Visvanatha (kaviraja):
Sahityadarpana, with the author's autocommentary Vasudhakara,
Bhattacarya Srimahesvara Tarkalamkara's [=Mahesvarabhatta's] Vijnapriya,
and Anantadasa's Locana
Pariccheda 8
Input by members of the Sansknet project
(http://sansknet.ac.in)
This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks
The text is not proof-read!
NOTE:
The Sansknet version consists of three separate files for each pariccheda:
1) the mula text,
2) Mahe÷varabhañña's Vijnapriyà (erroneously called Vilocanà), continuously
"numbered" according to the consonants of the Sanskrit alphabet ["(vi, ka)", "(vi kha)", etc.]
and
3) Anantadàsa's Locanà, continuously "numbered" according to vowels ["(lo, a)", "(lo, à)" etc.].
However, the respective references to the "numberings" of the commentaries are
missing in the mula text, which renders their coordination impossible.
This GRETIL version integrates the separate Sansknet files for the two commentaries
according to the following edition:
ørãmadàlaükàrikacakravartitrikaliïgagajapatisàmràjyasàndhi-
vigrahakamahàpàtra-Vi÷vanàthakaviràja-praõãtaþ
Sàhityadarpaõaþ
granthakçdàtmabhuvà Sàhityadarpaõavasudhàkareõa,
Anantadàsena viracitayà Locanàkhyayà,
Bhaññàcàrya-÷rã-Mahe÷vara-Tarkàlaükàra-praõãtayà Vij¤apriyà-samàkhyayà ca vyàkhyayà samakaükçtaþ
Dillã : Bhàratãya Buk Kàrpore÷an 1998
ATTENTION:
The text and kàrikà-numbering of the printed edition may vary from this e-text!
#<...># = BOLD for karikas
___________________________________________________________________
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
description character =ASCII
long a à 224
long A â 226
long i ã 227
long I ä 228
long u å 229
long U æ 230
vocalic r ç 231
vocalic R è 232
long vocalic r é 233
vocalic l ë 235
long vocalic l í 237
velar n ï 239
velar N ð 240
palatal n ¤ 164
palatal N ¥ 165
retroflex t ñ 241
retroflex T ò 242
retroflex d ó 243
retroflex D ô 244
retroflex n õ 245
retroflex N ö 246
palatal s ÷ 247
palatal S ø 248
retroflex s ù 249
retroflex S ú 250
anusvara ü 252
capital anusvara ý 253
visarga þ 254
long e ¹ 185
long o º 186
l underbar × 215
r underbar Ÿ 159
n underbar 173
k underbar É 201
t underbar  194
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________
aùñamaþ paricchedaþ
guõànàha---
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ka) guõaniråpaõamàrabhate---guõànàheti /
aïgitvamàptasyeti /
etacca kàvyam aïgam raso 'ïgã ityetatpradar÷anaparameva, natvaïgipadàdaïgarasasya vyavçttistatrapi màdhuryyàdyanubhavàt rasapadaü càsaülakùyakramaparaü bhàvàdàvapi guõàïgãkàràt /
##
(lo, a) evaü doùànniråpya guõaniråpaõamavatàrayati /
aïgitvamàptasya kàvyàtmabhåtatayà /
********** END OF COMMENTARY **********
guõàþ---
yathà khalvaïgitvamàptasyàtmana utkarùahetutvàcchauryàdayo guõa÷abdavàcyàþ, tathà kàvye 'ïgitvamàptasya rasasya dharmàþ svaråpavi÷eùà màdhuryàdayo 'pi svasamarpakapadasandarbhasya kàvyavyapade÷asyaupayikànuguõyabhàja ityarthaþ /
yathà caiùàü rasamàtrasya dharmatvaü tathà dar÷itameva /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, kha) aïgitvamàptasyetyanena ÷arãriõa àtmana upasthitatvàt taü dçùñàntayati--yathà khalviti /
svaråpavi÷eùà iti /
vailakùaõyaråpatvena itaravyàvarttakavi÷eùà ityarthaþ /
svasamarpaketi---svasya guõasya samarpako bodhako yaþ padasamåhastasya kàvyavyapade÷asyaupayikaü yadànuguõyaü svà÷rayiõà rasena saha kàvye sthitiråpaü tadbhàja ityarthaþ /
nãrasasya kàvya÷abdavàcyatvàbhàvàt kintu tatra làkùaõikameva kàvyapadamityarthaþ /
yadyapi varõaireva guõà vyaóajyante na padairiti padasamåhasya guõasamarpakatà nàsti tathàpi padasamåhaghañakavarõaistatsamarpaõàt ; padasamåhasyàpi tatsamarpakatvaü yuktam /
