Vidyanatha: Prataparudriya, or Prataparudrayasobhusana, with Kumarasvamin's Ratnapana commentary (Source of electronic text unknown) Input by members of the Sansknet project ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ ÓrÅmadvidyÃnÃthapraïÅtaæ pratÃparudrÅyam ÓrÅmatkumÃrasvÃmik­taratnÃpaïasahitam atha nÃyakaprakaraïam / ## ## ## ## ## ## ## yathà rÃmaguïavarïanaæ rÃmÃyaïavalmÅkajanmanormahÃprati«ÂhÃkaraïaæ, tathà mahÃpuru«avarïanena hi ÓreyaskarÅ prabandhasthiti÷ / yathà vedaÓÃstrapurÃïÃderhitaprÃpti÷ ahitaniv­ttiÓca, tathà sadÃÓrayÃt kÃvyÃdapi / iyÃn viÓe«a÷---kÃvyÃt kartavyatÃdhÅ÷ sarasÃ, anyatra na tathà / tathà hi--- ## tata÷ kÃvyaæ d­«ÂÃd­«Âaphalajanakatayà bahÆpayuktam / taccoktaæ kÃvyaprakÃÓe--- "kÃvyaæ yaÓase 'rthak­te vyavahÃravide Óivetarak«ataye / sadya÷ paranirv­taye kÃntÃsaæmitatayopadeÓayuje" // iti / prasiddhaæ caitanmahÃprabandhe«u--- "pariva¬¬hai viïïÃïaæ saæbhÃvijjai jaso vi¬appaædi guïà / sutrai supurusacariaæ kiæ tajjeïa ïa haraæti kavvÃÂhÂhÃvÃ" // (parivardhate vij¤Ãnaæ saæbhÃvyate yaÓo 'rjyante guïÃ÷ / ÓrÆyate supuru«acaritaæ kiæ tad yena na haranti kÃvyÃlÃpÃ÷) // yatra punaruttamapura«acaritaæ na nibadhyate, tat kÃvyaæ parityÃjyameva / tanmÆlà ceyaæ sm­ti÷---"kÃvyÃlÃpÃæÓca varjayet' iti / na kevalaæ kÃvyasyÃyaæ panthÃ÷ / kintu ÓÃstarajÃtasyÃpi sadÃÓrayatvena mahÃn lokÃdara÷ / tathà vaiÓe«ikÃderÅÓvaraprati«ÂhÃpakatayà jagatpÆjyatà / tathà mahÃbhÃratÃdÅnÃmapi mahÃpuru«avarïanaparatayaiva viÓvÃtiÓÃyitvam / kiæ bahunÃ? vedÃntà api brahmapratipÃdakatayà paramutk­«yante / 'athÃto dharmajij¤ÃsÃ' ityupakramamÃïena sÆtrak­tà mahar«iïÃpi puru«ÃÓritasya guïaÓre«Âhasya dharmasya jij¤ÃsÃdvÃreïa mahÃpuru«aguïavarïanameva ÓÃstrasya prÃïa ityurarÅk­tam / tattannyÃyanirÆpaïaparasyÃpi prabandharÃÓermahÃpuru«aguïavarïanaæ hemna÷ paramÃmoda÷ / ataÓca, ## ## taduktaæ daï¬inÃ--- "ÃdirÃjayaÓobimbamÃdarÓaæ prÃpya vÃÇmayam / te«ÃmasaænidhÃne 'pi na svayaæ paÓya naÓyati" // iti / sÆktaiva pratipÃdyamahimnà prabandhamahattà / taduktaæ prÃcà bhÃmahena--- "upaÓlokyasya mÃhÃtmyÃdujjvalÃ÷ kÃvyasaæpada÷" / iti / pratipÃditaæ 'codbhaÂena'--- "guïÃlaÇkÃracÃrutvayuktamapyadhikojjvalam / kÃvyamÃÓrayasaæpattyà meruïevÃmaradruma÷" // iti / rudrabhaÂÂenÃpi kathitam---"udÃracaritanibandhanà prabandhaprati«ÂhÃ' iti / prapa¤citaæ ca sÃhityamÅmÃæsÃyÃm---"nÃyakaguïagrathitÃ÷ sÆktisraja÷ suk­tinÃmÃkalpamÃkalpanti' iti / nirÆpitaæ ca 'bhojarÃjena'--- "kaveralpÃpi vÃgv­ttirvidvatkarïÃvataæsati / nÃyako yadi varïyeta lokottaraguïottara÷" // iti / // mahÃkulÅnatvÃdinÃyakaguïÃ÷ // atraite nÃyakaguïÃ÷ / ## ## athaite«Ãæ svarÆpamudÃharaïaæ ca / tatra [1.1.1 mahÃkulÅnatÃ] mahÃkulÅnatà nÃma kule mahati saæbhava÷ / yathÃ--- ## [1.1.2 aujjvalyam] athaujjvalyam--- ## yathÃ--- ## [1.1.3 mahÃbhÃgyam] atha mahÃbhÃgyam--- viÓvaæbharÃdhipatyaæ yat tanmahÃbhÃgyamucyate / yathÃ--- ## [1.1.4 audÃryam] athaudÃryam--- ## yathÃ--- ## [1.1.5 tejasvitÃ÷] atha tejasvitÃ--- jagatprakÃÓakatvaæ yat tejasvitvaæ taducyate / yathÃ--- ## [1.1.6 vaidagdhyam] atha vaidagdhyam--- ## yathÃ--- ## [1.1.7 dhÃrmikatvam] atha dhÃrmikatvam--- dharmaikÃyattacittatvaæ dhÃrmikatvamudÅryate / yathÃ--- ## #<ÃdigrahaïÃnmahÃmahimatvapÃï¬ityaprabh­taya÷ / tanmahÃmahimatvaæ syÃd yà punardevatÃtmatà // ViPrud_1.23 //># [1.1.8 mahÃmahÅtÃtmatÃ] yathÃ--- ## atra garu¬adhvajÃtmakatayà mahÃmahimatoktà / [1.1.9 pÃï¬ityam] atha pÃï¬ityam--- sarvavidyÃdhikatvaæ yat pÃï¬ityaæ tadudÃh­tam / yathÃ--- ## atha nÃyakaguïanirÆpaïÃnantaraæ nÃyakasvarÆpaæ nirÆpyate / ## yaÓa÷ pratÃpÃbhyÃæ [1.2.1 subhagatvam÷] subhagatvaæ yathÃ--- ## [1.2.2 dharmakÃmÃrthatatparatvam] dharmakÃmÃrthatatparatvaæ yathÃ--- ## [1.2.3 dharÅïakÃ] dhurÅïatà yathÃ--- ## [1.2.4 guïìhyatvam] guïìhyatvaæ yathÃ--- ## atha nÃyakaviÓe«Ã nirÆpyante / ## tatra sarvarasasÃdhÃraïÃÓcatvÃro nÃyakÃ÷ dhÅrodÃttadhÅroddhatadhÅralalitadhÅraÓÃntÃ÷ / ete«Ãæ svarÆpamudÃharaïaæ ca / [1.3.1 dhÅrodÃtta÷] ## yathÃ--- ## ## [1.3.2 dhÅrodhdata÷] yathÃ--- ## atra bhaÂÃnÃæ dhÅroddhatatvam / [1.3.3 dhÅralalita÷] 'suravaikabhÆ÷' iti pÃÂhÃntaram / niÓcinto dhÅralalita÷ kalÃsakta÷ / sukhÅ m­du÷ / i / sukhaikabhÆ÷ iti pÃÂhÃntaram] yathÃ--- #<Óauryo«mà niravagraha÷ pratin­pÃ÷ sarve 'pi namrÅk­tÃ÷ pÃtivratyamupaiti bhÆriyamayaæ nÃtha÷ svayaæbhÆ÷ Óiva÷ / dhÅro 'yaæ yuvarÃja eva vahati ÓrÅvÅrarudro dhuraæ sarvÃmityanumodate pratikalaæ ÓrÅkÃkatÅndro n­pa÷ // ViPrud_1.36 //># [1.3.4 dhÅraÓÃnta÷] ## yathÃ--- ## atra viprÃïÃæ dhÅraÓÃntatvam / // Ó­ÇgÃranÃyakà nirÆpyante / ## e«Ãæ svarÆpamudÃharaïaæ ca / [1.4.1anukÆla÷] ekÃyatto 'nukÆla÷ syÃt ekasyÃæ nÃyikÃyÃæ viÓe«Ãnurakto 'nukÆlo nÃyaka÷ / yathÃ--- ## atra pratÃparudrasya k«oïyÃæ viÓe«ÃnurÃgo vyajyate, yena vadhvà sthirà ratnÃkaramekhaleti tannÃmagrahaïena snehaprakhyÃpanaæ kriyate / [1.4.2 dak«iïa÷] tulyo 'nekatra dak«iïa÷ / anekÃsu nÃyikÃsu avai«amyeïa snehÃnuvartÅ dak«iïo nÃyaka÷ / yathÃ--- ## tathà ca --- ## [1.4.3 dh­«Âa÷] vyaktÃgà gatabhÅrdh­«Âa÷ yathÃ--- ## [1.4.4 ÓaÂha÷] ## nÃyikÃmÃtraviditavipriyakÃrÅ ÓaÂha÷ / yathÃ--- ## atra tattannÃyakavi«ayatayà kÃkatÅÓvarÃïÃmudÃharaïena vÅrarudrasyaiva varïanam / e«Ãæ nÃyikÃnukÆlane pÅÂhamardaviÂaceÂavidÆ«akanÃmÃna÷ sahÃyÃ÷ / te«Ãæ svarÆpaæ nirÆpyate / ## spa«Âame«ÃmudÃharaïam / athëÂavidhÃ÷ Ó­ÇgÃranÃyikÃ÷ / ## ## priyopalÃlità nityaæ svÃdhÅnapatikà matà / [1.5.1 svadhÅnapatikÃ] yathÃ--- ## ## [1.5.2 vÃsakÃsajnikÃ] yathÃ--- ## ## [1.5.3 virahotkaïÂhitÃ] yathÃ--- ## ## [1.5.4 vipralabdhÃ] yathÃ--- ## ## [1.5.5 khaï¬itÃ] yathÃ--- ## ## [1.5.6 kalahÃntaritÃ] yathÃ--- ## (tathà tathà anunayan priyastvayà h­daya ! ro«a kalu«eïa / avadhÅrito na j¤Ãto rÃjeti viyogavedanÃæ sahasva) // // deÓÃntaragate kÃnte khinnà pro«itabhart­kà / [1.5.7 pro«itabhart­kÃ] yathÃ--- ## ## [1.5.8 abhisÃrikÃ] yathÃ--- ## // ÃsÃæ nÃyikÃnukÆlane sahÃyÃ÷ // ## etÃsÃæ svarÆpamudÃharaïaæ ca spa«Âam / kÃmaÓÃstraprasiddhÃ÷ padmanÅcitriïÅprabh­tayo jÃtiviÓe«Ã j¤ÃtavyÃ÷ / saæk«epeïa nÃyikà trividhÃ---mugdhà madhyà prau¬hà ceti / ## yathÃkramamudÃharaïÃni / mugdhà yathÃ--- ## madhyà yathÃ--- ## prau¬hà yathÃ--- ## bhedÃntaraæ yathÃsaæbhavamudÃhÃryam / ## e«a saægrahaÓloka÷ / upaskÃrahetÆnÃæ guïÃlaÇkÃrÃïÃæ sad­'ÓeÇÃrye sati caritÃrthatvam / yasyÃlaÇkÃrÃÓrayatvaæ tadeva lokanyÃyenÃlaÇkÃryam / tena guïÃlaÇkÃrÃïÃæ kÃvyamevÃÓrayabhÆtamiti tadevÃlaÇkÃryam / rasÃderalaÇkÃryatvokti÷ prÃdhÃnyenÃtmana iva hÃranÆpurÃdyalaÇkÃryatvam / jÅvitabhÆtatvÃdrasÃde÷ kÃvyÃtmatà / kvacidrasasya prÃdhÃnyam / kvacidalaÇaakÃrasya prÃdhÃnyam / kvacidvastuna÷ prÃdhÃnyaæ ca / (upaskÃrahetÆnÃmityÃdi÷ atiÓlÃghÃkÃraïamityanto grantho bahu«u koÓe«u na d­Óyate, nÃpi vyÃkhyÃta÷ kumÃrasvÃmisomapÅthinÃ) / rasaprÃdhÃnyaæ yathÃ--- #<Å«adaÇkuritavibhramacÃrau dehapallavitakÃntini tanvyÃ÷ / yauvane mukulitastanamÃtre pu«pitaÓca phalitaÓca manobhÆ÷ // ViPrud_1.69 //># etat käcidbÃlÃmÃlokya sasp­hasya pratÃparudrasya vacanam / atra Ó­ÇgÃraraso vyajyate // alaÇkÃraprÃdhÃnyaæ yathÃ--- ## atra candrakÃntakuÂÂimÃnÃæ lokÃlokÃcalataÂÃnÃæ rudradevakÅrttau candrikÃbuddhyà ÓaÓvat dravo 'bhÆditi bhrÃntimadalaÇÃro vyajyate / vyaÇgyÃvasthÃyÃmalaÇkÃrasyÃpi prÃdhÃnyamastyeva // vastuprÃdhÃnyaæ yathÃ--- ## atra talpaphaïÅÓa÷ dugdhÃbdhiæ vihÃya svag­haæ prÃpta÷ ityanena k«Årasamudre harirnÃstÅti vyajyate / anena puru«ottama÷ pratÃparudrarÆpeïa kÃkatÅyakule 'vatatÃreti vastu vyajyate / iti trividhaæ vyaÇgyaprÃdhÃnyam // kÃvyamÃÓritya guïÃlaÇkÃrÃïÃæ vilÃsa÷ / tacca kÃvyaæ ÓabdasphuraïenÃrthasphuraïena tadubhayasphuraïena ca sah­dayah­dayÃnandi bhavati // [1.6.1 Óabdaspuraïam] Óabdasya sphuraïaæ nÃma prau¬habandhasya ¬ambara÷ / yo bandhìambara ÃrabhaÂyÃæ pratipÃdayi«yate tacchabdasphuraïam / yathÃ--- ## [1.6.2 arthaspuraïam] ## yathÃ--- ## (kha¬ge yuddhavij­mbhite ripumahÅnÃthäjaliæ bimbitaæ prek«amÃïÃ÷ jayalak«mÅvÃsakamalaæ manyante vij¤Ãnina÷ / manye vÅrapratÃparudravibhorjanye«u grahÅtuæ puna÷ s­«Âyai ripujÅvitÃni vidhe÷ prÃptasya pÅÂhÃmbujam) // // [1.6.3 ubhayaspuraïam] ubhayasphuraïaæ yathÃ--- ## evaævidhaÓabdÃrthasphuraïÃbhyÃæ kÃvyasya cÃrutvam / ÓabdÃrthayorapi puïyaÓlokacaritavarïanena sah­dayah­dayÃnanditvam / ato nÃyakasyaiva kÃvye prÃdhÃnyam / [1.6.4 nÃyakapradhÃnyam] ## ## yathÃkramamudÃharaïam--- ## ## evaævidhavarïanamutpÃdye nÃyake na ghaÂate / tasya lokaprasiddhyarthaæ kulavyapadeÓÃdayo bahudhà varïayitumevocitÃ÷ / svata÷ siddhe tu nÃyake dvaividhyamapi saæbhavati / tasya kulavyapadeÓÃdÅnÃæ lokaprasiddhatvÃt kavibhirbalavatpratipak«avijayavarïanaæ yuktam / evaæ svata÷ sidhdotpÃdyatvabhedena nÃyakasya dvaividhyam / tatra ca- [1.6.5 nÃyaka-guïayorvargÅkaraïam] ## ## ## sarvanÃyakÃtiÓÃyitvÃddhÅrodÃttasya tadvi«ayatvaæ prabandhÃnÃmatiÓlÃghÃkÃraïam // iti ÓrÅvidyÃnÃthak­tau pratÃparudrayaÓobh­«aïe 'laækÃraÓÃstre nÃyakaprakaraïaæ samÃptam // iti padavÃkyapramÃïapÃrÃvÃrapÃrÅïaÓrÅmahopÃdhyÃyakolacalamallinÃthasÆrisÆnunà viÓvajanÅnavidyasya vidvanmaïe÷ peddayÃryasyÃnujena kumÃrasvÃmisomapÅthinà viracite pratÃparudrÅyavyÃkhyÃne ratnÃpaïÃkhyÃne nÃyakanirÆpaïaæ nÃma prathamaæ prakaraïam // _______________________________________________ [II.1. atha kÃvyaprakaraïam] // atha kÃvyasvarÆpanirÆpaïam // [II.1 kÃvyasvarÆrapam] ## [II.2 kÃvyasÃmÃnyalak«aïam] "ado«au saguïau sÃlaækÃrau ÓabdÃrthau kÃvyam"iti kÃvyasÃmÃnyalak«aïam / #<ÓabdÃrthau mÆrtirÃkhyÃtau jÅvitaæ vyaÇgyavaibhavam / hÃrÃdivadalaækÃrÃstatra syurupamÃdaya÷ // ViPrud_2.2 //># #<Óle«Ãdayo guïÃstatra ÓauryÃdaya iva sthitÃ÷ / Ãtmotkar«ÃvahÃstatra svabhÃvà iva rÅtaya÷ // ViPrud_2.3 //># #<ÓobhÃmÃhÃrthikÅæ prÃptà v­ttayo v­ttayo yathà / padÃnuguïyaviÓrÃnti÷ Óayyà Óayyeva saæmatà // ViPrud_2.4 //># ## [II.3 vÃcaka-lak«aka-vya¤jakarÆpeïa Óabdatraividhyam] vÃcakalak«akavya¤jakatvena trividhaæ ÓabdajÃtam / vÃcyalak«yavyaÇgyatvenÃrthajÃtamapi trividham / tÃtparyÃrtho 'pi vyaÇgyÃrtha eva, na p­thagbhÆta÷ / [II.4 v­ttitraividhyam] abhidhÃlak«aïÃvya¤janÃkhyÃstisra÷ Óabdav­ttaya÷ / [II.5 lak«aïÃyÃÓcÃturvidhyam] gauïav­ttirapi lak«aïÃprabheda eva, saæbandhÃnupapattimÆlakatvÃt / yathÃgnirmÃïavaka ityatrÃgnisÃd­ÓyaviÓi«ÂamÃïavakapratipattirvivak«itÃ, tathaiva gaÇgÃyÃæ gho«a ityatra gaÇgÃsaæbandhaviÓi«ÂatÅrapratipattirvivak«ità / gaÇgÃsaæbandhasyopalak«aïatve gho«agatapavitratvÃdyasiddhe÷ / ata eva sÃd­Óyanibandhanà saæbandhanibandhanà ceti dvividhà lak«aïà / saæbandhanibandhanà jahadvÃcyà ajahadvÃcyà ceti dvividhà / sÃd­Óyanibandhanà sÃropà sÃdhyavasÃyà ceti vdividhà / evaæ lak«aïà caturvidhà / [II.6 kÃÓikyÃdittayastvanyÃ] kaiÓikyÃrabhaÂÅ sÃttvatÅ bhÃratÅ ceti racanÃÓritatvena rasÃvasthÃnaæsÆcakÃÓcatasno v­ttaya÷ / tathà coktaæ 'daÓarÆpake'--- "kaiÓikyÃrabhaÂÅ caiva sÃttvatÅ bhÃratÅ tathà / catasro v­ttayo j¤eyà rasÃvasthÃnasÆcakÃ÷ // ' iti / racanÃyà api rasavya¤jakatvaæ prasiddham / rasÃnanuguïavarïaracanÃyà do«atvamuktam / vaidarbhÅprabh­tayo rÅtiviÓe«Ã na v­tti«vantarbhÆtÃ÷ / [II.7 abhidhÃnirÆpaïam] tatra saæketitÃrthagocara÷ ÓabdavyÃpÃro 'bhidhà / sà dvividhÃ---rƬhipÆrvikà yogapÆrvikà ceti / rƬhipÆrvikà yathÃ--- ## atra sarve Óabdà rƬhÃ÷ / yogapÆrvikà yathÃ--- ## atra vasumatÅratnagarbhetyevamÃdayo yaugikÃ÷ / [II.8 lak«aïanirÆpaïam] vÃcyÃrthÃnupapattyà tatsaæbandhinyÃropita÷ ÓabdavyÃpÃro lak«aïà / [II.9jahallak«aïÃnirÆpaïam] tatra jahallak«aïà yathÃ--- ## atra nagarÃïyuccairÃkroÓantÅti vÃcyasyÃnanvaya÷ / acetanÃnÃmÃkroÓasyÃsaæbhavÃt tatratyà janà lak«yante / [II.10ajahallak«aïÃnirÆpaïam] ajahallak«aïà yathÃ--- ## atrÃlaækÃrasiddhyarthaæ maulibhistadÃÓrayabhÆtà n­patayo lak«yante / [II.11saropalak«aïÃnirÆpaïam] sÃropalak«aïà yathÃ--- ## atra candrakalaÇkarÆpe kuraÇge varÃhatvamÃropyate / vi«ayavi«ayiïorabhihitayorabhedapratipattirÃropa÷ / vi«ayanigaraïenÃbhedapratipattiradhyavasÃya÷ / [II.12 sÃdhyavasÃnalak«aïÃnirÆpaïam] sÃdhyavasÃyalak«aïà yathÃ--- ## atra pratÃparudraÓcandratayÃdhyavasÅyate / kÃkatÅyakulÃmbhodherityatrÃropa÷ // [II.13 vya¤janÃv­tti] atha vya¤janÃv­tti÷ anvite«u padÃrthe«u vÃkyÃrthopaskÃrÃrthamarthÃntaravi«aya÷ ÓabdavyÃpÃro vya¤janÃv­tti÷ / sà trividhà ÓabdÃrthobhayaÓaktimÆlatvena / [II.14 ÓabdaÓaktimÆlÃvya¤janÃ] tatra ÓabdaÓaktimÆlà yathÃ--- ## atra vÃhinÅsarvatomukhakabandhaÓabdÃnÃmarthaprakaraïÃdinà sainyasarvavyÃpitvalÆnamastakadehaparÃïÃæ vÃcakatve niyantrite 'pi ÓabdaÓaktimÆlà nadÅjalapratipattiryato jÃyate sà vya¤janÃv­tti÷ / prÃkaraïikÃrthaparyavasitÃbhidhà na ÓaknotyaprÃkaraïikÃrthapratipattiæ kartum / aprÃkaraïikÃrthasyÃpi vÃkyÃrthaÓobhÃrthaæ vakturvivak«itatvÃt / anyatastadapratÅtervya¤janÃkhyaæ Óabdasyaiva vyÃpÃrÃntaraæ kalpyate / nÃtra lak«aïÃv­tti÷ saæbhavati, vÃcyÃnupapattyabhÃvÃt / nÃtra vyÃpÃradvayenÃrthapratipÃdane vÃkyabheda÷, prayokturvivak«ÃparatantratvÃllaukikavÃkyÃnÃm // [II.15arthaÓavatimÆlÃvya¤janÃ] arthaÓaktimÆlà vya¤janÃv­ttiryathÃ--- #<Órutvà kÃkatibhÆbhartu÷ k«oïÅpÃïigrahotsavam / aÇgu«ÂhenÃlikhan bhÆpÃ÷ pÃdapÅÂhÅæ natÃnanÃ÷ // ViPrud_2.13 //># atra bhÆpà vi«aïïà ityarthaÓaktyà vyajyate / na cÃrthaÓaktimÆle vya¤jane 'numÃnaÓaÇkà / vyaÇgyavya¤jakayoravinÃbhÃvÃbhÃvÃt / namrÃnanatvÃdikÃryasyÃnekakÃraïakatvÃt / niyatakÃraïapratÅtirvivak«Ãnug­hÅtÃcchabdÃdeva / kiæcaikasmÃdeva vya¤jakÃt tattadvyaÇgyÃrthapratÅtirvaktavivak«ÃnusÃreïa bhavati, iyamanekavyaÇgyÃrthapratÅtiranumÃnaparipÃÂÅviruddhà / na cÃbhidhÃv­tti÷ / saæketitÃrtha eva tasyÃ÷ paricaya itÅyatÅ gamanikà / [II.16ubhayaÓaktimÆlÃvya¤janÃ] ubhayaÓaktimÆlà yathÃ--- ## atra vijitÃripura ityarthaÓaktimÆlatvaæ, vilasatsarvamaÇgalo rÃjamauliriti ÓabdaÓaktimÆlatvamityubhayaÓaktimÆlatvam / atra pratÃparudraÓaÇkarayorupamÃlaækÃradhvani÷ // [II.17kaiÓikyÃdisvarÆpanirÆpaïam] atha kaiÓikyÃdÅnÃæ svarÆpaæ nirÆpyate / ## #<Å«anm­dvarthasaædarbhà bhÃratÅ v­ttiri«yater / Å«atprau¬hÃrthasaædarbhà sÃttvatÅ v­ttiri«yate // ViPrud_2.16 //># tatra ## ## yatra Ó­ÇgÃrakaruïÃvatikomalena saædarbheïa varïyete tatra kaiÓikÅ / yatra raudrabÅbhatsÃvatiprau¬hena saædarbheïa pratipÃdyete tatrÃrabhaÂÅ / yatra nÃtisukumÃrà hÃsyaÓÃntÃdbhutà nÃtisukumÃreïa saædarbheïa saægrathyante tatra bhÃratÅ / yatra nÃtiprau¬hau vÅrabhayÃnakau nÃtiprau¬hena saædarbheïa nirvÃhyete tatra sÃttvatÅ / [II.18kauÓikyudÃharaïam] kaiÓikÅ yathÃ--- ## [II.19 ÃrabhaÂyudÃharaïam] ÃrabhaÂÅ yathÃ- ## [II.20 bhÃratyudÃharaïam] bhÃratÅ yathÃ--- ## [II.21 sÃttvatyudÃharaïam] sÃttvatÅ yathÃ--- ## ## anayo÷ svarÆpam--- ## Ó­ÇgÃrakaruïayoratisukumÃrayoralpaprau¬hatvaæ na dÆ«yate / kiæ tvatiprau¬hasaædarbho ne«yate, pratikÆlavarïarÆpado«Ãpatte÷ // ## atiprau¬hayorapi raudrabÅbhatsayorÅ«anm­dubandho na dÆ«yate / atim­dusaædarbhastu viruddha÷ / [II.22 madhyamakaiÓikÅ] madhyamakaiÓikÅ yathÃ--- #<Ãsanne 'pi mahotsave kathamitastyaktvà pravÃsaæ vrajer dhik dhik sÃhasamÃvayorvighaÂanaæ ko và vidhi÷ kÃÇk«ati / itthaæ svapnanivÃritapriyatamaprasthÃnabuddhistato buddhvà mÆrcchati kÃkatÅyan­pate tvadvairinÃrÅjana÷ // ViPrud_2.25 //># [II.23madhyamÃrabhaÂi] madhyamÃrabhaÂÅ yathÃ--- ## evaæ rasÃntare«vapyudÃharaïaæ dra«Âavyam // vaidarbhyÃdirÅtÅnÃæ ÓabdaguïÃÓritÃnÃmarthaviÓe«anirapek«atayà kevalasaædarbhasaukumÃryaprau¬hatvamÃtravi«ayatvÃt kaiÓikyÃdibhyo bheda÷ / saædarbhasyÃtidum­tvamasaæyuktakomalavarïabandhatvam / atiprau¬hatvaæ paru«avarïavikaÂabandhatvam / saæyuktam­duvarïe«vÅ«anm­dutvam / avikaÂabandhaparu«avarïe«vÅ«atprau¬hatvam // rÅtaya÷ atha rÅtÅnÃæ svarÆpamudÃharaïaæ ca / rÅtirnÃma guïÃÓli«ÂapadasaæghaÂanà matà / sà tridhÃ---vaidarbhÅ, gau¬Å, päcÃlÅ ceti / [II.2.1 vaidarbhÅ] ## yathÃ--- ## yathà vÃ--- ## [II.2.2gau¬Å] oja÷ kÃntiguïopetà gau¬Åyà rÅtiri«yate / yathÃ--- ## yathà và --- ## [II.2.3 päcÃlÅ] päcÃlarÅtirvaidarbhÅgau¬Å ityubhayÃtmikà // yathÃ--- ## yathà ca--- ## Óayyà atha Óayyà / yà padÃnÃæ parÃnyonyamaitrÅ Óayyeti kathyate / yathÃ--- ## atra padavinimayÃsahi«ïutvÃdbandhasya padÃnuguïyarÆpà Óayyà // pÃkÃ÷ atha drÃk«ÃdipÃkÃ÷ / ## yathÃkramaæ svarÆpamudÃharaïaæ ca / [II.4.1 drÃk«ÃpÃka] drÃk«ÃpÃka÷ sa kathito bahiranta÷ sphuradrasa÷ / yathÃ--- ## [II.4.2nÃrikelapÃka÷] sà nÃrikelapÃka÷ syÃdantargƬharasodaya÷ // yathÃ--- ## atra na drÃgarthapratÅti÷ / evaæ vastvalaækÃrapratÅtÃvapi dra«Âavyam / pÃkÃntarÃïi madhuk«ÅrÃdÅni yathÃsaæbhavamÆhyÃni // kÃvyaviÓe«Ã÷ atha kÃvyaviÓe«Ã÷ / vyaÇgyasya prÃdhÃnyÃprÃdhÃnyÃbhyÃmasphuÂatvena ca trividhaæ kÃvyam / vyaÇgyasya prÃdhÃnye uttamaæ kÃvyaæ dhvaniriti vyapadiÓyate / aprÃdhÃnye madhyamaæ guïÅbhÆtavyaÇgyamiti gÅyate / vyaÇgyasyÃsphuÂatve 'dhamaæ kÃvyaæ citramiti gÅyate / [II.5.1dhvani÷] dhvaniryathÃ--- ## atra pratÃparudrasya kulaÓailÃtiÓÃyi samunnatatvamatisamudraæ gÃmbhÅryaæ lokapÃlÃdhikamaiÓvaryaæ ca dhvanyate / tathà kulaÓailapayonidhilokapÃlanirmÃïasaærambhÃtiÓÃyi sarvavilak«aïaæ kÃkatÅyanirmÃïavaibhavam iti ca vyajyate // [II.5.2guïÅbhÆtavyaÇayam] guïÅbhÆtavyaÇgyaæ yathÃ--- ## atra prÃptÃbhi«ekamahotsavasya pratÃparudradevamahÃrÃjasyÃgre ÓaraïÃrthinÃæ pÃrthivÃnÃæ tathÃvidhakÃrpaïyoktipuna÷ puna÷ praïÃmÃdikaæ vyaÇgyaæ tÃstÃÓce«Âà darÓità iti vÃcyÃdanatiÓÃyi iti guïÅbhÆtavyaÇgyatà / citraæ trividham---Óabdacitramarthacitramubhayacitraæ ceti / [II.5.3 Óabdacitram] tatra Óabdacitraæ yathÃ--- ## [II.5.4arthacitram] arthacitraæ yathÃ--- ## (kha¬ge yuddhavij­mbhite ripumahÅnÃthäjaliæ bimbitaæ paÓyanto jayalak«mÅvÃsakamalaæ manyante vij¤Ãnina÷ / manye vÅrapratÃparudravibhorjanye«u grahÅtuæ puna÷ s­«Âyai ripujÅvitÃni vidheryÃtasya pÅÂhÃmbujam //) [II.5.5 ubhayacitram] ubhayacitraæ yathÃ--- ## atrÃnuprÃsopamÃbhyÃæ citratà // [II.5.6 dhvaniviÓe«Ã÷] // atha dhvaniviÓe«Ã÷ // atha dhvaniviÓe«Ã nirÆpyante / atra dhvanerlak«aïÃbhidhÃmÆlatvenÃvivak«itavÃcyavivak«itÃnyaparavÃcyÃkhyau prathamaæ dvau bhedau / avivak«itavÃcyasyÃrthÃntarasaækramitÃtyantatirask­tavÃcyatayà dvividhasya vÃkyapadagatatvena dvaividhye cÃturvidhyam / vivak«itÃnyaparavÃcyasya saælak«yakramavyaÇgyÃsaælak«yakramavyaÇgyatayà dvau bhedau / saælak«yakramavyaÇgye ÓabdaÓaktimÆle vastvalaÇakÃrarÆpatayà dvaividhye vÃkyapadagatatvena cÃturvidhyam / arthaÓaktimÆle saælak«yakramavyaÇgye 'rthasya svata÷ saæbhavitvena kaviprau¬hoktisiddhatvena kavinibaddhoktisiddhatvena ca traividhyam / trividhasya vastvalaækÃrarÆpatayà dvaividhye «a¬vidhatvam / «a¬vidhasyÃpi vyaÇgyavya¤jakatayà dvaividhye dvÃdaÓavidhatvam / dvÃdaÓavidhasyÃpi prabandhagatatvena vÃkyagatatvena padagatatvena ca traividhye «aÂtriæÓatprakÃro 'rthaÓaktimÆlo 'nuraïanadhvani÷ / ubhayaÓaktimÆlo vÃkyagatatvenaikavidha eva / evaæ saælak«yakramavyaÇgyadhvanerekacatvÃriæÓadbhedÃ÷ / asaælak«yakramavyaÇgyo rasÃdidhvani÷ prabandhavÃkyapadapadaikadeÓaracanÃvarïagatatvena «a¬vidha÷ / evaæ vivak«itÃnyaparavÃcyadhvane÷ saptacatvÃriæÓadbhedÃ÷ / avivak«itavÃcyabhedaiÓcaturbhi÷ saha dhvane÷ prathamaæ Óuddhà ekapa¤cÃÓad bhedÃ÷ / te«Ãæ pratyekamekaikasyaikaikena saæbandhe prathamabhedasyaikapa¤cÃÓad bhedÃ÷ / dvitÅyasya pa¤cÃÓad bhedÃ÷ / t­tÅyasyaikonapa¤cÃÓad bhedÃ÷ / anena krameïottarottarasyaikakaibhedaparityÃge «a¬viæÓatyuttaraÓatatrayÃdhikasahasrasaækhyÃkÃ÷ (1326) miÓrabhedÃ÷ / avivak«itavÃcyasya vivak«itÃnyaparavÃcyasaæbandhe yo bhedastasminnevÃntarbhÆto vivak«itÃnyaparavÃcyasyÃvivak«itavÃcyasaæbandhe bhedo na p­thagbhÆta÷ / anenaiva krameïa vastudhvaneralaækÃradhvanisaæbandhabhedo 'pyalaækÃradhvanervastudhvanisaæbandhÃnna p­thagbhÆta iti pÆrvapÆrvasyottarottarasaæbandhe ekaikabhedanyÆnatà j¤eyà / tasyÃpi miÓraïasya trirÆpeïa saækareïaikarÆpayà saæs­«Âyà ca punaÓcaturdhà yojane caturuttaraÓatatrayÃdhikapa¤casahasrÃïi (5304) bhedÃ÷ / #<ÓuddhÃÓcandraÓarà miÓrà ­tunetrÃnalendava÷ / saæs­«ÂisaækarÃyÃtÃstvabdhikhÃgniÓarÃbhidhÃ÷ // ViPrud_2.43 //># tatra #<ÓuddhÃnÃmekapa¤cÃÓadbhedÃnÃæ nÃmadheyani kathyante / padagatÃrthÃntarasaækramitÃvivak«itavÃcyadhvani÷ // ViPrud_2.43*1 //># ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## // ## ## // ## ## ## // ## ## ## ## ## ## ## ## // ## ## ## ## // ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## tatra diÇmÃtramudÃhriyate / [II.5.7arthÃntarasaækramitÃvivak«itavÃcyadhvani÷] arthÃntarasaækramitÃvivak«itavÃcyadhvaniryathÃ--- ## atra ÃsmÃkà iti sarvadainyabhÆmayo vayamÅd­ÓÃnÃmasmÃkaæ saæbandhino yÆyamityarthÃntarasaækramitÃvivak«itavÃcyatà / [II.5.8atyantatirask­tavÃtyadhvani÷] atyantatirask­tavÃcyo dhvaniryathÃ--- ## atra viÓadimaviliptaviyata ityatyantatirask­tavÃcyatvam / anenaiva krameïa vÃkyagatatvenÃpyudÃhÃryam / [II.5.9vastunÃvastudhvani÷] athÃrthaÓaktimÆlo vastunà vastudhvaniryathÃ-- ## atra ­tuprabh­tÅnÃæ kÃmoddÅpakatvÃt tadabhÃvo ripustrÅbhirÃkÃÇk«yata iti pratÅyate / tena tÃsÃæ priyaviyogarÆpaæ vastu vyajyate / anena pratÃparudrasya sarve Óatravo nihatà iti vÃcyÃdatiÓaya÷ / tathà priyavirahavidhurÃ÷ Óatrustriya÷ katipayavatsarÃn jÅvitÃÓayà prathamam­tÆnÃmabhÃvaæ vächanti / anantaraæ tÃnapi gamayitumaÓaktÃ÷ katipayamÃse«u prÃïÃn dhÃrayitumudyuktà jyotsnÃvatÃæ pak«ÃïÃæ vinÃÓaæ vächanti / anantaraæ mÃsanapyapanetumapÃrayantya÷ katipayatithi«u jÅvitÃÓayà rÃtrÅïÃmas­«Âimabhila«antÅti bahuvastu vastunà vyajyate / [II.5.10vastunÃlaÇakÃradhvani÷] vastunÃlaÇakÃradhvaniryathÃ--- ## atra harasya kailÃsabhrÃnti÷ hare÷ k«ÅrÃrïavabhrÃntirityÃdi÷ bhrÃntimadalaÇkÃro byajyate // alaÇkÃreïa