ASVAGHOSA: BUDDHACARITA (input by Peter Schreiner)


Text analysis adapted to BHELA conventions:

Sandhi markers:
(. =short vowel, - =long vowel)

in word-sandhi:
1: . .  e.g.: veda+anta = vedà1nta
2: - .
3: . -
4: - -
 
in sentence-sandhi:
7: . .  e.g.: ca+api = cà7pi
8: . -
9: - .
0: - -

Pada markers:
1:  $ 
2:  &
3:  % 
4:  // n.n //

ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿
³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   ³
³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³
³						   ³
³ Text converted to Classical Sanskrit Extended    ³
³ (CSX) encoding:				   ³
³ 						   ³
³ description             character  =	ASCII	   ³
³  						   ³
³ long a                  à             224	   ³
³ long A                  â             226	   ³
³ long i                  ã             227	   ³
³ long I                  ä             228	   ³
³ long u                  å             229	   ³
³ long U                  æ             230	   ³
³ vocalic r               ç             231	   ³
³ vocalic R               è             232	   ³
³ long vocalic r          é             233	   ³
³ vocalic l               ë             235	   ³
³ long vocalic l          í             237	   ³
³ velar n                 ï             239	   ³
³ velar N                 ð             240	   ³
³ palatal n               ¤             164	   ³
³ palatal N               ¥             165	   ³
³ retroflex t             ñ             241	   ³
³ retroflex T             ò             242	   ³
³ retroflex d             ó             243	   ³
³ retroflex D             ô             244	   ³
³ retroflex n             õ             245	   ³
³ retroflex N             ö             246	   ³
³ palatal s               ÷             247	   ³
³ palatal S               ø             248	   ³
³ retroflex s             ù             249	   ³
³ retroflex S             ú             250	   ³
³ anusvara                ü             252	   ³
³ anusvara (overdot)      §             167	   ³
³ capital anusvara        ý             253	   ³
³ visarga                 þ             254	   ³
³ (capital visarga                      255)	   ³
³ long e                  ¹             185	   ³
³ long o                  º             186	   ³
³ 						   ³
³ additional:					   ³
³ l underbar              ×             215	   ³
³ r underbar              Ÿ             159	   ³
³ n underbar              ­             173	   ³
³ k underbar              É             201	   ³
³ t underbar              Â             194	   ³
³ 						   ³
³ Other characters of the CSX encoding table are   ³
³ not included. Accents have been dropped in order ³
³ to facilitate word search.			   ³
ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ


****************************************************************

<author> [A/svagho.sa]
<editor> Johnston, E. H.
<title> The Buddhacarita: Or, Acts of the Buddha. Part I -- Sanskrit Text
<imprint>
   <publ.city> Calcutta
   <publisher> Baptist Mission Press
   <publ.date> 1935
   <citn.detail> 21, 165 pp.
   <series> Panjab University Oriental Publications No. 31
<\imprint>
        <\source.description>
 
        <source.description>
<author> [A/svagho.sa]
<editor> Cowell, Edward B.
<title> The Buddha--Karita or Live of Buddha by Asvaghosha,
Indian poet of the early second century after Christ. Sanskrit
text, edited from a Devanagari and two Nepalese manuscripts with
variant readings, a preface, notes and in index of names.
<imprint>
   <publ.city> Amsterdam (orig. Oxford)
   <publisher> Oriental Press NV (orig. Oxford University Press)
   <publ.date> 1970 (orig. 1893)
   <citn.detail> 16, 175 pp.
   <series> Anecdota Oxoniensia, Aryan Series,Part VII


<editorial.notes>
Annotations, remarks etc. by the editor of the transliteration
are enclosed in square brackets.

Annotations by the editor(s) of the edition which served as
source of the transliteration (e..g. conjectures, markers for
lacunae etc.) which are part of the printed edition are enclosed
in pointed parentheses.
<\editorial.notes>
 
<colophons>
Colophons which are part of the printed edition are enclosed by
double square brackets.
<\colophons>
 
<variae.lectiones>
<variants>
The beginning of the passage for which a variant exists is marked
by opening parenthesis. In deciding about the extension of the
text thus marked, the changes generated for the text format had
to be taken into consideration. This meant that occasionally
words which are identical in the base text and in the variant are
included in the parentheses, since in the text format (sa.mhita)
the beginning of a variant could not be printed if that word is
joined to the preceding word in vowel sandhi. Thus we write "...
(mah-a+-atm-a Xmah-a+puru.sa.h) ...", even though the "mah-a+" is
identical in both versions.
 
The beginning of the variant is marked by a siglum, viz. by a
single capital letter (capital letters are used exclusively for
that purpose in the transliteration). Several sigla are separated
by a comma (no blank) -- which does not occur in this file of
course. There is no blank between the siglum and the variant.
 
If there are several variants for the same passage of the base
text, they are listed sequentially. The variant (or the last
variant if there is more than one) is closed by the closing
parenthesis. The blank before the next word is considered to
belong to the variant and is put inside the parentheses. The
continuation of the base text follows without intermediate blank.
 
Schematic pattern:
(... A... )...
(... A,B... )...
(... A... B... )...
<\variants>
 
<interpolations>
Interpolations are treated as "variants without base text", i..e.
siglum follows immediately upon the opening parenthesis. The
siglum is repeated before the closing parenthesis which marks the
end of the interpolation. This allows for the input of variants
within interpolations which are attested in more than one source.
 
Long interpolations may be entered as a sequence of separate
interpolations (e..g. verse by verse). Interpolated lines are
(may be) marked by "X" at the beginning of the line (which is
meant to mark "star"--passages as e..g. in the criticial edition
of the MBh).
<\interpolations>
 
<omissions>
Passages from the base text which are omitted in any of the
variant texts are marked by double parentheses plus siglum
enclosing the omitted passage (which may also be individual
words).
 
Schematic patterns:
((S... S))
... ((S... S))...
<\omissions>
<\variae.lectiones>
<\analysis>
 
<reference.system>
The full reference (chapter and verse) is given at the end of the
verse to which it refers. (While transliterating the full
reference needs to be typed only for the first verse of each
chapter.) The reference consists of two figures separated by a
(single) dot. The first number refers to the chapter, the second
number refers to the verse--number within the chapter.
 
The beginning of references is marked by double exclamation mark
(i..e. da.n.da) and the end is marked by a single exclamation
mark. Always after a reference a new line begins.
 
 
   <revision.history>
<who> Peter Schreiner
<\who>
<date> October 1989 to February 1990
<\date>
<what> transliteration, entry of variants; cursory proof--reading
<\what>
   <\revision.history>
 
 
<\TEI.header>
 
<text>
<\text>
 
<\TEI.1>


*****************************************************************


X(C ÷riyaü parà1rdhyàü vidadhad vidhàtç-jit  $ tamo nirasyann abhibhåta-bhànu-bhçt  &
Xnudan nidàghaü jita-càru-candra-màþ  % sa vandyate 'rhann iha yasya no7pamà C)  // 1.1 //
X(Càsãd vi÷àlo1nnata-sànu-lakùmyà  $ payo-da-païktye9va parãta-pàr÷vaü  &
Xud-agra-dhiùõyàü gagane 'vagàóhaü  % puraü mahar2ùeþ kapilasya vastu C)  // 1.2 //
X(Csito1nnatene7va nayena hçtvà  $ kailàsa-÷ailasya yad abhra-÷obhàm  &
Xbhramàd upetàn vahad-ambu-vàhàn  % saübhàvanàü và sa-phalã-cakàra C)  // 1.3 //
X(Cratna-prabho2dbhàsini yatra lebhe  $ tamo na dàridryam ivà7vakà÷am  &
Xparà1rdhya-pauraiþ saha-vàsa-toùàt  % kçta-smite9và7tiraràja lakùmãþ C)  // 1.4 //
tasmin vane ÷rãmati ràja-patnã  $ prasåti-kàlaü samavekùamàõà  &
÷ayyàü vitàno1pahitàü prapede  % nàrã-sahasrair abhinandyamànà  // 1.8 //
tataþ prasanna÷ ca babhåva puùyas  $ tasyà÷ ca devyà vrata-saüskçtàyàþ  &
pàr÷vàt suto loka-hitàya jaj¤e  % nir-vedanaü cai7va nir-àmayaü ca  // 1.9 //
X[Verse 1.9 corresponds to 1.25 in ed. Cowell.]
åror yathau0rvasya pçtho÷ ca hastàn  $ màndhàtur indra-pratimasya mårdhnaþ  &
kakùãvata÷ cai7va bhujà1üsa-de÷àt  % tathà-vidhaü tasya babhåva janma  // 1.10 //
X(Cpràtaþ payo-dàd iva tigma-bhànuþ  $ samudbhavan so 'pi ca ma-tç-kukùeþ  &
Xsphuran mayåkhair vihatà1ndha-kàrai÷  % cakàra lokaü kanakà1vadàtam C)  // 1.26 //
X(Ctaü jàta-màtram atha kà¤cana-yåpa-gauraü  $ prãtaþ sahasra-nayaõaþ ÷anakair gçhõàt  &
Xmandàra-puùpa-nikaraiþ saha tasya mårdhni  % khàn nir-male ca vinipetatur ambu-dhàre C)  // 1.27 //
X(Csura-pradhànaiþ paridhàryamàõo  $ dehà1ü÷u-jàlair anura¤jayaüs tàn  &
Xsaüdhyà2bhra-jàlo1pari-saüniviùñaü  % navo1óu-ràjaü vijigàya lakùmyà C)  // 1.28 //
krameõa garbhàd abhiniþsçtaþ san  $ babhau (cyutaþ Cgataþ )khàd iva yony-a-jàtaþ  &
kalpeùv an-(ekeùu ca Cekeùv iva )bhàvità3tmà  % yaþ saüprajànan suùuve na måóhaþ  // 1.11 //
dãptyà ca dhairyeõa (ca yo C÷riyà )raràja  $ bàlo ravir bhåmim ivà7vatãrõaþ  &
tathà9ti-dãpto 'pi nirãkùyamàõo  % jahàra cakùåüùi yathà ÷a÷à1ïkaþ  // 1.12 //
sa hi sva-gàtra-prabhayo9jjvalantyà  $ dãpa-prabhàü bhàs-karavan mumoùa  &
mahà2rha-jàmbånada-càru-varõo  % vidyotayàm àsa di÷a÷ ca sarvàþ  // 1.13 //
(an-àkulà1-nyubja-Can-àkulàny ab-ja-)samudgatàni  $ (niùpeùavad-vyàyata-Cniùpeùavanty àyata-)vikramàõi  &
tathai9va dhãràõi padàni sapta  % saptar1ùi-tàrà-sa-dç÷o jagàma  // 1.14 //
bodhàya jàto 'smi jagad-dhità1rtham  $ antyà (bhavo1tpattir Ctatho9tpattir )iyaü mame7ti  &
catur-di÷aü siüha-gatir vilokya  % vàõãü ca bhavyà1rtha-karãm uvàca  // 1.15 //
khàt prasrute candra-marãci-÷ubhre  $ dve vàri-dhàre ÷i÷iro1ùõa-vãrye  &
(÷arãra-saüspar÷a-sukhà1ntaràya C÷arãra-saukhyà1rtham an-uttarasya   % nipetatur mårdhani tasya saumye  // 1.16 //
÷rãmad-vitàne kanako1jjvalà1ïge  $ vaióårya-pàde ÷ayane ÷ayànam  &
yad-gauravàt kà¤cana-padma-hastà  % yakùà1dhipàþ saüparivàrya tasthuþ  // 1.17 //
(<xxxxx÷> ca Cmàyà-tanå-jasya )divau1kasaþ khe  $ yasya prabhàvàt praõataiþ ÷irobhiþ  &
àdhàrayan pàõdaram àtapa-traü  % bodhàya jepuþ paramà3÷iùa÷ ca  // 1.18 //
maho2ra-gà dharma-vi÷eùa-tarùàd  $ buddheùv atãteùu kçtà1dhikàràþ  &
yam avyajan bhakti-vi÷iùña-netrà  % mandàra-puùpaiþ samavàkiraü÷ ca  // 1.19 //
tathà-gato1tpàda-guõena tuùñàþ  $ ÷uddhà1dhivàsà÷ ca vi÷uddha-sattvàþ  &
devà nanandur vigate 'pi ràge  % magnasya duþkhe jagato hitàya  // 1.20 //
(yasya prasåtau Cyasmin prasåte )giri-ràja-kãlà  $ vàtà3hatà naur iva bhå÷ cacàla  &
sa-candanà co7tpala-padma-garbhà  % papàta vçùñir (gaganàd Cgagaõàd )an-abhràt  // 1.21 //
vàtà vavuþ spar÷a-sukhà mano-j¤à  $ divyàni vàsàüsy avapàtayantaþ  &
såryaþ sa evà7bhy-adhikaü cakà÷e  % jajvàla saumyà1rcir an-ãrito 'gniþ  // 1.22 //
pràg-uttare cà7vasatha-prade÷e  $ kåpaþ svayaü pràdur abhåt sità1mbuþ  &
antaþ-puràõy àgata-vismayàni  % yasmin kriyàs tãrthae iva pracakruþ  // 1.23 //
dharmà1rthibhir bhåta-gaõai÷ ca divyais  $ tad-dar÷anà1rthaü (vanam àpupåre Cbalam àpa påraþ )  &
kautåhalenai7va ca pàda-(pebhyaþ Cpai÷ ca )  % (puùpàõy a-kàle 'pi <xxxxx> Cprapåjayàm àsa sa-gandha-puù.paiþ )  // 1.24 //
<xxxx>  &
nidar÷anàny atra ca no nibodha  // 1.40 //
yad ràja-÷àstraü bhçgur aïgirà và  $ na cakratur vaü÷a-karàv çùã tau  &
tayoþ sutau saumya sasarjatus tat  % kàlena ÷ukra÷ ca bçhas-pati÷ ca  // 1.41 //
sàrasvata÷ cà7pi jagàda naùñaü  $ vedaü punar yaü dadç÷ur na pårve  &
vyàsas tathai9naü bahudhà cakàra  % na yaü vasiùñhaþ kçtavàn a-÷aktiþ  // 1.42 //
vàlmãkir àdau ca sasarja padyaü  $ jagrantha yan na cyavano mahar2ùiþ  &
cikitsitaü yac ca cakàra nà7triþ  % pa÷càt tad àtreya çùir jagàda  // 1.43 //
yac ca dvi-jatvaü ku÷iko na lebhe  $ tad gàdhinaþ sånur avàpa ràjan  &
velàü samudre sagara÷ ca dadhre  % ne7kùvàkavo yàü prathamaü babandhuþ  // 1.44 //
àcàryakaü yoga-vidhau dvi-jànàm  $ a-pràptam anyair janako jagàma  &
khyàtàni karmàõi ca yàni ÷aureþ  % ÷årà3dayas teùv a-balà babhåvuþ  // 1.45 //
tasmàt pramàõaü na vayo na (vaü÷aþ Ckàlaþ   $ ka÷-cit kva-cic chraiùñhyam upaiti loke  &
ràj¤àm çùãõàü ca (hi tàni Chitàni )tàni  % kçtàni putrair a-kçtàni pårvaiþ  // 1.46 //
evaü nç-paþ pratyayitair dvi-jais tair  $ à÷vàsita÷ cà7py abhinandita÷ ca  &
÷aïkàm an-iùñàü vijahau manastaþ  % praharùam evà7dhikam àruroha  // 1.47 //
prãta÷ ca tebhyo dvi-ja-sattamebhyaþ  $ sat-kàra-pårvaü pradadau dhanàni  &
bhåyàd ayaü bhåmi-patir yatho2kto  % yàyàj jaràm etya vanàni ce7ti  // 1.48 //
atho7 nimittai÷ ca tapo-balàc ca  $ taj janma janmà1nta-karasya buddhvà  &
÷àkye3÷varasyà8layam àjagàma  % sad-dharma-tarùàd asito mahar2ùiþ  // 1.49 //
taü brahma-vid-brahma-(vidaü Cvidàü )jvalantaü  $ bràhmyà ÷riyà cai7va tapaþ-÷riyà ca  &
ràj¤o gurur gaurava-sat-kriyàbhyàü  % prave÷ayàm àsa nare1ndra-sadma  // 1.50 //
sa pàrthivà1ntaþ-pura-saünikarùaü  $ kumàra-janmà3gata-harùa-(vegaþ Cvegaü ) //
vive÷a dhãro (vana-saüj¤aye9va Cbala-saüj¤ayai9va   % tapaþ-prakarùàc ca jarà4÷rayàc ca  // 1.51 //
tato nç-pas taü munim àsana-sthaü  $ pàdyà1rghya-pårvaü pratipåjya samyak  &
nimantrayàm àsa yatho2pacàraü  % purà vasiùñhaü sa ivà7nti-devaþ  // 1.52 //
dhanyo 'smy anugràhyam idaü kulaü me  $ yan màü didçkùur bhagavàn upetaþ  &
àj¤àpyatàü kiü karavàõi saumya  % ÷iùyo 'smi vi÷rambhitum arhasã7ti  // 1.53 //
evaü nç-peõo7pamantritaþ san  $ sarveõa bhàvena munir yathàvat  &
(sa vismayo1tphulla-Csa-vismayo1tphulla-)vi÷àla-dçùñir  % gambhãra-dhãràõi vacàüsy uvàca  // 1.54 //
mahà4tmani tvayy upapannam etat  $ priyà1tithau tyàgini dharma-kàme  &
sattvà1nvaya-j¤àna-vayo-anu-råpà  % snigdhà yad evaü mayi te matiþ syàt  // 1.55 //
etac ca tad yena nç-par1ùayas te  $ dharmeõa (såkùmeõa dhanàny avàpya Csåkùmàõi dhanàny apàsya ) //
nityaü tyajanto vidhivad babhåvus  % tapobhir àóhyà vibhavair daridràþ  // 1.56 //
prayojanaü yat tu mamo7payàne  $ tan me ÷çõu prãtim upehi ca tvam  &
divyà (mayà0ditya-Cmayàdivya-)pathe ÷rutà vàg  % bodhàya jàtas tanayas tave7ti  // 1.57 //
÷rutvà vacas tac ca mana÷ ca yuktvà  $ j¤àtvà nimittai÷ ca tato 'smy upetaþ  &
didçkùayà ÷àkya-kula-dhvajasya  % ÷akra-dhvajasye7va samucchritasya  // 1.58 //
ity etad evaü vacanaü ni÷amya  $ praharùa-saübhrànta-gatir nare1ndraþ  &
àdàya dhàtry--aïka-gataü kumàraü  % saüdar÷ayàm àsa tapo-dhanàya  // 1.59 //
cakrà1ïka-pàdaü sa (tato Ctathà )mahar2ùir  $ jàlà1vanaddhà1ïguli-pàõi-pàdam  &
so3rõa-bhruvaü vàraõa-vasti-ko÷aü  % sa-vismayaü ràja-sutaü dadar÷a  // 1.60 //
dhàtry--aïka-saüviùñam avekùya cai7naü  $ devy--aïka-saüviùñam ivà7gni-sånum  &
babhåva (pakùmà1nta-vica¤cità1÷rur Cpakùmà1ntar iva a¤cità1÷rur   % ni÷vasya cai7va tri-divo1n-mukho 'bhåt  // 1.61 //
dçùñvà9sitaü tv a÷ru-pariplutà1kùaü  $ snehàt (tanå-jasya Ctu putrasya )nç-pa÷ cakampe  &
sa-gadgadaü bàùpa-kaùàya-kaõñhaþ  % papraccha (sa Cca )prà1¤jalir ànatà1ïgaþ  // 1.62 //
alpà1ntaraü yasya vapuþ (surebhyo Cmuneþ syàd   $ bahv-adbhutaü yasya ca janma dãptam  &
yasyo7ttamaü bhàvinam àttha cà7rthaü  % taü prekùya kasmàt tava dhãra bàùpaþ  // 1.63 //
api sthirà3yur bhagavan kumàraþ  $ kac-cin na ÷okàya mama prasåtaþ  &
(labdhà Clabdhaþ )kathaü-cit salilà1¤jalir me  % na khalv imaü pàtum upaiti kàlaþ  // 1.64 //
apy a-kùayaü me ya÷aso nidhànaü  $ kac-cid dhruvo me kula-hasta-sàraþ  &
api prayàsyàmi sukhaü paratra  % (supto 'pi Csupte 'pi )putre 'nimiùai1ka-cakùuþ  // 1.65 //
kac-cin na me jàtam a-phullam eva  $ kula-(pravàlaü Cprabàlaü )pari÷oùa-bhàgi  &
kùipraü vibho bråhi na me 'sti ÷àntiþ  % snehaü sute vetsi hi bàndhavànàm  // 1.66 //
ity àgatà3vegam an-iùña-buddhyà  $ buddhvà nare1ndraü sa munir babhàùe  &
mà bhån matis te nç-pa kà-cid  % anyà niþ-saü÷ayaü tad yad avocam asmi  // 1.67 //
nà7syà7nyathàtvaü prati vikriyà me  $ svàü va¤canàü tu prati viklavo 'smi  &
kàlo hi me yàtum ayaü ca jàto  % jàti-kùayasyà7-su-labhasya boddhà  // 1.68 //
vihàya ràjyaü viùayeùv an-àsthas  $ tãvraiþ prayatnair adhigamya tattvam  &
jagaty ayaü moha-tamo nihantuü  % jvaliùyati j¤ànamayo hi såryaþ  // 1.69 //
duþkhà1rõavàd vyàdhi-vikãrõa-phenàj  $ jarà-taraïgàn maraõo1gra-vegàt  &
uttàrayiùyaty ayam uhyamànam  % (àrtaü Càrttaü )jagaj j¤àna-mahà-plavena  // 1.70 //
praj¤à2mbu-vegàü sthira-÷ãla-vapràü  $ samàdhi-÷ãtàü vrata-cakra-vàkàm  &
asyo7ttamàü dharma-nadãü pravçttàü  % tçùõà4rditaþ pàsyati jãva-lokaþ  // 1.71 //
duþkhà3rditebhyo viùayà3vçtebhyaþ  $ saüsàra-kàntàra-patha-sthitebhyaþ  &
àkhyàsyati hy eùa vimokùa-màrgaü  % màrga-pranaùñebhya ivà7dhva-gebhyaþ  // 1.72 //
vidahyamànàya janàya loke  $ ràgà1gninà9yaü viùaye1ndhanena  &
prahlàdam àdhàsyati dharma-vçùñyà  % vçùñyà mahà-megha ivà8tapà1nte  // 1.73 //
tçùõà2rgalaü moha-tamaþ-kapàñaü  $ dvàraü- prajànàm apayàna-hetoþ  &
vipàñayiùyaty ayam uttamena  % sad-dharma-tàóena dur-àsadena  // 1.74 //
svair moha-pà÷aiþ pariveùñitasya  $ duþkhà1bhibhåtasya nir-à÷rayasya  &
lokasya saübudhya ca dharma-ràjaþ  % kariùyate bandhana-mokùam eùaþ  // 1.75 //
tan mà kçthàþ ÷okam imaü prati tvam  $ (asmin sa ÷ocyo 'sti Ctat saumya ÷ocye hi )manuùya-loke  &
mohena và kàma-sukhair madàd và  % yo naiùñhikaü ÷roùyati nà7sya dharmam  // 1.76 //
bhraùñasya tasmàc ca guõàd ato me  $ dhyànàni labdhvà9py a-kçtà1rthatai9va  &
dharmasya tasyà8 ÷ravaõàd ahaü hi  % manye vipattiü tri-dive 'pi vàsam  // 1.77 //
iti ÷rutà1rthaþ sa-su-hçt sa-dàras  $ tyaktvà viùàdaü mumude nare1ndraþ  &
evaü-vidho 'yaü tanayo mame7ti  % mene sa hi svàm api (sàravattàm Csàramattàm )  // 1.78 //
(àrùeõa Càryeõa )màrgeõa tu yàsyatã7ti  $ cintà-vidheyaü hçdayaü cakàra  &
na khalv asau na priya-dharma-pakùaþ  % saütàna-nà÷àt tu bhayaü dadar÷a  // 1.79 //
atha munir asito nivedya tattvaü  $ suta-niyataü suta-viklavàya ràj¤e  &
sa-bahu-matam udãkùyamàõa-råpaþ  % pavana-pathena yathà4gataü jagàma  // 1.80 //
kçta-(mitir Cmatir )anujà-sutaü ca dçùñvà  $ muni-vacana-÷ravaõe ca tan-matau ca  &
bahu-vidham anukampayà sa sàdhuþ  % priya-sutavad viniyojayàü cakàra  // 1.81 //
nara-patir api putra-janma-tuùño  $ viùaya-(gatàni Cmatàni )vimucya bandhanàni  &
kula-sa-dç÷am acãkarad yathàvat  % priya-(tanayas Ctanayaü )tanayasya jàta-karma  // 1.82 //
da÷asu pariõateùv ahaþsu (cai7va Ccai7vaü   $ prayata-manàþ parayà mudà parãtaþ  &
akuruta japa-homa-maïgalà3dyàþ  % (parama-bhavàya Cparamatamàþ sa )sutasya devate2jyàþ  // 1.83 //
api ca ÷ata-sahasra-påçna-saükhyàþ  $ sthira-balavat-tanayàþ sa-hema-÷çïgãþ  &
an-upagata-jaràþ payasvinãr gàþ  % svayam adadàt suta-vçddhaye dvi-jebhyaþ  // 1.84 //
bahu-vidha-viùayàs tato yatà3tmà  $ sva-hçdaya-toùa-karãþ kriyà vidhàya  &
guõavati (niyate Cdivase )÷ive muhårte  % matim akaron muditaþ pura-prave÷e  // 1.85 //
dvi-rada-radamayãm atho7 mahà2rhàü  $ sita-sita-puùpa-bhçtàü maõi-pradãpàm  &
abhajata ÷ivikàü ÷ivàya devã  % tanayavatã praõipatya devatàbhyaþ  // 1.86 //
puram atha purataþ prave÷ya patnãü  $ sthavira-janà1nugatàm apatya-nàthàm  &
nç-patir api jagàma paura-saüghair  % divam a-marair maghavàn ivà7rcyamànaþ  // 1.87 //
bhavanam atha vigàhya ÷àkya-ràjo  $ bhava iva ùaõ-mukha-janmanà pratãtaþ  &
idam idam iti harùa-pårõa-vaktro  % bahu-vidha-puùñi-ya÷as-karaü vyadhatta  // 1.88 //
iti nara-pati-putra-janma-vçddhyà  $ sa-jana-padaü kapilà3hvayaü puraü tat  &
dhana-da-puram ivà7psaraso 'vakãrõaü  % muditam abhån nala-(kåbara-Ckåvara-)prasåtau  // 1.89 //
[[iti (C÷rã-C)buddha-carite mahà-kàvye bhagavat-prasåtir nàma prathamaþ sargaþ  -- 1 --]]