ànuguõyapradhar÷anena guõapadàrtho vivçtaþ /
rasamàtradharmatvaü dar÷itamiti /
÷auryyadçùñàntena dari÷atamityarthaþ /
màtrapadàt varõadharmatvavyavacchedaþ /
##
(lo, à) yathà khalvityato 'nantaraü loke iti ÷eùaþ /
svasyàtmano màdhuryyàdereva samarpakaþ arthàt sahçdayahçdayeùu nive÷ayità yaþ padasamudàyaþ yadanuguõatvamiti; yadyapi màdhuryyàdãnàü rasasyàtmasvaråpavi÷eùàtmakatvàt utkarùahetutvaü nàsti, tathàpi padasandarbhasya tanmukhaprekùitayaiva tathàvidhavya¤jakatvaucityànusàreõa "mådrdhni vargàntyagàþ spar÷à ityàdyuktaprakàrakavinirmàõàt tatkàraõakatvam /
tena padasandarbheõanukålyattasya rasotkarùakatvaü màdhuryyàdiguõeùu upacaryyata iti dar÷itaü prathamaparicchede /
********** END OF COMMENTARY **********
##
##
(lo, i) tridhà pràcãnoktasya pratyekaü da÷aprakàrasya niràkariùyamàõatvàt /
********** END OF COMMENTARY **********
te guõàþ /
tatra---
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ga) màdhuryyalakùaõamàha---cittadravãti--mayañpratyayo 'tra svàrthe àhlàda ityatra àhlàdavi÷eùavçttiþ /
sa ca àhlàdavi÷eùe ratyàdij¤ànànandajàtaþ svàdanàkhyavyàpàragrahyo rasasvaråpaþ tadvçttiþ na tu tàdç÷àhlàda eva màdhuryyaü, tadà tasya rasadharmatvànupapatteþ tathà ca cittadravãbhàvasvaråpàhlàdavçttiþ tàdç÷àhlàdatàvacchedako dharmo màdhuryyamityarthaþ /
##
(lo, ã) hlàdo hlàdasvaråpaþ tasya tadbhinnatvasyoktatvàt /
iha càsvàdasya ànandaparaparyyàyatvena svàdasàdhàraõatvàt cittadravãbhàvamaya ityanenàvyàptiparihàraþ /
********** END OF COMMENTARY **********
yattu--kenaciduktam--"màdhuryaü drutikàraõam" iti tanna, dravãbhàvasyàsvàdasvaråpàhlàdàbhinnatvena kàryatvàbhàvàt /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, gha) kàvyaprakà÷akçduktaü dåùayitumàha---yattviti /
àhlàdakatvaü màdhuryyaü ÷çïgàre drutikàraõamiti tallakùaõam /
sa ca rasasvaråpàhlàdajanakatàvacchedako ratyàdiniùñho dharma ityarthaþ /
ratyàdereva rasatàpràptyà tasya rasavçttitvamapi; sa eva dharmo manaso drutikàraõamityarthaþ /
taddaùåyati--tanneti /
dravãbhàvasyeti---svena svà÷rayàjananàdibhàvaþ /
etacca dravãbhàvàhlàdayorabhedaü svayamabhyupetya dåùitaü ca /
tanmate tu dravãbhàva÷cittavçttiràhlàda àtmavçttirityanayorabheda eva nàsti /
kintu àhlàdasthena màdhuryyeõa cittasya dravãbhàvo janyata eva ràgamàdhuryyeõaiveti
********** END OF COMMENTARY **********
dravãbhàva÷ca svàbhàvikànàviùñatvàtmakakàñhinyamanyukrodhàdikçtadãptatvavismayahàsàdyupahitavikùepaparityàgena ratyàdyàkà rànuviddhànandodvodhenasahçdayacittàrdrapràyatvam /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ïa) àsvàdaråpàhlàdàbhinnatvena uktaü dravãbhàvaü dar÷ayati---dravãbhàva÷ceti /
cittasyàviùñatvameva hi dravãbhàvaþ /
anàviùñatà tu tasya svàbhàvikã tadàtmakaü yatkàñhinyaü tajjanyau yau ÷atrumàraõotsàharåpamanyukrodhau tadàdikçtvà ye uùõapràyatvaråpadãptatvavismayahàsàstadàdyupahito ya÷cittasya vikùepa÷cà¤calyaü tatparityàgena arthàt cittasyàviùñatvena yo ratyàdyàkàrànuviddho ratyàdiviùayapàraõimeva j¤ànaråpànandastaduddhodhena sahçdayacittasyàrdrapràyatvaü dravãbhàva ityarthaþ /
etatsiddhàntastu àhlàdasya manovçttitvasvãkàre eva sambhavatãtyavadheyam /
anyathà drutyàhlàdayorabhedoktyanupapatteþ /
ratyàdyàkàretyatra àdipadàt màdhuryyà÷rayayoþ karuõa÷àntayoþ sthàyibhàvasyàpi parigrahaþ /
evaü ca ratyàdij¤ànànandajanyàhlàdavi÷eùa eva rasaþ /
sa eva svàdanàkhyavyàpàragamyaþ pràgukto rasa ityuktaü, tadvçttidharmavi÷eùo màdhuryyamiti siddhàntasiddhaþ /
##
(lo, u) svàbhàviketi---svàbhàvikaü sahajam anàviùñatvamanàve÷or'thàt cittasya eva tatsvaråpaü kàñhinyaü, tathà vãràdàviva manyukodhàdijanyaü yaddãptatvam, evaü adbhutàdàviva vismayahàsayukto yo vikùepasteùàü parityàgena parihàreõa /
