Kusalamisra's Gudharthadipika on Ghatakharparakavya KuÓalamiÓra: GƬhÃrthadÅpikÃ, commentary on GhaÂakharparakÃvya Transcribed and critically edited from Ms. Cod.Sanskrit 23 in the Austrian National Library Vienna. [Uncorrected preprint of the edition published by W. Slaje in 1993] 1. 1 oæ svasti || || ÓrÅgaïeÓÃya nama÷ || || oæ i«Âadevaæ nama[=] 2 sk­tya praïavaæ ca vinÃyakam || K«emaÇkaraæ tathaivÃdyaæ kurve 3 [']haæ GhaÂakharparÅ[[m]] || 1 || K«emaÇkaraprapautreïa BÃlak­«ïa[=] 4 sutena ca || KuÓalÃkhyena ÂÅkeyaæ tanyate GƬhadÅpikà || 2 || 5 ekadà ÁrÅbhojarÃjasÆnur deÓÃntaraæ gata÷ kutaÓcid dhe[=] 6 tave (?). tato [']nantaraæ ÁrÅkÃlidÃsas tatpatnÅm avalokitavÃn || 7 etadantare var«artur apy Ãgata÷ || tadà sà ca pro«itapreya[=] 8 sÅ meghÃn vÅk«ya vÃkyÃni sakhÅæ prati nijagÃda || 9 mahÃkavi÷ ÁrÅkÃlidÃsas tam eva prastÃvaæ nirÆpya 10 var«artuæ varï<Å>[i]tukÃma÷ yamakair mahÃkÃvyaæ GhaÂakha[=] 11 rparÃkhyaæ nibabandha || tÃvat pro«itapreyasÅlak«aïa[=] 12 m Ãha || kutaÓcit kÃraïÃd yasyÃ÷ patir deÓÃntaraæ gata÷ || 13 dattvÃvadhiæ, k­tÃÓà sà pro«itapreyasÅ matà [ÁT 81] || 1 || sà ca 14 meghÃn vÅk«ya, «a¬bhi÷ Ólokai÷ prathamaæ sakhÅæ praty avÃdÅt || 15 nanu v­ttÅnÃæ sargabandho hi mahÃkÃvyasya lak«aïam i[=] 16 ty uktatvÃt, kathaæ GhaÂakharparasyÃ<'>lpav­ttimÃtrasya mahÃ[=] 17 kÃvyatvaæ || ***************************************************************************** 2. 1 tatrÃha || mahÃkavik­tatvÃd, gƬhÃrthatvÃt, Óloke Óloke nÆtana[=] 2 chandobhir nirmitatvÃc ca, mahÃkÃvyatvaæ || nanu granthÃdau granthama[=] 3 dhye granthÃnte maÇgalam <'>ÃcaraïÅyam iti Ói«ÂÃcÃra÷. ata÷ 4 maÇgalÃcaraïaæ vihÃya prathamam eva kimarthaæ nicitaæ kha[=] 5 m upetyety[GhKh.1]Ãdi var«artuvarïanam || tatrÃha || nanu maÇgalakaraïaæ ki[=] 6 martham iti siddhÃntipraÓnaæ ÓrutvÃ, vÃdÅ vadati | maÇgalakaraïaæ 7 vighnavinÃÓapÆrvakagranthaparisamÃptyarthaæ | tata÷ siddhÃ[=] 8 ntÅ vadati || kiæ maÇgalÃd eva vighnavinÃÓapÆrva[[ka]]granthapari[=] 9 samÃptir, anyasmÃd uta và || yady Ãdya÷ pak«as, tarhi kiæ yatra 10 yatra maÇgalaæ, tatra [[tatra]] vighnavinÃÓapÆrvakagranthasamÃpti÷, 11 kiæ và yatra yatra vighnavinÃÓapÆrvakagranthasamÃptis, tatra 12 tatra maÇgalam iti || tatra nÃdya÷ pramÃïaæ || KiraïÃvallyÃdau 13 maÇgale saty api aparisamÃptidarÓanÃt || tadanupapa[=] 14 nne na dvitÅya÷ || KÃdambaryÃdau vighnavinÃÓapÆrvakagrantha[=] 15 samÃptau satyÃm api tatprÃrambhe maÇgalasyÃnÃ<'>vi«kÃrÃt. 16 ato na maÇgalasya tatsamÃptau nirïÅyatvÃt || yat tÃvat tvayoktaæ 17 granthÃdau granthamadhye [[granthÃnte]] maÇgalam eva kÃryaæ [22-3], kimartham [24] ityÃdi, ***************************************************************************** 3. 1 tad etat samastaæ tavÃprÃmÃïikatvam eva pramÃïayÃmi || na 2 khalu pramÃïikÅbhÆya kaÓcid vipaÓcic chÃstraprÃrambha[=] 3 sambhÃvitaæ maÇgalaæ tiraskuryÃt, ÓÃstraprÃrambhe vidvadbhi[=] 4 s tasyaiva prÃkk­tatvÃt || maÇgalaæ trividhaæ | namaskriyÃvastu[=] 5 nirdeÓÃ<'>ÓÅrÆpaæ || tebhyo meghair <'>ÃkÃÓÃcchÃdanarÆpavastu[=] 6 nirdeÓakaæ maÇgalaæ k­tam evÃto na do«a÷ || kiæ vÃpy anyasmÃd a[=] 7 pÅti [29] pak«asya kavibhir upek«itatvÃt || sarvavyÃpini[=] 8 yamena tadupapatter eva vilokyamÃnatvÃt || KiraïÃvallyÃ[=] 9 dau tu vighnabÃhulyena maÇgalÃlpatvena ca granthasamÃptyabhÃva÷ || 10 yÃvan maÇgalaæ, tÃvad vighnÃbhÃva iti nyÃyÃt || KÃdambaryÃ[=] 11 dau ca granthÃd bahir maÇgalak­tatvena vighnÃlpatvena ca samÃpti÷|| 12 ato 'dÆ«aïam eva jÃtaæ || adhunà prakaraïam eva punar vadati || 13 pro«itapreyasÅ meghÃn vÅk«ya «a¬bhi÷ Ólokai÷ prathamaæ 14 sakhÅæ praty avÃdÅd ity [114] uktaæ || tadvÃkyÃni kavi÷ kula[ka=] 15 tilakena prakaÂayati || pro«itapramadayà idaæ vaca÷ 16 udyate ity uttareïa «a«Âha<>Ólokena sambandha÷. idaæ kiæ - he 17 kumudasamÃnadanti iti dvitÅyena sambandha÷ iti prastÃva÷ || ***************************************************************************** 4. 