ASVAGHOSA: BUDDHACARITA (input by Peter Schreiner) ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! ³ ³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³ ³ ³ ³ Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for ³ ³ WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes ³ ³ BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): ³ ³ ³ ³ description character = ASCII ³ ³ ³ ³ long a à 195 ³ ³ long A ù 249 ³ ³ long i Å 197 ³ ³ long I ý 253 ³ ³ long u Æ 198 ³ ³ long U ô 244 ³ ³ vocalic r ­ 173 ³ ³ vocalic R ã 227 ³ ³ long vocalic r Ì 204 ³ ³ vocalic l Ê 202 ³ ³ long vocalic l Ë 203 ³ ³ velar n Ç 199 ³ ³ velar N § 167 ³ ³ palatal n ¤ 164 ³ ³ palatal N ¥ 165 ³ ³ retroflex t  194 ³ ³ retroflex T è 232 ³ ³ retroflex d ¬ 172 ³ ³ retroflex D Ö 214 ³ ³ retroflex n ï 239 ³ ³ retroflex N × 215 ³ ³ palatal s Ó 211 ³ ³ palatal S Á 193 ³ ³ retroflex s « 171 ³ ³ retroflex S å 229 ³ ³ anusvara æ 230 ³ ³ capital anusvara õ 245 ³ ³ visarga ÷ 247 ³ ³ capital visarga ê 234 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ A/svagho.sa's Buddhacarita: A machine readable transliteration <\title> <statement.of.responsibility> <role> edited by <\role> <name> Peter Schreiner <\name> <\statement.of.responsibility> <\title.statement> <edition.statement> Version <date> February 1990 <\date> <\edition.statement> <extent.statement> <\extent.statement> <publication.statement> <release> <\release> <\publication.statement> <source.description> <author> [A/svagho.sa] <editor> Johnston, E. H. <title> The Buddhacarita: Or, Acts of the Buddha. Part I -- Sanskrit Text <imprint> <publ.city> Calcutta <publisher> Baptist Mission Press <publ.date> 1935 <citn.detail> 21, 165 pp. <series> Panjab University Oriental Publications No. 31 <\imprint> <\source.description> <source.description> <author> [A/svagho.sa] <editor> Cowell, Edward B. <title> The Buddha--Karita or Live of Buddha by Asvaghosha, Indian poet of the early second century after Christ. Sanskrit text, edited from a Devanagari and two Nepalese manuscripts with variant readings, a preface, notes and in index of names. <imprint> <publ.city> Amsterdam (orig. Oxford) <publisher> Oriental Press NV (orig. Oxford University Press) <publ.date> 1970 (orig. 1893) <citn.detail> 16, 175 pp. <series> Anecdota Oxoniensia, Aryan Series,Part VII <\imprint> <\source.description> <\title.statement> <\file.description> <encoding.declaration> <composition.history> The text of the Johnston edition was transliterated on the basis of a cursory reading; the typed input was compared with the edition by Cowell, partly as a routine of proof--reading, partly in order to be able to add variant readings from the older edition. (The conventions for inputting variants are described below.) Proof--reading and insertion of variants was done "manually" and I do not guarantee completeness. The additional passages in Cowell at the beginning of the poem were not transliterated completely, and the additional chapters at the end were not transliterated at all. <\composition.history> <diacritical.marks>: Punctuation marks are used to code diacritics. All diacritics are typed in front of the letter to which they belong. This imitates the traditional "layout" of typewriters where accents etc. are placed on dead keys and need to be typed before the character is typed. . = subscript dot (e..g. k.rta.h) ; = superscript dot (e..g. a;nga) ? = tilda (superscript) (e..g. praj?n-a) - = superscript hyphen (macron) (e..g. -atm-a) / or ' = aigu (superscript) (e..g. /s-astra, 's-astra) ! = da.n.da (or vertical bar) This might be formalized according to the TEI guidelines (I am not sure!!) as: <grapheme code="-"diacritic="DL"> <grapheme code="."diacritic="DL"> etc. In the TEI-Guidelines "ā" (which makes current text illegible) is used for my "-a". Where, as in this introductory document or in comments to variant readings within the text, the use of punctuation marks in their proper function has to alternate with their function as diacritical marks, their use as punctuation marks is distinguished by a following blank (or numerals or other signs of punctuation including parentheses, quotation marks etc.) or by doubling where a blank is not possible (in abbreviations, "e..g."). Thus, the dots in ".r.s.i" are diacritics, but the dot after ".r.si. " is a full stop because of the following blank. Similarly, since no blank can be inserted after a hyphen, the actual hyphen is written by doubling it %("p-ada--index"). Exclamation mark is used for the da.n.da which serves as punctuation mark in Devan-agar-i texts. <\diacritical.marks> <editorial.notes> Annotations, remarks etc. by the editor of the transliteration are enclosed in square brackets. Annotations by the editor(s) of the edition which served as source of the transliteration (e..g. conjectures, markers for lacunae etc.) which are part of the printed edition are enclosed in pointed parentheses. <\editorial.notes> <colophons> Colophons which are part of the printed edition are enclosed by double square brackets. <\colophons> <analysis> <sandhi> The "principle of transliteration" has been that the input format should reproduce the letters of the printed text as closely as possible, i..e. that one types what one sees. However, markers are added (in the transliteration) to what is printed (in Devan-agar-i) to indicate that fact that a printed (and consequently typed) letter has undergone some sandhi change. A sandhi change is defined with regard to the "pausa form" of a word, i..e. the form a word would take at the end of a line or out of context (vigraha). Note that this pausa form need not be identical with the stem which would be entered in a dictionary. Thus, (final and initial) consonants which have undergone a sandhi change in the text are marked by "*". Similarly, final vowels which have changed due to sandhi are marked by "*" (e..g. "-as-id* r-aj-a nalo* n-ama"). In case of vowel sandhi the sandhi is dissolved and marked (e..g. na*asti, ca*eva). Similarly, avagraha is reconstituted, the originally omitted initial "a" being marked as sandhi vowel (e..g. devo* *api). In some special cases the marking of sandhi has to be extended to include some disambiguating information: -- to half--vowels which substitute for a long vowel the diacritic for "long vowel" (-) is added (e..g. devy-* api); -- if final --a in sandhi does not stand for --a.h (with visarga), then the original vowel which has been substituted by the --a is added (e..g. lokae* eva, where "loka eva" is printed, which is the sandhi form for "loke eva"). In case of "double sandhi" the sandhi is marked by double "**", e..g. sa**eva in case of "saiva" instead of "sa* eva"). Blank is inserted between words wherever this is possible in transliteration (though not necessarily in Devan-agar-i), e..g. "hy* api", "nalo* *api". <\sandhi> <compounds> Another feature which exceeds what might be expected from a straightforward transliteration is the separation of nominal compounds. Separation of compounds is marked by inserting + between the members of a compound (e..g. brahma+pur-a.na, buddha+carita). In case of sandhi, the + functions also as sa.mdhi--marker, i..e. no additional sandhi--marker is added (e..g. tapo+vane, mah-a+-atmana.h). Separation of compounds is restricted to nominal compounds (including upap-ada--compounds like ura+ga, go+p-i) and does not include grammatical analysis. For details, special cases etc. see the introduction to Sanskrit Indices and Text of the Brahmapur-a.na, Wiesbaden 1987, p. xvi--xvii, by P. Schreiner and R. S%hnen. <\compounds> <variae.lectiones> <variants> The beginning of the passage for which a variant exists is marked by opening parenthesis. In deciding about the extension of the text thus marked, the changes generated for the text format had to be taken into consideration. This meant that occasionally words which are identical in the base text and in the variant are included in the parentheses, since in the text format (sa.mhita) the beginning of a variant could not be printed if that word is joined to the preceding word in vowel sandhi. Thus we write "... (mah-a+-atm-a Xmah-a+puru.sa.h) ...", even though the "mah-a+" is identical in both versions. The beginning of the variant is marked by a siglum, viz. by a single capital letter (capital letters are used exclusively for that purpose in the transliteration). Several sigla are separated by a comma (no blank) -- which does not occur in this file of course. There is no blank between the siglum and the variant. If there are several variants for the same passage of the base text, they are listed sequentially. The variant (or the last variant if there is more than one) is closed by the closing parenthesis. The blank before the next word is considered to belong to the variant and is put inside the parentheses. The continuation of the base text follows without intermediate blank. Schematic pattern: (... A... )... (... A,B... )... (... A... B... )... <\variants> <interpolations> Interpolations are treated as "variants without base text", i..e. siglum follows immediately upon the opening parenthesis. The siglum is repeated before the closing parenthesis which marks the end of the interpolation. This allows for the input of variants within interpolations which are attested in more than one source. Long interpolations may be entered as a sequence of separate interpolations (e..g. verse by verse). Interpolated lines are (may be) marked by "X" at the beginning of the line (which is meant to mark "star"--passages as e..g. in the criticial edition of the MBh). <\interpolations> <omissions> Passages from the base text which are omitted in any of the variant texts are marked by double parentheses plus siglum enclosing the omitted passage (which may also be individual words). Schematic patterns: ((S... S)) ... ((S... S))... <\omissions> <\variae.lectiones> <\analysis> <reference.system> The full reference (chapter and verse) is given at the end of the verse to which it refers. (While transliterating the full reference needs to be typed only for the first verse of each chapter.) The reference consists of two figures separated by a (single) dot. The first number refers to the chapter, the second number refers to the verse--number within the chapter. The beginning of references is marked by double exclamation mark (i..e. da.n.da) and the end is marked by a single exclamation mark. Always after a reference a new line begins. <other.information> The input and processing of the transliterated text has been done with TUSTEP, the Tuebingen System of Text--Processing Programs. The TUSTEP format includes a reference number in front of every record; this machine reference has been calculated in such a way that it agrees with the textual reference. In the ASCII--format of the input file this machine reference is lost. Some of the tools for textual analysis which can be produced from the input format have been published for the Brahmapur-a.na: Peter Schreiner, Renate Soehnen: Sanskrit Indices and Text of the Brahmapur-a.na. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1987. The following list gives a survey of programs (German names in parentheses) developed for the processing of our input: Any of the transliterated versions (i..e. ed. Johnston or ed. Cowell) can be extracted (GRUNDTEXTKOP, VARTEXTKOP) The machine references in TUSTEP are calculated from the references in the text (REFRECHNEN). The text format (i..e. the conventionally transliterated text without markers; with compounds and sandhis reconstituted) can be generated (TEXTFORM). This version can be processed for output in Devan-agar-i with programs which work on the basis of transliterated input (e..g. TeX). The pausa format of the text is generated by changing all the characters marked by * or + according to the sandhi rules of Sanskrit grammar. Each word appears in the phonetic form which it would assume at the end of a line (e..g. -adibhir*, -adibhi.s*, -adibhi's*, -adhibhis* all become -adibhi.h). Members of compounds are separated. (PAUSAFORM) Indexes: -- KWIC--index (from modified input format) -- P-ada--index (from modified text format) -- wordforms (from pausa format) -- reverse index of wordforms (from pausa format) All indexes are sorted according to the Devan-agar-i alphabet and may include frequencies (absolute and relative) and formatting commands for the output. Those interested in any version or output other than the transliterated input format with variants may contact: Peter Schreiner, Indologisches Seminar, Universit%t Z%rich, R%mistr. 68, CH--8001 Z%rich, Switzerland. I would appreciate if those who in using this electronic text change it or add to it would inform me about their views and intentions and methods and results; those who use this text for their research while preparing a publication should feel morally obliged to send me an offprint. (I hope I am not asking too much!) <\other.information> <\encoding.declaration> <revision.history> <who> Peter Schreiner <\who> <date> October 1989 to February 1990 <\date> <what> transliteration, entry of variants; cursory proof--reading <\what> <\revision.history> <\TEI.header> <text> <\text> <\TEI.1> ======= draft of TEI-header for Buddhacarita: X[The Buddhacarita: Or, acts of the Buddha; part I: Sanskrit text. Xedited by E. H. Johnston. Calcutta: Baptist Mission Press, 1935. XPanjab University Oriental Publications No. 31. ] X X[Variants according to: Cowell, Edward B.: The Buddha--karita or Xlive of Buddha by Asvaghosha, Indian poet of the early second Xcentury after Christ. Sanskrit text, edited from a Devanagari and Xtwo Nepalese manuscripts, with variant readings, a preface, notes Xand an index of names. Amsterdam: Oriental Press, 1970, repr. Xof: Oxford 1893. Lacunae in ch. 1 have not yet been completely Xcopied from ed. C; the rest of ch. 14, and chs 15-17 are also Xmissing!!] X X(C Óriyaæ* para+ardhyÃæ* vidadhad* vidhÃt­+jit | Xtamo* nirasyann* abhibhÆta+bhÃnu+bh­t | Xnudan nidÃghaæ* jita+cÃru+candra+mÃ÷ | Xsa* vandyate *arhann* iha yasya na*upamà |1.1| C) X(CÃsÅd* viÓÃla+unnata+sÃnu+lak«myà | Xpayo+da+paÇktyÃ*iva parÅta+pÃrÓvaæ* | Xud+agra+dhi«ïyÃæ* gagane *avagìhaæ* | Xpuraæ* mahÃ+­«e÷ kapilasya vastu |1.2| C) X(Csita+unnatena*iva nayena h­tvà |kailÃsa+Óailasya yad* abhra+ÓobhÃm | XbhramÃd upetÃn vahad+ambu+vÃhÃn |saæbhÃvanÃæ* và sa+phalÅ+cakÃra |1.3| C) X(Cratna+prabhÃ+udbhÃsini yatra lebhe | Xtamo* na dÃridryam iva*avakÃÓam | Xpara+ardhya+paurai÷ saha+vÃsa+to«Ãt | Xk­ta+smitÃ*iva*atirarÃja lak«mÅ÷ |1.4| C) tasmin vane ÓrÅmati rÃja+patnÅ | prasÆti+kÃlaæ* samavek«amÃïà | ÓayyÃæ* vitÃna+upahitÃæ* prapede | nÃrÅ+sahasrair* abhinandyamÃnà ||1.8| tata÷ prasannaÓ* ca babhÆva pu«yas* | tasyÃÓ* ca devyÃ* vrata+saæsk­tÃyÃ÷ | pÃrÓvÃt suto* loka+hitÃya jaj¤e | nir+vedanaæ* ca*eva nir+Ãmayaæ* ca ||1.9| X[Verse 1.9 corresponds to 1.25 in ed. Cowell.] Æror* yathÃ*aurvasya p­thoÓ* ca hastÃn* | mÃndhÃtur* indra+pratimasya mÆrdhna÷ | kak«ÅvataÓ* ca*eva bhuja+aæsa+deÓÃt | tathÃ+vidhaæ* tasya babhÆva janma ||1.10| X(CprÃta÷ payo+dÃd* iva tigma+bhÃnu÷ | Xsamudbhavan so* *api ca ma-t­+kuk«e÷ | Xsphuran mayÆkhair* vihata+andha+kÃraiÓ* | XcakÃra lokaæ* kanaka+avadÃtam |1.26| C) X(Ctaæ* jÃta+mÃtram atha käcana+yÆpa+gauraæ* | XprÅta÷ sahasra+nayaïa÷ Óanakair* g­hïÃt | XmandÃra+pu«pa+nikarai÷ saha tasya mÆrdhni | XkhÃn* nir+male ca vinipetatur* ambu+dhÃre |1.27| C) X(Csura+pradhÃnai÷ paridhÃryamÃïo | Xdeha+aæÓu+jÃlair* anura¤jayaæs* tÃn | XsaædhyÃ+abhra+jÃla+upari+saænivi«Âaæ* | Xnava+u¬u+rÃjaæ* vijigÃya lak«myà |1.28| C) krameïa garbhÃd* abhini÷s­ta÷ san | babhau (cyuta÷ Cgata÷ )khÃd* iva yony+a+jÃta÷ | kalpe«v* an+(eke«u ca Ceke«v* iva )bhÃvita+Ãtmà | ya÷ saæprajÃnan su«uve na mƬha÷ ||1.11| dÅptyà ca dhairyeïa (ca yo* CÓriyà )rarÃja | bÃlo* ravir* bhÆmim iva*avatÅrïa÷ | tathÃ*ati+dÅpto* *api nirÅk«yamÃïo* | jahÃra cak«Ææ«i yathà ÓaÓa+aÇka÷ ||1.12| sa* hi sva+gÃtra+prabhayÃ*ujjvalantyÃ* | dÅpa+prabhÃæ* bhÃs+karavan* mumo«a | mahÃ+arha+jÃmbÆnada+cÃru+varïo* | vidyotayÃm Ãsa diÓaÓ* ca sarvÃ÷ ||1.13| (an+Ãkula+a+nyubja+Can+ÃkulÃny* ab+ja+)samudgatÃni | (ni«pe«avad+vyÃyata+Cni«pe«avanty* Ãyata+)vikramÃïi | tathÃ*eva dhÅrÃïi padÃni sapta | sapta+­«i+tÃrÃ+sa+d­Óo* jagÃma ||1.14| bodhÃya jÃto* *asmi jagad+dhita+artham | antyà (bhava+utpattir* CtathÃ*utpattir* )iyaæ* mama*iti | catur+diÓaæ* siæha+gatir* vilokya | vÃïÅæ* ca bhavya+artha+karÅm uvÃca ||1.15| khÃt prasrute candra+marÅci+Óubhre | dve vÃri+dhÃre ÓiÓira+u«ïa+vÅrye | (ÓarÅra+saæsparÓa+sukha+antarÃya CÓarÅra+saukhya+artham an+uttarasya )| nipetatur* mÆrdhani tasya saumye ||1.16| ÓrÅmad+vitÃne kanaka+ujjvala+aÇge | vai¬Ærya+pÃde Óayane ÓayÃnam | yad+gauravÃt käcana+padma+hastÃ* | yak«a+adhipÃ÷ saæparivÃrya tasthu÷ ||1.17| (<xxxxxÓ*> ca CmÃyÃ+tanÆ+jasya )diva+okasa÷ khe | yasya prabhÃvÃt praïatai÷ Óirobhi÷ | ÃdhÃrayan pÃïdaram Ãtapa+traæ* | bodhÃya jepu÷ parama+ÃÓi«aÓ* ca ||1.18| mahÃ+ura+gÃ* dharma+viÓe«a+tar«Ãd* | buddhe«v* atÅte«u k­ta+adhikÃrÃ÷ | yam avyajan bhakti+viÓi«Âa+netrÃ* | mandÃra+pu«pai÷ samavÃkiraæÓ* ca ||1.19| tathÃ+gata+utpÃda+guïena tu«ÂÃ÷ | Óuddha+adhivÃsÃÓ* ca viÓuddha+sattvÃ÷ | devÃ* nanandur* vigate *api rÃge | magnasya du÷khe jagato* hitÃya ||1.20| (yasya prasÆtau Cyasmin prasÆte )giri+rÃja+kÅlà | vÃta+Ãhatà naur* iva bhÆÓ* cacÃla | sa+candanà ca*utpala+padma+garbhà | papÃta v­«Âir* (gaganÃd* CgagaïÃd* )an+abhrÃt ||1.21| vÃtÃ* vavu÷ sparÓa+sukhÃ* mano+j¤Ã* | divyÃni vÃsÃæsy* avapÃtayanta÷ | sÆrya÷ sa* eva*abhy+adhikaæ* cakÃÓe | jajvÃla saumya+arcir* an+Årito* *agni÷ ||1.22| prÃg+uttare ca*avasatha+pradeÓe | kÆpa÷ svayaæ* prÃdur* abhÆt sita+ambu÷ | anta÷+purÃïy* Ãgata+vismayÃni | yasmin kriyÃs* tÅrthae* iva pracakru÷ ||1.23| dharma+arthibhir* bhÆta+gaïaiÓ* ca divyais* | tad+darÓana+arthaæ* (vanam ÃpupÆre Cbalam Ãpa pÆra÷ )| kautÆhalena*eva ca pÃda+(pebhya÷ CpaiÓ* ca )| (pu«pÃïy* a+kÃle *api <xxxxx> CprapÆjayÃm Ãsa sa+gandha+pu«.pai÷ )||1.24| <xxxx> | nidarÓanÃny* atra ca no* nibodha ||1.40| yad* rÃja+ÓÃstraæ* bh­gur* aÇgirÃ* và | na cakratur* vaæÓa+karÃv* ­«Å tau | tayo÷ sutau saumya sasarjatus* tat | kÃlena ÓukraÓ* ca b­has+patiÓ* ca ||1.41| sÃrasvataÓ* ca*api jagÃda na«Âaæ* | vedaæ* punar* yaæ* dad­Óur* na pÆrve | vyÃsas* tathÃ*enaæ* bahudhà cakÃra | na yaæ* vasi«Âha÷ k­tavÃn a+Óakti÷ ||1.42| vÃlmÅkir* Ãdau ca sasarja padyaæ* | jagrantha yan* na cyavano* mahÃ+­«i÷ | cikitsitaæ* yac* ca cakÃra na*atri÷ | paÓcÃt tad* Ãtreya* ­«ir* jagÃda ||1.43| yac* ca dvi+jatvaæ* kuÓiko* na lebhe | tad* gÃdhina÷ sÆnur* avÃpa rÃjan | velÃæ* samudre sagaraÓ* ca dadhre | na*ik«vÃkavo* yÃæ* prathamaæ* babandhu÷ ||1.44| ÃcÃryakaæ* yoga+vidhau dvi+jÃnÃm | a+prÃptam anyair* janako* jagÃma | khyÃtÃni karmÃïi ca yÃni Óaure÷ | ÓÆra+Ãdayas* te«v* a+balÃ* babhÆvu÷ ||1.45| tasmÃt pramÃïaæ* na vayo* na (vaæÓa÷ CkÃla÷ )| kaÓ+cit kva+cic* *chrai«Âhyam upaiti loke | rÃj¤Ãm ­«ÅïÃæ* ca (hi tÃni ChitÃni )tÃni | k­tÃni putrair* a+k­tÃni pÆrvai÷ ||1.46| evaæ* n­+pa÷ pratyayitair* dvi+jais* tair* | ÃÓvÃsitaÓ* ca*apy* abhinanditaÓ* ca | ÓaÇkÃm an+i«ÂÃæ* vijahau manasta÷ | prahar«am eva*adhikam Ãruroha ||1.47| prÅtaÓ* ca tebhyo* dvi+ja+sattamebhya÷ | sat+kÃra+pÆrvaæ* pradadau dhanÃni | bhÆyÃd* ayaæ* bhÆmi+patir* yathÃ+ukto* | yÃyÃj* jarÃm etya vanÃni ca*iti ||1.48| atha*u nimittaiÓ* ca tapo+balÃc* ca | taj* janma janma+anta+karasya buddhvà | ÓÃkya+ÅÓvarasya*Ãlayam ÃjagÃma | sad+dharma+tar«Ãd* asito* mahÃ+­«i÷ ||1.49| taæ* brahma+vid+brahma+(vidaæ* CvidÃæ* )jvalantaæ* | brÃhmyà Óriyà ca*eva tapa÷+Óriyà ca | rÃj¤o* gurur* gaurava+sat+kriyÃbhyÃæ* | praveÓayÃm Ãsa nara+indra+sadma ||1.50| sa* pÃrthiva+anta÷+pura+saænikar«aæ* | kumÃra+janma+Ãgata+har«a+(vega÷ Cvegaæ* )| viveÓa dhÅro* (vana+saæj¤ayÃ*iva Cbala+saæj¤ayÃ*eva )| tapa÷+prakar«Ãc* ca jarÃ+ÃÓrayÃc* ca ||1.51| tato* n­+pas* taæ* munim Ãsana+sthaæ* | pÃdya+arghya+pÆrvaæ* pratipÆjya samyak | nimantrayÃm Ãsa yathÃ+upacÃraæ* | purà vasi«Âhaæ* sa* iva*anti+deva÷ ||1.52| dhanyo* *asmy* anugrÃhyam idaæ* kulaæ* me | yan* mÃæ* did­k«ur* bhagavÃn upeta÷ | Ãj¤ÃpyatÃæ* kiæ* karavÃïi saumya | Ói«yo* *asmi viÓrambhitum arhasi*iti ||1.53| evaæ* n­+peïa*upamantrita÷ san | sarveïa bhÃvena munir* yathÃvat | (sa* vismaya+utphulla+Csa+vismaya+utphulla+)viÓÃla+d­«Âir* | gambhÅra+dhÅrÃïi vacÃæsy* uvÃca ||1.54| mahÃ+Ãtmani tvayy* upapannam etat | priya+atithau tyÃgini dharma+kÃme | sattva+anvaya+j¤Ãna+vayo+anu+rÆpà | snigdhà yad* evaæ* mayi te mati÷ syÃt ||1.55| etac* ca tad* yena n­+pa+­«ayas* te | dharmeïa (sÆk«meïa dhanÃny* avÃpya CsÆk«mÃïi dhanÃny* apÃsya )| nityaæ* tyajanto* vidhivad* babhÆvus* | tapobhir* ìhyÃ* vibhavair* daridrÃ÷ ||1.56| prayojanaæ* yat tu mama*upayÃne | tan* me Ó­ïu prÅtim upehi ca tvam | divyà (mayÃ*Ãditya+CmayÃ*divya+)pathe Órutà vÃg* | bodhÃya jÃtas* tanayas* tava*iti ||1.57| Órutvà vacas* tac* ca manaÓ* ca yuktvà | j¤Ãtvà nimittaiÓ* ca tato* *asmy* upeta÷ | did­k«ayà ÓÃkya+kula+dhvajasya | Óakra+dhvajasya*iva samucchritasya ||1.58| ity* etad* evaæ* vacanaæ* niÓamya | prahar«a+saæbhrÃnta+gatir* nara+indra÷ | ÃdÃya dhÃtry-+aÇka+gataæ* kumÃraæ* | saædarÓayÃm Ãsa tapo+dhanÃya ||1.59| cakra+aÇka+pÃdaæ* sa* (tato* Ctathà )mahÃ+­«ir* | jÃla+avanaddha+aÇguli+pÃïi+pÃdam | sa+Ærïa+bhruvaæ* vÃraïa+vasti+koÓaæ* | sa+vismayaæ* rÃja+sutaæ* dadarÓa ||1.60| dhÃtry-+aÇka+saævi«Âam avek«ya ca*enaæ* | devy-+aÇka+saævi«Âam iva*agni+sÆnum | babhÆva (pak«ma+anta+vica¤cita+aÓrur* Cpak«ma+antar* iva a¤cita+aÓrur* )| niÓvasya ca*eva tri+diva+un+mukho* *abhÆt ||1.61| d­«ÂvÃ*asitaæ* tv* aÓru+paripluta+ak«aæ* | snehÃt (tanÆ+jasya Ctu putrasya )n­+paÓ* cakampe | sa+gadgadaæ* bëpa+ka«Ãya+kaïÂha÷ | papraccha (sa* Cca )pra+a¤jalir* Ãnata+aÇga÷ ||1.62| alpa+antaraæ* yasya vapu÷ (surebhyo* Cmune÷ syÃd* )| bahv+adbhutaæ* yasya ca janma dÅptam | yasya*uttamaæ* bhÃvinam Ãttha ca*arthaæ* | taæ* prek«ya kasmÃt tava dhÅra bëpa÷ ||1.63| api sthira+Ãyur* bhagavan kumÃra÷ | kac+cin* na ÓokÃya mama prasÆta÷ | (labdhà Clabdha÷ )kathaæ+cit salila+a¤jalir* me | na khalv* imaæ* pÃtum upaiti kÃla÷ ||1.64| apy* a+k«ayaæ* me yaÓaso* nidhÃnaæ* | kac+cid* dhruvo* me kula+hasta+sÃra÷ | api prayÃsyÃmi sukhaæ* paratra | (supto* *api Csupte *api )putre *a+nimi«a+eka+cak«u÷ ||1.65| kac+cin* na me jÃtam a+phullam eva | kula+(pravÃlaæ* CprabÃlaæ* )pariÓo«a+bhÃgi | k«ipraæ* vibho brÆhi na me *asti ÓÃnti÷ | snehaæ* sute vetsi hi bÃndhavÃnÃm ||1.66| ity* Ãgata+Ãvegam an+i«Âa+buddhyà | buddhvà nara+indraæ* sa* munir* babhëe | mà bhÆn* matis* te n­+pa kÃ+cid* | anyà ni÷+saæÓayaæ* tad* yad* avocam asmi ||1.67| na*asya*anyathÃtvaæ* prati vikriyà me | svÃæ* va¤canÃæ* tu prati viklavo* *asmi | kÃlo* hi me yÃtum ayaæ* ca jÃto* | jÃti+k«ayasya*a+su+labhasya boddhà ||1.68| vihÃya rÃjyaæ* vi«aye«v* an+Ãsthas* | tÅvrai÷ prayatnair* adhigamya tattvam | jagaty* ayaæ* moha+tamo* nihantuæ* | jvali«yati j¤Ãnamayo* hi sÆrya÷ ||1.69| du÷kha+arïavÃd* vyÃdhi+vikÅrïa+phenÃj* | jarÃ+taraÇgÃn* maraïa+ugra+vegÃt | uttÃrayi«yaty* ayam uhyamÃnam | (Ãrtaæ* CÃrttaæ* )jagaj* j¤Ãna+mahÃ+plavena ||1.70| praj¤Ã+ambu+vegÃæ* sthira+ÓÅla+vaprÃæ* | samÃdhi+ÓÅtÃæ* vrata+cakra+vÃkÃm | asya*uttamÃæ* dharma+nadÅæ prav­ttÃæ | t­«ïÃ+Ãrdita÷ pÃsyati jÅva+loka÷ ||1.71| du÷kha+Ãrditebhyo* vi«aya+Ãv­tebhya÷ | saæsÃra+kÃntÃra+patha+sthitebhya÷ | ÃkhyÃsyati hy* e«a* vimok«a+mÃrgaæ* | mÃrga+prana«Âebhya* iva*adhva+gebhya÷ ||1.72| vidahyamÃnÃya janÃya loke | rÃga+agninÃ*ayaæ* vi«aya+indhanena | prahlÃdam ÃdhÃsyati dharma+v­«Âyà | v­«Âyà mahÃ+megha* iva*Ãtapa+ante ||1.73| t­«ïÃ+argalaæ* moha+tama÷+kapÃÂaæ* | dvÃraæ+ prajÃnÃm apayÃna+heto÷ | vipÃÂayi«yaty* ayam uttamena | sad+dharma+tìena dur+Ãsadena ||1.74| svair* moha+pÃÓai÷ parive«Âitasya | du÷kha+abhibhÆtasya nir+ÃÓrayasya | lokasya saæbudhya ca dharma+rÃja÷ | kari«yate bandhana+mok«am e«a÷ ||1.75| tan* mà k­thÃ÷ Óokam imaæ* prati tvam | (asmin sa* Óocyo* *asti Ctat saumya Óocye hi )manu«ya+loke | mohena và kÃma+sukhair* madÃd* và | yo* nai«Âhikaæ* Óro«yati na*asya dharmam ||1.76| bhra«Âasya tasmÃc* ca guïÃd* ato* me | dhyÃnÃni labdhvÃ*apy* a+k­ta+arthatÃ*eva | dharmasya tasya*à ÓravaïÃd* ahaæ* hi | manye vipattiæ* tri+dive *api vÃsam ||1.77| iti Óruta+artha÷ sa+su+h­t sa+dÃras* | tyaktvà vi«Ãdaæ* mumude nara+indra÷ | evaæ+vidho* *ayaæ* tanayo* mama*iti | mene sa* hi svÃm api (sÃravattÃm CsÃramattÃm )||1.78| (Ãr«eïa CÃryeïa )mÃrgeïa tu yÃsyati*iti | cintÃ+vidheyaæ* h­dayaæ* cakÃra | na khalv* asau na priya+dharma+pak«a÷ | saætÃna+nÃÓÃt tu bhayaæ* dadarÓa ||1.79| atha munir* asito* nivedya tattvaæ* | suta+niyataæ* suta+viklavÃya rÃj¤e | sa+bahu+matam udÅk«yamÃïa+rÆpa÷ | pavana+pathena yathÃ+Ãgataæ jagÃma ||1.80| k­ta+(mitir* Cmatir* )anujÃ+sutaæ* ca d­«Âvà | muni+vacana+Óravaïe ca tan+matau ca | bahu+vidham anukampayà sa* sÃdhu÷ | priya+sutavad* viniyojayÃæ* cakÃra ||1.81| nara+patir* api putra+janma+tu«Âo* | vi«aya+(gatÃni CmatÃni )vimucya bandhanÃni | kula+sa+d­Óam acÅkarad* yathÃvat | priya+(tanayas* Ctanayaæ* )tanayasya jÃta+karma ||1.82| daÓasu pariïate«v* aha÷su (ca*eva Cca*evaæ* )| prayata+manÃ÷ parayà mudà parÅta÷ | akuruta japa+homa+maÇgala+ÃdyÃ÷ | (parama+bhavÃya CparamatamÃ÷ sa* )sutasya devatÃ+ijyÃ÷ ||1.83| api ca Óata+sahasra+pÆ­na+saækhyÃ÷ | sthira+balavat+tanayÃ÷ sa+hema+Ó­ÇgÅ÷ | an+upagata+jarÃ÷ payasvinÅr* gÃ÷ | svayam adadÃt suta+v­ddhaye dvi+jebhya÷ ||1.84| bahu+vidha+vi«ayÃs* tato* yata+Ãtmà | sva+h­daya+to«a+karÅ÷ kriyà vidhÃya | guïavati (niyate Cdivase )Óive muhÆrte | matim akaron* mudita÷ pura+praveÓe ||1.85| dvi+rada+radamayÅm atha*u mahÃ+arhÃæ* | sita+sita+pu«pa+bh­tÃæ* maïi+pradÅpÃm | abhajata ÓivikÃæ* ÓivÃya devÅ | tanayavatÅ praïipatya devatÃbhya÷ ||1.86| puram atha purata÷ praveÓya patnÅæ* | sthavira+jana+anugatÃm apatya+nÃthÃm | n­+patir* api jagÃma paura+saæghair* | divam a+marair* maghavÃn iva*arcyamÃna÷ ||1.87| bhavanam atha vigÃhya ÓÃkya+rÃjo* | bhava* iva «aï+mukha+janmanà pratÅta÷ | idam idam iti har«a+pÆrïa+vaktro* | bahu+vidha+pu«Âi+yaÓas+karaæ* vyadhatta ||1.88| iti nara+pati+putra+janma+v­ddhyà | sa+jana+padaæ* kapila+Ãhvayaæ* puraæ* tat | dhana+da+puram iva*apsaraso* *avakÅrïaæ* | muditam abhÆn* nala+(kÆbara+CkÆvara+)prasÆtau ||1.89| [[iti (CÓrÅ+C)buddha+carite mahÃ+kÃvye bhagavat+prasÆtir* nÃma prathama÷ sarga÷ |1|]] à janmano* janma+(jarÃ+anta+gasya CjarÃ+antakasya )| tasya*atma+jasya*Ãtma+jita÷ sa* rÃjà | ahany* ahany* artha+gaja+aÓva+mitrair* | v­ddhiæ* yayau sindhur* iva*ambu+vegai÷ ||2.1| dhanasya ratnasya ca tasya tasya | k­ta+a+k­tasya*eva ca käcanasya | tadà hi (na*ekÃn sa* nidhÅn avÃpa Cna*eka+Ãtma+nidhÅn avÃpi )| mano+rathasya*apy* ati+bhÃra+bhÆtÃn ||2.2| ye padma+kalpair* api ca dvi+pa+indrair* | na maï¬alaæ* Óakyam iha*abhinetum | mada+utkaÂÃ* haimavatÃ* gajÃs* te | vinÃ*api yatnÃd* upatasthur* enam ||2.3| nÃnÃ+aÇka+cihnair* nava+hema+bhÃï¬air* | (vibhÆ«itair* Ca+bhÆ«itair* )lamba+saÂais* tathÃ*anyai÷ | saæcuk«ubhe ca*asya puraæ* turaæ+gair* | balena maitryà ca dhanena ca*Ãptai÷ ||2.4| pu«ÂÃÓ* ca tu«ÂÃÓ* ca (tathÃ*asya CtadÃ*asya )rÃjye | sÃdhvyo* *a+rajaskÃ* guïavat+payaskÃ÷ | ud+agra+vatsai÷ sahitÃ* babhÆvur* | bahvyo* bahu+k«Åra+duhaÓ* ca gÃva÷ ||2.5| madhya+sthatÃæ* tasya ripur* jagÃma | madhya+(stha+Csva+)bhÃva÷ prayayau su+h­ttvam | viÓe«ato dÃr¬hyam iyÃya mitraæ* | dvÃv* asya pak«Ãv* a+paras tu (na*Ãsa CnÃÓam )||2.6| tathÃ*asya manda+anila+megha+Óabda÷ | saudÃminÅ+kuï¬ala+(maï¬ita+abhra÷ Cmaï¬ita+aÇga÷ )| vinÃ*aÓma+var«a+aÓani+pÃta+do«ai÷ | kÃle ca deÓe pravavar«a deva÷ ||2.7| ruroha (sasyaæ* Csaæyak )phalavad* yathÃ+­tu | tadÃ*a+k­tena*api k­«i+Órameïa | tÃ* eva (ca*asya*o«adhayo* Cca*eva*o«adhayo* )rasena | sÃreïa ca*eva*abhy+adhikÃ* babhÆvu÷ ||2.8| ÓarÅra+saædeha+kare *api kÃle | saægrÃma+saæmardae* iva prav­tte | sva+sthÃ÷ sukhaæ* ca*eva nir+Ãmayaæ* ca | prajaj¤ire (kÃla+vaÓena Cgarbha+dharÃÓ* ca )nÃrya÷ ||2.9| (p­thag* vratibhyo* Cyac* ca pratibhvo* )vibhave *api (garhye CÓakye )| na prÃrthayanti sma narÃ÷ parebhya÷ | abhyarthita÷ sÆk«ma+dhano* *api (ca*Ãryas* Cca*ayaæ* )| tadà na kaÓ+cid* vi+mukho* babhÆva ||2.10| (na*a+gauravo* CnÃÓa* vadho* )bandhu«u na*apy* a+dÃtà | na*eva*a+vrato* na*an+­tiko* na hiæsra÷ | ÃsÅt tadà kaÓ+cana tasya rÃjye | rÃj¤o* yayÃter* iva nÃhus.asya ||2.11| udyÃna+deva+Ãyatana+ÃÓramÃïÃæ* | kÆpa+prapÃ+pu«kariïÅ+vanÃnÃm | cakru÷ kriyÃs* tatra ca dharma+kÃmÃ÷ | praty+ak«ata÷ svargam iva*upalabhya ||2.12| muktaÓ* ca dur+bhik«a+bhaya+Ãmayebhyo* | h­«Âo* jana÷ (svargae* Csvargam )iva*abhireme | patnÅæ* patir* và mahi«Å patiæ* và | paras+paraæ* na vyabhiceratuÓ* ca ||2.13| kaÓ+cit si«eve rataye na kÃmaæ* | kÃma+artham arthaæ* na jugopa kaÓ+cit | kaÓ+cid* dhana+arthaæ na cacÃra dharmaæ* | dharmÃya kaÓ+cin* na cakÃra hiæsÃm ||2.14| steya+ÃdibhiÓ* ca*apy* (aribhiÓ* CabhitaÓ* )ca na«Âaæ* | sva+sthaæ* sva+cakraæ* para+cakra+muktam | k«emaæ* su+bhik«aæ* ca babhÆva tasya | (purÃ*an+araïyasya CpurÃïy* araïyÃni )yathÃ*eva rëÂre ||2.15| tadà hi taj+janmani tasya rÃj¤o* | manor* iva*Ãditya+sutasya rÃjye | cacÃra har«a÷ praïanÃÓa pÃpmà | jajvÃla dharma÷ kalu«a÷ ÓaÓÃma ||2.16| evaæ+vidhà rÃja+(kulasya saæpat Csutasya tasya )| sarva+artha+siddhiÓ* ca yato* babhÆva | tato* n­+pas* tasya sutasya nÃma | sarva+artha+siddho* *ayam iti pracakre ||2.17| devÅ tu mÃyà vibudha+­«i+kalpaæ* | d­«Âvà viÓÃlaæ* tanaya+prabhÃvam | jÃtaæ* prahar«aæ* na ÓaÓÃka so¬huæ* | tato* (nivÃsÃya C*a+vinÃÓÃya )divaæ* jagÃma ||2.18| tata÷ kumÃraæ* sura+garbha+kalpaæ* | snehena bhÃvena ca nir+viÓe«am | mÃt­+«vasà mÃt­+sama+prabhÃvà | saævardhayÃm Ãtma+javad* babhÆva ||2.19| tata÷ sa* bÃla+arka* iva*udaya+stha÷ | samÅrito* vahnir* iva*anilena | krameïa samyag* vav­dhe kumÃras* | tÃra+adhipa÷ pak«ae* iva*a+tamaske ||2.20| tato* mahÃ+arhÃïi ca candanÃni | ratna+ÃvalÅÓ* ca*o«adhibhi÷ sa+garbhÃ÷ | m­ga+prayuktÃn rathakÃæÓ* ca haimÃn | Ãcakrire *asmai su+h­d+Ãlayebhya÷ ||2.21| vayo+anu+rÆpÃïi ca bhÆ«aïÃni | (hiraïmayÃn ChiraïmayÃ* )hasti+(m­ga+aÓvakÃæÓ* Cm­ga+aÓvakÃÓ* )ca | (rathÃæÓ* CrathÃÓ* )ca (go+putraka+saæprayuktÃn CgÃvo* vasana+prayuktÃ* )| (putrÅÓ* CgantrÅÓ* )ca cÃmÅkara+rÆpya+citrÃ÷ ||2.22| evaæ* sa* tais* tair* vi«aya+upacÃrair* | vayo+anu+rÆpair* upacaryamÃïa÷ | bÃlo* *apy* a+bÃla+pratimo* babhÆva | dh­tyà ca Óaucena dhiyà Óriyà ca ||2.23| vayaÓ* ca kaumÃram atÅtya (samyak Cmadhyaæ* )| saæprÃpya (kÃle pratipatti+karma CbÃla÷ sa* hi rÃja+sÆnu÷ )| alpair* ahobhir* bahu+var«a+gamyÃ* | jagrÃha vidyÃ÷ sva+kula+anu+rÆpÃ÷ ||2.24| nai÷Óreyasaæ* tasya tu bhavyam arthaæ* | Órutvà purastÃd* asitÃn* mahÃ+­«e÷ | kÃme«u saÇgaæ* janayÃæ* babhÆva | (vanÃni yÃyÃd* iti ÓÃkya+rÃja÷ Cv­ddhir* bhavac+chÃkya+kulasya rÃj¤a÷ )||2.25| kulÃt tato* *asmai sthira+ÓÅla+(yuktÃt CsaæyutÃt )| sÃdhvÅæ* vapur+hrÅ+vinaya+upapannÃm | yaÓo+dharÃæ* nÃma yaÓo+viÓÃlÃæ* | (vÃma+abhidhÃnaæ* Ctulya+abhidhÃnaæ* )Óriyam ÃjuhÃva ||2.26| (vidyotamÃno* vapu«Ã pareïa Catha*a+paraæ* bhÆmi+pate÷ priyo* *ayaæ* )| sanat+kumÃra+pratima÷ kumÃra÷ | sa+ardhaæ* tayà ÓÃkya+nara+indra+vadhvà | Óacyà sahasra+ak«a* iva*abhireme ||2.27| kiæ+cin* mana÷+k«obha+karaæ* pratÅpaæ* | (kathaæ* na Ckathaæ+ca )paÓyed* iti so* *anucintya | vÃsaæ* n­+po* (vyÃdiÓati Chy* ÃdiÓati )sma tasmai | harmya+udare«v* eva na bhÆ+pracÃram ||2.28| tata÷ Óarat+toya+da+pÃï¬are«u | bhÆmau vimÃne«v* iva räjite«u | harmye«u sarva+­tu+sukha+ÃÓraye«u | strÅïÃm udÃrair* vijahÃra tÆryai÷ ||2.29| kalair* hi cÃmÅkara+baddha+kak«air* | nÃrÅ+kara+agra+abhihatair* m­d+aÇgai÷ | vara+apsaro+n­tya+samaiÓ* ca n­tyai÷ | kailÃsavat tad* bhavanaæ* rarÃja ||2.30| vÃgbhi÷ kalÃbhir* lalitaiÓ* ca (hÃvair* ChÃrair* )| madai÷ sa+khelair* madhuraiÓ* ca hÃsai÷ | taæ* tatra nÃryo* ramayÃæ* babhÆvur* | bhrÆ+va¤citair* ardha+nirÅk«itaiÓ* ca ||2.31| (tata÷ sa* CtataÓ* ca )kÃma+ÃÓraya+paï¬itÃbhi÷ | strÅbhir* g­hÅto* rati+karkaÓÃbhi÷ | vimÃna+p­«ÂhÃn* na mahÅæ* jagÃma | vimÃna+p­«thÃd* iva puïya+karmà ||2.32| n­+pas* tu tasya*eva viv­ddhi+hetos* | tad+bhÃvinÃ*arthena ca codyamÃna÷ | Óame *abhireme virarÃma pÃpÃd* | bheje damaæ* saævibabhÃja sÃdhÆn ||2.33| na*a+dhÅravat kÃma+sukhe sasa¤je | na saærara¤je vi+«amaæ* jananyÃm | dh­tyÃ*indriya+aÓvÃæÓ* capalÃn vijigye | bandhÆæÓ* ca paurÃæÓ* ca guïair* jigÃya ||2.34| na*adhyai«Âa du÷khÃya parasya vidyÃæ* | j¤Ãnaæ* Óivaæ* yat tu tad* adhyagÅ«Âa | svÃbhya÷ prajÃbhyo* hi yathà tathÃ*eva | sarva+prajÃbhya÷ Óivam ÃÓaÓaæse ||2.35| (bhaæ* Ctaæ* )bhÃsuraæ* ca*aÇgirasa+adhi+devaæ* | yathÃvad* Ãnarca tad+Ãyu«e sa÷ | juhÃva havyÃny* a+k­Óe k­ÓÃnau | dadau dvi+jebhya÷ k­Óanaæ* ca gÃÓ* ca ||2.36| sasnau ÓarÅraæ* pavituæ* manaÓ* ca | tÅrtha+ambubhiÓ* ca*eva guïa+ambubhiÓ* ca | veda+upadi«Âaæ* samam Ãtma+jaæ* ca | somaæ* papau ÓÃnti+sukhaæ* ca hÃrdam ||2.37| sÃntvaæ* babhëe na ca na*arthavad* yaj* | jajalpa tattvaæ* na ca vi+priyaæ* yat | sÃntvaæ* hy* a+tattvaæ* paru«aæ* ca tattvaæ* | hriyÃ*aÓakan* na*Ãtmana* eva vaktum ||2.38| i«Âe«v* an+i«Âe«u ca kÃryavatsu | na rÃga+do«a+ÃÓrayatÃæ* prapede | Óivaæ* si«eve (vyavahÃra+Óuddhaæ* C*a+vyavahÃra+labdhaæ* )| yaj¤aæ* hi mene na tathà (yathà tat CyathÃvat )||2.39| ÃÓÃvate ca*abhigatÃya sadyo* | deya+ambubhis* tar«am (acechidi«Âa Cacecchidi«Âa )| yuddhÃd* ­te v­tta+paraÓvadhena | dvi¬+darpam udv­ttam abebhidi«Âa ||2.40| ekaæ* vininye sa* jugopa sapta | sapta*eva tatyÃja rarak«a pa¤ca | prÃpa tri+vargaæ* bubudhe tri+vargaæ* | jaj¤e dvi+vargaæ* prajahau dvi+vargam ||2.41| k­ta+agaso* *api pratipÃdya vadhyÃn | na*ajÅghanan* na*api ru«Ã dadarÓa | babandha sÃntvena phalena ca*etÃæs* | tyÃgo* *api te«Ãæ* hy* (a+nayÃya d­«Âa÷ Can+apÃya+d­«Âa÷ )||2.42| Ãr«Ãïy* acÃrÅt parama+vratÃni | vairÃïy* ahÃsÅc* cira+saæbh­tÃni | yaÓÃæsi ca*Ãpad+guïa+gandhavanti | rajÃæsy* (ahÃr«Ån* CahÃsÅn* )malinÅ+karÃïi ||2.43| na ca*ajihÅr«Åd* balim a+prav­ttaæ* | na ca*acikÅr«Åt para+vastv+abhidhyÃm | na ca*avivak«Åd* dvi«atÃm a+dharmaæ* | na (ca*avivak«Åd* Cca*adidhak«Åd* )*dh­dayena manyum ||2.44| tasmiæs* tathà bhÆmi+patau prav­tte | bh­tyÃÓ* ca paurÃÓ* ca tathÃ*eva ceru÷ | Óama+Ãtmake cetasi viprasanne | prayukta+yogasya yathÃ+indriyÃïi ||2.45| kÃle tataÓ* cÃru+payo+dharÃyÃæ* | yaÓo+dharÃyÃæ* (sva+Csu+)yaÓo+dharÃyÃm | Óauddhodane rÃhu+sapatna+vaktro* | jaj¤e suto* rÃhula* eva nÃmnà ||2.46| atha*i«Âa+putra÷ parama+pratÅta÷ | kulasya v­ddhiæ* prati bhÆmi+pÃla÷ | yathÃ*eva putra+prasave nananda | tathÃ*eva pautra+prasave nananda ||2.47| (putrasya Cpautrasya )me putra+gato* (mama*iva Cmama*eva )| sneha÷ kathaæ* syÃd* iti jÃta+har«a÷ | kÃle sa* taæ* taæ* vidhim Ãlalambe | putra+priya÷ svargam iva*Ãruruk«an ||2.48| sthitvà pathi prÃthamakalpikÃnÃæ* | rÃja+­«abhÃïÃæ* yaÓasÃ*anvitÃnÃm | ÓuklÃny* a+muktvÃ*api tapÃæsy* atapta | (yaj¤aiÓ* Cyaj¤e )ca hiæsÃ+rahitair* aya«Âa ||2.49| ajÃjvali«Âa*atha sa* puïya+karmà | n­+pa+Óriyà ca*eva tapa÷+Óriyà ca | kulena v­ttena dhiyà ca dÅptas* | teja÷ sahasra+aæÓur* iva*utsis­k«u÷ ||2.50| svÃyaæbhuvaæ* ca*Ãrcikam arcayitvà | jajÃpa putra+sthitaye sthita+ÓrÅ÷ | cakÃra karmÃïi ca du«+karÃïi | prajÃ÷ sis­k«u÷ ka* iva*Ãdi+kÃle ||2.51| tatjyÃja Óastraæ* vimamarÓa ÓÃstraæ* | Óamaæ* si«eve niyamaæ* vi«ehe | vaÓÅ*iva kaæ+cid* vi«ayaæ* na bheje | pitÃ*iva sarvÃn vi«ayÃn dadarÓa ||2.52| babhÃra rÃjyaæ* sa* hi putra+heto÷ | putraæ* kula+arthaæ* yaÓase kulaæ* tu | svargÃya Óabdaæ* divam Ãtma+hetor* | dharma+artham Ãtma+sthitim ÃcakÃÇk«a ||2.53| evaæ* sa* dharmaæ* vi+vidhaæ* cakÃra | sadbhir* nipÃtaæ* ÓrutitaÓ* ca siddham | d­«Âvà kathaæ* putra+mukhaæ* suto* me | vanaæ* na yÃyÃd* iti nÃthamÃna÷ ||2.54| rirak«i«anta÷ Óriyam Ãtma+(saæsthÃæ* Csaæsthà )| rak«anti putrÃn bhuvi bhÆmi+pÃlÃ÷ | putraæ* nara+indra÷ sa* tu dharma+kÃmo* | rarak«a dharmÃd* (vi«aye«u mu¤can Cvi«aye«v* amu¤cat )||2.55| vanam an+upama+sattvÃ* bodhi+sattvÃs* tu sarve | vi«aya+sukha+rasa+j¤Ã* jagmur* utpanna+putrÃ÷ | ata* upacita+karmà rƬha+mÆle *api hetau | sa* ratim upasi«eve bodhim (Ãpan* na yÃvat CÃpanna+yÃvat )||2.56| [[iti (CÓrÅ+C)buddha+carite mahÃ+kÃvye *anta÷+pura+vihÃro* nÃma dvitÅya÷ sarga÷ |2|]] tata÷ kadÃ+cin* m­du+ÓÃdvalÃni | puæs+kokila+unnÃdita+pÃda+pÃni | ÓuÓrÃva padma+Ãkara+maï¬itÃni | (gÅtair* CÓÅte )nibaddhÃni sa* kÃnanÃni ||3.1| Órutvà tata÷ strÅ+jana+vallabhÃnÃæ* | mano+j¤a+bhÃvaæ* pura+kÃnanÃnÃm | bahi÷+prayÃïÃya cakÃra buddhim | antar+g­he nÃga* iva*avaruddha÷ ||3.2| tato* n­+pas* tasya niÓamya bhÃvaæ* | putra+abhidhÃnasya mano+rathasya | snehasya lak«myà vayasaÓ* ca yogyÃm | Ãj¤ÃpayÃm Ãsa vihÃra+yÃtrÃm ||3.3| nivartayÃm Ãsa ca rÃja+mÃrge | saæpÃtam Ãrtasya p­thag+janasya | mà bhÆt kumÃra÷ su+kumÃra+citta÷ | saævigna+cetÃ* (iti Civa )manyamÃna÷ ||3.4| praty+aÇga+hÅnÃn vikala+indriyÃæÓ* ca | jÅrïa+Ãtura+ÃdÅn k­païÃæÓ* ca (dik«u Cbhik«Æn )| tata÷ samutsÃrya pareïa sÃmnà | ÓobhÃæ* (parÃæ* CparÃ* )rÃja+pathasya cakru÷ ||3.5| tata÷ k­te ÓrÅmati rÃja+mÃrge | ÓrÅmÃn vinÅta+anucara÷ kumÃra÷ | prÃsÃda+p­«ÂhÃd* avatÅrya kÃle | k­ta+abhyanuj¤o* n­+pam abhyagacchat ||3.6| atha*u nara+indra÷ sutam Ãgata+aÓru÷ | Óirasy* upÃghrÃya ciraæ* nirÅk«ya | gaccha*iti ca*Ãj¤Ãpayati sma vÃcà | snehÃn* na ca*enaæ* manasà mumoca ||3.7| tata÷ sa* jÃmbÆnada+bhÃï¬a+bh­dbhir* | yuktaæ* caturbhir* nibh­tais* turaæ+gai÷ | a+klÅba+(vidvac+Cvidyuc+)chuci+raÓmi+dhÃraæ* | hiraïmayaæ* syandanam Ãruroha ||3.8| tata÷ prakÅrïa+ujjvala+pu«pa+jÃlaæ* | vi«akta+mÃlyaæ* pracalat+patÃkam | mÃrgaæ* prapede sa+d­Óa+anuyÃtraÓ* | candra÷ sa+nak«atra* iva*antarÅk«am ||3.9| kautÆhalÃt sphÅtataraiÓ* ca netrair* | (nÅla+utpala+ardhair* CnÅla+utpala+Ãbhair* )iva (kÅryamÃïam CkÅryamÃïa÷ )| Óanai÷ Óanai* rÃja+pathaæ* jagÃhe | paurai÷ sam+antÃd* abhivÅk«yamÃïa÷ ||3.10| taæ* tu«Âuvu÷ saumya+guïena ke+cid* | vavandire dÅptatayà tathÃ*anye | saumukhyatas* tu Óriyam asya ke+cid* | vaipulyam ÃÓaæsi«ur Ãyu«aÓ* ca ||3.11| ni÷s­tya kubjÃÓ* ca mahÃ+kulebhyo* | vyÆhÃÓ* ca kairÃtaka+vÃmanÃnÃm | nÃrya÷ k­ÓebhyaÓ* ca niveÓanebhyo* | deva+anuyÃna+dhvajavat praïemu÷ ||3.12| tata÷ kumÃra÷ khalu gacchati*iti | Órutvà striya÷ pre«ya+janÃt prav­ttim | did­k«ayà harmya+talÃni jagmur* | janena mÃnyena k­ta+abhyanuj¤Ã÷ ||3.13| tÃ÷ srasta+käcÅ+guïa+vighnitÃÓ* ca | supta+prabuddha+Ãkula+locanÃÓ* ca | v­tta+anta+vinyasta+vibhÆ«aïÃÓ* ca | (kautÆhalena*a+nibh­tÃ÷ CkautÆhalena*api bh­tÃ÷ )parÅyu÷ ||3.14| prÃsÃda+sopÃna+tala+praïÃdai÷ | käcÅ+ravair* nÆpura+nisvanaiÓ* ca | (vitrÃsayantyo* CvibhrÃmayantyo* )g­ha+pak«i+saæghÃn | anyo+anya+vegÃæÓ* ca samÃk«ipantya÷ ||3.15| kÃsÃæ+cid* ÃsÃæ* tu vara+aÇganÃnÃæ* | jÃta+tvarÃïÃm api sa+utsukÃnÃm | gatiæ* gurutvÃj jag­hur* viÓÃlÃ÷ | ÓroïÅ+rathÃ÷ pÅna+payo+dharÃÓ* ca ||3.16| ÓÅghraæ* sam+arthÃ*api tu gantum anyà | gatiæ* nijagrÃha yayau na tÆrïam | (hriyÃ*a+pragalbhà vinigÆhamÃnà Chriyà pragalbhÃni nigÆhamÃnà )| (raha÷+prayuktÃni Craha÷ prayuktÃni )vibhÆ«aïÃni ||3.17| paras+para+utpŬana+piï¬itÃnÃæ* | saæmarda+(saæk«obhita+CsaæÓobhita+)kuï¬alÃnÃm | tÃsÃæ tadà sa+svana+bhÆ«aïÃnÃæ* | vÃta+ayane«v* a+praÓamo* babhÆva ||3.18| vÃta+ayanebhyas* tu vini÷s­tÃni | paras+(para+ÃyÃsita+Cpara+upÃsita+)kuï¬alÃni | strÅïÃæ* virejur* mukha+paÇka+jÃni | saktÃni harmye«v* iva paÇka+jÃni ||3.19| tato* vimÃnair* yuvatÅ+(karÃlai÷ CkalÃpai÷ )| kautÆhala+udghÃÂita+vÃta+yÃnai÷ | ÓrÅmat sam+antÃn* nagaraæ* babhÃse | viyad+vimÃnair* iva sa+apsarobhi÷ ||3.20| vÃta+ayanÃnÃm a+viÓÃla+bhÃvÃd* | anyo+anya+gaï¬a+arpita+kuï¬alÃnÃm | mukhÃni reju÷ pramada+uttamÃnÃæ* | baddhÃ÷ kalÃpÃ* iva paÇka+jÃnÃm ||3.21| (taæ* tÃ÷ Ctasmin )kumÃraæ* pathi vÅk«amÃïÃ÷ | striyo* babhur* gÃm iva gantu+kÃmÃ÷ | Ærdhva+un+mukhÃÓ* ca*enam udÅk«amÃïÃ* | narÃ* babhur* dyÃm iva gantu+kÃmÃ÷ ||3.22| d­«Âvà ca taæ* rÃja+sutaæ* striyas* tÃ* | jÃjvalyamÃnaæ* vapu«Ã Óriyà ca | dhanyÃ*asya bhÃryÃ*iti Óanair* avoca¤* | Óuddhair* manobhi÷ khalu na*anya+bhÃvÃt ||3.23| ayaæ* kila vyÃyata+pÅna+bÃhÆ* | rÆpeïa sa+ak«Ãd* iva pu«pa+ketu÷ | tyaktvà Óriyaæ* dharmam upai«yati*iti | tasmin (hi tÃ* ChitÃ* )gauravam eva cakru÷ ||3.24| kÅrïaæ* tathà rÃja+pathaæ* kumÃra÷ | paurair* vinÅtai÷ Óuci+dhÅra+ve«ai÷ | tat pÆrvam Ãlokya jahar«a kiæ+cin* | mene punar+bhÃvam iva*ÃtmanaÓ* ca ||3.25| puraæ* tu tat svargam iva prah­«Âaæ* | Óuddha+adhivÃsÃ÷ samavek«ya devÃ÷ | jÅrïaæ* naraæ* nirmamire prayÃtuæ* | saæcodana+arthaæ* k«iti+pa+Ãtma+jasya ||3.26| tata÷ kumÃro* jarayÃ*abhibhÆtaæ* | d­«Âvà narebhya÷ p­thag+Ãk­tiæ* tam | uvÃca saægrÃhakam Ãgata+Ãsthas* | tatra*eva ni«kampa+nivi«Âa+d­«Âi÷ ||3.27| ka* e«a* bho÷ sÆta naro* *abhyupeta÷ | keÓai÷ sitair* ya«Âi+vi«akta+hasta÷ | bhrÆ+saæv­ta+ak«a÷ Óithila+Ãnata+aÇga÷ | kiæ* vikriyÃ*e«Ã prak­tir* yad+­cchà ||3.28| ity* evam ukta÷ sa* ratha+praïetà | nivedayÃm Ãsa n­+pa+Ãtma+jÃya | saærak«yam apy* artham a+do«a+darÓÅ | tair* eva devai÷ k­ta+buddhi+moha÷ ||3.29| rÆpasya (hantrÅ ChartrÅ )vyasanaæ* balasya | Óokasya yonir* nidhanaæ* ratÅnÃm | nÃÓa÷ sm­tÅnÃæ* ripur* indriyÃïÃm | e«Ã jarà nÃma yayÃ*e«a bhagna÷ ||3.30| pÅtaæ* hy* anena*api paya÷ ÓiÓutve | kÃlena bhÆya÷ (paris­ptam Cparim­«Âam )urvyÃm | krameïa bhÆtvà ca yuvà vapu«mÃn | krameïa tena*eva jarÃm upeta÷ ||3.31| ity* evam ukte calita÷ sa* kiæ+cid* | rÃja+Ãtma+ja÷ sÆtam idaæ* babhëe | kim e«a* do«o* bhavità mama*api*ity* | asmai tata÷ sÃrathir* abhyuvÃca ||3.32| Ãyu«mato* *apy* e«a* vaya÷+(prakar«o* Cprakar«Ãn* )| ni÷+saæÓayaæ* kÃla+vaÓena bhÃvÅ | evaæ* jarÃæ* rÆpa+vinÃÓayitrÅæ* | jÃnÃti ca*eva*icchati (ca*eva Cca*e«a* )loka÷ ||3.33| tata÷ sa* pÆrva+ÃÓaya+Óuddha+buddhir | vistÅrïa+kalpa+Ãcita+puïya+karmà | Órutvà jarÃæ* saævivije mahÃ+Ãtmà | mahÃ+aÓaner* gho«am iva*antike gau÷ ||3.34| ni÷Óvasya dÅrghaæ* (sva+Óira÷ Csa* Óira÷ )prakampya | tamiæÓ* ca jÅrïe viniveÓya cak«u÷ | tÃæ* ca*eva d­«Âvà janatÃæ* sa+har«Ãæ* | vÃkyaæ* sa* (saævigna* Csaævignam )idaæ* jagÃda ||3.35| evaæ* jarà hanti ca nir+viÓe«aæ* | sm­tiæ* ca rÆpaæ* ca parÃkramaæ* ca | na ca*eva saævegam upaiti loka÷ | praty+ak«ato* *api*Å+d­Óam Åk«amÃïa÷ ||3.36| evaæ* gate sÆta nivartaya*aÓvÃn | ÓÅghraæ* g­hÃïy* eva bhavÃn prayÃtu | udyÃna+bhÆmau hi kuto* ratir* me | jarÃ+(bhaye Cbhave )cetasi vartamÃne ||3.37| atha*Ãj¤ayà bhart­+sutasya tasya | nivartayÃm Ãsa rathaæ* niyantà | tata÷ kumÃro* bhavanaæ* tad* eva | cintÃ+vaÓa÷ ÓÆnyam iva prapede ||3.38| yadà tu tatra*eva na Óarma lebhe | jarà jarÃ*iti praparÅk«amÃïa÷ | tato* nara+indra+anumata÷ sa* bhÆya÷ | krameïa tena*eva bahir* jagÃma ||3.39| atha*a+paraæ* vyÃdhi+parÅta+dehaæ* | tae* eva devÃ÷ sas­jur* manu«yam | d­«Âvà ca taæ* sÃrathim Ãbabhëe | Óauddhodanis* tad+gata+d­«Âir* eva ||3.40| sthÆla+udara÷ ÓvÃsa+calac+charÅra÷ | srasta+aæsa+bÃhu÷ k­Óa+pÃïdu+gÃtra÷ | ambÃ*iti vÃcaæ* karuïaæ* bruvÃïa÷ | paraæ* (samÃÓritya CsamÃÓli«ya )nara÷ ka* e«a÷ ||3.41| tato* *abravÅt sÃrathir* asya saumya | dhÃtu+prakopa+prabhava÷ prav­ddha÷ | roga+abhidhÃna÷ su+mahÃn an+artha÷ | (Óakto* CÓakro* )*api yena*e«a* k­to* *a+sva+tantra÷ ||3.42| ity* ÆcivÃn rÃja+suta÷ sa* bhÆyas* | taæ* sa+anukampo* naram Åk«amÃïa÷ | asya*eva (jÃto* CjÃta÷ [sic; wrong sandhi in EHJ])p­thag* e«a* do«a÷ | sÃmÃnyato* roga+bhayaæ* prajÃnÃm ||3.43| tato* babhëe sa* ratha+praïetà | kumÃra sÃdhÃraïa* e«a* do«a÷ | evaæ* hi rogaih paripŬyamÃno* | rujÃ+Ãturo* har«am upaiti loka÷ ||3.44| iti Óruta+artha÷ sa* vi«aïïa+cetÃ÷ | prÃvepata+ambu+Ærmi+gata÷ ÓaÓÅ*iva | idaæ* ca vÃkyaæ* karuïÃyamÃna÷ | provÃca kiæ+cin+m­dunà svareïa ||3.45| idaæ* ca roga+vyasanaæ* prajÃnÃæ* | paÓyaæÓ* ca viÓrambham upaiti loka÷ | (vistÅrïam a+j¤Ãnam CvistÅrïa+vij¤Ãnam )aho narÃïÃæ* | hasanti ye roga+bhayair* a+muktÃ÷ ||3.46| nivartyatÃæ* sÆta (bahi÷+Cvahi÷+)prayÃïÃn* | nara+indra+sadma*eva ratha÷ prayÃtu | Órutvà ca me