Visvanatha (kaviraja):
Sahityadarpana


Input by members of the Sansknet project
(http://sansknet.ac.in)



This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks

The text is not proof-read!



#<...># = BOLD for karikas


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________





Vi÷vanàtha kaviràja: Sàhityadarpaõa



prathamaþ paricchedaþ



granthàrambhe nirvinghena pràripsitaparisamàptikàmo vàïbhayàdhikçtatayà vàgdevatàyàþ sàümukhyamàdhatte--

#<÷aradindusundararuci÷cetasi sà me giraü devã /
apahçtya tamaþ saütatamarthànakhilànprakà÷ayatu   // VisSd_1.1 //>#

asya granthasya kàvyàïgatayà kàvyaphalaireva phalavattvamiti kàvyaphalànyàha--

#<caturvargaphalapràptiþ sukhàdalpadhiyàmapi /
kàvyàdeva yatastena tatsvaråpaü niråpyate // VisSd_1.2 //>#

caturvargaphalapràptihi kovyato "ràmàdivatpravatitavyaü na ràvaõàdivat" ityàdiþ kçtyàkçtyapravçttinivçttyupade÷advàreõa supratãtaiva /
uktaü ca (bhàmahena)--
"dharmàrthakàmamokùeùu vaicakùaõyaü kalàsu ca /
karoti kãrtiü prãtiü ca sàdhukàvyaniùevaõam" //
iti /
ki¤ca kàvyàddharmapràptirbhagavannàràyaõacaraõàravindastavàdinà, "ekaþ ÷abdaþ suprayuktaþ samyagj¤àtaþ svarge loke kàmadhugbhavati" ityàdivedavàkyebhya÷ca suprasiddhaiva /
arthapràpti÷ca pratyakùasiddhà /
kàmapràpti÷càrthadvàraiva /
mokùapràpti÷caitajjanyadharmaphalànanusaüdhànàt, mokùopayogivàkye vyutpattyàdhàyakatvàcca /
caturvargapràptirhi veda÷àstrebhyo nãrasatayà duþkhàdeva pariõatabuddhãnàmeva jàyate /
paramànandasadohajanakatayà sukhàdeva sukumàrabuddhãnàmapi punaþ kàvyàdeva /
nanu tahi pariõatabuddhibhiþ satsu veda÷àstreùu kimiti kàvye yatnaþ karaõãya ityapi na vaktavyam /
kañukauùadhopa÷amanãyasya rogasya sita÷arkaropa÷amanãyatve kasya và rogiõaþ sita÷arkaràpravçttiþ sàdhãyasã na syàt ? ki¤ca kàvyasyopàdeyatvamagnipuràõe 'pyuktam--
"naratvaü durlabhaü loke vidyà tatra sudurlabhà /
kavitvaü durlabhaü tatra ÷aktistatra sudurlabhà" //
iti /
"trivargasàdhanaü nàñyam" iti ca /
viùõupuràõe 'pi--
"kàvyàlàpà÷ca ye kecidrãtakànyakhilàni ca /
÷abdamåtidharasyaite viùõoraü÷à mahàtmanaþ" //
iti /
tena hetunà tasya kàvyasya svaråpaü niråpyate /
etenàbhidheyaü ca pradar÷itam /
tatkisvaråpaü tàvatkàvyamityapekùàyàü ka÷cidàha--
"tadadoùau ÷abdàrthau saguõàvanavàlaükçtã punaþ kvapi" iti /
etaccintyam /
tathàhi--
yadi doùarahitasyaiva kàvyatvàïgãkàrastadà--
"nyakkàro hyayameva me yadarayastatràpyasau tàpasaþ so 'pyatraiva nihanti ràkùasakulaü jãvatyaho ràvaõaþ /
dhigdhikchakrajitaü prabodhitavatà kiü kumbhakarõena và svargagràmañikàviluõñhanavçthocchånaiþ kimebhirbhujaiþ" //
iti /
asya ÷alokasya vidheyàvimar÷adoùaduùñatayà kàvyatvaü na syàt /
pratyuta dhvani(sa) tvenottamakàvyatàsyàïgãkçtà, tasmàdavyàptirlakùaõadoùaþ /
nanu ka÷cidevàü÷o 'tra duùño na punaþ sarvo 'pãti cet, tarhi yatràü÷e doùaþ so 'kàvyatvaprayojakaþ, yatra dhvaniþ sa uttamakàvyatvaprayojaka ityaü÷àbhyàmubhayata àkçùyamàõamidaü kàvyamakàvyaü và kimapi na syàt /
na ca kaücidevàü÷aü kàvyasya dåùayantaþ ÷ratiduùñàdayo doùàþ, kiü tarhi sarvameva kàvyam /
tathàhi--
kàvyàtmabhåtasya rasasyànapakarùakatve teùàü doùatvamapi nàïgãkriyate /
anyathà nityadoùànityadoùatvavyavasthàpi na syàt /
yaduktaü dhavanikçtà--
"÷rutiduùñàdayo doùà anityà ye ca dar÷itàþ /
dhvanyàtmanyeva ÷çïgàre te heyà ityudàhçtàþ" //
iti /
ki¤ca evaü kàvyaü praviralaviùayaü nirviùayaü và syàt, sarvathà nirdeùasyaikàntamasaübhavàt /
nanvãùadarthe na¤aþ prayoga iti cettarhi "ãùaddoùau ÷abdàrthau kàvyam" ityukte nirdeùayoþ kàvyatvaü na syàt /
sati saübhave "ãùaddoùau" iti cet , etadapi kàvyalakùaõo na vàcyam , ratnàdilakùaõo kãñànuvedhàdiparihàravat /
nahã kãñànuvedhàdayo ratnasya ratnatvaü vyàhantumã÷àþ kintåpàdeyatàratamyameva kartum /
tadvadatra ÷rutiduùñàdayo 'pi kàvyasya /
uktaü ca--
"kãñànuviddharatnàdisàdhàraõyena kàvyatà /
duùñeùvapi matà yatra rasàdyanugamaþ sphuñaþ" //
iti /

ki¤ca /
÷abdàrthayoþ saguõatvavi÷eùaõamupapannam /
guõànàü rasaikadharmatvasya "ye rasasyàïgino dharmàþ ÷auryàdaya ivàtmanaþ" ityàdinà tenaiva pratipàditatvàt /
rasàbhivya¤jakatvenopacàrata upapadyata iti cet ? tathàpyayuktam /
tathàhi--
tayoþ kàvyasvaråpeõàbhimatayoþ ÷abdàrthayo raso 'sti, na và ? nàsti cet, guõavattvamapi nàsti, guõànàü tadanvayavyatirekànuvidhàyitvàt /
asti cet ? kathaü noktaü rasavantàviti vi÷eùaõam /
guõavattvànyathànupapattyaitallabhyata iti cet ? tarhi sarasàvityeva vaktuü yuktam , na saguõàviti /
nahi pràõimanto de÷àiti kenàpyucyate /
nanu "÷abdàrthau saguõau" ityanenaguõàbhivya¤jakau ÷abdàrthau kàvye prayojyàvityabhipràya iti cet ? na, guõàbhivya¤jaka÷abdàrthavattvasya kàvye utkaùamàtràdhàyakatvam , na tu svaråpàdhàyakatvam /
uktaü hi--
"kàvyasya ÷abdàrthau ÷arãram , rasàdi÷càtmà, guõàþ ÷auryàdivat, doùàþ kàõatvàdivat, rãtayo 'vayavasaüsthànavi÷eùavat, alaïkàràþ kañakakuõóalàdivat" iti /
etena "analaïkçtã punaþ kvàpi" iti yaduktam, tadapi paràstam /
asyàrthaþ- sarvatra sàlaïkàrau kvacittvasphuñàlaïkàràvapi ÷abdàrthau kàvyamiti /
tatra sàlaïkàra÷abdàrthayorapi kàvye utkarùàdhàyakatvàt /
etena "vakroktiþ kàvyajãvitam" iti vakroktijãvitakàroktamapi paràstam /
vakrokteralaïkàraråpatvàt /
yarcca kvacidasphuñàlaïkàratve udàhçtam--
yaþ kaumàraharaþ sa eva hi varastà eva caitrakùapà- ste conmãlitamàlatãsurabhayaþ prauóhàþ kadambànilàþ /
sà caivàsmi tathàpi tatra suratavyàpàralãlàvidhau revàrodhasi vetasãtarutale cetaþ samutkaõñhate //
iti /
etaccintyam /
atra hi vibhàvanàvi÷eùoktamålasya saüdehasaïkaràlaïkàrasyasphuñatvam /
etena--
"adoùaü guõavatkàvyamalaïkàrairalaïkçtam /
rasànvitaü kaviþ kurvan kãrtiü prãtiü ca vindati" //
ityàdãnàmapi kàvyalakùaõatvamapàstam /
yattu dhvanikàreõoktam--
"kàvyasyàtmà dhvaniþ"-- iti tatkiü vastvalaïkàrarasàdilakùaõàstiråpo dhvaniþ kàvyasyàtmà, uta rasàdiråpamàtro và ? nàdyaþ,-prahelikàdàvativyàpteþ /
dvitãya÷cedomiti bråmaþ /
nanu yadi rasàdiråpamàtro dhvaniþ kàvyasyàtmà, tadà--
attà ettha õimajjai ettha ahaü diasaaü paloehi /
mà pahia rattiandhia sejjàe maha õimajjahisi //
ityàdau vastumàtrasya vyaïgyatve kathaü kàvyavyavahàra iti cet ? na,-atràpi rasàbhàsavattaiveti bråmaþ, anyathà "devadatto gràmaü yàti" iti vàkye tadbhçtyasya tadanusaraõaråpavyaïgyàvagaterapi kàvyatvaü syàt /
astviti cet ? na, rasavata eva kàvyatvàïgãkàràt /
kàvyasya prayojanaü hi rasàsvàdasukhapiõóadànadvàrà veda÷àstravimukhànàü sukumàramatãnàü ràjaputràdãnàü vineyànàü "ràmàdivatpravartitavyaü na ràvaõàdivat" ityàdikçkatyàkçtyapravçttinivçttyupade÷a iti cirantanairapyuktatvàt /
tathà càgneyapuràõo 'pyuktam--
"vàgvaidagdhyapradhàne 'pi rasa evàtra jãvitam" iti /
vyaktivivekakàreõàpyuktam--
"kàvyasyàtmani aïgini, rasàdiråpe na kasyacidvimatiþ" iti /
dhvanikàreõàpyuktam--
"nahi kaveritavçttamàtranirvàheõàtmapadalàbhaþ, itihàsàdereva tatsiddheþ" ityàdi /
nanu tarhi prabandhàntarvartinàü keùàücinnãrasànàü padyànàü kàvyatvaü na syàditi cet ? na, rasavatpadyàntargatanãrasapadànàmiva padyarasena, prabandharaseneva teùàü rasavattàïgãkàràt /
yattu nãraseùvapi guõàbhivya¤jakavarõasadbhàvaddoùàbhàvàdalaïkàrasadbhàvàcca kàvyavyavahàraþ sa rasàdimatkàvyabandhasàmàyàdrauõa eva /
yattu vàmanenoktam--
"rãtiràtmà kàvyasya" iti, tanna; rãteþ saüghañanàvi÷eùatvàt /
saüghañanàyà÷càvayavasaüsthànaråpatvàt, àtmana÷ca tadbhinnatvàt /
yacca dhvanikàreõoktam--
"arthaþ sahçdaya÷làghyaþ kàvyàtmà yo vyavasthitaþ /
vàcyapratãyamànàkhyau tasya bhedàvubhau smçtau" //
iti /
atra vàcyàtmatvaü "kàvyasyàtmàdhvaniþ-" iti svavacanavirodhàdevàpàstam /
tatkiü punaþ kàvyamityucyate--

#<vàkyaü rasàtmakaü--->#

rasasvaråpaü niråpayiùyàmaþ /
rasa evàtmà sàraråpatayà jãvanàdhàyako yasya /
tena vinà tasya kàvyatvànaïgãkàràt /
"rasyate iti rasaþ" iti vyutpattiyogàdbhàvatadàbhàsàdayo 'pi gçhyante tatra raso yathà--
÷ånyaü vàsagçhaü vilokya ÷ayanàdutthàya ki¤cicchanai- rnidràvyàjamupàgatasya suciraü nirvarõya patyurmukham /
vistrabdhaü paricumbya jàtapulakàmàlokya gaõóasthalãü lajjànamramukhã priyeõa isatà bàlà ciraü cumbità //
atra hi saübhoga÷rñaïgàràkhyo rasaþ /
bhàvo yathà mahàpàtraràghavànandasàndhivigrahikàõàm--
yasyàlãyata ÷alkasãmni jaladhiþ pañaùñhe jaganmaõóalaü, daüùñràyàü dharaõã, nakhe ditisutàdhã÷aþ, pade rodasã /
krodhe kùaagaõaþ, ÷are da÷amukhaþ, pàõau pralambàsuro, dhyàne vi÷vamasàvadhàrmikakulaü, kasmaicidasmai namaþ //
atra bhagavadviùayàratirbhàvaþ /
rasàbhàso yathà--
madhu dvirephaþ kusumaikaõatre papau priyàü svàmanuvartamànaþ /
÷çïgeõa ca spar÷animãlitàkùãü mçgãmakaõóåyata kçùõasàraþ //
atra smboga÷çïgàrasya tiryagviùayatvàdrasàbhàsaþ /
evamanyat /
doùàþ punaþ kàvye kiüsvaråpà ? ityucyante--

#<---doùàstasyàpakarùakàþ />#

÷rutiduùñàpuùñàrthatvàdayaþ kàõatvakha¤jatvàdaya iva, ÷abdàrthadvàreõa dehadvàreõova, vyabhicàribhàvàdeþ sva÷abdavàcyatvàdayo mårkhatvàdaya iva, sàkùàtkàvyasyàtmabhåtaü rasamapakarùayantaþ kàvyasyàpakarùakà ityucyante /
eùàü vi÷eùodàharaõàni vakùayàmaþguõàdayaþ kisvaråpà ityucyante--

#<utkarùahetavaþ proktà guõàlaïkàrarãtayaþ // VisSd_1.3 //>#

guõàþ ÷auryàdivat, alaïkàràþ kañakakuõóalàdivat, rãtayo 'vayavasaüsthànavi÷eùavat, dehadvàreõova ÷abdàrthadvàreõa tasyaiva kàvyasyàtmabhåtaü rasamutkarùayantaþ kàvyasyotkarùakà ityucyante /
iha yadyapi guõànàü rasadharmatvaü tathàpiguõa÷abdo 'tra guõàbhivya¤jaka÷abdàrthayorupacaryate /
ata÷ca "guõàbhi¤jakàþ ÷abdà rasasyotkarùakàþ" ityuktaü bhavatãti pràgevoktam /
eùàmapi vi÷eùodàharaõàni vakùayàmaþ /
iti ÷rãmannàràyaõacaraõàrabindhamadhuvrata- sàhatyàrõavakarõadhàra-dhvaniprasthàpana-paramàcàryakavisåktiratnàkaràùñàda÷abhàùà-vàravilàsinãbhujaïga-sàndhivigrahika-mahàpàtra-÷rãvi÷vanàtha-kaviràjakçtau sàhityadarpaõo kàvyasvaråpaniråpaõo nàma prathamaþ paricchedaþ /

___________________________________________________


dvitãyaþ paricchedaþ


vàkyasvaråpamàha--

#<vàkyaü syàdyogyatàkàïkùàsattiyuktaþ padoccayaþ />#

yogyatà padàrthànàü parasparasaübandhe bàdhàbhàvaþ /
padoccayasyaitadabhàve 'pi vàkyatve "vahninà si¤citi" ityàdyapi vàkyaü syàt /
àkàïkùà pratãtiparyavasànavirahaþ /
sa ca ÷roturjij¤àsàråpaþ /
niràkàïkùasya vàkyatve "gaura÷vaþ puruùo istã" ityàdãnàmapa vàkyatvaü syàt /
àsattirbuddhyavicchedaþ /
buddhivicchede 'pi vàkyatve idànãmuccàritasya devadatta÷abdasya dinàtnaro ccàritena gacchatãti padena saïgatiþ syàt /
atràkàïkùàyogyatayoràtmàrthadharmatve 'pi padoccayadharmatvamapacàràt /

#<vàkyoccayo mahàvàkyam>#

yogyatàkàïkùàsattiyukta ityeva /

#<itthaü vàkyaü dvidhà matam // VisSd_2.1 //>#

itthamiti vàkyatvena mahàvàkyatvena ca /
uktaü ca tantravàrtike--
"svàrthabodhasamàptànàmaïgàïgitvavyapekùayà /
vàkyànàmekavàkyatvaü punaþ saühatya jàyate" //
iti /
tatra vàkyaü yathà--"÷ånyaü vàsagçham-'ityàdi (22 pç.) /
mahàvàkyaü yathà--
ràmàyaõa-mahàbhàrata-raghuvaü÷àdi /
padoccayo vàkyamityuktam /
tatra kiü padalakùaõamityata àha--

#<varõàþ padaü prayogàrhànanvitekàrthabodhakàþ />#

yathà--ghaña. /
prayogàrheti pràtipadikasya vyavacchedaþ /
ananviteti vàkyamahàvàkyayoþ /
eketi sàkàïkùànekapadavàkyànàm /
arthabodhakà iti kacañatapetyàdãnàm /
varõà iti bahuvacanamavivakùitam /

#<artho vàcya÷va lakùya÷ca vyaïgya÷ceti tridhà mataþ   // VisSd_2.2 //>#

eùàü svaråpamàha--

#<vàcyor'tho 'bhidhayà bodhyo lakùyo lakùaõayà mataþ /
vyaïgyo vya¤janayà tàþ syustistraþ ÷abdasya ÷aktayaþ // VisSd_2.3 //>#

tà abhidhàdyàþ /

#<tatra saüketitàrthasya bodhanàdagrimàbhidhà />#

uttamavçddhena madhyamavçddhamuddi÷ya "gàmànaya" ityukte taü gavànayanapravçttamupalabhya bàlo 'sya vàkyasya "sàsnàdimatpiõóànayanamarthaþ" iti prathamaü pratipadyate, anantaraü ca "gàü badhàna" "a÷vamànaya" ityàdàvàvàpodvàpàbhyàü go÷abdasya "sàsnàdimànarthaþ" ànayanapadasya ca "àharaõamarthaþ" iti saüketamavadhàrayati /
kvacicca prasãddhapadasamabhivyàharàt, yathà--
"iha prabhinnakamalodare madhåni madhukaraþ pibati" ityatra /
kvacidàptopade÷àt, yathà--
"ayama÷va÷abdavàcyaþ" ityatra /
taü ca saïketitamarthaü bodhayantã ÷abdasya ÷aktyantarànantarità ÷aktirabhidhà nàma /

#<saïketo gçhyate jàtau guõadravyakriyàsu ca // VisSd_2.4 //>#

jàtirgopiõóàdiùu gotvàdikà /
guõo vi÷eùàdhànahetuþ siddho vastudharmaþ /
÷uklàdayo hi gavàdiraü sajàtãyebhyaþ kçùõagavàdibhyo vyàvartayanti /
dravya÷abdà ekavyaktivàcino harihara-óitthaóavitthàdayaþ /
kriyàþ sàdhyaråpà vastudharmàþ pàkàdayaþ /
eùu hi adhi÷rayaõàva÷rayaõàntàdipårvàparãbhåto vyàpàrakalàpaþ pàkàdi÷abdavàcyaþ /
eùveva hi vyakterupàdhiùu saüketo gçhyate, na vyaktauþ ànantyavyabhicàradoùàpàtàt /
atha lakùaõà--

#<mukhyàrthabàdhe tadyukto yayànyor'thaþ pratãyate /
råóheþ prayojanàdvàsau lakùaõà ÷aktirarpità // VisSd_2.5 //>#
"kaliïgaþ sàhasikaþ" ityàdau kaliïgàdi÷abdo de÷avi÷eùàdiråpe svàrthe /
¤asaübhavan yayà ÷abda÷aktyà svasaüyuktàn puruùàdãn pratyàyayati, yayà ca "gaïgàyàü ghoùaþ" ityàdau gaïgàdi÷abdo jalamayàdiråpàrthavàcakatvàtprakçte 'saübhavan svasya sàmãpyàdisaübandhasaübandhinaü tañàdiü bodhayati, sà ÷abdasyàrpità svàbhaviketarà ã÷varànudbhàvità và ÷aktirlakùaõà nàma /
pårvatra hetå råóhiþ prasiddhireva /
uttaratra "gaïgàtañe ghoùaþ" iti pratipàdanàlabhyasya ÷ãtatvapàvanatvàti÷ayasya bodhanaråpaü prayojanam /
hetuü vinàpi yasya kasyacitsaübandhino lakùaõo 'tiprasaïgaþ syàt, ityuktam--
"råóheþ prayojanàdvàsau" iti /
kecittu "karmaõi ku÷alaþ" iti råóhàvudàharanti /
teùàmayamabhipràyaþ--
ku÷àüllàtãti vyutpattilabhyaþ ku÷agràhiråpo mukhyor'thaþ prakçte 'saübhavan vivecakatvàdisàdharmyasambandhasambandhinaü dakùaråpamarthaü bodhayati /
tadanye na manyante /
ku÷agràhiråpàrthasya vyutpattilabhyatve 'pi dakùaråpasyaiva mukhyàrthatvàt /
anyaddhi ÷abdànàü vyutpattinimittamanyacca pravçttinimittam /
vyutpattilabhyasya mukhyàrthatve "gauþ ÷ete" ityatràpi lakùaõà syàt /
"gameróeþ" (uõàdi--2-67) iti gamadhatoróepratyayena vyutpàditasya go÷abdasya ÷ayanakàle prayogàt /
tadbhedànàha--

#<mukhyàrthasyetaràkùepo vàkyàrthe 'nvayasiddhaye /
syàdàtmano 'pyupàdànàdeùopàdànalakùaõà // VisSd_2.6 //>#

råóhàvupàdànalakùaõà yathà--
"÷veto dhàvati" /
prayojane yathà--
"kuntàþ pravi÷anti" /
anayorhi ÷vetàdibhiþ kuntàdibhi÷càcetanatayà kevalairdhàvanaprave÷anakriyayoþ kartçtayànvayamalabhamànairetatsiddhaye àtmasambandhino '÷vàdayaþ puruùàda ya÷càkùipyante /
pårvatra prayojanàbhàvàdråóhiþ, uttaratra tu kuntàdãnàmatigahanatvaü prayojanam /
atra ca mukhyàrthasyàtmano 'pyupàdànam /
lakùaõalakùaõàyàü tu parasyaivopalakùaõamityanayorbhedaþ /
iyamevàjahatsvàrthetyucyate /

#<arpaõaü svasya vàkyàrthe parasyànvayasiddhaye /
upalakùaõahetutvàdeùà lakùaõalakùaõà // VisSd_2.7 //>#

råóhiprayojanayorlakùaõalakùaõà yathà--
"kaliïgaþ sàhasikaþ" "gaïgàyàü ghoùaþ" iti ca /
anayorhi puruùatañayorvàkyàrthe 'nvayasiddhaye kaliïgagaïgà÷abdàvàtmànamarpayataþ /
yathà và--
"apakçtaü bahu tatra kimucyate sujanatà prathità bhavatà param /
vidadhadãdç÷ameva sadà sakhe ! sukhitamàssva tataþ ÷aradàü ÷atam" //
atràpakàràdãnàü vàkyàrthe 'nvayasiddhaye upakçtàdayaþ ÷abdà àtmànamarpayanti /
apakàriõaü pratyupakàràdipratipàdanànmukhyàrthabàdho vaiparãtyalakùaõaþ sambandhaþ, phalamapyapakàràti÷ayaþ /
iyameva jahatsvàrthetyucyate /

#<àropàdhyavasànàbhyàü pratyekaü tà api dvidhà />#

tàþ pårvoktà÷caturbhedalakùaõàþ /

#<viùayasyànigãrõasyànyatàdàtmyapratãtikçta // VisSd_2.8 //>#

#<sàropà syànnigãrõasya matà sàdhyavasànikà />#

viùayiõà anigãrõasya viùayasya tenaiva saha tàdàtmyapratãtikçtsàropà /
iyameva råpakàlaïkàrasya bãjam /
råóhàvupàdànalakùaõà sàropà yathà--
"a÷vaþ ÷veto dhàvati" /
atra hi ÷vetaguõavàna÷vo 'nigãrõasvaråpaþ svasamavetaguõatàdàtmyena pratãyate /
prayojane yathà--
"ete kuntàþ pravi÷anti" /
atra sarvanàmnà kuntadhàripuruùanirde÷àt /
råóhau lakùaõalakùaõà sàrepà yathà--
"kaliïgaþ puruùo yudhyate" /
atra kaliïga puruùayoràdhàràdheyabhàvaþ sambandhaþ /
prayojane yathà--
"àyurghçtam" /
atràyuùkàraõamapi ghçtaü kàryakàraõabhàvasambandhasambandhyàyustàdàtmyena pratãyate /
anyavailakùaõyenàvyabhicàreõàyuùkaratvaü prayojanam /
yathà và--
ràjakãye puruùe gacchati "ràjàsau gacchati" iti /
atra svasvàmibhàvalakùaõaþ sambandhaþ /
yathà và--
agramàtre 'vayavabhàge "hasto 'yam" /
atràvayavàvayavi bhàvalakùaõasambandhaþ /
"bràhmaõo 'pi takùàsau" /
atra tàtkarmyalakùaõaþ /
indràrthàsu sthåõàsu "amã indràþ" /
atra tàdarthyalakùaõaþ sambandhaþ /
evamanyatràpi /
nigãrõasya punaviùayasyànyatàdàtmyapratãtikçtsàdhyavasànà /
asyà÷caturùu bhedeùu pårvodàharaõànyeva /
tadevamaùñaprakàrà lakùaõà /

#<sàdç÷yetarasaübandhàþ ÷uddhàstàþ sakalà api // VisSd_2.9 //>#

#<sàdç÷yàttu matà gauõyastena ùoóa÷a bheditàþ />#

tàþ pårvoktà aùñabhedà lakùaõàþ /
sàdç÷yetarasaübandhàþ kàryakàraõabhàvàdayaþ /
atra ÷uddhànàü pårvodàharaõànyeva /
råóhàvupàdànalakùaõà sàrepà gauõã yathà--
etàni tailàni hemante sukhàni" /
atra taila÷abdastilabhavasneharåpaü mukhyàrthamupàdàyaiva sàrùapàdiùu sneheùu vartate /
prayojane yathà--
ràjakumàreùu tatsadç÷eùu ca gacchatsu"ete ràjakumàrà gacchanti" /
råóhàvupàdànalakùaõà sàdhyavasànà gauõã yathà--
"tailàni hemante sukhàni" /
prayojane yathà--
"ràjakumàrà gacchanti" råóhau lakùaõalakùaõà sàrepà gauõã yathà--
"ràjà gauóendraü kaõñakaü ÷odhayati" /
prayojane yathà--
"gaurvàhãkaþ" råóhau lakùaõalakùaõà sàdhyavasànà gauõã yathà--
"ràjà kaõñakaü ÷odhayati" /
prayojane yathà--gaurjalpati" /
atra kecidàhuþ--gausahacàriõo guõà jàóyamàndyàdayo lakùyante /
te ca go÷abdasya vàhãkàrthàbhidhàne nimittãbhavanti /
tadayuktam--
go÷abdasyàgçhãtasaïketaü vàhãkàrthamabhidhàtuma÷akyatvàd go÷abdàrthamàtrabodhanàcca /
abhidhàyà viratatvàd viratàyà÷ca punarutthànàbhàvàt /
anye ca punargau÷abdena vàhãkàrtho nàbhidhãyate, kintu svàrthasahacàriguõasàjàtyena vàhãkàrthagatà guõà eva lakùyante /
tadapyanye na manyante /
tathàhi--
atra go÷abdàdvàhãkàrthaþ pratãyate, na và ? àdye go÷abdàdeva và ? lakùitàdvà guõàd ? avinàbhàvàdvà ? tatra, na prathamaþ, vàhãkàrthe 'syàsaïketitvàt /
na dvitãyaþ,--
avinàbhàvalabhyasyàrthasya ÷àbde 'nvaye prave÷àsaübhavàt /
÷àbdã hyàkàïkùà ÷abdenaiva påryate /
na dvitãyaþ,--
yadi hi go÷abdàdvàhãkàrtho na pratãyate, tadàsya vàhãka÷abdasya ca sàmànàdhikaraõyamasama¤jasaü syàt /
tasmàdatra go÷abdo mukhyayàvçttyà vàhãka÷abdena sahànvayamalabhamàno 'j¤atvàdisàdharmyasaübandhàdvàhãkàrthaü lakùayati /
vàhãkasyàj¤atvàdyati÷ayabodhanaü prayojanam /
iyaü ca guõayogàdrauõãtyucyate /
pårvà tåpacàràmi÷raõàcchuddhà /
upacàro hi nàmàtyantaü vi÷akalitayoþ ÷abdayoþ sàdç÷yàti÷ayamahimnà bhedapratãtisthaganamàtram /
yathà--agrimàõavakayoþ" /
÷uklapañayostu nàtyantaü bhedapratãtiþ, tasmàdevamàdiùu ÷uddhaiva lakùaõà /

#<vyaïgyasya gåóhàgåóhatvàddvidhà syuþ phalalakùaõàþ // VisSd_2.10 //>#

prayojane yà aùñabhedà lakùaõà da÷itàstàþ prayojanaråpavyaïgyasya gåóhàgåóhatayà pratyekaü dvidhà bhåtvà ùoóha÷a bhedàþ /
tatra gåóhaþ, kàvyàrthabhàvanàparipakvabuddhivibhavamàtravedyaþ /
yathà--
"upakçtaü bahu tatra-" iti /
agåóhaþ, atisphuñatayà sarvajanasaüvedyaþ /
yathà--
upadi÷atiü kàminãnàü yauvanamada eva lalitàni" //
atra"upadi÷ati" ityanena "àviùkaroti" iti lakùyate /
àviùkàrati÷aya÷càbhidheyavatsphuña pratãyate /

#<dharmidharmagatatvena phalasyaità api dvidhà />#

età anantaroktàþ ùoóa÷abhedà lakùaõàþ phalasya dharmigatatvena dharmagatatvena ca pratyekaü dvidhà bhåtvà dvàtriü÷adbhedàþ /
diïbhàtraü yathà--
"strigdha÷yàmalakàntiliptaviyato velladvalàkà ghanà vàtàþ ÷ãkariõaþ payodasuhçdàmànandakekàþ kalàþ /
kàmaü santu dçóhaü kañhorahçdayo ràmo 'smi sarvaü sahe vaidehã tu kathaü bhaviùyati hahà hà devi dhãrà bhava" //
atràtyantaduþkhasahiùõuråpe ràme dharmiõi lakùye tasyaivàti÷ayaþ phalam /
"gaïgàyàü ghoùaþ" ityatra tañe ÷ãtatvapàvanatvaråpadharmasyàti÷ayaþ phalam /

#<tadevaü lakùaõàbhedà÷catvàriü÷anmatà budhaiþ // VisSd_2.11 //>#

råóhàvaùñau phale dvàtriü÷aditi catvàri÷allakùaõàbhedàþ /
ki¤ca--

#<padavàkyagatatvena pratyekaü tà api dvidhà />#

tà anantaroktà÷ca tvàriü÷adbhedàþ /
tatra padagatatve yathà--
"gaïgàyàü ghoùaþ" /
vàkyagatatve yathà--
"upakçtaü bahu tatra'iti /
evama÷ãtiprakàrà lakùaõà /
atha vya¤janà--

#<viratàsvabhidhàdyàsu yayàr'tho bodhyate paraþ // VisSd_2.12 //>#

#<sà vçttirvya¤janà nàma ÷abdasyàrthàdikasya ca />#

"÷abdabuddhikarmaõàü viramya vyàpàràbhàvaþ" iti nayenàbhidhàlakùaõàtàtparyàkhyàsu tisçùu vçttiùu svaü svamarthaü bodhayitvopakùãõàsu yathà aparo 'nyo 'nyor'tho bodhyate sà ÷abdasyàrthasya prakçtipratyayàde÷ca ÷aktirvya¤janadhvananagamanapratyàyanàdivyapade÷aviùayà vya¤janà nàma /
tatra--

#<abhidhàlakùaõàmålà ÷abdasya vya¤janà dvidhà // VisSd_2.13 //>#

abhidhàmålàmàha--

#<anekàrthasya ÷abdasya saüyogàdyairniyantrite /
ekatràrthe 'nyadhãheturvya¤janà sàbhidhà÷rayà // VisSd_2.14 //>#

àdi÷abdàdviprayogàdayaþ /
uktaü hi--
"saüyogo viprayoga÷ca sàhacaryaü virodhità /
arthaþ prakàraõaü liïgaü÷abdasyànyasya saünidhiþ //
sàmarthyamaucitã de÷aþ kàlo vyaktiþ svaràdayaþ /
÷abdàrthasyànavacchede vi÷eùasmçtihetavaþ" //
iti /
"sa÷aïkhcakro hariþ" iti ÷aïkhcakrayogena hari÷abdo viùõumevàbhidhatte /
"a÷aïkhacakro hariþ" iti tadviyogena tameva /
"bhãmàrjunau" iti arjunaþ pàrthaþ /
"karõàrjunau" iti karõaþ såtaputraþ /
"sthàõuü vande" iti sthàõuþ ÷ivaþ /
"sarvaü jànàti devaþ" iti devo bhavàn /
"kupito makaradhvajaþ" iti makaradhvajaþ kàmaþ /
"devaþ puràriþ" iti puràriþ ÷ivaþ /
"madhunà mattaþ pikaþ" iti madhurvasantaþ /
"yàtu vo dayitàmukham" iti mukhaü sàümukhyam /
"vibhàti gagane candraþ, iti candraþ ÷a÷ã /
"ni÷i citrabhànuþ" iti citrabhànurvàhniþ /
"bhàti rathàïgam" rathàïgam" iti napuüsakavyaktyà rathàïgaü cakram /
svarastu veda eva vi÷eùapratãtikçnna kàvya iti tasya viùayo nodàhçtaþ /
idaü ca ke 'pyasahamànà àhuþ--
svaro 'pi kàkkàdiråpaþ kàvye vi÷eùapratãtikçdeva /
udàttàdiråpo 'pi muneþ pàñhoktadi÷à ÷çïgàràdirasavi÷eùapratãtikçdeva" iti etadviùaye udàharaõamucitameva iti, tanna; tathàhi--
svaràþ kàkkàdayaþ udàttàdayo và vyaïgyaråpameva vi÷eùaü pratyàyanti, na khalu prakçtoktamanekàrtha÷abdasyaikàrthaniyantraõaråpaü vi÷eùam /
ki¤ca yadi yatra kvacidanekàrtha÷abdànàü prakaraõàdiniyamàbhàvàdaniyantritayorapyarthayoranuråpasvarava÷enaikatra niyamanaü vàcyaü, tadà tathàvidhasthale ÷leùànaïgãkàraprasaïgaþ; na ca tathà, ata evàhuþ ÷leùaniråpaõaprastàve--
"kàvyamàrge svaro na gaõyate" itica nayaþ, ityalamupajãvyànaü mànyànàü vyàkhyàneùu kañàkùanikùepeõa /
àdi÷abdàt "etàvanmàtrastanã" ityàdau hastàdiceùñàdibhiþ stanàdãnàü kamalakorakàdyàkàratvam /
evamekasminnarthe 'bhidhayà niyantrite yà ÷abdàrthasyànyàrthabuddhihetuþ ÷aktiþ sàbhidhàmålà vya¤janà /
yathà mama tàtapàdàna mahàpàtracaturda÷abhàùàvilàsinãbhujaïgamahàkavã÷vara÷rãcandra÷ekharasaüdhivigrahikàõàm--
"durgàlaïghitavigraho manasijaü saümãlayaüstejasà prodyadràjakalo gçhãtagarimà viùvagvçto bhogibhiþ /
nakùatre÷akç tekùaõo girigurau gàóhàü ruciü dhàrayan gàmàkramya vibhåtibhåùitatanå ràjatyumàvallabhaþ" //
atra prakaraõonàbhidhayà umàvallabha÷abdasyomànàmnãmahàdevãvallabhabhànudevançpatiråper'the niyantrite vya¤janayaiva gaurãvallabharåpor'tho bodhyate /
evamanyat /
lakùaõàmålàmàha--

#<lakùaõopàsyate yasya kçte tattu prayojanam /
yayà pratyàyyate sà syàdvya¤janà lakùaõà÷rayà // VisSd_2.15 //>#

"gaïgàyàü ghoùaþ" ityàdau jalamayàdyarthabodhanàdabhidhàyàü tañàdyarthabodhanàcca lakùaõàyàü viratàyàü yayà ÷ãtatvapàvanatvàdyati÷ayàdirbodhyate sà lakùaõàmålà vya¤janà /
evaü ÷abdãü vya¤janàmu katvàrthomàha--

#<vaktçboddhavyavàkyànàmanyasaünidhivàcyayoþ /
prastàvade÷akàlànàü kàko÷ceùñàdikasya ca // VisSd_2.16 //>#

vya¤janeti sambadhyate /
tatra vaktçvàkyaprastàvade÷akàlavai÷iùñye yathà mama--
"kàlo madhuþ kupita eùa ca puùpadhanvà dhãrà vahanti ratikhedaharàþ samãràþ /
kelãvanãyamapi va¤julaku¤jama¤jur- dåre patiþ kathaya kiü karaõãyamadya" //
atraitaü de÷aü prati ÷ãghraü pracchannakàmukastvayà preùyatàmiti sakhãü prati kayàcidvyajyate /
boddhavyavai÷iùñye yathà--
"niþ ÷eùacyutacandanaü stanatañaü nirmçùñaràgo 'dharo netre dåramana¤jane pulakità tanvã taveyaü tanuþ /
mithyàvàdini ! dåti ! bàndhavajanasyàj¤àtapãóàgame vàpãü snàtumito gatàsi na punastasyàdhamasyàntikm" //
atra tadantikameva rantuü gatàsãti viparãtalakùaõayà lakùyam /
tasya ca rantumiti vyaïgyaü pratipàdyaü dåtãvai÷iùñyàdbodhyate /
anyasaünidhivai÷iùñye yathà--
"ua õiccala õippandà, bhisiõãpattammi rehai balàà /
õimmalamaragaabhàaõapariññhià (dà) saïkhasutti vva" //
atra balàkàyà nispandatvena vi÷vastatvam, tenàsya de÷asya vijanatvam, ataþ saüketasthànametaditi kayàpi saünihitaü pracchannakàmukaü pratyucyate /
atraiva sthànanirjanatvaråpaü vyaïgyàrthavai÷iùñyaü prayojanam /

#<bhinnakaõñhadhvanirdhoraiþ kàkurityabhidhãyate />#

ityuktaprakàràyàþ kàkorbhedà àkarebhyo j¤àtavyàþ /
etadvai÷iùñye yathà--
"guruparatantratayà bata dårataraü de÷amudyato gantum /
alikulakokilalalite naiùyati sakhi ! surabhisamaye 'sau" //
atra naiùyati, api tarhi eùyatyeveti kàkkà vyajyate--
ceùñàvai÷iùñye yathà--
"saüketakàlamanasaü viñaü j¤àtvà vidagdhayà /
hasannetràrpitàkåtaü lãlàpaïmaü nimãlitam" //
atra saüdhyà saüketakàla iti païmanimãlanàdiceùñayà kayàciddyotyate /
evaü vaktràdãnàü vyastasamastànàü vai÷iùñye boddhavyam /

#<traividhyàdiyamarthànàü pratyekaü trividhà matà // VisSd_2.17 //>#

"arthànàü vàcyalakùyavyaïgyatvena triråpatayà sarvà apyanantaroktà vya¤janàstrividhàþ /
tatra vàcyàrthasya vya¤janà yathà-"kàlo madhuþ-" ityàdi /
lakùyàrthasya yathà--"niþ ÷eùacyutacandanam'--ityàdi /
vyaïgyàrthasya yathà--"ua õiccala-" ityàdi /
prakçtipratyayàdivya¤jakatvaü tu prapa¤cayiùyate /

#<÷abdabodhyo vyanaktyarthaþ ÷abdo 'pyarthàntarà÷rayaþ /
ekasya vya¤jakatve tadanyasya sahakàrità // VisSd_2.18 //>#

yataþ ÷abdo vya¤jakatve 'pyarthàntaramapekùate, artho 'pi ÷abdam, tadekasya vya¤jakatve 'nyasya sahakàritàva÷yamaïgãkartavyà /

#<abhidhàditrayopàdhivai÷iùñyàtrtrividho mataþ /
÷abdo 'pi vàcakastadvallakùako vya¤jakastathà // VisSd_2.19 //>#

abhidhopàdhiko vàcakaþ /
lakùaõopàdhiko lakùakaþ /
vya¤janopàdhiko vyaya¤jakaþ /
ki¤ca--

#<tàtparyàkhyàü vçttimàhuþ padàrthànvayabodhane /
tàtparyàrthaü tadarthaü ca vàkyaü tadvodhakaü pare // VisSd_2.20 //>#

abhidhàyà ekaikapadàrthabodhanaviràmàdvàkyàrtharåpasya padàrthànvayasya bodhikà tàtpaya nàma vçttiþ /
tadartha÷ca tàtparyàrthaþ /
tadvodhakaü ca vàkyamityabhihitànvayavàdinàü matam /
ihi sàhityàrpaõo vàkyasvaråpaniråpaõo nàma dvitãyaþ paricchedaþ /


___________________________________________________



tçtãyaþ paricchedaþ


atha ko 'yaü rasa ityucyate--

#<vibhàvenànubhàvena vyaktaþ saücàriõà tathà /
rasatàmeti ratyàdiþ sthàyãbhàvaþ sacetasàm // VisSd_3.1 //>#

vibhàvàdayo vakùyante /
sàttvikà÷cànubhàvaråpatvàt na pçthaguktàþ, vyakto dadhyàdinyàyena råpàntarapariõato vyaktãkçta eva raso na tu dãpena ghaña iva pårvasiddho vyajyate /
taduktaü locanakàraiþ--
"rasàþ pratãyanta iti tvodanaü pacatãtivad vyavahàraþ" iti /
atra ca ratyàdipadopàdànàdeva pràpte sathàyitve punaþ sthàyipadopàdànaü ratyàdãnàmapi rasàntaraùvasthàyitvapratipàdanàrtham /
tata÷ca hàsakrodhàdayaþ ÷çïgàravãràdau vyabhicàriõa eva /
taduktam--
"rasàvasthaþ parambhàvaþ sthàyitàü pratipadyate" iti /
asya svaråpakathanagarbha àsvàdanaprakàraþ kathyate--

#<sattvodrekàdakhaõóasvaprakà÷ànandacinmayaþ /
vedyàntaraspar÷a÷ånyo brahmàsvàdasahodaraþ // VisSd_3.2 //>#

#<lokottaracakatkàrapràõaþ kai÷cit pramàtçbhiþ /
svàkàravadabhinnatvenàyamàsvàdyate rasaþ   // VisSd_3.3 //>#

"rajastamobhyàmaspçùñaü manaþ satvamihocyate" ityuktaprakàro bàhyameyavimukhatàpàdakaþ ka÷canàntaro dharmaþ sattvam /
tasyodreko rajastamasã abhibhåya àvirbhàvaþ /
atra ca hetustathàvidhàlaukikàvyàrthapari÷ãlanam /
akhaõóa ityeka evàyaü vibhàvàdiratyàdiprakà÷asukhacamatkàràtmakaþ atra hetuü vakùyàmaþ /
svaprakà÷atvàdyapi vakùyamàõaparãtyà /
cinmaya iti svaråpàrthe mayañ /
camatkàra÷icattavistàraråpo vismayàparaparyyàyaþ /
tatpràõatva¤càsmadvçddhaprapitàmahasahçdayagoùñhãgariùñhakavipaõóitamukhya÷rãmannàràyaõapàdairuktam /
tadàha dharmadattaþ svagranthe--
rase sàra÷camatkàraþ sarvatràpyanubhåyate /
taccamatkàrasàratve sarvatràpyadbhuto rasaþ /
tasmàdadbhutamevàha kçtã nàràyaõo rasam" //
iti /
kai÷ciditi pràktanapuõya÷àlibhiþ /
yaduktam--
"puõyavantaþ pramiõvanti yogivadrasasantatim" /
iti /
yadyapi "svàdaþ kàvyàrthasambhedàdàtmànandasamudbhavaþ" ityuktadi÷à rasasyàsvàdànatiriktatvamuktam, tathàpi "rasaþ svàdyate" iti kàlpanikaü bhedamurarã kçtya karmakarttari và prayogaþ /
taduktam-"rasyamànatàmàtrasàratvàt prakà÷a÷arãràdananya eva hi rasaþ" iti /
ekamanyatràpyevaüvidhasthaleùåpacàraõa prayogo j¤eyaþ /
nanvetàvatà rasasyàj¤eyatvamuktaü bhavatãti vya¤janàyà÷ca j¤ànavi÷eùatvàd dvayoraikyamàpatitam /
tata÷ca--
"svaj¤ànenànyadhãhetuþ siddher'the vya¤jako mataþ /
yathà dãpo 'nyathàbhàve ko vi÷eùo 'sya kàrakàt" //
ityuktadi÷à ghañapradãpavadvyaïgyavya¤jakayoþ pàrthakyameveti kathaü rasasya vyaïgyateti cet, satyamuktam /
ata evàhuþ--
"vilakùaõa evàyaü kçtij¤aptibhedebhyaþ svàdanàkhyaþ ka÷cidvyàpàraþ /
ata eva hi rasanàsvàdanacamatkaraõàdayo vilakùaõà eva vyapade÷àþ" iti /
abhidhàdivilakùaõavyàpàramàtraprasàdhanagrahilairasmàbhã rasàdãnàü vyaïgyatvamuktaü bhavatãti /
nanu tarhi karuõàdãnàü rasànàü duþ khayatvàdrasatvaü (tadunmukhatvaü ) na syàdatyucyate--

#<karuõàdàvapi rase jàyate yatparaü sukham /
sacetasàmanubhavaþ pramàõaü tatra kevalam // VisSd_3.4 //>#

àdi÷abdàdbãbhatsabhayànakàdayaþ /
tathàpyasahçdayànàü mukhamudraõàya pakùàntaramucyate--

#<ki¤ca teùu yadà duþkhaü na ko 'pi syàttadunmukhaþ />#

nahi ka÷cat sacetà àtmano duþkhàya pravarttate /
karåõàdiùu ca sakalasyàpi sàbhinive÷apravçttidar÷anàt sukhamayatvameva /
anupapattyantaramàha--

#<tathà ràmàyaõàdãnàü bhavità duþkhahetutà // VisSd_3.5 //>#

karuõarasasya duþ khahetutve karuõarasapradhànaràmàyaõàdiprabandhànàmapi duþkhahetutàprasaïgaþ syàt /
nanu kathaü duþkhakàraõobhyaþ sukhotpattirityàha--

#<hetutvaü ÷okaharùàdergatebhyo lokasaü÷rayàt /
÷okaharùàdayo loke jàyantàü nàma laukikàþ // VisSd_3.6 //>#

#<alaukikavibhàvatvaü pràptebhyaþ kàvyasaü÷rayàt /
sukhaü sa¤jàyate tebhyaþ sarvebhyo 'pãti kà kùatiþ // VisSd_3.7 //>#

ye khalu ràmavanavàsàdayo loke "duþkhàraõàni" ityucyante ta eva hi kàvyanàñyasamarpità alaukikavibhàvanavyàpàravattayà kàraõa÷abdavàcyatàü vihàya alaukikavibhàva÷abdavàcyatvaü bhajante /
tebhya÷ca surate dantadhàtàdibhya iva sukhameva jàyate /
ata÷ca "laukika÷okaharùàdikàraõobhyo laukika÷okaharùàdayo jàyante" iti loka eva pratiniyamaþ /
kàvye puna) "sarvebhyo 'pi vibhàvàdibhyaþ sukhameva jàyate" iti niyamànna ka÷ciddoùaþ /
kathaü tarhi hari÷candràdicaritasya kàvyanàñyayorapi dar÷ana÷ravaõàbhyàma÷rupàtà dayo jàyanta ityucyate--

#<a÷rupàtàdayastadvaddrutatvàccetaso matàþ />#

tarhi kathaü kàvyataþ sarveùàmãdç÷ã rasàbhivyaktirna jàyata ityata àha--

#<na jàyate tadàsvàdo vinà ratyàdivàsanàm // VisSd_3.8 //>#

vàsanà cedànãntanã pràktanã ca rasàsvàdahetuþ, tatra yadyàdyà na syàttadà ÷rotriyajaranmãmàüsakàdãnàmapi sa syàt /
yadi dvitãyà na syàttadà yadragiõà mapi keùà¤cidrasodvodho na dç÷yate tanna syàt /
ukta¤ca dharmmadattena--
"savàsanànàü sabhyànàü rasasyàsvàdanaü bhavet /
nirvàsanàstu raïgàntaþ kàùñhakuóyà÷masannibhàþ" //
iti /
nanu kathaü ràmàdiratyàdyudvodhakàraõaiþ sãtàdibhiþ sàmàjikaratyàdyudvodhaityucyate--

#<vyàpàro 'sti vibhàvàdernàmnà sàdhàraõãkçtiþ /
tatprabhàveõa yasyàsan pàthodhiplavanàdayaþ // VisSd_3.9 //>#

#<pramàtà tadabhedena svàtmànaü pratipadyate />#

nanu kathaü manuùyamàtrasya samudralaïghanàdàvutsàhodvodha ityucyate--

#<utsàhàdisamudvodhaþ sàdhàraõyàbhimànataþ // VisSd_3.10 //>#

#<nçõàmapi samudràdilaïghanàdau na duùyati />#

ratyàdayo 'pi sàdhàraõyenaiva pratãyànta ityàha--

#<sàdhàraõyena ratyàdirapi tadvatpratãyate // VisSd_3.11 //>#

ratyàderapi svàtmagatatvena pratãtau sabhyànàü brãóàtaïkàdirbhavet /
paragatatvena tvarasyatàpàtaþ /
vibhàvàdayo 'pi prathamataþ sàdhàraõyena pratãyanta ityàha--

#<parasya na parasyeti mameti na mameti ca /
tadàsvàde vibhàvàdeþ paricchedo na vidyate // VisSd_3.12 //>#

nanu tathàpi kathamevamalaukikatvameteùàü vibhàvàdãnàmityucyate--

#<vibhàvanàdivyàpàramalaukikamupeyuùàm /
alaukikatvameteùàü bhåùaõaü na tu dåùaõam // VisSd_3.13 //>#

àdi÷abdàdanubhàvasa¤càraõo /
tatra vibhàvanaü ratyàdevi÷eùaõàsvàdàïkuraõayaugyatànayanam /
anubhàvanamevamyåtasya ratyàdeþ samanantarameva rasàdiråpatayà bhàvanam /
sa¤càraõaü tathàbhåtasyaiva tasya samyak càraõam /
vibhàvàdãnàü yathàsaïkhyaü kàraõakàryyasahakàritve kathaü trayàõàmapi rasodbodhe kàraõatvamityucyate --

#<kàraõa-kàrya-sa¤càriråpà api hi lokataþ /
rasodvodhe vibhàvàdyàþ kàraõànyeva te matàþ // VisSd_3.14 //>#

nanu tarhi kathaü rasàsvàde teùàmekaþ pratibhàsa ityucyate--

#<pratãyamànaþ prathamaü pratyekaü heturucyate /
tataþ sambalitaþ sarvo vibhàvàdiþ sacetasàm // VisSd_3.15 //>#

#<prapàõakarasanyàyàccarvyamàõo raso bhavet />#

yathà khaõóamaricàdãnàü sammelanàdapårvva iva ka÷cidàsvàdaþ prapàõakarase sa¤jàyate vibhàvàdisammelanàdihàpi tathetyarthaþ /
nanu yadi vibhàvànubhàvavyabhicàribhirmmilitaireva rasastat kathaü teùàmekasya dvayorvà sadbhàve 'pi sa syàdityucyate--

#<sadbhàva÷cedvibhàvàderdvayorekasya và bhavet // VisSd_3.16 //>#

#<bhktañityanyasamàkùepe tadà doùo na vidyate />#

anyasamàkùepa÷ca prakaraõàdiva÷àt /
yathà--
"dãrghàkùaü ÷aradindukàntivadanaü bàhå natàvaüsayoþ saïkùiptaü nibióonnatastanamuraþ pàr÷ve pramçùñe iva /
madhyaþ pàõimito nitambi jaghanaü pàdàvudagràïgulã dhando narttayituryathaiva manasaþ sçùñaü tathàsyà vapuþ" //
atra màlavikàmabhilaùato 'gnimitrasya màlavikàråpavibhàvamàtravarõane 'pi sa¤càriõàmautsukyàdãnàmanubhàvànà¤ca nayanavisphàràdãnàmaucityàdevàkùepaþ /
ekamanyàkùepe 'pyåhyam /
"anukàryyagato rasaþ" iti vadataþ pratyàha--

#<pàrimityàllaukikatvàtsàntaràyatayà tathà // VisSd_3.17 //>#

#<anukàryyasya ratyàderudbodho na raso bhavet //>#

sãtàdidar÷anàdijo ràmàdiratyàdyudbodho hi parimito laukiko nàñyakàvyadar÷anàdeþ sàntaràya÷ca, tasmàt kathaü rasaråpatàmiyàt /
(ka) rasasyaitaddharmmatritayavilakùaõadharmmakatvàt /
anukarttçgatatva¤càsya nirasyati--

#<÷ikùàbhyàsàdimàtreõa ràghavàdeþ svaråpatàm // VisSd_3.18 //>#

#<dar÷ayannarttako naiva rasasyàsvàdako bhavet />#

ki¤ca--

#<kàvyàrthabhàvanenàyamapi sabhyapadàspadam // VisSd_3.19 //>#

yadi punarnaño 'pi kàvyàrthabhàvanayà ràmàdisvaråpatàmàtmano dar÷ayet tadà so 'pi sabhyamadhya eva gaõyate /

#<nàyaü j¤àpyaþ svasattàyàü pratãtyavyabhicàrataþ />#

yo hi j¤àpyo ghañàdiþ sannapi kadàcidaj¤àto bhavati, na hyayaü tathà; pratãtimantareõàbhàvàt /

#<yasmàdeùa vibhàvàdisamåhàlambanàtmakaþ // VisSd_3.20 //>#

#<tasmànna kàryaþ-->#

yadi rasaþ kàryaþ syàttadà vibhàvàdij¤ànakàraõaka eva syàt /
tata÷ca rasapratãtikàle vibhàvàdayo na pratãyeran, kàraõaj¤ànatakàryyaj¤ànayoryugapadadar÷anàt /
nahi candanaspar÷aj¤ànaü tajjanyasukhaj¤àna¤caikadà sambhavati /
rasasya ca vibhàvàdisamåhàlambanàtmakatayaiva pratãterna vibhàvàdij¤ànakàraõatvamityabhipràyaþ /

#<-- no nityaþ pårvasaüvedanojjhitaþ /
asaüvedanakàle hi na bhàvo 'ùyasya vidyate (ka) // VisSd_3.21 //>#

na khalu nityasya vastuno 'saüvedanakàle 'sambhavaþ /

#<nàpi bhavipyan sàkùàdànandamayasvaprakà÷aråpatvàt /
kàryakùàpyavilakùaõabhàvànno varttamàno 'pi // VisSd_3.22 //>#

#<vibhàvàdiparàmar÷aviùayatvàt sacetasàm /
parànandamayatvena saüvedyatvàdapi sphuñam // VisSd_3.23 //>#

#<na nirvikalpakaü j¤ànaü tasya gràhakamiùyate /
tathàbhilàpasaüsargayogyatvavirahànna ca // VisSd_3.24 //>#

#<savikalpakaüsaüvedyaþ-->#

savikalpakaj¤ànasaüvedyànàü hi vacanaprayogayogyatà, na tu rasasya tathà /

#<--sàkùàtkàratayà na ca /
parokùastatprakà÷o nàparokùaþ ÷abdasaübhavàta // VisSd_3.25 //>#

tatkathaya kãdçgasya tattvama÷rutàdçùñapårvanirupaõaprakàrasyetyàha--

#<tasmàdalaukikaþ satyaü vedyaþ sahçdayairayam />#

tatkiü punaþ pramàõaü tasya sadbhàva ityàha--

#<pramàõaü carvaõaivàtra svàbhinne viduùàü matam // VisSd_3.26 //>#

carvaõà àsvàdanam /
tacca "svàdaþ kàvyàrthasaübhedàdàtmànandasamudbhavaþ" ityuktaprakàram /
nanu yadi raso na kàryastatkathaü mahaùiõà(ka) vibhàvànubhàvavyabhicàrisaüyogàdrasaniùpattiþ" iti lakùaõaü kçtamityucyate--

#<niùpattyà carvaõasyàsya niùpattirupacàrataþ />#

yadyapi rasàbhinnatayà carvaõasyàpi na kàryatvaü tathàpi tasya kàdàcitkatayà upacaritena kàryatvena kàryatvamupacaryate /

#<avàcyatvàdikaü tasya vakùye vya¤janaråpaõe // VisSd_3.27 //>#

tasya rasasya /
àdi÷abdàdalakùyatvàdi /
nanu yadi milità ratyàdayo rasàstatkathamasya svaprakà÷atvaü kathaü vàkhaõóatvamityàha--

#<ratyàdij¤ànatàdàtmyàdeva yasmàdraso bhavet /
ato 'sya svaprakà÷atvamakhaõóatvaü ca sidhyati // VisSd_3.28 //>#

yadi ratyàdikaü prakà÷a÷arãràdatiriktaü syàttadaivàsya svaprakà÷atvaü na sidhyate, na ca tathà, tàdàtmyàïgãkàràt /
yaduktam--
"yadyapi rasànanyatayà carvaõàpi na kàryà tathàpi kàdàcitkatayà kàryatvamupakalpya tadekàtmanyanàdivàsanàpariõatiråpe ratyàdibhàve 'pi vyavahàra iti bhàvaþ" iti /
"sukhàditàdàtmyàógãkàre càsmàkã siddhànta÷ayyàmadhi÷ayya divyaü varùasahastraü pramodanidràmupeyàþ" iti ca /
"abhinno 'pi sa pramàtrà vàsanopanãtaratyàditàdàtmyena gocarãkçtaþ" iti ca /
j¤ànasya svaprakà÷atvamanaïgãkurvatàmupari vedàntibhireva pàtanãyo daõóaþ /
tàdàtmyàdevàsyàkhaõóatvam /
ratyàdayo hi prathamamekaika÷aþ pratãyamànàþ sarve 'pyekãbhåtàþ sphuranta eva rasatàmàpadyante /
taduktam --
"vibhàvà anubhàvà÷ca sàttvikà vyabhicàriõaþ /
pratãyamànàþ prathamaü khaõóa÷o yàntyakhaõóatàm" //
iti /
"paramàrthatastvakhaõóa evàyaü vedàntaprasiddhabrahmatattvavadveditavyaþ" iti ca /
athaü ke te vibhàvànubhàvavyabhicàriõa ityapekùàyàü vibhàvamàha--

#<ratyàdyudvodhakà loke vibhàvàþ kàvyanàñyayoþ />#

ye hi loke ràmàdigataratihàsàdãnàmudvodhakàraõàni sãtàdayasta eva kàvye nàñye ca nive÷itàþ santaþ "vibhàvyante àsvàdàïkurapràdurbhàvayogyàþ kriyante sàmàjikaratyàdibhàvà ebhiþ" iti vibhàvà ucyante /
taduktaü bharttçhariõà--
"÷abdopahitaråpàüstàn buddherviùayatàü gatàn /
pratyakùàniva kaüsàdãn sàdhanatvena manyate" //
iti /
tadbhedàvàha--

#<àlambanoddãpanàkhyau tasya bhedàvubhau smçtau />#

spaùñam /
tatra--

#<àlambanaü nàyakàdistamàlambya rasodramàt // VisSd_3.29 //>#

àdi÷abdànnàyikàpratinàyikàdayaþ /
atha yasya rasasya yo vibhàvaþ sa tatsvaråpavarõane vakùyate /
tatra nàyakaþ--

#<tyàgã kçtã kulãnaþ su÷rãko råpayovanotsàhã /
dakùo 'nuraktalokastejovaidagdhya÷ãlavànnetà   // VisSd_3.30 //>#

dakùaþ kùiprakàrã /
÷ãlaü sadvçtam /
evamàdiguõasampanno netà nàyako bhavati /
tadbhedànàha--

#<dhãrodàtto dhãroddhatastathà dhãralalita÷ca /
dhãrapra÷ànta ityayamuktaþ prathama÷caturbhedaþ   // VisSd_3.31 //>#

spaùñam /
tatra dhãrodàttaþ--

#<avikatthanaþ kùamàvànatigambhãro màhasattvaþ /
stheyànnagåóhamàno dhãrodàtto dçóhavrataþ kathitaþ   // VisSd_3.32 //>#

avikatthano 'nàtma÷làghàkaraþ /
mahàsattvo harùa÷okàdyanabhibhåtasvabhàvaþ /
nigåóhamàno vinayacchannagarvaþ /
dçóhavrato 'ïgãkçtanirvàhakaþ /
yathà--ràmayudhiùñiràdiþ /
atha dhãroddhataþ--

#<màyàparaþ pracaõóa÷capalo 'haïkàradarpabhåyiùñhaþ /
àtma÷làghànirato dhãrairdhoroddhataþ kathitaþ   // VisSd_3.33 //>#

yathà--bhãmasenàdiþ. atha dhãralalitaþ--

#<ni÷cinto mçdurani÷aü kalàparo dhãralalitaþ syàt />#

kalà nçtyàdikà /
yathà--satnavàlyàdau vatsaràjàdiþ /
atha dhãrapra÷àntaþ--

#<sàmànyaguõairbhåyàn dvijàdiko dhãrapra÷àntaþ syàt   // VisSd_3.34 //>#

yathà--màlatãmàdhavàdau màdhavàdiþ /
eùàü ca ÷çïgàràdiråpatve bhedànàha--

#<ebhirdakùiõàdhçùñànukåla÷añharåpibhistu ùoóa÷adhà />#

tatra teùàü dhãrodàttàdãnàü pratyekaü dakùiõadhçùñànukåla÷añhatvena ùoóa÷aprakàrà nàyakaþ /

#<eùu tvanekamahilàsu samaràgo dakùiõaþ kathitaþ   // VisSd_3.35 //>#

dvayostricatuþ prabhçtiùu nàyikàsu tulyànuràgo dakùiõanàyakaþ /
yathà--
snàtà tiùñhati kuntale÷varasutà, vàro 'ïgaràjasvasurdyåtai ràtririyaü jità kalamayà, devã prasàdyàdya ca /
ityantaþ purasundarãþ prati mayà vij¤àyà vij¤àpite devenàpratipattimåóhamanasà dvitràþ sthitaü nàóikàþ //

#<kçtàgà api niþ÷aïkastarjito 'pi na lajjitaþ /
dçùñadoùo 'pi mithyàvàkkathito dhçùñanàyakaþ  // VisSd_3.36 //>#

yathà mama--
÷oõaü vãkùya mukhaü vicumbitumahaü yàtaþ samãpaü tataþ pàdena prahçtaü tayà, sapadi taü dhçtvà sahàse mayi /
ki¤cittatra vidhàtumakùamatayà bàùpaü sçjantyàþ sakhe ! dhyàta÷cetasi kautukaü vitanute kopo 'pi vàmabhruvaþ //

#<anukåla ekanirataþ-->#

ekasyàmeva nàyikàyàmàsakto 'nukålanàyakaþ /
yathà--
asmàkaü sakhi ! vàsasã na rucire, graiveyakaü nojjvalaü, no vakrà gàtiruddhataü na hasitaü, naivàsti, ka÷cinmadaþ /
kintvanye 'pi janà vadanti subhago 'pyasyàþ priyo nànyato dçùñaü nikùipatãti vi÷vamiyatà manyàmahe duþsthitam //

#<÷añho 'yamekatra baddhabhàvo yaþ /
dar÷itabahiranuràgo vipriyamanyatra gåóhamàcarati   // VisSd_3.37 //>#

yaþ punarekasyàmeva nàyikàyàü baddhabhàvo dvayorapi nàyikayorbahirdar÷itànuràgo 'nyasyàü nàyikàyàü gåóhaü vipriyamàcarita sa ÷añhaþ /
yathà--
"÷añànyasyàþ kà¤cãmaõiraõitamàkarõya sahasà yadà÷liùyanneva pra÷ithilabhujagranthirabhavaþ /
tadetatkvàcakùe ghçtamadhumayatvadvahuvaco- viùeõàghårõantã kimapi na sakhã me gaõayati" //

#<eùàü ca traividhyàduttamamadhyàdhamatvena /
uktà nàyakabhedà÷catvàriü÷attathàùñau ca   // VisSd_3.38 //>#

eùàmuktaùoóa÷abhedànàm /
atha prasaïgàdeteùàü sahàyànàha--

#<dårànuvartini syàttasya pràsaïgiketivçtte tu /
ki¤cittadguõahãnaþ sahàya evàsya pãñhamarddàkhyaþ   // VisSd_3.39 //>#

tasya nàyakasya bahuvyàpini prasaïgasaügate itivçtte 'nantaroktairnàyakasàmànyaguõaiþ ki¤cidånaþ pãñhamarddanàmàsahàyo bhavati /
yathà-ràmacandràdãnàü sugrãvàdayaþ /
atha ÷çïgàrasahàyàþ--

#<÷çïgàre 'sya sahàyà viñaceñavidåùakàdyàþ syuþ /
bhaktà narmasu nipuõàþ kupitavadhåmànabha¤janàþ ÷uddhàþ // VisSd_3.40 //>#

àdi÷abdànmàlàkàrarajakatàmbålikagàndhikàdayaþ /
tatra viñaþ--

#<saübhogahãnasaüpadviñastu dhårttaþ kalaikade÷aj¤aþ /
ve÷opacàraku÷alo vàggmã madhuro 'tha bahumato goùñhyàm // VisSd_3.41 //>#

ceñaþ prasiddha eva /

#<kusumavasantàdyabhidhaþ karmavapurveùabhàùàdyaiþ /
hàsyakaraþ kalaharatirvidåùakaþ syàt svakarmaj¤aþ // VisSd_3.42 //>#

svakarma hàsyàdi /
arthacintane sahàyamàha--

#<mantrãsyàdarthànàü cintàyàü-->#

arthàstantràvàpàdayaþ /
yattvatra sahàyakathanaprastàve--
"mantrã svaü cobhayaü vàpi sakhà tasyàrthacintane" iti kenàcillakùaõaü kçtam, tadapi ràj¤or'thacintanopàyalakùaõaprakaraõo lakùayitavyam, na tu sahàyakathanaprakaraõo /
"nàyakasyàrthacintane mantrã sahàyaþ" ityukte 'pi nàyakasyàrthata eva siddhatvàt /
yadapyuktam--
"mantriõàü lalitaþ ÷eùà mantriùvàyattasiddhayaþ" iti, tadapi svalakùaõakathanenaika lakùitasya dhãralalitasya mantrimàtràyattàrthacintanopapattergatàrtham /
na càrthacintane tasya mantrã sahàyaþ, kiü tu svayameva saüpàdakaþ; tasyàrthacintanàdyabhàvàt /
athàntaþ purasahàyàþ--

#<--tadvadavarodhe /
vàmana÷aõóhakiràtamlecchàbhãràþ ÷akàrakubjàdyaþ // VisSd_3.43 //>#

#<madamårkhatàbhimànã duùkulatai÷varyasaüyuktaþ /
so 'yamanåóhàbhràtà ràj¤aþ ÷yàlaþ ÷akàra ityuktaþ // VisSd_3.44 //>#

àdya÷abdànmåkàdayaþ /
tatra ÷aõóhavàmanakiràtakubjàdayo yathà ratnàbalyàm--
naùñaü varùavarairmanuùyagaõanàbhàvàdapàsya trapà- mantaþ ka¤cukika¤cukasya vi÷ati tràsàdayaü vàmanaþ /
paryantà÷rayibhinijasya sadç÷aü nàmnaþ kiràtaiþ kçtaü kubjà nãcatayaiva yànti ÷anakairàtmekùaõà÷aïkinaþ //
÷akàro mçcchakañikàdiùu prasiddhaþ /
anye 'pi yathàdar÷anaü j¤àtavyàþ /
atha daõóasahàyàþ--

#<daõóe suhçtkumàràñavikàþ sàmantasainikàdyà÷ca />#

duùñanigraho daõóaþ /
spaùñam /

#<çtvikpurodhasaþ syurbrahmavidastàpasàstathà dharme // VisSd_3.45 //>#

brahmavido vedavidaþ, àtmavido và /
atra ca--

#<uttamàþ pãñhamardàdyàþ-->#

àdya÷abdànmantripurohitàdayaþ /

#<--madhyau viñavidåùakau /
tathà ÷akàraceñàdyà adhamàþ parikãrtitàþ // VisSd_3.46 //>#

àdya÷abdàttàmbålikagàndhikàdayaþ /
atha prasaïgàddåtànàü vibhàgagarbhalakùaõamàha--

#<nisçùñàrtho mitàrtha÷ca tathà saüde÷ahàrakaþ /
kàryapreùyastridhà dåto dåtya÷càpi tathàvidhàþ // VisSd_3.47 //>#

tatra kàryapreùyo dåta iti lakùaõam /
tatra--

#<ubhayorbhàvamunnãya svayaü vadati cottaram /
su÷liùñaü kurute kàryaü nisçùñàrthastu sa smçtaþ // VisSd_3.48 //>#

ubhayoriti yena preùito yadantike preùita÷ca /

#<mitàrthabhàùã kàryasya siddhakàrã mitàrthakaþ /
yàvadbhàùitasaüde÷ahàraþ saüde÷ahàrakaþ // VisSd_3.49 //>#

atha sàttvikanàyakaguõàþ--

#<÷ãbhà bilàso màdhuryaü gàmbhãryaü dhairyatejasã /
lalitaudàryamityaùñau sattvajàþ pauruùà guõàþ // VisSd_3.50 //>#

tatra--

#<÷åratà takùatà satyaü mahotsàho 'nuràgità /
nãye ghçõàdhike spardhà yataþ ÷obheti tàü viduþ // VisSd_3.51 //>#

tatrànuràgità yathà--
ahameva mato mahãpateriti sarvaþ prakçtiùvacintayat /
upadheriva nimnagà÷ateùvabhavannàsya vimànanà kvacit //
evamanyadapi /
atha vilàsaþ--

#<dhãrà dçùñirgati÷citrà vilàse sasmitaü vacaþ />#

yathà--
dçùñãstçõãkçtajagatrtrayasattvasàrà dhãroddhatà namayatãva gatirdharitrãm /
kaumàrake 'pi girivadgurutàü dadhàno vãro rasaþ kimayametyuta darpa eva //

#<saükùobheùvapyanudvego màdhuryaü parikãrtitam // VisSd_3.52 //>#

åhyamudàharaõam /

#<bhã÷okakrodhaharùàdyairgàmbhãryaü nirvikàratà />#

yathà--
àhåtasyàbhiùekàya visçùñasya vanàya ca /
na mayà lakùitastasya svalpo 'pyàkàravibhramaþ //

#<vyavasàyàdacalanaü dhairyaü vighne mahatyapi // VisSd_3.53 //>#

yathà-÷rutàpsarogãtirapa kùaõo 'smin haraþ prasaükhyànaparo babhåva /
àtme÷varàõàü na hi jàtu vighnàþ samàdhibhedaprabhavo bhavanti //

#<adhikùepàpamànàdeþ prayuktasya pareõa yat /
pràõàtyaye 'pyasahanaü tattejaþ samudàhçtam // VisSd_3.54 //>#

#<vàgve÷ayormadhuratà tadvacchaïgàraceùñitaü lalitam /
dànaü sapriyabhàùaõamaudàryyaü ÷atrumitrayoþ samatà // VisSd_3.55 //>#

eùàmudàharaõànyåhyàni /

#<atha nàyikà tribhedà svànyà sàdhàraõà strãti /
nàyakasàmànyaguõairbhavati yathàsaübhavairyuktà // VisSd_3.56 //>#

nàyikà punarnàyakasàmànyaguõaistyàgàdibhiryathàsambhavairyuktà bhavati /
sà ca svastrã anyastrã sàdhàraõastrãti trividhà /
tatra svastrã--

#<vinayàrjavàdiyuktà gçhakarmaparà pativratà svãyà />#

yathà--
"lajjàpajjattapasàhaõàiü parabhattiõippivàsaüiü /
aviõaadummedhàiü dhaõõàõa ghare kalattàiü //

