Visvanatha (kaviraja): Sahityadarpana, with the author's autocommentary Vasudhakara, Bhattacarya Srimahesvara Tarkalamkara's [=Mahesvarabhatta's] Vijnapriya, and Anantadasa's Locana Pariccheda 8 Input by members of the Sansknet project (http://sansknet.ac.in) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks The text is not proof-read! NOTE: The Sansknet version consists of three separate files for each pariccheda: 1) the mula text, 2) MaheÓvarabhaÂÂa's Vijnapriyà (erroneously called VilocanÃ), continuously "numbered" according to the consonants of the Sanskrit alphabet ["(vi, ka)", "(vi kha)", etc.] and 3) AnantadÃsa's LocanÃ, continuously "numbered" according to vowels ["(lo, a)", "(lo, Ã)" etc.]. However, the respective references to the "numberings" of the commentaries are missing in the mula text, which renders their coordination impossible. This GRETIL version integrates the separate Sansknet files for the two commentaries according to the following edition: ÁrÅmadÃlaækÃrikacakravartitrikaliÇgagajapatisÃmrÃjyasÃndhi- vigrahakamahÃpÃtra-ViÓvanÃthakavirÃja-praïÅta÷ SÃhityadarpaïa÷ granthak­dÃtmabhuvà SÃhityadarpaïavasudhÃkareïa, AnantadÃsena viracitayà LocanÃkhyayÃ, BhaÂÂÃcÃrya-ÓrÅ-MaheÓvara-TarkÃlaækÃra-praïÅtayà Vij¤apriyÃ-samÃkhyayà ca vyÃkhyayà samakaæk­ta÷ DillÅ : BhÃratÅya Buk KÃrporeÓan 1998 ATTENTION: The text and kÃrikÃ-numbering of the printed edition may vary from this e-text! ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ #<...># = BOLD for karikas a«Âama÷ pariccheda÷ guïÃnÃha--- ## ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ka) guïanirÆpaïamÃrabhate---guïÃnÃheti / aÇgitvamÃptasyeti / etacca kÃvyam aÇgam raso 'ÇgÅ ityetatpradarÓanaparameva, natvaÇgipadÃdaÇgarasasya vyav­ttistatrapi mÃdhuryyÃdyanubhavÃt rasapadaæ cÃsaælak«yakramaparaæ bhÃvÃdÃvapi guïÃÇgÅkÃrÃt / ## (lo, a) evaæ do«ÃnnirÆpya guïanirÆpaïamavatÃrayati / aÇgitvamÃptasya kÃvyÃtmabhÆtatayà / ********** END OF COMMENTARY ********** guïÃ÷--- yathà khalvaÇgitvamÃptasyÃtmana utkar«ahetutvÃcchauryÃdayo guïaÓabdavÃcyÃ÷, tathà kÃvye 'ÇgitvamÃptasya rasasya dharmÃ÷ svarÆpaviÓe«Ã mÃdhuryÃdayo 'pi svasamarpakapadasandarbhasya kÃvyavyapadeÓasyaupayikÃnuguïyabhÃja ityartha÷ / yathà cai«Ãæ rasamÃtrasya dharmatvaæ tathà darÓitameva / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, kha) aÇgitvamÃptasyetyanena ÓarÅriïa Ãtmana upasthitatvÃt taæ d­«ÂÃntayati--yathà khalviti / svarÆpaviÓe«Ã iti / vailak«aïyarÆpatvena itaravyÃvarttakaviÓe«Ã ityartha÷ / svasamarpaketi---svasya guïasya samarpako bodhako ya÷ padasamÆhastasya kÃvyavyapadeÓasyaupayikaæ yadÃnuguïyaæ svÃÓrayiïà rasena saha kÃvye sthitirÆpaæ tadbhÃja ityartha÷ / nÅrasasya kÃvyaÓabdavÃcyatvÃbhÃvÃt kintu tatra lÃk«aïikameva kÃvyapadamityartha÷ / yadyapi varïaireva guïà vya¬ajyante na padairiti padasamÆhasya guïasamarpakatà nÃsti tathÃpi padasamÆhaghaÂakavarïaistatsamarpaïÃt ; padasamÆhasyÃpi tatsamarpakatvaæ yuktam / ÃnuguïyapradharÓanena guïapadÃrtho viv­ta÷ / rasamÃtradharmatvaæ darÓitamiti / Óauryyad­«ÂÃntena dariÓatamityartha÷ / mÃtrapadÃt varïadharmatvavyavaccheda÷ / ## (lo, Ã) yathà khalvityato 'nantaraæ loke iti Óe«a÷ / svasyÃtmano mÃdhuryyÃdereva samarpaka÷ arthÃt sah­dayah­daye«u niveÓayità ya÷ padasamudÃya÷ yadanuguïatvamiti; yadyapi mÃdhuryyÃdÅnÃæ rasasyÃtmasvarÆpaviÓe«ÃtmakatvÃt utkar«ahetutvaæ nÃsti, tathÃpi padasandarbhasya tanmukhaprek«itayaiva tathÃvidhavya¤jakatvaucityÃnusÃreïa "mÆdrdhni vargÃntyagÃ÷ sparÓà ityÃdyuktaprakÃrakavinirmÃïÃt tatkÃraïakatvam / tena padasandarbheïanukÆlyattasya rasotkar«akatvaæ mÃdhuryyÃdiguïe«u upacaryyata