1 oæ nicitaæ kham upetya nÅradai÷ priyahÅnÃh­dayÃvanÅradai÷ [|] 2 salilair nihataæ raja÷ k«itau ravicandrÃv api nopalak«i[=] 3 tau || 1 || pro«itapramadayà idaæ vaca udyate | iti «a«ÂhenÃ[=] 4 nvaya÷ || idaæ kiæ - he kumudasamÃnadanti iti dvitÅyÃt (?) sa[=] 5 mbaddhyate || salilair jalai÷, k«itau p­thivyÃæ, rajo dhÆli÷, 6 nihataæ ÓÃntÅk­taæ || t­tÅyÃntakart­tvÃt prathamÃntakarma prati[=] 7 pÃditaæ [vgl. SV 150,1], k­dantakriyà | k«itau vi«ayÃrthe saptamÅ | rajo rajo[=] 8 guïe dhÆl[[au]] parÃge strÅrajasy api iti ViÓva÷ || kiæ k­tvà ÓÃntÅ[=] 9 k­taæ - kham ÃkÃÓam, upetya prÃpya | kham ÃkÃÓam udÃh­tam ity E[=] 10 kÃk«aryÃæ [?] || meghair ÃkÃÓaæ prÃpyate yadÃ, jalaæ tadà raja÷[=] 11 ÓÃntyai samarthaæ bhavati | ata÷ kham upetyety uktaæ || yad và - k­ti yoga÷ 12 kvacit karmaïi pa¤camÅti BhëyakÃravacanÃt pa¤camyarthe 13 dvitÅyÃ. kÅd­Óaæ khaæ - nÅraæ dad[[Ã]]tÅti nÅradÃs, tair nicita[=] 14 m <'>ÃcchÃditaæ | kÅd­Óair nÅradai÷ | priyena hÅnà yà strÅ, tasyà 15 h­dayam evÃ<'>vanÅ mahÅ, tÃæ rada<>nti pŬayanti - tai÷ | rada 16 vilekhane [SV 229,8] | apÅti niÓcayena | raviÓ ca candraÓ ca, tau ravi[=] 17 candrau nopalak«itau | adarÓanaæ gatau ity artha÷ | he priye. Å[=] 18 d­Óe samaye sa mÃæ prati kathaæ na samÃgacchatÅti bhÃva÷ || ***************************************************************************** 5. 1 asya Ólokasya trayodaÓapadÃni j¤eyÃni | kÃvyarÆpÃn na 2 cheditÃni | e«Ãæ rÆpà và | mohanamantraÓ chanda÷ | tallak«aïam | 3 sasajà gurur Ãdike [']grime | sabharà mohanamantrakaæ la[g]Æ || 4 asyaiva vaitÃlÅyam api vadanti ||~|| 1 ||~|| haæsà nada[=] 5 nmeghabhayÃd dravanti niÓÃmukhÃny adya na candravanti || navÃ[=] 6 mbumattÃ÷ Óikhino nadanti meghÃgame kundasamÃnadanti || 2 || 7 he kundasamÃnadanti | kundÃnÃæ mukuleneti Óe«a÷, samÃnà 8 dantà yasyÃ÷, sÃ. tasyÃ÷ sambodhanaæ. adya meghÃgame haæsÃ÷ 9 dravanti gacchanti. dru gatau [SV 216,10]. kasmÃt - nadanmeghabhayÃt ïada 10 vaïa vyaktÃvyaktaÓabde [SV 229,29] | nadantÅti nadanta÷. avyaktaÓabdaæ kurva[=] 11 nto ye meghÃs, te nadanmeghÃs. tebhyo yad bhayaæ - tasmÃd, bhayahet[[au]] paæcamÅ. 12 haæsà hi meghÃgamena samprati gacchantÅti prasiddhaæ || na ke[=] 13 valaæ haæsà dravanti || api tu adya niÓÃmukhÃny api sandhyÃ[=] 14 prabh­tÅni, na candravanti | candro vidyate ye«Ãæ, ye«u và [vgl. SV 189,21-190,19], tÃni etÃ[=] 15 d­ÓÃni, nety artha÷ || punar adya samaye, Óikhina÷ mayÆrÃ, nadanti | 16 vyaktaÓabdaæ kurvantÅti || kathaæbhÆtÃ÷ Óikhina÷ - navÃmbumattÃ÷ | 17 navaæ yad ambu, tena mattÃ÷ | mattÃnÃæ svabhÃva eva vyaktaÓabda÷. mattÃ÷ 18 santo vyaktaÓabdaæ kurvantÅti bhÃva÷ || ayaæ bhÃva÷ - haæsasÃd­ÓyÃ[=] ***************************************************************************** 6. 1 n nadanmeghÃd aham api kathaæ na bibh<Å>[[e]]mi | i«Âasaæyogavatya÷ 2 mayÆrasÃd­ÓyÃt kathaæ na har«ità bhaveyu÷ | haæsÃnÃm ani«Âa[=] 3 saæyoga÷ || mayÆrÃïÃm i«Âasaæyoga÷ | uktaæ ca || i«Âà prÃv­Â 4 mayÆrÃïÃæ haæsÃnÃm anyathà matà iti | asya dvÃdaÓapadÃni 5 santi | indravajrà chanda÷ | tallak«aïam | sà cendravajrà tatajÃs, tato 6 gÆ ||~|| 2 ||~|| meghÃv­taæ niÓi na bhÃti nabho vitÃraæ ni[=] 7 drÃbhyupaiti ca hariæ sukhasevitÃraæ || sendrÃyudhaÓ ca jalado 8 [']dya rasann ibhÃnÃæ saærambham Ãvahati bhÆdharasannibhÃnÃm || 3 || 9 he priye. niÓi rÃtrau, nabha ÃkÃÓaæ | nabho [']ntarik«aæ gaganam ity A[=] 10 mara÷ [1.2.1]. na bhÃti na Óobhate. bhà dÅptau [SV 272,8]. atra niÓi vi«ayÃrthe 11 saptamÅ | bhÃtÅti vartamÃne. akarmakatvÃt <||> napuæsakavÃcÅ 12 prathamÃnta eva kartà pratipÃdita÷ | akarmakÃÓ coktà lajjÃ[=] 13 di [SV 388,7-8] | dÅptyarthÃd [SV 388,8] akarma[[ka]]dhÃtu÷ | kiæviÓi«Âaæ nabho dyaur - Ãv­ta[=] 14 m ÃcchÃditaæ | puna÷ kÅd­Óaæ - vitÃraæ vigatà tÃrà yatra, yasmÃ[=] 15 d vÃ, tat | ca puna÷ | adya meghÃgame | nidrà hariæ ÓrÅk­«ïam a[=] 16 bhyupaiti | prÃpnoti | iï gatau [SV 276,30] | abhi-upopasargÃbhyÃæ [SV 123,23-25] prÃptya[=] 17 rthaæ dhÃtur asau | yad và - ye gatyarthÃs, te praÓnÃrthÃ÷ kvacit. kÅd­[=] 18 Óaæ hariæ - sukhaæ sevituæ ÓÅlaæ yasya, sas - taæ | ÓÅlety [[t­]]npratyaya÷ [SV 434,6]. ***************************************************************************** 7. 