#<sàpi kathità tribhedà mugdhà madhyà pragalbheti // VisSd_3.57 //>#

tatra--

#<prathamàvatãrõayauvanamadanabikàrà ratau vàmà /
kathità mçdu÷ca màne samadhikalajjàvatã mugdhà // VisSd_3.58 //>#

tatra prathamàvatãrõayauvanà yathà mama tàtàpàdànàm--
madhyasya prathimànameti jaghanaü vakùojayormandatà dåraü yàtyudaraü ca romalatikà netràrjavaü dhàvati /
kandarpaü parivãkùya nåtanamanoràjyàbhiùiktaü kùaõà- daïgànãva parasparaü vidadhate nirluõñhanaü subhruvaþ //
prathamàvatãrõamadanavikàrà yathà mama prabhàvatã pariõaye--
datte sàlasamantharaü bhuvi padaü niryàti nàntaþ puràt, noddàmaü isati kùaõàtkalayate hrãyantraõàü kàmapi, kiücidbhàvagabhãravakrimalavaspñaùñaü manàgbhàùate, sabhråbhaïgamudãkùate priyakathàmullàpayantãü sakhãm //
ratau vàmà yathà--
"dçùñà dçùñimadho dadàti, kurute nàlapamàbhàùità, ÷ayyàyàü parivçttya tiùñhati, bàlàdàliïgità vepate /
niryàntãùu sakhãùu vàsabhavanànnirgantumevehate, jàtà vàmatayaiva saüprati mama prãtyai navoóhà priyà" //
màne mçduryathà--
"sà patyuþ prathamàparàdhasamaye sakhyopade÷aü vinà no jànàti savibhramàïgavalanàvakroktisaüsåcanam /
svacchairacchakapolamålagalitaiþ paryastanetrotpalà bàlà kevalameva roditi luñhallolàlakaira÷rubhiþ //
samadhikalajjàvatã yathà--
"datte sàlasamantharam--'ityatra (113 pç-) ÷loke /
atra samadhikalajjàvatãtvenàpi labdhàyà rativàmatàyà vicchittivi÷eùavattayà punaþ kathanam /
atha madhyà--

#<madhyà vicitrasuratà praråóhasmarayauvanà /
ãùatpragalbhavacanà madhyamavrãóità matà // VisSd_3.59 //>#

vicitrasuratà yathà--
"kànte tathà kathamapi prathitaü mçgàkùyà càturyamuddhatamanobhavayà rateùu /
tatkåjitànyanuvadadbhiranekavàraü ÷iùyàyitaü gçhakapota÷atairyathàsyàþ" //
praråóhasmarà yathàtraivodàharaõo /
praråóhayovanà yathà mama--
"natre kha¤janaga¤jane, sarasijapratyarthi pàõidvayaü, vakùojau kàrikumbhavibhramakãmatyunnatiü gacchataþ /
kàntiþ kà¤canacampakapratinidhirvàõã sudhàsyandinã, smerendãvaradàmasodaravapustasyàþ kañàkùacchañà" //
evamanyatràpi /
atha pragalbhà--

#<smaràndhà gàóhatàruõyà samastaratakovidà /
bhàvonnatà daravrãóà pragalbhàkràntanàyakà // VisSd_3.60 //>#

smaràndhà yathà--
"dhanyàsi yà kathayasi priyasaügame 'pi vi÷rabdhacàñuka÷atàni ratàntareùu /
nãvãü prati praõihite tu kare priyeõa sakhyaþ ÷apàmi yadi kiücadapi smaràmi(ka)" //
gàóhatàruõyà yathà--
"atyunnatastanamuro nayane sudãrghe, vakre bhruvàvatitaràü, vacanaü tato 'pi /
madhyo 'dhikaü tanuranånagururnitambo mandà gatiþ kimapi càdbhutayauvanàyàþ" //
samastaratakovidà yathà--
"kvacittàmbålàktaþ kvacidgarupaïkàïkamalinaþ kvaciccårõodrarã kvacidapi ca sàlaktakapadaþ /
valãbhaïgàbhogairalakapatitaiþ ÷ãrõakusumaiþ striyàþ sarvàvasthaü kathayati rataü pracchadapañaþ" //
bhàvonnatà yathà--
"madhuravacanaiþ sabhråbhaïgaiþ kçtàïgulitarjanai- rabhasaracitairaïganyàsairmahotsavabandhubhiþ /
asakçdasakçtsphàrasphàraraipàïgavilokitai- sbhibhuvanajaye sà pa¤ceùoþ karoti sahàyatàm" //
svalpabrãóà yathà--
"dhanyàsi yà kathayasi"--
ityatreva (116 pç dç) àkràntanàyakà yathà--
svàmin bhaïgurayàlakaü, satilakaü bhàlaü vilàsin kuru, pràõo÷a truñitaü payodharatañe hàraü punaryojaya /
ityuktvà suratàvasànasamaye sampårõacandrànanà spçùñà tena tathaiva jàtamulakà pràptà punarmohanam" //
madhyàpragalbhayorbhedàntaràõyàha--

#<te dhãrà càpyadhãrà ca dhãràdhãreti ùaïvidhe />#

te madhyàpragalbhe /
tatra--

#<priyaü sotpràsavakroktyà madhyà dhãrà daheduùà // VisSd_3.61 //>#

#<dhãràdhãrà tu ruditairadhãrà paruùoktibhiþ />#

tatra madhyà dhãrà yathà--
"tadavitathamavàdãryanmama tvaü priyeti priyajanaparibhuktaü yaddukålaü dadhànaþ /
madadhivasatimàgàþ kàminàü maõóana÷rãr- vrajati hi saphalatvaü vallabhàlokanena" //
madhyaiva dhãràdhãrà yathà--
"bàle ! nàtha ! vimu¤ca mànini ! ruùaü, roùànmayà kiü kçtaü, khedo 'smàsu, na me 'paràdhyati bhavàn sarve 'paràdhà mayi /
tatkiü rodiùi gadradena vacasà, kasyàgrato rudyate, nanvetanmama, kà tavàsmi, dayità, nàsmãtyato rudyate" //
iyamevàdhãrà yathà--
"sàrdhaü manoratha÷ataistava dhårta ! kàntà saiva sthità manasi kçtrimahàvaramyà /
asmàkamasti nahiü ka÷cidihàvakà÷a- rastasmàtkçtaü caraõaõatavióambanàbhiþ" //

#<pragalbhà yadi dhãrà syàcchannakopàkçtistadà // VisSd_3.62 //>#

#<udàste surate tatra dar÷ayantyàdaràn bahiþ />#

tatra priye /
yathà--
"ekatràsanasaüsthitiþ parihçtà pratyudramàddårata- stàmbålànayanacchalena rabhasà÷leùo 'pi saüvighnitaþ /
àlàpo 'pi na mi÷ritaþ parijanaü vyàpàrayantyàntike kàntaü pratyupacàrata÷caturayà kopaþ kçtàrthokçtaþ" //

#<dhãràdhãrà tu solluõñhabhàùaitaiþ khedayatyamum // VisSd_3.63 //>#

amuü nàyakam /
yathà mama--
"analaïkçto 'pi sundara ? harasi mano me yataþ prasabham /
kiü punaralaïkçtastvaü samprati nakhakùataistasyàþ" //

#<tarjayettàóayedanyà-->#

anyà adhãrà /
yathà-"÷oõaü vãkùya mukhaü-" ityatra /
atra ca sarvatra "ruùà" ityanuvartate /

#<--pratyekaü tà api dvidhà /
kaniùñhajyeùñharåpatvànnàyakapraõayaü prati // VisSd_3.64 //>#

tà anantaroktàþ ùaóbhedà nàyikàþ /
yathà--
"dçùñvaikàsanasaüsthite priyatame pa÷càdupetyàdarà- dekasyà nayane pidhàya vihitakrãóànubandhacchalaþ /
ãùadvakritakandharaþ sapulakaþ premollasanmànasà- mantarhàsalasatkapolaphalakàü dhårto 'paràü cumbati" //

#<madhyàpragalbhayorbhedàstasmàddvàda÷a kãtiütàþ /
mugdhà tvekaiva tena syuþ svãyàbhedàstrayoda÷a // VisSd_3.65 //>#

#<parakãyà dvidhà proktà paroóhà kanyakà tathà />#

tatra--

#<yàtràdiniratànyoóhà kulañà galitatrapà // VisSd_3.66 //>#

yathà--
"svàmã niþ ÷vasite 'pyasåyati, manojighraþ sapatnãjanaþ, ÷va÷råriïgãtadaivataü nayanayorãhàliho yàtaraþ /
taddåràdayama¤jaliþ kimadhunà dçgbhaïgibhàvena te, vaidagdhãmadhuraprabandharasika ! vyartho 'yamatra ÷ramaþ" //
atra hi mama pariõotànnàcchàdanàdidàtçtayà svàmyeva na tu vallabhaþ /
tvaü tu vaidagdhãmadhuraprabandharasikatayà mama vallabho 'sãtyàdivyaïgyàrthava÷àdasyàþ paranàyakaviùayà ratiþ pratãyate /

#<kanyà tvajàtopayamà salajjànavayauvanà />#

asyà÷ca pitràdyàyattatvàtparakãyàtvam /
yathà màlatãmàdhavàdau màlatyàdiþ /

#<dhãrà kalàpragalbhà syàdve÷yà sàmànyanàyikà // VisSd_3.67 //>#

#<nirguõànapi na dveùñi na rajyati guõiùvapi /
vittamàtraü samàlokya sà ràgaü dar÷ayedvahiþ // VisSd_3.68 //>#

#<kàmamaïgãkçtamapi parikùãõadhanaü naram /
màtrà niþ sàrayedeùà punaþ saüdhànakàïkùayà // VisSd_3.69 //>#

#<taskaràþ paõóakà mårkhàþ sukhapràptadhanastathà /
liïgina÷channakàmàdyà asyàþ pràyeõa vallabhàþ // VisSd_3.70 //>#

#<eùàpi madanàyattà kvàpi satyànuràgiõi /
raktàyàü và viraktàyàü ratamasyàü sudurlabham // VisSd_3.71 //>#

paõóako vàtapàõóvàdiþ /
channaü pracchannaü ye kàmayante te channakàmàþ /
tatraràgahãnà yathà lañakamelakàdau madanama¤jaryàdiþ /
raktà yathà mçcchakañikàdau vasantasenàdiþ /
puna÷ca--

#<avasthàbhirbhavantyaùñàvetàþ ùoóa÷abheditàþ /
svàdhãnabhartçkà tadvatkhaõóitàthàbhisàrikà // VisSd_3.72 //>#

#<kalahàntarità vipralabdhà proùitabhartçkà /
anyà vàsakasa¤jà syàdvirahotkaõñhità tathà // VisSd_3.73 //>#

tatra--

#<kànto ratiguõàkçùño na jahàti yadantikam /
vicitravibhramàsaktà sà syàtsvàdhãnabhartçkà // VisSd_3.74 //>#

yathà--
"asmàkaü sakhi vàsasã--'ityàdi /

#<pàr÷vameti priyo yasyà anyasaüyogacihnitaþ /
sà khaõóiteti kathità dhãrairãrùyàkaùàyità // VisSd_3.75 //>#

yathà--
"tadavitathamavàdãþ--" ityàdi /

#<abhisàrayate kàntaü yà manmathava÷aüvadà /
svayaü vàbhisaratyeùà dhãrairuktàbhisàrikà // VisSd_3.76 //>#

kramàdyathà--
na ca me 'vagacchati yathà laghutàü karuõàü yathà ca kurute sa mayi /
nipuõaü tathainamabhigamya vaderabhidåti kaciditi saüdidi÷e //
"utkùiptaü karakaïkaõadvayamidaü, baddhà dçóhaü mekhalà, yatnena pratipàdità mukharayorma¤jãrayormåkatà /
àrabdhe rabhasànmayà priyasakhi ! krãóàbhisàrotsave, caõóàlastimiràvaguõñhanapañakùepaü vidhatte vidhuþ" //

#<saülãnà sveùu gàtreùu måkãkçtavibhåùaõà /
avaguõñhanasaüvãtà kulajàbhisaredyadi // VisSd_3.77 //>#

#<vicitrojjvalaveùà tu raõannåpukaïkaõà /
pramodasmeravadanà syàdve÷yabhisaredyadi // VisSd_3.78 //>#

#<madaskhalitasaülàpà vibhramotphullalocanà /
àviddhagatisaücàrà syàtpreùyàbhisaredyadi // VisSd_3.79 //>#

tatràdye "utkùiptam" ityàdi /
anyayoþ åhyamudàharaõam /
prasaïgàdabhisàrasthànàni kathyante--

#<kùetraü vàñã bhagnadevàlayo dåtãgçhaü vanam /
màlàpa¤caþ ÷ma÷ànaü ca nadyàdãnàü tañã tathà // VisSd_3.80 //>#

#<evaü kçtàbhisàràõàü puü÷calãnàü vinodane /
sthànànyaùñau tathà dhvàntacchanne kutracidà÷raye // VisSd_3.81 //>#

#<càñukàramapi pràõanàthaü ràùàdapàsya yà /
pa÷càttàpamavàpnoti kalahàntarità tu sà // VisSd_3.82 //>#

yathà mama tàtapàdànàm--
"no càñu÷ravaõaü kçtaü, na ca dç÷à hàro 'ntike vãkùitaþ, kàntasya priyahetave nijasakhãvàco 'pi dårãkçtàþ /
pàdànte vinipatya tatkùaõamasau gacchanmayà måóhayà pàõibhyàmavarudhya inta ! sahasà kaõñhe kathaü nàrpitaþ" //

#<priyaþ kçtvàpi saüketaü yasyà nàyàti saünidhim /
vipralabdhà tu sà j¤eyà nitàntamavamànità // VisSd_3.83 //>#

yathà--
"uttiùñha dåti, yàmo yàmo yàtastathàpi nàyàtaþ /
yàtaþ paramapi jãvejjãvitanàtho bhavettasyàþ" //

#<nànàkàryava÷àdyasyà dårade÷aü gataþ patiþ //
sà manobhavaduþkhàrtà bhavetproùitabhartçkà // VisSd_3.84 //>#

yathà--
"tàü jànãyàþ parimitakathàü jãvitaü me dvitãyaü dårãbhåte mayi sahacare cakravàkãmivaikàm /
gàóhotkaõñhàü guruùu divaseùveùu gacchatsu bàlàü jàtàü manye ÷i÷iramathitàü padminãü vànyaråpàm" //

#<kurute maõóanaü yasyàþ sajjite vàsave÷mani /
sà tu vàsakasajjà syàdviditapriyasaïgamà // VisSd_3.85 //>#

yathà ràghavànandànàü nàñake--
"vidåre keyåre kuru, karayuge ratnavalayai- ralaü, gurvo grãvàbharaõalatikeyaü kimanayà /
navàmekàmekàvalimayi mayi tvaü viracayer- na nepathyaü bahutaramanaïgotsavavidhau" //

#<àgantuü kçtacitto 'pi daivànnàyàti yatpriyaþ /
tadanàgamaduþkhàrtà virahotkaõñhità tu sà // VisSd_3.86 //>#

yathà--
"kiü ruddhaþ priyayà kayàci, dathavà sakhyà mamodvejitaþ, kiü và kàraõagauravaü kimapi, yannàdyàgato vallabhaþ /
ityàlocya mçgãdç÷à karatale vinyasya vaktràmbujaü dãrghaü niþ ÷vasitaü, ciraü ca ruditaü, kùiptà÷ca puùpastrajaþ" //

#<iti sàùñàviü÷ati÷atamuttamamadhyàdhamasvaråpeõa /
caturadhikà÷ãtiyutaü ÷atatrayaü nàyikàbhedàþ // VisSd_3.87 //>#

iha ca "parastriyau kanyakànyoóhe saüketàtpårvaü virahotkaõñhite, pa÷càdvidåùa kàdinà sahàbhisarantayàvabhisàrike, kuto 'pi saüketasthànamapràpte nàyake vipralabdhe, iti tryavasthaivànayorasvàdhãünapriyayoravasthàntaràyogàt" /
iti ka÷cit /

#<kvacidanyonyasàïkaryamàsaü lakùyeùu dç÷yate />#

yathà--
"na khalu vayamamuùya dànayogyàþ pibati ca pàti ca yàsakau rahastvàm /
viña ! viñapamamuü dadasva tasyai bhavati yataþ sadç÷o÷ciràya yogaþ /
tava kitava kimàhitairvçthà naþ kùitiruhapallavapuùkarõapåraiþ /
nanu janaviditairbhavadvyalãkai÷ciraparipåritameva karõayugmam" //
muhurupadasitàvivàlinàdaivitarasi naþ kalikàü kimarthamenàm /
vasatimupagatena dhàmni tasyàþ ÷añha ! kalireùa mahàüstvayàdya dattaþ" //
"iti gaditavatã ruùà jaghàna sphuritamanoramapakùmakesareõa /
÷ravaõaniyamitena kàntamanyà samamasitàmburuheõa cakùuùà ca" //
iyaü hi vakroktyà paruùavacanena karõotpalatàóanena ca dhãramadhyatàdhãramadhyatàdhãrapragalbhatàbhiþ saükãrõà /
ekamanyatràpyåhyam /

#<itarà apyasaükhyàstà noktà vistara÷ïkayà // VisSd_3.88 //>#

tà nàyikàþ /
athàsàmalaïkàràþ--

#<yauvane sattvajàstàsàmaùñàviü÷atisaükhyakàþ /
alaïkàràstatra bhàvahàvahelàstrayo 'ïgajàþ // VisSd_3.89 //>#

#<÷obhà kànti÷ca dãpti÷ca màdhuryaü ca pragalbhatà /
audàrthaü dhairyamityete saptaiva syurayatnajàþ // VisSd_3.90 //>#

#<lãlà vilàso vicchittirvivvokaþ kilaki¤citam /
moññàyitaü kuññamitaü vibhramo lalitaü madaþ // VisSd_3.91 //>#

#<vihçtaü tapanaü maugdhyaü vikùepa÷ca kutåhalam /
hasitaü cakitaü kelirityaùñàda÷asaükhyakàþ // VisSd_3.92 //>#

#<svabhàvajà÷ca bhàvàdyà da÷a puüsàü bhavantyapi />#

pårve bhàvàdayo dhairyàntà da÷a nàyakànàmapi saübhavanti /
kiütu sarve 'pyamã nàyikà÷rità eva vicchittivi÷eùaü puùõànti /
tatra bhàvaþ--

#<nirvikàràtmake citte bhàvaþ prathamavikriyà // VisSd_3.93 //>#

janmataþ prabhçti nirvikàre manasi udbuddhamàtro vikàro bhàvaþ /
yathà--
"sa eva surabhiþ kàlaþ sa eva malayànilaþ /
saiveyamabalà kiütu mano 'nyadiva dç÷yate" //
atha hàvaþ--

#<bhrånetràdivikàraistu saübhoge¤chàprakà÷akaþ /
bhàva evàlpasaülakùyavikàro hàva ucyate // VisSd_3.94 //>#

yathà--
"vivçõvatã ÷ailasutàpi bhàvamaïgaiþ sphuradvàlakadambakalpaiþ /
sàcãkçtà càrutareõa tasthau mukhena paryastavilocanena" //
atha helà--

#<halàtyantasamàlakùyavikàraþ syàt sa eva tu />#

sa eva bhàva eva /
yathà--
"taha te bhktatti pauttà vahue savvaïgavibbhamà saalà /
saüsai amuddhabhàvà hoi ciraü jai sahãõaü pi" //
atha ÷obhà--

#<råpayauvanalàlityabhogàdhairaïgabhåùaõam // VisSd_3.95 //>#

#<÷obhà proktà-->#

tatra yauvana÷obhà yathà--
"asaübhçtaü maõóanamaïgayaùñeranàsavàkhyaü karaõaü madasya /
kàmasya puùpavyatiriktamastraü bàlyàtparaü sàtha vayaþ prapede" //
eva manyatràpi /
atha kàntiþ--

#<saiva kàntirmanyathàùyàyitadyutiþ />#

manmathonmaùeõàtivistãrõà ÷obhaiva kàntirucyate /
yathà--
"netre kha¤janaga¤jane--" ityatra /
atha dãptiþ--

#<kàntirevàtivistãrõà dãptirityabhidhãyate // VisSd_3.96 //>#

yathà mama candrakalànàmanàñikàyàü candrakalàvarõanam--
"tàruõyasya vilàsaþ samadhikalàvaõyasaüpado hàsaþ /
dharaõitalasyàbharaõaü yuvajanamanaso va÷ãkaraõam" //
atha màdhuryam--

#<sarvàvasthàvi÷eùeùu màdhuryaü ramaõãyatà />#

yathà--
"sarasijamanuviddhaü ÷aivalenàpi ramyaü malinamapi himàü÷olarlakùma lakùmãü tanoti /
iyamadhikamanoj¤à valkalenàpi tanvã kimi hi madhuraõàü maõóanaü nàkçtãnàm" //
atha pragalbhatà--

#<niþsàdhvasatvaü pràgalabhyam-->#

yathà--
"samà÷liùñàþ samà÷leùai÷cumbità÷cumbanairapi /
daùñà÷ca daü÷anaiþ kàntaü dàsãkurvanti yoùitaþ" //
athaudàryam--

#<--audàryaü vinayaþ sadà // VisSd_3.97 //>#

yathà--
"na bråte paruùàü giraü vitanute na bhrayugaü bhaïgaraü, nottaüsaü kùipati kùitau ÷ravaõataþ sà me sphuñe 'pyàgasi /
kàntà garbhagçhe gàvàkùavivaravyàpàritàkùyà bahãþ sakhyà vaktramabhiprayacchati paraü parya÷ruõã locane" //
atha dhairyam--

#<muktàtma÷làghanà dhairyaü manovçttiraca¤calà />#

yathà--jvalatu gagane ràtrau ràtràvakhaõóakalaþ ÷a÷ã, dahatu madanaþ, kiüvà mçtyoþ pareõa vidhàsyati /
mama tu dayitaþ ÷làghyastàto jananyamalànvayà kulamamalinaü na tvevàyaü jano na ca jãvitam" //
atha lãlà--

#<aïgairveùairalaïkàraiþ premibhirvacanairapi // VisSd_3.98 //>#

#<prãtiprayojitairlolàü priyasyànukçtiü viduþ />#

yathà--mçõàlavyàlavalayà veõãbandhakapardinã /
hàranukàriõã pàtu lãlayà pàrvatã jagat //
atha vilàsaþ--

#<yànasthànàsanàdãnàü mukhanetràdikarmaõàm // VisSd_3.99 //>#

#<vi÷eùastu vilàsaþ syàdiùñasandar÷anàdinà />#

yathà--
"atràntare kimapi vàgvibhavàtivçttavaicitryamullasitavibhramamàyatàkùyàþ /
tadbhårisàttvikavikàramapàstadhairyamàcàryakaü vijayi mànmathamàviràsãt" //
atha vicchattiþ--

#<stokàpyàkalparacanà vicchittiþ kàntipoùakçt />#

yathà--
"svacchàmbhaþ snapanavidhautamaïgamoùñastàmbåladyutivi÷ado vilàsinãnàm /
vàsastu pratanu viviktamastvitãyànàkalpo yadi kusumeùuõà na ÷ånyaþ" //
atha vivvokaþ--

#<vivvokastvatigarveõa vastunãùñe 'pyanàdaraþ // VisSd_3.100 //>#

yathà--
"yàsàü satyapi sadguõànusaraõo doùànuvçttiþ parà, yàþ pràõàn varamarpayanti, na punaþ sampårõadçùñiü priye /
atyantàbhimate 'pi vastuni vidhiryàsàü niùedhàtmaka- stàstrailokyavilakùaõaprakçtayo vàmàþ prasidantu te" //
atha kilaki¤citam--

#<smita÷uùkaruditahasitatràsakrodha÷ramàdãnàm /
sàïkaryaü kilàki¤citamabhãùñatamasaïgamàdijàddharùàt // VisSd_3.101 //>#

yathà--
"pàõirodhamavirodhitavà¤chaü bhartsanà÷ca madhurasmitagarbhàþ /
kàminaþ sma kurute karabhorurhàri ÷uùkaruditaü ca sukhe 'pi" //
atha moññàyitam--

#<tadbhàvabhàvite citte vallabhasya kathàdiùu /
moññàyitamiti pràhuþ karõakaõóåyanàdikam // VisSd_3.102 //>#

yathà--
"subhaga ! tvatkathàrambhe karõakaõóåtilàlasà /
ujjçmbhavanàmbhojà bhinattyaïgàni sàïganà" //
atha kuññamitam--

#<ke÷astanàdharàdãnàü grahe harùe 'pi sambhramàt /
àhuþ kuññamitaü nàma ÷iraþ karavidhånanam // VisSd_3.103 //>#

yathà--
"pallavopamitisàmyasapakùaü daùñavatyadharabimbamabhãùñe /
paryakåji sarujeva taruõyàstàralolavalayena kareõa" //
atha vibhramaþ--

#<tvarayà harùaràgàderdayitàgamanàdiùu /
asthàne vibhramàdãnàü vinyàso vibhramo mataþ // VisSd_3.104 //>#

yathà--
"÷rutvàyàntaü bahiþ kàntamasamàptavibhåùayà /
bhale '¤janaü dç÷orlàkùà kapole tilakaþ kçtaþ" //
atha lalitam--

#<sukumàratayàïgànàü vinyàso lalitaü bhavet />#

yathà--
"gurutarakalanåpurànunàdaü salalitanatitavàmapàdapadmà /
itaradanatilolamàdadhànà padamatha manmathamantharaü jagàma" //
atha madaþ--

#<mado vikàraþ saubhagyayauvanàdyavalepajaþ // VisSd_3.105 //>#

yathà--
"mà garvamudvaha kapolatale cakàsti kàntasvahastalikhità mama ma¤jarãti /
anyàpi kiü na khalu bhàjanamãdç÷ãnàü vairã na cedbhavati vepathurantaràyaþ" //
atha vihçtam--

#<vaktavyakàle 'pyavaco vrãóayà vihçtaü matam />#

yathà--
"dåràgatena ku÷alaü pçùñà novàca sà mayà ki¤cit /
parya÷ruõã tu nayane tasyàþ kathayàmbabhåvatuþ sarvam" //
atha tapanam--

#<tapanaü priyavicchede smaravegotthaceùñitam // VisSd_3.106 //>#

yathà mama--
"÷vàsànmu¤cati bhåtale viluñhati, tvanmàrgamàlokate, darghaü roditi, vibhipatya itaþ kùàmàü bhujàvallarãm /
ki¤ca, pràõasamàna ! kàïkùitavatã svapne 'pi te saïgamaü, nidràü và¤chati, na prayacchati punardagdho vidhistàmapi" //
atha maugdhyam--

#<aj¤ànàdiva yà pçcchà pratãtasyàpi vastunaþ /
vallabhasya puraþ proktaü maugdhyaü tattattvavedibhiþ // VisSd_3.107 //>#

yathà--ke drumàste kva và gràme santi kena praropitàþ /
nàya ! matkaïgaõanyastaü yeùàü muktàphalaü phalam" //
atha vikùepaþ--

#<bhåùàõàmardharacanà mithyà viùvagavekùaõam /
rahasyàkhyànamãùacca vikùepo dayitàntike // VisSd_3.108 //>#

yathà--
"dhammillamardhamuktaü kalayati tilakaü tathàsakalam /
ki¤cidvadati rahasyaü cakitaü viùvagvilokate tanvã //
atha kutåhalam--

#<ramyavastusamàloke lolatà syàtkutåhalam />#

yathà--
"prasàdhikàlambitamagrapàdamàkùipya kàciddravaràgameva /
utsçùñalãlàgatiràgavàkùàdalaktakàïkà padavãü tatàna" //
atha hasitam--

#<hasitaü tu vçthàhàso yauvanodbhedasambhavaþ // VisSd_3.109 //>#

yathà--
"akasmàdeva tanvaïgã jahàsa yadiyaü punaþ /
nånaü prasånavàõo 'syàü svaràjyamadhitiùñhati //
atha cakitam--

#<kuto 'pi dayitasyàgre cakataü bhayasambhramaþ />#

yathà--
"trasyantã cala÷apharãvighaññitorårvàmorårati÷ayamàpa vibhramasya /
kùubhyanti prasabhamaho vinàpi hetorlolàbhiþ kimu sati kàraõo taruõyaþ //
atha keliþ--

#<vihàre saha kàntena krãóitaü kolirucyate // VisSd_3.110 //>#

yathà--
"vyapohituü locanato mukhànilairapàrayantaü kila puùpajaü rajaþ /
payodhareõorasi kàcidunmanàþ priyaü jaghànonnatapãvarastanã" //
atha mugdhàkanyayoranuràgeïgitàni--

#<dçùñavà dar÷ayati vrãïàü sammukhaü naiva pa÷yati /
pracchannaü và bhramantaü vàtikràntaü pa÷yati priyam // VisSd_3.111 //>#

#<bahudhà pçcchyamànàpi mandamandamadhomukhã /
sagadradasvaraü ki¤citpriyaü pràyeõa bhàùate // VisSd_3.112 //>#

#<anyaiþ pravartitàü ÷a÷vatsàvadhànà ca tatkathàm /
÷çõotyanyatra dattàkùã priye bàlànuràgiõã // VisSd_3.113 //>#

atha sakalànàmapi nàyikànàmanuràgeïgitàni--

#<ciràya savidhe sthànaü priyasya bahu manyate /
vilocanapathaü càsya na gacchatyanalaïkçtà // VisSd_3.114 //>#

#<kvàpi kuntalasaüvyànasaüyamavyapade÷ataþ /
bàhumålaü stanau nàbhipaïkajaü dar÷ayet sphuñam // VisSd_3.115 //>#

#<àcchàdayati vàgàdyaiþ priyasya paricàrakàn /
vi÷vasityasya mitreùu bahumànaü karoti ca // VisSd_3.116 //>#

#<sakhãmaghye guõàn bråte svadhanaü pradadàti ca /
supte svapiti duþkhe 'sya duþkhaü dhatte sukhe sukham // VisSd_3.117 //>#

#<sthità dçùñipathe ÷a÷vatpriye pa÷yati dårataþ /
àbhàùate parijanaü sammukhaü smarivikriyam // VisSd_3.118 //>#

#<yatki¤cidapi saüvãkùya kurute hasitaü mudhà /
karõakaõóåyanaü tadvatkabarãmokùasaüyamau // VisSd_3.119 //>#

#<jçmbhate sphoñayatyaïgaü bàlamà÷liùya cumbati /
bhàle tathà vayasyàyà racayettilakakriyàm // VisSd_3.120 //>#

#<aïguùñhàgreõa likhati sakañàkùaü nirãkùate /
da÷ati svàdharaü càpi bråte priyamadhomukhã // VisSd_3.121 //>#

#<na mu¤cati ca taü de÷aü nàyako yatra dç÷yate /
àgacchati gçhaü tasya kàryavyàjena kenacit // VisSd_3.122 //>#

#<dattaü kimapi kàntena dhçtvàïge muhurãkùate /
nityaü haùyati tadyoge viyoge malinà kç÷à // VisSd_3.123 //>#

#<manyate bahu tacchãlaü tatpriyaü manyate priyam /
pràrthayatyalpamålyàni suptà na parivartate // VisSd_3.124 //>#

#<vikàràn sàttvikànasya sammukhã nàdhigacchati /
bhàùate sånçtaü snigdhàmanuraktà nitambinã // VisSd_3.125 //>#

#<eteùvadhikalajjàni ceùñitàni navastriyàþ /
madhyavrãóàni madhyàyàþ straüsamànatrapàõi tu // VisSd_3.126 //>#

#<ànyastriyàþ pragalbhàyàstathà syurvàrayoùitaþ />#

diïmàtraü yathà--
"antikagatamapi màmiyamavalokayatãva inta ! dçùñvàpi /
sarasanakhakùatalakùitamàviùkurute bhujàmålam" //
tathà--

#<lekhyaprasthàpanaiþ snigdhairvokùitairmçdubhàùitaiþ // VisSd_3.127 //>#

#<dåtãsampreùaõairnàryà bhàvàbhivyaktiriùyate />#

dåtya÷ca--

#<dåtyaþ sakhã nañã dàsã dhàtreyã prative÷inã // VisSd_3.128 //>#

bàlà pravrajità kàråþ ÷ilpinyàdyaþ svayaü tathà /
kàrå rajakãprabhçtiþ /
÷ilpinã citrakàràdistrã /
àdi÷abdàttàmbålikagàndhikastrãprabhçtayaþ /
tatra sakhã yathà--
"÷vàsànmu¤cati--" ityàdi /
svayaüdåtã yathà mama--
"panthia piàsio via lacchãasi jàsi tà kimaõõatto /
õa maõaü vi vàrao idha atthi dhare ghaõarasaü piantàõaü" //

#<età÷ca nàyikàviùaye nàyakànàmapi dåtyo bhavanti />#

dåtãguõànàha--

#<kalàkau÷lamutsàho bhakti÷cittaj¤atà smçtiþ // VisSd_3.129 //>#

#<màdhuryaü narmavij¤ànaü vàgmità ceta tadguõàþ /
eta api yathaicityàduttamàdhamamadhyamàþ // VisSd_3.130 //>#

etàdåtyaþ /
atha pratinàyakaþ--

#<dhãroddhataþ pàpakàrã vyasanã pratinàyakaþ />#

yathà ràmasya ràvaõaþ /
atheddãpanavibhàvàþ--

#<uddãpanavibhàvàste rasamuddãpayanti ye // VisSd_3.131 //>#

te ca--

#<àlambanasya ceùñàdyà de÷akàlàdayastathà />#

ceùñàdyà ityàdya÷abdàdråpabhàùaõàdayaþ /
kàlàdãtyàdi÷abdàccandracandanakokilàlàpabhramarabhktaükàràdayaþ /
tatra candrodayo yathà mama--
"karamudayamahãdharastanàgre galitatamaþ pañalaü÷uke nive÷ya /
vikasitakumudekùaõaü vicumbatyayamamare÷adi÷o mukhaü sudhàü÷uþ" //
yo yasya rasamyoddãpanavibhàvaþ sa tatsvaråpavarõane vakùyate /
athànubhàvàþ--

#<udbuddhaü kàraõaiþ svaibahirbhàvaü prakà÷ayan // VisSd_3.132 //>#

#<loke yaþ kàryaråpaþ so 'nubhàvaþ kàvyanàñyayoþ />#

yaþ khalu loke sãtàdicandràdibhiþ svaiþ svairàlambanoddãpanakàraõe ràmàderantarudbuddhaü ratyàdikaü bahiþ prakà÷ayan kàryamityucyate, sa kàvyanàñyayoþ punaranubhàvaþ /
kaþ punarasàvityàha--

#<uktàþ strãõàmalaïkàrà aïgajà÷ca svabhàvajàþ // VisSd_3.133 //>#

#<tadråpàþ sàttvikà bhàvàstathà ceùñàþ parà api />#

tadråpà anubhàvasvaråpàþ /
tatra yo yasya rasasyànubhàvaþ sa tatsvaråpavarõane vakùyate /
tatra sàttvikàþ--

#<vikàràþ sattvasaübhåtàþ sàttvikàþ parikãrtitàþ // VisSd_3.134 //>#

sattvaü nàma svàtmavi÷ràmaprakà÷akàrã ka÷canàntaro dharmaþ /

#<sattvamàtrodbhavatvàtte bhinnà aùyanubhàvataþ />#

"gobalãvarddanyayena" iti ÷eùaþ /
ke ta ityàha--

#<stambhaþ svedo 'tha lomà¤caþ svarabhaïgo 'tha vepathuþ // VisSd_3.135 //>#

#<vaivarõyama÷ru pralaya ityaùñau sàttvikàþ smçtàþ />#

tatra--

#<stambha÷ceùñàpratãghàto bhaharùàmayàdibhiþ // VisSd_3.136 //>#

#<vapurjalodramaþ svedo ratigharma÷ramàdibhiþ /
harùàdbhutabhayàdibhyo romà¤co romavikriyà // VisSd_3.137 //>#

#<madasaümadapãóàdyairvaisvaryaü gadradaü viduþ /
ràgadveùa÷raõàdibhyaþ kampo gàtrasya vepathuþ // VisSd_3.138 //>#

#<viùàdamadaroùàdyairvarõànyatvaü vivarõatà /
a÷ru netrodravaü vàri krodhaduþkhapraharùajam // VisSd_3.139 //>#

#<pralayaþ sukhaduþkhàbhyàü ceùñàj¤ànaniràkçtiþ />#

yathà mama--tanuspar÷àdasyà daramukulite hanta ! nayane uda¤cadromà¤caü vrajati jaóatàmaïgamakhilam /
kapolau gharmàrdrai dhruvamuparatà÷eùaviùayaü manaþ sàndrànandaü spç÷ati bhktañiti brahma paramam" //
evamanyat /
atha vyabhicàriõaþ--

#<vi÷eùàdàbhimukhyena caraõàdvyabhicàriõaþ /
sthàyinyunmagnanirmagnàstrayastriü÷acca tadbhidàþ // VisSd_3.140 //>#

sthiratayà vartamàne hi ratyàdau nirvedàdayaþ pràdurbhàvatirobhàvàbhyàmàbhimukhyena caraõàd vyabhicàriõaþ kathyante /
ke ta ityàha--

#<nirvedàvegadainya÷ramamadajaóatà augryamohau vibodhaþ svaùnàpasmàragarvà maraõamalasatàmarùanidràvahitthàþ /
autsukyonmàda÷aïkàþ smçtimatisahità vyàdhisatràsalajjà harùàsåyàviùàdàþ sadhåticapalatà glànicintàvitarkàþ // VisSd_3.141 //>#

tatra nirvedaþ--

#<tattvaj¤ànàpadãrùyàdernirvedaþ svàvamànanam /
dainyacintà÷runiþ ÷vàsavaivarõyocchavasitàdikçt // VisSd_3.142 //>#

tattvaj¤ànànnirvedo yathà--
"mçtkumbhavàlukàrandhrapidhànaracanàrthinà /
dakùiõàvarta÷aïkho 'yaü hanta ! cårõokçto mayà" //
athàvegaþ--

#<àvegaþ saübhramastatra varùaje piõóitàïgatà /
utpàtaje straratatàïge, dhåmàdyàkulatàgnije // VisSd_3.143 //>#

#<ràjavidravajàdestu ÷astranàgàdiyojanam /
gajàdeþ stambhakampàdi, pàüsvàdyàkulatànilàt // VisSd_3.144 //>#

#<iùñàddharùàþ, ÷uco 'niùñàjj¤eyà÷cànye yathàyatham />#

tatra ÷atrujo yathà--
"arghyamarghyamiti vàdinaü nçpaü so 'navekùya bharatàgrajo yataþ /
kùatrakopadahanàrciùaü tataþ sandhe dç÷amudagratàrakam" //
evamanyadåhyam /
atha dainyam--

#<daurgatyàdyairanaujasyaü dainyaü malinatàdikçt // VisSd_3.145 //>#

yathà--
"vçddho 'ndhaþ patireùa ma¤cakagataþ, sthåõàva÷eùaü gçhaü, kàlo 'bhyarõajalàgamaþ ku÷alinã vatsasya vàrtàpi no /
yatnàtsa¤citatailabindughañikà bhagneti paryàkulà dçùñvà garbhabharàlasaü nijabadhåü ÷va÷rå÷ciraü roditi" //
atha ÷ramaþ--

#<khedo ratyadhvagatyàdeþ ÷vàsanidràdikçcchramaþ />#

yathà--
"sadyaþ purãparisare 'pi ÷irãùamçdvã sãtà javàtrtricaturàõi padàni gatvà /
gantavyamasti kiyadityasakçdbruvàõà ràmà÷ruõaþ kçtavatã prathamàvatàram" //
atha madaþ--

#<saümohànandasaübhedo mado madyopayogajaþ // VisSd_3.146 //>#

#<amunà cottamaþ ÷ete madhyo hasati gàyati /
adhamaprakçti÷càpi paruùaü vakti roditi // VisSd_3.147 //>#

yathà--
"pràtibhaü trisarakeõa gatànàü vakravàkyàracanàmaõãyaþ /
gåóhasåcitarahasyasahàsaþ subhruvàü pravavçte parihàsaþ" //
atha jaóatà--

#<apratipattirjaóatà syàdiùñàniùñadar÷ana÷rutibhiþ /
animiùanayananirãkùaõatåùõãübhàvàdayastatra // VisSd_3.148 //>#

yathà mama kuvalayà÷vacarite pràkçtakàvye--
"õavaria taü juajualaü aõõoõõaü õihidasajalamantharadiñiüñha /
àlekkhaopitrtraü via khaõamettaü tattha saüññhiaü muasaõõàü" //
athogratà--

#<÷auryàparàdhàdibhavaü bhaveccaõóatvamugratà /
tatra sveda÷iraþ kampatarjanàtàóanàdayaþ // VisSd_3.149 //>#

yathà--
"praõayisakhãsalãlaparihàsarasàdhigata- rlalita÷irãùapuùpahananairapi tàmyati yat /
vapuùi vadhàya tatra tava ÷astramupakùipataþ patatu ÷irasyakàõóayamadaõóa ivaiùa bhujaþ" //
atha mohaþ--

#<moho vicittatà bhãtiduþ khàvegànucintataiþ /
mårcchanàj¤ànapatanabhramaõàdar÷anàdikçt // VisSd_3.150 //>#

yathà--
"tivràbhiùaïgaprabhaveõa vçttiü mohena saüstambhayatendriyàõàm aj¤àtabhartçvyasanà muhårtaü kçtopakàreva ratirbabhåva" //
atha vibodhaþ--

#<nidràpagamahetubhyo vibodha÷cetanàgamaþ /
jambhàïgabhaïganayanamãlanàïgàvalokakçt // VisSd_3.151 //>#

yathà--
"ciraratiparikhedapràptanidràsukhànàü caramamapi ÷ayitvà pårvameva prabuddhàþ /
aparicalitagàtràþ kurvate na priyàõà- ma÷ithilabhujacakrà÷leùabhedaü taruõyaþ" //
atha svapnaþ--

#<svapno nidràmupetasya viùayànubhavastu yaþ /
kopàvegabhayaglànisukhaduþ khàdikàrakaþ // VisSd_3.152 //>#

yathà--
"màmàkà÷apraõihitabhujaü nirdayà÷leùahetor- labdhàyàste kathamapi mayà svapnasandar÷anena /
pa÷yantãnàü na khalu bahu÷o na sthalãdevatànàü muktàsthålàstarukisalayeùva÷rule÷àþ patanti" //
athàpasmàraþ--

#<manaþkùepastvapasmàrà grahàdyàve÷anàdijaþ /
bhåpàtakampaprasvedaphenalàlàdikàrakaþ // VisSd_3.153 //>#

"à÷liùñabhåmiü rasitàramuccairloladbhujàkàrabçhattaraïgam /
phenàyamànaü patimàpagànàmasàvapasmàriõamà÷a÷aïke" //
atha garvaþ--

#<garvo madaþ prabhàva÷rãrvidyàsatkulatàdijaþ /
avaj¤àsavilàsàïgadar÷anàvinayàdikçt // VisSd_3.154 //>#

tatra ÷auryagarvo yathà--
"dhçtàyudho yàvadahaü tàvadanyaiþ kimàyudhaiþ /
yadvà na siddhamastreõa mama tatkena sàdhyatàm" //
atha maraõam--

#<÷aràdyairmaraõaü jãvatyàgo 'ïgapatanàdikçt />#

yathà--
"ràmamanmatha÷areõa tàóità duþ sahena hçdaye ni÷àcarã /
gandhavadrudhiracandanokùità jãvite÷avasatiü jagàma sà" //
athàlasyam --

#<àlasyaü ÷ramagarbhàdyair jàóyaü jambhàsitàdikçt // VisSd_3.155 //>#

yathà--
"na tathà bhåùayatyaïga na tathà bhàùate sakhãm /
jçmbhate muhuràsãnà bàlà garbhabharàlasà" //
athàmarùaþ--

#<nindàkùepàpamànàderamarùo 'bhiniviùñatà /
netraràga÷iraþ kampabhråbhaïgottarjanàdikçt // VisSd_3.156 //>#

yathà--pràya÷citaü cariùyàmi påjyànàü vo vyatikramàt /
na tveva dåùayiùyàmi ÷astragrahamahàvratam //
atha nidrà--

#<cetaþ saümãlanaü nidrà ÷ramalkamamadàdijà /
jçmbhàkùimãlanocchvàsagàtrabhaïgàdikàraõam // VisSd_3.157 //>#

yathà--
"sàrthakànarthakapadaü bruvatã mantharàkùaram /
nidràrdhamãlitàkùã sà likhitevàsti me hçdi" //
athàvahitthà--

#<bhayagauravalajjàderharùàdyàkàraguptiravahitthà /
vyàpàràntarasaktyanyathàvabhàùaõavilokanàdikarã // VisSd_3.158 //>#

yathà--
"evaüvàdini devarùau pàr÷ve pituradhomukhã /
lãlàkamalapatràõi gaõayàmàsa pàrvatã" //
÷rathautsukyam--

#<iùñànavàpterautsukyaü kàlakùepàsahiùõutà /
cittatàpatvaràsvedadãrghaniþ ÷vasitàdikçt // VisSd_3.159 //>#

yathà--
"yaþ kaumàraharaþ sa eva hi varaþ--'ityàdau (15 pçdç) atra yat kàvyaprakà÷akàreõa rasasya pràdhànyamityuktaü tadrasanadharmayogitvàdvyabhicàribhàvasyàpi rasa÷abàdavàcyatvena gatàrthaü mantavyam /
athonmàdaþ--

#<cittasaümoha unmàdaþ kàma÷okabhayàdibhiþ /
asthànahàsaruditagãtapralapanàdikçt // VisSd_3.160 //>#

yathà mama--
"bhratàrdvirepha ! bhavatà bhramatà samantà- tpràõàdhikà priyatamà mama vãkùità kim ? /
(bhktaükàramanubhåya sànandam / ) "braùe kimomiti sakhe ! kathayà÷u tanme kiü kiü vyavasyati kuto 'sti ca kãdç÷ãyam" //
atha ÷aïkà--

#<parakrauryàtmadoùàdyaiþ ÷aïkànarthasya tarkaõam /
vaivarõyakampavaisvaryapàr÷vàlokàsya÷oùakçt // VisSd_3.161 //>#

yathà mama--
"pràõo÷ena prahitanakhareùvaïgakeùu kùapànte jàtàtaïkà racayati ciraü candanàlepanàni /
dhatte làkùàmasakçdadhare dattadantàvaghàte kùàmàïgãyaü cakitamabhita÷cakùuùã vikùipantã" //
atha smçtiþ--

#<sadç÷aj¤ànacintàdyairbhråsamunnayanàdikçt /
smçtiþ pårvànubhåtàrthaviùayaj¤ànamucyate // VisSd_3.162 //>#

yathà mama--
"mayi sakapañaü kiücitkvàpi praõãtavilocane kimapi namanaü pràpte tiryagvijçmbhitatàrakam /
smitamupagatàmàlãü dçùñvà salajjamavà¤citaü kuvalayadç÷aþ smeraü smeraü smaràmi tadànanam" //
atha matiþ--

#<nãtimàrganusçtyàderarthanirdhàraõaü matiþ /
smeratà dhçtisaütoùau bahumàna÷ca tadbhavàþ // VisSd_3.163 //>#

yathà--
"asaü÷ayaü kùaaparigrahakùamà yàdaryamasyàmabhilàùi me manaþ /
satàü hi saüdehapadeùu vastuùu pramàõamantaþ karaõapravçttayaþ" //
atha vyàdhiþ--

#<vyàdhirjvaràdirvàtàdyaibhåmãcchotkampanàdikçt />#

tatra dàhamayatve bhåmãcchàdayaþ /
÷aityamayatve utkampanàdayaþ /
spaùñamudàharaõam /
atha tràsaþ--

#<nirghàtavidyudulkàdyaistràsaþ kampàdikàrakaþ // VisSd_3.164 //>#

yathà--
"parisphuranmãnavighaññitoravaþ suràïganàstràsaviloladçùñayaþ /
upàyayuþ kampitapàõipallavàþ sakhãjanasyàpi volokanãyatàm" //
atha vrãóà--

#<dhàrùñyàbhàvo vraóà vadanànamanàdikçdduràcàràt />#

yathà--
"mayi sakapañam--" ityàdi ( 173 pçdç) /
atha harùaþ--

#<harùastviùñàvàptermanaþ prasàdo '÷rugadgadàdikaraþ // VisSd_3.165 //>#

yathà--
"samãkùya putrasya ciràtpità mukhaü nidhànakumbhasya yathaiva durgataþ /
mudà ÷arãre prababhåva nàtmanaþ payodhirandådayamårcchito yathà" //
athàsåyà--

#<asåyànyaguõarddhenàmauddhatyàdasahiùõutà /
doùoddhoùabhråvibhedàvaj¤àkrodheïgitàdikçt // VisSd_3.166 //>#

yathà--
"atha tatra pàõóutanayena sadasi vihitaü madhudviùaþ /
mànamasahata na cedipatiþ paravçddhimatsari mano hi màninàm" //
atha viùàdaþ--

#<upàyàbhàvajanmà tu viùàdaþ sattvasaükùayaþ /
niþ÷vàsocchavàsahçttàpasahàyànveùaõàdikçt // VisSd_3.167 //>#

yathà mama--esà kuóilaghaõona ciurakaóappeõa tuha õibaddhà veõã /
maha sahi dàrai óhaüsai àasadhaññãvva kàlauraivva hiaaü //
atha dhçtiþ--

#<j¤ànàbhãùñàgamàdyaistu saüpårõaspçhatà dhatiþ /
sauhityavacanollàsasahàsapratibhàdikat // VisSd_3.168 //>#

yathà mama--
"kçtvà dãnanipãóanàü nijajane baddhvà vacovigrahaü naivàlocya garãyasãrapi ciràdàmuùmikãryàtanàþ /
dravyaughàþ parisaücitàþ khalu mayà yasyàþ kçte sàüprataü nãvàra¤jalinàpi kevalamaho seyaü kçtàrthà tanuþ" //
atha capalatà--

#<màtsaryadveùaràgàde÷càpalyaü tvanavasthitiþ /
tatra bhartsanapàruùyasvacchandàcaraõàdayaþ // VisSd_3.169 //>#

yathà--
"anyàsu tàvadupamardasahàsu bhçïga ! lolaü vinodaya manaþ sumanolatàsu /
mugdhàmajàtarajasaü kalikàmakàle vyarthaü kadarthayasi kiü navamàlikàyàþ" //
atha glàniþ--

#<ratyàyàsamanastàpakùutpipàsàdisaübhavà /
glànirnippràõatàmpakàr÷yànutsàhatàdikçt // VisSd_3.170 //>#

yathà--
"kisalayamiva mugdhaü bandhanàdvipralånaü hçdayakusuma÷oùã dàruõo dãrgha÷okaþ /
glapayati paripàõóu kùàmamasyàþ ÷arãraü ÷aradija iva gharmaþ ketakãgarbhapatram" //
atha cintà--

#<dhyànaü cintà hitànàpteþ ÷ånyatà÷vàsatàpakçt />#

yathà mama--
"kamaleõa viasieõaü saüjoentã virohiõaü sasibimbaü /
karaalapallatthamuhã kiü cintasi sumuhi antaràhiahiaà" //
atha tarkaþ--

#<tarkà vicàraþ saüdehàdbhrå÷iro 'ïgulinartakaþ // VisSd_3.171 //>#

yathà--
"kiü ruddhaþ priyayà--" ityàdi /
ete ca trayastriü÷advyabhicàribhedà iti yaduktaü tadupalakùaõamityàha--
ratyàdayo 'pyaniyate rase syurvyabhicàriõaþ /
tathàhi--÷çïgàre 'nucchidyamànatayàvasthànàd ratireva sthàyi÷abdavàcyà hàsaþ punarupadyamàno vyabhicàryeva /
vyabhicàrilakùaõàyogàt /
taduktam--
"rasàvasthaþ paraü bhàvaþ sthàyitàü pratipadyate" /
iti /

#<tatkasya sthàyinaþ kasmin rase sa¤càritvamityàha--
÷çïgàravãrayorhàso vãre krodhastathà mataþ // VisSd_3.172 //>#

#<÷ànte jugupsà kathità vyabhicàritayà punaþ /
ityàdyanyatsamunneyaü tathà bhàvitabuddhibhiþ // VisSd_3.173 //>#

atha sthàyibhàvaþ--

#<aviruddhà viruddhà và yaü tirodhàtumakùamàþ /
àsvàdàïkurakando 'sau bhàvaþ sthàyãti saümataþ // VisSd_3.174 //>#

yaduktam--
"straksåtravçttyà bhàvànàmanyeùàmanugàmakaþ /
na tirodhãyate sthàyã tairasau puùyate param" //
iti /
tadbhedànàha--

#<ratirhàsa÷ca ÷oka÷ca krodhotsàhau bhayaü tathà /
jugupsà vismaya÷cetthamaùñau proktàþ ÷amo 'pi ca // VisSd_3.175 //>#

tatra--

#<ratirmano 'nukåler'the manasaþ pravaõàyitam /
vàgàdivaikçtai÷cetovikàso hàsa iùyate // VisSd_3.176 //>#

#<iùñanà÷àdibhi÷cetovaiklavyaü ÷oka÷abdabhàk /
pratikåleùu taikùõasyàvabodhaþ krodha iùyate // VisSd_3.177 //>#

#<kàryàrambheùu saürambhaþ stheyànutsàha ucyate /
raudra÷aktyà tu janitaü cittavaiklavyaü bhayam // VisSd_3.178 //>#

#<doùekùaõàdibhirgarhà jugupsà vismayodbhavà /
vividheùu padàrtheùu lokasãmàtivartiùu // VisSd_3.179 //>#

#<visphàra÷cetaso yastu sa vismaya udàhçtaþ /
÷amo nirãhàsthàyàü svàtmavi÷ràmajaü sukham // VisSd_3.180 //>#

yathà màlatãmàdhave ratiþ /
lañakamelake hàsaþ /
ràmàyaõo ÷okaþ /
mahàbhàrate ÷amaþ /
evamanyatràpi /
ete hyeteùvantarà utpadyamànaistaistaiviruddhairaviruddhai÷ca bhàvairanucchinnàþ pratyuta paripuùñà eva sahçdayànubhavasiddhàþ /
kiü ca--

#<nànàbhinayasaübandhàn bhàvayanti rasàn yataþ /
tasmàdbhàvà amã proktàþ sthàyisaücàrisàttvikàþ // VisSd_3.181 //>#

yaduktam--
"sukhaduþkhàdibhirbhàvairbhàvastadbhàvabhàvanam" atha rasasya bhedànàha--

#<÷çïgàrahàsyakaruõaraudravãrabhayànakàþ /
bãbhatso 'dbhuta ityaùñau rasàþ ÷àntastathà mataþ // VisSd_3.182 //>#

tatra ÷çïgàraþ--

#<÷çïga hi manmathodbhedastadàgamanahetukaþ /
uttamaprakçtipràyo rasaþ ÷çïgàra iùyate // VisSd_3.183 //>#

#<paroóhàü varjayitvà tu ve÷yàü cànanuràgiõãm /
àlambanaü nàyikàþ syurdakùiõàdyà÷ca nàyakàþ // VisSd_3.184 //>#

#<candracandananarolambarutàdyuddãpanaü matam /
bhråvikùepakañàkùàdiranubhàvaþ prakãrtitaþ // VisSd_3.185 //>#

#<tyaktvaugryamaraõàlasyajuguùsàvyabhicàriõaþ /
sthàyibhàvo ratiþ ÷yàmavarõo 'yaü viùõudaivataþ />#

yathà--
"÷ånyaü vàsagçham--" ityàdi /
atroktasvaråpaþ patiþ, uktasvaråpà ca bàlà àlambanavibhàvau /
÷ånyaü vàsagçhamuddãpanavibhàvaþ /
cumbanamanubhàvaþ /
lajjàhàsau vyabhicàriõau /
etairabhivyaktaþ sahçdayaviùayo ratibhàvaþ ÷çïgàrarasaråpatàü bhajate /
tadbhedàvàha-

#<vipralambho 'tha saübhoga ityeùa dvividho mataþ // VisSd_3.186 //>#

tatra--

#<yatra tu ratiþ prakçùñà nàbhãùñamupaiti vipralambho 'sà />#

abhãùñaü nàyakaü nàyikàü và /

#<sa ca pårvaràgamànapravàsakaruõàtmaka÷caturdhà syàt // VisSd_3.187 //>#

tatra--

#<÷ravaõàddar÷anàdvàpi mithaþ saüråóharàgayoþ /
da÷àvi÷eùo yo 'pràptau pårvaràgaþ sa ucyate // VisSd_3.188 //>#

#<÷ravaõaü tu bhavettatra dåtavandãsakhãmukhàt /
indrajàle ca citre ca sàkùàtsvaùne ca dar÷anam // VisSd_3.189 //>#

#<abhilàùa÷cintàsmçtiguõakathanodvegasaüpralàpà÷ca /
unmàdo 'tha vyàdhirjaóatà mçtiriti da÷àtra kàmada÷àþ // VisSd_3.190 //>#

#<abhilàùaþ spçhà cintà pràptyupàyàdicintanam /
unmàda÷càpariccheda÷cetanàcetaneùvapi // VisSd_3.191 //>#


#<alakùyavàkpralàpaþ syàccetaso bhramaõàdbhç÷am /
vyàdhistu dãrghaniþ ÷vàsapàõóutàkç÷atàdayaþ // VisSd_3.192 //>#

#<jaóatà hãnaceùñatvamaïgànàü manasastathà />#

÷eùaü spaùñam /
krameõodàharaõàni--
"premàrdràþ praõayaspç÷aþ paricayàdudràóharàgodayà- stàstà mugdhadç÷o nisargamadhurà÷ceùñà bhaveyurmayi /
yàsvantaþ karaõasya bàhyakaraõavyàpàrarodhã kùaõà- dà÷aüsàparikalpitàsvapi bhavatyànandasàndro layaþ" //
atra màlatãsàkùàddar÷anapraråóharàgasya màdhavasyàbhilàùaþ /
"kathamãkùe kuraïgàkùãü sàkùàllakùmãü manobhuvaþ /
iti cintàkulaþ kànto nidràü naiti ni÷ãthinãm" //
atra kasyà÷cinnàyikàyà indrajàladar÷anapraråóharàgasya nàyakasya cintà /
idaü mama /
"mayi sakapañam'--ityàdau nàyakasya smçtiþ /
netre kha¤janaga¤jane'--ityàdau guõakathanam /
"÷vàsànmu¤cati'--ityàdau udvegaþ /
"tribhàga÷eùàsu ni÷àsu ca kùamaü nimãlya netre sahasà vyabudhyana /
kvaþ nãlakaõñha ! vrajasãtyalakùyavàgasatyakaõñhàrpitabàhubandhanà" //
atra pralàpaþ /
"bhràtardvirepha'--ityàdau unmàdaþ /
"pàõóu kùàmaü vadanaü hçdayaü sarasaü tavàlasaü ca vapuþ /
àvedayati nitàntaü kùetriyarogaü sakhi ! hçdantaþ" //
atra vyàdhiþ /
"bhisaõãalasaaõãe nihiaü savvaü suõiccalaü aïgaü /
dãho õãsàsaharo eso sàhei jãaitti paraü" //
atra jaóatà /
idaü mama /

#<rasavicchedahetutvànmaraõaü naiva varõyate // VisSd_3.193 //>#


#<jàtapràyaü tu tadvàcyaü cetasàkàïkùitaü tathà /
varõyate 'pi yadi pratyu¤jãvanaü syàdaóhårataþ // VisSd_3.194 //>#

tatràdyaü yathà--
"÷ephàlikàü vidalitàmavalokya tanvã pràõàn kathaücidapi dhàrayituü prabhåtà /
àkarõya saüprati rutaü caraõàyudhànàü kiü và bhaviùyati na vedmi tapasvinã sà" //
dvitãyaü yathà--
"rolambàþ paripårayantu harito bhktaükàrakolàhalair--
mandaü mandamupaitu candanavanãjàto nabhasvànapi /
màdyantaþ kalayantu cåta÷ikhare kelãpikàþ pa¤camaü pràõàþ satvarama÷masàrakañhinà gacchantu gacchantvamã" //
mamaitau /
tçtãyaü yathà--kàdambaryàü maha÷vetàpuõóarãkavçttànte /
eùa ca prakàraþ karuõaþ vipralambhaviùaya iti vakùyàmaþ /
kecittu--
"nayanaprãtiþ prathamaü cittàsaïgastato 'tha saükalpaþ /
nidràcchedastanutà viùayanivçttistrapànà÷aþ //
unmàdo mårcchà mçtirityetàþ smarada÷à da÷aiva syu" /
ityàhuþ /
tatra ca--àdau vàcyaþ striyà ràgaþ puüsaþ pa÷càttadiïgitaiþ /
iïgitànyuktani /
yathà ratnàvavalyàü sàgarikàvatsaràjayoþ /

#<àdau puruùànuroge saübhavatyapyevamadhikaü hçdayaïgamaü bhavati /
nãlã kusumbhaü ma¤jiùñhà pårvaràgo 'pi ca tridhà // VisSd_3.195 //>#

tatra--

#<na càti÷obhate yannàpaiti prema manogatam /
tannãlãràgamàkhyàtaü yathà ÷rãràmasãtayoþ // VisSd_3.196 //>#

#<kusumbharàgaü tatpràhuryadapaiti ca ÷obhate /
ma¤jiùñhàràgamàhustad yannàpaityati÷obhate // VisSd_3.197 //>#

atha mànaþ--

#<mànaþ kopaþ sa tu dvedhà praõayerùyàsamudbhavaþ /
dvayoþ praõayamànaþ syàt pramode sumahatyapi // VisSd_3.198 //>#

#<premõaþ kuñilagàmitvàt kopo yaþ kàraõaü vinà />#

dvayoriti nàyakasya nàyikàyà÷ca ubhayo÷ca praõayamàno varõanãyaþ /
udàharaõam /
tatra nàyakasya yathà--
"aliapasuttaa õimiliaccha desu suhaa majbhkta oàsaü /
gaõóapariumbaõàpulaiaïga ! õa puõo ciràissaü" //
nàyikàyà yathà kumàrasaübhave saüdhyàvarõanàvasare /
ubhayoryathà--
"paõaakuviàõaü deõha viü aliasuttàõàü màõaillàõaü /
õiccalaõiruddhaõãsàsadiõõaaõõàõaü ko mallo" //
anunayaparyantàsahatve tvasya na vipralambhabhedatà, kintu saübhogasa¤càryàkhyabhàvatvam /
yathà--
"bhråbhaïge racite 'pi dçùñiradhikaü sotkaõñhamudvãkùate ruddhàyàmapi vàci sammitamidaü dagdhànanaü jàyate /
kàrka÷yaü gamite 'pi cetasi tanå romà¤camàlambate dçùñe nirvahaõaü bhaviùyati kathaü mànasya tasmi¤jane" //
yathà và--
"ekasmi¤÷ayane paràïmukhatayà vãtottaraü tàmyator anyonyasya hçdi sthite 'pyanunaye saürakùatorgauravam /
daüpatyoþ ÷anakairapàïgabalanànmi÷rãbhavaccakùuùor bhagno mànakaliþ sahàsarabhasavyàsaktakaõñhagrahaþ" //

#<pratyuranyapriyàsaïge dçùñe 'thànumite ÷rute // VisSd_3.199 //>#


#<ãrùyà màno bhavetstrãõàü tatra tvanumitistridhà /
utsvaùnàyitabhogàïkagotraskhalanasaümbhavà // VisSd_3.200 //>#

tatra dçùñe yathà--
"vinayati sudç÷o dç÷oþ paràgaü praõayini kausumamànanànilena /
tadahitayuvaterabhãkùõamakùõordvayamapi roùarajobhiràpuråre" //
saübhogacihnenànumite yathà--
"navanakhapadamaïgaü gopayasyaü÷ukena sthagayasi punaroùñhaü pàõinà dantadaùñam /
pratidi÷amaparastrãsaïga÷aüsã visarpannapavarimalagandhaþ kena ÷akyo varãtum" //
evamanyadapi /

#<sàma bhedo 'tha dànaü ca natyupekùe rasàntaram /
tadbhaïgàya patiþ kuryàt ùaóupàyàniti kramàt // VisSd_3.201 //>#

#<tatra priyavacaþ sàma bhedastatsakhyupàrjanam /
dànaü vyàjena bhåùàdeþ pàdayoþ patanaü natiþ // VisSd_3.202 //>#

#<sàmàdau tu parikùãõo syàdupekùàvadhãraõam /
rabhasatràsaharùàdeþ kopabhraü÷o rasàntaram // VisSd_3.203 //>#

yathà--
"no càñu÷ravaõaü kçtam'--ityàdi (129 pçdç) /
atra sàmàdayaþ pa¤ca såcitàþ /
rasàntaramåhyam //
atha pravàsaþ--

#<pravàso bhinnade÷itvaü kàryàcchàpàcca saübhramàt /
tatràïgacelamàlinyamekaveõãdharaü ÷iraþ // VisSd_3.204 //>#

#<niþ ÷vàsocchvàsaruditabhåmipàtàdi jàyate />#

ki¤ca--

#<aïgeùvasauùñhavaü tàpaþ pàõóutà kç÷atàruciþ // VisSd_3.205 //>#

#<adhçtiþ syàdanàlambastamanayonmàdamårcchanàþ /
mçti÷ceti kramàjj¤eyà da÷a smarada÷à iha // VisSd_3.206 //>#


#<asauùñhavaü malàpattistàpastu virahajvaraþ /
arucirvastuvairàgyaü sarvatràràgitàdhçtiþ // VisSd_3.207 //>#

#<anàlambanatà càpi ÷ånyatà manasaþ smçtà /
tanmayaü tatprakà÷o hi bàhyàbhyantaratastathà />#

÷eùaü spaùñam /
ekade÷ato yathà mama tàtapàdànàm --
"cintàbhiþ stimitaü manaþ, karatale lãnà kapolasthalã, pratyåùakùaõade÷apàõóu vadanaü ÷vàsaikakhinno 'dharaþ /
ambhaþ ÷ãkarapadminãkisalayairnàpaiti tàpaþ ÷amaü, ko 'syàþ pràrthitadurlabho 'sti sahate dãnàü da÷àmãdç÷ãm" //

#<bhàvã bhavanbhåta iti tridhà syàttatra kàryajaþ // VisSd_3.208 //>#

kàryasya buddhipårvakatvàttraividhyam /
tatra bhàvã yathà mama--
"yàmaþ sundari, yàhi pàntha, dayite ÷okaü vçthà mà kçthàþ, ÷okaste gamane kuto mama tato vàùpaü kathaü mu¤casi /
÷ãghraü na vrajasãti màü gamayituü kasmàdiyaü te tvarà, bhåyànasya saha tvayà jigamiùorjovasya me saübhramaþ" //
bhavan yathà--
"prasthànaü vabayaiþ kçtaü, priyasakhairastraijastraü gataü, dhçtyà na kùaõamàsitaü, vyavasitaü cittena gantuü puraþ /
yàtuü ni÷citacetasi priyatame sarve samaü prasthità gantavye sati jãvita ! priyasuhçtsàrthaþ kimu tyajyate" //
bhåto yathà--
"cintàbhiþ stimitam-'ityàdi (200 pçdç) ÷àpadyathà--
"tàü jànãyàþ--'ityàdi (130 pçdç) saübhramo divyamànuùanirghàtotpàtàdijaþ /
yathà--vikramorva÷yàmurva÷ãpuråravasoþ /
atra pårvaràgoktànàmabhilàùàdãnàmatroktànàü càïgàsauùñhavàdãnàmapi da÷ànànubhayeùàmapyubhayatra sambhave 'pi cirantanaprasiddhyà vivicya pratipàdanam /
atha karuõavipralambhaþ--

#<yånorekatarasmingatavati lokàntaraü punàrlabhye /
vimanàyate yadaikastadà bhavet karuõavipralambhàkhyaþ // VisSd_3.209 //>#

yathà--kàdambaryàü tuõóarãkamahà÷vetàvçttànte /
punaralabhye ÷arãràntareõa bàlabhye tu karuõàkhya eva rasaþ /
ki¤càtràkà÷asàrasvatãbhàùànantarameva ÷çïgàraþ, sagamapratyà÷àyà raterudbhavàt /
prathamaü tu karuõa eva, ityabhiyuktà manyante /
yaccàtra "saïgamapratyà÷ànantaramapi bhavato vipralambha÷çïgàrasya pravàsàkhyo bheda eva" iti kecidàhuþ, tadanye "maraõaråpavi÷eùasaübhavàttadbhinnameva" iti manyante /
atha saübhogaþ--

#<dar÷anaspar÷anàdãni niùevete vilàsinau /
yatrànuraktàvanyonyaü saübhogo 'yamudàhçtaþ // VisSd_3.210 //>#

àdi÷abdàdanyonyàdharapànacumbanàdayaþ /
yathà--
"÷ånyaü vàsagçham--" (22 pçdç) ityàdau /

#<sakhyàtuma÷akyatayà cumbanaparirambhaõàdivahubhedàt /
ayameka eva dhãraiþ kathitaþ saübhoga÷çïgàraþ // VisSd_3.211 //>#


#<tatra syàdçtuùañkaü candràdityau tathodayàstamayaþ /
jalakelivanavihàraprabhàtamadhupànayàminãprabhçtiþ // VisSd_3.212 //>#

#<anulepanabhåùàdyà vàcyaü ÷uci medhyamanyacca />#

tathà ca bharataþ--
"yatki¤cilloke ÷uci medhyamujjvalaü dar÷anãyaü và tatsarvaü ÷çïgàreõopamãyate (upayujyate ca)" iti /
ki¤ca--

#<kathita÷caturvidho 'sàvànantaryàttu pårvaràgàdeþ // VisSd_3.213 //>#

yaduktam--
"na binà vipralambhena saübhogaþ puùñima÷nute /
kaùàyite hi vastràdau bhåyàn ràgo vivardhate" //
iti /
tatra pårvaràgànantaraü saübhogo yathà kumàrasambhave pàrvatãparame÷varayoþ /
pravàsànantaraü sambhogo yathà mama tàtapàdànàm--
"kùemaü te nanu pakùmalàkùi !- kisaaü khemaü mahaïgaü dióhaü, etàdçkkç÷atà kutaþ tuha puõo puññhaü sarãraü jado /
kenàhaü pçthulaþ praye !- paõaiõãdehassa sammelaõàt, tvattaþ subhru ! na kapi me, jai idaü khemaü kudo pucchasi" //
evamanyatràpyåhyam /
atha hàsyaþ--

#<vikçtàkàravàgveùaceùñàdeþ kuhakàdbhavet /
hàsyo hàsasathàyibhàvaþ ÷vetaþ prathamadaivataþ // VisSd_3.214 //>#

#<vikçtàkàravàkceùñaü yamàlokya hasejjanaþ /
tamatràlambanaü pràhustacceùñoddãpanaü matam // VisSd_3.215 //>#

#<anubhàvo 'kùasaïkocavadanasmeratàdayaþ /
nidràlasyàvahitthàdyà atra syurvyabhicàriõaþ // VisSd_3.216 //>#

#<jyeùñhànàü smitahasite madhyànàü vihasitàvahasite ca /
nãcànàmapahasitaü tathàtihasitaü tadeùa ùaóbhedaþ // VisSd_3.217 //>#

#<ãùadvikàsinayanaü smitaü syàt spanditàdharam /
ki¤cillakùyadvijaü tatra hasitaü kathitaü budhaiþ // VisSd_3.218 //>#

#<madhurasvaraü vihasitaü sàüsa÷iraþ kampamavahasitam /
apahasitaü sàstràkùaü vikùiptàïgaü ca bhavatyatihasitam // VisSd_3.219 //>#

yathà--
"gurogiraþ pa¤cadinàn adhãtya vedànta÷àstràõi dinatrayaü ca /
amã samàghràya ca tarkavàdànsamàgatàþ kukkuñami÷rapàdàþ" //
asya lañakamelakaprabhçtiùu paripoùo draùñavyaþ /
atra ca--

#<yasya hàsaþ sa ceta kvàpi sàkùànnaiva nibadhyate /
tathàùyeùa vibhàvàdisàmarthyàdupalabhyate // VisSd_3.220 //>#

#<abhedena vibhàvàdisàdhàraõyàtpratãyate /
sàmàjikaistato hàsyaraso 'yamanubhåyate // VisSd_3.221 //>#

evamanyeùvapi raseùu boddhavyam /
atha karuõaþ--

#<iùñanà÷àdaniùñàpteþ karuõàkhyo raso bhavet /
dhãraiþ kapotavarõo 'yaü kathito yamadaivataþ // VisSd_3.222 //>#

#<÷oko 'tra sthàyibhàvaþ syàcchocyamàlambanaü matam /
tasya dàhàdikàvasthà bhaveduddãpanaü punaþ // VisSd_3.223 //>#

#<anubhàvà daivanindàbhåpàtakranditàdayaþ /
vaivarõyocchvàsaniþ ÷vàsastambhapralapanàni ca // VisSd_3.224 //>#

#<nirvedamohàpasmàkhyàdhiglànismçti÷ramàþ /
viùàdajaóatonmàdacintàdyà vyabhicàriõaþ // VisSd_3.225 //>#

÷ocyaü vinaùñabandhuprabhçti /
yathà mama ràghavavilàse--
"vipine kva jañànibandhanaü tava cedaü kva manoharaü vapuþ /
anayorghañanà vidheþ sphuñaü nanu khaógena ÷irãùakarttanam" //
atra hi ràmavanavàsajanita÷okàrttasya da÷arathasya daivanindà /
evaü bandhuviyogavibhavanà÷àdàvapyudàhàryam /
paripoùastu mahàbhàrate strãparvaõi draùñavyaþ /
asya karuõavipralambhàd bhedamàha--

