Ghatakarparakavya, with Abhinavagupta's Ghatakarparavivrti Based on the ed. by B. Parlier: La GhaÂakarparaviv­ti d'Abhinavagupta, Paris: Institut de civilisation indienne 1975. (Publications de l'Institut de civilisation indienne, 39) Input by Daniele Cuneo ABBREVIATIONS: Ghk = GhaÂakarparakÃvya GhkV = GhaÂakarparaviv­ti #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ ghaÂakarparakÃvyam ÓrÅmanmahÃmÃheÓvarÃcÃryaÓrÅmadabhinavaguptapÃdaracitaviv­tyupetam apÆrva÷ ko 'yaæ te varada Óirasa÷ Óekharavidhir nanu j¤Ãtaæ plu«Âaæ smaradhanur idaæ mÆrdhani dh­tam / yadÃlokÃl loke vi«amaviÓikha÷ sphÆrjatitarÃm iti prokte devyà galitaniyama÷ Óambur avatÃt // idaæ pro«itapramadayà hetubhÆtayà pro«itapramadÃm uddiÓya kathyate kulakam | tatra ki¤cit kavinibaddhapramdÃvakt­kam, ki¤citkavinibaddhatatsakhÅbhëitam, ki¤cit kavinibaddhadÆtÅbhëitam, anyat kaviprakaÂitapratidÆtÅvacanam, itarat svatantrakavikathitam iti bahuprakÃraæ darÓayi«yÃma÷ | na tu saiva ekà kathanakartrÅ | pro«ita÷ pramado vallabho har«aÓ ca yasyÃ÷ | athaca pro«ità vallabhena viyuktÃ, prak­«Âena yauvanaÓ­ÇgÃrajanitena madena ca yuktà | anyadeÓatayà viyuktatvam eva pro«itatvena lak«yate ## dinaæ karotÅti dinakaras tasya bhÃvane raÓmipu¤je chÃdite tirask­te sati tÃsÃæ tama÷pratipak«atayà suprasiddhÃnÃm api sa sÆryo yatra ÃcchÃdyate tatra kathaæ har«Ãloko 'pi mÃnaso 'stu, athaca virahiïÅnÃæ rajanisamayajanitaraïaraïakakalu«itah­dayÃïÃæ kadÃcit dinam api vividhavinodÃlokavitaraïena bandhutÃæ yÃyÃt | adya tu yatprasÃdÃt tÃd­Óadinam upajÃyate tasya api kaÓcid ÃtmÅya÷ sahaja÷ svabhÃva÷, so 'pi Ãcchadita iti sÃtiÓayaæ bhÃgyahÅnatvaæ dyotitam | tathà jale ca ÃkÃÓÃt patati | kÅd­ÓÅ | Óokaæ bhÃvayati | jalaæ hi nikaÂavartinà pÃrthivarajasà ÃtmÃnaæ bhÃvayati ekatayà yojayatÅti Órutam idam, adya tu apÆrvaæ vartate Óokena virahiïÅr bhÃvayati Óokamayya eva sampÃdyante tÃ÷ | na hi tÃsÃæ prÃv­Âsamayamadhye priyÃgamanaÓaÇkÃmÃtram api astÅti tÃtkÃlaæ nairÃÓyam eva khÃt patatÅty anena amu«ya du«prasahasya apratÅkÃratayà sÃtiÓayo 'nutÃpa÷ sÆcyate | tathà manmatho h­dayapraharaïaæ prati sasaærambha÷ | athaca bÃhyo ya÷ kaÓcit hantà tasmÃd upÃyai÷ palÃyyate 'pi, ayaæ punar h­dayÃvasthita eva antarhananaæ prati sasaærambha÷ | caÓabda ekakÃlatÃsÆcaka÷ | yathà kaÓcit durjano nirjane nirÃloke durdina eva saÓokaæ janam ata eva nirudhyamÃnam ekÃkinaæ prÃpyaiva labdhacchidra÷ praharati, tathÃiva amu«min kÃla Åd­Óam iva kÃminÅjanaæ madanas tìayatÅty artha÷ || GhkV_1 || ## iyaæ nÃyikÃyà eva ukti÷ | he toyadÃ÷ ! macchokabhÃvakajalavitaraïodyatà yatra vayaæ priyaviyuktà na abhÆma, tÃd­Óaæ kÃlam ativÃhya yatra kvacit yÃpayitvà yadà adya dayito gatas tadà yÆyam ÃgatÃ÷ | tathà sarvaæ kÃlaæ di«Âam athaca k­tÃntarÆpaæ ye«Ãæ te tathà matibÃhyà amanoj¤amanasa÷pŬakatvÃt te ca toyadÃÓ ceti vigraha÷ | ataÓ ca mÃæ mÃri«yatha, kÃkvà ukti÷ | evaæ nÃma puïyabhÃginÅ bhÆyÃsaæ, yena dayitajanavirahità bhÅ«aïabhavadÅyacaritÃvalokanaparikhinnah­dayà jÅvitatyÃgena api sukham ÃsÅnà | athaca dayitena vinà yà jÅvati sà avaÓyavadhÃrhaiva | yaÓ ca dirdaya÷ san paradeÓaæ sevate, sa cet dayitÃyà h­dayaæ pravi«Âa÷, tatkaratalopanatam