% ityàdiùu na ùaùñãsamàsapratiùedhaþ / påraõena påraõapratyayàntenànyataddhitàntatvàt / ùaùño bhàgaþ ùaùña iti / %%(Pà_5,3.48) , %<ùaùñàùaùñamàbhyàü>%(Pà_5,3.50) ityanvidhànàt //17//
__________
##
%% , %% ityàdiùu ùaùñãsamàsaprati.ùedho guõavacanena pràpto , vàli÷yàttu na kçtaþ //18//
__________
##
avarjyo na varjanãyo vyadhikaraõe bahuvrãhiþ / janmàdyuttarapadaü yasya sa janmàdyuttarapadaþ / yathà ----
%% iti /
//19//
__________
##
hastàgram agrahastaþ , puùpàgram , agrapuùpamityàdayaþ prayogàþ katham ? àhitàgnyàdiùvapàñhàt / pàñhe và tadaniyamaþ syàt / àha ---- guõaguõinorbhedàbhedàt / tatra bhedàd , hastàgràdayaþ / abhedàdagrahastàdayaþ //20//
__________
##
kàùñhatçõaü tçõakàùñhamiti yadçcchayà pårvanipàtaü kurvanti / tatràpabhraü÷o lakùyaþ pariharaõãyaþ / anityatvaj¤àpanantu na sarvaviùayamiti //21//
__________
##
%% ityatra såtre %% iti parigaõanaü kçtam / tasya pràyikatvànnipàtenàpyabhihite karmaõi na karmavibhaktirbhavati / yathà (kumàra. 2-55) ----
%%
%%
iti //22//
__________
#<÷akyamiti råpaü karmàbhidhàyàü liïgavacanasyàpi sàmànyopakramàt // VKal_5,2.23 [*VKal_5,2.22] //>#
÷akeþ %<÷akisaho÷ca>%(Pà_3,1.99) iti karmaõi yati sati ÷akyamiti råpaü bhavati [k: karmàbhidhàyàü karmavacane] / viliïgavacanasyàpi viruddhaliïgavacanasyàpi , karmàbhidhàyàü karmavacane sàmànyopakramàd vi÷eùànapekùàyàmiti / yathà ----
%<÷akyamoùadhiyaternavodayàþ karõapåraracanàkçte tava /
apragalbhayavasåcikonalà÷chettumagranakhasaüpuñaiþ karàþ //>%
atra bhàùyakçdvacanaü liïgam / yathà ----
%<÷akyaü ca ÷vamàüsàdibhirapi kùut pratiantum>% iti /
na caikàntikaþ sàmànyopakramaþ / tena
%<÷akyà bhaïktuü jhañiti visinãkandavaccandrapàdàþ >%
ityapi bhavati //23//++
__________
##
%%(Pà_2,3.20) ityatra såtre yathàïgànàü hànistathàdhikyamapi vikàraþ / yathà ---- %% iti bhavati , tathà %% ityapi bhavati //24//
__________
##
%<àyuùaþ kçmikãñànàmalaïkaraõamalpatà>% ityatra kçmikãñànàmiti prayogo na yuktaþ / %% ityekavadbhàvaprasaïgàt / na ca madhyamapadalopã samàso yuktaþ / tasyàsarvaviùayatvàt //25//
__________
##
%% ityatra kharoùñràviti prayogo na yuktaþ / gavà÷vaprabhçtiùu %% iti pàñhàt //26//
__________
#<àsetyasateþ // VKal_5,2.27 [*VKal_5,2.26] //>#
%% ityatràsetyasaterdhàtoþ , %% ityasya prayogaþ , nàsteþ ; bhåbhàvavidhànàt //27//
__________
##
%%
iti prayogaþ / sa càyuktaþ / yudheràtmanepaditvàt / tat kathaü yuddhyedityàha yudhaþ kyaci yudhamàtmana icched yuddhyediti //28//
__________
##
%% ityàdiùu kyaï niråpyaþ / bhç÷àdiùu pàñhàt / nàpi kyaù / lohitàdiùvapàñhàt //29//
__________
##
%% ityatràhetau õic dç÷yate / sa kathamityàha / curàdipàñàt / curàdiùu %% , %%, %% iti pàñhàt //30//
