Vidyanatha: Prataparudriya, or Prataparudrayasobhusana,
with Kumarasvamin's Ratnapana commentary
(Source of electronic text unknown)
Input by members of the Sansknet project
___________________________________________________________________
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
description character =ASCII
long a à 224
long A â 226
long i ã 227
long I ä 228
long u å 229
long U æ 230
vocalic r ç 231
vocalic R è 232
long vocalic r é 233
vocalic l ë 235
long vocalic l í 237
velar n ï 239
velar N ð 240
palatal n ¤ 164
palatal N ¥ 165
retroflex t ñ 241
retroflex T ò 242
retroflex d ó 243
retroflex D ô 244
retroflex n õ 245
retroflex N ö 246
palatal s ÷ 247
palatal S ø 248
retroflex s ù 249
retroflex S ú 250
anusvara ü 252
capital anusvara ý 253
visarga þ 254
long e ¹ 185
long o º 186
l underbar × 215
r underbar Ÿ 159
n underbar 173
k underbar É 201
t underbar  194
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings
and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf
For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm
___________________________________________________________________
÷rãmadvidyànàthapraõãtaü pratàparudrãyam
÷rãmatkumàrasvàmikçtaratnàpaõasahitam
atha nàyakaprakaraõam /
##
#
#
##
##
##
##
##
yathà ràmaguõavarõanaü ràmàyaõavalmãkajanmanormahàpratiùñhàkaraõaü, tathà mahàpuruùavarõanena hi ÷reyaskarã prabandhasthitiþ /
yathà veda÷àstrapuràõàderhitapràptiþ ahitanivçtti÷ca, tathà sadà÷rayàt kàvyàdapi /
iyàn vi÷eùaþ---kàvyàt kartavyatàdhãþ sarasà, anyatra na tathà /
tathà hi---
##
tataþ kàvyaü dçùñàdçùñaphalajanakatayà bahåpayuktam /
taccoktaü kàvyaprakà÷e---
"kàvyaü ya÷ase 'rthakçte vyavahàravide ÷ivetarakùataye /
sadyaþ paranirvçtaye kàntàsaümitatayopade÷ayuje" //
iti /
prasiddhaü caitanmahàprabandheùu---
"parivaóóhai viõõàõaü saübhàvijjai jaso vióappaüdi guõà /
sutrai supurusacariaü kiü tajjeõa õa haraüti kavvàñhñhàvà" //
(parivardhate vij¤ànaü saübhàvyate ya÷o 'rjyante guõàþ /
÷råyate supuruùacaritaü kiü tad yena na haranti kàvyàlàpàþ) //
yatra punaruttamapuraùacaritaü na nibadhyate, tat kàvyaü parityàjyameva /
tanmålà ceyaü
smçtiþ---"kàvyàlàpàü÷ca varjayet' iti /
na kevalaü kàvyasyàyaü panthàþ /
kintu ÷àstarajàtasyàpi sadà÷rayatvena mahàn lokàdaraþ /
tathà vai÷eùikàderã÷varapratiùñhàpakatayà jagatpåjyatà /
tathà mahàbhàratàdãnàmapi mahàpuruùavarõanaparatayaiva vi÷vàti÷àyitvam /
kiü bahunà? vedàntà api brahmapratipàdakatayà paramutkçùyante /
'athàto dharmajij¤àsà' ityupakramamàõena såtrakçtà maharùiõàpi puruùà÷ritasya guõa÷reùñhasya dharmasya jij¤àsàdvàreõa mahàpuruùaguõavarõanameva ÷àstrasya pràõa ityurarãkçtam /
tattannyàyaniråpaõaparasyàpi prabandharà÷ermahàpuruùaguõavarõanaü hemnaþ paramàmodaþ /
ata÷ca,
##
##
taduktaü daõóinà---
"àdiràjaya÷obimbamàdar÷aü pràpya vàïmayam /
teùàmasaünidhàne 'pi na svayaü pa÷ya na÷yati" //
iti /
såktaiva pratipàdyamahimnà prabandhamahattà /
taduktaü pràcà bhàmahena---
"upa÷lokyasya màhàtmyàdujjvalàþ kàvyasaüpadaþ" /
iti /
pratipàditaü 'codbhañena'---
"guõàlaïkàracàrutvayuktamapyadhikojjvalam /
kàvyamà÷rayasaüpattyà meruõevàmaradrumaþ" //
iti /
rudrabhaññenàpi kathitam---"udàracaritanibandhanà prabandhapratiùñhà' iti /
prapa¤citaü ca sàhityamãmàüsàyàm---"nàyakaguõagrathitàþ såktisrajaþ sukçtinàmàkalpamàkalpanti' iti /
niråpitaü ca 'bhojaràjena'---
"kaveralpàpi vàgvçttirvidvatkarõàvataüsati /
nàyako yadi varõyeta lokottaraguõottaraþ" //
iti /
// mahàkulãnatvàdinàyakaguõàþ //
atraite nàyakaguõàþ /
##
##
athaiteùàü svaråpamudàharaõaü ca /
tatra
[1.1.1 mahàkulãnatà]
mahàkulãnatà nàma kule mahati saübhavaþ /
yathà---
##
[1.1.2 aujjvalyam]
athaujjvalyam---
##
yathà---
##
[1.1.3 mahàbhàgyam]
atha mahàbhàgyam---
vi÷vaübharàdhipatyaü yat tanmahàbhàgyamucyate /
yathà---
##
[1.1.4 audàryam]
athaudàryam---
##
yathà---
##
[1.1.5 tejasvitàþ]
atha tejasvità---
jagatprakà÷akatvaü yat tejasvitvaü taducyate /
yathà---
##
[1.1.6 vaidagdhyam]
atha vaidagdhyam---
##
yathà---
##
[1.1.7 dhàrmikatvam]
atha dhàrmikatvam---
dharmaikàyattacittatvaü dhàrmikatvamudãryate /
yathà---
##
#<àdigrahaõànmahàmahimatvapàõóityaprabhçtayaþ /
tanmahàmahimatvaü syàd yà punardevatàtmatà // ViPrud_1.23 //>#
[1.1.8 mahàmahãtàtmatà]
yathà---
##
atra garuóadhvajàtmakatayà mahàmahimatoktà /
[1.1.9 pàõóityam]
atha pàõóityam---
sarvavidyàdhikatvaü yat pàõóityaü tadudàhçtam /
yathà---
##
atha nàyakaguõaniråpaõànantaraü nàyakasvaråpaü niråpyate /
##
ya÷aþ pratàpàbhyàü
[1.2.1 subhagatvamþ]
subhagatvaü yathà---
##
[1.2.2 dharmakàmàrthatatparatvam]
dharmakàmàrthatatparatvaü yathà---
##
[1.2.3 dharãõakà]
dhurãõatà yathà---
##
[1.2.4 guõàóhyatvam]
guõàóhyatvaü yathà---
##
atha nàyakavi÷eùà niråpyante /
##
tatra sarvarasasàdhàraõà÷catvàro nàyakàþ dhãrodàttadhãroddhatadhãralalitadhãra÷àntàþ /
eteùàü svaråpamudàharaõaü ca /
[1.3.1 dhãrodàttaþ]
##
yathà---
##
##
[1.3.2 dhãrodhdataþ]
yathà---
##
atra bhañànàü dhãroddhatatvam /
[1.3.3 dhãralalitaþ]
'suravaikabhåþ' iti pàñhàntaram /
ni÷cinto dhãralalitaþ kalàsaktaþ /
sukhã mçduþ /
i /
sukhaikabhåþ iti pàñhàntaram]
yathà---
#<÷auryoùmà niravagrahaþ pratinçpàþ sarve 'pi namrãkçtàþ pàtivratyamupaiti bhåriyamayaü nàthaþ svayaübhåþ ÷ivaþ /
dhãro 'yaü yuvaràja eva vahati ÷rãvãrarudro dhuraü sarvàmityanumodate pratikalaü ÷rãkàkatãndro nçpaþ // ViPrud_1.36 //>#
[1.3.4 dhãra÷àntaþ]
##
yathà---
##
atra vipràõàü dhãra÷àntatvam /
// ÷çïgàranàyakà niråpyante /
##
eùàü svaråpamudàharaõaü ca /
[1.4.1anukålaþ]
ekàyatto 'nukålaþ syàt
ekasyàü nàyikàyàü vi÷eùànurakto 'nukålo nàyakaþ /
yathà---
##
atra pratàparudrasya kùoõyàü vi÷eùànuràgo vyajyate, yena vadhvà sthirà ratnàkaramekhaleti tannàmagrahaõena snehaprakhyàpanaü kriyate /
[1.4.2 dakùiõaþ]
tulyo 'nekatra dakùiõaþ /
anekàsu nàyikàsu avaiùamyeõa snehànuvartã dakùiõo nàyakaþ /
yathà---
##
tathà ca ---
##
[1.4.3 dhçùñaþ]
vyaktàgà gatabhãrdhçùñaþ
yathà---
##
[1.4.4 ÷añhaþ]
##
nàyikàmàtraviditavipriyakàrã ÷añhaþ /
yathà---
##
atra tattannàyakaviùayatayà kàkatã÷varàõàmudàharaõena vãrarudrasyaiva varõanam /
eùàü nàyikànukålane pãñhamardaviñaceñavidåùakanàmànaþ sahàyàþ /
teùàü svaråpaü niråpyate /
##
spaùñameùàmudàharaõam /
athàùñavidhàþ ÷çïgàranàyikàþ /
##
##
priyopalàlità nityaü svàdhãnapatikà matà /
[1.5.1 svadhãnapatikà]
yathà---
##
##
[1.5.2 vàsakàsajnikà]
yathà---
##
##
[1.5.3 virahotkaõñhità]
yathà---
##
##
[1.5.4 vipralabdhà]
yathà---
##
##
[1.5.5 khaõóità]
yathà---
##
##
[1.5.6 kalahàntarità]
yathà---
##
(tathà tathà anunayan priyastvayà hçdaya ! roùa kaluùeõa /
avadhãrito na j¤àto ràjeti viyogavedanàü sahasva) // //
de÷àntaragate kànte khinnà proùitabhartçkà /
[1.5.7 proùitabhartçkà]
yathà---
##
##
[1.5.8 abhisàrikà]
yathà---
##
// àsàü nàyikànukålane sahàyàþ //
##
etàsàü svaråpamudàharaõaü ca spaùñam /
kàma÷àstraprasiddhàþ padmanãcitriõãprabhçtayo jàtivi÷eùà j¤àtavyàþ /
saükùepeõa nàyikà trividhà---mugdhà madhyà prauóhà ceti /
##
yathàkramamudàharaõàni /
mugdhà yathà---
##
madhyà yathà---
##
prauóhà yathà---
##
bhedàntaraü yathàsaübhavamudàhàryam /
##
eùa saügraha÷lokaþ /
upaskàrahetånàü guõàlaïkàràõàü sadç'÷eïàrye sati caritàrthatvam /
yasyàlaïkàrà÷rayatvaü tadeva lokanyàyenàlaïkàryam /
tena guõàlaïkàràõàü kàvyamevà÷rayabhåtamiti tadevàlaïkàryam /
rasàderalaïkàryatvoktiþ pràdhànyenàtmana iva hàranåpuràdyalaïkàryatvam /
jãvitabhåtatvàdrasàdeþ kàvyàtmatà /
kvacidrasasya pràdhànyam /
kvacidalaïaakàrasya pràdhànyam /
kvacidvastunaþ pràdhànyaü ca /
(upaskàrahetånàmityàdiþ ati÷làghàkàraõamityanto grantho bahuùu ko÷eùu na dç÷yate, nàpi vyàkhyàtaþ kumàrasvàmisomapãthinà) /
rasapràdhànyaü yathà---
#<ãùadaïkuritavibhramacàrau dehapallavitakàntini tanvyàþ /
yauvane mukulitastanamàtre puùpita÷ca phalita÷ca manobhåþ // ViPrud_1.69 //>#
etat kà¤cidbàlàmàlokya saspçhasya pratàparudrasya vacanam /
atra ÷çïgàraraso vyajyate //
alaïkàrapràdhànyaü yathà---
##
atra candrakàntakuññimànàü lokàlokàcalatañànàü rudradevakãrttau candrikàbuddhyà ÷a÷vat dravo 'bhåditi bhràntimadalaïàro vyajyate /
vyaïgyàvasthàyàmalaïkàrasyàpi pràdhànyamastyeva //
vastupràdhànyaü yathà---
##
atra talpaphaõã÷aþ dugdhàbdhiü vihàya svagçhaü pràptaþ ityanena kùãrasamudre harirnàstãti vyajyate /
anena puruùottamaþ pratàparudraråpeõa kàkatãyakule 'vatatàreti vastu vyajyate /
iti trividhaü vyaïgyapràdhànyam //
kàvyamà÷ritya guõàlaïkàràõàü vilàsaþ /
tacca kàvyaü ÷abdasphuraõenàrthasphuraõena tadubhayasphuraõena ca sahçdayahçdayànandi bhavati //
[1.6.1 ÷abdaspuraõam]
÷abdasya sphuraõaü nàma prauóhabandhasya óambaraþ /
yo bandhàóambara àrabhañyàü pratipàdayiùyate tacchabdasphuraõam /
yathà---
##
[1.6.2 arthaspuraõam]
##
yathà---
##
(khaóge yuddhavijçmbhite ripumahãnàthà¤jaliü bimbitaü prekùamàõàþ jayalakùmãvàsakamalaü manyante vij¤àninaþ /
manye vãrapratàparudravibhorjanyeùu grahãtuü punaþ sçùñyai ripujãvitàni vidheþ pràptasya pãñhàmbujam) // //
[1.6.3 ubhayaspuraõam]
ubhayasphuraõaü yathà---
##
evaüvidha÷abdàrthasphuraõàbhyàü kàvyasya càrutvam /
÷abdàrthayorapi puõya÷lokacaritavarõanena sahçdayahçdayànanditvam /
ato nàyakasyaiva kàvye pràdhànyam /
[1.6.4 nàyakapradhànyam]
##
##
yathàkramamudàharaõam---
##
##
evaüvidhavarõanamutpàdye nàyake na ghañate /
tasya lokaprasiddhyarthaü kulavyapade÷àdayo bahudhà varõayitumevocitàþ /
svataþ siddhe tu nàyake dvaividhyamapi saübhavati /
tasya kulavyapade÷àdãnàü lokaprasiddhatvàt kavibhirbalavatpratipakùavijayavarõanaü yuktam /
evaü svataþ sidhdotpàdyatvabhedena nàyakasya dvaividhyam /
tatra ca-
[1.6.5 nàyaka-guõayorvargãkaraõam]
##
##
##
sarvanàyakàti÷àyitvàddhãrodàttasya tadviùayatvaü prabandhànàmati÷làghàkàraõam //
iti ÷rãvidyànàthakçtau pratàparudraya÷obhçùaõe 'laükàra÷àstre
nàyakaprakaraõaü samàptam //
iti padavàkyapramàõapàràvàrapàrãõa÷rãmahopàdhyàyakolacalamallinàthasårisånunà vi÷vajanãnavidyasya vidvanmaõeþ peddayàryasyànujena kumàrasvàmisomapãthinà viracite pratàparudrãyavyàkhyàne ratnàpaõàkhyàne nàyakaniråpaõaü nàma prathamaü prakaraõam //
_______________________________________________
[II.1. atha kàvyaprakaraõam]
// atha kàvyasvaråpaniråpaõam //
[II.1 kàvyasvarårapam]
##
[II.2 kàvyasàmànyalakùaõam]
"adoùau saguõau sàlaükàrau ÷abdàrthau kàvyam"iti kàvyasàmànyalakùaõam /
#<÷abdàrthau mårtiràkhyàtau jãvitaü vyaïgyavaibhavam /
hàràdivadalaükàràstatra syurupamàdayaþ // ViPrud_2.2 //>#
#<÷leùàdayo guõàstatra ÷auryàdaya iva sthitàþ /
àtmotkarùàvahàstatra svabhàvà iva rãtayaþ // ViPrud_2.3 //>#
#<÷obhàmàhàrthikãü pràptà vçttayo vçttayo yathà /
padànuguõyavi÷ràntiþ ÷ayyà ÷ayyeva saümatà // ViPrud_2.4 //>#
##
[II.3 vàcaka-lakùaka-vya¤jakaråpeõa ÷abdatraividhyam]
vàcakalakùakavya¤jakatvena trividhaü ÷abdajàtam /
vàcyalakùyavyaïgyatvenàrthajàtamapi trividham /
tàtparyàrtho 'pi vyaïgyàrtha eva, na pçthagbhåtaþ /
[II.4 vçttitraividhyam]
abhidhàlakùaõàvya¤janàkhyàstisraþ ÷abdavçttayaþ /
[II.5 lakùaõàyà÷càturvidhyam]
gauõavçttirapi lakùaõàprabheda eva, saübandhànupapattimålakatvàt /
yathàgnirmàõavaka ityatràgnisàdç÷yavi÷iùñamàõavakapratipattirvivakùità, tathaiva gaïgàyàü ghoùa ityatra gaïgàsaübandhavi÷iùñatãrapratipattirvivakùità /
gaïgàsaübandhasyopalakùaõatve ghoùagatapavitratvàdyasiddheþ /
ata eva sàdç÷yanibandhanà saübandhanibandhanà ceti dvividhà lakùaõà /
saübandhanibandhanà jahadvàcyà ajahadvàcyà ceti dvividhà /
sàdç÷yanibandhanà sàropà sàdhyavasàyà ceti vdividhà /
evaü lakùaõà caturvidhà /
[II.6 kà÷ikyàdittayastvanyà]
kai÷ikyàrabhañã sàttvatã bhàratã ceti racanà÷ritatvena rasàvasthànaüsåcakà÷catasno vçttayaþ /
tathà coktaü 'da÷aråpake'---
"kai÷ikyàrabhañã caiva sàttvatã bhàratã tathà /
catasro vçttayo j¤eyà rasàvasthànasåcakàþ //
' iti /
racanàyà api rasavya¤jakatvaü prasiddham /
rasànanuguõavarõaracanàyà doùatvamuktam /
vaidarbhãprabhçtayo rãtivi÷eùà na vçttiùvantarbhåtàþ /
[II.7 abhidhàniråpaõam]
tatra saüketitàrthagocaraþ ÷abdavyàpàro 'bhidhà /
sà dvividhà---råóhipårvikà yogapårvikà ceti /
råóhipårvikà yathà---
##
atra sarve ÷abdà råóhàþ /
yogapårvikà yathà---
##
atra vasumatãratnagarbhetyevamàdayo yaugikàþ /
[II.8 lakùaõaniråpaõam]
vàcyàrthànupapattyà tatsaübandhinyàropitaþ ÷abdavyàpàro lakùaõà /
[II.9jahallakùaõàniråpaõam]
tatra jahallakùaõà yathà---
##
atra nagaràõyuccairàkro÷antãti vàcyasyànanvayaþ /
acetanànàmàkro÷asyàsaübhavàt tatratyà janà lakùyante /
[II.10ajahallakùaõàniråpaõam]
ajahallakùaõà yathà---
##
atràlaükàrasiddhyarthaü maulibhistadà÷rayabhåtà nçpatayo lakùyante /
[II.11saropalakùaõàniråpaõam]
sàropalakùaõà yathà---
##
atra candrakalaïkaråpe kuraïge varàhatvamàropyate /
viùayaviùayiõorabhihitayorabhedapratipattiràropaþ /
viùayanigaraõenàbhedapratipattiradhyavasàyaþ /
[II.12 sàdhyavasànalakùaõàniråpaõam]
sàdhyavasàyalakùaõà yathà---
##
atra pratàparudra÷candratayàdhyavasãyate /
kàkatãyakulàmbhodherityatràropaþ //
[II.13 vya¤janàvçtti]
atha vya¤janàvçttiþ
anviteùu padàrtheùu vàkyàrthopaskàràrthamarthàntaraviùayaþ ÷abdavyàpàro vya¤janàvçttiþ /
sà trividhà ÷abdàrthobhaya÷aktimålatvena /
[II.14 ÷abda÷aktimålàvya¤janà]
tatra ÷abda÷aktimålà yathà---
##
atra vàhinãsarvatomukhakabandha÷abdànàmarthaprakaraõàdinà sainyasarvavyàpitvalånamastakadehaparàõàü vàcakatve niyantrite 'pi ÷abda÷aktimålà nadãjalapratipattiryato jàyate sà vya¤janàvçttiþ /
pràkaraõikàrthaparyavasitàbhidhà na ÷aknotyapràkaraõikàrthapratipattiü kartum /
apràkaraõikàrthasyàpi vàkyàrtha÷obhàrthaü vakturvivakùitatvàt /
anyatastadapratãtervya¤janàkhyaü ÷abdasyaiva vyàpàràntaraü kalpyate /
nàtra lakùaõàvçttiþ saübhavati, vàcyànupapattyabhàvàt /
nàtra vyàpàradvayenàrthapratipàdane vàkyabhedaþ, prayokturvivakùàparatantratvàllaukikavàkyànàm //
[II.15artha÷avatimålàvya¤janà]
artha÷aktimålà vya¤janàvçttiryathà---
#<÷rutvà kàkatibhåbhartuþ kùoõãpàõigrahotsavam /
aïguùñhenàlikhan bhåpàþ pàdapãñhãü natànanàþ // ViPrud_2.13 //>#
atra bhåpà viùaõõà ityartha÷aktyà vyajyate /
na càrtha÷aktimåle vya¤jane 'numàna÷aïkà /
vyaïgyavya¤jakayoravinàbhàvàbhàvàt /
namrànanatvàdikàryasyànekakàraõakatvàt /
niyatakàraõapratãtirvivakùànugçhãtàcchabdàdeva /
kiücaikasmàdeva vya¤jakàt tattadvyaïgyàrthapratãtirvaktavivakùànusàreõa bhavati, iyamanekavyaïgyàrthapratãtiranumànaparipàñãviruddhà /
na càbhidhàvçttiþ /
saüketitàrtha eva tasyàþ paricaya itãyatã gamanikà /
[II.16ubhaya÷aktimålàvya¤janà]
ubhaya÷aktimålà yathà---
##
atra vijitàripura ityartha÷aktimålatvaü, vilasatsarvamaïgalo ràjamauliriti ÷abda÷aktimålatvamityubhaya÷aktimålatvam /
atra pratàparudra÷aïkarayorupamàlaükàradhvaniþ //
[II.17kai÷ikyàdisvaråpaniråpaõam]
atha kai÷ikyàdãnàü svaråpaü niråpyate /
##
#<ãùanmçdvarthasaüdarbhà bhàratã vçttiriùyater /
ãùatprauóhàrthasaüdarbhà sàttvatã vçttiriùyate // ViPrud_2.16 //>#
tatra
##
##
yatra ÷çïgàrakaruõàvatikomalena saüdarbheõa varõyete tatra kai÷ikã /
yatra raudrabãbhatsàvatiprauóhena saüdarbheõa pratipàdyete tatràrabhañã /
yatra nàtisukumàrà hàsya÷àntàdbhutà nàtisukumàreõa saüdarbheõa saügrathyante tatra bhàratã /
yatra nàtiprauóhau vãrabhayànakau nàtiprauóhena saüdarbheõa nirvàhyete tatra sàttvatã /
[II.18kau÷ikyudàharaõam]
kai÷ikã yathà---
##
[II.19 àrabhañyudàharaõam]
àrabhañã yathà-
##
[II.20 bhàratyudàharaõam]
bhàratã yathà---
##
[II.21 sàttvatyudàharaõam]
sàttvatã yathà---
##
##
anayoþ svaråpam---
##
÷çïgàrakaruõayoratisukumàrayoralpaprauóhatvaü na dåùyate /
kiü tvatiprauóhasaüdarbho neùyate, pratikålavarõaråpadoùàpatteþ //
##
atiprauóhayorapi raudrabãbhatsayorãùanmçdubandho na dåùyate /
atimçdusaüdarbhastu viruddhaþ /
[II.22 madhyamakai÷ikã]
madhyamakai÷ikã yathà---
#<àsanne 'pi mahotsave kathamitastyaktvà pravàsaü vrajer
dhik dhik sàhasamàvayorvighañanaü ko và vidhiþ kàïkùati /
itthaü svapnanivàritapriyatamaprasthànabuddhistato
buddhvà mårcchati kàkatãyançpate tvadvairinàrãjanaþ // ViPrud_2.25 //>#
[II.23madhyamàrabhañi]
madhyamàrabhañã yathà---
##
evaü rasàntareùvapyudàharaõaü draùñavyam //
vaidarbhyàdirãtãnàü ÷abdaguõà÷ritànàmarthavi÷eùanirapekùatayà kevalasaüdarbhasaukumàryaprauóhatvamàtraviùayatvàt kai÷ikyàdibhyo bhedaþ /
saüdarbhasyàtidumçtvamasaüyuktakomalavarõabandhatvam /
atiprauóhatvaü paruùavarõavikañabandhatvam /
saüyuktamçduvarõeùvãùanmçdutvam /
avikañabandhaparuùavarõeùvãùatprauóhatvam //
rãtayaþ
atha rãtãnàü svaråpamudàharaõaü ca /
rãtirnàma guõà÷liùñapadasaüghañanà matà /
sà tridhà---vaidarbhã, gauóã, pà¤càlã ceti /
[II.2.1 vaidarbhã]
##
yathà---
##
yathà và---
##
[II.2.2gauóã]
ojaþ kàntiguõopetà gauóãyà rãtiriùyate /
yathà---
##
yathà và ---
##
[II.2.3 pà¤càlã]
pà¤càlarãtirvaidarbhãgauóã ityubhayàtmikà //
yathà---
##
yathà ca---
##
÷ayyà
atha ÷ayyà /
yà padànàü parànyonyamaitrã ÷ayyeti kathyate /
yathà---
##
atra padavinimayàsahiùõutvàdbandhasya padànuguõyaråpà ÷ayyà //
pàkàþ
atha dràkùàdipàkàþ /
##
yathàkramaü svaråpamudàharaõaü ca /
[II.4.1 dràkùàpàka]
dràkùàpàkaþ sa kathito bahirantaþ sphuradrasaþ /
yathà---
##
[II.4.2nàrikelapàkaþ]
sà nàrikelapàkaþ syàdantargåóharasodayaþ //
yathà---
##
atra na dràgarthapratãtiþ /
evaü vastvalaükàrapratãtàvapi draùñavyam /
pàkàntaràõi madhukùãràdãni yathàsaübhavamåhyàni //
kàvyavi÷eùàþ
atha kàvyavi÷eùàþ /
vyaïgyasya pràdhànyàpràdhànyàbhyàmasphuñatvena ca trividhaü kàvyam /
vyaïgyasya pràdhànye uttamaü kàvyaü dhvaniriti vyapadi÷yate /
apràdhànye madhyamaü guõãbhåtavyaïgyamiti gãyate /
vyaïgyasyàsphuñatve 'dhamaü kàvyaü citramiti gãyate /
[II.5.1dhvaniþ]
dhvaniryathà---
##
atra pratàparudrasya kula÷ailàti÷àyi samunnatatvamatisamudraü gàmbhãryaü lokapàlàdhikamai÷varyaü ca dhvanyate /
tathà kula÷ailapayonidhilokapàlanirmàõasaürambhàti÷àyi sarvavilakùaõaü kàkatãyanirmàõavaibhavam iti ca vyajyate //
[II.5.2guõãbhåtavyaïayam]
guõãbhåtavyaïgyaü yathà---
##
atra pràptàbhiùekamahotsavasya pratàparudradevamahàràjasyàgre ÷araõàrthinàü pàrthivànàü tathàvidhakàrpaõyoktipunaþ punaþ praõàmàdikaü vyaïgyaü tàstà÷ceùñà dar÷ità iti vàcyàdanati÷àyi iti guõãbhåtavyaïgyatà /
citraü trividham---÷abdacitramarthacitramubhayacitraü ceti /
[II.5.3 ÷abdacitram]
tatra ÷abdacitraü yathà---
##
[II.5.4arthacitram]
arthacitraü yathà---
##
(khaóge yuddhavijçmbhite ripumahãnàthà¤jaliü bimbitaü
pa÷yanto jayalakùmãvàsakamalaü manyante vij¤àninaþ /
manye vãrapratàparudravibhorjanyeùu grahãtuü punaþ
sçùñyai ripujãvitàni vidheryàtasya pãñhàmbujam //)
[II.5.5 ubhayacitram]
ubhayacitraü yathà---
##
atrànupràsopamàbhyàü citratà //
[II.5.6 dhvanivi÷eùàþ]
// atha dhvanivi÷eùàþ //
atha dhvanivi÷eùà niråpyante /
atra dhvanerlakùaõàbhidhàmålatvenàvivakùitavàcyavivakùitànyaparavàcyàkhyau prathamaü dvau bhedau /
avivakùitavàcyasyàrthàntarasaükramitàtyantatiraskçtavàcyatayà dvividhasya vàkyapadagatatvena dvaividhye càturvidhyam /
vivakùitànyaparavàcyasya saülakùyakramavyaïgyàsaülakùyakramavyaïgyatayà dvau bhedau /
saülakùyakramavyaïgye ÷abda÷aktimåle vastvalaïakàraråpatayà dvaividhye vàkyapadagatatvena càturvidhyam /
artha÷aktimåle saülakùyakramavyaïgye 'rthasya svataþ saübhavitvena kaviprauóhoktisiddhatvena kavinibaddhoktisiddhatvena ca traividhyam /
trividhasya vastvalaükàraråpatayà dvaividhye ùaóvidhatvam /
ùaóvidhasyàpi vyaïgyavya¤jakatayà dvaividhye dvàda÷avidhatvam /
dvàda÷avidhasyàpi prabandhagatatvena vàkyagatatvena padagatatvena ca traividhye ùañtriü÷atprakàro 'rtha÷aktimålo 'nuraõanadhvaniþ /
ubhaya÷aktimålo vàkyagatatvenaikavidha eva /
evaü saülakùyakramavyaïgyadhvanerekacatvàriü÷adbhedàþ /
asaülakùyakramavyaïgyo rasàdidhvaniþ prabandhavàkyapadapadaikade÷aracanàvarõagatatvena ùaóvidhaþ /
evaü vivakùitànyaparavàcyadhvaneþ saptacatvàriü÷adbhedàþ /
avivakùitavàcyabhedai÷caturbhiþ saha dhvaneþ prathamaü ÷uddhà ekapa¤cà÷ad bhedàþ /
teùàü pratyekamekaikasyaikaikena saübandhe prathamabhedasyaikapa¤cà÷ad bhedàþ /
dvitãyasya pa¤cà÷ad bhedàþ /
tçtãyasyaikonapa¤cà÷ad bhedàþ /
anena krameõottarottarasyaikakaibhedaparityàge ùaóviü÷atyuttara÷atatrayàdhikasahasrasaükhyàkàþ (1326) mi÷rabhedàþ /
avivakùitavàcyasya vivakùitànyaparavàcyasaübandhe yo bhedastasminnevàntarbhåto vivakùitànyaparavàcyasyàvivakùitavàcyasaübandhe bhedo na pçthagbhåtaþ /
anenaiva krameõa vastudhvaneralaükàradhvanisaübandhabhedo 'pyalaükàradhvanervastudhvanisaübandhànna pçthagbhåta iti pårvapårvasyottarottarasaübandhe ekaikabhedanyånatà j¤eyà /
tasyàpi mi÷raõasya triråpeõa saükareõaikaråpayà saüsçùñyà ca puna÷caturdhà yojane
caturuttara÷atatrayàdhikapa¤casahasràõi (5304) bhedàþ /
#<÷uddhà÷candra÷arà mi÷rà çtunetrànalendavaþ /
saüsçùñisaükaràyàtàstvabdhikhàgni÷aràbhidhàþ // ViPrud_2.43 //>#
tatra
#<÷uddhànàmekapa¤cà÷adbhedànàü nàmadheyani kathyante /
padagatàrthàntarasaükramitàvivakùitavàcyadhvaniþ // ViPrud_2.43*1 //>#
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
## //
##
## //
##
##
## //
##
##
##
##
##
##
##
## //
##
##
##
## //
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
tatra diïmàtramudàhriyate /
[II.5.7arthàntarasaükramitàvivakùitavàcyadhvaniþ]
arthàntarasaükramitàvivakùitavàcyadhvaniryathà---
##
atra àsmàkà iti sarvadainyabhåmayo vayamãdç÷ànàmasmàkaü saübandhino yåyamityarthàntarasaükramitàvivakùitavàcyatà /
[II.5.8atyantatiraskçtavàtyadhvaniþ]
atyantatiraskçtavàcyo dhvaniryathà---
##
atra vi÷adimaviliptaviyata ityatyantatiraskçtavàcyatvam /
anenaiva krameõa vàkyagatatvenàpyudàhàryam /
[II.5.9vastunàvastudhvaniþ]
athàrtha÷aktimålo vastunà vastudhvaniryathà--
##
atra çtuprabhçtãnàü kàmoddãpakatvàt tadabhàvo ripustrãbhiràkàïkùyata iti pratãyate /
tena tàsàü priyaviyogaråpaü vastu vyajyate /
anena pratàparudrasya sarve ÷atravo nihatà iti vàcyàdati÷ayaþ /
tathà priyavirahavidhuràþ ÷atrustriyaþ katipayavatsaràn jãvità÷ayà prathamamçtånàmabhàvaü và¤chanti /
anantaraü tànapi gamayituma÷aktàþ katipayamàseùu pràõàn dhàrayitumudyuktà jyotsnàvatàü pakùàõàü vinà÷aü và¤chanti /
anantaraü màsanapyapanetumapàrayantyaþ katipayatithiùu jãvità÷ayà ràtrãõàmasçùñimabhilaùantãti bahuvastu vastunà vyajyate /
[II.5.10vastunàlaïakàradhvaniþ]
vastunàlaïakàradhvaniryathà---
##
atra harasya kailàsabhràntiþ hareþ kùãràrõavabhràntirityàdiþ bhràntimadalaïkàro byajyate //
alaïkàreõa vastudhvaniryathà---
[II.5.11alaïkàreõavastudhvaniþ]
##
atràlambata iti nidar÷anàlaïkàreõa sakalaripukùayaþ kùaõàt kçta iti vastu vyajyate //
[II.5.12alaïkàreõàlaïkàradhvaniþ]
alaïkàreõàlaïkàradhvaniryathà---
##
atra kãrttipuõóarãke nabho bhramarakrãóàü dhatta iti nidar÷anàlaükàreõà÷rayà÷rayiõoranànuguõyaråpo 'dhikàlaükàro vyajyate /
à÷rayasya kãrttipuõóarãkasya vaipulyaü amarasàdç÷yapratipàdanenàlpatvaü ca nabhasaþ pratãyate /
eùu svataþ siddhàrtha÷aktimålatvam /
atha kaviprauóhoktisiddhàrtha÷aktimålo vastudhvaniryathà---
#<÷ràvaü ÷ràvaü khuraliviharatkàrttikeyeùujàtac-
chidracchadma÷ravaõapadavãcàriõãü càraõaudhaiþ /
÷a÷vadgãtàü bhuvanamahitàü kàkatãndrasya kãrttiü
kau¤cakùmàbhçd bhavati mahato vismayànni÷calàïgaþ // ViPrud_2.50 //>#
atra pratàparudrasya kãrttiþ sthàvaràõàyapi vismayakàriõãti vastu vyajyate //
[II.5.13vastunàlaïkàradhvaniþ]
vastunàlaükàradhvaniryathà---
##
atra jayalakùmãsamàliïgitàn vãrarudrabhañàn dçùñvà samadanà iva kaõñakidrumàþ ÷atruvadhåke÷àn karùantãvetyutprekùà vyajyate /
[II.5.14alaïakàreõavastudhvaniþ.
