Vidyanatha: Prataparudriya, or Prataparudrayasobhusana, with Kumarasvamin's Ratnapana commentary (Source of electronic text unknown) Input by members of the Sansknet project ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ ÷rãmadvidyànàthapraõãtaü pratàparudrãyam ÷rãmatkumàrasvàmikçtaratnàpaõasahitam atha nàyakaprakaraõam / ## ## ## ## ## ## ## yathà ràmaguõavarõanaü ràmàyaõavalmãkajanmanormahàpratiùñhàkaraõaü, tathà mahàpuruùavarõanena hi ÷reyaskarã prabandhasthitiþ / yathà veda÷àstrapuràõàderhitapràptiþ ahitanivçtti÷ca, tathà sadà÷rayàt kàvyàdapi / iyàn vi÷eùaþ---kàvyàt kartavyatàdhãþ sarasà, anyatra na tathà / tathà hi--- ## tataþ kàvyaü dçùñàdçùñaphalajanakatayà bahåpayuktam / taccoktaü kàvyaprakà÷e--- "kàvyaü ya÷ase 'rthakçte vyavahàravide ÷ivetarakùataye / sadyaþ paranirvçtaye kàntàsaümitatayopade÷ayuje" // iti / prasiddhaü caitanmahàprabandheùu--- "parivaóóhai viõõàõaü saübhàvijjai jaso vióappaüdi guõà / sutrai supurusacariaü kiü tajjeõa õa haraüti kavvàñhñhàvà" // (parivardhate vij¤ànaü saübhàvyate ya÷o 'rjyante guõàþ / ÷råyate supuruùacaritaü kiü tad yena na haranti kàvyàlàpàþ) // yatra punaruttamapuraùacaritaü na nibadhyate, tat kàvyaü parityàjyameva / tanmålà ceyaü smçtiþ---"kàvyàlàpàü÷ca varjayet' iti / na kevalaü kàvyasyàyaü panthàþ / kintu ÷àstarajàtasyàpi sadà÷rayatvena mahàn lokàdaraþ / tathà vai÷eùikàderã÷varapratiùñhàpakatayà jagatpåjyatà / tathà mahàbhàratàdãnàmapi mahàpuruùavarõanaparatayaiva vi÷vàti÷àyitvam / kiü bahunà? vedàntà api brahmapratipàdakatayà paramutkçùyante / 'athàto dharmajij¤àsà' ityupakramamàõena såtrakçtà maharùiõàpi puruùà÷ritasya guõa÷reùñhasya dharmasya jij¤àsàdvàreõa mahàpuruùaguõavarõanameva ÷àstrasya pràõa ityurarãkçtam / tattannyàyaniråpaõaparasyàpi prabandharà÷ermahàpuruùaguõavarõanaü hemnaþ paramàmodaþ / ata÷ca, ## ## taduktaü daõóinà--- "àdiràjaya÷obimbamàdar÷aü pràpya vàïmayam / teùàmasaünidhàne 'pi na svayaü pa÷ya na÷yati" // iti / såktaiva pratipàdyamahimnà prabandhamahattà / taduktaü pràcà bhàmahena--- "upa÷lokyasya màhàtmyàdujjvalàþ kàvyasaüpadaþ" / iti / pratipàditaü 'codbhañena'--- "guõàlaïkàracàrutvayuktamapyadhikojjvalam / kàvyamà÷rayasaüpattyà meruõevàmaradrumaþ" // iti / rudrabhaññenàpi kathitam---"udàracaritanibandhanà prabandhapratiùñhà' iti / prapa¤citaü ca sàhityamãmàüsàyàm---"nàyakaguõagrathitàþ såktisrajaþ sukçtinàmàkalpamàkalpanti' iti / niråpitaü ca 'bhojaràjena'--- "kaveralpàpi vàgvçttirvidvatkarõàvataüsati / nàyako yadi varõyeta lokottaraguõottaraþ" // iti / // mahàkulãnatvàdinàyakaguõàþ // atraite nàyakaguõàþ / ## ## athaiteùàü svaråpamudàharaõaü ca / tatra [1.1.1 mahàkulãnatà] mahàkulãnatà nàma kule mahati saübhavaþ / yathà--- ## [1.1.2 aujjvalyam] athaujjvalyam--- ## yathà--- ## [1.1.3 mahàbhàgyam] atha mahàbhàgyam--- vi÷vaübharàdhipatyaü yat tanmahàbhàgyamucyate / yathà--- ## [1.1.4 audàryam] athaudàryam--- ## yathà--- ## [1.1.5 tejasvitàþ] atha tejasvità--- jagatprakà÷akatvaü yat tejasvitvaü taducyate / yathà--- ## [1.1.6 vaidagdhyam] atha vaidagdhyam--- ## yathà--- ## [1.1.7 dhàrmikatvam] atha dhàrmikatvam--- dharmaikàyattacittatvaü dhàrmikatvamudãryate / yathà--- ## #<àdigrahaõànmahàmahimatvapàõóityaprabhçtayaþ / tanmahàmahimatvaü syàd yà punardevatàtmatà // ViPrud_1.23 //># [1.1.8 mahàmahãtàtmatà] yathà--- ## atra garuóadhvajàtmakatayà mahàmahimatoktà / [1.1.9 pàõóityam] atha pàõóityam--- sarvavidyàdhikatvaü yat pàõóityaü tadudàhçtam / yathà--- ## atha nàyakaguõaniråpaõànantaraü nàyakasvaråpaü niråpyate / ## ya÷aþ pratàpàbhyàü [1.2.1 subhagatvamþ] subhagatvaü yathà--- ## [1.2.2 dharmakàmàrthatatparatvam] dharmakàmàrthatatparatvaü yathà--- ## [1.2.3 dharãõakà] dhurãõatà yathà--- ## [1.2.4 guõàóhyatvam] guõàóhyatvaü yathà--- ## atha nàyakavi÷eùà niråpyante / ## tatra sarvarasasàdhàraõà÷catvàro nàyakàþ dhãrodàttadhãroddhatadhãralalitadhãra÷àntàþ / eteùàü svaråpamudàharaõaü ca / [1.3.1 dhãrodàttaþ] ## yathà--- ## ## [1.3.2 dhãrodhdataþ] yathà--- ## atra bhañànàü dhãroddhatatvam / [1.3.3 dhãralalitaþ] 'suravaikabhåþ' iti pàñhàntaram / ni÷cinto dhãralalitaþ kalàsaktaþ / sukhã mçduþ / i / sukhaikabhåþ iti pàñhàntaram] yathà--- #<÷auryoùmà niravagrahaþ pratinçpàþ sarve 'pi namrãkçtàþ pàtivratyamupaiti bhåriyamayaü nàthaþ svayaübhåþ ÷ivaþ / dhãro 'yaü yuvaràja eva vahati ÷rãvãrarudro dhuraü sarvàmityanumodate pratikalaü ÷rãkàkatãndro nçpaþ // ViPrud_1.36 //># [1.3.4 dhãra÷àntaþ] ## yathà--- ## atra vipràõàü dhãra÷àntatvam / // ÷çïgàranàyakà niråpyante / ## eùàü svaråpamudàharaõaü ca / [1.4.1anukålaþ] ekàyatto 'nukålaþ syàt ekasyàü nàyikàyàü vi÷eùànurakto 'nukålo nàyakaþ / yathà--- ## atra pratàparudrasya kùoõyàü vi÷eùànuràgo vyajyate, yena vadhvà sthirà ratnàkaramekhaleti tannàmagrahaõena snehaprakhyàpanaü kriyate / [1.4.2 dakùiõaþ] tulyo 'nekatra dakùiõaþ / anekàsu nàyikàsu avaiùamyeõa snehànuvartã dakùiõo nàyakaþ / yathà--- ## tathà ca --- ## [1.4.3 dhçùñaþ] vyaktàgà gatabhãrdhçùñaþ yathà--- ## [1.4.4 ÷añhaþ] ## nàyikàmàtraviditavipriyakàrã ÷añhaþ / yathà--- ## atra tattannàyakaviùayatayà kàkatã÷varàõàmudàharaõena vãrarudrasyaiva varõanam / eùàü nàyikànukålane pãñhamardaviñaceñavidåùakanàmànaþ sahàyàþ / teùàü svaråpaü niråpyate / ## spaùñameùàmudàharaõam / athàùñavidhàþ ÷çïgàranàyikàþ / ## ## priyopalàlità nityaü svàdhãnapatikà matà / [1.5.1 svadhãnapatikà] yathà--- ## ## [1.5.2 vàsakàsajnikà] yathà--- ## ## [1.5.3 virahotkaõñhità] yathà--- ## ## [1.5.4 vipralabdhà] yathà--- ## ## [1.5.5 khaõóità] yathà--- ## ## [1.5.6 kalahàntarità] yathà--- ## (tathà tathà anunayan priyastvayà hçdaya ! roùa kaluùeõa / avadhãrito na j¤àto ràjeti viyogavedanàü sahasva) // // de÷àntaragate kànte khinnà proùitabhartçkà / [1.5.7 proùitabhartçkà] yathà--- ## ## [1.5.8 abhisàrikà] yathà--- ## // àsàü nàyikànukålane sahàyàþ // ## etàsàü svaråpamudàharaõaü ca spaùñam / kàma÷àstraprasiddhàþ padmanãcitriõãprabhçtayo jàtivi÷eùà j¤àtavyàþ / saükùepeõa nàyikà trividhà---mugdhà madhyà prauóhà ceti / ## yathàkramamudàharaõàni / mugdhà yathà--- ## madhyà yathà--- ## prauóhà yathà--- ## bhedàntaraü yathàsaübhavamudàhàryam / ## eùa saügraha÷lokaþ / upaskàrahetånàü guõàlaïkàràõàü sadç'÷eïàrye sati caritàrthatvam / yasyàlaïkàrà÷rayatvaü tadeva lokanyàyenàlaïkàryam / tena guõàlaïkàràõàü kàvyamevà÷rayabhåtamiti tadevàlaïkàryam / rasàderalaïkàryatvoktiþ pràdhànyenàtmana iva hàranåpuràdyalaïkàryatvam / jãvitabhåtatvàdrasàdeþ kàvyàtmatà / kvacidrasasya pràdhànyam / kvacidalaïaakàrasya pràdhànyam / kvacidvastunaþ pràdhànyaü ca / (upaskàrahetånàmityàdiþ ati÷làghàkàraõamityanto grantho bahuùu ko÷eùu na dç÷yate, nàpi vyàkhyàtaþ kumàrasvàmisomapãthinà) / rasapràdhànyaü yathà--- #<ãùadaïkuritavibhramacàrau dehapallavitakàntini tanvyàþ / yauvane mukulitastanamàtre puùpita÷ca phalita÷ca manobhåþ // ViPrud_1.69 //># etat kà¤cidbàlàmàlokya saspçhasya pratàparudrasya vacanam / atra ÷çïgàraraso vyajyate // alaïkàrapràdhànyaü yathà--- ## atra candrakàntakuññimànàü lokàlokàcalatañànàü rudradevakãrttau candrikàbuddhyà ÷a÷vat dravo 'bhåditi bhràntimadalaïàro vyajyate / vyaïgyàvasthàyàmalaïkàrasyàpi pràdhànyamastyeva // vastupràdhànyaü yathà--- ## atra talpaphaõã÷aþ dugdhàbdhiü vihàya svagçhaü pràptaþ ityanena kùãrasamudre harirnàstãti vyajyate / anena puruùottamaþ pratàparudraråpeõa kàkatãyakule 'vatatàreti vastu vyajyate / iti trividhaü vyaïgyapràdhànyam // kàvyamà÷ritya guõàlaïkàràõàü vilàsaþ / tacca kàvyaü ÷abdasphuraõenàrthasphuraõena tadubhayasphuraõena ca sahçdayahçdayànandi bhavati // [1.6.1 ÷abdaspuraõam] ÷abdasya sphuraõaü nàma prauóhabandhasya óambaraþ / yo bandhàóambara àrabhañyàü pratipàdayiùyate tacchabdasphuraõam / yathà--- ## [1.6.2 arthaspuraõam] ## yathà--- ## (khaóge yuddhavijçmbhite ripumahãnàthà¤jaliü bimbitaü prekùamàõàþ jayalakùmãvàsakamalaü manyante vij¤àninaþ / manye vãrapratàparudravibhorjanyeùu grahãtuü punaþ sçùñyai ripujãvitàni vidheþ pràptasya pãñhàmbujam) // // [1.6.3 ubhayaspuraõam] ubhayasphuraõaü yathà--- ## evaüvidha÷abdàrthasphuraõàbhyàü kàvyasya càrutvam / ÷abdàrthayorapi puõya÷lokacaritavarõanena sahçdayahçdayànanditvam / ato nàyakasyaiva kàvye pràdhànyam / [1.6.4 nàyakapradhànyam] ## ## yathàkramamudàharaõam--- ## ## evaüvidhavarõanamutpàdye nàyake na ghañate / tasya lokaprasiddhyarthaü kulavyapade÷àdayo bahudhà varõayitumevocitàþ / svataþ siddhe tu nàyake dvaividhyamapi saübhavati / tasya kulavyapade÷àdãnàü lokaprasiddhatvàt kavibhirbalavatpratipakùavijayavarõanaü yuktam / evaü svataþ sidhdotpàdyatvabhedena nàyakasya dvaividhyam / tatra ca- [1.6.5 nàyaka-guõayorvargãkaraõam] ## ## ## sarvanàyakàti÷àyitvàddhãrodàttasya tadviùayatvaü prabandhànàmati÷làghàkàraõam // iti ÷rãvidyànàthakçtau pratàparudraya÷obhçùaõe 'laükàra÷àstre nàyakaprakaraõaü samàptam // iti padavàkyapramàõapàràvàrapàrãõa÷rãmahopàdhyàyakolacalamallinàthasårisånunà vi÷vajanãnavidyasya vidvanmaõeþ peddayàryasyànujena kumàrasvàmisomapãthinà viracite pratàparudrãyavyàkhyàne ratnàpaõàkhyàne nàyakaniråpaõaü nàma prathamaü prakaraõam // _______________________________________________ [II.1. atha kàvyaprakaraõam] // atha kàvyasvaråpaniråpaõam // [II.1 kàvyasvarårapam] ## [II.2 kàvyasàmànyalakùaõam] "adoùau saguõau sàlaükàrau ÷abdàrthau kàvyam"iti kàvyasàmànyalakùaõam / #<÷abdàrthau mårtiràkhyàtau jãvitaü vyaïgyavaibhavam / hàràdivadalaükàràstatra syurupamàdayaþ // ViPrud_2.2 //># #<÷leùàdayo guõàstatra ÷auryàdaya iva sthitàþ / àtmotkarùàvahàstatra svabhàvà iva rãtayaþ // ViPrud_2.3 //># #<÷obhàmàhàrthikãü pràptà vçttayo vçttayo yathà / padànuguõyavi÷ràntiþ ÷ayyà ÷ayyeva saümatà // ViPrud_2.4 //># ## [II.3 vàcaka-lakùaka-vya¤jakaråpeõa ÷abdatraividhyam] vàcakalakùakavya¤jakatvena trividhaü ÷abdajàtam / vàcyalakùyavyaïgyatvenàrthajàtamapi trividham / tàtparyàrtho 'pi vyaïgyàrtha eva, na pçthagbhåtaþ / [II.4 vçttitraividhyam] abhidhàlakùaõàvya¤janàkhyàstisraþ ÷abdavçttayaþ / [II.5 lakùaõàyà÷càturvidhyam] gauõavçttirapi lakùaõàprabheda eva, saübandhànupapattimålakatvàt / yathàgnirmàõavaka ityatràgnisàdç÷yavi÷iùñamàõavakapratipattirvivakùità, tathaiva gaïgàyàü ghoùa ityatra gaïgàsaübandhavi÷iùñatãrapratipattirvivakùità / gaïgàsaübandhasyopalakùaõatve ghoùagatapavitratvàdyasiddheþ / ata eva sàdç÷yanibandhanà saübandhanibandhanà ceti dvividhà lakùaõà / saübandhanibandhanà jahadvàcyà ajahadvàcyà ceti dvividhà / sàdç÷yanibandhanà sàropà sàdhyavasàyà ceti vdividhà / evaü lakùaõà caturvidhà / [II.6 kà÷ikyàdittayastvanyà] kai÷ikyàrabhañã sàttvatã bhàratã ceti racanà÷ritatvena rasàvasthànaüsåcakà÷catasno vçttayaþ / tathà coktaü 'da÷aråpake'--- "kai÷ikyàrabhañã caiva sàttvatã bhàratã tathà / catasro vçttayo j¤eyà rasàvasthànasåcakàþ // ' iti / racanàyà api rasavya¤jakatvaü prasiddham / rasànanuguõavarõaracanàyà doùatvamuktam / vaidarbhãprabhçtayo rãtivi÷eùà na vçttiùvantarbhåtàþ / [II.7 abhidhàniråpaõam] tatra saüketitàrthagocaraþ ÷abdavyàpàro 'bhidhà / sà dvividhà---råóhipårvikà yogapårvikà ceti / råóhipårvikà yathà--- ## atra sarve ÷abdà råóhàþ / yogapårvikà yathà--- ## atra vasumatãratnagarbhetyevamàdayo yaugikàþ / [II.8 lakùaõaniråpaõam] vàcyàrthànupapattyà tatsaübandhinyàropitaþ ÷abdavyàpàro lakùaõà / [II.9jahallakùaõàniråpaõam] tatra jahallakùaõà yathà--- ## atra nagaràõyuccairàkro÷antãti vàcyasyànanvayaþ / acetanànàmàkro÷asyàsaübhavàt tatratyà janà lakùyante / [II.10ajahallakùaõàniråpaõam] ajahallakùaõà yathà--- ## atràlaükàrasiddhyarthaü maulibhistadà÷rayabhåtà nçpatayo lakùyante / [II.11saropalakùaõàniråpaõam] sàropalakùaõà yathà--- ## atra candrakalaïkaråpe kuraïge varàhatvamàropyate / viùayaviùayiõorabhihitayorabhedapratipattiràropaþ / viùayanigaraõenàbhedapratipattiradhyavasàyaþ / [II.12 sàdhyavasànalakùaõàniråpaõam] sàdhyavasàyalakùaõà yathà--- ## atra pratàparudra÷candratayàdhyavasãyate / kàkatãyakulàmbhodherityatràropaþ // [II.13 vya¤janàvçtti] atha vya¤janàvçttiþ anviteùu padàrtheùu vàkyàrthopaskàràrthamarthàntaraviùayaþ ÷abdavyàpàro vya¤janàvçttiþ / sà trividhà ÷abdàrthobhaya÷aktimålatvena / [II.14 ÷abda÷aktimålàvya¤janà] tatra ÷abda÷aktimålà yathà--- ## atra vàhinãsarvatomukhakabandha÷abdànàmarthaprakaraõàdinà sainyasarvavyàpitvalånamastakadehaparàõàü vàcakatve niyantrite 'pi ÷abda÷aktimålà nadãjalapratipattiryato jàyate sà vya¤janàvçttiþ / pràkaraõikàrthaparyavasitàbhidhà na ÷aknotyapràkaraõikàrthapratipattiü kartum / apràkaraõikàrthasyàpi vàkyàrtha÷obhàrthaü vakturvivakùitatvàt / anyatastadapratãtervya¤janàkhyaü ÷abdasyaiva vyàpàràntaraü kalpyate / nàtra lakùaõàvçttiþ saübhavati, vàcyànupapattyabhàvàt / nàtra vyàpàradvayenàrthapratipàdane vàkyabhedaþ, prayokturvivakùàparatantratvàllaukikavàkyànàm // [II.15artha÷avatimålàvya¤janà] artha÷aktimålà vya¤janàvçttiryathà--- #<÷rutvà kàkatibhåbhartuþ kùoõãpàõigrahotsavam / aïguùñhenàlikhan bhåpàþ pàdapãñhãü natànanàþ // ViPrud_2.13 //># atra bhåpà viùaõõà ityartha÷aktyà vyajyate / na càrtha÷aktimåle vya¤jane 'numàna÷aïkà / vyaïgyavya¤jakayoravinàbhàvàbhàvàt / namrànanatvàdikàryasyànekakàraõakatvàt / niyatakàraõapratãtirvivakùànugçhãtàcchabdàdeva / kiücaikasmàdeva vya¤jakàt tattadvyaïgyàrthapratãtirvaktavivakùànusàreõa bhavati, iyamanekavyaïgyàrthapratãtiranumànaparipàñãviruddhà / na càbhidhàvçttiþ / saüketitàrtha eva tasyàþ paricaya itãyatã gamanikà / [II.16ubhaya÷aktimålàvya¤janà] ubhaya÷aktimålà yathà--- ## atra vijitàripura ityartha÷aktimålatvaü, vilasatsarvamaïgalo ràjamauliriti ÷abda÷aktimålatvamityubhaya÷aktimålatvam / atra pratàparudra÷aïkarayorupamàlaükàradhvaniþ // [II.17kai÷ikyàdisvaråpaniråpaõam] atha kai÷ikyàdãnàü svaråpaü niråpyate / ## #<ãùanmçdvarthasaüdarbhà bhàratã vçttiriùyater / ãùatprauóhàrthasaüdarbhà sàttvatã vçttiriùyate // ViPrud_2.16 //># tatra ## ## yatra ÷çïgàrakaruõàvatikomalena saüdarbheõa varõyete tatra kai÷ikã / yatra raudrabãbhatsàvatiprauóhena saüdarbheõa pratipàdyete tatràrabhañã / yatra nàtisukumàrà hàsya÷àntàdbhutà nàtisukumàreõa saüdarbheõa saügrathyante tatra bhàratã / yatra nàtiprauóhau vãrabhayànakau nàtiprauóhena saüdarbheõa nirvàhyete tatra sàttvatã / [II.18kau÷ikyudàharaõam] kai÷ikã yathà--- ## [II.19 àrabhañyudàharaõam] àrabhañã yathà- ## [II.20 bhàratyudàharaõam] bhàratã yathà--- ## [II.21 sàttvatyudàharaõam] sàttvatã yathà--- ## ## anayoþ svaråpam--- ## ÷çïgàrakaruõayoratisukumàrayoralpaprauóhatvaü na dåùyate / kiü tvatiprauóhasaüdarbho neùyate, pratikålavarõaråpadoùàpatteþ // ## atiprauóhayorapi raudrabãbhatsayorãùanmçdubandho na dåùyate / atimçdusaüdarbhastu viruddhaþ / [II.22 madhyamakai÷ikã] madhyamakai÷ikã yathà--- #<àsanne 'pi mahotsave kathamitastyaktvà pravàsaü vrajer dhik dhik sàhasamàvayorvighañanaü ko và vidhiþ kàïkùati / itthaü svapnanivàritapriyatamaprasthànabuddhistato buddhvà mårcchati kàkatãyançpate tvadvairinàrãjanaþ // ViPrud_2.25 //># [II.23madhyamàrabhañi] madhyamàrabhañã yathà--- ## evaü rasàntareùvapyudàharaõaü draùñavyam // vaidarbhyàdirãtãnàü ÷abdaguõà÷ritànàmarthavi÷eùanirapekùatayà kevalasaüdarbhasaukumàryaprauóhatvamàtraviùayatvàt kai÷ikyàdibhyo bhedaþ / saüdarbhasyàtidumçtvamasaüyuktakomalavarõabandhatvam / atiprauóhatvaü paruùavarõavikañabandhatvam / saüyuktamçduvarõeùvãùanmçdutvam / avikañabandhaparuùavarõeùvãùatprauóhatvam // rãtayaþ atha rãtãnàü svaråpamudàharaõaü ca / rãtirnàma guõà÷liùñapadasaüghañanà matà / sà tridhà---vaidarbhã, gauóã, pà¤càlã ceti / [II.2.1 vaidarbhã] ## yathà--- ## yathà và--- ## [II.2.2gauóã] ojaþ kàntiguõopetà gauóãyà rãtiriùyate / yathà--- ## yathà và --- ## [II.2.3 pà¤càlã] pà¤càlarãtirvaidarbhãgauóã ityubhayàtmikà // yathà--- ## yathà ca--- ## ÷ayyà atha ÷ayyà / yà padànàü parànyonyamaitrã ÷ayyeti kathyate / yathà--- ## atra padavinimayàsahiùõutvàdbandhasya padànuguõyaråpà ÷ayyà // pàkàþ atha dràkùàdipàkàþ / ## yathàkramaü svaråpamudàharaõaü ca / [II.4.1 dràkùàpàka] dràkùàpàkaþ sa kathito bahirantaþ sphuradrasaþ / yathà--- ## [II.4.2nàrikelapàkaþ] sà nàrikelapàkaþ syàdantargåóharasodayaþ // yathà--- ## atra na dràgarthapratãtiþ / evaü vastvalaükàrapratãtàvapi draùñavyam / pàkàntaràõi madhukùãràdãni yathàsaübhavamåhyàni // kàvyavi÷eùàþ atha kàvyavi÷eùàþ / vyaïgyasya pràdhànyàpràdhànyàbhyàmasphuñatvena ca trividhaü kàvyam / vyaïgyasya pràdhànye uttamaü kàvyaü dhvaniriti vyapadi÷yate / apràdhànye madhyamaü guõãbhåtavyaïgyamiti gãyate / vyaïgyasyàsphuñatve 'dhamaü kàvyaü citramiti gãyate / [II.5.1dhvaniþ] dhvaniryathà--- ## atra pratàparudrasya kula÷ailàti÷àyi samunnatatvamatisamudraü gàmbhãryaü lokapàlàdhikamai÷varyaü ca dhvanyate / tathà kula÷ailapayonidhilokapàlanirmàõasaürambhàti÷àyi sarvavilakùaõaü kàkatãyanirmàõavaibhavam iti ca vyajyate // [II.5.2guõãbhåtavyaïayam] guõãbhåtavyaïgyaü yathà--- ## atra pràptàbhiùekamahotsavasya pratàparudradevamahàràjasyàgre ÷araõàrthinàü pàrthivànàü tathàvidhakàrpaõyoktipunaþ punaþ praõàmàdikaü vyaïgyaü tàstà÷ceùñà dar÷ità iti vàcyàdanati÷àyi iti guõãbhåtavyaïgyatà / citraü trividham---÷abdacitramarthacitramubhayacitraü ceti / [II.5.3 ÷abdacitram] tatra ÷abdacitraü yathà--- ## [II.5.4arthacitram] arthacitraü yathà--- ## (khaóge yuddhavijçmbhite ripumahãnàthà¤jaliü bimbitaü pa÷yanto jayalakùmãvàsakamalaü manyante vij¤àninaþ / manye vãrapratàparudravibhorjanyeùu grahãtuü punaþ sçùñyai ripujãvitàni vidheryàtasya pãñhàmbujam //) [II.5.5 ubhayacitram] ubhayacitraü yathà--- ## atrànupràsopamàbhyàü citratà // [II.5.6 dhvanivi÷eùàþ] // atha dhvanivi÷eùàþ // atha dhvanivi÷eùà niråpyante / atra dhvanerlakùaõàbhidhàmålatvenàvivakùitavàcyavivakùitànyaparavàcyàkhyau prathamaü dvau bhedau / avivakùitavàcyasyàrthàntarasaükramitàtyantatiraskçtavàcyatayà dvividhasya vàkyapadagatatvena dvaividhye càturvidhyam / vivakùitànyaparavàcyasya saülakùyakramavyaïgyàsaülakùyakramavyaïgyatayà dvau bhedau / saülakùyakramavyaïgye ÷abda÷aktimåle vastvalaïakàraråpatayà dvaividhye vàkyapadagatatvena càturvidhyam / artha÷aktimåle saülakùyakramavyaïgye 'rthasya svataþ saübhavitvena kaviprauóhoktisiddhatvena kavinibaddhoktisiddhatvena ca traividhyam / trividhasya vastvalaükàraråpatayà dvaividhye ùaóvidhatvam / ùaóvidhasyàpi vyaïgyavya¤jakatayà dvaividhye dvàda÷avidhatvam / dvàda÷avidhasyàpi prabandhagatatvena vàkyagatatvena padagatatvena ca traividhye ùañtriü÷atprakàro 'rtha÷aktimålo 'nuraõanadhvaniþ / ubhaya÷aktimålo vàkyagatatvenaikavidha eva / evaü saülakùyakramavyaïgyadhvanerekacatvàriü÷adbhedàþ / asaülakùyakramavyaïgyo rasàdidhvaniþ prabandhavàkyapadapadaikade÷aracanàvarõagatatvena ùaóvidhaþ / evaü vivakùitànyaparavàcyadhvaneþ saptacatvàriü÷adbhedàþ / avivakùitavàcyabhedai÷caturbhiþ saha dhvaneþ prathamaü ÷uddhà ekapa¤cà÷ad bhedàþ / teùàü pratyekamekaikasyaikaikena saübandhe prathamabhedasyaikapa¤cà÷ad bhedàþ / dvitãyasya pa¤cà÷ad bhedàþ / tçtãyasyaikonapa¤cà÷ad bhedàþ / anena krameõottarottarasyaikakaibhedaparityàge ùaóviü÷atyuttara÷atatrayàdhikasahasrasaükhyàkàþ (1326) mi÷rabhedàþ / avivakùitavàcyasya vivakùitànyaparavàcyasaübandhe yo bhedastasminnevàntarbhåto vivakùitànyaparavàcyasyàvivakùitavàcyasaübandhe bhedo na pçthagbhåtaþ / anenaiva krameõa vastudhvaneralaükàradhvanisaübandhabhedo 'pyalaükàradhvanervastudhvanisaübandhànna pçthagbhåta iti pårvapårvasyottarottarasaübandhe ekaikabhedanyånatà j¤eyà / tasyàpi mi÷raõasya triråpeõa saükareõaikaråpayà saüsçùñyà ca puna÷caturdhà yojane caturuttara÷atatrayàdhikapa¤casahasràõi (5304) bhedàþ / #<÷uddhà÷candra÷arà mi÷rà çtunetrànalendavaþ / saüsçùñisaükaràyàtàstvabdhikhàgni÷aràbhidhàþ // ViPrud_2.43 //># tatra #<÷uddhànàmekapa¤cà÷adbhedànàü nàmadheyani kathyante / padagatàrthàntarasaükramitàvivakùitavàcyadhvaniþ // ViPrud_2.43*1 //># ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## // ## ## // ## ## ## // ## ## ## ## ## ## ## ## // ## ## ## ## // ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## tatra diïmàtramudàhriyate / [II.5.7arthàntarasaükramitàvivakùitavàcyadhvaniþ] arthàntarasaükramitàvivakùitavàcyadhvaniryathà--- ## atra àsmàkà iti sarvadainyabhåmayo vayamãdç÷ànàmasmàkaü saübandhino yåyamityarthàntarasaükramitàvivakùitavàcyatà / [II.5.8atyantatiraskçtavàtyadhvaniþ] atyantatiraskçtavàcyo dhvaniryathà--- ## atra vi÷adimaviliptaviyata ityatyantatiraskçtavàcyatvam / anenaiva krameõa vàkyagatatvenàpyudàhàryam / [II.5.9vastunàvastudhvaniþ] athàrtha÷aktimålo vastunà vastudhvaniryathà-- ## atra çtuprabhçtãnàü kàmoddãpakatvàt tadabhàvo ripustrãbhiràkàïkùyata iti pratãyate / tena tàsàü priyaviyogaråpaü vastu vyajyate / anena pratàparudrasya sarve ÷atravo nihatà iti vàcyàdati÷ayaþ / tathà priyavirahavidhuràþ ÷atrustriyaþ katipayavatsaràn jãvità÷ayà prathamamçtånàmabhàvaü và¤chanti / anantaraü tànapi gamayituma÷aktàþ katipayamàseùu pràõàn dhàrayitumudyuktà jyotsnàvatàü pakùàõàü vinà÷aü và¤chanti / anantaraü màsanapyapanetumapàrayantyaþ katipayatithiùu jãvità÷ayà ràtrãõàmasçùñimabhilaùantãti bahuvastu vastunà vyajyate / [II.5.10vastunàlaïakàradhvaniþ] vastunàlaïakàradhvaniryathà--- ## atra harasya kailàsabhràntiþ hareþ kùãràrõavabhràntirityàdiþ bhràntimadalaïkàro byajyate // alaïkàreõa