Ghatakarparakavya, with Abhinavagupta's Ghatakarparavivrti
Based on the ed. by B. Parlier: La Ghañakarparavivçti d'Abhinavagupta,
Paris: Institut de civilisation indienne 1975.
(Publications de l'Institut de civilisation indienne, 39)
Input by Daniele Cuneo
ABBREVIATIONS:
Ghk = Ghañakarparakàvya
GhkV = Ghañakarparavivçti
#<...># = BOLD
___________________________________________________________________
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
description character =ASCII
long a à 224
long A â 226
long i ã 227
long I ä 228
long u å 229
long U æ 230
vocalic r ç 231
vocalic R è 232
long vocalic r é 233
vocalic l ë 235
long vocalic l í 237
velar n ï 239
velar N ð 240
palatal n ¤ 164
palatal N ¥ 165
retroflex t ñ 241
retroflex T ò 242
retroflex d ó 243
retroflex D ô 244
retroflex n õ 245
retroflex N ö 246
palatal s ÷ 247
palatal S ø 248
retroflex s ù 249
retroflex S ú 250
anusvara ü 252
capital anusvara ý 253
visarga þ 254
long e ¹ 185
long o º 186
l underbar × 215
r underbar Ÿ 159
n underbar 173
k underbar É 201
t underbar  194
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings
and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf
For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm
___________________________________________________________________
ghañakarparakàvyam
÷rãmanmahàmàhe÷varàcàrya÷rãmadabhinavaguptapàdaracitavivçtyupetam
apårvaþ ko 'yaü te varada ÷irasaþ ÷ekharavidhir nanu j¤àtaü pluùñaü smaradhanur idaü mårdhani dhçtam /
yadàlokàl loke viùamavi÷ikhaþ sphårjatitaràm iti prokte devyà galitaniyamaþ ÷ambur avatàt //
idaü proùitapramadayà hetubhåtayà proùitapramadàm uddi÷ya kathyate kulakam | tatra ki¤cit kavinibaddhapramdàvaktçkam, ki¤citkavinibaddhatatsakhãbhàùitam, ki¤cit kavinibaddhadåtãbhàùitam, anyat kaviprakañitapratidåtãvacanam, itarat svatantrakavikathitam iti bahuprakàraü dar÷ayiùyàmaþ | na tu saiva ekà kathanakartrã | proùitaþ pramado vallabho harùa÷ ca yasyàþ | athaca proùità vallabhena viyuktà, prakçùñena yauvana÷çïgàrajanitena madena ca yuktà | anyade÷atayà viyuktatvam eva proùitatvena lakùyate
##
dinaü karotãti dinakaras tasya bhàvane ra÷mipu¤je chàdite tiraskçte sati tàsàü tamaþpratipakùatayà suprasiddhànàm api sa såryo yatra àcchàdyate tatra kathaü harùàloko 'pi mànaso 'stu, athaca virahiõãnàü rajanisamayajanitaraõaraõakakaluùitahçdayàõàü kadàcit dinam api vividhavinodàlokavitaraõena bandhutàü yàyàt | adya tu yatprasàdàt tàdç÷adinam upajàyate tasya api ka÷cid àtmãyaþ sahajaþ svabhàvaþ, so 'pi àcchadita iti sàti÷ayaü bhàgyahãnatvaü dyotitam | tathà jale ca àkà÷àt patati | kãdç÷ã | ÷okaü bhàvayati | jalaü hi nikañavartinà pàrthivarajasà àtmànaü bhàvayati ekatayà yojayatãti ÷rutam idam, adya tu apårvaü vartate ÷okena virahiõãr bhàvayati ÷okamayya eva sampàdyante tàþ | na hi tàsàü pràvçñsamayamadhye priyàgamana÷aïkàmàtram api astãti tàtkàlaü nairà÷yam eva khàt patatãty anena amuùya duùprasahasya apratãkàratayà sàti÷ayo 'nutàpaþ såcyate | tathà manmatho hçdayapraharaõaü prati sasaürambhaþ | athaca bàhyo yaþ ka÷cit hantà tasmàd upàyaiþ palàyyate 'pi, ayaü punar hçdayàvasthita eva antarhananaü prati sasaürambhaþ | ca÷abda ekakàlatàsåcakaþ | yathà ka÷cit durjano nirjane niràloke durdina eva sa÷okaü janam ata eva nirudhyamànam ekàkinaü pràpyaiva labdhacchidraþ praharati, tathàiva amuùmin kàla ãdç÷am iva kàminãjanaü madanas tàóayatãty arthaþ || GhkV_1 ||