alaïkàreõa vastudhvaniryathà---
##
(apasarati sakhãbhiþ samaü lajjà vadhvàþ ÷ithilamànàyàþ /
àtmagrahaõabhayeneva savidhagate manohare dayite) //
atrotprekùayà'liïganaråpaü vastu vyajyate //
[II.5.15alaïkàreõàlaïàradhvaniþ]
alaükàreõàlaïkàradhvaniryathà---
##
atra nàïgãkarotãvetyutprekùayà pratàparudra÷atråõàü rakùaõaü kartuü vanamapi bibhetãvetyutprekùà vyajyate /
kavinibaddhavaktçprauóhoktisiddhàrtha÷aktimålo vastunà vastudhvaniryathà---
##
(ayathà tathà và bhavatvàryà naranàtha kuru rakùaõaü ÷a÷inaþ /
yattayà kañàkùolkà àj¤aptà taü maùãkartum) //
atra virahàturà àryà candrikàmasahamànà roùojjvalitayà kañàkùolkayà candraü maùãkaroti sa rakùaõãya ityanena vastunà itaþ paraü sà jãvitaü dhàrayituma÷aktà, adhunaiva tvayà samàgantavyamiti vastu vyajyate //
[II.5.16vastuvàlaïkàradhvaniþ]
vastunàlaïkàradhvaniryathà---
##
atra pratàparudraya÷aþ pratàpayoþ somàrkasàdç÷yapratãterupamà vyajyate /
[II.5.17alaïkàreõàlaïkàradhvaniþ]
alaïkàreõàlaïkàradhvaniryathà---
##
(pa÷yata halà vadhvàstathà råóho 'pi nirbharo mànaþ /
nçpatisamàgamasaübhramasaüjàtabhaya ivàpasarati) //
atrotprekùayà priyapràrthanàü vinaiva màninãmanaþ prasannamiti vibhàvanàlaükàro vyajyate //
[II.5.18alaïàreõavastudhvaniþ]
alaïkàreõa vastudhvaniryathà---
##
atra sevamànevetyutprekùayà sarvathà svãkàryatvàdiråpaü vastu vyajyate //
evaü prabandhàdigatatvena yathàsaübhavamudàharaõàni draùñavyàni ; vistarabhayàdiha noktàni //
atha ÷abda÷aktimåladhvaniþ /
sa ca vastvalaükàragatatvena dvividhaþ /
tathà coktam---
"alaïkàro 'tha vastveva ÷abdàdyatràvabhàsate /
pradhànatvena sa j¤eyaþ ÷abda÷aktyudbhavo dvidhà //
' iti /
[II.5.19 alaïkàradhvaniþ]
tatràlaüïkàradhvaniryathà---
##
(eùa satyaü ràjà ÷yàmà khalu tvaü samàgamo dvayoþ /
kiü punarna pradoùakathà dç÷yate etatkhalvà÷caryam) //
atra prakaraõena kàntànçpavàcakàbhyàü ÷yàmàràja÷abdàbhyàü ni÷àcandrapratãterupamà vyajyate //
[II.5.20vastudhvaniþ]
vastudhvaniryathà---
##
atra ràjapàdasevàmiti ÷abda÷aktyà prakçtasya pratàparudrasya pratãtiþ prakaraõàjjàyate /
anena pratàparudrasya sevà kartavyà kimaraõyavàsena saütaptà iti vastu vyajyate //
[II.5.21ubhaya÷aktimåladhvaniþ]
ubhaya÷aktimåladhvaniryathà---
##
atra kùmàbhçto nijapakùavijçmbhitaü mu¤cantu, jiùõureùa ityatra ÷abda÷aktimålatà /
bhujastambhajambhamàõàdbhutàyudha ityatràrtha÷aktimålatà //
asaülakùyakramavyaïgyo rasàdidhvaniþ /
tathà coktaü ÷çïgàratilake---
"rasabhàvatadàbhàsabhàva÷àntyàdirakramaþ /
bhinno rasàdyalaükàràdalaükàryatayà sthitaþ //
' iti /
rasabhàvodàharaõaü tatsvaråpaniråpaõaprapa¤ce rasaprakaraõe bhaviùyati //
guõãbhåtavyaïgyam aùñavidhaü niråpyate /
guõãbhåtavyaïgyaü madhyamaü kàvyamaùñavidham /
tathà coktaü kàvyaprakà÷e---
"agåóhamaparasyàïgaü vàcyasiddhyaïgamasphuñam /
saüdigdhatulyapràdhànye kàkvàkùiptamasundaram //
' iti /
[II.5.22 agåóham]
kàminãkucakala÷avad gåóhasyaiva camatkàrakàritvàdagåóhavyaïgyaü madhyamaü kàvyam /
yathà---
##
atra "yadi và jàto 'smyagastyaþ sthitaþ' ityanena jalanidhiparvatebhyo na bibhemãti vyaïgyamagåóham //
[II.5.23 aparasyàïgam]
aparasyàïgaü, yatra rasàde rasàdiraïgaü tadapi guõãbhåtavyaïgyameva /
yathà---
##
atra ÷çïgàrasya bhayarasàïgatvam /
[II.5.24 vàcyasidhyaïgam]
vàcyasiddhyaïgaü yathà---
##
atra jaladhàrà vyaïgyà /
sà ca karavàlanavàmbuda ityasya vàcyabhåtasya råpakasya siddhikçditi guõãbhåtavyaïgyam //
[II.5.25 asphuñham]
asphuñaü yathà---
##
atra kçpàõasya jahnoràdhikyapratipàdanàd vyatirekaþ paramasphuñaþ pratãyate //
[II.5.26 saüdigdhapràdhànyam]
saüdigdhapradhànyaü yathà---
##
atràliïganecchàyàü vàkyavi÷ràntirathavà stanamaõóalàloka eveti saüdehaþ //
[II.5.27 tulyapràdhànyam]
tulyapràdhànyaü yathà---
##
atra pratàparudrasya pàdasevà yadi tyajyate tadànãü nagareùu vàso durlabha iti vyaïgyàrthasya vàcyasya ca samaü pràdhànyam //
[II.5.28 anusaüdhànam]
asundaraü yathà---
##
(eka÷ilàmahilànàü ÷rutvà narendradar÷anàmodam /
gurujananiyantritàyà vadhvàþ ÷yàmalaü vadanam) //
atra narendradar÷ananimittaü harùamutpa÷yantyà vadhvà mukhaü ÷yàmalamiti vàcyasyaiva càrutvam /
gurujananiyantritàhaü narendraü draùñuü na gatavatyasmi iti vyaïgyàrthasyàcàrutvam //
[II.5.28 kàvàkùiptam]
yatra kàkvàr'thàntaramàkùipyate, tadapi guõãbhåtavyaïgyameva /
yathà---
##
(priyasakhi kathayàdhikà kùoõã lakùmãþ sarasvatã mattaþ /
yàü bahu manyate so 'yaü naranàtho guõavi÷eùaj¤aþ) //
atra kùoõã madadhiketi kàkukalpanayàdhikà na bhavatãti vastu vyajyate //
citraü tu kàvyaü ÷abdàrthàlaïkàracitratayà bahuvidham /
tatprapa¤co 'pyalaïkàraprakaraõe vyaktãbhaviùyati //
II.6 //
mahàkàvyopakàvyàdiprabandhaniråpaõam //
atha mahàkàvyàdayaþ prabandhà niråpyante /
##
##
##
tattrividham /
##
apàdaþ padasaüghàto gadyaü ; padyaü catuùpadam /
gadyakàvyaü kàdambaryàdi /
padyakàvyaü raghuvaü÷àdi /
##
asargabandhaü sårya÷atakàdi /
##
varõyate yatra kàvyaj¤airasàvàkhyàyikà matà /
yatra vaktràparavaktranàmànau vçttavi÷eùau varõyete socchravàsaparicchinnà'khyàyikà harùacaritàdi /
(ko÷àntare vàkyamidaü nopalabhyate / )
II.7 kùudraprabandhaniråpaõam //
atha kùudràþ prabandhà niråpyante /
[II.7.1 udàharaõam]
##
##
yatràdau jayatyupakramaü màlinyàdivçttaü ramyaü padyaü nibadhyate, anantaram "api ca' ityupakramàõyaùñavàkyàni sapràsàni satàlàni prativibhakti nibadhyante, anantaraü vibhaktyàbhàsàþ, tat udàharaõam /
[II.7.2 cakravàlakam]
##
#<àdyantapadyasaüyuktà saüskçtapràkçtàtmikà /
aùñabhirvà caturbhirvà vàkyaiþ skandhasamanvità // ViPrud_2.77 //>#
[II.7.3 bhogàvalã]
##
[II.7.4 birudàvali]
##
[II.7.5 taràvali]
tàràõàü saükhyayà padyairyuktà tàràvalã matà /
evaü kaviprauóhoktisiddhàþ kùudràþ prabandhà yathàsaübhavamåhyàþ /
athaiteùàmudàharaõàni vistarabhayàdiha noktàni //
iti ÷rãvidyànàthaviracite pratàparudraya÷obhåùaõe 'laükàra÷àstre kàvyaprakaraõaü samàptam //
_______________________________________________
// atha nàñakaprakaraõam //
// atha nàñyapradhànàþ prabandhà niråpyante //
[III.1.1 nàñyasvaråpam]
tatra nàñyasvaråpaü niråpyate /
##
bhàvà÷rayaü tu nçttyaü syànnçttaü tàlalayànvitam /
eùà da÷aråpakoktà prakriyà /
nçttyançtåyornàñakàdyaïgatvàdiha svaråpaniråpaõaü kçtam /
tathoktaü 'da÷aråpake'---
"madhuroddhatabhedena taddvayaü dvividhaü punaþ /
làsyatàõóavaråpeõa nàñakàdyupakàrakam //
' iti /
tena nàñyena da÷a råpakàõi bhavanti /
[III.1.2 da÷avidharåpakanirde÷àþ]
##
##
vastu trividham---prakhyàtam, utpàdyam, mi÷raü ceti /
tathoktaü 'da÷aråpake'---
"prakhyàtotpàdyami÷ratvabhedàt tattrividhaü matam ' iti /
[III.1.3 da÷avidharåparakàüõàü itivçttàdayaþ]
itihàsanibandhanaü prakhyàtam, kavikalpitamutpàdyam, saükaràyattaü mi÷raü ceti evamàdivastubhedànnàyakabhedàt råpakàõàü parasparaü bhedaþ /
tathà hi---nàñake prakhyàtamitivçttam, dhãrodàtto nàyakaþ, ÷çïgàravãrarasayoranyatarasya pràdhànyam, anyeùàü rasànàmaïgatvenànuprave÷aþ /
prakaraõe utpàdyamitivçttam, dhãra÷ànto nàyakaþ, ÷çïgàrarasasyaiva pràdhànyam /
bhàõe utpàdyamitivçttam, dhårtaviño nàyakaþ, ÷çïgàravãrayoþ såcanàmàtrasàratà /
prahasane kalpyamitivçttam, pàùaõóaprabhçtayo nàyakàþ, hàsyarasaþ pradhànam /
óime prakhyàtamitivçttam, devagandharvapi÷àcàdayo dhãroddhatà nàyakàste ùoóa÷a, raudrarasaþ pradhànam, vãra÷çïgàrayoranuprave÷aþ /
vyàyoge prakhyàtamitivçttam, dhãroddhato nàyakaþ, vãrarasaþ pradhànam /
samavakàre devàsuràdayo dvàda÷a nàyakàþ, vãrarasaþ pradhànam, kalpitamitivçttaü prasiddhaü và /
vãthyàü kalpitamitivçttam, dhãroddhato nàyakaþ, ÷çïgàrarasasya såcanàmàtrasàratà /
aïke prakhyàtamitivçttam, pràkçtajano nàyakaþ, karuõarasaþ pradhànam, ãhàmçge mi÷ramitivçttam, dhãroddhato nàyakaþ, ÷çïgàrarasasyàbhàsatvam /
[III.1.4 da.rå. sàmagrã]
atha teùàü sàmagrã niråpyate /
tatra pa¤ca sandhayaþ /
tathà coktaü da÷aråpake---
"mukhaü pratimukhaü garbhaþ sàvamar÷opasaühçtiþ' iti /
[III.1.5. sandhipa¤cakavivecanam]
saüdhirnàmaikena prayojanenànvitànàü kathànàmavàntaraprayojanasaübandhaþ /
tatràrambhabãjasaübandho mukhasaüdhiþ /
prayatnabindusaübandhaþ pratimukhasaündhiþ /
pràptyà÷àpatàkayoþ saübandho garbhasaüdhiþ /
niyatàptiprakaryoþ saübandho vimar÷asaüdhiþ /
phalàgamakàryayoþ saübandho nirvahaõasaüdhiþ /
tathà coktaü da÷aråpake---
"bãjabindupatàkàkhyaprakarãkàryalakùaõàþ /
àrambhayatnapràptyà÷àniyatàptiphalàgamàþ //
arthaprakçtayaþ pa¤ca pa¤càvasthàsamanvitàþ /
yathàsaükhyena jàyante mukhàdyàþ pa¤ca saüdhayaþ //
' iti /
athàrambhàdãnàü lakùaõaü niråpyate---
##
##
##
atha bãjàdipa¤cakaü niråpyate---
##
##
##
[III.2 mukhasandhiþ]
atha mukhaü niråpyate---
##
##
bãjàrambhànuguõyena mukhasandheraïgàni prayoktavyàni /
##
##
yathàkramameùàü svaråpaü niråpyate---
bãjanyàsa upakùepaþ /
bãjasya bahåkaraõaü parikaraþ /
bãjaniùpattiþ parinyàsaþ /
bãjaguõavarõanaü vilobhanam /
bãjànukålasaüghañanaprayojanavicàro yuktiþ /
bãjasukhàgamaþ pràptiþ /
bãjasaünidhànaü samàdhànam /
bãjasukhaduþ khaheturvidhànam /
bãjaviùayà÷caryàve÷aþ paribhàvanà /
gåóhabãjaprakà÷anamudbhedaþ /
bãjànuguõaprotsàhanaü bhedaþ /
bãjànuguõaprastutakàryàrambhaþ karaõam /
etàni dvàda÷a mukhasandheraïgàni /
eteùàü madhye upakùepaparikaraparinyàsayuktyudbhedasamàdhànànàmàva÷yakatvam /
[III.3 pratimukhasandhiþ]
atha pratimukhasandhiþ---
##
binduprayatnànuguõyena pratimukhasandheraïgàni prayoktavyàni /
##
##
eùàü svaråpaü niråpyate---
saübhogaviùayamanoratho vilàsaþ /
dçùñanaùñapadàrthànusaraõaü parisarpaþ /
aniùñavastuvikùepo vidhåtam /
aratyupa÷amanaü ÷amaþ /
parihàsavacanaü narma /
anuràgoddhàñanotthà prãtirnarmadyutiþ /
uttarottaravàkyairanuràgabãjaprakà÷anaü pragamanam /
chadmanà hitàgamananirodhanaü nirodhaþ /
iùñajanànunayaþ paryupàsanam /
pramukhaniùñhuravacanaü vajram /
anuràgaprakà÷anavi÷iùñavacanaü puùpam /
anuràgahetuvàkyaracanopanyàsaþ /
caturvarõanirvarõataü varõasaühàraþ /
eteùàü madhye parisarpapragamanavajropanyàsapuùpàõàü pràdhànyam /
[III.4 garbhasandhiþ]
atha garbhasaüdhiþ---
##
##
patàkàpràptyà÷ànuguõyena garbhasandheraïgàni prayoktavyàni /
##
##
eùàü svaråpaü niråpyate---
prastutopayogicchadmàcaraõamabhåtàharaõam /
tattvàrthànukãrtanaü màrgaþ /
vitarkapratipàdanàvàkyaü råpam /
prastutotkarùàbhidhànamudàhçtiþ /
saücintitàrthapràptiþ kramaþ //
prastutopayogisàmadànavacanaü saügrahaþ /
(prastutopayogisamàdhànavàkyamiti pàñhàntaram //)//
liïgàdabhyåhanamanumànam /
roùasaübhramavacanaü toñakam /
iùñajanàtisaüdhànamadhibalam /
apakàrijanàd bhayamudvegaþ /
÷aïkàtràsau ca saübhramaþ /
iùñàrthopàyànusaraõamàkùepaþ /
eteùàü madhye 'bhåtàharaõamàrgatoñakàdhibalàkùepàõàü pràdhànyam /
[III.5 vimar÷asandhiþ]
atha vimar÷asaüdhiþ---
##
##
niyatàptiprakaryànuguõyena vimar÷asaüdheraïgàni prayoktavyàni /
##
##
eteùàü svaråpaü niråpyate---
doùaprakhyàpanamapavàdaþ /
roùasaübhàùaõaü saüpheñaþ /
vadhabandhàdikaü vidravaþ /
gurutiraskçtirdravaþ /
virodha÷amanaü ÷aktiþ /
tarjanodvejane dyutiþ /
gurukãrtanaü prasaïgaþ /
upamànaü calanam /
sva÷aktipra÷aüsanaü vyavasàyaþ /
krodhasaürabdhànàmanyonyavikùepo nirodhanam /
siddhavadbhàvi÷reyaþ kathanaü prarocanam /
svaguõà'viùkaraõaü vicalanam /
kàryasaügraha àdànam /
eteùàü madhye apavàda÷aktivyavasàyaprarocanàdànànàü pràdhànyam //
[III.6nirvaharaõasandhiþ]
atha nirvahaõasaüdhiþ---
##
##
phalàptikàryànuguõyena nirvahaõasaüdheraïgàni caturda÷a pratipàdanãyàni /
##
##
eteùàü svaråpaü niråpyate---
bãjopa÷amanaü saüdhiþ /
kàryamàrgaõaü virodhaþ /
kàryopakùepaõaü grathanam /
bãjànuguõakàryaprakhyàpanaü nirõayaþ /
mitho jalpanaü paribhàùà /
paryupàsanaü prasàdaþ /
và¤chitàrthapràptirànandaþ /
duþ khapra÷amanaü samayaþ /
labdhasthirãkaraõaü
kçtiþ /
pràptakàryànumodanam àbhàùaõam /
adbhutàrthapràptiþ upagåhanam /
iùñakàryadar÷anaü pårvabhàvaþ /
kàryàrthopasaühçtiþ saühàraþ /
÷ubha÷aüsanaü pra÷astiþ /
evaü catuþ ùaùñyaïgasamanvitàþ pa¤ca sandhayaþ pratipàditàþ /
[III.6.1sandhinàüprayojanàni]eteùàü ùañ prayojanàni saübhavanti---vivakùitàrthapratipàdanaü, gopyàrthagopanaü, prakà÷yàrthaprakà÷anaü, abhinayaràgasamçddhiþ, camatkàritvam, itivçttavistara÷ceti /
tatretivçttaü såcyamasåcyaü ceti dvividham /
asåcyamapi dvividhaü---dç÷yaü ÷ràvyaü ca /
tatra såcyasya såcanàkramaþ pa¤cavidhaþ /
tathoktaü 'da÷aråpake'---
"viùkambhacålikàïkàsyaprave÷àïkàvatàraõaiþ'iti /
eteùàü svaråpaü niråpyate---
[III.6.2viùkambhikà]
##
sa dvividhaþ-÷uddhaþ saükãrõa÷ceti /
kevalasaüskçtapràyaþ ÷uddhaþ /
saüskçtapràkçtami÷ritaþ saükãrõaþ /
[III.6.3cålikà]
atha cålikà---
##
yatra nepathyagataiþ pàtrairarthaþ såcyate sà cålikà /
[III.6.4aïkàsyam]
athàïkàsyam---
##
yatra pårvàïkàntapàtrairuttaràïkàrthaþ såcyate tadaïkàsyam /
[III.6.5prave÷akaþ]
atha prave÷akaþ---
##
nãcapàtraprayuktaþ prave÷akaþ àdye 'ïke na prayoktavyaþ /
[III.6.6aïkàvatàraþ]
athàïkàvatàraþ---
##
asåcitàïkapàtraü tadaïkàvataraõaü matam //
##
[III.6.7aïkàsvaråpam]
tatràïkasvaråpaü niråpyate---
##
III.7.athàmukhaü niråpyate---
##
##
eùàmaïgànàü svaråpaü niråpyate---
##
##
##
III.8
##
##
eùàü svaråpaü niråpyate---
gåóhàrthapadaparyàyamàlàråpeõa pra÷nottaramàlàråpeõa coddhàtyakaü dvividham /
avalagitamapi dvividham /
##
anyakàryacchadmanà anyakàryakaraõam, anyakàryaprasaïgàt prakçtakàryasiddhi÷ca /
asadbhåtaü mithaþ /
stotraü prapa¤caþ /
trigataü dvividhaü---pårvaraïgàïgaü prastàvanàïgaü ceti /
pårvaraïge nañàdisaülàpaþ, atra tu sàmyàdanekàrthayojanaü trigatam /
priyasadç÷airvàkyairapriyairvilobhanaü chalam /
sàkàïkùasyàpi vàkyasya nivartanamuktipratyuktiþ vàkkelirdvividhà /
spardhayànyonyavàkyàdhikyamadhibalam /
sahasoditaü prastutavirodhi gaõóam /
rasava÷àduktànyathàvyàkhyànamavasyanditam /
sopahàsanigåóhàrthaprahelikà nàlikà /
asaübandhakathàpràyaþ pralopo 'satpralàpaþ /
anyàrthaü hàsyalobhakaraü vacanaü vyàhàraþ /
doùàõàü guõatvapratipàdanaü mçdavam /
eteùàü madhye yathàsaübhavaü kànicit prastàvanàyàü prayoktavyàni /
III.9atha da÷aråpakàõàü svaråpaü niråpyate /
tatra
[III.9nàñakalakùaõam]
##
##
[III.9.1nàndãsvaråpam]
tatra nàndãsvaråpaü niråpyate---
##
yatràùñabhirdvàda÷abhiraùñàda÷abhireva và //
##
nàñakàdiråpakàõàmàdau vihitaü padyaü nàndãtyucyate /
veõãsaühàre 'ùñapadà nàndã /
anargharàghave dvàda÷apadà /
bàlaràmàyaõe dvàviü÷atipadà /
kai÷cit nàndyàü padaniyamo nàbhyupagataþ /
nàndyanantaraü praviùñena såtradhàreõa raïgaprasàdhanapuraþ saraü bhàratãvçttyà÷rayaõena ÷lokaiþ kàvyàrthaþ såcanãyaþ /
tathoktaü 'da÷aråpake'---
"raïgaü prasàdhya madhuraiþ ÷lokaiþ kàvyàrthasåcakaiþ /
çtuü kaücidupàdàya bhàratãü vçttimà÷rayet //
' iti /
eùà prakriyà nàñakasyaiva mukhyà /
[III.9.2-prakataõam]
atha prakaraõam---
##
[III.9.3-bhàõaþ]
atha bhàõaþ---
##
##
[III.9.4-prahasanam]
atha prahasanam---
##
tacca trividham---÷uddhaü vaikçtaü saükãrõaü ceti /
tatra ÷uddham---
##
atha vaikçtam---
##
atha saükãrõam---
##
[III.9.5-óimaþ]
atha óimaþ---
##
##
catvàro 'ïkàþ saüdhaya÷ca catvàro mar÷avarjitàþ /
##
[III.9.6-vyàyogaþ]
atha vyàyogaþ---
yatra khyàtetivçttaü syàduddhato nàyako mataþ /
##
[III.9.7-samavakàraþ]
atha samavakàraþ---
##
##
##
##
##
[III.9.8-vãthã]
atha vãthã---
##
#<÷çïgàraþ paripårõatvàt såcanãyo 'tibhåyasà /
uddhàtyakàdãnyaïgàni sà vãthã vãthivanmatà // ViPrud_3.0.54 //>#
[III.9.9-aïkaþ]
athàïkaþ---
yatretivçttaü prakhyàtaü pradhànaü karuõo rasaþ /
##
[III.9.10-ãhàmçgaþ]
athehàmçgaþ---
##
##
___
eùa prakriyà da÷aråpakoktarãtyanusàreõa /
[III.10-nàñakodàharaõam]
nàñakodàharaõapràrambhaþ /
tatra sàïgaü nàñakamudàhriyate /
##
eùà dvàviü÷atipadà nàndã /
asyàü vivàhapravçttayoþ ÷ivayoþ varõanayà sakalanarendraparikarasya pratàparudrasya kàkatãyaràjyalakùmãpràptirnàñakaprayojanaråpà kiücidartha÷aktyà såcyate /
##
eùà ca nàndã pratàparudraràjyalakùmãmaïgalavidhilakùaõà /
nàndyante såtradhàraþ (samantàdavalokya saharùam)---
kathamàsåtrita eva samantato raïgamaïgalavidhiþ !
tathàhi---
#<àviùkurvanti murajàþ sarvataþ ÷abdamàdhurãm /
saïgãtopaniùadvidyàü vãõàþ prastàvayantyamåþ // ViPrud_3.1.3 //>#
etadraïgaprasàdhanam /
(sapraharùam)---
##
(årdhvamavalokya)---ciràdanukålena kàlenàpagatadurdinàni diïmukhàni /
yataþ---
##
kàvyàrthasåcakàbhyàü ÷lokàbhyàmçtusamà÷raõena saüskçtapràyanarà÷ritavàgvyavahàraråpà bhàratã vçttiþ kathità /
(savinayamupasçtya sabhàbhimukhama¤jaliü baddhvà)
bho bho madhyamabhuvanabhàgadheyavivartasyaika÷ilànagarapuõyarà÷eþ kàkatãyakuladevatàyàþ svayambhådevasya satatamahotsavamàsedivàüso viddhàüsaþ ! kalàrõavanàñyavedàcàryasya putramabhinayadarpaõaü màmabhimataråpakaprayogànuj¤ayà paramanugçhõãta /
(àkà÷e karõaü dattvà) kiü bråtha ?
#<"yasmi¤jaganmaïgalamasti vastu yasmai svayaübhåþ spçhayatyajasram /
tacchrotrayorlocanayoþ pathàü naþ ÷çïgàñakaü nàñakamàvirastu // ViPrud_3.1.6 //>#
' iti /
(saharùam) asmanmanorathasaüvàdyeva pariùadàde÷aþ /
yat pratàparudracaritànubandhaþ prabandhaþ sàmàjikànàü manasi vartate /
aho sarvaü sughañitamanuvidhàtrà vidhàtrà ! yataþ
##
eùà pra÷aüsayàbhimukhãkaraõaråpà bhàratãvçtteraïgaü prarocanà /
(savimar÷am) kathamasmatpreyasã saügãta÷àrikà cirayati ?
(pravi÷ya) nañã---(puro 'valokya saspçham)---
##
( /kiü bhàratyàþ ÷råyate ma¤jãraravaþ sabhàyàü viharantyàþ /
atha saügãta÷rutirvà vij¤àtaü nàñyapramukhatåryaninàdaþ //)//
(apasçtya)---aajja iamhi /
àõavedu ko õioo aõuññhãadu tti /
(aàrya iyamasmi /
àj¤àpayatu ko niyogo 'nuùñhãyatàmiti / )
såtradhàraþ---àrye,
##
etat priyasadç÷airapriyairvàkyairupàlambhanàcchalam /
nañã---(sabhayam)aaõaññasàmaggiü sajjãkàduü vilaübiaü /
sajjãkià kkhu esà /
keõa uõa ruvvaeõa paoo uakkamãadu /
(aanàñyasàmagrãü sajjãkartuü vilambitam /
sajjãkçtà khalveùà /
kena punà råpakeõa prayoga upakramyatàm / )
såtradhàraþ---nanvidameva råpayatu /
(iti patrikàü dadàti / )
nañã---(gçhãtvà saüskçtamà÷ritya vàcyati / )
##
samandasmitaü)aõigåóhatthaü khu edaü cheàõaü vaaõaü paóibhàdi /
kãrisaü uttaraü ? õiråvedu ajjo /
(anigåóhàrthaü khalvetacchekànàü vacanaü pratibhàti /
kãdç÷amuttaram ? niråpayatvàryaþ / )
såtradhàraþ---ayi suvyaktametat /
pratàparudrakalyàõamiti pratãyata eva
eùà nigåóhàrthà nàlikà /
nañã--- /
kahaü kahàõàaaõaàmaheàõubaüdhamaõoharaü kkhu nàóaam /
paàvovavadaükiaü tassa raõõo õàma kahaü jàaü ti pucchãadi /
( /kathaü kathànàyakanàmadheyànubandhamanoharaü khalu nàñakam /
pratàpopapadàïkitaü tasya ràj¤o nàma kathaü jàtamiti pçcchyate / )
såtradhàraþ---priye ÷råyatàm /
##
anyacca---
##
nañã---aloàõaü kaõõajualasya bhàaheeõa edaü õàmajualaü suõãadi /
cirassa õaññavijjaõuvaññaõaü phaliaü, jeõa loamaügalaü kàkaimariüdacariaü abhiõijjai /
(alokànàü karõayugalasya bhàgadheyena etannàmayugalaü ÷råyate /
cirasya nàñyavidyànuvartanaü phalitaü, yena lokamaïgalaü kàkatinarendracaritamabhinãyate //)//
etannàñyaprasaïgena prakçtakàryàvalaganàdavalagitaü dvitãyam /
såtradhàraþ---aho praj¤àsaüvàdo 'yamàyuùmatyàþ, yadiyaü kavãnàü pra÷nottaramàlikà /
yathà kila---
##
etatpra÷no ttaramàlàråpamuddhàtyakam /
nañã--- /
ayyapariaõeõa savvaü saüpaddãadi /
( /
àryaparijanena sarvaü saüpàdyate / )
såtradhàraþ---àrye,
##
eùa mithaþ stotraråpaþ prapa¤caþ /
nañã--- //
eàrisaguõamahagghapaàvaruddacariaü ahikariaüto tassa kaiõo saüpuõõo sarassaãpasàdo /
( // etàdç÷aguõamahàrghapratàparudracaritamadhikurvataþ tasya kaveþ saüpårõaþ sarasvatãprasàdaþ / )
såtradhàraþ---àrye, evameva /
nanveùà kavibhàratyorvàkkeliþ /
yathà
kila---
##
eùànyonyasaülàparåpà vàkkeliþ /
nañã--- /
amhàõaü ãrimaõariüdacariàõuålo õaññàóaübaro hoi õa ve tti sajjhaseõa vevai me hiaam /
( /
asmàkamãdç÷anarendracaritànukålo nàñyàóambaro bhavati na veti sàdhvasena vepate me hçdayam / )
såtradhàraþ---(kiücit sàsåyaü) àþ kimucyate ! niravadyà nanu mannàñyavidyàsàmagrã /
kãdç÷ã punastava gãtiryogyatayà bhaviùyati ?
nañã---asaügãdasàrassa mahaõõavo uvvellijjadi /
avahàõajàõapattaü àråhadu ajjo /
(asaügãtasàrasya mahàrõava udvelyate /
avadhànayànapàtramàrohatvàryaþ / )
etadanyonyavàkyàdhikyàdadhibalam /
såtradhàraþ---ciramavahita evàsmi /
nanviyamupakramyate dhruvà---
nañakçtadhruvàgànapratij¤àvacanaü saübhramoditamiti gaõóam /
nañã---(sasmitaü) /
kahaü ajjo dhuvaü gàai !
