Visvanatha (kaviraja):
Sahityadarpana, with the author's autocommentary Vasudhakara,
Bhattacarya Srimahesvara Tarkalamkara's [=Mahesvarabhatta's] Vijnapriya,
and Anantadasa's Locana
Pariccheda 8
Input by members of the Sansknet project
(http://sansknet.ac.in)
This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks
The text is not proof-read!
NOTE:
The Sansknet version consists of three separate files for each pariccheda:
1) the mula text,
2) MaheÓvarabhaÂÂa's Vijnapriyà (erroneously called VilocanÃ), continuously
"numbered" according to the consonants of the Sanskrit alphabet ["(vi, ka)", "(vi kha)", etc.]
and
3) AnantadÃsa's LocanÃ, continuously "numbered" according to vowels ["(lo, a)", "(lo, Ã)" etc.].
However, the respective references to the "numberings" of the commentaries are
missing in the mula text, which renders their coordination impossible.
This GRETIL version integrates the separate Sansknet files for the two commentaries
according to the following edition:
ÁrÅmadÃlaækÃrikacakravartitrikaliÇgagajapatisÃmrÃjyasÃndhi-
vigrahakamahÃpÃtra-ViÓvanÃthakavirÃja-praïÅta÷
SÃhityadarpaïa÷
granthakdÃtmabhuvà SÃhityadarpaïavasudhÃkareïa,
AnantadÃsena viracitayà LocanÃkhyayÃ,
BhaÂÂÃcÃrya-ÓrÅ-MaheÓvara-TarkÃlaækÃra-praïÅtayà Vij¤apriyÃ-samÃkhyayà ca vyÃkhyayà samakaækta÷
DillÅ : BhÃratÅya Buk KÃrporeÓan 1998
ATTENTION:
The text and kÃrikÃ-numbering of the printed edition may vary from this e-text!
___________________________________________________________________
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
description character =ASCII
long a à 195
long A ù 249
long i Å 197
long I ý 253
long u Æ 198
long U ô 244
vocalic r 173
vocalic R ã 227
long vocalic r Ì 204
vocalic l Ê 202
long vocalic l Ë 203
velar n Ç 199
velar N § 167
palatal n ¤ 164
palatal N ¥ 165
retroflex t  194
retroflex T è 232
retroflex d ¬ 172
retroflex D Ö 214
retroflex n ï 239
retroflex N × 215
palatal s Ó 211
palatal S Á 193
retroflex s « 171
retroflex S å 229
anusvara æ 230
capital anusvara õ 245
visarga ÷ 247
capital visarga ê 234
Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________
#<...># = BOLD for karikas
a«Âama÷ pariccheda÷
guïÃnÃha---
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ka) guïanirÆpaïamÃrabhate---guïÃnÃheti /
aÇgitvamÃptasyeti /
etacca kÃvyam aÇgam raso 'ÇgÅ ityetatpradarÓanaparameva, natvaÇgipadÃdaÇgarasasya vyavttistatrapi mÃdhuryyÃdyanubhavÃt rasapadaæ cÃsaælak«yakramaparaæ bhÃvÃdÃvapi guïÃÇgÅkÃrÃt /
##
(lo, a) evaæ do«ÃnnirÆpya guïanirÆpaïamavatÃrayati /
aÇgitvamÃptasya kÃvyÃtmabhÆtatayà /
********** END OF COMMENTARY **********
guïÃ÷---
yathà khalvaÇgitvamÃptasyÃtmana utkar«ahetutvÃcchauryÃdayo guïaÓabdavÃcyÃ÷, tathà kÃvye 'ÇgitvamÃptasya rasasya dharmÃ÷ svarÆpaviÓe«Ã mÃdhuryÃdayo 'pi svasamarpakapadasandarbhasya kÃvyavyapadeÓasyaupayikÃnuguïyabhÃja ityartha÷ /
yathà cai«Ãæ rasamÃtrasya dharmatvaæ tathà darÓitameva /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, kha) aÇgitvamÃptasyetyanena ÓarÅriïa Ãtmana upasthitatvÃt taæ d«ÂÃntayati--yathà khalviti /
svarÆpaviÓe«Ã iti /
vailak«aïyarÆpatvena itaravyÃvarttakaviÓe«Ã ityartha÷ /
svasamarpaketi---svasya guïasya samarpako bodhako ya÷ padasamÆhastasya kÃvyavyapadeÓasyaupayikaæ yadÃnuguïyaæ svÃÓrayiïà rasena saha kÃvye sthitirÆpaæ tadbhÃja ityartha÷ /
nÅrasasya kÃvyaÓabdavÃcyatvÃbhÃvÃt kintu tatra lÃk«aïikameva kÃvyapadamityartha÷ /
yadyapi varïaireva guïà vya¬ajyante na padairiti padasamÆhasya guïasamarpakatà nÃsti tathÃpi padasamÆhaghaÂakavarïaistatsamarpaïÃt ; padasamÆhasyÃpi tatsamarpakatvaæ yuktam /
ÃnuguïyapradharÓanena guïapadÃrtho vivta÷ /