1 sukham anubhavantam ity artha÷ | ca puna÷ | adya meghÃgame, jala[=] 2 do megha, ibhÃnÃæ hastinÃæ, saærambhaæ kopam, Ãvahati utpÃ[=] 3 dayati. ÃÇupasargÃd utpÃdane [']rthe. kiæ kurvan - rasan Óabdaæ 4 kurvan san. rasa Óabde [SV ?; DhP I 745]. kathambhÆtÃnÃm ibhÃnÃæ - bhuvaæ dharanti 5 bhÆdharÃs, te«Ãæ sannibhÃs tulyÃs - te«Ãæ. kÅd­Óo megha÷ - sendrÃ[=] 6 yudha÷. indrÃyudhena saha vartamÃna÷. indrÃyudhaæ Óakradhanu[=] 7 r ity Amara÷ [1.2.11] | viæÓatipadÃny asya. vasantatilakà v­tt[[i]]÷ | va[=] 8 santatilakà tabhajà jagau ga÷ ||~|| 3 ||~|| sata¬ijjala[=] 9 dÃrpitaæ nage«u svanadambhodharabhÅtapannage«u || paridhÅraravaæ 10 jalaæ darÅ«u prapataty adbhutarÆpasundarÅ«u || 4 || ca puna÷ | 11 adyÃsmin samaye. jalaæ darÅ«u kandarÃsu prapatati. patÊ patane [SV 250,15] | 12 atrÃpi mayà akarmakatvÃt kart­[[kri]]ye ca pratipÃdite, kartà 13 ca kriyÃ, [[te]] [[d]]ve nirÆpite || akarmakÃÓ ca vidvadbhir uktÃ÷ - santÃpe 14 k«araïe caiva Óo«e ca patane tathetyÃdi bahava uktÃ÷, mayÃlpà 15 darÓità vistÃrabhayÃt. kÅd­Óaæ jalaæ - nage«u parvate«u, ta[=] 16 ¬ità vidyutà saha vartamÃno yo jaladas, tenÃrpitaæ dattaæ. 17 kathaæbhÆte«u nage«u - svaneti | svana [SV 251,13] dhvana [DhP I 854; 881] Óabde | svanantÅti svananta÷| 18 Óabdaæ kurvanto ye 'mbhodharà meghÃs, tebhyo bhÅtÃ÷ pannagÃ÷ bhogino, 19 ye«u, te«u | ambho dharantÅti ambhodharÃ÷ | uraga÷ pannago bhogÅty Amara÷ [1.7.8] || ***************************************************************************** 8. 1 puna÷ kÅd­Óaæ - pari samantÃd, dhÅro gambhÅro, rava÷ Óabdo yasya - 2 tat | kathaæbhÆtÃsu darÅ«u || adbhutaæ yad rÆpaæ, tena sundaryo mano[=] 3 harÃs - tÃsu || atha vÃ<'>dbhutaæ rÆpaæ yÃsÃm, Åd­Óya÷ sundaryo 4 yÃsu, tÃsu | adbhutarÆpasundarÅ«u | a«Âapado 'yaæ j¤eya÷ ||~ 4 ~|| 5 k«ipraæ prasÃdayati samprati ko [']pi tÃni kÃntÃmukhÃni ra[=] 6 tivibhramakopitÃni || utkaïÂhayanti jaladÃ÷ pathikÃ[=] 7 n svananta÷ Óoka÷ samudbhavati tadvanitÃsv ananta÷ || 5 || puna÷ 8 tasyÃgamanaæ vya[[rth]]am Åk«ya g­hasthÃnÃæ kÃminÃm anyatÃæ katha[=] 9 yati || ardhena meghapak«apÃtaæ ca || apÅti niÓcayena, ka÷ kÃmÅ 10 puru«a÷ | sampratÅdÃnÅæ var«ÃkÃle, tÃni kÃntÃmukhÃni, 11 k«ipraæ ÓÅghraæ, prasÃdayati | Ãnandam utpÃdayati | «adÊ vi[=] 12 ÓaraïagatyavasÃdane«u [SV 246,18] || upasargÃd anyÃrthe sakarmakadhÃtu÷ [SV 389,26-29]. 13 kathaæbhÆtÃni mukhÃni | ratÅti ratau ratisamaye, vibhramo 14 vilÃsas, tasminn atÅva kopitÃni vakrÅbhÆtÃni | viÓe«e[=] 15 ïa bhramayati cittam iti vibhrama÷ || vibhrama÷ saæÓaye bhrÃntau 16 ÓobhÃyÃæ ceti VaijayantÅ [2.2(puæø).69] | jaladÃ÷ meghÃ÷, svananta÷ Óa[=] 17 bdaæ kurvanta÷ santa÷ | pathikÃn pathikam iti pÃÂho vÃ, 18 utkaïÂhayanti [[Ãnaædayaæti]] | meghÃgame pÃnthà yatra tatraiva ti«Âhanti | ato 19 mÃrgagamanÃdidu÷khanivÃraïe nÃ<'>nandayantÅti bhÃva÷. ***************************************************************************** 9. 1 atha và - utkaïÂhayanti | utkaïÂh[[Ã]]vata÷ kurvanti | mÃrge gamanÃ[=] 2 divyÃpÃreïÃ<'>nutkaïÂha eva, punar meghÃgame sthititvÃt 3 vyÃpÃrÃbhÃvÃc ca | pÃnthÃnÃæ g­he«ÆtkaïÂhà jÃyate || tadà 4 tadvanitÃsu | te«Ãæ pathikÃnÃæ vanitÃs - tÃsv, ananto 'pÃra÷ Óoka÷ | 5 samudbhavati | sam-ud-upasargÃbhyÃm anyÃrthe bhÆ<<÷>> [Vgl.SV 389, 26-29] || asya «o¬aÓapa[=] 6 dÃni j¤eyÃni | atrÃpi vasantatilakà cchanda÷ ||~|| 5 ||~|| 7 chÃdite dinakarasya bhÃvane khÃj jale patati ÓokabhÃvane || 8 manmathe h­di ca hantum udyate pro«itapramadayedam udyate || 6 || 9 atha và - sundarÅ priyaviyogenÃ<'>nurÃgakÃtarà satÅ meghÃ[=] 10 game ghanÃn upalabhya, sandeÓÃn vak«yati | pro«itapramadayà 11 pro«itasya pathikasya pramadà || prakar«eïa madyate puru«o [']naye[=] 12 ti pramadÃ. tayà idaæ pÆrvadarÓitaæ vaca÷ [GhKh 1-5], udyate kathyate || 13 kulakatvÃt paunarukter na do«a÷. kva sati vaca udyate - <> dina[=] 14 karasya dinaæ karotÅti, tasya bhÃvane dyutisamÆhe, bhÃnÃæ dyutÅnÃæ 15 vanaæ samÆhaæ - tasmin. syu÷ prabhà ruk rucis tvi¬ bhà bhÃÓ chavi dyuti 16 dÅptaya ity Amara÷ [1.2.35] | chÃdite sati channe satÅty artha÷ | tathà khÃ[=] 17 d ÃkÃÓÃt | khaæ khagendriyanÃke«v iti Dharaïi÷ | jale 18 patati sati | kiæviÓi«Âe jale - ÓokabhÃvane. Óokaæ santÃpaæ, 19 bhÃvayati vÃrayati iti | yad và - Óokaæ bhÃvaya<>ti prakÃÓaya<>ti <||> ***************************************************************************** 10. 1 pro«itabhart­kÃnÃæ iti ÓokabhÃvana÷ | uïÃdikatvÃd yuïpratyaya÷. 