( / kathamàryo dhruvàü gàyati !)
såtradhàraþ---ayi kathamardhokta eva tvarà, "nàñyavidyà' iti ÷eùaü na jighrati /
etaduktasyànyathàyojanaråpamavasyanditam /
àrye, nånaü dhruvàgànotsukaü tava cetaþ, tadàrabhyatàü gãtiþ /
nañã---(tathà karoti / )
##
(lakùmãþ sarasã ceyaü dhavalitabhuvanàntarà viràjantã /
vilasatkuvalaya÷rã ràj¤aþ prasàdhanaü kurute //)//
såtradhàraþ---(àkarõya sarasàve÷aü)
##
eùa rasava÷àdasaügatàrthavyàhàraråpo 'satpralàpaþ /
nañã---(sopahàsaü)asuumàrà kkhu esà ayyassa õiddaàliïgaõavellaõaü õa sahai /
(asukumàrà khalveùàr''yasya nirdayàliïganakùepaõaü na sahate / )
eùa hàsyalobhakaro vyàhàraþ /
såtradhàraþ---(savrãóaü)
##
etaddoùasya guõatvàropànmçdavam /
nañã--- //
ayyo aõaütarakaraõijjaü õiråvedu /
( // àryaþ anantarakaraõãyaü niråpayatu / )
såtradhàraþ---nanvayamidànãü sabhàpatirdevaþ svayaübhårupa÷lokyate /
##
nepathye /
bhoþ ! satyaü satyam /
sarvàïgavilasatsarvamaïgalàlaükçtàkçtirevàyaü rudra iti /
såtradhàraþ---(saharùaü) kathamupakràntamevàsmadvàkyànuguõyena prastutasyànuguõaü ku÷alaiþ ku÷ãlavaiþ, yataþ kàkatã÷varaguõavarõanàyodyatayorvaitàlikayorvacanamivopakùipyate /
ayaü kathoddhàtaþ /
idameva guõavarõanàt pravartakaü ca /
(puro 'valokya) kathametau vaitàlikàvita evàbhivartete /
eùo 'yamityupakùepàt prayogàti÷ayaþ prastàvanàïgam /
tadehi /
àvàmapyanantarakaraõãyàya sajjãbhavàvaþ /
(iti niùkràntau / )
iti samagràïgà prastàvanà /
(tataþ pravi÷ataþ kàmpilyakalåtakau vaitàlikau / )
prathamaþ---(saharùaü)
##
svayaübhådeva÷reyovitaraõaråpabãjanyàsàdupakùepo 'ïgam /
dvitãyaþ---sakhe ! kimucyate,
##
prathamaþ---sakhe sàdhu samarthitam /
anyathà kathamasmai mahàràjàya svapne kulagurusadç÷aþ svayaübhådevastàdç÷ãü ÷reyaþ saügrahakàrikàmupadiùñavàn /
svayaübhådevaprasàdaråpasya bãjasya bahåkaraõàt parikaraþ /
dvitãyaþ---(savimar÷à÷caryaü) kathamavagataü ràjarahasyaü vayasyena ?
prathamaþ---sakhe, kasya và na viditamidam /
yat sarvasminnapi nijanagare mahotsavamàdi÷atà rudranare÷vareõa kuladevatàyàþ svapnopadiùñàþ prasàdavi÷eùàþ prakhyàpyanta eva /
kuladevatàprasàdaråpasya bãjasya prakhyàpanena pariniùpatteþ parinyàsaþ /
dvitãyaþ---aho nirantaraprasàdonmukhatà devasya /
yathà kàkatãyaprasaveùu ÷reyàüsyuttarottaramanubadhyante /
etat bãjasya ÷reyo 'nubandharåpaguõakhyàpanàd vilobhanam /
tadasminneva mahãyasi mahe mahãmaõóalàkhaõóalaü calamartigaõóamupa÷lokayitumàvayorayamevàvasaraþ /
tadehi ràjakulaü pravi÷àvaþ /
prathamaþ---vayasya, sàüprataü purodhaþ pramukhànamàtyavçddhànapi puraskçtya kalyàõasvapnakramaü mãmàüsamàno nçpatirabhyantaràsthànãmadhitiùñhati /
tadàvàmapi tàvadito gatvà yathàvasaraü pratãkùàvahe /
(iti parikramya niùkràntau / )
ayaü ÷uddhaviùkambhaþ
aïkàrambhaþ //
(tataþ pravi÷ati yathànirdiùñaveùo ràjà càmaragràhiõã ca / )
ràjà---(saharùàti÷ayaü) aho prasàdàti÷ayaþ parame÷varasya !
##
purodhasaþ---mahàràja, bhavàdç÷à eva paramàrhanti tàdç÷amahimno devasya hitopade÷àn /
athavà kimatràbhinavam /
putràõàü hitopade÷àdhikàraþ pitureva /
yaditthaü kathayanti tadvidaþ /
##
mantriõaþ---evamevaitat /
anyathà kathamã÷varaprasàdàdçte niraïku÷aü strãvyaktivi÷eùasya lokàdhipatyam /
evaü mànuùa÷aübhunà gaõapatimahàràjenàbhyantarasyànubhavamahimnaþ sadç÷amatra putra iti vyavahàraþ kçtaþ /
tadanuguõà ca rudra ityàkhyà /
purodhasaþ---(sakautukaü) kãdç÷ã devasya svapnopade÷aparipàñã ?
ràjà---(sàdàraü) idaü nivedyate /
##
anantaraü svapna eva
##
càmaragràhiõã--- /
aho devassa aõusaüdhàõaü jaü siviõe vi kulasàmiõo samàràhaõam /
( / aho devasyànusaüdhànaü yat svapne 'pi kulasvàminaþ samàràdhanam / )
purodhasaþ---kimucyate /
àviùñabhaktayaþ khalu svayaübhådeve kàkatãyanaradevàþ /
tataþ /
ràjà---
#<÷ayyà÷iraþ sthànakçtasya pårõakumbhasya toyaiþ parikalpya pàdyam /
atãndusàrairmaõibhiþ kilàhamapåjayaü daivatamasmadãyam // ViPrud_3.1.26 //>#
atha ca
##
yat kila
##
vatsa kàkatãyakulapradãpa !
##
purodhasaþ---(sapramodaü) mahàràja, kàkatãyakulayogakùemavidhànadakùiõena dàkùàyaõãpatinà sàkùàdevamàdiùñam /
tavàpyayameva manorathaþ /
priyaükara÷càyaü mahotsavaþ prajànàm /
tadàrohatu pràgatisçùñayauvaràjyasya pratàparudrasya bhuja÷ikharaü sàgaramekhalà /
tatastataþ /
iyaü prayojananirdhàraõaråpà yuktiþ /
ràjà---tadvacanamàkarõayantã nirbharaharùavikasvaralocanà medinyapi devasya pàr÷ve dçùñà /
càmaragràhiõã--- /
mahàràassa hiaaü aõuvaññamàõàe vasuüdharàe uido khkhu harisàvibhbhàvo /
eùà svayaübhådevasya vacanàkarõanena medinyàþ sukhàgamena pràptiþ /
( / mahàràjasya hçdayamanuvartamànàyà vasuüdharàyà ucitaþ khalu harùàvirbhàvaþ / )
ràjà---kàkatãyakula÷reyasàü deva eva pramàõamiti tasyàj¤à mayà ÷irasi dhçtà /
devo 'pi saprasàdàti÷ayamavalokyàntarhito 'bhåt /
idaü medinãpràptihetorbãjasya svayaübhådevopade÷asyàïgãkaraõàt samàdhànam /
mantriõaþ---vi÷vapriyaükaraþ svapnapratyayaþ /
kiütu kàkatãyanarendravçddhocitamàcàramanuvartamànasya devasya nagaranivàsavaimukhyaü tathà kuladhuraüdharasya vãrarudrasya vi÷varakùàkùame bàhuparighe ràjyadhuràvi÷ràntiriti ca
viùàdaharùayoþ sãmànaü spç÷atyasmàkaü manaþ /
etatsukhaduþ khahetubhåtaü vidhànam /
càmaragràhiõã--- /
accariaü accariaü /
kulàmaccamuheõevva pavvaãvallaheõa evvamuvadiññham /
( /
à÷caryamà÷caryam /
kulàmàtyamukheneva pàrvatãvallabhenaivamupadiùñam / )
iyaü bãjaviùayà'÷caryaråpà paribhàvanà /
ràjà---(saharùàti÷ayam, amàtyàn prati) ayaü kàkatãyakula÷reyaþ-
kalpalatàprarohaþ svayaübhådevànugrahaþ sarveùàmapi ÷ravaõamahotsavaþ kriyatàm /
eùa bãjaprakà÷anàdudbhedaþ /
mantriõaþ---yadàj¤àpayati kàkatãyaparame÷varaþ /
ràjà---kimidànãü kartavyam ?
purodhasaþ---mahàràja ! kimanyat ? sajjãkriyatàü pratàparudradevasya ràjyàbhiùekasaübhàraþ /
eùa bãjànuguõaprotsàhanaråpo bhedaþ /
mantriõaþ---digvijayayàtràva÷ãkçtànàü sarvapàrthivànàü vargeõànãtaiþ sakalatãrthasalilaiþ prakà÷itaü svayaübhådevaprasàdaü mahàbhiùekamanubhavatu ràjaputraþ /
purodhasaþ---ucitamanumantritaü mantribhiþ /
ràjà---tarhi jaitrayàtràsàdhanàni sajjãkriyantàü ùaóvidhàni balàni /
ahamapi sajjo bhavàmi /
eùa àrambhaþ /
idaü bãjànuguõàrambharåpaü karaõam /
evamàrambhabãjasambandharåpaþ sàïgo mukhasandhiþ /
(nepathye) vaitàlikau---sukhàya màdhyandinã saüdhyà bhavatu devasya /
yadidànãm---
##
api ca---
##
idànãü khalu---
#<àghràya kiraõàn bhànoryajuràmodameduràn /
yatante kçtinaþ sarve kartuü màdhyàhnikãü kriyàm // ViPrud_3.1.32 //>#
ràjà---(àkarõya, sarvàn prati) sàdhayata yåyamabhimatàcaraõàya /
ahamapi tàvadabhyantaraü pravi÷àmi /
(iti yathocitamutthàya parikramya niùkràntàþ sarve)
iti nàñakaprakaraõe kalyàõasvapno nàma prathamoïkaþ //
____________________________________________________
(atha dvitãyo 'ïkaþ)
nepathye)--- /
ido ido ajjo /
( /
ita ita àryaþ / )
(tataþ pravi÷ati vçddhaka¤cukã)
ka¤cukã---(saharùaü) ciràya yauvanamati÷ayànayà caritàrthayà jarayànayà saücare /
yayà dãrghàyuùà
pratàparudramahàbhiùekamanubhavitàsmi /
eùa madhyàhnavarõanayà vicchinnasya prakçtàrthasya punaravamar÷àdbinduþ /
api ca---
##
(savimar÷à÷caryam)
##
eùa ràjyalakùmyàþ pratàparudragatàbhilàpàdvilàsaþ /
(puro 'valokya)
kathamayaü ràjaputraparicàrako dàrakaþ sasaübhramaü màmabhivartate /
(pravi÷ya) dàrakaþ--- /
ayya paõamàmi /
( /
àrtha praõamàmi / )
ka¤cukã---bhadra kalyàõàspadaü bhåyàþ /
kimanumataü ràjaputrasya digvijayaprasthànaü rudranare÷vareõa /
dàrakaþ---akahaü kahaü vi aõubhadam /
(akathaü kathamapi anumatam / )
ka¤cukã---svanàmànuguõamidaü ràjaputrasya yat sajjãkçtasàdhanaü mahàràjaü sapàdopagrahaü nivàrya svayameva jaitrayàtràyàmuttiùñhate /
dàrakaþ---aaayya aõaõuhådajujhjhaparissamo juvarào /
dukkharo khu diaütajao kahaü bhavissai /
(aaàrya, ananubhåtayuddhapari÷ramo yuvaràjaþ /
duùkaraþ khulu digantajayaþ kathaü bhaviùyati / )
ka¤cukã---bhadra, niraïku÷àþ svayaübhådevapravçttayaþ /
viùõoravatàraþ khalvayaü vãrarudro 'pi acintyamahimà /
eùa dçùñanaùñabãjànusaraõaråpaþ parisarpaþ /
atra svapnavçttàntakhyàpanàllakùyasya digvijayayàtrodyamenàlakùyasya bãjasyotpàdanàdudbheda iti pratimukhasaüdhirayam /
dàrakaþ--- /
evvaü edam /
amàõuso khu so pahàvo /
( /
evametat /
amànuùaþ khalu sa prabhàvaþ / )
ka¤cukã---kutredànãü ràjaputraþ ?
dàrakaþ---akàaãakuladuggàdevãsamàràhaõeõa viaapatthàõamaügalaü kàåõa tattha haõumadaalaperaütabahirujjàõe õivesiakhaüdhàvàro amaccaparivudo juvarào ciññhaã /
tà aõujàõãhi mama tattha patthàõaü /
(akàkatãyakuladurgàdevãsamàràdhanena vijayaprasthànamaïgalaü kçtvà tatra hanumadacalaparyantabahirudyàne nive÷itaskandhàvàraþ amàtyaparivçto yuvaràjastiùñhati /
tadanujànãhi mama tatra prasthànam / )
ka¤cukã---bhadra ! sàdhaya /
ahamapi ràjakulaü pravi÷àmi /
(iti yathocitaü parikramya niùkràntau / )
iyaü cålikà /
(tataþ pravi÷ati yathànirdiùñaþ pratàparudro mantriõaþ parijana÷ca / )
pratàparudraþ---
##
tadvayaü mahàràjabhujaparighamasçõiteùu diganteùu vijayayàtràvinodena viharàmahe /
etadràjye 'nicchàbhidhànàdvidhåtam /
mantriõaþ---ràjaputra ! sarvapathãnayà kàkatãyànvayabhàgyasaüpadà tvàü dhuraüdhuraü labdhvà narendra÷ciramàsaktàü dhuraü ÷ithilayitumadhyavasyati /
àcàra÷càyaü kàkatã÷varàõàü yaddhaureye putre ÷amonmukhatvam /
kulasvàminà svayaübhuvàpyevamevànu÷iùñam /
anatikramaõãyà ràjaputreõa gurvorgarãyasã khalvàj¤à /
kalikàladoùa÷ithiladharmapratiùñhàü nirvoóhuü voóhuü ca mahatãü mahãdhuramavatãrõasya kàkatãyaviùõostava na sàüprataü pratyàkhyàtum /
pratàparudraþ---(sànurodhaü)
##
mantriõaþ---ràjaputra ! sàdhàraõo 'yaü vinayaþ kàkatã÷varàõàü svayaübhuvi mahàràje ca /
eùa prakçtaviùayàratyupa÷amàcchamaþ /
parijanaþ--- /
kàaãakulaññhaviro tattabhavaüto saaübhådevo dhuraü dhàredu /
ràautto uõa rajjasiriaü aüke àrovedu /
(kàkatãyakulasthavirastatrabhavàn svayaübhådevo dhuraü dhàrayatu /
ràjaputraþ punà ràjya÷riyamaïke àropayatu / )
(pratàparudraþ samandasmitaü parijanamavalokayati / )
etat parihàsavacoråpaü narma /
parijanaþ---acireõa cariatthà meiõã saüvuttà /
(acireõa caritàrthà medinã saüvçttà /
gotragiri÷ikharaniùñhuravikaña÷ilàvasatibarbaràïgyàþ /
kùoõyà bhavatu vàso bàhau pratàparudrasya //)//
##
##
(ayathà hari÷candrasya bhuje yathà raghunàthasya bàhuphalake /
kàkatilakùmãpaterbàhau tathà mahã ramatàm //)//
(pratàparudraþ sabàhusphuraõamadhomukhastiùñhati / )
eùà parijanavacanotthà prãtirnarmadyutiþ /
mantriõaþ---ràjaputra ! kàkatãyapuruùottamasya tava pàõigrahaõàya spçhayantã ràjyalakùmãrvilambaü na sahate /
parijanaþ--- /
##
(vidyàvadhånàmadhikaü dçùñravà patyau praõayavisrambham /
kùoõã lakùmã÷ca kathaü vilambitaü sahatàü yuvaràje) // //
mantriõaþ---itthameva /
##
eùa mantriõàü parijanasya ca vàkyairbãjànuràgaprakà÷anàt pragamaþ /
paridç--- //
kahaü aüdario khu eso mahåsao disàvijaajattàe /
( //
kathamantaritaþ khalveùa mahotsavo digvijayayàtrayà / )
etaddigantayàtrayà prakçtakàryavilambanànnirodhaþ /
mantriõaþ---(sàvaj¤aü) kathaü cirayantyandhracamåpatayaþ /
athavà kiü taiþ ; vayamapi na kevalaü mantra÷astràþ, kiütu bahu÷aþ samaràpadànàràdhitasvàmina eva /
etanniùñhuravacanaråpaü vajram /
(pravi÷ya) dauvàrikaþ--- /
jedu jedu juaroo /
ede khu camåpaiõo paóihàrabhåmibhàammi sajjãkiacauraügabalà vaññanti /
( /
jayatu jayatu yuvaràjaþ /
ete khalu camåpatayaþ pratãhàrabhåmibhàge sajjãkçtacaturaïgabalà vartante / )
mantriõaþ---aciraü bhoþ prave÷aya /
dauvàrikaþ---tathà /
(iti niùkramya senàdhipatibhiþ saha punaþ praviùñaþ / )
senàpatayaþ---(yathocitaü praõamya) svàmin kàkatãyakulatilaka ! sarvatomukhàñopà vàhinyaþ ÷auryodanvantaü bhavantamanupràptà eva /
tadanugçhayàlunà kañàkùeõa nirãkùyantàm /
etadanunayavacanaråpaü paryupàsanam /
mantriõaþ---ràjaputra ! tarhi samàruhyatàü pratipakùanivàraõo vàraõaþ /
àlokyantàü nirantaraparipanthipramàthinyo varåthinyaþ /
praståyatàü senàpuraþ-saràkràntasakalasàmantavijayasthànaü prasthànam /
pratàparudraþ---yathàbhirucitamamàtyebhyaþ /
(iti gandhagajàdhirohaõaü nàñayati / )
mantriõaþ---
##
etat prakçtànuguõyena vi÷eùabandhavacanaü puùpam /
(sarve yuvaràjahastinaü puraskçtya sasaübàdhaü kiücit parikràmanti / )
senàpatayaþ---(sotsàhapraõàmaü) svàminnito dãyatàü dçùñiþ /
##
(anyato niråpya)
##
parijanaþ---(vilokya sà÷caryaü) /
mahaüto khu eso tiliïgasubhaóàõaü ussàho /
( /
mahàn khalveùa triliïgasubhañànàmutsàhaþ / )
(saüskçtamà÷ritya)
##
mantriõaþ---aho turaïgataraïgàstriliïgàdhipateþ /
##
(vilokya) aho vidalitaparabalamanorathànàü rathànàü sabhraümaþ /
tathà hi---
##
pratàparudraþ---(sarvato 'valokya sapramodaü) kathaü samagrasàdhanàni sainyàni /
##
mantriõaþ---yuvaràjàlokanàdudvelaþ sainyasàgaro vartate /
##
senàpatayaþ---yadàdi÷antyamàtyàþ /
(iti sapraõàmaü) vijayayàtràkutåhalinyo dhvajinyaþ sàüprataü yuvaràjasyàj¤àü pratipàlayanti /
(pratàparudraþ saprasàdamamàtyànàlokayati / )
mantriõaþ---(sotsàhaü) pratiùñhantàü pràcãü prati sainyàni /
senàpatayaþ---yathà'di÷antyamàtyàþ /
(iti prasthànanàñitakena samantàdavalokya saharùàti÷ayam)
##
(sarve ÷akunamabhinandanti / )
eùa prasthànànuguõa÷akunaguõakathanàdupanyàsaþ /
pratàparudraþ---(puro 'valokya) kathaü karàbhyàmutkùiptasàkùatakanakapàtraþ samàgata eva vipravaraþ /
vipraþ---(savinayamagrataþ sthitvà pràdhvaü dakùiõabhujamudyamya) vijayatàü vijayatàü vãrarudraþ /
ràjaputra ! svayaübhådevamahotsavàdyanantaraü mahãsuravarà÷ãrvàdavàsitàþ kàkatãyamahàràjena preùitàþ khalvime maïgalàkùatàþ /
pratàpadç---(sapraõàmàdaraü gçhãtvà tàn nijottamàïge gajamårdhani ca nidhàya)
##
eùa bràhmaõakùatriyàdivarõakãrtanàdvarõasaühàraþ /
mantriõaþ---ràjaputra ! svabhàvanirargalasya tava bhujàrgalayorojàyitasya kiyatã bhåtalavijayavióambanà /
parijanaþ--- /
viaalacchãpàõiggahaõasamaadiõõà via maïgalakhkhadà juvaràassa sãse dãsaüdi /
( / vijayalakùmãpàõigrahaõasamayadattà iva maïgalàkùatà yuvaràjasya ÷ãrùe dç÷yante / )
vipraþ---ràjaputra ! tattaddigvijayayàtràvàrtàhàriõaþ puruùà nàticiràdeva preùaõãyà iti mahàràjasyàj¤à /
pratàparudraþ---÷irasi kçtastàtasya niyogaþ /
(amàtyàn prati) katicana yåyaü kàkatã÷varasevàrthaü nivartadhvam /
katipaye vijayayàtràparàþ pravartadhvam /
amàtyàþ---(sapraõàmaü) yadàj¤àpayati yuvaràjaþ /
vipraþ---svasti vijayàya ÷ivàþ panthànaþ santu ràjaputràya /
pratàparudraþ---(sapra÷rayaü) bhagavannanujànãhi /
vayamitaþ pratiùñhàmahe /
(iti yathocitaü parikramya niùkràntàþ sarve / )
// iti vijayayàtràvilàso nàma dvitãyo 'ïkaþ //
_______
(atha tçtãyo 'ïkaþ)
(tataþ pravi÷ato lekhahastau jàïghikau / )
etatpårvàïkàntapàtreõa vipreõa nirdiùñayoþ pàtrayoruttaràïke prave÷àdaïkàsyam /
prathamaþ---(sànusaüdhànà÷caryaü) aho pratàparudrasya mahimànubhàvaþ, yasya vijayayàtràsaübhrameõaiva vyàkulãkçtàni dvayeùàmapi bhåbhçtàü kañakàni /
dvitãyaþ---vayasya, kimucyate---
##
eùa svayaübhådevaprasàdaråpasya bãjasyànveùaõàd garbhasandhiþ /
prathamaþ---(adhvaklamamabhinãya puro 'valokya) pràpteyamandhranagarã /
(kiücit prave÷anàñitakena samantato niråpya) aho ! nirati÷ayamaudàryaü rudranare÷varasya /
yadete vaitàlikàþ sarvàto bhogàvalãpramukhàü÷càñuprabandhànuccaiþ pañhantaþ svabhàvaramaõãyàþ pratiraveõa pàñhayanti ca kakubhaþ /
dvitãyaþ---(samyaïnirvaõya sapratyabhij¤à'÷caryamapavàrya) sakhe ! pa÷ya pa÷ya /
##
prathamaþ---nånamete pratàparudrasamaraparàïmukhà vakùaþ sthalaviracitavaràhalakùmàõaþ pràõatràõàrthamanayà rãtyà kàkatãyamahàràjaü prasàdayitumadhyavasyantãti tarkayàmi /
etat prastutopayogipratiràjacchadmàcaraõàdabhåtàharaõam /
jàïghikena punastaistairlakùaõairnare÷varàbhyåhanàdanumànaü ca /
dvitãyaþ---aho ! vijayayàtrà÷ravaõakutåhalità pauràõàm, yadàvàmanusaranti punaþ punaþ pra÷ramàlayà /
tat sakhe ! prakà÷yatàü pratàparudrasya bhujayorvijayodàharaõam /
prathamaþ---(kiüciduccaiþ) bho bhoþ ! ÷råyatàü kàkatãyakula÷làghàkàmadhenuþ priyodantaþ /
##
eùa tattvànukãrtanaråpo màrgaþ /
dvitãyaþ---sakhe ! nånameùu divaseùu kàkatãyamahàràjo nirantaraü puraskçtapurodhaþ pravaràmàtyavçddho yuvaràjavijayamà÷aüsamàno gamayati vàsaràõi /
prathamaþ---ucitamanucintitaü vayasyena /
dvitãyaþ---(puro 'valokya saharùaü) kathamasmadãyaü vacanamàkarõya nånaü mahàràjàya nivedayitumamàtyaputraþ saharùasaübhramaü ràjakulàbhyantaraü pravi÷ati /
tadàvàmapi pratãhàrabhåmimadhyàsya kàkatã÷varàvasaraü pratipàlayiùyàvaþ /
(iti
parikràmataþ / )
etad vitarkapratipàdanàdråpam /
(tataþ pravi÷atyamàtyaputraþ / )
amàtyaputraþ---(sapramodaü) aho mama dhanyatà, yadãdç÷ànàü mahotsavànàü nivedayitàsmi saüvçttaþ /
yanmayà vij¤àpitaiþ ÷ravaõapriyaükaraõairvàrtàmçtaiþ svapnasàkùàtkçtàdapi svayaübhådevaprasàdàt pramodayiùyate kàkatãyavçùà /
eùotkarùavacanaråpodàhçtiþ /
(puro 'valokya) kathamayaü mahàràjaþ purohitairamàtyairanyena parijanena ca parivçto mahàsthànamaõñapamadhitiùñhati /
tadahamupasarpàmi /
(iti parikràmati / )
(tataþ pravi÷ati yathànirdiùño ràjà, mantriõa÷ca purodhasa÷ca / )
ràjà---(savimar÷à÷caryamamàtyàn prati)---aho ÷ai÷ave 'pyucitakàritvaü vatsasya vãrarudrasya /
yadasmadanurodhàrthamimànamàtyàn nivartya svayameva jigãùuþ prasthitaþ /
mantriõaþ---(sabahumànaü) mahàràja ! bhavatà khalu pitçmàn kumàraþ /
purodhasaþ---vijayaprasthànàtprabhçti naktaüdivamunmiùanti kalyàõàni /
tadvijità eva di÷o ràjaputreõa /
ràjà---bhavatàmà÷iùa eva kàkatãyakula÷reyàüsi svayaü praduhate /
parijanaþ--- /
kàaãakulassa kiü õu õa saüpuõõaü puõõeõa, jassiü avaiõõo bhuvaõekkabhaddo paàvaruddo /
(kàkatãyakulasya kiü nu saüpårõaü puõyena, yasminnavatãrõo bhuvanaikabhadraþ pratàparudraþ / )
ràjà---(sautsukyaü) kathaü cirayati vatsasya vijayayàtrà÷ravaõamahotsavaþ ?