rasamÃtradharmatvaæ darÓitamiti /
Óauryyad«ÂÃntena dariÓatamityartha÷ /
mÃtrapadÃt varïadharmatvavyavaccheda÷ /
##
(lo, Ã) yathà khalvityato 'nantaraæ loke iti Óe«a÷ /
svasyÃtmano mÃdhuryyÃdereva samarpaka÷ arthÃt sahdayahdaye«u niveÓayità ya÷ padasamudÃya÷ yadanuguïatvamiti; yadyapi mÃdhuryyÃdÅnÃæ rasasyÃtmasvarÆpaviÓe«ÃtmakatvÃt utkar«ahetutvaæ nÃsti, tathÃpi padasandarbhasya tanmukhaprek«itayaiva tathÃvidhavya¤jakatvaucityÃnusÃreïa "mÆdrdhni vargÃntyagÃ÷ sparÓà ityÃdyuktaprakÃrakavinirmÃïÃt tatkÃraïakatvam /
tena padasandarbheïanukÆlyattasya rasotkar«akatvaæ mÃdhuryyÃdiguïe«u upacaryyata iti darÓitaæ prathamaparicchede /
********** END OF COMMENTARY **********
##
##
(lo, i) tridhà prÃcÅnoktasya pratyekaæ daÓaprakÃrasya nirÃkari«yamÃïatvÃt /
********** END OF COMMENTARY **********
te guïÃ÷ /
tatra---
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ga) mÃdhuryyalak«aïamÃha---cittadravÅti--mayaÂpratyayo 'tra svÃrthe ÃhlÃda ityatra ÃhlÃdaviÓe«avtti÷ /
sa ca ÃhlÃdaviÓe«e ratyÃdij¤ÃnÃnandajÃta÷ svÃdanÃkhyavyÃpÃragrahyo rasasvarÆpa÷ tadvtti÷ na tu tÃdÓÃhlÃda eva mÃdhuryyaæ, tadà tasya rasadharmatvÃnupapatte÷ tathà ca cittadravÅbhÃvasvarÆpÃhlÃdavtti÷ tÃdÓÃhlÃdatÃvacchedako dharmo mÃdhuryyamityartha÷ /
##
(lo, Å) hlÃdo hlÃdasvarÆpa÷ tasya tadbhinnatvasyoktatvÃt /
iha cÃsvÃdasya ÃnandaparaparyyÃyatvena svÃdasÃdhÃraïatvÃt cittadravÅbhÃvamaya ityanenÃvyÃptiparihÃra÷ /
********** END OF COMMENTARY **********
yattu--kenaciduktam--"mÃdhuryaæ drutikÃraïam" iti tanna, dravÅbhÃvasyÃsvÃdasvarÆpÃhlÃdÃbhinnatvena kÃryatvÃbhÃvÃt /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, gha) kÃvyaprakÃÓakduktaæ dÆ«ayitumÃha---yattviti /
ÃhlÃdakatvaæ mÃdhuryyaæ ÓÇgÃre drutikÃraïamiti tallak«aïam /
sa ca rasasvarÆpÃhlÃdajanakatÃvacchedako ratyÃdini«Âho dharma ityartha÷ /
ratyÃdereva rasatÃprÃptyà tasya rasavttitvamapi; sa eva dharmo manaso drutikÃraïamityartha÷ /
tadda«Æyati--tanneti /
dravÅbhÃvasyeti---svena svÃÓrayÃjananÃdibhÃva÷ /
etacca dravÅbhÃvÃhlÃdayorabhedaæ svayamabhyupetya dÆ«itaæ ca /
tanmate tu dravÅbhÃvaÓcittavttirÃhlÃda Ãtmavttirityanayorabheda eva nÃsti /
kintu ÃhlÃdasthena mÃdhuryyeïa cittasya dravÅbhÃvo janyata eva rÃgamÃdhuryyeïaiveti
********** END OF COMMENTARY **********
dravÅbhÃvaÓca svÃbhÃvikÃnÃvi«ÂatvÃtmakakÃÂhinyamanyukrodhÃdiktadÅptatvavismayahÃsÃdyupahitavik«epaparityÃgena ratyÃdyÃkà rÃnuviddhÃnandodvodhenasahdayacittÃrdraprÃyatvam /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, Ça) ÃsvÃdarÆpÃhlÃdÃbhinnatvena uktaæ dravÅbhÃvaæ darÓayati---dravÅbhÃvaÓceti /
cittasyÃvi«Âatvameva hi dravÅbhÃva÷ /
anÃvi«Âatà tu tasya svÃbhÃvikÅ tadÃtmakaæ yatkÃÂhinyaæ tajjanyau yau ÓatrumÃraïotsÃharÆpamanyukrodhau tadÃdiktvà ye u«ïaprÃyatvarÆpadÅptatvavismayahÃsÃstadÃdyupahito yaÓcittasya vik«epaÓcäcalyaæ tatparityÃgena arthÃt cittasyÃvi«Âatvena yo ratyÃdyÃkÃrÃnuviddho ratyÃdivi«ayapÃraïimeva j¤ÃnarÆpÃnandastaduddhodhena sahdayacittasyÃrdraprÃyatvaæ dravÅbhÃva ityartha÷ /
etatsiddhÃntastu ÃhlÃdasya manovttitvasvÅkÃre eva sambhavatÅtyavadheyam /
anyathà drutyÃhlÃdayorabhedoktyanupapatte÷ /
ratyÃdyÃkÃretyatra ÃdipadÃt mÃdhuryyÃÓrayayo÷ karuïaÓÃntayo÷ sthÃyibhÃvasyÃpi parigraha÷ /
evaæ ca ratyÃdij¤ÃnÃnandajanyÃhlÃdaviÓe«a eva rasa÷ /
sa eva svÃdanÃkhyavyÃpÃragamya÷ prÃgukto rasa ityuktaæ, tadvttidharmaviÓe«o mÃdhuryyamiti siddhÃntasiddha÷ /
##
(lo, u) svÃbhÃviketi---svÃbhÃvikaæ sahajam anÃvi«ÂatvamanÃveÓor'thÃt cittasya eva tatsvarÆpaæ kÃÂhinyaæ, tathà vÅrÃdÃviva manyukodhÃdijanyaæ yaddÅptatvam, evaæ adbhutÃdÃviva vismayahÃsayukto yo vik«epaste«Ãæ parityÃgena parihÃreïa /
etasya mÃdhuryÃkhyaguïasya /
********** END OF COMMENTARY **********
tacca---