#<÷okasthàyitayà bhinno vipralambhàdayaü rasaþ /
vipralambhe ratiþ sthàyã punaþ saübhogahetukaþ // VisSd_3.226 //>#

atha raudraþ--

#<raudraþ krodhasthàyibhàvo rakto rudràdhidaivataþ /
àlambanamaristatra tacceùcoddãpanaü matam // VisSd_3.227 //>#

#<muùñiprahàrapàtanavikçtacchedàvadàraõai÷caiva /
saügràmasaübhramàdyairasyoddãptirbhavet prauóhà // VisSd_3.228 //>#

#<bhravibhaïgauùñhanirde÷abàhusphoñanatarjanàþ /
àtmàvadànakathanamàyudhotkùepaõàni ca // VisSd_3.229 //>#

#<anubhàvàstathàkùepakrårasaüdar÷anàdayaþ /
ugratàvegaromà¤casvedavepathavo madaþ // VisSd_3.230 //>#

#<mohàmarùàdayastatra bhàvàþ syurvyabhicàriõaþ />#

yathà--
"kçtamanumataü dçùñaü và yairidaü gurupàtakaü manujapa÷ubhirnirmaryàdairbhavadbhirudàyudhaiþ /
narakaripuõà sàrdhaü teùàü sabhãmakirãñinà- mayamahamasçïmedomàüsaiþ karomi di÷àü balim" //
asya yuddhavãràdbhedamàha--

#<raktàsyenetratà càtra bhedinã yuddhavãrataþ // VisSd_3.231 //>#

atha vãraþ--

#<uttamaprakçtirvora utsàhasthàyibhàvakaþ /
mahendradaivato hemavarõo 'yaü samudàhçtaþ // VisSd_3.232 //>#

#<àlambanavibhàvàstu vijetavyàdayo matàþ /
vijetavyàdiceùñàdyàstasyoddãpanaråpiõaþ /
anubhàvàstu tatra syuþ sahàyànveùaõàdayaþ // VisSd_3.233 //>#

#<sa¤càriõàstu dhçtimatigarvasmçtitarkaromà¤càþ /
sa ca dànadarmayuddhairdayayà ca samanvita÷caturdhà syàt // VisSd_3.234 //>#

sa ca vãro dànavãro dharmavãro yuddhavãro dayàvãra÷ceti caturvidhaþ /
tatra dànavãro yathà para÷uràmaþ--
"tyàgaþ saptasamudramudritamahãnirvyàjadànàvadhiþ" iti /
atra para÷uràmasya tyàge utsàhaþ sthàyibhàvaþ, saüpradànabhåtabràhmaõairàlambanavibhàvaiþ sattvàdhyavasàyàdibhi÷coddãpanavibhàvaivibhàvitaþ, sarvasvatyàgàdibhiranubhàvairanubhàvito, harùadhçtyàdibhaiþ saücàribhiþ puùñiü nãto dànavãratàü bhajate /
dharmavãro yathà yudhiùñhiraþ--
"ràjyaü ca vasu deha÷ca bhàryà bhràtçsutà÷ca ye /
yacca loke mamàyattaü tad dharmàya sadodyatam" //
yuddhavãro yathà ÷rãràmacandraþ--
bho laïke÷vara ! dãyatàü janakajà ràmaþ svayaü yàcate ko 'yaü te mativibhramaþ smara nayaü nàdyàpi kiücidratam /
naivaü cet kharadåùaõatri÷irasàü kaõñhàsçjà païkilaþ pattrã naiùa sahiùyate mama dhanurjyàbandhabandhåkçtaþ" //
dayàvãro yathà jãmåtavàhanaþ--
"÷iràmukhaiþ syandata eva raktamadyàpi dehe mama màüsamasti /
tçptiü na pa÷yàmi tavàpi tàvat kiü bhakùaõàttvaü virato garutman ! /
eùvapi vibhàvàdayaþ pårvodàharaõavadåhyàþ /
atha bhayànakaþ--

#<bhayànako bhayasthàyibhàvo bhåtàdhidaivataþ" /
strãnãcaprakçtiþ kçùõo matastattvavi÷àradaiþ // VisSd_3.235 //>#

#<yasmàdutpadyate bhãtistadatràlambanaü matam /
ceùñà ghorataràstasya bhaveduddãpanaü punaþ // VisSd_3.236 //>#

#<anubhàvo 'tra vaivarõyagadradasvarabhàùaõam /
pralayasvedaromà¤cakampadikprekùaõàdayaþ // VisSd_3.237 //>#

#<juguùsàvegasaümohasaütràsaglànidãnatàþ /
÷aïkàpasmàrasambhràntimçtyvàdyà vyabhicàriõàþ // VisSd_3.238 //>#

yathà--
"naùñaü varùavaraiþ--" ityàdi (105 pçdç) atha bãbhatsaþ--

#<juguùsàsthàyibhàvastu bãbhatsaþ kathyate rasaþ /
nãlavarõo mahàkàladaivato 'yamudàhçtaþ // VisSd_3.239 //>#

#<durgandhamàüsaruüdhiramedàü syàlambanaü matam /
tatraiva kçmipàtàdyamuddãpanamudàhçtam // VisSd_3.240 //>#

#<niùñhãvanàsyavalananetrasaïkocanàdayaþ /
anubhàvàstatra matàstathà syurvyabhicàriõaþ // VisSd_3.241 //>#

#<màho 'pasmàra àvego vyàdhi÷ca maraõàdayaþ />#

yathà--
"utkçtyotkçtya kçttiü prathamamatha pçthåcchothabhåyàüsi màüsà- nyaüsasphikpçùñhapiõóàdyavayavasulabhànyugrapåtãni jagdhvà /
àteþ paryastanetraþ prakañitada÷anaþ pretaraïkaþ karaïkà- daïkasthàdasthiüsthaü sthapuñagatamapi kravyamadhyagramatti" //
athàdbhutaþ--

#<adbhuto vismayasthàyibhàvo gandharvadaivataþ // VisSd_3.242 //>#

#<pãtavarõo vastu lokàtigàmàlambanaü matam /
guõànàü tasya mahimà bhaveduddãpanaü punaþ // VisSd_3.243 //>#

#<stambhaþ svedo 'tha romà¤cagadradasvarasaübhramaþ /
tathà netravikàsàdyà anubhàvàþ prakãrtitàþ // VisSd_3.244 //>#

#<vitarkàvegasaübhràntiharùàdyà vyabhicàriõaþ />#
yathà--
"dordaõóà¤citacandra÷ekharadhanurdaõóàvabhaïgodyata--
ùñaükàradhvaniràryabàlacaritaprastàvanàóiõóimaþ /
dràkparyastakapàlasaüpuñamiladbrahmàõóabhàõóodara- bhràmyatpiõóitacaõóimà kathamaho nàdyàpi vi÷ràmyati" //
atha ÷àntaþ--

#<÷àntaþ ÷amasthayibhàva uttamaprakçtirmataþ // VisSd_3.245 //>#

#<kundendusundaracchàyaþ ÷rãnàràyaõadaivataþ /
anityatvàdinà÷eùavastuniþ sàratà tu yà // VisSd_3.246 //>#

#<paramàtmasvaråpaü và tasyàlambanamiùyate /
puõyà÷ramaharikùetratãrtharamyavanàdayaþ // VisSd_3.247 //>#

#<mahàpuruùasaïgàdyàstasyoddãpanaråpiõaþ /
romà¤càdyà÷cànubhàvàstathà syurvyabhicàriõaþ // VisSd_3.248 //>#

#<nirvedaharùasmaraõamatibhåtadayàdayaþ />#

yathà--
"rathyànta÷caratastathà dhçtajarat kanthàlavasyàdhvagaiþ satràsaü ca sakautukaü ca sadayaü dçùñasya tairnàgaraiþ /
nirvyàjãkçtacitsudhàrasamudà nidràyamàõasya me niþ÷aïkaþ karañaþ kadà karapuñãbhikùàü viluõñhiùyati" //
puùñistu mahàbhàratàdau draùñavyà /
asya dayàvãràdeþ sakà÷àd bhedamàha--

#<nirahaïkàraråpatvàd dayàvãràdireùa no // VisSd_3.249 //>#

dayàvãràdau hi nàgànandadau jãmåtavàhanàderantarà malayavatyàdyanuràgàderante ca vidyàdharacakravatitvàdyàpterdar÷anàdahaïkàropa÷amo na dç÷yate /
÷àntastu sarvàkàreõàhaïkàrapra÷amaikaråpatvànna tatràüntarbhàvamarhati /
tata÷ca nàgànandàdeþ ÷àntarasapradhànatvamapàstam /
nanu--
"na yatra duþkhaü na sukhaü na cintà na dveùaràgau na ca kacidicchà /
rasaþ sa ÷àntaþ kathito manãndraiþ sarveùu bhàveùu samapramàõaþ" //
ityevaüråpasya ÷àntasya mokùàvasthàyàmevàtmasvaråpàpattilakùaõàyàü pràdurbhàvàttatra sa¤càryàdãnàmabhàvàt kathaü rasatvamityucyate--

#<yuktaviyuktada÷àyàmavasthito yaþ ÷amaþ sa eva yataþ /
rasatàmeti tadasmin sa¤càryàdeþ sthiti÷ca na viruddhà // VisSd_3.250 //>#

ya÷càsminsukhàbhàvo 'pyuktastasya vaiùayikasukhaparatvànna virodhaþ /
uktaü hi- "yacca kàmasukhaü loke yacca divyaü mahatsukham /
tçùõàkùayasukhasyaite nàrhataþ ùoóa÷ãü kalàm" //
"sarvàkàramahaïkàràhitatvaü brajanti cet /
atràntarbhàvamarhanti dayàvãràdayastathà" //
àdi÷abdàddharmavãradànavãradevatàviùayaratiprabhçtayaþ /
tatra devatàviùayà ratiryathà--
kadà vàràõasyàmiha suradhunãrodhasi vasan vasànaþ kaupãnaü ÷irasi nidadhàno '¤jalipuñam /
aye gaurãnàtha ! tripurahara ! ÷aübho ! trinayana ! prasãdeti kro÷an nimiùamiva neùyàmi divasàn" //
atha munãndrasaümato vatsalaþ--

#<sphuñaü camatkàritayà vatsalaü ca rasaü viduþ /
sthàyã vatsalatàsnehaþ putràdyàlambanaü matam // VisSd_3.251 //>#

#<uddãpanàni tacceùñà nidyà÷auryadayàdayaþ /
àliïganàïgasaüspar÷a÷ira÷cumbanamãkùaõam // VisSd_3.252 //>#

#<pulakànandavàùpàdyà anubhàvàþ prakãrtitàþ /
sa¤càriõo 'niùña÷aïkàharùagarvàdayo matàþ // VisSd_3.253 //>#

#<padmagarbhacchavirvarõo daivataü lokamàtaraþ />#

yathà--
"yadàha dhàtryà prathamoditaü vaco yayau tadãyàmavalambya càïgalãm /
abhåcca namraþ praõipàta÷ikùayà piturmudaü tena tatàna sor'bhakaþ" //
eteùàü ca rasànàü parasparavirodhamàha--

#<àdyaþ karuõabãbhatsaraudravãrabhayànakaiþ // VisSd_3.254 //>#

#<bhayànakena karuõonàpi hàsyo virodhabhàk /
karuõo hàsya÷çïgàrasàbhyàmapi tàdç÷aþ // VisSd_3.255 //>#

#<raudrastu hàsya÷çïgarabhayànakarasairapi /
bhayànakena ÷àntena tathà vãrarasaþ smçtaþ // VisSd_3.256 //>#


#<÷çïgàravãraràdràkhyahàsya÷àntairbhayànakaþ /
÷àntastu vãra÷çïgàraraudrahàsyabhayànakaiþ // VisSd_3.257 //>#

#<÷çïgàreõa tu bãbhatsa ityàkhyàtà virodhità />#

àdyaþ ÷çïgàraþ /
eùàü ca samàve÷aprakàrà vakùyante /

#<kuto 'pi kàraõàtkvàpi sthiratàmupayannapi // VisSd_3.258 //>#

#<unmàdàdirna tu sthàyã na pàtre syairyameti yat />#

yathà vikramorva÷yàü caturthe 'ïke puråravasa unmàdaþ /

#<rasabhàvau tadàbhàsau bhàvasya pra÷amodayau // VisSd_3.259 //>#

#<sandhiþ ÷abàlatà ceti sarve 'pi rasanàdrasàþ />#

rasanadharmayogitvàdbhàvàdiùvapi rasatvamupacàràdityabhipràyaþ /
bhàvàdaya ucyante--

#<sa¤càriõaþ pradhànàni devàdiviùayà ratiþ // VisSd_3.260 //>#

#<udbuddhamàtraþ sthàyã ca bhàva ityabhidhayate />#

"na bhàvahãno 'sti raso na bhàvo rasavajitaþ /
parasparakçtà siddhiranayo rasabhàvayoþ" //
ityuktadi÷à paramàlocanayà paramavi÷ràntisthànena rasena sahaiva vartamànà api ràjànugatavivàhapravçttabhçtyavadàpàtato yatra pradhànyenàbhivyaktà vyabhicàriõo devamunigurunçpàdivaùayà ca ratirudbuddhamàtrà vibhàvàdibhiraparipuùñatayà rasaråpatàmanàpadyamànà÷ca sthàyino bhàvà bhàva÷abdavàcyàþ /
tatra vyabhicàrã yathà--
"evaüvàdini devarùau--'ityàdi(170 pç.) /
atràvahitthà /
devaviùayà ratiryathà mukundamàlàyàm--
"divi và bhuvi và mamàstu vàso narake và narakàntaka ! prakàmam /
avadhãrita÷àradàravindau caraõau te maraõo 'pi cintayàmi" //
muniviùayà ratiryathà--
"vilokanenaiva tavàmunà mune ? kçtaþ kçtàrtho 'smi nibarhitàühasà /
tathàpi ÷u÷raùurahaü garãyasãrgiro 'thavà ÷reyasi kena tçpyate" //
ràjaviùayà ratiryathà mama--
"tvadvàjiràjinirdhåtadhålãpañalapaïkilàm /
na dhatte ÷irasà gaïgàü bhåribhàrabhiyà haraþ" //
evamanyat /
udbuddhamàtrasthàyibhàvo yathà--
"harastu kiücitparivçttadhairya÷candrodayàrambha ivàmburà÷iþ /
umàmukhe bimbaphalàdharoùñhe vyàpàrayàmàsa vilocanàni" //
atra pàrvatãviùayà bhagavato ratiþ /
nanåktaü prapàõakarasavadvibhàvàdãnàmeko 'tràbhàso rasa iti /
tatra sa¤càriõaþ pàrthakyàbhàvàtkathaü pràdhànyenàbhivyaktirityucyate--

#<yathà maricakhaõóàderekãbhàve prapàõake // VisSd_3.261 //>#

#<udrekaþ kasyacitkvàpi tathà sa¤càriõo rase />#

atha rasàbhàsabhàvàbhàsau--

#<anaucityapravçttatva àbhàso rasabhàvayoþ // VisSd_3.262 //>#

anaucityaü càtra rasànàü bhàratàdipraõãtalakùaõànàü sàmagrãrahitatve ekade÷ayogitvopalakùaõaparaü bodhyam /
tacca bàlavyutpattaye ekade÷ato dar÷yate--

#<upanàyakasaüsthàyàü munigurupatnãgatàyàü ca /
bahunàyakaviùayàyàü ratau tathànubhayaniùñhàyàm // VisSd_3.263 //>#

#<pratinàyakaniùñhatve tadvadadhamapàtratiryagàdigate /
÷çïgàre 'naucityaü raudre gurvàdigatakope // VisSd_3.264 //>#

#<÷ànte ca hãnaniùñhe, gurvàdyalambane hàsye /
vrahmavadhàdyutsàhe 'dhamapàtragate tathà vàre // VisSd_3.265 //>#

#<uttamapàtragatatve bhayànake j¤eyamevanyatra />#

tatra raterupanàyakaniùñhatve yathà mama--
"svàmã mugdhataro vanaü ghanamidaü bàlàhamekàkinã kùoõãmàvçõute tamàlamalinacchàyà tamaþ santatiþ /
tanme sundara ! mu¤ca, kçùõa ! sahasà vartmeti gopyà giraþ ÷rutvà tàü parirabhya manmathakalàsakto hariþ pàtu vaþ" //
bahunàyakaniùñhatve yathà--
"kàntàsta eva bhuvanatritaye 'pi manye yeùàü kçte sutanu ! pàõaóurayaü kapolaþ" /
anubhayaniùñhatve yathà--màlatãmàdhave nandanasya màlatyàm /
"pa÷càdubhayaniùñhatve 'pi prathamamekaniùñhatve rateràbhàsatvam" iti ÷rãmallocanakàràþ /
tatrodàharaõaü yathà--ratnàvalyàü sàgarikàyà anyonyasaüdar÷anàtpràgvatsaràje ratiþ /
pratinàyakaniùñhatve yathà--iyagrãvava dhe hayagrãvasya jalakrãóàvarõane /
adhamapàtragatatve yathà--
"jaghanasthalanaddhapatravallã girimallãkusumàvani kàpi bhillã /
avacitya girau puro niùaõõà svakacànutkacayà¤cakàra bhartrà" //
tiryagàdigatatve yathà--
"mallãmatallãùu vanàntareùu vallyantare vallabhamàhvayantã /
ca¤cadvipa¤cãkalanàdabhaïgãsaügãtamaïgãkurute sma bhçïgã" //
àdi÷abdattàpasàdayaþ /
raudràbhàso yathà--
"raktotphullavi÷àlalolanayanaþ kampottaràïgo muhur- muktvà karõamapetabhãrdhç tadhanurbàõo hareþ pa÷yataþ /
àdhmàtaþ kañukoktibhiþ svamasakçddovikramaü kãrtaya- nnaüsàsphoñapañuryudhiùñhiramasau intuü praviùñor'junaþ" //
bhayànakàbhàso yathà--
"a÷aknuvan soóhumadhãralocanaþ sahastrara÷meriva yasya dar÷anam /
pravi÷ya hemàdriguhàgçhàntaraü ninàya vibhyaddivasàni kau÷ikaþ" //
strãnãcaviùayameva hi bhayaü rasaprakçtiþ /
evamanyatra /

#<bhàvàbhàso lajjàdike tu ve÷yàdiviùaye syàt // VisSd_3.266 //>#

spaùñam /

#<bhàvasya ÷àntàvudaye saüdhimi÷ritayoþ kramàt /
bhàvasya ÷àntirudayaþ saüdhiþ ÷abalatà matà // VisSd_3.267 //>#

krameõa yathà--
"sutanu ! jahihi kopaü pa÷ya pàdànataü màü na khalu tava kadàcitkopa evaüvidho 'bhåt /
iti nigadati nàthe tiryagàmãlitàkùyà nayanajalamanalpaü muktamuktaü na ki¤cit" //
atra bàùpamocanenerùyàkhyasa¤càribhàvasya ÷amaþ /
"caraõapatanapratyàkhyànàtprasàdaparàïmukhe nibhçtakitavàcàretyuktvà ruùà paruùãkçte /
vrajati ramaõo niþ ÷vasyoccau stanasthitahastayà nayanasalilacchannà dçùñiþ sakhãùu nive÷ità" //
atra viùàdasyodayaþ /
"nayanayugàsecanakaü mànasavçttyàpa duùpràpam /
råpamidaü madiràkùyà madayati hçdayaü dunoti came" //
atra harùaviùàdayoþ saüdhiþ /
"kvàkàryaü , ÷a÷alakùmaõaþ kva ca kulaü, bhåyo 'pi dç÷yante sà, doùàõàü pra÷amàya me ÷rutamaho, kope 'pi kàntaü mukham /
kiü vakùyantyapakalmaùà kçtadhiyaþ, svapne 'pi sà durlabhà cetaþ svàsthyamupaihi, kaþ khalu yuvà dhanyo 'dharaü dhàsyati" //
atra vitakàraitsukyamatismaraõa÷aïkàdainyadhåticintànàü ÷abalatà /


iti sàhityadarpaõe rasàdiniråpaõo nàma tçtãyaþ paricchedaþ /

___________________________________________________



caturthaþ paricchedaþ


atha kàvyabhedamàha--

#<kàvyaü dhvanirguõãbhåtavyaïgyaü ceti dvidhà matam />#

tatra---

#<vàcyàti÷ayini vyaïgye dhvanistatkàvyamuttamam // VisSd_4.1 //>#

vàcyàdadhikacamatkàriõi vyaïgyàrthe dhvanyate 'sminniti vyutpattyà dhvanirnàmottamaü kàvyam /

#<bhedau dhvanerapi dvàvudãritau lakùaõàbhidhàmålau /
avivakùitavàcyo 'nyo vivakùitànyaparavàcya÷ca // VisSd_4.2 //>#

tatràvivakùitavàcyo nàma lakùaõàmålo dhvaniþ /
lakùaõàmålatvàdevàtra vàcyamavivakùitaü bàdhitasvaråpam /
vivakùitànyaparavàcyastvabhidhàmålaþ, ata evàtra vàcyaü vivakùitam /
anyaparaü vyaïgyaniùñham /
atra hi vàcyor'thaþ svaråpaü prakà÷ayanneva vyaïgyàrthasya prakà÷akaþ /
yathà---pradãpo ghañasya /
abhidhàmålasya bahuviùayatayà pa÷cànnirde÷aþ /
avivakùitavàcyasya bhedàvàha--

#<arthantaraü saükramite vàcye 'tyantaü tiraskçte /
avivakùitavàcyo 'pi dhvanirdvaividhyamçcchati // VisSd_4.3 //>#

avivakùitavàcyo nàma dhvanirarthàntarasaïkramitavàcyo 'tyantatiraskçtavàcya÷ceti dvividhaþ /
yatra svayamanupayujyamàno mukhyor'thaþ svavi÷eùaråper'thàntare pariõamati, tatra mukhyàrthasya svavi÷eùaråpàrthàntarasaükramitatvàdarthàntarasaïkramitavàcyatvam /
yathà---"kadalã kadalã, karabhaþ karabhaþ, kariràjakaraþ kariràjakaraþ /
bhuvatritaye 'pi bibharti tulàmidamåruyugaü na camårudç÷aþ" //
atra dvitãyakadalyàdi÷abdàþ paunaruktyabhiyà sàmànyakadalyàdiråpe mukhyàrthe bàdhità jàóyàdiguõavi÷iùñakadalyàdiråpamarthaü bodhayanti /
jàóyàdyati÷aya÷ca vyaïgyaþ /
yatra punaþ svàrthaü sarvathà parityajannarthàntare pariõamati, tatra mukhyàrthasyàtyantatiraskçtatvàdatyantatiraskçtavàcyatvam /
yathà---
niç÷vàsàndha ivàdar÷a÷candramà na prakà÷ate /
atràndha÷abdo mukhyàrthe bàdhite 'prakà÷aråpamarthaü bodhayati, aprakà÷àti÷aya÷ca vyaïgyaþ /
andhatvàprakà÷atvayoþ sàmànyavi÷eùabhàvàbhàvànnàrthàntarasaükramitavàcyatvam /
yathà---
bhaõa dhammia vãsattho, so suõao ajja màrio deõa /
golàõaikacchakuóaïgavàsiõà dariasãheõa //
atra "bhrama dhàrmika--" ityato bhramaõasya vidhiþ prakçte 'nupayujyamànatayà bhramaõaniùedhe paryavasyatãti viparãtalakùaõà÷aïkàna kàryà /
yatra khalu vidhiniùaidhàvutpatsyamànàveva niùadhavidhyoþ paryavasyatastatraiva tadavasaraþ /
yatra punaþ prakaraõàdiparyàlocanena vidhiniùadhayorniùedhavidhã avagamyete tatra dhvanitvameva /
taduktam ---
"kvacidvàdhyatayà khyàtiþ kvacit khyàtasya bàdhanam /
pårvatra lakùaõaiva syàduttaratràbhidhaiva tu" //
atràdye mukhàyàrthasyàrthàntare saükramaõaü prave÷aþ, na tu tirobhàvaþ /
ata evàtràjahatsvàrthà lakùaõà /
dvitãye tu svàrthasyàtyantaü tiraskçtatvàjjahatsvàrthà /

#<vivakùitàbhidheyo 'pi dvibhedaþ prathamaü mataþ /
asaülakùyakramo yatra vyaïgyo lakùyakramastathà   // VisSd_4.4 //>#

vivakùitànyaparavàcyo 'pi dhvanirasaülakùyakramavyaïgyaþ saülakùyakramavyaïgya÷ceti dvividhaþ /

#<tatràdyo rasabhàvàdireka evàtra gaõyate /
eko 'pi bhedo 'nantatvàt saükhyeyastasya naiva yat // VisSd_4.5 //>#

uktasvaråpo bhàvàdirasaülakùyakramavyaïgyaþ /
atra vyaïgyapratãtervibhàvàdipratitikàraõatvàt kramo 'va÷yamasti kintåtpalapatrra÷atavyatibhedavallàghavànna saülakùyate /
eùu rasàdiùu ca ekasyàpi bhesyànantatvàtsaükhyàtuma÷akyatvàdasaülakùyakramavyaïgyadhvanirnàma kàvyamekabhedamevoktam /
tathàhi---ekasyaiva "÷çïgàrasyaiko 'pi saübhogaråpo bhedaþ parasparàliïganàdharapànacumbanàdibhedàt pratyekaü ca nibhàvàdivaicitryàtsaükhàyatuma÷kyaþ, kà gaõanà sarveùàm /

#<÷abdàrthobhaya÷aktyutthe vyaïkye 'nusvànasannibhe /
dhvanirlakùyakramavyaïgyastrividhaþ kathito budhaiþ // VisSd_4.6 //>#

kramalakùyatvàdevànuraõanaråpo yo vyaïgyastasya ÷abda÷aktyudbhavatvena, artha÷aktyudbhavatvena ÷abdàrtha÷aktyudbhavatvena ca traividhyàtsaülakùyakramavyaïgyanàmnodhvaneþ kàvyasyàpi traividhyam /
tatra---

#<vastvalaïkàraråpatvàcchabda÷aktyudbhavodvidhà />#

alaïkàra÷abdasya pçthagupàdànàdanalaïkàraü vastumàtraü gçhyate /
tatra vasturåpaþ ÷abda÷aktyudbhavo vyaïgyo yathà---
panthi a ! õa ettha sattharamatthi maõaü pattharatthale gàme /
uõõaa paoharaü pekkhia åõa jai vasati tà vasasu //
atra sattharàdi÷abda÷aktyà yadyupabhogakùamo 'si tadàssveti vastu vyajyate /
alaïkàraråpo yathà--"durgàlaïghitavigrahaþ" ityàdau (59 pçdç) atra pràkaraõikasya umànàmamahàdevã-vallabha-bhànudevanàma-nçpatervarõane dvitãyàrthasåcitamapràraõikasya pàrvatãvallabhasya varõanamasambanaddhaü mà prasaïkùãditi ã÷varabhànudevayorupamànopameyabhàvaþ kalpyate tadatra umàvallabha umàvallabha ivetyupamàlaïkàro vyaïgyaþ /
yathà và---
"amitaþ samitaþ pràptairutkarùairharùada ! prabho ! /
ahitaþ sahitaþ sàdhu ya÷obhirasatàmasi" //
atràmita ityàdàvapi÷abdàbhàvàdvirodhàbhàso vyaïgyaþ /
vyaïgyasyàlaïkàryatve 'pi bràhmaõa÷ramaõanyàyàdalaïkàratvamupacaryate /

#<vastu vàlaïkçtirvàpi dvidhàrthaþ sambhavã svataþ // VisSd_4.7 //>#


#<kaveþ prauñhoktisiddho và tannibaddhasya veti ùañ /
ùaóbhistairvyajyamànastu vastvalaïkàraråpakaþ // VisSd_4.8 //>#

#<artha÷atayudbhavo vyaïgyo yàti dvàda÷abhedatàm />#

svataþ sambhavã aucityàd bahirapi sambhàvyamànaþ /
prauóhoktyà siddhaþ, na tvaucityena /
tatra krameõa yathà--
dçùñiü he prative÷ini ! kùaõamihàpyasmadgçhe dàsyasi pràyeõàsya ÷i÷oþ pità na virasàþ kaupãrapaþ pàsyati /
ekàkinyapi yàmi satvaramitaþ strotastamàlàkulaü nãrandhràþ tanumàlikhantu jarañhacchedànalagranthayaþ //
atra svataþ sambhavinà vastunà tat pratipàdikàyà bhàvaparapuùopayogajanakhakùatàdigopanaråpaü vastumàtraü vyajyate /
di÷i mandàyate tejo dakùiõasyàü raverapi /
tasyàmeva raghoþ pàõóyàþ pratàpaü na viùehire //
atra svataþ sambhavinà vastunà ravitejaso raghupratàpo 'dhika iti vyatirekàlaïkàro vyajyate /
àpatantamamuü dåràdårãkçtaparàkramaþ /
balo 'valokayàmàsa màtaïgamiva kesarã //
atropamàlaïkàreõa svataþ sambhavinà vya¤jakàrthena baladevaþ kùaõenaiva veõudàriõaþ kùayaü kariùyatãti vastu vyajyate /
gàóhakàntada÷anakùatavyathà saïkañàdaribadhåjanasya yaþ /
oùñhavidrumadalànyamocayannidar÷an yudhi ruùà nijàdharam //
atra svataþ sambhavinà virodhàlaïkàreõàdharo nirdaùñaþ ÷atravo vyàpàdità÷ceti samuccayàlaïkàro vyaïgyaþ /
"sajehi surahimàso õa dàva appei juaijaõalakkhamuhe /
ahiõavasahaàramuhe õavapattale aõaïgassa sare" //
atra vasantaþ ÷arakàraþ, kàmo dhanvã, yubatayo lakùyam, puùpàõi ÷arà iti kaviprauóhoktisiddhaü vastu prakà÷ãbhavan madanavijçmbhaõaråpaü vastu vyanakti /
"ijanãùu vimalabhànoþ karajàlena prakà÷itaü vãra ! dhavalayati bhuvanamaõóalamakhilaü tava kãtisaütatiþ satam" //
atra kaviprauóhoktisiddhena vastunà kãtisantate÷candrakarajàlàdadhikakàlaprakà÷akatvena vyatirekàlaïkàro vyaïkyaþ /
"da÷ànanakirãñebhyastatkùaõaü ràkùasa÷riyaþ /
maõivyàjena paryastàþ pçthivyàma÷rubindavaþ" //
atra kaviprauóhoktisiddhenàpahnutyalaïkàreõa bhaviùyadràkùasa÷rãvinà÷aråpaü vastu vyajyate /
"dhammille navamallikàsamudayo haste sitàmbhoruhaü hàraþ kaõñhatañe payodharayuge ÷rãkhaõóalepo ghanaþ /
eko 'pi trikaliïgabhåmitilaka ! tvatkãrtirà÷iryayau /
nànàmaõóanatàü purandapurãvàmabhruvàü vigrahe" //
atra kaviprauóhoktisiddhena råpakàlaïkàreõa bhåmiùñho 'pi svargasthànàmupakàraü karoùãti vibhàvanàlaïkàro vyajyate /
"÷ikhariõi kva nu nàma kiyacciraü kimabhidhànamasàvakarottapaþ /
sumukhai ! yena tavàdharapàñalaü da÷ati bimbaphalaü ÷uka÷àvakaþ" //
atrànena kavinibaddhasya kasyacitkàminaþ prauóhoktisiddhena vastunà tavàdharaþ puõyàti÷ayalabhya iti vastu pratãyate /
"subhage ! koñisaükhyatvamupetya madanà÷ugaiþ /
vasante pa¤catà tyaktà pa¤catàsãdviyoginàm" //
atra kavinibaddhavaktçprauóhoktisiddhena kàma÷aràõàü koñisaükhyatvapràptyo nikhilaviyogimaraõona vastunà ÷aràõàü pa¤catà ÷aràn vimucya viyoginaþ ÷riteve tyutprekùàlaïkàro vyajyate /
"mallikàmukule caõióa ! bhàti gu¤jan madhuvrataþ /
prayàõo pa¤jabàõasya ÷aïvamàpårayanniva" //
atra kavinibaddhavaktçprauóhoktisiddhenotprekùàlaïkàreõa kàmasyàyamunmàdakaþ kàlaþ pràptastatkathaü mànini mànaü na mu¤casãti vastu vyajyate /
"mahilàsahassabharie tuha hiae suhaa sà amàantã /
aõudiõamaõaõõakammà aïga taõuttraü pi taõuei" //
atràmàantãti kavinibaddhavaktçprauóhoktisiddhena kàvyaliïgàlaïkàreõa tanostanåkaraõo 'pi tava hçdaye na vartata iti vi÷eùoktyalaïkàro vyajyate /
na khalu kaveþ kavinibaddhasyeva ràgàdyàviùñatà ataþ kavinibaddhavaktçprauóhoktiþ kaviprauóhokteradhikaü sahçdayavamatkàrakàriõãti pçthakpratipàdità /
eùu càlaïkçtivya¤janasthale råpaõotprekùaõavyatirecanàdimàtrasya pràdhànyaü sahçdayasaüvedyam, na tu råpyàdãnàmityalaïkçtereva mukhyatvam /

#<ekaþ ÷abdàrtha÷aktyutthe-->#

abhaya÷aktyudbhave vyaïgye eko dhvanerbhedaþ /
yathà---
"himamuktacandraruciraþ sapadmako madayan dvijà¤janitamãnaketanaþ /
abhavatprasàditasuro mahotsavaþ pramadàjanasya sa ciràya màdhavaþ" //
atra màdhavaþ kçùõo màdhavo vasanta ivetyupamàlaïkàro vyaïgyaþ /
evaü ca vyaïgyabhedàdeva vya¤jakànàü kàvyànàü bhedaþ /

#<tadaùñàda÷adhà dhvaniþ // VisSd_4.9 //>#

avivakùitavàcyor'thàntarasaükramitavàcyo 'tyantatiraskçtavàcya÷ceti dvividhaþ /
vivakùitànyaparavàcyastu asaülakùyakramavyaïgyatvenaikaþ /
saülakùyakramavyaïgyatvena ca ÷abdàrthobhaya÷aktimålatayà pa¤cada÷etyaùñàda÷abhedo dhvaniþ /
eùu ca--

#<vàkye ÷abdàrtha÷aktyutthastadanye padavàkyayoþ />#

tatràrthàntarasaükramitavàcyo dhvaniþ padagato yathà---
"dhanyaþ sa eva taruõo nayane tasyaiva nayane ca /
yuvajanamohanavidya bhaviteyaü yasya saümukhe sumukhaã" //
atra dvitãyanayana÷abdo bhagyavattàdiguõavi÷iùñanayanaparaþ /
vàkyagato yathà---
"tvàmasmi vacmi viduùàü samavàyo 'tra tiùñhati /
àtmãyàü matimàsthàya sthitimatra vidhehi tat" //
atra pratipàdyasya saümukhãnatvàdeva labdhe pratipàdyatve tvàmiti punarvacanamanyavyàvçttivi÷iùñaü tvadarthaü takùayati /
evaü vacmãtyanenaiva kartari labdhe 'smãti punarvacanam /
tathà viduùàü samavàya ityanenaiva vaktuþ pratipàdane siddhe punarvacmãti vacanamupadi÷àmãti vacanavi÷eùaråpamarthaü lakùayati /
etàni ca svàti÷ayaü vya¤jayanti /
etena mama vacanaü tavàtyantaü hitaü tadava÷yameva kartavyamityabhipràyaþ /
tadevamayaü vàkyagato 'parthàntarasaükramitavàcyo dhvaniþ /
atyantatiraskçtavàcyaþ padagato yathà---"niþ÷vàsàndha-" ityàdi /
vàkyavato yathà-"upakçtaü bahu tatra-" ityàdi /
anyeùàü vàkyàgatatve udàhçtam /
padagatatvaü yathà--
"làvaõyaü tadasau kàntistadråpaü sa vacaþ kramaþ /
tadà sudhàspadamabhådadhunà tu jvaro mahàn" //
atra làvaõyàdãnàü tàdçganubhavaikagaucaratàvya¤jakànàü tadàdi÷abdànàmeva pràdhànyam, anyeùàü tu tadupakàritvameveti tanmålaka eva dhvanivyapade÷aþ /
taduktaü dhvanikçtà---
"ekàvayavasaüsthena bhåùaõoneva kàminã /
padadyotyena sukaverdhvaninà bhàti bhàratã" //
evaü bhàvàdiùvapyåhyam /
"bhuktimuktikçdekàntasamàde÷anatatparaþ /
kasya nànandanisyandaü vidadhàti sadàgamaþ" //
atra sadàgama÷abdaþ sannahitamupanàyakaü prati sacchàstràrthamabhidhàya sataþ puruùasyàgama iti vastu vyanakti /
nanu sadàgamaþ sadàgama iveti na kathamupamàdhvaniþ ? sadàgama÷abdayorupamànopameyabhàvàvivakùaõàt /
rahasyasya saïgopanàrthameva hi dvyarthapadapratipàdanam /
prakaraõàdiparyàlocanena ca sacchàstràbhidhànasyàsambandhatvàt /
"ananyasàdhàraõadhãrdhçtàkhilavasundharaþ /
ràjate ko 'pi jagati sa ràjà puruùottamaþ" //
atra puruùottamaþ puruùottama ivetyupamàdhvaniþ /
anayoþ ÷abda÷aktimålau saülakùyakramabhedau /
sàyaü snànamupàsitaü malayajenàïga samàlepitaü yàto 'stàcalamaulimambaramaõivistrabdhamatràgatiþ /
à÷caryaü tava saukumàryamabhitaþ klàntàsi yenàdhunà netradvandvamamãlanavyatikaraü ÷aknoti te nàsitum" //
atra svataþ saübhavinà vastunà kçtaparapuruùaparicayà klàntàsãti vastu vyajyate /
taccàdhunà klàntàsi, na tu pårvaü kadàcidapi tavaivaüvidhaþ klamo dçùña iti bodhayato 'dhunà padasyaivetarapadàrthotkarùàdasyaiva padàntaràpekùayà vai÷iùñyam /
tadapràptimahàduþkhavilãnà÷eùapàtakà /
taccintàvipulàïlàdakùãõapuõyacayà tathà //
cintayantã jagatsåtiü paraü brahmasvaråpiõam /
nirucchvàsatayà muktiü gatànyà gopakanyakà" //
(yugmakam) atrà÷eùacayapadaprabhàvàdanekajanmasahastrabhogyaduùkçtasukçtaphalarà÷itàdàtmyàdhyavasitàtayà bhagavadvirahaduþkhacintàhlàdayoþ pratyàyanamityati÷ayoktidvayapratãtira÷eùacayapadadvayadyotyà /
atra ca vya¤jakasya kaviprauóhoktimantareõàpi saübhavàtsvataþ saübhavità /
"pa÷yantyasaükhyapathagàü tvaddànajalavàhinãm /
deva ! tripathagàtmànaü gopayatyugramårdhani" //
idaü mama /
atra pa÷yantãti kaviprauóhoktisiddhena kàvyaliïgàlaïkàreõa na ke 'pyanye dàtàrastava sadç÷à iti vyatirekàlaïkàro 'saükhyapadadyotyaþ /
evamanyeùvapyartha÷aktipålasaülakùyakramabhedeùådàhàryam /
tadevaü dhvaneþ pårvokteùvaùñàda÷asu bhedeùu madhye ÷abdàrtha÷aktyuttho vyaïgyo vàkyamàtre bhavannekaþ /
anye punaþ saptada÷a vàkye pade ceti catustriü÷aditi pa¤catriü÷adbhedàþ /

#<prabandhe 'pi mato dhãrairartha÷aktyudbhvo dhvaniþ // VisSd_4.10 //>#

prabandhe mahàvàkye /
anantaroktadvàda÷abhedor'tha÷aktyutthaþ /
yathà mahàbhàrate gçdhragomàyusaüvàde---
"alaü sthitvà ÷ma÷àne 'smin gçdhragomàyusaükule /
kaïkàlabahate ghore sarvapràõibhayaïkare //
na ceha jãvitaþka÷citkàladharmamupàgataþ /
priyo và yadi và dveùyaþ pràõinàü gatirãdç÷aã" //
iti divà prabhavato gçdhrasya ÷ma÷àne mçtaü bàlamupàdàya tiùñhatàü taü parityajya gamanamiùñam /
"àdityo 'yaü sthito måóhàþ ! snehaü kuruta sàmpratam /
bahuvighno muhårto 'yaü jãvedapi kadàcana //
amuü kanakavarõàbhaü bàlamapràptayauvanam /
gçdhravàkyàtkathaü måóhàstyajadhvamavi÷aïkitàþ" //
iti ni÷i samarthasya gomàyordivase parityàgo 'nabhilaùita iti vàkyasamahena dyotyate /
atra svataþ saübhavã vya¤jakaþ /
evamanyeùvekàda÷abhedeùådàhàryam /
evaü vàcyàrthavya¤jakatve udàhçtam /
lakùyàrthasya yathà---"niþ÷eùacyutacandanam--" ityàdi (pçdç 62) /
vyaïgyàrthasyayathà--"ua õiccala-" ityàdi (pçdç 63) /
anayoþ svataþ saübhavinorlakùyavyaïgyàrthau ya¤jakau /
evamanyeùvekàda÷abhedeùådàhàryam /

#<padàü÷avarõaracanàprabandheùvasphuñakramaþ />#

asaülakùyakramavyaïgyo dhvanistatra padàü÷aprakçtipratyayopasarganipàtàdibhedàdanekavidhaþ //
yathà---
"calàpàïgàü dçùñiü spç÷asi bahu÷o vepathumatãü rahasyàkhyàyãva svanasi mçdu karõàntikacaraþ /
karaü vyàdhunvatyàþ pibasi ratisarvasvamadharaü vayaü tattvànveùànmadhukara ! hatàstvaü khalu kçtã" //
atra "hatàþ" iti na punaþ "duþkhaü pràptavantaþ" iti hanprakçteþ /
"muhuraïgulisaüvçtàdharoùñhaü pratiùedhàkùaraviklavàbhiràmam /
mukhamaüsavivarti pakùmalàkùyàþ kathamapyunnamitaü na cumbitaü tu" //
atra "tu" iti nipàtasyànutàpavya¤jakatvam /
"nyakkàro hyayameva me yadaraþ--" ityàdau (8 pç.) "arayaþ" iti bahuvacanasya, "tàpasaþ" ityekavacanasya, "atraiva" iti sarvanàmnaþ, "nihanti" iti "jãvati iti ca tiïaþ, "aho" ityavyayasya, "gràmañikà" iti karåpataddhitasya, "viluõñhana" iti vyupasargasya, "bhujaiþ" iti bahuvacanasya vya¤jakatvam /
"àhàre viratiþ, samastaviùayagràme nivçttiþ parà, nàsàgre nayanaü tadetadaparaü yaccaikatànaü manaþ . maunaü cedamidaü ca ÷ånyamadhunà yadvi÷vamàbhàti te, tadbråyàþ sakhi ! yoginã kimasi, bhoþ !kiü và viyoginyasi" //
atra tu "àhàre iti viùayasaptamyàþ, "samasta" iti "parà" iti ca vi÷eùaõadvayasya, "maunaü cedam" iti pratyakùaparàmar÷inaþ sarvanàmnaþ, àbhàti" ityupasargasya "sakhi" iti praõayasmàraõasya "asi bhoþ" iti sotpràsasya "kiü và" ityuttarakùadàróhyasåcakasya và÷abdasya, "asi" iti varttamànopade÷asya ca tattadviùayavya¤jakatvaü sahçdayasavedyam /
varõaracanayorudàhariùyate /
prabandhe yathà--mahàbhàrate ÷àntaþ /
ràmàyaõo karuõaþ /
màlatãmàdhavaratnàvalyàdau ÷çïgàraþ /
evamanyatra /

#<tadevamekapa¤cà÷adbhedàstasya dhvanermatàþ // VisSd_4.11 //>#


#<saïkareõa triråpeõa saüsçùñyà caikaråpayà /
vedakhàgni÷aràþ (5304) ÷uddhairiùubàõàgnisàyakàþ (5355) // VisSd_4.12 //>#

÷uddhaiþ ÷uddhabhedairekapa¤cà÷atà yojanenetyarthaþ /
diïmàtraü dådàhriyate---
"atyunnatastayugà taralàyatàkùã dvàri sthità tadupayànamahotsavàya /
sà pårõakumbhanavanãrajatoraõastraksaübhàramaïgalamayatnakçtaü vidhatte" //
atra stanàveva pårõakumbhau, dçùñaya eva navanãrajastraja iti råpakadhvanirasadhvanyorekà÷rayànuprave÷aþ saïkaraþ /
"dhinvantyamåni madamårcchadalidhvanãni dhåtàdhvanãnahçdayàni madhordinàni /
nistandracandravadanàvadanàravindasaurabhyasauhçdasagarvasamãraõàn i" //
atra nistandretyàdilakùaõàmåladhvanãnàü saüsçùñiþ /
atha guõãbhåtavyaïgyam---
aparaü tu guõãbhåtavyaïgyaü vàcyàdanuttame vyaïgye /
aparaü kàvyam /

#<anuttamatvaü nyånatayà sàmyena ca saübhavati /
tatra syàditaràïgakàkvàkùiptaü ca vàcyasiddhyïgam // VisSd_4.13 //>#

#<saüdigdhapràdhànyaü tulyapràdhànyamasphuñamagåóham /
vyaïgyamasundaramevaü bhedàstasyodità aùñau // VisSd_4.14 //>#

itarasya rasàderaïgarasàdivyaïgyam /
yathà--"ayaü sarasanotkarùo pãnastanavimardanaþ /
nàbhyåjaghanaspar÷o nãvãvistraüsanaþ karaþ" //
atra ÷çïgàraþ karuõasyàïgam /
"mànonnatàü praõayinãmanunetukàmastvasainyasàgararavodratakarõatàpaþ /
hà !hà! kathaü nu bhavato ripuràjadhànãpràsàdasaütatiùu tiùñhati kàmilokaþ //
atrautsukyatràsasandhisaüskçtasya karuõasya ràjaviùayaratàvaïgabhàvaþ /
"janasthàne bhràntaü kanakamçgatçùõàndhitadhiyà vaco vaidehãti pratipadamuda÷ru pralapitam /
kçtàlaïkàbharturvadanaparipàñãùu ghañanà màyàptaü ràmatvaü ku÷alavasutà na tvadhigatà" //
atra ràmatvaü pràptamityavacane 'pi ÷abda÷aktereva ràmatvamavagamyate /
vacanena tu sàdç÷yahetukatàdàtmyàropaõamàviùkurvatà tadropanamapàkçtam /
tena vàcyaü sàdç÷yaü vàkyàrthànvayopapàdakatayàïkatàü nãtam /
kàkvàkùiptaü yathà---
"mathnàmi kaurava÷ataü samare na kopàdduþ÷àsanasya rudhiraü na pibàmyutarastaþ /
saücårõayàmi gadayà na suyodhanoråü sandhi karotu bhavatàü nçpatiþ paõena" //
atra mathnàmyevetyàdivyaïgyaü vàcyasya niùedhasya sahabhàvenaiva sthitam /
"dãpayan rodasãrandhrameùa jvalati sarvataþ /
pratàpastava ràjendra ! vairivaü÷adavànalaþ" //
atrànvayasya veõutvàropaõaråpo vyaïgyaþ pratàpasya dàvànalatvàropasiddhyaïgam /
"harastu kiücitparivçttadhairyaþ--" ityàdau ((22.pç dç) vilocanavyapàralàùayoþ pràdhànye saüdehaþ /
bràhmaõàtikramatyàgo bhavatàmeva bhåtaye /
jàmadagnaya÷ca vo mittramanyathà durmanàyate" //
atra para÷uràmo rakùaþkulakùayaü kariùyatãti vyaïgyasya vàcyasya ca samaüpràdhànyam /
"sandhau sarvasvaharaõaü vigrahe pràõanigrahaþ /
allàvadãnançpatau na sandhirna ca vigrahaþ" //
atràllàvadãnàkhye nçpatau dànasàmàdimantareõa nànyaþ pra÷amopàya iti vyaïgyaü vyutpannànàmapi bhktañityasphuñam /
"anena lokaguruõà satàü dharmopade÷inà /
ahaü vratavatã svairamuktena kimataþ param" //
atra pratãyamàno 'pi ÷àkyamunestiryagyoùiti bàlàtkàropabhogaþ sphuñatayà vàcyàyamàna ityagåóham /
"vàõãrakuóaïguóóãõasauõikolàhaõaü suõantãe /
gharakammavàvaóàe bahue sãanti àïgàiü" //
atra dattasaüketaþ ja÷cillatàgçhaü praviùña iti vyaïgyàt "sãdantyaïgani" iti vàcyasya camatkàraþ sahçdayasaüvedya ityasundaram /
ki¤ca yo dãpakatulyayogitàdiùåpamàdyalaïkàro vyaïgyaþ sa guõãbhåtavyaïgya eva /
kàvyasya dãpakàdimukhenaiva camatkàravidhàyitvàt /
taduktaü dhvanikçtà--
"alaïkàràntarasyàpi pratãtau yatra bhàsate /
tatparatvaü na kàvyasya nàsau màrgo dhvanermataþ" //
yatra ca ÷abdàntaràdinà gopanakçtacàrutvasya viparyàsaþ /
yathà---
"dçùñyà ke÷ava ! goparàgahçtayà kiücinna dçùñaü mayà tenàtra skhalitàsmi nàtha ! patitàü kiü nàma nàlambase /
ekastvaü viùameùu khinnamanasàü sarvàbalànàü gatir- gopyevaü gaditaþ sale÷amavatàdroùñhe harirva÷ciram" //
atra goparàgàdi÷abdànàü gope ràga ityàdivyaïgyàrthànàü sale÷amiti padena sphuñatayàvabhàsaþ /
sale÷amiti padasya parityàge dhvanireva /
ki¤ca /
yatra vastvalaïkàrasàdiråpavyaïgyànàü rasàbhyantare guõãbhàvastatra pradhànakçta eva kàvyavyavahàraþ /
taduktaü tenaiva---
"prakàro 'yaü guõãbhåtavyahgyo 'pi dhvaniråpatàm /
dhatte rasàditàtparyaparyàlocanayà punaþ" //
iti /
yatra tu---"yatronmadànàü pramadàjanànàmabhraülihaþ ÷oõamaõãmayakhaþ /
saüdhyàbhramaü pràpnutàkàõóe 'pyanaïgane pathyavidhiü vidhatte" //
ityàdau rasàdãnàü nagarãvçttàntàdivastumàtreïgatvam, tatra teùàmatàtparyaviùayatve 'pi taireva guõãbhåtaiþ kàvyavyavahàraþ /
taduktamasmadgotrakavipaõióatamukhya÷rãcaõóãdàsapàdaiþ-vàkyà (kàvyàr)thasyàkhaõóabuddhivedyatayà tanmayãbhàvenàsvàdada÷àyaü guõapradhànabhàvàvabhàsastàvannànubhåyate, kàlàntare tu prakaraõàdiparyàlocanayà bhavannapyasau na kàvyavyavade÷aüvyàhantumã÷aþ, tasyàsvàdamàtrayattatvàt" iti /
keciccitràkhyaü tçtãyaü kàvyabhedamicchanti /
tadàhuþ---
"÷abdacitraü vàcyacitramavyaïgyaü tvavaraü smçtam" /
iti /
tanna, yadi hi avyaïgyatvena vyaïgyàbhàvastadà tasya kàvyatvamapi nàstãti pràgevàktam /
ãùadvyaïgyatvamiti cet , kiü nàmeùadvyaïgyatvam ? àsvàdyavyaïgyatvam, anàsvàdyavyaïgyatvaü và ? àdye pràcãnabhedayorevàntaþ pàtaþ /
dvitãye tvakàvyatvam /
yadi càsvàdyatvaü tadàkùudratvameva kùudratàyàmanàsvàdyatvàt /
taduktaü dhvanikçtà---
"pradhànaguõabhàvàbhyàü vyaïgyasyaivaü vyavasthite /
ubhe kàvye tato 'nyadyattaccitramabhidhãyate" //
iti /

iti sàhityadarpaõe dhvaniguõãbhåtavyaïgyàkhyakàvyabhedaniråpaõo nàma caturthaþ paricchedaþ /

___________________________________________________


pa¤camaþ paricchedaþ


atha keyamabhinavà vya¤janà nàma vçttirityucyate---

#<vçttãnàü vi÷rànterabhidhàtatparyalakùaõàkhyànàm /
aïgãkàryà turyà vçttirbodhe rasàdãnàm // VisSd_5.1 //>#

abhidhàyàþ saüketitàrthamàtrabodhanaviratàyà na vastvalaïkàrarasàdivyaïgyabodhane kùamatvam /
na ca saüketito rasàdiþ /
nahi vibhàvàdyabhidhànameva tadabhidhànam, tasya tadekaråpyànaïgãkàràt /
yatra ca sva÷abdenàbhidhànaü tatra pratyuta doùa eveti vakùyàmaþ /
kvacicca "÷çïgàraraso 'yam" ityàdau sva÷abdenàbhidhàne 'pi na tatpratãtiþ, tasya svaprakà÷ànandaråpatvàt /
abhihitànvayavàdibhiraïgãkçtà tàtparyàkhyà vçttirapi saüsargamàtre parikùãõà na vyaïbharbodhanã /
yacca kecidàhuþ---"so 'yamiùoriva dãrghadãrghataro 'bhidhàvyàparaþ" iti /
yaccadhanikenoktam---
"tàtparyàvyatirekàcca vya¤jakatvasya na dhvaniþ /
yàvatkàryaprasàritvàttàtparyaü na tulàdhçtam" //
iti /
tayorupari "÷abdabuddhikarmaõàü viramya vyàpàràbhàvaþ" iti vàdibhireva pàtanãyo daõóaþ /
evaü ca kimiti lakùaõàpuyapàsyà ? dãrghadãrghataràbhidhàvyàpàreõàpi tadarthabodhasiddheþ /
kimiti ca "bràhmaõa ! putraste jàtaþ, kanyà te garbhiõã" ityàdàvapi harùa÷okàdãnàmapi na vàcyatvam /
yatpunaråktaü "pauruùeyamapauruùeyaü ca vàkyaü sarvameva kàryaparam, atatparatve 'nupàdeyatvàdunmattavàkyavat /
tata÷ca kàvya÷abdànàü nirati÷ayasukhàsvàdavyatirekeõa pratipàdyapratipàdakayoþ pravçttyaupayikaprayojanànupalabdhernirati÷ayamukhàsvàda eva kàryatvenàvadhàryate /
"yatparaþ ÷abdaþ sa ÷abdàrthaþ" iti nyàyàt" iti /
tatra praùñavyam-kimidaü tatparatvaü nàma, tadarthatvaü và, tàtparyavçttyà tadvodhakatvaü và ? àdye na vivàdaþ, vyaïgyatve 'pi tadarthatànapàyàt /
dvitãye tu--keyaü tàtparyàkhyà vçttiþ, abhihitànvayavàdibhiraïgãkçtà, tadanyà và ? àdye dattamevottaram /
dvitãye tu---nàmamàtre vivàdaþ, tanmate 'pi turãyavçttisiddheþ /
nanvastu yugapadeva tàtparya÷aktyà vibhàvàdisaüsargasya rasàde÷ca prakà÷anam-iti cet ? na, tayorhetuphalabhàvàïgãkàràt /
yadàha muniþ--"vibhàvànubhàvavyabhicàrisaüyogadrasaniùpattiþ" iti /
sahabhàve ca kutaþ savyetaraviùàõayoravi kàryakàraõabhàvaþ ? paurvàparyaviparyayàt /
"gaïgàyàü ghoùaþ" ityàdau tañàdyarthamàtrabodhaviratàyà lakùaõàyà÷ca kutaþ ÷ãtatvapàvanatvàdivyaïgyabodhakatà /
tena turãyà vçttirupàsyaiveti nirvivàdametat /
kiüca---

#<boddhçsvaråpasaükhyànimittakàryapratãtikàlànàm /
à÷rayaviùayàdãnàü bhedàdbhinno 'bhidheyato vyaïgyaþ // VisSd_5.2 //>#

vàcyàrthavyaïgyàrthayorhi padatadarthamàtraj¤ànanipuõairvaiyàkaraõairapi sahçdayaireva ca saüvedyatayà boddhçbhedaþ /
"bhama dhammia--" (242 pç.) ityàdau kvacidvàcye vidhiråpe niùadharåpatayà, kvacit "niþ ÷eùacyutacandanam-" (62 pç.) ityàdau niùedharåpe vidhiråpatayà ca svaråpabhedaþ /
"gato 'stakarkaþ" ityàdau ca vàcyor'tha eka eva pratãyate /
vyaïgyastu tadvoddhràdibhetàt kvacit "kàntamabhisara" iti, "gàvo nirudhyantàm" iti, "nàyakasyàyamàgamanàvasaraþ" iti, "saütàpo 'dhunà nàsti" ityàdiråpeõàneka iti saükhyàbhedaþ /
vàcyàrthaþ ÷abdoccàraõamàtreõa vedyaþ, eùa tu tathàvidhapratibhànairmalyàdineti nimittabhedaþ /
pratãtimàtrakaraõàccamatkàrakaraõàcca kàryabhedaþ /
kevalaråpatayà camatkàritayà ca pratãtibhedaþ /
pårvapa÷càdbhàvena ca kàlabhedaþ /
÷abdà÷rayatvena ÷abdatadekade÷atadarthavarõasaüghañanà÷rayatvena cà÷rayabhedaþ /
"kassa va õa hoi roso daññhåõapiàeü savvaõaü aharaü /
sabbhamarapaóamagghàiõi vàriavàme sahasu eïõiü" //
iti sakhãtatkàntaviùayatvena viùayabhedaþ /
tasmànnàbhidheya eva vyaïgyaþ /
tathà---

#<pràgasatvàdrasàderno bodhike lakùaõàbhidhe /
ki¤ci mukhyàrthabàdhasya virahàdapi lakùaõà // VisSd_5.3 //>#

"na bodhikà" iti ÷eùaþ /
nahi ko 'pi rasanàtmakavyàpàradbhinno rasàdipadapratipàdyaþ pramàõasiddho 'sti, yamime lakùaõàbhidhe bodhayetàm /
kiü¤ca, yatra"gaïgàyàü ghoùaþ" ityàdàvupàtta÷abdàrthànàü bubhåùannevànvayo 'nupapattyà bàdhyate tatraiva hi lakùaõàyàþ prave÷aþ /
yaduktaü nyàyakusumà¤jalàvudayanàcàryaiþ---
"÷rutànvayàdanàkàïkùaü na vàkyaü hyanyadicchati /
padàrthànvayavaidhuryàttadàkùiptena saïgatiþ" //
na punaþ "÷ånyaü vàsagçham--" ityàdau (22 pç.) mukhàyàthabàdhaþ /
yadi ca "gaïgàyàü ghoùaþ" ityàdau prayojanaü lakùyaü syàt, tãrasya mukhyàrthatvaü bàdhitatvaü ca syàt /
tasyàpi ca lakùyatayà prayojanàntaraü tasyàpi prayojanàntaramityanavasthàpàtaþ /
na càpi prayojanavi÷iùña eva tãre lakùaõà /
viùayaprayojanayoryugapatpratãtyanabhyupagamàt /
nãlàdisaüvedanànantarameva hi j¤àtatàyà anuvyavasàyasya và saübhavaþ /

#<nànumànaü rasàdãnàü vyaïgyànàü bodhanakùamam /
àbhàsatvena hetånàü smçtirna ca rasàdidhãþ // VisSd_5.4 //>#

vyaktivivekakàreõa hi--"yàpi vibhàvàdibhyo rasàdãnàü pratãtiþ sànumàna evàntarbhavitumarhati /
vibhàvànubhàvavyabhicàripratãtirhi rasàdipratãteþ sàdhanamiùyate" /
te hi ratyàdãnàü bhàvànàü kàraõakàryasahakàribhåtàstànanumàpayanta eva rasàdãnniùpàdayanti /
ta eva pratãyamànà àsvàdapadavã gatàþ santo lasà ucyante, ityava÷yaübhàvã tatpratãtikramaþ kevalamà÷ubhàvitayàsau na lakùyate, yato 'yamadyàpyabhivyaktikramaþ" iti yaduktam /
tatra praùñavyam--kiü ÷abdàbhinayasamarpitavibhàvàdipratyayànumitaràmàdigataràgàdij¤ànameva rasatvenàbhimataü bhavataþ, tadbhàvanayàbhàvakairbhàvyamànaþ svaprakà÷ànando và /
àdye na vivàdaþ, kintu "ràmàdigataragàdij¤ànaü rasasaüj¤ayà nocyate 'smàbhiþ" ityeva vi÷eùaþ /
dvitãyastu vyàptigrahaõàbhàvàddhetoràbhàsatayàsiddha eva /
yaccoktaü tenaiva---
"yatra yatraivaüvidhànàü vibhàvànubhàvasàttvikasa¤càriõàmabhidhànamabhinayo và tatra tatra ÷çïgàràdirasàvirbhàvaþ" iti sugrahaiva vyàptiþ pakùadharmatà ca /
tayà--
"yàr'thàntaràbhivyaktau vaþ sàmagrãùñà nibandhanam /
saivànumitipakùe no gamakatvena saümatà" //
iti /
idamapi no na viruddham /
na hyevaüvidhà pratãtiràsvàdyatvenàsmàkamabhimatà kintu--svaprakà÷amàtravi÷ràntaþ sàndrànandanirbharaþ /
tenàtra siùàdhayiùitàdarthàdarthàntarasya sàdhanàddhetoràbhàsatà /
yacca "mama dhammia--" ityàdau (242 pç.) pratãyamànaü vastu /
"jalakelitaralakaratalamuktapunaþ pihitaràdhikàvadanaþ /
jagadavatu kokayånorvighañanasaüghañanakautukã kçùõaþ" //
ityàdau ca råpakàlaïkàràdayo 'numeyà eva /
tathàhi---"anumànaü nàma pakùasattvasapakùasattvavikùavyàvçttatvavi÷iùñàlliïgalliïgino j¤ànam /
tata÷ca vàcyàdasaübaddhor'thaüstàvanna pratãyate /
anyathàtiprasaïgaþ syàt, iti bodhyabodhakayorarthayoþ ka÷citsaübandho 'styeva /
tata÷ca bodhakor'tho liïgam, bodhya÷ca liïgã, bodhakasya càrthasya pakùasattvaü nibaddhameva /
sapakùasattvavipakùavyàvçttatve anibaddhe api sàmarthyodavaseye /
tasmàdatra yadvàcyàrthàlliïgaråpàlliïgino vyaïgyàrthasyàvagamastadanumàna eva paryavasyati" iti /
tanna, tathà hyatra "bhama ammia-" ityàdau (242 pçdç) gçhe ÷vanivçttyà vihitaü bhramaõaü godàvarãtãre siühopalabdherabhramaõamanumàpayati" iti yadvaktavyaü tatrànaikàntiko hetuþ /
bhãrorapi guroþ prabhorvà nide÷ena priyànuràgeõa và gamanasya saübhavàt, pu÷calyà vacanaü pràmàõikaü na veti saüdigdhàsiddha÷ca /
"jalakeli-" ityatra "ya àtmadar÷anàdar÷anàbhyàü cakravàkavighañasaüghañanakàrã sa candra eva" ityanumitireveyamiti na vàcyam, uttràsakàdàvanaikàntikatvàt /
"evaüvidhor'tha evaüvidhàrthabodhaka evaüvidhàrthatvàt, yannaivaü tannaivam" ityanumàne 'pyàbhàsasamànayogakùemo hetuþ /
"evaüvidhàrthatvàt" iti hetunà evaüvidhàniùñasàdhanasyàpyupapatteþ /
tathà "dçùñi he prative÷ini ! kùaõamihàpyasmadgçhe-" ityàdau (250 pçdç) nalagranthãnàü tanållikhanam, ekàkitayà ca strotogamanam, tasyàþ parakàmukopabhogasya liïgino liïgamityucyate; taccàtraivàbhihitena svakàntasnehenàpi saübhavatãtyanaikàntiko hetuþ /
yacca "niþ÷eùacyutacandanam--" ityàdau ( 62 pç.) dåtyàstatkàmukopabhogo 'numãyate tatkiü pratipàdyatayà dåtyà, tatkàlasaünihitairvànyaiþ, tatkàvyàrthabhàvanayà và sahçdayaiþ /
àdyayorna vivàdaþ /
tçtãye tu tathàvidhàbhipràyavirahasthale vyabhicàraþ /
nanu vaktràdyavasthàsahakçtatvena vi÷eùyo heturiti na vàcyam /
evaüvidhavyàptyanusaüdhànasyàbhàvàt /
ki¤caivaüvidhànàü kàvyànàü kavipratibhàmàtrajanmanàü pràmàõyànàva÷yakatvena saüdigdhàsiddhatvaü hetoþ /
vyaktivàdinà càdhamapadasahàyànàmevaiùàü padàrthànàü vya¤jakatvamuktam, tena ca tatkàntasyàdhamatvaü pràmàõikaü na veti kathamanumànam /
etenàrthàpattivedyatvamapi vyaïgyànàmapàstam /
arthàpatterapi pårvasiddhavyàptãcchàmupajãvyaiva pravçtteþ /
yathà"yo jãvati sa kutràpyavatiùñhate, jãvati càtra goùñhyàmavidyamàna÷caitraþ" ityàdi /
ki¤ci---vastravikrayàdau tarjanãtolanena da÷asaükhyàdivatsåcanabuddhivedyo 'pyayaü na bhavati, såcanabuddherapi saïketàdilaukikapramàõasàpekùatvenànumànaprakàratàïgãkàràt /
yacca "saüskàrajanyatvàdrasàdibuddhiþ smçtiþ" ite kecit /
tatràpi pratyabhij¤àyàmanaikàntikatayà hetoràbhàsatà /
"durgàlaïghita-" ityàdau (59 pç.) ca dvitàyàrtho nàstyeva---iti yaduktaü mahimabhañañena tadanubhavasiddhimapalapato gajanimãlikaiva /
tadevamanubhavasiddhasya tattadrasàdilakùaõàrthasyà÷akyàpalàpatayà tattacchabdàdyanvayavyatirekànuvidhàyitayà cànumànàdipramàõàvedyatayà càbhidhàdivçttitrayàbodhyatayà ca turãyà vçttirupàsyaiveti siddham /
iyaü ca vyàptyàdyanusandhànaü vinàpi bhavatãtyakhilaü nirmalam /
tatkiünàmikeyaü vçttirityucyate---

#<sà ceyaü vya¤janànàma vçttirityucyate budhaiþ /
rasavyaktau punarvçttiü rasanàkhyàü pare viduþ   // VisSd_5.5 //>#

etacca vivicyoktaü rasaniråpaõaprastàva iti sarvamavadàtam /
iti sahityarpaõo vya¤janàvyàpàraniråpaõo nàma pa¤camaþ paricchedaþ /


___________________________________________________



ùaùñhaþ paricchedaþ


evaü dhvaniguõãbhåtavyaïgyatvena kàvyasya bhedadvayamuktvà punardç÷ya÷ravyatvena bhedadvayamàha--

#<dç÷ya÷ravyatvabhedena punaþ kàvyaü dvidhà matam /
dç÷yaü tatràbhineyaü-->#

tasyaråpakasaüj¤àhetumàha--

#<tadråpàropàtturåpakam // VisSd_6.1 //>#

taddç÷yaü kàvyaü nañe ràmàdisvaråpàropàdråpakamityucyate /
ko 'sàvabhinàya ityàha--

#<bhavedabhinayo 'vasthànukàraþ sa caturvidhaþ /
àïgiko vàcika÷caivamàhàryaþ sàttvikastathà // VisSd_6.2 //>#

nañairaïgàdibhã ràmayudhiùñhiràdãnàmavasthànukaraõamabhinayaþ /
rupakasya bhedànàha--

#<nàñakamatha prakaraõaü bhàõavyàyogasamavakàraóimàþ /
ãhàmçgàïkavãthyaþ prahasanamiti råpakàõi da÷a // VisSd_6.3 //>#

ki¤ca---

#<nàñikà troñakaü goùñhã saññakaü nàñyaràsakam /
prasthànollàpyakàvyàni preïkhaõaü ràsakaü tathà // VisSd_6.4 //>#

#<saülàpakaü ÷rãgaditaü ÷ilpakaü ca vilàsikà /
durmallikà prakaraõã hallã÷o bhàõiketi ca // VisSd_6.5 //>#

#<aùñàda÷a pràhuruparåpakàõi manãùiõaþ /
vinà vi÷eùaü sarveùàü lakùma nàñakavanmatam   // VisSd_6.6 //>#

sarveùàü prakaraõàdiråpakàõàü nàñikàdyuparåpakàõàü ca /
tatra---

#<nàñakaü khyàtavçttaü syàt pa¤casaüdhisamanvitam /
vilàsarddhyàdiguõavadyuktaü nànàvibhåtibhaiþ // VisSd_6.7 //>#

#<sukhaduþkhasamudbhåti nànàrasanirantaram /
pa¤càdikà da÷aparàstatràïkàþ parikãrttitàþ // VisSd_6.8 //>#

#<prakhyàtavaü÷o ràjarùirdhorodàttaþ pratàpavàn /
divyo 'tha divyàdivyo và guõàvànnàyako mataþ // VisSd_6.9 //>#

#<eka eva bhavedaïgã ÷çïgàro vãra eva và /
aïgamanye rasàþ sarve kàryo nirvahaõo 'dbhutaþ // VisSd_6.10 //>#

#<catvàraþ pa¤ca và mukhyàþ kàryavyàpçtapåruùàþ /
gopucchàgrasamàgraü tu bandhanaü tasya kãrtitam // VisSd_6.11 //>#

khyàtaü ràmàyaõàdiprasiddhaü vçttam /
yathà--ràmacaritàdi /
sandhayo vakùyante /
nànàvibhåtibhiryuktamiti mahàsahàyam /
sukhaduþkhasamudbhåtatvaü ràmayudhiùñhiràdivçttànteùvabhiktam /
ràjarùayo duùyantàdayaþ /
divyàþ ÷rãkçùõàdayaþ /
divyà divyaþ, yo divyo 'pyàtmaninaràbhimànã /
yathà ÷rãràmacandraþ /
gopucchagrasamàgramiti "krameõàïkàþ såkùmàþ kartavyàþ" iti kecit /
anye tvàhuþ--"yathà gopucche kecidvàlà hrasvàþ keciddãrghàstatheha kànicitkàryàõi mukhasaüdho samàptàni kànicitpratimukhe /
evamanyeùvapi kànicitkànicit" iti /

#<pratyakùanetçcarito rasabhàvasamujjvalaþ /
bhavedagåóha÷abdàrthaþ kùudracårõakasaüyutaþ // VisSd_6.12 //>#

#<vicchinnàvàntaraikàrthaþ ki¤citsaülagnabindukaþ /
yukto na bahubhiþ kàryairbojasaühçtimànna ca // VisSd_6.13 //>#

#<nànàvidhànasaüyukto nàtipracurapadyavàn /
àva÷yakànàü kàryàõàmavirodhàdvinimitaþ // VisSd_6.14 //>#

#<nànekadinanirvartyakathayà saüprayojitaþ /
àsannanàyakaþ pàtrairyutastricaturaistathà // VisSd_6.15 //>#

#<dåràhvànaü vadho yuddhaü ràjyade÷àdiviplavaþ /
vivàho bhojanaü ÷àpotsargau mçtyå rataü tathà // VisSd_6.16 //>#

#<dantacchedyaü nakhacchedyamanyadvrãóàkaraü ca yat /
÷ayanàdharapànàdi nagaràdyavarodhanam // VisSd_6.17 //>#

#<snànànulepane caibhirvarjito nàstivistaraþ /
devãparijanàdãnàmamàtyavaõijamapi // VisSd_6.18 //>#

#<pratyakùacitracaritairyukto bhàvarasodbhavaiþ /
antaniùkràntanikhilapàtro 'ïka iti kãrttitaþ // VisSd_6.19 //>#

bindvàdayo vakùyante /
àva÷yakaü saüdhyàvandanàhi /
aïkaprastàvàdgarbhàïkamàha-

#<aïkodarapraviùño yo raïga dvàràmukhàdimàn /
aïko 'paraþ sa garbhàïkaþ sabãjaþ phalavànapi // VisSd_6.20 //>#

yathà bàlaràmàyaõo ràvaõaü prati kohalaþ---
"÷ravaõaiþ peyamanekairdç÷yaü dãrghai÷ca locanairbahubhiþ /
bhavadarthamiva nibaddhaü nàñyaü sãtàsvayaüvaraõam" //
ityàdinà viracitaþ sãtàsvayaüvaro nàma garbhàïkaþ /

#<tatra pårvaü pårvaraïgaþ sabhàpåjà tataþ param /
kathanaü kavisaüj¤àdernàñakasyàpyathàmukham // VisSd_6.21 //>#

tatreti nàñake /

#<yannàñyavastunaþ pårvaü raïgavighnopa÷àntaye /
ku÷ãlavàþ prakurvanti pårvaraïgaþ sa ucyate // VisSd_6.22 //>#