à janmano janma-(jarà2nta-gasya Cjarà2ntakasya   $ tasyà7tma-jasyà8tma-jitaþ sa ràjà  &
ahany ahany artha-gajà1÷va-mitrair  % vçddhiü yayau sindhur ivà7mbu-vegaiþ  // 2.1 //
dhanasya ratnasya ca tasya tasya  $ kçtà1-kçtasyai7va ca kà¤canasya  &
tadà hi (nai7kàn sa nidhãn avàpa Cnai7kà3tma-nidhãn avàpi   % mano-rathasyà7py ati-bhàra-bhåtàn  // 2.2 //
ye padma-kalpair api ca dvi-pe1ndrair  $ na maõóalaü ÷akyam ihà7bhinetum  &
mado1tkañà haimavatà gajàs te  % vinà9pi yatnàd upatasthur enam  // 2.3 //
nànà2ïka-cihnair nava-hema-bhàõóair  $ (vibhåùitair Ca-bhåùitair )lamba-sañais tathà9nyaiþ  &
saücukùubhe cà7sya puraü turaü-gair  % balena maitryà ca dhanena cà8ptaiþ  // 2.4 //
puùñà÷ ca tuùñà÷ ca (tathà9sya Ctadà9sya )ràjye  $ sàdhvyo 'rajaskà guõavat-payaskàþ  &
ud-agra-vatsaiþ sahità babhåvur  % bahvyo bahu-kùãra-duha÷ ca gàvaþ  // 2.5 //
madhya-sthatàü tasya ripur jagàma  $ madhya-(stha-Csva-)bhàvaþ prayayau su-hçttvam  &
vi÷eùato dàróhyam iyàya mitraü  % dvàv asya pakùàv a-paras tu (nà8sa Cnà÷am )  // 2.6 //
tathà9sya mandà1nila-megha-÷abdaþ  $ saudàminã-kuõóala-(maõóità1bhraþ Cmaõóità1ïgaþ ) //
vinà9÷ma-varùà1÷ani-pàta-doùaiþ  % kàle ca de÷e pravavarùa devaþ  // 2.7 //
ruroha (sasyaü Csaüyak )phalavad yathar2tu  $ tadà9-kçtenà7pi kçùi-÷rameõa  &
tà eva (cà7syau7ùadhayo Ccai7vau7ùadhayo )rasena  % sàreõa cai7và7bhy-adhikà babhåvuþ  // 2.8 //
÷arãra-saüdeha-kare 'pi kàle  $ saügràma-saümardae iva pravçtte  &
sva-sthàþ sukhaü cai7va nir-àmayaü ca  % prajaj¤ire (kàla-va÷ena Cgarbha-dharà÷ ca )nàryaþ  // 2.9 //
(pçthag vratibhyo Cyac ca pratibhvo )vibhave 'pi (garhye C÷akye   $ na pràrthayanti sma naràþ parebhyaþ  &
abhyarthitaþ såkùma-dhano 'pi (cà8ryas Ccà7yaü   % tadà na ka÷-cid vi-mukho babhåva  // 2.10 //
(nà7-gauravo Cnà÷a vadho )bandhuùu nà7py a-dàtà  $ nai7và7-vrato nà7n-çtiko na hiüsraþ  &
àsãt tadà ka÷-cana tasya ràjye  % ràj¤o yayàter iva nàhus.asya  // 2.11 //
udyàna-devà3yatanà3÷ramàõàü  $ kåpa-prapà-puùkariõã-vanànàm  &
cakruþ kriyàs tatra ca dharma-kàmàþ  % praty-akùataþ svargam ivo7palabhya  // 2.12 //
mukta÷ ca dur-bhikùa-bhayà3mayebhyo  $ hçùño janaþ (svargae Csvargam )ivà7bhireme  &
patnãü patir và mahiùã patiü và  % paras-paraü na vyabhiceratu÷ ca  // 2.13 //
ka÷-cit siùeve rataye na kàmaü  $ kàmà1rtham arthaü na jugopa ka÷-cit  &
ka÷-cid dhanà1rthaü na cacàra dharmaü  % dharmàya ka÷-cin na cakàra hiüsàm  // 2.14 //
steyà3dibhi÷ cà7py (aribhi÷ Cabhita÷ )ca naùñaü  $ sva-sthaü sva-cakraü para-cakra-muktam  &
kùemaü su-bhikùaü ca babhåva tasya  % (purà9n-araõyasya Cpuràõy araõyàni )yathai9va ràùñre  // 2.15 //
tadà hi taj-janmani tasya ràj¤o  $ manor ivà8ditya-sutasya ràjye  &
cacàra harùaþ praõanà÷a pàpmà  % jajvàla dharmaþ kaluùaþ ÷a÷àma  // 2.16 //
evaü-vidhà ràja-(kulasya saüpat Csutasya tasya   $ sarvà1rtha-siddhi÷ ca yato babhåva  &
tato nç-pas tasya sutasya nàma  % sarvà1rtha-siddho 'yam iti pracakre  // 2.17 //
devã tu màyà vibudhar1ùi-kalpaü  $ dçùñvà vi÷àlaü tanaya-prabhàvam  &
jàtaü praharùaü na ÷a÷àka soóhuü  % tato (nivàsàya Ca-vinà÷àya )divaü jagàma  // 2.18 //
tataþ kumàraü sura-garbha-kalpaü  $ snehena bhàvena ca nir-vi÷eùam  &
màtç-ùvasà màtç-sama-prabhàvà  % saüvardhayàm àtma-javad babhåva  // 2.19 //
tataþ sa bàlà1rka ivo7daya-sthaþ  $ samãrito vahnir ivà7nilena  &
krameõa samyag vavçdhe kumàras  % tàrà1dhipaþ pakùae ivà7-tamaske  // 2.20 //
tato mahà2rhàõi ca candanàni  $ ratnà3valã÷ cau7ùadhibhiþ sa-garbhàþ  &
mçga-prayuktàn rathakàü÷ ca haimàn  % àcakrire 'smai su-hçd-àlayebhyaþ  // 2.21 //
vayo-anu-råpàõi ca bhåùaõàni  $ (hiraõmayàn Chiraõmayà )hasti-(mçgà1÷vakàü÷ Cmçgà1÷vakà÷ )ca  &
(rathàü÷ Crathà÷ )ca (go-putraka-saüprayuktàn Cgàvo vasana-prayuktà   % (putrã÷ Cgantrã÷ )ca càmãkara-råpya-citràþ  // 2.22 //
evaü sa tais tair viùayo1pacàrair  $ vayo-anu-råpair upacaryamàõaþ  &
bàlo 'py a-bàla-pratimo babhåva  % dhçtyà ca ÷aucena dhiyà ÷riyà ca  // 2.23 //
vaya÷ ca kaumàram atãtya (samyak Cmadhyaü   $ saüpràpya (kàle pratipatti-karma Cbàlaþ sa hi ràja-sånuþ ) //
alpair ahobhir bahu-varùa-gamyà  % jagràha vidyàþ sva-kulà1nu-råpàþ  // 2.24 //
naiþ÷reyasaü tasya tu bhavyam arthaü  $ ÷rutvà purastàd asitàn mahar2ùeþ  &
kàmeùu saïgaü janayàü babhåva  % (vanàni yàyàd iti ÷àkya-ràjaþ Cvçddhir bhavac-chàkya-kulasya ràj¤aþ )  // 2.25 //
kulàt tato 'smai sthira-÷ãla-(yuktàt Csaüyutàt   $ sàdhvãü vapur-hrã-vinayo1papannàm  &
ya÷o-dharàü nàma ya÷o-vi÷àlàü  % (vàmà1bhidhànaü Ctulyà1bhidhànaü )÷riyam àjuhàva  // 2.26 //
(vidyotamàno vapuùà pareõa Cathà7-paraü bhåmi-pateþ priyo 'yaü   $ sanat-kumàra-pratimaþ kumàraþ  &
sà1rdhaü tayà ÷àkya-nare1ndra-vadhvà  % ÷acyà sahasrà1kùa ivà7bhireme  // 2.27 //
kiü-cin manaþ-kùobha-karaü pratãpaü  $ (kathaü na Ckathaü-ca )pa÷yed iti so 'nucintya  &
vàsaü nç-po (vyàdi÷ati Chy àdi÷ati )sma tasmai  % harmyo1dareùv eva na bhå-pracàram  // 2.28 //
tataþ ÷arat-toya-da-pàõóareùu  $ bhåmau vimàneùv iva rà¤jiteùu  &
harmyeùu sarvar1tu-sukhà3÷rayeùu  % strãõàm udàrair vijahàra tåryaiþ  // 2.29 //
kalair hi càmãkara-baddha-kakùair  $ nàrã-karà1grà1bhihatair mçd-aïgaiþ  &
varà1psaro-nçtya-samai÷ ca nçtyaiþ  % kailàsavat tad bhavanaü raràja  // 2.30 //
vàgbhiþ kalàbhir lalitai÷ ca (hàvair Chàrair   $ madaiþ sa-khelair madhurai÷ ca hàsaiþ  &
taü tatra nàryo ramayàü babhåvur  % bhrå-va¤citair ardha-nirãkùitai÷ ca  // 2.31 //
(tataþ sa Ctata÷ ca )kàmà3÷raya-paõóitàbhiþ  $ strãbhir gçhãto rati-karka÷àbhiþ  &
vimàna-pçùñhàn na mahãü jagàma  % vimàna-pçùthàd iva puõya-karmà  // 2.32 //
nç-pas tu tasyai7va vivçddhi-hetos  $ tad-bhàvinà9rthena ca codyamànaþ  &
÷ame 'bhireme viraràma pàpàd  % bheje damaü saüvibabhàja sàdhån  // 2.33 //
nà7-dhãravat kàma-sukhe sasa¤je  $ na saürara¤je vi-ùamaü jananyàm  &
dhçtye9ndriyà1÷vàü÷ capalàn vijigye  % bandhåü÷ ca pauràü÷ ca guõair jigàya  // 2.34 //
nà7dhyaiùña duþkhàya parasya vidyàü  $ j¤ànaü ÷ivaü yat tu tad adhyagãùña  &
svàbhyaþ prajàbhyo hi yathà tathai9va  % sarva-prajàbhyaþ ÷ivam à÷a÷aüse  // 2.35 //
(bhaü Ctaü )bhàsuraü cà7ïgirasà1dhi-devaü  $ yathàvad ànarca tad-àyuùe saþ  &
juhàva havyàny a-kç÷e kç÷ànau  % dadau dvi-jebhyaþ kç÷anaü ca gà÷ ca  // 2.36 //
sasnau ÷arãraü pavituü mana÷ ca  $ tãrthà1mbubhi÷ cai7va guõà1mbubhi÷ ca  &
vedo1padiùñaü samam àtma-jaü ca  % somaü papau ÷ànti-sukhaü ca hàrdam  // 2.37 //
sàntvaü babhàùe na ca nà7rthavad yaj  $ jajalpa tattvaü na ca vi-priyaü yat  &
sàntvaü hy a-tattvaü paruùaü ca tattvaü  % hriyà9÷akan nà8tmana eva vaktum  // 2.38 //
iùñeùv an-iùñeùu ca kàryavatsu  $ na ràga-doùà3÷rayatàü prapede  &
÷ivaü siùeve (vyavahàra-÷uddhaü Ca-vyavahàra-labdhaü   % yaj¤aü hi mene na tathà (yathà tat Cyathàvat )  // 2.39 //
à÷àvate cà7bhigatàya sadyo  $ deyà1mbubhis tarùam (acechidiùña Cacecchidiùña ) //
yuddhàd çte vçtta-para÷vadhena  % dvió-darpam udvçttam abebhidiùña  // 2.40 //
ekaü vininye sa jugopa sapta  $ saptai7va tatyàja rarakùa pa¤ca  &
pràpa tri-vargaü bubudhe tri-vargaü  % jaj¤e dvi-vargaü prajahau dvi-vargam  // 2.41 //
kçtà1gaso 'pi pratipàdya vadhyàn  $ nà7jãghanan nà7pi ruùà dadar÷a  &
babandha sàntvena phalena cai7tàüs  % tyàgo 'pi teùàü hy (a-nayàya dçùñaþ Can-apàya-dçùñaþ )  // 2.42 //
àrùàõy acàrãt parama-vratàni  $ vairàõy ahàsãc cira-saübhçtàni  &
ya÷àüsi cà8pad-guõa-gandhavanti  % rajàüsy (ahàrùãn Cahàsãn )malinã-karàõi  // 2.43 //
na cà7jihãrùãd balim a-pravçttaü  $ na cà7cikãrùãt para-vastv-abhidhyàm  &
na cà7vivakùãd dviùatàm a-dharmaü  % na (cà7vivakùãd Ccà7didhakùãd )dhçdayena manyum  // 2.44 //
tasmiüs tathà bhåmi-patau pravçtte  $ bhçtyà÷ ca paurà÷ ca tathai9va ceruþ  &
÷amà3tmake cetasi viprasanne  % prayukta-yogasya yathe2ndriyàõi  // 2.45 //
kàle tata÷ càru-payo-dharàyàü  $ ya÷o-dharàyàü (sva-Csu-)ya÷o-dharàyàm  &
÷auddhodane ràhu-sapatna-vaktro  % jaj¤e suto ràhula eva nàmnà  // 2.46 //
athe7ùña-putraþ parama-pratãtaþ  $ kulasya vçddhiü prati bhåmi-pàlaþ  &
yathai9va putra-prasave nananda  % tathai9va pautra-prasave nananda  // 2.47 //
(putrasya Cpautrasya )me putra-gato (mame7va Cmamai7va   $ snehaþ kathaü syàd iti jàta-harùaþ  &
kàle sa taü taü vidhim àlalambe  % putra-priyaþ svargam ivà8rurukùan  // 2.48 //
sthitvà pathi pràthamakalpikànàü  $ ràjar1ùabhàõàü ya÷asà9nvitànàm  &
÷uklàny a-muktvà9pi tapàüsy atapta  % (yaj¤ai÷ Cyaj¤e )ca hiüsà-rahitair ayaùña  // 2.49 //
ajàjvaliùñà7tha sa puõya-karmà  $ nç-pa-÷riyà cai7va tapaþ-÷riyà ca  &
kulena vçttena dhiyà ca dãptas  % tejaþ sahasrà1ü÷ur ivo7tsisçkùuþ  // 2.50 //
svàyaübhuvaü cà8rcikam arcayitvà  $ jajàpa putra-sthitaye sthita-÷rãþ  &
cakàra karmàõi ca duù-karàõi  % prajàþ sisçkùuþ ka ivà8di-kàle  // 2.51 //
tatjyàja ÷astraü vimamar÷a ÷àstraü  $ ÷amaü siùeve niyamaü viùehe  &
va÷ã9va kaü-cid viùayaü na bheje  % pite9va sarvàn viùayàn dadar÷a  // 2.52 //
babhàra ràjyaü sa hi putra-hetoþ  $ putraü kulà1rthaü ya÷ase kulaü tu  &
svargàya ÷abdaü divam àtma-hetor  % dharmà1rtham àtma-sthitim àcakàïkùa  // 2.53 //
evaü sa dharmaü vi-vidhaü cakàra  $ sadbhir nipàtaü ÷rutita÷ ca siddham  &
dçùñvà kathaü putra-mukhaü suto me  % vanaü na yàyàd iti nàthamànaþ  // 2.54 //
rirakùiùantaþ ÷riyam àtma-(saüsthàü Csaüsthà   $ rakùanti putràn bhuvi bhåmi-pàlàþ  &
putraü nare1ndraþ sa tu dharma-kàmo  % rarakùa dharmàd (viùayeùu mu¤can Cviùayeùv amu¤cat )  // 2.55 //
vanam an-upama-sattvà bodhi-sattvàs tu sarve  $ viùaya-sukha-rasa-j¤à jagmur utpanna-putràþ  &
ata upacita-karmà råóha-måle 'pi hetau  % sa ratim upasiùeve bodhim (àpan na yàvat Càpanna-yàvat )  // 2.56 //
[[iti (C÷rã-C)buddha-carite mahà-kàvye 'ntaþ-pura-vihàro nàma dvitãyaþ sargaþ -- 2 --]]

tataþ kadà-cin mçdu-÷àdvalàni  $ puüs-kokilo1nnàdita-pàda-pàni  &
÷u÷ràva padmà3kara-maõóitàni  % (gãtair C÷ãte )nibaddhàni sa kànanàni  // 3.1 //
÷rutvà tataþ strã-jana-vallabhànàü  $ mano-j¤a-bhàvaü pura-kànanànàm  &
bahiþ-prayàõàya cakàra buddhim  % antar-gçhe nàga ivà7varuddhaþ  // 3.2 //
tato nç-pas tasya ni÷amya bhàvaü  $ putrà1bhidhànasya mano-rathasya  &
snehasya lakùmyà vayasa÷ ca yogyàm  % àj¤àpayàm àsa vihàra-yàtràm  // 3.3 //
nivartayàm àsa ca ràja-màrge  $ saüpàtam àrtasya pçthag-janasya  &
mà bhåt kumàraþ su-kumàra-cittaþ  % saüvigna-cetà (iti Civa )manyamànaþ  // 3.4 //
praty-aïga-hãnàn vikale1ndriyàü÷ ca  $ jãrõà3turà3dãn kçpaõàü÷ ca (dikùu Cbhikùån ) //
tataþ samutsàrya pareõa sàmnà  % ÷obhàü (paràü Cparà )ràja-pathasya cakruþ  // 3.5 //
tataþ kçte ÷rãmati ràja-màrge  $ ÷rãmàn vinãtà1nucaraþ kumàraþ  &
pràsàda-pçùñhàd avatãrya kàle  % kçtà1bhyanuj¤o nç-pam abhyagacchat  // 3.6 //
atho7 nare1ndraþ sutam àgatà1÷ruþ  $ ÷irasy upàghràya ciraü nirãkùya  &
gacche7ti cà8j¤àpayati sma vàcà  % snehàn na cai7naü manasà mumoca  // 3.7 //
tataþ sa jàmbånada-bhàõóa-bhçdbhir  $ yuktaü caturbhir nibhçtais turaü-gaiþ  &
a-klãba-(vidvac-Cvidyuc-)chuci-ra÷mi-dhàraü  % hiraõmayaü syandanam àruroha  // 3.8 //
tataþ prakãrõo1jjvala-puùpa-jàlaü  $ viùakta-màlyaü pracalat-patàkam  &
màrgaü prapede sa-dç÷à1nuyàtra÷  % candraþ sa-nakùatra ivà7ntarãkùam  // 3.9 //
kautåhalàt sphãtatarai÷ ca netrair  $ (nãlo1tpalà1rdhair Cnãlo1tpalà3bhair )iva (kãryamàõam Ckãryamàõaþ ) //
÷anaiþ ÷anai ràja-pathaü jagàhe  % pauraiþ sam-antàd abhivãkùyamàõaþ  // 3.10 //
taü tuùñuvuþ saumya-guõena ke-cid  $ vavandire dãptatayà tathà9nye  &
saumukhyatas tu ÷riyam asya ke-cid  % vaipulyam à÷aüsiùur àyuùa÷ ca  // 3.11 //
niþsçtya kubjà÷ ca mahà-kulebhyo  $ vyåhà÷ ca kairàtaka-vàmanànàm  &
nàryaþ kç÷ebhya÷ ca nive÷anebhyo  % devà1nuyàna-dhvajavat praõemuþ  // 3.12 //
tataþ kumàraþ khalu gacchatã7ti  $ ÷rutvà striyaþ preùya-janàt pravçttim  &
didçkùayà harmya-talàni jagmur  % janena mànyena kçtà1bhyanuj¤àþ  // 3.13 //
tàþ srasta-kà¤cã-guõa-vighnità÷ ca  $ supta-prabuddhà3kula-locanà÷ ca  &
vçttà1nta-vinyasta-vibhåùaõà÷ ca  % (kautåhalenà7-nibhçtàþ Ckautåhalenà7pi bhçtàþ )parãyuþ  // 3.14 //
pràsàda-sopàna-tala-praõàdaiþ  $ kà¤cã-ravair nåpura-nisvanai÷ ca  &
(vitràsayantyo Cvibhràmayantyo )gçha-pakùi-saüghàn  % anyo-anya-vegàü÷ ca samàkùipantyaþ  // 3.15 //
kàsàü-cid àsàü tu varà1ïganànàü  $ jàta-tvaràõàm api so1tsukànàm  &
gatiü gurutvàj jagçhur vi÷àlàþ  % ÷roõã-rathàþ pãna-payo-dharà÷ ca  // 3.16 //
÷ãghraü sam-arthà9pi tu gantum anyà  $ gatiü nijagràha yayau na tårõam  &
(hriyà9-pragalbhà vinigåhamànà Chriyà pragalbhàni nigåhamànà   % (rahaþ-prayuktàni Crahaþ prayuktàni )vibhåùaõàni  // 3.17 //
paras-paro1tpãóana-piõóitànàü  $ saümarda-(saükùobhita-Csaü÷obhita-)kuõóalànàm  &
tàsàü tadà sa-svana-bhåùaõànàü  % vàtà1yaneùv a-pra÷amo babhåva  // 3.18 //
vàtà1yanebhyas tu viniþsçtàni  $ paras-(parà3yàsita-Cparo1pàsita-)kuõóalàni  &
strãõàü virejur mukha-païka-jàni  % saktàni harmyeùv iva païka-jàni  // 3.19 //
tato vimànair yuvatã-(karàlaiþ Ckalàpaiþ   $ kautåhalo1dghàñita-vàta-yànaiþ  &
÷rãmat sam-antàn nagaraü babhàse  % viyad-vimànair iva sà1psarobhiþ  // 3.20 //
vàtà1yanànàm a-vi÷àla-bhàvàd  $ anyo-anya-gaõóà1rpita-kuõóalànàm  &
mukhàni rejuþ pramado1ttamànàü  % baddhàþ kalàpà iva païka-jànàm  // 3.21 //
(taü tàþ Ctasmin )kumàraü pathi vãkùamàõàþ  $ striyo babhur gàm iva gantu-kàmàþ  &
årdhvo1n-mukhà÷ cai7nam udãkùamàõà  % narà babhur dyàm iva gantu-kàmàþ  // 3.22 //
dçùñvà ca taü ràja-sutaü striyas tà  $ jàjvalyamànaü vapuùà ÷riyà ca  &
dhanyà9sya bhàrye9ti ÷anair avoca¤  % ÷uddhair manobhiþ khalu nà7nya-bhàvàt  // 3.23 //
ayaü kila vyàyata-pãna-bàhå  $ råpeõa sà1kùàd iva puùpa-ketuþ  &
tyaktvà ÷riyaü dharmam upaiùyatã7ti  % tasmin (hi tà Chità )gauravam eva cakruþ  // 3.24 //
kãrõaü tathà ràja-pathaü kumàraþ  $ paurair vinãtaiþ ÷uci-dhãra-veùaiþ  &
tat pårvam àlokya jaharùa kiü-cin  % mene punar-bhàvam ivà8tmana÷ ca  // 3.25 //
puraü tu tat svargam iva prahçùñaü  $ ÷uddhà1dhivàsàþ samavekùya devàþ  &
jãrõaü naraü nirmamire prayàtuü  % saücodanà1rthaü kùiti-pà3tma-jasya  // 3.26 //
tataþ kumàro jarayà9bhibhåtaü  $ dçùñvà narebhyaþ pçthag-àkçtiü tam  &
uvàca saügràhakam àgatà3sthas  % tatrai7va niùkampa-niviùña-dçùñiþ  // 3.27 //
ka eùa bhoþ såta naro 'bhyupetaþ  $ ke÷aiþ sitair yaùñi-viùakta-hastaþ  &
bhrå-saüvçtà1kùaþ ÷ithilà3natà1ïgaþ  % kiü vikriyai9ùà prakçtir yad-çcchà  // 3.28 //
ity evam uktaþ sa ratha-praõetà  $ nivedayàm àsa nç-pà3tma-jàya  &
saürakùyam apy artham a-doùa-dar÷ã  % tair eva devaiþ kçta-buddhi-mohaþ  // 3.29 //
råpasya (hantrã Chartrã )vyasanaü balasya  $ ÷okasya yonir nidhanaü ratãnàm  &
nà÷aþ smçtãnàü ripur indriyàõàm  % eùà jarà nàma yayai9ùa bhagnaþ  // 3.30 //
pãtaü hy anenà7pi payaþ ÷i÷utve  $ kàlena bhåyaþ (parisçptam Cparimçùñam )urvyàm  &
krameõa bhåtvà ca yuvà vapuùmàn  % krameõa tenai7va jaràm upetaþ  // 3.31 //
ity evam ukte calitaþ sa kiü-cid  $ ràjà3tma-jaþ såtam idaü babhàùe  &
kim eùa doùo bhavità mamà7pã7ty  % asmai tataþ sàrathir abhyuvàca  // 3.32 //
àyuùmato 'py eùa vayaþ-(prakarùo Cprakarùàn   $ niþ-saü÷ayaü kàla-va÷ena bhàvã  &
evaü jaràü råpa-vinà÷ayitrãü  % jànàti cai7ve7cchati (cai7va Ccai7ùa )lokaþ  // 3.33 //
tataþ sa pårvà3÷aya-÷uddha-buddhir  $ vistãrõa-kalpà3cita-puõya-karmà  &
÷rutvà jaràü saüvivije mahà4tmà  % mahà2÷aner ghoùam ivà7ntike gauþ  // 3.34 //
niþ÷vasya dãrghaü (sva-÷iraþ Csa ÷iraþ )prakampya  $ tamiü÷ ca jãrõe vinive÷ya cakùuþ  &
tàü cai7va dçùñvà janatàü sa-harùàü  % vàkyaü sa (saüvigna Csaüvignam )idaü jagàda  // 3.35 //
evaü jarà hanti ca nir-vi÷eùaü  $ smçtiü ca råpaü ca paràkramaü ca  &
na cai7va saüvegam upaiti lokaþ  % praty-akùato 'pã8-dç÷am ãkùamàõaþ  // 3.36 //
evaü gate såta nivartayà7÷vàn  $ ÷ãghraü gçhàõy eva bhavàn prayàtu  &
udyàna-bhåmau hi kuto ratir me  % jarà-(bhaye Cbhave )cetasi vartamàne  // 3.37 //
athà8j¤ayà bhartç-sutasya tasya  $ nivartayàm àsa rathaü niyantà  &
tataþ kumàro bhavanaü tad eva  % cintà-va÷aþ ÷ånyam iva prapede  // 3.38 //
yadà tu tatrai7va na ÷arma lebhe  $ jarà jare9ti praparãkùamàõaþ  &
tato nare1ndrà1numataþ sa bhåyaþ  % krameõa tenai7va bahir jagàma  // 3.39 //
athà7-paraü vyàdhi-parãta-dehaü  $ tae eva devàþ sasçjur manuùyam  &
dçùñvà ca taü sàrathim àbabhàùe  % ÷auddhodanis tad-gata-dçùñir eva  // 3.40 //
sthålo1daraþ ÷vàsa-calac-charãraþ  $ srastà1üsa-bàhuþ kç÷a-pàõdu-gàtraþ  &
ambe9ti vàcaü karuõaü bruvàõaþ  % paraü (samà÷ritya Csamà÷liùya )naraþ ka eùaþ  // 3.41 //
tato 'bravãt sàrathir asya saumya  $ dhàtu-prakopa-prabhavaþ pravçddhaþ  &
rogà1bhidhànaþ su-mahàn an-arthaþ  % (÷akto C÷akro )api yenai7ùa kçto 'sva-tantraþ  // 3.42 //
ity åcivàn ràja-sutaþ sa bhåyas  $ taü sà1nukampo naram ãkùamàõaþ  &
asyai7va (jàto Cjàtaþ [sic; wrong sandhi in EHJ])pçthag eùa doùaþ  % sàmànyato roga-bhayaü prajànàm  // 3.43 //
tato babhàùe sa ratha-praõetà  $ kumàra sàdhàraõa eùa doùaþ  &
evaü hi rogaih paripãóyamàno  % rujà4turo harùam upaiti lokaþ  // 3.44 //
iti ÷rutà1rthaþ sa viùaõõa-cetàþ  $ pràvepatà1mbå3rmi-gataþ ÷a÷ã9va  &
idaü ca vàkyaü karuõàyamànaþ  % provàca kiü-cin-mçdunà svareõa  // 3.45 //
idaü ca roga-vyasanaü prajànàü  $ pa÷yaü÷ ca vi÷rambham upaiti lokaþ  &
(vistãrõam a-j¤ànam Cvistãrõa-vij¤ànam )aho naràõàü  % hasanti ye roga-bhayair a-muktàþ  // 3.46 //
nivartyatàü såta (bahiþ-Cvahiþ-)prayàõàn  $ nare1ndra-sadmai7va rathaþ prayàtu  &
÷rutvà ca me roga-bhayaü ratibhyaþ  % pratyàhataü saükucatã7va cetaþ  // 3.47 //
tato nivçttaþ sa nivçtta-harùaþ  $ pradhyàna-yuktaþ pravive÷a (ve÷ma Csadma ) //
taü dvis tathà prekùya ca saünivçttaü  % (paryeùaõaü Cpury àgamaü )bhåmi-pati÷ cakàra  // 3.48 //
÷rutvà nimittaü tu nivartanasya  $ saütyaktam àtmànam anena mene  &
màrgasya ÷aucà1dhikçtàya cai7va  % cukro÷a ruùño 'pi ca no7gra-daõóaþ  // 3.49 //
bhåya÷ ca tasmai vidadhe sutàya  $ vi÷eùa-yuktaü viùaya-(pracàram Cprakàram ) //
cale1ndriyatvàd api (nàma sakto Cnà7pi ÷akto   % nà7smàn vijahyàd iti nàthamànaþ  // 3.50 //
yadà ca ÷abdà3dibhir indriyà1rthair  $ antaþ-pure nai7va suto 'sya reme  &
tato (bahir Cvahir )vyàdi÷ati sma yàtràü  % rasà1ntaraü syàd iti manyamànaþ  // 3.51 //
snehàc ca bhàvaü tanayasya buddhvà  $ (sa ràga-Csaüvega-)doùàn a-vicintya kàü÷-cit  &
yogyàþ samàj¤àpayati sma tatra  % kalàsv abhij¤à iti vàra-mukhyàþ  // 3.52 //
tato vi÷eùeõa nare1ndra-màrge  $ sv-alaükçte cai7va parãkùite ca  &
(vyatyasya Cvyatyàsya )såtaü ca rathaü ca ràjà  % prasthàpayàm àsa bahiþ kumàram  // 3.53 //
tatas tathà gacchati ràja-putre  $ tair eva devair vihito gatà1suþ  &
taü cai7va màrge mçtam uhyamànaü  % såtaþ kumàra÷ ca dadar÷a nà7nyaþ  // 3.54 //
athà7bravãd ràja-sutaþ sa såtaü  $ narai÷ caturbhir hriyate ka eùaþ  &
dãnair manuùyair anugamyamàno  % (<x> bhåùita÷ cà7py Cyo bhåùito '÷vàsy- )avarudyate ca  // 3.55 //
tataþ sa ÷uddhà3tmabhir eva devaiþ  $ ÷uddhà1dhivàsair abhibhåta-cetàþ  &
a-vàcyam apy artham imaü niyantà  % (pravyàjahàrà7rthavad-ã÷varàya Cpravyàjahàrà7rtha-vid ã÷varàya )  // 3.56 //
buddhã1ndriya-pràõa-guõair viyuktaþ  $ supto vi-saüj¤as tçõa-kàùñha-bhåtaþ  &
(saüvardhya Csaübadhya )saürakùya ca yatnavadbhiþ  % (priya-priyais Cpriyà1-priyais )tyajyatae eùa ko 'pi  // 3.57 //
iti praõetuþ sa ni÷amya vàkyaü  $ saücukùubhe kiü-cid uvàca cai7nam  &
kiü (kevalo 'syai7va Ckevalasyai7va )janasya dharmaþ  % sarva-prajànàm ayam ã-dç÷o 'ntaþ  // 3.58 //
tataþ praõetà vadati sma tasmai  $ sarva-prajànàm (idam Cayam )anta-(karma Ckarmà ) //
hãnasya madhyasya mahà4tmano và  % sarvasya loke niyato vinà÷aþ  // 3.59 //
tataþ sa dhãro 'pi nare1ndra-sånuþ  $ ÷rutvai9va mçtyuü viùasàda sadyaþ  &
aüsena saü÷liùya ca kåbarà1graü  % provàca nihràdavatà svareõa  // 3.60 //
iyaü ca niùñhà (niyatà Cniyataü )prajànàü  $ pramàdyati tyakta-bhaya÷ ca lokaþ  &
manàüsi ÷aïke kañhinàni néõàü  % sva-sthàs tathà hy adhvani vartamànàþ  // 3.61 //
tasmàd (rathaþ Crathaü )såta nivartyatàü no  $ vihàra-(bhåmer Cbhåmau )na hi de÷a-kàlaþ  &
jànan vinà÷aü katham (àrti-Càrtti-)kàle  % sa-cetanaþ syàd iha hi pramattaþ  // 3.62 //
iti bruvàõe 'pi narà1dhipà3tma-je  $ nivartayàm àsa sa nai7va taü ratham  &
vi÷eùa-yuktaü tu nare1ndra-÷àsanàt  % sa padma-ùaõóaü vanam eva niryayau  // 3.63 //
tataþ ÷ivaü kusumita-bàla-pàda-paü  $ paribhramat-pramudita-matta-kokilam  &
vimànavat (sa kamala-Csa-kamala-)càru-dãrghikaü  % dadar÷a tad vanam iva nandanaü vanam  // 3.64 //
varà1ïganà-gaõa-kalilaü nç-pà3tma-jas  $ tato balàd vanam (atinãyate Cabhinãyate )sma tat  &
varà1psaro-(vçtam Cnçtyam )alakà2dhipà3layaü  % nava-vrato munir iva vighna-kàtaraþ  // 3.65 //
[[iti (C÷rã-C)buddha-carite mahà-kàvye saüvego1tpattir nàma tçtãyaþ sargaþ -- 3 --]]