etasya màdhuryàkhyaguõasya /
********** END OF COMMENTARY **********
tacca---
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ca) tacceti---tacca màdhuryyamityarthaþ /
kramàttadàdhikyaü sambhogàdau krama÷a÷cittadrutyàdhikyàt /
##
(lo, å) ÷ànte 'dhikamiti /
tasya sahajànandasundaratayà màdhuryyaü pràyeõeti prakçùñameva /
kvacittu viùayajugupsàdyanugame bhedaþ /
********** END OF COMMENTARY **********
sambhogàdi÷abdà upalakùaõàni /
tena sambhogàbhàsàdiùvapyetasya sthitirj¤eyà /
##
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, cha) tadvya¤jakàn varõànàha---mådrdhniti /
vargàntyavarõena pa¤camena yuktà ityanvayaþ /
tatraiva ñañhaóaóhàn paryyudasyati /
takàrastu tanmådrdhni aparyyudastaþ /
tadvyaktau màdhuryyasya vya¤jane kàraõatàmityanvayaþ /
avçttirasamàsaþ /
racanà sandhiþ tasya ca tadutpannavarõamàdhuryyava÷àdeva màdhuryyavarõatvena pràptàvapi sandhau api tàdç÷à varõaþ na åhàdyà iti kavyupade÷àrthaü pçthaguktam /
##
(lo, ç) mådrdhni iti vargà kàdayo màvasànàþ pa¤ca pa¤ca bhåtvà pa¤cavàrgàþ teùàmantyàþ ïa¤aõanamàþ tairmådrdhni sthitairyuktà arthàt nijavargoyà eva /
ña ñha óa óhàþ na tu antimavarõena yuktàþ na ca svaråpàvàsthità api /
raõau laghuhrasvàntaritau, tasya màdhuryyasya vyaktau, evamasamàsà mandasamàsà÷ca /
madhurà padàntarayoge màdhuryyavatã /
********** END OF COMMENTARY **********
yathà---
"anaïgamaïgalabhuvastadapàïgasya bhaïgayaþ /
janayanti muhuryånàmantaþ santàpasantatim" //
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ja) aneïgetyàdi udàharaõe sandhyutpannatàdç÷avarõau, santàpasantatimityatra upasargadhàtvoþ sandhau dvàveva /
********** END OF COMMENTARY **********
yathà và mama---
"latàku¤jaü gu¤jan madavadalipu¤jaü capalayan samàliïgannaïgaü drutataramanaïgaü prabalayan /
marunmandaü mandaü dalitamaravindaü taralayan rajovçndaü vindan kirati makarandaü di÷i di÷i" //
************* COMMENTARY *************
##
(vi, jha) ato bahån tàdç÷àn varõàn dar÷ayitumàha---yathà veti /
marut di÷i di÷i makarandaü kirati, kãdç÷aþ, gu¤jatàü madavatàmalãnàü pu¤jo yatra tàdç÷aü latàku¤jaü mandaü mandaü capalayan /
aïgam arthàt nçõàü samàliïgan /
anaïgaü ca drutataraü pravalayan prakçùñaü balavantaü kurvan /
svenaiva dalitaü vikàsitamaravindaü taralayan /
rajovçndam arthàt vikasitàravindànàü paràgasamåhaü vindan labhamànaþ (vidë làbhe ) atra sandhàvapi bahavo varõà uktaråpàþ /
##
(lo,ç) latàku¤jamityàdau vidhànamàtravarõane 'pi ÷çïgàraþ prakàraõàt /
********** END OF COMMENTARY **********
##
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ¤a) ojolakùaõamàha---oja÷cittasyeti /
atràpi dãptatvajanakamityevàrthaþ /
àyurghçtamitivat, tathà ca rasavçttinà ojasà cittasya vistàraråpaü dãptatvaü janya ityarthaþ /
atra eva cittasya vistàraråpadãptatvajanakamoja iti kàvyaprakà÷akçtàpyuktam /
vistàrastu cittasya uùõapràyatvakàraka àtmasaüyogavi÷eùaþ /
yathà÷rute tu cittavçtteþ dãptatvasya rasavçttitvànupapatteþ /
krameõàdhikyamiti dãptatvaråpaphalàdhikyàd àdhikyam /
********** END OF COMMENTARY **********
asyaujasaþ /
atràpi vãràdi÷abdà upalakùaõàni /
tena vãràbhàsàdàvapyasyàvasthitiþ /
##
(lo, é) iha cànuktamapi aucityàdeva /
hàsye vikà÷adharmakatvàt oja÷ca pràyaþ ÷çïgàraniùñhatayà ca màdhuryasyotkçùñatvam /
bhayànake cittavçttervikà÷àbhàvàt yadyapi màdhuryaü, tathàpi vibhàvaucityàdojaþ samàve÷aþ /
adbhute ÷çïgàrigate dvayoþ sàmyam /
atra prakçùñamojaþ /
yadyapi bãbhatse prakçùñatamamojastathàpi màdhuryamaprakçùñataram /
********** END OF COMMENTARY **********
##
##
##
##
(lo, ë) ayamarthaþ--kacañatapaiþ khachañhathaphàþ, gajaóadabaiþ ghajhaóhadhabhàþ yuktàþ /
********** END OF COMMENTARY **********
yathà---"ca¤cadbhuja--" ityàdi /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ña) tadvya¤jakànàha---vargasyeti /
