ASVAGHOSA: BUDDHACARITA (input by Peter Schreiner) ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! ³ ³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³ ³ ³ ³ Text converted to Classical Sanskrit Extended ³ ³ (CSX) encoding: ³ ³ ³ ³ description character = ASCII ³ ³ ³ ³ long a à 224 ³ ³ long A â 226 ³ ³ long i ã 227 ³ ³ long I ä 228 ³ ³ long u å 229 ³ ³ long U æ 230 ³ ³ vocalic r ç 231 ³ ³ vocalic R è 232 ³ ³ long vocalic r é 233 ³ ³ vocalic l ë 235 ³ ³ long vocalic l í 237 ³ ³ velar n ï 239 ³ ³ velar N ð 240 ³ ³ palatal n ¤ 164 ³ ³ palatal N ¥ 165 ³ ³ retroflex t ñ 241 ³ ³ retroflex T ò 242 ³ ³ retroflex d ó 243 ³ ³ retroflex D ô 244 ³ ³ retroflex n õ 245 ³ ³ retroflex N ö 246 ³ ³ palatal s ÷ 247 ³ ³ palatal S ø 248 ³ ³ retroflex s ù 249 ³ ³ retroflex S ú 250 ³ ³ anusvara ü 252 ³ ³ anusvara (overdot) § 167 ³ ³ capital anusvara ý 253 ³ ³ visarga þ 254 ³ ³ (capital visarga 255) ³ ³ long e ¹ 185 ³ ³ long o º 186 ³ ³ ³ ³ additional: ³ ³ l underbar × 215 ³ ³ r underbar Ÿ 159 ³ ³ n underbar ­ 173 ³ ³ k underbar É 201 ³ ³ t underbar  194 ³ ³ ³ ³ Other characters of the CSX encoding table are ³ ³ not included. Accents have been dropped in order ³ ³ to facilitate word search. ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ A/svagho.sa's Buddhacarita: A machine readable transliteration <\title> <statement.of.responsibility> <role> edited by <\role> <name> Peter Schreiner <\name> <\statement.of.responsibility> <\title.statement> <edition.statement> Version <date> February 1990 <\date> <\edition.statement> <extent.statement> <\extent.statement> <publication.statement> <release> <\release> <\publication.statement> <source.description> <author> [A/svagho.sa] <editor> Johnston, E. H. <title> The Buddhacarita: Or, Acts of the Buddha. Part I -- Sanskrit Text <imprint> <publ.city> Calcutta <publisher> Baptist Mission Press <publ.date> 1935 <citn.detail> 21, 165 pp. <series> Panjab University Oriental Publications No. 31 <\imprint> <\source.description> <source.description> <author> [A/svagho.sa] <editor> Cowell, Edward B. <title> The Buddha--Karita or Live of Buddha by Asvaghosha, Indian poet of the early second century after Christ. Sanskrit text, edited from a Devanagari and two Nepalese manuscripts with variant readings, a preface, notes and in index of names. <imprint> <publ.city> Amsterdam (orig. Oxford) <publisher> Oriental Press NV (orig. Oxford University Press) <publ.date> 1970 (orig. 1893) <citn.detail> 16, 175 pp. <series> Anecdota Oxoniensia, Aryan Series,Part VII <\imprint> <\source.description> <\title.statement> <\file.description> <encoding.declaration> <composition.history> The text of the Johnston edition was transliterated on the basis of a cursory reading; the typed input was compared with the edition by Cowell, partly as a routine of proof--reading, partly in order to be able to add variant readings from the older edition. (The conventions for inputting variants are described below.) Proof--reading and insertion of variants was done "manually" and I do not guarantee completeness. The additional passages in Cowell at the beginning of the poem were not transliterated completely, and the additional chapters at the end were not transliterated at all. <\composition.history> <diacritical.marks>: Punctuation marks are used to code diacritics. All diacritics are typed in front of the letter to which they belong. This imitates the traditional "layout" of typewriters where accents etc. are placed on dead keys and need to be typed before the character is typed. . = subscript dot (e..g. k.rta.h) ; = superscript dot (e..g. a;nga) ? = tilda (superscript) (e..g. praj?n-a) - = superscript hyphen (macron) (e..g. -atm-a) / or ' = aigu (superscript) (e..g. /s-astra, 's-astra) ! = da.n.da (or vertical bar) This might be formalized according to the TEI guidelines (I am not sure!!) as: <grapheme code="-"diacritic="DL"> <grapheme code="."diacritic="DL"> etc. In the TEI-Guidelines "ā" (which makes current text illegible) is used for my "-a". Where, as in this introductory document or in comments to variant readings within the text, the use of punctuation marks in their proper function has to alternate with their function as diacritical marks, their use as punctuation marks is distinguished by a following blank (or numerals or other signs of punctuation including parentheses, quotation marks etc.) or by doubling where a blank is not possible (in abbreviations, "e..g."). Thus, the dots in ".r.s.i" are diacritics, but the dot after ".r.si. " is a full stop because of the following blank. Similarly, since no blank can be inserted after a hyphen, the actual hyphen is written by doubling it %("p-ada--index"). Exclamation mark is used for the da.n.da which serves as punctuation mark in Devan-agar-i texts. <\diacritical.marks> <editorial.notes> Annotations, remarks etc. by the editor of the transliteration are enclosed in square brackets. Annotations by the editor(s) of the edition which served as source of the transliteration (e..g. conjectures, markers for lacunae etc.) which are part of the printed edition are enclosed in pointed parentheses. <\editorial.notes> <colophons> Colophons which are part of the printed edition are enclosed by double square brackets. <\colophons> <analysis> <sandhi> The "principle of transliteration" has been that the input format should reproduce the letters of the printed text as closely as possible, i..e. that one types what one sees. However, markers are added (in the transliteration) to what is printed (in Devan-agar-i) to indicate that fact that a printed (and consequently typed) letter has undergone some sandhi change. A sandhi change is defined with regard to the "pausa form" of a word, i..e. the form a word would take at the end of a line or out of context (vigraha). Note that this pausa form need not be identical with the stem which would be entered in a dictionary. Thus, (final and initial) consonants which have undergone a sandhi change in the text are marked by "*". Similarly, final vowels which have changed due to sandhi are marked by "*" (e..g. "-as-id* r-aj-a nalo* n-ama"). In case of vowel sandhi the sandhi is dissolved and marked (e..g. na*asti, ca*eva). Similarly, avagraha is reconstituted, the originally omitted initial "a" being marked as sandhi vowel (e..g. devo* *api). In some special cases the marking of sandhi has to be extended to include some disambiguating information: -- to half--vowels which substitute for a long vowel the diacritic for "long vowel" (-) is added (e..g. devy-* api); -- if final --a in sandhi does not stand for --a.h (with visarga), then the original vowel which has been substituted by the --a is added (e..g. lokae* eva, where "loka eva" is printed, which is the sandhi form for "loke eva"). In case of "double sandhi" the sandhi is marked by double "**", e..g. sa**eva in case of "saiva" instead of "sa* eva"). Blank is inserted between words wherever this is possible in transliteration (though not necessarily in Devan-agar-i), e..g. "hy* api", "nalo* *api". <\sandhi> <compounds> Another feature which exceeds what might be expected from a straightforward transliteration is the separation of nominal compounds. Separation of compounds is marked by inserting + between the members of a compound (e..g. brahma+pur-a.na, buddha+carita). In case of sandhi, the + functions also as sa.mdhi--marker, i..e. no additional sandhi--marker is added (e..g. tapo+vane, mah-a+-atmana.h). Separation of compounds is restricted to nominal compounds (including upap-ada--compounds like ura+ga, go+p-i) and does not include grammatical analysis. For details, special cases etc. see the introduction to Sanskrit Indices and Text of the Brahmapur-a.na, Wiesbaden 1987, p. xvi--xvii, by P. Schreiner and R. S%hnen. <\compounds> <variae.lectiones> <variants> The beginning of the passage for which a variant exists is marked by opening parenthesis. In deciding about the extension of the text thus marked, the changes generated for the text format had to be taken into consideration. This meant that occasionally words which are identical in the base text and in the variant are included in the parentheses, since in the text format (sa.mhita) the beginning of a variant could not be printed if that word is joined to the preceding word in vowel sandhi. Thus we write "... (mah-a+-atm-a Xmah-a+puru.sa.h) ...", even though the "mah-a+" is identical in both versions. The beginning of the variant is marked by a siglum, viz. by a single capital letter (capital letters are used exclusively for that purpose in the transliteration). Several sigla are separated by a comma (no blank) -- which does not occur in this file of course. There is no blank between the siglum and the variant. If there are several variants for the same passage of the base text, they are listed sequentially. The variant (or the last variant if there is more than one) is closed by the closing parenthesis. The blank before the next word is considered to belong to the variant and is put inside the parentheses. The continuation of the base text follows without intermediate blank. Schematic pattern: (... A... )... (... A,B... )... (... A... B... )... <\variants> <interpolations> Interpolations are treated as "variants without base text", i..e. siglum follows immediately upon the opening parenthesis. The siglum is repeated before the closing parenthesis which marks the end of the interpolation. This allows for the input of variants within interpolations which are attested in more than one source. Long interpolations may be entered as a sequence of separate interpolations (e..g. verse by verse). Interpolated lines are (may be) marked by "X" at the beginning of the line (which is meant to mark "star"--passages as e..g. in the criticial edition of the MBh). <\interpolations> <omissions> Passages from the base text which are omitted in any of the variant texts are marked by double parentheses plus siglum enclosing the omitted passage (which may also be individual words). Schematic patterns: ((S... S)) ... ((S... S))... <\omissions> <\variae.lectiones> <\analysis> <reference.system> The full reference (chapter and verse) is given at the end of the verse to which it refers. (While transliterating the full reference needs to be typed only for the first verse of each chapter.) The reference consists of two figures separated by a (single) dot. The first number refers to the chapter, the second number refers to the verse--number within the chapter. The beginning of references is marked by double exclamation mark (i..e. da.n.da) and the end is marked by a single exclamation mark. Always after a reference a new line begins. <other.information> The input and processing of the transliterated text has been done with TUSTEP, the Tuebingen System of Text--Processing Programs. The TUSTEP format includes a reference number in front of every record; this machine reference has been calculated in such a way that it agrees with the textual reference. In the ASCII--format of the input file this machine reference is lost. Some of the tools for textual analysis which can be produced from the input format have been published for the Brahmapur-a.na: Peter Schreiner, Renate Soehnen: Sanskrit Indices and Text of the Brahmapur-a.na. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1987. The following list gives a survey of programs (German names in parentheses) developed for the processing of our input: Any of the transliterated versions (i..e. ed. Johnston or ed. Cowell) can be extracted (GRUNDTEXTKOP, VARTEXTKOP) The machine references in TUSTEP are calculated from the references in the text (REFRECHNEN). The text format (i..e. the conventionally transliterated text without markers; with compounds and sandhis reconstituted) can be generated (TEXTFORM). This version can be processed for output in Devan-agar-i with programs which work on the basis of transliterated input (e..g. TeX). The pausa format of the text is generated by changing all the characters marked by * or + according to the sandhi rules of Sanskrit grammar. Each word appears in the phonetic form which it would assume at the end of a line (e..g. -adibhir*, -adibhi.s*, -adibhi's*, -adhibhis* all become -adibhi.h). Members of compounds are separated. (PAUSAFORM) Indexes: -- KWIC--index (from modified input format) -- P-ada--index (from modified text format) -- wordforms (from pausa format) -- reverse index of wordforms (from pausa format) All indexes are sorted according to the Devan-agar-i alphabet and may include frequencies (absolute and relative) and formatting commands for the output. Those interested in any version or output other than the transliterated input format with variants may contact: Peter Schreiner, Indologisches Seminar, Universit%t Z%rich, R%mistr. 68, CH--8001 Z%rich, Switzerland. I would appreciate if those who in using this electronic text change it or add to it would inform me about their views and intentions and methods and results; those who use this text for their research while preparing a publication should feel morally obliged to send me an offprint. (I hope I am not asking too much!) <\other.information> <\encoding.declaration> <revision.history> <who> Peter Schreiner <\who> <date> October 1989 to February 1990 <\date> <what> transliteration, entry of variants; cursory proof--reading <\what> <\revision.history> <\TEI.header> <text> <\text> <\TEI.1> ======= draft of TEI-header for Buddhacarita: X[The Buddhacarita: Or, acts of the Buddha; part I: Sanskrit text. Xedited by E. H. Johnston. Calcutta: Baptist Mission Press, 1935. XPanjab University Oriental Publications No. 31. ] X X[Variants according to: Cowell, Edward B.: The Buddha--karita or Xlive of Buddha by Asvaghosha, Indian poet of the early second Xcentury after Christ. Sanskrit text, edited from a Devanagari and Xtwo Nepalese manuscripts, with variant readings, a preface, notes Xand an index of names. Amsterdam: Oriental Press, 1970, repr. Xof: Oxford 1893. Lacunae in ch. 1 have not yet been completely Xcopied from ed. C; the rest of ch. 14, and chs 15-17 are also Xmissing!!] X X(C ÷riyaü* para+ardhyàü* vidadhad* vidhàtç+jit | Xtamo* nirasyann* abhibhåta+bhànu+bhçt | Xnudan nidàghaü* jita+càru+candra+màþ | Xsa* vandyate *arhann* iha yasya na*upamà |1.1| C) X(Càsãd* vi÷àla+unnata+sànu+lakùmyà | Xpayo+da+païktyà*iva parãta+pàr÷vaü* | Xud+agra+dhiùõyàü* gagane *avagàóhaü* | Xpuraü* mahà+çùeþ kapilasya vastu |1.2| C) X(Csita+unnatena*iva nayena hçtvà |kailàsa+÷ailasya yad* abhra+÷obhàm | Xbhramàd upetàn vahad+ambu+vàhàn |saübhàvanàü* và sa+phalã+cakàra |1.3| C) X(Cratna+prabhà+udbhàsini yatra lebhe | Xtamo* na dàridryam iva*avakà÷am | Xpara+ardhya+pauraiþ saha+vàsa+toùàt | Xkçta+smità*iva*atiraràja lakùmãþ |1.4| C) tasmin vane ÷rãmati ràja+patnã | prasåti+kàlaü* samavekùamàõà | ÷ayyàü* vitàna+upahitàü* prapede | nàrã+sahasrair* abhinandyamànà ||1.8| tataþ prasanna÷* ca babhåva puùyas* | tasyà÷* ca devyà* vrata+saüskçtàyàþ | pàr÷vàt suto* loka+hitàya jaj¤e | nir+vedanaü* ca*eva nir+àmayaü* ca ||1.9| X[Verse 1.9 corresponds to 1.25 in ed. Cowell.] åror* yathà*aurvasya pçtho÷* ca hastàn* | màndhàtur* indra+pratimasya mårdhnaþ | kakùãvata÷* ca*eva bhuja+aüsa+de÷àt | tathà+vidhaü* tasya babhåva janma ||1.10| X(Cpràtaþ payo+dàd* iva tigma+bhànuþ | Xsamudbhavan so* *api ca ma-tç+kukùeþ | Xsphuran mayåkhair* vihata+andha+kàrai÷* | Xcakàra lokaü* kanaka+avadàtam |1.26| C) X(Ctaü* jàta+màtram atha kà¤cana+yåpa+gauraü* | Xprãtaþ sahasra+nayaõaþ ÷anakair* gçhõàt | Xmandàra+puùpa+nikaraiþ saha tasya mårdhni | Xkhàn* nir+male ca vinipetatur* ambu+dhàre |1.27| C) X(Csura+pradhànaiþ paridhàryamàõo | Xdeha+aü÷u+jàlair* anura¤jayaüs* tàn | Xsaüdhyà+abhra+jàla+upari+saüniviùñaü* | Xnava+uóu+ràjaü* vijigàya lakùmyà |1.28| C) krameõa garbhàd* abhiniþsçtaþ san | babhau (cyutaþ Cgataþ )khàd* iva yony+a+jàtaþ | kalpeùv* an+(ekeùu ca Cekeùv* iva )bhàvita+àtmà | yaþ saüprajànan suùuve na måóhaþ ||1.11| dãptyà ca dhairyeõa (ca yo* C÷riyà )raràja | bàlo* ravir* bhåmim iva*avatãrõaþ | tathà*ati+dãpto* *api nirãkùyamàõo* | jahàra cakùåüùi yathà ÷a÷a+aïkaþ ||1.12| sa* hi sva+gàtra+prabhayà*ujjvalantyà* | dãpa+prabhàü* bhàs+karavan* mumoùa | mahà+arha+jàmbånada+càru+varõo* | vidyotayàm àsa di÷a÷* ca sarvàþ ||1.13| (an+àkula+a+nyubja+Can+àkulàny* ab+ja+)samudgatàni | (niùpeùavad+vyàyata+Cniùpeùavanty* àyata+)vikramàõi | tathà*eva dhãràõi padàni sapta | sapta+çùi+tàrà+sa+dç÷o* jagàma ||1.14| bodhàya jàto* *asmi jagad+dhita+artham | antyà (bhava+utpattir* Ctathà*utpattir* )iyaü* mama*iti | catur+di÷aü* siüha+gatir* vilokya | vàõãü* ca bhavya+artha+karãm uvàca ||1.15| khàt prasrute candra+marãci+÷ubhre | dve vàri+dhàre ÷i÷ira+uùõa+vãrye | (÷arãra+saüspar÷a+sukha+antaràya C÷arãra+saukhya+artham an+uttarasya )| nipetatur* mårdhani tasya saumye ||1.16| ÷rãmad+vitàne kanaka+ujjvala+aïge | vaióårya+pàde ÷ayane ÷ayànam | yad+gauravàt kà¤cana+padma+hastà* | yakùa+adhipàþ saüparivàrya tasthuþ ||1.17| (<xxxxx÷*> ca Cmàyà+tanå+jasya )diva+okasaþ khe | yasya prabhàvàt praõataiþ ÷irobhiþ | àdhàrayan pàõdaram àtapa+traü* | bodhàya jepuþ parama+à÷iùa÷* ca ||1.18| mahà+ura+gà* dharma+vi÷eùa+tarùàd* | buddheùv* atãteùu kçta+adhikàràþ | yam avyajan bhakti+vi÷iùña+netrà* | mandàra+puùpaiþ samavàkiraü÷* ca ||1.19| tathà+gata+utpàda+guõena tuùñàþ | ÷uddha+adhivàsà÷* ca vi÷uddha+sattvàþ | devà* nanandur* vigate *api ràge | magnasya duþkhe jagato* hitàya ||1.20| (yasya prasåtau Cyasmin prasåte )giri+ràja+kãlà | vàta+àhatà naur* iva bhå÷* cacàla | sa+candanà ca*utpala+padma+garbhà | papàta vçùñir* (gaganàd* Cgagaõàd* )an+abhràt ||1.21| vàtà* vavuþ spar÷a+sukhà* mano+j¤à* | divyàni vàsàüsy* avapàtayantaþ | såryaþ sa* eva*abhy+adhikaü* cakà÷e | jajvàla saumya+arcir* an+ãrito* *agniþ ||1.22| pràg+uttare ca*avasatha+prade÷e | kåpaþ svayaü* pràdur* abhåt sita+ambuþ | antaþ+puràõy* àgata+vismayàni | yasmin kriyàs* tãrthae* iva pracakruþ ||1.23| dharma+arthibhir* bhåta+gaõai÷* ca divyais* | tad+dar÷ana+arthaü* (vanam àpupåre Cbalam àpa påraþ )| kautåhalena*eva ca pàda+(pebhyaþ Cpai÷* ca )| (puùpàõy* a+kàle *api <xxxxx> Cprapåjayàm àsa sa+gandha+puù.paiþ )||1.24| <xxxx> | nidar÷anàny* atra ca no* nibodha ||1.40| yad* ràja+÷àstraü* bhçgur* aïgirà* và | na cakratur* vaü÷a+karàv* çùã tau | tayoþ sutau saumya sasarjatus* tat | kàlena ÷ukra÷* ca bçhas+pati÷* ca ||1.41| sàrasvata÷* ca*api jagàda naùñaü* | vedaü* punar* yaü* dadç÷ur* na pårve | vyàsas* tathà*enaü* bahudhà cakàra | na yaü* vasiùñhaþ kçtavàn a+÷aktiþ ||1.42| vàlmãkir* àdau ca sasarja padyaü* | jagrantha yan* na cyavano* mahà+çùiþ | cikitsitaü* yac* ca cakàra na*atriþ | pa÷càt tad* àtreya* çùir* jagàda ||1.43| yac* ca dvi+jatvaü* ku÷iko* na lebhe | tad* gàdhinaþ sånur* avàpa ràjan | velàü* samudre sagara÷* ca dadhre | na*ikùvàkavo* yàü* prathamaü* babandhuþ ||1.44| àcàryakaü* yoga+vidhau dvi+jànàm | a+pràptam anyair* janako* jagàma | khyàtàni karmàõi ca yàni ÷aureþ | ÷åra+àdayas* teùv* a+balà* babhåvuþ ||1.45| tasmàt pramàõaü* na vayo* na (vaü÷aþ Ckàlaþ )| ka÷+cit kva+cic* *chraiùñhyam upaiti loke | ràj¤àm çùãõàü* ca (hi tàni Chitàni )tàni | kçtàni putrair* a+kçtàni pårvaiþ ||1.46| evaü* nç+paþ pratyayitair* dvi+jais* tair* | à÷vàsita÷* ca*apy* abhinandita÷* ca | ÷aïkàm an+iùñàü* vijahau manastaþ | praharùam eva*adhikam àruroha ||1.47| prãta÷* ca tebhyo* dvi+ja+sattamebhyaþ | sat+kàra+pårvaü* pradadau dhanàni | bhåyàd* ayaü* bhåmi+patir* yathà+ukto* | yàyàj* jaràm etya vanàni ca*iti ||1.48| atha*u nimittai÷* ca tapo+balàc* ca | taj* janma janma+anta+karasya buddhvà | ÷àkya+ã÷varasya*àlayam àjagàma | sad+dharma+tarùàd* asito* mahà+çùiþ ||1.49| taü* brahma+vid+brahma+(vidaü* Cvidàü* )jvalantaü* | bràhmyà ÷riyà ca*eva tapaþ+÷riyà ca | ràj¤o* gurur* gaurava+sat+kriyàbhyàü* | prave÷ayàm àsa nara+indra+sadma ||1.50| sa* pàrthiva+antaþ+pura+saünikarùaü* | kumàra+janma+àgata+harùa+(vegaþ Cvegaü* )| vive÷a dhãro* (vana+saüj¤ayà*iva Cbala+saüj¤ayà*eva )| tapaþ+prakarùàc* ca jarà+à÷rayàc* ca ||1.51| tato* nç+pas* taü* munim àsana+sthaü* | pàdya+arghya+pårvaü* pratipåjya samyak | nimantrayàm àsa yathà+upacàraü* | purà vasiùñhaü* sa* iva*anti+devaþ ||1.52| dhanyo* *asmy* anugràhyam idaü* kulaü* me | yan* màü* didçkùur* bhagavàn upetaþ | àj¤àpyatàü* kiü* karavàõi saumya | ÷iùyo* *asmi vi÷rambhitum arhasi*iti ||1.53| evaü* nç+peõa*upamantritaþ san | sarveõa bhàvena munir* yathàvat | (sa* vismaya+utphulla+Csa+vismaya+utphulla+)vi÷àla+dçùñir* | gambhãra+dhãràõi vacàüsy* uvàca ||1.54| mahà+àtmani tvayy* upapannam etat | priya+atithau tyàgini dharma+kàme | sattva+anvaya+j¤àna+vayo+anu+råpà | snigdhà yad* evaü* mayi te matiþ syàt ||1.55| etac* ca tad* yena nç+pa+çùayas* te | dharmeõa (såkùmeõa dhanàny* avàpya Csåkùmàõi dhanàny* apàsya )| nityaü* tyajanto* vidhivad* babhåvus* | tapobhir* àóhyà* vibhavair* daridràþ ||1.56| prayojanaü* yat tu mama*upayàne | tan* me ÷çõu prãtim upehi ca tvam | divyà (mayà*àditya+Cmayà*divya+)pathe ÷rutà vàg* | bodhàya jàtas* tanayas* tava*iti ||1.57| ÷rutvà vacas* tac* ca mana÷* ca yuktvà | j¤àtvà nimittai÷* ca tato* *asmy* upetaþ | didçkùayà ÷àkya+kula+dhvajasya | ÷akra+dhvajasya*iva samucchritasya ||1.58| ity* etad* evaü* vacanaü* ni÷amya | praharùa+saübhrànta+gatir* nara+indraþ | àdàya dhàtry-+aïka+gataü* kumàraü* | saüdar÷ayàm àsa tapo+dhanàya ||1.59| cakra+aïka+pàdaü* sa* (tato* Ctathà )mahà+çùir* | jàla+avanaddha+aïguli+pàõi+pàdam | sa+årõa+bhruvaü* vàraõa+vasti+ko÷aü* | sa+vismayaü* ràja+sutaü* dadar÷a ||1.60| dhàtry-+aïka+saüviùñam avekùya ca*enaü* | devy-+aïka+saüviùñam iva*agni+sånum | babhåva (pakùma+anta+vica¤cita+a÷rur* Cpakùma+antar* iva a¤cita+a÷rur* )| ni÷vasya ca*eva tri+diva+un+mukho* *abhåt ||1.61| dçùñvà*asitaü* tv* a÷ru+paripluta+akùaü* | snehàt (tanå+jasya Ctu putrasya )nç+pa÷* cakampe | sa+gadgadaü* bàùpa+kaùàya+kaõñhaþ | papraccha (sa* Cca )pra+a¤jalir* ànata+aïgaþ ||1.62| alpa+antaraü* yasya vapuþ (surebhyo* Cmuneþ syàd* )| bahv+adbhutaü* yasya ca janma dãptam | yasya*uttamaü* bhàvinam àttha ca*arthaü* | taü* prekùya kasmàt tava dhãra bàùpaþ ||1.63| api sthira+àyur* bhagavan kumàraþ | kac+cin* na ÷okàya mama prasåtaþ | (labdhà Clabdhaþ )kathaü+cit salila+a¤jalir* me | na khalv* imaü* pàtum upaiti kàlaþ ||1.64| apy* a+kùayaü* me ya÷aso* nidhànaü* | kac+cid* dhruvo* me kula+hasta+sàraþ | api prayàsyàmi sukhaü* paratra | (supto* *api Csupte *api )putre *a+nimiùa+eka+cakùuþ ||1.65| kac+cin* na me jàtam a+phullam eva | kula+(pravàlaü* Cprabàlaü* )pari÷oùa+bhàgi | kùipraü* vibho bråhi na me *asti ÷àntiþ | snehaü* sute vetsi hi bàndhavànàm ||1.66| ity* àgata+àvegam an+iùña+buddhyà | buddhvà nara+indraü* sa* munir* babhàùe | mà bhån* matis* te nç+pa kà+cid* | anyà niþ+saü÷ayaü* tad* yad* avocam asmi ||1.67| na*asya*anyathàtvaü* prati vikriyà me | svàü* va¤canàü* tu prati viklavo* *asmi | kàlo* hi me yàtum ayaü* ca jàto* | jàti+kùayasya*a+su+labhasya boddhà ||1.68| vihàya ràjyaü* viùayeùv* an+àsthas* | tãvraiþ prayatnair* adhigamya tattvam | jagaty* ayaü* moha+tamo* nihantuü* | jvaliùyati j¤ànamayo* hi såryaþ ||1.69| duþkha+arõavàd* vyàdhi+vikãrõa+phenàj* | jarà+taraïgàn* maraõa+ugra+vegàt | uttàrayiùyaty* ayam uhyamànam | (àrtaü* Càrttaü* )jagaj* j¤àna+mahà+plavena ||1.70| praj¤à+ambu+vegàü* sthira+÷ãla+vapràü* | samàdhi+÷ãtàü* vrata+cakra+vàkàm | asya*uttamàü* dharma+nadãü pravçttàü | tçùõà+àrditaþ pàsyati jãva+lokaþ ||1.71| duþkha+àrditebhyo* viùaya+àvçtebhyaþ | saüsàra+kàntàra+patha+sthitebhyaþ | àkhyàsyati hy* eùa* vimokùa+màrgaü* | màrga+pranaùñebhya* iva*adhva+gebhyaþ ||1.72| vidahyamànàya janàya loke | ràga+agninà*ayaü* viùaya+indhanena | prahlàdam àdhàsyati dharma+vçùñyà | vçùñyà mahà+megha* iva*àtapa+ante ||1.73| tçùõà+argalaü* moha+tamaþ+kapàñaü* | dvàraü+ prajànàm apayàna+hetoþ | vipàñayiùyaty* ayam uttamena | sad+dharma+tàóena dur+àsadena ||1.74| svair* moha+pà÷aiþ pariveùñitasya | duþkha+abhibhåtasya nir+à÷rayasya | lokasya saübudhya ca dharma+ràjaþ | kariùyate bandhana+mokùam eùaþ ||1.75| tan* mà kçthàþ ÷okam imaü* prati tvam | (asmin sa* ÷ocyo* *asti Ctat saumya ÷ocye hi )manuùya+loke | mohena và kàma+sukhair* madàd* và | yo* naiùñhikaü* ÷roùyati na*asya dharmam ||1.76| bhraùñasya tasmàc* ca guõàd* ato* me | dhyànàni labdhvà*apy* a+kçta+arthatà*eva | dharmasya tasya*à ÷ravaõàd* ahaü* hi | manye vipattiü* tri+dive *api vàsam ||1.77| iti ÷ruta+arthaþ sa+su+hçt sa+dàras* | tyaktvà viùàdaü* mumude nara+indraþ | evaü+vidho* *ayaü* tanayo* mama*iti | mene sa* hi svàm api (sàravattàm Csàramattàm )||1.78| (àrùeõa Càryeõa )màrgeõa tu yàsyati*iti | cintà+vidheyaü* hçdayaü* cakàra | na khalv* asau na priya+dharma+pakùaþ | saütàna+nà÷àt tu bhayaü* dadar÷a ||1.79| atha munir* asito* nivedya tattvaü* | suta+niyataü* suta+viklavàya ràj¤e | sa+bahu+matam udãkùyamàõa+råpaþ | pavana+pathena yathà+àgataü jagàma ||1.80| kçta+(mitir* Cmatir* )anujà+sutaü* ca dçùñvà | muni+vacana+÷ravaõe ca tan+matau ca | bahu+vidham anukampayà sa* sàdhuþ | priya+sutavad* viniyojayàü* cakàra ||1.81| nara+patir* api putra+janma+tuùño* | viùaya+(gatàni Cmatàni )vimucya bandhanàni | kula+sa+dç÷am acãkarad* yathàvat | priya+(tanayas* Ctanayaü* )tanayasya jàta+karma ||1.82| da÷asu pariõateùv* ahaþsu (ca*eva Cca*evaü* )| prayata+manàþ parayà mudà parãtaþ | akuruta japa+homa+maïgala+àdyàþ | (parama+bhavàya Cparamatamàþ sa* )sutasya devatà+ijyàþ ||1.83| api ca ÷ata+sahasra+påçna+saükhyàþ | sthira+balavat+tanayàþ sa+hema+÷çïgãþ | an+upagata+jaràþ payasvinãr* gàþ | svayam adadàt suta+vçddhaye dvi+jebhyaþ ||1.84| bahu+vidha+viùayàs* tato* yata+àtmà | sva+hçdaya+toùa+karãþ kriyà vidhàya | guõavati (niyate Cdivase )÷ive muhårte | matim akaron* muditaþ pura+prave÷e ||1.85| dvi+rada+radamayãm atha*u mahà+arhàü* | sita+sita+puùpa+bhçtàü* maõi+pradãpàm | abhajata ÷ivikàü* ÷ivàya devã | tanayavatã praõipatya devatàbhyaþ ||1.86| puram atha purataþ prave÷ya patnãü* | sthavira+jana+anugatàm apatya+nàthàm | nç+patir* api jagàma paura+saüghair* | divam a+marair* maghavàn iva*arcyamànaþ ||1.87| bhavanam atha vigàhya ÷àkya+ràjo* | bhava* iva ùaõ+mukha+janmanà pratãtaþ | idam idam iti harùa+pårõa+vaktro* | bahu+vidha+puùñi+ya÷as+karaü* vyadhatta ||1.88| iti nara+pati+putra+janma+vçddhyà | sa+jana+padaü* kapila+àhvayaü* puraü* tat | dhana+da+puram iva*apsaraso* *avakãrõaü* | muditam abhån* nala+(kåbara+Ckåvara+)prasåtau ||1.89| [[iti (C÷rã+C)buddha+carite mahà+kàvye bhagavat+prasåtir* nàma prathamaþ sargaþ |1|]] à janmano* janma+(jarà+anta+gasya Cjarà+antakasya )| tasya*atma+jasya*àtma+jitaþ sa* ràjà | ahany* ahany* artha+gaja+a÷va+mitrair* | vçddhiü* yayau sindhur* iva*ambu+vegaiþ ||2.1| dhanasya ratnasya ca tasya tasya | kçta+a+kçtasya*eva ca kà¤canasya | tadà hi (na*ekàn sa* nidhãn avàpa Cna*eka+àtma+nidhãn avàpi )| mano+rathasya*apy* ati+bhàra+bhåtàn ||2.2| ye padma+kalpair* api ca dvi+pa+indrair* | na maõóalaü* ÷akyam iha*abhinetum | mada+utkañà* haimavatà* gajàs* te | vinà*api yatnàd* upatasthur* enam ||2.3| nànà+aïka+cihnair* nava+hema+bhàõóair* | (vibhåùitair* Ca+bhåùitair* )lamba+sañais* tathà*anyaiþ | saücukùubhe ca*asya puraü* turaü+gair* | balena maitryà ca dhanena ca*àptaiþ ||2.4| puùñà÷* ca tuùñà÷* ca (tathà*asya Ctadà*asya )ràjye | sàdhvyo* *a+rajaskà* guõavat+payaskàþ | ud+agra+vatsaiþ sahità* babhåvur* | bahvyo* bahu+kùãra+duha÷* ca gàvaþ ||2.5| madhya+sthatàü* tasya ripur* jagàma | madhya+(stha+Csva+)bhàvaþ prayayau su+hçttvam | vi÷eùato dàróhyam iyàya mitraü* | dvàv* asya pakùàv* a+paras tu (na*àsa Cnà÷am )||2.6| tathà*asya manda+anila+megha+÷abdaþ | saudàminã+kuõóala+(maõóita+abhraþ Cmaõóita+aïgaþ )| vinà*a÷ma+varùa+a÷ani+pàta+doùaiþ | kàle ca de÷e pravavarùa devaþ ||2.7| ruroha (sasyaü* Csaüyak )phalavad* yathà+çtu | tadà*a+kçtena*api kçùi+÷rameõa | tà* eva (ca*asya*oùadhayo* Cca*eva*oùadhayo* )rasena | sàreõa ca*eva*abhy+adhikà* babhåvuþ ||2.8| ÷arãra+saüdeha+kare *api kàle | saügràma+saümardae* iva pravçtte | sva+sthàþ sukhaü* ca*eva nir+àmayaü* ca | prajaj¤ire (kàla+va÷ena Cgarbha+dharà÷* ca )nàryaþ ||2.9| (pçthag* vratibhyo* Cyac* ca pratibhvo* )vibhave *api (garhye C÷akye )| na pràrthayanti sma naràþ parebhyaþ | abhyarthitaþ såkùma+dhano* *api (ca*àryas* Cca*ayaü* )| tadà na ka÷+cid* vi+mukho* babhåva ||2.10| (na*a+gauravo* Cnà÷a* vadho* )bandhuùu na*apy* a+dàtà | na*eva*a+vrato* na*an+çtiko* na hiüsraþ | àsãt tadà ka÷+cana tasya ràjye | ràj¤o* yayàter* iva nàhus.asya ||2.11| udyàna+deva+àyatana+à÷ramàõàü* | kåpa+prapà+puùkariõã+vanànàm | cakruþ kriyàs* tatra ca dharma+kàmàþ | praty+akùataþ svargam iva*upalabhya ||2.12| mukta÷* ca dur+bhikùa+bhaya+àmayebhyo* | hçùño* janaþ (svargae* Csvargam )iva*abhireme | patnãü* patir* và mahiùã patiü* và | paras+paraü* na vyabhiceratu÷* ca ||2.13| ka÷+cit siùeve rataye na kàmaü* | kàma+artham arthaü* na jugopa ka÷+cit | ka÷+cid* dhana+arthaü na cacàra dharmaü* | dharmàya ka÷+cin* na cakàra hiüsàm ||2.14| steya+àdibhi÷* ca*apy* (aribhi÷* Cabhita÷* )ca naùñaü* | sva+sthaü* sva+cakraü* para+cakra+muktam | kùemaü* su+bhikùaü* ca babhåva tasya | (purà*an+araõyasya Cpuràõy* araõyàni )yathà*eva ràùñre ||2.15| tadà hi taj+janmani tasya ràj¤o* | manor* iva*àditya+sutasya ràjye | cacàra harùaþ praõanà÷a pàpmà | jajvàla dharmaþ kaluùaþ ÷a÷àma ||2.16| evaü+vidhà ràja+(kulasya saüpat Csutasya tasya )| sarva+artha+siddhi÷* ca yato* babhåva | tato* nç+pas* tasya sutasya nàma | sarva+artha+siddho* *ayam iti pracakre ||2.17| devã tu màyà vibudha+çùi+kalpaü* | dçùñvà vi÷àlaü* tanaya+prabhàvam | jàtaü* praharùaü* na ÷a÷àka soóhuü* | tato* (nivàsàya C*a+vinà÷àya )divaü* jagàma ||2.18| tataþ kumàraü* sura+garbha+kalpaü* | snehena bhàvena ca nir+vi÷eùam | màtç+ùvasà màtç+sama+prabhàvà | saüvardhayàm àtma+javad* babhåva ||2.19| tataþ sa* bàla+arka* iva*udaya+sthaþ | samãrito* vahnir* iva*anilena | krameõa samyag* vavçdhe kumàras* | tàra+adhipaþ pakùae* iva*a+tamaske ||2.20| tato* mahà+arhàõi ca candanàni | ratna+àvalã÷* ca*oùadhibhiþ sa+garbhàþ | mçga+prayuktàn rathakàü÷* ca haimàn | àcakrire *asmai su+hçd+àlayebhyaþ ||2.21| vayo+anu+råpàõi ca bhåùaõàni | (hiraõmayàn Chiraõmayà* )hasti+(mçga+a÷vakàü÷* Cmçga+a÷vakà÷* )ca | (rathàü÷* Crathà÷* )ca (go+putraka+saüprayuktàn Cgàvo* vasana+prayuktà* )| (putrã÷* Cgantrã÷* )ca càmãkara+råpya+citràþ ||2.22| evaü* sa* tais* tair* viùaya+upacàrair* | vayo+anu+råpair* upacaryamàõaþ | bàlo* *apy* a+bàla+pratimo* babhåva | dhçtyà ca ÷aucena dhiyà ÷riyà ca ||2.23| vaya÷* ca kaumàram atãtya (samyak Cmadhyaü* )| saüpràpya (kàle pratipatti+karma Cbàlaþ sa* hi ràja+sånuþ )| alpair* ahobhir* bahu+varùa+gamyà* | jagràha vidyàþ sva+kula+anu+råpàþ ||2.24| naiþ÷reyasaü* tasya tu bhavyam arthaü* | ÷rutvà purastàd* asitàn* mahà+çùeþ | kàmeùu saïgaü* janayàü* babhåva | (vanàni yàyàd* iti ÷àkya+ràjaþ Cvçddhir* bhavac+chàkya+kulasya ràj¤aþ )||2.25| kulàt tato* *asmai sthira+÷ãla+(yuktàt Csaüyutàt )| sàdhvãü* vapur+hrã+vinaya+upapannàm | ya÷o+dharàü* nàma ya÷o+vi÷àlàü* | (vàma+abhidhànaü* Ctulya+abhidhànaü* )÷riyam àjuhàva ||2.26| (vidyotamàno* vapuùà pareõa Catha*a+paraü* bhåmi+pateþ priyo* *ayaü* )| sanat+kumàra+pratimaþ kumàraþ | sa+ardhaü* tayà ÷àkya+nara+indra+vadhvà | ÷acyà sahasra+akùa* iva*abhireme ||2.27| kiü+cin* manaþ+kùobha+karaü* pratãpaü* | (kathaü* na Ckathaü+ca )pa÷yed* iti so* *anucintya | vàsaü* nç+po* (vyàdi÷ati Chy* àdi÷ati )sma tasmai | harmya+udareùv* eva na bhå+pracàram ||2.28| tataþ ÷arat+toya+da+pàõóareùu | bhåmau vimàneùv* iva rà¤jiteùu | harmyeùu sarva+çtu+sukha+à÷rayeùu | strãõàm udàrair* vijahàra tåryaiþ ||2.29| kalair* hi càmãkara+baddha+kakùair* | nàrã+kara+agra+abhihatair* mçd+aïgaiþ | vara+apsaro+nçtya+samai÷* ca nçtyaiþ | kailàsavat tad* bhavanaü* raràja ||2.30| vàgbhiþ kalàbhir* lalitai÷* ca (hàvair* Chàrair* )| madaiþ sa+khelair* madhurai÷* ca hàsaiþ | taü* tatra nàryo* ramayàü* babhåvur* | bhrå+va¤citair* ardha+nirãkùitai÷* ca ||2.31| (tataþ sa* Ctata÷* ca )kàma+à÷raya+paõóitàbhiþ | strãbhir* gçhãto* rati+karka÷àbhiþ | vimàna+pçùñhàn* na mahãü* jagàma | vimàna+pçùthàd* iva puõya+karmà ||2.32| nç+pas* tu tasya*eva vivçddhi+hetos* | tad+bhàvinà*arthena ca codyamànaþ | ÷ame *abhireme viraràma pàpàd* | bheje damaü* saüvibabhàja sàdhån ||2.33| na*a+dhãravat kàma+sukhe sasa¤je | na saürara¤je vi+ùamaü* jananyàm | dhçtyà*indriya+a÷vàü÷* capalàn vijigye | bandhåü÷* ca pauràü÷* ca guõair* jigàya ||2.34| na*adhyaiùña duþkhàya parasya vidyàü* | j¤ànaü* ÷ivaü* yat tu tad* adhyagãùña | svàbhyaþ prajàbhyo* hi yathà tathà*eva | sarva+prajàbhyaþ ÷ivam à÷a÷aüse ||2.35| (bhaü* Ctaü* )bhàsuraü* ca*aïgirasa+adhi+devaü* | yathàvad* ànarca tad+àyuùe saþ | juhàva havyàny* a+kç÷e kç÷ànau | dadau dvi+jebhyaþ kç÷anaü* ca gà÷* ca ||2.36| sasnau ÷arãraü* pavituü* mana÷* ca | tãrtha+ambubhi÷* ca*eva guõa+ambubhi÷* ca | veda+upadiùñaü* samam àtma+jaü* ca | somaü* papau ÷ànti+sukhaü* ca hàrdam ||2.37| sàntvaü* babhàùe na ca na*arthavad* yaj* | jajalpa tattvaü* na ca vi+priyaü* yat | sàntvaü* hy* a+tattvaü* paruùaü* ca tattvaü* | hriyà*a÷akan* na*àtmana* eva vaktum ||2.38| iùñeùv* an+iùñeùu ca kàryavatsu | na ràga+doùa+à÷rayatàü* prapede | ÷ivaü* siùeve (vyavahàra+÷uddhaü* C*a+vyavahàra+labdhaü* )| yaj¤aü* hi mene na tathà (yathà tat Cyathàvat )||2.39| à÷àvate ca*abhigatàya sadyo* | deya+ambubhis* tarùam (acechidiùña Cacecchidiùña )| yuddhàd* çte vçtta+para÷vadhena | dvió+darpam udvçttam abebhidiùña ||2.40| ekaü* vininye sa* jugopa sapta | sapta*eva tatyàja rarakùa pa¤ca | pràpa tri+vargaü* bubudhe tri+vargaü* | jaj¤e dvi+vargaü* prajahau dvi+vargam ||2.41| kçta+agaso* *api pratipàdya vadhyàn | na*ajãghanan* na*api ruùà dadar÷a | babandha sàntvena phalena ca*etàüs* | tyàgo* *api teùàü* hy* (a+nayàya dçùñaþ Can+apàya+dçùñaþ )||2.42| àrùàõy* acàrãt parama+vratàni | vairàõy* ahàsãc* cira+saübhçtàni | ya÷àüsi ca*àpad+guõa+gandhavanti | rajàüsy* (ahàrùãn* Cahàsãn* )malinã+karàõi ||2.43| na ca*ajihãrùãd* balim a+pravçttaü* | na ca*acikãrùãt para+vastv+abhidhyàm | na ca*avivakùãd* dviùatàm a+dharmaü* | na (ca*avivakùãd* Cca*adidhakùãd* )*dhçdayena manyum ||2.44| tasmiüs* tathà bhåmi+patau pravçtte | bhçtyà÷* ca paurà÷* ca tathà*eva ceruþ | ÷ama+àtmake cetasi viprasanne | prayukta+yogasya yathà+indriyàõi ||2.45| kàle tata÷* càru+payo+dharàyàü* | ya÷o+dharàyàü* (sva+Csu+)ya÷o+dharàyàm | ÷auddhodane ràhu+sapatna+vaktro* | jaj¤e suto* ràhula* eva nàmnà ||2.46| atha*iùña+putraþ parama+pratãtaþ | kulasya vçddhiü* prati bhåmi+pàlaþ | yathà*eva putra+prasave nananda | tathà*eva pautra+prasave nananda ||2.47| (putrasya Cpautrasya )me putra+gato* (mama*iva Cmama*eva )| snehaþ kathaü* syàd* iti jàta+harùaþ | kàle sa* taü* taü* vidhim àlalambe | putra+priyaþ svargam iva*àrurukùan ||2.48| sthitvà pathi pràthamakalpikànàü* | ràja+çùabhàõàü* ya÷asà*anvitànàm | ÷uklàny* a+muktvà*api tapàüsy* atapta | (yaj¤ai÷* Cyaj¤e )ca hiüsà+rahitair* ayaùña ||2.49| ajàjvaliùña*atha sa* puõya+karmà | nç+pa+÷riyà ca*eva tapaþ+÷riyà ca | kulena vçttena dhiyà ca dãptas* | tejaþ sahasra+aü÷ur* iva*utsisçkùuþ ||2.50| svàyaübhuvaü* ca*àrcikam arcayitvà | jajàpa putra+sthitaye sthita+÷rãþ | cakàra karmàõi ca duù+karàõi | prajàþ sisçkùuþ ka* iva*àdi+kàle ||2.51| tatjyàja ÷astraü* vimamar÷a ÷àstraü* | ÷amaü* siùeve niyamaü* viùehe | va÷ã*iva kaü+cid* viùayaü* na bheje | pità*iva sarvàn viùayàn dadar÷a ||2.52| babhàra ràjyaü* sa* hi putra+hetoþ | putraü* kula+arthaü* ya÷ase kulaü* tu | svargàya ÷abdaü* divam àtma+hetor* | dharma+artham àtma+sthitim àcakàïkùa ||2.53| evaü* sa* dharmaü* vi+vidhaü* cakàra | sadbhir* nipàtaü* ÷rutita÷* ca siddham | dçùñvà kathaü* putra+mukhaü* suto* me | vanaü* na yàyàd* iti nàthamànaþ ||2.54| rirakùiùantaþ ÷riyam àtma+(saüsthàü* Csaüsthà )| rakùanti putràn bhuvi bhåmi+pàlàþ | putraü* nara+indraþ sa* tu dharma+kàmo* | rarakùa dharmàd* (viùayeùu mu¤can Cviùayeùv* amu¤cat )||2.55| vanam an+upama+sattvà* bodhi+sattvàs* tu sarve | viùaya+sukha+rasa+j¤à* jagmur* utpanna+putràþ | ata* upacita+karmà råóha+måle *api hetau | sa* ratim upasiùeve bodhim (àpan* na yàvat Càpanna+yàvat )||2.56| [[iti (C÷rã+C)buddha+carite mahà+kàvye *antaþ+pura+vihàro* nàma dvitãyaþ sargaþ |2|]] tataþ kadà+cin* mçdu+÷àdvalàni | puüs+kokila+unnàdita+pàda+pàni | ÷u÷ràva padma+àkara+maõóitàni | (gãtair* C÷ãte )nibaddhàni sa* kànanàni ||3.1| ÷rutvà tataþ strã+jana+vallabhànàü* | mano+j¤a+bhàvaü* pura+kànanànàm | bahiþ+prayàõàya cakàra buddhim | antar+gçhe nàga* iva*avaruddhaþ ||3.2| tato* nç+pas* tasya ni÷amya bhàvaü* | putra+abhidhànasya mano+rathasya | snehasya lakùmyà vayasa÷* ca yogyàm | àj¤àpayàm àsa vihàra+yàtràm ||3.3| nivartayàm àsa ca ràja+màrge | saüpàtam àrtasya pçthag+janasya | mà bhåt kumàraþ su+kumàra+cittaþ | saüvigna+cetà* (iti Civa )manyamànaþ ||3.4| praty+aïga+hãnàn vikala+indriyàü÷* ca | jãrõa+àtura+àdãn kçpaõàü÷* ca (dikùu Cbhikùån )| tataþ samutsàrya pareõa sàmnà | ÷obhàü* (paràü* Cparà* )ràja+pathasya cakruþ ||3.5| tataþ kçte ÷rãmati ràja+màrge | ÷rãmàn vinãta+anucaraþ kumàraþ | pràsàda+pçùñhàd* avatãrya kàle | kçta+abhyanuj¤o* nç+pam abhyagacchat ||3.6| atha*u nara+indraþ sutam àgata+a÷ruþ | ÷irasy* upàghràya ciraü* nirãkùya | gaccha*iti ca*àj¤àpayati sma vàcà | snehàn* na ca*enaü* manasà mumoca ||3.7| tataþ sa* jàmbånada+bhàõóa+bhçdbhir* | yuktaü* caturbhir* nibhçtais* turaü+gaiþ | a+klãba+(vidvac+Cvidyuc+)chuci+ra÷mi+dhàraü* | hiraõmayaü* syandanam àruroha ||3.8| tataþ prakãrõa+ujjvala+puùpa+jàlaü* | viùakta+màlyaü* pracalat+patàkam | màrgaü* prapede sa+dç÷a+anuyàtra÷* | candraþ sa+nakùatra* iva*antarãkùam ||3.9| kautåhalàt sphãtatarai÷* ca netrair* | (nãla+utpala+ardhair* Cnãla+utpala+àbhair* )iva (kãryamàõam Ckãryamàõaþ )| ÷anaiþ ÷anai* ràja+pathaü* jagàhe | pauraiþ sam+antàd* abhivãkùyamàõaþ ||3.10| taü* tuùñuvuþ saumya+guõena ke+cid* | vavandire dãptatayà tathà*anye | saumukhyatas* tu ÷riyam asya ke+cid* | vaipulyam à÷aüsiùur àyuùa÷* ca ||3.11| niþsçtya kubjà÷* ca mahà+kulebhyo* | vyåhà÷* ca kairàtaka+vàmanànàm | nàryaþ kç÷ebhya÷* ca nive÷anebhyo* | deva+anuyàna+dhvajavat praõemuþ ||3.12| tataþ kumàraþ khalu gacchati*iti | ÷rutvà striyaþ preùya+janàt pravçttim | didçkùayà harmya+talàni jagmur* | janena mànyena kçta+abhyanuj¤àþ ||3.13| tàþ srasta+kà¤cã+guõa+vighnità÷* ca | supta+prabuddha+àkula+locanà÷* ca | vçtta+anta+vinyasta+vibhåùaõà÷* ca | (kautåhalena*a+nibhçtàþ Ckautåhalena*api bhçtàþ )parãyuþ ||3.14| pràsàda+sopàna+tala+praõàdaiþ | kà¤cã+ravair* nåpura+nisvanai÷* ca | (vitràsayantyo* Cvibhràmayantyo* )gçha+pakùi+saüghàn | anyo+anya+vegàü÷* ca samàkùipantyaþ ||3.15| kàsàü+cid* àsàü* tu vara+aïganànàü* | jàta+tvaràõàm api sa+utsukànàm | gatiü* gurutvàj jagçhur* vi÷àlàþ | ÷roõã+rathàþ pãna+payo+dharà÷* ca ||3.16| ÷ãghraü* sam+arthà*api tu gantum anyà | gatiü* nijagràha yayau na tårõam | (hriyà*a+pragalbhà vinigåhamànà Chriyà pragalbhàni nigåhamànà )| (rahaþ+prayuktàni Crahaþ prayuktàni )vibhåùaõàni ||3.17| paras+para+utpãóana+piõóitànàü* | saümarda+(saükùobhita+Csaü÷obhita+)kuõóalànàm | tàsàü tadà sa+svana+bhåùaõànàü* | vàta+ayaneùv* a+pra÷amo* babhåva ||3.18| vàta+ayanebhyas* tu viniþsçtàni | paras+(para+àyàsita+Cpara+upàsita+)kuõóalàni | strãõàü* virejur* mukha+païka+jàni | saktàni harmyeùv* iva païka+jàni ||3.19| tato* vimànair* yuvatã+(karàlaiþ Ckalàpaiþ )| kautåhala+udghàñita+vàta+yànaiþ | ÷rãmat sam+antàn* nagaraü* babhàse | viyad+vimànair* iva sa+apsarobhiþ ||3.20| vàta+ayanànàm a+vi÷àla+bhàvàd* | anyo+anya+gaõóa+arpita+kuõóalànàm | mukhàni rejuþ pramada+uttamànàü* | baddhàþ kalàpà* iva païka+jànàm ||3.21| (taü* tàþ Ctasmin )kumàraü* pathi vãkùamàõàþ | striyo* babhur* gàm iva gantu+kàmàþ | årdhva+un+mukhà÷* ca*enam udãkùamàõà* | narà* babhur* dyàm iva gantu+kàmàþ ||3.22| dçùñvà ca taü* ràja+sutaü* striyas* tà* | jàjvalyamànaü* vapuùà ÷riyà ca | dhanyà*asya bhàryà*iti ÷anair* avoca¤* | ÷uddhair* manobhiþ khalu na*anya+bhàvàt ||3.23| ayaü* kila vyàyata+pãna+bàhå* | råpeõa sa+akùàd* iva puùpa+ketuþ | tyaktvà ÷riyaü* dharmam upaiùyati*iti | tasmin (hi tà* Chità* )gauravam eva cakruþ ||3.24| kãrõaü* tathà ràja+pathaü* kumàraþ | paurair* vinãtaiþ ÷uci+dhãra+veùaiþ | tat pårvam àlokya jaharùa kiü+cin* | mene punar+bhàvam iva*àtmana÷* ca ||3.25| puraü* tu tat svargam iva prahçùñaü* | ÷uddha+adhivàsàþ samavekùya devàþ | jãrõaü* naraü* nirmamire prayàtuü* | saücodana+arthaü* kùiti+pa+àtma+jasya ||3.26| tataþ kumàro* jarayà*abhibhåtaü* | dçùñvà narebhyaþ pçthag+àkçtiü* tam | uvàca saügràhakam àgata+àsthas* | tatra*eva niùkampa+niviùña+dçùñiþ ||3.27| ka* eùa* bhoþ såta naro* *abhyupetaþ | ke÷aiþ sitair* yaùñi+viùakta+hastaþ | bhrå+saüvçta+akùaþ ÷ithila+ànata+aïgaþ | kiü* vikriyà*eùà prakçtir* yad+çcchà ||3.28| ity* evam uktaþ sa* ratha+praõetà | nivedayàm àsa nç+pa+àtma+jàya | saürakùyam apy* artham a+doùa+dar÷ã | tair* eva devaiþ kçta+buddhi+mohaþ ||3.29| råpasya (hantrã Chartrã )vyasanaü* balasya | ÷okasya yonir* nidhanaü* ratãnàm | nà÷aþ smçtãnàü* ripur* indriyàõàm | eùà jarà nàma yayà*eùa bhagnaþ ||3.30| pãtaü* hy* anena*api payaþ ÷i÷utve | kàlena bhåyaþ (parisçptam Cparimçùñam )urvyàm | krameõa bhåtvà ca yuvà vapuùmàn | krameõa tena*eva jaràm upetaþ ||3.31| ity* evam ukte calitaþ sa* kiü+cid* | ràja+àtma+jaþ såtam idaü* babhàùe | kim eùa* doùo* bhavità mama*api*ity* | asmai tataþ sàrathir* abhyuvàca ||3.32| àyuùmato* *apy* eùa* vayaþ+(prakarùo* Cprakarùàn* )| niþ+saü÷ayaü* kàla+va÷ena bhàvã | evaü* jaràü* råpa+vinà÷ayitrãü* | jànàti ca*eva*icchati (ca*eva Cca*eùa* )lokaþ ||3.33| tataþ sa* pårva+à÷aya+÷uddha+buddhir | vistãrõa+kalpa+àcita+puõya+karmà | ÷rutvà jaràü* saüvivije mahà+àtmà | mahà+a÷aner* ghoùam iva*antike gauþ ||3.34| niþ÷vasya dãrghaü* (sva+÷iraþ Csa* ÷iraþ )prakampya | tamiü÷* ca jãrõe vinive÷ya cakùuþ | tàü* ca*eva dçùñvà janatàü* sa+harùàü* | vàkyaü* sa* (saüvigna* Csaüvignam )idaü* jagàda ||3.35| evaü* jarà hanti ca nir+vi÷eùaü* | smçtiü* ca råpaü* ca paràkramaü* ca | na ca*eva saüvegam upaiti lokaþ | praty+akùato* *api*ã+dç÷am ãkùamàõaþ ||3.36| evaü* gate såta nivartaya*a÷vàn | ÷ãghraü* gçhàõy* eva bhavàn prayàtu | udyàna+bhåmau hi kuto* ratir* me | jarà+(bhaye Cbhave )cetasi vartamàne ||3.37| atha*àj¤ayà bhartç+sutasya tasya | nivartayàm àsa rathaü* niyantà | tataþ kumàro* bhavanaü* tad* eva | cintà+va÷aþ ÷ånyam iva prapede ||3.38| yadà tu tatra*eva na ÷arma lebhe | jarà jarà*iti praparãkùamàõaþ | tato* nara+indra+anumataþ sa* bhåyaþ | krameõa tena*eva bahir* jagàma ||3.39| atha*a+paraü* vyàdhi+parãta+dehaü* | tae* eva devàþ sasçjur* manuùyam | dçùñvà ca taü* sàrathim àbabhàùe | ÷auddhodanis* tad+gata+dçùñir* eva ||3.40| sthåla+udaraþ ÷vàsa+calac+charãraþ | srasta+aüsa+bàhuþ kç÷a+pàõdu+gàtraþ | ambà*iti vàcaü* karuõaü* bruvàõaþ | paraü* (samà÷ritya Csamà÷liùya )naraþ ka* eùaþ ||3.41| tato* *abravãt sàrathir* asya saumya | dhàtu+prakopa+prabhavaþ pravçddhaþ | roga+abhidhànaþ su+mahàn an+arthaþ | (÷akto* C÷akro* )*api yena*eùa* kçto* *a+sva+tantraþ ||3.42| ity* åcivàn ràja+sutaþ sa* bhåyas* | taü* sa+anukampo* naram ãkùamàõaþ | asya*eva (jàto* Cjàtaþ [sic; wrong sandhi in EHJ])pçthag* eùa* doùaþ | sàmànyato* roga+bhayaü* prajànàm ||3.43| tato* babhàùe sa* ratha+praõetà | kumàra sàdhàraõa* eùa* doùaþ | evaü* hi rogaih paripãóyamàno* | rujà+àturo* harùam upaiti lokaþ ||3.44| iti ÷ruta+arthaþ sa* viùaõõa+cetàþ | pràvepata+ambu+årmi+gataþ ÷a÷ã*iva | idaü* ca vàkyaü* karuõàyamànaþ | provàca kiü+cin+mçdunà svareõa ||3.45| idaü* ca roga+vyasanaü* prajànàü* | pa÷yaü÷* ca vi÷rambham upaiti lokaþ | (vistãrõam a+j¤ànam Cvistãrõa+vij¤ànam )aho naràõàü* | hasanti