amàtyaputraþ---(savinayasaübhramamupasçtya sapraõàmaü deva madhyamalokapàla ! yuvaràjapraùretau vijayavàrtàhàriõau praghàõapràïgaõamadhivasataþ /
eùa saücintyamànàrthapràptiråpaþ kramaþ /
(sarve saharùàti÷ayaü niråpayanti / )
mantriõaþ--bhadra ! ÷ãghraü prave÷aya /
amàtyaputraþ---yadàdi÷anti mahàmantriõaþ /
(iti niùkramya saha tàbhyàü punaþ praviùñaþ / )
puruùau---(praõamantàvupasçtya) deva ! vi÷vaikavijayinà putreõa vardhase /
bàóhamaprameyamahimà pratàparudrabhujasthemà, yacchai÷ave 'pyati÷ayitataruõakàkatãyaparàkramastasya vikramaþ /
ràjà---(saharùàti÷ayamamàtyànavalokya) manorathàbhyàmiva cintitopagatàbhyàü mahàrghaü pàritoùikaü pratipàdyatàm /
dviguõãkçtaharùayoranayormukhàdvatsasya vijayalakùmãparigrahavçttànta÷ravaõamahotsavena caritàrthayàmaþ ÷rotravçttim /
mantriõaþ---yadàj¤àpayati devaþ /
(iti bhaurikamukhàt tathà kurvanti)
eùa sàmadànàcaraõaråpaþ saügrahaþ /
(puruùau sapraõàmaü gçhãtvà mårdhni nidhàya mahàràjaprasàdamabhinandataþ / )
mantriõaþ---bhadràvita etya yuvaràjavijayavihçtayaþ paràkramapallavità mahàràjasadasaþ karõapårãkriyantàm /
puruùau---sàvadhànamavadhàrayatu mahàràjaþ /
prathamaþ---deva ! devasya prasàdena vàjinãràjanàsamidhyamànasya vãtihotrasya vijayapradànena dviguõitodagrapratàpe pratàparudre pratiùñhàmàne,
##
anantaraü ca---
##
purodhasaþ---aho niraïku÷amojàyitamandhracamåpatãnàm /
dvitãyaþ---atha yuvaràjàj¤ayà prathamaü màghavanãü di÷aü pracalitàni sainyàni /
##
mantriõaþ---tatastataþ /
dvitãyaþ---anantaraü senàgragaireva paurastyàn kùudrakùatriyànnirjitya sarvapathãnenàñopena pañãyasi tasmin mahati bale pracalati,
##
taiþ sàrdhamandhracamåpatãnàü paràkramadhane mahatyàyodhane,
##
purodhasaþ---mànuùaveùatirohitenàpi kàkatãyaviùõunà kiücidàviùkçto nijaprabhàvaþ /
mantriõaþ---(saharùàti÷ayàdbhutaü) aho paràkramàtibhåmiþ pratàparudrasya /
parijanaþ--- /
sarisaü khu edaü, jaü mahàràaruddaõaresaraõaüdaõeõa kàdavvaü, jaü kàaikulappasavàõaü khamaü, jaü kuladevadàe saaübhådevassa ppasattivisesàõaü juttaü, taü khu kiaü juvaràeõa /
( /
sadç÷aü khalvetat---yanmahàràjarudranare÷varanandanena kartavyaü, yat kàkatikulaprasavànàü kùamaü, yat kuladevatàyàþ svayaübhådevasya prasattivi÷eùàõàü yuktaü, tat khalu kçtaü yuvaràjena / )
ràjà---(sapramodagadgadaü) tatastataþ /
prathamaþ---anantaram-
##
anantaraü yuvaràjàj¤ayà
##
tatra ca
##
anantaraü pàõóyapramukhàn dàkùiõàtyàn kùitã÷varàn ÷araõamupagatàn kàkatãyavãrarudraþ svacamåpatinirvi÷eùaü saübhàvya taiþ saha pratãcãü di÷aü pracalitaþ /
mantriõaþ---sàdhu sàdhu samàcaritamàtmanãnaü pàõóyairyat pårvameva devasya caraõamålaü pràptàþ /
tatastataþ /
dvitãyaþ---tatra ca
##
anantaraü---
##
tatràïgavaïgakaliïgamàlavaprabhçtayaþ sarve bhåpàlà militvà yuddhàya baddhàdaràþ purataþ pràdurabhavan /
mantriõaþ---aho paramanàtmaveditodãcyànàü yatpratàparudrasyàpi paripanthino bhavanti /
ràjà---tatastataþ /
prathamaþ---anantaraü samamanãkinãbhiràpatantãbhiþ ràjakàni vilokya sagarvamevamuktaü senàpatibhiþ---
##
(/`vayamandhranàthasubhañàþ pratyarthidàvànalàþ' iti pàñhàntaram //)//
etadroùasaürabdhavacanaråpaü toñakam /
parijanaþ--- //
sàhu sàhu camåvariõaü vaaõaü /
evvaü phaõià uõa kãrisaü uvakkaüdaü tehiü /
(//sàdhu sàdhu camåpatãnàü vacanam /
etat bhaõittvà punaþ kãdç÷amupakràntaü taiþ /)
prathamaþ---
kiü kathyate ? sainikànàü nirupamaþ paràkramaþ /
##
anantaraü tatra tatra pralãnàtmanaþ pratipakùamålànanveùñukàmàstriliïgasainikàstattadde÷aveùabhàùàdikamàviùkurvàõàþ sarvataþ paryañanti sma /
jãvagràhaü gçhãtvà samànayanti sma yuvaràjàntikam /
mantriõaþ---sàdhãyàn khalu sainikànàmudyamaþ /
etat prakçtopayogitvena va¤canàdadhibalam /
ràjà---tatastataþ /
dvitãyaþ---anantaraü narapatayo nijaparijaneùvapyakçtavi÷vàsàþ pratàparudrasya pàdamålameva ÷araõamupagatàþ /
parijanaþ--- /
aho õaravariõaü jujjhakàarattaõaü /
( / aho narapatãnàü yuddhakàtaratvam / )
eùa bhayapratipàdanàdudvegaþ /
prathamaþ---kimucyate kàtaryamiti /
##
(a:`pralàpàkulàþ' iti pàñhàntaram //)
api ca
##
kiü ca
##
(sarve harùàti÷ayaü nàñayanti /)
parijanaþ---(sà÷caryaü) /
aho vãraruddassa aisaidatihuvaõài jujjhàvadàõài /
(/ aho vãrarudrasyàti÷ayitatribhuvanàni yuddhàpadànàni /)
ràjà---(saharùaü) mahatãü pratiùñhàmàropitaü khalu kàkatãyakulaü vi÷vaikavijayinà vatsena /
purodhasaþ---àmålacåóaü phalitàþ prasattayaþ kàkatãyànvayadevatànàm /
ràjà---tatastataþ /
prathamaþ---anantaraü sakaladigvijayasamuttejitejovilàsaþ sarvanare÷varàõàü tàni tànyupàyanàni svãkçtya samagrasainyaiþ sapakùairmahãbhçdgaõairà÷ritena mahatà balàrõavena nyavartata vi÷vaikavãro vãrarudraþ /
mantriõaþ---(saharùaü) kutredànãü ràjaputraþ ? dvitãyaþ---sàmprataü kiükurvàõaràjalokaþ sarvànapi senàpatãn nagaraü prasthàpya katipayamaulaparivçtaþ kàkatãyavãraþ svairaü godàvarãparisaràraõyeùu mçgayàkutåhalã viharate /
mantriõaþ---(savimar÷aü) mahàràja ! nånaü tvayyeva ÷àsati vasumatãü yauvaràjyameva bahumanyate ràjaputraþ /
eùà pràptyà÷à /
digvijayàkçùñanare÷varavçttàntasya vyàpitvàt patàkà niråpità /
ràjà---tadacirameva yuùmàbhirànetavyo vatsaþ, anunetavya÷caràjyàbhiùekàya /
mantriõaþ---yadàj¤àpayati devaþ /
(iti niùkràntàþ / ) nepathye---(sasaübhramaü) bho bho nàgarikàþ ! satvaramapasarata dåram /
yadidànãm-
#<àlànaü tarasà nipàñya nigalànyucchidya dhåtàïku÷o
vegotpàtitadhårgataþ kañatañãniryanmadàmbusrutiþ /
bhra÷yatpaõyapathaü caladgajahayaü bibhyajjanaughaü puraü
viùvagvyàkulayatyamandarabhasaþ svairaü karigràmaõãþ // ViPrud_3.3.19 //>#
eùa ÷aïkàtràsaråpaþ saübhramaþ /
ràjà---(àkarõya sasmitaü) kathaü vyàkulayati kañakaü karãndraþ /
puruùaþ---mahàràja ! nånamidànãü nagaraü pravi÷atàü nare÷varopàyanànàü dvipànàü gandhànilàya saükru dhyan nirargalo jàtaþ pradhànahastã /
purodhasaþ---
##
eùa garbhabãjodbhedanàdàkùepaþ /
ràjà---(saharùaü) tarhi vayamapi pramadavanadvàrapràsàdamàruhya gajendramavalokayiùyàmaþ /
(iyutthàya parikramya niùkràntàþ sarve / ) //
iti vãrarudravijayo nàma tçtãyo 'ïkaþ //
// atha caturtho 'ïkaþ //
(tataþ pravi÷ati dhàtrã ceñã ca / ) dhàtrã---(saroùaü) /
haüje eàrisasahassakajjapajjàule ràaulamahåsave vi saalà vi raaõã keõa sama tue õãdàr /
irisamahagghài bhåsaõài kudo coriài /
kahaü õa viõõàdaü tue dàsãeuttãe---saalà diso jeåõa cauraütasàmaütaparivàro paàvaruddo õaaraü paviñhñho /
kuüladevadàe pasattãe mahàràassa aõõàe purohidàõaü aõuroheõa amaccàõaü aõuvaññaõeõa paàõaü bhàaheee khoõãe tavoviseseõa aühàrisassa pariaõassa sukaaparipàeõa abbhupagaamahàrajjàhiseo juvarào saüjào /
evvaü vi eàiõiü maü mahåsavàuliaü mottåõa kahiü ñhidà /
( /ha¤je etàdç÷asahasrakàryaparyàkule ràjakulamahotsave 'pi sakalàpi rajanã kena samaü tvayà nãtàr ? idç÷amahàrghàõi bhåùaõàni kuta÷coritàni ? kathaü na vij¤àtaü tvayà dàsyàþ putryà---sakalà di÷o jitvà caturantasàmantaparivàraþ pratàparudro nagaraü praviùñaþ /
kuladevatàyàþ prasattyà mahàràjasyàj¤ayà purohitànàmanurodhenàmàtyànàmanuvartanena prajànàü bhàgadheyena kùoõyàstapovi÷eùeõàsmàdç÷asya parijanasya sukçtaparipàkeõàbhyupagatamahàràjyàbhiùeko yuvaràjaþ saüjàtaþ /
evamapyekàkinãü màü mahotsavàkulitàü muktvà kutra sthità ?) anena roùava÷ànniyatàptipradar÷anamukhena bãjasyàvamar÷àdvimar÷asandhiþ /
ceñãgatadoùaprakhyàpanàdapavàdo 'ïgam /
ceñã--- //
sàmiõi ! avaràhaü sahassa /
(iti pàdayoþ patati / )
( // svàmini ! aparàdhaü sahasva /)
dhàtrã---(sabhråbhaïgaü) a dàsãeutti, pañaücaleõa sappadaüsaõaü paóimajjesi jaü paõàmeõar irisàparàhaü sióhilesi /
(a dàsyàþ putri ! pañà¤calena sarpadaü÷anaü parimarjayasi-yatpraõàmenedç÷àparàdhaü ÷ithilayasi /
eùa roùasaübhàùaõaråpaþ saüpheñaþ /
ceñãr--- /
irisasahàvà evva tumaü /
tà õikkàraõakoviõiü hodiü amuvaññiuü ahaü õa pajjattàr /
( / idç÷asvabhàvaiva tvam /
tat niùkàraõakopinãü bhavatãmanuvartitumahaü na paryàptà /)
dhàtrã---(saroùa÷iraþ kampaü) //
vakkasãladullalie ! låõakaõõàsiaü tumaü bandhiåõa kàràgharabhàaõaü karemi /
( // vakra÷ãladurlalite ! lånakarõanàsika ttvàü baddhravà kàràgçhabhàjanaü karomi //)//
(iti bàhubandhanaü nàñyati / ) eùa bandhanaråpo vidravaþ /
ceñã---(sabhayakampaü) a sàmiõi ! rakkhohi rakkhehi asaraõaü õiravaràha imaü jaõaü /
tuha attiàe hióiübassamaü gacchatãe ahaü balakkàreõa õãdà /
taddha paóiålaü devvaü pasàdaaütãe vilaübidaü /
kiü karemi /
(a svàmini ! rakùa rakùa a÷araõaü niraparàdhamimaü janam /
tavàttikayà hióimbà÷ramaü gacchantyàhaü balàtkàreõa nãtà /
tatra pratikålaü daivaü prasàdayantyà vilambitam /
kiü karomi ?)
dhàtrã---(saroùahuïkàraü)
aa eàrisaü ràaulamahåsavaü ujjhia hióiübàlaagaüóaselesu kiü tti mattaaü tàóissai maüdabhàiõã ?
(aa etàdç÷aü ràjakulamahotsavamujjhitvà hióimbàlayagaõóa÷aileùu kimiti mastakaü tàóayiùyati mandabhàginã / )
eùa gurutiraskçtiråpo dravaþ /
ceñã---dç sàmiõi ! sahehi vilaübiaü /
tue kàdavvaü maügalovaàraü sigghaü õivvaññemi /
(iti vapuùà praõamati / ) (dç svàmini ! sahasva vilambitam /
tvayà kartavyaü maïgalopacàraü ÷ãghraü nirvartayàmi / ) dhàtrã---(saprasàdaü) /
haüje ! uñhñhehi uññhehi /
( / sakhi ! uttiùñha uttiùñha / )
eùà virodha÷amanaråpà ÷aktiþ /
ceñã---(saharùamutthàya hastàvalambaü dattvà) a ido ido tattahodã /
(a ita itastatrabhavatã / )
dhàtrã---(kiücit parikramya puro 'valokya ca) aa kahaü eso paóihàrappavaro sasaübhamaü õiggao /
tà paccàsaõõo via mahàhiseasamao /
teõa ràauttassa maügalaõãràaõadãvariüchcholiü õivvaññeduü abbhaütaraü pavisahma /
(aa kathameùa pratãhàrapravaraþ sasaübhramaü nirgataþ /
tat pratyàsanna iva mahàbhiùekasamayaþ /
tena ràjaputrasya maïgalanãràjanadãpari¤choliü nirvartayitumabhyantaraü pravi÷àvaþ / ) (iti niùkrànte / ) prave÷akaþ /
(tataþ pravi÷ati pratãhàraþ / ) pratãhàraþ---(sàñopaü parikramya dvàri narapatikulakalakalamasahamànaþ sàvamànaü kanakavetralatàmudyamya) re re nare÷varàþ !
##
eùà tarjanodvejanaråpà dyutiþ /
(kiüciduccaiþ) bho bho kulàmàtyavçddhàþ pradhànàdhikàriõaþ parijanàþ paurà÷ca saü÷çõudhvam /
eùà rudradevasyàj¤à /
yathà kila---
##
eùà svavaü÷ajànàü kãrtanàd gurukãrtanaråpaþ prasaïgaþ /
(punaþ sàñopaü parikramya) adhikçtàþ kimidànãmàrabhadhve /
kimupakràntaþ svayaübhådevasamàràdhanavidhiþ /
kacciddattàþ puradevatàbhyo balayaþ ? kimabhyarcitàþ sarve varõavçddhàþ ? kaccit prasàdhità mahàbhiùekavediþ ? kiü sajjãkçtàni kanakakala÷eùu puõyatãrthasalilàni ? kaccidabhyarõamupanãtànyuttamopakaraõàni ? kiü maïgalamuhårte kçtàvadhànanà jyotirvidaþ ? kaccidalaükçtàstriliïganagarãmçgãdç÷a÷ca ? yadidànãü vasumatãpàõigrahaõocitamaïgalàcàraveùaþ pratàparudraþ kàkatãyamàràjyalakùmãmahàntaþ pure vartate /
tat tvaradhvam /
(anyato gatvà sabhråkùepamavalokya) kathaü ràjàno na viramanti /
(kiücidupasçtya) bho bho bhåpàlàþ ! yathàvakà÷amàdhvam /
sajjãkurudhvamupàyanajàtam /
na vçyà saümardaü sahate mama vetrayaùñiþ /
etadavamànaråpaü chalanam /
(samantàdavalokya sagarvà ti÷ayaü) aho ! tçõãkçtajagatàü kùitibhçtàmudvelaü saümardaü nivàrayato mama prabhàvaþ /
athavà kàkatãyadauvàrikàõàü likhitapañhitameva ràjanivàraõam /
eùa sva÷aktyàviùkaraõaråpo vyavasàyaþ /
(pravi÷ya pañàkùepeõa dauvàrikaþ / ) dauvàrikaþ---(sàkùepaü) re kena khalvasamayavidà bhåpatayo nivàritàþ ? mahotsavadidçkùavaþ sarve pravi÷antu /
prathamaþ---(saroùaü) re kàkatãyakulavçdhdapratãhàraü màmasamayavedinamudàharasi /
dvitãyaþ---bhavatu yo và ko và bhavàn /
praveùñavyà narapataya iti mahàràjasyàj¤à /
etat pratãhàrayoranyonyaroùasaürabdhavacanaråpaü virodhanam /
prathamaþ---kimanena samaü ÷uùkakalahena /
yàvat pradhànàgàradvàravedikàmadhyamadhyàsãnaü purohitapuraskçtaü yuvaràjamevopasarpàmi /
(iti parikràmati / ) dvitãyaþ---ahamapi yathànirdiùñamanutiùñhàmi /
(iti parikràmati / ) (tataþ pravi÷ati yathànirdiùñaþ pratàparudraþ purodhaso mantriõa÷ca / ) purodhasaþ---kàkatãyakulatilaka ! yuvaràjena bhavatà lãlayaiva di÷o da÷a vijità ityamã samyagadya satyà÷iùo vayam /
kiü ca--
##
eùà siddhavadbhàvi÷reyaþ kathanàt prarocanà /
mantriõaþ---
##
etat prakçtànuguõapra÷aüsanàd vicalanam /
purodhasaþ---ràjaputra ! sajjãkçteyaü mahàbhiùekasàmagrã /
kàkatãyanare÷varakramàdhiùñhiüta bhadràsanaü bhavadadhirohaõaü pratãkùate /
tat paripàlaya svayaübhådevànugçhãtàü mahàràjasyàj¤àm /
etat kàryasaügraharåpamàdànam /
pratàparudraþ---tarhi kuladevatàü svayaübhådevaü namaskçtya, gurvàj¤àü voóhumicchàmi /
purodhasaþ---sadç÷o 'yamàcàraþ kàkatãyakulapradãpasya bhavataþ /
kiü tu pratyàsãdati mahàbhiùekasamayaþ /
tadacireõaiva vihitakartavyena ràjaputreõàgantavyam /
vayamitaþ karaõãya÷eùaü prati (pari) pàlayàmaþ /
pratàparudraþ---yadàdi÷anti kàkatãyànvayapratyàyayitàraþ /
(ityutthàya yathocitaü parikramya niùkràntàþ sarve / ) // iti tvaritamahotsavo nàma caturtho 'ïkaþ //)//
// atha pa¤camo 'ïkaþ //
(tataþ pravi÷anti jyotirvidaþ / ) jyotirvidaþ---(sasaübhramaü parikramya) bho bhoþ ! tvaradhvam /
kutra purodhasaþ /
kutra và mantriyàþ ? samànãyatàü svayaübhådevasamàràdhanàsaktacitatayà vilambamàno ràjaputraþ /
yena pratyàsannataro vartate mahàbhiùekamuhårtaþ /
etaduttaràïkasya pårvàïkàrthànusaügatvàdaïkàvataraõam /
(savimar÷à÷caryaü) aho vi÷vàti÷àyinã kàkatãyakulapratiùñhà /
yataþ---
#<àdeùñà kuladevatà sa bhagavàn yasya svayaübhåþ
÷ivo yaü sajja kurute paràkramajitaþ kùoõãpatãnàü gaõaþ /
yasmai ca spçhayatya÷eùajagatã taü vãrarudràkçter
viùõorvãkùya mahàbhiùevanavidhiü nandanti sarve janàþ // ViPrud_3.5.1 //>#
eùa svayaübhådevopade÷anare÷varavijayapramukhamukhasaüdhyàdibãjanànàrthànàü mahàprayojanãbhåtamahàbhiùekàrthatayà yojanànnirvahaõasaüdhiþ /
(sollàsaü) nånamidànãü
##
eùa mukhasaüdhau prasiddhasya svapnopade÷aråpasya bãjasyopagamàt saüdhiþ /
(kiüciduccaiþ)
##
tadvayameva ràjaputrànayanàya prayatiùyàmahe /
eùa prakçtakàryamàrgaõàdvirodhaþ /
(satvaraü parikramya puro 'valokya ca saharùasaübhram) nanvàgata eva pratàparudraþ !
##
tadvayaü càsthànãmeva gatvà samucitamàcariùyàmaþ /
(iti parikràmanti .) (tataþ pravi÷ati yathànirdiùñaþ pratàparudro mantriõa÷ca / ) mantriõaþ---(savinayamagrato bhåtvà) kàkatãyakulatilaka ! ita itaþ /
idaü ràjyalakùmã÷uddhàntapradhànàgàraü pravi÷atu svàmã /
na vilambàrhàþ kuladevatàyà manorathàþ /
etat paññabandharåpakàryasyopakùepaõàd grathanam /
jyotirvidaþ---(kiüciduccaiþ) bhoþ bhoþ kulàmàtyàþ !
##
eùa jyotirvidbhiranubhåtàrthakhyàpanànnirõayaþ /
parijanaþ---(÷rutvà) /
paccàsaõõe vi muhåte kiü vilaübiadi mahàmaccehiü /
( / pratyàsanne 'pi muhårte kiü vilambyate mahàmàtyaiþ / )
mantriõaþ---(upasçtya) nàtha ! kiü vismçtà gurvàj¤à /
nàyamavasaro nare÷varavij¤àpanàkarõanasya /
mahàsthànyàmevànugçhyantàmamã /
pratàparudraþ---÷irasi dhçtaiva khalu tàtasyàj¤à /
kiü tu nopadi÷yate punaranantarakaraõãyam /
etat prakçtànuguõyenànyonyaparibhàùaõàt paribhàùaõam /
purodhasaþ---(savinayasaübhramamupasçtya) svãkçtamahàbhiùekocitaveùaþ kanakavedikàmàrohatu pratàparudraþ /
nçpàþ---deva ! mahàràjaparyàyeõa bhavadbhuja÷ikharamàrohatu medinã /
pratàparudraþ---tathà bhavatu /
(iti vedikàmàrohati / ) nçpàþ---(sapraõàmaü maïgalavedikàü parivàrya) vijayatàü vijayatàü kàkatãyakulasvàmã /
eùa nare÷varaparyupàsanàt prasàdaþ /
parijayaþ---(vilokya sàmodakautukam) a puvvapavvaakaõaasàõuü sahassarassã via sumerukaõaataóaü mahendro via pakhkhivakkavaññiõaü cakkadharo via kaõaavediü àråóho paàvaruddo /
(a pårvaparvatakanakasànuü sahasrara÷ima reva, sumerukanakatañaü mahendra iva, pakùicakravartinaü cakradhara iva, kanakavedimàråóhaþ pratàparudraþ / ) mantriõaþ---kàkatã÷vara ! samàruhyatàmidaü bhadràsanam /
amã purodhaso mahàbhiùekàya tãrthasalilapårõàn kanakakala÷àn dhàrayanti /
pratàparudraþ---tathà bhavatu /
(iti svayaübhådevaü kàkatãyakulavçddhàü÷ca praõaman siühàsane samupavi÷ati / ) purodhasaþ---(trayãsamabhimantraõasurabhãkçtasalilàn kanakakala÷ànamàtyahasteùu vidhàya sàdaram )
##
(ityà÷ãrvàdasàdhuvàdàyamànaü pàõigrahaõakautukatvaramàõaràjyalakùmãma¤jãra÷i¤jitànumoditaü svayaübhådevapramodàññahàsopabçühitaü kàkatãyakula÷reyaþ prastàvanàóiõóimaü ciràvalambitadharaõãbhàrakhinnànàü phaõipatiprabhçtãnàü praharùakùveóàvióambitaü dharmapratiùñhàmaïgalakàhalãkolàhalamanoharaü mahàbhiùekamuhårtapra÷aüsinaü kanakajayaghaõñikàninàdamanusaüdadhànàþ satvaraü pratàparudramabhiùi¤canti / ) eùa và¤chitàrthapràptirànandaþ /
ekato vaitàlikàþ---(saharùàti÷ayamuccaiþ)
##
anyato vaitàlikàþ---
#<àråóhe varavãrarudrançpatau siühàsanaü ÷àsituü
tasyàj¤à kùitipàlamaulivalabhãþ svacchandamàrohati /
lokàüstrãnadhirohato niravadhã kãrttipritàpau hañhàd
àrohanti ca vindhyabhådharatañàn pratyarthinaþ pàrthivàþ // ViPrud_3.5.8 //>#
dakùiõato vaitàlikàþ---
##
uttarato vaitàlikàþ---
##
eùa sarvaduþ kha÷amanàt samayaþ /
mantriõaþ---aho ! prabhàvaþ kàkatãyànvayasya /
yadidànãü---
##
purodhasaþ---kàkatãyakulottaüsa ! ràjyalakùmãsaüvaraõasragiyamuttaüsãkriyatàm /
(iti paññabandhamàcaranti / ) sarve---(sapramodàti÷ayaü) priyaü naþ priyaü naþ /
eùà prakçtakàryasthirãkaraõàt kçtiþ /
mantriõaþ---(sarvato 'valokya) kasko 'tra bhoþ ! ànãyatàü chatraü càmarayugalaü ca /
(pravi÷ya pradhànapratãhàraþ) pratãhàraþ---yadàj¤àpayanti mahàmàtyàþ /
(iti parikramya tànyupànayati / ) (pràntavartino narapatayo 'bhyupetya tàni sàdaraü gçhãtvà yathocitamàcaranti / ) purodhasaþ---(saharùàti÷ayaü)
#<÷råyante bahavo mahànçpatayaþ kiü tairanãdçkkramair
ãdçgvi÷vajanãna÷auryagarimà jàgarti kaþ kùmàtale /
bàlyakrãóitadigjayastribhuvanakùemaükaraprakriyaþ
kiükurvàõasamastabhåpatigaõaþ ÷rãvãrarudro yathà // ViPrud_3.5.12 //>#
etadakhilàti÷àyitvakathanamukhena prakçtakàryànumodanàdàbhàùaõam /
tadidànãü khalu---
##
eùa ràjyapràptihetubhåtacchatràropaõaråpakàryadar÷anàt pårvabhàvaþ /
mantriõaþ---(savinayamupasçtya) nàtha ! kàkatãyalakùmãpate ! sanàthàþ sarvàþ prakçtayaþ suràjànaü tvàü didçkùante /
tat sàüprataü mahàsthànãü prasàdhayatu devaþ /
purodhasaþ---àcàro 'yaü kàkatã÷varàõàü yanmahàbhiùekànantaraü prajànàü yogakùemaparãkùaõam /
ràjà---yadàj¤àpayanti dharmavidaþ /
(ityuttiùñhati / ) kàkatãyakulavçddhàþ (sasaübhramamuccaiþ)
##
nçpatayaþ---(÷irasya¤jaliü baddhvà) aho ! caritàrthà sàüpratamàsmàkã cakùuùmattà, yayà khalvãdçganubhåyate /
yataþ
##
(sarve jaya÷abdaü kurvanti / ) mantriõaþ---mahàràja ! kàkatã÷vara ! sajjãkçtaü siühàsanaü sarvataþ pariùkçtamidaü mahàsthànamaõñapaü sanàthãkriyatàm /
pratãhàraþ---(sasaübhramaü puro bhåtvà) deva ! ita itaþ /
(ràjà sagauravaü parikramya mahàsthànyàü siühàsanamàrohati / ) (sarve praõamya yathàrhamupavi÷anti / ) pratãhàraþ---(samayocitaü parikramya vandamànàn mårdhàbhiùiktàn sàbhimànaü kanakavetralatayà nirdi÷an)
##
(nçpatayaþ praõamya yathàrhamupavi÷anti / ) purodhasaþ---svasti kàkatãyakulàvatãrõàya kuparõaketanàya mahàmahimne adya suprajasà kàkatãyànvayena sanàthàni trãõyapi jaganti /
#<÷àsitaryavinãtànàü narendra ! tvayi ÷àsati /
madhyasthatàsya lokasya cireõànvarthatàü gatà // ViPrud_3.5.17 //>#
ràjà---(savinayaü) svayambhåcha devavarànukålànàü bhavadà÷ãrvàdànàü phalamidaü yatkàkatãyakùàtraü vardhate /
mantriõaþ---ràjan ! pratàparudra !
##
(/ `yatkulàlambanaü bhavàn' iti pàñhàntaram / ) purodhasaþ---na kevalaü kàkatãyànàmeùa puõyaparipàkaþ, api tu sarvàsàmapi prajànàm /
(pravi÷ya pratãhàraþ) pratihàraþ---deva ! sarvàþ prakçtayo varõavçddhàn puraskçtya pratãhàramadhyàsate /
mantriõaþ---÷ãghraü prave÷yantàm /
pratãhàraþ---yadàj¤àpayantyamàtyàþ /
(iti niùkramya tàbhiþ saha punaþ pravi÷ati / ) (tataþ pravi÷anti varõavçddhàþ / ) varõavçddhàþ---(saharùaü ràjànamavalokya)
##
etat svayaübhådevasya svayaü saüdhàtçtvàdadbhutapràpterupagåhanam /
(savinayamupasçtya) svàmin vi÷vaübharàvallabha pratàparudra !
##
mantriõaþ---svàminnete svàyaübhuvàþ sudhiyaþ /
(ràjà sàdaraü praõamati / ) anye---(saharùàti÷ayamagrataþ sthitvà) mahàràja kàkatã÷vara !
##
purodhasaþ---ràjannete gàõapeta÷varàþ sårayaþ /
(ràjà sàdaraü namaskaroti / ) apare---(sapra÷rayapramodaü)
svàmiüstriliïgade÷aparame÷vara !
##
purodhasaþ---(sollàsaü) ràjanneka÷ilànagaravàsino mahàdvijàstvete /
(ràjà yathocitaü vandate / ) mantriõaþ---sàdhãyàn à÷ãrvàdakramaþ /
(iti yathocitaü sarvànupave÷ayanti / ) purodhasaþ---(sollàsaü) ràjanneka÷ilànagarãvallabha !
##
(ràjà sarvàn pa÷yati /
purodhaso yathàrhaü sarvànupave÷ayanti / ) prakçtayaþ---vijayatàü vijayatàü pratàparudramahàràjaþ /
##
mantriõaþ---svàmin sàüprataü yathàrhamarhaõayà mànanãyàþ pauràõàü ÷reõayaþ /
ràjà---(sànandaudàryaü)
##
sarve---(sapramodaü) sadç÷o 'yaü prasàdaþ kàkatãyakulatilakasya bhavataþ /
ràjà---prasãdatu bhagavàn svayaübhådevaþ /
(iti purohitàvarjitakanakakala÷asasiladhàràpuraþ saraü sakalabhogasamagràn sapra÷rayàdaraü viprasàt karoti /
anyeùàmapi nagaravàsinàü yathàpradhànaü saübhàvanàmàcarati / ) nçpatayaþ---(sàmàtyànurodhamutthàya mahàrghàõi gajaturagarathàbharaõavi÷eùaråpàõyupàyanàni yathàvakà÷amupanãya viracità¤jalayaþ) svàmin kàkatãyamahàràja !