tatas tasmàt puro1dyànàt  $ kautåhala-cale3kùaõàþ  $ 
pratyujjagmur nç-pa-sutaü  % pràptaü varam iva striyaþ  // 4.1 //
abhigamya ca tàs tasmai  $ vismayo1tphulla-locanàþ  &
cakrire samudàcàraü  % padma-ko÷a-nibhaiþ karaiþ  // 4.2 //
tasthu÷ ca parivàryai7naü  $ manmathà3kùipta-cetasaþ  &
ni÷-calaiþ priti-vikacaiþ  % pibantya iva locanaiþ  // 4.3 //
taü hi tà menire nàryaþ  $ kàmo vigrahavàn iti  &
÷obhitaü lakùaõair dãptaiþ  % saha-jair bhåùaõair iva  // 4.4 //
saumyatvàc cai7va dhairyàc ca  $ kà÷-cid enaü prajaj¤ire  &
avatãrõo mahãü sà1kùàd  % (gåóhà1ü÷u÷ Csudhà2ü÷u÷ )candra-mà (iti Civa )  // 4.5 //
tasya tà vapuùà0kùiptà  $ (nigçhãtaü Cnirgrahãtuü )jajçmbhire  &
anyo-anyaü dçùñibhir (hatvà Cgatvà   % ÷anai÷ ca vini÷a÷vasuþ  // 4.6 //
evaü tà dçùñi-màtreõa  $ nàryo dadç÷ur eva tam  &
na vyàjahrur na jahasuþ  % prabhàveõà7sya yantritàþ  // 4.7 //
tàs tathà tu nir-àrambhà  $ dçùñvà praõaya-viklavàþ  &
puro-hita-suto dhãmàn  % udàyã vàkyam abravãt  // 4.8 //
sarvàþ sarva-kalà-j¤àþ stha  $ bhàva-grahaõa-paõóitàþ  &
råpa-càturya-saüpannàþ  % sva-guõair mukhyatàü gatàþ  // 4.9 //
(÷obhayeta C÷obhayeta )guõair ebhir  $ api tàn uttaràn kurån  &
kuverasyà7pi (cà8krãóaü Cca krãóaü   % pràg eva vasu-dhàm imàm  // 4.10 //
÷aktà÷ càlayituü yåyaü  $ vãta-ràgàn çùãn api  &
apsarobhi÷ ca kalitàn  % grahãtuü vibudhàn api  // 4.11 //
bhàva-j¤ànena hàvena  $ (råpa-càturya-Ccàturyà råpa-)saüpadà  &
strãõàm eva ca ÷aktàþ stha  % saüràge kiü punar nçõàm  // 4.12 //
tàsàm evaü-vidhànàü vo  $ (viyuktànàü Cniyuktànàü )sva-go-care  &
iyam evaü-vidhà ceùñà  % na tuùño 'smy àrjavena vaþ  // 4.13 //
idaü nava-vadhånàü vo  $ hrã-niku¤cita-cakùuùàm  &
sa-dç÷aü ceùñitaü hi syàd  % api và go-pa-yoùitàm  // 4.14 //
(yad Cyady )api syàd ayaü (dhãraþ Cvãraþ   $ ÷rã-prabhàvàn mahàn iti  &
strãõàm api mahat teja  % itaþ kàryo 'tra ni÷cayaþ  // 4.15 //
purà hi kà÷i-sundaryà  $ ve÷a-vadhvà mahàn çùiþ  &
tàóito 'bhåt (padà vyàso Cpada-nyàsàd   % dur-dharùo (devatair Cdaivatair )api  // 4.16 //
manthàla-gautamo bhikùur  $ jaïghayà (vàra-Cbàla-)mukhyayà  &
piprãùu÷ ca tad-arthà1rthaü  % vy-asån niraharat purà  // 4.17 //
gautamaü dãrgha-tapasaü  $ mahar2ùiü dãrgha-jãvinam  &
yoùit saütoùayàm àsa  % varõa-sthànà1varà satã  // 4.18 //
çùya÷çïgaü muni-sutaü  $ tathai9va strãùv a-paõóitam  &
upàyair vi-vidhaiþ ÷àntà  % jagràha ca jahàra ca  // 4.19 //
vi÷và-mitro mahar2ùi÷ ca  $ vigàóho 'pi (mahat tapaþ Cmahat-tapàþ ) //
(da÷a varùàõy ahar mene Cda÷a-varùàõy araõya-stho   % ghçtàcyà9psarasà hçtaþ  // 4.20 //
evam-àdãn çùãüs tàüs tàn  $ anayan vikriyàü striyaþ  &
lalitaü pårva-vayasaü  % kiü punar nç-pateþ sutam  // 4.21 //
tad evaü sati vi÷rabdhaü  $ prayatadhvaü tathà yathà  &
iyaü nç-pasya vaü÷a-÷rãr  % ito na syàt paràï-mukhã  // 4.22 //
yà hi kà÷-cid yuvatayo  $ haranti sa-dç÷aü janam  &
nikçùño1tkçùñayor bhàvaü  % yà gçhõanti (tà tu [Wrong sandhi in EHJ??] Ctu tàþ )striyaþ  // 4.23 //
ity udàyi-vacaþ ÷rutvà  $ tà viddhà iva yoùitaþ  &
samàruruhur àtmànaü  % kumàra-grahaõaü prati  // 4.24 //
tà bhråbhiþ prekùitair (hàvair Cbhàvair   $ hasitair (laóitair Clalitair )gataiþ  &
cakrur àkùepikà÷ ceùñà  % bhãta-bhãtà ivà7ïganàþ  // 4.25 //
ràj¤as tu viniyogena  $ kumàrasya ca màrdavàt  &
(jahuþ Cjahruþ )kùipram a-vi÷rambhaü  % madena madanena ca  // 4.26 //
atha nàrã-jana-vçtaþ  $ kumàro vyacarad vanam  &
vàsità-yåtha-sahitah  % karã9va himavad vanam  // 4.27 //
sa tasmin kànane ramye  $ jajvàla strã-puraþ-saraþ  &
àkrãóae iva (vibhràje Cbabhràje   % vivasvàn apsaro-vçtaþ  // 4.28 //
madenà7-varjità nàma  $ taü kà÷-cit tatra yoùitaþ  &
kañhinaiþ paspç÷uþ pãnaiþ  % (saühatair Csaüghaññair )valgubhiþ stanaiþ  // 4.29 //
srastà1üsa-komalà3lamba-  $ mçdu-bàhu-latà9-balà  &
an-çtaü skhalitaü kà-cit  % kçtvai9naü sasvaje balàt  // 4.30 //
kà-cit tàmrà1dharau1ùñhena  $ mukhenà8sava-gandhinà  &
vini÷a÷vàsa karõe 'sya  % rahasyaü ÷råyatàm iti  // 4.31 //
kà-cid àj¤àpayantã9va  $ provàcà8rdrà1nulepanà  &
iha bhaktiü kuruùve7ti  % (hasta-saü÷leùa-lipsayà Chastaü saü÷liùya lipsayà )  // 4.32 //
muhur muhur mada-vyàja-  $ srasta-nãlà1ü÷ukà9-parà  &
àlakùya-ra÷anà reje  % sphurad-vidyud iva kùapà  // 4.33 //
kà÷-cit kanaka-kà¤cãbhir  $ mukharàbhir itas tataþ  &
babhramur dar÷ayantyo 'sya  % ÷roõãs tanv-aü÷ukà3vçtàþ  // 4.34 //
cåta-÷àkhàü kusumitàü  $ pragçhyà7nyà lalambire  &
su-varõa-kala÷a-prakhyàn  % dar÷ayantyaþ payo-dharàn  // 4.35 //
kà-cit padma-vanàd etya  $ sa-padmà padma-locanà  &
padma-vaktrasya pàr÷ve 'sya  % padma-÷rãr iva tasthuùã  // 4.36 //
madhuraü gãtam anv-arthaü  $ kà-cit sà1bhinayaü jagau  &
taü sva-sthaü codayantã9va  % va¤cito 'sã7ty avekùitaiþ  // 4.37 //
÷ubhena vadanenà7nyà  $ bhrå-kàrmuka-vikarùiõà  &
pràvçtyà7nucakàrà7sya  % ceùñitaü (dhãra-Cvãra-)lãlayà  // 4.38 //
pãna-valgu-stanã kà-cid  $ (dhàsà3ghårõita-Cvàtà3ghårõita-)kuõóalà  &
uccair avajahàsai7naü  % samàpnotu bhavàn iti  // 4.39 //
apayàntaü tathai9và7nyà  $ babandhur màlya-dàmabhiþ  &
kà÷-cit sà3kùepa-madhurair  % jagçhur vacanà1ïku÷aiþ  // 4.40 //
pratiyogà1rthinã kà-cid  $ gçhãtvà cåta-vallarãm  &
idaü puùpaü tu kasye7ti  % papraccha mada-viklavà  // 4.41 //
kà-cit puruùavat kçtvà  $ gatiü saüsthànam eva ca  &
uvàcai7naü jitaþ strãbhir  % jaya bho pçthivãm imàm  // 4.42 //
atha lole3ksaõà kà-cij  $ jighrantã nãlam utpalam  &
kiü-cin-mada-kalair vàkyair  % nç-pà3tma-jam abhàùata  // 4.43 //
pa÷ya bharta÷ citaü cåtaü  $ kusumair madhu-gandhibhiþ  &
hema-pa¤jara-ruddho và  % kokilo yatra kåjati  // 4.44 //
a-÷oko dç÷yatàm eùa  $ kàmi-÷oka-vivardhanaþ  &
ruvanti bhramarà yatra  % dahyamànà ivà7gninà  // 4.45 //
cåta-yaùñyà samà÷liùño  $ dç÷yatàü tilaka-drumaþ  &
÷ukla-vàsà iva naraþ  % striyà pãtà1ïga-ràgayà  // 4.46 //
phullaü (kurubakaü Ckuruvakaü )pa÷ya  $ (nirbhuktà1laktaka-Cnirmuktà1laktaka-)prabham  &
yo nakha-prabhayà strãõàü  % nirbhartsita ivà8nataþ  // 4.47 //
bàlà1-÷oka÷ ca nicito  $ dç÷yatàm eùa pallavaiþ  &
yo 'smàkaü hasta-÷obhàbhir  % lajjamàna iva sthitaþ  // 4.48 //
dãrghikàü pràvçtàü pa÷ya  $ tãra-jaiþ sindu-vàrakaiþ  &
pàõóurà1ü÷uka-saüvãtàü  % ÷ayànàü pramadàm iva  // 4.49 //
dç÷yatàü strãùu màhàtmyaü  $ cakravàko hy asau jale  &
pçùñhataþ preùyavad bhàryàm  % anuvarty- anugacchati  // 4.50 //
mattasya para-puùñasya  $ ruvataþ ÷råyatàü dhvaniþ  &
a-paraþ kokilo (anv-akùaü  % prati÷rutke9va Can-utkaþ prati÷rutye7va )kåjati  // 4.51 //
api nàma vihaü-gànàü  $ (vasantenà8hçto Cvasantenà8hito )madaþ  &
na tu (cintayato 'cintyaü Ccintayata÷ cittaü   % janasya pràj¤a-màninaþ  // 4.52 //
ity evaü tà yuvatayo  $ manmatho1ddàma-cetasaþ  &
kumàraü vi-vidhais tais tair  % upacakramire nayaiþ  // 4.53 //
evam àkùipyamàõo 'pi  $ sa tu dhairyà3vçte1ndriyaþ  &
martavyam iti so1dvego  % na jaharùa na (vivyathe Csismiye )  // 4.54 //
tàsàü (tattve 'n-avasthànaü Ctattvena vasthànaü   $ dçùñvà sa puruùo1ttamaþ  &
(samaü vignena Csa-saüvignena )dhãreõa  % cintayàm àsa cetasà  // 4.55 //
kiü (v imà Cvinà )nà7vagacchanti  % capalaü yauvanaü striyaþ  &
yato råpeõa (saümattaü  $ jarà yan Csaüpannaü  % jare9yaü )nà÷ayiùyati  // 4.56 //
nånam età na pa÷yanti  $ kasya-cid roga-saüplavam  &
tathà hçùñà bhayaü tyaktvà  % jagati vyàdhi-dharmiõi  // 4.57 //
an-abhij¤à÷ ca su-vyaktaü  $ mçtyoþ sarvà1pahàriõaþ  &
(tataþ Ctathà )sva-sthà nir-(udvignàþ Cudvegàþ   % krãóanti ca hasanti ca  // 4.58 //
jaràü (vyàdhiü ca mçtyuü Cmçtyuü ca vyàdhiü )ca  $ ko hi jànan sa-cetanaþ  &
sva-sthas tiùñhen niùãded và  % (÷ayed Csuped )và kiü punar haset  // 4.59 //
yas tu dçùñvà paraü jãrõaü  $ vyàdhitaü mçtam eva ca  &
sva-stho bhavati no7dvigno  % yathà9-cetàs tathai9va saþ  // 4.60 //
viyujyamàne (hi Capi )tarau  $ puùpair api phalair api  &
patati cchidyamàne và  % tarur anyo na ÷ocate  // 4.61 //
iti dhyàna-paraü dçùñvà  $ viùayebhyo gata-spçham  &
udàyã nãti-÷àstra-j¤as  % tam uvàca su-hçttayà  // 4.62 //
ahaü nç-patinà dattaþ  $ sakhà tubhyaü kùamaþ kila  &
yasmàt tvayi vivakùà me  % tayà praõayavattayà  // 4.63 //
a-hitàt pratiùedha÷ ca  $ hite cà7nupravartanam  &
vyasane cà7-parityàgas  % tri-vidhaü mitra-lakùaõam  // 4.64 //
so 'haü maitrãü pratij¤àya  $ puruùà1rthàt paràï-(mukhaþ Cmukham ) //
yadi (tvà samupekùeya Ctvàü samupekùeyaü   % na bhaven mitratà mayi  // 4.65 //
tad bravãmi su-hçd bhåtvà  $ taruõasya vapuùmataþ  &
idaü na prati-råpaü te  % strãùv a-dàkùiõyam ã-dç÷am  // 4.66 //
an-çtenà7pi nàrãõàü  $ yuktaü samanuvartanam  &
tad-vrãóà-parihàrà1rtham  % àtma-raty-artham eva ca  // 4.67 //
saünatis cà7nuvçtti÷ ca  $ strãõàü hçdaya-bandhanam  &
snehasya hi guõà yonir  % màna-kàmà÷ ca yoùitaþ  // 4.68 //
tad arhasi vi÷àlà1kùa  $ hçdaye 'pi paràï-mukhe  &
råpasyà7syà7nu-råpeõa  % dàkùiõyenà7nuvartitum  // 4.69 //
dàkùiõyam auùadhaü strãõàü  $ dàkùiõyaü bhåùaõaü param  &
dàkùiõya-rahitaü råpaü  % niù-puùpam iva kànanam  // 4.70 //
kiü và dàkùiõya-màtreõa  $ bhàvenà7stu parigrahaþ  &
viùayàn dur-labhàül labdhvà  % na hy avaj¤àtum arhasi  // 4.71 //
kàmaü param iti j¤àtvà  $ devo 'pi hi puraü-daraþ  &
gautamasya muneþ patnãm  % ahalyàü cakame purà  // 4.72 //
agastyaþ pràrthayàm àsa  $ soma-bhàryàü ca rohiõãm  &
tasmàt tat-sa-(dç÷ãü Cdç÷aü )lebhe  % lopà-mudràm iti ÷rutiþ  // 4.73 //
(utathyasya Cautathyasya )ca bhàryàyàü  $ mamatàyàü mahà-(tapaþ Ctapàþ ) //
màrutyàü janayàm àsa  % bharad-vàjaü (bçhas-Cvçhas-)patiþ  // 4.74 //
(bçhas-Cvçhas-)pater mahiùyàü ca  $ juhvatyàü juhvatàü varaþ  &
budhaü vibudha-(karmàõaü Cdharmàõaü   % janayàm àsa candra-màþ  // 4.75 //
kàlãm cai7va purà kanyàü  $ jala-prabhava-saübhavàm  &
jagàma yamunà-tãre  % jàta-ràgaþ parà÷araþ  // 4.76 //
màtaïgyàm akùa-màlàyàü  $ garhitàyàü riraüsayà  &
kapi¤jalà1daü tanay.am  % vasiùñho 'janayan muniþ  // 4.77 //
yayàti÷ cai7va ràjar1ùir  $ vayasy api vinirgate  &
vi÷vàcyà9psarasà sà1rdhaü  % reme caitrarathe vane  // 4.78 //
strã-saüsargaü vinà÷à1ntaü  $ pàõóur j¤àtvà9pi kauravaþ  &
màdrã-råpa-guõà3kùiptaþ  % siùeve kàma-jam sukham  // 4.79 //
karàla-janaka÷ cai7va  $ hçtvà bràhmaõa-kanyakàm  &
avàpa bhraü÷am apy (evaü Ceva   % na tu (seje na Ctyajec ca )manmatham  // 4.80 //
evam-àdyà mahà4tmàno  $ viùayàn garhitàn api  &
rati-hetor bubhujire  % pràg eva guõa-saühitàn  // 4.81 //
tvaü punar nyàyataþ pràptàn  $ balavàn råpavàn yuvà  &
viùayàn avajànàsi  % yatra saktam idaü jagat  // 4.82 //
iti ÷rutvà vacas tasya  $ ÷lakùõam àgama-saühitam   &
megha-stanita-nirghoùaþ  % kumàraþ pratyabhàùata  // 4.83 //
upapannam idaü vàkyaü  $ sauhàrda-vya¤jakaü tvayi  &
atra ca tvà9nuneùyàmi  % yatra mà duùñhu manyase  // 4.84 //
nà7vajànàmi (viùayàn Cviùayठ  $ jàne lokaü tad-àtmakam  &
a-nityaü tu jagan matvà  % nà7tra me ramate manaþ  // 4.85 //
jarà vyàdhi÷ ca mçtyu÷ ca  $ yadi na syàd idaü trayam  &
mamà7pi hi mano-j¤eùu  % viùayeùu ratir bhavet  // 4.86 //
nityaü yady api hi strãõàm  $ etad eva vapur bhavet  &
(doùavatsv api Csa-saüvitkasya )kàmeùu  % (kàmaü rajyeta me manaþ Ctathà9pi na ratiþ kùamà )  // 4.87 //
yadà tu (jarayà0pãtaü Cjarayà pãtaü   $ råpam àsàü bhaviùyati  &
àtmano 'py an-abhipretaü  % mohàt tatra ratir bhavet  // 4.88 //
mçtyu-vyàdhi-jarà-(dharmà Cdharmo   $ mçtyu-vyàdhi-jarà4tmabhiþ  &
ramamàõo (hy Capy )a-saüvignaþ  % samàno mçga-pakùibhiþ  // 4.89 //
yad apy àttha mahà4tmànas  $ te 'pi kàmà3tmakà iti  &
saüvego (atrai7va Catra na )kartavyo  % yadà teùàm api kùayaþ  // 4.90 //
màhàtmyaü na ca tan manye  $ yatra sàmànyataþ kùayaþ  &
viùayeùu prasaktir và  % yuktir và nà8tmavattayà  // 4.91 //
yad apy àtthà7n-çtenà7pi  $ strã-jane vartyatàm iti  &
an-çtaü nà7vagacchàmi  % dàkùiõyenà7pi kiü-cana  // 4.92 //
na cà7nuvartanaü tan me  $ rucitaü yatra nà8rjavam  &
sarva-bhàvena saüparko  % yadi nà7sti dhig astu tat  // 4.93 //
(a-dhrñeþ Can-çte )÷raddadhànasya  $ saktasyà7-doùa-dar÷inaþ  &
kiü hi va¤cayitavyaü syàj  % jàta-ràgasya cetasaþ  // 4.94 //
va¤cayanti ca yady (evaü Ceva   $ jàta-ràgàþ paras-param  &
nanu nai7va kùamaü draùñuü  % naràþ strãõàü nçõàm striyaþ  // 4.95 //
tad evaü sati duþkhà3rtaü  $ jarà-maraõa-(bhàginam Cbhoginam ) //
na màü kàmeùv an-àryeùu  % pratàrayitum arhasi  // 4.96 //
aho 'ti-dhãraü balavac ca te mana÷  $ caleùu kàmeùu ca sàra-dar÷inaþ  &
bhaye (ati-tãvre Capi tãvre )viùayeùu sajjase  % nirãkùamàõo maraõà1dhvani prajàþ  // 4.97 //
ahaü punar bhãrur atã1va-viklavo  $ jarà-vipad-vyàdhi-bhayaü vicintayan  &
labhe na ÷àntiü na dhçtiü kuto ratiü  % ni÷àmayan dãptam ivà7gninà jagat  // 4.98 //
a-saü÷ayaü mçtyur iti prajànato  $ narasya ràgo hçdi yasya jàyate  &
ayomayãü tasya paraimi cetanàü  % mahà-bhaye (rajyati Crakùati )yo na roditi  // 4.99 //
atho7 kumàra÷ ca vini÷cayà3tmikàü  $ cakàra kàmà3÷raya-ghàtinãü kathàm  &
janasya cakùur-gamanãya-maõóalo  % mahã-dharaü cà7stam iyàya bhàs-karaþ  // 4.100 //
tato vçthà-dhàrita-bhåùaõa-srajaþ  $ kalà-guõai÷ ca praõayai÷ ca niù-phalaiþ  &
svae eva bhàve vinigçhya manmathaü  % puraü yayur bhagna-mano-rathàþ striyaþ  // 4.101 //
tataþ puro1dyàna-gatàü jana-÷riyaü  $ nirãkùya sàyaü pratisaühçtàü punaþ  &
a-nityatàü sarva-gatàü vicintayan  % vive÷a dhiùõyaü kùiti-pàlakà3tma-jaþ  // 4.102 //
tataþ ÷rutvà ràjà viùaya-vi-mukhaü tasya tu mano  $ na ÷i÷ye tàü ràtriü hçdaya-gata-÷alyo gaja iva  &
atha ÷rànto mantre bahu-vi-vidha-màrge sa-sacivo  % na so 'nyat kàmebhyo niyamanam apa÷yat suta-mateþ  // 4.103 //
[[iti (C÷rã-C)buddha-carite mahà-kàvye strã-vighàtano nàma caturthaþ sargaþ -- 4 --]]

sa tathà viùayair vilobhyamànaþ  $ (paramà1rhair Cpara-mohair )api ÷àkya-ràja-sånuþ  &
na jagàma (dhçtiü Cratiü )na ÷arma lebhe  % hçdaye siüha ivà7ti-digdha-viddhaþ  // 5.1 //
atha mantri-sutaiþ kùamaiþ kadà-cit  $ sakhibhi÷ citra-kathaiþ kçtà1nuyàtraþ  &
vana-bhåmi-didçkùayà ÷ame3psur  % nara-devà1numato (bahiþ Cvahiþ )pratasthe  // 5.2 //
nava-rukma-khalãna-kiïkiõãkaü  $ pracalac-càmara-càru-hema-bhàõóam  &
abhiruhya sa (kanthakaü Ckaõñhakaü )sad-a÷vaü  % prayayau ketum iva drumà1b-ja-ketuþ  // 5.3 //
sa (vikçùñataràü Cnikçùñataràü )vanà1nta-bhåmiü  $ vana-lobhàc ca yayau mahã-(guõàc ca Cguõe1cchuþ ) //
salilo-urmi-vikàra-sãra-màrgàü  % vasu-dhàü cai7va dadar÷a kçùyamàõàm  // 5.4 //
hala-bhinna-vikãrõa-÷aùpa-darbhàü  $ hata-såkùma-krimi-(kãña-Ckàõóa-)jantu-kãrõàm  &
samavekùya rasàü tathà-vidhàü tàü  % sva-janasye7va (vadhe Cbadhe )bhç÷aü ÷u÷oca  // 5.5 //
kçùataþ puruùàü÷ ca vãkùamàõaþ  $ pavanà1rkà1ü÷u-rajo-vibhinna-varõàn  &
vahana-klama-viklavàü÷ ca dhuryàn  % paramà3ryaþ paramàü kçpàü cakàra  // 5.6 //
avatãrya tatas turaü-ga-pçùñhàc  $ chanakair gàü (vyacarac chucà Cvyacarat ÷ucà )parãtaþ  &
jagato janana-vyayaü vicinvan  % kçpaõaü khalv idam ity uvàca (cà8rtaþ Ccà8rttaþ )  // 5.7 //
manasà ca viviktatàm abhãpsuþ  $ su-hçdas tàn anuyàyino nivàrya  &
(abhita÷ cala-Cabhitàrala-)càru-parõavatyà  % vi-jane målam upeyivàn sa jambvàþ  // 5.8 //
niùasàda (sa yatra ÷aucavatyàü Cca patra-khoravatyàü   $ bhuvi (vaióårya-Cvaidårya-)nikà÷a-÷àdvalàyàm  &
jagataþ prabhava-vyayau (vicinvan Cvicintya   % manasa÷ ca sthiti-màrgam àlalambe  // 5.9 //
samavàpta-manaþ-sthiti÷ ca sadyo  $ viùaye1cchà4dibhir àdhibhi÷ ca muktaþ  &
sa-vitarka-vicàram àpa ÷àntaü  % prathamaü dhyànam an-(àsrava-Cà÷rava-)prakàram  // 5.10 //
adhigamya tato viveka-jaü tu  $ parama-prãti-sukhaü ((Cmanaþ-C))samàdhim  &
idam eva tataþ paraü pradadhyau  % manasà loka-gatiü (ni÷àmya Cni÷amya )samyak  // 5.11 //
kçpaõaü (bata Cvata )yaj janaþ svayaü sann  $ a-(va÷o Craso )vyàdhi-jarà-vinà÷a-(dharmà Cdharmaþ ) //
jarayà0rditam àturaü mçtaü và  % param a-j¤o vijugupsate madà1ndhaþ  // 5.12 //
iha ced aham ã-dç÷aþ svayaü san  $ vijugupseya paraü tathà-sva-bhàvam  &
na bhavet sa-dç÷aü hi tat kùamaü và  % paramaü dharmam imaü vijànato me  // 5.13 //
iti tasya vipa÷yato yathàvaj  $ jagato vyàdhi-jarà-vipatti-doùàn  &
bala-yauvana-jãvita-(pravçtto Cpravçttau   % vijagàmà8tma-gato madaþ kùaõena  // 5.14 //
na jaharùa na cà7pi cà7nutepe  $ vicikitsàü na yayau na tandri-nidre  &
na ca kàma-guõeùu saürara¤je  % na (vididveùa Cca didveùa )paraü na cà7vamene  // 5.15 //
iti buddhir iyaü ca nãrajaskà  $ vavçdhe tasya mahà4tmano vi÷uddhà  &
puruùair a-parair a-dç÷yamànaþ  % puruùa÷ co7pasasarpa bhikùu-(veùaþ Cve÷aþ )  // 5.16 //
nara-deva-sutas tam abhyapçcchad  $ vada ko 'sã7ti ÷a÷aüsa so 'tha tasmai  &
(nara-puü-Csa ca puü-)gava janma-mçtyu-bhãtaþ  % ÷ramaõaþ pravrajito 'smi mokùa-hetoþ  // 5.17 //
jagati kùaya-dharmake mumukùur  $ mçgaye 'haü ÷ivam a-kùayaü padaü tat  &
sva-(jane 'nya-jane ca tulya-Cjano 'nya-janair a-tulya-)buddhir  % viùayebhyo vini.vrtta-ràga-doùaþ  // 5.18 //
nivasan kva-cid eva vçkùa-måle  $ vi-jane và0yatane girau vane và  &
vicaràmy a-parigraho nir-à÷aþ  % paramà1rthàya yatho2papanna-(bhaikùaþ Cbhikùuþ )  // 5.19 //
iti pa÷yata eva ràja-sånor  $ idam uktvà sa nabhaþ samutpapàta  &
sa hi tad-vapur anya-(buddha-Cbuddhi-)dar÷ã  % smçtaye tasya sameyivàn divau1kàþ  // 5.20 //
gaganaü kha-gavad gate ca tasmin  $ nç-varaþ saüjahçùe visismiye ca  &
upalabhya tata÷ ca dharma-saüj¤àm  % abhiniryàõa-vidhau matiü cakàra  // 5.21 //
tata indra-samo (jite1ndriyà1÷vaþ Cjite1ndriya÷ ca  $ pravivikùuþ (puram a÷vam Cparamà1÷vam )àruroha  &
(parivàra-janaü Cparivartya janaü )tv avekùamàõas  % tata evà7bhimataü vanaü na bheje  // 5.22 //
sa jarà-maraõa-kùayaü cikãrùur  $ vana-vàsàya matiü smçtau nidhàya  &
pravive÷a punaþ puraü na kàmàd  % vana-bhåmer iva maõóalaü dvi-pe1ndraþ  // 5.23 //
sukhità (bata Cvata )nirvçtà ca sà strã  $ patir ã-(dçkùa ihà8yatà1kùa Cdçk tvam ivà8yatà1kùa )yasyàþ  &
iti taü samudãkùya ràja-kanyà  % pravi÷antaü pathi sà1¤jalir jagàda  // 5.24 //
atha ghoùam imaü mahà2bhra-ghoùaþ  $ pari÷u÷ràva ÷amaü paraü ca lebhe  &
(÷rutavàn sa C÷rutavàü÷ ca )hi nirvçte9ti ÷abdaü  % parinirvàõa-vidhau matiü cakàra  // 5.25 //
atha kà¤cana-÷aila-÷çïga-varùmà  $ gaja-meghar1ùabha-bàhu-nisvanà1kùaþ  &
kùayam a-kùaya-dharma-jàta-ràgaþ  % ÷a÷i-siühà3nana-vikramaþ prapede  // 5.26 //
mçga-ràja-gatis tato 'bhyagacchan  $ nç-patiü mantri-gaõair upàsyamànam  &
samitau marutàm iva jvalantaü  % maghavantaü tri-dive sanat-kumàraþ  // 5.27 //
praõipatya ca sà1¤jalir babhàùe  $ di÷a mahyaü nara-deva sàdhv anuj¤àm  &
parivivrajiùàmi mokùa-hetor  % niyato hy asya janasya viprayogaþ  // 5.28 //
iti tasya vaco ni÷amya ràjà  $ kariõe9và7bhihato druma÷ cacàla  &
kamala-pratime '¤jalau gçhãtvà  % vacanaü ce7dam uvàca (bàùpa-Cvàùpa-)kaõñhaþ  // 5.29 //
pratisaühara tàta buddhim etàü  $ na hi kàlas tava dharma-saü÷rayasya  &
vayasi prathame matau calàyàü  % bahu-doùàü hi vadanti dharma-caryàm  // 5.30 //
viùayeùu kutåhale1ndriyasya  $ vrata-khedeùv a-sam-artha-ni÷cayasya  &
taruõasya mana÷ calaty araõyàd  % an-abhij¤asya vi÷eùato (viveke Ca-vivekam )  // 5.31 //
mama tu priya-dharma dharma-kàlas  $ tvayi lakùmãm avasçjya (lakùma-Clakùya-)bhåte  &
sthira-vikrama vikrameõa dharmas  % tava hitvà tu guruü bhaved a-dharmaþ  // 5.32 //
tad imaü vyavasàyam utsçja  $ tvaü bhava tàvan nirato gçha-stha-dharme  &
puruùasya vayaþ-sukhàni bhuktvà  % ramaõãyo hi tapo-vana-prave÷aþ  // 5.33 //
iti vàkyam idaü ni÷amya ràj¤aþ  $ kalaviïka-svara uttaraü babhàùe  &
yadi me pratibhå÷ caturùu ràjan  % bhavasi tvaü na tapo-vanaü ÷rayiùye  // 5.34 //
na bhaven maraõàya jãvitaü me  $ viharet svàsthyam idam ca me na rogaþ  &
na ca yauvanam àkùipej jarà me  % na ca saüpattim (imàü hared Capàhared )vipattiþ  // 5.35 //
iti dur-labham artham åcivàüsaü  $ tanay.am vàkyam uvàca ÷àkya-ràjaþ  &
tyaja buddhim (imàm ati-Cimàü gati-)pravçttàm  % avahàsyo 'ti-mano-(ratho 'Cratha-)krama÷ ca  // 5.36 //
atha meru-gurur guruü babhàùe  $ yadi nà7sti krama eùa (nà7smi Cnà7sti )vàryaþ  &
÷araõàj jvalanena dahyamànàn  % na hi (ni÷cikramiùuþ Cni÷cikramiùuü )kùamaü grahãtum  // 5.37 //
jagata÷ ca (yadà Cyathà )dhruvo viyogo  $ (nanu Cna tu )dharmàya varaü (svayaü-viyogaþ Ctv ayaü viyogaþ ) //
a-va÷aü nanu viprayojayen màm  % a-kçta-svà1rtham a-tçptam eva mçtyuþ  // 5.38 //
iti bhåmi-patir ni÷amya tasya  $ vyavasàyaü tanayasya nirmumukùoþ  &
abhidhàya na yàsyatã7ti bhåyo  % vidadhe rakùaõam uttamàü÷ ca kàmàn  // 5.39 //
sacivais tu nidar÷ito yathàvad  $ bahu-mànàt praõayàc ca ÷àstra-pårvam  &
guruõà ca nivàrito '÷ru-pàtaiþ  % pravive÷à7vasathaü tataþ sa ÷ocan  // 5.40 //
cala-kuõdala-cumbità3nanàbhir  $ ghana-ni÷vàsa-vikampita-stanãbhiþ  &
vanitàbhir a-dhãra-locanàbhir  % mçga-÷àvàbhir ivà7bhyudãkùyamàõaþ  // 5.41 //
sa hi kà¤cana-parvatà1vadàto  $ hçdayo1nmàda-karo varà1ïganànàm  &
÷ravanà1ïga-vilocanà3tma-bhàvàn  % vacana-spar÷a-vapur-guõair jahàra  // 5.42 //
vigate divase tato vimànaü  $ vapuùà sårya iva pradãpyamànaþ  &
timiraü vijighàüsur àtma-bhàsà  % ravir udyann iva merum àruroha  // 5.43 //
kanako1jjvala-dãpta-dãpa-vçkùaü  $ vara-kàlà1guru-dhåpa-pårõa-garbham  &
adhiruhya sa vajra-bhakti-citraü  % pravaraü kà¤canam àsanaü siùeve  // 5.44 //
tata uttamam (uttamà1ïganàs taü Cuttamà÷ ca nàryo   $ ni÷i tåryair upatasthur indra-kalpam  &
himavac-chirasã7va candra-gaure  % draviõe1ndrà3tma-jam apsaro-gaõau1ghàþ  // 5.45 //
paramair api divya-tårya-kalpaiþ  $ sa tu tair nai7va ratiü yayau na harùam  &
paramà1rtha-sukhàya tasya sàdhor  % abhini÷cikramiùà yato na reme  // 5.46 //
atha tatra surais tapo-variùñhair  $ a-kaniùñhair vyavasàyam asya buddhvà  &
yugapat pramadà-janasya nidrà  % vihità0sãd vikçtà÷ ca gàtra-ceùñàþ  // 5.47 //
abhavac chayità hi tatra kà-cid  $ vinive÷ya pracale kare kapolam  &
dayitàm api rukma-pattra-citràü  % kupite9và7ïka-gatàü vihàya vãõàm  // 5.48 //
vibabhau kara-lagna-veõur anyà  $ stana-visrasta-sità1ü÷ukà ÷ayànà  &
çju-ùañ-pada-païkti-juùña-padmà  % jala-phena-prahasat-tañà nadã9va  // 5.49 //
nava-puùkara-garbha-komalàbhyàü  $ tapanãyo1jjvala-saügatà1ïga-dàbhyàm  &
svapiti sma (tathà9-parà Ctathà purà )bhujàbhyàü  % parirabhya priyavan mçd-aïgam eva  // 5.50 //
nava-hàñaka-bhåùaõàs tathà9nyà  $ vasanaü pãtam an-uttamaü vasànàþ  &
a-va÷à (ghana-nidrayà Cvata nidrayà )nipetur  % gaja-bhagnà iva karõikàra-÷àkhàþ  // 5.51 //
avalambya gavà1kùa-pàr÷vam anyà  $ ÷ayità càpa-vibhugna-gàtra-yaùñiþ  &
viraràja vilambi-càru-hàrà  % racità toraõa-÷àla-bha¤jike9va  // 5.52 //
maõi-kuõóala-daùña-pattra-lekhaü  $ mukha-padmaü vinataü tathà9-parasyàþ  &
÷ata-pattram ivà7rdha-(vakra-Ccakra-)nàóaü  % sthita-kàraõóava-ghaññitaü cakà÷e  // 5.53 //
a-paràþ ÷ayità yatho2paviùñàþ  $ stana-bhàrair avanamyamàna-gàtràþ  &
upaguhya paras-paraü virejur  % bhuja-pà÷ais tapanãya-pàrihàryaiþ  // 5.54 //
mahatãü parivàdinãü ca kà-cid  $ vanità0liïgya sakhãm iva prasuptà  &
vijughårõa calat-su-varõa-(såtrà Csåtràü   % vadanenà8kula-(yoktrakeõa Ckarõiko1jjvalena )  // 5.55 //
paõavaü yuvatir bhujà1üsa-de÷àd  $ avavisraüsita-càru-pà÷am anyà  &
sa-vilàsa-ratà1nta-tàntam årvor  % vivare kàntam ivà7bhinãya ÷i÷ye  // 5.56 //
a-parà babhur nimãlità1kùyo  $ vipulà1kùyo 'pi ÷ubha-bhruvo 'pi satyaþ  &
pratisaükucità1ravinda-ko÷àþ  % savitary astam ite yathà nalinyaþ  // 5.57 //
÷ithilà3kula-mårdha-jà tathà9nyà  $ jaghana-srasta-vibhåùaõà1ü÷ukà1ntà  &
a÷ayiùña vikãrõa-kaõñha-såtrà  % gaja-bhagnà (pratiyàtanà1ïgane9va Cpratipàtità1ïgane9va )  // 5.58 //
a-paràs tv a-va÷à hriyà viyuktà  $ dhçtimatyo 'pi vapur-guõair upetàþ  &
vini÷a÷vasur (ulbaõaü Culvaõaü )÷ayànà  % (vikçtàþ kùipta-Cvikçtà3kùipta-)bhujà jajçmbhire ca  // 5.59 //
vyapaviddha-vibhåùaõa-srajo 'nyà  $ (visçtà3granthana-Cvisçtà1-granthana-)vàsaso vi-saüj¤àþ  &
a-nimãlita-÷ukla-ni÷-calà1kùyo  % na virejuþ ÷ayità gatà1su-kalpàþ  // 5.60 //
vivçtà3sya-puñà vivçddha-(gàtrã Cgàtrà   $ prapatad-vaktra-jalà prakà÷a-guhyà  &
a-parà mada-ghårõite9va ÷i÷ye  % na (babhàse Cbabhàùe )vikçtaü vapuþ pupoùa  // 5.61 //
iti sattva-(kulà1nvayà1nu-råpaü Ckulà1nu-råpa-råpaü   $ vi-vidhaü sa pramadà-janaþ ÷ayànaþ  &
sarasaþ sa-dç÷aü babhàra råpaü  % pavanà3varjita-(rugna-Crugõa-)puùkarasya  // 5.62 //
samavekùya (tathà tathà Ctata÷ ca tàþ )÷ayànà  $ vikçtàs tà yuvatãr a-dhãra-ceùñàþ  &
guõavad-vapuùo 'pi valgu-(bhàùà Cbhàso   % nç-pa-sånuþ sa vigarhayàü babhåva  // 5.63 //
a-÷ucir vikçta÷ ca jãva-loke  $ vanitànàm ayam ã-dç÷aþ sva-bhàvaþ  &
vasanà3bharaõais tu va¤cyamànaþ  % puruùaþ strã-viùayeùu ràgam eti  // 5.64 //
vimç÷ed yadi yoùitàü manuùyaþ  $ prakçtiü svapna-vikàram ã-dç÷aü ca  &
dhruvam atra na vardhayet pramàdaü  % guõa-saükalpa-hatas tu ràgam eti  // 5.65 //
iti tasya tad-antaraü viditvà  $ ni÷i ni÷cikramiùà samudbabhåva  &
avagamya manas tato 'sya devair  % bhavana-dvàram apàvçtaü babhåva  // 5.66 //
atha so 'vatatàra harmya-pçùñhàd  $ yuvatãs tàþ ÷ayità vigarhamàõaþ  &
avatãrya tata÷ ca nir-vi÷aïko  % gçha-kakùyàü (prathamàü Cprathamaü )vinirjagàma  // 5.67 //
tura-gà1vacaraü sa bodhayitvà  $ javinaü chandakam ittham ity uvàca  &
hayam ànaya kanthakaü tvaràvàn  % a-mçtaü- pràptum ito 'dya ma yiyàsà  // 5.68 //
hçdi yà mama tuùñir adya jàtà  $ vyavasàya÷ ca yathà (matau Cdhçtau )niviùñaþ  &
vi-jane 'pi ca nàthavàn ivà7smi  % dhruvam artho 'bhi-mukhaþ (sameta Csa me ya )iùñaþ  // 5.69 //
hriyam eva ca saünatiü ca hitvà  $ ÷ayità mat-pra-mukhe yathà yuvatyaþ  &
vivçte ca yathà svayaü kapàñe  % niyataü yàtum (ato mamà7dya Can-àmayàya )kàlaþ  // 5.70 //
pratigçhya tataþ sa bhartur àj¤àü  $ vidità1rtho 'pi nare1ndra-÷àsanasya  &
manasã7va pareõa codyamànas  % tura-gasyà8nayane matiü cakàra  // 5.71 //
atha hema-khalãna-pårõa-vaktraü  $ laghu-÷ayyà3staraõo1pagåóha-pçùñham  &
bala-sattva-(javà1nvayo1papannaü Cjava-tvaro2papannaü   % sa varà1÷vaü tam upàninàya bhartre  // 5.72 //
pratata-trika-puccha-måla-pàrùõiü  $ (nibhçta-hrasva-Cnibhçtaü hrasva-)tanå-ja-(puccha-Cpçùñha-)karõam  &
vinato1nnata-pçùñha-kukùi-pàr÷vaü  % vipula-protha-lalàña-kañhy-uraskam  // 5.73 //
upaguhya sa taü vi÷àla-vakùàþ  $ kamalà3bhena ca sàntvayan kareõa  &
madhurà1-kùarayà girà ÷a÷àsa  % dhvajinã-madhyam iva praveùñu-kàmaþ  // 5.74 //
bahu÷aþ (kila ÷atravo Ckali-÷atravo )nirastàþ  $ samare tvàm adhiruhya pàrthivena  &
aham apy a-mçtaü (padaü Cparaü )yathàvat  % tura-ga-÷reùñha labheya tat kuruùva  // 5.75 //
su-labhàþ khalu saü-yuge sahàyà  $ viùayà1vàpta-sukhe dhanà1rjane và  &
puruùasya tu dur-labhàþ sahàyàþ  % patitasyà8padi dharma-saü÷raye và  // 5.76 //
iha cai7va bhavanti ye sahàyàþ  $ kaluùe (karmaõi Cdharmaõi )dharma-saü÷raye và  &
avagacchati me yathà9ntar-àtmà  % niyataü te 'pi janàs tad-aü÷a-bhàjaþ  // 5.77 //
tad idaü parigamya dharma-yuktaü  $ mama niryàõam (ito Cato )jagad-dhitàya  &
tura-go1ttama vega-vikramàbhyàü  % prayatasvà8tma-hite jagad-dhite ca  // 5.78 //
iti su-hçdam ivà7nu÷iùya kçtye  $ tura-ga-varaü nç-varo vanaü yiyàsuþ  &
sitam asita-gati-dyutir vapuùmàn  % ravir iva ÷àradam abhram àruroha  // 5.79 //
atha sa pariharan ni÷ãtha-caõóaü  $ parijana-bodha-karaü dhvaniü sad-a÷vaþ  &
vigata-hanu-ravaþ pra÷ànta-heùa÷  % cakita-vimukta-pada-(kramo Ckramà )jagàma  // 5.80 //
kanaka-valaya-bhåùita-prakoùñhaiþ  $ kamala-nibhaiþ (kamalàn iva Ckamalàni ca )pravidhya  &
avanata-tanavas tato 'sya yakùà÷  % cakita-(gatair Cgater )dadhire khuràn karà1graiþ  // 5.81 //
guru-parigha-kapàña-saüvçtà yà  $ na sukham api dvi-radair apàvriyante  &
vrajati nç-pa-sute gata-svanàs tàþ  % svayam abhavan vivçtàþ puraþ pratolyaþ  // 5.82 //
pitaram abhi-mukhaü sutaü ca bàlaü  $ janam anuraktam an-uttamàü ca lakùmãm  &
kçta-matir apahàya nir-vyapekùaþ  % pitç-nagaràt sa tato vinirjagàma  // 5.83 //
atha sa (vi-mala-Cvikaca-)païka-jà3yatà1kùaþ  $ puram avalokya nanàda siüha-nàdam  &
janana-maraõayor a-dçùña-pàro  % na (puram Cpunar )ahaü kapilà3hvayaü (praveùñà Cpraviùñà )  // 5.84 //
iti vacanam idaü ni÷amya tasya  $ draviõa-pateþ pariùad-gaõà nananduþ  &
pramudita-manasa÷ ca deva-saïghà  % vyavasita-pàraõam à÷a÷aüsire 'smai  // 5.85 //
huta-vaha-vapuùo divau1kaso 'nye  $ vyavasitam asya (su-duù-Cca duù-)karaü viditvà  &
(akçùata Cakuruta )tuhine pathi prakà÷aü  % ghana-vivara-praùrtà ive7ndu-pàdàþ  // 5.86 //
aruõa-paruùa-(tàram antarikùaü Cbhàram antarãkùaü  $ (sa ca su-bahåni Csarasa-bahåni )jagàma yojanàni  // 5.87 //
[[iti (C÷rã-C)buddha-carite mahà-kàvye 'bhiniùkramaõo nàma pa¤camaþ sargaþ -- 5 --]]