vastudhvaniryathà--- [II.5.11alaïkàreõavastudhvaniþ] ## atràlambata iti nidar÷anàlaïkàreõa sakalaripukùayaþ kùaõàt kçta iti vastu vyajyate // [II.5.12alaïkàreõàlaïkàradhvaniþ] alaïkàreõàlaïkàradhvaniryathà--- ## atra kãrttipuõóarãke nabho bhramarakrãóàü dhatta iti nidar÷anàlaükàreõà÷rayà÷rayiõoranànuguõyaråpo 'dhikàlaükàro vyajyate / à÷rayasya kãrttipuõóarãkasya vaipulyaü amarasàdç÷yapratipàdanenàlpatvaü ca nabhasaþ pratãyate / eùu svataþ siddhàrtha÷aktimålatvam / atha kaviprauóhoktisiddhàrtha÷aktimålo vastudhvaniryathà--- #<÷ràvaü ÷ràvaü khuraliviharatkàrttikeyeùujàtac- chidracchadma÷ravaõapadavãcàriõãü càraõaudhaiþ / ÷a÷vadgãtàü bhuvanamahitàü kàkatãndrasya kãrttiü kau¤cakùmàbhçd bhavati mahato vismayànni÷calàïgaþ // ViPrud_2.50 //># atra pratàparudrasya kãrttiþ sthàvaràõàyapi vismayakàriõãti vastu vyajyate // [II.5.13vastunàlaïkàradhvaniþ] vastunàlaükàradhvaniryathà--- ## atra jayalakùmãsamàliïgitàn vãrarudrabhañàn dçùñvà samadanà iva kaõñakidrumàþ ÷atruvadhåke÷àn karùantãvetyutprekùà vyajyate / [II.5.14alaïakàreõavastudhvaniþ. alaïkàreõa vastudhvaniryathà--- ## (apasarati sakhãbhiþ samaü lajjà vadhvàþ ÷ithilamànàyàþ / àtmagrahaõabhayeneva savidhagate manohare dayite) // atrotprekùayà'liïganaråpaü vastu vyajyate // [II.5.15alaïkàreõàlaïàradhvaniþ] alaükàreõàlaïkàradhvaniryathà--- ## atra nàïgãkarotãvetyutprekùayà pratàparudra÷atråõàü rakùaõaü kartuü vanamapi bibhetãvetyutprekùà vyajyate / kavinibaddhavaktçprauóhoktisiddhàrtha÷aktimålo vastunà vastudhvaniryathà--- ## (ayathà tathà và bhavatvàryà naranàtha kuru rakùaõaü ÷a÷inaþ / yattayà kañàkùolkà àj¤aptà taü maùãkartum) // atra virahàturà àryà candrikàmasahamànà roùojjvalitayà kañàkùolkayà candraü maùãkaroti sa rakùaõãya ityanena vastunà itaþ paraü sà jãvitaü dhàrayituma÷aktà, adhunaiva tvayà samàgantavyamiti vastu vyajyate // [II.5.16vastuvàlaïkàradhvaniþ] vastunàlaïkàradhvaniryathà--- ## atra pratàparudraya÷aþ pratàpayoþ somàrkasàdç÷yapratãterupamà vyajyate / [II.5.17alaïkàreõàlaïkàradhvaniþ] alaïkàreõàlaïkàradhvaniryathà--- ## (pa÷yata halà vadhvàstathà råóho 'pi nirbharo mànaþ / nçpatisamàgamasaübhramasaüjàtabhaya ivàpasarati) // atrotprekùayà priyapràrthanàü vinaiva màninãmanaþ prasannamiti vibhàvanàlaükàro vyajyate // [II.5.18alaïàreõavastudhvaniþ] alaïkàreõa vastudhvaniryathà--- ## atra sevamànevetyutprekùayà sarvathà svãkàryatvàdiråpaü vastu vyajyate // evaü prabandhàdigatatvena yathàsaübhavamudàharaõàni draùñavyàni ; vistarabhayàdiha noktàni // atha ÷abda÷aktimåladhvaniþ / sa ca vastvalaükàragatatvena dvividhaþ / tathà coktam--- "alaïkàro 'tha vastveva ÷abdàdyatràvabhàsate / pradhànatvena sa j¤eyaþ ÷abda÷aktyudbhavo dvidhà // ' iti / [II.5.19 alaïkàradhvaniþ] tatràlaüïkàradhvaniryathà--- ## (eùa satyaü ràjà ÷yàmà khalu tvaü samàgamo dvayoþ / kiü punarna pradoùakathà dç÷yate etatkhalvà÷caryam) // atra prakaraõena kàntànçpavàcakàbhyàü ÷yàmàràja÷abdàbhyàü ni÷àcandrapratãterupamà vyajyate // [II.5.20vastudhvaniþ] vastudhvaniryathà--- ## atra ràjapàdasevàmiti ÷abda÷aktyà prakçtasya pratàparudrasya pratãtiþ prakaraõàjjàyate / anena pratàparudrasya sevà kartavyà kimaraõyavàsena saütaptà iti vastu vyajyate // [II.5.21ubhaya÷aktimåladhvaniþ] ubhaya÷aktimåladhvaniryathà--- ## atra kùmàbhçto nijapakùavijçmbhitaü mu¤cantu, jiùõureùa ityatra ÷abda÷aktimålatà / bhujastambhajambhamàõàdbhutàyudha ityatràrtha÷aktimålatà // asaülakùyakramavyaïgyo rasàdidhvaniþ / tathà coktaü ÷çïgàratilake--- "rasabhàvatadàbhàsabhàva÷àntyàdirakramaþ / bhinno rasàdyalaükàràdalaükàryatayà sthitaþ // ' iti / rasabhàvodàharaõaü tatsvaråpaniråpaõaprapa¤ce rasaprakaraõe bhaviùyati // guõãbhåtavyaïgyam aùñavidhaü niråpyate / guõãbhåtavyaïgyaü madhyamaü kàvyamaùñavidham / tathà coktaü kàvyaprakà÷e--- "agåóhamaparasyàïgaü vàcyasiddhyaïgamasphuñam / saüdigdhatulyapràdhànye kàkvàkùiptamasundaram // ' iti / [II.5.22 agåóham] kàminãkucakala÷avad gåóhasyaiva camatkàrakàritvàdagåóhavyaïgyaü madhyamaü kàvyam / yathà--- ## atra "yadi và jàto 'smyagastyaþ sthitaþ' ityanena jalanidhiparvatebhyo na bibhemãti vyaïgyamagåóham // [II.5.23 aparasyàïgam] aparasyàïgaü, yatra rasàde rasàdiraïgaü tadapi guõãbhåtavyaïgyameva / yathà--- ## atra ÷çïgàrasya bhayarasàïgatvam / [II.5.24 vàcyasidhyaïgam] vàcyasiddhyaïgaü yathà--- ## atra jaladhàrà vyaïgyà / sà ca karavàlanavàmbuda ityasya vàcyabhåtasya råpakasya siddhikçditi guõãbhåtavyaïgyam // [II.5.25 asphuñham] asphuñaü yathà--- ## atra kçpàõasya jahnoràdhikyapratipàdanàd vyatirekaþ paramasphuñaþ pratãyate // [II.5.26 saüdigdhapràdhànyam] saüdigdhapradhànyaü yathà--- ## atràliïganecchàyàü vàkyavi÷ràntirathavà stanamaõóalàloka eveti saüdehaþ // [II.5.27 tulyapràdhànyam] tulyapràdhànyaü yathà--- ## atra pratàparudrasya pàdasevà yadi tyajyate tadànãü nagareùu vàso durlabha iti vyaïgyàrthasya vàcyasya ca samaü pràdhànyam // [II.5.28 anusaüdhànam] asundaraü yathà--- ## (eka÷ilàmahilànàü ÷rutvà narendradar÷anàmodam / gurujananiyantritàyà vadhvàþ ÷yàmalaü vadanam) // atra narendradar÷ananimittaü harùamutpa÷yantyà vadhvà mukhaü ÷yàmalamiti vàcyasyaiva càrutvam / gurujananiyantritàhaü narendraü draùñuü na gatavatyasmi iti vyaïgyàrthasyàcàrutvam // [II.5.28 kàvàkùiptam] yatra kàkvàr'thàntaramàkùipyate, tadapi guõãbhåtavyaïgyameva / yathà--- ## (priyasakhi kathayàdhikà kùoõã lakùmãþ sarasvatã mattaþ / yàü bahu manyate so 'yaü naranàtho guõavi÷eùaj¤aþ) // atra kùoõã madadhiketi kàkukalpanayàdhikà na bhavatãti vastu vyajyate // citraü tu kàvyaü ÷abdàrthàlaïkàracitratayà bahuvidham / tatprapa¤co 'pyalaïkàraprakaraõe vyaktãbhaviùyati // II.6 // mahàkàvyopakàvyàdiprabandhaniråpaõam // atha mahàkàvyàdayaþ prabandhà niråpyante / ## ## ## tattrividham / ## apàdaþ padasaüghàto gadyaü ; padyaü catuùpadam / gadyakàvyaü kàdambaryàdi / padyakàvyaü raghuvaü÷àdi / ## asargabandhaü sårya÷atakàdi / ## varõyate yatra kàvyaj¤airasàvàkhyàyikà matà / yatra vaktràparavaktranàmànau vçttavi÷eùau varõyete socchravàsaparicchinnà'khyàyikà harùacaritàdi / (ko÷àntare vàkyamidaü nopalabhyate / ) II.7 kùudraprabandhaniråpaõam // atha kùudràþ prabandhà niråpyante / [II.7.1 udàharaõam] ## ## yatràdau jayatyupakramaü màlinyàdivçttaü ramyaü padyaü nibadhyate, anantaram "api ca' ityupakramàõyaùñavàkyàni sapràsàni satàlàni prativibhakti nibadhyante, anantaraü vibhaktyàbhàsàþ, tat udàharaõam / [II.7.2 cakravàlakam] ## #<àdyantapadyasaüyuktà saüskçtapràkçtàtmikà / aùñabhirvà caturbhirvà vàkyaiþ skandhasamanvità // ViPrud_2.77 //># [II.7.3 bhogàvalã] ## [II.7.4 birudàvali] ## [II.7.5 taràvali] tàràõàü saükhyayà padyairyuktà tàràvalã matà / evaü kaviprauóhoktisiddhàþ kùudràþ prabandhà yathàsaübhavamåhyàþ / athaiteùàmudàharaõàni vistarabhayàdiha noktàni // iti ÷rãvidyànàthaviracite pratàparudraya÷obhåùaõe 'laükàra÷àstre kàvyaprakaraõaü samàptam // _______________________________________________ // atha nàñakaprakaraõam // // atha nàñyapradhànàþ prabandhà niråpyante // [III.1.1 nàñyasvaråpam] tatra nàñyasvaråpaü niråpyate / ## bhàvà÷rayaü tu nçttyaü syànnçttaü tàlalayànvitam / eùà da÷aråpakoktà prakriyà / nçttyançtåyornàñakàdyaïgatvàdiha svaråpaniråpaõaü kçtam / tathoktaü 'da÷aråpake'--- "madhuroddhatabhedena taddvayaü dvividhaü punaþ / làsyatàõóavaråpeõa nàñakàdyupakàrakam // ' iti / tena nàñyena da÷a råpakàõi bhavanti / [III.1.2 da÷avidharåpakanirde÷àþ] ## ## vastu trividham---prakhyàtam, utpàdyam, mi÷raü ceti / tathoktaü 'da÷aråpake'--- "prakhyàtotpàdyami÷ratvabhedàt tattrividhaü matam ' iti / [III.1.3 da÷avidharåparakàüõàü itivçttàdayaþ] itihàsanibandhanaü prakhyàtam, kavikalpitamutpàdyam, saükaràyattaü mi÷raü ceti evamàdivastubhedànnàyakabhedàt råpakàõàü parasparaü bhedaþ / tathà hi---nàñake prakhyàtamitivçttam, dhãrodàtto nàyakaþ, ÷çïgàravãrarasayoranyatarasya pràdhànyam, anyeùàü rasànàmaïgatvenànuprave÷aþ / prakaraõe utpàdyamitivçttam, dhãra÷ànto nàyakaþ, ÷çïgàrarasasyaiva pràdhànyam / bhàõe utpàdyamitivçttam, dhårtaviño nàyakaþ, ÷çïgàravãrayoþ såcanàmàtrasàratà / prahasane kalpyamitivçttam, pàùaõóaprabhçtayo nàyakàþ, hàsyarasaþ pradhànam / óime prakhyàtamitivçttam, devagandharvapi÷àcàdayo dhãroddhatà nàyakàste ùoóa÷a, raudrarasaþ pradhànam, vãra÷çïgàrayoranuprave÷aþ / vyàyoge prakhyàtamitivçttam, dhãroddhato nàyakaþ, vãrarasaþ pradhànam / samavakàre devàsuràdayo dvàda÷a nàyakàþ, vãrarasaþ pradhànam, kalpitamitivçttaü prasiddhaü và / vãthyàü kalpitamitivçttam, dhãroddhato nàyakaþ, ÷çïgàrarasasya såcanàmàtrasàratà / aïke prakhyàtamitivçttam, pràkçtajano nàyakaþ, karuõarasaþ pradhànam, ãhàmçge mi÷ramitivçttam, dhãroddhato nàyakaþ, ÷çïgàrarasasyàbhàsatvam / [III.1.4 da.rå. sàmagrã] atha teùàü sàmagrã niråpyate / tatra pa¤ca sandhayaþ / tathà coktaü da÷aråpake--- "mukhaü pratimukhaü garbhaþ sàvamar÷opasaühçtiþ' iti / [III.1.5. sandhipa¤cakavivecanam] saüdhirnàmaikena prayojanenànvitànàü kathànàmavàntaraprayojanasaübandhaþ / tatràrambhabãjasaübandho mukhasaüdhiþ / prayatnabindusaübandhaþ pratimukhasaündhiþ / pràptyà÷àpatàkayoþ saübandho garbhasaüdhiþ / niyatàptiprakaryoþ saübandho vimar÷asaüdhiþ / phalàgamakàryayoþ saübandho nirvahaõasaüdhiþ / tathà coktaü da÷aråpake--- "bãjabindupatàkàkhyaprakarãkàryalakùaõàþ / àrambhayatnapràptyà÷àniyatàptiphalàgamàþ // arthaprakçtayaþ pa¤ca pa¤càvasthàsamanvitàþ / yathàsaükhyena jàyante mukhàdyàþ pa¤ca saüdhayaþ // ' iti / athàrambhàdãnàü lakùaõaü niråpyate--- ## ## ## atha bãjàdipa¤cakaü niråpyate--- ## ## ## [III.2 mukhasandhiþ] atha mukhaü niråpyate--- ## ## bãjàrambhànuguõyena mukhasandheraïgàni prayoktavyàni / ## ## yathàkramameùàü svaråpaü niråpyate--- bãjanyàsa upakùepaþ / bãjasya bahåkaraõaü parikaraþ / bãjaniùpattiþ parinyàsaþ / bãjaguõavarõanaü vilobhanam / bãjànukålasaüghañanaprayojanavicàro yuktiþ / bãjasukhàgamaþ pràptiþ / bãjasaünidhànaü samàdhànam / bãjasukhaduþ khaheturvidhànam / bãjaviùayà÷caryàve÷aþ paribhàvanà / gåóhabãjaprakà÷anamudbhedaþ / bãjànuguõaprotsàhanaü bhedaþ / bãjànuguõaprastutakàryàrambhaþ karaõam / etàni dvàda÷a mukhasandheraïgàni / eteùàü madhye upakùepaparikaraparinyàsayuktyudbhedasamàdhànànàmàva÷yakatvam / [III.3 pratimukhasandhiþ] atha pratimukhasandhiþ--- ## binduprayatnànuguõyena pratimukhasandheraïgàni prayoktavyàni / ## ## eùàü svaråpaü niråpyate--- saübhogaviùayamanoratho vilàsaþ / dçùñanaùñapadàrthànusaraõaü parisarpaþ / aniùñavastuvikùepo vidhåtam / aratyupa÷amanaü ÷amaþ / parihàsavacanaü narma / anuràgoddhàñanotthà prãtirnarmadyutiþ / uttarottaravàkyairanuràgabãjaprakà÷anaü pragamanam / chadmanà hitàgamananirodhanaü nirodhaþ / iùñajanànunayaþ paryupàsanam / pramukhaniùñhuravacanaü vajram / anuràgaprakà÷anavi÷iùñavacanaü puùpam / anuràgahetuvàkyaracanopanyàsaþ / caturvarõanirvarõataü varõasaühàraþ / eteùàü madhye parisarpapragamanavajropanyàsapuùpàõàü pràdhànyam / [III.4 garbhasandhiþ] atha garbhasaüdhiþ--- ## ## patàkàpràptyà÷ànuguõyena garbhasandheraïgàni prayoktavyàni / ## ## eùàü svaråpaü niråpyate--- prastutopayogicchadmàcaraõamabhåtàharaõam / tattvàrthànukãrtanaü màrgaþ / vitarkapratipàdanàvàkyaü råpam / prastutotkarùàbhidhànamudàhçtiþ / saücintitàrthapràptiþ kramaþ // prastutopayogisàmadànavacanaü saügrahaþ / (prastutopayogisamàdhànavàkyamiti pàñhàntaram //)// liïgàdabhyåhanamanumànam / roùasaübhramavacanaü toñakam / iùñajanàtisaüdhànamadhibalam / apakàrijanàd bhayamudvegaþ / ÷aïkàtràsau ca saübhramaþ / iùñàrthopàyànusaraõamàkùepaþ / eteùàü madhye 'bhåtàharaõamàrgatoñakàdhibalàkùepàõàü pràdhànyam / [III.5 vimar÷asandhiþ] atha vimar÷asaüdhiþ--- ## ## niyatàptiprakaryànuguõyena vimar÷asaüdheraïgàni prayoktavyàni / ## ## eteùàü svaråpaü niråpyate--- doùaprakhyàpanamapavàdaþ / roùasaübhàùaõaü saüpheñaþ / vadhabandhàdikaü vidravaþ / gurutiraskçtirdravaþ / virodha÷amanaü ÷aktiþ / tarjanodvejane dyutiþ / gurukãrtanaü prasaïgaþ / upamànaü calanam / sva÷aktipra÷aüsanaü vyavasàyaþ / krodhasaürabdhànàmanyonyavikùepo nirodhanam / siddhavadbhàvi÷reyaþ kathanaü prarocanam / svaguõà'viùkaraõaü vicalanam / kàryasaügraha àdànam / eteùàü madhye apavàda÷aktivyavasàyaprarocanàdànànàü pràdhànyam // [III.6nirvaharaõasandhiþ] atha nirvahaõasaüdhiþ--- ## ## phalàptikàryànuguõyena nirvahaõasaüdheraïgàni caturda÷a pratipàdanãyàni / ## ## eteùàü svaråpaü niråpyate--- bãjopa÷amanaü saüdhiþ / kàryamàrgaõaü virodhaþ / kàryopakùepaõaü grathanam / bãjànuguõakàryaprakhyàpanaü nirõayaþ / mitho jalpanaü paribhàùà / paryupàsanaü prasàdaþ / và¤chitàrthapràptirànandaþ / duþ khapra÷amanaü samayaþ / labdhasthirãkaraõaü kçtiþ / pràptakàryànumodanam àbhàùaõam / adbhutàrthapràptiþ upagåhanam / iùñakàryadar÷anaü pårvabhàvaþ / kàryàrthopasaühçtiþ saühàraþ / ÷ubha÷aüsanaü pra÷astiþ / evaü catuþ ùaùñyaïgasamanvitàþ pa¤ca sandhayaþ pratipàditàþ / [III.6.1sandhinàüprayojanàni]eteùàü ùañ prayojanàni saübhavanti---vivakùitàrthapratipàdanaü, gopyàrthagopanaü, prakà÷yàrthaprakà÷anaü, abhinayaràgasamçddhiþ, camatkàritvam, itivçttavistara÷ceti / tatretivçttaü såcyamasåcyaü ceti dvividham / asåcyamapi dvividhaü---dç÷yaü ÷ràvyaü ca / tatra såcyasya såcanàkramaþ pa¤cavidhaþ / tathoktaü 'da÷aråpake'--- "viùkambhacålikàïkàsyaprave÷àïkàvatàraõaiþ'iti / eteùàü svaråpaü niråpyate--- [III.6.2viùkambhikà] ## sa dvividhaþ-÷uddhaþ saükãrõa÷ceti / kevalasaüskçtapràyaþ ÷uddhaþ / saüskçtapràkçtami÷ritaþ saükãrõaþ / [III.6.3cålikà] atha cålikà--- ## yatra nepathyagataiþ pàtrairarthaþ såcyate sà cålikà / [III.6.4aïkàsyam] athàïkàsyam--- ## yatra pårvàïkàntapàtrairuttaràïkàrthaþ såcyate tadaïkàsyam / [III.6.5prave÷akaþ] atha prave÷akaþ--- ## nãcapàtraprayuktaþ prave÷akaþ àdye 'ïke na prayoktavyaþ / [III.6.6aïkàvatàraþ] athàïkàvatàraþ--- ## asåcitàïkapàtraü tadaïkàvataraõaü matam // ## [III.6.7aïkàsvaråpam] tatràïkasvaråpaü niråpyate--- ## III.7.athàmukhaü niråpyate--- ## ## eùàmaïgànàü svaråpaü niråpyate--- ## ## ## III.8 ## ## eùàü svaråpaü niråpyate--- gåóhàrthapadaparyàyamàlàråpeõa pra÷nottaramàlàråpeõa coddhàtyakaü dvividham / avalagitamapi dvividham / ## anyakàryacchadmanà anyakàryakaraõam, anyakàryaprasaïgàt prakçtakàryasiddhi÷ca / asadbhåtaü mithaþ / stotraü prapa¤caþ / trigataü dvividhaü---pårvaraïgàïgaü prastàvanàïgaü ceti / pårvaraïge nañàdisaülàpaþ, atra tu sàmyàdanekàrthayojanaü trigatam / priyasadç÷airvàkyairapriyairvilobhanaü chalam / sàkàïkùasyàpi vàkyasya nivartanamuktipratyuktiþ vàkkelirdvividhà / spardhayànyonyavàkyàdhikyamadhibalam / sahasoditaü prastutavirodhi gaõóam / rasava÷àduktànyathàvyàkhyànamavasyanditam / sopahàsanigåóhàrthaprahelikà nàlikà / asaübandhakathàpràyaþ pralopo 'satpralàpaþ / anyàrthaü hàsyalobhakaraü vacanaü vyàhàraþ / doùàõàü guõatvapratipàdanaü mçdavam / eteùàü madhye yathàsaübhavaü kànicit prastàvanàyàü prayoktavyàni / III.9atha da÷aråpakàõàü svaråpaü niråpyate / tatra [III.9nàñakalakùaõam] ## ## [III.9.1nàndãsvaråpam] tatra nàndãsvaråpaü niråpyate--- ## yatràùñabhirdvàda÷abhiraùñàda÷abhireva và // ## nàñakàdiråpakàõàmàdau vihitaü padyaü nàndãtyucyate / veõãsaühàre 'ùñapadà nàndã / anargharàghave dvàda÷apadà / bàlaràmàyaõe dvàviü÷atipadà / kai÷cit nàndyàü padaniyamo nàbhyupagataþ / nàndyanantaraü praviùñena såtradhàreõa raïgaprasàdhanapuraþ saraü bhàratãvçttyà÷rayaõena ÷lokaiþ kàvyàrthaþ såcanãyaþ / tathoktaü 'da÷aråpake'--- "raïgaü prasàdhya madhuraiþ ÷lokaiþ kàvyàrthasåcakaiþ / çtuü kaücidupàdàya bhàratãü vçttimà÷rayet // ' iti / eùà prakriyà nàñakasyaiva mukhyà / [III.9.2-prakataõam] atha prakaraõam--- ## [III.9.3-bhàõaþ] atha bhàõaþ--- ## ## [III.9.4-prahasanam] atha prahasanam--- ## tacca trividham---÷uddhaü vaikçtaü saükãrõaü ceti / tatra ÷uddham--- ## atha vaikçtam--- ## atha saükãrõam--- ## [III.9.5-óimaþ] atha óimaþ--- ## ## catvàro 'ïkàþ saüdhaya÷ca catvàro mar÷avarjitàþ / ## [III.9.6-vyàyogaþ] atha vyàyogaþ--- yatra khyàtetivçttaü syàduddhato nàyako mataþ / ## [III.9.7-samavakàraþ] atha samavakàraþ--- ## ## ## ## ## [III.9.8-vãthã] atha vãthã--- ## #<÷çïgàraþ paripårõatvàt såcanãyo 'tibhåyasà / uddhàtyakàdãnyaïgàni sà vãthã vãthivanmatà // ViPrud_3.0.54 //># [III.9.9-aïkaþ] athàïkaþ--- yatretivçttaü prakhyàtaü pradhànaü karuõo rasaþ / ## [III.9.10-ãhàmçgaþ] athehàmçgaþ--- ## ## ___ eùa prakriyà da÷aråpakoktarãtyanusàreõa / [III.10-nàñakodàharaõam] nàñakodàharaõapràrambhaþ / tatra sàïgaü nàñakamudàhriyate / ## eùà dvàviü÷atipadà nàndã / asyàü vivàhapravçttayoþ ÷ivayoþ varõanayà sakalanarendraparikarasya pratàparudrasya kàkatãyaràjyalakùmãpràptirnàñakaprayojanaråpà kiücidartha÷aktyà såcyate / ## eùà ca nàndã pratàparudraràjyalakùmãmaïgalavidhilakùaõà / nàndyante såtradhàraþ (samantàdavalokya saharùam)--- kathamàsåtrita eva samantato raïgamaïgalavidhiþ ! tathàhi--- #<àviùkurvanti murajàþ sarvataþ ÷abdamàdhurãm / saïgãtopaniùadvidyàü vãõàþ prastàvayantyamåþ // ViPrud_3.1.3 //># etadraïgaprasàdhanam / (sapraharùam)--- ## (årdhvamavalokya)---ciràdanukålena kàlenàpagatadurdinàni diïmukhàni / yataþ--- ## kàvyàrthasåcakàbhyàü ÷lokàbhyàmçtusamà÷raõena saüskçtapràyanarà÷ritavàgvyavahàraråpà bhàratã vçttiþ kathità / (savinayamupasçtya sabhàbhimukhama¤jaliü baddhvà) bho bho madhyamabhuvanabhàgadheyavivartasyaika÷ilànagarapuõyarà÷eþ kàkatãyakuladevatàyàþ svayambhådevasya satatamahotsavamàsedivàüso viddhàüsaþ ! kalàrõavanàñyavedàcàryasya putramabhinayadarpaõaü màmabhimataråpakaprayogànuj¤ayà paramanugçhõãta / (àkà÷e karõaü dattvà) kiü bråtha ? #<"yasmi¤jaganmaïgalamasti vastu yasmai svayaübhåþ spçhayatyajasram / tacchrotrayorlocanayoþ pathàü naþ ÷çïgàñakaü nàñakamàvirastu // ViPrud_3.1.6 //># ' iti / (saharùam) asmanmanorathasaüvàdyeva pariùadàde÷aþ / yat pratàparudracaritànubandhaþ prabandhaþ sàmàjikànàü manasi vartate / aho sarvaü sughañitamanuvidhàtrà vidhàtrà ! yataþ ## eùà pra÷aüsayàbhimukhãkaraõaråpà bhàratãvçtteraïgaü prarocanà / (savimar÷am) kathamasmatpreyasã saügãta÷àrikà cirayati ? (pravi÷ya) nañã---(puro 'valokya saspçham)--- ## ( /kiü bhàratyàþ ÷råyate ma¤jãraravaþ sabhàyàü viharantyàþ / atha saügãta÷rutirvà vij¤àtaü nàñyapramukhatåryaninàdaþ //)// (apasçtya)---aajja iamhi / àõavedu ko õioo aõuññhãadu tti / (aàrya iyamasmi / àj¤àpayatu ko niyogo 'nuùñhãyatàmiti / ) såtradhàraþ---àrye, ## etat priyasadç÷airapriyairvàkyairupàlambhanàcchalam / nañã---(sabhayam)aaõaññasàmaggiü sajjãkàduü vilaübiaü / sajjãkià kkhu esà / keõa uõa ruvvaeõa paoo uakkamãadu / (aanàñyasàmagrãü sajjãkartuü vilambitam / sajjãkçtà khalveùà / kena punà råpakeõa prayoga upakramyatàm / ) såtradhàraþ---nanvidameva råpayatu / (iti patrikàü dadàti / ) nañã---(gçhãtvà saüskçtamà÷ritya vàcyati / ) ## samandasmitaü)aõigåóhatthaü khu edaü cheàõaü vaaõaü paóibhàdi / kãrisaü uttaraü ? õiråvedu ajjo / (anigåóhàrthaü khalvetacchekànàü vacanaü pratibhàti / kãdç÷amuttaram ? niråpayatvàryaþ / ) såtradhàraþ---ayi suvyaktametat / pratàparudrakalyàõamiti pratãyata eva eùà nigåóhàrthà nàlikà / nañã--- / kahaü kahàõàaaõaàmaheàõubaüdhamaõoharaü kkhu nàóaam / paàvovavadaükiaü tassa raõõo õàma kahaü jàaü ti pucchãadi / ( /kathaü kathànàyakanàmadheyànubandhamanoharaü khalu nàñakam / pratàpopapadàïkitaü tasya ràj¤o nàma kathaü jàtamiti pçcchyate / ) såtradhàraþ---priye ÷råyatàm / ## anyacca--- ## nañã---aloàõaü kaõõajualasya bhàaheeõa edaü õàmajualaü suõãadi / cirassa õaññavijjaõuvaññaõaü phaliaü, jeõa loamaügalaü kàkaimariüdacariaü abhiõijjai / (alokànàü karõayugalasya bhàgadheyena etannàmayugalaü ÷råyate / cirasya nàñyavidyànuvartanaü phalitaü, yena lokamaïgalaü kàkatinarendracaritamabhinãyate //)// etannàñyaprasaïgena prakçtakàryàvalaganàdavalagitaü dvitãyam / såtradhàraþ---aho praj¤àsaüvàdo 'yamàyuùmatyàþ, yadiyaü kavãnàü pra÷nottaramàlikà / yathà kila--- ## etatpra÷no ttaramàlàråpamuddhàtyakam / nañã--- / ayyapariaõeõa savvaü saüpaddãadi / ( / àryaparijanena sarvaü saüpàdyate / ) såtradhàraþ---àrye, ## eùa mithaþ stotraråpaþ prapa¤caþ / nañã--- // eàrisaguõamahagghapaàvaruddacariaü ahikariaüto tassa kaiõo saüpuõõo sarassaãpasàdo / ( // etàdç÷aguõamahàrghapratàparudracaritamadhikurvataþ tasya kaveþ saüpårõaþ sarasvatãprasàdaþ / ) såtradhàraþ---àrye, evameva / nanveùà kavibhàratyorvàkkeliþ / yathà kila--- ## eùànyonyasaülàparåpà vàkkeliþ / nañã--- / amhàõaü ãrimaõariüdacariàõuålo õaññàóaübaro hoi õa ve tti sajjhaseõa vevai me hiaam / ( / asmàkamãdç÷anarendracaritànukålo nàñyàóambaro bhavati na veti sàdhvasena vepate me hçdayam / ) såtradhàraþ---(kiücit sàsåyaü) àþ kimucyate ! niravadyà nanu mannàñyavidyàsàmagrã / kãdç÷ã punastava gãtiryogyatayà bhaviùyati ? nañã---asaügãdasàrassa mahaõõavo uvvellijjadi / avahàõajàõapattaü àråhadu ajjo / (asaügãtasàrasya mahàrõava udvelyate / avadhànayànapàtramàrohatvàryaþ / ) etadanyonyavàkyàdhikyàdadhibalam / såtradhàraþ---ciramavahita evàsmi / nanviyamupakramyate dhruvà--- nañakçtadhruvàgànapratij¤àvacanaü saübhramoditamiti gaõóam / nañã---(sasmitaü) / kahaü ajjo dhuvaü gàai ! ( / kathamàryo dhruvàü gàyati !) såtradhàraþ---ayi kathamardhokta eva tvarà, "nàñyavidyà' iti ÷eùaü na jighrati / etaduktasyànyathàyojanaråpamavasyanditam / àrye, nånaü dhruvàgànotsukaü tava cetaþ, tadàrabhyatàü gãtiþ / nañã---(tathà