#
#
(ràjà saprasàdamamàtyànavalokayati / ) mantriõaþ---svàminnete somàrkavaü÷yà narapatayo mahatãmarhaõàmarhanti /
tena sveùu sveùu padeùu pratiùñhàpanãyàþ prasthàpanãyà÷ca /
ràjà---tathà /
(iti narapatãn yathocitaü saübhàvya prasthànamàdi÷ati / ) (ràjànaþ saharùàti÷ayaü praõamya kàkatã÷varakçpàvalokananirvartitaprayàõamaïgalà digantavihàraõodyatayà tadàj¤ayà kçtasàhàyyà niùkràntàþ / ) prakçtayaþ---ciramanuvartitavyà kàkatãyanare÷varaparipàlanaparipàñã mahàrojena /
(iti niùkràntàþ / ) purodhasaþ---(sà÷caryapratyabhij¤ànaü)
##
ràjà---(savinayavrãóaü) kimasàdhyaü svayaübhådevamårtyantaràõàü bhådevatànàü bhavatàmanugrahasya /
purodhasaþ---(sàdaraü) mahàràja ! kàkatã÷varakulavàsanàvàsitayà bhavadupàsanayà paraü prasedivàn paraþ sahasraprasàdonmukhaþ svayaübhånàthaþ kiü te bhåyaþ priyamupakarotu /
eùà vàkyàrthasamàptiråpà saühçtiþ /
ràjà---(sapraõàmàdaraü) kàkatãyaràjyadhuràyàmavahitameva svayaübhådevena; tathàpãdamastu /
##
eùàü ÷ubhà÷aüsanaråpà pra÷astiþ /
(iti niùkràntàþ sarve / ) iti pratàparudraràjyàbhiùeko nàma pa¤camo 'ïkaþ //
evaü sàïgaü nàñakamudàhçtam /
iti ÷rãvidyànàthakçtau pratàparudraya÷obhåùaõe 'laükàra÷àstre nàñakaprakaraõaü samàptam
_______________________________________________
// atha rasaprakaraõam //
IV.1.atha sarveùàü prabandhànàü jãvitabhåtasya rasasya svaråpaü niråpyate /
[IV.1.1-rasasvaråpam]
vibhàvànubhàvasàttvikavyabhicàrisàmagrãsamullàsitaþ sthàyã bhàvo rasaþ /
tathà coktaü 'da÷aråpake'---
"vibhàvairanubhàvai÷ca sàttvikairvyabhicàribhiþ /
ànãyamànaþ svàdutvaü sthàyã bhàvo rasaþ smçtaþ" //
iti /
bhàvasya sthàyitvaü nàma sajàtãyavijàtãyànabhibhåtatayà yàvadanubhavamavasthànam /
tathà coktaü 'da÷aråpake'---
"sajàtãyairvijàtãyairatiraskçtamårtimàn /
yàvadrasaü vartamànaþ sthàyã bhàva udàhçtaþ" //
[IV.1.2-rasavi÷eùaþ]
atha rasavi÷eùàþ---
÷çïgàrahàsyakaruõà raudravãrabhayànakàþ /
bãbhatsàdbhuta÷àntà÷ca rasàþ pårvairudàhçtàþ //
[IV.1.3-sthàyãbhàvaþ]
eùàü sthàyibhàvàþ---
##
[IV.1.4-vibhàvaþ]
atha vibhàvaþ---
##
rasasamavàyikàraõamàlambanavibhàvaþ / itarat kàraõajàtamuddãpanavibhàvaþ /
sa caturvidhaþ / tathà coktaü ÷çïgàratilake---
"àlambanaguõa÷caiva tacceùñà tadalaükçtiþ /
tañastha÷ceti vij¤eya÷caturdhoddãpanakramaþ //
àlambanaguõo råpayauvanàdirudàhçtaþ /
tacceùñà yauvanodbhåtahàvabhàvàdikà matàþ //
nåpuràïgadahàràdi tadalaïkaraõaü matam /
malayànilacandràdyàstañasthàþ parikãrtitàþ //
[IV.1.5-anubhàvaþ]
athànubhàvaþ--
##
[IV.1.6-sàttvikabhàvàþ]
atha sàttvikabhàvàþ---
paragatasukhàdibhàvanàbhàvitàntaþ karaõatvaü sattvam / tato bhavàþ sàttvikàþ /
##
atha vyabhicàribhàvàþ---
##
##
##
#
#
tathà coktaü kàvyaprakà÷e---
"kàraõànyatha kàryàõi sahakàrãõi yàni ca /
ratyàdeþ sthàyino loke tàni cennàñyakàvyayoþ /
vibhàvà÷cànubhàvà÷ca kathyante vyabhicàriõaþ" //
iti/
loke kàryakàraõasahakàri÷abdavàcyà nàyikànàyakakañàkùabhråvikùepanirvedàdayaþ, kàvyanàñyayostu vibhàvànubhàvavyabhicàri÷abdavyapade÷yà bhavanti / ÷çïgàravãraraudràdbhutànàü lokottaranàyakà÷rayatvena paripoùàti÷ayaþ / ata eva ÷çïgàrasya mlecchàdiviùayatve tvàbhàsatvam / tathà coktam---
"ekatraivànuràga÷cet tiryaïmlecchagato 'pi và /
yoùito bahusakti÷cedrasàbhàsastridhà mataþ" //
iti/
vyabhicàribhàvànàmudayena, pra÷àmyadavasthayà, parasparaviruddharasà÷ritayorbhàvayoþ spardhayà saübandhena anyonyopamardakatayà bahånàü samàve÷ena ca càturvidhyam / tathà coktaü da÷aråpake---
"bhàvasya ÷àntirudayaþ saüdhiþ ÷abalatà tathà' /
iti /
// ratyàdisthàyibhàvalakùaõodàharaõàni //
atha yathàkramaü sthàyibhàvànàü svaråpamudàharaõaü ca /
[IV.1.8-ratiþ]
tatra saübhogaviùaya icchàvi÷eùo ratiþ /
yathà---
#<÷çïgàraikarasaþ smaro 'stu jagadànandaikaniùyandabhå-
rindustiùñhatu vibhramaikavasatirjàgartu puùpàkaraþ /
santvanye 'pi guõaprisàditadç÷aþ kiü taira÷eùonnato
jàtaþ kàkativallabho mama patiþ kàmasya kàmotsavaþ // ViPrud_4.9 //>#
[IV.1.9-hàsaþ]
vikçtidar÷anàdijanyo manovikàro hàsaþ /
yathà---
##
[IV.1.10-÷okaþ]
iùñajanaviyogàdinà'tmani duþ khàtibhåmiþ ÷okaþ /
yathà---
##
[IV.1.11-krodhaþ]
÷atrukçtàpacàreõa manaþ prajvalanaü krodhaþ /
yathà---
##
[IV.1.12-utsàhaþ]
lokottareùu kàryeùu stheyàn prayatna utsàhaþ /
yathà---
##
[IV.1.13-bhayam]
raudrasaüdar÷anàdibhiranarthà÷aïkanaü bhayam /
yathà---
##
[IV.1.14-jugipsà]
arthànàü doùasaüdar÷anàdibhirgarhaõà jugupsà /
yathà---
##
[IV.15-vismayaþ]
apårvàrthasaüdar÷anàccittavistàro vismayaþ /
yathà---
##
[IV.16.-÷amaþ]
÷amo vairàgyàdinà nirvikàracittatvam /
yathà---
##
atha ÷çïgàrasyàlambanavibhàvo yathà---
##
uddãpanavibhàvo yathà---
##
anubhàvo yathà---
##
// sàttvikànàü svaråpodàharaõàni //
[IV.2]atha sàttvikànàü svaråpamudàharaõaü ca /
[IV.2.1-stambhaþ]
stambhaþ syànniùkriyàïgatvaü ràgabhãtyàdisaübhavam /
yathà---
##
(kàkatipurastriyaþ pa÷yantyo narendrakandarpam /
madana÷arotkãrõà iva sthità ni÷calàïgyaþ //)
[IV.2.2-pralayaþ]
##
yathà---
##
(jitamadanaråpasàraþ sakhi eùa vãrarudrançpacandraþ /
yaü dçùñvà nimajjati mårcchàyàmindriyagràmaþ //)
[IV.2.3-romà¤caþ vepathu÷ca]
##
dvayorudàharaõaü yathà---
##
(adayitàliïgananirbharakampà ca vadhårviyogajãrõàïgã /
udgiratyantarasthitamadana÷aràn pulakacchadmanà //)
[IV.2.4-svedaþ]
vapurjalodgamaþ svedo ratidharma÷ramàdibhiþ /
yathà---
#<÷çõvatã priyasaüde÷aü preyasaþ kàkatã÷ituþ /
smararàjyàbhiùikteva svinnàïgã vàmalocanà // ViPrud_4.26 //>#
[IV.2.5-vivarõàtà]
##
yathà---
#<õaraõàha caüdadhavale tujjha guõe sàhu sahmaraütãe /
aügài pàüóuràiü ehõiü jàài sàmàe // ViPrud_4.28 //>#
(naranàtha candradhavalàn tava guõàn sàdhu saüsmarantyàþ /
aïgàni pàõóuràõi idànãü jàtàni ÷yàmàyàþ //)
[IV.2.6-a÷çþ]
a÷ru netrodbhavaü vàri duþ kharoùapraharùajam /
yathà---
##
[IV.2.7-ve÷varyam]
##
yathà--
##
(avijane priyeõa samaü kùàmakùàmàkùaraü bhaõantyàþ /
eko jànàtyanaïgo 'rthaü vadhvà bhaõitànàm //)
IV.3.// vyabhicàribhàvànàü svaråpodàharaõe //
atha vyabhicàriõàü nirvedàdãnàü svaråpamudàharaõaü ca /
[IV.3.1-nivedaþ]
##
yathà---
##
(sakhi karpåreõa kçtaü kiü kaståryà malayajastiùñhatu /
guõa÷i÷iraü ya÷aþ surabhimànaya pratàparudraü ca //)
(a ñhapaàvaruddaõivacaüdaü'---pratàparudrançpacandram iti pàñhàntaram /)
[IV.3.2-glàniþ]
glànirbalasyàpacayo vaivarõyàratikàraõam /
yathà---
##
(aatrailokyaü vahati mahã tàü dharati bhujaþ pratàparudrasya /
taü hçdayena dharantã sàhasikã durbalàïgyasmi //)
[IV.3.3-÷aïakà]
atha ÷aïkà /
##
yathà---
#<õa muõadu aõõo tti mae hiae paricao piassa kido /
kiü paaóha mhi jaõàõaü savvaügãõehiü pulaehiü // ViPrud_4.36 //>#
(na jànàtvanya iti mayà hçdaye paricayaþ priyasya kçtaþ /
kiü prakañàsmi janànàü sarvàïgãõaiþ pulakaiþ //)
[IV.3.4-asuyà]
athàsåyà /
parotkarùàsahiùõutvamasåyà parikãrtità /
yathà---
##
(aabhijàtya guõai råpeõa ca mattaþ kiü mahã adhikà ?/
yattàü pratàparudro bahumanyate bhàgadheyaü tat //)
[IV.3.5-madaþ]
atha madaþ /
##
yathà---
##
(aabhaõati càsaügatàrthaü hasatyamandaü ca ràgabharitàkùã /
priyacintàmadirayà parava÷à pa÷yata ÷yàmàïgã //)
[IV.3.6-÷ramaþ]
atha ÷ramaþ /
÷ramaþ khedo 'dhvaratyàderjàtaþ svedàtibhåmikçt /
yathà---
#<àacchai evva pie kãsa kareütã gaàgaààsaü /
tammasi sedajalehiü suüdari luliaügarààsi // ViPrud_4.40 //>#
(àgacchatyeva priye kasmàtkurvatã gatàgatàyàsam /
tàmyasi svedajalaiþ sundari lulitàïgaràgàsi //)
[IV.3.7-àlasyam]
athàlasyam /
##
yathà---
#<àstàü mçgàkùyà gçhakçtyavàrtà svàïgopacàreùvapi yatnamàndyam /
kartavyamagre dayitasya yat syànnånaü balàtkàrayati smarastat // ViPrud_4.42 //>#
[IV.3.8-dainyam]
atha dainyam /
sattvatyàgàdanauddhatyaü dainyaü kàrpaõyasaübhavam /
yathà---
#<àõeduü õaraõàhaü gado kkhu sahãjaõo vilaübei /
mammaha õamàmi caüdaü sikkhaa cireha ãsi tti // ViPrud_4.43 //>#
(ànetuü naranàthaü gataþ khalu sakhãjano vilambate /
manmatha namàmi candraü ÷ikùaya ciraya ãùaditi //)
[IV.3.9-cintà]
atha cintà /
##
yathà---
##
(asaünihitamapi gurujanaü na ca prekùate pçùñàpi nàlapati /
eùàpi màrgate gatiü hçdayasya priyànubandhasya //)
[IV.3.10-mohaþ]
atha mohaþ /
mohastu mårcchanaü bhãtiduþ khàve÷ànucintanaiþ /
yathà---
##
[IV.3.11-smçtiþ]
atha smçtiþ /
##
yathà---
##
[IV.4.12-dhçtiþ]
atha dhçtiþ /
dhçti÷cittasya naisspçhyaü j¤ànàbhãùñàgamàdibhiþ /
yathà---
##
[IV.4.13-vrãïà]
atha vrãóà /
##
yathà---
##
[IV.4.14-capalatà]
atha capalatà /
càpalaü tvanavasthànaü ràgadveùàdisaübhavam /
yathà---
##
[IV.4.15-harùaþ]
atha harùaþ /
##
yathà---
##
[IV.4.16-àvegaþ]
athàvegaþ /
iùñàniùñàgamà¤jàta àvega÷cittasaübhramaþ /
yathà---
##
[IV.4.17-jaóatà]
atha jaóatà /
##
yathà---
##
[IV.4.18-garvaþ]
atha garvaþ /
anyadhikkaraõàdàtmotkarùo garvo balàdijaþ /
yathà---
##
[IV.4.19.viùàdaþ]
atha viùàdaþ /
##
yathà---
##
(preùayàmi mana iti mudhà tanmàü muktvà vallabhe lagnam /
màmujjhitvà no gacchati madanaþ sakhi kiü nu kartavyam //)
[IV.4.20-autsukyam]
athautsukyam /
kàlàkùamatvamautsukyaü manastàpatvaràdikçt /
yathà---
##
(aandhrapurabhàminãjano 'ïgàni prasàdhya tvaramàõaþ /
rudranarendràgamane vilambitaü sahate kçcchreõa //)
[IV.4.21-nidrà]
atha nidrà /
nidrà cittanimãlanam /
yathà---
##
(/svapne dçùñaü dayitaü vadhåràliïgituü kçtodyogà /
pa÷yata daramãlitàkùã gagane karau prasàrayati //)
[IV.4.22-apasmàraþ]
athàpasmàraþ /
#<àve÷o mohaduþ khàdyairapasmàro 'ïgatàpakçt // ViPrud_4.63 //>#
yathà---
##
[IV.4.23-sàmçtiþ]
atha suptiþ /
suptirnidràsamudrekaþ /
yathà---
##
[IV.4.24-vibodhaþ]
atha vibodhaþ /
vibodha÷cetanàvàptirjçmbhàkùiparimàrgakçt /
yathà---
##
[IV.IV.4.25-anarùaþ]
athàmarùaþ /
##
yathà---
##
[IV.4.26-avihityà]
athàvahitthà /
harùàdyàkàrasaüguptiravahittheti kathyate /
yathà---
##
(goùñhyàü mahilànàü ÷rutvà pratàparudracaritàni /
àlikhatyavanatamukhã mugdhà caraõena mahãpçùñam //)
[IV.4.27-ugratà]
athogratà /
##
yathà---
##
[IV.4.28-matiþ]
atha matiþ /
tattvamàrgànusaüdhànàdarthanirdhàraõaü matiþ /
yathà---
##
(kaþ saü÷ayo mahãtale candra eva vãrarudranaranàthaþ /
yasya (khalu) karaspar÷àdaïgàni mçgàïkaratnanti //)
[IV.4.29-vyàdhiþ]
atha vyàdhiþ /
##
yathà---
##
[IV.4.30-unmàdaþ]
athonmàdaþ /
unmàdastulyavartitvaü cetanàcetaneùvapi /
yathà---
##
[IV.4.31-maraõam]
atha maraõam /
##
yathà--
##
(/priyavirahamasahamànà vadhårnijajãvitamupekùamàõà /
sevate jyotsnàü dakùiõapavanasya tanuü samarpayati //)
sàkùànmaraõasyàmaïgalatvànnodàharaõatvamucitam /
[IV.4.32-tràsaþ]
atha tràsaþ /
àkasmikabhayàccittakùobhastràsaþ prakãrtyate /
yathà---
##
(apraõayakupità cireõàpi vadhåþ ÷rutvà ghanaghanastanitam /
dayitaü sarabhasavalità àliïgati vepamànàïgã //)
[IV.4.33-vitarkaþ]
atha vitarkaþ /
##
yathà---
##
tatra sàttvikànàü vyabhicàriõàü cànekarasasàdhàraõatvànna vi÷eùamapekùyodàharaõaü kçtam / tathà hi ÷çhgàre sarveùàmanuprave÷aþ saübhavati / hàsye glàni÷ramacapalatvaharùàvahitthànàü saübhavaþ / karuõe madadhçtivrãóàharùagarvautsukyogratàbhirvinànye saübhavanti / raudre glàni÷aïkà'lasyadainyacintàvrãóàvegajaóatàviùàdasuptinidràpasmàràvahitthàvyàdhyunmàda÷amatràsàþ na saübhavanti / vãre raudrànnirvedo 'dhikaþ / bhayànake 'såyàmadadhçtivrãóàharùagarvanidràsuptyamarùàvahitthogratàmatibhirvinànye saübhavanti / bãbhatse 'dbhute ca cintàtràsàdayo yathàsaübhavamåhyàþ / ÷ànte nirvedadhçtã saübhavataþ /
÷çïgàraceùñàþ
IV.5atha ÷çïgàraceùñà niråpyante /
##
##
evaü ÷çïgàraceùñàþ syuraùñàda÷avidhà matàþ /
tatràsàü svaråpamudàharaõaü ca /
[IV.5.1-bhàvaþga]
bhàvaþ /
##
yathà---
##
(/rudranarendrasya guõàn gàyati bàlatve visrabdham /
lajjate darapulakito yuvatijano yauvane gàtum //)
[IV.5.2-hàvaþ]
atha hàvaþ /
ãùaddçùñavikàraþ syàdbhàvo hàvaþ prakãrtyate /
yathà---
atraiveùatpulakita iti /
[IV.5.3-helà]
atha helà /
##
yathà---
##
(mà bhavatu kasyàpi sphuñamiti mugdhe karoùi vallabhaü hçdaye /
ghoùyate tava bhàvaþ sarvàïgãõaiþ pulakaiþ //)
[IV.5.4-màdhuryam]
atha màdhuryam /
abhåùaõe 'pi ramyatvaü màdhuryamiti kathyate /
yathà---
##
[IV.5.5-dhairyam]
atha dhairyam /
#<÷ãlàdyalaïghanaü nàma dhairyamityabhidhãyate // ViPrud_4.88 //>#
yathà---
##
(akulavadhånàü na yujyate maryàdàlaïghanaü khalu viùame 'pi /
rudranarendraguõàþ punarhçdayaharàþ kiü nu kartavyam //)
[IV.5.6-lãlà]
atha lãlà /
priyànukaraõaü lãlà vàgbhirgatyàtha ceùñitaiþ /
yathà---
##
(aaprekùadhvaü sakhya eùà lakùmã ràj¤aþ pratàparudrasya /
caritànyanukurvatã ràj¤ãùu pativratà jàtà //)
[IV.5.7-vilàsaþ]
atha vilàsaþ /
##
yathà---
##
[IV.5.8-vicchittiþ]
atha vicchittiþ /
vicchittiratiramyatvaü svalpairapi vibhåùaõaiþ /
yathà---
##
(kasya kçte kena kçtaü kàkatipurastrãõàü saundaryam /
sàdhàraõabhåùayà yatsakhi trailokyaramaõãyam //)
[IV.5.9-vibhramaþ]
atha vibhramaþ /
##
yathà---
##
(a÷rutvà sakhãmukhàddivaso virata iti saübhrameõa vadhåþ /
hastayornåpure caraõayo÷ca karoti valayàni //)
[IV.5.10-kilaki¤acitam]
atha kilaki¤citam /
roùà÷ruharùabhãtyàdeþ saükaraþ kilaki¤citam /
yathà---
##
(gçhõati kàkatinàthe vijane pañà¤calaü mçgàkùyàþ /
vepate tanurapi nçtyati bhrukuñyapi gadgadà vàcaþ //)
[IV.5.11-moññàyitam]
atha moññàyitam /
##
yathà---
##
(amadhuràõi rudranarapaticaritàni vadhvà nanu ÷çõvatyàþ /
tanugopanena prakaño yathà bhàvo na tathà pulakaiþ //)
[IV.5.12-kuñaññamitam]
atha kuññamitam /
saümarde 'pi sukhàdhikyaü ratau kuññamitaü matam /
yathà---
##
[IV.5.13-bibbokaþ]
atha bibbokaþ /
##
yathà---
##
[IV.5.14-lalitam]
atha lalitam /
sukumàro 'ïgavinyàso lalitaü parikãrtyate /
yathà---
##
[IV.5.15-kutåhalam]
atha kutåhalam /
##
yathà---
##
[IV.5.16-cakitam]
atha cakitam /
cakitaü bhayasaübhramaþ /
yathà---
##
[IV.5.17-vihçtam]
atha vihçtam /
vihçtaü pràptakàlasya vàkyasyàkathanaü hriyà /
yathà---
##
[IV.5.18-hasitam]
atha hasitam /
#<àkasmikaü tu hasitaü yauvanàdivikàrajam // ViPrud_4.107 //>#
##
(yathà yathà hasati mçgàkùã yauvanalakùmyà ÷ikùità madhuram /
tathà tathà kusumeùu÷arà vikasanti priyasya à÷à ca //)
manmathàvasthàþ
IV.6.// atha manmathàvasthà dvàda÷a niråpyante //
atha ÷çïgàrasyàïkuritatvapallavitatvakusumitatvaphalãtatvahetavo dvàda÷àvasthà niråpyan te /
##
##
kecittu da÷àvasthà iti kathayanti /
àsàü svaråpamudàharaõaü ca /
[IV.6.1-cakùuþ prãtiþ]
àdaràddar÷anaü cakùuþ prãtirityabhidhãyate /
yathà---
##
(sakhi ! eùa rudrançpo nayanayoratarkitotsavo jàtaþ /
madana iva mårtimàn candra iva muktalà¤chanaþ pårõaþ //)
[IV.6.2-manaþ saïaþ]
atha manaþ saïgaþ /
##
yathà---
##
(sadà mama mano vilagati rudranarendre kasmàt kupitàþ /
tenàhamapi vimuktà sakhyo yuùmàsu kà vàrtà //)
[IV.6.3-saükalpaþ]
atha saükalpaþ /
saükalpo nàthaviùayo manoratha udàhçtaþ /
yathà---
##
(adarahasitagarbhitàni snehasnigdhàni ràgabharitàni /
rudrançpavilokitàni kadà nu mayi nipatanti //)
[IV.6.4-pralàpaþ]
atha pralàpaþ /
##
yathà---
##
(tathà nipuõastathà madhurastathà subhagastathà ca saumyasvabhàvaþ /
eko rudrançpa eveti goùñhã prauóhamahilànàm //)
[IV.6.5-jàgaraþ]
atha jàgaraþ /
jàgarastu vinidratvam /
yathà---
##
(agamitaü kathaü kathamapi dinaü candràtapaduþ sahà ni÷à dãrghà /
madano 'pi puïkhita÷aro nidràpi nçpo 'pi nopaiti //)
[IV.6.6-kàr÷yam]
atha kàr÷yam /
kàr÷yamaïgasya tànavam /
yathà---
##
[IV.6.7-aratiþ]
athàratiþ /
anyatràprãtiraratiþ /
yathà---
##
(dåùayati candrasçùñiü nindati malayànilasya màhàtmyam /
utsavaparàïmukhã sà subhaga ! tvaü kiü nu mantrayase /)
[IV.6.8-lajjàtyàgaþ]
atha lajjàtyàgaþ /
yathà--
##
(alaïghitamahilàsamayaü tathà bhaõitaü madanadurvinãtayà /
yathà ÷rutvà gurujano 'pasarati vilajjito dåram //)
[IV.6.9-jvaraþ]
atha jvaraþ /
##
yathà---
##
(amogha÷i÷iropacàrà vadhårvirahajvareõa guruõà /
idànãü rudranare÷vara ! kàïbhati tava dar÷anàmçtam //)
unmàdamaraõayoþ pràgevodàharaõaü dar÷itam /
[IV.6.10-mårcchà]
atha mårcchà /
mårcchà tvabhyantare 'vçttirbàhyendriyanimãlanàt /
yathà---
##
(aacintayantyà narendraü draùñuü hçdayasthitaü mçgàkùyàþ /
karaõàni bàhyàni vi÷anti abhyantaramapi ÷ånyàyàþ //)
atha ÷çïgàraþ / sa dvividhaþ / saübhogo vipralambha÷ceti / "saüyuktayostu saübhogo vipralambho viyuktayoþ ' iti '÷çïgàratilake' / saübhogasya parasparàvalokanasaübhàùaõà'liïganacumbanàdyanekavyàpàramayatvenànantyàdekavidhatvena gaõanà kçtà /
yathà--
##
vipralambhaþ punarabhilàùerùyàvirahapravàsahetukatvena caturvidhaþ /
[IV.6.11-saübhoga÷çïgàraþ]
abhilàùo nàma saübhogàt pràganuràgaþ /
yathà---
##
[IV.6.12-ãrùyà÷çïgàraþ]
ãrùyà nàma nàyakasyànyàsaktabhàvàt cittavikriyà /
[IV.6.13-vipralambha÷çïgàraþ]
tayà vipralambho yathà---
##
[IV.6.14-virahavipralambha÷çïgàraþ]
viraho nàma labdhasaüyogayornàyakayoþ kenacit kàraõena punaþ samàgamakàlàtikùepaþ /
yathà---
##
[IV.6.15-pravàsavipralambhaþ]
yånorde÷àntaravçttitvaü pravàsaþ /
tena vipralambho yathà---
##
[IV.6.16-rasàbhàsaþ]
rasàbhàso yathà---
##
[IV.6.17-bhàvodayaþ]
bhàvodayo yathà---
##
atra lajjàyà udayaþ /
[IV.6.18-bhàva÷amaþ]
bhàva÷amo yathà---
##
atra kopasya pra÷amaþ /
[IV.6.19-bhàvasandhiþ]
bhàvasandhiryathà---
##
atra vãra÷çïgàrakçtayorharùayoþ sandhiþ /
[IV.6.20-bhàva÷abalatà]
bhàva÷abalatà yathà---
##
atrautsukyàdãnàü ÷abalatà /
atha rasasaükarasyodàharaõam /
[IV.6.21-÷ruïgàrakaruõayoþ saïkaraþ]
tatra ÷çïgàrakaruõayoþ saükaro yathà---
#<àsanne 'pi mahotsave kathamitastyaktvà pravàsaü vraje-
rdhigå dhik sàhasamàvayorvighañanaü ko và vidhiþ kàïkùati /
itthaü svapnanivàritapriyatamaprasthànabuddhistato
buddhvà mårcchati kàkatãyançpate ! tvadvairinàrãjanaþ // ViPrud_4.134 //>#
atha raudrabãbhatsayoþ saükaro yathà---
[IV.6.22-raudrabãbhatsayoþ saïkaraþ]
##
evamanyadapi yathàsaübhavamudàhàryam /
atra raso nàyakà÷raya eva / yadiparaü nipuõanañaceùñayà tathàvidhakàvya÷ravaõabalena ca sàmàjikaiþ sàkùàd bhàvyate, tadà paragatasyàpi rasasya samyagbhàvanayà paratra nirati÷ayànandajananamaviruddham / athavà màlatyàdi÷abdebhyo yoùinmàtrapratãtau (ràvaõàdi÷abdebhyaþ ÷atrumàtrapratãtau ca) smçtyàråóhena tattadyoùidvi÷eùeõa anukàryeõa sàmàjikà÷rayatvamapi na viruddham / nañasyànukaraõamàtraparatayà naiva rasà÷rayayogyatà / tasya bhàvukatvàbhyupagame 'pi sàmàjikatvameva / anubhàvàdãnàü prakà÷anaü tu ÷ikùàbhyàsapàñavenaiva ghañate / rasàdãnàü parasparavirodhe 'pi kaviprauóhoktisamà÷rayaõenaikatra samàve÷o na viruddhaþ / virodhakramaþ '÷çïgàratilake' kathitaþ---
"÷çïgàrabãbhatsarasau tathà vãrabhayànakau /
raudràdbhutau tathà hàsyakaruõau vairiõau mithaþ" //
iti/
rasàd rasotpattirapi matà / tathà coktaü '÷çïgàratilake'---
"hàsyo bhavati ÷çïgàràt karuõo raudrakarmaõaþ /
adbhuta÷ca tathà vãràd bãbhatsàcca bhayànakaþ" //
vyabhicàribhàvànàü tattadrasànuguõyamevaü pratipàditaü '÷çïgàratilake' / tathà hi---
"÷aïkàsåyà bhayaü glànirvyàdhi÷cintà smçtirdhçtiþ /
autsukyavismayàvegà vrãóonmàdau madastathà //
viùàdo jaóatà nidràvahitthaü càpalaü mçtiþ /
iti bhàvàþ prayoktavyàþ ÷çïgàre vyabhicàriõaþ //
÷rama÷capalatà nidrà spapno glànistathaiva ca /
÷aïkàsåyàvahitthaü ca hàsye bhàvà bhavantyamã //
saütràso maraõaü dainyaü glàni÷caiva bhayànake /
apasmàro viùàda÷ca bhayaü vego mçtirmadaþ //
unmàda÷ceti vij¤eyà bhàvà bãbhatsasaübhavàþ /
àvego jaóatà moho harùaõaü vismayaþ smçtiþ //
iti bhàvà nibaddhavyà rasaj¤airadbhute rase /
dainyaü cintà tathà glànirnirvedo jaóatà smçtiþ //
vyàdhi÷ca karuõe vàcyà bhàvà bhàvavi÷àradaiþ /
harùo 'såyà tathà garva utsàho mada eva ca //
càpalyamugratà caiva raudre bhàvàþ prakãrtitàþ /
amarùaþ pratibodha÷ca vitarko 'tha matirdhçtiþ //
krodho 'såyàtha saümoha àvega÷copaharùaõam /
garvo madastathogratvaü bhàvà vãre bhavantyamã" //
iti/
"rasaþ sarvo 'pi saüpårõastirodhatte rasàntaram //þ
iti bhàratãyoktaprakrãyayà yadyapyeka eva rasaþ, tathàpi mahàkaviprasiddhyà rasasaïakaraþ svãkriyate /
tatra rasàderapràdhànye rasavadàdyalaükàrà bhavanti / anyàïgatvena rasanibandhane rasavadalaükàraþ / bhàvanibandhane preyo 'laükàraþ / rasàbhàsabhàvàbhàsanibandhane årjasvidalaükàraþ / bhàva÷àntinibandhane samàhitàlaükàraþ / tathà bhàvodayàdayo 'pi /
etad alaïkàrasarvasve prapa¤cenoktam---
"rasabhàvatadàbhàsatatpra÷amananibandhane rasavatpreyaårjasvisamàhitàni / bhàvodayabhàvasandhibhàva÷abalatà÷ca pçthagalaükàràþ 'iti / eteùàmudàharaõamalaükaraõe bhaviùyati /
##
##
##
iti ÷rãvidyànàthakçtau pratàparudraya÷obhåùaõe 'laükàra÷àstre rasaprakaraõaü samàptam /
_______________________________________________
V.1
// atha doùaprakaraõam //
atha kàvyajãvitabhåtarasaniråpaõànantaraü tadupaskàrahetånàü guõànàü samyagvivekàya doùà niråpyante /
[V.1.1-doùasàmànyalakùaõam]
tatra doùasàmànyalakùaõam---
doùaþ kàvyàpakarùasya hetuþ ÷abdàrthagocaraþ /
÷abdàrthamayatvàt kàvyasya tadapakarùahetånàmapi doùàõàü ÷abdagatatvenàrthagatatvena ca dvaividhyam /
÷abdagatànàmapi padavàkyagatatvena ca dvaividhyam /
ipadagatadoùaþ]
tatra padagatadoùàþ kathyante /
##
kliùñaü gåóhàrthakaü gràmyamanyàrthaü càpratãtikam /
##
eùàü svaråpaü niråpyate /
##
##
##
##
##
##
#<÷àstramàtraprasiddhaü yadapratãtikamucyate /
avimçùñavidheyàü÷aü guõãbhåtavidheyakam // ViPrud_5.9 //>#
##
paruùaü nàma tad yat syàdvihitaü paruùàkùaraiþ //
atra vanavçttãnàü ÷atrustrãõàü vacaneùu doùà udàhriyante /
[V.2.1-aprayuktam]
aprayuktaü yathà---
##
atra daivatà iti puüliïgaprayogaþ doùaþ ; du÷cayavana iti ca indraparatvena kavibhirna prayuktaþ /
[V.2.2-apuùñàrtham]
apuùñàrthaü yathà---
##
atra vyarthabàhudvayànàmiti vivakùite 'ùñàrdhàrdhabàhånàmityanupayuktam /
etadevàvimçùñavidheyàü÷asyodàharaõam /
bàhudvayasya vaiyarthye vidheye tasyopasarjanatvaü pratãyate /
[V.2.3-asamartham]
asamarthaü yathà---
##
atra jaladhiparatvenàmbudharapadamasamartham /
[V.2.3-anarthakaneyàrthaccatasaüskàrasaüdigdhàni]
anarthakaneyàrthacyutasaüskàrasaüdigdhàni yathà---
##
atra vai iti nirarthakam /
vyatyastanava÷abdena vanapratãtiþ svasaüketamàtràyateti neyàrthakam /
bhaviùyate iti bhavateràtmanepaditvaü ÷abda÷àstraviruddhamiti cyutasaüskàram /
mahãbhçtàü kañakeùu vàsa ityanena ràj¤àü nagareùu vàsaþ ? uta parvatànàü nitambeùu ? iti saüdehàt saüdigdham /
[V.2.4-aprayojakakliùñe]
aprayojakakliùñe yathà---
##
atra nabhasvada÷anàþ sarpàþ, teùàmaràtirgaruóaþ, sa eva dhvajo yasyeti viùõuþ, tasyàgraja indrastasya virodhiùu parvateùu ityarthapratãteratidåratvàt kliùñam /
parvateùu vartanaü duþ khàvahamiti prakçte vajraghaññanàt pràk calàtmasviti parvatavi÷eùaõasyànupayuktatvàdaprayojakam /
[V.2.5-gåóàrthànyàrthagràmyarthàni]
gåóhàrthagràmyàrthànyàrthàni yathà---
#<÷oõitàbjadç÷aþ kàmaü ÷yàmagallakañisthalàþ /
vidagdhahçdayàþ ÷okavahninà ràjakanyakàþ // ViPrud_5.16 //>#
atra ÷oõita÷abdasya rudhire prasiddhasya pàñalavarõaparatvena prayogàd gåóhàrtham /
gallakañi÷abdau kapolajaghanaparatvena gràmyaprayuktau /
vidagdhahçdayà iti vi÷eùaõaü dagdhahçdayasyàvàcakatvàdanyàrtham /
[V.2.6-apratãtikaram]
apratãtikaü yathà---
##
atra manu÷abado mantraparatvena mantra÷àstramàtraprasiddha ityapratãtikam /
[V.2.7-virudhdamatikçt]
viruddhamatikçdyathà---
##
atràmbikàramaõa÷abdànmàtçsaübhogakàriõaþ pratãtiþ /
akàryamitra÷abdàdakàryeùu mitràõãti pratãtiþ /
viyogaduþ khaparatayà prayuktàdvinà÷a÷abdànna÷apratãtiriti viruddhamatikçt /
[V.2.8-trividhà÷lãlam]
amaïgalavrãóàjugupsàpratãtikaraü trividhama÷lãlaü yathà---
##
atràbhipretapadàvàsa÷abdàt pretalokapadàvàsapratãteramaïgalatvam /
nãcaü sàdhanamityanena tucchamohanapratãtervrãóàkaratvam /
parotsargaukajãvinàmityatrotsarga÷abdàdadhovàyupratãterjugupsàkaratvam /
[V.2.9-puruùam]
paruùaü yathà---
kutaþ kàntàravçttãnàü kàrtàrthyàrthitvamasti naþ /
atra kàrtàrthyàrthitvamiti paruùavarõàrabdhatvam /
V.3
// atha vàkyadoùàþ //
#<÷abdahãnaü kramabhraùñaü visaüdhi punaruktimat /
vyàkãrõaü vàkyasaükãrõamapårõaü vàkyagarbhitam // ViPrud_5.20 //>#
##
##
##
eùàü svaråpamudàharaõaü ca /
[V.3.1-÷abdahãnam]
÷abda÷àstrahataü vàkyaü ÷abdahãnaü prakãrtyate /
yathà ÷atruvàkyeùu---
##
atra hitaü na saü÷çõumahe iti padadvayaprayoge doùàviùkàràdvàkyameva duùñamiti na padadoùa÷aïkà /
saüpårvasya ÷çõoteràtmanepaditve karmaõo 'nupàdànaniyamàt /
atha kramabhraùñam /
##
[V.3.2-kramabhraùñam]
yathà---
##
atra kariõo yadvà turagàniti vaktavye vyutkrameõoktam, turagàpekùayà kariõàmutkçùñatvàt /
athavà kariõa ityarthakramabhaïgaþ /
÷abdakramabhaïgo yathà---
##
atra ya÷aþ pratàpayo÷candrasåryau magnàviti ÷abdakrame ucite tathà noktam /
ya÷aþ pratàpayoþ såryàcandramasau magnàviti samudàyadvayànvaye yathàyogyamarthànvaye siddhe nàrthakramavirodhaþ /
api tu ÷abdaprayoga eva kramabhaïgaþ /
[V.3.3-visandhi]
atha visandhi /
visaühito viråpo và yasya saüdhirvisaüdhi tat /
yathà---
÷auryàõi ãdç÷ànyàsan pçthvai÷varyaü kva và gatam /
atra ÷auryàõi ãdç÷ànãti visandhi /
pçthvai÷varyamiti saüdhivairåpyam /
atha punaruktimat /
#<÷abdàrthapaunaruktye tu tadvàkyaü punaruktimat // ViPrud_5.28 //>#
[V.3.4-punaruktim]
yathà---
##
atra kànanasaükãrõe kànanavçttaya iti punaruktimat /
[V.3.5-vyàkãrõam]
atha vyàkãrõam /
vyàkãrõaü tadvibhaktãnàü vyàkãrõe ca mitho 'nvaye /
yathà---
##
atra kroóamudrikàmurasi ÷irasyàj¤àü bibhràõà iti saübandhaþ /
[V.3.6-vàkyasaükãrõam]
atha vàkyasaükãrõam /
##
yathà---
##
atra mahatà mànena asmàbhiryattçõaü vaktre na kçtaü tadadya vindhyasya vane tiùñhatàü no jãvitaü jàtamiti vàkyadvayapadànàmanyonyasaükãrõatà /
[V.3.7-apårõam]
athàpårõam---
apårõaü tadbhaved yatra na saüpårõaþ kriyànvayaþ /
yathà---
#<÷aileùvasmàkamàvàso vanyaiþ socchvasità vayam /
mçgairbandhumata÷càsmàn pa÷yan dhàtà pramodatàm // ViPrud_5.33 //>#
atra ÷ailavàsàn vanyavçttãn mçgabàndhavàn pa÷yanniti vivakùitasaübandhau na saüpårõaþ /
[V.3.8-vàkyagarbhatam]
atha vàkyagarbhitam /
##
yathà---
##
atràtiduþ sahaü krodhàgniü j¤àtvàpi tasminnipatità vayamiti vàkyamadhye yadvà na laïghyate daivamiti vàkyàntaramanupraviùñamiti vàkyagarbhitatvam /
[V.3.9-bhinnaliïgavacane]
atha bhinnaliïgavacane /
##
dvayorudàharaõaü yathà---
##
atra samudrà iva gambhãramiti bhinnavacanam /
giriõeva dhvajinyeti bhinnaliïgam /
athàdhikanyånopame /
[V.3.10-adhikanyånopame]
##
dvayoþ yathàkramamudàharaõam /
##
atra kùàmakùàmamukhànàü kàntànàmupamànabhåtàsu nadãùu mlànapadmatvamàtraü vaktavyam /
mlànotpalabisàvilà ityadhikam /
nyånopamaü yathà---
##
atra hàrasthàne nirjharà uktàþ /
aïgaràgasthàne kimapi noktamiti nyånopamatvam /
[V.3.11-bhagnachandokayatibhraùñe]
atha bhagnacchandoyatibhraùñe /
##
yathà---
##
atra vindhyàraõyeti tçtãyavarõe yatibhaïgaþ /
pàdàntavarõasya gurutvàbhàvàcchandobhaïgaþ /
[V.3.12-a÷arãraram]
athà÷arãram /
kriyàpadena rahitama÷arãraü prakãrtyate /
yathà---
##
atra kriyàpadaü na vihitam /
etadevànanvayàkhyaü dåùaõam /
[V.3.13-arãtikam]
athàrãtikam /
##
yathà---
##
atra karuõe 'nucito varõàóambaraþ /
atha visargaluptam /
otvaü lopo visargasyàsakçlluptavisargakam /
[V.3.14-visargaluõatam]
yatra visargo bahudhautvaü lopaü và pràpnoti tadvisargaluptam /
yathà---
##
[V.3.15-asthànasamàrasyam]
athàsthànasamàsam /
##
yathà---
##
atra vedhase krudhyatàü nçpàõàmuktau na samàsaþ /
kiü tu kavivacane samàsa ityapadasthasamàsaþ /
[V.3.16-vàccavarjitam]
atha vàcyavarjitam /
noktaü syàdyatra vaktavyaü tadàhurvàcyavarjitam /
yathà---
##
atra durda÷àü pratipannànàmapãtyapi÷abdo vaktavyo noktaþ /
[V.3.17-samàptapunaràntakaü,patatprakarùaü ca]
atha samàptapunaràttakaü patatprakarùaü ca /
##
dvayorudàharaõaü yathà---
##
atra vindhyàraõyeùu tiùñhàmaþ iti samàpya kùubhyadbhallåkapaïktiùviti punaràdànàt samàptapunaràttakam /
atha bhràmyatkariùådyattarakùuùu dhàvanmçgeùviti vaktavye na tathoktamiti patatprakarùatà /
[V.3.17-saübandhavarjitam]
atha saübandhavarjitam /
saübandhavarjitaü tat syàd yatreùñenànvayo hataþ /
yathà---
##
atra ràjye bhadràsanàni dçùada ityàdisaübandho noktaþ /
[V.3.18-adhikapadam]
athàdhikapadam /
##
yathà---
##
atra sughàü÷umaõóalàkàra ityetàvatà paripårõe maõóalàkàravipàõóuratve råpakrama ityadhikam /
[V.3.19-bhagnaprakramam]
atha bhagnaprakramam /
##
yathà---
##
atra bahuvacanatayà prathamaü prakamya vindhyamåþ purãtyekavacanokteþ prakramabhraùñam /
V.4 //
athàrthadoùàþ //
##
##
##
eùàü svaråpamudàharaõaü ca /
[V.4.1-apàrtham]
samudàyàrtha÷ånyaü yadapàrthaü tat prakãrtyate /
yathà---
##
atra na ka÷cidvàkyàrthaþ pratãyate /
[V.4.2vyartham]
atha vyartham /
##
yathà---
##
atra nirmalaü kulamityàdipra÷aüsà sevà kartavyetyupade÷e nopayujyate /
[V.4.3-ekàrtham]
athaikàrtham /
uktàbhinnàrthakaü yat syàdekàrthaü tannigadyate /
yathà---
##
atra pårvottaràrdhayorabhinnàrthatvam /
[V.4.4-sasaü÷ayam]
atha sasaü÷ayam /
##
yathà---
##
atra karikumbhayoþ stanayo÷ca latànàü vapuþ ÷riyàü ca kartçkarmatvasaü÷ayaþ /
[V.4.5-apakmam]
athàpakramam /
yatra pårvàparãbhàvavihatistadapakramam /
yathà---
##
atra nidrottarakàlãnamukhyàdànasya pårvakàlatvamuktamityapakramatvam /
[V.4.6-bhinnam]
atha bhinnam /
##
yathà---
##
atra marusthalanivàsaviùàdasya phàlasthalagatalipyabhàvasya ca na saübandhaþ /
[V.4.7-atimàtram]
athàtimàtram /
yat sarvalokàtãtaü tadatimàtraü prakãrtyate /
yathà---
##
atrà÷rubhirjagadekàrõavamityayuktiþ /
[V.4.8-puruùam]
atha paruùam /
##
yathà---
##
atra palàni yàcamànàn ÷i÷ånuddi÷yàtiparuùoktiþ /
[V.4.9-virasam]
atha virasam /
aprastutarasaü yat tadvirasaü parikãrtyate /
yathà---
##
atra puruùaviyogakhinnànàü strãõàü vanacaraiþ saübhogapràrthanaü virasam /
[V.4.10-hinopamam]
atha hãnopamam /
##
yathà---
#<÷unakairiva sàraïgà bhavadbhirnihatà dviùaþ /
kva gataü pauruùaü tadvaþ kànanaikanivàsinàm // ViPrud_5.74 //>#
atra ÷unakairiva bhavadbhiriti hãnopamam /
[V.4.11-adhikopamam]
athàdhikopamam /
yatropamànamadhikaü tad bhavedadhikopamam /
yathà---
##
atra bakà maharùaya ivetyadhikopamam /
[V.4.12-asadç÷opamam]
athàsadç÷opamam /
##
yathà---
##
atra ku¤joccalitanirjharasya vindhyàcalasya phàlekùaõaspuradvahnerã÷varasya ca mitho na sàdç÷yam /
[V.4.13-aprasidhdopamam]
athàprasiddhopamam /
aprasiddhopamànaü yadaprasiddhopamaü matam /
yathà---
##
atra mukhànàü kumudànyupamànatayà kaviloke na prasiddhàni /
[V.4.14-hetuùånyam]
atha hetu֌nyam /
##
yathà---
##
atra subhruvaþ padavãyaü na bhavatãti heturnoktaþ /
[V.4.15-niralaükçti]
atha niralaükçti /
alaükàreõa rahitaü niralaükàramucyate /
yathà---
#<àghràya surabheryonimunmukhaidãrghamehanaiþ /
mahokùerlambamànàõóairviùvag vyàkulitaü vanam // ViPrud_5.81 //>#
[V.4.16-a÷lãlam]
atra na ka÷cidalaükàraþ /
÷làdhyavi÷eùaõàbhàvàt na svàbhàvoktiþ /
athà÷lãlam /
##
asyàpi pårvamevodàharaõam /
[V.4.17-virudhdam]
atha viruddham /
viruddhaü de÷akàlàdiviruddhaü bahudhocyate /
yathà--
##
atra di÷yuttarasyàü lavaõàrõava iti digvirodhaþ /
marau gaïgeti de÷avirodhaþ /
araõyamahiùodagraviùàõodarajanmanàm /
##
atra mahiùaviùàõebhyo muktànàü janmeti lokavirodhaþ /
evaü viruddhàntaramapyudàhàryam /
[V.4.18-sahacarabhraùcam]
atha sahacarabhraùñam /
##
yathà---
#<÷àntyà ÷rutaü hriyà nàrã manmathena ratotsavaþ /
÷rutena dhiùaõà vanyavçttyà jãvanti ÷àtravàþ // ViPrud_5.86 //>#
atra ÷rutadhiùaõàbhyàü nàrãratotsavayorapakçùñatvàt sahacarabhraùñam /
evaü doùàntaràõi yathàsaübhavamåhyàni /
rasabhàvàdãnàü sva÷abdavàcyatà duùñaiva //
iti ÷rãvidyànàthakçtau pratàparudraya÷obhåùaõe 'laükàra÷àstre
doùaprakaraõaü samàptam /
_______________________________________________
VI.
