Visvanatha (kaviraja): Sahityadarpana, with the author's autocommentary Vasudhakara, Bhattacarya Srimahesvara Tarkalamkara's [=Mahesvarabhatta's] Vijnapriya, and Anantadasa's Locana Pariccheda 5 Input by members of the Sansknet project (http://sansknet.ac.in) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks The text is not proof-read! NOTE: The Sansknet version consists of three separate files for each pariccheda: 1) the mula text, 2) MaheÓvarabhaÂÂa's Vijnapriyà (erroneously called VilocanÃ), continuously "numbered" according to the consonants of the Sanskrit alphabet ["(vi, ka)", "(vi kha)", etc.] and 3) AnantadÃsa's LocanÃ, continuously "numbered" according to vowels ["(lo, a)", "(lo, Ã)" etc.]. However, the respective references to the "numberings" of the commentaries are missing in the mula text, which renders their coordination impossible. This GRETIL version integrates the separate Sansknet files for the two commentaries according to the following edition: ÁrÅmadÃlaækÃrikacakravartitrikaliÇgagajapatisÃmrÃjyasÃndhi- vigrahakamahÃpÃtra-ViÓvanÃthakavirÃja-praïÅta÷ SÃhityadarpaïa÷ granthak­dÃtmabhuvà SÃhityadarpaïavasudhÃkareïa, AnantadÃsena viracitayà LocanÃkhyayÃ, BhaÂÂÃcÃrya-ÓrÅ-MaheÓvara-TarkÃlaækÃra-praïÅtayà Vij¤apriyÃ-samÃkhyayà ca vyÃkhyayà samakaæk­ta÷ DillÅ : BhÃratÅya Buk KÃrporeÓan 1998 ATTENTION: The text and kÃrikÃ-numbering of the printed edition may vary from this e-text! #<...># = BOLD for karikas ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ pa¤cama÷ pariccheda÷ atha keyamabhinavà vya¤janà nÃma v­ttirityucyate--- ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ka) vyaÇgyabhedÃt kÃvyabhedasya uktatvÃd vyaÇgyasya ca vya¤janÃv­ttigamyatvÃd vya¤janÃæ p­cchati---atha keyamiti / abhinaveti / ÃlaÇkÃrikairevasvÅk­tatvena abhinavatvam / ## (lo, a) idÃnÅæ samanantaroktakÃvyabhedadvayasya vya¤janÃvyÃpÃrasiddhyadhÅnatvena tatra vipratipattiæ nirÃcikÅr«u÷ prathamaæ paricchedamÃrabhamÃïa÷ prathamamabhidhÃdiprÃcÅnav­ttivedyatvanirÃsikÃæ prathamakÃrikÃmavatÃrayati--atheti / kÃ--kiæ pramÃïà / iyaæ samanantaroktà kÃvyabhedadvayasya sÃdhikà / abhinÃvÃ---aÓilaÓÃstrÃrthatattvavedina÷ kÃvyapuru«asyÃvatÃrÃt ÓrÅmadÃnandavardhanÃcÃryÃt prÃcÅnairÃcÃryairapradarÓità / ********** END OF COMMENTARY ********** ## ************* COMMENTARY ************* ## (vi, kha) v­ttÅnÃmiti---abhidhÃlak«aïÃtÃtparyÃkhyÃnÃæ tis­ïÃæ v­ttÅnÃm / vik«Ãnteriti---svabodhyÃrthaæ bodhayatitvà viraterityartha÷ / turyà caturthÅæ / ## (lo, Ã) v­ttinÃmiti---turyà v­ttirvya¤janadhvananagamanapratyayanÃdivyapadeÓavi«ayà / rasaÓabdenÃtrÃsvÃdyamÃtrasya grahaïam / ÃdiÓabdena vastvalaÇkÃrayo÷ / rasasya prÃdhÃnyÃt prathamaæ nirdeÓa÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** abhidhÃyÃ÷ saæketitÃrthamÃtrabodhanaviratÃyà na vastvalaÇkÃrarasÃdivyaÇgyabodhane k«amatvam / na ca saæketito rasÃdi÷ / nahi vibhÃvÃdyabhidhÃnameva tadabhidhÃnam, tasya tadekarÆpyÃnaÇgÅkÃrÃt / yatra ca svaÓabdenÃbhidhÃnaæ tatra pratyuta do«a eveti vak«yÃma÷ / kvacicca "Ó­ÇgÃraraso 'yam" ityÃdau svaÓabdenÃbhidhÃne 'pi na tatpratÅti÷, tasya svaprakÃÓÃnandarÆpatvÃt / abhihitÃnvayavÃdibhiraÇgÅk­tà tÃtparyÃkhyà v­ttirapi saæsargamÃtre parik«Åïà na vyaÇghyabodhinÅ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ga) vyÃca«Âe---abhidhÃyà iti / nanu rasÃdirabhidhayaiva bodhyatÃm ityata Ãhana ca saæketita iti / nanu vibhÃvÃdibhireva rasÃdibhÃvÃdi÷ saæketita eva ityatrÃhana hÅti / tadaikyarÆpyaæ tatsvarÆpatÃ, vibhÃvÃdirhi nÃyakÃdi÷, rasaÓca tadvyakteratyÃdi÷ / rasasyÃbhidhà gamyatve bÃdhakÃntaramÃha---yatra ceti / kÃvyÃntargatarasÃdiÓabdenÃbhidhÃne tu na rasÃdipratÅtirityÃha---kvacicceti / nanu rasÃdirnÃbhidhayà bodhyatÃm, naiyÃyikasvÅk­tayà tÃtparyÃkhyayà v­ttyà bodhyatÃmityata Ãha---abhihitÃnvayeti / ## (lo, i) saæketito vÃcyÃr'tha÷ / rasÃdirapi kathaæ na saæketita ityÃÓaÇkyÃha---na ceti / kuta ityÃha---na hÅti / yadi syÃdayamartha÷ / yadi rasÃde÷ saæketitatvamucyate tat kiæ vibhÃvÃdivÃcakena Óabdena ? kiæ svaÓabdenà và ? nÃdya÷, tasya vibhÃvÃdibhirvya¤janÅyatvÃt / svaÓabdÃbhidhÃne ca na tasya pratÅti÷ kintu do«a eva / svaÓabdo hi rasaÓabda÷, Ó­ÇgÃrÃdiÓabdo và ityartha÷ / "Ó­ÇgÃra÷ sakhi ! mÆrtimÃniva madhau mugdho hari÷ kŬatÅ"tyÃdau ca vibhÃvÃdisÃmagrayÃdeva tadvya¤jakatvam na tu Ó­ÇgÃrÃdiÓabdasya / saæsargamÃtreïa pratyekaæ padairabhihitÃænÃmarthÃnÃmityartha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** yacca kecidÃhu÷---"so 'yami«oriva dÅrghadÅrghataro 'bhidhÃvyÃpara÷" iti / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, gha) ubhayasiddhavÃcyÃrthasya bodhikà ÓaktirÆpà v­ttireva vyaÇgyabodhikÃ, yathà dhanurdharamuktena i«uïà pratisaæhitamekaæ lak«yaæ dÅrgheïa vegarÆpavyÃpÃreïa bhittvà apratisaæhitaæ lak«yÃntaramapi dÅrgatarÅbhÆtena tenaiva vegarÆpavyÃpÃreïa bhidyata iti yat ke«Ã¤cimatam, yacca tÃtparyav­ttireva vyaÇgyabodhikà iti dhvanikasya matam, dÆ«ayituæ kadubhayamutthÃpayati---yacca kecid iti / so 'yamityabhidhaiva vyaÇgyabodhiketi yat kaiÓciduktaæ tatra so 'yamityabhidhÃnarÆpe«orvyÃpÃra ivetyartha÷ / ## (lo, Å) yacceti / ayamartha÷--yathà khalu dhanu«matà mukto bÃïa ekenaiva vegarÆpavyÃpÃreïa Óatro÷ kavacÃdikamanekaæ bhinatti, tathaika eva Óabdasya vyÃpÃro yÃvaduddeÓyaæ bodhayati / ********** END OF COMMENTARY ********** yaccadhanikenoktam--- "tÃtparyÃvyatirekÃcca vya¤jakatvasya na dhvani÷ / yÃvatkÃryaprasÃritvÃttÃtparyaæ na tulÃdh­tam" // iti / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, Ça) yacca dhvaniketi---tÃtparyavyatirekÃditi---vya¤jakatvasya vya¤janÃyÃstÃtparyÃtatiriktatvÃd asau naæ dhvanirna vya¤janÃ, kintu tÃtparyamevetyartha÷ / yÃvatkÃrmaæ yÃvadarthabodhanarÆpaæ kÃryam, tatraprasÃritvÃttÃtparyam, na tulÃdhÃraïena niyamitamityartha÷ / ## (lo, u) dhvaniko daÓarÆpakartà / tÃtparyakÃryamuddeÓyam, yadarthaæ Óabdaprayoga iti bhÃva÷ / na tulayà dh­tam; kvacinnirÆddhaprasarÅk­tya vÃkyÃrthabodhanamÃtre vyavasthÃpitam / ********** END OF COMMENTARY ********** tayorupari "ÓabdabuddhikarmaïÃæ viramya vyÃpÃrÃbhÃva÷" iti vÃdibhireva pÃtanÅyo daï¬a÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ca) tayoruparÅti / i«uvyÃpÃravÃditÃtparyavÃdinoruparÅtyartha÷ / vÃcyavyaÇgyayoryugapadbodhane tÃtparyasattve kramaÓo bodhanÃnupapatti÷, kramaÓo bodhe ca tatsattve viramya vyÃpÃrabhÃva ityartha÷ / idaæ ca dÆ«aïaæ na ruciram; vya¤janÃvÃdinÃpi kramaÓo bodhÃÇgÅkÃreïa viramya vyÃpÃrasvÅkÃrÃt / tÃtparyasattve v­ttibheda eva viramya vyÃpÃra÷ svÅkriyate, na tu ekayà