karoti / ) ## (lakùmãþ sarasã ceyaü dhavalitabhuvanàntarà viràjantã / vilasatkuvalaya÷rã ràj¤aþ prasàdhanaü kurute //)// såtradhàraþ---(àkarõya sarasàve÷aü) ## eùa rasava÷àdasaügatàrthavyàhàraråpo 'satpralàpaþ / nañã---(sopahàsaü)asuumàrà kkhu esà ayyassa õiddaàliïgaõavellaõaü õa sahai / (asukumàrà khalveùàr''yasya nirdayàliïganakùepaõaü na sahate / ) eùa hàsyalobhakaro vyàhàraþ / såtradhàraþ---(savrãóaü) ## etaddoùasya guõatvàropànmçdavam / nañã--- // ayyo aõaütarakaraõijjaü õiråvedu / ( // àryaþ anantarakaraõãyaü niråpayatu / ) såtradhàraþ---nanvayamidànãü sabhàpatirdevaþ svayaübhårupa÷lokyate / ## nepathye / bhoþ ! satyaü satyam / sarvàïgavilasatsarvamaïgalàlaükçtàkçtirevàyaü rudra iti / såtradhàraþ---(saharùaü) kathamupakràntamevàsmadvàkyànuguõyena prastutasyànuguõaü ku÷alaiþ ku÷ãlavaiþ, yataþ kàkatã÷varaguõavarõanàyodyatayorvaitàlikayorvacanamivopakùipyate / ayaü kathoddhàtaþ / idameva guõavarõanàt pravartakaü ca / (puro 'valokya) kathametau vaitàlikàvita evàbhivartete / eùo 'yamityupakùepàt prayogàti÷ayaþ prastàvanàïgam / tadehi / àvàmapyanantarakaraõãyàya sajjãbhavàvaþ / (iti niùkràntau / ) iti samagràïgà prastàvanà / (tataþ pravi÷ataþ kàmpilyakalåtakau vaitàlikau / ) prathamaþ---(saharùaü) ## svayaübhådeva÷reyovitaraõaråpabãjanyàsàdupakùepo 'ïgam / dvitãyaþ---sakhe ! kimucyate, ## prathamaþ---sakhe sàdhu samarthitam / anyathà kathamasmai mahàràjàya svapne kulagurusadç÷aþ svayaübhådevastàdç÷ãü ÷reyaþ saügrahakàrikàmupadiùñavàn / svayaübhådevaprasàdaråpasya bãjasya bahåkaraõàt parikaraþ / dvitãyaþ---(savimar÷à÷caryaü) kathamavagataü ràjarahasyaü vayasyena ? prathamaþ---sakhe, kasya và na viditamidam / yat sarvasminnapi nijanagare mahotsavamàdi÷atà rudranare÷vareõa kuladevatàyàþ svapnopadiùñàþ prasàdavi÷eùàþ prakhyàpyanta eva / kuladevatàprasàdaråpasya bãjasya prakhyàpanena pariniùpatteþ parinyàsaþ / dvitãyaþ---aho nirantaraprasàdonmukhatà devasya / yathà kàkatãyaprasaveùu ÷reyàüsyuttarottaramanubadhyante / etat bãjasya ÷reyo 'nubandharåpaguõakhyàpanàd vilobhanam / tadasminneva mahãyasi mahe mahãmaõóalàkhaõóalaü calamartigaõóamupa÷lokayitumàvayorayamevàvasaraþ / tadehi ràjakulaü pravi÷àvaþ / prathamaþ---vayasya, sàüprataü purodhaþ pramukhànamàtyavçddhànapi puraskçtya kalyàõasvapnakramaü mãmàüsamàno nçpatirabhyantaràsthànãmadhitiùñhati / tadàvàmapi tàvadito gatvà yathàvasaraü pratãkùàvahe / (iti parikramya niùkràntau / ) ayaü ÷uddhaviùkambhaþ aïkàrambhaþ // (tataþ pravi÷ati yathànirdiùñaveùo ràjà càmaragràhiõã ca / ) ràjà---(saharùàti÷ayaü) aho prasàdàti÷ayaþ parame÷varasya ! ## purodhasaþ---mahàràja, bhavàdç÷à eva paramàrhanti tàdç÷amahimno devasya hitopade÷àn / athavà kimatràbhinavam / putràõàü hitopade÷àdhikàraþ pitureva / yaditthaü kathayanti tadvidaþ / ## mantriõaþ---evamevaitat / anyathà kathamã÷varaprasàdàdçte niraïku÷aü strãvyaktivi÷eùasya lokàdhipatyam / evaü mànuùa÷aübhunà gaõapatimahàràjenàbhyantarasyànubhavamahimnaþ sadç÷amatra putra iti vyavahàraþ kçtaþ / tadanuguõà ca rudra ityàkhyà / purodhasaþ---(sakautukaü) kãdç÷ã devasya svapnopade÷aparipàñã ? ràjà---(sàdàraü) idaü nivedyate / ## anantaraü svapna eva ## càmaragràhiõã--- / aho devassa aõusaüdhàõaü jaü siviõe vi kulasàmiõo samàràhaõam / ( / aho devasyànusaüdhànaü yat svapne 'pi kulasvàminaþ samàràdhanam / ) purodhasaþ---kimucyate / àviùñabhaktayaþ khalu svayaübhådeve kàkatãyanaradevàþ / tataþ / ràjà--- #<÷ayyà÷iraþ sthànakçtasya pårõakumbhasya toyaiþ parikalpya pàdyam / atãndusàrairmaõibhiþ kilàhamapåjayaü daivatamasmadãyam // ViPrud_3.1.26 //># atha ca ## yat kila ## vatsa kàkatãyakulapradãpa ! ## purodhasaþ---(sapramodaü) mahàràja, kàkatãyakulayogakùemavidhànadakùiõena dàkùàyaõãpatinà sàkùàdevamàdiùñam / tavàpyayameva manorathaþ / priyaükara÷càyaü mahotsavaþ prajànàm / tadàrohatu pràgatisçùñayauvaràjyasya pratàparudrasya bhuja÷ikharaü sàgaramekhalà / tatastataþ / iyaü prayojananirdhàraõaråpà yuktiþ / ràjà---tadvacanamàkarõayantã nirbharaharùavikasvaralocanà medinyapi devasya pàr÷ve dçùñà / càmaragràhiõã--- / mahàràassa hiaaü aõuvaññamàõàe vasuüdharàe uido khkhu harisàvibhbhàvo / eùà svayaübhådevasya vacanàkarõanena medinyàþ sukhàgamena pràptiþ / ( / mahàràjasya hçdayamanuvartamànàyà vasuüdharàyà ucitaþ khalu harùàvirbhàvaþ / ) ràjà---kàkatãyakula÷reyasàü deva eva pramàõamiti tasyàj¤à mayà ÷irasi dhçtà / devo 'pi saprasàdàti÷ayamavalokyàntarhito 'bhåt / idaü medinãpràptihetorbãjasya svayaübhådevopade÷asyàïgãkaraõàt samàdhànam / mantriõaþ---vi÷vapriyaükaraþ svapnapratyayaþ / kiütu kàkatãyanarendravçddhocitamàcàramanuvartamànasya devasya nagaranivàsavaimukhyaü tathà kuladhuraüdharasya vãrarudrasya vi÷varakùàkùame bàhuparighe ràjyadhuràvi÷ràntiriti ca viùàdaharùayoþ sãmànaü spç÷atyasmàkaü manaþ / etatsukhaduþ khahetubhåtaü vidhànam / càmaragràhiõã--- / accariaü accariaü / kulàmaccamuheõevva pavvaãvallaheõa evvamuvadiññham / ( / à÷caryamà÷caryam / kulàmàtyamukheneva pàrvatãvallabhenaivamupadiùñam / ) iyaü bãjaviùayà'÷caryaråpà paribhàvanà / ràjà---(saharùàti÷ayam, amàtyàn prati) ayaü kàkatãyakula÷reyaþ- kalpalatàprarohaþ svayaübhådevànugrahaþ sarveùàmapi ÷ravaõamahotsavaþ kriyatàm / eùa bãjaprakà÷anàdudbhedaþ / mantriõaþ---yadàj¤àpayati kàkatãyaparame÷varaþ / ràjà---kimidànãü kartavyam ? purodhasaþ---mahàràja ! kimanyat ? sajjãkriyatàü pratàparudradevasya ràjyàbhiùekasaübhàraþ / eùa bãjànuguõaprotsàhanaråpo bhedaþ / mantriõaþ---digvijayayàtràva÷ãkçtànàü sarvapàrthivànàü vargeõànãtaiþ sakalatãrthasalilaiþ prakà÷itaü svayaübhådevaprasàdaü mahàbhiùekamanubhavatu ràjaputraþ / purodhasaþ---ucitamanumantritaü mantribhiþ / ràjà---tarhi jaitrayàtràsàdhanàni sajjãkriyantàü ùaóvidhàni balàni / ahamapi sajjo bhavàmi / eùa àrambhaþ / idaü bãjànuguõàrambharåpaü karaõam / evamàrambhabãjasambandharåpaþ sàïgo mukhasandhiþ / (nepathye) vaitàlikau---sukhàya màdhyandinã saüdhyà bhavatu devasya / yadidànãm--- ## api ca--- ## idànãü khalu--- #<àghràya kiraõàn bhànoryajuràmodameduràn / yatante kçtinaþ sarve kartuü màdhyàhnikãü kriyàm // ViPrud_3.1.32 //># ràjà---(àkarõya, sarvàn prati) sàdhayata yåyamabhimatàcaraõàya / ahamapi tàvadabhyantaraü pravi÷àmi / (iti yathocitamutthàya parikramya niùkràntàþ sarve) iti nàñakaprakaraõe kalyàõasvapno nàma prathamoïkaþ // ____________________________________________________ (atha dvitãyo 'ïkaþ) nepathye)--- / ido ido ajjo / ( / ita ita àryaþ / ) (tataþ pravi÷ati vçddhaka¤cukã) ka¤cukã---(saharùaü) ciràya yauvanamati÷ayànayà caritàrthayà jarayànayà saücare / yayà dãrghàyuùà pratàparudramahàbhiùekamanubhavitàsmi / eùa madhyàhnavarõanayà vicchinnasya prakçtàrthasya punaravamar÷àdbinduþ / api ca--- ## (savimar÷à÷caryam) ## eùa ràjyalakùmyàþ pratàparudragatàbhilàpàdvilàsaþ / (puro 'valokya) kathamayaü ràjaputraparicàrako dàrakaþ sasaübhramaü màmabhivartate / (pravi÷ya) dàrakaþ--- / ayya paõamàmi / ( / àrtha praõamàmi / ) ka¤cukã---bhadra kalyàõàspadaü bhåyàþ / kimanumataü ràjaputrasya digvijayaprasthànaü rudranare÷vareõa / dàrakaþ---akahaü kahaü vi aõubhadam / (akathaü kathamapi anumatam / ) ka¤cukã---svanàmànuguõamidaü ràjaputrasya yat sajjãkçtasàdhanaü mahàràjaü sapàdopagrahaü nivàrya svayameva jaitrayàtràyàmuttiùñhate / dàrakaþ---aaayya aõaõuhådajujhjhaparissamo juvarào / dukkharo khu diaütajao kahaü bhavissai / (aaàrya, ananubhåtayuddhapari÷ramo yuvaràjaþ / duùkaraþ khulu digantajayaþ kathaü bhaviùyati / ) ka¤cukã---bhadra, niraïku÷àþ svayaübhådevapravçttayaþ / viùõoravatàraþ khalvayaü vãrarudro 'pi acintyamahimà / eùa dçùñanaùñabãjànusaraõaråpaþ parisarpaþ / atra svapnavçttàntakhyàpanàllakùyasya digvijayayàtrodyamenàlakùyasya bãjasyotpàdanàdudbheda iti pratimukhasaüdhirayam / dàrakaþ--- / evvaü edam / amàõuso khu so pahàvo / ( / evametat / amànuùaþ khalu sa prabhàvaþ / ) ka¤cukã---kutredànãü ràjaputraþ ? dàrakaþ---akàaãakuladuggàdevãsamàràhaõeõa viaapatthàõamaügalaü kàåõa tattha haõumadaalaperaütabahirujjàõe õivesiakhaüdhàvàro amaccaparivudo juvarào ciññhaã / tà aõujàõãhi mama tattha patthàõaü / (akàkatãyakuladurgàdevãsamàràdhanena vijayaprasthànamaïgalaü kçtvà tatra hanumadacalaparyantabahirudyàne nive÷itaskandhàvàraþ amàtyaparivçto yuvaràjastiùñhati / tadanujànãhi mama tatra prasthànam / ) ka¤cukã---bhadra ! sàdhaya / ahamapi ràjakulaü pravi÷àmi / (iti yathocitaü parikramya niùkràntau / ) iyaü cålikà / (tataþ pravi÷ati yathànirdiùñaþ pratàparudro mantriõaþ parijana÷ca / ) pratàparudraþ--- ## tadvayaü mahàràjabhujaparighamasçõiteùu diganteùu vijayayàtràvinodena viharàmahe / etadràjye 'nicchàbhidhànàdvidhåtam / mantriõaþ---ràjaputra ! sarvapathãnayà kàkatãyànvayabhàgyasaüpadà tvàü dhuraüdhuraü labdhvà narendra÷ciramàsaktàü dhuraü ÷ithilayitumadhyavasyati / àcàra÷càyaü kàkatã÷varàõàü yaddhaureye putre ÷amonmukhatvam / kulasvàminà svayaübhuvàpyevamevànu÷iùñam / anatikramaõãyà ràjaputreõa gurvorgarãyasã khalvàj¤à / kalikàladoùa÷ithiladharmapratiùñhàü nirvoóhuü voóhuü ca mahatãü mahãdhuramavatãrõasya kàkatãyaviùõostava na sàüprataü pratyàkhyàtum / pratàparudraþ---(sànurodhaü) ## mantriõaþ---ràjaputra ! sàdhàraõo 'yaü vinayaþ kàkatã÷varàõàü svayaübhuvi mahàràje ca / eùa prakçtaviùayàratyupa÷amàcchamaþ / parijanaþ--- / kàaãakulaññhaviro tattabhavaüto saaübhådevo dhuraü dhàredu / ràautto uõa rajjasiriaü aüke àrovedu / (kàkatãyakulasthavirastatrabhavàn svayaübhådevo dhuraü dhàrayatu / ràjaputraþ punà ràjya÷riyamaïke àropayatu / ) (pratàparudraþ samandasmitaü parijanamavalokayati / ) etat parihàsavacoråpaü narma / parijanaþ---acireõa cariatthà meiõã saüvuttà / (acireõa caritàrthà medinã saüvçttà / gotragiri÷ikharaniùñhuravikaña÷ilàvasatibarbaràïgyàþ / kùoõyà bhavatu vàso bàhau pratàparudrasya //)// ## ## (ayathà hari÷candrasya bhuje yathà raghunàthasya bàhuphalake / kàkatilakùmãpaterbàhau tathà mahã ramatàm //)// (pratàparudraþ sabàhusphuraõamadhomukhastiùñhati / ) eùà parijanavacanotthà prãtirnarmadyutiþ / mantriõaþ---ràjaputra ! kàkatãyapuruùottamasya tava pàõigrahaõàya spçhayantã ràjyalakùmãrvilambaü na sahate / parijanaþ--- / ## (vidyàvadhånàmadhikaü dçùñravà patyau praõayavisrambham / kùoõã lakùmã÷ca kathaü vilambitaü sahatàü yuvaràje) // // mantriõaþ---itthameva / ## eùa mantriõàü parijanasya ca vàkyairbãjànuràgaprakà÷anàt pragamaþ / paridç--- // kahaü aüdario khu eso mahåsao disàvijaajattàe / ( // kathamantaritaþ khalveùa mahotsavo digvijayayàtrayà / ) etaddigantayàtrayà prakçtakàryavilambanànnirodhaþ / mantriõaþ---(sàvaj¤aü) kathaü cirayantyandhracamåpatayaþ / athavà kiü taiþ ; vayamapi na kevalaü mantra÷astràþ, kiütu bahu÷aþ samaràpadànàràdhitasvàmina eva / etanniùñhuravacanaråpaü vajram / (pravi÷ya) dauvàrikaþ--- / jedu jedu juaroo / ede khu camåpaiõo paóihàrabhåmibhàammi sajjãkiacauraügabalà vaññanti / ( / jayatu jayatu yuvaràjaþ / ete khalu camåpatayaþ pratãhàrabhåmibhàge sajjãkçtacaturaïgabalà vartante / ) mantriõaþ---aciraü bhoþ prave÷aya / dauvàrikaþ---tathà / (iti niùkramya senàdhipatibhiþ saha punaþ praviùñaþ / ) senàpatayaþ---(yathocitaü praõamya) svàmin kàkatãyakulatilaka ! sarvatomukhàñopà vàhinyaþ ÷auryodanvantaü bhavantamanupràptà eva / tadanugçhayàlunà kañàkùeõa nirãkùyantàm / etadanunayavacanaråpaü paryupàsanam / mantriõaþ---ràjaputra ! tarhi samàruhyatàü pratipakùanivàraõo vàraõaþ / àlokyantàü nirantaraparipanthipramàthinyo varåthinyaþ / praståyatàü senàpuraþ-saràkràntasakalasàmantavijayasthànaü prasthànam / pratàparudraþ---yathàbhirucitamamàtyebhyaþ / (iti gandhagajàdhirohaõaü nàñayati / ) mantriõaþ--- ## etat prakçtànuguõyena vi÷eùabandhavacanaü puùpam / (sarve yuvaràjahastinaü puraskçtya sasaübàdhaü kiücit parikràmanti / ) senàpatayaþ---(sotsàhapraõàmaü) svàminnito dãyatàü dçùñiþ / ## (anyato niråpya) ## parijanaþ---(vilokya sà÷caryaü) / mahaüto khu eso tiliïgasubhaóàõaü ussàho / ( / mahàn khalveùa triliïgasubhañànàmutsàhaþ / ) (saüskçtamà÷ritya) ## mantriõaþ---aho turaïgataraïgàstriliïgàdhipateþ / ## (vilokya) aho vidalitaparabalamanorathànàü rathànàü sabhraümaþ / tathà hi--- ## pratàparudraþ---(sarvato 'valokya sapramodaü) kathaü samagrasàdhanàni sainyàni / ## mantriõaþ---yuvaràjàlokanàdudvelaþ sainyasàgaro vartate / ## senàpatayaþ---yadàdi÷antyamàtyàþ / (iti sapraõàmaü) vijayayàtràkutåhalinyo dhvajinyaþ sàüprataü yuvaràjasyàj¤àü pratipàlayanti / (pratàparudraþ saprasàdamamàtyànàlokayati / ) mantriõaþ---(sotsàhaü) pratiùñhantàü pràcãü prati sainyàni / senàpatayaþ---yathà'di÷antyamàtyàþ / (iti prasthànanàñitakena samantàdavalokya saharùàti÷ayam) ## (sarve ÷akunamabhinandanti / ) eùa prasthànànuguõa÷akunaguõakathanàdupanyàsaþ / pratàparudraþ---(puro 'valokya) kathaü karàbhyàmutkùiptasàkùatakanakapàtraþ samàgata eva vipravaraþ / vipraþ---(savinayamagrataþ sthitvà pràdhvaü dakùiõabhujamudyamya) vijayatàü vijayatàü vãrarudraþ / ràjaputra ! svayaübhådevamahotsavàdyanantaraü mahãsuravarà÷ãrvàdavàsitàþ kàkatãyamahàràjena preùitàþ khalvime maïgalàkùatàþ / pratàpadç---(sapraõàmàdaraü gçhãtvà tàn nijottamàïge gajamårdhani ca nidhàya) ## eùa bràhmaõakùatriyàdivarõakãrtanàdvarõasaühàraþ / mantriõaþ---ràjaputra ! svabhàvanirargalasya tava bhujàrgalayorojàyitasya kiyatã bhåtalavijayavióambanà / parijanaþ--- / viaalacchãpàõiggahaõasamaadiõõà via maïgalakhkhadà juvaràassa sãse dãsaüdi / ( / vijayalakùmãpàõigrahaõasamayadattà iva maïgalàkùatà yuvaràjasya ÷ãrùe dç÷yante / ) vipraþ---ràjaputra ! tattaddigvijayayàtràvàrtàhàriõaþ puruùà nàticiràdeva preùaõãyà iti mahàràjasyàj¤à / pratàparudraþ---÷irasi kçtastàtasya niyogaþ / (amàtyàn prati) katicana yåyaü kàkatã÷varasevàrthaü nivartadhvam / katipaye vijayayàtràparàþ pravartadhvam / amàtyàþ---(sapraõàmaü) yadàj¤àpayati yuvaràjaþ / vipraþ---svasti vijayàya ÷ivàþ panthànaþ santu ràjaputràya / pratàparudraþ---(sapra÷rayaü) bhagavannanujànãhi / vayamitaþ pratiùñhàmahe / (iti yathocitaü parikramya niùkràntàþ sarve / ) // iti vijayayàtràvilàso nàma dvitãyo 'ïkaþ // _______ (atha tçtãyo 'ïkaþ) (tataþ pravi÷ato lekhahastau jàïghikau / ) etatpårvàïkàntapàtreõa vipreõa nirdiùñayoþ pàtrayoruttaràïke prave÷àdaïkàsyam / prathamaþ---(sànusaüdhànà÷caryaü) aho pratàparudrasya mahimànubhàvaþ, yasya vijayayàtràsaübhrameõaiva vyàkulãkçtàni dvayeùàmapi bhåbhçtàü kañakàni / dvitãyaþ---vayasya, kimucyate--- ## eùa svayaübhådevaprasàdaråpasya bãjasyànveùaõàd garbhasandhiþ / prathamaþ---(adhvaklamamabhinãya puro 'valokya) pràpteyamandhranagarã / (kiücit prave÷anàñitakena samantato niråpya) aho ! nirati÷ayamaudàryaü rudranare÷varasya / yadete vaitàlikàþ sarvàto bhogàvalãpramukhàü÷càñuprabandhànuccaiþ pañhantaþ svabhàvaramaõãyàþ pratiraveõa pàñhayanti ca kakubhaþ / dvitãyaþ---(samyaïnirvaõya sapratyabhij¤à'÷caryamapavàrya) sakhe ! pa÷ya pa÷ya / ## prathamaþ---nånamete pratàparudrasamaraparàïmukhà vakùaþ sthalaviracitavaràhalakùmàõaþ pràõatràõàrthamanayà rãtyà kàkatãyamahàràjaü prasàdayitumadhyavasyantãti tarkayàmi / etat prastutopayogipratiràjacchadmàcaraõàdabhåtàharaõam / jàïghikena punastaistairlakùaõairnare÷varàbhyåhanàdanumànaü ca / dvitãyaþ---aho ! vijayayàtrà÷ravaõakutåhalità pauràõàm, yadàvàmanusaranti punaþ punaþ pra÷ramàlayà / tat sakhe ! prakà÷yatàü pratàparudrasya bhujayorvijayodàharaõam / prathamaþ---(kiüciduccaiþ) bho bhoþ ! ÷råyatàü kàkatãyakula÷làghàkàmadhenuþ priyodantaþ / ## eùa tattvànukãrtanaråpo màrgaþ / dvitãyaþ---sakhe ! nånameùu divaseùu kàkatãyamahàràjo nirantaraü puraskçtapurodhaþ pravaràmàtyavçddho yuvaràjavijayamà÷aüsamàno gamayati vàsaràõi / prathamaþ---ucitamanucintitaü vayasyena / dvitãyaþ---(puro 'valokya saharùaü) kathamasmadãyaü vacanamàkarõya nånaü mahàràjàya nivedayitumamàtyaputraþ saharùasaübhramaü ràjakulàbhyantaraü pravi÷ati / tadàvàmapi pratãhàrabhåmimadhyàsya kàkatã÷varàvasaraü pratipàlayiùyàvaþ / (iti parikràmataþ / ) etad vitarkapratipàdanàdråpam / (tataþ pravi÷atyamàtyaputraþ / ) amàtyaputraþ---(sapramodaü) aho mama dhanyatà, yadãdç÷ànàü mahotsavànàü nivedayitàsmi saüvçttaþ / yanmayà vij¤àpitaiþ ÷ravaõapriyaükaraõairvàrtàmçtaiþ svapnasàkùàtkçtàdapi svayaübhådevaprasàdàt pramodayiùyate kàkatãyavçùà / eùotkarùavacanaråpodàhçtiþ / (puro 'valokya) kathamayaü mahàràjaþ purohitairamàtyairanyena parijanena ca parivçto mahàsthànamaõñapamadhitiùñhati / tadahamupasarpàmi / (iti parikràmati / ) (tataþ pravi÷ati yathànirdiùño ràjà, mantriõa÷ca purodhasa÷ca / ) ràjà---(savimar÷à÷caryamamàtyàn prati)---aho ÷ai÷ave 'pyucitakàritvaü vatsasya vãrarudrasya / yadasmadanurodhàrthamimànamàtyàn nivartya svayameva jigãùuþ prasthitaþ / mantriõaþ---(sabahumànaü) mahàràja ! bhavatà khalu pitçmàn kumàraþ / purodhasaþ---vijayaprasthànàtprabhçti naktaüdivamunmiùanti kalyàõàni / tadvijità eva di÷o ràjaputreõa / ràjà---bhavatàmà÷iùa eva kàkatãyakula÷reyàüsi svayaü praduhate / parijanaþ--- / kàaãakulassa kiü õu õa saüpuõõaü puõõeõa, jassiü avaiõõo bhuvaõekkabhaddo paàvaruddo / (kàkatãyakulasya kiü nu saüpårõaü puõyena, yasminnavatãrõo bhuvanaikabhadraþ pratàparudraþ / ) ràjà---(sautsukyaü) kathaü cirayati vatsasya vijayayàtrà÷ravaõamahotsavaþ ? amàtyaputraþ---(savinayasaübhramamupasçtya sapraõàmaü deva madhyamalokapàla ! yuvaràjapraùretau vijayavàrtàhàriõau praghàõapràïgaõamadhivasataþ / eùa saücintyamànàrthapràptiråpaþ kramaþ / (sarve saharùàti÷ayaü niråpayanti / ) mantriõaþ--bhadra ! ÷ãghraü prave÷aya / amàtyaputraþ---yadàdi÷anti mahàmantriõaþ / (iti niùkramya saha tàbhyàü punaþ praviùñaþ / ) puruùau---(praõamantàvupasçtya) deva ! vi÷vaikavijayinà putreõa vardhase / bàóhamaprameyamahimà pratàparudrabhujasthemà, yacchai÷ave 'pyati÷ayitataruõakàkatãyaparàkramastasya vikramaþ / ràjà---(saharùàti÷ayamamàtyànavalokya) manorathàbhyàmiva cintitopagatàbhyàü mahàrghaü pàritoùikaü pratipàdyatàm / dviguõãkçtaharùayoranayormukhàdvatsasya vijayalakùmãparigrahavçttànta÷ravaõamahotsavena caritàrthayàmaþ ÷rotravçttim / mantriõaþ---yadàj¤àpayati devaþ / (iti bhaurikamukhàt tathà kurvanti) eùa sàmadànàcaraõaråpaþ saügrahaþ / (puruùau sapraõàmaü gçhãtvà mårdhni nidhàya mahàràjaprasàdamabhinandataþ / ) mantriõaþ---bhadràvita etya yuvaràjavijayavihçtayaþ paràkramapallavità mahàràjasadasaþ karõapårãkriyantàm / puruùau---sàvadhànamavadhàrayatu mahàràjaþ / prathamaþ---deva ! devasya prasàdena vàjinãràjanàsamidhyamànasya vãtihotrasya vijayapradànena dviguõitodagrapratàpe pratàparudre pratiùñhàmàne, ## anantaraü ca--- ## purodhasaþ---aho niraïku÷amojàyitamandhracamåpatãnàm / dvitãyaþ---atha yuvaràjàj¤ayà prathamaü màghavanãü di÷aü pracalitàni sainyàni / ## mantriõaþ---tatastataþ / dvitãyaþ---anantaraü senàgragaireva paurastyàn kùudrakùatriyànnirjitya sarvapathãnenàñopena pañãyasi tasmin mahati bale pracalati, ## taiþ sàrdhamandhracamåpatãnàü paràkramadhane mahatyàyodhane, ## purodhasaþ---mànuùaveùatirohitenàpi kàkatãyaviùõunà kiücidàviùkçto nijaprabhàvaþ / mantriõaþ---(saharùàti÷ayàdbhutaü) aho paràkramàtibhåmiþ pratàparudrasya / parijanaþ--- / sarisaü khu edaü, jaü mahàràaruddaõaresaraõaüdaõeõa kàdavvaü, jaü kàaikulappasavàõaü khamaü, jaü kuladevadàe saaübhådevassa ppasattivisesàõaü juttaü, taü khu kiaü juvaràeõa / ( / sadç÷aü khalvetat---yanmahàràjarudranare÷varanandanena kartavyaü, yat kàkatikulaprasavànàü kùamaü, yat kuladevatàyàþ svayaübhådevasya prasattivi÷eùàõàü yuktaü, tat khalu kçtaü yuvaràjena / ) ràjà---(sapramodagadgadaü) tatastataþ / prathamaþ---anantaram- ## anantaraü yuvaràjàj¤ayà ## tatra ca ## anantaraü pàõóyapramukhàn dàkùiõàtyàn kùitã÷varàn ÷araõamupagatàn kàkatãyavãrarudraþ svacamåpatinirvi÷eùaü saübhàvya taiþ saha pratãcãü di÷aü pracalitaþ / mantriõaþ---sàdhu sàdhu samàcaritamàtmanãnaü pàõóyairyat pårvameva devasya caraõamålaü pràptàþ / tatastataþ / dvitãyaþ---tatra ca ## anantaraü--- ## tatràïgavaïgakaliïgamàlavaprabhçtayaþ sarve bhåpàlà militvà yuddhàya baddhàdaràþ purataþ pràdurabhavan / mantriõaþ---aho paramanàtmaveditodãcyànàü yatpratàparudrasyàpi paripanthino bhavanti / ràjà---tatastataþ / prathamaþ---anantaraü samamanãkinãbhiràpatantãbhiþ ràjakàni vilokya sagarvamevamuktaü senàpatibhiþ--- ## (/`vayamandhranàthasubhañàþ pratyarthidàvànalàþ' iti pàñhàntaram //)// etadroùasaürabdhavacanaråpaü toñakam / parijanaþ--- // sàhu sàhu camåvariõaü vaaõaü / evvaü phaõià uõa kãrisaü uvakkaüdaü tehiü / (//sàdhu sàdhu camåpatãnàü vacanam / etat bhaõittvà punaþ kãdç÷amupakràntaü taiþ /) prathamaþ--- kiü kathyate ? sainikànàü nirupamaþ paràkramaþ / ## anantaraü tatra tatra pralãnàtmanaþ pratipakùamålànanveùñukàmàstriliïgasainikàstattadde÷aveùabhàùàdikamàviùkurvàõàþ sarvataþ paryañanti sma / jãvagràhaü gçhãtvà samànayanti sma yuvaràjàntikam / mantriõaþ---sàdhãyàn khalu sainikànàmudyamaþ / etat prakçtopayogitvena va¤canàdadhibalam / ràjà---tatastataþ / dvitãyaþ---anantaraü narapatayo nijaparijaneùvapyakçtavi÷vàsàþ pratàparudrasya pàdamålameva ÷araõamupagatàþ / parijanaþ--- / aho õaravariõaü jujjhakàarattaõaü / ( / aho narapatãnàü yuddhakàtaratvam / ) eùa bhayapratipàdanàdudvegaþ / prathamaþ---kimucyate kàtaryamiti / ## (a:`pralàpàkulàþ' iti pàñhàntaram //) api ca ## kiü ca ## (sarve harùàti÷ayaü nàñayanti /) parijanaþ---(sà÷caryaü) / aho