
 
[4] tata eva ca tàn amçta-kçtàbhiùekàn iva kçtvà sa-kautukam uvàca-màü sukhayantu evàbhimukhatas ete taravo viràjante, tasmàd bhavadbhir vilokya pçthak pçthag upa÷lokyantàm |
 
[5] sarve vihasya procuþ-bhavàn evàsmàsu vismàyakatayà kavi-maõóalàkhaõóala-gaõóa-maõóanam asti | tasmàd àtmanaiva varõayatu |
 
[6] kçùõaþ sa-smitam uvàca-÷råyatàü nàma-
 
etenàïgata eva kintu guõato' py addhà mahànto matà
yat tàpàdi-nivàraõaiþ sva-vapuùo jãvànavantaþ sthitàþ |
eùàm eva ca janma yat tu phalavad dç÷yeta tac cettham apy
åhadhvaü yad a÷eùa-jãvanatayà ràjanty amã sarvataþ ||JGc_1,22.4|| 
kiü ca-
phalaiþ puùpai÷ chàyà-cchadana-samid-àdyai÷ ca taravaþ
svabhàvàd vi÷veùàm upakçti-vidhà dhanya-tanavaþ |
naràþ karhy apy eke vidhi-va÷atayà tat-kçti-kçtas
tato bhaktàþ pårve sukçtam anu bhàktàþ kila pare ||JGc_1,22.5|| 
[7] atra vçndàvana-vàstavyatà punar eùàü stavyatàm apy atikràmati iti gåóham abhimatam |
 
[8] sarve sa-smitam åcuþ-kavi-cakra-cakravartinà bhavatà na kiü và supra÷astaïkaraü bhavità, tato yad eva yojayiùyate, tad eva vijeùyate | tathà hi-
 
vàco-yukti-pañur yatra tvaü vadàvadatàü gataþ |
vàcaspati÷ ca tatra syàn na vàcaþ-patir aõv api ||JGc_1,22.6|| 
[9]  kçùõo' pi sa-smitam uvàca-bhavatu, kadàcid etad apy anubhaviùyatha iti nànà-sukha-vitarakara-puruha-bhåruhàõàü vanyayà mihira-kanyà-tãram udanyayà mudà jagàma |  tatra ca-
 
vyajjann aïghripa-÷aüsana-svavacanaü yaj¤àïganànugrahaü
càtmãyàgami bhojya-vartma sa yadà santyajya kçùõàü gataþ |
tarhi svacchatarà himàþ ÷ubha-karàþ svàdår apaþ pãtavàn
aghnyànàü nikaras tataþ svayam apur gopàlakàs tan-mukhàþ ||JGc_1,22.7|| 
[10] tata÷ ca vidåraü samujjhitàtalina-phalinatara-taru-vrajasya vraja-ràj¤ã-prahita-màdhyàhnika-bhojya-sampatti-viyojyatà-bhàg-upasattikasya kçùõasya tat-tçùõatàü vitarkya tad-bhàva-bhàvitatayà svayam apy atãva tat-tçùõà-bhàjaþ stokakçùõàdayas tad-abhàva-bhàvanà api praõaya-maya-paryutsukatayà vya¤jita-tat-kçta-bhojana-vartma-va¤canàþ karà¤cala-càlana-pårvakaü tad-yàc¤àm akurvata-

ràma ràma mahà-bàho kçùõa duùña-nibarhaõa |
ito' vidåre su-mahad vanaü tàlàli-saïkulam ||[BhP 10.23.1]

[11] kçùõas tu sa-smitam uvàca-atràloka-pathà÷oka-vanikàyàm ana÷anãya-prasavàyàm a÷anàyantas te bhavantaþ kutra và psàtavyaü lapsyante ?