vastudhvaniryathÃ--- [II.5.11alaÇkÃreïavastudhvani÷] ## atrÃlambata iti nidarÓanÃlaÇkÃreïa sakalaripuk«aya÷ k«aïÃt k­ta iti vastu vyajyate // [II.5.12alaÇkÃreïÃlaÇkÃradhvani÷] alaÇkÃreïÃlaÇkÃradhvaniryathÃ--- ## atra kÅrttipuï¬arÅke nabho bhramarakrŬÃæ dhatta iti nidarÓanÃlaækÃreïÃÓrayÃÓrayiïoranÃnuguïyarÆpo 'dhikÃlaækÃro vyajyate / ÃÓrayasya kÅrttipuï¬arÅkasya vaipulyaæ amarasÃd­ÓyapratipÃdanenÃlpatvaæ ca nabhasa÷ pratÅyate / e«u svata÷ siddhÃrthaÓaktimÆlatvam / atha kaviprau¬hoktisiddhÃrthaÓaktimÆlo vastudhvaniryathÃ--- #<ÓrÃvaæ ÓrÃvaæ khuraliviharatkÃrttikeye«ujÃtac- chidracchadmaÓravaïapadavÅcÃriïÅæ cÃraïaudhai÷ / ÓaÓvadgÅtÃæ bhuvanamahitÃæ kÃkatÅndrasya kÅrttiæ kau¤cak«mÃbh­d bhavati mahato vismayÃnniÓcalÃÇga÷ // ViPrud_2.50 //># atra pratÃparudrasya kÅrtti÷ sthÃvarÃïÃyapi vismayakÃriïÅti vastu vyajyate // [II.5.13vastunÃlaÇkÃradhvani÷] vastunÃlaækÃradhvaniryathÃ--- ## atra jayalak«mÅsamÃliÇgitÃn vÅrarudrabhaÂÃn d­«Âvà samadanà iva kaïÂakidrumÃ÷ ÓatruvadhÆkeÓÃn kar«antÅvetyutprek«Ã vyajyate / [II.5.14alaÇakÃreïavastudhvani÷. alaÇkÃreïa vastudhvaniryathÃ--- ## (apasarati sakhÅbhi÷ samaæ lajjà vadhvÃ÷ ÓithilamÃnÃyÃ÷ / Ãtmagrahaïabhayeneva savidhagate manohare dayite) // atrotprek«ayÃ'liÇganarÆpaæ vastu vyajyate // [II.5.15alaÇkÃreïÃlaÇÃradhvani÷] alaækÃreïÃlaÇkÃradhvaniryathÃ--- ## atra nÃÇgÅkarotÅvetyutprek«ayà pratÃparudraÓatrÆïÃæ rak«aïaæ kartuæ vanamapi bibhetÅvetyutprek«Ã vyajyate / kavinibaddhavakt­prau¬hoktisiddhÃrthaÓaktimÆlo vastunà vastudhvaniryathÃ--- ## (ayathà tathà và bhavatvÃryà naranÃtha kuru rak«aïaæ ÓaÓina÷ / yattayà kaÂÃk«olkà Ãj¤aptà taæ ma«Åkartum) // atra virahÃturà Ãryà candrikÃmasahamÃnà ro«ojjvalitayà kaÂÃk«olkayà candraæ ma«Åkaroti sa rak«aïÅya ityanena vastunà ita÷ paraæ sà jÅvitaæ dhÃrayitumaÓaktÃ, adhunaiva tvayà samÃgantavyamiti vastu vyajyate // [II.5.16vastuvÃlaÇkÃradhvani÷] vastunÃlaÇkÃradhvaniryathÃ--- ## atra pratÃparudrayaÓa÷ pratÃpayo÷ somÃrkasÃd­ÓyapratÅterupamà vyajyate / [II.5.17alaÇkÃreïÃlaÇkÃradhvani÷] alaÇkÃreïÃlaÇkÃradhvaniryathÃ--- ## (paÓyata halà vadhvÃstathà rƬho 'pi nirbharo mÃna÷ / n­patisamÃgamasaæbhramasaæjÃtabhaya ivÃpasarati) // atrotprek«ayà priyaprÃrthanÃæ vinaiva mÃninÅmana÷ prasannamiti vibhÃvanÃlaækÃro vyajyate // [II.5.18alaÇÃreïavastudhvani÷] alaÇkÃreïa vastudhvaniryathÃ--- ## atra sevamÃnevetyutprek«ayà sarvathà svÅkÃryatvÃdirÆpaæ vastu vyajyate // evaæ prabandhÃdigatatvena yathÃsaæbhavamudÃharaïÃni dra«ÂavyÃni ; vistarabhayÃdiha noktÃni // atha ÓabdaÓaktimÆladhvani÷ / sa ca vastvalaækÃragatatvena dvividha÷ / tathà coktam--- "alaÇkÃro 'tha vastveva ÓabdÃdyatrÃvabhÃsate / pradhÃnatvena sa j¤eya÷ ÓabdaÓaktyudbhavo dvidhà // ' iti / [II.5.19 alaÇkÃradhvani÷] tatrÃlaæÇkÃradhvaniryathÃ--- ## (e«a satyaæ rÃjà ÓyÃmà khalu tvaæ samÃgamo dvayo÷ / kiæ punarna prado«akathà d­Óyate etatkhalvÃÓcaryam) // atra prakaraïena kÃntÃn­pavÃcakÃbhyÃæ ÓyÃmÃrÃjaÓabdÃbhyÃæ niÓÃcandrapratÅterupamà vyajyate // [II.5.20vastudhvani÷] vastudhvaniryathÃ--- ## atra rÃjapÃdasevÃmiti ÓabdaÓaktyà prak­tasya pratÃparudrasya pratÅti÷ prakaraïÃjjÃyate / anena pratÃparudrasya sevà kartavyà kimaraïyavÃsena saætaptà iti vastu vyajyate // [II.5.21ubhayaÓaktimÆladhvani÷] ubhayaÓaktimÆladhvaniryathÃ--- ## atra k«mÃbh­to nijapak«avij­mbhitaæ mu¤cantu, ji«ïure«a ityatra ÓabdaÓaktimÆlatà / bhujastambhajambhamÃïÃdbhutÃyudha ityatrÃrthaÓaktimÆlatà // asaælak«yakramavyaÇgyo rasÃdidhvani÷ / tathà coktaæ Ó­ÇgÃratilake--- "rasabhÃvatadÃbhÃsabhÃvaÓÃntyÃdirakrama÷ / bhinno rasÃdyalaækÃrÃdalaækÃryatayà sthita÷ // ' iti / rasabhÃvodÃharaïaæ tatsvarÆpanirÆpaïaprapa¤ce rasaprakaraïe bhavi«yati // guïÅbhÆtavyaÇgyam a«Âavidhaæ nirÆpyate / guïÅbhÆtavyaÇgyaæ madhyamaæ kÃvyama«Âavidham / tathà coktaæ kÃvyaprakÃÓe--- "agƬhamaparasyÃÇgaæ vÃcyasiddhyaÇgamasphuÂam / saædigdhatulyaprÃdhÃnye kÃkvÃk«iptamasundaram // ' iti / [II.5.22 agƬham] kÃminÅkucakalaÓavad gƬhasyaiva camatkÃrakÃritvÃdagƬhavyaÇgyaæ madhyamaæ kÃvyam / yathÃ--- ## atra "yadi và jÃto 'smyagastya÷ sthita÷' ityanena jalanidhiparvatebhyo na bibhemÅti vyaÇgyamagƬham // [II.5.23 aparasyÃÇgam] aparasyÃÇgaæ, yatra rasÃde rasÃdiraÇgaæ tadapi guïÅbhÆtavyaÇgyameva / yathÃ--- ## atra Ó­ÇgÃrasya bhayarasÃÇgatvam / [II.5.24 vÃcyasidhyaÇgam] vÃcyasiddhyaÇgaæ yathÃ--- ## atra jaladhÃrà vyaÇgyà / sà ca karavÃlanavÃmbuda ityasya vÃcyabhÆtasya rÆpakasya siddhik­diti guïÅbhÆtavyaÇgyam // [II.5.25 asphuÂham] asphuÂaæ yathÃ--- ## atra k­pÃïasya jahnorÃdhikyapratipÃdanÃd vyatireka÷ paramasphuÂa÷ pratÅyate // [II.5.26 saædigdhaprÃdhÃnyam] saædigdhapradhÃnyaæ yathÃ--- ## atrÃliÇganecchÃyÃæ vÃkyaviÓrÃntirathavà stanamaï¬alÃloka eveti saædeha÷ // [II.5.27 tulyaprÃdhÃnyam] tulyaprÃdhÃnyaæ yathÃ--- ## atra pratÃparudrasya pÃdasevà yadi tyajyate tadÃnÅæ nagare«u vÃso durlabha iti vyaÇgyÃrthasya vÃcyasya ca samaæ prÃdhÃnyam // [II.5.28 anusaædhÃnam] asundaraæ yathÃ--- ## (ekaÓilÃmahilÃnÃæ Órutvà narendradarÓanÃmodam / gurujananiyantritÃyà vadhvÃ÷ ÓyÃmalaæ vadanam) // atra narendradarÓananimittaæ har«amutpaÓyantyà vadhvà mukhaæ ÓyÃmalamiti vÃcyasyaiva cÃrutvam / gurujananiyantritÃhaæ narendraæ dra«Âuæ na gatavatyasmi iti vyaÇgyÃrthasyÃcÃrutvam // [II.5.28 kÃvÃk«iptam] yatra kÃkvÃr'thÃntaramÃk«ipyate, tadapi guïÅbhÆtavyaÇgyameva / yathÃ--- ## (priyasakhi kathayÃdhikà k«oïÅ lak«mÅ÷ sarasvatÅ matta÷ / yÃæ bahu manyate so 'yaæ naranÃtho guïaviÓe«aj¤a÷) // atra k«oïÅ madadhiketi kÃkukalpanayÃdhikà na bhavatÅti vastu vyajyate // citraæ tu kÃvyaæ ÓabdÃrthÃlaÇkÃracitratayà bahuvidham / tatprapa¤co 'pyalaÇkÃraprakaraïe vyaktÅbhavi«yati // II.6 // mahÃkÃvyopakÃvyÃdiprabandhanirÆpaïam // atha mahÃkÃvyÃdaya÷ prabandhà nirÆpyante / ## ## ## tattrividham / ## apÃda÷ padasaæghÃto gadyaæ ; padyaæ catu«padam / gadyakÃvyaæ kÃdambaryÃdi / padyakÃvyaæ raghuvaæÓÃdi / ## asargabandhaæ sÆryaÓatakÃdi / ## varïyate yatra kÃvyaj¤airasÃvÃkhyÃyikà matà / yatra vaktrÃparavaktranÃmÃnau v­ttaviÓe«au varïyete socchravÃsaparicchinnÃ'khyÃyikà har«acaritÃdi / (koÓÃntare vÃkyamidaæ nopalabhyate / ) II.7 k«udraprabandhanirÆpaïam // atha k«udrÃ÷ prabandhà nirÆpyante / [II.7.1 udÃharaïam] ## ## yatrÃdau jayatyupakramaæ mÃlinyÃdiv­ttaæ ramyaæ padyaæ nibadhyate, anantaram "api ca' ityupakramÃïya«ÂavÃkyÃni saprÃsÃni satÃlÃni prativibhakti nibadhyante, anantaraæ vibhaktyÃbhÃsÃ÷, tat udÃharaïam / [II.7.2 cakravÃlakam] ## #<Ãdyantapadyasaæyuktà saæsk­taprÃk­tÃtmikà / a«Âabhirvà caturbhirvà vÃkyai÷ skandhasamanvità // ViPrud_2.77 //># [II.7.3 bhogÃvalÅ] ## [II.7.4 birudÃvali] ## [II.7.5 tarÃvali] tÃrÃïÃæ saækhyayà padyairyuktà tÃrÃvalÅ matà / evaæ kaviprau¬hoktisiddhÃ÷ k«udrÃ÷ prabandhà yathÃsaæbhavamÆhyÃ÷ / athaite«ÃmudÃharaïÃni vistarabhayÃdiha noktÃni // iti ÓrÅvidyÃnÃthaviracite pratÃparudrayaÓobhÆ«aïe 'laækÃraÓÃstre kÃvyaprakaraïaæ samÃptam // _______________________________________________ // atha nÃÂakaprakaraïam // // atha nÃÂyapradhÃnÃ÷ prabandhà nirÆpyante // [III.1.1 nÃÂyasvarÆpam] tatra nÃÂyasvarÆpaæ nirÆpyate / ## bhÃvÃÓrayaæ tu n­ttyaæ syÃnn­ttaæ tÃlalayÃnvitam / e«Ã daÓarÆpakoktà prakriyà / n­ttyan­tÆyornÃÂakÃdyaÇgatvÃdiha svarÆpanirÆpaïaæ k­tam / tathoktaæ 'daÓarÆpake'--- "madhuroddhatabhedena taddvayaæ dvividhaæ puna÷ / lÃsyatÃï¬avarÆpeïa nÃÂakÃdyupakÃrakam // ' iti / tena nÃÂyena daÓa rÆpakÃïi bhavanti / [III.1.2 daÓavidharÆpakanirdeÓÃ÷] ## ## vastu trividham---prakhyÃtam, utpÃdyam, miÓraæ ceti / tathoktaæ 'daÓarÆpake'--- "prakhyÃtotpÃdyamiÓratvabhedÃt tattrividhaæ matam ' iti / [III.1.3 daÓavidharÆparakÃæïÃæ itiv­ttÃdaya÷] itihÃsanibandhanaæ prakhyÃtam, kavikalpitamutpÃdyam, saækarÃyattaæ miÓraæ ceti evamÃdivastubhedÃnnÃyakabhedÃt rÆpakÃïÃæ parasparaæ bheda÷ / tathà hi---nÃÂake prakhyÃtamitiv­ttam, dhÅrodÃtto nÃyaka÷, Ó­ÇgÃravÅrarasayoranyatarasya prÃdhÃnyam, anye«Ãæ rasÃnÃmaÇgatvenÃnupraveÓa÷ / prakaraïe utpÃdyamitiv­ttam, dhÅraÓÃnto nÃyaka÷, Ó­ÇgÃrarasasyaiva prÃdhÃnyam / bhÃïe utpÃdyamitiv­ttam, dhÆrtaviÂo nÃyaka÷, Ó­ÇgÃravÅrayo÷ sÆcanÃmÃtrasÃratà / prahasane kalpyamitiv­ttam, pëaï¬aprabh­tayo nÃyakÃ÷, hÃsyarasa÷ pradhÃnam / ¬ime prakhyÃtamitiv­ttam, devagandharvapiÓÃcÃdayo dhÅroddhatà nÃyakÃste «o¬aÓa, raudrarasa÷ pradhÃnam, vÅraÓ­ÇgÃrayoranupraveÓa÷ / vyÃyoge prakhyÃtamitiv­ttam, dhÅroddhato nÃyaka÷, vÅrarasa÷ pradhÃnam / samavakÃre devÃsurÃdayo dvÃdaÓa nÃyakÃ÷, vÅrarasa÷ pradhÃnam, kalpitamitiv­ttaæ prasiddhaæ và / vÅthyÃæ kalpitamitiv­ttam, dhÅroddhato nÃyaka÷, Ó­ÇgÃrarasasya sÆcanÃmÃtrasÃratà / aÇke prakhyÃtamitiv­ttam, prÃk­tajano nÃyaka÷, karuïarasa÷ pradhÃnam, ÅhÃm­ge miÓramitiv­ttam, dhÅroddhato nÃyaka÷, Ó­ÇgÃrarasasyÃbhÃsatvam / [III.1.4 da.rÆ. sÃmagrÅ] atha te«Ãæ sÃmagrÅ nirÆpyate / tatra pa¤ca sandhaya÷ / tathà coktaæ daÓarÆpake--- "mukhaæ pratimukhaæ garbha÷ sÃvamarÓopasaæh­ti÷' iti / [III.1.5. sandhipa¤cakavivecanam] saædhirnÃmaikena prayojanenÃnvitÃnÃæ kathÃnÃmavÃntaraprayojanasaæbandha÷ / tatrÃrambhabÅjasaæbandho mukhasaædhi÷ / prayatnabindusaæbandha÷ pratimukhasaændhi÷ / prÃptyÃÓÃpatÃkayo÷ saæbandho garbhasaædhi÷ / niyatÃptiprakaryo÷ saæbandho vimarÓasaædhi÷ / phalÃgamakÃryayo÷ saæbandho nirvahaïasaædhi÷ / tathà coktaæ daÓarÆpake--- "bÅjabindupatÃkÃkhyaprakarÅkÃryalak«aïÃ÷ / ÃrambhayatnaprÃptyÃÓÃniyatÃptiphalÃgamÃ÷ // arthaprak­taya÷ pa¤ca pa¤cÃvasthÃsamanvitÃ÷ / yathÃsaækhyena jÃyante mukhÃdyÃ÷ pa¤ca saædhaya÷ // ' iti / athÃrambhÃdÅnÃæ lak«aïaæ nirÆpyate--- ## ## ## atha bÅjÃdipa¤cakaæ nirÆpyate--- ## ## ## [III.2 mukhasandhi÷] atha mukhaæ nirÆpyate--- ## ## bÅjÃrambhÃnuguïyena mukhasandheraÇgÃni prayoktavyÃni / ## ## yathÃkramame«Ãæ svarÆpaæ nirÆpyate--- bÅjanyÃsa upak«epa÷ / bÅjasya bahÆkaraïaæ parikara÷ / bÅjani«patti÷ parinyÃsa÷ / bÅjaguïavarïanaæ vilobhanam / bÅjÃnukÆlasaæghaÂanaprayojanavicÃro yukti÷ / bÅjasukhÃgama÷ prÃpti÷ / bÅjasaænidhÃnaæ samÃdhÃnam / bÅjasukhadu÷ khaheturvidhÃnam / bÅjavi«ayÃÓcaryÃveÓa÷ paribhÃvanà / gƬhabÅjaprakÃÓanamudbheda÷ / bÅjÃnuguïaprotsÃhanaæ bheda÷ / bÅjÃnuguïaprastutakÃryÃrambha÷ karaïam / etÃni dvÃdaÓa mukhasandheraÇgÃni / ete«Ãæ madhye upak«epaparikaraparinyÃsayuktyudbhedasamÃdhÃnÃnÃmÃvaÓyakatvam / [III.3 pratimukhasandhi÷] atha pratimukhasandhi÷--- ## binduprayatnÃnuguïyena pratimukhasandheraÇgÃni prayoktavyÃni / ## ## e«Ãæ svarÆpaæ nirÆpyate--- saæbhogavi«ayamanoratho vilÃsa÷ / d­«Âana«ÂapadÃrthÃnusaraïaæ parisarpa÷ / ani«Âavastuvik«epo vidhÆtam / aratyupaÓamanaæ Óama÷ / parihÃsavacanaæ narma / anurÃgoddhÃÂanotthà prÅtirnarmadyuti÷ / uttarottaravÃkyairanurÃgabÅjaprakÃÓanaæ pragamanam / chadmanà hitÃgamananirodhanaæ nirodha÷ / i«ÂajanÃnunaya÷ paryupÃsanam / pramukhani«Âhuravacanaæ vajram / anurÃgaprakÃÓanaviÓi«Âavacanaæ pu«pam / anurÃgahetuvÃkyaracanopanyÃsa÷ / caturvarïanirvarïataæ varïasaæhÃra÷ / ete«Ãæ madhye parisarpapragamanavajropanyÃsapu«pÃïÃæ prÃdhÃnyam / [III.4 garbhasandhi÷] atha garbhasaædhi÷--- ## ## patÃkÃprÃptyÃÓÃnuguïyena garbhasandheraÇgÃni prayoktavyÃni / ## ## e«Ãæ svarÆpaæ nirÆpyate--- prastutopayogicchadmÃcaraïamabhÆtÃharaïam / tattvÃrthÃnukÅrtanaæ mÃrga÷ / vitarkapratipÃdanÃvÃkyaæ rÆpam / prastutotkar«ÃbhidhÃnamudÃh­ti÷ / saæcintitÃrthaprÃpti÷ krama÷ // prastutopayogisÃmadÃnavacanaæ saægraha÷ / (prastutopayogisamÃdhÃnavÃkyamiti pÃÂhÃntaram //)// liÇgÃdabhyÆhanamanumÃnam / ro«asaæbhramavacanaæ toÂakam / i«ÂajanÃtisaædhÃnamadhibalam / apakÃrijanÃd bhayamudvega÷ / ÓaÇkÃtrÃsau ca saæbhrama÷ / i«ÂÃrthopÃyÃnusaraïamÃk«epa÷ / ete«Ãæ madhye 'bhÆtÃharaïamÃrgatoÂakÃdhibalÃk«epÃïÃæ prÃdhÃnyam / [III.5 vimarÓasandhi÷] atha vimarÓasaædhi÷--- ## ## niyatÃptiprakaryÃnuguïyena vimarÓasaædheraÇgÃni prayoktavyÃni / ## ## ete«Ãæ svarÆpaæ nirÆpyate--- do«aprakhyÃpanamapavÃda÷ / ro«asaæbhëaïaæ saæpheÂa÷ / vadhabandhÃdikaæ vidrava÷ / gurutirask­tirdrava÷ / virodhaÓamanaæ Óakti÷ / tarjanodvejane dyuti÷ / gurukÅrtanaæ prasaÇga÷ / upamÃnaæ calanam / svaÓaktipraÓaæsanaæ vyavasÃya÷ / krodhasaærabdhÃnÃmanyonyavik«epo nirodhanam / siddhavadbhÃviÓreya÷ kathanaæ prarocanam / svaguïÃ'vi«karaïaæ vicalanam / kÃryasaægraha ÃdÃnam / ete«Ãæ madhye apavÃdaÓaktivyavasÃyaprarocanÃdÃnÃnÃæ prÃdhÃnyam // [III.6nirvaharaïasandhi÷] atha nirvahaïasaædhi÷--- ## ## phalÃptikÃryÃnuguïyena nirvahaïasaædheraÇgÃni caturdaÓa pratipÃdanÅyÃni / ## ## ete«Ãæ svarÆpaæ nirÆpyate--- bÅjopaÓamanaæ saædhi÷ / kÃryamÃrgaïaæ virodha÷ / kÃryopak«epaïaæ grathanam / bÅjÃnuguïakÃryaprakhyÃpanaæ nirïaya÷ / mitho jalpanaæ paribhëà / paryupÃsanaæ prasÃda÷ / vächitÃrthaprÃptirÃnanda÷ / du÷ khapraÓamanaæ samaya÷ / labdhasthirÅkaraïaæ k­ti÷ / prÃptakÃryÃnumodanam Ãbhëaïam / adbhutÃrthaprÃpti÷ upagÆhanam / i«ÂakÃryadarÓanaæ pÆrvabhÃva÷ / kÃryÃrthopasaæh­ti÷ saæhÃra÷ / ÓubhaÓaæsanaæ praÓasti÷ / evaæ catu÷ «a«ÂyaÇgasamanvitÃ÷ pa¤ca sandhaya÷ pratipÃditÃ÷ / [III.6.1sandhinÃæprayojanÃni]ete«Ãæ «a prayojanÃni saæbhavanti---vivak«itÃrthapratipÃdanaæ, gopyÃrthagopanaæ, prakÃÓyÃrthaprakÃÓanaæ, abhinayarÃgasam­ddhi÷, camatkÃritvam, itiv­ttavistaraÓceti / tatretiv­ttaæ sÆcyamasÆcyaæ ceti dvividham / asÆcyamapi dvividhaæ---d­Óyaæ ÓrÃvyaæ ca / tatra sÆcyasya sÆcanÃkrama÷ pa¤cavidha÷ / tathoktaæ 'daÓarÆpake'--- "vi«kambhacÆlikÃÇkÃsyapraveÓÃÇkÃvatÃraïai÷'iti / ete«Ãæ svarÆpaæ nirÆpyate--- [III.6.2vi«kambhikÃ] ## sa dvividha÷-Óuddha÷ saækÅrïaÓceti / kevalasaæsk­taprÃya÷ Óuddha÷ / saæsk­taprÃk­tamiÓrita÷ saækÅrïa÷ / [III.6.3cÆlikÃ] atha cÆlikÃ--- ## yatra nepathyagatai÷ pÃtrairartha÷ sÆcyate sà cÆlikà / [III.6.4aÇkÃsyam] athÃÇkÃsyam--- ## yatra pÆrvÃÇkÃntapÃtrairuttarÃÇkÃrtha÷ sÆcyate tadaÇkÃsyam / [III.6.5praveÓaka÷] atha praveÓaka÷--- ## nÅcapÃtraprayukta÷ praveÓaka÷ Ãdye 'Çke na prayoktavya÷ / [III.6.6aÇkÃvatÃra÷] athÃÇkÃvatÃra÷--- ## asÆcitÃÇkapÃtraæ tadaÇkÃvataraïaæ matam // ## [III.6.7aÇkÃsvarÆpam] tatrÃÇkasvarÆpaæ nirÆpyate--- ## III.7.athÃmukhaæ nirÆpyate--- ## ## e«ÃmaÇgÃnÃæ svarÆpaæ nirÆpyate--- ## ## ## III.8 ## ## e«Ãæ svarÆpaæ nirÆpyate--- gƬhÃrthapadaparyÃyamÃlÃrÆpeïa praÓnottaramÃlÃrÆpeïa coddhÃtyakaæ dvividham / avalagitamapi dvividham / ## anyakÃryacchadmanà anyakÃryakaraïam, anyakÃryaprasaÇgÃt prak­takÃryasiddhiÓca / asadbhÆtaæ mitha÷ / stotraæ prapa¤ca÷ / trigataæ dvividhaæ---pÆrvaraÇgÃÇgaæ prastÃvanÃÇgaæ ceti / pÆrvaraÇge naÂÃdisaælÃpa÷, atra tu sÃmyÃdanekÃrthayojanaæ trigatam / priyasad­ÓairvÃkyairapriyairvilobhanaæ chalam / sÃkÃÇk«asyÃpi vÃkyasya nivartanamuktipratyukti÷ vÃkkelirdvividhà / spardhayÃnyonyavÃkyÃdhikyamadhibalam / sahasoditaæ prastutavirodhi gaï¬am / rasavaÓÃduktÃnyathÃvyÃkhyÃnamavasyanditam / sopahÃsanigƬhÃrthaprahelikà nÃlikà / asaæbandhakathÃprÃya÷ pralopo 'satpralÃpa÷ / anyÃrthaæ hÃsyalobhakaraæ vacanaæ vyÃhÃra÷ / do«ÃïÃæ guïatvapratipÃdanaæ m­davam / ete«Ãæ madhye yathÃsaæbhavaæ kÃnicit prastÃvanÃyÃæ prayoktavyÃni / III.9atha daÓarÆpakÃïÃæ svarÆpaæ nirÆpyate / tatra [III.9nÃÂakalak«aïam] ## ## [III.9.1nÃndÅsvarÆpam] tatra nÃndÅsvarÆpaæ nirÆpyate--- ## yatrëÂabhirdvÃdaÓabhira«ÂÃdaÓabhireva và // ## nÃÂakÃdirÆpakÃïÃmÃdau vihitaæ padyaæ nÃndÅtyucyate / veïÅsaæhÃre '«Âapadà nÃndÅ / anargharÃghave dvÃdaÓapadà / bÃlarÃmÃyaïe dvÃviæÓatipadà / kaiÓcit nÃndyÃæ padaniyamo nÃbhyupagata÷ / nÃndyanantaraæ pravi«Âena sÆtradhÃreïa raÇgaprasÃdhanapura÷ saraæ bhÃratÅv­ttyÃÓrayaïena Ólokai÷ kÃvyÃrtha÷ sÆcanÅya÷ / tathoktaæ 'daÓarÆpake'--- "raÇgaæ prasÃdhya madhurai÷ Ólokai÷ kÃvyÃrthasÆcakai÷ / ­tuæ kaæcidupÃdÃya bhÃratÅæ v­ttimÃÓrayet // ' iti / e«Ã prakriyà nÃÂakasyaiva mukhyà / [III.9.2-prakataïam] atha prakaraïam--- ## [III.9.3-bhÃïa÷] atha bhÃïa÷--- ## ## [III.9.4-prahasanam] atha prahasanam--- ## tacca trividham---Óuddhaæ vaik­taæ saækÅrïaæ ceti / tatra Óuddham--- ## atha vaik­tam--- ## atha saækÅrïam--- ## [III.9.5-¬ima÷] atha ¬ima÷--- ## ## catvÃro 'ÇkÃ÷ saædhayaÓca catvÃro marÓavarjitÃ÷ / ## [III.9.6-vyÃyoga÷] atha vyÃyoga÷--- yatra khyÃtetiv­ttaæ syÃduddhato nÃyako mata÷ / ## [III.9.7-samavakÃra÷] atha samavakÃra÷--- ## ## ## ## ## [III.9.8-vÅthÅ] atha vÅthÅ--- ## #<Ó­ÇgÃra÷ paripÆrïatvÃt sÆcanÅyo 'tibhÆyasà / uddhÃtyakÃdÅnyaÇgÃni sà vÅthÅ vÅthivanmatà // ViPrud_3.0.54 //># [III.9.9-aÇka÷] athÃÇka÷--- yatretiv­ttaæ prakhyÃtaæ pradhÃnaæ karuïo rasa÷ / ## [III.9.10-ÅhÃm­ga÷] athehÃm­ga÷--- ## ## ___ e«a prakriyà daÓarÆpakoktarÅtyanusÃreïa / [III.10-nÃÂakodÃharaïam] nÃÂakodÃharaïaprÃrambha÷ / tatra sÃÇgaæ nÃÂakamudÃhriyate / ## e«Ã dvÃviæÓatipadà nÃndÅ / asyÃæ vivÃhaprav­ttayo÷ Óivayo÷ varïanayà sakalanarendraparikarasya pratÃparudrasya kÃkatÅyarÃjyalak«mÅprÃptirnÃÂakaprayojanarÆpà kiæcidarthaÓaktyà sÆcyate / ## e«Ã ca nÃndÅ pratÃparudrarÃjyalak«mÅmaÇgalavidhilak«aïà / nÃndyante sÆtradhÃra÷ (samantÃdavalokya sahar«am)--- kathamÃsÆtrita eva samantato raÇgamaÇgalavidhi÷ ! tathÃhi--- #<Ãvi«kurvanti murajÃ÷ sarvata÷ ÓabdamÃdhurÅm / saÇgÅtopani«advidyÃæ vÅïÃ÷ prastÃvayantyamÆ÷ // ViPrud_3.1.3 //># etadraÇgaprasÃdhanam / (saprahar«am)--- ## (Ærdhvamavalokya)---cirÃdanukÆlena kÃlenÃpagatadurdinÃni diÇmukhÃni / yata÷--- ## kÃvyÃrthasÆcakÃbhyÃæ ÓlokÃbhyÃm­tusamÃÓraïena saæsk­taprÃyanarÃÓritavÃgvyavahÃrarÆpà bhÃratÅ v­tti÷ kathità / (savinayamupas­tya sabhÃbhimukhama¤jaliæ baddhvÃ) bho bho madhyamabhuvanabhÃgadheyavivartasyaikaÓilÃnagarapuïyarÃÓe÷ kÃkatÅyakuladevatÃyÃ÷ svayambhÆdevasya satatamahotsavamÃsedivÃæso viddhÃæsa÷ ! kalÃrïavanÃÂyavedÃcÃryasya putramabhinayadarpaïaæ mÃmabhimatarÆpakaprayogÃnuj¤ayà paramanug­hïÅta / (ÃkÃÓe karïaæ dattvÃ) kiæ brÆtha ? #<"yasmi¤jaganmaÇgalamasti vastu yasmai svayaæbhÆ÷ sp­hayatyajasram / tacchrotrayorlocanayo÷ pathÃæ na÷ Ó­ÇgÃÂakaæ nÃÂakamÃvirastu // ViPrud_3.1.6 //># ' iti / (sahar«am) asmanmanorathasaævÃdyeva pari«adÃdeÓa÷ / yat pratÃparudracaritÃnubandha÷ prabandha÷ sÃmÃjikÃnÃæ manasi vartate / aho sarvaæ sughaÂitamanuvidhÃtrà vidhÃtrà ! yata÷ ## e«Ã praÓaæsayÃbhimukhÅkaraïarÆpà bhÃratÅv­tteraÇgaæ prarocanà / (savimarÓam) kathamasmatpreyasÅ saægÅtaÓÃrikà cirayati ? (praviÓya) naÂÅ---(puro 'valokya sasp­ham)--- ## ( /kiæ bhÃratyÃ÷ ÓrÆyate ma¤jÅrarava÷ sabhÃyÃæ viharantyÃ÷ / atha saægÅtaÓrutirvà vij¤Ãtaæ nÃÂyapramukhatÆryaninÃda÷ //)// (apas­tya)---aajja iamhi / Ãïavedu ko ïioo aïuÂÂhÅadu tti / (aÃrya iyamasmi / Ãj¤Ãpayatu ko niyogo 'nu«ÂhÅyatÃmiti / ) sÆtradhÃra÷---Ãrye, ## etat priyasad­ÓairapriyairvÃkyairupÃlambhanÃcchalam / naÂÅ---(sabhayam)aaïaÂÂasÃmaggiæ sajjÅkÃduæ vilaæbiaæ / sajjÅkià kkhu esà / keïa uïa ruvvaeïa paoo uakkamÅadu / (aanÃÂyasÃmagrÅæ sajjÅkartuæ vilambitam / sajjÅk­tà khalve«Ã / kena punà rÆpakeïa prayoga upakramyatÃm / ) sÆtradhÃra÷---nanvidameva rÆpayatu / (iti patrikÃæ dadÃti / ) naÂÅ---(g­hÅtvà saæsk­tamÃÓritya vÃcyati / ) ## samandasmitaæ)aïigƬhatthaæ khu edaæ cheÃïaæ vaaïaæ pa¬ibhÃdi / kÅrisaæ uttaraæ ? ïirÆvedu ajjo / (anigƬhÃrthaæ khalvetacchekÃnÃæ vacanaæ pratibhÃti / kÅd­Óamuttaram ? nirÆpayatvÃrya÷ / ) sÆtradhÃra÷---ayi suvyaktametat / pratÃparudrakalyÃïamiti pratÅyata eva e«Ã nigƬhÃrthà nÃlikà / naÂÅ--- / kahaæ kahÃïÃaaïaÃmaheÃïubaædhamaïoharaæ kkhu nìaam / paÃvovavadaækiaæ tassa raïïo ïÃma kahaæ jÃaæ ti pucchÅadi / ( /kathaæ kathÃnÃyakanÃmadheyÃnubandhamanoharaæ khalu nÃÂakam / pratÃpopapadÃÇkitaæ tasya rÃj¤o nÃma kathaæ jÃtamiti p­cchyate / ) sÆtradhÃra÷---priye ÓrÆyatÃm / ## anyacca--- ## naÂÅ---aloÃïaæ kaïïajualasya bhÃaheeïa edaæ ïÃmajualaæ suïÅadi / cirassa ïaÂÂavijjaïuvaÂÂaïaæ phaliaæ, jeïa loamaægalaæ kÃkaimariædacariaæ abhiïijjai / (alokÃnÃæ karïayugalasya bhÃgadheyena etannÃmayugalaæ ÓrÆyate / cirasya nÃÂyavidyÃnuvartanaæ phalitaæ, yena lokamaÇgalaæ kÃkatinarendracaritamabhinÅyate //)// etannÃÂyaprasaÇgena prak­takÃryÃvalaganÃdavalagitaæ dvitÅyam / sÆtradhÃra÷---aho praj¤ÃsaævÃdo 'yamÃyu«matyÃ÷, yadiyaæ kavÅnÃæ praÓnottaramÃlikà / yathà kila--- ## etatpraÓno ttaramÃlÃrÆpamuddhÃtyakam / naÂÅ--- / ayyapariaïeïa savvaæ saæpaddÅadi / ( / Ãryaparijanena sarvaæ saæpÃdyate / ) sÆtradhÃra÷---Ãrye, ## e«a mitha÷ stotrarÆpa÷ prapa¤ca÷ / naÂÅ--- // eÃrisaguïamahagghapaÃvaruddacariaæ ahikariaæto tassa kaiïo saæpuïïo sarassaÅpasÃdo / ( // etÃd­ÓaguïamahÃrghapratÃparudracaritamadhikurvata÷ tasya kave÷ saæpÆrïa÷ sarasvatÅprasÃda÷ / ) sÆtradhÃra÷---Ãrye, evameva / nanve«Ã kavibhÃratyorvÃkkeli÷ / yathà kila--- ## e«ÃnyonyasaælÃparÆpà vÃkkeli÷ / naÂÅ--- / amhÃïaæ ÅrimaïariædacariÃïuÆlo ïaÂÂìaæbaro hoi ïa ve tti sajjhaseïa vevai me hiaam / ( / asmÃkamÅd­ÓanarendracaritÃnukÆlo nÃÂyìambaro bhavati na veti sÃdhvasena vepate me h­dayam / ) sÆtradhÃra÷---(kiæcit sÃsÆyaæ) Ã÷ kimucyate ! niravadyà nanu mannÃÂyavidyÃsÃmagrÅ / kÅd­ÓÅ punastava gÅtiryogyatayà bhavi«yati ? naÂÅ---asaægÅdasÃrassa mahaïïavo uvvellijjadi / avahÃïajÃïapattaæ ÃrÆhadu ajjo / (asaægÅtasÃrasya mahÃrïava udvelyate / avadhÃnayÃnapÃtramÃrohatvÃrya÷ / ) etadanyonyavÃkyÃdhikyÃdadhibalam / sÆtradhÃra÷---ciramavahita evÃsmi / nanviyamupakramyate dhruvÃ--- naÂak­tadhruvÃgÃnapratij¤Ãvacanaæ saæbhramoditamiti gaï¬am / naÂÅ---(sasmitaæ) / kahaæ ajjo dhuvaæ gÃai ! ( / kathamÃryo dhruvÃæ gÃyati !) sÆtradhÃra÷---ayi kathamardhokta eva tvarÃ, "nÃÂyavidyÃ' iti Óe«aæ na jighrati / etaduktasyÃnyathÃyojanarÆpamavasyanditam / Ãrye, nÆnaæ dhruvÃgÃnotsukaæ tava ceta÷, tadÃrabhyatÃæ gÅti÷ / naÂÅ---(tathà karoti / ) ## (lak«mÅ÷ sarasÅ ceyaæ dhavalitabhuvanÃntarà virÃjantÅ / vilasatkuvalayaÓrÅ rÃj¤a÷ prasÃdhanaæ kurute //)// sÆtradhÃra÷---(Ãkarïya sarasÃveÓaæ) ## e«a rasavaÓÃdasaægatÃrthavyÃhÃrarÆpo 'satpralÃpa÷ / naÂÅ---(sopahÃsaæ)asuumÃrà kkhu esà ayyassa ïiddaÃliÇgaïavellaïaæ ïa sahai / (asukumÃrà khalve«Ãr''yasya nirdayÃliÇganak«epaïaæ na sahate / ) e«a hÃsyalobhakaro vyÃhÃra÷ / sÆtradhÃra÷---(savrŬaæ) ## etaddo«asya guïatvÃropÃnm­davam / naÂÅ--- // ayyo aïaætarakaraïijjaæ ïirÆvedu / ( // Ãrya÷ anantarakaraïÅyaæ nirÆpayatu / ) sÆtradhÃra÷---nanvayamidÃnÅæ sabhÃpatirdeva÷ svayaæbhÆrupaÓlokyate / ## nepathye / bho÷ ! satyaæ satyam / sarvÃÇgavilasatsarvamaÇgalÃlaæk­tÃk­tirevÃyaæ rudra iti / sÆtradhÃra÷---(sahar«aæ) kathamupakrÃntamevÃsmadvÃkyÃnuguïyena prastutasyÃnuguïaæ kuÓalai÷ kuÓÅlavai÷, yata÷ kÃkatÅÓvaraguïavarïanÃyodyatayorvaitÃlikayorvacanamivopak«ipyate / ayaæ kathoddhÃta÷ / idameva guïavarïanÃt pravartakaæ ca / (puro 'valokya) kathametau vaitÃlikÃvita evÃbhivartete / e«o 'yamityupak«epÃt prayogÃtiÓaya÷ prastÃvanÃÇgam / tadehi / ÃvÃmapyanantarakaraïÅyÃya sajjÅbhavÃva÷ / (iti ni«krÃntau / ) iti samagrÃÇgà prastÃvanà / (tata÷ praviÓata÷ kÃmpilyakalÆtakau vaitÃlikau / ) prathama÷---(sahar«aæ) ## svayaæbhÆdevaÓreyovitaraïarÆpabÅjanyÃsÃdupak«epo 'Çgam / dvitÅya÷---sakhe ! kimucyate, ## prathama÷---sakhe sÃdhu samarthitam / anyathà kathamasmai mahÃrÃjÃya svapne kulagurusad­Óa÷ svayaæbhÆdevastÃd­ÓÅæ Óreya÷ saægrahakÃrikÃmupadi«ÂavÃn / svayaæbhÆdevaprasÃdarÆpasya bÅjasya bahÆkaraïÃt parikara÷ / dvitÅya÷---(savimarÓÃÓcaryaæ) kathamavagataæ rÃjarahasyaæ vayasyena ? prathama÷---sakhe, kasya và na viditamidam / yat sarvasminnapi nijanagare mahotsavamÃdiÓatà rudranareÓvareïa kuladevatÃyÃ÷ svapnopadi«ÂÃ÷ prasÃdaviÓe«Ã÷ prakhyÃpyanta eva / kuladevatÃprasÃdarÆpasya bÅjasya prakhyÃpanena parini«patte÷ parinyÃsa÷ / dvitÅya÷---aho nirantaraprasÃdonmukhatà devasya / yathà kÃkatÅyaprasave«u ÓreyÃæsyuttarottaramanubadhyante / etat bÅjasya Óreyo 'nubandharÆpaguïakhyÃpanÃd vilobhanam / tadasminneva mahÅyasi mahe mahÅmaï¬alÃkhaï¬alaæ calamartigaï¬amupaÓlokayitumÃvayorayamevÃvasara÷ / tadehi rÃjakulaæ praviÓÃva÷ / prathama÷---vayasya, sÃæprataæ purodha÷ pramukhÃnamÃtyav­ddhÃnapi purask­tya kalyÃïasvapnakramaæ mÅmÃæsamÃno n­patirabhyantarÃsthÃnÅmadhiti«Âhati / tadÃvÃmapi tÃvadito gatvà yathÃvasaraæ pratÅk«Ãvahe / (iti parikramya ni«krÃntau / ) ayaæ Óuddhavi«kambha÷ aÇkÃrambha÷ // (tata÷ praviÓati yathÃnirdi«Âave«o rÃjà cÃmaragrÃhiïÅ ca / ) rÃjÃ---(sahar«ÃtiÓayaæ) aho prasÃdÃtiÓaya÷ parameÓvarasya ! ## purodhasa÷---mahÃrÃja, bhavÃd­Óà eva paramÃrhanti tÃd­Óamahimno devasya hitopadeÓÃn / athavà kimatrÃbhinavam / putrÃïÃæ hitopadeÓÃdhikÃra÷ pitureva / yaditthaæ kathayanti tadvida÷ / ## mantriïa÷---evamevaitat / anyathà kathamÅÓvaraprasÃdÃd­te niraÇkuÓaæ strÅvyaktiviÓe«asya lokÃdhipatyam / evaæ mÃnu«aÓaæbhunà gaïapatimahÃrÃjenÃbhyantarasyÃnubhavamahimna÷ sad­Óamatra putra iti vyavahÃra÷ k­ta÷ / tadanuguïà ca rudra ityÃkhyà / purodhasa÷---(sakautukaæ) kÅd­ÓÅ devasya svapnopadeÓaparipÃÂÅ ? rÃjÃ---(sÃdÃraæ) idaæ nivedyate / ## anantaraæ svapna eva ## cÃmaragrÃhiïÅ--- / aho devassa aïusaædhÃïaæ jaæ siviïe vi kulasÃmiïo samÃrÃhaïam / ( / aho devasyÃnusaædhÃnaæ yat svapne 'pi kulasvÃmina÷ samÃrÃdhanam / ) purodhasa÷---kimucyate / Ãvi«Âabhaktaya÷ khalu svayaæbhÆdeve kÃkatÅyanaradevÃ÷ / tata÷ / rÃjÃ--- #<ÓayyÃÓira÷ sthÃnak­tasya pÆrïakumbhasya toyai÷ parikalpya pÃdyam / atÅndusÃrairmaïibhi÷ kilÃhamapÆjayaæ daivatamasmadÅyam // ViPrud_3.1.26 //># atha ca ## yat kila ## vatsa kÃkatÅyakulapradÅpa ! ## purodhasa÷---(sapramodaæ) mahÃrÃja, kÃkatÅyakulayogak«emavidhÃnadak«iïena dÃk«ÃyaïÅpatinà sÃk«ÃdevamÃdi«Âam / tavÃpyayameva manoratha÷ / priyaækaraÓcÃyaæ mahotsava÷ prajÃnÃm / tadÃrohatu prÃgatis­«ÂayauvarÃjyasya pratÃparudrasya bhujaÓikharaæ sÃgaramekhalà / tatastata÷ / iyaæ prayojananirdhÃraïarÆpà yukti÷ / rÃjÃ---tadvacanamÃkarïayantÅ nirbharahar«avikasvaralocanà medinyapi devasya pÃrÓve d­«Âà / cÃmaragrÃhiïÅ--- / mahÃrÃassa hiaaæ aïuvaÂÂamÃïÃe vasuædharÃe uido khkhu harisÃvibhbhÃvo / e«Ã svayaæbhÆdevasya vacanÃkarïanena medinyÃ÷ sukhÃgamena prÃpti÷ / ( / mahÃrÃjasya h­dayamanuvartamÃnÃyà vasuædharÃyà ucita÷ khalu har«ÃvirbhÃva÷ / ) rÃjÃ---kÃkatÅyakulaÓreyasÃæ deva eva pramÃïamiti tasyÃj¤Ã mayà Óirasi dh­tà / devo 'pi saprasÃdÃtiÓayamavalokyÃntarhito 'bhÆt / idaæ medinÅprÃptihetorbÅjasya svayaæbhÆdevopadeÓasyÃÇgÅkaraïÃt samÃdhÃnam / mantriïa÷---viÓvapriyaækara÷ svapnapratyaya÷ / kiætu kÃkatÅyanarendrav­ddhocitamÃcÃramanuvartamÃnasya devasya nagaranivÃsavaimukhyaæ tathà kuladhuraædharasya vÅrarudrasya viÓvarak«Ãk«ame bÃhuparighe rÃjyadhurÃviÓrÃntiriti ca vi«Ãdahar«ayo÷ sÅmÃnaæ sp­ÓatyasmÃkaæ mana÷ / etatsukhadu÷ khahetubhÆtaæ vidhÃnam / cÃmaragrÃhiïÅ--- / accariaæ accariaæ / kulÃmaccamuheïevva pavvaÅvallaheïa evvamuvadiÂÂham / ( / ÃÓcaryamÃÓcaryam / kulÃmÃtyamukheneva pÃrvatÅvallabhenaivamupadi«Âam / ) iyaæ bÅjavi«ayÃ'ÓcaryarÆpà paribhÃvanà / rÃjÃ---(sahar«ÃtiÓayam, amÃtyÃn prati) ayaæ kÃkatÅyakulaÓreya÷- kalpalatÃpraroha÷ svayaæbhÆdevÃnugraha÷ sarve«Ãmapi Óravaïamahotsava÷ kriyatÃm / e«a bÅjaprakÃÓanÃdudbheda÷ / mantriïa÷---yadÃj¤Ãpayati kÃkatÅyaparameÓvara÷ / rÃjÃ---kimidÃnÅæ kartavyam ? purodhasa÷---mahÃrÃja ! kimanyat ? sajjÅkriyatÃæ pratÃparudradevasya rÃjyÃbhi«ekasaæbhÃra÷ / e«a bÅjÃnuguïaprotsÃhanarÆpo bheda÷ / mantriïa÷---digvijayayÃtrÃvaÓÅk­tÃnÃæ sarvapÃrthivÃnÃæ vargeïÃnÅtai÷ sakalatÅrthasalilai÷ prakÃÓitaæ svayaæbhÆdevaprasÃdaæ mahÃbhi«ekamanubhavatu rÃjaputra÷ / purodhasa÷---ucitamanumantritaæ mantribhi÷ / rÃjÃ---tarhi jaitrayÃtrÃsÃdhanÃni sajjÅkriyantÃæ «a¬vidhÃni balÃni / ahamapi sajjo bhavÃmi / e«a Ãrambha÷ / idaæ bÅjÃnuguïÃrambharÆpaæ karaïam / evamÃrambhabÅjasambandharÆpa÷ sÃÇgo mukhasandhi÷ / (nepathye) vaitÃlikau---sukhÃya mÃdhyandinÅ saædhyà bhavatu devasya / yadidÃnÅm--- ## api ca--- ## idÃnÅæ khalu--- #<ÃghrÃya kiraïÃn bhÃnoryajurÃmodamedurÃn / yatante k­tina÷ sarve kartuæ mÃdhyÃhnikÅæ kriyÃm // ViPrud_3.1.32 //># rÃjÃ---(Ãkarïya, sarvÃn prati) sÃdhayata yÆyamabhimatÃcaraïÃya / ahamapi tÃvadabhyantaraæ praviÓÃmi / (iti yathocitamutthÃya parikramya ni«krÃntÃ÷ sarve) iti nÃÂakaprakaraïe kalyÃïasvapno nÃma prathamoÇka÷ // ____________________________________________________ (atha dvitÅyo 'Çka÷) nepathye)--- / ido ido ajjo / ( / ita ita Ãrya÷ / ) (tata÷ praviÓati v­ddhaka¤cukÅ) ka¤cukÅ---(sahar«aæ) cirÃya yauvanamatiÓayÃnayà caritÃrthayà jarayÃnayà saæcare / yayà dÅrghÃyu«Ã pratÃparudramahÃbhi«ekamanubhavitÃsmi / e«a madhyÃhnavarïanayà vicchinnasya prak­tÃrthasya punaravamarÓÃdbindu÷ / api ca--- ## (savimarÓÃÓcaryam) ## e«a rÃjyalak«myÃ÷ pratÃparudragatÃbhilÃpÃdvilÃsa÷ / (puro 'valokya) kathamayaæ rÃjaputraparicÃrako dÃraka÷ sasaæbhramaæ mÃmabhivartate / (praviÓya) dÃraka÷--- / ayya païamÃmi / ( / Ãrtha praïamÃmi / ) ka¤cukÅ---bhadra kalyÃïÃspadaæ bhÆyÃ÷ / kimanumataæ rÃjaputrasya digvijayaprasthÃnaæ rudranareÓvareïa / dÃraka÷---akahaæ kahaæ vi aïubhadam / (akathaæ kathamapi anumatam / ) ka¤cukÅ---svanÃmÃnuguïamidaæ rÃjaputrasya yat sajjÅk­tasÃdhanaæ mahÃrÃjaæ sapÃdopagrahaæ nivÃrya svayameva jaitrayÃtrÃyÃmutti«Âhate / dÃraka÷---aaayya aïaïuhÆdajujhjhaparissamo juvarÃo / dukkharo khu diaætajao kahaæ bhavissai / (aaÃrya, ananubhÆtayuddhapariÓramo yuvarÃja÷ / du«kara÷ khulu digantajaya÷ kathaæ bhavi«yati / ) ka¤cukÅ---bhadra, niraÇkuÓÃ÷ svayaæbhÆdevaprav­ttaya÷ / vi«ïoravatÃra÷ khalvayaæ vÅrarudro 'pi acintyamahimà / e«a d­«Âana«ÂabÅjÃnusaraïarÆpa÷ parisarpa÷ / atra svapnav­ttÃntakhyÃpanÃllak«yasya digvijayayÃtrodyamenÃlak«yasya bÅjasyotpÃdanÃdudbheda iti pratimukhasaædhirayam / dÃraka÷--- / evvaæ edam / amÃïuso khu so pahÃvo / ( / evametat / amÃnu«a÷ khalu sa prabhÃva÷ / ) ka¤cukÅ---kutredÃnÅæ rÃjaputra÷ ? dÃraka÷---akÃaÅakuladuggÃdevÅsamÃrÃhaïeïa viaapatthÃïamaægalaæ kÃÆïa tattha haïumadaalaperaætabahirujjÃïe ïivesiakhaædhÃvÃro amaccaparivudo juvarÃo ciÂÂhaÅ / tà aïujÃïÅhi mama tattha patthÃïaæ / (akÃkatÅyakuladurgÃdevÅsamÃrÃdhanena vijayaprasthÃnamaÇgalaæ k­tvà tatra hanumadacalaparyantabahirudyÃne niveÓitaskandhÃvÃra÷ amÃtyapariv­to yuvarÃjasti«Âhati / tadanujÃnÅhi mama tatra prasthÃnam / ) ka¤cukÅ---bhadra ! sÃdhaya / ahamapi rÃjakulaæ praviÓÃmi / (iti yathocitaæ parikramya ni«krÃntau / ) iyaæ cÆlikà / (tata÷ praviÓati yathÃnirdi«Âa÷ pratÃparudro mantriïa÷ parijanaÓca / ) pratÃparudra÷--- ## tadvayaæ mahÃrÃjabhujaparighamas­ïite«u digante«u vijayayÃtrÃvinodena viharÃmahe / etadrÃjye 'nicchÃbhidhÃnÃdvidhÆtam / mantriïa÷---rÃjaputra ! sarvapathÅnayà kÃkatÅyÃnvayabhÃgyasaæpadà tvÃæ dhuraædhuraæ labdhvà narendraÓciramÃsaktÃæ dhuraæ Óithilayitumadhyavasyati / ÃcÃraÓcÃyaæ kÃkatÅÓvarÃïÃæ yaddhaureye putre Óamonmukhatvam / kulasvÃminà svayaæbhuvÃpyevamevÃnuÓi«Âam / anatikramaïÅyà rÃjaputreïa gurvorgarÅyasÅ khalvÃj¤Ã / kalikÃlado«aÓithiladharmaprati«ÂhÃæ nirvo¬huæ vo¬huæ ca mahatÅæ mahÅdhuramavatÅrïasya kÃkatÅyavi«ïostava na sÃæprataæ pratyÃkhyÃtum / pratÃparudra÷---(sÃnurodhaæ) ## mantriïa÷---rÃjaputra ! sÃdhÃraïo 'yaæ vinaya÷ kÃkatÅÓvarÃïÃæ svayaæbhuvi mahÃrÃje ca / e«a prak­tavi«ayÃratyupaÓamÃcchama÷ / parijana÷--- / kÃaÅakulaÂÂhaviro tattabhavaæto saaæbhÆdevo dhuraæ dhÃredu / rÃautto uïa rajjasiriaæ aæke Ãrovedu / (kÃkatÅyakulasthavirastatrabhavÃn svayaæbhÆdevo dhuraæ dhÃrayatu / rÃjaputra÷ punà rÃjyaÓriyamaÇke Ãropayatu / ) (pratÃparudra÷ samandasmitaæ parijanamavalokayati / ) etat parihÃsavacorÆpaæ narma / parijana÷---acireïa cariatthà meiïÅ saævuttà / (acireïa caritÃrthà medinÅ saæv­ttà / gotragiriÓikharani«ÂhuravikaÂaÓilÃvasatibarbarÃÇgyÃ÷ / k«oïyà bhavatu vÃso bÃhau pratÃparudrasya //)// ## ## (ayathà hariÓcandrasya bhuje yathà raghunÃthasya bÃhuphalake / kÃkatilak«mÅpaterbÃhau tathà mahÅ ramatÃm //)// (pratÃparudra÷ sabÃhusphuraïamadhomukhasti«Âhati / ) e«Ã parijanavacanotthà prÅtirnarmadyuti÷ / mantriïa÷---rÃjaputra ! kÃkatÅyapuru«ottamasya tava pÃïigrahaïÃya sp­hayantÅ rÃjyalak«mÅrvilambaæ na sahate / parijana÷--- / ## (vidyÃvadhÆnÃmadhikaæ d­«Âravà patyau praïayavisrambham / k«oïÅ lak«mÅÓca kathaæ vilambitaæ sahatÃæ yuvarÃje) // // mantriïa÷---itthameva / ## e«a mantriïÃæ parijanasya ca vÃkyairbÅjÃnurÃgaprakÃÓanÃt pragama÷ / parid­--- // kahaæ aædario khu eso mahÆsao disÃvijaajattÃe / ( // kathamantarita÷ khalve«a mahotsavo digvijayayÃtrayà / ) etaddigantayÃtrayà prak­takÃryavilambanÃnnirodha÷ / mantriïa÷---(sÃvaj¤aæ) kathaæ cirayantyandhracamÆpataya÷ / athavà kiæ tai÷ ; vayamapi na kevalaæ mantraÓastrÃ÷, kiætu bahuÓa÷ samarÃpadÃnÃrÃdhitasvÃmina eva / etanni«ÂhuravacanarÆpaæ vajram / (praviÓya) dauvÃrika÷--- / jedu jedu juaroo / ede khu camÆpaiïo pa¬ihÃrabhÆmibhÃammi sajjÅkiacauraægabalà vaÂÂanti / ( / jayatu jayatu yuvarÃja÷ / ete khalu camÆpataya÷ pratÅhÃrabhÆmibhÃge sajjÅk­tacaturaÇgabalà vartante / ) mantriïa÷---aciraæ bho÷ praveÓaya / dauvÃrika÷---tathà / (iti ni«kramya senÃdhipatibhi÷ saha puna÷ pravi«Âa÷ / ) senÃpataya÷---(yathocitaæ praïamya) svÃmin kÃkatÅyakulatilaka ! sarvatomukhÃÂopà vÃhinya÷ Óauryodanvantaæ bhavantamanuprÃptà eva / tadanug­hayÃlunà kaÂÃk«eïa nirÅk«yantÃm / etadanunayavacanarÆpaæ paryupÃsanam / mantriïa÷---rÃjaputra ! tarhi samÃruhyatÃæ pratipak«anivÃraïo vÃraïa÷ / ÃlokyantÃæ nirantaraparipanthipramÃthinyo varÆthinya÷ / prastÆyatÃæ senÃpura÷-sarÃkrÃntasakalasÃmantavijayasthÃnaæ prasthÃnam / pratÃparudra÷---yathÃbhirucitamamÃtyebhya÷ / (iti gandhagajÃdhirohaïaæ nÃÂayati / ) mantriïa÷--- ## etat prak­tÃnuguïyena viÓe«abandhavacanaæ pu«pam / (sarve yuvarÃjahastinaæ purask­tya sasaæbÃdhaæ kiæcit parikrÃmanti / ) senÃpataya÷---(sotsÃhapraïÃmaæ) svÃminnito dÅyatÃæ d­«Âi÷ / ## (anyato nirÆpya) ## parijana÷---(vilokya sÃÓcaryaæ) / mahaæto khu eso tiliÇgasubha¬Ãïaæ ussÃho / ( / mahÃn khalve«a triliÇgasubhaÂÃnÃmutsÃha÷ / ) (saæsk­tamÃÓritya) ## mantriïa÷---aho turaÇgataraÇgÃstriliÇgÃdhipate÷ / ## (vilokya) aho vidalitaparabalamanorathÃnÃæ rathÃnÃæ sabhraæma÷ / tathà hi--- ## pratÃparudra÷---(sarvato 'valokya sapramodaæ) kathaæ samagrasÃdhanÃni sainyÃni / ## mantriïa÷---yuvarÃjÃlokanÃdudvela÷ sainyasÃgaro vartate / ## senÃpataya÷---yadÃdiÓantyamÃtyÃ÷ / (iti sapraïÃmaæ) vijayayÃtrÃkutÆhalinyo dhvajinya÷ sÃæprataæ yuvarÃjasyÃj¤Ãæ pratipÃlayanti / (pratÃparudra÷ saprasÃdamamÃtyÃnÃlokayati / ) mantriïa÷---(sotsÃhaæ) prati«ÂhantÃæ prÃcÅæ prati sainyÃni / senÃpataya÷---yathÃ'diÓantyamÃtyÃ÷ / (iti prasthÃnanÃÂitakena samantÃdavalokya sahar«ÃtiÓayam) ## (sarve Óakunamabhinandanti / ) e«a prasthÃnÃnuguïaÓakunaguïakathanÃdupanyÃsa÷ / pratÃparudra÷---(puro 'valokya) kathaæ karÃbhyÃmutk«iptasÃk«atakanakapÃtra÷ samÃgata eva vipravara÷ / vipra÷---(savinayamagrata÷ sthitvà prÃdhvaæ dak«iïabhujamudyamya) vijayatÃæ vijayatÃæ vÅrarudra÷ / rÃjaputra ! svayaæbhÆdevamahotsavÃdyanantaraæ mahÅsuravarÃÓÅrvÃdavÃsitÃ÷ kÃkatÅyamahÃrÃjena pre«itÃ÷ khalvime maÇgalÃk«atÃ÷ / pratÃpad­---(sapraïÃmÃdaraæ g­hÅtvà tÃn nijottamÃÇge gajamÆrdhani ca nidhÃya) ## e«a brÃhmaïak«atriyÃdivarïakÅrtanÃdvarïasaæhÃra÷ / mantriïa÷---rÃjaputra ! svabhÃvanirargalasya tava bhujÃrgalayorojÃyitasya kiyatÅ bhÆtalavijayavi¬ambanà / parijana÷--- / viaalacchÅpÃïiggahaïasamaadiïïà via maÇgalakhkhadà juvarÃassa sÅse dÅsaædi / ( / vijayalak«mÅpÃïigrahaïasamayadattà iva maÇgalÃk«atà yuvarÃjasya ÓÅr«e d­Óyante / ) vipra÷---rÃjaputra ! tattaddigvijayayÃtrÃvÃrtÃhÃriïa÷ puru«Ã nÃticirÃdeva pre«aïÅyà iti mahÃrÃjasyÃj¤Ã / pratÃparudra÷---Óirasi k­tastÃtasya niyoga÷ / (amÃtyÃn prati) katicana yÆyaæ kÃkatÅÓvarasevÃrthaæ nivartadhvam / katipaye vijayayÃtrÃparÃ÷ pravartadhvam / amÃtyÃ÷---(sapraïÃmaæ) yadÃj¤Ãpayati yuvarÃja÷ / vipra÷---svasti vijayÃya ÓivÃ÷ panthÃna÷ santu rÃjaputrÃya / pratÃparudra÷---(sapraÓrayaæ) bhagavannanujÃnÅhi / vayamita÷ prati«ÂhÃmahe / (iti yathocitaæ parikramya ni«krÃntÃ÷ sarve / ) // iti vijayayÃtrÃvilÃso nÃma dvitÅyo 'Çka÷ // _______ (atha t­tÅyo 'Çka÷) (tata÷ praviÓato lekhahastau jÃÇghikau / ) etatpÆrvÃÇkÃntapÃtreïa vipreïa nirdi«Âayo÷ pÃtrayoruttarÃÇke praveÓÃdaÇkÃsyam / prathama÷---(sÃnusaædhÃnÃÓcaryaæ) aho pratÃparudrasya mahimÃnubhÃva÷, yasya vijayayÃtrÃsaæbhrameïaiva vyÃkulÅk­tÃni dvaye«Ãmapi bhÆbh­tÃæ kaÂakÃni / dvitÅya÷---vayasya, kimucyate--- ## e«a svayaæbhÆdevaprasÃdarÆpasya bÅjasyÃnve«aïÃd garbhasandhi÷ / prathama÷---(adhvaklamamabhinÅya puro 'valokya) prÃpteyamandhranagarÅ / (kiæcit praveÓanÃÂitakena samantato nirÆpya) aho ! niratiÓayamaudÃryaæ rudranareÓvarasya / yadete vaitÃlikÃ÷ sarvÃto bhogÃvalÅpramukhÃæÓcÃÂuprabandhÃnuccai÷ paÂhanta÷ svabhÃvaramaïÅyÃ÷ pratiraveïa pÃÂhayanti ca kakubha÷ / dvitÅya÷---(samyaÇnirvaïya sapratyabhij¤Ã'ÓcaryamapavÃrya) sakhe ! paÓya paÓya / ## prathama÷---nÆnamete pratÃparudrasamaraparÃÇmukhà vak«a÷ sthalaviracitavarÃhalak«mÃïa÷ prÃïatrÃïÃrthamanayà rÅtyà kÃkatÅyamahÃrÃjaæ prasÃdayitumadhyavasyantÅti tarkayÃmi / etat prastutopayogipratirÃjacchadmÃcaraïÃdabhÆtÃharaïam / jÃÇghikena punastaistairlak«aïairnareÓvarÃbhyÆhanÃdanumÃnaæ ca / dvitÅya÷---aho ! vijayayÃtrÃÓravaïakutÆhalità paurÃïÃm, yadÃvÃmanusaranti puna÷ puna÷ praÓramÃlayà / tat sakhe ! prakÃÓyatÃæ pratÃparudrasya bhujayorvijayodÃharaïam / prathama÷---(kiæciduccai÷) bho bho÷ ! ÓrÆyatÃæ kÃkatÅyakulaÓlÃghÃkÃmadhenu÷ priyodanta÷ / ## e«a tattvÃnukÅrtanarÆpo mÃrga÷ / dvitÅya÷---sakhe ! nÆname«u divase«u kÃkatÅyamahÃrÃjo nirantaraæ purask­tapurodha÷ pravarÃmÃtyav­ddho yuvarÃjavijayamÃÓaæsamÃno gamayati vÃsarÃïi / prathama÷---ucitamanucintitaæ vayasyena / dvitÅya÷---(puro 'valokya sahar«aæ) kathamasmadÅyaæ vacanamÃkarïya nÆnaæ mahÃrÃjÃya nivedayitumamÃtyaputra÷ sahar«asaæbhramaæ rÃjakulÃbhyantaraæ praviÓati / tadÃvÃmapi pratÅhÃrabhÆmimadhyÃsya kÃkatÅÓvarÃvasaraæ pratipÃlayi«yÃva÷ / (iti parikrÃmata÷ / ) etad vitarkapratipÃdanÃdrÆpam / (tata÷ praviÓatyamÃtyaputra÷ / ) amÃtyaputra÷---(sapramodaæ) aho mama dhanyatÃ, yadÅd­ÓÃnÃæ mahotsavÃnÃæ nivedayitÃsmi saæv­tta÷ / yanmayà vij¤Ãpitai÷ ÓravaïapriyaækaraïairvÃrtÃm­tai÷ svapnasÃk«Ãtk­tÃdapi svayaæbhÆdevaprasÃdÃt pramodayi«yate kÃkatÅyav­«Ã / e«otkar«avacanarÆpodÃh­ti÷ / (puro 'valokya) kathamayaæ mahÃrÃja÷ purohitairamÃtyairanyena parijanena ca pariv­to mahÃsthÃnamaïÂapamadhiti«Âhati / tadahamupasarpÃmi / (iti parikrÃmati / ) (tata÷ praviÓati yathÃnirdi«Âo rÃjÃ, mantriïaÓca purodhasaÓca / ) rÃjÃ---(savimarÓÃÓcaryamamÃtyÃn prati)---aho ÓaiÓave 'pyucitakÃritvaæ vatsasya vÅrarudrasya / yadasmadanurodhÃrthamimÃnamÃtyÃn nivartya svayameva jigÅ«u÷ prasthita÷ / mantriïa÷---(sabahumÃnaæ) mahÃrÃja ! bhavatà khalu pit­mÃn kumÃra÷ / purodhasa÷---vijayaprasthÃnÃtprabh­ti naktaædivamunmi«anti kalyÃïÃni / tadvijità eva diÓo rÃjaputreïa / rÃjÃ---bhavatÃmÃÓi«a eva kÃkatÅyakulaÓreyÃæsi svayaæ praduhate / parijana÷--- / kÃaÅakulassa kiæ ïu ïa saæpuïïaæ puïïeïa, jassiæ avaiïïo bhuvaïekkabhaddo paÃvaruddo / (kÃkatÅyakulasya kiæ nu saæpÆrïaæ puïyena, yasminnavatÅrïo bhuvanaikabhadra÷ pratÃparudra÷ / ) rÃjÃ---(sautsukyaæ) kathaæ cirayati vatsasya vijayayÃtrÃÓravaïamahotsava÷ ? amÃtyaputra÷---(savinayasaæbhramamupas­tya sapraïÃmaæ deva madhyamalokapÃla ! yuvarÃjapra«retau vijayavÃrtÃhÃriïau praghÃïaprÃÇgaïamadhivasata÷ / e«a saæcintyamÃnÃrthaprÃptirÆpa÷ krama÷ / (sarve sahar«ÃtiÓayaæ nirÆpayanti / ) mantriïa÷--bhadra ! ÓÅghraæ praveÓaya / amÃtyaputra÷---yadÃdiÓanti mahÃmantriïa÷ / (iti ni«kramya saha tÃbhyÃæ puna÷ pravi«Âa÷ / ) puru«au---(praïamantÃvupas­tya) deva ! viÓvaikavijayinà putreïa vardhase / bìhamaprameyamahimà pratÃparudrabhujasthemÃ, yacchaiÓave 'pyatiÓayitataruïakÃkatÅyaparÃkramastasya vikrama÷ / rÃjÃ---(sahar«ÃtiÓayamamÃtyÃnavalokya) manorathÃbhyÃmiva cintitopagatÃbhyÃæ mahÃrghaæ pÃrito«ikaæ pratipÃdyatÃm / dviguïÅk­tahar«ayoranayormukhÃdvatsasya vijayalak«mÅparigrahav­ttÃntaÓravaïamahotsavena caritÃrthayÃma÷ Órotrav­ttim / mantriïa÷---yadÃj¤Ãpayati deva÷ / (iti bhaurikamukhÃt tathà kurvanti) e«a sÃmadÃnÃcaraïarÆpa÷ saægraha÷ / (puru«au sapraïÃmaæ g­hÅtvà mÆrdhni nidhÃya mahÃrÃjaprasÃdamabhinandata÷ / ) mantriïa÷---bhadrÃvita etya yuvarÃjavijayavih­taya÷ parÃkramapallavità mahÃrÃjasadasa÷ karïapÆrÅkriyantÃm / puru«au---sÃvadhÃnamavadhÃrayatu mahÃrÃja÷ / prathama÷---deva ! devasya prasÃdena vÃjinÅrÃjanÃsamidhyamÃnasya vÅtihotrasya vijayapradÃnena dviguïitodagrapratÃpe pratÃparudre prati«ÂhÃmÃne, ## anantaraæ ca--- ## purodhasa÷---aho niraÇkuÓamojÃyitamandhracamÆpatÅnÃm / dvitÅya÷---atha yuvarÃjÃj¤ayà prathamaæ mÃghavanÅæ diÓaæ pracalitÃni sainyÃni / ## mantriïa÷---tatastata÷ / dvitÅya÷---anantaraæ senÃgragaireva paurastyÃn k«udrak«atriyÃnnirjitya sarvapathÅnenÃÂopena paÂÅyasi tasmin mahati bale pracalati, ## tai÷ sÃrdhamandhracamÆpatÅnÃæ parÃkramadhane mahatyÃyodhane, ## purodhasa÷---mÃnu«ave«atirohitenÃpi kÃkatÅyavi«ïunà kiæcidÃvi«k­to nijaprabhÃva÷ / mantriïa÷---(sahar«ÃtiÓayÃdbhutaæ) aho parÃkramÃtibhÆmi÷ pratÃparudrasya / parijana÷--- / sarisaæ khu edaæ, jaæ mahÃrÃaruddaïaresaraïaædaïeïa kÃdavvaæ, jaæ kÃaikulappasavÃïaæ khamaæ, jaæ kuladevadÃe saaæbhÆdevassa ppasattivisesÃïaæ juttaæ, taæ khu kiaæ juvarÃeïa / ( / sad­Óaæ khalvetat---yanmahÃrÃjarudranareÓvaranandanena kartavyaæ, yat kÃkatikulaprasavÃnÃæ k«amaæ, yat kuladevatÃyÃ÷ svayaæbhÆdevasya prasattiviÓe«ÃïÃæ yuktaæ, tat khalu k­taæ yuvarÃjena / ) rÃjÃ---(sapramodagadgadaæ) tatastata÷ / prathama÷---anantaram- ## anantaraæ yuvarÃjÃj¤ayà ## tatra ca ## anantaraæ pÃï¬yapramukhÃn dÃk«iïÃtyÃn k«itÅÓvarÃn ÓaraïamupagatÃn kÃkatÅyavÅrarudra÷ svacamÆpatinirviÓe«aæ saæbhÃvya tai÷ saha pratÅcÅæ diÓaæ pracalita÷ / mantriïa÷---sÃdhu sÃdhu samÃcaritamÃtmanÅnaæ pÃï¬yairyat pÆrvameva devasya caraïamÆlaæ prÃptÃ÷ / tatastata÷ / dvitÅya÷---tatra ca ## anantaraæ--- ## tatrÃÇgavaÇgakaliÇgamÃlavaprabh­taya÷ sarve bhÆpÃlà militvà yuddhÃya baddhÃdarÃ÷ purata÷ prÃdurabhavan / mantriïa÷---aho paramanÃtmaveditodÅcyÃnÃæ yatpratÃparudrasyÃpi paripanthino bhavanti / rÃjÃ---tatastata÷ / prathama÷---anantaraæ samamanÅkinÅbhirÃpatantÅbhi÷ rÃjakÃni vilokya sagarvamevamuktaæ senÃpatibhi÷--- ## (/`vayamandhranÃthasubhaÂÃ÷ pratyarthidÃvÃnalÃ÷' iti pÃÂhÃntaram //)// etadro«asaærabdhavacanarÆpaæ toÂakam / parijana÷--- // sÃhu sÃhu camÆvariïaæ vaaïaæ / evvaæ phaïià uïa kÅrisaæ uvakkaædaæ tehiæ / (//sÃdhu sÃdhu camÆpatÅnÃæ vacanam / etat bhaïittvà puna÷ kÅd­ÓamupakrÃntaæ tai÷ /) prathama÷--- kiæ kathyate ? sainikÃnÃæ nirupama÷ parÃkrama÷ / ## anantaraæ tatra tatra pralÅnÃtmana÷ pratipak«amÆlÃnanve«ÂukÃmÃstriliÇgasainikÃstattaddeÓave«abhëÃdikamÃvi«kurvÃïÃ÷ sarvata÷ paryaÂanti sma / jÅvagrÃhaæ g­hÅtvà samÃnayanti sma yuvarÃjÃntikam / mantriïa÷---sÃdhÅyÃn khalu sainikÃnÃmudyama÷ / etat prak­topayogitvena va¤canÃdadhibalam / rÃjÃ---tatastata÷ / dvitÅya÷---anantaraæ narapatayo nijaparijane«vapyak­taviÓvÃsÃ÷ pratÃparudrasya pÃdamÆlameva ÓaraïamupagatÃ÷ / parijana÷--- / aho ïaravariïaæ jujjhakÃarattaïaæ / ( / aho narapatÅnÃæ yuddhakÃtaratvam / ) e«a bhayapratipÃdanÃdudvega÷ / prathama÷---kimucyate kÃtaryamiti / ## (a:`pralÃpÃkulÃ÷' iti pÃÂhÃntaram //) api ca ## kiæ ca ## (sarve har«ÃtiÓayaæ nÃÂayanti /) parijana÷---(sÃÓcaryaæ) / aho vÅraruddassa