##
iyaü nàyikàyà eva uktiþ | he toyadàþ ! macchokabhàvakajalavitaraõodyatà yatra vayaü priyaviyuktà na abhåma, tàdç÷aü kàlam ativàhya yatra kvacit yàpayitvà yadà adya dayito gatas tadà yåyam àgatàþ | tathà sarvaü kàlaü diùñam athaca kçtàntaråpaü yeùàü te tathà matibàhyà amanoj¤amanasaþpãóakatvàt te ca toyadà÷ ceti vigrahaþ | ata÷ ca màü màriùyatha, kàkvà uktiþ | evaü nàma puõyabhàginã bhåyàsaü, yena dayitajanavirahità bhãùaõabhavadãyacaritàvalokanaparikhinnahçdayà jãvitatyàgena api sukham àsãnà | athaca dayitena vinà yà jãvati sà ava÷yavadhàrhaiva | ya÷ ca dirdayaþ san parade÷aü sevate, sa cet dayitàyà hçdayaü praviùñaþ, tatkaratalopanatam eva maraõam | na hi asau jaladharasamaye kim api kàryaü kartum samartha iti ava÷yam eka eva kvacana ciram àste iti | tasmàd asmàsu upari prema tàvad àstàm; dayàm api yadi akariùyat, tad ava÷yam ihaiva àgamiùyad ity etàvatã kaùñaparampareti anena vi÷vàsaparipàñãjanitadauþsthityasåcakena dhvanyate || GhkV_2 ||
priyatamaü prati nijàvasthàü jij¤àpayiùur bhãùaõajaladavijçmbhàm asahiùõur yuktyà kathaücid vacanàt yadi amã de÷àntaraü vrajeyus tat sarvaü sampatsyate | priyatamo 'pi ca tadde÷apràptajaladharadhvànàkarõanena kadàcit madãyàm avasthàü svayaü và anubhaved api ity abhipràyeõa nàyikà idam àha
##
he ghanàþ ! meghàþ, athaca atinibióàþ, ata eva hanana÷ãlàþ, tam pathikànàm madhye pàüsulaü nirmaryàdaü nirdayaü bråta | etad eva tasya abhij¤ànaü yat pathikeùu madhye sa eva nirdaya ity arthaþ | yato yåyam eva pathaþ ÷ãghraü laïgayathety anena katham itaþ kùipram eva vrajeyur iti protsàhanà dhvanyate | bråteti ca adhyeùaõà iyam, laïganaü ca ciravrajitasya api jhagiti àsàdanam | priyatamo hi cirakàlaü proùitaþ, sa katham yo màrgaü laïghayitum na ÷akyas tena adya ita÷ calitena labhyeteti bhàvaþ | kiü bråta | anyasmin de÷e yà iyaü ratir vinà api kàryam àsaktiþ, athaca vallabhàntareõa saha premavisrambho na hi anyathà ambudharakàlo 'tivàhya iti, sà ratir mucyatàm | ava÷yaü hi tayà ratyà bhavàn grathita eveti upàlambhagarbhà uktiþ | adyeti | adyaivety arthaþ | atha kathaü prema savisrambhaü ÷ithilayituü ÷aktas tarhi sà tava vadhår na punaþ priyatamà, api tu ÷àstrasamayapatnã | kiü kathyatàm, na vayam apriyam àvedayàmaþ, ni÷citaü tu pràõàn naiva dhàrayet | athavà sàthavà tava vadhår ity etàvat sande÷avacanam abhidhàya kim ahaü kathaü và bhaveyam iti kim alãkavikatthaneneti ava÷yam eva na jãvàmãty arthaþ || GhkV_3 ||
##
yadi punar adya màrge gamanam àgamanaü ca na yujyate iti ÷aïkyate, tad evaü bråteti nàyikà àha -- he pathika ! na hi bhavàn nityaü yathà gacchati, ato yadà tadde÷agato 'bhåt tadà sà priyà ÷råyate sma | ataþ càtakas tçùàkrànto jalaü yàcate, sà ca tava yà¤càü karoti | anena càtakayà¤càü prati jalasya kàrakatà | tvaü tu tadãyayà¤càü prati na kàrakaþ | sa hi yà¤càü prati kàrako bhavati yaþ kadàcit à÷àpåraõaü karoti | tvaü tu sarvakàlam evaüvidhapratikålàcaraõacu¤cur eva | tathàpi tu yàcyase | ata eva àha na prabhuþ paryanuyogàrhaþ | haüsànàü sambandhinã païktir atibahavo 'pi haüsà adya àkà÷amàrge mànasaü prati pracalitàþ | eko 'pi hi yatra gacchati, tatra ava÷yam aparasya api aniruddhena pathà bhàvyaü | kiü punar bahavaþ | yata÷ ca jaladharamuktajalapañale te viyato bhuvi sa¤caranti tasya yad ekàyatanam àkà÷aü tad eva haüsànàü màrgatvena vartate | bhåmau màrge ko bhayasambhavaþ | yatra ca atidåraü mànasaü gantuü nirbuddhãnàm api haüsànàm udyamaþ, tatra parimitade÷anivçttimàtra eva na kim iti sà priyà bhavato yàcate || GhkV_4 ||