iti darÓitaæ prathamaparicchede / ********** END OF COMMENTARY ********** ## ## (lo, i) tridhà prÃcÅnoktasya pratyekaæ daÓaprakÃrasya nirÃkari«yamÃïatvÃt / ********** END OF COMMENTARY ********** te guïÃ÷ / tatra--- ## ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ga) mÃdhuryyalak«aïamÃha---cittadravÅti--mayaÂpratyayo 'tra svÃrthe ÃhlÃda ityatra ÃhlÃdaviÓe«av­tti÷ / sa ca ÃhlÃdaviÓe«e ratyÃdij¤ÃnÃnandajÃta÷ svÃdanÃkhyavyÃpÃragrahyo rasasvarÆpa÷ tadv­tti÷ na tu tÃd­ÓÃhlÃda eva mÃdhuryyaæ, tadà tasya rasadharmatvÃnupapatte÷ tathà ca cittadravÅbhÃvasvarÆpÃhlÃdav­tti÷ tÃd­ÓÃhlÃdatÃvacchedako dharmo mÃdhuryyamityartha÷ / ## (lo, Å) hlÃdo hlÃdasvarÆpa÷ tasya tadbhinnatvasyoktatvÃt / iha cÃsvÃdasya ÃnandaparaparyyÃyatvena svÃdasÃdhÃraïatvÃt cittadravÅbhÃvamaya ityanenÃvyÃptiparihÃra÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** yattu--kenaciduktam--"mÃdhuryaæ drutikÃraïam" iti tanna, dravÅbhÃvasyÃsvÃdasvarÆpÃhlÃdÃbhinnatvena kÃryatvÃbhÃvÃt / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, gha) kÃvyaprakÃÓak­duktaæ dÆ«ayitumÃha---yattviti / ÃhlÃdakatvaæ mÃdhuryyaæ Ó­ÇgÃre drutikÃraïamiti tallak«aïam / sa ca rasasvarÆpÃhlÃdajanakatÃvacchedako ratyÃdini«Âho dharma ityartha÷ / ratyÃdereva rasatÃprÃptyà tasya rasav­ttitvamapi; sa eva dharmo manaso drutikÃraïamityartha÷ / tadda«Æyati--tanneti / dravÅbhÃvasyeti---svena svÃÓrayÃjananÃdibhÃva÷ / etacca dravÅbhÃvÃhlÃdayorabhedaæ svayamabhyupetya dÆ«itaæ ca / tanmate tu dravÅbhÃvaÓcittav­ttirÃhlÃda Ãtmav­ttirityanayorabheda eva nÃsti / kintu ÃhlÃdasthena mÃdhuryyeïa cittasya dravÅbhÃvo janyata eva rÃgamÃdhuryyeïaiveti ********** END OF COMMENTARY ********** dravÅbhÃvaÓca svÃbhÃvikÃnÃvi«ÂatvÃtmakakÃÂhinyamanyukrodhÃdik­tadÅptatvavismayahÃsÃdyupahitavik«epaparityÃgena ratyÃdyÃkà rÃnuviddhÃnandodvodhenasah­dayacittÃrdraprÃyatvam / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, Ça) ÃsvÃdarÆpÃhlÃdÃbhinnatvena uktaæ dravÅbhÃvaæ darÓayati---dravÅbhÃvaÓceti / cittasyÃvi«Âatvameva hi dravÅbhÃva÷ / anÃvi«Âatà tu tasya svÃbhÃvikÅ tadÃtmakaæ yatkÃÂhinyaæ tajjanyau yau ÓatrumÃraïotsÃharÆpamanyukrodhau tadÃdik­tvà ye u«ïaprÃyatvarÆpadÅptatvavismayahÃsÃstadÃdyupahito yaÓcittasya vik«epaÓcäcalyaæ tatparityÃgena arthÃt cittasyÃvi«Âatvena yo ratyÃdyÃkÃrÃnuviddho ratyÃdivi«ayapÃraïimeva j¤ÃnarÆpÃnandastaduddhodhena sah­dayacittasyÃrdraprÃyatvaæ dravÅbhÃva ityartha÷ / etatsiddhÃntastu ÃhlÃdasya manov­ttitvasvÅkÃre eva sambhavatÅtyavadheyam / anyathà drutyÃhlÃdayorabhedoktyanupapatte÷ / ratyÃdyÃkÃretyatra ÃdipadÃt mÃdhuryyÃÓrayayo÷ karuïaÓÃntayo÷ sthÃyibhÃvasyÃpi parigraha÷ / evaæ ca ratyÃdij¤ÃnÃnandajanyÃhlÃdaviÓe«a eva rasa÷ / sa eva svÃdanÃkhyavyÃpÃragamya÷ prÃgukto rasa ityuktaæ, tadv­ttidharmaviÓe«o mÃdhuryyamiti siddhÃntasiddha÷ / ## (lo, u) svÃbhÃviketi---svÃbhÃvikaæ sahajam anÃvi«ÂatvamanÃveÓor'thÃt cittasya eva tatsvarÆpaæ kÃÂhinyaæ, tathà vÅrÃdÃviva manyukodhÃdijanyaæ yaddÅptatvam, evaæ adbhutÃdÃviva vismayahÃsayukto yo vik«epaste«Ãæ parityÃgena parihÃreïa / etasya mÃdhuryÃkhyaguïasya / ********** END OF COMMENTARY ********** tacca--- ## ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ca) tacceti---tacca mÃdhuryyamityartha÷ / kramÃttadÃdhikyaæ sambhogÃdau kramaÓaÓcittadrutyÃdhikyÃt / ## (lo, Æ) ÓÃnte 'dhikamiti / tasya sahajÃnandasundaratayà mÃdhuryyaæ prÃyeïeti prak­«Âameva / kvacittu vi«ayajugupsÃdyanugame bheda÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** sambhogÃdiÓabdà upalak«aïÃni / tena sambhogÃbhÃsÃdi«vapyetasya sthitirj¤eyà / ## ## ************* COMMENTARY ************* ## (vi, cha) tadvya¤jakÃn varïÃnÃha---mÆdrdhniti / vargÃntyavarïena pa¤camena yuktà ityanvaya÷ / tatraiva ÂaÂha¬a¬hÃn paryyudasyati / takÃrastu tanmÆdrdhni aparyyudasta÷ / tadvyaktau mÃdhuryyasya vya¤jane kÃraïatÃmityanvaya÷ / av­ttirasamÃsa÷ / racanà sandhi÷ tasya ca tadutpannavarïamÃdhuryyavaÓÃdeva mÃdhuryyavarïatvena prÃptÃvapi sandhau api tÃd­Óà varïa÷ na ÆhÃdyà iti kavyupadeÓÃrthaæ p­thaguktam / ## (lo, ­) mÆdrdhni iti vargà kÃdayo mÃvasÃnÃ÷ pa¤ca pa¤ca bhÆtvà pa¤cavÃrgÃ÷ te«ÃmantyÃ÷ Ça¤aïanamÃ÷ tairmÆdrdhni sthitairyuktà arthÃt nijavargoyà eva / Âa Âha ¬a ¬hÃ÷ na tu antimavarïena yuktÃ÷ na ca svarÆpÃvÃsthità api / raïau laghuhrasvÃntaritau, tasya mÃdhuryyasya vyaktau, evamasamÃsà mandasamÃsÃÓca / madhurà padÃntarayoge mÃdhuryyavatÅ / ********** END OF COMMENTARY ********** yathÃ--- "anaÇgamaÇgalabhuvastadapÃÇgasya bhaÇgaya÷ / janayanti muhuryÆnÃmanta÷ santÃpasantatim" // ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ja) aneÇgetyÃdi udÃharaïe sandhyutpannatÃd­Óavarïau, santÃpasantatimityatra upasargadhÃtvo÷ sandhau dvÃveva / ********** END OF COMMENTARY ********** yathà và mama--- "latÃku¤jaæ gu¤jan madavadalipu¤jaæ capalayan samÃliÇgannaÇgaæ drutataramanaÇgaæ prabalayan / marunmandaæ mandaæ dalitamaravindaæ taralayan rajov­ndaæ vindan kirati makarandaæ diÓi diÓi" // ************* COMMENTARY ************* ## (vi, jha) ato bahÆn tÃd­ÓÃn varïÃn darÓayitumÃha---yathà veti / marut diÓi diÓi makarandaæ kirati, kÅd­Óa÷, gu¤jatÃæ madavatÃmalÅnÃæ pu¤jo yatra tÃd­Óaæ latÃku¤jaæ mandaæ mandaæ capalayan / aÇgam arthÃt n­ïÃæ samÃliÇgan / anaÇgaæ ca drutataraæ pravalayan prak­«Âaæ balavantaæ kurvan / svenaiva dalitaæ vikÃsitamaravindaæ taralayan / rajov­ndam arthÃt vikasitÃravindÃnÃæ parÃgasamÆhaæ vindan labhamÃna÷ (vidÊ lÃbhe ) atra sandhÃvapi bahavo varïà uktarÆpÃ÷ / ## (lo,­) latÃku¤jamityÃdau vidhÃnamÃtravarïane 'pi Ó­ÇgÃra÷ prakÃraïÃt / ********** END OF COMMENTARY ********** ## ## ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ¤a) ojolak«aïamÃha---ojaÓcittasyeti / atrÃpi dÅptatvajanakamityevÃrtha÷ / Ãyurgh­tamitivat, tathà ca rasav­ttinà ojasà cittasya vistÃrarÆpaæ dÅptatvaæ janya ityartha÷ / atra eva cittasya vistÃrarÆpadÅptatvajanakamoja iti kÃvyaprakÃÓak­tÃpyuktam / vistÃrastu cittasya u«ïaprÃyatvakÃraka ÃtmasaæyogaviÓe«a÷ / yathÃÓrute tu cittav­tte÷ dÅptatvasya rasav­ttitvÃnupapatte÷ / krameïÃdhikyamiti dÅptatvarÆpaphalÃdhikyÃd Ãdhikyam / ********** END OF COMMENTARY ********** asyaujasa÷ / atrÃpi vÅrÃdiÓabdà upalak«aïÃni / tena vÅrÃbhÃsÃdÃvapyasyÃvasthiti÷ / ## (lo, Ì) iha cÃnuktamapi aucityÃdeva / hÃsye vikÃÓadharmakatvÃt ojaÓca prÃya÷ Ó­ÇgÃrani«Âhatayà ca mÃdhuryasyotk­«Âatvam / bhayÃnake cittav­ttervikÃÓÃbhÃvÃt yadyapi mÃdhuryaæ, tathÃpi vibhÃvaucityÃdoja÷ samÃveÓa÷ / adbhute Ó­ÇgÃrigate dvayo÷ sÃmyam / atra prak­«Âamoja÷ / yadyapi bÅbhatse prak­«ÂatamamojastathÃpi mÃdhuryamaprak­«Âataram / ********** END OF COMMENTARY ********** ## ## ## ## (lo, Ê) ayamartha÷--kacaÂatapai÷ khachaÂhathaphÃ÷, gaja¬adabai÷ ghajha¬hadhabhÃ÷ yuktÃ÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** yathÃ---"ca¤cadbhuja--" ityÃdi / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, Âa) tadvya¤jakÃnÃha---vargasyeti / tadantimau iti / Ãdyat­tÅyayorantimau dvitÅyacaturthau ityartha÷ / tathà cÃdyena yukta÷ dvitÅya÷ / t­tÅyena yuktaÓcaturthau varïa ityartha÷ / Ãdyat­tÅyayostadantimayoÓca naikavargoyatvaniyama÷ / kintu bhinnavargoyayorapi tathÃtvaæ bodhyam / tena kakhkha iva keccachÃpi gaghgha iva ghecchÃpi tathà bodhyà kaÂutvasÃmyÃt / atra cÃnukte 'pi tulyayoryogo 'pi kÃvyaprakÃÓak­dukto grÃhya÷ kaÂutvÃviÓe«Ãt / tena kka gga jja