[12] àrti÷ ced varivarti, tarhi nikañàm api kuñilayà såratanayà-ghañanayà dåràyamàõàm itas tu dakùiõàhi yà ÷årasena-purã, tàm uttareõa niravaj¤aü yaj¤a-÷àlà-màlàm àlokayanta evànena samyag upatiùñhamànena pathà pratiùñhadhvam | gatvà ca tàn kàrmàn karmañhàcàryatamasya mama ca nàmnà yàcadhvam | kintu bhikùàkàõàü titikùà-màtram ucitam iti ÷ikùà manasi kàryà |

[13] atha te' pi ke' pi saüvalità÷ calitàþ | svayam ayaü tu tadãya-gatyàgati-dçùñy-artham upanadaü mahà-kuññimam adhitaùñhau | tata÷ ca-

saurabhyaü dhåma-dhàrà yajur-anupañhanaü ÷ubhra-÷àlà dvijànàü
gatyàgatyàdi-ceùñàþ ÷ubha-yuta-hutabhug-vedi-bhàg-çtvija÷ ca |
gatvà natvàpy abhãkùõaü puñita-karatayà nàdare' py asthur ete
yasmàd brahmaõya-deva-svatulita-suhçdaþ kintv idaü màü dunoti ||JGc_1,22.8||
[14] tata÷ ca tàn prakçti-÷leùeõa kenàpy àkçti-vi÷leùeõa veùeõa ca gopàn j¤àtvà vipratà-garva-parvatam àråóhàs te tu vyåóha-bahula-sthala-dçùñayas tiùñhanti sma | tathàpi sakhàyas te kçùõasya bubhukùà-sukùàmatàü sàkùàd ivànubhåya dåyamàna-manasaþ svayam eva nivedayàmàsuþ | yataþ-

huü phañ ÷rauùaó-vauùaó ity evam àdyàþ
÷abdàþ yasmin na kvacit kçùõa-mukhyàþ |
tasmiüs teùàü kiü ruciþ syàt parantu
÷rã-kçùõàrthaü kiü na te mànayanti ||JGc_1,22.9||
[15] atha nivedanaü cedam--bho bho bhåmi-devàþ ! ki¤cid evàvadhànaü vidhãyatàm | ràma-ràmànujau khalu parama-prabhàva-yujau ÷rutavadbhir bhavadbhir  avadhàritàv eva staþ | tau càtra bhavad-vidhànàü sannidhànam eva dhenu-sevanànurodhàd àgatavantau | kintv adya sadya evànavadya-krãóà-maya-÷åratà-kautuka-puratas tata itaþ saïgatyàsannàpi pratyàsannàpi ÷rã-gopàdhibhå-sadana-bhår vidåràyamàõàsmàkaü bhàti sma | gçha-lokena ca na tathàlocayàmbabhåvimahe | tata eva sàkùàl-lakùmã-pati-gçhàyamàõa-gçhàd bhojana-saüyojanaü vinà krãóà-yudhi ca kùudhitàv abhåtàm | tata÷ ca kula-paramparà-pràpta-vyavahàraü paryàyatayà pitç-paryàyatayà bhavatsu saïkocam aparyàlocamànau pitç-bhavanàd iva bhavadãya-savanàd
annaü yàcitam akurvàtàm iti |

[16] atha tathàpi manasy abhakti-rasikatà-va÷ikatayà tad asat-kçtya tuùõãm-bhuùõuùu teùv antar-vàõiü-manyeùu tàdçg-adhanyeùu punar amã manasi mãmàüsayàmàsuþ-[17] nånam asmàn ete måóhàn matvà gåóhànubhàsaõà babhåvus tasmàd gaty-antara-racana-niùiddha-bhàvàya siddhàntata÷ càmãùàü suùñhu mauna-biddhàntastàü kurma iti | [18] atha spaùñaü punar åcuþ-

dãkùàdy-agnãùoma-pa÷vaïga-homa-
pràntaü vij¤air yàj¤ikànnaü na bhojyam |
sautràmaõyàü sarvadà neti vipràs
tàbhyàm anyatràsti tad gràhyam eva ||JGc_1,22.10|| iti |