##
nãlaü ÷aùpàkhyaü tçõaü sarvato bhàti, càtako nirmalaü jalaü vindati jalaü labhate, mayårakulaü ca meghaiþ kekàyuktaü kriyate ity etair vàkyair pratyuta iha àgacchatas tava kim api pathi manoharatvam iti dhvanyate | nãlaü ca ÷aùpam avalokayatas tatsukumàrataraspar÷ànubhavasukhitacaraõayugalasya gagananipatitàmalajaladalitaklamasya muditamayåraracitakekàkaraõanirbharavikasvarakarõadvayasya ava÷yaü sarvam eva sukham | adya tu tåùõãü sthitasya mayà vinà kà ratiþ, na kàcid iti svàtmasaubhàgyasaübhàvanàgarbhà iyam uktiþ | athaca mama ãdç÷ã avasthà yato vartate, tato màü prati ÷aùpaü nãlaü malinasvabhàvam api komalaü karuõàrdram iva bhàti | càtaka÷ ca yo nàmnaiva priyagaganajalaþ prasiddhaþ, so 'pi jalam iha labhate, na tathà pibatãti pratãyamànà utprekùà | ambudai÷ ca virahihçdayasphoñanapañutaragarjitair api mamopari karuõàva÷àt nijasuhçtkulam àkrandavat sampàdyate | kà punar mayà vinà mama abhàve kà aratiþ kaþ khedaþ, na ka÷cit | tathà mama abhàve bhavataþ kà iyaü ratiþ ko 'yam anubandhaþ, sà mriyatàm iti | athaca pràï mayà vinà tava ratir na kadàcid abhåt, adya tu kathaü sà ratiþ | adyety anena pràg atyantapremarasamànasatàm kapañena kila prakañitavàn asãti dhvanyate | ata eva sotpràsaü priyeti àmantraõam iti upàlambhagarbhà bhaõitiþ || GhkV_5 ||
##
amã ye bhavatà puraþ paridç÷yante kalàpinas te meghànàü secanapradhànànàü sambandhinà ÷abdena muditàþ kekàpriyatvàt, tathà ca proùitànàü kàntànàü sambandhini hçdaye ÷okaü làpayanti samyak ÷leùayanti ava÷yaü, tathà proùitànàü hçdaye ÷okaü lapanti teùu hi kåjatsu ava÷yaü virahiõyaþ ÷okavatya iti ni÷cãyate, tathà proùitàhçdayaü ÷okena làpayanti dravãkurvate | sà ca te priyà adya ca tava durdhareõa kàmena pårvaü hi kàmabhayabhãtàyàs tvam eva ÷araõam abhåþ, adya tu iha sthitasya tava madano durdhara iti durnivàraþ | sambandhamàtre ùaùñhã, na tu kartari "khalartha" (2.3.69) iti pratiùedhàt | tathà tavaiva sannihitasya sà toyadàgame kç÷à abhåt | àgamiùyati jaladharasamayaþ pravatsyati ca priyatamaþ iti raõaraõakavatã bhavatsannidhàne kç÷à babhåva | adya tatra madhye bhåyàn kàlo gata iti asyà adya hitena bhavitavyam iti kavinibaddhadåtãvacanam idam | na hi meghànàü svayam eva "megha÷abdamuditàþ" iti "toyadàgama-" iti ca svàtantryeõa kathayitum ucitam | "ambudaiþ ÷ikhigaõo vinàdyate" ity atre tu pràktana÷loke meghamukhasa¤càritàkùarà nàyikà eva kavinà vaktçtvena upanibaddhà, iha tu naivam || GhkV_6 ||