eva maraïam | na hi asau jaladharasamaye kim api kÃryaæ kartum samartha iti avaÓyam eka eva kvacana ciram Ãste iti | tasmÃd asmÃsu upari prema tÃvad ÃstÃm; dayÃm api yadi akari«yat, tad avaÓyam ihaiva Ãgami«yad ity etÃvatÅ ka«Âaparampareti anena viÓvÃsaparipÃÂÅjanitadau÷sthityasÆcakena dhvanyate || GhkV_2 || priyatamaæ prati nijÃvasthÃæ jij¤Ãpayi«ur bhÅ«aïajaladavij­mbhÃm asahi«ïur yuktyà kathaæcid vacanÃt yadi amÅ deÓÃntaraæ vrajeyus tat sarvaæ sampatsyate | priyatamo 'pi ca taddeÓaprÃptajaladharadhvÃnÃkarïanena kadÃcit madÅyÃm avasthÃæ svayaæ và anubhaved api ity abhiprÃyeïa nÃyikà idam Ãha ## he ghanÃ÷ ! meghÃ÷, athaca atinibi¬Ã÷, ata eva hananaÓÅlÃ÷, tam pathikÃnÃm madhye pÃæsulaæ nirmaryÃdaæ nirdayaæ brÆta | etad eva tasya abhij¤Ãnaæ yat pathike«u madhye sa eva nirdaya ity artha÷ | yato yÆyam eva patha÷ ÓÅghraæ laÇgayathety anena katham ita÷ k«ipram eva vrajeyur iti protsÃhanà dhvanyate | brÆteti ca adhye«aïà iyam, laÇganaæ ca ciravrajitasya api jhagiti ÃsÃdanam | priyatamo hi cirakÃlaæ pro«ita÷, sa katham yo mÃrgaæ laÇghayitum na Óakyas tena adya itaÓ calitena labhyeteti bhÃva÷ | kiæ brÆta | anyasmin deÓe yà iyaæ ratir vinà api kÃryam Ãsakti÷, athaca vallabhÃntareïa saha premavisrambho na hi anyathà ambudharakÃlo 'tivÃhya iti, sà ratir mucyatÃm | avaÓyaæ hi tayà ratyà bhavÃn grathita eveti upÃlambhagarbhà ukti÷ | adyeti | adyaivety artha÷ | atha kathaæ prema savisrambhaæ Óithilayituæ Óaktas tarhi sà tava vadhÆr na puna÷ priyatamÃ, api tu ÓÃstrasamayapatnÅ | kiæ kathyatÃm, na vayam apriyam ÃvedayÃma÷, niÓcitaæ tu prÃïÃn naiva dhÃrayet | athavà sÃthavà tava vadhÆr ity etÃvat sandeÓavacanam abhidhÃya kim ahaæ kathaæ và bhaveyam iti kim alÅkavikatthaneneti avaÓyam eva na jÅvÃmÅty artha÷ || GhkV_3 || ## yadi punar adya mÃrge gamanam Ãgamanaæ ca na yujyate iti ÓaÇkyate, tad evaæ brÆteti nÃyikà Ãha -- he pathika ! na hi bhavÃn nityaæ yathà gacchati, ato yadà taddeÓagato 'bhÆt tadà sà priyà ÓrÆyate sma | ata÷ cÃtakas t­«ÃkrÃnto jalaæ yÃcate, sà ca tava yäcÃæ karoti | anena cÃtakayäcÃæ prati jalasya kÃrakatà | tvaæ tu tadÅyayäcÃæ prati na kÃraka÷ | sa hi yäcÃæ prati kÃrako bhavati ya÷ kadÃcit ÃÓÃpÆraïaæ karoti | tvaæ tu sarvakÃlam evaævidhapratikÆlÃcaraïacu¤cur eva | tathÃpi tu yÃcyase | ata eva Ãha na prabhu÷ paryanuyogÃrha÷ | haæsÃnÃæ sambandhinÅ paÇktir atibahavo 'pi haæsà adya ÃkÃÓamÃrge mÃnasaæ prati pracalitÃ÷ | eko 'pi hi yatra gacchati, tatra avaÓyam aparasya api aniruddhena pathà bhÃvyaæ | kiæ punar bahava÷ | yataÓ ca jaladharamuktajalapaÂale te viyato bhuvi sa¤caranti tasya yad ekÃyatanam ÃkÃÓaæ tad eva haæsÃnÃæ mÃrgatvena vartate | bhÆmau mÃrge ko bhayasambhava÷ | yatra ca atidÆraæ mÃnasaæ gantuæ nirbuddhÅnÃm api haæsÃnÃm udyama÷, tatra parimitadeÓaniv­ttimÃtra eva na kim iti sà priyà bhavato yÃcate || GhkV_4 || ## nÅlaæ Óa«pÃkhyaæ t­ïaæ sarvato bhÃti, cÃtako nirmalaæ jalaæ vindati jalaæ labhate, mayÆrakulaæ ca meghai÷ kekÃyuktaæ kriyate ity etair vÃkyair pratyuta iha Ãgacchatas tava kim api pathi manoharatvam iti dhvanyate | nÅlaæ ca Óa«pam avalokayatas tatsukumÃratarasparÓÃnubhavasukhitacaraïayugalasya