2 tasmin ÓokotpÃdane ity artha÷ | yamakatvÃd va[[ba]]yor na bheda÷ | bakÃ[=] 3 rasthÃn[e] vakÃra eva paÂhanÅya÷ | ity artha÷ | uktaæ ca VÃgbhaÂÃla[=] 4 ÇkÃre [1.20ab] | yamaka<ÓlokavyaÇge«u>[øÓle«acitre«u] bavayor ¬alayor na [[bh]]it | puna÷ kva 5 sati | h­di anta÷, manmathe kÃmadeve, hantuæ ghÃtayitum udyate || 6 sati | mathnÃtÅti matha÷ || manomatha÷ manmatha÷ Ãk­tigaïa[=] 7 tvÃt sÃdhu÷ | tasmin. madano manmatho mÃra ity Amara÷ [1.1.25] | kalÃpakaæ 8 caturbhis syÃt, tadÆrdhvaæ kulakaæ sm­tam || saptasu rathoddhatà cchaæ[[da÷]] ~6~ 9 sarvakÃlam avalambya toyadà ÃgatÃs stha dayito gato yadà [|] 10 nirgh­ïena paradeÓasevinà mÃrayi«yatha hi tena mÃæ vinà 7 11 tÃvan meghaæ prati pro«itapramadopÃlambhaæ prakaÂayann Ãha | 12 bho toyadÃ÷. yadà dayita÷ mama priya÷ deÓÃntaraæ gata÷, tadà 13 pÆrvaæ sarvakÃlaæ vasantagrÅ«mÃdikam, avalambya ÓÅghraæ tyaktvÃ, 14 ÃgatÃs stha | as<> bhuvi [SV 278,29] | madhyamapuru«asya bahuvacanÃnta÷ yÆya[=] 15 m iti kartà <|> pratyayÃd aÇgÅk­ta÷ | akarmakatvÃt karmÃbhÃva÷ || 16 hi niÓcayena | pÆrvaæ tena priyeïa vinà mÃæ mÃrayi«yatha 17 ghÃtayi«yatha || vinÃdiyoge t­tÅyÃpa¤camyÃv api kva[=] 18 cid vaktavyÃv iti kathanÃd [vgl. SV 142,22-23] vinÃyoge t­tÅyà || kÅd­Óena 19 priyeïa - nirgh­ïena nirgatà gh­ïÃ<'>nukampà yasmÃt, sa - tena. ***************************************************************************** 11. 1 k­pà dayÃnukampà syÃt kÃruïyaæ karuïà gh­ïà ity Amara÷ [1.6.18] || 2 gh­ïà k­pà jugupsà ceti Dharaïi÷ [627] || puna÷ kathaæbhÆte[=] 3 na - parasyÃnyajanasya deÓa÷ paradeÓa÷, taæ sevituæ ÓÅlaæ 4 yasya, sa - tena | asyÃpi pa¤cadaÓÃni padÃni j¤eyÃni ~7~ 5 brÆta taæ pathikapÃæsulaÇ ghanà yÆyam eva pathi ÓÅghra[=] 6 laÇghanÃ÷ || anyadeÓaratir adya mucyatÃæ sÃtha và tava vadhÆ÷ ki[=] 7 m ucyatÃm || 8 || atha sandeÓÃn Ãha || bho ghanà meghÃ. 8 yÆyam eva taæ priyaæ, brÆta katha[[ya]]ta. kÅd­Óaæ - pathikapÃæsulaæ 9 p[[Ã]]nthÃn uddhaæ | yad và | pathibhava÷ pathika÷ | samÃse kvacid vi[=] 10 bhakt[[e]]r aluk || pathikaÓ cÃsau pÃæsureïuÓ ca, taæ lÃti g­[=] 11 hïÃti - taæ || atha và | pathikÃnÃæ pÃæsuæ lÃtÅti - taæ | reïur dvayo÷ 12 striyÃæ dhÆli[[÷ pÃæÓur nà na dvayo raja÷]]] ity Amara÷ [2.8.100] || atha và | pathikanirdayaæ. pÃæsulo 13 nirdaye [']dhame iti Dharaïi÷ || nanu priyÃyà bhartÃraæ prati 14 etad vÃkyam akathanÅyaæ. satyaæ | kopoktitvÃn na do«a÷. kutra - yÆyaæ 15 tatra gatÃ÷ santa÷ pÃæsunivÃraïaæ, matsandeÓai÷ taccittÃka[=] 16 r«aïaæ ca, kari«yatha ity upakÃre k­te bhavatkÃya÷ prakÃÓa÷ 17 kÃmoddÅpanaæ ca bhavi«yatÅti bhÃva÷ || uktaæ ca || vibhÃti 18 kÃya÷ karuïÃparÃïÃæ paropakÃreïa, na candaneneti [NÁ 63cd] || 19 kathaæbhÆtà yÆyaæ - pathi mÃrge, ÓÅghraæ laÇghayanta÷ ÓÅghragÃmina 20 ity artha÷ || ***************************************************************************** 12. 1 kvacid atiÓÅghralaÇghanà ity api samÅcÅna÷ | kiæ brÆma[÷]. 2 tad Ãha - bho pathika | adya var«ÃkÃle || tvayÃ<'>nyadeÓe rati÷, a[=] 3 tha vÃ<'>nyadeÓaæ prati ratir, mucyatÃæ tyajyatÃæ | atha và pak«Ãntare | no 4 cen mu¤casi, tarhi sà tava vadhÆ÷ tvayà vÃ<'>smÃbhi÷ kiæ puru«Ã[=] 5 ntaraæ vÃkyaæ ucyatÃæ kathyatÃæ iti bhÃva÷ | asyëÂÃdaÓapadÃni ~ 8 ~ 6 haæsapaÇktir api nÃtha samprati prasthità viyati mÃnasa[=] 7 m prati || cÃtako [']pi t­«ito [']mbu yÃcate du÷khità pathika 8 sÃpi yà ca te || 9 || he nÃtha. sampratÅdÃnÅæ var«ÃkÃle. 9 etarhi sampratÅdÃnÅm adhunà sÃmprataæ tathà ity Amara÷ [3.4.24]. haæsÃ[=] 10 nÃæ paÇktir api Óreïy api, viyati ÃkÃÓe, mÃnasaæ mÃnasÃ[=] 11 khyaæ sara÷ prati, prasthità pracalità | viyad vi«ïupadaæ và tv i[=] 12 ty Amara÷ [1.2.2] | nanu p­thivyÃæ haæsÃ÷ kathaæ na krŬanti. tad uktaæ - asti 13 yady api sarvatra nÅraæ nÅraja[[maï¬itam | ramate na]] marÃlasya mÃnasaæ [[mÃnasaæ]] vinà [SBh 231,4]. cÃta[=] 14 ko [']pi t­«ita÷ san. t­«Ã jÃtÃ<'>syeti t­«ita÷. [[aæbu jalaæ yÃcate prÃrthyate ca puna÷. he pathika. sà priyà du÷khità satÅ te tava yÃcate. vayaæ kathaæ dadÃma<÷>. atha và sà te priyà du÷khitÃsti]]. ekonaviæ[=] 15 Óatipado [']yaæ ~ 9 ~ nÅlaÓa«pam atibhÃti komalaæ 16 vÃri vindati hi cÃtako [']malam || ambudai÷ Óikhigaïo 17 vinÃdyate kà rati÷ priya vinà mayÃdya te || 10 || he priya. 