Ghatakarparakavya, with Abhinavagupta's Ghatakarparavivrti
Based on the ed. by B. Parlier: La GhaÂakarparavivti d'Abhinavagupta,
Paris: Institut de civilisation indienne 1975.
(Publications de l'Institut de civilisation indienne, 39)
Input by Daniele Cuneo
ABBREVIATIONS:
Ghk = GhaÂakarparakÃvya
GhkV = GhaÂakarparavivti
#<...># = BOLD
___________________________________________________________________
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
description character =ASCII
long a à 195
long A ù 249
long i Å 197
long I ý 253
long u Æ 198
long U ô 244
vocalic r 173
vocalic R ã 227
long vocalic r Ì 204
vocalic l Ê 202
long vocalic l Ë 203
velar n Ç 199
velar N § 167
palatal n ¤ 164
palatal N ¥ 165
retroflex t  194
retroflex T è 232
retroflex d ¬ 172
retroflex D Ö 214
retroflex n ï 239
retroflex N × 215
palatal s Ó 211
palatal S Á 193
retroflex s « 171
retroflex S å 229
anusvara æ 230
capital anusvara õ 245
visarga ÷ 247
capital visarga ê 234
Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings
and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf
For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm
___________________________________________________________________
ghaÂakarparakÃvyam
ÓrÅmanmahÃmÃheÓvarÃcÃryaÓrÅmadabhinavaguptapÃdaracitavivtyupetam
apÆrva÷ ko 'yaæ te varada Óirasa÷ Óekharavidhir nanu j¤Ãtaæ plu«Âaæ smaradhanur idaæ mÆrdhani dhtam /
yadÃlokÃl loke vi«amaviÓikha÷ sphÆrjatitarÃm iti prokte devyà galitaniyama÷ Óambur avatÃt //
idaæ pro«itapramadayà hetubhÆtayà pro«itapramadÃm uddiÓya kathyate kulakam | tatra ki¤cit kavinibaddhapramdÃvaktkam, ki¤citkavinibaddhatatsakhÅbhëitam, ki¤cit kavinibaddhadÆtÅbhëitam, anyat kaviprakaÂitapratidÆtÅvacanam, itarat svatantrakavikathitam iti bahuprakÃraæ darÓayi«yÃma÷ | na tu saiva ekà kathanakartrÅ | pro«ita÷ pramado vallabho har«aÓ ca yasyÃ÷ | athaca pro«ità vallabhena viyuktÃ, prak«Âena yauvanaÓÇgÃrajanitena madena ca yuktà | anyadeÓatayà viyuktatvam eva pro«itatvena lak«yate
##
dinaæ karotÅti dinakaras tasya bhÃvane raÓmipu¤je chÃdite tiraskte sati tÃsÃæ tama÷pratipak«atayà suprasiddhÃnÃm api sa sÆryo yatra ÃcchÃdyate tatra kathaæ har«Ãloko 'pi mÃnaso 'stu, athaca virahiïÅnÃæ rajanisamayajanitaraïaraïakakalu«itahdayÃïÃæ kadÃcit dinam api vividhavinodÃlokavitaraïena bandhutÃæ yÃyÃt | adya tu yatprasÃdÃt tÃdÓadinam upajÃyate tasya api kaÓcid ÃtmÅya÷ sahaja÷ svabhÃva÷, so 'pi Ãcchadita iti sÃtiÓayaæ bhÃgyahÅnatvaæ dyotitam | tathà jale ca ÃkÃÓÃt patati | kÅdÓÅ | Óokaæ bhÃvayati | jalaæ hi nikaÂavartinà pÃrthivarajasà ÃtmÃnaæ bhÃvayati ekatayà yojayatÅti Órutam idam, adya tu apÆrvaæ vartate Óokena virahiïÅr bhÃvayati Óokamayya eva sampÃdyante tÃ÷ | na hi tÃsÃæ prÃvÂsamayamadhye priyÃgamanaÓaÇkÃmÃtram api astÅti tÃtkÃlaæ nairÃÓyam eva khÃt patatÅty anena amu«ya du«prasahasya apratÅkÃratayà sÃtiÓayo 'nutÃpa÷ sÆcyate | tathà manmatho hdayapraharaïaæ prati sasaærambha÷ | athaca bÃhyo ya÷ kaÓcit hantà tasmÃd upÃyai÷ palÃyyate 'pi, ayaæ punar hdayÃvasthita eva antarhananaæ prati sasaærambha÷ | caÓabda ekakÃlatÃsÆcaka÷ | yathà kaÓcit durjano nirjane nirÃloke durdina eva saÓokaæ janam ata eva nirudhyamÃnam ekÃkinaæ prÃpyaiva labdhacchidra÷ praharati, tathÃiva amu«min kÃla ÅdÓam iva kÃminÅjanaæ madanas tìayatÅty artha÷ || GhkV_1 ||