gagananipatitÃmalajaladalitaklamasya muditamayÆraracitakekÃkaraïanirbharavikasvarakarïadvayasya avaÓyaæ sarvam eva sukham | adya tu tÆ«ïÅæ sthitasya mayà vinà kà rati÷, na kÃcid iti svÃtmasaubhÃgyasaæbhÃvanÃgarbhà iyam ukti÷ | athaca mama Åd­ÓÅ avasthà yato vartate, tato mÃæ prati Óa«paæ nÅlaæ malinasvabhÃvam api komalaæ karuïÃrdram iva bhÃti | cÃtakaÓ ca yo nÃmnaiva priyagaganajala÷ prasiddha÷, so 'pi jalam iha labhate, na tathà pibatÅti pratÅyamÃnà utprek«Ã | ambudaiÓ ca virahih­dayasphoÂanapaÂutaragarjitair api mamopari karuïÃvaÓÃt nijasuh­tkulam Ãkrandavat sampÃdyate | kà punar mayà vinà mama abhÃve kà arati÷ ka÷ kheda÷, na kaÓcit | tathà mama abhÃve bhavata÷ kà iyaæ rati÷ ko 'yam anubandha÷, sà mriyatÃm iti | athaca prÃÇ mayà vinà tava ratir na kadÃcid abhÆt, adya tu kathaæ sà rati÷ | adyety anena prÃg atyantapremarasamÃnasatÃm kapaÂena kila prakaÂitavÃn asÅti dhvanyate | ata eva sotprÃsaæ priyeti Ãmantraïam iti upÃlambhagarbhà bhaïiti÷ || GhkV_5 || ## amÅ ye bhavatà pura÷ parid­Óyante kalÃpinas te meghÃnÃæ secanapradhÃnÃnÃæ sambandhinà Óabdena muditÃ÷ kekÃpriyatvÃt, tathà ca pro«itÃnÃæ kÃntÃnÃæ sambandhini h­daye Óokaæ lÃpayanti samyak Óle«ayanti avaÓyaæ, tathà pro«itÃnÃæ h­daye Óokaæ lapanti te«u hi kÆjatsu avaÓyaæ virahiïya÷ Óokavatya iti niÓcÅyate, tathà pro«itÃh­dayaæ Óokena lÃpayanti dravÅkurvate | sà ca te priyà adya ca tava durdhareïa kÃmena pÆrvaæ hi kÃmabhayabhÅtÃyÃs tvam eva Óaraïam abhÆ÷, adya tu iha sthitasya tava madano durdhara iti durnivÃra÷ | sambandhamÃtre «a«ÂhÅ, na tu kartari "khalartha" (2.3.69) iti prati«edhÃt | tathà tavaiva sannihitasya sà toyadÃgame k­Óà abhÆt | Ãgami«yati jaladharasamaya÷ pravatsyati ca priyatama÷ iti raïaraïakavatÅ bhavatsannidhÃne k­Óà babhÆva | adya tatra madhye bhÆyÃn kÃlo gata iti asyà adya hitena bhavitavyam iti kavinibaddhadÆtÅvacanam idam | na hi meghÃnÃæ svayam eva "meghaÓabdamuditÃ÷" iti "toyadÃgama-" iti ca svÃtantryeïa kathayitum ucitam | "ambudai÷ Óikhigaïo vinÃdyate" ity atre tu prÃktanaÓloke meghamukhasa¤cÃritÃk«arà nÃyikà eva kavinà vakt­tvena upanibaddhÃ, iha tu naivam || GhkV_6 || ## sakhyà eva dÆtÅtvena pre«itÃyà iyaæ bhaïiti÷ | ÃstÃæ tÃvat premÃnubandha÷ | tÃd­ÓÅ api yà kÃntà lÃvaïyadyasÃdhÃraïabhÆtÃ, sà yadi Åd­Óavat jÃyate, tat kiæ tayà hetubhÆtayà k«amà api nÃsti | pÃn¬uracchÃyayo÷ kapolayo÷ patità alakÃntà yasyÃ÷ tadÅyakapolatalapÃï¬imÃnaæ malinasvabhÃvà alakà api prek«ituæ na pÃrayantÅty artha÷ | athaca kÃnteti Ãmantraïam api | tvaæ yadi tasyà vallabhas tayà Åd­Óyà janamÃtrak­pÃbhÃjanabhÆtayà api yà sÃmÃnyajanasya k­pà bhavati, sÃpi na asti tava Ãtmani iyatÃpi puru«aguïaæ bahumÃnaæ vahato 'pi | tathÃpi sà ÓokÃrïavapÃnÅye meghasamayavÃriïà pÃtità bhavadÅyaguïasmaraïena eva rak«yate | athaca tvattas tava sakÃÓÃt patità Óoke, bhavadviprayuktà ca jÃtÃ, Óokajaladhau ca nimagnà sampannety artha÷ | cakÃrÃd etad dhvanyate, vastutas tu tvadguïÃnÃm eva sÃtiÓayasambhogÃdÅnÃæ smaraïena eva Óoke patità | adya tu tathà k­pÃpÃtratÃæ prÃptÃ, yad uta tena ni«karuïena pÃtità api tvadguïasmaraïena eva rak«yate | mama kila sa priyatamo 'pagato nirbahumÃno mÃæ prati ca