v­ttyà iti cenna / tÃtparyasyaiva niyÃmakatvena v­ttibhedasyÃki¤citkaratvÃt; ÓabdavirateÓcobhayatra sÃmyÃt / tasmÃt kramaÓo bodhena tÃtparyagrÃhakÃbhÃva eva tayorupari do«a÷ / na ca phalameva tadgrÃhakamiti vÃcyam; phalasya tÃtparyottarabhÃvitvÃt / kramaÓo vya¤janayà bodhane tu vakt­boddhavÃyadivaiÓi«Âyameva tÃtparyagrÃhakam / na caivaæ tadgrÃhitaæ tadevaæ tÃtparyaæ dhvanikamate v­ttirastu, na vya¤janeti vÃcyam "ityatrÃtÃtparyavi«ayasya vyaÇgyaÓ­ÇgÃrasya aparÃÇgam, yathà và "surabhimÃæsaæ bhuÇk«va "iti sugandhimÃæsatÃtparyake vÃkye dhenumÃæsavya¤janà / dÅrghadÅrghatarÃbhidhÃvÃdimate tu tadabhidhÃgrÃhakako«ÃdyabhÃva eva do«a÷, ag­hÅtathaivÃbhidhayà vyaÇgyabodhanoktistatpramÃïÃbhÃvenaiva nirasanÅyà / ## (lo, Æ) viramya vyÃpÃrÃbhÃvavÃdibhi÷--abhihitÃnvayavÃdibhi÷ / kimasmÃkamÃrdrakavaïijÃæ vahitracintayà ityartha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** evaæ ca kimiti lak«aïÃpuyapÃsyà ? dÅrghadÅrghatarÃbhidhÃvyÃpÃreïÃpi tadarthabodhasiddhe÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, cha) abhidhÃrÆpÃyà vÃcyÃrthabodhakav­ttervyaÇgyabodhakatve do«ÃntaramÃha--eca¤ceti / ## (lo, ­) evaæ ca yadi ÓabdaÓruteranantaraæ yÃvÃnartho 'vagamyate tÃvati ÓabdasyÃbhidhà eva vÃyapÃra iti bhÃva÷ / "lak«aïÃ' ityanantaraæ p­thagiti Óe«a÷ / tadartho lak«aïÅya÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** kimiti ca "brÃhmaïa ! putraste jÃta÷, kanyà te garbhiïÅ" ityÃdÃvapi har«aÓokÃdÅnÃmapi na vÃcyatvam / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ja) nanu na aÇgÅkÃryaiva lak«aïà ityata Ãha---kimiti ceti / kanyeti---atra kanyà adattÃ; tasyà eva garbhe pitu÷ ÓokÃt / atra hi sambodhyavrÃhmaïasannihitÃparajanasya tÃd­ÓaÓabdaÓravaïÃnantaraæ vrÃhmaïasya har«aÓokÃvagamÃt tacchabdÅyadÅrghatarÃbhidhayaiva tadvodhasambhavena tayorvÃcyatÃpattirityartha÷ / ## (lo, Ì) anupapattyantaramÃha--kimiti ceti / ayamartha÷--har«Ãdayo hi na kenÃpi vÃcyatvenÃbhyupagamyante, yato 'mÅ vÃcyÃrthapratÅtyà na kiyante / na khalu Óabdasya kÃrakatvaæ, j¤ÃpakatvÃttasya / ********** END OF COMMENTARY ********** yatpunarÆktaæ "pauru«eyamapauru«eyaæ ca vÃkyaæ sarvameva kÃryaparam, atatparatve 'nupÃdeyatvÃdunmattavÃkyavat / tataÓca kÃvyaÓabdÃnÃæ niratiÓayasukhÃsvÃdavyatirekeïa pratipÃdyapratipÃdakayo÷ prav­ttyaupayikaprayojanÃnupalabdherniratiÓayamukhÃsvÃda eva kÃryatvenÃvadhÃryate / "yatpara÷ Óabda÷ sa ÓabdÃrtha÷" iti nyÃyÃt" iti / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, jha) yatpara÷ Óabda÷ sa ÓabdÃrtha÷ "iti jaiminivÃkyameva vyaÇgyabodhane tÃtparyÃkhyav­ttau pramÃïamiti mataæ dÆ«ayitumutthÃpayati---yatpunariti / pauru«eyaæ laukikavÃkyam, apauru«eyaæ vaidikavÃkyam / kÃryaparam---sÃdhyatÃtparyakam / nanu kÃryaparatve prak­te kimÃyÃtamityata Ãha---tataÓceti / niratiÓayasukhÃsvÃda eva kÃryatvenÃnubhÆyata iti / tathà ca sukhÃsvÃdakÃraïatà kÃvyavÃkyasya vyaÇgyabodhadvÃreïaiva etadvÃkyasya vyaÇgyatÃtparyakatvÃt / sa ÓabdÃrtha iti / jaiminivÃkyasya saÓabdasya tÃtparyav­ttilabhyor'tha itiyartha÷ / kÃvyaprakÃÓe tu asya vÃkyasya bhinna evÃrtha÷ k­ta÷ / tathà hi--"yatparo yatsÃdhyatÃtparyaka÷ Óabda÷ sa Óabdasya prÃmÃïyaniyÃmakor'tha÷ na tu siddhaæÓe tasya Óabdasya prÃmÃïyam"iti / yathÃ,"gÃmabhyÃja"ityatra sÃdhyÃæÓo 'bhyÃjanaæ prÃmÃïyaniyÃmakor'tho na tu siddhagavÃæÓa÷; yathà vÃ, "dadhnà juhoti"ityatra dadhna÷ karaïatvaæ pÃdhyÃæÓastu tathÃ; na tu vÃkyÃntarata÷ siddhahomÃæÓa iti / ## (lo, Ê) samprati gurumataikadeÓÅyasya, "yatpara÷ Óabda÷ sa ÓabdÃrtha÷ "iti vÃdino matamÃÓaÇkya dÆ«ayati---yatpunara iti / pauru«eyamityÃdinyÃyÃdityanta÷ ÓaÇkagrantha÷ / tatretyÃdinà siddhÃnta÷ / pauru«eyaæ laukikam apauru«eyo vaidikam / kÃryamuddeÓyam / tataÓca yasmÃdevamanumÃnamityartha÷ / pratipÃdyo yaæ prati vÃkyaæ ÓrÃvyate; pratipÃdakastasya ÓrÃvayità / kÃryatvenÃvadhÃryate ityartha÷ / tasmÃnniratiÓayasukhÃsvÃdarÆpo rasÃdirÆpor'tha÷ Óabdasya tÃtparyavi«ayo jÃta÷ kiæ v­ttyantarakalpanayeti / yatpase yaduddeÓyaprayukta÷; sa ÓabdÃrtha÷ ÓabdenÃvaÓyaæ boddhavya÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** tatra pra«Âavyam-kimidaæ tatparatvaæ nÃma, tadarthatvaæ vÃ, tÃtparyav­ttyà tadvodhakatvaæ và ? Ãdye na vivÃda÷, vyaÇgyatve 'pi tadarthatÃnapÃyÃt / dvitÅye tu--keyaæ tÃtparyÃkhyà v­tti÷, abhihitÃnvayavÃdibhiraÇgÅk­tÃ, tadanyà và ? Ãdye dattamevottaram / dvitÅye tu---nÃmamÃtre vivÃda÷, tanmate 'pi turÅyav­ttisiddhe÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi ¤a) svayaæ kalpitÃrthe vitarkayati---tatra pra«Âavyamiti / sa ÓabdÃrtha ityasya vÃkyasya tatparatvamartha÷ tadeva tatparatvaæ p­cchati---kimidamiti / tadarthatvamtatpratÅtiprayojanakatvam / tadarthatvÃnapÃyÃt---tatpratÅtiprayojanakatvÃnapÃyÃt / dattamevottaramiti---saæsargamÃtra eva taistÃtparyÃkhyav­ttyabhyupagamÃdityartha÷ / tadanyà và iti tÃtparyÃkhyà v­tti÷ saæsargaæ bodhayitvà vyaÇgyÃrthamapi bodhayatÅti dhvanikena yaduktaæ tacca prÃgeva dÆ«itam / tato 'nyà vetyasya tÃtparyabhinno 'tiriktapadÃrtha ityevÃrtha÷ / nÃmamÃtreti---aÇgÅk­tÃyÃæ turÅyav­ttau, "vya¤janà và tÃtparyaæ và tannÃma' ityeva vivÃda ityartha÷ / ## (lo, e) tatreti---yaduktaæ pauru«eyamityÃdi tatra pra«Âavyamityartha÷ / tadarthatvaæ tasya ÓabdasyÃrthatvam / dattamevottaraæ tayoruparÅtyÃdinà / ********** END OF COMMENTARY ********** nanvastu yugapadeva tÃtparyaÓaktyà vibhÃvÃdisaæsargasya rasÃdeÓca prakÃÓanam-iti cet ? na, tayorhetuphalabhÃvÃÇgÅkÃrÃt / yadÃha muni÷--"vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃrisaæyogadrasani«patti÷" iti / sahabhÃve ca kuta÷ savyetaravi«Ãïayoravi kÃryakÃraïabhÃva÷ ? paurvÃparyaviparyayÃt / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, Âa) nanu atiriktapadÃrtharÆpà turÅyà vÆttirdhvanikena nocyate, kintu kÊptatÃtparyameva vyaÇgyabodhakam / tena ca kramaÓo bodhana eva, "ÓabÃdabuddhikarmaïÃm "ityÃdyuktaæ dÆ«aïaæ yugapadeva tena bodhyatÃmityÃÓaÇkate---nanviti / tÃtparyaÓaktyà tÃtparyarÆpatayà v­ttyà / tayo÷ vibhÃvÃdisaæsargaprakÃÓanarasÃdiprakÃÓanayorityartha÷ / rasani«pattirityatra rasasya j¤Ãnani«pattireva ni«patti÷ svaprakÃÓasya svaj¤ÃnÃbhinnatvÃt / pa¤camyà ca vibhÃvÃdisaæsargaj¤Ãnasya kÃraïatÃpradarÓanÃt / sahabhÃvenotpattau taddarÓitakÃraïatÃnutpattiæ darÓayati---sahabhÃve ceti / savyetraravi«Ãïe vÃmadabhiïagÃvÃdiÓ­Çge / ## (lo, ai) nanviti / prakÃÓanamityanantaraæ,"tathà sati viramyavyÃpÃro na bhavi«yati"iti Óe«a÷ / anayaiva diÓà pratÅyamÃnayorvastvalaÇkÃrayorapi,"yatpara÷ Óabda÷ sa ÓabdÃrtha÷"itinyÃyÃÓrayeïa vya¤janÃÇgÅkÃro 'nupapanna eva / ki¤ca, "yatpara÷ Óabda÷ sa ÓabdÃrtha÷"iti