[19] tatra-bhavad-bhavad-anuùñhàna-dçùñita evàsmàbhis tad-avasaraþ sphuñaü niùñaïkita iti bhàvaþ |

[20] tad evaü bhikùà-niùñhànàm iva tasminn upatiùñhamànànàm api ÷àstràrthaü nayamànànàü tad avadhàrya te vàryàcàryà manasi paryàlocayàmàsuþ-hanta ! bràhmaõà evàsmàkam etàn brahma-vicàram api vi÷iùñatayà lobhàd anu÷iùñavantaþ santi | yena tatràpi kçta-mukhatayà mukharatàm àpannàþ | bhavatu, tathàpy ete paramebhyayopalabhyamànàþ ki¤cid dàna-råpam avadànaü vinà pratyutàdànàya param atràgatàþ | aho ! kali-prave÷a-de÷asya de÷a-råpam idam |

[21] kiü ca, kecic ca vipa÷citas tayor ã÷varatàm àropayanti | tarhi bata garhitaü kùudhàdikaü katham etàvarhataþ ?

[22] tad etad vibhàvya durbhàva-bhàvatayà tathà sthiteùu bahu-pacanatàyàm api mitampaceùu dvirjàtatàyàm api yathà-jàteùu yàj¤ika-kitavatàü yàteùu teùu yàc¤àyàü vadanànatà-kadanataþ parasparam ãkùitvà mandaü mandaü mandàkùa-mandatayà ÷rã-govindam eva te vindate sma |

[23] govinda÷ ca tàüs tathàvidhàn netra-pathàn vidhàya manohatàn vij¤àya ca hasati sma-ehi manyàmahe, yàj¤ikebhyaþ sva-labhyam abhyàdadidhve yathà vçkùebhyaþ iti |

[24] te' pi sa-smitam åcuþ-tat tu bhavanta eva jànanti, vayam api yat-preraõa-samãraõa-vikãrõa-manaso jàtàþ |

[25] kçùõas tv antar yaj¤a-patnãnàü svàvaloka-prayatnànàü sa¤jànaüs tatra càva÷ya-làbhaü pratijànànaþ prahasya provàca-à evaü manyadhve tarhi bhadram | mayà tu patriõàm eùàü satriõàü ca teùàü tàratamyàvadhàraõàrtham eva tatra-bhavantaþ prasthàpitàþ | tata÷ ca-

amàninàü yathà dharmaþ sthitas tadvan na màninàm |
adyàpi cen na pratãtha dràk tat-patnãþ pratãta ca ||JGc_1,22.11||
[26] bhavanti ca bhavanta iva yaj¤a-patnã-janà mat-prema-màtra-sayatna-dhanàþ | ye khalu dhçta-mada-nava-loka-dharmaü dvyaha-tarùaü jalaü pibanti, try-ahàtyàsaü dvitra-gràsaü bhu¤jate |

[27] sarve sa-vailakùyam àcakùata-hanta satyam evedam |

[28] kçùõa uvàca-bàóham |

[29] sarve sà÷caryam åcuþ-tarhi kutukam idaü vidàïkarvàma |

[30] iti kçùõodyam anu sodyamatayà tatra tan-nimeùata eva jigamiùatsu teùu sa-praõayavatsu kçùõaþ sa-tçùõam uvàca-annaü ca tatra ÷rãmad-àryàdi-sahita-mad-artham arthayadhvam |

[31] atha punar atãva kautuka-dravataþ parasparam atãtya dravanaþ patnã-÷àlàyàü dvija-patnãr vilokayàmàsus tàbhir vilokayàmàsire ca, kçùõàt prati ca iti ca ni÷ckyire |