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ca) tacceti---tacca mÃdhuryyamityartha÷ /
kramÃttadÃdhikyaæ sambhogÃdau kramaÓaÓcittadrutyÃdhikyÃt /
##
(lo, Æ) ÓÃnte 'dhikamiti /
tasya sahajÃnandasundaratayà mÃdhuryyaæ prÃyeïeti prak«Âameva /
kvacittu vi«ayajugupsÃdyanugame bheda÷ /
********** END OF COMMENTARY **********
sambhogÃdiÓabdà upalak«aïÃni /
tena sambhogÃbhÃsÃdi«vapyetasya sthitirj¤eyà /
##
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, cha) tadvya¤jakÃn varïÃnÃha---mÆdrdhniti /
vargÃntyavarïena pa¤camena yuktà ityanvaya÷ /
tatraiva ÂaÂha¬a¬hÃn paryyudasyati /
takÃrastu tanmÆdrdhni aparyyudasta÷ /
tadvyaktau mÃdhuryyasya vya¤jane kÃraïatÃmityanvaya÷ /
avttirasamÃsa÷ /
racanà sandhi÷ tasya ca tadutpannavarïamÃdhuryyavaÓÃdeva mÃdhuryyavarïatvena prÃptÃvapi sandhau api tÃdÓà varïa÷ na ÆhÃdyà iti kavyupadeÓÃrthaæ pthaguktam /
##
(lo, ) mÆdrdhni iti vargà kÃdayo mÃvasÃnÃ÷ pa¤ca pa¤ca bhÆtvà pa¤cavÃrgÃ÷ te«ÃmantyÃ÷ Ça¤aïanamÃ÷ tairmÆdrdhni sthitairyuktà arthÃt nijavargoyà eva /
Âa Âha ¬a ¬hÃ÷ na tu antimavarïena yuktÃ÷ na ca svarÆpÃvÃsthità api /
raïau laghuhrasvÃntaritau, tasya mÃdhuryyasya vyaktau, evamasamÃsà mandasamÃsÃÓca /
madhurà padÃntarayoge mÃdhuryyavatÅ /
********** END OF COMMENTARY **********
yathÃ---
"anaÇgamaÇgalabhuvastadapÃÇgasya bhaÇgaya÷ /
janayanti muhuryÆnÃmanta÷ santÃpasantatim" //
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ja) aneÇgetyÃdi udÃharaïe sandhyutpannatÃdÓavarïau, santÃpasantatimityatra upasargadhÃtvo÷ sandhau dvÃveva /
********** END OF COMMENTARY **********
yathà và mama---
"latÃku¤jaæ gu¤jan madavadalipu¤jaæ capalayan samÃliÇgannaÇgaæ drutataramanaÇgaæ prabalayan /
marunmandaæ mandaæ dalitamaravindaæ taralayan rajovndaæ vindan kirati makarandaæ diÓi diÓi" //
************* COMMENTARY *************
##
(vi, jha) ato bahÆn tÃdÓÃn varïÃn darÓayitumÃha---yathà veti /
marut diÓi diÓi makarandaæ kirati, kÅdÓa÷, gu¤jatÃæ madavatÃmalÅnÃæ pu¤jo yatra tÃdÓaæ latÃku¤jaæ mandaæ mandaæ capalayan /
aÇgam arthÃt nïÃæ samÃliÇgan /
anaÇgaæ ca drutataraæ pravalayan prak«Âaæ balavantaæ kurvan /
svenaiva dalitaæ vikÃsitamaravindaæ taralayan /
rajovndam arthÃt vikasitÃravindÃnÃæ parÃgasamÆhaæ vindan labhamÃna÷ (vidÊ lÃbhe ) atra sandhÃvapi bahavo varïà uktarÆpÃ÷ /
##
(lo,) latÃku¤jamityÃdau vidhÃnamÃtravarïane 'pi ÓÇgÃra÷ prakÃraïÃt /
********** END OF COMMENTARY **********
##
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ¤a) ojolak«aïamÃha---ojaÓcittasyeti /
atrÃpi dÅptatvajanakamityevÃrtha÷ /
Ãyurghtamitivat, tathà ca rasavttinà ojasà cittasya vistÃrarÆpaæ dÅptatvaæ janya ityartha÷ /
atra eva cittasya vistÃrarÆpadÅptatvajanakamoja iti kÃvyaprakÃÓaktÃpyuktam /
vistÃrastu cittasya u«ïaprÃyatvakÃraka ÃtmasaæyogaviÓe«a÷ /
yathÃÓrute tu cittavtte÷ dÅptatvasya rasavttitvÃnupapatte÷ /
krameïÃdhikyamiti dÅptatvarÆpaphalÃdhikyÃd Ãdhikyam /
********** END OF COMMENTARY **********
asyaujasa÷ /
atrÃpi vÅrÃdiÓabdà upalak«aïÃni /
tena vÅrÃbhÃsÃdÃvapyasyÃvasthiti÷ /
##
(lo, Ì) iha cÃnuktamapi aucityÃdeva /
hÃsye vikÃÓadharmakatvÃt ojaÓca prÃya÷ ÓÇgÃrani«Âhatayà ca mÃdhuryasyotk«Âatvam /
bhayÃnake cittavttervikÃÓÃbhÃvÃt yadyapi mÃdhuryaæ, tathÃpi vibhÃvaucityÃdoja÷ samÃveÓa÷ /
adbhute ÓÇgÃrigate dvayo÷ sÃmyam /
atra prak«Âamoja÷ /
yadyapi bÅbhatse prak«ÂatamamojastathÃpi mÃdhuryamaprak«Âataram /
********** END OF COMMENTARY **********
##
##
##
##
(lo, Ê) ayamartha÷--kacaÂatapai÷ khachaÂhathaphÃ÷, gaja¬adabai÷ ghajha¬hadhabhÃ÷ yuktÃ÷ /
********** END OF COMMENTARY **********
yathÃ---"ca¤cadbhuja--" ityÃdi /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, Âa) tadvya¤jakÃnÃha---vargasyeti /