tadantimau iti /
àdyatçtãyayorantimau dvitãyacaturthau ityarthaþ /
tathà càdyena yuktaþ dvitãyaþ /
tçtãyena yukta÷caturthau varõa ityarthaþ /
àdyatçtãyayostadantimayo÷ca naikavargoyatvaniyamaþ /
kintu bhinnavargoyayorapi tathàtvaü bodhyam /
tena kakhkha iva keccachàpi gaghgha iva ghecchàpi tathà bodhyà kañutvasàmyàt /
atra cànukte 'pi tulyayoryogo 'pi kàvyaprakà÷akçdukto gràhyaþ kañutvàvi÷eùàt /
tena kka gga jja ityàdayo 'pi bodhyàþ /
uparyadha ityàdi /
tarka ityàdau upari /
takracakràdau adhaþ àrdrakam ityàdau dvayoþ rephau bodhyau /
ñañhaóaóhaiþ saheti /
sàhityaü vya¤jakatvakathanena vya¤janaparasparasahitairapi vya¤janàt /
samàsabahulà ghañanà ityatra ghañanàpadaü vinyàsamàtraparaü sandhiparaü ca /
tena samàsabahulà dãrghasamàsavàn vinyàsaþ, auddhatyena kañutvena yuktaþ sandhi÷cetyarthaþ /
ca¤jadbhujetyàdikaü nàñyaparicchede vyàkhyàtam /
atra dãrghasamàsaþ katipaye yathoktà varõàþ /
********** END OF COMMENTARY **********
##
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ñha) prasàdaguõalakùaõamàha---cittamiti /
atra cittapadaü j¤ànaparam /
tathà ca yo guõaþ kùipraü ÷lokàrthaj¤ànaü vyàpnoti àviùkaroti janayatãti yàvat /
ata evàviùkarotãti vyàkhyàsyati /
sa guõaþ prasàda ityarthaþ /
atra dçùñàntamàha ÷uùketi /
analaþ ÷uùkendhanaü yathà kùipraü suvi÷iùñatayà'viùkarotãtyarthaþ /
samasteùu raseùu iti /
racanàsu iti /
saptamyadhikaraõatàyàü, racanà ÷abdaprathanà tatra saptamã ca vya¤jakatàyàm /
tathà ca sarvaracanàvyaïgya÷cetyarthaþ /
na caivaü prasàdarahitaþ ko 'pi aloko na syàditi vàcyam /
sarvajàtãyàsu racanàsu, na tu sarvaracanàvyaktiùu ityarthaþ /
##
(lo, e) cittaü pratipattéõàmityarthaþ /
********** END OF COMMENTARY **********
vyàpnoti àviùkaroti /
#<÷abdàstadvya¤jakà arthabodhakàþ ÷rutimàtrataþ // VisSd_8.8 //>#
************* COMMENTARY *************
##
(vi, óa) tadvya¤jakaracanàvyaktiü dar÷ayati---÷abdà iti /
÷rutimàtrator'thabodhakàþ ÷abdàstadvya¤jakà ityarthaþ /
##
(lo, ai) iha ca prasàdaguõasya jhañityarthaprakà÷anena uktaråparasaniùñhaprasàdaguõàbhivya¤janàdau paricàrikamapi racanàniùñhatvaü prayatnavidheyatvena rasasàdacaryeõa uktiü prasàdàtikrameùu sàmànyamapi saïghañanà karuõavipralambha÷çïgàrau vyanàkti /
tadapi parityàge madhyamasamàsàpi prakà÷ayatiti /
********** END OF COMMENTARY **********
yathà---
"såcãmukhena sakçdeva kçtavraõastvaü muktàkalàpa ! luñhasi stanayoþ priyàyàþ /
bàõaiþ smarasya ÷ata÷o vinikçttamarmà svapne 'pi tàü kathamahaü na vilokayàmi" //
************* COMMENTARY *************
##
(vi, óha) såcimukheneti---priyàyàþ stananyastaü muktàhàraü parokùamapi bhàvopanãtaü sambodhya virahiõa uktiriyam /
÷lokàrthastu prasàdàt spaùña eva /
********** END OF COMMENTARY **********
##
÷arãrasya ÷auryàdiguõayoga iva iti ÷eùaþ /
##
(lo, o) yat punareùàü ÷abdavçttitvamucyate tatra hetumàha---eùàmiti /
guõavçttyà pårvoktarãtyà upacàreõa /
********** END OF COMMENTARY **********
#<÷leùaþ samàdhiraudàryaþ pasàda iti ye punaþ // VisSd_8.9 //>#
##
ojasi bhaktyà aujaþ padavàcye ÷abda (artha) dharmavi÷eùe /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, õa) rasavçttãnàmapyeùàü ÷abdaguõatvavyavahàramupapàdayati---eùàmiti /
guõavçttyà paramparàvçttyà guõà÷rayarasavya¤jakatvaü paramparà÷abdaguõatvamityupalakùaõam /
arthaguõatvamapyevaü bodhyam /
itthaü rasavçttaya eva traya eva guõàþ paramparayà ÷abdàrthavçttayaþ /
cirantanairuktànàü"÷leùaþ prasàdaþ samatà màdhuryaü sukumàratà /
arthavyaktimudàratvamojaþ kàntiþ samàdhayaþ "iti da÷aguõànàü madhye ÷leùàdiguõacatuùñayamojasyantarbhavatãtyàha---÷leùa ityàdi /
ojasyantarbhàve prakàramàha---bhaktyeti /