d­¬hatarapremapavitritÃnta÷karaïo nÆnaæ mÃm eva tadavasthÃæ yathà pÆrvaæ trÃtavaæs tathà trÃsyate iti tvadguïÃnÃæ smarantÅ sà jÅvatÅti yÃvat | tathà yo 'yaæ sÃgare patita÷, so 'pi avaÓyaæ guïasmaraïav­ttyà eva rak«yate d­¬haguïaviracitarajjvavalambanena jÃtucid uttareyam apÅty artha÷ || GhkV_7 || ## iyaæ vilÃpÃvasthÃæ yÃtÃyÃ÷ svayam eva nÃyikÃyà ukti÷ | pu«pitÃni kuÂajÃni ye«u vane«u yÃ÷ samutsukà utkaïÂhità mÃd­Óyas tÃsÃæ yÃni ÃnanÃni priyatamaviyuktÃni te«u tadvi«aye nadÅnÃm api kalu«aæ jalaæ galati asmÃd­ÓÅnÃæ virahiïÅnÃm ÃnanÃni avalokya ja¬abhÃvÃnÃm api kalu«aæ jalaæ galati, asmÃd­ÓÅnÃæ virahiïÅsaritÃæ ÓokÃvilaæ jalaæ galatÅty artha÷ | tvaæ mÃæ dÅnÃæ kim iti samavek«ase 'pi na | cakÃrÃv apiÓabdÃrthau bhinnakramau, eka nadÅnÃm ity asya anantaram, aparas tu samavek«aseÓabdasya || GhkV_8 || ## vis­«ÂÃyÃm api dÆtyÃæ tadvacanÃkarïanÃd api na Ãgata iti ÓokÃkulamanasi nÃyikÃyÃæ yadÃ, kadÃcit sakhÅ tatsamÃÓvÃsanÃya ittham abhihitavatÅ -- mÃrgÃïÃæ du÷sa¤caratvÃd asau na prÃpta÷, tadà punar api nÃyikÃyÃ÷ sakhiæ prati iyam ukti÷ -- sakhi ! paÓya , mÃrgà meghasalilena nÃÓitÃs tathÃparo 'yaæ do«a÷ -- apratyaye«u mÃrge«u Óità i«avo yatra tÃd­k dhanu÷ sp­Óati, Óitaæ Óiraæ sandhÃya ÃkarïÃk­«Âaæ moktum icchatÅty artha÷ | tena vinà tadviyuktÃyÃ÷ | athaca yadi ahaæ tam abhisareyam, tat mÃrgà durj¤ÃnÃ÷, tathÃvidhe«u api te«u du÷sahaæ smaraÓarabhayaæ smaraÓ ca tadvarjaæ ÓarÃn sandhatte mÃm eva tìayati, anyathà kadÃcit tasyaiva gamanam iha sambhÃvyate | atha ihasthà eva jaladasamayam ativÃhayÃmi, tat gambhÅreïa ghangarjitena jÃtatrÃsà ti«ÂhÃmi | ato he sakhi ! kadà ahaæ priyaviyogajam ÓokadÃhaæ jahyÃm | ahaæ ca meghaÓabdavyathitÃ, madanaÓ ca niÓitaÓarapÃtanodyata iti avaÓyaæ mama jÅvitÃntena bhÃvyaæ | tac ca kadà bhavet, yatra ahaæ sakalaÓokanirmuktà sampadyeyeti | kecit sakhÅpriyeti paÂhanta÷ sah­dayÃ÷ katham adya api sakhÅ dÆtÅtvena vis­«Âà sà api na Ãgatà tat nÆnaæ tatsambhogarasalÃlasayà tayà bhÃvyam iti sambhÃvayantyÃæ nÃyikÃyÃæ kayÃcit vayasyayà mÃrgadaurÃtmye tadÃgamanavighnakÃriïi upanyaste svayaæ nÃyikÃyà idaæ sÆktam iti abhyÆcu÷ | mÃrgas tÃvat na«ÂÃ÷ tena ca vinà madana÷ praharatÅti tannikaÂÃt calituæ na yujyate 'syÃ÷ | athaca tatsambhogarasav­ttismaraïenaiva madanakadarthanÃrhà ato 'haæ sakhyà | priyeïa ca saha viyoga÷, tathà tasyÃ÷ sakhyÃ÷ | idÃnÅæ ya÷ priyas tena saha viyoga÷, tajjaæ ÓokadÃhaæ kadà jÅvitÃntena api jahyÃm || GhkV_9 || ## yadà vinodÃrthaæ sakhyà udyÃnopavanaæ nÅtÃ, tadà taddarÓanadviguïataropacitavilÃpÃvasthÃyà nÃyikÃyà idaæ sÆktam | ketananÃmnÃæ tarÆïÃæ vanÃni adya virÃjante | kÅd­ÓÃnÃm | su«Âhu saurabheïa vanamadhye kenacid ajitÃnÃæ, tathà garjatÃæ meghÃnÃæ pavanena vÅjitÃnÃæ prabodhitÃnÃm | ata eva kÃmasya k­te niketanÃnÃæ saÇketadhÃmnÃm | ayam abhiprÃya÷ -- ketanavanÃni madananiveÓanasthÃnÃnÅti atisukumÃrÃïi, jaladhararasitatadvimuktaÓÅkarÃsÃrasahitaÓ ca pavanas te«Ãm eva prabodhanahetutayà sukumÃratÃm Ãpta iti kim atra jaladasamaye mÃrgavai«amyam, tat nÆnam eva ketanavÃnÃvalokanaprabodhitamadanasthÃnasukhasaæskÃra÷ priyatama Ãgami«yatÅti sambhÃvayantyà nÃyikÃyà bhaïiti÷ pratibhÃtÅti | apare tu vanaÓabdapaunaruktyam am­«yamÃïà