// atha guõaprakaraõam //
atha guõà niråpyante /
#<÷leùaþ prasàdaþ samatà màdhuryaü sukumàratà /
arthavyaktirudàratvaü tathà kàntirudàttatà // ViPrud_6.1 //>#
##
##
[VI.1-guõànàmude÷aþ]
eùàü madhye keùàücid doùaparihàrakatvena guõatvam / keùàücit svata evotkarùahetutvàd guõatvam / tatra ye svata eva càrutvàti÷ayahetavaste paramutkçùñàþ / duùñatvaparihàrahetånàü guõatvaü na sarvasaümatam / ye tu doùàbhàvatayà guõatvamicchanti teùàmeva saukumàryàdayo guõatvena saümatàþ / ÷rutikañuråpadoùaniràkaraõàya saukumàryaü saümatam / gràmyadoùaniràkaraõàya kàntiþ svãkçtà / apuùñàrthaniràkaraõàyàrthavyaktirmatà / nyånàdhikapadaniràkaraõàya saümitatvaü matam / anucitàrthaniràkaraõàrthamudàttatà svãkçtà / visaüdhiniràkaraõàya aurjityaü matam / patatprakarùaniràkaraõàya rãtiriùñà / kliùñaparihàràya prasàdo mataþ / a÷lãlaparihàràrthamuktiþ svãkçtà / cyutasaüskàraparihàràrthaü sau÷abdyamiùñam / prakramabhaïganiràkaraõàya samatà matà / paruùadoùanivçttyarthaü preyàn mataþ / evaü yathàsaübhavaü keùàüciddoùaparihàrakatvena guõatvam / eùàü guõànàü svaråpamudàharaõaü ca /
[VI.2-÷levaþ]
mithaþ saü÷liùñapadatà ÷leùa ityabhidhãyate /
bahånàü padànàmekapadavadavabhàsamànatvaü ÷liùñatvam /
yathà---
#<÷rãmatkàkativãrarudramakhilakùmàpàlamaulisphura-
nmàõikyadyutira¤jitàïghrimakhilaprakhyàta÷auryodayam /
vi÷vatràõavinidramakùayaguõajyotsnàvitànàvçta-
vyomàgàramanalpavaibhavamamuü stotuü vayaü ne÷mahe // ViPrud_6.4 //>#
atra pàñhasamaye padànàmekavadavabhàsamànatvàt ÷leùaþ /
[VI.3-prasàdaþ]
atha prasàdaþ /
##
yathà---
##
atra jhañityarthasamarpakapadatvàt prasàdaþ /
[VI.4-samatà]
atha samatà /
avaiùamyeõa bhaõanaü samatà sà nigadyate /
yathà---
##
atra pàdacatuùñye 'pi tulyavadbhaõanàt samatvam /
[VI.5-màdhuryam]
atha màdhuryam /
##
yathà---
##
atra vàkye pàñhasamaye 'pi pçthakpadatvapratãtermàdhuryam /
[VI.6-sukumàratvam]
atha sukumàratvam /
sukumàràkùarapràyaü saukumàryaü taducyate /
sukumàratvaü nàma sànusvàrakomalavarõatvam /
yathà---
##
[VI.7-arthavyaktiþ]
athàrthavyaktiþ /
##
yathà---
##
atràrthapratipàdane vàkyasya niràkàïkùatayà paripårõatvàdarthavyaktiþ /
[VI.8-kàntiþ]
atha kàntiþ---
atyujjvalatvaü bandhasya kàvye kàntiritãùyate /
yathà---
##
[VI.9-audàryam]
athaudàryam /
##
yathà---
##
[VI.10-udàttatà]
athodàttatà /
÷làghyairvi÷eùaõairyogo yastu sà syàdudàttatà /
yathà---
##
[VI.11-aujaþ]
athaujaþ /
##
yathà---
##
[VI.12-su÷abdàtà]
atha su÷abdatà /
supàü tiïàü ca vyutpattiþ sau÷abdyaü parikãrtyate /
yathà---
#<à÷àmaõóalakålamudvahakathairabbhraïkaùairvaibhavai
rakùan suprajasaþ prajàstribhuvanakùemaïkaraprakriyaþ /
duùñànàü bhuvi niprahantumatulairàóhyaübhaviùõurguõair-
bhåmnà saücarate 'dya kàkatikule rudràvatàro hariþ // ViPrud_6.19 //>#
[VI.13-preyaþ]
atha preyaþ /
##
yathà---
##
[VI.14-aurjityam]
athairjityam /
aurjitvaü gàóhabandhatvam /
yathà---
##
ikùj.15samàdhiþ]
atha samàdhiþ /
##
yathà---
##
[VI.16-vistaraþ]
atha vistaraþ /
samarthanaprapa¤coktiruktasyàrthasya vistaraþ /
yathà---
##
[VI.17-saümitatvam]
atha saümitatvam /
##
yathà----
##
[VI.18-gàmbhãryam]
atha gàmbhãryam /
dhvanimattà tu gàmbhãryam /
yathà---
##
atra ÷aïkarasya kaõñhe viùaü, maulau gaïgà, kañisthale digvastraü, ÷irasi candra iti dhvanyate /
[VI.19-saükùepaþ]
atha saükùepaþ /
##
yathà---
##
atràtivistarakathanayogyàrthasya saükùepokteþ saükùepaþ /
[VI.20-saukùmyam]
atha saukùmyam /
antaþ saüjalparåpatvaü ÷abdànàü saukùmyamucyate /
yathà---
##
atràdhitiùñhatyadhaþ karoti paribhavatãtyantaþ saüjalparåpatvàt saukùmyaü bhavati /
[VI.21-prauóhaþ]
atha prauóhiþ /
##
yathà---
##
[VI.22.-uktiþ]
athoktiþ /
vidagdhabhaõitiryà
syàduktiü tàü kavayo viduþ /
yathà---
##
(/dçùñà kamalàsaktã ràj¤astava subhaga citracaritasya /
bhàsvànapi tvaü tàü kuvalayalakùmãü prasàdhayasi //)
[VI.23-rãtiþ]
atha rãtiþ /
##
yathà---
#<ùaó guõàn sevate ràjà ùaó ripånavamanyate /
ùaó dar÷anànyupàdatte ùaó balàni ca vãkùate // ViPrud_6.36 //>#
[VI.24-bhàvikam]
atha bhàvikam /
##
yathà---
##
atra premaråpabhàvava÷àt svamiüstàteti vàkyavçttiþ /
[VI.25-gatiþ]
atha gatiþ /
##
yathà---
##
atra pårvàrdhe dãrghàkùarapràyatvàt svarasyàrohaþ / uttaràrdhe 'varohaþ / eteùàü guõànàmarthagatatvamapi kecidicchanti / pràcàmàcàryàõàü matena saüghañanà÷rayatvameva guõànàm / taduktamalaükàrasarvasve---"saüghañanàdharmatvena ÷abdàrthadharmatvena ca guõàlaükàràõàü vyavasthànam' iti / anayaiva bhaïgyà guõàlaükàràõàü niråpitaþ svaråpabhedaþ / anyathà svaråpabhedasya durniråpatvàt / kàvya÷obhàkaratvameva guõàlaükàrasvaråpatvam / taduktaü rud'rabhaññena'---
"yo hetuþ kàvya÷obhàyàþ so 'laükàraþ prakãrtyate /
guõo 'pi tàdç÷o j¤eyo doùaþ syàt tadviparyayaþ // ' iti /
ato guõànàü saüghañanà÷rayatvameva yuktam /
iti ÷rãvidyànàthakçtau pratàparudraya÷obhåùaõe 'laükàra÷àstre
guõaprakaraõaü samàptam /
_______________________________________________
VII.
// atha ÷abdàlaükàraprakaraõam //
---------
alaïkàrasvaråpaniråpaõam /
atha guõaniråpaõànantaramalaïkàrà niråpyante /
alaükriyate 'neneti càrutvaheturalaükàraþ /
tathà coktaü 'kàvyaprakà÷e'---
"upaskurvanti taü santaü ye 'ïgadvàreõa saü÷ritàþ /
hàràdivadalaükàràste 'nupràsopamàdayaþ //
' iti /
yathà karacaraõàdyavayavagatairvalayanå paràdibhistattadalaükàratayà prasiddhairavayavyevàlaükriyate tathà ÷abdàrthàvayavagatairanupràsopamàdibhistattadalaükàratayà prasiddhairavayavãbhåtaü kàvyamupaskriyate /
à÷rayà÷rayibhàvenàlaükàryàlaükàrabhàvo lokavat kàvye 'pi saümataþ /
càrutvahetutve 'pi guõànàmalaükàràõàü cà÷rayabhedàdbhedavyapade÷aþ /
saüghañanà÷rayà guõàþ, ÷abdàrthà÷rayàstvalaükàràþ /
tatra prathamaü ÷abdàrthobhayagatatvena traividhyamalaükàravargasya /
arthàlaükàràõàü càturvidhyam; kecit pratãyamànavastavaþ ; kecit pratãyamànaupamyàþ kecit pratãyamànarasabhàvàdayaþ; kecidasphuñapratãyamànà iti /
samàsoktiparyàyoktyà'kùepavyàjastutyupameyopamànanvayàti÷ayoktiparikaràprastutapra÷aüsànuktanimittavi÷eùoktiùupratãyamànaü vastu kàvyopaskàratàmupayàti /
råpakapariõàmasaüdehabhràntimadullekhàpahnavotprekùàsmaraõatulyayogitàdãpakaprativaståpamàdçùñàntasahoktivyatirekanidar÷anà÷leùeùvaupamyaü gamyate /
rasavatpreyaårjasvisamàhitabhàvodayabhàvasaüdhibhàva÷abalatàsu rasabhàvàdirvyajyate /
upamàvinoktyarthàntaranyàsavirodhavibhàvanoktaguõanimittavi÷eùoktiviùasamacitràdhikànyonyakàraõamàlaikàvalãvyàghàtamàlàdãpakakàvyaliïgànumànasàrayathàsaükhyàrthàpattiparyàyaparivçttiparisaükhyàvikalpasamuccayasamàdhipratyanãkapratã
pavi÷eùanimãlanasàmànyàsaïgatitadguõàtadguõavyàjoktivakroktisvabhàvoktibhàvikodàtteùu sahçdayahçdayàhlàdi sphuñaü pratãyamànaü nàsti /
// atretthamalaükàrakakùyàvibhàgaþ //
sàdharmyaü trividham---bhedapradhànamabhedapradhànaü bhedàbhedapradhànaü ceti /
upamànopameyayoþ svato bhinnatvàcchàbdametanna vàstavam /
råpakapariõàmasaüdehabhràntimadullekhàpahnavànàmabhedapravànasàdharmyanibandhanatvam /
dãpakatulyayogitànidar÷anàdçùñàntaprativaståpamàsahoktipratãpavyatirekàþ bhedapradhànasàdhargyanibandhanàþ /
upamànanvayopameyopamàsmaraõànàü bhedàbhedasàdhàraõasàdharmyamålatà /
utprekùàti÷ayoktã adhyavasàyamåle /
vibhàvanàvi÷eùoktiviùamacitràsaïgatyanyonyavyàghàtàtadguõabhàvikavi÷eùàõàü virodhamålatà /
yathàsaükhyaparisaükhyàrthàpattivikalpasamuccayànàü vàkyanyàyamålatà /
parivçttipratyanãkatadguõasamàdhisamasvabhàvoktyudàttavinoktayo lokavyavahàramålàþ /
kàvyaliïgànumànàrthàntaranyàsànàü tarkanyàyamålatà /
kàraõamàlaikàvalãmàlàdãpakasàràþ ÷çïglàvaicitryamålàþ /
vyàjoktivakroktimãlanànyapahnavamålàni /
samàsoktiparikarau vi÷eùaõavaicitryamålau /
// athàlaükàràõàü parasparavailakùaõya niråpyate //
àropagarbhatve 'pyàropyamàõasya prakçtopayogànupayogàbhyàü pariõàmaråpakayorbhedaþ /
àropaviùayasyàropyamàõaråpasaübhavàsaübhavàbhyàmullekharåpakayorbhedaþ /
àropaviùayasya saüdehabhrànt yapahnavaiþ sandehabhràntimadapahnavànàü parasparaü bhedaþ /
sàdharmyamålatve 'pi tulyayogitàdãpakanidar÷anàvyatirekadçùñàntebhyaþ sàdharmyasya vàcyatvàdupamànanvayopameyopamà bhidyante /
sàdharmyasya vàcyatvagamyatvàbhyàmupameyopamàprativaståpamayorbhedaþ /
vastuprativastubimbapratibimbabhàvàbhyàü prativaståpamàdçùñàntayorbhedaþ /
prastutàprastutànàü vyastasamastatvàbhyàü tulyayogitàdãpakayorbhedaþ //
upamànasya prasiddhatvàprasiddhatvàbhyàmupamotprekùayorbhedaþ /
arthasàmya÷abdasàmyàbhyàmupamà÷leùayorbhedaþ /
upamànopameyayorbhedàbhedàbhyàmupamànanvayayorbhedaþ /
upamànopameyabhàvasya paryàyayaugapadyàbhyàmupameyopamànanvayayorbhedaþ /
aprastutasya vàcyatvagamyatvàbhyàmaprastutapra÷aüsàsamàsoktyorbhedaþ /
vàcyavyaïgyayoþ prastutatve paryàyoktiþ vàcyasyàprastutatve 'prastutapra÷aüsà /
vyàptipakùadharmatàdyabhàvàt kàvyaliïgasyànumànàdbhedaþ /
sàdhàraõaguõayogàd bhedànupalabdhau sàmànyam /
utkçùñaguõayogànnyånaguõatirodhàne mãlanam /
anyavyavacchede tàtparyàbhàvàduttaràlaükàrasya parisaükhyàto bhedaþ /
kàkatàlãyatayà kàryasàdhane kàraõàntaropanipàte samàdhiþ /
ahamahamikayà kàryasàdhane bahånàü kàraõànàmudyame dvitãyaþ samuccayaþ /
nihnavasya vàcyatvagamyatvàbhyàmapahnavavyàjastutyorbhedaþ /
anyeùàü bhedaþ spaùña eva /
yadyapi vyàjoktimãlasàmànyeùu kathaücit sàdç÷yamasti ; tathàpyavivakùitatvànna sàdç÷yamåleùu gaõanà /
÷abdàlaükàrà niråpyante /
athàlaükàrasvaråpavibhàgànantaraü ÷abdàrthayormadhye ÷abdasyàrthaü pratãtyantaraïgatvàt prathamaü ÷abdàlaükàrà niråpyante /
[VII.1-chekànupràsaþ]:
chekànupràsaþ
##
yatràvyavahitayorvya¤janayugmayordvayoþ paunaruktyaü tatra chekànupràsaþ /
yathà---
##
[VII.2-vçtyànupràsaþ]
vçttyanupràsaþ /
##
yathà---
##
[VII.3-yamakam]
yamakam /
##
chekànupràse vçttyanupràse ca svarapaunaruktyamànuùaïgikam /
yamake tu sasvarayoþ vya¤janayugmayoþ àvçttiþ /
tasyàdimadhyàntagatatvena bahavo bhedàþ /
atra diïmàtramudàhriyate /
##
##
[VII.4-punarãktavadàbhàsaþ]
yatràrthaþ punaruktavadàbhàsate, anvayavelàyàmanyathà bhavati, sa punaruktavadàbhàso 'laükàraþ /
arthàlaïkàratve 'pyasya ÷abdapaunaruktyà÷ritatvàcchabdàlaükàraprastàve lakùaõaü kçtam /
yathà---
##
athobhayapaunaruktyàlaükàraþ kathyate /
[VII.5-laràñànupràsaþ]
làñànupràsaþ /
#<÷abdàrthayoþ paunaruktyaü yatra tàtparyabhedavat /
sa kàvyatàtparyavidàü làñànupràsa iùyate // ViPrud_7.9 //>#
yatra ÷abdàrthayostàtparyabhedamàtraü na svaråpabhedastatra làñànupràsaþ /
yathà---
##
[VII.6-padmabandhàdiþ]
citràlaükàraþ padmabandhàdiþ /
padmàdyàkàrahetutve varõànàü citramucyate /
àdigrahaõàccakrabandhàdayaþ /
tatràùñadalapadmabandho yathà---
##
[VII.7-cakrabandhaþ]
cakrabandho yathà---
##
atra cakrabandhe vaijanàthakçtivãrarudraya÷a iti pratãyate /
[VII.8-nàgabandhaþ]
nàgabandho yathà---
##
iti ÷rãvidyànàthakçtau pratàparudraya÷obhåùaõe 'laükàra÷àstre
÷abdàlaükàraprakaraõaü samàptam /
_______________________________________________
VIII. // atha arthàlaükàràþ //
----------
tatra prathamamanekàlaükàrabãjabhåtatvàdupamà niråpyate /
[VIII.1.upamàvibhàgaþ]
##
yatra svataþ siddhena svato bhinnena sahçdayasaümatenàprakçtena saha prakçtasya dharmataþ sàdç÷yamekadà vàcyaü ced bhavati tatropamà / svataþ siddhenetyanenotprekùàvyàvçttiþ / utprekùàyàmaprasiddhasyàpyupamànatvasaübhavàt /
yathà---
##
atra prabhà÷abdo jàtivacanaþ / trailokyàññahàsaprabhàyàþ kaviprauóhoktisiddhatvànnopamà÷aïkàvakà÷aþ / svato bhinnenetyanenànanvayanyàvçttiþ / ananvaye ekasyaivopamànopameyatvasaübhavàt / tathà hi---
##
saümatenetyanena nyånopamàdivyàvçttiþ / yathà---
##
atra samudrasuvarõàdridiggajànàmupamànatvaü yogyamityupamaiveyam / dharmata ityanena ÷leùàlaükàravailakùaõyam / ÷leùe ÷abdasàmyamàtramabhyupagataü na guõakriyàsàmyam / tathà hi ---
##
atra pratàparudraü purastriyo nãràjayanti meruü rajanya iveti nopamà / gotrapatimiti vi÷eùaõàrthasya sàmyàbhàvàt /
gotra÷abdena ràjapakùe kulapratãtiþ, merupakùe parvapratãtiþ / tathà candrànanà iti strãpakùe candra iva ànanaü yàsàmiti samàsaþ / ràtripakùe candra evànanaü yàsàmiti ÷abdamàtrasàmyena nopamàpràptiþ / kiü tu ÷leùa eva / anyena varõyasya sàmyamityanena pratãpàlaükàro vyàvartyate / tathà hi---
##
atràprakçtasya meroþ prakçtena ràj¤à sàdç÷yamiti pratãpàlaükàro nopamà /
ekadà sàmyamityanena upameyopamàvyàvçttiþ / upameyopamàyàmupamànopameyayoranekadà sàmyapratipàdanam /
##
atra dharmo 'rtha iva artho dharma ivetyanekadà iva÷abdadvayena dharmàrthakàmànàü sàdç÷yaü pratipàdyata ityupameyopamà / vàcyamityanena pratãyamànaupamyànàü råpakasaüdehabhràntimadullekhàpahnavatulyayogitàdãpakaprativaståpamàdçùñàntasahoktivyatirekanidar÷anànàü vailakùaõyam / tathà hi---
pratàparudrançpatermaõóalàgravidhuütudaþ /
akhaõóavikramoddàmo grasate ràjamaõóalam // ViPrud_8.8 //
atra maõóalàgravidhuütudayoþ sàmànàdhikaraõyànyathànupapattyà sàdç÷yaü lakùyata iti nopamà ; kiü tu råpakàlaïkàraþ /
[VIII.2-rãpakàlaraïkàraþ]
##
atra kàkatã÷varasya haritpatiprabhçtãnàü ca parasparàbhedapratãteþ saüdehanibandhanànyathànupapattyà sàdç÷yamàkùipyate; tataþ saüdehàlaükàraþ /
##
atra kãrttivibhave candrikàbuddhiþ candrikàsàdç÷yaü vinà na saübhavatãti sàdç÷yàkùepàt bhràntimadalaïkàraþ /
[VIII.3-bhràntimadalaïkàraþ]
##
atra nagaryàü tattatpadàrthatàropaþ sàdç÷yàdçte na saübhavatãti sàdç÷yakalpanàdullekhàlaükàraþ /
##
atrotthitàü camåreõumavalokya dhåmapaïktirityapahnavenàropaþ sàdç÷yamåla eveti sàdç÷yàkùepàdapahnavaþ / evaü tulyayogitàdiùvapi sàdç÷yasya gamyatvànnopamà÷aïkà / ataþ sarvebhyaþ sàdç÷yamålebhyo vilakùaõeyamupamà /
sà prathamaü dvidhà - pårõà luptà ceti / upamànopameyasàdhàraõadharmasàdç÷yapratipàdakànàü caturõàü prayoge pårõà / ekasya dvayostrayàõàü và lope luptà / pårõà dvividhà---÷rautã àrthã ceti / sàkùàtsàdç÷yapratipàdakayathevàdi÷abdànàü prayoge ÷rautã / dharmivyavadhànena sàdç÷yapratipàdakànàü
sadç÷asaükà÷anãkà÷apratãkà÷àdi÷abdànàü prayoge àrthã / dve api vàkyasamàsataddhitagatatvena trivedhe / evaü
pårõopamà ùañprakàrà / luptopamà ekonaviü÷atibhedà / "tena tulyaü kriyà ced vatiþ' iti sadç÷àrthe vihitasya vaterupàdàne àrthã / "tatra tasyeva' iti ivàrthe vihitasya vaterupàdàne ÷rautã / ata eva sàdç÷yàrthe vihitasya vateþ prayoge dharmopàdàna evànvayasaukaryàdanuktadharmà taddhitagà ÷rautã luptà nàsti / kalpabàdiprayoge tvàrthyeva / athodàharaõàni / vàkyagà pårõà ÷rautã yathà---
##
samàsagà pårõà ÷rautã yathà---
##
atra bhàsvàniveti ivena saha nityasamàsaþ / taddhitagà pårõà ÷rautã yathà---
##
vàkyagà pårõàr''thã yathà---
##
samàsagà pårõàrthã yathà---
##
taddhitagà pårõàrthã yathà---
##
eùådàharaõeùåpameyopamànasàdhàraõadharmasàdç÷yapratipàdakàni catvàri nibaddhànãti pårõatvam /
atha luptopamàyà udàharaõàni /
anuktadharmà vàkyagà ÷rautã luptà yathà---
##
anuktadharmà samàsagà ÷rautã luptà yathà---
##
anuktadharmà vàkyagà àrthã luptà yathà---
##
anuktadharmà samàsagà àrthã luptà yathà---
#<÷a÷vatpurãmeka÷ilàbhidhànàü vasvokasàràsadç÷ãmavekùya /
namanti bhåpà bhuvi kàkatãyaràjyapratiùñhàü bahumanyamànàþ // ViPrud_8.22 //>#
anuktadharmà taddhitagà àrthã luptà yathà---
##
eùådàharaõeùu dharmasyànupàdànam /
anuktadharmevàdiþ karmakyacà luptà yathà---
##
anuktadharmevàdiràdhàrakyacà luptà yathà---
##
anuktadharmevàdiþ karmaõamulà luptà yathà---
##
anuktadharmevàdiþ kartçõamulà luptà yathà---
##
anuktadharmevàdiþ kvipà luptà yathà---
##
eùådàharaõeùu dvayoranupàdànam / ambhodhãn dugdhàrõavãyatãtyatra karmakyaci dugdhàrõavàniva karotãti, gotra÷ikhareùu krãóàdrãyatãtyàdhàrakyaci krãóàdrãùviva vartata iti, candramàtmajadar÷aü pa÷yantãti karmaõamuli àtmajamiva pa÷yantãti, ÷ikùàvidhidaõóacàraü caratãti kartçõamuli ÷ikùàvidhidaõóa iva caratãti iva÷abdo 'ntargata iti tasya luptatvam / anuktadharmãvadiþ kartçkyacà luptà yathà---
##
atra kãrttãnàü svaråpamupameyam /
anuktadharmevàdiþ kartçkyaïà luptà yathà---
#<÷eùàyate mahãü voóhuü kalpa÷àkhàyate 'rthinàm /
pratàparudradordaõóaþ kàladaõóàyate dviùàm // ViPrud_8.30 //>#
anuktopamànà vàkyagà luptà yathà---
##
anuktopamànà samàsagà luptà yathà---
##
anuktadharmopamànà vàkyagà luptà yathà---
##
anuktadharmopamànà samàsagà luptà yathà---
##
pårvodàharaõadvaye vadànyo nànyo 'stãti ràjeti ÷abdàbhyàü vitaraõa÷ãlatvaü prajàra¤jakatvaü ca sàdharmyamuktam / anantarodàharaõadvaye dharmasyàpyanupàdànamiti bhedaþ / eùu caturùådàharaõeùu na pratãpàlaükàra÷aïkà / upamànasyàkùepàbhàvàt ; upameyasyàdhikyàvivakùaõàcca / yatropameyasyàdhikyavivakùayopamànatvamucyate tatraiva pratãpàlaükàraþ / anuktevàdiþ samàsagà luptà yathà---
##
anuktadharmevàdyupamànà samàsagà luptà yathà---
kàkatãndro raõe bhàti bhãmasenaparàkramaþ /
##
atra bhãmasenasya paràkrama iva paràkramo yasya saþ bhãmasenaparàkrama iti dharmevàdyupamàluptà / iti luptopamà dar÷itàþ /
atha sàdhàraõadharmopàdàne dvaividhyam / dharmasya sakçdupamànopameyagatatvena nirde÷aþ, ubhayagatatvena pçthagupàdànaü ca / pçthagupàdànaü ca vastuprativastubhàvena bimbapratibimbabhàvena ca dvividham / ekasyàrthasya ÷abdadvayenàbhidhànaü vastuprativastubhàvaþ / dvayorarthayordvirupàdànaü bimbapratibimbabhàvaþ / sakçnnirde÷o yathà---
##
atra nare÷varàõàü ÷iùyàõàü ca praõatamårdhàna iti sakçdeva sàdharmyamuktam / yathà asàdhånàü vinetàramiti ràj¤o guro÷ca tulyadharmatvaü sakçdevoktam / vastuprativastubhàvena dvidhà nirde÷o yathà---
##
atra bhåùitapariùkçta÷abdàbhyàmekàrthapratãtervastuprativastubhàvaþ /
bimbapratibimbabhàvo yathà---
##
atra ÷vetàtapatracandramaõóalayoþ sàdç÷yena kàkatãndrasuvarõàcalayoþ sàdç÷yamiti bimbapratibimbabhàvaþ /
aparamapi dvaividhyamasyàlaükàrasya---samastavastuviùayà ekade÷avartinã ceti / yathàkramaü dvayorudàharaõam---
##
eùà samastavastuviùayà / ekade÷avartinã yathà---
##
atra triliïgàdhipaterbalaü samudra ivetyarthàt pratãterekade÷avartitvam / màlàråpeõàpyayamalaükàro dç÷yate / yathà---
##
atraikasyopameyasyànekopamànadar÷anàt màlàtvam / upamàyàü bhedàbhedasàdhàraõasya sàdharmyasya prayojakatvam / evaü bhedàntaraü yathàsaübhavamudàhàryam //
ananvayàlaükàraþ /
##
yatra dvitãyasabrahmacàrinivçttyarthamekasyaivopamànopameyabhàvo nibadhyate asàvananvayàlaükàraþ / yathà---
##
[VIII.4-upameyàpamàlaïkàraþ]
upameyopamàlaïkàraþ /
##
tasminnityupamànopameyatvaparàmar÷aþ / yathà---
##
[VIII.5-smaraõàlaïkàraþ]
smaraõàlaükàraþ /
##
yatra sadç÷asya padàrthasyànubhavena sadç÷avastvantaraparàmar÷o jàyate tatra smaraõàlaükàraþ / yathà---
##
atra nalanahuùàditulyapàlanapravãõatayà pratàparudraü rakùitàraü
pràptavatyàþ medinyàþ pårvaràjasmaraõam /
bhedàbhedasàdhàraõasàdharmyanibandhanàlaükàràþ pradar÷itàþ / saüpratyàropagarbhàlaükàraprastàvaþ / tatràpi pràdhànyàt prathamaü råpakaü niråpyate /
[VIII.6-råpakàlaïkàraþ]
råpakàlaïkàraþ /
#<àropaviùayasya syàdatirohitaråpiõaþ /
upara¤jakamàropyamàõaü tadråpakaü matam // ViPrud_8.49 //>#
atràropaviùayasyetyanena adhyavasàyagarbhasya utprekùàdeþ anàropamålànàü copamàdãnàü vyàvçttiþ / atirohitaråpiõa ityanena saüdehabhràntimadapahnutipramukhànàü vyàvçttiþ / saüdehàlaükàre viùayasya saüdihyamànatayà tirodhànam / bhràntimadalaükàre bhràntyà viùayatirodhànam / apahnutyalaükàre 'pahnavenàropaviùayatirodhànam / upara¤jakamityanena pariõàmàlaükàravyàvçttiþ / pariõàme àropyamàõasya prakçtopayogitvenànvayo na prakçtopara¤jakatvena / ataþ sàdç÷yamålebhyaþ sarvebhyo vilakùaõaü råpakam /
tasya prathamaü traividhyam---sàvayavaü, niravayavaü paramparitaü ceti / sàvayavaü dvividham---samastavastuviùayam, ekade÷avivarti ceti / niravayavaü dvividham---kevalaü màlàråpaü ceti / paramparitasyàpi ÷liùñanibandhanatvenà÷liùñanibandhanatvena ca dvaividhyam / tayorapi pratyekaü kevalamàlàråpatayà caturvidhyam / evamaùñavidho råpakàlaükàraþ / athodàharaõàni /