#<pratyàhàràdikànyaïgànyasya bhåyàüsi yadyapi /
tathàpyava÷yaü kartavyà nàndã vinghopa÷àntaye // VisSd_6.23 //>#

tasyàþ svaråpamàha--

#<à÷ãrvacanasaüyuktà stutiryasmàtprayujyate /
devadvijançpàdãnàü tasmànnàndãti saüj¤ità // VisSd_6.24 //>#

#<màïgalya÷aïkhacandràbjakokakairava÷aüsinã /
padairyuktàdåda÷abhiraùñàbhirvà padairuta // VisSd_6.25 //>#

aùñapadà yathà anargharàghave--"niùpratyåhama" ityàdi /
dvàda÷apadà yathà mama tàtapàdànàü puùpamàlàyàm---
÷irasi dhçtasuràpage smaràràvaruõamukhendurucirgirãndraputrã /
atha caraõayugànate svakànte smitasarasà bhavato 'stu bhåtihetuþ //
evamanyatra /
etannàndãti kasyacinmatànusàreõoktam /
vastutastu "pårvaraïgasya raïgadvàràbhidhànamaïgam" ityanye /
yaduktam---
"yasmàdabhinayo hyatra pràthamyàdavatàryate /
raïgadvàramato j¤eyaü vàgaïgàbhinayàtmakam" //
iti /
uktaprakàràyà÷ca nàndyà raïgadvàràtprathamaü nañaireva kartavyatayà na maharùiõà nirde÷aþ kçtaþ /
kàlidàsàdimahàkaviprabandheùu ca---
vedànteùu yamàhurekapuruùaü vyàpya sthitaü rodasã yasminnã÷vara ityananyaviùayaþ ÷abdo yathàrthàkùaraþ /
antarya÷ca mumukùubhiniyamitapràõàdibhirmçgyate sa sthàõuþ sthirabhaktiyogasulabho niþ ÷reyasàyàstu vaþ //
evamàdiùu nàndãlakùaõàyogàt /
uktaü ca---"raïgadvàramàrabhya kaviþ kuryàt-'ityàdi /
ata eva pràktanapustakeùu "nàndyante såtradhàraþ" ityanantarameva "vedànteùu-" ityàdi ÷lokale(li) khanaü dç÷yate /
yacca pa÷càt "nàndyante såtradhàraþ" iti le (li) khanaü tasyàyamabhipràyaþ---nàndyante såtradhàra idaü prayojitavàn, itaþ prabhçti mayà nàñakamupàdãyata iti kaverabhipràyaþ såcita" iti /

#<pårvaraïgaü vidhàyaiva såtradhàrà nivartate /
pravi÷ya sthàpakastadvatkàvyamàsthàpayettataþ // VisSd_6.26 //>#

#<divyamartye sa tadråpo mi÷ramanyatarastayoþ /
såcayaidvastu bãjaü và mukhaü pàtramathàpi và // VisSd_6.27 //>#

kàvyàrthasya sthàpanàtsthàpakaþ /
tadvaditi såtradhàrasadç÷aguõàkàraþ /
idànãü pårvaraïgasya samyakprayogàbhàvàdeka eva såtradhàraþ sarvaü prayojayatãti vyavahàraþ /
sa sthàpako divyaü vastu divyo bhåtvà, martyaü martyo bhåtvà, mi÷raü ca divyamartyayoranyataro bhåtvà såcayet /
vastu itivçttam, yathodàttaràghave---
ràmo mådhni nidhàya kànanamagànmàlàmivàj¤àü guro- stadbhaktyà bharatena ràjyamakhilaü màtrà sahaivojbhktitam /
tau sugrãvavibhãùaõàvanugatau nãtau paràmunnatiü protsiktà da÷akaüdhàraprabhçtayo dhvastàþ samastà dviùaþ //
bãjaü yathà ratnàvalyàm---
dvãpàdanyasmàdapi madhyàdapi jalanidherdi÷o 'pyantàt /
ànãya bhktañiti ghañayati vidhirabhimatamabhimukhãbhåtaþ //
atra hi samudre pravahaõabhaïgamagnotthitàyà ratnàvalyà anukåladaivalàlito vatsaràjagçhaprave÷o yaugandharàyaõavyàpàramàrabhya ratnàvalã pràptau bãjam /
mukhaü ÷leùàdinà prastutavçttàntapratipàdako vàgvi÷eùaþ /
yathà---
àsàditaprakañanirmalacandrahàsaþ pràptaþ ÷aratsamaya eùa vi÷uddhakàntiþ /
utkhàyà gàóhatamasaü ghanakàlamugraü ràmo da÷àsyamiva saübhçtabandhujãvaþ //
pàtraü yathà ÷àkuntale ---
tavàsmi gãtaràgeõa hàriõà prasabhaü hçtaþ /
eùa ràjeva duùyantaþ sàraïgeõatiraühasà //

#<raïgaü prasàdya madhuraiþ ÷alokaiþ kàvyàrthasåcakaiþ /
råpakasya kaveràkhyàü gotràdyapi sa kãrtayet // VisSd_6.28 //>#

#<çtuü ca ka¤citpràyeõa bhàratã vçttimà÷ritaþ />#

sa sthàpakaþ /
pràyeõoti kvacidçtorakãtanamapi /
yathà--ratnàvalyàm /
bhàratãvçttistu---

#<bhàratã saüskçtapràyo vàgvyàpàro nañà÷rayaþ // VisSd_6.29 //>#

saüskçtabahulo vàkpradhàno vyàpàro bhàratã /

#<tasyàþ prarocanà vãthã tathà prahasanàmukhe /
aïgànyatronmukhãkàraþ pra÷aüsàtaþ prarocanà // VisSd_6.30 //>#

prastutàbhinayeùu pra÷aüsàtaþ ÷rotéõàü pravçttyunmukhãkaraõaü prarocanà /
yathà ratnàvalyàm---
÷rãharùo nipuõaþ kaviþ pariùadapyeùà guõagràhiõã, loke hàri ca vatsàràjacaritaü nàñye ca dakùà vayam /
vastvekaikamapãha và¤chitaphalapràpteþ padaü kiü punar- madbhàgyopacayàdayaü samuditaþ sarvo guõànàü gaõaþ //
vãthãprahasane vakùyete /

#<nañã vidåùako vàpi pàripà÷ivaka eva và /
såtradhàreõa sahitàþ salàpaü yatra kurvate // VisSd_6.31 //>#

#<citrairvàkyaiþ svakàryotthaiþ prastutàkùepibhirmithaþ /
àmukhaü tattu vij¤eyaü nàmnà prastàvanàpi sà // VisSd_6.32 //>#

såtradhàrasadç÷atvàt sthàpako 'pi såtradhàra ucyate /
tasyànucaraþ pàripà÷vikaþ, tasmàtki¤cidåno nañaþ /

#<uddhàtya(ta)kaþ kathoddhàtaþ prayogàti÷ayastathà /
pravartakàvalagite pa¤ca prastàvanàbhidàþ // VisSd_6.33 //>#

tatra---

#<padàni tvagatàrthàni tadarthagataye naràþ /
yojayanti padairanyaiþ sa uddhàtya (ta) ka utyate // VisSd_6.34 //>#

yathà mudràràkùase såtradhàraþ---
"kråragrahaþ saketu÷candramasampårõamaõóalamidànãm /
abhibhavitumicchati bàlat--" ityanantaram---"(nepathye / ) àþ, ka eùa mayi jãvati candraguptamabhi- bhavitumicchati" /
iti /
atrànyàrthantyapi padàni hçdayasthàrthàgatyà arthàntare saükramayya pàtraprave÷aþ /

#<såtradhàrasya vàkyaü và samàdàyàrthamasya và /
bhavetpàtraprave÷a÷cetkathoddhàtaþ sa ucyate // VisSd_6.35 //>#

vàkyaü yathà ratnàvalyàm--"dvãpàdanyasmàdapi--'ityàdi (332 pç dç) såtradhàreõa pañhite--"(nepathye) sàdhu bharataputra! sàdhu /
evametat /
kaþ sandehaþ ? dvãpàdanyasmàdapi--" ityàdi pañhitvà yaugandharàyaõasya prave÷aþ /
vàkyàrtho yathà veõyàm--
nirvàõavairadahanàþ pra÷amàdarãõàü nandantu pàõóutanayàþ saha màdhavena /
raktaprasàdhitabhuvaþ kùatavigrahà÷ca svasthà bhavantu kururàjasutàþ sabhçtyàþ //
iti såtradhàreõa pañhitasya vàkyasyàrthaü gçhãtvà--"(nepathye) àþ duràtman ! vçthà maïgalapàñhaka !, kathaü svasthà bhavantu mayi jãvati dhàrtaràùñàþ ?" tataþ såtradhàraniùkràntau bhãmasenasya prave÷aþ /

#<yadi prayoga ekasmin prayogo 'nyaþ prayujyate /
tena pàtraprave÷a÷cetprayogàti÷ayastadà // VisSd_6.36 //>#

yathà kundamàlàyàm---"(nepathye) ita ito 'vataratvàryà /
såtradhàraþ---ko 'yaü khalvàryàhvànena sàhàyakamapi me sampàdayati /
(vilokya) kaùñamatikaruõaü vartate /
"laïke÷varasya bhavane suciraü sthiteti ràmeõa lokaparivàdabhayàkulena /
nirvàsitàü janapadàdapi garbhagurvoü sãtàü vanàya parikarùati lakùmaõo 'yam" //
atra nçtyaprayogàrthaü svabhàryàhvànamicchatà såtradhàreõa "sãtàü vanàya parikarùati lakùmaõo 'yam" iti sãtàlakùmaõayoþ prave÷aü såcayitvà niùkàntena svaprayogamati÷ayàna eva prayogaþ prayojitaþ /

#<kàlaü pravçttamà÷ritya såtradhugyatra varõayet /
tadà÷raya÷ca pàtrasya prave÷astatpravartakam // VisSd_6.37 //>#

yathà---"àsàditaprakaña--" ityàdi (332 pç dç) /
"tataþ pravi÷ati yathànidiùño ràmaþ" /

#<yatraika÷ca samàve÷àtkàryamanyatprasàdhyate /
prayoge khalu tajj¤eyaü nàmnàvalagitaü budhaiþ // VisSd_6.38 //>#

yathà ÷àkuntale--såtradhàro nañãü prati /
"tavàsmi gãtaràgeõa-" (333 pç dç) ityàdi /
tato ràj¤aþ prave÷aþ /

#<yojyànyatra yathàlàbhaü vãthyaïgànãtaràõyapi />#

atra àmukhe /
uddhàtya (ta) kàvalagitayoritaràõi vãthyaïgàni vakùyamàõàni /
nakhakuññastu---

#<nepathyoktaü ÷rutaü yatra tvàkà÷avacanaü tathà // VisSd_6.39 //>#

#<samà÷rityàpi kartavyamàmukhaü nàñakàdiùu /
eùàmàmukhabhedànàmekaü ka¤citprayojayet // VisSd_6.40 //>#

#<tenàrthamatha pàtraü và samàkùipyavai såtradhçka /
prastàvanànte nirgacchettato vastu prayojayet // VisSd_6.41 //>#

vastvitivçttam /

#<idaü punarvastu budhaurdvividhaü parikalpyate /
àdhikàrikamekaü syàtpràsaïgikamathàparam // VisSd_6.42 //>#

#<adhikàraþ phale svàmyamadhikàrã ca tatprabhuþ /
tasyetivçttaü kavibhiràdhikàrikamucyate // VisSd_6.43 //>#

phale pradhànaphale /
yathà bàlaràmàyaõo ràmacaritam /

#<asyopakaraõàrthaü tu pràsaïgikamitãùyate />#

asyàdhikàriketivçttasya upakaraõanimittaü yaccaritaü tatpràsaïgikam /
yathà sugrãvàdicaritam /

#<patàkàsthànakaü yojyaü suvicàryeha vastuni // VisSd_6.44 //>#

iha nàñye /

#<yatràrthe cintite 'nyasmiüstalliïgo 'nyaþ prayujyate /
àgantukena bhàvena patàkàsthànakaü tu tat // VisSd_6.45 //>#

#<tadredànàha--sahasaivàrthasaüpattirguõàvatyupacàrataþ /
patàkàsthànakamidaü prathamaü parikãrtitam // VisSd_6.46 //>#

yathà ratnàvalyàm--"vàsavadatteyam" iti ràjà yadà tatkaõñhapà÷aü mocayati tadà taduktyà "sàgarikeyam" iti pratyabhij¤àya "kathaü ? priyà me sàgarikà ? alamalamatimàtraü sàhasenàmunà te tvaritamayi ! vimu¤ca tvaü latàpà÷ametam /
calitamapi niroddhuü jãvitaü jãvite÷e ! kùaõamiha mama kaõñhe bàhupà÷aü nidhehi" //
atra phalaråpàrthasaüpattiþ pårvàpekùayopacàràti÷ayàdguõavatyutkçùña /

#<vacaþ sàti÷ayaü ÷liùñaü nànàbandhasamà÷rayam /
patàkàsthànakamidaü dvitãyaü parikãrttitam // VisSd_6.47 //>#

yathà veõyàm---
"raktaprasàdhitabhuvaþ kùatavigrahà÷ca svasthà bhavantu kururàjasutàþ sabhçtyàþ" /
atra raktàdãnàü rudhira÷arãràrthahetuka÷leùava÷ena bãjàrthapratipàdanànnetçmaïgalapratipattau satyàü dvitàyaü patàkàsthànam /

#<arthopakùepakaü yattu lãnaü savinayaü bhavet /
÷liùñapratyuttaropetaü tçtãyamidamucyate // VisSd_6.48 //>#

lãnamavyaktàrtham, ÷liùñena sambandhayogyenàbhipràyàntaraprayuktena pratyuttareõotapetam, savinayaü vi÷eùani÷cayapràptyà sahitaü saüpàdyate yattattçtãyaü patàkàsthànam /
yathà veõyàü dvitãye 'ïke "ka¤cukã-deva ! bhagnaü bhagnam /
ràjà--kena ? ka¤cukã--bhãmena /
ràjà--kasya ? ka¤cukã--bhavataþ /
ràjà--àþ ! kiü pralapasi ? ka¤cukã--(sabhayam) deva ! nanu bravãmi /
bhagnaü bhãmena bhavataþ /
ràjà-dhig vçddhàpasada ! ko 'yamadya te vyàmohaþ ? ka¤cukã-deva ! na vyàmohaþ /
satyameva--
"bhagnaü bhãmena bhavato marutà rathaketanam /
patitiü kiïgiõãkvàõabaddhàkrandamiva kùitau" //
atra duryodhanorubhaïgaråpaprastutasaükràntamarthopakùepaõam /

#<dvyartho vacanavinyàsaþ su÷liùñaþ kàvyayojitaþ /
pradhànàrthàntaràkùepi patàkàsthànakaü param // VisSd_6.49 //>#

yathà ratnàvalyàm---
"uddàmotkalikàü vipàõóurarucaü pràrabdhajçmbhàü kùaõà- dàyàsaü ÷vasanodramairaviralairàtanvatãmàtmanaþ /
adyodyànalatàmimàü samadanàü nàrãmivànyàü dhruvaü pa÷yan kopavipàñaladyuti mukhaü devyàþ kariùyàmyaham" //
atra bhàvyarthaþ såcitaþ /
etàni catvàri patàkàsthànàni kvacinmaïgalàrthaü kvacidamaïgalàrthaü sarvasandhiùu bhavanti /
kàvyakarturicchàva÷àdbhåyo bhåyo 'pi bhavanti /
yatpunaþ kenaciduktam--"mukhasandhimàrabhya sandhicatuùñaye krameõa bhavanti" iti /
tadanye na manyante, eùàmatyantamupàdeyànàmaniyamena sarvatràpi sarveùàmapi bhavituü yuktatvàt /

#<yatsyàdanucitaü vastu nàyakasya rasasya và /
viruddhaü tatparityàjyamanyathà và prakalpayet // VisSd_6.50 //>#

anucitamitivçttaü yathà--ràmasyacchadmanà bàlivadhaþ /
taccodàttaràghave nonoktameva /
vãracarite tu vàlã ràmavadhàrthamàgato ràmeõa hata ityanyathà kçtaþ /

#<aïkeùvadar÷anãyà yà vaktavyaiva ca saümatà /
yà ca syàdvarùaparyantaü kathà dinadvayàdijà // VisSd_6.51 //>#

#<anyà ca vistarà såcyà sàrthopakùopakairbudhaiþ />#

aïkeùu adar÷anãyà kathà yuddhàdikathà /

#<varùàóhårdhvaü tu yadvastu tatsyàdvarùàdadhobhavam // VisSd_6.52 //>#

uktaü hi muninà--
"aïkacchedeü kàryaü màsakçtaü varùasa¤citaü vàpi /
tatsarvaü kartavyaü varùàdårdhvaü na tu kadàcit" //
evaü ca caturda÷avarùavyàpinyapi ràmavanavàse ye ye viràdhavadhàdayaþ kathàü--÷àste te varùavarùàvayavadinayugmàdãnàmekatamena såcanãyà na viruddhàþ /

#<dinàvasàne kàryaü yaddine naivopapadyate /
arthopakùepakairvàcyamaïkacchedaü vidhàya tat // VisSd_6.53 //>#

ke ter'thopakùepakà ityàha--

#<arthopapakùepakàþ pa¤ca viùkambhakaprave÷akau /
cålikàïkàvatàro 'tha syàdaïkamukhamityapi // VisSd_6.54 //>#

#<vçttavartiùyamàõànàü kathaü÷ànàü nidar÷akaþ /
saükùiptàrthastu viùkambha àdàvaïkasya dar÷itaþ // VisSd_6.55 //>#


#<madhyena madhyamàbhyàü và pàtràbhyàü saüprayojitaþ /
÷uddhaþ syàtsa tu saükãrõo nãcamadhyamakalpitaþ // VisSd_6.56 //>#

tatra ÷uddho yathà--màlatãmàdhave ÷ma÷àne kapàlakuõóalà /
saïkãrõo yathà--ràmàbhinde kùapaõakakàpàlikau /
atha prave÷akaþ---

#<prave÷ako 'nudàttoktyà nãcapàtraprayojitaþ /
aïkadvayàntarvij¤eyaþ ÷eùaü viùkambhake yathà // VisSd_6.57 //>#

aïkadvayasyàntariti prathamàïke 'sya pratiùedhaþ /
yathà--veõyàma÷catthàmàïke ràkùasamithunam /
atha cålikà---

#<antarjavanikàsaüsthaiþ såcanàrthasya cålikà />#

yathà vãracarite caturthàïkasyàdau--"(nepathye) bho bho vaimànikàþ, pravartantàü raïgamaïgalàni" ityàdi /
"ràmeõa para÷uràmo jitaþ" iti nepathye pàtraiþ såcitam /
athàïkàvatàraþ---

#<aïkànte såcitaþ pàtraistadaïkasyàvibhàgataþ // VisSd_6.58 //>#

#<yatràïko 'vataratyeùo 'ïkàvatàra iti smçtaþ />#

yathà---abhij¤àne pa¤camàïke pàtraiþ såcitaþ ùaùñhàïkastadaïkasyàïgavi÷eùa ivàvatãrõaþ /
athàïkamukham---

#<yatra sàyàdaïka evasminnaïkànàü såcanàkhilà // VisSd_6.59 //>#

#<tadaïkamukhamityàhurbojàrthakhyàpakaü ca tat />#

yathà---màlatãmàdhave prathamàïkàdau kàmandakyavalokite bhårivasuprabhçtãnàü bhàvibhåmikànàü parikùiptakathàprabandhasya ca prasaïgàtsaünive÷aü såcitavatyau /

#<aïkàntapàtrairvàïkàsyaü chinnàïkasyàrthasåcanàm // VisSd_6.60 //>#

aïkàntapàtraiïkànte praviùñaiþ pàtraiþ /
yathà vãracarite dvitãyàïkànte--"(pravi÷ya) sumantraþ-bhagavantau va÷iùñhavi÷vàmitrau bhavataþ sabhàrgavànàhvayataþ /
itare--kva bhagavantau /
sumantraþ--mahàràjada÷arathasyàntike /
itare---tattatraiva gacchàvaþ" ityaïkaparisamàptau /
"(tataþ pravi÷antyupaviùñà va÷iùñhavi÷vàmitrapara÷uràmaþ)'ityatra pårvàïkànta eva praviùñena sumàntrapàtreõa ÷atànandajanakakathàvicchede uttaràïkamukhasåcanàdaïkàsyam" iti /
etacca dhanikamatànusàreõoktam /
anye tuü---"aïkàvataraõonaivedaü gatàrtham" ityàhuþ /

#<apekùitaü parityàjyaü nãrasaü vastu vistaram /
yadà saüdar÷ayeccheùamàmukhànantaraü tadà   // VisSd_6.61 //>#

#<kàryo viùkambhako nàñya àmukhàkùiptapàtrakaþ />#

yathà--ratnàvalyàü yaugandharàyaõaprayojitaþ /

#<yadà tu sarasaü vastu målàdeva pravartate   // VisSd_6.62 //>#

#<àdàveva tadàïkesyàdàmukhàkùepasaü÷rayaþ />#

yathà---÷àkuntale /

#<viùkambhakàdyairapi no vadho vàcyo 'dhikàriõaþ   // VisSd_6.63 //>#

#<anyo 'nyena tiràdhànaü na kuryàdrasavastunoþ />#

rasaþ ÷çïgàràdiþ /
yaduktaü dhanikena---
"na càtirasato vastu dåraü vicchinnatàü nayet /
rasaü và na tirodadhyàdvastvalaïkàralakùaõaiþ" //
iti /

#<bãjaü binduþ patàkà ca prakarã kàryameva ca   // VisSd_6.64 //>#

#<arthaprakçtayaþ pa¤ca j¤àtvà yojyà yathàvidhi />#

arthaprakçtayaþ prayojanasiddhihetavaþ /
tatra bãjam---

#<alpamàtraü samuddiùñaü bahudhà yadvisarpati   // VisSd_6.65 //>#

#<phalasya prathamo heturbojaü tadabhidhãyate />#

yathà---ratnàvalyàü vatsaràjasya ratnàvalãpràptiheturdaivànukålyalàlito yaugandharàyaõavyàpàraþ /
yathà và---veõyàü draupadãke÷asaüyamanaheturbhãmasenakrodhopacito yudhiùñhirotsàhaþ /

#<avàntaràrthavicchede binduracchedakàraõam   // VisSd_6.66 //>#

yathà---ratnàvalyàmanaïgapåjàparisamàptau kathàrthavicchede sati "udayansyendorivodvãkùate" iti sàgarikà ÷rutvà "(saharùam) kadhaü eso so udaaõaõarindo" ityàdiravàntaràrthahetuþ /

#<vyàpi pràsaïgikaü vçttaü patàketyabhidhãyate />#

yathà---ràmacarite-sugrãvàdeþ, veõyàü bhãmàdeþ, ÷àkuntale-vidåùakasya caritam /

#<patàkànàyakasya syànna svakãyaü phalàntaram   // VisSd_6.67 //>#

#<garbhe sandhau vimar÷e và nirvàhastasya jàyate />#

yathà---sugrãvàdeþ ràjyapràptyàdi /
yattu muninoktam--"à gàrbhàdvà vimar÷àdvà patàkà vinivartate" //
iti /
tatra "patàketi /
patàkà nàyakaphalaü nirvahaõaparyantamapi patàkàyàþ pravçttidar÷anàt, iti vyàkhyàtamabhinavaguptapàdaiþ /

#<pràsaïgikaü prade÷asthaü caritaü prakarã matà   // VisSd_6.68 //>#

yathà---kulapatyaïke ràvaõajañàyusaüvàdaþ /

#<prakarã nàyakasya syànna svakãyaü phalàntaram />#

yathà---jañàyoþ mokùapràptiþ /

#<apekùitaü tu yatsàdhyamàrambho yannibandhanaþ   // VisSd_6.69 //>#

#<samàpanaü tu yatsiddhyai tatkàryamiti saümatam />#

yathà---ràmacarite ràvaõavadhaþ /

#<avasthàþ pa¤ca kàryasya pràrabdhasya phalàrthibhiþ // VisSd_6.70 //>#

#<àrambhayatnapràptyà÷àniyatàptiphalàgamàþ />#

tatra---

#<bhavedàrambha autsukyaü yanmukhyaphalasiddhaye // VisSd_6.71 //>#

yathà---ratnàvalyàü ratnàvalyantaþ puranive÷àrthaü yaugandharàyaõasyautsukyam /
evaü nàyakanàyikàdãnàmapyautsukyamàkareùu boddhavyam /

#<prayatnastu phalàbàptau vyàpàro 'titvarànvitaþ />#

yathà ratnàvalyàm---"tahavi õa atthi aõyo daüsaõa uvào tti jadhà tadhà àlihia jadhàsamãhidaü karaissam" /
ityàdinà pratipàdito ratnàvalyà÷citralekhanàdirvatsaràjasaïgamopàyaþ /
yathà ca---ràmacarite samudrabandhanàdiþ /

#<upàyàpàya÷aïkàbhyàü pràptyà÷à pràptisambhavaþ // VisSd_6.72 //>#

yathà---ratnàvalyàü tçtãye 'ïke veùaparivartanàbhisaraõàdeþ saïgamopàyàdvàsavadattàlakùaõàpàya÷aïkayà cànirdhàritaikàntasaïgamaråpaphalapràptiþ pràptya÷à /
evamanyatra /

#<apàyàbhàvataþ pràptiniyatàptistu ni÷cità />#

apàyàbhàvànnirdhàritaikàntaphalapràptiþ /
yathà ratnàvalyàm--"ràjà--devãprasàdanaü tyaktvà nànyamatropàyaü pa÷yàmi" /
iti devãlakùaõàpàyasya prasàdanena nivàraõànniyataphalapràptiþ såcità /

#<sàvasthà phalayogaþ syàdyaþ samagraphalodayaþ // VisSd_6.73 //>#

yathà---ratnàvalyàü ratnàvalãlàbha÷cakravartitvalakùaõaphalàntaralàbhasahitaþ /
evamanyatra /

#<yathàsaükhyamavasthàbhiràbhiryogàttu pa¤cabhiþ /
pa¤cadhaivetivçttasya bhàgàþ syuþ pa¤casandhayaþ // VisSd_6.74 //>#

tallakùaõamàha---

#<antaraikàrthasambandhaþ sandhirekànvaye sati />#

ekena prayojanenànvitànàü kathàü÷ànàmavàntaraikaprayojanasambandhaþ sandhiþ /
tadbhedànàha--

#<mukhaü pratimukhaü garbho vimar÷a upasaühçtiþ // VisSd_6.75 //>#

#<iti pa¤càsya bhedàþ syuþ kramàllakùaõamucyate />#

yathàdde÷aü lakùaõamàha---

#<yatra bãjasamutpattirnànàrtharasasambhavà // VisSd_6.76 //>#

#<pràrambheõa samàyuktà tanmukhaü parikãrttitam />#

yathà--ratnàvalyàü prathame 'ïke /

#<phalapradhànopàyasya mukhasandhinive÷inaþ // VisSd_6.77 //>#

#<lakùyàlakùya ivodbhedo yatra pratimukhaü ca tat />#

yathà---ratnàvalyàü dvitãye 'ïke vatsaràjasàgarikàsamàgamahetoranuràgabãjasya prathamàïkopakùiptasya susaügatà--vidåùakàbhyàü j¤àyamànatayà kiücillakùyasya vàsavadattayà citra phalakavçttàntena ki¤cidunnãyamànasyodde÷aråpa udbhedaþ /

#<phalapradhànopàyasya pràgudbhinnasya ki¤cina // VisSd_6.78 //>#

#<garbho yatra samudbhedo hràsànveùaõavànmuhuþ />#

phalasya garbhokaraõàdrarbhaþ /
yathà ratnàvalyàü dvitãye 'ïke---"susaügatà---sahi, adakkhiõà dàõi si tumaü jà evaü bhaññiõà hattheõa gàhidà vi kovaü õa mu¤casi" ityàdau samudbhedaþ /
punarvàsavadattàprave÷e hràsaþ /
tçtãye 'ïke---"tadvàrtànveùaõàya gataþ kathaü cirayati vasantakaþ" ityanveùaõam /
vióhåùakaþ--hã hã bhoþ, kosambãrajjalambheõàvi õa tàdiso piavaassassa paritoso jàdiso mama saàsàdo piyavaaõaü suõia bhavassadi" ityàdàvudbhedaþ /
punarapi vàsavadattàpratyabhij¤ànàd hràsaþ /
sàgarikàyàþ saïketasthànagamane 'nveùaõam /
punarlatàpà÷akaraõo udbhedaþ /
atha vimir÷aþ---

#<yatra mukhyaphalopàya udbhinno garbhato 'dhikaþ // VisSd_6.79 //>#

#<÷àpàdyaiþ sàntaràya÷ca sa vimar÷a iti smçtaþ />#

yathà ÷àkuntale caturthàïkàdau---anasåyà---piaüvade, jaivi gandhavveõa vivàheõa õibbuttakallàõà piasahã sauntalà aõuråvabhattubhàiõã saüvutteti nivvudaü me hiaam, taha vi ettiaü cintaõijjam" ityata àrabhya saptamàïkopakùiptàcchakuntalàpratyabhij¤ànàtpràgarthasa¤cayaþ ÷akuntalàvismaraõaråpavinghàliïgitaþ /
atha nirvahaõam---

#<bãjavanto mukhàdyarthà viprakãrõà yathàyatham // VisSd_6.80 //>#

#<ekàrthamupanãyante yatra nirvahaõàü hi tat />#

yathà--veõyàm--"ka¤cukà--(upasçtya, saharùam-) mahàràja !vardhase /
ayaü khalu bhãmaseno duryodhanakùatajàruõãkçtasarva÷arãro durlakùyavyaktiþ" ityàdinà draupadãke÷asaüyamanàdimukhasandhyàdibãjànàü nijanijasthànopakùiptànàmekàrthayojanam /
yathà và-÷àkuntale saptamàïke '÷akuntalàbhij¤ànàduttaror'tharà÷iþ /
eùàmaïgànyàha--

#<upakùepaþ parikaraþ parinyàso vilobhanam // VisSd_6.81 //>#


#<yuktiþ pràptiþ samàdhànaü vidhànaü paribhàvanà /
udbhadaþ karaõaü bheda etànyaïgàni vai mukhe // VisSd_6.82 //>#

yathodde÷aü lakùaõamàha--

#<kàvyàrthasya samutpattirupakùepa iti smçtaþ />#

kàvyàrtha itivçttalakùaõaprastutàbhidheyaþ /
yathà veõyàm--"bhãmaþ---
làbhàgçhànalaviùànnasabhàprave÷aiþ pràõeùu vittanicayeùu ca naþ prahçtya /
àkçùya pàõóavavadhåparidhànake÷àn svasthà bhavanti mayi jãvati dhartaràùñràþ //

#<samutpannàrthabàhulyaü j¤eyaþ parikaraþ punaþ // VisSd_6.83 //>#

yathà tatraiva---
pravçddhaü yadvairaü mama khalu ÷isoreva kurubhir- na tatràryo heturna bhavati kirãñã na ca yuvàm /
jaràsaüdhasyoraþ sthalamiva viråóhaü punarapi krudhà bhãmaþ sandhiü vighañayati yåyaü ghañayata //

#<tanniùpattiþ parinyàsaþ--->#

yathà tatraiva---
ca¤cadrabhujabhramitacaõóagadàbhighàtasaücårõitoruyugalasya suyodhanasya /
styànàvanaddhaghana÷oõita÷oõapàõiruttaüsayiùyati kacàüstava devi ! bhãmaþ //
atropakùepo nàmetivattalakùaõasya kàvyàbhidhaiyasya saükùepeõopakùepaõamàtram /
parikarastasyaiva bahulãkaraõam /
parinyàsastato 'pi na÷cayàpattiråpatayà parito hçdaye nyasanam, ityeùàü bhedaþ /
etàni càïgàni uktenaiva paurvàparyeõa bhavanti, aïgàntaràõi tvanyathàpi /

#<---guõàkhyànaü vilobhanam />#

yathà tatraiva---"draupadã--õàdha, kiü dukkaraü tue parikuvideõa" /
yathà và mama candrakalàyàü candrakalàvarõane--seyam, "tàruõyasyavilàsaþ---" ityàdi (139 pç.) /
yattu ÷akuntalàdiùu "grãvàbhaïgàbhiràmam---" ityàdi mçgàdiguõavarõanaü tadvãjàrthasambandhàbhàvànna saüdhyaïgam /
evamaïgàntaràõàmapyåhyam /

#<saüpradhàraõamarthànàü yuktiþ--->#

yathà--veõyàü sahàdevo bhãmaü prati àrya ! kiü mahàràjasaüde÷o 'yamavyutpanna evàryeõa gçhãtaþ" ityataþ prabhçti yàvadbhãmavacanam /
"yuùmàn hrepayati krodhàlloke ÷atrukulakùayaþ /
na lajjayati dàraõàü sabhàyàü ke÷akarùaõam" //
iti /

#<----pràptiþ sukhàgamaþ // VisSd_6.84 //>#

yathà tatraiva---"mathnàmi kaurava÷ataü samare na kopàt---" ityàdi (284 pç.) "draupadã--(÷rutvà saharùam--) õàdha, assudapuvvaü kkhu edaü vaaõam, tà puõo puõo bhaõa" /

#<bãjasyàgamanaü yattu tatsamàdhànamucyate />#

yathà tatraiva--"(nepathye kalakalànantaram) bho bho drupadaviràñavçùõyandhaka sahadevaprabhçtayaþ ! asmadakùauhiõãpatayaþ kauravacamåpradhànayodhà÷ca ÷çõvantu bhavantaþ---
yatsatyavratabhaïgabhãrumanasà yatnena mandãkçtaü yadvismartumapãhitaü ÷amavatà ÷ànti kulasyecchatà /
taddyåtàraõisaübhçtaü nçpasutàke÷àmbaràkarùaõaiþ krodhajyotiridaü mahatkuruvane yaudhiùñhiraü jçmbhate" //
atra "svasthà bhavantu mayi jãvati--" ityàdi bãjasya pradhànanàyakàbhimatatvena samyagahitatvàtsamàdhànam /

#<sukhaduþ khakçto yor'thastadvidhànamiti smçtam // VisSd_6.85 //>#

yathà bàlacarite---
"utsàhàti÷ayaü vatsa ! tava bàlyaü ca pa÷yataþ /
mama harùaviùàdàbhyàmàkràntaü yugapanmanaþ" /
yathà và mama prabhàvatyàm--"nayanayugàsecanakam-" ityàdi (236 pç.) /

#<kutåhalottarà vàcaþ proktà tu paribhàvanà />#

yathà--veõyàü draupadã yuddhaü syànna veti saü÷ayànà tårya÷abdànantaram "õàdha ! kiü dàõiü eso palaajalaharatthaõidamantha khaõe khaõe samaradundubhi tàóãadi" /

#<bãjàrthasya prarohaþ syàdudbhedaþ--->#

yathà tatraiva--"draupadã--aõõàü ca õàha, puõovi tumhehi samaràdo àacchia samàssàsaidavvà /
bhãmaþ--nanu pà¤càlaràjatanaye ! kimadyàlãkà÷càsanayà--
bhåyaþ paribhavaklàntilajjàvidhuritànanam /
aniþ ÷eùitakauravyaü na pa÷yasi vçkodaram //

#<---karaõaü punaþ // VisSd_6.86 //>#

#<prakçtàrthasamàrambhaþ-->#

yathà tatraiva---"devi ! gacchàmo vayamidànãü kurukulakùayàya" iti /

#<---bhedaþ saühatabhedanam />#

yathà tatraiva---"ata evàdyaprabhçti bhinno 'haü bhavadbhyaþ" /
kecittu---"bhedaþ protsàhanà" iti vadanti /
atha pratimukhàïgàni---

#<vilàsaþ parisarpa÷ca vidhutaü tàpanaü tathà // VisSd_6.87 //>#

#<narma narmadyuti÷caiva tathà pragamanaü punaþ /
virodha÷ca pratimukhe tathà syàtparyupàsanam // VisSd_6.88 //>#

#<puùpaü vajramupanyàso varõasaühàra ityapi />#

tatra---

#<samãhà ratibhogàrthà vilàsa iti kathyate // VisSd_6.89 //>#

ratilakùaõasya bhàvasya yo hetubhåto bhogo viùayaþ pramadà puruùo và tadarthà samãhà vilàsaþ /
yathà ÷àkuntale---
kamaü priyà na sulabhà manastu taddhàvadar÷anàyàsi /
akçtàrthe 'pi manasije ratimubhayapràrthanà kurute //

#<iùñanaùñànusaraõaü parisarpa÷ca kathyate />#

yathà ÷àkuntale---"ràjà---bhavitavyamatra tayà /
tathà hi---
abhyunnatà purastàdavagàóhà jaghanagauravàtpa÷càt /
dvàre 'sya pàõóusikate padapaïktirdç÷yate 'bhinavà" //

#<kçtasyànunayasyàdau vidhutaü tvaparigrahaþ // VisSd_6.90 //>#

yathà tatraiva---"alaü vo anteuravirahapajjussueõa ràesiõà uvaruddheõa" /
kecittu---"vidhçtaü syàdaratiþ" iti vadanti /

#<upàyàdar÷anaü yattu tàpanaü nàma tadbhavet />#

yathà ratnàvalyàm---"sagarikà---
dullahajaõàõurào lajjà guruã paraaso appà /
piyasahi visamaü pemmaü maraõaü saraõaü õavari ekkam" //

#<parihàsavaco narma--->#

yathà ratnàvalyàm---"susaügatà--sahã ! jassa kide tumaü àadà se aaü de purado ciññhadi /
sàgarikà---(sàbhyasåyam) kassa kide ahaü àadà ? "susaügatà--alaü aõõasaükideõa /
õaü cittaphalaassa" /

#<---dhçtistu parihàsajà // VisSd_6.91 //>#

#<narmadyutiþ--->#

tathà tatraiva--"susaügatà-sahi ! adakkhiõà dàõiü si tumaü jà evvaü bhaññiõà hatthàvalambidàvi kovaü õa mu¤casi /
sàgarikà--(sabhråbhaïgamãùadvihasya) susaügade ! dàõiü vi kãliduü na viramasi /
kecittu--"doùasyàcchàdanaü hàsyaü narmadyutiþ" iti vadanti /

#<---pragamanaü vàkyaü syàduttarottaram />#

yathà vikramorva÷yàm--urva÷ã--jaadu jaadu mahàrào /
ràjà---
mayà nàma jitaü yasya tvayà jaya udãryate" /
ityàdi /

#<virodho vyasanapràptiþ--->#

yathà caõóakau÷ike---"ràjà---nånamasamãkùyakàriõà mayà andheneva sphuracchikhàkalàpo jvalanaþ padbhyàü samàkràntaþ" /

#<---kruddhasyànunayaþ punaþ // VisSd_6.92 //>#

#<syàtparyupàsanaü-->#

yathà ratnàvalyàm--"vióhåùakaþ---bho, mà kupya /
eùà hi kadalãgharantaraü gàdà" ityàdi /

#<---puùpaü vi÷eùavacanaü matam />#

yathà tatraiva---"(ràjà haste gçhãtvà spar÷aü nàñayati ) vidåùakàþ---bho vaassa ! esà apuvvà sirã tae samàsàdidà /
ràjà---vayasya ! satyam---
÷rãreùà, pàõirapyasyàþ pàrijàtasya pallavaþ /
kuto 'nyathà stravatyeùa svedacchadmàmçtadravaþ //

#<pratyakùaniùñhuraü vajram--->#

yathà tatraiva---"ràjà---kathamihastho 'haü tvayà j¤àtaþ ? susaügatà---õa kevalaü tumaü samaü cittaphalaeõa /
tà jàva gadua gadua devãe õivedaissam" /

#<---upanyàsaþ prasàdanam // VisSd_6.93 //>#

yathà tatraiva--"susaügatà--bhaññuõa ! alaü saïkàe /
mae vi bhañiõãe pasàdeõa kãlidaü jjeva edihiü /
tà kiü kaõõàbharaõoõa /
ado vi me garuaro pasàdo eso, jaü tue ahaü ettha àlihidatti kuvidà me piasahã sàarià /
esà jjeva pasàdãadu" /
kecittu---"upapattikçto hyartha upanyàsaþ sa kãrtitaþ" /
iti vadanti /
udàharanti ca, tatraiva---"adimuharà kkhu sà gabbhadàsã" iti /

#<càturvarõyopagamanaü varõasaühàra iùyate />#

yathà mahàvãracarite tçtãye 'ïke---
pariùadiyamçùãõàmeùa vãro yudhàjit saha nçpatiramàtyairlomapàda÷ca vçddhaþ /
ayamaviratayaj¤o brahmavàdã puràõaþ prabhurapi janakànàmaïga bho yàcakàste //
ityatra çùikùàdãnàü varõànàü melanam /
abhinavaguptapàdàstu--"varõa÷abdena pàtràõyupalakùyante /
saühàro melanam" iti vyàcakùate /
udàharanti ca ratnàvalyàü dvitãye 'ïke--"ado vi me attraü guruaro pasàdo--" ityàderàrabhya "õaü hatthe geõhia pasàdehi õam /
ràjà--kvàsau kvàsau" ityàdi /
atha gàrbhàïgàni---

#<abhåtàharaõaü màrgo råpodàharaõo kramaþ // VisSd_6.94 //>#

#<saügraha÷cànumànaü ca pràrthanà kùiptireva ca /
tro (to) ñakàdhibalodvegà garbhe syurvidravastathà // VisSd_6.95 //>#

#<tatra vyàjà÷rayaü vàkyamabhåtàharaõaü matam />#

yathà a÷vatthàmàïke---
a÷vatthàmà hata iti pçthàsånunà spaùñamuktvà svairaü ÷eùe gaja iti punarvyàhçtaü satyavàcà /
tacchrutvàsau dayitatanayaþ pratyayàttasya ràj¤aþ ÷astràõyàjau nayanasalilaü càpi tulyaü mumoca //

#<tattvàrthakathanaü màrgaþ--->#

yathà caõóakau÷ike--"ràjà---bhagavan ! gçhyatàmarjitamidaü bhàryàtanayavikrayàt /
÷eùasyàrthe kariùyàpi caõóàle 'pyàtmavikrayam //

#<råpaü vàkyaü vitarkavat // VisSd_6.96 //>#

yathà ratnàvalyàm--"ràjà---
manaþ prakçtyaiva calaü durlakùyaü ca tathàpi me /
kàmenaitatkathaü viddhaü samaü sarvaiþ ÷ilãmukhaiþ //

#<udàharaõamutkarùayuktaü vacanamucyate />#

yathà a÷vatthàmàïke--
yo yaþ ÷astraü bibharti svabhujagurumadaþ pàõóavãnàü camånàü yo yaþ pà¤càlagotre ÷i÷uradhikavayà garbha÷ayyàü gato và /
yo yastatkarmasàkùã, carati mayi raõo ya÷ca ya÷ca pratãpaþ krodhàndhastasya tasya svayamiha jagatàmantakasyàntako 'ham //

#<bhàvatattvopalabdhistu kramaþ syàt--->#

yathà ÷àsuntale---"ràjà---sthàne khalu vismçtanimeùeõa cakùuùà priyàmavalokayàmi /
tathàhi--
unnamitaikabhrålatamànanamasyàþ padàni racayantyàþ /
pulakà¤citena kathayati mayyanuràgaü kapolena //

#<---saügrahaþ punaþ // VisSd_6.97 //>#

#<sàmadànàrthasaüpannaþ-->#

yathà ratnàvalyàm---"ràjà---sàdhu vayasya ! idaü te pàritoùikam /
(iti kañakaü dadàti ) /

#<---liïgàdåho 'numànatà />#

yathà jànakãràghave nàñake---"ràmaþ---
lãlàgatairapi taraïgayato dharitrãmàlokanairnamayato jagatàü ÷iràüsi /
tasyànumàpayati kà¤canakàntigaurakàyasya såryatanayatvamadhçùyatàü ca //

#<ratiharùotsavànàü tu pràrthanaü pràrthanà bhavet // VisSd_6.98 //>#

yathà ratnàùalyàm---"priye sàgarike ! ÷ãtàü÷urmukhamutpale tava dç÷au, padmànukàrau karau, rambhàstambhanibhaü tathoruyugalaü, bàhå mçõàlopamau /
ityahlàdakaràkhilaïgi ! rabhasànniþ ÷aïkamàliïgya mà- maïgani tvamanaïgatàpavidhuràõyehyehi nirvàpaya //
idaü ca pràrthanàkhyamaïgam /
yanmate nirvahaõo bhåtàvasaratvàtpra÷astinàmàïga nàsti tanmatànusàreõoktam, anyathà pa¤caùaùñisaükhyatvaprasaïgàt /

#<rahasyàrthasya tadbhedaþ kùiptiþ syàt--->#

yathà÷vatthàmàïke---
evasyaiva vipàko 'yaü dàruõo bhuvi vartate /
ke÷agrahe dvitãye 'sminnånaü niþ ÷eùitàþ prajàþ //

#<---tro(to) ñakaü punaþ />#

#<saürabdhavàk-->#

yathà caõóakau÷ike---"kau÷ikaþ--àþ, punaþ kathamadyàpi na sambhåtà svaõàdakùiõàþ" /

#<---adhibalabhisaümadhicchalena yaþ // VisSd_6.99 //>#

yathà ratnàvalyàm---"kà¤canamàlà---bhaññiõi, iyaü sà cittasàlià /
vasantaassa saõõaü karomi " ityàdi /

#<nçpàdijanità bhãtarudvegaþ parikãrtitaþ />#

yathà veõyàm---
pràptàvekarathàråóhau pçcchantau tvàmitastataþ /
sa karõàriþ sa ca kråro vçkakarmà vçkodaraþ //

#<÷aïkàbhayatràsakçtaþ sambhramo vidravo mataþ // VisSd_6.100 //>#

kàlàntakakaràlàsyaü krodhodbhåtaü da÷ànanam /
vilokya vànarànãke sambhramaþ ko 'pyajàyata //
atha vimar÷àïgàni---

#<apavàdo 'tha saüpheño vyavasàyo dravo dyutiþ /
÷aktiþ prasaïgaþ ÷eda÷ca pratiùedho virodhanam // VisSd_6.101 //>#

#<prarocanà vimar÷e syàdàdànaü chàdanaü tathà /
doùaprakhyàpavàdaþ syàt--->#

yathà veõyàm---"yudhiùñhiraþ---pa¤càlaka ! kvacidàsàdità tasya duràtmanaþ kaukhyàpasadasya padavã /
pà¤càlakaþ--na kevalaü padavã, sa eva duràtmà devãke÷apà÷aspar÷apàtakapradhànaheturupalavdhaþ" /

#<---saüpheño roùabhàùaõam // VisSd_6.102 //>#

yathà tatraiva---"ràjà---are re maruttanaya ! vçddhasya ràj¤aþ purato ninditamapyàtmakarma ÷alàghase /
÷çõu re--
kçùñà ke÷eùu bhàryà tava tava ca pa÷ostasya ràj¤astayorvà pratya÷raü bhåpatãnàü mama bhuvanapateràj¤ayà dyåtadàsã /
tasmin verànubandhe vada kimapakçtaü tairhatà ye narendrà bàhvorvoryàtibhàradraviõagurumadaü màmajitvaiva darpaþ //
bhãmaþ---(sakrodham) àþ pàpa /
ràjà---àþ pàpa" /
ityàdi /

#<vyavasàya÷ca vij¤eyaþta pratij¤àhetusaübhavaþ />#

yathà tatraiva---"bhãmaþ---
nihatà÷eùakauravyaþ kùãbo duþ÷àsanàsçjà /
bhaïktà duryodhanasyaurvorbhomo 'yaü ÷irasà nataþ //

#<dravo guruvyatikràntiþ ÷okàvegàdisambhavà // VisSd_6.103 //>#

yathà tatraiva---"yudhiùñhiraþ---bhagavan ! kçùõàgraja ! subhadràbhràtaþ ! j¤àtiprãtirmanasi na kçtà, kùatriyàõàü na dharmo råóhaü sakhyaü tadapi gaõitaü nànujasyàrjunena /
tulyaþ kàmaü bhavatu bhavataþ ÷iùyayoþ snehabandhaþ ko 'yaü panthà yadasi vimukho mandabhàgye mayi tvam /

#<tarjanodvejane proktà dyutiþ--->#

yathà tatraiva duryodhanaü prati kumàravçkodareõoktam----
janmendovimale kule vyapadi÷asyadyàpi dhatse gadàü màü duþ ÷àsanakoùõa÷oõitamadhukùãbaü ripuü manyase /
darpàndho madhukaiñabhadviùi haràvapyuddhataü ceùñase tràsànme nç-pa÷o ! vihàya samaraü païke 'dhunà lãyase //

#<---÷aktiþ punarbhavet /
virodhasya pra÷amanam--->#

yathà tatraiva---
"kurvantvàptà hatànàü raõa÷irasi janà bhasmasàd dehabhàrà- na÷rånmi÷raü katha¤ciddadatu jalamamã bàndhavà bàndhavebhyaþ /
màrgantàü j¤àtidehàn hatanaragahane khaõóitàn gçdhrakaïkaiþ- rastaü bhàsvàn prayàtaþ saha ripubhirayaü saührintàü balàni //

#<---prasaïgo gurukãrttanam // VisSd_6.104 //>#

yathà mçcchakañikàyàm---"càõóàlakaþ---eso kkhu sàgaladattassa sudo ajjavismadattasma õattio càludatto vàvàdiduü va¤bhktaññhàõaü õijjai edeõa kila gaõià vasantaseõà suaõõaloheõa vàvàdi detti /
càrudattaþ---(sanirvedaü svagatam) "makha÷ataparipåtaü gotramudbhàsitaü yat, sadasi nivióacetyavrahmaghoùaiþ purustàt /
mama nidhanada÷àyàü varttamànasya pàpaistadasadç÷amanuùyairghuùyate ghoùaõàyàm" //
ityanena càrudattavadhàbhyudayànukålaprasaïgàd gurukãrttanamiti prasaïgaþ /

#<mana÷ceùñàsamutpannaþ ÷ramaþ kheda iti smçtaþ />#

manaþ samutpanno yathà màlatãmàdhave---
dalati hçdayaü gàóhodvego dvidhà na bhidyate vahati vikalaþ kàyo mohaü na mu¤cati cetanàm /
jvalayati tanåmantardàhaþ, karoti na bhasmasàt praharati vidhirmarmacchedã, na kçntati jãvitam //
evaü ceùñàsamutpanno 'pi /

#<ãpsitàrthapratãghàtaþ pratiùedha itãùyate // VisSd_6.105 //>#

yathà mama prabhàvatyàü vidåùakaü prati pradyumnaþ---sakhe ! kathamiha tvamekàkã varttase ? kva nu punaþ priyasakhãjanànugamyamànà priyatamà me prabhàvatã ? vidåùakaþ- asura vaiõà àària kahiü vi õãdà /
pradyumnaþ---(dãrghaü ni÷vasya ) hà pårõacandramukhi ! mattacakoranetre ! màmànatàïgi ! parihàya kuto gatàsi ?" /
gaccha tvamadya nanu jãvita ! tårõameva daivaü kadarthanaparaü kçtakçtyamastu //

#<kàryàtyayopagamanaü vihodhanamiti smçtam />#

yathà veõyàm---yudhiùñhiraþ---
tãrõe bhãùmamahodadhau kathamapi droõànale nivçte karõà÷ãviùabhogini pra÷amite ÷alye ca yàte divam /
bhãmena priyasàhasena rabhàsàdalpàva÷eùe jaye sarva jãvitasaü÷ayaü vayamamã vàcà samàropitàþ //

#<prarocanà tu vij¤eyà saühàràrthapradar÷inã // VisSd_6.106 //
>#
yathà veõyàm---"pà¤càlakaþ--ahaü devena cakrapàõinà sahitaþ---" ityupakramya kçtaü sandehena /
påryantàü salilena ratnakala÷à ràjyàbhiùekàya te kçùõàtyantacirojbhktite tu kabarãbandhe karotu kùaõam /
ràme ÷àtakuñhàrabhàsvarakare kùatradrumocchedini kramadhàndhe ca vçkodare paripatatyàjau kutaþ saü÷ayaþ" //

#<kàryasaügraha àdànam--->#

yathà veõyàm---"bho bhoþ samantapa¤cakacàriõaþ ! /
nàhaü rakùo na bhåto ripurudhirajalàhlàditàïgaþ prakàmaü nistãrõorupratij¤àjalanidhigahanaþ krodhanaþ kùatriyo 'smi /
bho bho ràjanyavãràþ ! samara÷ikhi÷ikhàbhukta÷eùàþ ! kçtaü va--
stràsenànena lãnairhatakarituragàntahitairàsyate yat //
atra samastaripuvadhakàryasya saükçhãtatvàdàdànam ---

#<tadàhu÷chàdanaü punaþ /
kàryàrthamapamànàdeþ sahanaü khalu yadbhavet // VisSd_6.107 //>#

yathà tatraiva---arjunaþ-àrya ! prasãda kimatrakrodhena--
apriyàõi karotveùa vàcà ÷akto na karmaõà /
hatabhràtç÷ato duþkhã pralàpairasya kà vyathà //
atha nirvahaõàïgàni /

#<sandhirvibodho grathanaü nirõayaþ paribhàùaõam /
kçtiþ taprasàda ànandaþ samayo 'pyupagåhanam // VisSd_6.108 //>#
#<bhàùaõaü pårvavàkya¤ca kàvyasaühàra eva ca /
pra÷astiriti saühàre j¤eyànyaïgàni nàmataþ // VisSd_6.109 //>#

tatra---

#<bãjopagamanaü sandhiþ--->#

yathà tatraiva (veõyàm)---"bhãmaþ-bhavati ! yaj¤avedisambhave ! smarati bhavatã yanmayoktam--"ca¤cadbhuje" tyàdi" /
anena mukhe kùiptabãjasya punarupagamanamiti sandhiþ /

#<---vibodhaþ kàryamàrgaõam />#

yathà tatraiva---"bhãmaþ--mu¤catu màmàryaþ kùaõamekam /
yudhiùñhiraþ--kimaparamava÷iùñam ? bhãmaþ--sumahadava÷iùñam /
saüyamayàmi tàvadanena suyodhana÷oõitokùitena pàõinà pà¤càlyà duþ÷àsanàvakçùñaü ke÷ahastam /
yudhiùñhiraþ--gacchatu bhavàn, anubhavatu tapasvinã veõãsaühàram" iti /
anena ke÷asaüthamanakàryasyànveùaõàdvibodhaþ /

#<upanyàsastu kàryàõàü grathanaü--->#

yathà tatraiva---bhãmaþ--pà¤càli ! na khalu mayi jãvati saharüttavyà duþ÷àsanavilulità veõiràtmapàõibhyàm /
tiùñha, svayamevàhaü saüharami " iti /
anena kàryasyopakùepàdragrathanam /

#<---nirõayaþ punaþ // VisSd_6.110 //>#

#<anubhåtàrthakathanaü--->#

yathà tatraiva, bhãmaþ--deva ajàta÷atro ! adyàpi duryodhanahatakaþ /
mayà hi tasya duràtmanaþ--
bhåmau kùiptaü ÷arãraü nihatamidamasçkcandanàbhaü nijàïge takùmãràrye niùaktà caturudadhipayaþ sãmayà sàrddhamurvyà /
bhçtyà mitràõi yodhàþ kurukulamanujà dagdhametadraõàgnau nàmaikaü yadbravãùi kùitipa ! tadadhunà dhàrttaràùñasya ÷eùam //

#<---vadanti paribhàùaõam /
parivàdakçtaü vàkyam--->#

yathà ÷àkuntale--ràjà àrye ! atha sà tatrabhavatã kimàkhyasya ràjarùeþ patnã ? /
tàpasã---
ko tassa dhammadàrapariññàiõo õàmaü geõhissadi" /

#<---labdhàrtha÷amanaü kçtiþ // VisSd_6.111 //>#

yathà veõyàm--"kçùõaþ--ete bhagavanto vyàsa--vàlmãkiprabhçtayo 'bhiùekaü dhàrayantastiùñhanti" iti /
anena pràptaràjyasyàbhiùekamaïgalaiþ sthirãkaraõaü kçtiþ /

#<÷u÷råùàdiþ prasàdaþ syàt--->#

yathà tatraiva bhãmena draupadyàþ ke÷asaüyamanam /

#<---ànando và¤chitàgamaþ />#

yathà tatraiva---"draupadã---visumaridaü edaü vàvàraü õàdhassa pasàdeõa puõo vi sikkhissaü" /

#<samayo duþkhaniryàõàü--->#

yathà ratnàvalyàm--"vàsavadattà---(ratnàvalãmàliïgya) samassasa bahiõie ! samassasa" /

#<---tadbhavedupagåhanam // VisSd_6.112 //>#

#<yat syàdadbhutasampràptiþ-->#

yathà mama prabhàvatyàü nàradadar÷anàt pradyumna årddhvamavalokya---
dadhadvidyullekhàmiva kusumamàlàü marimala--
bhramadbhçïga÷reõãdhvanibhirupagãtàü tata itaþ /
digantaü jyotibhistuhinakaragaurairdhavalaya--
nnitaþ kailàsàdriþ patati viyataþ kiü punaridam //

#<---sàmadànàdi bhàùaõm />#

yathà caõóakau÷ike--"dharmaþ---tadehi dharmalokamadhitiùñha" /

#<pårvavàkyaü tu vij¤eyaü yathoktàrthopadar÷anam // VisSd_6.113 //>#

yathà veõyàm--bhãmaþ--buddhaimatike ! kva sà bhànumatã /
paribhavatu samprati pàõóavadàràn" /

#<varapradànasaüpràptiþ kàvyasaühàra iùyate />#

yathà sarvatra---kiü te bhåyaþ priyamupakaromi" /
iti /

#<nçpade÷àdi÷àntistu pra÷astirabhidhãyate // VisSd_6.114 //>#

yathà prabhàvatyàm---
ràjànaþ sutanirvi÷eùamadhunà pa÷yantu nityaü prajà jãyasuþ sadasadvivekapañavaþ santo guõagràhiõaþ sasyasvarõasamçddhayaþ samadhikàþ santu kùamàmaõóale bhåyàdavyabhicàriõã trijagato bhakti÷ca nàràyaõo //
atra copasaühàrapra÷astyoranta ekena krameõaiva sthitiþ /
"iha ca mukhasaüdhau upakùepaparinyàsayuktyudbhedasamàdhànànàü pratimukhe ca parisarpaõapragamanavajropanyàsapuùpàõàü garbhe 'bhåtàharaõamargatro (to) ñakàdhibalakùepàõàü vimar÷e 'pavàda÷aktivyavasàyaprarocanàdànànàü pràdhanyam /
anyeùàü ca yathàsambhavaü sthitiþ" iti kecit /

#<catuþùaùñividhaü hyetadaïgaü proktaü manãùibhiþ /
kuryàdaniyate tasya saüdhàvapi nive÷anam // VisSd_6.115 //>#

#<rasànuguõatàü vãkùya rasasyaiva hi mukhyatà />#

yathà vehãsaühàre tçtãyàïke duryodhanakarõayormahatsaüpradhàraõam /
evamanyatràpi /
yattu rudrañàdibhiþ "niyama eva " ityuktaü tallakùyàviruddham /

#<iùñàrtharacanà÷caryalàbho vçttàntavistaraþ // VisSd_6.116 //>#

#<ràgapràptiþ prayogasya goùyànàü gopanaü tathà /
prakà÷anaü prakà÷yànàmaïgànàü ùaóvidhaü phalam // VisSd_6.117 //>#

#<aïgahãno naro yadvannaivàrambhakùamo bhavet /
aïgahãnaü tathà kàvyaü na prayogàya yujyate // VisSd_6.118 //>#

#<saüpàdayetàü saüdhyaïgaü nàyakapratinàyakau /
tadabhàve patàkàdyastadabhàve tathetarat // VisSd_6.119 //>#

pràyeõa pradhànapuruùaprayojyàni sandhyaïgàni bhavanti /
kintåpakùepàditrayaü bãjasyàlpamàtrasamuddiùñatvàdapradhànapuruùaprayojitameva sàdhu /

#<rasavyaktimapekùyaiùàmaïgànàü saünive÷anam /
na tu kevalayà ÷àstrasthitisaüpàdanecchayà // VisSd_6.120 //>#

tathà ca yadveõyàü duryodhanasya bhànumatyà saha vipralambho dar÷itaþ, tattàdda÷e 'vasare 'tyantamanucitam /

#<aviruddhaü tu yadvçttaü rasàdivyaktaye 'dhikam /
tadaùyanyathayeddhãmànna vadedvà kadàcana // VisSd_6.121 //>#

anayorudàharaõaü satprabandheùvabhivyaktameva /
atha vçttayaþ---

#<÷çïgàre kau÷ikã vãre sàttvatyàrabhañã punaþ /
rase raudre ca bãbhatse vçttiþ sarvatra bhàratã // VisSd_6.122 //>#

#<catastro vçttayo hyetàþ sarvanàñyasya màtçkàþ /
syurnàyikàdivyàpàravi÷eùà nàñakàdiùu // VisSd_6.123 //>#

tatra kau÷ikã---

#<yà ÷lakùõanepathyavi÷eùacitrà strãsaükulà puùkalançtyagãtà /
kàmopabhogaprabhavopacàrà sà kau÷ikã càruvilàsayuktà // VisSd_6.124 //>#

#<narma ca narmasphårjo narmasphoño 'tha narmagarbha÷ca /
catvàryaïgànyasyà--->#

tatra---

#<---vaidagdhyakrãhitaü narmaþ // VisSd_6.125 //>#

#<iùñajanàvarjanakçttaccàpi trividhaü matam /
vihitaü ÷uddhahàsyena sa÷çïgàrabhayena ca // VisSd_6.126 //>#

tatra kevalahàsyena vihitaü yathà ratnàvalyàm---"vàsavadattà--(phalakamuddi÷ya sahàsam) esà vi avarà tava samãve jadhàlihidà edaü kiü ajjavasantassa viõõàõam /
sa÷çïgàrahàsyena yathà ÷àkuntale--ràjànaü prati ÷akuntalà--asaütuññho uõa kiü karissadi /
ràjà--
idamaü /
(iti vyavasitaþ÷akuntalàvaktraü óhaukate ) sabhayahàsyena yathà ratnàvalyàm---àlekhyadar÷anàvasare susaügatà--jàõido mae eso vuttanto samaü cittaphalaeõa /
tà devãe gadua nivedaissam /
etadvàkyasambandhi narmodàhçtam /
evaü veùaceùñàsambandhyapi /

#<narmasphårjaþ sukhàrambho bhayànto navasaügamaþ />#

yathà màlavikàyàm--saïketanàyakamabhisçtàyàü "nàyakaþ--
visçja sundari ! saïgamasàdhvasaü nanu ciràtprabhçti praõayonmukhe /
parigçhaõa gate sahakàratàü tvamatimuktalatàcaritaü mayi" //
màlavikà--"bhaññà, devãe bhaeõa appaõo vi pia kauü õa pàremi" ityàdi /
atha narmasphoñaþ---

#<narmasphoño bhàvale÷aiþ såcitàlparasà mataþ // VisSd_6.127 //>#

yathà màlatãmàdhave---
gamanamalasaü ÷ånyà dçùñiþ ÷arãramasauùñhavaü ÷vasitamadhikaü kintvetat syàt kimadanyadito 'thavà /
bhramati bhuvane kandarpàj¤à vikàri ca yauvanaü lalitamadhuràste te bhàvàþ kùipanti ca dhãratàm //
alasagamanàdibhirbhàvale÷airmàdhavasya màlatyàmanuràgaþ stokaþ prakà÷itaþ /

#<narmagarbho vyavahatirnetuþ pracchannavartinaþ />#

yathà--tatraiva sakhãråpadhàriõà màdhavena màlatyà maraõavyavasàyavàraõam /
atha sàttvatã---

#<sàttvatã bahulà sattva--÷auryatyàgadayàrjavaiþ // VisSd_6.128 //>#

#<saharùà kùudra÷çïgàrà vi÷okà sàdbhutà tathà /
utthàpako 'tha sàüghàtyaþ saülàpaþ parivarttakaþ // VisSd_6.129 //>#

#<vi÷eùà iti cattvàraþ sàttvatyàþ parikãrttiþ /
uttejanakarã ÷atrorvàgudhyàpaka ucyate // VisSd_6.130 //>#

yathà mahàvãracarite---
ànandàya ca vismayàya ca mayà dçùño 'si duþkhàya và vaitçùõyantu mamàpi samprati kutastvaddar÷ane cakùuùaþ /
tvatsàïgatyasukhasya nàsmi viùayastat kiü vçthà vyàhçtaiþ ? asmin vi÷rutajàmadagnyadamane pàõau dhanurjçnbhatàm //

#<mantràrthadaiva÷aktyàdeþ sàghàtyaþ saïghabhedanam />#

mantra÷aktyà yathà---mudràràkùase ràkùasasàyànàü càõakyena svabuddhyà bhedanam /
artha÷aktyàpi tatraiva /
daiva÷aktyà yathà---ràmàyaõo ràvaõàdvibhãùaõasya bhedaþ /

#<saülàpaþ syàdrabhãràktirnànàbhàvasamà÷rayaþ // VisSd_6.131 //>#

yathà vãracarite---"ràmaþ--ayaü saþ, yaþ kila saparivàrakàrttikeyavijayàvajãtena bhagavatà nãlalohite parivatsarasahastràntevàsine tubhyaü prasàdãkçtaþ para÷uþ /
para÷uràmaþ--ràma dà÷arathe ! sa evàyamàryapàdànàü priyaþ para÷uþ /
"ityàdi /

#<pràrabdhàdanyakàryàõàü kàraõaü parivartakaþ />#

yathà veõyàm---"bhàmaþ---sahadeva ! gaccha tvaü gurumanuvartasva /
ahamapyastràgàraü pravi÷yàyudhasahàyo bhavàmãti yàvat /
athavà àmantrayitavyaiva mayà pà¤càlã" /
iti /
athàrabhañã---

#<màyendrajàlasaügràmakrodhodbhràntàdiceùñitaiþ // VisSd_6.132 //>#

#<saüyuktà vadhabandhàdyairuddhatàrabhañã matà /
vaståtthàpanasaüphaiñau saükùiptiravapàtanam // VisSd_6.133 //>#

#<iti bhedàstu catvàra àrabhañyàþ prakãrtitàþ /
màyàdyutthàpitaü vastu vastutthàpanamucyate // VisSd_6.134 //>#

yathodàttaràghave---
jãyante jayino 'pi sàndratimiravràtairviyadvyàpibhir- bhàsvantaþ sakalà raverapi karàþ kasmàdakasmàdamã /
ete cograkabandhakaõñharudhirairàdhmàyamànodarà mu¤cantyànanakaüdarànalamucastãvràn ravàn pheravàþ //
ityàdi /

#<saüpheñastu samàghàtaþ kruddhasatvarayordåyoþ />#

yathà màlatyàü màdhavàghoraghaõñayoþ /

#<saükùiptà vasturacanà ÷ilpairitarathàpi và // VisSd_6.135 //>#

#<saükùiptiþ syànnivçttau ca neturnetrantaragrahaþ />#

yathodayanacarite kali¤jahastiprayogaþ /
dvitãyaü yathà vàlinivçttyà sugrãvaþ /
yathà và para÷uràmasyauddhatyanivçttyà ÷àntatvàpàdanam--"puõyà bràhmaõajàtiþ--'iti /

#<prave÷atràsaniùkràntiharùavidravasaübhavam // VisSd_6.136 //>#

#<avapàtanamityuktaü--->#

yathà kçtyaràvaõo ùaùñhe 'ïke--"(pravi÷ya khaïgahastaþ puruùaþ)" ityataþ prabhçti niùkramaõaparyantam /

#<---pårvamuktaika bhàratã />#

atha nàñyoktayaþ---

#<a÷ràvya khalu yadvastu tadiha svagataü matam // VisSd_6.137 //>#

#<sarva÷ràvyaü prakà÷aü syàttadbhavedapavàritam /
rahasyaü tu yadanyasya paràvçtya prakà÷yate // VisSd_6.138 //>#

#<tripatàkakareõànyànapavàryàntarà kathàm /
ànyonyàmantraõaü yatsyàttajjanànte janàntikam // VisSd_6.139 //>#

#<kiü vravãùãti yannàñye vinà pàtraü prayujyate /
÷rutvevànuktamaùyarthaü tatsyàdàkà÷abhàùitam // VisSd_6.140 //>#

yaþ ka÷cidartho yasmàdropanãyastasyàntarata årdhvaü sarvàïgulinàmitànàmikaü tripatàkalakùaõaü karaü kçtvànyena saha yanmantryate tajjanàntikam /
paràvçtyànyasya rahasyakathanamapavàritam /
÷eùaü spaùñam /

#<dattàü siddhàü ca senàü ca ve÷yànàü nàma dar÷ayet /
dattaprayàõi vaõijàü ceñaceñyostathà punaþ // VisSd_6.141 //>#

#<vasantàdiùu varõyasya vastuno nàma yadbhavet />#

ve÷yà yathà vasantasenàdiþ /
vaõigviùõudattàdiþ /
ceñaþ kalahaüsàdiþ /
ceñã mandàrikàdiþ /

#<nàma kàryaü nàñakasya garbhitàrthaprakà÷akam // VisSd_6.142 //>#
yathà ràmàbhyudayàdiþ /

#<nàyikànàyakàkhyànàtsaüj¤à prakaraõàdiùu />#

yathà màlatãmàdhavàdiþ /

#<nàñikàsaññakàdãnàü nàyikàbhirvi÷eùaõam // VisSd_6.143 //>#

yathà ratnàvalã-karpårama¤jaryàdiþ /

#<pràyeõa õyantakaþ sàdhirgameþ sthàne prayujyate />#

yathà ÷àkuntale--çùã, "gacchàvaþ" ityarthe "sàdhayàvastàvat" /

#<ràjà svamãti deveti bhçtyairbhaññeti càdhamaiþ // VisSd_6.144 //>#

#<ràjaùibhirvayasyeti tathà vióhåùakeõa ca /
ràjannityçùibhirvàcyaþ so 'patyapratyayena ca // VisSd_6.145 //>#

#<svecchayà nàmabhivipravipra àryeti cetaraiþ /
vayasyetyathavà nàmnà vàcyo ràj¤à vióhåùakaþ // VisSd_6.146 //>#

#<vàcyau nañãsåtradhàràvàryanàmnà parasparam /
såtradhàraü vadedbhàva iti vai pàripàr÷ivakaþ // VisSd_6.147 //>#

#<såtradhàro màriùeti haõóe ityadhamaiþ samàþ /
vayasyetyuttamairhaho madhyairàryeti càgrajaþ // VisSd_6.148 //>#

#<bhagavanniti vaktavyàþ sarvairdevaùiliïginaþ /
vadedràj¤ãü ca ceñãü ca bhavatãti vidåùakaþ // VisSd_6.149 //>#

#<àyuùman rathinaü såto vçddhaü tàteti cetaraþ /
vatsaputrakatàteti nàmnà gotreõa và sutaþ // VisSd_6.150 //>#

#<÷iùyo 'nuja÷ca vaktavyo 'màtya àryeti càdhamaiþ /
viprairayamamàtyeti saciveti ca bhaõyate // VisSd_6.151 //>#

#<sàdho ! iti tapasvã ca pra÷ànta÷cocyate budhaiþ /
svagçhãtàbhidhaþ påjyaþ ÷iùyàdyairvinigadyate // VisSd_6.152 //>#

#<upàdhyàyeti càcàryo mahàràjeti bhåpatiþ /
svàmãti, yuvaràjastu kumàro bhartçdàrakaþ // VisSd_6.153 //>#

#<bhadrasaumyamukhetyevamadhamaistu kumàrakaþ /
vàcyà prakçtibhã ràj¤aþ kumàrã bhartçdàrikà // VisSd_6.154 //>#

#<patiryathà tathà vàcyà jyeùñhamadhyàdhamaiþ striyaþ /
haleti sadç÷ã, preùyà ha¤je ve÷yàjjukà tathà // VisSd_6.155 //>#

#<kuññinyambetyanugataiþ påjyà ca jaratã janaiþ /
àmantraõai÷ca pàùaõóà vàcyàþ svasamayàgataiþ // VisSd_6.156 //>#

#<÷akà (÷akyà) daya÷ca saübhàùyà bhadradattàdinàmabhiþ /
yasya yatkarma ÷ilpaü và vidyà và jàtireva và // VisSd_6.157 //>#

#<tenaiva nàmnà vàcyo 'sau j¤eyà÷cànye yathocitam />#

atha bhàùàvibhàgaþ---

#<puruùàõàmanãcànàü saüskçtaü syàtkçtàtmanàm // VisSd_6.158 //>#

#<sorasenã prayoktavyà tàdç÷ãnàü ca yoùitàm /
àsàmeva tu gàthàsu mahàràùñrãü prayojayet // VisSd_6.159 //>#

#<atroktà màgadhã bhàùà ràjàntaþ puracàriõàm /
ceñànàü ràjaputràõàü ÷reùñhànàü càrdhamagadhã // VisSd_6.160 //>#

#<pràcyàü vidåùakàdãnàü, dhårtànàü syàdavantijà /
yodhanàgarikàdãnàü dàkùiõàtyà hi dãvyatàm // VisSd_6.161 //>#

#<÷avaràõàü ÷akàdànàü ÷àbarãü saüprayojayet /
bàhlãkabhàùodãcyànàü dràvióã dràvióàdiùu // VisSd_6.162 //>#

#<àbhãreùu tathàbhãrã càõóàlã pukkasàdiùu /
àbhãrã ÷àbarã càpi kàùñhapàtropajãviùu // VisSd_6.163 //>#

#<tathaivàïgàrakàràdau pai÷àcã syàtpi÷àcavàk /
ceñãnàmaùyanãcànàmapi syàtsaurasenikà // VisSd_6.164 //>#

#<bàlànàü ùaõóakànàü ca nãcagrahavicàriõàm /
unmattànàmàturàõàü saiva syàtsaüskçtaü kvacit // VisSd_6.165 //>#

#<ai÷varyeõa pramattasya dàridryopadrutasya ca /
bhikùu valkadharàdãnàü pràkçtaü saüprayojayet // VisSd_6.166 //>#

#<saüskçtaü saüprayoktavyaü liïginãùåttamàsu ca /
devãmanbhisutàve÷yàsvapi kai÷cittathoditam // VisSd_6.167 //>#

#<kàryata÷cottamàdãnàü kàryo bhàùàviparyayaþ // VisSd_6.168 //>#

#<yoùitsakhãbàlave÷yàkitavàùsarasàü tathà /
vaidagdhyàtha pradàtavyaü saüskçtaü càntaràntarà // VisSd_6.169 //>#

eùàmudàharaõànyàkareùu boddhavyàni /
bhàùàlakùaõàni mama tàtapàdànàü bhàùàrõave /

#<ùañtriü÷allakùaõànyatra, nàñyàlaükçtayastathà /
trayastriü÷atprayojyàni vãthyaïgàni trayoda÷a // VisSd_6.170 //>#

#<làsyàïgàni da÷a yathàlàbhaürasavyapekùayà />#

yathàlàbhaü prayojyànãti sambandhaþ /
atreti nàñake /
tatra lakùaõàni--

#<bhåùaõàkùarasaüghàtau ÷obhodàharaõaü tathà // VisSd_6.171 //>#

#<hetusaü÷ayadçùñàntàstulyatarkaþ padoccayaþ /
nidar÷anàbhipràyau ca pràptirvicàra eva ca // VisSd_6.172 //>#

#<diùñopadiùñe ca guõàtipàtàti÷ayau tathà /
vi÷eùaõaniruktã ca siddhibhra÷aviparyayau // VisSd_6.173 //>#

#<dàkùiõyànunayau màlàrthàpattirgarhaõaü tathà /
pçcchà prasiddhiþ sàråpyaü saükùepo guõakãrtanam // VisSd_6.174 //>#

#<le÷o manoratho 'nuktasiddhiþ priyavacastathà />#

tatra---

#<lakùaõàni guõaiþ sàlaükàrairyogastu bhåùaõam // VisSd_6.175 //>#

yathà---àkùipantyaravindàni mugdhe ! tava mukha÷riyam /
koùadaõóasamagraõàü kimeùàmasti duùkaram //

#<varõanàkùarasaüghàta÷citràrthairakùarairmitaiþ />#

yathà ÷àkuntale--"ràjà---kaccitsakhãü vo nàtibàdhate ÷arãrasaütàpaþ /
priyaüvadà--sampadaü ladhosaho uasamaü gamissadi" /

#<siddhairarthaiþ samaü yatràprasiddhor'thaþ prakà÷ate // VisSd_6.176 //>#

#<÷liùña÷lakùaõacitràrthà sà ÷obhetyabhidhãyate />#

yathà---
"saüdvaü÷asambhavaþ ÷uddhaþ koñido 'pi guõànvitaþ /
kàmaü dhanuriva kråro varjanãyaþ satàü prabhuþ /

#<yatra tulyàrthayuktena vàkyenàbhipradar÷anàt // VisSd_6.177 //>#

#<sàdhyate 'bhimata÷càrthastadudàharaõaü matam />#

yathà---
anuyàntyà janàtãtaü kàntaü sàdhu tvayà kçtam /
kà dina÷rãrvinàrkeõa kà ni÷à ÷a÷inà vinà //

#<heturvàkyaü samàsoktamiùñakçrddhatudar÷anàt // VisSd_6.178 //>#

yathà veõyàü bhãmaü prati "ceñã--evaü mae bhaõidaü bhàõumadi tuhmàõaü amukkesu kesesu kahaü devãe kesà saüjamiantitti /

#<saü÷ayo 'j¤àtatattvasya vàkye syàdyadani÷cayaþ />#

yathà yayàtivijaye---
iyaü svargàdhinàdhasya lakùmãþ kiü yakùakanyakà /
kiü càsya viùayasyaiva devatà kimu pàrvatã //

#<dçùñànto yastu pakùer'thasàdhanàya nidar÷anam // VisSd_6.179 //>#

yathà veõyàm --"sahadevaþ---àrya ! ucitamevaitattasyà yato duryodhanakalatraü hi sà" ityàdi /

#<tulyatarko yadarthena tarkaþ prakçtigàminà />#

yathà tatraiva---
prayeõaiva hi dç÷yante kàmaü svapnàþ ÷ubhà÷ubhàþ /
÷atasaükhyà punariyaü sànujaü spç÷atãva màm //

#<saücayor'thànuråpo yaþ padànàü sa padoccayaþ // VisSd_6.180 //>#

yathà ÷àkuntale---
adharaþ kisalayaràgaþ komalaviñapànukàriõau bàhå /
kusumamiva lobhanãyaü yauvanamaïgeùu saünaddham //
atra padapadàrthayoþ saukumàryaü sadç÷ameva /

#<yatràrthànàü prasiddhànàü kriyate parikãrtanam /
parapakùavyudàsàrthaü tannidar÷anamucyate // VisSd_6.181 //>#

yathà--kùàtradharmocitairdharmairalaü ÷atruvadhe nçpàþ /
kiü tu bàlini ràmeõa mukto bàõaþ paràïmukhe //

#<abhipràyastu sàdç÷yàdabhåtàrthasya kalpanà />#

yathà ÷àkuntale---
idaü kilàvyàjamanoharaü vapustapaþ klamaü sàdhayituü ya icchati /
dhruvaü sa nãlotpalapatnadhàrayà samillatàü chettumçùirvyavasyati //

#<pràptiþ kenacidaü÷ena ki¤cidyatrànumãyate // VisSd_6.182 //>#

yathà mama prabhàvatyàm--"anena khalu sarvata÷caratà ca¤carãkeõàva÷yaü vidità bhaviùyati priyatamà me prabhàvatã" /

#<vicàro yuktivàkyairyadapratyakùàrthasàdhanam />#

yathà mama candrakalàyàm---"ràjà---nånamiyamantaþ pihitamadanavikàrà vartate /
yataþ--
"hasati paritoùarahitaü nirãkùyamàõàpi nekùate ki¤cit /
sakhyàmudàharantyàmasama¤jasamuttaraü datte" //

#<de÷akàlasvaråpeõà varõanà diùñamucyate // VisSd_6.183 //>#

yathà veõyàm--"sahadevaþ--
"yadvaidyutamiva jyotiràrye kruddhe 'dya saübhçtam /
tatpràvçóiva kçùõoyaü nånaü saüvardhayiùyati" //

#<upadiùñaü manohàri vàkyaü ÷àstrànusàrataþ />#

yathà ÷àkuntale---
÷u÷råùasva gurån, kuru priyasakhãvçttiü sapatnãjane, bharturviprakçtàpi roùaõatayà mà sma pratãpaü gamaþ /
bhåyiùñhaü bhava dakùiõà parijane bhàgyaùvanutsekinã, yàntyevaü gçhiõãpadaü yuvatayo, vàmàþ kulasyàdhayaþ //

#<guõàtipàtaþ kàryaü yadviparãtaü guõànprati // VisSd_6.184 //>#

yathà mama candrakalàyàü candraü prati---
jai saüharijjai tamo dheppai saalehi te pào /
vasasi sire pasubaiõo tahavi ha itthãa jãaõaü harasi //

#<yaþ sàmànyaguõodrekaþ sa guõàti÷ayo mataþ />#

yathà tatraiva---"ràjà---(candrakalàyà mukhaü nidi÷ya) asàvanta÷ca¤cadvikacanavanãlàbjayugala- stalasphårjatkambanavilasadalisaüghàta upari /
vinà doùàsaïgaü satataparipårõàkhilakalaþ kutaþ pràpta÷candro vigalitakalaïkaþ sumukhi ! te //

#<siddhànarthàn bahånuktvà vi÷eùoktirvi÷eùaõam // VisSd_6.185 //>#

yathà---tçùõàpahàrã vimalo dvijàvàso janapriyaþ /
hçdaþ padmàkaraþ kintu budhastvaü sa jalà÷ayaþ //

#<pårvasiddhàrthakathanaü niruktiriti kãrtyate />#

yathà veõyàm---"nihatà÷eùakauravyaþ---"ityàdi /
(379 pç.)