ityÃdayo 'pi bodhyÃ÷ / uparyadha ityÃdi / tarka ityÃdau upari / takracakrÃdau adha÷ Ãrdrakam ityÃdau dvayo÷ rephau bodhyau / ÂaÂha¬a¬hai÷ saheti / sÃhityaæ vya¤jakatvakathanena vya¤janaparasparasahitairapi vya¤janÃt / samÃsabahulà ghaÂanà ityatra ghaÂanÃpadaæ vinyÃsamÃtraparaæ sandhiparaæ ca / tena samÃsabahulà dÅrghasamÃsavÃn vinyÃsa÷, auddhatyena kaÂutvena yukta÷ sandhiÓcetyartha÷ / ca¤jadbhujetyÃdikaæ nÃÂyaparicchede vyÃkhyÃtam / atra dÅrghasamÃsa÷ katipaye yathoktà varïÃ÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** ## ## ************* COMMENTARY ************* ## (vi, Âha) prasÃdaguïalak«aïamÃha---cittamiti / atra cittapadaæ j¤Ãnaparam / tathà ca yo guïa÷ k«ipraæ ÓlokÃrthaj¤Ãnaæ vyÃpnoti Ãvi«karoti janayatÅti yÃvat / ata evÃvi«karotÅti vyÃkhyÃsyati / sa guïa÷ prasÃda ityartha÷ / atra d­«ÂÃntamÃha Óu«keti / anala÷ Óu«kendhanaæ yathà k«ipraæ suviÓi«ÂatayÃ'vi«karotÅtyartha÷ / samaste«u rase«u iti / racanÃsu iti / saptamyadhikaraïatÃyÃæ, racanà Óabdaprathanà tatra saptamÅ ca vya¤jakatÃyÃm / tathà ca sarvaracanÃvyaÇgyaÓcetyartha÷ / na caivaæ prasÃdarahita÷ ko 'pi aloko na syÃditi vÃcyam / sarvajÃtÅyÃsu racanÃsu, na tu sarvaracanÃvyakti«u ityartha÷ / ## (lo, e) cittaæ pratipattÌïÃmityartha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** vyÃpnoti Ãvi«karoti / #<ÓabdÃstadvya¤jakà arthabodhakÃ÷ ÓrutimÃtrata÷ // VisSd_8.8 //># ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ¬a) tadvya¤jakaracanÃvyaktiæ darÓayati---Óabdà iti / ÓrutimÃtrator'thabodhakÃ÷ ÓabdÃstadvya¤jakà ityartha÷ / ## (lo, ai) iha ca prasÃdaguïasya jhaÂityarthaprakÃÓanena uktarÆparasani«ÂhaprasÃdaguïÃbhivya¤janÃdau paricÃrikamapi racanÃni«Âhatvaæ prayatnavidheyatvena rasasÃdacaryeïa uktiæ prasÃdÃtikrame«u sÃmÃnyamapi saÇghaÂanà karuïavipralambhaÓ­ÇgÃrau vyanÃkti / tadapi parityÃge madhyamasamÃsÃpi prakÃÓayatiti / ********** END OF COMMENTARY ********** yathÃ--- "sÆcÅmukhena sak­deva k­tavraïastvaæ muktÃkalÃpa ! luÂhasi stanayo÷ priyÃyÃ÷ / bÃïai÷ smarasya ÓataÓo vinik­ttamarmà svapne 'pi tÃæ kathamahaæ na vilokayÃmi" // ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ¬ha) sÆcimukheneti---priyÃyÃ÷ stananyastaæ muktÃhÃraæ parok«amapi bhÃvopanÅtaæ sambodhya virahiïa uktiriyam / ÓlokÃrthastu prasÃdÃt spa«Âa eva / ********** END OF COMMENTARY ********** ## ÓarÅrasya ÓauryÃdiguïayoga iva iti Óe«a÷ / ## (lo, o) yat punare«Ãæ Óabdav­ttitvamucyate tatra hetumÃha---e«Ãmiti / guïav­ttyà pÆrvoktarÅtyà upacÃreïa / ********** END OF COMMENTARY ********** #<Óle«a÷ samÃdhiraudÃrya÷ pasÃda iti ye puna÷ // VisSd_8.9 //># ## ojasi bhaktyà auja÷ padavÃcye Óabda (artha) dharmaviÓe«e / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ïa) rasav­ttÅnÃmapye«Ãæ ÓabdaguïatvavyavahÃramupapÃdayati---e«Ãmiti / guïav­ttyà paramparÃv­ttyà guïÃÓrayarasavya¤jakatvaæ paramparÃÓabdaguïatvamityupalak«aïam / arthaguïatvamapyevaæ bodhyam / itthaæ rasav­ttaya eva traya eva guïÃ÷ paramparayà ÓabdÃrthav­ttaya÷ / cirantanairuktÃnÃæ"Óle«a÷ prasÃda÷ samatà mÃdhuryaæ sukumÃratà / arthavyaktimudÃratvamoja÷ kÃnti÷ samÃdhaya÷ "iti daÓaguïÃnÃæ madhye Óle«Ãdiguïacatu«ÂayamojasyantarbhavatÅtyÃha---Óle«a ityÃdi / ojasyantarbhÃve prakÃramÃha---bhaktyeti / asmaduktaujoguïavya¤jakavarïe«veva hi te catvÃrà guïà varttante iti tairucyate / tathà ca paramparayà Óabdav­tterasmaduktaujoguïasamÃdhÃnÃdhikaraïà eva te tanmate paryyavasyanti / tathà te«Ãæ tadbhinnatvoktau gauravaæ tadÃtmakatvamevocitamityetadevÃha---bhaktyeti / Ãja÷ padavÃcye rasaguïaviÓe«e bhaktyà paramparÃrÆpayà bhaktyà Óabdadharme 'ntarbhavantÅtyartha÷ / tadabhinnà ete