nyÃyamaÇgÅkurvatÃæ vya¤janÃnaÇgÅkÃre vÃnÅraku¤ja ityÃdau guïÅbhÆta÷ pratÅyamÃnor'tha÷ prathamamavataran Óabdasya tatparatvÃbhÃvÃt kasya vyÃpÃrasya vi«ayatÃmavalambatÃm ? nanu tarhi bhaÂÂanayavat, "pÅno devadatto divà na bhuÇkte / ' ityÃdau, "rÃtrau bhuÇkte' ityÃdivadatrÃpi vyaÇgyÃrthapratÅtau vÃkyaÓe«aæ kalpatÃmiti cenna / "dharmikalpanÃto varaæ dharmakalpanÃ"iti nyÃyÃd vyÃpÃrantarakalpanasyaiva nyÃyyatvÃt / ********** END OF COMMENTARY ********** "gaÇgÃyÃæ gho«a÷" ityÃdau taÂÃdyarthamÃtrabodhaviratÃyà lak«aïÃyÃÓca kuta÷ ÓÅtatvapÃvanatvÃdivyaÇgyabodhakatà / tena turÅyà v­ttirupÃsyaiveti nirvivÃdametat / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, Âha) nanu lak«aïÃmÆlavya¤janà nÃdriyatÃm, ekayaiva lak«aïayà lak«ayavyaÇgyÃrthadvayaæ bodhyatÃmityata Ãha---gaÇgÃyÃmiti / ## (lo, o) evaæ pÆrvoktavyaÇgyÃnÃmabhidhÃtÃtparyÃvedyatvaæ nirasya lak«aïÃvedyatvaæ dÆ«ayati---gaÇgÃyÃmiti / upasaæharati---teneti / tena hetunà / ********** END OF COMMENTARY ********** kiæca--- ## ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ¬a) nanu abhidhà lak«aïà ca dÅrghatarÅbhÆtaiva vyaÇgyÃrthaæ bodhayatu, kutastayorvirÃma÷? Óabdasya viramyavyÃpÃrastu bhavanmate vyaÇgyabodhana iva svÅkÃrya ityato vaidharmyÃdeva vÃcyavyaÇgyabodhakavyÃpÃrayorbhedaæ sÃdhayati / ki¤ca---boddh­svarÆpeti---boddhÃ, svarÆpam, saækhyÃ, nimittam, kÃryam, pratÅti÷, kÃla÷, ÃÓraya÷, vi«ayaÓcetyÃdÅnÃæ ca bhedÃdityartha÷ / e«Ãæ bhedaæ svayameva darÓayi«yati / bhinno 'bhidheyato vyaÇgya iti---yadyapi abhidhÃvya¤janayoreva bheda÷ pradarÓanÅya÷, tathÃpi tadbhedapradarÓanenaiva tadvodhakasyÃpi bheda÷ pradarÓita ityÃÓayena itthamuktam / ## (lo, au) vyaÇgyasyÃbhidheyatve dÆ«aïÃntaramavatÃrayati---ki¤ceti / bhedÃdityasya boddhrityÃdau pratyekamanvaya÷ / tena boddh­bhedÃt, svarÆpabhedÃt, saækhyÃbhedÃdityÃdi boddhavyam / ********** END OF COMMENTARY ********** vÃcyÃrthavyaÇgyÃrthayorhi padatadarthamÃtraj¤ÃnanipuïairvaiyÃkaraïairapi sah­dayaireva ca saævedyatayà boddh­bheda÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ¬ha) tatra boddh­bhedaæ darÓayati---vÃcyÃrthavyaÇgyÃrthayoriti / vÃcyÃrthasya vaiyÃkaraïairvedyatayÃ, vyaÇgyÃrthasya ca sah­dayairityevaæ yathÃsaækhyamanvaya÷ / vaiyÃkaraïa hi padasya padavÃcyÃrthasya j¤ÃnamÃtre nipuïÃ÷, na tu vyaÇgyÃrthaj¤Ãne / ********** END OF COMMENTARY ********** "bhama dhammia--" (242 p­.) ityÃdau kvacidvÃcye vidhirÆpe ni«adharÆpatayÃ, kvacit "ni÷ Óe«acyutacandanam-" (62 p­.) ityÃdau ni«edharÆpe vidhirÆpatayà ca svarÆpabheda÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ïa) svarÆpabhedaæ darÓayati---bhameti / atra bhramaïavidhirvÃcyor'tha÷ / abhramaïaæ ni«edho vyaÇgaya÷ / ni«edharÆpe iti---tadantike 'gamanaæ ni«edho vÃcya÷ / tadantike gamanavidhirvyaÇgya ityartha÷ / vidhirÆpe vÃcye j¤Ãte sati ni«edhirÆpatayà vyaÇgyo j¤Ãyata ityartha÷ / evamuttaratrÃpi / ## (lo, a) "ni÷ Óe«acyutacantanam ' ityÃdau "gatÃsÅt"ityarthasya vyaÇgyatvamaÇgÅk­tya vidhirÆpatvokti÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** "gato 'stakarka÷" ityÃdau ca vÃcyor'tha eka eva pratÅyate / vyaÇgyastu tadvoddhrÃdibhetÃt kvacit "kÃntamabhisara" iti, "gÃvo nirudhyantÃm" iti, "nÃyakasyÃyamÃgamanÃvasara÷" iti, "saætÃpo 'dhunà nÃsti" ityÃdirÆpeïÃneka iti saækhyÃbheda÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (lo, Ã) boddhrÃdÅtyÃdiÓabdena vakt­prakaraïÃdaya÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** vÃcyÃrtha÷ ÓabdoccÃraïamÃtreïa vedya÷, e«a tu tathÃvidhapratibhÃnairmalyÃdineti nimittabheda÷ / pratÅtimÃtrakaraïÃccamatkÃrakaraïÃcca kÃryabheda÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ta) saækhyÃbhedaæ darÓayati---vÃcyÃr'tha÷ iti / e«a iti---vyaÇgyaityartha÷ / kÃryabhadaæ darÓayati---pratÅtimÃtreti---abhidhÃyà abhidheyapratÅtimÃtraæ kÃryam, vya¤janÃyÃstu camatkÃro 'pi kÃryam / ********** END OF COMMENTARY ********** kevalarÆpatayà camatkÃritayà ca pratÅtibheda÷ / pÆrvapaÓcÃdbhÃvena ca kÃlabheda÷ / ÓabdÃÓrayatvena ÓabdatadekadeÓatadarthavarïasaæghaÂanÃÓrayatvena cÃÓrayabheda÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, tha) kÃlabhedaæ darÓayati---pÆrvapaÓcÃditi / ÃÓrayabhedaæ darÓayati---ÓabdÃÓrayatveneti / abhidhÃyÃ÷ ÓabdamÃtrÃmÃÓraya÷ / vya¤janÃyÃstu ÓabdatadekadeÓavarïÃdi÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** "kassa va ïa hoi roso daÂÂhÆïapiÃeæ savvaïaæ aharaæ / sabbhamarapa¬amagghÃiïi vÃriavÃme sahasu eÇïiæ" // iti sakhÅtatkÃntavi«ayatvena vi«ayabheda÷ / tasmÃnnÃbhidheya eva vyaÇgya÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, da) vi«ayabhedaæ darÓayati---"kassa và ïa hoi' iti / kasya và na bhavati ro«o d­«Âvà priyÃyÃ÷ savraïamadharam ? sabhramarapadmÃghrÃyiïi ! vÃritavÃme ! sahasvedÃnÅm / "iti saæsk­tam / upanÃyakada«ÂÃdharÃæ patnÅæ tarjayantaæ prati nÃyikÃsakhyÃ÷ pratÃraïoktiriyam / he vÃritavÃme ! vÃrite sabhramarapadmÃghrÃïe vÃme pratikÆle ityÃpÃtata÷ / "vÃritÃyÃmadharadaæÓaparyantÃyÃæ ratau vÃme' iti tu gƬham / sahasvetyatra patyustarjanakarma bodhyam / sakhÅtatkÃnteti---vaktaryÃ÷ sakhÅ nÃyikÃ, tatkÃntastatpati÷ / tadvi«ayatvenatajj¤Ãnavi«ayatvena / nÃyikayà hi pratÅyate iyaæ pratÃrayatÅtyevaæ vyaÇgyÃrtha÷ / tasmÃditi---vyaÇgyÃrtho nÃbhidhÃgamya ityartha÷ / ## (lo, i) kassa và ïeti---vÃritÃdarthÃd vÃme pratikÆlakÃriïi / tatra vÃcyaæ sakhÅvi«ayam, "bhramareïa da«Âadhareyaæ, na puna÷ parakÃmukena' iti vyaÇgyaæ tu kÃntavi«ayam / evaæ boddh­svarÆpÃdibhede 'pi yadi vÃcyavyaÇgyayorekatvaæ tadà kvacidapi nÅlapÅtÃdau narapuÇgavÃdau bhedo na syÃdityÃÓaya÷ / nanu gato 'stamarka ityÃdivÃkye prakaraïÃdirÆpaj¤ÃpakÃntarasahÃyenaiva bodhitasya kÃntamabhisaretyÃdivyaÇgyÃrthasya kathaæ ÓabdapramÃïabodhyatvam, ÓabdaikasamadhigamyatvÃbhÃvÃd, iti cedatra kecidÃhu÷-yathà Óabdabodhitasya kvacid vÃcyasyÃrthasya satyÃsatyatvajij¤ÃsÃyÃæ satyatvamanumÃnavi«aya iti ÓabdÃnumÃnapramÃïayorbhinnavi«ayatvam / vyaÇgyastu eva eva ÓabdapramÃïena prakaraïÃdibodhya iti d­«ÂÃntadÃr«ÂÃnti kayorvai«amyam / tatra kà gatiriti cet---tatraivaæ saÇgati÷ / yathà prakaraïÃdervi«ïvÃdyanekÃbhidheyasyÃpi haryÃdyabhidheyÃvacchedakatvaæ tathÃnekavya¤jakasyÃpi Óabdasya ekavyaÇgye prakaraïadisÃhÃyyasyeti kartavyatÃrÆpatayà ÓabdasyÃÇgatvaæ svÃÇgasya cÃvyavadhÃyakatvaæ nyÃyasiddhameviti na ÓabdapramÃïavyÃkopa÷ / iha ca yadyapi vÃkyÃrthasya pratÅtyanantaraæ tasya satyÃsatyatvajij¤ÃsÃyÃæ satyatvaæ pramÃïÃntareïÃnumÃnenaiva bodhyate, tathÃpi satyÃsatyatvajij¤ÃsÃta÷ pÆrvamupapannÃyà vÃkyÃrthapramÃyà apramÃbhÃvÃt ÓabdaikasamadhigamyatvÃcca na