madanasya avane rak«aïe k­te ajitÃnÃæ ketanÃnÃæ vanÃni Óobhante iti Ãhu÷ | athavà saurabheïa ye vane ekÃnte yatra apara÷ paritrÃtà na sambhÃvyate tatra jità apah­tadhairyav­ttaya÷ k­tà vimohitÃ÷ kecana virahijanÃ÷ te«Ãæ daivavaÓÃt jaladharaÓiÓirapavanaprabodhitÃnÃm api punar api etÃni ketanavanÃni kÃmasya k­te karaïÃya pratibhÃnti | madanÃtaÇkakaraïÃd ­te na ete«Ãæ kim api prayojanam iti yÃvat | svanaÓabdena karuïÃvaÓÃt ÓabdÃyamÃnatà dhvanyate | yadà svananto garjanto 'mbhodharà yatra saæjÃtak­pÃ÷ saæv­ttÃ÷, tatra amÅ«Ãæ ketanavanÃnÃæ kà iyaæ ni«karuïatà || GhkV_10 || ## iyam anantaravad eva ukti÷ | he sarjanÃmadheya ! prajÃpatir yat tvÃm sasarja Óobhanaæ taruæ, tat sÃdhu, yatas tvaæ kÃmasya nivÃsa÷ | kÃkur iyaæ evaæ dhvanati -- prajÃnÃæ kila patyà avaÓyaæ prajÃhitakÃriïà bhavitavyam, evaævidhah­dayadÃhavitaraïani÷Óe«itanikhilajanto÷ kÃmasya nivÃsabhÆtaæ bhavantaæ nirmimÃïena prajÃpatinà su«Âhu prajÃpatitvam uddarÓitaæ, tvayi d­«ÂamÃtra eva mama kÃpi vyathà vij­mbhate ity artha÷ | atha evaæ api jÃnatÅ kim iti mÃm avalokitavaty asÅti yadi, tat kila ma¤jarÅbhir bhavÃn sakalavanamadhye Óre«Âho bahvÅbhi÷ kantÃbhis tu pariv­ta iti Ó­ÇgÃriïi bhavati bahumÃna ity artha÷, tathÃpi sayauvanÃnÃæ yuvatÅnÃæ tu netrotsava÷ | yadà kila ahaæ yuvati÷ priyasaæyuktà tvÃm avalokitavatÅ, tadà lokottaranayanÃnandavatÅ abhÆvam, adya tvam evaævidhabahutaravallabhÃpariv­to bhÆtvà kathaæ mÃæ priyaviyuktÃæ trÃtavyÃæ darÓanamÃtreïa api madanaparavaÓÃæ karo«Åti vÃkyÃrtha÷ || GhkV_11 || ## yadà sarjataror apakrÃntà nÃyikà jhagiti kadambam avalokayati, tadà prÃktanamadanabhayabhÅtimatÅ jhagiti Ãha -- he navakadamba ! idÃnÅm eva avalokitÃnubhÆtatvadÅyapratÃpà ahaæ tubhyaæ Óirasà avanatà asmi | evaæ yÃvat bhaïati, tÃvat tadÅyakusumavilokanajanitaraïaraïakà Ãha -- yu«mÃkaæ pu«pavikÃse kÃmo vasati, mayà j¤Ãtaæ sarjasyaiva idaæ vai«amyaæ yÃvatà tvam api evam eva, sarve«Ãm ekayogak«amateti sarvathà mama hÃtÃÓÃyà nayanavi«ayatÃk«amaæ na ki¤cit samastÅti va iti bahuvacanena dhvanyate | itthamÃkÃrayatnÅ eva nÃyikà yadà kusumitaæ jhagiti kuÂajam avalokayati, tadà manyate nÆnaæ mÃm ayaæ sarvato hi hatabhÃgadheyÃm apahasatÅti tata Ãha -- he kuÂaja ! kim iti avÃÇmukhaæ k­tvà hasyate | kusumito 'pi pradeÓo 'vaÓyaæ dharÃbhimukha÷, yaÓ ca sannihita eva param apahasati, so 'pi avÃÇmukha eva | ataÓ ca tvayi upacÅyamÃne bahutaravyathà | te du÷sahasya praïÃma eva Óobhana iti kÃku÷ | ata eva ÅpsitatamatvÃbhÃva÷ sambandha«a«Âhyà vyajyate | kiækusumair iti kutsitai÷ parÃtaÇkavitaraïacaturai÷ pu«pair avahasyate iti sotprÃsaæ kÃkvà dhvanito 'rtha÷ || GhkV_12 || ## he nÅpÃbhidhÃna taruÓr«Âha ! tava sarvakÃlam ahaæ praïatÃ, tat kim adya mama h­dayaæ dÃhayuktaæ prakar«eïa karo«i | anye 'pi taravo na evaæ mÃæ dahanti yathà tvaæ sarvakÃlam abhi«Âuto 'pi, sarvathà ayaæ bhÃgadheyaviparyaya÷ | athaca tava sadà ahaæ praïatà yena Åd­Óa÷ upakÃras tvat sambhÃvyate, tvadÅyapu«pair nirÅk«ità dehaæ vis­jeyam | kÅd­Óam | apade 'kÃï¬a eva Åhà dÆtÅvisarjanatatpratipÃlanamudhÃvinodanaprabh­tayo yasya tam | ahaæ tÃvat tÃd­gupakÃribhavadÅyakusumÃvalokane 'pi asamarthÃ, tÃni tu yadi mahÃpuru«atayà