##
iyaæ nÃyikÃyà eva ukti÷ | he toyadÃ÷ ! macchokabhÃvakajalavitaraïodyatà yatra vayaæ priyaviyuktà na abhÆma, tÃdÓaæ kÃlam ativÃhya yatra kvacit yÃpayitvà yadà adya dayito gatas tadà yÆyam ÃgatÃ÷ | tathà sarvaæ kÃlaæ di«Âam athaca ktÃntarÆpaæ ye«Ãæ te tathà matibÃhyà amanoj¤amanasa÷pŬakatvÃt te ca toyadÃÓ ceti vigraha÷ | ataÓ ca mÃæ mÃri«yatha, kÃkvà ukti÷ | evaæ nÃma puïyabhÃginÅ bhÆyÃsaæ, yena dayitajanavirahità bhÅ«aïabhavadÅyacaritÃvalokanaparikhinnahdayà jÅvitatyÃgena api sukham ÃsÅnà | athaca dayitena vinà yà jÅvati sà avaÓyavadhÃrhaiva | yaÓ ca dirdaya÷ san paradeÓaæ sevate, sa cet dayitÃyà hdayaæ pravi«Âa÷, tatkaratalopanatam eva maraïam | na hi asau jaladharasamaye kim api kÃryaæ kartum samartha iti avaÓyam eka eva kvacana ciram Ãste iti | tasmÃd asmÃsu upari prema tÃvad ÃstÃm; dayÃm api yadi akari«yat, tad avaÓyam ihaiva Ãgami«yad ity etÃvatÅ ka«Âaparampareti anena viÓvÃsaparipÃÂÅjanitadau÷sthityasÆcakena dhvanyate || GhkV_2 ||
priyatamaæ prati nijÃvasthÃæ jij¤Ãpayi«ur bhÅ«aïajaladavijmbhÃm asahi«ïur yuktyà kathaæcid vacanÃt yadi amÅ deÓÃntaraæ vrajeyus tat sarvaæ sampatsyate | priyatamo 'pi ca taddeÓaprÃptajaladharadhvÃnÃkarïanena kadÃcit madÅyÃm avasthÃæ svayaæ và anubhaved api ity abhiprÃyeïa nÃyikà idam Ãha
#
#
he ghanÃ÷ ! meghÃ÷, athaca atinibi¬Ã÷, ata eva hananaÓÅlÃ÷, tam pathikÃnÃm madhye pÃæsulaæ nirmaryÃdaæ nirdayaæ brÆta | etad eva tasya abhij¤Ãnaæ yat pathike«u madhye sa eva nirdaya ity artha÷ | yato yÆyam eva patha÷ ÓÅghraæ laÇgayathety anena katham ita÷ k«ipram eva vrajeyur iti protsÃhanà dhvanyate | brÆteti ca adhye«aïà iyam, laÇganaæ ca ciravrajitasya api jhagiti ÃsÃdanam | priyatamo hi cirakÃlaæ pro«ita÷, sa katham yo mÃrgaæ laÇghayitum na Óakyas tena adya itaÓ calitena labhyeteti bhÃva÷ | kiæ brÆta | anyasmin deÓe yà iyaæ ratir vinà api kÃryam Ãsakti÷, athaca vallabhÃntareïa saha premavisrambho na hi anyathà ambudharakÃlo 'tivÃhya iti, sà ratir mucyatÃm | avaÓyaæ hi tayà ratyà bhavÃn grathita eveti upÃlambhagarbhà ukti÷ | adyeti | adyaivety artha÷ | atha kathaæ prema savisrambhaæ Óithilayituæ Óaktas tarhi sà tava vadhÆr na puna÷ priyatamÃ, api tu ÓÃstrasamayapatnÅ | kiæ kathyatÃm, na vayam apriyam ÃvedayÃma÷, niÓcitaæ tu prÃïÃn naiva dhÃrayet | athavà sÃthavà tava vadhÆr ity etÃvat sandeÓavacanam abhidhÃya kim ahaæ kathaæ và bhaveyam iti kim alÅkavikatthaneneti avaÓyam eva na jÅvÃmÅty artha÷ || GhkV_3 ||
##
yadi punar adya mÃrge gamanam Ãgamanaæ ca na yujyate iti ÓaÇkyate, tad evaæ brÆteti nÃyikà Ãha -- he pathika ! na hi bhavÃn nityaæ yathà gacchati, ato yadà taddeÓagato 'bhÆt tadà sà priyà ÓrÆyate sma | ata÷ cÃtakas t«ÃkrÃnto jalaæ yÃcate, sà ca tava yäcÃæ karoti | anena cÃtakayäcÃæ prati jalasya kÃrakatà | tvaæ tu tadÅyayäcÃæ prati na kÃraka÷ | sa hi yäcÃæ prati kÃrako bhavati ya÷ kadÃcit ÃÓÃpÆraïaæ karoti | tvaæ tu sarvakÃlam evaævidhapratikÆlÃcaraïacu¤cur eva | tathÃpi tu yÃcyase | ata eva Ãha na prabhu÷ paryanuyogÃrha÷ | haæsÃnÃæ sambandhinÅ paÇktir atibahavo 'pi haæsà adya ÃkÃÓamÃrge mÃnasaæ prati pracalitÃ÷ | eko 'pi hi yatra gacchati, tatra avaÓyam aparasya api aniruddhena pathà bhÃvyaæ | kiæ punar bahava÷ | yataÓ ca jaladharamuktajalapaÂale te viyato bhuvi sa¤caranti tasya yad ekÃyatanam ÃkÃÓaæ tad eva haæsÃnÃæ mÃrgatvena vartate | bhÆmau mÃrge ko bhayasambhava÷ | yatra ca atidÆraæ mÃnasaæ gantuæ nirbuddhÅnÃm api haæsÃnÃm udyama÷, tatra parimitadeÓanivttimÃtra eva na kim iti sà priyà bhavato yÃcate || GhkV_4 ||