##
sakhyà eva dåtãtvena preùitàyà iyaü bhaõitiþ | àstàü tàvat premànubandhaþ | tàdç÷ã api yà kàntà làvaõyadyasàdhàraõabhåtà, sà yadi ãdç÷avat jàyate, tat kiü tayà hetubhåtayà kùamà api nàsti | pànóuracchàyayoþ kapolayoþ patità alakàntà yasyàþ tadãyakapolatalapàõóimànaü malinasvabhàvà alakà api prekùituü na pàrayantãty arthaþ | athaca kànteti àmantraõam api | tvaü yadi tasyà vallabhas tayà ãdç÷yà janamàtrakçpàbhàjanabhåtayà api yà sàmànyajanasya kçpà bhavati, sàpi na asti tava àtmani iyatàpi puruùaguõaü bahumànaü vahato 'pi | tathàpi sà ÷okàrõavapànãye meghasamayavàriõà pàtità bhavadãyaguõasmaraõena eva rakùyate | athaca tvattas tava sakà÷àt patità ÷oke, bhavadviprayuktà ca jàtà, ÷okajaladhau ca nimagnà sampannety arthaþ | cakàràd etad dhvanyate, vastutas tu tvadguõànàm eva sàti÷ayasambhogàdãnàü smaraõena eva ÷oke patità | adya tu tathà kçpàpàtratàü pràptà, yad uta tena niùkaruõena pàtità api tvadguõasmaraõena eva rakùyate | mama kila sa priyatamo 'pagato nirbahumàno màü prati ca dçóhatarapremapavitritàntaþkaraõo nånaü màm eva tadavasthàü yathà pårvaü tràtavaüs tathà tràsyate iti tvadguõànàü smarantã sà jãvatãti yàvat | tathà yo 'yaü sàgare patitaþ, so 'pi ava÷yaü guõasmaraõavçttyà eva rakùyate dçóhaguõaviracitarajjvavalambanena jàtucid uttareyam apãty arthaþ || GhkV_7 ||
##
iyaü vilàpàvasthàü yàtàyàþ svayam eva nàyikàyà uktiþ | puùpitàni kuñajàni yeùu vaneùu yàþ samutsukà utkaõñhità màdç÷yas tàsàü yàni ànanàni priyatamaviyuktàni teùu tadviùaye nadãnàm api kaluùaü jalaü galati asmàdç÷ãnàü virahiõãnàm ànanàni avalokya jaóabhàvànàm api kaluùaü jalaü galati, asmàdç÷ãnàü virahiõãsaritàü ÷okàvilaü jalaü galatãty arthaþ | tvaü màü dãnàü kim iti samavekùase 'pi na | cakàràv api÷abdàrthau bhinnakramau, eka nadãnàm ity asya anantaram, aparas tu samavekùase÷abdasya || GhkV_8 ||
##
visçùñàyàm api dåtyàü tadvacanàkarõanàd api na àgata iti ÷okàkulamanasi nàyikàyàü yadà, kadàcit sakhã tatsamà÷vàsanàya ittham abhihitavatã -- màrgàõàü duþsa¤caratvàd asau na pràptaþ, tadà punar api nàyikàyàþ sakhiü prati iyam uktiþ -- sakhi ! pa÷ya , màrgà meghasalilena nà÷itàs tathàparo 'yaü doùaþ -- apratyayeùu màrgeùu ÷ità iùavo yatra tàdçk dhanuþ spç÷ati, ÷itaü ÷iraü sandhàya àkarõàkçùñaü moktum icchatãty arthaþ | tena vinà tadviyuktàyàþ | athaca yadi ahaü tam abhisareyam, tat màrgà durj¤ànàþ, tathàvidheùu api teùu duþsahaü smara÷arabhayaü smara÷ ca tadvarjaü ÷aràn sandhatte màm eva tàóayati, anyathà kadàcit tasyaiva gamanam iha sambhàvyate | atha ihasthà eva jaladasamayam ativàhayàmi, tat gambhãreõa ghangarjitena jàtatràsà tiùñhàmi | ato he sakhi ! kadà ahaü priyaviyogajam ÷okadàhaü jahyàm | ahaü ca megha÷abdavyathità, madana÷ ca ni÷ita÷arapàtanodyata iti ava÷yaü mama jãvitàntena bhàvyaü | tac ca kadà bhavet, yatra ahaü sakala÷okanirmuktà sampadyeyeti | kecit sakhãpriyeti pañhantaþ sahçdayàþ katham adya api sakhã dåtãtvena visçùñà sà api na àgatà tat nånaü tatsambhogarasalàlasayà tayà bhàvyam iti sambhàvayantyàü nàyikàyàü kayàcit vayasyayà màrgadauràtmye tadàgamanavighnakàriõi upanyaste svayaü nàyikàyà idaü såktam iti abhyåcuþ | màrgas tàvat naùñàþ tena ca vinà madanaþ praharatãti tannikañàt calituü na yujyate 'syàþ | athaca tatsambhogarasavçttismaraõenaiva madanakadarthanàrhà ato 'haü sakhyà | priyeõa ca saha viyogaþ, tathà tasyàþ sakhyàþ | idànãü yaþ priyas tena saha viyogaþ, tajjaü ÷okadàhaü kadà jãvitàntena api jahyàm || GhkV_9 ||