tadantimau iti /
ÃdyattÅyayorantimau dvitÅyacaturthau ityartha÷ /
tathà cÃdyena yukta÷ dvitÅya÷ /
ttÅyena yuktaÓcaturthau varïa ityartha÷ /
ÃdyattÅyayostadantimayoÓca naikavargoyatvaniyama÷ /
kintu bhinnavargoyayorapi tathÃtvaæ bodhyam /
tena kakhkha iva keccachÃpi gaghgha iva ghecchÃpi tathà bodhyà kaÂutvasÃmyÃt /
atra cÃnukte 'pi tulyayoryogo 'pi kÃvyaprakÃÓakdukto grÃhya÷ kaÂutvÃviÓe«Ãt /
tena kka gga jja ityÃdayo 'pi bodhyÃ÷ /
uparyadha ityÃdi /
tarka ityÃdau upari /
takracakrÃdau adha÷ Ãrdrakam ityÃdau dvayo÷ rephau bodhyau /
ÂaÂha¬a¬hai÷ saheti /
sÃhityaæ vya¤jakatvakathanena vya¤janaparasparasahitairapi vya¤janÃt /
samÃsabahulà ghaÂanà ityatra ghaÂanÃpadaæ vinyÃsamÃtraparaæ sandhiparaæ ca /
tena samÃsabahulà dÅrghasamÃsavÃn vinyÃsa÷, auddhatyena kaÂutvena yukta÷ sandhiÓcetyartha÷ /
ca¤jadbhujetyÃdikaæ nÃÂyaparicchede vyÃkhyÃtam /
atra dÅrghasamÃsa÷ katipaye yathoktà varïÃ÷ /
********** END OF COMMENTARY **********
##
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, Âha) prasÃdaguïalak«aïamÃha---cittamiti /
atra cittapadaæ j¤Ãnaparam /
tathà ca yo guïa÷ k«ipraæ ÓlokÃrthaj¤Ãnaæ vyÃpnoti Ãvi«karoti janayatÅti yÃvat /
ata evÃvi«karotÅti vyÃkhyÃsyati /
sa guïa÷ prasÃda ityartha÷ /
atra d«ÂÃntamÃha Óu«keti /
anala÷ Óu«kendhanaæ yathà k«ipraæ suviÓi«ÂatayÃ'vi«karotÅtyartha÷ /
samaste«u rase«u iti /
racanÃsu iti /
saptamyadhikaraïatÃyÃæ, racanà Óabdaprathanà tatra saptamÅ ca vya¤jakatÃyÃm /
tathà ca sarvaracanÃvyaÇgyaÓcetyartha÷ /
na caivaæ prasÃdarahita÷ ko 'pi aloko na syÃditi vÃcyam /
sarvajÃtÅyÃsu racanÃsu, na tu sarvaracanÃvyakti«u ityartha÷ /
##
(lo, e) cittaæ pratipattÌïÃmityartha÷ /
********** END OF COMMENTARY **********
vyÃpnoti Ãvi«karoti /
#<ÓabdÃstadvya¤jakà arthabodhakÃ÷ ÓrutimÃtrata÷ // VisSd_8.8 //>#
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ¬a) tadvya¤jakaracanÃvyaktiæ darÓayati---Óabdà iti /
ÓrutimÃtrator'thabodhakÃ÷ ÓabdÃstadvya¤jakà ityartha÷ /
##
(lo, ai) iha ca prasÃdaguïasya jhaÂityarthaprakÃÓanena uktarÆparasani«ÂhaprasÃdaguïÃbhivya¤janÃdau paricÃrikamapi racanÃni«Âhatvaæ prayatnavidheyatvena rasasÃdacaryeïa uktiæ prasÃdÃtikrame«u sÃmÃnyamapi saÇghaÂanà karuïavipralambhaÓÇgÃrau vyanÃkti /
tadapi parityÃge madhyamasamÃsÃpi prakÃÓayatiti /
********** END OF COMMENTARY **********
yathÃ---
"sÆcÅmukhena sakdeva ktavraïastvaæ muktÃkalÃpa ! luÂhasi stanayo÷ priyÃyÃ÷ /
bÃïai÷ smarasya ÓataÓo vinikttamarmà svapne 'pi tÃæ kathamahaæ na vilokayÃmi" //
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ¬ha) sÆcimukheneti---priyÃyÃ÷ stananyastaæ muktÃhÃraæ parok«amapi bhÃvopanÅtaæ sambodhya virahiïa uktiriyam /
ÓlokÃrthastu prasÃdÃt spa«Âa eva /
********** END OF COMMENTARY **********
##
ÓarÅrasya ÓauryÃdiguïayoga iva iti Óe«a÷ /
##
(lo, o) yat punare«Ãæ Óabdavttitvamucyate tatra hetumÃha---e«Ãmiti /
guïavttyà pÆrvoktarÅtyà upacÃreïa /
********** END OF COMMENTARY **********
#<Óle«a÷ samÃdhiraudÃrya÷ pasÃda iti ye puna÷ // VisSd_8.9 //>#
##
ojasi bhaktyà auja÷ padavÃcye Óabda (artha) dharmaviÓe«e /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ïa) rasavttÅnÃmapye«Ãæ ÓabdaguïatvavyavahÃramupapÃdayati---e«Ãmiti /
guïavttyà paramparÃvttyà guïÃÓrayarasavya¤jakatvaæ paramparÃÓabdaguïatvamityupalak«aïam /
arthaguïatvamapyevaæ bodhyam /
itthaæ rasavttaya eva traya eva guïÃ÷ paramparayà ÓabdÃrthavttaya÷ /
cirantanairuktÃnÃæ"Óle«a÷ prasÃda÷ samatà mÃdhuryaæ sukumÃratà /
arthavyaktimudÃratvamoja÷ kÃnti÷ samÃdhaya÷ "iti daÓaguïÃnÃæ madhye Óle«Ãdiguïacatu«ÂayamojasyantarbhavatÅtyÃha---Óle«a ityÃdi /
ojasyantarbhÃve prakÃramÃha---bhaktyeti /
asmaduktaujoguïavya¤jakavarïe«veva hi te catvÃrà guïà varttante iti tairucyate /