aisaidatihuvaïÃi jujjhÃvadÃïÃi / (/ aho vÅrarudrasyÃtiÓayitatribhuvanÃni yuddhÃpadÃnÃni /) rÃjÃ---(sahar«aæ) mahatÅæ prati«ÂhÃmÃropitaæ khalu kÃkatÅyakulaæ viÓvaikavijayinà vatsena / purodhasa÷---ÃmÆlacƬaæ phalitÃ÷ prasattaya÷ kÃkatÅyÃnvayadevatÃnÃm / rÃjÃ---tatastata÷ / prathama÷---anantaraæ sakaladigvijayasamuttejitejovilÃsa÷ sarvanareÓvarÃïÃæ tÃni tÃnyupÃyanÃni svÅk­tya samagrasainyai÷ sapak«airmahÅbh­dgaïairÃÓritena mahatà balÃrïavena nyavartata viÓvaikavÅro vÅrarudra÷ / mantriïa÷---(sahar«aæ) kutredÃnÅæ rÃjaputra÷ ? dvitÅya÷---sÃmprataæ kiækurvÃïarÃjaloka÷ sarvÃnapi senÃpatÅn nagaraæ prasthÃpya katipayamaulapariv­ta÷ kÃkatÅyavÅra÷ svairaæ godÃvarÅparisarÃraïye«u m­gayÃkutÆhalÅ viharate / mantriïa÷---(savimarÓaæ) mahÃrÃja ! nÆnaæ tvayyeva ÓÃsati vasumatÅæ yauvarÃjyameva bahumanyate rÃjaputra÷ / e«Ã prÃptyÃÓà / digvijayÃk­«ÂanareÓvarav­ttÃntasya vyÃpitvÃt patÃkà nirÆpità / rÃjÃ---tadacirameva yu«mÃbhirÃnetavyo vatsa÷, anunetavyaÓcarÃjyÃbhi«ekÃya / mantriïa÷---yadÃj¤Ãpayati deva÷ / (iti ni«krÃntÃ÷ / ) nepathye---(sasaæbhramaæ) bho bho nÃgarikÃ÷ ! satvaramapasarata dÆram / yadidÃnÅm- #<ÃlÃnaæ tarasà nipÃÂya nigalÃnyucchidya dhÆtÃÇkuÓo vegotpÃtitadhÆrgata÷ kaÂataÂÅniryanmadÃmbusruti÷ / bhraÓyatpaïyapathaæ caladgajahayaæ bibhyajjanaughaæ puraæ vi«vagvyÃkulayatyamandarabhasa÷ svairaæ karigrÃmaïÅ÷ // ViPrud_3.3.19 //># e«a ÓaÇkÃtrÃsarÆpa÷ saæbhrama÷ / rÃjÃ---(Ãkarïya sasmitaæ) kathaæ vyÃkulayati kaÂakaæ karÅndra÷ / puru«a÷---mahÃrÃja ! nÆnamidÃnÅæ nagaraæ praviÓatÃæ nareÓvaropÃyanÃnÃæ dvipÃnÃæ gandhÃnilÃya saækru dhyan nirargalo jÃta÷ pradhÃnahastÅ / purodhasa÷--- ## e«a garbhabÅjodbhedanÃdÃk«epa÷ / rÃjÃ---(sahar«aæ) tarhi vayamapi pramadavanadvÃraprÃsÃdamÃruhya gajendramavalokayi«yÃma÷ / (iyutthÃya parikramya ni«krÃntÃ÷ sarve / ) // iti vÅrarudravijayo nÃma t­tÅyo 'Çka÷ // // atha caturtho 'Çka÷ // (tata÷ praviÓati dhÃtrÅ ceÂÅ ca / ) dhÃtrÅ---(saro«aæ) / haæje eÃrisasahassakajjapajjÃule rÃaulamahÆsave vi saalà vi raaïÅ keïa sama tue ïÅdÃr / irisamahagghÃi bhÆsaïÃi kudo coriÃi / kahaæ ïa viïïÃdaæ tue dÃsÅeuttÅe---saalà diso jeÆïa cauraætasÃmaætaparivÃro paÃvaruddo ïaaraæ paviÂhÂho / kuæladevadÃe pasattÅe mahÃrÃassa aïïÃe purohidÃïaæ aïuroheïa amaccÃïaæ aïuvaÂÂaïeïa paÃïaæ bhÃaheee khoïÅe tavoviseseïa aæhÃrisassa pariaïassa sukaaparipÃeïa abbhupagaamahÃrajjÃhiseo juvarÃo saæjÃo / evvaæ vi eÃiïiæ maæ mahÆsavÃuliaæ mottÆïa kahiæ Âhidà / ( /ha¤je etÃd­ÓasahasrakÃryaparyÃkule rÃjakulamahotsave 'pi sakalÃpi rajanÅ kena samaæ tvayà nÅtÃr ? id­ÓamahÃrghÃïi bhÆ«aïÃni kutaÓcoritÃni ? kathaæ na vij¤Ãtaæ tvayà dÃsyÃ÷ putryÃ---sakalà diÓo jitvà caturantasÃmantaparivÃra÷ pratÃparudro nagaraæ pravi«Âa÷ / kuladevatÃyÃ÷ prasattyà mahÃrÃjasyÃj¤ayà purohitÃnÃmanurodhenÃmÃtyÃnÃmanuvartanena prajÃnÃæ bhÃgadheyena k«oïyÃstapoviÓe«eïÃsmÃd­Óasya parijanasya suk­taparipÃkeïÃbhyupagatamahÃrÃjyÃbhi«eko yuvarÃja÷ saæjÃta÷ / evamapyekÃkinÅæ mÃæ mahotsavÃkulitÃæ muktvà kutra sthità ?) anena ro«avaÓÃnniyatÃptipradarÓanamukhena bÅjasyÃvamarÓÃdvimarÓasandhi÷ / ceÂÅgatado«aprakhyÃpanÃdapavÃdo 'Çgam / ceÂÅ--- // sÃmiïi ! avarÃhaæ sahassa / (iti pÃdayo÷ patati / ) ( // svÃmini ! aparÃdhaæ sahasva /) dhÃtrÅ---(sabhrÆbhaÇgaæ) a dÃsÅeutti, paÂaæcaleïa sappadaæsaïaæ pa¬imajjesi jaæ païÃmeïar irisÃparÃhaæ si¬hilesi / (a dÃsyÃ÷ putri ! paÂäcalena sarpadaæÓanaæ parimarjayasi-yatpraïÃmened­ÓÃparÃdhaæ Óithilayasi / e«a ro«asaæbhëaïarÆpa÷ saæpheÂa÷ / ceÂÅr--- / irisasahÃvà evva tumaæ / tà ïikkÃraïakoviïiæ hodiæ amuvaÂÂiuæ ahaæ ïa pajjattÃr / ( / id­ÓasvabhÃvaiva tvam / tat ni«kÃraïakopinÅæ bhavatÅmanuvartitumahaæ na paryÃptà /) dhÃtrÅ---(saro«aÓira÷ kampaæ) // vakkasÅladullalie ! lÆïakaïïÃsiaæ tumaæ bandhiÆïa kÃrÃgharabhÃaïaæ karemi / ( // vakraÓÅladurlalite ! lÆnakarïanÃsika ttvÃæ baddhravà kÃrÃg­habhÃjanaæ karomi //)// (iti bÃhubandhanaæ nÃÂyati / ) e«a bandhanarÆpo vidrava÷ / ceÂÅ---(sabhayakampaæ) a sÃmiïi ! rakkhohi rakkhehi asaraïaæ ïiravarÃha imaæ jaïaæ / tuha attiÃe hi¬iæbassamaæ gacchatÅe ahaæ balakkÃreïa ïÅdà / taddha pa¬iÆlaæ devvaæ pasÃdaaætÅe vilaæbidaæ / kiæ karemi / (a svÃmini ! rak«a rak«a aÓaraïaæ niraparÃdhamimaæ janam / tavÃttikayà hi¬imbÃÓramaæ gacchantyÃhaæ balÃtkÃreïa nÅtà / tatra pratikÆlaæ daivaæ prasÃdayantyà vilambitam / kiæ karomi ?) dhÃtrÅ---(saro«ahuÇkÃraæ) aa eÃrisaæ rÃaulamahÆsavaæ ujjhia hi¬iæbÃlaagaæ¬aselesu kiæ tti mattaaæ tìissai maædabhÃiïÅ ? (aa etÃd­Óaæ rÃjakulamahotsavamujjhitvà hi¬imbÃlayagaï¬aÓaile«u kimiti mastakaæ tìayi«yati mandabhÃginÅ / ) e«a gurutirask­tirÆpo drava÷ / ceÂÅ---d­ sÃmiïi ! sahehi vilaæbiaæ / tue kÃdavvaæ maægalovaÃraæ sigghaæ ïivvaÂÂemi / (iti vapu«Ã praïamati / ) (d­ svÃmini ! sahasva vilambitam / tvayà kartavyaæ maÇgalopacÃraæ ÓÅghraæ nirvartayÃmi / ) dhÃtrÅ---(saprasÃdaæ) / haæje ! uÂhÂhehi uÂÂhehi / ( / sakhi ! utti«Âha utti«Âha / ) e«Ã virodhaÓamanarÆpà Óakti÷ / ceÂÅ---(sahar«amutthÃya hastÃvalambaæ dattvÃ) a ido ido tattahodÅ / (a ita itastatrabhavatÅ / ) dhÃtrÅ---(kiæcit parikramya puro 'valokya ca) aa kahaæ eso pa¬ihÃrappavaro sasaæbhamaæ ïiggao / tà paccÃsaïïo via mahÃhiseasamao / teïa rÃauttassa maægalaïÅrÃaïadÅvariæchcholiæ ïivvaÂÂeduæ abbhaætaraæ pavisahma / (aa kathame«a pratÅhÃrapravara÷ sasaæbhramaæ nirgata÷ / tat pratyÃsanna iva mahÃbhi«ekasamaya÷ / tena rÃjaputrasya maÇgalanÅrÃjanadÅpari¤choliæ nirvartayitumabhyantaraæ praviÓÃva÷ / ) (iti ni«krÃnte / ) praveÓaka÷ / (tata÷ praviÓati pratÅhÃra÷ / ) pratÅhÃra÷---(sÃÂopaæ parikramya dvÃri narapatikulakalakalamasahamÃna÷ sÃvamÃnaæ kanakavetralatÃmudyamya) re re nareÓvarÃ÷ ! ## e«Ã tarjanodvejanarÆpà dyuti÷ / (kiæciduccai÷) bho bho kulÃmÃtyav­ddhÃ÷ pradhÃnÃdhikÃriïa÷ parijanÃ÷ paurÃÓca saæÓ­ïudhvam / e«Ã rudradevasyÃj¤Ã / yathà kila--- ## e«Ã svavaæÓajÃnÃæ kÅrtanÃd gurukÅrtanarÆpa÷ prasaÇga÷ / (puna÷ sÃÂopaæ parikramya) adhik­tÃ÷ kimidÃnÅmÃrabhadhve / kimupakrÃnta÷ svayaæbhÆdevasamÃrÃdhanavidhi÷ / kacciddattÃ÷ puradevatÃbhyo balaya÷ ? kimabhyarcitÃ÷ sarve varïav­ddhÃ÷ ? kaccit prasÃdhità mahÃbhi«ekavedi÷ ? kiæ sajjÅk­tÃni kanakakalaÓe«u puïyatÅrthasalilÃni ? kaccidabhyarïamupanÅtÃnyuttamopakaraïÃni ? kiæ maÇgalamuhÆrte k­tÃvadhÃnanà jyotirvida÷ ? kaccidalaæk­tÃstriliÇganagarÅm­gÅd­ÓaÓca ? yadidÃnÅæ vasumatÅpÃïigrahaïocitamaÇgalÃcÃrave«a÷ pratÃparudra÷ kÃkatÅyamÃrÃjyalak«mÅmahÃnta÷ pure vartate / tat tvaradhvam / (anyato gatvà sabhrÆk«epamavalokya) kathaæ rÃjÃno na viramanti / (kiæcidupas­tya) bho bho bhÆpÃlÃ÷ ! yathÃvakÃÓamÃdhvam / sajjÅkurudhvamupÃyanajÃtam / na v­yà saæmardaæ sahate mama vetraya«Âi÷ / etadavamÃnarÆpaæ chalanam / (samantÃdavalokya sagarvà tiÓayaæ) aho ! t­ïÅk­tajagatÃæ k«itibh­tÃmudvelaæ saæmardaæ nivÃrayato mama prabhÃva÷ / athavà kÃkatÅyadauvÃrikÃïÃæ likhitapaÂhitameva rÃjanivÃraïam / e«a svaÓaktyÃvi«karaïarÆpo vyavasÃya÷ / (praviÓya paÂÃk«epeïa dauvÃrika÷ / ) dauvÃrika÷---(sÃk«epaæ) re kena khalvasamayavidà bhÆpatayo nivÃritÃ÷ ? mahotsavadid­k«ava÷ sarve praviÓantu / prathama÷---(saro«aæ) re kÃkatÅyakulav­dhdapratÅhÃraæ mÃmasamayavedinamudÃharasi / dvitÅya÷---bhavatu yo và ko và bhavÃn / prave«Âavyà narapataya iti mahÃrÃjasyÃj¤Ã / etat pratÅhÃrayoranyonyaro«asaærabdhavacanarÆpaæ virodhanam / prathama÷---kimanena samaæ Óu«kakalahena / yÃvat pradhÃnÃgÃradvÃravedikÃmadhyamadhyÃsÅnaæ purohitapurask­taæ yuvarÃjamevopasarpÃmi / (iti parikrÃmati / ) dvitÅya÷---ahamapi yathÃnirdi«Âamanuti«ÂhÃmi / (iti parikrÃmati / ) (tata÷ praviÓati yathÃnirdi«Âa÷ pratÃparudra÷ purodhaso mantriïaÓca / ) purodhasa÷---kÃkatÅyakulatilaka ! yuvarÃjena bhavatà lÅlayaiva diÓo daÓa vijità ityamÅ samyagadya satyÃÓi«o vayam / kiæ ca-- ## e«Ã siddhavadbhÃviÓreya÷ kathanÃt prarocanà / mantriïa÷--- ## etat prak­tÃnuguïapraÓaæsanÃd vicalanam / purodhasa÷---rÃjaputra ! sajjÅk­teyaæ mahÃbhi«ekasÃmagrÅ / kÃkatÅyanareÓvarakramÃdhi«Âhiæta bhadrÃsanaæ bhavadadhirohaïaæ pratÅk«ate / tat paripÃlaya svayaæbhÆdevÃnug­hÅtÃæ mahÃrÃjasyÃj¤Ãm / etat kÃryasaægraharÆpamÃdÃnam / pratÃparudra÷---tarhi kuladevatÃæ svayaæbhÆdevaæ namask­tya, gurvÃj¤Ãæ vo¬humicchÃmi / purodhasa÷---sad­Óo 'yamÃcÃra÷ kÃkatÅyakulapradÅpasya bhavata÷ / kiæ tu pratyÃsÅdati mahÃbhi«ekasamaya÷ / tadacireïaiva vihitakartavyena rÃjaputreïÃgantavyam / vayamita÷ karaïÅyaÓe«aæ prati (pari) pÃlayÃma÷ / pratÃparudra÷---yadÃdiÓanti kÃkatÅyÃnvayapratyÃyayitÃra÷ / (ityutthÃya yathocitaæ parikramya ni«krÃntÃ÷ sarve / ) // iti tvaritamahotsavo nÃma caturtho 'Çka÷ //)// // atha pa¤camo 'Çka÷ // (tata÷ praviÓanti jyotirvida÷ / ) jyotirvida÷---(sasaæbhramaæ parikramya) bho bho÷ ! tvaradhvam / kutra purodhasa÷ / kutra và mantriyÃ÷ ? samÃnÅyatÃæ svayaæbhÆdevasamÃrÃdhanÃsaktacitatayà vilambamÃno rÃjaputra÷ / yena pratyÃsannataro vartate mahÃbhi«ekamuhÆrta÷ / etaduttarÃÇkasya pÆrvÃÇkÃrthÃnusaægatvÃdaÇkÃvataraïam / (savimarÓÃÓcaryaæ) aho viÓvÃtiÓÃyinÅ kÃkatÅyakulaprati«Âhà / yata÷--- #<Ãde«Âà kuladevatà sa bhagavÃn yasya svayaæbhÆ÷ Óivo yaæ sajja kurute parÃkramajita÷ k«oïÅpatÅnÃæ gaïa÷ / yasmai ca sp­hayatyaÓe«ajagatÅ taæ vÅrarudrÃk­ter vi«ïorvÅk«ya mahÃbhi«evanavidhiæ nandanti sarve janÃ÷ // ViPrud_3.5.1 //># e«a svayaæbhÆdevopadeÓanareÓvaravijayapramukhamukhasaædhyÃdibÅjanÃnÃrthÃnÃæ mahÃprayojanÅbhÆtamahÃbhi«ekÃrthatayà yojanÃnnirvahaïasaædhi÷ / (sollÃsaæ) nÆnamidÃnÅæ ## e«a mukhasaædhau prasiddhasya svapnopadeÓarÆpasya bÅjasyopagamÃt saædhi÷ / (kiæciduccai÷) ## tadvayameva rÃjaputrÃnayanÃya prayati«yÃmahe / e«a prak­takÃryamÃrgaïÃdvirodha÷ / (satvaraæ parikramya puro 'valokya ca sahar«asaæbhram) nanvÃgata eva pratÃparudra÷ ! ## tadvayaæ cÃsthÃnÅmeva gatvà samucitamÃcari«yÃma÷ / (iti parikrÃmanti .) (tata÷ praviÓati yathÃnirdi«Âa÷ pratÃparudro mantriïaÓca / ) mantriïa÷---(savinayamagrato bhÆtvÃ) kÃkatÅyakulatilaka ! ita ita÷ / idaæ rÃjyalak«mÅÓuddhÃntapradhÃnÃgÃraæ praviÓatu svÃmÅ / na vilambÃrhÃ÷ kuladevatÃyà manorathÃ÷ / etat paÂÂabandharÆpakÃryasyopak«epaïÃd grathanam / jyotirvida÷---(kiæciduccai÷) bho÷ bho÷ kulÃmÃtyÃ÷ ! ## e«a jyotirvidbhiranubhÆtÃrthakhyÃpanÃnnirïaya÷ / parijana÷---(ÓrutvÃ) / paccÃsaïïe vi muhÆte kiæ vilaæbiadi mahÃmaccehiæ / ( / pratyÃsanne 'pi muhÆrte kiæ vilambyate mahÃmÃtyai÷ / ) mantriïa÷---(upas­tya) nÃtha ! kiæ vism­tà gurvÃj¤Ã / nÃyamavasaro nareÓvaravij¤ÃpanÃkarïanasya / mahÃsthÃnyÃmevÃnug­hyantÃmamÅ / pratÃparudra÷---Óirasi dh­taiva khalu tÃtasyÃj¤Ã / kiæ tu nopadiÓyate punaranantarakaraïÅyam / etat prak­tÃnuguïyenÃnyonyaparibhëaïÃt paribhëaïam / purodhasa÷---(savinayasaæbhramamupas­tya) svÅk­tamahÃbhi«ekocitave«a÷ kanakavedikÃmÃrohatu pratÃparudra÷ / n­pÃ÷---deva ! mahÃrÃjaparyÃyeïa bhavadbhujaÓikharamÃrohatu medinÅ / pratÃparudra÷---tathà bhavatu / (iti vedikÃmÃrohati / ) n­pÃ÷---(sapraïÃmaæ maÇgalavedikÃæ parivÃrya) vijayatÃæ vijayatÃæ kÃkatÅyakulasvÃmÅ / e«a nareÓvaraparyupÃsanÃt prasÃda÷ / parijaya÷---(vilokya sÃmodakautukam) a puvvapavvaakaïaasÃïuæ sahassarassÅ via sumerukaïaata¬aæ mahendro via pakhkhivakkavaÂÂiïaæ cakkadharo via kaïaavediæ ÃrƬho paÃvaruddo / (a pÆrvaparvatakanakasÃnuæ sahasraraÓima reva, sumerukanakataÂaæ mahendra iva, pak«icakravartinaæ cakradhara iva, kanakavedimÃrƬha÷ pratÃparudra÷ / ) mantriïa÷---kÃkatÅÓvara ! samÃruhyatÃmidaæ bhadrÃsanam / amÅ purodhaso mahÃbhi«ekÃya tÅrthasalilapÆrïÃn kanakakalaÓÃn dhÃrayanti / pratÃparudra÷---tathà bhavatu / (iti svayaæbhÆdevaæ kÃkatÅyakulav­ddhÃæÓca praïaman siæhÃsane samupaviÓati / ) purodhasa÷---(trayÅsamabhimantraïasurabhÅk­tasalilÃn kanakakalaÓÃnamÃtyahaste«u vidhÃya sÃdaram ) ## (ityÃÓÅrvÃdasÃdhuvÃdÃyamÃnaæ pÃïigrahaïakautukatvaramÃïarÃjyalak«mÅma¤jÅraÓi¤jitÃnumoditaæ svayaæbhÆdevapramodÃÂÂahÃsopab­æhitaæ kÃkatÅyakulaÓreya÷ prastÃvanìiï¬imaæ cirÃvalambitadharaïÅbhÃrakhinnÃnÃæ phaïipatiprabh­tÅnÃæ prahar«ak«ve¬Ãvi¬ambitaæ dharmaprati«ÂhÃmaÇgalakÃhalÅkolÃhalamanoharaæ mahÃbhi«ekamuhÆrtapraÓaæsinaæ kanakajayaghaïÂikÃninÃdamanusaædadhÃnÃ÷ satvaraæ pratÃparudramabhi«i¤canti / ) e«a vächitÃrthaprÃptirÃnanda÷ / ekato vaitÃlikÃ÷---(sahar«ÃtiÓayamuccai÷) ## anyato vaitÃlikÃ÷--- #<ÃrƬhe varavÅrarudran­patau siæhÃsanaæ ÓÃsituæ tasyÃj¤Ã k«itipÃlamaulivalabhÅ÷ svacchandamÃrohati / lokÃæstrÅnadhirohato niravadhÅ kÅrttipritÃpau haÂhÃd Ãrohanti ca vindhyabhÆdharataÂÃn pratyarthina÷ pÃrthivÃ÷ // ViPrud_3.5.8 //># dak«iïato vaitÃlikÃ÷--- ## uttarato vaitÃlikÃ÷--- ## e«a sarvadu÷ khaÓamanÃt samaya÷ / mantriïa÷---aho ! prabhÃva÷ kÃkatÅyÃnvayasya / yadidÃnÅæ--- ## purodhasa÷---kÃkatÅyakulottaæsa ! rÃjyalak«mÅsaævaraïasragiyamuttaæsÅkriyatÃm / (iti paÂÂabandhamÃcaranti / ) sarve---(sapramodÃtiÓayaæ) priyaæ na÷ priyaæ na÷ / e«Ã prak­takÃryasthirÅkaraïÃt k­ti÷ / mantriïa÷---(sarvato 'valokya) kasko 'tra bho÷ ! ÃnÅyatÃæ chatraæ cÃmarayugalaæ ca / (praviÓya pradhÃnapratÅhÃra÷) pratÅhÃra÷---yadÃj¤Ãpayanti mahÃmÃtyÃ÷ / (iti parikramya tÃnyupÃnayati / ) (prÃntavartino narapatayo 'bhyupetya tÃni sÃdaraæ g­hÅtvà yathocitamÃcaranti / ) purodhasa÷---(sahar«ÃtiÓayaæ) #<ÓrÆyante bahavo mahÃn­pataya÷ kiæ tairanÅd­kkramair Åd­gviÓvajanÅnaÓauryagarimà jÃgarti ka÷ k«mÃtale / bÃlyakrŬitadigjayastribhuvanak«emaækaraprakriya÷ kiækurvÃïasamastabhÆpatigaïa÷ ÓrÅvÅrarudro yathà // ViPrud_3.5.12 //># etadakhilÃtiÓÃyitvakathanamukhena prak­takÃryÃnumodanÃdÃbhëaïam / tadidÃnÅæ khalu--- ## e«a rÃjyaprÃptihetubhÆtacchatrÃropaïarÆpakÃryadarÓanÃt pÆrvabhÃva÷ / mantriïa÷---(savinayamupas­tya) nÃtha ! kÃkatÅyalak«mÅpate ! sanÃthÃ÷ sarvÃ÷ prak­taya÷ surÃjÃnaæ tvÃæ did­k«ante / tat sÃæprataæ mahÃsthÃnÅæ prasÃdhayatu deva÷ / purodhasa÷---ÃcÃro 'yaæ kÃkatÅÓvarÃïÃæ yanmahÃbhi«ekÃnantaraæ prajÃnÃæ yogak«emaparÅk«aïam / rÃjÃ---yadÃj¤Ãpayanti dharmavida÷ / (ityutti«Âhati / ) kÃkatÅyakulav­ddhÃ÷ (sasaæbhramamuccai÷) ## n­pataya÷---(Óirasya¤jaliæ baddhvÃ) aho ! caritÃrthà sÃæpratamÃsmÃkÅ cak«u«mattÃ, yayà khalvÅd­ganubhÆyate / yata÷ ## (sarve jayaÓabdaæ kurvanti / ) mantriïa÷---mahÃrÃja ! kÃkatÅÓvara ! sajjÅk­taæ siæhÃsanaæ sarvata÷ pari«k­tamidaæ mahÃsthÃnamaïÂapaæ sanÃthÅkriyatÃm / pratÅhÃra÷---(sasaæbhramaæ puro bhÆtvÃ) deva ! ita ita÷ / (rÃjà sagauravaæ parikramya mahÃsthÃnyÃæ siæhÃsanamÃrohati / ) (sarve praïamya yathÃrhamupaviÓanti / ) pratÅhÃra÷---(samayocitaæ parikramya vandamÃnÃn mÆrdhÃbhi«iktÃn sÃbhimÃnaæ kanakavetralatayà nirdiÓan) ## (n­pataya÷ praïamya yathÃrhamupaviÓanti / ) purodhasa÷---svasti kÃkatÅyakulÃvatÅrïÃya kuparïaketanÃya mahÃmahimne adya suprajasà kÃkatÅyÃnvayena sanÃthÃni trÅïyapi jaganti / #<ÓÃsitaryavinÅtÃnÃæ narendra ! tvayi ÓÃsati / madhyasthatÃsya lokasya cireïÃnvarthatÃæ gatà // ViPrud_3.5.17 //># rÃjÃ---(savinayaæ) svayambhÆcha devavarÃnukÆlÃnÃæ bhavadÃÓÅrvÃdÃnÃæ phalamidaæ yatkÃkatÅyak«Ãtraæ vardhate / mantriïa÷---rÃjan ! pratÃparudra ! ## (/ `yatkulÃlambanaæ bhavÃn' iti pÃÂhÃntaram / ) purodhasa÷---na kevalaæ kÃkatÅyÃnÃme«a puïyaparipÃka÷, api tu sarvÃsÃmapi prajÃnÃm / (praviÓya pratÅhÃra÷) pratihÃra÷---deva ! sarvÃ÷ prak­tayo varïav­ddhÃn purask­tya pratÅhÃramadhyÃsate / mantriïa÷---ÓÅghraæ praveÓyantÃm / pratÅhÃra÷---yadÃj¤ÃpayantyamÃtyÃ÷ / (iti ni«kramya tÃbhi÷ saha puna÷ praviÓati / ) (tata÷ praviÓanti varïav­ddhÃ÷ / ) varïav­ddhÃ÷---(sahar«aæ rÃjÃnamavalokya) ## etat svayaæbhÆdevasya svayaæ saædhÃt­tvÃdadbhutaprÃpterupagÆhanam / (savinayamupas­tya) svÃmin viÓvaæbharÃvallabha pratÃparudra ! ## mantriïa÷---svÃminnete svÃyaæbhuvÃ÷ sudhiya÷ / (rÃjà sÃdaraæ praïamati / ) anye---(sahar«ÃtiÓayamagrata÷ sthitvÃ) mahÃrÃja kÃkatÅÓvara ! ## purodhasa÷---rÃjannete gÃïapetaÓvarÃ÷ sÆraya÷ / (rÃjà sÃdaraæ namaskaroti / ) apare---(sapraÓrayapramodaæ) svÃmiæstriliÇgadeÓaparameÓvara ! ## purodhasa÷---(sollÃsaæ) rÃjannekaÓilÃnagaravÃsino mahÃdvijÃstvete / (rÃjà yathocitaæ vandate / ) mantriïa÷---sÃdhÅyÃn ÃÓÅrvÃdakrama÷ / (iti yathocitaæ sarvÃnupaveÓayanti / ) purodhasa÷---(sollÃsaæ) rÃjannekaÓilÃnagarÅvallabha ! ## (rÃjà sarvÃn paÓyati / purodhaso yathÃrhaæ sarvÃnupaveÓayanti / ) prak­taya÷---vijayatÃæ vijayatÃæ pratÃparudramahÃrÃja÷ / ## mantriïa÷---svÃmin sÃæprataæ yathÃrhamarhaïayà mÃnanÅyÃ÷ paurÃïÃæ Óreïaya÷ / rÃjÃ---(sÃnandaudÃryaæ) ## sarve---(sapramodaæ) sad­Óo 'yaæ prasÃda÷ kÃkatÅyakulatilakasya bhavata÷ / rÃjÃ---prasÅdatu bhagavÃn svayaæbhÆdeva÷ / (iti purohitÃvarjitakanakakalaÓasasiladhÃrÃpura÷ saraæ sakalabhogasamagrÃn sapraÓrayÃdaraæ viprasÃt karoti / anye«Ãmapi nagaravÃsinÃæ yathÃpradhÃnaæ saæbhÃvanÃmÃcarati / ) n­pataya÷---(sÃmÃtyÃnurodhamutthÃya mahÃrghÃïi gajaturagarathÃbharaïaviÓe«arÆpÃïyupÃyanÃni yathÃvakÃÓamupanÅya viracitäjalaya÷) svÃmin kÃkatÅyamahÃrÃja ! ## (rÃjà saprasÃdamamÃtyÃnavalokayati / ) mantriïa÷---svÃminnete somÃrkavaæÓyà narapatayo mahatÅmarhaïÃmarhanti / tena sve«u sve«u pade«u prati«ÂhÃpanÅyÃ÷ prasthÃpanÅyÃÓca / rÃjÃ---tathà / (iti narapatÅn yathocitaæ saæbhÃvya prasthÃnamÃdiÓati / ) (rÃjÃna÷ sahar«ÃtiÓayaæ praïamya kÃkatÅÓvarak­pÃvalokananirvartitaprayÃïamaÇgalà digantavihÃraïodyatayà tadÃj¤ayà k­tasÃhÃyyà ni«krÃntÃ÷ / ) prak­taya÷---ciramanuvartitavyà kÃkatÅyanareÓvaraparipÃlanaparipÃÂÅ mahÃrojena / (iti ni«krÃntÃ÷ / ) purodhasa÷---(sÃÓcaryapratyabhij¤Ãnaæ) ## rÃjÃ---(savinayavrŬaæ) kimasÃdhyaæ svayaæbhÆdevamÆrtyantarÃïÃæ bhÆdevatÃnÃæ bhavatÃmanugrahasya / purodhasa÷---(sÃdaraæ) mahÃrÃja ! kÃkatÅÓvarakulavÃsanÃvÃsitayà bhavadupÃsanayà paraæ prasedivÃn para÷ sahasraprasÃdonmukha÷ svayaæbhÆnÃtha÷ kiæ te bhÆya÷ priyamupakarotu / e«Ã vÃkyÃrthasamÃptirÆpà saæh­ti÷ / rÃjÃ---(sapraïÃmÃdaraæ) kÃkatÅyarÃjyadhurÃyÃmavahitameva svayaæbhÆdevena; tathÃpÅdamastu / ## e«Ãæ ÓubhÃÓaæsanarÆpà praÓasti÷ / (iti ni«krÃntÃ÷ sarve / ) iti pratÃparudrarÃjyÃbhi«eko nÃma pa¤camo 'Çka÷ // evaæ sÃÇgaæ nÃÂakamudÃh­tam / iti ÓrÅvidyÃnÃthak­tau pratÃparudrayaÓobhÆ«aïe 'laækÃraÓÃstre nÃÂakaprakaraïaæ samÃptam _______________________________________________ // atha rasaprakaraïam // IV.1.atha sarve«Ãæ prabandhÃnÃæ jÅvitabhÆtasya rasasya svarÆpaæ nirÆpyate / [IV.1.1-rasasvarÆpam] vibhÃvÃnubhÃvasÃttvikavyabhicÃrisÃmagrÅsamullÃsita÷ sthÃyÅ bhÃvo rasa÷ / tathà coktaæ 'daÓarÆpake'--- "vibhÃvairanubhÃvaiÓca sÃttvikairvyabhicÃribhi÷ / ÃnÅyamÃna÷ svÃdutvaæ sthÃyÅ bhÃvo rasa÷ sm­ta÷" // iti / bhÃvasya sthÃyitvaæ nÃma sajÃtÅyavijÃtÅyÃnabhibhÆtatayà yÃvadanubhavamavasthÃnam / tathà coktaæ 'daÓarÆpake'--- "sajÃtÅyairvijÃtÅyairatirask­tamÆrtimÃn / yÃvadrasaæ vartamÃna÷ sthÃyÅ bhÃva udÃh­ta÷" // [IV.1.2-rasaviÓe«a÷] atha rasaviÓe«Ã÷--- Ó­ÇgÃrahÃsyakaruïà raudravÅrabhayÃnakÃ÷ / bÅbhatsÃdbhutaÓÃntÃÓca rasÃ÷ pÆrvairudÃh­tÃ÷ // [IV.1.3-sthÃyÅbhÃva÷] e«Ãæ sthÃyibhÃvÃ÷--- ## [IV.1.4-vibhÃva÷] atha vibhÃva÷--- ## rasasamavÃyikÃraïamÃlambanavibhÃva÷ / itarat kÃraïajÃtamuddÅpanavibhÃva÷ / sa caturvidha÷ / tathà coktaæ Ó­ÇgÃratilake--- "ÃlambanaguïaÓcaiva tacce«Âà tadalaæk­ti÷ / taÂasthaÓceti vij¤eyaÓcaturdhoddÅpanakrama÷ // Ãlambanaguïo rÆpayauvanÃdirudÃh­ta÷ / tacce«Âà yauvanodbhÆtahÃvabhÃvÃdikà matÃ÷ // nÆpurÃÇgadahÃrÃdi tadalaÇkaraïaæ matam / malayÃnilacandrÃdyÃstaÂasthÃ÷ parikÅrtitÃ÷ // [IV.1.5-anubhÃva÷] athÃnubhÃva÷-- ## [IV.1.6-sÃttvikabhÃvÃ÷] atha sÃttvikabhÃvÃ÷--- paragatasukhÃdibhÃvanÃbhÃvitÃnta÷ karaïatvaæ sattvam / tato bhavÃ÷ sÃttvikÃ÷ / ## atha vyabhicÃribhÃvÃ÷--- ## ## ## ## tathà coktaæ kÃvyaprakÃÓe--- "kÃraïÃnyatha kÃryÃïi sahakÃrÅïi yÃni ca / ratyÃde÷ sthÃyino loke tÃni cennÃÂyakÃvyayo÷ / vibhÃvÃÓcÃnubhÃvÃÓca kathyante vyabhicÃriïa÷" // iti/ loke kÃryakÃraïasahakÃriÓabdavÃcyà nÃyikÃnÃyakakaÂÃk«abhrÆvik«epanirvedÃdaya÷, kÃvyanÃÂyayostu vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃriÓabdavyapadeÓyà bhavanti / Ó­ÇgÃravÅraraudrÃdbhutÃnÃæ lokottaranÃyakÃÓrayatvena paripo«ÃtiÓaya÷ / ata eva Ó­ÇgÃrasya mlecchÃdivi«ayatve tvÃbhÃsatvam / tathà coktam--- "ekatraivÃnurÃgaÓcet tiryaÇmlecchagato 'pi và / yo«ito bahusaktiÓcedrasÃbhÃsastridhà mata÷" // iti/ vyabhicÃribhÃvÃnÃmudayena, praÓÃmyadavasthayÃ, parasparaviruddharasÃÓritayorbhÃvayo÷ spardhayà saæbandhena anyonyopamardakatayà bahÆnÃæ samÃveÓena ca cÃturvidhyam / tathà coktaæ daÓarÆpake--- "bhÃvasya ÓÃntirudaya÷ saædhi÷ Óabalatà tathÃ' / iti / // ratyÃdisthÃyibhÃvalak«aïodÃharaïÃni // atha yathÃkramaæ sthÃyibhÃvÃnÃæ svarÆpamudÃharaïaæ ca / [IV.1.8-rati÷] tatra saæbhogavi«aya icchÃviÓe«o rati÷ / yathÃ--- #<Ó­ÇgÃraikarasa÷ smaro 'stu jagadÃnandaikani«yandabhÆ- rindusti«Âhatu vibhramaikavasatirjÃgartu pu«pÃkara÷ / santvanye 'pi guïaprisÃditad­Óa÷ kiæ tairaÓe«onnato jÃta÷ kÃkativallabho mama pati÷ kÃmasya kÃmotsava÷ // ViPrud_4.9 //># [IV.1.9-hÃsa÷] vik­tidarÓanÃdijanyo manovikÃro hÃsa÷ / yathÃ--- ## [IV.1.10-Óoka÷] i«ÂajanaviyogÃdinÃ'tmani du÷ khÃtibhÆmi÷ Óoka÷ / yathÃ--- ## [IV.1.11-krodha÷] Óatruk­tÃpacÃreïa mana÷ prajvalanaæ krodha÷ / yathÃ--- ## [IV.1.12-utsÃha÷] lokottare«u kÃrye«u stheyÃn prayatna utsÃha÷ / yathÃ--- ## [IV.1.13-bhayam] raudrasaædarÓanÃdibhiranarthÃÓaÇkanaæ bhayam / yathÃ--- ## [IV.1.14-jugipsÃ] arthÃnÃæ do«asaædarÓanÃdibhirgarhaïà jugupsà / yathÃ--- ## [IV.15-vismaya÷] apÆrvÃrthasaædarÓanÃccittavistÃro vismaya÷ / yathÃ--- ## [IV.16.