##
yadà vinodàrthaü sakhyà udyànopavanaü nãtà, tadà taddar÷anadviguõataropacitavilàpàvasthàyà nàyikàyà idaü såktam | ketananàmnàü taråõàü vanàni adya viràjante | kãdç÷ànàm | suùñhu saurabheõa vanamadhye kenacid ajitànàü, tathà garjatàü meghànàü pavanena vãjitànàü prabodhitànàm | ata eva kàmasya kçte niketanànàü saïketadhàmnàm | ayam abhipràyaþ -- ketanavanàni madananive÷anasthànànãti atisukumàràõi, jaladhararasitatadvimukta÷ãkaràsàrasahita÷ ca pavanas teùàm eva prabodhanahetutayà sukumàratàm àpta iti kim atra jaladasamaye màrgavaiùamyam, tat nånam eva ketanavànàvalokanaprabodhitamadanasthànasukhasaüskàraþ priyatama àgamiùyatãti sambhàvayantyà nàyikàyà bhaõitiþ pratibhàtãti | apare tu vana÷abdapaunaruktyam amçùyamàõà madanasya avane rakùaõe kçte ajitànàü ketanànàü vanàni ÷obhante iti àhuþ | athavà saurabheõa ye vane ekànte yatra aparaþ paritràtà na sambhàvyate tatra jità apahçtadhairyavçttayaþ kçtà vimohitàþ kecana virahijanàþ teùàü daivava÷àt jaladhara÷i÷irapavanaprabodhitànàm api punar api etàni ketanavanàni kàmasya kçte karaõàya pratibhànti | madanàtaïkakaraõàd çte na eteùàü kim api prayojanam iti yàvat | svana÷abdena karuõàva÷àt ÷abdàyamànatà dhvanyate | yadà svananto garjanto 'mbhodharà yatra saüjàtakçpàþ saüvçttàþ, tatra amãùàü ketanavanànàü kà iyaü niùkaruõatà || GhkV_10 ||
##
iyam anantaravad eva uktiþ | he sarjanàmadheya ! prajàpatir yat tvàm sasarja ÷obhanaü taruü, tat sàdhu, yatas tvaü kàmasya nivàsaþ | kàkur iyaü evaü dhvanati -- prajànàü kila patyà ava÷yaü prajàhitakàriõà bhavitavyam, evaüvidhahçdayadàhavitaraõaniþ÷eùitanikhilajantoþ kàmasya nivàsabhåtaü bhavantaü nirmimàõena prajàpatinà suùñhu prajàpatitvam uddar÷itaü, tvayi dçùñamàtra eva mama kàpi vyathà vijçmbhate ity arthaþ | atha evaü api jànatã kim iti màm avalokitavaty asãti yadi, tat kila ma¤jarãbhir bhavàn sakalavanamadhye ÷reùñho bahvãbhiþ kantàbhis tu parivçta iti ÷çïgàriõi bhavati bahumàna ity arthaþ, tathàpi sayauvanànàü yuvatãnàü tu netrotsavaþ | yadà kila ahaü yuvatiþ priyasaüyuktà tvàm avalokitavatã, tadà lokottaranayanànandavatã abhåvam, adya tvam evaüvidhabahutaravallabhàparivçto bhåtvà kathaü màü priyaviyuktàü tràtavyàü dar÷anamàtreõa api madanaparava÷àü karoùãti vàkyàrthaþ || GhkV_11 ||
##
yadà sarjataror apakràntà nàyikà jhagiti kadambam avalokayati, tadà pràktanamadanabhayabhãtimatã jhagiti àha -- he navakadamba ! idànãm eva avalokitànubhåtatvadãyapratàpà ahaü tubhyaü ÷irasà avanatà asmi | evaü yàvat bhaõati, tàvat tadãyakusumavilokanajanitaraõaraõakà àha -- yuùmàkaü puùpavikàse kàmo vasati, mayà j¤àtaü sarjasyaiva idaü vaiùamyaü yàvatà tvam api evam eva, sarveùàm ekayogakùamateti sarvathà mama hàtà÷àyà nayanaviùayatàkùamaü na ki¤cit samastãti va iti bahuvacanena dhvanyate | itthamàkàrayatnã eva nàyikà yadà kusumitaü jhagiti kuñajam avalokayati, tadà manyate nånaü màm ayaü sarvato hi hatabhàgadheyàm apahasatãti tata àha -- he kuñaja ! kim iti avàïmukhaü kçtvà hasyate | kusumito 'pi prade÷o 'va÷yaü dharàbhimukhaþ, ya÷ ca sannihita eva param apahasati, so 'pi avàïmukha eva | ata÷ ca tvayi upacãyamàne bahutaravyathà | te duþsahasya praõàma eva ÷obhana iti kàkuþ | ata eva ãpsitatamatvàbhàvaþ sambandhaùaùñhyà vyajyate | kiükusumair iti kutsitaiþ paràtaïkavitaraõacaturaiþ puùpair avahasyate iti sotpràsaü kàkvà dhvanito 'rthaþ || GhkV_12 ||