yatràvayavànàmavayavina÷ca sàmastyena niråpaõaü nibadhyate, tat samastavastuviùayaü råpakam /
yathà---
##
yatràvayavaniråpaõàdavayavino råpaõaü gamyate, tadekade÷avivarti råpakam /
yathà---
##
atràvayavànàü guõànàü prasånasvaråpaõena nçpateþ kalpa÷àkhitvaü niråpyate / tasmàdekade÷avivartitvam / yathà và---
##
atra vairijanasya vàrà÷itvaråpaõena bhujasya mandaràdritvaråpaõena ca jàtàyàþ kãrttiþ sudhàtvamarthàdàpatati, lokànàmamaratvaü cetyekade÷avivartti råpakam /
yatràvayaviråpaõamàtre kavisaürambhavi÷ràntistanniravayavaü råpakam / avayavaråpaõamàtre 'pi tadeva /
tatra kevalaü yathà---
##
atra rodasaþ kañàhatvaü råpyate / màlàniravayavaü yathà---
##
råpakaheturåpakaü paramparitaråpakam /
råpakadvayamàtravyavasthitatvàdasya na samastavastuviùaye 'ntarbhàvaþ / ÷liùñakevalaparamparitaü yathà---
##
÷liùñamàlàparamparitaü yathà---
##
a÷liùñakevalaparamparitaü yathà---
##
a÷liùñamàlàparamparitaü yathà---
##
a÷liùñamàlàparamparitaü vaidharmyeõàpi saübhavati / yathà---
#
#
evamaùñavidhasyàpi råpakasya vàkyasamàsagatatvena ùoóa÷a råpakabhedàþ saübhavanti //
[VIII.7-pariõàmàlaïkàraþ]
pariõàmàlaïkàraþ /
#<àropyamàõamàropaviùayàtmatayà sthitam /
prakçtasyopayogitve pariõàma udàhçtaþ // ViPrud_8.60 //>#
àropyamàõaü prakçtopayogãtyanena sarvàlaïkàravyàvçttiþ / tasya
sàmànàdhikaraõyavaiyadhikaraõyàbhyàü dvaividhyam / sàmànàdhikaraõyena pariõàmo yathà---
#<÷a÷vat prasàdhanavidhànakçtàbhilàùà
namrairbhajanti makuñairavanãpavargàþ /
÷rãvãrarudrançpateþ kakubhàü vijetu-
ràj¤àmayãü srajamamandavilàsalakùmãm // ViPrud_8.61 //>#
vaiyadhikaraõyena pariõàmo yathà---
##
samàsoktàvàropyamàõasya prakçtopayogitve 'pyavàcyatvànna pariõàme 'ntarbhàvaþ /
[VIII.8-sandehàlaïkàraþ]
saüdehàlaïkàraþ /
##
sà trividhà / ÷uddhà, ni÷cayagarbhà, ni÷cayàntà ceti /
saüdehamàtraparyavasàyinã ÷uddhà yathà---
##
ni÷cayagarbho yathà---
##
ni÷cayaparyavasànà yathà---
##
[VIII.9-bhràntimadalaïkàraþ]
bhràntimadalaïkàraþ /
##
yathà---
kàkatãyavibhoþ
kãrttivibhave vyàptarodasi /
##
[VIII.10-apahnavàlaïkàraþ]
apahnavàlaïkàraþ /
##
tasyàstraividhyam---apahnutyàropaþ, àropyàpahnavaþ, chalàdi÷abdairasatyatvapratipàdanaü ca / àdyadvayasyodàharaõam---
##
chalàdi÷abdairasatyatvapratipàdanaü yathà---
##
##
rucyarthayogàbhyàü yathà---
##
÷leùeõa yathà---
##
[VIII.11-utprekùàlaïkàraþ]
utprekùàlaïkàraþ /
athàdhyavasàyagarbhàlaükàradvayaü niråpyate / viùayaviùayiõoranyataranigaraõenàbhedapratipattiradhyavasàyaþ / sa dvividhaþ---viùayinigaraõena viùayanigaraõena ca /
##
yatràprakçtaguõakriyàsaübandhàdaprakçtatvena prakçtasya saübhàvanam utprekùà / sà dvividhà---vàcyà, pratãyamànà ca /
saübhàvanàpratipàdakànàü "nånaü (dhruvaü) pràya' ityevamàdãnàü prayoge vàcyà / aprayoge tu pratãyamànà / jàtikriyàguõadravyàõàü
caturõàmadhyavasàyaviùayatvena sà dvividhà ; pratyekaü caturvidhà / teùàü bhàvàbhàvaråpatayà dvaividhye 'ùñavidhà / adhyavasàyasya guõanimittatvena kriyànimittatvena ca dvaividhye pratyekaü ùoóa÷aprakàrà / nimittasya vàcyatvagamyatvàbhyàü dvaividhyaü vàcyotprekùàyàmeva / pratãyamànotprekùàyàmivàdyanupàdàne nimittasya càprayoge utprekùàyà niravalambanatvàt / tathà jàtyàdãnàü svaråpeõa heturåpeõa phalaråpeõa càdhyavasàyaviùayatve bahuvidhatvam / vàcyotprekùàyàmapi hetuphalayorutprekùàviùayatve nimittasyopàdànameva / tathà hi---yathà sàdhye 'nupàtte sàdhanatvena nirde÷o nànvayaü puùõàti, tathà sàdhane 'nupàtte sàdhyatvena nirde÷o 'pi / tayoranyonyàpekùitvàt / hetåtprekùàyàü phalaü nimittam / tasyànupàdàne kaü prati phalatvena saüghañate / tathàhi---
##
atrotprekùànimittasya majjanasyànupàdàne saïgàditi hetåtprekùà na ÷obhàmàvahati / yathà và---
##
atrotprekùànimittasya bhànumatprave÷asyànupàdàne jaya÷rãvàsakamalavikàsàyeveti phalotprekùaõamasamãcãnam / ataþ svaråpotprekùàyàmeva nimittasyopàdànànupàdànàbhyàü dvaividhyam / ata÷cetthaü vàcyotprekùàyà bhedagaõanà /
upàttaguõanimittajàtibhàvasvaråpotprekùà / 1 /
upàttaguõanimittajàtyabhàvasvaråpotprekùà / 2 /
upàttakriyànimittijàtibhàvasvaråpotprekùà / 3 /
upàttakriyànimittajàtyabhàvasvaråpotprekùà / 4 /
anupàttanimittijàtibhàvasvaråpotprekùà / 5 /
anupàttanimittijàtyabhàvasvaråpotprekùà / 6 /
upàttaguõanimittajàtibhàvahetåtprekùà / 7 /
upàttaguõanimittajàtyabhàvahetåtprekùà / 8 /
upàttakriyànimittajàtibhàvahetåtprekùà / 9 /
upàttakriyànimittajàtyabhàvahetåtprekùà / 10 /
upàttaguõanimittajàtibhàvaphalotprekùà / 11 /
upàttaguõanimittajàtyabhàvaphalotprekùà / 12 /
upàttakriyànimittajàtyabhàvaphalotprekùà / 13 /
evaü caturda÷abhedà jàtyutprekùà /
anenaiva krameõa guõakriyàdravyotprekùàpi parigaõanãyà /
evaü ca vàcyotprekùàyàþ ùañpa¤cà÷ad bhedàþ /
pratãyamànotprekùàyastvaùñàcatvàriü÷ad bhedàþ /
atra svaråpotprekùàyàmapi nimittopàdànaniyamàt nimittasya gamyatve guõaråpatvena kriyàråpatvena ca càrutvavi÷eùàbhàvàdeka eva bhedo gaõyate /
guõakriyayorutprekùàviùayatvamutprekùànimittatvaü
càbhyupagatam /
pràcàmalaïkàraprabandheùu ùaõõavatibhedotprekùeti gaõanàmàtram /
càrutvàti÷ayastu ùañpa¤cà÷at eva bhedànàm /
tatra yathàsaübhavamudàharaõàni /
upàttaguõanimittajàtibhàvasvaråpotprekùà yathà---
##
atra prabhà÷abdo jàtivacanaþ / trailokyàññahasaprabhàyàþ kaviprauóhoktisiddhatvànnopamà÷aïkàvakà÷aþ /
upàttakriyànimittajàtibhàvasvaråpotprekùà yathà---
##
atra pulakàïkurama¤jarãvetyutprekùàyàü sarasãkaraõaü kriyàråpaü nimittam /
anupàttanimittijàtibhàvasvaråpotprekùà yathà---
##
atra dãpikeveti jàtivacanàjjàtirutprekùyate /
upàttaguõanimittajàtyabhàvasvaråpotprekùà yathà---
##
anupàttanimittajàtyabhàvasvaråpotprekùà yathà---
##
atràsåryàmiti jàtyabhàvaþ / jàtihetåtprekùà yathà---
##
atra ÷ayyeveti jàtihetutvam / jàtyabhàvahetåtprekùà yathà---
##
atràkalpavçkùatvàditi jàtyabhàvasya hetutvam /
jàtiphalotprekùà yathà---
##
atra stambhãbhavitumiti jàteþ phalatvam /
jàtyabhàvaphalotprekùà yathà---
##
atràmànuùatvàyeti jàtyabhàvasya phalatvam /
kriyàsvaråpotprekùà yathà---
#<÷rãkàkatãyançpaterdviùadaïganànàü
÷vàsormibhiþ sapadi marmaritàntaràlàþ /
tàsàü nivàsaviùaye kçtayàcanànàü
pratyuttaràõi dadatãva marau vanàntàþ // ViPrud_8.87 //>#
kriyàsvaråpàbhàvotprekùà yathà---
##
atràdadàneti kriyàsvaråpàbhàvaþ / kriyàhetåtprekùà yathà---
##
atrabhibhavàdiveti kriyàhetutvam / (kriyàhetvabhàvotprekùà yathà---
##
kriyàphalotprekùà yathà---
##
kriyàbhàvaphalotprekùà yathà---
##
atràsaüspraùñumiveti kriyàbhàvasya phalatvam /
guõasvaråpotprekùà yathà---
##
guõàbhàvasvaråpotprekùà yathà---
##
atra pra÷àntoùmeti guõàbhàvaþ / guõahetåtprekùà yathà---
##
atràsåyayeveti guõasya hetutvam / guõàbhàvahetåtprekùà yathà---
##
atràpramodàdiveti guõàbhàvasya hetutvam / guõaphalotprekùà yathà---
#<à÷iùàü viùadhåmràõàü nairmalyàrthamivotsukàþ /
bhujaïgyaþ kàkatãndrasya guõàn gàtuü sudhàmucaþ // ViPrud_8.97 //>#
atra nairmalyàrthamiti guõasya phalatvam / guõàbhàvaphalotprekùà yathà---
##
atràvairàrthamiti guõàbhàvasya phalatvam / dravyasvaråpotprekùà yathà---
##
dravyasvaråpàbhàvotprekùà yathà---
##
atra divaþ pàrijàtàbhàva utprekùyate / dravyahetåtprekùà yathà---
##
dravyahetvabhàvotprekùà yathà---
##
atràsuvarõàcaleneti hetvabhàvaþ / dravyaphalotprekùà yathà---
##
atra dugghàrõava÷atàyeti dravyasya phalatvam /
dravyàbhàvaphalotprekùà yathà---
##
atra niràkà÷amityàkà÷àbhàvàya ityarthaþ / evaü bhedàntaraü yathàsaübhavamudàhàryam /
ityaupamyagarbhàlaükàravivecanam /
[VIII.12-ati÷ayauktyalaïkàraþ]
ati÷ayoktyalaïkàraþ /
##
yatra kaviprauóhoktyà viùayatirodhànena viùayã nibadhyate sàti÷ayoktiþ / tasyà÷càturvidhyam---bhede 'bhedaþ, abhede bhedaþ, saübandhe 'saübandhaþ, asaübandhe saübandha÷ceti / kàryakàraõayoþ paurvàparyaviparyayaråpà tvanadhyavasàyamålatvàd vyatiriktaiva / kiü tu prauóhoktimålatvàdati÷ayoktiriti kathyate / tatra bhede 'bhedo yathà---
##
atra pratàparudrakalpavçkùayorabhedàdhyavasàyaþ / abhede bhedo yathà---
##
atraunnatyàdervàstavàbhede 'pi bhedaþ kalpitaþ / tataþ svataþ siddhakaviprauóhoktisiddhayoraunnatyayorbhede 'pi abhedàdhyavasàyaþ /
saübandhe 'saübandho yathà---
#<÷ilà cintàratnaü, taruramara÷àkhã, pa÷urasau
viyaddhenuþ, sarvaü jagadapi tathà doùavidhuram /
na sçùñivaidhàtro tadiha catura÷rãþ kathamiyaü
spç÷eddevaü rudraü sakalaguõasàmràjyanilayam // ViPrud_8.108 //>#
atra vidhàtçsçùñisaübandhe 'pyasaübandha uktaþ / atãtabrahmasçùñine÷vareõàtràbhedàdhyavasàyaþ / asaübandhe saübandho yathà---
##
atra haribrahmaõorevaüvidhagoùñyasaübandhe 'pi saübandha uktaþ / ÷aübhunà saha kàkatãndrasyàbhedàdhyavasàyaþ / kàryakàraõayoþ paurvàparyaviparyayaråpàti÷ayoktiryathà---
##
atra kàryabhåtasya smara÷arapàtasya kàraõabhåtàt priyadçùñipàtàt pårvakàlatvamuktam /
[VIII.13-sahoktyalaïkàraþ]
sahoktyalaïkàraþ /
athoktisàmyàlaükàraniråpaõe 'ti÷ayoktihetukà
sahoktirniråpyate /
##
yatra bhede 'bhedaråpayà kàryakàraõapaurvàparyaviparyayaråpayà vàti÷ayoktyà ekasya pràdhànyenànvaye 'parasya sahàrthena
saübandhe upamànopameyabhàvaþ kalpyate tatra sahoktiþ / pràkaraõikàpràkaraõikaviùayatvàdupamànopameyabhàvasya sahàrthasaübandhena dvayorapi prakçtatvànna tadàtmatà /
kàryakàraõapaurvàparyaviparyayaråpàti÷ayoktimålà sahoktiryathà-
##
atra kçpàõapatanottarakàlabhàvino divyamàlyapatanasya sahakàlatvamuktamiti paurvàparyaviparyayaþ / bhede 'bhedaråpàti÷ayoktiþ ÷leùagarbhàbhedàdhyavasàyaråpà càrutvàti÷ayahetuþ / tanmålà yathà---
##
atrodayaü prayàtãti ÷leùeõodayaparvatàbhyudayayorabhedàdhyavasàyaþ /
[VIII.14-vinoktyalaïkàraþ]
vinoktyalaïkàraþ /
atha sahoktipratipakùaråpà vinoktirniråpyate /
##
yatra kasyacidasaünidhànàdvastu ramyamaramyaü và bhavet sà vinoktiþ / sà dvividhà---aramyatà, ramyatà ceti / aramyatà yathà---
##
atra pratàparudraguõavarõanena vinà kàvya÷riyo '÷obhanatvamuktam / anena kàvya÷obhàmicchadbhiþ kavibhiþ pratàparudraguõà varõayitavyà iti vidhireva prakà÷yate / ramyatà yathà---
##
atra pratàparudre candramasaþ kalaïkena vinà ÷obhanatvamuktam / sakalaguõa÷àlinaþ pratipakùasya purastàt tàdç÷aguõavattayaiva ramyatà, nànyatheti /
[VIII.15-samàsoktyalaïkàraþ]
samàsoktyalaïkàraþ /
vi÷eùaõànàü
taulyena yatra prastutavartinàm /
##
yatra prakçtavi÷eùaõasàmyàdaprastutaü gamyate sà samàsoktiþ / tat trividham---÷liùñavi÷eùaõasàmyaü, sàdhàraõam, aupamyagarbhaü ceti /
÷liùñavi÷eùaõasàmyaü yathà---
##
atra vi÷lathamekhalà pulakitàmiti ÷liùñavi÷eùaõamahimnà kçpàõalatikàyà nàyikàtvapratãtiþ / anuraktabhàvaviva÷à ityàdivi÷eùaõadvàrà ripåõàü nàyakatvapratãtiþ / sàdhàraõavi÷eùaõena yathà---
##
atra ÷çïgàrabhayànakasàdhàraõavi÷eùabalàd bhãtyà samàliïgità iti nçpàõàü nàyakatvapratãtiþ / aupamyagarbhavi÷eùaõena yathà---
##
atra samàsoktau sarvatra vyavahàrasamàropa eva jãvitam / sa caturvidhaþ / laukike vastuni laukikavyavahàrasamàropaþ, ÷àstrãyavastuvyavahàrasamàropa÷ceti dvividhaþ ; tathà ÷àstrãyavastuni ÷àstrãyavastuvyavahàrasamàropaþ, laukikavastuvyavahàrasamàropa÷ceti / evaü caturvidhaþ / yathàkramamudàharaõàni /
##
atra laukike prakçtavastuni laukikasya sàrvabhaumanàmadheyasya diggajasya vyavahàrapratãtiþ / tathà---
##
atra laukike khaóge tarka÷àstraprasiddhavastuvyavahàrasamàropaþ /
tathà---
##
atràlaükàra÷àstrãye vastuni tantra÷àstraprasiddhavalastuvyavahàrasamàropaþ /
tathà---
sàlaükàrà
lasadvarõà saguõà rasanirbharà /
##
atràlaükàra÷àstrãye vastuni bhàratyàkhye laukikanàyikàvyavahàrasamàropaþ / samàsoktau vi÷eùaõavi÷eùyayordvayorupàdànàbhàvàcchleùàdvi÷eùaþ /
[VIII.16-vakroktyalaïkàraþ]
vakroktyalaïkàraþ /
anyeùàmapyalaükàràõàmuktisàmye 'pi ÷leùagarbhatvavi÷eùàt vakroktirucyate---
##
yatra kayàcidvivakùayà prayuktasya vàkyasya anyathà vivakùayà yojanà kriyate sà vakroktiþ / uktivakratve kathaücit saübhavatyapyevaüvidhalakùaõàbhàvàt sarvàlaükàrebhyo bhidyate / kàkvà yathà---
##
(/bahuvallabhaþ khalu ràjà sakhi tasya ÷riyàü nirbharàsaktiþ /
nyånà ÷riyo 'pi tvamàtmànaü kiü nu laghayasi //)
atra tvamapi ÷riyo nyånaguõà na bhavati / atastvayyapi nçpatiràsakta eva, kimityàtmànaü laghåkaroùãti kàkvà
pratãyate / ÷leùeõa yathà---
##
[VIII.17-svabhàvoktiþ]
atha svabhàvoktiþ /
##
yatra càrutayà vastuno yathàvadvarõanaü nibadhyate sà svabhàvoktiþ /
yathà---
##
[VIII.18-vyàjoktyalaïkàraþ]
vyàjoktyalaïkàraþ /
athoktisàmyàd vyàjoktirucyate /
##
yatra prakà÷aü vastu sàmyagarbhatvena nigåhanàrhatvàt kenacit vyàjena pracchàdyate sà vyàjoktiþ / yathà---
##
atra kùoõãpàõigrahaõajanitaü romaharùaõaü dhãrodàttatayà pratàparudradevena mahàbhiùekasalila÷aityavyàjena pracchàdayatà mantriõo vãkùyante /
[VIII.19-mãlanàlaïkàraþ]
mãlanàlaïkàraþ /
##
yatra vastunà vastvantaraü pracchàditaü bhavati sa mãlanàlaükàraþ / sa dvividhaþ---sahajenàgantukatirodhànam, àgantukena sahajatirodhànaü ceti / yathàkramamudàharaõe---
##
atra sahajena ripukàminãgatena smarànaloùmaõà màrgava÷àdàgantuko maråùmà tirodhãyate / tathà---
##
atra bhayajanitena kampàdinà'gantukena sahajasya premajanitasya kampàdestirodhànam /
[VIII.20-sàmànyàlaïkàraþ]
sàmànyàlaïkàraþ /
##
yatra evasya vastuno guõasàmyena vatsvantaraikàtmyaü bhavati, sa sàmànyàlaükàraþ / yathà--
##
atra pratàparudrakãrttyàü jagatsu vijçmbhitàyàü kailàsaprabhçtãnàü vimalavastånàü tadaikàtmyam /
[VIII.21-tadguõàlaïkàraþ]
tadguõàlaïkàraþ /
##
yatra nyånaü
svaguõaü vihàya saünihitavastunaþ sakà÷àdutkçùñaguõaþ svãkriyate sa tadguõàlaïkàraþ / yathà---
##
atra praõamatàü bhåpatãnàü padmaràgamukuñàþ svàü ÷oõaprabhàü muktvà kàkativãrarudrapadanakhajyotsnàgataü dhavalimànamudvahanti sma /
[VIII.22-atadguõàlaïkàraþ]
atadguõàlaïkàraþ /
tatpràtipakùyàdatadguõo niråpyate /
##
yatra saünidhànaråpe hetau satyapyanyaguõasvãkàro nàsti asàvatadguõàlaükàraþ / yathà---
#<ã÷ànaü samayà jagatyañati tallãlàññahàsojjvale
daityàriü paritastadaïgavilasannãladyutidyotite /
brahmàõaü nikaùà ca tattanumilatsvarõaprabhàbhàsvare
puùõan rudranarendrakãrttivibhavaþ svàmeva ÷ubhràü chavim // ViPrud_8.140 //>#
atra hariharaviri¤cãnàü samãpavartiùu jagatsu tattannànàprabhàsamagreùvapi nirantaraü viharamàõasya pratàparudraya÷aso niraïku÷aþ svakãya eva dhavalim vijçmbhate /
[VIII.23-virodhàlaïkàraþ]
virodhàlaïkàraþ /
##
yatra prathamamàbhàsatayà pratãto virodhaþ paryavasàne parihriyate sa virodhàlaükàraþ / tatra jàterjàtyàdinà saha virodhe catvàro bhedàþ / kriyàyàþ kriyàguõadravyaiþ saha virodhe trayo bhedàþ / guõasya guõadravyàbhyàü virodhe dvau bhedau / dravyasya dravyeõa saha virodhe eko bhedaþ / evaü da÷a virodhe bhedàþ / jàterjàtyà kriyayà ca virodho yathà---
##
atra pårvàrdhe jàtyorvirodhaþ, kamalàkaro 'pyajaóà÷aya iti virodhàt / uttaràrdhe jàtikriyayorvirodhaþ, vimalataravàridhàràyàþ saütàpakaraõavirodhàt / atra ÷leùamålo virodhaþ /
jàterguõadravyàbhyàü virodho yathà---
##
atra sàrvabhaumo 'pyamada iti jàtiguõayorvirodhaþ / bhàsvànapi kalànidhiriti jàtidravyayorvirodhaþ / kalànidherekatvàt dravyatvam / atràpi ÷leùamålatà / kriyàyàþ kriyayà virodho yathà---
##
atra trivargasàdhàraõavçtterdharmàrthavirodhiùu bhaïgakaraõaü kàmàrau snehakaraõaü ca viruddham / kriyàyà guõadravyàbhyàü virodho yathà---
##
atra jiùõuvihàrasya gotravàtsalyamiti kriyàguõayorvirodhaþ / kamalollàsaü kurvannapi ràjeti kriyàdravyayorvirodhaþ / atràpi ÷leùamålataiva / guõasya guõena virodho yathà---
##
(ra¤jayan bhuvanamidaü ràjeti yathà ÷làghanãyo 'si /
rudranarendra ! kathaü sà raktàpi ca puõóurà jàtà //)
atra raktatvapàõóuratvayorvihodhaþ / guõasya dravyeõa virodho yathà---
##
atra pratàparaudro 'pi jaivàtçka iti guõadravyayorvirodhaþ /
dravyasya dravyeõa virodho yathà---
##
evaü da÷a bhedà dar÷itàþ / ayama÷leùeõàpi bhavati / yathà---
##
atra svabhàva÷i÷iràpi tàpinãti virodhaþ /
[VIII.24-vi÷eùàlaïkàraþ]
vi÷eùàlaïkàraþ /
atha virodhagarbhàlaükàrà niråpyante /
#<àdhàrarahitàdheyamekaü cànekagocaram /
a÷akyavastukaraõaü vi÷eùàlaükçtistridhà // ViPrud_8.150 //>#
yatràdhàramantareõàdheyo nibadhyate sa eko vi÷eùaþ / ekasyànekagocaratve dvitãyo vi÷eùaþ / prakçtàda÷akyavastvantarakaraõe tçtãyaþ / yathàkramamudàharaõàni--
##
atra pràcàü bhåpatãnàmàdhàrabhåtànàü tirodhàne 'pyà÷ritàyàþ kãrtteravasthànam / yathà ca---
##
atra bhayabhràntànàü ÷atrunçpatãnàü pratàparudrançpatireko 'pyanekatra pratãyate / tathà ca---
##
apra sàdhàraõo janaþ pratàparudradçùñiprasàdapàtrãkçtaþ kiü kiü na labhata itya÷akyavastvantarakaraõam /
[VIII.25-adhikàlaïkàraþ]
adhikàlaïkàraþ /
#<àdhàràdheyavaicitryàdadhikàlaükàro niråpyate /
àdhàràdheyayorànuråpyàbhàvo 'dhiko mataþ // ViPrud_8.154 //>#
yatrà÷rayà÷rayiõorànuråpyaü nàsti so 'dhikàlaükàraþ / sa dvividhaþ, à÷rayasyàlpatvamahattvàbhyàm /
##
atrà÷rayasya rodaþ kuharasyàlpatvamà÷ritasya pratàparudraya÷aso vaipulyam / dvitãyo yathà---
##
atrà÷rayasya pratàparudrasainyàmbudhervaipulyam / à÷ritànàmaïgavaïgakaliïgaprabhçtiràjakànãkinãnàmalpatvam /
atha vibhàvanà vi÷eùokti÷ca /
##
yatra prasiddhakàraõaparityàgena kàryasyotpattirnigadyate sà vibhàvanà / yatra sàkalye satyapi kàryasyànutpattiþ sà vi÷eùoktiþ /
yathà---
##
atra tamaþ
pràdurbhàvasya prasiddhakàraõaü ràtriþ / tayà vinàpi tasyotpattirnibaddhà / aprasiddhaü kàraõaü ÷okàdyastyeva / tathà ahassu ravikiraõeùu satsvapi tejaso 'nutpattiriti atra niùpratàpatvàdi nimittamastyeva /
[VIII.26-asaügatyalaïkàraþ]
asaügatyalaïkàraþ /
##
yatraikade÷avartinorapi kàryakàraõayorbhinnade÷asthitirnibadhyate 'sàvasaügatyalaükàraþ / yathà---
##
atra ràj¤i bhåbhàraþ ÷atruùu namanamiti /
[VIII.27-vicitràlaïkàraþ]
vicitràlaïkàraþ /
virodhaprastàvàdvicitraü niråpyate /
##
yatra svaviruddhaphalapràptyarthamudyogaþ kriyate sa vicitràlaükàraþ /
yathà---
##
atràroóhumavarohantãti viparãtaphalapràptyarthaü prayatnaþ /
anyonyàlaükàraþ /
athànyonyaü niråpyate /
asyàpi virodhamålatà /
##
yatra parasparaü kriyàdvàrakamutpàdyotpàdakatvaü tadanyonyàlaükàraþ /
yathà---
#<àrohatà rudranare÷vareõa viràjate kàkatiràjapãñham /
àruhya tenojjvalaratnabhàjà ràjàpi lakùmãmadhikàü bibharti // ViPrud_8.164 //>#
atra pratàparudrabhadràsanayoranyonyàlaükàryatvam /
viùamàlaükàraþ /
atha virodhamålo viùamàlaükàraþ kathyate /
##
yatra kàraõàdviruddhakàryasyotpattistadekaü viùamam / akàryabhåtasyànarthasyotpattirdvitãyam / viråpayorvastunoþ saüghañane tçtãyam / tatra prathamaü yathà---
##
atra nãlavarõàt khaógàdindughavalasya ya÷asaþ samutpattiþ /
dvitãyaü yathà---
#<àstàü jayà÷à ripubhåpatãnàü saügràmasãmàmamupàgatànàm /
pratàparudrasya vilokanena bhra÷yanti jãvaiþ samamàyudhàni // ViPrud_8.167 //>#
atra samarodyogaphalasya na kevalaü jayasyànutpattiryàvajjãvitabhraü÷aråpànarthotpattirapi / tçtãyaü yathà---
##
atra mahànagaranivàsayogyànàü ràj¤àma÷ivànàü vanaprade÷ànàü viråpàõàü saüghañanam /
evaü virodhagarbhàlaïkàrà nirõãtàþ /
[VIII.28-samàlaïkàraþ]
samàlaïkàraþ /
##
yatrànyonyànuråpapadàrthasaüghañanà kriyate sa samàlaïkàraþ / yathà---
##
(vidyàþ sakalà lakùmyà samaü pratàparudre /
saüghañayya susadç÷aü bhavati kçtàrthaþ svayaü brahmà //)
atra pratàparudre sakalavidyànàü lakùmyà÷ca yogaþ /
[VIII.29-tulyayogitàlaïkàraþ]
tulyayogitàlaïkàraþ /
atha gamyamànopamyàlaükàravargaprastàvaþ /
##
yatra kevalaprastutànàü kevalàprastutànàü và samànadharmasaübandhàdaupamyaü gamyate sà tulyayogità / prastutànàü yathà---
##
atra kãrttãnàü dviùadaïganànàü ca pràkaraõikatvam / pàõóuratàü bhajanta iti samànadharmaþ / apràkaraõikànàü yathà---
##
atra kårmendraprabhçtãnàmapràkaraõikatvam / niþ sàratàü pràptà iti samànadharmaþ / atra gamyamànaupamyaü na vàstavam ; kiü tu vaivakùikam /
[VIII.30-dãpakàlaïkàraþ]
dãpakàlaïkàraþ /
##
yatra prastutàprastutànàü samastànàmeva samànadharmasaübandhenaupamyaü gamyate taddãpakam / tasya dharmasyàdimadhyàntagatatvena traividhyam / àdidãpakaü yathà---