evaævidhÃm avasthÃæ prÃptÃæ mÃm avalokeyu÷, tat ciravächitajÅvitatyÃgamanorathena api jhagiti yujyeya | atas tava sadà natà asmi | na ca evaæ sambhÃvanÅyam -- ahito h­dayadÃhakÃri kathaæ praïamyate iti yata÷ kiæ tvaæ h­dayaæ sadÃhaæ karo«i, kÃkvà na evam ity artha÷ | nijena eva virahahutavahena mama dahyate h­dayaæ, tad idÃnÅæ dÃhakena api dagdhasya kiæ dahyate iti sambandha÷ | yadi tu ahaæÓabdapaunaruktyaæ sah­dayÃ÷ k«amante tadà evaæ vyÃkhyà -- Ãpade vi«amavipadvahanÃrtham eva kevalaæ yo mama dehas taæ tyajeyam iti | tathà nÅpa taruvara tava natà asmi | evam uktvà du÷sahatayà dvitÅyavÃkyam Ãha -- dÃhayuktaæ mama h­dayaæ prakaro«i, punar api vilÃpavaÓÃt, vicinitya brÆte -- kiæ yathà adya, tathà sarvakÃlaæ tvatpu«pek«ità aham akÃï¬a eva dehaæ tyajeyaæ, kÃkvà naivety artha÷ || GhkV_13 || ## ayaæ bhramara÷ bhramaïaÓÅla÷ yÆthikaæ cumbati, madÅyapriyatamas tu pathika ekatra eva kvacit sthito mama nÃma api na avek«ate iti | tÃæ kÅd­ÓÅæ yÆthikÃæ | sitair baddhair na tÃvat vikasitai÷, tato 'nantaraæ tu ghanair muktÃs tyaktà ye 'mbulavÃs tai÷ karaïabhÆtai÷ prahÃsitai÷ kusumair upalak«itÃm | athaca ghanà muktÃphalasad­Óà ye jalakaïÃ÷ tatk­tÃni yÃni prahÃsitÃni prahÃsitatvotpÃditÃni nijacchÃyÃsphuraïÃni yai÷ pÅtÃni api santi ÓuklÃni jÃtÃni kusumÃni | kiæ k­tvà madhuno makarandasya kÃlatÃm atyantaparipÃkarasotpannÃæ vilokya | athaca yo nÃyakaÓ cirÃt kÃntÃm upabhuÇkte, so 'pi madhuna÷ pÃnago«ÂhyÃ÷ kÃlatÃm avasaraprÃptim avalokya paricumbati | kÃla iti matvarthÅyÃkÃrÃnto 'pi, tathà sà api kÃntà dhammillapu«pair ghanair muktÃphalair virahasmaraïÃnandÃdikotpannaiÓ ca ambulavair bëpair har«acÃÂvÃdijai÷ prahasitai÷ sitair baddhair vyÃmiÓrarÆpatayà sthitai÷ parasparasaæÓli«Âair upalak«ità bhavati kilaki¤citace«ÂÃlaÇkÃrayoginÅ bhavati viÓe«ata÷ pÃnago«Âhyavasare | yad uktaæ "Óu«kaæ muhu÷ praruditaæ k«aïam aÓrupÃta÷ krodho muhur hasitam ÃÓu ..." ityÃdi | ata Åd­ÓÅ kadà ahaæ priyeïa paricumbyamÃnà bhuyÃsam ity artha÷ || GhkV_14 || ## idaæ nÃyikavis­«ÂÃyÃ÷ pratidÆtyà vacanam | mà tvam adh­tiæ kÃr«Å÷, mÃrgavai«amyÃd eva asÃv iyantaæ kÃlaæ na Ãgata÷ | tathÃhi nÅradair meghair upetya sarvatodikkaæ saÇghaÂya khaæ gaganaæ nicitam | kÅd­Óai÷ priyai÷ priyÃbhiÓ ca ye vihÅnà viyuktÃs te«Ãæ h­dayÃvanÅæ manobhÆmÅæ radanti vilikhanti | evaæ tÃvat sarvatodikkaæ du«prek«aæ k«itau bhÆmau raja÷ salilair vihatam | ÃstÃæ tÃvad anyat salilena abhibhÆyate rajomÃtram api na avaÓi«Âam ity artha÷ || GhkV_15 || ## he kundakusumasad­ÓadaÓane ! parivarjitatÃmbÆlÃdisambhoge ! pratidÆtyÃÓ caiva nÃyikÃæ prati ukti÷ -- evaæ nÃma meghÃ÷ ÓabdÃyante yat haæsà api palÃyante, rÃtrÃv api na sa¤caraïaæ yujyate yataÓ candrayuktÃni tanmukhÃni na bhavanti, ete ca Óikhino mayÆrà udgataprahar«avaÓÃt ÓabdÃyante | etena tat pratyuktaæ yat tu nÃyikayà pÆrvam uktaæ "haæsapaÇktir api nÃtha samprati" ityÃdinà mÃrgasaukumÃryaæ, tad eva hi pratyuta raïaraïakapradÅpakaæ mÃrgasaÇkaÂatÃæ karotÅty artha÷ || GhkV_16 || ## rÃtrisamaye 'pi gamanÃgamane na yujyete, yato rÃtrisamaye vitÃraï vigatatÃrÃpaÂalaæ nabho na bhÃti yato meghÃv­ttam | yac ca tayà uktaæ "pathikapÃmsulo 'sau mÃm upek«ate" iti, tad api