tato (muhårtà1bhyudite Cmuhårte 'bhyudite   $ jagac-cakùuùi bhàs-kare  &
bhàrgavasyà8÷rama-padaü  % sa dadar÷a nçõàü varaþ  // 6.1 //
supta-vi÷vasta-hariõaü  $ sva-stha-sthita-vihaü-gamam  &
vi÷rànta iva yad (dçùñvà Cdçùñà [sic]   % kçtà1rtha iva cà7bhavat  // 6.2 //
sa vismaya-nivçtty-arthaü  $ tapaþ-påjà2rtham eva ca  &
svàü cà7nuvartitàü rakùaõn  % a÷va-pçùñhàd avàtarat  // 6.3 //
avatãrya ca paspar÷a  $ nistãrõam iti vàjinam  &
chandakaü cà7bravãt prãtaþ  % snàpayann iva cakùuùà  // 6.4 //
imaü tàrkùyo1pama-javaü  $ turaü-gam anugacchatà  &
dar÷ità saumya mad-bhaktir  % vikrama÷ cà7yam àtmanaþ  // 6.5 //
sarvathà9smy anya-kàryo 'pi  $ gçhãto bhavatà hçdi  &
bhartç-sneha÷ ca yasyà7yam  % ã-dç÷aþ (÷aktir C÷akta )eva ca  // 6.6 //
a-snigdho 'pi sam-artho 'sti  $ niþ-sàmarthyo 'pi bhaktimàn  &
bhaktimàüs cai7va ÷akta÷ ca  % dur-labhas tvad-vidho bhuvi  // 6.7 //
tat prãto 'smi tavà7nena  $ mahà-bhàgena karmaõà  &
(yasya te Cdç÷yate )mayi bhàvo 'yaü  % phalebhyo 'pi paràï-(mukhaþ Cmukhe )  // 6.8 //
ko janasya phala-sthasya  $ na syàd abhi-mukho janaþ  &
janã-bhavati bhåyiùñhaü  % sva-jano 'pi viparyaye  // 6.9 //
kulà1rthaü dhàryate putraþ  $ poùà1rthaü sevyate pità  &
(à÷ayàc chliùyati Cà÷ayà0÷liùyati )jagan  % nà7sti niù-(kàraõà svatà Ckàraõà1-svatà )  // 6.10 //
kim uktvà bahu saükùepàt  $ kçtaü me su-mahat priyam  &
nivartasvà7÷vam àdàya  % saüpràpto 'smã8psitaü (padam Cvanam )  // 6.11 //
ity uktvà sa mahà-bàhur  $ anu÷aüsa-cikãrùayà  &
bhåùaõàny avamucyà7smai  % saütapta-manase dadau  // 6.12 //
(mukuñàd dãpa-Cmukuño1ddãpta-)karmàõaü  $ maõim àdàya bhàsvaram  &
bruvan vàkyam idaü tasthau  % sà3ditya iva mandaraþ  // 6.13 //
anena maõinà chanda  $ praõamya bahu÷o nç-paþ  &
vij¤àpyo 'mukta-vi÷rambhaü  % saütàpa-vinivçttaye  // 6.14 //
(janma-Cjarà-)maraõa-nà÷à1rthaü  $ praviùño 'smi tapo-vanam  &
na khalu svarga-tarùeõa  % nà7-snehena na manyunà  // 6.15 //
tad evam abhiniùkràntaü  $ na màü ÷ocitum arhasi  &
bhåtvà9pi hi ciraü ÷leùaþ  % kàlena na bhaviùyati  // 6.16 //
dhruvo yasmàc ca vi÷leùas  $ tasmàn mokùàya me matiþ  &
viprayogaþ kathaü na syàd  % bhåyo 'pi sva-(janàd iti Cjanà3dibhiþ )  // 6.17 //
÷oka-tyàgàya niùkràntaü  $ na màü ÷ocitum arhasi  &
÷oka-hetuùu kàmeùu  % saktàþ ÷ocyàs tu ràgiõaþ  // 6.18 //
ayaü ca kila pårveùàm  $ asmàkaü ni÷cayaþ sthiraþ  &
iti (dàyàdya-Cdàyà3da-)bhåtena  % na ÷ocyo 'smi pathà vrajan  // 6.19 //
bhavanti hy artha-dàyà3dàþ  $ puruùasya viparyaye  &
pçthivyàü dharma-dàyà3dàþ  % dur-labhàs tu na santi và  // 6.20 //
yad api syàd a-samaye  $ yàto vanam asàv iti  &
a-kàlo nà7sti dharmasya  % jãvite ca¤cale sati  // 6.21 //
tasmàd adyai7va me ÷reya÷  $ cetavyam iti ni÷cayaþ  &
jãvite ko hi vi÷rambho  % mçtyau praty-arthini sthite  // 6.22 //
evam-àdi tvayà saumya  $ vij¤àpyo vasu-dhà2dhipaþ  &
prayatethàs tathà cai7va  % yathà màü na smared api  // 6.23 //
api nairguõyam asmàkaü  $ vàcyaü nara-patau tvayà  &
nairguõyàt tyajyate snehaþ  % sneha-tyàgàn na ÷ocyate  // 6.24 //
iti vàkyam idaü ÷rutvà  $ chandaþ saütàpa-viklavaþ  &
(bàùpa-Cvàùpa-)grathitayà vàcà  % pratyuvàca kçtà1¤jaliþ  // 6.25 //
anena tava bhàvena  $ bàndhavà3yàsa-dàyinà  &
bhartaþ sãdati me ceto  % nadã-païkae iva dvi-paþ  // 6.26 //
kasya no7tpàdayed (bàùpaü Cvàùpaü   $ ni÷cayas te 'yam ã-dç÷aþ  &
ayomaye 'pi hçdaye  % kiü punaþ sneha-viklave  // 6.27 //
vimàna-÷ayanà1rhaü hi  $ saukumàryam idaü kva ca  &
khara-darbhà1ïkuravatã  % tapo-vana-mahã kva ca  // 6.28 //
÷rutvà tu vyavasàyaü te  $ yad a÷vo 'yaü (mayà0hçtaþ Cmayà hçtaþ ) //
balàt-kàreõa tan nàtha  % daivenai7và7smi kàritaþ  // 6.29 //
kathaü hy àtma-va÷o jànan  $ vyavasàyam imaü tava  &
upànayeyaü tura-gaü  % ÷okaü kapila-(vàstunaþ Cvastunaþ )  // 6.30 //
tan nà7rhasi mahà-bàho  $ vihàtuü putra-làlasam  &
snigdhaü vçddhaü ca ràjànaü  % sad-dharmam iva nàstikaþ  // 6.31 //
saüvardhana-pari÷ràntàü  $ dvitãyàü tàü ca màtaram  &
(devãü Cdeva )nà7rhasi vismartuü  % kçta-ghna iva sat-kriyàm  // 6.32 //
bàla-putràü guõavatãü  $ kula-÷làghyàü pati-vratàm  &
devãm arhasi na tyaktuü  % (klãbaþ Cklãvaþ )pràptàm iva ÷riyam  // 6.33 //
putraü yà÷odharaü ÷làghyaü  $ ya÷o-dharma-bhçtàü (varam Cvaraþ ) //
bàlam arhasi na tyaktuü  % vyasanã9vo7ttamaü ya÷aþ  // 6.34 //
atha bandhuü ca ràjyaü ca  $ tyaktum eva kçtà matiþ  &
màü nà7rhasi vibho tyaktuü  % tvat-pàdau hi gatir mama  // 6.35 //
nà7smi yàtuü puraü ÷akto  $ dahyamànena cetasà  &
tvàm araõye parityajya  % su-(mantra Cmitra )iva ràghavam  // 6.36 //
kiü hi vakùyati (màü ràjà Cràjà màü   $ tvad-çte nagaraü gatam  &
vakùyàmy ucita-dar÷itvàt  % kiü tavà7ntaþ-puràõi và  // 6.37 //
yad apy àtthà7pi nairguõyaü  $ vàcyaü nara-patàv iti  &
kiü tad vakùyàmy a-bhåtaü te  % nir-doùasya muner iva  // 6.38 //
hçdayena sa-lajjena  $ jihvayà sajjamànayà  &
ahaü yady-api và bråyàü  % kas tac chraddhàtum arhati  // 6.39 //
yo hi candra-masas (taikùõyaü Ctaikùõya [sic]   $ kathayec chraddadhãta và  &
sa doùàüs tava doùa-j¤a  % kathayec chraddadhãta và  // 6.40 //
sà1nukro÷asya satataü  $ nityaü karuõa-vedinaþ  &
snigdha-tyàgo na sa-dç÷o  % nivartasva prasãda me  // 6.41 //
iti ÷okà1bhibhåtasya  $ ÷rutvà chandasya bhàùitam  &
sva-sthaþ paramayà dhçtyà  % jagàda vadatàü varaþ  // 6.42 //
mad-viyogaü prati cchanda  $ saütàpas tyajyatàm ayam  &
nànà-bhàvo hi niyataü  % pçthag-jàtiùu dehiùu  // 6.43 //
sva-janaü yady-api snehàn  $ na (tyajeyam ahaü svayam Ctyajeyaü mumukùayà ) //
mçtyur anyo-anyam a-va÷àn  % asmàn saütyàjayiùyati  // 6.44 //
mahatyà tçùõayà duþkhair  $ garbheõà7smi yayà dhçtaþ  &
tasyà niù-phala-yatnàyàþ  % kvà7haü màtuþ kva sà mama  // 6.45 //
vàsa-vçkùe samàgamya  $ vigacchanti yathà9õóa-jàþ  &
niyataü viprayogà1ntas  % tathà bhåta-samàgamaþ  // 6.46 //
sametya ca yathà bhåyo  $ vyapayànti (balàhakàþ Cvalàhakàþ ) //
saüyogo viprayoga÷ ca  % tathà me pràõinàü mataþ  // 6.47 //
yasmàd yàti ca loko 'yaü  $ vipralabhya paraü-param  &
mamatvaü na kùamaü tasmàt  % svapna-bhåte samàgame  // 6.48 //
saha-jena viyujyante  $ parõa-ràgeõa pàda-pàþ  &
anyenà7nyasya vi÷leùaþ  % kiü punar na bhaviùyati  // 6.49 //
tad evaü sati saütàpaü  $ mà kàrùãþ saumya gamyatàm  &
lambate yadi tu sneho  % gatvà9pi punar àvraja  // 6.50 //
bråyà÷ (cà7smat-kçtà1pekùaü Ccà7smàsv an-àkùepaü   $ janaü kapila-(vàstuni Cvastuni ) //
tyajyatàü tad-gataþ snehaþ  % ÷råyatàü cà7sya ni÷cayaþ  // 6.51 //
kùipram eùyati và kçtvà  $ janma-mçtyu-kùayaü kila  &
a-kçtà1rtho nir-(àrambho Càlambo   % nidhanaü yàsyatã7ti và  // 6.52 //
iti tasya vacaþ ÷rutvà  $ kanthakas tura-go1ttamaþ  &
jihvayà lilihe pàdau  % (bàùpam Cvàùpam )uùõaü mumoca ca  // 6.53 //
jàlinà svastikà1ïkena  $ (cakra-Cvakra-)madhyena pàõinà  &
àmamar÷a kumàras taü  % babhàùe ca vayasyavat  // 6.54 //
mu¤ca kanthaka mà (bàùpaü Cvàùpaü   $ dar÷ite9yaü sad-a÷vatà  &
mçùyatàü sa-phalaþ ÷ãghraü  % ÷ramas te 'yaü bhaviùyati  // 6.55 //
maõit-saruü chandaka-hasta-saüsthaü  $ tataþ sa dhãro ni÷itaü gçhãtvà  &
ko÷àd asiü kà¤cana-bhakti-citraü  % (bilàd Cvilàd )ivà8÷ã-viùam udbabarha  // 6.56 //
niùkàsya taü cadutpala-pattra-nãlaü  $ ciccheda citraü mukuñaü sa-ke÷am  &
vikãryamàõà1ü÷ukam antarãkùe  % cikùepa cai7naü sarasã7va haüsam  // 6.57 //
påjà2bhilàùeõa ca bàhumànyàd  $ divau1kasas taü jagçhuþ praviddham  &
yathàvad enaü divi deva-saïghà  % divyair vi÷eùair mahayàü ca cakruþ  // 6.58 //
muktvà tv alaükàra-kalatravattàü  $ ÷rã-vipravàsaü ÷irasa÷ ca kçtvà  &
dçùñvà9ü÷ukaü kà¤cana-haüsa-(cihnaü Ccitram   % vanyaü sa dhãro 'bhicakàïkùa vàsaþ  // 6.59 //
tato mçga-vyàdha-vapur divau1kà  $ bhàvaü viditvà9sya vi÷uddha-bhàvaþ  &
kàùàya-vastro 'bhiyayau samãpaü  % taü ÷àkya-ràja-prabhavo 'bhyuvàca  // 6.60 //
÷ivaü ca kàùàyam çùi-dhvajas te  $ na yujyate hiüsram idaü dhanu÷ ca  &
tat saumya yady asti na saktir atra  % mahyaü prayacche7dam idaü gçhàõa  // 6.61 //
vyàdho 'bravãt kàma-da kàmam àràd  $ anena vi÷vàsya mçgàn (nihanmi Cnihatya ) //
arthas tu ÷akro1pama yady anena hanta  % pratãcchà8naya ÷uklam etat  // 6.62 //
pareõa harùeõa tataþ sa vanyaü  $ jagràha vàso 'ü÷ukam utsasarja  &
vyàdhas tu divyaü vapur eva bibhrat  % tac chuklam àdàya divaü jagàma  // 6.63 //
tataþ kumàra÷ ca sa cà7÷va-go-pas  $ tasmiüs tathà yàti visismiyàte  &
àraõyake vàsasi cai7va bhåyas  % tasminn akàrùñàü bahu-mànam à÷u  // 6.64 //
chandaü tataþ sà1÷ru-mukhaü visçjya  $ kàùàya-(saübhçd dhçti-Csaüvid vçta-)kãrti-bhçt saþ  &
yenà8÷ramas tena yayau mahà4tmà  % saüdhyà2bhra-saüvãta (ivo7óu-Civà7dri-)ràjaþ  // 6.65 //
tatas tathà bhartari ràjya-niþ-spçhe  $ tapo-vanaü yàti vi-varõa-vàsasi  &
bhujau samutkùipya tataþ sa vàji-bhçd  % bhç÷aü vicukro÷a papàta ca kùitau  // 6.66 //
vilokya bhåya÷ ca ruroda sa-svaraü  $ hayaü bhujàbhyàm upaguhya kanthakam  &
tato nir-à÷o vilapan muhur muhur  % yayau ÷arãreõa puraü na cetasà  // 6.67 //
kva-cit pradadhyau vilalàpa ca kva-cit  $ kva-cit pracaskhàla papàta ca kva-cit  &
ato vrajan bhakti-va÷ena duþkhita÷  % cacàra bahvãr (avasaþ Ca-va÷aþ )pathi kriyàþ  // 6.68 //
[[iti (C÷rã-C)buddha-carite mahà-kàvye chandaka-(nivartano Cnivartanaü )nàma ùaùñhaþ sargaþ -- 6 --]]

tato visçjyà7÷ru-mukhaü rudantaü  $ chandaü vana-cchandatayà nir-àsthaþ  &
sarvà1rtha-siddho vapuùà9bhibhåya  % tam à÷ramaü (siddha Csiddham )iva prapede  // 7.1 //
sa ràja-sånur mçga-ràja-gàmã  $ mçgà1jiraü tan mçgavat praviùñaþ  &
lakùmã-viyukto 'pi ÷arãra-lakùmyà  % cakùåüùi sarvà3÷ramiõàü jahàra  // 7.2 //
sthità hi hasta-stha-yugàs tathai9va  $ kautåhalàc cakra-dharàþ sa-dàràþ  &
tam indra-kalpaü dadç÷ur na jagmur  % dhuryà ivà7rdhà1vanataiþ ÷irobhiþ  // 7.3 //
viprà÷ ca gatvà bahir idhma-hetoþ  $ pràptàþ samit-puùpa-pavitra-hastàþ  &
tapaþ-pradhànàþ kçta-buddhayo 'pi  % taü draùñum ãyur na mañhàn abhãyuþ  // 7.4 //
hçùñà÷ ca kekà mumucur mayårà  $ dçùñvà9mbu-daü nãlam (ivo7nnamantaþ Civo7nnamantaü ) //
÷aùpàõi hitvà9bhi-mukhà÷ ca tasthur  % mçgà÷ calà1kùà mçga-càriõa÷ ca  // 7.5 //
dçùñvà tam ikùvàku-kula-pradãpaü  $ jvalantam udyantam ivà7ü÷umantam  &
kçte 'pi dohe janita-pramodàþ  % prasusruvur homa-duha÷ ca gàvaþ  // 7.6 //
ka÷-cid vasånàm ayam aùñamaþ syàt  $ syàd a÷vinor anyatara÷ cyuto (và Catra ) //
uccerur uccair iti tatra vàcas  % tad-dar÷anàd vismaya-jà munãnàm  // 7.7 //
lekhar1ùabhasye7va vapur dvitãyaü  $ dhàme9va lokasya carà1-carasya  &
sa dyotayàm àsa vanaü hi kçtsnaü  % yad-çcchayà sårya ivà7vatãrõaþ  // 7.8 //
tataþ sa tair à÷ramibhir yathàvad  $ abhyarcita÷ co7panimantrita÷ ca  &
pratyarcayàü dharma-bhçto babhåva  % svareõa (sà1mbho-ambu-Cbhàdrà1mbu-)dharo1pamena  // 7.9 //
kãrõaü (tathà Ctataþ )puõya-kçtà janena  $ svargà1bhikàmena vimokùa-kàmaþ  &
tam à÷ramaü so 'nucacàra dhãras  % tapàüsi citràõi nirãkùamàõaþ  // 7.10 //
tapo-vikàràü÷ ca nirãkùya saumyas  $ tapo-vane tatra tapo-dhanànàm  &
tapasvinaü kaü-cid anuvrajantaü  % tattvaü vijij¤àsur idaü babhàùe  // 7.11 //
tat-pårvam adyà8÷rama-dar÷anaü me  $ yasmàd imaü dharma-vidhiü na jàne  &
tasmàd bhavàn arhati bhàùituü me  % yo ni÷cayo (yat Cyaü )prati vaþ pravçttaþ  // 7.12 //
tato dvi-jàtiþ sa tapo-vihàraþ  $ ÷àkyar1ùabhàyar7ùabha-vikramàya  &
kram.ena tasmai kathayàü cakàra  % tapo-(vi÷eùàüs Cvi÷eùaü )tapasaþ phalaü ca  // 7.13 //
a-gràmyam annaü salile praråóhaü  $ parõàni toyaü phala-målam eva  &
yathà4gamaü vçttir iyaü munãnàü  % bhinnàs tu te te tapasàü vikalpàþ  // 7.14 //
u¤chena jãvanti kha-gà ivà7nye  $ tçõàni ke-cin mçgavac caranti  &
ke-cid bhujaü-gaiþ saha vartayanti  % valmãka-bhåtà (vana-màrutena Civa màrutena )  // 7.15 //
a÷ma-prayatnà1rjita-vçttayo 'nye  $ ke-cit sva-dantà1pahatà1nna-bhakùàþ  &
kçtvà parà1rthaü ÷rapaõaü tathà9nye  % kurvanti kàryaü yadi ÷eùam asti  // 7.16 //
ke-cij jala-klinna-jañà-kalàpà  $ dviþ pàvakaü juhvati mantra-pårvam  &
mãnaiþ samaü ke-cid apo vigàhya  % vasanti kårmo1llikhitaiþ ÷arãraiþ  // 7.17 //
evaü-vidhaiþ kàla-citais tapobhiþ  $ parair divaü yànty a-parair nç-lokam  &
duþkhena màrgeõa sukhaü (hy upaiti Ckùiyanti   % (sukhaü Cduþkhaü )hi dharmasya vadanti målam  // 7.18 //
ity evam-àdi dvi-pe1ndra-vatsaþ  $ ÷rutvà vacas tasya tapo-dhanasya  &
a-dçùña-tattvo 'pi na saütutoùa  % ÷anair idaü cà8tma-gataü (babhàùe Cjagàda )  // 7.19 //
duþkhà3tmakaü nai7ka-vidhaü tapa÷ ca  $ svarga-pradhànaü tapasaþ phalaü ca  &
lokà÷ ca sarve pariõàmavantaþ  % sv-alpe ÷ramaþ khalv ayam à÷ramàõàm  // 7.20 //
(priyàü÷ C÷riyaü )ca bandhån viùayàü÷ ca hitvà  $ ye svarga-(hetor Chetau )niyamaü caranti  &
te viprayuktàþ khalu gantu-kàmà  % mahattaraü (bandhanam Csvaü vanam )eva bhåyaþ  // 7.21 //
kàya-klamair ya÷ ca tapo-abhidhànaiþ  $ pravçttim àkàïkùati kàma-hetoþ  &
saüsàra-doùàn a-parãkùamàõo  % duþkhena so 'nvicchati duþkham eva  // 7.22 //
tràsa÷ ca nityaü maraõàt prajànàü  $ yatnena ce7cchanti (punaþ-prasåtim Cpunaþ prasåtim ) //
satyàü pravçttau niyata÷ ca mçtyus  % tatrai7va (magnà Cmagno )yata eva (bhãtàþ Cbhãtaþ )  // 7.23 //
ihà7rtham eke pravi÷anti khedaü  $ svargà1rtham anye ÷ramam àpnuvanti  &
sukhà1rtham à÷à-kçpaõo 'kçtà1rthaþ  % pataty an-arthe khalu jãva-lokaþ  // 7.24 //
na khalv ayaü garhita eva yatno  $ yo hãnam utsçjya vi÷eùa-gàmã  &
pràj¤aiþ samànena pari÷rameõa  % kàryaü tu tad yatra punar na kàryam  // 7.25 //
÷arãra-pãóà tu yadã7ha dharmaþ  $ sukhaü ÷arãrasya bhavaty a-dharmaþ  &
dharmeõa cà8pnoti sukhaü paratra  % tasmàd a-dharmaü phalatã7ha dharmaþ  // 7.26 //
yataþ ÷arãraü manaso va÷ena  $ pravartate (cà7pi Cvà9pi )nivartate (ca Cvà ) //
yukto dama÷ cetasa eva tasmàc  % cittàd çte kàùñha-samaü ÷arãram  // 7.27 //
àhàra-÷uddhyà yadi puõyam iùñaü  $ tasmàn mçgàõàm api puõyam asti  &
ye cà7pi bàhyàþ puruùàþ phalebhyo  % bhàgyà1paràdhena paràï-(mukhà1rthàþ Cmukhatvàt )  // 7.28 //
duþkhe 'bhisaüdhis tv atha puõya-hetuþ  $ sukhe 'pi kàryo nanu so 'bhisaüdhiþ  &
atha pramàõaü na sukhe 'bhisaüdhir  % duþkhe pramàõaü nanu nà7bhisaüdhiþ  // 7.29 //
tathai9va ye karma-vi÷uddhi-hetoþ  $ spç÷anty apas tãrtham iti pravçttàþ  &
tatrà7pi toùo hçdi kevalo 'yaü  % na pàvayis.yanti hi pàpam àpaþ  // 7.30 //
spçùñaü hi yad yad guõavadbhir ambhas  $ tat tat pçthivyàü yadi tãrtham iùñam  &
tasmàd guõàn eva paraimi tãrtham  % àpas tu niþ-saü÷ayam àpa eva  // 7.31 //
iti sma tat tad bahu-yukti-yuktaü  $ jagàda cà7staü ca yayau vivasvàn  &
tato havir-dhåma-vi-varõa-vçkùaü  % tapaþ-pra÷àntaü sa vanaü vive÷a  // 7.32 //
abhyuddhçta-prajvalità1gni-hotraü  $ kçtà1bhiùekar1ùi-janà1vakãrõam  &
jàpya-svanà3kåjita-deva-koùñhaü  % dharmasya karmà1ntam iva pravçttam  // 7.33 //
kà÷-cin ni÷às tatra ni÷à-karà3bhaþ  $ parãkùamàõa÷ ca tapàüsy uvàsa  &
sarvaü parikùepya tapa÷ ca matvà  % tasmàt tapaþ-kùetra-talàj jagàma  // 7.34 //
anvavrajann à÷ramiõas tatas taü  $ tad-råpa-màhàtmya-gatair manobhiþ  &
de÷àd an-àryair abhibhåyamànàn  % mahar2ùayo dharmam ivà7payàntam  // 7.35 //
tato jañà-valkala-cãra-khelàüs  $ tapo-dhanàü÷ cai7va sa tàn dadar÷a  &
tapàüsi cai7ùàm (anurudhyamànas Canubudhyamànas   % tasthau ÷ive ÷rãmati (vçkùa-måle Cmàrga-vçkùe )  // 7.36 //
atho7pasçtyà8÷rama-vàsinas taü  $ manuùya-varyaü parivàrya tasthuþ  &
vçddha÷ ca teùàü bahu-màna-pårvaü  % kalena sàmnà giram ity uvàca  // 7.37 //
tvayy àgate pårõa ivà8÷ramo 'bhåt  $ saüpadyate ÷ånya iva prayàte  &
tasmàd imaü nà7rhasi tàta hàtuü  % jijãviùor deham ive7ùñam àyuþ  // 7.38 //
brahmar1ùi-ràjar1ùi-surar1ùi-juùñaþ  $ puõyaþ samãpe himavàn hi ÷ailaþ  &
tapàüsi tàny eva tapo-dhanànàü  % yat-saünikarùàd bahulã-bhavanti  // 7.39 //
tãrthàni puõyàny abhitas tathai9va  $ sopàna-bhåtàni nabhas-talasya  &
juùñàni dharmà3tmabhir àtmavadbhir  % devar1ùibhi÷ cai7va mahar2ùibhi÷ ca  // 7.40 //
ita÷ ca bhåyaþ kùamam uttarai9va  $ dik sevituü dharma-vi÷eùa-hetoþ  &
na (tu Chi )kùamaü dakùiõato budhena  % padaü bhaved ekam api prayàtum  // 7.41 //
tapo-vane 'sminn atha niù-kriyo và  $ saükãrõa-(dharmà3patito Cdharmà patito )a-÷ucir và  &
dçùñas tvayà yena na te vivatsà  % tad bråhi yàvad rucito 'stu vàsaþ  // 7.42 //
ime hi và¤chanti tapaþ-sahàyaü  $ tapo-nidhàna-pratimaü bhavantam  &
vàsas tvayà hã7ndra-samena sà1rdhaü  % bçhas-pater abhyudayà3vahaþ syàt  // 7.43 //
ity evam ukte sa tapasvi-madhye  $ tapasvi-mukhyena manãùi-mukhyaþ  &
bhava-praõà÷àya kçta-pratij¤aþ  % svaü bhàvam antar-gatam àcacakùe  // 7.44 //
çjv-àtmanàü dharma-bhçtàü munãnàm  $ iùñà1tithitvàt sva-jano1pamànàm  &
evaü-vidhair màü prati bhàva-jàtaiþ  % prãtiþ (parà me Cparà3tmà )janita÷ ca (mànaþ Cmàrgaþ )  // 7.45 //
snigdhàbhir àbhir hçdayaü-gamàbhiþ  $ samàsataþ snàta ivà7smi vàgbhiþ  &
rati÷ ca me dharma-nava-grahasya  % vispandità saü-prati bhåya eva  // 7.46 //
evaü pravçttàn bhavataþ ÷araõyàn  $ atã1va saüdar÷ita-pakùa-pàtàn  &
yàsyàmi hitve9ti mamà7pi duþkhaü  % yathai9va bandhåüs tyajatas tathai9va  // 7.47 //
svargàya yuùmàkam ayaü tu dharmo  $ mamà7bhilàùas tv a-punar-bhavàya  &
asmin vane yena na me vivatsà  % bhinnaþ pravçttyà hi nivçtti-dharmaþ  // 7.48 //
tan nà7-ratir me na parà1pacàro  $ vanàd ito yena parivrajàmi  &
dharme sthitàþ pårva-yugà1nu-råpe  % sarve bhavanto hi mahar2ùi-kalpàþ  // 7.49 //
tato vacaþ sånçtam arthavac ca  $ su-÷lakùõam ojasvi ca garvitaü ca  &
÷rutvà kumàrasya tapasvinas te  % vi÷eùa-yuktaü bahu-mànam ãyuþ  // 7.50 //
ka÷-cid dvi-jas tatra tu bhasma-÷àyã  $ prà1ü÷uþ ÷ikhã dàrava-cãra-vàsàþ  &
à-piïgalà1kùas tanu-dãrgha-ghoõaþ  % (kuõóai1ka-Ckuõóo1da-)hasto giram ity uvàca  // 7.51 //
dhãmann udàraþ khalu ni÷cayas te  $ yas tvaü yuvà janmani dçùña-doùaþ  &
svargà1pavargau hi vicàrya samyag  % yasyà7pavarge matir asti so 'sti  // 7.52 //
yaj¤ais tapobhir niyamai÷ ca tais taiþ  $ svargaü yiyàsanti hi ràgavantaþ  &
ràgeõa sà1rdhaü ripuõe9va yuddhvà  % mokùaü parãpsanti tu sattvavantaþ  // 7.53 //
tad-buddhir eùà yadi ni÷cità te  $ tårõaü bhavàn gacchatu vindhyà-koùñham  &
asau munis tatra vasaty aràóo  % yo naiùñhike ÷reyasi labdha-cakùuþ  // 7.54 //
tasmàd bhavठchroùyati tattva-màrgaü  $ satyàü rucau saüpratipatsyate ca  &
yathà tu pa÷yàmi matis (tathai9ùà Ctavai7ùà   % tasyà7pi yàsyaty avadhåya buddhim  // 7.55 //
(spaùño1cca-Cpuùñà1÷va-)ghoõaü vipulà3yatà1kùaü  $ tàmrà1dharau1ùñhaü sita-tãkùõa-daüùñram  &
idaü hi vaktraü tanu-rakta-jihvaü  % j¤eyà1rõavaü pàsyati kçtsnam eva  // 7.56 //
gambhãratà yà bhavatas tv a-gàdhà  $ yà dãptatà yàni ca lakùaõàni  &
àcàryakaü pràpsyasi tat prñhivyàü  % yan nar7ùibhiþ pårva-yuge 'py avàptam  // 7.57 //
paramam iti tato nç-pà3tma-jas  $ tam çùi-janaü pratinandya niryayau  &
vidhivad anuvidhàya te 'pi taü  % pravivi÷ur à÷ramiõas tapo-vanam  // 7.58 //
[[iti (C÷rã-C)buddha-carite mahà-kàvye tapo-vana-prave÷o nàma saptamaþ sargaþ -- 7 --]]