18 nÅlaÓa«paæ bÃlat­ïaæ, atibhÃti atiÓobhate || nÅlaæ ca 19 tac cha«paæ ca || tan nÅlaÓa«paæ || karmadhÃraya ukta÷ ubhayapada[=] 20 pradhÃnatvÃt [SV 152,3]. [Randglosse:] unmÃdanas tÃpanaÓ ca <«>[Ó]o«aïas [s]tamb[h]anas tathà sammohanaÓ ca kÃmasya pa¤cabÃïÃ÷ me sm­t[Ã]÷ [vgl. TKÁ 1.1.40] ***************************************************************************** 13. 1 kiæbhÆtaæ Óa«paæ - komalaæ m­du | hi niÓcitaæ. cÃtakas [s]tokaka÷ 2 sam[Ã] ity Amara÷ [2.5.17] | amalaæ malavarjitaæ, vÃri jalaæ, vindati 3 prÃpnoti || v­¤ Ãvaraïe [DhP X 271] | v­ïoty ÃcchÃdayati bhÆmim iti 4 vÃri || tathà ambudai÷ meghai÷, Óikhigaïo mayÆrasamÆha÷, 5 vinÃdyate viÓe«eïa ÓabdÃyate || ïada Óabde [SV 229,29] || he priya. 6 adya ( var«Ã-)kÃle, mayà vinÃ, te tava, rati÷ kà || na kÃpÅty artha÷ || 7 rati÷ kÃma<÷>striyÃæ rag[[e]] [surate ']pi rati÷ sm­t[Ã] iti Dharaïi÷ [869] || 8 asyëÂÃdaÓapadÃni j¤eyÃni ||~|| 10 ||~|| megha[=] 9 ÓabdamuditÃ÷ kalÃpina÷ pro«itÃh­dayaÓokalÃpina÷ || 10 toyadÃgamak­Óà ca sÃdya te durdh[[a]]reïa madanena sÃdyate || 11 || 11 kalÃpo varhaæ vidyate ye«Ãm iti kalÃpina÷ | yad và - kaæ 12 sukhaæ, lÃpituæ paribhëituæ ÓÅlaæ ye«Ãæ, te [SV 419,5] | ka<÷>Óabda i«ÂÃ[=] 13 rthavÃcakaÓ cokta÷ [?] | mayÆrà meghÃnÃæ Óabdena mudità Ãsan | 14 yady api kutracic chloke sÃk«Ãt kriyà nÃsti || tathÃpi kartu÷ 15 sakÃÓÃt kriyà <||> yojyà manÅ«ibhi÷ | kÅd­ÓÃ÷ kalÃpina÷ - 16 pro«itÃnÃæ pathikavanitÃnÃæ h­daye, Óokaæ santÃpaæ, lÃpi[=] 17 tuæ paribhëituæ ÓÅlaæ ye«Ãæ, te | atha và - pro«itÃnÃæ h­daye 18 ÓokÃya lapituæ ÓÅlaæ ye«Ãæ, te | yad và - pro«itÃnÃæ [[pathikavanitÃnÃæ]] h­dayaæ 19 ÓokÃya lapituæ ÓÅlaæ ye«Ãæ, te <|> tathoktÃ÷ | ca punar, adya (asmin) samaye ***************************************************************************** 14. 1 sà te priyÃ, madanena kÃmena, sÃdyate pŬyate | «adÊ avasÃ[=] 2 dane [SV 246,18] | karmaïi yakpratyayÃt t­tÅyÃntakartÃ<'>tra [SV 388, 21] | kiæviÓi[=] 3 «Âena madanena - durdh[[a]]reïa so¬hum aÓakyena, toyadÃnÃæ meghÃ[=] 4 nÃæ Ãgama÷, tena k­Óà durbalà | asyaikÃdaÓapadÃni j¤eyÃni ~ 5 kiæ k­pÃpi na tavÃsti kÃntayà pÃï¬ugaï¬apatitÃlakÃ[=] 6 ntayà || ÓokasÃgarajale [']dya pÃtitÃæ tvadguïasmaraïam eva 7 pÃti tÃm || 12 || punar yÆyaæ prabodhayata || he pathika. a[=] 8 pÅti niÓcaye, tava kiæ k­pÃ, kÃntayà hetunÃ, nÃsti || 9 kÃntayà saha ( kiæ) nÃstÅti và | n[[Ã]]dÃv [SV 119,29] atrÃdiÓabdÃd vÃkyÃdÃv a[=] 10 pi t[e]-vas-Ãdayo [SV 118,6-7] na bhavanti [SV 120,6] ity anena tavaiva syÃt. 11 kathaæbhÆtayà kÃntayà - pÃï¬ugaï¬[[au]] pÅtakapol[[au, tayo÷]] 12 patità vilagnÃ, alakÃnÃm anta÷ kuntalÃnÃm agraæ yasyÃ÷, 13 sà - tathà || gaï¬[[au]] kapolÃv ity Amara÷ [2.6.90]. same kuntalÃlake i[=] 14 ty Amara÷ || na ca kuryÃt saæsk­tÃÇgÃn ekaveïÅdharà yata÷ || ekavÃ[=] 15 sà ve«ahÅnà hÃropÃntavilokinÅ || vratadevÃdipÆjÃrhà 16 vyagrà taccintan<Ãd>[at]anu[÷] || nÃÓanÃdisp­hÃæ dhatte pro«ità nÃyi[=] 17 kÃk­tir iti || anyac ca || devatÃpÆjanaæ kuryÃd, deyÃd bali[=] 18 bhuje balim || likhet kÃntapratik­tÅn, pÃÂhayec chuka[[s]]Ãr[i][=] 19 kÃ÷ || gaïayed Ãvadhidinaæ, gÅtaæ gÃyeta d[Ã]ntikam | evaævi[=] ***************************************************************************** 15. 1 dhena nodena nayet kÃlaæ viyoginÅ || adya var«ÃkÃle | tava gu[=] 2 ïÃnÃæ smaraïam eva, tÃæ ÃturÃæ, pÃti rak«ati | kÅd­ÓÅæ - Óoka 3 eva sÃgara÷, tasya jalaæ [[aÓrupÃtaæ]], tasmin pÃtitÃæ k«[e]pitÃæ. 4 pa¤cadaÓapadÃny asya | rathoddhatà v­tti÷ | ro narau laghugurÆ 5 rathoddhatà iti lak«aïaæ ||~|| 12 ||~|| punar dÅnam idaæ 6 vÃkyaæ prakaÂayati ||~|| kusumitakuÂaje«u kÃnane«u 7 priyarahite«u samutsukÃnane«u || vahati ca kalu«aæ jalaæ 8 nadÅnÃæ kim iti ca mÃæ samavek«ase na dÅnÃæ || 13 || a<>[=] 9 smin meghÃgame, kalu«am Ãbilaæ. kalu«o [']naccha Ã[v]ila ity Amara÷ [1.9.14] || 10 jalaæ pÃnÅyaæ nadÅnÃæ, vahati prÃpayati | ca punas. t<Ãæ>[[vaæ]] mÃæ, 11 na samavek«ase na vilokayasi iti kiæ. mahadÃÓcaryam ity artha÷ || 12 yady api jalaæ kalu«aæ, tathÃpi nadÅnÃæ prÃpnoti | tvam ujjvalo 13 [']pi matta÷ parÃÇmukha iti bhÃva÷ | kÅd­ÓÅæ mÃæ - dÅnÃæ du÷khitÃæ, 14 virahavidhurÃæ vÃ. ke«u satsv api na samavek«ase || vane«u ku[=] 15 sumit[[akuÂaj]]e«u satsu | gahanaæ kÃnanam ity Amara÷ [2.4.1] | kusumitÃni sa¤jÃ[=] 16 takusumÃni praphultÃni, kuÂajÃni ÓaktÃkhyav­k«aviÓe[=] 17 «Ãïi ye«u, te«u. kuÂaja÷ sak[r]o vatsako girimall[i]k[[Ã]] 18 ity Amara÷ [2.4.66] || puna÷ priyarahite«u - priyÃbhi÷ rahità hÅnà ***************************************************************************** 16. 