[32] vilokanàt pårva-kramas tu yathà-

sà kàpi dhvani-màdhurã-svara-kalà-ràga-valla-valgutà
varõa-nyàsa-÷ubhaüyutà kavi-jana-stavyàrtha-citra-prathà |
kaüsàrer guõa-råpa-keli-kalanà bàùpàdibhiþ sàrdratà
yaj¤a-strã-kalità kramàd iha sakhãn àrdràn akàrùãn muhuþ ||JGc_1,22.12||
[33] tata÷ ca tàþ-

gavàdhva-sambandha-nibandha-vastravàn
pra÷asta-vetràn muralã-puraskçtàn |
pi¤chàvataüsàn avataüsa-sundaràn
vilokya kçùõàgam apy amaüsata ||JGc_1,22.13||
tata÷ ca yat kçùõa-samàgamaü te
vyajij¤apan vij¤a-varàþ praõamya |
tàs tad dviruktàyitam apy apårvaü
pårvaü ca matvà na viduþ sma kçtyam ||JGc_1,22.14||
yasyàjasra-didçkùayà vidalita-pràyàþ sadàmåþ sthitàs
tasya pràõa-suhçd-varàþ svayam amã tat-preraõàd àgatàþ |
tat-sampràptim avàdiùuþ punar adaþ pràrthyaü ca ki¤cit tad apy
annaü tatra kathaü kathaü kathaya tàþ pràpsyanti dhairya-sthitim ||JGc_1,22.15||
tata÷ ca-
yogyam atra kim ayogyam ity amå-
neyabhojya-vivçtàv anirõayàþ  |
tat-tadãyam akhilaü ca bhàjanaü
kùipram àdadata vipra-subhruvaþ ||JGc_1,22.16||
atha puraskçta-gopa-sutàyutà
vividha-bhojana-bhàjana-mastakàþ |
pratipada-kramaõaü kiyad agrataþ
sa iti tarùi-giraþ paricakramuþ ||JGc_1,22.17||
àmodaþ kànti-påraþ sukhadadapadatà garjad årjasvi-bhàùà
vidyud vidyud-ghana-÷rãþ smita-vadana-vidhu-dyota-lakùmã-pracàraþ |
àyàntv ity ukti-hasta-prathana-madhurimà yat-kramàd àviràsãt
kaüsàràtes tad àsàü pratipadam udabhåd bàóham àkarùaõàya ||JGc_1,22.18||
yàmune samam a÷oka-kànane
gopakaiþ sa viharan mudànvitaþ |
aikùi bhåsura-vadhåbhir ãkùyatàü
dhyànam eva gatam ity amàni ca ||JGc_1,22.19||
yatra bhåsura-bhàryàs taü sura-bhàvya-padaü yayuþ |
a÷oka-kànanaü tat tu babhåvà÷oka-kànanam ||JGc_1,22.20||
[34] tata÷ ca tàþ sapulaka-pulakatayà tam avalokayàmàsuþ |

[35] tathà hi lokànàü gãtam-

kçùõam apa÷yan pãta-dukålam |
bibhratam arcitatamam arcir nava-ghana-capalàruci-målam ||dhruvam||a||
÷irasi ÷ikhaõóàvalim urasi srajam api dadhataü giri-dhàtum |
indradhanur yuga-madhya-madhuratara-sandhyàü dhurvam atiyàtum ||b||
udayad-aruõa-dara-kiraõaü tama iva viracita-ciratara-÷obham |
nava-kisalaya-dala-valitaü kaca-kulam anu kalitàkhila-lobham ||c||
bhàlopari-milad-alaka-tatiü ÷ruti-kumudam uda¤ci kapolam |
smita-mukham upamita-lakùaõa-tàrà-yuga-dhara-÷a÷adara-golam ||d||
kçta-naña-veùa-vi÷eùa-vilakùaõa-lakùaõa-kùaõam upacita-råpam |
kartum ivàmçta-vçùñim uditam iha ka¤cana jaladhara-bhåpam ||e||
citraü tatra ca mitra-skandhàrpita-bandhàvara-hastam |
nirmala-kamala-vidhånana-dakùiõa-dakùiõa-kara-ruci-÷astam ||f||JGc_1,22.21|| iti |