ye roga+bhayair* a+muktàþ ||3.46| nivartyatàü* såta (bahiþ+Cvahiþ+)prayàõàn* | nara+indra+sadma*eva rathaþ prayàtu | ÷rutvà ca me roga+bhayaü* ratibhyaþ | pratyàhataü* saükucati*iva cetaþ ||3.47| tato* nivçttaþ sa* nivçtta+harùaþ | pradhyàna+yuktaþ pravive÷a (ve÷ma Csadma )| taü* dvis* tathà prekùya ca saünivçttaü* | (paryeùaõaü* Cpury* àgamaü* )bhåmi+pati÷* cakàra ||3.48| ÷rutvà nimittaü* tu nivartanasya | saütyaktam àtmànam anena mene | màrgasya ÷auca+adhikçtàya ca*eva | cukro÷a ruùño* *api ca na*ugra+daõóaþ ||3.49| bhåya÷* ca tasmai vidadhe sutàya | vi÷eùa+yuktaü* viùaya+(pracàram Cprakàram )| cala+indriyatvàd* api (nàma sakto* Cna*api ÷akto* )| na*asmàn vijahyàd* iti nàthamànaþ ||3.50| yadà ca ÷abda+àdibhir* indriya+arthair* | antaþ+pure na*eva suto* *asya reme | tato* (bahir* Cvahir* )vyàdi÷ati sma yàtràü* | rasa+antaraü* syàd* iti manyamànaþ ||3.51| snehàc* ca bhàvaü* tanayasya buddhvà | (sa* ràga+Csaüvega+)doùàn a+vicintya kàü÷+cit | yogyàþ samàj¤àpayati sma tatra | kalàsv* abhij¤à* iti vàra+mukhyàþ ||3.52| tato* vi÷eùeõa nara+indra+màrge | sv+alaükçte ca*eva parãkùite ca | (vyatyasya Cvyatyàsya )såtaü* ca rathaü* ca ràjà | prasthàpayàm àsa bahiþ kumàram ||3.53| tatas* tathà gacchati ràja+putre | tair* eva devair* vihito* gata+asuþ | taü* ca*eva màrge mçtam uhyamànaü* | såtaþ kumàra÷* ca dadar÷a na*anyaþ ||3.54| atha*abravãd* ràja+sutaþ sa såtaü* | narai÷* caturbhir* hriyate ka* eùaþ | dãnair* manuùyair anugamyamàno* | (<x> bhåùita÷* ca*apy* Cyo* bhåùito* *a+÷vàsy-* )avarudyate ca ||3.55| tataþ sa* ÷uddha+àtmabhir* eva devaiþ | ÷uddha+adhivàsair* abhibhåta+cetàþ | a+vàcyam apy* artham imaü* niyantà | (pravyàjahàra*arthavad+ã÷varàya Cpravyàjahàra*artha+vid* ã÷varàya )||3.56| buddhi+indriya+pràõa+guõair* viyuktaþ | supto* vi+saüj¤as* tçõa+kàùñha+bhåtaþ | (saüvardhya Csaübadhya )saürakùya ca yatnavadbhiþ | (priya+priyais* Cpriya+a+priyais* )tyajyatae* eùa* ko* *api ||3.57| iti praõetuþ sa* ni÷amya vàkyaü* | saücukùubhe kiü+cid* uvàca ca*enam | kiü* (kevalo* *asya*eva Ckevalasya*eva )janasya dharmaþ | sarva+prajànàm ayam ã+dç÷o* *antaþ ||3.58| tataþ praõetà vadati sma tasmai | sarva+prajànàm (idam Cayam )anta+(karma Ckarmà )| hãnasya madhyasya mahà+àtmano* và | sarvasya loke niyato* vinà÷aþ ||3.59| tataþ sa* dhãro* *api nara+indra+sånuþ | ÷rutvà*eva mçtyuü* viùasàda sadyaþ | aüsena saü÷liùya ca kåbara+agraü* | provàca nihràdavatà svareõa ||3.60| iyaü* ca niùñhà (niyatà Cniyataü* )prajànàü* | pramàdyati tyakta+bhaya÷* ca lokaþ | manàüsi ÷aïke kañhinàni néõàü* | sva+sthàs* tathà hy* adhvani vartamànàþ ||3.61| tasmàd* (rathaþ Crathaü* )såta nivartyatàü* no* | vihàra+(bhåmer* Cbhåmau )na hi de÷a+kàlaþ | jànan vinà÷aü* katham (àrti+Càrtti+)kàle | sa+cetanaþ syàd* iha hi pramattaþ ||3.62| iti bruvàõe *api nara+adhipa+àtma+je | nivartayàm àsa sa* na*eva taü* ratham | vi÷eùa+yuktaü* tu nara+indra+÷àsanàt | sa* padma+ùaõóaü* vanam eva niryayau ||3.63| tataþ ÷ivaü* kusumita+bàla+pàda+paü* | paribhramat+pramudita+matta+kokilam | vimànavat (sa* kamala+Csa+kamala+)càru+dãrghikaü* | dadar÷a tad* vanam iva nandanaü* vanam ||3.64| vara+aïganà+gaõa+kalilaü* nç+pa+àtma+jas* | tato* balàd* vanam (atinãyate Cabhinãyate )sma tat | vara+apsaro+(vçtam Cnçtyam )alakà+adhipa+àlayaü* | nava+vrato* munir* iva vighna+kàtaraþ ||3.65| [[iti (C÷rã+C)buddha+carite mahà+kàvye saüvega+utpattir* nàma tçtãyaþ sargaþ |3|]] tatas* tasmàt pura+udyànàt |kautåhala+cala+ãkùaõàþ | pratyujjagmur* nç+pa+sutaü* |pràptaü* varam iva striyaþ ||4.1| abhigamya ca tàs* tasmai |vismaya+utphulla+locanàþ | cakrire samudàcàraü* |padma+ko÷a+nibhaiþ karaiþ ||4.2| tasthu÷* ca parivàrya*enaü* |manmatha+àkùipta+cetasaþ | ni÷+calaiþ priti+vikacaiþ |pibantya* iva locanaiþ ||4.3| taü* hi tà* menire nàryaþ |kàmo* vigrahavàn iti | ÷obhitaü* lakùaõair* dãptaiþ |saha+jair* bhåùaõair* iva ||4.4| saumyatvàc* ca*eva dhairyàc* ca |kà÷+cid* enaü* prajaj¤ire | avatãrõo* mahãü* sa+akùàd* |(gåóha+aü÷u÷* Csudhà+aü÷u÷* )candra+mà* (iti Civa )||4.5| tasya tà* vapuùà*àkùiptà* |(nigçhãtaü* Cnirgrahãtuü* )jajçmbhire | anyo+anyaü* dçùñibhir* (hatvà Cgatvà )|÷anai÷* ca vini÷a÷vasuþ ||4.6| evaü* tà* dçùñi+màtreõa |nàryo* dadç÷ur* eva tam | na vyàjahrur* na jahasuþ |prabhàveõa*asya yantritàþ ||4.7| tàs* tathà tu nir+àrambhà* |dçùñvà praõaya+viklavàþ | puro+hita+suto* dhãmàn |udàyã vàkyam abravãt ||4.8| sarvàþ sarva+kalà+j¤àþ stha |bhàva+grahaõa+paõóitàþ | råpa+càturya+saüpannàþ |sva+guõair* mukhyatàü* gatàþ ||4.9| (÷obhayeta C÷obhayeta )guõair* ebhir* |api tàn uttaràn kurån | kuverasya*api (ca*àkrãóaü* Cca krãóaü* )|pràg* eva vasu+dhàm imàm ||4.10| ÷aktà÷* càlayituü* yåyaü* |vãta+ràgàn çùãn api | apsarobhi÷* ca kalitàn |grahãtuü* vibudhàn api ||4.11| bhàva+j¤ànena hàvena |(råpa+càturya+Ccàturyà* råpa+)saüpadà | strãõàm eva ca ÷aktàþ stha |saüràge kiü* punar* nçõàm ||4.12| tàsàm evaü+vidhànàü* vo* |(viyuktànàü* Cniyuktànàü* )sva+go+care | iyam evaü+vidhà ceùñà |na tuùño* *asmy* àrjavena vaþ ||4.13| idaü* nava+vadhånàü* vo* |hrã+niku¤cita+cakùuùàm | sa+dç÷aü ceùñitaü* hi syàd* |api và go+pa+yoùitàm ||4.14| (yad* Cyady* )api syàd* ayaü* (dhãraþ Cvãraþ )|÷rã+prabhàvàn* mahàn iti | strãõàm api mahat teja* |itaþ kàryo* *atra ni÷cayaþ ||4.15| purà hi kà÷i+sundaryà* |ve÷a+vadhvà* mahàn çùiþ | tàóito* *abhåt (padà vyàso* Cpada+nyàsàd* )|dur+dharùo* (devatair* Cdaivatair* )api ||4.16| manthàla+gautamo* bhikùur* |jaïghayà (vàra+Cbàla+)mukhyayà | piprãùu÷* ca tad+artha+arthaü* |vy+asån niraharat purà ||4.17| gautamaü* dãrgha+tapasaü |mahà+çùiü* dãrgha+jãvinam | yoùit saütoùayàm àsa |varõa+sthàna+avarà satã ||4.18| çùya÷çïgaü* muni+sutaü* |tathà*eva strãùv* a+paõóitam | upàyair* vi+vidhaiþ ÷àntà |jagràha ca jahàra ca ||4.19| vi÷và+mitro* mahà+çùi÷* ca |vigàóho* *api (mahat tapaþ Cmahat+tapàþ )| (da÷a varùàõy* ahar* mene Cda÷a+varùàõy* araõya+stho* )|ghçtàcyà*apsarasà hçtaþ ||4.20| evam+àdãn çùãüs* tàüs* tàn |anayan vikriyàü* striyaþ | lalitaü* pårva+vayasaü* |kiü punar* nç+pateþ sutam ||4.21| tad* evaü* sati vi÷rabdhaü* |prayatadhvaü* tathà yathà | iyaü* nç+pasya vaü÷a+÷rãr* |ito* na syàt paràï+mukhã ||4.22| yà* hi kà÷+cid* yuvatayo* |haranti sa+dç÷aü* janam | nikçùña+utkçùñayor* bhàvaü* |yà* gçhõanti (tà* tu [Wrong sandhi in EHJ??] Ctu tàþ )striyaþ ||4.23| ity* udàyi+vacaþ ÷rutvà |tà* viddhà* iva yoùitaþ | samàruruhur* àtmànaü* |kumàra+grahaõaü* prati ||4.24| tà* bhråbhiþ prekùitair* (hàvair* Cbhàvair* )|hasitair* (laóitair* Clalitair* )gataiþ | cakrur* àkùepikà÷* ceùñà* |bhãta+bhãtà* iva*aïganàþ ||4.25| ràj¤as* tu viniyogena |kumàrasya ca màrdavàt | (jahuþ Cjahruþ )kùipram a+vi÷rambhaü* |madena madanena ca ||4.26| atha nàrã+jana+vçtaþ |kumàro* vyacarad* vanam | vàsità+yåtha+sahitah |karã*iva himavad* vanam ||4.27| sa* tasmin kànane ramye |jajvàla strã+puraþ+saraþ | àkrãóae* iva (vibhràje Cbabhràje )|vivasvàn apsaro+vçtaþ ||4.28| madena*a+varjità* nàma |taü* kà÷+cit tatra yoùitaþ | kañhinaiþ paspç÷uþ pãnaiþ |(saühatair* Csaüghaññair* )valgubhiþ stanaiþ ||4.29| srasta+aüsa+komala+àlamba+ |mçdu+bàhu+latà*a+balà | an+çtaü* skhalitaü* kà+cit |kçtvà*enaü* sasvaje balàt ||4.30| kà+cit tàmra+adhara+oùñhena |mukhena*àsava+gandhinà | vini÷a÷vàsa karõe *asya |rahasyaü* ÷råyatàm iti ||4.31| kà+cid* àj¤àpayantã*iva |provàca*àrdra+anulepanà | iha bhaktiü* kuruùva*iti |(hasta+saü÷leùa+lipsayà Chastaü* saü÷liùya lipsayà )||4.32| muhur* muhur* mada+vyàja+ |srasta+nãla+aü÷ukà*a+parà | àlakùya+ra÷anà reje |sphurad+vidyud* iva kùapà ||4.33| kà÷+cit kanaka+kà¤cãbhir* |mukharàbhir* itas* tataþ | babhramur* dar÷ayantyo* *asya |÷roõãs* tanv+aü÷uka+àvçtàþ ||4.34| cåta+÷àkhàü* kusumitàü* |pragçhya*anyà* lalambire | su+varõa+kala÷a+prakhyàn |dar÷ayantyaþ payo+dharàn ||4.35| kà+cit padma+vanàd* etya |sa+padmà padma+locanà | padma+vaktrasya pàr÷ve *asya |padma+÷rãr* iva tasthuùã ||4.36| madhuraü* gãtam anv+arthaü* |kà+cit sa+abhinayaü* jagau | taü* sva+sthaü* codayantã*iva |va¤cito* *asi*ity* avekùitaiþ ||4.37| ÷ubhena vadanena*anyà |bhrå+kàrmuka+vikarùiõà | pràvçtya*anucakàra*asya |ceùñitaü* (dhãra+Cvãra+)lãlayà ||4.38| pãna+valgu+stanã kà+cid* |(*dhàsa+àghårõita+Cvàta+àghårõita+)kuõóalà | uccair* avajahàsa*enaü* |samàpnotu bhavàn iti ||4.39| apayàntaü* tathà*eva*anyà* |babandhur* màlya+dàmabhiþ | kà÷+cit sa+àkùepa+madhurair* |jagçhur* vacana+aïku÷aiþ ||4.40| pratiyoga+arthinã kà+cid* |gçhãtvà cåta+vallarãm | idaü* puùpaü* tu kasya*iti |papraccha mada+viklavà ||4.41| kà+cit puruùavat kçtvà |gatiü* saüsthànam eva ca | uvàca*enaü* jitaþ strãbhir* |jaya bho* pçthivãm imàm ||4.42| atha lola+ãksaõà kà+cij* |jighrantã nãlam utpalam | kiü+cin+mada+kalair* vàkyair* |nç+pa+àtma+jam abhàùata ||4.43| pa÷ya bharta÷* citaü* cåtaü* |kusumair* madhu+gandhibhiþ | hema+pa¤jara+ruddho* và |kokilo* yatra kåjati ||4.44| a+÷oko* dç÷yatàm eùa* |kàmi+÷oka+vivardhanaþ | ruvanti bhramarà* yatra |dahyamànà* iva*agninà ||4.45| cåta+yaùñyà samà÷liùño* |dç÷yatàü* tilaka+drumaþ | ÷ukla+vàsà* iva naraþ |striyà pãta+aïga+ràgayà ||4.46| phullaü* (kurubakaü* Ckuruvakaü* )pa÷ya |(nirbhukta+alaktaka+Cnirmukta+alaktaka+)prabham | yo* nakha+prabhayà strãõàü* |nirbhartsita* iva*ànataþ ||4.47| bàla+a+÷oka÷* ca nicito* |dç÷yatàm eùa* pallavaiþ | yo* *asmàkaü* hasta+÷obhàbhir* |lajjamàna* iva sthitaþ ||4.48| dãrghikàü* pràvçtàü* pa÷ya |tãra+jaiþ sindu+vàrakaiþ | pàõóura+aü÷uka+saüvãtàü* |÷ayànàü* pramadàm iva ||4.49| dç÷yatàü* strãùu màhàtmyaü* |cakravàko* hy* asau jale | pçùñhataþ preùyavad* bhàryàm |anuvarty-* anugacchati ||4.50| mattasya para+puùñasya |ruvataþ ÷råyatàü* dhvaniþ | a+paraþ kokilo* (*anv+akùaü* |prati÷rutkà*iva C*an+utkaþ |prati÷rutya*iva )kåjati ||4.51| api nàma vihaü+gànàü* |(vasantena*àhçto* Cvasantena*àhito* )madaþ | na tu (cintayato* *a+cintyaü* Ccintayata÷* cittaü* )|janasya pràj¤a+màninaþ ||4.52| ity* evaü* tà* yuvatayo* |manmatha+uddàma+cetasaþ | kumàraü* vi+vidhais* tais* tair* |upacakramire nayaiþ ||4.53| evam àkùipyamàõo* *api |sa* tu dhairya+àvçta+indriyaþ | martavyam iti sa+udvego* |na jaharùa na (vivyathe Csismiye )||4.54| tàsàü* (tattve *an+avasthànaü* Ctattvena vasthànaü* )|dçùñvà sa* puruùa+uttamaþ | (samaü* vignena Csa+saüvignena )dhãreõa |cintayàm àsa cetasà ||4.55| kiü* (v* imà Cvinà )na*avagacchanti |capalaü* yauvanaü* striyaþ | yato* råpeõa (saümattaü* |jarà yan* Csaüpannaü* |jarà*iyaü* )nà÷ayiùyati ||4.56| nånam età* na pa÷yanti |kasya+cid* roga+saüplavam | tathà hçùñà* bhayaü* tyaktvà |jagati vyàdhi+dharmiõi ||4.57| an+abhij¤à÷* ca su+vyaktaü* |mçtyoþ sarva+apahàriõaþ | (tataþ Ctathà )sva+sthà* nir+(udvignàþ Cudvegàþ )|krãóanti ca hasanti ca ||4.58| jaràü* (vyàdhiü* ca mçtyuü* Cmçtyuü* ca vyàdhiü* )ca |ko* hi jànan sa+cetanaþ | sva+sthas* tiùñhen* niùãded* và |(÷ayed* Csuped* )và kiü* punar* haset ||4.59| yas* tu dçùñvà paraü* jãrõaü* |vyàdhitaü* mçtam eva ca | sva+stho* bhavati na*udvigno* |yathà*a+cetàs* tathà*eva saþ ||4.60| viyujyamàne (hi C*api )tarau |puùpair* api phalair* api | patati *cchidyamàne và |tarur* anyo* na ÷ocate ||4.61| iti dhyàna+paraü* dçùñvà |viùayebhyo* gata+spçham | udàyã nãti+÷àstra+j¤as* |tam uvàca su+hçttayà ||4.62| ahaü* nç+patinà dattaþ |sakhà tubhyaü* kùamaþ kila | yasmàt tvayi vivakùà me |tayà praõayavattayà ||4.63| a+hitàt pratiùedha÷* ca |hite ca*anupravartanam | vyasane ca*a+parityàgas* |tri+vidhaü* mitra+lakùaõam ||4.64| so* *ahaü* maitrãü* pratij¤àya |puruùa+arthàt paràï+(mukhaþ Cmukham )| yadi (tvà samupekùeya Ctvàü* samupekùeyaü* )|na bhaven* mitratà mayi ||4.65| tad* bravãmi su+hçd* bhåtvà |taruõasya vapuùmataþ | idaü* na prati+råpaü* te |strãùv* a+dàkùiõyam ã+dç÷am ||4.66| an+çtena*api nàrãõàü* |yuktaü* samanuvartanam | tad+vrãóà+parihàra+artham |àtma+raty+artham eva ca ||4.67| saünatis* ca*anuvçtti÷* ca |strãõàü* hçdaya+bandhanam | snehasya hi guõà* yonir* |màna+kàmà÷* ca yoùitaþ ||4.68| tad* arhasi vi÷àla+akùa |hçdaye* *api paràï+mukhe | råpasya*asya*anu+råpeõa |dàkùiõyena*anuvartitum ||4.69| dàkùiõyam auùadhaü* strãõàü* |dàkùiõyaü* bhåùaõaü* param | dàkùiõya+rahitaü* råpaü* |niù+puùpam iva kànanam ||4.70| kiü và dàkùiõya+màtreõa |bhàvena*astu parigrahaþ | viùayàn dur+labhàül* labdhvà |na hy* avaj¤àtum arhasi ||4.71| kàmaü* param iti j¤àtvà |devo* *api hi puraü+daraþ | gautamasya muneþ patnãm |ahalyàü* cakame purà ||4.72| agastyaþ pràrthayàm àsa |soma+bhàryàü* ca rohiõãm | tasmàt tat+sa+(dç÷ãü* Cdç÷aü* )lebhe |lopà+mudràm iti ÷rutiþ ||4.73| (utathyasya Cautathyasya )ca bhàryàyàü* |mamatàyàü* mahà+(tapaþ Ctapàþ )| màrutyàü* janayàm àsa |bharad+vàjaü* (bçhas+Cvçhas+)patiþ ||4.74| (bçhas+Cvçhas+)pater* mahiùyàü* ca |juhvatyàü* juhvatàü* varaþ | budhaü* vibudha+(karmàõaü* Cdharmàõaü* )|janayàm àsa candra+màþ ||4.75| kàlãm* ca*eva purà kanyàü* |jala+prabhava+saübhavàm | jagàma yamunà+tãre |jàta+ràgaþ parà÷araþ ||4.76| màtaïgyàm akùa+màlàyàü* |garhitàyàü* riraüsayà | kapi¤jala+adaü* tanay.am* |vasiùñho* *ajanayan* muniþ ||4.77| yayàti÷* ca*eva ràja+çùir* |vayasy* api vinirgate | vi÷vàcyà*apsarasà sa+ardhaü* |reme caitrarathe vane ||4.78| strã+saüsargaü* vinà÷a+antaü* |pàõóur* j¤àtvà*api kauravaþ | màdrã+råpa+guõa+àkùiptaþ |siùeve kàma+jam sukham ||4.79| karàla+janaka÷* ca*eva |hçtvà bràhmaõa+kanyakàm | avàpa bhraü÷am apy* (evaü* Ceva )|na tu (seje na Ctyajec* ca )manmatham ||4.80| evam+àdyà* mahà+àtmàno* |viùayàn garhitàn api | rati+hetor* bubhujire |pràg* eva guõa+saühitàn ||4.81| tvaü* punar* nyàyataþ pràptàn |balavàn råpavàn yuvà | viùayàn avajànàsi |yatra saktam idaü* jagat ||4.82| iti ÷rutvà vacas* tasya |÷lakùõam àgama+saühitam | megha+stanita+nirghoùaþ |kumàraþ pratyabhàùata ||4.83| upapannam idaü* vàkyaü* |sauhàrda+vya¤jakaü* tvayi | atra ca tvà*anuneùyàmi |yatra mà duùñhu manyase ||4.84| na*avajànàmi (viùayàn Cviùayà¤* )|jàne lokaü* tad+àtmakam | a+nityaü* tu jagan* matvà |na*atra me ramate manaþ ||4.85| jarà vyàdhi÷* ca mçtyu÷* ca |yadi na syàd* idaü* trayam | mama*api hi mano+j¤eùu |viùayeùu ratir* bhavet ||4.86| nityaü* yady* api hi strãõàm |etad* eva vapur* bhavet | (doùavatsv* api Csa+saüvitkasya )kàmeùu |(kàmaü* rajyeta me manaþ Ctathà*api na ratiþ kùamà )||4.87| yadà tu (jarayà*àpãtaü* Cjarayà pãtaü* )|råpam àsàü* bhaviùyati | àtmano* *apy* an+abhipretaü* |mohàt tatra ratir* bhavet ||4.88| mçtyu+vyàdhi+jarà+(dharmà* Cdharmo* )|mçtyu+vyàdhi+jarà+àtmabhiþ | ramamàõo* (hy* C*apy* )a+saüvignaþ |samàno* mçga+pakùibhiþ ||4.89| yad* apy* àttha mahà+àtmànas* |te* *api kàma+àtmakà* iti | saüvego* (*atra*eva C*atra na )kartavyo* |yadà teùàm api kùayaþ ||4.90| màhàtmyaü* na ca tan* manye |yatra sàmànyataþ kùayaþ | viùayeùu prasaktir* và |yuktir* và na*àtmavattayà ||4.91| yad* apy* àttha*an+çtena*api |strã+jane vartyatàm iti | an+çtaü* na*avagacchàmi |dàkùiõyena*api kiü+cana ||4.92| na ca*anuvartanaü* tan* me |rucitaü* yatra na*àrjavam | sarva+bhàvena saüparko* |yadi na*asti dhig* astu tat ||4.93| (a+dhrñeþ Can+çte )÷raddadhànasya |saktasya*a+doùa+dar÷inaþ | kiü* hi va¤cayitavyaü* syàj* |jàta+ràgasya cetasaþ ||4.94| va¤cayanti ca yady* (evaü* Ceva )|jàta+ràgàþ paras+param | nanu na*eva kùamaü* draùñuü* |naràþ strãõàü* nçõàm* striyaþ ||4.95| tad* evaü* sati duþkha+àrtaü* |jarà+maraõa+(bhàginam Cbhoginam )| na màü* kàmeùv* an+àryeùu |pratàrayitum arhasi ||4.96| aho *ati+dhãraü* balavac* ca te mana÷* | caleùu kàmeùu ca sàra+dar÷inaþ | bhaye (*ati+tãvre C*api tãvre )viùayeùu sajjase | nirãkùamàõo* maraõa+adhvani prajàþ ||4.97| ahaü* punar* bhãrur* ati+iva+viklavo* | jarà+vipad+vyàdhi+bhayaü* vicintayan | labhe na ÷àntiü* na dhçtiü* kuto* ratiü* | ni÷àmayan dãptam iva*agninà jagat ||4.98| a+saü÷ayaü* mçtyur* iti prajànato* | narasya ràgo* hçdi yasya jàyate | ayomayãü* tasya paraimi cetanàü* | mahà+bhaye (rajyati Crakùati )yo* na roditi ||4.99| atha*u kumàra÷* ca vini÷caya+àtmikàü* | cakàra kàma+à÷raya+ghàtinãü* kathàm | janasya cakùur+gamanãya+maõóalo* | mahã+dharaü* ca*astam iyàya bhàs+karaþ ||4.100| tato* vçthà+dhàrita+bhåùaõa+srajaþ | kalà+guõai÷* ca praõayai÷* ca niù+phalaiþ | svae* eva bhàve vinigçhya manmathaü* | puraü* yayur* bhagna+mano+rathàþ striyaþ ||4.101| tataþ pura+udyàna+gatàü* jana+÷riyaü* | nirãkùya sàyaü* pratisaühçtàü* punaþ | a+nityatàü* sarva+gatàü* vicintayan | vive÷a dhiùõyaü* kùiti+pàlaka+àtma+jaþ ||4.102| tataþ ÷rutvà ràjà viùaya+vi+mukhaü* tasya tu mano* | na ÷i÷ye tàü* ràtriü* hçdaya+gata+÷alyo* gaja* iva | atha ÷rànto* mantre bahu+vi+vidha+màrge sa+sacivo* | na so* *anyat kàmebhyo* niyamanam apa÷yat suta+mateþ ||4.103| [[iti (C÷rã+C)buddha+carite mahà+kàvye strã+vighàtano* nàma caturthaþ sargaþ |4|]] sa* tathà viùayair* vilobhyamànaþ | (parama+arhair* Cpara+mohair* )api ÷àkya+ràja+sånuþ | na jagàma (dhçtiü* Cratiü* )na ÷arma lebhe | hçdaye siüha* iva*ati+digdha+viddhaþ ||5.1| atha mantri+sutaiþ kùamaiþ kadà+cit | sakhibhi÷* citra+kathaiþ kçta+anuyàtraþ | vana+bhåmi+didçkùayà ÷ama+ãpsur* | nara+deva+anumato* (bahiþ Cvahiþ )pratasthe ||5.2| nava+rukma+khalãna+kiïkiõãkaü* | pracalac+càmara+càru+hema+bhàõóam | abhiruhya sa* (kanthakaü* Ckaõñhakaü* )sad+a÷vaü* | prayayau ketum iva druma+ab+ja+ketuþ ||5.3| sa* (vikçùñataràü* Cnikçùñataràü* )vana+anta+bhåmiü* | vana+lobhàc* ca yayau mahã+(guõàc* ca Cguõa+icchuþ )| salilo+urmi+vikàra+sãra+màrgàü* | vasu+dhàü* ca*eva dadar÷a kçùyamàõàm ||5.4| hala+bhinna+vikãrõa+÷aùpa+darbhàü* | hata+såkùma+krimi+(kãña+Ckàõóa+)jantu+kãrõàm | samavekùya rasàü* tathà+vidhàü* tàü* | sva+janasya*iva (vadhe Cbadhe )bhç÷aü* ÷u÷oca ||5.5| kçùataþ puruùàü÷* ca vãkùamàõaþ | pavana+arka+aü÷u+rajo+vibhinna+varõàn | vahana+klama+viklavàü÷* ca dhuryàn | parama+àryaþ paramàü* kçpàü* cakàra ||5.6| avatãrya tatas* turaü+ga+pçùñhàc* | *chanakair* gàü* (vyacarac* *chucà Cvyacarat ÷ucà )parãtaþ | jagato* janana+vyayaü* vicinvan | kçpaõaü* khalv* idam ity* uvàca (ca*àrtaþ Cca*àrttaþ )||5.7| manasà ca viviktatàm abhãpsuþ | su+hçdas* tàn anuyàyino* nivàrya | (abhita÷* cala+Cabhitàrala+)càru+parõavatyà* | vi+jane målam upeyivàn sa* jambvàþ ||5.8| niùasàda (sa* yatra ÷aucavatyàü* Cca patra+khoravatyàü* )| bhuvi (vaióårya+Cvaidårya+)nikà÷a+÷àdvalàyàm | jagataþ prabhava+vyayau (vicinvan Cvicintya )| manasa÷* ca sthiti+màrgam àlalambe ||5.9| samavàpta+manaþ+sthiti÷* ca sadyo* | viùaya+icchà+àdibhir* àdhibhi÷* ca muktaþ | sa+vitarka+vicàram àpa ÷àntaü* | prathamaü* dhyànam an+(àsrava+Cà÷rava+)prakàram ||5.10| adhigamya tato* viveka+jaü* tu | parama+prãti+sukhaü* ((Cmanaþ+C))samàdhim | idam eva tataþ paraü* pradadhyau | manasà loka+gatiü* (ni÷àmya Cni÷amya )samyak ||5.11| kçpaõaü* (bata Cvata )yaj* janaþ svayaü* sann* | a+(va÷o* Craso* )vyàdhi+jarà+vinà÷a+(dharmà Cdharmaþ )| jarayà*àrditam àturaü* mçtaü* và | param a+j¤o* vijugupsate mada+andhaþ ||5.12| iha ced* aham ã+dç÷aþ svayaü san* | vijugupseya paraü* tathà+sva+bhàvam | na bhavet sa+dç÷aü* hi tat kùamaü* và | paramaü* dharmam imaü* vijànato* me ||5.13| iti tasya vipa÷yato* yathàvaj* | jagato* vyàdhi+jarà+vipatti+doùàn | bala+yauvana+jãvita+(pravçtto* Cpravçttau )| vijagàma*àtma+gato* madaþ kùaõena ||5.14| na jaharùa na ca*api ca*anutepe | vicikitsàü* na yayau na tandri+nidre | na ca kàma+guõeùu saürara¤je | na (vididveùa Cca didveùa )paraü* na ca*avamene ||5.15| iti buddhir* iyaü* ca nãrajaskà | vavçdhe tasya mahà+àtmano* vi÷uddhà | puruùair* a+parair* a+dç÷yamànaþ | puruùa÷* ca*upasasarpa bhikùu+(veùaþ Cve÷aþ )||5.16| nara+deva+sutas* tam abhyapçcchad* | vada ko* *asi*iti ÷a÷aüsa so* *atha tasmai | (nara+puü+Csa* ca puü+)gava janma+mçtyu+bhãtaþ | ÷ramaõaþ pravrajito* *asmi mokùa+hetoþ ||5.17| jagati kùaya+dharmake mumukùur* | mçgaye *ahaü* ÷ivam a+kùayaü* padaü* tat | sva+(jane *anya+jane ca tulya+Cjano* *anya+janair* a+tulya+)buddhir* | viùayebhyo* vini.vrtta+ràga+doùaþ ||5.18| nivasan kva+cid* eva vçkùa+måle | vi+jane và*àyatane girau vane và | vicaràmy* a+parigraho* nir+à÷aþ | parama+arthàya yathà+upapanna+(bhaikùaþ Cbhikùuþ )||5.19| iti pa÷yata* eva ràja+sånor* | idam uktvà sa* nabhaþ samutpapàta | sa* hi tad+vapur* anya+(buddha+Cbuddhi+)dar÷ã | smçtaye tasya sameyivàn diva+okàþ ||5.20| gaganaü* kha+gavad* gate ca tasmin | nç+varaþ saüjahçùe visismiye ca | upalabhya tata÷* ca dharma+saüj¤àm | abhiniryàõa+vidhau matiü* cakàra ||5.21| tata* indra+samo* (jita+indriya+a÷vaþ Cjita+indriya÷* ca)| pravivikùuþ (puram a÷vam Cparama+a÷vam )àruroha | (parivàra+janaü* Cparivartya janaü* )tv* avekùamàõas* | tata* eva*abhimataü* vanaü* na bheje ||5.22| sa* jarà+maraõa+kùayaü* cikãrùur* | vana+vàsàya matiü* smçtau nidhàya | pravive÷a punaþ puraü* na kàmàd* | vana+bhåmer* iva maõóalaü* dvi+pa+indraþ ||5.23| sukhità (bata Cvata )nirvçtà ca sà strã | patir* ã+(dçkùa* iha*àyata+akùa Cdçk tvam iva*àyata+akùa )yasyàþ | iti taü* samudãkùya ràja+kanyà | pravi÷antaü* pathi sa+a¤jalir* jagàda ||5.24| atha ghoùam imaü* mahà+abhra+ghoùaþ | pari÷u÷ràva ÷amaü* paraü* ca lebhe | (÷rutavàn sa* C÷rutavàü÷* ca )hi nirvçtà*iti ÷abdaü* | parinirvàõa+vidhau matiü* cakàra ||5.25| atha kà¤cana+÷aila+÷çïga+varùmà | gaja+megha+çùabha+bàhu+nisvana+akùaþ | kùayam a+kùaya+dharma+jàta+ràgaþ | ÷a÷i+siüha+ànana+vikramaþ prapede ||5.26| mçga+ràja+gatis* tato* *abhyagacchan* | nç+patiü* mantri+gaõair* upàsyamànam | samitau marutàm iva jvalantaü* | maghavantaü* tri+dive sanat+kumàraþ ||5.27| praõipatya ca sa+a¤jalir* babhàùe | di÷a mahyaü* nara+deva sàdhv* anuj¤àm | parivivrajiùàmi mokùa+hetor* | niyato* hy* asya janasya viprayogaþ ||5.28| iti tasya vaco* ni÷amya ràjà | kariõà*iva*abhihato* druma÷* cacàla | kamala+pratime *a¤jalau gçhãtvà | vacanaü* ca*idam uvàca (bàùpa+Cvàùpa+)kaõñhaþ ||5.29| pratisaühara tàta buddhim etàü* | na hi kàlas* tava dharma+saü÷rayasya | vayasi prathame matau calàyàü* | bahu+doùàü* hi vadanti dharma+caryàm ||5.30| viùayeùu kutåhala+indriyasya | vrata+khedeùv* a+sam+artha+ni÷cayasya | taruõasya mana÷* calaty* araõyàd* | an+abhij¤asya vi÷eùato* (viveke C*a+vivekam )||5.31| mama tu priya+dharma dharma+kàlas* | tvayi