#<bahånàü kãrtanaü siddhirabhipretàrthasiddhaye // VisSd_6.186 //>#

yathà---yadvãryaü kårmaràjasya ya÷ca ÷eùasya vikramaþ /
pçthivyà rakùaõo ràjannekatra tvayi tatsthitam //

#<dçptàdãnàü bhavedbhraü÷o vàcyàdanyataradvacaþ />#

yathà veõyàm---ka¤cukinaü prati "duryodhanaþ---
sahabhçtyagaõaü sabàndhavaü sahamitraü sasutaü sahànujam /
svabalena nihanti saüyuge naciràtpàõóusutaþ suyodhanam" //

#<vicàrasyànyathàbhàvaþ saüdehàttu viparyayaþ // VisSd_6.187 //>#

yathà---matvà lokamadàtàraü saütoùe yaiþ kçtà matiþ . tvayi ràjani te ràjanna tathà vyavasàyinaþ //

#<dàkùiõyaü ceùñayà vàcà paracittànuvartanam />#

vàcà yathà---prasàdhaya purãü laïkàü ràjà tvaü hi bibhãùaõa //
àryeõànugçhãtasya na vighnaþ siddhimantarà //
evaü ceùñayàpi /

#<vàkyaiþ snigdhairanunayo bhavedarthasya sàdhanam // VisSd_6.188 //>#

yathà veõyàm---a÷vatthàmànaü prati "kçpaþ---divyàstragramakovide bhàradvàjatulyaparàkrame kiü na saübhàvyate tvayi" /

#<màlà syàdyadabhãùñàrthaü naikàrthapratipàdanam />#

yathà ÷àkuntale---"ràjà---
kiü ÷ãkaraiþ klamavimardibhiràrdravàtaü sa¤càrayàmi nalinãdalatàlavçntam /
aïke nive÷ya caraõàvuta padmatàmrau saüvàdayàmi karabhoru ! yathàsukhaü te" //

#<arthàpattiryadanyàrthor'thàntarokteþ pratãyate // VisSd_6.189 //>#

yathà veõyàm---droõo '÷catthàmànaü ràjye 'bhiùektumicchatãti kathayantaü karõaü prati "ràjà---sàdhu aïgaràja ! sàdhu, kathamanyathà---
dattvàmayaü so 'tiratho vadhyamànaü kirãñinà /
sindhuràjamupekùeta naiva cetkathamanyathà" //

#<dåùaõoddhoùaõàyàü tu bhartsanà garhaõaü tu tat />#

yathà tatraiva--karõaü prati "a÷vatthàmà--
nirvoryaü guru÷àpabhàùitava÷àtkiü me tavevàyudhaü sampratyeva bhayàdvihàya samaraü pràpto 'smi kiü tvaü yathà /
jàto 'haü stutivaü÷akãrtanavidàü kiü sàrathãnàü kule kùudràràtikçtàpriyaü pratikaropyastreõa nàstreõa yat" //

#<abhyarthanàparairvàkyaiþ pçcchàrthànveùaõaü matà // VisSd_6.190 //>#

yathà tatraiva---"sundarakaþ---ajjà, avi õàma sàradhidudiodiñña tuhmerhi mahàrào duryodhaõo õa vetti" /

#<prasiddhirlokasiddhàrthairutkçùñairarthasàdhanam />#

yathà vikramorva÷yàm---"ràjà---
såryàcandramasau yasya màtàmahapitàmahau /
svayaü kçtaþ patirdvàbhyàmurva÷yà ca bhuvà ca yaþ //

#<sàråpyamanuråpasya sàråpyàtkùobhavardhanam // VisSd_6.191 //>#

yathà veõyàm--duryodhanabhràntyà bhãmaü prati "yudhiùñhiraþ---duràtman !duryodhanahataka !-" ityàdi /

#<saükùepo yattu saükùepàdàtmànyàrthe prayujyate />#

yathà mama candrakalàyàm---"ràjà---priye ! aïgàni khedayasi kiü ÷irãùakusumaparipelavàni mudhà /
(àtmànaü nirdi÷ya---) ayamãhitakusumànàü sampàdayità tavàsti dàsajanaþ" //

#<guõànàü kãrtanaü yattu tadeva guõàkãrtanam // VisSd_6.192 //>#

yathà tatraiva--"netre kha¤janaga¤jane sarasijapratyathi--" ityàdi (pç.)

#<sa le÷o bhaõyate vàkyaü yatsàdç÷yapuraþ saram />#

yathà veõyàm---"ràjà---
hate jarati gàïgeye puraskçtya ÷ikhaõóinam /
yà ÷alàghà pàõóuputràõàü saivàsmàkaü bhaviùyati" //

#<manorathastvabhipràyasyoktirbhaïgyantareõa yat // VisSd_6.193 //>#

yathà---ratikelikalaþ kiücideùa manmathamantharaþ /
pa÷ya subhra ! samàlambhàtkàdamba÷cumbati priyàm //

#<vi÷eùàrthohavistàro 'nuktasiddhirudãryate />#

yathà---"gçhavçkùavàñikàyàm---
dç÷yete tanvi ! yàvetau càrucandramasaü prati /
pràj¤e kalyàõanàmànàvubhau tiùyapunarvaså" //

#<syàtpramàõayituü påjyaü priyoktirharùabhàùaõam // VisSd_6.194 //>#

yathà ÷àkuntale---
udeti pårvaü kusumaü tataþ phalaü ghanodayaþ pràktadanantaraü payaþ /
nimittanaimittikayorayaü vidhistava prasàdasya purastu sampadaþ //
atha nàñyàlaïkàràþ--

#<à÷ãràkrandakapañàj¤amàgarvodyamà÷rayàþ /
utpràsanaspçhàkùobhapa÷càttàpopapattayaþ // VisSd_6.195 //>#

#<à÷aüsàdhyavasàyau ca visarpàllekhasaüj¤itau /
uttejanaü parãvàdo nãtirarthavi÷eùaõam // VisSd_6.196 //>#

#<protsàhanaü ca sàhàyyamabhimàno 'nuvartanam /
utkãrttanaü tathà yàc¤à parihàro nivedanam // VisSd_6.197 //>#

#<pravartanàkhyànayuktipraharùà÷copade÷anam /
iti nàñyàlaïkçtayo nàñyabhåùaõahetavaþ // VisSd_6.198 //>#

#<à÷ãriùñajanà÷aüsà--->#

yathà ÷àkuntale---
yayàteriva ÷amiùñhà patyurbahumatà bhava /
putraü tvamapi samràjaü seva pårumavàpnuhi //

#<---àkandaþ pralapitaü ÷ucau />#

yathà veõyàm--"ka¤cakã--hà devi ! kunti ! ràjabhavanapatàke !-" ityàdi /

#<kapañaü màyayà yatra råpamanyadvibhàvyate // VisSd_6.199 //>#

yathàkulapatyaïke---
mçgaråpaü parityajya vidhàya kapañaü vapuþ /
nãyate rakùasà tena lakùmaõo yudhi saü÷ayam //

#<akùamà sà paribhavaþ svalpo 'pi" na viùahyate />#

yathà ÷àkuntale---"ràjà--bhoþ satyavàdin ! abhyupagataü tàvadasmàbhiþ /
kiü punarimàmabhisandhàya labhyate /
÷àrïgaravaþ---vinipàtaþ---'ityàdi /

#<garvo 'valepajaü vàkyaü---
>#
yathà tatraiva---"ràjà---mamàpi nàma sattvairabhibhåyante gçhàþ" /

#<---kàryasyàrambha udyamaþ // VisSd_6.200 //>#

yathà kumbhàïke--"ravaõaþ--pa÷yàmi ÷okaviva÷o 'ntakameva tàvat" /

#<grahaõaü guõavatkàryahetorà÷raya ucyate />#

yathà vibhãùaõanirbhartsanàïke--"vibhãùaõaþ--ràmamevà÷rayàmi" iti /

#<utpràsanaü tåpahàso yo 'sàdhau sàdhumànini // VisSd_6.201 //>#

yathà ÷àkuntale--"÷àrïgaravaþ--ràjan ! atha punaþ pårvavçttàntamanyasaïgadvismçto bhavàn /
tatkathamadharmabhãrordàraparityàgaþ---" ityàdi /

#<àkàïkùà ramaõãyatvàdvastuno yà spçhà tu sà />#

yathà tatraiva---"ràjà---
càruõà sphuritenàyamaparikùatakomalaþ /
pipàsato mamànuj¤àü dadàtãva priyàdharaþ" //

#<adhikùepavacaþkàrã kùobhaþ proktaþ sa eva tu // VisSd_6.202 //>#

yathà---tvayà tapasvicàõóàla ! pracchannavadhavartinà /
na kevalaü hato vàlã svàtmà ca paralokataþ //

#<mohàvadhãritàrthasya pa÷càttàpaþ sa eva tu />#

yathànutàpàïke--"ràmaþ---
kiü devyà na vicumbito 'smi bahu÷o mithyàbhi÷aptastadà" iti /

#<upapattirmatà hetorupanyàsor'thasiddhaye // VisSd_6.203 //>#

yathà vadhya÷ilàyàm---
"mriyate mriyamàõo yà tvayi jãvati jãvati /
tàü yadãcchasi jãvantãü rakùàtmànaü mamàsubhiþ //

#<à÷aüsanaü syàdà÷aüsà--->#

yathà ÷ma÷àne---"màdhavaþ---
"tatpa÷yeyamanaïgamaïgalagçhaü bhåyo 'pi tasyà mukham" iti /

#<---pratij¤àdhyavasàyakaþ />#

yathà mama prabhàvatyàm---"vajranàbhaþ---
asya vakùaþ kùaõonaiva nirmathya gadayànayà /
lãlayonmålayàmyeùa bhuvanadvayamadya vaþ" //

#<visarpo yatsamàrabdhaü karmàniùñaphalapradam // VisSd_6.204 //>#

yathà veõyàm---"ekasyaiva vipàko 'yam--" ityàdi (376 pç.)

#<kàryagrahaõamullekha--->#

yathà ÷àkuntale---ràjànaü prati "tàpasau---samidàharaõàya prasthitàvàvàm /
iha càsmadguroþ kaõvasya kulapateþ sàdhidaivata iva ÷akuntalayànumàlinãtãramà÷ramo dç÷yate /
na cedanya (thà) kàryàtipàtaþ, pravi÷ya gçhyatàmatithaisatkàraþ" iti /

#<---uttejanamitãùyate /
svakàryasiddhaye 'nyasya preraõàya kañhoravàk // VisSd_6.205 //>#

yathà---indrajiccaõóavãryo 'si nàmnaiva balavànasi /
dhigdhikpracchannaråpeõa yudhyase 'smadbhayàkulaþ //

#<bhartsanà tu parãvàdo--->#

yathà sundaràïke--"duryodhanaþ dhig dhik såta ! kiü kçtavànasi /
vatsasya me prakçtidurlalitasya pàpaþ pàpaü vidhàsyati--" ityàdi /

#<---nãtiþ ÷àstreõa vartanam />#

yathà ÷àkuntale--"duùyantaþ---vinãtaveùaprave÷yàni tapovanàni" /
iti /

#<uktasyàrthasya yattu syàdutkãrtanamanekadhà // VisSd_6.206 //>#

#<upàlambhavi÷eùeõa tat syàdarthavi÷eùaõam />#

yathà ÷àkuntale ràjànaü prati "÷àrïgaravaþ--àþ kathamidaü nàma, kimupanyastamiti ? nanu bhavàneva nitaràü lokavçttàntaniùõàtaþ /
satãmapi j¤àtikulaikasaü÷rayàü jano 'nyathà bhartçmatãü vi÷aïkate /
ataþ samãpe pariõeturiùyate priyàpriyà và pramadà svabandhubhiþ //

#<protsàhanaü syàdutsàhagirà kasyàpi yojanam // VisSd_6.207 //>#

yathà bàlaràmàyaõe---
kàlaràtrikaràleyaü strãti kiü vicikitsasi /
tajjagattritayaü tràtuü tàta ! tàóaya tàóakàm //

#<sàhàyyaü saïkañe yatsyàt sànukålyaü parasya ca />#

yathà veõyàm--kçpaü prati "a÷vatthàmà---tvamapi tàvadràj¤aþ pà÷arvavarto bhava /
kupaþ---và¤chàmyahamadya pratikartum--" ityàdi /

#<abhimànaþ sa eva syàt--->#

yathà tatraiva---"duryodhanaþ---màtaþ kimapyasadç÷aü kçpaõaü vacaste---" ityàdi /

#<---pra÷rayàdanuvartanam // VisSd_6.208 //>#

#<anuvçttiþ--->#

yathà ÷àkuntale--"ràjà---(÷akuntalàü prati) ayi ! tapo vardhate /
anusåyàdàõiü adidhivisesalàheõa" ityàdi /

#<---bhåtakàryàkhyànamutkãrtanaü matam />#

yathà bàlàràmàyaõe---
atràsãtphaõipà÷abandhanavidhiþ ÷aktyà bhavaddevare gàóhaü vakùasi tàóite hanumatà droõàdriratràhçtaþ /
ityàdi /

#<yàc¤à tu kvàpi yàc¤à yà svayaü dåtamukhena và // VisSd_6.209 //>#

yathà----adyàpi dehi vaidehiü dayàlustvayi ràghavaþ /
÷irobhiþ kandukakrãóàü kiü kàrayasi vànaràn //

#<parihàra iti proktaþ kçtànucitamàrjanam />#

yathà--pràõaprayàõaduþkhàrta uktavànasmyanakùaram /
tatkùamasva vibho ! kiü ca sugrãvaste samarpitaþ //

#<avadhãritakartavyakathanaü tu nivedanam // VisSd_6.210 //>#

yathà ràghavàbhyudaye---"lakùmaõaþ--àrya ! samudràbhyarthanayà gantumudyato 'si tatkimetat" /

#<pravartanaü tu kàryasya yatsayàtsàdhupravartanam />#

yathà veõyàm---"ràjà---ka¤cukin ! devasya devakãnandanasya bahumànàdvatsasya bhãmasenasya vijayamaïgalàya pravartantàü tatrocitàþ samàrambhàþ" /

#<àkhyànaü pårvavçttoktir--->#

yathà tatraiva--"de÷aþ so 'yamaràti÷oõitajaleryasmin hradàþ påritàþ--'ityàdi /

#<---yuktirarthàvadhàraõam // VisSd_6.211 //>#

yathà tatraiva---
yadi samaramapàsya nàsti mçtyorbhayamiti yuktamito 'nyataþ prayàtum /
akha maraõamava÷yameva jantoþ kimiti mudhà malinaü ya÷aþ kurudhvam ? //

#<praharùaþ pramadàdhikyaü--->#

yathà ÷àkuntale---"ràjà - tàtkimidànãmàtmànaü pårõamanorathaü nàbhinandàmi" /

#<---÷ikùà syàdupade÷anam />#

yathà tatraiva--"sahi, õa juttaü assamavàsiõo jaõassa akidasakkàraü adidhivisesaü ujbhktia sacchandado gamanam" /
eùàü ca lakùaõanàñyàlaïkàràõàü sàmànyata ekaråpatve 'pi bhedena vyapade÷o gaóóalikàpravàheõa /
eùu ca keùàücidguõàlaïkàrabhàvasaüdhyaïgavi÷eùàntarbhàve 'pi nàñake prayatnataþ karttavyatvàttadvi÷eùoktiþ /
etàni ca---
pa¤casandhi caturvçtti catuþ ùaùñyaïgasaüyutam /
ùaóaviü÷allakùaõopetamalaïkàropa÷obhitam /
mahàrasaü mahàbhogamudàttaracanànvitam /
mahàpuruùasatkàraü sàdhvàcàraü janapriyam //
su÷liùñasandhiyogaü ca suprayogaü sukhà÷rayam /
mçdu÷abdàbhidhànaü ca kaviþ kuryàttu nàñakam //
iti muninoktatvànnàñake 'va÷yaü kartavyànyeva /
vãthyaïgàni vakùyante /
làsyàïgànyàha--

#<geyapadaü sthitapàñhyamàsãnaü puùpagaõóikà // VisSd_6.212 //>#

#<pracchedakastrigåóhaü ca saindhavàkhyaü dvigåóhakam /
uttamottamakaü cànyaduktapratyuktameva ca // VisSd_6.213 //>#

#<làsye da÷avidhaü hyetadaïgamuktaü manãùibhiþ /
tatra--tantrãbhàõóaü puraskçtyopaviùñasyàsane puraþ // VisSd_6.214 //>#

#<÷uddhaü gànaü geyapadaü--->#

yathà---gaurãgçhe vãõàü vàdayantã "malayavatã---
utphullakalakesaraparàgagauradyute ! mama hi gauri ! /
abhivà¤chitaü prasidhyatu bhagavati ! yuùmatprasàdena //

#<---sthitapàñhyaü taducyate /
madanottàpità yatra pañhati pràkçtaü sthità // VisSd_6.215 //>#

abhinavaguptapàdàstvàhuþ---"upalakùaõaü caitat /
krodhodbhràntasyàpi pràkçtapañhanaü sthitapàñhyam" iti /
#<nikhilàtodyarahitaü ÷okacintànvitàbalà /
aprasàdhitagàtraü yadàsãnàsãnameva tat // VisSd_6.216 //>#

#<àtodyami÷ritaü geyaü chandàüsi vividhàni ca /
strãpuüsayoviparyàsaceùñitaü puùpagaõóikà // VisSd_6.217 //>#

#<anyàsaktaü patiü matvà premavicchedamanyunà /
vãõàpuraþsaraü gànaü striyàþ pracchedako mataþ // VisSd_6.218 //>#

#<strãveùadhàriõàü puüsàü nàñyaü ÷lakùõaü trigåóhakam />#

yathà màlatyàm--"makarandaþ--eùo 'smi màlatãsaüvçttaþ" /

#<ka÷cana bhraùñasaüketaþ suvyaktakaraõànvitaþ // VisSd_6.219 //>#

#<pràkçtaü vacanaü vaktiü yatra tatsaindhavaü matam />#

karaõaü vãõàdikriyà /

#<yaturastrapadaü gãtaü mukhapratimukhànvitam // VisSd_6.220 //>#

#<dvigåóhaü rasabhàvàóhyam--
---uttamottamakaü punaþ /
kpaprasàdajamadhikùepayuktaü rasottaram // VisSd_6.221 //>#

#<hàvahelànvitaü citra÷lokabandhamanoharam /
uktipratyuktisaüyuktaü sopàlambhamalãkavat // VisSd_6.222 //>#

#<vilàsànvitagãtàrthamuktapratyuktamucyate />#

spaùñànyudàharaõàni /

#<etadeva yadà sarvaiþ patàkàsthànakairyutam // VisSd_6.223 //>#

#<aïkai÷ca da÷abhirdhorà mahànàñakamåcire />#

etadeva nàñakam /
yathà---bàlaràmàyaõam /
atha prakaraõam ---

#<bhavetprakaraõo vçttaü laukikaü kavikalpitam // VisSd_6.224 //>#

#<÷çïgàro 'ïgã nàyakastu vipro 'màtyo 'thavà vaõik /
sàpàyadharmakàmàrthaparo dhãra ÷àntakaþ // VisSd_6.225 //>#

vipranàyakaü yathà mçcchakañikam /
amàtyanàyakaü màlatãmàdhavam /
vaõiónàyakaü puùpabhåùitam /

#<nàyikà kulajà kvàpi ve÷yà kvàpi dvayaü kvacit /
tena bhedàstrayastasya tatra bhedastçtãyakaþ // VisSd_6.226 //>#

#<kitavadyåtakàràdiviñaceñakasaükulaþ />#

kulastrã puùpabhåùite /
ve÷yà tu raïgavçtte /
dve api mçcchakañike /
asyanàñakaprakçtitvàccheùaü nàñakavat /
atha bhàõaþ---

#<bhàõaþ syàddhårtacarito nànàvasthàntaràtmakaþ // VisSd_6.227 //>#

#<ekàïka eka evàtra nipuõaþ paõóito viñaþ /
raïge prakà÷ayetsvenànubhåtamitareõa và // VisSd_6.228 //>#

#<saübodhanoktipratyukto kuryàdàkà÷abhàùitaiþ /
såcayedvãra÷çïgàrau ÷auryasaubhàgyavarõanaiþ // VisSd_6.229 //>#

#<tatraitivçttamutpàdyaü vçttiþ pràyeõa bhàrati /
mukhanivahaõo sandhã làsyàïgàni da÷àpi ca // VisSd_6.230 //>#

atràkà÷abhàùitaråpaparavacanamapi svayamevànuvadannuttarapratyuttare kuryàt /
÷çïgàravãrarasau ca saubhàgya÷auryavarõanayà såcayet /
pràyeõa bhàratã, kvàpi kau÷ikyapi vçttirbhavati /
làsyàïgàni geyapadàdãni /
udàhaõaü lãlàmadhukaraþ /
atha vyàyogaþ---

#<khyàtetivçtto vyàyogaþ svalpastrãjanasaüyutaþ /
hãno garbhavimar÷àbhyàü narairbahubhirà÷ritaþ // VisSd_6.231 //>#

#<ekàïka÷ca bhavedastrãnimittasamarodayaþ /
kai÷ikãvçttirahitaþ prakhyàtastatra nàyakaþ // VisSd_6.232 //>#

#<ràjaùiratha divyo và bhaveddhãroddhata÷ca saþ /
hàsya÷çïgàra÷àntebhya itare 'tràïgino rasàþ // VisSd_6.233 //>#

yathà saugandhaikàharaõam /
atha samavakàraþ---

#<vçttaü samavakàre tu khyàtaü devàsurà÷rayam /
sandhayo nirvimar÷àstu trayo 'ïkàstatra càdime // VisSd_6.234 //>#

#<sandhã dvàvantyayostadvadeka eko bhavetpunaþ /
nàyakà dvàda÷odàttàþ prakhyàtà devamànavàþ // VisSd_6.235 //>#

#<phalaü pçthakpçthakteùàü vãramukhyo 'khilo rasaþ /
vçttayo mandakau÷ikyo nàtra binduprave÷akau // VisSd_6.236 //>#

#<vãthyaïgàni ca tatra syuryayàlàbhaü trayoda÷a /
gàyatryuùõiïmukhànyatra cchandàüsi vividhàni ca // VisSd_6.237 //>#

#<tri÷çïgàrastrikapañaþ kàrya÷càyaü trividravaþ /
vastu dvàda÷anàlãbhirniùpàdyaü prathamàïkagam // VisSd_6.238 //>#

#<dvitãye 'ïke catasçbhirdvàbhyàmaïketçtãyake />#

nàlikà ghañikàdvayamucyate /
binduprave÷akau ca nàñakoktàvapi neha vidhàtavyau /
tatra---

#<dharmàrthakàmaistrividhaþ ÷çïgàraþ, kapañaþ punaþ // VisSd_6.239 //>#

#<svàbhàvikaþ kçtrima÷ca daivajo vidravaþ punaþ /
acetanai÷cetanai÷ca cetanàcetanaiþkçtaþ // VisSd_6.240 //>#

tatra ÷àstràvirodhena kçto dharma÷çïgàraþ /
arthalàbhàrthakalpitor'tha÷çïgàraþ /
prahasana÷çïgàraþ kàma÷çïgàraþ /
tatra kàma÷çïgàraþ prathamàïkaþ eva /
anyayostu na niyama ityàhuþ /
cetanàcetanà gajàdayaþ /
samavakãryante bahavor'thà asminnati samavakàraþ /
yathà---samudramathanam /
atha óimaþ---

#<màyendrajàlasaügràmakrodhodbhràntàdiceùñitaiþ /
uparàgai÷ca bhåyiùñho óimaþ khyàtetivçttakaþ // VisSd_6.241 //>#

#<aïgã raudrarasastatra sarve 'ïgàni rasàþ punaþ /
catvàro 'ïkà matà neha viùkambhakaprave÷akau // VisSd_6.242 //>#

#<nàyakà devagandharvayakùarakùomahoragàþ /
bhåtapretapi÷àcàdyàþ ùoóa÷àtyantamuddhatàþ // VisSd_6.243 //>#

#<vçttayaþ kau÷ikãhãnà nirvimar÷à÷ca sandhayaþ /
dãptàþ syuþ ùaórasàþ ÷àntahàsya÷çïgàravajiütàþ // VisSd_6.244 //>#

atrodàharaõaü ca "tripuradàhaþ" iti maharùiþ /
athehàmçgaþ--

#<ãhàmçgo mi÷ravçtta÷caturaïkaþ prakãrtitaþ /
mukhapratimukhe sandhã tatra nirvahaõaü tathà // VisSd_6.245 //>#

#<naradivyàvaniyamau nàyakapratinàyakau /
khyàtau dhãroddhatàvanyo gåóhabhàvàdayuktakçt // VisSd_6.246 //>#

#<divyastriyamanicchantãkapahàràdinecchataþ /
÷çïgàràbhàsamapyasya ki¤citki¤citpradar÷ayet // VisSd_6.247 //>#


#<patàkànàyakà divyà martyà vàpi da÷oddhatàþ /
yuddhamànãya saürambhaü paraü vyàjànnivartate // VisSd_6.248 //>#


#<mahàdhmàno vadhapràptà api vadhyàþ syuratra no /
ekàïko deva evàtra netetyàhuþ pare punaþ // VisSd_6.249 //>#

#<divyastrãhetukaü yuddhaü nàyakàþ ùaóitãtare />#

mi÷raü khyàtàkhyàtam /
anyaþ pratinàyakaþ /
patàkànàyakàstu nàyakapratinàyakayormilità da÷a /
nàyako mçgavadalabhyàü nàyikàmatra ãhate và¤chatãtãhàmçgaþ /
yathà---kusuma÷ekharavijayàdiþ /
athàïkaþ---

#<utsçùñikàïka ekàïko netàraþ pràkçtà naràþ // VisSd_6.250 //>#

#<raso 'tra karuõaþ sthàyã bahustrãparidevitam /
prakhyàtamitivçttaü ca kavirbuddhyà prapa¤cayet // VisSd_6.251 //>#

#<bhàõàvatsandhaivçttayaïgànyasmi¤jayaparàjayau /
yuddhaü ca vàcà karttavyaü nirvadavacanaü bahu // VisSd_6.252 //>#

isaü ca kecit nàñakàdyantaþ pàtyaïkaparicchedàrthamutsçùñikàïkanàmànam àhuþ /
anye tu---utkràntà vilomaråpà sçùñiryatretyutsçùñikàïkaþ /
yathà--÷amiùñhàyayàtiþ /
atha vãthã---

#<vãthyàmeko bhavedaïkaþ ka÷cideko 'tra kalpyate /
àkà÷abhàùitairuktai÷citràü pratyuktimà÷ritaþ // VisSd_6.253 //>#

#<såcayedbhari ÷çïgàraü ki¤cidanyànnasàn prati /
mukhanirvahaõo sandhaã arthaprakçtayo 'khilàþ // VisSd_6.254 //>#

ka÷ciduttamo madhyamo 'dhamo và ÷çïgàrabahulatvàccàsyàþ kau÷ikãvçttibahulatvam /

#<asyàstrayoda÷àïgàni nirdi÷anti manãùiõaþ /
uddhàtya (ta) kàvalagite prapa¤castrigataü chalam // VisSd_6.255 //>#

#<vàkkelyadhibale gaõóamavasyanditanàlike /
asatpralàpavyàhàramçda(màrda) vàni ca tàni tu // VisSd_6.256 //>#

tatroddhàtya(ta) kàvalagite prastàvanàprastàve sodàharaõaü lakùite /

#<mitho vàkyamasadbhåtaü prapa¤co hàsyakçnmataþ />#

yathà vikramorva÷yàm--valãbhãsthavidåùakaceñyoranyonyavacanam /

#<trigataü syàdanekàrthayojanaü ÷rutisàmyataþ // VisSd_6.257 //>#

yathà tatraiva---ràjà---
sarvakùitibhçtàü nàtha !, dçùñà sarvàïgasundarã /
ràmà ramye vanànte 'smin mayà virahità tvayà //
(nepathye tatraiva prati÷abdaþ) ràjà kathaü dçùñetyàha /
atra pra÷navàkyamevottaratvena yojitam /
nañàditritayaviùayamevedamiti ka÷cit /

#<priyàbhairapriyairvàkyairvilobhyacchalanàcchalam />#

yathà veõyàm--bhãmàrjunau---
kartà dyåtacchalànàü, jatumaya÷araõoddãpanaþ so 'bhimànã ràjà duþ÷àsanàdergururanuja÷atasyàïgaràjasya mitram /
kçùõàke÷ottarãyavyapanayanapañuþ pàõóavà yasya dàsàþ kvà'ste duryodhano 'sau kathayata, na ruùà, draùñumabhyàgatau svaþ //

#<anye tvàhu÷chalaü ki¤citkàryamuddi÷ya kasyacit // VisSd_6.258 //>#

#<udãryate yadvacanaü va¤canàhàsyaroùakçt /
vàkkelirhàsyasambandho dvitripratyuktito bhavet // VisSd_6.259 //>#

dvitrãtyupalakùaõam /
yathà---
bhikùo ! màüsaniùevaõaü prakuruùe, kiü tena madyaü vinà madyaü càpi tava priyaü priyamaho vàràïganàbhiþ saha /
ve÷yàpyartharuciþ kutastava dhanaü dyåtena cauryeõa và cauryadyåtaparigraho 'pi bhavato, naùñasya kànyà gatiþ //
kecit--"prakràntavàkyasya sàkàïkùasyaiva nivçttirvàkkeliþ" ityàhuþ /
anye "anekasya pra÷nasyaikamuttaram" /

#<anyonyavàkyàdhikyoktiþ spardhayàdhibalaü matam />#

yathà mama prabhàvatyàm--vajranàbhaþ---
asya vakùaþ kùaõonaiva nirmathya gadayànayà /
lãlayonmålayàmyeùa bhuvanadvayamadya vaþ //
pradyumnaþ---are re asuràpasada ! alamamunà bahupralàpena /
mama khalu---
adya pracaõóabhujadaõóasamarpitorukodaõóanirgalitakàõóasamåhapàtaiþ /
àstàü samastaditijakùatajokùiteyaü kùoõiþ kùaõena pi÷ità÷analobhanãyà //

#<gaõóaü prastutasaübandhi bhinnàrthaü satvaraü vacaþ // VisSd_6.260 //>#

yathà veõyàm--ràjà---
adhyàsituü tava ciràjjaghanasthalasya paryàptameva karabhoru ! mamorugmam //
anantaram (pravi÷ya) ka¤cukã--deva ! bhagnaü bhagnam-ityàdi /
atra rathaketanabhaïgàrthaü vacanamårubhaïgàrthe sambandhe sambaddham /

#<vyàkhyànaü svarasoktasyànyathàvasyanditaü bhavet />#

yathà chilitaràme--sãtà-jàda ! kàllaü kkhu aojbhktàeõa gantavvam, tarhi so ràà viõaeõa paõayidavvo /
lavaþ--atha kimàvàbhyàü ràjopajãvibhyàü bhavitavyam /
sãtà--jàda ! so kkhu tumhàõaü pidà /
lavaþ--kimàvayo raghupatiþ pità /
sãtà--(sà÷aïkam) mà aõõadhà saïkaddham, õa kkhu tumhàõaü saalàe jjeva puhavãetti /

#<prahelikaiva hàsyena yuktà bhavati nàlikà // VisSd_6.261 //>#

saüvaraõakàryuttaraü prahelikà /
yathà ratnàvalyàm---susaïgatà---sahi jassa kide tumaü àadà so ida jjeva ciññhadi /
sàgarikà--kassa kide ahaü àadà susaïgatà--õaü kkhu cittaphalaassa /
atra tvaü ràj¤aþ kçte àgatetyarthaþ saüvçtaþ /

#<asatpralàpo yadvàkyamasaübaddhaü tathottaram /
agçhõato 'pi mårkhasya puro yacca hitaü vacaþ // VisSd_6.262 //>#

tatràdyaü yathà mama prabhàvatyàm--pradyumnaþ--
(sahakàravallãmavalokya sànandam) aho kathamihaiva---
alikulama¤julake÷ã parimalabahalà rasàvahà tanvã /
kisalayape÷alapàõiþ kokilakalabhàùiõã priyatam me //
evamasaübaddhottare 'pi /
tçtãyaü yathà--veõyàü duryodhanaü prati gàndhàrãvàkyam /

#<vyàhàro yatparasyàrthe hàsyakùobhakaraü vacaþ />#

yathà màlavikàgnimitra---(làsyaprayogàvasàne màlavikà nirgantumicchati) vióhåùakaþ--mà dàva uvadesamuddhà gamissasi /
(ityupakrameõa) gaõadàsaþ--(vidåùakaü prati---) àrya ! ucyatàü yastvayà kramabhedo lakùitaþ /
vidåùakaþ--paóhamaü bambhaõapåà bhodi, sà imàe laïghidà /
(màlavikàsmaryate) ityàdinà nàyakasya vi÷uddhanàyikàdar÷anaprayuktena hàsalobhakàriõa vacasà vyàhàraþ /

#<doùà guõà guõà doùà yatra syurmçdar(màdaü)vaü hi tat // VisSd_6.263 //>#

krameõa yathà---
priya ! jãvitatàkrauryaü niþsnehatvaü kçtaghnatà /
bhåyastvaddar÷anàdeva mamaite guõatàü gatàþ //
tasyàstadråpasaundaryaü bhåùitaü yauvana÷riyà /
sukhaikàyatanaü jàtaü duþkhàyaiva mamàdhunà //
etàni càïgani nàñakàdiùu sambhavantyapi vãthyàmava÷yaü vidheyàni spaùñatayà nàñakàdiùu viniviùñànyapãhodàhçtàni /
vãthãva nànàrasànàü càtra màlàråpatayà sthitatvàdvãthãyam /
yathà---màlavikà /
atha prahasanam---

#<bhàõàvatsandhisacdhyaïgalàsyàïgàïkairvinirmitam /
bhavetprahasanaü vçttaü nindyànàü kavikalpitam // VisSd_6.264 //>#

#<atra nàrabhañã, nàpi viùkambhakaprave÷akau /
aïgã hàsyarasastatra vãthyaïgànàü sthitirna và // VisSd_6.265 //>#

tatra---

#<tapasvibhagadvipraprabhçtiùvatra nàyakaþ /
eko yatra bhaveddhçùño hàsyaü tacchuddhamucyate />#

yathà kandarpakeliþ /

#<à÷ritya ka¤cana janaü saükãrõamiti tadviduþ // VisSd_6.266 //>#

yathà---dhårtacaritam /

#<vçttaü bahånàü dhçùñànàü saïkãrõaü kecidåcire /
tatpunarbhavati dvyaïkamathavaikàïkanirmitam // VisSd_6.267 //>#

yathà--lañakamelakàdiþ /
munistvàha---
ve÷yàceñanapuüsakaviñadhårtà vandhakã ca yatra syuþ /
avikçtaveùaparicchaceùñitakaraõaü tu saïkãrõam //
iti /

#<vikçtaü tu viduryatra ùaõóhaka¤cukitàpasàþ /
bhujaïgacàraõabhañaprabhçterveùavàgyutàþ // VisSd_6.268 //>#

idaü tu saïkãrõenaiva gatàrthamiti muninà pçthaïnoktam /
athoparåpakàõi /

#<tatra nàñikà këptavçttà syàt strãpràyà caturaïkikà /
prakhyàto dhãralalitastatra syànnàyako nçpaþ // VisSd_6.269 //>#

#<syàdantaþ purasambaddhà saïgãtavyàpçtàthavà /
navànuràgà kanyàtra nàyikà nçpavaü÷ajà // VisSd_6.270 //>#

#<sampravarteta netàsyàü devyàstràsena ÷aïkitaþ /
devo bhavetpunarjyeùñhà pragalbhà nçpavaü÷ajà // VisSd_6.271 //>#

#<pade pade mànavatã tadva÷aþ saïgamo dvayoþ /
vçttiþ syàtkau÷ikã svalpavimar÷àþ sandhayaþ punaþ // VisSd_6.272 //>#

dvayornàyikànàyakayoþ /
yathà--ratnàvalã---viddha÷àlabha¤jikàdiþ /
atha troñakam-

#<saptàùñanavapa¤càïkaü divyamànuùasaü÷rayam /
troñakaü nàma tatpràhuþ pratyaïkaü savidåùakam // VisSd_6.273 //>#

pratyaïkasavidåùakatvàdatra ÷çïgàro 'ïgã /
saptàïkaü yathà--stambhitarambham /
pa¤càïkaü yathà--vikramorva÷ã /
atha goùñhã---

#<pràkçtairnavabhaiþ puübhirda÷abhirvàpyalaükçtà /
nodàttavacanà goùñhã kau÷ikãvçtti÷àlinã // VisSd_6.274 //>#

#<hãnà garbhavimar÷àbhyàü pa¤caùaóyoùidanvità /
kàma÷çïgàrasaüyuktà syàdekàïkavinirmità // VisSd_6.275 //>#

yathà---raivatamadanikà /
atha saññakam--

#<saññakaü pràkçtà÷eùapàñhyaü syàdaprave÷akam /
na ca viùkambhako 'pyatra pracura÷càdbhuto rasaþ // VisSd_6.276 //>#

#<aïkà javanikàkhyàþ syuþ syàdanyannàñikàsamam />#

yathà---karpårama¤jarã /
atha nàñyaràsakam---

#<nàñyaràsakamekàïkaü bahutàlalayasthiti // VisSd_6.277 //>#

#<udàttanàyakaü tadvatpãñhamardepanàyakam /
hàsyo 'ïgyatra sa÷çïgàro nàrã vàsakasajjikà // VisSd_6.278 //>#

#<mukhanirvahaõe sandhaã làsyàïgàni da÷àpi ca /
kecitpratimukhaü sandhaimiha necchanti kevalam // VisSd_6.279 //>#

tatra sandhaidvayavatã yathà--narmavatã /
sandhaicatuùñayavatã yathà--vilàsavatã /
atha prasthànakam--

#<prasthàne nàmako dàso hãnaþ syàdupanàyakaþ /
dàsã ca nàyikà vçttiþ kau÷ikã bhàratã tathà // VisSd_6.280 //>#

#<suràpànasamàyogàduddiùñàrthasya saühçtiþ /
aïkau dvau layatàlàdirvilàso bahulastathà // VisSd_6.281 //>#

yathà---÷çïgàratilakam /
athollàpyam---

#<udàttanàyakaü divyavçttamekàïkabhåùitam /
÷ilpakàïgairyutaü hàsya÷çïgàrakaruõai rasaiþ // VisSd_6.282 //>#

#<ullàpyaü bahusaügràmamastragãtamanoharam /
catastro nàyikàstatra trayo 'ïkà iti kecana // VisSd_6.283 //>#

÷ilpakàïgàni vakùyamàõàni /
yathà--devãmahàdevam /
atha kàvyam---

#<kàvyamàrabhañãhãnamekàïgaühàsyasaükulam /
khaõóamàtràdvipadikàbhagnatàlairalaükçtam // VisSd_6.284 //>#

#<varõamàtràchaóóaõikàyutaü ÷çïgàrabhàùitam /
netà strã càpyudàttàtra sandhã àdyo tathàntimaþ // VisSd_6.285 //>#

yathà---yàdavodayam /
atha preïkhaõam---

#<garbhàvamar÷arahitaü preïkhaõaü hãnanàyakam /
asåtradhàramekàïkamaviùkambhaprave÷akam // VisSd_6.286 //>#

#<niyuddhasampheñayutaü sarvavçttisamà÷ritam /
nepathye gãyate nàndã tathà tatra prarocanà // VisSd_6.287 //>#

yathà---vàlivadhaþ /
atha ràsakam---

#<ràsakaü pa¤capàtraü syànmukhanirvahaõànvitam /
bhàùàvibhàùàbhåyiùñhaü bhàratã kau÷ikãyutam // VisSd_6.288 //>#

#<asåtradhàramekàïkaü savãthyaïgaü kalànvitam /
÷liùñanàndãyutaü khyàtanàyikaü mårkhanàyakam // VisSd_6.289 //>#

#<udàttabhàvavinyasasaü÷ritaü cottarottaram /
iha pratimukhaü sandhimapi kecitpracakùate // VisSd_6.290 //>#

yathà---menaükàhitam /
atha saülàpakam---

#<saülàpake 'ïkà÷catvàrastrayo và nàyakaþ punaþ /
pàùaõóaþ syàdrasastatra ÷çïgàrakaruõotaraþ // VisSd_6.291 //>#

#<bhaveyuþ purasaürodhacchalasaügràmavidravàþ /
na tatra vçttirbhavati bhàratã na ca kau÷ikã // VisSd_6.292 //>#

yathà---màyàkàpàlikam /
atha ÷rãgaditam---

#<prakhyàtavçttamekàïkaü prakhyàtodàttanàyakam /
prasiddhanàyikaü garbhavimar÷àbhyàü vivarjitam // VisSd_6.293 //>#

#<bhàratãvçttibahulaü ÷rãti÷abdena saükulam /
mataü ÷rãgaditaü nàma vidvadbhiruparåpakam // VisSd_6.294 //>#

yathà---krãóàrasàtalam /

#<÷rãràsãnà ÷rãgadite gàyetkiü citpañhedapi /
ekàóko bhàratãpràya iti kecitpracakùate // VisSd_6.295 //>#

åhyamudàharaõam /
atha ÷ilpakam---

#<catvàraþ ÷ilpake 'ïkàþ syu÷catastro vçttayastathà /
a÷àntahàsyà÷ca rasà nàyako bràhmaõo mataþ // VisSd_6.296 //>#

#<varõanàtra ÷ma÷ànàderhenaþ syàdupanàyakaþ /
saptiviü÷atiraïgàni bhavantyetasya tàni tu // VisSd_6.297 //>#

#<à÷aüsàtarkasaüdehatàpodvegaprasaktayaþ /
prayatnagrathanotkaõñhàvahitthàpratipattayaþ // VisSd_6.298 //>#

#<vilàsàlasyabàùpàõi praharùà÷vàsamåóhatàþ /
sàdhanànugamocchavàsavismayapràptayastathà // VisSd_6.299 //>#

#<làbhavismçtisaüphoñà vai÷àradyaü prabodhanam /
camatkçti÷cetyamãùàü spaùñatvàllakùma nocyate // VisSd_6.300 //>#

saüphoñagrathanayoþ pårvamuktatvàdeva lakùma siddham /
yathà---kanakàvatãmàdhavaþ /
atha vilàsikà---

#<÷çïgàrabahulaikàïkà da÷alàsyàïgasaüyutà /
vidåùakaviñàbhyàü ca pãñhamardena bhåùità // VisSd_6.301 //>#

#<hãnà garbhavimar÷àbhyàü saüdhibhyàü hãnanàyakà /
svalpavçttà sunepathyà vikhyàtà sà vilàsikà // VisSd_6.302 //>#

kecittu tatra vilàsikàsthàne vinàyiketi pañhanti /
tasyàstu "durmallikàyàmantarbhàvaþ" ityànye /
atha durmallikà---

#<durmallã caturaïkà syàt kau÷ikãbhàratãyutà /
agarbhà nàgaranarànyånanàyakabhåùità // VisSd_6.303 //>#

#<trinàliþ prathamo 'ïkàsyàü viñakrãóàmayo bhavet /
pa¤canàlidvitãyo 'ïko vidåùakavilàsavàn // VisSd_6.304 //>#

#<ùaõõàlikastçtãyastu pãñhamardavilàsavàn /
caturtho da÷anàliþ syàdaïkaþ krãóitanàgaraþ // VisSd_6.305 //>#

yathà---bindhumatã /
atha prakaraõikà---

#<nàñikaiva prakaraõã sàrthavàhàdinàyakà /
samànavaü÷ajà neturbhavedyatra ca nàyikà // VisSd_6.306 //>#

mçgyamudàharaõam /
atha hallã÷aþ---

#<hallã÷a eka evàïkaþ saptàùñau da÷a và striyaþ /
vàgudàttaikapuruùaþ kau (kai) ÷ikãvçttirujjvalà /
mukhàntimau tathà sandhã bahutàlalayasthitiþ // VisSd_6.307 //>#

yathà---koliraivatakam /
atha bhàõikà--

#<bhàõikà ÷lakùõanepathyà mukhanirvahaõanvità /
kau (kai) ÷ikãbhàratãvçttiyuktaikàïkavinirmità // VisSd_6.308 //>#

#<udàttanàyikà mandanàyakàtràïgasaptakam /
upanyàso 'tha vinyàso vibodhaþ sàdhvasaü tathà // VisSd_6.309 //>#

#<samarpaõaü nivçtti÷ca saühàra iti saptamaþ /
upanyàsaþ prasaïgena bhavetkàryasya kãrtanam // VisSd_6.310 //>#

#<nirvedavàkyavyutpattirvinyàsa iti sa smçtaþ /
bhràntinà÷o vibodhaþ syànmithyàkhyànaü tu sàdhvasam // VisSd_6.311 //>#

#<sopàlambhavacaþ kopapãóayeha samarpaõam /
nidar÷anasyopanyàso nivçttiriti kathyate // VisSd_6.312 //>#

#<saühàra iti ca pràhuryatkàryasya samàpanam />#

spaùñànyudàharaõàni /
yathà---kàmadattà /
eteùàü sarveùàü nàñakaprakçtitve 'pi yathaicityaü yathàlàbhaü nàñakoktavi÷eùaparigrahaþ /
yatra ca nàñakoktasyàpi punarupàdànaü tatra tatsadbhàvasya niyamaþ /
atha ÷ravyakàvyàni---

#<÷ravyaü ÷rotavyamàtraü tatpadyagadyamayaü dvidhà // VisSd_6.313 //>#

tatra padyamayànyàha---

#<chandobaddhapadaü padyaü tena muktena muktakam /
dvàbhyàü tu yugmakaü sàüdànatikaü tribhiriùyate // VisSd_6.314 //>#

#<kalàpakaü caturbhi÷ca pa¤cabhiþ kulakaü matam />#

tatra muktakaü yathà mama---
"sàndrànandamanantamavyayamajaü yadyogino 'pi kùaõaü sàkùàtkartumupàsate prati muhurdhyànaikatànàþ param /
dhanyàstà madhuràpirãyuvatayastadbrahma yà kautukà--
dàliïganti samalapanti ÷atadhà'karùanti cumbanti ca" //
yugmakaü yathà mama---
"kiü karoùi karopànte kànte ! gaõóasthalãmimàm /
praõayapravaõo kànte 'naikànte nocitàþ krudhaþ //
iti yàvatkuraïgàkùãü vaktumãhàmahe vayam /
tàvadàvirabhåccåte madhuro madhupadhvaniþ" //
evamanyànyapi /

#<sargabandho mahàkàvyaü tatraiko nàyakaþ suraþ // VisSd_6.315 //>#

#<sadvaü÷aþ kùatriyo vàpi dhãrodàttaguõànvitaþ /
ekavaü÷abhavà bhåpàþ kulajà bahavo 'pi và // VisSd_6.316 //>#

#<÷çïgàravãra÷àntànàmeko 'ïgã rasa iùyate /
aïgàni sarve 'pi rasàþ sarve nàñakasandhayaþ // VisSd_6.317 //>#

#<itihàsodbhavaü vçttamanyadvà sajjanà÷rayam /
catvàrastasya vargàþ syusteùvekaü ca phalaü bhavet // VisSd_6.318 //>#

#<àdau namaskriyà÷ãrvà vastunirde÷a eva và /
kvacinnindà khalàdãnàü satàü ca guõakãrtanam // VisSd_6.319 //>#

#<ekavçttamayaiþ padyairavasàne 'nyavçttakaiþ /
nàstisvalpà nàtidãrghàþ sargà aùñàdhikà iha // VisSd_6.320 //>#

#<nànàvçttamayaþ kàpi sargaþ ka÷cana dç÷yate /
sargànte bhàvisargasya kathàyàþ såcanaü bhavet // VisSd_6.321 //>#

#<saüdhyàsåryendurajanãpradoùadhvàntavàsaràþ /
pràtarmadhyàhnamçgayà÷ailartuvanasàgaràþ // VisSd_6.322 //>#

#<saübhàgavipralambhau ca munisvargapunàdhvaràþ /
raõaprayàõopayamamantramutrodayàdayaþ // VisSd_6.323 //>#

#<varõanãyà yathàyogaü sàïgopàïgà amã iha /
kavervçttasya và nàmnà nàyakasyetarasya và // VisSd_6.324 //>#

#<nàmàsya sargopàdeyakathayà sarganàma tu />#

sandhyaïgàni yathàlàbhamatra vidheyàni "avasàne 'nyavçttakaiþ" iti bahuvacanamavivakùitam /
sàïgopàïgà iti jalakelimadhaupànàdayaþ /
yathà---raghuvaü÷a---÷i÷upàlavaþ---naiùadhàdayaþ /
yathà và mama---ràghavavilàsàdiþ /

#<asminnàrùe punaþ sargà bhavantyàkhyànasaüj¤akàþ // VisSd_6.325 //>#

asminmahàkàvye /
yathà---mahàbhàratam /

#<pràkçtairnirmite tasminsargà à÷vàsasaüj¤akàþ /
chandasà skandhakenaitatkvacidralitakairapi // VisSd_6.326 //>#

yathà---setubandhaþ /
yathà và mama---kuvalayà÷vacaritam /

#<apabhraü÷anibaddhe 'smin sargàþ kuóavakàbhidhàþ /
tathàpabhraü÷ayogyàni cchandàüsi vividhànyapi // VisSd_6.327 //>#

yathà---karõaparàkramaþ /

#<bhàùàvibhàùàniyamàtkàvyaü sargasamujbhktitam /
ekàrthapravaõaiþ padyaiþ saüdhisàmagryavarjitam // VisSd_6.328 //>#

yathà---bhikùàñanam, àryàvilàsa÷ca /

#<khaõóakàvyaü bhavetkàvyasyaikade÷ànusàri ca />#

yathà---meghadåtàdi /

#<koùaþ ÷lokasamåhastu syàdanyonyànapekùakaþ // VisSd_6.329 //>#

#<vrajyàkrameõa racitaþ sa evàtimanoramaþ />#

sajàtãyànàmekatra sannive÷o vrajyà /
yathà muktàvalyàdiþ /
atha gàdyakàvyàni /
tatra gadyam---

#<vçttagandhojjitaü gadyaü muktakaü vçttagandhi ca // VisSd_6.330 //>#

#<bhavedutkalikàpràyaü cårõakaü ca caturvidham /
àdyaü samàsarihitaü vçttabhàgayutaü param // VisSd_6.331 //>#

#<anyaddãrghasamàsàóhyaü turya càlpasamàsakam />#

muktakaü yathà---"gururvacasi pçthururasi--" ityàdi /
vçttagandhi yathà mama--
"samarakaõóålanivióabhujadaõóakuõóalãkçtakodaõóa÷i¤jinãñaükàrojjàgaritavairinagara" ityàdi /
atra "kuõóalãkçtakodaõóa'--ityanuùñubvçttasya pàdaþ, "samarakaõóåla" iti ca prathamàkùaradvayarihitastasyaiva pàdaþ /
utkalikàpràyaü yathà mamaiva---"aõisavisumaraõisidasaravisaravidalidasamaraparigadapavaraparavala---" ityàdi /
cårõakaü yathà bhama--"guõaratnasàgara ! jagadekanàgara ! kàminãmadana ! janara¤jana !" ityàdi /

#<kathàyàü sarasaü vastu gadyaireva vinimitam // VisSd_6.332 //>#

#<kvacidatra bhavedàryà kvacidvaktràpavaktrake /
àdau padyairnamaskàraþ khalàdervçttakãrtanam // VisSd_6.333 //>#

yathà---kàdàmbaryàdiþ /

#<àkhyàyikà kathàvatsyàtkaverva÷ànukãrtanam /
asyàmanyakavãnàü ca vçttaü padyaü kvacitkvacit // VisSd_6.334 //>#

#<kathàü÷ànàü vyavaccheda à÷vàsa iti vadhyate /
àryàvaktràpavaktràõàü chandasà yena kenacit // VisSd_6.335 //>#

#<anyàpade÷enà÷vàsamukhe bhàvyarthasåcanam />#

yathà---harùacaritàdiþ /
"api tvaniyamo dçùñastatràpyanyairudãraõàt" /
iti daõóyàcàryavacanàt kecit àkhyàyikà nàyakenaiva nibaddhavyà" ityàhuþ, tadayuktam /
àkhyànàdaya÷ca kathàkhyàyikayorevàntarbhàvànna pçthaguktàþ /
yaduktaü daõóinaiva---atraivàntarbhaviùyanti ÷eùà÷càkhyànajàtayaþ" /
iti /
eùàmudàharaõam---pa¤catantràdi /
atha gadyapadyamayàni---

#<gadyapadyamayaü kàvyaü campårityabhidhãyate // VisSd_6.336 //>#

yathà---de÷aràjacaritam /

#<gadyapadyamayã ràjastutirvirudamucyate />#

yathà---virudamaõimàlà /

#<karambhakaü tu bhàùàbhivividhàbhirvinirmitam // VisSd_6.337 //>#

yathà mama---ùoóa÷abhàùàmayã pra÷àstiratnàvalã /
evamanye 'pi bhedà udde÷amàtraprasãddhatvàduktabhedànatikramàcca na pçthaglakùitàþ //
iti sàhityadarpaõo dç÷ya÷ravyakàvyaniråpaõo nàma ùaùñhaþ paricchedaþ /


___________________________________________________





saptamaþ paricchedaþ


iha hi prathamataþ kàvye doùaguõarãtyalaïkàràõàmavasthitikramo da÷itaþ, saüprati ke ta ityapekùàyàmudde÷akramapràptànàü doùaõàü svaråpamàha---

#<rasàpakarùakà doùàþ,--->#

asyàrthaþ prageva sphuñãkçtaþ /
tadvi÷eùànàha---

#<---te punaþ pa¤cadhà matàþ /
pade tadaü÷e vàkyer'the saübhavanti rase 'pi yat // VisSd_7.1 //>#


#<duþ÷ravatrividhà÷lãlànucitàrthaprayuktatàþ /
gràmyàpratãtasandigdhaneyàrthanihatàrthatàþ // VisSd_7.2 //>#

#<avàcakatvaü kliùñatvaü viruddhamatikàrità /
avimçùñavidheyàü÷abhàva÷ca padavàkyayoþ // VisSd_7.3 //>#

#<doùàþ kecidbhavantyeùu padàü÷e 'pi pade pare /
nirarthakàsamarthatve cyutasaüskàratà tathà // VisSd_7.4 //>#

paruùavarõatayà ÷rutiduþkhàvahatvaü duþ÷ravatvam /
yathà---
"kàrttarthyaü yàtu tanvaïgã kadànaïgava÷aüvadà" /
a÷lãlatvaü vrãóàdugupsàmaïgalavya¤jakatvàtnividham /
krameõodàharaõam---
"tçptàrivijaye ràjan ! sàdhanaü sumahattava" /
"prasasàra ÷anairvàyurvinà÷e tanvi ! te tadà" /
atra sàdhana-vàyu-vinà÷a-÷abdà a÷lãlàþ /
"÷årà amaratàü yànti pa÷ubhåtà raõàdhvare /
atra pa÷utvaü kàtaryamabhivyanaktãtyanucitàrthatvam /
aprayuktatvaü tathà prasiddhàvapi kavibhiranàdçtatvam /
yathà---
"bhàti padmaþ sarovare" //
atra padma÷abdaþ puülliïgaþ /
gràmyatvaü yathà---
"kañiste harate manaþ" //
atra kañi÷abdo gràmyaþ /
apratãtatvamekade÷amàtraprasiddhatvam /
yathà---
yogena dalità÷ayaþ" //
atra yoga÷àstra eva vàsanàrtha à÷aya÷abdaþ /
"à÷aãþ paramparàü vandyàü karõe kçtvà kçpàü kuru" /
atra vandyàmiti kiü bandãbhåtàyàmuta vandanãyàmiti saüdehaþ /
notyarthatvaü råóhãprayojanàbhàvàda÷aktikçtaü lakùyàrthaprakà÷anam /
yathà---
"kamale caraõàghàtaü mukhaü sumukhi ! te 'karet /
atra caraõàghàtena nirjitatvaü lakùyam /
nihatàrthatvamubhayàrthasya ÷abdasyàprasiddher'the prayogaþ /
yathà---
"yamunà÷ambaramambaraü vyatànãt" /
÷ambara÷abdo daitye prasiddhaþ, iha tu jale nihatàrthaþ /
"gãteùu karõamàdatte" /
atràï--pårvo dà¤-dhàturdànàrthe 'vàcakaþ /
yathà và---
"jinaü me tvayi saüpràpte dhvàntacchannàpi yàminã" /
atra dinamiti prakà÷amayàrthe 'vàcakam /
kliùñatvamarthapratãtervyavahitam, yathà---
"kùãrodajàvasatijanmabhuvaþ prasannàþ" /
atra kùãrodajà lakùmãstasyà vasatiþ padmaü tasya janmabhuvo jalàni /
"bhåtaye 'stu bhavànã÷aþ" /
atra bhavànã÷a÷abdo bhavànyàþ patyantarapratãtikàritvàdviruddhamatikçt /
vidheyasya vimar÷àbhàvena guõãbhåtatvam avimçùñavidheyàü÷atvam /
yathà---
"svargagràmañikàviluõñhanavçthocchånaiþ kimebhirbhujaiþ" /
atra vçthàtvaü vidheyam, tacca samàse guõãbhàvàdanuvàdyatvapratãtikçt /
yathà và---
"rakùàüsyapi puraþ sthàtumalaü ràmànujasya me" /
atra ràmasyeti vàcyam /
yathà và---
"àsamudrakùitã÷ànàm" /
atràsamudramiti vàcyam /
yathà và---
"yatra te patati subhru ! kañàkùaþ ùaùñhabàõa iva pa¤ca÷arasya" /
atra ùaùñha ivetyutprekùyam /
yathà và---
"amuktà bhavatà nàtha ! muhårttamapi sà purà" /
atràmuktetyatra "na¤aþ prasajyapratiùedhatva" miti vidheyatvamevocitam /
yadàhuþ---
"apràdhànyaü vidheryatra pratiùedhe pradhànatà /
prasajyapratiùedho 'sau kriyayà saha yatra na¤" //
yathà---
"navajaladharaþ saünaddho 'yaü na dçptani÷àcaraþ" /
uktodàharaõo tu tatpuruùasamàse guõãbhàve na¤aþ paryudàsatayà niùedhasya vidheyatayànavagamaþ /
yadàhuþ---
"pradhànatvaü vidheryatra pratiùedhe 'pradhànatà /
paryudàsaþ sa vij¤eyo, yatrottarapadena na¤" //
tena---"jugopàtmànamatrasto bheje dharmamanàturaþ /
agudhnuràdade sor'thànasaktaþ sukhamanvabhåt" //
atràtrastatàdyanådyàtmagopanàdyeva vidheyamiti na¤aþ paryudàsatayà guõãbhàvo yuktaþ /
nanu "a÷ràddhabhojã bràhmaõaþ" "asåryaüpa÷yà ràjadàràþ" ityàdivat "amuktà" ityatràpi prasajyapratiùedho bhavatãti ced ? na, atràpi yadi bhojanàdiråpakriyàü÷ena na¤aþ sambandhaþ syàttadaiva tatra prasajyapratiùedhatvaü vaktuü ÷akyama, na ca tathà ; vi÷eùyatayà pradhànena taddhojyàrthena kartraü÷enaiva na¤aþ sambandhàt /
yadàhuþ---
"÷ràddhabhojana÷ãlo hi yataþ kartà pratãyate /
na tadbhojanamàtraü tu kartarãnervidhànataþ" //
iti /
"amuktà" ityatra tu kriyayaiva saha saübandha iti doùa eva /
ete ca kliùñatvàdayaþ samàsagatà eva padadoùàþ /
vàkye duþ ÷ravatvaü yathà---
"smaràrttyandhaþ kadà lapsye kàrttàrthyaü virahe tava" //
kçtapravçttiranyàrthe kavirvàntaü sama÷nute //
atra jugupsàvya¤jikà÷lãlatà /
"udyatkamalalauhityairvakràbhirbhåùatà tanuþ" //
atra kalalalauhityaü padmaràgaþ, vakràbhirvàmàbhiþ, iti neyàrthatà /
"dhammillasya na kasya prekùya nikàmaü kuraïga÷àvàkùyàþ /
rajyatyapårvabandhavyutpattermànasaü ÷obhàm" //
atra dhammillasya ÷obhàü prekùya kasya mànasaü na sajyatãti saübandhaþ kliùñaþ /
"nyakkàro hyayameva me yadarayaþ" iti /
atra càyameva nyakkàra iti nyakkàrasya vidheyatvaü vivakùitam /
tacca ÷abdaracanàvaiparãtyaina guõãbhåtam /
racanà ca padadvayasya viparãteti vàkyadoùaþ /
"ànandayati te netre yo 'sau subhru ! samàgataþ" /
ityàdiùu "yattadonityasaübandhaþ" iti nyàyàdupakràntasya yacchabdasya niràkàïkùatvapratipattaye tacchabdasamànàrthatayà pratipàdyamànà idametadaþ ÷abdà vidheyà eva bhavituü yuktàþ /
atra tu yacchabdanikañasthatayà anuvàdyatvapratãtikçt /
tacchabdasyàpi yacchabdanikañasthitasya prasiddhaparàmar÷itvamàtram /
yathà---
"yaþ sa te nayanànandakaraþ subhru ! sa àgataþ" /
yacchabdavyavadhànena sthitàstu niràkàïkùatvamavagamayanti /
yathà---
"ànandayati te netre yo 'dhunàsau samàgataþ" /
evamidamàdi÷abdopàdàne 'pi /
yatra ca yattadorekasyàrthatvaü saübhavati, tatraikasyopàdàne 'pi niràkàïkùatvapratãtiriti na kùatiþ /
tathàhi yacchabdasyottaravàkyagatvenopàdàne sàmarthyàt pårvavàkye tacchabdasyàrthatvam /
yathà---
"àtmà jànàti yatpàpam" /
evam---"yaü sarva÷ailàþ parikalpya vatsaü merau sthite dogdhari dohadakùe /
bhàsvanti ratnàni mahauùadhã÷ca---" ityàdàvapi /
tacchabdasya prakràntaprasiddhànubhåtàrthatve yacchabdasyàrthatvam /
krameõa yathà---
"sa hatvà vàlinaü vãrastatpadre cirakàïkùite /
dhàtoþ sthàna ivàde÷aü sugrãvaü saünyave÷ayat" //
"sa vaþ ÷a÷ikalàmaulistàdàtmyàyopakalpatàm" /
"tàmindusundaramukhãü hçdi cintayàmi" /
yatra ca yacchabdanikañasthitànàmapãdamàdi÷abdànàü bhinnaliïgavibhaktitvaü tatràpi niràkàïkùatvameva /
krameõa yathà--
"vibhàti mçga÷àvàkùã yedaü bhuvanabhåùaõam" /
"indurvibhàti yastena dagdhàþ pathikayoùitaþ" /
kvacidanupàttayordvayorapi sàmarthyàdavagamaþ /
yathà---
"na me ÷amayità ko 'pi màrasyetyuvi ! mà ÷ucaþ /
nandasya bhavane ko 'pi bàlo 'styadbhutapauruùaþ" //
atra yo 'sti, sa te bhàrasya ÷amayiteti budhyate /
"yadyadvirahaduþkhaü me tatko vàpahariùyati" /
ityatraiko yacchabdaþ sàkàïkùa iti na vàcyam, tathàhi---yadyadityanena kenacidråpeõa sthitaü sarvàtmakaü vastu vivakùitam /
tathàbhåtasya tasya tacchabdena paràmar÷aþ /
evamanyeùàmapi vàkyagatatvenodàharaõaü bodhyam /
padàü÷e duþ ÷ravatvaü yathà---
"tadraccha siddhayai kuru devakàryam" /
"dhàtumattàü girirdhatte" /
atra mattà÷abdaþ kùãbàrthe nihataþ /
"varõyate kiü mahàseno vijeyo yasya tàrakaþ" /
atra vijeya iti kçtyapratyayaþ ktapratyayàrthe 'vàcakaþ /
"pàõiþ pallavapellatraþ" /
pelava÷abdasyàdyàkùare a÷lãle /
"saügràme nihatàþ ÷årà vaco bàõatvamàgatàþ" /
atra vacaþ ÷abdasya gãþ ÷abdavàcakatve neyàrthàtvam /
tathà tatraiva bàõasthàne ÷areti pàñhe /
atra padadvayamapi na parivçttisaham /
jaladhyàdau tåttarapadam, vàóavànalàdau pårvapadam /
evamanye 'pi yathàsaübhavaü padàü÷adoùà j¤eyàþ /
nirarthakatvàdãnàü trayàõàü ca padamàtragatatvenaila lakùye saübhavaþ /
kramato yathà---
"mu¤ca mànaü hi mànini !" //
atra hi÷abdo vçttapåraõamàtraprayojanaþ /
ku¤jaü hanti kç÷odarã /
atra hantãti gamanàrthe pañhitamapi na tatra samartham /
"gaõóãvã kanaka÷ilànibhaü bhujabhyàmàjadhne viùamavilocanasya vakùaþ" /
"àïo yamahanaþ', "svàïgakarmakàcca" ityanu÷àsanabalàdàïpårvasya hanaþ svàïgakarmakasyaivàtmanepadaü niyamitam /
iha tu tallàïghatamiti vyàkaraõalakùaõahãnatvàt cyutasaüskàratvam /
nanvatra "àjadhne" iti padasya svato na duùñatà, api tu padàntaràpekùayaiva ityasya vàkyadoùatà ? maivam, tathàhi guõadoùàlaïkàràõàü ÷abdàrthagatatvena vyavasthitestadanvayavyatirekànuvidhàyitvaü hetuþ /
iha tu doùasya "àjaghne" iti padamàtrasyaivànvayavyatirekànuvidhàyitvama, padàntaràõàü parivarttane 'pi tasya tàdavasthyàditi padadoùatvameva /
tathà yathehàtmanepadasya parivçttàvapi na padadoùaþ, tathà hanprakçterapãti na padàü÷adoùaþ /
evaü "padmaþ" ityatràprayuktasya padagatatvaü bodhyam /
evaü pràkçtàdivyàkaraõalakùaõahànàvapi cyutasaüskàratvamåhyam /
iha tu ÷abdànàü sarvathà prayogàbhàve 'samarthatvam /
viralaprayoge nihatàrthatvam /
nihatàrthatvamanekàrtha÷abdaviùayam /
apratãtatvaü tvekàrthasyàpi ÷abdasya sàrvatrikaprayogavirahaþ /
aprayuktatvamekàrtha÷abdaviùayam /
asamarthatvamanekàrtha÷abdaviùayam /
asamarthatve hantyàdayo 'pi gamanàrthe pañhitàþ /
avàkacatve dinàdayaþ prakà÷amayàdyarthe, na tatheti parasparabhedaþ /
evaü padadoùasajàtãyà vàkyadoùà uktàþ, samprati tadvijàtãyà ucyante---