roga+bhayaæ* ratibhya÷ | pratyÃhataæ* saækucati*iva ceta÷ ||3.47| tato* niv­tta÷ sa* niv­tta+har«a÷ | pradhyÃna+yukta÷ praviveÓa (veÓma Csadma )| taæ* dvis* tathà prek«ya ca saæniv­ttaæ* | (parye«aïaæ* Cpury* Ãgamaæ* )bhÆmi+patiÓ* cakÃra ||3.48| Órutvà nimittaæ* tu nivartanasya | saætyaktam ÃtmÃnam anena mene | mÃrgasya Óauca+adhik­tÃya ca*eva | cukroÓa ru«Âo* *api ca na*ugra+daï¬a÷ ||3.49| bhÆyaÓ* ca tasmai vidadhe sutÃya | viÓe«a+yuktaæ* vi«aya+(pracÃram CprakÃram )| cala+indriyatvÃd* api (nÃma sakto* Cna*api Óakto* )| na*asmÃn vijahyÃd* iti nÃthamÃna÷ ||3.50| yadà ca Óabda+Ãdibhir* indriya+arthair* | anta÷+pure na*eva suto* *asya reme | tato* (bahir* Cvahir* )vyÃdiÓati sma yÃtrÃæ* | rasa+antaraæ* syÃd* iti manyamÃna÷ ||3.51| snehÃc* ca bhÃvaæ* tanayasya buddhvà | (sa* rÃga+Csaævega+)do«Ãn a+vicintya kÃæÓ+cit | yogyÃ÷ samÃj¤Ãpayati sma tatra | kalÃsv* abhij¤Ã* iti vÃra+mukhyÃ÷ ||3.52| tato* viÓe«eïa nara+indra+mÃrge | sv+alaæk­te ca*eva parÅk«ite ca | (vyatyasya CvyatyÃsya )sÆtaæ* ca rathaæ* ca rÃjà | prasthÃpayÃm Ãsa bahi÷ kumÃram ||3.53| tatas* tathà gacchati rÃja+putre | tair* eva devair* vihito* gata+asu÷ | taæ* ca*eva mÃrge m­tam uhyamÃnaæ* | sÆta÷ kumÃraÓ* ca dadarÓa na*anya÷ ||3.54| atha*abravÅd* rÃja+suta÷ sa sÆtaæ* | naraiÓ* caturbhir* hriyate ka* e«a÷ | dÅnair* manu«yair anugamyamÃno* | (<x> bhÆ«itaÓ* ca*apy* Cyo* bhÆ«ito* *a+ÓvÃsy-* )avarudyate ca ||3.55| tata÷ sa* Óuddha+Ãtmabhir* eva devai÷ | Óuddha+adhivÃsair* abhibhÆta+cetÃ÷ | a+vÃcyam apy* artham imaæ* niyantà | (pravyÃjahÃra*arthavad+ÅÓvarÃya CpravyÃjahÃra*artha+vid* ÅÓvarÃya )||3.56| buddhi+indriya+prÃïa+guïair* viyukta÷ | supto* vi+saæj¤as* t­ïa+këÂha+bhÆta÷ | (saævardhya Csaæbadhya )saærak«ya ca yatnavadbhi÷ | (priya+priyais* Cpriya+a+priyais* )tyajyatae* e«a* ko* *api ||3.57| iti praïetu÷ sa* niÓamya vÃkyaæ* | saæcuk«ubhe kiæ+cid* uvÃca ca*enam | kiæ* (kevalo* *asya*eva Ckevalasya*eva )janasya dharma÷ | sarva+prajÃnÃm ayam Å+d­Óo* *anta÷ ||3.58| tata÷ praïetà vadati sma tasmai | sarva+prajÃnÃm (idam Cayam )anta+(karma Ckarmà )| hÅnasya madhyasya mahÃ+Ãtmano* và | sarvasya loke niyato* vinÃÓa÷ ||3.59| tata÷ sa* dhÅro* *api nara+indra+sÆnu÷ | ÓrutvÃ*eva m­tyuæ* vi«asÃda sadya÷ | aæsena saæÓli«ya ca kÆbara+agraæ* | provÃca nihrÃdavatà svareïa ||3.60| iyaæ* ca ni«Âhà (niyatà Cniyataæ* )prajÃnÃæ* | pramÃdyati tyakta+bhayaÓ* ca loka÷ | manÃæsi ÓaÇke kaÂhinÃni nÌïÃæ* | sva+sthÃs* tathà hy* adhvani vartamÃnÃ÷ ||3.61| tasmÃd* (ratha÷ Crathaæ* )sÆta nivartyatÃæ* no* | vihÃra+(bhÆmer* CbhÆmau )na hi deÓa+kÃla÷ | jÃnan vinÃÓaæ* katham (Ãrti+CÃrtti+)kÃle | sa+cetana÷ syÃd* iha hi pramatta÷ ||3.62| iti bruvÃïe *api nara+adhipa+Ãtma+je | nivartayÃm Ãsa sa* na*eva taæ* ratham | viÓe«a+yuktaæ* tu nara+indra+ÓÃsanÃt | sa* padma+«aï¬aæ* vanam eva niryayau ||3.63| tata÷ Óivaæ* kusumita+bÃla+pÃda+paæ* | paribhramat+pramudita+matta+kokilam | vimÃnavat (sa* kamala+Csa+kamala+)cÃru+dÅrghikaæ* | dadarÓa tad* vanam iva nandanaæ* vanam ||3.64| vara+aÇganÃ+gaïa+kalilaæ* n­+pa+Ãtma+jas* | tato* balÃd* vanam (atinÅyate CabhinÅyate )sma tat | vara+apsaro+(v­tam Cn­tyam )alakÃ+adhipa+Ãlayaæ* | nava+vrato* munir* iva vighna+kÃtara÷ ||3.65| [[iti (CÓrÅ+C)buddha+carite mahÃ+kÃvye saævega+utpattir* nÃma t­tÅya÷ sarga÷ |3|]] tatas* tasmÃt pura+udyÃnÃt |kautÆhala+cala+Åk«aïÃ÷ | pratyujjagmur* n­+pa+sutaæ* |prÃptaæ* varam iva striya÷ ||4.1| abhigamya ca tÃs* tasmai |vismaya+utphulla+locanÃ÷ | cakrire samudÃcÃraæ* |padma+koÓa+nibhai÷ karai÷ ||4.2| tasthuÓ* ca parivÃrya*enaæ* |manmatha+Ãk«ipta+cetasa÷ | niÓ+calai÷ priti+vikacai÷ |pibantya* iva locanai÷ ||4.3| taæ* hi tÃ* menire nÃrya÷ |kÃmo* vigrahavÃn iti | Óobhitaæ* lak«aïair* dÅptai÷ |saha+jair* bhÆ«aïair* iva ||4.4| saumyatvÃc* ca*eva dhairyÃc* ca |kÃÓ+cid* enaæ* prajaj¤ire | avatÅrïo* mahÅæ* sa+ak«Ãd* |(gƬha+aæÓuÓ* CsudhÃ+aæÓuÓ* )candra+mÃ* (iti Civa )||4.5| tasya tÃ* vapu«Ã*Ãk«iptÃ* |(nig­hÅtaæ* CnirgrahÅtuæ* )jaj­mbhire | anyo+anyaæ* d­«Âibhir* (hatvà Cgatvà )|ÓanaiÓ* ca viniÓaÓvasu÷ ||4.6| evaæ* tÃ* d­«Âi+mÃtreïa |nÃryo* dad­Óur* eva tam | na vyÃjahrur* na jahasu÷ |prabhÃveïa*asya yantritÃ÷ ||4.7| tÃs* tathà tu nir+ÃrambhÃ* |d­«Âvà praïaya+viklavÃ÷ | puro+hita+suto* dhÅmÃn |udÃyÅ vÃkyam abravÅt ||4.8| sarvÃ÷ sarva+kalÃ+j¤Ã÷ stha |bhÃva+grahaïa+paï¬itÃ÷ | rÆpa+cÃturya+saæpannÃ÷ |sva+guïair* mukhyatÃæ* gatÃ÷ ||4.9| (Óobhayeta CÓobhayeta )guïair* ebhir* |api tÃn uttarÃn kurÆn | kuverasya*api (ca*ÃkrŬaæ* Cca krŬaæ* )|prÃg* eva vasu+dhÃm imÃm ||4.10| ÓaktÃÓ* cÃlayituæ* yÆyaæ* |vÅta+rÃgÃn ­«Ån api | apsarobhiÓ* ca kalitÃn |grahÅtuæ* vibudhÃn api ||4.11| bhÃva+j¤Ãnena hÃvena |(rÆpa+cÃturya+CcÃturyÃ* rÆpa+)saæpadà | strÅïÃm eva ca ÓaktÃ÷ stha |saærÃge kiæ* punar* n­ïÃm ||4.12| tÃsÃm evaæ+vidhÃnÃæ* vo* |(viyuktÃnÃæ* CniyuktÃnÃæ* )sva+go+care | iyam evaæ+vidhà ce«Âà |na tu«Âo* *asmy* Ãrjavena va÷ ||4.13| idaæ* nava+vadhÆnÃæ* vo* |hrÅ+niku¤cita+cak«u«Ãm | sa+d­Óaæ ce«Âitaæ* hi syÃd* |api và go+pa+yo«itÃm ||4.14| (yad* Cyady* )api syÃd* ayaæ* (dhÅra÷ CvÅra÷ )|ÓrÅ+prabhÃvÃn* mahÃn iti | strÅïÃm api mahat teja* |ita÷ kÃryo* *atra niÓcaya÷ ||4.15| purà hi kÃÓi+sundaryÃ* |veÓa+vadhvÃ* mahÃn ­«i÷ | tìito* *abhÆt (padà vyÃso* Cpada+nyÃsÃd* )|dur+dhar«o* (devatair* Cdaivatair* )api ||4.16| manthÃla+gautamo* bhik«ur* |jaÇghayà (vÃra+CbÃla+)mukhyayà | piprÅ«uÓ* ca tad+artha+arthaæ* |vy+asÆn niraharat purà ||4.17| gautamaæ* dÅrgha+tapasaæ |mahÃ+­«iæ* dÅrgha+jÅvinam | yo«it saæto«ayÃm Ãsa |varïa+sthÃna+avarà satÅ ||4.18| ­«yaÓ­Çgaæ* muni+sutaæ* |tathÃ*eva strÅ«v* a+paï¬itam | upÃyair* vi+vidhai÷ ÓÃntà |jagrÃha ca jahÃra ca ||4.19| viÓvÃ+mitro* mahÃ+­«iÓ* ca |vigìho* *api (mahat tapa÷ Cmahat+tapÃ÷ )| (daÓa var«Ãïy* ahar* mene CdaÓa+var«Ãïy* araïya+stho* )|gh­tÃcyÃ*apsarasà h­ta÷ ||4.20| evam+ÃdÅn ­«Åæs* tÃæs* tÃn |anayan vikriyÃæ* striya÷ | lalitaæ* pÆrva+vayasaæ* |kiæ punar* n­+pate÷ sutam ||4.21| tad* evaæ* sati viÓrabdhaæ* |prayatadhvaæ* tathà yathà | iyaæ* n­+pasya vaæÓa+ÓrÅr* |ito* na syÃt parÃÇ+mukhÅ ||4.22| yÃ* hi kÃÓ+cid* yuvatayo* |haranti sa+d­Óaæ* janam | nik­«Âa+utk­«Âayor* bhÃvaæ* |yÃ* g­hïanti (tÃ* tu [Wrong sandhi in EHJ??] Ctu tÃ÷ )striya÷ ||4.23| ity* udÃyi+vaca÷ Órutvà |tÃ* viddhÃ* iva yo«ita÷ | samÃruruhur* ÃtmÃnaæ* |kumÃra+grahaïaæ* prati ||4.24| tÃ* bhrÆbhi÷ prek«itair* (hÃvair* CbhÃvair* )|hasitair* (la¬itair* Clalitair* )gatai÷ | cakrur* Ãk«epikÃÓ* ce«ÂÃ* |bhÅta+bhÅtÃ* iva*aÇganÃ÷ ||4.25| rÃj¤as* tu viniyogena |kumÃrasya ca mÃrdavÃt | (jahu÷ Cjahru÷ )k«ipram a+viÓrambhaæ* |madena madanena ca ||4.26| atha nÃrÅ+jana+v­ta÷ |kumÃro* vyacarad* vanam | vÃsitÃ+yÆtha+sahitah |karÅ*iva himavad* vanam ||4.27| sa* tasmin kÃnane ramye |jajvÃla strÅ+pura÷+sara÷ | ÃkrŬae* iva (vibhrÃje CbabhrÃje )|vivasvÃn apsaro+v­ta÷ ||4.28| madena*a+varjitÃ* nÃma |taæ* kÃÓ+cit tatra yo«ita÷ | kaÂhinai÷ pasp­Óu÷ pÅnai÷ |(saæhatair* CsaæghaÂÂair* )valgubhi÷ stanai÷ ||4.29| srasta+aæsa+komala+Ãlamba+ |m­du+bÃhu+latÃ*a+balà | an+­taæ* skhalitaæ* kÃ+cit |k­tvÃ*enaæ* sasvaje balÃt ||4.30| kÃ+cit tÃmra+adhara+o«Âhena |mukhena*Ãsava+gandhinà | viniÓaÓvÃsa karïe *asya |rahasyaæ* ÓrÆyatÃm iti ||4.31| kÃ+cid* Ãj¤ÃpayantÅ*iva |provÃca*Ãrdra+anulepanà | iha bhaktiæ* kuru«va*iti |(hasta+saæÓle«a+lipsayà Chastaæ* saæÓli«ya lipsayà )||4.32| muhur* muhur* mada+vyÃja+ |srasta+nÅla+aæÓukÃ*a+parà | Ãlak«ya+raÓanà reje |sphurad+vidyud* iva k«apà ||4.33| kÃÓ+cit kanaka+käcÅbhir* |mukharÃbhir* itas* tata÷ | babhramur* darÓayantyo* *asya |ÓroïÅs* tanv+aæÓuka+Ãv­tÃ÷ ||4.34| cÆta+ÓÃkhÃæ* kusumitÃæ* |prag­hya*anyÃ* lalambire | su+varïa+kalaÓa+prakhyÃn |darÓayantya÷ payo+dharÃn ||4.35| kÃ+cit padma+vanÃd* etya |sa+padmà padma+locanà | padma+vaktrasya pÃrÓve *asya |padma+ÓrÅr* iva tasthu«Å ||4.36| madhuraæ* gÅtam anv+arthaæ* |kÃ+cit sa+abhinayaæ* jagau | taæ* sva+sthaæ* codayantÅ*iva |va¤cito* *asi*ity* avek«itai÷ ||4.37| Óubhena vadanena*anyà |bhrÆ+kÃrmuka+vikar«iïà | prÃv­tya*anucakÃra*asya |ce«Âitaæ* (dhÅra+CvÅra+)lÅlayà ||4.38| pÅna+valgu+stanÅ kÃ+cid* |(*dhÃsa+ÃghÆrïita+CvÃta+ÃghÆrïita+)kuï¬alà | uccair* avajahÃsa*enaæ* |samÃpnotu bhavÃn iti ||4.39| apayÃntaæ* tathÃ*eva*anyÃ* |babandhur* mÃlya+dÃmabhi÷ | kÃÓ+cit sa+Ãk«epa+madhurair* |jag­hur* vacana+aÇkuÓai÷ ||4.40| pratiyoga+arthinÅ kÃ+cid* |g­hÅtvà cÆta+vallarÅm | idaæ* pu«paæ* tu kasya*iti |papraccha mada+viklavà ||4.41| kÃ+cit puru«avat k­tvà |gatiæ* saæsthÃnam eva ca | uvÃca*enaæ* jita÷ strÅbhir* |jaya bho* p­thivÅm imÃm ||4.42| atha lola+Åksaïà kÃ+cij* |jighrantÅ nÅlam utpalam | kiæ+cin+mada+kalair* vÃkyair* |n­+pa+Ãtma+jam abhëata ||4.43| paÓya bhartaÓ* citaæ* cÆtaæ* |kusumair* madhu+gandhibhi÷ | hema+pa¤jara+ruddho* và |kokilo* yatra kÆjati ||4.44| a+Óoko* d­ÓyatÃm e«a* |kÃmi+Óoka+vivardhana÷ | ruvanti bhramarÃ* yatra |dahyamÃnÃ* iva*agninà ||4.45| cÆta+ya«Âyà samÃÓli«Âo* |d­ÓyatÃæ* tilaka+druma÷ | Óukla+vÃsÃ* iva nara÷ |striyà pÅta+aÇga+rÃgayà ||4.46| phullaæ* (kurubakaæ* Ckuruvakaæ* )paÓya |(nirbhukta+alaktaka+Cnirmukta+alaktaka+)prabham | yo* nakha+prabhayà strÅïÃæ* |nirbhartsita* iva*Ãnata÷ ||4.47| bÃla+a+ÓokaÓ* ca nicito* |d­ÓyatÃm e«a* pallavai÷ | yo* *asmÃkaæ* hasta+ÓobhÃbhir* |lajjamÃna* iva sthita÷ ||4.48| dÅrghikÃæ* prÃv­tÃæ* paÓya |tÅra+jai÷ sindu+vÃrakai÷ | pÃï¬ura+aæÓuka+saævÅtÃæ* |ÓayÃnÃæ* pramadÃm iva ||4.49| d­ÓyatÃæ* strÅ«u mÃhÃtmyaæ* |cakravÃko* hy* asau jale | p­«Âhata÷ pre«yavad* bhÃryÃm |anuvarty-* anugacchati ||4.50| mattasya para+pu«Âasya |ruvata÷ ÓrÆyatÃæ* dhvani÷ | a+para÷ kokilo* (*anv+ak«aæ* |pratiÓrutkÃ*iva C*an+utka÷ |pratiÓrutya*iva )kÆjati ||4.51| api nÃma vihaæ+gÃnÃæ* |(vasantena*Ãh­to* Cvasantena*Ãhito* )mada÷ | na tu (cintayato* *a+cintyaæ* CcintayataÓ* cittaæ* )|janasya prÃj¤a+mÃnina÷ ||4.52| ity* evaæ* tÃ* yuvatayo* |manmatha+uddÃma+cetasa÷ | kumÃraæ* vi+vidhais* tais* tair* |upacakramire nayai÷ ||4.53| evam Ãk«ipyamÃïo* *api |sa* tu dhairya+Ãv­ta+indriya÷ | martavyam iti sa+udvego* |na jahar«a na (vivyathe Csismiye )||4.54| tÃsÃæ* (tattve *an+avasthÃnaæ* Ctattvena vasthÃnaæ* )|d­«Âvà sa* puru«a+uttama÷ | (samaæ* vignena Csa+saævignena )dhÅreïa |cintayÃm Ãsa cetasà ||4.55| kiæ* (v* imà Cvinà )na*avagacchanti |capalaæ* yauvanaæ* striya÷ | yato* rÆpeïa (saæmattaæ* |jarà yan* Csaæpannaæ* |jarÃ*iyaæ* )nÃÓayi«yati ||4.56| nÆnam etÃ* na paÓyanti |kasya+cid* roga+saæplavam | tathà h­«ÂÃ* bhayaæ* tyaktvà |jagati vyÃdhi+dharmiïi ||4.57| an+abhij¤ÃÓ* ca su+vyaktaæ* |m­tyo÷ sarva+apahÃriïa÷ | (tata÷ Ctathà )sva+sthÃ* nir+(udvignÃ÷ CudvegÃ÷ )|krŬanti ca hasanti ca ||4.58| jarÃæ* (vyÃdhiæ* ca m­tyuæ* Cm­tyuæ* ca vyÃdhiæ* )ca |ko* hi jÃnan sa+cetana÷ | sva+sthas* ti«Âhen* ni«Åded* và |(Óayed* Csuped* )và kiæ* punar* haset ||4.59| yas* tu d­«Âvà paraæ* jÅrïaæ* |vyÃdhitaæ* m­tam eva ca | sva+stho* bhavati na*udvigno* |yathÃ*a+cetÃs* tathÃ*eva sa÷ ||4.60| viyujyamÃne (hi C*api )tarau |pu«pair* api phalair* api | patati *cchidyamÃne và |tarur* anyo* na Óocate ||4.61| iti dhyÃna+paraæ* d­«Âvà |vi«ayebhyo* gata+sp­ham | udÃyÅ nÅti+ÓÃstra+j¤as* |tam uvÃca su+h­ttayà ||4.62| ahaæ* n­+patinà datta÷ |sakhà tubhyaæ* k«ama÷ kila | yasmÃt tvayi vivak«Ã me |tayà praïayavattayà ||4.63| a+hitÃt prati«edhaÓ* ca |hite ca*anupravartanam | vyasane ca*a+parityÃgas* |tri+vidhaæ* mitra+lak«aïam ||4.64| so* *ahaæ* maitrÅæ* pratij¤Ãya |puru«a+arthÃt parÃÇ+(mukha÷ Cmukham )| yadi (tvà samupek«eya CtvÃæ* samupek«eyaæ* )|na bhaven* mitratà mayi ||4.65| tad* bravÅmi su+h­d* bhÆtvà |taruïasya vapu«mata÷ | idaæ* na prati+rÆpaæ* te |strÅ«v* a+dÃk«iïyam Å+d­Óam ||4.66| an+­tena*api nÃrÅïÃæ* |yuktaæ* samanuvartanam | tad+vrŬÃ+parihÃra+artham |Ãtma+raty+artham eva ca ||4.67| saænatis* ca*anuv­ttiÓ* ca |strÅïÃæ* h­daya+bandhanam | snehasya hi guïÃ* yonir* |mÃna+kÃmÃÓ* ca yo«ita÷ ||4.68| tad* arhasi viÓÃla+ak«a |h­daye* *api parÃÇ+mukhe | rÆpasya*asya*anu+rÆpeïa |dÃk«iïyena*anuvartitum ||4.69| dÃk«iïyam au«adhaæ* strÅïÃæ* |dÃk«iïyaæ* bhÆ«aïaæ* param | dÃk«iïya+rahitaæ* rÆpaæ* |ni«+pu«pam iva kÃnanam ||4.70| kiæ và dÃk«iïya+mÃtreïa |bhÃvena*astu parigraha÷ | vi«ayÃn dur+labhÃæl* labdhvà |na hy* avaj¤Ãtum arhasi ||4.71| kÃmaæ* param iti j¤Ãtvà |devo* *api hi puraæ+dara÷ | gautamasya mune÷ patnÅm |ahalyÃæ* cakame purà ||4.72| agastya÷ prÃrthayÃm Ãsa |soma+bhÃryÃæ* ca rohiïÅm | tasmÃt tat+sa+(d­ÓÅæ* Cd­Óaæ* )lebhe |lopÃ+mudrÃm iti Óruti÷ ||4.73| (utathyasya Cautathyasya )ca bhÃryÃyÃæ* |mamatÃyÃæ* mahÃ+(tapa÷ CtapÃ÷ )| mÃrutyÃæ* janayÃm Ãsa |bharad+vÃjaæ* (b­has+Cv­has+)pati÷ ||4.74| (b­has+Cv­has+)pater* mahi«yÃæ* ca |juhvatyÃæ* juhvatÃæ* vara÷ | budhaæ* vibudha+(karmÃïaæ* CdharmÃïaæ* )|janayÃm Ãsa candra+mÃ÷ ||4.75| kÃlÅm* ca*eva purà kanyÃæ* |jala+prabhava+saæbhavÃm | jagÃma yamunÃ+tÅre |jÃta+rÃga÷ parÃÓara÷ ||4.76| mÃtaÇgyÃm ak«a+mÃlÃyÃæ* |garhitÃyÃæ* riraæsayà | kapi¤jala+adaæ* tanay.am* |vasi«Âho* *ajanayan* muni÷ ||4.77| yayÃtiÓ* ca*eva rÃja+­«ir* |vayasy* api vinirgate | viÓvÃcyÃ*apsarasà sa+ardhaæ* |reme caitrarathe vane ||4.78| strÅ+saæsargaæ* vinÃÓa+antaæ* |pÃï¬ur* j¤ÃtvÃ*api kaurava÷ | mÃdrÅ+rÆpa+guïa+Ãk«ipta÷ |si«eve kÃma+jam sukham ||4.79| karÃla+janakaÓ* ca*eva |h­tvà brÃhmaïa+kanyakÃm | avÃpa bhraæÓam apy* (evaæ* Ceva )|na tu (seje na Ctyajec* ca )manmatham ||4.80| evam+ÃdyÃ* mahÃ+ÃtmÃno* |vi«ayÃn garhitÃn api | rati+hetor* bubhujire |prÃg* eva guïa+saæhitÃn ||4.81| tvaæ* punar* nyÃyata÷ prÃptÃn |balavÃn rÆpavÃn yuvà | vi«ayÃn avajÃnÃsi |yatra saktam idaæ* jagat ||4.82| iti Órutvà vacas* tasya |Ólak«ïam Ãgama+saæhitam | megha+stanita+nirgho«a÷ |kumÃra÷ pratyabhëata ||4.83| upapannam idaæ* vÃkyaæ* |sauhÃrda+vya¤jakaæ* tvayi | atra ca tvÃ*anune«yÃmi |yatra mà du«Âhu manyase ||4.84| na*avajÃnÃmi (vi«ayÃn Cvi«ayä* )|jÃne lokaæ* tad+Ãtmakam | a+nityaæ* tu jagan* matvà |na*atra me ramate mana÷ ||4.85| jarà vyÃdhiÓ* ca m­tyuÓ* ca |yadi na syÃd* idaæ* trayam | mama*api hi mano+j¤e«u |vi«aye«u ratir* bhavet ||4.86| nityaæ* yady* api hi strÅïÃm |etad* eva vapur* bhavet | (do«avatsv* api Csa+saævitkasya )kÃme«u |(kÃmaæ* rajyeta me mana÷ CtathÃ*api na rati÷ k«amà )||4.87| yadà tu (jarayÃ*ÃpÅtaæ* Cjarayà pÅtaæ* )|rÆpam ÃsÃæ* bhavi«yati | Ãtmano* *apy* an+abhipretaæ* |mohÃt tatra ratir* bhavet ||4.88| m­tyu+vyÃdhi+jarÃ+(dharmÃ* Cdharmo* )|m­tyu+vyÃdhi+jarÃ+Ãtmabhi÷ | ramamÃïo* (hy* C*apy* )a+saævigna÷ |samÃno* m­ga+pak«ibhi÷ ||4.89| yad* apy* Ãttha mahÃ+ÃtmÃnas* |te* *api kÃma+ÃtmakÃ* iti | saævego* (*atra*eva C*atra na )kartavyo* |yadà te«Ãm api k«aya÷ ||4.90| mÃhÃtmyaæ* na ca tan* manye |yatra sÃmÃnyata÷ k«aya÷ | vi«aye«u prasaktir* và |yuktir* và na*Ãtmavattayà ||4.91| yad* apy* Ãttha*an+­tena*api |strÅ+jane vartyatÃm iti | an+­taæ* na*avagacchÃmi |dÃk«iïyena*api kiæ+cana ||4.92| na ca*anuvartanaæ* tan* me |rucitaæ* yatra na*Ãrjavam | sarva+bhÃvena saæparko* |yadi na*asti dhig* astu tat ||4.93| (a+dhrÂe÷ Can+­te )ÓraddadhÃnasya |saktasya*a+do«a+darÓina÷ | kiæ* hi va¤cayitavyaæ* syÃj* |jÃta+rÃgasya cetasa÷ ||4.94| va¤cayanti ca yady* (evaæ* Ceva )|jÃta+rÃgÃ÷ paras+param | nanu na*eva k«amaæ* dra«Âuæ* |narÃ÷ strÅïÃæ* n­ïÃm* striya÷ ||4.95| tad* evaæ* sati du÷kha+Ãrtaæ* |jarÃ+maraïa+(bhÃginam Cbhoginam )| na mÃæ* kÃme«v* an+Ãrye«u |pratÃrayitum arhasi ||4.96| aho *ati+dhÅraæ* balavac* ca te manaÓ* | cale«u kÃme«u ca sÃra+darÓina÷ | bhaye (*ati+tÅvre C*api tÅvre )vi«aye«u sajjase | nirÅk«amÃïo* maraïa+adhvani prajÃ÷ ||4.97| ahaæ* punar* bhÅrur* ati+iva+viklavo* | jarÃ+vipad+vyÃdhi+bhayaæ* vicintayan | labhe na ÓÃntiæ* na dh­tiæ* kuto* ratiæ* | niÓÃmayan dÅptam iva*agninà jagat ||4.98| a+saæÓayaæ* m­tyur* iti prajÃnato* | narasya rÃgo* h­di yasya jÃyate | ayomayÅæ* tasya paraimi cetanÃæ* | mahÃ+bhaye (rajyati Crak«ati )yo* na roditi ||4.99| atha*u kumÃraÓ* ca viniÓcaya+ÃtmikÃæ* | cakÃra kÃma+ÃÓraya+ghÃtinÅæ* kathÃm | janasya cak«ur+gamanÅya+maï¬alo* | mahÅ+dharaæ* ca*astam iyÃya bhÃs+kara÷ ||4.100| tato* v­thÃ+dhÃrita+bhÆ«aïa+sraja÷ | kalÃ+guïaiÓ* ca praïayaiÓ* ca ni«+phalai÷ | svae* eva bhÃve vinig­hya manmathaæ* | puraæ* yayur* bhagna+mano+rathÃ÷ striya÷ ||4.101| tata÷ pura+udyÃna+gatÃæ* jana+Óriyaæ* | nirÅk«ya sÃyaæ* pratisaæh­tÃæ* puna÷ | a+nityatÃæ* sarva+gatÃæ* vicintayan | viveÓa dhi«ïyaæ* k«iti+pÃlaka+Ãtma+ja÷ ||4.102| tata÷ Órutvà rÃjà vi«aya+vi+mukhaæ* tasya tu mano* | na ÓiÓye tÃæ* rÃtriæ* h­daya+gata+Óalyo* gaja* iva | atha ÓrÃnto* mantre bahu+vi+vidha+mÃrge sa+sacivo* | na so* *anyat kÃmebhyo* niyamanam apaÓyat suta+mate÷ ||4.103| [[iti (CÓrÅ+C)buddha+carite mahÃ+kÃvye strÅ+vighÃtano* nÃma caturtha÷ sarga÷ |4|]] sa* tathà vi«ayair* vilobhyamÃna÷ | (parama+arhair* Cpara+mohair* )api ÓÃkya+rÃja+sÆnu÷ | na jagÃma (dh­tiæ* Cratiæ* )na Óarma lebhe | h­daye siæha* iva*ati+digdha+viddha÷ ||5.1| atha mantri+sutai÷ k«amai÷ kadÃ+cit | sakhibhiÓ* citra+kathai÷ k­ta+anuyÃtra÷ | vana+bhÆmi+did­k«ayà Óama+Åpsur* | nara+deva+anumato* (bahi÷ Cvahi÷ )pratasthe ||5.2| nava+rukma+khalÅna+kiÇkiïÅkaæ* | pracalac+cÃmara+cÃru+hema+bhÃï¬am | abhiruhya sa* (kanthakaæ* CkaïÂhakaæ* )sad+aÓvaæ* | prayayau ketum iva druma+ab+ja+ketu÷ ||5.3| sa* (vik­«ÂatarÃæ* Cnik­«ÂatarÃæ* )vana+anta+bhÆmiæ* | vana+lobhÃc* ca yayau mahÅ+(guïÃc* ca Cguïa+icchu÷ )| salilo+urmi+vikÃra+sÅra+mÃrgÃæ* | vasu+dhÃæ* ca*eva dadarÓa k­«yamÃïÃm ||5.4| hala+bhinna+vikÅrïa+Óa«pa+darbhÃæ* | hata+sÆk«ma+krimi+(kÅÂa+CkÃï¬a+)jantu+kÅrïÃm | samavek«ya rasÃæ* tathÃ+vidhÃæ* tÃæ* | sva+janasya*iva (vadhe Cbadhe )bh­Óaæ* ÓuÓoca ||5.5| k­«ata÷ puru«ÃæÓ* ca vÅk«amÃïa÷ | pavana+arka+aæÓu+rajo+vibhinna+varïÃn | vahana+klama+viklavÃæÓ* ca dhuryÃn | parama+Ãrya÷ paramÃæ* k­pÃæ* cakÃra ||5.6| avatÅrya tatas* turaæ+ga+p­«ÂhÃc* | *chanakair* gÃæ* (vyacarac* *chucà Cvyacarat Óucà )parÅta÷ | jagato* janana+vyayaæ* vicinvan | k­païaæ* khalv* idam ity* uvÃca (ca*Ãrta÷ Cca*Ãrtta÷ )||5.7| manasà ca viviktatÃm abhÅpsu÷ | su+h­das* tÃn anuyÃyino* nivÃrya | (abhitaÓ* cala+CabhitÃrala+)cÃru+parïavatyÃ* | vi+jane mÆlam upeyivÃn sa* jambvÃ÷ ||5.8| ni«asÃda (sa* yatra ÓaucavatyÃæ* Cca patra+khoravatyÃæ* )| bhuvi (vai¬Ærya+CvaidÆrya+)nikÃÓa+ÓÃdvalÃyÃm | jagata÷ prabhava+vyayau (vicinvan Cvicintya )| manasaÓ* ca sthiti+mÃrgam Ãlalambe ||5.9| samavÃpta+mana÷+sthitiÓ* ca sadyo* | vi«aya+icchÃ+Ãdibhir* ÃdhibhiÓ* ca mukta÷ | sa+vitarka+vicÃram Ãpa ÓÃntaæ* | prathamaæ* dhyÃnam an+(Ãsrava+CÃÓrava+)prakÃram ||5.10| adhigamya tato* viveka+jaæ* tu | parama+prÅti+sukhaæ* ((Cmana÷+C))samÃdhim | idam eva tata÷ paraæ* pradadhyau | manasà loka+gatiæ* (niÓÃmya CniÓamya )samyak ||5.11| k­païaæ* (bata Cvata )yaj* jana÷ svayaæ* sann* | a+(vaÓo* Craso* )vyÃdhi+jarÃ+vinÃÓa+(dharmà Cdharma÷ )| jarayÃ*Ãrditam Ãturaæ* m­taæ* và | param a+j¤o* vijugupsate mada+andha÷ ||5.12| iha ced* aham Å+d­Óa÷ svayaæ san* | vijugupseya paraæ* tathÃ+sva+bhÃvam | na bhavet sa+d­Óaæ* hi tat k«amaæ* và | paramaæ* dharmam imaæ* vijÃnato* me ||5.13| iti tasya vipaÓyato* yathÃvaj* | jagato* vyÃdhi+jarÃ+vipatti+do«Ãn | bala+yauvana+jÅvita+(prav­tto* Cprav­ttau )| vijagÃma*Ãtma+gato* mada÷ k«aïena ||5.14| na jahar«a na ca*api ca*anutepe | vicikitsÃæ* na yayau na tandri+nidre | na ca kÃma+guïe«u saærara¤je | na (vididve«a Cca didve«a )paraæ* na ca*avamene ||5.15| iti buddhir* iyaæ* ca nÅrajaskà | vav­dhe tasya mahÃ+Ãtmano* viÓuddhà | puru«air* a+parair* a+d­ÓyamÃna÷ | puru«aÓ* ca*upasasarpa bhik«u+(ve«a÷ CveÓa÷ )||5.16| nara+deva+sutas* tam abhyap­cchad* | vada ko* *asi*iti ÓaÓaæsa so* *atha tasmai | (nara+puæ+Csa* ca puæ+)gava janma+m­tyu+bhÅta÷ | Óramaïa÷ pravrajito* *asmi mok«a+heto÷ ||5.17| jagati k«aya+dharmake mumuk«ur* | m­gaye *ahaæ* Óivam a+k«ayaæ* padaæ* tat | sva+(jane *anya+jane ca tulya+Cjano* *anya+janair* a+tulya+)buddhir* | vi«ayebhyo* vini.vrtta+rÃga+do«a÷ ||5.18| nivasan kva+cid* eva v­k«a+mÆle | vi+jane vÃ*Ãyatane girau vane và | vicarÃmy* a+parigraho* nir+ÃÓa÷ | parama+arthÃya yathÃ+upapanna+(bhaik«a÷ Cbhik«u÷ )||5.19| iti paÓyata* eva rÃja+sÆnor* | idam uktvà sa* nabha÷ samutpapÃta | sa* hi tad+vapur* anya+(buddha+Cbuddhi+)darÓÅ | sm­taye tasya sameyivÃn diva+okÃ÷ ||5.20| gaganaæ* kha+gavad* gate ca tasmin | n­+vara÷ saæjah­«e visismiye ca | upalabhya tataÓ* ca dharma+saæj¤Ãm | abhiniryÃïa+vidhau matiæ* cakÃra ||5.21| tata* indra+samo* (jita+indriya+aÓva÷ Cjita+indriyaÓ* ca)| pravivik«u÷ (puram aÓvam Cparama+aÓvam )Ãruroha | (parivÃra+janaæ* Cparivartya janaæ* )tv* avek«amÃïas* | tata* eva*abhimataæ* vanaæ* na bheje ||5.22| sa* jarÃ+maraïa+k«ayaæ* cikÅr«ur* | vana+vÃsÃya matiæ* sm­tau nidhÃya | praviveÓa puna÷ puraæ* na kÃmÃd* | vana+bhÆmer* iva maï¬alaæ* dvi+pa+indra÷ ||5.23| sukhità (bata Cvata )nirv­tà ca sà strÅ | patir* Å+(d­k«a* iha*Ãyata+ak«a Cd­k tvam iva*Ãyata+ak«a )yasyÃ÷ | iti taæ* samudÅk«ya rÃja+kanyà | praviÓantaæ* pathi sa+a¤jalir* jagÃda ||5.24| atha gho«am imaæ* mahÃ+abhra+gho«a÷ | pariÓuÓrÃva Óamaæ* paraæ* ca lebhe | (ÓrutavÃn sa* CÓrutavÃæÓ* ca )hi nirv­tÃ*iti Óabdaæ* | parinirvÃïa+vidhau matiæ* cakÃra ||5.25| atha käcana+Óaila+Ó­Çga+var«mà | gaja+megha+­«abha+bÃhu+nisvana+ak«a÷ | k«ayam a+k«aya+dharma+jÃta+rÃga÷ | ÓaÓi+siæha+Ãnana+vikrama÷ prapede ||5.26| m­ga+rÃja+gatis* tato* *abhyagacchan* | n­+patiæ* mantri+gaïair* upÃsyamÃnam | samitau marutÃm iva jvalantaæ* | maghavantaæ* tri+dive sanat+kumÃra÷ ||5.27| praïipatya ca sa+a¤jalir* babhëe | diÓa mahyaæ* nara+deva sÃdhv* anuj¤Ãm | parivivraji«Ãmi mok«a+hetor* | niyato* hy* asya janasya viprayoga÷ ||5.28| iti tasya vaco* niÓamya rÃjà | kariïÃ*iva*abhihato* drumaÓ* cacÃla | kamala+pratime *a¤jalau g­hÅtvà | vacanaæ* ca*idam uvÃca (bëpa+Cvëpa+)kaïÂha÷ ||5.29| pratisaæhara tÃta buddhim etÃæ* | na hi kÃlas* tava dharma+saæÓrayasya | vayasi prathame matau calÃyÃæ* | bahu+do«Ãæ* hi vadanti dharma+caryÃm ||5.30| vi«aye«u kutÆhala+indriyasya | vrata+khede«v* a+sam+artha+niÓcayasya | taruïasya manaÓ* calaty* araïyÃd* | an+abhij¤asya viÓe«ato* (viveke C*a+vivekam )||5.31| mama tu priya+dharma dharma+kÃlas* | tvayi lak«mÅm avas­jya (lak«ma+Clak«ya+)bhÆte | sthira+vikrama vikrameïa dharmas* | tava hitvà tu guruæ* bhaved* a+dharma÷ ||5.32| tad* imaæ* vyavasÃyam uts­ja | tvaæ* bhava tÃvan* nirato* g­ha+stha+dharme | puru«asya vaya÷+sukhÃni bhuktvà | ramaïÅyo* hi tapo+vana+praveÓa÷ ||5.33| iti vÃkyam idaæ* niÓamya rÃj¤a÷ | kalaviÇka+svara* uttaraæ* babhëe | yadi me pratibhÆÓ* catur«u rÃjan | bhavasi tvaæ* na tapo+vanaæ* Órayi«ye ||5.34| na bhaven* maraïÃya jÅvitaæ me | viharet svÃsthyam idam ca me na roga÷ | na ca yauvanam Ãk«ipej* jarà me | na ca saæpattim (imÃæ* hared* CapÃhared* )vipatti÷ ||5.35| iti dur+labham artham ÆcivÃæsaæ* | tanay.am* vÃkyam uvÃca ÓÃkya+rÃja÷ | tyaja buddhim (imÃm ati+CimÃæ* gati+)prav­ttÃm | avahÃsyo* *ati+mano+(ratho* *a+Cratha+)kramaÓ* ca ||5.36| atha meru+gurur* guruæ* babhëe | yadi na*asti krama* e«a* (na*asmi Cna*asti )vÃrya÷ | ÓaraïÃj* jvalanena dahyamÃnÃn* | na hi (niÓcikrami«u÷ CniÓcikrami«uæ* )k«amaæ* grahÅtum ||5.37| jagataÓ* ca (yadà Cyathà )dhruvo* viyogo* | (nanu Cna tu )dharmÃya varaæ* (svayaæ+viyoga÷ Ctv* ayaæ* viyoga÷ )| a+vaÓaæ* nanu viprayojayen* mÃm | a+k­ta+sva+artham a+t­ptam eva m­tyu÷ ||5.38| iti bhÆmi+patir* niÓamya tasya | vyavasÃyaæ* tanayasya nirmumuk«o÷ | abhidhÃya na yÃsyati*iti bhÆyo* | vidadhe rak«aïam uttamÃæÓ* ca kÃmÃn ||5.39| sacivais* tu nidarÓito* yathÃvad* | bahu+mÃnÃt praïayÃc* ca ÓÃstra+pÆrvam | guruïà ca nivÃrito* *aÓru+pÃtai÷ | praviveÓa*avasathaæ* tata÷ sa* Óocan ||5.40| cala+kuïdala+cumbita+ÃnanÃbhir* | ghana+niÓvÃsa+vikampita+stanÅbhi÷ | vanitÃbhir* a+dhÅra+locanÃbhir* | m­ga+ÓÃvÃbhir* iva*abhyudÅk«yamÃïa÷ ||5.41| sa* hi käcana+parvata+avadÃto* | h­daya+unmÃda+karo* vara+aÇganÃnÃm | Óravana+aÇga+vilocana+Ãtma+bhÃvÃn | vacana+sparÓa+vapur+guïair* jahÃra ||5.42| vigate divase tato* vimÃnaæ* | vapu«Ã sÆrya* iva pradÅpyamÃna÷ | timiraæ* vijighÃæsur* Ãtma+bhÃsà | ravir* udyann* iva merum Ãruroha ||5.43| kanaka+ujjvala+dÅpta+dÅpa+v­k«aæ* | vara+kÃla+aguru+dhÆpa+pÆrïa+garbham | adhiruhya sa* vajra+bhakti+citraæ* | pravaraæ* käcanam Ãsanaæ* si«eve ||5.44| tata* uttamam (uttama+aÇganÃs* taæ* CuttamÃÓ* ca nÃryo* )| niÓi tÆryair* upatasthur* indra+kalpam | himavac+chirasi*iva candra+gaure | draviïa+indra+Ãtma+jam apsaro+gaïa+oghÃ÷ ||5.45| paramair* api divya+tÆrya+kalpai÷ | sa* tu tair* na*eva ratiæ* yayau na har«am | parama+artha+sukhÃya tasya sÃdhor* | abhiniÓcikrami«Ã yato* na reme ||5.46| atha tatra surais* tapo+vari«Âhair* | a+kani«Âhair* vyavasÃyam asya buddhvà | yugapat pramadÃ+janasya nidrà | vihitÃ*ÃsÅd* vik­tÃÓ* ca gÃtra+ce«ÂÃ÷ ||5.47| abhavac* *chayità hi tatra kÃ+cid* | viniveÓya pracale kare kapolam | dayitÃm api rukma+pattra+citrÃæ* | kupitÃ*iva*aÇka+gatÃæ* vihÃya vÅïÃm ||5.48| vibabhau kara+lagna+veïur* anyà | stana+visrasta+sita+aæÓukà ÓayÃnà | ­ju+«aÂ+pada+paÇkti+ju«Âa+padmà | jala+phena+prahasat+taÂà nadÅ*iva ||5.49| nava+pu«kara+garbha+komalÃbhyÃæ* | tapanÅya+ujjvala+saægata+aÇga+dÃbhyÃm | svapiti sma (tathÃ*a+parà Ctathà purà )bhujÃbhyÃæ* | parirabhya priyavan* m­d+aÇgam eva ||5.50| nava+hÃÂaka+bhÆ«aïÃs* tathÃ*anyÃ* | vasanaæ* pÅtam an+uttamaæ* vasÃnÃ÷ | a+vaÓà (ghana+nidrayà Cvata nidrayà )nipetur* | gaja+bhagnÃ* iva karïikÃra+ÓÃkhÃ÷ ||5.51| avalambya gava+ak«a+pÃrÓvam anyà | Óayità cÃpa+vibhugna+gÃtra+ya«Âi÷ | virarÃja vilambi+cÃru+hÃrà | racità toraïa+ÓÃla+bha¤jikÃ*iva ||5.52| maïi+kuï¬ala+da«Âa+pattra+lekhaæ* | mukha+padmaæ* vinataæ* tathÃ*a+parasyÃ÷ | Óata+pattram iva*ardha+(vakra+Ccakra+)nìaæ* | sthita+kÃraï¬ava+ghaÂÂitaæ* cakÃÓe ||5.53| a+parÃ÷ ÓayitÃ* yathÃ+upavi«ÂÃ÷ | stana+bhÃrair* avanamyamÃna+gÃtrÃ÷ | upaguhya paras+paraæ* virejur* | bhuja+pÃÓais* tapanÅya+pÃrihÃryai÷ ||5.54| mahatÅæ* parivÃdinÅæ* ca kÃ+cid* | vanitÃ*ÃliÇgya sakhÅm iva prasuptà | vijughÆrïa calat+su+varïa+(sÆtrà CsÆtrÃæ* )| vadanena*Ãkula+(yoktrakeïa Ckarïika+ujjvalena )||5.55| païavaæ* yuvatir* bhuja+aæsa+deÓÃd* | avavisraæsita+cÃru+pÃÓam anyà | sa+vilÃsa+rata+anta+tÃntam Ærvor* | vivare kÃntam iva*abhinÅya ÓiÓye ||5.56| a+parÃ* babhur* nimÅlita+ak«yo* | vipula+ak«yo* *api Óubha+bhruvo* *api satya÷ | pratisaækucita+aravinda+koÓÃ÷ | savitary* astam ite yathà nalinya÷ ||5.57| Óithila+Ãkula+mÆrdha+jà tathÃ*anyà | jaghana+srasta+vibhÆ«aïa+aæÓuka+antà | aÓayi«Âa vikÅrïa+kaïÂha+sÆtrà | gaja+bhagnà (pratiyÃtana+aÇganÃ*iva CpratipÃtita+aÇganÃ*iva )||5.58| a+parÃs* tv* a+vaÓÃ* hriyà viyuktÃ* | dh­timatyo* *api vapur+guïair* upetÃ÷ | viniÓaÓvasur* (ulbaïaæ* Culvaïaæ* )ÓayÃnÃ* | (vik­tÃ÷ k«ipta+Cvik­ta+Ãk«ipta+)bhujÃ* jaj­mbhire ca ||5.59| vyapaviddha+vibhÆ«aïa+srajo* *anyÃ* | (vis­ta+Ãgranthana+Cvis­ta+a+granthana+)vÃsaso* vi+saæj¤Ã÷ | a+nimÅlita+Óukla+niÓ+cala+ak«yo* | na vireju÷ ÓayitÃ* gata+asu+kalpÃ÷ ||5.60| viv­ta+Ãsya+puÂà viv­ddha+(gÃtrÅ CgÃtrà )| prapatad+vaktra+jalà prakÃÓa+guhyà | a+parà mada+ghÆrïitÃ*iva ÓiÓye | na (babhÃse Cbabhëe )vik­taæ* vapu÷ pupo«a ||5.61| iti sattva+(kula+anvaya+anu+rÆpaæ* Ckula+anu+rÆpa+rÆpaæ* )| vi+vidhaæ* sa* pramadÃ+jana÷ ÓayÃna÷ | sarasa÷ sa+d­Óaæ* babhÃra rÆpaæ* | pavana+Ãvarjita+(rugna+Crugïa+)pu«karasya ||5.62| samavek«ya (tathà tathà CtataÓ* ca tÃ÷ )ÓayÃnÃ* | vik­tÃs* tÃ* yuvatÅr* a+dhÅra+ce«ÂÃ÷ | guïavad+vapu«o* *api valgu+(bhëÃ* CbhÃso* )| n­+pa+sÆnu÷ sa* vigarhayÃæ* babhÆva ||5.63| a+Óucir* vik­taÓ* ca jÅva+loke | vanitÃnÃm ayam Å+d­Óa÷ sva+bhÃva÷ | vasana+Ãbharaïais* tu va¤cyamÃna÷ | puru«a÷ strÅ+vi«aye«u rÃgam eti ||5.64| vim­Óed* yadi yo«itÃæ* manu«ya÷ | prak­tiæ* svapna+vikÃram Å+d­Óaæ* ca | dhruvam atra na vardhayet pramÃdaæ* | guïa+saækalpa+hatas* tu rÃgam eti ||5.65| iti tasya tad+antaraæ* viditvà | niÓi niÓcikrami«Ã samudbabhÆva | avagamya manas* tato* *asya devair* | bhavana+dvÃram apÃv­taæ* babhÆva ||5.66| atha so* *avatatÃra harmya+p­«ÂhÃd* | yuvatÅs* tÃ÷ ÓayitÃ* vigarhamÃïa÷ | avatÅrya tataÓ* ca nir+viÓaÇko* | g­ha+kak«yÃæ* (prathamÃæ* Cprathamaæ* )vinirjagÃma ||5.67| tura+ga+avacaraæ* sa* bodhayitvà | javinaæ* chandakam ittham ity* uvÃca | hayam Ãnaya kanthakaæ* tvarÃvÃn | a+m­taæ+ prÃptum ito* *adya ma yiyÃsà ||5.68| h­di yà mama tu«Âir* adya jÃtà | vyavasÃyaÓ* ca yathà (matau Cdh­tau )nivi«Âa÷ | vi+jane *api ca nÃthavÃn iva*asmi | dhruvam artho* *abhi+mukha÷ (sameta* Csa* me ya* )i«Âa÷ ||5.69| hriyam eva ca saænatiæ* ca hitvà | ÓayitÃ* mat+pra+mukhe yathà yuvatya÷ | viv­te ca yathà svayaæ* kapÃÂe | niyataæ* yÃtum (ato* mama*adya Can+ÃmayÃya )kÃla÷ ||5.70| pratig­hya tata÷ sa* bhartur* Ãj¤Ãæ* | vidita+artho* *api nara+indra+ÓÃsanasya | manasi*iva pareïa codyamÃnas* | tura+gasya*Ãnayane matiæ* cakÃra ||5.71| atha hema+khalÅna+pÆrïa+vaktraæ* | laghu+Óayya+Ãstaraïa+upagƬha+p­«Âham | bala+sattva+(java+anvaya+upapannaæ* Cjava+tvarÃ+upapannaæ* )| sa* vara+aÓvaæ* tam upÃninÃya bhartre ||5.72| pratata+trika+puccha+mÆla+pÃr«ïiæ* | (nibh­ta+hrasva+Cnibh­taæ* hrasva+)tanÆ+ja+(puccha+Cp­«Âha+)karïam | vinata+unnata+p­«Âha+kuk«i+pÃrÓvaæ* | vipula+protha+lalÃÂa+kaÂhy+uraskam ||5.73| upaguhya sa* taæ* viÓÃla+vak«Ã÷ | kamala+Ãbhena ca sÃntvayan kareïa | madhura+a+k«arayà girà ÓaÓÃsa | dhvajinÅ+madhyam iva prave«Âu+kÃma÷ ||5.74| bahuÓa÷ (kila Óatravo* Ckali+Óatravo* )nirastÃ÷ | samare tvÃm adhiruhya pÃrthivena | aham apy* a+m­taæ* (padaæ* Cparaæ* )yathÃvat | tura+ga+Óre«Âha labheya tat kuru«va ||5.75| su+labhÃ÷ khalu saæ+yuge sahÃyÃ* | vi«aya+avÃpta+sukhe dhana+arjane và | puru«asya tu dur+labhÃ÷ sahÃyÃ÷ | patitasya*Ãpadi dharma+saæÓraye và ||5.76| iha ca*eva bhavanti ye sahÃyÃ÷ | kalu«e (karmaïi Cdharmaïi )dharma+saæÓraye và | avagacchati me yathÃ*antar+Ãtmà | niyataæ* te *api janÃs* tad+aæÓa+bhÃja÷ ||5.77| tad* idaæ* parigamya dharma+yuktaæ* | mama niryÃïam (ito* Cato* )jagad+dhitÃya | tura+ga+uttama vega+vikramÃbhyÃæ* | prayatasva*Ãtma+hite jagad+dhite ca ||5.78| iti su+h­dam iva*anuÓi«ya k­tye | tura+ga+varaæ* n­+varo* vanaæ* yiyÃsu÷ | sitam asita+gati+dyutir* vapu«mÃn | ravir* iva ÓÃradam abhram Ãruroha ||5.79| atha sa* pariharan niÓÅtha+caï¬aæ* | parijana+bodha+karaæ* dhvaniæ* sad+aÓva÷ | vigata+hanu+rava÷ praÓÃnta+he«aÓ* | cakita+vimukta+pada+(kramo* Ckramà )jagÃma ||5.80| kanaka+valaya+bhÆ«ita+prako«Âhai÷ | kamala+nibhai÷ (kamalÃn iva CkamalÃni ca )pravidhya | avanata+tanavas* tato* *asya yak«ÃÓ* | cakita+(gatair* Cgater* )dadhire khurÃn kara+agrai÷ ||5.81| guru+parigha+kapÃÂa+saæv­tÃ* yÃ* | na sukham api dvi+radair* apÃvriyante | vrajati n­+pa+sute gata+svanÃs* tÃ÷ | svayam abhavan viv­tÃ÷ pura÷ pratolya÷ ||5.82| pitaram abhi+mukhaæ* sutaæ* ca bÃlaæ* | janam anuraktam an+uttamÃæ* ca lak«mÅm | k­ta+matir* apahÃya nir+vyapek«a÷ | pit­+nagarÃt sa* tato* vinirjagÃma ||5.83| atha sa* (vi+mala+Cvikaca+)paÇka+ja+Ãyata+ak«a÷ | puram avalokya nanÃda siæha+nÃdam | janana+maraïayor* a+d­«Âa+pÃro* | na (puram Cpunar* )ahaæ* kapila+Ãhvayaæ* (prave«Âà Cpravi«Âà )||5.84| iti vacanam idaæ* niÓamya tasya | draviïa+pate÷ pari«ad+gaïÃ* nanandu÷ | pramudita+manasaÓ* ca deva+saÇghÃ* | vyavasita+pÃraïam ÃÓaÓaæsire *asmai ||5.85| huta+vaha+vapu«o* diva+okaso* *anye | vyavasitam asya (su+du«+Cca du«+)karaæ* viditvà | (ak­«ata Cakuruta )tuhine pathi prakÃÓaæ* | ghana+vivara+pra«rtÃ* iva*indu+pÃdÃ÷ ||5.86| hari+tura+ga+turaæ+gavat turaæ+ga÷ | sa* tu vicaran* manasi*iva codyamÃna÷ | aruïa+paru«a+(tÃram antarik«aæ* CbhÃram antarÅk«aæ* )| (sa* ca su+bahÆni Csarasa+bahÆni )jagÃma yojanÃni ||5.87| [[iti (CÓrÅ+C)buddha+carite mahÃ+kÃvye *abhini«kramaïo* nÃma pa¤cama÷ sarga÷ |5|]] tato* (muhÆrta+abhyudite CmuhÆrte *abhyudite )|jagac+cak«u«i bhÃs+kare | bhÃrgavasya*ÃÓrama+padaæ* |sa* dadarÓa n­ïÃæ* vara÷ ||6.1| supta+viÓvasta+hariïaæ* |sva+stha+sthita+vihaæ+gamam | viÓrÃnta* iva yad* (d­«Âvà Cd­«Âà [sic] )|k­ta+artha* iva ca*abhavat ||6.2| sa* vismaya+niv­tty+arthaæ* |tapa÷+pÆjÃ+artham eva ca | svÃæ* ca*anuvartitÃæ* rak«aïn* |aÓva+p­«ÂhÃd* avÃtarat ||6.3| avatÅrya ca pasparÓa |nistÅrïam iti vÃjinam | chandakaæ* ca*abravÅt prÅta÷ |snÃpayann* iva cak«u«Ã ||6.4| imaæ* tÃrk«ya+upama+javaæ* |turaæ+gam anugacchatà | darÓità saumya mad+bhaktir* |vikramaÓ* ca*ayam Ãtmana÷ ||6.5| sarvathÃ*asmy* anya+kÃryo* *api |g­hÅto* bhavatà h­di | bhart­+snehaÓ* ca yasya*ayam |Å+d­Óa÷ (Óaktir* CÓakta* )eva ca ||6.6| a+snigdho* *api sam+artho* *asti |ni÷+sÃmarthyo* *api bhaktimÃn | bhaktimÃæs* ca*eva ÓaktaÓ* ca |dur+labhas* tvad+vidho* bhuvi ||6.7| tat prÅto* *asmi tava*anena |mahÃ+bhÃgena karmaïà | (yasya te Cd­Óyate )mayi bhÃvo* *ayaæ* |phalebhyo* *api parÃÇ+(mukha÷ Cmukhe )||6.8| ko* janasya phala+sthasya |na syÃd* abhi+mukho* jana÷ | janÅ+bhavati bhÆyi«Âhaæ* |sva+jano* *api viparyaye ||6.9| kula+arthaæ* dhÃryate putra÷ |po«a+arthaæ* sevyate pità | (ÃÓayÃc* *chli«yati CÃÓayÃ*ÃÓli«yati )jagan* |na*asti ni«+(kÃraïà svatà CkÃraïa+a+svatà )||6.10| kim uktvà bahu saæk«epÃt |k­taæ* me su+mahat priyam | nivartasva*aÓvam ÃdÃya |saæprÃpto* *asmi*Åpsitaæ* (padam Cvanam )||6.11| ity* uktvà sa* mahÃ+bÃhur* |anuÓaæsa+cikÅr«ayà | bhÆ«aïÃny* avamucya*asmai |saætapta+manase dadau ||6.12| (mukuÂÃd* dÅpa+CmukuÂa+uddÅpta+)karmÃïaæ* |maïim ÃdÃya bhÃsvaram | bruvan vÃkyam idaæ* tasthau |sa+Ãditya* iva mandara÷ ||6.13| anena maïinà chanda |praïamya bahuÓo* n­+pa÷ | vij¤Ãpyo* *a+mukta+viÓrambhaæ* |saætÃpa+viniv­ttaye ||6.14| (janma+CjarÃ+)maraïa+nÃÓa+arthaæ* |pravi«Âo* *asmi tapo+vanam | na khalu svarga+tar«eïa |na*a+snehena na manyunà ||6.15| tad* evam abhini«krÃntaæ* |na mÃæ* Óocitum arhasi | bhÆtvÃ*api hi ciraæ* Óle«a÷ |kÃlena na bhavi«yati ||6.16| dhruvo* yasmÃc* ca viÓle«as* |tasmÃn* mok«Ãya me mati÷ | viprayoga÷ kathaæ* na syÃd* |bhÆyo* *api sva+(janÃd* iti Cjana+Ãdibhi÷ )||6.17| Óoka+tyÃgÃya ni«krÃntaæ* |na mÃæ* Óocitum arhasi | Óoka+hetu«u kÃme«u |saktÃ÷ ÓocyÃs* tu rÃgiïa÷ ||6.18| ayaæ* ca kila pÆrve«Ãm |asmÃkaæ* niÓcaya÷ sthira÷ | iti (dÃyÃdya+CdÃya+Ãda+)bhÆtena |na Óocyo* *asmi pathà vrajan ||6.19| bhavanti hy* artha+dÃya+ÃdÃ÷ |puru«asya viparyaye | p­thivyÃæ* dharma+dÃya+ÃdÃ÷ |dur+labhÃs* tu na santi và ||6.20| yad* api syÃd* a+samaye |yÃto* vanam asÃv* iti | a+kÃlo* na*asti dharmasya |jÅvite ca¤cale sati ||6.21| tasmÃd* adya*eva me ÓreyaÓ* |cetavyam iti niÓcaya÷ | jÅvite ko* hi viÓrambho* |m­tyau praty+arthini sthite ||6.22| evam+Ãdi tvayà saumya |vij¤Ãpyo* vasu+dhÃ+adhipa÷ | prayatethÃs* tathà ca*eva |yathà mÃæ* na smared* api ||6.23| api nairguïyam asmÃkaæ* |vÃcyaæ* nara+patau tvayà | nairguïyÃt tyajyate sneha÷ |sneha+tyÃgÃn* na Óocyate ||6.24| iti vÃkyam idaæ* Órutvà |chanda÷ saætÃpa+viklava÷ | (bëpa+Cvëpa+)grathitayà vÃcà |pratyuvÃca k­ta+a¤jali÷ ||6.25| anena tava bhÃvena |bÃndhava+ÃyÃsa+dÃyinà | bharta÷ sÅdati me ceto* |nadÅ+paÇkae* iva dvi+pa÷ ||6.26| kasya na*utpÃdayed* (bëpaæ* Cvëpaæ* )|niÓcayas* te *ayam Å+d­Óa÷ | ayomaye *api h­daye |kiæ* puna÷ sneha+viklave ||6.27| vimÃna+Óayana+arhaæ* hi |saukumÃryam idaæ* kva ca | khara+darbha+aÇkuravatÅ |tapo+vana+mahÅ kva ca ||6.28| Órutvà tu vyavasÃyaæ* te |yad* aÓvo* *ayaæ* (mayÃ*Ãh­ta÷ Cmayà h­ta÷ )| balÃt+kÃreïa tan* nÃtha |daivena*eva*asmi kÃrita÷ ||6.29| kathaæ* hy* Ãtma+vaÓo* jÃnan |vyavasÃyam imaæ* tava | upÃnayeyaæ* tura+gaæ* |Óokaæ* kapila+(vÃstuna÷ Cvastuna÷ )||6.30| tan* na*arhasi mahÃ+bÃho |vihÃtuæ* putra+lÃlasam | snigdhaæ* v­ddhaæ* ca rÃjÃnaæ* |sad+dharmam iva nÃstika÷ ||6.31| saævardhana+pariÓrÃntÃæ* |dvitÅyÃæ* tÃæ* ca mÃtaram | (devÅæ* Cdeva )na*arhasi vismartuæ* |k­ta+ghna* iva sat+kriyÃm ||6.32| bÃla+putrÃæ* guïavatÅæ* |kula+ÓlÃghyÃæ* pati+vratÃm | devÅm arhasi na tyaktuæ* |(klÅba÷ CklÅva÷ )prÃptÃm iva Óriyam ||6.33| putraæ* yÃÓodharaæ* ÓlÃghyaæ* |yaÓo+dharma+bh­tÃæ* (varam Cvara÷ )| bÃlam arhasi na tyaktuæ* |vyasanÅ*iva*uttamaæ* yaÓa÷ ||6.34| atha bandhuæ* ca rÃjyaæ* ca |tyaktum eva k­tà mati÷ | mÃæ* na*arhasi vibho tyaktuæ* |tvat+pÃdau hi gatir* mama ||6.35| na*asmi yÃtuæ* puraæ* Óakto* |dahyamÃnena cetasà | tvÃm araïye parityajya |su+(mantra* Cmitra* )iva rÃghavam ||6.36| kiæ* hi vak«yati (mÃæ* rÃjà CrÃjà mÃæ* )|tvad+­te nagaraæ* gatam | vak«yÃmy* ucita+darÓitvÃt |kiæ* tava*anta÷+purÃïi và ||6.37| yad* apy* Ãttha*api nairguïyaæ* |vÃcyaæ* nara+patÃv* iti | kiæ* tad* vak«yÃmy* a+bhÆtaæ* te |nir+do«asya muner* iva ||6.38| h­dayena sa+lajjena |jihvayà sajjamÃnayà | ahaæ* yady+api và brÆyÃæ* |kas* tac* *chraddhÃtum arhati ||6.39| yo* hi candra+masas* (taik«ïyaæ* Ctaik«ïya [sic] )|kathayec* *chraddadhÅta và | sa* do«Ãæs* tava do«a+j¤a |kathayec* *chraddadhÅta và ||6.40| sa+anukroÓasya satataæ* |nityaæ* karuïa+vedina÷ | snigdha+tyÃgo* na sa+d­Óo* |nivartasva prasÅda me ||6.41| iti Óoka+abhibhÆtasya |Órutvà chandasya bhëitam | sva+stha÷ paramayà dh­tyà |jagÃda vadatÃæ* vara÷ ||6.42| mad+viyogaæ* prati *cchanda |saætÃpas* tyajyatÃm ayam | nÃnÃ+bhÃvo* hi niyataæ* |p­thag+jÃti«u dehi«u ||6.43| sva+janaæ* yady+api snehÃn* |na (tyajeyam ahaæ* svayam Ctyajeyaæ* mumuk«ayà )| m­tyur* anyo+anyam a+vaÓÃn |asmÃn saætyÃjayi«yati ||6.44| mahatyà t­«ïayà du÷khair* |garbheïa*asmi yayà dh­ta÷ | tasyÃ* ni«+phala+yatnÃyÃ÷ |kva*ahaæ* mÃtu÷ kva sà mama ||6.45| vÃsa+v­k«e samÃgamya |vigacchanti yathÃ*aï¬a+jÃ÷ | niyataæ* viprayoga+antas* |tathà bhÆta+samÃgama÷ ||6.46| sametya ca yathà bhÆyo* |vyapayÃnti (balÃhakÃ÷ CvalÃhakÃ÷ )| saæyogo* viprayogaÓ* ca |tathà me prÃïinÃæ* mata÷ ||6.47| yasmÃd* yÃti ca loko* *ayaæ* |vipralabhya paraæ+param | mamatvaæ* na k«amaæ* tasmÃt |svapna+bhÆte samÃgame ||6.48| saha+jena viyujyante |parïa+rÃgeïa pÃda+pÃ÷ | anyena*anyasya viÓle«a÷ |kiæ* punar* na bhavi«yati ||6.49| tad* evaæ* sati saætÃpaæ* |mà kÃr«Å÷ saumya gamyatÃm | lambate yadi tu sneho* |gatvÃ*api punar* Ãvraja ||6.50| brÆyÃÓ* (ca*asmat+k­ta+apek«aæ* Cca*asmÃsv* an+Ãk«epaæ* )|janaæ* kapila+(vÃstuni Cvastuni )| tyajyatÃæ* tad+gata÷ sneha÷ |ÓrÆyatÃæ* ca*asya niÓcaya÷ ||6.51| k«ipram e«yati và k­tvà |janma+m­tyu+k«ayaæ* kila | a+k­ta+artho* nir+(Ãrambho* CÃlambo* )|nidhanaæ* yÃsyati*iti và ||6.52| iti tasya vaca÷ Órutvà |kanthakas* tura+ga+uttama÷ | jihvayà lilihe pÃdau |(bëpam Cvëpam )u«ïaæ* mumoca ca ||6.53| jÃlinà svastika+aÇkena |(cakra+Cvakra+)madhyena pÃïinà | ÃmamarÓa kumÃras* taæ* |babhëe ca vayasyavat ||6.54| mu¤ca kanthaka mà (bëpaæ* Cvëpaæ* )|darÓitÃ*iyaæ* sad+aÓvatà | m­«yatÃæ* sa+phala÷ ÓÅghraæ* |Óramas* te* *ayaæ* bhavi«yati ||6.55| maïit+saruæ* chandaka+hasta+saæsthaæ* | tata÷ sa* dhÅro* niÓitaæ* g­hÅtvà | koÓÃd* asiæ* käcana+bhakti+citraæ* | (bilÃd* CvilÃd* )iva*ÃÓÅ+vi«am udbabarha ||6.56| ni«kÃsya taæ* cad*utpala+pattra+nÅlaæ* | ciccheda citraæ* mukuÂaæ* sa+keÓam | vikÅryamÃïa+aæÓukam antarÅk«e | cik«epa ca*enaæ* sarasi*iva haæsam ||6.57| pÆjÃ+abhilëeïa ca bÃhumÃnyÃd* | diva+okasas* taæ* jag­hu÷ praviddham | yathÃvad* enaæ* divi deva+saÇghÃ* | divyair* viÓe«air* mahayÃæ* ca cakru÷ ||6.58| muktvà tv* alaækÃra+kalatravattÃæ* | ÓrÅ+vipravÃsaæ* ÓirasaÓ* ca k­tvà | d­«ÂvÃ*aæÓukaæ* käcana+haæsa+(cihnaæ* Ccitram )| vanyaæ* sa* dhÅro* *abhicakÃÇk«a vÃsa÷ ||6.59| tato* m­ga+vyÃdha+vapur* diva+okÃ* | bhÃvaæ* viditvÃ*asya viÓuddha+bhÃva÷ | këÃya+vastro* *abhiyayau samÅpaæ* | taæ* ÓÃkya+rÃja+prabhavo* *abhyuvÃca ||6.60| Óivaæ* ca këÃyam ­«i+dhvajas* te | na yujyate hiæsram idaæ* dhanuÓ* ca | tat saumya yady* asti na saktir* atra | mahyaæ* prayaccha*idam idaæ* g­hÃïa ||6.61| vyÃdho* *abravÅt kÃma+da kÃmam ÃrÃd* | anena viÓvÃsya m­gÃn (nihanmi Cnihatya )| arthas* tu Óakra+upama yady* anena hanta | pratÅccha*Ãnaya Óuklam etat ||6.62| pareïa har«eïa tata÷ sa* vanyaæ* | jagrÃha vÃso* *aæÓukam utsasarja | vyÃdhas* tu divyaæ* vapur* eva bibhrat | tac* *chuklam ÃdÃya divaæ* jagÃma ||6.63| tata÷ kumÃraÓ* ca sa* ca*aÓva+go+pas* | tasmiæs* tathà yÃti visismiyÃte | Ãraïyake vÃsasi ca*eva bhÆyas* | tasminn* akÃr«ÂÃæ* bahu+mÃnam ÃÓu ||6.64| chandaæ* tata÷ sa+aÓru+mukhaæ* vis­jya | këÃya+(saæbh­d* dh­ti+Csaævid* v­ta+)kÅrti+bh­t sa÷ | yena*ÃÓramas* tena yayau mahÃ+Ãtmà | saædhyÃ+abhra+saævÅta* (iva*u¬u+Civa*adri+)rÃja÷ ||6.65| tatas* tathà bhartari rÃjya+ni÷+sp­he | tapo+vanaæ* yÃti vi+varïa+vÃsasi | bhujau samutk«ipya tata÷ sa* vÃji+bh­d* | bh­Óaæ* vicukroÓa papÃta ca k«itau ||6.66| vilokya bhÆyaÓ* ca ruroda sa+svaraæ* | hayaæ* bhujÃbhyÃm upaguhya kanthakam | tato* nir+ÃÓo* vilapan muhur* muhur* | yayau ÓarÅreïa puraæ* na cetasà ||6.67| kva+cit pradadhyau vilalÃpa ca kva+cit | kva+cit pracaskhÃla papÃta ca kva+cit | ato* vrajan bhakti+vaÓena du÷khitaÓ* | cacÃra bahvÅr* (avasa÷ Ca+vaÓa÷ )pathi kriyÃ÷ ||6.68| [[iti (CÓrÅ+C)buddha+carite mahÃ+kÃvye chandaka+(nivartano* Cnivartanaæ* )nÃma «a«Âha÷ sarga÷ |6|]] tato* vis­jya*aÓru+mukhaæ* rudantaæ* | chandaæ* vana+cchandatayà nir+Ãstha÷ | sarva+artha+siddho* vapu«Ã*abhibhÆya | tam ÃÓramaæ* (siddha* Csiddham )iva prapede ||7.1| sa* rÃja+sÆnur* m­ga+rÃja+gÃmÅ | m­ga+ajiraæ* tan* m­gavat pravi«Âa÷ | lak«mÅ+viyukto* *api ÓarÅra+lak«myà | cak«Ææ«i sarva+ÃÓramiïÃæ* jahÃra ||7.2| sthitÃ* hi hasta+stha+yugÃs* tathÃ*eva | kautÆhalÃc* cakra+dharÃ÷ sa+dÃrÃ÷ | tam indra+kalpaæ* dad­Óur* na jagmur* | dhuryÃ* iva*ardha+avanatai÷ Óirobhi÷ ||7.3| viprÃÓ* ca gatvà bahir* idhma+heto÷ | prÃptÃ÷ samit+pu«pa+pavitra+hastÃ÷ | tapa÷+pradhÃnÃ÷ k­ta+buddhayo* *api | taæ* dra«Âum Åyur* na maÂhÃn abhÅyu÷ ||7.4| h­«ÂÃÓ* ca kekÃ* mumucur* mayÆrÃ* | d­«ÂvÃ*ambu+daæ* nÅlam (iva*unnamanta÷ Civa*unnamantaæ* )| Óa«pÃïi hitvÃ*abhi+mukhÃÓ* ca tasthur* | m­gÃÓ* cala+ak«Ã* m­ga+cÃriïaÓ* ca ||7.5| d­«Âvà tam ik«vÃku+kula+pradÅpaæ* | jvalantam udyantam iva*aæÓumantam | k­te *api dohe janita+pramodÃ÷ | prasusruvur* homa+duhaÓ* ca gÃva÷ ||7.6| kaÓ+cid* vasÆnÃm ayam a«Âama÷ syÃt | syÃd* aÓvinor* anyataraÓ* cyuto* (và C*atra )| uccerur* uccair* iti tatra vÃcas* | tad+darÓanÃd* vismaya+jÃ* munÅnÃm ||7.7| lekha+­«abhasya*iva vapur* dvitÅyaæ* | dhÃmÃ*iva lokasya cara+a+carasya | sa* dyotayÃm Ãsa vanaæ* hi k­tsnaæ* | yad+­cchayà sÆrya* iva*avatÅrïa÷ ||7.8| tata÷ sa* tair* ÃÓramibhir* yathÃvad* | abhyarcitaÓ* ca*upanimantritaÓ* ca | pratyarcayÃæ* dharma+bh­to* babhÆva | svareïa (sa+ambho+ambu+CbhÃdra+ambu+)dhara+upamena ||7.9| kÅrïaæ* (tathà Ctata÷ )puïya+k­tà janena | svarga+abhikÃmena vimok«a+kÃma÷ | tam ÃÓramaæ* so* *anucacÃra dhÅras* | tapÃæsi citrÃïi nirÅk«amÃïa÷ ||7.10| tapo+vikÃrÃæÓ* ca nirÅk«ya saumyas* | tapo+vane tatra tapo+dhanÃnÃm | tapasvinaæ* kaæ+cid* anuvrajantaæ* | tattvaæ* vijij¤Ãsur* idaæ* babhëe ||7.11| tat+pÆrvam adya*ÃÓrama+darÓanaæ* me | yasmÃd* imaæ* dharma+vidhiæ* na jÃne | tasmÃd* bhavÃn arhati bhëituæ* me | yo* niÓcayo* (yat Cyaæ* )prati va÷ prav­tta÷ ||7.12| tato* dvi+jÃti÷ sa* tapo+vihÃra÷ | ÓÃkya+­«abhÃya*­«abha+vikramÃya | kram.ena tasmai kathayÃæ* cakÃra | tapo+(viÓe«Ãæs* CviÓe«aæ* )tapasa÷ phalaæ* ca ||7.13| a+grÃmyam annaæ* salile prarƬhaæ* | parïÃni toyaæ* phala+mÆlam eva | yathÃ+Ãgamaæ* v­ttir* iyaæ* munÅnÃæ* | bhinnÃs* tu te te tapasÃæ* vikalpÃ÷ ||7.14| u¤chena jÅvanti kha+gÃ* iva*anye | t­ïÃni ke+cin* m­gavac* caranti | ke+cid* bhujaæ+gai÷ saha vartayanti | valmÅka+bhÆtÃ* (vana+mÃrutena Civa mÃrutena )||7.15| aÓma+prayatna+arjita+v­ttayo* *anye | ke+cit sva+danta+apahata+anna+bhak«Ã÷ | k­tvà para+arthaæ* Órapaïaæ* tathÃ*anye | kurvanti kÃryaæ* yadi Óe«am asti ||7.16| ke+cij* jala+klinna+jaÂÃ+kalÃpÃ* | dvi÷ pÃvakaæ* juhvati mantra+pÆrvam | mÅnai÷ samaæ* ke+cid* apo* vigÃhya | vasanti kÆrma+ullikhitai÷ ÓarÅrai÷ ||7.17| evaæ+vidhai÷ kÃla+citais* tapobhi÷ | parair* divaæ* yÃnty* a+parair* n­+lokam | du÷khena mÃrgeïa sukhaæ* (hy* upaiti Ck«iyanti )| (sukhaæ* Cdu÷khaæ* )hi dharmasya vadanti mÆlam ||7.18| ity* evam+Ãdi dvi+pa+indra+vatsa÷ | Órutvà vacas* tasya tapo+dhanasya | a+d­«Âa+tattvo* *api na saætuto«a | Óanair* idaæ* ca*Ãtma+gataæ* (babhëe CjagÃda )||7.19| du÷kha+Ãtmakaæ* na*eka+vidhaæ* tapaÓ* ca | svarga+pradhÃnaæ* tapasa÷ phalaæ* ca | lokÃÓ* ca sarve pariïÃmavanta÷ | sv+alpe Órama÷ khalv* ayam ÃÓramÃïÃm ||7.20| (priyÃæÓ* CÓriyaæ* )ca bandhÆn vi«ayÃæÓ* ca hitvà | ye svarga+(hetor* Chetau )niyamaæ* caranti | te viprayuktÃ÷ khalu gantu+kÃmÃ* | mahattaraæ* (bandhanam Csvaæ* vanam )eva bhÆya÷ ||7.21| kÃya+klamair* yaÓ* ca tapo+abhidhÃnai÷ | prav­ttim ÃkÃÇk«ati kÃma+heto÷ | saæsÃra+do«Ãn a+parÅk«amÃïo* | du÷khena so* *anvicchati du÷kham eva ||7.22| trÃsaÓ* ca nityaæ* maraïÃt