1 ye puru«Ãs, te«u [[samutsu]]kÃnane«u satsu || samutsukà Ãnanebhya÷ samutsu[=] 2 kÃnanÃs, te«u. kvacid ÃmÃdyaætasya paratvaæ vaktavyam iti [SV 158,21] || 13 || 3 mÃrge«u meghasalilena vinÃÓite«u kÃmo dhanu÷ sp­Óati 4 tena vinà Óite«u || gambhÅramegharasitavyathità kadÃhaæ 5 jahyÃæ sakhe priyaviyogajaÓokadÃham || 14 || kÃma÷ 6 pa¤caÓara÷, tena bhartrà vinÃ. vinÃdiyoge t­tÅyà [SV 142,22-23] | dhanu÷ cÃpaæ 7 sp­Óati | adhiropa[ya]ti | ke«u satsu - mÃrge«u, meghÃnÃæ sali[=] 8 lena payodakamalena | salilaæ kamalaæ jalam ity Amara÷ [1.9.3] || 9 vinÃÓite«u niv­tte«u, bhagne«u vÃ, satsu | kÅd­Óaæ dhanu÷ - Ói[=] 10 t<Å>[[e]]«u | ÓitÃs tÅk«ïÃ, i«ava÷ pa¤ca bÃïÃ÷ | utsÃdanamadana[=] 11 mohanatìana-ucc[[Ã]]Âanà yasya, tat [vgl. TKÁ 1.1.40] || sp­Óa sparÓane [SV 332,12], tudÃde[=] 12 r a[÷]pratyaya÷ [SV 326,32]. he sakhe. priya[÷] sakhà mitra<÷>[æ] sahacara iti Dharaïi÷. 13 priyasya viyoga÷, tasmÃj jÃto ya÷ Óokas, tasya dÃha÷ santÃpa[=] 14 s, taæ | gambhÅraæ yan megharasitaæ meghagarjitaæ, tena vyathitÃhaæ 15 kadà jahyÃæ tyajeyaæ | ohÃk tyÃge <|> hvÃdigaïe sÃdhyate [SV 297, 30] || 16 stanitaæ garjitaæ meghanirgho«e rasitÃdi cety Amara÷ [1.2.9] || pa¤cada[=] 17 Óap<Ã>[[a]]do [']yaæ. vasantatilakà v­tti÷. atrÃpi pÃdÃntasthaæ vika[=] 18 lpenety uktatvÃt dvip[Ã]dayo<'>r antasya «[u]kÃra[sya] na h[[r]]asvatvam ||~|| 14 ~ ***************************************************************************** 17. 1 kokilÃsv anavakokakÆjite manmathena sakale [']pi kÆ jite [|] 2 nirgato [']si ÓaÂha mÃsi mÃdhave nopayÃsi Óayite [']dya mÃdhave || 15 || 3 he ÓaÂha | priyaæ vakti puro, [']nyatra vipriyaæ kurute bh­Óaæ || yukt[[y]]Ãpa[=] 4 rÃdhace«Âas tu ÓaÂho [']sau kathito budhai÷ [vgl. ÁT 27] | tvaæ mÃdhave mÃsi, vaiÓÃ[=] 5 khe mÃdhavo rÃdha ity Amara÷ [1.3.16] | nirgato [']si | akarmakatvÃt karmÃbhÃva÷ || 6 kva sati - manmathena kÃmena, sakale sampÆrïe [']pi janair iti Óe«a÷ || 7 kÆ iti pÃdapÆraïe, 'vadhÃraïe vÃ, jite sati. kÆhakÃra[=] 8 cakÃrÃdyÃ|| pÃdapÆrïe prakÅrtitÃ÷ iti Dharaïi÷. evaæ kÆ[=] 9 Ó ca tathà nÆnaæ hi syÃd avadhÃraïe khalu iti VaijayantÅ [?]. saka[=] 10 le jane jite ity api pÃÂho 'do«a÷ || kathaæbhÆte mÃdhave - koki[=] 11 leti kokilÃsu [[satÅ«u]] anyabh­tÃsu satÅ«u, anavamaæ ÓlÃghyaæ, jÅrïaæ 12 vÃ, kokÃnÃæ cakravÃkÃnÃæ, kÆjita<÷>[æ] Óabdo yatra, tat - tasmin. 13 atha và - kokilÃbhi÷ hetubhi÷, su [[su]]tarÃm <'>anavamaÓlÃghyakoka[=] 14 kÆjite yatreti. kokilÃÓ[v] anava[m]eti pÃÂhe kokilÃbhi[=] 15 r ÃÓu ÓÅghraæ, anavamakokakÆjitaæ yatreti, tasmin | adya meghÃ[=] 16 game, mÃdhave k­«ïe, Óayite sati | tvaæ nopayÃsi nÃgacchasi || 17 mÃyà lak«myÃ, dhava÷ pati÷ mÃdhava÷ - tasmin. indirà loka[=] 18 mÃtà mà ity Amara÷ [1.1.28]. «o¬aÓapado [']yaæ. atrÃpi rathoddhatà cchanda÷ || 15 || 19 susugandhitayà vane [']jitÃnÃæ svanadambhodharavÃtavÅjitÃnÃm [|] ***************************************************************************** 18. 1 madanasya k­te niketanÃnÃæ pratibhÃæty adya vanÃni ketanÃnÃm 16 2 adya var«artau, ketanÃnÃæ keta[[na]]v­k«aviÓe«ÃïÃæ, vanÃni samÆhÃni, 3 pratibhÃnti atiÓobhante. bhà dÅptau [SV 272,8] pra ati upasargau [SV 123,23-25] pra agre ati. 4 ha[l]Ãder ity [SV 21,10] akÃralopa÷, svarahÅnaæ [pareïa saæyojyaæ] [SV 16,24], yad và yasya lopa÷ [SV 127,29; 128,7;16-22]. atha và keci[=] 5 t praty upasarga eva vadanti. kathaæbhÆtÃnÃæ ketanÃnÃæ - vane kÃnane, 'jitÃnÃæ 6 prÃptÃnÃæ. aja gatau [SV 234,1]. vanavÃsinÃm ity artha÷. svanantÅti svananta÷, Óabdaæ 7 kurvanta÷ ye 'mbhodharà meghÃs, tadvÃtena vÅjitÃ÷ kampitÃs, te«Ãæ. tathà 8 madanasya kÃmadevasya, k­te nimitte, nimittÃt karmayoge [ca saptamÅ vaktavyÃ] [SV 148,5]]. nike[=] 9 tanÃnÃæ g­hÃïÃæ. kayà - su su«Âhu, sugandho