#<"varõànàü pratikålatvaü, luptà'hatavisargate /
adhikanyånakathitapadatàhatavçttatà // VisSd_7.5 //>#

#<patatprakarùatà, sandhau vi÷leùà÷lãlakaùñatàþ /
ardhàntaraikapadatà samàptapunaràttatà // VisSd_7.6 //>#

#<abhavanmatasambandhàkramàmataparàrthatàþ /
vàcyasyànabhidhànaü ca bhagnaprakamatà tathà   // VisSd_7.7 //>#

#<tyàgaþ prasiddherasthàne nyàsaþ padasamàsyoþ /
saükãrõatà garbhitatà doùàþ syurvàkyamàtragàþ // VisSd_7.8 //>#

varõànàü rasànuguõyaviparãtatvaü pratikålatvam /
yathà mama---
"ovaññai ullaññai saaõo kahiüpi moññàai õo parihaññai /
hiaeõa phiññai lajjài khuññai dihãe sà" //
atra ñakàràþ ÷çïgàrasaparipanthinaþ kevalaü ÷aktipradar÷anàya nibaddhàþ /
eùàü caikadvitricatuþ prayoge na tàdç÷agrasabhaïga iti na doùaþ /
"gatà ni÷à imà bàle !" /
atra luptavisargàþ /
àhatà otvaü pràptà visargà yatra /
yathà---
"dhãro varo naro yàti" /
"pallavàkçtiraktoùñhã" /
atràkçtipadamadhikam /
evam---"sadà÷ivaü naumi pinàkapàõim" /
iti vi÷eùaõamadhikam /
"kuryàü harasyàpi pinàkapàõoþ'iti /
atra tu pinàkapàõipadaü vi÷eùapratipattyarthamupàttamiti yuktameva /
yathà và---
"vàcamuvàca kautsaþ" /
atra vàcamityadhikam /
uvàcetyanenaiva gatàrthatvàt /
kvacittu vi÷eùaõadànàrthaü tatprayogo yujyate /
yathà---
"uvàca madhurà vàcam" iti /
kecittvàhuþ---yatra vi÷eùaõasyàpi kriyàvi÷eùaõatvaü sambhavati tatràpi tatprayogo na ghañate /
yathà---
"uvàca madhuraü dhãmàn" iti /
"yadi mayyarpità dçùñiþ kiü mamendratayà tadà" /
atra prathame tvayeti padaü nyånam /
"ratilãlà÷ramaü bhinte salãlamanilo vahan" /
atra lãlà÷abdaþ punaruktaþ /
evam---"jakùurvisaü dhçtavikàsivisaprasånàþ" /
atra visa÷abdasya dhçtaparisphuñatatprasånà iti sarvanàmnaiva paràmar÷o yuktaþ /
hatavçttam---lakùaõànusaraõo 'pya÷ravyam, rasànanuguõam, apràptagurubhàvàntalaghu ca /
krameõa yathà---
"hanta ! satatametasya hçdayaü bhinte manobhavaþ kupitaþ" /
"ayi ! mayi mànini ! mà kuru mànam" /
idaü vçttaü hàsyarasasyaivànukålam /
"vikasita-sahakàra-bhàra-hàri-parimala eùa samàgato vasantaþ" /
yatpàdànte laghorapi gurubhàvaþ uktaþ, tatsarvatra dvitãyacaturthapàdaviùayam /
prathamatçtãyapàdaviùayantu vasantatilakàdereva /
atra"pramuditasaurabha àgato vasantaþ" iti pàñho yuktaþ /
yathà và---
"anyàstà guõaratnarohaõabhuvo dhanyà mçdanyaiva sà sambhàràþ khalu te 'nya eva vidhinà yaireùa sçùño yuvà /
÷rãmatkàntijuùàü dviùàü karatalàt strãõàü nigtabasthalàt dçùñe yatra patanti måóhamanasàmastràõi vastràõi ca" //
atra "vastràõi ca" iti bandhasya ÷lathatva÷rutiþ /
"vastràõyapi" iti pàñhe tu dàróhyamiti na doùaþ /
"idamapràptagurubhàvàntalaghu" iti kàvyaprakà÷akàraþ /
vastutastu "lakùaõànusaraõo 'pya÷ravyam" ityanye /
projjalajjvàlanajvàlà-vikañorusañàcchañaþ /
÷vàsakùiptakulakùmàbhçt pàtu vo narake÷arã //
atra krameõànupràsaprakarùaþ patitaþ /
"dalite utpale ete akùiõã amalàïgi ! te" /
evaüvidhasandhivi÷leùasya asakçta prayoga eva doùaþ /
anu÷àsanamullaïghya vçttabhaïgabhayamàtreõa sandhaivi÷leùasya tu sakçdapi /
yathà---
"vàsavà÷àmukhe bhàti indu÷candanabinduvat" /
"calaõóàmaraceùñitaþ" iti /
atra sandhau jugupsàvya¤jakama÷lãlatvam /
"urvyasàvatra tarvàlãmarvante càrvavasthitiþ" /
"atra sandhau kaùñatvam /
"indurvibhàti karpåragaurairdhavalayan karaiþ /
jaganmà kuru tanvaïgi ! mànaü pàdànate priye" //
atra jagaditi prathamàrddhe pañhitamucitam /
"nà÷ayanto ghanadhvàntaü tàpayanto viyoginaþ /
patanti ÷a÷inaþ padà bhàsayantaþ kùamàtalam" //
atra caturthapàdo vàkyasamàptàvapi punarupàttaþ /
÷rabhavanmatasambandho yathà---
"yà jaya÷rãrmanojasya yayà jagadalaïkçtam /
yàmeõàkùãü vinà pràõà viphalà me kuto 'dya sà" //
atra yacchabdaniddiùñanàü vàkyànàü parasparanirapekùatvàt tadekàntaþ pàtinà eõàkùã÷abdena anyeùàü sambandhaþ kaverabhimato nopapadyata eva /
"yàü vinàmã vçthà pràõà eõàkùã sà kçto 'dya me" /
iti tacchabdanirdiùñavàkyàntaþ pàtitve 'pi yacchabdaniddiùñavàkyaiþ sambandho ghañate /
yathà và---
"ãkùase yatkañàkùeõa tadà dhanvã manobhuvaþ" /
atra yadityasya tadetyanena sambandho na ghañate /
"ãkùase cet" iti tu yuktaþ pàñhaþ /
yathà và---
"jyotsnàcayaþ payaþ pårastàrakàþ kairavàõi ca /
ràjati vyomakàsàraràjahaüsaþ sudhàkaraþ" //
atra vyomakàsàra÷abdasya samàse guõãbhàvàttadarthasya na sarvaiþ saüyogaþ /
vidheyàvimar÷e yadevàvimçùñaü tadeva duùñam /
iha tu pradhànasya kàsàrapadàrthasya pràdhànyenàpratãteþ sarvo 'pi payaþ påràdi÷abdàrthastadaïgatayà na pratãyata iti sarvavàkyàrthavirodhàvabhàsa ityubhayorbhedaþ /
"anena cchindatà màtuþ kaõñhaü pa÷unà tava /
baddhasparddhaþ kçpàõo 'yaü lajjate mama bhàrgava !" //
atra "bhàrgavanindàyàü prayuktasya màtçkaõñhacchedanakarttçtvasya para÷unà sambandho na yuktaþ" iti pràcyàþ /
"para÷unandàmukhena bhàrgavanindàdhikyameva vaidagdhyaü dyotayati " ityàdhunikàþ /
akramatà yathà---
samaya eva karoti bàlabalaü praõigadanta itãva ÷arãriõàm /
÷aradi haüsaravàþ paruùãkçtàþ svaramayåramayårayaõãyatàm //
atra paràmç÷yamànavàkyànantarameveti ÷abdopayogo yujyate, na tu "praõigadanta" ityanantaram /
evam ----
"dvayaü gataü saüprati ÷ocanãyatàü samàgamapràrthanayà kapàlinaþ /
kalà ca sà kàntimatã kalàvatastvamasya lokasya ca netrakaumudã" //
atra tvamityanantarameva cakàro yuktaþ /
amataparàrthatà yathà---
"ràmamanmatha÷areõa tàóità-" ityàdi /
atra ÷çïgàrasasya vya¤jako dvitãyor'thaþ prakçtarasavirodhitvàdaniùñaþ /
vàcyasyànibhidhànaü yathà---
"vyatikramalavaü kaü me vãkùya vàmàkùi ! kupyasi" /
atra vyatikramalavamapãtyapariva÷yaü vaktatryo noktaþ /
nyånapadatve vàcakapadasyaiva nyånatà vivakùità, apestu na tathàtvamityanayorbhedaþ /
evamanyatràpi /
yathà và---
"caraõànatakàntàyàstanvi ! kopastathàpi te" //
atra caraõànatakàntàsãti vàcyam /
bhagnaprakramatà yathà---
"etamukto mantrimukhyaiþ ràvaõaþ pratyabhàùata" /
atra vacadhàtunà prakràntaü prativacanamapi tenaiva vaktumucitam /
tena "ràvaõaþ pratyavocata" iti pàñho yuktaþ /
evaü ca sati na kathitapadatvadoùaþ, tasyodde÷yavyatiriktaviùayakatvàt /
iha hi vacanaprativacanayorudde÷yapratinirde÷atvam /
yathà---
"udeti savità tàmrastàmra evàstameti ca" /
ityatra hi yadi padàntareõa sa evàrthaþ pratipàdyate tadànyor'tha iva pratibhàsamànaþ pratãtiü sthagayati /
yathà và---
"te himàlayamàmantrya punaþ prekùya ca ÷ålinam /
siddhaü càsmai nivedyàrthaü tadvisçùñàþ khamudyayuþ" //
atra "asmai" itãdamà prakràntasya tenaiva tatsamànàbhyàmetadaþ ÷abdàbhyàü và paràmar÷o yukto na tacchabdena /
yathà và---
"udanvacchinnà bhåþ sa ca patirapàü yojana÷atam" /
atra "mità bhåþ patyàpàü sa ca patirapàm" iti yuktaþ pàñhaþ /
evam---
"ya÷o 'dhigantuü sukhalipsayà và manuùyasaükhyàmativartituü và /
nirutsukànàmabhiyogabhàjàü samutsukevàïkamupaiti siddhiþ" //
atra "sukhamãhitum" ityucitam /
atràdyayoþ prakçtiviùayaþ prakramabhedaþ /
tçtãye paryàyaviùayaþ, caturthe pratyayaviùayaþ /
evamanyatràpi /
prasiddhatyàgo yathà---
"ghoro vàrimucàü ravaþ" /
atra meghànàü garjitameva prasiddham /
yadàhuþ---
"ma¤jãràdiùu raõatipràyaü pakùiùu ca kåjitaprabhçti /
stanitamaõitàdi surate meghàdiùu garjitapramukham" //
ityàdi /
asthànasthapadatà yathà---
"tãrthe tadãye gajasetubandhàtpratãpagàmuttarato 'sya gaïgàm /
ayatnabàlavyajanãbabhåvurhaüsà nabholaïghanalolapakùàþ" //
atra tadãyapadàtpårvaü gaïgàmityasya pàñho yuktaþ /
evam ---
"hitànna yaþ saü÷çõute sa kiü prabhuþ" //
atra saü÷çõuta ityataþ pårvaü na¤aþ sthitirucità /
atra ca padamàtrasyàsthàne nive÷e 'pi sarvameva vàkyaü vivakùitàrthapratyàyane mantharamiti vàkyadoùatà /
evamanyatràpi /
iha ke 'pyàhu--"pada÷abdena vàcakameva pràya÷o nigadyate, na ca na¤o vàcakatà, nirvivàdàtsvàtantryeõàrthabodhanavirahàt" iti /
yathà---"dvayaü gatam-" ityàdau tvamityanantaraü cakàrànupàdànàdakramatà tathàtràpãti /
asthanasthasamàsatà yathà---
"adyàpi stana÷ailadurgaviùame sãmantinãnàü hçdi sthàtuü và¤chati màna eùa dhigati krodhàdivàlohitaþ /
prodyaddårataraprasàritakaraþ karùatyasau tatkùaõà tphullatkairavakoùaniþ saradali÷reõãkçpàõàü ÷a÷ã" //
atra kopina uktau samàso na kçtaþ, kaveruktau kçtaþ /
vàkyàntarapadànàü vàkyàntare 'nuprave÷aþ saïkãrõàtvam /
yathà---
"candraü mu¤ca kuraïgàkùi ! pa÷ya mànaü nabho 'ïgane" /
atra nabho 'ïgane candraü pa÷ya mànaü mu¤ceti yuktam /
"kliùñatvamekavàkyaviùayam" ityasmàdbhinnam /
vàkyàntare vàkyàntarànuprave÷o garbhitatà /
yathà---
"ramaõe caraõaprànte praõatipravaõe 'dhunà /
vadàmi sakhi ! tattvaü te kadàcinnocitàþ krudhaþ" //
arthadoùànàha---

#<apuùñaduùkamagràmyavyàvahatà÷lãlakaùñatàþ /
anavãkçtanirhetuprakà÷itaviruddhatàþ // VisSd_7.9 //>#

#<sandigdhapunaruktatve khyàtividyàviruddhate /
sàkàïkùatà sahacarabhinnatàsthànayuktatà // VisSd_7.10 //>#

#<avi÷eùe vi÷eùa÷càniyame niyamastathà /
tayorviparyayau vidhyanuvàdàyuktate tathà // VisSd_7.11 //>#

#<nirmuktarunaruktatvamarthadoùàþ prakãrtitàþ />#

tadviparyayo vi÷eùe 'vi÷eùo niyame 'niyamaþ /
atràpuùñatvaü mukhyànupakàritvam /
yathà---
"vilokya vitate vyomni vidhuü mu¤ca ruùaü priye !" atra vitata÷abdo mànatyàgaü prati na ki¤cidupakurute /
adhikapadatve padàrthànvayapratãteþ samakàlameva bàdhapratibhàsaþ, iha tu pa÷càditi vi÷eùaþ /
duùkramatà yathà---
"dehi me vàjinaü ràjan ! gajendraü và madàlasam" /
atra gajendrasya prathamaü yàcanamucitam /
"svapihi tvaü samãpe me svapimyevàdhunà priya !" atràrtho gràmyaþ /
kasyacitpragutkarùamapakarùaü vàbhidhàya pa÷càttadanyapratipàdanaü vyàhatatvam /
yathà---"haranti hçdayaü yånàü na navendukalàdayaþ /
vãkùyate yairiyaü tanvã lokalocanacandrikà" //
atra yeùàmindukalà nànandahetusteùàmevànandàya tanvyà÷candrikàtvàropaþ /
"hantumeva pravçttasya stabdhasya vivaraiùiõaþ /
yathà÷u jàyate pàto na tathà punarunnatiþ" //
atràrtho '÷lãlaþ /
"varùatyetadaharpatirna tu ghano dhàmasthàmacchaü payaþ satyaü sà savituþ sutà surasaritpåro yathà plàvitaþ /
vyàsasyoktiùu vi÷vasityapi na kaþ, ÷raddhà na kasya ÷rutau na pratyeti tathàpi mugdhahariõã bhàsvanmarãciùvapaþ" //
atra yasmàtsåryàdvçùñeryamunàyà÷ca prabhavastasmàttayorjalamapi såryaprabham /
tata÷ca såryamarãcãnàü jalapratyayahetutvamucitam, tathàpi mçgã bhràntatatvàttatra jalapratyayaü na karoti /
ayamaprastuto 'pyartho durbodhaþ, dåre càsmatprastutàrthabodha iti kaùñàrthatvam /
"sadà carati khe bhànuþ sadà vahati màrutaþ /
sadà dhatte bhuvaü ÷eùaþ sadà dhãro 'vikatthanaþ" //
atra sadetyanavãkçtatvam /
atràsya padasya paryàyàntaraõopàdàne 'pi yadi nànyadvicchittyàntaü tadàsya doùasya sadbhàva iti kathitapadatvàdbhedaþ /
navãkçtatvaü yathà---
"bhànuþ sakçdyuktaturuïga evaü ràtrindivaü gandhavahaþ prayàti /
vibhartti ÷eùaþ satataü dharitrãü ùaùñhàü÷avçtterapi dharma eùaþ //
'iti /
"gçhãtaü yenàsãþ paribhavabhayànnocitamapi prabhàvàdyasyàbhånna khalu tava ka÷cinna viùayaþ /
parityaktaü tena tvamapi suta÷okànna tu bhayà- dvimokùye ÷astra !tvàmahamapi yataþ svasti bhavate" //
atra dvitãya÷astramocane heturnokta iti nirhetutvam /
"kumàraste naràdhã÷a ! ÷riyaü samadhigacchatu" /
atra "tvaü mriyasva" iti viruddhàrthaprakà÷anàtprakà÷itaviruddhatvam /
"acalà abalà và syuþ sevyà bråta manãùiõaþ ?" /
atra prakaraõàbhàvacchànta÷çïgàriõoþ ko vakteti ni÷cayàbhàvàtsandigdhatvam /
"sahasà vidadhãta na kriyàmavivekaþ paramàpadàü padam /
vçõute hi vimç÷yakàriõaü guõalubdhàþ svayameva sampadaþ" //
atra dvitãyàrdhe vyatirekeõa dvitãyapàdasyaivàrtha iti punaruktatà /
prasiddhiviruddhatà yathà---
"tata÷càra samare ÷ita÷åladharo hariþ" /
atra hareþ ÷ålaü loke 'prasiddham /
yathà và---
"padàghàtàda÷okaste sa¤jàtàïkurakaõñakaþ" /
atra pàdàdhàtàda÷okeùu puùpameva jàyata iti prasiddhaü na tvaïkura iti kavisamayakhyativiruddhatà /
"adhare karajakùataü mçgàkùyàþ" /
atra ÷çïgàra (kàma) ÷àstrãviruddhatvàdvidyàviruddhatà /
evamanya÷àstraviruddhatvamapi /
"aisasya dhanuùo bhaïgaü kùatttrasya ca samunnatim /
strãratnaü ca kathaü nàma mçùyate bhàrgavo 'dhunà" //
atra strãratnamupekùitumiti sàkàïkùatà /
"sajjano durgatau magnaþ kàminã galitastanã /
khalaþ påjyaþ samajyàyàü tàpàya mama cetasaþ" //
atra sajjanaþ kàminã ca ÷obhanau tatsahacaraþ khalo '÷obhana iti sahacarabhinnatvam /
"àj¤à ÷akra÷ikhàmaõipraõayinã ÷àstràõi cakùurnavaü bhaktirbhåtapatau pinàkini padaü laïketi divyà purã /
utpattirdruhiõànvaye ca tadaho nedçgvaro labhyate syàccedeùa na ràvaõaþ kva nu punaþ sarvatra sarve guõàþ" //
atra na ràvaõa ityetàvataiva samàpyam /
"hãrakàõàü nidherasya sindhoþ kiü varõayàmahe" /
atra ratnànàü nidherityavi÷eùa eva vàcyaþ /
"àvartta eva nàbhiste netre nãlasaroruhe /
bhaïgà÷ca valayastena tvaü làvaõyàmbuvàpikà" //
atràvarta eketi niyamo na vàcyaþ /
"yànti nãlanicolinyo rajanãùvabhisàrikàþ" /
atra tamistràsviti rajanãvi÷eùo vàcyaþ /
"àpàtasurase bhoge nimagnàþ kiü na kurvate" /
atra àpàta eveti niyamo vàcyaþ /
nanu vàcyasyànibhidhàne "vyatikramalavam" ityàdàvaperabhàvaþ, iha caivakàrasyeti ko 'nayerbhedaþ /
atràha---"niyamasya vacanameva pçthagbhåtaü niyamaparivçtteviùayaþ" iti, tanna tathà satyapi dvayoþ ÷abdàrthadoùatàyàü niyàmakàbhàvàt /
tatkà gatiriti cet ? "vyatikramalavam" ityàdau ÷abdoccàraõànantarameva doùapratibhàsaþ, iha tvarthapratyayànantaramiti bhedaþ /
evaü ca ÷abdaparivçttisahatvàsahatvàbhyàü pårvairàdçto 'pi ÷abdàrthadoùavibhàga evaü paryavasyati--yo doùaþ ÷abdaparivçttyàsahaþ sa ÷abdadoùa eva /
ya÷ca padàrthanvayapratãtipårvabodhyaþ so 'pi ÷abdadoùaþ /
ya÷càrthapratãtyanantaraü bodhyaþ sor'thà÷raya iti /
evaü càniyamaparivçttitvàderapyadhikapadatvàdbhedo boddhavyaþ /
amataparàrthatve tu "ràmamanmatha÷areõa-" ityàdau niyamena vàkyavyàpitvàbhipràyàdvàkyadoùatà /
a÷lãlatvàdau tu na niyamena vàkyavyàpitvam /
"ànanditasvapakùo 'sau parapakùàn haniùyati" /
atra parapakùaü hatvà svapakùamànandayiùyatãti vedheyam /
"caõóã÷acåóàbhàraõa ! candra ! lokatamopaha ! /
virahipràõaharaõa ! kadarthaya na màü vçthà" //
atra virahiõa uktau tçtãyapàdasyàrtho nànuvàdyaþ /
"lagnaü ràgàvçtàïgyà sadçóhamiha yathaivàsiyaùñyàparikaõñhe màtaïgànàmapãhopari parapuruùairyà ca dçùñà patantã /
tatsakto 'yaü na ki¤cidraõayati viditaü te 'stu tenàsmadattà bhçtyebhyaþ ÷rãniyogàdraditumiti gatevàmbudhiü yasya kãrtiþ //
atra viditaü te 'stvityanena samàpitamapi vacanaü tenetyàdinà punarupàttam /
atha rasadoùànàha---

#<rasasyoktiþ sva÷abdena sthàyisaücàriõorapi // VisSd_7.12 //>#

#<paripanthirasàïgasya vibhàvàdeþ parigrahaþ /
àkùepaþ kalpitaþ kçcchràdanubhàvavibhàvayoþ // VisSd_7.13 //>#

#<akàõóe prathanacchedau tathà dãptiþ punaþ punaþ /
aïgino 'nanusaüdhànamanaïgasya ca kãrtanam // VisSd_7.14 //>#

#<ativistçtiraïgasya prakçtãnàü viparyayaþ /
arthànaucityamanyacca doùà rasagatà matàþ />#

rasasya sva÷abdo rasa÷abdaþ ÷çïgàràdi÷abda÷ca /
krameõa yathà---
"tàmudvãkùya kuraïgàkùãü raso naþ ko 'pyajàyata" /
"candramaõóalamàlokya ÷çïgàre magnamantaram" /
sthàyibhàvasya sva÷abdavàcyaü yathà---
"ajàyata ratistasyàstvayi locanagocare" /
vyabhicàriõaþ sva÷abdavàcyatvaü yathà---
"jàtà lajjàvatã mugdhà priyasya paricumbane" /
atra prathame pàde "àsãnmukulitàkùã sà" iti lajjàyà anubhàvamukhena kathane yuktaþ pàñhaþ /
"mànaü mà kuru tanvaïgi ! j¤àtvà yauvanamasthiram" /
atra yauvanàsthairyanivedanaü ÷çïgàrarasasya paripanthinaþ ÷àntarasasyàïgaü ÷àntasyaiva ca vibhàva iti ÷çïgàre tatparigraho na yuktaþ /
"dhavalayati ÷i÷irarociùi bhuvanatalaü lokalocanànde ãùatkùiptakañàkùà smeramukhaã sà nirãkùyatàü tanvã" //
atra rasasyoddãpanàlambanavibhàvaparyavasàyinau sthitàviti kaùñakalpanà /
"pariharati ratiü matiü lunãte skhalatitaràü parivartate ca bhåyaþ /
iti bata viùamà da÷àsya dehaü paribhavati prasabhaü kimatra kurmaþ" //
atra ratiparihàràdãnàü karuõàdàvapi sambhavàtkàminãråpo vibhàvaþ kçcchràdàkùepyaþ /
akàõóe prathanaü yathà---veõãsaühàre dvitãye 'ïke pravartamànànekavãrasaükùaye 'kàle duryodhanasya bhànumatyà saha ÷çïgàraprathanam /
chedo yathà--vãracarite ràghavabhàrgavayordhàràdhiråóhe 'nyonyasaürambhe kaïkaõamocanàya gacchàmãti ràghavasyoktiþ /
punaþ punardeptiryathà--kumàrasaübhave rativilàpe /
aïgino 'nanusaüdhànàü yathà--ratnàvalyàü caturtheïke bàbhravyàgamane sàgarikàyà vismçtiþ /
anaïgasya kãrtanaü yathà--karpårama¤jaryà ràjanàyikayoþ svayaü kçtaü vasantasya varõanamanàdçtya bandivarõitasya pra÷aüsanam /
aïgasyàtivistçtiryathà---kiràte suràïganàvilàsàdiþ /
prakçtayo divyà adivyà divyàdivyà÷ceti /
teùàü dhãrodàttàdità /
teùàmapyuttamàdhamamadhyamatvam /
teùu ca yo yathàbhåtastasyàyathàvarõane prakçtiviparyayo doùaþ /
yathà--dhãrodàttasya ràmasya dhãroddhatavacchadmanà vàlivadhaþ /
yathà và---kumàrasaübhave uttamadevatayoþ pàrvatãparame÷carayoþ saübhoga÷çïgàravarõanam /
"idaü pitroþ saübhogavarõanamivàtyantamanucitam" ityàhuþ /
anyadanaucityaü de÷akàlàdãnàmanyathà yadvarõanam /
tathà sati hi kàvyasyàsatyatàpratibhàsena vineyànàmunmukhãkàràsaübhavaþ /

#<ebhyaþ pçthagalaïkàradoùàõàü naiva saübhavaþ // VisSd_7.15 //>#

pabhya uktadoùebhyaþ /
tathàhi--upamàyàmasàdç÷yàsaübhavayorupamànasya jàti pramàõagatanyanatvàdhikatvayorarthàntaranyàse utprekùitàrthasamarthane cànucitàrthatvam krameõa yathà---
"grathnàmi kàvya÷a÷inaü vitatàrthara÷mim" /
"prajvalajjaladhàràvànnapatanti ÷aràstava" /
"caõóàla iva ràjàsau saügràme 'dhikasàhasaþ" /
"karparakhaõóa iva ràjati candrabimbam" /
"haravannãlakaõñho 'yaü viràjati ÷ikhàvalaþ" /
"stanàvadrisamànau te" /
"divàkaràdrakùati yo guhàsu lãnaü divàbhãtamivàndhakàram /
kùudre 'pi nånaü ÷araõaü prapanne mamatvamuccaiþ ÷irasàmatãva" //
evamàdiùåtprekùitàrthasyàsaü tratatayaiva pratibhàsanaü svaråpamityanucitameva tatsamarthanam /
yamakasya pàdatrayagatasyàprayuktatvaü doùaþ /
yathà---
"sahasàbhijanaiþ snigdhaiþ saha sà ku¤jamandiram /
udite rajanãnàthe sahatàyàti sundarã" //
utprekùàyàü yathà÷abdasyotprekùàdyaütakatve 'vàcakatvam /
yathà---
"eùa mårto yathà dharmaþ kùitipo rakùati kùitim" /
evamanupràse vçttiviruddhasya pratikålavarõatvam /
yathà---
"ovaññai ullaññai--
ityàdau /
upamàyàü ca sàdhàraõadharmasyàdhikanyånatvayoradhikapadatvaü nyånapadatvaü ca /
krameõodàharaõam---
"nayanajyotiùà bhàti ÷aübhumåtisitadyutiþ /
vidyuteva ÷aranmegho nãlavàridakhaõóavçk" //
atra bhagavato nãlakaõñhatvasyàpratipàdanàccaturthapàdo 'dhikaþ /
"kamalàliïgitastàrahàrahàrã muraü dviùan /
vidyudvabhåùito nãlajãmåta iva ràjate" //
atropamànasya sabalàkatvaü vàcyam /
asyàmevopamànopameyayoliïgavacanabhedasya kàlapuruùavidhyàdibhedasya ca bhagnaprakramatvam /
krameõodàharaõam---
"sudheva vimala÷candraþ" /
"jyotsnà iva sità kãrtiþ" /
"kàpyabhikhyà yatoràsãdvrajatoþ ÷uddhaveùayoþ /
himanirmuktayoyàge citracandramasoriva" //
atra tathàbhåtacitràcandramasoþ ÷obhà na khalvàsãt /
api tu sarvadàpi mavati /
"lateva ràjase tanvi !" atra latà ràjate, tvaü tu ràjase /
"ciraü jãvatu te såturmàkaõóeyamuniryathà" /
atra màrkaõóeyamunirjàvatyeva, na khalvetadasya "jãvatu" ityanena vidheyam /
iha tu yatra liïgavacanabhede 'pi na sàdhàraõadhaparmasyànyathàbhàvastatra na doùaþ /
krameõodàharaõam---
"mukhaü candra ivàbhàti" /
"tadve÷o 'sadç÷o 'nyàbhiþ strãbhirmadhuratàbhçtaþ /
dadhate sma paràü ÷obhàü tadãyà vibhramà iva" //
pårvodàharaõoùu upamànopameyayorekasyaiva sàdhàraõadharmeõànvayasiddheþ prakràntasyàrthasya sphuño 'nirvàhaþ /
evamanupràse vaiphalyasyàpuùñàrthatvam /
yathà--"anaõuraõanmaõimekhalamavirala÷i¤jànama¤juma¤jãram /
parisaraõamaruõacaraõo ! raõaraõakamakàraõaü kurute" //
evaü samàsoktau sàdhàraõavi÷eùaõava÷àtparàrthasya pratãtàvapi punastasya ÷abdenopàdànasyàprastutapra÷aüsàyàü vya¤janayaiva prastutàrthàvagateþ ÷abdena tadabhidhànasya ca punaruktatvam /
krameõodàharaõam---
"anuràgavantamapi locanayordadhataü vapuþ sukhamatàpakaram /
nirakàsayadravimapetavasuü viyadàlayàdaparidaggaõikà" //
atràparadigityetàvataiva tasyà gaõikàtvaü pratãyate /
"àhåteùu vihaïgameùu ma÷ako nàyàn puro vàryate madhye và dhuri và vasaüstçõamaõirdhatte maõãnàü dhuram /
khadyoto 'pi na kampate pracalituü madhye 'pi tejasvinàü dhiksàmànyamacetasaü prabhumivànàmçùñatattvàntaram" //
atràcetasaþ prabhorabhidhànamanucitam /
evamanupràse prasiddhyabhàvasya khyàtaviruddhatvam /
yathà---
"cakràdhiùñhatatàü cakrã gotraü gotrabhiducchritam /
vçùaü vçùabhaketu÷ca pràyacchannasya bhåbhujaþ" //
uktadoùàõàü ca kvacidadoùatvaü kvacidguõatvamityàha---

#<vaktari krodhasaüyukte tathà vàcye samuddhate /
raudràdau tu rase 'tyantaü duþ ÷ravatvaü guõo bhavet // VisSd_7.16 //>#

eùu càsvàdasvaråpaviùàtmakatayà mukhyaguõaprakarùopakàritvàdguõa iti vyapade÷o bhàktaþ /
krameõa yathà---
"tadvicchedakç÷asya kaõñhaluñhitapràõasya me nirdayaü kråraþ pa¤ca÷araþ ÷ararati÷itairbhindanmano nirbharam /
÷ambhorbhåtakçpàvidheyamanasaþ proddàmanetrànala- jvàlàjàlakaràlitaþ punarasàvàstàü samastàtmanà" //
atra ÷çïgàre kupito vaktà /
"mårdhavyàdhåyamànadhvanadamaradhunãlolakallolajàlo- ddhåtàmbhaþ kùodadambhàtprasabhamabhinabhaþ kùiptanakùatralakùaõ /
årdhvanyastàïighradaõóabhramibhararabhasodyannabhasvatpravega- bhràntabrahmaõóakhaõóaü pravitaratu ÷ivaü ÷àmbhavaü tàõóavaü vaþ" //
atroddhatatàõóavaü vàcyam /
ime padye mama /
raudràdirasatva etadidvatayopekùayàpi duþ ÷ravatvamatyantaü guõaþ /
yathà--
"utkçtyotkçtya kçttima--" ityàdi /
atra bãbhatso rasaþ /
suratàrambhagoùñhyàdàva÷lãlatvaü tathà punaþ /
tathà punariti guõa eva /
yathà---
"karihastena saübàdhe pravi÷yàntaviloóite /
upasarpan dhvajaþ puüsaþ sàdhanàntarviràjate" //
atra hi suratàrambhagoùñhyàm---
"tàmbåladànavidhinà visçjedvayasyàü vdyarthaiþpadaiþ pi÷unayecca rahasyavastu" iti kàma÷àstrasthitiþ /

#<àdi÷abdàcchamakathàprabhçtiùu boddhavyam /
syàtàmadoùau ÷leùàdau nihatàrthàprayuktate // VisSd_7.17 //>#

yathà---"parvatabhedi pavitraü jaitraü narakasya bahumataü gahanam /
harimiva harimiva harimiva surasaridambhaþ patannamata" //
atraindrapakùe pavitra÷abdo nihatàrthaþ /
siühapakùe mataïga÷abdo màtaïgarthe 'prayuktaþ /

#<guõaþ syàdapravatãtatvaü j¤atvaü cedvaktçvàcyayoþ />#

yathà---"tvàmàmananti prakçtiü puruùàrthapravatinãm /
maddar÷inamudàsãnaü tvàmeva puruùaü viduþ" //

#<svayaü vàpi paràmar÷e--->#

apratãtatvaü guõa ityanuùajyate /
yathà---"yuktaþ kalàbhistamasàü vivçddhyai kùãõa÷ca tàbhiþ kùataye ya eùàm /
÷uddhaü niràlambapadàvalambaü tamàtmacandraü pari÷ãlayàmi" //

#<---kathitaü ca padaü punaþ // VisSd_7.18 //>#

#<vihitasyànuvàdyatve viùàde vismaye krudhi /
dainye 'tha làñànupràse 'nukampàyàü prasàdane // VisSd_7.19 //>#

#<arthàntarasaükramitavàcye harùe 'vadhàraõo />#

guõa ityeva /
yathà---
"udeti savità tàmraþ---" ityàdi /
atra vihitànuvàdaþ /
"hanta ! hanta ! gataþ kànto vasante sakhi ! nàgataþ" /
atra viùàdaþ /
"citraü citramanàkà÷e kathaü sumukhai ! candramàþ" /
atra vismayaþ /
"sunayane nayane nidhohi" iti /
atra làñànupràsaþ /
"nayane tasyaiva nayane ca" /
ityàdàvarthàntarasaükramitavàcyo dhvaniþ /
evamanyatràpi /

#<sandigdhatvaü tathà vyàjastutiparyavasàyi cet // VisSd_7.20 //>#

guõa ityeva yathà---
"pçthukàrtasvarapàtraü bhåùitaniþ ÷oùaparijanaü deva ! /
vilasatkareõugahanaü samprati samamàvayoþ sadanam" //

#<vaiyàkaraõamukhye tu pratipàdye 'tha vaktari /
kaùñatvaü duþ ÷ravatvaü và--->#

guõa ityeva /
yathà---
"dãdhãvevãñsamaþ ka÷cidguõavçddhyorabhàjanam /
kvippratyayanibhaþ ka÷cidyatra sannihite na te" //
atràrthaþ kaùñaþ /
vaiyàkaraõa÷ca vaktà /
evamasya pratipàdyatve 'pi /
"atràsmàrùamupàdhyàyaü tvàmahaü na kadàcana" /
atra duþ ÷ravatvam /
vaiyàkaraõo vàcyaþ /
evamasya vaktçtve 'pi /

#<---gramyatvamadhamoktipu // VisSd_7.21 //>#

guõa ityeva /
yathà mama---
"eso sasaharabimbo dãsai heaïgavãõapiõóo vva /
ede assasamohà paóanti àsàsu duddhadhàra vva" //
iyaü vidåùakoktiþ /

#<nirhetutà tu khyàter'the doùatàü naiva gacchati />#

yathà---"saprati saüdhyàsamaya÷cakradvandvàni vighañayati" /

#<kavãnàü samaye khyàte guõaþ khyàtaviruddhatà // VisSd_7.22 //>#

kavisamayakhyàtàni ca---

#<malinyaü vyomni pàpe, ya÷asi dhavalatà varõyate hàsakãrtyoþ raktau ca krodharàgau; saridudadhigataü païkajendãvaràdi /
toyàdhàre 'khile 'pi prasarati ca maràlàdikaþ pakùisaïgho jyotsnà peyà cakorairjaladharasamaye mànasaü yànti haüsàþ // VisSd_7.23 //>#

#<pàdàghàtàda÷okaü vikasati bakulaü yoùitàmàsyamadyair- yånàmaïgeùu hàràþ, sphuñati ca hçdayaü viprayogasya tàpaiþ /
maurvãrolambamàlà dhanuratha vi÷ikhàþ kausumàþ puùpaketo- rbhinnaü syàdasya bàõairyuvajanahçdayaü strãkañàkùeõa tadvat // VisSd_7.24 //>#

#<ahnyambhojaü, ni÷àyàü vikasati kumudaü, candrikà ÷uklapakùe meghadhvàneùu nçtyaü bhavati ca ÷ikhinàü nàpya÷oke phalaü syàt /
na syàjjàtã vasante; na ca kusumaphale gandhasàradrumàõà- mityàdyunneyamanyatkavisamayagataü satkavãnàü prabandhe // VisSd_7.25 //>#

eùàmudàharaõànyàkareùu spaùñàni /

#<dhanurjyàdiùa ÷abdeùu ÷abdàstu dhanuràdayaþ /
àråóhatvàdibodhàya--->#

yathà---"pårite rodasã dhvànairdhanurjyàsphàlanodbhavaiþ" /
atra jyà÷abdenàpi gatàrthatve dhanuþ ÷abdena jyàyà dhanuùyàyattãkaraõaü bodhyate /
àdi÷abdàt---
"bhàti karõàvataüsaste" /
atra karõasthitatvabodhanàya karõa÷abdaþ /
evaü ÷ravaõakuõóala÷iraþ÷ekharaprabhçtiþ /
evaü nirupapado màlà÷abdaþ puùpastrajamevàbhidhatta iti sthitàvapi "puùpamàlàvibhàti te" /
atra puùpa÷abda utkçùñapuùpavçddhyai /
evaü "muktàhàra" ityatra muktà÷abdenànyaratnàmi÷ritatvam /

#<---prayoktavyàþ sthità amã // VisSd_7.26 //>#

dhanurjyàdayaþ satkàvyasthità eva nibaddhavyàþ, na tvasthità jaghanakà¤jãkarakaïkaõàdayaþ /

#<uktàvànandamagnadeþ syànnyånapadatà guõaþ />#

yathà---
"gàóhàliïganavàmanãkçtakucaprodbhinnaromodramà sàndrasneharasàtirekavigalacchrãmannatambàmbarà /
mà mà mànada ! màti màmalamiti kùàmàkùarollàpinã suptà kiü nu mçtà nu kiü manasi me lãnà vilãnà nu kim" //
atra pãóayeti nyånam /

#<kvacinna doùo na guõaþ--->#

nyånapadatvamityeva /
yathà---
"tiùñhetkopava÷àtprabhàvapihità dãrghaü na sà kupyati svargàyotpatità bhavenmayi punarbhàvàrdramasyà manaþ /
tàü hartuü vibudhadviùo 'pi na ca me ÷aktàþ purovartinãü sà càtyantamagocaraü nayanayorjàteti ko 'yaü vidhaiþ" //
atra prabhàvapihitetiü bhavediti cetyanantaraü "naitadyataþ" iti padàni nyånàni /
eùàü padànàü nyånatàyàmapyetadvàkyavyaïgyasya vitarkàkhyavyabhicàribhàvasyotkarùàkaraõànna guõaþ /
"dãrghaü na se" tyàdivàkyajanyayà ca pratipattyà tiùñhedityàdivàkyapratipatterbodhaþ sphuñamevàvabhàsata iti na doùaþ /

#<---guõaþ kvàùyadhikaü padam // VisSd_7.27 //>#

yathà---
"àcariti durjano yatsahasà manaso 'pyagocarànarthàn /
tanna na jàne jàne spç÷ati manaþ kiü tu naiva niùñhuratàm" //
atra "na na jàna" ityayogavyavacchede /
dvitãye "jàna" ityanena nàhameva jàne ityanyayogavyavacchedàdvicchittivi÷eùaþ /

#<samàptapunarà ttatvaü na doùo na guõaþ kvacit />#

yathà---"anyàstà guõaratna-" ityàdi /
atra prathamàrdhena vàkyasamàptàvapi dvitãyàrghavàkyaü punarupàttam /
evaü ca vi÷eùaõamàtrasya punarupàdàne samàptapunaràttatvaü na vàkyàntarasyeti vij¤eyam /

#<garbhitatvaü guõaþ kvàpi--->#

yathà---
"diïmàtaïgaghañàvibhaktacaturàghàñà mahã sàdhyate siddhà sàpi vadanta eva hi vayaü romà¤jitàþ pa÷yata /
vipràya pratipàdyate kimaparaü ràmàya tasmai namo yasmàtpràdurabhåtkathàdbhutamidaü yatraiva càstaü matam" //
atra vadanta evetyàdi vàkyaü vàkyàntaraprave÷àt camatkàràti÷ayaü puùõàti /

#<---patatprakarùatà tathà // VisSd_7.28 //>#

tatheti kvacit guõaþ /
yathà---"ca¤cadbhuja-" ityàdi /
atra caturthapàde sukumàràrthatayà ÷abdàóambaratyàgo guõaþ /

#<kvaciduktau sva÷abdena na doùo vyabhicàriõaþ /
anubhàvavibhàvàbhyàü racanà yatra nocità // VisSd_7.29 //>#

yatrànubhàvavibhàvamukhena pratipàdane vi÷adapratãtirnàsti, yatra ca vibhàvànubhàvakçtapuùñiràhityamevànuguõaü tatra vyabhicàriõaþ sva÷abdenoktau na doùaþ /
yathà---
"autsukyena kçtasvarà sahabhuvà vyàvartamànà hriyà taistairbandhuvadhåjanasya vacanairnotàbhimukhyaü punaþ /
dçùñvàgre varamàttasàdhvasarasà gaurã nave sahgame saühohatpulakà hareõa hasatà ÷liùñà ÷ivàyàstu vaþ" //
atrotsukyasya tvaràråpànubhàvamukhena pratipàdane saïgame na bhktañiti pratãtiþ, tvaràyà bhayàdinàpi sambhavàt /
hriyo 'nubhàvasya ca vyàvartamànasya kopàdinà sambhavàt /
sàdhvasahàsayostu vibhàvàdiparipoùasya prakçtarasapratikålapràyatvàdityeùàü sva÷abdàbhidhànameva nyàyyam /

#<sa¤càryàderviruddhasya bàdhyatvena vaco guõaþ />#

yathà--"kvàkàryaü ÷a÷alakùmaõaþ kva ca kulam-" ityàdi /
atra pra÷amàïgànàü vitarkamati÷aïkàdhçtãnàmabhilàùàïgautsukyasmçtidainyacintàbhistiraskàraþ paryante cintàpradhànamàsvàdaprakarùamàvirbhàvayati /

#<viràdhino 'pi smaraõo sàmyena vacane 'pi và // VisSd_7.30 //>#

#<bhavedvirodho nànyonyamaïginyaïgatvamàptayoþ />#

krameõa yathà---"ayaü sa rasanotkarùo-" ityàdi /
atràlambanavicchede raterarasàtmatayà smaryamàõànàü tadaïgànàü ÷okoddãpakatayà kuõànukålatà /
"saràgayà strutaghanagharmatoyayà karàhatidhvanitapçthårupãñhayà /
muhurmuhurda÷anavilaïghitoùñhayà ruùà nçpàþ priyatamayeva bhejire" //
atra sambhoga÷çïgàro varõanãyavãravyabhicàriõaþ krodhasyànubhàvasàmyena vivakùitaþ /
"ekaü dhyànimãlanànmukulitapràyaü dvitãyaü punaþ pàrvatyà vadanàmbujastanabhare sambhogabhàvàlasam /
andaddåravikçùñacàpakamanakrodhànaloddãpitaü ÷ambhobhinnarasaü samàdhisamaye netratrayaü pàtu vaþ" //
atra ÷ànta÷çïgàraraudrarasaparipuùñà bhagavadviùayà ratiþ /
yathà và---
"kùipto hastàvalagnaþ prasabhamabhihato 'pyàdadànoü'÷ukàntaü gçhõan ke÷eùvapàsta÷caraõanipatito nekùitaþ saübhrameõa /
àliïgan yo 'vadhåtastripurayuvatibhaiþ sà÷runetrotpalàbhiþ kàmãvàrdràparàdhaþ sa dahatu duritaü ÷àmbhavo vaþ ÷aràgniþ" //
atra kavigatà bhagavadviùayà ratiþ pradhànam /
tasyàþ paripoùakatayà bhagavatastripuradhvaüsaü pratyutsàhasyàparipuùñatayà rasapadavãmapràptatayà bhàvamàtrasya karuõo 'ïgam /
tasya ca kàmãvetisàmyabalàdàyàtaþ ÷çïgàraþ /
evaü càvi÷ràntidhàmatayà karuõasyàpyaïgataiveti dvayorapi karuõa÷çïgàrayorbhagavadutsàhaparipuùñatadviùayaratibhàvàsvàdaprakaùrakatayà yaugapadyasambhàvàdaïgatvena na virodhaþ /
nanu samåhàlambanàtmakapårõaghanànandaråpasya rasasya tàdç÷enetararasena kathaü virodhaþ sambhàvanãyaþ ? ekavàkye nive÷apràdurbhàvairyaugapadyaviraheõa parasparopamardakatvànupapatteþ /
nàpyaïgàïgibhàvaþ, dvayorapi pårõatayà svàtantryeõa vi÷rànteþ /
satyamuktam /
ata evàtra pradhànetareùu raseùu svàtantryavi÷ràmaràhityàtpårõarasabhàvamàtràcca vilakùaõatayà saücàrirasanàmnà vyapade÷aþ pràcyànàm /
asmatpitàmahànujakavipaõóitamukhya÷rãcaõóãdàsapàdànàü tu khaõóarasanàmnà /
yadàhuþ---
"aïgaü bàdhyo 'tha saüsargo yadyaïgã syàdrasàntare /
nàsvàdyate samagraü tattataþ khaõóarasaþ smçtaþ" //
iti /
nanu "àdyaþ karuõavãbhatsaraudravãrabhayànakaiþ" ityuktanayena virodhinorbora÷çïgàrayoþ kathamekatra---
"kapole jànakyàþ karikalabhadantadyutimuùi smarasmerasphàroóóamarapulakaü vaktrakamalam /
muhuþ pa÷ya¤chçõvan rajanicarasenàkalakalaü jañàjåñgranthiü draóhayati raghåõàü parivçóhaþ" //
ityàdau samave÷aþ /
atrocyate---iha khalu rasànàü virodhitàyà avirodhitàyà÷ca tridhà vyavasthà /
kayo÷cidàlambanaikyena, kayo÷cidà÷rayaikyena, kayo÷cinnairantaryeõoti /
tatra vãra÷çïgàrayoràlambanaikyena virodhaþ /
tathà hàsyaraudrabãbhatsaiþ sambhogasya /
vãrakaruõaraudràdibhirvipralambhasya /
(àlambanaikyane) à÷rayaikyena ca vãrabhayànakayoþ /
nairantaryavibhàvaikyàbhyàü ÷ànta÷çïgàrayoþ /
tridhàyaü virodho vãrasyàdbhutaraudràbhyàm /
÷çïgàrasyàdbhutena bhayànakasya bãbhatseneti /
tenàtra vãra÷çïgàrayobhinnàlambanatvànna virodhaþ /
evaü ca vãrasya nàyakaniùñhatvena bhayànakasya pratinàyakaniùñhatvena nibandhe bhinàna÷rayatvena na virodhaþ /
ya÷ca nàgànande pra÷amà÷rayasyàpi jãmåtavàhanasya malayavatyanuràgo dar÷itaþ, tatra "aho gãtamaho vàditram" ityadbhutasyàntarà nive÷anànnairantaryàbhàvànna ÷ànta÷çïgàrayorvirodhaþ /
ekamanyadapi j¤eyam /
"pàõóukùàmaü vadanam-" ityàdau ca pàõóutàdãnàmaïgabhàvaþ karuõavipralambhe 'pãti na virodhaþ /

#<anukàre ca sarveùàü doùàõàü naiva doùatà // VisSd_7.31 //>#

sarveùàü duþ ÷ravatvaprabhçtãnàm /
yathà---
"eùa du÷cyavanaü naumãtyàdi jalpati ka÷cana" /
atra du÷cyavana÷abdo 'prayuktaþ /

#<anyeùàmapi doùàõàmityaucityànmanãùibhiþ /
adoùatà ca guõatà j¤eyà cànubhayàtmatà // VisSd_7.32 //>#

anubhayàtmatà adoùaguõatà /

iti sàhityadarpaõe doùaniråpaõo nàma saptamaþ paricchedaþ /


___________________________________________________



aùñamaþ paricchedaþ

guõànàha---

#<rasasyàïgitvamàptasya dharmàþ ÷auryàdayo yathà />#

guõàþ---
yathà khalvaïgitvamàptasyàtmana utkarùahetutvàcchauryàdayo guõa÷abdavàcyàþ, tathà kàvye 'ïgitvamàptasya rasasya dharmàþ svaråpavi÷eùà màdhuryàdayo 'pi svasamarpakapadasandarbhasya kàvyavyapade÷asyaupayikànuguõyabhàja ityarthaþ /
yathà caiùàü rasamàtrasya dharmatvaü tathà dar÷itameva /

#<màdhuryamojo 'tha prasàda iti te tridhà // VisSd_8.1 //>#

te guõàþ /
tatra---

#<cittadravãbhàvamayo ïlàdo màdhuryamucyate />#

yattu--kenaciduktam--"màdhuryaü drutikàraõam" iti tanna, dravãbhàvasyàsvàdasvaråpàhlàdàbhinnatvena kàryatvàbhàvàt /
dravãbhàva÷ca svàbhàvikànàviùñatvàtmakakàñhinyamanyukrodhàdikçtadãptatvavismayahàsàdyupahitavikùepaparityàgena ratyàdyàkà rànuviddhànandodvodhenasahçdayacittàrdrapràyatvam /
tacca---

#<saübhoge karuõo vipralambhe ÷ànte 'dhikaü kramàt // VisSd_8.2 //>#

sambhogàdi÷abdà upalakùaõàni /
tena sambhogàbhàsàdiùvapyetasya sthitirj¤eyà /

#<mårdhni vargàntyavarõona yuktàùñañhaóaóhànvinà /
raõau ladhå ca tadvyaktau varõàþ kàraõatàü gatàþ // VisSd_8.3 //>#

#<avçttiralpavçttirvà madhurà racanà tathà />#

yathà---
"anaïgamaïgalabhuvastadapàïgasya bhaïgayaþ /
janayanti muhuryånàmantaþ santàpasantatim" //
yathà và mama---
"latàku¤jaü gu¤jan madavadalipu¤jaü capalayan samàliïgannaïgaü drutataramanaïgaü prabalayan /
marunmandaü mandaü dalitamaravindaü taralayan rajovçndaü vindan kirati makarandaü di÷i di÷i" //

#<oja÷cittasya vistàraråpaü dãptatvamucyate // VisSd_8.4 //>#

#<vãrabãbhatsaraudreùu krameõàdhikyamasya tu />#

asyaujasaþ /
atràpi vãràdi÷abdà upalakùaõàni /
tena vãràbhàsàdàvapyasyàvasthitiþ /

#<vargasyàdyatçtãyàbhàyàü yuktau varõau tadantimau // VisSd_8.5 //>#

#<uparyadho dvayorvà sarephau ñañhaóaóhaiþ saha /
÷akàra÷ca ùakàra÷ra tasya vya¤jakatàü gatàþ // VisSd_8.6 //>#

#<tathà samàso bahulo ghañanauddhatya÷àlinã />#

yathà---"ca¤cadbhuja--" ityàdi /

#<cittaü vyàpnoti yaþ kùipraü ÷uùkendhanamivànalaþ // VisSd_8.7 //>#

#<sa prasàdaþ samasteùu raseùu racanàsu ca />#

vyàpnoti àviùkaroti /

#<÷abdàstadvya¤jakà arthabodhakàþ ÷rutimàtrataþ   // VisSd_8.8 //>#

yathà---
"såcãmukhena sakçdeva kçtavraõastvaü muktàkalàpa ! luñhasi stanayoþ priyàyàþ /
bàõaiþ smarasya ÷ata÷o vinikçttamarmà svapne 'pi tàü kathamahaü na vilokayàmi" //

#<eùàü ÷abdaguõatvaü ca guõavçttyocyate budhaiþ />#

÷arãrasya ÷auryàdiguõayoga iva iti ÷eùaþ /

#<÷leùaþ samàdhiraudàryaþ pasàda iti ye punaþ // VisSd_8.9 //>#

#<guõà÷cirantanairuktà aujasyàntarbhavanti te />#

ojasi bhaktyà aujaþ padavàcye ÷abda (artha) dharmavi÷eùe /
tatra ÷leùo bahånàmapi padànàmekapadavadbhàsanàtmà /
yathà---
"unmajjajjalaku¤jarendrarabhàsàsphàlànubandhoddhatàþ sarvàþ parvatakandarodarabhuvaþ kurvan pratidhvàninãþ /
uccairuccarati dhvaniþ ÷rutipathonmàthã yathàyaü tathà pràyapreükhadasaükhya÷aïkhadhavalà veleyamudracchati" //
athaü bandhavaikañyàtmakatvàdoja eva /
samàdhiràrohàvarohakramaþ /
àroha utkarùaþ, avaroho 'pakarùaþ, tayoþ kramo vairasyatànàvaho vinyàsaþ /
yathà---"ca¤cadbhuja--" ityàdi /
atra padàtraye krameõa bandhasya gàóhatà /
caturthapàde tvapakarùaþ /
tasyàpi ca tãvraprayatnoccàryatayà ojasvità /
udàratà vikañatvalakùaõà /
vikañatvaü padànàü nçtyatpràyatvam /
yathà---
sucaraõaviniviùñairnåpurairnartakãnàü bhktaõiti raõitamàsãttatra citraü kalaü ca /
atra ca tanmatànusàreõa rasànusandhànamantareõaiva ÷abdaprauóhoktimàtreõaujaþ /
prasàda ojomi÷rita÷authilyàtmà /
yathà---
"yo yaþ ÷astraü bibharti svabhujagurumadàt pàõóavãnàü camånàm" iti /

#<màdhuryavya¤jakatvaü yadasamàsasya dar÷itam // VisSd_8.10 //>#

#<pçthakpadatvaü màdhuryaü tenaivàïgãkçtaü punaþ />#

yathà---"÷vàsànmu¤cati-" ityàdi /

#<arthavyakteþ prasàdàkhyaguõenaiva parigrahaþ // VisSd_8.11 //>#

#<arthavyaktiþ padànàü hi jhañityarthasamarpaõam />#

spaùñamudàharaõam /

#<gràmyaduþ ÷ravatàtyàgàtkànti÷ca sukumàratà // VisSd_8.12 //>#

aïgãkçteti sambandhaþ /
tacca hàlikàdipadavinyàsavaiparãtyenàlaukika÷obhà÷àlitvam /
sukumàratà apàruùyam /
anayorudàharaõe spaùñe /

#<kvaciddoùastu samatà màrgàbhedasvaråpiõã /
anyathoktaguõeùvasyà antaþ pàto yathàyatham // VisSd_8.13 //>#

masçõena vikañena và màrgeõopakràntasya sandarbhasya tenaiva pariniùñhànaü màrgàbhedaþ /
sa ca kvaciddoùaþ /
tathàhi---
"avyåóhàïgamaråóhapàõijañharàbhogaü ca bibhradvapuþ pàrãndraþ ÷i÷ureùa pàõipuñake sammàtu kiü tàvatà /
udyaddurdharagandhasindhura÷ataproddàmadànàrõava- strotaþ ÷oùaõaroùaõàtpunaritaþ kalpàgniralpàyate" //
atroddhater'the vàcye sukumàrabandhatyàgo guõa eva /
anevaüvidhasthàne màdhuryàdàvevàntaþ pàtaþ /
yathà---"latàku¤jaü gu¤jan-" ityàdi /

#<ojaþ prasàdo màdhuryaü saukumàryamudàratà /
tadabhàvasya doùatvàtsvãkçtà arthagà guõàþ // VisSd_8.14 //>#

ojaþ sàbhipràyatvaråpam /
prasàdor'thavaimalyam /
màdhuryamuktivaicitryam saukumàryamapàruùyam /
udàratà agramyatvam /
eùàü pa¤jànàmapyarthaguõànàü yathàkramamapuùñàrthàdhikapadànavãkçtàmaïgalaråpà÷lãlagràmyàõàüniràkaraõenaivàïgãkàraþ /
spaùñànyudàharaõàni /

#<arthavyaktiþ svabhàvoktyàlaïkàreõa tathà punaþ /
rasadhvaniguõãbhåtavyaïgyànàü kàntinàmakaþ // VisSd_8.15 //>#

aïgãkçta iti sambandhaþ /
arthavyaktirvastusvabhàvasphuñatvam /
kàntirdeptarasatvam /
spaùñe udàharaõe /

#<÷leùo vicitratàmàtramadoùaþ samatà param />#

÷leùaþ kramakauñilyànulvaõatvopapattiyogaråpaghañanàtmà /
tatra kramaþ kriyàsantatiþ, vidagdhaceùñitaü kauñilyam, aprasiddhavarõanàviraho 'nulvaõatvam, upapàdakayuktivinyàsa upapattiþ eùàü yogaþ sammelanaü sa eva råpaü yasyà ghañanàyàstadråpaþ ÷leùo vaicitryamàtram /
ananyasàdhàraõarasopakaritvàti÷ayavirahàditi bhàvaþ /
yathà---
"dçùñvaikànasàüsthite priyatame-" ityàdi /
atra dar÷anàdayaþ kriyàþ, ubhayasamarthanaråpaü kauñilyam, lokasaüvyavahàrarupamanulvaõatvam, ekàsanasaüsthite, "pa÷càdupetya" "nayane pidhàya" "ãùadvaktritakandharaþ" iti copapàdakàni, eùàü yogaþ /
anena ca vàcyopapattigrahaõavyagratayà rasatvàdau vyavahitapràya ityasyàguõatà /
samatà ca prakràntaprakçtipratyayàviparyàsenàrthasya visaüvàditàvicchedaþ /
sa ca prakramabhaïgaråpaviraha eva /
spaùñamudàharaõam /

#<na guõatvaü samàdhe÷ca--->#

samàdhi÷càyonyanyacchàyàyoniråpadvividhàrthadçùñiråpaþ /
tatràyonirartho yathà---
"sadyomuõóitamattahåõacibukapraspardhi nàraïgakam /
anyacchàyàyoniryathà---
"nijanayanaprativimbairambuni bahu÷aþ pratàrità kàpi /
nãlotpale 'pi vimç÷ati karamarpayituü kusumalàvã" //
atra nãlotpalanayanayoratiprasiddhaü sàdç÷yaü vicchittivi÷eùeõa nibaddham /
asya càsàdhàraõa÷obhànàdhàyakatvànna guõatvam, kintu kàvya÷arãramàtranirvartakatvam /
kvacit "candram" ityekasmin padàrthe vaktavye "atrernayanasamutthaü jyotiþ" iti vàkyavacanam /
kvacit "nidàgha÷ãtalahimakàloùõsukumàra÷arãràvayavà yoùit" iti vàkyàrthe vaktavye "varavaõinã" iti padàbhidhànam /
kvacidekasya vàkyàrthasya ki¤cidvi÷eùanive÷àdanekairvàkyàrabhidhànamityevaüråpo vyàsaþ /
kvacidvahuvàkyapratipàdyasyaikavàkyenàbhidhànamityevaüråpaþ samàsa÷ca, ityevamàdãnàmanyairuktànàü na guõatvamucitam, api tuvaicitryamàtràvahatvam /

#<---tena nàrthaguõàþ pçthak // VisSd_8.16 //>#

tenoktaprakàreõa /
arthaguõa ojaþ prabhçtayaþ proktàþ /

iti sàhityadarpaõe guõavivecano nàmàùñamaþ paricchedaþ /


___________________________________________________



navamaþ paricchedaþ


athodde÷akramapràptamalaïkàraniråpaõaü bahuvaktavyatvenollaïghya rãtimàha---

#<padasaüghañanà rãtiraïgasaüsthàviroùavat /
upakartro rasàdãnàü--->#

rasàdãnàmarthàcchabdàrtha÷arãrasya kàvyasyàtmabhåtànàm /

#<---sà punaþ syàccaturvidhà // VisSd_9.1 //>#

#<vaidarbho càtha gauóã ca pà¤càlã làñikà tathà />#

sarãtiþ /
tatra---

#<màdhuryavya¤jakervarõai racanà lalitàtmikà // VisSd_9.2 //>#

#<avçttiralpavçttirvà vaidarbho rãtiriùyate />#

yathà---"anaïgamaïgalabhuvaþ--" ityàdi /
rudrañastvàha---
asamastaikasamastà yuktà da÷abhirguõai÷ca vaidarbho /
vargadvitãyabahulà svalpapràõàkùarà ca suvidheyà //
atra da÷aguõàstanmatoktàþ ÷leùàdayaþ /

#<ojaþ prakà÷akairvaõairbandha àóambaraþ punaþ // VisSd_9.3 //>#

#<samàsabahulà gauóã--->#

yathà---"ca¤cadbhuja--" ityàdi /
puruùottamastvàha---
"bahutarasamàsayuktà sumahàpràõàkùarà ca gauóãyà /
rãtiranupràsamahimaparatantrà stokavàkyà ca" //

#<---varõaiþ ÷eùaiþ punardvayoþ /
samastapa¤caùapado bandhaþ pà¤càlikà matà // VisSd_9.4 //>#

dvayorvaidarbhogauóyoþ /
yathà---
"madhurayà madhubodhitamàdhavãmadhusamçddhisamedhitamedhayà /
madhukaràïganayà muhurunmadadhvanibhçtà nibhçtàkùaramujjage" //
bhojastvàha---"samastapa¤caùapadàmojaþ kàntisamanvitàm /
madhuràü sukumàràü ca pà¤càlãü kavayo viduþ" //

#<làñã tu rãtirvaidarbhopà¤càlyorantare sthità />#

yathà---"ayamudayati mudràbha¤janaþ padminãnàmudayagirivanàlãbàlamandàrapuùpam /
virahavidhurakokadvandvabandhuvibhindan kupitakapikapolakroóatàmrastamàüsi" //
ka÷cidàha---"mçdupadasamàsasubhagà yuktairvarõairna càtibhåyiùñhà /
ucitavi÷eùaõapåritavastunyàsà bhavellàñã" //
anye tvàhuþ---"gauóã óambarabaddhà syàdvaidarbho lalitakramà /
pà¤càlã mi÷rabhàvena làñã tu mçdubhaiþ padaiþ" //

#<kvacittu vaktràdyaucityàdanyathà racanàdayaþ // VisSd_9.5 //>#

vàktradãtyàdi÷abdàdvàcyaprabandhau . racanàdãtyàdi÷abdàdvçttivarõau /
tatra vaktraucityàdyathà---
"manthàyastàrõavàmbhaþ plutakuharacalanmandaradhvànadhaãraþ koõàghàteùu garjatpralayaghanaghañànyonyasaïghaññacaõóaþ /
kçùõàkrodhagraóhåtaþ kurukulanidhanotpàtanirghàtavàtaþ kenàsmatsiühanàdapratirasitasakho dundubhistàóito 'yam" //
atra vàcyakrodhàdya(na) bhivya¤jakatve 'pi bhãmasenavaktatvenoddhatà racanàdayaþ /
vàcyaucityàdyathodàhçte "mårdhavyàdhåyamàna---" ityàdau /
prabandhaucityàdyathà nàñakàdau raudre 'pyabhinayapratikålatvena na dãrghasamàsàdayaþ /
evamàkhyàyikàyàü ÷çïgàre 'pi na masçõavarõàdayaþ /
kathàyàü raudre 'pi nàtyantamuddhatàþ /
evamanyadapi j¤eyam /

iti sàhityàdarpaõe rãtivivecano nàma navamaþ paricchedaþ /


___________________________________________________



da÷amaþ paricchedaþ

athàvasarapràptànalaïkàrànàha--

#<÷abdàrthayorasthirà yo dhrarmàþ ÷obhàti÷àyinaþ /
rasàdãnupakurvanto 'laïkàràste 'ïgadàdivat // VisSd_10.1 //>#

yathà aïgadàdayaþ ÷arãra÷obhàti÷àyinaþ ÷arãriõamupakurvanti, tathànupràsopamàdayaþ ÷abdàrtha÷obhàti÷àyino rasàderupakàrakàþ /
alaïkàrà asthirà iti naiùàü guõavadàva÷yarakã sthitiþ /
÷abdàrthayoþ prathamaü ÷abdasya buddhiviùayatvàcchabdàlaïkàreùu vaktavyeùu ÷abdàrthàlaïkàsyàpi punaruktavadàbhàsasya cirantanaiþ ÷abdàlaïkàramadhye lakùitatvàtprathamaü tamevàha--

#<àpàtato yadarthasya paunaruktyena bhàsanam /
punaruktavadàbhàsaþ sa bhinnàkàra÷abdagaþ // VisSd_10.2 //>#

udàharaõam--
bhujaïgakuõóalã vyakta÷a÷i÷ubhràü÷u÷ãtaguþ /
jagantyapi sadàpàyàdavyàccetoharaþ ÷ivaþ //
atra bhujaïgakuõóalyàdi÷abdànàmàpàtamàtreõa sarpàdyarthatayà paunaruktyapratibhàsanam /
paryavasàne tu bhujaïgaråpaü kuõóalaü vidyate yasyetyàdyanyàrthatvam /
"pàyàdavyàt" ityatra kriyàgato 'yamalaïgàraþ, "pàyàt" ityàsya "apàyàt" ityatra paryavasànàt /
"bhujaïgakuõóalã" iti ÷abdayoþ prathamasyaiva parivçttisahatvam /
"haraþ ÷ivaþ" iti dvitãyasyaiva /
"÷a÷isubhràü÷u" iti dvayorapi /
"bhàti sadànatyàgaþ" iti na dvayorapi /
iti ÷abdaparivçttisahatvàsatvàbhyàmasyobhayàlaïkàratvam /

#<anupràsaþ ÷abdasàmyaü vaiùamye 'pi svarasya yat />#

svaramàtrasàdç÷yaü tu vaicitryàbhàvànna gaõitam /
rasàdyanugatatvena prakarùeõa nyàso 'nupràsaþ /

#<cheko vya¤janasaïghasya sakçtsàmyamanekadhà // VisSd_10.3 //>#

cheka÷chekànupràsaþ /
anekadheti svaråpataþ kramata÷ca /
rasaþ sara ityàde kramabhedena sàdç÷yaü nàsyàlaïkàrasya viùayaþ /
udàharaõaü mama tàtapàdànàm--
"àdàya bakulagandhànandhãkurvan pade pade bhramaràn /
ayameti mandamandaü kàverãvàripàvanaþ pavanaþ" //
atra gandhanandhãtisaüyuktayoþ, kàverãvàrãtyasaüyuktayoþ, pàvanaþ pavana iti vya¤janànàü bahånàü sakçdàvçttiþ /
cheko vidagdhastatprayojyatvàdeùa chekànupràsaþ /

#<anekasyaikadhà sàmyamasakçdvàùyanekadhà /
ekasya sakçdaùyeõa vçttyanupràsa ucyate // VisSd_10.4 //>#

ekadhà svaråpata eva, na tu kramato 'pi /
anekadhà svaråpataþ kramata÷ca /
sakçdapãtyapi ÷abdàdasakçdapi /
udàharaõam--
"unmãlanmadhugandhalubdhamadhupavyàdhåtacåtàïkura- krãóatkokilakàkalãkalakalairudrãrõakarõajvaràþ /
nãyante pathikaiþ kathaü kathamapi dhyànàvadhànakùaõa- pràptapràõasamàsamàgamarasollàsairamã vàsaràþ" //
atra "rasollàsairamã" iti rasayorekadhaiva sàmyam, na tu tenaiva krameõàpi /
dvitãye pàde, kalayorasakçttenaiva krameõa ca /
prathame ekasya makàrasya sakçt, dhakàrasya càsakçt /
rasaviùayavyàpàravatã varõaracanàvçttiþ, tadanugatatvena prakarùeõa nyasanàdvçttyanupràsaþ /

#<uccàryatvàdyadekatra sthàne tàluradàdike /
sàdç÷yaü vya¤janasyaiva ÷rutyanupràsa ucyate // VisSd_10.5 //>#

udàharaõam--
"dç÷à dagdhaü manasijaü jãvayanti dç÷aiva yàþ /
viråpàkùasya jayinãstàþ stumo vàmalocanàþ" //
atra "jãvayanti" iti, "yàþ" iti, "jayinãþ" ita /
atra jakàrayakàrayorekatra sthàne tàlàvuccàryatvàtsàdç÷yam /
evaü dantyakaõñhyànàmapyudàhàryam /
eùa ca sahçdayànàmatãva ÷rutisukhàvahatvàcchratyanupràsaþ /

#<vya¤janaü cedyathàvasthaü sahàdyena svareõa tu /
àvartyate 'ntyayojyatvàdantyànupràsa eva tat // VisSd_10.6 //>#

yathàvasthamiti yathàsambhavamanusvàravisargasvarayuktàkùaravi÷iùñam /
eùa ca pràyeõa pàdasya padasya cànte prayojyaþ /
padàntago yathà mama--
ke÷aþ kà÷astavakavikàsaþ kàyaþ prakañitakarabhavilàsaþ /
cakùurdagdhavaràñakakalpaü tyajati na cetaþ kàmamanalpam //
"mandaü hasantaþ palakaü vahantaþ" ityàdi /

#<÷abdàrthayoþ paunaruktyaü bhede tàtparyamàtrataþ /
làñànuprasa ityukto-->#

udàharaõam---
smeraràjãvanayane nayane kiü nimãlite /
pa÷ya nijiütakandarpaü kandarpava÷agaü priyam //
atra vibhaktyarthasya paunaruktye 'pi mukhyatarasya pràtipadikàü÷adyotyadharmiråpasya bhinnàrthatvàllàñànupràsatvameva /
"nayane tasyaiva nayane ca" /
atra dvitãyanayana÷abdo bhagyattvàdiguõavi÷iùñatvaråpatàtparyamàtreõa bhinnàrthaþ /
yathà và---
"yasya na savidhe dayità davadahanastuhinadãdhitistasya /
yasya ca savidhe dayità davadahanastuhinadãdhitistasya" //
atrànekapadànàü paunaruktyam /
eùa ca pràyeõa làñajanapriyatvàllàñànupràsaþ /