##
nÅlaæ Óa«pÃkhyaæ tïaæ sarvato bhÃti, cÃtako nirmalaæ jalaæ vindati jalaæ labhate, mayÆrakulaæ ca meghai÷ kekÃyuktaæ kriyate ity etair vÃkyair pratyuta iha Ãgacchatas tava kim api pathi manoharatvam iti dhvanyate | nÅlaæ ca Óa«pam avalokayatas tatsukumÃratarasparÓÃnubhavasukhitacaraïayugalasya gagananipatitÃmalajaladalitaklamasya muditamayÆraracitakekÃkaraïanirbharavikasvarakarïadvayasya avaÓyaæ sarvam eva sukham | adya tu tÆ«ïÅæ sthitasya mayà vinà kà rati÷, na kÃcid iti svÃtmasaubhÃgyasaæbhÃvanÃgarbhà iyam ukti÷ | athaca mama ÅdÓÅ avasthà yato vartate, tato mÃæ prati Óa«paæ nÅlaæ malinasvabhÃvam api komalaæ karuïÃrdram iva bhÃti | cÃtakaÓ ca yo nÃmnaiva priyagaganajala÷ prasiddha÷, so 'pi jalam iha labhate, na tathà pibatÅti pratÅyamÃnà utprek«Ã | ambudaiÓ ca virahihdayasphoÂanapaÂutaragarjitair api mamopari karuïÃvaÓÃt nijasuhtkulam Ãkrandavat sampÃdyate | kà punar mayà vinà mama abhÃve kà arati÷ ka÷ kheda÷, na kaÓcit | tathà mama abhÃve bhavata÷ kà iyaæ rati÷ ko 'yam anubandha÷, sà mriyatÃm iti | athaca prÃÇ mayà vinà tava ratir na kadÃcid abhÆt, adya tu kathaæ sà rati÷ | adyety anena prÃg atyantapremarasamÃnasatÃm kapaÂena kila prakaÂitavÃn asÅti dhvanyate | ata eva sotprÃsaæ priyeti Ãmantraïam iti upÃlambhagarbhà bhaïiti÷ || GhkV_5 ||
##
amÅ ye bhavatà pura÷ paridÓyante kalÃpinas te meghÃnÃæ secanapradhÃnÃnÃæ sambandhinà Óabdena muditÃ÷ kekÃpriyatvÃt, tathà ca pro«itÃnÃæ kÃntÃnÃæ sambandhini hdaye Óokaæ lÃpayanti samyak Óle«ayanti avaÓyaæ, tathà pro«itÃnÃæ hdaye Óokaæ lapanti te«u hi kÆjatsu avaÓyaæ virahiïya÷ Óokavatya iti niÓcÅyate, tathà pro«itÃhdayaæ Óokena lÃpayanti dravÅkurvate | sà ca te priyà adya ca tava durdhareïa kÃmena pÆrvaæ hi kÃmabhayabhÅtÃyÃs tvam eva Óaraïam abhÆ÷, adya tu iha sthitasya tava madano durdhara iti durnivÃra÷ | sambandhamÃtre «a«ÂhÅ, na tu kartari "khalartha" (2.3.69) iti prati«edhÃt | tathà tavaiva sannihitasya sà toyadÃgame kÓà abhÆt | Ãgami«yati jaladharasamaya÷ pravatsyati ca priyatama÷ iti raïaraïakavatÅ bhavatsannidhÃne kÓà babhÆva | adya tatra madhye bhÆyÃn kÃlo gata iti asyà adya hitena bhavitavyam iti kavinibaddhadÆtÅvacanam idam | na hi meghÃnÃæ svayam eva "meghaÓabdamuditÃ÷" iti "toyadÃgama-" iti ca svÃtantryeïa kathayitum ucitam | "ambudai÷ Óikhigaïo vinÃdyate" ity atre tu prÃktanaÓloke meghamukhasa¤cÃritÃk«arà nÃyikà eva kavinà vakttvena upanibaddhÃ, iha tu naivam || GhkV_6 ||
##
sakhyà eva dÆtÅtvena pre«itÃyà iyaæ bhaïiti÷ | ÃstÃæ tÃvat premÃnubandha÷ | tÃdÓÅ api yà kÃntà lÃvaïyadyasÃdhÃraïabhÆtÃ, sà yadi ÅdÓavat jÃyate, tat kiæ tayà hetubhÆtayà k«amà api nÃsti | pÃn¬uracchÃyayo÷ kapolayo÷ patità alakÃntà yasyÃ÷ tadÅyakapolatalapÃï¬imÃnaæ malinasvabhÃvà alakà api prek«ituæ na pÃrayantÅty artha÷ | athaca kÃnteti Ãmantraïam api | tvaæ yadi tasyà vallabhas tayà ÅdÓyà janamÃtrakpÃbhÃjanabhÆtayà api yà sÃmÃnyajanasya kpà bhavati, sÃpi na asti tava