vãraruddassa aisaidatihuvaõài jujjhàvadàõài / (/ aho vãrarudrasyàti÷ayitatribhuvanàni yuddhàpadànàni /) ràjà---(saharùaü) mahatãü pratiùñhàmàropitaü khalu kàkatãyakulaü vi÷vaikavijayinà vatsena / purodhasaþ---àmålacåóaü phalitàþ prasattayaþ kàkatãyànvayadevatànàm / ràjà---tatastataþ / prathamaþ---anantaraü sakaladigvijayasamuttejitejovilàsaþ sarvanare÷varàõàü tàni tànyupàyanàni svãkçtya samagrasainyaiþ sapakùairmahãbhçdgaõairà÷ritena mahatà balàrõavena nyavartata vi÷vaikavãro vãrarudraþ / mantriõaþ---(saharùaü) kutredànãü ràjaputraþ ? dvitãyaþ---sàmprataü kiükurvàõaràjalokaþ sarvànapi senàpatãn nagaraü prasthàpya katipayamaulaparivçtaþ kàkatãyavãraþ svairaü godàvarãparisaràraõyeùu mçgayàkutåhalã viharate / mantriõaþ---(savimar÷aü) mahàràja ! nånaü tvayyeva ÷àsati vasumatãü yauvaràjyameva bahumanyate ràjaputraþ / eùà pràptyà÷à / digvijayàkçùñanare÷varavçttàntasya vyàpitvàt patàkà niråpità / ràjà---tadacirameva yuùmàbhirànetavyo vatsaþ, anunetavya÷caràjyàbhiùekàya / mantriõaþ---yadàj¤àpayati devaþ / (iti niùkràntàþ / ) nepathye---(sasaübhramaü) bho bho nàgarikàþ ! satvaramapasarata dåram / yadidànãm- #<àlànaü tarasà nipàñya nigalànyucchidya dhåtàïku÷o vegotpàtitadhårgataþ kañatañãniryanmadàmbusrutiþ / bhra÷yatpaõyapathaü caladgajahayaü bibhyajjanaughaü puraü viùvagvyàkulayatyamandarabhasaþ svairaü karigràmaõãþ // ViPrud_3.3.19 //># eùa ÷aïkàtràsaråpaþ saübhramaþ / ràjà---(àkarõya sasmitaü) kathaü vyàkulayati kañakaü karãndraþ / puruùaþ---mahàràja ! nånamidànãü nagaraü pravi÷atàü nare÷varopàyanànàü dvipànàü gandhànilàya saükru dhyan nirargalo jàtaþ pradhànahastã / purodhasaþ--- ## eùa garbhabãjodbhedanàdàkùepaþ / ràjà---(saharùaü) tarhi vayamapi pramadavanadvàrapràsàdamàruhya gajendramavalokayiùyàmaþ / (iyutthàya parikramya niùkràntàþ sarve / ) // iti vãrarudravijayo nàma tçtãyo 'ïkaþ // // atha caturtho 'ïkaþ // (tataþ pravi÷ati dhàtrã ceñã ca / ) dhàtrã---(saroùaü) / haüje eàrisasahassakajjapajjàule ràaulamahåsave vi saalà vi raaõã keõa sama tue õãdàr / irisamahagghài bhåsaõài kudo coriài / kahaü õa viõõàdaü tue dàsãeuttãe---saalà diso jeåõa cauraütasàmaütaparivàro paàvaruddo õaaraü paviñhñho / kuüladevadàe pasattãe mahàràassa aõõàe purohidàõaü aõuroheõa amaccàõaü aõuvaññaõeõa paàõaü bhàaheee khoõãe tavoviseseõa aühàrisassa pariaõassa sukaaparipàeõa abbhupagaamahàrajjàhiseo juvarào saüjào / evvaü vi eàiõiü maü mahåsavàuliaü mottåõa kahiü ñhidà / ( /ha¤je etàdç÷asahasrakàryaparyàkule ràjakulamahotsave 'pi sakalàpi rajanã kena samaü tvayà nãtàr ? idç÷amahàrghàõi bhåùaõàni kuta÷coritàni ? kathaü na vij¤àtaü tvayà dàsyàþ putryà---sakalà di÷o jitvà caturantasàmantaparivàraþ pratàparudro nagaraü praviùñaþ / kuladevatàyàþ prasattyà mahàràjasyàj¤ayà purohitànàmanurodhenàmàtyànàmanuvartanena prajànàü bhàgadheyena kùoõyàstapovi÷eùeõàsmàdç÷asya parijanasya sukçtaparipàkeõàbhyupagatamahàràjyàbhiùeko yuvaràjaþ saüjàtaþ / evamapyekàkinãü màü mahotsavàkulitàü muktvà kutra sthità ?) anena roùava÷ànniyatàptipradar÷anamukhena bãjasyàvamar÷àdvimar÷asandhiþ / ceñãgatadoùaprakhyàpanàdapavàdo 'ïgam / ceñã--- // sàmiõi ! avaràhaü sahassa / (iti pàdayoþ patati / ) ( // svàmini ! aparàdhaü sahasva /) dhàtrã---(sabhråbhaïgaü) a dàsãeutti, pañaücaleõa sappadaüsaõaü paóimajjesi jaü paõàmeõar irisàparàhaü sióhilesi / (a dàsyàþ putri ! pañà¤calena sarpadaü÷anaü parimarjayasi-yatpraõàmenedç÷àparàdhaü ÷ithilayasi / eùa roùasaübhàùaõaråpaþ saüpheñaþ / ceñãr--- / irisasahàvà evva tumaü / tà õikkàraõakoviõiü hodiü amuvaññiuü ahaü õa pajjattàr / ( / idç÷asvabhàvaiva tvam / tat niùkàraõakopinãü bhavatãmanuvartitumahaü na paryàptà /) dhàtrã---(saroùa÷iraþ kampaü) // vakkasãladullalie ! låõakaõõàsiaü tumaü bandhiåõa kàràgharabhàaõaü karemi / ( // vakra÷ãladurlalite ! lånakarõanàsika ttvàü baddhravà kàràgçhabhàjanaü karomi //)// (iti bàhubandhanaü nàñyati / ) eùa bandhanaråpo vidravaþ / ceñã---(sabhayakampaü) a sàmiõi ! rakkhohi rakkhehi asaraõaü õiravaràha imaü jaõaü / tuha attiàe hióiübassamaü gacchatãe ahaü balakkàreõa õãdà / taddha paóiålaü devvaü pasàdaaütãe vilaübidaü / kiü karemi / (a svàmini ! rakùa rakùa a÷araõaü niraparàdhamimaü janam / tavàttikayà hióimbà÷ramaü gacchantyàhaü balàtkàreõa nãtà / tatra pratikålaü daivaü prasàdayantyà vilambitam / kiü karomi ?) dhàtrã---(saroùahuïkàraü) aa eàrisaü ràaulamahåsavaü ujjhia hióiübàlaagaüóaselesu kiü tti mattaaü tàóissai maüdabhàiõã ? (aa etàdç÷aü ràjakulamahotsavamujjhitvà hióimbàlayagaõóa÷aileùu kimiti mastakaü tàóayiùyati mandabhàginã / ) eùa gurutiraskçtiråpo dravaþ / ceñã---dç sàmiõi ! sahehi vilaübiaü / tue kàdavvaü maügalovaàraü sigghaü õivvaññemi / (iti vapuùà praõamati / ) (dç svàmini ! sahasva vilambitam / tvayà kartavyaü maïgalopacàraü ÷ãghraü nirvartayàmi / ) dhàtrã---(saprasàdaü) / haüje ! uñhñhehi uññhehi / ( / sakhi ! uttiùñha uttiùñha / ) eùà virodha÷amanaråpà ÷aktiþ / ceñã---(saharùamutthàya hastàvalambaü dattvà) a ido ido tattahodã / (a ita itastatrabhavatã / ) dhàtrã---(kiücit parikramya puro 'valokya ca) aa kahaü eso paóihàrappavaro sasaübhamaü õiggao / tà paccàsaõõo via mahàhiseasamao / teõa ràauttassa maügalaõãràaõadãvariüchcholiü õivvaññeduü abbhaütaraü pavisahma / (aa kathameùa pratãhàrapravaraþ sasaübhramaü nirgataþ / tat pratyàsanna iva mahàbhiùekasamayaþ / tena ràjaputrasya maïgalanãràjanadãpari¤choliü nirvartayitumabhyantaraü pravi÷àvaþ / ) (iti niùkrànte / ) prave÷akaþ / (tataþ pravi÷ati pratãhàraþ / ) pratãhàraþ---(sàñopaü parikramya dvàri narapatikulakalakalamasahamànaþ sàvamànaü kanakavetralatàmudyamya) re re nare÷varàþ ! ## eùà tarjanodvejanaråpà dyutiþ / (kiüciduccaiþ) bho bho kulàmàtyavçddhàþ pradhànàdhikàriõaþ parijanàþ paurà÷ca saü÷çõudhvam / eùà rudradevasyàj¤à / yathà kila--- ## eùà svavaü÷ajànàü kãrtanàd gurukãrtanaråpaþ prasaïgaþ / (punaþ sàñopaü parikramya) adhikçtàþ kimidànãmàrabhadhve / kimupakràntaþ svayaübhådevasamàràdhanavidhiþ / kacciddattàþ puradevatàbhyo balayaþ ? kimabhyarcitàþ sarve varõavçddhàþ ? kaccit prasàdhità mahàbhiùekavediþ ? kiü sajjãkçtàni kanakakala÷eùu puõyatãrthasalilàni ? kaccidabhyarõamupanãtànyuttamopakaraõàni ? kiü maïgalamuhårte kçtàvadhànanà jyotirvidaþ ? kaccidalaükçtàstriliïganagarãmçgãdç÷a÷ca ? yadidànãü vasumatãpàõigrahaõocitamaïgalàcàraveùaþ pratàparudraþ kàkatãyamàràjyalakùmãmahàntaþ pure vartate / tat tvaradhvam / (anyato gatvà sabhråkùepamavalokya) kathaü ràjàno na viramanti / (kiücidupasçtya) bho bho bhåpàlàþ ! yathàvakà÷amàdhvam / sajjãkurudhvamupàyanajàtam / na vçyà saümardaü sahate mama vetrayaùñiþ / etadavamànaråpaü chalanam / (samantàdavalokya sagarvà ti÷ayaü) aho ! tçõãkçtajagatàü kùitibhçtàmudvelaü saümardaü nivàrayato mama prabhàvaþ / athavà kàkatãyadauvàrikàõàü likhitapañhitameva ràjanivàraõam / eùa sva÷aktyàviùkaraõaråpo vyavasàyaþ / (pravi÷ya pañàkùepeõa dauvàrikaþ / ) dauvàrikaþ---(sàkùepaü) re kena khalvasamayavidà bhåpatayo nivàritàþ ? mahotsavadidçkùavaþ sarve pravi÷antu / prathamaþ---(saroùaü) re kàkatãyakulavçdhdapratãhàraü màmasamayavedinamudàharasi / dvitãyaþ---bhavatu yo và ko và bhavàn / praveùñavyà narapataya iti mahàràjasyàj¤à / etat pratãhàrayoranyonyaroùasaürabdhavacanaråpaü virodhanam / prathamaþ---kimanena samaü ÷uùkakalahena / yàvat pradhànàgàradvàravedikàmadhyamadhyàsãnaü purohitapuraskçtaü yuvaràjamevopasarpàmi / (iti parikràmati / ) dvitãyaþ---ahamapi yathànirdiùñamanutiùñhàmi / (iti parikràmati / ) (tataþ pravi÷ati yathànirdiùñaþ pratàparudraþ purodhaso mantriõa÷ca / ) purodhasaþ---kàkatãyakulatilaka ! yuvaràjena bhavatà lãlayaiva di÷o da÷a vijità ityamã samyagadya satyà÷iùo vayam / kiü ca-- ## eùà siddhavadbhàvi÷reyaþ kathanàt prarocanà / mantriõaþ--- ## etat prakçtànuguõapra÷aüsanàd vicalanam / purodhasaþ---ràjaputra ! sajjãkçteyaü mahàbhiùekasàmagrã / kàkatãyanare÷varakramàdhiùñhiüta bhadràsanaü bhavadadhirohaõaü pratãkùate / tat paripàlaya svayaübhådevànugçhãtàü mahàràjasyàj¤àm / etat kàryasaügraharåpamàdànam / pratàparudraþ---tarhi kuladevatàü svayaübhådevaü namaskçtya, gurvàj¤àü voóhumicchàmi / purodhasaþ---sadç÷o 'yamàcàraþ kàkatãyakulapradãpasya bhavataþ / kiü tu pratyàsãdati mahàbhiùekasamayaþ / tadacireõaiva vihitakartavyena ràjaputreõàgantavyam / vayamitaþ karaõãya÷eùaü prati (pari) pàlayàmaþ / pratàparudraþ---yadàdi÷anti kàkatãyànvayapratyàyayitàraþ / (ityutthàya yathocitaü parikramya niùkràntàþ sarve / ) // iti tvaritamahotsavo nàma caturtho 'ïkaþ //)// // atha pa¤camo 'ïkaþ // (tataþ pravi÷anti jyotirvidaþ / ) jyotirvidaþ---(sasaübhramaü parikramya) bho bhoþ ! tvaradhvam / kutra purodhasaþ / kutra và mantriyàþ ? samànãyatàü svayaübhådevasamàràdhanàsaktacitatayà vilambamàno ràjaputraþ / yena pratyàsannataro vartate mahàbhiùekamuhårtaþ / etaduttaràïkasya pårvàïkàrthànusaügatvàdaïkàvataraõam / (savimar÷à÷caryaü) aho vi÷vàti÷àyinã kàkatãyakulapratiùñhà / yataþ--- #<àdeùñà kuladevatà sa bhagavàn yasya svayaübhåþ ÷ivo yaü sajja kurute paràkramajitaþ kùoõãpatãnàü gaõaþ / yasmai ca spçhayatya÷eùajagatã taü vãrarudràkçter viùõorvãkùya mahàbhiùevanavidhiü nandanti sarve janàþ // ViPrud_3.5.1 //># eùa svayaübhådevopade÷anare÷varavijayapramukhamukhasaüdhyàdibãjanànàrthànàü mahàprayojanãbhåtamahàbhiùekàrthatayà yojanànnirvahaõasaüdhiþ / (sollàsaü) nånamidànãü ## eùa mukhasaüdhau prasiddhasya svapnopade÷aråpasya bãjasyopagamàt saüdhiþ / (kiüciduccaiþ) ## tadvayameva ràjaputrànayanàya prayatiùyàmahe / eùa prakçtakàryamàrgaõàdvirodhaþ / (satvaraü parikramya puro 'valokya ca saharùasaübhram) nanvàgata eva pratàparudraþ ! ## tadvayaü càsthànãmeva gatvà samucitamàcariùyàmaþ / (iti parikràmanti .) (tataþ pravi÷ati yathànirdiùñaþ pratàparudro mantriõa÷ca / ) mantriõaþ---(savinayamagrato bhåtvà) kàkatãyakulatilaka ! ita itaþ / idaü ràjyalakùmã÷uddhàntapradhànàgàraü pravi÷atu svàmã / na vilambàrhàþ kuladevatàyà manorathàþ / etat paññabandharåpakàryasyopakùepaõàd grathanam / jyotirvidaþ---(kiüciduccaiþ) bhoþ bhoþ kulàmàtyàþ ! ## eùa jyotirvidbhiranubhåtàrthakhyàpanànnirõayaþ / parijanaþ---(÷rutvà) / paccàsaõõe vi muhåte kiü vilaübiadi mahàmaccehiü / ( / pratyàsanne 'pi muhårte kiü vilambyate mahàmàtyaiþ / ) mantriõaþ---(upasçtya) nàtha ! kiü vismçtà gurvàj¤à / nàyamavasaro nare÷varavij¤àpanàkarõanasya / mahàsthànyàmevànugçhyantàmamã / pratàparudraþ---÷irasi dhçtaiva khalu tàtasyàj¤à / kiü tu nopadi÷yate punaranantarakaraõãyam / etat prakçtànuguõyenànyonyaparibhàùaõàt paribhàùaõam / purodhasaþ---(savinayasaübhramamupasçtya) svãkçtamahàbhiùekocitaveùaþ kanakavedikàmàrohatu pratàparudraþ / nçpàþ---deva ! mahàràjaparyàyeõa bhavadbhuja÷ikharamàrohatu medinã / pratàparudraþ---tathà bhavatu / (iti vedikàmàrohati / ) nçpàþ---(sapraõàmaü maïgalavedikàü parivàrya) vijayatàü vijayatàü kàkatãyakulasvàmã / eùa nare÷varaparyupàsanàt prasàdaþ / parijayaþ---(vilokya sàmodakautukam) a puvvapavvaakaõaasàõuü sahassarassã via sumerukaõaataóaü mahendro via pakhkhivakkavaññiõaü cakkadharo via kaõaavediü àråóho paàvaruddo / (a pårvaparvatakanakasànuü sahasrara÷ima reva, sumerukanakatañaü mahendra iva, pakùicakravartinaü cakradhara iva, kanakavedimàråóhaþ pratàparudraþ / ) mantriõaþ---kàkatã÷vara ! samàruhyatàmidaü bhadràsanam / amã purodhaso mahàbhiùekàya tãrthasalilapårõàn kanakakala÷àn dhàrayanti / pratàparudraþ---tathà bhavatu / (iti svayaübhådevaü kàkatãyakulavçddhàü÷ca praõaman siühàsane samupavi÷ati / ) purodhasaþ---(trayãsamabhimantraõasurabhãkçtasalilàn kanakakala÷ànamàtyahasteùu vidhàya sàdaram ) ## (ityà÷ãrvàdasàdhuvàdàyamànaü pàõigrahaõakautukatvaramàõaràjyalakùmãma¤jãra÷i¤jitànumoditaü svayaübhådevapramodàññahàsopabçühitaü kàkatãyakula÷reyaþ prastàvanàóiõóimaü ciràvalambitadharaõãbhàrakhinnànàü phaõipatiprabhçtãnàü praharùakùveóàvióambitaü dharmapratiùñhàmaïgalakàhalãkolàhalamanoharaü mahàbhiùekamuhårtapra÷aüsinaü kanakajayaghaõñikàninàdamanusaüdadhànàþ satvaraü pratàparudramabhiùi¤canti / ) eùa và¤chitàrthapràptirànandaþ / ekato vaitàlikàþ---(saharùàti÷ayamuccaiþ) ## anyato vaitàlikàþ--- #<àråóhe varavãrarudrançpatau siühàsanaü ÷àsituü tasyàj¤à kùitipàlamaulivalabhãþ svacchandamàrohati / lokàüstrãnadhirohato niravadhã kãrttipritàpau hañhàd àrohanti ca vindhyabhådharatañàn pratyarthinaþ pàrthivàþ // ViPrud_3.5.8 //># dakùiõato vaitàlikàþ--- ## uttarato vaitàlikàþ--- ## eùa sarvaduþ kha÷amanàt samayaþ / mantriõaþ---aho ! prabhàvaþ kàkatãyànvayasya / yadidànãü--- ## purodhasaþ---kàkatãyakulottaüsa ! ràjyalakùmãsaüvaraõasragiyamuttaüsãkriyatàm / (iti paññabandhamàcaranti / ) sarve---(sapramodàti÷ayaü) priyaü naþ priyaü naþ / eùà prakçtakàryasthirãkaraõàt kçtiþ / mantriõaþ---(sarvato 'valokya) kasko 'tra bhoþ ! ànãyatàü chatraü càmarayugalaü ca / (pravi÷ya pradhànapratãhàraþ) pratãhàraþ---yadàj¤àpayanti mahàmàtyàþ / (iti parikramya tànyupànayati / ) (pràntavartino narapatayo 'bhyupetya tàni sàdaraü gçhãtvà yathocitamàcaranti / ) purodhasaþ---(saharùàti÷ayaü) #<÷råyante bahavo mahànçpatayaþ kiü tairanãdçkkramair ãdçgvi÷vajanãna÷auryagarimà jàgarti kaþ kùmàtale / bàlyakrãóitadigjayastribhuvanakùemaükaraprakriyaþ kiükurvàõasamastabhåpatigaõaþ ÷rãvãrarudro yathà // ViPrud_3.5.12 //># etadakhilàti÷àyitvakathanamukhena prakçtakàryànumodanàdàbhàùaõam / tadidànãü khalu--- ## eùa ràjyapràptihetubhåtacchatràropaõaråpakàryadar÷anàt pårvabhàvaþ / mantriõaþ---(savinayamupasçtya) nàtha ! kàkatãyalakùmãpate ! sanàthàþ sarvàþ prakçtayaþ suràjànaü tvàü didçkùante / tat sàüprataü mahàsthànãü prasàdhayatu devaþ / purodhasaþ---àcàro 'yaü kàkatã÷varàõàü yanmahàbhiùekànantaraü prajànàü yogakùemaparãkùaõam / ràjà---yadàj¤àpayanti dharmavidaþ / (ityuttiùñhati / ) kàkatãyakulavçddhàþ (sasaübhramamuccaiþ) ## nçpatayaþ---(÷irasya¤jaliü baddhvà) aho ! caritàrthà sàüpratamàsmàkã cakùuùmattà, yayà khalvãdçganubhåyate / yataþ ## (sarve jaya÷abdaü kurvanti / ) mantriõaþ---mahàràja ! kàkatã÷vara ! sajjãkçtaü siühàsanaü sarvataþ pariùkçtamidaü mahàsthànamaõñapaü sanàthãkriyatàm / pratãhàraþ---(sasaübhramaü puro bhåtvà) deva ! ita itaþ / (ràjà sagauravaü parikramya mahàsthànyàü siühàsanamàrohati / ) (sarve praõamya yathàrhamupavi÷anti / ) pratãhàraþ---(samayocitaü parikramya vandamànàn mårdhàbhiùiktàn sàbhimànaü kanakavetralatayà nirdi÷an) ## (nçpatayaþ praõamya yathàrhamupavi÷anti / ) purodhasaþ---svasti kàkatãyakulàvatãrõàya kuparõaketanàya mahàmahimne adya suprajasà kàkatãyànvayena sanàthàni trãõyapi jaganti / #<÷àsitaryavinãtànàü narendra ! tvayi ÷àsati / madhyasthatàsya lokasya cireõànvarthatàü gatà // ViPrud_3.5.17 //># ràjà---(savinayaü) svayambhåcha devavarànukålànàü bhavadà÷ãrvàdànàü phalamidaü yatkàkatãyakùàtraü vardhate / mantriõaþ---ràjan ! pratàparudra ! ## (/ `yatkulàlambanaü bhavàn' iti pàñhàntaram / ) purodhasaþ---na kevalaü kàkatãyànàmeùa puõyaparipàkaþ, api tu sarvàsàmapi prajànàm / (pravi÷ya pratãhàraþ) pratihàraþ---deva ! sarvàþ prakçtayo varõavçddhàn puraskçtya pratãhàramadhyàsate / mantriõaþ---÷ãghraü prave÷yantàm / pratãhàraþ---yadàj¤àpayantyamàtyàþ / (iti niùkramya tàbhiþ saha punaþ pravi÷ati / ) (tataþ pravi÷anti varõavçddhàþ / ) varõavçddhàþ---(saharùaü ràjànamavalokya) ## etat svayaübhådevasya svayaü saüdhàtçtvàdadbhutapràpterupagåhanam / (savinayamupasçtya) svàmin vi÷vaübharàvallabha pratàparudra ! ## mantriõaþ---svàminnete svàyaübhuvàþ sudhiyaþ / (ràjà sàdaraü praõamati / ) anye---(saharùàti÷ayamagrataþ sthitvà) mahàràja kàkatã÷vara ! ## purodhasaþ---ràjannete gàõapeta÷varàþ sårayaþ / (ràjà sàdaraü namaskaroti / ) apare---(sapra÷rayapramodaü) svàmiüstriliïgade÷aparame÷vara ! ## purodhasaþ---(sollàsaü) ràjanneka÷ilànagaravàsino mahàdvijàstvete / (ràjà yathocitaü vandate / ) mantriõaþ---sàdhãyàn à÷ãrvàdakramaþ / (iti yathocitaü sarvànupave÷ayanti / ) purodhasaþ---(sollàsaü) ràjanneka÷ilànagarãvallabha ! ## (ràjà sarvàn pa÷yati / purodhaso yathàrhaü sarvànupave÷ayanti / ) prakçtayaþ---vijayatàü vijayatàü pratàparudramahàràjaþ / ## mantriõaþ---svàmin sàüprataü yathàrhamarhaõayà mànanãyàþ pauràõàü ÷reõayaþ / ràjà---(sànandaudàryaü) ## sarve---(sapramodaü) sadç÷o 'yaü prasàdaþ kàkatãyakulatilakasya bhavataþ / ràjà---prasãdatu bhagavàn svayaübhådevaþ / (iti purohitàvarjitakanakakala÷asasiladhàràpuraþ saraü sakalabhogasamagràn sapra÷rayàdaraü viprasàt karoti / anyeùàmapi nagaravàsinàü yathàpradhànaü saübhàvanàmàcarati / ) nçpatayaþ---(sàmàtyànurodhamutthàya mahàrghàõi gajaturagarathàbharaõavi÷eùaråpàõyupàyanàni yathàvakà÷amupanãya viracità¤jalayaþ) svàmin kàkatãyamahàràja ! ## (ràjà saprasàdamamàtyànavalokayati / ) mantriõaþ---svàminnete somàrkavaü÷yà narapatayo mahatãmarhaõàmarhanti / tena sveùu sveùu padeùu pratiùñhàpanãyàþ prasthàpanãyà÷ca / ràjà---tathà / (iti narapatãn yathocitaü saübhàvya prasthànamàdi÷ati / ) (ràjànaþ saharùàti÷ayaü praõamya kàkatã÷varakçpàvalokananirvartitaprayàõamaïgalà digantavihàraõodyatayà tadàj¤ayà kçtasàhàyyà niùkràntàþ / ) prakçtayaþ---ciramanuvartitavyà kàkatãyanare÷varaparipàlanaparipàñã mahàrojena / (iti niùkràntàþ / ) purodhasaþ---(sà÷caryapratyabhij¤ànaü) ## ràjà---(savinayavrãóaü) kimasàdhyaü svayaübhådevamårtyantaràõàü bhådevatànàü bhavatàmanugrahasya / purodhasaþ---(sàdaraü) mahàràja ! kàkatã÷varakulavàsanàvàsitayà bhavadupàsanayà paraü prasedivàn paraþ sahasraprasàdonmukhaþ svayaübhånàthaþ kiü te bhåyaþ priyamupakarotu / eùà vàkyàrthasamàptiråpà saühçtiþ / ràjà---(sapraõàmàdaraü) kàkatãyaràjyadhuràyàmavahitameva svayaübhådevena; tathàpãdamastu / ## eùàü ÷ubhà÷aüsanaråpà pra÷astiþ / (iti niùkràntàþ sarve / ) iti pratàparudraràjyàbhiùeko nàma pa¤camo 'ïkaþ // evaü sàïgaü nàñakamudàhçtam / iti ÷rãvidyànàthakçtau pratàparudraya÷obhåùaõe 'laükàra÷àstre nàñakaprakaraõaü samàptam _______________________________________________ // atha rasaprakaraõam // IV.1.atha sarveùàü prabandhànàü jãvitabhåtasya rasasya svaråpaü niråpyate / [IV.1.1-rasasvaråpam] vibhàvànubhàvasàttvikavyabhicàrisàmagrãsamullàsitaþ sthàyã bhàvo rasaþ / tathà coktaü 'da÷aråpake'--- "vibhàvairanubhàvai÷ca sàttvikairvyabhicàribhiþ / ànãyamànaþ svàdutvaü sthàyã bhàvo rasaþ smçtaþ" // iti / bhàvasya sthàyitvaü nàma sajàtãyavijàtãyànabhibhåtatayà yàvadanubhavamavasthànam / tathà coktaü 'da÷aråpake'--- "sajàtãyairvijàtãyairatiraskçtamårtimàn / yàvadrasaü vartamànaþ sthàyã bhàva udàhçtaþ" // [IV.1.2-rasavi÷eùaþ] atha rasavi÷eùàþ--- ÷çïgàrahàsyakaruõà raudravãrabhayànakàþ / bãbhatsàdbhuta÷àntà÷ca rasàþ pårvairudàhçtàþ // [IV.1.3-sthàyãbhàvaþ] eùàü sthàyibhàvàþ--- ## [IV.1.4-vibhàvaþ] atha vibhàvaþ--- ## rasasamavàyikàraõamàlambanavibhàvaþ / itarat kàraõajàtamuddãpanavibhàvaþ / sa caturvidhaþ / tathà coktaü ÷çïgàratilake--- "àlambanaguõa÷caiva tacceùñà tadalaükçtiþ / tañastha÷ceti vij¤eya÷caturdhoddãpanakramaþ // àlambanaguõo råpayauvanàdirudàhçtaþ / tacceùñà yauvanodbhåtahàvabhàvàdikà matàþ // nåpuràïgadahàràdi tadalaïkaraõaü matam / malayànilacandràdyàstañasthàþ parikãrtitàþ // [IV.1.5-anubhàvaþ] athànubhàvaþ-- ## [IV.1.6-sàttvikabhàvàþ] atha sàttvikabhàvàþ--- paragatasukhàdibhàvanàbhàvitàntaþ karaõatvaü sattvam / tato bhavàþ sàttvikàþ / ## atha vyabhicàribhàvàþ--- ## ## ## ## tathà coktaü kàvyaprakà÷e--- "kàraõànyatha kàryàõi sahakàrãõi yàni ca / ratyàdeþ sthàyino loke tàni cennàñyakàvyayoþ / vibhàvà÷cànubhàvà÷ca kathyante vyabhicàriõaþ" // iti/ loke kàryakàraõasahakàri÷abdavàcyà nàyikànàyakakañàkùabhråvikùepanirvedàdayaþ, kàvyanàñyayostu vibhàvànubhàvavyabhicàri÷abdavyapade÷yà bhavanti / ÷çïgàravãraraudràdbhutànàü lokottaranàyakà÷rayatvena paripoùàti÷ayaþ / ata eva ÷çïgàrasya mlecchàdiviùayatve tvàbhàsatvam / tathà coktam--- "ekatraivànuràga÷cet tiryaïmlecchagato 'pi và / yoùito bahusakti÷cedrasàbhàsastridhà mataþ" // iti/ vyabhicàribhàvànàmudayena, pra÷àmyadavasthayà, parasparaviruddharasà÷ritayorbhàvayoþ spardhayà saübandhena anyonyopamardakatayà bahånàü samàve÷ena ca càturvidhyam / tathà coktaü da÷aråpake--- "bhàvasya ÷àntirudayaþ saüdhiþ ÷abalatà tathà' / iti / // ratyàdisthàyibhàvalakùaõodàharaõàni // atha yathàkramaü sthàyibhàvànàü svaråpamudàharaõaü ca / [IV.1.8-ratiþ] tatra saübhogaviùaya icchàvi÷eùo ratiþ / yathà--- #<÷çïgàraikarasaþ smaro 'stu jagadànandaikaniùyandabhå- rindustiùñhatu vibhramaikavasatirjàgartu puùpàkaraþ / santvanye 'pi guõaprisàditadç÷aþ kiü taira÷eùonnato jàtaþ kàkativallabho mama patiþ kàmasya kàmotsavaþ // ViPrud_4.9 //># [IV.1.9-hàsaþ] vikçtidar÷anàdijanyo manovikàro hàsaþ / yathà--- ## [IV.1.10-÷okaþ] iùñajanaviyogàdinà'tmani duþ khàtibhåmiþ ÷okaþ / yathà--- ## [IV.1.11-krodhaþ] ÷atrukçtàpacàreõa manaþ prajvalanaü krodhaþ / yathà--- ## [IV.1.12-utsàhaþ] lokottareùu kàryeùu stheyàn prayatna utsàhaþ / yathà--- ## [IV.1.13-bhayam] raudrasaüdar÷anàdibhiranarthà÷aïkanaü bhayam / yathà--- ## [IV.1.14-jugipsà] arthànàü doùasaüdar÷anàdibhirgarhaõà jugupsà / yathà--- ## [IV.15-vismayaþ] apårvàrthasaüdar÷anàccittavistàro vismayaþ / yathà--- ## [IV.16.