-Óama÷] Óamo vairÃgyÃdinà nirvikÃracittatvam / yathÃ--- ## atha Ó­ÇgÃrasyÃlambanavibhÃvo yathÃ--- ## uddÅpanavibhÃvo yathÃ--- ## anubhÃvo yathÃ--- ## // sÃttvikÃnÃæ svarÆpodÃharaïÃni // [IV.2]atha sÃttvikÃnÃæ svarÆpamudÃharaïaæ ca / [IV.2.1-stambha÷] stambha÷ syÃnni«kriyÃÇgatvaæ rÃgabhÅtyÃdisaæbhavam / yathÃ--- ## (kÃkatipurastriya÷ paÓyantyo narendrakandarpam / madanaÓarotkÅrïà iva sthità niÓcalÃÇgya÷ //) [IV.2.2-pralaya÷] ## yathÃ--- ## (jitamadanarÆpasÃra÷ sakhi e«a vÅrarudran­pacandra÷ / yaæ d­«Âvà nimajjati mÆrcchÃyÃmindriyagrÃma÷ //) [IV.2.3-romäca÷ vepathuÓca] ## dvayorudÃharaïaæ yathÃ--- ## (adayitÃliÇgananirbharakampà ca vadhÆrviyogajÅrïÃÇgÅ / udgiratyantarasthitamadanaÓarÃn pulakacchadmanà //) [IV.2.4-sveda÷] vapurjalodgama÷ svedo ratidharmaÓramÃdibhi÷ / yathÃ--- #<Ó­ïvatÅ priyasaædeÓaæ preyasa÷ kÃkatÅÓitu÷ / smararÃjyÃbhi«ikteva svinnÃÇgÅ vÃmalocanà // ViPrud_4.26 //># [IV.2.5-vivarïÃtÃ] ## yathÃ--- #<ïaraïÃha caædadhavale tujjha guïe sÃhu sahmaraætÅe / aægÃi pÃæ¬urÃiæ ehïiæ jÃÃi sÃmÃe // ViPrud_4.28 //># (naranÃtha candradhavalÃn tava guïÃn sÃdhu saæsmarantyÃ÷ / aÇgÃni pÃï¬urÃïi idÃnÅæ jÃtÃni ÓyÃmÃyÃ÷ //) [IV.2.6-aÓ­÷] aÓru netrodbhavaæ vÃri du÷ kharo«aprahar«ajam / yathÃ--- ## [IV.2.7-veÓvaryam] ## yathÃ-- ## (avijane priyeïa samaæ k«Ãmak«ÃmÃk«araæ bhaïantyÃ÷ / eko jÃnÃtyanaÇgo 'rthaæ vadhvà bhaïitÃnÃm //) IV.3.// vyabhicÃribhÃvÃnÃæ svarÆpodÃharaïe // atha vyabhicÃriïÃæ nirvedÃdÅnÃæ svarÆpamudÃharaïaæ ca / [IV.3.1-niveda÷] ## yathÃ--- ## (sakhi karpÆreïa k­taæ kiæ kastÆryà malayajasti«Âhatu / guïaÓiÓiraæ yaÓa÷ surabhimÃnaya pratÃparudraæ ca //) (a ÂhapaÃvaruddaïivacaædaæ'---pratÃparudran­pacandram iti pÃÂhÃntaram /) [IV.3.2-glÃni÷] glÃnirbalasyÃpacayo vaivarïyÃratikÃraïam / yathÃ--- ## (aatrailokyaæ vahati mahÅ tÃæ dharati bhuja÷ pratÃparudrasya / taæ h­dayena dharantÅ sÃhasikÅ durbalÃÇgyasmi //) [IV.3.3-ÓaÇakÃ] atha ÓaÇkà / ## yathÃ--- #<ïa muïadu aïïo tti mae hiae paricao piassa kido / kiæ paa¬ha mhi jaïÃïaæ savvaægÅïehiæ pulaehiæ // ViPrud_4.36 //># (na jÃnÃtvanya iti mayà h­daye paricaya÷ priyasya k­ta÷ / kiæ prakaÂÃsmi janÃnÃæ sarvÃÇgÅïai÷ pulakai÷ //) [IV.3.4-asuyÃ] athÃsÆyà / parotkar«Ãsahi«ïutvamasÆyà parikÅrtità / yathÃ--- ## (aabhijÃtya guïai rÆpeïa ca matta÷ kiæ mahÅ adhikà ?/ yattÃæ pratÃparudro bahumanyate bhÃgadheyaæ tat //) [IV.3.5-mada÷] atha mada÷ / ## yathÃ--- ## (aabhaïati cÃsaægatÃrthaæ hasatyamandaæ ca rÃgabharitÃk«Å / priyacintÃmadirayà paravaÓà paÓyata ÓyÃmÃÇgÅ //) [IV.3.6-Órama÷] atha Órama÷ / Órama÷ khedo 'dhvaratyÃderjÃta÷ svedÃtibhÆmik­t / yathÃ--- #<Ãacchai evva pie kÅsa kareætÅ gaÃgaÃÃsaæ / tammasi sedajalehiæ suædari luliaægarÃÃsi // ViPrud_4.40 //># (Ãgacchatyeva priye kasmÃtkurvatÅ gatÃgatÃyÃsam / tÃmyasi svedajalai÷ sundari lulitÃÇgarÃgÃsi //) [IV.3.7-Ãlasyam] athÃlasyam / ## yathÃ--- #<ÃstÃæ m­gÃk«yà g­hak­tyavÃrtà svÃÇgopacÃre«vapi yatnamÃndyam / kartavyamagre dayitasya yat syÃnnÆnaæ balÃtkÃrayati smarastat // ViPrud_4.42 //># [IV.3.8-dainyam] atha dainyam / sattvatyÃgÃdanauddhatyaæ dainyaæ kÃrpaïyasaæbhavam / yathÃ--- #<Ãïeduæ ïaraïÃhaæ gado kkhu sahÅjaïo vilaæbei / mammaha ïamÃmi caædaæ sikkhaa cireha Åsi tti // ViPrud_4.43 //># (Ãnetuæ naranÃthaæ gata÷ khalu sakhÅjano vilambate / manmatha namÃmi candraæ Óik«aya ciraya Å«aditi //) [IV.3.9-cintÃ] atha cintà / ## yathÃ--- ## (asaænihitamapi gurujanaæ na ca prek«ate p­«ÂÃpi nÃlapati / e«Ãpi mÃrgate gatiæ h­dayasya priyÃnubandhasya //) [IV.3.10-moha÷] atha moha÷ / mohastu mÆrcchanaæ bhÅtidu÷ khÃveÓÃnucintanai÷ / yathÃ--- ## [IV.3.11-sm­ti÷] atha sm­ti÷ / ## yathÃ--- ## [IV.4.12-dh­ti÷] atha dh­ti÷ / dh­tiÓcittasya naissp­hyaæ j¤ÃnÃbhÅ«ÂÃgamÃdibhi÷ / yathÃ--- ## [IV.4.13-vrÅÇÃ] atha vrŬà / ## yathÃ--- ## [IV.4.14-capalatÃ] atha capalatà / cÃpalaæ tvanavasthÃnaæ rÃgadve«Ãdisaæbhavam / yathÃ--- ## [IV.4.15-har«a÷] atha har«a÷ / ## yathÃ--- ## [IV.4.16-Ãvega÷] athÃvega÷ / i«ÂÃni«ÂÃgamäjÃta ÃvegaÓcittasaæbhrama÷ / yathÃ--- ## [IV.4.17-ja¬atÃ] atha ja¬atà / ## yathÃ--- ## [IV.4.18-garva÷] atha garva÷ / anyadhikkaraïÃdÃtmotkar«o garvo balÃdija÷ / yathÃ--- ## [IV.4.19.vi«Ãda÷] atha vi«Ãda÷ / ## yathÃ--- ## (pre«ayÃmi mana iti mudhà tanmÃæ muktvà vallabhe lagnam / mÃmujjhitvà no gacchati madana÷ sakhi kiæ nu kartavyam //) [IV.4.20-autsukyam] athautsukyam / kÃlÃk«amatvamautsukyaæ manastÃpatvarÃdik­t / yathÃ--- ## (aandhrapurabhÃminÅjano 'ÇgÃni prasÃdhya tvaramÃïa÷ / rudranarendrÃgamane vilambitaæ sahate k­cchreïa //) [IV.4.21-nidrÃ] atha nidrà / nidrà cittanimÅlanam / yathÃ--- ## (/svapne d­«Âaæ dayitaæ vadhÆrÃliÇgituæ k­todyogà / paÓyata daramÅlitÃk«Å gagane karau prasÃrayati //) [IV.4.22-apasmÃra÷] athÃpasmÃra÷ / #<ÃveÓo mohadu÷ khÃdyairapasmÃro 'ÇgatÃpak­t // ViPrud_4.63 //># yathÃ--- ## [IV.4.23-sÃm­ti÷] atha supti÷ / suptirnidrÃsamudreka÷ / yathÃ--- ## [IV.4.24-vibodha÷] atha vibodha÷ / vibodhaÓcetanÃvÃptirj­mbhÃk«iparimÃrgak­t / yathÃ--- ## [IV.IV.4.25-anar«a÷] athÃmar«a÷ / ## yathÃ--- ## [IV.4.26-avihityÃ] athÃvahitthà / har«ÃdyÃkÃrasaæguptiravahittheti kathyate / yathÃ--- ## (go«ÂhyÃæ mahilÃnÃæ Órutvà pratÃparudracaritÃni / ÃlikhatyavanatamukhÅ mugdhà caraïena mahÅp­«Âam //) [IV.4.27-ugratÃ] athogratà / ## yathÃ--- ## [IV.4.28-mati÷] atha mati÷ / tattvamÃrgÃnusaædhÃnÃdarthanirdhÃraïaæ mati÷ / yathÃ--- ## (ka÷ saæÓayo mahÅtale candra eva vÅrarudranaranÃtha÷ / yasya (khalu) karasparÓÃdaÇgÃni m­gÃÇkaratnanti //) [IV.4.29-vyÃdhi÷] atha vyÃdhi÷ / ## yathÃ--- ## [IV.4.30-unmÃda÷] athonmÃda÷ / unmÃdastulyavartitvaæ cetanÃcetane«vapi / yathÃ--- ## [IV.4.31-maraïam] atha maraïam / ## yathÃ-- ## (/priyavirahamasahamÃnà vadhÆrnijajÅvitamupek«amÃïà / sevate jyotsnÃæ dak«iïapavanasya tanuæ samarpayati //) sÃk«ÃnmaraïasyÃmaÇgalatvÃnnodÃharaïatvamucitam / [IV.4.32-trÃsa÷] atha trÃsa÷ / ÃkasmikabhayÃccittak«obhastrÃsa÷ prakÅrtyate / yathÃ--- ## (apraïayakupità cireïÃpi vadhÆ÷ Órutvà ghanaghanastanitam / dayitaæ sarabhasavalità ÃliÇgati vepamÃnÃÇgÅ //) [IV.4.33-vitarka÷] atha vitarka÷ / ## yathÃ--- ## tatra sÃttvikÃnÃæ vyabhicÃriïÃæ cÃnekarasasÃdhÃraïatvÃnna viÓe«amapek«yodÃharaïaæ k­tam / tathà hi Ó­hgÃre sarve«ÃmanupraveÓa÷ saæbhavati / hÃsye glÃniÓramacapalatvahar«ÃvahitthÃnÃæ saæbhava÷ / karuïe madadh­tivrŬÃhar«agarvautsukyogratÃbhirvinÃnye saæbhavanti / raudre glÃniÓaÇkÃ'lasyadainyacintÃvrŬÃvegaja¬atÃvi«ÃdasuptinidrÃpasmÃrÃvahitthÃvyÃdhyunmÃdaÓamatrÃsÃ÷ na saæbhavanti / vÅre raudrÃnnirvedo 'dhika÷ / bhayÃnake 'sÆyÃmadadh­tivrŬÃhar«agarvanidrÃsuptyamar«ÃvahitthogratÃmatibhirvinÃnye saæbhavanti / bÅbhatse 'dbhute ca cintÃtrÃsÃdayo yathÃsaæbhavamÆhyÃ÷ / ÓÃnte nirvedadh­tÅ saæbhavata÷ / Ó­ÇgÃrace«ÂÃ÷ IV.5atha Ó­ÇgÃrace«Âà nirÆpyante / ## ## evaæ Ó­ÇgÃrace«ÂÃ÷ syura«ÂÃdaÓavidhà matÃ÷ / tatrÃsÃæ svarÆpamudÃharaïaæ ca / [IV.5.1-bhÃva÷ga] bhÃva÷ / ## yathÃ--- ## (/rudranarendrasya guïÃn gÃyati bÃlatve visrabdham / lajjate darapulakito yuvatijano yauvane gÃtum //) [IV.5.2-hÃva÷] atha hÃva÷ / Å«add­«ÂavikÃra÷ syÃdbhÃvo hÃva÷ prakÅrtyate / yathÃ--- atraive«atpulakita iti / [IV.5.3-helÃ] atha helà / ## yathÃ--- ## (mà bhavatu kasyÃpi sphuÂamiti mugdhe karo«i vallabhaæ h­daye / gho«yate tava bhÃva÷ sarvÃÇgÅïai÷ pulakai÷ //) [IV.5.4-mÃdhuryam] atha mÃdhuryam / abhÆ«aïe 'pi ramyatvaæ mÃdhuryamiti kathyate / yathÃ--- ## [IV.5.5-dhairyam] atha dhairyam / #<ÓÅlÃdyalaÇghanaæ nÃma dhairyamityabhidhÅyate // ViPrud_4.88 //># yathÃ--- ## (akulavadhÆnÃæ na yujyate maryÃdÃlaÇghanaæ khalu vi«ame 'pi / rudranarendraguïÃ÷ punarh­dayaharÃ÷ kiæ nu kartavyam //) [IV.5.6-lÅlÃ] atha lÅlà / priyÃnukaraïaæ lÅlà vÃgbhirgatyÃtha ce«Âitai÷ / yathÃ--- ## (aaprek«adhvaæ sakhya e«Ã lak«mÅ rÃj¤a÷ pratÃparudrasya / caritÃnyanukurvatÅ rÃj¤Å«u pativratà jÃtà //) [IV.5.7-vilÃsa÷] atha vilÃsa÷ / ## yathÃ--- ## [IV.5.8-vicchitti÷] atha vicchitti÷ / vicchittiratiramyatvaæ svalpairapi vibhÆ«aïai÷ / yathÃ--- ## (kasya k­te kena k­taæ kÃkatipurastrÅïÃæ saundaryam / sÃdhÃraïabhÆ«ayà yatsakhi trailokyaramaïÅyam //) [IV.5.9-vibhrama÷] atha vibhrama÷ / ## yathÃ--- ## (aÓrutvà sakhÅmukhÃddivaso virata iti saæbhrameïa vadhÆ÷ / hastayornÆpure caraïayoÓca karoti valayÃni //) [IV.5.10-kilaki¤acitam] atha kilaki¤citam / ro«ÃÓruhar«abhÅtyÃde÷ saækara÷ kilaki¤citam / yathÃ--- ## (g­hïati kÃkatinÃthe vijane paÂäcalaæ m­gÃk«yÃ÷ / vepate tanurapi n­tyati bhrukuÂyapi gadgadà vÃca÷ //) [IV.5.11-moÂÂÃyitam] atha moÂÂÃyitam / ## yathÃ--- ## (amadhurÃïi rudranarapaticaritÃni vadhvà nanu Ó­ïvatyÃ÷ / tanugopanena prakaÂo yathà bhÃvo na tathà pulakai÷ //) [IV.5.12-kuÂaÂÂamitam] atha kuÂÂamitam / saæmarde 'pi sukhÃdhikyaæ ratau kuÂÂamitaæ matam / yathÃ--- ## [IV.5.13-bibboka÷] atha bibboka÷ / ## yathÃ--- ## [IV.5.14-lalitam] atha lalitam / sukumÃro 'ÇgavinyÃso lalitaæ parikÅrtyate / yathÃ--- ## [IV.5.15-kutÆhalam] atha kutÆhalam / ## yathÃ--- ## [IV.5.16-cakitam] atha cakitam / cakitaæ bhayasaæbhrama÷ / yathÃ--- ## [IV.5.17-vih­tam] atha vih­tam / vih­taæ prÃptakÃlasya vÃkyasyÃkathanaæ hriyà / yathÃ--- ## [IV.5.18-hasitam] atha hasitam / #<Ãkasmikaæ tu hasitaæ yauvanÃdivikÃrajam // ViPrud_4.107 //># ## (yathà yathà hasati m­gÃk«Å yauvanalak«myà Óik«ità madhuram / tathà tathà kusume«uÓarà vikasanti priyasya ÃÓà ca //) manmathÃvasthÃ÷ IV.6.// atha manmathÃvasthà dvÃdaÓa nirÆpyante // atha Ó­ÇgÃrasyÃÇkuritatvapallavitatvakusumitatvaphalÅtatvahetavo dvÃdaÓÃvasthà nirÆpyan te / ## ## kecittu daÓÃvasthà iti kathayanti / ÃsÃæ svarÆpamudÃharaïaæ ca / [IV.6.1-cak«u÷ prÅti÷] ÃdarÃddarÓanaæ cak«u÷ prÅtirityabhidhÅyate / yathÃ--- ## (sakhi ! e«a rudran­po nayanayoratarkitotsavo jÃta÷ / madana iva mÆrtimÃn candra iva muktalächana÷ pÆrïa÷ //) [IV.6.2-mana÷ saÇa÷] atha mana÷ saÇga÷ / ## yathÃ--- ## (sadà mama mano vilagati rudranarendre kasmÃt kupitÃ÷ / tenÃhamapi vimuktà sakhyo yu«mÃsu kà vÃrtà //) [IV.6.3-saækalpa÷] atha saækalpa÷ / saækalpo nÃthavi«ayo manoratha udÃh­ta÷ / yathÃ--- ## (adarahasitagarbhitÃni snehasnigdhÃni rÃgabharitÃni / rudran­pavilokitÃni kadà nu mayi nipatanti //) [IV.6.4-pralÃpa÷] atha pralÃpa÷ / ## yathÃ--- ## (tathà nipuïastathà madhurastathà subhagastathà ca saumyasvabhÃva÷ / eko rudran­pa eveti go«ÂhÅ prau¬hamahilÃnÃm //) [IV.6.5-jÃgara÷] atha jÃgara÷ / jÃgarastu vinidratvam / yathÃ--- ## (agamitaæ kathaæ kathamapi dinaæ candrÃtapadu÷ sahà niÓà dÅrghà / madano 'pi puÇkhitaÓaro nidrÃpi n­po 'pi nopaiti //) [IV.6.6-kÃrÓyam] atha kÃrÓyam / kÃrÓyamaÇgasya tÃnavam / yathÃ--- ## [IV.6.7-arati÷] athÃrati÷ / anyatrÃprÅtirarati÷ / yathÃ--- ## (dÆ«ayati candras­«Âiæ nindati malayÃnilasya mÃhÃtmyam / utsavaparÃÇmukhÅ sà subhaga ! tvaæ kiæ nu mantrayase /) [IV.6.8-lajjÃtyÃga÷] atha lajjÃtyÃga÷ / yathÃ-- ## (alaÇghitamahilÃsamayaæ tathà bhaïitaæ madanadurvinÅtayà / yathà Órutvà gurujano 'pasarati vilajjito dÆram //) [IV.6.9-jvara÷] atha jvara÷ / ## yathÃ--- ## (amoghaÓiÓiropacÃrà vadhÆrvirahajvareïa guruïà / idÃnÅæ rudranareÓvara ! kÃÇbhati tava darÓanÃm­tam //) unmÃdamaraïayo÷ prÃgevodÃharaïaæ darÓitam / [IV.6.10-mÆrcchÃ] atha mÆrcchà / mÆrcchà tvabhyantare 'v­ttirbÃhyendriyanimÅlanÃt / yathÃ--- ## (aacintayantyà narendraæ dra«Âuæ h­dayasthitaæ m­gÃk«yÃ÷ / karaïÃni bÃhyÃni viÓanti abhyantaramapi ÓÆnyÃyÃ÷ //) atha Ó­ÇgÃra÷ / sa dvividha÷ / saæbhogo vipralambhaÓceti / "saæyuktayostu saæbhogo vipralambho viyuktayo÷ ' iti 'Ó­ÇgÃratilake' / saæbhogasya parasparÃvalokanasaæbhëaïÃ'liÇganacumbanÃdyanekavyÃpÃramayatvenÃnantyÃdekavidhatvena gaïanà k­tà / yathÃ-- ## vipralambha÷ punarabhilëer«yÃvirahapravÃsahetukatvena caturvidha÷ / [IV.6.11-saæbhogaÓ­ÇgÃra÷] abhilëo nÃma saæbhogÃt prÃganurÃga÷ / yathÃ--- ## [IV.6.12-År«yÃÓ­ÇgÃra÷] År«yà nÃma nÃyakasyÃnyÃsaktabhÃvÃt cittavikriyà / [IV.6.13-vipralambhaÓ­ÇgÃra÷] tayà vipralambho yathÃ--- ## [IV.6.14-virahavipralambhaÓ­ÇgÃra÷] viraho nÃma labdhasaæyogayornÃyakayo÷ kenacit kÃraïena puna÷ samÃgamakÃlÃtik«epa÷ / yathÃ--- ## [IV.6.15-pravÃsavipralambha÷] yÆnordeÓÃntarav­ttitvaæ pravÃsa÷ / tena vipralambho yathÃ--- ## [IV.6.16-rasÃbhÃsa÷] rasÃbhÃso yathÃ--- ## [IV.6.17-bhÃvodaya÷] bhÃvodayo yathÃ--- ## atra lajjÃyà udaya÷ / [IV.6.18-bhÃvaÓama÷] bhÃvaÓamo yathÃ--- ## atra kopasya praÓama÷ / [IV.6.19-bhÃvasandhi÷] bhÃvasandhiryathÃ--- ## atra vÅraÓ­ÇgÃrak­tayorhar«ayo÷ sandhi÷ / [IV.6.20-bhÃvaÓabalatÃ] bhÃvaÓabalatà yathÃ--- ## atrautsukyÃdÅnÃæ Óabalatà / atha rasasaækarasyodÃharaïam / [IV.6.21-ÓruÇgÃrakaruïayo÷ saÇkara÷] tatra Ó­ÇgÃrakaruïayo÷ saækaro yathÃ--- #<Ãsanne 'pi mahotsave kathamitastyaktvà pravÃsaæ vraje- rdhigÆ dhik sÃhasamÃvayorvighaÂanaæ ko và vidhi÷ kÃÇk«ati / itthaæ svapnanivÃritapriyatamaprasthÃnabuddhistato buddhvà mÆrcchati kÃkatÅyan­pate ! tvadvairinÃrÅjana÷ // ViPrud_4.134 //># atha raudrabÅbhatsayo÷ saækaro yathÃ--- [IV.6.22-raudrabÅbhatsayo÷ saÇkara÷] ## evamanyadapi yathÃsaæbhavamudÃhÃryam / atra raso nÃyakÃÓraya eva / yadiparaæ nipuïanaÂace«Âayà tathÃvidhakÃvyaÓravaïabalena ca sÃmÃjikai÷ sÃk«Ãd bhÃvyate, tadà paragatasyÃpi rasasya samyagbhÃvanayà paratra niratiÓayÃnandajananamaviruddham / athavà mÃlatyÃdiÓabdebhyo yo«inmÃtrapratÅtau (rÃvaïÃdiÓabdebhya÷ ÓatrumÃtrapratÅtau ca) sm­tyÃrƬhena tattadyo«idviÓe«eïa anukÃryeïa sÃmÃjikÃÓrayatvamapi na viruddham / naÂasyÃnukaraïamÃtraparatayà naiva rasÃÓrayayogyatà / tasya bhÃvukatvÃbhyupagame 'pi sÃmÃjikatvameva / anubhÃvÃdÅnÃæ prakÃÓanaæ tu Óik«ÃbhyÃsapÃÂavenaiva ghaÂate / rasÃdÅnÃæ parasparavirodhe 'pi kaviprau¬hoktisamÃÓrayaïenaikatra samÃveÓo na viruddha÷ / virodhakrama÷ 'Ó­ÇgÃratilake' kathita÷--- "Ó­ÇgÃrabÅbhatsarasau tathà vÅrabhayÃnakau / raudrÃdbhutau tathà hÃsyakaruïau vairiïau mitha÷" // iti/ rasÃd rasotpattirapi matà / tathà coktaæ 'Ó­ÇgÃratilake'--- "hÃsyo bhavati Ó­ÇgÃrÃt karuïo raudrakarmaïa÷ / adbhutaÓca tathà vÅrÃd bÅbhatsÃcca bhayÃnaka÷" // vyabhicÃribhÃvÃnÃæ tattadrasÃnuguïyamevaæ pratipÃditaæ 'Ó­ÇgÃratilake' / tathà hi--- "ÓaÇkÃsÆyà bhayaæ glÃnirvyÃdhiÓcintà sm­tirdh­ti÷ / autsukyavismayÃvegà vrŬonmÃdau madastathà // vi«Ãdo ja¬atà nidrÃvahitthaæ cÃpalaæ m­ti÷ / iti bhÃvÃ÷ prayoktavyÃ÷ Ó­ÇgÃre vyabhicÃriïa÷ // ÓramaÓcapalatà nidrà spapno glÃnistathaiva ca / ÓaÇkÃsÆyÃvahitthaæ ca hÃsye bhÃvà bhavantyamÅ // saætrÃso maraïaæ dainyaæ glÃniÓcaiva bhayÃnake / apasmÃro vi«ÃdaÓca bhayaæ vego m­tirmada÷ // unmÃdaÓceti vij¤eyà bhÃvà bÅbhatsasaæbhavÃ÷ / Ãvego ja¬atà moho har«aïaæ vismaya÷ sm­ti÷ // iti bhÃvà nibaddhavyà rasaj¤airadbhute rase / dainyaæ cintà tathà glÃnirnirvedo ja¬atà sm­ti÷ // vyÃdhiÓca karuïe vÃcyà bhÃvà bhÃvaviÓÃradai÷ / har«o 'sÆyà tathà garva utsÃho mada eva ca // cÃpalyamugratà caiva raudre bhÃvÃ÷ prakÅrtitÃ÷ / amar«a÷ pratibodhaÓca vitarko 'tha matirdh­ti÷ // krodho 'sÆyÃtha saæmoha ÃvegaÓcopahar«aïam / garvo madastathogratvaæ bhÃvà vÅre bhavantyamÅ" // iti/ "rasa÷ sarvo 'pi saæpÆrïastirodhatte rasÃntaram //þ iti bhÃratÅyoktaprakrÅyayà yadyapyeka eva rasa÷, tathÃpi mahÃkaviprasiddhyà rasasaÇakara÷ svÅkriyate / tatra rasÃderaprÃdhÃnye rasavadÃdyalaækÃrà bhavanti / anyÃÇgatvena rasanibandhane rasavadalaækÃra÷ / bhÃvanibandhane preyo 'laækÃra÷ / rasÃbhÃsabhÃvÃbhÃsanibandhane ÆrjasvidalaækÃra÷ / bhÃvaÓÃntinibandhane samÃhitÃlaækÃra÷ / tathà bhÃvodayÃdayo 'pi / etad alaÇkÃrasarvasve prapa¤cenoktam--- "rasabhÃvatadÃbhÃsatatpraÓamananibandhane rasavatpreyaÆrjasvisamÃhitÃni / bhÃvodayabhÃvasandhibhÃvaÓabalatÃÓca p­thagalaækÃrÃ÷ 'iti / ete«ÃmudÃharaïamalaækaraïe bhavi«yati / ## ## ## iti ÓrÅvidyÃnÃthak­tau pratÃparudrayaÓobhÆ«aïe 'laækÃraÓÃstre rasaprakaraïaæ samÃptam / _______________________________________________ V.1 // atha do«aprakaraïam // atha kÃvyajÅvitabhÆtarasanirÆpaïÃnantaraæ tadupaskÃrahetÆnÃæ guïÃnÃæ samyagvivekÃya do«Ã nirÆpyante / [V.1.1-do«asÃmÃnyalak«aïam] tatra do«asÃmÃnyalak«aïam--- do«a÷ kÃvyÃpakar«asya hetu÷ ÓabdÃrthagocara÷ / ÓabdÃrthamayatvÃt kÃvyasya tadapakar«ahetÆnÃmapi do«ÃïÃæ ÓabdagatatvenÃrthagatatvena ca dvaividhyam / ÓabdagatÃnÃmapi padavÃkyagatatvena ca dvaividhyam / ipadagatado«a÷] tatra padagatado«Ã÷ kathyante / ## kli«Âaæ gƬhÃrthakaæ grÃmyamanyÃrthaæ cÃpratÅtikam / ## e«Ãæ svarÆpaæ nirÆpyate / ## ## ## ## ## ## #<ÓÃstramÃtraprasiddhaæ yadapratÅtikamucyate / avim­«ÂavidheyÃæÓaæ guïÅbhÆtavidheyakam // ViPrud_5.9 //># ## paru«aæ nÃma tad yat syÃdvihitaæ paru«Ãk«arai÷ // atra vanav­ttÅnÃæ ÓatrustrÅïÃæ vacane«u do«Ã udÃhriyante / [V.2.1-aprayuktam] aprayuktaæ yathÃ--- ## atra daivatà iti puæliÇgaprayoga÷ do«a÷ ; duÓcayavana iti ca indraparatvena kavibhirna prayukta÷ / [V.2.2-apu«ÂÃrtham] apu«ÂÃrthaæ yathÃ--- ## atra vyarthabÃhudvayÃnÃmiti vivak«ite '«ÂÃrdhÃrdhabÃhÆnÃmityanupayuktam / etadevÃvim­«ÂavidheyÃæÓasyodÃharaïam / bÃhudvayasya vaiyarthye vidheye tasyopasarjanatvaæ pratÅyate / [V.2.3-asamartham] asamarthaæ yathÃ--- ## atra jaladhiparatvenÃmbudharapadamasamartham / [V.2.3-anarthakaneyÃrthaccatasaæskÃrasaædigdhÃni] anarthakaneyÃrthacyutasaæskÃrasaædigdhÃni yathÃ--- ## atra vai iti nirarthakam / vyatyastanavaÓabdena vanapratÅti÷ svasaæketamÃtrÃyateti neyÃrthakam / bhavi«yate iti bhavaterÃtmanepaditvaæ ÓabdaÓÃstraviruddhamiti cyutasaæskÃram / mahÅbh­tÃæ kaÂake«u vÃsa ityanena rÃj¤Ãæ nagare«u vÃsa÷ ? uta parvatÃnÃæ nitambe«u ? iti saædehÃt saædigdham / [V.2.4-aprayojakakli«Âe] aprayojakakli«Âe yathÃ--- ## atra nabhasvadaÓanÃ÷ sarpÃ÷, te«ÃmarÃtirgaru¬a÷, sa eva dhvajo yasyeti vi«ïu÷, tasyÃgraja indrastasya virodhi«u parvate«u ityarthapratÅteratidÆratvÃt kli«Âam / parvate«u vartanaæ du÷ khÃvahamiti prak­te vajraghaÂÂanÃt prÃk calÃtmasviti parvataviÓe«aïasyÃnupayuktatvÃdaprayojakam / [V.2.5-gƬÃrthÃnyÃrthagrÃmyarthÃni] gƬhÃrthagrÃmyÃrthÃnyÃrthÃni yathÃ--- #<ÓoïitÃbjad­Óa÷ kÃmaæ ÓyÃmagallakaÂisthalÃ÷ / vidagdhah­dayÃ÷ Óokavahninà rÃjakanyakÃ÷ // ViPrud_5.16 //># atra ÓoïitaÓabdasya rudhire prasiddhasya pÃÂalavarïaparatvena prayogÃd gƬhÃrtham / gallakaÂiÓabdau kapolajaghanaparatvena grÃmyaprayuktau / vidagdhah­dayà iti viÓe«aïaæ dagdhah­dayasyÃvÃcakatvÃdanyÃrtham / [V.2.6-apratÅtikaram] apratÅtikaæ yathÃ--- ## atra manuÓabado mantraparatvena mantraÓÃstramÃtraprasiddha ityapratÅtikam / [V.2.7-virudhdamatik­t] viruddhamatik­dyathÃ--- ## atrÃmbikÃramaïaÓabdÃnmÃt­saæbhogakÃriïa÷ pratÅti÷ / akÃryamitraÓabdÃdakÃrye«u mitrÃïÅti pratÅti÷ / viyogadu÷ khaparatayà prayuktÃdvinÃÓaÓabdÃnnaÓapratÅtiriti viruddhamatik­t / [V.2.8-trividhÃÓlÅlam] amaÇgalavrŬÃjugupsÃpratÅtikaraæ trividhamaÓlÅlaæ yathÃ--- ## atrÃbhipretapadÃvÃsaÓabdÃt pretalokapadÃvÃsapratÅteramaÇgalatvam / nÅcaæ sÃdhanamityanena tucchamohanapratÅtervrŬÃkaratvam / parotsargaukajÅvinÃmityatrotsargaÓabdÃdadhovÃyupratÅterjugupsÃkaratvam / [V.2.9-puru«am] paru«aæ yathÃ--- kuta÷ kÃntÃrav­ttÅnÃæ kÃrtÃrthyÃrthitvamasti na÷ / atra kÃrtÃrthyÃrthitvamiti paru«avarïÃrabdhatvam / V.3 // atha vÃkyado«Ã÷ // #<ÓabdahÅnaæ kramabhra«Âaæ visaædhi punaruktimat / vyÃkÅrïaæ vÃkyasaækÅrïamapÆrïaæ vÃkyagarbhitam // ViPrud_5.20 //># ## ## ## e«Ãæ svarÆpamudÃharaïaæ ca / [V.3.1-ÓabdahÅnam] ÓabdaÓÃstrahataæ vÃkyaæ ÓabdahÅnaæ prakÅrtyate / yathà ÓatruvÃkye«u--- ## atra hitaæ na saæÓ­ïumahe iti padadvayaprayoge do«Ãvi«kÃrÃdvÃkyameva du«Âamiti na padado«aÓaÇkà / saæpÆrvasya Ó­ïoterÃtmanepaditve karmaïo 'nupÃdÃnaniyamÃt / atha kramabhra«Âam / ## [V.3.2-kramabhra«Âam] yathÃ--- ## atra kariïo yadvà turagÃniti vaktavye vyutkrameïoktam, turagÃpek«ayà kariïÃmutk­«ÂatvÃt / athavà kariïa ityarthakramabhaÇga÷ / ÓabdakramabhaÇgo yathÃ--- ## atra yaÓa÷ pratÃpayoÓcandrasÆryau magnÃviti Óabdakrame ucite tathà noktam / yaÓa÷ pratÃpayo÷ sÆryÃcandramasau magnÃviti samudÃyadvayÃnvaye yathÃyogyamarthÃnvaye siddhe nÃrthakramavirodha÷ / api tu Óabdaprayoga eva kramabhaÇga÷ / [V.3.3-visandhi] atha visandhi / visaæhito virÆpo và yasya saædhirvisaædhi tat / yathÃ--- ÓauryÃïi Åd­ÓÃnyÃsan p­thvaiÓvaryaæ kva và gatam / atra ÓauryÃïi Åd­ÓÃnÅti visandhi / p­thvaiÓvaryamiti saædhivairÆpyam / atha punaruktimat / #<ÓabdÃrthapaunaruktye tu tadvÃkyaæ punaruktimat // ViPrud_5.28 //># [V.3.4-punaruktim] yathÃ--- ## atra kÃnanasaækÅrïe kÃnanav­ttaya iti punaruktimat / [V.3.5-vyÃkÅrïam] atha vyÃkÅrïam / vyÃkÅrïaæ tadvibhaktÅnÃæ vyÃkÅrïe ca mitho 'nvaye / yathÃ--- ## atra kro¬amudrikÃmurasi ÓirasyÃj¤Ãæ bibhrÃïà iti saæbandha÷ / [V.3.6-vÃkyasaækÅrïam] atha vÃkyasaækÅrïam / ## yathÃ--- ## atra mahatà mÃnena asmÃbhiryatt­ïaæ vaktre na k­taæ tadadya vindhyasya vane ti«ÂhatÃæ no jÅvitaæ jÃtamiti vÃkyadvayapadÃnÃmanyonyasaækÅrïatà / [V.3.7-apÆrïam] athÃpÆrïam--- apÆrïaæ tadbhaved yatra na saæpÆrïa÷ kriyÃnvaya÷ / yathÃ--- #<Óaile«vasmÃkamÃvÃso vanyai÷ socchvasità vayam / m­gairbandhumataÓcÃsmÃn paÓyan dhÃtà pramodatÃm // ViPrud_5.33 //># atra ÓailavÃsÃn vanyav­ttÅn m­gabÃndhavÃn paÓyanniti vivak«itasaæbandhau na saæpÆrïa÷ / [V.3.8-vÃkyagarbhatam] atha vÃkyagarbhitam / ## yathÃ--- ## atrÃtidu÷ sahaæ krodhÃgniæ j¤ÃtvÃpi tasminnipatità vayamiti vÃkyamadhye yadvà na laÇghyate daivamiti vÃkyÃntaramanupravi«Âamiti vÃkyagarbhitatvam / [V.3.9-bhinnaliÇgavacane] atha bhinnaliÇgavacane / ## dvayorudÃharaïaæ yathÃ--- ## atra samudrà iva gambhÅramiti bhinnavacanam / giriïeva dhvajinyeti bhinnaliÇgam / athÃdhikanyÆnopame / [V.3.10-adhikanyÆnopame] ## dvayo÷ yathÃkramamudÃharaïam / ## atra k«Ãmak«ÃmamukhÃnÃæ kÃntÃnÃmupamÃnabhÆtÃsu nadÅ«u mlÃnapadmatvamÃtraæ vaktavyam / mlÃnotpalabisÃvilà