÷rutvà ÷a÷vat sphuñam ahaha yaü draùñum à÷à nibaddhà
sa dràg aikùi svayam iti gatas tat-kçtas tàpa-vargaþ |
yaþ ka÷cid và vyavahitatayà tasya le÷as tu ÷iùñaþ
so' py àve÷àn milana-tulitàt tàsu na sphårtim àpa ||JGc_1,22.22||
[36] atha bhojana-bhàjanàni ÷irastaþ-kçtya sthitàsu tàsu sakala-bhàva-vicaksaõaþ smitàvaloka-lakùaõa-svamukha-màdhurya-dhuryaþ suvicàrya yasya kçte prayasyanti sma, tàs tad etad avadhàrya tàsàü và¤chitaü ki¤cid a¤cayan va¤cayaü÷ ca kà¤cana-vasanaþ kà¤cana vàcam uvàca-svàgataü vo mahàbhàgàþ [BhP 10.23.25] iti pràya÷ càyamm asyàbhipràyaþ-

aho bata mahàbhàgà yuùmàkaü bhåri-bhàratà |
jàtà saïkocayaty asmàn pçcchadhve svàgataü tataþ ||JGc_1,22.23|| iti |

[37] tad evam ehi-svàgatàü kriyàm àcarya tat-pratyuttara-saïkathane tàsàü saïkocaü vicàrya punar uvàca àsyatàm iti |

[38] asya càyam abhipràyaþ-

svàgata-pçcchàdikam api
vi÷rama-kàryaü vilambitaü tanute |
tasmàt tat-paripàñãm
ajahàü bhavatãbhir àsyatàm eva ||JGc_1,22.24|| iti |

[39] tata÷ ca praõaya-praõeyatayà vikhyàtaþ so' yam àsàm asaïkocàya svayaü bhàram avatàrayann eva samupavi÷ann eva ca tàþ sade÷a eva samupave÷ayàmàsa |

[40] punar uvàca ca-karavàma kiü iti |

[41] atra cedaü nivedanam iva vibhàvitavàn-

asmàn yam upakartuü và¤chati
tad-çte sa tu saïkucann àste |
iti saïkucitàtmànaþ svayam
anujànantu tat tu bhå-devyaþ ||JGc_1,22.25||
[42] atha tàsàm àtma-dar÷ana-màtra-và¤chà-vimar÷ana-pårvam uvàca-yan no didçkùayà pràptà upapannam idaü hi vaþ [BhP 10.23.25] iti |

[43] atra càyam arthaþ-
asmad-dar÷ana-màtraü yad vo' bhãùñaü tad eva yuktaü ca |
tatra hi hetur yåyaü tàdç÷a-suùñhu-svabhàvàþ stha ||JGc_1,22.26||
[44] atha tasya svabhàvasya suùñhu-bhàvatvaü vibhàvayan punar uvàca-

mad-viùayà vaþ prãtiþ kau÷alyàd eva nànyataþ sacate |
yan mayi ku÷alàþ sarve vãkùyante prãti-kartàraþ ||JGc_1,22.27||
[45] tatra ku÷alànàü kaimutyaü pratyàyann uvàca-

pa÷yàmy aham iha sarvaü
mat-premàü÷àd a÷eùaga-prãtim |
nirupadhi yan mayi jantuþ
prãõàty anyatra sopàdhi ||JGc_1,22.28||
[46] tad evaü sàdhàraõatàvadhàraõaü tathà sannidhàna-sthiti-vidhànam upasãdat pratyàcakùàõaþ pràha sma-

sarvatra tu mat-sphårtir na bhavati bata sarvadeti pårtir naþ |
bhavatãr anu sà nityà yaiva ca mat-sannidhàna-råpaiva ||JGc_1,22.29||tasmàt pati-suta-valitaü nilayaü tvarayà prayàta tà yåyam |
mama ca tataþ sukham uccaiþ sàma¤jasyaü hi sarvato va÷mi ||JGc_1,22.30||
[47] tad evaü vrajadeva-kumàrataþ ÷rutaü sukumàram apãdaü vacanam àpàta-sampàta-hãnatayà duþsaha-racanaü manyamànàþ prativacanam àceruþ-