na yuktaæ; ÓubhasevitÃram akalu«acaritam api bhagavantaæ hariæ nidrà abhyupaiti aÓaknuvatÅ virahaæ so¬hum nÃyakam abhisarati pratyutety artha÷ | indrÃyudhayuktajalado rasan ÓabdÃyamÃna ibhÃnÃæ kariïÃæ parvatasad­ÓÃnÃæ saærambhaæ saærabdhatÃm Ãvahati samantÃt darÓayati | ya÷ kila atisukumÃratayà suprasiddho jalada÷, so 'pi anyÃnullaÇghanÅyena ÓakrÃyudhena vajreïa sÃtiÓayabhÅ«aïa÷ sÃdinà hatÃnÃæ kariïÃæ sÃd­Óyam udvahatÅty artha÷ | athavà megha÷ ÓabdÃyamÃna ibhÃnÃæ kariïÃæ parvatasad­ÓÃnÃæ saærambhaæ janayati pratigarjanaÓaÇkayeti te 'pi k«ubhitÃ÷ sampannà iti sarvathà susaÇkaÂÃ÷ panthÃna÷ || GhkV_17 || ## pratidÆtyà eva iyam uktir nÃyikà yadà evam Ãha nanu aham eva tatra yÃsyÃmÅti, tadà tÃæ prati | darÅ«u guhÃsu api anta÷sthità yà adbhutarÆpasundaryÃs tÃsu api upari jalaæ patatÅti vyadhikaraïasaptamyau | kÅd­k jalam | saha vidyudbhir jalam dadati ye, tair meghair arpitaæ, na te jalamÃtraæ dadati, yÃvat vidyuto 'pi atibhÅ«aïà arpayantÅti | kva | nage«u giri«u garjanmeghatrastasarpe«u | aparasya ye trÃsadÃyinas te 'pi yato jaladhararasitÃt trasyanti, tatra kà vÃrtà bhavÃd­ÓÅnÃæ mÃlatÅkusumasukumÃramanasÃm iti tÃtparyÃrtha÷ | anyac ca kiæbhÆtaæ jalaæ | darÅ«u anta÷ parita÷ samantÃt dhÅro gambhÅro ravo yasya, kandarÃsu anta÷ pratiÓabdena dviguïÅbhÆta ity artha÷ | tena e«Ã api ÃÓà na asti -- toyadajalapaÂalaæ gaganÃt nipatat kvacana guhÃmukhe 'tivÃhya punar api gami«yÃma iti || GhkV_18 || ## evam etÃbhir uktibhi÷ priyatamÃgamanaæ durghaÂam iti avagate ÃsthÃbandho nÃyikÃyà vijÃghaÂÅtÅty abhiprayeïa sà eva punar ÃÓvÃsasampÃdanÃya asya mÃdhyasthye viÓe«ÃnuddeÓÃt tadÅyah­dayaÓokaÓikhiÓamanaÓaktÃm uktim abhidhatte -- ko 'pi anirvaïanÅyapuïyasambhÃrab­æhita÷ samprati jaladasamaye tÃni kÃntÃmukhÃni niratiÓayasaundaryavanti rativigraheïa praïayakupitena sa¤jÃtaro«Ãïi tathà yÃni tadÅyaviyogajanitapÃï¬imnà adya ÃsÃdhÃraïadharmasundarÃïi k«ipram anÃyÃsena eva prasÃdayati tvÃm avaÓyaæ prasÃdayatÅti yÃvat | nanu na adyÃpi asÃv Ãgatas tat katham etat | Ãha ÓabdÃyamÃnà hi jaladharÃ÷ pathikÃn raïaraïakavata÷ kurvanti niÓcitaæ dinÃd dinam upacÅyamÃnajaladharadhvÃnÃkarïanena parivardhitotkaïÂha÷ priyatamas tÃvad ÃgacchatÅti yÃvat | nanu priyatamÃ÷ kathaæ ÓÅghraæ prasÅdeyu÷ | Ãha tadvanitÃsu pathikadayitÃsu tathà Óoko vivardhati viv­ddhavad Ãcarati yathà ananta÷ sampadyate | cakÃreïa evaæ dhvanyate tad eva rasitaæ tÃsÃæ Óokaviv­ddhau kÃraïam iti || GhkV_19 || atra kecid iti paÂhanti ## ayaæ Óloko 'tratya iva na lak«yate, pustake«u kena kÃraïena gata iti na vidma÷ | tathÃhi pÆrvaÓlokaucityaæ tÃvad arthena na bhajate | tÃsÃm eva saphala ­tur var«Ãkhyo yÃti yà sendrÃyudhair ambudair durdine«u priyatamai÷ saha ratyutsavaæ mÃnayanti | anyathà kila he priyasakhi ! meghÃgamaæ ÓvasamÃ÷ sÃrameyaprÃyà api nayanti -- iti vyÃkhyÃyÃæ prÃktane nave (?) yamakam eva durlabham | dinadurdinaÓabdÃbhyÃm arthapaunaruktyam api durdharam | yÃn astaæ gacchann ino mÃrtaï¬o ye«u dine«u -- ity api vyÃkhyÃne tÃsÃm iti apek«ito yadartho durupapÃda÷ | tÃsÃm iti tu anapek«itayadarthe padavyaÇgye dhvanau vyÃkhyÃyamÃne uttaravÃkyaæ khaï¬aæ gacchet caramÃrdhe cÃnyatheti (?) madhye