tathà ca paramparayà ÓabdavtterasmaduktaujoguïasamÃdhÃnÃdhikaraïà eva te tanmate paryyavasyanti /
tathà te«Ãæ tadbhinnatvoktau gauravaæ tadÃtmakatvamevocitamityetadevÃha---bhaktyeti /
Ãja÷ padavÃcye rasaguïaviÓe«e bhaktyà paramparÃrÆpayà bhaktyà Óabdadharme 'ntarbhavantÅtyartha÷ /
tadabhinnà ete ityartha÷ /
********** END OF COMMENTARY **********
tatra Óle«o bahÆnÃmapi padÃnÃmekapadavadbhÃsanÃtmà /
##
(lo, au) kathaæ traya eva guïà ityatrÃha---Óle«a iti /
bhaktyà upacÃreïa /
padÃnÃæ bahÆnÃmekapadavadbhÃsanam /
********** END OF COMMENTARY **********
yathÃ---
"unmajjajjalaku¤jarendrarabhÃsÃsphÃlÃnubandhoddhatÃ÷ sarvÃ÷ parvatakandarodarabhuva÷ kurvan pratidhvÃninÅ÷ /
uccairuccarati dhvani÷ ÓrutipathonmÃthÅ yathÃyaæ tathà prÃyapreækhadasaækhyaÓaÇkhadhavalà veleyamudracchati" //
ayaæ bandhavaikaÂyÃtmakatvÃdoja eva /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ta) tatra tairuktasya Óle«asya lak«aïamÃha---Óle«o bahÆnÃmiti /
ekapadavadbhÃsanaæ dÅrghasamÃsena /
unmajjaditi---unmajjato jalaku¤jarendrasya rabhasà sphÃlanÃnubandhena sahasà sphÃlanakriyayà uddhata÷ ityata÷ ayaæ dhvani÷ yathà uccairuccarati, prÃya÷ sambhÃvane, tathà velà samudrasya nÅram udracchati; ku¤jarÃsphÃlanena tÅraæ plÃvayatÅtyartha÷ /
velà kÅdÓÅ---preÇkadbhiÓcaladbhirasaækhyaÓaÇkhai÷ dhavalà /
dhvani÷ kÅdÓa÷ ?ÓrutipathonmÃthÅ /
sarvÃ÷ parvatakantarodarabhuvaÓca pratidhvÃninÅ÷ kurvaæÓca /
ayamiti /
bandhavaikaÂyamuddhatabalaviÓi«ÂaÓabdatvam /
tacca tÃdÓaÓabdavttitvÃt paramparayà Óabdavttyojoguïa eva ityartha÷ /
samÃnÃdhikaraïadharmadvayakalpane gauravÃditi bhÃva÷ /
##
(lo, a) uccairuccarati dhvanirityÃdau suvyaktam /
jalaku¤jaro hastyÃkÃramukho jalajantuviÓe«a÷ /
tasya rabhasena ÃsphÃla÷ arddanam arthÃt jalasyaiva /
preÇkhanta÷ valganta÷ /
velà samudravÅci÷ /
********** END OF COMMENTARY **********
samÃdhirÃrohÃvarohakrama÷ /
Ãroha utkar«a÷, avaroho 'pakar«a÷, tayo÷ kramo vairasyatÃnÃvaho vinyÃsa÷ /
yathÃ---"ca¤cadbhuja--" ityÃdi /
atra padÃtraye krameïa bandhasya gìhatà /
caturthapÃde tvapakar«a÷ /
tasyÃpi ca tÅvraprayatnoccÃryatayà ojasvità /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, tha) samÃdhikaraïalak«aïamÃha---samÃdhiriti /
utkar«a÷ samÃsÃdhÅna÷ apakar«astadabhÃvÃdÅna÷ /
tayo÷ krama iti /
kramo yathoctasthÃne vinyÃsÃd vairasyÃnadhÃnam, tadÃha--vairasyÃnÃvaha iti /
ca¤cadbhujetyÃdi iti /
vyÃkhyÃtamidaæ prÃk /
bandhagìhateti--dÅrghasamÃsÃt sa eva cotkar«a÷ /
caturthapÃda iti /
"uttaæsayi«yati kacÃæstava devi bhÅma "ityatra dÅrghasamÃsÃbhÃvo 'pakar«a÷ sa cÃtra draupadÃyaÓvÃsanarÆpeïa krodhÃbhÃvena dÅrghasamÃsÃbhÃva÷ yogyasthÃne vinyÃsÃd vairasyÃnÃdhÃyaka÷ /
ata evÃtra patatprakar«atvamapi guïa÷ /
asyÃpyojasyantarbhÃvaæ darÓayati---asyÃpÅti /
tathà ca pÃdatrayavaÓÃdojasyÃntarbhÃva iti bhÃva÷ /
********** END OF COMMENTARY **********
udÃratà vikaÂatvalak«aïà /
vikaÂatvaæ padÃnÃæ ntyatprÃyatvam /
##
(lo, Ã) ntyatprÃyatvamiti /
padÃni narttakÅktya darÓitÃnÅvÃnubhÆyante yatra /
********** END OF COMMENTARY **********
yathÃ---
sucaraïavinivi«ÂairnÆpurairnartakÅnÃæ jhaïiti raïitamÃsÅttatra citraæ kalaæ ca /
atra ca tanmatÃnusÃreïa rasÃnusandhÃnamantareïaiva Óabdaprau¬hoktimÃtreïauja÷ /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, da) audÃryyalak«aïamÃha---udÃhatà ceti /
ntyatprÃyatà ca anubhavaikagamyà vaktumaÓakyà udÃharaïe bodhyà /
svacaraïeti /
ayaæ ÓÇgarÅya÷ Óloka÷ /
laghurephaÓakÃralpasamÃsÃÓca tadÅyamÃdhuryyavya¤jakÃ÷ /
tathÃpi tanmate tÃdÓarasÃnusandhÃnÃt prÃgeva ÓabdÃnÃæ ntyatprÃyatvarÆpaprau¬hauktimÃtraj¤ÃnÃt aujoguïÃnubhÃva ityÃha---atra tanmate iti /
tathà cÃtra sÇgÃranuguïe 'pyetÃdÓaprau¬hyà vyajyamÃne aujasya smadukte audÃryyasyÃntabhÃrva iti bhÃva÷ /