ityadhikam / nyÆnopamaæ yathÃ--- ## atra hÃrasthÃne nirjharà uktÃ÷ / aÇgarÃgasthÃne kimapi noktamiti nyÆnopamatvam / [V.3.11-bhagnachandokayatibhra«Âe] atha bhagnacchandoyatibhra«Âe / ## yathÃ--- ## atra vindhyÃraïyeti t­tÅyavarïe yatibhaÇga÷ / pÃdÃntavarïasya gurutvÃbhÃvÃcchandobhaÇga÷ / [V.3.12-aÓarÅraram] athÃÓarÅram / kriyÃpadena rahitamaÓarÅraæ prakÅrtyate / yathÃ--- ## atra kriyÃpadaæ na vihitam / etadevÃnanvayÃkhyaæ dÆ«aïam / [V.3.13-arÅtikam] athÃrÅtikam / ## yathÃ--- ## atra karuïe 'nucito varïìambara÷ / atha visargaluptam / otvaæ lopo visargasyÃsak­lluptavisargakam / [V.3.14-visargaluïatam] yatra visargo bahudhautvaæ lopaæ và prÃpnoti tadvisargaluptam / yathÃ--- ## [V.3.15-asthÃnasamÃrasyam] athÃsthÃnasamÃsam / ## yathÃ--- ## atra vedhase krudhyatÃæ n­pÃïÃmuktau na samÃsa÷ / kiæ tu kavivacane samÃsa ityapadasthasamÃsa÷ / [V.3.16-vÃccavarjitam] atha vÃcyavarjitam / noktaæ syÃdyatra vaktavyaæ tadÃhurvÃcyavarjitam / yathÃ--- ## atra durdaÓÃæ pratipannÃnÃmapÅtyapiÓabdo vaktavyo nokta÷ / [V.3.17-samÃptapunarÃntakaæ,patatprakar«aæ ca] atha samÃptapunarÃttakaæ patatprakar«aæ ca / ## dvayorudÃharaïaæ yathÃ--- ## atra vindhyÃraïye«u ti«ÂhÃma÷ iti samÃpya k«ubhyadbhallÆkapaÇkti«viti punarÃdÃnÃt samÃptapunarÃttakam / atha bhrÃmyatkari«Ædyattarak«u«u dhÃvanm­ge«viti vaktavye na tathoktamiti patatprakar«atà / [V.3.17-saæbandhavarjitam] atha saæbandhavarjitam / saæbandhavarjitaæ tat syÃd yatre«ÂenÃnvayo hata÷ / yathÃ--- ## atra rÃjye bhadrÃsanÃni d­«ada ityÃdisaæbandho nokta÷ / [V.3.18-adhikapadam] athÃdhikapadam / ## yathÃ--- ## atra sughÃæÓumaï¬alÃkÃra ityetÃvatà paripÆrïe maï¬alÃkÃravipÃï¬uratve rÆpakrama ityadhikam / [V.3.19-bhagnaprakramam] atha bhagnaprakramam / ## yathÃ--- ## atra bahuvacanatayà prathamaæ prakamya vindhyamÆ÷ purÅtyekavacanokte÷ prakramabhra«Âam / V.4 // athÃrthado«Ã÷ // ## ## ## e«Ãæ svarÆpamudÃharaïaæ ca / [V.4.1-apÃrtham] samudÃyÃrthaÓÆnyaæ yadapÃrthaæ tat prakÅrtyate / yathÃ--- ## atra na kaÓcidvÃkyÃrtha÷ pratÅyate / [V.4.2vyartham] atha vyartham / ## yathÃ--- ## atra nirmalaæ kulamityÃdipraÓaæsà sevà kartavyetyupadeÓe nopayujyate / [V.4.3-ekÃrtham] athaikÃrtham / uktÃbhinnÃrthakaæ yat syÃdekÃrthaæ tannigadyate / yathÃ--- ## atra pÆrvottarÃrdhayorabhinnÃrthatvam / [V.4.4-sasaæÓayam] atha sasaæÓayam / ## yathÃ--- ## atra karikumbhayo÷ stanayoÓca latÃnÃæ vapu÷ ÓriyÃæ ca kart­karmatvasaæÓaya÷ / [V.4.5-apakmam] athÃpakramam / yatra pÆrvÃparÅbhÃvavihatistadapakramam / yathÃ--- ## atra nidrottarakÃlÅnamukhyÃdÃnasya pÆrvakÃlatvamuktamityapakramatvam / [V.4.6-bhinnam] atha bhinnam / ## yathÃ--- ## atra marusthalanivÃsavi«Ãdasya phÃlasthalagatalipyabhÃvasya ca na saæbandha÷ / [V.4.7-atimÃtram] athÃtimÃtram / yat sarvalokÃtÅtaæ tadatimÃtraæ prakÅrtyate / yathÃ--- ## atrÃÓrubhirjagadekÃrïavamityayukti÷ / [V.4.8-puru«am] atha paru«am / ## yathÃ--- ## atra palÃni yÃcamÃnÃn ÓiÓÆnuddiÓyÃtiparu«okti÷ / [V.4.9-virasam] atha virasam / aprastutarasaæ yat tadvirasaæ parikÅrtyate / yathÃ--- ## atra puru«aviyogakhinnÃnÃæ strÅïÃæ vanacarai÷ saæbhogaprÃrthanaæ virasam / [V.4.10-hinopamam] atha hÅnopamam / ## yathÃ--- #<Óunakairiva sÃraÇgà bhavadbhirnihatà dvi«a÷ / kva gataæ pauru«aæ tadva÷ kÃnanaikanivÃsinÃm // ViPrud_5.74 //># atra Óunakairiva bhavadbhiriti hÅnopamam / [V.4.11-adhikopamam] athÃdhikopamam / yatropamÃnamadhikaæ tad bhavedadhikopamam / yathÃ--- ## atra bakà mahar«aya ivetyadhikopamam / [V.4.12-asad­Óopamam] athÃsad­Óopamam / ## yathÃ--- ## atra ku¤joccalitanirjharasya vindhyÃcalasya phÃlek«aïaspuradvahnerÅÓvarasya ca mitho na sÃd­Óyam / [V.4.13-aprasidhdopamam] athÃprasiddhopamam / aprasiddhopamÃnaæ yadaprasiddhopamaæ matam / yathÃ--- ## atra mukhÃnÃæ kumudÃnyupamÃnatayà kaviloke na prasiddhÃni / [V.4.14-hetu«Ænyam] atha hetuÓÆnyam / ## yathÃ--- ## atra subhruva÷ padavÅyaæ na bhavatÅti heturnokta÷ / [V.4.15-niralaæk­ti] atha niralaæk­ti / alaækÃreïa rahitaæ niralaækÃramucyate / yathÃ--- #<ÃghrÃya surabheryonimunmukhaidÅrghamehanai÷ / mahok«erlambamÃnÃï¬airvi«vag vyÃkulitaæ vanam // ViPrud_5.81 //># [V.4.16-aÓlÅlam] atra na kaÓcidalaækÃra÷ / ÓlÃdhyaviÓe«aïÃbhÃvÃt na svÃbhÃvokti÷ / athÃÓlÅlam / ## asyÃpi pÆrvamevodÃharaïam / [V.4.17-virudhdam] atha viruddham / viruddhaæ deÓakÃlÃdiviruddhaæ bahudhocyate / yathÃ-- ## atra diÓyuttarasyÃæ lavaïÃrïava iti digvirodha÷ / marau gaÇgeti deÓavirodha÷ / araïyamahi«odagravi«ÃïodarajanmanÃm / ## atra mahi«avi«Ãïebhyo muktÃnÃæ janmeti lokavirodha÷ / evaæ viruddhÃntaramapyudÃhÃryam / [V.4.18-sahacarabhra«cam] atha sahacarabhra«Âam / ## yathÃ--- #<ÓÃntyà Órutaæ hriyà nÃrÅ manmathena ratotsava÷ / Órutena dhi«aïà vanyav­ttyà jÅvanti ÓÃtravÃ÷ // ViPrud_5.86 //># atra Órutadhi«aïÃbhyÃæ nÃrÅratotsavayorapak­«ÂatvÃt sahacarabhra«Âam / evaæ do«ÃntarÃïi yathÃsaæbhavamÆhyÃni / rasabhÃvÃdÅnÃæ svaÓabdavÃcyatà du«Âaiva // iti ÓrÅvidyÃnÃthak­tau pratÃparudrayaÓobhÆ«aïe 'laækÃraÓÃstre do«aprakaraïaæ samÃptam / _______________________________________________ VI. // atha guïaprakaraïam // atha guïà nirÆpyante / #<Óle«a÷ prasÃda÷ samatà mÃdhuryaæ sukumÃratà / arthavyaktirudÃratvaæ tathà kÃntirudÃttatà // ViPrud_6.1 //># ## ## [VI.1-guïÃnÃmudeÓa÷] e«Ãæ madhye ke«Ãæcid do«aparihÃrakatvena guïatvam / ke«Ãæcit svata evotkar«ahetutvÃd guïatvam / tatra ye svata eva cÃrutvÃtiÓayahetavaste paramutk­«ÂÃ÷ / du«ÂatvaparihÃrahetÆnÃæ guïatvaæ na sarvasaæmatam / ye tu do«ÃbhÃvatayà guïatvamicchanti te«Ãmeva saukumÃryÃdayo guïatvena saæmatÃ÷ / ÓrutikaÂurÆpado«anirÃkaraïÃya saukumÃryaæ saæmatam / grÃmyado«anirÃkaraïÃya kÃnti÷ svÅk­tà / apu«ÂÃrthanirÃkaraïÃyÃrthavyaktirmatà / nyÆnÃdhikapadanirÃkaraïÃya saæmitatvaæ matam / anucitÃrthanirÃkaraïÃrthamudÃttatà svÅk­tà / visaædhinirÃkaraïÃya aurjityaæ matam / patatprakar«anirÃkaraïÃya rÅtiri«Âà / kli«ÂaparihÃrÃya prasÃdo mata÷ / aÓlÅlaparihÃrÃrthamukti÷ svÅk­tà / cyutasaæskÃraparihÃrÃrthaæ sauÓabdyami«Âam / prakramabhaÇganirÃkaraïÃya samatà matà / paru«ado«aniv­ttyarthaæ preyÃn mata÷ / evaæ yathÃsaæbhavaæ ke«Ãæciddo«aparihÃrakatvena guïatvam / e«Ãæ guïÃnÃæ svarÆpamudÃharaïaæ ca / [VI.2-Óleva÷] mitha÷ saæÓli«Âapadatà Óle«a ityabhidhÅyate / bahÆnÃæ padÃnÃmekapadavadavabhÃsamÃnatvaæ Óli«Âatvam / yathÃ--- #<ÓrÅmatkÃkativÅrarudramakhilak«mÃpÃlamaulisphura- nmÃïikyadyutira¤jitÃÇghrimakhilaprakhyÃtaÓauryodayam / viÓvatrÃïavinidramak«ayaguïajyotsnÃvitÃnÃv­ta- vyomÃgÃramanalpavaibhavamamuæ stotuæ vayaæ neÓmahe // ViPrud_6.4 //># atra pÃÂhasamaye padÃnÃmekavadavabhÃsamÃnatvÃt Óle«a÷ / [VI.3-prasÃda÷] atha prasÃda÷ / ## yathÃ--- ## atra jhaÂityarthasamarpakapadatvÃt prasÃda÷ / [VI.4-samatÃ] atha samatà / avai«amyeïa bhaïanaæ samatà sà nigadyate / yathÃ--- ## atra pÃdacatu«Âye 'pi tulyavadbhaïanÃt samatvam / [VI.5-mÃdhuryam] atha mÃdhuryam / ## yathÃ--- ## atra vÃkye pÃÂhasamaye 'pi p­thakpadatvapratÅtermÃdhuryam / [VI.6-sukumÃratvam] atha sukumÃratvam / sukumÃrÃk«araprÃyaæ saukumÃryaæ taducyate / sukumÃratvaæ nÃma sÃnusvÃrakomalavarïatvam / yathÃ--- ## [VI.7-arthavyakti÷] athÃrthavyakti÷ / ## yathÃ--- ## atrÃrthapratipÃdane vÃkyasya nirÃkÃÇk«atayà paripÆrïatvÃdarthavyakti÷ / [VI.8-kÃnti÷] atha kÃnti÷--- atyujjvalatvaæ bandhasya kÃvye kÃntiritÅ«yate / yathÃ--- ## [VI.9-audÃryam] athaudÃryam / ## yathÃ--- ## [VI.10-udÃttatÃ] athodÃttatà / ÓlÃghyairviÓe«aïairyogo yastu sà syÃdudÃttatà / yathÃ--- ## [VI.11-auja÷] athauja÷ / ## yathÃ--- ## [VI.12-suÓabdÃtÃ] atha suÓabdatà / supÃæ tiÇÃæ ca vyutpatti÷ sauÓabdyaæ parikÅrtyate / yathÃ--- #<ÃÓÃmaï¬alakÆlamudvahakathairabbhraÇka«airvaibhavai rak«an suprajasa÷ prajÃstribhuvanak«emaÇkaraprakriya÷ / du«ÂÃnÃæ bhuvi niprahantumatulairìhyaæbhavi«ïurguïair- bhÆmnà saæcarate 'dya kÃkatikule rudrÃvatÃro hari÷ // ViPrud_6.19 //># [VI.13-preya÷] atha preya÷ / ## yathÃ--- ## [VI.14-aurjityam] athairjityam / aurjitvaæ gìhabandhatvam / yathÃ--- ## ik«j.15samÃdhi÷] atha samÃdhi÷ / ## yathÃ--- ## [VI.16-vistara÷] atha vistara÷ / samarthanaprapa¤coktiruktasyÃrthasya vistara÷ / yathÃ--- ## [VI.17-saæmitatvam] atha saæmitatvam / ## yathÃ---- ## [VI.18-gÃmbhÅryam] atha gÃmbhÅryam / dhvanimattà tu gÃmbhÅryam / yathÃ--- ## atra ÓaÇkarasya kaïÂhe vi«aæ, maulau gaÇgÃ, kaÂisthale digvastraæ, Óirasi candra iti dhvanyate / [VI.19-saæk«epa÷] atha saæk«epa÷ / ## yathÃ--- ## atrÃtivistarakathanayogyÃrthasya saæk«epokte÷ saæk«epa÷ / [VI.20-sauk«myam] atha sauk«myam / anta÷ saæjalparÆpatvaæ ÓabdÃnÃæ sauk«myamucyate / yathÃ--- ## atrÃdhiti«Âhatyadha÷ karoti paribhavatÅtyanta÷ saæjalparÆpatvÃt sauk«myaæ bhavati / [VI.21-prau¬ha÷] atha prau¬hi÷ / ## yathÃ--- ## [VI.22.-ukti÷] athokti÷ / vidagdhabhaïitiryà syÃduktiæ tÃæ kavayo vidu÷ / yathÃ--- ## (/d­«Âà kamalÃsaktÅ rÃj¤astava subhaga citracaritasya / bhÃsvÃnapi tvaæ tÃæ kuvalayalak«mÅæ prasÃdhayasi //) [VI.23-rÅti÷] atha rÅti÷ / ## yathÃ--- #<«a¬ guïÃn sevate rÃjà «a¬ ripÆnavamanyate / «a¬ darÓanÃnyupÃdatte «a¬ balÃni ca vÅk«ate // ViPrud_6.36 //># [VI.24-bhÃvikam] atha bhÃvikam / ## yathÃ--- ## atra premarÆpabhÃvavaÓÃt svamiæstÃteti vÃkyav­tti÷ / [VI.25-gati÷] atha gati÷ / ## yathÃ--- ## atra pÆrvÃrdhe dÅrghÃk«araprÃyatvÃt svarasyÃroha÷ / uttarÃrdhe 'varoha÷ / ete«Ãæ guïÃnÃmarthagatatvamapi kecidicchanti / prÃcÃmÃcÃryÃïÃæ matena saæghaÂanÃÓrayatvameva guïÃnÃm / taduktamalaækÃrasarvasve---"saæghaÂanÃdharmatvena ÓabdÃrthadharmatvena ca guïÃlaækÃrÃïÃæ vyavasthÃnam' iti / anayaiva bhaÇgyà guïÃlaækÃrÃïÃæ nirÆpita÷ svarÆpabheda÷ / anyathà svarÆpabhedasya durnirÆpatvÃt / kÃvyaÓobhÃkaratvameva guïÃlaækÃrasvarÆpatvam / taduktaæ rud'rabhaÂÂena'--- "yo hetu÷ kÃvyaÓobhÃyÃ÷ so 'laækÃra÷ prakÅrtyate / guïo 'pi tÃd­Óo j¤eyo do«a÷ syÃt tadviparyaya÷ // ' iti / ato guïÃnÃæ saæghaÂanÃÓrayatvameva yuktam / iti ÓrÅvidyÃnÃthak­tau pratÃparudrayaÓobhÆ«aïe 'laækÃraÓÃstre guïaprakaraïaæ samÃptam / _______________________________________________ VII. // atha ÓabdÃlaækÃraprakaraïam // --------- alaÇkÃrasvarÆpanirÆpaïam / atha guïanirÆpaïÃnantaramalaÇkÃrà nirÆpyante / alaækriyate 'neneti cÃrutvaheturalaækÃra÷ / tathà coktaæ 'kÃvyaprakÃÓe'--- "upaskurvanti taæ santaæ ye 'ÇgadvÃreïa saæÓritÃ÷ / hÃrÃdivadalaækÃrÃste 'nuprÃsopamÃdaya÷ // ' iti / yathà karacaraïÃdyavayavagatairvalayanÆ parÃdibhistattadalaækÃratayà prasiddhairavayavyevÃlaækriyate tathà ÓabdÃrthÃvayavagatairanuprÃsopamÃdibhistattadalaækÃratayà prasiddhairavayavÅbhÆtaæ kÃvyamupaskriyate / ÃÓrayÃÓrayibhÃvenÃlaækÃryÃlaækÃrabhÃvo lokavat kÃvye 'pi saæmata÷ / cÃrutvahetutve 'pi guïÃnÃmalaækÃrÃïÃæ cÃÓrayabhedÃdbhedavyapadeÓa÷ / saæghaÂanÃÓrayà guïÃ÷, ÓabdÃrthÃÓrayÃstvalaækÃrÃ÷ / tatra prathamaæ ÓabdÃrthobhayagatatvena traividhyamalaækÃravargasya / arthÃlaækÃrÃïÃæ cÃturvidhyam; kecit pratÅyamÃnavastava÷ ; kecit pratÅyamÃnaupamyÃ÷ kecit pratÅyamÃnarasabhÃvÃdaya÷; kecidasphuÂapratÅyamÃnà iti / samÃsoktiparyÃyoktyÃ'k«epavyÃjastutyupameyopamÃnanvayÃtiÓayoktiparikarÃprastutapraÓaæsÃnuktanimittaviÓe«okti«upratÅyamÃnaæ vastu kÃvyopaskÃratÃmupayÃti / rÆpakapariïÃmasaædehabhrÃntimadullekhÃpahnavotprek«ÃsmaraïatulyayogitÃdÅpakaprativastÆpamÃd­«ÂÃntasahoktivyatirekanidarÓanÃÓle«e«vaupamyaæ gamyate / rasavatpreyaÆrjasvisamÃhitabhÃvodayabhÃvasaædhibhÃvaÓabalatÃsu rasabhÃvÃdirvyajyate / upamÃvinoktyarthÃntaranyÃsavirodhavibhÃvanoktaguïanimittaviÓe«oktivi«asamacitrÃdhikÃnyonyakÃraïamÃlaikÃvalÅvyÃghÃtamÃlÃdÅpakakÃvyaliÇgÃnumÃnasÃrayathÃsaækhyÃrthÃpattiparyÃyapariv­ttiparisaækhyÃvikalpasamuccayasamÃdhipratyanÅkapratÅ paviÓe«animÅlanasÃmÃnyÃsaÇgatitadguïÃtadguïavyÃjoktivakroktisvabhÃvoktibhÃvikodÃtte«u sah­dayah­dayÃhlÃdi sphuÂaæ pratÅyamÃnaæ nÃsti / // atretthamalaækÃrakak«yÃvibhÃga÷ // sÃdharmyaæ trividham---bhedapradhÃnamabhedapradhÃnaæ bhedÃbhedapradhÃnaæ ceti / upamÃnopameyayo÷ svato bhinnatvÃcchÃbdametanna vÃstavam / rÆpakapariïÃmasaædehabhrÃntimadullekhÃpahnavÃnÃmabhedapravÃnasÃdharmyanibandhanatvam / dÅpakatulyayogitÃnidarÓanÃd­«ÂÃntaprativastÆpamÃsahoktipratÅpavyatirekÃ÷ bhedapradhÃnasÃdhargyanibandhanÃ÷ / upamÃnanvayopameyopamÃsmaraïÃnÃæ bhedÃbhedasÃdhÃraïasÃdharmyamÆlatà / utprek«ÃtiÓayoktÅ adhyavasÃyamÆle / vibhÃvanÃviÓe«oktivi«amacitrÃsaÇgatyanyonyavyÃghÃtÃtadguïabhÃvikaviÓe«ÃïÃæ virodhamÆlatà / yathÃsaækhyaparisaækhyÃrthÃpattivikalpasamuccayÃnÃæ vÃkyanyÃyamÆlatà / pariv­ttipratyanÅkatadguïasamÃdhisamasvabhÃvoktyudÃttavinoktayo lokavyavahÃramÆlÃ÷ / kÃvyaliÇgÃnumÃnÃrthÃntaranyÃsÃnÃæ tarkanyÃyamÆlatà / kÃraïamÃlaikÃvalÅmÃlÃdÅpakasÃrÃ÷ Ó­ÇglÃvaicitryamÆlÃ÷ / vyÃjoktivakroktimÅlanÃnyapahnavamÆlÃni / samÃsoktiparikarau viÓe«aïavaicitryamÆlau / // athÃlaækÃrÃïÃæ parasparavailak«aïya nirÆpyate // Ãropagarbhatve 'pyÃropyamÃïasya prak­topayogÃnupayogÃbhyÃæ pariïÃmarÆpakayorbheda÷ / Ãropavi«ayasyÃropyamÃïarÆpasaæbhavÃsaæbhavÃbhyÃmullekharÆpakayorbheda÷ / Ãropavi«ayasya saædehabhrÃnt yapahnavai÷ sandehabhrÃntimadapahnavÃnÃæ parasparaæ bheda÷ / sÃdharmyamÆlatve 'pi tulyayogitÃdÅpakanidarÓanÃvyatirekad­«ÂÃntebhya÷ sÃdharmyasya vÃcyatvÃdupamÃnanvayopameyopamà bhidyante / sÃdharmyasya vÃcyatvagamyatvÃbhyÃmupameyopamÃprativastÆpamayorbheda÷ / vastuprativastubimbapratibimbabhÃvÃbhyÃæ prativastÆpamÃd­«ÂÃntayorbheda÷ / prastutÃprastutÃnÃæ vyastasamastatvÃbhyÃæ tulyayogitÃdÅpakayorbheda÷ // upamÃnasya prasiddhatvÃprasiddhatvÃbhyÃmupamotprek«ayorbheda÷ / arthasÃmyaÓabdasÃmyÃbhyÃmupamÃÓle«ayorbheda÷ / upamÃnopameyayorbhedÃbhedÃbhyÃmupamÃnanvayayorbheda÷ / upamÃnopameyabhÃvasya paryÃyayaugapadyÃbhyÃmupameyopamÃnanvayayorbheda÷ / aprastutasya vÃcyatvagamyatvÃbhyÃmaprastutapraÓaæsÃsamÃsoktyorbheda÷ / vÃcyavyaÇgyayo÷ prastutatve paryÃyokti÷ vÃcyasyÃprastutatve 'prastutapraÓaæsà / vyÃptipak«adharmatÃdyabhÃvÃt kÃvyaliÇgasyÃnumÃnÃdbheda÷ / sÃdhÃraïaguïayogÃd bhedÃnupalabdhau sÃmÃnyam / utk­«ÂaguïayogÃnnyÆnaguïatirodhÃne mÅlanam / anyavyavacchede tÃtparyÃbhÃvÃduttarÃlaækÃrasya parisaækhyÃto bheda÷ / kÃkatÃlÅyatayà kÃryasÃdhane kÃraïÃntaropanipÃte samÃdhi÷ / ahamahamikayà kÃryasÃdhane bahÆnÃæ kÃraïÃnÃmudyame dvitÅya÷ samuccaya÷ / nihnavasya vÃcyatvagamyatvÃbhyÃmapahnavavyÃjastutyorbheda÷ / anye«Ãæ bheda÷ spa«Âa eva / yadyapi vyÃjoktimÅlasÃmÃnye«u kathaæcit sÃd­Óyamasti ; tathÃpyavivak«itatvÃnna sÃd­ÓyamÆle«u gaïanà / ÓabdÃlaækÃrà nirÆpyante / athÃlaækÃrasvarÆpavibhÃgÃnantaraæ ÓabdÃrthayormadhye ÓabdasyÃrthaæ pratÅtyantaraÇgatvÃt prathamaæ ÓabdÃlaækÃrà nirÆpyante / [VII.1-chekÃnuprÃsa÷]: chekÃnuprÃsa÷ ## yatrÃvyavahitayorvya¤janayugmayordvayo÷ paunaruktyaæ tatra chekÃnuprÃsa÷ / yathÃ--- ## [VII.2-v­tyÃnuprÃsa÷] v­ttyanuprÃsa÷ / ## yathÃ--- ## [VII.3-yamakam] yamakam / ## chekÃnuprÃse v­ttyanuprÃse ca svarapaunaruktyamÃnu«aÇgikam / yamake tu sasvarayo÷ vya¤janayugmayo÷ Ãv­tti÷ / tasyÃdimadhyÃntagatatvena bahavo bhedÃ÷ / atra diÇmÃtramudÃhriyate / ## ## [VII.4-punarÅktavadÃbhÃsa÷] yatrÃrtha÷ punaruktavadÃbhÃsate, anvayavelÃyÃmanyathà bhavati, sa punaruktavadÃbhÃso 'laækÃra÷ / arthÃlaÇkÃratve 'pyasya ÓabdapaunaruktyÃÓritatvÃcchabdÃlaækÃraprastÃve lak«aïaæ k­tam / yathÃ--- ## athobhayapaunaruktyÃlaækÃra÷ kathyate / [VII.5-larÃÂÃnuprÃsa÷] lÃÂÃnuprÃsa÷ / #<ÓabdÃrthayo÷ paunaruktyaæ yatra tÃtparyabhedavat / sa kÃvyatÃtparyavidÃæ lÃÂÃnuprÃsa i«yate // ViPrud_7.9 //># yatra ÓabdÃrthayostÃtparyabhedamÃtraæ na svarÆpabhedastatra lÃÂÃnuprÃsa÷ / yathÃ--- ## [VII.6-padmabandhÃdi÷] citrÃlaækÃra÷ padmabandhÃdi÷ / padmÃdyÃkÃrahetutve varïÃnÃæ citramucyate / ÃdigrahaïÃccakrabandhÃdaya÷ / tatrëÂadalapadmabandho yathÃ--- ## [VII.7-cakrabandha÷] cakrabandho yathÃ--- ## atra cakrabandhe vaijanÃthak­tivÅrarudrayaÓa iti pratÅyate / [VII.8-nÃgabandha÷] nÃgabandho yathÃ--- ## iti ÓrÅvidyÃnÃthak­tau pratÃparudrayaÓobhÆ«aïe 'laækÃraÓÃstre ÓabdÃlaækÃraprakaraïaæ samÃptam / _______________________________________________ VIII. // atha arthÃlaækÃrÃ÷ // ---------- tatra prathamamanekÃlaækÃrabÅjabhÆtatvÃdupamà nirÆpyate / [VIII.1.upamÃvibhÃga÷] ## yatra svata÷ siddhena svato bhinnena sah­dayasaæmatenÃprak­tena saha prak­tasya dharmata÷ sÃd­Óyamekadà vÃcyaæ ced bhavati tatropamà / svata÷ siddhenetyanenotprek«ÃvyÃv­tti÷ / utprek«ÃyÃmaprasiddhasyÃpyupamÃnatvasaæbhavÃt / yathÃ--- ## atra prabhÃÓabdo jÃtivacana÷ / trailokyÃÂÂahÃsaprabhÃyÃ÷ kaviprau¬hoktisiddhatvÃnnopamÃÓaÇkÃvakÃÓa÷ / svato bhinnenetyanenÃnanvayanyÃv­tti÷ / ananvaye ekasyaivopamÃnopameyatvasaæbhavÃt / tathà hi--- ## saæmatenetyanena nyÆnopamÃdivyÃv­tti÷ / yathÃ--- ## atra samudrasuvarïÃdridiggajÃnÃmupamÃnatvaæ yogyamityupamaiveyam / dharmata ityanena Óle«ÃlaækÃravailak«aïyam / Óle«e ÓabdasÃmyamÃtramabhyupagataæ na guïakriyÃsÃmyam / tathà hi --- ## atra pratÃparudraæ purastriyo nÅrÃjayanti meruæ rajanya iveti nopamà / gotrapatimiti viÓe«aïÃrthasya sÃmyÃbhÃvÃt / gotraÓabdena rÃjapak«e kulapratÅti÷, merupak«e parvapratÅti÷ / tathà candrÃnanà iti strÅpak«e candra iva Ãnanaæ yÃsÃmiti samÃsa÷ / rÃtripak«e candra evÃnanaæ yÃsÃmiti ÓabdamÃtrasÃmyena nopamÃprÃpti÷ / kiæ tu Óle«a eva / anyena varïyasya sÃmyamityanena pratÅpÃlaækÃro vyÃvartyate / tathà hi--- ## atrÃprak­tasya mero÷ prak­tena rÃj¤Ã sÃd­Óyamiti pratÅpÃlaækÃro nopamà / ekadà sÃmyamityanena upameyopamÃvyÃv­tti÷ / upameyopamÃyÃmupamÃnopameyayoranekadà sÃmyapratipÃdanam / ## atra dharmo 'rtha iva artho dharma ivetyanekadà ivaÓabdadvayena dharmÃrthakÃmÃnÃæ sÃd­Óyaæ pratipÃdyata ityupameyopamà / vÃcyamityanena pratÅyamÃnaupamyÃnÃæ rÆpakasaædehabhrÃntimadullekhÃpahnavatulyayogitÃdÅpakaprativastÆpamÃd­«ÂÃntasahoktivyatirekanidarÓanÃnÃæ vailak«aïyam / tathà hi--- pratÃparudran­patermaï¬alÃgravidhuætuda÷ / akhaï¬avikramoddÃmo grasate rÃjamaï¬alam // ViPrud_8.8 // atra maï¬alÃgravidhuætudayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyÃnyathÃnupapattyà sÃd­Óyaæ lak«yata iti nopamà ; kiæ tu rÆpakÃlaÇkÃra÷ / [VIII.2-rÅpakÃlaraÇkÃra÷] ## atra kÃkatÅÓvarasya haritpatiprabh­tÅnÃæ ca parasparÃbhedapratÅte÷ saædehanibandhanÃnyathÃnupapattyà sÃd­ÓyamÃk«ipyate; tata÷ saædehÃlaækÃra÷ / ## atra kÅrttivibhave candrikÃbuddhi÷ candrikÃsÃd­Óyaæ vinà na saæbhavatÅti sÃd­ÓyÃk«epÃt bhrÃntimadalaÇkÃra÷ / [VIII.3-bhrÃntimadalaÇkÃra÷] ## atra nagaryÃæ tattatpadÃrthatÃropa÷ sÃd­ÓyÃd­te na saæbhavatÅti sÃd­ÓyakalpanÃdullekhÃlaækÃra÷ / ## atrotthitÃæ camÆreïumavalokya dhÆmapaÇktirityapahnavenÃropa÷ sÃd­ÓyamÆla eveti sÃd­ÓyÃk«epÃdapahnava÷ / evaæ tulyayogitÃdi«vapi sÃd­Óyasya gamyatvÃnnopamÃÓaÇkà / ata÷ sarvebhya÷ sÃd­ÓyamÆlebhyo vilak«aïeyamupamà / sà prathamaæ dvidhà - pÆrïà luptà ceti / upamÃnopameyasÃdhÃraïadharmasÃd­ÓyapratipÃdakÃnÃæ caturïÃæ prayoge pÆrïà / ekasya dvayostrayÃïÃæ và lope luptà / pÆrïà dvividhÃ---ÓrautÅ ÃrthÅ ceti / sÃk«ÃtsÃd­ÓyapratipÃdakayathevÃdiÓabdÃnÃæ prayoge ÓrautÅ / dharmivyavadhÃnena sÃd­ÓyapratipÃdakÃnÃæ sad­ÓasaækÃÓanÅkÃÓapratÅkÃÓÃdiÓabdÃnÃæ prayoge ÃrthÅ / dve api vÃkyasamÃsataddhitagatatvena trivedhe / evaæ pÆrïopamà «aÂprakÃrà / luptopamà ekonaviæÓatibhedà / "tena tulyaæ kriyà ced vati÷' iti sad­ÓÃrthe vihitasya vaterupÃdÃne ÃrthÅ / "tatra tasyeva' iti ivÃrthe vihitasya vaterupÃdÃne ÓrautÅ / ata eva sÃd­ÓyÃrthe vihitasya vate÷ prayoge dharmopÃdÃna evÃnvayasaukaryÃdanuktadharmà taddhitagà ÓrautÅ luptà nÃsti / kalpabÃdiprayoge tvÃrthyeva / athodÃharaïÃni / vÃkyagà pÆrïà ÓrautÅ yathÃ--- ## samÃsagà pÆrïà ÓrautÅ yathÃ--- ## atra bhÃsvÃniveti ivena saha nityasamÃsa÷ / taddhitagà pÆrïà ÓrautÅ yathÃ--- ## vÃkyagà pÆrïÃr''thÅ yathÃ--- ## samÃsagà pÆrïÃrthÅ yathÃ--- ## taddhitagà pÆrïÃrthÅ yathÃ--- ## e«ÆdÃharaïe«ÆpameyopamÃnasÃdhÃraïadharmasÃd­ÓyapratipÃdakÃni catvÃri nibaddhÃnÅti pÆrïatvam / atha luptopamÃyà udÃharaïÃni / anuktadharmà vÃkyagà ÓrautÅ luptà yathÃ--- ## anuktadharmà samÃsagà ÓrautÅ luptà yathÃ--- ## anuktadharmà vÃkyagà ÃrthÅ luptà yathÃ--- ## anuktadharmà samÃsagà ÃrthÅ luptà yathÃ--- #<ÓaÓvatpurÅmekaÓilÃbhidhÃnÃæ vasvokasÃrÃsad­ÓÅmavek«ya / namanti bhÆpà bhuvi kÃkatÅyarÃjyaprati«ÂhÃæ bahumanyamÃnÃ÷ // ViPrud_8.22 //># anuktadharmà taddhitagà ÃrthÅ luptà yathÃ--- ## e«ÆdÃharaïe«u dharmasyÃnupÃdÃnam / anuktadharmevÃdi÷ karmakyacà luptà yathÃ--- ## anuktadharmevÃdirÃdhÃrakyacà luptà yathÃ--- ## anuktadharmevÃdi÷ karmaïamulà luptà yathÃ--- ## anuktadharmevÃdi÷ kart­ïamulà luptà yathÃ--- ## anuktadharmevÃdi÷ kvipà luptà yathÃ--- ## e«ÆdÃharaïe«u dvayoranupÃdÃnam / ambhodhÅn dugdhÃrïavÅyatÅtyatra karmakyaci dugdhÃrïavÃniva karotÅti, gotraÓikhare«u krŬÃdrÅyatÅtyÃdhÃrakyaci krŬÃdrÅ«viva vartata iti, candramÃtmajadarÓaæ paÓyantÅti karmaïamuli Ãtmajamiva paÓyantÅti, Óik«Ãvidhidaï¬acÃraæ caratÅti kart­ïamuli Óik«Ãvidhidaï¬a iva caratÅti ivaÓabdo 'ntargata iti tasya luptatvam / anuktadharmÅvadi÷ kart­kyacà luptà yathÃ--- ## atra kÅrttÅnÃæ svarÆpamupameyam / anuktadharmevÃdi÷ kart­kyaÇà luptà yathÃ--- #<Óe«Ãyate mahÅæ vo¬huæ kalpaÓÃkhÃyate 'rthinÃm / pratÃparudradordaï¬a÷ kÃladaï¬Ãyate dvi«Ãm // ViPrud_8.30 //># anuktopamÃnà vÃkyagà luptà yathÃ--- ## anuktopamÃnà samÃsagà luptà yathÃ--- ## anuktadharmopamÃnà vÃkyagà luptà yathÃ--- ## anuktadharmopamÃnà samÃsagà luptà yathÃ--- ## pÆrvodÃharaïadvaye vadÃnyo nÃnyo 'stÅti rÃjeti ÓabdÃbhyÃæ vitaraïaÓÅlatvaæ prajÃra¤jakatvaæ ca sÃdharmyamuktam / anantarodÃharaïadvaye dharmasyÃpyanupÃdÃnamiti bheda÷ / e«u