etat-prakàram api nàrhasi vaktum ã÷a
pràhur bhavàn iva bhavàn iti tat prasãda |
satyaü kuruùva karavàma kim evam aïgã-
kàraü nijàïghri-parivàra-da÷àü di÷asva ||JGc_1,22.31||
vihàya suhçdaþ paràn vraja-nare÷a-gehe÷varã-
padàmbujam upà÷ritàþ paricarema taü tvà sadà |
imàü vacana-càturãü bata turãya-pårtiü gatàm
urãkuru puru-÷ravaþ ÷ravaõa-maïgala ÷rãpate ||JGc_1,22.32||
[48] atha vikacamàna-kamala-samàna-locanaþ saïkocam anayaü càlocamànaþ savainayam uvàca-

yathà vo bàndhavà nàbhyasåyeran na ca majjanàþ |
sure÷à÷ cànumoderaüs tathà kuruta nànyathà ||JGc_1,22.33||yuùmàkaü vipra-bhàryàõàü paricaryàrtham àhçtiþ |
kenàpi nànumodyeta pratãkùya samayas tataþ ||JGc_1,22.34||
[49] tad evaü locana-tçùõàspadàya ca kçùõàya tà÷ cira-sthiratàü pratyarocamànàs tasya saïkocam àlocamànàs tatra nàtivilambamànàs tad-àj¤àm àlambamànàþ patràmatràdiùu bhojyaü saüyojya nija-kupya-pàtràõy àdadamànàs tena sàdaraü visarjamànàþ sakhibhir anuvrajyamànà muhuþ paràvçtya tam eva vilokamànà bhç÷aü saüvardhi-kçcchraü kalayamànàþ kathaü katham api gçha-gatiü prati sacamànàþ sva-vaü÷a-prathamànàü ya÷aþ-prathàü prathayamànà ve÷màntaþ pravi÷anti sma | kintu-

yàü yàm à÷àm ahaha vanitàs tà dvijànàm apa÷yann
à÷à-pårtiü pratipada asàv àcarat tàsu ÷ãghram |
sà hi ÷yàmaü kanaka-vasanaü vãkùitàkàram àsàü
vàraü vàraü dç÷i vidadhatã citra-bhàvaü cakàra ||JGc_1,22.35||
[50] evaü cireõa gçhaü gçhãtavatãùu tu tàsu-

anna-pàtràõi pàtràõi ratnànàü vãkùya sakùaõàþ |
gçhàõi ca gçhàdhã÷à na hã÷àmàsur åhitum ||JGc_1,22.36||
[51] anantaraü tu-

bàlya-krãóà-kçãta-phalenànena maõi-påritàn |
sva-gçhàn vãkùya te vipràþ sva-patnã-matim anvayuþ ||JGc_1,22.37||
[52] åcire ca-

tasmai vi÷va-janãnàya yàs tad-bhogãnam àharan |
tà evàsann àtmanãnà dãnàs tu bata màdç÷àþ ||JGc_1,22.38||
mà jãvan yasya kçùõàya kramate cakùur àdi na |
mriyamàõa÷ ca mà yasya tasmai tan na pravartate ||JGc_1,22.39||
sa ki¤jãvaþ sa kubrahmaþ suparva-hataka÷ ca saþ |
ràjãva-nayanaü yas tu nàjãvanatayà bhajet ||JGc_1,22.40||
atha kçùõàya tçùõàü te dadhur vçùõi-pura-dvijàþ |
kintu dhçùõak kaüsa-bhiyà nàjagmuþ kçùõam ãkùitum ||JGc_1,22.41||
ekena kenacit pårvaü bhàryàmàryàtigam iva |
nivàrya vàryatàlabdhà vàryatàyàm iti ÷rutam ||JGc_1,22.42||
[53] tata÷ ca teùàm ucitam eva, yataþ-

kùaõàd uccaiþ kùaõàn nãcair gati-bhàjàü kanãyasàm |
reõånàm iva kàrmàõàü viùamà rãtir ãkùyate ||JGc_1,22.43||
pårvã kçùõasya sevàyàm iùñã và tatra yaþ sadà |
adhãtã và bhàgavate bhakta-pårvã sa taü bhajet ||JGc_1,22.44||