Ãtmani iyatÃpi puru«aguïaæ bahumÃnaæ vahato 'pi | tathÃpi sà ÓokÃrïavapÃnÅye meghasamayavÃriïà pÃtità bhavadÅyaguïasmaraïena eva rak«yate | athaca tvattas tava sakÃÓÃt patità Óoke, bhavadviprayuktà ca jÃtÃ, Óokajaladhau ca nimagnà sampannety artha÷ | cakÃrÃd etad dhvanyate, vastutas tu tvadguïÃnÃm eva sÃtiÓayasambhogÃdÅnÃæ smaraïena eva Óoke patità | adya tu tathà kpÃpÃtratÃæ prÃptÃ, yad uta tena ni«karuïena pÃtità api tvadguïasmaraïena eva rak«yate | mama kila sa priyatamo 'pagato nirbahumÃno mÃæ prati ca d¬hatarapremapavitritÃnta÷karaïo nÆnaæ mÃm eva tadavasthÃæ yathà pÆrvaæ trÃtavaæs tathà trÃsyate iti tvadguïÃnÃæ smarantÅ sà jÅvatÅti yÃvat | tathà yo 'yaæ sÃgare patita÷, so 'pi avaÓyaæ guïasmaraïavttyà eva rak«yate d¬haguïaviracitarajjvavalambanena jÃtucid uttareyam apÅty artha÷ || GhkV_7 ||
##
iyaæ vilÃpÃvasthÃæ yÃtÃyÃ÷ svayam eva nÃyikÃyà ukti÷ | pu«pitÃni kuÂajÃni ye«u vane«u yÃ÷ samutsukà utkaïÂhità mÃdÓyas tÃsÃæ yÃni ÃnanÃni priyatamaviyuktÃni te«u tadvi«aye nadÅnÃm api kalu«aæ jalaæ galati asmÃdÓÅnÃæ virahiïÅnÃm ÃnanÃni avalokya ja¬abhÃvÃnÃm api kalu«aæ jalaæ galati, asmÃdÓÅnÃæ virahiïÅsaritÃæ ÓokÃvilaæ jalaæ galatÅty artha÷ | tvaæ mÃæ dÅnÃæ kim iti samavek«ase 'pi na | cakÃrÃv apiÓabdÃrthau bhinnakramau, eka nadÅnÃm ity asya anantaram, aparas tu samavek«aseÓabdasya || GhkV_8 ||
##
vis«ÂÃyÃm api dÆtyÃæ tadvacanÃkarïanÃd api na Ãgata iti ÓokÃkulamanasi nÃyikÃyÃæ yadÃ, kadÃcit sakhÅ tatsamÃÓvÃsanÃya ittham abhihitavatÅ -- mÃrgÃïÃæ du÷sa¤caratvÃd asau na prÃpta÷, tadà punar api nÃyikÃyÃ÷ sakhiæ prati iyam ukti÷ -- sakhi ! paÓya , mÃrgà meghasalilena nÃÓitÃs tathÃparo 'yaæ do«a÷ -- apratyaye«u mÃrge«u Óità i«avo yatra tÃdk dhanu÷ spÓati, Óitaæ Óiraæ sandhÃya ÃkarïÃk«Âaæ moktum icchatÅty artha÷ | tena vinà tadviyuktÃyÃ÷ | athaca yadi ahaæ tam abhisareyam, tat mÃrgà durj¤ÃnÃ÷, tathÃvidhe«u api te«u du÷sahaæ smaraÓarabhayaæ smaraÓ ca tadvarjaæ ÓarÃn sandhatte mÃm eva tìayati, anyathà kadÃcit tasyaiva gamanam iha sambhÃvyate | atha ihasthà eva jaladasamayam ativÃhayÃmi, tat gambhÅreïa ghangarjitena jÃtatrÃsà ti«ÂhÃmi | ato he sakhi ! kadà ahaæ priyaviyogajam ÓokadÃhaæ jahyÃm | ahaæ ca meghaÓabdavyathitÃ, madanaÓ ca niÓitaÓarapÃtanodyata iti avaÓyaæ mama jÅvitÃntena bhÃvyaæ | tac ca kadà bhavet, yatra ahaæ sakalaÓokanirmuktà sampadyeyeti | kecit sakhÅpriyeti paÂhanta÷ sahdayÃ÷ katham adya api sakhÅ dÆtÅtvena vis«Âà sà api na Ãgatà tat nÆnaæ tatsambhogarasalÃlasayà tayà bhÃvyam iti sambhÃvayantyÃæ nÃyikÃyÃæ kayÃcit vayasyayà mÃrgadaurÃtmye tadÃgamanavighnakÃriïi upanyaste svayaæ nÃyikÃyà idaæ sÆktam iti abhyÆcu÷ | mÃrgas tÃvat na«ÂÃ÷ tena ca vinà madana÷ praharatÅti tannikaÂÃt calituæ na yujyate 'syÃ÷ | athaca tatsambhogarasavttismaraïenaiva madanakadarthanÃrhà ato 'haæ sakhyà | priyeïa ca saha viyoga÷, tathà tasyÃ÷ sakhyÃ÷ | idÃnÅæ ya÷ priyas tena saha viyoga÷, tajjaæ ÓokadÃhaæ kadà jÅvitÃntena api jahyÃm || GhkV_9 ||