********** END OF COMMENTARY **********
prasÃda ojomiÓritaÓauthilyÃtmà /
yathÃ---
"yo ya÷ Óastraæ bibharti svabhujagurumadÃt pÃï¬avÅnÃæ camÆnÃm" iti /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, dha) prasÃdaguïalak«aïamÃha---prasÃda iti /
kaÂhinakomalavarïamiÓraïamityartha÷ /
yo ya iti prÃg vyÃkhyÃtam /
atra kaÂhinavarïÃnÃmapi miÓraïÃdojasvità /
********** END OF COMMENTARY **********
##
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, na) mÃdhuryyalak«aïaæ pthakpadatvaæ taccÃsmÃkaæ mÃdhuryyavya¤jako 'samÃsenÃÇgÅktamityÃha---mÃdhuryyeti /
ÓvÃsÃn mu¤catÅtyÃdÃvasamÃsa÷ /
##
(lo, i) asamÃsasya varïitam---avttiralpavttirvetyanena /
********** END OF COMMENTARY **********
yathÃ---"ÓvÃsÃnmu¤cati-" ityÃdi /
##
##
spa«ÂamudÃharaïam /
##
aÇgÅkteti sambandha÷ /
tacca hÃlikÃdipadavinyÃsavaiparÅtyenÃlaukikaÓobhÃÓÃlitvam /
sukumÃratà apÃru«yam /
anayorudÃharaïe spa«Âe /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, pa) spa«ÂamudÃharaïamiti /
sÆcimukhenetyÃdi prasÃdaguïodÃharaïasyÃnye«Ãæ ca bahÆnÃæ tadudÃharaïatvÃt /
apÃru«yam adu÷ Óravatvam /
anayorudÃharaïe iti /
etaddo«advayarahitÃ÷ Ólokà evetyartha÷ /
##
(lo, Å) kÃntiryathà mama--- netre kha¤janaga¤jane sarasijapratyarthipÃïidvayaæ vak«ojau karikumbhavibhramakarÅmatyunnatiæ gacchata÷ /
kÃnti÷ käcanacampakapratinidhirvÃïÅ sudhÃsparddhinÅ smerendÅvaradÃmasodaravapustasyÃ÷ kaÂÃk«acchaÂà //
********** END OF COMMENTARY **********
##
masïena vikaÂena và mÃrgeïopakrÃntasya sandarbhasya tenaiva parini«ÂhÃnaæ mÃrgÃbheda÷ /
sa ca kvaciddo«a÷ /
tathÃhi---
"avyƬhÃÇgamarƬhapÃïijaÂharÃbhogaæ ca bibhradvapu÷ pÃrÅndra÷ ÓiÓure«a pÃïipuÂake sammÃtu kiæ tÃvatà /
udyaddurdharagandhasindhuraÓataproddÃmadÃnÃrïava- strota÷ Óo«aïaro«aïÃtpunarita÷ kalpÃgniralpÃyate" //
atroddhater'the vÃcye sukumÃrabandhatyÃgo guïa eva /
anevaævidhasthÃne mÃdhuryÃdÃvevÃnta÷ pÃta÷ /
yathÃ---"latÃku¤jaæ gu¤jan-" ityÃdi /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, pha) kvaciditi /
mÃrgÃbhedapradarÓanÅ samatà kvaciddo«a÷ /
anyatheti /
atra tÃdÓasthale tu samatà mÃdhuryyaujoguïayoranyataraguïa ityartha÷ /
vyÃca«Âe---masïeneti /
avyƬhÃÇgamiti /
Óisure«a÷ pÃrÅndra÷ siæha÷ avyƬhÃÇgam aprau¬hÃvayavaæ pÃïijaÂharÃïÃmÃbhogena paripÆrïatayà rahitaæ ta vapu÷ dadhat, k«udratayà pÃïipuÂake sammÃtu /
etÃvatà kim ito dÓyamÃnÃt prodyatÃæ durddharagandhÃnÃæ sindhuraÓatasya hastiÓatasya proddÃmadÃnÃrïavÃnÃæ Óo«aïÃt puna÷ kalpÃgniralpÃyate /
anevaævidheti /
anuddhate vÃcye ityartha÷ /
do«astu praktiviparyyayarÆpobodhya÷ /
********** END OF COMMENTARY **********
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ba) idÃnÅm uktanÃmnÃæ bhinnalak«aïÃnÃæ paroktadaÓÃrthaguïÃnÃmapyanaÇgÅkÃrabÅjamÃha---oja÷ prasÃda ityÃdi /
oja Ãdi udÃhÃntÃ÷ pa¤cÃrthaguïÃ÷ tadabhÃvasya do«atvÃdeva svÅktà ityartha÷ /
tathà ca do«ÃbhÃva eva ete pa¤caguïà ityartha÷ /
********** END OF COMMENTARY **********
oja÷ sÃbhiprÃyatvarÆpam /
prasÃdor'thavaimalyam /
mÃdhuryamuktivaicitryam saukumÃryamapÃru«yam /
udÃratà agramyatvam /
e«Ãæ pa¤jÃnÃmapyarthaguïÃnÃæ yathÃkramamapu«ÂÃrthÃdhikapadÃnavÅktÃmaÇgalarÆpÃÓlÅlagrÃmyÃïÃænirÃkaraïenaivÃÇgÅkÃra÷ /
spa«ÂÃnyudÃharaïÃni /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, bha) oja Ãdipa¤caguïÃnÃæ lak«aïÃnyÃha---oja iti /
viÓe«yapu«ÂyabhiprÃyakaviÓe«aïatvaæ sÃbhiprÃyatvam /
taccÃpu«ÂÃrthatvado«ÃbhÃvatvena svÅktam /
arthavaimalyamadhikapadenÃkalu«Åkaraïam /
taccÃdhikapadatvado«ÃbhÃvatvena uktivaicitryam anekavÃrapratipÃdanÅyasyÃrthasya bhaÇgyantareïa kathanam, tacca anavÅktvÃdo«ÃbhÃvatvena /
apÃru«yamamaÇgalarÆpapÃru«yaviraha÷, /