-÷amaþ] ÷amo vairàgyàdinà nirvikàracittatvam / yathà--- ## atha ÷çïgàrasyàlambanavibhàvo yathà--- ## uddãpanavibhàvo yathà--- ## anubhàvo yathà--- ## // sàttvikànàü svaråpodàharaõàni // [IV.2]atha sàttvikànàü svaråpamudàharaõaü ca / [IV.2.1-stambhaþ] stambhaþ syànniùkriyàïgatvaü ràgabhãtyàdisaübhavam / yathà--- ## (kàkatipurastriyaþ pa÷yantyo narendrakandarpam / madana÷arotkãrõà iva sthità ni÷calàïgyaþ //) [IV.2.2-pralayaþ] ## yathà--- ## (jitamadanaråpasàraþ sakhi eùa vãrarudrançpacandraþ / yaü dçùñvà nimajjati mårcchàyàmindriyagràmaþ //) [IV.2.3-romà¤caþ vepathu÷ca] ## dvayorudàharaõaü yathà--- ## (adayitàliïgananirbharakampà ca vadhårviyogajãrõàïgã / udgiratyantarasthitamadana÷aràn pulakacchadmanà //) [IV.2.4-svedaþ] vapurjalodgamaþ svedo ratidharma÷ramàdibhiþ / yathà--- #<÷çõvatã priyasaüde÷aü preyasaþ kàkatã÷ituþ / smararàjyàbhiùikteva svinnàïgã vàmalocanà // ViPrud_4.26 //># [IV.2.5-vivarõàtà] ## yathà--- #<õaraõàha caüdadhavale tujjha guõe sàhu sahmaraütãe / aügài pàüóuràiü ehõiü jàài sàmàe // ViPrud_4.28 //># (naranàtha candradhavalàn tava guõàn sàdhu saüsmarantyàþ / aïgàni pàõóuràõi idànãü jàtàni ÷yàmàyàþ //) [IV.2.6-a÷çþ] a÷ru netrodbhavaü vàri duþ kharoùapraharùajam / yathà--- ## [IV.2.7-ve÷varyam] ## yathà-- ## (avijane priyeõa samaü kùàmakùàmàkùaraü bhaõantyàþ / eko jànàtyanaïgo 'rthaü vadhvà bhaõitànàm //) IV.3.// vyabhicàribhàvànàü svaråpodàharaõe // atha vyabhicàriõàü nirvedàdãnàü svaråpamudàharaõaü ca / [IV.3.1-nivedaþ] ## yathà--- ## (sakhi karpåreõa kçtaü kiü kaståryà malayajastiùñhatu / guõa÷i÷iraü ya÷aþ surabhimànaya pratàparudraü ca //) (a ñhapaàvaruddaõivacaüdaü'---pratàparudrançpacandram iti pàñhàntaram /) [IV.3.2-glàniþ] glànirbalasyàpacayo vaivarõyàratikàraõam / yathà--- ## (aatrailokyaü vahati mahã tàü dharati bhujaþ pratàparudrasya / taü hçdayena dharantã sàhasikã durbalàïgyasmi //) [IV.3.3-÷aïakà] atha ÷aïkà / ## yathà--- #<õa muõadu aõõo tti mae hiae paricao piassa kido / kiü paaóha mhi jaõàõaü savvaügãõehiü pulaehiü // ViPrud_4.36 //># (na jànàtvanya iti mayà hçdaye paricayaþ priyasya kçtaþ / kiü prakañàsmi janànàü sarvàïgãõaiþ pulakaiþ //) [IV.3.4-asuyà] athàsåyà / parotkarùàsahiùõutvamasåyà parikãrtità / yathà--- ## (aabhijàtya guõai råpeõa ca mattaþ kiü mahã adhikà ?/ yattàü pratàparudro bahumanyate bhàgadheyaü tat //) [IV.3.5-madaþ] atha madaþ / ## yathà--- ## (aabhaõati càsaügatàrthaü hasatyamandaü ca ràgabharitàkùã / priyacintàmadirayà parava÷à pa÷yata ÷yàmàïgã //) [IV.3.6-÷ramaþ] atha ÷ramaþ / ÷ramaþ khedo 'dhvaratyàderjàtaþ svedàtibhåmikçt / yathà--- #<àacchai evva pie kãsa kareütã gaàgaààsaü / tammasi sedajalehiü suüdari luliaügarààsi // ViPrud_4.40 //># (àgacchatyeva priye kasmàtkurvatã gatàgatàyàsam / tàmyasi svedajalaiþ sundari lulitàïgaràgàsi //) [IV.3.7-àlasyam] athàlasyam / ## yathà--- #<àstàü mçgàkùyà gçhakçtyavàrtà svàïgopacàreùvapi yatnamàndyam / kartavyamagre dayitasya yat syànnånaü balàtkàrayati smarastat // ViPrud_4.42 //># [IV.3.8-dainyam] atha dainyam / sattvatyàgàdanauddhatyaü dainyaü kàrpaõyasaübhavam / yathà--- #<àõeduü õaraõàhaü gado kkhu sahãjaõo vilaübei / mammaha õamàmi caüdaü sikkhaa cireha ãsi tti // ViPrud_4.43 //># (ànetuü naranàthaü gataþ khalu sakhãjano vilambate / manmatha namàmi candraü ÷ikùaya ciraya ãùaditi //) [IV.3.9-cintà] atha cintà / ## yathà--- ## (asaünihitamapi gurujanaü na ca prekùate pçùñàpi nàlapati / eùàpi màrgate gatiü hçdayasya priyànubandhasya //) [IV.3.10-mohaþ] atha mohaþ / mohastu mårcchanaü bhãtiduþ khàve÷ànucintanaiþ / yathà--- ## [IV.3.11-smçtiþ] atha smçtiþ / ## yathà--- ## [IV.4.12-dhçtiþ] atha dhçtiþ / dhçti÷cittasya naisspçhyaü j¤ànàbhãùñàgamàdibhiþ / yathà--- ## [IV.4.13-vrãïà] atha vrãóà / ## yathà--- ## [IV.4.14-capalatà] atha capalatà / càpalaü tvanavasthànaü ràgadveùàdisaübhavam / yathà--- ## [IV.4.15-harùaþ] atha harùaþ / ## yathà--- ## [IV.4.16-àvegaþ] athàvegaþ / iùñàniùñàgamà¤jàta àvega÷cittasaübhramaþ / yathà--- ## [IV.4.17-jaóatà] atha jaóatà / ## yathà--- ## [IV.4.18-garvaþ] atha garvaþ / anyadhikkaraõàdàtmotkarùo garvo balàdijaþ / yathà--- ## [IV.4.19.viùàdaþ] atha viùàdaþ / ## yathà--- ## (preùayàmi mana iti mudhà tanmàü muktvà vallabhe lagnam / màmujjhitvà no gacchati madanaþ sakhi kiü nu kartavyam //) [IV.4.20-autsukyam] athautsukyam / kàlàkùamatvamautsukyaü manastàpatvaràdikçt / yathà--- ## (aandhrapurabhàminãjano 'ïgàni prasàdhya tvaramàõaþ / rudranarendràgamane vilambitaü sahate kçcchreõa //) [IV.4.21-nidrà] atha nidrà / nidrà cittanimãlanam / yathà--- ## (/svapne dçùñaü dayitaü vadhåràliïgituü kçtodyogà / pa÷yata daramãlitàkùã gagane karau prasàrayati //) [IV.4.22-apasmàraþ] athàpasmàraþ / #<àve÷o mohaduþ khàdyairapasmàro 'ïgatàpakçt // ViPrud_4.63 //># yathà--- ## [IV.4.23-sàmçtiþ] atha suptiþ / suptirnidràsamudrekaþ / yathà--- ## [IV.4.24-vibodhaþ] atha vibodhaþ / vibodha÷cetanàvàptirjçmbhàkùiparimàrgakçt / yathà--- ## [IV.IV.4.25-anarùaþ] athàmarùaþ / ## yathà--- ## [IV.4.26-avihityà] athàvahitthà / harùàdyàkàrasaüguptiravahittheti kathyate / yathà--- ## (goùñhyàü mahilànàü ÷rutvà pratàparudracaritàni / àlikhatyavanatamukhã mugdhà caraõena mahãpçùñam //) [IV.4.27-ugratà] athogratà / ## yathà--- ## [IV.4.28-matiþ] atha matiþ / tattvamàrgànusaüdhànàdarthanirdhàraõaü matiþ / yathà--- ## (kaþ saü÷ayo mahãtale candra eva vãrarudranaranàthaþ / yasya (khalu) karaspar÷àdaïgàni mçgàïkaratnanti //) [IV.4.29-vyàdhiþ] atha vyàdhiþ / ## yathà--- ## [IV.4.30-unmàdaþ] athonmàdaþ / unmàdastulyavartitvaü cetanàcetaneùvapi / yathà--- ## [IV.4.31-maraõam] atha maraõam / ## yathà-- ## (/priyavirahamasahamànà vadhårnijajãvitamupekùamàõà / sevate jyotsnàü dakùiõapavanasya tanuü samarpayati //) sàkùànmaraõasyàmaïgalatvànnodàharaõatvamucitam / [IV.4.32-tràsaþ] atha tràsaþ / àkasmikabhayàccittakùobhastràsaþ prakãrtyate / yathà--- ## (apraõayakupità cireõàpi vadhåþ ÷rutvà ghanaghanastanitam / dayitaü sarabhasavalità àliïgati vepamànàïgã //) [IV.4.33-vitarkaþ] atha vitarkaþ / ## yathà--- ## tatra sàttvikànàü vyabhicàriõàü cànekarasasàdhàraõatvànna vi÷eùamapekùyodàharaõaü kçtam / tathà hi ÷çhgàre sarveùàmanuprave÷aþ saübhavati / hàsye glàni÷ramacapalatvaharùàvahitthànàü saübhavaþ / karuõe madadhçtivrãóàharùagarvautsukyogratàbhirvinànye saübhavanti / raudre glàni÷aïkà'lasyadainyacintàvrãóàvegajaóatàviùàdasuptinidràpasmàràvahitthàvyàdhyunmàda÷amatràsàþ na saübhavanti / vãre raudrànnirvedo 'dhikaþ / bhayànake 'såyàmadadhçtivrãóàharùagarvanidràsuptyamarùàvahitthogratàmatibhirvinànye saübhavanti / bãbhatse 'dbhute ca cintàtràsàdayo yathàsaübhavamåhyàþ / ÷ànte nirvedadhçtã saübhavataþ / ÷çïgàraceùñàþ IV.5atha ÷çïgàraceùñà niråpyante / ## ## evaü ÷çïgàraceùñàþ syuraùñàda÷avidhà matàþ / tatràsàü svaråpamudàharaõaü ca / [IV.5.1-bhàvaþga] bhàvaþ / ## yathà--- ## (/rudranarendrasya guõàn gàyati bàlatve visrabdham / lajjate darapulakito yuvatijano yauvane gàtum //) [IV.5.2-hàvaþ] atha hàvaþ / ãùaddçùñavikàraþ syàdbhàvo hàvaþ prakãrtyate / yathà--- atraiveùatpulakita iti / [IV.5.3-helà] atha helà / ## yathà--- ## (mà bhavatu kasyàpi sphuñamiti mugdhe karoùi vallabhaü hçdaye / ghoùyate tava bhàvaþ sarvàïgãõaiþ pulakaiþ //) [IV.5.4-màdhuryam] atha màdhuryam / abhåùaõe 'pi ramyatvaü màdhuryamiti kathyate / yathà--- ## [IV.5.5-dhairyam] atha dhairyam / #<÷ãlàdyalaïghanaü nàma dhairyamityabhidhãyate // ViPrud_4.88 //># yathà--- ## (akulavadhånàü na yujyate maryàdàlaïghanaü khalu viùame 'pi / rudranarendraguõàþ punarhçdayaharàþ kiü nu kartavyam //) [IV.5.6-lãlà] atha lãlà / priyànukaraõaü lãlà vàgbhirgatyàtha ceùñitaiþ / yathà--- ## (aaprekùadhvaü sakhya eùà lakùmã ràj¤aþ pratàparudrasya / caritànyanukurvatã ràj¤ãùu pativratà jàtà //) [IV.5.7-vilàsaþ] atha vilàsaþ / ## yathà--- ## [IV.5.8-vicchittiþ] atha vicchittiþ / vicchittiratiramyatvaü svalpairapi vibhåùaõaiþ / yathà--- ## (kasya kçte kena kçtaü kàkatipurastrãõàü saundaryam / sàdhàraõabhåùayà yatsakhi trailokyaramaõãyam //) [IV.5.9-vibhramaþ] atha vibhramaþ / ## yathà--- ## (a÷rutvà sakhãmukhàddivaso virata iti saübhrameõa vadhåþ / hastayornåpure caraõayo÷ca karoti valayàni //) [IV.5.10-kilaki¤acitam] atha kilaki¤citam / roùà÷ruharùabhãtyàdeþ saükaraþ kilaki¤citam / yathà--- ## (gçhõati kàkatinàthe vijane pañà¤calaü mçgàkùyàþ / vepate tanurapi nçtyati bhrukuñyapi gadgadà vàcaþ //) [IV.5.11-moññàyitam] atha moññàyitam / ## yathà--- ## (amadhuràõi rudranarapaticaritàni vadhvà nanu ÷çõvatyàþ / tanugopanena prakaño yathà bhàvo na tathà pulakaiþ //) [IV.5.12-kuñaññamitam] atha kuññamitam / saümarde 'pi sukhàdhikyaü ratau kuññamitaü matam / yathà--- ## [IV.5.13-bibbokaþ] atha bibbokaþ / ## yathà--- ## [IV.5.14-lalitam] atha lalitam / sukumàro 'ïgavinyàso lalitaü parikãrtyate / yathà--- ## [IV.5.15-kutåhalam] atha kutåhalam / ## yathà--- ## [IV.5.16-cakitam] atha cakitam / cakitaü bhayasaübhramaþ / yathà--- ## [IV.5.17-vihçtam] atha vihçtam / vihçtaü pràptakàlasya vàkyasyàkathanaü hriyà / yathà--- ## [IV.5.18-hasitam] atha hasitam / #<àkasmikaü tu hasitaü yauvanàdivikàrajam // ViPrud_4.107 //># ## (yathà yathà hasati mçgàkùã yauvanalakùmyà ÷ikùità madhuram / tathà tathà kusumeùu÷arà vikasanti priyasya à÷à ca //) manmathàvasthàþ IV.6.// atha manmathàvasthà dvàda÷a niråpyante // atha ÷çïgàrasyàïkuritatvapallavitatvakusumitatvaphalãtatvahetavo dvàda÷àvasthà niråpyan te / ## ## kecittu da÷àvasthà iti kathayanti / àsàü svaråpamudàharaõaü ca / [IV.6.1-cakùuþ prãtiþ] àdaràddar÷anaü cakùuþ prãtirityabhidhãyate / yathà--- ## (sakhi ! eùa rudrançpo nayanayoratarkitotsavo jàtaþ / madana iva mårtimàn candra iva muktalà¤chanaþ pårõaþ //) [IV.6.2-manaþ saïaþ] atha manaþ saïgaþ / ## yathà--- ## (sadà mama mano vilagati rudranarendre kasmàt kupitàþ / tenàhamapi vimuktà sakhyo yuùmàsu kà vàrtà //) [IV.6.3-saükalpaþ] atha saükalpaþ / saükalpo nàthaviùayo manoratha udàhçtaþ / yathà--- ## (adarahasitagarbhitàni snehasnigdhàni ràgabharitàni / rudrançpavilokitàni kadà nu mayi nipatanti //) [IV.6.4-pralàpaþ] atha pralàpaþ / ## yathà--- ## (tathà nipuõastathà madhurastathà subhagastathà ca saumyasvabhàvaþ / eko rudrançpa eveti goùñhã prauóhamahilànàm //) [IV.6.5-jàgaraþ] atha jàgaraþ / jàgarastu vinidratvam / yathà--- ## (agamitaü kathaü kathamapi dinaü candràtapaduþ sahà ni÷à dãrghà / madano 'pi puïkhita÷aro nidràpi nçpo 'pi nopaiti //) [IV.6.6-kàr÷yam] atha kàr÷yam / kàr÷yamaïgasya tànavam / yathà--- ## [IV.6.7-aratiþ] athàratiþ / anyatràprãtiraratiþ / yathà--- ## (dåùayati candrasçùñiü nindati malayànilasya màhàtmyam / utsavaparàïmukhã sà subhaga ! tvaü kiü nu mantrayase /) [IV.6.8-lajjàtyàgaþ] atha lajjàtyàgaþ / yathà-- ## (alaïghitamahilàsamayaü tathà bhaõitaü madanadurvinãtayà / yathà ÷rutvà gurujano 'pasarati vilajjito dåram //) [IV.6.9-jvaraþ] atha jvaraþ / ## yathà--- ## (amogha÷i÷iropacàrà vadhårvirahajvareõa guruõà / idànãü rudranare÷vara ! kàïbhati tava dar÷anàmçtam //) unmàdamaraõayoþ pràgevodàharaõaü dar÷itam / [IV.6.10-mårcchà] atha mårcchà / mårcchà tvabhyantare 'vçttirbàhyendriyanimãlanàt / yathà--- ## (aacintayantyà narendraü draùñuü hçdayasthitaü mçgàkùyàþ / karaõàni bàhyàni vi÷anti abhyantaramapi ÷ånyàyàþ //) atha ÷çïgàraþ / sa dvividhaþ / saübhogo vipralambha÷ceti / "saüyuktayostu saübhogo vipralambho viyuktayoþ ' iti '÷çïgàratilake' / saübhogasya parasparàvalokanasaübhàùaõà'liïganacumbanàdyanekavyàpàramayatvenànantyàdekavidhatvena gaõanà kçtà / yathà-- ## vipralambhaþ punarabhilàùerùyàvirahapravàsahetukatvena caturvidhaþ / [IV.6.11-saübhoga÷çïgàraþ] abhilàùo nàma saübhogàt pràganuràgaþ / yathà--- ## [IV.6.12-ãrùyà÷çïgàraþ] ãrùyà nàma nàyakasyànyàsaktabhàvàt cittavikriyà / [IV.6.13-vipralambha÷çïgàraþ] tayà vipralambho yathà--- ## [IV.6.14-virahavipralambha÷çïgàraþ] viraho nàma labdhasaüyogayornàyakayoþ kenacit kàraõena punaþ samàgamakàlàtikùepaþ / yathà--- ## [IV.6.15-pravàsavipralambhaþ] yånorde÷àntaravçttitvaü pravàsaþ / tena vipralambho yathà--- ## [IV.6.16-rasàbhàsaþ] rasàbhàso yathà--- ## [IV.6.17-bhàvodayaþ] bhàvodayo yathà--- ## atra lajjàyà udayaþ / [IV.6.18-bhàva÷amaþ] bhàva÷amo yathà--- ## atra kopasya pra÷amaþ / [IV.6.19-bhàvasandhiþ] bhàvasandhiryathà--- ## atra vãra÷çïgàrakçtayorharùayoþ sandhiþ / [IV.6.20-bhàva÷abalatà] bhàva÷abalatà yathà--- ## atrautsukyàdãnàü ÷abalatà / atha rasasaükarasyodàharaõam / [IV.6.21-÷ruïgàrakaruõayoþ saïkaraþ] tatra ÷çïgàrakaruõayoþ saükaro yathà--- #<àsanne 'pi mahotsave kathamitastyaktvà pravàsaü vraje- rdhigå dhik sàhasamàvayorvighañanaü ko và vidhiþ kàïkùati / itthaü svapnanivàritapriyatamaprasthànabuddhistato buddhvà mårcchati kàkatãyançpate ! tvadvairinàrãjanaþ // ViPrud_4.134 //># atha raudrabãbhatsayoþ saükaro yathà--- [IV.6.22-raudrabãbhatsayoþ saïkaraþ] ## evamanyadapi yathàsaübhavamudàhàryam / atra raso nàyakà÷raya eva / yadiparaü nipuõanañaceùñayà tathàvidhakàvya÷ravaõabalena ca sàmàjikaiþ sàkùàd bhàvyate, tadà paragatasyàpi rasasya samyagbhàvanayà paratra nirati÷ayànandajananamaviruddham / athavà màlatyàdi÷abdebhyo yoùinmàtrapratãtau (ràvaõàdi÷abdebhyaþ ÷atrumàtrapratãtau ca) smçtyàråóhena tattadyoùidvi÷eùeõa anukàryeõa sàmàjikà÷rayatvamapi na viruddham / nañasyànukaraõamàtraparatayà naiva rasà÷rayayogyatà / tasya bhàvukatvàbhyupagame 'pi sàmàjikatvameva / anubhàvàdãnàü prakà÷anaü tu ÷ikùàbhyàsapàñavenaiva ghañate / rasàdãnàü parasparavirodhe 'pi kaviprauóhoktisamà÷rayaõenaikatra samàve÷o na viruddhaþ / virodhakramaþ '÷çïgàratilake' kathitaþ--- "÷çïgàrabãbhatsarasau tathà vãrabhayànakau / raudràdbhutau tathà hàsyakaruõau vairiõau mithaþ" // iti/ rasàd rasotpattirapi matà / tathà coktaü '÷çïgàratilake'--- "hàsyo bhavati ÷çïgàràt karuõo raudrakarmaõaþ / adbhuta÷ca tathà vãràd bãbhatsàcca bhayànakaþ" // vyabhicàribhàvànàü tattadrasànuguõyamevaü pratipàditaü '÷çïgàratilake' / tathà hi--- "÷aïkàsåyà bhayaü glànirvyàdhi÷cintà smçtirdhçtiþ / autsukyavismayàvegà vrãóonmàdau madastathà // viùàdo jaóatà nidràvahitthaü càpalaü mçtiþ / iti bhàvàþ prayoktavyàþ ÷çïgàre vyabhicàriõaþ // ÷rama÷capalatà nidrà spapno glànistathaiva ca / ÷aïkàsåyàvahitthaü ca hàsye bhàvà bhavantyamã // saütràso maraõaü dainyaü glàni÷caiva bhayànake / apasmàro viùàda÷ca bhayaü vego mçtirmadaþ // unmàda÷ceti vij¤eyà bhàvà bãbhatsasaübhavàþ / àvego jaóatà moho harùaõaü vismayaþ smçtiþ // iti bhàvà nibaddhavyà rasaj¤airadbhute rase / dainyaü cintà tathà glànirnirvedo jaóatà smçtiþ // vyàdhi÷ca karuõe vàcyà bhàvà bhàvavi÷àradaiþ / harùo 'såyà tathà garva utsàho mada eva ca // càpalyamugratà caiva raudre bhàvàþ prakãrtitàþ / amarùaþ pratibodha÷ca vitarko 'tha matirdhçtiþ // krodho 'såyàtha saümoha àvega÷copaharùaõam / garvo madastathogratvaü bhàvà vãre bhavantyamã" // iti/ "rasaþ sarvo 'pi saüpårõastirodhatte rasàntaram //þ iti bhàratãyoktaprakrãyayà yadyapyeka eva rasaþ, tathàpi mahàkaviprasiddhyà rasasaïakaraþ svãkriyate / tatra rasàderapràdhànye rasavadàdyalaükàrà bhavanti / anyàïgatvena rasanibandhane rasavadalaükàraþ / bhàvanibandhane preyo 'laükàraþ / rasàbhàsabhàvàbhàsanibandhane årjasvidalaükàraþ / bhàva÷àntinibandhane samàhitàlaükàraþ / tathà bhàvodayàdayo 'pi / etad alaïkàrasarvasve prapa¤cenoktam--- "rasabhàvatadàbhàsatatpra÷amananibandhane rasavatpreyaårjasvisamàhitàni / bhàvodayabhàvasandhibhàva÷abalatà÷ca pçthagalaükàràþ 'iti / eteùàmudàharaõamalaükaraõe bhaviùyati / ## ## ## iti ÷rãvidyànàthakçtau pratàparudraya÷obhåùaõe 'laükàra÷àstre rasaprakaraõaü samàptam / _______________________________________________ V.1 // atha doùaprakaraõam // atha kàvyajãvitabhåtarasaniråpaõànantaraü tadupaskàrahetånàü guõànàü samyagvivekàya doùà niråpyante / [V.1.1-doùasàmànyalakùaõam] tatra doùasàmànyalakùaõam--- doùaþ kàvyàpakarùasya hetuþ ÷abdàrthagocaraþ / ÷abdàrthamayatvàt kàvyasya tadapakarùahetånàmapi doùàõàü ÷abdagatatvenàrthagatatvena ca dvaividhyam / ÷abdagatànàmapi padavàkyagatatvena ca dvaividhyam / ipadagatadoùaþ] tatra padagatadoùàþ kathyante / ## kliùñaü gåóhàrthakaü gràmyamanyàrthaü càpratãtikam / ## eùàü svaråpaü niråpyate / ## ## ## ## ## ## #<÷àstramàtraprasiddhaü yadapratãtikamucyate / avimçùñavidheyàü÷aü guõãbhåtavidheyakam // ViPrud_5.9 //># ## paruùaü nàma tad yat syàdvihitaü paruùàkùaraiþ // atra vanavçttãnàü ÷atrustrãõàü vacaneùu doùà udàhriyante / [V.2.1-aprayuktam] aprayuktaü yathà--- ## atra daivatà iti puüliïgaprayogaþ doùaþ ; du÷cayavana iti ca indraparatvena kavibhirna prayuktaþ / [V.2.2-apuùñàrtham] apuùñàrthaü yathà--- ## atra vyarthabàhudvayànàmiti vivakùite 'ùñàrdhàrdhabàhånàmityanupayuktam / etadevàvimçùñavidheyàü÷asyodàharaõam / bàhudvayasya vaiyarthye vidheye tasyopasarjanatvaü pratãyate / [V.2.3-asamartham] asamarthaü yathà--- ## atra jaladhiparatvenàmbudharapadamasamartham / [V.2.3-anarthakaneyàrthaccatasaüskàrasaüdigdhàni] anarthakaneyàrthacyutasaüskàrasaüdigdhàni yathà--- ## atra vai iti nirarthakam / vyatyastanava÷abdena vanapratãtiþ svasaüketamàtràyateti neyàrthakam / bhaviùyate iti bhavateràtmanepaditvaü ÷abda÷àstraviruddhamiti cyutasaüskàram / mahãbhçtàü kañakeùu vàsa ityanena ràj¤àü nagareùu vàsaþ ? uta parvatànàü nitambeùu ? iti saüdehàt saüdigdham / [V.2.4-aprayojakakliùñe] aprayojakakliùñe yathà--- ## atra nabhasvada÷anàþ sarpàþ, teùàmaràtirgaruóaþ, sa eva dhvajo yasyeti viùõuþ, tasyàgraja indrastasya virodhiùu parvateùu ityarthapratãteratidåratvàt kliùñam / parvateùu vartanaü duþ khàvahamiti prakçte vajraghaññanàt pràk calàtmasviti parvatavi÷eùaõasyànupayuktatvàdaprayojakam / [V.2.5-gåóàrthànyàrthagràmyarthàni] gåóhàrthagràmyàrthànyàrthàni yathà--- #<÷oõitàbjadç÷aþ kàmaü ÷yàmagallakañisthalàþ / vidagdhahçdayàþ ÷okavahninà ràjakanyakàþ // ViPrud_5.16 //># atra ÷oõita÷abdasya rudhire prasiddhasya pàñalavarõaparatvena prayogàd gåóhàrtham / gallakañi÷abdau kapolajaghanaparatvena gràmyaprayuktau / vidagdhahçdayà iti vi÷eùaõaü dagdhahçdayasyàvàcakatvàdanyàrtham / [V.2.6-apratãtikaram] apratãtikaü yathà--- ## atra manu÷abado mantraparatvena mantra÷àstramàtraprasiddha ityapratãtikam / [V.2.7-virudhdamatikçt] viruddhamatikçdyathà--- ## atràmbikàramaõa÷abdànmàtçsaübhogakàriõaþ pratãtiþ / akàryamitra÷abdàdakàryeùu mitràõãti pratãtiþ / viyogaduþ khaparatayà prayuktàdvinà÷a÷abdànna÷apratãtiriti viruddhamatikçt / [V.2.8-trividhà÷lãlam] amaïgalavrãóàjugupsàpratãtikaraü trividhama÷lãlaü yathà--- ## atràbhipretapadàvàsa÷abdàt pretalokapadàvàsapratãteramaïgalatvam / nãcaü sàdhanamityanena tucchamohanapratãtervrãóàkaratvam / parotsargaukajãvinàmityatrotsarga÷abdàdadhovàyupratãterjugupsàkaratvam / [V.2.9-puruùam] paruùaü yathà--- kutaþ kàntàravçttãnàü kàrtàrthyàrthitvamasti naþ / atra kàrtàrthyàrthitvamiti paruùavarõàrabdhatvam / V.3 // atha vàkyadoùàþ // #<÷abdahãnaü kramabhraùñaü visaüdhi punaruktimat / vyàkãrõaü vàkyasaükãrõamapårõaü vàkyagarbhitam // ViPrud_5.20 //># ## ## ## eùàü svaråpamudàharaõaü ca / [V.3.1-÷abdahãnam] ÷abda÷àstrahataü vàkyaü ÷abdahãnaü prakãrtyate / yathà ÷atruvàkyeùu--- ## atra hitaü na saü÷çõumahe iti padadvayaprayoge doùàviùkàràdvàkyameva duùñamiti na padadoùa÷aïkà / saüpårvasya ÷çõoteràtmanepaditve karmaõo 'nupàdànaniyamàt / atha kramabhraùñam / ## [V.3.2-kramabhraùñam] yathà--- ## atra kariõo yadvà turagàniti vaktavye vyutkrameõoktam, turagàpekùayà kariõàmutkçùñatvàt / athavà kariõa ityarthakramabhaïgaþ / ÷abdakramabhaïgo yathà--- ## atra ya÷aþ pratàpayo÷candrasåryau magnàviti ÷abdakrame ucite tathà noktam / ya÷aþ pratàpayoþ såryàcandramasau magnàviti samudàyadvayànvaye yathàyogyamarthànvaye siddhe nàrthakramavirodhaþ / api tu ÷abdaprayoga eva kramabhaïgaþ / [V.3.3-visandhi] atha visandhi / visaühito viråpo và yasya saüdhirvisaüdhi tat / yathà--- ÷auryàõi ãdç÷ànyàsan pçthvai÷varyaü kva và gatam / atra ÷auryàõi ãdç÷ànãti visandhi / pçthvai÷varyamiti saüdhivairåpyam / atha punaruktimat / #<÷abdàrthapaunaruktye tu tadvàkyaü punaruktimat // ViPrud_5.28 //># [V.3.4-punaruktim] yathà--- ## atra kànanasaükãrõe kànanavçttaya iti punaruktimat / [V.3.5-vyàkãrõam] atha vyàkãrõam / vyàkãrõaü tadvibhaktãnàü vyàkãrõe ca mitho 'nvaye / yathà--- ## atra kroóamudrikàmurasi ÷irasyàj¤àü bibhràõà iti saübandhaþ / [V.3.6-vàkyasaükãrõam] atha vàkyasaükãrõam / ## yathà--- ## atra mahatà mànena asmàbhiryattçõaü vaktre na kçtaü tadadya vindhyasya vane tiùñhatàü no jãvitaü jàtamiti vàkyadvayapadànàmanyonyasaükãrõatà / [V.3.7-apårõam] athàpårõam--- apårõaü tadbhaved yatra na saüpårõaþ kriyànvayaþ / yathà--- #<÷aileùvasmàkamàvàso vanyaiþ socchvasità vayam / mçgairbandhumata÷càsmàn pa÷yan dhàtà pramodatàm // ViPrud_5.33 //># atra ÷ailavàsàn vanyavçttãn mçgabàndhavàn pa÷yanniti vivakùitasaübandhau na saüpårõaþ / [V.3.8-vàkyagarbhatam] atha vàkyagarbhitam / ## yathà--- ## atràtiduþ sahaü krodhàgniü j¤àtvàpi tasminnipatità vayamiti vàkyamadhye yadvà na laïghyate daivamiti vàkyàntaramanupraviùñamiti vàkyagarbhitatvam / [V.3.9-bhinnaliïgavacane] atha bhinnaliïgavacane / ## dvayorudàharaõaü yathà--- ## atra samudrà iva gambhãramiti bhinnavacanam / giriõeva dhvajinyeti bhinnaliïgam / athàdhikanyånopame / [V.3.10-adhikanyånopame] ## dvayoþ yathàkramamudàharaõam / ## atra kùàmakùàmamukhànàü kàntànàmupamànabhåtàsu nadãùu mlànapadmatvamàtraü