##
yadà vinodÃrthaæ sakhyà udyÃnopavanaæ nÅtÃ, tadà taddarÓanadviguïataropacitavilÃpÃvasthÃyà nÃyikÃyà idaæ sÆktam | ketananÃmnÃæ tarÆïÃæ vanÃni adya virÃjante | kÅdÓÃnÃm | su«Âhu saurabheïa vanamadhye kenacid ajitÃnÃæ, tathà garjatÃæ meghÃnÃæ pavanena vÅjitÃnÃæ prabodhitÃnÃm | ata eva kÃmasya kte niketanÃnÃæ saÇketadhÃmnÃm | ayam abhiprÃya÷ -- ketanavanÃni madananiveÓanasthÃnÃnÅti atisukumÃrÃïi, jaladhararasitatadvimuktaÓÅkarÃsÃrasahitaÓ ca pavanas te«Ãm eva prabodhanahetutayà sukumÃratÃm Ãpta iti kim atra jaladasamaye mÃrgavai«amyam, tat nÆnam eva ketanavÃnÃvalokanaprabodhitamadanasthÃnasukhasaæskÃra÷ priyatama Ãgami«yatÅti sambhÃvayantyà nÃyikÃyà bhaïiti÷ pratibhÃtÅti | apare tu vanaÓabdapaunaruktyam am«yamÃïà madanasya avane rak«aïe kte ajitÃnÃæ ketanÃnÃæ vanÃni Óobhante iti Ãhu÷ | athavà saurabheïa ye vane ekÃnte yatra apara÷ paritrÃtà na sambhÃvyate tatra jità apahtadhairyavttaya÷ ktà vimohitÃ÷ kecana virahijanÃ÷ te«Ãæ daivavaÓÃt jaladharaÓiÓirapavanaprabodhitÃnÃm api punar api etÃni ketanavanÃni kÃmasya kte karaïÃya pratibhÃnti | madanÃtaÇkakaraïÃd te na ete«Ãæ kim api prayojanam iti yÃvat | svanaÓabdena karuïÃvaÓÃt ÓabdÃyamÃnatà dhvanyate | yadà svananto garjanto 'mbhodharà yatra saæjÃtakpÃ÷ saævttÃ÷, tatra amÅ«Ãæ ketanavanÃnÃæ kà iyaæ ni«karuïatà || GhkV_10 ||
##
iyam anantaravad eva ukti÷ | he sarjanÃmadheya ! prajÃpatir yat tvÃm sasarja Óobhanaæ taruæ, tat sÃdhu, yatas tvaæ kÃmasya nivÃsa÷ | kÃkur iyaæ evaæ dhvanati -- prajÃnÃæ kila patyà avaÓyaæ prajÃhitakÃriïà bhavitavyam, evaævidhahdayadÃhavitaraïani÷Óe«itanikhilajanto÷ kÃmasya nivÃsabhÆtaæ bhavantaæ nirmimÃïena prajÃpatinà su«Âhu prajÃpatitvam uddarÓitaæ, tvayi d«ÂamÃtra eva mama kÃpi vyathà vijmbhate ity artha÷ | atha evaæ api jÃnatÅ kim iti mÃm avalokitavaty asÅti yadi, tat kila ma¤jarÅbhir bhavÃn sakalavanamadhye Óre«Âho bahvÅbhi÷ kantÃbhis tu parivta iti ÓÇgÃriïi bhavati bahumÃna ity artha÷, tathÃpi sayauvanÃnÃæ yuvatÅnÃæ tu netrotsava÷ | yadà kila ahaæ yuvati÷ priyasaæyuktà tvÃm avalokitavatÅ, tadà lokottaranayanÃnandavatÅ abhÆvam, adya tvam evaævidhabahutaravallabhÃparivto bhÆtvà kathaæ mÃæ priyaviyuktÃæ trÃtavyÃæ darÓanamÃtreïa api madanaparavaÓÃæ karo«Åti vÃkyÃrtha÷ || GhkV_11 ||
##
yadà sarjataror apakrÃntà nÃyikà jhagiti kadambam avalokayati, tadà prÃktanamadanabhayabhÅtimatÅ jhagiti Ãha -- he navakadamba ! idÃnÅm eva avalokitÃnubhÆtatvadÅyapratÃpà ahaæ tubhyaæ Óirasà avanatà asmi | evaæ yÃvat bhaïati, tÃvat tadÅyakusumavilokanajanitaraïaraïakà Ãha -- yu«mÃkaæ pu«pavikÃse kÃmo vasati, mayà j¤Ãtaæ sarjasyaiva idaæ vai«amyaæ yÃvatà tvam api evam eva, sarve«Ãm ekayogak«amateti sarvathà mama hÃtÃÓÃyà nayanavi«ayatÃk«amaæ na ki¤cit samastÅti va iti bahuvacanena dhvanyate | itthamÃkÃrayatnÅ eva nÃyikà yadà kusumitaæ jhagiti kuÂajam avalokayati, tadà manyate nÆnaæ mÃm ayaæ sarvato hi hatabhÃgadheyÃm apahasatÅti tata Ãha -- he kuÂaja ! kim iti avÃÇmukhaæ ktvà hasyate | kusumito 'pi pradeÓo 'vaÓyaæ dharÃbhimukha÷, yaÓ ca sannihita eva param apahasati, so 'pi avÃÇmukha eva | ataÓ ca tvayi upacÅyamÃne bahutaravyathà | te du÷sahasya praïÃma eva Óobhana iti kÃku÷ | ata eva ÅpsitatamatvÃbhÃva÷ sambandha«a«Âhyà vyajyate | kiækusumair iti kutsitai÷ parÃtaÇkavitaraïacaturai÷ pu«pair avahasyate iti sotprÃsaæ kÃkvà dhvanito 'rtha÷ || GhkV_12 ||