asmaduktaujoguõavya¤jakavarõeùveva hi te catvàrà guõà varttante iti tairucyate /
tathà ca paramparayà ÷abdavçtterasmaduktaujoguõasamàdhànàdhikaraõà eva te tanmate paryyavasyanti /
tathà teùàü tadbhinnatvoktau gauravaü tadàtmakatvamevocitamityetadevàha---bhaktyeti /
àjaþ padavàcye rasaguõavi÷eùe bhaktyà paramparàråpayà bhaktyà ÷abdadharme 'ntarbhavantãtyarthaþ /
tadabhinnà ete ityarthaþ /
********** END OF COMMENTARY **********
tatra ÷leùo bahånàmapi padànàmekapadavadbhàsanàtmà /
##
(lo, au) kathaü traya eva guõà ityatràha---÷leùa iti /
bhaktyà upacàreõa /
padànàü bahånàmekapadavadbhàsanam /
********** END OF COMMENTARY **********
yathà---
"unmajjajjalaku¤jarendrarabhàsàsphàlànubandhoddhatàþ sarvàþ parvatakandarodarabhuvaþ kurvan pratidhvàninãþ /
uccairuccarati dhvaniþ ÷rutipathonmàthã yathàyaü tathà pràyapreükhadasaükhya÷aïkhadhavalà veleyamudracchati" //
ayaü bandhavaikañyàtmakatvàdoja eva /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ta) tatra tairuktasya ÷leùasya lakùaõamàha---÷leùo bahånàmiti /
ekapadavadbhàsanaü dãrghasamàsena /
unmajjaditi---unmajjato jalaku¤jarendrasya rabhasà sphàlanànubandhena sahasà sphàlanakriyayà uddhataþ ityataþ ayaü dhvaniþ yathà uccairuccarati, pràyaþ sambhàvane, tathà velà samudrasya nãram udracchati; ku¤jaràsphàlanena tãraü plàvayatãtyarthaþ /
velà kãdç÷ã---preïkadbhi÷caladbhirasaükhya÷aïkhaiþ dhavalà /
dhvaniþ kãdç÷aþ ?÷rutipathonmàthã /
sarvàþ parvatakantarodarabhuva÷ca pratidhvàninãþ kurvaü÷ca /
ayamiti /
bandhavaikañyamuddhatabalavi÷iùña÷abdatvam /
tacca tàdç÷a÷abdavçttitvàt paramparayà ÷abdavçttyojoguõa eva ityarthaþ /
samànàdhikaraõadharmadvayakalpane gauravàditi bhàvaþ /
##
(lo, a) uccairuccarati dhvanirityàdau suvyaktam /
jalaku¤jaro hastyàkàramukho jalajantuvi÷eùaþ /
tasya rabhasena àsphàlaþ arddanam arthàt jalasyaiva /
preïkhantaþ valgantaþ /
velà samudravãciþ /
********** END OF COMMENTARY **********
samàdhiràrohàvarohakramaþ /
àroha utkarùaþ, avaroho 'pakarùaþ, tayoþ kramo vairasyatànàvaho vinyàsaþ /
yathà---"ca¤cadbhuja--" ityàdi /
atra padàtraye krameõa bandhasya gàóhatà /
caturthapàde tvapakarùaþ /
tasyàpi ca tãvraprayatnoccàryatayà ojasvità /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, tha) samàdhikaraõalakùaõamàha---samàdhiriti /
utkarùaþ samàsàdhãnaþ apakarùastadabhàvàdãnaþ /
tayoþ krama iti /
kramo yathoctasthàne vinyàsàd vairasyànadhànam, tadàha--vairasyànàvaha iti /
ca¤cadbhujetyàdi iti /
vyàkhyàtamidaü pràk /
bandhagàóhateti--dãrghasamàsàt sa eva cotkarùaþ /
caturthapàda iti /
"uttaüsayiùyati kacàüstava devi bhãma "ityatra dãrghasamàsàbhàvo 'pakarùaþ sa càtra draupadàya÷vàsanaråpeõa krodhàbhàvena dãrghasamàsàbhàvaþ yogyasthàne vinyàsàd vairasyànàdhàyakaþ /
ata evàtra patatprakarùatvamapi guõaþ /
asyàpyojasyantarbhàvaü dar÷ayati---asyàpãti /
tathà ca pàdatrayava÷àdojasyàntarbhàva iti bhàvaþ /
********** END OF COMMENTARY **********
udàratà vikañatvalakùaõà /
vikañatvaü padànàü nçtyatpràyatvam /
##
(lo, à) nçtyatpràyatvamiti /
padàni narttakãkçtya dar÷itànãvànubhåyante yatra /
********** END OF COMMENTARY **********
yathà---
sucaraõaviniviùñairnåpurairnartakãnàü jhaõiti raõitamàsãttatra citraü kalaü ca /
atra ca tanmatànusàreõa rasànusandhànamantareõaiva ÷abdaprauóhoktimàtreõaujaþ /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, da) audàryyalakùaõamàha---udàhatà ceti /
nçtyatpràyatà ca anubhavaikagamyà vaktuma÷akyà udàharaõe bodhyà /
svacaraõeti /
ayaü ÷çïgarãyaþ ÷lokaþ /
laghurepha÷akàralpasamàsà÷ca tadãyamàdhuryyavya¤jakàþ /
tathàpi tanmate tàdç÷arasànusandhànàt pràgeva ÷abdànàü nçtyatpràyatvaråpaprauóhauktimàtraj¤ànàt aujoguõànubhàva ityàha---atra tanmate iti /