taccÃmaÇgalÃÓlÅlatvado«ÃbhÃvatvena, agramyatÃvaidagdhyapratipÃdakÃrthabhinnatvam; tacca grÃmyatvado«ÃbhÃvatvena svÅktamityartha÷ /
spa«ÂÃnÅti---etaddo«apa¤cakarahitaÓlokà evetyartha÷ /
********** END OF COMMENTARY **********
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ma) rasadhvani÷ ÓÆnyaæ vÃsaghamityÃdi /
rasaguïÅbhÆtavyaÇgya÷ /
"ayaæ sa rasanotkar«o" tyÃdi aparÃÇgam /
********** END OF COMMENTARY **********
aÇgÅkta iti sambandha÷ /
arthavyaktirvastusvabhÃvasphuÂatvam /
##
(lo, u) uddhatÃrtha÷ prodyaddurddharetyÃdau /
arthavyaktiryayo-- lÃÇgÆlenÃbhihatya k«ititalamasakddÃrayannagrapadbhyÃ- mÃtmanyevÃvalÅya drutamatha gaganaæ protpatan vikameïa /
sphÆrjatphutkÃraghora÷ pratidiÓamakhilÃn vÃrayanne«a jantÆn kopÃvi«Âa÷ pravi«Âa÷ prativanamarÆïocchÆnacak«ustarak«u÷ //
********** END OF COMMENTARY **********
kÃntirdeptarasatvam /
spa«Âe udÃharaïe /
#<Óle«o vicitratÃmÃtramado«a÷ samatà param />#
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ya) vicitratÃmÃtramiti---tathà ca vaicitryamalaÇkÃra ityalaÇkÃrasÃmÃnyalak«aïÃkrÃntatvÃdalaÇkÃra evaisau na guïa ityartha÷ /
samateti /
samatà paramado«o do«ÃbhÃvamÃtramityartha÷ /
********** END OF COMMENTARY **********
Óle«a÷ kramakauÂilyÃnulvaïatvopapattiyogarÆpaghaÂanÃtmà /
tatra krama÷ kriyÃsantati÷, vidagdhace«Âitaæ kauÂilyam, aprasiddhavarïanÃviraho 'nulvaïatvam, upapÃdakayuktivinyÃsa upapatti÷ e«Ãæ yoga÷ sammelanaæ sa eva rÆpaæ yasyà ghaÂanÃyÃstadrÆpa÷ Óle«o vaicitryamÃtram /
ananyasÃdhÃraïarasopakaritvÃtiÓayavirahÃditi bhÃva÷ /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ra) tatra Óle«alak«aïamÃha---Óle«akrameti /
kramÃdÅn vyÃca«Âe-krama÷ kriyate---sÃkÃÇk«ÃkriyÃbÃhulyamityartha÷ /
kramakauÂilyetyÃdi bahuvrÅhisamÃsaæ vivïotisa eva rÆpaæ yasyà iti /
sa eva e«Ãæ yoga eva ityartha÷ /
tadrÆpa ityatra rÆpapadamÃtmapadÃrthavivaraïam /
ananyeti /
mÃdhuryyÃdayastadantarbhÆtaæ guïÃntaraæ và yathà vilak«aïarasopakÃrÃtiÓayaheturasya, tathÃtvavirahÃnna guïatvabhityartha÷ /
********** END OF COMMENTARY **********
yathÃ---
"d«ÂvaikÃnasÃæsthite priyatame-" ityÃdi /
atra darÓanÃdaya÷ kriyÃ÷, ubhayasamarthanarÆpaæ kauÂilyam,
************* COMMENTARY *************
##
(vi, la) d«Âvaiketi---priyatame priyatamÃdvayam ekÃsanasaæsthita tad dvayaæ d«Âvà dhÆrtto nÃyaka÷ paÓcÃt p«Âhata÷ upetya vihitakrŬÃnubandhacchala÷ san ekasyà nayane nayanadvayaæ pidhÃya Å«advakritakandhara÷ sapulaka÷ san ÃdarÃdaparÃæ cumbati /
aparÃæ kÅdÓÅ, premïà ullasanmanasÃm antarhÃsena lasatkapole pulako yasyÃstÃdÓÅ ca /
ubhayasamarthaneti---pihitanayanÃyÃ÷ krodha÷, cumbitÃyÃ÷ prÅtiÓcetyumayaæ p«Âato gamanena nayanapidhÃnena ca vidagdhace«ÂitarÆpakauÂilyena tatsamarthanaæ samarthanarÆpamityatra karaïe lyu /
********** END OF COMMENTARY **********
lokasaævyavahÃrarupamanulvaïatvam, ekÃsanasaæsthite, "paÓcÃdupetya" "nayane pidhÃya" "Å«advaktritakandhara÷" iti copapÃdakÃni, e«Ãæ yoga÷ /
anena ca vÃcyopapattigrahaïavyagratayà rasatvÃdau vyavahitaprÃya ityasyÃguïatà /
samatà ca prakrÃntapraktipratyayÃviparyÃsenÃrthasya visaævÃditÃviccheda÷ /
sa ca prakramabhaÇgarÆpaviraha eva /
spa«ÂamudÃharaïam /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, va) lokavyavahÃreti---anyalokairapyevaæ karaïÃt /
upapÃdakÃnÅti---sapatnyÃdÓyamÃnacumbanopapÃdakÃnÅtyartha÷ /
asya guïatvÃbhÃvaæ darÓayati---anena ceti /
vÃcyaæ yaccumbanaæ paÓcÃdgamanÃdinà tadupapattergrahaïani«pÃdane dhÆrttasya vyagratayà tadvodhÃt boddhÌïÃæ rasÃsvÃdo vyavahitaprÃya ityartha÷ /
ki¤jiddhilambanÃditibhÃva÷ /
prakrÃnteti---prakrÃntayo÷ prakramyamÃïayo÷ praktipratyayayo÷ sÃmyamityartha÷ /
spa«Âamiti /
prakramabhaÇgado«arahitaÓloka evetyartha÷ /