##
he nÅpÃbhidhÃna taruÓr«Âha ! tava sarvakÃlam ahaæ praïatÃ, tat kim adya mama hdayaæ dÃhayuktaæ prakar«eïa karo«i | anye 'pi taravo na evaæ mÃæ dahanti yathà tvaæ sarvakÃlam abhi«Âuto 'pi, sarvathà ayaæ bhÃgadheyaviparyaya÷ | athaca tava sadà ahaæ praïatà yena ÅdÓa÷ upakÃras tvat sambhÃvyate, tvadÅyapu«pair nirÅk«ità dehaæ visjeyam | kÅdÓam | apade 'kÃï¬a eva Åhà dÆtÅvisarjanatatpratipÃlanamudhÃvinodanaprabhtayo yasya tam | ahaæ tÃvat tÃdgupakÃribhavadÅyakusumÃvalokane 'pi asamarthÃ, tÃni tu yadi mahÃpuru«atayà evaævidhÃm avasthÃæ prÃptÃæ mÃm avalokeyu÷, tat ciravächitajÅvitatyÃgamanorathena api jhagiti yujyeya | atas tava sadà natà asmi | na ca evaæ sambhÃvanÅyam -- ahito hdayadÃhakÃri kathaæ praïamyate iti yata÷ kiæ tvaæ hdayaæ sadÃhaæ karo«i, kÃkvà na evam ity artha÷ | nijena eva virahahutavahena mama dahyate hdayaæ, tad idÃnÅæ dÃhakena api dagdhasya kiæ dahyate iti sambandha÷ | yadi tu ahaæÓabdapaunaruktyaæ sahdayÃ÷ k«amante tadà evaæ vyÃkhyà -- Ãpade vi«amavipadvahanÃrtham eva kevalaæ yo mama dehas taæ tyajeyam iti | tathà nÅpa taruvara tava natà asmi | evam uktvà du÷sahatayà dvitÅyavÃkyam Ãha -- dÃhayuktaæ mama hdayaæ prakaro«i, punar api vilÃpavaÓÃt, vicinitya brÆte -- kiæ yathà adya, tathà sarvakÃlaæ tvatpu«pek«ità aham akÃï¬a eva dehaæ tyajeyaæ, kÃkvà naivety artha÷ || GhkV_13 ||
##
ayaæ bhramara÷ bhramaïaÓÅla÷ yÆthikaæ cumbati, madÅyapriyatamas tu pathika ekatra eva kvacit sthito mama nÃma api na avek«ate iti | tÃæ kÅdÓÅæ yÆthikÃæ | sitair baddhair na tÃvat vikasitai÷, tato 'nantaraæ tu ghanair muktÃs tyaktà ye 'mbulavÃs tai÷ karaïabhÆtai÷ prahÃsitai÷ kusumair upalak«itÃm | athaca ghanà muktÃphalasadÓà ye jalakaïÃ÷ tatktÃni yÃni prahÃsitÃni prahÃsitatvotpÃditÃni nijacchÃyÃsphuraïÃni yai÷ pÅtÃni api santi ÓuklÃni jÃtÃni kusumÃni | kiæ ktvà madhuno makarandasya kÃlatÃm atyantaparipÃkarasotpannÃæ vilokya | athaca yo nÃyakaÓ cirÃt kÃntÃm upabhuÇkte, so 'pi madhuna÷ pÃnago«ÂhyÃ÷ kÃlatÃm avasaraprÃptim avalokya paricumbati | kÃla iti matvarthÅyÃkÃrÃnto 'pi, tathà sà api kÃntà dhammillapu«pair ghanair muktÃphalair virahasmaraïÃnandÃdikotpannaiÓ ca ambulavair bëpair har«acÃÂvÃdijai÷ prahasitai÷ sitair baddhair vyÃmiÓrarÆpatayà sthitai÷ parasparasaæÓli«Âair upalak«ità bhavati kilaki¤citace«ÂÃlaÇkÃrayoginÅ bhavati viÓe«ata÷ pÃnago«Âhyavasare | yad uktaæ
"Óu«kaæ muhu÷ praruditaæ k«aïam aÓrupÃta÷
krodho muhur hasitam ÃÓu ..."
ityÃdi | ata ÅdÓÅ kadà ahaæ priyeïa paricumbyamÃnà bhuyÃsam ity artha÷ || GhkV_14 ||
##
idaæ nÃyikavis«ÂÃyÃ÷ pratidÆtyà vacanam | mà tvam adhtiæ kÃr«Å÷, mÃrgavai«amyÃd eva asÃv iyantaæ kÃlaæ na Ãgata÷ | tathÃhi nÅradair meghair upetya sarvatodikkaæ saÇghaÂya khaæ gaganaæ nicitam | kÅdÓai÷ priyai÷ priyÃbhiÓ ca ye vihÅnà viyuktÃs te«Ãæ hdayÃvanÅæ manobhÆmÅæ radanti vilikhanti | evaæ tÃvat sarvatodikkaæ du«prek«aæ k«itau bhÆmau raja÷ salilair vihatam | ÃstÃæ tÃvad anyat salilena abhibhÆyate rajomÃtram api na avaÓi«Âam ity artha÷ || GhkV_15 ||
##
he kundakusumasadÓadaÓane ! parivarjitatÃmbÆlÃdisambhoge ! pratidÆtyÃÓ caiva nÃyikÃæ prati ukti÷ -- evaæ nÃma meghÃ÷ ÓabdÃyante yat haæsà api palÃyante, rÃtrÃv api na sa¤caraïaæ yujyate yataÓ candrayuktÃni tanmukhÃni na bhavanti, ete ca Óikhino mayÆrà udgataprahar«avaÓÃt ÓabdÃyante | etena tat pratyuktaæ yat tu nÃyikayà pÆrvam uktaæ
"haæsapaÇktir api nÃtha samprati"
ityÃdinà mÃrgasaukumÃryaæ, tad eva hi pratyuta raïaraïakapradÅpakaæ mÃrgasaÇkaÂatÃæ karotÅty artha÷ || GhkV_16 ||