yasyÃsau susugandhis, tasya 10 bhÃva÷ [vgl. SV 187,12-25] - tayÃ. asya ÓlokasyaikÃdaÓapadÃni ~ 16 ~ tat sÃdhu 11 yat tvÃæ sutarÃæ sasarja prajÃpati÷ kÃmanivÃsa sarja [|] tvaæ ma¤jarÅ[=] 12 bhi÷ pravaro vanÃnÃæ netrotsavaÓ cÃsi sayauvanÃnÃm 17 atha 13 kÃmÃrtà sutarÆn Ãha || he kÃmanivÃsa. kÃmasya nivÃso yasmin, sa. 14 tasya sambodhanaæ. puna÷ - he sarja ÓÃlataro<<÷>>. <Ó>[s]Ãle [[t]]u sarjak[ÃrÓyÃÓvakarïak]ety Amara÷ [2.4.44] || 15 prajÃpatir brahmà yat tvÃæ sutarÃæ atiÓayena, sasarja s­jati sma, tat sÃdhu 16 hitaæ. sutarum iti và pÃÂha÷. atra [[dvitÅya]]viÓe«aïaæ - tvaæ ma¤jarÅbhi÷ k­tvÃ, 17 vanÃnÃæ samÆhÃnÃæ, kÃnanÃnÃæ và madhye, pravaro [']si. ca puna÷, sayauva[=] 18 nÃnÃæ puæsÃæ, strÅïÃæ vÃ, netrotsava÷ netrÃnandadÃyaka÷ asi | asya 19 Ólokasya sapt<Ã>[[a]]daÓapadÃni. indravajrà v­tti÷ ~ 17 ~ nava[=] 20 kadamba Óiro[']vanatÃsmi te vasati te madana÷ kusumasmite [|] kuÂaja ***************************************************************************** 19. 1 kiæ kusumair upahÃsyate praï[i][p]atÃmi sudu«prasahasya te || 18 || 2 he navakadamba. navaÓ cÃsau kadambaÓ ca, tatsambodhanaæ. pratyagro [']bhinavo navyo 3 navÅno nÆtano nava÷ ity Amara÷ [3.1.78]. ahaæ te tubhyaæ, Óiro[']vanatÃsmi ÓirasÃ<'>[=] 4 vanatà namrÅbhÆtÃ. vinateti pÃÂhe viÓe«eïa natÃsmÅty artha÷. hetum Ãha - 5 madana÷ kÃma÷, te tava, kusumasmite kusuma eva Å«addhÃsyaæ - tasmin, va[=] 6 sati nivÃsaæ karoti. he kuÂaja. te kusumai÷ kim upahÃsyate, sapu«pai÷ 7 kiæ prahasyate, hÃsaæ kriyate. has[e] hasane [Dh I 757; SV?]. ahaæ te tubhyaæ, praïayatÃmi (!) 8 praïÃmaæ karomi. kathaæbhÆtasya te [[tava]] - sudu«prasahasya. kÃmÃlayatvÃt 9 priyarahitatvÃt sutarÃæ durddharasyeti navakadambaviÓe«aïam || 10 virahiïÃm atidu«prasahasya te ity api pÃÂho [']sti | kuÂajo [']pi 11 kadambake iti kecit [?]. asya Ólokasya pa¤cadaÓapadÃni. drutavi[=] 12 lambitaÓ chanda÷. drutavilambitam Ãha nabhau bharÃv iti lak«aïaæ | 18 | 13 taruvara v[[i]]natÃsmi te sadÃhaæ h­dayaæ me prakaro«i kiæ sadÃhaæ || 14 tava kusumam udÅk«ya cÃpade [']haæ vis­jeyaæ sahasaiva nÅpa deham | 19 | 15 he taruvara, taru«u vara÷, tatsambodhanaæ. yad và - tarÆïÃæ madhye vara÷ Óre«Âha÷ [[tatsaæbodhanaæ]]. 16 vara÷ Óre«Âhe tri«u, klÅb[[aæ]] manÃkpriya ity Amara÷ [3.3.173]. ahaæ sadà vinatÃsmi 17 viÓe«eïa namrÃsmi. tvaæ me mama, h­dayaæ sadÃhaæ dÃhayuktaæ kiæ ka[=] 18 smÃt, prakaro«i. cittaæ tu ceto h­dayam ity Amara÷ [1.3.31]. yad và - mama h­dayaæ 19 sadÃhaæ prakaro«i iti kiæ. mahadÃÓcaryam ity artha÷ | he nÅpa, he ka[=] 20 damba | kadambam Ãhu÷ siddhyarthe nÅpe caiva kadamabake iti ViÓva÷ || 21 ahaæ sahasaiva ÓÅghram eva, dehaæ vis­jeyaæ jahyÃæ. kiæ k­tvà - ***************************************************************************** 20. 1 te tava, kusumaæ pu«paæ, ca Ãpade ÃpannimittÃya utthitaæ, vÅk«ya 2 d­«ÂvÃ, pu«pajaæ tvÃæ vÅk«ya, mamÃ<'>nyapuru«ecchà bhavi«yatÅti bhÃva÷ | 3 uktaæ ca || pu«pai÷ kÃmo hi padyate iti. [kusuma][[m udÅk«ya tÃpadeham iti pÃÂhe tava kusumaæ udÅk«ya tÃpasaæyuktadehaæ vis­jeyam ity artha÷]]. dvÃviæÓatip<Ã>[[a]]do [']sau || 19 || 4 kusumair upaÓobhitÃæ sitai÷ ghanamuktÃmbulavaprabhÃsitai÷ [|] ma[=] 5 dhuna÷ samav<Å>[[e]]k«ya kÃlatÃæ bhramaraÓ cumbati yÆth[i]kÃlatÃm || 20 || 6 bhramu calane [SV 250,21]. Óat­pratyaya÷, numÃgama÷, bhraman san [SV 430,26-29] atiÓayena 7 rauti iti, nÃmni ca [SV 406,30], svarahÅnaæ [pareïa saæyojyaæ] [SV 16,24]. atra varïasya nakÃrasya nÃÓa÷, bhra[=] 8 mara÷. yÆth[i]kÃlatÃæ - yÆtha(!)kà v­k«avallÅ, cumbati jighrati || 9 kiæ k­tvà - madhuna÷ vasantasya, caittrasya vÃ. madhu madye, madhu k«audre, madhu 10 pu«parase vidu÷ | madhu caittre, madhuÓ caittre, madhuko [']pi madhu sm­ta÷ || 11 kÃlatÃæ nÃÓatÃæ samavek«ya | samaye ca nÃÓe kÃla÷ kÅnÃÓe 12 kÃla ity api Amara÷. samavek«ya samyag j¤ÃtvÃ. kÅd­ÓÅæ latÃæ - ku[=] 13 sumai÷ pu«pair, upaÓobhitÃæ ramaïÅyÃæ | kÅd­Óai÷ kusumai÷ - sitai÷ 14 Óvetai÷ || puna÷ kÅd­Óai÷ | ghanair meghair, muktà ye [']mbulavà jalaka[=] 15 ïÃs, tai÷, prabhÃsitÃni ÓobhitÃni, tai÷. daÓapadÃny asya. atrÃpi 16 mohanamantraÓ chanda÷ || 20 || etan niÓamya virahÃnala[=] 17 pŬitÃyÃs tasyà vaca÷ khalu dayÃlur apŬitÃyÃ÷ [|] sÃ[=] 18 dhvÅbhir evam uditaæ jaladair amoghai÷ pratyÃyayau sadanam Æna[=] 19 dinair amoghai÷ 21 khalu niÓcayena dayÃlur api sa puru[=] 20 «o pi, ***************************************************************************** 21. 