********** END OF COMMENTARY **********
##
samÃdhiÓcÃyonyanyacchÃyÃyonirÆpadvividhÃrthad«ÂirÆpa÷ /
tatrÃyonirartho yathÃ---
"sadyomuï¬itamattahÆïacibukapraspardhi nÃraÇgakam /
anyacchÃyÃyoniryathÃ---
"nijanayanaprativimbairambuni bahuÓa÷ pratÃrità kÃpi /
nÅlotpale 'pi vimÓati karamarpayituæ kusumalÃvÅ" //
atra nÅlotpalanayanayoratiprasiddhaæ sÃdÓyaæ vicchittiviÓe«eïa nibaddham /
asya cÃsÃdhÃraïaÓobhÃnÃdhÃyakatvÃnna guïatvam, kintu kÃvyaÓarÅramÃtranirvartakatvam /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, Óa) ayoniranyairavarïitÃrtha÷ /
anyacchÃyÃyoniranyavarïitÃrthÃnusÃrÅ, sadya iti /
hÆïa÷ pÃÓcÃtyadeÓaviÓe«Åyayavana÷, sa ca tÃmravarïa÷ /
mattatvena cÃtitÃmra÷ , nÃraÇgakaæ nÃraÇgaphalam ÃtitÃmram /
anyairavarïito 'yamartha÷ /
nijanayaneti---kÃpi kusumalÃvÅ mÃlÃkÃrapatnÅ jale nijanayanapratibimbe nÅlotpalabhrameïa taddharaïe pravarttya tadaprÃptyà pratÃrità vÃstavanÅlotpale 'pi karamarpÃyituæ tadbhavati na veti vimÓatÅtyartha÷ /
iyamanyavarïitÃrthacchÃyà /
asya ceti---tanubhrameïa rasÃnupakÃrÃditi bhÃva÷ /
##
(lo, Æ) ayoni÷ pÆrvakavibhirad«Âor'tha÷ /
kÃvyaÓarÅramÃtranirvÃhakatvametat prakÃradvayavyatirekeïa kÃvyaÓarÅrÃnirvÃhÃt /
********** END OF COMMENTARY **********
kvacit "candram" ityekasmin padÃrthe vaktavye "atrernayanasamutthaæ jyoti÷" iti vÃkyavacanam /
##
(lo, ) vÃkyavacanamiti padasamÆhÃbhidhÃnam /
********** END OF COMMENTARY **********
kvacit "nidÃghaÓÅtalahimakÃlo«ïsukumÃraÓarÅrÃvayavà yo«it" iti vÃkyÃrthe vaktavye "varavaïinÅ" iti padÃbhidhÃnam /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, «a) prau¬hiroja ityapara÷ parokta ojoguïa÷ /
tatra ca padÃrthe vÃkyaracanà vÃkyÃrthe ca padÃbhidhà /
prÃdirvyÃsasamÃsau ca iti caturvidhà prau¬hi÷ parairuktà /
tasya guïatvaæ nocitam iti vaktuæ tadÅyaæ padÃrthe vÃkyaracanetyÃdikaæ darÓayati---kvaci¤candra itÅti /
vÃkyÃrthe padÃbhidhÃnaæ darÓayati---kvacinnidÃgheti /
ÓÅtakÃle bhavedu«ïà grÅ«me ca sukhaÓÅtalà /
sarvÃvayavaÓobhìhyà sà smtà varavarïinÅ /
iti varavarïinÅlak«aïaæ vyÃsaæ darÓayadi /
********** END OF COMMENTARY **********
kvacidekasya vÃkyÃrthasya ki¤cidviÓe«aniveÓÃdanekairvÃkyÃrabhidhÃnamityevaærÆpo vyÃsa÷ /
kvacidvahuvÃkyapratipÃdyasyaikavÃkyenÃbhidhÃnamityevaærÆpa÷ samÃsaÓca,
##
(lo, Ì) vÃkyÃrthanyÃso yathÃ--- asau nÃnÃkÃro bhavati sukhadu÷ khavyatikara÷ sukhaæ và du÷khaæ và prabhavati bhavatyeva bhavata÷ /
janastasmÃdÆrddhaæ bhavati na ca du÷khaæ na ca sukham /
iti asyaiva samÃso yathÃ--- ÓrÆyatÃæ dharmasarvasvaæ Órutvà caivÃvadhÃryyatÃm /
Ãtmanu÷ pratikÆlÃni pare«Ãæ na samÃcareti //
iti
********** END OF COMMENTARY **********
ityevamÃdÅnÃmanyairuktÃnÃæ na guïatvamucitam,
##
(lo, Ê) na guïatvam---ananyasÃdhÃraïarasopakÃritÃbhÃvÃditi bhÃva÷ /
iti /
iti ÓrÅsÃhityadarpaïalocane guïanirÆpaïo nÃmëÂama÷ pariccheda÷ /
********** END OF COMMENTARY **********
api tu vaicitryamÃtrÃvahatvam /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, sa) kvacidekasyeti---veÓe«Ãt vicchedaviÓe«Ãt khaï¬akhaï¬avÃkyena kathanÃdityartha÷ /
yathà nÃyaæ paï¬ita ityekavÃkyena vaktavye nÃyaæ vyÃkaraïaæ nÃyaæ tarkaæ vettÅtyÃdikhaï¬akhaï¬avÃkyena samastaÓÃstrÃj¤Ãnakathanam /
samÃsaæ darÓayati---kvacidÆhviti /
bahupratipÃdyasya bahuvÃkyapratipÃdyasya yathà darÓitavyÃsaviparyyaya÷--evamÃdÅnÃæmiti /
aujoguïatvena anyairuktÃnÃæ caturvidhaprau¬hÅnÃmityartha÷ /
vaicitryamÃtreti tathà cÃlaÇkÃra evÃyamityartha÷ /
iti ÓrÅmaheÓvaranyÃyÃlaÇkÃrabhaÂÂÃcÃryyaviracitÃyÃæ sÃhityadarpaïaÂÅkÃyÃæ guïavivecanÃkhyasyëÂamaparicchedasya vivaraïam
********** END OF COMMENTARY **********
#<---tena nÃrthaguïÃ÷ pthak // VisSd_8.16 //>#
tenoktaprakÃreïa /
arthaguïa oja÷ prabhtaya÷ proktÃ÷ /
iti sÃhityadarpaïe guïavivecano nÃmëÂama÷ pariccheda÷ /