lakùmãm avasçjya (lakùma+Clakùya+)bhåte | sthira+vikrama vikrameõa dharmas* | tava hitvà tu guruü* bhaved* a+dharmaþ ||5.32| tad* imaü* vyavasàyam utsçja | tvaü* bhava tàvan* nirato* gçha+stha+dharme | puruùasya vayaþ+sukhàni bhuktvà | ramaõãyo* hi tapo+vana+prave÷aþ ||5.33| iti vàkyam idaü* ni÷amya ràj¤aþ | kalaviïka+svara* uttaraü* babhàùe | yadi me pratibhå÷* caturùu ràjan | bhavasi tvaü* na tapo+vanaü* ÷rayiùye ||5.34| na bhaven* maraõàya jãvitaü me | viharet svàsthyam idam ca me na rogaþ | na ca yauvanam àkùipej* jarà me | na ca saüpattim (imàü* hared* Capàhared* )vipattiþ ||5.35| iti dur+labham artham åcivàüsaü* | tanay.am* vàkyam uvàca ÷àkya+ràjaþ | tyaja buddhim (imàm ati+Cimàü* gati+)pravçttàm | avahàsyo* *ati+mano+(ratho* *a+Cratha+)krama÷* ca ||5.36| atha meru+gurur* guruü* babhàùe | yadi na*asti krama* eùa* (na*asmi Cna*asti )vàryaþ | ÷araõàj* jvalanena dahyamànàn* | na hi (ni÷cikramiùuþ Cni÷cikramiùuü* )kùamaü* grahãtum ||5.37| jagata÷* ca (yadà Cyathà )dhruvo* viyogo* | (nanu Cna tu )dharmàya varaü* (svayaü+viyogaþ Ctv* ayaü* viyogaþ )| a+va÷aü* nanu viprayojayen* màm | a+kçta+sva+artham a+tçptam eva mçtyuþ ||5.38| iti bhåmi+patir* ni÷amya tasya | vyavasàyaü* tanayasya nirmumukùoþ | abhidhàya na yàsyati*iti bhåyo* | vidadhe rakùaõam uttamàü÷* ca kàmàn ||5.39| sacivais* tu nidar÷ito* yathàvad* | bahu+mànàt praõayàc* ca ÷àstra+pårvam | guruõà ca nivàrito* *a÷ru+pàtaiþ | pravive÷a*avasathaü* tataþ sa* ÷ocan ||5.40| cala+kuõdala+cumbita+ànanàbhir* | ghana+ni÷vàsa+vikampita+stanãbhiþ | vanitàbhir* a+dhãra+locanàbhir* | mçga+÷àvàbhir* iva*abhyudãkùyamàõaþ ||5.41| sa* hi kà¤cana+parvata+avadàto* | hçdaya+unmàda+karo* vara+aïganànàm | ÷ravana+aïga+vilocana+àtma+bhàvàn | vacana+spar÷a+vapur+guõair* jahàra ||5.42| vigate divase tato* vimànaü* | vapuùà sårya* iva pradãpyamànaþ | timiraü* vijighàüsur* àtma+bhàsà | ravir* udyann* iva merum àruroha ||5.43| kanaka+ujjvala+dãpta+dãpa+vçkùaü* | vara+kàla+aguru+dhåpa+pårõa+garbham | adhiruhya sa* vajra+bhakti+citraü* | pravaraü* kà¤canam àsanaü* siùeve ||5.44| tata* uttamam (uttama+aïganàs* taü* Cuttamà÷* ca nàryo* )| ni÷i tåryair* upatasthur* indra+kalpam | himavac+chirasi*iva candra+gaure | draviõa+indra+àtma+jam apsaro+gaõa+oghàþ ||5.45| paramair* api divya+tårya+kalpaiþ | sa* tu tair* na*eva ratiü* yayau na harùam | parama+artha+sukhàya tasya sàdhor* | abhini÷cikramiùà yato* na reme ||5.46| atha tatra surais* tapo+variùñhair* | a+kaniùñhair* vyavasàyam asya buddhvà | yugapat pramadà+janasya nidrà | vihità*àsãd* vikçtà÷* ca gàtra+ceùñàþ ||5.47| abhavac* *chayità hi tatra kà+cid* | vinive÷ya pracale kare kapolam | dayitàm api rukma+pattra+citràü* | kupità*iva*aïka+gatàü* vihàya vãõàm ||5.48| vibabhau kara+lagna+veõur* anyà | stana+visrasta+sita+aü÷ukà ÷ayànà | çju+ùañ+pada+païkti+juùña+padmà | jala+phena+prahasat+tañà nadã*iva ||5.49| nava+puùkara+garbha+komalàbhyàü* | tapanãya+ujjvala+saügata+aïga+dàbhyàm | svapiti sma (tathà*a+parà Ctathà purà )bhujàbhyàü* | parirabhya priyavan* mçd+aïgam eva ||5.50| nava+hàñaka+bhåùaõàs* tathà*anyà* | vasanaü* pãtam an+uttamaü* vasànàþ | a+va÷à (ghana+nidrayà Cvata nidrayà )nipetur* | gaja+bhagnà* iva karõikàra+÷àkhàþ ||5.51| avalambya gava+akùa+pàr÷vam anyà | ÷ayità càpa+vibhugna+gàtra+yaùñiþ | viraràja vilambi+càru+hàrà | racità toraõa+÷àla+bha¤jikà*iva ||5.52| maõi+kuõóala+daùña+pattra+lekhaü* | mukha+padmaü* vinataü* tathà*a+parasyàþ | ÷ata+pattram iva*ardha+(vakra+Ccakra+)nàóaü* | sthita+kàraõóava+ghaññitaü* cakà÷e ||5.53| a+paràþ ÷ayità* yathà+upaviùñàþ | stana+bhàrair* avanamyamàna+gàtràþ | upaguhya paras+paraü* virejur* | bhuja+pà÷ais* tapanãya+pàrihàryaiþ ||5.54| mahatãü* parivàdinãü* ca kà+cid* | vanità*àliïgya sakhãm iva prasuptà | vijughårõa calat+su+varõa+(såtrà Csåtràü* )| vadanena*àkula+(yoktrakeõa Ckarõika+ujjvalena )||5.55| paõavaü* yuvatir* bhuja+aüsa+de÷àd* | avavisraüsita+càru+pà÷am anyà | sa+vilàsa+rata+anta+tàntam årvor* | vivare kàntam iva*abhinãya ÷i÷ye ||5.56| a+parà* babhur* nimãlita+akùyo* | vipula+akùyo* *api ÷ubha+bhruvo* *api satyaþ | pratisaükucita+aravinda+ko÷àþ | savitary* astam ite yathà nalinyaþ ||5.57| ÷ithila+àkula+mårdha+jà tathà*anyà | jaghana+srasta+vibhåùaõa+aü÷uka+antà | a÷ayiùña vikãrõa+kaõñha+såtrà | gaja+bhagnà (pratiyàtana+aïganà*iva Cpratipàtita+aïganà*iva )||5.58| a+paràs* tv* a+va÷à* hriyà viyuktà* | dhçtimatyo* *api vapur+guõair* upetàþ | vini÷a÷vasur* (ulbaõaü* Culvaõaü* )÷ayànà* | (vikçtàþ kùipta+Cvikçta+àkùipta+)bhujà* jajçmbhire ca ||5.59| vyapaviddha+vibhåùaõa+srajo* *anyà* | (visçta+àgranthana+Cvisçta+a+granthana+)vàsaso* vi+saüj¤àþ | a+nimãlita+÷ukla+ni÷+cala+akùyo* | na virejuþ ÷ayità* gata+asu+kalpàþ ||5.60| vivçta+àsya+puñà vivçddha+(gàtrã Cgàtrà )| prapatad+vaktra+jalà prakà÷a+guhyà | a+parà mada+ghårõità*iva ÷i÷ye | na (babhàse Cbabhàùe )vikçtaü* vapuþ pupoùa ||5.61| iti sattva+(kula+anvaya+anu+råpaü* Ckula+anu+råpa+råpaü* )| vi+vidhaü* sa* pramadà+janaþ ÷ayànaþ | sarasaþ sa+dç÷aü* babhàra råpaü* | pavana+àvarjita+(rugna+Crugõa+)puùkarasya ||5.62| samavekùya (tathà tathà Ctata÷* ca tàþ )÷ayànà* | vikçtàs* tà* yuvatãr* a+dhãra+ceùñàþ | guõavad+vapuùo* *api valgu+(bhàùà* Cbhàso* )| nç+pa+sånuþ sa* vigarhayàü* babhåva ||5.63| a+÷ucir* vikçta÷* ca jãva+loke | vanitànàm ayam ã+dç÷aþ sva+bhàvaþ | vasana+àbharaõais* tu va¤cyamànaþ | puruùaþ strã+viùayeùu ràgam eti ||5.64| vimç÷ed* yadi yoùitàü* manuùyaþ | prakçtiü* svapna+vikàram ã+dç÷aü* ca | dhruvam atra na vardhayet pramàdaü* | guõa+saükalpa+hatas* tu ràgam eti ||5.65| iti tasya tad+antaraü* viditvà | ni÷i ni÷cikramiùà samudbabhåva | avagamya manas* tato* *asya devair* | bhavana+dvàram apàvçtaü* babhåva ||5.66| atha so* *avatatàra harmya+pçùñhàd* | yuvatãs* tàþ ÷ayità* vigarhamàõaþ | avatãrya tata÷* ca nir+vi÷aïko* | gçha+kakùyàü* (prathamàü* Cprathamaü* )vinirjagàma ||5.67| tura+ga+avacaraü* sa* bodhayitvà | javinaü* chandakam ittham ity* uvàca | hayam ànaya kanthakaü* tvaràvàn | a+mçtaü+ pràptum ito* *adya ma yiyàsà ||5.68| hçdi yà mama tuùñir* adya jàtà | vyavasàya÷* ca yathà (matau Cdhçtau )niviùñaþ | vi+jane *api ca nàthavàn iva*asmi | dhruvam artho* *abhi+mukhaþ (sameta* Csa* me ya* )iùñaþ ||5.69| hriyam eva ca saünatiü* ca hitvà | ÷ayità* mat+pra+mukhe yathà yuvatyaþ | vivçte ca yathà svayaü* kapàñe | niyataü* yàtum (ato* mama*adya Can+àmayàya )kàlaþ ||5.70| pratigçhya tataþ sa* bhartur* àj¤àü* | vidita+artho* *api nara+indra+÷àsanasya | manasi*iva pareõa codyamànas* | tura+gasya*ànayane matiü* cakàra ||5.71| atha hema+khalãna+pårõa+vaktraü* | laghu+÷ayya+àstaraõa+upagåóha+pçùñham | bala+sattva+(java+anvaya+upapannaü* Cjava+tvarà+upapannaü* )| sa* vara+a÷vaü* tam upàninàya bhartre ||5.72| pratata+trika+puccha+måla+pàrùõiü* | (nibhçta+hrasva+Cnibhçtaü* hrasva+)tanå+ja+(puccha+Cpçùñha+)karõam | vinata+unnata+pçùñha+kukùi+pàr÷vaü* | vipula+protha+lalàña+kañhy+uraskam ||5.73| upaguhya sa* taü* vi÷àla+vakùàþ | kamala+àbhena ca sàntvayan kareõa | madhura+a+kùarayà girà ÷a÷àsa | dhvajinã+madhyam iva praveùñu+kàmaþ ||5.74| bahu÷aþ (kila ÷atravo* Ckali+÷atravo* )nirastàþ | samare tvàm adhiruhya pàrthivena | aham apy* a+mçtaü* (padaü* Cparaü* )yathàvat | tura+ga+÷reùñha labheya tat kuruùva ||5.75| su+labhàþ khalu saü+yuge sahàyà* | viùaya+avàpta+sukhe dhana+arjane và | puruùasya tu dur+labhàþ sahàyàþ | patitasya*àpadi dharma+saü÷raye và ||5.76| iha ca*eva bhavanti ye sahàyàþ | kaluùe (karmaõi Cdharmaõi )dharma+saü÷raye và | avagacchati me yathà*antar+àtmà | niyataü* te *api janàs* tad+aü÷a+bhàjaþ ||5.77| tad* idaü* parigamya dharma+yuktaü* | mama niryàõam (ito* Cato* )jagad+dhitàya | tura+ga+uttama vega+vikramàbhyàü* | prayatasva*àtma+hite jagad+dhite ca ||5.78| iti su+hçdam iva*anu÷iùya kçtye | tura+ga+varaü* nç+varo* vanaü* yiyàsuþ | sitam asita+gati+dyutir* vapuùmàn | ravir* iva ÷àradam abhram àruroha ||5.79| atha sa* pariharan ni÷ãtha+caõóaü* | parijana+bodha+karaü* dhvaniü* sad+a÷vaþ | vigata+hanu+ravaþ pra÷ànta+heùa÷* | cakita+vimukta+pada+(kramo* Ckramà )jagàma ||5.80| kanaka+valaya+bhåùita+prakoùñhaiþ | kamala+nibhaiþ (kamalàn iva Ckamalàni ca )pravidhya | avanata+tanavas* tato* *asya yakùà÷* | cakita+(gatair* Cgater* )dadhire khuràn kara+agraiþ ||5.81| guru+parigha+kapàña+saüvçtà* yà* | na sukham api dvi+radair* apàvriyante | vrajati nç+pa+sute gata+svanàs* tàþ | svayam abhavan vivçtàþ puraþ pratolyaþ ||5.82| pitaram abhi+mukhaü* sutaü* ca bàlaü* | janam anuraktam an+uttamàü* ca lakùmãm | kçta+matir* apahàya nir+vyapekùaþ | pitç+nagaràt sa* tato* vinirjagàma ||5.83| atha sa* (vi+mala+Cvikaca+)païka+ja+àyata+akùaþ | puram avalokya nanàda siüha+nàdam | janana+maraõayor* a+dçùña+pàro* | na (puram Cpunar* )ahaü* kapila+àhvayaü* (praveùñà Cpraviùñà )||5.84| iti vacanam idaü* ni÷amya tasya | draviõa+pateþ pariùad+gaõà* nananduþ | pramudita+manasa÷* ca deva+saïghà* | vyavasita+pàraõam à÷a÷aüsire *asmai ||5.85| huta+vaha+vapuùo* diva+okaso* *anye | vyavasitam asya (su+duù+Cca duù+)karaü* viditvà | (akçùata Cakuruta )tuhine pathi prakà÷aü* | ghana+vivara+praùrtà* iva*indu+pàdàþ ||5.86| hari+tura+ga+turaü+gavat turaü+gaþ | sa* tu vicaran* manasi*iva codyamànaþ | aruõa+paruùa+(tàram antarikùaü* Cbhàram antarãkùaü* )| (sa* ca su+bahåni Csarasa+bahåni )jagàma yojanàni ||5.87| [[iti (C÷rã+C)buddha+carite mahà+kàvye *abhiniùkramaõo* nàma pa¤camaþ sargaþ |5|]] tato* (muhårta+abhyudite Cmuhårte *abhyudite )|jagac+cakùuùi bhàs+kare | bhàrgavasya*à÷rama+padaü* |sa* dadar÷a nçõàü* varaþ ||6.1| supta+vi÷vasta+hariõaü* |sva+stha+sthita+vihaü+gamam | vi÷rànta* iva yad* (dçùñvà Cdçùñà [sic] )|kçta+artha* iva ca*abhavat ||6.2| sa* vismaya+nivçtty+arthaü* |tapaþ+påjà+artham eva ca | svàü* ca*anuvartitàü* rakùaõn* |a÷va+pçùñhàd* avàtarat ||6.3| avatãrya ca paspar÷a |nistãrõam iti vàjinam | chandakaü* ca*abravãt prãtaþ |snàpayann* iva cakùuùà ||6.4| imaü* tàrkùya+upama+javaü* |turaü+gam anugacchatà | dar÷ità saumya mad+bhaktir* |vikrama÷* ca*ayam àtmanaþ ||6.5| sarvathà*asmy* anya+kàryo* *api |gçhãto* bhavatà hçdi | bhartç+sneha÷* ca yasya*ayam |ã+dç÷aþ (÷aktir* C÷akta* )eva ca ||6.6| a+snigdho* *api sam+artho* *asti |niþ+sàmarthyo* *api bhaktimàn | bhaktimàüs* ca*eva ÷akta÷* ca |dur+labhas* tvad+vidho* bhuvi ||6.7| tat prãto* *asmi tava*anena |mahà+bhàgena karmaõà | (yasya te Cdç÷yate )mayi bhàvo* *ayaü* |phalebhyo* *api paràï+(mukhaþ Cmukhe )||6.8| ko* janasya phala+sthasya |na syàd* abhi+mukho* janaþ | janã+bhavati bhåyiùñhaü* |sva+jano* *api viparyaye ||6.9| kula+arthaü* dhàryate putraþ |poùa+arthaü* sevyate pità | (à÷ayàc* *chliùyati Cà÷ayà*à÷liùyati )jagan* |na*asti niù+(kàraõà svatà Ckàraõa+a+svatà )||6.10| kim uktvà bahu saükùepàt |kçtaü* me su+mahat priyam | nivartasva*a÷vam àdàya |saüpràpto* *asmi*ãpsitaü* (padam Cvanam )||6.11| ity* uktvà sa* mahà+bàhur* |anu÷aüsa+cikãrùayà | bhåùaõàny* avamucya*asmai |saütapta+manase dadau ||6.12| (mukuñàd* dãpa+Cmukuña+uddãpta+)karmàõaü* |maõim àdàya bhàsvaram | bruvan vàkyam idaü* tasthau |sa+àditya* iva mandaraþ ||6.13| anena maõinà chanda |praõamya bahu÷o* nç+paþ | vij¤àpyo* *a+mukta+vi÷rambhaü* |saütàpa+vinivçttaye ||6.14| (janma+Cjarà+)maraõa+nà÷a+arthaü* |praviùño* *asmi tapo+vanam | na khalu svarga+tarùeõa |na*a+snehena na manyunà ||6.15| tad* evam abhiniùkràntaü* |na màü* ÷ocitum arhasi | bhåtvà*api hi ciraü* ÷leùaþ |kàlena na bhaviùyati ||6.16| dhruvo* yasmàc* ca vi÷leùas* |tasmàn* mokùàya me matiþ | viprayogaþ kathaü* na syàd* |bhåyo* *api sva+(janàd* iti Cjana+àdibhiþ )||6.17| ÷oka+tyàgàya niùkràntaü* |na màü* ÷ocitum arhasi | ÷oka+hetuùu kàmeùu |saktàþ ÷ocyàs* tu ràgiõaþ ||6.18| ayaü* ca kila pårveùàm |asmàkaü* ni÷cayaþ sthiraþ | iti (dàyàdya+Cdàya+àda+)bhåtena |na ÷ocyo* *asmi pathà vrajan ||6.19| bhavanti hy* artha+dàya+àdàþ |puruùasya viparyaye | pçthivyàü* dharma+dàya+àdàþ |dur+labhàs* tu na santi và ||6.20| yad* api syàd* a+samaye |yàto* vanam asàv* iti | a+kàlo* na*asti dharmasya |jãvite ca¤cale sati ||6.21| tasmàd* adya*eva me ÷reya÷* |cetavyam iti ni÷cayaþ | jãvite ko* hi vi÷rambho* |mçtyau praty+arthini sthite ||6.22| evam+àdi tvayà saumya |vij¤àpyo* vasu+dhà+adhipaþ | prayatethàs* tathà ca*eva |yathà màü* na smared* api ||6.23| api nairguõyam asmàkaü* |vàcyaü* nara+patau tvayà | nairguõyàt tyajyate snehaþ |sneha+tyàgàn* na ÷ocyate ||6.24| iti vàkyam idaü* ÷rutvà |chandaþ saütàpa+viklavaþ | (bàùpa+Cvàùpa+)grathitayà vàcà |pratyuvàca kçta+a¤jaliþ ||6.25| anena tava bhàvena |bàndhava+àyàsa+dàyinà | bhartaþ sãdati me ceto* |nadã+païkae* iva dvi+paþ ||6.26| kasya na*utpàdayed* (bàùpaü* Cvàùpaü* )|ni÷cayas* te *ayam ã+dç÷aþ | ayomaye *api hçdaye |kiü* punaþ sneha+viklave ||6.27| vimàna+÷ayana+arhaü* hi |saukumàryam idaü* kva ca | khara+darbha+aïkuravatã |tapo+vana+mahã kva ca ||6.28| ÷rutvà tu vyavasàyaü* te |yad* a÷vo* *ayaü* (mayà*àhçtaþ Cmayà hçtaþ )| balàt+kàreõa tan* nàtha |daivena*eva*asmi kàritaþ ||6.29| kathaü* hy* àtma+va÷o* jànan |vyavasàyam imaü* tava | upànayeyaü* tura+gaü* |÷okaü* kapila+(vàstunaþ Cvastunaþ )||6.30| tan* na*arhasi mahà+bàho |vihàtuü* putra+làlasam | snigdhaü* vçddhaü* ca ràjànaü* |sad+dharmam iva nàstikaþ ||6.31| saüvardhana+pari÷ràntàü* |dvitãyàü* tàü* ca màtaram | (devãü* Cdeva )na*arhasi vismartuü* |kçta+ghna* iva sat+kriyàm ||6.32| bàla+putràü* guõavatãü* |kula+÷làghyàü* pati+vratàm | devãm arhasi na tyaktuü* |(klãbaþ Cklãvaþ )pràptàm iva ÷riyam ||6.33| putraü* yà÷odharaü* ÷làghyaü* |ya÷o+dharma+bhçtàü* (varam Cvaraþ )| bàlam arhasi na tyaktuü* |vyasanã*iva*uttamaü* ya÷aþ ||6.34| atha bandhuü* ca ràjyaü* ca |tyaktum eva kçtà matiþ | màü* na*arhasi vibho tyaktuü* |tvat+pàdau hi gatir* mama ||6.35| na*asmi yàtuü* puraü* ÷akto* |dahyamànena cetasà | tvàm araõye parityajya |su+(mantra* Cmitra* )iva ràghavam ||6.36| kiü* hi vakùyati (màü* ràjà Cràjà màü* )|tvad+çte nagaraü* gatam | vakùyàmy* ucita+dar÷itvàt |kiü* tava*antaþ+puràõi và ||6.37| yad* apy* àttha*api nairguõyaü* |vàcyaü* nara+patàv* iti | kiü* tad* vakùyàmy* a+bhåtaü* te |nir+doùasya muner* iva ||6.38| hçdayena sa+lajjena |jihvayà sajjamànayà | ahaü* yady+api và bråyàü* |kas* tac* *chraddhàtum arhati ||6.39| yo* hi candra+masas* (taikùõyaü* Ctaikùõya [sic] )|kathayec* *chraddadhãta và | sa* doùàüs* tava doùa+j¤a |kathayec* *chraddadhãta và ||6.40| sa+anukro÷asya satataü* |nityaü* karuõa+vedinaþ | snigdha+tyàgo* na sa+dç÷o* |nivartasva prasãda me ||6.41| iti ÷oka+abhibhåtasya |÷rutvà chandasya bhàùitam | sva+sthaþ paramayà dhçtyà |jagàda vadatàü* varaþ ||6.42| mad+viyogaü* prati *cchanda |saütàpas* tyajyatàm ayam | nànà+bhàvo* hi niyataü* |pçthag+jàtiùu dehiùu ||6.43| sva+janaü* yady+api snehàn* |na (tyajeyam ahaü* svayam Ctyajeyaü* mumukùayà )| mçtyur* anyo+anyam a+va÷àn |asmàn saütyàjayiùyati ||6.44| mahatyà tçùõayà duþkhair* |garbheõa*asmi yayà dhçtaþ | tasyà* niù+phala+yatnàyàþ |kva*ahaü* màtuþ kva sà mama ||6.45| vàsa+vçkùe samàgamya |vigacchanti yathà*aõóa+jàþ | niyataü* viprayoga+antas* |tathà bhåta+samàgamaþ ||6.46| sametya ca yathà bhåyo* |vyapayànti (balàhakàþ Cvalàhakàþ )| saüyogo* viprayoga÷* ca |tathà me pràõinàü* mataþ ||6.47| yasmàd* yàti ca loko* *ayaü* |vipralabhya paraü+param | mamatvaü* na kùamaü* tasmàt |svapna+bhåte samàgame ||6.48| saha+jena viyujyante |parõa+ràgeõa pàda+pàþ | anyena*anyasya vi÷leùaþ |kiü* punar* na bhaviùyati ||6.49| tad* evaü* sati saütàpaü* |mà kàrùãþ saumya gamyatàm | lambate yadi tu sneho* |gatvà*api punar* àvraja ||6.50| bråyà÷* (ca*asmat+kçta+apekùaü* Cca*asmàsv* an+àkùepaü* )|janaü* kapila+(vàstuni Cvastuni )| tyajyatàü* tad+gataþ snehaþ |÷råyatàü* ca*asya ni÷cayaþ ||6.51| kùipram eùyati và kçtvà |janma+mçtyu+kùayaü* kila | a+kçta+artho* nir+(àrambho* Càlambo* )|nidhanaü* yàsyati*iti và ||6.52| iti tasya vacaþ ÷rutvà |kanthakas* tura+ga+uttamaþ | jihvayà lilihe pàdau |(bàùpam Cvàùpam )uùõaü* mumoca ca ||6.53| jàlinà svastika+aïkena |(cakra+Cvakra+)madhyena pàõinà | àmamar÷a kumàras* taü* |babhàùe ca vayasyavat ||6.54| mu¤ca kanthaka mà (bàùpaü* Cvàùpaü* )|dar÷ità*iyaü* sad+a÷vatà | mçùyatàü* sa+phalaþ ÷ãghraü* |÷ramas* te* *ayaü* bhaviùyati ||6.55| maõit+saruü* chandaka+hasta+saüsthaü* | tataþ sa* dhãro* ni÷itaü* gçhãtvà | ko÷àd* asiü* kà¤cana+bhakti+citraü* | (bilàd* Cvilàd* )iva*à÷ã+viùam udbabarha ||6.56| niùkàsya taü* cad*utpala+pattra+nãlaü* | ciccheda citraü* mukuñaü* sa+ke÷am | vikãryamàõa+aü÷ukam antarãkùe | cikùepa ca*enaü* sarasi*iva haüsam ||6.57| påjà+abhilàùeõa ca bàhumànyàd* | diva+okasas* taü* jagçhuþ praviddham | yathàvad* enaü* divi deva+saïghà* | divyair* vi÷eùair* mahayàü* ca cakruþ ||6.58| muktvà tv* alaükàra+kalatravattàü* | ÷rã+vipravàsaü* ÷irasa÷* ca kçtvà | dçùñvà*aü÷ukaü* kà¤cana+haüsa+(cihnaü* Ccitram )| vanyaü* sa* dhãro* *abhicakàïkùa vàsaþ ||6.59| tato* mçga+vyàdha+vapur* diva+okà* | bhàvaü* viditvà*asya vi÷uddha+bhàvaþ | kàùàya+vastro* *abhiyayau samãpaü* | taü* ÷àkya+ràja+prabhavo* *abhyuvàca ||6.60| ÷ivaü* ca kàùàyam çùi+dhvajas* te | na yujyate hiüsram idaü* dhanu÷* ca | tat saumya yady* asti na saktir* atra | mahyaü* prayaccha*idam idaü* gçhàõa ||6.61| vyàdho* *abravãt kàma+da kàmam àràd* | anena vi÷vàsya mçgàn (nihanmi Cnihatya )| arthas* tu ÷akra+upama yady* anena hanta | pratãccha*ànaya ÷uklam etat ||6.62| pareõa harùeõa tataþ sa* vanyaü* | jagràha vàso* *aü÷ukam utsasarja | vyàdhas* tu divyaü* vapur* eva bibhrat | tac* *chuklam àdàya divaü* jagàma ||6.63| tataþ kumàra÷* ca sa* ca*a÷va+go+pas* | tasmiüs* tathà yàti visismiyàte | àraõyake vàsasi ca*eva bhåyas* | tasminn* akàrùñàü* bahu+mànam à÷u ||6.64| chandaü* tataþ sa+a÷ru+mukhaü* visçjya | kàùàya+(saübhçd* dhçti+Csaüvid* vçta+)kãrti+bhçt saþ | yena*à÷ramas* tena yayau mahà+àtmà | saüdhyà+abhra+saüvãta* (iva*uóu+Civa*adri+)ràjaþ ||6.65| tatas* tathà bhartari ràjya+niþ+spçhe | tapo+vanaü* yàti vi+varõa+vàsasi | bhujau samutkùipya tataþ sa* vàji+bhçd* | bhç÷aü* vicukro÷a papàta ca kùitau ||6.66| vilokya bhåya÷* ca ruroda sa+svaraü* | hayaü* bhujàbhyàm upaguhya kanthakam | tato* nir+à÷o* vilapan muhur* muhur* | yayau ÷arãreõa puraü* na cetasà ||6.67| kva+cit pradadhyau vilalàpa ca kva+cit | kva+cit pracaskhàla papàta ca kva+cit | ato* vrajan bhakti+va÷ena duþkhita÷* | cacàra bahvãr* (avasaþ Ca+va÷aþ )pathi kriyàþ ||6.68| [[iti (C÷rã+C)buddha+carite mahà+kàvye chandaka+(nivartano* Cnivartanaü* )nàma ùaùñhaþ sargaþ |6|]] tato* visçjya*a÷ru+mukhaü* rudantaü* | chandaü* vana+cchandatayà nir+àsthaþ | sarva+artha+siddho* vapuùà*abhibhåya | tam à÷ramaü* (siddha* Csiddham )iva prapede ||7.1| sa* ràja+sånur* mçga+ràja+gàmã | mçga+ajiraü* tan* mçgavat praviùñaþ | lakùmã+viyukto* *api ÷arãra+lakùmyà | cakùåüùi sarva+à÷ramiõàü* jahàra ||7.2| sthità* hi hasta+stha+yugàs* tathà*eva | kautåhalàc* cakra+dharàþ sa+dàràþ | tam indra+kalpaü* dadç÷ur* na jagmur* | dhuryà* iva*ardha+avanataiþ ÷irobhiþ ||7.3| viprà÷* ca gatvà bahir* idhma+hetoþ | pràptàþ samit+puùpa+pavitra+hastàþ | tapaþ+pradhànàþ kçta+buddhayo* *api | taü* draùñum ãyur* na mañhàn abhãyuþ ||7.4| hçùñà÷* ca kekà* mumucur* mayårà* | dçùñvà*ambu+daü* nãlam (iva*unnamantaþ Civa*unnamantaü* )| ÷aùpàõi hitvà*abhi+mukhà÷* ca tasthur* | mçgà÷* cala+akùà* mçga+càriõa÷* ca ||7.5| dçùñvà tam ikùvàku+kula+pradãpaü* | jvalantam udyantam iva*aü÷umantam | kçte *api dohe janita+pramodàþ | prasusruvur* homa+duha÷* ca gàvaþ ||7.6| ka÷+cid* vasånàm ayam aùñamaþ syàt | syàd* a÷vinor* anyatara÷* cyuto* (và C*atra )| uccerur* uccair* iti tatra vàcas* | tad+dar÷anàd* vismaya+jà* munãnàm ||7.7| lekha+çùabhasya*iva vapur* dvitãyaü* | dhàmà*iva lokasya cara+a+carasya | sa* dyotayàm àsa vanaü* hi kçtsnaü* | yad+çcchayà sårya* iva*avatãrõaþ ||7.8| tataþ sa* tair* à÷ramibhir* yathàvad* | abhyarcita÷* ca*upanimantrita÷* ca | pratyarcayàü* dharma+bhçto* babhåva | svareõa (sa+ambho+ambu+Cbhàdra+ambu+)dhara+upamena ||7.9| kãrõaü* (tathà Ctataþ )puõya+kçtà janena | svarga+abhikàmena vimokùa+kàmaþ | tam à÷ramaü* so* *anucacàra dhãras* | tapàüsi citràõi nirãkùamàõaþ ||7.10| tapo+vikàràü÷* ca nirãkùya saumyas* | tapo+vane tatra tapo+dhanànàm | tapasvinaü* kaü+cid* anuvrajantaü* | tattvaü* vijij¤àsur* idaü* babhàùe ||7.11| tat+pårvam adya*à÷rama+dar÷anaü* me | yasmàd* imaü* dharma+vidhiü* na jàne | tasmàd* bhavàn arhati bhàùituü* me | yo* ni÷cayo* (yat Cyaü* )prati vaþ pravçttaþ ||7.12| tato* dvi+jàtiþ sa* tapo+vihàraþ | ÷àkya+çùabhàya*çùabha+vikramàya | kram.ena tasmai kathayàü* cakàra | tapo+(vi÷eùàüs* Cvi÷eùaü* )tapasaþ phalaü* ca ||7.13| a+gràmyam annaü* salile praråóhaü* | parõàni toyaü* phala+målam eva | yathà+àgamaü* vçttir* iyaü* munãnàü* | bhinnàs* tu te te tapasàü* vikalpàþ ||7.14| u¤chena jãvanti kha+gà* iva*anye | tçõàni ke+cin* mçgavac* caranti | ke+cid* bhujaü+gaiþ saha vartayanti | valmãka+bhåtà* (vana+màrutena Civa màrutena )||7.15| a÷ma+prayatna+arjita+vçttayo* *anye | ke+cit sva+danta+apahata+anna+bhakùàþ | kçtvà para+arthaü* ÷rapaõaü* tathà*anye | kurvanti kàryaü* yadi ÷eùam asti ||7.16| ke+cij* jala+klinna+jañà+kalàpà* | dviþ pàvakaü* juhvati mantra+pårvam | mãnaiþ samaü* ke+cid* apo* vigàhya | vasanti kårma+ullikhitaiþ ÷arãraiþ ||7.17| evaü+vidhaiþ kàla+citais* tapobhiþ | parair* divaü* yànty* a+parair* nç+lokam | duþkhena màrgeõa sukhaü* (hy* upaiti Ckùiyanti )| (sukhaü* Cduþkhaü* )hi dharmasya vadanti målam ||7.18| ity* evam+àdi dvi+pa+indra+vatsaþ | ÷rutvà vacas* tasya tapo+dhanasya | a+dçùña+tattvo* *api na saütutoùa | ÷anair* idaü* ca*àtma+gataü* (babhàùe Cjagàda )||7.19| duþkha+àtmakaü* na*eka+vidhaü* tapa÷* ca | svarga+pradhànaü* tapasaþ phalaü* ca | lokà÷* ca sarve pariõàmavantaþ | sv+alpe ÷ramaþ khalv* ayam à÷ramàõàm ||7.20| (priyàü÷* C÷riyaü* )ca bandhån viùayàü÷* ca hitvà | ye svarga+(hetor* Chetau )niyamaü* caranti | te viprayuktàþ khalu gantu+kàmà* | mahattaraü* (bandhanam Csvaü* vanam )eva bhåyaþ ||7.21| kàya+klamair* ya÷* ca tapo+abhidhànaiþ | pravçttim àkàïkùati kàma+hetoþ | saüsàra+doùàn