tatas turaü-gà1vacaraþ sa dur-manàs  $ tathà vanaü bhartari nir-mame gate  &
cakàra yatnaü pathi ÷oka-(nigrahe Cvigrahe   % tathà9pi cai7và7÷ru na tasya (cikùiye Ccikùipe )  // 8.1 //
yam eka-ràtreõa tu bhartur àj¤ayà  $ jagàma màrgaü saha tena vàjinà  &
iyàya bhartur virahaü vicintayaüs  % tam eva panthànam ahobhir aùñabhiþ  // 8.2 //
haya÷ ca (sau1jà vicacàra Csau1jasvi cacàra )kanthakas  $ tatàma bhàvena babhåva nir-madaþ  &
alaükçta÷ cà7pi tathai9va bhåùaõair  % abhåd gata-÷rãr iva tena varjitaþ  // 8.3 //
nivçtya cai7và7bhi-mukhas tapo-vanaü  $ bhç÷aü jiheùe karuõaü muhur muhuþ  &
kùudhà2nvito 'py adhvani ÷aùpam ambu và  % yathà purà nà7bhinananda nà8dade  // 8.4 //
tato vihãnaü kapilà3hvayaü puraü  $ mahà4tmanà tena jagad-dhità3tmanà  &
krameõa tau ÷ånyam ivo7pajagmatur  % divà-kareõe7va vinà-kçtaü nabhaþ  // 8.5 //
sa-puõóarãkair api ÷obhitaü  $ jalair alaükçtaü puùpa-dharair nagair api  &
tad eva tasyo7pa-vanaü vano1pamaü  % gata-praharùair na raràja nàgaraiþ  // 8.6 //
tato bhramadbhir di÷i dãna-mànasair  $ an-ujjvalair (bàùpa-Cvàùpa-)hate3kùaõair naraiþ  &
nivàryamàõàv iva tàv ubhau puraü  % (÷anair apasnàtam C÷anai rajaþ-snàtam )ivà7bhijagmatuþ  // 8.7 //
(ni÷àmya Cni÷amya )ca srasta-÷arãra-gàminau  $ vinà0gatau ÷àkya-kular1ùabheõa tau  &
mumoca (bàùpaü Cvàùpaü )pathi nàgaro janaþ  % purà rathe dà÷arather ivà8gate  // 8.8 //
atha bruvantaþ samupeta-manyavo  $ janàþ pathi cchandakam àgatà1÷ravaþ  &
kva ràja-putraþ (pura-Ckula-)ràùñra-(nandano Cvardhano )  % hçtas tvayà9sàv iti pçùñhato 'nvayuþ  // 8.9 //
tataþ sa tàn bhaktimato 'bravãj janàn  $ nare1ndra-putraü na parityajàmy aham  &
rudann ahaü tena tu nir-jane vane  % gçha-stha-ve÷a÷ ca visarjitàv iti  // 8.10 //
idaü vacas tasya ni÷amya te janàþ  $ su-duù-karaü khalv iti ni÷cayaü yayuþ  &
patad (dhi jahruþ Cvijahruþ )salilaü na netra-jaü  % mano ninindu÷ ca (phalo1ttham Cphalà1rtham )àtmanaþ  // 8.11 //
atho8cur adyai7va vi÷àma tad vanaü  $ gataþ sa yatra dvi-pa-ràja-vikramaþ  &
jijãviùà nà7sti hi tena no vinà  % yathe9ndriyàõàü vigame ÷arãriõàm  // 8.12 //
idaü puraü tena vivarjitaü vanaü  $ vanaü ca tat tena samanvitaü puram  &
na ÷obhate tena hi no vinà puraü  % marutvatà vçtra-vadhe yathà divam  // 8.13 //
punaþ kumàro vinivçtta ity atho7  $ gavà1kùa-màlàþ pratipedire 'ïganàþ  &
vivikta-pçùñhaü ca (ni÷àmya Cni÷amya )vàjinaü  % punar gavà1kùàõi pidhàya cukru÷uþ  // 8.14 //
praviùña-dãkùas tu suto1palabdhaye  $ vratena ÷okena ca khinna-mànasaþ  &
jajàpa devà3yatane narà1dhipa÷  % cakàra tàs tà÷ ca (yathà4÷ayàþ Cyathà4÷rayàþ )kriyàþ  // 8.15 //
tataþ sa (bàùpa-Cvàùpa-)pratipårõa-locanas  $ turaü-gam àdàya turaü-(gamà1nugaþ Cga-mànasaþ ) //
vive÷a ÷okà1bhihato nç-(pa-kùayaü Cpà3layaü   % (yudhà9pinãte Ckùayaü vinãte )ripuõe9va bhartari  // 8.16 //
vigàhamàna÷ ca nare1ndra-mandiraü  $ vilokayann a÷ru-vahena cakùuùà  &
svareõa puùñena ruràva kanthako  % janàya duþkhaü prativedayann iva  // 8.17 //
tataþ kha-gà÷ ca kùaya-madhya-go-caràþ  $ samãpa-baddhàs tura-gà÷ ca sat-kçtàþ  &
hayasya tasya pratisasvanuþ svanaü  % nare1ndra-sånor upayàna-(÷aïkinaþ C÷aïkitàþ )  // 8.18 //
janà÷ ca harùà1ti÷ayena va¤cità  $ janà1dhipà1ntaþ-pura-saünikarùa-gàþ  &
yathà hayaþ kanthaka eùa heùate  % dhruvaü kumàro vi÷atã7ti menire  // 8.19 //
ati-praharùàd atha ÷oka-mårchitàþ  $ kumàra-saüdar÷ana-lola-locanàþ  &
gçhàd vini÷cakramur à÷ayà striyaþ  % ÷arat-payo-dàd iva vidyuta÷ calàþ  // 8.20 //
vilamba-(ke÷yo Cve÷yo )malinà1ü÷ukà1mbarà  $ nir-a¤janair (bàùpa-Cvàùpa-)hate3kùaõair mukhaiþ  &
(striyo na rejur mçjayà Ckçùõà vi-varõàa¤janayà )vinà-kçtà  % divã7va tàrà rajanã-kùayà1ruõàþ  // 8.21 //
a-rakta-tàmrai÷ caraõair a-nåpurair  $ a-kuõóalair àrjava-(kandharair Ckarõikair )mukhaiþ  &
sva-bhàva-pãnair jaghanair a-mekhalair  % a-hàra-yoktrair muùitair iva stanaiþ  // 8.22 //
(nirãkùya tà bàùpa-Cnirãkùità vàùpa-)parãta-(locanà Clocanaü   $ nir-à÷rayaü chandakam a÷vam eva ca  &
(viùaõõa-Cvi-varõa-)vaktrà rurudur varà1ïganà  % vanà1ntare gàva ivar7ùabho1jjhitàþ  // 8.23 //
tataþ sa-(bàùpà Cvàùpà )mahiùã mahã-pateþ  $ pranaùña-vatsà mahiùã9va vatsalà  &
pragçhya bàhå nipapàta gautamã  % vilola-parõà kadalã9va kà¤canã  // 8.24 //
hata-tviùo 'nyà (÷ithilà1üsa-C÷ithilà3tma-)bàhavaþ  $ striyo viùàdena vi-cetanà iva  &
na cukru÷ur nà7÷ru jahur na ÷a÷vasur  % na (celur àsur likhità Ccetanà ullikhità )iva sthitàþ  // 8.25 //
a-dhãram anyàþ pati-÷oka-mårchità  $ vilocana-prasravaõair mukhaiþ striyaþ  &
siùi¤cire proùita-candanàn stanàn  % dharà-dharaþ prasravaõair ivo7palàn  // 8.26 //
mukhai÷ ca tàsàü nayanà1mbu-(tàóitai Ctàóitaiþ   $ raràja tad ràja-nive÷anaü tadà  &
navà1mbu-kàle 'mbu-da-vçùñi-tàóitaiþ  % sravaj-jalais tàmarasair yathà saraþ  // 8.27 //
su-vçtta-pãnà1ïgulibhir nir-antarair  $ a-bhåùaõair gåóha-sirair varà1ïganàþ  &
uràüsi jaghnuþ kamalo1pamaiþ karaiþ  % sva-pallavair vàta-calà latà iva  // 8.28 //
kara-prahàra-pracalai÷ ca tà (babhus Cbabhur   $ (tathà9pi Cyathà9pi )nàryaþ sahito1nnataiþ stanaiþ  &
vanà1nilà3ghårõita-padma-kampitai  % rathà1ïga-nàmnàü mithunair ivà8pagàþ  // 8.29 //
yathà ca vakùàüsi karair apãóayaüs  $ tathai9va vakùobhir apãóayan karàn  &
akàrayaüs tatra paras-paraü vyathàþ  % karà1gra-vakùàüsy a-balà dayà2-lasàþ  // 8.30 //
tatas tu roùa-pravirakta-locanà  $ viùàda-(saübandhi-Csaübandha-)kaùàya-gadgadam  &
uvàca (ni÷vàsa-Cniþ÷vàsa-)calat-payo-dharà  % vigàóha-÷okà1÷ru-dharà ya÷o-dharà  // 8.31 //
ni÷i prasuptàm a-va÷àü vihàya màü  $ gataþ kva sa cchandaka man-mano-rathaþ  &
upàgate ca tvayi kanthake ca me  % samaü gateùu triùu kampate manaþ  // 8.32 //
an-àryam a-snidgham a-mitra-karma me  $ nç-÷aüsa kçtvà kim ihà7dya rodiùi  &
niyaccha (bàùpaü Cvàùpaü )bhava tuùña-mànaso  % na saüvadaty a÷ru ca tac ca karma te  // 8.33 //
priyeõa va÷yena hitena sàdhunà  $ tvayà sahàyena yathà2rtha-kàriõà  &
gato 'rya-putro hy a-punar-nivçttaye  % ramasva diùñyà sa-phalaþ ÷ramas tava  // 8.34 //
varaü manuùyasya vicakùaõo ripur  $ na mitram a-pràj¤am a-yoga-pe÷alam  &
su-hçd-bruveõa hy a-vipa÷cità tvayà  % kçtaþ kulasyà7sya mahàn upaplavaþ  // 8.35 //
imà hi ÷ocyà vyavamukta-bhåùaõàþ  $ prasakta-(bàùpà3vila-Cvàùpà3vila-)rakta-locanàþ  &
sthite 'pi patyau himavan-mahã-same  % pranaùña-÷obhà vidhavà iva striyaþ  // 8.36 //
imà÷ ca vikùipta-viñaïka-bàhavaþ  $ prasakta-pàràvata-dãrgha-nisvanàþ  &
vinà-kçtàs tena (sahà7varodhanair Csahai7va rodhanair   % bhç÷aü rudantã7va vimàna-païktayaþ  // 8.37 //
an-artha-kàmo 'sya janasya sarvathà  $ turaü-gamo 'pi dhruvam eùa kanthakaþ  &
jahàra sarva-svam itas tathà hi me  % jane prasupte ni÷i ratna-cauravat  // 8.38 //
yadà sam-arthaþ khalu soóhum àgatàn  $ iùu-prahàràn api kiü punaþ ka÷àþ  &
gataþ ka÷à-pàta-bhayàt kathaü (nv Ctv )ayaü  % ÷riyaü gçhãtvà hçdayaü ca me samam  // 8.39 //
an-àrya-karmà bhç÷am adya heùate  $ nare1ndra-dhiùõyaü pratipårayann iva  &
yadà tu nirvàhayati sma me priyaü  % tadà hi måkas tura-gà1dhamo 'bhavat  // 8.40 //
yadi hy aheùiùyata (bodhayan Cbodhaya¤ )janaü  $ khuraiþ kùitau và9py akariùyata dhvanim  &
hanu-svanaü và9janiùyad uttamaü  % na cà7bhaviùyan mama duþkham ã-dç÷am  // 8.41 //
itã7ha devyàþ paridevità3÷rayaü  $ ni÷amya (bàùpa-Cvàùpa-)grathità1-kùaraü vacaþ  &
adho-mukhaþ sà1÷ru-kalaþ kçtà1¤jaliþ  % ÷anair idaü chandaka uttaraü jagau  // 8.42 //
vigarhituü nà7rhasi devi kanthakaü  $ na cà7pi roùaü mayi kartum arhasi  &
an-àgasau svaþ samavehi sarva÷o  % gato nç-devaþ sa hi devi devavat  // 8.43 //
ahaü hi jànann api ràja-÷àsanaü  $ balàt kçtaþ kair api daivatair iva  &
upànayaü tårõam imaü turaü-gamaü  % tathà9nvagacchaü vigata-÷ramo 'dhvani  // 8.44 //
vrajann ayaü vàji-varo 'pi nà7spç÷an  $ mahãü khurà1grair vidhçtair ivà7ntarà  &
tathai9va daivàd iva saüyatà3nano  % hanu-svanaü nà7kçta nà7py aheùata  // 8.45 //
(yato bahir Cyadà vahir )gacchati pàrthivà3tma-(je Cjas   $ tadà9bhavad dvàram apàvçtaü svayam  &
tama÷ ca nai÷aü raviõe9va pàñitaü  % tato 'pi daivo vidhir eùa gçhyatàm  // 8.46 //
(yad a-Cyadà9-)pramatto 'pi nare1ndra-÷àsanàd  $ gçhe pure cai7va sahasra÷o janaþ  &
tadà sa nà7budhyata nidrayà hçtas  % tato 'pi daivo vidhir eùa gçhyatàm  // 8.47 //
yata÷ ca vàso vana-vàsa-saümataü  $ (nisçùñam Cvisçùñam )asmai samaye divau1kasà  &
divi praviddhaü mukuñaü ca tad dhçtaü  % tato 'pi daivo vidhir eùa gçhyatàm  // 8.48 //
tad evam àvàü nara-devi doùato  $ na tat prayàtaü (prati gantum Cpratigantum )arhasi  &
na kàma-kàro mama nà7sya vàjinaþ  % kçtà1nuyàtraþ sa hi daivatair gataþ  // 8.49 //
iti prayàõaü (bahu-devam Cbahudhai9vam )adbhutaü  $ ni÷amya tàs tasya mahà4tmanaþ striyaþ  &
pranaùña-÷okà iva vismayaü yayur  % mano-jvaraü pravrajanàt tu lebhire  // 8.50 //
viùàda-pàriplava-locanà tataþ  $ pranaùña-potà kurarã9va duþkhità  &
vihàya dhairyaü viruràva gautamã  % tatàma cai7và7÷ru-mukhã jagàda ca  // 8.51 //
maho2rmimanto mçdavo 'sitàþ ÷ubhàþ  $ pçthak-(pçthaï-Cpçthag-)måla-ruhàþ samudgatàþ  &
(praveritàs Cpraceritàs )te bhuvi tasya mårdha-jà  % nare1ndra-maulã-pariveùñana-kùamàþ  // 8.52 //
pralamba-bàhur mçga-ràja-vikramo  $ mahar2ùabhà1kùaþ kanako1jjvala-dyutiþ  &
vi÷àla-vakùà ghana-dundubhi-svanas  % tathà-vidho 'py à÷rama-vàsam arhati  // 8.53 //
a-bhàginã nånam iyaü vasuü-dharà  $ tam àrya-karmàõam an-uttamaü (patim Cprati ) //
gatas tato 'sau guõavàn hi tà-dç÷o  % nç-paþ prajà-bhàgya-guõaiþ prasåyate  // 8.54 //
su-jàta-jàlà1vatatà1ïgulã mçdå  $ nigåóha-gulphau (bisa-Cviùa-)puùpa-komalau  &
vanà1nta-bhåmiü kañhinàü kathaü nu tau  % sa-cakra-madhyau caraõau gamiùyataþ  // 8.55 //
vimàna-pçùñhe ÷ayanà3sano1citaü  $ mahà2rha-vastrà1guru-candanà1rcitam  &
kathaü nu ÷ãto1ùõa-jalà3gameùu tac  % charãram ojasvi vane bhaviùyati  // 8.56 //
kulena sattvena balena varcasà  $ ÷rutena lakùmyà vayasà ca garvitaþ  &
pradàtum (evà7bhyucito Cevà7bhyudito )na yàcituü  % kathaü sa bhikùàü parata÷ cariùyati  // 8.57 //
÷ucau ÷ayitvà ÷ayane hiraõmaye  $ prabodhyamàno ni÷i tårya-nisvanaiþ  &
kathaü (bata Cvata )svapsyati so 'dya me vratã  % pañai1ka-de÷à1ntarite mahã-tale  // 8.58 //
imaü (pralàpaü Cvilàpaü )karuõaü ni÷amya tà  $ bhujaiþ pariùvajya paras-paraü striyaþ  &
vilocanebhyaþ salilàni tatyajur  % madhåni puùpebhya ive8rità latàþ  // 8.59 //
tato dharàyàm apatad ya÷o-dharà  $ vi-cakra-vàke9va rathà1ïga-sà3hvayà  &
÷anai÷ ca tat tad vilalàpa viklavà  % muhur muhur gadgada-ruddhayà girà  // 8.60 //
sa màm a-nàthàü saha-dharma-càriõãm  $ apàsya dharmaü yadi kartum icchati  &
kuto 'sya dharmaþ saha-dharma-càriõãü  % vinà tapo yaþ paribhoktum icchati  // 8.61 //
÷çõoti nånaü sa na pårva-pàrthivàn  $ mahà-su-dar÷a-prabhçtãn pità-mahàn  &
vanàni patnã-sahitàn upeyuùas  % tathà (hi Csa )dharmaü mad-çte cikãrùati  // 8.62 //
makheùu và veda-vidhàna-sat-kçtau  $ na daü-patã pa÷yati dãkùitàv ubhau  &
samaü bubhukùå parato 'pi tat-phalaü  % tato 'sya jàto mayi dharma-matsaraþ  // 8.63 //
dhruvaü sa jànan mama dharma-vallabho  $ manaþ (priye3rùyà-kalahaü Cpriye 'py à-kalahaü )muhur mithaþ  &
sukhaü vi-bhãr màm apahàya rosaõàü  % mahe2ndra-loke 'psaraso jighçkùati  // 8.64 //
iyaü tu cintà mama kã-dç÷aü nu tà  $ vapur-guõaü bibhrati tatra yoùitaþ  &
vane yad-arthaü sa tapàüsi tapyate  % ÷riyaü ca hitvà mama bhaktim eva ca  // 8.65 //
na khalv iyaü svarga-sukhàya me spçhà  $ na taj janasyà8tmavato 'pi dur-labham  &
sa tu priyo màm iha và paratra và  % kathaü na jahyàd iti me mano-rathaþ  // 8.66 //
a-bhàginã yady aham àyate3kùaõaü  $ ÷uci-smitaü bhartur udãkùituü mukham  &
na manda-bhàgyo 'rhati ràhulo 'py ayaü  % kadà-cid aïke parivartituü pituþ  // 8.67 //
aho nç-÷aüsaü su-kumàra-varcasaþ  $ su-dàruõaü tasya manasvino manaþ  &
kala-pralàpaü dviùato 'pi harùaõaü  % ÷i÷uü sutaü yas tyajatã8-dç÷aü (bata Csvataþ )  // 8.68 //
mamà7pi kàmaü hçdayaü su-dàruõaü  $ ÷ilàmayaü và9py (ayaso 'pi Cayasà9pi )và kçtam  &
a-nàthavac chrã-rahite sukho1cite  % vanaü gate bhartari yan na dãryate  // 8.69 //
itã7ha devã pati-÷oka-mårchità  $ ruroda dadhyau vilalàpa cà7-sakçt  &
sva-bhàva-dhãrà9pi hi sà satã ÷ucà  % dhçtiü na sasmàra cakàra no7 hriyam  // 8.70 //
tatas tathà ÷oka-vilàpa-viklavàü  $ ya÷o-dharàü prekùya vasuü-dharà-gatàm  &
mahà2ravindair iva vçùñi-tàóitair  % mukhaiþ sa-(bàùpair Cvàùpair )vanità vicukru÷uþ  // 8.71 //
samàpta-jàpyaþ kçta-homa-maïgalo  $ nç-pas tu devà3yatanàd viniryayau  &
janasya tenà8rta-raveõa cà8hata÷  % cacàla vajra-dhvanine9va vàraõaþ  // 8.72 //
ni÷àmya ca cchandaka-kanthakàv ubhau  $ sutasya saü÷rutya ca ni÷cayaü sthiram  &
papàta ÷okà1bhihato mahã-patiþ  % ÷acã-pater vçtta ivo7tsave dhvajaþ  // 8.73 //
tato muhårtaü suta-÷oka-mohito  $ janena tulyà1bhijanena dhàritaþ  &
nirãkùya dçùñyà jala-pårõayà hayaü  % mahã-tala-stho vilalàpa pàrthivaþ  // 8.74 //
bahåni kçtvà samare priyàõi me  $ mahat tvayà kanthaka vi-priyaü kçtam  &
guõa-priyo yena vane sa me priyaþ  % priyo 'pi sann a-priyavat (praveritaþ Cpraceritaþ )  // 8.75 //
tad adya màü và naya tatra yatra sa  $ vraja drutaü và punar enam ànaya  &
çte hi tasmàn mama nà7sti jãvitaü  % vigàóha-rogasya sad-auùadhàd iva  // 8.76 //
su-varõa-niùñhãvini mçtyunà hçte  $ su-duù-karaü yan na mamàra (saüjayaþ Csç¤jayaþ ) //
ahaü punar dharma-ratau sute gate  % (mumukùur Ca-mumukùur )àtmànam an-àtmavàn iva  // 8.77 //
vibhor da÷a-kùatra-kçtaþ prajà-pateþ  $ parà1-para-j¤asya vivasvad-àtmanaþ  &
priyeõa putreõa satà vinà-kçtaü  % kathaü na muhyed dhi mano manor api  // 8.78 //
a-jasya ràj¤as tanayàya dhãmate  $ narà1dhipàye7ndra-sakhàya me spçhà  &
gate vanaü yas tanaye divaü gato  % na mogha-(bàùpaþ Cvàùpaþ )kçpaõaü jijãva ha  // 8.79 //
pracakùva me bhadra tad-à÷ramà1jiraü  $ hçtas tvayà yatra sa me jalà1¤jaliþ  &
ime parãpsanti hi (taü Cte )pipàsavo  % mamà8savaþ preta-gatiü yiyàsavaþ  // 8.80 //
iti tanaya-viyoga-jàta-(duþkhaþ Cduþkhaü   $ kùiti-sa-dç÷aü saha-jaü vihàya dhairyam  &
da÷a-ratha iva ràma-÷oka-va÷yo  % bahu vilalàpa nç-po visaüj¤a-kalpaþ  // 8.81 //
÷ruta-vinaya-guõà1nvitas tatas taü  $ mati-sacivaþ pra-vayàþ puro-hita÷ ca  &
(sama-dhçtam Cavadhçtam )idam åcatur yathàvan  % na ca paritapta-mukhau na cà7py a-÷okau  // 8.82 //
tyaja nara-vara ÷okam ehi dhairyaü  $ ku-dhçtir ivà7rhasi dhãra nà7÷ru moktum  &
srajam iva mçditàm apàsya lakùmãü  % bhuvi bahavo (ChiC) nç-pà vanàny atãyuþ  // 8.83 //
api ca niyata eùa tasya bhàvaþ  $ smara vacanaü tad çùeþ purà9sitasya  &
na hi sa divi na cakra-varti-ràjye  % kùaõam api vàsayituü sukhena ÷akyaþ  // 8.84 //
yadi tu nç-vara kàrya eva yatnas  $ tvaritam udàhara yàvad atra yàvaþ  &
bahu-vidham iha yuddham astu tàvat  % tava tanayasya vidhe÷ ca tasya tasya  // 8.85 //
nara-patir atha tau ÷a÷àsa tasmàd  $ drutam ita eva yuvàm abhiprayàtam  &
na hi mama hçdayaü prayàti ÷àntiü  % vana-÷akuner iva putra-làlasasya  // 8.86 //
paramam iti nare1ndra-÷àsanàt tau  $ yayatur amàtya-puro-hitau vanaü tat  &
kçtam iti sa-vadhå-janaþ sa-dàro  % nç-patir api pracakàra ÷eùa-kàryam  // 8.87 //
[[iti (C÷rã-C)buddha-carite mahà-kàvye 'ntaþ-pura-vilàpo nàmà7ùñamaþ sargaþ -- 8 --]]