catur«ÆdÃharaïe«u na pratÅpÃlaækÃraÓaÇkà / upamÃnasyÃk«epÃbhÃvÃt ; upameyasyÃdhikyÃvivak«aïÃcca / yatropameyasyÃdhikyavivak«ayopamÃnatvamucyate tatraiva pratÅpÃlaækÃra÷ / anuktevÃdi÷ samÃsagà luptà yathÃ--- ## anuktadharmevÃdyupamÃnà samÃsagà luptà yathÃ--- kÃkatÅndro raïe bhÃti bhÅmasenaparÃkrama÷ / ## atra bhÅmasenasya parÃkrama iva parÃkramo yasya sa÷ bhÅmasenaparÃkrama iti dharmevÃdyupamÃluptà / iti luptopamà darÓitÃ÷ / atha sÃdhÃraïadharmopÃdÃne dvaividhyam / dharmasya sak­dupamÃnopameyagatatvena nirdeÓa÷, ubhayagatatvena p­thagupÃdÃnaæ ca / p­thagupÃdÃnaæ ca vastuprativastubhÃvena bimbapratibimbabhÃvena ca dvividham / ekasyÃrthasya ÓabdadvayenÃbhidhÃnaæ vastuprativastubhÃva÷ / dvayorarthayordvirupÃdÃnaæ bimbapratibimbabhÃva÷ / sak­nnirdeÓo yathÃ--- ## atra nareÓvarÃïÃæ Ói«yÃïÃæ ca praïatamÆrdhÃna iti sak­deva sÃdharmyamuktam / yathà asÃdhÆnÃæ vinetÃramiti rÃj¤o guroÓca tulyadharmatvaæ sak­devoktam / vastuprativastubhÃvena dvidhà nirdeÓo yathÃ--- ## atra bhÆ«itapari«k­taÓabdÃbhyÃmekÃrthapratÅtervastuprativastubhÃva÷ / bimbapratibimbabhÃvo yathÃ--- ## atra ÓvetÃtapatracandramaï¬alayo÷ sÃd­Óyena kÃkatÅndrasuvarïÃcalayo÷ sÃd­Óyamiti bimbapratibimbabhÃva÷ / aparamapi dvaividhyamasyÃlaækÃrasya---samastavastuvi«ayà ekadeÓavartinÅ ceti / yathÃkramaæ dvayorudÃharaïam--- ## e«Ã samastavastuvi«ayà / ekadeÓavartinÅ yathÃ--- ## atra triliÇgÃdhipaterbalaæ samudra ivetyarthÃt pratÅterekadeÓavartitvam / mÃlÃrÆpeïÃpyayamalaækÃro d­Óyate / yathÃ--- ## atraikasyopameyasyÃnekopamÃnadarÓanÃt mÃlÃtvam / upamÃyÃæ bhedÃbhedasÃdhÃraïasya sÃdharmyasya prayojakatvam / evaæ bhedÃntaraæ yathÃsaæbhavamudÃhÃryam // ananvayÃlaækÃra÷ / ## yatra dvitÅyasabrahmacÃriniv­ttyarthamekasyaivopamÃnopameyabhÃvo nibadhyate asÃvananvayÃlaækÃra÷ / yathÃ--- ## [VIII.4-upameyÃpamÃlaÇkÃra÷] upameyopamÃlaÇkÃra÷ / ## tasminnityupamÃnopameyatvaparÃmarÓa÷ / yathÃ--- ## [VIII.5-smaraïÃlaÇkÃra÷] smaraïÃlaækÃra÷ / ## yatra sad­Óasya padÃrthasyÃnubhavena sad­ÓavastvantaraparÃmarÓo jÃyate tatra smaraïÃlaækÃra÷ / yathÃ--- ## atra nalanahu«ÃditulyapÃlanapravÅïatayà pratÃparudraæ rak«itÃraæ prÃptavatyÃ÷ medinyÃ÷ pÆrvarÃjasmaraïam / bhedÃbhedasÃdhÃraïasÃdharmyanibandhanÃlaækÃrÃ÷ pradarÓitÃ÷ / saæpratyÃropagarbhÃlaækÃraprastÃva÷ / tatrÃpi prÃdhÃnyÃt prathamaæ rÆpakaæ nirÆpyate / [VIII.6-rÆpakÃlaÇkÃra÷] rÆpakÃlaÇkÃra÷ / #<Ãropavi«ayasya syÃdatirohitarÆpiïa÷ / upara¤jakamÃropyamÃïaæ tadrÆpakaæ matam // ViPrud_8.49 //># atrÃropavi«ayasyetyanena adhyavasÃyagarbhasya utprek«Ãde÷ anÃropamÆlÃnÃæ copamÃdÅnÃæ vyÃv­tti÷ / atirohitarÆpiïa ityanena saædehabhrÃntimadapahnutipramukhÃnÃæ vyÃv­tti÷ / saædehÃlaækÃre vi«ayasya saædihyamÃnatayà tirodhÃnam / bhrÃntimadalaækÃre bhrÃntyà vi«ayatirodhÃnam / apahnutyalaækÃre 'pahnavenÃropavi«ayatirodhÃnam / upara¤jakamityanena pariïÃmÃlaækÃravyÃv­tti÷ / pariïÃme ÃropyamÃïasya prak­topayogitvenÃnvayo na prak­topara¤jakatvena / ata÷ sÃd­ÓyamÆlebhya÷ sarvebhyo vilak«aïaæ rÆpakam / tasya prathamaæ traividhyam---sÃvayavaæ, niravayavaæ paramparitaæ ceti / sÃvayavaæ dvividham---samastavastuvi«ayam, ekadeÓavivarti ceti / niravayavaæ dvividham---kevalaæ mÃlÃrÆpaæ ceti / paramparitasyÃpi Óli«ÂanibandhanatvenÃÓli«Âanibandhanatvena ca dvaividhyam / tayorapi pratyekaæ kevalamÃlÃrÆpatayà caturvidhyam / evama«Âavidho rÆpakÃlaækÃra÷ / athodÃharaïÃni / yatrÃvayavÃnÃmavayavinaÓca sÃmastyena nirÆpaïaæ nibadhyate, tat samastavastuvi«ayaæ rÆpakam / yathÃ--- ## yatrÃvayavanirÆpaïÃdavayavino rÆpaïaæ gamyate, tadekadeÓavivarti rÆpakam / yathÃ--- ## atrÃvayavÃnÃæ guïÃnÃæ prasÆnasvarÆpaïena n­pate÷ kalpaÓÃkhitvaæ nirÆpyate / tasmÃdekadeÓavivartitvam / yathà vÃ--- ## atra vairijanasya vÃrÃÓitvarÆpaïena bhujasya mandarÃdritvarÆpaïena ca jÃtÃyÃ÷ kÅrtti÷ sudhÃtvamarthÃdÃpatati, lokÃnÃmamaratvaæ cetyekadeÓavivartti rÆpakam / yatrÃvayavirÆpaïamÃtre kavisaærambhaviÓrÃntistanniravayavaæ rÆpakam / avayavarÆpaïamÃtre 'pi tadeva / tatra kevalaæ yathÃ--- ## atra rodasa÷ kaÂÃhatvaæ rÆpyate / mÃlÃniravayavaæ yathÃ--- ## rÆpakaheturÆpakaæ paramparitarÆpakam / rÆpakadvayamÃtravyavasthitatvÃdasya na samastavastuvi«aye 'ntarbhÃva÷ / Óli«Âakevalaparamparitaæ yathÃ--- ## Óli«ÂamÃlÃparamparitaæ yathÃ--- ## aÓli«Âakevalaparamparitaæ yathÃ--- ## aÓli«ÂamÃlÃparamparitaæ yathÃ--- ## aÓli«ÂamÃlÃparamparitaæ vaidharmyeïÃpi saæbhavati / yathÃ--- ## evama«ÂavidhasyÃpi rÆpakasya vÃkyasamÃsagatatvena «o¬aÓa rÆpakabhedÃ÷ saæbhavanti // [VIII.7-pariïÃmÃlaÇkÃra÷] pariïÃmÃlaÇkÃra÷ / #<ÃropyamÃïamÃropavi«ayÃtmatayà sthitam / prak­tasyopayogitve pariïÃma udÃh­ta÷ // ViPrud_8.60 //># ÃropyamÃïaæ prak­topayogÅtyanena sarvÃlaÇkÃravyÃv­tti÷ / tasya sÃmÃnÃdhikaraïyavaiyadhikaraïyÃbhyÃæ dvaividhyam / sÃmÃnÃdhikaraïyena pariïÃmo yathÃ--- #<ÓaÓvat prasÃdhanavidhÃnak­tÃbhilëà namrairbhajanti makuÂairavanÅpavargÃ÷ / ÓrÅvÅrarudran­pate÷ kakubhÃæ vijetu- rÃj¤ÃmayÅæ srajamamandavilÃsalak«mÅm // ViPrud_8.61 //># vaiyadhikaraïyena pariïÃmo yathÃ--- ## samÃsoktÃvÃropyamÃïasya prak­topayogitve 'pyavÃcyatvÃnna pariïÃme 'ntarbhÃva÷ / [VIII.8-sandehÃlaÇkÃra÷] saædehÃlaÇkÃra÷ / ## sà trividhà / ÓuddhÃ, niÓcayagarbhÃ, niÓcayÃntà ceti / saædehamÃtraparyavasÃyinÅ Óuddhà yathÃ--- ## niÓcayagarbho yathÃ--- ## niÓcayaparyavasÃnà yathÃ--- ## [VIII.9-bhrÃntimadalaÇkÃra÷] bhrÃntimadalaÇkÃra÷ / ## yathÃ--- kÃkatÅyavibho÷ kÅrttivibhave vyÃptarodasi / ## [VIII.10-apahnavÃlaÇkÃra÷] apahnavÃlaÇkÃra÷ / ## tasyÃstraividhyam---apahnutyÃropa÷, ÃropyÃpahnava÷, chalÃdiÓabdairasatyatvapratipÃdanaæ ca / ÃdyadvayasyodÃharaïam--- ## chalÃdiÓabdairasatyatvapratipÃdanaæ yathÃ--- ## ## rucyarthayogÃbhyÃæ yathÃ--- ## Óle«eïa yathÃ--- ## [VIII.11-utprek«ÃlaÇkÃra÷] utprek«ÃlaÇkÃra÷ / athÃdhyavasÃyagarbhÃlaækÃradvayaæ nirÆpyate / vi«ayavi«ayiïoranyataranigaraïenÃbhedapratipattiradhyavasÃya÷ / sa dvividha÷---vi«ayinigaraïena vi«ayanigaraïena ca / ## yatrÃprak­taguïakriyÃsaæbandhÃdaprak­tatvena prak­tasya saæbhÃvanam utprek«Ã / sà dvividhÃ---vÃcyÃ, pratÅyamÃnà ca / saæbhÃvanÃpratipÃdakÃnÃæ "nÆnaæ (dhruvaæ) prÃya' ityevamÃdÅnÃæ prayoge vÃcyà / aprayoge tu pratÅyamÃnà / jÃtikriyÃguïadravyÃïÃæ caturïÃmadhyavasÃyavi«ayatvena sà dvividhà ; pratyekaæ caturvidhà / te«Ãæ bhÃvÃbhÃvarÆpatayà dvaividhye '«Âavidhà / adhyavasÃyasya guïanimittatvena kriyÃnimittatvena ca dvaividhye pratyekaæ «o¬aÓaprakÃrà / nimittasya vÃcyatvagamyatvÃbhyÃæ dvaividhyaæ vÃcyotprek«ÃyÃmeva / pratÅyamÃnotprek«ÃyÃmivÃdyanupÃdÃne nimittasya cÃprayoge utprek«Ãyà niravalambanatvÃt / tathà jÃtyÃdÅnÃæ svarÆpeïa heturÆpeïa phalarÆpeïa cÃdhyavasÃyavi«ayatve bahuvidhatvam / vÃcyotprek«ÃyÃmapi hetuphalayorutprek«Ãvi«ayatve nimittasyopÃdÃnameva / tathà hi---yathà sÃdhye 'nupÃtte sÃdhanatvena nirdeÓo nÃnvayaæ pu«ïÃti, tathà sÃdhane 'nupÃtte sÃdhyatvena nirdeÓo 'pi / tayoranyonyÃpek«itvÃt / hetÆtprek«ÃyÃæ phalaæ nimittam / tasyÃnupÃdÃne kaæ prati phalatvena saæghaÂate / tathÃhi--- ## atrotprek«Ãnimittasya majjanasyÃnupÃdÃne saÇgÃditi hetÆtprek«Ã na ÓobhÃmÃvahati / yathà vÃ--- ## atrotprek«Ãnimittasya bhÃnumatpraveÓasyÃnupÃdÃne jayaÓrÅvÃsakamalavikÃsÃyeveti phalotprek«aïamasamÅcÅnam / ata÷ svarÆpotprek«ÃyÃmeva nimittasyopÃdÃnÃnupÃdÃnÃbhyÃæ dvaividhyam / ataÓcetthaæ vÃcyotprek«Ãyà bhedagaïanà / upÃttaguïanimittajÃtibhÃvasvarÆpotprek«Ã / 1 / upÃttaguïanimittajÃtyabhÃvasvarÆpotprek«Ã / 2 / upÃttakriyÃnimittijÃtibhÃvasvarÆpotprek«Ã / 3 / upÃttakriyÃnimittajÃtyabhÃvasvarÆpotprek«Ã / 4 / anupÃttanimittijÃtibhÃvasvarÆpotprek«Ã / 5 / anupÃttanimittijÃtyabhÃvasvarÆpotprek«Ã / 6 / upÃttaguïanimittajÃtibhÃvahetÆtprek«Ã / 7 / upÃttaguïanimittajÃtyabhÃvahetÆtprek«Ã / 8 / upÃttakriyÃnimittajÃtibhÃvahetÆtprek«Ã / 9 / upÃttakriyÃnimittajÃtyabhÃvahetÆtprek«Ã / 10 / upÃttaguïanimittajÃtibhÃvaphalotprek«Ã / 11 / upÃttaguïanimittajÃtyabhÃvaphalotprek«Ã / 12 / upÃttakriyÃnimittajÃtyabhÃvaphalotprek«Ã / 13 / evaæ caturdaÓabhedà jÃtyutprek«Ã / anenaiva krameïa guïakriyÃdravyotprek«Ãpi parigaïanÅyà / evaæ ca vÃcyotprek«ÃyÃ÷ «aÂpa¤cÃÓad bhedÃ÷ / pratÅyamÃnotprek«Ãyastva«ÂÃcatvÃriæÓad bhedÃ÷ / atra svarÆpotprek«ÃyÃmapi nimittopÃdÃnaniyamÃt nimittasya gamyatve guïarÆpatvena kriyÃrÆpatvena ca cÃrutvaviÓe«ÃbhÃvÃdeka eva bhedo gaïyate / guïakriyayorutprek«Ãvi«ayatvamutprek«Ãnimittatvaæ cÃbhyupagatam / prÃcÃmalaÇkÃraprabandhe«u «aïïavatibhedotprek«eti gaïanÃmÃtram / cÃrutvÃtiÓayastu «aÂpa¤cÃÓat eva bhedÃnÃm / tatra yathÃsaæbhavamudÃharaïÃni / upÃttaguïanimittajÃtibhÃvasvarÆpotprek«Ã yathÃ--- ## atra prabhÃÓabdo jÃtivacana÷ / trailokyÃÂÂahasaprabhÃyÃ÷ kaviprau¬hoktisiddhatvÃnnopamÃÓaÇkÃvakÃÓa÷ / upÃttakriyÃnimittajÃtibhÃvasvarÆpotprek«Ã yathÃ--- ## atra pulakÃÇkurama¤jarÅvetyutprek«ÃyÃæ sarasÅkaraïaæ kriyÃrÆpaæ nimittam / anupÃttanimittijÃtibhÃvasvarÆpotprek«Ã yathÃ--- ## atra dÅpikeveti jÃtivacanÃjjÃtirutprek«yate / upÃttaguïanimittajÃtyabhÃvasvarÆpotprek«Ã yathÃ--- ## anupÃttanimittajÃtyabhÃvasvarÆpotprek«Ã yathÃ--- ## atrÃsÆryÃmiti jÃtyabhÃva÷ / jÃtihetÆtprek«Ã yathÃ--- ## atra Óayyeveti jÃtihetutvam / jÃtyabhÃvahetÆtprek«Ã yathÃ--- ## atrÃkalpav­k«atvÃditi jÃtyabhÃvasya hetutvam / jÃtiphalotprek«Ã yathÃ--- ## atra stambhÅbhavitumiti jÃte÷ phalatvam / jÃtyabhÃvaphalotprek«Ã yathÃ--- ## atrÃmÃnu«atvÃyeti jÃtyabhÃvasya phalatvam / kriyÃsvarÆpotprek«Ã yathÃ--- #<ÓrÅkÃkatÅyan­paterdvi«adaÇganÃnÃæ ÓvÃsormibhi÷ sapadi marmaritÃntarÃlÃ÷ / tÃsÃæ nivÃsavi«aye k­tayÃcanÃnÃæ pratyuttarÃïi dadatÅva marau vanÃntÃ÷ // ViPrud_8.87 //># kriyÃsvarÆpÃbhÃvotprek«Ã yathÃ--- ## atrÃdadÃneti kriyÃsvarÆpÃbhÃva÷ / kriyÃhetÆtprek«Ã yathÃ--- ## atrabhibhavÃdiveti kriyÃhetutvam / (kriyÃhetvabhÃvotprek«Ã yathÃ--- ## kriyÃphalotprek«Ã yathÃ--- ## kriyÃbhÃvaphalotprek«Ã yathÃ--- ## atrÃsaæspra«Âumiveti kriyÃbhÃvasya phalatvam / guïasvarÆpotprek«Ã yathÃ--- ## guïÃbhÃvasvarÆpotprek«Ã yathÃ--- ## atra praÓÃnto«meti guïÃbhÃva÷ / guïahetÆtprek«Ã yathÃ--- ## atrÃsÆyayeveti guïasya hetutvam / guïÃbhÃvahetÆtprek«Ã yathÃ--- ## atrÃpramodÃdiveti guïÃbhÃvasya hetutvam / guïaphalotprek«Ã yathÃ--- #<ÃÓi«Ãæ vi«adhÆmrÃïÃæ nairmalyÃrthamivotsukÃ÷ / bhujaÇgya÷ kÃkatÅndrasya guïÃn gÃtuæ sudhÃmuca÷ // ViPrud_8.97 //># atra nairmalyÃrthamiti guïasya phalatvam / guïÃbhÃvaphalotprek«Ã yathÃ--- ## atrÃvairÃrthamiti guïÃbhÃvasya phalatvam / dravyasvarÆpotprek«Ã yathÃ--- ## dravyasvarÆpÃbhÃvotprek«Ã yathÃ--- ## atra diva÷ pÃrijÃtÃbhÃva utprek«yate / dravyahetÆtprek«Ã yathÃ--- ## dravyahetvabhÃvotprek«Ã yathÃ--- ## atrÃsuvarïÃcaleneti hetvabhÃva÷ / dravyaphalotprek«Ã yathÃ--- ## atra dugghÃrïavaÓatÃyeti dravyasya phalatvam / dravyÃbhÃvaphalotprek«Ã yathÃ--- ## atra nirÃkÃÓamityÃkÃÓÃbhÃvÃya ityartha÷ / evaæ bhedÃntaraæ yathÃsaæbhavamudÃhÃryam / ityaupamyagarbhÃlaækÃravivecanam / [VIII.12-atiÓayauktyalaÇkÃra÷] atiÓayoktyalaÇkÃra÷ / ## yatra kaviprau¬hoktyà vi«ayatirodhÃnena vi«ayÅ nibadhyate sÃtiÓayokti÷ / tasyÃÓcÃturvidhyam---bhede 'bheda÷, abhede bheda÷, saæbandhe 'saæbandha÷, asaæbandhe saæbandhaÓceti / kÃryakÃraïayo÷ paurvÃparyaviparyayarÆpà tvanadhyavasÃyamÆlatvÃd vyatiriktaiva / kiæ tu prau¬hoktimÆlatvÃdatiÓayoktiriti kathyate / tatra bhede 'bhedo yathÃ--- ## atra pratÃparudrakalpav­k«ayorabhedÃdhyavasÃya÷ / abhede bhedo yathÃ--- ## atraunnatyÃdervÃstavÃbhede 'pi bheda÷ kalpita÷ / tata÷ svata÷ siddhakaviprau¬hoktisiddhayoraunnatyayorbhede 'pi abhedÃdhyavasÃya÷ / saæbandhe 'saæbandho yathÃ--- #<Óilà cintÃratnaæ, taruramaraÓÃkhÅ, paÓurasau viyaddhenu÷, sarvaæ jagadapi tathà do«avidhuram / na s­«ÂivaidhÃtro tadiha caturaÓrÅ÷ kathamiyaæ sp­Óeddevaæ rudraæ sakalaguïasÃmrÃjyanilayam // ViPrud_8.108 //># atra vidhÃt­s­«Âisaæbandhe 'pyasaæbandha ukta÷ / atÅtabrahmas­«ÂineÓvareïÃtrÃbhedÃdhyavasÃya÷ / asaæbandhe saæbandho yathÃ--- ## atra haribrahmaïorevaævidhago«Âyasaæbandhe 'pi saæbandha ukta÷ / Óaæbhunà saha kÃkatÅndrasyÃbhedÃdhyavasÃya÷ / kÃryakÃraïayo÷ paurvÃparyaviparyayarÆpÃtiÓayoktiryathÃ--- ## atra kÃryabhÆtasya smaraÓarapÃtasya kÃraïabhÆtÃt priyad­«ÂipÃtÃt pÆrvakÃlatvamuktam / [VIII.13-sahoktyalaÇkÃra÷] sahoktyalaÇkÃra÷ / athoktisÃmyÃlaækÃranirÆpaïe 'tiÓayoktihetukà sahoktirnirÆpyate / ## yatra bhede 'bhedarÆpayà kÃryakÃraïapaurvÃparyaviparyayarÆpayà vÃtiÓayoktyà ekasya prÃdhÃnyenÃnvaye 'parasya sahÃrthena saæbandhe upamÃnopameyabhÃva÷ kalpyate tatra sahokti÷ / prÃkaraïikÃprÃkaraïikavi«ayatvÃdupamÃnopameyabhÃvasya sahÃrthasaæbandhena dvayorapi prak­tatvÃnna tadÃtmatà / kÃryakÃraïapaurvÃparyaviparyayarÆpÃtiÓayoktimÆlà sahoktiryathÃ- ## atra k­pÃïapatanottarakÃlabhÃvino divyamÃlyapatanasya sahakÃlatvamuktamiti paurvÃparyaviparyaya÷ / bhede 'bhedarÆpÃtiÓayokti÷ Óle«agarbhÃbhedÃdhyavasÃyarÆpà cÃrutvÃtiÓayahetu÷ / tanmÆlà yathÃ--- ## atrodayaæ prayÃtÅti Óle«eïodayaparvatÃbhyudayayorabhedÃdhyavasÃya÷ / [VIII.14-vinoktyalaÇkÃra÷] vinoktyalaÇkÃra÷ / atha sahoktipratipak«arÆpà vinoktirnirÆpyate / ## yatra kasyacidasaænidhÃnÃdvastu ramyamaramyaæ và bhavet sà vinokti÷ / sà dvividhÃ---aramyatÃ, ramyatà ceti / aramyatà yathÃ--- ## atra pratÃparudraguïavarïanena vinà kÃvyaÓriyo 'Óobhanatvamuktam / anena kÃvyaÓobhÃmicchadbhi÷ kavibhi÷ pratÃparudraguïà varïayitavyà iti vidhireva prakÃÓyate / ramyatà yathÃ--- ## atra pratÃparudre candramasa÷ kalaÇkena vinà Óobhanatvamuktam / sakalaguïaÓÃlina÷ pratipak«asya purastÃt tÃd­Óaguïavattayaiva ramyatÃ, nÃnyatheti / [VIII.15-samÃsoktyalaÇkÃra÷] samÃsoktyalaÇkÃra÷ / viÓe«aïÃnÃæ taulyena yatra prastutavartinÃm / ## yatra prak­taviÓe«aïasÃmyÃdaprastutaæ gamyate sà samÃsokti÷ / tat trividham---Óli«ÂaviÓe«aïasÃmyaæ, sÃdhÃraïam, aupamyagarbhaæ ceti / Óli«ÂaviÓe«aïasÃmyaæ yathÃ--- ## atra viÓlathamekhalà pulakitÃmiti Óli«ÂaviÓe«aïamahimnà k­pÃïalatikÃyà nÃyikÃtvapratÅti÷ / anuraktabhÃvavivaÓà ityÃdiviÓe«aïadvÃrà ripÆïÃæ nÃyakatvapratÅti÷ / sÃdhÃraïaviÓe«aïena yathÃ--- ## atra Ó­ÇgÃrabhayÃnakasÃdhÃraïaviÓe«abalÃd bhÅtyà samÃliÇgità iti n­pÃïÃæ nÃyakatvapratÅti÷ / aupamyagarbhaviÓe«aïena yathÃ--- ## atra samÃsoktau sarvatra vyavahÃrasamÃropa eva jÅvitam / sa caturvidha÷ / laukike vastuni laukikavyavahÃrasamÃropa÷, ÓÃstrÅyavastuvyavahÃrasamÃropaÓceti dvividha÷ ; tathà ÓÃstrÅyavastuni ÓÃstrÅyavastuvyavahÃrasamÃropa÷, laukikavastuvyavahÃrasamÃropaÓceti / evaæ caturvidha÷ / yathÃkramamudÃharaïÃni / ## atra laukike prak­tavastuni laukikasya sÃrvabhaumanÃmadheyasya diggajasya vyavahÃrapratÅti÷ / tathÃ--- ## atra laukike kha¬ge tarkaÓÃstraprasiddhavastuvyavahÃrasamÃropa÷ / tathÃ--- ## atrÃlaækÃraÓÃstrÅye vastuni tantraÓÃstraprasiddhavalastuvyavahÃrasamÃropa÷ / tathÃ--- sÃlaækÃrà lasadvarïà saguïà rasanirbharà / ## atrÃlaækÃraÓÃstrÅye vastuni bhÃratyÃkhye laukikanÃyikÃvyavahÃrasamÃropa÷ / samÃsoktau viÓe«aïaviÓe«yayordvayorupÃdÃnÃbhÃvÃcchle«ÃdviÓe«a÷ / [VIII.16-vakroktyalaÇkÃra÷] vakroktyalaÇkÃra÷ / anye«ÃmapyalaækÃrÃïÃmuktisÃmye 'pi Óle«agarbhatvaviÓe«Ãt vakroktirucyate--- ## yatra kayÃcidvivak«ayà prayuktasya vÃkyasya anyathà vivak«ayà yojanà kriyate sà vakrokti÷ / uktivakratve kathaæcit saæbhavatyapyevaævidhalak«aïÃbhÃvÃt sarvÃlaækÃrebhyo bhidyate / kÃkvà yathÃ--- ## (/bahuvallabha÷ khalu rÃjà sakhi tasya ÓriyÃæ nirbharÃsakti÷ / nyÆnà Óriyo 'pi tvamÃtmÃnaæ kiæ nu laghayasi //) atra tvamapi Óriyo nyÆnaguïà na bhavati / atastvayyapi n­patirÃsakta eva, kimityÃtmÃnaæ laghÆkaro«Åti kÃkvà pratÅyate / Óle«eïa yathÃ--- ## [VIII.17-svabhÃvokti÷] atha svabhÃvokti÷ / ## yatra cÃrutayà vastuno yathÃvadvarïanaæ nibadhyate sà svabhÃvokti÷ / yathÃ--- ## [VIII.18-vyÃjoktyalaÇkÃra÷] vyÃjoktyalaÇkÃra÷ / athoktisÃmyÃd vyÃjoktirucyate / ## yatra prakÃÓaæ vastu sÃmyagarbhatvena nigÆhanÃrhatvÃt kenacit vyÃjena pracchÃdyate sà vyÃjokti÷ / yathÃ--- ## atra k«oïÅpÃïigrahaïajanitaæ romahar«aïaæ dhÅrodÃttatayà pratÃparudradevena mahÃbhi«ekasalilaÓaityavyÃjena pracchÃdayatà mantriïo vÅk«yante / [VIII.19-mÅlanÃlaÇkÃra÷] mÅlanÃlaÇkÃra÷ / ## yatra vastunà vastvantaraæ pracchÃditaæ bhavati sa mÅlanÃlaækÃra÷ / sa dvividha÷---sahajenÃgantukatirodhÃnam, Ãgantukena sahajatirodhÃnaæ ceti / yathÃkramamudÃharaïe--- ## atra sahajena ripukÃminÅgatena smarÃnalo«maïà mÃrgavaÓÃdÃgantuko marÆ«mà tirodhÅyate / tathÃ--- ## atra bhayajanitena kampÃdinÃ'gantukena sahajasya premajanitasya kampÃdestirodhÃnam / [VIII.20-sÃmÃnyÃlaÇkÃra÷] sÃmÃnyÃlaÇkÃra÷ / ## yatra evasya vastuno guïasÃmyena vatsvantaraikÃtmyaæ bhavati, sa sÃmÃnyÃlaækÃra÷ / yathÃ-- ## atra pratÃparudrakÅrttyÃæ jagatsu vij­mbhitÃyÃæ kailÃsaprabh­tÅnÃæ vimalavastÆnÃæ tadaikÃtmyam / [VIII.21-tadguïÃlaÇkÃra÷] tadguïÃlaÇkÃra÷ / ## yatra nyÆnaæ svaguïaæ vihÃya saænihitavastuna÷ sakÃÓÃdutk­«Âaguïa÷ svÅkriyate sa tadguïÃlaÇkÃra÷ / yathÃ--- ## atra praïamatÃæ bhÆpatÅnÃæ padmarÃgamukuÂÃ÷ svÃæ ÓoïaprabhÃæ muktvà kÃkativÅrarudrapadanakhajyotsnÃgataæ dhavalimÃnamudvahanti sma / [VIII.22-atadguïÃlaÇkÃra÷] atadguïÃlaÇkÃra÷ / tatprÃtipak«yÃdatadguïo nirÆpyate / ## yatra saænidhÃnarÆpe hetau satyapyanyaguïasvÅkÃro nÃsti asÃvatadguïÃlaækÃra÷ / yathÃ--- #<ÅÓÃnaæ samayà jagatyaÂati tallÅlÃÂÂahÃsojjvale daityÃriæ paritastadaÇgavilasannÅladyutidyotite / brahmÃïaæ nika«Ã ca tattanumilatsvarïaprabhÃbhÃsvare pu«ïan rudranarendrakÅrttivibhava÷ svÃmeva ÓubhrÃæ chavim // ViPrud_8.140 //># atra hariharaviri¤cÅnÃæ samÅpavarti«u jagatsu tattannÃnÃprabhÃsamagre«vapi nirantaraæ viharamÃïasya pratÃparudrayaÓaso niraÇkuÓa÷ svakÅya eva dhavalim vij­mbhate / [VIII.23-virodhÃlaÇkÃra÷] virodhÃlaÇkÃra÷ / ## yatra prathamamÃbhÃsatayà pratÅto virodha÷ paryavasÃne parihriyate sa virodhÃlaækÃra÷ / tatra jÃterjÃtyÃdinà saha virodhe catvÃro bhedÃ÷ / kriyÃyÃ÷ kriyÃguïadravyai÷ saha virodhe trayo bhedÃ÷ / guïasya guïadravyÃbhyÃæ virodhe dvau bhedau / dravyasya dravyeïa saha virodhe eko bheda÷ / evaæ daÓa virodhe bhedÃ÷ / jÃterjÃtyà kriyayà ca virodho yathÃ--- ## atra pÆrvÃrdhe jÃtyorvirodha÷, kamalÃkaro 'pyaja¬ÃÓaya iti virodhÃt / uttarÃrdhe jÃtikriyayorvirodha÷, vimalataravÃridhÃrÃyÃ÷ saætÃpakaraïavirodhÃt / atra Óle«amÆlo virodha÷ / jÃterguïadravyÃbhyÃæ virodho yathÃ--- ## atra sÃrvabhaumo 'pyamada iti jÃtiguïayorvirodha÷ / bhÃsvÃnapi kalÃnidhiriti jÃtidravyayorvirodha÷ / kalÃnidherekatvÃt dravyatvam / atrÃpi Óle«amÆlatà / kriyÃyÃ÷ kriyayà virodho yathÃ--- ## atra trivargasÃdhÃraïav­tterdharmÃrthavirodhi«u bhaÇgakaraïaæ kÃmÃrau snehakaraïaæ ca viruddham / kriyÃyà guïadravyÃbhyÃæ virodho yathÃ--- ## atra ji«ïuvihÃrasya gotravÃtsalyamiti kriyÃguïayorvirodha÷ / kamalollÃsaæ kurvannapi rÃjeti kriyÃdravyayorvirodha÷ / atrÃpi Óle«amÆlataiva / guïasya guïena virodho yathÃ--- ## (ra¤jayan bhuvanamidaæ rÃjeti yathà ÓlÃghanÅyo 'si / rudranarendra ! kathaæ sà raktÃpi ca puï¬urà jÃtà //) atra raktatvapÃï¬uratvayorvihodha÷ / guïasya dravyeïa virodho yathÃ--- ## atra pratÃparaudro 'pi jaivÃt­ka iti guïadravyayorvirodha÷ / dravyasya dravyeïa virodho yathÃ--- ## evaæ daÓa bhedà darÓitÃ÷ / ayamaÓle«eïÃpi bhavati / yathÃ--- ## atra svabhÃvaÓiÓirÃpi tÃpinÅti virodha÷ / [VIII.24-viÓe«ÃlaÇkÃra÷] viÓe«ÃlaÇkÃra÷ / atha virodhagarbhÃlaækÃrà nirÆpyante / #<ÃdhÃrarahitÃdheyamekaæ cÃnekagocaram / aÓakyavastukaraïaæ viÓe«Ãlaæk­tistridhà // ViPrud_8.150 //># yatrÃdhÃramantareïÃdheyo nibadhyate sa eko viÓe«a÷ / ekasyÃnekagocaratve dvitÅyo viÓe«a÷ / prak­tÃdaÓakyavastvantarakaraïe t­tÅya÷ / yathÃkramamudÃharaïÃni-- ## atra prÃcÃæ bhÆpatÅnÃmÃdhÃrabhÆtÃnÃæ tirodhÃne 'pyÃÓritÃyÃ÷ kÅrtteravasthÃnam / yathà ca--- ## atra bhayabhrÃntÃnÃæ Óatrun­patÅnÃæ pratÃparudran­patireko 'pyanekatra pratÅyate / tathà ca--- ## apra sÃdhÃraïo jana÷ pratÃparudrad­«ÂiprasÃdapÃtrÅk­ta÷ kiæ kiæ na labhata ityaÓakyavastvantarakaraïam / [VIII.25-adhikÃlaÇkÃra÷] adhikÃlaÇkÃra÷ / #<ÃdhÃrÃdheyavaicitryÃdadhikÃlaækÃro nirÆpyate / ÃdhÃrÃdheyayorÃnurÆpyÃbhÃvo 'dhiko mata÷ // ViPrud_8.154 //># yatrÃÓrayÃÓrayiïorÃnurÆpyaæ nÃsti so 'dhikÃlaækÃra÷ / sa dvividha÷, ÃÓrayasyÃlpatvamahattvÃbhyÃm / ## atrÃÓrayasya roda÷ kuharasyÃlpatvamÃÓritasya pratÃparudrayaÓaso vaipulyam / dvitÅyo yathÃ--- ## atrÃÓrayasya pratÃparudrasainyÃmbudhervaipulyam / ÃÓritÃnÃmaÇgavaÇgakaliÇgaprabh­tirÃjakÃnÅkinÅnÃmalpatvam / atha vibhÃvanà viÓe«oktiÓca / ## yatra prasiddhakÃraïaparityÃgena kÃryasyotpattirnigadyate sà vibhÃvanà / yatra sÃkalye satyapi kÃryasyÃnutpatti÷ sà viÓe«okti÷ / yathÃ--- ## atra tama÷ prÃdurbhÃvasya prasiddhakÃraïaæ rÃtri÷ / tayà vinÃpi tasyotpattirnibaddhà / aprasiddhaæ kÃraïaæ ÓokÃdyastyeva / tathà ahassu ravikiraïe«u satsvapi tejaso 'nutpattiriti atra ni«pratÃpatvÃdi nimittamastyeva / [VIII.26-asaægatyalaÇkÃra÷] asaægatyalaÇkÃra÷ / ## yatraikadeÓavartinorapi kÃryakÃraïayorbhinnadeÓasthitirnibadhyate 'sÃvasaægatyalaækÃra÷ / yathÃ--- ## atra rÃj¤i bhÆbhÃra÷ Óatru«u namanamiti / [VIII.27-vicitrÃlaÇkÃra÷] vicitrÃlaÇkÃra÷ / virodhaprastÃvÃdvicitraæ nirÆpyate / ## yatra svaviruddhaphalaprÃptyarthamudyoga÷ kriyate sa vicitrÃlaækÃra÷ / yathÃ--- ## atrÃro¬humavarohantÅti viparÅtaphalaprÃptyarthaæ prayatna÷ / anyonyÃlaækÃra÷ / athÃnyonyaæ nirÆpyate / asyÃpi virodhamÆlatà / ## yatra parasparaæ kriyÃdvÃrakamutpÃdyotpÃdakatvaæ tadanyonyÃlaækÃra÷ / yathÃ--- #<Ãrohatà rudranareÓvareïa virÃjate kÃkatirÃjapÅÂham / Ãruhya tenojjvalaratnabhÃjà rÃjÃpi lak«mÅmadhikÃæ bibharti // ViPrud_8.164 //># atra