1 amoghai÷ saphalai<÷>r Ænadinair <'>alpadinai÷, sadanaæ g­haæ, pratyÃ<'>[=] 2 yayau ÃjagÃmety artha÷ | kiæ k­tvà - tasyÃ÷ priyÃyÃ÷, etat pÆ[=] 3 rvoktaæ vaco, niÓamyÃÇgÅk­tya | Órutvety artha÷ | kiæbhÆtaæ - amoghais saphalai÷, 4 jaladair meghai÷, sÃdhvÅbhis sakhÅbhiÓ ca k­tvÃ, evam uditaæ vadi[=] 5 tam ity artha÷ || kiæviÓi«ÂÃyÃ÷ viraheti. virahÃd utpanno yo 6 [']nala÷ pÃvaka÷, k­ÓÃ<ï>[n]u÷ pÃvako [']nala ity Amara÷ [1.1.55], tena pŬi[=] 7 tÃyÃ÷ du÷khitÃyÃ÷. yad và - viraha ev<'>Ãnalas, tena pŬitÃyÃ÷. 8 puna÷ kÅd­ÓyÃ÷ - ŬitÃyÃ÷. Ŭyate stÆyate bhartà aneneti, tasyÃ÷. 9 ktapratyay[a i] ca [vgl. SV 286,19-20]. ekonaviæÓatipado [']yam | etan niÓamyetyÃditri«u 10 vasantatilakà cchanda÷ || 21 || tÃsÃm ­tu÷ saphala eva 11 hi yà dine«u sendrÃyudhÃmbudharagarjitadurdine«u [|] ratyutsavaæ pri[=] 12 yatamai÷ saha mÃnayanti meghÃgame priyasakhÅÓ ca samÃnayanti || 22 || 13 hi niÓcayena. yÃ÷ striya÷, sendrÃyudhÃmbudharagarjitadurdine«u 14 indrÃyudhena saha vartate sendrÃyudha, etÃd­Óo 'mbudharas, tasya garjitena 15 durdine«u. priyatamai÷ saha ratyutsavaæ mÃnayanti kurvanti. tÃsÃæ strÅïÃæ, 16 ­tu÷ var«ÃkÃla÷ saphala eva iti. [[cakÃrÃt meghÃgame ye puæsa÷ priyasakhÅ÷ samÃnayaæti anubhavaæti, te«Ãm api ­tu÷ saphala eva iti Óe«a÷]]. «o¬aÓapado [']yam || 22 || 17 Ãlabhya cÃmbu t­«ita÷ karakoÓapeyaæ bhÃvÃnuraktavanitÃsu[=] 18 ratai÷ Óapeyam [|] jÅyeya yena kavinà yamakai÷ pareïa 19 tasmai vaheyam udakaæ ghaÂakharpareïa || 23 || atha kavi÷ 20 kÃvyakÃÂhinyÃd Ãtmagarvaæ prakaÂayan Óapathayati - yena pareïÃ[=] 21 nyena kavinÃ, ***************************************************************************** 22. 1 madadhikenety artha÷ | ahaæ yamakai÷ Ólokai÷ k­tvÃ, jÅyeya ÓlokÃ[=] 2 rthavyÃkhyÃnenaiva jita÷. ji jaye [SV 240,21] liÇi uttamapuru«aika[=] 3 vacana ÅyavibhaktiÓ cÃgre, karmaïi yak dÅrghaÓ ca, k[a]tvÃd gu[=] 4 ïaprati«edha÷ [SV 388,2-3], akÃr[[e]]kÃrayor [[e]]tvaæ, jÅyeyeti siddham. ahaæ 5 na kevalaæ jita, api tu ahaæ tasmai kavaye, udakaæ jalaæ, va[=] 6 heyaæ upa¬haukayÃmÅty artha÷ || vaha prÃpaïe [SV 228,31] | yÃm iyaæ [SV 211,21] etvaæ ca. 7 kena - ghaÂakharpareïa kumbhÃrdhabhÃgena | kiæ k­tvà | t­«itas san || 8 ambu <'Ã>[[a]]mbha÷ [[Ãlabhya]] prÃpyety artha÷ || t­«ito [']pi, ghaÂakharpareïa tasmai <||> 9 jalam <'>ÃdÃya, paÓcÃt svayaæ pibÃmÅti kÃÂhinyaæ | alpamÃtraæ <|> 10 jalaæ dravaïÃvaÓe«aæ Ãnayi«yasÅti cet, tatrÃha || kiæbhÆtaæ <|> 11 ambu - karakoÓapeyaæ. karakoÓena hastapÃtreïa. koÓas tu ku<Â>[¬]ma[=] 12 le pÃtre (!) iti YÃdava÷ | peyaæ pÅyate iti [peyam], Å[c] cÃta[÷] [SV 451,32], anena ya[=] 13 pratyaya[s] syÃd, ÃkÃrasya c[[e]]kÃra÷ [SV 451,32]. a¤jaliæ pÆrya jalaæ pibet || 14 Åd­Óam <'>Ãnayeyaæ, na tv alpam iti bhÃva÷ || yadi no<'>pa¬haukayÃ[=] 15 mi <||> tadÃhaæ, bhÃvenÃnuraktà yà vanità yo«it, tasyÃ÷ sura[=] 16 tÃni sambhogÃni - tai÷, Óapeyaæ Óapathaæ kuryÃæ || Óapanaæ Óapatha÷ 17 pumÃn ity Amara÷ [1.5.9] || i«Âasya hi Óapatha÷ kriyate. ata÷ ÁrÅ[=] 18 kÃlidÃsasya bhÃvÃnuraktavanitÃsuratam eve«Âam iti j¤Ãyate || 23 || 19 ÃtmabuddhyanusÃreïa ÂÅkeyaæ kalpità mayà || kaviÁrÅkÃ[=] 20 l[[i]]dÃsasyÃÓay[o] naiva prakÃÓyate || pÃÂhaæ vinÃ. mayà ÂÅkà padyÃnÃæ ***************************************************************************** 23. 1 dviÓatÃni ca || nirmità bhÆmidevÃnÃæ v­ndaæ natvà gurÆn api || 2 K«emaÇkaraprapautreïa PaÇktovaæÓodbhavena ca | BÃlak­«ïasya putreïa | 3 KuÓalÃkhyena dhÅmatà || 3 || yugmaæ || ÁrÅpatir jyoti«Ãæ madhye yo 4 [']bhÆc chre«Âho hi ÓarmabhÃk || tasya pautreïa Âikeyaæ k­tà Óre«ÂhÃti[=] 5 bhÃvadà || 4 atibhÃvadÃ<'>tij¤Ãnadà || bhÃdrake và sitëÂamyÃ[=] 6 m indurk«e cÃdyayogake || nÃgavedÃcalÃbje [1748] tu cÃbde [']bhÆd GƬhadÅpikà || 5 || 7 iti ÁrÅmacchrÅmahÃkavikÃlidÃsak­taghaÂakharparopari 8 KuÓalamiÓraviracità GƬhadÅpikà samÃptà || saævat 72 | 9 ëìha vati 12 pÃriteyaæ mayà RÃjÃnÃnandarÃmeïeti Óubham oæ || ~ ||