tatas tadà mantri-puro-hitau tau  $ (bàùpa-pratodà1bhihitau Cvàùpa-pratodà1bhihatau )nç-peõa  &
viddhau sad-a÷vàv iva sarva-yatnàt  % sauhàrda-÷ãghraü yayatur vanaü tat  // 9.1 //
tam à÷ramam jàta-pari÷ramau tàv  $ upetya kàle sa-dç÷à1nu-yàtrau  &
ràjar1ddhim utsçjya vinãta-ceùñàv  % upeyatur bhàrgava-dhiùõyam eva  // 9.2 //
tau nyàyatas taü pratipåjya vipraü  $ tenà1rcitau tàv api cà7nu-råpam  &
kçtà3sanau bhàrgavam àsana-sthaü  % chittvà kathàm åcatur àtma-kçtyam  // 9.3 //
÷uddhau1jasaþ ÷uddha-vi÷àla-kãrter  $ ikùvàku-vaü÷a-prabhavasya ràj¤aþ  &
imaü janaü vettu bhavàn (adhãtaü Ca-dhãraü   % ÷ruta-grahe mantra-parigrahe ca  // 9.4 //
tasye7ndra-kalpasya jayanta-kalpaþ  $ putro jarà-mçtyu-bhayaü titãrùuþ  &
ihà7bhyupetaþ kila tasya hetor  % àvàm upetau bhagavàn avaitu  // 9.5 //
tau so 'bravãd asti sa dãrgha-bàhuþ  $ pràptaþ kumàro na tu nà1vabuddhaþ  &
dharmo 'yam àvartaka ity avetya  % yàtas tv aràóà1bhi-mukho mumukùuþ  // 9.6 //
tasmàt tatas tàv upalabhya tattvaü  $ taü vipram (àmantrya Càmanttya )tadai9va sadyaþ  &
khinnàv a-khinnàv iva ràja-(bhaktyà Cputraþ   % prasasratus tena yataþ sa yàtaþ  // 9.7 //
yàntau tatas tau (mçjayà Csçjayà )vihãnam  $ apa÷yatàü taü (vapuùo9jjvalantam Cvapuùà jvalantam ) //
(upopaviùñaü Cnç-po1paviùñaü )pathi vçkùa-måle  % såryaü ghanà3bhogam iva praviùñam  // 9.8 //
yànaü vihàyo7payayau tatas taü  $ puro-hito mantra-dhareõa sà1rdham  &
yathà vana-sthaü saha-vàma-devo  % ràmaü didçkùur munir aurva÷eyaþ  // 9.9 //
tàv arcayàm àsatur arhatas taü  $ divã7va ÷ukrà3ïgirasau mahe2ndram  &
pratyarcayàm àsa sa cà7rhatas tau  % divã7va ÷ukrà3ïgirasau mahe2ndraþ  // 9.10 //
kçtà1bhyanuj¤àv abhitas tatas tau  $ (niùedatuþ Cniùãdatuþ )÷àkya-kula-dhvajasya  &
virejatus tasya ca saünikarùe  % punar-vaså yoga-gatàv ive7ndoþ  // 9.11 //
taü vçkùa-måla-stham abhijvalantaü  $ puro-hito ràja-sutaü babhàùe  &
yatho2paviùñaü divi pàrijàte  % bçhas-patiþ ÷akra-sutaü jayantam  // 9.12 //
tvac-choka-÷alye hçdayà1vagàóhe  $ mohaü gato bhåmi-tale muhårtam  &
kumàra ràjà nayanà1mbu-varùo  % yat tvàm avocat tad idaü nibodha  // 9.13 //
jànàmi dharmaü prati ni÷cayaü te  $ paraimi te (bhàvinam Ca-cyàvinam )etam artham  &
ahaü tv a-kàle vana-saü÷rayàt te  % ÷okà1gninà9gni-pratimena dahye  // 9.14 //
tad ehi dharma-priya mat-priyà1rthaü  $ dharmà1rtham eva tyaja buddhim etàm  &
ayaü hi mà ÷oka-rayaþ pravçddho  % nadã-rayaþ kålam ivà7bhihanti  // 9.15 //
meghà1mbu-kakùà1driùu yà hi vçttiþ  $ samãraõà1rkà1gni-mahà2÷anãnàm  &
tàü vçttim asmàsu karoti ÷oko  % vikarùaõo1cchoùaõa-dàha-bhedaiþ  // 9.16 //
tad bhuïkùva tàvad vasu-dhà4dhipatyaü  $ kàle vanaü yàsyasi ÷àstra-dçùñe  &
an-iùña-bandhau kuru (mayy apekùàü Cmà9py upekùàü   % sarveùu bhåteùu dayà hi dharmaþ  // 9.17 //
na cai7ùa dharmo vanae eva siddhaþ  $ pure 'pi siddhir niyatà yatãnàm  &
buddhi÷ ca yatna÷ ca nimittam atra  % vanaü ca liïgaü ca hi bhãru-cihnam  // 9.18 //
maulã-dharair aüsa-viùakta-hàraiþ  $ keyåra-viùñabdha-(bhujair Csrajair )nare1ndraiþ  &
lakùmy--aïka-madhye parivartamànaiþ  % pràpto gçha-sthair api mokùa-dharmaþ  // 9.19 //
dhruvà1nujau yau bali-vajra-bàhå  $ vaibhràjam àùàóham athà7nti-devam  &
videha-ràjaü janakaü tathai9va  % (<xx> drumaü Cpàka-drumaü )sena-jita÷ ca ràj¤aþ  // 9.20 //
etàn gçha-sthàn nç-patãn avehi  $ naiþ÷reyase dharma-vidhau vinãtàn  &
(ubhau Cubhe )api tasmàd yuga-pad bhajasva  % (vittà3dhipatyaü Ccittà3dhipatyaü )ca nç-pa-÷riyaü ca  // 9.21 //
icchàmi hi tvàm upaguhya gàóhaü  $ kçtà1bhiùekaü salilà3rdram eva  &
(dhçtà3tapattraü Cdhçtà3tapatraü. )samudãkùamàõas  % tenai7va harùeõa vanaü praveùñum  // 9.22 //
ity abravãd bhåmi-patir bhavantaü  $ vàkyena (bàùpa-Cvàùpa-)grathità1-kùareõa  &
÷rutvà bhavàn arhati tat-priyà1rthaü  % snehena tat-sneham anuprayàtum  // 9.23 //
÷okà1mbhasi tvat-prabhave hy a-gàdhe  $ duþkhà1rõave majjati ÷àkya-ràjaþ  &
tasmàt tam uttàraya nàtha-hãnaü  % nir-à÷rayaü magnam ivà7rõave (nauþ Cgàm )  // 9.24 //
bhãùmeõa gaïgo2dara-saübhavena  $ ràmeõa ràmeõa ca bhàrgaveõa  &
÷rutvà kçtaü karma pituþ priyà1rthaü  % pitus tvam apy arhasi kartum iùñam  // 9.25 //
saüvardhayitrãü (samavehi Cca samehi )devãm  $ agastya-juùñàü di÷am a-prayàtàm  &
pranaùña-vatsàm iva vatsalàü gàm  % ajasram àrtàü karuõaü rudantãm  // 9.26 //
haüsena haüsãm iva viprayuktàü  $ tyaktàü gajene7va vane kareõum  &
(àrtàü Càrttàü )sa-nàthàm api nàtha-hãnàü  % tràtuü vadhåm arhasi dar÷anena  // 9.27 //
ekaü sutaü bàlam an-arha-duþkhaü  $ (saütàpam antar-gatam udvahantam Csaütàpa-saütapta <x x>) //
taü ràhulaü mokùaya bandhu-÷okàd  % ràhå1pasargàd iva pårõa-candram  // 9.28 //
÷okà1gninà tvad-virahe1ndhanena  $ niþ÷vàsa-dhåmena tamaþ-÷ikhena  &
tvad-(dar÷anà1mbv icchati dahyamànam Cdar÷anàyar7chati dahyamànaþ   % (antaþ-Cso 'ntaþ)-puraü cai7va puraü ca kçtsnam  // 9.29 //
sa bodhi-sattvaþ paripårõa-sattvaþ  $ ÷rutvà vacas tasya puro-hitasya  &
dhyàtvà muhårtaü guõavad guõa-j¤aþ  % praty-uttaraü pra÷ritam ity uvàca  // 9.30 //
avaimi bhàvaü (tanaye pitéõàü Ctanaya-prasaktaü   $ vi÷eùato yo mayi bhåmi-pasya  &
jànann api vyàdhi-jarà-vipadbhyo  % bhãtas tv a-gatyà sva-janaü tyajàmi  // 9.31 //
draùñuü priyaü kaþ sva-janaü hi ne7cchen  $ (nà7nte Cnà7sau )yadi syàt priya-viprayogaþ  &
yadà tu bhåtvà9pi (ciraü Cbhaved )viyogas  % tato guruü snigdham api tyajàmi  // 9.32 //
mad-dhetukaü yat tu narà1dhipasya  $ ÷okaü bhavàn (àha na tat Carhati na )priyaü me  &
yat svapna-bhåteùu samàgameùu  % saütapyate bhàvini (viprayoge Cviprayogaiþ )  // 9.33 //
evaü ca te ni÷cayam etu buddhir  $ dçùñvà vicitraü (jagataþ pracàram Cvi-vidha-pracàram ) //
saütàpa-hetur na suto na bandhur  % a-j¤àna-naimittika eùa tàpaþ  // 9.34 //
(yathà9dhva-Cyadà9dhva-)gànàm (iha Civa )saügatànàü  $ kàle viyogo niyataþ prajànàm  &
pràj¤o janaþ ko nu bhajeta ÷okaü  % bandhu-(pratij¤àta-janair vihãnaþ Cpriyaþ sann api bandhu-hãnaþ )  // 9.35 //
ihai7ti hitvà sva-janaü paratra  $ pralabhya ce7hà7pi punaþ prayàti  &
gatvà9pi tatrà7py a-paratra gacchaty  % evaü (jane tyàgini Cjano yogini )ko 'nurodhaþ  // 9.36 //
yadà ca garbhàt prabhçti (pravçttaþ Cprajànàü   $ (sarvàsv avasthàsu vadhàya C<xx> nubadhàya )mçtyuþ  &
kasmàd a-kàle vana-saü÷rayaü me  % putra-priyas (tatra-bhavàn Ctatra bhavàn )avocat  // 9.37 //
bhavaty a-kàlo viùayà1bhipattau  $ kàlas (tathai9và7rtha-vidhau Ctathai9và7bhividhau )pradiùñaþ  &
kàlo jagat karùati sarva-kàlàn  % (nirvàhake Carcà1rhake )÷reyasi (nà7sti kàlaþ Csarva-kàlaþ )  // 9.38 //
ràjyaü mumukùur mayi yac ca ràjà  $ tad apy udàraü sa-dç÷aü pitu÷ ca  &
pratigrahãtuü mama na kùamaü tu  % lobhàd a-pathyà1nnam ivà8turasya  // 9.39 //
kathaü nu mohà3yatanaü nç-patvaü  $ kùamaü prapattuü viduùà nareõa  &
so1dvegatà yatra madaþ ÷rama÷ ca  % (parà1pacàreõa Cparo1pacàreõa )ca dharma-pãóà  // 9.40 //
jàmbånadaü harmyam iva pradãptaü  $ viùeõa saüyuktam ivo7ttamà1nnam  &
gràhà3kulaü (cà7mbv iva sàra-vindaü Cca sthitaü <xx>   % ((Cràjyaü hi ramyaü vyasanà3÷rayaü ca C))  // 9.41 //
((Citthaü ca ràjyaü na sukhaü na dharmaþ C)  $ ((Cpårve yathà jàta-ghçõà nare1ndràþ  &
((Cvayaþ-prakarùe 'parihàrya-duþkhe C)  % ((Cràjyàni muktvà vanam eva jagmuþ C))  // 9.42 //
((Cvaraü hi bhuktàni tçõàny araõye C)  $ ((Ctoùaü paraü ratnam ivo7paguhya C)) //
((Csaho1ùitaü ÷rã-su-labhair na cai7va C)  % ((Cdoùair a-dç÷yair iva kçùõa-sarpaiþ C))  // 9.43 //
((C÷làghyaü hi ràjyàni vihàya ràj¤àü C)  $ ((Cdharmà1bhilàùeõa vanaü praveùñum C)) //
((Cbhagna-pratij¤asya na tå7papannaü C)  % ((Cvanaü parityajya gçhaü praveùñum C))  // 9.44 //
((Cjàtaþ kule ko hi naraþ sa-sattvo C)  $ ((Cdharmà1bhilàùeõa vanaü praviùñaþ C)) //
((Ckàùàyam utsçjya vimukta-lajjaþ C)  % ((Cpuraü-darasyà7pi puraü ÷rayeta C))  // 9.45 //
((Clobhàd dhi mohàd atha-và bhayena C)  $ ((Cyo vàntam annaü punar àdadãta C)) //
((Clobhàt sa mohàd atha-và bhayena C)  % ((Csaütyajya kàmàn punar àdadãta C))  // 9.46 //
((Cya÷ ca pradãptàc charaõàt kathaü-cin C)  $ ((Cniùkramya bhåyaþ pravi÷et tad eva C)) //
((Cgàrhasthyam utsçjya sa dçùña-doùo C)  % ((Cmohena bhåyo 'bhilaùed grahãtum C))  // 9.47 //
((Cyà ca ÷rutir mokùam avàptavanto C)  $ ((Cnç-pà gçha-sthà iti nai7tad asti C)) //
((C÷ama-pradhànaþ kva ca mokùa-dharmo C)  % ((Cdaõóa-pradhànaþ kva ca ràja-dharmaþ C))  // 9.48 //
((C÷ame rati÷ cec chithilaü ca ràjyaü C)  $ ((Cràjye mati÷ cec chama-viplava÷ ca C)) //
((C÷ama÷ ca taikùõyaü ca hi no7papannaü C)  % ((C÷ãto1ùõayor aikyam ivo7dakà1gnyoþ C))  // 9.49 //
((Ctan ni÷cayàd và vasu-dhà2dhipàs te C)  $ ((Cràjyàni muktvà ÷amam àptavantaþ C)) //
((Cràjyà1ïgità và nibhçte1ndriyatvàd C)  % ((Ca-naiùñhike mokùa-kçtà1bhimànàþ C))  // 9.50 //
((Cteùàü ca ràjye 'stu ÷amo yathàvat C)  $ ((Cpràpto vanaü nà7ham a-ni÷cayena C)) //
((Cchittvà hi pà÷aü gçha-bandhu-saüj¤aü C)  % ((Cmuktaþ punar na pravivikùur asmi C))  // 9.51 //
ity àtma-vij¤àna-guõà1nu-råpaü  $ mukta-spçhaü hetumad årjitaü ca  &
÷rutvà nare1ndrà3tma-jam uktavantaü  % praty-uttaraü mantra-dharo 'py uvàca  // 9.52 //
yo ni÷cayo (dharma-vidhau Cmantra-varas )tavà7yam  $ nà7yaü na yukto na tu kàla-yuktaþ  &
÷okàya (dattvà Chitvà )pitaraü vayaþ-sthaü  % syàd dharma-kàmasya hi te na dharmaþ  // 9.53 //
nånaü ca buddhis tava nà7ti-såkùmà  $ dharmà1rtha-kàmeùv a-vicakùaõà và  &
hetor a-dçùñasya phalasya yas tvaü  % praty-akùam arthaü paribhåya yàsi  // 9.54 //
punar-bhavo 'stã7ti ca ke-cid àhur  $ nà7stã7ti ke-cin niyata-pratij¤àþ  &
evaü yadà saü÷ayito 'yam arthas  % tasmàt kùamaü bhoktum upasthità ÷rãþ  // 9.55 //
bhåyaþ pravçttir yadi kà-cid asti  $ raüsyàmahe tatra yatho9papattau  &
atha pravçttiþ parato na kà-cit  % siddho 'prayatnàj jagato 'sya mokùaþ  // 9.56 //
astã7ti ke-cit para-lokam àhur  $ mokùasya yogaü na tu varõayanti  &
agner yathà hy (auùõyam Cuùõam )apàü dravatvaü  % tadvat pravçttau prakçtiü vadanti  // 9.57 //
ke-cit sva-bhàvàd iti varõayanti  $ ÷ubhà1-÷ubhaü cai7va bhavà1-bhavau ca  &
svàbhàvikaü sarvam idaü ca yasmàd  % ato 'pi mogho bhavati prayatnaþ  // 9.58 //
yad indriyàõàü niyataþ pracàraþ  $ priyà1-priyatvaü viùayeùu cai7va  &
saüyujyate yaj (jarayà0rtibhi÷ Cjarayà0rttibhi÷ )ca  % kas tatra yatno nanu sa sva-bhàvaþ  // 9.59 //
adbhir hutà3÷aþ ÷amam abhyupaiti  $ tejàüsi cà8po gamayanti ÷oùam  &
bhinnàni bhåtàni ÷arãra-saüsthàny  % aikyaü ca (gatvà Cdattvà )jagad udvahanti  // 9.60 //
yat pàõi-pàdo1dara-pçùñha-(mårdhnàü Cmårdhnà   $ nirvartate garbha-gatasya bhàvaþ  &
yad àtmanas tasya ca tena yogaþ  % svàbhàvikaü tat kathayanti taj-j¤àþ  // 9.61 //
kaþ kaõñakasya prakaroti taikùõyaü  $ vicitra-bhàvaü mçga-pakùiõàü và  &
sva-bhàvataþ sarvam idaü pravçttaü  % na kàma-kàro 'sti kutaþ prayatnaþ  // 9.62 //
sargaü vadantã8÷varatas tathà9nye  $ tatra prayatne puruùaùya ko 'rthaþ  &
ya eva hetur jagataþ pravçttau  % hetur nivçttau niyataþ sa eva  // 9.63 //
ke-cid vadanty àtma-nimittam eva  $ pràdur-bhavaü cai7va bhava-kùayaü ca  &
pràdur-bhavaü tu pravadanty a-yatnàd  % yatnena mokùà1dhigamaü bruvanti  // 9.64 //
naraþ pitéõàm an-çõaþ prajàbhir  $ vedair çùãõàü kratubhiþ suràõàm  &
utpadyate sà1rdham çõais tribhis tair  % yasyà7sti mokùaþ kila tasya mokùaþ  // 9.65 //
ity evam etena vidhi-krameõa mokùaü  $ sa-yatnasya vadanti taj-j¤àþ  &
prayatnavanto 'pi hi vi-krameõa  % mumukùavaþ khedam avàpnuvanti  // 9.66 //
tat saumya mokùe yadi bhaktir asti  $ nyàyena sevasva vidhiü yatho2ktam  &
evaü bhaviùyaty upapattir asya  % saütàpa-nà÷a÷ ca narà1dhipasya  // 9.67 //
yà ca pravçttà (tava doùa-Cbhava-doùa-)buddhis  $ tapo-vanebhyo bhavanaü praveùñum  &
tatrà7pi cintà tava tàta mà bhåt  % pårve 'pi jagmuþ sva-(gçhàn Cgçhaü )vanebhyaþ  // 9.68 //
tapo-vana-stho 'pi vçtaþ prajàbhir  $ jagàma ràjà puram ambarãùaþ  &
tathà mahãü viprakçtàm an-àryais  % tapo-vanàd etya rarakùa ràmaþ  // 9.69 //
tathai9va ÷àlvà1dhi-patir (drumà3khyo Cdrumà1kùo   $ vanàt sa-sånur (nagaraü vive÷a Csva-puraü pravi÷ya ) //
brahmar1ùi-bhåta÷ ca muner (vasiùñhàd Cva÷iùñhàd   % dadhre ÷riyaü sàükçtir anti-devaþ  // 9.70 //
evaü-vidhà dharma-ya÷aþ-pradãptà  $ vanàni hitvà bhavanàny (atãyuþ Cabhãyuþ ) //
tasmàn na doùo 'sti gçhaü (prayàtuü Cpraveùñuü   % tapo-vanàd dharma-nimittam eva  // 9.71 //
tato vacas tasya ni÷amya mantriõaþ  $ priyaü hitaü cai7va nç-pasya cakùuùaþ  &
an-ånam a-vyastam a-saktam a-drutaü  % dhçtau sthito ràja-suto 'bravãd vacaþ  // 9.72 //
ihà7sti nà7stã7ti ya eùa saü÷ayaþ  $ parasya vàkyair na mamà7tra ni÷cayaþ  &
avetya tattvaü tapasà ÷amena (ca Cvà   % svayaü grahãùyàmi yad atra ni÷citam  // 9.73 //
na me kùamaü (saü÷aya-jaü Csaïga-÷ataü )hi dar÷anaü  $ grahãtum a-vyakta-(paras-parà3hatam Cparaü parà3hatam ) //
(budhaþ Cbuddhaþ )para-pratyayato hi ko vrajej  % jano 'ndha-kàre 'ndha ivà7ndha-(de÷ikaþ Cde÷itaþ )  // 9.74 //
a-dçùña-tattvasya sato 'pi kiü tu me  $ ÷ubhà1-÷ubhe saü÷ayite ÷ubhe matiþ  &
vçthà9pi khedo (hi Capi )varaü ÷ubhà3tmanaþ  % sukhaü na tattve 'pi vigarhità3tmanaþ  // 9.75 //
imaü tu dçùñvà0gamam a-vyavasthitaü  $ yad uktam àptais tad avehi sàdhv iti  &
prahãõa-doùatvam avehi cà8ptatàü  % prahãõa-doùo hy an-çtaü na vakùyati  // 9.76 //
gçha-prave÷aü prati yac ca me bhavàn  $ uvàca ràma-prabhçtãn nidar÷anam  &
na te pramàõaü na hi dharma-ni÷cayeùv  % alaü pramàõàya parikùata-vratàþ  // 9.77 //
tad evam apy eva ravir mahãü pated  $ api sthiratvaü himavàn giris tyajet  &
a-dçùña-tattvo viùayo1n-mukhe1ndriyaþ  % ÷rayeya na tv eva gçhàn pçthag-janaþ  // 9.78 //
ahaü vi÷eyaü jvalitaü hutà1÷anaü  $ na cà7-kçtà1rthaþ pravi÷eyam àlayam  &
iti pratij¤àü sa cakàra garvito  % yathe2ùñam utthàya ca nir-mamo yayau  // 9.79 //
tataþ sa-(bàùpau Cvàùpau )saciva-dvi-jàv ubhau  $ ni÷amya tasya sthiram eva ni÷cayam  &
viùaõõa-vaktràv anugamya duþkhitau  % ÷anair a-gatyà puram eva jagmatuþ  // 9.80 //
tat-snehàd atha nç-pate÷ ca bhaktitas tau  $ sà1pekùaü pratiyayatu÷ ca tasthatu÷ ca  &
dur-dharùaü ravim iva dãptam àtma-bhàsà  % taü draùñuü na hi pathi ÷ekatur na moktum  // 9.81 //
tau j¤àtuü parama-gater gatiü tu tasya  $ pracchannàü÷ cara-puruùठchucãn vidhàya  &
ràjànaü priya-suta-làlasaü nu gatvà  % drakùyàvaþ katham iti jagmatuþ kathaü-cit  // 9.82 //
[[iti (C÷rã-C)buddha-carite mahà-kàvye kumàrà1nveùaõo nàma navamaþ sargaþ -- 9 --]]

sa ràja-vatsaþ pçthu-pãna-vakùàs  $ tau havya-mantrà1dhikçtau vihàya  &
uttãrya gaïgàü pracalat-taraü-gàü  % ÷rãmad-gçhaü ràja-gçhaü jagàma  // 10.1 //
÷ailaiþ su-guptaü ca vibhåùitaü ca  $ dhçtaü ca påtaü ca ÷ivais tapo-daiþ  &
pa¤cà1-calà1ïkaü nagaraü prapede  % ÷àntaþ svayaü-bhår iva nàka-pçùñham  // 10.2 //
gàmbhãryam oja÷ ca ni÷àmya tasya  $ vapu÷ ca dãptaü puruùàn atãtya  &
visismiye tatra janas tadànãü  % sthànu-vratasye7va vçùa-dhvajasya  // 10.3 //
taü prekùya yo 'nyena yayau sa tasthau  $ (yas tatra Cya÷ cà7tra )tasthau pathi so 'nvagacchat  &
drutaü yayau (yaþ sa jagàma dhãraü Csa-dayaü sa-dhãraü   % yaþ ka÷-cid àste sma sa co7tpapàta  // 10.4 //
ka÷-cit tam ànarca janaþ karàbhyàü  $ sat-kçtya ka÷-cic chirasà vavande  &
snigdhena ka÷-cid vacasà9bhyanandan  % (nai7naü Cnai7vaü )jagàmà7-pratipåjya ka÷-cit  // 10.5 //
taü jihriyuþ prekùya vicitra-veùàþ  $ prakãrõa-vàcaþ pathi maunam ãyuþ  &
dharmasya sà1kùàd iva (saünikarùe Csaünikarùàn   % na ka÷-cid a-nyàya-matir babhåva  // 10.6 //
anya-kriyàõàm api ràja-màrge  $ strãõàü nçõàü và bahu-màna-pårvam  &
(taü deva-kalpaü Ctad eva kalpaü )nara-deva-(sånuü Csåtraü   % nirãkùamàõà na (tatarpa Ctu tasya )dçùñiþ  // 10.7 //
bhruvau lalàñaü mukham (ãkùaõe Cãkùaõaü )và  $ vapuþ karau và caraõau gatiü và  &
yad eva yas tasya dadar÷a tatra  % tad eva (tasyà7tha babandha Ctasyà7nubabandha )cakùuþ  // 10.8 //
dçùñvà (ca so3rõa-C÷ubho3rõa-)bhruvam àyatà1kùaü  $ jvalac-charãraü ÷ubha-jàla-hastam  &
taü bhikùu-(veùaü Cve÷aü )kùiti-pàlanà1rhaü  % saücukùubhe ràja-gçhasya lakùmãþ  // 10.9 //
÷reõyo 'tha bhartà magadhà1jirasya  $ (bàhyàd Cvàhyàd )vimànàd vipulaü janau1gham  &
dadar÷a papraccha ca tasya hetuü  % tatas tam asmai puruùaþ ÷a÷aüsa  // 10.10 //
j¤ànaü paraü và pçthivã-÷riyaü và  $ viprair ya ukto 'dhigamiùyatã7ti  &
sa (eùa Ceva )÷àkyà1dhi-pates tanå-jo  % nirãkùyate pravrajito janena  // 10.11 //
tataþ ÷rutà1rtho (manasà9-gatà3stho Cmanasà gatà1rtho   $ ràjà babhàùe puruùaü tam eva  &
vij¤àyatàü kva pratigacchatã7ti  % tathe9ty athai7naü puruùo 'nvagacchat  // 10.12 //
a-lola-cakùur yuga-màtra-dar÷ã  $ nivçtta-vàg yantrita-manda-gàmã  &
cacàra bhikùàü sa tu bhikùu-varyo  % nidhàya gàtràõi calaü ca cetaþ  // 10.13 //
àdàya bhaikùaü ca yatho2papannaü  $ yayau gireþ prasravaõaü viviktam  &
nyàyena tatrà7bhyavahçtya cai7nan  % mahã-dharaü pàõóavam àruroha  // 10.14 //
tasmin navau lodhra-vano1pagåóhe  $ mayåra-nàda-pratipårõa-ku¤je  &
kàùàya-vàsàþ sa babhau nç-såryo  % yatho2dayasyo7pari bàla-såryaþ  // 10.15 //
(tatrai7nam Ctatrai7vam )àlokya sa ràja-bhçtyaþ  $ ÷reõyàya ràj¤e kathayàü cakàra  &
saü÷rutya ràjà sa ca bàhumànyàt  % tatra pratasthe nibhçtà1nu-yàtraþ  // 10.16 //
sa pàõóavaü pàõóava-tulya-vãryaþ  $ ÷ailo1ttamaü ÷aila-samàna-varùmà  &
maulã-dharaþ siüha-gatir nç-siüha÷  % calat-sañaþ siüha ivà8ruroha  // 10.17 //
(tataþ sma Ccalasya )tasyo7pari ÷çïga-bhåtaü  $ ÷ànte1ndriyaü pa÷yati bodhi-sattvam  &
pary-aïkam àsthàya virocamànaü  % ÷a÷à1ïkam udyantam ivà7bhra-(ku¤jàt Ckåñàt )  // 10.18 //
taü råpa-lakùmyà ca ÷amena cai7va  $ dharmasya nirmàõam ivo7paviùñam  &
sa-vismayaþ pra÷rayavàn nare1ndraþ  % svayaü-bhuvaü ÷akra ivo7patasthe  // 10.19 //
taü nyàyato (nyàya-vidàü variùñhaü Cnyàyavatàü variùñhaþ   $ sametya papraccha ca dhàtu-sàmyam  &
sa cà7py avocat sa-dç÷ena sàmnà  % nç-paü manaþ-svàsthyam an-àmayaü ca  // 10.20 //
tataþ ÷ucau vàraõa-karõa-nãle  $ ÷ilà-tale (saüniùasàda Casau niùasàda )ràjà  &
(upopavi÷yà7numata÷ Cnç-po1pavi÷yà7numata÷ )ca tasya  % bhàvaü vijij¤àsur idaü babhàùe  // 10.21 //
prãtiþ parà me bhavataþ kulena  $ kramà3gatà cai7va parãkùità ca  &
jàtà vivakùà (sva-vayo Csuta yà )yato me  % tasmàd idaü sneha-vaco nibodha  // 10.22 //
àditya-pårvaü vipulaü kulaü te  $ navaü vayo dãptam idaü vapu÷ ca  &
kasmàd iyaü te matir a-krameõa  % bhaikùàkae evà7bhiratà na ràjye  // 10.23 //
gàtraü hi te lohita-candanà1rhaü  $ kàùàya-saü÷leùam an-arham etat  &
hastaþ prajà-pàlana-yogya eùa  % bhoktuü na cà7rhaþ para-dattam annam  // 10.24 //
tat saumya ràjyaü yadi paitçkaü tvaü  $ snehàt pitur ne7cchasi vikrameõa  &
na ca (kramaü Ckùamaü )marùayituü matis te  % (bhuïkùvà7rdham Cbhuktvà9rdham )asmad-viùayasya ÷ãghram  // 10.25 //
evaü hi na syàt sva-janà1vamardaþ  $ kàla-krameõà7pi ÷ama-÷rayà ÷rãþ  &
tasmàt kuruùva praõayaü mayi tvaü  % sadbhiþ sahãyà hi satàü samçddhiþ  // 10.26 //
atha tv idànãü kula-garvitatvàd  $ asmàsu vi÷rambha-guõo na te 'sti  &
(vyåóhàny anãkàni Cvyåhàny an-ekàni )vigàhya (bàõair Cvàõair   % mayà sahàyena (paràn Cparठ)jigãùa  // 10.27 //
tad buddhim atrà7nyataràü vçõãùva  $ dharmà1rtha-kàmàn vidhivad bhajasva  &
vyatyasya (ràgàd iha Cràgà3di ha )hi tri-vargaü  % pretye7ha ca (bhraü÷am Cvibhraü÷am )avàpnuvanti  // 10.28 //
yo hy artha-dharmau paripãóya kàmaþ  $ syàd dharma-(kàmau Ckàmye )paribhåya cà7rthaþ  &
kàmà1rthayo÷ co7parameõa dharmas  % tyàjyaþ sa kçtsno yadi (kàïkùito 'rthaþ Ckàïkùità1rthaþ )  // 10.29 //
tasmàt tri-vargasya niùevaõena  $ tvaü råpam etat sa-phalaü kuruùva  &
dharmà1rtha-kàmà1dhigamaü hy an-ånaü  % nçõàm an-ånaü puruùà1rtham àhuþ  // 10.30 //
tan niù-phalau nà7rhasi kartum etau  $ pãnau bhujau càpa-vikarùaõà1rhau  &
màndhàtçvaj jetum imau hi yogyau  % (lokàn api trãn iha Clokàni hi trãõi hi )kiü punar gàm  // 10.31 //
snehena khalv etad ahaü bravãmi  $ nai8÷varya-ràgeõa na vismayena  &
imaü hi dçùñvà tava bhikùu-(veùaü Cve÷aü   % jàtà1nukampo 'smy api cà8gatà1÷ruþ  // 10.32 //
yàvat sva-vaü÷a-prati-(råpa råpaü Cråpa-råpaü   $ na te jarà9bhyety abhibhåya bhåyaþ  &
tad bhuïkùva bhikùà4÷rama-kàma kàmàn  % kàle 'si kartà priya-dharma dharmam [Pàdas ab and cd are exchanged in C.]  // 10.33 //
÷aknoti jãrõaþ khalu dharmam àptuü  $ kàmo1pabhogeùv a-gatir jaràyàþ  &
ata÷ ca yånaþ kathayanti kàmàn  % madhyasya vittaü sthavirasya dharmam  // 10.34 //
dharmasya cà7rthasya ca jãva-loke  $ praty-arthi-bhåtàni hi yauvanàni  &
saürakùyamànàny api dur-grahàõi  % kàmà yatas tena (pathà Cyathà )haranti  // 10.35 //
vayàüsi jãrõàni (vimar÷avanti Cvimar÷ayanti   $ dhãràõy avasthàna-parà1yaõàni  &
alpena yatnena ÷amà3tmakàni  % bhavanty a-(gatyai9va Cgatye9va )ca lajjayà ca  // 10.36 //
ata÷ ca lolaü viùaya-pradhànaü  $ pramattam a-kùàntam a-dãrgha-dar÷i  &
bahu-cchalaü yauvanam abhyatãtya  % nistãrya kàntàram ivà8÷vasanti  // 10.37 //
tasmàd a-dhãraü capala-pramàdi  $ navaü vayas tàvad idaü vyapaitu  &
kàmasya pårvaü hi vayaþ ÷aravyaü  % na ÷akyate rakùitum indriyebhyaþ  // 10.38 //
atho7 cikãrùà tava dharma eva  $ yajasva yaj¤aü kula-dharma eùaþ  &
yaj¤air adhiùñhàya hi nàka-pçùñhaü  % yayau marutvàn api nàka-pçùñham  // 10.39 //
su-varõa-keyåra-vidaùña-bàhavo  $ maõi-pradãpo1jjvala-citra-maulayaþ  &
nç-par1ùayas tàü hi gatiü gatà makhaiþ  % ÷rameõa yàm eva mahar2ùayo yayuþ  // 10.40 //
ity evaü magadha-patir ((Cvaco C))babhàùe  $ yaþ samyag vala-bhid iva (bruvan babhàse Cdhruvaü babhàùe ) //
tac chrutvà na sa (vicacàla Cvicacàra )ràja-sånuþ  % kailàso girir iva nai1ka-citra-sànuþ  // 10.41 //
[[iti (C÷rã-C)buddha-carite mahà-kàvye '÷va-ghoùa-kçte ÷reõyà1bhigamano nàma da÷amaþ sargaþ -- 10 --]]