prajÃnÃæ* | yatnena ca*icchanti (puna÷+prasÆtim Cpuna÷ prasÆtim )| satyÃæ* prav­ttau niyataÓ* ca m­tyus* | tatra*eva (magnÃ* Cmagno* )yata* eva (bhÅtÃ÷ CbhÅta÷ )||7.23| iha*artham eke praviÓanti khedaæ* | svarga+artham anye Óramam Ãpnuvanti | sukha+artham ÃÓÃ+k­païo* *a+k­ta+artha÷ | pataty* an+arthe khalu jÅva+loka÷ ||7.24| na khalv* ayaæ* garhita* eva yatno* | yo* hÅnam uts­jya viÓe«a+gÃmÅ | prÃj¤ai÷ samÃnena pariÓrameïa | kÃryaæ* tu tad* yatra punar* na kÃryam ||7.25| ÓarÅra+pŬà tu yadi*iha dharma÷ | sukhaæ* ÓarÅrasya bhavaty* a+dharma÷ | dharmeïa ca*Ãpnoti sukhaæ* paratra | tasmÃd* a+dharmaæ* phalati*iha dharma÷ ||7.26| yata÷ ÓarÅraæ* manaso* vaÓena | pravartate (ca*api CvÃ*api )nivartate (ca Cvà )| yukto* damaÓ* cetasa* eva tasmÃc* | cittÃd* ­te këÂha+samaæ* ÓarÅram ||7.27| ÃhÃra+Óuddhyà yadi puïyam i«Âaæ* | tasmÃn* m­gÃïÃm api puïyam asti | ye ca*api bÃhyÃ÷ puru«Ã÷ phalebhyo* | bhÃgya+aparÃdhena parÃÇ+(mukha+arthÃ÷ CmukhatvÃt )||7.28| du÷khe *abhisaædhis* tv* atha puïya+hetu÷ | sukhe *api kÃryo* nanu so* *abhisaædhi÷ | atha pramÃïaæ* na sukhe *abhisaædhir* | du÷khe pramÃïaæ* nanu na*abhisaædhi÷ ||7.29| tathÃ*eva ye karma+viÓuddhi+heto÷ | sp­Óanty* apas* tÅrtham iti prav­ttÃ÷ | tatra*api to«o* h­di kevalo* *ayaæ* | na pÃvayis.yanti hi pÃpam Ãpa÷ ||7.30| sp­«Âaæ* hi yad* yad* guïavadbhir* ambhas* | tat tat p­thivyÃæ* yadi tÅrtham i«Âam | tasmÃd* guïÃn eva paraimi tÅrtham | Ãpas* tu ni÷+saæÓayam Ãpa* eva ||7.31| iti sma tat tad* bahu+yukti+yuktaæ* | jagÃda ca*astaæ* ca yayau vivasvÃn | tato* havir+dhÆma+vi+varïa+v­k«aæ* | tapa÷+praÓÃntaæ* sa* vanaæ* viveÓa ||7.32| abhyuddh­ta+prajvalita+agni+hotraæ* | k­ta+abhi«eka+­«i+jana+avakÅrïam | jÃpya+svana+ÃkÆjita+deva+ko«Âhaæ* | dharmasya karma+antam iva prav­ttam ||7.33| kÃÓ+cin* niÓÃs* tatra niÓÃ+kara+Ãbha÷ | parÅk«amÃïaÓ* ca tapÃæsy* uvÃsa | sarvaæ* parik«epya tapaÓ* ca matvà | tasmÃt tapa÷+k«etra+talÃj* jagÃma ||7.34| anvavrajann* ÃÓramiïas* tatas* taæ* | tad+rÆpa+mÃhÃtmya+gatair* manobhi÷ | deÓÃd* an+Ãryair* abhibhÆyamÃnÃn* | mahÃ+­«ayo* dharmam iva*apayÃntam ||7.35| tato* jaÂÃ+valkala+cÅra+khelÃæs* | tapo+dhanÃæÓ* ca*eva sa* tÃn dadarÓa | tapÃæsi ca*e«Ãm (anurudhyamÃnas* CanubudhyamÃnas* )| tasthau Óive ÓrÅmati (v­k«a+mÆle CmÃrga+v­k«e )||7.36| atha*upas­tya*ÃÓrama+vÃsinas* taæ* | manu«ya+varyaæ* parivÃrya tasthu÷ | v­ddhaÓ* ca te«Ãæ* bahu+mÃna+pÆrvaæ* | kalena sÃmnà giram ity* uvÃca ||7.37| tvayy* Ãgate pÆrïa* iva*ÃÓramo* *abhÆt | saæpadyate ÓÆnya* iva prayÃte | tasmÃd* imaæ* na*arhasi tÃta hÃtuæ* | jijÅvi«or* deham iva*i«Âam Ãyu÷ ||7.38| brahma+­«i+rÃja+­«i+sura+­«i+ju«Âa÷ | puïya÷ samÅpe himavÃn hi Óaila÷ | tapÃæsi tÃny* eva tapo+dhanÃnÃæ* | yat+saænikar«Ãd* bahulÅ+bhavanti ||7.39| tÅrthÃni puïyÃny* abhitas* tathÃ*eva | sopÃna+bhÆtÃni nabhas+talasya | ju«ÂÃni dharma+Ãtmabhir* Ãtmavadbhir* | deva+­«ibhiÓ* ca*eva mahÃ+­«ibhiÓ* ca ||7.40| itaÓ* ca bhÆya÷ k«amam uttarÃ*eva | dik sevituæ* dharma+viÓe«a+heto÷ | na (tu Chi )k«amaæ* dak«iïato* budhena | padaæ* bhaved* ekam api prayÃtum ||7.41| tapo+vane *asminn* atha ni«+kriyo* và | saækÅrïa+(dharma+Ãpatito* Cdharmà patito* )*a+Óucir* và | d­«Âas* tvayà yena na te vivatsà | tad* brÆhi yÃvad* rucito* *astu vÃsa÷ ||7.42| ime hi vächanti tapa÷+sahÃyaæ* | tapo+nidhÃna+pratimaæ* bhavantam | vÃsas* tvayà hi*indra+samena sa+ardhaæ* | b­has+pater* abhyudaya+Ãvaha÷ syÃt ||7.43| ity* evam ukte sa* tapasvi+madhye | tapasvi+mukhyena manÅ«i+mukhya÷ | bhava+praïÃÓÃya k­ta+pratij¤a÷ | svaæ* bhÃvam antar+gatam Ãcacak«e ||7.44| ­jv+ÃtmanÃæ* dharma+bh­tÃæ* munÅnÃm | i«Âa+atithitvÃt sva+jana+upamÃnÃm | evaæ+vidhair* mÃæ* prati bhÃva+jÃtai÷ | prÅti÷ (parà me Cpara+Ãtmà )janitaÓ* ca (mÃna÷ CmÃrga÷ )||7.45| snigdhÃbhir* Ãbhir* h­dayaæ+gamÃbhi÷ | samÃsata÷ snÃta* iva*asmi vÃgbhi÷ | ratiÓ* ca me dharma+nava+grahasya | vispandità saæ+prati bhÆya* eva ||7.46| evaæ* prav­ttÃn bhavata÷ ÓaraïyÃn | ati+iva saædarÓita+pak«a+pÃtÃn | yÃsyÃmi hitvÃ*iti mama*api du÷khaæ* | yathÃ*eva bandhÆæs* tyajatas* tathÃ*eva ||7.47| svargÃya yu«mÃkam ayaæ* tu dharmo* | mama*abhilëas* tv* a+punar+bhavÃya | asmin vane yena na me vivatsà | bhinna÷ prav­ttyÃ* hi niv­tti+dharma÷ ||7.48| tan* na*a+ratir* me na para+apacÃro* | vanÃd* ito* yena parivrajÃmi | dharme sthitÃ÷ pÆrva+yuga+anu+rÆpe | sarve bhavanto* hi mahÃ+­«i+kalpÃ÷ ||7.49| tato* vaca÷ sÆn­tam arthavac* ca | su+Ólak«ïam ojasvi ca garvitaæ* ca | Órutvà kumÃrasya tapasvinas* te | viÓe«a+yuktaæ* bahu+mÃnam Åyu÷ ||7.50| kaÓ+cid* dvi+jas* tatra tu bhasma+ÓÃyÅ | pra+aæÓu÷ ÓikhÅ dÃrava+cÅra+vÃsÃ÷ | Ã+piÇgala+ak«as* tanu+dÅrgha+ghoïa÷ | (kuï¬a+eka+Ckuï¬a+uda+)hasto* giram ity* uvÃca ||7.51| dhÅmann* udÃra÷ khalu niÓcayas* te | yas* tvaæ* yuvà janmani d­«Âa+do«a÷ | svarga+apavargau hi vicÃrya samyag* | yasya*apavarge matir* asti so* *asti ||7.52| yaj¤ais* tapobhir* niyamaiÓ* ca tais* tai÷ | svargaæ* yiyÃsanti hi rÃgavanta÷ | rÃgeïa sa+ardhaæ* ripuïÃ*iva yuddhvà | mok«aæ* parÅpsanti tu sattvavanta÷ ||7.53| tad+buddhir* e«Ã yadi niÓcità te | tÆrïaæ* bhavÃn gacchatu vindhyÃ+ko«Âham | asau munis* tatra vasaty* arìo* | yo* nai«Âhike Óreyasi labdha+cak«u÷ ||7.54| tasmÃd* bhavä* *chro«yati tattva+mÃrgaæ* | satyÃæ* rucau saæpratipatsyate ca | yathà tu paÓyÃmi matis* (tathÃ*e«Ã Ctava*e«Ã )| tasya*api yÃsyaty* avadhÆya buddhim ||7.55| (spa«Âa+ucca+Cpu«Âa+aÓva+)ghoïaæ* vipula+Ãyata+ak«aæ* | tÃmra+adhara+o«Âhaæ* sita+tÅk«ïa+daæ«Âram | idaæ* hi vaktraæ* tanu+rakta+jihvaæ* | j¤eya+arïavaæ* pÃsyati k­tsnam eva ||7.56| gambhÅratà yà bhavatas* tv* a+gÃdhà | yà dÅptatà yÃni ca lak«aïÃni | ÃcÃryakaæ* prÃpsyasi tat prÂhivyÃæ* | yan* na*­«ibhi÷ pÆrva+yuge *apy* avÃptam ||7.57| paramam iti tato* n­+pa+Ãtma+jas* | tam ­«i+janaæ* pratinandya niryayau | vidhivad* anuvidhÃya te *api taæ* | praviviÓur* ÃÓramiïas* tapo+vanam ||7.58| [[iti (CÓrÅ+C)buddha+carite mahÃ+kÃvye tapo+vana+praveÓo* nÃma saptama÷ sarga÷ |7|]] tatas* turaæ+ga+avacara÷ sa* dur+manÃs* | tathà vanaæ* bhartari nir+mame gate | cakÃra yatnaæ* pathi Óoka+(nigrahe Cvigrahe )| tathÃ*api ca*eva*aÓru na tasya (cik«iye Ccik«ipe )||8.1| yam eka+rÃtreïa tu bhartur* Ãj¤ayà | jagÃma mÃrgaæ* saha tena vÃjinà | iyÃya bhartur* virahaæ* vicintayaæs* | tam eva panthÃnam ahobhir* a«Âabhi÷ ||8.2| hayaÓ* ca (sa+ojÃ* vicacÃra Csa+ojasvi cacÃra )kanthakas* | tatÃma bhÃvena babhÆva nir+mada÷ | alaæk­taÓ* ca*api tathÃ*eva bhÆ«aïair* | abhÆd* gata+ÓrÅr* iva tena varjita÷ ||8.3| niv­tya ca*eva*abhi+mukhas* tapo+vanaæ* | bh­Óaæ* jihe«e karuïaæ* muhur* muhu÷ | k«udhÃ+anvito* *apy* adhvani Óa«pam ambu và | yathà purà na*abhinananda na*Ãdade ||8.4| tato* vihÅnaæ* kapila+Ãhvayaæ* puraæ* | mahÃ+Ãtmanà tena jagad+dhita+Ãtmanà | krameïa tau ÓÆnyam iva*upajagmatur* | divÃ+kareïa*iva vinÃ+k­taæ* nabha÷ ||8.5| sa+puï¬arÅkair* api Óobhitaæ* | jalair* alaæk­taæ* pu«pa+dharair* nagair* api | tad* eva tasya*upa+vanaæ* vana+upamaæ* | gata+prahar«air* na rarÃja nÃgarai÷ ||8.6| tato* bhramadbhir* diÓi dÅna+mÃnasair* | an+ujjvalair* (bëpa+Cvëpa+)hata+Åk«aïair* narai÷ | nivÃryamÃïÃv* iva tÃv* ubhau puraæ* | (Óanair* apasnÃtam CÓanai* raja÷+snÃtam )iva*abhijagmatu÷ ||8.7| (niÓÃmya CniÓamya )ca srasta+ÓarÅra+gÃminau | vinÃ*Ãgatau ÓÃkya+kula+­«abheïa tau | mumoca (bëpaæ* Cvëpaæ* )pathi nÃgaro* jana÷ | purà rathe dÃÓarather* iva*Ãgate ||8.8| atha bruvanta÷ samupeta+manyavo* | janÃ÷ pathi *cchandakam Ãgata+aÓrava÷ | kva rÃja+putra÷ (pura+Ckula+)rëÂra+(nandano* Cvardhano* ) | h­tas* tvayÃ*asÃv* iti p­«Âhato* *anvayu÷ ||8.9| tata÷ sa* tÃn bhaktimato* *abravÅj* janÃn | nara+indra+putraæ* na parityajÃmy* aham | rudann* ahaæ* tena tu nir+jane vane | g­ha+stha+veÓaÓ* ca visarjitÃv* iti ||8.10| idaæ* vacas* tasya niÓamya te janÃ÷ | su+du«+karaæ* khalv* iti niÓcayaæ* yayu÷ | patad* (*dhi jahru÷ Cvijahru÷ )salilaæ* na netra+jaæ* | mano* nininduÓ* ca (phala+uttham Cphala+artham )Ãtmana÷ ||8.11| atha*Æcur* adya*eva viÓÃma tad* vanaæ* | gata÷ sa* yatra dvi+pa+rÃja+vikrama÷ | jijÅvi«Ã na*asti hi tena no* vinà | yathÃ*indriyÃïÃæ* vigame ÓarÅriïÃm ||8.12| idaæ* puraæ* tena vivarjitaæ* vanaæ* | vanaæ* ca tat tena samanvitaæ* puram | na Óobhate tena hi no* vinà puraæ* | marutvatà v­tra+vadhe yathà divam ||8.13| puna÷ kumÃro* viniv­tta* ity* atha*u | gava+ak«a+mÃlÃ÷ pratipedire *aÇganÃ÷ | vivikta+p­«Âhaæ* ca (niÓÃmya CniÓamya )vÃjinaæ* | punar* gava+ak«Ãïi pidhÃya cukruÓu÷ ||8.14| pravi«Âa+dÅk«as* tu suta+upalabdhaye | vratena Óokena ca khinna+mÃnasa÷ | jajÃpa deva+Ãyatane nara+adhipaÓ* | cakÃra tÃs* tÃÓ* ca (yathÃ+ÃÓayÃ÷ CyathÃ+ÃÓrayÃ÷ )kriyÃ÷ ||8.15| tata÷ sa* (bëpa+Cvëpa+)pratipÆrïa+locanas* | turaæ+gam ÃdÃya turaæ+(gama+anuga÷ Cga+mÃnasa÷ )| viveÓa Óoka+abhihato* n­+(pa+k«ayaæ* Cpa+Ãlayaæ* )| (yudhÃ*apinÅte Ck«ayaæ* vinÅte )ripuïÃ*iva bhartari ||8.16| vigÃhamÃnaÓ* ca nara+indra+mandiraæ* | vilokayann* aÓru+vahena cak«u«Ã | svareïa pu«Âena rurÃva kanthako* | janÃya du÷khaæ* prativedayann* iva ||8.17| tata÷ kha+gÃÓ* ca k«aya+madhya+go+carÃ÷ | samÅpa+baddhÃs* tura+gÃÓ* ca sat+k­tÃ÷ | hayasya tasya pratisasvanu÷ svanaæ* | nara+indra+sÆnor* upayÃna+(ÓaÇkina÷ CÓaÇkitÃ÷ )||8.18| janÃÓ* ca har«a+atiÓayena va¤citÃ* | jana+adhipa+anta÷+pura+saænikar«a+gÃ÷ | yathà haya÷ kanthaka* e«a* he«ate | dhruvaæ* kumÃro* viÓati*iti menire ||8.19| ati+prahar«Ãd* atha Óoka+mÆrchitÃ÷ | kumÃra+saædarÓana+lola+locanÃ÷ | g­hÃd* viniÓcakramur* ÃÓayà striya÷ | Óarat+payo+dÃd* iva vidyutaÓ* calÃ÷ ||8.20| vilamba+(keÓyo* CveÓyo* )malina+aæÓuka+ambarÃ* | nir+a¤janair* (bëpa+Cvëpa+)hata+Åk«aïair* mukhai÷ | (striyo* na rejur* m­jayà Ck­«ïÃ* vi+varïÃ**a¤janayà )vinÃ+k­tÃ* | divi*iva tÃrÃ* rajanÅ+k«aya+aruïÃ÷ ||8.21| a+rakta+tÃmraiÓ* caraïair* a+nÆpurair* | a+kuï¬alair* Ãrjava+(kandharair* Ckarïikair* )mukhai÷ | sva+bhÃva+pÅnair* jaghanair* a+mekhalair* | a+hÃra+yoktrair* mu«itair* iva stanai÷ ||8.22| (nirÅk«ya tÃ* bëpa+CnirÅk«itÃ* vëpa+)parÅta+(locanÃ* Clocanaæ* )| nir+ÃÓrayaæ* chandakam aÓvam eva ca | (vi«aïïa+Cvi+varïa+)vaktrÃ* rurudur* vara+aÇganÃ* | vana+antare gÃva* iva*­«abha+ujjhitÃ÷ ||8.23| tata÷ sa+(bëpà Cvëpà )mahi«Å mahÅ+pate÷ | prana«Âa+vatsà mahi«Å*iva vatsalà | prag­hya bÃhÆ nipapÃta gautamÅ | vilola+parïà kadalÅ*iva käcanÅ ||8.24| hata+tvi«o* *anyÃ* (Óithila+aæsa+CÓithila+Ãtma+)bÃhava÷ | striyo* vi«Ãdena vi+cetanÃ* iva | na cukruÓur* na*aÓru jahur* na ÓaÓvasur* | na (celur* Ãsur* likhitÃ* CcetanÃ* ullikhitÃ* )iva sthitÃ÷ ||8.25| a+dhÅram anyÃ÷ pati+Óoka+mÆrchitÃ* | vilocana+prasravaïair* mukhai÷ striya÷ | si«i¤cire pro«ita+candanÃn stanÃn | dharÃ+dhara÷ prasravaïair* iva*upalÃn ||8.26| mukhaiÓ* ca tÃsÃæ* nayana+ambu+(tìitai* Ctìitai÷ )| rarÃja tad* rÃja+niveÓanaæ* tadà | nava+ambu+kÃle *ambu+da+v­«Âi+tìitai÷ | sravaj+jalais* tÃmarasair* yathà sara÷ ||8.27| su+v­tta+pÅna+aÇgulibhir* nir+antarair* | a+bhÆ«aïair* gƬha+sirair* vara+aÇganÃ÷ | urÃæsi jaghnu÷ kamala+upamai÷ karai÷ | sva+pallavair* vÃta+calÃ* latÃ* iva ||8.28| kara+prahÃra+pracalaiÓ* ca tÃ* (babhus* Cbabhur* )| (tathÃ*api CyathÃ*api )nÃrya÷ sahita+unnatai÷ stanai÷ | vana+anila+ÃghÆrïita+padma+kampitai* | ratha+aÇga+nÃmnÃæ* mithunair* iva*ÃpagÃ÷ ||8.29| yathà ca vak«Ãæsi karair* apŬayaæs* | tathÃ*eva vak«obhir* apŬayan karÃn | akÃrayaæs* tatra paras+paraæ* vyathÃ÷ | kara+agra+vak«Ãæsy* a+balÃ* dayÃ+a+lasÃ÷ ||8.30| tatas* tu ro«a+pravirakta+locanà | vi«Ãda+(saæbandhi+Csaæbandha+)ka«Ãya+gadgadam | uvÃca (niÓvÃsa+Cni÷ÓvÃsa+)calat+payo+dharÃ* | vigìha+Óoka+aÓru+dharà yaÓo+dharà ||8.31| niÓi prasuptÃm a+vaÓÃæ vihÃya mÃæ* | gata÷ kva sa* *cchandaka man+mano+ratha÷ | upÃgate ca tvayi kanthake ca me | samaæ* gate«u tri«u kampate mana÷ ||8.32| an+Ãryam a+snidgham a+mitra+karma me | n­+Óaæsa k­tvà kim iha*adya rodi«i | niyaccha (bëpaæ* Cvëpaæ* )bhava tu«Âa+mÃnaso* | na saævadaty* aÓru ca tac* ca karma te ||8.33| priyeïa vaÓyena hitena sÃdhunà | tvayà sahÃyena yathÃ+artha+kÃriïà | gato* *arya+putro* hy* a+punar+niv­ttaye | ramasva di«Âyà sa+phala÷ Óramas* tava ||8.34| varaæ* manu«yasya vicak«aïo* ripur* | na mitram a+prÃj¤am a+yoga+peÓalam | su+h­d+bruveïa hy* a+vipaÓcità tvayà | k­ta÷ kulasya*asya mahÃn upaplava÷ ||8.35| imÃ* hi ÓocyÃ* vyavamukta+bhÆ«aïÃ÷ | prasakta+(bëpa+Ãvila+Cvëpa+Ãvila+)rakta+locanÃ÷ | sthite *api patyau himavan+mahÅ+same | prana«Âa+ÓobhÃ* vidhavÃ* iva striya÷ ||8.36| imÃÓ* ca vik«ipta+viÂaÇka+bÃhava÷ | prasakta+pÃrÃvata+dÅrgha+nisvanÃ÷ | vinÃ+k­tÃs* tena (saha*avarodhanair* Csaha*eva rodhanair* )| bh­Óaæ* rudanti*iva vimÃna+paÇktaya÷ ||8.37| an+artha+kÃmo* *asya janasya sarvathà | turaæ+gamo* *api dhruvam e«a* kanthaka÷ | jahÃra sarva+svam itas* tathà hi me | jane prasupte niÓi ratna+cauravat ||8.38| yadà sam+artha÷ khalu so¬hum ÃgatÃn | i«u+prahÃrÃn api kiæ* puna÷ kaÓÃ÷ | gata÷ kaÓÃ+pÃta+bhayÃt kathaæ* (nv* Ctv* )ayaæ* | Óriyaæ* g­hÅtvà h­dayaæ* ca me samam ||8.39| an+Ãrya+karmà bh­Óam adya he«ate | nara+indra+dhi«ïyaæ* pratipÆrayann* iva | yadà tu nirvÃhayati sma me priyaæ* | tadà hi mÆkas* tura+ga+adhamo* *abhavat ||8.40| yadi hy* ahe«i«yata (bodhayan Cbodhaya¤* )janaæ* | khurai÷ k«itau vÃ*apy* akari«yata dhvanim | hanu+svanaæ* vÃ*ajani«yad* uttamaæ* | na ca*abhavi«yan* mama du÷kham Å+d­Óam ||8.41| iti*iha devyÃ÷ paridevita+ÃÓrayaæ* | niÓamya (bëpa+Cvëpa+)grathita+a+k«araæ* vaca÷ | adho+mukha÷ sa+aÓru+kala÷ k­ta+a¤jali÷ | Óanair* idaæ* chandaka* uttaraæ* jagau ||8.42| vigarhituæ* na*arhasi devi kanthakaæ* | na ca*api ro«aæ* mayi kartum arhasi | an+Ãgasau sva÷ samavehi sarvaÓo* | gato* n­+deva÷ sa* hi devi devavat ||8.43| ahaæ* hi jÃnann* api rÃja+ÓÃsanaæ* | balÃt k­ta÷ kair* api daivatair* iva | upÃnayaæ* tÆrïam imaæ* turaæ+gamaæ* | tathÃ*anvagacchaæ* vigata+Óramo* *adhvani ||8.44| vrajann* ayaæ* vÃji+varo* *api na*asp­Óan* | mahÅæ* khura+agrair* vidh­tair* iva*antarà | tathÃ*eva daivÃd* iva saæyata+Ãnano* | hanu+svanaæ* na*ak­ta na*apy* ahe«ata ||8.45| (yato* bahir* Cyadà vahir* )gacchati pÃrthiva+Ãtma+(je Cjas* )| tadÃ*abhavad* dvÃram apÃv­taæ* svayam | tamaÓ* ca* naiÓaæ* raviïÃ*iva pÃÂitaæ* | tato* *api daivo* vidhir* e«a* g­hyatÃm ||8.46| (yad* a+CyadÃ*a+)pramatto* *api nara+indra+ÓÃsanÃd* | g­he pure ca*eva sahasraÓo* jana÷ | tadà sa* na*abudhyata nidrayà h­tas* | tato* *api daivo* vidhir* e«a g­hyatÃm ||8.47| yataÓ* ca vÃso* vana+vÃsa+saæmataæ* | (nis­«Âam Cvis­«Âam )asmai samaye diva+okasà | divi praviddhaæ* mukuÂaæ* ca tad* *dh­taæ* | tato* *api daivo* vidhir* e«a* g­hyatÃm ||8.48| tad* evam ÃvÃæ* nara+devi do«ato* | na tat prayÃtaæ* (prati gantum Cpratigantum )arhasi | na kÃma+kÃro* mama na*asya vÃjina÷ | k­ta+anuyÃtra÷ sa* hi daivatair* gata÷ ||8.49| iti prayÃïaæ* (bahu+devam CbahudhÃ*evam )adbhutaæ* | niÓamya tÃs* tasya mahÃ+Ãtmana÷ striya÷ | prana«Âa+ÓokÃ* iva vismayaæ* yayur* | mano+jvaraæ* pravrajanÃt tu lebhire ||8.50| vi«Ãda+pÃriplava+locanà tata÷ | prana«Âa+potà kurarÅ*iva du÷khità | vihÃya dhairyaæ* virurÃva gautamÅ | tatÃma ca*eva*aÓru+mukhÅ jagÃda ca ||8.51| mahÃ+urmimanto* m­davo* *asitÃ÷ ÓubhÃ÷ | p­thak+(p­thaÇ+Cp­thag+)mÆla+ruhÃ÷ samudgatÃ÷ | (praveritÃs* CpraceritÃs* )te bhuvi tasya mÆrdha+jÃ* | nara+indra+maulÅ+parive«Âana+k«amÃ÷ ||8.52| pralamba+bÃhur* m­ga+rÃja+vikramo* | mahÃ+­«abha+ak«a÷ kanaka+ujjvala+dyuti÷ | viÓÃla+vak«Ã* ghana+dundubhi+svanas* | tathÃ+vidho* *apy* ÃÓrama+vÃsam arhati ||8.53| a+bhÃginÅ nÆnam iyaæ* vasuæ+dharà | tam Ãrya+karmÃïam an+uttamaæ* (patim Cprati )| gatas* tato* *asau guïavÃn hi tÃ+d­Óo* | n­+pa÷ prajÃ+bhÃgya+guïai÷ prasÆyate ||8.54| su+jÃta+jÃla+avatata+aÇgulÅ m­dÆ | nigƬha+gulphau (bisa+Cvi«a+)pu«pa+komalau | vana+anta+bhÆmiæ* kaÂhinÃæ* kathaæ* nu tau | sa+cakra+madhyau caraïau gami«yata÷ ||8.55| vimÃna+p­«Âhe Óayana+Ãsana+ucitaæ* | mahÃ+arha+vastra+aguru+candana+arcitam | kathaæ* nu ÓÅta+u«ïa+jala+Ãgame«u tac* | *charÅram ojasvi vane bhavi«yati ||8.56| kulena sattvena balena varcasà | Órutena lak«myà vayasà ca garvita÷ | pradÃtum (eva*abhyucito* Ceva*abhyudito* )na yÃcituæ* | kathaæ* sa* bhik«Ãæ* parataÓ* cari«yati ||8.57| Óucau Óayitvà Óayane hiraïmaye | prabodhyamÃno* niÓi tÆrya+nisvanai÷ | kathaæ* (bata Cvata )svapsyati so* *adya me vratÅ | paÂa+eka+deÓa+antarite mahÅ+tale ||8.58| imaæ* (pralÃpaæ* CvilÃpaæ* )karuïaæ niÓamya tÃ* | bhujai÷ pari«vajya paras+paraæ* striya÷ | vilocanebhya÷ salilÃni tatyajur* | madhÆni pu«pebhya* iva*ÅritÃ* latÃ÷ ||8.59| tato* dharÃyÃm apatad* yaÓo+dharà | vi+cakra+vÃkÃ*iva ratha+aÇga+sa+Ãhvayà | ÓanaiÓ* ca tat tad* vilalÃpa viklavà | muhur* muhur* gadgada+ruddhayà girà ||8.60| sa* mÃm a+nÃthÃæ* saha+dharma+cÃriïÅm | apÃsya dharmaæ* yadi kartum icchati | kuto* *asya dharma÷ saha+dharma+cÃriïÅæ* | vinà tapo* ya÷ paribhoktum icchati ||8.61| Ó­ïoti nÆnaæ* sa* na pÆrva+pÃrthivÃn* | mahÃ+su+darÓa+prabh­tÅn pitÃ+mahÃn | vanÃni patnÅ+sahitÃn upeyu«as* | tathà (hi Csa* )dharmaæ* mad+­te cikÅr«ati ||8.62| makhe«u và veda+vidhÃna+sat+k­tau | na daæ+patÅ paÓyati dÅk«itÃv* ubhau | samaæ* bubhuk«Æ parato* *api tat+phalaæ* | tato* *asya jÃto* mayi dharma+matsara÷ ||8.63| dhruvaæ* sa* jÃnan mama dharma+vallabho* | mana÷ (priya+År«yÃ+kalahaæ* Cpriye *apy* Ã+kalahaæ* )muhur* mitha÷ | sukhaæ* vi+bhÅr* mÃm apahÃya rosaïÃæ* | mahÃ+indra+loke *apsaraso* jigh­k«ati ||8.64| iyaæ* tu cintà mama kÅ+d­Óaæ* nu tÃ* | vapur+guïaæ* bibhrati tatra yo«ita÷ | vane yad+arthaæ* sa* tapÃæsi tapyate | Óriyaæ* ca hitvà mama bhaktim eva ca ||8.65| na khalv* iyaæ* svarga+sukhÃya me sp­hà | na taj* janasya*Ãtmavato* *api dur+labham | sa* tu priyo* mÃm iha và paratra và | kathaæ* na jahyÃd* iti me mano+ratha÷ ||8.66| a+bhÃginÅ yady* aham Ãyata+Åk«aïaæ* | Óuci+smitaæ* bhartur* udÅk«ituæ* mukham | na manda+bhÃgyo* *arhati rÃhulo* *apy* ayaæ* | kadÃ+cid* aÇke parivartituæ* pitu÷ ||8.67| aho n­+Óaæsaæ* su+kumÃra+varcasa÷ | su+dÃruïaæ* tasya manasvino* mana÷ | kala+pralÃpaæ* dvi«ato* *api har«aïaæ* | ÓiÓuæ* sutaæ* yas* tyajati*Å+d­Óaæ* (bata Csvata÷ )||8.68| mama*api kÃmaæ* h­dayaæ* su+dÃruïaæ* | ÓilÃmayaæ* vÃ*apy* (ayaso* *api CayasÃ*api )và k­tam | a+nÃthavac* *chrÅ+rahite sukha+ucite | vanaæ* gate bhartari yan* na dÅryate ||8.69| iti*iha devÅ pati+Óoka+mÆrchità | ruroda dadhyau vilalÃpa ca*a+sak­t | sva+bhÃva+dhÅrÃ*api hi sà satÅ Óucà | dh­tiæ* na sasmÃra cakÃra na*u hriyam ||8.70| tatas* tathà Óoka+vilÃpa+viklavÃæ* | yaÓo+dharÃæ* prek«ya vasuæ+dharÃ+gatÃm | mahÃ+aravindair* iva v­«Âi+tìitair* | mukhai÷ sa+(bëpair* Cvëpair* )vanitÃ* vicukruÓu÷ ||8.71| samÃpta+jÃpya÷ k­ta+homa+maÇgalo* | n­+pas* tu deva+ÃyatanÃd* viniryayau | janasya tena*Ãrta+raveïa ca*ÃhataÓ* | cacÃla vajra+dhvaninÃ*iva vÃraïa÷ ||8.72| niÓÃmya ca *cchandaka+kanthakÃv* ubhau | sutasya saæÓrutya ca niÓcayaæ* sthiram | papÃta Óoka+abhihato* mahÅ+pati÷ | ÓacÅ+pater* v­tta* iva*utsave dhvaja÷ ||8.73| tato* muhÆrtaæ* suta+Óoka+mohito* | janena tulya+abhijanena dhÃrita÷ | nirÅk«ya d­«Âyà jala+pÆrïayà hayaæ* | mahÅ+tala+stho* vilalÃpa pÃrthiva÷ ||8.74| bahÆni k­tvà samare priyÃïi me | mahat tvayà kanthaka vi+priyaæ* k­tam | guïa+priyo* yena vane sa* me priya÷ | priyo* *api sann* a+priyavat (praverita÷ Cpracerita÷ )||8.75| tad* adya mÃæ* và naya tatra yatra sa* | vraja drutaæ* và punar* enam Ãnaya | ­te hi tasmÃn* mama na*asti jÅvitaæ* | vigìha+rogasya sad+au«adhÃd* iva ||8.76| su+varïa+ni«ÂhÅvini m­tyunà h­te | su+du«+karaæ* yan* na mamÃra (saæjaya÷ Cs­¤jaya÷ )| ahaæ* punar* dharma+ratau sute gate | (mumuk«ur* C*a+mumuk«ur* )ÃtmÃnam an+ÃtmavÃn iva ||8.77| vibhor* daÓa+k«atra+k­ta÷ prajÃ+pate÷ | para+a+para+j¤asya vivasvad+Ãtmana÷ | priyeïa putreïa satà vinÃ+k­taæ* | kathaæ* na muhyed* *dhi mano* manor* api ||8.78| a+jasya rÃj¤as* tanayÃya dhÅmate | nara+adhipÃya*indra+sakhÃya me sp­hà | gate vanaæ* yas* tanaye divaæ* gato* | na mogha+(bëpa÷ Cvëpa÷ )k­païaæ* jijÅva ha ||8.79| pracak«va me bhadra tad+ÃÓrama+ajiraæ* | h­tas* tvayà yatra sa* me jala+a¤jali÷ | ime parÅpsanti hi (taæ* Cte )pipÃsavo* | mama*Ãsava÷ preta+gatiæ* yiyÃsava÷ ||8.80| iti tanaya+viyoga+jÃta+(du÷kha÷ Cdu÷khaæ* )| k«iti+sa+d­Óaæ* saha+jaæ* vihÃya dhairyam | daÓa+ratha* iva rÃma+Óoka+vaÓyo* | bahu vilalÃpa n­+po* visaæj¤a+kalpa÷ ||8.81| Óruta+vinaya+guïa+anvitas* tatas* taæ* | mati+saciva÷ pra+vayÃ÷ puro+hitaÓ* ca | (sama+dh­tam Cavadh­tam )idam Æcatur* yathÃvan* | na ca paritapta+mukhau na ca*apy* a+Óokau ||8.82| tyaja nara+vara Óokam ehi dhairyaæ* | ku+dh­tir* iva*arhasi dhÅra na*aÓru moktum | srajam iva m­ditÃm apÃsya lak«mÅæ* | bhuvi bahavo* (ChiC) n­+pÃ* vanÃny* atÅyu÷ ||8.83| api ca niyata* e«a* tasya bhÃva÷ | smara vacanaæ* tad* ­«e÷ purÃ*asitasya | na hi sa* divi na cakra+varti+rÃjye | k«aïam api vÃsayituæ* sukhena Óakya÷ ||8.84| yadi tu n­+vara kÃrya* eva yatnas* | tvaritam udÃhara yÃvad* atra yÃva÷ | bahu+vidham iha yuddham astu tÃvat | tava tanayasya vidheÓ* ca tasya tasya ||8.85| nara+patir* atha tau ÓaÓÃsa tasmÃd* | drutam ita* eva yuvÃm abhiprayÃtam | na hi mama h­dayaæ* prayÃti ÓÃntiæ* | vana+Óakuner* iva putra+lÃlasasya ||8.86| paramam iti nara+indra+ÓÃsanÃt tau | yayatur* amÃtya+puro+hitau vanaæ* tat | k­tam iti sa+vadhÆ+jana÷ sa+dÃro* | n­+patir* api pracakÃra Óe«a+kÃryam ||8.87| [[iti (CÓrÅ+C)buddha+carite mahÃ+kÃvye *anta÷+pura+vilÃpo* nÃma*a«Âama÷ sarga÷ |8|]] tatas* tadà mantri+puro+hitau tau | (bëpa+pratoda+abhihitau Cvëpa+pratoda+abhihatau )n­+peïa | viddhau sad+aÓvÃv* iva sarva+yatnÃt | sauhÃrda+ÓÅghraæ* yayatur* vanaæ* tat ||9.1| tam ÃÓramam* jÃta+pariÓramau tÃv* | upetya kÃle sa+d­Óa+anu+yÃtrau | rÃja+­ddhim uts­jya vinÅta+ce«ÂÃv* | upeyatur* bhÃrgava+dhi«ïyam eva ||9.2| tau nyÃyatas* taæ* pratipÆjya vipraæ* | tena+arcitau tÃv* api ca*anu+rÆpam | k­ta+Ãsanau bhÃrgavam Ãsana+sthaæ* | chittvà kathÃm Æcatur* Ãtma+k­tyam ||9.3| Óuddha+ojasa÷ Óuddha+viÓÃla+kÅrter* | ik«vÃku+vaæÓa+prabhavasya rÃj¤a÷ | imaæ* janaæ* vettu bhavÃn (adhÅtaæ* Ca+dhÅraæ* )| Óruta+grahe mantra+parigrahe ca ||9.4| tasya*indra+kalpasya jayanta+kalpa÷ | putro* jarÃ+m­tyu+bhayaæ* titÅr«u÷ | iha*abhyupeta÷ kila tasya hetor* | ÃvÃm upetau bhagavÃn avaitu ||9.5| tau so* *abravÅd* asti sa* dÅrgha+bÃhu÷ | prÃpta÷ kumÃro* na tu na+avabuddha÷ | dharmo* *ayam Ãvartaka* ity* avetya | yÃtas* tv* arìa+abhi+mukho* mumuk«u÷ ||9.6| tasmÃt tatas* tÃv* upalabhya tattvaæ* | taæ* vipram (Ãmantrya CÃmanttya )tadÃ*eva sadya÷ | khinnÃv* a+khinnÃv* iva rÃja+(bhaktyà Cputra÷ )| prasasratus* tena yata÷ sa* yÃta÷ ||9.7| yÃntau tatas* tau (m­jayà Cs­jayà )vihÅnam | apaÓyatÃæ* taæ* (vapu«Ã*ujjvalantam Cvapu«Ã jvalantam )| (upopavi«Âaæ* Cn­+pa+upavi«Âaæ* )pathi v­k«a+mÆle | sÆryaæ* ghana+Ãbhogam iva pravi«Âam ||9.8| yÃnaæ* vihÃya*upayayau tatas* taæ* | puro+hito* mantra+dhareïa sa+ardham | yathà vana+sthaæ* saha+vÃma+devo* | rÃmaæ* did­k«ur* munir* aurvaÓeya÷ ||9.9| tÃv* arcayÃm Ãsatur* arhatas* taæ* | divi*iva Óukra+ÃÇgirasau mahÃ+indram | pratyarcayÃm Ãsa sa* ca*arhatas* tau | divi*iva Óukra+ÃÇgirasau mahÃ+indra÷ ||9.10| k­ta+abhyanuj¤Ãv* abhitas* tatas* tau | (ni«edatu÷ Cni«Ådatu÷ )ÓÃkya+kula+dhvajasya | virejatus* tasya ca saænikar«e | punar+vasÆ yoga+gatÃv* iva*indo÷ ||9.11| taæ* v­k«a+mÆla+stham abhijvalantaæ* | puro+hito* rÃja+sutaæ* babhëe | yathÃ+upavi«Âaæ* divi pÃrijÃte | b­has+pati÷ Óakra+sutaæ* jayantam ||9.12| tvac+choka+Óalye h­daya+avagìhe | mohaæ* gato* bhÆmi+tale muhÆrtam | kumÃra rÃjà nayana+ambu+var«o* | yat tvÃm avocat tad* idaæ* nibodha ||9.13| jÃnÃmi dharmaæ* prati niÓcayaæ* te | paraimi te (bhÃvinam C*a+cyÃvinam )etam artham | ahaæ* tv* a+kÃle vana+saæÓrayÃt te | Óoka+agninÃ*agni+pratimena dahye ||9.14| tad* ehi dharma+priya mat+priya+arthaæ* | dharma+artham eva tyaja buddhim etÃm | ayaæ* hi mà Óoka+raya÷ prav­ddho* | nadÅ+raya÷ kÆlam iva*abhihanti ||9.15| megha+ambu+kak«a+adri«u yà hi v­tti÷ | samÅraïa+arka+agni+mahÃ+aÓanÅnÃm | tÃæ* v­ttim asmÃsu karoti Óoko* | vikar«aïa+uccho«aïa+dÃha+bhedai÷ ||9.16| tad* bhuÇk«va tÃvad* vasu+dhÃ+Ãdhipatyaæ* | kÃle vanaæ* yÃsyasi ÓÃstra+d­«Âe | an+i«Âa+bandhau kuru (mayy* apek«Ãæ* CmÃ*apy* upek«Ãæ* )| sarve«u bhÆte«u dayà hi dharma÷ ||9.17| na ca*e«a* dharmo* vanae* eva siddha÷ | pure *api siddhir* niyatà yatÅnÃm | buddhiÓ* ca yatnaÓ* ca nimittam atra | vanaæ* ca liÇgaæ* ca hi bhÅru+cihnam ||9.18| maulÅ+dharair* aæsa+vi«akta+hÃrai÷ | keyÆra+vi«Âabdha+(bhujair* Csrajair* )nara+indrai÷ | lak«my-+aÇka+madhye parivartamÃnai÷ | prÃpto* g­ha+sthair* api mok«a+dharma÷ ||9.19| dhruva+anujau yau bali+vajra+bÃhÆ | vaibhrÃjam ëìham atha*anti+devam | videha+rÃjaæ* janakaæ* tathÃ*eva | (<xx> drumaæ* CpÃka+drumaæ* )sena+jitaÓ* ca rÃj¤a÷ ||9.20| etÃn g­ha+sthÃn n­+patÅn avehi | nai÷Óreyase dharma+vidhau vinÅtÃn | (ubhau Cubhe )*api tasmÃd* yuga+pad* bhajasva | (vitta+Ãdhipatyaæ* Ccitta+Ãdhipatyaæ* )ca n­+pa+Óriyaæ* ca ||9.21| icchÃmi hi tvÃm upaguhya gìhaæ* | k­ta+abhi«ekaæ* salila+Ãrdram eva | (dh­ta+Ãtapattraæ* Cdh­ta+Ãtapatraæ.* )samudÅk«amÃïas* | tena*eva har«eïa vanaæ* prave«Âum ||9.22| ity* abravÅd* bhÆmi+patir* bhavantaæ* | vÃkyena (bëpa+Cvëpa+)grathita+a+k«areïa | Órutvà bhavÃn arhati tat+priya+arthaæ* | snehena tat+sneham anuprayÃtum ||9.23| Óoka+ambhasi tvat+prabhave hy a+gÃdhe | du÷kha+arïave majjati ÓÃkya+rÃja÷ | tasmÃt tam uttÃraya nÃtha+hÅnaæ* | nir+ÃÓrayaæ* magnam iva*arïave (nau÷ CgÃm )||9.24| bhÅ«meïa gaÇgÃ+udara+saæbhavena | rÃmeïa rÃmeïa ca bhÃrgaveïa | Órutvà k­taæ* karma pitu÷ priya+arthaæ* | pitus* tvam apy* arhasi kartum i«Âam ||9.25| saævardhayitrÅæ* (samavehi Cca samehi )devÅm | agastya+ju«ÂÃæ* diÓam a+prayÃtÃm | prana«Âa+vatsÃm iva vatsalÃæ* gÃm | ajasram ÃrtÃæ* karuïaæ* rudantÅm ||9.26| haæsena haæsÅm iva viprayuktÃæ* | tyaktÃæ* gajena*iva vane kareïum | (ÃrtÃæ* CÃrttÃæ* )sa+nÃthÃm api nÃtha+hÅnÃæ* | trÃtuæ* vadhÆm arhasi darÓanena ||9.27| ekaæ* sutaæ* bÃlam an+arha+du÷khaæ* | (saætÃpam antar+gatam udvahantam CsaætÃpa+saætapta <x x>)| taæ* rÃhulaæ* mok«aya bandhu+ÓokÃd* | rÃhu+upasargÃd* iva pÆrïa+candram ||9.28| Óoka+agninà tvad+viraha+indhanena | ni÷ÓvÃsa+dhÆmena tama÷+Óikhena | tvad+(darÓana+ambv* icchati dahyamÃnam CdarÓanÃya*­chati dahyamÃna÷ )| (anta÷+Cso* *anta÷)+puraæ* ca*eva puraæ* ca k­tsnam ||9.29| sa* bodhi+sattva÷ paripÆrïa+sattva÷ | Órutvà vacas* tasya puro+hitasya | dhyÃtvà muhÆrtaæ* guïavad* guïa+j¤a÷ | praty+uttaraæ* praÓritam ity* uvÃca ||9.30| avaimi bhÃvaæ* (tanaye pitÌïÃæ* Ctanaya+prasaktaæ* )| viÓe«ato* yo* mayi bhÆmi+pasya | jÃnann* api vyÃdhi+jarÃ+vipadbhyo* | bhÅtas* tv* a+gatyà sva+janaæ* tyajÃmi ||9.31| dra«Âuæ* priyaæ* ka÷ sva+janaæ* hi na*icchen* | (na*ante Cna*asau )yadi syÃt priya+viprayoga÷ | yadà tu bhÆtvÃ*api (ciraæ* Cbhaved* )viyogas* | tato* guruæ* snigdham api tyajÃmi ||9.32| mad+dhetukaæ* yat tu nara+adhipasya | Óokaæ* bhavÃn (Ãha na tat Carhati na )priyaæ* me | yat svapna+bhÆte«u samÃgame«u | saætapyate bhÃvini (viprayoge Cviprayogai÷ )||9.33| evaæ* ca te niÓcayam etu buddhir* | d­«Âvà vicitraæ* (jagata÷ pracÃram Cvi+vidha+pracÃram )| saætÃpa+hetur* na suto* na bandhur* | a+j¤Ãna+naimittika* e«a* tÃpa÷ ||9.34| (yathÃ*adhva+CyadÃ*adhva+)gÃnÃm (iha Civa )saægatÃnÃæ* | kÃle viyogo* niyata÷ prajÃnÃm | prÃj¤o* jana÷ ko* nu bhajeta Óokaæ* | bandhu+(pratij¤Ãta+janair* vihÅna÷ Cpriya÷ sann* api bandhu+hÅna÷ )||9.35| iha*eti hitvà sva+janaæ* paratra | pralabhya ca*iha*api puna÷ prayÃti | gatvÃ*api tatra*apy* a+paratra gacchaty* | evaæ* (jane tyÃgini Cjano* yogini )ko* *anurodha÷ ||9.36| yadà ca garbhÃt prabh­ti (prav­tta÷ CprajÃnÃæ* )| (sarvÃsv* avasthÃsu vadhÃya C<xx> nubadhÃya )m­tyu÷ | kasmÃd* a+kÃle vana+saæÓrayaæ* me | putra+priyas* (tatra+bhavÃn Ctatra bhavÃn )avocat ||9.37| bhavaty* a+kÃlo* vi«aya+abhipattau | kÃlas* (tathÃ*eva*artha+vidhau CtathÃ*eva*abhividhau )pradi«Âa÷ | kÃlo* jagat kar«ati sarva+kÃlÃn* | (nirvÃhake Carca+arhake )Óreyasi (na*asti kÃla÷ Csarva+kÃla÷ )||9.38| rÃjyaæ* mumuk«ur* mayi yac* ca rÃjà | tad* apy* udÃraæ* sa+d­Óaæ* pituÓ* ca | pratigrahÅtuæ* mama na k«amaæ* tu | lobhÃd* a+pathya+annam iva*Ãturasya ||9.39| kathaæ* nu moha+Ãyatanaæ* n­+patvaæ* | k«amaæ* prapattuæ* vidu«Ã nareïa | sa+udvegatà yatra mada÷ ÓramaÓ* ca | (para+apacÃreïa Cpara+upacÃreïa )ca dharma+pŬà ||9.40| jÃmbÆnadaæ* harmyam iva pradÅptaæ* | vi«eïa saæyuktam iva*uttama+annam | grÃha+Ãkulaæ* (ca*ambv* iva sÃra+vindaæ* Cca sthitaæ* <xx> )| ((CrÃjyaæ* hi ramyaæ* vyasana+ÃÓrayaæ* ca C))||9.41| ((Citthaæ* ca rÃjyaæ* na sukhaæ* na dharma÷ C))| ((CpÆrve yathà jÃta+gh­ïÃ* nara+indrÃ÷ | ((Cvaya÷+prakar«e *a+parihÃrya+du÷khe C))| ((CrÃjyÃni muktvà vanam eva jagmu÷ C))||9.42| ((Cvaraæ* hi bhuktÃni t­ïÃny* araïye C))| ((Cto«aæ* paraæ* ratnam iva*upaguhya C))| ((Csaha+u«itaæ* ÓrÅ+su+labhair* na ca*eva C))| ((Cdo«air* a+d­Óyair* iva k­«ïa+sarpai÷ C))||9.43| ((CÓlÃghyaæ* hi rÃjyÃni vihÃya rÃj¤Ãæ* C))| ((Cdharma+abhilëeïa vanaæ* prave«Âum C))| ((Cbhagna+pratij¤asya na tu*upapannaæ* C))| ((Cvanaæ* parityajya g­haæ* prave«Âum C))||9.44| ((CjÃta÷ kule ko* hi nara÷ sa+sattvo* C))| ((Cdharma+abhilëeïa vanaæ* pravi«Âa÷ C))| ((CkëÃyam uts­jya vimukta+lajja÷ C))| ((Cpuraæ+darasya*api puraæ* Órayeta C))||9.45| ((ClobhÃd* *dhi mohÃd* atha+và bhayena C))| ((Cyo* vÃntam annaæ* punar* ÃdadÅta C))| ((ClobhÃt sa* mohÃd* atha+và bhayena C))| ((Csaætyajya kÃmÃn punar* ÃdadÅta C))||9.46| ((CyaÓ* ca pradÅptÃc* *charaïÃt kathaæ+cin* C))| ((Cni«kramya bhÆya÷ praviÓet tad* eva C))| ((CgÃrhasthyam uts­jya sa* d­«Âa+do«o* C))| ((Cmohena bhÆyo* *abhila«ed* grahÅtum C))||9.47| ((Cyà ca Órutir* mok«am avÃptavanto* C))| ((Cn­+pÃ* g­ha+sthÃ* iti na*etad* asti C))| ((CÓama+pradhÃna÷ kva ca mok«a+dharmo* C))| ((Cdaï¬a+pradhÃna÷ kva ca rÃja+dharma÷ C))||9.48| ((CÓame ratiÓ* cec* *chithilaæ* ca rÃjyaæ* C))| ((CrÃjye matiÓ* cec* *chama+viplavaÓ* ca C))| ((CÓamaÓ* ca taik«ïyaæ* ca hi na*upapannaæ* C))| ((CÓÅta+u«ïayor* aikyam iva*udaka+agnyo÷ C))||9.49| ((Ctan* niÓcayÃd* và vasu+dhÃ+adhipÃs* te C))| ((CrÃjyÃni muktvà Óamam Ãptavanta÷ C))| ((CrÃjya+aÇgitÃ* và nibh­ta+indriyatvÃd* C))| ((Ca+nai«Âhike mok«a+k­ta+abhimÃnÃ÷ C))||9.50| ((Cte«Ãæ* ca rÃjye *astu Óamo* yathÃvat C))| ((CprÃpto* vanaæ* na*aham a+niÓcayena C))| ((Cchittvà hi pÃÓaæ* g­ha+bandhu+saæj¤aæ* C))| ((Cmukta÷ punar* na pravivik«ur* asmi C))||9.51| ity* Ãtma+vij¤Ãna+guïa+anu+rÆpaæ* | mukta+sp­haæ* hetumad* Ærjitaæ* ca | Órutvà nara+indra+Ãtma+jam uktavantaæ* | praty+uttaraæ* mantra+dharo* *apy* uvÃca ||9.52| yo* niÓcayo* (dharma+vidhau Cmantra+varas* )tava*ayam* | na*ayaæ* na yukto* na tu kÃla+yukta÷ | ÓokÃya (dattvà Chitvà )pitaraæ* vaya÷+sthaæ* | syÃd* dharma+kÃmasya hi te na dharma÷ ||9.53| nÆnaæ* ca buddhis* tava na*ati+sÆk«mà | dharma+artha+kÃme«v* a+vicak«aïà và | hetor* a+d­«Âasya phalasya yas* tvaæ* | praty+ak«am arthaæ* paribhÆya yÃsi ||9.54| punar+bhavo* *asti*iti ca ke+cid* Ãhur* | na*asti*iti ke+cin* niyata+pratij¤Ã÷ | evaæ* yadà saæÓayito* *ayam arthas* | tasmÃt k«amaæ* bhoktum upasthità ÓrÅ÷ ||9.55| bhÆya÷ prav­ttir* yadi kÃ+cid* asti | raæsyÃmahe tatra yathÃ*upapattau | atha prav­tti÷ parato* na kÃ+cit | siddho* *a+prayatnÃj* jagato* *asya mok«a÷ ||9.56| asti*iti ke+cit para+lokam Ãhur* | mok«asya yogaæ* na tu varïayanti | agner* yathà hy* (au«ïyam Cu«ïam )apÃæ* dravatvaæ* | tadvat prav­ttau prak­tiæ* vadanti ||9.57| ke+cit sva+bhÃvÃd* iti varïayanti | Óubha+a+Óubhaæ* ca*eva bhava+a+bhavau ca | svÃbhÃvikaæ* sarvam idaæ* ca yasmÃd* | ato* *api mogho* bhavati prayatna÷ ||9.58| yad* indriyÃïÃæ* niyata÷ pracÃra÷ | priya+a+priyatvaæ* vi«aye«u ca*eva | saæyujyate yaj* (jarayÃ*ÃrtibhiÓ* CjarayÃ*ÃrttibhiÓ* )ca | kas* tatra yatno* nanu sa* sva+bhÃva÷ ||9.59| adbhir* huta+ÃÓa÷ Óamam abhyupaiti | tejÃæsi ca*Ãpo* gamayanti Óo«am | bhinnÃni bhÆtÃni ÓarÅra+saæsthÃny* | aikyaæ* ca (gatvà Cdattvà )jagad* udvahanti ||9.60| yat pÃïi+pÃda+udara+p­«Âha+(mÆrdhnÃæ* CmÆrdhnà )| nirvartate garbha+gatasya bhÃva÷ | yad* Ãtmanas* tasya ca tena yoga÷ | svÃbhÃvikaæ* tat kathayanti taj+j¤Ã÷ ||9.61| ka÷ kaïÂakasya prakaroti taik«ïyaæ* | vicitra+bhÃvaæ* m­ga+pak«iïÃæ* và | sva+bhÃvata÷ sarvam idaæ* prav­ttaæ* | na kÃma+kÃro* *asti kuta÷ prayatna÷ ||9.62| sargaæ* vadanti*ÅÓvaratas* tathÃ*anye | tatra prayatne puru«a«ya ko* *artha÷ | ya* eva hetur* jagata÷ prav­ttau | hetur* niv­ttau niyata÷ sa* eva ||9.63| ke+cid* vadanty* Ãtma+nimittam eva | prÃdur+bhavaæ* ca*eva bhava+k«ayaæ* ca | prÃdur+bhavaæ* tu pravadanty* a+yatnÃd* | yatnena mok«a+adhigamaæ* bruvanti ||9.64| nara÷ pitÌïÃm an+­ïa÷ prajÃbhir* | vedair* ­«ÅïÃæ* kratubhi÷ surÃïÃm | utpadyate sa+ardham ­ïais* tribhis* tair* | yasya*asti mok«a÷ kila tasya mok«a÷ ||9.65| ity* evam etena vidhi+krameïa mok«aæ* | sa+yatnasya vadanti taj+j¤Ã÷ | prayatnavanto* *api hi vi+krameïa | mumuk«ava÷ khedam avÃpnuvanti ||9.66| tat saumya mok«e yadi bhaktir* asti | nyÃyena sevasva vidhiæ* yathÃ+uktam | evaæ* bhavi«yaty* upapattir* asya | saætÃpa+nÃÓaÓ* ca nara+adhipasya ||9.67| yà ca prav­ttà (tava do«a+Cbhava+do«a+)buddhis* | tapo+vanebhyo* bhavanaæ* prave«Âum | tatra*api cintà tava tÃta mà bhÆt | pÆrve *api jagmu÷ sva+(g­hÃn Cg­haæ* )vanebhya÷ ||9.68| tapo+vana+stho* *api v­ta÷ prajÃbhir* | jagÃma rÃjà puram ambarÅ«a÷ | tathà mahÅæ* viprak­tÃm an+Ãryais* | tapo+vanÃd* etya rarak«a rÃma÷ ||9.69| tathÃ*eva ÓÃlva+adhi+patir* (druma+Ãkhyo* Cdruma+ak«o* )| vanÃt sa+sÆnur* (nagaraæ* viveÓa Csva+puraæ* praviÓya )| brahma+­«i+bhÆtaÓ* ca muner* (vasi«ÂhÃd* CvaÓi«ÂhÃd* )| dadhre Óriyaæ* sÃæk­tir* anti+deva÷ ||9.70| evaæ+vidhÃ* dharma+yaÓa÷+pradÅptÃ* | vanÃni hitvà bhavanÃny* (atÅyu÷ CabhÅyu÷ )| tasmÃn* na do«o* *asti g­haæ* (prayÃtuæ* Cprave«Âuæ* )| tapo+vanÃd* dharma+nimittam eva ||9.71| tato* vacas* tasya niÓamya mantriïa÷ | priyaæ* hitaæ* ca*eva n­+pasya cak«u«a÷ | an+Ænam a+vyastam a+saktam a+drutaæ* | dh­tau sthito* rÃja+suto* *abravÅd* vaca÷ ||9.72| iha*asti na*asti*iti ya* e«a* saæÓaya÷ | parasya vÃkyair* na mama*atra niÓcaya÷ | avetya tattvaæ* tapasà Óamena (ca Cvà )| svayaæ* grahÅ«yÃmi yad* atra niÓcitam ||9.73| na me k«amaæ* (saæÓaya+jaæ* CsaÇga+Óataæ* )hi darÓanaæ* | grahÅtum a+vyakta+(paras+para+Ãhatam Cparaæ* para+Ãhatam )| (budha÷ Cbuddha÷ )para+pratyayato* hi ko* vrajej* | jano* *andha+kÃre *andha* iva*andha+(deÓika÷ CdeÓita÷ )||9.74| a+d­«Âa+tattvasya sato* *api kiæ* tu me | Óubha+a+Óubhe saæÓayite Óubhe mati÷ | v­thÃ*api khedo* (hi C*api )varaæ* Óubha+Ãtmana÷ | sukhaæ* na tattve *api vigarhita+Ãtmana÷ ||9.75| imaæ* tu d­«ÂvÃ*Ãgamam a+vyavasthitaæ* | yad* uktam Ãptais* tad* avehi sÃdhv* iti | prahÅïa+do«atvam avehi ca*ÃptatÃæ* | prahÅïa+do«o* hy* an+­taæ* na vak«yati ||9.76| g­ha+praveÓaæ* prati yac* ca me bhavÃn | uvÃca rÃma+prabh­tÅn nidarÓanam | na te pramÃïaæ* na hi dharma+niÓcaye«v* | alaæ* pramÃïÃya parik«ata+vratÃ÷ ||9.77| tad* evam apy* eva ravir* mahÅæ* pated* | api sthiratvaæ* himavÃn giris* tyajet | a+d­«Âa+tattvo* vi«aya+un+mukha+indriya÷ | Órayeya na tv* eva g­hÃn p­thag+jana÷ ||9.78| ahaæ* viÓeyaæ* jvalitaæ* huta+aÓanaæ* | na ca*a+k­ta+artha÷ praviÓeyam Ãlayam | iti pratij¤Ãæ* sa* cakÃra garvito* | yathÃ+i«Âam utthÃya ca nir+mamo* yayau ||9.79| tata÷ sa+(bëpau Cvëpau )saciva+dvi+jÃv* ubhau | niÓamya tasya sthiram eva niÓcayam | vi«aïïa+vaktrÃv* anugamya du÷khitau | Óanair* a+gatyà puram eva jagmatu÷ ||9.80| tat+snehÃd* atha n­+pateÓ* ca bhaktitas* tau | sa+apek«aæ* pratiyayatuÓ* ca tasthatuÓ* ca | dur+dhar«aæ* ravim iva dÅptam Ãtma+bhÃsà | taæ* dra«Âuæ* na hi pathi Óekatur* na moktum ||9.81| tau j¤Ãtuæ* parama+gater* gatiæ* tu tasya | pracchannÃæÓ* cara+puru«Ã¤* *chucÅn vidhÃya | rÃjÃnaæ* priya+suta+lÃlasaæ* nu gatvà | drak«yÃva÷ katham iti jagmatu÷ kathaæ+cit ||9.82| [[iti (CÓrÅ+C)buddha+carite mahÃ+kÃvye kumÃra+anve«aïo* nÃma navama÷ sarga÷ |9|]] sa* rÃja+vatsa÷ p­thu+pÅna+vak«Ãs* | tau havya+mantra+adhik­tau vihÃya | uttÅrya gaÇgÃæ* pracalat+taraæ+gÃæ* | ÓrÅmad+g­haæ* rÃja+g­haæ* jagÃma ||10.1| Óailai÷ su+guptaæ* ca vibhÆ«itaæ* ca | dh­taæ* ca pÆtaæ* ca Óivais* tapo+dai÷ | pa¤ca+a+cala+aÇkaæ* nagaraæ* prapede | ÓÃnta÷ svayaæ+bhÆr* iva nÃka+p­«Âham ||10.2| gÃmbhÅryam ojaÓ* ca niÓÃmya tasya | vapuÓ* ca dÅptaæ* puru«Ãn atÅtya | visismiye tatra janas* tadÃnÅæ* | sthÃnu+vratasya*iva v­«a+dhvajasya ||10.3| taæ* prek«ya yo* *anyena yayau sa* tasthau | (yas* tatra CyaÓ* ca*atra )tasthau pathi so* *anvagacchat | drutaæ* yayau (ya÷ sa* jagÃma dhÅraæ* Csa+dayaæ* sa+dhÅraæ* )| ya÷ kaÓ+cid* Ãste sma sa* ca*utpapÃta ||10.4| kaÓ+cit tam Ãnarca jana÷ karÃbhyÃæ* | sat+k­tya kaÓ+cic* *chirasà vavande | snigdhena kaÓ+cid* vacasÃ*abhyanandan* | (na*enaæ* Cna*evaæ* )jagÃma*a+pratipÆjya kaÓ+cit ||10.5| taæ* jihriyu÷ prek«ya vicitra+ve«Ã÷ | prakÅrïa+vÃca÷ pathi maunam Åyu÷ | dharmasya sa+ak«Ãd* iva (saænikar«e Csaænikar«Ãn* )| na kaÓ+cid* a+nyÃya+matir* babhÆva ||10.6| anya+kriyÃïÃm api rÃja+mÃrge | strÅïÃæ* n­ïÃæ* và bahu+mÃna+pÆrvam | (taæ* deva+kalpaæ* Ctad* eva kalpaæ* )nara+deva+(sÆnuæ* CsÆtraæ* )| nirÅk«amÃïà na (tatarpa Ctu tasya )d­«Âi÷ ||10.7| bhruvau lalÃÂaæ* mukham (Åk«aïe CÅk«aïaæ* )và | vapu÷ karau và caraïau gatiæ* và | yad* eva yas* tasya dadarÓa tatra | tad* eva (tasya*atha babandha Ctasya*anubabandha )cak«u÷ ||10.8| d­«Âvà (ca sa+Ærïa+CÓubha+Ærïa+)bhruvam Ãyata+ak«aæ* | jvalac+charÅraæ* Óubha+jÃla+hastam | taæ* bhik«u+(ve«aæ* CveÓaæ* )k«iti+pÃlana+arhaæ* | saæcuk«ubhe rÃja+g­hasya lak«mÅ÷ ||10.9| Óreïyo* *atha bhartà magadha+ajirasya | (bÃhyÃd* CvÃhyÃd* )vimÃnÃd* vipulaæ* jana+ogham | dadarÓa papraccha ca tasya hetuæ* | tatas* tam asmai puru«a÷ ÓaÓaæsa ||10.10| j¤Ãnaæ* paraæ* và p­thivÅ+Óriyaæ* và | viprair* ya* ukto* *adhigami«yati*iti | sa* (e«a* Ceva )ÓÃkya+adhi+pates* tanÆ+jo* | nirÅk«yate pravrajito* janena ||10.11| tata÷ Óruta+artho* (manasÃ*a+gata+Ãstho* Cmanasà gata+artho* )| rÃjà babhëe puru«aæ* tam eva | vij¤ÃyatÃæ* kva pratigacchati*iti | tathÃ*ity* atha*enaæ* puru«o* *anvagacchat ||10.12| a+lola+cak«ur* yuga+mÃtra+darÓÅ | niv­tta+vÃg* yantrita+manda+gÃmÅ | cacÃra bhik«Ãæ* sa* tu bhik«u+varyo* | nidhÃya gÃtrÃïi calaæ* ca ceta÷ ||10.13| ÃdÃya bhaik«aæ* ca yathÃ+upapannaæ* | yayau gire÷ prasravaïaæ* viviktam | nyÃyena tatra*abhyavah­tya ca*enan* | mahÅ+dharaæ* pÃï¬avam Ãruroha ||10.14| tasmin navau lodhra+vana+upagƬhe | mayÆra+nÃda+pratipÆrïa+ku¤je | këÃya+vÃsÃ÷ sa* babhau n­+sÆryo* | yathÃ+udayasya*upari bÃla+sÆrya÷ ||10.15| (tatra*enam Ctatra*evam )Ãlokya sa* rÃja+bh­tya÷ | ÓreïyÃya rÃj¤e kathayÃæ* cakÃra | saæÓrutya rÃjà sa* ca bÃhumÃnyÃt | tatra pratasthe nibh­ta+anu+yÃtra÷ ||10.16| sa* pÃï¬avaæ* pÃï¬ava+tulya+vÅrya÷ | Óaila+uttamaæ* Óaila+samÃna+var«mà | maulÅ+dhara÷ siæha+gatir* n­+siæhaÓ* | calat+saÂa÷ siæha* iva*Ãruroha ||10.17| (tata÷ sma Ccalasya )tasya*upari Ó­Çga+bhÆtaæ* | ÓÃnta+indriyaæ* paÓyati bodhi+sattvam | pary+aÇkam ÃsthÃya virocamÃnaæ* | ÓaÓa+aÇkam udyantam iva*abhra+(ku¤jÃt CkÆÂÃt )||10.18| taæ* rÆpa+lak«myà ca Óamena ca*eva | dharmasya nirmÃïam iva*upavi«Âam | sa+vismaya÷ praÓrayavÃn nara+indra÷ | svayaæ+bhuvaæ* Óakra* iva*upatasthe ||10.19| taæ* nyÃyato* (nyÃya+vidÃæ* vari«Âhaæ* CnyÃyavatÃæ* vari«Âha÷* )| sametya papraccha ca dhÃtu+sÃmyam | sa* ca*apy* avocat sa+d­Óena sÃmnà | n­+paæ* mana÷+svÃsthyam an+Ãmayaæ* ca ||10.20| tata÷ Óucau vÃraïa+karïa+nÅle | ÓilÃ+tale (saæni«asÃda C*asau ni«asÃda )rÃjà | (upopaviÓya*anumataÓ* Cn­+pa+upaviÓya*anumataÓ* )ca tasya | bhÃvaæ* vijij¤Ãsur* idaæ* babhëe ||10.21| prÅti÷ parà me bhavata÷ kulena | krama+Ãgatà ca*eva parÅk«ità ca | jÃtà vivak«Ã (sva+vayo* Csuta yà )yato* me | tasmÃd* idaæ* sneha+vaco* nibodha ||10.22| Ãditya+pÆrvaæ* vipulaæ* kulaæ* te | navaæ* vayo* dÅptam idaæ* vapuÓ* ca | kasmÃd* iyaæ* te matir* a+krameïa | bhaik«Ãkae* eva*abhiratà na rÃjye ||10.23| gÃtraæ* hi te lohita+candana+arhaæ* | këÃya+saæÓle«am an+arham etat | hasta÷ prajÃ+pÃlana+yogya* e«a* | bhoktuæ* na ca*arha÷ para+dattam annam ||10.24| tat saumya rÃjyaæ* yadi pait­kaæ* tvaæ* | snehÃt pitur* na*icchasi vikrameïa | na ca (kramaæ* Ck«amaæ* )mar«ayituæ* matis* te | (bhuÇk«va*ardham CbhuktvÃ*ardham )asmad+vi«ayasya ÓÅghram ||10.25| evaæ* hi na syÃt sva+jana+avamarda÷ | kÃla+krameïa*api Óama+Órayà ÓrÅ÷ | tasmÃt kuru«va praïayaæ* mayi tvaæ* | sadbhi÷ sahÅyà hi satÃæ* sam­ddhi÷ ||10.26| atha tv* idÃnÅæ* kula+garvitatvÃd* | asmÃsu viÓrambha+guïo* na te *asti | (vyƬhÃny* anÅkÃni CvyÆhÃny* an+ekÃni )vigÃhya (bÃïair* CvÃïair* )| mayà sahÃyena (parÃn Cparä* )jigÅ«a ||10.27| tad* buddhim atra*anyatarÃæ* v­ïÅ«va | dharma+artha+kÃmÃn vidhivad* bhajasva | vyatyasya (rÃgÃd* iha CrÃga+Ãdi ha )hi tri+vargaæ* | pretya*iha ca (bhraæÓam CvibhraæÓam )avÃpnuvanti ||10.28| yo* hy* artha+dharmau paripŬya kÃma÷ | syÃd* dharma+(kÃmau CkÃmye )paribhÆya ca*artha÷ | kÃma+arthayoÓ* ca*uparameïa dharmas* | tyÃjya÷ sa* k­tsno* yadi (kÃÇk«ito* *artha÷ CkÃÇk«ita+artha÷ )||10.29| tasmÃt tri+vargasya ni«evaïena | tvaæ* rÆpam etat sa+phalaæ* kuru«va | dharma+artha+kÃma+adhigamaæ* hy* an+Ænaæ* | n­ïÃm an+Ænaæ* puru«a+artham Ãhu÷ ||10.30| tan* ni«+phalau na*arhasi kartum etau | pÅnau bhujau cÃpa+vikar«aïa+arhau | mÃndhÃt­vaj* jetum imau hi yogyau | (lokÃn api trÅn iha ClokÃni hi trÅïi hi )kiæ* punar* gÃm ||10.31| snehena khalv* etad* ahaæ* bravÅmi | na*aiÓvarya+rÃgeïa na vismayena | imaæ* hi d­«Âvà tava bhik«u+(ve«aæ* CveÓaæ* )| jÃta+anukampo* *asmy* api ca*Ãgata+aÓru÷ ||10.32| yÃvat sva+vaæÓa+prati+(rÆpa rÆpaæ* CrÆpa+rÆpaæ* )| na te jarÃ*abhyety* abhibhÆya bhÆya÷ | tad* bhuÇk«va bhik«Ã+ÃÓrama+kÃma kÃmÃn | kÃle *asi kartà priya+dharma dharmam [PÃdas ab and cd are exchanged in C.] ||10.33| Óaknoti jÅrïa÷ khalu dharmam Ãptuæ* | kÃma+upabhoge«v* a+gatir* jarÃyÃ÷ | ataÓ* ca yÆna÷ kathayanti kÃmÃn | madhyasya vittaæ* sthavirasya dharmam ||10.34| dharmasya ca*arthasya ca jÅva+loke | praty+arthi+bhÆtÃni hi yauvanÃni | saærak«yamÃnÃny* api dur+grahÃïi | kÃmÃ* yatas* tena (pathà Cyathà )haranti ||10.35| vayÃæsi jÅrïÃni (vimarÓavanti CvimarÓayanti )| dhÅrÃïy* avasthÃna+para+ayaïÃni | alpena yatnena Óama+ÃtmakÃni | bhavanty* a+(gatyÃ*eva CgatyÃ*iva )ca lajjayà ca ||10.36| ataÓ* ca lolaæ* vi«aya+pradhÃnaæ* | pramattam a+k«Ãntam a+dÅrgha+darÓi | bahu+cchalaæ* yauvanam abhyatÅtya | nistÅrya kÃntÃram iva*ÃÓvasanti ||10.37| tasmÃd* a+dhÅraæ* capala+pramÃdi | navaæ* vayas* tÃvad* idaæ* vyapaitu | kÃmasya pÆrvaæ* hi vaya÷ Óaravyaæ* | na Óakyate rak«itum indriyebhya÷ ||10.38| atha*u cikÅr«Ã tava dharma* eva | yajasva yaj¤aæ* kula+dharma* e«a÷ | yaj¤air* adhi«ÂhÃya hi nÃka+p­«Âhaæ* | yayau marutvÃn api nÃka+p­«Âham ||10.39| su+varïa+keyÆra+vida«Âa+bÃhavo* | maïi+pradÅpa+ujjvala+citra+maulaya÷ | n­+pa+­«ayas* tÃæ* hi gatiæ* gatÃ* makhai÷ | Órameïa yÃm eva mahÃ+­«ayo* yayu÷ ||10.40| ity* evaæ* magadha+patir* ((Cvaco* C))babhëe | ya÷ samyag* vala+bhid* iva (bruvan babhÃse Cdhruvaæ* babhëe )| tac* *chrutvà na sa* (vicacÃla CvicacÃra )rÃja+sÆnu÷ | kailÃso* girir* iva na+eka+citra+sÃnu÷ ||10.41| [[iti (CÓrÅ+C)buddha+carite mahÃ+kÃvye *aÓva+gho«a+k­te Óreïya+abhigamano* nÃma daÓama÷ sarga÷ |10|]] atha*evam ukto* magadha+adhipena | su+h­n+mukhena prati+kÆlam artham | sva+stho* *a+vikÃra÷ kula+Óauca+Óuddha÷ | Óauddhodanir* vÃkyam idaæ* jagÃda ||11.1| na*ÃÓcaryam etad* bhavato* (vidhÃnaæ* C*abhidhÃtuæ* )| jÃtasya hary+aÇka+kule viÓÃle | yan* mitra+pak«e tava mitra+kÃma | syÃd* v­ttir* e«Ã pariÓuddha+v­tte÷ ||11.2| a+satsu maitrÅ sva+(kula+anuv­ttà Ckula+anu+rÆpà )| na ti«Âhati Órir* iva viklave«u | pÆrvai÷ k­tÃæ* prÅti+paraæ+parÃbhis* | tÃm eva santas* tu vivardhayanti ||11.3| ye ca*artha+k­cchre«u bhavanti loke | samÃna+kÃryÃ÷ su+h­dÃæ* manu«yÃ÷ | mitrÃïi tÃni*iti paraimi buddhyà | sva+sthasya v­ddhi«v* iha ko* hi na syÃt ||11.4| evaæ* ca ye dravyam avÃpya loke | mitre«u dharme ca niyojayanti | avÃpta+sÃrÃïi dhanÃni te«Ãæ* | bhra«ÂÃni na*ante janayanti tÃpam ||11.5| su+h­ttayà ca*Ãryatayà ca rÃjan | (khalv* e«a* yo* mÃæ* prati niÓcayas* CvibhÃvya mÃm eva viniÓcayas* )te | atra*anune«yÃmi su+h­ttayÃ*eva | brÆyÃm ahaæ* na*uttaram anyad* atra ||11.6| ahaæ* jarÃ+m­tyu+bhayaæ* viditvà | mumuk«ayà dharmam imaæ* prapanna÷ | bandhÆn priyÃn aÓru+mukhÃn vihÃya | prÃg* eva kÃmÃn a+Óubhasya hetÆn ||11.7| na*ÃÓÅ+vi«ebhyo* (hi C*api )tathà bibhemi | na*eva*aÓanibhyo* gaganÃc* cyutebhya÷ | na pÃvakebhyo* *anila+saæhitebhyo* | yathà bhayaæ* me vi«ayebhya* (eva Cebhya÷ )||11.8| kÃmÃ* hy* a+nityÃ÷ kuÓala+artha+caurÃ* | riktÃÓ* ca mÃyÃ+sa+d­ÓÃÓ* ca loke | ÃÓÃsyamÃnÃ* api mohayanti | cittaæ* n­ïÃæ* kiæ* punar* Ãtma+saæsthÃ÷ ||11.9| kÃma+abhibhÆtÃ* hi na yÃnti Óarma | tri+pi«Âape kiæ* (bata Cvata )martya+loke | kÃmai÷ sa+t­«ïasya hi na*asti t­ptir* | yathÃ*indhanair* vÃta+sakhasya vahne÷ ||11.10| jagaty* an+artho* na samo* *asti kÃmair* | mohÃc* ca te«v* eva jana÷ prasakta÷ | tattvaæ* viditvÃ*evam an+artha+bhÅru÷ | prÃj¤a÷ svayaæ* ko* *abhila«ed* an+artham ||11.11| samudra+vastrÃm api gÃm avÃpya | pÃraæ* jigÅ«anti mahÃ+arïavasya | lokasya kÃmair* na vit­ptir* asti | patadbhir* ambhobhir* iva*arïavasya ||11.12| devena v­«Âe *api hiraïya+var«e | dvÅpÃn (sam+agrÃæÓ* CsamudrÃæÓ* )caturo* *api jitvà | Óakrasya ca*ardha+Ãsanam apy* avÃpya | mÃndhÃtur* ÃsÅd* vi«aye«v* a+t­pti÷ ||11.13| bhuktvÃ*api rÃjyaæ* divi devatÃnÃæ* | Óata+kratau v­tra+bhayÃt prana«Âe | darpÃn* mahÃ+­«Ån api vÃhayitvà | kÃme«v* a+t­pto* nahu«a÷ papÃta ||11.14| ai¬aÓ* ca rÃjà tri+divaæ* vigÃhya | nÅtvÃ*api devÅæ* vaÓam urvaÓÅæ* tÃm | lobhÃd* ­«ibhya÷ kanakaæ* jihÅr«ur* | jagÃma nÃÓaæ* vi«aye«v* a+t­pta÷ ||11.15| baler* mahÃ+indraæ* nahu«aæ* mahÃ+indrÃd* | indraæ* punar* ye nahu«Ãd* upeyu÷ | svarge k«itau và vi«aye«u te«u | ko* viÓvased* bhÃgya+kula+Ãkule«u ||11.16| cÅra+ambarÃ* mÆla+phala+ambu+bhak«Ã* | jaÂÃ* vahanto* *api bhujaæ+ga+dÅrghÃ÷ | yair* (na*anya+Canya+)kÃryÃ* munayo* *api bhagnÃ÷ | ka÷ kÃma+saæj¤Ãn m­gayeta ÓatrÆn ||11.17| ugra+ÃyudhaÓ* ca*ugra+dh­ta+Ãyudho* *api | ye«Ãæ* k­te m­tyum avÃpa bhÅ«mÃt | cintÃ*api te«Ãm a+Óivà vadhÃya | (sad+Ctad+)v­ttinÃæ* kiæ* punar* a+vratÃnÃm ||11.18| ÃsvÃdam alpaæ* vi«aye«u matvà | saæyojana+utkar«am a+t­ptim eva | sadbhyaÓ* ca garhÃæ* niyataæ* ca pÃpaæ* | ka÷ kÃma+saæj¤aæ* vi«am (ÃdadÅta CÃsasÃda )||11.19| k­«ya+Ãdibhi÷ (karmabhir* arditÃnÃæ* Cdharmabhir* anvitÃnÃæ* )| kÃma+ÃtmakÃnÃæ* ca niÓamya du÷kham | svÃsthyaæ* ca kÃme«v* a+kutÆhalÃnÃæ* | kÃmÃn vihÃtuæ* k«amam Ãtmavadbhi÷ ||11.20| j¤eyà vipat+kÃmini kÃma+saæpat* | siddhe«u kÃme«u madaæ* hy* upaiti | madÃd* a+kÃryaæ* kurute na kÃryaæ* | yena k«ato* dur+gatim abhyupaiti ||11.21| yatnena labdhÃ÷ parirak«itÃÓ* ca | ye vipralabhya pratiyÃnti bhÆya÷ | te«v* ÃtmavÃn yÃcita+kopam e«u | kÃme«u vidvÃn iha ko* rameta ||11.22| anvi«ya ca*ÃdÃya ca jÃta+tar«Ã* | yÃn a+tyajanta÷ pariyÃnti du÷kham | loke t­ïa+ulkÃ+sa+d­Óe«u te«u | kÃme«u kasya*Ãtmavato* rati÷ syÃt ||11.23| an+Ãtmavanto* h­di yair* vida«ÂÃ* | vinÃÓam archanti na yÃnti Óarma | kruddha+ugra+sarpa+pratime«u te«u | kÃme«u kasya*Ãtmavato* rati÷ syÃt ||11.24| asthi (k«udhÃ+ÃrtÃ* Ck«udhÃ+ÃrttÃ* )iva sÃrameyÃ* | bhuktvÃ*api yÃn na*eva bhavanti t­ptÃ÷ | jÅrïa+asthi+kaÇkÃla+same«u te«u | kÃme«u kasya*Ãtmavato* rati÷ syÃt ||11.25| ye rÃja+caura+udaka+pÃvakebhya÷ | sÃdhÃraïatvÃj* janayanti du÷kham | te«u praviddha+ami«a+saænibhe«u | kÃme«u kasya*Ãtmavato* rati÷ syÃt ||11.26| yatra sthitÃnÃm abhito* vipatti÷ | Óatro÷ sakÃÓÃd* api bÃndhavebhya÷ | hiæsre«u te«v* Ãyatana+upame«u | kÃme«u kasya*Ãtmavato* rati÷ syÃt ||11.27| girau vane ca*apsu ca sÃgare ca | (yÃn Cyad* )bhraæÓam (archanti vilaÇghamÃnÃ÷ Carchanty* abhilaÇghamÃnÃ÷ )| te«u druma+pra+agra+phala+upame«u | kÃme«u kasya*Ãtmavato* rati÷ syÃt ||11.28| (tÅvrai÷ CtÅrthai÷ )prayatnair* vi+vidhair* avÃptÃ÷ | k«aïena ye nÃÓam iha prayÃnti | svapna+upabhoga+pratime«u te«u | kÃme«u kasya*Ãtmavato* rati÷ syÃt [Verses 11.29 and 11.30 are exchanged in ed. C.] ||11.29| yÃn arcayitvÃ*api na yÃnti Óarma | vivardhayitvà paripÃlayitvà | aÇgÃra+(kar«Æ+Ckar«a+)pratime«u te«u | kÃme«u kasya*Ãtmavato* rati÷ syÃt ||11.30| vinÃÓam Åyu÷ kuravo* yad+arthaæ* | v­«ïy+andhakÃ* (mekhala+Cmaithila+)daï¬akÃÓ* ca | (sÆnÃ+asi+CÓÆla+asi+)këÂha+pratime«u te«u | kÃme«u kasya*Ãtmavato* rati÷ syÃt ||11.31| sunda+upasundÃv* asurau yad+artham | anyo+anya+vaira+pras­tau vina«Âau | sauhÃrda+viÓle«a+kare«u te«u | kÃme«u kasya*Ãtmavato* rati÷ syÃt ||11.32| (ye«Ãæ* k­te vÃriïi pÃvake CkÃma+andha+saæj¤Ã÷ k­payà va ke [sic] )ca | kravya+atsu (ca*ÃtmÃnam Cna*ÃtmÃnam )iha*uts­janti | sa+patna+bhÆte«v* a+Óive«u te«u | kÃme«u kasya*Ãtmavato* rati÷ syÃt ||11.33| (kÃma+artham a+j¤a÷ CkÃma+andha+saæj¤a÷ )k­païaæ* karoti | prÃpnoti du÷khaæ vadha+bandhana+Ãdi | kÃma+artham ÃÓÃ+k­païas* tapasvÅ | (m­tyuæ* Óramaæ* ca*archati Cm­tyu+Óramaæ* ca*arhati )jÅva+(loka÷ Cloke )||11.34| gÅtair* hriyante hi m­gÃ* vadhÃya | rÆpa+artham agnau ÓalabhÃ÷ patanti | matsyo* giraty* Ãyasam Ãmi«a+arthÅ | tasmÃd* an+arthaæ* vi«ayÃ÷ phalanti ||11.35| kÃmÃs* tu bhogÃ* iti (yan* mati÷ Cyan* mataæ* )syÃd* | (bhogÃ* CbhogyÃ* )na ke+cit parigaïyamÃnÃ÷ | vastra+Ãdayo* dravya+guïÃ* hi loke | du÷kha+pratÅkÃra* iti pradhÃryÃ÷ ||11.36| i«Âaæ* hi tar«a+praÓamÃya toyaæ* | k«un+nÃÓa+hetor* aÓanaæ* tathÃ*eva | vÃta+Ãtapa+ambv+ÃvaraïÃya veÓma | kaupÅna+ÓÅta+ÃvaraïÃya vÃsa÷ ||11.37| nidrÃ+vighÃtÃya tathÃ*eva Óayyà | yÃnaæ* tathÃ*adhva+Órama+nÃÓanÃya | tathÃ*Ãsanaæ* sthÃna+vinodanÃya | snÃnaæ* m­jÃ+Ãrogya+bala+ÃÓrayÃya ||11.38| du÷kha+pratÅkÃra+nimitta+bhÆtÃs* | tasmÃt prajÃnÃæ* vi«ayÃ* na (bhogÃ÷ CbhogyÃ÷ )| aÓnÃmi bhogÃn iti ko* *abhyupeyÃt | prÃj¤a÷ pratÅkÃra+vidhau (prav­tta÷ Cprav­ttÃn )||11.39| ya÷ pitta+dÃhena vidahyamÃna÷ | ÓÅta+kriyÃæ* bhoga* iti vyavasyet | du÷kha+pratÅkÃra+vidhau prav­tta÷ | kÃme«u kuryÃt sa* hi bhoga+saæj¤Ãm ||11.40| kÃme«v* an+aikÃntikatà ca yasmÃd* | ato* *api me te«u na bhoga+saæj¤Ã | yae* eva bhÃvÃ* hi sukhaæ* diÓanti | tae* eva du÷khaæ* punar* Ãvahanti ||11.41| gurÆïi vÃsÃæsy* agurÆïi ca*eva | sukhÃya (ÓÅte CgÅte )hy* a+sukhÃya (gharme Cdharme )| candra+aæÓavaÓ* candanam eva ca*u«ïe | sukhÃya dukhÃya bhavanti ÓÅte ||11.42| dvaædvÃni sarvasya yata÷ prasaktÃny* | a+lÃbha+lÃbha+prabh­tÅni loke | ato* *api na*eka+anta+sukho* *asti kaÓ+cin* | na*eka+anta+du÷kha÷ puru«a÷ prÂhivyÃm ||11.43| d­«Âvà (vimiÓrÃæ* C ca miÓrÃæ* )sukha+du÷katÃæ* me | rÃjyaæ* ca dÃsyaæ* ca mataæ* samÃnam | nityaæ* hasaty* eva hi na*eva rÃjà | na ca*api saætapyatae* eva dÃsa÷ ||11.44| Ãj¤Ã n­+patve *abhy+adhikÃ*iti (yat syÃn* CyasmÃt )| mahÃnti du÷khÃny* ata* eva rÃj¤a÷ | ÃsaÇga+këÂha+pratimo* hi rÃjà | lokasya heto÷ parikhedam eti ||11.45| rÃjye n­+pas* tyÃgini (bahv+a+CvaÇka+)mitre | viÓvÃsam Ãgacchati ced* vipanna÷ | atha*api viÓrambham upaiti na*iha | kiæ* nÃma saukhyaæ* cakitasya rÃj¤a÷ ||11.46| yadà ca jitvÃ*api mahÅæ* sam+agrÃæ* | vÃsÃya d­«Âaæ* puram ekam eva | tatra*api ca*ekaæ* bhavanaæ* ni«evyaæ* | Órama÷ para+arthe nanu rÃja+bhÃva÷ ||11.47| rÃj¤o* *api (vÃso+yugam CvÃse yugam )ekam eva | k«ut+saænirodhÃya tathÃ*anna+mÃtrà | Óayyà tathÃ*ekÃ*Ãsanam ekam eva | Óe«Ã* viÓe«Ã* n­+pater* madÃya ||11.48| tu«Ây+artham etac* ca phalaæ* yadi*i«Âam | ­te *api rÃjyÃn* mama tu«Âir* asti | tu«Âau ca satyÃæ* puru«asya loke | sarve viÓe«Ã* nanu nir+viÓe«Ã÷ ||11.49| tan* na*asmi kÃmÃn prati saæpratÃrya÷ | (k«emaæ* Ck«eme )Óivaæ* mÃrgam anuprapanna÷ | sm­tvà su+h­ttvaæ* tu puna÷ punar* mÃæ* | brÆhi pratij¤Ãæ* khalu (pÃlaya*iti CpÃlayanti )||11.50| na* hy* asmy* amar«eïa vanaæ* pravi«Âo* | na Óatru+bÃïair* avadhÆta+mauli÷ | k­ta+sp­ho* na*api phala+adhikebhyo* | g­hïÃmi na*etad* vacanaæ* yatas* te ||11.51| yo* danda+ÓÆkaæ* kupitaæ* bhujaæ+gaæ* | muktvà vyavasyed* *dhi punar* grahÅtum | dÃha+ÃtmikÃæ* và jvalitÃæ* t­ïa+ulkÃæ* | saætyajya kÃmÃn sa* punar* bhajeta ||11.52| andhÃya yaÓ* ca sp­hayed* an+andho* | baddhÃya mukto* vidhanÃya (ca*ìhya÷ CvÃ*ìhya÷ )| unmatta+cittÃya ca kalya+citta÷ | sp­hÃæ* sa* kuryÃd* vi«aya+ÃtmakÃya ||11.53| (bhaik«a+upabhogÅ*iti ca Cbhik«Ã+upabhogÅ vara* )na*anukampya÷ | k­tÅ jarÃ+m­tyu+bhayaæ* titÅr«u÷ | iha*uttamaæ* ÓÃnti+sukhaæ* ca yasya | paratra du÷khÃni ca saæv­tÃni ||11.54| lak«myÃæ* mahatyÃm api vartamÃnas* | t­«ïÃ+abhibhÆtas* tv* anukampitavya÷ | prÃpnoti ya÷ ÓÃnti+sukhaæ* na ca*iha | paratra (du÷khai÷ Cdu÷khaæ* )pratig­hyate ca ||11.55| evaæ* tu vaktuæ* bhavato* *anu+rÆpaæ* | sattvasya v­ttasya kulasya ca*eva | mama*api vo¬huæ* sa+d­Óaæ* pratij¤Ãæ* | sattvasya v­ttasya kulasya ca*eva ||11.56| ahaæ* hi saæsÃra+(Óareïa Crasena )viddho* | vini÷s­ta÷ (ÓÃntim CÓÃntam )avÃptu+kÃma÷ | na*iccheyam Ãptuæ* tri+dive *api rÃjyaæ* | nir+Ãmayaæ* kiæ* (bata Cvata )mÃnu«e«u ||11.57| tri+varga+sevÃæ* n­pa yat tu k­tsnata÷ | paro* manu«ya+artha* iti tvam Ãttha mÃm | an+artha* ity* (eva mama*atra darÓanaæ* CÃttha mama*artha+darÓanaæ* )| k«ayÅ tri+vargo* hi na ca*api tarpaka÷ ||11.58| pade tu yasmin na jarà na (bhÅr* na ruÇ* CbhÅrutà )| na janma na*eva*uparamo* na (ca*Ãdhaya÷ CvÃ*Ãdhaya÷ )| tam eva manye puru«a+artham uttamaæ* | na vidyate yatra puna÷ puna÷ kriyà ||11.59| yad* apy* avoca÷ paripÃlyatÃæ* jarà | navaæ* vayo* gacchati vikriyÃm iti | a+niÓcayo* *ayaæ* capalaæ* hi d­Óyate | jarÃ*apy* a+dhÅrà dh­timac* ca yauvanam ||11.60| sva+karma+dak«aÓ* ca (yadÃ*antako* Cyadà tu ko* )jagad* | vaya÷su (sarve«v* a+vaÓaæ* vikar«ati Csarve«u ca saævikar«ati )| vinÃÓa+kÃle katham a+vyavasthite | jarà pratÅk«yà vidu«Ã Óama+Åpsunà ||11.61| jarÃ+Ãyudho* vyÃdhi+vikÅrïa+sÃyako* | yadÃ*antako* vyÃdha* (iva*a+Óiva÷ Civa*ÃÓrita÷ )sthita÷ | prajÃ+m­gÃn bhÃgya+vana+ÃÓritÃæs* tudan | vaya÷+prakar«aæ* prati ko* mano+ratha÷ ||11.62| (ato* Csuto* )yuvà và sthaviro* *atha+và ÓiÓus* | tathà tvarÃvÃn iha kartum arhati | yathà bhaved* dharmavata÷ (k­ta+Ãtmana÷ Ck­pÃ+Ãtmana÷ )| prav­ttir* i«Âà viniv­ttir* eva và ||11.63| yad* Ãttha (ca*api*i«Âa+Cvà dÅpta+)phalÃæ* kula+ucitÃæ* | kuru«va dharmÃya makha+kriyÃm iti | namo* makhebhyo* na hi kÃmaye sukhaæ* | parasya du÷kha+(kriyayà yad* i«yate CkriyayÃ*ÃpadiÓyate )||11.64| paraæ* hi hantuæ* vi+vaÓaæ* phala+Åpsayà | na yukta+rÆpaæ* karuïÃ+Ãtmana÷ sata÷ | krato÷ phalaæ* yady* api ÓÃÓvataæ* bhavet | tathÃ*api k­tvà kim (u yat k«aya+Ãtmakam Cupak«aya+Ãtmakam )||11.65| bhavec* ca dharmo* yadi na*a+paro* vidhir* | vratena ÓÅlena mana÷+Óamena và | tathÃ*api na*eva*arhati sevituæ* kratuæ* | viÓasya yasmin param ucyate phalam ||11.66| iha*api tÃvat puru«asya ti«Âhata÷ | pravartate yat para+hiæsayà sukham | tad* apy* an+i«Âaæ* sa+gh­ïasya dhÅmato* | bhava+antare kiæ* (bata Cvata )yan* na d­Óyate ||11.67| na ca pratÃryo* *asmi phala+prav­ttaye | bhave«u rÃjan ramate na me mana÷ | latÃ* iva*ambho+dhara+v­«Âi+tìitÃ÷ | prav­ttaya÷ sarva+gatÃ* hi ca¤calÃ÷ ||11.68| iha*ÃgataÓ* ca*aham ito* did­k«ayà | muner* arìasya vimok«a+vÃdina÷ | prayÃmi ca*adya*eva n­+pa*astu te Óivaæ* | vaca÷ (k«amethÃ* mama tattva+Ck«amethÃ÷ Óama+tattva+)ni«Âhuram ||11.69| (ava*indravad* Catha*indravad* )divy* ava ÓaÓvad* arkavad* | guïair* ava Óreya* iha*ava gÃm ava | ava*Ãyur* Ãryair* ava sat+sutÃn ava | ÓriyaÓ* ca rÃjann* ava dharmam Ãtmana÷ ||11.70| hima+ari+ketu+udbhava+(saæbhava+antare Csaæplava*antare )| yathà dvi+jo* yÃti vimok«ayaæs* tanum | hima+ari+(Óatru+k«aya+CÓatruæ* k«aya+)Óatru+(ghÃtane CghÃtinas* )| tathÃ*antare yÃhi (vimok«ayan Cvimocayan )mana÷ ||11.71| n­+po* *abravÅt sa+a¤jalir* Ãgata+sp­ho* | yathÃ+i«Âam (Ãpnotu CÃpnoti )bhavÃn a+vighnata÷ | avÃpya kÃle k­ta+k­tyatÃm imÃæ* | mama*api kÃryo* bhavatà tv* anugraha÷ ||11.72| sthiraæ* pratij¤Ãya tathÃ*iti pÃrthive | tata÷ sa* vaiÓvaætaram ÃÓramaæ* yayau | parivrajantaæ* (tam udÅk«ya CsamudÅk«ya )vismito* | n­+po* *api (vavrÃja puriæ* giri+vrajam Cca prÃpur* imaæ* giriæ* vrajan )||11.73| [[iti (CÓrÅ+C)buddha+carite mahÃ+kÃvye (C*aÓva+gho«a+k­te C)kÃma+vigarhaïo* nÃma*ekÃ+daÓa÷ sarga÷ |11|]] tata÷ Óama+vihÃrasya |muner* ik«vÃku+candra+mÃ÷ | arìasya*ÃÓramaæ* bheje |vapu«Ã pÆrayann* iva ||12.1| sa* kÃlÃma+sa+gotreïa |tena*Ãlokya*eva dÆrata÷ | uccai÷ sv+Ãgatam ity* ukta÷ |samÅpam upajagmivÃn ||12.2| tÃv* ubhau nyÃyata÷ p­«Âvà |dhÃtu+sÃmyaæ* paras+param | dÃravyor* medhyayor* v­«yo÷ |Óucau deÓe (ni«edatu÷ Cni«Ådatu÷ )||12.3| tam ÃsÅnaæ* n­+pa+sutaæ* |so* *abravÅn* muni+sattama÷ | bahu+mÃna+viÓÃlÃbhyÃæ* |darÓanÃbhyÃæ* pibann* iva ||12.4| viditaæ* me yathà saumya |ni«krÃnto* bhavanÃd* asi | chittvà snehamayaæ* pÃÓaæ* |pÃÓaæ* d­pta* iva dvi+pa÷ ||12.5| sarvathà dh­timac* ca*eva |prÃj¤aæ* ca*eva manas* tava | yas* tvaæ* prÃpta÷ Óriyaæ* tyaktvà |latÃæ* vi«a+phalÃm iva ||12.6| na*ÃÓcaryaæ* jÅrïa+vayaso* |yaj* jagmu÷ pÃrthivÃ* vanam | apatyebhya÷ Óriyaæ* dattvà |bhukta+ucchi«ÂÃm iva srajam ||12.7| idaæ* me matam ÃÓcaryaæ* |nave vayasi yad* bhavÃn | a+bhuktvÃ*eva Óriyaæ* prÃpta÷ |sthito* vi«aya+go+care ||12.8| tad* vij¤Ãtum imaæ* dharmaæ* |paramaæ* bhÃjanaæ* bhavÃn | j¤Ãna+(plavam CpÆrvam )adhi«ÂhÃya |ÓÅghraæ* du÷kha+arïavaæ* tara ||12.9| Ói«ye yady* api vij¤Ãte |ÓÃstraæ* kÃlena (varïyate Cvartate )| gÃmbhÅryÃd* vyavasÃyÃc* ca |(na parÅk«yo* Csu+parÅk«yo* )bhavÃn mama ||12.10| iti vÃkyam arìasya |vij¤Ãya sa* (nara+­«abha÷ Cnara+adhipa÷ )| babhÆva parama+prÅta÷ |provÃca*uttaram eva ca ||12.11| viraktasya*api yad* idaæ* |saumukhyaæ* bhavata÷ param | a+k­ta+artho* *apy* anena*asmi |k­ta+artha* iva saæ+prati ||12.12| did­k«ur* iva hi jyotir* |yiyÃsur* iva daiÓikam | tvad+(darÓanam CdarÓanÃd* )ahaæ* manye |titÅr«ur* iva ca plavam ||12.13| tasmÃd* arhasi tad* vaktuæ* |vaktavyaæ* yadi manyase | jarÃ+maraïa+rogebhyo* |yathÃ*ayaæ* parimucyate ||12.14| ity* arìa÷ kumÃrasya |mÃhÃtmyÃd* eva codita÷ | saæk«iptaæ* kathayÃæ* cakre |svasya ÓÃstrasya niÓcayam ||12.15| ÓrÆyatÃm ayam asmÃkaæ* |siddha+anta÷ Ó­ïvatÃæ* vara | yathà bhavati saæsÃro* |yathà (ca*eva nivartate Cvai parivartate )||12.16| prak­tiÓ* ca vikÃraÓ* ca |janma m­tyur* jarÃ*eva ca | tat tÃvat sattvam ity* uktaæ* |sthira+sattva parehi (tat Cna÷ )||12.17| tatra tu (prak­tiæ* Cprak­tir* )nÃma |viddhi prak­ti+kovida | pa¤ca bhÆtÃny* ahaæ+kÃraæ* |buddhim a+vyaktam eva ca ||12.18| vikÃra* iti (budhyasva Cbuddhiæ* tu )|vi«ayÃn indriyÃïi ca | pÃïi+pÃdaæ* ca vÃdaæ* ca |pÃyu+upasthaæ* tathà mana÷ ||12.19| asya k«etrasya vij¤ÃnÃt |k«etra+j¤a* iti saæj¤i ca | k«etra+j¤a* iti ca*ÃtmÃnaæ* |kathayanty* Ãtma+cintakÃ÷ ||12.20| sa+Ói«ya÷ kapilaÓ* ca*iha |(pratibuddhir* Cpratibuddha* )iti sm­ti÷ | sa+(putro* *a+pratibuddhas* tu Cputra÷ pratibuddhaÓ* ca )|prajÃ+patir* iha*ucyate ||12.21| jÃyate jÅryate ca*eva |(bÃdhyate Cbudhyate )mriyate ca yat | tad* vyaktam iti vij¤eyam |a+vyaktaæ* tu viparyayÃt ||12.22| a+j¤Ãnaæ* karma t­«ïà ca |j¤eyÃ÷ saæsÃra+hetava÷ | sthito* *asmiæs* tritaye (jantus* Cyas* tu )|tat sattvaæ* (na*ativartate Cna*abhivartate )||12.23| vi+pratyayÃd* ahaæ+kÃrÃt |saædehÃd* abhisaæplavÃt | a+viÓe«a+an+upÃyÃbhyÃæ* |saÇgÃd* abhyavapÃtata÷ ||12.24| tatra vi+pratyayo* nÃma |viparÅtaæ* pravartate | anyathà kurute kÃryaæ* |mantavyaæ* manyate *anyathà ||12.25| bravÅmy* aham ahaæ* vedmi |gacchÃmy* aham ahaæ* sthita÷ | iti*iha*evam ahaæ+kÃras* tv* |an+ahaæ+kÃra vartate ||12.26| yas* tu (bhÃvÃn a+saædigdhÃn CbhÃvena saædigdhÃn )|ekÅ+bhÃvena paÓyati | m­t+piï¬a+vad* a+saædeha |saædeha÷ sa* iha*ucyate ||12.27| ya* eva*ahaæ* sa* eva*idaæ* |mano* buddhiÓ* ca karma ca | yaÓ* (ca*eva*e«a* Cca*evaæ* sa* )gaïa÷ so* *aham |iti ya÷ so* *abhisaæplava÷ ||12.28| a+viÓe«aæ* viÓe«a+j¤a |pratibuddha+a+prabuddhayo÷ | prak­tÅnÃæ* ca yo* veda |so* *a+viÓe«a* iti sm­ta÷ ||12.29| namas+kÃra+va«aÂ+kÃrau |prok«aïa+abhyuk«aïa+Ãdaya÷ | an+upÃya* iti prÃj¤air* |upÃya+j¤a pravedita÷ ||12.30| sajjate yena dur+medhÃ* |mano+(vÃg+buddhi+karmabhi÷ CvÃk+karma+buddhibhi÷ )| vi«aye«v* an+abhi«vaÇga |so* *abhi«vaÇga* iti sm­ta÷ ||12.31| mama*idam aham asya*iti |yad* du÷kham abhimanyate | vij¤eyo* *abhyavapÃta÷ sa* |saæsÃre yena pÃtyate ||12.32| ity* a+(vidyÃæ* Cvidyà )hi (vidvÃn sa* CvidvÃæsa÷ [??] )|pa¤ca+(parvÃæ* Cparvà )samÅhate | tamo* mohaæ* mahÃ+mohaæ* |tÃmisra+dvayam eva ca ||12.33| tatra*Ãlasyaæ* tamo* viddhi |mohaæ* m­tyuæ* ca janma ca | mahÃ+mohas* tv* a+saæmoha |kÃma ity* (eva gamyatÃm CavagamyatÃm )||12.34| yasmÃd* atra ca bhÆtÃni |pramuhyanti mahÃnty* api | tasmÃd* e«a* mahÃ+bÃho |mahÃ+moha* iti sm­ta÷ ||12.35| tÃmisram iti ca*a+krodha |krodham eva*adhikurvate | vi«Ãdaæ* ca*andha+tÃmisram |a+vi«Ãda pracak«ate ||12.36| anayÃ*a+vidyayà bÃla÷ |saæyukta÷ pa¤ca+parvayà | saæsÃre du÷kha+bhÆyi«Âhe |janmasv* abhini«icyate ||12.37| dra«Âà Órotà ca mantà ca |(kÃrya+karaïam CkÃryaæ* karaïam )eva ca | aham ity* evam Ãgamya |saæsÃre parivartate ||12.38| (iha*ebhir* City* ebhir* )hetubhir* dhÅman |(janma+Ctama÷+)srota÷ pravartate | hetv+a+(bhÃvÃt CbhÃve )phala+a+bhÃva* |iti vij¤Ãtum arhasi ||12.39| tatra (samyaÇ+Csamyag+)matir* vidyÃn* |mok«a+kÃma catu«Âayam | pratibuddha+a+prabuddhau ca |vyaktam a+vyaktam eva ca ||12.40| yathÃvad* etad* vij¤Ãya |k«etra+j¤o* hi catu«Âayam | (ÃjavaæjavatÃæ* CÃrjavaæ* javatÃæ* )hitvà |prÃpnoti padam a+k«aram ||12.41| ity+arthaæ* brÃhmaïÃ* loke |parama+brahma+vÃdina÷ | brahma+caryaæ* caranti*iha |brÃhmaïÃn vÃsayanti ca ||12.42| iti vÃkyam idaæ* Órutvà |munes* tasya n­+pa+Ãtma+ja÷ | abhyupÃyaæ* ca papraccha |padam eva ca nai«Âhikam ||12.43| brahma+caryam idaæ* caryaæ* |yathà yÃvac* ca yatra ca | dharmasya*asya ca pary+antaæ* |bhavÃn vyÃkhyÃtum arhati ||12.44| ity* arìo* yathÃ+ÓÃstraæ* |vispa«Âa+arthaæ* samÃsata÷ | tam eva*anyena kalpena |dharmam asmai vyabhëata ||12.45| ayam Ãdau g­hÃn* muktvà |bhaik«Ãkaæ* liÇgam ÃÓrita÷ | samudÃcÃra+vistÅrïaæ* |ÓÅlam ÃdÃya vartate ||12.46| saæto«aæ* param ÃsthÃya |yena tena yatas* tata÷ | viviktaæ* sevate vÃsaæ* |nir+dvaædva÷ ÓÃstra+vit+k­tÅ ||12.47| tato* rÃgÃd* bhayaæ* d­«Âvà |vairÃgyÃc* ca paraæ* Óivam | nig­hïann* indriya+grÃmaæ* |yatate manasa÷ (Óame CÓrame )||12.48| atha*u viviktaæ* kÃmebhyo* |vyÃpÃda+Ãdibhya* eva ca | viveka+jam avÃpnoti |pÆrva+dhyÃnaæ* vitarkavat ||12.49| tac* ca (dhyÃna+sukhaæ* CdhyÃnaæ* sukhaæ* )prÃpya |tat tad* eva vitarkayan | a+pÆrva+sukha+lÃbhena |hriyate bÃliÓo* jana÷ ||12.50| Óamena*evaæ+vidhena*ayaæ* |kÃma+dve«a+vigarhiïà | brahma+lokam avÃpnoti |parito«eïa va¤cita÷ ||12.51| j¤Ãtvà vidvÃn vitarkÃæs* tu |mana÷+saæk«obha+kÃrakÃn | tad+viyuktam avÃpnoti |dhyÃnaæ* prÅti+sukha+anvitam ||12.52| hriyamÃïas* tayà prÅtyà |yo* viÓe«aæ* na paÓyati | sthÃnaæ* bhÃsvaram Ãpnoti |deve«v* (ÃbhÃsvare«u sa÷ CÃbhÃ+sure«v* api )||12.53| yas* tu prÅti+sukhÃt tasmÃd |vivecayati mÃnasam | t­tÅyaæ* labhate dhyÃnaæ* |sukhaæ* prÅti+vivarjitam [Ed. C reads 12.57 after 12.54.] ||12.54| yas* tu tasmin sukhe magno* |na viÓe«Ãya yatnavÃn | Óubha+k­tsnai÷ sa* sÃmÃnyaæ* |sukhaæ* prÃpnoti daivatai÷ ||12.55| tÃ+d­Óaæ* sukham ÃsÃdya |yo* na (rajyaty* upek«aka÷ Crajyann* upek«ate )| caturthaæ* dhyÃnam Ãpnoti |sukha+du÷kha+vivarjitam ||12.56| tatra ke+cid* vyavasyanti |mok«a* ity* (abhimÃnina÷ Capi mÃnina÷ )| sukha+du÷kha+parityÃgÃd* |a+vyÃpÃrÃc* ca cetasa÷ ||12.57| asya dhyÃnasya tu phalaæ* |samaæ* devair* b­hat+phalai÷ | kathayanti (b­hat+kÃlaæ* |b­hat+Cv­hat+phalaæ* |v­hat+)praj¤Ã+parÅk«akÃ÷ ||12.58| samÃdher* vyutthitas* tasmÃd* |d­«Âvà do«ÃæÓ* *charÅriïÃm | j¤Ãnam Ãrohati prÃj¤a÷ |ÓarÅra+viniv­ttaye ||12.59| tatas* tad* dhyÃnam uts­jya |viÓe«e k­ta+niÓcaya÷ | kÃmebhya* iva (sa* prÃj¤o* Csat+prÃj¤o* )|rÆpÃd* api virajyate ||12.60| ÓarÅre khÃni yÃny* asmin |tÃny* Ãdau parikalpayan | ghane«v* api tato* dravye«v* |ÃkÃÓam adhimucyate ||12.61| ÃkÃÓa+(gatam Csamam )ÃtmÃnaæ* |saæk«ipya tv* a+paro* budha÷ | (tad* eva*an+CtadÃ*eva*an+)antata÷ paÓyan |viÓe«am adhigacchati ||12.62| adhy+Ãtma+(kuÓalas* tv* CkuÓale«v* )anyo* |nivartya*ÃtmÃnam Ãtmanà | kiæ+cin* na*asti*iti saæpaÓyann* |Ãkiæcanya* iti sm­ta÷ ||12.63| tato* mu¤jÃd* i«ÅkÃ*iva |Óakuni÷ pa¤jarÃd* iva | k«etra+j¤o* ni÷s­to* dehÃn* |mukta* ity* abhidhÅyate ||12.64| etat tat paramaæ* brahma |nir+liÇgaæ* dhruvam a+k«aram | yan* mok«a* iti tattva+j¤Ã÷ |kathayanti manÅ«iïa÷ ||12.65| ity* upÃyaÓ* ca mok«aÓ* ca |mayà saædarÓitas* tava | yadi j¤Ãtaæ* yadi (rucir* Cruci )|yathÃvat pratipadyatÃm ||12.66| jaigÅ«avyo* *atha janako* |v­ddhaÓ* ca*eva parÃÓara÷ | imaæ* panthÃnam ÃsÃdya |muktÃ* hy* anye ca mok«iïa÷ ||12.67| iti tasya sa* tad* vÃkyaæ* |g­hÅtvà (tu Cna )vicÃrya ca | pÆrva+hetu+bala+prÃpta÷ |praty+uttaram uvÃca (ha Csa÷ )||12.68| Órutaæ* j¤Ãnam idaæ* sÆk«maæ* |parata÷ parata÷ Óivam | (k«etra+j¤asya*a+Ck«etre«v* asya*a+)parityÃgÃd* |avaimy* etad* a+nai«Âhikam ||12.69| vikÃra+prak­tibhyo* hi |k«etra+j¤aæ* muktam apy* aham | manye prasava+dharmÃïaæ* |(bÅja+CvÅja+)dharmÃïam eva ca ||12.70| viÓuddho* yady* api hy* Ãtmà |nirmukta* iti kalpyate | ((CbhÆya÷ pratyaya+sad+bhÃvÃd* |a+mukta÷ sa* bhavi«yati C)) ||12.71| ((C­tu+bhÆmy+ambu+virahÃd* |yathà bÅjaæ* na rohati | C)) ((Crohati pratyayais* tais* tais* |tadvat so* *api mato* mama C))||12.72| ((Cyat karma+a+j¤Ãna+t­«ïÃnÃæ* |tyÃgÃn* mok«aÓ* ca kalpyate | C)) aty+antas* tat+parityÃga÷ |saty* Ãtmani na vidyate ||12.73| hitvà hitvà trayam idaæ* |viÓe«as* tu*upalabhyate | Ãtmanas* tu sthitir* yatra |tatra sÆk«mam idaæ* trayam ||12.74| sÆk«matvÃc* ca*eva do«ÃïÃm |a+vyÃpÃrÃc* ca cetasa÷ | dÅrghatvÃd* Ãyu«aÓ* ca*eva |mok«as* tu parikalpyate ||12.75| ahaæ+kÃra+parityÃgo* |yaÓ* ca*e«a* parikalpyate | saty* Ãtmani parityÃgo* |na*ahaæ+kÃrasya vidyate ||12.76| saækhyÃ+Ãdibhir* a+muktaÓ* ca |nir+guïo* na bhavaty* ayam | tasmÃd* a+sati nairguïye |na*asya mok«o* *abhidhÅyate ||12.77| guïino* hi guïÃnÃæ* ca |vyatireko* na vidyate | rÆpa+u«ïÃbhyÃæ* virahito* |na hy* agnir* upalabhyate ||12.78| prÃg* dehÃn* na bhaved* dehÅ |prÃg* guïebhyas* tathà guïÅ | (tasmÃd* CkasmÃd* )Ãdau vimukta÷ (san Csa¤* )|ÓarÅrÅ badhyate puna÷ ||12.79| k«etra+j¤o* vi+ÓarÅraÓ* ca |j¤o* và syÃd* a+j¤a* eva và | yadi j¤o* j¤eyam asya*asti |j¤eye sati na mucyate ||12.80| atha*a+j¤a* iti siddho* va÷ |kalpitena kim Ãtmanà | vinÃ*api hy* ÃtmanÃ*a+j¤Ãnaæ* |prasiddhaæ* këÂha+ku¬yavat ||12.81| parata÷ paratas* tyÃgo* |yasmÃt tu guïavÃn sm­ta÷ | tasmÃt sarva+parityÃgÃn* |manye k­tsnÃæ* k­ta+arthatÃm ||12.82| iti dharmam arìasya |viditvà na tuto«a sa÷ | a+k­tsnam iti vij¤Ãya |tata÷ pratijagÃma ha ||12.83| viÓe«am atha ÓuÓrÆ«ur* |udrakasya*ÃÓramaæ* yayau | Ãtma+grÃhÃc* ca tasya*api |jag­he na sa* darÓanam ||12.84| saæj¤Ã+saæj¤itvayor* do«aæ* |j¤Ãtvà hi munir* udraka÷ | ÃkiæcinyÃt paraæ* lebhe |(*a+saæj¤Ã+a+saæj¤Ã+ÃtmikÃæ* Csaæj¤Ã+a+saæj¤Ã+ÃtmikÃæ* )gatim ||12.85| yasmÃc* ca*Ãlambane sÆk«me |saæj¤Ã+a+saæj¤e tata÷ param | na+a+saæj¤Å na*eva saæj¤Å*iti |tasmÃt (tatra+gata+Ctatra gata+)sp­ha÷ ||12.86| yataÓ* ca buddhis* tatra*eva |sthitÃ*anyatra*a+pracÃriïÅ | (sÆk«mÃ*a+paÂvÅ CsÆk«mÃ*apÃdi )tatas* tatra |na*a+saæj¤itvaæ* na saæj¤ità ||12.87| yasmÃc* ca (tad* Ctam )api prÃpya |punar* Ãvartate jagat | bodhi+sattva÷ paraæ* prepsus* |tasmÃd* udrakam atyajat ||12.88| tato* hitvÃ*ÃÓramaæ* tasya |Óreyo+arthÅ k­ta+niÓcaya÷ | bheje gayasya rÃja+­«er* |nagarÅ+saæj¤am ÃÓramam ||12.89| atha naira¤janÃ+tÅre |Óucau Óuci+parÃkrama÷ | cakÃra vÃsam eka+anta+ |(vihÃra+abhiratir* C(vihÃra+abhivratÅ )muni÷ ||12.90| ((C<xxx> tat+pÆrvaæ* |pa¤ca+indriya+vaÓa+uddhatÃn | C)) ((Ctapa÷ <xx> vratino* bhik«Æn pa¤ca niraik«ata C))||12.91| (te ca*upatasthur* Cpa¤ca*upatasthur* )d­«ÂvÃ*atra |bhik«avas* taæ* mumuk«ava÷ | puïya+arjita+dhana+Ãrogyam |indriya+arthÃ* iva*ÅÓvaram ||12.92| saæpÆjyamÃnas* tai÷ prahvair* |(vinayÃd* anuvartibhi÷ Cvinaya+Ãnata+mÆrtibhi÷ )| tad+vaÓa+sthÃyibhi÷ Ói«yair* |lolair* mana* iva*indriyai÷ ||12.93| m­tyu+janma+anta+karaïe |syÃd* upÃyo* *ayam ity* atha | du«+karÃïi samÃrebhe |tapÃæsy* an+aÓanena sa÷ ||12.94| upavÃsa+vidhÅn na+ekÃn |kurvan nara+dur+ÃcarÃn | var«Ãïi «a (Óama+Ckarma+)prepsur* |akarot kÃrÓyam Ãtmana÷ ||12.95| anna+kÃle«u ca*eka+ekai÷ |(sa* kola+Csa+kola+)tila+taï¬ulai÷ | a+pÃra+pÃra+saæsÃra+ |pÃraæ* prepsur* apÃrayat ||12.96| dehÃd* apacayas* tena |tapasà tasya ya÷ k­ta÷ | sa* eva*upacayo* bhÆyas* |tejasÃ*asya k­to* *abhavat ||12.97| k­Óo* *apy* a+k­Óa+kÅrti+ÓrÅr* |hlÃdaæ* cakre *anya+(cak«u«Ãm Ccak«u«am )| kumudÃnÃm iva Óarac+ |chukla+pak«a+Ãdi+candra+mÃ÷ ||12.98| tvag+asthi+Óe«o* ni÷+Óe«air* |meda÷+piÓita+Óoïitai÷ | k«Åïo* *apy* a+k«Åïa+gÃmbhÅrya÷ |samudra* iva sa* vyabhÃt ||12.99| atha ka«Âa+tapa÷+spa«Âa+ |vy+artha+kli«Âa+tanur* muni÷ | bhava+bhÅrur* imÃæ* cakre |buddhim buddhatva+kÃÇk«ayà ||12.100| na*ayaæ* dharmo* virÃgÃya |na bodhÃya na muktaye | jambu+mÆle mayà prÃpto* |yas* tadà sa* vidhir* dhruva÷ ||12.101| na ca*asau dur+balena*Ãptuæ* |Óakyam ity* Ãgata+Ãdara÷ | ÓarÅra+bala+v­ddhy+artham |idaæ* bhÆyo* *anvacintayat ||12.102| k«ut+pipÃsÃ+Órama+klÃnta÷ |ÓramÃd* a+sva+stha+mÃnasa÷ | prÃpnuyÃn* manasÃ*avÃpyaæ* |phalaæ* katham a+nirv­ta÷ ||12.103| nirv­ti÷ prÃpyate samyak |satata+indriya+tarpaïÃt | saætarpita+indriyatayà |mana÷+svÃsthyam avÃpyate ||12.104| sva+stha+prasanna+manasa÷ |samÃdhir* upapadyate | samÃdhi+yukta+cittasya |dhyÃna+yoga÷ pravartate ||12.105| dhyÃna+pravartanÃd* dharmÃ÷ |prÃpyante yair* avÃpyate | dur+labhaæ* ÓÃntam a+jaraæ* |paraæ* tad* a+m­taæ* padam ||12.106| tasmÃd* ÃhÃra+mÆlo* *ayam |upÃya* iti+niÓcaya÷ | (ÃhÃra+CasÆri+)karaïe dhÅra÷ |k­tvÃ*a+mita+matir* matim ||12.107| snÃto* naira¤janÃ+tÅrÃd* |uttatÃra Óanai÷ k­Óa÷ | bhaktyÃ*avanata+ÓÃkha+agrair* |datta+hastas* taÂa+drumai÷ ||12.108| atha go+pa+adhipa+sutà |daivatair* abhicodità | udbhÆta+h­daya+Ãnandà |tatra nanda+balÃ*Ãgamat ||12.109| sita+ÓaÇkha+ujjvala+bhujà |nÅla+kambala+vÃsinÅ | sa+phena+mÃlÃ+nÅla+ambur* |yamunÃ*iva sarid+varà ||12.110| sà (ÓrÃddha+Ãvardhita+CÓraddhÃ+vardhita+)prÅtir* |vikasal+locana+utpalà | Óirasà praïipatya*enaæ* |grÃhayÃm Ãsa pÃyasam ||12.111| k­tvà tad+upabhogena |prÃpta+janma+phalÃæ* sa* tÃm | bodhi+prÃptau sam+artho* *abhÆt |saætarpita+«a¬+indriya÷ ||12.112| paryÃpta+ÃpyÃna+(mÆrtiÓ* CmÆrtaÓ* )ca |(sa+arthaæ* sva+Csa+ardhaæ* su+)yaÓasà muni÷ | kÃnti+(dhairye babhÃra*eka÷ |ÓaÓa+aÇka+arïavayor* dvayo÷ Cdhairya+eka+bhÃra+eka÷ |ÓaÓa+aÇka+arïavaval* babhau )||12.113| Ãv­tta* iti vij¤Ãya |taæ* jahu÷ (pa¤ca bhik«ava÷ Cpa¤ca+bhik«ava÷ )| manÅ«iïam iva*ÃtmÃnaæ* |nirmuktaæ* (pa¤ca dhÃtava÷ Cpa¤ca+dhÃtava÷ )||12.114| vyavasÃya+dvitÅyo* *atha |ÓÃdvalÃs* tÅrïa+bhÆ+talam | so* *aÓvattha+mÆlaæ* prayayau |bodhÃya k­ta+niÓcaya÷ ||12.115| tatas* tadÃnÅæ* gaja+rÃja+vikrama÷ | pada+svanena*an+upamena bodhita÷ | mahÃ+muner* Ãgata+bodhi+niÓcayo* | jagÃda kÃlo* bhuja+ga+uttama÷ stutim ||12.116| yathà mune tvac+caraïa+avapŬità | muhur* muhur* ni«Âanati*iva medinÅ | yathà ca te rÃjati sÆryavat prabhà | dhruvaæ* tvam i«Âaæ* phalam adya bhok«yase ||12.117| yathà bhramantyo* divi (cëa+CvÃya+)paÇktaya÷ | pra+dak«iïaæ* tvÃæ* kamala+ak«a kurvate | yathà ca saumyÃ* divi vÃnti vÃyavas* | tvam adya buddho* niyataæ* bhavi«yasi ||12.118| tato* bhujaæ+ga+pravareïa saæstutas* | t­ïÃny* upÃdÃya ÓucÅni lÃvakÃt | k­ta+pratij¤o* ni«asÃda bodhaye | mahÃ+taror* mÆlam upÃÓrita÷ Óuce÷ ||12.119| tata÷ sa* pary+aÇkam a+kampyam uttamaæ* | babandha supta+ura+ga+bhoga+piï¬itam | bhinadmi tÃvad* bhuvi na*etad* Ãsanaæ* | na yÃmi yÃvat k­ta+k­tyatÃm iti ||12.120| tato* yayur* mudam a+tulÃæ* diva+okaso* | (vavÃÓire CvavÃsire )na m­ga+(gaïÃ÷ CgaïÃ* [Wrong sandhi in ed. EJH.])na pak«iïa÷ | na sasvanur* vana+taravo* *anila+ÃhatÃ÷ | k­ta+Ãsane bhagavati (niÓcita+Ãtmani CniÓ+cala+Ãtmani )||12.121| [[iti (CÓrÅ+C)buddha+carite mahÃ+kÃvye (C*aÓva+gho«a+k­te C)*arìa+darÓano* nÃma dvÃ+daÓa÷ sarga÷ |12|]] tasmin vimok«Ãya k­ta+pratij¤e | rÃja+­«i+vaæÓa+prabhave mahÃ+­«au | tatra*upavi«Âe prajahar«a lokas* | tatrÃsa sad+dharma+ripus* tu mÃra÷ ||13.1| yaæ* kÃma+devaæ* pravadanti loke | citra+Ãyudhaæ* pu«pa+Óaraæ* tathÃ*eva | kÃma+pracÃra+adhi+patiæ* tam eva | mok«a+dvi«aæ* mÃram udÃharanti ||13.2| tasya+Ãtma+jÃ* vibhrama+har«a+darpÃs* | tisro* (*a+rati+Crati+)prÅti+t­«aÓ* ca kanyÃ÷ | papracchur* enaæ* manaso* vikÃraæ* | sa* tÃæÓ* ca tÃÓ* ca*eva vaco* (*abhyuvÃca Cbabhëe )||13.3| asau munir* niÓcaya+varma bibhrat | sattva+Ãyudhaæ* buddhi+Óaraæ* vik­«ya | jigÅ«ur* Ãste vi«ayÃn madÅyÃn | tasmÃd* ayaæ* me manaso* vi«Ãda÷ ||13.4| yadi hy* asau mÃm abhibhÆya yÃti | lokÃya ca*ÃkhyÃty* apavarga+mÃrgam | ÓÆnyas* tato* *ayaæ* vi«ayo* mama*adya | v­ttÃc* cyutasya*iva videha+bhartu÷ ||13.5| tad* yÃvad* eva*e«a* na labdha+cak«ur* | mad+go+care ti«Âhati yÃvad* eva | yÃsyÃmi tÃvad* vratam asya bhettuæ* | setuæ* nadÅ+vega* (iva*ati+v­ddha÷ Civa*abhiv­ddha÷ )||13.6| tato* dhanu÷ pu«pamayaæ* g­hÅtvà | (ÓarÃn jagan+moha+CÓarÃæs* tathà moha+)karÃæÓ* ca pa¤ca | so* *aÓva+ttha+mÆlaæ* sa+suto* *abhyagacchad* | a+svÃsthya+kÃrÅ manasa÷ prajÃnÃm ||13.7| atha praÓÃntaæ* munim Ãsana+sthaæ* | pÃraæ* titÅr«uæ* bhava+sÃgarasya | vi«ajya savyaæ* karam Ãyudha+agre | (krŬan CkrŬa¤* )Óareïa*idam uvÃca mÃra÷ ||13.8| utti«Âha bho÷ k«atriya m­tyu+bhÅta | (cara sva+dharmaæ* Cvarasva dharmaæ* )tyaja mok«a+dharmam | (bÃïaiÓ* CvÃïaiÓ* )ca (yaj¤aiÓ* ca C<xxx> )vinÅya (lokaæ* ClokÃn )| (lokÃt padaæ* ClokÃn parÃn )prÃpnuhi vÃsavasya ||13.9| panthà hi niryÃtum ayaæ* yaÓasyo* | yo* vÃhita÷ pÆrvatamair* nara+indrai÷ | jÃtasya rÃja+­«i+kule viÓÃle | bhaik«Ãkam a+ÓlÃghyam idaæ* prapattum ||13.10| atha*adya na*utti«Âhasi (niÓcita+Ãtman CniÓcita+Ãtmà )| bhava sthiro* mà vimuca÷ pratij¤Ãm | mayÃ*udyato* hy* e«a* Óara÷ sa* eva | ya÷ (ÓÆrpake CsÆryake )mÅna+ripau vimukta÷ ||13.11| (sp­«Âa÷ Cp­«Âa÷ )sa* ca*anena kathaæ+cid* ai¬a÷ | somasya naptÃ*apy* abhavad* vi+citta÷ | sa* ca*abhavac* (*chaæ+tanur* C*chÃætanur* )a+sva+tantra÷ | k«Åïe yuge kiæ* (bata Cvata )dur+balo* *anya÷ ||13.12| tat k«ipram utti«Âha labhasva saæj¤Ãæ* | (bÃïo* CvÃïo* )hy* ayaæ* ti«Âhati lelihÃna÷ | priyÃ+vidheye«u rati+priye«u | yaæ* cakra+vÃke«v* (iva Capi )na*uts­jÃmi ||13.13| ity* evam ukto* *api yadà nir+Ãstho* | na*eva*Ãsanaæ* ÓÃkya+munir* bibheda | Óaraæ* tato* *asmai visasarja mÃra÷ | kanyÃÓ* ca k­tvà purata÷ sutÃæÓ* ca ||13.14| tasmiæs* tu (bÃïe CvÃïe )*api sa* vipramukte | cakÃra na*ÃsthÃæ* na dh­teÓ* cacÃla | d­«Âvà tathÃ*enaæ* vi«asÃda mÃraÓ* | cintÃ+parÅtaÓ* ca Óanair* jagÃda ||13.15| Óaila+indra+putrÅæ* prati yena viddho* | devo* *api Óaæ+bhuÓ* calito* babhÆva | na cintayaty* e«a* tam eva (bÃïaæ* CvÃïaæ* )| kiæ* syÃd* a+citto* na Óara÷ sa* e«a÷ ||13.16| tasmÃd* ayaæ* na*arhati pu«pa+(bÃïaæ* CvÃïaæ* )| na har«aïaæ* na*api rater* niyogam | arhaty* ayaæ* bhÆta+gaïair* a+(saumyai÷ CÓe«ai÷ )| saætrÃsana+Ãtarjana+tìanÃni ||13.17| sasmÃra mÃraÓ* ca tata÷ sva+sainyaæ* | (vighnaæ* Óame Cvidhvaæsanaæ* )ÓÃkya+muneÓ* cikÅr«an | nÃnÃ+ÃÓrayÃÓ* ca*anucarÃ÷ parÅyu÷ | (Óala+CÓara+)druma+prÃsa+gadÃ+asi+hastÃ÷ ||13.18| varÃha+mÅna+aÓva+khara+u«Âra+vaktrÃ* | vyÃghra+­k«a+siæha+dvi+rada+ÃnanÃÓ* ca | eka+Åk«aïÃ* na+eka+mukhÃs* tri+ÓÅr«Ã* | lamba+udarÃÓ* ca*eva p­«a+udarÃÓ* ca ||13.19| (a+jÃnu+sakthÃ* CajÃsu saktÃ* )ghaÂa+jÃnavaÓ* ca | daæ«Âra+ÃyudhÃÓ* ca*eva nakha+ÃyudhÃÓ* ca | (karaÇka+vaktrÃ* Ckabandhu+hastÃ* )bahu+mÆrtayaÓ* ca | bhagna+ardha+vaktrÃÓ* ca mahÃ+mukhÃÓ* ca ||13.20| (bhasma+aruïÃ* CtÃmra+aruïÃ* )lohita+(bindu+Cvindu+)citrÃ÷ | khaÂvÃ+aÇga+hastÃ* hari+dhÆmra+keÓÃ÷ | lamba+srajo* vÃraïa+lamba+karïÃÓ* | carma+ambarÃÓ* ca*eva nir+ambarÃÓ* ca ||13.21| Óveta+ardha+vaktrÃ* harita+ardha+kÃyÃs* | tÃmrÃÓ* ca dhÆmrÃ* harayo* *asitÃÓ* ca | (vyÃla+uttara+ÃsaÇga+Cvyìa+uttara+ÃsaÇga+)bhujÃs* tathÃ*eva | praghu«Âa+ghaïÂa+Ãkula+mekhalÃÓ* ca ||13.22| tÃla+pramÃïÃÓ* ca g­hÅta+ÓÆlÃ* | daæ«Âra+ÃkarÃlÃÓ* ca ÓiÓu+pramÃïÃ÷ | urabhra+vaktrÃÓ* ca vihaæ+(gama+Ãk«Ã* CgamÃÓ* ca )| mÃrjÃra+vaktrÃÓ* ca manu«ya+kÃyÃ÷ ||13.23| prakÅrïa+keÓÃ÷ Óikhino* *ardha+muï¬Ã* | (rakta+ambarÃ* Crajjv+ambarÃ* )vyÃkula+ve«ÂanÃÓ* ca | prah­«Âa+vaktrÃ* bh­+kuÂÅ+mukhÃÓ* ca | tejo+harÃÓ* ca*eva mano+harÃÓ* ca ||13.24| ke+cid* vrajanto* bh­Óam Ãvavalgur* | anyo+anyam Ãpupluvire tathÃ*anye | cikrŬur* ÃkÃÓa+gatÃÓ* ca ke+cit | ke+cic* ca cerus* taru+mastake«u ||13.25| nanarta kaÓ+cid* bhramayaæs* tri+ÓÆlaæ* | kaÓ+(cid* vipusphÆrja Ccid* *dha pusphÆrja )gadÃæ* vikar«an | har«eïa kaÓ+cid* v­«avan* (nanarda Cnanarta )| kaÓ+cit prajajvÃla tanÆ+ruhebhya÷ ||13.26| evaæ+vidhÃ* bhÆta+gaïÃ÷ sam+antÃt | tad* bodhi+mÆlaæ* parivÃrya tasthu÷ | jigh­k«avaÓ* ca*eva jighÃæsavaÓ* ca | bhartur* niyogaæ* paripÃlayanta÷ ||13.27| taæ* prek«ya mÃrasya ca pÆrva+rÃtre | ÓÃkya+­«abhasya*eva ca yuddha+kÃlam | na dyauÓ* cakÃÓe p­thivÅ cakampe | prajajvaluÓ* ca*eva diÓa÷ sa+ÓabdÃ÷ ||13.28| (vi«vag* CviÓvag* )vavau vÃyur* udÅrïa+vegas* | tÃrÃ* na rejur* na babhau ÓaÓa+aÇka÷ | tamaÓ* ca bhÆyo* (vitatÃna rÃtri÷ CvitatÃra rÃtre÷ )| sarve ca saæcuk«ubhire samudrÃ÷ ||13.29| mahÅ+bh­to* dharma+parÃÓ* ca nÃgÃ* | mahÃ+muner* vighnam a+m­«yamÃïÃ÷ | mÃraæ* prati krodha+viv­tta+netrÃ* | ni÷ÓaÓvasuÓ* ca*eva jaj­mbhire ca ||13.30| Óuddha+adhivÃsÃ* vibudha+­«ayas* tu | sad+dharma+siddhy+artham (abhiprav­ttÃ÷ Civa prav­ttÃ÷ )| mÃre *anukampÃæ* manasà pracakrur* | vi+rÃga+bhÃvÃt tu na ro«am Åyu÷ ||13.31| tad* bodhi+mÆlaæ* samavek«ya kÅrïaæ* | hiæsÃ+Ãtmanà mÃra+balena tena | dharma+Ãtmabhir* loka+vimok«a+kÃmair* | babhÆva hÃhÃ+k­tam (antarÅk«e CantarÅk«am )||13.32| (upaplavaæ* Cupaplutaæ* )dharma+(vidhes* Cvidas* )tu tasya | d­«Âvà sthitaæ* mÃra+balaæ* mahÃ+­«i÷ | na cuk«ubhe na*api yayau vikÃraæ* | madhye gavÃæ* siæha* iva*upavi«Âa÷ ||13.33| mÃras* tato* bhÆta+camÆm udÅrïÃm | Ãj¤ÃpayÃm Ãsa bhayÃya tasya | svai÷ svai÷ prabhÃvair* atha sÃ*asya senà | tad+dhairya+bhedÃya matiæ* cakÃra ||13.34| ke+cic* calan na+eka+vilambi+jihvÃs* | (tÅk«ïa+agra+CtÅk«ïa+ugra+)daæ«ÂrÃ* hari+maï¬ala+ak«Ã÷ | vidÃrita+ÃsyÃ÷ sthira+ÓaÇku+karïÃ÷ | saætrÃsayanta÷ kila nÃma tasthu÷ ||13.35| tebhya÷ sthitebhya÷ sa* tathÃ+vidhebhya÷ | rÆpeïa bhÃvena ca dÃruïebhya÷ | na vivyathe na*udvivije mahÃ+­«i÷ | (krŬat+su+CkrŬan su+)bÃlebhya* iva*uddhatebhya÷ ||13.36| kaÓ+cit tato* (ro«a+Craudra+)viv­tta+d­«Âis* | tasmai gadÃm udyamayÃæ* cakÃra | tastambha bÃhu÷ sa+gadas* tato* *asya | puraæ+darasya*iva purà sa+vajra÷ ||13.37| ke+cit samudyamya ÓilÃs* tarÆæÓ* ca | vi«ehire na*eva munau vimoktum | petu÷ sa+v­k«Ã÷ sa+ÓilÃs* tathÃ*eva | vajra+avabhagnÃ* iva vindhya+pÃdÃ÷ ||13.38| kaiÓ+cit samutpatya nabho* vimuktÃ÷ | ÓilÃÓ* ca v­k«ÃÓ* ca paraÓvadhÃÓ* ca | tasthur* nabhasy* eva na ca*avapetu÷ | saædhyÃ+abhra+pÃdÃ* iva na+eka+varïÃ÷ ||13.39| cik«epa tasya*upari dÅptam anya÷ | ka¬aÇgaraæ* parvata+Ó­Çga+mÃtram | yan* mukta+mÃtraæ* gagana+stham eva | tasya*anubhÃvÃc* *chatadhà (paphÃla CbabhÆva )||13.40| kaÓ+cij* jalann* arka* iva*udita÷ khÃd* | aÇgÃra+var«aæ* mahad* utsasarja | cÆ­nÃni cÃmÅkara+kandarÃïÃæ* | kalpa+atyaye merur* iva pradÅpta÷ ||13.41| tad* bodhi+mÆle pravikÅryamÃïam | aÇgÃra+var«aæ* tu sa+visphuliÇgam | maitrÅ+vihÃrÃd* ­«i+sattamasya | babhÆva rakta+utpala+(pattra+Cpatra+)var«a÷ ||13.42| ÓarÅra+citta+vyasana+Ãtapais* tair* | evaæ+vidhais* taiÓ* ca nipÃtyamÃnai÷ | na*eva*ÃsanÃc* *chaÃkya+muniÓ* cacÃla | (sva+niÓcayaæ* Csvaæ* niÓcayaæ* )bandhum iva*upaguhya ||13.43| atha*a+pare (nirjigilur* Cnirjagalur* )mukhebhya÷ | sarpÃn vijÅrïebhya* iva drumebhya÷ | te mantra+baddhÃ* iva tat+samÅpe | na ÓaÓvasur* (na*utsas­pur* Cnal*utsas­jur* )na celu÷ ||13.44| bhÆtvÃ*a+pare vÃri+dharÃ* (b­hanta÷ Cv­hanta÷ )| sa+vidyuta÷ sa+aÓani+caï¬a+gho«Ã÷ | tasmin drume tatyajur* aÓma+var«aæ* | tat pu«.pa+var«aæ* ruciraæ* babhÆva ||13.45| cÃpe *atha (bÃïo* CvÃïo* )nihito* *a+pareïa | jajvÃla tatra*eva na ni«papÃta | an+ÅÓvarasya*Ãtmani (dhÆyamÃno* CdhÆryamÃïo* )| dur+mar«aïasya*iva narasya manyu÷ ||13.46| pa¤ca*i«avo* *anyena tu vipramuktÃs* | tasthur* (nabhasy* Cnayaty* )eva munau na petu÷ | saæsÃra+bhÅror* vi«aya+prav­ttau | pa¤ca*indriyÃïi*iva parÅk«akasya ||13.47| jighÃæsayÃ*anya÷ prasasÃra ru«Âo* | gadÃæ* g­hÅtvÃ*abhi+mukho* mahÃ+­«e÷ | so* *a+prÃpta+(kÃmo* CkÃlo* )vi+vaÓa÷ papÃta | do«e«v* iva*an+artha+kare«u loka÷ ||13.48| strÅ megha+kÃlÅ tu kapÃla+hastà | kartuæ* mahÃ+­«e÷ kila (citta+moham Cmoha+cittam )| babhrÃma tatra*a+niyataæ* na tasthau | cala+Ãtmano* buddhir* iva*Ãgame«u ||13.49| kaÓ+cit pradÅptaæ* praïidhÃya cak«ur* | netra+agninÃ*ÃÓÅ+vi«avad* didhak«u÷ | tatra*eva (na*ÃsÅnam Cna*asÅt taæ* )­«iæ* dadarÓa | kÃma+Ãtmaka÷ Óreya* iva*upadi«Âam ||13.50| gurvÅæ* ÓilÃm udyamayaæs* tathÃ*anya÷ | ÓaÓrÃma moghaæ* vihata+prayatna÷ | ni÷+Óreyasaæ* j¤Ãna+samÃdhi+gamyaæ* | kÃya+klamair* dharmam iva*Ãptu+kÃma÷ ||13.51| tarak«u+siæha+Ãk­tayas* tathÃ*anye | praïedur* uccair* mahata÷ praïÃdÃn | sattvÃni yai÷ saæcukucu÷ sam+antÃd* | vajra+ÃhatÃ* dyau÷ phalati*iti matvà ||13.52| m­gÃ* gajÃÓ* (ca*Ãrta+Cca*Ãrtta+)ravÃn s­janto* | vidudruvuÓ* ca*eva nililyire ca | rÃtrau ca tasyÃm ahani*iva digbhya÷ | kha+gÃ* ruvanta÷ paripetur* (ÃrtÃ÷ CÃrttÃ÷ )||13.53| te«Ãæ* praïÃdais* tu tathÃ+vidhais* tai÷ | sarve«u bhÆte«v* api kampite«u | munir* na tatrÃsa na saæcukoca | ravair* garutmÃn iva vÃyasÃnÃm ||13.54| bhaya+Ãvahebhya÷ pari«ad+gaïebhyo* | yathà yathà na*eva munir* bibhÃya | tathà tathà dharma+bh­tÃæ* sa+patna÷ | ÓokÃc* ca ro«Ãc* ca (sasÃda CsasÃra )mÃra÷ ||13.55| bhÆtaæ* tata÷ kiæ+cid* a+d­Óya+rÆpaæ* | viÓi«Âa+(bhÆtaæ* CrÆpaæ* )gagana+stham eva | d­«ÂvÃ*­«aye drugdham a+vaira+ru«Âaæ* | mÃraæ* babhëe mahatà svareïa ||13.56| moghaæ* Óramaæ* na*arhasi mÃra kartuæ* | hiæsrÃ+ÃtmatÃm uts­ja gaccha Óarma | na*e«a* tvayà kampayituæ* hi Óakyo* | mahÃ+girir* merur* iva*anilena ||13.57| apy* u«ïa+bhÃvaæ* jvalana÷ prajahyÃd* | Ãpo* dravatvaæ* p­thivÅ sthiratvam | an+eka+kalpa+Ãcita+puïya+karmà | na tv* eva jahyÃd* vyavasÃyam e«a÷ ||13.58| yo* niÓcayo* hy* asya parÃkramaÓ* ca | tejaÓ* ca yad* yà ca dayà prajÃsu | a+prÃpya na*utthÃsyati tattvam e«a* | tamÃæsy* a+hatvÃ*iva sahasra+raÓmi÷ ||13.59| këÂhaæ* hi mathnan labhate huta+ÃÓaæ* | bhÆmiæ* khanan vindati ca*api toyam | nirbandhina÷ kiæ+(cana na*asty* a+sÃdhyaæ* Cca na na*asya sÃdhyaæ* )| nyÃyena yuktaæ* ca k­taæ* ca sarvam ||13.60| tal* lokam (Ãrtaæ* CÃrttaæ* )karuïÃyamÃno* | roge«u rÃga+Ãdi«u vartamÃnam | mahÃ+(bhi«aÇ* Cbhi«ag* )na*arhati vighnam e«a* | j¤Ãna+au«adha+arthaæ* parikhidyamÃna÷ ||13.61| h­te ca loke bahubhi÷ ku+mÃrgai÷ | san+mÃrgam anvicchati ya÷ Órameïa | sa* daiÓika÷ k«obhayituæ* na yuktaæ* | su+deÓika÷ sÃrthae* iva prana«Âe ||13.62| sattve«u na«Âe«u mahÃ+andha+(kÃre CkÃrair* )| j¤Ãna+pradÅpa÷ kriyamÃïa* e«a÷ | Ãryasya nirvÃpayituæ* na sÃdhu | prajvÃlyamÃnas* tamasi*iva dÅpa÷ ||13.63| d­«Âvà ca saæsÃramaye mahÃ+oghe | magnaæ* jagat pÃram a+vindamÃnam | yaÓ* ca*idam uttÃrayituæ* prav­tta÷ | (kaÓ* cintayet CkaÓ+cin* nayet )tasya tu pÃpam Ãrya÷ ||13.64| k«amÃ+Óipho* dhairya+vigìha+mÆlaÓ* | cÃritra+pu«pa÷ sm­ti+buddhi+ÓÃkha÷ | j¤Ãna+drumo* dharma+phala+pradÃtà | na*utpÃÂanaæ* hy* arhati vardhamÃna÷ ||13.65| baddhÃæ* d­¬haiÓ* cetasi moha+pÃÓair* | yasya prajÃæ* mok«ayituæ* manÅ«Ã | tasmin jighÃæsà tava na*upapannà | ÓrÃnte jagad+bandhana+mok«a+heto÷ ||13.66| bodhÃya karmÃïi hi yÃny* anena | k­tÃni te«Ãæ* niyato* *adya kÃla÷ | sthÃne tathÃ*asminn* upavi«Âa* e«a* | yathÃ*eva pÆrve munayas* tathÃ*eva ||13.67| e«Ã hi nÃbhir* vasu+dhÃ+talasya | k­tsnena yuktà parameïa dhÃmnà | bhÆmer* ato* *anyo* *asti hi na pradeÓo* | (vegaæ* CveÓaæ* )samÃdher* (vi«aheta yo* *asya Cvi«ayo* hitasya )||13.68| tan* mà k­thÃ÷ Óokam upehi ÓÃntiæ* | mà bhÆn* mahimnà tava mÃra mÃna÷ | viÓrambhituæ* na k«amam a+dhruvà ÓrÅÓ* | cale pade (vismayam Ckiæ* padam )abhyupai«i ||13.69| tata÷ sa* saæÓrutya ca tasya tad* vaco* | mahÃ+mune÷ prek«ya ca ni«+prakampatÃm | jagÃma mÃro* vi+(mano* CmanÃ* )hata+udyama÷ | Óarair* jagac+cetasi yair* (vihanyate Cvihanyase )||13.70| gata+prahar«Ã vi+phalÅ+k­ta+Óramà | praviddha+pëÃïa+ka¬aÇgara+drumà | diÓa÷ pradudrÃva tato* *asya sà camÆr* | hata+ÃÓrayÃ*iva dvi«atà dvi«ac+camÆ÷ ||13.71| dravati sa+(paripak«e Cpara+pak«e )nirjite pu«pa+ketau | jayati jita+tamaske nÅrajaske mahÃ+­«au | yuvatir* iva sa+hÃsà dyauÓ* cakÃÓe sa+candrà | su+rabhi ca jala+garbhaæ* pu«pa+var«aæ* papÃta ||13.72| X(CtathÃ*api pÃpÅyasi nirjite gate | XdiÓa÷ prasedu÷ prababhau niÓÃ+kara÷ | Xdivo* nipetur* bhuvi pu«pa+v­«Âayo* | XrarÃja yo«Ã*iva vi+kalma«Ã niÓà | C) [[iti (CÓrÅ+C)buddha+carite mahÃ+kÃvye *aÓva+gho«a+k­te mÃra+vijayo* nÃma trayo+daÓa÷ sarga÷ |13|]] tato* mÃra+balaæ* jitvà |dhairyeïa ca Óamena ca | parama+arthaæ* vijij¤Ãsu÷ |sa* dadhyau dhyÃna+kovida÷ ||14.1| sarve«u dhyÃna+vidhi«u |prÃpya ca*aiÓvaryam uttamam | sasmÃra prathame yÃme |pÆrva+janma+paraæparÃm ||14.2| amutra*aham ayaæ* nÃma |cyutas* tasmÃd* iha*Ãgata÷ | iti janma+sahasrÃïi |sasmÃra*anubhavann* iva ||14.3| sm­tvà janma ca m­tyuæ* ca |tÃsu tÃsu*upapatti«u | tata÷ sattve«u kÃruïyaæ* |cakÃra karuïa+Ãtmaka÷ ||14.4| k­tvÃ*iha sva+jana+utsargaæ* |punar* anyatra ca kriyÃ÷ | a+trÃïa÷ khalu loko* *ayaæ* |paribhramati cakravat ||14.5| ity* evaæ* smaratas* tasya |babhÆva niyata+Ãtmana÷ | kadalÅ+garbha+ni÷+sÃra÷ |saæsÃra* iti niÓcaya÷ ||14.6| dvitÅye tv* Ãgate yÃme |so* *a+dvitÅya+parÃkrama÷ | divyaæ* (lebhe Ccak«u÷ )paraæ* (cak«u÷ Clebhe )|sarva+cak«u«matÃæ* vara÷ ||14.7| tatas* tena sa* divyena |pariÓuddhena cak«u«Ã | dadarÓa nikhilaæ* lokam |ÃdarÓae* iva nir+male ||14.8| sattvÃnÃæ* paÓyatas* tasya |nik­«Âa+utk­«Âa+karmaïÃm | pracyutiæ* ca*upapattiæ* ca |vav­dhe karuïa+Ãtmatà ||14.9| ime du«+k­ta+karmÃïa÷ |prÃïino* yÃnti dur+gatim | ime *anye Óubha+karmÃïa÷ |prati«Âhante tri+pi«Âape ||14.10| upapannÃ÷ pratibhaye |narake bh­Óa+dÃruïe | amÅ du÷khair* bahu+vidhai÷ |pŬyante k­païaæ* (bata Cvata )||14.11| pÃyyante kvathitaæ* ke+cid* |agni+varïam ayo+rasam | Ãropyante ruvanto* *anye |ni«Âapta+stambham Ãyasam ||14.12| pacyante pi«Âavat ke+cid* |ayas+kumbhÅ«v* avÃÇ+mukhÃ÷ | dahyante karuïaæ* ke+cid* |dÅpte«v* aÇgÃra+rÃÓi«u ||14.13| ke+cit tÅk«ïair* ayo+daæ«Ârair* |bhak«yante dÃruïai÷ Óvabhi÷ | ke+cid* dh­«Âair* ayas+tuï¬air* |vÃyasair* Ãyasair* iva ||14.14| ke+cid* dÃha+pariÓrÃntÃ÷ |ÓÅta+cchÃyÃ+abhikÃÇk«iïa÷ | asi+(pattra+vanaæ* Cpatraæ* vanaæ* )nÅlaæ* |baddhÃ* iva viÓanty* amÅ ||14.15| pÃÂyante dÃruvat ke+cit |kuÂhÃrair* (baddha+Cbahu+)bÃhava÷ | du÷khe *api na (vipacyante Cvipadyante )|karmabhir* dhÃrita+asava÷ ||14.16| sukhaæ* syÃd* iti yat karma |k­taæ* du÷kha+niv­ttaye | phalaæ* tasya*idam a+vaÓair* |du÷kham eva*upabhujyate ||14.17| sukha+artham a+Óubhaæ* k­tvà |yae* ete bh­Óa+du÷khitÃ÷ | ÃsvÃda÷ sa* kim ete«Ãæ* |karoti sukham aïv* api ||14.18| hasadbhir* yat k­taæ* karma |kalu«aæ* kalu«a+Ãtmabhi÷ | etat pariïate kÃle |kroÓadbhir* anubhÆyate ||14.19| yady* (evaæ* Ceva )pÃpa+karmÃïa÷ |paÓyeyu÷ karmaïÃæ* phalam | vameyur* (u«ïaæ* rudhiraæ* Cu«ïa+rudhiraæ* )|marmasv* abhihatÃ* iva ||14.20| X(CÓÃrÅrebhyo* *api du÷khebhyo* |nÃrakebhyo* manasvina÷ | Xan+Ãryai÷ saha saævÃso* |mama k­cchramatamo* mata÷ [Printed as spurious verse in a footnote in ed. EHJ.] | C) ime *anye karmabhiÓ* citraiÓ* |citta+vispanda+saæbhavai÷ | tiryag+yonau vicitrÃyÃm |upapannÃs* tapasvina÷ ||14.21| mÃæsa+tvag+bÃla+danta+arthaæ* |vairÃd* api madÃd* api | hanyante (k­païaæ* Ck­païÃ* )yatra |bandhÆnÃæ* paÓyatÃm api ||14.22| a+Óaknuvanto* *apy* a+vaÓÃ÷ |k«ut+tar«a+Órama+pŬitÃ÷ | go+aÓva+bhÆtÃÓ* ca vÃhyante |pratoda+k«ata+mÆrtaya÷ ||14.23| vÃhyante gaja+bhÆtÃÓ* ca |balÅyÃæso* *api dur+balai÷ | aÇkuÓa+kli«Âa+mÆrdhÃnas* |tìitÃ÷ pÃda+pÃr«ïibhi÷ ||14.24| satsv* apy* anye«u du÷khe«u |du÷khaæ* yatra viÓe«ata÷ | paras+para+virodhÃc* ca |parÃdhÅnatayÃ*eva ca ||14.25| kha+sthÃ÷ kha+sthair* hi bÃdhyante |jala+sthÃ* jala+cÃribhi÷ | sthala+sthÃ÷ sthala+saæsthaiÓ* (ca |prÃpya ca*eva*itara+itarai÷ Ctu |prÃpyante ca*itara+itarai÷ )||14.26| upapannÃs* tathà ca*ime |mÃtsarya+ÃkrÃnta+cetasa÷ | pit­+loke nir+Ãloke |k­païaæ* bhu¤jate phalam ||14.27| sÆcÅ+chidra+upama+mukhÃ÷ |parvata+upama+kuk«aya÷ | k«ut+tar«a+janitair* du÷khai÷ |pŬyante du÷kha+bhÃgina÷ ||14.28| ÃÓayà (samatikrÃntÃ* CsamabhikrÃntÃ* )|dhÃryamÃïÃ÷ sva+karmabhi÷ | labhante na hy* amÅ bhoktuæ* |praviddhÃny* a+ÓucÅny* api [This verse is placed after 14.30 in ed. C.] ||14.29| puru«o* yadi jÃnÅta |mÃtsaryasya*Å+d­Óaæ* phalam | sarvathà (Óibivad* CÓivivad* )dadyÃc* |*charÅra+avayavÃn api ||14.30| ime *anye (naraka+prakhye Cnarakaæ* prÃpya )|garbha+saæj¤e *a+Óuci+hrade | upapannÃ* manu«ye«u |du÷kham archanti jantava÷ ||14.31| <xxxxxx> [Ed. C continues with chapter 14 till 14.91, and chapters 15--17.]