tathà càtra sçïgàranuguõe 'pyetàdç÷aprauóhyà vyajyamàne aujasya smadukte audàryyasyàntabhàrva iti bhàvaþ /
********** END OF COMMENTARY **********
prasàda ojomi÷rita÷authilyàtmà /
yathà---
"yo yaþ ÷astraü bibharti svabhujagurumadàt pàõóavãnàü camånàm" iti /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, dha) prasàdaguõalakùaõamàha---prasàda iti /
kañhinakomalavarõami÷raõamityarthaþ /
yo ya iti pràg vyàkhyàtam /
atra kañhinavarõànàmapi mi÷raõàdojasvità /
********** END OF COMMENTARY **********
##
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, na) màdhuryyalakùaõaü pçthakpadatvaü taccàsmàkaü màdhuryyavya¤jako 'samàsenàïgãkçtamityàha---màdhuryyeti /
÷vàsàn mu¤catãtyàdàvasamàsaþ /
##
(lo, i) asamàsasya varõitam---avçttiralpavçttirvetyanena /
********** END OF COMMENTARY **********
yathà---"÷vàsànmu¤cati-" ityàdi /
##
##
spaùñamudàharaõam /
##
aïgãkçteti sambandhaþ /
tacca hàlikàdipadavinyàsavaiparãtyenàlaukika÷obhà÷àlitvam /
sukumàratà apàruùyam /
anayorudàharaõe spaùñe /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, pa) spaùñamudàharaõamiti /
såcimukhenetyàdi prasàdaguõodàharaõasyànyeùàü ca bahånàü tadudàharaõatvàt /
apàruùyam aduþ ÷ravatvam /
anayorudàharaõe iti /
etaddoùadvayarahitàþ ÷lokà evetyarthaþ /
##
(lo, ã) kàntiryathà mama--- netre kha¤janaga¤jane sarasijapratyarthipàõidvayaü vakùojau karikumbhavibhramakarãmatyunnatiü gacchataþ /
kàntiþ kà¤canacampakapratinidhirvàõã sudhàsparddhinã smerendãvaradàmasodaravapustasyàþ kañàkùacchañà //
********** END OF COMMENTARY **********
##
masçõena vikañena và màrgeõopakràntasya sandarbhasya tenaiva pariniùñhànaü màrgàbhedaþ /
sa ca kvaciddoùaþ /
tathàhi---
"avyåóhàïgamaråóhapàõijañharàbhogaü ca bibhradvapuþ pàrãndraþ ÷i÷ureùa pàõipuñake sammàtu kiü tàvatà /
udyaddurdharagandhasindhura÷ataproddàmadànàrõava- strotaþ ÷oùaõaroùaõàtpunaritaþ kalpàgniralpàyate" //
atroddhater'the vàcye sukumàrabandhatyàgo guõa eva /
anevaüvidhasthàne màdhuryàdàvevàntaþ pàtaþ /
yathà---"latàku¤jaü gu¤jan-" ityàdi /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, pha) kvaciditi /
màrgàbhedapradar÷anã samatà kvaciddoùaþ /
anyatheti /
atra tàdç÷asthale tu samatà màdhuryyaujoguõayoranyataraguõa ityarthaþ /
vyàcaùñe---masçõeneti /
avyåóhàïgamiti /
÷isureùaþ pàrãndraþ siühaþ avyåóhàïgam aprauóhàvayavaü pàõijañharàõàmàbhogena paripårõatayà rahitaü ta vapuþ dadhat, kùudratayà pàõipuñake sammàtu /
etàvatà kim ito dç÷yamànàt prodyatàü durddharagandhànàü sindhura÷atasya hasti÷atasya proddàmadànàrõavànàü ÷oùaõàt punaþ kalpàgniralpàyate /
anevaüvidheti /
anuddhate vàcye ityarthaþ /
doùastu prakçtiviparyyayaråpobodhyaþ /
********** END OF COMMENTARY **********
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ba) idànãm uktanàmnàü bhinnalakùaõànàü paroktada÷àrthaguõànàmapyanaïgãkàrabãjamàha---ojaþ prasàda ityàdi /
oja àdi udàhàntàþ pa¤càrthaguõàþ tadabhàvasya doùatvàdeva svãkçtà ityarthaþ /
tathà ca doùàbhàva eva ete pa¤caguõà ityarthaþ /
********** END OF COMMENTARY **********
ojaþ sàbhipràyatvaråpam /
prasàdor'thavaimalyam /
màdhuryamuktivaicitryam saukumàryamapàruùyam /
udàratà agramyatvam /
eùàü pa¤jànàmapyarthaguõànàü yathàkramamapuùñàrthàdhikapadànavãkçtàmaïgalaråpà÷lãlagràmyàõàüniràkaraõenaivàïgãkàraþ /
spaùñànyudàharaõàni /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, bha) oja àdipa¤caguõànàü lakùaõànyàha---oja iti /
vi÷eùyapuùñyabhipràyakavi÷eùaõatvaü sàbhipràyatvam /
taccàpuùñàrthatvadoùàbhàvatvena svãkçtam /
arthavaimalyamadhikapadenàkaluùãkaraõam /
taccàdhikapadatvadoùàbhàvatvena uktivaicitryam anekavàrapratipàdanãyasyàrthasya bhaïgyantareõa kathanam, tacca anavãkçtvàdoùàbhàvatvena /
apàruùyamamaïgalaråpapàruùyavirahaþ, /