athai7vam ukto magadhà1dhipena  $ su-hçn-mukhena prati-kålam artham  &
sva-stho 'vikàraþ kula-÷auca-÷uddhaþ  % ÷auddhodanir vàkyam idaü jagàda  // 11.1 //
nà8÷caryam etad bhavato (vidhànaü Cabhidhàtuü   $ jàtasya hary-aïka-kule vi÷àle  &
yan mitra-pakùe tava mitra-kàma  % syàd vçttir eùà pari÷uddha-vçtteþ  // 11.2 //
a-satsu maitrã sva-(kulà1nuvçttà Ckulà1nu-råpà   $ na tiùñhati ÷rir iva viklaveùu  &
pårvaiþ kçtàü prãti-paraü-paràbhis  % tàm eva santas tu vivardhayanti  // 11.3 //
ye cà7rtha-kçcchreùu bhavanti loke  $ samàna-kàryàþ su-hçdàü manuùyàþ  &
mitràõi tànã7ti paraimi buddhyà  % sva-sthasya vçddhiùv iha ko hi na syàt  // 11.4 //
evaü ca ye dravyam avàpya loke  $ mitreùu dharme ca niyojayanti  &
avàpta-sàràõi dhanàni teùàü  % bhraùñàni nà7nte janayanti tàpam  // 11.5 //
su-hçttayà cà8ryatayà ca ràjan  $ (khalv eùa yo màü prati ni÷cayas Cvibhàvya màm eva vini÷cayas )te  &
atrà7nuneùyàmi su-hçttayai9va  % bråyàm ahaü no7ttaram anyad atra  // 11.6 //
ahaü jarà-mçtyu-bhayaü viditvà  $ mumukùayà dharmam imaü prapannaþ  &
bandhån priyàn a÷ru-mukhàn vihàya  % pràg eva kàmàn a-÷ubhasya hetån  // 11.7 //
nà8÷ã-viùebhyo (hi Capi )tathà bibhemi  $ nai7và7÷anibhyo gaganàc cyutebhyaþ  &
na pàvakebhyo 'nila-saühitebhyo  % yathà bhayaü me viùayebhya (eva Cebhyaþ )  // 11.8 //
kàmà hy a-nityàþ ku÷alà1rtha-caurà  $ riktà÷ ca màyà-sa-dç÷à÷ ca loke  &
à÷àsyamànà api mohayanti  % cittaü nçõàü kiü punar àtma-saüsthàþ  // 11.9 //
kàmà1bhibhåtà hi na yànti ÷arma  $ tri-piùñape kiü (bata Cvata )martya-loke  &
kàmaiþ sa-tçùõasya hi nà7sti tçptir  % yathe9ndhanair vàta-sakhasya vahneþ  // 11.10 //
jagaty an-artho na samo 'sti kàmair  $ mohàc ca teùv eva janaþ prasaktaþ  &
tattvaü viditvai9vam an-artha-bhãruþ  % pràj¤aþ svayaü ko 'bhilaùed an-artham  // 11.11 //
samudra-vastràm api gàm avàpya  $ pàraü jigãùanti mahà2rõavasya  &
lokasya kàmair na vitçptir asti  % patadbhir ambhobhir ivà7rõavasya  // 11.12 //
devena vçùñe 'pi hiraõya-varùe  $ dvãpàn (sam-agràü÷ Csamudràü÷ )caturo 'pi jitvà  &
÷akrasya cà7rdhà3sanam apy avàpya  % màndhàtur àsãd viùayeùv a-tçptiþ  // 11.13 //
bhuktvà9pi ràjyaü divi devatànàü  $ ÷ata-kratau vçtra-bhayàt pranaùñe  &
darpàn mahar2ùãn api vàhayitvà  % kàmeùv a-tçpto nahuùaþ papàta  // 11.14 //
aióa÷ ca ràjà tri-divaü vigàhya  $ nãtvà9pi devãü va÷am urva÷ãü tàm  &
lobhàd çùibhyaþ kanakaü jihãrùur  % jagàma nà÷aü viùayeùv a-tçptaþ  // 11.15 //
baler mahe2ndraü nahuùaü mahe2ndràd  $ indraü punar ye nahuùàd upeyuþ  &
svarge kùitau và viùayeùu teùu  % ko vi÷vased bhàgya-kulà3kuleùu  // 11.16 //
cãrà1mbarà måla-phalà1mbu-bhakùà  $ jañà vahanto 'pi bhujaü-ga-dãrghàþ   &
yair (nà7nya-Canya-)kàryà munayo 'pi bhagnàþ  % kaþ kàma-saüj¤àn mçgayeta ÷atrån  // 11.17 //
ugrà3yudha÷ co7gra-dhçtà3yudho 'pi  $ yeùàü kçte mçtyum avàpa bhãùmàt  &
cintà9pi teùàm a-÷ivà vadhàya  % (sad-Ctad-)vçttinàü kiü punar a-vratànàm  // 11.18 //
àsvàdam alpaü viùayeùu matvà  $ saüyojano1tkarùam a-tçptim eva  &
sadbhya÷ ca garhàü niyataü ca pàpaü  % kaþ kàma-saüj¤aü viùam (àdadãta Càsasàda )  // 11.19 //
kçùyà3dibhiþ (karmabhir arditànàü Cdharmabhir anvitànàü   $ kàmà3tmakànàü ca ni÷amya duþkham  &
svàsthyaü ca kàmeùv a-kutåhalànàü  % kàmàn vihàtuü kùamam àtmavadbhiþ  // 11.20 //
j¤eyà vipat-kàmini kàma-saüpat  $ siddheùu kàmeùu madaü hy upaiti  &
madàd a-kàryaü kurute na kàryaü  % yena kùato dur-gatim abhyupaiti  // 11.21 //
yatnena labdhàþ parirakùità÷ ca  $ ye vipralabhya pratiyànti bhåyaþ  &
teùv àtmavàn yàcita-kopam eùu  % kàmeùu vidvàn iha ko rameta  // 11.22 //
anviùya cà8dàya ca jàta-tarùà  $ yàn a-tyajantaþ pariyànti duþkham  &
loke tçõo1lkà-sa-dç÷eùu teùu  % kàmeùu kasyà8tmavato ratiþ syàt  // 11.23 //
an-àtmavanto hçdi yair vidaùñà  $ vinà÷am archanti na yànti ÷arma  &
kruddho1gra-sarpa-pratimeùu teùu  % kàmeùu kasyà8tmavato ratiþ syàt  // 11.24 //
asthi (kùudhà4rtà Ckùudhà4rttà )iva sàrameyà  $ bhuktvà9pi yàn nai7va bhavanti tçptàþ  &
jãrõà1sthi-kaïkàla-sameùu teùu  % kàmeùu kasyà8tmavato ratiþ syàt  // 11.25 //
ye ràja-cauro1daka-pàvakebhyaþ  $ sàdhàraõatvàj janayanti duþkham  &
teùu praviddhà1miùa-saünibheùu  % kàmeùu kasyà8tmavato ratiþ syàt  // 11.26 //
yatra sthitànàm abhito vipattiþ  $ ÷atroþ sakà÷àd api bàndhavebhyaþ  &
hiüsreùu teùv àyatano1pameùu  % kàmeùu kasyà8tmavato ratiþ syàt  // 11.27 //
girau vane cà7psu ca sàgare ca  $ (yàn Cyad )bhraü÷am (archanti vilaïghamànàþ Carchanty abhilaïghamànàþ ) //
teùu druma-prà1gra-phalo1pameùu  % kàmeùu kasyà8tmavato ratiþ syàt  // 11.28 //
(tãvraiþ Ctãrthaiþ )prayatnair vi-vidhair avàptàþ  $ kùaõena ye nà÷am iha prayànti  &
svapno1pabhoga-pratimeùu teùu  % kàmeùu kasyà8tmavato ratiþ syàt [Verses 11.29 and 11.30 are exchanged in ed. C.]  // 11.29 //
yàn arcayitvà9pi na yànti ÷arma  $ vivardhayitvà paripàlayitvà  &
aïgàra-(karùå-Ckarùa-)pratimeùu teùu  % kàmeùu kasyà8tmavato ratiþ syàt  // 11.30 //
vinà÷am ãyuþ kuravo yad-arthaü  $ vçùõy-andhakà (mekhala-Cmaithila-)daõóakà÷ ca  &
(sånà2si-C÷ålà1si-)kàùñha-pratimeùu teùu  % kàmeùu kasyà8tmavato ratiþ syàt  // 11.31 //
sundo1pasundàv asurau yad-artham  $ anyo-anya-vaira-prasçtau vinaùñau  &
sauhàrda-vi÷leùa-kareùu teùu  % kàmeùu kasyà8tmavato ratiþ syàt  // 11.32 //
(yeùàü kçte vàriõi pàvake Ckàmà1ndha-saüj¤àþ kçpayà va ke [sic] )ca  $ kravyà1tsu (cà8tmànam Cnà8tmànam )iho7tsçjanti  &
sa-patna-bhåteùv a-÷iveùu teùu  % kàmeùu kasyà8tmavato ratiþ syàt  // 11.33 //
(kàmà1rtham a-j¤aþ Ckàmà1ndha-saüj¤aþ )kçpaõaü karoti  $ pràpnoti duþkhaü vadha-bandhanà3di  &
kàmà1rtham à÷à-kçpaõas tapasvã  % (mçtyuü ÷ramaü cà7rchati Cmçtyu-÷ramaü cà7rhati )jãva-(lokaþ Cloke )  // 11.34 //
gãtair hriyante hi mçgà vadhàya  $ råpà1rtham agnau ÷alabhàþ patanti  &
matsyo giraty àyasam àmiùà1rthã  % tasmàd an-arthaü viùayàþ phalanti  // 11.35 //
kàmàs tu bhogà iti (yan matiþ Cyan mataü )syàd  $ (bhogà Cbhogyà )na ke-cit parigaõyamànàþ  &
vastrà3dayo dravya-guõà hi loke  % duþkha-pratãkàra iti pradhàryàþ  // 11.36 //
iùñaü hi tarùa-pra÷amàya toyaü  $ kùun-nà÷a-hetor a÷anaü tathai9va  &
vàtà3tapà1mbv-àvaraõàya ve÷ma  % kaupãna-÷ãtà3varaõàya vàsaþ  // 11.37 //
nidrà-vighàtàya tathai9va ÷ayyà  $ yànaü tathà9dhva-÷rama-nà÷anàya  &
tathà0sanaü sthàna-vinodanàya  % snànaü mçjà4rogya-balà3÷rayàya  // 11.38 //
duþkha-pratãkàra-nimitta-bhåtàs  $ tasmàt prajànàü viùayà na (bhogàþ Cbhogyàþ ) //
a÷nàmi bhogàn iti ko 'bhyupeyàt  % pràj¤aþ pratãkàra-vidhau (pravçttaþ Cpravçttàn )  // 11.39 //
yaþ pitta-dàhena vidahyamànaþ  $ ÷ãta-kriyàü bhoga iti vyavasyet  &
duþkha-pratãkàra-vidhau pravçttaþ  % kàmeùu kuryàt sa hi bhoga-saüj¤àm  // 11.40 //
kàmeùv an-aikàntikatà ca yasmàd  $ ato 'pi me teùu na bhoga-saüj¤à  &
yae eva bhàvà hi sukhaü di÷anti  % tae eva duþkhaü punar àvahanti  // 11.41 //
guråõi vàsàüsy aguråõi cai7va  $ sukhàya (÷ãte Cgãte )hy a-sukhàya (gharme Cdharme ) //
candrà1ü÷ava÷ candanam eva co7ùõe  % sukhàya dukhàya bhavanti ÷ãte  // 11.42 //
dvaüdvàni sarvasya yataþ prasaktàny  $ a-làbha-làbha-prabhçtãni loke  &
ato 'pi nai7kà1nta-sukho 'sti ka÷-cin  % nai7kà1nta-duþkhaþ puruùaþ prñhivyàm  // 11.43 //
dçùñvà (vimi÷ràü C ca mi÷ràü )sukha-duþkatàü me  $ ràjyaü ca dàsyaü ca mataü samànam  &
nityaü hasaty eva hi nai7va ràjà  % na cà7pi saütapyatae eva dàsaþ  // 11.44 //
àj¤à nç-patve 'bhy-adhike9ti (yat syàn Cyasmàt   $ mahànti duþkhàny ata eva ràj¤aþ  &
àsaïga-kàùñha-pratimo hi ràjà  % lokasya hetoþ parikhedam eti  // 11.45 //
ràjye nç-pas tyàgini (bahv-a-Cvaïka-)mitre  $ vi÷vàsam àgacchati ced vipannaþ  &
athà7pi vi÷rambham upaiti ne7ha  % kiü nàma saukhyaü cakitasya ràj¤aþ  // 11.46 //
yadà ca jitvà9pi mahãü sam-agràü  $ vàsàya dçùñaü puram ekam eva  &
tatrà7pi cai7kaü bhavanaü niùevyaü  % ÷ramaþ parà1rthe nanu ràja-bhàvaþ  // 11.47 //
ràj¤o 'pi (vàso-yugam Cvàse yugam )ekam eva  $ kùut-saünirodhàya tathà9nna-màtrà  &
÷ayyà tathai9kà0sanam ekam eva  % ÷eùà vi÷eùà nç-pater madàya  // 11.48 //
tuùñy-artham etac ca phalaü yadã7ùñam  $ çte 'pi ràjyàn mama tuùñir asti  &
tuùñau ca satyàü puruùasya loke  % sarve vi÷eùà nanu nir-vi÷eùàþ  // 11.49 //
tan nà7smi kàmàn prati saüpratàryaþ  $ (kùemaü Ckùeme )÷ivaü màrgam anuprapannaþ  &
smçtvà su-hçttvaü tu punaþ punar màü  % bråhi pratij¤àü khalu (pàlaye7ti Cpàlayanti )  // 11.50 //
na hy asmy amarùeõa vanaü praviùño  $ na ÷atru-bàõair avadhåta-mauliþ  &
kçta-spçho nà7pi phalà1dhikebhyo  % gçhõàmi nai7tad vacanaü yatas te  // 11.51 //
yo danda-÷åkaü kupitaü bhujaü-gaü  $ muktvà vyavasyed dhi punar grahãtum  &
dàhà3tmikàü và jvalitàü tçõo1lkàü  % saütyajya kàmàn sa punar bhajeta  // 11.52 //
andhàya ya÷ ca spçhayed an-andho  $ baddhàya mukto vidhanàya (cà8óhyaþ Cvà0óhyaþ ) //
unmatta-cittàya ca kalya-cittaþ  % spçhàü sa kuryàd viùayà3tmakàya  // 11.53 //
(bhaikùo1pabhogã9ti ca Cbhikùo2pabhogã vara )nà7nukampyaþ  $ kçtã jarà-mçtyu-bhayaü titãrùuþ  &
iho7ttamaü ÷ànti-sukhaü ca yasya  % paratra duþkhàni ca saüvçtàni  // 11.54 //
lakùmyàü mahatyàm api vartamànas  $ tçùõà2bhibhåtas tv anukampitavyaþ  &
pràpnoti yaþ ÷ànti-sukhaü na ce7ha  % paratra (duþkhaiþ Cduþkhaü )pratigçhyate ca  // 11.55 //
evaü tu vaktuü bhavato 'nu-råpaü  $ sattvasya vçttasya kulasya cai7va  &
mamà7pi voóhuü sa-dç÷aü pratij¤àü  % sattvasya vçttasya kulasya cai7va  // 11.56 //
ahaü hi saüsàra-(÷areõa Crasena )viddho  $ viniþsçtaþ (÷àntim C÷àntam )avàptu-kàmaþ  &
ne7ccheyam àptuü tri-dive 'pi ràjyaü  % nir-àmayaü kiü (bata Cvata )mànuùeùu  // 11.57 //
tri-varga-sevàü nçpa yat tu kçtsnataþ  $ paro manuùyà1rtha iti tvam àttha màm  &
an-artha ity (eva mamà7tra dar÷anaü Càttha mamà7rtha-dar÷anaü   % kùayã tri-vargo hi na cà7pi tarpakaþ  // 11.58 //
pade tu yasmin na jarà na (bhãr na ruï Cbhãrutà   $ na janma nai7vo7paramo na (cà8dhayaþ Cvà0dhayaþ ) //
tam eva manye puruùà1rtham uttamaü  % na vidyate yatra punaþ punaþ kriyà  // 11.59 //
yad apy avocaþ paripàlyatàü jarà  $ navaü vayo gacchati vikriyàm iti  &
a-ni÷cayo 'yaü capalaü hi dç÷yate  % jarà9py a-dhãrà dhçtimac ca yauvanam  // 11.60 //
sva-karma-dakùa÷ ca (yadà9ntako Cyadà tu ko )jagad  $ vayaþsu (sarveùv a-va÷aü vikarùati Csarveùu ca saüvikarùati ) //
vinà÷a-kàle katham a-vyavasthite  % jarà pratãkùyà viduùà ÷ame3psunà  // 11.61 //
jarà4yudho vyàdhi-vikãrõa-sàyako  $ yadà9ntako vyàdha (ivà7-÷ivaþ Civà8÷ritaþ )sthitaþ  &
prajà-mçgàn bhàgya-vanà3÷ritàüs tudan  % vayaþ-prakarùaü prati ko mano-rathaþ  // 11.62 //
(ato Csuto )yuvà và sthaviro 'tha-và ÷i÷us  $ tathà tvaràvàn iha kartum arhati  &
yathà bhaved dharmavataþ (kçtà3tmanaþ Ckçpà4tmanaþ   % pravçttir iùñà vinivçttir eva và  // 11.63 //
yad àttha (cà7pã7ùña-Cvà dãpta-)phalàü kulo1citàü  $ kuruùva dharmàya makha-kriyàm iti  &
namo makhebhyo na hi kàmaye sukhaü  % parasya duþkha-(kriyayà yad iùyate Ckriyayà0padi÷yate )  // 11.64 //
paraü hi hantuü vi-va÷aü phale3psayà  $ na yukta-råpaü karuõà4tmanaþ sataþ  &
kratoþ phalaü yady api ÷à÷vataü bhavet  % tathà9pi kçtvà kim (u yat kùayà3tmakam Cupakùayà3tmakam )  // 11.65 //
bhavec ca dharmo yadi nà7-paro vidhir  $ vratena ÷ãlena manaþ-÷amena và  &
tathà9pi nai7và7rhati sevituü kratuü  % vi÷asya yasmin param ucyate phalam  // 11.66 //
ihà7pi tàvat puruùasya tiùñhataþ  $ pravartate yat para-hiüsayà sukham  &
tad apy an-iùñaü sa-ghçõasya dhãmato  % bhavà1ntare kiü (bata Cvata )yan na dç÷yate  // 11.67 //
na ca pratàryo 'smi phala-pravçttaye  $ bhaveùu ràjan ramate na me manaþ  &
latà ivà7mbho-dhara-vçùñi-tàóitàþ  % pravçttayaþ sarva-gatà hi ca¤calàþ  // 11.68 //
ihà8gata÷ cà7ham ito didçkùayà  $ muner aràóasya vimokùa-vàdinaþ  &
prayàmi cà7dyai7va nç-pà7stu te ÷ivaü  % vacaþ (kùamethà mama tattva-Ckùamethàþ ÷ama-tattva-)niùñhuram  // 11.69 //
(ave7ndravad Cathe7ndravad )divy ava ÷a÷vad arkavad  $ guõair ava ÷reya ihà7va gàm ava  &
avà8yur àryair ava sat-sutàn ava  % ÷riya÷ ca ràjann ava dharmam àtmanaþ  // 11.70 //
himà1ri-ketå1dbhava-(saübhavà1ntare Csaüplavà7ntare   $ yathà dvi-jo yàti vimokùayaüs tanum  &
himà1ri-(÷atru-kùaya-C÷atruü kùaya-)÷atru-(ghàtane Cghàtinas   % tathà9ntare yàhi (vimokùayan Cvimocayan )manaþ  // 11.71 //
nç-po 'bravãt sà1¤jalir àgata-spçho  $ yathe2ùñam (àpnotu Càpnoti )bhavàn a-vighnataþ  &
avàpya kàle kçta-kçtyatàm imàü  % mamà7pi kàryo bhavatà tv anugrahaþ  // 11.72 //
sthiraü pratij¤àya tathe9ti pàrthive  $ tataþ sa vai÷vaütaram à÷ramaü yayau  &
parivrajantaü (tam udãkùya Csamudãkùya )vismito  % nç-po 'pi (vavràja puriü giri-vrajam Cca pràpur imaü giriü vrajan )  // 11.73 //
[[iti (C÷rã-C)buddha-carite mahà-kàvye (Ca÷va-ghoùa-kçte C)kàma-vigarhaõo nàmai7kà-da÷aþ sargaþ -- 11 --]]

tataþ ÷ama-vihàrasya  $ muner ikùvàku-candra-màþ  &
aràóasyà8÷ramaü bheje  % vapuùà pårayann iva  // 12.1 //
sa kàlàma-sa-gotreõa  $ tenà8lokyai7va dårataþ  &
uccaiþ sv-àgatam ity uktaþ  % samãpam upajagmivàn  // 12.2 //
tàv ubhau nyàyataþ pçùñvà  $ dhàtu-sàmyaü paras-param  &
dàravyor medhyayor vçùyoþ  % ÷ucau de÷e (niùedatuþ Cniùãdatuþ )  // 12.3 //
tam àsãnaü nç-pa-sutaü  $ so 'bravãn muni-sattamaþ  &
bahu-màna-vi÷àlàbhyàü  % dar÷anàbhyàü pibann iva  // 12.4 //
viditaü me yathà saumya  $ niùkrànto bhavanàd asi  &
chittvà snehamayaü pà÷aü  % pà÷aü dçpta iva dvi-paþ  // 12.5 //
sarvathà dhçtimac cai7va  $ pràj¤aü cai7va manas tava  &
yas tvaü pràptaþ ÷riyaü tyaktvà  % latàü viùa-phalàm iva  // 12.6 //
nà8÷caryaü jãrõa-vayaso  $ yaj jagmuþ pàrthivà vanam  &
apatyebhyaþ ÷riyaü dattvà  % bhukto1cchiùñàm iva srajam  // 12.7 //
idaü me matam à÷caryaü  $ nave vayasi yad bhavàn  &
a-bhuktvai9va ÷riyaü pràptaþ  % sthito viùaya-go-care  // 12.8 //
tad vij¤àtum imaü dharmaü  $ paramaü bhàjanaü bhavàn  &
j¤àna-(plavam Cpårvam )adhiùñhàya  % ÷ãghraü duþkhà1rõavaü tara  // 12.9 //
÷iùye yady api vij¤àte  $ ÷àstraü kàlena (varõyate Cvartate ) //
gàmbhãryàd vyavasàyàc ca  % (na parãkùyo Csu-parãkùyo )bhavàn mama  // 12.10 //
iti vàkyam aràóasya  $ vij¤àya sa (narar1ùabhaþ Cnarà1dhipaþ ) //
babhåva parama-prãtaþ  % provàco7ttaram eva ca  // 12.11 //
viraktasyà7pi yad idaü  $ saumukhyaü bhavataþ param  &
a-kçtà1rtho 'py anenà7smi  % kçtà1rtha iva saü-prati  // 12.12 //
didçkùur iva hi jyotir  $ yiyàsur iva dai÷ikam  &
tvad-(dar÷anam Cdar÷anàd )ahaü manye  % titãrùur iva ca plavam  // 12.13 //
tasmàd arhasi tad vaktuü  $ vaktavyaü yadi manyase  &
jarà-maraõa-rogebhyo  % yathà9yaü parimucyate  // 12.14 //
ity aràóaþ kumàrasya  $ màhàtmyàd eva coditaþ  &
saükùiptaü kathayàü cakre  % svasya ÷àstrasya ni÷cayam  // 12.15 //
÷råyatàm ayam asmàkaü  $ siddhà1ntaþ ÷çõvatàü vara  &
yathà bhavati saüsàro  % yathà (cai7va nivartate Cvai parivartate )  // 12.16 //
prakçti÷ ca vikàra÷ ca  $ janma mçtyur jarai9va ca  &
tat tàvat sattvam ity uktaü  % sthira-sattva parehi (tat Cnaþ )  // 12.17 //
tatra tu (prakçtiü Cprakçtir )nàma  $ viddhi prakçti-kovida  &
pa¤ca bhåtàny ahaü-kàraü  % buddhim a-vyaktam eva ca  // 12.18 //
vikàra iti (budhyasva Cbuddhiü tu   $ viùayàn indriyàõi ca  &
pàõi-pàdaü ca vàdaü ca  % pàyå1pasthaü tathà manaþ  // 12.19 //
asya kùetrasya vij¤ànàt  $ kùetra-j¤a iti saüj¤i ca  &
kùetra-j¤a iti cà8tmànaü  % kathayanty àtma-cintakàþ  // 12.20 //
sa-÷iùyaþ kapila÷ ce7ha  $ (pratibuddhir Cpratibuddha )iti smçtiþ  &
sa-(putro 'pratibuddhas tu Cputraþ pratibuddha÷ ca   % prajà-patir iho7cyate  // 12.21 //
jàyate jãryate cai7va  $ (bàdhyate Cbudhyate )mriyate ca yat  &
tad vyaktam iti vij¤eyam  % a-vyaktaü tu viparyayàt  // 12.22 //
a-j¤ànaü karma tçùõà ca  $ j¤eyàþ saüsàra-hetavaþ  &
sthito 'smiüs tritaye (jantus Cyas tu   % tat sattvaü (nà7tivartate Cnà7bhivartate )  // 12.23 //
vi-pratyayàd ahaü-kàràt  $ saüdehàd abhisaüplavàt  &
a-vi÷eùà1n-upàyàbhyàü  % saïgàd abhyavapàtataþ  // 12.24 //
tatra vi-pratyayo nàma  $ viparãtaü pravartate  &
anyathà kurute kàryaü  % mantavyaü manyate 'nyathà  // 12.25 //
bravãmy aham ahaü vedmi  $ gacchàmy aham ahaü sthitaþ  &
itã7hai7vam ahaü-kàras tv  % an-ahaü-kàra vartate  // 12.26 //
yas tu (bhàvàn a-saüdigdhàn Cbhàvena saüdigdhàn   $ ekã-bhàvena pa÷yati  &
mçt-piõóa-vad a-saüdeha  % saüdehaþ sa iho7cyate  // 12.27 //
ya evà7haü sa eve7daü  $ mano buddhi÷ ca karma ca  &
ya÷ (cai7vai7ùa Ccai7vaü sa )gaõaþ so 'ham  % iti yaþ so 'bhisaüplavaþ  // 12.28 //
a-vi÷eùaü vi÷eùa-j¤a  $ pratibuddhà1-prabuddhayoþ  &
prakçtãnàü ca yo veda  % so 'vi÷eùa iti smçtaþ  // 12.29 //
namas-kàra-vaùañ-kàrau  $ prokùaõà1bhyukùaõà3dayaþ  &
an-upàya iti pràj¤air  % upàya-j¤a praveditaþ  // 12.30 //
sajjate yena dur-medhà  $ mano-(vàg-buddhi-karmabhiþ Cvàk-karma-buddhibhiþ ) //
viùayeùv an-abhiùvaïga  % so 'bhiùvaïga iti smçtaþ  // 12.31 //
mame7dam aham asye7ti  $ yad duþkham abhimanyate  &
vij¤eyo 'bhyavapàtaþ sa  % saüsàre yena pàtyate  // 12.32 //
ity a-(vidyàü Cvidyà )hi (vidvàn sa Cvidvàüsaþ [??]   $ pa¤ca-(parvàü Cparvà )samãhate  &
tamo mohaü mahà-mohaü  % tàmisra-dvayam eva ca  // 12.33 //
tatrà8lasyaü tamo viddhi  $ mohaü mçtyuü ca janma ca  &
mahà-mohas tv a-saümoha  % kàma ity (eva gamyatàm Cavagamyatàm )  // 12.34 //
yasmàd atra ca bhåtàni  $ pramuhyanti mahànty api  &
tasmàd eùa mahà-bàho  % mahà-moha iti smçtaþ  // 12.35 //
tàmisram iti cà7-krodha  $ krodham evà7dhikurvate  &
viùàdaü cà7ndha-tàmisram  % a-viùàda pracakùate  // 12.36 //
anayà9-vidyayà bàlaþ  $ saüyuktaþ pa¤ca-parvayà  &
saüsàre duþkha-bhåyiùñhe  % janmasv abhiniùicyate  // 12.37 //
draùñà ÷rotà ca mantà ca  $ (kàrya-karaõam Ckàryaü karaõam )eva ca  &
aham ity evam àgamya  % saüsàre parivartate  // 12.38 //
(ihai7bhir City ebhir )hetubhir dhãman  $ (janma-Ctamaþ-)srotaþ pravartate  &
hetv-a-(bhàvàt Cbhàve )phalà1-bhàva  % iti vij¤àtum arhasi  // 12.39 //
tatra (samyaï-Csamyag-)matir vidyàn  $ mokùa-kàma catuùñayam  &
pratibuddhà1-prabuddhau ca  % vyaktam a-vyaktam eva ca  // 12.40 //
yathàvad etad vij¤àya  $ kùetra-j¤o hi catuùñayam  &
(àjavaüjavatàü Càrjavaü javatàü )hitvà  % pràpnoti padam a-kùaram  // 12.41 //
ity-arthaü bràhmaõà loke  $ parama-brahma-vàdinaþ  &
brahma-caryaü carantã7ha  % bràhmaõàn vàsayanti ca  // 12.42 //
iti vàkyam idaü ÷rutvà  $ munes tasya nç-pà3tma-jaþ  &
abhyupàyaü ca papraccha  % padam eva ca naiùñhikam  // 12.43 //
brahma-caryam idaü caryaü  $ yathà yàvac ca yatra ca  &
dharmasyà7sya ca pary-antaü  % bhavàn vyàkhyàtum arhati  // 12.44 //
ity aràóo yathà-÷àstraü  $ vispaùñà1rthaü samàsataþ  &
tam evà7nyena kalpena  % dharmam asmai vyabhàùata  // 12.45 //
ayam àdau gçhàn muktvà  $ bhaikùàkaü liïgam à÷ritaþ  &
samudàcàra-vistãrõaü  % ÷ãlam àdàya vartate  // 12.46 //
saütoùaü param àsthàya  $ yena tena yatas tataþ  &
viviktaü sevate vàsaü  % nir-dvaüdvaþ ÷àstra-vit-kçtã  // 12.47 //
tato ràgàd bhayaü dçùñvà  $ vairàgyàc ca paraü ÷ivam  &
nigçhõann indriya-gràmaü  % yatate manasaþ (÷ame C÷rame )  // 12.48 //
atho7 viviktaü kàmebhyo  $ vyàpàdà3dibhya eva ca  &
viveka-jam avàpnoti  % pårva-dhyànaü vitarkavat  // 12.49 //
tac ca (dhyàna-sukhaü Cdhyànaü sukhaü )pràpya  $ tat tad eva vitarkayan  &
a-pårva-sukha-làbhena  % hriyate bàli÷o janaþ  // 12.50 //
÷amenai7vaü-vidhenà7yaü  $ kàma-dveùa-vigarhiõà  &
brahma-lokam avàpnoti  % paritoùeõa va¤citaþ  // 12.51 //
j¤àtvà vidvàn vitarkàüs tu  $ manaþ-saükùobha-kàrakàn  &
tad-viyuktam avàpnoti  % dhyànaü prãti-sukhà1nvitam  // 12.52 //
hriyamàõas tayà prãtyà  $ yo vi÷eùaü na pa÷yati  &
sthànaü bhàsvaram àpnoti  % deveùv (àbhàsvareùu saþ Càbhà-sureùv api )  // 12.53 //
yas tu prãti-sukhàt tasmàd  $ vivecayati mànasam  &
tçtãyaü labhate dhyànaü  % sukhaü prãti-vivarjitam [Ed. C reads 12.57 after 12.54.]  // 12.54 //
yas tu tasmin sukhe magno  $ na vi÷eùàya yatnavàn  &
÷ubha-kçtsnaiþ sa sàmànyaü  % sukhaü pràpnoti daivataiþ  // 12.55 //
tà-dç÷aü sukham àsàdya  $ yo na (rajyaty upekùakaþ Crajyann upekùate ) //
caturthaü dhyànam àpnoti  % sukha-duþkha-vivarjitam  // 12.56 //
tatra ke-cid vyavasyanti  $ mokùa ity (abhimàninaþ Capi màninaþ ) //
sukha-duþkha-parityàgàd  % a-vyàpàràc ca cetasaþ  // 12.57 //
asya dhyànasya tu phalaü  $ samaü devair bçhat-phalaiþ  &
kathayanti (bçhat-kàlaü  $ bçhat-Cvçhat-phalaü  % vçhat-)praj¤à-parãkùakàþ  // 12.58 //
samàdher vyutthitas tasmàd  $ dçùñvà doùàü÷ charãriõàm  &
j¤ànam àrohati pràj¤aþ  % ÷arãra-vinivçttaye  // 12.59 //
tatas tad dhyànam utsçjya  $ vi÷eùe kçta-ni÷cayaþ  &
kàmebhya iva (sa pràj¤o Csat-pràj¤o   % råpàd api virajyate  // 12.60 //
÷arãre khàni yàny asmin  $ tàny àdau parikalpayan  &
ghaneùv api tato dravyeùv  % àkà÷am adhimucyate  // 12.61 //
àkà÷a-(gatam Csamam )àtmànaü  $ saükùipya tv a-paro budhaþ  &
(tad evà7n-Ctadai9và7n-)antataþ pa÷yan  % vi÷eùam adhigacchati  // 12.62 //
adhy-àtma-(ku÷alas tv Cku÷aleùv )anyo  $ nivartyà8tmànam àtmanà  &
kiü-cin nà7stã7ti saüpa÷yann  % àkiücanya iti smçtaþ  // 12.63 //
tato mu¤jàd iùãke9va  $ ÷akuniþ pa¤jaràd iva  &
kùetra-j¤o niþsçto dehàn  % mukta ity abhidhãyate  // 12.64 //
etat tat paramaü brahma  $ nir-liïgaü dhruvam a-kùaram  &
yan mokùa iti tattva-j¤àþ  % kathayanti manãùiõaþ  // 12.65 //
ity upàya÷ ca mokùa÷ ca  $ mayà saüdar÷itas tava  &
yadi j¤àtaü yadi (rucir Cruci   % yathàvat pratipadyatàm  // 12.66 //
jaigãùavyo 'tha janako  $ vçddha÷ cai7va parà÷araþ  &
imaü panthànam àsàdya  % muktà hy anye ca mokùiõaþ  // 12.67 //
iti tasya sa tad vàkyaü  $ gçhãtvà (tu Cna )vicàrya ca  &
pårva-hetu-bala-pràptaþ  % praty-uttaram uvàca (ha Csaþ )  // 12.68 //
÷rutaü j¤ànam idaü såkùmaü  $ parataþ parataþ ÷ivam  &
(kùetra-j¤asyà7-Ckùetreùv asyà7-)parityàgàd  % avaimy etad a-naiùñhikam  // 12.69 //
vikàra-prakçtibhyo hi  $ kùetra-j¤aü muktam apy aham  &
manye prasava-dharmàõaü  % (bãja-Cvãja-)dharmàõam eva ca  // 12.70 //
vi÷uddho yady api hy àtmà  $ nirmukta iti kalpyate  &
((Cbhåyaþ pratyaya-sad-bhàvàd  % a-muktaþ sa bhaviùyati C))  // 12.71 //
((Cçtu-bhåmy-ambu-virahàd  $ yathà bãjaü na rohatiC))  &
((Crohati pratyayais tais tais  % tadvat so 'pi mato mama C))  // 12.72 //
((Cyat karmà1-j¤àna-tçùõànàü  $ tyàgàn mokùa÷ ca kalpyateC))  &
aty-antas tat-parityàgaþ  % saty àtmani na vidyate  // 12.73 //
hitvà hitvà trayam idaü  $ vi÷eùas tå7palabhyate  &
àtmanas tu sthitir yatra  % tatra såkùmam idaü trayam  // 12.74 //
såkùmatvàc cai7va doùàõàm  $ a-vyàpàràc ca cetasaþ  &
dãrghatvàd àyuùa÷ cai7va  % mokùas tu parikalpyate  // 12.75 //
ahaü-kàra-parityàgo  $ ya÷ cai7ùa parikalpyate  &
saty àtmani parityàgo  % nà7haü-kàrasya vidyate  // 12.76 //
saükhyà4dibhir a-mukta÷ ca  $ nir-guõo na bhavaty ayam  &
tasmàd a-sati nairguõye  % nà7sya mokùo 'bhidhãyate  // 12.77 //
guõino hi guõànàü ca  $ vyatireko na vidyate  &
råpo1ùõàbhyàü virahito  % na hy agnir upalabhyate  // 12.78 //
pràg dehàn na bhaved dehã  $ pràg guõebhyas tathà guõã  &
(tasmàd Ckasmàd )àdau vimuktaþ (san Csa¤   % ÷arãrã badhyate punaþ  // 12.79 //
kùetra-j¤o vi-÷arãra÷ ca  $ j¤o và syàd a-j¤a eva và  &
yadi j¤o j¤eyam asyà7sti  % j¤eye sati na mucyate  // 12.80 //
athà7-j¤a iti siddho vaþ  $ kalpitena kim àtmanà  &
vinà9pi hy àtmanà9-j¤ànaü  % prasiddhaü kàùñha-kuóyavat  // 12.81 //
parataþ paratas tyàgo  $ yasmàt tu guõavàn smçtaþ  &
tasmàt sarva-parityàgàn  % manye kçtsnàü kçtà1rthatàm  // 12.82 //
iti dharmam aràóasya  $ viditvà na tutoùa saþ  &
a-kçtsnam iti vij¤àya  % tataþ pratijagàma ha  // 12.83 //
vi÷eùam atha ÷u÷råùur  $ udrakasyà8÷ramaü yayau  &
àtma-gràhàc ca tasyà7pi  % jagçhe na sa dar÷anam  // 12.84 //
saüj¤à-saüj¤itvayor doùaü  $ j¤àtvà hi munir udrakaþ  &
àkiücinyàt paraü lebhe  % (a-saüj¤à2-saüj¤à4tmikàü Csaüj¤à2-saüj¤à4tmikàü )gatim  // 12.85 //
yasmàc cà8lambane såkùme  $ saüj¤à2-saüj¤e tataþ param  &
nà1-saüj¤ã nai7va saüj¤ã9ti  % tasmàt (tatra-gata-Ctatra gata-)spçhaþ  // 12.86 //
yata÷ ca buddhis tatrai7va  $ sthità9nyatrà7-pracàriõã  &
(såkùmà9-pañvã Csåkùmà9pàdi )tatas tatra  % nà7-saüj¤itvaü na saüj¤ità  // 12.87 //
yasmàc ca (tad Ctam )api pràpya  $ punar àvartate jagat  &
bodhi-sattvaþ paraü prepsus  % tasmàd udrakam atyajat  // 12.88 //
tato hitvà0÷ramaü tasya  $ ÷reyo-arthã kçta-ni÷cayaþ  &
bheje gayasya ràjar1ùer  % nagarã-saüj¤am à÷ramam  // 12.89 //
atha naira¤janà-tãre  $ ÷ucau ÷uci-paràkramaþ  &
cakàra vàsam ekà1nta-  % (vihàrà1bhiratir C(vihàrà1bhivratã )muniþ  // 12.90 //
((C<xxx> tat-pårvaü  $ pa¤ce1ndriya-va÷o1ddhatànC))  &
((Ctapaþ <xx> vratino bhikùån ... pa¤ca niraikùata C))  // 12.91 //
(te co7patasthur Cpa¤co7patasthur )dçùñvà9tra  $ bhikùavas taü mumukùavaþ  &
puõyà1rjita-dhanà3rogyam  % indriyà1rthà ive8÷varam  // 12.92 //
saüpåjyamànas taiþ prahvair  $ (vinayàd anuvartibhiþ Cvinayà3nata-mårtibhiþ ) //
tad-va÷a-sthàyibhiþ ÷iùyair  % lolair mana ive7ndriyaiþ  // 12.93 //
mçtyu-janmà1nta-karaõe  $ syàd upàyo 'yam ity atha  &
duù-karàõi samàrebhe  % tapàüsy an-a÷anena saþ  // 12.94 //
upavàsa-vidhãn nai1kàn  $ kurvan nara-dur-àcaràn  &
varùàõi ùañ (÷ama-Ckarma-)prepsur  % akarot kàr÷yam àtmanaþ  // 12.95 //
anna-kàleùu cai7kai1kaiþ  $ (sa kola-Csa-kola-)tila-taõóulaiþ  &
a-pàra-pàra-saüsàra-  % pàraü prepsur apàrayat  // 12.96 //
dehàd apacayas tena  $ tapasà tasya yaþ kçtaþ  &
sa evo7pacayo bhåyas  % tejasà9sya kçto 'bhavat  // 12.97 //
kç÷o 'py a-kç÷a-kãrti-÷rãr  $ hlàdaü cakre 'nya-(cakùuùàm Ccakùuùam ) //
kumudànàm iva ÷arac-  % chukla-pakùà3di-candra-màþ  // 12.98 //
tvag-asthi-÷eùo niþ-÷eùair  $ medaþ-pi÷ita-÷oõitaiþ  &
kùãõo 'py a-kùãõa-gàmbhãryaþ  % samudra iva sa vyabhàt  // 12.99 //
atha kaùña-tapaþ-spaùña-  $ vy-artha-kliùña-tanur muniþ  &
bhava-bhãrur imàü cakre  % buddhim buddhatva-kàïkùayà  // 12.100 //
nà7yaü dharmo viràgàya  $ na bodhàya na muktaye  &
jambu-måle mayà pràpto  % yas tadà sa vidhir dhruvaþ  // 12.101 //
na cà7sau dur-balenà8ptuü  $ ÷akyam ity àgatà3daraþ  &
÷arãra-bala-vçddhy-artham  % idaü bhåyo 'nvacintayat  // 12.102 //
kùut-pipàsà-÷rama-klàntaþ  $ ÷ramàd a-sva-stha-mànasaþ  &
pràpnuyàn manasà9vàpyaü  % phalaü katham a-nirvçtaþ  // 12.103 //
nirvçtiþ pràpyate samyak  $ satate1ndriya-tarpaõàt  &
saütarpite1ndriyatayà  % manaþ-svàsthyam avàpyate  // 12.104 //
sva-stha-prasanna-manasaþ  $ samàdhir upapadyate  &
samàdhi-yukta-cittasya  % dhyàna-yogaþ pravartate  // 12.105 //
dhyàna-pravartanàd dharmàþ  $ pràpyante yair avàpyate  &
dur-labhaü ÷àntam a-jaraü  % paraü tad a-mçtaü padam  // 12.106 //
tasmàd àhàra-målo 'yam  $ upàya iti-ni÷cayaþ  &
(àhàra-Casåri-)karaõe dhãraþ  % kçtvà9-mita-matir matim  // 12.107 //
snàto naira¤janà-tãràd  $ uttatàra ÷anaiþ kç÷aþ  &
bhaktyà9vanata-÷àkhà1grair  % datta-hastas taña-drumaiþ  // 12.108 //
atha go-pà1dhipa-sutà  $ daivatair abhicodità  &
udbhåta-hçdayà3nandà  % tatra nanda-balà0gamat  // 12.109 //
sita-÷aïkho1jjvala-bhujà  $ nãla-kambala-vàsinã  &
sa-phena-màlà-nãlà1mbur  % yamune9va sarid-varà  // 12.110 //
sà (÷ràddhà3vardhita-C÷raddhà-vardhita-)prãtir  $ vikasal-locano1tpalà  &
÷irasà praõipatyai7naü  % gràhayàm àsa pàyasam  // 12.111 //
kçtvà tad-upabhogena  $ pràpta-janma-phalàü sa tàm  &
bodhi-pràptau sam-artho 'bhåt  % saütarpita-ùaó-indriyaþ  // 12.112 //
paryàptà3pyàna-(mårti÷ Cmårta÷ )ca  $ (sà1rthaü sva-Csà1rdhaü su-)ya÷asà muniþ  &
kànti-(dhairye babhàrai7kaþ  $ ÷a÷à1ïkà1rõavayor dvayoþ Cdhairyai1ka-bhàrai1kaþ  % ÷a÷à1ïkà1rõavaval babhau )  // 12.113 //
àvçtta iti vij¤àya  $ taü jahuþ (pa¤ca bhikùavaþ Cpa¤ca-bhikùavaþ ) //
manãùiõam ivà8tmànaü  % nirmuktaü (pa¤ca dhàtavaþ Cpa¤ca-dhàtavaþ )  // 12.114 //
vyavasàya-dvitãyo 'tha  $ ÷àdvalàs tãrõa-bhå-talam  &
so '÷vattha-målaü prayayau  % bodhàya kçta-ni÷cayaþ  // 12.115 //
tatas tadànãü gaja-ràja-vikramaþ  $ pada-svanenà7n-upamena bodhitaþ  &
mahà-muner àgata-bodhi-ni÷cayo  % jagàda kàlo bhuja-go1ttamaþ stutim  // 12.116 //
yathà mune tvac-caraõà1vapãóità  $ muhur muhur niùñanatã7va medinã  &
yathà ca te ràjati såryavat prabhà  % dhruvaü tvam iùñaü phalam adya bhokùyase  // 12.117 //
yathà bhramantyo divi (càùa-Cvàya-)païktayaþ  $ pra-dakùiõaü tvàü kamalà1kùa kurvate  &
yathà ca saumyà divi vànti vàyavas  % tvam adya buddho niyataü bhaviùyasi  // 12.118 //
tato bhujaü-ga-pravareõa saüstutas  $ tçõàny upàdàya ÷ucãni làvakàt  &
kçta-pratij¤o niùasàda bodhaye  % mahà-taror målam upà÷ritaþ ÷uceþ  // 12.119 //
tataþ sa pary-aïkam a-kampyam uttamaü  $ babandha supto1ra-ga-bhoga-piõóitam  &
bhinadmi tàvad bhuvi nai7tad àsanaü  % na yàmi yàvat kçta-kçtyatàm iti  // 12.120 //
tato yayur mudam a-tulàü divau1kaso  $ (vavà÷ire Cvavàsire )na mçga-(gaõàþ Cgaõà [Wrong sandhi in ed. EJH.])na pakùiõaþ  &
na sasvanur vana-taravo 'nilà3hatàþ  % kçtà3sane bhagavati (ni÷cità3tmani Cni÷-calà3tmani )  // 12.121 //
[[iti (C÷rã-C)buddha-carite mahà-kàvye (Ca÷va-ghoùa-kçte C)aràóa-dar÷ano nàma dvà-da÷aþ sargaþ -- 12 --]]