ityartha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** tatra Óle«o bahÆnÃmapi padÃnÃmekapadavadbhÃsanÃtmà / ## (lo, au) kathaæ traya eva guïà ityatrÃha---Óle«a iti / bhaktyà upacÃreïa / padÃnÃæ bahÆnÃmekapadavadbhÃsanam / ********** END OF COMMENTARY ********** yathÃ--- "unmajjajjalaku¤jarendrarabhÃsÃsphÃlÃnubandhoddhatÃ÷ sarvÃ÷ parvatakandarodarabhuva÷ kurvan pratidhvÃninÅ÷ / uccairuccarati dhvani÷ ÓrutipathonmÃthÅ yathÃyaæ tathà prÃyapreækhadasaækhyaÓaÇkhadhavalà veleyamudracchati" // ayaæ bandhavaikaÂyÃtmakatvÃdoja eva / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ta) tatra tairuktasya Óle«asya lak«aïamÃha---Óle«o bahÆnÃmiti / ekapadavadbhÃsanaæ dÅrghasamÃsena / unmajjaditi---unmajjato jalaku¤jarendrasya rabhasà sphÃlanÃnubandhena sahasà sphÃlanakriyayà uddhata÷ ityata÷ ayaæ dhvani÷ yathà uccairuccarati, prÃya÷ sambhÃvane, tathà velà samudrasya nÅram udracchati; ku¤jarÃsphÃlanena tÅraæ plÃvayatÅtyartha÷ / velà kÅd­ÓÅ---preÇkadbhiÓcaladbhirasaækhyaÓaÇkhai÷ dhavalà / dhvani÷ kÅd­Óa÷ ?ÓrutipathonmÃthÅ / sarvÃ÷ parvatakantarodarabhuvaÓca pratidhvÃninÅ÷ kurvaæÓca / ayamiti / bandhavaikaÂyamuddhatabalaviÓi«ÂaÓabdatvam / tacca tÃd­ÓaÓabdav­ttitvÃt paramparayà Óabdav­ttyojoguïa eva ityartha÷ / samÃnÃdhikaraïadharmadvayakalpane gauravÃditi bhÃva÷ / ## (lo, a) uccairuccarati dhvanirityÃdau suvyaktam / jalaku¤jaro hastyÃkÃramukho jalajantuviÓe«a÷ / tasya rabhasena ÃsphÃla÷ arddanam arthÃt jalasyaiva / preÇkhanta÷ valganta÷ / velà samudravÅci÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** samÃdhirÃrohÃvarohakrama÷ / Ãroha utkar«a÷, avaroho 'pakar«a÷, tayo÷ kramo vairasyatÃnÃvaho vinyÃsa÷ / yathÃ---"ca¤cadbhuja--" ityÃdi / atra padÃtraye krameïa bandhasya gìhatà / caturthapÃde tvapakar«a÷ / tasyÃpi ca tÅvraprayatnoccÃryatayà ojasvità / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, tha) samÃdhikaraïalak«aïamÃha---samÃdhiriti / utkar«a÷ samÃsÃdhÅna÷ apakar«astadabhÃvÃdÅna÷ / tayo÷ krama iti / kramo yathoctasthÃne vinyÃsÃd vairasyÃnadhÃnam, tadÃha--vairasyÃnÃvaha iti / ca¤cadbhujetyÃdi iti / vyÃkhyÃtamidaæ prÃk / bandhagìhateti--dÅrghasamÃsÃt sa eva cotkar«a÷ / caturthapÃda iti / "uttaæsayi«yati kacÃæstava devi bhÅma "ityatra dÅrghasamÃsÃbhÃvo 'pakar«a÷ sa cÃtra draupadÃyaÓvÃsanarÆpeïa krodhÃbhÃvena dÅrghasamÃsÃbhÃva÷ yogyasthÃne vinyÃsÃd vairasyÃnÃdhÃyaka÷ / ata evÃtra patatprakar«atvamapi guïa÷ / asyÃpyojasyantarbhÃvaæ darÓayati---asyÃpÅti / tathà ca pÃdatrayavaÓÃdojasyÃntarbhÃva iti bhÃva÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** udÃratà vikaÂatvalak«aïà / vikaÂatvaæ padÃnÃæ n­tyatprÃyatvam / ## (lo, Ã) n­tyatprÃyatvamiti / padÃni narttakÅk­tya darÓitÃnÅvÃnubhÆyante yatra / ********** END OF COMMENTARY ********** yathÃ--- sucaraïavinivi«ÂairnÆpurairnartakÅnÃæ jhaïiti raïitamÃsÅttatra citraæ kalaæ ca / atra ca tanmatÃnusÃreïa rasÃnusandhÃnamantareïaiva Óabdaprau¬hoktimÃtreïauja÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, da) audÃryyalak«aïamÃha---udÃhatà ceti / n­tyatprÃyatà ca anubhavaikagamyà vaktumaÓakyà udÃharaïe bodhyà / svacaraïeti / ayaæ Ó­ÇgarÅya÷ Óloka÷ / laghurephaÓakÃralpasamÃsÃÓca tadÅyamÃdhuryyavya¤jakÃ÷ / tathÃpi tanmate tÃd­ÓarasÃnusandhÃnÃt prÃgeva ÓabdÃnÃæ n­tyatprÃyatvarÆpaprau¬hauktimÃtraj¤ÃnÃt aujoguïÃnubhÃva ityÃha---atra tanmate iti / tathà cÃtra s­ÇgÃranuguïe 'pyetÃd­Óaprau¬hyà vyajyamÃne aujasya smadukte audÃryyasyÃntabhÃrva iti bhÃva÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** prasÃda ojomiÓritaÓauthilyÃtmà / yathÃ--- "yo ya÷ Óastraæ bibharti svabhujagurumadÃt pÃï¬avÅnÃæ camÆnÃm" iti / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, dha) prasÃdaguïalak«aïamÃha---prasÃda