ÓabdaprÃmÃïyavyÃkopa÷ / na hi cak«urÃdinà pratÅtau satyÃsatyatvapratyak«aprÃmÃïyaæ vyÃkupyeta / ********** END OF COMMENTARY ********** tathÃ--- ************* COMMENTARY ************* ## (lo, Å) tatheti / na khalu etÃvataiva vyaÇgyÃnÃmabhidhÃlak«aïÃbodhyatvaæ nÃsti, api tu itaradhÃpÅtyartha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** ## "na bodhikÃ" iti Óe«a÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, dha) rasÃdibodhikà na lak«aïà nÃpi abhidhà sambhavatÅtyÃha--prÃgasattvÃditi / tatkÃvyasthaÓabdajanyo yo rasastasya ÓabdabodhÃnantarameva janyamÃnatvÃt tatprÃk tasyÃsattvÃt tatra tatkÃvyasthaÓabdasya Óakterlak«aïÃyà và grahÅtumaÓaktatvÃdityartha÷; prÃgupasthite vastunyeva tayorgrahaïasambhavÃt / nanu kÃvyÃt prathamamanubhÆyamÃno yo rasastanni«ÂhasÃmÃnyadharmarÆpayà sÃmÃnyalak«aïayà upasthite bhÃvinyapi rase Óaktigraho 'stviti cenna / Óaktyà lak«aïayà và prÃthamikarasabodhasyaiva tatsambhavÃt prÃk tasyÃnupasthitatvÃt vibhÃvÃdivÃcakaÓabdÃnÃætatra ÓaktigrahakatvÃbhÃvÃccetyapi bodhyam / nÃpi ko«agrÃhitaÓaktikÃt kÃvyasthaÓ­ÇgÃrÃdiÓabdÃttadvodha÷, ananubhavÃt / pratyuta tatsattve rasÃde÷ svaÓabdavÃcyatÃdo«asyaiva vak«yamÃïatvÃt / ata÷ Ó­ÇgÃrÃdiÓabdÃbodhyatve rasatvÃnÃpte÷; kintu vibhÃvÃdyabhidhÃnadvÃraiva tatpratÅterÃnubhÃvikatvÃt nanu iha kÃvyasthÃt Ó­ÇgÃrÃdiÓabdÃjj¤Ãtasya rasasya prÃgupasthitatvena vibhÃvÃdivÃcakaÓabdairlaïayà rasÃderbodho 'stu ityata Ãha---ki¤ca mukhyÃrtheti / lak«aïetyasya Óe«Ã¤calaæ pÆrvato 'nu«a¤jayati---na bodhiketi / ## (lo, u) prÃgiti / ayamartha÷--rasabhÃvÃdervyaÇgyasya prÃgasattvÃllak«aïÃbhidhe na bodhike / trayÃïÃmapi vyaÇgyÃnÃæ mukhyÃrthabÃdhavirahÃdapi na lak«aïà bodhiketi / api÷ pÆrvoktasamuccaye / ********** END OF COMMENTARY ********** nahi ko 'pi rasanÃtmakavyÃpÃradbhinno rasÃdipadapratipÃdya÷ pramÃïasiddho 'sti, yamime lak«aïÃbhidhe bodhayetÃm / kiæ¤ca, yatra"gaÇgÃyÃæ gho«a÷" ityÃdÃvupÃttaÓabdÃrthÃnÃæ bubhÆ«annevÃnvayo 'nupapattyà bÃdhyate tatraiva hi lak«aïÃyÃ÷ praveÓa÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, na) nanu rase 'pi tÃtparyasattvÃllak«aïÃæ vinà tadanirvÃha eva mukhyÃrthabÃdha ucyata ityata Ãha--na hÅti / yadi rasÃdiÓabdÃttasya prÃgupasthitistadaiva tasya lak«aïayà bodhÃrthamuktarÆpamukhyÃrthabÃdhanirvacanaæ saiva tu netyartha÷ / rasanÃtmako vya¤janÃtmako vyÃpÃro yasya, etÃd­ÓarasÃd bhinna eva rasÃdipratipÃdya ityartha÷ / bubhÆ«an--bhavitumiccan / pravÃhÃdau gho«Ãdyanvaya÷ / ## (lo, Æ) pramÃïÃsiddha ityanantaram, "kvacid"iti Óe«a÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** yaduktaæ nyÃyakusumäjalÃvudayanÃcÃryai÷--- "ÓrutÃnvayÃdanÃkÃÇk«aæ na vÃkyaæ hyanyadicchati / padÃrthÃnvayavaidhuryÃttadÃk«iptena saÇgati÷" // ************* COMMENTARY ************* ## (vi, pa) asminnarthe saævÃdaæ darÓayati---taduktm iti / ÓrutÃnvayÃt--ÓrutapadÃrthayoranvayasambhavÃt; abÃdhitÃdanyatrÃnÃkÃÇk«aæ vÃkyamanyaddhi necchati nÃkÃÇk«ati / padÃrthÃnvayavaidhuryÃt--padÃrthayoranvayÃsambhavÃt / tadÃk«iptena--tadullikhitena / saÇgatiranvaya ityartha÷ / ## (lo, ­) ÓrutÃnvayÃditi / anyat---padÃrthÃntaram / necchati nÃpek«ate / yadi tu "gaÇgÃyÃæ gho«a÷' ityÃdau padÃrthÃnÃmanvayakÃla eva bÃdhapratibhÃsÃdyanvayasya vidhurÅbhÃvastadà tena padÃrthena jalamayÃdinà Ãk«ipto yastaÂÃdistena saÇgatiranvaya ityartha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** na puna÷ "ÓÆnyaæ vÃsag­ham--" ityÃdau (22 p­.) mukhÃyÃthabÃdha÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, pha) evaæ, "ÓÆnyaæ vÃsag­ham' / ityÃdau ÓÆnyavÃsag­hÃdÅnÃæ vilokanÃdyanvayÃbÃdhÃt na rasalak«aïetyaha--na punariti / ## (lo, Ì) tata÷ kimityata Ãha---na punariti / tatkathaæ rasÃdipratÅtau lak«aïà ityartha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** yadi ca "gaÇgÃyÃæ gho«a÷" ityÃdau prayojanaæ lak«yaæ syÃt, tÅrasya mukhyÃrthatvaæ bÃdhitatvaæ ca syÃt / tasyÃpi ca lak«yatayà prayojanÃntaraæ tasyÃpi prayojanÃntaramityanavasthÃpÃta÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ba) nanvevaæ rasabodhanÃrthameva vya¤janà svÅkriyatÃm; "gaÇgÃyÃæ gho«a÷' ityÃdau yat ÓaityapÃvanatvaæ ca vyaÇgyamuktaæ tÅralak«aïÃnantaraæ tatrÃpi lak«aïaivÃstu; kiæ vya¤janayà ? ityÃha---yadi ceti / prayojanaæ prayojanÅbhÆtaj¤ÃnÃvi«aya÷ / mukhyÃrthatvaæ bÃdhitatvaæ ca syÃditi---ubhayameva tu nÃstÅti Óe«a÷ / prayojanasya lak«yatve 'navasthà syÃdityata Ãha--tasyÃpÅti / anavasthÃpÃt ityatra anavasthÃpÃtaÓcetyartha÷ / ## (lo, Ê) nanvevaæ vivak«itÃnyaparavÃcye dhvanau mÃstu lak«aïÃ; avivak«itavÃcye tu ÓÅtatvapÃvanatvÃdirÆpaæ prayojanaæ lak«aïÅyamastitvatyÃÓaÇkyÃha---yadi ceti / Óabdo hi prathamaæ mukhyamarthaæ pratipÃdya tasya vÃkyÃrthÃnvayÃnupapattau tatsambandhinamarthaæ lak«ayati / iha yadi tÅrapratyayÃnantaraæ bodhyaæ prayojanaæ lak«ayati tadà gaÇgÃÓabdasya tÅraæ mukhyor'tha÷ syÃt / tasya ca vÃkyÃrthÃnvayÃnupapatti÷ syÃt ityartha÷ / prayojanalak«yatve 'navasthÃdo«o 'pÅtyÃha---tasyÃpÅti / tasya tayà tak«yatayà aÇgÅkÃryasya prayojanÃntaram, rƬhiprayojanÃbhÃve lak«aïÃsambhÃvÃdityartha÷ / tasyÃpi---dvitÅyaprayojanasya / "anavasthà yà mÆlak«atikÃriïÅ"mÆlaæ hyatra tÅrani«Âasya pÃvanatvasya ca pÆrvapak«eïa lak«yatvenÃÇgÅkÃra÷ / tasyevaævidhÃnarthamÆlatvena parityÃgo nyÃyya iti bhÃva÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** na cÃpi prayojanaviÓi«Âa eva tÅre lak«aïà / vi«ayaprayojanayoryugapatpratÅtyanabhyupagamÃt / nÅlÃdisaævedanÃnantarameva hi j¤ÃtatÃyà anuvyavasÃyasya và saæbhava÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, bha) nanu lak«yÃrthabodhÃnantaraæ yadi prayojane lak«aïà tadaivÃnavasthÃ; ÓÅtapÃvane tÅre gho«a ityevaæ prayojanaviÓi«Âa eva lak«aïÃstvityata Ãha---na cÃpÅti / tatra gaÇgÃtÅre gho«a ityato 'dhikÃrthasya pratÅti÷ prayojanamiti kÃvyaprakÃÓak­duktaæ prayojanamanusandheyam / samÃdhatte--vi«ayaprayojanayoriti / pÃvanatvaviÓi«ÂatÅralak«aïÃyÃæ hi lak«aïÃvi«ayastÅram, viÓe«aïaæ pÃvanatvÃdi / prayojanaæ---prayojanÅbhÆtaj¤Ãnavi«ayarÆpaæ pÃvanatvÃdi tayoryugapatpratÅti÷;--lak«aïÃyanyaikapratÅti÷; tadanabhyupagamÃdityartha÷ / nanu tadanabhyupagame kiæ bÅjam ? iti cet--lak«aïayà yatpÃvanatvaviÓi«Âaæ j¤Ãnaæ janayitavyaæ tatprayojanÅbhÆtaæ j¤Ãnaæ ca tadeva paryavasitamityata÷ kÃryakÃraïayorabhedÃpattireva bÅjamiti sarvatra tu tayorbheda eva d­Óyate ityÃha--nÅlÃdÅti / nÅlÃdij¤Ãnaæ vyavasÃyarÆpaæ kÃraïaæ, tatkÃryaæ tu j¤Ãtatà / naiyÃyikÃnÃæ murÃreÓca mate 'nuvyavasÃya÷ tÃd­ÓakÃryakÃraïayoÓca kramotpattireva ityartha÷ / kramikayoÓca bheda ityartha÷ ## (lo, e) nanu yadi taÂÃdyarthabodhanÃya lak«aïÃv­ttirÃÓrayaïÅyÃ, iha