a+parãkùamàõo* | duþkhena so* *anvicchati duþkham eva ||7.22| tràsa÷* ca nityaü* maraõàt prajànàü* | yatnena ca*icchanti (punaþ+prasåtim Cpunaþ prasåtim )| satyàü* pravçttau niyata÷* ca mçtyus* | tatra*eva (magnà* Cmagno* )yata* eva (bhãtàþ Cbhãtaþ )||7.23| iha*artham eke pravi÷anti khedaü* | svarga+artham anye ÷ramam àpnuvanti | sukha+artham à÷à+kçpaõo* *a+kçta+arthaþ | pataty* an+arthe khalu jãva+lokaþ ||7.24| na khalv* ayaü* garhita* eva yatno* | yo* hãnam utsçjya vi÷eùa+gàmã | pràj¤aiþ samànena pari÷rameõa | kàryaü* tu tad* yatra punar* na kàryam ||7.25| ÷arãra+pãóà tu yadi*iha dharmaþ | sukhaü* ÷arãrasya bhavaty* a+dharmaþ | dharmeõa ca*àpnoti sukhaü* paratra | tasmàd* a+dharmaü* phalati*iha dharmaþ ||7.26| yataþ ÷arãraü* manaso* va÷ena | pravartate (ca*api Cvà*api )nivartate (ca Cvà )| yukto* dama÷* cetasa* eva tasmàc* | cittàd* çte kàùñha+samaü* ÷arãram ||7.27| àhàra+÷uddhyà yadi puõyam iùñaü* | tasmàn* mçgàõàm api puõyam asti | ye ca*api bàhyàþ puruùàþ phalebhyo* | bhàgya+aparàdhena paràï+(mukha+arthàþ Cmukhatvàt )||7.28| duþkhe *abhisaüdhis* tv* atha puõya+hetuþ | sukhe *api kàryo* nanu so* *abhisaüdhiþ | atha pramàõaü* na sukhe *abhisaüdhir* | duþkhe pramàõaü* nanu na*abhisaüdhiþ ||7.29| tathà*eva ye karma+vi÷uddhi+hetoþ | spç÷anty* apas* tãrtham iti pravçttàþ | tatra*api toùo* hçdi kevalo* *ayaü* | na pàvayis.yanti hi pàpam àpaþ ||7.30| spçùñaü* hi yad* yad* guõavadbhir* ambhas* | tat tat pçthivyàü* yadi tãrtham iùñam | tasmàd* guõàn eva paraimi tãrtham | àpas* tu niþ+saü÷ayam àpa* eva ||7.31| iti sma tat tad* bahu+yukti+yuktaü* | jagàda ca*astaü* ca yayau vivasvàn | tato* havir+dhåma+vi+varõa+vçkùaü* | tapaþ+pra÷àntaü* sa* vanaü* vive÷a ||7.32| abhyuddhçta+prajvalita+agni+hotraü* | kçta+abhiùeka+çùi+jana+avakãrõam | jàpya+svana+àkåjita+deva+koùñhaü* | dharmasya karma+antam iva pravçttam ||7.33| kà÷+cin* ni÷às* tatra ni÷à+kara+àbhaþ | parãkùamàõa÷* ca tapàüsy* uvàsa | sarvaü* parikùepya tapa÷* ca matvà | tasmàt tapaþ+kùetra+talàj* jagàma ||7.34| anvavrajann* à÷ramiõas* tatas* taü* | tad+råpa+màhàtmya+gatair* manobhiþ | de÷àd* an+àryair* abhibhåyamànàn* | mahà+çùayo* dharmam iva*apayàntam ||7.35| tato* jañà+valkala+cãra+khelàüs* | tapo+dhanàü÷* ca*eva sa* tàn dadar÷a | tapàüsi ca*eùàm (anurudhyamànas* Canubudhyamànas* )| tasthau ÷ive ÷rãmati (vçkùa+måle Cmàrga+vçkùe )||7.36| atha*upasçtya*à÷rama+vàsinas* taü* | manuùya+varyaü* parivàrya tasthuþ | vçddha÷* ca teùàü* bahu+màna+pårvaü* | kalena sàmnà giram ity* uvàca ||7.37| tvayy* àgate pårõa* iva*à÷ramo* *abhåt | saüpadyate ÷ånya* iva prayàte | tasmàd* imaü* na*arhasi tàta hàtuü* | jijãviùor* deham iva*iùñam àyuþ ||7.38| brahma+çùi+ràja+çùi+sura+çùi+juùñaþ | puõyaþ samãpe himavàn hi ÷ailaþ | tapàüsi tàny* eva tapo+dhanànàü* | yat+saünikarùàd* bahulã+bhavanti ||7.39| tãrthàni puõyàny* abhitas* tathà*eva | sopàna+bhåtàni nabhas+talasya | juùñàni dharma+àtmabhir* àtmavadbhir* | deva+çùibhi÷* ca*eva mahà+çùibhi÷* ca ||7.40| ita÷* ca bhåyaþ kùamam uttarà*eva | dik sevituü* dharma+vi÷eùa+hetoþ | na (tu Chi )kùamaü* dakùiõato* budhena | padaü* bhaved* ekam api prayàtum ||7.41| tapo+vane *asminn* atha niù+kriyo* và | saükãrõa+(dharma+àpatito* Cdharmà patito* )*a+÷ucir* và | dçùñas* tvayà yena na te vivatsà | tad* bråhi yàvad* rucito* *astu vàsaþ ||7.42| ime hi và¤chanti tapaþ+sahàyaü* | tapo+nidhàna+pratimaü* bhavantam | vàsas* tvayà hi*indra+samena sa+ardhaü* | bçhas+pater* abhyudaya+àvahaþ syàt ||7.43| ity* evam ukte sa* tapasvi+madhye | tapasvi+mukhyena manãùi+mukhyaþ | bhava+praõà÷àya kçta+pratij¤aþ | svaü* bhàvam antar+gatam àcacakùe ||7.44| çjv+àtmanàü* dharma+bhçtàü* munãnàm | iùña+atithitvàt sva+jana+upamànàm | evaü+vidhair* màü* prati bhàva+jàtaiþ | prãtiþ (parà me Cpara+àtmà )janita÷* ca (mànaþ Cmàrgaþ )||7.45| snigdhàbhir* àbhir* hçdayaü+gamàbhiþ | samàsataþ snàta* iva*asmi vàgbhiþ | rati÷* ca me dharma+nava+grahasya | vispandità saü+prati bhåya* eva ||7.46| evaü* pravçttàn bhavataþ ÷araõyàn | ati+iva saüdar÷ita+pakùa+pàtàn | yàsyàmi hitvà*iti mama*api duþkhaü* | yathà*eva bandhåüs* tyajatas* tathà*eva ||7.47| svargàya yuùmàkam ayaü* tu dharmo* | mama*abhilàùas* tv* a+punar+bhavàya | asmin vane yena na me vivatsà | bhinnaþ pravçttyà* hi nivçtti+dharmaþ ||7.48| tan* na*a+ratir* me na para+apacàro* | vanàd* ito* yena parivrajàmi | dharme sthitàþ pårva+yuga+anu+råpe | sarve bhavanto* hi mahà+çùi+kalpàþ ||7.49| tato* vacaþ sånçtam arthavac* ca | su+÷lakùõam ojasvi ca garvitaü* ca | ÷rutvà kumàrasya tapasvinas* te | vi÷eùa+yuktaü* bahu+mànam ãyuþ ||7.50| ka÷+cid* dvi+jas* tatra tu bhasma+÷àyã | pra+aü÷uþ ÷ikhã dàrava+cãra+vàsàþ | à+piïgala+akùas* tanu+dãrgha+ghoõaþ | (kuõóa+eka+Ckuõóa+uda+)hasto* giram ity* uvàca ||7.51| dhãmann* udàraþ khalu ni÷cayas* te | yas* tvaü* yuvà janmani dçùña+doùaþ | svarga+apavargau hi vicàrya samyag* | yasya*apavarge matir* asti so* *asti ||7.52| yaj¤ais* tapobhir* niyamai÷* ca tais* taiþ | svargaü* yiyàsanti hi ràgavantaþ | ràgeõa sa+ardhaü* ripuõà*iva yuddhvà | mokùaü* parãpsanti tu sattvavantaþ ||7.53| tad+buddhir* eùà yadi ni÷cità te | tårõaü* bhavàn gacchatu vindhyà+koùñham | asau munis* tatra vasaty* aràóo* | yo* naiùñhike ÷reyasi labdha+cakùuþ ||7.54| tasmàd* bhavà¤* *chroùyati tattva+màrgaü* | satyàü* rucau saüpratipatsyate ca | yathà tu pa÷yàmi matis* (tathà*eùà Ctava*eùà )| tasya*api yàsyaty* avadhåya buddhim ||7.55| (spaùña+ucca+Cpuùña+a÷va+)ghoõaü* vipula+àyata+akùaü* | tàmra+adhara+oùñhaü* sita+tãkùõa+daüùñram | idaü* hi vaktraü* tanu+rakta+jihvaü* | j¤eya+arõavaü* pàsyati kçtsnam eva ||7.56| gambhãratà yà bhavatas* tv* a+gàdhà | yà dãptatà yàni ca lakùaõàni | àcàryakaü* pràpsyasi tat prñhivyàü* | yan* na*çùibhiþ pårva+yuge *apy* avàptam ||7.57| paramam iti tato* nç+pa+àtma+jas* | tam çùi+janaü* pratinandya niryayau | vidhivad* anuvidhàya te *api taü* | pravivi÷ur* à÷ramiõas* tapo+vanam ||7.58| [[iti (C÷rã+C)buddha+carite mahà+kàvye tapo+vana+prave÷o* nàma saptamaþ sargaþ |7|]] tatas* turaü+ga+avacaraþ sa* dur+manàs* | tathà vanaü* bhartari nir+mame gate | cakàra yatnaü* pathi ÷oka+(nigrahe Cvigrahe )| tathà*api ca*eva*a÷ru na tasya (cikùiye Ccikùipe )||8.1| yam eka+ràtreõa tu bhartur* àj¤ayà | jagàma màrgaü* saha tena vàjinà | iyàya bhartur* virahaü* vicintayaüs* | tam eva panthànam ahobhir* aùñabhiþ ||8.2| haya÷* ca (sa+ojà* vicacàra Csa+ojasvi cacàra )kanthakas* | tatàma bhàvena babhåva nir+madaþ | alaükçta÷* ca*api tathà*eva bhåùaõair* | abhåd* gata+÷rãr* iva tena varjitaþ ||8.3| nivçtya ca*eva*abhi+mukhas* tapo+vanaü* | bhç÷aü* jiheùe karuõaü* muhur* muhuþ | kùudhà+anvito* *apy* adhvani ÷aùpam ambu và | yathà purà na*abhinananda na*àdade ||8.4| tato* vihãnaü* kapila+àhvayaü* puraü* | mahà+àtmanà tena jagad+dhita+àtmanà | krameõa tau ÷ånyam iva*upajagmatur* | divà+kareõa*iva vinà+kçtaü* nabhaþ ||8.5| sa+puõóarãkair* api ÷obhitaü* | jalair* alaükçtaü* puùpa+dharair* nagair* api | tad* eva tasya*upa+vanaü* vana+upamaü* | gata+praharùair* na raràja nàgaraiþ ||8.6| tato* bhramadbhir* di÷i dãna+mànasair* | an+ujjvalair* (bàùpa+Cvàùpa+)hata+ãkùaõair* naraiþ | nivàryamàõàv* iva tàv* ubhau puraü* | (÷anair* apasnàtam C÷anai* rajaþ+snàtam )iva*abhijagmatuþ ||8.7| (ni÷àmya Cni÷amya )ca srasta+÷arãra+gàminau | vinà*àgatau ÷àkya+kula+çùabheõa tau | mumoca (bàùpaü* Cvàùpaü* )pathi nàgaro* janaþ | purà rathe dà÷arather* iva*àgate ||8.8| atha bruvantaþ samupeta+manyavo* | janàþ pathi *cchandakam àgata+a÷ravaþ | kva ràja+putraþ (pura+Ckula+)ràùñra+(nandano* Cvardhano* ) | hçtas* tvayà*asàv* iti pçùñhato* *anvayuþ ||8.9| tataþ sa* tàn bhaktimato* *abravãj* janàn | nara+indra+putraü* na parityajàmy* aham | rudann* ahaü* tena tu nir+jane vane | gçha+stha+ve÷a÷* ca visarjitàv* iti ||8.10| idaü* vacas* tasya ni÷amya te janàþ | su+duù+karaü* khalv* iti ni÷cayaü* yayuþ | patad* (*dhi jahruþ Cvijahruþ )salilaü* na netra+jaü* | mano* ninindu÷* ca (phala+uttham Cphala+artham )àtmanaþ ||8.11| atha*åcur* adya*eva vi÷àma tad* vanaü* | gataþ sa* yatra dvi+pa+ràja+vikramaþ | jijãviùà na*asti hi tena no* vinà | yathà*indriyàõàü* vigame ÷arãriõàm ||8.12| idaü* puraü* tena vivarjitaü* vanaü* | vanaü* ca tat tena samanvitaü* puram | na ÷obhate tena hi no* vinà puraü* | marutvatà vçtra+vadhe yathà divam ||8.13| punaþ kumàro* vinivçtta* ity* atha*u | gava+akùa+màlàþ pratipedire *aïganàþ | vivikta+pçùñhaü* ca (ni÷àmya Cni÷amya )vàjinaü* | punar* gava+akùàõi pidhàya cukru÷uþ ||8.14| praviùña+dãkùas* tu suta+upalabdhaye | vratena ÷okena ca khinna+mànasaþ | jajàpa deva+àyatane nara+adhipa÷* | cakàra tàs* tà÷* ca (yathà+à÷ayàþ Cyathà+à÷rayàþ )kriyàþ ||8.15| tataþ sa* (bàùpa+Cvàùpa+)pratipårõa+locanas* | turaü+gam àdàya turaü+(gama+anugaþ Cga+mànasaþ )| vive÷a ÷oka+abhihato* nç+(pa+kùayaü* Cpa+àlayaü* )| (yudhà*apinãte Ckùayaü* vinãte )ripuõà*iva bhartari ||8.16| vigàhamàna÷* ca nara+indra+mandiraü* | vilokayann* a÷ru+vahena cakùuùà | svareõa puùñena ruràva kanthako* | janàya duþkhaü* prativedayann* iva ||8.17| tataþ kha+gà÷* ca kùaya+madhya+go+caràþ | samãpa+baddhàs* tura+gà÷* ca sat+kçtàþ | hayasya tasya pratisasvanuþ svanaü* | nara+indra+sånor* upayàna+(÷aïkinaþ C÷aïkitàþ )||8.18| janà÷* ca harùa+ati÷ayena va¤cità* | jana+adhipa+antaþ+pura+saünikarùa+gàþ | yathà hayaþ kanthaka* eùa* heùate | dhruvaü* kumàro* vi÷ati*iti menire ||8.19| ati+praharùàd* atha ÷oka+mårchitàþ | kumàra+saüdar÷ana+lola+locanàþ | gçhàd* vini÷cakramur* à÷ayà striyaþ | ÷arat+payo+dàd* iva vidyuta÷* calàþ ||8.20| vilamba+(ke÷yo* Cve÷yo* )malina+aü÷uka+ambarà* | nir+a¤janair* (bàùpa+Cvàùpa+)hata+ãkùaõair* mukhaiþ | (striyo* na rejur* mçjayà Ckçùõà* vi+varõà**a¤janayà )vinà+kçtà* | divi*iva tàrà* rajanã+kùaya+aruõàþ ||8.21| a+rakta+tàmrai÷* caraõair* a+nåpurair* | a+kuõóalair* àrjava+(kandharair* Ckarõikair* )mukhaiþ | sva+bhàva+pãnair* jaghanair* a+mekhalair* | a+hàra+yoktrair* muùitair* iva stanaiþ ||8.22| (nirãkùya tà* bàùpa+Cnirãkùità* vàùpa+)parãta+(locanà* Clocanaü* )| nir+à÷rayaü* chandakam a÷vam eva ca | (viùaõõa+Cvi+varõa+)vaktrà* rurudur* vara+aïganà* | vana+antare gàva* iva*çùabha+ujjhitàþ ||8.23| tataþ sa+(bàùpà Cvàùpà )mahiùã mahã+pateþ | pranaùña+vatsà mahiùã*iva vatsalà | pragçhya bàhå nipapàta gautamã | vilola+parõà kadalã*iva kà¤canã ||8.24| hata+tviùo* *anyà* (÷ithila+aüsa+C÷ithila+àtma+)bàhavaþ | striyo* viùàdena vi+cetanà* iva | na cukru÷ur* na*a÷ru jahur* na ÷a÷vasur* | na (celur* àsur* likhità* Ccetanà* ullikhità* )iva sthitàþ ||8.25| a+dhãram anyàþ pati+÷oka+mårchità* | vilocana+prasravaõair* mukhaiþ striyaþ | siùi¤cire proùita+candanàn stanàn | dharà+dharaþ prasravaõair* iva*upalàn ||8.26| mukhai÷* ca tàsàü* nayana+ambu+(tàóitai* Ctàóitaiþ )| raràja tad* ràja+nive÷anaü* tadà | nava+ambu+kàle *ambu+da+vçùñi+tàóitaiþ | sravaj+jalais* tàmarasair* yathà saraþ ||8.27| su+vçtta+pãna+aïgulibhir* nir+antarair* | a+bhåùaõair* gåóha+sirair* vara+aïganàþ | uràüsi jaghnuþ kamala+upamaiþ karaiþ | sva+pallavair* vàta+calà* latà* iva ||8.28| kara+prahàra+pracalai÷* ca tà* (babhus* Cbabhur* )| (tathà*api Cyathà*api )nàryaþ sahita+unnataiþ stanaiþ | vana+anila+àghårõita+padma+kampitai* | ratha+aïga+nàmnàü* mithunair* iva*àpagàþ ||8.29| yathà ca vakùàüsi karair* apãóayaüs* | tathà*eva vakùobhir* apãóayan karàn | akàrayaüs* tatra paras+paraü* vyathàþ | kara+agra+vakùàüsy* a+balà* dayà+a+lasàþ ||8.30| tatas* tu roùa+pravirakta+locanà | viùàda+(saübandhi+Csaübandha+)kaùàya+gadgadam | uvàca (ni÷vàsa+Cniþ÷vàsa+)calat+payo+dharà* | vigàóha+÷oka+a÷ru+dharà ya÷o+dharà ||8.31| ni÷i prasuptàm a+va÷àü vihàya màü* | gataþ kva sa* *cchandaka man+mano+rathaþ | upàgate ca tvayi kanthake ca me | samaü* gateùu triùu kampate manaþ ||8.32| an+àryam a+snidgham a+mitra+karma me | nç+÷aüsa kçtvà kim iha*adya rodiùi | niyaccha (bàùpaü* Cvàùpaü* )bhava tuùña+mànaso* | na saüvadaty* a÷ru ca tac* ca karma te ||8.33| priyeõa va÷yena hitena sàdhunà | tvayà sahàyena yathà+artha+kàriõà | gato* *arya+putro* hy* a+punar+nivçttaye | ramasva diùñyà sa+phalaþ ÷ramas* tava ||8.34| varaü* manuùyasya vicakùaõo* ripur* | na mitram a+pràj¤am a+yoga+pe÷alam | su+hçd+bruveõa hy* a+vipa÷cità tvayà | kçtaþ kulasya*asya mahàn upaplavaþ ||8.35| imà* hi ÷ocyà* vyavamukta+bhåùaõàþ | prasakta+(bàùpa+àvila+Cvàùpa+àvila+)rakta+locanàþ | sthite *api patyau himavan+mahã+same | pranaùña+÷obhà* vidhavà* iva striyaþ ||8.36| imà÷* ca vikùipta+viñaïka+bàhavaþ | prasakta+pàràvata+dãrgha+nisvanàþ | vinà+kçtàs* tena (saha*avarodhanair* Csaha*eva rodhanair* )| bhç÷aü* rudanti*iva vimàna+païktayaþ ||8.37| an+artha+kàmo* *asya janasya sarvathà | turaü+gamo* *api dhruvam eùa* kanthakaþ | jahàra sarva+svam itas* tathà hi me | jane prasupte ni÷i ratna+cauravat ||8.38| yadà sam+arthaþ khalu soóhum àgatàn | iùu+prahàràn api kiü* punaþ ka÷àþ | gataþ ka÷à+pàta+bhayàt kathaü* (nv* Ctv* )ayaü* | ÷riyaü* gçhãtvà hçdayaü* ca me samam ||8.39| an+àrya+karmà bhç÷am adya heùate | nara+indra+dhiùõyaü* pratipårayann* iva | yadà tu nirvàhayati sma me priyaü* | tadà hi måkas* tura+ga+adhamo* *abhavat ||8.40| yadi hy* aheùiùyata (bodhayan Cbodhaya¤* )janaü* | khuraiþ kùitau và*apy* akariùyata dhvanim | hanu+svanaü* và*ajaniùyad* uttamaü* | na ca*abhaviùyan* mama duþkham ã+dç÷am ||8.41| iti*iha devyàþ paridevita+à÷rayaü* | ni÷amya (bàùpa+Cvàùpa+)grathita+a+kùaraü* vacaþ | adho+mukhaþ sa+a÷ru+kalaþ kçta+a¤jaliþ | ÷anair* idaü* chandaka* uttaraü* jagau ||8.42| vigarhituü* na*arhasi devi kanthakaü* | na ca*api roùaü* mayi kartum arhasi | an+àgasau svaþ samavehi sarva÷o* | gato* nç+devaþ sa* hi devi devavat ||8.43| ahaü* hi jànann* api ràja+÷àsanaü* | balàt kçtaþ kair* api daivatair* iva | upànayaü* tårõam imaü* turaü+gamaü* | tathà*anvagacchaü* vigata+÷ramo* *adhvani ||8.44| vrajann* ayaü* vàji+varo* *api na*aspç÷an* | mahãü* khura+agrair* vidhçtair* iva*antarà | tathà*eva daivàd* iva saüyata+ànano* | hanu+svanaü* na*akçta na*apy* aheùata ||8.45| (yato* bahir* Cyadà vahir* )gacchati pàrthiva+àtma+(je Cjas* )| tadà*abhavad* dvàram apàvçtaü* svayam | tama÷* ca* nai÷aü* raviõà*iva pàñitaü* | tato* *api daivo* vidhir* eùa* gçhyatàm ||8.46| (yad* a+Cyadà*a+)pramatto* *api nara+indra+÷àsanàd* | gçhe pure ca*eva sahasra÷o* janaþ | tadà sa* na*abudhyata nidrayà hçtas* | tato* *api daivo* vidhir* eùa gçhyatàm ||8.47| yata÷* ca vàso* vana+vàsa+saümataü* | (nisçùñam Cvisçùñam )asmai samaye diva+okasà | divi praviddhaü* mukuñaü* ca tad* *dhçtaü* | tato* *api daivo* vidhir* eùa* gçhyatàm ||8.48| tad* evam àvàü* nara+devi doùato* | na tat prayàtaü* (prati gantum Cpratigantum )arhasi | na kàma+kàro* mama na*asya vàjinaþ | kçta+anuyàtraþ sa* hi daivatair* gataþ ||8.49| iti prayàõaü* (bahu+devam Cbahudhà*evam )adbhutaü* | ni÷amya tàs* tasya mahà+àtmanaþ striyaþ | pranaùña+÷okà* iva vismayaü* yayur* | mano+jvaraü* pravrajanàt tu lebhire ||8.50| viùàda+pàriplava+locanà tataþ | pranaùña+potà kurarã*iva duþkhità | vihàya dhairyaü* viruràva gautamã | tatàma ca*eva*a÷ru+mukhã jagàda ca ||8.51| mahà+urmimanto* mçdavo* *asitàþ ÷ubhàþ | pçthak+(pçthaï+Cpçthag+)måla+ruhàþ samudgatàþ | (praveritàs* Cpraceritàs* )te bhuvi tasya mårdha+jà* | nara+indra+maulã+pariveùñana+kùamàþ ||8.52| pralamba+bàhur* mçga+ràja+vikramo* | mahà+çùabha+akùaþ kanaka+ujjvala+dyutiþ | vi÷àla+vakùà* ghana+dundubhi+svanas* | tathà+vidho* *apy* à÷rama+vàsam arhati ||8.53| a+bhàginã nånam iyaü* vasuü+dharà | tam àrya+karmàõam an+uttamaü* (patim Cprati )| gatas* tato* *asau guõavàn hi tà+dç÷o* | nç+paþ prajà+bhàgya+guõaiþ prasåyate ||8.54| su+jàta+jàla+avatata+aïgulã mçdå | nigåóha+gulphau (bisa+Cviùa+)puùpa+komalau | vana+anta+bhåmiü* kañhinàü* kathaü* nu tau | sa+cakra+madhyau caraõau gamiùyataþ ||8.55| vimàna+pçùñhe ÷ayana+àsana+ucitaü* | mahà+arha+vastra+aguru+candana+arcitam | kathaü* nu ÷ãta+uùõa+jala+àgameùu tac* | *charãram ojasvi vane bhaviùyati ||8.56| kulena sattvena balena varcasà | ÷rutena lakùmyà vayasà ca garvitaþ | pradàtum (eva*abhyucito* Ceva*abhyudito* )na yàcituü* | kathaü* sa* bhikùàü* parata÷* cariùyati ||8.57| ÷ucau ÷ayitvà ÷ayane hiraõmaye | prabodhyamàno* ni÷i tårya+nisvanaiþ | kathaü* (bata Cvata )svapsyati so* *adya me vratã | paña+eka+de÷a+antarite mahã+tale ||8.58| imaü* (pralàpaü* Cvilàpaü* )karuõaü ni÷amya tà* | bhujaiþ pariùvajya paras+paraü* striyaþ | vilocanebhyaþ salilàni tatyajur* | madhåni puùpebhya* iva*ãrità* latàþ ||8.59| tato* dharàyàm apatad* ya÷o+dharà | vi+cakra+vàkà*iva ratha+aïga+sa+àhvayà | ÷anai÷* ca tat tad* vilalàpa viklavà | muhur* muhur* gadgada+ruddhayà girà ||8.60| sa* màm a+nàthàü* saha+dharma+càriõãm | apàsya dharmaü* yadi kartum icchati | kuto* *asya dharmaþ saha+dharma+càriõãü* | vinà tapo* yaþ paribhoktum icchati ||8.61| ÷çõoti nånaü* sa* na pårva+pàrthivàn* | mahà+su+dar÷a+prabhçtãn pità+mahàn | vanàni patnã+sahitàn upeyuùas* | tathà (hi Csa* )dharmaü* mad+çte cikãrùati ||8.62| makheùu và veda+vidhàna+sat+kçtau | na daü+patã pa÷yati dãkùitàv* ubhau | samaü* bubhukùå parato* *api tat+phalaü* | tato* *asya jàto* mayi dharma+matsaraþ ||8.63| dhruvaü* sa* jànan mama dharma+vallabho* | manaþ (priya+ãrùyà+kalahaü* Cpriye *apy* à+kalahaü* )muhur* mithaþ | sukhaü* vi+bhãr* màm apahàya rosaõàü* | mahà+indra+loke *apsaraso* jighçkùati ||8.64| iyaü* tu cintà mama kã+dç÷aü* nu tà* | vapur+guõaü* bibhrati tatra yoùitaþ | vane yad+arthaü* sa* tapàüsi tapyate | ÷riyaü* ca hitvà mama bhaktim eva ca ||8.65| na khalv* iyaü* svarga+sukhàya me spçhà | na taj* janasya*àtmavato* *api dur+labham | sa* tu priyo* màm iha và paratra và | kathaü* na jahyàd* iti me mano+rathaþ ||8.66| a+bhàginã yady* aham àyata+ãkùaõaü* | ÷uci+smitaü* bhartur* udãkùituü* mukham | na manda+bhàgyo* *arhati ràhulo* *apy* ayaü* | kadà+cid* aïke parivartituü* pituþ ||8.67| aho nç+÷aüsaü* su+kumàra+varcasaþ | su+dàruõaü* tasya manasvino* manaþ | kala+pralàpaü* dviùato* *api harùaõaü* | ÷i÷uü* sutaü* yas* tyajati*ã+dç÷aü* (bata Csvataþ )||8.68| mama*api kàmaü* hçdayaü* su+dàruõaü* | ÷ilàmayaü* và*apy* (ayaso* *api Cayasà*api )và kçtam | a+nàthavac* *chrã+rahite sukha+ucite | vanaü* gate bhartari yan* na dãryate ||8.69| iti*iha devã pati+÷oka+mårchità | ruroda dadhyau vilalàpa ca*a+sakçt | sva+bhàva+dhãrà*api hi sà satã ÷ucà | dhçtiü* na sasmàra cakàra na*u hriyam ||8.70| tatas* tathà ÷oka+vilàpa+viklavàü* | ya÷o+dharàü* prekùya vasuü+dharà+gatàm | mahà+aravindair* iva vçùñi+tàóitair* | mukhaiþ sa+(bàùpair* Cvàùpair* )vanità* vicukru÷uþ ||8.71| samàpta+jàpyaþ kçta+homa+maïgalo* | nç+pas* tu deva+àyatanàd* viniryayau | janasya tena*àrta+raveõa ca*àhata÷* | cacàla vajra+dhvaninà*iva vàraõaþ ||8.72| ni÷àmya ca *cchandaka+kanthakàv* ubhau | sutasya saü÷rutya ca ni÷cayaü* sthiram | papàta ÷oka+abhihato* mahã+patiþ | ÷acã+pater* vçtta* iva*utsave dhvajaþ ||8.73| tato* muhårtaü* suta+÷oka+mohito* | janena tulya+abhijanena dhàritaþ | nirãkùya dçùñyà jala+pårõayà hayaü* | mahã+tala+stho* vilalàpa pàrthivaþ ||8.74| bahåni kçtvà samare priyàõi me | mahat tvayà kanthaka vi+priyaü* kçtam | guõa+priyo* yena vane sa* me priyaþ | priyo* *api sann* a+priyavat (praveritaþ Cpraceritaþ )||8.75| tad* adya màü* và naya tatra yatra sa* | vraja drutaü* và punar* enam ànaya | çte hi tasmàn* mama na*asti jãvitaü* | vigàóha+rogasya sad+auùadhàd* iva ||8.76| su+varõa+niùñhãvini mçtyunà hçte | su+duù+karaü* yan* na mamàra (saüjayaþ Csç¤jayaþ )| ahaü* punar* dharma+ratau sute gate | (mumukùur* C*a+mumukùur* )àtmànam an+àtmavàn iva ||8.77| vibhor* da÷a+kùatra+kçtaþ prajà+pateþ | para+a+para+j¤asya vivasvad+àtmanaþ | priyeõa putreõa satà vinà+kçtaü* | kathaü* na muhyed* *dhi mano* manor* api ||8.78| a+jasya ràj¤as* tanayàya dhãmate | nara+adhipàya*indra+sakhàya me spçhà | gate vanaü* yas* tanaye divaü* gato* | na mogha+(bàùpaþ Cvàùpaþ )kçpaõaü* jijãva ha ||8.79| pracakùva me bhadra tad+à÷rama+ajiraü* | hçtas* tvayà yatra sa* me jala+a¤jaliþ | ime parãpsanti hi (taü* Cte )pipàsavo* | mama*àsavaþ preta+gatiü* yiyàsavaþ ||8.80| iti tanaya+viyoga+jàta+(duþkhaþ Cduþkhaü* )| kùiti+sa+dç÷aü* saha+jaü* vihàya dhairyam | da÷a+ratha* iva ràma+÷oka+va÷yo* | bahu vilalàpa nç+po* visaüj¤a+kalpaþ ||8.81| ÷ruta+vinaya+guõa+anvitas* tatas* taü* | mati+sacivaþ pra+vayàþ puro+hita÷* ca | (sama+dhçtam Cavadhçtam )idam åcatur* yathàvan* | na ca paritapta+mukhau na ca*apy* a+÷okau ||8.82| tyaja nara+vara ÷okam ehi dhairyaü* | ku+dhçtir* iva*arhasi dhãra na*a÷ru moktum | srajam iva mçditàm apàsya lakùmãü* | bhuvi bahavo* (ChiC) nç+pà* vanàny* atãyuþ ||8.83| api ca niyata* eùa* tasya bhàvaþ | smara vacanaü* tad* çùeþ purà*asitasya | na hi sa* divi na cakra+varti+ràjye | kùaõam api vàsayituü* sukhena ÷akyaþ ||8.84| yadi tu nç+vara kàrya* eva yatnas* | tvaritam udàhara yàvad* atra yàvaþ | bahu+vidham iha yuddham astu tàvat | tava tanayasya vidhe÷* ca tasya tasya ||8.85| nara+patir* atha tau ÷a÷àsa tasmàd* | drutam ita* eva yuvàm abhiprayàtam | na hi mama hçdayaü* prayàti ÷àntiü* | vana+÷akuner* iva putra+làlasasya ||8.86| paramam iti nara+indra+÷àsanàt tau | yayatur* amàtya+puro+hitau vanaü* tat | kçtam iti sa+vadhå+janaþ sa+dàro* | nç+patir* api pracakàra ÷eùa+kàryam ||8.87| [[iti (C÷rã+C)buddha+carite mahà+kàvye *antaþ+pura+vilàpo* nàma*aùñamaþ sargaþ |8|]] tatas* tadà mantri+puro+hitau tau | (bàùpa+pratoda+abhihitau Cvàùpa+pratoda+abhihatau )nç+peõa | viddhau sad+a÷vàv* iva sarva+yatnàt | sauhàrda+÷ãghraü* yayatur* vanaü* tat ||9.1| tam à÷ramam* jàta+pari÷ramau tàv* | upetya kàle sa+dç÷a+anu+yàtrau | ràja+çddhim utsçjya vinãta+ceùñàv* | upeyatur* bhàrgava+dhiùõyam eva ||9.2| tau nyàyatas* taü* pratipåjya vipraü* | tena+arcitau tàv* api ca*anu+råpam | kçta+àsanau bhàrgavam àsana+sthaü* | chittvà kathàm åcatur* àtma+kçtyam ||9.3| ÷uddha+ojasaþ ÷uddha+vi÷àla+kãrter* | ikùvàku+vaü÷a+prabhavasya ràj¤aþ | imaü* janaü* vettu bhavàn (adhãtaü* Ca+dhãraü* )| ÷ruta+grahe mantra+parigrahe ca ||9.4| tasya*indra+kalpasya jayanta+kalpaþ | putro* jarà+mçtyu+bhayaü* titãrùuþ | iha*abhyupetaþ kila tasya hetor* | àvàm upetau bhagavàn avaitu ||9.5| tau so* *abravãd* asti sa* dãrgha+bàhuþ | pràptaþ kumàro* na tu na+avabuddhaþ | dharmo* *ayam àvartaka* ity* avetya | yàtas* tv* aràóa+abhi+mukho* mumukùuþ ||9.6| tasmàt tatas* tàv* upalabhya tattvaü* | taü* vipram (àmantrya Càmanttya )tadà*eva sadyaþ | khinnàv* a+khinnàv* iva ràja+(bhaktyà Cputraþ )| prasasratus* tena yataþ sa* yàtaþ ||9.7| yàntau tatas* tau (mçjayà Csçjayà )vihãnam | apa÷yatàü* taü* (vapuùà*ujjvalantam Cvapuùà jvalantam )| (upopaviùñaü* Cnç+pa+upaviùñaü* )pathi vçkùa+måle | såryaü* ghana+àbhogam iva praviùñam ||9.8| yànaü* vihàya*upayayau tatas* taü* | puro+hito* mantra+dhareõa sa+ardham | yathà vana+sthaü* saha+vàma+devo* | ràmaü* didçkùur* munir* aurva÷eyaþ ||9.9| tàv* arcayàm àsatur* arhatas* taü* | divi*iva ÷ukra+àïgirasau mahà+indram | pratyarcayàm àsa sa* ca*arhatas* tau | divi*iva ÷ukra+àïgirasau mahà+indraþ ||9.10| kçta+abhyanuj¤àv* abhitas* tatas* tau | (niùedatuþ Cniùãdatuþ )÷àkya+kula+dhvajasya | virejatus* tasya ca saünikarùe | punar+vaså yoga+gatàv* iva*indoþ ||9.11| taü* vçkùa+måla+stham abhijvalantaü* | puro+hito* ràja+sutaü* babhàùe | yathà+upaviùñaü* divi pàrijàte | bçhas+patiþ ÷akra+sutaü* jayantam ||9.12| tvac+choka+÷alye hçdaya+avagàóhe | mohaü* gato* bhåmi+tale muhårtam | kumàra ràjà nayana+ambu+varùo* | yat tvàm avocat tad* idaü* nibodha ||9.13| jànàmi dharmaü* prati ni÷cayaü* te | paraimi te (bhàvinam C*a+cyàvinam )etam artham | ahaü* tv* a+kàle vana+saü÷rayàt te | ÷oka+agninà*agni+pratimena dahye ||9.14| tad* ehi dharma+priya mat+priya+arthaü* | dharma+artham eva tyaja buddhim etàm | ayaü* hi mà ÷oka+rayaþ pravçddho* | nadã+rayaþ kålam iva*abhihanti ||9.15| megha+ambu+kakùa+adriùu yà hi vçttiþ | samãraõa+arka+agni+mahà+a÷anãnàm | tàü* vçttim asmàsu karoti ÷oko* | vikarùaõa+ucchoùaõa+dàha+bhedaiþ ||9.16| tad* bhuïkùva tàvad* vasu+dhà+àdhipatyaü* | kàle vanaü* yàsyasi ÷àstra+dçùñe | an+iùña+bandhau kuru (mayy* apekùàü* Cmà*apy* upekùàü* )| sarveùu bhåteùu dayà hi dharmaþ ||9.17| na ca*eùa* dharmo* vanae* eva siddhaþ | pure *api siddhir* niyatà yatãnàm | buddhi÷* ca yatna÷* ca nimittam atra | vanaü* ca liïgaü* ca hi bhãru+cihnam ||9.18| maulã+dharair* aüsa+viùakta+hàraiþ | keyåra+viùñabdha+(bhujair* Csrajair* )nara+indraiþ | lakùmy-+aïka+madhye parivartamànaiþ | pràpto* gçha+sthair* api mokùa+dharmaþ ||9.19| dhruva+anujau yau bali+vajra+bàhå | vaibhràjam àùàóham atha*anti+devam | videha+ràjaü* janakaü* tathà*eva | (<xx> drumaü* Cpàka+drumaü* )sena+jita÷* ca ràj¤aþ ||9.20| etàn gçha+sthàn nç+patãn avehi | naiþ÷reyase dharma+vidhau vinãtàn | (ubhau Cubhe )*api tasmàd* yuga+pad* bhajasva | (vitta+àdhipatyaü* Ccitta+àdhipatyaü* )ca nç+pa+÷riyaü* ca ||9.21| icchàmi hi tvàm upaguhya gàóhaü* | kçta+abhiùekaü* salila+àrdram eva | (dhçta+àtapattraü* Cdhçta+àtapatraü.