pratÃparudrabhadrÃsanayoranyonyÃlaækÃryatvam / vi«amÃlaækÃra÷ / atha virodhamÆlo vi«amÃlaækÃra÷ kathyate / ## yatra kÃraïÃdviruddhakÃryasyotpattistadekaæ vi«amam / akÃryabhÆtasyÃnarthasyotpattirdvitÅyam / virÆpayorvastuno÷ saæghaÂane t­tÅyam / tatra prathamaæ yathÃ--- ## atra nÅlavarïÃt kha¬gÃdindughavalasya yaÓasa÷ samutpatti÷ / dvitÅyaæ yathÃ--- #<ÃstÃæ jayÃÓà ripubhÆpatÅnÃæ saægrÃmasÅmÃmamupÃgatÃnÃm / pratÃparudrasya vilokanena bhraÓyanti jÅvai÷ samamÃyudhÃni // ViPrud_8.167 //># atra samarodyogaphalasya na kevalaæ jayasyÃnutpattiryÃvajjÅvitabhraæÓarÆpÃnarthotpattirapi / t­tÅyaæ yathÃ--- ## atra mahÃnagaranivÃsayogyÃnÃæ rÃj¤ÃmaÓivÃnÃæ vanapradeÓÃnÃæ virÆpÃïÃæ saæghaÂanam / evaæ virodhagarbhÃlaÇkÃrà nirïÅtÃ÷ / [VIII.28-samÃlaÇkÃra÷] samÃlaÇkÃra÷ / ## yatrÃnyonyÃnurÆpapadÃrthasaæghaÂanà kriyate sa samÃlaÇkÃra÷ / yathÃ--- ## (vidyÃ÷ sakalà lak«myà samaæ pratÃparudre / saæghaÂayya susad­Óaæ bhavati k­tÃrtha÷ svayaæ brahmà //) atra pratÃparudre sakalavidyÃnÃæ lak«myÃÓca yoga÷ / [VIII.29-tulyayogitÃlaÇkÃra÷] tulyayogitÃlaÇkÃra÷ / atha gamyamÃnopamyÃlaækÃravargaprastÃva÷ / ## yatra kevalaprastutÃnÃæ kevalÃprastutÃnÃæ và samÃnadharmasaæbandhÃdaupamyaæ gamyate sà tulyayogità / prastutÃnÃæ yathÃ--- ## atra kÅrttÅnÃæ dvi«adaÇganÃnÃæ ca prÃkaraïikatvam / pÃï¬uratÃæ bhajanta iti samÃnadharma÷ / aprÃkaraïikÃnÃæ yathÃ--- ## atra kÆrmendraprabh­tÅnÃmaprÃkaraïikatvam / ni÷ sÃratÃæ prÃptà iti samÃnadharma÷ / atra gamyamÃnaupamyaæ na vÃstavam ; kiæ tu vaivak«ikam / [VIII.30-dÅpakÃlaÇkÃra÷] dÅpakÃlaÇkÃra÷ / ## yatra prastutÃprastutÃnÃæ samastÃnÃmeva samÃnadharmasaæbandhenaupamyaæ gamyate taddÅpakam / tasya dharmasyÃdimadhyÃntagatatvena traividhyam / ÃdidÅpakaæ yathÃ--- ## (bhÃti nalena k­tayugaæ raghukuladÅpena Óauriïà tretà / dvÃparastapojaninà kaliyugaæ vÅrarudreïa //) atra yathà nalarÃmadharmaputrai÷ k­tatretÃdvÃparÃ÷ Óobhante, tathà vÅrarudreïa kaliyugaæ Óobhata ityaupamyaæ gamyate / madhyadÅpakaæ yathÃ--- ## (bhÃgÅrathyà jalanidhÅ rÃjate jyotsnayà pÆrïimÃcandra÷ // Órutyà kamalabhava÷ kÅrttyà pratÃparudro 'pi //) atra bhÃgÅrathyÃdibhi÷ samudrÃdayo yathà rÃjante tathà kÅrttyà pratÃparudro rÃjata ityaupamyaæ gamyate / antadÅpakaæ yathÃ--- ## (asuralokaæ suranÃtho naralokaæ vÅrarudranaranÃtha÷ // phaïilokaæ phaïinÃtho rak«ati nirupadravodvegam //) atra yathà suralokaphaïilokau suranÃthaphaïinÃthÃbhyÃæ rak«itau, tathà vÅrarudreïa naraloko rak«ita ityaupamyaæ gamyate / atha padÃrthagatÃlaækÃradvayÃnantaraæ vÃkyÃrthagatamalaækÃradvayaæ nirÆpyate / pratÅvastÆpamÃlaÇkÃra÷ / ## yatra vastuprativastubhÃvena sÃmÃnyaæ vÃkyadvaye nirdiÓyate tena gamyaupamyà prativastÆpamà / sà sÃdharmyavaidharmyÃbhyÃæ dvividhà / prathamà yathÃ--- ## atra yathà samudravilo¬ane manthÃnÃcala÷ k«amastathà Óatruvilo¬ane pratÃparudra÷ Óakta ityaupamyaæ gamyate / dvitÅyà yathÃ--- ## atra candreïa yathà cakoraparito«aïaæ kriyate, tathà vÅrarudreïa janara¤janaæ kriyata iti vaidharmyeïaupamyaæ gamyate / atha d­«ÂÃnta÷ / [VIII.31-d­«ÂÃntÃlaraÇkÃra÷] d­«ÂÃntÃlaÇkÃra÷ / ## yatra bimbapratibimbabhÃvena sÃmÃnyaæ vÃkyadvaye nirdiÓyate, sa d­«ÂÃntÃlaækÃra÷ / so 'pi sÃdharmyavaidharmyÃbhyÃæ dvividha÷ / Ãdyo yathÃ--- ## atra pratÃparudrasya meroÓca bimbapratibimbabhÃvÃdaupamyaæ gamyate / vaidharmyeïa yathÃ-- ## atra yathà bhÃsvadudayamÃtreïa padmÃni samunmÅlanti tathà pratÃparudradayÃvilokanamÃtreïa saæpada÷ saæbhavantÅti vaidharmyeïa bimbapratibimbanam / [VIII.32-nidarÓanÃlaÇkÃra÷] nidarÓanÃlaÇkÃra÷ / atha gamyamÃnaupamyaprastÃvÃnnidarÓanÃlaækÃro nirÆpyate / ## yatropamÃnadharmasyopameyagatatvena nibaddhasyÃnvayÃsaæbhavÃt tatsambandhÃrthaæ bimbapratibimbakaraïamÃk«ipyate, saikà nidarÓanà / tadviparyaye dvitÅyà nidarÓanà / prathamà yathÃ--- ## atra tÅvrabhÃnorabhikhyÃyÃ÷ prak­te 'saæbhavÃdabhikhyÃsad­ÓÅmabhikhyÃæ vahatÅti bimbapratibimbakaraïÃk«epa÷ / upameyadharmasyopamÃne 'saæbhavÃd yathÃ--- ## atra yaÓovaiÓadyasya dugghÃrïavÃdau asaæbhavÃt sÃd­Óyopagamena bimbapratibimbanaæ gamyate / kvacinni«edhavaÓÃdÃk«iptayà prÃptyà bimbapratibimbakaraïÃk«epo yathÃ--- yathÃ--- ## atra mu¤cantÅti ni«edhÃt pÆrvaæ raktotpalaÓrÅprÃptirÃk«iptà / [VIII.33-vyatirekÃlaÇkÃra÷] vyatirekÃlaÇkÃra÷ atha vyatireka÷ / ## yatropamÃnÃdupameyasyÃdhikyena nyÆnatvena và pratipÃdanena bhedapradhÃnaæ sÃdharmyamupagamyate sa vyatirekÃlaækÃra÷ / yathÃ--- ## atra raviÓaÓinorasaæbhavena sarvapriyaækaratvenopameyabhÆtasya pratÃparudrasyÃdhikyaæ kuvalayakamalÃd­taprakÃÓa ityuktamiti Óle«asamutthÃpito vyatireka÷ / atha Óle«ÃlaÇkÃro nirÆpyate / ## yatra kevalaprak­tayo÷ kevalÃprak­tayoÓca Óle«a÷ kathyate; tatra prakÃradvaye viÓe«aïaviÓe«yaÓli«Âatà / prak­tÃprak­tavi«aye 'ntyabhede viÓe«aïamÃtraÓli«Âatà / viÓe«yayorapi Óli«Âatve ÓabdaÓaktimÆladhvaniprasaÇgÃt / kevalaprak­tayo÷ kevalÃprak­tayoÓcaikaÓabdagocaratve tu na dhvaniÓaÇkà / atrÃrthadvayapratipÃdane 'prastutatvena prastutatvena và vaimagyÃbhÃvÃdabhidhaiva samarthà / prastutÃprastutavi«aye tu abhidhÃyÃ÷ prastutaikaparatantratvÃdaprastutÃrthapratipattirvya¤janavyÃpÃrÃyattaiva / tathà coktaæ kÃvyaprakÃÓe--- "anekÃrthasya Óabdasya vÃcakatve niyantrite / saæyogÃdyairavÃcyÃrthadhÅk­d vyÃp­tira¤janam //' iti / tadevaæ tridhà Óle«a÷ / tatra kevalaprÃkaraïikayoryathÃ--- ## atra pÆjÃvi«ayatayà hariharayo÷ prÃkaraïikatvam / aprÃkaraïikayoryathÃ--- ## atra mahÃkulÃnÃæ hariÓcandraprabh­tÅnÃæ kulaparvatÃnÃæ copamÃnatvenÃprÃkaraïikatvam / prÃkaraïikÃprÃkaraïikayoryathÃ--- vijitÃripuro mÆrtau vilasatsarvamaÇgala÷ / ## atra pratÃparudrarudrayo÷ prÃkaraïikÃprÃkaraïikatvam / [VIII.34-parikarÃlaÇkÃra÷] parikarÃlaÇkÃra÷ / viÓe«aïavaicitryamÆlatvÃt parikara ucyate / ## yatra viÓe«aïÃni sÃbhiprÃyÃïi nibadhyante sa parikarÃlaækÃra÷ / yathÃ--- ## atra rÃj¤a ityevamÃdiviÓe«aïÃni utprÃsagarbhÃïi / [VIII.35-Ãk«epÃlaÇkÃra÷] Ãk«epÃlaÇkÃra÷ / athÃk«epÃlaækÃra÷ ## yatra viÓe«apratipattyarthamuktavak«yamÃïayo÷ prÃkaraïikayorni«edhÃbhÃsa÷ kathyate, sa Ãk«epÃlaækÃra÷ / uktavi«aye vastu và kathanaæ và ni«idhyate / vak«yamÃïavi«aye kathanameva ni«idhyate / tatrÃpi sÃmÃnyarÆpeïa pratij¤Ãya viÓe«arÆpeïa ni«edha÷ / aæÓoktÃvaæÓÃntarasya và ni«edha÷ / evaæ caturvidho 'yamÃk«epa÷ / krameïai«ÃmudÃharaïÃni / ## atra rÃjasandhivigrahakÃriïÃmuktau na vayaæ saædeÓahÃriïa iti vastuni«edha÷ / sa cÃnupapadyamÃna÷ saædhivigrahakÃlocitakaitavavacanaparihÃreïa tattvavÃditve paryavasita÷, sarvajagatpÃlakasya tava ÓatrubhÃvena nÃlokanÅyà rÃjÃna÷, kiæ tu bh­tyarÆpeïa saærak«aïÅyà ityevamÃdiviÓe«amÃk«ipati / kathanani«edho yathÃ--- ## atra vayamaÓaraïà ityevamÃdyuktikathanani«edhà (dÃ) bhÃsarÆpÃdavaÓyaparipÃlanÅyatvÃdiviÓe«a÷ pratÅyate / vak«yamÃïavi«aye sÃmÃnyaæ pratij¤Ãya kathanani«edho yathÃ--- ## atra vij¤ÃpayÃma iti sÃmÃnyaæ pratij¤Ãya kathanani«edhÃbhÃsÃt sarvathà vayaæ rak«aïÅyà iti viÓe«a Ãk«ipyate / aæÓoktÃvaæÓÃntarasya ni«edho yathÃ--- ## atra pratÃparudro mahÅyÃn, yÆyamalpà ityaæÓoktyà yadi và kimuktairityaæÓÃntarani«edhÃbhÃsena sarvathà praïÃmai÷ prasÃdanÅyo 'yam, na tu prÃtipak«yamavalambanÅyaæ yu«mÃbhiriti ÓatrustrÅvacanabhaÇgyà viÓe«a Ãk«ipyate / ## yathà ca i«Âani«edhasyÃnupapadyamÃnatayà ÃbhÃsatvaæ tathà ani«ÂavidherapyanupapadyamÃnatayà ÃbhÃsatvam / yathÃ--- ## atrÃni«ÂabhÆtaæ pratÃparudrapÃdasevÃtyajanaæ tadripukÃminyà vidhÅyate / sa vidhiranupapadyamÃna ÃbhÃse paryavasyati / araïyag­hamedhinyà rÅtirabhyasyata ityanena vidhyÃbhÃsa eva upab­æhita÷ / [VIII.36-vyÃjastutyalaÇkÃra÷] vyÃjastutyalaÇkÃra÷ / atha gamyaprastÃvÃt vyÃjastutirucyate / ## yatra nindÃkathanamukhena stutirgamyate---ekà sà / yatra stutimukhena nindà gamyate---sà dvitÅyà vyÃjastuti÷ / krameïa yathÃ--- ## stutyà nindà yathÃ--- ## [VIII.37-aprastutapraÓaæsÃlaÇkÃra÷] aprastutapraÓaæsÃlaÇkÃra÷ / atha gamyatvaprastÃvÃdaprastutapraÓaæsocyate / ## yatra sÃrÆpyeïa sÃmÃnyaviÓe«abhÃvena kÃryakÃraïabhÃvena cÃprastutakathanÃt prastutapratÅtistatrÃprastutapraÓaæsà / aprastutÃt prastutapratÅtirityanena samÃsoktervyÃv­tti÷ / na ca kÃryÃt kÃraïapratÅtÃvanumÃnÃvirbhÃvaÓaÇkà ; anumÃnÃlaækÃre pratyÃyyapratyÃyakayordvayorapi prÃkaraïikatvÃbhyupagamÃt / anena paryÃyoktasya vyÃv­ttirapi / na cÃyaæ dhvani÷ / pratÅyamÃnasya vÃcyasiddhyaÇgatvÃt / tatra sÃrÆpyeïa yathÃ--- #<ÃÓÃsu praÓamitavÃsanodayebhya÷ kiæ labdhaæ bhramaragaïairjarattarubhya÷ / punnÃgo navanavasaurabhaprasÆnairÃmodaæ diÓati vivÃsamÃrabhadhvam // ViPrud_8.207 //># atra bhramarav­ttÃntenÃprastutena sarvÃn asaæpÆrïavibhavÃn urvÅÓvarÃn vihÃya sakalaguïaparipÆrïa÷ sarvajanÃnandÅ pratÃparudra eka eva sarve«Ãæ vidu«Ãæ sevya iti prastutaæ pratÅyate / sÃmÃnyÃdviÓe«apratÅtiryathÃ--- ## atra pratÃparudrasya guïamahattve prastute sÃmÃnyamabhihitam / viÓe«Ãt sÃmÃnyapratipattiryathÃ--- ## (dra«Âumanà api na paÓyati na bhaïati vaktuæ sakautÆhalÃpi / sparÓÃÓayÃpi na sp­Óati vanitÃyÃ÷ kÅd­ÓÅ s­«Âi÷ //) atra mugdhÃnÃæ navasaægame mahatÅ lajjeti sÃmÃnye prastute viÓe«o 'bhihita÷ / kÃryÃt kÃraïapratÅtiryathÃ--- ## atrÃrïavÃdÅnÃæ gÃdhatvÃdibhi÷ kÃryabhÆtairaprastutai÷ kÃraïabhÆtaæ pratÃparudragÃmbhÅryÃdi pratÅyate / kÃraïÃt kÃryapratÅtiryathÃ--- ## atra kathamÅd­ÓamahÃvibhavabhÃjanamadhunà bhavasÅti kÃryaæ p­cchate savismayÃya suh­de kÃraïabhÆtà pratÃparudrak­pÃd­«Âirabhihità / vÃcyasaæbhÃvasaæbhavobhayarÆpatayà yathÃsaæbhavaæ bhedÃ÷ svayaæ dra«ÂavyÃ÷ / [VIII.38-paryÃyoktÃlaÇkÃra÷] paryÃyoktÃlaÇkÃra÷ / gamyatvaprastÃvÃt paryÃyoktamucyate / ## yatra prastutasyaiva kÃryasya varïanÃt prastutameva kÃraïaæ gamyate, tat paryÃyoktam / yathÃ--- ## atra ripunagarÅdÅrghikÃvÃrivihÃreïa pratÃparudracamÆcarakart­keïa kÃryabhÆtena samaraprÃrambha eva svapurÃïi vihÃya palÃyità pratin­pÃ÷ iti kÃraïaæ pratÅyate / [VIII.39-pratipÃlaÇkÃra÷] pratÅpÃlaÇkÃra÷ / atha pratÅpam / #<Ãk«epa upamÃnasya kaimarthakyena kathyate / yadvopameyabhÃva÷ syÃt tatpratÅpamudÃh­tam // ViPrud_8.214 //># yatropameyasya lokottaratvÃdupamÃnÃk«epa÷ kriyate, tadekaæ pratÅpam / yatropamÃnasyopameyatvaæ kalpyate, tat dvitÅyam / Ãdyaæ yathÃ--- ## dvitÅyaæ yathÃ--- ## [VIII.40-anumÃnÃlaÇkÃra÷] anumÃnÃlaÇkÃra÷ / ## rÆpakahetukatvena tarkÃnumÃnavailak«aïyam / yathÃ--- ## kÃvyaliÇgÃlaækÃra÷ / atha kÃvyaliÇgam / ## yatra heturvÃkyagatatvena padagatatvena và pratipÃdyate tat kÃvyaliÇgam / yathÃ--- ## atra vÃkyÃrthagato hetu÷ / padÃrthagato yathÃ--- ## atra pÆrvaæ parimlÃnÃyà bhÆpÃlaphÃlalipe÷ punarucchvÃse pratÃparudranarendracaraïanakhacandrikÃsecanaæ hetu÷ / tasya viÓe«aïagatatvÃt padÃrthagatatvokti÷ / arthÃntaranyÃsÃlaÇkÃra÷ / athÃrthÃntaranyÃsa÷ / ## yatra kÃryakÃraïabhÃvena, sÃmÃnyaviÓe«abhÃvena và prak­tasamarthanaæ kriyate, so 'rthÃntaranyÃsa÷ / kÃryakÃraïabhÃvena yathÃ--- ## atra phalarÆpeïaunnatyena namratvakÃraïaæ samarthitam / sÃmÃnyÃdviÓe«asamarthanaæ yathÃ--- ## atra bhÅtasya sarvaæ bhayakÃrÅti sÃmÃnyamacetanebhyo ripubhÆpà bibhyatÅti viÓe«aæ samarthayati / viÓe«Ãt sÃmÃnyasamarthanaæ yathÃ--- ## atra pratÃparudrasaægatimahimnà kali÷ k­tayugasad­Óa iti viÓe«eïa sÃmÃnyasamarthanam / kÃryakÃraïabhÃve 'pi kÃraïÃt kÃryasamarthanaæ kÃvyaliÇge 'ntarbhÆtamiti tannoktam / ata÷ prakÃratrayamarthÃntaranyÃsasya / [VIII.41-yathÃsaækhyÃlaÇkÃra÷] yathÃsaækhyÃlaÇkÃra÷ / tarkanyÃyamÆlÃlaækÃrÃnantaraæ vÃkyanyÃyamÆlÃlaækÃrà nirÆpyante / ## yatra yena krameïoddi«ÂÃ÷ padÃrthÃstenaiva krameïÃnÆddiÓyante ; tatra yathÃsaækhyÃlaækÃra÷ / yathÃ--- ## [VIII.42-arthÃpyalaÇkÃra÷] arthÃpattyalaÇkÃra÷ / ## yatra kasyacidarthasya ni«pattau tatsamÃnanyÃyÃt kaimutyenÃrthÃntaramÃpatati so 'rthÃpattiralaækÃra÷ / na cÃtrÃnumÃnaÓaÇkÃ, kaimutyanyÃyasaæbandharÆpatvÃt / yathÃ--- ## api ca--- ## atra pratÃparudrÃpek«ayà merÃvapyasÃre 'nye«Ãæ mahÅbh­tÃmarthÃdasÃratvaæ kaimutyÃdÃpatati / parisaækhyÃlaÇkÃra÷ / atha parisaækhyà / ## yatraika vastu yugapadanekatra saæbhÃvyamÃnamekatraiva niyamyate, sà parisaækhyà sà prathamaæ dvividhÃ, praÓnapÆrvikÃ, tadanyathà ceti / tayordvarjayorvarjanÅyasya ÓÃbdatvÃrthatvÃbhyÃæ dvaividhye cÃturvidhyam / tatra ÓÃbdavarjanÅyà praÓnapÆrvikà yathÃ--- ## ÃrthavarjanÅyà praÓnapÆrvikà yathÃ--- ## ÓÃbdavarjanÅyà apraÓnapÆrvikà yathÃ--- ## ÃrthavarjanÅyà apraÓnapÆrvikà yathÃ--- ## ## alaÇkÃrasya Óle«eïa cÃrutvÃtiÓaya÷ / [VIII.42-uttarÃlaÇkÃra÷] uttarÃlaÇkÃra÷ / ## yatrottarÃnnibadhyamÃnÃt praÓna unnÅyate tadekamuttaram / cÃrutvÃrthamasak­llokottaraæ praÓnapratipÃdanapÆrvamuttaraæ dvitÅyamuttaram / krameïa yathÃ--- ## atra pratÃparudro yadà prabhavati tadÃrabhya pÆrïadharmaprati«Âhà mahÅ / mahÅdevà api tathÃvidhasaæto«abhÃja÷ / kimadhunà p­cchasÅtyuttarÃt kiæ pratÃparudrarÃjye dharmapratipÃlanamasti kiæ sukhino bhÆsurà ityunnÅyate praÓna÷ / dvitÅyaæ yathÃ--- ## (ki nu dhanaæ ? kulavidyà ; ko lÃbha÷ ? sajjanena sahavÃsa÷ / kà nagarÅ ? ekaÓilà ; ko rÃjà ? vÅrarudranaranÃtha÷ //) [VIII.43-vikalpÃlaÇkÃra÷] vikalpÃlaÇkÃra÷ / ## yatra tulyapramÃïÃnuÓi«ÂayorviruddhayoryugapatprÃptau ekasyÃsaæbhavastatra vikalpa÷ / aupamyagarbhatvÃccÃrutvam / yathÃ--- ## atra pratÃparudre prabhavati rÃj¤Ãæ saædhivigrahÃbhyÃæ tulyabalapramÃïÃbhyÃæ Óironamanadhanurnamane yugapadeva prÃpte, tayorviruddhatvÃdyaugapadyÃsaæbhave vikalpa÷ / samuccayÃlaÇkÃra÷ / ## yatra guïÃnÃæ vaimalyÃdÅnÃæ kriyÃïÃæ ca darÓanÃdÅnÃæ yugapadavasthÃnaæ tatra samuccayÃlaækÃra÷ / yathÃ--- ## kriyÃsamuccayo yathÃ--- ## (prek«ate imÃæ narendra÷ praviÓati madanaÓca galati mÃnaÓca / ghÆrïate manaÓca ÓÆnyaæ kimetat paÓyata sakhya÷ //) ete bhinnavi«ayatve udÃharaïe / ekavi«ayatve yathÃ--- ## guïakriyÃsÃmastyena yathÃ--- ## dvitÅya÷ samuccaya÷ / ## yatraikaæ kÃryaæ sÃdhayitumahamahamikayà bahÆnÃæ kÃraïÃnÃmudyama÷, so 'pi samuccaya eva, yugapadaneke«ÃmavasthÃnÃt / yathÃ--- #<Óubhraæ yaÓa÷ Óauryamahacca v­ttaæ vidyÃnavadyà vimalaæ kulaæ ca / pratÃparudrasya nareÓvarasya lokottarÃæ rÅtimuda¤cayanti // ViPrud_8.248 //># atra yaÓa÷ prabh­tÅnÃæ lokottararÅtisaæpÃdane pratyekaæ hetutve 'pi yugapatkhalekapotanyÃyena saæbandha÷ / samÃdhyalaÇkÃra÷ / atha samÃdhirucyate / ## yatraikasmin kÃraïe kÃryasÃdhanÃya prav­tte kÃkatÃlÅyatayÃnyat kÃraïamÃgatya tatkÃryaæ sukaraæ karoti sa samÃdhyalaÇkÃra÷ /[VIII.44-samÃdhyalaÇkÃra÷]yathÃ--- ## atra pratÃparudranarendrakrodhaÓÃntyarthaæ raïÃgre prakrÃntastutÅnÃæ rÃj¤Ãæ vaktre«u vÃyuvaÓÃt kÃkatÃlÅyatayà patitaist­ïai÷ kopaÓÃntilak«aïakÃryasya sukaratvam / [VIII.45bhÃvilaÇkÃra÷] bhÃvikÃlaÇkÃra÷ / atha lokanyÃyamÆlÃlaækÃrà nirÆpyante / ## yatrÃdbhutacaritopavarïanÃd bhÆtabhÃvinorvastuno÷ pratyak«ÃyamÃïatvaæ bhavati sa bhÃvikÃlaÇkÃra÷ / na ca bhÆtabhÃvino÷ pratyak«avadavabhÃso viruddha÷ / atyadbhutavastuvarïanayà bhÃvukÃnÃæ h­di bhÃvanodayÃt / tathà ca bhÃvanÃyÃ÷ (puna÷) punaÓcetasi nidarÓanÃt pratyak«ÃyamÃïatvaæ ghaÂata eva / yathà pÃnthasya kÃminÅbhÃvanayà tasyÃ÷ pratyak«ÃyamÃïatvam / na ceyaæ svabhÃvokti÷ ; tasyÃæ vastusvabhÃvasya yathÃvadvarïanayà pratyak«ÃyamÃïatà / iha tvatyadbhutatvena / nÃpi rasavadÃdyalaÇkÃra÷ ; tatra vibhÃvÃdyanusaædhÃnenaiva rasÃderbhÃvyatvam, na tvatyadbhutatvena / na ceyamutprek«Ã, atÅtÃnÃgatayo÷ pratyak«atvenÃdhyavasÃyÃbhÃvÃt, na cÃyaæ bhrÃntimadalaÇkÃra÷, bhÃvanÃyà abhrÃntirÆpatvÃt / ata÷ sarvottÅrïa evÃyamalaÇkÃra÷ / yathÃ--- ## atrëÂÃdaÓadvÅpayuktÃyà medinyà daæ«ÂrÃgre m­dbindurÆpateti atyadbhutavarïanayà tathÃvidhabhÃvanÃyÃæ pratyak«avat pratÅtisaæbhava÷ / [VIII.46-pratyanÅkÃlaÇkÃra÷] pratyanÅkÃlaÇkÃra÷ / atha pratyanÅkÃlaÇkÃra÷ pratipÃdyate / ## yatra prabalasya pratipak«asya pratÅkÃrÃsÃmarthyÃt tadÅyatiraskÃro bhavati tat pratyanÅkam / yathÃ--- ## atra sÃd­Óyahetukaæ tadÅyatvamityalaækÃratvam / [VIII.47vyaghÃtÃlaÇkÃra÷] vyÃghÃtÃlaÇkÃra÷ / atha vyÃghÃta÷ / ## yadvastu yena kenacit kartrà yena sÃdhanena sÃdhitaæ, tadvastu tenaiva sÃdhanenÃnyena kartrà yadanyathà kriyate sa vyÃghÃta÷ / yathÃ--- ## [VIII.48-paryÃyÃlaÇkÃra÷] paryÃyÃlaÇkÃra÷ / atha lokanyÃyamÆlÃlaÇkÃranirÆpaïaprastÃvÃt paryÃyÃlaækÃro nirÆpyate / ## yatra kramÃdekamÃdheyamanekasminnÃdhÃre vartate sa eka÷ paryÃya÷ / na cÃtra viÓe«ÃlaækÃra÷, tatraikasyÃnekatra yugapadvartanam, atra krameïa / tathaikasminnÃdhÃre 'nekamÃdheyaæ vartate sa dvitÅya÷ paryÃya÷ / na cÃtra samuccayÃlaækÃra÷, tatrÃpyekatrÃneke«Ãæ yugapadvartanam, atra krameïa / yathÃ--- ## atraikasyà medinyÃ÷ kramÃdanekatra vartanam / dvitÅya÷--- ## [VIII.49-sÆk«mÃlaÇkÃra÷] sÆk«mÃlaÇkÃra÷ / atha sÆk«mÃlaÇkÃro nirÆpyate / ## vidagdhamÃtraj¤eyasyÃrthasya yatrÃkÃreÇgitÃbhyÃæ prakÃÓanaæ sa sÆk«mÃlaÇkÃra÷ / yathÃ--- ## (gurujanasavidhe vadhÆrd­«Âvà narendrapre«itÃæ dÆtÅm / sarvÃÇge«u sahÃsaæ kastÆrÅvilepanaæ karoti //) atra kastÆrÅvilepanena timirasamaya÷ saæketakÃla iti prakÃÓitam [VIII.50-udÃttÃlaÇkÃra÷] udÃttÃlaækÃra÷ / athodÃttÃlaækÃra÷ kathyate / tasyÃpi lokanyÃyamÆlataivÃnantaryakÃraïam / ## yatra mahÃsam­ddhiÓÃlino vastuno varïanaæ kriyate, tatra udÃttÃlaÇkÃra÷ / yathÃ--- ## atha samÃnanyÃyÃt pariv­ttirnirÆpyate / ## samanyÆnÃdhikÃnÃæ samÃdhikanyÆnairvinimaya÷ pariv­tti÷ / samena samapariv­tti÷, nyÆnenÃdhikapariv­tti÷, adhikena nyÆnapariv­ttiÓceti / samena samapariv­ttiryathÃ--- ## atra vacasÃæ gandhasindhurÃïÃæ ca samatvam / nyÆnenÃdhikapariv­ttiryathÃ--- ## atra tyajyamÃnÃdupÃyanÃderÃdÅyamÃnasya pratÃparudrak­pÃvilasitasyaivÃdhikyam / adhikena nyÆnapariv­ttiryathÃ--- ## atra tyajyamÃnÃdÃbharaïajÃtÃdÃdÅyamÃnasya valkalÃdernyÆnatvam / [VIII.51-kÃraïamÃlÃlaÇkÃra÷] kÃraïamÃlÃlaÇkÃra÷ / atha Ó­ÇkhalÃnyÃyamÆlÃlaÇkÃrà nirÆpyante / ## yadà pÆrvapÆrvaæ krameïottarottaraæ prati hetutÃæ bhajate, sa kÃraïamÃlÃkhyo 'laÇkÃra÷ / yathÃ-- ## [VIII.52-ekÃvalyalaÇkÃra÷] ekÃvalyalaÇkÃra÷ / ## yatra pÆrvapÆrvaæ prati krameïottarottaraæ viÓe«aïatvaæ bhajate, sa ekÃvalyalaÇkÃra÷ / yathÃ--- ## etat sthÃpanenodÃharaïam / apohanenÃpi bhavati ; yathÃ--- ## [VIII.53-mÃlÃdÅpakÃlaÇkÃra÷] mÃlÃdÅpakÃlaÇkÃra÷ / ## yatra pÆrvapÆrvasyottarottaraguïÃvahatvaæ sa mÃlÃdÅpakÃlaÇkÃra÷ / yathÃ--- ## [VIII.54-sÃrÃlaÇkÃra÷] sÃrÃlaÇkÃra÷ / ## yathÃ--- ## sakalabhuvanasÃrabhÆtaæ pratÃparudraæ vi«ayÅkurvataÓcirÃdasyÃlaÇkÃrasya sÃra ityanvarthÃbhidhÃnam // iti ÓrÅvidyÃnÃthak­tau pratÃparudrayaÓobhÆ«aïe 'laÇkÃra- ÓÃstre 'rthÃlaÇkÃraprakaraïaæ samÃptam / _______________________________________________ // atha miÓrÃlaÇkÃraprakaraïam // atha saæs­«Âisaækarau nirÆpyete / yathà laukikÃnÃmalaÇkÃrÃïÃæ hiraïmayÃnÃæ maïimayÃnÃæ ca p­thak saundaryahetÆnÃmanyonyasaæbandhena cÃrutvÃtiÓayo d­Óyate ; tathaiva kÃvyÃlaÇkÃrÃïÃæ rÆpakÃdÅnÃæ mitha÷ saæbandhena saundaryÃtiÓaya÷ pratÅyate / sa ca saæbandho dvividha÷---saæyogarÆpa÷, samavÃyarÆpaÓceti / saæyoge (miÓra) tilataï¬ulanyÃya÷ / samavÃye---(miÓra) k«ÅranÅranyÃya÷ / tilataï¬ulanyÃyena saæbandhe saæs­«Âi÷ / k«ÅranÅranyÃyena saæbandhe saækara÷ / anayo÷ p­thak cÃrutvÃtiÓayahetutvÃdalaÇkÃradhurandharatvam ; na tu pÆrvoktÃlaÇkÃraÓe«atà / saæs­«Âi÷ / tatra prathamaæ saæs­«Âirnigadyate / ## yatra tilataï¬ulanyÃyena parasparasaæbaddhà rÆpakÃdayo bhavanti sà saæs­«Âi÷ / sà trividhÃ---ÓabdÃlaÇkÃragatatvena, arthÃlaÇkÃragatatvena, ubhayÃlaÇkÃragatatvena ca / [IX.1.1-ÓabdÃlaÇkÃrasaæs­«Âi÷] ÓabdÃlaÇkÃrasaæs­«ÂiryathÃ--- #<ÓumbhatsaæbhramagandhasindhuradhurÃnirdÃritorvÅtalÃ- stvaÇgattuÇgaturaÇgamapratibhayà drÃksyandanasyandanÃ÷ / tÅvrÃrambhasamudyadudbhaÂabhaÂÃÂopasphuraddiktaÂà ni÷ sÅmÃ÷ prasaranti rudran­paterjaitraprayÃïodyamÃ÷ // ViPrud_9.2 //># atra cchekÃnuprÃsav­ttyanuprÃsayo÷ saæs­«Âi÷ / [IX.1.2-arthÃlaÇkÃrasaæs­«Âi÷] arthÃlaÇkÃrasaæs­«ÂiryathÃ--- ## atra nidarÓanopamÃyo÷ saæs­«Âi÷ / [IX.1.3-ubhayasaæs­«Âi÷] ubhayasaæs­«ÂiryathÃ-- ## atra v­ttyanuprÃsopamÃyo÷ saæs­«Âi÷ / IX.2saÇkara÷ / atha saÇkaro nirÆpyate / ## yatra k«ÅranÅranyÃyenÃlaÇkÃrÃïÃæ mitha÷ saæbandho bhavati sa saÇkara÷ / tasyÃÇgÃÇgibhÃvena ekavÃcakÃnupraveÓena saædehena ca traividhyam / tatrÃÇgÃÇgibhÃvasaÇkaro yathÃ--- ## atra yÃtrÃ÷ prÃv­¬vihÃrà ivetyupamÃlaÇkÃreïa dvipaghaÂÃkÃdambinÅtyatropamà prasÃdhyata iti sajÃtÅyayoraÇgÃÇgibhÃva÷ ; kÃdambinÅva dvipaghaÂeti samÃsÃÓrayaïÃt / k«oïÅbh­tkaÂakoparodhetyatra Óle«amÆlÃtiÓayokti÷ / vijÃtÅyasaÇkaro yathÃ--- ## atra prak«ÃlanÃyevetyutprek«ayà durlipikalma«asyetyatra rÆpakaæ prasÃdhyata iti vijÃtÅyayoraÇgÃÇgibhÃva÷ / ekavÃcakÃnupravi«ÂasaÇkaro yathÃ--- ## atra vijitÃripura ityarthasÃmyÃdupamÃ, vilasatsarvamaÇgala iti ÓabdasÃmyÃt Óle«aÓca ÓambhurivetyekasminnivaÓabde 'nupravi«Âau / saædehasaÇkaro yathÃ--- ## atra kÃkatÅyakulÃmbudhau ityÃdau rÆpakopamÃyo÷ saædehasaÇkara÷ / kÃkatÅyÃnvaya evÃmbudhi÷, kÃkatÅyÃnvayo 'mbudhiriveti samÃsadvayasaæbhavÃt / na cÃtra sÃdhakaæ bÃdhakaæ và pramÃïamanyatarasyÃstÅti saædeha eva paryavasyati / sÃdhakabÃdhakapramÃïasaæbhave tu saædehaniv­tti÷ / atra sÃdhakaæ yathÃ--- ## atra kÅrttaya eva ma¤jarya iti rÆpakÃlaÇkÃre vataæsayantÅti sÃdhakaæ pramÃïam/ (a) vataæsÅkaraïenÃbhedapratÅti÷ / bÃdhakaæ yathÃ--- ## atra pratipak«abalÃrïava ityupamÃyà vyÃkulÅk­tasattva iti bÃdhakaæ pramÃïam ; "upamitaæ vyÃghrÃdibhi÷ sÃmÃnyÃprayoge' ityanuÓÃsanena sÃmÃnyaprayogasyopamÃbÃdhakatvÃt / ata÷ pÃriÓe«yÃdrÆpakÃlaÇkÃra÷ / evaæ yathÃsaæbhavamanye«ÃmalaÇkÃrÃïÃæ saæs­«ÂisaÇkarau boddhavyau tatra tatra prabandhe«u // iti ÓrÅvidyÃnÃthamahopÃdhyÃyak­tau pratÃparudrayaÓobhÆ«aïe 'laÇkÃra- ÓÃstre miÓrÃlaÇkÃraprakaraïaæ samÃptam / pritÃparudrÅyaæ nÃmÃlaÇkÃraÓÃstraæ samÃptam //