iti / kaÂhinakomalavarïamiÓraïamityartha÷ / yo ya iti prÃg vyÃkhyÃtam / atra kaÂhinavarïÃnÃmapi miÓraïÃdojasvità / ********** END OF COMMENTARY ********** ## ## ************* COMMENTARY ************* ## (vi, na) mÃdhuryyalak«aïaæ p­thakpadatvaæ taccÃsmÃkaæ mÃdhuryyavya¤jako 'samÃsenÃÇgÅk­tamityÃha---mÃdhuryyeti / ÓvÃsÃn mu¤catÅtyÃdÃvasamÃsa÷ / ## (lo, i) asamÃsasya varïitam---av­ttiralpav­ttirvetyanena / ********** END OF COMMENTARY ********** yathÃ---"ÓvÃsÃnmu¤cati-" ityÃdi / ## ## spa«ÂamudÃharaïam / ## aÇgÅk­teti sambandha÷ / tacca hÃlikÃdipadavinyÃsavaiparÅtyenÃlaukikaÓobhÃÓÃlitvam / sukumÃratà apÃru«yam / anayorudÃharaïe spa«Âe / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, pa) spa«ÂamudÃharaïamiti / sÆcimukhenetyÃdi prasÃdaguïodÃharaïasyÃnye«Ãæ ca bahÆnÃæ tadudÃharaïatvÃt / apÃru«yam adu÷ Óravatvam / anayorudÃharaïe iti / etaddo«advayarahitÃ÷ Ólokà evetyartha÷ / ## (lo, Å) kÃntiryathà mama--- netre kha¤janaga¤jane sarasijapratyarthipÃïidvayaæ vak«ojau karikumbhavibhramakarÅmatyunnatiæ gacchata÷ / kÃnti÷ käcanacampakapratinidhirvÃïÅ sudhÃsparddhinÅ smerendÅvaradÃmasodaravapustasyÃ÷ kaÂÃk«acchaÂà // ********** END OF COMMENTARY ********** ## mas­ïena vikaÂena và mÃrgeïopakrÃntasya sandarbhasya tenaiva parini«ÂhÃnaæ mÃrgÃbheda÷ / sa ca kvaciddo«a÷ / tathÃhi--- "avyƬhÃÇgamarƬhapÃïijaÂharÃbhogaæ ca bibhradvapu÷ pÃrÅndra÷ ÓiÓure«a pÃïipuÂake sammÃtu kiæ tÃvatà / udyaddurdharagandhasindhuraÓataproddÃmadÃnÃrïava- strota÷ Óo«aïaro«aïÃtpunarita÷ kalpÃgniralpÃyate" // atroddhater'the vÃcye sukumÃrabandhatyÃgo guïa eva / anevaævidhasthÃne mÃdhuryÃdÃvevÃnta÷ pÃta÷ / yathÃ---"latÃku¤jaæ gu¤jan-" ityÃdi / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, pha) kvaciditi / mÃrgÃbhedapradarÓanÅ samatà kvaciddo«a÷ / anyatheti / atra tÃd­Óasthale tu samatà mÃdhuryyaujoguïayoranyataraguïa ityartha÷ / vyÃca«Âe---mas­ïeneti / avyƬhÃÇgamiti / Óisure«a÷ pÃrÅndra÷ siæha÷ avyƬhÃÇgam aprau¬hÃvayavaæ pÃïijaÂharÃïÃmÃbhogena paripÆrïatayà rahitaæ ta vapu÷ dadhat, k«udratayà pÃïipuÂake sammÃtu / etÃvatà kim ito d­ÓyamÃnÃt prodyatÃæ durddharagandhÃnÃæ sindhuraÓatasya hastiÓatasya proddÃmadÃnÃrïavÃnÃæ Óo«aïÃt puna÷ kalpÃgniralpÃyate / anevaævidheti / anuddhate vÃcye ityartha÷ / do«astu prak­tiviparyyayarÆpobodhya÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** ## ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ba) idÃnÅm uktanÃmnÃæ bhinnalak«aïÃnÃæ paroktadaÓÃrthaguïÃnÃmapyanaÇgÅkÃrabÅjamÃha---oja÷ prasÃda ityÃdi / oja Ãdi udÃhÃntÃ÷ pa¤cÃrthaguïÃ÷ tadabhÃvasya do«atvÃdeva svÅk­tà ityartha÷ / tathà ca do«ÃbhÃva eva ete pa¤caguïà ityartha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** oja÷ sÃbhiprÃyatvarÆpam / prasÃdor'thavaimalyam / mÃdhuryamuktivaicitryam saukumÃryamapÃru«yam / udÃratà agramyatvam / e«Ãæ pa¤jÃnÃmapyarthaguïÃnÃæ yathÃkramamapu«ÂÃrthÃdhikapadÃnavÅk­tÃmaÇgalarÆpÃÓlÅlagrÃmyÃïÃænirÃkaraïenaivÃÇgÅkÃra÷ / spa«ÂÃnyudÃharaïÃni / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, bha) oja Ãdipa¤caguïÃnÃæ lak«aïÃnyÃha---oja iti / viÓe«yapu«ÂyabhiprÃyakaviÓe«aïatvaæ sÃbhiprÃyatvam / taccÃpu«ÂÃrthatvado«ÃbhÃvatvena svÅk­tam / arthavaimalyamadhikapadenÃkalu«Åkaraïam / taccÃdhikapadatvado«ÃbhÃvatvena uktivaicitryam anekavÃrapratipÃdanÅyasyÃrthasya bhaÇgyantareïa kathanam, tacca anavÅk­tvÃdo«ÃbhÃvatvena / apÃru«yamamaÇgalarÆpapÃru«yaviraha÷, / taccÃmaÇgalÃÓlÅlatvado«ÃbhÃvatvena, agramyatÃvaidagdhyapratipÃdakÃrthabhinnatvam; tacca grÃmyatvado«ÃbhÃvatvena svÅk­tamityartha÷ / spa«ÂÃnÅti---etaddo«apa¤cakarahitaÓlokà