ÓÃstranyÃyopacita÷ kÃvyÃm­takÃlu«aikakÃraïam adhyÃhÃra÷ kalpya÷ Óvasamà meghÃgamaæ nayantÅti param anaucityam | na ca evaævidhena anaucityena kulakaparisamÃpti÷ kriyamÃïà sah­dayaceta÷su romanthÃd ­te ki¤cit vidadhyÃt | ÓvasatÅti Óvasas tadvad ÃcaratÅti kvip tato 'pi tÃcchÅlyÃdivivak«ÃyÃæ cÃnaÓ | tata÷ priyasakhiÓabdena sambandha÷ prÃg eva và | tathÃpi na ki¤cid arthasya pau«kalyam, ka«ÂakalpanÃyasaæ sat | kva | priyasakhi«v iti saptamyà samÃsa iti bahuvacanÃnte 'pi na kaÓcit k­ta÷ sambandha÷ | anyathÃpÃÂhakaraïam api kleÓamÃtraphalam eva | ki¤ca atra kartà mahÃkavi÷ kÃlidÃsa iti anuÓrutam asmÃbhi÷ | na ca asya kÃvye t­ïamÃtram api kalaÇkapÃtram utprek«itavanto manorathe' pi supte 'pi sah­dayÃ÷ | tasmÃt prÃktana eva parisamÃptiÓloka÷ | sa ca sakhyà pratidÆtÅbhÆtayà nÃyikÃyà ÃsthÃbandhadÃr¬hyotpÃdanÃya yujyate | utpannasamÃÓvÃsà hi h­dayaæ sthÃpayantÅ vipralambhayituæ Óakyà syÃt "ÃsthÃbandha÷ kusumasad­Óaæ prÃyaÓo hy aÇganÃnÃæ / sadya÷pÃti praïayi h­dayaæ viprayoge ruïaddhi // (MeghadÆta 10) //" iti d­«Âyà | tena asya parisamÃptidhurodvahasya api durandharatvam avikalam eveti | tad idaæ yuktam ayuktaæ veti svayam eva vidÃæ kuruta sah­dayÃ÷ || GhkV_20 || ## kavinà auddhatyaprakaÂanÃya sah­dayajanamÃnasara¤janÃya pratij¤Ã iyam upanibadhyate | sa¤jÃtapipÃsa÷ karakoÓena hastasampuÂena peyaæ pÃnÃrhaæ tÃvad avasaraprÃptam api jalam atyantÃbhilëautsukyapÃtram adrohayogyam api pratyuta Ãlabhya drugdhvà sahajapremapraïayinÅsambhogarasaiÓ ca Óapeyam | atra ÓarÅrasparÓanÃkhyasya upÃlambhasya na atÅva spa«Âateti "Óapa upalÃmbhane" (VÃ-911) iti ÃtmanepadÃbhÃva÷ | yena pareïa kavinà yamakair jÅyeya, tasmai ghaÂakarpareïa jalaæ vaheyam | karparaÓabdena sÃtiÓayakleÓasamudvahatvam Ãtmani ucyate | atra ca yamakÃnÃæ vipralambhaÓ­ÇgÃrarasÃtiÓayavighnabhÆtÃnÃm api mayà tathà ap­thagyatnanirvartyatayà nibandha÷ k­ta÷, yena pratyuta rasaparipo«akaviÓi«ÂavyÃkhyÃbhidhÃyipadaparamparÃlÃbho yamakai÷ sampanna÷ | tad uktaæ "rasÃk«iptatayà yasya bandha÷ Óakyakriyo bhavet / ap­thagyatnanirvartya÷ so 'laÇkÃro dhvanau mata÷ // (Dhv- 2.16) //" iti | etayà ca pratij¤ayà etat parih­taæ "dhvanyÃtmabhÆte Ó­ÇgÃre yamakÃdinibandhanam / ÓaktÃv api pramÃditvaæ vipralambhe viÓe«ata÷ // (Dhv- 2.15) //" iti | na hi iyaæ rÃjÃj¤Ã, api tu rasabandhavighnakÃritvapramÃda÷ parihÃrya÷ | atra ca pratyuta Ãtmaparipo«akatvam eva uktena prakÃreïa yamakÃnÃm iti | kavÅnÃæ Óaktir eva balÅyasÅ, sà eva lokottarà vyutpattir iti abhidhÅyate; na tu anyà kaviÓakter vyutpattir nÃma kÃcit | yad uktaæ mayà eva raurave vicÃre "na vai do«Ã do«Ã na ca khalu guïà eva ca guïà nibandhu÷ svÃtantryaæ sapadi guïado«Ãn vibhajate / iyaæ sà vaidagdhÅ prak­timadhurà tasya sukaver yad atrotpÃdÃd apy atisubhagabhÃva÷ pariïata÷ //" iti Óivam || GhkV_21 || pramÃïapadamÅmÃæsÃgaganaæ vai virÃjate / samuccalati yatsp­«Âa÷ sÃhityÃm­tasÃgara÷ // 1 // kavÅndor indurÃjasya te maccittavikÃsakÃ÷ / bodhÃæÓavo vigÃhantaæ bhÆrbhuva÷svastrayÅm api // 2 // tatparÃmarÓadhavalamana÷kokanado manÃk / kÃvye 'bhinavaguptÃkhyo viv­tiæ samarÅracat // 3 // || iti ÓrÅmadabhinavaguptapÃdaracitaviv­tyupetaæ ghaÂakarparakÃvyaæ samÃptam ||