taccàmaïgalà÷lãlatvadoùàbhàvatvena, agramyatàvaidagdhyapratipàdakàrthabhinnatvam; tacca gràmyatvadoùàbhàvatvena svãkçtamityarthaþ /
spaùñànãti---etaddoùapa¤cakarahita÷lokà evetyarthaþ /
********** END OF COMMENTARY **********
##
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ma) rasadhvaniþ ÷ånyaü vàsagçhamityàdi /
rasaguõãbhåtavyaïgyaþ /
"ayaü sa rasanotkarùo" tyàdi aparàïgam /
********** END OF COMMENTARY **********
aïgãkçta iti sambandhaþ /
arthavyaktirvastusvabhàvasphuñatvam /
##
(lo, u) uddhatàrthaþ prodyaddurddharetyàdau /
arthavyaktiryayo-- làïgålenàbhihatya kùititalamasakçddàrayannagrapadbhyà- màtmanyevàvalãya drutamatha gaganaü protpatan vikameõa /
sphårjatphutkàraghoraþ pratidi÷amakhilàn vàrayanneùa jantån kopàviùñaþ praviùñaþ prativanamaråõocchånacakùustarakùuþ //
********** END OF COMMENTARY **********
kàntirdeptarasatvam /
spaùñe udàharaõe /
#<÷leùo vicitratàmàtramadoùaþ samatà param />#
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ya) vicitratàmàtramiti---tathà ca vaicitryamalaïkàra ityalaïkàrasàmànyalakùaõàkràntatvàdalaïkàra evaisau na guõa ityarthaþ /
samateti /
samatà paramadoùo doùàbhàvamàtramityarthaþ /
********** END OF COMMENTARY **********
÷leùaþ kramakauñilyànulvaõatvopapattiyogaråpaghañanàtmà /
tatra kramaþ kriyàsantatiþ, vidagdhaceùñitaü kauñilyam, aprasiddhavarõanàviraho 'nulvaõatvam, upapàdakayuktivinyàsa upapattiþ eùàü yogaþ sammelanaü sa eva råpaü yasyà ghañanàyàstadråpaþ ÷leùo vaicitryamàtram /
ananyasàdhàraõarasopakaritvàti÷ayavirahàditi bhàvaþ /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ra) tatra ÷leùalakùaõamàha---÷leùakrameti /
kramàdãn vyàcaùñe-kramaþ kriyate---sàkàïkùàkriyàbàhulyamityarthaþ /
kramakauñilyetyàdi bahuvrãhisamàsaü vivçõotisa eva råpaü yasyà iti /
sa eva eùàü yoga eva ityarthaþ /
tadråpa ityatra råpapadamàtmapadàrthavivaraõam /
ananyeti /
màdhuryyàdayastadantarbhåtaü guõàntaraü và yathà vilakùaõarasopakàràti÷ayaheturasya, tathàtvavirahànna guõatvabhityarthaþ /
********** END OF COMMENTARY **********
yathà---
"dçùñvaikànasàüsthite priyatame-" ityàdi /
atra dar÷anàdayaþ kriyàþ, ubhayasamarthanaråpaü kauñilyam,
************* COMMENTARY *************
##
(vi, la) dçùñvaiketi---priyatame priyatamàdvayam ekàsanasaüsthita tad dvayaü dçùñvà dhårtto nàyakaþ pa÷càt pçùñhataþ upetya vihitakrãóànubandhacchalaþ san ekasyà nayane nayanadvayaü pidhàya ãùadvakritakandharaþ sapulakaþ san àdaràdaparàü cumbati /
aparàü kãdç÷ã, premõà ullasanmanasàm antarhàsena lasatkapole pulako yasyàstàdç÷ã ca /
ubhayasamarthaneti---pihitanayanàyàþ krodhaþ, cumbitàyàþ prãti÷cetyumayaü pçùñato gamanena nayanapidhànena ca vidagdhaceùñitaråpakauñilyena tatsamarthanaü samarthanaråpamityatra karaõe lyuñ /
********** END OF COMMENTARY **********
lokasaüvyavahàrarupamanulvaõatvam, ekàsanasaüsthite, "pa÷càdupetya" "nayane pidhàya" "ãùadvaktritakandharaþ" iti copapàdakàni, eùàü yogaþ /
anena ca vàcyopapattigrahaõavyagratayà rasatvàdau vyavahitapràya ityasyàguõatà /
samatà ca prakràntaprakçtipratyayàviparyàsenàrthasya visaüvàditàvicchedaþ /
sa ca prakramabhaïgaråpaviraha eva /
spaùñamudàharaõam /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, va) lokavyavahàreti---anyalokairapyevaü karaõàt /
upapàdakànãti---sapatnyàdç÷yamànacumbanopapàdakànãtyarthaþ /
asya guõatvàbhàvaü dar÷ayati---anena ceti /
vàcyaü yaccumbanaü pa÷càdgamanàdinà tadupapattergrahaõaniùpàdane dhårttasya vyagratayà tadvodhàt boddhéõàü rasàsvàdo vyavahitapràya ityarthaþ /
ki¤jiddhilambanàditibhàvaþ /
prakrànteti---prakràntayoþ prakramyamàõayoþ prakçtipratyayayoþ sàmyamityarthaþ /
spaùñamiti /
prakramabhaïgadoùarahita÷loka evetyarthaþ /