vaktavyam / mlànotpalabisàvilà ityadhikam / nyånopamaü yathà--- ## atra hàrasthàne nirjharà uktàþ / aïgaràgasthàne kimapi noktamiti nyånopamatvam / [V.3.11-bhagnachandokayatibhraùñe] atha bhagnacchandoyatibhraùñe / ## yathà--- ## atra vindhyàraõyeti tçtãyavarõe yatibhaïgaþ / pàdàntavarõasya gurutvàbhàvàcchandobhaïgaþ / [V.3.12-a÷arãraram] athà÷arãram / kriyàpadena rahitama÷arãraü prakãrtyate / yathà--- ## atra kriyàpadaü na vihitam / etadevànanvayàkhyaü dåùaõam / [V.3.13-arãtikam] athàrãtikam / ## yathà--- ## atra karuõe 'nucito varõàóambaraþ / atha visargaluptam / otvaü lopo visargasyàsakçlluptavisargakam / [V.3.14-visargaluõatam] yatra visargo bahudhautvaü lopaü và pràpnoti tadvisargaluptam / yathà--- ## [V.3.15-asthànasamàrasyam] athàsthànasamàsam / ## yathà--- ## atra vedhase krudhyatàü nçpàõàmuktau na samàsaþ / kiü tu kavivacane samàsa ityapadasthasamàsaþ / [V.3.16-vàccavarjitam] atha vàcyavarjitam / noktaü syàdyatra vaktavyaü tadàhurvàcyavarjitam / yathà--- ## atra durda÷àü pratipannànàmapãtyapi÷abdo vaktavyo noktaþ / [V.3.17-samàptapunaràntakaü,patatprakarùaü ca] atha samàptapunaràttakaü patatprakarùaü ca / ## dvayorudàharaõaü yathà--- ## atra vindhyàraõyeùu tiùñhàmaþ iti samàpya kùubhyadbhallåkapaïktiùviti punaràdànàt samàptapunaràttakam / atha bhràmyatkariùådyattarakùuùu dhàvanmçgeùviti vaktavye na tathoktamiti patatprakarùatà / [V.3.17-saübandhavarjitam] atha saübandhavarjitam / saübandhavarjitaü tat syàd yatreùñenànvayo hataþ / yathà--- ## atra ràjye bhadràsanàni dçùada ityàdisaübandho noktaþ / [V.3.18-adhikapadam] athàdhikapadam / ## yathà--- ## atra sughàü÷umaõóalàkàra ityetàvatà paripårõe maõóalàkàravipàõóuratve råpakrama ityadhikam / [V.3.19-bhagnaprakramam] atha bhagnaprakramam / ## yathà--- ## atra bahuvacanatayà prathamaü prakamya vindhyamåþ purãtyekavacanokteþ prakramabhraùñam / V.4 // athàrthadoùàþ // ## ## ## eùàü svaråpamudàharaõaü ca / [V.4.1-apàrtham] samudàyàrtha÷ånyaü yadapàrthaü tat prakãrtyate / yathà--- ## atra na ka÷cidvàkyàrthaþ pratãyate / [V.4.2vyartham] atha vyartham / ## yathà--- ## atra nirmalaü kulamityàdipra÷aüsà sevà kartavyetyupade÷e nopayujyate / [V.4.3-ekàrtham] athaikàrtham / uktàbhinnàrthakaü yat syàdekàrthaü tannigadyate / yathà--- ## atra pårvottaràrdhayorabhinnàrthatvam / [V.4.4-sasaü÷ayam] atha sasaü÷ayam / ## yathà--- ## atra karikumbhayoþ stanayo÷ca latànàü vapuþ ÷riyàü ca kartçkarmatvasaü÷ayaþ / [V.4.5-apakmam] athàpakramam / yatra pårvàparãbhàvavihatistadapakramam / yathà--- ## atra nidrottarakàlãnamukhyàdànasya pårvakàlatvamuktamityapakramatvam / [V.4.6-bhinnam] atha bhinnam / ## yathà--- ## atra marusthalanivàsaviùàdasya phàlasthalagatalipyabhàvasya ca na saübandhaþ / [V.4.7-atimàtram] athàtimàtram / yat sarvalokàtãtaü tadatimàtraü prakãrtyate / yathà--- ## atrà÷rubhirjagadekàrõavamityayuktiþ / [V.4.8-puruùam] atha paruùam / ## yathà--- ## atra palàni yàcamànàn ÷i÷ånuddi÷yàtiparuùoktiþ / [V.4.9-virasam] atha virasam / aprastutarasaü yat tadvirasaü parikãrtyate / yathà--- ## atra puruùaviyogakhinnànàü strãõàü vanacaraiþ saübhogapràrthanaü virasam / [V.4.10-hinopamam] atha hãnopamam / ## yathà--- #<÷unakairiva sàraïgà bhavadbhirnihatà dviùaþ / kva gataü pauruùaü tadvaþ kànanaikanivàsinàm // ViPrud_5.74 //># atra ÷unakairiva bhavadbhiriti hãnopamam / [V.4.11-adhikopamam] athàdhikopamam / yatropamànamadhikaü tad bhavedadhikopamam / yathà--- ## atra bakà maharùaya ivetyadhikopamam / [V.4.12-asadç÷opamam] athàsadç÷opamam / ## yathà--- ## atra ku¤joccalitanirjharasya vindhyàcalasya phàlekùaõaspuradvahnerã÷varasya ca mitho na sàdç÷yam / [V.4.13-aprasidhdopamam] athàprasiddhopamam / aprasiddhopamànaü yadaprasiddhopamaü matam / yathà--- ## atra mukhànàü kumudànyupamànatayà kaviloke na prasiddhàni / [V.4.14-hetuùånyam] atha hetu÷ånyam / ## yathà--- ## atra subhruvaþ padavãyaü na bhavatãti heturnoktaþ / [V.4.15-niralaükçti] atha niralaükçti / alaükàreõa rahitaü niralaükàramucyate / yathà--- #<àghràya surabheryonimunmukhaidãrghamehanaiþ / mahokùerlambamànàõóairviùvag vyàkulitaü vanam // ViPrud_5.81 //># [V.4.16-a÷lãlam] atra na ka÷cidalaükàraþ / ÷làdhyavi÷eùaõàbhàvàt na svàbhàvoktiþ / athà÷lãlam / ## asyàpi pårvamevodàharaõam / [V.4.17-virudhdam] atha viruddham / viruddhaü de÷akàlàdiviruddhaü bahudhocyate / yathà-- ## atra di÷yuttarasyàü lavaõàrõava iti digvirodhaþ / marau gaïgeti de÷avirodhaþ / araõyamahiùodagraviùàõodarajanmanàm / ## atra mahiùaviùàõebhyo muktànàü janmeti lokavirodhaþ / evaü viruddhàntaramapyudàhàryam / [V.4.18-sahacarabhraùcam] atha sahacarabhraùñam / ## yathà--- #<÷àntyà ÷rutaü hriyà nàrã manmathena ratotsavaþ / ÷rutena dhiùaõà vanyavçttyà jãvanti ÷àtravàþ // ViPrud_5.86 //># atra ÷rutadhiùaõàbhyàü nàrãratotsavayorapakçùñatvàt sahacarabhraùñam / evaü doùàntaràõi yathàsaübhavamåhyàni / rasabhàvàdãnàü sva÷abdavàcyatà duùñaiva // iti ÷rãvidyànàthakçtau pratàparudraya÷obhåùaõe 'laükàra÷àstre doùaprakaraõaü samàptam / _______________________________________________ VI. // atha guõaprakaraõam // atha guõà niråpyante / #<÷leùaþ prasàdaþ samatà màdhuryaü sukumàratà / arthavyaktirudàratvaü tathà kàntirudàttatà // ViPrud_6.1 //># ## ## [VI.1-guõànàmude÷aþ] eùàü madhye keùàücid doùaparihàrakatvena guõatvam / keùàücit svata evotkarùahetutvàd guõatvam / tatra ye svata eva càrutvàti÷ayahetavaste paramutkçùñàþ / duùñatvaparihàrahetånàü guõatvaü na sarvasaümatam / ye tu doùàbhàvatayà guõatvamicchanti teùàmeva saukumàryàdayo guõatvena saümatàþ / ÷rutikañuråpadoùaniràkaraõàya saukumàryaü saümatam / gràmyadoùaniràkaraõàya kàntiþ svãkçtà / apuùñàrthaniràkaraõàyàrthavyaktirmatà / nyånàdhikapadaniràkaraõàya saümitatvaü matam / anucitàrthaniràkaraõàrthamudàttatà svãkçtà / visaüdhiniràkaraõàya aurjityaü matam / patatprakarùaniràkaraõàya rãtiriùñà / kliùñaparihàràya prasàdo mataþ / a÷lãlaparihàràrthamuktiþ svãkçtà / cyutasaüskàraparihàràrthaü sau÷abdyamiùñam / prakramabhaïganiràkaraõàya samatà matà / paruùadoùanivçttyarthaü preyàn mataþ / evaü yathàsaübhavaü keùàüciddoùaparihàrakatvena guõatvam / eùàü guõànàü svaråpamudàharaõaü ca / [VI.2-÷levaþ] mithaþ saü÷liùñapadatà ÷leùa ityabhidhãyate / bahånàü padànàmekapadavadavabhàsamànatvaü ÷liùñatvam / yathà--- #<÷rãmatkàkativãrarudramakhilakùmàpàlamaulisphura- nmàõikyadyutira¤jitàïghrimakhilaprakhyàta÷auryodayam / vi÷vatràõavinidramakùayaguõajyotsnàvitànàvçta- vyomàgàramanalpavaibhavamamuü stotuü vayaü ne÷mahe // ViPrud_6.4 //># atra pàñhasamaye padànàmekavadavabhàsamànatvàt ÷leùaþ / [VI.3-prasàdaþ] atha prasàdaþ / ## yathà--- ## atra jhañityarthasamarpakapadatvàt prasàdaþ / [VI.4-samatà] atha samatà / avaiùamyeõa bhaõanaü samatà sà nigadyate / yathà--- ## atra pàdacatuùñye 'pi tulyavadbhaõanàt samatvam / [VI.5-màdhuryam] atha màdhuryam / ## yathà--- ## atra vàkye pàñhasamaye 'pi pçthakpadatvapratãtermàdhuryam / [VI.6-sukumàratvam] atha sukumàratvam / sukumàràkùarapràyaü saukumàryaü taducyate / sukumàratvaü nàma sànusvàrakomalavarõatvam / yathà--- ## [VI.7-arthavyaktiþ] athàrthavyaktiþ / ## yathà--- ## atràrthapratipàdane vàkyasya niràkàïkùatayà paripårõatvàdarthavyaktiþ / [VI.8-kàntiþ] atha kàntiþ--- atyujjvalatvaü bandhasya kàvye kàntiritãùyate / yathà--- ## [VI.9-audàryam] athaudàryam / ## yathà--- ## [VI.10-udàttatà] athodàttatà / ÷làghyairvi÷eùaõairyogo yastu sà syàdudàttatà / yathà--- ## [VI.11-aujaþ] athaujaþ / ## yathà--- ## [VI.12-su÷abdàtà] atha su÷abdatà / supàü tiïàü ca vyutpattiþ sau÷abdyaü parikãrtyate / yathà--- #<à÷àmaõóalakålamudvahakathairabbhraïkaùairvaibhavai rakùan suprajasaþ prajàstribhuvanakùemaïkaraprakriyaþ / duùñànàü bhuvi niprahantumatulairàóhyaübhaviùõurguõair- bhåmnà saücarate 'dya kàkatikule rudràvatàro hariþ // ViPrud_6.19 //># [VI.13-preyaþ] atha preyaþ / ## yathà--- ## [VI.14-aurjityam] athairjityam / aurjitvaü gàóhabandhatvam / yathà--- ## ikùj.15samàdhiþ] atha samàdhiþ / ## yathà--- ## [VI.16-vistaraþ] atha vistaraþ / samarthanaprapa¤coktiruktasyàrthasya vistaraþ / yathà--- ## [VI.17-saümitatvam] atha saümitatvam / ## yathà---- ## [VI.18-gàmbhãryam] atha gàmbhãryam / dhvanimattà tu gàmbhãryam / yathà--- ## atra ÷aïkarasya kaõñhe viùaü, maulau gaïgà, kañisthale digvastraü, ÷irasi candra iti dhvanyate / [VI.19-saükùepaþ] atha saükùepaþ / ## yathà--- ## atràtivistarakathanayogyàrthasya saükùepokteþ saükùepaþ / [VI.20-saukùmyam] atha saukùmyam / antaþ saüjalparåpatvaü ÷abdànàü saukùmyamucyate / yathà--- ## atràdhitiùñhatyadhaþ karoti paribhavatãtyantaþ saüjalparåpatvàt saukùmyaü bhavati / [VI.21-prauóhaþ] atha prauóhiþ / ## yathà--- ## [VI.22.-uktiþ] athoktiþ / vidagdhabhaõitiryà syàduktiü tàü kavayo viduþ / yathà--- ## (/dçùñà kamalàsaktã ràj¤astava subhaga citracaritasya / bhàsvànapi tvaü tàü kuvalayalakùmãü prasàdhayasi //) [VI.23-rãtiþ] atha rãtiþ / ## yathà--- #<ùaó guõàn sevate ràjà ùaó ripånavamanyate / ùaó dar÷anànyupàdatte ùaó balàni ca vãkùate // ViPrud_6.36 //># [VI.24-bhàvikam] atha bhàvikam / ## yathà--- ## atra premaråpabhàvava÷àt svamiüstàteti vàkyavçttiþ / [VI.25-gatiþ] atha gatiþ / ## yathà--- ## atra pårvàrdhe dãrghàkùarapràyatvàt svarasyàrohaþ / uttaràrdhe 'varohaþ / eteùàü guõànàmarthagatatvamapi kecidicchanti / pràcàmàcàryàõàü matena saüghañanà÷rayatvameva guõànàm / taduktamalaükàrasarvasve---"saüghañanàdharmatvena ÷abdàrthadharmatvena ca guõàlaükàràõàü vyavasthànam' iti / anayaiva bhaïgyà guõàlaükàràõàü niråpitaþ svaråpabhedaþ / anyathà svaråpabhedasya durniråpatvàt / kàvya÷obhàkaratvameva guõàlaükàrasvaråpatvam / taduktaü rud'rabhaññena'--- "yo hetuþ kàvya÷obhàyàþ so 'laükàraþ prakãrtyate / guõo 'pi tàdç÷o j¤eyo doùaþ syàt tadviparyayaþ // ' iti / ato guõànàü saüghañanà÷rayatvameva yuktam / iti ÷rãvidyànàthakçtau pratàparudraya÷obhåùaõe 'laükàra÷àstre guõaprakaraõaü samàptam / _______________________________________________ VII. // atha ÷abdàlaükàraprakaraõam // --------- alaïkàrasvaråpaniråpaõam / atha guõaniråpaõànantaramalaïkàrà niråpyante / alaükriyate 'neneti càrutvaheturalaükàraþ / tathà coktaü 'kàvyaprakà÷e'--- "upaskurvanti taü santaü ye 'ïgadvàreõa saü÷ritàþ / hàràdivadalaükàràste 'nupràsopamàdayaþ // ' iti / yathà karacaraõàdyavayavagatairvalayanå paràdibhistattadalaükàratayà prasiddhairavayavyevàlaükriyate tathà ÷abdàrthàvayavagatairanupràsopamàdibhistattadalaükàratayà prasiddhairavayavãbhåtaü kàvyamupaskriyate / à÷rayà÷rayibhàvenàlaükàryàlaükàrabhàvo lokavat kàvye 'pi saümataþ / càrutvahetutve 'pi guõànàmalaükàràõàü cà÷rayabhedàdbhedavyapade÷aþ / saüghañanà÷rayà guõàþ, ÷abdàrthà÷rayàstvalaükàràþ / tatra prathamaü ÷abdàrthobhayagatatvena traividhyamalaükàravargasya / arthàlaükàràõàü càturvidhyam; kecit pratãyamànavastavaþ ; kecit pratãyamànaupamyàþ kecit pratãyamànarasabhàvàdayaþ; kecidasphuñapratãyamànà iti / samàsoktiparyàyoktyà'kùepavyàjastutyupameyopamànanvayàti÷ayoktiparikaràprastutapra÷aüsànuktanimittavi÷eùoktiùupratãyamànaü vastu kàvyopaskàratàmupayàti / råpakapariõàmasaüdehabhràntimadullekhàpahnavotprekùàsmaraõatulyayogitàdãpakaprativaståpamàdçùñàntasahoktivyatirekanidar÷anà÷leùeùvaupamyaü gamyate / rasavatpreyaårjasvisamàhitabhàvodayabhàvasaüdhibhàva÷abalatàsu rasabhàvàdirvyajyate / upamàvinoktyarthàntaranyàsavirodhavibhàvanoktaguõanimittavi÷eùoktiviùasamacitràdhikànyonyakàraõamàlaikàvalãvyàghàtamàlàdãpakakàvyaliïgànumànasàrayathàsaükhyàrthàpattiparyàyaparivçttiparisaükhyàvikalpasamuccayasamàdhipratyanãkapratã pavi÷eùanimãlanasàmànyàsaïgatitadguõàtadguõavyàjoktivakroktisvabhàvoktibhàvikodàtteùu sahçdayahçdayàhlàdi sphuñaü pratãyamànaü nàsti / // atretthamalaükàrakakùyàvibhàgaþ // sàdharmyaü trividham---bhedapradhànamabhedapradhànaü bhedàbhedapradhànaü ceti / upamànopameyayoþ svato bhinnatvàcchàbdametanna vàstavam / råpakapariõàmasaüdehabhràntimadullekhàpahnavànàmabhedapravànasàdharmyanibandhanatvam / dãpakatulyayogitànidar÷anàdçùñàntaprativaståpamàsahoktipratãpavyatirekàþ bhedapradhànasàdhargyanibandhanàþ / upamànanvayopameyopamàsmaraõànàü bhedàbhedasàdhàraõasàdharmyamålatà / utprekùàti÷ayoktã adhyavasàyamåle / vibhàvanàvi÷eùoktiviùamacitràsaïgatyanyonyavyàghàtàtadguõabhàvikavi÷eùàõàü virodhamålatà / yathàsaükhyaparisaükhyàrthàpattivikalpasamuccayànàü vàkyanyàyamålatà / parivçttipratyanãkatadguõasamàdhisamasvabhàvoktyudàttavinoktayo lokavyavahàramålàþ / kàvyaliïgànumànàrthàntaranyàsànàü tarkanyàyamålatà / kàraõamàlaikàvalãmàlàdãpakasàràþ ÷çïglàvaicitryamålàþ / vyàjoktivakroktimãlanànyapahnavamålàni / samàsoktiparikarau vi÷eùaõavaicitryamålau / // athàlaükàràõàü parasparavailakùaõya niråpyate // àropagarbhatve 'pyàropyamàõasya prakçtopayogànupayogàbhyàü pariõàmaråpakayorbhedaþ / àropaviùayasyàropyamàõaråpasaübhavàsaübhavàbhyàmullekharåpakayorbhedaþ / àropaviùayasya saüdehabhrànt yapahnavaiþ sandehabhràntimadapahnavànàü parasparaü bhedaþ / sàdharmyamålatve 'pi tulyayogitàdãpakanidar÷anàvyatirekadçùñàntebhyaþ sàdharmyasya vàcyatvàdupamànanvayopameyopamà bhidyante / sàdharmyasya vàcyatvagamyatvàbhyàmupameyopamàprativaståpamayorbhedaþ / vastuprativastubimbapratibimbabhàvàbhyàü prativaståpamàdçùñàntayorbhedaþ / prastutàprastutànàü vyastasamastatvàbhyàü tulyayogitàdãpakayorbhedaþ // upamànasya prasiddhatvàprasiddhatvàbhyàmupamotprekùayorbhedaþ / arthasàmya÷abdasàmyàbhyàmupamà÷leùayorbhedaþ / upamànopameyayorbhedàbhedàbhyàmupamànanvayayorbhedaþ / upamànopameyabhàvasya paryàyayaugapadyàbhyàmupameyopamànanvayayorbhedaþ / aprastutasya vàcyatvagamyatvàbhyàmaprastutapra÷aüsàsamàsoktyorbhedaþ / vàcyavyaïgyayoþ prastutatve paryàyoktiþ vàcyasyàprastutatve 'prastutapra÷aüsà / vyàptipakùadharmatàdyabhàvàt kàvyaliïgasyànumànàdbhedaþ / sàdhàraõaguõayogàd bhedànupalabdhau sàmànyam / utkçùñaguõayogànnyånaguõatirodhàne mãlanam / anyavyavacchede tàtparyàbhàvàduttaràlaükàrasya parisaükhyàto bhedaþ / kàkatàlãyatayà kàryasàdhane kàraõàntaropanipàte samàdhiþ / ahamahamikayà kàryasàdhane bahånàü kàraõànàmudyame dvitãyaþ samuccayaþ / nihnavasya vàcyatvagamyatvàbhyàmapahnavavyàjastutyorbhedaþ / anyeùàü bhedaþ spaùña eva / yadyapi vyàjoktimãlasàmànyeùu kathaücit sàdç÷yamasti ; tathàpyavivakùitatvànna sàdç÷yamåleùu gaõanà / ÷abdàlaükàrà niråpyante / athàlaükàrasvaråpavibhàgànantaraü ÷abdàrthayormadhye ÷abdasyàrthaü pratãtyantaraïgatvàt prathamaü ÷abdàlaükàrà niråpyante / [VII.1-chekànupràsaþ]: chekànupràsaþ ## yatràvyavahitayorvya¤janayugmayordvayoþ paunaruktyaü tatra chekànupràsaþ / yathà--- ## [VII.2-vçtyànupràsaþ] vçttyanupràsaþ / ## yathà--- ## [VII.3-yamakam] yamakam / ## chekànupràse vçttyanupràse ca svarapaunaruktyamànuùaïgikam / yamake tu sasvarayoþ vya¤janayugmayoþ àvçttiþ / tasyàdimadhyàntagatatvena bahavo bhedàþ / atra diïmàtramudàhriyate / ## ## [VII.4-punarãktavadàbhàsaþ] yatràrthaþ punaruktavadàbhàsate, anvayavelàyàmanyathà bhavati, sa punaruktavadàbhàso 'laükàraþ / arthàlaïkàratve 'pyasya ÷abdapaunaruktyà÷ritatvàcchabdàlaükàraprastàve lakùaõaü kçtam / yathà--- ## athobhayapaunaruktyàlaükàraþ kathyate / [VII.5-laràñànupràsaþ] làñànupràsaþ / #<÷abdàrthayoþ paunaruktyaü yatra tàtparyabhedavat / sa kàvyatàtparyavidàü làñànupràsa iùyate // ViPrud_7.9 //># yatra ÷abdàrthayostàtparyabhedamàtraü na svaråpabhedastatra làñànupràsaþ / yathà--- ## [VII.6-padmabandhàdiþ] citràlaükàraþ padmabandhàdiþ / padmàdyàkàrahetutve varõànàü citramucyate / àdigrahaõàccakrabandhàdayaþ / tatràùñadalapadmabandho yathà--- ## [VII.7-cakrabandhaþ] cakrabandho yathà--- ## atra cakrabandhe vaijanàthakçtivãrarudraya÷a iti pratãyate / [VII.8-nàgabandhaþ] nàgabandho yathà--- ## iti ÷rãvidyànàthakçtau pratàparudraya÷obhåùaõe 'laükàra÷àstre ÷abdàlaükàraprakaraõaü samàptam / _______________________________________________ VIII. // atha arthàlaükàràþ // ---------- tatra prathamamanekàlaükàrabãjabhåtatvàdupamà niråpyate / [VIII.1.upamàvibhàgaþ] ## yatra svataþ siddhena svato bhinnena sahçdayasaümatenàprakçtena saha prakçtasya dharmataþ sàdç÷yamekadà vàcyaü ced bhavati tatropamà / svataþ siddhenetyanenotprekùàvyàvçttiþ / utprekùàyàmaprasiddhasyàpyupamànatvasaübhavàt / yathà--- ## atra prabhà÷abdo jàtivacanaþ / trailokyàññahàsaprabhàyàþ kaviprauóhoktisiddhatvànnopamà÷aïkàvakà÷aþ / svato bhinnenetyanenànanvayanyàvçttiþ / ananvaye ekasyaivopamànopameyatvasaübhavàt / tathà hi--- ## saümatenetyanena nyånopamàdivyàvçttiþ / yathà--- ## atra samudrasuvarõàdridiggajànàmupamànatvaü yogyamityupamaiveyam / dharmata ityanena ÷leùàlaükàravailakùaõyam / ÷leùe ÷abdasàmyamàtramabhyupagataü na guõakriyàsàmyam / tathà hi --- ## atra pratàparudraü purastriyo nãràjayanti meruü rajanya iveti nopamà / gotrapatimiti vi÷eùaõàrthasya sàmyàbhàvàt / gotra÷abdena ràjapakùe kulapratãtiþ, merupakùe parvapratãtiþ / tathà candrànanà iti strãpakùe candra iva ànanaü yàsàmiti samàsaþ / ràtripakùe candra evànanaü yàsàmiti ÷abdamàtrasàmyena nopamàpràptiþ / kiü tu ÷leùa eva / anyena varõyasya sàmyamityanena pratãpàlaükàro vyàvartyate / tathà hi--- ## atràprakçtasya meroþ prakçtena ràj¤à sàdç÷yamiti pratãpàlaükàro nopamà / ekadà sàmyamityanena upameyopamàvyàvçttiþ / upameyopamàyàmupamànopameyayoranekadà sàmyapratipàdanam / ## atra dharmo 'rtha iva artho dharma ivetyanekadà iva÷abdadvayena dharmàrthakàmànàü sàdç÷yaü pratipàdyata ityupameyopamà / vàcyamityanena pratãyamànaupamyànàü råpakasaüdehabhràntimadullekhàpahnavatulyayogitàdãpakaprativaståpamàdçùñàntasahoktivyatirekanidar÷anànàü vailakùaõyam / tathà hi--- pratàparudrançpatermaõóalàgravidhuütudaþ / akhaõóavikramoddàmo grasate ràjamaõóalam // ViPrud_8.8 // atra maõóalàgravidhuütudayoþ sàmànàdhikaraõyànyathànupapattyà sàdç÷yaü lakùyata iti nopamà ; kiü tu råpakàlaïkàraþ / [VIII.2-rãpakàlaraïkàraþ] ## atra kàkatã÷varasya haritpatiprabhçtãnàü ca parasparàbhedapratãteþ saüdehanibandhanànyathànupapattyà sàdç÷yamàkùipyate; tataþ saüdehàlaükàraþ / ## atra kãrttivibhave candrikàbuddhiþ candrikàsàdç÷yaü vinà na saübhavatãti sàdç÷yàkùepàt bhràntimadalaïkàraþ / [VIII.3-bhràntimadalaïkàraþ] ## atra nagaryàü tattatpadàrthatàropaþ sàdç÷yàdçte na saübhavatãti sàdç÷yakalpanàdullekhàlaükàraþ / ## atrotthitàü camåreõumavalokya dhåmapaïktirityapahnavenàropaþ sàdç÷yamåla eveti sàdç÷yàkùepàdapahnavaþ / evaü tulyayogitàdiùvapi sàdç÷yasya gamyatvànnopamà÷aïkà / ataþ sarvebhyaþ sàdç÷yamålebhyo vilakùaõeyamupamà / sà prathamaü dvidhà - pårõà luptà ceti / upamànopameyasàdhàraõadharmasàdç÷yapratipàdakànàü caturõàü prayoge pårõà / ekasya dvayostrayàõàü và lope luptà / pårõà dvividhà---÷rautã àrthã ceti / sàkùàtsàdç÷yapratipàdakayathevàdi÷abdànàü prayoge ÷rautã / dharmivyavadhànena sàdç÷yapratipàdakànàü sadç÷asaükà÷anãkà÷apratãkà÷àdi÷abdànàü prayoge àrthã / dve api vàkyasamàsataddhitagatatvena trivedhe / evaü pårõopamà ùañprakàrà / luptopamà ekonaviü÷atibhedà / "tena tulyaü kriyà ced vatiþ' iti sadç÷àrthe vihitasya vaterupàdàne àrthã / "tatra tasyeva' iti ivàrthe vihitasya vaterupàdàne ÷rautã / ata eva sàdç÷yàrthe vihitasya vateþ prayoge dharmopàdàna evànvayasaukaryàdanuktadharmà taddhitagà ÷rautã luptà nàsti / kalpabàdiprayoge tvàrthyeva / athodàharaõàni / vàkyagà pårõà ÷rautã yathà--- ## samàsagà pårõà ÷rautã yathà--- ## atra bhàsvàniveti ivena saha nityasamàsaþ / taddhitagà pårõà ÷rautã yathà--- ## vàkyagà pårõàr''thã yathà--- ## samàsagà pårõàrthã yathà--- ## taddhitagà pårõàrthã yathà--- ## eùådàharaõeùåpameyopamànasàdhàraõadharmasàdç÷yapratipàdakàni catvàri nibaddhànãti pårõatvam / atha luptopamàyà udàharaõàni / anuktadharmà vàkyagà ÷rautã luptà yathà--- ## anuktadharmà samàsagà ÷rautã luptà yathà--- ## anuktadharmà vàkyagà àrthã luptà yathà--- ## anuktadharmà samàsagà àrthã luptà yathà--- #<÷a÷vatpurãmeka÷ilàbhidhànàü vasvokasàràsadç÷ãmavekùya / namanti bhåpà bhuvi kàkatãyaràjyapratiùñhàü bahumanyamànàþ // ViPrud_8.22 //># anuktadharmà taddhitagà àrthã luptà yathà--- ## eùådàharaõeùu dharmasyànupàdànam / anuktadharmevàdiþ karmakyacà luptà yathà--- ## anuktadharmevàdiràdhàrakyacà luptà yathà--- ## anuktadharmevàdiþ karmaõamulà luptà yathà--- ## anuktadharmevàdiþ kartçõamulà luptà yathà--- ## anuktadharmevàdiþ kvipà luptà yathà--- ## eùådàharaõeùu dvayoranupàdànam / ambhodhãn dugdhàrõavãyatãtyatra karmakyaci dugdhàrõavàniva karotãti, gotra÷ikhareùu krãóàdrãyatãtyàdhàrakyaci krãóàdrãùviva vartata iti, candramàtmajadar÷aü pa÷yantãti karmaõamuli àtmajamiva pa÷yantãti, ÷ikùàvidhidaõóacàraü caratãti kartçõamuli ÷ikùàvidhidaõóa iva caratãti iva÷abdo 'ntargata iti tasya luptatvam / anuktadharmãvadiþ kartçkyacà luptà yathà--- ## atra kãrttãnàü svaråpamupameyam / anuktadharmevàdiþ kartçkyaïà luptà yathà--- #<÷eùàyate mahãü voóhuü kalpa÷àkhàyate 'rthinàm / pratàparudradordaõóaþ kàladaõóàyate dviùàm // ViPrud_8.30 //># anuktopamànà vàkyagà luptà yathà--- ## anuktopamànà samàsagà luptà yathà--- ## anuktadharmopamànà vàkyagà luptà yathà--- ## anuktadharmopamànà samàsagà luptà yathà--- ## pårvodàharaõadvaye vadànyo nànyo 'stãti ràjeti ÷abdàbhyàü vitaraõa÷ãlatvaü prajàra¤jakatvaü ca sàdharmyamuktam / anantarodàharaõadvaye dharmasyàpyanupàdànamiti bhedaþ / eùu caturùådàharaõeùu na pratãpàlaükàra÷aïkà / upamànasyàkùepàbhàvàt ; upameyasyàdhikyàvivakùaõàcca / yatropameyasyàdhikyavivakùayopamànatvamucyate tatraiva pratãpàlaükàraþ / anuktevàdiþ samàsagà luptà yathà--- ## anuktadharmevàdyupamànà samàsagà luptà yathà--- kàkatãndro raõe bhàti bhãmasenaparàkramaþ / ## atra bhãmasenasya paràkrama iva paràkramo yasya saþ bhãmasenaparàkrama iti dharmevàdyupamàluptà / iti luptopamà dar÷itàþ / atha sàdhàraõadharmopàdàne dvaividhyam / dharmasya sakçdupamànopameyagatatvena nirde÷aþ, ubhayagatatvena pçthagupàdànaü ca / pçthagupàdànaü ca vastuprativastubhàvena bimbapratibimbabhàvena ca dvividham / ekasyàrthasya ÷abdadvayenàbhidhànaü vastuprativastubhàvaþ / dvayorarthayordvirupàdànaü bimbapratibimbabhàvaþ / sakçnnirde÷o yathà--- ## atra nare÷varàõàü ÷iùyàõàü ca praõatamårdhàna iti sakçdeva sàdharmyamuktam / yathà asàdhånàü vinetàramiti ràj¤o guro÷ca tulyadharmatvaü sakçdevoktam / vastuprativastubhàvena dvidhà nirde÷o yathà--- ## atra bhåùitapariùkçta÷abdàbhyàmekàrthapratãtervastuprativastubhàvaþ / bimbapratibimbabhàvo yathà--- ## atra ÷vetàtapatracandramaõóalayoþ sàdç÷yena kàkatãndrasuvarõàcalayoþ sàdç÷yamiti bimbapratibimbabhàvaþ / aparamapi dvaividhyamasyàlaükàrasya---samastavastuviùayà ekade÷avartinã ceti / yathàkramaü dvayorudàharaõam--- ## eùà samastavastuviùayà / ekade÷avartinã yathà--- ## atra triliïgàdhipaterbalaü samudra ivetyarthàt pratãterekade÷avartitvam / màlàråpeõàpyayamalaükàro dç÷yate / yathà--- ## atraikasyopameyasyànekopamànadar÷anàt màlàtvam / upamàyàü bhedàbhedasàdhàraõasya sàdharmyasya prayojakatvam / evaü bhedàntaraü yathàsaübhavamudàhàryam // ananvayàlaükàraþ / ## yatra dvitãyasabrahmacàrinivçttyarthamekasyaivopamànopameyabhàvo nibadhyate asàvananvayàlaükàraþ / yathà--- ## [VIII.4-upameyàpamàlaïkàraþ] upameyopamàlaïkàraþ / ## tasminnityupamànopameyatvaparàmar÷aþ / yathà--- ## [VIII.5-smaraõàlaïkàraþ] smaraõàlaükàraþ / ## yatra sadç÷asya padàrthasyànubhavena sadç÷avastvantaraparàmar÷o jàyate tatra smaraõàlaükàraþ / yathà--- ## atra nalanahuùàditulyapàlanapravãõatayà pratàparudraü rakùitàraü pràptavatyàþ medinyàþ pårvaràjasmaraõam / bhedàbhedasàdhàraõasàdharmyanibandhanàlaükàràþ pradar÷itàþ / saüpratyàropagarbhàlaükàraprastàvaþ / tatràpi pràdhànyàt prathamaü råpakaü niråpyate / [VIII.6-råpakàlaïkàraþ] råpakàlaïkàraþ / #<àropaviùayasya syàdatirohitaråpiõaþ / upara¤jakamàropyamàõaü tadråpakaü matam // ViPrud_8.49 //># atràropaviùayasyetyanena adhyavasàyagarbhasya utprekùàdeþ anàropamålànàü copamàdãnàü vyàvçttiþ / atirohitaråpiõa ityanena saüdehabhràntimadapahnutipramukhànàü vyàvçttiþ / saüdehàlaükàre viùayasya saüdihyamànatayà tirodhànam / bhràntimadalaükàre bhràntyà viùayatirodhànam / apahnutyalaükàre 'pahnavenàropaviùayatirodhànam / upara¤jakamityanena pariõàmàlaükàravyàvçttiþ / pariõàme àropyamàõasya prakçtopayogitvenànvayo na prakçtopara¤jakatvena / ataþ sàdç÷yamålebhyaþ sarvebhyo vilakùaõaü råpakam / tasya prathamaü traividhyam---sàvayavaü, niravayavaü paramparitaü ceti / sàvayavaü dvividham---samastavastuviùayam, ekade÷avivarti ceti / niravayavaü dvividham---kevalaü màlàråpaü ceti / paramparitasyàpi ÷liùñanibandhanatvenà÷liùñanibandhanatvena ca dvaividhyam / tayorapi pratyekaü kevalamàlàråpatayà caturvidhyam / evamaùñavidho råpakàlaükàraþ / athodàharaõàni / yatràvayavànàmavayavina÷ca sàmastyena niråpaõaü nibadhyate, tat samastavastuviùayaü råpakam / yathà--- ## yatràvayavaniråpaõàdavayavino råpaõaü gamyate, tadekade÷avivarti råpakam / yathà--- ## atràvayavànàü guõànàü prasånasvaråpaõena nçpateþ kalpa÷àkhitvaü niråpyate / tasmàdekade÷avivartitvam / yathà và--- ## atra vairijanasya vàrà÷itvaråpaõena bhujasya mandaràdritvaråpaõena ca jàtàyàþ kãrttiþ sudhàtvamarthàdàpatati, lokànàmamaratvaü cetyekade÷avivartti råpakam / yatràvayaviråpaõamàtre kavisaürambhavi÷ràntistanniravayavaü råpakam / avayavaråpaõamàtre 'pi tadeva / tatra kevalaü yathà--- ## atra rodasaþ kañàhatvaü råpyate / màlàniravayavaü yathà--- ## råpakaheturåpakaü paramparitaråpakam / råpakadvayamàtravyavasthitatvàdasya na samastavastuviùaye 'ntarbhàvaþ / ÷liùñakevalaparamparitaü yathà--- ## ÷liùñamàlàparamparitaü yathà--- ## a÷liùñakevalaparamparitaü yathà--- ## a÷liùñamàlàparamparitaü yathà--- ## a÷liùñamàlàparamparitaü vaidharmyeõàpi saübhavati / yathà--- ## evamaùñavidhasyàpi råpakasya vàkyasamàsagatatvena ùoóa÷a råpakabhedàþ saübhavanti // [VIII.7-pariõàmàlaïkàraþ] pariõàmàlaïkàraþ / #<àropyamàõamàropaviùayàtmatayà sthitam / prakçtasyopayogitve pariõàma udàhçtaþ // ViPrud_8.60 //># àropyamàõaü prakçtopayogãtyanena sarvàlaïkàravyàvçttiþ / tasya sàmànàdhikaraõyavaiyadhikaraõyàbhyàü dvaividhyam / sàmànàdhikaraõyena pariõàmo yathà--- #<÷a÷vat prasàdhanavidhànakçtàbhilàùà namrairbhajanti makuñairavanãpavargàþ / ÷rãvãrarudrançpateþ kakubhàü vijetu- ràj¤àmayãü srajamamandavilàsalakùmãm // ViPrud_8.61 //># vaiyadhikaraõyena pariõàmo yathà--- ## samàsoktàvàropyamàõasya prakçtopayogitve 'pyavàcyatvànna pariõàme 'ntarbhàvaþ / [VIII.8-sandehàlaïkàraþ] saüdehàlaïkàraþ / ## sà trividhà / ÷uddhà, ni÷cayagarbhà, ni÷cayàntà ceti / saüdehamàtraparyavasàyinã ÷uddhà yathà--- ## ni÷cayagarbho yathà--- ## ni÷cayaparyavasànà yathà--- ## [VIII.9-bhràntimadalaïkàraþ] bhràntimadalaïkàraþ / ## yathà--- kàkatãyavibhoþ kãrttivibhave vyàptarodasi / ## [VIII.10-apahnavàlaïkàraþ] apahnavàlaïkàraþ / ## tasyàstraividhyam---apahnutyàropaþ, àropyàpahnavaþ, chalàdi÷abdairasatyatvapratipàdanaü ca / àdyadvayasyodàharaõam--- ## chalàdi÷abdairasatyatvapratipàdanaü yathà--- ## ## rucyarthayogàbhyàü yathà--- ## ÷leùeõa yathà--- ## [VIII.11-utprekùàlaïkàraþ] utprekùàlaïkàraþ / athàdhyavasàyagarbhàlaükàradvayaü niråpyate / viùayaviùayiõoranyataranigaraõenàbhedapratipattiradhyavasàyaþ / sa dvividhaþ---viùayinigaraõena viùayanigaraõena ca / ## yatràprakçtaguõakriyàsaübandhàdaprakçtatvena prakçtasya saübhàvanam utprekùà / sà dvividhà---vàcyà, pratãyamànà ca / saübhàvanàpratipàdakànàü "nånaü (dhruvaü) pràya' ityevamàdãnàü prayoge vàcyà / aprayoge tu pratãyamànà / jàtikriyàguõadravyàõàü caturõàmadhyavasàyaviùayatvena sà dvividhà ; pratyekaü caturvidhà / teùàü bhàvàbhàvaråpatayà dvaividhye 'ùñavidhà / adhyavasàyasya guõanimittatvena kriyànimittatvena ca dvaividhye pratyekaü ùoóa÷aprakàrà / nimittasya vàcyatvagamyatvàbhyàü dvaividhyaü vàcyotprekùàyàmeva / pratãyamànotprekùàyàmivàdyanupàdàne nimittasya càprayoge utprekùàyà niravalambanatvàt / tathà jàtyàdãnàü svaråpeõa heturåpeõa phalaråpeõa càdhyavasàyaviùayatve bahuvidhatvam / vàcyotprekùàyàmapi hetuphalayorutprekùàviùayatve nimittasyopàdànameva / tathà hi---yathà sàdhye 'nupàtte sàdhanatvena nirde÷o nànvayaü puùõàti, tathà sàdhane 'nupàtte sàdhyatvena nirde÷o 'pi / tayoranyonyàpekùitvàt / hetåtprekùàyàü phalaü nimittam / tasyànupàdàne kaü prati phalatvena saüghañate / tathàhi--- ## atrotprekùànimittasya majjanasyànupàdàne saïgàditi hetåtprekùà na ÷obhàmàvahati / yathà và--- ## atrotprekùànimittasya bhànumatprave÷asyànupàdàne jaya÷rãvàsakamalavikàsàyeveti phalotprekùaõamasamãcãnam / ataþ svaråpotprekùàyàmeva nimittasyopàdànànupàdànàbhyàü dvaividhyam / ata÷cetthaü vàcyotprekùàyà bhedagaõanà / upàttaguõanimittajàtibhàvasvaråpotprekùà / 1 / upàttaguõanimittajàtyabhàvasvaråpotprekùà / 2 / upàttakriyànimittijàtibhàvasvaråpotprekùà / 3 / upàttakriyànimittajàtyabhàvasvaråpotprekùà / 4 / anupàttanimittijàtibhàvasvaråpotprekùà / 5 / anupàttanimittijàtyabhàvasvaråpotprekùà / 6 / upàttaguõanimittajàtibhàvahetåtprekùà / 7 / upàttaguõanimittajàtyabhàvahetåtprekùà / 8 / upàttakriyànimittajàtibhàvahetåtprekùà / 9 / upàttakriyànimittajàtyabhàvahetåtprekùà / 10 / upàttaguõanimittajàtibhàvaphalotprekùà / 11 / upàttaguõanimittajàtyabhàvaphalotprekùà / 12 / upàttakriyànimittajàtyabhàvaphalotprekùà / 13 / evaü caturda÷abhedà jàtyutprekùà / anenaiva krameõa guõakriyàdravyotprekùàpi parigaõanãyà / evaü ca vàcyotprekùàyàþ ùañpa¤cà÷ad bhedàþ / pratãyamànotprekùàyastvaùñàcatvàriü÷ad bhedàþ / atra svaråpotprekùàyàmapi nimittopàdànaniyamàt nimittasya gamyatve guõaråpatvena kriyàråpatvena ca càrutvavi÷eùàbhàvàdeka eva bhedo gaõyate / guõakriyayorutprekùàviùayatvamutprekùànimittatvaü càbhyupagatam / pràcàmalaïkàraprabandheùu ùaõõavatibhedotprekùeti gaõanàmàtram / càrutvàti÷ayastu ùañpa¤cà÷at eva bhedànàm / tatra yathàsaübhavamudàharaõàni / upàttaguõanimittajàtibhàvasvaråpotprekùà yathà--- ## atra prabhà÷abdo jàtivacanaþ / trailokyàññahasaprabhàyàþ kaviprauóhoktisiddhatvànnopamà÷aïkàvakà÷aþ / upàttakriyànimittajàtibhàvasvaråpotprekùà yathà--- ## atra pulakàïkurama¤jarãvetyutprekùàyàü sarasãkaraõaü kriyàråpaü nimittam / anupàttanimittijàtibhàvasvaråpotprekùà yathà--- ## atra dãpikeveti jàtivacanàjjàtirutprekùyate / upàttaguõanimittajàtyabhàvasvaråpotprekùà yathà--- ## anupàttanimittajàtyabhàvasvaråpotprekùà yathà--- ## atràsåryàmiti jàtyabhàvaþ / jàtihetåtprekùà yathà--- ## atra ÷ayyeveti jàtihetutvam / jàtyabhàvahetåtprekùà yathà--- ## atràkalpavçkùatvàditi jàtyabhàvasya hetutvam / jàtiphalotprekùà yathà--- ## atra stambhãbhavitumiti jàteþ phalatvam / jàtyabhàvaphalotprekùà yathà--- ## atràmànuùatvàyeti jàtyabhàvasya phalatvam / kriyàsvaråpotprekùà yathà--- #<÷rãkàkatãyançpaterdviùadaïganànàü ÷vàsormibhiþ sapadi marmaritàntaràlàþ / tàsàü nivàsaviùaye kçtayàcanànàü pratyuttaràõi dadatãva marau vanàntàþ // ViPrud_8.87 //># kriyàsvaråpàbhàvotprekùà yathà--- ## atràdadàneti kriyàsvaråpàbhàvaþ / kriyàhetåtprekùà yathà--- ## atrabhibhavàdiveti kriyàhetutvam / (kriyàhetvabhàvotprekùà yathà--- ## kriyàphalotprekùà yathà--- ## kriyàbhàvaphalotprekùà yathà--- ## atràsaüspraùñumiveti kriyàbhàvasya phalatvam / guõasvaråpotprekùà yathà--- ## guõàbhàvasvaråpotprekùà yathà--- ## atra pra÷àntoùmeti guõàbhàvaþ / guõahetåtprekùà yathà--- ## atràsåyayeveti guõasya hetutvam / guõàbhàvahetåtprekùà yathà--- ## atràpramodàdiveti guõàbhàvasya hetutvam / guõaphalotprekùà yathà--- #<à÷iùàü viùadhåmràõàü nairmalyàrthamivotsukàþ / bhujaïgyaþ kàkatãndrasya guõàn gàtuü sudhàmucaþ // ViPrud_8.97 //># atra nairmalyàrthamiti guõasya phalatvam / guõàbhàvaphalotprekùà yathà--- ## atràvairàrthamiti guõàbhàvasya phalatvam / dravyasvaråpotprekùà yathà--- ## dravyasvaråpàbhàvotprekùà yathà--- ## atra divaþ pàrijàtàbhàva utprekùyate / dravyahetåtprekùà yathà--- ## dravyahetvabhàvotprekùà yathà--- ## atràsuvarõàcaleneti hetvabhàvaþ / dravyaphalotprekùà yathà--- ## atra dugghàrõava÷atàyeti dravyasya phalatvam / dravyàbhàvaphalotprekùà yathà--- ## atra niràkà÷amityàkà÷àbhàvàya ityarthaþ / evaü bhedàntaraü yathàsaübhavamudàhàryam / ityaupamyagarbhàlaükàravivecanam / [VIII.12-ati÷ayauktyalaïkàraþ] ati÷ayoktyalaïkàraþ / ## yatra kaviprauóhoktyà viùayatirodhànena viùayã nibadhyate sàti÷ayoktiþ / tasyà÷càturvidhyam---bhede 'bhedaþ, abhede bhedaþ, saübandhe 'saübandhaþ, asaübandhe saübandha÷ceti / kàryakàraõayoþ paurvàparyaviparyayaråpà tvanadhyavasàyamålatvàd vyatiriktaiva / kiü tu prauóhoktimålatvàdati÷ayoktiriti kathyate / tatra bhede 'bhedo yathà--- ## atra pratàparudrakalpavçkùayorabhedàdhyavasàyaþ / abhede bhedo yathà--- ## atraunnatyàdervàstavàbhede 'pi bhedaþ kalpitaþ / tataþ svataþ siddhakaviprauóhoktisiddhayoraunnatyayorbhede 'pi abhedàdhyavasàyaþ / saübandhe 'saübandho yathà--- #<÷ilà cintàratnaü, taruramara÷àkhã, pa÷urasau viyaddhenuþ, sarvaü jagadapi tathà doùavidhuram / na sçùñivaidhàtro tadiha catura÷rãþ kathamiyaü spç÷eddevaü rudraü sakalaguõasàmràjyanilayam // ViPrud_8.108 //># atra vidhàtçsçùñisaübandhe 'pyasaübandha uktaþ / atãtabrahmasçùñine÷vareõàtràbhedàdhyavasàyaþ / asaübandhe saübandho yathà--- ## atra haribrahmaõorevaüvidhagoùñyasaübandhe 'pi saübandha uktaþ / ÷aübhunà saha kàkatãndrasyàbhedàdhyavasàyaþ / kàryakàraõayoþ paurvàparyaviparyayaråpàti÷ayoktiryathà--- ## atra kàryabhåtasya smara÷arapàtasya kàraõabhåtàt priyadçùñipàtàt pårvakàlatvamuktam / [VIII.13-sahoktyalaïkàraþ] sahoktyalaïkàraþ / athoktisàmyàlaükàraniråpaõe 'ti÷ayoktihetukà sahoktirniråpyate / ## yatra bhede 'bhedaråpayà kàryakàraõapaurvàparyaviparyayaråpayà vàti÷ayoktyà ekasya pràdhànyenànvaye 'parasya sahàrthena saübandhe upamànopameyabhàvaþ kalpyate tatra sahoktiþ / pràkaraõikàpràkaraõikaviùayatvàdupamànopameyabhàvasya sahàrthasaübandhena dvayorapi prakçtatvànna tadàtmatà / kàryakàraõapaurvàparyaviparyayaråpàti÷ayoktimålà sahoktiryathà- ## atra kçpàõapatanottarakàlabhàvino divyamàlyapatanasya sahakàlatvamuktamiti paurvàparyaviparyayaþ / bhede 'bhedaråpàti÷ayoktiþ ÷leùagarbhàbhedàdhyavasàyaråpà càrutvàti÷ayahetuþ / tanmålà yathà--- ## atrodayaü prayàtãti ÷leùeõodayaparvatàbhyudayayorabhedàdhyavasàyaþ / [VIII.14-vinoktyalaïkàraþ] vinoktyalaïkàraþ / atha sahoktipratipakùaråpà vinoktirniråpyate / ## yatra kasyacidasaünidhànàdvastu ramyamaramyaü và bhavet sà vinoktiþ / sà dvividhà---aramyatà, ramyatà ceti / aramyatà yathà--- ## atra pratàparudraguõavarõanena vinà kàvya÷riyo '÷obhanatvamuktam / anena kàvya÷obhàmicchadbhiþ kavibhiþ pratàparudraguõà varõayitavyà iti vidhireva prakà÷yate / ramyatà yathà--- ## atra pratàparudre candramasaþ kalaïkena vinà ÷obhanatvamuktam / sakalaguõa÷àlinaþ pratipakùasya purastàt tàdç÷aguõavattayaiva ramyatà, nànyatheti / [VIII.15-samàsoktyalaïkàraþ] samàsoktyalaïkàraþ / vi÷eùaõànàü taulyena yatra prastutavartinàm / ## yatra prakçtavi÷eùaõasàmyàdaprastutaü gamyate sà samàsoktiþ / tat trividham---÷liùñavi÷eùaõasàmyaü, sàdhàraõam, aupamyagarbhaü ceti / ÷liùñavi÷eùaõasàmyaü yathà--- ## atra vi÷lathamekhalà pulakitàmiti ÷liùñavi÷eùaõamahimnà kçpàõalatikàyà nàyikàtvapratãtiþ / anuraktabhàvaviva÷à ityàdivi÷eùaõadvàrà ripåõàü nàyakatvapratãtiþ / sàdhàraõavi÷eùaõena yathà--- ## atra ÷çïgàrabhayànakasàdhàraõavi÷eùabalàd bhãtyà samàliïgità iti nçpàõàü nàyakatvapratãtiþ / aupamyagarbhavi÷eùaõena yathà--- ## atra samàsoktau sarvatra vyavahàrasamàropa eva jãvitam / sa caturvidhaþ / laukike vastuni laukikavyavahàrasamàropaþ, ÷àstrãyavastuvyavahàrasamàropa÷ceti dvividhaþ ; tathà ÷àstrãyavastuni ÷àstrãyavastuvyavahàrasamàropaþ, laukikavastuvyavahàrasamàropa÷ceti / evaü caturvidhaþ / yathàkramamudàharaõàni / ## atra laukike prakçtavastuni laukikasya sàrvabhaumanàmadheyasya diggajasya vyavahàrapratãtiþ / tathà--- ## atra laukike khaóge tarka÷àstraprasiddhavastuvyavahàrasamàropaþ / tathà--- ## atràlaükàra÷àstrãye vastuni tantra÷àstraprasiddhavalastuvyavahàrasamàropaþ / tathà--- sàlaükàrà lasadvarõà saguõà rasanirbharà / ## atràlaükàra÷àstrãye vastuni bhàratyàkhye laukikanàyikàvyavahàrasamàropaþ / samàsoktau vi÷eùaõavi÷eùyayordvayorupàdànàbhàvàcchleùàdvi÷eùaþ / [VIII.16-vakroktyalaïkàraþ] vakroktyalaïkàraþ / anyeùàmapyalaükàràõàmuktisàmye 'pi ÷leùagarbhatvavi÷eùàt vakroktirucyate--- ## yatra kayàcidvivakùayà prayuktasya vàkyasya anyathà vivakùayà yojanà kriyate sà vakroktiþ / uktivakratve kathaücit saübhavatyapyevaüvidhalakùaõàbhàvàt sarvàlaükàrebhyo bhidyate / kàkvà yathà--- ## (/bahuvallabhaþ khalu ràjà sakhi tasya ÷riyàü nirbharàsaktiþ / nyånà ÷riyo 'pi tvamàtmànaü kiü nu laghayasi //) atra tvamapi ÷riyo nyånaguõà na bhavati / atastvayyapi nçpatiràsakta eva, kimityàtmànaü laghåkaroùãti kàkvà pratãyate / ÷leùeõa yathà--- ## [VIII.17-svabhàvoktiþ] atha svabhàvoktiþ / ## yatra càrutayà vastuno yathàvadvarõanaü nibadhyate sà svabhàvoktiþ / yathà--- ## [VIII.18-vyàjoktyalaïkàraþ] vyàjoktyalaïkàraþ / athoktisàmyàd vyàjoktirucyate / ## yatra prakà÷aü vastu sàmyagarbhatvena nigåhanàrhatvàt kenacit vyàjena pracchàdyate sà vyàjoktiþ / yathà--- ## atra kùoõãpàõigrahaõajanitaü romaharùaõaü dhãrodàttatayà pratàparudradevena mahàbhiùekasalila÷aityavyàjena pracchàdayatà mantriõo vãkùyante / [VIII.19-mãlanàlaïkàraþ] mãlanàlaïkàraþ / ## yatra vastunà vastvantaraü pracchàditaü bhavati sa mãlanàlaükàraþ / sa dvividhaþ---sahajenàgantukatirodhànam, àgantukena sahajatirodhànaü ceti / yathàkramamudàharaõe--- ## atra sahajena ripukàminãgatena smarànaloùmaõà màrgava÷àdàgantuko maråùmà tirodhãyate / tathà--- ## atra bhayajanitena kampàdinà'gantukena sahajasya premajanitasya kampàdestirodhànam / [VIII.20-sàmànyàlaïkàraþ] sàmànyàlaïkàraþ / ## yatra evasya vastuno guõasàmyena vatsvantaraikàtmyaü bhavati, sa sàmànyàlaükàraþ / yathà-- ## atra pratàparudrakãrttyàü jagatsu vijçmbhitàyàü kailàsaprabhçtãnàü vimalavastånàü tadaikàtmyam / [VIII.21-tadguõàlaïkàraþ] tadguõàlaïkàraþ / ## yatra nyånaü svaguõaü vihàya saünihitavastunaþ sakà÷àdutkçùñaguõaþ svãkriyate sa tadguõàlaïkàraþ / yathà--- ## atra praõamatàü bhåpatãnàü padmaràgamukuñàþ svàü ÷oõaprabhàü muktvà kàkativãrarudrapadanakhajyotsnàgataü dhavalimànamudvahanti sma / [VIII.22-atadguõàlaïkàraþ] atadguõàlaïkàraþ / tatpràtipakùyàdatadguõo niråpyate / ## yatra saünidhànaråpe hetau satyapyanyaguõasvãkàro nàsti asàvatadguõàlaükàraþ / yathà--- #<ã÷ànaü samayà jagatyañati tallãlàññahàsojjvale daityàriü paritastadaïgavilasannãladyutidyotite / brahmàõaü nikaùà ca tattanumilatsvarõaprabhàbhàsvare puùõan rudranarendrakãrttivibhavaþ svàmeva ÷ubhràü chavim // ViPrud_8.140 //># atra hariharaviri¤cãnàü samãpavartiùu jagatsu tattannànàprabhàsamagreùvapi nirantaraü viharamàõasya pratàparudraya÷aso niraïku÷aþ svakãya eva dhavalim vijçmbhate / [VIII.23-virodhàlaïkàraþ] virodhàlaïkàraþ / ## yatra prathamamàbhàsatayà pratãto virodhaþ paryavasàne parihriyate sa virodhàlaükàraþ / tatra jàterjàtyàdinà saha virodhe catvàro bhedàþ / kriyàyàþ kriyàguõadravyaiþ saha virodhe trayo bhedàþ / guõasya guõadravyàbhyàü virodhe dvau bhedau / dravyasya dravyeõa saha virodhe eko bhedaþ / evaü da÷a virodhe bhedàþ / jàterjàtyà kriyayà ca virodho yathà--- ## atra pårvàrdhe jàtyorvirodhaþ, kamalàkaro 'pyajaóà÷aya iti virodhàt / uttaràrdhe jàtikriyayorvirodhaþ, vimalataravàridhàràyàþ saütàpakaraõavirodhàt / atra ÷leùamålo virodhaþ / jàterguõadravyàbhyàü virodho yathà--- ## atra sàrvabhaumo 'pyamada iti jàtiguõayorvirodhaþ / bhàsvànapi kalànidhiriti jàtidravyayorvirodhaþ / kalànidherekatvàt dravyatvam / atràpi ÷leùamålatà / kriyàyàþ kriyayà virodho yathà--- ## atra trivargasàdhàraõavçtterdharmàrthavirodhiùu bhaïgakaraõaü kàmàrau snehakaraõaü ca viruddham / kriyàyà guõadravyàbhyàü virodho yathà--- ## atra jiùõuvihàrasya gotravàtsalyamiti kriyàguõayorvirodhaþ / kamalollàsaü kurvannapi ràjeti kriyàdravyayorvirodhaþ / atràpi ÷leùamålataiva / guõasya guõena virodho yathà--- ## (ra¤jayan bhuvanamidaü ràjeti yathà ÷làghanãyo 'si / rudranarendra ! kathaü sà raktàpi ca puõóurà jàtà //) atra raktatvapàõóuratvayorvihodhaþ / guõasya dravyeõa virodho yathà--- ## atra pratàparaudro 'pi jaivàtçka iti guõadravyayorvirodhaþ / dravyasya dravyeõa virodho yathà--- ## evaü da÷a bhedà dar÷itàþ / ayama÷leùeõàpi bhavati / yathà--- ## atra svabhàva÷i÷iràpi tàpinãti virodhaþ / [VIII.24-vi÷eùàlaïkàraþ] vi÷eùàlaïkàraþ / atha virodhagarbhàlaükàrà niråpyante / #<àdhàrarahitàdheyamekaü cànekagocaram / a÷akyavastukaraõaü vi÷eùàlaükçtistridhà // ViPrud_8.150 //># yatràdhàramantareõàdheyo nibadhyate sa eko vi÷eùaþ / ekasyànekagocaratve dvitãyo vi÷eùaþ / prakçtàda÷akyavastvantarakaraõe tçtãyaþ / yathàkramamudàharaõàni-- ## atra pràcàü bhåpatãnàmàdhàrabhåtànàü tirodhàne 'pyà÷ritàyàþ kãrtteravasthànam / yathà ca--- ## atra bhayabhràntànàü ÷atrunçpatãnàü pratàparudrançpatireko 'pyanekatra pratãyate / tathà ca--- ## apra sàdhàraõo janaþ pratàparudradçùñiprasàdapàtrãkçtaþ kiü kiü na labhata itya÷akyavastvantarakaraõam / [VIII.25-adhikàlaïkàraþ] adhikàlaïkàraþ / #<àdhàràdheyavaicitryàdadhikàlaükàro niråpyate / àdhàràdheyayorànuråpyàbhàvo 'dhiko mataþ // ViPrud_8.154 //># yatrà÷rayà÷rayiõorànuråpyaü nàsti so 'dhikàlaükàraþ / sa dvividhaþ, à÷rayasyàlpatvamahattvàbhyàm / ## atrà÷rayasya rodaþ kuharasyàlpatvamà÷ritasya pratàparudraya÷aso vaipulyam / dvitãyo yathà--- ## atrà÷rayasya pratàparudrasainyàmbudhervaipulyam / à÷ritànàmaïgavaïgakaliïgaprabhçtiràjakànãkinãnàmalpatvam / atha vibhàvanà vi÷eùokti÷ca / ## yatra prasiddhakàraõaparityàgena kàryasyotpattirnigadyate sà vibhàvanà / yatra sàkalye satyapi kàryasyànutpattiþ sà vi÷eùoktiþ / yathà--- ## atra tamaþ pràdurbhàvasya prasiddhakàraõaü ràtriþ / tayà vinàpi tasyotpattirnibaddhà / aprasiddhaü kàraõaü ÷okàdyastyeva / tathà ahassu ravikiraõeùu satsvapi tejaso 'nutpattiriti atra niùpratàpatvàdi nimittamastyeva / [VIII.26-asaügatyalaïkàraþ] asaügatyalaïkàraþ / ## yatraikade÷avartinorapi kàryakàraõayorbhinnade÷asthitirnibadhyate 'sàvasaügatyalaükàraþ / yathà--- ## atra ràj¤i bhåbhàraþ ÷atruùu namanamiti / [VIII.27-vicitràlaïkàraþ] vicitràlaïkàraþ / virodhaprastàvàdvicitraü niråpyate / ## yatra svaviruddhaphalapràptyarthamudyogaþ kriyate sa vicitràlaükàraþ / yathà--- ## atràroóhumavarohantãti viparãtaphalapràptyarthaü prayatnaþ / anyonyàlaükàraþ / athànyonyaü niråpyate / asyàpi virodhamålatà / ## yatra parasparaü kriyàdvàrakamutpàdyotpàdakatvaü tadanyonyàlaükàraþ / yathà--- #<àrohatà rudranare÷vareõa viràjate kàkatiràjapãñham / àruhya tenojjvalaratnabhàjà ràjàpi lakùmãmadhikàü bibharti // ViPrud_8.164 //># atra