##
he nãpàbhidhàna taru÷rùñha ! tava sarvakàlam ahaü praõatà, tat kim adya mama hçdayaü dàhayuktaü prakarùeõa karoùi | anye 'pi taravo na evaü màü dahanti yathà tvaü sarvakàlam abhiùñuto 'pi, sarvathà ayaü bhàgadheyaviparyayaþ | athaca tava sadà ahaü praõatà yena ãdç÷aþ upakàras tvat sambhàvyate, tvadãyapuùpair nirãkùità dehaü visçjeyam | kãdç÷am | apade 'kàõóa eva ãhà dåtãvisarjanatatpratipàlanamudhàvinodanaprabhçtayo yasya tam | ahaü tàvat tàdçgupakàribhavadãyakusumàvalokane 'pi asamarthà, tàni tu yadi mahàpuruùatayà evaüvidhàm avasthàü pràptàü màm avalokeyuþ, tat ciravà¤chitajãvitatyàgamanorathena api jhagiti yujyeya | atas tava sadà natà asmi | na ca evaü sambhàvanãyam -- ahito hçdayadàhakàri kathaü praõamyate iti yataþ kiü tvaü hçdayaü sadàhaü karoùi, kàkvà na evam ity arthaþ | nijena eva virahahutavahena mama dahyate hçdayaü, tad idànãü dàhakena api dagdhasya kiü dahyate iti sambandhaþ | yadi tu ahaü÷abdapaunaruktyaü sahçdayàþ kùamante tadà evaü vyàkhyà -- àpade viùamavipadvahanàrtham eva kevalaü yo mama dehas taü tyajeyam iti | tathà nãpa taruvara tava natà asmi | evam uktvà duþsahatayà dvitãyavàkyam àha -- dàhayuktaü mama hçdayaü prakaroùi, punar api vilàpava÷àt, vicinitya bråte -- kiü yathà adya, tathà sarvakàlaü tvatpuùpekùità aham akàõóa eva dehaü tyajeyaü, kàkvà naivety arthaþ || GhkV_13 ||
##
ayaü bhramaraþ bhramaõa÷ãlaþ yåthikaü cumbati, madãyapriyatamas tu pathika ekatra eva kvacit sthito mama nàma api na avekùate iti | tàü kãdç÷ãü yåthikàü | sitair baddhair na tàvat vikasitaiþ, tato 'nantaraü tu ghanair muktàs tyaktà ye 'mbulavàs taiþ karaõabhåtaiþ prahàsitaiþ kusumair upalakùitàm | athaca ghanà muktàphalasadç÷à ye jalakaõàþ tatkçtàni yàni prahàsitàni prahàsitatvotpàditàni nijacchàyàsphuraõàni yaiþ pãtàni api santi ÷uklàni jàtàni kusumàni | kiü kçtvà madhuno makarandasya kàlatàm atyantaparipàkarasotpannàü vilokya | athaca yo nàyaka÷ ciràt kàntàm upabhuïkte, so 'pi madhunaþ pànagoùñhyàþ kàlatàm avasarapràptim avalokya paricumbati | kàla iti matvarthãyàkàrànto 'pi, tathà sà api kàntà dhammillapuùpair ghanair muktàphalair virahasmaraõànandàdikotpannai÷ ca ambulavair bàùpair harùacàñvàdijaiþ prahasitaiþ sitair baddhair vyàmi÷raråpatayà sthitaiþ parasparasaü÷liùñair upalakùità bhavati kilaki¤citaceùñàlaïkàrayoginã bhavati vi÷eùataþ pànagoùñhyavasare | yad uktaü
"÷uùkaü muhuþ praruditaü kùaõam a÷rupàtaþ
krodho muhur hasitam à÷u ..."
ityàdi | ata ãdç÷ã kadà ahaü priyeõa paricumbyamànà bhuyàsam ity arthaþ || GhkV_14 ||
##
idaü nàyikavisçùñàyàþ pratidåtyà vacanam | mà tvam adhçtiü kàrùãþ, màrgavaiùamyàd eva asàv iyantaü kàlaü na àgataþ | tathàhi nãradair meghair upetya sarvatodikkaü saïghañya khaü gaganaü nicitam | kãdç÷aiþ priyaiþ priyàbhi÷ ca ye vihãnà viyuktàs teùàü hçdayàvanãü manobhåmãü radanti vilikhanti | evaü tàvat sarvatodikkaü duùprekùaü kùitau bhåmau rajaþ salilair vihatam | àstàü tàvad anyat salilena abhibhåyate rajomàtram api na ava÷iùñam ity arthaþ || GhkV_15 ||
##
he kundakusumasadç÷ada÷ane ! parivarjitatàmbålàdisambhoge ! pratidåtyà÷ caiva nàyikàü prati uktiþ -- evaü nàma meghàþ ÷abdàyante yat haüsà api palàyante, ràtràv api na sa¤caraõaü yujyate yata÷ candrayuktàni tanmukhàni na bhavanti, ete ca ÷ikhino mayårà udgatapraharùava÷àt ÷abdàyante | etena tat pratyuktaü yat tu nàyikayà pårvam uktaü
"haüsapaïktir api nàtha samprati"
ityàdinà màrgasaukumàryaü, tad eva hi pratyuta raõaraõakapradãpakaü màrgasaïkañatàü karotãty arthaþ || GhkV_16 ||