##
rÃtrisamaye 'pi gamanÃgamane na yujyete, yato rÃtrisamaye vitÃraï vigatatÃrÃpaÂalaæ nabho na bhÃti yato meghÃvttam | yac ca tayà uktaæ "pathikapÃmsulo 'sau mÃm upek«ate" iti, tad api na yuktaæ; ÓubhasevitÃram akalu«acaritam api bhagavantaæ hariæ nidrà abhyupaiti aÓaknuvatÅ virahaæ so¬hum nÃyakam abhisarati pratyutety artha÷ | indrÃyudhayuktajalado rasan ÓabdÃyamÃna ibhÃnÃæ kariïÃæ parvatasadÓÃnÃæ saærambhaæ saærabdhatÃm Ãvahati samantÃt darÓayati | ya÷ kila atisukumÃratayà suprasiddho jalada÷, so 'pi anyÃnullaÇghanÅyena ÓakrÃyudhena vajreïa sÃtiÓayabhÅ«aïa÷ sÃdinà hatÃnÃæ kariïÃæ sÃdÓyam udvahatÅty artha÷ | athavà megha÷ ÓabdÃyamÃna ibhÃnÃæ kariïÃæ parvatasadÓÃnÃæ saærambhaæ janayati pratigarjanaÓaÇkayeti te 'pi k«ubhitÃ÷ sampannà iti sarvathà susaÇkaÂÃ÷ panthÃna÷ || GhkV_17 ||
##
pratidÆtyà eva iyam uktir nÃyikà yadà evam Ãha nanu aham eva tatra yÃsyÃmÅti, tadà tÃæ prati | darÅ«u guhÃsu api anta÷sthità yà adbhutarÆpasundaryÃs tÃsu api upari jalaæ patatÅti vyadhikaraïasaptamyau | kÅdk jalam | saha vidyudbhir jalam dadati ye, tair meghair arpitaæ, na te jalamÃtraæ dadati, yÃvat vidyuto 'pi atibhÅ«aïà arpayantÅti | kva | nage«u giri«u garjanmeghatrastasarpe«u | aparasya ye trÃsadÃyinas te 'pi yato jaladhararasitÃt trasyanti, tatra kà vÃrtà bhavÃdÓÅnÃæ mÃlatÅkusumasukumÃramanasÃm iti tÃtparyÃrtha÷ | anyac ca kiæbhÆtaæ jalaæ | darÅ«u anta÷ parita÷ samantÃt dhÅro gambhÅro ravo yasya, kandarÃsu anta÷ pratiÓabdena dviguïÅbhÆta ity artha÷ | tena e«Ã api ÃÓà na asti -- toyadajalapaÂalaæ gaganÃt nipatat kvacana guhÃmukhe 'tivÃhya punar api gami«yÃma iti || GhkV_18 ||
##
evam etÃbhir uktibhi÷ priyatamÃgamanaæ durghaÂam iti avagate ÃsthÃbandho nÃyikÃyà vijÃghaÂÅtÅty abhiprayeïa sà eva punar ÃÓvÃsasampÃdanÃya asya mÃdhyasthye viÓe«ÃnuddeÓÃt tadÅyahdayaÓokaÓikhiÓamanaÓaktÃm uktim abhidhatte -- ko 'pi anirvaïanÅyapuïyasambhÃrabæhita÷ samprati jaladasamaye tÃni kÃntÃmukhÃni niratiÓayasaundaryavanti rativigraheïa praïayakupitena sa¤jÃtaro«Ãïi tathà yÃni tadÅyaviyogajanitapÃï¬imnà adya ÃsÃdhÃraïadharmasundarÃïi k«ipram anÃyÃsena eva prasÃdayati tvÃm avaÓyaæ prasÃdayatÅti yÃvat | nanu na adyÃpi asÃv Ãgatas tat katham etat | Ãha ÓabdÃyamÃnà hi jaladharÃ÷ pathikÃn raïaraïakavata÷ kurvanti niÓcitaæ dinÃd dinam upacÅyamÃnajaladharadhvÃnÃkarïanena parivardhitotkaïÂha÷ priyatamas tÃvad ÃgacchatÅti yÃvat | nanu priyatamÃ÷ kathaæ ÓÅghraæ prasÅdeyu÷ | Ãha tadvanitÃsu pathikadayitÃsu tathà Óoko vivardhati vivddhavad Ãcarati yathà ananta÷ sampadyate | cakÃreïa evaæ dhvanyate tad eva rasitaæ tÃsÃæ Óokavivddhau kÃraïam iti || GhkV_19 ||
atra kecid iti paÂhanti
##
ayaæ Óloko 'tratya iva na lak«yate, pustake«u kena kÃraïena gata iti na vidma÷ | tathÃhi pÆrvaÓlokaucityaæ tÃvad arthena na bhajate | tÃsÃm eva saphala tur var«Ãkhyo yÃti yà sendrÃyudhair ambudair durdine«u priyatamai÷ saha ratyutsavaæ mÃnayanti | anyathà kila he priyasakhi ! meghÃgamaæ ÓvasamÃ÷ sÃrameyaprÃyà api nayanti -- iti vyÃkhyÃyÃæ prÃktane nave (?) yamakam eva durlabham | dinadurdinaÓabdÃbhyÃm arthapaunaruktyam api durdharam | yÃn astaæ gacchann ino mÃrtaï¬o ye«u dine«u -- ity api vyÃkhyÃne tÃsÃm iti apek«ito yadartho durupapÃda÷ | tÃsÃm iti tu