tasmin vimokùàya kçta-pratij¤e  $ ràjar1ùi-vaü÷a-prabhave mahar2ùau  &
tatro7paviùñe prajaharùa lokas  % tatràsa sad-dharma-ripus tu màraþ  // 13.1 //
yaü kàma-devaü pravadanti loke  $ citrà3yudhaü puùpa-÷araü tathai9va  &
kàma-pracàrà1dhi-patiü tam eva  % mokùa-dviùaü màram udàharanti  // 13.2 //
tasyà3tma-jà vibhrama-harùa-darpàs  $ tisro (a-rati-Crati-)prãti-tçùa÷ ca kanyàþ  &
papracchur enaü manaso vikàraü  % sa tàü÷ ca tà÷ cai7va vaco (abhyuvàca Cbabhàùe )  // 13.3 //
asau munir ni÷caya-varma bibhrat  $ sattvà3yudhaü buddhi-÷araü vikçùya  &
jigãùur àste viùayàn madãyàn  % tasmàd ayaü me manaso viùàdaþ  // 13.4 //
yadi hy asau màm abhibhåya yàti  $ lokàya cà8khyàty apavarga-màrgam  &
÷ånyas tato 'yaü viùayo mamà7dya  % vçttàc cyutasye7va videha-bhartuþ  // 13.5 //
tad yàvad evai7ùa na labdha-cakùur  $ mad-go-care tiùñhati yàvad eva  &
yàsyàmi tàvad vratam asya bhettuü  % setuü nadã-vega (ivà7ti-vçddhaþ Civà7bhivçddhaþ )  // 13.6 //
tato dhanuþ puùpamayaü gçhãtvà  $ (÷aràn jagan-moha-C÷aràüs tathà moha-)karàü÷ ca pa¤ca  &
so '÷va-ttha-målaü sa-suto 'bhyagacchad  % a-svàsthya-kàrã manasaþ prajànàm  // 13.7 //
atha pra÷àntaü munim àsana-sthaü  $ pàraü titãrùuü bhava-sàgarasya  &
viùajya savyaü karam àyudhà1gre  % (krãóan Ckrãóa¤ )÷areõe7dam uvàca màraþ  // 13.8 //
uttiùñha bhoþ kùatriya mçtyu-bhãta  $ (cara sva-dharmaü Cvarasva dharmaü )tyaja mokùa-dharmam  &
(bàõai÷ Cvàõai÷ )ca (yaj¤ai÷ ca C<xxx> )vinãya (lokaü Clokàn   % (lokàt padaü Clokàn paràn )pràpnuhi vàsavasya  // 13.9 //
panthà hi niryàtum ayaü ya÷asyo  $ yo vàhitaþ pårvatamair nare1ndraiþ  &
jàtasya ràjar1ùi-kule vi÷àle  % bhaikùàkam a-÷làghyam idaü prapattum  // 13.10 //
athà7dya no7ttiùñhasi (ni÷cità3tman Cni÷cità3tmà   $ bhava sthiro mà vimucaþ pratij¤àm  &
mayo9dyato hy eùa ÷araþ sa eva  % yaþ (÷årpake Csåryake )mãna-ripau vimuktaþ  // 13.11 //
(spçùñaþ Cpçùñaþ )sa cà7nena kathaü-cid aióaþ  $ somasya naptà9py abhavad vi-cittaþ  &
sa cà7bhavac (chaü-tanur Cchàütanur )a-sva-tantraþ  % kùãõe yuge kiü (bata Cvata )dur-balo 'nyaþ  // 13.12 //
tat kùipram uttiùñha labhasva saüj¤àü  $ (bàõo Cvàõo )hy ayaü tiùñhati lelihànaþ  &
priyà-vidheyeùu rati-priyeùu  % yaü cakra-vàkeùv (iva Capi )no7tsçjàmi  // 13.13 //
ity evam ukto 'pi yadà nir-àstho  $ nai7và8sanaü ÷àkya-munir bibheda  &
÷araü tato 'smai visasarja màraþ  % kanyà÷ ca kçtvà purataþ sutàü÷ ca  // 13.14 //
tasmiüs tu (bàõe Cvàõe )api sa vipramukte  $ cakàra nà8sthàü na dhçte÷ cacàla  &
dçùñvà tathai9naü viùasàda màra÷  % cintà-parãta÷ ca ÷anair jagàda  // 13.15 //
÷aile1ndra-putrãü prati yena viddho  $ devo 'pi ÷aü-bhu÷ calito babhåva  &
na cintayaty eùa tam eva (bàõaü Cvàõaü   % kiü syàd a-citto na ÷araþ sa eùaþ  // 13.16 //
tasmàd ayaü nà7rhati puùpa-(bàõaü Cvàõaü   $ na harùaõaü nà7pi rater niyogam  &
arhaty ayaü bhåta-gaõair a-(saumyaiþ C÷eùaiþ   % saütràsanà3tarjana-tàóanàni  // 13.17 //
sasmàra màra÷ ca tataþ sva-sainyaü  $ (vighnaü ÷ame Cvidhvaüsanaü )÷àkya-mune÷ cikãrùan  &
nànà4÷rayà÷ cà7nucaràþ parãyuþ  % (÷ala-C÷ara-)druma-pràsa-gadà2si-hastàþ  // 13.18 //
varàha-mãnà1÷va-kharo1ùñra-vaktrà  $ vyàghrar1kùa-siüha-dvi-radà3nanà÷ ca  &
eke3kùaõà nai1ka-mukhàs tri-÷ãrùà  % lambo1darà÷ cai7va pçùo1darà÷ ca  // 13.19 //
(a-jànu-sakthà Cajàsu saktà )ghaña-jànava÷ ca  $ daüùñrà3yudhà÷ cai7va nakhà3yudhà÷ ca  &
(karaïka-vaktrà Ckabandhu-hastà )bahu-mårtaya÷ ca  % bhagnà1rdha-vaktrà÷ ca mahà-mukhà÷ ca  // 13.20 //
(bhasmà1ruõà Ctàmrà1ruõà )lohita-(bindu-Cvindu-)citràþ  $ khañvà2ïga-hastà hari-dhåmra-ke÷àþ  &
lamba-srajo vàraõa-lamba-karõà÷  % carmà1mbarà÷ cai7va nir-ambarà÷ ca  // 13.21 //
÷vetà1rdha-vaktrà harità1rdha-kàyàs  $ tàmrà÷ ca dhåmrà harayo 'sità÷ ca  &
(vyàlo1ttarà3saïga-Cvyàóo1ttarà3saïga-)bhujàs tathai9va  % praghuùña-ghaõñà3kula-mekhalà÷ ca  // 13.22 //
tàla-pramàõà÷ ca gçhãta-÷ålà  $ daüùñrà3karàlà÷ ca ÷i÷u-pramàõàþ  &
urabhra-vaktrà÷ ca vihaü-(gamà3kùà Cgamà÷ ca   % màrjàra-vaktrà÷ ca manuùya-kàyàþ  // 13.23 //
prakãrõa-ke÷àþ ÷ikhino 'rdha-muõóà  $ (raktà1mbarà Crajjv-ambarà )vyàkula-veùñanà÷ ca  &
prahçùña-vaktrà bhç-kuñã-mukhà÷ ca  % tejo-harà÷ cai7va mano-harà÷ ca  // 13.24 //
ke-cid vrajanto bhç÷am àvavalgur  $ anyo-anyam àpupluvire tathà9nye  &
cikrãóur àkà÷a-gatà÷ ca ke-cit  % ke-cic ca cerus taru-mastakeùu  // 13.25 //
nanarta ka÷-cid bhramayaüs tri-÷ålaü  $ ka÷-(cid vipusphårja Ccid dha pusphårja )gadàü vikarùan  &
harùeõa ka÷-cid vçùavan (nanarda Cnanarta   % ka÷-cit prajajvàla tanå-ruhebhyaþ  // 13.26 //
evaü-vidhà bhåta-gaõàþ sam-antàt  $ tad bodhi-målaü parivàrya tasthuþ  &
jighçkùava÷ cai7va jighàüsava÷ ca  % bhartur niyogaü paripàlayantaþ  // 13.27 //
taü prekùya màrasya ca pårva-ràtre  $ ÷àkyar1ùabhasyai7va ca yuddha-kàlam  &
na dyau÷ cakà÷e pçthivã cakampe  % prajajvalu÷ cai7va di÷aþ sa-÷abdàþ  // 13.28 //
(viùvag Cvi÷vag )vavau vàyur udãrõa-vegas  $ tàrà na rejur na babhau ÷a÷à1ïkaþ  &
tama÷ ca bhåyo (vitatàna ràtriþ Cvitatàra ràtreþ   % sarve ca saücukùubhire samudràþ  // 13.29 //
mahã-bhçto dharma-parà÷ ca nàgà  $ mahà-muner vighnam a-mçùyamàõàþ  &
màraü prati krodha-vivçtta-netrà  % niþ÷a÷vasu÷ cai7va jajçmbhire ca  // 13.30 //
÷uddhà1dhivàsà vibudhar1ùayas tu  $ sad-dharma-siddhy-artham (abhipravçttàþ Civa pravçttàþ ) //
màre 'nukampàü manasà pracakrur  % vi-ràga-bhàvàt tu na roùam ãyuþ  // 13.31 //
tad bodhi-målaü samavekùya kãrõaü  $ hiüsà4tmanà màra-balena tena  &
dharmà3tmabhir loka-vimokùa-kàmair  % babhåva hàhà-kçtam (antarãkùe Cantarãkùam )  // 13.32 //
(upaplavaü Cupaplutaü )dharma-(vidhes Cvidas )tu tasya  $ dçùñvà sthitaü màra-balaü mahar2ùiþ  &
na cukùubhe nà7pi yayau vikàraü  % madhye gavàü siüha ivo7paviùñaþ  // 13.33 //
màras tato bhåta-camåm udãrõàm  $ àj¤àpayàm àsa bhayàya tasya  &
svaiþ svaiþ prabhàvair atha sà9sya senà  % tad-dhairya-bhedàya matiü cakàra  // 13.34 //
ke-cic calan nai1ka-vilambi-jihvàs  $ (tãkùõà1gra-Ctãkùõo1gra-)daüùñrà hari-maõóalà1kùàþ  &
vidàrità3syàþ sthira-÷aïku-karõàþ  % saütràsayantaþ kila nàma tasthuþ  // 13.35 //
tebhyaþ sthitebhyaþ sa tathà-vidhebhyaþ  $ råpeõa bhàvena ca dàruõebhyaþ  &
na vivyathe no7dvivije mahar2ùiþ  % (krãóat-su-Ckrãóan su-)bàlebhya ivo7ddhatebhyaþ  // 13.36 //
ka÷-cit tato (roùa-Craudra-)vivçtta-dçùñis  $ tasmai gadàm udyamayàü cakàra  &
tastambha bàhuþ sa-gadas tato 'sya  % puraü-darasye7va purà sa-vajraþ  // 13.37 //
ke-cit samudyamya ÷ilàs taråü÷ ca  $ viùehire nai7va munau vimoktum  &
petuþ sa-vçkùàþ sa-÷ilàs tathai9va  % vajrà1vabhagnà iva vindhya-pàdàþ  // 13.38 //
kai÷-cit samutpatya nabho vimuktàþ  $ ÷ilà÷ ca vçkùà÷ ca para÷vadhà÷ ca  &
tasthur nabhasy eva na cà7vapetuþ  % saüdhyà2bhra-pàdà iva nai1ka-varõàþ  // 13.39 //
cikùepa tasyo7pari dãptam anyaþ  $ kaóaïgaraü parvata-÷çïga-màtram  &
yan mukta-màtraü gagana-stham eva  % tasyà7nubhàvàc chatadhà (paphàla Cbabhåva )  // 13.40 //
ka÷-cij jalann arka ivo7ditaþ khàd  $ aïgàra-varùaü mahad utsasarja  &
cåçnàni càmãkara-kandaràõàü  % kalpà1tyaye merur iva pradãptaþ  // 13.41 //
tad bodhi-måle pravikãryamàõam  $ aïgàra-varùaü tu sa-visphuliïgam  &
maitrã-vihàràd çùi-sattamasya  % babhåva rakto1tpala-(pattra-Cpatra-)varùaþ  // 13.42 //
÷arãra-citta-vyasanà3tapais tair  $ evaü-vidhais tai÷ ca nipàtyamànaiþ  &
nai7và8sanàc chaàkya-muni÷ cacàla  % (sva-ni÷cayaü Csvaü ni÷cayaü )bandhum ivo7paguhya  // 13.43 //
athà7-pare (nirjigilur Cnirjagalur )mukhebhyaþ  $ sarpàn vijãrõebhya iva drumebhyaþ  &
te mantra-baddhà iva tat-samãpe  % na ÷a÷vasur (no7tsasçpur Cnalutsasçjur )na celuþ  // 13.44 //
bhåtvà9-pare vàri-dharà (bçhantaþ Cvçhantaþ   $ sa-vidyutaþ sà1÷ani-caõóa-ghoùàþ  &
tasmin drume tatyajur a÷ma-varùaü  % tat puù.pa-varùaü ruciraü babhåva  // 13.45 //
càpe 'tha (bàõo Cvàõo )nihito 'pareõa  $ jajvàla tatrai7va na niùpapàta  &
an-ã÷varasyà8tmani (dhåyamàno Cdhåryamàõo   % dur-marùaõasye7va narasya manyuþ  // 13.46 //
pa¤ce7ùavo 'nyena tu vipramuktàs  $ tasthur (nabhasy Cnayaty )eva munau na petuþ  &
saüsàra-bhãror viùaya-pravçttau  % pa¤ce7ndriyàõã7va parãkùakasya  // 13.47 //
jighàüsayà9nyaþ prasasàra ruùño  $ gadàü gçhãtvà9bhi-mukho mahar2ùeþ  &
so 'pràpta-(kàmo Ckàlo )vi-va÷aþ papàta  % doùeùv ivà7n-artha-kareùu lokaþ  // 13.48 //
strã megha-kàlã tu kapàla-hastà  $ kartuü mahar2ùeþ kila (citta-moham Cmoha-cittam ) //
babhràma tatrà7-niyataü na tasthau  % calà3tmano buddhir ivà8gameùu  // 13.49 //
ka÷-cit pradãptaü praõidhàya cakùur  $ netrà1gninà0÷ã-viùavad didhakùuþ  &
tatrai7va (nà8sãnam Cnà7sãt taü )çùiü dadar÷a  % kàmà3tmakaþ ÷reya ivo7padiùñam  // 13.50 //
gurvãü ÷ilàm udyamayaüs tathà9nyaþ  $ ÷a÷ràma moghaü vihata-prayatnaþ  &
niþ-÷reyasaü j¤àna-samàdhi-gamyaü  % kàya-klamair dharmam ivà8ptu-kàmaþ  // 13.51 //
tarakùu-siühà3kçtayas tathà9nye  $ praõedur uccair mahataþ praõàdàn  &
sattvàni yaiþ saücukucuþ sam-antàd  % vajrà3hatà dyauþ phalatã7ti matvà  // 13.52 //
mçgà gajà÷ (cà8rta-Ccà8rtta-)ravàn sçjanto  $ vidudruvu÷ cai7va nililyire ca  &
ràtrau ca tasyàm ahanã7va digbhyaþ  % kha-gà ruvantaþ paripetur (àrtàþ Càrttàþ )  // 13.53 //
teùàü praõàdais tu tathà-vidhais taiþ  $ sarveùu bhåteùv api kampiteùu  &
munir na tatràsa na saücukoca  % ravair garutmàn iva vàyasànàm  // 13.54 //
bhayà3vahebhyaþ pariùad-gaõebhyo  $ yathà yathà nai7va munir bibhàya  &
tathà tathà dharma-bhçtàü sa-patnaþ  % ÷okàc ca roùàc ca (sasàda Csasàra )màraþ  // 13.55 //
bhåtaü tataþ kiü-cid a-dç÷ya-råpaü  $ vi÷iùña-(bhåtaü Cråpaü )gagana-stham eva  &
dçùñvar9ùaye drugdham a-vaira-ruùñaü  % màraü babhàùe mahatà svareõa  // 13.56 //
moghaü ÷ramaü nà7rhasi màra kartuü  $ hiüsrà4tmatàm utsçja gaccha ÷arma  &
nai7ùa tvayà kampayituü hi ÷akyo  % mahà-girir merur ivà7nilena  // 13.57 //
apy uùõa-bhàvaü jvalanaþ prajahyàd  $ àpo dravatvaü pçthivã sthiratvam  &
an-eka-kalpà3cita-puõya-karmà  % na tv eva jahyàd vyavasàyam eùaþ  // 13.58 //
yo ni÷cayo hy asya paràkrama÷ ca  $ teja÷ ca yad yà ca dayà prajàsu  &
a-pràpya no7tthàsyati tattvam eùa  % tamàüsy a-hatve9va sahasra-ra÷miþ  // 13.59 //
kàùñhaü hi mathnan labhate hutà3÷aü  $ bhåmiü khanan vindati cà7pi toyam  &
nirbandhinaþ kiü-(cana nà7sty a-sàdhyaü Cca na nà7sya sàdhyaü   % nyàyena yuktaü ca kçtaü ca sarvam  // 13.60 //
tal lokam (àrtaü Càrttaü )karuõàyamàno  $ rogeùu ràgà3diùu vartamànam  &
mahà-(bhiùaï Cbhiùag )nà7rhati vighnam eùa  % j¤ànau3ùadhà1rthaü parikhidyamànaþ  // 13.61 //
hçte ca loke bahubhiþ ku-màrgaiþ  $ san-màrgam anvicchati yaþ ÷rameõa  &
sa dai÷ikaþ kùobhayituü na yuktaü  % su-de÷ikaþ sàrthae iva pranaùñe  // 13.62 //
sattveùu naùñeùu mahà2ndha-(kàre Ckàrair   $ j¤àna-pradãpaþ kriyamàõa eùaþ  &
àryasya nirvàpayituü na sàdhu  % prajvàlyamànas tamasã7va dãpaþ  // 13.63 //
dçùñvà ca saüsàramaye mahau2ghe  $ magnaü jagat pàram a-vindamànam  &
ya÷ ce7dam uttàrayituü pravçttaþ  % (ka÷ cintayet Cka÷-cin nayet )tasya tu pàpam àryaþ  // 13.64 //
kùamà-÷ipho dhairya-vigàóha-måla÷  $ càritra-puùpaþ smçti-buddhi-÷àkhaþ  &
j¤àna-drumo dharma-phala-pradàtà  % no7tpàñanaü hy arhati vardhamànaþ  // 13.65 //
baddhàü dçóhai÷ cetasi moha-pà÷air  $ yasya prajàü mokùayituü manãùà  &
tasmin jighàüsà tava no7papannà  % ÷rànte jagad-bandhana-mokùa-hetoþ  // 13.66 //
bodhàya karmàõi hi yàny anena  $ kçtàni teùàü niyato 'dya kàlaþ  &
sthàne tathà9sminn upaviùña eùa  % yathai9va pårve munayas tathai9va  // 13.67 //
eùà hi nàbhir vasu-dhà-talasya  $ kçtsnena yuktà parameõa dhàmnà  &
bhåmer ato 'nyo 'sti hi na prade÷o  % (vegaü Cve÷aü )samàdher (viùaheta yo 'sya Cviùayo hitasya )  // 13.68 //
tan mà kçthàþ ÷okam upehi ÷àntiü  $ mà bhån mahimnà tava màra mànaþ  &
vi÷rambhituü na kùamam a-dhruvà ÷rã÷  % cale pade (vismayam Ckiü padam )abhyupaiùi  // 13.69 //
tataþ sa saü÷rutya ca tasya tad vaco  $ mahà-muneþ prekùya ca niù-prakampatàm  &
jagàma màro vi-(mano Cmanà )hato1dyamaþ  % ÷arair jagac-cetasi yair (vihanyate Cvihanyase )  // 13.70 //
gata-praharùà vi-phalã-kçta-÷ramà  $ praviddha-pàùàõa-kaóaïgara-drumà  &
di÷aþ pradudràva tato 'sya sà camår  % hatà3÷raye9va dviùatà dviùac-camåþ  // 13.71 //
dravati sa-(paripakùe Cpara-pakùe )nirjite puùpa-ketau  $ jayati jita-tamaske nãrajaske mahar2ùau  &
yuvatir iva sa-hàsà dyau÷ cakà÷e sa-candrà  % su-rabhi ca jala-garbhaü puùpa-varùaü papàta  // 13.72 //
X(Ctathà9pi pàpãyasi nirjite gate  $ di÷aþ praseduþ prababhau ni÷à-karaþ  &
Xdivo nipetur bhuvi puùpa-vçùñayo  % raràja yoùe9va vi-kalmaùà ni÷àC)  // 13.73 //
[[iti (C÷rã-C)buddha-carite mahà-kàvye '÷va-ghoùa-kçte màra-vijayo nàma trayo-da÷aþ sargaþ -- 13 --]]

tato màra-balaü jitvà  $ dhairyeõa ca ÷amena ca  &
paramà1rthaü vijij¤àsuþ  % sa dadhyau dhyàna-kovidaþ  // 14.1 //
sarveùu dhyàna-vidhiùu  $ pràpya cai8÷varyam uttamam  &
sasmàra prathame yàme  % pårva-janma-paraüparàm  // 14.2 //
amutrà7ham ayaü nàma  $ cyutas tasmàd ihà8gataþ  &
iti janma-sahasràõi  % sasmàrà7nubhavann iva  // 14.3 //
smçtvà janma ca mçtyuü ca  $ tàsu tàså7papattiùu  &
tataþ sattveùu kàruõyaü  % cakàra karuõà3tmakaþ  // 14.4 //
kçtve9ha sva-jano1tsargaü  $ punar anyatra ca kriyàþ  &
a-tràõaþ khalu loko 'yaü  % paribhramati cakravat  // 14.5 //
ity evaü smaratas tasya  $ babhåva niyatà3tmanaþ  &
kadalã-garbha-niþ-sàraþ  % saüsàra iti ni÷cayaþ  // 14.6 //
dvitãye tv àgate yàme  $ so 'dvitãya-paràkramaþ  &
divyaü (lebhe Ccakùuþ )paraü (cakùuþ Clebhe   % sarva-cakùuùmatàü varaþ  // 14.7 //
tatas tena sa divyena  $ pari÷uddhena cakùuùà  &
dadar÷a nikhilaü lokam  % àdar÷ae iva nir-male  // 14.8 //
sattvànàü pa÷yatas tasya  $ nikçùño1tkçùña-karmaõàm  &
pracyutiü co7papattiü ca  % vavçdhe karuõà3tmatà  // 14.9 //
ime duù-kçta-karmàõaþ  $ pràõino yànti dur-gatim  &
ime 'nye ÷ubha-karmàõaþ  % pratiùñhante tri-piùñape  // 14.10 //
upapannàþ pratibhaye  $ narake bhç÷a-dàruõe  &
amã duþkhair bahu-vidhaiþ  % pãóyante kçpaõaü (bata Cvata )  // 14.11 //
pàyyante kvathitaü ke-cid  $ agni-varõam ayo-rasam  &
àropyante ruvanto 'nye  % niùñapta-stambham àyasam  // 14.12 //
pacyante piùñavat ke-cid  $ ayas-kumbhãùv avàï-mukhàþ  &
dahyante karuõaü ke-cid  % dãpteùv aïgàra-rà÷iùu  // 14.13 //
ke-cit tãkùõair ayo-daüùñrair  $ bhakùyante dàruõaiþ ÷vabhiþ  &
ke-cid dhçùñair ayas-tuõóair  % vàyasair àyasair iva  // 14.14 //
ke-cid dàha-pari÷ràntàþ  $ ÷ãta-cchàyà2bhikàïkùiõaþ  &
asi-(pattra-vanaü Cpatraü vanaü )nãlaü  % baddhà iva vi÷anty amã  // 14.15 //
pàñyante dàruvat ke-cit  $ kuñhàrair (baddha-Cbahu-)bàhavaþ  &
duþkhe 'pi na (vipacyante Cvipadyante   % karmabhir dhàrità1savaþ  // 14.16 //
sukhaü syàd iti yat karma  $ kçtaü duþkha-nivçttaye  &
phalaü tasye7dam a-va÷air  % duþkham evo7pabhujyate  // 14.17 //
sukhà1rtham a-÷ubhaü kçtvà  $ yae ete bhç÷a-duþkhitàþ  &
àsvàdaþ sa kim eteùàü  % karoti sukham aõv api  // 14.18 //
hasadbhir yat kçtaü karma  $ kaluùaü kaluùà3tmabhiþ  &
etat pariõate kàle  % kro÷adbhir anubhåyate  // 14.19 //
yady (evaü Ceva )pàpa-karmàõaþ  $ pa÷yeyuþ karmaõàü phalam  &
vameyur (uùõaü rudhiraü Cuùõa-rudhiraü   % marmasv abhihatà iva  // 14.20 //
X(C÷àrãrebhyo 'pi duþkhebhyo  $ nàrakebhyo manasvinaþ  &
Xan-àryaiþ saha saüvàso  % mama kçcchramatamo mataþ  // [Printed as spurious verse in a footnote in ed. EHJ.]C) //
ime 'nye karmabhi÷ citrai÷  $ citta-vispanda-saübhavaiþ  &
tiryag-yonau vicitràyàm  % upapannàs tapasvinaþ  // 14.21 //
màüsa-tvag-bàla-dantà1rthaü  $ vairàd api madàd api  &
hanyante (kçpaõaü Ckçpaõà )yatra  % bandhånàü pa÷yatàm api  // 14.22 //
a-÷aknuvanto 'py a-va÷àþ  $ kùut-tarùa-÷rama-pãóitàþ  &
go-a÷va-bhåtà÷ ca vàhyante  % pratoda-kùata-mårtayaþ  // 14.23 //
vàhyante gaja-bhåtà÷ ca  $ balãyàüso 'pi dur-balaiþ  &
aïku÷a-kliùña-mårdhànas  % tàóitàþ pàda-pàrùõibhiþ  // 14.24 //
satsv apy anyeùu duþkheùu  $ duþkhaü yatra vi÷eùataþ  &
paras-para-virodhàc ca  % paràdhãnatayai9va ca  // 14.25 //
kha-sthàþ kha-sthair hi bàdhyante  $ jala-sthà jala-càribhiþ  &
sthala-sthàþ sthala-saüsthai÷ (ca  $ pràpya cai7ve7tare1taraiþ Ctu  % pràpyante ce7tare1taraiþ )  // 14.26 //
upapannàs tathà ce7me  $ màtsaryà3krànta-cetasaþ  &
pitç-loke nir-àloke  % kçpaõaü bhu¤jate phalam  // 14.27 //
såcã-chidro1pama-mukhàþ  $ parvato1pama-kukùayaþ  &
kùut-tarùa-janitair duþkhaiþ  % pãóyante duþkha-bhàginaþ  // 14.28 //
à÷ayà (samatikràntà Csamabhikràntà   $ dhàryamàõàþ sva-karmabhiþ  &
labhante na hy amã bhoktuü  % praviddhàny a-÷ucãny api [This verse is placed after 14.30 in ed. C.]  // 14.29 //
puruùo yadi jànãta  $ màtsaryasye8-dç÷aü phalam  &
sarvathà (÷ibivad C÷ivivad )dadyàc  % charãrà1vayavàn api  // 14.30 //
ime 'nye (naraka-prakhye Cnarakaü pràpya   $ garbha-saüj¤e '÷uci-hrade  &
upapannà manuùyeùu  % duþkham archanti jantavaþ  // 14.31 //
<xxxxxx> [Ed. C continues with chapter 14 till 14.91, and chapters 15--17.]