caitadviÓi«Âameva taÂaæ lak«aïà bodhayatu kiæ v­ttyantareïa ? tathà hi gaÇgÃtÃdÃtmyena taÂapratyayastÃvallak«ya÷, gaÇgÃtÃdÃtmyapratÅtyà ca taÂasya daivasiddhameva ÓaityÃdiviÓi«ÂatvamityÃÓaÇkyÃha--na cÃpÅti---prayojanaviÓi«Âe 'pi lak«aïaityartha÷ / kuta÷ ? ityÃha--- ********** END OF COMMENTARY ********** ## ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ma) vyaktivivekakÃramate vibhÃvÃdibhyo ratyÃdyanumitireva rasa; na ratyÃdÅnÃæ vya¤janÃ--iti; taddÆ«ayati--nÃnumÃnam iti / rasÃdÅnÃæ ratyÃdÅnÃæ vyaÇgyÃnÃæ bodhanak«amaæ bodhakÃraïaæ nÃnumÃnamityartha÷ / kuta÷ ? ityatrÃha--ÃbhÃsatveneti / granthak­nmate hi j¤ÃyamÃnavibhÃvÃdÅnÃæ ratyÃdiliÇgatvasambhave 'pi, rÃma÷ sÅtÃvi«ayakaratimÃn; sÅtÃdivibhÃvÃdimattvÃt ityanumitirna rasa÷ tasyÃnandasvarÆpatvÃbhÃvena anÃsvÃdyatvÃt; kintu ÓabdÃnvayavyatirekÃnuvidhÃyatvena vya¤janayà ÓÃbdabodhavi«ayo ratyÃdirbhÃvukairbhÃvyamÃna÷ svaprakÃÓÃnandamayatvena pariïata ÃsvÃdyamÃno rasa÷ / tasya ca vyaÇgyatvaæ prapÃnakarasanyÃyena, taccharÅrapravi«ÂaratyÃdervà vyaÇgyatvÃditi / tathà ca tÃd­Óarasasya hetÆnÃæ ratyÃdikÃryakÃraïasahakÃrirÆpÃïÃæ vibhÃvÃdÃnÃmÃbhÃsatvena nÃnumÃnaæ nÃnumitirityartha÷ / tathà hi vibhÃvÃdaya÷ sÅtÃdayo hetavo mutubarthadid­k«Ãdisambandhena rÃmÃdiv­ttaya÷ / sÃdhyastÆktarÆpo rasa÷ kÃvyaboddhani«Âha ityato hetÆnÃæ viruddhatvamasiddhiÓceti hetvÃbhÃsatà / v­ttÃvapyayamartho vyaktirbhavi«ayati / rasÃdibuddhi÷ sm­tirÆpÃpi netyÃha--sm­tirna ca rasÃdidhÅ÷ iti / saæskÃrajanyatvena rasÃdibuddhi÷ sm­tirÆpeti kecidÃhu÷ / tacca saæskÃrajanyapratyabhij¤ÃyÃæ vyabhicÃrÃdÃbhÃsarÆpamevetyagre vak«yate / vastutastu svaprakÃÓÃnandarÆpatvenaiva na sm­ti÷; tasyà evaæbhÃvÃbhÃvÃt / ## (lo, ai) evaæ vyaÇgyasyÃsya prÃcÅnavedyatvaæ nirasya mahimabhaÂÂena khalu rasavastvalaÇkÃravya¤jakÃnÃæ vÃkyÃnÃmantarbhÃvÃrthaæ yadanumÃnaæ darÓitaæ tattaddhetvÃbhÃsado«eïa vidhurÅk­tam / ********** END OF COMMENTARY ********** vyaktivivekakÃreïa hi--"yÃpi vibhÃvÃdibhyo rasÃdÅnÃæ pratÅti÷ sÃnumÃna evÃntarbhavitumarhati / vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃripratÅtirhi rasÃdipratÅte÷ sÃdhanami«yate" / te hi ratyÃdÅnÃæ bhÃvÃnÃæ kÃraïakÃryasahakÃribhÆtÃstÃnanumÃpayanta eva rasÃdÅnni«pÃdayanti / ta eva pratÅyamÃnà ÃsvÃdapadavÅ gatÃ÷ santo lasà ucyante, ityavaÓyaæbhÃvÅ tatpratÅtikrama÷ kevalamÃÓubhÃvitayÃsau na lak«yate, yato 'yamadyÃpyabhivyaktikrama÷" iti yaduktam / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ya) vyÃca«Âe---vyaktivivekakÃreïeti / rasÃdini«Âhà rasÃdivi«ayà / kvacittu, "rasÃdÅnÃm' iti pÃÂha÷ / tÃd­ÓÅ yà vibhÃvÃdibhya÷ pratÅti÷ siddhetyartha÷ / tÃn rasÃdÅnni«pÃdayantÅli ni«pÃdanaprakÃramÃha---ta eveti / ta eva anumÅyamÃnà ratyÃdaya eva puna÷ punaranuÓÅlanÃdÃsvÃdyapadavÅæ gatÃ÷ santo j¤Ãnasambandhena sÃmÃjikani«ÂharasatÃmÃpadyanta ityartha÷ / tatpratÅtikrama iti---vibhÃvÃdij¤Ãnam, tato ratyanumiti÷, tata÷ puna÷ punaranuÓÅlanam, tata ÃsvÃda ityevaæ pratÅtikrama ityartha÷ / ÃÓubhÃvitayà iti / ratyÃdyanumitervibhÃvÃdij¤ÃnÃnantaryasyÃÓubhÃvitayà vyÃpatyÃdyupasthityadhÅnÃnumitikramo na tak«yata ityartha÷ / kintu vibhÃvÃdibhireva ratyÃdirvyajyata ityave bhramo jÃyata ityÃha---yato 'yamadyÃpÅti / ********** END OF COMMENTARY ********** tatra pra«Âavyam--kiæ ÓabdÃbhinayasamarpitavibhÃvÃdipratyayÃnumitarÃmÃdigatarÃgÃdij¤Ãnameva rasatvenÃbhimataæ bhavata÷, tadbhÃvanayÃbhÃvakairbhÃvyamÃna÷ svaprakÃÓÃnando và / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ra) ÓabdÃbhinayeti---Óabdo vibhÃvÃdivÃcaka÷ Óabda÷, abhinayo nÃÂyÃbhinaya÷, sarmaïaæ j¤Ãpanam, rÃgo 'nurÃgo rati÷ / taditi---pÆrvamevedaæ darÓitam / svaprakÃÓÃnando vetyatrÃnumiti iti Óe«a÷ / anumitivi«ayasyaiva vitarkyamÃïatvÃt / ********** END OF COMMENTARY ********** Ãdye na vivÃda÷, kintu "rÃmÃdigataragÃdij¤Ãnaæ rasasaæj¤ayà nocyate 'smÃbhi÷" ityeva viÓe«a÷ / dvitÅyastu vyÃptigrahaïÃbhÃvÃddhetorÃbhÃsatayÃsiddha eva / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, la) na vivÃda iti / ratyÃderanumÃnaæ vya¤janà ceti vivÃdo nÃpÃtata ityartha÷ / tadaivÃtra vivÃda÷ syÃd yadà rÃmÃdigataratyÃdivya¤janaæ mayà rasatvenoktasyÃt, tadeva tu netyÃha---kintviti / mayocyate rÃmÃdigataratyÃdervya¤janam, tataÓca vyaÇgyaratyÃdireva sÃmÃjikaratyÃdÃvabhedenÃ'pyamÃïo rasanÃkhyavyÃpÃreïÃsvÃdyamÃno rasa iti rasanirÆpaïaprastÃvoktasiddhÃnta÷ / sa eva dvitÅya÷ pak«a÷, tasyÃnumeyatvÃsambhava ityÃha---dvitÅyastviti / vyÃptigrahaïÃbhÃvÃditi---viruddhahetau tadbhÃvaniyamÃdityartha÷ / idamupalak«aïaæ svarÆpÃsiddheÓcetyapibodhyam, sÅtÃdivibhÃvÃdimattvasya rÃmÃdimÃtrav­tterna tu sÃmÃjike / Åd­ÓÃbhÃsatÃmÃha---hetoriti / asiddha ityasya dvitÅya÷ pak«a÷ viÓe«yam / ÃbhÃsatvena hetÆnÃmityasya vyÃkhyÃnamidam / ## (lo, o) hetorÃbhÃsatayeti---"ÃbhÃsatvena hetÆnÃm' iti kÃrikÃpadÃrtha÷ / kathaæ hetorÃbhÃsatetyÃha---vyÃptigrahaïÃbhÃvÃditi / ********** END OF COMMENTARY ********** yaccoktaæ tenaiva--- "yatra yatraivaævidhÃnÃæ vibhÃvÃnubhÃvasÃttvikasa¤cÃriïÃmabhidhÃnamabhinayo và tatra tatra Ó­ÇgÃrÃdirasÃvirbhÃva÷" iti sugrahaiva vyÃpti÷ pak«adharmatà ca / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, va) vyaktivivekakÃreïa sambandhaviÓe«aïavibhÃvÃdÅnÃæ yathoktÃnandarÆpasavyÃpyatà pak«adharmatà ca sÃdhyate, dÆ«ayituæ tadapyutthÃpayati---yaccoktamiti / sÃttvikasaæcÃriïÃmiti---Ó­ÇgÃrarasÃnumityabhiprayeïoktam, te«Ãæ Ó­ÇgÃrarasasyaiva vyÃpyatvÃt / kvacittu vibhÃvÃnubhÃvasaæcÃriïÃmityeva pÃÂho na sÃttviketyÃdi÷ / abhidhÃnaæ vÃcaka÷ Óabda÷, abhidheyo nÃÂyÃm, tadvya¤jikà kriyÃ, tadubhayamapi svavi«ayabodhÃÓrayatÃsambandhena rasÃÓrayasÃmajikav­ttiriti vyÃpti÷ / pak«ardhamatà ca sugrahetyartha÷ / ## (lo, au) atra mahimabhaÂÂadarÓitÃæ vyÃptiæ dÆ«ayitvà vyÃptigrahaïÃbhÃvaæ dra¬hayati--yaccetyÃdi / pak«adharmatetyantena / tasmÃdata÷ Ó­ÇgÃrarasÃvirbhÃva iti rÆpa÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** tayÃ-- "yÃr'thÃntarÃbhivyaktau va÷ sÃmagrÅ«Âà nibandhanam / saivÃnumitipak«e no gamakatvena saæmatÃ" // iti / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, Óa) asminnetasya kÃrikÃmÃha--yÃrthÃntareti / arthÃntarasya rasasyÃbhivyaktau ÃsvÃdane nibandhanakÃraïaæ vo yu«mÃkaæ yà sÃmagrÅ«Âà saiva vibhÃvÃdirÆpà sÃmagrÅ no 'smÃkaæ mate gamakatvena anumÃpakatvena sammateryartha÷ / ## (lo, a) bhavadbhirevaævidhà vyÃptiranve«Âavyetyata Ãha--yÃrtheti / arthÃntarÃbhivyaktau yà sÃmagrÅ kÃraïam i«Âà saivÃsmÃkamanumitau liÇgamityartha÷ / sÃmagrÅbhÃve 'pi hi vyaÇgyÃrthapratipattau yata÷ kutaÓcidapi yadeva tadeva pratÅyate / evaæ vyaÇgyasya prakÃÓane liÇgamavaÓyamanve«Âavyam / tasya