#<--'nupràsaþ pa¤cadhà tataþ // VisSd_10.7 //>#

spaùñam /

#<satyarthe pçthàgarthàyàþ svaravya¤janasaühateþ /
krameõa tenaivàvçttiryamakaü vinigadyate // VisSd_10.8 //>#

atra dvayorapi padayoþ kvacitsàrthakatvaü, kvacinnirarthakatvam /
kvacidekasya sàrthakatvamaparasya nirarthakatvam /
ata uktam--"satyarthe" iti /
"tenaiva krameõa" iti damo moda ityàderviviktaviùayatvaü såcitam /
etacca pàdapàdardhda÷lokàvçttitvena pàdàdyàvçtte÷cànekavidhatayà prabhåtatamabhedam /
diïmàtramudàhriyate--
"navapalà÷a-paëà÷avanaü puraþ sphuñaparàga-paràgata-païkajam /
mçdula-tànta-latàntamalokayat sa surabhi suribhiü sumanobharaiþ" //
atra padàvçttiþ /
"palà÷apalà÷a" iti "surabhiü surabhiü" ityatra ca dvayoþ sàrthakatvam /
"latàntalatànta" ityatra prathamasya nirarthakatvam /
"paràgaparàga" ityatra dvitãyasya /
evamanyatràpyudàhàryam /
"yamakàdau bhavedaikyaü óalorbavorlarostathà" /
ityuktanayàt "bhujalatàü jaóatàmabalàjanaþ" ityatra naü yamakatvahàniþ /

#<anyasyànyàrthakaü vàkyamanyathà yojayedyadi /
anyaþ ÷leùeõa kàkvà và sà vakroktistato dvidhà // VisSd_10.9 //>#

dvidheti ÷leùavakroktiþ kàkuvakrokti÷ca /
krameõodàharaõam--
"ke yåyaü sthala eva samprati vayaü pra÷no vi÷eùà÷rayaþ kiü bråte vihagaþ sa và phaõipatiryatràsti supto hariþ /
vàmà yåyamaho vióambarasikaþ kadçk smaro vartate yenàsmàsu viveka÷ånyamanasaþ puüsveva yoùidrabhramaþ" //
atra vi÷eùapadasya "viþ pakùã" "÷eùo nàgaþ" ityarthadvayayogyatvàt sabhaïga÷leùaþ /
anyatra tvabhaïgaþ /
"kàle kokilavàcàle sahakàramanohare /
kçtàgasaþ parityàgàttasyà÷ceto na dåyate" //
atra kayàcitsakhyà niùedhàrthe niyukto na¤ anyathà kàkvà dåyata eveti vidhyarthe ghañitaþ /

#<÷abdairekavidhaireva bhàùàsu vividhàsvapi /
vàkyaü yatra bhavetso 'yaü bhàùàsama itãùyate   // VisSd_10.10 //>#

yathà mama--
"ma¤julamaõima¤jãre kalagambhãre vihàrasarasãtãre /
virasàsi kelikãre kimãli ! dhãre ca gandhasàrasamãre !" //
eùa ÷lokaþ saüskçta-pràkçta-÷aurasenã-pràcyàvantãnàgaràpabhraü÷eùvekavidha eva /
"sarasaü kaiõaü kavvam" /
ityàdau tu "sarasam" ityatra saüskçtapràkçtayoþ sàmye 'pi vàkyagatatvàbhàve vaicitryàbhàvànnàyamalaïkàraþ /

#<÷liùñaiþ padairanaikàrthàbhidhàne ÷leùa iùyate /
varõapratyayaliïgànàü prakçtyoþ padayorapi // VisSd_10.11 //>#

÷leùàdvibhaktivacanabhàùàõàmaùñadhà ca saþ /
krameõodàharaõam--
"pratikålatàmupagate hi vidhau viphalatvameti bahusàdhanatà /
avalambanàya dinabhartturabhånna patiùyataþ karasahastramapi" //
atra "vidhau" iti vidhuvidhi÷abdayorukàrekàrayoraukàraråpatvàcchleùaþ /
"kiraõà hariõàïkasya dakùiõa÷ca samãraõaþ /
kàntotsaïgajuùàü nånaü sarva eva sudhàkiraþ" //
atra "sudhàkiraþ" iti kvip-ka-pratyayoþ /
kiü càtra bahuvacanaikavacanayoraikaråpyàdvacana÷leùo 'pi /
"vikasannetranãlàbje tathà tanvyàþ stanadvayã /
tava dattàü sadàmodaü lasattaralahàriõã" //
atra napuüsakastrãliïgayoþ ÷leùo vacana÷leùo 'pi /
"ayaü sarvàõi ÷àstràõi hçdi j¤eùu ca vakùyati /
sàmarthyakçdamitràõàü mitràõàü ca nçpàtmajaþ" //
atra "vakùyati" iti vahi-vacyoþ, "sàmarthyakçt" iti kçntati-karotyoþ prakçtyoþ /
"pçthukàrtasvarapàtram-" ityàdi /
atra padabhaïge vibhaktisamàsayorapi vailakùaõyàtpada÷leùaþ, na tu prakçti÷leùaþ /
eva¤ca--
"nãtànàmàkulãbhàvaü lubdhairbhåri÷ilãmukhaiþ /
sadç÷e vanavçddhànàü kamalànàü tadãkùaõe" //
atra lubdha÷ilãmukhàdi÷abdànàü ÷liùñatve 'pi vibhaktekabhedàtprakçti÷leùaþ, anyathà sarvatra pada÷leùaprasaïgaþ /
"sarvasvaü hara sarvasya tvaü bhavacchedatatparaþ /
nayopakàrasàümukhyamàyàsi tanuvartanam" //
atra "hara" iti pakùe ÷ivasambodhanamiti sup /
pakùe hçdhàtostiïiti vibhakteþ /
evaü "bhava" ityàdau /
asya ca bhedasya pratyaya÷leùeõàpi gatàrthatve pratyayàntaràsàdhyasubantatiïantagatatvena vicchittivi÷eùà÷rayaõàtpçthaguktiþ /
"mahade surasandhaü me tamava samàsaïgamàgamàharaõe /
hara bahusaraõaü taü cittamàhemavasara ume sahasà" //
atra saüskçtamahàràùñrayoþ /
saüskçtapai÷àcyoryathà--
(kha)"kamanekatamàdànaü suratanarajatucchalaü tadàsãnam /
appatimànaü khamate so 'ganikànaü naraü jetum" //
kàme kçtàmodànàü suvarõarajatocchaladdàsãnàm /
apratimànaü kùamate sa gaõikànàü na ra¤jayitum //
iti pai÷àcãcchàyà /
saüskçta÷årasenyoryathà--
(ga)"todãsadigagaõamado 'kalahaü sa sadà balaü vidantaridam /
àradamehàvasaraü sàsadamàraü gadà bhàram" //
tato dç÷yate gaganamadaþ kalahaüsa÷atàvalambitàntaritam /
àratamedyàvasaraü ÷à÷vatamàraü gatàsàram" //
iti ÷årasenãcchàyà /
saüskçtàpabhraü÷ayoryathà--
(gha)"dhãràgacchadume hçtamududdhara vàrisadaþ su /

#<abhramadapprasaràharaõuravikiraõàtejaþ su //
punastridhà sabhaïgo 'thàbhaïgastadubhayàtmakaþ // VisSd_10.12 //>#

etadbhedatrayaü coktabhedàùñake yathàsambhavaü j¤eyam /
yathà và--
"yena dhvastamanobhavena balijitkàyaþ puràstrãkçto ya÷codvçttabhujaïgahàravalayo gaïgàü ca yo 'dhàrayat /
yasyàhuþ ÷a÷imacchirohara iti stutyaü ca nàmàmarà /
pàyàtsa svayamandhakakùayakarastvàü sarvadomàdhavaþ" //
atra "yena-" ityàdau sabhïga÷leùaþ /
"andhaka-" ityàdàvabhaïgaþ /
anayo÷caikatra sambhavàtsabhaïgàbhaïgàtmako granthagauravabhayàtpçthaïnodàhçtaþ /
iha kecidàhuþ--"sabhaïga÷leùa eva ÷abda÷leùaviùayaþ /
yatrodàttàdisvarabhedàdbhinnaprayatnoccàryatvena bhinnayoþ ÷abdayorjatukàùñhanyàyena ÷leùaþ /
abhaïgastvartha÷leùa eva /
yatra svaràbhedàdabhinnaprayatnoccàryatayà ÷abdàbhedàdarthayorekavçntagataphaladvayanyàyena ÷leùaþ /
yo hi yadà÷ritaþ sa tadalaïkàra eva /
alaïkàryàlaïkàraõabhàvasya lokavadà÷rayà÷rayibhàvenopapattiþ" iti /
tadanye na kùamante /
tathàhi--atra dhvaniguõãbhåtavyaïgyadoùaguõàlaïkàràõàü ÷abdàrthagatatvena vyavasthiteranvayavyatirekànuvidhàyitvena niyam iti /
na ca "andhakakùaya" ityàdau ÷abdàbhedaþ, "arthabhedena ÷abdabhedaþ" iti dar÷anàt /
kiü càtra ÷abdasyaiva mukhyatayà vaicitryabodhopàyatvena kavipratibhayoññaïkanàcchabdàlaïkàratvameva /
visadç÷a÷abdadvayasya bandhe cevaüvidhasya vaicitryàbhàvàd vaicitryasyaiva càlaïkàratvàt /
arthamukhaprekùitayà càrthàlaïkàratve 'nupràsàdãnàmapi rasàdiparatvenàrthamukhaprekùitayàrthàlaïkàratvaprasaïgaþ /
÷abdasyàbhinnaprayatnoccàryatvenàrthàlaïkàratve "pratikålatàmupagate hi vidhau" ityàdau ÷abdabhede 'pyarthàlaïkàratvaü tathàpi prasajyata ityubhayatràpi ÷abdàlaïkàratvameva /
yatra tu ÷abdaparivarttane 'pi na ÷leùatvakhaõóanà, tatra--
"stokenonnatimàyàti stokenàyàtyadhogatim /
aho susadç÷ã vçttistulàkoñeþ khalasya ca" //
ityàdàvartha÷leùaþ /
asya càlaïkàràntaraviviktaviùayatàyà asambhavàdvidyamàneùvalaïkàràntareùvapavàdatvena tadvàdhakatayà tatpratibhotpattihetutvamiti kecit /
itthamatra vicàryate--samàsoktyaprastutapra÷àüsàdau dvitãyàrthasyànabhidheyatayà nàsya gandho 'pi /
"vidvanmànasahaüsa--" ityàdau ÷leùagarbhe råpake 'pi mànasa÷abdasya cittasaroråpobhayàrthatve 'pi råpakeõa ÷leùo bàdhyate /
saroråpasyaivàrthasya vi÷ràntidhàmatayà pràdhànyàt, ÷leùe hyarthadvayasyàpi samakakùatvam /
"sannihitabàlàndhakàrà bhàsvanmårti÷ca" ityàdau virodhàbhàse 'pi viruddhàrthasya pratibhàtamàtrasya prarohàbhàvànna ÷leùaþ /
evaü punaruktavadàbhàse 'pi /
tena "yena dhvasta-" ityàdau pràkaraõikayoþ, "nãtànàm-" ityàdàvaprakàraõikayorekadharmàbhisaübandhàttulyayogitàyàm, "svecchopajàtaviùayo 'pi na yàti vaktuü dehãti màrgaõa÷atai÷ca dadàti duþ kham /
mohàtsamutkùipati jãvanamapyakàõóe kaùñaü prasånavi÷ikhaþ prabhuralpabuddhiþ" //
ityàdau ca pràkaraõikàpràkaraõikayorekadharmàbhisambandhàd dãpake /
"sakalakalaü purametajjàtaü saüprati sudhàü÷ubimbamiva" /
ityàdau copamàyàü vidyamànàyàmapi ÷leùasyaitadviùayaparihàreõàsaübhavàd eùàü ca ÷aleùaviùayaparihàreõàpi sthiteretadviùaye ÷leùasya pràdhànyena camatkàritvapratãte÷ca ÷leùeõaiva vyapade÷o bhavituü yuktaþ, anyathà tadvyàpade÷asya sarvathà bhàvaprasaïgàcceti /
atrocyate--na tàvatparamàrthataþ ÷leùasyàlaïkàràntaràviviktaviùayatà "yenadhvasta-" ityàdinà viviktaviùayatvàt /
na càtra tulyayogità, tasyà÷ca dvayorapyarthayorvàcyatvaniyamàbhàvàt /
atra ca màdhavomàdhavayorekasya vàcyatvaniyame parasya vyaïgyatvaü syàt /
ki¤ca--tulyayogitàyàmapyekasyaiva dharmasyànekadharmisaübandhitayà pratãtiþ /
iha tvanekeùàü dharmiõàü pçthakpçthagdharmasaübandhatayà /
"sakalakalam--" ityàdau ca nopamàpratibhotpattihetuþ ÷leùaþ /
pårõopamàyà nirviùayatvàpatteþ "kamalamiva mukhaü manoj¤ametat" ityàdyasti pårõopamàyà viùaya iti cet ? na, yadi "sakala-" ityàdau ÷abda÷leùatayà nopamà tatkimaparàddhaü "manoj¤am" ityàdàvartha÷leùeõa /
"sphuñamarthàlaïkàràvetàvupamàsamuccayau, kintu /
à÷ritya ÷abdamàtraü sàmànyamihàpi saübhavataþ" //
iti rudrañoktadi÷à guõakriyàsàmyavacchabdasàmyasyàpyupamàprayojakatvàt /
nanu guõakriyàsàmyasyaivopamàprayojakatà yuktà, tatra sàdharmyasya vàstavatvàt /
÷abdasàmyasya tu na tathà, tatra sàdharmyasyàvàstavatvàt /
tata÷ca pårõopamàyà anyathànupapattyà guõakriyàsàmyasyaivàrtha÷leùaviùayatayàþ parityàge pårõopamàviùayatà yuktà, na tu "sakala-" ityàdau ÷abdasàmyasyaiveti cet ? na-"sàdharmyamupamà" ityevàvi÷iùñasyopamàlakùaõasya ÷abdasàmyàdvyàvçtterabhàvàt /
yadi ca ÷abdasàmye sàdharmyamavàstavatvànnopamàprayojakam, tadà kathaü "vidvanmànasa--" ityàdàvàdhàrabhåte cittàdau sarovaràdyàropo ràjàdehasàdyàhopaprayojakaþ /
ki¤ca-yadi vàstavasàmya evopamàïgãkàryà, tadà kathaü tvayàpi "sakalakalam-" ityàdau bàdhyabhåtopamàïgãkriyate ? ki¤ca atra ÷leùasyaiva sàmyanirvàhakatà, na tu sàmyasya ÷leùanirvàhakatà, ÷leùabandhataþ prathamaü sàmyasyàsaübhavàt, ityupamàyà evàïgitvena vyapade÷o jyàyàn "pradhànena hi byapade÷à bhavanti" iti nyàyàt /
nanu ÷abdàlaïkàraviùaye 'ïgàïgibhàvasaïkaro nàïgãkriyate tatkathamatra ÷leùopamayoraïgàïgabhàvaþ saïkara iti cet ? na, arthànusaüdhànavirahiõyanupràsàdàveva tathànaïgãkàràt /
evaü dãpakàdàvapi j¤eyam /
"satpakùà madhuragiraþ prasàdhità÷à madoddhatàrambhàþ /
nipatanti dhàrtaràùñràþ kàlava÷ànmedinãpçùñhe" //
atra ÷aradvarõanayà prakaraõena dhàrtaràùñràdi÷abdànàü haüsàdyarthàbhidhàne niyamanàdduryodhanàdiråpor'thaþ ÷abda÷aktimålo vastudhvaniþ /
iha ca prakçtaprabandhàbhidheyasya dvitãyàrthasya såcyatayaiva vivakùitatvàdupamànopameyabhàvo na vivakùita iti nopamàdhvanirna và ÷leùa iti sarvamavadàtam /
padmàdyàkàrahetutve varõànàü citramucyate /
àdi÷abdàtkhaïga-muraja-cakra-gomåtrikàdayaþ /
asya ca tathàvidhilipisannive÷avi÷eùava÷ena camatkàravidhàyinàmapi varõànàü tathàvidha÷rotràkà÷asamavàyavi ÷eùava÷ena camatkàravidhàyibhirvarõerabhedenopacàràcchabdàlaïkàratvam /
tatra padmabandho yathà mama--
"màramà suùamà càru-rucà màravadhåttamà /
màttadhårtatamàvàsà sà vàmà me 'stu mà ramà" //
eùo 'ùñadalapadmabandho digdaleùu nirgamaprave÷àbhyàü ÷liùñavarõaþ, kintu vidigdaleùvanyathà, karõikàkùaraü tu ÷liùñameva /
evaü khaógabandhàdikamapyåhyam /

#<kàvyàntargaóubhåtatayà tu neha prapa¤cyate /
rasasya paripanthitvànnàlaïkàraþ prahelikà // VisSd_10.13 //>#

#<uktivaicitryamàtraü sà cyutadattàkùaràdikà />#

cyatàkùarà dattàkùarà cyutadattàkùarà ca /
udàharaõam--
"kåjanti kokilàþ sàle yauvane phullamambujam /
kiü karotu kuraïgakùã vadanena nipãóità" //
atra "rasàle" iti vaktavye "sàle" iti "ra" cyutaþ /
"vane" ityatra "yauvane" iti "yau" dattaþ /
"vadanena" ityatra "madanena" iti "ma" cyutaþ "va" dattaþ /
àdi÷abdàtkriyàkàrakaguptyàdayaþ /
tatra kriyàguptiryathà--
"pàõóavànàü sabhàmadhye duryodhana upàgataþ /
tasmai gàü ca suvarõaü ca sarvàõyàbharaõàni ca" //
atra "duryodhanaþ" ityatra "aduryo 'dhanaþ" iti /
"aduþ" iti kriyàguptiþ /
evamanyatràpi /
athàvasarapràpteùvarthàlaïkàreùu sàdç÷yamåleùu lakùitavyeùu teùàmapyupajãvyatvena pràdhànyàt prathamamupamàmàha--

#<sàmyaü vàcyamavaidharmyaü vàkyaikya upamà dvayoþ // VisSd_10.14 //>#

rupakàdiùu sàmyasya vyaïgyatvam, vyatireke ca vaidharmyasyàpyuktiþ, upameyopamàyàü vàkyadvayam, ananvaye tvekasyaiva sàmyoktirityasyà bhedaþ /

#<sà pårõà yadi sàmànyadharma aupamyavàci ca /
upameyaü copamànaü bhavedvàcyam-->#

sà upamà /
sàdhàraõadharmo dvayoþ sàdç÷yahetå guõakriye manoj¤atvàdi /
aupamyavàcakamivàdi /
upameyaü mukhàdi /
upamànaü candràdi /

#<iyaü punaþ // VisSd_10.15 //>#

#<÷rautã yathevavà÷abdà ivàrtho và vatiryadi /
àrtho tulyasamànàdyàstulyàrtho tatra và vatiþ // VisSd_10.16 //>#

yathevavàdayaþ ÷abdà upamànànantaraprayuktatulyàdipadasàdhàraõà api ÷rutimàtreõopamànopameyagatasàdç÷yalakùaõasambandhaü bodhayantãti tatsadbhàve ÷rautyupamà /
evaü "tatra tasyeva" ityanenevàrtho vihitasya vaterupàdàne /
tulyàdayastu-"kamalena tulyaü mukham" ityàdàvupameya eva /
"kamalaü mukhasya tulyam" ityàdàvupamàna eva /
"kamalaü mukhaü ca tulyam" ityàdàvabhayatràpi vi÷ràmyantãtyarthànusandhànàdeva sàmyaü pratipàdayantãti tatsadbhàve àrtho /
evaü "tena tulyam--"ityàdinà tulyàrthe vihitasya vaterupàdàne

#<dve taddhite samàse 'tha vàkye-->#

dve÷rautã àrtho ca /
udàharaõam--
"saurabhambhoruhavanmukhasya kumbhàviva stanau pãnau /
hçdayaü madayati vadanaü tava ÷aradinduryathà bàle !" //
atra krameõa trividhà ÷rautã /
"madhuraþ sudhàvadadharaþ pallavatulyo 'tilepavaþ pàõiþ /
cakitamçgalocanàbhyàü sadç÷ã capale ca locane tasyàþ" //
atra krameõa trividhà àrtho /

#<---pårõà ùadeva tat />#

spaùñam /

#<luptà sàmànyadharmàderekasya yadi và dvayoþ // VisSd_10.17 //>#

#<trayàõàü vànupàdàne ÷rautyàrtho sàpi pårvavat />#

sà luptà /
tadbhedamàha--

#<pårõàvaddharmalope sà vinà ÷rautãü tu taddhite // VisSd_10.18 //>#

sà luptopamà dharmasya sàdhàraõaguõakriyàråpasya lope pårõàvaditi pårvoktarãtyà ùañprakàrà, kiü tvatra taddhite ÷rautyà asambhavàtpa¤caprakàrà /
udàharaõam--
"mukhaminduryathà pàõiþ pallavena samaþ priye ! /
vàcaþ sudhà ivoùñhaste bimbatulyo mano '÷mavat" //

#<àdharakarmavihite dvividhe ca kyaci kyaïi /
karmakartrorõamuli ca syàdevaü pa¤cadhà punaþ // VisSd_10.19 //>#

"dharmalope luptà" ityanuùajyate /
kyac kyaï-õamulaþ kalàpamate in-àyi õamaþ /
krameõodàharaõam--
antaþ purãyasi raõeùu, sutãyasi tvaü pauraü janaü tava sadà ramaõãyate ÷rãþ /
dçùñaþ priyàbhiramçtadyutidar÷amindra- sa¤càramatra bhuvi sa¤carasi kùitã÷a !" //
atra "antaþ purãyasi" ityatra sukhavihàràspadatvasya, "sutãyasi" ityatra snehanirbharatvasya ca sàdhàraõadharmasya lopaþ /
evamanyatra /
iha ca yathàdilulyàdivirahàcchrautyàdivi÷eùacintà nàsti /
idaü ca kecidaupamyapratipàdakasyevàderlopa udàharanti, tadayuktam--kyaïàderapi tadarthavihitatvenaupamyapratipàdakatvàt /
nanu kyaïàdiùu samyagaupamyapratãtirnàsti pratyayatvenàsvatantratvàd ivàdiprayogàbhàvàcceti na vàcyam, kalpabàdàvapi tathàprasaïgàt /
na ca kalpabàdãnàmivàditulyatayaupamyasya vàcakatvam, kyaïàdãnàü tu dyotakatvam; ivàdãnàmapi vàcakatve ni÷cayàbhàvàt /
vàcakatve và "samuditaü padaü vàcakam" "prakçtipratyayau svasvàrthabodhakau" iti ca matadvaye 'pi vatyàdikyaïàdyoþ sàmyameveti /
yacca kecidàhuþ--"vatyàdaya ivàdyarthe 'nu÷iùyante, kyaïàdayastvàcàràdyarthe" iti, tadapi na ; na khalu kyaïàdaya àcàramàtràrthàþ api tu sàdç÷yàcàràrthà iti /
tadevaü dharmalope da÷aprakàrà luptà /

#<upamànànupàdàne dvidhà vàkyasamàsayoþ />#

udàharaõam--
"tasyà mukhena sadç÷aü ramyaü nàste na và nayanatulyam /
atra mukhanayanapratinidhivastvantarayorgamyamànatvàdupamànalopaþ /
atraiva ca "mukhena sadç÷am" ityatra "mukhaü yathedaü" nayanatulyam" ityatra "dçgãva" iti pàñhe ÷rautyapi saübhavatãti /
anayorbhedayoþ pratyekaü ÷rautyàrthotvabhedena catuvidhatvasaübhave 'pi pràcãnànàü rãtyà dviprakàratvamevoktam /

#<aupamyavàcino lope samàse kvipi ca dvidhà // VisSd_10.20 //>#

krameõodàharaõam--
"vadanaü mçga÷àvàkùyàþ sudhàkaramanoharam" /
"gardabhati ÷rutiparuùaü vyaktaü ninadan mahàtmanàü purataþ" /
atra "gardabhati" ityatraupamyavàcinaþ kvipo lopaþ /
na cehopayameyasyàpi lopaþ, "ninadan" ityanenaiva nirde÷àt /

#<dvidhà samàse vàkye ca lope dharmopamànayoþ />#

"tasyà mukhena" ityàdau "ramyam" iti sthàne "loke" iti pàñhe 'nayorudàharaõam /

#<kvipsamàsagatà dvedhà dharmevàdivilopane // VisSd_10.21 //>#

udàharaõam--
"vidhavati mukhàbjamasyàþ" atra "vidhavati" iti manoharatva-kvippratyayayorlopaþ /
"mukhàbjam" iti ca samàsagà /
kecittvatràyipràtyayalopamàhuþ /

#<upameyasya lope tu syàdekà pratyaye kyaci />#

yathà--"aràtivikramàlokavikasvaravilocanaþ /
kçpàõodagradordaõóaþ sa sahastràryudhãyati" //
atra "sahastràyudhamivàtmànamàcarati" iti vàkye upameyasyàtmano lopaþ /
na cehaupamyavàcakalopaþ, uktàdeva nyàyàt /
atra kecidàhuþ--"sahastràyudhena saha vartata iti sasahastràyuvaþ sa ivàcaratãti vàkyàtsasahastràyudhãyatãti padasiddhau vi÷eùyasya ÷abdànupàttatvàdihopameyalopaþ" iti, tanna vicàrasaham ; kartari kyaco 'nu÷àsanaviruddhatvàt /

#<dharmopameyalope 'nyà-->#

yathà--"ya÷asi prasarati bhavataþ kùãrodãyanti sàgaràþ sarve" /
atra kùãrodamivàtmànamàcarantãtyupameya àtmà sàdhàraõadharma ÷uklatà ca luptau /

#<--trilope ca samàsagà // VisSd_10.22 //>#

yathà--
ràjate mçgalocanà /
atra mçgasya locane iva ca¤cale locane yasyà iti samàse upamàpratipàdakasàdhàraõadharmopamànànàü lopaþ /

#<tenopamàyà bhedàþ syuþ saptaviü÷atisaükhyakàþ />#

pårõàùaóvidhà, luptà caikavi÷atividheta militvà saptaviü÷atiprakàropamà /
eùu copamàbhedeùu madhye 'luptasàdhàraõadharmeùu bhedeùu vi÷eùaþ pratipàdyate--

#<ekaråpaþ kvacitkvàpi bhinnaþ sàdhàraõo guõaþ // VisSd_10.23 //>#

#<bhinne bimbànubimbatvaü ÷abdamàtreõa và bhidà />#

tatra ekaråpe yathà udàhçtam-"madhuraþ sudhàvadadharaþ--" ityàdi /
vimvaprativimbatve yathà--
"bhallàpavajitaisteùàü ÷irobhiþ ÷ma÷rulairmahãm /
tastàra saraghàvyàptaiþ sa kùaudrapañalairiva" //
atra "÷ma÷rulaiþ" ityasya "saraghàvyàptaiþ" iti dçùñàntavatpratibimbanam /
÷abdamàtreõa bhinnatve yathà--
"smeraü vidhàya nayanaü vikasitamiva nãlamutpalaü mayi sà /
kathayàmàsa kç÷àïgã manogataü nikhilamàkåtam" //
atraike eva smeratvavikasitatve prativaståpamàvacchabdena nirdiùñe /

#<ekade÷avivartinyupamà vàcyatvagamyate // VisSd_10.24 //>#

#<bhavetàü yatra sàmyasya-->#

yathà--"naitrairivotpalaiþ madmairmukhairiva saraþ ÷riyaþ /
pade pade vibhànti sma cakravàkaiþ stanairiva" //
atrotpalàdãnàü netràdãnàü sàdç÷yaü vàcyaü saraþ ÷rãõàü càïganàsàmyaü gamyam /

#<--kathità rasanopamà /
yathordhvamupameyasya yadi syàdupamànatà // VisSd_10.25 //>#

yathà--
"candràyate ÷uklarucàpi haüso haüsàyate càrugatena kàntà /
kàntàyate spar÷asukhena vàri vàrãyate svacchatayà vihàyaþ" //

#<màlopamà yadekasyopamànaü bahu dç÷yate />#

yathà--"vàrijeneva sarasã ÷a÷ineva ni÷ãthinã /
yauvaneneva vanità nayena ÷rãrmanoharà" //
kvacidupamànopameyayorapi prakçtatvaü yathà--
"hasa÷candra ivàbhàti jalaü vyomatalaü yathà /
vimalàþ kumudànãva tàrakàþ ÷aradàgame" //
"asya ràj¤o gçhe bhànti bhåpànàü tà vibhåtayaþ /
purandarasya bhavane kalpavçkùabhavà iva" //
atropameyabhåtavibhåtibhaiþ "kalpavçkùabhavà iva " ityupamànabhåtà vibhåtaya àkùipyanta ityàkùepopamà /
atraiva "gçhe" ityasya "bhavane" ityanena pratinirde÷àtpratinirdesyopamà ityàdaya÷ca na lakùitàþ, evaüvidhavaicitryasya sahastradhà dar÷anàt /

#<upamànopameyatvamekasyaiva tvananvayaþ // VisSd_10.26 //>#

arthàdekavàkye /
yathà--
"ràjãvamiva ràjãvaü jalaü jalamivàjani /
candra÷candra ivàtandraþ ÷aratsamudayodyame" //
atra ràjãvàdãnàmananyasadç÷atvapratipàdanàrthamupamànopameyabhàvo vaivakùikaþ /
"ràjãvamiva pàthojam" iti càsya làñànupràsàdvivikto viùayaþ /
kintvatrocitatvàdeka÷abdaprayoga eva ÷reyàn /
taduktam--
"ananvaye ca ÷abdaikyamaucityàdànuùaïgikam /
asmiüstu làñànuprase sàkùàdeva prayojakam" //
iti /

#<paryàyeõa dvayoretadupameyopamà matà />#

etadupamànopameyatvam /
arthàdvàkyadvaye /
yathà--"kamaleva matirmatiriva kamalà, tanuriva vibhà vibheva tanuþ /
dharaõãva dhçtirdhçtiriva dharaõã, satataü vibhàti bata yasya" //
atràsya ràj¤aþ ÷rãbuddhyàdisadç÷aü nànyadastãtyabhipràyaþ /

#<sadç÷ànubhavàdvastusmçtiþ smaraõamucyate // VisSd_10.27 //>#

yathà--"aravindamidaü vãkùya khelatkha¤janama¤julam /
smaràmi vadanaü tasyà÷càru ca¤calalocanam" //
"mayi sakapañam--"ityàdau ca smçteþ sàdç÷yànubhavaü vinotthàpitatvànnàyamalaïkàraþ /
ràghavànandamahàpàtràstu-vaisàdç÷yàtsmçtimapi smaraõàlaïkàramicchanti /
tatrodàharaõaü teùàmeva yathà--
"÷irãùamçdvã giriùu prapede yadà yadà duþ kha÷atàni sãtà /
tadà tadàsyàþ sadaneùu saukhyalakùàõi dadhyau galadastru ràmaþ" //

#<råpakaü rupitàropàdvi (po vi ) ùaye nirapahnave />#

"råpita'- iti pariõàmàdvyavacchedaþ /
etacca tatprastàve vivecayiùyàmaþ /
"nirapahnave" ityapahnutivyavacchedàrtham /

#<tatparamparitaü sàïgaü niraïgamiti ca tridhà // VisSd_10.28 //>#

tadråpakam /
tatra--

#<yatra kasyacidàropaþ paràropaõakàraõam /
tatparamparitaü ÷liùñà÷liùña÷abdanibandhanam // VisSd_10.29 //>#

#<pratyekaü kevalaü màlàråpaü ceti caturvidham />#

tatra ÷liùña÷abdanibandhanaü kevalaparamparitaü yathà--
"àhave jagaduddaõóa ! ràjamaõóalàràhave /
÷rãnçsiühamahãpàla ! svastyastu tava bàhave" //
atra ràjamaõóalaü nçpasamåha eva candrabimbamityàropo ràjabàhau hàhutvàrope nimittam /
màlàråpaü yathà--
"padmodayadinàdhã÷aþ sadàgatisamãraõaþ /
bhåbhçdàvalidambholireka eva bhavàn bhuvi" //
atra padmàyà udaya eva padmànàmudayaþ,satàmàgatireva sadàgamanam, bhåbhçto ràjàna eva parvatà ityàdyàropo ràj¤aþ såryatvàdyàropanimittam /
a÷liùña÷abdanibandhanaü kevalaü yathà--
"pàntu vo jalada÷yàmàþ ÷àrïgajyàghàtakarka÷àþ /
trailokyamaõóapastambhà÷catvàro haribàhavaþ" //
atra trailokyasya maõóapatvàropo haribàhånàü stambhatvàrope nimittam /
màlàråpaü yathà--
"manojaràjasya sitàtapatraü ÷rãkhaõóacitraü haridaïganàyàþ /
viràjate vyomasaraþ sarojaü karpårapåraprabhamindubimbam" //
atra manojàde ràjatvàdyàropa÷candrabimbasya sitàtapatratvàdyàrope nimittam /
"tatra ca ràjabhujàdãnàü ràhutvàdyàropo ràjamaõóalàdãnàü candramaõóalatvàdyàrope nimittam" iti kecit /

#<aïgino yadi sàïgasya råpaõaü sàïgameva tat // VisSd_10.30 //>#

#<samastavastuviùayamekade÷avivarti ca />#

tatra--

#<àropyàõàma÷eùàõàü ÷àbdatve prathamaü matam // VisSd_10.31 //>#

prathamaü samastavastuviùayam /
yathà--
"ràvaõàvagrahaklàntamiti vàgamçtena saþ /
abhivçùya marutsasyaü kçùõamedhastirodadhe" //
atra kçùõasya meghatvàrope vàgàdãnàmamçtatvàdikamàropitam /

#<yatra kasyacidàrthatvamekade÷avivarti tat />#

kasyacidàropyamàõasya /
yathà--
"làvaõyamadhubhaiþ pårõamàsyamasyà vikasvaram /
lokalocanarolambakadambaiþ kairna pãyate ?" //
atra làvaõyàdau madhutvàdyàropaþ ÷àbdaþ, mukhasya padmatvàropa àrthaþ /
na ceyamekade÷avivartinyupamà vikasvaratvadharmasyàropyamàõe padme mukhyatayà vartamànàt mukhe vopacaritatvàt /

#<niraïgaü kevalasyaiva råpaõaü tadapi dvidhà // VisSd_10.32 //>#

#<màlàkevalaråpatvàt-->#

tatra màlàråpaü niraïgaü yathà--
"nirmàõakau÷alaü dhàtu÷candrikà lokacakùuùàm /
krãóàgçhamanaïgasya seyamindãvarekùaõà" //
kevalaü yathà--
"dàse kçtàgasi bhavatyucitaþ prabhåõàü pàdaprahàra iti sundari ! nàtra dåye /
udyatkañhorapulakàïkurakaõñakàgrai- ryadbhidyate mçdu padaü nanu sà vyathà me" //

#<--tenàùñau råpake bhidàþ />#

"cirantanairuktà" iti ÷eùaþ /
kvacitparamparitamapyekade÷avivarti yathà--
"khaïgaþ kùmàsauvidallaþ samiti vijayate màlavàkhaõóalasya" //
atràrthaþ kùmàyàü mahiùãtvàropaþ khaóge sauvidallatvàrope nimittam /
asya bhedasya pårvavanmàlàropatve 'pyudàharaõaü mçgyam /

#<dç÷yante kvacidàropyàþ ÷liùñàþ sàïge 'pi råpake // VisSd_10.33 //>#

tatraikade÷avivarti ÷liùñaü yathà mama--
"karamudayamahãdharastanàgre galitatamaþ pañalàü÷uke nive÷ya /
vikasitakumudekùaõaü vicumbatyayamamare÷adi÷o mukhaü sudhàü÷uþ" //
samastavastuviùayaü yathà--atraiva "vicumbati-" ityàdau "cucumbe haridabalàmukhamindunàyakena" iti pàñhe /
na càtra ÷liùñaparamparitam ? atra hi "bhåbçdàvalidambholiþ--" ityàdau ràjàdau parvatatvàdyàropa vinà varõanãyasya ràjàderdambholitàdiråpaõaü sarvathaiva sàdç÷yàbhàvàdasaïgatam /
tarhi kathaü "padmodayadinàdhã÷aþ-" ityàdau paramparitam, ràjàdeþ såryàdinà sàdç÷yasya tejasvitàdihetukasya saübhavàditi na vàcyam /
tathà hi--ràjàdestejastitàdihetukaü suvyaktaü sàdç÷yam, na tu prakçte vivakùitam, padmodayàdereva dvayoþ sàdhàraõadharmatayà vivakùitatvàt /
iha tu mahãdharàdeþ stanàdinà sàdç÷yaü pãnotuïgatvàdinà suvyaktameveti na ÷liùñaparamparitam /
kvacitsamàsàbhàve 'pi råpakaü dç÷yate--
"mukhaü tava kuraïgàkùi ! sarojamiti nànyathà" /
kvacidvaiyadhikaraõye 'pi yathà--
"vidadhe madhupa÷reõãmiha bhrålatayà vidhiþ" /
kvacidvaidharmye 'pi yathà--
"saujanyambumarusthalã sucaritàlekhyadyubhittirguõa- jyotsnàkçùõacaturda÷ã saralatàyoga÷vapucchacchañà /
yaireùàpi durà÷ayà kaliyuge ràjàvalã sevità teùàü ÷ålini bhaktimàtrasulabhe sevà kiyatkau÷alam" //
idaü mama /
atra ca keùà¤cidråpakàõàü ÷abda÷leùamålatve 'pi råpakavi÷eùatvàdarthàlaïkàramavye gaõanam /
evaü vakùyamàõàlaïkàreùu bodhyam /

#<adhikàråóhavai÷iùñyaü råpakaü yattadeva tat />#

tadevàdhikàråóhavai÷iùñyasaüj¤akam /
yathà mama--
"idaü vaktraü sàkùàdvirahitakalaïkaþ ÷a÷adharaþ sudhàdhàràdhàra÷cirapariõataü bimbamadharaþ /
ime netre ràtrindivamadhika÷obhe kuvalaye tanurlàvaõyànàü jaladhiravagàhe sukhataraþ" //
atra kalaïkaràhityàdinàdhikaü vai÷iùñyam /

#<viùayàtmatayàropye prakçtàrthopayogini // VisSd_10.34 //>#

#<pariõàmo bhavettulyàtulyàdhikaraõo dvidhà />#

àropyamàõasyàropaviùayàtmatayà pariõamanàtpariõàmaþ /
yathà--
"smitenopàyanaü dåràdàgatasya kçtaü mama /
stanopapãóamà÷leùaþ kç (ta) to dyåte paõastayà" //
anyatropàyanapaõo vasanàbharaõàdibhàvenopayujyete /
atra tu nàyakasaübhàvanadyåtayoþ smità÷leùaråpatayà /
prathamàrddhevaiyadhikaraõyena prayogaþ, dvitãye sàmànàdhikaraõyena /
råpake "mukhacandraü pa÷yàmi" ityàdàvàropyamàõacandràderupara¤jakatàmàtram, na tu prakçte dar÷anàdàvupayogaþ /
iha tåpàyanoderviùayeõa tàdàtmyaü prakçte ca nàyakasaübhàvanàdàvupayogaþ /
ata eva råpake àropyasyàvacchedakatvamàtreõànvayaþ, atra tu tàdàtmyena /
"dàse kçtàgasi-" ityàdau råpakameva, na tu pariõàmaþ /
àropyamàõakaõñakasya pàdabhedanakàryasyàpratutatvàt /
na khalu tatkasyacidapi prastutakàryasya ghañanàrthamanusandhãyate /
ayamapi råpakavadadhikàråóhavai÷iùñyo dç÷yate /
yathà--
"vanecaràõàü vanitàsakhànàü darãgçhotsaïganiùaktabhàsaþ /
bhavanti yatrauùadhayo rajanyàmatailapåràþ suratapradãpàþ" //
atra pradãpànàmauùadhyàtmatayà prakçte suratopayoginyandhakàranà÷e upayogo 'talapåratvenàdhikàråóhavai÷iùñyam /

#<saüdehaþ prakçte 'nyasya saü÷ayaþ pratibhotthitaþ // VisSd_10.35 //>#

#<÷uddho ni÷cayagarbho 'sau ni÷cayànta iti tridhà />#

yatra saü÷aya eva paryavasànaü sa ÷uddhaþ /
yathà--
"kiü tàruõyataroriyaü rasabhahodbhinnà navà vallarã velàprocchalitasya kiü laharikà làvaõyavàràünidheþ /
udràóhotkalikàvatàü svasamayopanyàsavi÷rambhiõaþ kiü sàkùàdupade÷ayaùñirathavà devasya ÷çïgàriõaþ" //
yatràdàvante ca saü÷aya eva madhye ni÷cayaþ sa ni÷cayamadhyaþ /
yathà--
"ayaü màrtaõóaþ kiü sa khalu turagaiþ saptabhiritaþ kç÷ànuþ kiü sarvàþ prasarati di÷o naiùa niyatam /
kçtàntaþ kiü sàkùànmahiùavahano 'sàviti punaþ samàlokyàjau tvàü vidadhati vikalpàn pratibhañàþ" //
atra madhye màrtaõóàdyabhàvani÷cayaþ, ràjani÷caye dvitãyasaü÷ayotthànàsaübhavàt yatràdau saü÷ayo 'nte ca ni÷cayaþ sa ni÷cayàntaþ /
yathà--
kiü tàvatsarasi sarojametadàràdàhosvinmukhamavabhàsate taruõyàþ /
saü÷ayya kùaõamiti ni÷cikàya ka÷cidvibbokairvakasavàsinàü parokùaiþ" //
apratibhotthàpite tu "sthàõurvà puruùo và" ityàdisaü÷aye nàyamalaïkàraþ /
"madhyaü tava sarojàkùi ! payodharabharàditam /
asti nàstãti saüdehaþ kasya citte na bhàsate" //
atràti÷ayoktireva, upameye upamànasaü÷ayasyaivaitadalaïkàraviùayatvàt /

#<sàmyàdatasmiüstadbuddhirbhràntimàn pratibhotthitaþ // VisSd_10.36 //>#

yathà--"mugdhà dugdhadhiyà gavàü vidadhate kumbhànagho vallavàþ karõe kairava÷aïkayà kuvalayaü kurvanti kàntà api /
karkandhåphasamuccinoti ÷abarã muktàphalà÷aïkayà sàndrà candramaso na kasya kurute cittabhramaü candrikà" //
asvarasotthàpità bhràntirnàyamalaïkàraþ /
yathà--"÷uktikàyàü rajatam" iti /
na càsàdç÷yamålà /
yathà--
"saügamavirahavikalpe varamiha na saügamastasyàþ /
saïge saiva tathaikà tribhuvanamapi tanmayaü virahe" //

#<kvacidbhedàdgrahãtéõàü viùayàõàü tathà kvacit /
ekasyànekadhollekho yaþ sa ullekha ucyate // VisSd_10.37 //>#

krameõodàharaõam--
"priya iti gopavadhåbhiþ ÷i÷uriti vçddhairadhã÷a iti devaiþ /
nàràyaõa iti bhaktairbrahmetyagràhi yogibhirdevaþ" //
atraikasyàpi bhagavatastattadguõayogàdanekadhollekhe gopavadhåprabhçtãnàü rucyàdayo yathàyogaü prayojakàþ /
yadàhuþ--
"yathàruci yathàrthitvaü yathàvyutpatti bhidyate /
àbhàso 'pyartha ekasminnanusandhànasàdhitaþ" //
atra bhagavataþ priyatvàdãnàü vàstavatvàd grahãtçbhedàcca na màlàråpakam, na ca bhràntimàn /
na càyamabhede bheda ityevaüråpàti÷ayoktiþ /
tathàhi--"anyadevàïgalàvaõyam-" ityàdau làvaõyàderviùayasya pçthaktvenàdhyavasànam /
na ceha bhagavati gopavadhåprabhçtibhiþ priyatvàdyadhyavasãyate priyatvàderbhagavati tatkàle tàttvikatvàt /
kecidàhuþ--"ayamalaïkàro niyamenàlaïkàràntaravicchittimålaþ /
uktodàharaõe ca ÷i÷utvàdãnàü niyamanàbhipràyàtpriyatvàdãnàü bhinnatvàdhyavasàya ityati÷ayoktirasti, tatsadbhàve 'pi grahãtçbhedena nànàtvapratãtiråpovicchitti vi÷eùa ullekhàkhyabhinnàlaïkàraprayojakaþ /
÷rãkaõñhajanapadavarõane--"vajrapa¤jaramiti ÷araõàgataiþ, ambaravivaramiti vàtikaiþ" ityàdi÷càti÷ayoktervivikto viùayaþ /
iha ca råpakàlaïkàrayogaþ" /
vastutastu--"ambaravivaram-" ityàdau bhràntimantamevecchanti na råpakam, bhedapratãtipuraþ sarasyaivàropasya gauõãmålaråpakàdiprayojakatvàt /
yadàhuþ ÷arãrakamãmàüsàbhàùyavyàkhyàne ÷rãvàcaspatimi÷ràþ-"api ca para÷abdaþ paratra lakùyamàõaguõayogena vartate iti yatra prayoktçpratipatroþ saüpratipattiþ sa gauõaþ, sa ca bhedapratyayapuraþ saraþ" iti /
iha tu vàtikànàü ÷rãkaõñhajanapadavarõane bhràntikçta evàmbaravivaràdyàropa iti /
atraiva ca "capovanamiti munibhiþ kàmàyatanamiti ve÷yàbhiþ" ityàdau pariõàmàlaïkàrayogaþ /
"gàmbhãryeõa samudro 'si sauraveõàsi parvataþ" /
ityàdau cànekadhollekhe gàmbhãryàdiviùayabhedaþ prayojakaþ /
atra ca råpakayogaþ /
"gururvacasi, pçthururasi, arjuno ya÷asi-" ityàdiùu càsya råpakàdvivikto viùaya iti /
atra hi ÷leùamålàti÷ayoktiyogaþ /

#<prakçtaü pratiùidhyànyasthàpanaü syàdapahnutiþ />#

iyaü dvidhà /
kvacidapahnapårvaka àropaþ, kvacidàropapårvako 'pahnava iti /
krameõodàharaõam--
"nadaü nabhomaõóalamamburà÷irnaità÷ca tàrà navaphenabhaïgàþ /
nàyaü ÷a÷ã kuõóalitaþ phaõãndro nàsau kalaïkaþ ÷ayito muràriþ" //
"etadvibhàti caramàcalacåóacumbi hiõóãra-piõóa-ruci-÷ãtamarãcibimbam /
ujjvàlitasya rajanãü madanànalasya dhåmaü dadhatprakañalà¤chanakaitavena" //
idaü padyaü mama /
evam--"viràjati vyomavapuþ payodhistàràmayàstatra ca phenabhaïgàþ" ityàdyàkàreõa ca prakçtaniùedho bodhyaþ /

#<gopanãyaü kalapyarthaü dyotayitvà katha¤cana // VisSd_10.38 //>#

#<yadi ÷leùeõànyathà vànyathayetsàpyahnutiþ />#

÷leùeõa yathà--
"kàle vàridharàõàmapatitayà naiva ÷akyate sthàtum /
utkaõñhitàsi tarale ! nahi nahi sakhi ! picchilaþ panthàþ" //
atra "apatitayà" ityatra patiü vinetyuktvà pa÷càtpatanàbhàvena ityanyathà kçtam /
a÷leùeõa yathà--
"iha puro 'nilakampitavigrahà milati kà na vanaspatinà latà /
smarasi kiü sakhi ! kàntaratotsavaü nahi ghanàgamarãtirudàhçtà" //
vakroktau parokteranyathàkàraþ, iha tu svauktereveti bhedaþ /
gopanakçtà gopanãyasyàpi prathamamabhihitatvàcca vyàjokteþ /

#<anyanniùidhya prakçtasthàpanaü ni÷càyaþ punaþ // VisSd_10.39 //>#

ni÷cayàkhyo 'yamalaïkàraþ /
anyadityàropyamàõam /
yathà mama--"vadanamidaü na sarojaü nayane nendãvare ete /
iva savidhe mugdhadç÷o bhramara ! mudà kiü paribhramasi" //
yathà và--
"hçdi visalatàhàro nàyaü bhujaïgamanàyakaþ kuvalayadala÷reõã kaõñhe na sà garaladyutiþ /
malayajarajo nedaü bhasma priyàrahite mayi prahara na harabhràntyànaïga ! krudhà kimu dhàvasi" //
na hyayaü ni÷cayàntaþ saüdehaþ, tatra saü÷ayani÷cayayorekà÷rayatvenàvasthànàt /
atra tu bhramaràdeþ saü÷ayo nàyakàderni÷cayaþ /
ki¤ca na bhramaràderapi saü÷ayaþ ekakoñyadhike j¤àne, tathà samãpàgamanàsaübhàvat /
tarhi bhràntimànastu, astu nàma bhramàràder bhràntiþ /
na ceha tasyà÷camatkàravidhàyitvam, api tu tathàvidhanàyakàdyuktereveti sahçdayasaüvedyam /
ki¤càvivakùite 'piü bhramaràdeþ patanàdau bhràntau và nàyikàcàñvàdiråpeõaiva saübhavati tathàvidhoktiþ /
na ca råpakadhvanirayam, mukhasya kamalatvenànirdhàraõàt /
na càpahnutiþ, prastutasyàniùedhàditipçthagevàyamalaïkàra÷cirantanoktàlaïkàrebhyaþ /
÷uktikàyàü rajatadhiyà patati puruùe ÷uktikeyaü na rajatamiti kasyàciduktirnàyamalaïkàro vaicitryàbhàvàt /

#<bhavetsaübhàvanotprekùà prakçtasya paràtmanà /
vàcyà pratãyamànà sà prathamaü dvividhà matà // VisSd_10.40 //>#

#<vàcyevàdiprayoge syàdaprayoge parà punaþ /
jàtiguõaþ kriyà dravyaü yadutprekùyaü dvayorapi // VisSd_10.41 //>#

#<tadaùñadhàpi pratyekaü bhàvàbhàvàbhimànataþ /
guõakriyàsvaråpatvànnimittasya puna÷ca tàþ // VisSd_10.42 //>#

#<dvàtriü÷advidhatàü yànti-->#

tatra vàcyotprekùàyàmudàharaõaü diïmàtraü yathà--
"åruþ kuraïgakadç÷a÷ca¤calacelà¤calo bhàti /
sapatàkaþ kanakamayo vijayastambhaþ smarasyeva" //
atra vijayastambhasya bahuvàcakatvàjjàtyuprekùà /
"j¤àne maunaü kùamà ÷aktau tyàge ÷làghàviparyayaþ /
guõà guõànubandhitvàttasya saprasavà iva" //
atra saprasavatvaü guõaþ /
"gaïgàmbhasi suratràõa ! tava niþ ÷ànanisvanaþ /
snàtãvàridhåvargagarbhapàtanapàtakã" //
atra snàtãti kriyà /
"mukhameõãdç÷o bhàti pårõacandra ivàparaþ" /
atra candra ityekavyaktivàcakatvàddravya÷abdaþ /
ete bhàvàbhimàne /
abhàvàbhimàne yathà--
"kapolaphalakàvasyàþ kaùñaü bhåtvà tathàvidhau /
upa÷yantàvivànyonyamãdçkùàü kùàmatàü gatau" //
atràpa÷yantàviti kriyàyà abhàvaþ /
evamanyat /
nimittasya guõakriyàråpatve yathà--"gaïgambhasi" ityàdau snàtãvetyutprekùànimittaü pàtakitvaü guõaþ /
"apa÷yantau-" ityàdau kùàmatàgamanaråpaü nimittaü kriyà /
evamanyat /
pratãyamànotprekùà yathà--
"tanvaïgyàþ stanayugmena mukhaü na prakañãkçtam /
hàràya guõine sthànaü na dattamiti lajjayà" //
atra lajjayeveti ivàdyabhàvàtpratãyamànotprekùà /
evamanyat /
nanu dhvaniniråpaõaprastàve 'laïkàràõàü sarveùàmapi vyaïgyàtvaü bhavatãtyuktam /
samprati punavi÷iùya kathamutprekùàyàþ pratãyamànatvam ? ucyatevyaïgyotprekùàyàm--"mahilàsahassa-" ityàdàvutprekùaõaü vinàpi vàkyavi÷ràntiþ /
iha tu stanayorlajjàyà asambhavàllajjayevetyutprekùayaiveti vyaïgyapratãyamànotprekùayorbhedaþ /
atra vàcyotprekùàyàþ ùoóa÷asu bhedeùu madhye vi÷eùamàha--

#<--tatra vàcyàbhidàþ punaþ /
vinà dravyaü tridhà sarvàþ svaråpaphalahetugàþ // VisSd_10.43 //>#

yatrokteùu vàcyapratãyamànotprekùayorbhedeùu madhye ye vàcyotprekùàyàþ ùoóa÷a bhedàsteùu ca jàtyàdãnàü trayàõàü ye dvàda÷a bhedàsteùàü pratyekaü svaråpaphalahetugatatvena dvàda÷abhedatayà ùañtriü÷adbhedàþ /
dravyasya svaråpotprekùaõameva sambhavatãti catvàra iti militvà catvàliü÷adbhedàþ /
atra svaråpotprekùà yathà pårvodàharaõeùu "smàrasya vijayastambhaþ" iti /
"saprasavà iva" ityàdayo jàtiguõasvaråpagàþ /
phalotprekùà yathà--
"ràvaõasyàpi ràmàsto bhittvà hçdayamà÷ugaþ /
vive÷a bhuvamàkhyàtumuragebhya iva priyam" //
atràkhyàtumiti bhåprave÷asya phalaü kriyàråpamutprekùitam /
hetåtprekùà yathà--
"saiùà sthalã yatra vicinvatà tvàü bhraùñaü mayà nåpuramekamurvyàm /
adç÷yata tvaccaraõàravindavi÷leùaduþ khàdiva baddhamaunam" //
atra duþ kharåpo guõo hetutvenotprekùitaþ /
evamanyat /

#<uktyanuktayornimittasya dvidhà tatra svaråpagàþ />#

teùu catvàriü÷atsaükhyàkeùu bhedeùu madhye ye svaråpagàyàþ ùoóa÷a bhedàste utprekùànimittasyopàdànànupàdànàbhyàü dvàtriü÷adbhedà iti militvà ùañpa¤cà÷adbhedà vàcyotprekùàyàþ /
tatra nimittasyopàdànaü yathà pårvodàhçte "snàtãva" ityutprekùàyaü nimittaü pàtakitvamupàttam /
anupàdàne yathà--"candra ivàparaþ" ityatra tathàvidhasaundaryàdyati÷ayo nopàttaþ /
hetuphalayostu niyamena nimittasyopàdànameva, tathàhi--"vi÷leùaduþ khàdiva" ityatra yannimittaü baddhamaunatvam "àkhyàtumiva" ityatra ca bhåprave÷astayoranupàdàne 'saïgatameva vàkyaü syàt /
pratãyamànàyàþ ùoóa÷asu bhedeùu vi÷eùamàha--

#<pratãyamànàbhedà÷ca pratyekaü phalahetugàþ // VisSd_10.44 //>#

yathaidàhçte "nanvaïgyàþ stanayugmena" ityatra lajjayeveti heturutprekùitaþ /
asyàmapi nimittasyànupàdànaü na sambhavati /
ivàdyanupàdàne nimittasya càkãrtane utprekùaõasya pramàturni÷cetuma÷akyatvàt /
svaråpotprekùàpyatra na bhavati, dharmàntaratàdàtmayanibandhanàyàmasyàmivàdyaprayoge vi÷eùaõayoge satyati÷ayokterabhyupagamàt /
yathà--"ayaü ràjàparaþ pàka÷àsanaþ" iti /
(vi÷eùaõàbhàve ca råpakasya, yathà--"ràjà pàka÷àsanaþ" iti / ) tadevaü dvàtriü÷atprakàrà pratãyamànotprekùà /

#<uktyanuktyoþ prastutasya pratyekaü tà api dvidhà />#

tà utprekùàþ /
uktau yathà--"uruþ kuraïgakadç÷aþ-" iti /
anuktau yathà mama prabhàvatyàma--"pradyumnaþ--iva hi samprati digantaramàcchàdayatà timirapañalena--
ghañitamivà¤janapu¤jaiþ påritamiva mçgamadakùodaiþ /
tatamiva tamàlataråbhirvçtamiva nãlàü÷ukairbhuvanam" //
atrà¤janena ghañitatvàderutprekùaõãyasya viùayavyàptatvaü nopàttam /
yathà và--
"limpatãva tamo 'ïgàni varùatãvà¤janaü nabhaþ" /
atra tamaso lepanasya vyàpanaråpo viùayo nopàttaþ /
a¤janavarùaõasya tamaþ sampàtaþ /
anayorutprekùànimittaü ca tamaso 'tibahulatvaü dhàràråpeõàdhaþ saüyoga÷ca yathàsaükhyam /
kecittu--"alapanakartçbhaåtamapi tamo lepanakartçtvenotprekùitaü vyàpanaü ca nimittam, evaü nabho 'pi varùaõàkriyàkartçtvena" ityàhuþ /

#<alaïkàràntarotthà sà vaicitryamadhikaü bhajet // VisSd_10.45 //>#

tatra sàpahnavotprekùà yathà mama--
"a÷rucchalena sudç÷o hutapàvakadhåmakaluùàkùyàþ /
apràpya mànamaïge vigalati làvaõyavàripåra iva" //
÷leùahetugà yathà--
"muktotkaraþ saïkaña÷uktimadhyadvinirgataþ sàrasalocanàyàþ /
jànãmahe 'syàþ kamanãyakambugrãvàdhivàsàdguõavattvamàpa" //
atra guõavattve ÷leùaþ kambugrãvàdhivàsàdiveti hetåtprekùàyà hetuþ /
atra "jànãmahe" ityutprekùàvàcakam /
evam--
manye ÷aïke dhruvaü pràyo nånamityevamàdayaþ /
kvacidupamopakramotprekùà yathà--
"pàrejalaü nãranidherapasyan muràrirànãlapalà÷arà÷ãþ /
vanàvalãrutkalikàsahastrapratikùaõotkålita÷aivalàbhàþ" //
ityatràbhà÷abdasyopamàvàcakatvàdupakrame upamà /
paryavasàne tu jaladhitãre ÷aivàlasthiteþ sambhàvanànupapattau sambhàvanotthàpanamityutprekùà /
evaü virahavarõane--"keyåràyitamaïgadaiþ--" ityatra "vikàsinãlotpalatisma karõe mçgàyatàkùyàþ kuñilaþ kañàkùaþ" ityàdau ca j¤eyam /
bhràntimadalaïkàre "mugghà dugdhadhiyà--" ityàdau bhràntànàü ballavàdãnàü viùayasya candrikàderj¤ànameva nàsti, tadupanibandhanasya kavinaiva kçtatvàt /
iha tu saübhàvanàkartuviùayasyàpi j¤ànamiti dvayorbhedaþ /
saüdehe tu samakakùatayà koñidvayasya pratãtiþ, iha tåtkañà saübhàvyabhåtaikakoñiþ /
ati÷ayoktau viùayiõaþ pratãtasya parvavàsane 'satyatà pratãyate, iha tu pratãtikàla eveti bhedaþ /
"ra¤jità nu vividhàstaru÷alà nàmitaü nu gaganaü sthagitaü nu /
pårità nu viùameùu dharitrã saühçtà nu kakubhastimireõa" //
ityatra yattarvàdau timiràkràntatà ra¤janàdiråpeõa saüdihyata iti saüdehàlaïkàra iti kecidàhuþ, tanna-ekaviùaye samànabalatayànekakoñisphuraõasyaiva saüdehatvàt /
iha tu tarvàdivyàpteþ pratisaübandhibhedo vyàpanàdernigaraõena ra¤janàdeþ sphuraõaü ca /
anye tu--"anekatvanirdhàraõaråpavicchittyà÷rayatvenaikakoñyadhike 'pi bhinno 'yaü saüdehaprakàraþ" iti vadanti sma; tadapyayuktam--nigãrõasvaråpasyànyatàdàtmyapratãtihi saübhàvanà, tasyà÷càtra sphuñatayà sadbhàvàt nu÷abdena ceva÷abdavattasyàdyotanàdutprekùaiveyaü bhavituü yuktà, alamadçùñasaüdahaprakàrakalpanayà /
"yadetaccandràntarjaladalavalãlàü vitanute tadàcaùñe lokaþ ÷a÷aka iti no màü prati tathà /
ahaü tvinduü manye tvadarivirahàkràntataruõã- kañàkùolkàpàtavraõakiõakalaïkàïkitatanum" //
ityatra "bhanye" ÷abdaprayoge 'pyuktaråpàyàþ sambhàvanàyà apratãtevitarkamàtraü nàsàvapahnavotprekùà /

#<siddhatve 'dhyavasàyasyàti÷ayoktirnigadyate />#

viùayanigaraõenàbhedapratipattirviùayiõo 'dhyavasàyaþ /
asya cotprekùàyàü viùayiõo 'ni÷citatvena nirde÷àtsàdhyatvam, iha tu ni÷citatvenaiva pratãtiriti siddhatvam /
viùayanigaraõaü cotprekùàyàü viùayasyàdhaþ karaõamàtreõa, ihàpi mukhaü dvitãya÷candra ityàdau /
yadàhuþ--
"viùayasyànupàdàne 'pyupàdàne 'pi sårayaþ /
adhaþ karaõamàtreõa nigãrõatvaü pracakùate" //
iti /

#<bhede 'pyabhedaþ sambandhe 'sambandhastadviparyayau // VisSd_10.46 //>#

#<paurvàparyàtyayaþ kàryahetvoþ sà pa¤cadhà tataþ />#

tadviparyayau abhede bhedaþ, asambandhe sambandhaþ /
sà ati÷ayoktiþ /
atra bhede 'bhedo yathà mama--
"kathamupari kalàpinaþ kalàpo vilasati tasya tale 'ùñamãndukhaõóam /
kuvalayayugalaü tato vilolaü tilakusumaü tadadhaþ pravàlamasmàt" //
atra kàntàke÷apà÷àdermayårakalàpàdibhirabhedenàdhyavasàyaþ /
yathà và--"vi÷leùaduþ khàdiva baddhamaunam" /
atra cetanagatamaunitvamanyat, acetanagataü cànyaditi dvayorbhede 'pyabhedaþ /
evam--
"sahàdharadalenàsya yauvane ràgabhàkpriyaþ" /
atràdharasya ràgo lauhityam, priyasya ràgaþ prema, dvayorabhedaþ /
abhede bhedo yathà--
"anyadevàïgalàvaõyamanyàþ saurabhasampadaþ /
tasyàþ padmapalà÷àkùyàþ sarasatvamalaukikam" //
sambandhe 'sambandho yathà--
"asyàþ sargavidhau prajàpatirabhåccandro nu kàntipradaþ ÷çïgàraikarasaþ svaya nu madano màso nu puùpàkaraþ /
vedàbhyàsajaóaþ kathaü nu viùayavyàvçttakautåhalo nirmàtuü prabhavenmanoharamidaü råpaü puràõo muniþ" //
atra puràõaprajàpatinirmàõasambandhe 'pyasambandhaþ /
asambandhe sambandho yathà--
"yadi syànmaõóale saktamindorindãvaradvayam /
tadopamãyate tasyà vadanaü càrulocanam" //
atra yadyarthabalàdàhçtena sambandhena sambhàvanayà sambandhaþ /
kàryakàraõayoþ paurvàparyaviparyaya÷ca dvidhà bhavati /
kàraõàtprathamaü kàryasya bhàve dvayoþ samakàlatveca /
krameõa yathà--
"pràgeva hariõàkùãõàü cittamutkalikàkulam /
pa÷càdudbhinnabakularasàlamukula÷riyaþ" //
"samameva samàkràntaü dvayaü dviradagàminà /
tena siühàsanaü pitryaü maõóalaü ca kahãkùitàm" //
iha kecidàhuþ--ke÷apà÷àdigato laukiko 'ti÷ayo 'laukikatvenàdhyavasãyate /
ke÷apà÷àdãnàü kalàpàdibhiradhyavasàye "anyadevàïgalàvaõyam" ityàdiprakàreùvavyàptirlakùaõasya" iti /
tanna,--tatràpi hyanyadaïgalàvaõyamanyatvenàdhyavasãyate /
tathàhi "anyadeva" iti sthàne "anyadiva" iti pàñhe 'dhyavasàyasyàsàdhyatvamevetyutprekùàïgãkriyate /
"prageva hariõàkùãõàm--" ityatra bakulàdã÷rãõàü prathamabhàvitàpi pa÷càdbhàvitvenàdhyavasità, ata evàtràpãva÷abdayoge utprekùà evamanyatra /

#<padàrthànàü prastutànàmanyeùàü và yadà bhavet // VisSd_10.47 //>#

#<ekadharmàbhisambandhaþ syàttadà tulyayogità />#

anyeùàmaprastutànàm /
dharmo guõakriyàråpaþ /
udàharaõam--
"anulepanàni kusumànyabalàþ kçtamanyavaþ patiùu dãpada÷àþ /
samayena tena suciraü ÷ayita- pratibodhitasmaramabodhiùata" //
atra sandhyàvarõanasya prastutatvàtprastutànàmanulepanàdãnàmekabodhanakriyàbhisambandhaþ /
"tadaïgamàrdavaü draùñuþ kasya citte na bhàsate /
màlatã÷a÷abhçllekhàkadalãnàü kañhoratà" //
ityatra màlatyàdãnàmaprastutànàü kañhoratàråpaikaguõasambandhaþ /
evam--
"dànaü vittàdçtaü vàcaþ kãrttidharmau tathàyuùaþ /
paropakàraõaü kàyàdasàràtsàramàharet" //
atra dànàdãnàü karmabhåtànàü sàratàråpaikaguõasambandha ekàharaõakriyàsambandhaþ /

#<aprastutaprastutayordepakaü tu nigadyate // VisSd_10.48 //>#

#<atha kàrakamekaü syàdanekàsu kriyàsu cet />#

krameõodàharaõam--
"balàvalepàdadhunàpi pårvavat prabàdhyate tena jagajjigãùuõà /
satãva yoùitprakçtiþ suni÷calà pumàüsamabhyeti bhavàntareùvapi" //
atra prastutàyàþ suni÷calàyàþ prakçteraprastutàyà÷ca yoùita ekànugamanakriyàsambandhaþ /
"dåraü samàgatavati tvayi jãvanàthe bhinnà manobhava÷areõa tapasvinã sà /
uttiùñhati svapiti vàsagçha tvadãya- màyàti yàti hasati ÷vasiti kùaõena" //
idaü mama /
atraikasyà nàyikàyà utthànàdyanekakriyàsambandhaþ /
atra ca guõakriyayoràdimadhyàvasànasadbhàvena traividhyaü na lakùitam, tathàvidhavaicitryasya sarvatràpi sahastradhàsambhavàt /

#<prativaståpamà sà syàdvàkyayorgamyasàmyayoþ // VisSd_10.49 //>#

#<eko 'pi dharmaþ sàmànyo yatra nirdi÷yate pçthak />#

yathà--
"dhanyàsi vaidabhi ! guõairudàrairyayà samàkçùyata naiùadho 'pi /
itaþ stutiþ kà khalu candrikàyà yadabdhimapyuttaralãkaroti" //
atra samàkarùaõamuttaralãkaraõaü ca kriyaikaiva paunaruktyaniràsàya bhinnavàcakatayà nidiùña /
iya¤ca màlayàpi dç÷yate yathà--
"vimala eva ravirvi÷adaþ ÷a÷ã prakçti÷obhana eva hi darõõaþ /
÷ivagiriþ ÷ivahàsasahodaraþ sahajasundara eva hi sajjanaþ" //
atra vimalavi÷adàdirarthata eva /
vaidharmyeõa yathà--
"cakorya eva caturà÷candrikàpànakarmaõi /
vinàvantãrna nipuõàþ sudç÷o ratanarmaõi" //

#<dçùñantastu sadharmasya vastunaþ pratibimbanam // VisSd_10.50 //>#

sadharmasyeti prativaståpamàvyavacchedaþ ! ayamapi sàdharmyavaidharmyàbhyàü dvidhà /
krameõodàharaõam--
"aviditaguõàpi satkavibhaõitiþ karõeùu vamati madhudhàràm /
anadhigataparimalàpi hi harati dç÷aü màlatãmàlà" //
"tvayi dçùñe kuraïgàkùyàþ straüsate madanavyathà /
dçùñànudayabhàjãndau glàniþ kumudasaühateþ" //
"vasantalekhaikanibaddhabhàvaü paràsu kàntàsu manaþ kuto naþ /
praphullamallãmadhulampañaþ kiü madhuvrataþ kàïkùati vallimanyàm" //
idaü padyaü mama /
atra "manaþ kuto naþ" ityasya "kàïkùati vallimanyàm" ityasya caikaråpatayaiva varyavasànàtprativaståpamaiva /
iha tu karõe madhudhàràvamanasya netraharaõasya ca sàmyameva, na tvaikaråpyam /
atra samarthyasamarthakavàkyayoþ sàmànyavi÷eùabhàvor'thantaranyàsaþ, prativaståpamàdçùñàntayostu na tatheti bhedaþ /

#<sambhavan vastusambandho 'sambhavan vàpi kutracit /
yatra bimbànubimbatvaü bodhayetsà nidar÷anà // VisSd_10.51 //>#

tatra sambhavadvastusambandhanidar÷anà yathà--
"ko 'tra bhåmivalaye janàn mudhà tàpayan sucirameti sampadam /
vedayanniti dinena bhànumànàsasàda caramàcalaü tataþ" //
atra raverãdç÷àrthavedanakriyàyàü vaktçtvenànvayaþ sambhavatyeva /
ãdç÷àrthaj¤àpanasamarthacaramàcalapràptiråpadharmavatvàt /
sa ca raverastàcalagamanasya paritàpinàü vipatpràpte÷ca bimbapratibimbabhàvaü bodhayati /
asambhavadvastunidar÷anà tvekavàkyànekavàkyagatatvena dvividhà /
tatraikavàkyagà yathà--
"kalayati kuvalayamàlàlalitaü kuñilaþ kañàkùavikùepaþ /
adharaþ kisalayalãlàmànanamasyàþ kalànidhevilàsam" //
atrànyasya dharmaü kathamanyo vahatviti kañàkùavikùepàdãnàü kuvalayamàlàdigatalalitàdãnàü kalanamasambhavàttallalitàdisadç÷aü lalitàdikamavagamayatkañàkùavikùepàdeþ kuvalayamàlàde÷ca bimbapratibimbabhàvaü bodhayati /
yathà và--
"prayàõe tava ràjendra ! muktà vairimçgãdç÷àm /
ràjahaüsagatiþ padbhyàmànanena ÷a÷idyutiþ" //
atra pàdàbhyàmasambaddharàjahaüsagatestthàgo 'nupapanna iti tayostatsambandhaþ kalpyate, sa càsambhavan ràjahaüsagatimiva gatiü bodhayati /
anekavàkyagà yathà--
"idaü kilàvyàjamanoharaü vapustapaþ klapaü sàdhayituü ya icchati /
dhruvaü sa nãlotpalapatradhàrayà ÷amãlatàü chettumçùirvyavasyati" //
atra cacchabdanirdiùñavàkyàrthayorabhedenànvayo 'nupapadyamànastàdç÷avapuùastapaþ klamatvasàdhanecchà nãlotpalapatnadhàrayà ÷amãlatàchedaneccheveti bimbapratibimbabhàve paryavasyati /
yathà--
"janmedaü vandhyatàü nãtaü bhavabhogopalipsayà /
kàcamålyena vikrãto hanta ! cintàmaõirmayà" //
atra bhavabhogalobhena janmano vyarthatànayanaü kàcamålyena cintàmaõivikraya iveti paryavasànam /
evam--
"kva såryaprabhavo vaü÷aþ kva càlpaviùayà matiþ /
titãrùurdustaraü mohàduóupenàsmi sàgaram" //
atra manmatyà såryavaü÷avarõanamuóupena sàgarataraõamiveti paryavasànam /
iyaü ca kvacidupameyavçttasyopamàne 'sambhave 'pi bhavati /
yathà--
"yo 'nubhåtaþ kuraïgàkùyàstasyà madhurimàdhare /
samàsvàdi sa mçdvãkàrase rasavi÷àradaiþ" //
atra prakçtasyàdharasya madhurimadharmasya dràkùàrase 'sambhavàtpårvavatsàmye paryavasànam /
màlàråpàpi yathà mama--
"kùipasi ÷ukaü vçùadaü÷akavadane mçgamarpayasi mçgàdanaradane /
vitarasi turagaü mahiùaviùàõe nidadhacceto bhogavitàne" //
iha vimbapratibambatàkùepaü vinà vàkyàrthàparyavasànam /
dçùñànte tu paryavasitena vàkyàrthena sàmarthyàdvimbaprativimbatàpratyàyanam /
nàpãyamarthàpattiþ, tatra "hàro 'yaü hariõàkùãõàm--" ityàdau sàdç÷yaparyavasànàbhàvàt /