##
(bhàti nalena kçtayugaü raghukuladãpena ÷auriõà tretà /
dvàparastapojaninà kaliyugaü vãrarudreõa //)
atra yathà nalaràmadharmaputraiþ kçtatretàdvàparàþ ÷obhante, tathà vãrarudreõa kaliyugaü ÷obhata ityaupamyaü gamyate / madhyadãpakaü yathà---
##
(bhàgãrathyà jalanidhã ràjate jyotsnayà pårõimàcandraþ //
÷rutyà kamalabhavaþ kãrttyà pratàparudro 'pi //)
atra bhàgãrathyàdibhiþ samudràdayo yathà ràjante tathà kãrttyà pratàparudro ràjata ityaupamyaü gamyate / antadãpakaü yathà---
##
(asuralokaü suranàtho naralokaü vãrarudranaranàthaþ //
phaõilokaü phaõinàtho rakùati nirupadravodvegam //)
atra yathà suralokaphaõilokau suranàthaphaõinàthàbhyàü rakùitau, tathà vãrarudreõa naraloko rakùita ityaupamyaü gamyate /
atha padàrthagatàlaükàradvayànantaraü vàkyàrthagatamalaükàradvayaü niråpyate /
pratãvaståpamàlaïkàraþ /
##
yatra vastuprativastubhàvena sàmànyaü vàkyadvaye nirdi÷yate tena gamyaupamyà prativaståpamà / sà sàdharmyavaidharmyàbhyàü dvividhà /
prathamà yathà---
##
atra yathà samudraviloóane manthànàcalaþ kùamastathà ÷atruviloóane pratàparudraþ ÷akta ityaupamyaü gamyate / dvitãyà yathà---
##
atra candreõa yathà cakoraparitoùaõaü kriyate, tathà vãrarudreõa janara¤janaü kriyata iti vaidharmyeõaupamyaü gamyate /
atha dçùñàntaþ /
[VIII.31-dçùñàntàlaraïkàraþ]
dçùñàntàlaïkàraþ /
##
yatra bimbapratibimbabhàvena sàmànyaü vàkyadvaye nirdi÷yate, sa dçùñàntàlaükàraþ / so 'pi sàdharmyavaidharmyàbhyàü dvividhaþ / àdyo yathà---
##
atra pratàparudrasya mero÷ca bimbapratibimbabhàvàdaupamyaü gamyate / vaidharmyeõa yathà--
##
atra yathà bhàsvadudayamàtreõa padmàni samunmãlanti tathà pratàparudradayàvilokanamàtreõa saüpadaþ saübhavantãti vaidharmyeõa bimbapratibimbanam /
[VIII.32-nidar÷anàlaïkàraþ]
nidar÷anàlaïkàraþ /
atha gamyamànaupamyaprastàvànnidar÷anàlaükàro niråpyate /
##
yatropamànadharmasyopameyagatatvena nibaddhasyànvayàsaübhavàt tatsambandhàrthaü bimbapratibimbakaraõamàkùipyate, saikà nidar÷anà / tadviparyaye dvitãyà nidar÷anà / prathamà yathà---
##
atra tãvrabhànorabhikhyàyàþ prakçte 'saübhavàdabhikhyàsadç÷ãmabhikhyàü vahatãti bimbapratibimbakaraõàkùepaþ / upameyadharmasyopamàne 'saübhavàd yathà---
##
atra ya÷ovai÷adyasya dugghàrõavàdau asaübhavàt sàdç÷yopagamena bimbapratibimbanaü gamyate / kvacinniùedhava÷àdàkùiptayà pràptyà bimbapratibimbakaraõàkùepo yathà---
yathà---
##
atra mu¤cantãti niùedhàt pårvaü raktotpala÷rãpràptiràkùiptà /
[VIII.33-vyatirekàlaïkàraþ]
vyatirekàlaïkàraþ
atha vyatirekaþ /
##
yatropamànàdupameyasyàdhikyena nyånatvena và pratipàdanena bhedapradhànaü sàdharmyamupagamyate sa vyatirekàlaükàraþ / yathà---
##
atra ravi÷a÷inorasaübhavena sarvapriyaükaratvenopameyabhåtasya pratàparudrasyàdhikyaü kuvalayakamalàdçtaprakà÷a ityuktamiti ÷leùasamutthàpito vyatirekaþ /
atha ÷leùàlaïkàro niråpyate /
##
yatra kevalaprakçtayoþ kevalàprakçtayo÷ca ÷leùaþ kathyate; tatra prakàradvaye vi÷eùaõavi÷eùya÷liùñatà / prakçtàprakçtaviùaye 'ntyabhede vi÷eùaõamàtra÷liùñatà / vi÷eùyayorapi ÷liùñatve ÷abda÷aktimåladhvaniprasaïgàt / kevalaprakçtayoþ kevalàprakçtayo÷caika÷abdagocaratve tu na dhvani÷aïkà / atràrthadvayapratipàdane 'prastutatvena prastutatvena và vaimagyàbhàvàdabhidhaiva samarthà / prastutàprastutaviùaye tu abhidhàyàþ prastutaikaparatantratvàdaprastutàrthapratipattirvya¤janavyàpàràyattaiva / tathà coktaü kàvyaprakà÷e---
"anekàrthasya ÷abdasya vàcakatve niyantrite /
saüyogàdyairavàcyàrthadhãkçd vyàpçtira¤janam //' iti /
tadevaü tridhà ÷leùaþ / tatra kevalapràkaraõikayoryathà---
##
atra påjàviùayatayà hariharayoþ pràkaraõikatvam / apràkaraõikayoryathà---
##
atra mahàkulànàü hari÷candraprabhçtãnàü kulaparvatànàü copamànatvenàpràkaraõikatvam / pràkaraõikàpràkaraõikayoryathà---
vijitàripuro
mårtau vilasatsarvamaïgalaþ /
##
atra pratàparudrarudrayoþ pràkaraõikàpràkaraõikatvam /
[VIII.34-parikaràlaïkàraþ]
parikaràlaïkàraþ /
vi÷eùaõavaicitryamålatvàt parikara ucyate /
##
yatra vi÷eùaõàni sàbhipràyàõi nibadhyante sa parikaràlaükàraþ / yathà---
##
atra ràj¤a ityevamàdivi÷eùaõàni utpràsagarbhàõi /
[VIII.35-àkùepàlaïkàraþ]
àkùepàlaïkàraþ /
athàkùepàlaükàraþ
##
yatra vi÷eùapratipattyarthamuktavakùyamàõayoþ pràkaraõikayorniùedhàbhàsaþ kathyate, sa àkùepàlaükàraþ / uktaviùaye vastu và kathanaü và niùidhyate / vakùyamàõaviùaye kathanameva niùidhyate / tatràpi sàmànyaråpeõa pratij¤àya vi÷eùaråpeõa niùedhaþ / aü÷oktàvaü÷àntarasya và niùedhaþ / evaü caturvidho 'yamàkùepaþ / krameõaiùàmudàharaõàni /
##
atra ràjasandhivigrahakàriõàmuktau na vayaü saüde÷ahàriõa iti vastuniùedhaþ / sa cànupapadyamànaþ saüdhivigrahakàlocitakaitavavacanaparihàreõa tattvavàditve paryavasitaþ, sarvajagatpàlakasya tava ÷atrubhàvena nàlokanãyà ràjànaþ, kiü tu bhçtyaråpeõa saürakùaõãyà ityevamàdivi÷eùamàkùipati / kathananiùedho yathà---
##
atra vayama÷araõà ityevamàdyuktikathananiùedhà (dà) bhàsaråpàdava÷yaparipàlanãyatvàdivi÷eùaþ pratãyate / vakùyamàõaviùaye sàmànyaü pratij¤àya kathananiùedho yathà---
##
atra vij¤àpayàma
iti sàmànyaü pratij¤àya kathananiùedhàbhàsàt sarvathà vayaü rakùaõãyà iti vi÷eùa àkùipyate / aü÷oktàvaü÷àntarasya niùedho yathà---
##
atra pratàparudro mahãyàn, yåyamalpà ityaü÷oktyà yadi và kimuktairityaü÷àntaraniùedhàbhàsena sarvathà praõàmaiþ prasàdanãyo 'yam, na tu pràtipakùyamavalambanãyaü yuùmàbhiriti ÷atrustrãvacanabhaïgyà vi÷eùa àkùipyate /
##
yathà ca iùñaniùedhasyànupapadyamànatayà àbhàsatvaü tathà aniùñavidherapyanupapadyamànatayà àbhàsatvam / yathà---
##
atràniùñabhåtaü pratàparudrapàdasevàtyajanaü tadripukàminyà vidhãyate / sa vidhiranupapadyamàna àbhàse paryavasyati / araõyagçhamedhinyà rãtirabhyasyata ityanena vidhyàbhàsa eva upabçühitaþ /
[VIII.36-vyàjastutyalaïkàraþ]
vyàjastutyalaïkàraþ /
atha gamyaprastàvàt vyàjastutirucyate /
##
yatra nindàkathanamukhena stutirgamyate---ekà sà / yatra stutimukhena nindà gamyate---sà dvitãyà vyàjastutiþ / krameõa yathà---
##
stutyà nindà yathà---
##
[VIII.37-aprastutapra÷aüsàlaïkàraþ]
aprastutapra÷aüsàlaïkàraþ /
atha gamyatvaprastàvàdaprastutapra÷aüsocyate /
##
yatra sàråpyeõa sàmànyavi÷eùabhàvena kàryakàraõabhàvena càprastutakathanàt prastutapratãtistatràprastutapra÷aüsà / aprastutàt prastutapratãtirityanena samàsoktervyàvçttiþ / na ca kàryàt kàraõapratãtàvanumànàvirbhàva÷aïkà ; anumànàlaükàre pratyàyyapratyàyakayordvayorapi pràkaraõikatvàbhyupagamàt / anena paryàyoktasya vyàvçttirapi / na càyaü dhvaniþ / pratãyamànasya vàcyasiddhyaïgatvàt / tatra sàråpyeõa yathà---
#<à÷àsu pra÷amitavàsanodayebhyaþ kiü labdhaü bhramaragaõairjarattarubhyaþ /
punnàgo navanavasaurabhaprasånairàmodaü di÷ati vivàsamàrabhadhvam // ViPrud_8.207 //>#
atra bhramaravçttàntenàprastutena sarvàn asaüpårõavibhavàn urvã÷varàn vihàya sakalaguõaparipårõaþ sarvajanànandã pratàparudra eka eva sarveùàü viduùàü sevya iti prastutaü pratãyate / sàmànyàdvi÷eùapratãtiryathà---
##
atra pratàparudrasya guõamahattve prastute sàmànyamabhihitam / vi÷eùàt sàmànyapratipattiryathà---
##
(draùñumanà api na pa÷yati na bhaõati vaktuü sakautåhalàpi /
spar÷à÷ayàpi na spç÷ati vanitàyàþ kãdç÷ã sçùñiþ //)
atra mugdhànàü navasaügame mahatã lajjeti sàmànye prastute vi÷eùo 'bhihitaþ / kàryàt kàraõapratãtiryathà---
##
atràrõavàdãnàü gàdhatvàdibhiþ kàryabhåtairaprastutaiþ kàraõabhåtaü pratàparudragàmbhãryàdi pratãyate / kàraõàt kàryapratãtiryathà---
##
atra kathamãdç÷amahàvibhavabhàjanamadhunà bhavasãti kàryaü pçcchate savismayàya suhçde kàraõabhåtà pratàparudrakçpàdçùñirabhihità /
vàcyasaübhàvasaübhavobhayaråpatayà yathàsaübhavaü bhedàþ svayaü draùñavyàþ /
[VIII.38-paryàyoktàlaïkàraþ]
paryàyoktàlaïkàraþ /
gamyatvaprastàvàt paryàyoktamucyate /
##
yatra prastutasyaiva kàryasya varõanàt prastutameva kàraõaü gamyate, tat paryàyoktam / yathà---
##
atra ripunagarãdãrghikàvàrivihàreõa pratàparudracamåcarakartçkeõa kàryabhåtena samarapràrambha eva svapuràõi vihàya palàyità pratinçpàþ iti kàraõaü pratãyate /
[VIII.39-pratipàlaïkàraþ]
pratãpàlaïkàraþ
/
atha pratãpam /
#<àkùepa upamànasya kaimarthakyena kathyate /
yadvopameyabhàvaþ syàt tatpratãpamudàhçtam // ViPrud_8.214 //>#
yatropameyasya lokottaratvàdupamànàkùepaþ kriyate, tadekaü pratãpam / yatropamànasyopameyatvaü kalpyate, tat dvitãyam / àdyaü yathà---
##
dvitãyaü yathà---
##
[VIII.40-anumànàlaïkàraþ]
anumànàlaïkàraþ /
##
råpakahetukatvena tarkànumànavailakùaõyam / yathà---
##
kàvyaliïgàlaükàraþ /
atha kàvyaliïgam /
##
yatra heturvàkyagatatvena padagatatvena và pratipàdyate tat kàvyaliïgam /
yathà---
##
atra vàkyàrthagato hetuþ / padàrthagato yathà---
##
atra pårvaü parimlànàyà bhåpàlaphàlalipeþ punarucchvàse pratàparudranarendracaraõanakhacandrikàsecanaü hetuþ / tasya vi÷eùaõagatatvàt padàrthagatatvoktiþ /
arthàntaranyàsàlaïkàraþ /
athàrthàntaranyàsaþ /
##
yatra kàryakàraõabhàvena, sàmànyavi÷eùabhàvena và prakçtasamarthanaü kriyate, so 'rthàntaranyàsaþ / kàryakàraõabhàvena yathà---
##
atra phalaråpeõaunnatyena namratvakàraõaü samarthitam /
sàmànyàdvi÷eùasamarthanaü yathà---
##
atra bhãtasya sarvaü bhayakàrãti sàmànyamacetanebhyo ripubhåpà bibhyatãti vi÷eùaü samarthayati / vi÷eùàt sàmànyasamarthanaü yathà---
##
atra pratàparudrasaügatimahimnà kaliþ kçtayugasadç÷a iti vi÷eùeõa sàmànyasamarthanam / kàryakàraõabhàve 'pi kàraõàt kàryasamarthanaü kàvyaliïge 'ntarbhåtamiti tannoktam / ataþ prakàratrayamarthàntaranyàsasya /
[VIII.41-yathàsaükhyàlaïkàraþ]
yathàsaükhyàlaïkàraþ /
tarkanyàyamålàlaükàrànantaraü vàkyanyàyamålàlaükàrà niråpyante /
##
yatra yena krameõoddiùñàþ padàrthàstenaiva krameõànåddi÷yante ; tatra yathàsaükhyàlaükàraþ / yathà---
##
[VIII.42-arthàpyalaïkàraþ]
arthàpattyalaïkàraþ /
##
yatra kasyacidarthasya niùpattau tatsamànanyàyàt kaimutyenàrthàntaramàpatati so 'rthàpattiralaükàraþ / na càtrànumàna÷aïkà, kaimutyanyàyasaübandharåpatvàt / yathà---
##
api ca---
##
atra pratàparudràpekùayà meràvapyasàre 'nyeùàü mahãbhçtàmarthàdasàratvaü kaimutyàdàpatati /
parisaükhyàlaïkàraþ /
atha parisaükhyà /
##
yatraika vastu yugapadanekatra saübhàvyamànamekatraiva niyamyate, sà parisaükhyà sà prathamaü dvividhà, pra÷napårvikà, tadanyathà ceti / tayordvarjayorvarjanãyasya ÷àbdatvàrthatvàbhyàü dvaividhye càturvidhyam / tatra ÷àbdavarjanãyà pra÷napårvikà yathà---
##
àrthavarjanãyà pra÷napårvikà yathà---
##
÷àbdavarjanãyà apra÷napårvikà yathà---
##
àrthavarjanãyà apra÷napårvikà yathà---
##
##
alaïkàrasya ÷leùeõa càrutvàti÷ayaþ /
[VIII.42-uttaràlaïkàraþ]
uttaràlaïkàraþ /
##
yatrottarànnibadhyamànàt pra÷na unnãyate tadekamuttaram / càrutvàrthamasakçllokottaraü pra÷napratipàdanapårvamuttaraü dvitãyamuttaram / krameõa yathà---
##
atra pratàparudro yadà prabhavati tadàrabhya pårõadharmapratiùñhà mahã / mahãdevà api tathàvidhasaütoùabhàjaþ / kimadhunà pçcchasãtyuttaràt kiü pratàparudraràjye dharmapratipàlanamasti kiü sukhino bhåsurà ityunnãyate pra÷naþ / dvitãyaü yathà---
##
(ki nu dhanaü ? kulavidyà ; ko làbhaþ ? sajjanena sahavàsaþ /
kà nagarã ?
eka÷ilà ; ko ràjà ? vãrarudranaranàthaþ //)
[VIII.43-vikalpàlaïkàraþ]
vikalpàlaïkàraþ /
##
yatra tulyapramàõànu÷iùñayorviruddhayoryugapatpràptau ekasyàsaübhavastatra vikalpaþ /
aupamyagarbhatvàccàrutvam / yathà---
##
atra pratàparudre prabhavati ràj¤àü saüdhivigrahàbhyàü tulyabalapramàõàbhyàü ÷ironamanadhanurnamane yugapadeva pràpte, tayorviruddhatvàdyaugapadyàsaübhave vikalpaþ /
samuccayàlaïkàraþ /
##
yatra guõànàü vaimalyàdãnàü kriyàõàü ca dar÷anàdãnàü yugapadavasthànaü tatra samuccayàlaükàraþ / yathà---
##
kriyàsamuccayo yathà---
##
(prekùate imàü narendraþ pravi÷ati madana÷ca galati màna÷ca /
ghårõate mana÷ca ÷ånyaü kimetat pa÷yata sakhyaþ //)
ete bhinnaviùayatve udàharaõe / ekaviùayatve yathà---
##
guõakriyàsàmastyena yathà---
##
dvitãyaþ samuccayaþ /
##
yatraikaü kàryaü
sàdhayitumahamahamikayà bahånàü kàraõànàmudyamaþ, so 'pi samuccaya eva, yugapadanekeùàmavasthànàt /
yathà---
#<÷ubhraü ya÷aþ ÷auryamahacca vçttaü vidyànavadyà vimalaü kulaü ca /
pratàparudrasya nare÷varasya lokottaràü rãtimuda¤cayanti // ViPrud_8.248 //>#
atra ya÷aþ prabhçtãnàü lokottararãtisaüpàdane pratyekaü hetutve 'pi yugapatkhalekapotanyàyena saübandhaþ /
samàdhyalaïkàraþ /
atha samàdhirucyate /
##
yatraikasmin kàraõe kàryasàdhanàya pravçtte kàkatàlãyatayànyat kàraõamàgatya tatkàryaü sukaraü karoti sa samàdhyalaïkàraþ /[VIII.44-samàdhyalaïkàraþ]yathà---
##
atra pratàparudranarendrakrodha÷àntyarthaü raõàgre prakràntastutãnàü ràj¤àü vaktreùu vàyuva÷àt kàkatàlãyatayà patitaistçõaiþ kopa÷àntilakùaõakàryasya sukaratvam /
[VIII.45bhàvilaïkàraþ]
bhàvikàlaïkàraþ /
atha lokanyàyamålàlaükàrà niråpyante /
##
yatràdbhutacaritopavarõanàd bhåtabhàvinorvastunoþ pratyakùàyamàõatvaü bhavati sa bhàvikàlaïkàraþ / na ca bhåtabhàvinoþ pratyakùavadavabhàso viruddhaþ / atyadbhutavastuvarõanayà bhàvukànàü hçdi bhàvanodayàt / tathà ca bhàvanàyàþ (punaþ) puna÷cetasi nidar÷anàt pratyakùàyamàõatvaü ghañata eva / yathà pànthasya kàminãbhàvanayà tasyàþ pratyakùàyamàõatvam / na ceyaü svabhàvoktiþ ; tasyàü vastusvabhàvasya yathàvadvarõanayà pratyakùàyamàõatà / iha tvatyadbhutatvena / nàpi rasavadàdyalaïkàraþ ; tatra vibhàvàdyanusaüdhànenaiva rasàderbhàvyatvam, na tvatyadbhutatvena / na ceyamutprekùà, atãtànàgatayoþ pratyakùatvenàdhyavasàyàbhàvàt, na càyaü bhràntimadalaïkàraþ, bhàvanàyà abhràntiråpatvàt / ataþ sarvottãrõa evàyamalaïkàraþ / yathà---
##
atràùñàda÷advãpayuktàyà medinyà daüùñràgre mçdbinduråpateti atyadbhutavarõanayà tathàvidhabhàvanàyàü pratyakùavat pratãtisaübhavaþ /
[VIII.46-pratyanãkàlaïkàraþ]
pratyanãkàlaïkàraþ /
atha pratyanãkàlaïkàraþ pratipàdyate /
##
yatra prabalasya pratipakùasya pratãkàràsàmarthyàt tadãyatiraskàro bhavati tat pratyanãkam / yathà---
##
atra sàdç÷yahetukaü tadãyatvamityalaükàratvam /
[VIII.47vyaghàtàlaïkàraþ]
vyàghàtàlaïkàraþ /
atha vyàghàtaþ /
##
yadvastu yena kenacit kartrà yena sàdhanena sàdhitaü, tadvastu tenaiva sàdhanenànyena kartrà yadanyathà kriyate sa vyàghàtaþ / yathà---
##
[VIII.48-paryàyàlaïkàraþ]
paryàyàlaïkàraþ /
atha lokanyàyamålàlaïkàraniråpaõaprastàvàt paryàyàlaükàro niråpyate /
##
yatra kramàdekamàdheyamanekasminnàdhàre vartate sa ekaþ paryàyaþ / na càtra vi÷eùàlaükàraþ, tatraikasyànekatra yugapadvartanam, atra krameõa / tathaikasminnàdhàre 'nekamàdheyaü vartate sa dvitãyaþ paryàyaþ / na càtra samuccayàlaükàraþ, tatràpyekatrànekeùàü yugapadvartanam, atra krameõa / yathà---
##
atraikasyà medinyàþ kramàdanekatra vartanam / dvitãyaþ---
##
[VIII.49-såkùmàlaïkàraþ]
såkùmàlaïkàraþ /
atha såkùmàlaïkàro niråpyate /
##
vidagdhamàtraj¤eyasyàrthasya yatràkàreïgitàbhyàü prakà÷anaü sa såkùmàlaïkàraþ /
yathà---
##
(gurujanasavidhe vadhårdçùñvà narendrapreùitàü dåtãm /
sarvàïgeùu sahàsaü kastårãvilepanaü karoti //)
atra kastårãvilepanena timirasamayaþ saüketakàla iti prakà÷itam
[VIII.50-udàttàlaïkàraþ]
udàttàlaükàraþ /
athodàttàlaükàraþ kathyate / tasyàpi lokanyàyamålataivànantaryakàraõam /
##
yatra mahàsamçddhi÷àlino vastuno varõanaü kriyate, tatra udàttàlaïkàraþ /
yathà---
##
atha samànanyàyàt parivçttirniråpyate /
##
samanyånàdhikànàü samàdhikanyånairvinimayaþ parivçttiþ / samena samaparivçttiþ, nyånenàdhikaparivçttiþ, adhikena nyånaparivçtti÷ceti / samena samaparivçttiryathà---
##
atra vacasàü gandhasindhuràõàü ca samatvam /
nyånenàdhikaparivçttiryathà---
##
atra tyajyamànàdupàyanàderàdãyamànasya pratàparudrakçpàvilasitasyaivàdhikyam / adhikena nyånaparivçttiryathà---
##
atra
tyajyamànàdàbharaõajàtàdàdãyamànasya valkalàdernyånatvam /
[VIII.51-kàraõamàlàlaïkàraþ]
kàraõamàlàlaïkàraþ /
atha ÷çïkhalànyàyamålàlaïkàrà niråpyante /
##
yadà pårvapårvaü krameõottarottaraü prati hetutàü bhajate, sa kàraõamàlàkhyo 'laïkàraþ / yathà--
##
[VIII.52-ekàvalyalaïkàraþ]
ekàvalyalaïkàraþ /
##
yatra pårvapårvaü prati krameõottarottaraü vi÷eùaõatvaü bhajate, sa ekàvalyalaïkàraþ /
yathà---
##
etat sthàpanenodàharaõam / apohanenàpi bhavati ; yathà---
##
[VIII.53-màlàdãpakàlaïkàraþ]
màlàdãpakàlaïkàraþ /
##
yatra pårvapårvasyottarottaraguõàvahatvaü sa màlàdãpakàlaïkàraþ /
yathà---
##
[VIII.54-sàràlaïkàraþ]
sàràlaïkàraþ /
##
yathà---
##
sakalabhuvanasàrabhåtaü pratàparudraü viùayãkurvata÷ciràdasyàlaïkàrasya sàra ityanvarthàbhidhànam //
iti ÷rãvidyànàthakçtau pratàparudraya÷obhåùaõe 'laïkàra-
÷àstre 'rthàlaïkàraprakaraõaü samàptam /
_______________________________________________
// atha mi÷ràlaïkàraprakaraõam //
atha saüsçùñisaükarau niråpyete /
yathà laukikànàmalaïkàràõàü hiraõmayànàü maõimayànàü ca pçthak saundaryahetånàmanyonyasaübandhena càrutvàti÷ayo dç÷yate ; tathaiva kàvyàlaïkàràõàü råpakàdãnàü mithaþ saübandhena saundaryàti÷ayaþ pratãyate / sa ca saübandho dvividhaþ---saüyogaråpaþ, samavàyaråpa÷ceti / saüyoge (mi÷ra) tilataõóulanyàyaþ / samavàye---(mi÷ra) kùãranãranyàyaþ / tilataõóulanyàyena saübandhe saüsçùñiþ / kùãranãranyàyena saübandhe saükaraþ / anayoþ pçthak càrutvàti÷ayahetutvàdalaïkàradhurandharatvam ; na tu pårvoktàlaïkàra÷eùatà /
saüsçùñiþ /
tatra prathamaü saüsçùñirnigadyate /
##
yatra tilataõóulanyàyena parasparasaübaddhà råpakàdayo bhavanti sà saüsçùñiþ / sà trividhà---÷abdàlaïkàragatatvena, arthàlaïkàragatatvena, ubhayàlaïkàragatatvena ca /
[IX.1.1-÷abdàlaïkàrasaüsçùñiþ]
÷abdàlaïkàrasaüsçùñiryathà---
#<÷umbhatsaübhramagandhasindhuradhurànirdàritorvãtalà-
stvaïgattuïgaturaïgamapratibhayà dràksyandanasyandanàþ /
tãvràrambhasamudyadudbhañabhañàñopasphuraddiktañà
niþ sãmàþ prasaranti rudrançpaterjaitraprayàõodyamàþ // ViPrud_9.2 //>#
atra cchekànupràsavçttyanupràsayoþ saüsçùñiþ /
[IX.1.2-arthàlaïkàrasaüsçùñiþ]
arthàlaïkàrasaüsçùñiryathà---
##
atra nidar÷anopamàyoþ saüsçùñiþ /
[IX.1.3-ubhayasaüsçùñiþ]
ubhayasaüsçùñiryathà--
##
atra vçttyanupràsopamàyoþ saüsçùñiþ /
IX.2saïkaraþ /
atha saïkaro niråpyate /
##
yatra kùãranãranyàyenàlaïkàràõàü mithaþ saübandho bhavati sa saïkaraþ / tasyàïgàïgibhàvena ekavàcakànuprave÷ena saüdehena ca traividhyam / tatràïgàïgibhàvasaïkaro yathà---
##
atra yàtràþ pràvçóvihàrà ivetyupamàlaïkàreõa dvipaghañàkàdambinãtyatropamà prasàdhyata iti sajàtãyayoraïgàïgibhàvaþ ; kàdambinãva dvipaghañeti samàsà÷rayaõàt / kùoõãbhçtkañakoparodhetyatra
÷leùamålàti÷ayoktiþ / vijàtãyasaïkaro yathà---
##
atra prakùàlanàyevetyutprekùayà durlipikalmaùasyetyatra råpakaü prasàdhyata iti vijàtãyayoraïgàïgibhàvaþ /
ekavàcakànupraviùñasaïkaro yathà---
##
atra vijitàripura ityarthasàmyàdupamà, vilasatsarvamaïgala iti ÷abdasàmyàt ÷leùa÷ca ÷ambhurivetyekasminniva÷abde 'nupraviùñau /
saüdehasaïkaro yathà---
##
atra kàkatãyakulàmbudhau ityàdau råpakopamàyoþ saüdehasaïkaraþ / kàkatãyànvaya evàmbudhiþ, kàkatãyànvayo 'mbudhiriveti samàsadvayasaübhavàt / na càtra sàdhakaü bàdhakaü và pramàõamanyatarasyàstãti saüdeha eva paryavasyati / sàdhakabàdhakapramàõasaübhave tu saüdehanivçttiþ / atra sàdhakaü yathà---
##
atra kãrttaya eva ma¤jarya iti råpakàlaïkàre vataüsayantãti sàdhakaü pramàõam/ (a) vataüsãkaraõenàbhedapratãtiþ / bàdhakaü yathà---
##
atra pratipakùabalàrõava ityupamàyà vyàkulãkçtasattva iti bàdhakaü pramàõam ; "upamitaü vyàghràdibhiþ sàmànyàprayoge' ityanu÷àsanena sàmànyaprayogasyopamàbàdhakatvàt / ataþ pàri÷eùyàdråpakàlaïkàraþ / evaü yathàsaübhavamanyeùàmalaïkàràõàü saüsçùñisaïkarau boddhavyau tatra tatra prabandheùu //
iti ÷rãvidyànàthamahopàdhyàyakçtau pratàparudraya÷obhåùaõe 'laïkàra-
÷àstre mi÷ràlaïkàraprakaraõaü samàptam / pritàparudrãyaü
nàmàlaïkàra÷àstraü samàptam //