##
ràtrisamaye 'pi gamanàgamane na yujyete, yato ràtrisamaye vitàraõ vigatatàràpañalaü nabho na bhàti yato meghàvçttam | yac ca tayà uktaü "pathikapàmsulo 'sau màm upekùate" iti, tad api na yuktaü; ÷ubhasevitàram akaluùacaritam api bhagavantaü hariü nidrà abhyupaiti a÷aknuvatã virahaü soóhum nàyakam abhisarati pratyutety arthaþ | indràyudhayuktajalado rasan ÷abdàyamàna ibhànàü kariõàü parvatasadç÷ànàü saürambhaü saürabdhatàm àvahati samantàt dar÷ayati | yaþ kila atisukumàratayà suprasiddho jaladaþ, so 'pi anyànullaïghanãyena ÷akràyudhena vajreõa sàti÷ayabhãùaõaþ sàdinà hatànàü kariõàü sàdç÷yam udvahatãty arthaþ | athavà meghaþ ÷abdàyamàna ibhànàü kariõàü parvatasadç÷ànàü saürambhaü janayati pratigarjana÷aïkayeti te 'pi kùubhitàþ sampannà iti sarvathà susaïkañàþ panthànaþ || GhkV_17 ||
##
pratidåtyà eva iyam uktir nàyikà yadà evam àha nanu aham eva tatra yàsyàmãti, tadà tàü prati | darãùu guhàsu api antaþsthità yà adbhutaråpasundaryàs tàsu api upari jalaü patatãti vyadhikaraõasaptamyau | kãdçk jalam | saha vidyudbhir jalam dadati ye, tair meghair arpitaü, na te jalamàtraü dadati, yàvat vidyuto 'pi atibhãùaõà arpayantãti | kva | nageùu giriùu garjanmeghatrastasarpeùu | aparasya ye tràsadàyinas te 'pi yato jaladhararasitàt trasyanti, tatra kà vàrtà bhavàdç÷ãnàü màlatãkusumasukumàramanasàm iti tàtparyàrthaþ | anyac ca kiübhåtaü jalaü | darãùu antaþ paritaþ samantàt dhãro gambhãro ravo yasya, kandaràsu antaþ prati÷abdena dviguõãbhåta ity arthaþ | tena eùà api à÷à na asti -- toyadajalapañalaü gaganàt nipatat kvacana guhàmukhe 'tivàhya punar api gamiùyàma iti || GhkV_18 ||
##
evam etàbhir uktibhiþ priyatamàgamanaü durghañam iti avagate àsthàbandho nàyikàyà vijàghañãtãty abhiprayeõa sà eva punar à÷vàsasampàdanàya asya màdhyasthye vi÷eùànudde÷àt tadãyahçdaya÷oka÷ikhi÷amana÷aktàm uktim abhidhatte -- ko 'pi anirvaõanãyapuõyasambhàrabçühitaþ samprati jaladasamaye tàni kàntàmukhàni nirati÷ayasaundaryavanti rativigraheõa praõayakupitena sa¤jàtaroùàõi tathà yàni tadãyaviyogajanitapàõóimnà adya àsàdhàraõadharmasundaràõi kùipram anàyàsena eva prasàdayati tvàm ava÷yaü prasàdayatãti yàvat | nanu na adyàpi asàv àgatas tat katham etat | àha ÷abdàyamànà hi jaladharàþ pathikàn raõaraõakavataþ kurvanti ni÷citaü dinàd dinam upacãyamànajaladharadhvànàkarõanena parivardhitotkaõñhaþ priyatamas tàvad àgacchatãti yàvat | nanu priyatamàþ kathaü ÷ãghraü prasãdeyuþ | àha tadvanitàsu pathikadayitàsu tathà ÷oko vivardhati vivçddhavad àcarati yathà anantaþ sampadyate | cakàreõa evaü dhvanyate tad eva rasitaü tàsàü ÷okavivçddhau kàraõam iti || GhkV_19 ||
atra kecid iti pañhanti
##
ayaü ÷loko 'tratya iva na lakùyate, pustakeùu kena kàraõena gata iti na vidmaþ | tathàhi pårva÷lokaucityaü tàvad arthena na bhajate | tàsàm eva saphala çtur varùàkhyo yàti yà sendràyudhair ambudair durdineùu priyatamaiþ saha ratyutsavaü mànayanti | anyathà kila he priyasakhi ! meghàgamaü ÷vasamàþ sàrameyapràyà api nayanti -- iti vyàkhyàyàü pràktane nave (?) yamakam eva durlabham | dinadurdina÷abdàbhyàm arthapaunaruktyam api durdharam | yàn astaü gacchann ino màrtaõóo yeùu dineùu -- ity api vyàkhyàne tàsàm iti apekùito yadartho durupapàdaþ | tàsàm iti tu