#<àdikyamupameyasyopamànànnyånatàthavà /
vyatirekaþ-->#

sa ca--

#<--eka ukte 'nukte hetau punastridhà // VisSd_10.52 //>#

#<caturvidho 'pi sàmyasya bodhanàcchabdator'thataþ /
àkùepàcca dvàda÷adhà ÷leùe 'pãti triraùñadhà // VisSd_10.53 //>#

#<pratyekaü syànmilitvàùñacatvàriü÷advidhaþ punaþ />#

upameyasyopamànàdàdhikye heturupameyagatamutkarùakàraõamupamànagataü nikarùakàraõaü ca /
tayordvayorapyuktàvekaþ, pratyekaü samudàyena vànuktau trividha iti catuvidhe 'pyasminnupamànopameyatvasya nivedanaü ÷abdena arthena àkùepeõa ceti dvàda÷aprakàro 'pi ÷leùe, "api" ÷abdàda÷leùe'pãti caturviü÷atiprakàraþ /
upamànànnyånatàyàmapyanayaiva bhaïgyà caturviü÷atiprakàrateti militvà aùñacatvàriü÷atprakàro vyatirekaþ /
udàharaõam--
"akalaïkaü mukhaü tasyà na kalaïkã vidhuryathà" /
atropameyagatamakalaïkatvamupamànagataü ca kalaïkitvaü hetudvayamapyuktam, yathà÷abdapratipàdanàcca ÷àbdamaupamyam /
atraiva "na kalaïkividhåpamam" iti pàñhe àrtham /
"jayatãnduü kalaïkinam" iti pàñhe tvivavattulyàdipadavirahàdàkùiptam /
atraivàkalaïkapadatyàge upameyatotkarùakàraõànuktiþ /
kalaïkipadatyàge copamànagatanikarùakàraõànuktiþ /
dvayoranuktau dvayoranuktiþ /
÷leùe yathà--
"atigàóhaguõàyà÷ca nàbjavadbhaïgurà guõàþ" /
atrevàrthe vatiriti ÷àbdamaupamyam /
utkarùanikarùakàraõayordvayorapyuktiþ /
guõa÷abdaþ ÷liùñaþ /
anye bhedàþ pårvavadåhyàþ /
etàni copameyasyopamànàdàdhikya udàraõàni /
nyånatve diïmàtraü yathà--
"kùãõaþ kùãõo 'pi ÷a÷ã bhåyo bhåyo 'bhivardhate satyam /
virama prasãda sundari ! yauvanamanivarti yàtaü tu" //
atropameyabhåtayovanàsthairyasyàdhikyam /
tenàtra "upamànàdupameyasyàdhikye viparyaye và vyatirekaþ" iti keùàücillakùaõe "viparyaye vetipadamanarthakam" iti yatkecidàhuþ /
tanna vicàrasaham /
tathàhi-atràdhikanyånatve sattvàsattve eva vivakùite /
atra ca candràpekùayà yauvanasyàsattvaü sphuñameva /
astu vàtrodàharaõe yathàkathaücidratiþ /
"hanåmadàdyairya÷asà mayà punadviùàü hasairdåtapathaþ sitãkçtaþ" /
ityàdiùu kà gatiriti suùñhåktaü "nyånatàthavà" iti /

#<sahàrthasya balàdekaü yatra syàdvàcakaü dvayoþ // VisSd_10.54 //>#

#<sà sahoktirmålabhåtàti÷ayoktiryadà bhavet />#

ati÷ayoktirapyatràbhedàdhyavasàyamålà kàryakàraõapaurvàparyaviparyayaråpà ca /
abhedàdhyavasàyamålàpi ÷leùabhittikànyathà ca /
krameõodàharam--
"sahàdharadalenàsyà yauvane ràgabhàkpriyaþ" /
atra ràgapade ÷leùaþ /
"saha kumudakadambaiþ kàlamullàsayantaþ saha ghanatimiraughairdhairyamutsàrayantaþ /
saha sarasijaùaõóaiþ svàntamàmãlayantaþ pratidi÷amamçtàü÷oraü÷avaþ sa¤caranti" //
idaü mama /
atrollàsàdãnàü saübandhibhedàdeva bhedaþ, na tu ÷liùñatayà /
"samameva naràdhipena sà gurusaümohaviluptacetanà /
agamat saha tailabindunà nanu dãpàrciriva kùitestalam" //
iyaü ca màlayàpi saübhavati /
yathodàhçte "saha kumudakadambaiþ--" ityàdau /
"lakùmaõena samaü ràmaþ kànanaü gahanaü yayau" /
ityàdau càti÷ayoktimålàbhàvànnàyamalaïkàraþ /

#<vinoktiryadvinànyena nàsàdhvanyadasàdhu và // VisSd_10.55 //>#

nàsàdhu a÷obhanaü na bhavati /
evaü ca yadyapi ÷obhanatva eva paryavasànaü tathàpya÷obhanatvàbhàvamukhena ÷obhanavacanasyàyamabhipràyo yatkasyacidvarõanãyasyà÷obhanatvaü tatparasannidhereva doùaþ /
tasyà punaþ svabhàvataþ ÷obhanatvameveti /
yathà--"vinà jaladakàlena candro nistandratàü gataþ /
vinà grãùmoùmaõà ma¤jurvanaràjirajàyata" //
"asàdhva÷obhanaü yathà--
"anuyàntyà janàtãtaü kàntaü sàdhu tvayà kçtam /
kà dina÷rãrvinàrkeõa kà ni÷à ÷a÷inà vinà" //
"nirarthakaü janma gataü nalinyà yayà na dçùñaü tuhinàü÷ubimbam /
utpattirindorapi niùphalaiva dçùñà vinidrà nalinã na yena" //
atra parasparàvinoktibhaïgyà cakatkàràti÷ayaþ /
vinà÷abdaprayogàbhàve 'pi vinàrthavivakùàyaü vinoktireveyam /
evaü sahoktirapi saha÷abdaprayogàbhàve 'pi sahàrthavivakùàyàü bhavatãti bodhyam /

#<samàsoktiþ samairyatra kàryaliïgavi÷eùaõaiþ /
vyavahàrasamàropaþ prastute 'nyasya vastunaþ // VisSd_10.56 //>#

atra samena kàryeõa prastute 'prastutavyavahàrasamàropaþ /
yathà--
"vyàdhåya yadvasanamambujalocanàyà vakùojayoþ kanakakumbhavilàsabhàjoþ /
àliïgasi prasabhamaïgama÷eùamasyà dhanyastvameva malayàcalagandhavàha !" //
atra gandhavàhe hañhakàmukavyavahàrasamàropaþ /
liïgasàmyena yathà--
"asamàptajigãùasya strãcintà kà manasvinaþ /
anàkramya jagatkçtsnaü no sandhyàü bhajate raviþ" //
atra puüstrãliïgamàtreõa ravisandhyayornàyakanàyikàvyavahàraþ /
vi÷eùaõasàmyaü tu ÷liùñatayà, sàdhàraõyena, aupamyagarbhatvena ca tridhà /
÷liùñatayà yathà mama--
"vikasitamukhãü ràgàsaïgàdralattimiràvçtiü dinakarakaraspçùñàmaindrãü nirãkùya di÷aü puraþ /
jarañhalavalãpàõóucchàyo bhç÷aü kaluùàntaraþ ÷rayati haritaü hanta ! pràcetasãü tuhinadyutiþ" //
atra mukharàgàdi÷abdànàü ÷liùñatà /
atraiva hi "timiràvçtim" ityatra "timirà÷ukam" iti pàñhe etade÷asya råpaõe 'pi samàsoktireva, na tvekade÷avivarti råpakam, tatra hi timiràü÷ukayo råpyaråpakabhàvo dvayoràvarakatvena sphuñasàdç÷yatayà parasàcivyamanapekùyàpi svamàtravi÷rànta iti na samàsoktibuddhiü vyàhantumã÷aþ /
yatra tu råpyaråpakayoþ sàdç÷yamasphuñaü tatraikade÷àntararåpaõaü vinà tadasaïgataü syàditya÷àbdamapyekade÷àntararåpaõamàrthamapekùata eveti tatraikade÷avivartiråpakameva /
yathà--
"jassa raõanteurae kare kuõantassa maõóalaggalaaü /
ragasaümuhã vi sahasà parammuhã hoi riuseõà" //
atra raõàntaþ purayoþ sàdç÷yamasphuñameva /
kvacicca yatra sphuñasàdç÷yànàmapi bahånàü råpaõaü ÷àbdamekade÷asya càrthaü tatraikade÷avivarti råpakameva /
råpakapratãter vyàpitayà samàsoktipratãtitirodhàyakatvàt /
nanvasti raõàntaþ purayorapi sukhasaücàratayà sphuñaü sàdç÷yamiti cet? satyamuktam ; astyeva kiütu vàkyàrthaparyàlocanasàpekùam, na khalu nirapekùam, mukhacandràdermanoharatvàdivadraõàntaþ- purayoþ svataþ sukhasa¤càratvàbhàvàt /
sàdharaõyena yathà--
"nisargasaurabhodbhràntabhçïgasaügãta÷àlinã /
udite vàsaràdhã÷e smeràjani sarojinã" //
atra nisargetyàdivi÷eùaõasàmyàtsarojinyàü nàyikàvyavahàrapratãtau strãmàtragàminaþ smeratvadharmasya samàropaþ kàraõam /
tena vinà vi÷eùaõasàmyamàtreõa nàyikàvyavahàrapratãterasambhavàt /
aupamyagarbhatvaü punastridhà sambhavati, upamàråpasaïkaragarbhatvàt /
tatropamàgarbhatve yathà--
"adantaprabhàpuùpacità pàõipallava÷obhinã /
ke÷apà÷àlivçndena suveùà hariõekùaõà" //
atra suveùatvava÷àtprathamaü dantaprabhàþ puùpàõãvetyupamàgarbhatvena samàsaþ /
anantaraü ca dantaprabhàsadç÷aiþ puùpai÷citetyàdisamàsàntarà÷rayeõa samànavi÷eùaõamahàtmyàddhariõekùaõàyàü latàvyavahàrapratãtiþ /
råpakagarbhatve yathà--"làvaõyamadhubhiþ pårõam-" ityàdi /
saïkaragarbhatve yathà-"dantaprabhàpuùpa-" ityàdi /
"suveùà" ityatra "parãtà" iti pàñhe hyupamàråpakasàdhakàbhàvàtsaïkarasamà÷rayaõam /
samàsàntaraü pårvavat /
samàsàntaramahimnà latàpratãtiþ /
eùu ca yaùàü mate upamàsaïkarayorekade÷avivartità nàsti tanmate àdyatçtãyayoþ samàsoktiþ /
dvitãyastu prakàra ekade÷avirviütaråpakaviùaya eva /
paryàlocane tvàdye prakàre evade÷avivartinyupamaivàïgãkartumucità /
anyathà--
"aindraü dhanuþ pàõóupayodhareõa ÷araddadhànàrdranakhakùatàbham /
pramodayantã sakalaïkaminduü tàpaü raverabhyadhikaü cakàra" //
ityatra kathaü ÷aradi nàyikàvyavahàrapratãtiþ, nàyikàpayodhareõàrdranakhakùatàbha÷akracàpadhàraõàsambhavàt /
nanu "àrdranakhakùatàbham" ityatra sthitamapyupamànatvaü vastuparyàlocanayà aindre dhanuùi sa¤càraõãyam /
yathà--"dadhnà juhoti" ityàdau havanasyànyathàsiddherdadhni sa¤càryate vidhiþ /
eva¤cendracàpàbhamàrdranakhakùataü dadhàneti pratãtirbhaviùyatãti cet ? na, evaüvidhanirvàhe kaùñasçùñikalpanàdekade÷avivartyupamàïgãkàrasyaiva jyàyastvàt /
astu vàtra yathàkatha¤citsamàsoktiþ /
"netrairivotpalaiþ padmaiþ-" ityàdau cànyagatyasambhavàt /
kiü copamàyàü vyavahàrapratãterabhàvàtkathaü tadupajãvikàyàþ samàsokteþ prave÷aþ /
yadàhuþ--
"vyavahàro 'thavà tattvamaupamye yatpratãyate /
tannaupamyaü samàsoktirekade÷opamà sphuñà" //
eva¤copamàråpakayorekade÷avivartitàïgãkàre tanmålasaïkare 'pi samàsokteraprave÷o nyàyasiddha eva, tenaupamyagarbhavi÷eùaõotthàpitatvaü nàsyà viùaya iti vi÷eùaõasàmye ÷liùñave÷eùaõotthàpità sàdhàraõavi÷eùaõotthàpità ceti dvidhà /
kàryaliïgayostulyatve ca dvividheti catuþ prakàrà samàsoktiþ /
sarvatraivàtra vyavahàrasamàropaþ kàraõam /
sa ca kvacillaukike vastuni laukikavastuvyavahàrasamàropaþ, ÷àstrãye vastuni ÷àstrãyavastuvyavahàrasamàropaþ, laukike và ÷àstrãyavastuvyavahàrasamàropaþ, ÷àstrãye và laukikavastuvyavahàrasamàropa iti caturdhà /
tatra laukikavastvapi rasàdibhedàdanekavidham /
÷àstrãyamapi tarkàyurvedajyotiþ ÷àstraprasiddhatayoti bahuprakàrà samàsoktiþ /
diïmàtraü yathà--"vyàdhåya yadvasanam-" ityàdau laukike vastuni laukikasya hañhakàmukavyavahàràdeþ samàropaþ /
"yairekaråpamakhilàsvapi vçttiùu tvàü pa÷yadbhiravyayamasaükhyatayà pravçttam /
lopaþ kçtaþ kila paratvajuùo vibhakte--
stairlakùaõaü tava kçtaü dhruvameva manye" //
atràgama÷àstraprasiddhe vastuni vyàkaraõaprasiddhavastuvyavahàrasamàropaþ /
evamanyatra /
råpake 'prakçtamàtmasvaråpasannive÷ena prakçtasya råpamavacchàdayati /
iha tu svàvasthàsamàropeõàvacchàditasvaråpameva taü pårvàvasthàto vi÷eùayati /
ata evàtra vyavahàrasamàropo na tu svaråpasamàropa ityàhuþ /
upamàdhvanau ÷leùe ca vi÷eùyasyàpi sàmyam, iha tu vi÷eùaõamàtrasya /
aprastutapra÷aüsàyàü prastutasya gamyatvam, iha tvaprastutasyeti bhedaþ /

#<uktairvi÷eùaõaiþ sàbhipràyaiþ parikaro mataþ />#

yathà--
"aïgaràja ! senàpate ! droõopahàsin ! karõa !, rakùainaü bhãmàdduþ ÷ànam !" 

#<÷abdaiþ svabhàvàdekàrthaiþ ÷leùo 'nekàrthavàcanam // VisSd_10.57 //>#

"svabhàvàdekàrthaiþ" iti ÷abda÷leùàd vyavacchedaþ /
"vàcanam" iti ca dhvaneþ /
udàharaõam--
"pravartayan kriyàþ sàdhvãrmàlinyaü harità haran /
mahasà bhåyasà dãpto viràjati vibhàkaraþ" //
atra prakaraõàdiniyamàbhàvàd dvàvapi ràjasåryau vàcyau /

#<kvacidvi÷eùaþ sàmànyàtsàmànyaü và vi÷eùataþ /
kàryànnimittaü kàryaü ca hetoratha samàtsamam // VisSd_10.58 //>#

#<aprastutàtprastutaü cedgamyate pa¤cadhà tataþ /
aprastutapra÷aüsà syàd-->#

krameõodàharaõam---
"pàdàhataü yadutthàya mårdhànamadhirohati /
svasthàdevàpamàne 'pi dehinastadvaraü rajaþ" //
atràsmadapekùayà rajo 'pi varamiti vi÷eùe prastute sàmànyamabhihitam /
"stragiyaü yadi jãvitàpahà hçdaye kiü nihità na hanti màm /
viùamapyamçtaü kvacidbhavedamçtaü và viùamã÷varecchayà" //
atre÷varecchayà kvacidahitakàriõo 'pi hitakàritvaü hitakàriõo 'pyahitakàritvamiti sàmànye prastute vi÷eùo 'bhihitaþ /
eva¤càtràprastutapra÷aüsàmålor'thàntaranyàsaþ /
dçùñànte prakhyàtameva vastu pratibimbatvenopàdãyate, iha tu viùàmçtayoramçtaviùãbhàvasyàprasiddherna tasya sadbhàvaþ /
"indurlipta ivà¤janena jaóità dçùñirmçgãõàmiva, pramlànàruõimeva vidrumadalaü ÷yàmeva hemaprabhà /
kàrka÷yaü kalayà ca kokilavadhåkaõñheùviva prastutaü sãtàyàþ purata÷ca hanta ! ÷ikhinàü barhàþ saharhà iva" //
atra sambhàvyamànebhya indràdigatà¤janaliptatvàdibhyaþ kàryebhyo vadanàdigatasaundaryavi÷eùaråpaü prastutaü kàraõaü pratãyate /
gacchàmãti yathoktayà mçgadç÷à niþ ÷vàsamudrekiõaü tyaktvà tiryagavekùya bàùpakaluùenaikena màü cakùuùà /
adya prema madarpitaü priyasakhãvçnde tvayà badhyatà- mitthaü snehavivardhito mçga÷i÷uþ sotpràsamàbhàùitaþ" //
atra kasyacidagamanaråpe kàrye kàraõamabhihitam /
tulye prastute tulyàbhidhàne ca dvidhà ÷leùamålà sàdç÷yamàtramålà ca /
÷leùamålàpi samàsoktivadvi÷eùaõamàtrasya ÷leùe ÷leùavadvi÷eùyasyàpi ÷leùe bhavatãti dvidhà /
krameõa yathà--
"sahakàraþ sadàmodo vasanta÷rãsamanvitaþ /
samujjvalaruciþ ÷rãmàn prabhåtotkalikàkulaþ" //
atra vi÷eùaõamàtra÷leùava÷àdaprastutàtsahakàràtkasyacitprastutasya nàyakasya pratãtiþ /
"puüstvàdapi pravicaledyadi yadyadho 'pi yàyàdyadi praõayane na mahànapi syàt abhyuddharettadapi vi÷vamitãdç÷ãyaü kenàpi dikprakañità puruùottamena" //
atra puruùottamapadena vi÷eùyeõàpi ÷liùñena pracuraprasiddhyà prathamaü viùõureva bodhyate /
tena varõanãyaþ ka÷citpuruùaþ pratãyate /
sàdç÷yamàtramålà yathà--
"ekaþ kapotapotaþ ÷ata÷aþ ÷yenàþ kùudhàbhidhàvanti /
ambaramàvçti÷ånyaü harahara ÷araõaü vidheþ karuõà" //
atra kapotàdapratustàtka÷citprastutaþ pratãyate /
iyaü ca kvacidvaidharmyeõàpi bhavati /
"dhanyàþ khalu vane vàtàþ kahlàraspar÷a÷ãtalàþ /
ràmamindãvara÷yàmaü ye spç÷antyanivàritàþ" //
atra vàtà dhanyà ahamadhanya iti vaidharmyeõa prastutaþ pratãyate /
vàcyasya sambhavàsambhavobhayaråpatayà triprakàreyam /
tatra sambhave uktodàharaõànyeva /
asambhave yathà--
"kokilo 'haü bhavàn kàkaþ samànaþ kàlimàvayoþ /
antaraü kathayiùyanti kàkalãkovidàþ punaþ" //
atra kàkakokilayorvàkovàkyaü prastutasyàdhyàropaõaü vinàsambhavi /
ubhayaråpatve yathà--
"anta÷chidràõi bhåyàüsi kaõñakà bahavo bahiþ /
kathaü kamalanàlasya mà bhåvan bhaïgurà guõàþ" //
atra prastutasya kasyacidadhyàropaõaü vinà kamalanàlànta÷chidràõàü guõabhaïgurãkaraõe hetutvamasambhavi /
anyeùàü tu sambhavãtyubhayaråpatvam /
asyà÷ca samàsoktivad vyavahàrasamàropapràõatvàcchabda÷aktimålàdvastudhvanerbhedaþ /
upamàdhvanàvaprastutasya vyaïgyatvam /
evaü samàsoktàvapi /
÷leùe tu dvayorapi vàcyatvam /

#<uktà vyàjastutiþ punaþ // VisSd_10.59 //>#

#<nindàstutibhyàü vàcyàbhyàü gamyatve stutinindayoþ />#

nindayà stutergamyatve vyàjena stutiriti vyutpattyà vyàjastutiþ /
stutyà nindàyà gamyatve vyàjaråpà stutiþ /
krameõa yathà--
"stanayugamuktàbharaõàþ kaõñakakalitàïgayaùñayo deva ! /
tvayi kupite 'pi pràgiva vi÷vastà dviñstriyo jàtàþ" //
idaü mama //
"vyàjastutistava payoda ! mayoditeyaü yajjãvanàya jagatastava jãvanàni /
stotraü tu te mahadidaü ghana ! dharmaràja- sàhayyamarjayasi yatpathikànnihatya" //

#<paryàyoktaü yadà bhaïgyà gamyamevàbhidhãyate // VisSd_10.60 //>#

udàharaõam--
"spçùñàstà nandane ÷acyàþ ke÷asambhogalàlitàþ /
sàvaj¤aü pàrijàtasya ma¤jaryo yasya sainikaiþ" //
atra hayagrãveõa svargo vijita iti prastutameva gamyaü kàraõaü vaicitryavi÷eùapratipattaye sainyasya pàrijàtama¤jarãsàvaj¤aspar÷anaråpakàryadvàreõàbhihitam /
na cedaü kàryàtkàraõapratãtiråpàprastutapra÷aüsà, tatra kàryasyàprastutatvàt ; iha tu varõanãyasya prabhàvàti÷ayabodhakatvena kàryamiti kàraõavatprastutam /
eva¤--
"anena paryàsayatà÷rubindån muktàphalasthålatamàn staneùu /
pratyàpatàþ ÷atruvilàsinãnàmàkùepasåtreõa vinaiva hàràþ" //
atra varõanãyasya ràj¤o gamyabhåta÷atrumàraõaråpakàraõavatkàryabhåtaü tathàvidha÷atrustrãkrandanajalamapi prabhàvàti÷ayabodhakatvena varõanàrhamiti paryàyoktameva /
"ràjan ràjasutà na pàñhayati màü devyo 'pi tåùõãü sthitàþ kubje bhojaya màü kumàrasacivairnàdyàpi kiü bhujyate /
itthaü ràja÷ukastavàribhavane mukto 'dhvagaiþ pa¤jarà- ccitrasthànavalokya ÷ånyavalabhàvekaikamàbhàùate" //
atra prasthànedyataü bhavantaü ÷rutvà sahasaivàrayaþ palàyità iti kàraõaü prastutam /
"kàryamapi varõanàrhatvena prastutam" iti kecit /
anye tu--"ràja÷ukavçttàntena ko 'pi prastutaprabhàvo bodhyata ityaprastutapra÷aüsaiva" ityàhaþ, 

#<sàmànyaü và vi÷eùaõa vi÷eùastena và yadi /
kàryaü ca kàraõenedaü kàryeõa ca samarthyate // VisSd_10.61 //>#

#<sàdharmyeõetareõàrthàntaranyàso 'ùñadhà tataþ />#

krameõodàharaõam--
"bçhatsahàyaþ kàryàntaü kùodãyànapi gacchati /
sambhåyàmbhodhimabhyeti mahànadyà nagàpagà" //
atra dvitãyàrdhagatena vi÷eùaråpeõàrthena prathamàrdhagataþ sàmànyor'thaþ sopapattikaþ kriyate /
"yàvadarthapadàü vàcamevamàdàya màdhavaþ /
viraràma mahãyàüsaþ prakçtyà mitabhàùiõaþ" //
"pçthvi ! sthirà bhava bhujaïgam ! dhàrayainàü tvaü kårmaràja ! tadidaü dvitayaü dadhãthàþ /
dikku¤jaràþ ! kuruta tatnitaye didhãrùàü àryaþ karoti harakàrmukamàtatajyam" //
atra kàraõabhåtaü harakàrmukàtatajyãkaraõaü pçthivãsthairyàdeþ kàryasya samarthakam /
"sahasà vidadhãta na kriyàm" ityàdau sampadvaraõaü kàryaü sahasà vidhànàbhàvasya vimç÷yakàritvaråpasya kàraõasya samarthakam /
etàni sàdharmya udàharaõàni /
vaidharmye yathà--
"itthamàràdhyamàno 'pi kli÷nàti bhuvanatrayam /
÷àmyetpratyapakàreõa nopakàreõa durjanaþ" //
atra sàmànyaü vi÷eùasya samarthakam /
"sahasà vidadhãta-" ityatra sahasà vidhànàbhàvasyàpatpradatvaü viruddhaü kàryaü samarthakam /
evamanyat /

#<hetorvàkyapadàrthatve kàvyaliïgaü nigadyate // VisSd_10.62 //>#

tatra vàkyàrthatà yathà--
"yattvannetrasamànakànti salile magnaü tadindãvaraü meghairantaritaþ priye ! tava mukhacchàyànukàrã ÷a÷ã /
ye 'pi tvadramanànukàrigatayaste ràjahaüsà gatà- stvatsàdç÷yavinodamàtramapi me daivena na kùamyate" //
atra caturthapàde pàdatrayavàkyàni hetavaþ /
padàrthatà yathà mama--
"tvadvajiràjinirdhåtadhålãpañalapaïkilàm /
na dhatte ÷irasà gaïgàü bhåribhàrabhiyà haraþ" //
atra dvitãyàrdhe prathamàrdhamekapadaü hetuþ /
anekapadaü yathà mama--
"pa÷yantyasaükhyapathagàü tvaddànajalavàhinãm /
deva ! tripathagàtmànaü gopayatyugramårdhani" //
iha kecid vàkyàrthagatena kàvyaliïgenaiva gatàrthatayà kàryakàraõabhàver'thàntaranyàsaü nàdriyante /
tadayuktam, tathà hyatra hetustridhà bhavati--j¤àpako niùpàdakaþ samarthaka÷ceti /
tatra j¤àpako 'numànasya viùayaþ, niùpàdakaþ kàvyaliïgasya, samarthakor'thàntaranyàsasya, iti pçthageva kàryakàraõabhàver'thàntaranyàsaþ kàvyaliïgãt /
tathàhi--"yattvannetra-" ityàdau caturthapàdavàkyam, anyathà sàkàïkùatayàsama¤jasameva syàt iti pàdatrayagatavàkyaü niùpàdakatvenàpekùate /
"sahasà vidadhãta-" ityàdau tu--
"paràpakàranirataidurjanaiþ saha saïgatiþ /
vadàmi bhavatastattvaü na vidheyà kadàcana" //
ityàdivadupade÷amàtreõàpi niràkàïkùatayà svato 'pi gatàrthaü sahasà vidhànàbhàvaü sampadvaraõaü sopapattikameva karotãti pçthageva kàryakàraõabhàver'thàntaranyàsaþ kàvyaliïgàt /
"na dhatte ÷irasà gaïgàü bhåribhàrabhiyà haraþ /
tvadvàjiràjinirdhåtadhålibhiþ païkilà hi sà" //
ityatra hi÷abdopàdànena païkilatvàditivaddhetutvasya sphuñatayà nàyamalaïkàraþ, vaicitryasyaivàlaïkàratvàt /

#<anumànaü tu vicchittyà j¤ànaü sàdhyasya sàdhanàt />#

yathà--
"jànãmahe 'syà hçdi sàrasàkùyà viràjate 'ntaþ priyavaktracandraþ /
tatkàntijàlaiþ prasçtaistadaïgeùvàpàõóutà kuómalatàkùipadme" //
atra råpakava÷àdvicchittiþ /
yathà và--
"yatra patatyabalànàü dçùñirni÷itàþ patanti tatra ÷aràþ /
taccàparopita÷aro dhàvatyàsàü puraþ smaro manye" //
atra kaviprauóhoktiva÷àdvicchittiþ /
utprekùàyàmana÷citatayà pratãtiþ, iha tu ni÷citatayetyubhayorbhedaþ /

#<abhedenàbhidhà heturhetorhetumatà saha // VisSd_10.63 //>#

yathà mama--"tàruõyasya vilàsaþ--" ityatra va÷ãkaraõaheturnàyikàva÷ãkaraõatvenoktà, vilàsahàsayostvadhyavasàyamålo 'yamaïkàraþ /

#<anukålaü pràtikålyamanukålànubandhi cet />#

yathà--"kupitàsi yadà tanvi ! nidhàya karajakùatam /
badhàna bhujapà÷àbhyàü kaõñhamasya dçóhaü tadà" //
asya ca vicchittivi÷eùasya sarvàlaïkàravilakùaõatvena sphuraõàtpçthagalaïkàratvameva nyàyyam /

#<vastuno vaktumiùñasya vi÷eùapratipattaye // VisSd_10.64 //>#

#<niùedhàbhàsa àkùepo vakùyamàõoktago dvidhà />#

tatra vakùyamàõaviùaye kvacitsarvasyàpi sàmànyataþ såcitasya niùedhaþ kvacidaü÷oktàvaü÷àntare niùadha iti dvau bhedau /
uktaviùaye ca kvacidvastusvaråpasya niùedhaþ, kvacidvastukathanasyeti dvau, ityàkùepasya catvàro bhedàþ /
krameõa yathà--
"smara÷ara÷atavidhuràyà bhaõàmi saükhyàþ kçte kimapi /
kùaõamiha vi÷ramya sakhe ! nirdayahçdayasya kiü vadàmyathavà" //
atra sakhyà virahasya sàmànyataþ såcitasya vakùyamàõaviùaye niùedhaþ /
"tava virahe hariõàkùã nirãkùya navamàlikàü dalitàm /
hanta ! nitàntamidànãm àþ kiü hatajalpitairathavà" //
atra mariùyatãtyaü÷o noktaþ /
"bàlaa ! õàhaü dåtã tua piosi tti õa maha vàvàro /
sà marai tujbhkta aaso etnaü dhammakkharaü bhaõimo" //
atra dåtãtvasya vastuno niùedhaþ /
"virahe tava tanvaïgã kathaü kùapayatu kùapàm /
dàruõavyavasàyasya puraste bhaõitena kim ?" //
atra kathanasyoktasyaiva niùedhaþ /
prathamodàharaõe saükhyà ava÷yambhàvimaraõamiti vi÷eùaþ pratãyate /
dvitãye '÷akyavaktavyatvàdi, tçtãye dåtãtve yathàrthavàditvam, caturthe duþ khasyàti÷ayaþ /
na càyaü vihitaniùedhaþ, atra niùedhasyàbhàsatvàt /

#<aniùñasya tathàrthasya vidhyàbhàsaþ paro mataþ // VisSd_10.65 //>#

tatheti pårvavadvi÷eùapratipattaye /
yathà--
"gaccha gacchasi cet kànta ! panthànaþ santu te ÷ivàþ /
mamàpi. janma tatraiva bhåyàdyatra gato bhavàn" //
atràniùñatvàdramanasya vidhiþ praskhaladråpo niùedhe paryavasyati /
vi÷eùa÷ca gamanasyàtyantaparihàryatvaråpaþ pratãyate /

#<vibhàvanà vinà hetuü kàryotpattiryaducyate /
uktànuktanimittatvàddvidhà sà parikãrtità // VisSd_10.66 //>#

vinà kàraõamupanibadhyamàno 'pi kàryodayaþ ki¤cidanyatkàraõamapekùyaiva bhavituü yuktaþ /
tacca kàraõàntaraü kvaciduktaü kvacidanuktamiti dvidhà /
yathà--
"anàyàsakç÷aü madhyama÷aïkatarale dç÷au /
abhåùaõamanohàri vapurvayasi subhruvaþ" //
atra vayoråpanimittamuktam /
atraiva "vapurbhàti mçgãdç÷aþ" iti pàñhe 'nuktam

#<sati hetau phalàbhàvo vi÷eùoktistathà dvidhà />#

tathetyuktànuktanimittatvàt /
tatroktanimittà yathà--
"dhanino 'pi nirunmàdà yuvàno 'pi na ca¤calàþ /
prabhavo 'pyapramattàste mahàmahima÷àlinaþ" //
atra mahàmahima÷àlitvaü nimittamuktam /
atraiva caturthapàde "kiyantaþ santi bhåtale" iti pàñhe tvanuktam /
acintyanimittatvaü cànuktanimittasyaiva bheda iti pçthaïnoktam /
yathà--
"sa ekastrã4õi jayati jaganti kusumàyudhaþ /
haratàpi tanuü yasya ÷ambhunà na hçtaü balam" //
atra tanuharaõenàpi balàharaõe nimittamacintyam /
iha ca kàryàbhàvaþ kàryaviruddhasadbhàvamukhenàpi nibaddhyate /
vibhàvanàyàmapi kàraõàbhàvaþ kàraõaviruddhasadbhàvamukhena /
eva¤ca "yaþ kaumàraharaþ" ityàderukaõñhàkàraõaviruddhasya nibandhanàdvibhàvanà /
"yaþ kaumàra-" ityàdeþ kàraõasya ca kàryaviruddhàyà utkaõñhàyà nibandhanàdvi÷eùoktiþ, evaü càtra vibhàvanàvi÷eùoktyoþ saïkaraþ /
÷uddhodàharaõaü tu mçgyam /

#<jàti÷caturbhirjàtyàdyairguõo guõàdibhistribhiþ // VisSd_10.67 //>#

#<kriyà kriyàdravyàbhyàü yaddravyaü dravyeõa và mithaþ /
viruddhamiva bhàseta virodho 'sau da÷àkçtiþ // VisSd_10.68 //>#

krameõa yathà--
"tava virahe malayamaruddavànalaþ ÷a÷iruco 'pi soùmàõaþ /
hçdayamalirutamapi bhinte nalinãdalamapi nidàgharavirasyàþ" //
"santatamusalàsaïgàdvahutaragçhakarmaghañanayà nçpate ! /
dvijapatnãnàü kañhinàþ sati bhavati karàþ sarojasukumàràþ" //
"ajasya gçhõato janma nirãhasya hatadviùaþ /
svapato jàgaråkasya yàthàrthyaü veda kastava" //
"vallabhotsaïgasaïgena vinà hariõacakùuùaþ /
ràkàvibhàvarãjànirviùajvàlàkulo 'bhavat" //
nayanayugàsecanakaü mànasavçttayàpi duùpràpam /
råpamidaü madiràkùyà madayati hçdayaü dunoti ca me //
"tvadvàji" ityàdi /
"vallabhotsaïga'--ityàdi÷loke caturthapàde "madhyandinadinàdhipaþ" iti pàñhe dravyayorvirodhaþ /
atra "tava viraha-" ityàdau pavanàdãnàü bahuvyaktivàcakatvàjjàti÷abdànàü davànaloùmahçdayabhedanasåryairjàtiguõakriyàdravyaråpairanyonyaü virodho mukhata àbhàsate, virahahetukatvàtsamàdhànam /
"ajasya-" ityàdàvajatvàdiguõasya janmaprahaõàdikriyayà virodhaþ, bhagavataþ prabhàvasyàti÷àyitvàttu samàdhànam /
"tvadvàji-" ityàdau "haro 'pi ÷irasà gaïgàü na dhatte" iti virodhaþ, "tvadvàji-" ityàdikaviprauóhoktyà tu samàdhànam /
spaùñamanyat /
vibhàvanàyàü kàraõàbhàvenopanibadhyamànatvàtkàryameva bàdhyatvena pratãyate, vi÷oùoktau ca kàryàbhàvena kàraõameva; iha tvanyonyaü dvayorapi bàdhyatvamiti bhedaþ /

#<kàryakàraõayorbhinnade÷atàyàmasaïgatiþ />#

yathà--
"sà bàlà vayamapragalbhamanasaþ sà strã vayaü kàtarà sà pãnonnatimatpayodharayugaü dhatte sakhedà vayam /
sàkràntà jaghanasthalena guruõà gantuü na ÷aktà vayaü doùairanyajanà÷rayairapañavo jàtàþ sma ityadbhutam" //
asyà÷càpavàdakatvàdekade÷asthayorvirodhe virodhàlaïkàraþ /

#<guõau kriye và cetsyàtàü viruddhe hetukàryayoþ // VisSd_10.69 //>#

#<yadvarabdhasya vaiphalyanarthasya ca sambhavaþ /
viråpayoþ saüghañanà yà ca tadviùamaü matam // VisSd_10.70 //>#

krameõa yathà--
"sadyaþ karaspar÷amavàpya citraü raõe raõe yasya kçpàõalekhà /
tamàlanãlà ÷aradindupàõóu ya÷astrilokàbhàraõaü prasåte" //
atra kàraõaråpàsilatàyàþ "kàraõaguõà hi kàryaguõamàrabhante" iti sthaterviruddhà ÷uklaya÷asa utpattiþ /
"ànandamamandamimaü kuvalayadalalocane ! dadàsi tvam /
virahastvayaiva janitastàpayatitaràü ÷arãraü me" //
atrànandajanakastrãråpakàraõàttàpajanakavirahotpattiþ /
"ayaü ratnàkaro 'mbhodhirityasevi dhanà÷ayà /
dhanaü dåre 'stu vadanamapåri kùàravàribhaiþ" //
atra kevalaü kàïkùitadhanalàbho nàbhåt, pratyata kùàravàribhirvadanapåraõam /
"kva vanaü taruvalkabhåùaõaü nçpalakùmãþ kva mahendravandità /
niyataü pratikålavatino bata dhàtu÷caritaü suduþ saham" //
atra vanaràjya÷riyorviråpayoþ saüghañanà /
idaü mama /
yathà và--
"vipulena sàgara÷ayasya kukùiõà bhuvanàni yasya papire yugakùaye /
madavibhramàsakalayà pape punaþ sa purastriyaikatamayaikayà dç÷à" //

#<samaü syàdànuråpyeõa ÷làghà yogyasya vastunaþ />#

yathà--
÷a÷inamupagateyaü kaumudã meghamuktaü jalanidhimanuråpaü jahnukanyàvatãrõà /
iti samaguõayogaprãtayastatra pauràþ ÷ravaõakañu nçpàõàmekavàkyaü vibavruþ" //

#<vicitraü tadviruddhasya kçtiriùñaphalàya cet // VisSd_10.71 //>#

yathà--
"praõamatyunnatihetorjovitahetorvimu¤cati pràõàn /
duþ khãyati sukhahetoþ ko måóhaþ sevakàdanyaþ" //

#<à÷rayà÷rayiõorekasyàdhikye 'dhikamucyate />#

à÷rayàdhikye yathà--
"kimadhikamasya bråmo mahimànaü vàrigherhariryatra /
aj¤àta eva ÷ete kukùau nikùipya bhuvanàni" //
à÷ritàdhikye yathà--
"yugàntakàlapratisaühçtàtmano jaganti yasyàü savikàsamàsata /
tanau mamustatra na kaiñabhadviùastapodhanàbhyàgamasambhavà mudaþ" //

#<anyonyamubhayorekakriyàyàþ kàraõaü mithaþ // VisSd_10.72 //>#

"tvayà sà ÷obhate tanvã tayà tvamapi ÷obhase /
rajanyà ÷obhate candra÷candreõàpi ni÷ãthinã" //

#<yadàdheyamanàdhàramekaü cànekagocaram /
ki¤citprakurvataþ kàryama÷akyasyetarasya và // VisSd_10.73 //>#

#<kàryasya karaõaü daivàdvi÷eùastrividhastataþ />#

krameõa yathà--
"divamapyupayàtànàmàkalpamanalpaguõagaõà yeùàm /
ramayanti jaganti giraþ kathamiva kavayo na te vandyàþ" //
"kànane saridudde÷e girãõàmapi kandare /
pa÷yantyantakasaïkà÷aü tvàmekaü ripavaþ puraþ" //
"gçhiõã sacivaþ sakhã mithaþ priya÷iùyà lalite kalàvidhau /
karuõàvimukhena mçtyunà haratà tvàü vada kiü na me hçtam" //

#<vyàghàtaþ sa tu kenàpi vastu yena yathàkçtam // VisSd_10.74 //>#

#<tenaiva cedupàyena kurute 'nyastadanyathà />#

yathà--"dç÷à dagdhaü manasijam-" ityàdi /

#<saukaryeõa ca kàryasya viruddhaü kriyate yadi // VisSd_10.75 //>#

vyàghàta ityeva /
"ihaiva tvaü tiùñha drutamahamahobhiþ katipayaiþ samàgantà kànte ! mçdurasi na càyàsasahanà /
mçdutvaü me hetuþ subhaga ! bhavatà gantumadhikaü na mçdvã soóhà yadvirahakçtamàyàsamasamam" //
atra nàyakena nàyikàyà mçdutvaü sahagamanàbhàvahetutvenoktam /
nàyikayà ca pratyuta sahagamane tato 'pi saukaryeõa hetutayopanyastam /

#<paraü paraü prati yadà pårvapårvasya hetutà /
tadà kàraõamàlà syàt-->#

yathà--
"÷rutaü kçtadhiyàü saïgàjjàyate vinayaþ ÷rutàt /
lokànuràgo vinayànna kiü lokànuràgataþ" //

#<--tanmàlàdãpakaü punaþ // VisSd_10.76 //>#

#<dharmiõàmekadharmeõa sambandho yadyathottaram />#

yathà--
"tvayi saïgarasampràpte dhanuùàsàditàþ ÷aràþ /
÷arairari÷irastena bhåstayà tvaü tvayà ya÷aþ" //
atràsàdanakriyà dharmaþ /

#<pårvaü pårvaü prati vi÷eùaõatvena paraü param // VisSd_10.77 //>#

#<sthàpyate 'pohyate và cet syàttadaikàvalã dvidhà />#

krameõodàharaõam--
"saro vikasitàmbhojamambhojaü bhçïgasaïgatam /
bhçïgà yatra sasaïgãtàþ saïgãtaü sasmarodayam" //
"na tajjalaü yanna sucàrupaïkajaü na païkajaü tadyadalãnaùañpadam //
na ùañpado 'sau na jugu¤ja yaþ kalaü na gu¤jitaü tanna jahàra yanmanaþ" //
kacidvi÷eùyamapi yathottaraü vi÷eùaõatayà sthàpitamapohitaü ca dç÷yate /
yathà--
"vàpyo bhavanti vimalàþ sphuñanti kamalàni vàpãùu /
kamaleùu patantyalayaþ karoti saïgãtamaliùu padam" //
evamapohane 'pi /

#<uttarottaramutkarùo vastunaþ sàra ucyate // VisSd_10.78 //>#

yathà--"ràjye sàraü vasudhà vasudhàyàmapi puraü pure saudham /
saudhe talpaü talpe varàïganànaïgasarvasvam" //

#<yathàsaükhyamådde÷a uddiùñànàü krameõa yat />#

yathà--
"unmãlanti nakhairlunãhi vahati kùaumà¤calenàvçõu krãóàkànanamàvi÷anti valayakvàõaiþ samutnàsaya /
itthaü va¤juladakùiõànilakuhåkaõñheùu sàïketika- vyàhàràþ subhaga ! tvadãyavirahe tasyàþ sakhãnàü mithaþ" //

#<kvacidekamanekasminnanekaü caikagaü kramàt // VisSd_10.79 //>#

#<bhavati kriyate và cettadà paryàya iùyate />#

krameõa yathà--
"sthitàþ kùaõaü pakùmasu tàóitàdharàþ payodharotsedhanipàtacårõitàþ /
valãùu tasyàþ skhalitàþ prapedire krameõa nàbhiü prathamodabindhavaþ" //
"vicaranti vilàsinyo yatra ÷roõibharàlasàþ /
vçkakàka÷ivàstatra dhàvantyaripure tava" //
"visçùñaràgàdadhàrànnivartitaþ stanàïgaràgàdaruõàcca kandukàt /
ku÷àïkuràdànaparikùatàïguliþ kçto 'kùasåtrapraõayã tayà karaþ" //
"yayoràropitastàro hàraste 'rivadhåjanaiþ" //
nidhãyante tayoþ sthålàþ stanayora÷ruvindavaþ" //
eùu ca kvacidàdhàraþ saühataråpo 'saühataråpa÷ca /
kvàcidàdheyamapi /
yathà--
"sthitàþ kùaõam-" ityatrodabindavaþ pakùmàdàvasaühataråpa àdhàre krameõàbhavan /
"vicaranti-" ityatràdheyabhåtà vçkàdayaþ saühataråpàripure krameõàbhavan /
evamanyat /
atra caikasyànekatra krameõaiva vçttevi÷eùàlaïkàràd bhedaþ /
vinimayàbhàvàtparivçtteþ /

#<parivçttiviünimayaþ samanyånàdhikairbhavet // VisSd_10.80 //>#

krameõodàharaõam--
"dattvà kañàkùameõàkùã jagraha hçdayaü mama /
mayà tu hçdayaü dattvà gçhãto madanajvaraþ" //
atra prathamer'dhe samena, dvitãyer'dhe nyånena /
"tasya ca pravayaso jañàyuùaþ svargiõaþ kimiva ÷ocyate 'dhunà /
yena jarjarakalevaravyayàtkrãtamindukiraõojjvalaü ya÷aþ" //
atràdikyena /

#<pra÷nàdapra÷nato vàpi kathitàdvastuno bhavet /
tàdçganyavyapoha÷cecchàbda àrtho 'thavà tadà // VisSd_10.81 //>#

#<parisaükhyà-->#

krameõodàharaõam--
"kiü bhåùaõaü sudçóhamatra ya÷o na ratnaü kiü kàryamàryacaritaü sukçtaü na doùaþ /
kiü cakùurapratihataü dhiùaõà na netraü jànàti kastvadaparaþ sadasadvivekam" //
atra vyavacchedyaü ratnàdi ÷àbdam /
"kimàràdhyaü sadà puõyaü ka÷ca sevyaþ sadàgamaþ /
ko dhyeyo bhagavàn viùõuþ kiü kàmyaü paramaü padam" //
atra vyavacchedyaü pàpàdyàrtham /
anayoþ pra÷napårvakatvam /
apra÷napårvakatve yathà--
"bhaktirbhave na vibhave vyasanaü ÷àstre na yuvatikàmàstre /
cintà ya÷asi na vapuùi pràyaþ paridç÷yate mahatàm" //
"balamàrtabhayopa÷àntaye viduùàü saümataye bahu ÷rutam /
vasu tasya na kevalaü vibhorguõavattàpi paraprayojanam" //
÷leùamålatve càsya vaicitryavi÷eùo yathà--
"yasmiü÷ca ràjani "jitajagati pàlayati mahãü citrakarmasu varõasaïkara÷càpeùu guõacchedaþ-" ityàdi /

#<--uttaraü pra÷nasyottaràdunnayo yadi /
yaccàsakçdasaübhàvyaü satyapi pra÷na uttaram // VisSd_10.82 //>#

yathà mama--
"vãbhituü na kùamà ÷va÷råþ svàmã dårataraü gataþ /
ahamekàkinã bàlà taveha vasatiþ kutaþ" //
anena pathikasya vasatiyàcanaü pratãyate /
"kà visamà devyagaã kiü laddhavvaü jaõo guõaggàhã /
ki sokkhaü sukalattaü kiü duggojbhktaü khalo loo" //
atrànyavyapohe tàtparyàbhàvàtparisaükhyàto bhedaþ /
na cedamanumànam, sàdhyasàdhanayordvayonirde÷a eva tasyàïgãkàràt /
na ca kàvyaliïgam, uttarasya pra÷naü pratyajanakatvàt /

#<daõóàpåpikayànyàrthàgamor'thàpattiraùyate />#

"måùikeõa daõóo bhakùita" ityanena tatsahacaritamapåpabhakùaõamarthàdàyàtaü bhavatãti niyatasamànanyàyàdarthàntaramàpatatãtyeùa nyàyo daõóàpåpikà /
atra ca kvacitpràkaraõikàdarthàdapràkaraõikasyàrthasyàpatanaü kvacidapràkaraõikàrthatpràkaraõikàrthasyeti dvau bhedau /
krameõodàharaõam--
"hàro 'yaü hariõàkùãõàü luñhati stanamaõóale /
muktànàmapyavastheyaü ke vayaü smarakiïkaràþ" //
"vilalàpa sa bàùpagadradaü sahajàmapyapahàya dhãratàm /
atitaptamayo 'pi màrdavaü bhajate kaiva kathà ÷arãriõàm" //
atra ca samànanyàyasya ÷leùamålatve vaicitryavi÷eùo yathodàhçte-"hàro 'yam-" ityàdau na cedamanumànam, samànanyàyasya sambandharåpatvàbhàvàt /

#<vikalpastulyabalayorvirodha÷càturãyu(ya) taþ // VisSd_10.83 //>#

yathà--"namayantu ÷iràüsi dhanåüùi và karõapårãkriyantàmàj¤à maurvyo và" /
atra ÷irasàü dhanuùàü ca namanayoþ sandhivigrahopalakùaõatvàt sandhivigrahayo÷caikadà kartuma÷akyatvàdvirodhaþ, sa caikapakùà÷rayaõaparyavasànaþ /
tulyabalatvaü càtra dhanuþ ÷ironamanayordåyorapi spardhayà sambhàvyamànatvàt /
càturyaü càtraupamyagarbhatvena /
evaü "karõapårãkriyantàm" ityatràpi evaü--
"yuùmàkaü kurutàü bhavàti÷amanaü netre tanurvà hareþ" /
atra ÷leùàvaùñambhena càrutvam /
"dãyatàmajitaü vittaü devàya bràhmaõàya và" /
ityatra càturyàbhàvànnàyamalaïkàraþ /

#<samuccayo 'yamekasmin sati kàryasya sàdhake /
khalekapotikànyàyàttatkaraþ syàtparo 'pi cet // VisSd_10.84 //>#

#<guõau kriye và yugapatsyàtàü yadvà guõakriye />#

yathà mama--
"haüho dhãrasamira ! hanta jananaü te candanakùmàbhçto dàkùiõyaü jagaduttaraü paricayo godàvarãvàribhiþ /
pratyaïgaü dahasãti me tvamapi ceduddàmadàvàgniva- nmattoyaü malinàtmako vanacaraþ kiü vakùyate kokilaþ" //
atra dàhe ekasmiü÷candanakùmàbhçjjanmaråpe kàraõe satyapi dàkùiõyàdãnàü hetvantaràõàmupàdànam /
atra sarveùàmapi hetånàü ÷obhanatvàtsadyogaþ /
atraiva caturthapàde mattàdãnàma÷obhanànàü yogàdasadyogaþ /
sadasadyogo yathà--
"÷a÷ã divasadhåsaro galitayauvanà kàminã saro vigatavàrijaü mukhamanakùaraü svàkçteþ /
prabhårdhanaparàyaõaþ satatadurgataþ sajjano nçpàïganagataþ khalo manasi sapta ÷alyàni me" //
iha kecidàhuþ--"÷a÷iprabhçtãnàü ÷obhanatvaü khalasyà÷obhanatvaü ceti sadasadyogaþ" iti anye tu--"÷a÷iprabhçtãnàü svataþ ÷obhanatvaü dhåsaratvàdãnàü tva÷obhanatvamiti sadasadyogaþ" /
atra hi ÷a÷iprabhçtiùu dhåsaratvàderatyantacitatvamiti vicchittivi÷eùasyaiva camatkàravidhàyitvam /
"manasi sapta÷alyàni me" iti saptànàmapi ÷alyatvenopasaühàra÷ca /
"nçpàïganagataþ khala" iti tu kramabhedàdduùñatvamàvahati sarvatra vi÷eùyasyaiva ÷obhanatvena prakramàditi /
iha ca khalekapotavatsarveùàü kàraõànàü sàhityenàvatàraþ /
samàdhyalaïkàre tvekakàryaü prati sàdhake samagre 'pyanyasya kàkatàlãyanyàyenàpatanamiti bhedaþ /
"aruõe ca taruõi nayane tava malinaü ca priyasya mukham /
mukhamànataü ca sakhi te jvalita÷càsyàntare smarajvalanaþ" //
atràdyer'the guõayoryaugapadyam, dvitãye kriyayoþ /
ubhayoryaugapadye yathà--
"kaluùaü ca tavàhiteùvakasmàtsitapaïkeruhasodara÷ri ca÷ruþ /
patitaü ca mahãpatãndra ! teùàü vapuùi prasphuñamàpadàü kañàkùaiþ" //
"dhunoti càsiü tanute ca kãrtim" /
ityàdàvekàdhikaraõe 'pyeùa dç÷yate /
na càtra dãpakam, ete hi guõakriyàyaugapadye samuccayaprakàrà niyamena kàryakàraõakàlaniyamaviparyayaråpàti÷ayoktimålàþ, dãpakasya càti÷ayoktimålatvàbhàvaþ /

#<samàdhiþ sukare kàrye daivàdvastvantaràgamàt // VisSd_10.85 //>#

yathà--"mànamasyà niràkartuü pàdayorme patiùyataþ /
upakàràya diùñyedamudãrõaü ghanagarjitam" //

#<pratyanãkama÷aktena pratãkàre riporyadi /
tadãyasya tiraskàrastasyaivotkarùasàdhakaþ // VisSd_10.86 //>#

tasyaiveti riporeva /
yathà mama--
"madhyena tanumadhyà me madhyaü jitavatãtyayam /
ibhakumbhau bhinattyasyàþ kucakumbhanibho hariþ" //

#<prasiddhasyopamànasyopameyatvaprakalpanam /
niùphalatvàbhidhànaü và pratãpamiti kathyate // VisSd_10.87 //>#

krameõa yathà--
"yattvannetrasamànakàntisalile magnaü tadindãvaram" /
ityàdi /
"tadvaktraü yadi mudrità ÷a÷ikathà hà hema sà ceddyutiþ; taccakùuryadi hàritaü kuvalayaistaccetsmitaü kà sudhà ? /
dhikkandarpadhanurbhruvau yadi ca te kiü và bahu bråmahe yatsatyaü punaruktavastuvimukhaþ sargakramo vedhasaþ" //
atra vaktràdibhireva candràdãnàü ÷obhàtivahanàtteùàü niùphalatvam /

#<uktvà càtyantamutkarùamatyutkçùñasya vastunaþ /
kalpite 'pyupamànatve pratãpaü kecidåcire // VisSd_10.88 //>#

yathà--
"ahameva guruþ sudàruõànàmiti hàlàhala ! tàta ! mà sma dçpyaþ /
nanu santi bhavàdç÷àni bhuvane 'smin vacanàni durjanànàm" //
atra prathamapàdenotkarùàti÷aya uktaþ /
tadanuktau tu nàyamalaïkàraþ /
yathà--
"brahmeva bràhmaõo vadati" ityàdi /

#<mãlitaü vastuno guptiþ kenacittulyalakùmaõà />#

atra samànalakùaõaü vastu kvacidàgantukam /
krameõa yathà--
"lakùmãvakùojakastårãlakùma vakùaþ sthale hareþ /
grastaü nàlakùi bhàratyà bhàsà nãlotpalàbhayà" //
atra bhagavataþ ÷yàmà kàntiþ sahajà /
"sadaiva ÷oõopalakuõóalasya yasyàü mayåkhairaruõãkçtàni /
kopoparaktànyapi kàminãnàü mukhàni ÷aïkàü vidadhurna yånàm" //
atra màõikyakuõóalasyàruõimà mekhe àgantukaþ /

#<sàmànyaü prakçtasyànyatàdàtmyaü sadç÷airguõaiþ // VisSd_10.89 //>#

yathà--"mallikàcitadhammillà÷càrucandanacacitàþ /
avibhàvyàþ sukhaü yànti candrikàsvabhisàrikàþ" //
mãlite utkçùñaguõena nikç÷ñaguõasya tirodhànam, iha tåbhayostulyaguõatayà bhedàgrahaþ /

#<tadguõaþ svaguõatyagàdatyutkçùñaguõagrahaþ />#

yathà--"jagàda vadanacchadmapadmaparyantapàtinaþ /
nayan madhulihaþ ÷vaityamudagrada÷anàü÷ubhiþ" //
mãlite prakçtasya vastuno vastvantareõàcchàdanam, iha tu vastvantaraguõenàkràntatà pratãyata iti bhedaþ /

#<tadråpànanuhàrastu hetau satyaùyatadguõaþ // VisSd_10.90 //>#

yathà--"hanta ! sàndreõa ràgeõa bhçte 'pi hçdaye mama /
guõagaura ! niùaõõo 'pi kathaü nàma na rajyasi" //
yathà và--
"gàïgamambu sitamambu yàmunaü kajjalàbhamubhayatra majjataþ /
ràjahaüsa ! tava saiva ÷ubhratà cãyate na ca na càpacãyate" //
pårvatràtiraktahçdayasaüparkàt pràptavadapi guõagaura÷abdavàcyasya nàyakasya raktatvaü na niùpinnam, uttaratràprastutapra÷aüsàyàü vidyamànàyàmapi gaïgàyamunàpekùayà prakçtasya haüsasya gaïgàyamunayoþ saüparke 'pi na tadråpatà /
atra ca guõàgrahaõaråpavicchittivi÷eùà÷rayàdvi÷eùokterbhedaþ, varõàntarotpattyabhàvàcca viùamàt /

#<saülakùitastu såkùmor'tha àkàreõeïgitena và /
kayàpi såcyate bhahgyà yatra såkùmaü taducyate // VisSd_10.91 //>#

såkùmaþ sthålamatibhirasaülakùyaþ /
atràkàreõa yathà--
"vaktrasyandisvedabinduprabandhairdçùñvà bhinnaü kuïkumaü kàpi kaõñhe /
puüstvaü tanvyà vya¤jantã vayasyà smitvà pàõau khaógalekhàü lilekha" //
atra kayàcitkuïkumabhedena saülakùitaü kasyà÷citpuruùàyitaü pàõau puruùacihnakhaógalekhàlikhanena såcitam /
iïgitena yathà--
saïketakàlamanasaü viñaü j¤àtvà vidagdhayà /
hasannetràpitàkåtaü lãlàpadmaü nimãlitam //
atra viñasya bhråvikùepàdinà lakùitaþ saïketakàlàbhipràyo rajanãkàlabhàvinà padmanimãlanena prakà÷itaþ /

#<vyàjoktirgopanaü vyàjàdudbhinnasyàpi vastunaþ />#

yathà--
"÷ailendrapratipàdyamànagirijàhastopagåóhollasa- dromà¤càdivisaüùñhulàkhilavidhivyàsaïgabhaïgàkulaþ /
àþ ÷aityaü tuhinàcalasya karayorityåcivàn sasmitaü ÷ailàntaþ puramàtçmaõóalagaõairdçùño 'vatàdvaþ ÷ivaþ" //
neyaü prathamàpahnatiþ, àpahnavakàriõo viùayasyànabhidhànàt /
dvitãyàpahnuterbheda÷ca tatprastàve da÷itaþ /

#<svabhàvoktirduråhàrthasvakriyàråpavarõanam // VisSd_10.92 //>#

duråhayoþ kavimàtravedyayoþ arthasya óimbhàdeþ svayostadekà÷rayayo÷ceùñàsvaråpayoþ /
yathà mama--
"làïgålenàbhihatya kùititalamasakçddàrayannagrapadbhyà- màtmanyevàvalãya drutamatha gaganaü protpatan vikrameõa /
sphårjaddhuïkàradhoùaþ pratidi÷amakhilàn dràvayanneùa jantåna kopàviùñaþ praviùñaþ prativanamaruõocchånacakùåstarakùuþ" //

#<adbhutasya padàrthasya bhåtasyàtha bhaviùyataþ /
yatpratyakùàyamàõatvaü tadbhàvikamudàhçtam // VisSd_10.93 //>#

yathà--
"munirjayati yogãndro mahàtmà kumbhasambhavaþ /
yenaikaculuke dçùñau divyau tau matsyakacchapau" //
yathà và--
"àsãda¤janamatreti pa÷yàmi tava locane /
bhàvibhåùaõasambhàràü sàkùàtkurve tavàkçtim" //
na càyaü prasàdàkhyo guõaþ, bhåtabhàvinoþ pratyakùàyamàõatve tasyàhetutvàt /
na càdbhuto rasaþ, vismayaü pratyasya hetutvàt /
na càti÷ayoktiralaïkàraþ, adhyavasàyàbhàvàt /
na ca bhràntimàn, bhåtabhàvinorbhåtabhàvitayaiva prakà÷anàt /
na ca svabhàvoktiþ, tasya laukikavastugatasåkùmadharmasvabhàvasyaiva yathàvadvarõanaü svaråpam; asya tu vastunaþ pratyakùàyamàõasvaråpo vicchittivi÷eùo 'stãti /
yadi punarvastunaþ kvacitsvabhàvoktàvapyasyà vicchitteþ sambhavastadobhayoþ saïkaraþ /
"anàtapattro 'pyayamatra lakùyate sitàtapattrairiva sarvato vataþ /
acàmaro 'pyeùa sadaiva vãjyate vilàsabàlavyajanena ko 'pyayam" //
atra pratyakùàyamàõasyaiva varõanànnàyamalaïkàraþ, varõanàva÷ena pratyakùàyamàõatvasyaiva svaråpatvàt /
yatpunarapratyakùàyamàõasyàpi varõane pratyakùàyamàõatvaü tatràyamalaïkàro bhavituü yuktaþ, yathodàhçte "àsãda¤janam'--ityàdau /

#<lokàti÷ayasaüpattivarõanodàttamucyate /
yadvàpi prastutasyàïgaü mahatàü caritaü bhavet // VisSd_10.94 //>#

krameõodàharaõam--
"adhaþ kçtàmbhodharamaõóalànàü yasyàü ÷a÷àïkopalakuññãmànàm /
jyotsnànipàtàtkùarakùatàü payobhiþ kelãvanaü vçddhimurãkaroti" //
"nàbhiprabhinnàmburuhàsanena saüståyamànaþ prathamena dhàtrà /
amuü yugàntocitayoganidraþ saühçtya lokàn puruùo 'dhi÷ate" //

#<rasabhàvau tadàbhàsau bhàvasya pra÷amastathà /
guõãbhåtatvamàyànti yadàlaïkçtayastadà // VisSd_10.95 //>#

#<rasavatpreya årjasvi samàhitamiti kramàt />#

tadàbhàsau rasàbhàso bhàvàbhàsa÷ca /
tatra rasayogàdrasavadalaïkàro yathà--
"ayaü sa rasanotkarùo-" ityàdi /
atra ÷çïgàraþ karuõasyàïgam /
evamanyatràpi /
prakçùñapriyatvàtpreyaþ /
yathà mama--
"àmãlitàlasavivatitatàrakàkùãü matkaõñhabandhanadara÷lathabàhuvallãm /
prasvedavàrikaõikàcitaghaõóabimbàü saüsmçtya tàmani÷ameti na ÷àntimantaþ" //
atra saübhoga÷çïgàraþ smaraõàkhyabhàvasyàïgam /
sa ca vipralambhasya /
årjo balam, anaucityapravçttau tadatràstãtyårjasvi /
yathà--
"vane 'khilakalàsaktàþ parihçtya nijastriyaþ /
tvadvairivanitàvçnde pulindàþ kurvate ratim" //
atra ÷çïgàràbhàso ràjaviùayakaratibhàvasyàïgam /
evaü bhàvàbhàso 'pi /
samàhitaü parihàraþ /
yathà--"aviralakaravàlakampanairbhrukuñãtarjanagarjanairmuhuþ /
dadç÷e tava vairiõàü madaþ sa gataþ kvàpi tavekùaõe kùaõàt" //
atra madàkhyabhàvasya pra÷amo ràjaviùayaratibhàvasyàïgam /

#<bhàvasya codaye saüdhau mi÷ratve ta tadàkhyakàþ // VisSd_10.96 //>#

tadàkhyakà bhàvodayabhàvasaüdhibhàva÷abalanàmàno 'laïkàràþ /
krameõodàharaõam- "madhupànapravçttàste suhçdbhiþ saha vairiõaþ /
÷rutvà kuto 'pi tvannama lebhire viùamàü da÷àm" //
atra tràsodayo ràjaviùayaratibhàvasyàïgam /
"janmàntarãõaramaõasyàïgasaïgasamutsukà /
salajjà càntike sakhyàþ pàtu naþ pàrvatã sadà" //
atrautsukyalajjayo÷ca saüdhirdevatàviùayaratibhàvasyàïgam /
"pa÷yetka÷ciccala capala ! re ! kà tvàrahaü kumàrã hastàlambaü vitara hahahà vyutkramaþ kvàsi yàsi /
itthaü pçthvãparivçóha ! bhavadvidviùo 'raõyavçtteþ kanyà ka¤citphalakisalayànyàdadànàbhidhatte" //
atra ÷aïkàsåyàdhçtismçti÷ramadainyavibodhautsukyànàü ÷abalatà ràjaviùayaratibhàvasyàïgam /
iha kecidàhuþ--"vàcyavàcakaråpàlaïkaraõamukhena rasàdyupakàrakà evàlaïkàràþ, rasàdayastu vàcyavàcakàbhyàmupakàryà eveti na teùàmaïkàratà bhavituü yuktà" iti /
anye tu --"rasàdyupakàramàtreõehàlaïkçtivyupade÷o bhàkta÷cirantanaprasiddhyàïgãkàrya eva" iti /
apare ca--"rasàdyupakàramàtreõàlaïkàratvaü mukhyato råpakàdau tu vàcyàdyupadhànam, ajagalastananyànena" iti /
abhiyuktàstu--"svavya¤jakavàcyavàcakàdyupakçtairaïgabhåtaiþ rasàdibhiraïgino rasàdervàcyavàcakopaskàradvàreõopakurvadbhiralaïkçtivyapade÷o labhyate /
samàsoktau tu nàyikàdivyavahàramàtrasyaivàlaïkçtità, na tvàsvàdasya, tasyoktarãtivirahàt" iti manyante /
ata eva dhvanikàreõoktam--
"pradhàne 'nyatra vàkyàrthe yatràïgaü tu rasàdayaþ /
kàvye tasminnalaïkàro rasàdiriti me matiþ" //
yadi ca rasàdyupakàramàtreõàlaïkçtitvaü tadà vàcakadiùvapi tathà prasajyeta /
evaü ca yacca kai÷ciduktam--"rasàdãnàmaïgitve rasavadàdyalaïkàraþ, aïgatve tu dvitãyodàttàlaïkàraþ" iti tadapi paràstam /

#<yadyeta evàlaïkàràþ parasparavimi÷ritàþ /
tadà pçthagalaïkàrau saüsçùñiþ saïkarastathà // VisSd_10.97 //>#

yathà laukikàlaïkàràõàmapi parasparami÷raõe pçthakcàrutvena pçthagalaïkàratvaü tathoktaråpàõàü kàvyàlaïkàràõàmapi parasparami÷ratve saüsçùñisaïkàràkhyau pçthagalaïkàrau /
tatra--
"mitho 'napekùameteùàü sthitiþ saüsçùñirucyate /
eteùàü ÷abdàrthàlaïkàràõàm /
yathà--
"devaþ pàyàdapàyànnaþ smerendãvaralocanaþ /
saüsàradhvàntavidhvaüsahaüsaþ kaüsanisådanaþ" //
atra pàyàdapàyàditi yamakam, saüsàretyàdau cànupràsa iti ÷abdàlaïkàrayoþ saüsçùñiþ /
dvitãye pàde upamà, dvitãyàrdhe ca råpakamityarthàlaïkàrayoþ saüsçùñiþ /
evamubhayoþ sthitatvàcchabdàrthàlaïkàrasaüsçùñiþ /

#<aïgàïgitve 'laïkçtãnàü tadvadekà÷rayasthitau /
saüdigdhatve ca bhavati saïkarastrividhaþ punaþ // VisSd_10.98 //>#

aïgàïgibhàvo yathà--
"àkçùñivegavigaladbhujagendrabhoga- nirmokapaññapariveùñanàyàmburà÷eþ /
manthavyathàvyupa÷amàrthamivà÷u yasya mandàkinã ciramaveùñata pàdamåle" //
atra nirmokapaññàpahnavena mandàkinyà àropa ityapahnutiþ /
sà ca mandà kinyà vastuvçttena yatpàdamålaveùñanaü taccaraõamålaveùñanamiti ÷leùamutthàpayatãti tasyàïgam /
÷leùa¤ca pàdamålaveùñanameva caraõamålaveùñadamityati÷ayoktareïgam, ati÷ayokti÷ca "manthavyathàvyupa÷amàrthamiva" ityutprekùàyà aïgam /
utprekùà càmburà÷imandàkinyornàyakanàyikàvyavahàraü gamayatãti samàsokteraïgam /
yathà và--
"anuràgavatã saüdhyàü divasastatpuraþ saraþ /
aho ! daivagati÷citrà tathàpi na samàgamaþ" //
atra samàsoktivi÷eùokteraïgam /
saüdehasaïkaro yathà--
"idamàbhàti gagane bhindànaü santataü tamaþ /
amandanayanàndakaraü maõóalamaindavam" //
atra kiü mukhasya candratayàdhvasànàdati÷ayoktiþ, uta idamiti mukhaü nirdi÷ya candratvàropàdråpakam, athavà idamiti mukhasya candramaõóalasya ca dvayorapi prakçtayorekadharmàbhisaübandhàttulyayogità, àhosviccandrasyàprakçtatvàddãpakam, kiü và vi÷eùaõasàmyàdaprastutasya mukhasya gamyatvàtsamàsoktiþ, yadvàprastutacandravarõanayà prastutasya mukhasyàvagatirityaprastutapra÷aüsà, yadvà manmathoddãpanaþ kàlaþ svakàryabhåtacandravarõanàmukhena vaõita iti paryàyoktiriti bahånàmalaïkaràõàü saüdehàtsaüdehasaïkaraþ /
yathà và--"mukhacandraü pa÷yàmi" ityatra kiü mukhaü candra iva ityupamà ? uta candra eveti råpakamiti saüdehaþ /
sàdhakabàdhakayordvayorekatarasya sadbhàve na punaþ saüdehaþ /
yathà--
"mukhacandraü cumbati" ityatra cumbanaü mukhasyànukålamityupamàyàþ sàdhakam /
candrasya tu pratikålamiti råpakasya bàdhakam /
"mukhacandraþ prakà÷ate" ityatra prakà÷àkhyo dharmo råpakasya sàdhako mukhe upacaritatvena saübhavatãti nopamàbàdhakaþ /
"ràjanàràyaõaü lakùmãstvàmàliïgati nirbharam" /
atra yoùita àliïganaü nàyakasya sàdç÷ye nocitamiti lakùmyàliïganasya ràjanyàsaübhavàdupamàbàdhakam, nàràyaõe saübhavàdråpakam /
evam--
"vadanàmbujameõàkùyà bhàti ca¤calalocanam" /
atra vadane locanasya sambhavàdupamàyàþ sàdhakatà, ambuje càsaübhavàdråpakasya bàdhakatà /
evaü--"sundaraü vadanàmbujam" ityàdau sàdhàraõadharmaprayoge "upamitaü vyàghràdibhiþ sàmànyàprayoge" iti vacanàdupamàsamàso na saübhavatãtyupamàyà bàdhakaþ /
evaü càtra mayåravyaüsakàditvàdråpakasamàsa eva /
ekà÷rayànuprave÷o yathà mama--
"kañàkùeõàpãùatkùaõamapi nirãkùeta yadi sà tadànandaþ sàndraþ sphurati pihità÷eùaviùayaþ /
saromà¤coda¤catkucakala÷anibhinnavasayaþ parãrambhàrambhaþ ka iva bhavitàmbhoruhadç÷aþ" //
atra kañàkùeõàpãùatkùaõamapãtyatracchekànupràsasya nirãkùetetyatra kùakàramàdàya vçttyanupràsasyacaikà÷raye 'nuprave÷aþ /
evaü càtraivànuprasàrthàpattyalaïkàrayoþ /
yathà và--
"saüsàradhvàntavidhvaüsa--" ityatra råpakànupràsayoþ /
yathà và--"kurabakàravakàraõatàü yayuþ" ityatra rabakà ravakà ityekaü bakàravakàra ityekamiti yamakayoþ /
yathà và--
"ahiõaapaoarasiesu pahiasàmàhaesu diahesu /
rahasapasàriagãàõaü õaccijaü moravindàõam" //
atra "pahiasàmàiesu" ityekà÷raye pathika÷ayàmàyitetyupamà, pathikasàmàjikeùvitiråpakaü praviùñamiti /

#<÷rãcandra÷ekharamahàkavicandrasånu- ÷rãvi÷vanàthakaviràjakçtaü prabandham /
sàhityadarpaõamamuü sudhiyo vilokya sàhityatattvamakhilaü sukhameva vitta // VisSd_10.99 //>#


#<yàvatprasannendunibhànanà ÷rãrnàràyaõasyàïgamalaïkaroti /
tàvanmanaþ saümadayan kavãnàmeùa prabandhaþ prathito 'stu loke   // VisSd_10.100 //>#


ityàlaïkàrikacakravartisàndhivigrahikamahàpàtra÷rãvi÷vanàthakaviràjakçte sàhityadarpaõe da÷amaþ paricchedaþ /