evetyartha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** ## ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ma) rasadhvani÷ ÓÆnyaæ vÃsag­hamityÃdi / rasaguïÅbhÆtavyaÇgya÷ / "ayaæ sa rasanotkar«o" tyÃdi aparÃÇgam / ********** END OF COMMENTARY ********** aÇgÅk­ta iti sambandha÷ / arthavyaktirvastusvabhÃvasphuÂatvam / ## (lo, u) uddhatÃrtha÷ prodyaddurddharetyÃdau / arthavyaktiryayo-- lÃÇgÆlenÃbhihatya k«ititalamasak­ddÃrayannagrapadbhyÃ- mÃtmanyevÃvalÅya drutamatha gaganaæ protpatan vikameïa / sphÆrjatphutkÃraghora÷ pratidiÓamakhilÃn vÃrayanne«a jantÆn kopÃvi«Âa÷ pravi«Âa÷ prativanamarÆïocchÆnacak«ustarak«u÷ // ********** END OF COMMENTARY ********** kÃntirdeptarasatvam / spa«Âe udÃharaïe / #<Óle«o vicitratÃmÃtramado«a÷ samatà param /># ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ya) vicitratÃmÃtramiti---tathà ca vaicitryamalaÇkÃra ityalaÇkÃrasÃmÃnyalak«aïÃkrÃntatvÃdalaÇkÃra evaisau na guïa ityartha÷ / samateti / samatà paramado«o do«ÃbhÃvamÃtramityartha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** Óle«a÷ kramakauÂilyÃnulvaïatvopapattiyogarÆpaghaÂanÃtmà / tatra krama÷ kriyÃsantati÷, vidagdhace«Âitaæ kauÂilyam, aprasiddhavarïanÃviraho 'nulvaïatvam, upapÃdakayuktivinyÃsa upapatti÷ e«Ãæ yoga÷ sammelanaæ sa eva rÆpaæ yasyà ghaÂanÃyÃstadrÆpa÷ Óle«o vaicitryamÃtram / ananyasÃdhÃraïarasopakaritvÃtiÓayavirahÃditi bhÃva÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ra) tatra Óle«alak«aïamÃha---Óle«akrameti / kramÃdÅn vyÃca«Âe-krama÷ kriyate---sÃkÃÇk«ÃkriyÃbÃhulyamityartha÷ / kramakauÂilyetyÃdi bahuvrÅhisamÃsaæ viv­ïotisa eva rÆpaæ yasyà iti / sa eva e«Ãæ yoga eva ityartha÷ / tadrÆpa ityatra rÆpapadamÃtmapadÃrthavivaraïam / ananyeti / mÃdhuryyÃdayastadantarbhÆtaæ guïÃntaraæ và yathà vilak«aïarasopakÃrÃtiÓayaheturasya, tathÃtvavirahÃnna guïatvabhityartha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** yathÃ--- "d­«ÂvaikÃnasÃæsthite priyatame-" ityÃdi / atra darÓanÃdaya÷ kriyÃ÷, ubhayasamarthanarÆpaæ kauÂilyam, ************* COMMENTARY ************* ## (vi, la) d­«Âvaiketi---priyatame priyatamÃdvayam ekÃsanasaæsthita tad dvayaæ d­«Âvà dhÆrtto nÃyaka÷ paÓcÃt p­«Âhata÷ upetya vihitakrŬÃnubandhacchala÷ san ekasyà nayane nayanadvayaæ pidhÃya Å«advakritakandhara÷ sapulaka÷ san ÃdarÃdaparÃæ cumbati / aparÃæ kÅd­ÓÅ, premïà ullasanmanasÃm antarhÃsena lasatkapole pulako yasyÃstÃd­ÓÅ ca / ubhayasamarthaneti---pihitanayanÃyÃ÷ krodha÷, cumbitÃyÃ÷ prÅtiÓcetyumayaæ p­«Âato gamanena nayanapidhÃnena ca vidagdhace«ÂitarÆpakauÂilyena tatsamarthanaæ samarthanarÆpamityatra karaïe lyu / ********** END OF COMMENTARY ********** lokasaævyavahÃrarupamanulvaïatvam, ekÃsanasaæsthite, "paÓcÃdupetya" "nayane pidhÃya" "Å«advaktritakandhara÷" iti copapÃdakÃni, e«Ãæ yoga÷ / anena ca vÃcyopapattigrahaïavyagratayà rasatvÃdau vyavahitaprÃya ityasyÃguïatà / samatà ca prakrÃntaprak­tipratyayÃviparyÃsenÃrthasya visaævÃditÃviccheda÷ / sa ca prakramabhaÇgarÆpaviraha eva / spa«ÂamudÃharaïam / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, va) lokavyavahÃreti---anyalokairapyevaæ karaïÃt / upapÃdakÃnÅti---sapatnyÃd­ÓyamÃnacumbanopapÃdakÃnÅtyartha÷ / asya guïatvÃbhÃvaæ darÓayati---anena ceti / vÃcyaæ yaccumbanaæ paÓcÃdgamanÃdinà tadupapattergrahaïani«pÃdane dhÆrttasya vyagratayà tadvodhÃt boddhÌïÃæ rasÃsvÃdo vyavahitaprÃya ityartha÷ / ki¤jiddhilambanÃditibhÃva÷ / prakrÃnteti---prakrÃntayo÷ prakramyamÃïayo÷ prak­tipratyayayo÷ sÃmyamityartha÷ / spa«Âamiti / prakramabhaÇgado«arahitaÓloka evetyartha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** ## samÃdhiÓcÃyonyanyacchÃyÃyonirÆpadvividhÃrthad­«ÂirÆpa÷ / tatrÃyonirartho