anapek«itayadarthe padavyaÇgye dhvanau vyÃkhyÃyamÃne uttaravÃkyaæ khaï¬aæ gacchet caramÃrdhe cÃnyatheti (?) madhye ÓÃstranyÃyopacita÷ kÃvyÃmtakÃlu«aikakÃraïam adhyÃhÃra÷ kalpya÷ Óvasamà meghÃgamaæ nayantÅti param anaucityam | na ca evaævidhena anaucityena kulakaparisamÃpti÷ kriyamÃïà sahdayaceta÷su romanthÃd te ki¤cit vidadhyÃt | ÓvasatÅti Óvasas tadvad ÃcaratÅti kvip tato 'pi tÃcchÅlyÃdivivak«ÃyÃæ cÃnaÓ | tata÷ priyasakhiÓabdena sambandha÷ prÃg eva và | tathÃpi na ki¤cid arthasya pau«kalyam, ka«ÂakalpanÃyasaæ sat | kva | priyasakhi«v iti saptamyà samÃsa iti bahuvacanÃnte 'pi na kaÓcit kta÷ sambandha÷ | anyathÃpÃÂhakaraïam api kleÓamÃtraphalam eva | ki¤ca atra kartà mahÃkavi÷ kÃlidÃsa iti anuÓrutam asmÃbhi÷ | na ca asya kÃvye tïamÃtram api kalaÇkapÃtram utprek«itavanto manorathe' pi supte 'pi sahdayÃ÷ | tasmÃt prÃktana eva parisamÃptiÓloka÷ | sa ca sakhyà pratidÆtÅbhÆtayà nÃyikÃyà ÃsthÃbandhadÃr¬hyotpÃdanÃya yujyate | utpannasamÃÓvÃsà hi hdayaæ sthÃpayantÅ vipralambhayituæ Óakyà syÃt
"ÃsthÃbandha÷ kusumasadÓaæ prÃyaÓo hy aÇganÃnÃæ /
sadya÷pÃti praïayi hdayaæ viprayoge ruïaddhi // (MeghadÆta 10) //"
iti d«Âyà | tena asya parisamÃptidhurodvahasya api durandharatvam avikalam eveti | tad idaæ yuktam ayuktaæ veti svayam eva vidÃæ kuruta sahdayÃ÷ || GhkV_20 ||
##
kavinà auddhatyaprakaÂanÃya sahdayajanamÃnasara¤janÃya pratij¤Ã iyam upanibadhyate | sa¤jÃtapipÃsa÷ karakoÓena hastasampuÂena peyaæ pÃnÃrhaæ tÃvad avasaraprÃptam api jalam atyantÃbhilëautsukyapÃtram adrohayogyam api pratyuta Ãlabhya drugdhvà sahajapremapraïayinÅsambhogarasaiÓ ca Óapeyam | atra ÓarÅrasparÓanÃkhyasya upÃlambhasya na atÅva spa«Âateti "Óapa upalÃmbhane" (VÃ-911) iti ÃtmanepadÃbhÃva÷ | yena pareïa kavinà yamakair jÅyeya, tasmai ghaÂakarpareïa jalaæ vaheyam | karparaÓabdena sÃtiÓayakleÓasamudvahatvam Ãtmani ucyate | atra ca yamakÃnÃæ vipralambhaÓÇgÃrarasÃtiÓayavighnabhÆtÃnÃm api mayà tathà apthagyatnanirvartyatayà nibandha÷ kta÷, yena pratyuta rasaparipo«akaviÓi«ÂavyÃkhyÃbhidhÃyipadaparamparÃlÃbho yamakai÷ sampanna÷ | tad uktaæ
"rasÃk«iptatayà yasya bandha÷ Óakyakriyo bhavet /
apthagyatnanirvartya÷ so 'laÇkÃro dhvanau mata÷ // (Dhv- 2.16) //"
iti | etayà ca pratij¤ayà etat parihtaæ
"dhvanyÃtmabhÆte ÓÇgÃre yamakÃdinibandhanam /
ÓaktÃv api pramÃditvaæ vipralambhe viÓe«ata÷ // (Dhv- 2.15) //"
iti | na hi iyaæ rÃjÃj¤Ã, api tu rasabandhavighnakÃritvapramÃda÷ parihÃrya÷ | atra ca pratyuta Ãtmaparipo«akatvam eva uktena prakÃreïa yamakÃnÃm iti | kavÅnÃæ Óaktir eva balÅyasÅ, sà eva lokottarà vyutpattir iti abhidhÅyate; na tu anyà kaviÓakter vyutpattir nÃma kÃcit | yad uktaæ mayà eva raurave vicÃre
"na vai do«Ã do«Ã na ca khalu guïà eva ca guïÃ
nibandhu÷ svÃtantryaæ sapadi guïado«Ãn vibhajate /
iyaæ sà vaidagdhÅ praktimadhurà tasya sukaver
yad atrotpÃdÃd apy atisubhagabhÃva÷ pariïata÷ //"
iti Óivam || GhkV_21 ||
pramÃïapadamÅmÃæsÃgaganaæ vai virÃjate /
samuccalati yatsp«Âa÷ sÃhityÃmtasÃgara÷ // 1 //
kavÅndor indurÃjasya te maccittavikÃsakÃ÷ /
bodhÃæÓavo vigÃhantaæ bhÆrbhuva÷svastrayÅm api // 2 //
tatparÃmarÓadhavalamana÷kokanado manÃk /
kÃvye 'bhinavaguptÃkhyo vivtiæ samarÅracat // 3 //
|| iti ÓrÅmadabhinavaguptapÃdaracitavivtyupetaæ ghaÂakarparakÃvyaæ samÃptam ||