vyÃptigrahaïaæ vinà ÃbhÃsataiva syÃditi bhavatÃmapi vyÃptigrahaïaæ vinà vyaÇgyaj¤Ãnaæ na sambhavatÅti bhÃva÷ / sammatetyatretipadasya yaccoktamityatra sambandha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** idamapi no na viruddham / na hyevaævidhà pratÅtirÃsvÃdyatvenÃsmÃkamabhimatà kintu--svaprakÃÓamÃtraviÓrÃnta÷ sÃndrÃnandanirbhara÷ / tenÃtra si«Ãdhayi«itÃdarthÃdarthÃntarasya sÃdhanÃddhetorÃbhÃsatà / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, «a) dÆ«ayati---idamapÅti / anumitirhi na svaprakÃÓÃnandarÆpà ityartha÷ / nirbharastadrÆpa÷, tÃd­Óa eva si«Ãdhayi«ita ityartha÷ / si«Ãdhayi«itatvaæ cÃtra icchÃvi«ayatvamÃtram, na tu anumitsitatvam, rase 'numityabhÃvÃt / ÃbhÃsatà asiddhasÃdhanarÆpÃbhÃsatà / idaæ dÆ«aïaæ saulabhyÃdevoktam / vastutastu sÃmÃjike sÃtrÃtkriyamÃïa÷ svaprakÃÓÃnando 'numÅyata eva na, anumitsÃbhÃvÃt, na hi tasya niyamato 'numitsà bhavati, rasabodhastu niyamata eva / tathà j¤ÃtavibhÃvÃdirÆpà sÃmagrÅ rasÃboddhurjanasyÃpyastÅti vyabhicÃraÓceti bodhyam / ## (lo, Ã) siddhÃntamÃha---idamapÅti / idaæ mahimabhaÂÂasya samanantaroktam / si«Ãdhayi«itor'tho rasÃderanumÃnÃntarbhÃva÷ / sÃdhitamarthÃntaram / tatra kÃvye Ó­ÇgÃrÃdirasa ityÃdij¤ÃnasyÃnumeyatvam / ********** END OF COMMENTARY ********** yacca "mama dhammia--" ityÃdau (242 p­.) pratÅyamÃnaæ vastu / "jalakelitaralakaratalamuktapuna÷ pihitarÃdhikÃvadana÷ / jagadavatu kokayÆnorvighaÂanasaæghaÂanakautukÅ k­«ïa÷" // ityÃdau ca rÆpakÃlaÇkÃrÃdayo 'numeyà eva / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, sa) yatra vastuno 'laÇkÃrasya và vya¤janà tatra vastvalaÇkÃrau anumÃnagamyau eveti naiyÃyikamataæ dÆ«ayitumutthÃmapayati---yacceti / yacca paryavasyatÅti dÆrenvaya÷ / uktamiti tasya Óe«a÷ / tathà ca yacca paryavasyatÅtyuktamityartha÷ / pratÅyamÃnaæ vastu, abhramaïam / alaÇkÃravya¤janÃsthalaæ darÓayati--jalakelÅti / jalakelau ÓrÅk­«ïena svÅyakaradattajalena rÃdhikÃmukhacandraæ puna÷ purabhi«icya svÅyakareïa pidhÅyate ca mucyate ca / tatastÃd­Óacandrasya pidhÃnamocanÃbhyÃæ kokamithunasya saæghaÂanavighaÂane bhavata÷ / pidhÃne rÃtrau virahiïastasya prÃta÷ kÃlabhramÃt saæghaÂanam, mocane candrodayaviÓi«ÂasandhyÃkÃlabhramÃd vighaÂanam / k­«ïasya tÃd­Óakautukavarïanamitam / pidhÃnamocane k­«ïasyaiva kareïa natu rÃdhikÃyÃcha, tatkarasya jalakelitaralatve k­«ïamukhasyaiva sicyamÃnatvasambhavena svamukhasya pidhÃnÃyogÃt / yad vÃ--rÃdhikÃreïa pidhÃnamocanayorapi jalasekadvÃrà k­«ïakaraprayojyatvÃttaddvÃrà k­«Âakareïaiva pidhÃnamocane / ityÃdau rÆpakÃdaya iti / atra Óloke mukhe candrarÆpaïam ÃdipadadvayÃt ÓlokÃntare alaÇkÃrÃntaramityartha÷ / ## (lo, i) evaæ rasÃderanumÃnÃgocaratvaæ vyavasthÃpya vastvalaÇkÃrayorapi vyaÇgyayostaddarÓayati---yacceti / ca÷ pÆrvoktasamuccaye / paryavasyatÅtyatra dÆrasthitena itiÓabdena mambandha÷ / yaduktaæ mahimabhaÂÂena tadapyayuktamityartha÷ / kimuktamityÃha---jalakelÅtyÃdi / jalakelÅtyÃdau rÆpakÃlaÇkÃra÷ / rÃdhikÃmukhasya candratvasya vyaÇgyatvÃccandradarÓanÃdarÓanÃbhÃyÃæ hi rÃtrisadbhÃvÃbhÃvabuddhyà cakavÃkayorvighanasaæghaÂane bhavata÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** tathÃhi---"anumÃnaæ nÃma pak«asattvasapak«asattvavik«avyÃv­ttatvaviÓi«ÂÃlliÇgalliÇgino j¤Ãnam / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ha) tatra vasturÆpaæ vyaÇgyamupakramya tasyÃnumeyatÃæ ghaÂayati---tathà hÅti / liÇgini sÃdhye vi«aye j¤Ãnam / ## (lo, Å) kathamanumeya ityÃha---tathÃhÅti / nÃma prÃkÃÓye / pak«e parvatÃdau sapak«e mahÃnasÃdau ca vipak«e jalahradÃdau vvÃv­ttatvam / liÇgÃd vyÃpyÃd dhÆmÃde÷ liÇgini vyÃpake vahnyÃdau / ********** END OF COMMENTARY ********** tataÓca vÃcyÃdasaæbaddhor'thaæstÃvanna pratÅyate / anyathÃtiprasaÇga÷ syÃt, iti bodhyabodhakayorarthayo÷ kaÓcitsaæbandho 'styeva / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ka) liÇgyasya trirÆpatà ca sÃdhyavyÃptisattve eva sambhavatÅti / atastÃn darÓayati--tataÓceti / asambandho 'vyÃpya÷ / atiprasaÇgÃvyÃpakasyÃpi pratÅtyÃpatti÷ / kaÓcitsambandho vyÃptirÆpa÷ / ## (lo, u) atra prak­te, "bhrama dhÃrmika' ityÃdau bodhyÃr'tho vyaÇgyo bodhako vÃcya÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** tataÓca bodhakor'tho liÇgam, bodhyaÓca liÇgÅ, bodhakasya cÃrthasya pak«asattvaæ nibaddhameva / sapak«asattvavipak«avyÃv­ttatve anibaddhe api sÃmarthyodavaseye / tasmÃdatra yadvÃcyÃrthÃlliÇgarÆpÃlliÇgino vyaÇgyÃrthasyÃvagamastadanumÃna eva paryavasyati" iti / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, kha) bodhakasya cÃrthasya iti / godÃvarÅtÅradeÓe bhÅruïà dhÃrmikeïa na bhramaïÅyam, tatra siæhasattvÃdityanumÃnena bodhakÃrtha÷ siæhasattvam / sÃmarthyÃditi---avyabhicÃrisahacÃrÃdityartha÷ / paryavasyatÅti--yacca paryavasyatÅtyuktamityartha÷ prÃgeva vyÃkhyÃta÷ / ## (lo, Æ) bodhakasya cÃrthasya-liÇgarÆpasya d­ptasiæhasadbhÃvasya / pak«e godÃvarÅtÅraniku¤jarÆpe ÃÓraye sÃmarthyÃdavaseya iti na khalu sapak«asattvavipak«avyÃv­ttatvÃbhÃva÷ / liÇgÃtsÃdhyÃvagama÷ syÃt--liÇgina÷ sÃdhyasya bhÅrorabhramaïarÆpavyaÇgyasya / ********** END OF COMMENTARY ********** tanna, tathà hyatra "bhama ammia-" ityÃdau (242 p­d­) g­he Óvaniv­ttyà vihitaæ bhramaïaæ godÃvarÅtÅre siæhopalabdherabhramaïamanumÃpayati" iti yadvaktavyaæ tatrÃnaikÃntiko hetu÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ga) dÆ«ayituæ tadabhimatÃrthamanuvadati--tanna tathà hÅti / siæhopalabdheriti--kulaÂÃvÃkyopalabdhasiæhÃdityartha÷ / anumÃpayatÅtyatra kulaÂà kartro / dÆ«ayatitatreti / anaikÃntiko vyabhicÃrÅ / ## (lo, ­) dÆ«ayati--tanneti / tanna yuktam / kuto na yuktamityÃha--tathà hÅti atra--g­he iti / ayamartha÷--yasya khalu bhÅrorg­he Óvaniv­ttyà bhramaïaæ vihitaæ sa kathaæ saæhopalabdhisthÃne bhrami«yati / anaikÃntika÷ sÃdhyavyabhicÃrÅ / ********** END OF COMMENTARY ********** bhÅrorapi guro÷ prabhorvà nideÓena priyÃnurÃgeïa và gamanasya saæbhavÃt, puÓcalyà vacanaæ prÃmÃïikaæ na veti saædigdhÃsiddheÓca / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, gha) vyabhicÃraæ grÃhayati---bhÅrorapÅti / priyÃnurÃga÷ siædavaddeÓaæ pravi«ÂapriyÃnurÃga÷ / heto÷ sandigdhÃsiddhimapi darÓayati--puæÓcalyà iti / puæÓcalÅvÃkye prÃmÃïyasandehÃt / pak«e godÃvarÅtÅre heto÷ siæhasattvasya sandehÃt sÃndigdhÃsiddhirityartha÷ / ## (lo, Ì) kuto 'naikÃntika ityata Ãha---bhÅrorapÅti / priyÃnurageïa cetyanantaraæ bhayasthÃna iti Óe«a÷ / puæÓcalyà vacanam--bhrama dhÃrmiketyÃdivacanam / ki¤ca ya khalu vÅra÷ sparÓÃdiÓaÇkayà Óuno bibheti sa saæhasadbhÃvasthÃnaæ pratyuta m­gayÃdikutÆhalena gacchatÅti darÓanÃdviruddho