* )samudãkùamàõas* | tena*eva harùeõa vanaü* praveùñum ||9.22| ity* abravãd* bhåmi+patir* bhavantaü* | vàkyena (bàùpa+Cvàùpa+)grathita+a+kùareõa | ÷rutvà bhavàn arhati tat+priya+arthaü* | snehena tat+sneham anuprayàtum ||9.23| ÷oka+ambhasi tvat+prabhave hy a+gàdhe | duþkha+arõave majjati ÷àkya+ràjaþ | tasmàt tam uttàraya nàtha+hãnaü* | nir+à÷rayaü* magnam iva*arõave (nauþ Cgàm )||9.24| bhãùmeõa gaïgà+udara+saübhavena | ràmeõa ràmeõa ca bhàrgaveõa | ÷rutvà kçtaü* karma pituþ priya+arthaü* | pitus* tvam apy* arhasi kartum iùñam ||9.25| saüvardhayitrãü* (samavehi Cca samehi )devãm | agastya+juùñàü* di÷am a+prayàtàm | pranaùña+vatsàm iva vatsalàü* gàm | ajasram àrtàü* karuõaü* rudantãm ||9.26| haüsena haüsãm iva viprayuktàü* | tyaktàü* gajena*iva vane kareõum | (àrtàü* Càrttàü* )sa+nàthàm api nàtha+hãnàü* | tràtuü* vadhåm arhasi dar÷anena ||9.27| ekaü* sutaü* bàlam an+arha+duþkhaü* | (saütàpam antar+gatam udvahantam Csaütàpa+saütapta <x x>)| taü* ràhulaü* mokùaya bandhu+÷okàd* | ràhu+upasargàd* iva pårõa+candram ||9.28| ÷oka+agninà tvad+viraha+indhanena | niþ÷vàsa+dhåmena tamaþ+÷ikhena | tvad+(dar÷ana+ambv* icchati dahyamànam Cdar÷anàya*çchati dahyamànaþ )| (antaþ+Cso* *antaþ)+puraü* ca*eva puraü* ca kçtsnam ||9.29| sa* bodhi+sattvaþ paripårõa+sattvaþ | ÷rutvà vacas* tasya puro+hitasya | dhyàtvà muhårtaü* guõavad* guõa+j¤aþ | praty+uttaraü* pra÷ritam ity* uvàca ||9.30| avaimi bhàvaü* (tanaye pitéõàü* Ctanaya+prasaktaü* )| vi÷eùato* yo* mayi bhåmi+pasya | jànann* api vyàdhi+jarà+vipadbhyo* | bhãtas* tv* a+gatyà sva+janaü* tyajàmi ||9.31| draùñuü* priyaü* kaþ sva+janaü* hi na*icchen* | (na*ante Cna*asau )yadi syàt priya+viprayogaþ | yadà tu bhåtvà*api (ciraü* Cbhaved* )viyogas* | tato* guruü* snigdham api tyajàmi ||9.32| mad+dhetukaü* yat tu nara+adhipasya | ÷okaü* bhavàn (àha na tat Carhati na )priyaü* me | yat svapna+bhåteùu samàgameùu | saütapyate bhàvini (viprayoge Cviprayogaiþ )||9.33| evaü* ca te ni÷cayam etu buddhir* | dçùñvà vicitraü* (jagataþ pracàram Cvi+vidha+pracàram )| saütàpa+hetur* na suto* na bandhur* | a+j¤àna+naimittika* eùa* tàpaþ ||9.34| (yathà*adhva+Cyadà*adhva+)gànàm (iha Civa )saügatànàü* | kàle viyogo* niyataþ prajànàm | pràj¤o* janaþ ko* nu bhajeta ÷okaü* | bandhu+(pratij¤àta+janair* vihãnaþ Cpriyaþ sann* api bandhu+hãnaþ )||9.35| iha*eti hitvà sva+janaü* paratra | pralabhya ca*iha*api punaþ prayàti | gatvà*api tatra*apy* a+paratra gacchaty* | evaü* (jane tyàgini Cjano* yogini )ko* *anurodhaþ ||9.36| yadà ca garbhàt prabhçti (pravçttaþ Cprajànàü* )| (sarvàsv* avasthàsu vadhàya C<xx> nubadhàya )mçtyuþ | kasmàd* a+kàle vana+saü÷rayaü* me | putra+priyas* (tatra+bhavàn Ctatra bhavàn )avocat ||9.37| bhavaty* a+kàlo* viùaya+abhipattau | kàlas* (tathà*eva*artha+vidhau Ctathà*eva*abhividhau )pradiùñaþ | kàlo* jagat karùati sarva+kàlàn* | (nirvàhake Carca+arhake )÷reyasi (na*asti kàlaþ Csarva+kàlaþ )||9.38| ràjyaü* mumukùur* mayi yac* ca ràjà | tad* apy* udàraü* sa+dç÷aü* pitu÷* ca | pratigrahãtuü* mama na kùamaü* tu | lobhàd* a+pathya+annam iva*àturasya ||9.39| kathaü* nu moha+àyatanaü* nç+patvaü* | kùamaü* prapattuü* viduùà nareõa | sa+udvegatà yatra madaþ ÷rama÷* ca | (para+apacàreõa Cpara+upacàreõa )ca dharma+pãóà ||9.40| jàmbånadaü* harmyam iva pradãptaü* | viùeõa saüyuktam iva*uttama+annam | gràha+àkulaü* (ca*ambv* iva sàra+vindaü* Cca sthitaü* <xx> )| ((Cràjyaü* hi ramyaü* vyasana+à÷rayaü* ca C))||9.41| ((Citthaü* ca ràjyaü* na sukhaü* na dharmaþ C))| ((Cpårve yathà jàta+ghçõà* nara+indràþ | ((Cvayaþ+prakarùe *a+parihàrya+duþkhe C))| ((Cràjyàni muktvà vanam eva jagmuþ C))||9.42| ((Cvaraü* hi bhuktàni tçõàny* araõye C))| ((Ctoùaü* paraü* ratnam iva*upaguhya C))| ((Csaha+uùitaü* ÷rã+su+labhair* na ca*eva C))| ((Cdoùair* a+dç÷yair* iva kçùõa+sarpaiþ C))||9.43| ((C÷làghyaü* hi ràjyàni vihàya ràj¤àü* C))| ((Cdharma+abhilàùeõa vanaü* praveùñum C))| ((Cbhagna+pratij¤asya na tu*upapannaü* C))| ((Cvanaü* parityajya gçhaü* praveùñum C))||9.44| ((Cjàtaþ kule ko* hi naraþ sa+sattvo* C))| ((Cdharma+abhilàùeõa vanaü* praviùñaþ C))| ((Ckàùàyam utsçjya vimukta+lajjaþ C))| ((Cpuraü+darasya*api puraü* ÷rayeta C))||9.45| ((Clobhàd* *dhi mohàd* atha+và bhayena C))| ((Cyo* vàntam annaü* punar* àdadãta C))| ((Clobhàt sa* mohàd* atha+và bhayena C))| ((Csaütyajya kàmàn punar* àdadãta C))||9.46| ((Cya÷* ca pradãptàc* *charaõàt kathaü+cin* C))| ((Cniùkramya bhåyaþ pravi÷et tad* eva C))| ((Cgàrhasthyam utsçjya sa* dçùña+doùo* C))| ((Cmohena bhåyo* *abhilaùed* grahãtum C))||9.47| ((Cyà ca ÷rutir* mokùam avàptavanto* C))| ((Cnç+pà* gçha+sthà* iti na*etad* asti C))| ((C÷ama+pradhànaþ kva ca mokùa+dharmo* C))| ((Cdaõóa+pradhànaþ kva ca ràja+dharmaþ C))||9.48| ((C÷ame rati÷* cec* *chithilaü* ca ràjyaü* C))| ((Cràjye mati÷* cec* *chama+viplava÷* ca C))| ((C÷ama÷* ca taikùõyaü* ca hi na*upapannaü* C))| ((C÷ãta+uùõayor* aikyam iva*udaka+agnyoþ C))||9.49| ((Ctan* ni÷cayàd* và vasu+dhà+adhipàs* te C))| ((Cràjyàni muktvà ÷amam àptavantaþ C))| ((Cràjya+aïgità* và nibhçta+indriyatvàd* C))| ((Ca+naiùñhike mokùa+kçta+abhimànàþ C))||9.50| ((Cteùàü* ca ràjye *astu ÷amo* yathàvat C))| ((Cpràpto* vanaü* na*aham a+ni÷cayena C))| ((Cchittvà hi pà÷aü* gçha+bandhu+saüj¤aü* C))| ((Cmuktaþ punar* na pravivikùur* asmi C))||9.51| ity* àtma+vij¤àna+guõa+anu+råpaü* | mukta+spçhaü* hetumad* årjitaü* ca | ÷rutvà nara+indra+àtma+jam uktavantaü* | praty+uttaraü* mantra+dharo* *apy* uvàca ||9.52| yo* ni÷cayo* (dharma+vidhau Cmantra+varas* )tava*ayam* | na*ayaü* na yukto* na tu kàla+yuktaþ | ÷okàya (dattvà Chitvà )pitaraü* vayaþ+sthaü* | syàd* dharma+kàmasya hi te na dharmaþ ||9.53| nånaü* ca buddhis* tava na*ati+såkùmà | dharma+artha+kàmeùv* a+vicakùaõà và | hetor* a+dçùñasya phalasya yas* tvaü* | praty+akùam arthaü* paribhåya yàsi ||9.54| punar+bhavo* *asti*iti ca ke+cid* àhur* | na*asti*iti ke+cin* niyata+pratij¤àþ | evaü* yadà saü÷ayito* *ayam arthas* | tasmàt kùamaü* bhoktum upasthità ÷rãþ ||9.55| bhåyaþ pravçttir* yadi kà+cid* asti | raüsyàmahe tatra yathà*upapattau | atha pravçttiþ parato* na kà+cit | siddho* *a+prayatnàj* jagato* *asya mokùaþ ||9.56| asti*iti ke+cit para+lokam àhur* | mokùasya yogaü* na tu varõayanti | agner* yathà hy* (auùõyam Cuùõam )apàü* dravatvaü* | tadvat pravçttau prakçtiü* vadanti ||9.57| ke+cit sva+bhàvàd* iti varõayanti | ÷ubha+a+÷ubhaü* ca*eva bhava+a+bhavau ca | svàbhàvikaü* sarvam idaü* ca yasmàd* | ato* *api mogho* bhavati prayatnaþ ||9.58| yad* indriyàõàü* niyataþ pracàraþ | priya+a+priyatvaü* viùayeùu ca*eva | saüyujyate yaj* (jarayà*àrtibhi÷* Cjarayà*àrttibhi÷* )ca | kas* tatra yatno* nanu sa* sva+bhàvaþ ||9.59| adbhir* huta+à÷aþ ÷amam abhyupaiti | tejàüsi ca*àpo* gamayanti ÷oùam | bhinnàni bhåtàni ÷arãra+saüsthàny* | aikyaü* ca (gatvà Cdattvà )jagad* udvahanti ||9.60| yat pàõi+pàda+udara+pçùñha+(mårdhnàü* Cmårdhnà )| nirvartate garbha+gatasya bhàvaþ | yad* àtmanas* tasya ca tena yogaþ | svàbhàvikaü* tat kathayanti taj+j¤àþ ||9.61| kaþ kaõñakasya prakaroti taikùõyaü* | vicitra+bhàvaü* mçga+pakùiõàü* và | sva+bhàvataþ sarvam idaü* pravçttaü* | na kàma+kàro* *asti kutaþ prayatnaþ ||9.62| sargaü* vadanti*ã÷varatas* tathà*anye | tatra prayatne puruùaùya ko* *arthaþ | ya* eva hetur* jagataþ pravçttau | hetur* nivçttau niyataþ sa* eva ||9.63| ke+cid* vadanty* àtma+nimittam eva | pràdur+bhavaü* ca*eva bhava+kùayaü* ca | pràdur+bhavaü* tu pravadanty* a+yatnàd* | yatnena mokùa+adhigamaü* bruvanti ||9.64| naraþ pitéõàm an+çõaþ prajàbhir* | vedair* çùãõàü* kratubhiþ suràõàm | utpadyate sa+ardham çõais* tribhis* tair* | yasya*asti mokùaþ kila tasya mokùaþ ||9.65| ity* evam etena vidhi+krameõa mokùaü* | sa+yatnasya vadanti taj+j¤àþ | prayatnavanto* *api hi vi+krameõa | mumukùavaþ khedam avàpnuvanti ||9.66| tat saumya mokùe yadi bhaktir* asti | nyàyena sevasva vidhiü* yathà+uktam | evaü* bhaviùyaty* upapattir* asya | saütàpa+nà÷a÷* ca nara+adhipasya ||9.67| yà ca pravçttà (tava doùa+Cbhava+doùa+)buddhis* | tapo+vanebhyo* bhavanaü* praveùñum | tatra*api cintà tava tàta mà bhåt | pårve *api jagmuþ sva+(gçhàn Cgçhaü* )vanebhyaþ ||9.68| tapo+vana+stho* *api vçtaþ prajàbhir* | jagàma ràjà puram ambarãùaþ | tathà mahãü* viprakçtàm an+àryais* | tapo+vanàd* etya rarakùa ràmaþ ||9.69| tathà*eva ÷àlva+adhi+patir* (druma+àkhyo* Cdruma+akùo* )| vanàt sa+sånur* (nagaraü* vive÷a Csva+puraü* pravi÷ya )| brahma+çùi+bhåta÷* ca muner* (vasiùñhàd* Cva÷iùñhàd* )| dadhre ÷riyaü* sàükçtir* anti+devaþ ||9.70| evaü+vidhà* dharma+ya÷aþ+pradãptà* | vanàni hitvà bhavanàny* (atãyuþ Cabhãyuþ )| tasmàn* na doùo* *asti gçhaü* (prayàtuü* Cpraveùñuü* )| tapo+vanàd* dharma+nimittam eva ||9.71| tato* vacas* tasya ni÷amya mantriõaþ | priyaü* hitaü* ca*eva nç+pasya cakùuùaþ | an+ånam a+vyastam a+saktam a+drutaü* | dhçtau sthito* ràja+suto* *abravãd* vacaþ ||9.72| iha*asti na*asti*iti ya* eùa* saü÷ayaþ | parasya vàkyair* na mama*atra ni÷cayaþ | avetya tattvaü* tapasà ÷amena (ca Cvà )| svayaü* grahãùyàmi yad* atra ni÷citam ||9.73| na me kùamaü* (saü÷aya+jaü* Csaïga+÷ataü* )hi dar÷anaü* | grahãtum a+vyakta+(paras+para+àhatam Cparaü* para+àhatam )| (budhaþ Cbuddhaþ )para+pratyayato* hi ko* vrajej* | jano* *andha+kàre *andha* iva*andha+(de÷ikaþ Cde÷itaþ )||9.74| a+dçùña+tattvasya sato* *api kiü* tu me | ÷ubha+a+÷ubhe saü÷ayite ÷ubhe matiþ | vçthà*api khedo* (hi C*api )varaü* ÷ubha+àtmanaþ | sukhaü* na tattve *api vigarhita+àtmanaþ ||9.75| imaü* tu dçùñvà*àgamam a+vyavasthitaü* | yad* uktam àptais* tad* avehi sàdhv* iti | prahãõa+doùatvam avehi ca*àptatàü* | prahãõa+doùo* hy* an+çtaü* na vakùyati ||9.76| gçha+prave÷aü* prati yac* ca me bhavàn | uvàca ràma+prabhçtãn nidar÷anam | na te pramàõaü* na hi dharma+ni÷cayeùv* | alaü* pramàõàya parikùata+vratàþ ||9.77| tad* evam apy* eva ravir* mahãü* pated* | api sthiratvaü* himavàn giris* tyajet | a+dçùña+tattvo* viùaya+un+mukha+indriyaþ | ÷rayeya na tv* eva gçhàn pçthag+janaþ ||9.78| ahaü* vi÷eyaü* jvalitaü* huta+a÷anaü* | na ca*a+kçta+arthaþ pravi÷eyam àlayam | iti pratij¤àü* sa* cakàra garvito* | yathà+iùñam utthàya ca nir+mamo* yayau ||9.79| tataþ sa+(bàùpau Cvàùpau )saciva+dvi+jàv* ubhau | ni÷amya tasya sthiram eva ni÷cayam | viùaõõa+vaktràv* anugamya duþkhitau | ÷anair* a+gatyà puram eva jagmatuþ ||9.80| tat+snehàd* atha nç+pate÷* ca bhaktitas* tau | sa+apekùaü* pratiyayatu÷* ca tasthatu÷* ca | dur+dharùaü* ravim iva dãptam àtma+bhàsà | taü* draùñuü* na hi pathi ÷ekatur* na moktum ||9.81| tau j¤àtuü* parama+gater* gatiü* tu tasya | pracchannàü÷* cara+puruùà¤* *chucãn vidhàya | ràjànaü* priya+suta+làlasaü* nu gatvà | drakùyàvaþ katham iti jagmatuþ kathaü+cit ||9.82| [[iti (C÷rã+C)buddha+carite mahà+kàvye kumàra+anveùaõo* nàma navamaþ sargaþ |9|]] sa* ràja+vatsaþ pçthu+pãna+vakùàs* | tau havya+mantra+adhikçtau vihàya | uttãrya gaïgàü* pracalat+taraü+gàü* | ÷rãmad+gçhaü* ràja+gçhaü* jagàma ||10.1| ÷ailaiþ su+guptaü* ca vibhåùitaü* ca | dhçtaü* ca påtaü* ca ÷ivais* tapo+daiþ | pa¤ca+a+cala+aïkaü* nagaraü* prapede | ÷àntaþ svayaü+bhår* iva nàka+pçùñham ||10.2| gàmbhãryam oja÷* ca ni÷àmya tasya | vapu÷* ca dãptaü* puruùàn atãtya | visismiye tatra janas* tadànãü* | sthànu+vratasya*iva vçùa+dhvajasya ||10.3| taü* prekùya yo* *anyena yayau sa* tasthau | (yas* tatra Cya÷* ca*atra )tasthau pathi so* *anvagacchat | drutaü* yayau (yaþ sa* jagàma dhãraü* Csa+dayaü* sa+dhãraü* )| yaþ ka÷+cid* àste sma sa* ca*utpapàta ||10.4| ka÷+cit tam ànarca janaþ karàbhyàü* | sat+kçtya ka÷+cic* *chirasà vavande | snigdhena ka÷+cid* vacasà*abhyanandan* | (na*enaü* Cna*evaü* )jagàma*a+pratipåjya ka÷+cit ||10.5| taü* jihriyuþ prekùya vicitra+veùàþ | prakãrõa+vàcaþ pathi maunam ãyuþ | dharmasya sa+akùàd* iva (saünikarùe Csaünikarùàn* )| na ka÷+cid* a+nyàya+matir* babhåva ||10.6| anya+kriyàõàm api ràja+màrge | strãõàü* nçõàü* và bahu+màna+pårvam | (taü* deva+kalpaü* Ctad* eva kalpaü* )nara+deva+(sånuü* Csåtraü* )| nirãkùamàõà na (tatarpa Ctu tasya )dçùñiþ ||10.7| bhruvau lalàñaü* mukham (ãkùaõe Cãkùaõaü* )và | vapuþ karau và caraõau gatiü* và | yad* eva yas* tasya dadar÷a tatra | tad* eva (tasya*atha babandha Ctasya*anubabandha )cakùuþ ||10.8| dçùñvà (ca sa+årõa+C÷ubha+årõa+)bhruvam àyata+akùaü* | jvalac+charãraü* ÷ubha+jàla+hastam | taü* bhikùu+(veùaü* Cve÷aü* )kùiti+pàlana+arhaü* | saücukùubhe ràja+gçhasya lakùmãþ ||10.9| ÷reõyo* *atha bhartà magadha+ajirasya | (bàhyàd* Cvàhyàd* )vimànàd* vipulaü* jana+ogham | dadar÷a papraccha ca tasya hetuü* | tatas* tam asmai puruùaþ ÷a÷aüsa ||10.10| j¤ànaü* paraü* và pçthivã+÷riyaü* và | viprair* ya* ukto* *adhigamiùyati*iti | sa* (eùa* Ceva )÷àkya+adhi+pates* tanå+jo* | nirãkùyate pravrajito* janena ||10.11| tataþ ÷ruta+artho* (manasà*a+gata+àstho* Cmanasà gata+artho* )| ràjà babhàùe puruùaü* tam eva | vij¤àyatàü* kva pratigacchati*iti | tathà*ity* atha*enaü* puruùo* *anvagacchat ||10.12| a+lola+cakùur* yuga+màtra+dar÷ã | nivçtta+vàg* yantrita+manda+gàmã | cacàra bhikùàü* sa* tu bhikùu+varyo* | nidhàya gàtràõi calaü* ca cetaþ ||10.13| àdàya bhaikùaü* ca yathà+upapannaü* | yayau gireþ prasravaõaü* viviktam | nyàyena tatra*abhyavahçtya ca*enan* | mahã+dharaü* pàõóavam àruroha ||10.14| tasmin navau lodhra+vana+upagåóhe | mayåra+nàda+pratipårõa+ku¤je | kàùàya+vàsàþ sa* babhau nç+såryo* | yathà+udayasya*upari bàla+såryaþ ||10.15| (tatra*enam Ctatra*evam )àlokya sa* ràja+bhçtyaþ | ÷reõyàya ràj¤e kathayàü* cakàra | saü÷rutya ràjà sa* ca bàhumànyàt | tatra pratasthe nibhçta+anu+yàtraþ ||10.16| sa* pàõóavaü* pàõóava+tulya+vãryaþ | ÷aila+uttamaü* ÷aila+samàna+varùmà | maulã+dharaþ siüha+gatir* nç+siüha÷* | calat+sañaþ siüha* iva*àruroha ||10.17| (tataþ sma Ccalasya )tasya*upari ÷çïga+bhåtaü* | ÷ànta+indriyaü* pa÷yati bodhi+sattvam | pary+aïkam àsthàya virocamànaü* | ÷a÷a+aïkam udyantam iva*abhra+(ku¤jàt Ckåñàt )||10.18| taü* råpa+lakùmyà ca ÷amena ca*eva | dharmasya nirmàõam iva*upaviùñam | sa+vismayaþ pra÷rayavàn nara+indraþ | svayaü+bhuvaü* ÷akra* iva*upatasthe ||10.19| taü* nyàyato* (nyàya+vidàü* variùñhaü* Cnyàyavatàü* variùñhaþ* )| sametya papraccha ca dhàtu+sàmyam | sa* ca*apy* avocat sa+dç÷ena sàmnà | nç+paü* manaþ+svàsthyam an+àmayaü* ca ||10.20| tataþ ÷ucau vàraõa+karõa+nãle | ÷ilà+tale (saüniùasàda C*asau niùasàda )ràjà | (upopavi÷ya*anumata÷* Cnç+pa+upavi÷ya*anumata÷* )ca tasya | bhàvaü* vijij¤àsur* idaü* babhàùe ||10.21| prãtiþ parà me bhavataþ kulena | krama+àgatà ca*eva parãkùità ca | jàtà vivakùà (sva+vayo* Csuta yà )yato* me | tasmàd* idaü* sneha+vaco* nibodha ||10.22| àditya+pårvaü* vipulaü* kulaü* te | navaü* vayo* dãptam idaü* vapu÷* ca | kasmàd* iyaü* te matir* a+krameõa | bhaikùàkae* eva*abhiratà na ràjye ||10.23| gàtraü* hi te lohita+candana+arhaü* | kàùàya+saü÷leùam an+arham etat | hastaþ prajà+pàlana+yogya* eùa* | bhoktuü* na ca*arhaþ para+dattam annam ||10.24| tat saumya ràjyaü* yadi paitçkaü* tvaü* | snehàt pitur* na*icchasi vikrameõa | na ca (kramaü* Ckùamaü* )marùayituü* matis* te | (bhuïkùva*ardham Cbhuktvà*ardham )asmad+viùayasya ÷ãghram ||10.25| evaü* hi na syàt sva+jana+avamardaþ | kàla+krameõa*api ÷ama+÷rayà ÷rãþ | tasmàt kuruùva praõayaü* mayi tvaü* | sadbhiþ sahãyà hi satàü* samçddhiþ ||10.26| atha tv* idànãü* kula+garvitatvàd* | asmàsu vi÷rambha+guõo* na te *asti | (vyåóhàny* anãkàni Cvyåhàny* an+ekàni )vigàhya (bàõair* Cvàõair* )| mayà sahàyena (paràn Cparà¤* )jigãùa ||10.27| tad* buddhim atra*anyataràü* vçõãùva | dharma+artha+kàmàn vidhivad* bhajasva | vyatyasya (ràgàd* iha Cràga+àdi ha )hi tri+vargaü* | pretya*iha ca (bhraü÷am Cvibhraü÷am )avàpnuvanti ||10.28| yo* hy* artha+dharmau paripãóya kàmaþ | syàd* dharma+(kàmau Ckàmye )paribhåya ca*arthaþ | kàma+arthayo÷* ca*uparameõa dharmas* | tyàjyaþ sa* kçtsno* yadi (kàïkùito* *arthaþ Ckàïkùita+arthaþ )||10.29| tasmàt tri+vargasya niùevaõena | tvaü* råpam etat sa+phalaü* kuruùva | dharma+artha+kàma+adhigamaü* hy* an+ånaü* | nçõàm an+ånaü* puruùa+artham àhuþ ||10.30| tan* niù+phalau na*arhasi kartum etau | pãnau bhujau càpa+vikarùaõa+arhau | màndhàtçvaj* jetum imau hi yogyau | (lokàn api trãn iha Clokàni hi trãõi hi )kiü* punar* gàm ||10.31| snehena khalv* etad* ahaü* bravãmi | na*ai÷varya+ràgeõa na vismayena | imaü* hi dçùñvà tava bhikùu+(veùaü* Cve÷aü* )| jàta+anukampo* *asmy* api ca*àgata+a÷ruþ ||10.32| yàvat sva+vaü÷a+prati+(råpa råpaü* Cråpa+råpaü* )| na te jarà*abhyety* abhibhåya bhåyaþ | tad* bhuïkùva bhikùà+à÷rama+kàma kàmàn | kàle *asi kartà priya+dharma dharmam [Pàdas ab and cd are exchanged in C.] ||10.33| ÷aknoti jãrõaþ khalu dharmam àptuü* | kàma+upabhogeùv* a+gatir* jaràyàþ | ata÷* ca yånaþ kathayanti kàmàn | madhyasya vittaü* sthavirasya dharmam ||10.34| dharmasya ca*arthasya ca jãva+loke | praty+arthi+bhåtàni hi yauvanàni | saürakùyamànàny* api dur+grahàõi | kàmà* yatas* tena (pathà Cyathà )haranti ||10.35| vayàüsi jãrõàni (vimar÷avanti Cvimar÷ayanti )| dhãràõy* avasthàna+para+ayaõàni | alpena yatnena ÷ama+àtmakàni | bhavanty* a+(gatyà*eva Cgatyà*iva )ca lajjayà ca ||10.36| ata÷* ca lolaü* viùaya+pradhànaü* | pramattam a+kùàntam a+dãrgha+dar÷i | bahu+cchalaü* yauvanam abhyatãtya | nistãrya kàntàram iva*à÷vasanti ||10.37| tasmàd* a+dhãraü* capala+pramàdi | navaü* vayas* tàvad* idaü* vyapaitu | kàmasya pårvaü* hi vayaþ ÷aravyaü* | na ÷akyate rakùitum indriyebhyaþ ||10.38| atha*u cikãrùà tava dharma* eva | yajasva yaj¤aü* kula+dharma* eùaþ | yaj¤air* adhiùñhàya hi nàka+pçùñhaü* | yayau marutvàn api nàka+pçùñham ||10.39| su+varõa+keyåra+vidaùña+bàhavo* | maõi+pradãpa+ujjvala+citra+maulayaþ | nç+pa+çùayas* tàü* hi gatiü* gatà* makhaiþ | ÷rameõa yàm eva mahà+çùayo* yayuþ ||10.40| ity* evaü* magadha+patir* ((Cvaco* C))babhàùe | yaþ samyag* vala+bhid* iva (bruvan babhàse Cdhruvaü* babhàùe )| tac* *chrutvà na sa* (vicacàla Cvicacàra )ràja+sånuþ | kailàso* girir* iva na+eka+citra+sànuþ ||10.41| [[iti (C÷rã+C)buddha+carite mahà+kàvye *a÷va+ghoùa+kçte ÷reõya+abhigamano* nàma da÷amaþ sargaþ |10|]] atha*evam ukto* magadha+adhipena | su+hçn+mukhena prati+kålam artham | sva+stho* *a+vikàraþ kula+÷auca+÷uddhaþ | ÷auddhodanir* vàkyam idaü* jagàda ||11.1| na*à÷caryam etad* bhavato* (vidhànaü* C*abhidhàtuü* )| jàtasya hary+aïka+kule vi÷àle | yan* mitra+pakùe tava mitra+kàma | syàd* vçttir* eùà pari÷uddha+vçtteþ ||11.2| a+satsu maitrã sva+(kula+anuvçttà Ckula+anu+råpà )| na tiùñhati ÷rir* iva viklaveùu | pårvaiþ kçtàü* prãti+paraü+paràbhis* | tàm eva santas* tu vivardhayanti ||11.3| ye ca*artha+kçcchreùu bhavanti loke | samàna+kàryàþ su+hçdàü* manuùyàþ | mitràõi tàni*iti paraimi buddhyà | sva+sthasya vçddhiùv* iha ko* hi na syàt ||11.4| evaü* ca ye dravyam avàpya loke | mitreùu dharme ca niyojayanti | avàpta+sàràõi dhanàni teùàü* | bhraùñàni na*ante janayanti tàpam ||11.5| su+hçttayà ca*àryatayà ca ràjan | (khalv* eùa* yo* màü* prati ni÷cayas* Cvibhàvya màm eva vini÷cayas* )te | atra*anuneùyàmi su+hçttayà*eva | bråyàm ahaü* na*uttaram anyad* atra ||11.6| ahaü* jarà+mçtyu+bhayaü* viditvà | mumukùayà dharmam imaü* prapannaþ | bandhån