[54] tatra ca tair bhojya-madhuràdibhir upayojyamànaþ ÷rã-kçùõaü madhumaïgala uvàca-suùñhu miùñam idaü pàkimatàpannam anna-jàtaü yàcita kam apy amçtàyate | nedç÷am àpam ity akam amçtaü và | yat khalu bhåmi-skhalitaü sarajasaü kaõam apy abhyavahartum ãhàmahe | tasmàd asmàkam eva parõa÷àlàbhyarõe tàþ kuñãr vidhàya tiùñhantu, tat-kçta-madhura-paripàka-pàka-÷àka-såpa-påpa-påñãs tu savayaso vayam eva yuùmabhyam uùõàþ koùõà eva samarpayiùyàmaþ | tatràpy àha pràgraharatayà pràgrahara eva bhaviùyàmãti  sthite ko vàyaü doùaþ | kintu roùa-bhiyà na vaktuü
÷aktàþ sma |

[55] kçùõa uvàca-àdyåna nånam unmadiùõutayàpatra-piùõutàm apy aticariùõur jàto' si |

[56] atha sarve' pi hasantaþ procuþ-priya-vayasya ! yady apy asau parànnatàrocanam àpannas tarhi sa eùa eva tundaparimçja iva vipra-sundarãõàü tàsàm upàsanàü ghañayamànas tad-bàña-tañagam uñajam adhitiùñhan sambhavad à÷itambhavàn miùñam iùña-vighasa-bhojanàn nijam iùñaü racayatu |

[57] kçùõa uvàca-sàdhåktaü vyaktam idaü bhagavatã-viditaü vidhàsyàmaþ |

[58] madhumaïgalas tu sa-krodham ivovàca-yuvaràja ! gardhanatayà kukùim-bharayas te eta eva muhur a÷anàyàü smarayantaþ sarvatra ca ghasmarà eva bhaõyante, bhikùàyàm akùàma-samudyamatayà sarvànnãnà÷ ca lakùyante, na tu vayam |

[59] sarve' py åcuþ-vàvadåka ! vipratayà bhavàn eva yàyajåkatàyàü ja¤japåkatàm àsãdan purobhà÷ànàü danda÷åkas tad-àsvàdàya jàgaråkatàm àsàdayati | asmàbhis tu bhavaj-jàter dvijàteþ parãkùaivàcarità iti |

[60] tad evaü hasatsu sakhi-sabhàsatsu svayam à÷itambhavenodana-sambhàreõa bhuktvà suhitaþ sarva-hitaþ ÷ràvita-veõur dhenuþ pràpya tat-tat-kathà-kautukatas tad-artham anugavam àsàdita-dçùñi-vrajaü ÷rãmad-vrajam avàpya nija-viraha-dahanaü nirvàpya svaka-råpàmçtenàpyàyayàmàsa |

[61] sakhàyas tu yàj¤ikeùu jagmivàüso jakùivàüsa÷ ca vayam iti saïkocena na ka¤cid apy åcivàüsa÷ ca |

[62] atha kathakaþ kathà-samàpanam àha sma-

||JGc_1,22.45|| MISSING!

     so' yaü ÷rã-gokulàdhã÷a kulàdhã÷as tavoditaþ |
     àkarùaõàd guõà yasya sarvàn anuguõàn vyadhuþ ||JGc_1,22.46||

iti ÷rã-÷rã-gopàla-campåm anv
yaj¤a-bhàryà-sad-upacaryà-paryàptir nàma
dvàviü÷aü påraõam
 ||22||