anapekùitayadarthe padavyaïgye dhvanau vyàkhyàyamàne uttaravàkyaü khaõóaü gacchet caramàrdhe cànyatheti (?) madhye ÷àstranyàyopacitaþ kàvyàmçtakàluùaikakàraõam adhyàhàraþ kalpyaþ ÷vasamà meghàgamaü nayantãti param anaucityam | na ca evaüvidhena anaucityena kulakaparisamàptiþ kriyamàõà sahçdayacetaþsu romanthàd çte ki¤cit vidadhyàt | ÷vasatãti ÷vasas tadvad àcaratãti kvip tato 'pi tàcchãlyàdivivakùàyàü càna÷ | tataþ priyasakhi÷abdena sambandhaþ pràg eva và | tathàpi na ki¤cid arthasya pauùkalyam, kaùñakalpanàyasaü sat | kva | priyasakhiùv iti saptamyà samàsa iti bahuvacanànte 'pi na ka÷cit kçtaþ sambandhaþ | anyathàpàñhakaraõam api kle÷amàtraphalam eva | ki¤ca atra kartà mahàkaviþ kàlidàsa iti anu÷rutam asmàbhiþ | na ca asya kàvye tçõamàtram api kalaïkapàtram utprekùitavanto manorathe' pi supte 'pi sahçdayàþ | tasmàt pràktana eva parisamàpti÷lokaþ | sa ca sakhyà pratidåtãbhåtayà nàyikàyà àsthàbandhadàróhyotpàdanàya yujyate | utpannasamà÷vàsà hi hçdayaü sthàpayantã vipralambhayituü ÷akyà syàt
"àsthàbandhaþ kusumasadç÷aü pràya÷o hy aïganànàü /
sadyaþpàti praõayi hçdayaü viprayoge ruõaddhi // (Meghadåta 10) //"
iti dçùñyà | tena asya parisamàptidhurodvahasya api durandharatvam avikalam eveti | tad idaü yuktam ayuktaü veti svayam eva vidàü kuruta sahçdayàþ || GhkV_20 ||
##
kavinà auddhatyaprakañanàya sahçdayajanamànasara¤janàya pratij¤à iyam upanibadhyate | sa¤jàtapipàsaþ karako÷ena hastasampuñena peyaü pànàrhaü tàvad avasarapràptam api jalam atyantàbhilàùautsukyapàtram adrohayogyam api pratyuta àlabhya drugdhvà sahajapremapraõayinãsambhogarasai÷ ca ÷apeyam | atra ÷arãraspar÷anàkhyasya upàlambhasya na atãva spaùñateti "÷apa upalàmbhane" (Và-911) iti àtmanepadàbhàvaþ | yena pareõa kavinà yamakair jãyeya, tasmai ghañakarpareõa jalaü vaheyam | karpara÷abdena sàti÷ayakle÷asamudvahatvam àtmani ucyate | atra ca yamakànàü vipralambha÷çïgàrarasàti÷ayavighnabhåtànàm api mayà tathà apçthagyatnanirvartyatayà nibandhaþ kçtaþ, yena pratyuta rasaparipoùakavi÷iùñavyàkhyàbhidhàyipadaparamparàlàbho yamakaiþ sampannaþ | tad uktaü
"rasàkùiptatayà yasya bandhaþ ÷akyakriyo bhavet /
apçthagyatnanirvartyaþ so 'laïkàro dhvanau mataþ // (Dhv- 2.16) //"
iti | etayà ca pratij¤ayà etat parihçtaü
"dhvanyàtmabhåte ÷çïgàre yamakàdinibandhanam /
÷aktàv api pramàditvaü vipralambhe vi÷eùataþ // (Dhv- 2.15) //"
iti | na hi iyaü ràjàj¤à, api tu rasabandhavighnakàritvapramàdaþ parihàryaþ | atra ca pratyuta àtmaparipoùakatvam eva uktena prakàreõa yamakànàm iti | kavãnàü ÷aktir eva balãyasã, sà eva lokottarà vyutpattir iti abhidhãyate; na tu anyà kavi÷akter vyutpattir nàma kàcit | yad uktaü mayà eva raurave vicàre
"na vai doùà doùà na ca khalu guõà eva ca guõà
nibandhuþ svàtantryaü sapadi guõadoùàn vibhajate /
iyaü sà vaidagdhã prakçtimadhurà tasya sukaver
yad atrotpàdàd apy atisubhagabhàvaþ pariõataþ //"
iti ÷ivam || GhkV_21 ||
pramàõapadamãmàüsàgaganaü vai viràjate /
samuccalati yatspçùñaþ sàhityàmçtasàgaraþ // 1 //
kavãndor induràjasya te maccittavikàsakàþ /
bodhàü÷avo vigàhantaü bhårbhuvaþsvastrayãm api // 2 //
tatparàmar÷adhavalamanaþkokanado manàk /
kàvye 'bhinavaguptàkhyo vivçtiü samarãracat // 3 //
|| iti ÷rãmadabhinavaguptapàdaracitavivçtyupetaü ghañakarparakàvyaü samàptam ||