pratàparudrabhadràsanayoranyonyàlaükàryatvam / viùamàlaükàraþ / atha virodhamålo viùamàlaükàraþ kathyate / ## yatra kàraõàdviruddhakàryasyotpattistadekaü viùamam / akàryabhåtasyànarthasyotpattirdvitãyam / viråpayorvastunoþ saüghañane tçtãyam / tatra prathamaü yathà--- ## atra nãlavarõàt khaógàdindughavalasya ya÷asaþ samutpattiþ / dvitãyaü yathà--- #<àstàü jayà÷à ripubhåpatãnàü saügràmasãmàmamupàgatànàm / pratàparudrasya vilokanena bhra÷yanti jãvaiþ samamàyudhàni // ViPrud_8.167 //># atra samarodyogaphalasya na kevalaü jayasyànutpattiryàvajjãvitabhraü÷aråpànarthotpattirapi / tçtãyaü yathà--- ## atra mahànagaranivàsayogyànàü ràj¤àma÷ivànàü vanaprade÷ànàü viråpàõàü saüghañanam / evaü virodhagarbhàlaïkàrà nirõãtàþ / [VIII.28-samàlaïkàraþ] samàlaïkàraþ / ## yatrànyonyànuråpapadàrthasaüghañanà kriyate sa samàlaïkàraþ / yathà--- ## (vidyàþ sakalà lakùmyà samaü pratàparudre / saüghañayya susadç÷aü bhavati kçtàrthaþ svayaü brahmà //) atra pratàparudre sakalavidyànàü lakùmyà÷ca yogaþ / [VIII.29-tulyayogitàlaïkàraþ] tulyayogitàlaïkàraþ / atha gamyamànopamyàlaükàravargaprastàvaþ / ## yatra kevalaprastutànàü kevalàprastutànàü và samànadharmasaübandhàdaupamyaü gamyate sà tulyayogità / prastutànàü yathà--- ## atra kãrttãnàü dviùadaïganànàü ca pràkaraõikatvam / pàõóuratàü bhajanta iti samànadharmaþ / apràkaraõikànàü yathà--- ## atra kårmendraprabhçtãnàmapràkaraõikatvam / niþ sàratàü pràptà iti samànadharmaþ / atra gamyamànaupamyaü na vàstavam ; kiü tu vaivakùikam / [VIII.30-dãpakàlaïkàraþ] dãpakàlaïkàraþ / ## yatra prastutàprastutànàü samastànàmeva samànadharmasaübandhenaupamyaü gamyate taddãpakam / tasya dharmasyàdimadhyàntagatatvena traividhyam / àdidãpakaü yathà--- ## (bhàti nalena kçtayugaü raghukuladãpena ÷auriõà tretà / dvàparastapojaninà kaliyugaü vãrarudreõa //) atra yathà nalaràmadharmaputraiþ kçtatretàdvàparàþ ÷obhante, tathà vãrarudreõa kaliyugaü ÷obhata ityaupamyaü gamyate / madhyadãpakaü yathà--- ## (bhàgãrathyà jalanidhã ràjate jyotsnayà pårõimàcandraþ // ÷rutyà kamalabhavaþ kãrttyà pratàparudro 'pi //) atra bhàgãrathyàdibhiþ samudràdayo yathà ràjante tathà kãrttyà pratàparudro ràjata ityaupamyaü gamyate / antadãpakaü yathà--- ## (asuralokaü suranàtho naralokaü vãrarudranaranàthaþ // phaõilokaü phaõinàtho rakùati nirupadravodvegam //) atra yathà suralokaphaõilokau suranàthaphaõinàthàbhyàü rakùitau, tathà vãrarudreõa naraloko rakùita ityaupamyaü gamyate / atha padàrthagatàlaükàradvayànantaraü vàkyàrthagatamalaükàradvayaü niråpyate / pratãvaståpamàlaïkàraþ / ## yatra vastuprativastubhàvena sàmànyaü vàkyadvaye nirdi÷yate tena gamyaupamyà prativaståpamà / sà sàdharmyavaidharmyàbhyàü dvividhà / prathamà yathà--- ## atra yathà samudraviloóane manthànàcalaþ kùamastathà ÷atruviloóane pratàparudraþ ÷akta ityaupamyaü gamyate / dvitãyà yathà--- ## atra candreõa yathà cakoraparitoùaõaü kriyate, tathà vãrarudreõa janara¤janaü kriyata iti vaidharmyeõaupamyaü gamyate / atha dçùñàntaþ / [VIII.31-dçùñàntàlaraïkàraþ] dçùñàntàlaïkàraþ / ## yatra bimbapratibimbabhàvena sàmànyaü vàkyadvaye nirdi÷yate, sa dçùñàntàlaükàraþ / so 'pi sàdharmyavaidharmyàbhyàü dvividhaþ / àdyo yathà--- ## atra pratàparudrasya mero÷ca bimbapratibimbabhàvàdaupamyaü gamyate / vaidharmyeõa yathà-- ## atra yathà bhàsvadudayamàtreõa padmàni samunmãlanti tathà pratàparudradayàvilokanamàtreõa saüpadaþ saübhavantãti vaidharmyeõa bimbapratibimbanam / [VIII.32-nidar÷anàlaïkàraþ] nidar÷anàlaïkàraþ / atha gamyamànaupamyaprastàvànnidar÷anàlaükàro niråpyate / ## yatropamànadharmasyopameyagatatvena nibaddhasyànvayàsaübhavàt tatsambandhàrthaü bimbapratibimbakaraõamàkùipyate, saikà nidar÷anà / tadviparyaye dvitãyà nidar÷anà / prathamà yathà--- ## atra tãvrabhànorabhikhyàyàþ prakçte 'saübhavàdabhikhyàsadç÷ãmabhikhyàü vahatãti bimbapratibimbakaraõàkùepaþ / upameyadharmasyopamàne 'saübhavàd yathà--- ## atra ya÷ovai÷adyasya dugghàrõavàdau asaübhavàt sàdç÷yopagamena bimbapratibimbanaü gamyate / kvacinniùedhava÷àdàkùiptayà pràptyà bimbapratibimbakaraõàkùepo yathà--- yathà--- ## atra mu¤cantãti niùedhàt pårvaü raktotpala÷rãpràptiràkùiptà / [VIII.33-vyatirekàlaïkàraþ] vyatirekàlaïkàraþ atha vyatirekaþ / ## yatropamànàdupameyasyàdhikyena nyånatvena và pratipàdanena bhedapradhànaü sàdharmyamupagamyate sa vyatirekàlaükàraþ / yathà--- ## atra ravi÷a÷inorasaübhavena sarvapriyaükaratvenopameyabhåtasya pratàparudrasyàdhikyaü kuvalayakamalàdçtaprakà÷a ityuktamiti ÷leùasamutthàpito vyatirekaþ / atha ÷leùàlaïkàro niråpyate / ## yatra kevalaprakçtayoþ kevalàprakçtayo÷ca ÷leùaþ kathyate; tatra prakàradvaye vi÷eùaõavi÷eùya÷liùñatà / prakçtàprakçtaviùaye 'ntyabhede vi÷eùaõamàtra÷liùñatà / vi÷eùyayorapi ÷liùñatve ÷abda÷aktimåladhvaniprasaïgàt / kevalaprakçtayoþ kevalàprakçtayo÷caika÷abdagocaratve tu na dhvani÷aïkà / atràrthadvayapratipàdane 'prastutatvena prastutatvena và vaimagyàbhàvàdabhidhaiva samarthà / prastutàprastutaviùaye tu abhidhàyàþ prastutaikaparatantratvàdaprastutàrthapratipattirvya¤janavyàpàràyattaiva / tathà coktaü kàvyaprakà÷e--- "anekàrthasya ÷abdasya vàcakatve niyantrite / saüyogàdyairavàcyàrthadhãkçd vyàpçtira¤janam //' iti / tadevaü tridhà ÷leùaþ / tatra kevalapràkaraõikayoryathà--- ## atra påjàviùayatayà hariharayoþ pràkaraõikatvam / apràkaraõikayoryathà--- ## atra mahàkulànàü hari÷candraprabhçtãnàü kulaparvatànàü copamànatvenàpràkaraõikatvam / pràkaraõikàpràkaraõikayoryathà--- vijitàripuro mårtau vilasatsarvamaïgalaþ / ## atra pratàparudrarudrayoþ pràkaraõikàpràkaraõikatvam / [VIII.34-parikaràlaïkàraþ] parikaràlaïkàraþ / vi÷eùaõavaicitryamålatvàt parikara ucyate / ## yatra vi÷eùaõàni sàbhipràyàõi nibadhyante sa parikaràlaükàraþ / yathà--- ## atra ràj¤a ityevamàdivi÷eùaõàni utpràsagarbhàõi / [VIII.35-àkùepàlaïkàraþ] àkùepàlaïkàraþ / athàkùepàlaükàraþ ## yatra vi÷eùapratipattyarthamuktavakùyamàõayoþ pràkaraõikayorniùedhàbhàsaþ kathyate, sa àkùepàlaükàraþ / uktaviùaye vastu và kathanaü và niùidhyate / vakùyamàõaviùaye kathanameva niùidhyate / tatràpi sàmànyaråpeõa pratij¤àya vi÷eùaråpeõa niùedhaþ / aü÷oktàvaü÷àntarasya và niùedhaþ / evaü caturvidho 'yamàkùepaþ / krameõaiùàmudàharaõàni / ## atra ràjasandhivigrahakàriõàmuktau na vayaü saüde÷ahàriõa iti vastuniùedhaþ / sa cànupapadyamànaþ saüdhivigrahakàlocitakaitavavacanaparihàreõa tattvavàditve paryavasitaþ, sarvajagatpàlakasya tava ÷atrubhàvena nàlokanãyà ràjànaþ, kiü tu bhçtyaråpeõa saürakùaõãyà ityevamàdivi÷eùamàkùipati / kathananiùedho yathà--- ## atra vayama÷araõà ityevamàdyuktikathananiùedhà (dà) bhàsaråpàdava÷yaparipàlanãyatvàdivi÷eùaþ pratãyate / vakùyamàõaviùaye sàmànyaü pratij¤àya kathananiùedho yathà--- ## atra vij¤àpayàma iti sàmànyaü pratij¤àya kathananiùedhàbhàsàt sarvathà vayaü rakùaõãyà iti vi÷eùa àkùipyate / aü÷oktàvaü÷àntarasya niùedho yathà--- ## atra pratàparudro mahãyàn, yåyamalpà ityaü÷oktyà yadi và kimuktairityaü÷àntaraniùedhàbhàsena sarvathà praõàmaiþ prasàdanãyo 'yam, na tu pràtipakùyamavalambanãyaü yuùmàbhiriti ÷atrustrãvacanabhaïgyà vi÷eùa àkùipyate / ## yathà ca iùñaniùedhasyànupapadyamànatayà àbhàsatvaü tathà aniùñavidherapyanupapadyamànatayà àbhàsatvam / yathà--- ## atràniùñabhåtaü pratàparudrapàdasevàtyajanaü tadripukàminyà vidhãyate / sa vidhiranupapadyamàna àbhàse paryavasyati / araõyagçhamedhinyà rãtirabhyasyata ityanena vidhyàbhàsa eva upabçühitaþ / [VIII.36-vyàjastutyalaïkàraþ] vyàjastutyalaïkàraþ / atha gamyaprastàvàt vyàjastutirucyate / ## yatra nindàkathanamukhena stutirgamyate---ekà sà / yatra stutimukhena nindà gamyate---sà dvitãyà vyàjastutiþ / krameõa yathà--- ## stutyà nindà yathà--- ## [VIII.37-aprastutapra÷aüsàlaïkàraþ] aprastutapra÷aüsàlaïkàraþ / atha gamyatvaprastàvàdaprastutapra÷aüsocyate / ## yatra sàråpyeõa sàmànyavi÷eùabhàvena kàryakàraõabhàvena càprastutakathanàt prastutapratãtistatràprastutapra÷aüsà / aprastutàt prastutapratãtirityanena samàsoktervyàvçttiþ / na ca kàryàt kàraõapratãtàvanumànàvirbhàva÷aïkà ; anumànàlaükàre pratyàyyapratyàyakayordvayorapi pràkaraõikatvàbhyupagamàt / anena paryàyoktasya vyàvçttirapi / na càyaü dhvaniþ / pratãyamànasya vàcyasiddhyaïgatvàt / tatra sàråpyeõa yathà--- #<à÷àsu pra÷amitavàsanodayebhyaþ kiü labdhaü bhramaragaõairjarattarubhyaþ / punnàgo navanavasaurabhaprasånairàmodaü di÷ati vivàsamàrabhadhvam // ViPrud_8.207 //># atra bhramaravçttàntenàprastutena sarvàn asaüpårõavibhavàn urvã÷varàn vihàya sakalaguõaparipårõaþ sarvajanànandã pratàparudra eka eva sarveùàü viduùàü sevya iti prastutaü pratãyate / sàmànyàdvi÷eùapratãtiryathà--- ## atra pratàparudrasya guõamahattve prastute sàmànyamabhihitam / vi÷eùàt sàmànyapratipattiryathà--- ## (draùñumanà api na pa÷yati na bhaõati vaktuü sakautåhalàpi / spar÷à÷ayàpi na spç÷ati vanitàyàþ kãdç÷ã sçùñiþ //) atra mugdhànàü navasaügame mahatã lajjeti sàmànye prastute vi÷eùo 'bhihitaþ / kàryàt kàraõapratãtiryathà--- ## atràrõavàdãnàü gàdhatvàdibhiþ kàryabhåtairaprastutaiþ kàraõabhåtaü pratàparudragàmbhãryàdi pratãyate / kàraõàt kàryapratãtiryathà--- ## atra kathamãdç÷amahàvibhavabhàjanamadhunà bhavasãti kàryaü pçcchate savismayàya suhçde kàraõabhåtà pratàparudrakçpàdçùñirabhihità / vàcyasaübhàvasaübhavobhayaråpatayà yathàsaübhavaü bhedàþ svayaü draùñavyàþ / [VIII.38-paryàyoktàlaïkàraþ] paryàyoktàlaïkàraþ / gamyatvaprastàvàt paryàyoktamucyate / ## yatra prastutasyaiva kàryasya varõanàt prastutameva kàraõaü gamyate, tat paryàyoktam / yathà--- ## atra ripunagarãdãrghikàvàrivihàreõa pratàparudracamåcarakartçkeõa kàryabhåtena samarapràrambha eva svapuràõi vihàya palàyità pratinçpàþ iti kàraõaü pratãyate / [VIII.39-pratipàlaïkàraþ] pratãpàlaïkàraþ / atha pratãpam / #<àkùepa upamànasya kaimarthakyena kathyate / yadvopameyabhàvaþ syàt tatpratãpamudàhçtam // ViPrud_8.214 //># yatropameyasya lokottaratvàdupamànàkùepaþ kriyate, tadekaü pratãpam / yatropamànasyopameyatvaü kalpyate, tat dvitãyam / àdyaü yathà--- ## dvitãyaü yathà--- ## [VIII.40-anumànàlaïkàraþ] anumànàlaïkàraþ / ## råpakahetukatvena tarkànumànavailakùaõyam / yathà--- ## kàvyaliïgàlaükàraþ / atha kàvyaliïgam / ## yatra heturvàkyagatatvena padagatatvena và pratipàdyate tat kàvyaliïgam / yathà--- ## atra vàkyàrthagato hetuþ / padàrthagato yathà--- ## atra pårvaü parimlànàyà bhåpàlaphàlalipeþ punarucchvàse pratàparudranarendracaraõanakhacandrikàsecanaü hetuþ / tasya vi÷eùaõagatatvàt padàrthagatatvoktiþ / arthàntaranyàsàlaïkàraþ / athàrthàntaranyàsaþ / ## yatra kàryakàraõabhàvena, sàmànyavi÷eùabhàvena và prakçtasamarthanaü kriyate, so 'rthàntaranyàsaþ / kàryakàraõabhàvena yathà--- ## atra phalaråpeõaunnatyena namratvakàraõaü samarthitam / sàmànyàdvi÷eùasamarthanaü yathà--- ## atra bhãtasya sarvaü bhayakàrãti sàmànyamacetanebhyo ripubhåpà bibhyatãti vi÷eùaü samarthayati / vi÷eùàt sàmànyasamarthanaü yathà--- ## atra pratàparudrasaügatimahimnà kaliþ kçtayugasadç÷a iti vi÷eùeõa sàmànyasamarthanam / kàryakàraõabhàve 'pi kàraõàt kàryasamarthanaü kàvyaliïge 'ntarbhåtamiti tannoktam / ataþ prakàratrayamarthàntaranyàsasya / [VIII.41-yathàsaükhyàlaïkàraþ] yathàsaükhyàlaïkàraþ / tarkanyàyamålàlaükàrànantaraü vàkyanyàyamålàlaükàrà niråpyante / ## yatra yena krameõoddiùñàþ padàrthàstenaiva krameõànåddi÷yante ; tatra yathàsaükhyàlaükàraþ / yathà--- ## [VIII.42-arthàpyalaïkàraþ] arthàpattyalaïkàraþ / ## yatra kasyacidarthasya niùpattau tatsamànanyàyàt kaimutyenàrthàntaramàpatati so 'rthàpattiralaükàraþ / na càtrànumàna÷aïkà, kaimutyanyàyasaübandharåpatvàt / yathà--- ## api ca--- ## atra pratàparudràpekùayà meràvapyasàre 'nyeùàü mahãbhçtàmarthàdasàratvaü kaimutyàdàpatati / parisaükhyàlaïkàraþ / atha parisaükhyà / ## yatraika vastu yugapadanekatra saübhàvyamànamekatraiva niyamyate, sà parisaükhyà sà prathamaü dvividhà, pra÷napårvikà, tadanyathà ceti / tayordvarjayorvarjanãyasya ÷àbdatvàrthatvàbhyàü dvaividhye càturvidhyam / tatra ÷àbdavarjanãyà pra÷napårvikà yathà--- ## àrthavarjanãyà pra÷napårvikà yathà--- ## ÷àbdavarjanãyà apra÷napårvikà yathà--- ## àrthavarjanãyà apra÷napårvikà yathà--- ## ## alaïkàrasya ÷leùeõa càrutvàti÷ayaþ / [VIII.42-uttaràlaïkàraþ] uttaràlaïkàraþ / ## yatrottarànnibadhyamànàt pra÷na unnãyate tadekamuttaram / càrutvàrthamasakçllokottaraü pra÷napratipàdanapårvamuttaraü dvitãyamuttaram / krameõa yathà--- ## atra pratàparudro yadà prabhavati tadàrabhya pårõadharmapratiùñhà mahã / mahãdevà api tathàvidhasaütoùabhàjaþ / kimadhunà pçcchasãtyuttaràt kiü pratàparudraràjye dharmapratipàlanamasti kiü sukhino bhåsurà ityunnãyate pra÷naþ / dvitãyaü yathà--- ## (ki nu dhanaü ? kulavidyà ; ko làbhaþ ? sajjanena sahavàsaþ / kà nagarã ? eka÷ilà ; ko ràjà ? vãrarudranaranàthaþ //) [VIII.43-vikalpàlaïkàraþ] vikalpàlaïkàraþ / ## yatra tulyapramàõànu÷iùñayorviruddhayoryugapatpràptau ekasyàsaübhavastatra vikalpaþ / aupamyagarbhatvàccàrutvam / yathà--- ## atra pratàparudre prabhavati ràj¤àü saüdhivigrahàbhyàü tulyabalapramàõàbhyàü ÷ironamanadhanurnamane yugapadeva pràpte, tayorviruddhatvàdyaugapadyàsaübhave vikalpaþ / samuccayàlaïkàraþ / ## yatra guõànàü vaimalyàdãnàü kriyàõàü ca dar÷anàdãnàü yugapadavasthànaü tatra samuccayàlaükàraþ / yathà--- ## kriyàsamuccayo yathà--- ## (prekùate imàü narendraþ pravi÷ati madana÷ca galati màna÷ca / ghårõate mana÷ca ÷ånyaü kimetat pa÷yata sakhyaþ //) ete bhinnaviùayatve udàharaõe / ekaviùayatve yathà--- ## guõakriyàsàmastyena yathà--- ## dvitãyaþ samuccayaþ / ## yatraikaü kàryaü sàdhayitumahamahamikayà bahånàü kàraõànàmudyamaþ, so 'pi samuccaya eva, yugapadanekeùàmavasthànàt / yathà--- #<÷ubhraü ya÷aþ ÷auryamahacca vçttaü vidyànavadyà vimalaü kulaü ca / pratàparudrasya nare÷varasya lokottaràü rãtimuda¤cayanti // ViPrud_8.248 //># atra ya÷aþ prabhçtãnàü lokottararãtisaüpàdane pratyekaü hetutve 'pi yugapatkhalekapotanyàyena saübandhaþ / samàdhyalaïkàraþ / atha samàdhirucyate / ## yatraikasmin kàraõe kàryasàdhanàya pravçtte kàkatàlãyatayànyat kàraõamàgatya tatkàryaü sukaraü karoti sa samàdhyalaïkàraþ /[VIII.44-samàdhyalaïkàraþ]yathà--- ## atra pratàparudranarendrakrodha÷àntyarthaü raõàgre prakràntastutãnàü ràj¤àü vaktreùu vàyuva÷àt kàkatàlãyatayà patitaistçõaiþ kopa÷àntilakùaõakàryasya sukaratvam / [VIII.45bhàvilaïkàraþ] bhàvikàlaïkàraþ / atha lokanyàyamålàlaükàrà niråpyante / ## yatràdbhutacaritopavarõanàd bhåtabhàvinorvastunoþ pratyakùàyamàõatvaü bhavati sa bhàvikàlaïkàraþ / na ca bhåtabhàvinoþ pratyakùavadavabhàso viruddhaþ / atyadbhutavastuvarõanayà bhàvukànàü hçdi bhàvanodayàt / tathà ca bhàvanàyàþ (punaþ) puna÷cetasi nidar÷anàt pratyakùàyamàõatvaü ghañata eva / yathà pànthasya kàminãbhàvanayà tasyàþ pratyakùàyamàõatvam / na ceyaü svabhàvoktiþ ; tasyàü vastusvabhàvasya yathàvadvarõanayà pratyakùàyamàõatà / iha tvatyadbhutatvena / nàpi rasavadàdyalaïkàraþ ; tatra vibhàvàdyanusaüdhànenaiva rasàderbhàvyatvam, na tvatyadbhutatvena / na ceyamutprekùà, atãtànàgatayoþ pratyakùatvenàdhyavasàyàbhàvàt, na càyaü bhràntimadalaïkàraþ, bhàvanàyà abhràntiråpatvàt / ataþ sarvottãrõa evàyamalaïkàraþ / yathà--- ## atràùñàda÷advãpayuktàyà medinyà daüùñràgre mçdbinduråpateti atyadbhutavarõanayà tathàvidhabhàvanàyàü pratyakùavat pratãtisaübhavaþ / [VIII.46-pratyanãkàlaïkàraþ] pratyanãkàlaïkàraþ / atha pratyanãkàlaïkàraþ pratipàdyate / ## yatra prabalasya pratipakùasya pratãkàràsàmarthyàt tadãyatiraskàro bhavati tat pratyanãkam / yathà--- ## atra sàdç÷yahetukaü tadãyatvamityalaükàratvam / [VIII.47vyaghàtàlaïkàraþ] vyàghàtàlaïkàraþ / atha vyàghàtaþ / ## yadvastu yena kenacit kartrà yena sàdhanena sàdhitaü, tadvastu tenaiva sàdhanenànyena kartrà yadanyathà kriyate sa vyàghàtaþ / yathà--- ## [VIII.48-paryàyàlaïkàraþ] paryàyàlaïkàraþ / atha lokanyàyamålàlaïkàraniråpaõaprastàvàt paryàyàlaükàro niråpyate / ## yatra kramàdekamàdheyamanekasminnàdhàre vartate sa ekaþ paryàyaþ / na càtra vi÷eùàlaükàraþ, tatraikasyànekatra yugapadvartanam, atra krameõa / tathaikasminnàdhàre 'nekamàdheyaü vartate sa dvitãyaþ paryàyaþ / na càtra samuccayàlaükàraþ, tatràpyekatrànekeùàü yugapadvartanam, atra krameõa / yathà--- ## atraikasyà medinyàþ kramàdanekatra vartanam / dvitãyaþ--- ## [VIII.49-såkùmàlaïkàraþ] såkùmàlaïkàraþ / atha såkùmàlaïkàro niråpyate / ## vidagdhamàtraj¤eyasyàrthasya yatràkàreïgitàbhyàü prakà÷anaü sa såkùmàlaïkàraþ / yathà--- ## (gurujanasavidhe vadhårdçùñvà narendrapreùitàü dåtãm / sarvàïgeùu sahàsaü kastårãvilepanaü karoti //) atra kastårãvilepanena timirasamayaþ saüketakàla iti prakà÷itam [VIII.50-udàttàlaïkàraþ] udàttàlaükàraþ / athodàttàlaükàraþ kathyate / tasyàpi lokanyàyamålataivànantaryakàraõam / ## yatra mahàsamçddhi÷àlino vastuno varõanaü kriyate, tatra udàttàlaïkàraþ / yathà--- ## atha samànanyàyàt parivçttirniråpyate / ## samanyånàdhikànàü samàdhikanyånairvinimayaþ parivçttiþ / samena samaparivçttiþ, nyånenàdhikaparivçttiþ, adhikena nyånaparivçtti÷ceti / samena samaparivçttiryathà--- ## atra vacasàü gandhasindhuràõàü ca samatvam / nyånenàdhikaparivçttiryathà--- ## atra tyajyamànàdupàyanàderàdãyamànasya pratàparudrakçpàvilasitasyaivàdhikyam / adhikena nyånaparivçttiryathà--- ## atra tyajyamànàdàbharaõajàtàdàdãyamànasya valkalàdernyånatvam / [VIII.51-kàraõamàlàlaïkàraþ] kàraõamàlàlaïkàraþ / atha ÷çïkhalànyàyamålàlaïkàrà niråpyante / ## yadà pårvapårvaü krameõottarottaraü prati hetutàü bhajate, sa kàraõamàlàkhyo 'laïkàraþ / yathà-- ## [VIII.52-ekàvalyalaïkàraþ] ekàvalyalaïkàraþ / ## yatra pårvapårvaü prati krameõottarottaraü vi÷eùaõatvaü bhajate, sa ekàvalyalaïkàraþ / yathà--- ## etat sthàpanenodàharaõam / apohanenàpi bhavati ; yathà--- ## [VIII.53-màlàdãpakàlaïkàraþ] màlàdãpakàlaïkàraþ / ## yatra pårvapårvasyottarottaraguõàvahatvaü sa màlàdãpakàlaïkàraþ / yathà--- ## [VIII.54-sàràlaïkàraþ] sàràlaïkàraþ / ## yathà--- ## sakalabhuvanasàrabhåtaü pratàparudraü viùayãkurvata÷ciràdasyàlaïkàrasya sàra ityanvarthàbhidhànam // iti ÷rãvidyànàthakçtau pratàparudraya÷obhåùaõe 'laïkàra- ÷àstre 'rthàlaïkàraprakaraõaü samàptam / _______________________________________________ // atha mi÷ràlaïkàraprakaraõam // atha saüsçùñisaükarau niråpyete / yathà laukikànàmalaïkàràõàü hiraõmayànàü maõimayànàü ca pçthak saundaryahetånàmanyonyasaübandhena càrutvàti÷ayo dç÷yate ; tathaiva kàvyàlaïkàràõàü råpakàdãnàü mithaþ saübandhena saundaryàti÷ayaþ pratãyate / sa ca saübandho dvividhaþ---saüyogaråpaþ, samavàyaråpa÷ceti / saüyoge (mi÷ra) tilataõóulanyàyaþ / samavàye---(mi÷ra) kùãranãranyàyaþ / tilataõóulanyàyena saübandhe saüsçùñiþ / kùãranãranyàyena saübandhe saükaraþ / anayoþ pçthak càrutvàti÷ayahetutvàdalaïkàradhurandharatvam ; na tu pårvoktàlaïkàra÷eùatà / saüsçùñiþ / tatra prathamaü saüsçùñirnigadyate / ## yatra tilataõóulanyàyena parasparasaübaddhà råpakàdayo bhavanti sà saüsçùñiþ / sà trividhà---÷abdàlaïkàragatatvena, arthàlaïkàragatatvena, ubhayàlaïkàragatatvena ca / [IX.1.1-÷abdàlaïkàrasaüsçùñiþ] ÷abdàlaïkàrasaüsçùñiryathà--- #<÷umbhatsaübhramagandhasindhuradhurànirdàritorvãtalà- stvaïgattuïgaturaïgamapratibhayà dràksyandanasyandanàþ / tãvràrambhasamudyadudbhañabhañàñopasphuraddiktañà niþ sãmàþ prasaranti rudrançpaterjaitraprayàõodyamàþ // ViPrud_9.2 //># atra cchekànupràsavçttyanupràsayoþ saüsçùñiþ / [IX.1.2-arthàlaïkàrasaüsçùñiþ] arthàlaïkàrasaüsçùñiryathà--- ## atra nidar÷anopamàyoþ saüsçùñiþ / [IX.1.3-ubhayasaüsçùñiþ] ubhayasaüsçùñiryathà-- ## atra vçttyanupràsopamàyoþ saüsçùñiþ / IX.2saïkaraþ / atha saïkaro niråpyate / ## yatra kùãranãranyàyenàlaïkàràõàü mithaþ saübandho bhavati sa saïkaraþ / tasyàïgàïgibhàvena ekavàcakànuprave÷ena saüdehena ca traividhyam / tatràïgàïgibhàvasaïkaro yathà--- ## atra yàtràþ pràvçóvihàrà ivetyupamàlaïkàreõa dvipaghañàkàdambinãtyatropamà prasàdhyata iti sajàtãyayoraïgàïgibhàvaþ ; kàdambinãva dvipaghañeti samàsà÷rayaõàt / kùoõãbhçtkañakoparodhetyatra ÷leùamålàti÷ayoktiþ / vijàtãyasaïkaro yathà--- ## atra prakùàlanàyevetyutprekùayà durlipikalmaùasyetyatra råpakaü prasàdhyata iti vijàtãyayoraïgàïgibhàvaþ / ekavàcakànupraviùñasaïkaro yathà--- ## atra vijitàripura ityarthasàmyàdupamà, vilasatsarvamaïgala iti ÷abdasàmyàt ÷leùa÷ca ÷ambhurivetyekasminniva÷abde 'nupraviùñau / saüdehasaïkaro yathà--- ## atra kàkatãyakulàmbudhau ityàdau råpakopamàyoþ saüdehasaïkaraþ / kàkatãyànvaya evàmbudhiþ, kàkatãyànvayo 'mbudhiriveti samàsadvayasaübhavàt / na càtra sàdhakaü bàdhakaü và pramàõamanyatarasyàstãti saüdeha eva paryavasyati / sàdhakabàdhakapramàõasaübhave tu saüdehanivçttiþ / atra sàdhakaü yathà--- ## atra kãrttaya eva ma¤jarya iti råpakàlaïkàre vataüsayantãti sàdhakaü pramàõam/ (a) vataüsãkaraõenàbhedapratãtiþ / bàdhakaü yathà--- ## atra pratipakùabalàrõava ityupamàyà vyàkulãkçtasattva iti bàdhakaü pramàõam ; "upamitaü vyàghràdibhiþ sàmànyàprayoge' ityanu÷àsanena sàmànyaprayogasyopamàbàdhakatvàt / ataþ pàri÷eùyàdråpakàlaïkàraþ / evaü yathàsaübhavamanyeùàmalaïkàràõàü saüsçùñisaïkarau boddhavyau tatra tatra prabandheùu // iti ÷rãvidyànàthamahopàdhyàyakçtau pratàparudraya÷obhåùaõe 'laïkàra- ÷àstre mi÷ràlaïkàraprakaraõaü samàptam / pritàparudrãyaü nàmàlaïkàra÷àstraü samàptam //