yathÃ--- "sadyomuï¬itamattahÆïacibukapraspardhi nÃraÇgakam / anyacchÃyÃyoniryathÃ--- "nijanayanaprativimbairambuni bahuÓa÷ pratÃrità kÃpi / nÅlotpale 'pi vim­Óati karamarpayituæ kusumalÃvÅ" // atra nÅlotpalanayanayoratiprasiddhaæ sÃd­Óyaæ vicchittiviÓe«eïa nibaddham / asya cÃsÃdhÃraïaÓobhÃnÃdhÃyakatvÃnna guïatvam, kintu kÃvyaÓarÅramÃtranirvartakatvam / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, Óa) ayoniranyairavarïitÃrtha÷ / anyacchÃyÃyoniranyavarïitÃrthÃnusÃrÅ, sadya iti / hÆïa÷ pÃÓcÃtyadeÓaviÓe«Åyayavana÷, sa ca tÃmravarïa÷ / mattatvena cÃtitÃmra÷ , nÃraÇgakaæ nÃraÇgaphalam ÃtitÃmram / anyairavarïito 'yamartha÷ / nijanayaneti---kÃpi kusumalÃvÅ mÃlÃkÃrapatnÅ jale nijanayanapratibimbe nÅlotpalabhrameïa taddharaïe pravarttya tadaprÃptyà pratÃrità vÃstavanÅlotpale 'pi karamarpÃyituæ tadbhavati na veti vim­ÓatÅtyartha÷ / iyamanyavarïitÃrthacchÃyà / asya ceti---tanubhrameïa rasÃnupakÃrÃditi bhÃva÷ / ## (lo, Æ) ayoni÷ pÆrvakavibhirad­«Âor'tha÷ / kÃvyaÓarÅramÃtranirvÃhakatvametat prakÃradvayavyatirekeïa kÃvyaÓarÅrÃnirvÃhÃt / ********** END OF COMMENTARY ********** kvacit "candram" ityekasmin padÃrthe vaktavye "atrernayanasamutthaæ jyoti÷" iti vÃkyavacanam / ## (lo, ­) vÃkyavacanamiti padasamÆhÃbhidhÃnam / ********** END OF COMMENTARY ********** kvacit "nidÃghaÓÅtalahimakÃlo«ïsukumÃraÓarÅrÃvayavà yo«it" iti vÃkyÃrthe vaktavye "varavaïinÅ" iti padÃbhidhÃnam / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, «a) prau¬hiroja ityapara÷ parokta ojoguïa÷ / tatra ca padÃrthe vÃkyaracanà vÃkyÃrthe ca padÃbhidhà / prÃdirvyÃsasamÃsau ca iti caturvidhà prau¬hi÷ parairuktà / tasya guïatvaæ nocitam iti vaktuæ tadÅyaæ padÃrthe vÃkyaracanetyÃdikaæ darÓayati---kvaci¤candra itÅti / vÃkyÃrthe padÃbhidhÃnaæ darÓayati---kvacinnidÃgheti / ÓÅtakÃle bhavedu«ïà grÅ«me ca sukhaÓÅtalà / sarvÃvayavaÓobhìhyà sà sm­tà varavarïinÅ / iti varavarïinÅlak«aïaæ vyÃsaæ darÓayadi / ********** END OF COMMENTARY ********** kvacidekasya vÃkyÃrthasya ki¤cidviÓe«aniveÓÃdanekairvÃkyÃrabhidhÃnamityevaærÆpo vyÃsa÷ / kvacidvahuvÃkyapratipÃdyasyaikavÃkyenÃbhidhÃnamityevaærÆpa÷ samÃsaÓca, ## (lo, Ì) vÃkyÃrthanyÃso yathÃ--- asau nÃnÃkÃro bhavati sukhadu÷ khavyatikara÷ sukhaæ và du÷khaæ và prabhavati bhavatyeva bhavata÷ / janastasmÃdÆrddhaæ bhavati na ca du÷khaæ na ca sukham / iti asyaiva samÃso yathÃ--- ÓrÆyatÃæ dharmasarvasvaæ Órutvà caivÃvadhÃryyatÃm / Ãtmanu÷ pratikÆlÃni pare«Ãæ na samÃcareti // iti ********** END OF COMMENTARY ********** ityevamÃdÅnÃmanyairuktÃnÃæ na guïatvamucitam, ## (lo, Ê) na guïatvam---ananyasÃdhÃraïarasopakÃritÃbhÃvÃditi bhÃva÷ / iti / iti ÓrÅsÃhityadarpaïalocane guïanirÆpaïo nÃmëÂama÷ pariccheda÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** api tu vaicitryamÃtrÃvahatvam / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, sa) kvacidekasyeti---veÓe«Ãt vicchedaviÓe«Ãt khaï¬akhaï¬avÃkyena kathanÃdityartha÷ / yathà nÃyaæ paï¬ita ityekavÃkyena vaktavye nÃyaæ vyÃkaraïaæ nÃyaæ tarkaæ vettÅtyÃdikhaï¬akhaï¬avÃkyena samastaÓÃstrÃj¤Ãnakathanam / samÃsaæ darÓayati---kvacidÆhviti / bahupratipÃdyasya bahuvÃkyapratipÃdyasya yathà darÓitavyÃsaviparyyaya÷--evamÃdÅnÃæmiti / aujoguïatvena anyairuktÃnÃæ caturvidhaprau¬hÅnÃmityartha÷ / vaicitryamÃtreti tathà cÃlaÇkÃra evÃyamityartha÷ / iti ÓrÅmaheÓvaranyÃyÃlaÇkÃrabhaÂÂÃcÃryyaviracitÃyÃæ sÃhityadarpaïaÂÅkÃyÃæ guïavivecanÃkhyasyëÂamaparicchedasya vivaraïam ********** END OF COMMENTARY ********** #<---tena nÃrthaguïÃ÷ p­thak // VisSd_8.16 //># tenoktaprakÃreïa / arthaguïa oja÷ prabh­taya÷ proktÃ÷ / iti sÃhityadarpaïe guïavivecano nÃmëÂama÷ pariccheda÷ /