bhramaïarÆpasÃdhyaviruddhasya sÃdhanÃt / ********** END OF COMMENTARY ********** "jalakeli-" ityatra "ya ÃtmadarÓanÃdarÓanÃbhyÃæ cakravÃkavighaÂasaæghaÂanakÃrÅ sa candra eva" ityanumitireveyamiti na vÃcyam, uttrÃsakÃdÃvanaikÃntikatvÃt / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, Ça) "jalakeli' ityÃdau alaÇkÃrasyÃnumeyatÃmapi hetorvyabhicÃrÃd dÆ«ayati---jalakelÅtyatreti / Ãtmà darÓanÅyarÆpa÷ / uttrÃsakÃdÃviti / uttrÃsako hi Ãtmano darÓanÃdarÓanÃbhyÃæ cakravÃkasaæghaÂanavighaÂanakÃrÅ / na cÃsau candra iti vyabhicÃra÷ / ÃdipadÃt sÆryaparigraha÷ / so 'pi tathÃvidho 'pi na candra÷ / ## (lo, Ê) uttrÃsaka÷--yasya karatÃladÃnÃdinotrÃsena pak«iïo na ghaÂante, tadabhÃve ca saæghaÂante / ********** END OF COMMENTARY ********** "evaævidhor'tha evaævidhÃrthabodhaka evaævidhÃrthatvÃt, yannaivaæ tannaivam" ityanumÃne 'pyÃbhÃsasamÃnayogak«emo hetu÷ / "evaævidhÃrthatvÃt" iti hetunà evaævidhÃni«ÂasÃdhanasyÃpyupapatte÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ca) sÃmÃnyasiddhyavyÃptyà vyaÇgyasyÃnumeyatÃpradarÓanamapi dÆ«ayitumÃhaevaævidheti / ÃbhÃsamÃna ÃbhÃsau hetorupalabhyamÃno vyabhicÃra÷ kokatrÃsakav­tti÷ svadarÓanÃdarÓanarÆpa÷ / evaævidhÃrthatvÃditihetustattulyayogak«emastattulyavyabhicÃra÷ / sa hetu÷ sÃdhyÃbhÃvena sahacaritatvena vyabhicaratÅtyartha÷ / taddarÓayati---evaævidhÃrthatvÃditi / evaævidhÃni«ÂÃrthasyeti---tathà ca evaævidhÃrthavyabhicÃrÅ heturityartha÷ / ## (lo, e) yogak«ema itikartavyatà ÃbhÃsasya; yathà itikartavyatà kÃryani«pÃdanaæ tathaivevaævidhÃrthatvÃditihetoriti bhÃva÷ / kuta ityÃha---evamiti / ********** END OF COMMENTARY ********** tathà "d­«Âi he prativeÓini ! k«aïamihÃpyasmadg­he-" ityÃdau (250 p­d­) nalagranthÅnÃæ tanÆllikhanam, ekÃkitayà ca strotogamanam, tasyÃ÷ parakÃmukopabhogasya liÇgino liÇgamityucyate; taccÃtraivÃbhihitena svakÃntasnehenÃpi saæbhavatÅtyanaikÃntiko hetu÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, cha) ÓlokÃntarepi vyaÇgyÃntarasyÃnumeyatÃæ hetorvyabhicÃreïa dÆ«ayitumÃha--tathà yadd­«Âimiti / strotogamanamityatra strotogamanakathanaæ cetyartha÷ / atretthamanumÃnam, iyaæ parakÃmukopabhogecchÃvatÅ nalagranthinà stanadÃraïasambhÃvanÃsattve 'pi strotogamane ekÃkiprav­ttatvÃd iti / granthak­tastu stanÃghÃtastrotogamanayo÷ p­thakkathane 'pa na p­thak hetudvayam / kintu hetuviÓe«aïameva taddvayaæ bodhyam / hetorvyÃbhicÃraæ darÓayati---svakÃnteti / apikÃrÃt tadbhayenÃpÅti bodhyam / ## (lo, ai) imamevÃbhimatamarthamudÃharaïe«vapi hetvÃbhÃsaæ darÓayan dra¬hayatitatheti / heturvÃcyÃr'tha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** yacca "ni÷Óe«acyutacandanam--" ityÃdau ( 62 p­.) dÆtyÃstatkÃmukopabhogo 'numÅyate tatkiæ pratipÃdyatayà dÆtyÃ, tatkÃlasaænihitairvÃnyai÷, tatkÃvyÃrthabhÃvanayà và sah­dayai÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ja) ni÷ Óe«acyutetyÃdÃvapi dÆtyÃstatkÃmukopabhogasya vyaÇgyasyÃnumeyatÃæ dÆ«ayitumÃha---yacceti / ********** END OF COMMENTARY ********** Ãdyayorna vivÃda÷ / t­tÅye tu tathÃvidhÃbhiprÃyavirahasthale vyabhicÃra÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, jha) Ãdyayorna vivÃda iti---dÆtikart­kamanumÃnaæ tÃvanna sambhavatyeva, tasyÃstadupayogasya pratyak«asiddhatvena siddhasÃdhanÃt / tatkÃle sannihatajanastu yadi na vyaÇgyaboddhà tadà tasyÃnumÃnamapi nÃstÅtyatastatrÃpi navivÃda÷ / yadi tu vyaÇgyaboddhà tadà t­tÅyapak«e evÃntarbhÃva ityartha÷ / sÃmÃjikabodhavi«ayasyaiva tadÃsvÃdyasya mayà vicÃryatvena tatraivÃnumeyatvÃdanumeyatvavivÃdÃt / tadanumeyatÃæ dÆ«ayati---t­tÅye tviti / tathÃvidhÃbhiprÃyo dÆtyÃstatkÃmukopabhÃgobhiprÃya÷ / tadviraheïektasya candanacyavanÃderupabhogavyÃpyatà nÃstÅti tatraiva vyabhicÃra ityartha÷ / ## (lo, o) na vivÃda iti---na khalu vayaæ dÆtyÃstatkalasannihitÃnÃæ vÃnumÃnaæ nirÃkurma÷ / tathÃvidheti---na khalu, "ni÷ Óe«acyutacandanam' ityÃdipratipÃdikÃyà abhiprÃya÷ kenacinniÓcitatayà vi«ayÅk­taityartha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** nanu vaktrÃdyavasthÃsahak­tatvena viÓe«yo heturiti na vÃcyam / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ¤a) snÃnÃdivyÃv­ttacandavanÃderviÓe«aïadÃnena vyabhicÃrÃbhÃvoktiæ dÆ«ayitumÃha---vaktrÃdyavastheti / vaktryavasthÃdirityartha÷ / ÃdipadÃt stanÃkar«aïacumbananakhak«ataparigraha÷ / avasthà tu ratikti«Âatvam / tathà ca tÃd­ÓÃvasthÃdisahak­tatvena candanacyavanÃdiheturviÓe«aïÅya ityartha÷ / ## (lo, au) nanviti---vaktrÅ yÃd­ÓÅmavasthÃæ prÃpya tathoktavatÅ sÃvasthà hetorviÓe«aïÅkartavyetyartha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** evaævidhavyÃptyanusaædhÃnasyÃbhÃvÃt / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, Âa) samÃdhatte--evaævidheti / evaævidhaviÓe«aïaghaÂitavyÃptyanusandhÃnasyetyartha÷ / na hi Óloke tÃd­ÓaviÓe«aïamasti / vyÃptyÃdipadÃdÅd­ÓaviÓi«Âahetuparigraha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** ki¤caivaævidhÃnÃæ kÃvyÃnÃæ kavipratibhÃmÃtrajanmanÃæ prÃmÃïyÃnÃvaÓyakatvena saædigdhÃsiddhatvaæ heto÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, Âha) tatrÃpi heto÷ sandagdhatvamapi darÓayati---ki¤ceti / prÃmÃïyÃnÃvaÓyakatveneti--vaktryà candanacyavanÃdyakathane 'pi sambhÃvyaiva kavestaduktyanuvÃdasambhavÃdityartha÷ / kavyanÆditavÃkyalabdhacandanacyavanÃdinà hi sÃmÃjikai÷ sambhogo 'numÃtavya÷ / taccandanÃdikaæ vaktrayuktamanuktaæ veti sandehÃtsandigdhamityartha÷ / ## (lo, a) ki¤ceti---sandigdhÃsiddhatvam---na khula kavi÷ siddhamevÃrthaævarïayati / ********** END OF COMMENTARY ********** vyaktivÃdinà cÃdhamapadasahÃyÃnÃmevai«Ãæ padÃrthÃnÃæ vya¤jakatvamuktam, tena ca tatkÃntasyÃdhamatvaæ prÃmÃïikaæ na veti kathamanumÃnam / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ¬a) nanu vyabhicÃriïa sandigdhena và candanacyavanÃdinà kathamupabhogasya bhavanmate vya¤janÃpÅtyata Ãha---vyaktivÃdinà ceti / vya¤janÃvÃdinetyartha÷ / phalabalena vya¤jakatvasiddhestathoktamityartha÷ / na hyanumÃna iva vya¤janÃyÃmapi vyabhicÃrÃdikamaÇgamiti bhÃva÷ / anumÃnapak«e adhamasaninahitapre«itatve satÅti viÓe«aïadÃnamapi na sambhavatÅtyÃha---tena ceti / tena adhamapadena uktamadhamatvamityartha÷ / idamupalak«aïam / adhamatvasya prÃmÃïikatvepi tasya dÆtÅgamanecchÃrÃditye sati tÃvatÃpyanumÃnÃsambhava ityapi bodhyam / ## (lo, Ã) vyaktivÃdinà vya¤janÃvyÃpÃrasthÃpanÃrthamudyuktena / adhamapadaæ na punastasyÃdhamasyÃntikamityatra sthitam / ********** END OF COMMENTARY ********** etenÃrthÃpattivedyatvamapi vyaÇgyÃnÃmapÃstam / arthÃpatterapi pÆrvasiddhavyÃptÅcchÃmupajÅvyaiva prav­tte÷ / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ¬ha) vyaÇgyÃnÃmarthÃpattivedyatvamapi khaï¬ayati---etenÃrthÃpattiriti / vyÃpticchÃyÃæ vyÃptirÅtimavyabhicaritasahacÃramityartha÷ / ## (lo, i) eteneti--etenÃnumÃnehatvÃbhÃsadarÓanena / kuta÷ ? ityÃha--- arthÃpatterapÅti / pÆrvag­hÅtÃæ vyÃpticchÃyÃm / ********** END OF COMMENTARY ********** yathà "yo jÅvati sa kutrÃpyavati«Âhate, jÅvati cÃtra go«ÂhyÃmavidyamÃnaÓcaitra÷" ityÃdi / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ïa) tÃd­Óaæ sahacÃraæ darÓayati--yo jÅvatÅti / tamupajÅvya prav­ttÃmarthÃpattiæ darÓayati--jÅvati ceti / tasmÃdetadgo«ÂhÅbhinnasthale 'stÅtyarthÃpattilabhyor'tha÷ / tathà ca darÓitodÃharaïe«u hetorvyabhicÃreïa vyÃpticchÃyopajÅvanÃsambhavÃnnÃrthÃpattiriti bhÃva÷ / ## (lo, Å) yadi khalu pÆrvaæ jÅvata÷ kutrÃpi sthÃnamavagacchet / arthapattisvarÆpaæ hi--d­«Âa÷ Óruto và anyathà nopapadyate iti, tadarthakalpanamarthÃpattiriti / tadbhaÂÂà viv­ïvate--d­«Âa iti / pratyak«ÃnumÃnopamÃnÃrthÃpattyabhÃvalak«aïa÷ pa¤cabhi÷ pramÃïairupalabdha÷ Óabdasya ca prÃdhÃnyakhyÃpanÃrthaæ bhedena nirdiÓati--Óruta iti / Óruta iti Óabdalak«aïena j¤Ãtor'thor'thaviÓe«o 'nyathà nopapadyata iti / ÓÃbdÅ hyÃkÃÇk«Ã Óabdenaiva prapÆryata iti darÓanÃt / "pÅno devadatto divà na bhuÇkte' ityatra rÃtrau bhuÇkte iti vÃkyaÓe«a÷ kalpyate / prabhÃkaragurustvÃha--d­«Âa÷ Óruto veti / laukikÅyamanÃsthokti÷ / tato lokaprasiddhyopalabdhimÃtre vartate, na tu vikalpapratipÃdana iti / Óabdo hi kalpyater'thapratÅtyai viprak­tasÃdhanaæ tadvaram arthe eva kalpyatÃmiti / tena bhaÂÂamate ÓrutÃrthÃpattau, rÃtrau bhuÇkte / iti Óabda÷ kalpate / gurumate tu arthÃpattau rÃtribhojanamartha eva / evamatra vÃkyaviÓe«a÷ kalpyatÃm, maivam / gurumate tu arthÃpattau rÃtribhojanamartha eva / evamatra vÃkyaviÓe«a÷ kalpyatÃm, maivam / pÅno devadatta ityÃdau rÃtribhojane, jÅvaæÓcaitro 'tra go«ÂhyÃæ na vidyata ityatra kutrÃpyavasthÃne pÆrvÃnubhavyÃptimupajÅvyaivÃrthÃpatte÷ prav­ttiriti / vyaÇgyÃnÃmanumÃnÃvi«ayatvena nÃrthÃpattivi«ayatvamiti bhÃva÷ / vyÃptiÓca sÃhacaryaniyama÷ / vyÃptiÓarÅraæ darÓayati-yatheti / ********** END OF COMMENTARY ********** ki¤ci---vastravikrayÃdau tarjanÅtolanena daÓasaækhyÃdivatsÆcanabuddhivedyo 'pyayaæ na bhavati, sÆcanabuddherapi saÇketÃdilaukikapramÃïasÃpek«atvenÃnumÃnaprakÃratÃÇgÅkÃrÃt / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, ta) sÆcanà nÃma kaÓcid vyÃpÃra÷ kaiÓciducyate tadgamya eva vyaÇgyÃrtha÷ iti mataæ dÆ«ayitumÃha---ki¤ceti / daÓasaækyÃdivaditi---daÓasaækhyÃdiryathà tarjanyÃditolanÃdhÅnasÆcanÃbuddhigamyastathà vyaÇgyÃrtho 'pÅtyartha÷ / sÆcanÃpyanumitÃvantarbhavatÅti siddhÃntayati---sÆcanÃbuddherapÅti / anumÃnaprakÃratà anumitasvarÆpatà / tathà ca yadyaÇgulitolanÃdau vyabhicÃraÓaÇkà na bhavati tatrÃnumÃnam / candanacyavanÃdau tu vyabhicÃragrahÃt sambhogÃdibuddhivya¤janÃdhÅnaiveti bhÃva÷ / ## (lo, u) adhunà vyaÇgyÃnÃmanumÃnÃvi«ayatvena ce«ÂÃpramÃïÃvi«ayatvamapÅtyÃha--ki¤ceti / ayaæ ---vyaÇgya÷ / saæketÃdilaukikapramÃïÃsÃpek«atvenetyanena yatra yatrÃæ rdhvatarjanÅ tatra tatra daÓaæsakhyeti punarg­hÅtavyÃptiruraskÃravacanam / ********** END OF COMMENTARY ********** yacca "saæskÃrajanyatvÃdrasÃdibuddhi÷ sm­ti÷" ite kecit / tatrÃpi pratyabhij¤ÃyÃmanaikÃntikatayà hetorÃbhÃsatà / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, tha) rasÃdibuddhe÷ sm­tirÆpatvaæ saæskÃrajanyatvenÃnumanyamÃnÃnÃæ mataæ du«ayitumÃha---tatrÃpÅti / idaæ cÃpÃtata eva; sarvaæÓe saæskÃrajanyatvasya hetokhyabhicÃrÃt / kintu svaprakÃÓÃnandasvarÆpasya rasasya sm­tÅtvÃsambhava eva do«a÷ / ## (lo, Æ) sm­tirna ca rasÃdidhÅ÷ itikÃrikÃpadÃrthaæ viÓadayati--ya¤ceti / anaikÃntikatvaæ so 'yaæ devadatta ityÃdij¤ÃnarÆpÃyÃ÷ pratyabhij¤Ãyà api saæskÃrajanyatvÃt ********** END OF COMMENTARY ********** "durgÃlaÇghita-" ityÃdau (59 p­.) ca dvitÃyÃrtho nÃstyeva---iti yaduktaæ mahimabhaÂaÂena tadanubhavasiddhimapalapato gajanimÅlikaiva / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, da) dvitÅyÃrtho maheÓarÆpo nÃstyeveti---buddhivi«ayo nÃstyevetyartha÷ apalapata ityasya, upari, iti Óe«a÷ / gajanimÅlikÃvaj¤Ã / ## (lo, ­) gajanimÅlikaiveti--paryÃlocanaæ vinÃpi lokÃpavÃdaÓaÇkayà mattagajavaccak«u«Å nimilya vacanamityartha÷ / ********** END OF COMMENTARY ********** tadevamanubhavasiddhasya tattadrasÃdilak«aïÃrthasyÃÓakyÃpalÃpatayà tattacchabdÃdyanvayavyatirekÃnuvidhÃyitayà cÃnumÃnÃdipramÃïÃvedyatayà cÃbhidhÃdiv­ttitrayÃbodhyatayà ca turÅyà v­ttirupÃsyaiveti siddham / ************* COMMENTARY ************* ## (lo, Ì) etad vivicyoktamatraiva dvitÅyaparicchede / upasaæharati--tadevamiti / ********** END OF COMMENTARY ********** iyaæ ca vyÃptyÃdyanusandhÃnaæ vinÃpi bhavatÅtyakhilaæ nirmalam / ************* COMMENTARY ************* ## (lo, Ê) na ca Óabdasamarpitasya vibhÃvÃderj¤Ãnasyaiva rasÃderjanakatvÃt kÃvyamatra sÃk«Ãnna hetutvena vyÃpriyata iti vÃcyam; svÃÇgamavyavadhÃyakamitinyÃyena vibhÃvÃd vibhÃvanasyÃvÃntaravyÃpÃrÅkÃraïena kÃvyasyaivÃsvÃdo bhÃvakatvÃt yathà svÃrthasya j¤ÃnadvÃreïa tatsaæsargaæ bhÃvayatÃæ padÃnÃmeva karaïatvÃbhÃyupagamo bhaÂÂanaiyÃyikÃdÅnÃm / ki¤ca sadvÃrakaraïam iti nyÃyenÃntarÃlavartivyÃpÃrÃntaravirahÃdasambhÃvyaæ vibhÃvÃdisaævalanaj¤ÃnasyÃsvÃdaæ prati kÃraïatvam / nanvevaæ vyÃptyÃdyanusandhÃnamantareïÃkasmÃd vÃcyÃrthasyÃvagatau kathaæ nÃtiprasaÇga ityÃÓaÇkyÃha--iyaæ ceti / utpattimantareïÃpi anubhavasiddhÃyà vyaÇgyÃrthapratÅteranyÃrthopapattyaiva / ********** END OF COMMENTARY ********** tatkiænÃmikeyaæ v­ttirityucyate--- ## etacca vivicyoktaæ rasanirÆpaïaprastÃva iti sarvamavadÃtam / ************* COMMENTARY ************* ## (vi, dha) rasavya¤janÃyà rasanetyapi nÃma kecidÃhurityÃha---rasavyaktau punariti / rasav­ttau rasabodhakav­ttÃvityartha÷ / itthaæ vyaÇgyÃrthabodhasya mÃnasabuddhirÆpatvamÃtraæ na dÆ«itam / tatrÃyamabhiprÃya÷---manasastÃvad bÃha÷ svÃtantryameva nÃsti / sm­tyupanayasahakÃreïa bodhanaæ tu vyaÇgyÃrthasya pÆvÃnubhavÃbhÃvena smaraïÃsambhÃvanayaiva nirastam / nahyuktÃnandarÆpo raso dÆtyÃde÷ kÃmukasambhogÃdirÆpor'tho và pÆrvamanubhÆta÷ / iti ÓrÅmaheÓvaranyÃyÃlaÇkÃrabhaÂÂÃcÃryak­tÃyÃæ sÃhityadarpaïaÂÅkÃyÃæ pa¤camaparicche ## (lo, e) vya¤janÃvyÃpÃrakalpanaæ ÓrÅÓrÅmadÃnandavardhanÃcÃryasyetibhÃva÷ / rasasya rasanavyÃpÃraprakÃÓatvaæ smÃrayati--rasaneti / rasanirupaïaprastÃve, sattvodrekÃd ityÃdikÃrikÃvyÃkhyÃyÃm / sarvam--vya¤janÃvyÃpÃrasthÃpakaæ prameyajÃtam / iti sÃhityadarpaïalocane vya¤janÃvyÃpÃrasthÃpano nÃma pa¤cama÷ pariccheda÷ ********** END OF COMMENTARY ********** iti sahityarpaïo vya¤janÃvyÃpÃranirÆpaïo nÃma pa¤cama÷ pariccheda÷ /