********** END OF COMMENTARY **********
##
samàdhi÷càyonyanyacchàyàyoniråpadvividhàrthadçùñiråpaþ /
tatràyonirartho yathà---
"sadyomuõóitamattahåõacibukapraspardhi nàraïgakam /
anyacchàyàyoniryathà---
"nijanayanaprativimbairambuni bahu÷aþ pratàrità kàpi /
nãlotpale 'pi vimç÷ati karamarpayituü kusumalàvã" //
atra nãlotpalanayanayoratiprasiddhaü sàdç÷yaü vicchittivi÷eùeõa nibaddham /
asya càsàdhàraõa÷obhànàdhàyakatvànna guõatvam, kintu kàvya÷arãramàtranirvartakatvam /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ÷a) ayoniranyairavarõitàrthaþ /
anyacchàyàyoniranyavarõitàrthànusàrã, sadya iti /
håõaþ pà÷càtyade÷avi÷eùãyayavanaþ, sa ca tàmravarõaþ /
mattatvena càtitàmraþ , nàraïgakaü nàraïgaphalam àtitàmram /
anyairavarõito 'yamarthaþ /
nijanayaneti---kàpi kusumalàvã màlàkàrapatnã jale nijanayanapratibimbe nãlotpalabhrameõa taddharaõe pravarttya tadapràptyà pratàrità vàstavanãlotpale 'pi karamarpàyituü tadbhavati na veti vimç÷atãtyarthaþ /
iyamanyavarõitàrthacchàyà /
asya ceti---tanubhrameõa rasànupakàràditi bhàvaþ /
##
(lo, å) ayoniþ pårvakavibhiradçùñor'thaþ /
kàvya÷arãramàtranirvàhakatvametat prakàradvayavyatirekeõa kàvya÷arãrànirvàhàt /
********** END OF COMMENTARY **********
kvacit "candram" ityekasmin padàrthe vaktavye "atrernayanasamutthaü jyotiþ" iti vàkyavacanam /
##
(lo, ç) vàkyavacanamiti padasamåhàbhidhànam /
********** END OF COMMENTARY **********
kvacit "nidàgha÷ãtalahimakàloùõsukumàra÷arãràvayavà yoùit" iti vàkyàrthe vaktavye "varavaõinã" iti padàbhidhànam /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, ùa) prauóhiroja ityaparaþ parokta ojoguõaþ /
tatra ca padàrthe vàkyaracanà vàkyàrthe ca padàbhidhà /
pràdirvyàsasamàsau ca iti caturvidhà prauóhiþ parairuktà /
tasya guõatvaü nocitam iti vaktuü tadãyaü padàrthe vàkyaracanetyàdikaü dar÷ayati---kvaci¤candra itãti /
vàkyàrthe padàbhidhànaü dar÷ayati---kvacinnidàgheti /
÷ãtakàle bhaveduùõà grãùme ca sukha÷ãtalà /
sarvàvayava÷obhàóhyà sà smçtà varavarõinã /
iti varavarõinãlakùaõaü vyàsaü dar÷ayadi /
********** END OF COMMENTARY **********
kvacidekasya vàkyàrthasya ki¤cidvi÷eùanive÷àdanekairvàkyàrabhidhànamityevaüråpo vyàsaþ /
kvacidvahuvàkyapratipàdyasyaikavàkyenàbhidhànamityevaüråpaþ samàsa÷ca,
##
(lo, é) vàkyàrthanyàso yathà--- asau nànàkàro bhavati sukhaduþ khavyatikaraþ sukhaü và duþkhaü và prabhavati bhavatyeva bhavataþ /
janastasmàdårddhaü bhavati na ca duþkhaü na ca sukham /
iti asyaiva samàso yathà--- ÷råyatàü dharmasarvasvaü ÷rutvà caivàvadhàryyatàm /
àtmanuþ pratikålàni pareùàü na samàcareti //
iti
********** END OF COMMENTARY **********
ityevamàdãnàmanyairuktànàü na guõatvamucitam,
##
(lo, ë) na guõatvam---ananyasàdhàraõarasopakàritàbhàvàditi bhàvaþ /
iti /
iti ÷rãsàhityadarpaõalocane guõaniråpaõo nàmàùñamaþ paricchedaþ /
********** END OF COMMENTARY **********
api tu vaicitryamàtràvahatvam /
************* COMMENTARY *************
##
(vi, sa) kvacidekasyeti---ve÷eùàt vicchedavi÷eùàt khaõóakhaõóavàkyena kathanàdityarthaþ /
yathà nàyaü paõóita ityekavàkyena vaktavye nàyaü vyàkaraõaü nàyaü tarkaü vettãtyàdikhaõóakhaõóavàkyena samasta÷àstràj¤ànakathanam /
samàsaü dar÷ayati---kvacidåhviti /
bahupratipàdyasya bahuvàkyapratipàdyasya yathà dar÷itavyàsaviparyyayaþ--evamàdãnàümiti /
aujoguõatvena anyairuktànàü caturvidhaprauóhãnàmityarthaþ /
vaicitryamàtreti tathà càlaïkàra evàyamityarthaþ /
iti ÷rãmahe÷varanyàyàlaïkàrabhaññàcàryyaviracitàyàü sàhityadarpaõañãkàyàü guõavivecanàkhyasyàùñamaparicchedasya vivaraõam
********** END OF COMMENTARY **********
#<---tena nàrthaguõàþ pçthak // VisSd_8.16 //>#
tenoktaprakàreõa /
arthaguõa ojaþ prabhçtayaþ proktàþ /
iti sàhityadarpaõe guõavivecano nàmàùñamaþ paricchedaþ /