priyàn a÷ru+mukhàn vihàya | pràg* eva kàmàn a+÷ubhasya hetån ||11.7| na*à÷ã+viùebhyo* (hi C*api )tathà bibhemi | na*eva*a÷anibhyo* gaganàc* cyutebhyaþ | na pàvakebhyo* *anila+saühitebhyo* | yathà bhayaü* me viùayebhya* (eva Cebhyaþ )||11.8| kàmà* hy* a+nityàþ ku÷ala+artha+caurà* | riktà÷* ca màyà+sa+dç÷à÷* ca loke | à÷àsyamànà* api mohayanti | cittaü* nçõàü* kiü* punar* àtma+saüsthàþ ||11.9| kàma+abhibhåtà* hi na yànti ÷arma | tri+piùñape kiü* (bata Cvata )martya+loke | kàmaiþ sa+tçùõasya hi na*asti tçptir* | yathà*indhanair* vàta+sakhasya vahneþ ||11.10| jagaty* an+artho* na samo* *asti kàmair* | mohàc* ca teùv* eva janaþ prasaktaþ | tattvaü* viditvà*evam an+artha+bhãruþ | pràj¤aþ svayaü* ko* *abhilaùed* an+artham ||11.11| samudra+vastràm api gàm avàpya | pàraü* jigãùanti mahà+arõavasya | lokasya kàmair* na vitçptir* asti | patadbhir* ambhobhir* iva*arõavasya ||11.12| devena vçùñe *api hiraõya+varùe | dvãpàn (sam+agràü÷* Csamudràü÷* )caturo* *api jitvà | ÷akrasya ca*ardha+àsanam apy* avàpya | màndhàtur* àsãd* viùayeùv* a+tçptiþ ||11.13| bhuktvà*api ràjyaü* divi devatànàü* | ÷ata+kratau vçtra+bhayàt pranaùñe | darpàn* mahà+çùãn api vàhayitvà | kàmeùv* a+tçpto* nahuùaþ papàta ||11.14| aióa÷* ca ràjà tri+divaü* vigàhya | nãtvà*api devãü* va÷am urva÷ãü* tàm | lobhàd* çùibhyaþ kanakaü* jihãrùur* | jagàma nà÷aü* viùayeùv* a+tçptaþ ||11.15| baler* mahà+indraü* nahuùaü* mahà+indràd* | indraü* punar* ye nahuùàd* upeyuþ | svarge kùitau và viùayeùu teùu | ko* vi÷vased* bhàgya+kula+àkuleùu ||11.16| cãra+ambarà* måla+phala+ambu+bhakùà* | jañà* vahanto* *api bhujaü+ga+dãrghàþ | yair* (na*anya+Canya+)kàryà* munayo* *api bhagnàþ | kaþ kàma+saüj¤àn mçgayeta ÷atrån ||11.17| ugra+àyudha÷* ca*ugra+dhçta+àyudho* *api | yeùàü* kçte mçtyum avàpa bhãùmàt | cintà*api teùàm a+÷ivà vadhàya | (sad+Ctad+)vçttinàü* kiü* punar* a+vratànàm ||11.18| àsvàdam alpaü* viùayeùu matvà | saüyojana+utkarùam a+tçptim eva | sadbhya÷* ca garhàü* niyataü* ca pàpaü* | kaþ kàma+saüj¤aü* viùam (àdadãta Càsasàda )||11.19| kçùya+àdibhiþ (karmabhir* arditànàü* Cdharmabhir* anvitànàü* )| kàma+àtmakànàü* ca ni÷amya duþkham | svàsthyaü* ca kàmeùv* a+kutåhalànàü* | kàmàn vihàtuü* kùamam àtmavadbhiþ ||11.20| j¤eyà vipat+kàmini kàma+saüpat* | siddheùu kàmeùu madaü* hy* upaiti | madàd* a+kàryaü* kurute na kàryaü* | yena kùato* dur+gatim abhyupaiti ||11.21| yatnena labdhàþ parirakùità÷* ca | ye vipralabhya pratiyànti bhåyaþ | teùv* àtmavàn yàcita+kopam eùu | kàmeùu vidvàn iha ko* rameta ||11.22| anviùya ca*àdàya ca jàta+tarùà* | yàn a+tyajantaþ pariyànti duþkham | loke tçõa+ulkà+sa+dç÷eùu teùu | kàmeùu kasya*àtmavato* ratiþ syàt ||11.23| an+àtmavanto* hçdi yair* vidaùñà* | vinà÷am archanti na yànti ÷arma | kruddha+ugra+sarpa+pratimeùu teùu | kàmeùu kasya*àtmavato* ratiþ syàt ||11.24| asthi (kùudhà+àrtà* Ckùudhà+àrttà* )iva sàrameyà* | bhuktvà*api yàn na*eva bhavanti tçptàþ | jãrõa+asthi+kaïkàla+sameùu teùu | kàmeùu kasya*àtmavato* ratiþ syàt ||11.25| ye ràja+caura+udaka+pàvakebhyaþ | sàdhàraõatvàj* janayanti duþkham | teùu praviddha+amiùa+saünibheùu | kàmeùu kasya*àtmavato* ratiþ syàt ||11.26| yatra sthitànàm abhito* vipattiþ | ÷atroþ sakà÷àd* api bàndhavebhyaþ | hiüsreùu teùv* àyatana+upameùu | kàmeùu kasya*àtmavato* ratiþ syàt ||11.27| girau vane ca*apsu ca sàgare ca | (yàn Cyad* )bhraü÷am (archanti vilaïghamànàþ Carchanty* abhilaïghamànàþ )| teùu druma+pra+agra+phala+upameùu | kàmeùu kasya*àtmavato* ratiþ syàt ||11.28| (tãvraiþ Ctãrthaiþ )prayatnair* vi+vidhair* avàptàþ | kùaõena ye nà÷am iha prayànti | svapna+upabhoga+pratimeùu teùu | kàmeùu kasya*àtmavato* ratiþ syàt [Verses 11.29 and 11.30 are exchanged in ed. C.] ||11.29| yàn arcayitvà*api na yànti ÷arma | vivardhayitvà paripàlayitvà | aïgàra+(karùå+Ckarùa+)pratimeùu teùu | kàmeùu kasya*àtmavato* ratiþ syàt ||11.30| vinà÷am ãyuþ kuravo* yad+arthaü* | vçùõy+andhakà* (mekhala+Cmaithila+)daõóakà÷* ca | (sånà+asi+C÷åla+asi+)kàùñha+pratimeùu teùu | kàmeùu kasya*àtmavato* ratiþ syàt ||11.31| sunda+upasundàv* asurau yad+artham | anyo+anya+vaira+prasçtau vinaùñau | sauhàrda+vi÷leùa+kareùu teùu | kàmeùu kasya*àtmavato* ratiþ syàt ||11.32| (yeùàü* kçte vàriõi pàvake Ckàma+andha+saüj¤àþ kçpayà va ke [sic] )ca | kravya+atsu (ca*àtmànam Cna*àtmànam )iha*utsçjanti | sa+patna+bhåteùv* a+÷iveùu teùu | kàmeùu kasya*àtmavato* ratiþ syàt ||11.33| (kàma+artham a+j¤aþ Ckàma+andha+saüj¤aþ )kçpaõaü* karoti | pràpnoti duþkhaü vadha+bandhana+àdi | kàma+artham à÷à+kçpaõas* tapasvã | (mçtyuü* ÷ramaü* ca*archati Cmçtyu+÷ramaü* ca*arhati )jãva+(lokaþ Cloke )||11.34| gãtair* hriyante hi mçgà* vadhàya | råpa+artham agnau ÷alabhàþ patanti | matsyo* giraty* àyasam àmiùa+arthã | tasmàd* an+arthaü* viùayàþ phalanti ||11.35| kàmàs* tu bhogà* iti (yan* matiþ Cyan* mataü* )syàd* | (bhogà* Cbhogyà* )na ke+cit parigaõyamànàþ | vastra+àdayo* dravya+guõà* hi loke | duþkha+pratãkàra* iti pradhàryàþ ||11.36| iùñaü* hi tarùa+pra÷amàya toyaü* | kùun+nà÷a+hetor* a÷anaü* tathà*eva | vàta+àtapa+ambv+àvaraõàya ve÷ma | kaupãna+÷ãta+àvaraõàya vàsaþ ||11.37| nidrà+vighàtàya tathà*eva ÷ayyà | yànaü* tathà*adhva+÷rama+nà÷anàya | tathà*àsanaü* sthàna+vinodanàya | snànaü* mçjà+àrogya+bala+à÷rayàya ||11.38| duþkha+pratãkàra+nimitta+bhåtàs* | tasmàt prajànàü* viùayà* na (bhogàþ Cbhogyàþ )| a÷nàmi bhogàn iti ko* *abhyupeyàt | pràj¤aþ pratãkàra+vidhau (pravçttaþ Cpravçttàn )||11.39| yaþ pitta+dàhena vidahyamànaþ | ÷ãta+kriyàü* bhoga* iti vyavasyet | duþkha+pratãkàra+vidhau pravçttaþ | kàmeùu kuryàt sa* hi bhoga+saüj¤àm ||11.40| kàmeùv* an+aikàntikatà ca yasmàd* | ato* *api me teùu na bhoga+saüj¤à | yae* eva bhàvà* hi sukhaü* di÷anti | tae* eva duþkhaü* punar* àvahanti ||11.41| guråõi vàsàüsy* aguråõi ca*eva | sukhàya (÷ãte Cgãte )hy* a+sukhàya (gharme Cdharme )| candra+aü÷ava÷* candanam eva ca*uùõe | sukhàya dukhàya bhavanti ÷ãte ||11.42| dvaüdvàni sarvasya yataþ prasaktàny* | a+làbha+làbha+prabhçtãni loke | ato* *api na*eka+anta+sukho* *asti ka÷+cin* | na*eka+anta+duþkhaþ puruùaþ prñhivyàm ||11.43| dçùñvà (vimi÷ràü* C ca mi÷ràü* )sukha+duþkatàü* me | ràjyaü* ca dàsyaü* ca mataü* samànam | nityaü* hasaty* eva hi na*eva ràjà | na ca*api saütapyatae* eva dàsaþ ||11.44| àj¤à nç+patve *abhy+adhikà*iti (yat syàn* Cyasmàt )| mahànti duþkhàny* ata* eva ràj¤aþ | àsaïga+kàùñha+pratimo* hi ràjà | lokasya hetoþ parikhedam eti ||11.45| ràjye nç+pas* tyàgini (bahv+a+Cvaïka+)mitre | vi÷vàsam àgacchati ced* vipannaþ | atha*api vi÷rambham upaiti na*iha | kiü* nàma saukhyaü* cakitasya ràj¤aþ ||11.46| yadà ca jitvà*api mahãü* sam+agràü* | vàsàya dçùñaü* puram ekam eva | tatra*api ca*ekaü* bhavanaü* niùevyaü* | ÷ramaþ para+arthe nanu ràja+bhàvaþ ||11.47| ràj¤o* *api (vàso+yugam Cvàse yugam )ekam eva | kùut+saünirodhàya tathà*anna+màtrà | ÷ayyà tathà*ekà*àsanam ekam eva | ÷eùà* vi÷eùà* nç+pater* madàya ||11.48| tuùñy+artham etac* ca phalaü* yadi*iùñam | çte *api ràjyàn* mama tuùñir* asti | tuùñau ca satyàü* puruùasya loke | sarve vi÷eùà* nanu nir+vi÷eùàþ ||11.49| tan* na*asmi kàmàn prati saüpratàryaþ | (kùemaü* Ckùeme )÷ivaü* màrgam anuprapannaþ | smçtvà su+hçttvaü* tu punaþ punar* màü* | bråhi pratij¤àü* khalu (pàlaya*iti Cpàlayanti )||11.50| na* hy* asmy* amarùeõa vanaü* praviùño* | na ÷atru+bàõair* avadhåta+mauliþ | kçta+spçho* na*api phala+adhikebhyo* | gçhõàmi na*etad* vacanaü* yatas* te ||11.51| yo* danda+÷åkaü* kupitaü* bhujaü+gaü* | muktvà vyavasyed* *dhi punar* grahãtum | dàha+àtmikàü* và jvalitàü* tçõa+ulkàü* | saütyajya kàmàn sa* punar* bhajeta ||11.52| andhàya ya÷* ca spçhayed* an+andho* | baddhàya mukto* vidhanàya (ca*àóhyaþ Cvà*àóhyaþ )| unmatta+cittàya ca kalya+cittaþ | spçhàü* sa* kuryàd* viùaya+àtmakàya ||11.53| (bhaikùa+upabhogã*iti ca Cbhikùà+upabhogã vara* )na*anukampyaþ | kçtã jarà+mçtyu+bhayaü* titãrùuþ | iha*uttamaü* ÷ànti+sukhaü* ca yasya | paratra duþkhàni ca saüvçtàni ||11.54| lakùmyàü* mahatyàm api vartamànas* | tçùõà+abhibhåtas* tv* anukampitavyaþ | pràpnoti yaþ ÷ànti+sukhaü* na ca*iha | paratra (duþkhaiþ Cduþkhaü* )pratigçhyate ca ||11.55| evaü* tu vaktuü* bhavato* *anu+råpaü* | sattvasya vçttasya kulasya ca*eva | mama*api voóhuü* sa+dç÷aü* pratij¤àü* | sattvasya vçttasya kulasya ca*eva ||11.56| ahaü* hi saüsàra+(÷areõa Crasena )viddho* | viniþsçtaþ (÷àntim C÷àntam )avàptu+kàmaþ | na*iccheyam àptuü* tri+dive *api ràjyaü* | nir+àmayaü* kiü* (bata Cvata )mànuùeùu ||11.57| tri+varga+sevàü* nçpa yat tu kçtsnataþ | paro* manuùya+artha* iti tvam àttha màm | an+artha* ity* (eva mama*atra dar÷anaü* Càttha mama*artha+dar÷anaü* )| kùayã tri+vargo* hi na ca*api tarpakaþ ||11.58| pade tu yasmin na jarà na (bhãr* na ruï* Cbhãrutà )| na janma na*eva*uparamo* na (ca*àdhayaþ Cvà*àdhayaþ )| tam eva manye puruùa+artham uttamaü* | na vidyate yatra punaþ punaþ kriyà ||11.59| yad* apy* avocaþ paripàlyatàü* jarà | navaü* vayo* gacchati vikriyàm iti | a+ni÷cayo* *ayaü* capalaü* hi dç÷yate | jarà*apy* a+dhãrà dhçtimac* ca yauvanam ||11.60| sva+karma+dakùa÷* ca (yadà*antako* Cyadà tu ko* )jagad* | vayaþsu (sarveùv* a+va÷aü* vikarùati Csarveùu ca saüvikarùati )| vinà÷a+kàle katham a+vyavasthite | jarà pratãkùyà viduùà ÷ama+ãpsunà ||11.61| jarà+àyudho* vyàdhi+vikãrõa+sàyako* | yadà*antako* vyàdha* (iva*a+÷ivaþ Civa*à÷ritaþ )sthitaþ | prajà+mçgàn bhàgya+vana+à÷ritàüs* tudan | vayaþ+prakarùaü* prati ko* mano+rathaþ ||11.62| (ato* Csuto* )yuvà và sthaviro* *atha+và ÷i÷us* | tathà tvaràvàn iha kartum arhati | yathà bhaved* dharmavataþ (kçta+àtmanaþ Ckçpà+àtmanaþ )| pravçttir* iùñà vinivçttir* eva và ||11.63| yad* àttha (ca*api*iùña+Cvà dãpta+)phalàü* kula+ucitàü* | kuruùva dharmàya makha+kriyàm iti | namo* makhebhyo* na hi kàmaye sukhaü* | parasya duþkha+(kriyayà yad* iùyate Ckriyayà*àpadi÷yate )||11.64| paraü* hi hantuü* vi+va÷aü* phala+ãpsayà | na yukta+råpaü* karuõà+àtmanaþ sataþ | kratoþ phalaü* yady* api ÷à÷vataü* bhavet | tathà*api kçtvà kim (u yat kùaya+àtmakam Cupakùaya+àtmakam )||11.65| bhavec* ca dharmo* yadi na*a+paro* vidhir* | vratena ÷ãlena manaþ+÷amena và | tathà*api na*eva*arhati sevituü* kratuü* | vi÷asya yasmin param ucyate phalam ||11.66| iha*api tàvat puruùasya tiùñhataþ | pravartate yat para+hiüsayà sukham | tad* apy* an+iùñaü* sa+ghçõasya dhãmato* | bhava+antare kiü* (bata Cvata )yan* na dç÷yate ||11.67| na ca pratàryo* *asmi phala+pravçttaye | bhaveùu ràjan ramate na me manaþ | latà* iva*ambho+dhara+vçùñi+tàóitàþ | pravçttayaþ sarva+gatà* hi ca¤calàþ ||11.68| iha*àgata÷* ca*aham ito* didçkùayà | muner* aràóasya vimokùa+vàdinaþ | prayàmi ca*adya*eva nç+pa*astu te ÷ivaü* | vacaþ (kùamethà* mama tattva+Ckùamethàþ ÷ama+tattva+)niùñhuram ||11.69| (ava*indravad* Catha*indravad* )divy* ava ÷a÷vad* arkavad* | guõair* ava ÷reya* iha*ava gàm ava | ava*àyur* àryair* ava sat+sutàn ava | ÷riya÷* ca ràjann* ava dharmam àtmanaþ ||11.70| hima+ari+ketu+udbhava+(saübhava+antare Csaüplava*antare )| yathà dvi+jo* yàti vimokùayaüs* tanum | hima+ari+(÷atru+kùaya+C÷atruü* kùaya+)÷atru+(ghàtane Cghàtinas* )| tathà*antare yàhi (vimokùayan Cvimocayan )manaþ ||11.71| nç+po* *abravãt sa+a¤jalir* àgata+spçho* | yathà+iùñam (àpnotu Càpnoti )bhavàn a+vighnataþ | avàpya kàle kçta+kçtyatàm imàü* | mama*api kàryo* bhavatà tv* anugrahaþ ||11.72| sthiraü* pratij¤àya tathà*iti pàrthive | tataþ sa* vai÷vaütaram à÷ramaü* yayau | parivrajantaü* (tam udãkùya Csamudãkùya )vismito* | nç+po* *api (vavràja puriü* giri+vrajam Cca pràpur* imaü* giriü* vrajan )||11.73| [[iti (C÷rã+C)buddha+carite mahà+kàvye (C*a÷va+ghoùa+kçte C)kàma+vigarhaõo* nàma*ekà+da÷aþ sargaþ |11|]] tataþ ÷ama+vihàrasya |muner* ikùvàku+candra+màþ | aràóasya*à÷ramaü* bheje |vapuùà pårayann* iva ||12.1| sa* kàlàma+sa+gotreõa |tena*àlokya*eva dårataþ | uccaiþ sv+àgatam ity* uktaþ |samãpam upajagmivàn ||12.2| tàv* ubhau nyàyataþ pçùñvà |dhàtu+sàmyaü* paras+param | dàravyor* medhyayor* vçùyoþ |÷ucau de÷e (niùedatuþ Cniùãdatuþ )||12.3| tam àsãnaü* nç+pa+sutaü* |so* *abravãn* muni+sattamaþ | bahu+màna+vi÷àlàbhyàü* |dar÷anàbhyàü* pibann* iva ||12.4| viditaü* me yathà saumya |niùkrànto* bhavanàd* asi | chittvà snehamayaü* pà÷aü* |pà÷aü* dçpta* iva dvi+paþ ||12.5| sarvathà dhçtimac* ca*eva |pràj¤aü* ca*eva manas* tava | yas* tvaü* pràptaþ ÷riyaü* tyaktvà |latàü* viùa+phalàm iva ||12.6| na*à÷caryaü* jãrõa+vayaso* |yaj* jagmuþ pàrthivà* vanam | apatyebhyaþ ÷riyaü* dattvà |bhukta+ucchiùñàm iva srajam ||12.7| idaü* me matam à÷caryaü* |nave vayasi yad* bhavàn | a+bhuktvà*eva ÷riyaü* pràptaþ |sthito* viùaya+go+care ||12.8| tad* vij¤àtum imaü* dharmaü* |paramaü* bhàjanaü* bhavàn | j¤àna+(plavam Cpårvam )adhiùñhàya |÷ãghraü* duþkha+arõavaü* tara ||12.9| ÷iùye yady* api vij¤àte |÷àstraü* kàlena (varõyate Cvartate )| gàmbhãryàd* vyavasàyàc* ca |(na parãkùyo* Csu+parãkùyo* )bhavàn mama ||12.10| iti vàkyam aràóasya |vij¤àya sa* (nara+çùabhaþ Cnara+adhipaþ )| babhåva parama+prãtaþ |provàca*uttaram eva ca ||12.11| viraktasya*api yad* idaü* |saumukhyaü* bhavataþ param | a+kçta+artho* *apy* anena*asmi |kçta+artha* iva saü+prati ||12.12| didçkùur* iva hi jyotir* |yiyàsur* iva dai÷ikam | tvad+(dar÷anam Cdar÷anàd* )ahaü* manye |titãrùur* iva ca plavam ||12.13| tasmàd* arhasi tad* vaktuü* |vaktavyaü* yadi manyase | jarà+maraõa+rogebhyo* |yathà*ayaü* parimucyate ||12.14| ity* aràóaþ kumàrasya |màhàtmyàd* eva coditaþ | saükùiptaü* kathayàü* cakre |svasya ÷àstrasya ni÷cayam ||12.15| ÷råyatàm ayam asmàkaü* |siddha+antaþ ÷çõvatàü* vara | yathà bhavati saüsàro* |yathà (ca*eva nivartate Cvai parivartate )||12.16| prakçti÷* ca vikàra÷* ca |janma mçtyur* jarà*eva ca | tat tàvat sattvam ity* uktaü* |sthira+sattva parehi (tat Cnaþ )||12.17| tatra tu (prakçtiü* Cprakçtir* )nàma |viddhi prakçti+kovida | pa¤ca bhåtàny* ahaü+kàraü* |buddhim a+vyaktam eva ca ||12.18| vikàra* iti (budhyasva Cbuddhiü* tu )|viùayàn indriyàõi ca | pàõi+pàdaü* ca vàdaü* ca |pàyu+upasthaü* tathà manaþ ||12.19| asya kùetrasya vij¤ànàt |kùetra+j¤a* iti saüj¤i ca | kùetra+j¤a* iti ca*àtmànaü* |kathayanty* àtma+cintakàþ ||12.20| sa+÷iùyaþ kapila÷* ca*iha |(pratibuddhir* Cpratibuddha* )iti smçtiþ | sa+(putro* *a+pratibuddhas* tu Cputraþ pratibuddha÷* ca )|prajà+patir* iha*ucyate ||12.21| jàyate jãryate ca*eva |(bàdhyate Cbudhyate )mriyate ca yat | tad* vyaktam iti vij¤eyam |a+vyaktaü* tu viparyayàt ||12.22| a+j¤ànaü* karma tçùõà ca |j¤eyàþ saüsàra+hetavaþ | sthito* *asmiüs* tritaye (jantus* Cyas* tu )|tat sattvaü* (na*ativartate Cna*abhivartate )||12.23| vi+pratyayàd* ahaü+kàràt |saüdehàd* abhisaüplavàt | a+vi÷eùa+an+upàyàbhyàü* |saïgàd* abhyavapàtataþ ||12.24| tatra vi+pratyayo* nàma |viparãtaü* pravartate | anyathà kurute kàryaü* |mantavyaü* manyate *anyathà ||12.25| bravãmy* aham ahaü* vedmi |gacchàmy* aham ahaü* sthitaþ | iti*iha*evam ahaü+kàras* tv* |an+ahaü+kàra vartate ||12.26| yas* tu (bhàvàn a+saüdigdhàn Cbhàvena saüdigdhàn )|ekã+bhàvena pa÷yati | mçt+piõóa+vad* a+saüdeha |saüdehaþ sa* iha*ucyate ||12.27| ya* eva*ahaü* sa* eva*idaü* |mano* buddhi÷* ca karma ca | ya÷* (ca*eva*eùa* Cca*evaü* sa* )gaõaþ so* *aham |iti yaþ so* *abhisaüplavaþ ||12.28| a+vi÷eùaü* vi÷eùa+j¤a |pratibuddha+a+prabuddhayoþ | prakçtãnàü* ca yo* veda |so* *a+vi÷eùa* iti smçtaþ ||12.29| namas+kàra+vaùañ+kàrau |prokùaõa+abhyukùaõa+àdayaþ | an+upàya* iti pràj¤air* |upàya+j¤a praveditaþ ||12.30| sajjate yena dur+medhà* |mano+(vàg+buddhi+karmabhiþ Cvàk+karma+buddhibhiþ )| viùayeùv* an+abhiùvaïga |so* *abhiùvaïga* iti smçtaþ ||12.31| mama*idam aham asya*iti |yad* duþkham abhimanyate | vij¤eyo* *abhyavapàtaþ sa* |saüsàre yena pàtyate ||12.32| ity* a+(vidyàü* Cvidyà )hi (vidvàn sa* Cvidvàüsaþ [??] )|pa¤ca+(parvàü* Cparvà )samãhate | tamo* mohaü* mahà+mohaü* |tàmisra+dvayam eva ca ||12.33| tatra*àlasyaü* tamo* viddhi |mohaü* mçtyuü* ca janma ca | mahà+mohas* tv* a+saümoha |kàma ity* (eva gamyatàm Cavagamyatàm )||12.34| yasmàd* atra ca bhåtàni |pramuhyanti mahànty* api | tasmàd* eùa* mahà+bàho |mahà+moha* iti smçtaþ ||12.35| tàmisram iti ca*a+krodha |krodham eva*adhikurvate | viùàdaü* ca*andha+tàmisram |a+viùàda pracakùate ||12.36| anayà*a+vidyayà bàlaþ |saüyuktaþ pa¤ca+parvayà | saüsàre duþkha+bhåyiùñhe |janmasv* abhiniùicyate ||12.37| draùñà ÷rotà ca mantà ca |(kàrya+karaõam Ckàryaü* karaõam )eva ca | aham ity* evam àgamya |saüsàre parivartate ||12.38| (iha*ebhir* City* ebhir* )hetubhir* dhãman |(janma+Ctamaþ+)srotaþ pravartate | hetv+a+(bhàvàt Cbhàve )phala+a+bhàva* |iti vij¤àtum arhasi ||12.39| tatra (samyaï+Csamyag+)matir* vidyàn* |mokùa+kàma catuùñayam | pratibuddha+a+prabuddhau ca |vyaktam a+vyaktam eva ca ||12.40| yathàvad* etad* vij¤àya |kùetra+j¤o* hi catuùñayam | (àjavaüjavatàü* Càrjavaü* javatàü* )hitvà |pràpnoti padam a+kùaram ||12.41| ity+arthaü* bràhmaõà* loke |parama+brahma+vàdinaþ | brahma+caryaü* caranti*iha |bràhmaõàn vàsayanti ca ||12.42| iti vàkyam idaü* ÷rutvà |munes* tasya nç+pa+àtma+jaþ | abhyupàyaü* ca papraccha |padam eva ca naiùñhikam ||12.43| brahma+caryam idaü* caryaü* |yathà yàvac* ca yatra ca | dharmasya*asya ca pary+antaü* |bhavàn vyàkhyàtum arhati ||12.44| ity* aràóo* yathà+÷àstraü* |vispaùña+arthaü* samàsataþ | tam eva*anyena kalpena |dharmam asmai vyabhàùata ||12.45| ayam àdau gçhàn* muktvà |bhaikùàkaü* liïgam à÷ritaþ | samudàcàra+vistãrõaü* |÷ãlam àdàya vartate ||12.46| saütoùaü* param àsthàya |yena tena yatas* tataþ | viviktaü* sevate vàsaü* |nir+dvaüdvaþ ÷àstra+vit+kçtã ||12.47| tato* ràgàd* bhayaü* dçùñvà |vairàgyàc* ca paraü* ÷ivam | nigçhõann* indriya+gràmaü* |yatate manasaþ (÷ame C÷rame )||12.48| atha*u viviktaü* kàmebhyo* |vyàpàda+àdibhya* eva ca | viveka+jam avàpnoti |pårva+dhyànaü* vitarkavat ||12.49| tac* ca (dhyàna+sukhaü* Cdhyànaü* sukhaü* )pràpya |tat tad* eva vitarkayan | a+pårva+sukha+làbhena |hriyate bàli÷o* janaþ ||12.50| ÷amena*evaü+vidhena*ayaü* |kàma+dveùa+vigarhiõà | brahma+lokam avàpnoti |paritoùeõa va¤citaþ ||12.51| j¤àtvà vidvàn vitarkàüs* tu |manaþ+saükùobha+kàrakàn | tad+viyuktam avàpnoti |dhyànaü* prãti+sukha+anvitam ||12.52| hriyamàõas* tayà prãtyà |yo* vi÷eùaü* na pa÷yati | sthànaü* bhàsvaram àpnoti |deveùv* (àbhàsvareùu saþ Càbhà+sureùv* api )||12.53| yas* tu prãti+sukhàt tasmàd |vivecayati mànasam | tçtãyaü* labhate dhyànaü* |sukhaü* prãti+vivarjitam [Ed. C reads 12.57 after 12.54.] ||12.54| yas* tu tasmin sukhe magno* |na vi÷eùàya yatnavàn | ÷ubha+kçtsnaiþ sa* sàmànyaü* |sukhaü* pràpnoti daivataiþ ||12.55| tà+dç÷aü* sukham àsàdya |yo* na (rajyaty* upekùakaþ Crajyann* upekùate )| caturthaü* dhyànam àpnoti |sukha+duþkha+vivarjitam ||12.56| tatra ke+cid* vyavasyanti |mokùa* ity* (abhimàninaþ Capi màninaþ )| sukha+duþkha+parityàgàd* |a+vyàpàràc* ca cetasaþ ||12.57| asya dhyànasya tu phalaü* |samaü* devair* bçhat+phalaiþ | kathayanti (bçhat+kàlaü* |bçhat+Cvçhat+phalaü* |vçhat+)praj¤à+parãkùakàþ ||12.58| samàdher* vyutthitas* tasmàd* |dçùñvà doùàü÷* *charãriõàm | j¤ànam àrohati pràj¤aþ |÷arãra+vinivçttaye ||12.59| tatas* tad* dhyànam utsçjya |vi÷eùe kçta+ni÷cayaþ | kàmebhya* iva (sa* pràj¤o* Csat+pràj¤o* )|råpàd* api virajyate ||12.60| ÷arãre khàni yàny* asmin |tàny* àdau parikalpayan | ghaneùv* api tato* dravyeùv* |àkà÷am adhimucyate ||12.61| àkà÷a+(gatam Csamam )àtmànaü* |saükùipya tv* a+paro* budhaþ | (tad* eva*an+Ctadà*eva*an+)antataþ pa÷yan |vi÷eùam adhigacchati ||12.62| adhy+àtma+(ku÷alas* tv* Cku÷aleùv* )anyo* |nivartya*àtmànam àtmanà | kiü+cin* na*asti*iti saüpa÷yann* |àkiücanya* iti smçtaþ ||12.63| tato* mu¤jàd* iùãkà*iva |÷akuniþ pa¤jaràd* iva | kùetra+j¤o* niþsçto* dehàn* |mukta* ity* abhidhãyate ||12.64| etat tat paramaü* brahma |nir+liïgaü* dhruvam a+kùaram | yan* mokùa* iti tattva+j¤àþ |kathayanti manãùiõaþ ||12.65| ity* upàya÷* ca mokùa÷* ca |mayà saüdar÷itas* tava | yadi j¤àtaü* yadi (rucir* Cruci )|yathàvat pratipadyatàm ||12.66| jaigãùavyo* *atha janako* |vçddha÷* ca*eva parà÷araþ | imaü* panthànam àsàdya |muktà* hy* anye ca mokùiõaþ ||12.67| iti tasya sa* tad* vàkyaü* |gçhãtvà (tu Cna )vicàrya ca | pårva+hetu+bala+pràptaþ |praty+uttaram uvàca (ha Csaþ )||12.68| ÷rutaü* j¤ànam idaü* såkùmaü* |parataþ parataþ ÷ivam | (kùetra+j¤asya*a+Ckùetreùv* asya*a+)parityàgàd* |avaimy* etad* a+naiùñhikam ||12.69| vikàra+prakçtibhyo* hi |kùetra+j¤aü* muktam apy* aham | manye prasava+dharmàõaü* |(bãja+Cvãja+)dharmàõam eva ca ||12.70| vi÷uddho* yady* api hy* àtmà |nirmukta* iti kalpyate | ((Cbhåyaþ pratyaya+sad+bhàvàd* |a+muktaþ sa* bhaviùyati C)) ||12.71| ((Cçtu+bhåmy+ambu+virahàd* |yathà bãjaü* na rohati | C)) ((Crohati pratyayais* tais* tais* |tadvat so* *api mato* mama C))||12.72| ((Cyat karma+a+j¤àna+tçùõànàü* |tyàgàn* mokùa÷* ca kalpyate | C)) aty+antas* tat+parityàgaþ |saty* àtmani na vidyate ||12.73| hitvà hitvà trayam idaü* |vi÷eùas* tu*upalabhyate | àtmanas* tu sthitir* yatra |tatra såkùmam idaü* trayam ||12.74| såkùmatvàc* ca*eva doùàõàm |a+vyàpàràc* ca cetasaþ | dãrghatvàd* àyuùa÷* ca*eva |mokùas* tu parikalpyate ||12.75| ahaü+kàra+parityàgo* |ya÷* ca*eùa* parikalpyate | saty* àtmani parityàgo* |na*ahaü+kàrasya vidyate ||12.76| saükhyà+àdibhir* a+mukta÷* ca |nir+guõo* na bhavaty* ayam | tasmàd* a+sati nairguõye |na*asya mokùo* *abhidhãyate ||12.77| guõino* hi guõànàü* ca |vyatireko* na vidyate | råpa+uùõàbhyàü* virahito* |na hy* agnir* upalabhyate ||12.78| pràg* dehàn* na bhaved* dehã |pràg* guõebhyas* tathà guõã | (tasmàd* Ckasmàd* )àdau vimuktaþ (san Csa¤* )|÷arãrã badhyate punaþ ||12.79| kùetra+j¤o* vi+÷arãra÷* ca |j¤o* và syàd* a+j¤a* eva và | yadi j¤o* j¤eyam asya*asti |j¤eye sati na mucyate ||12.80| atha*a+j¤a* iti siddho* vaþ |kalpitena kim àtmanà | vinà*api hy* àtmanà*a+j¤ànaü* |prasiddhaü* kàùñha+kuóyavat ||12.81| parataþ paratas* tyàgo* |yasmàt tu guõavàn smçtaþ | tasmàt sarva+parityàgàn* |manye kçtsnàü* kçta+arthatàm ||12.82| iti dharmam aràóasya |viditvà na tutoùa saþ | a+kçtsnam iti vij¤àya |tataþ pratijagàma ha ||12.83| vi÷eùam atha ÷u÷råùur* |udrakasya*à÷ramaü* yayau | àtma+gràhàc* ca tasya*api |jagçhe na sa* dar÷anam ||12.84| saüj¤à+saüj¤itvayor* doùaü* |j¤àtvà hi munir* udrakaþ | àkiücinyàt paraü* lebhe |(*a+saüj¤à+a+saüj¤à+àtmikàü* Csaüj¤à+a+saüj¤à+àtmikàü* )gatim ||12.85| yasmàc* ca*àlambane såkùme |saüj¤à+a+saüj¤e tataþ param | na+a+saüj¤ã na*eva saüj¤ã*iti |tasmàt (tatra+gata+Ctatra gata+)spçhaþ ||12.86| yata÷* ca buddhis* tatra*eva |sthità*anyatra*a+pracàriõã | (såkùmà*a+pañvã Csåkùmà*apàdi )tatas* tatra |na*a+saüj¤itvaü* na saüj¤ità ||12.87| yasmàc* ca (tad* Ctam )api pràpya |punar* àvartate jagat | bodhi+sattvaþ paraü* prepsus* |tasmàd* udrakam atyajat ||12.88| tato* hitvà*à÷ramaü* tasya |÷reyo+arthã kçta+ni÷cayaþ | bheje gayasya ràja+çùer* |nagarã+saüj¤am à÷ramam ||12.89| atha naira¤janà+tãre |÷ucau ÷uci+paràkramaþ | cakàra vàsam eka+anta+ |(vihàra+abhiratir* C(vihàra+abhivratã )muniþ ||12.90| ((C<xxx> tat+pårvaü* |pa¤ca+indriya+va÷a+uddhatàn | C)) ((Ctapaþ <xx> vratino* bhikùån pa¤ca niraikùata C))||12.91| (te ca*upatasthur* Cpa¤ca*upatasthur* )dçùñvà*atra |bhikùavas* taü* mumukùavaþ | puõya+arjita+dhana+àrogyam |indriya+arthà* iva*ã÷varam ||12.92| saüpåjyamànas* taiþ prahvair* |(vinayàd* anuvartibhiþ Cvinaya+ànata+mårtibhiþ )| tad+va÷a+sthàyibhiþ ÷iùyair* |lolair* mana* iva*indriyaiþ ||12.93| mçtyu+janma+anta+karaõe |syàd* upàyo* *ayam ity* atha | duù+karàõi samàrebhe |tapàüsy* an+a÷anena saþ ||12.94| upavàsa+vidhãn na+ekàn |kurvan nara+dur+àcaràn | varùàõi ùañ (÷ama+Ckarma+)prepsur* |akarot kàr÷yam àtmanaþ ||12.95| anna+kàleùu ca*eka+ekaiþ |(sa* kola+Csa+kola+)tila+taõóulaiþ | a+pàra+pàra+saüsàra+ |pàraü* prepsur* apàrayat ||12.96| dehàd* apacayas* tena |tapasà tasya yaþ kçtaþ | sa* eva*upacayo* bhåyas* |tejasà*asya kçto* *abhavat ||12.97| kç÷o* *apy* a+kç÷a+kãrti+÷rãr* |hlàdaü* cakre *anya+(cakùuùàm Ccakùuùam )| kumudànàm iva ÷arac+ |chukla+pakùa+àdi+candra+màþ ||12.98| tvag+asthi+÷eùo* niþ+÷eùair* |medaþ+pi÷ita+÷oõitaiþ | kùãõo* *apy* a+kùãõa+gàmbhãryaþ |samudra* iva sa* vyabhàt ||12.99| atha kaùña+tapaþ+spaùña+ |vy+artha+kliùña+tanur* muniþ | bhava+bhãrur* imàü* cakre |buddhim buddhatva+kàïkùayà ||12.100| na*ayaü* dharmo* viràgàya |na bodhàya na muktaye | jambu+måle mayà pràpto* |yas* tadà sa* vidhir* dhruvaþ ||12.101| na ca*asau dur+balena*àptuü* |÷akyam ity* àgata+àdaraþ | ÷arãra+bala+vçddhy+artham |idaü* bhåyo* *anvacintayat ||12.102| kùut+pipàsà+÷rama+klàntaþ |÷ramàd* a+sva+stha+mànasaþ | pràpnuyàn* manasà*avàpyaü* |phalaü* katham a+nirvçtaþ ||12.103| nirvçtiþ pràpyate samyak |satata+indriya+tarpaõàt | saütarpita+indriyatayà |manaþ+svàsthyam avàpyate ||12.104| sva+stha+prasanna+manasaþ |samàdhir* upapadyate | samàdhi+yukta+cittasya |dhyàna+yogaþ pravartate ||12.105| dhyàna+pravartanàd* dharmàþ |pràpyante yair* avàpyate | dur+labhaü* ÷àntam a+jaraü* |paraü* tad* a+mçtaü* padam ||12.106| tasmàd* àhàra+målo* *ayam |upàya* iti+ni÷cayaþ | (àhàra+Casåri+)karaõe dhãraþ |kçtvà*a+mita+matir* matim ||12.107| snàto* naira¤janà+tãràd* |uttatàra ÷anaiþ kç÷aþ | bhaktyà*avanata+÷àkha+agrair* |datta+hastas* taña+drumaiþ ||12.108| atha go+pa+adhipa+sutà |daivatair* abhicodità | udbhåta+hçdaya+ànandà |tatra nanda+balà*àgamat ||12.109| sita+÷aïkha+ujjvala+bhujà |nãla+kambala+vàsinã | sa+phena+màlà+nãla+ambur* |yamunà*iva sarid+varà ||12.110| sà (÷ràddha+àvardhita+C÷raddhà+vardhita+)prãtir* |vikasal+locana+utpalà | ÷irasà praõipatya*enaü* |gràhayàm àsa pàyasam ||12.111| kçtvà tad+upabhogena |pràpta+janma+phalàü* sa* tàm | bodhi+pràptau sam+artho* *abhåt |saütarpita+ùaó+indriyaþ ||12.112| paryàpta+àpyàna+(mårti÷* Cmårta÷* )ca |(sa+arthaü* sva+Csa+ardhaü* su+)ya÷asà muniþ | kànti+(dhairye babhàra*ekaþ |÷a÷a+aïka+arõavayor* dvayoþ Cdhairya+eka+bhàra+ekaþ |÷a÷a+aïka+arõavaval* babhau )||12.113| àvçtta* iti vij¤àya |taü* jahuþ (pa¤ca bhikùavaþ Cpa¤ca+bhikùavaþ )| manãùiõam iva*àtmànaü* |nirmuktaü* (pa¤ca dhàtavaþ Cpa¤ca+dhàtavaþ )||12.114| vyavasàya+dvitãyo* *atha |÷àdvalàs* tãrõa+bhå+talam | so* *a÷vattha+målaü* prayayau |bodhàya kçta+ni÷cayaþ ||12.115| tatas* tadànãü* gaja+ràja+vikramaþ | pada+svanena*an+upamena bodhitaþ | mahà+muner* àgata+bodhi+ni÷cayo* | jagàda kàlo* bhuja+ga+uttamaþ stutim ||12.116| yathà mune tvac+caraõa+avapãóità | muhur* muhur* niùñanati*iva medinã | yathà ca te ràjati såryavat prabhà | dhruvaü* tvam iùñaü* phalam adya bhokùyase ||12.117| yathà bhramantyo* divi (càùa+Cvàya+)païktayaþ | pra+dakùiõaü* tvàü* kamala+akùa kurvate | yathà ca saumyà* divi vànti vàyavas* | tvam adya buddho* niyataü* bhaviùyasi ||12.118| tato* bhujaü+ga+pravareõa saüstutas* | tçõàny* upàdàya ÷ucãni làvakàt | kçta+pratij¤o* niùasàda bodhaye | mahà+taror* målam upà÷ritaþ ÷uceþ ||12.119| tataþ sa* pary+aïkam a+kampyam uttamaü* | babandha supta+ura+ga+bhoga+piõóitam | bhinadmi tàvad* bhuvi na*etad* àsanaü* | na yàmi yàvat kçta+kçtyatàm iti ||12.120| tato* yayur* mudam a+tulàü* diva+okaso* | (vavà÷ire Cvavàsire )na mçga+(gaõàþ Cgaõà* [Wrong sandhi in ed. EJH.])na pakùiõaþ | na sasvanur* vana+taravo* *anila+àhatàþ | kçta+àsane bhagavati (ni÷cita+àtmani Cni÷+cala+àtmani )||12.121| [[iti (C÷rã+C)buddha+carite mahà+kàvye (C*a÷va+ghoùa+kçte C)*aràóa+dar÷ano* nàma dvà+da÷aþ sargaþ |12|]] tasmin vimokùàya kçta+pratij¤e | ràja+çùi+vaü÷a+prabhave mahà+çùau | tatra*upaviùñe prajaharùa lokas* | tatràsa sad+dharma+ripus* tu màraþ ||13.1| yaü* kàma+devaü* pravadanti loke | citra+àyudhaü* puùpa+÷araü* tathà*eva | kàma+pracàra+adhi+patiü* tam eva | mokùa+dviùaü* màram udàharanti ||13.2| tasya+àtma+jà* vibhrama+harùa+darpàs* | tisro* (*a+rati+Crati+)prãti+tçùa÷* ca kanyàþ | papracchur* enaü* manaso* vikàraü* | sa* tàü÷* ca tà÷* ca*eva vaco* (*abhyuvàca Cbabhàùe )||13.3| asau munir* ni÷caya+varma bibhrat | sattva+àyudhaü* buddhi+÷araü* vikçùya | jigãùur* àste viùayàn madãyàn | tasmàd* ayaü* me manaso* viùàdaþ ||13.4| yadi hy* asau màm abhibhåya yàti | lokàya ca*àkhyàty* apavarga+màrgam | ÷ånyas* tato* *ayaü* viùayo* mama*adya | vçttàc* cyutasya*iva videha+bhartuþ ||13.5| tad* yàvad* eva*eùa* na labdha+cakùur* | mad+go+care tiùñhati yàvad* eva | yàsyàmi tàvad* vratam asya bhettuü* | setuü* nadã+vega* (iva*ati+vçddhaþ Civa*abhivçddhaþ )||13.6| tato* dhanuþ puùpamayaü* gçhãtvà | (÷aràn jagan+moha+C÷aràüs* tathà moha+)karàü÷* ca pa¤ca | so* *a÷va+ttha+målaü* sa+suto* *abhyagacchad* | a+svàsthya+kàrã manasaþ prajànàm ||13.7| atha pra÷àntaü* munim àsana+sthaü* | pàraü* titãrùuü* bhava+sàgarasya | viùajya savyaü* karam àyudha+agre | (krãóan Ckrãóa¤* )÷areõa*idam uvàca màraþ ||13.8| uttiùñha bhoþ kùatriya mçtyu+bhãta | (cara sva+dharmaü* Cvarasva dharmaü* )tyaja mokùa+dharmam | (bàõai÷* Cvàõai÷* )ca (yaj¤ai÷* ca C<xxx> )vinãya (lokaü* Clokàn )| (lokàt padaü* Clokàn paràn )pràpnuhi vàsavasya ||13.9| panthà hi niryàtum ayaü* ya÷asyo* | yo* vàhitaþ pårvatamair* nara+indraiþ | jàtasya ràja+çùi+kule vi÷àle | bhaikùàkam a+÷làghyam idaü* prapattum ||13.10| atha*adya na*uttiùñhasi (ni÷cita+àtman Cni÷cita+àtmà )| bhava sthiro* mà vimucaþ pratij¤àm | mayà*udyato* hy* eùa* ÷araþ sa* eva | yaþ (÷årpake Csåryake )mãna+ripau vimuktaþ ||13.11| (spçùñaþ Cpçùñaþ )sa* ca*anena kathaü+cid* aióaþ | somasya naptà*apy* abhavad* vi+cittaþ | sa* ca*abhavac* (*chaü+tanur* C*chàütanur* )a+sva+tantraþ | kùãõe yuge kiü* (bata Cvata )dur+balo* *anyaþ ||13.12| tat kùipram uttiùñha labhasva saüj¤àü* | (bàõo* Cvàõo* )hy* ayaü* tiùñhati lelihànaþ | priyà+vidheyeùu rati+priyeùu | yaü* cakra+vàkeùv* (iva Capi )na*utsçjàmi ||13.13| ity* evam ukto* *api yadà nir+àstho* | na*eva*àsanaü* ÷àkya+munir* bibheda | ÷araü* tato* *asmai visasarja màraþ | kanyà÷* ca kçtvà purataþ sutàü÷* ca ||13.14| tasmiüs* tu (bàõe Cvàõe )*api sa* vipramukte | cakàra na*àsthàü* na dhçte÷* cacàla | dçùñvà tathà*enaü* viùasàda màra÷* | cintà+parãta÷* ca ÷anair* jagàda ||13.15| ÷aila+indra+putrãü* prati yena viddho* | devo* *api ÷aü+bhu÷* calito* babhåva | na cintayaty* eùa* tam eva (bàõaü* Cvàõaü* )| kiü* syàd* a+citto* na ÷araþ sa* eùaþ ||13.16| tasmàd* ayaü* na*arhati puùpa+(bàõaü* Cvàõaü* )| na harùaõaü* na*api rater* niyogam | arhaty* ayaü* bhåta+gaõair* a+(saumyaiþ C÷eùaiþ )| saütràsana+àtarjana+tàóanàni ||13.17| sasmàra màra÷* ca tataþ sva+sainyaü* | (vighnaü* ÷ame Cvidhvaüsanaü* )÷àkya+mune÷* cikãrùan | nànà+à÷rayà÷* ca*anucaràþ parãyuþ | (÷ala+C÷ara+)druma+pràsa+gadà+asi+hastàþ ||13.18| varàha+mãna+a÷va+khara+uùñra+vaktrà* | vyàghra+çkùa+siüha+dvi+rada+ànanà÷* ca | eka+ãkùaõà* na+eka+mukhàs* tri+÷ãrùà* | lamba+udarà÷* ca*eva pçùa+udarà÷* ca ||13.19| (a+jànu+sakthà* Cajàsu saktà* )ghaña+jànava÷* ca | daüùñra+àyudhà÷* ca*eva nakha+àyudhà÷* ca | (karaïka+vaktrà* Ckabandhu+hastà* )bahu+mårtaya÷* ca | bhagna+ardha+vaktrà÷* ca mahà+mukhà÷* ca ||13.20| (bhasma+aruõà* Ctàmra+aruõà* )lohita+(bindu+Cvindu+)citràþ | khañvà+aïga+hastà* hari+dhåmra+ke÷àþ | lamba+srajo* vàraõa+lamba+karõà÷* | carma+ambarà÷* ca*eva nir+ambarà÷* ca ||13.21| ÷veta+ardha+vaktrà* harita+ardha+kàyàs* | tàmrà÷* ca dhåmrà* harayo* *asità÷* ca | (vyàla+uttara+àsaïga+Cvyàóa+uttara+àsaïga+)bhujàs* tathà*eva | praghuùña+ghaõña+àkula+mekhalà÷* ca ||13.22| tàla+pramàõà÷* ca gçhãta+÷ålà* | daüùñra+àkaràlà÷* ca ÷i÷u+pramàõàþ | urabhra+vaktrà÷* ca vihaü+(gama+àkùà* Cgamà÷* ca )| màrjàra+vaktrà÷* ca manuùya+kàyàþ ||13.23| prakãrõa+ke÷àþ ÷ikhino* *ardha+muõóà* | (rakta+ambarà* Crajjv+ambarà* )vyàkula+veùñanà÷* ca | prahçùña+vaktrà* bhç+kuñã+mukhà÷* ca | tejo+harà÷* ca*eva mano+harà÷* ca ||13.24| ke+cid* vrajanto* bhç÷am àvavalgur* | anyo+anyam àpupluvire tathà*anye | cikrãóur* àkà÷a+gatà÷* ca ke+cit | ke+cic* ca cerus* taru+mastakeùu ||13.25| nanarta ka÷+cid* bhramayaüs* tri+÷ålaü* | ka÷+(cid* vipusphårja Ccid* *dha pusphårja )gadàü* vikarùan | harùeõa ka÷+cid* vçùavan* (nanarda Cnanarta )| ka÷+cit prajajvàla tanå+ruhebhyaþ ||13.26| evaü+vidhà* bhåta+gaõàþ sam+antàt | tad* bodhi+målaü* parivàrya tasthuþ | jighçkùava÷* ca*eva jighàüsava÷* ca | bhartur* niyogaü* paripàlayantaþ ||13.27| taü* prekùya màrasya ca pårva+ràtre | ÷àkya+çùabhasya*eva ca yuddha+kàlam | na dyau÷* cakà÷e pçthivã cakampe | prajajvalu÷* ca*eva di÷aþ sa+÷abdàþ ||13.28| (viùvag* Cvi÷vag* )vavau vàyur* udãrõa+vegas* | tàrà* na rejur* na babhau ÷a÷a+aïkaþ | tama÷* ca bhåyo* (vitatàna ràtriþ Cvitatàra ràtreþ )| sarve ca saücukùubhire samudràþ ||13.29| mahã+bhçto* dharma+parà÷* ca nàgà* | mahà+muner* vighnam a+mçùyamàõàþ | màraü* prati krodha+vivçtta+netrà* | niþ÷a÷vasu÷* ca*eva jajçmbhire ca ||13.30| ÷uddha+adhivàsà* vibudha+çùayas* tu | sad+dharma+siddhy+artham (abhipravçttàþ Civa pravçttàþ )| màre *anukampàü* manasà pracakrur* | vi+ràga+bhàvàt tu na roùam ãyuþ ||13.31| tad* bodhi+målaü* samavekùya kãrõaü* | hiüsà+àtmanà màra+balena tena | dharma+àtmabhir* loka+vimokùa+kàmair* | babhåva hàhà+kçtam (antarãkùe Cantarãkùam )||13.32| (upaplavaü* Cupaplutaü* )dharma+(vidhes* Cvidas* )tu tasya | dçùñvà sthitaü* màra+balaü* mahà+çùiþ | na cukùubhe na*api yayau vikàraü* | madhye gavàü* siüha* iva*upaviùñaþ ||13.33| màras* tato* bhåta+camåm udãrõàm | àj¤àpayàm àsa bhayàya tasya | svaiþ svaiþ prabhàvair* atha sà*asya senà | tad+dhairya+bhedàya matiü* cakàra ||13.34| ke+cic* calan na+eka+vilambi+jihvàs* | (tãkùõa+agra+Ctãkùõa+ugra+)daüùñrà* hari+maõóala+akùàþ | vidàrita+àsyàþ sthira+÷aïku+karõàþ | saütràsayantaþ kila nàma tasthuþ ||13.35| tebhyaþ sthitebhyaþ sa* tathà+vidhebhyaþ | råpeõa bhàvena ca dàruõebhyaþ | na vivyathe na*udvivije mahà+çùiþ | (krãóat+su+Ckrãóan su+)bàlebhya* iva*uddhatebhyaþ ||13.36| ka÷+cit tato* (roùa+Craudra+)vivçtta+dçùñis* | tasmai gadàm udyamayàü* cakàra | tastambha bàhuþ sa+gadas* tato* *asya | puraü+darasya*iva purà sa+vajraþ ||13.37| ke+cit samudyamya ÷ilàs* taråü÷* ca | viùehire na*eva munau vimoktum | petuþ sa+vçkùàþ sa+÷ilàs* tathà*eva | vajra+avabhagnà* iva vindhya+pàdàþ ||13.38| kai÷+cit samutpatya nabho* vimuktàþ | ÷ilà÷* ca vçkùà÷* ca para÷vadhà÷* ca | tasthur* nabhasy* eva na ca*avapetuþ | saüdhyà+abhra+pàdà* iva na+eka+varõàþ ||13.39| cikùepa tasya*upari dãptam anyaþ | kaóaïgaraü* parvata+÷çïga+màtram | yan* mukta+màtraü* gagana+stham eva | tasya*anubhàvàc* *chatadhà (paphàla Cbabhåva )||13.40| ka÷+cij* jalann* arka* iva*uditaþ khàd* | aïgàra+varùaü* mahad* utsasarja | cåçnàni càmãkara+kandaràõàü* | kalpa+atyaye merur* iva pradãptaþ ||13.41| tad* bodhi+måle pravikãryamàõam | aïgàra+varùaü* tu sa+visphuliïgam | maitrã+vihàràd* çùi+sattamasya | babhåva rakta+utpala+(pattra+Cpatra+)varùaþ ||13.42| ÷arãra+citta+vyasana+àtapais* tair* | evaü+vidhais* tai÷* ca nipàtyamànaiþ | na*eva*àsanàc* *chaàkya+muni÷* cacàla | (sva+ni÷cayaü* Csvaü* ni÷cayaü* )bandhum iva*upaguhya ||13.43| atha*a+pare (nirjigilur* Cnirjagalur* )mukhebhyaþ | sarpàn vijãrõebhya* iva drumebhyaþ | te mantra+baddhà* iva tat+samãpe | na ÷a÷vasur* (na*utsasçpur* Cnal*utsasçjur* )na celuþ ||13.44| bhåtvà*a+pare vàri+dharà* (bçhantaþ Cvçhantaþ )| sa+vidyutaþ sa+a÷ani+caõóa+ghoùàþ | tasmin drume tatyajur* a÷ma+varùaü* | tat puù.pa+varùaü* ruciraü* babhåva ||13.45| càpe *atha (bàõo* Cvàõo* )nihito* *a+pareõa | jajvàla tatra*eva na niùpapàta | an+ã÷varasya*àtmani (dhåyamàno* Cdhåryamàõo* )| dur+marùaõasya*iva narasya manyuþ ||13.46| pa¤ca*iùavo* *anyena tu vipramuktàs* | tasthur* (nabhasy* Cnayaty* )eva munau na petuþ | saüsàra+bhãror* viùaya+pravçttau | pa¤ca*indriyàõi*iva parãkùakasya ||13.47| jighàüsayà*anyaþ prasasàra ruùño* | gadàü* gçhãtvà*abhi+mukho* mahà+çùeþ | so* *a+pràpta+(kàmo* Ckàlo* )vi+va÷aþ papàta | doùeùv* iva*an+artha+kareùu lokaþ ||13.48| strã megha+kàlã tu kapàla+hastà | kartuü* mahà+çùeþ kila (citta+moham Cmoha+cittam )| babhràma tatra*a+niyataü* na tasthau | cala+àtmano* buddhir* iva*àgameùu ||13.49| ka÷+cit pradãptaü* praõidhàya cakùur* | netra+agninà*à÷ã+viùavad* didhakùuþ | tatra*eva (na*àsãnam Cna*asãt taü* )çùiü* dadar÷a | kàma+àtmakaþ ÷reya* iva*upadiùñam ||13.50| gurvãü* ÷ilàm udyamayaüs* tathà*anyaþ | ÷a÷ràma moghaü* vihata+prayatnaþ | niþ+÷reyasaü* j¤àna+samàdhi+gamyaü* | kàya+klamair* dharmam iva*àptu+kàmaþ ||13.51| tarakùu+siüha+àkçtayas* tathà*anye | praõedur* uccair* mahataþ praõàdàn | sattvàni yaiþ saücukucuþ sam+antàd* | vajra+àhatà* dyauþ phalati*iti matvà ||13.52| mçgà* gajà÷* (ca*àrta+Cca*àrtta+)ravàn sçjanto* | vidudruvu÷* ca*eva nililyire ca | ràtrau ca tasyàm ahani*iva digbhyaþ | kha+gà* ruvantaþ paripetur* (àrtàþ Càrttàþ )||13.53| teùàü* praõàdais* tu tathà+vidhais* taiþ | sarveùu bhåteùv* api kampiteùu | munir* na tatràsa na saücukoca | ravair* garutmàn iva vàyasànàm ||13.54| bhaya+àvahebhyaþ pariùad+gaõebhyo* | yathà yathà na*eva munir* bibhàya | tathà tathà dharma+bhçtàü* sa+patnaþ | ÷okàc* ca roùàc* ca (sasàda Csasàra )màraþ ||13.55| bhåtaü* tataþ kiü+cid* a+dç÷ya+råpaü* | vi÷iùña+(bhåtaü* Cråpaü* )gagana+stham eva | dçùñvà*çùaye drugdham a+vaira+ruùñaü* | màraü* babhàùe mahatà svareõa ||13.56| moghaü* ÷ramaü* na*arhasi màra kartuü* | hiüsrà+àtmatàm utsçja gaccha ÷arma | na*eùa* tvayà kampayituü* hi ÷akyo* | mahà+girir* merur* iva*anilena ||13.57| apy* uùõa+bhàvaü* jvalanaþ prajahyàd* | àpo* dravatvaü* pçthivã sthiratvam | an+eka+kalpa+àcita+puõya+karmà | na tv* eva jahyàd* vyavasàyam eùaþ ||13.58| yo* ni÷cayo* hy* asya paràkrama÷* ca | teja÷* ca yad* yà ca dayà prajàsu | a+pràpya na*utthàsyati tattvam eùa* | tamàüsy* a+hatvà*iva sahasra+ra÷miþ ||13.59| kàùñhaü* hi mathnan labhate huta+à÷aü* | bhåmiü* khanan vindati ca*api toyam | nirbandhinaþ kiü+(cana na*asty* a+sàdhyaü* Cca na na*asya sàdhyaü* )| nyàyena yuktaü* ca kçtaü* ca sarvam ||13.60| tal* lokam (àrtaü* Càrttaü* )karuõàyamàno* | rogeùu ràga+àdiùu vartamànam | mahà+(bhiùaï* Cbhiùag* )na*arhati vighnam eùa* | j¤àna+auùadha+arthaü* parikhidyamànaþ ||13.61| hçte ca loke bahubhiþ ku+màrgaiþ | san+màrgam anvicchati yaþ ÷rameõa | sa* dai÷ikaþ kùobhayituü* na yuktaü* | su+de÷ikaþ sàrthae* iva pranaùñe ||13.62| sattveùu naùñeùu mahà+andha+(kàre Ckàrair* )| j¤àna+pradãpaþ kriyamàõa* eùaþ | àryasya nirvàpayituü* na sàdhu | prajvàlyamànas* tamasi*iva dãpaþ ||13.63| dçùñvà ca saüsàramaye mahà+oghe | magnaü* jagat pàram a+vindamànam | ya÷* ca*idam uttàrayituü* pravçttaþ | (ka÷* cintayet Cka÷+cin* nayet )tasya tu pàpam àryaþ ||13.64| kùamà+÷ipho* dhairya+vigàóha+måla÷* | càritra+puùpaþ smçti+buddhi+÷àkhaþ | j¤àna+drumo* dharma+phala+pradàtà | na*utpàñanaü* hy* arhati vardhamànaþ ||13.65| baddhàü* dçóhai÷* cetasi moha+pà÷air* | yasya prajàü* mokùayituü* manãùà | tasmin jighàüsà tava na*upapannà | ÷rànte jagad+bandhana+mokùa+hetoþ ||13.66| bodhàya karmàõi hi yàny* anena | kçtàni teùàü* niyato* *adya kàlaþ | sthàne tathà*asminn* upaviùña* eùa* | yathà*eva pårve munayas* tathà*eva ||13.67| eùà hi nàbhir* vasu+dhà+talasya | kçtsnena yuktà parameõa dhàmnà | bhåmer* ato* *anyo* *asti hi na prade÷o* | (vegaü* Cve÷aü* )samàdher* (viùaheta yo* *asya Cviùayo* hitasya )||13.68| tan* mà kçthàþ ÷okam upehi ÷àntiü* | mà bhån* mahimnà tava màra mànaþ | vi÷rambhituü* na kùamam a+dhruvà ÷rã÷* | cale pade (vismayam Ckiü* padam )abhyupaiùi ||13.69| tataþ sa* saü÷rutya ca tasya tad* vaco* | mahà+muneþ prekùya ca niù+prakampatàm | jagàma màro* vi+(mano* Cmanà* )hata+udyamaþ | ÷arair* jagac+cetasi yair* (vihanyate Cvihanyase )||13.70| gata+praharùà vi+phalã+kçta+÷ramà | praviddha+pàùàõa+kaóaïgara+drumà | di÷aþ pradudràva tato* *asya sà camår* | hata+à÷rayà*iva dviùatà dviùac+camåþ ||13.71| dravati sa+(paripakùe Cpara+pakùe )nirjite puùpa+ketau | jayati jita+tamaske nãrajaske mahà+çùau | yuvatir* iva sa+hàsà dyau÷* cakà÷e sa+candrà | su+rabhi ca jala+garbhaü* puùpa+varùaü* papàta ||13.72| X(Ctathà*api pàpãyasi nirjite gate | Xdi÷aþ praseduþ prababhau ni÷à+karaþ | Xdivo* nipetur* bhuvi puùpa+vçùñayo* | Xraràja yoùà*iva vi+kalmaùà ni÷à | C) [[iti (C÷rã+C)buddha+carite mahà+kàvye *a÷va+ghoùa+kçte màra+vijayo* nàma trayo+da÷aþ sargaþ |13|]] tato* màra+balaü* jitvà |dhairyeõa ca ÷amena ca | parama+arthaü* vijij¤àsuþ |sa* dadhyau dhyàna+kovidaþ ||14.1| sarveùu dhyàna+vidhiùu |pràpya ca*ai÷varyam uttamam | sasmàra prathame yàme |pårva+janma+paraüparàm ||14.2| amutra*aham ayaü* nàma |cyutas* tasmàd* iha*àgataþ | iti janma+sahasràõi |sasmàra*anubhavann* iva ||14.3| smçtvà janma ca mçtyuü* ca |tàsu tàsu*upapattiùu | tataþ sattveùu kàruõyaü* |cakàra karuõa+àtmakaþ ||14.4| kçtvà*iha sva+jana+utsargaü* |punar* anyatra ca kriyàþ | a+tràõaþ khalu loko* *ayaü* |paribhramati cakravat ||14.5| ity* evaü* smaratas* tasya |babhåva niyata+àtmanaþ | kadalã+garbha+niþ+sàraþ |saüsàra* iti ni÷cayaþ ||14.6| dvitãye tv* àgate yàme |so* *a+dvitãya+paràkramaþ | divyaü* (lebhe Ccakùuþ )paraü* (cakùuþ Clebhe )|sarva+cakùuùmatàü* varaþ ||14.7| tatas* tena sa* divyena |pari÷uddhena cakùuùà | dadar÷a nikhilaü* lokam |àdar÷ae* iva nir+male ||14.8| sattvànàü* pa÷yatas* tasya |nikçùña+utkçùña+karmaõàm | pracyutiü* ca*upapattiü* ca |vavçdhe karuõa+àtmatà ||14.9| ime duù+kçta+karmàõaþ |pràõino* yànti dur+gatim | ime *anye ÷ubha+karmàõaþ |pratiùñhante tri+piùñape ||14.10| upapannàþ pratibhaye |narake bhç÷a+dàruõe | amã duþkhair* bahu+vidhaiþ |pãóyante kçpaõaü* (bata Cvata )||14.11| pàyyante kvathitaü* ke+cid* |agni+varõam ayo+rasam | àropyante ruvanto* *anye |niùñapta+stambham àyasam ||14.12| pacyante piùñavat ke+cid* |ayas+kumbhãùv* avàï+mukhàþ | dahyante karuõaü* ke+cid* |dãpteùv* aïgàra+rà÷iùu ||14.13| ke+cit tãkùõair* ayo+daüùñrair* |bhakùyante dàruõaiþ ÷vabhiþ | ke+cid* dhçùñair* ayas+tuõóair* |vàyasair* àyasair* iva ||14.14| ke+cid* dàha+pari÷ràntàþ |÷ãta+cchàyà+abhikàïkùiõaþ | asi+(pattra+vanaü* Cpatraü* vanaü* )nãlaü* |baddhà* iva vi÷anty* amã ||14.15| pàñyante dàruvat ke+cit |kuñhàrair* (baddha+Cbahu+)bàhavaþ | duþkhe *api na (vipacyante Cvipadyante )|karmabhir* dhàrita+asavaþ ||14.16| sukhaü* syàd* iti yat karma |kçtaü* duþkha+nivçttaye | phalaü* tasya*idam a+va÷air* |duþkham eva*upabhujyate ||14.17| sukha+artham a+÷ubhaü* kçtvà |yae* ete bhç÷a+duþkhitàþ | àsvàdaþ sa* kim eteùàü* |karoti sukham aõv* api ||14.18| hasadbhir* yat kçtaü* karma |kaluùaü* kaluùa+àtmabhiþ | etat pariõate kàle |kro÷adbhir* anubhåyate ||14.19| yady* (evaü* Ceva )pàpa+karmàõaþ |pa÷yeyuþ karmaõàü* phalam | vameyur* (uùõaü* rudhiraü* Cuùõa+rudhiraü* )|marmasv* abhihatà* iva ||14.20| X(C÷àrãrebhyo* *api duþkhebhyo* |nàrakebhyo* manasvinaþ | Xan+àryaiþ saha saüvàso* |mama kçcchramatamo* mataþ [Printed as spurious verse in a footnote in ed. EHJ.] | C) ime *anye karmabhi÷* citrai÷* |citta+vispanda+saübhavaiþ | tiryag+yonau vicitràyàm |upapannàs* tapasvinaþ ||14.21| màüsa+tvag+bàla+danta+arthaü* |vairàd* api madàd* api | hanyante (kçpaõaü* Ckçpaõà* )yatra |bandhånàü* pa÷yatàm api ||14.22| a+÷aknuvanto* *apy* a+va÷àþ |kùut+tarùa+÷rama+pãóitàþ | go+a÷va+bhåtà÷* ca vàhyante |pratoda+kùata+mårtayaþ ||14.23| vàhyante gaja+bhåtà÷* ca |balãyàüso* *api dur+balaiþ | aïku÷a+kliùña+mårdhànas* |tàóitàþ pàda+pàrùõibhiþ ||14.24| satsv* apy* anyeùu duþkheùu |duþkhaü* yatra vi÷eùataþ | paras+para+virodhàc* ca |paràdhãnatayà*eva ca ||14.25| kha+sthàþ kha+sthair* hi bàdhyante |jala+sthà* jala+càribhiþ | sthala+sthàþ sthala+saüsthai÷* (ca |pràpya ca*eva*itara+itaraiþ Ctu |pràpyante ca*itara+itaraiþ )||14.26| upapannàs* tathà ca*ime |màtsarya+àkrànta+cetasaþ | pitç+loke nir+àloke |kçpaõaü* bhu¤jate phalam ||14.27| såcã+chidra+upama+mukhàþ |parvata+upama+kukùayaþ | kùut+tarùa+janitair* duþkhaiþ |pãóyante duþkha+bhàginaþ ||14.28| à÷ayà (samatikràntà* Csamabhikràntà* )|dhàryamàõàþ sva+karmabhiþ | labhante na hy* amã bhoktuü* |praviddhàny* a+÷ucãny* api [This verse is placed after 14.30 in ed. C.] ||14.29| puruùo* yadi jànãta |màtsaryasya*ã+dç÷aü* phalam | sarvathà (÷ibivad* C÷ivivad* )dadyàc* |*charãra+avayavàn api ||14.30| ime *anye (naraka+prakhye Cnarakaü* pràpya )|garbha+saüj¤e *a+÷uci+hrade | upapannà* manuùyeùu |duþkham archanti jantavaþ ||14.31| <xxxxxx> [Ed. C continues with chapter 14 till 14.91, and chapters 15--17.]