__________
##
%%
ityatrànucarãti na yuktaþ / ikàralakùaõàbhàvàt / tat katham ? / àha ---- careùñitvàt / pacàdiùu caraóiti pañhyate //31//
__________
##
%% ityatra kesaràlamiti katham ? / àha ---- alateraõi / %% ityasmàddhàtoþ kesara÷abde karmaõyupapade , karmaõyaõ ityanenàõi sati kesaràlamiti siddhyati //32//
__________
##
%% ityatra patralamiti katham ? / àha ---- làteþ ke / %% ityetasmàddhàtoràdànàrthàt patra÷abde karmaõyupapade , %<àto'nupasarge kaþ>%(Pà_3,2.3) iti kapratyaye satãti //33//
__________
##
mahãdhra-dharaõãdhràdayaþ ÷abdàþ målavibhujàdidar÷anàt kapratyaye satãti / garhãü dharatãti mahãdhra iti / evamàdayo'nye'pi draùñavyàþ //34//
__________
##
brahmàdiùåpapadeùu hanteþ kvibvidhau %%(Pà_3,2.87) ityatràrihàripuhà ityevamàdãnàmasiddhiþ / niyamàt / %% iti niyamànyataraviùayo niråpyaþ //35//
----------------------------
[k: comm.]
brahmàdiùåpapadeùu hanteþ kvibvidhau %%(Pà_3,2.87) iti niyamàt %% iti niyamàt arihà , ripuhà , ityevamàdãnàmasiddhiþ //34//
----------------------------
__________
##
brahmavit , bçtrabhidityàdayaþ prayogà na yuktàþ / %%(Pà_3,2.87) ityàdiùu %<[k: brahmàdiùu] hantereva>% iti niyamàt / àha ---- kçdantavçttyà / vettãti vit / bhinattãti bhit / %%(Pà_3,2.76) iti kvip / tataþ kçdantairvidàdibhiþ saha brahmàdãnàü ùaùñhãsamàsa iti /
__________
##
tairvidàdibhirhãdharàdayo vyàkhyàtàþ / dharatãti dharaþ / mahyà dharo mahãdharaþ / evaü gaïgàdharàdayo vyàkhyàtàþ //37//
__________
##
%% %% iti , %% ityàdayo'pi prayogà dç÷yante / te kathamity [k:atra] àha ---- te karmakartari kartari ca bhavanti / karmakartari càyamiùyate ityatra , cakàraþ kartari cetyasya samuccayàrthaþ //38//
__________
##
%% , %% ityàdayaþ prayogà÷cintyàþ / %%(Pà_3,3.33) iti gha¤prasaïgàt //39//
__________
##
avatara÷abdasyàpacàya÷abdasya ca dãrghatvahrasvatvavyatyàso bàlànàü bàli÷ànàü prayogeùviti / te hyavataraõamavatàra iti prayu¤jate / màrutàvatàra iti / sa hyayuktaþ / bhàve tarateravvidhànàt / apacàyamapacaya iti prayu¤jate ---- puùpàpacaya iti / atra %%(Pà_3,3.40) iti gha¤pràpta iti //40//
__________
#<÷obheti nipàtanàt // VKal_5,2.41 [*VKal_5,2.40] //>#
÷obhetyayaü ÷abdaþ sàdhuþ / nipàtanàt / %<÷ubha ÷umbha ÷obhàrthau>% iti ÷ubherbhidàderàkçtigaõatvàdaï siddha eva / guõapratiùedhàbhàvastu nipàtyata iti / ÷obhàrthàvityatraikade÷e , kiü ÷obhà , àhosvicchobha iti vi÷eùàvagatiràcaryaparamparopade÷àditi //41//
__________
##
avidhàvavavidhàne %%(Pà_3,3.103) iti striyàü bahulaü vivakùà / kvicidvivakùà , kvacidavivakùà , kvacidubhayamiti /
vivakùà yathà ---- ãhà lajjeti / avivakùà yathà ---- àtaïka iti / vivakùàvivakùe yathà bàdhà bàdhaþ , åhà åhaþ , vrãóà vrãóaþ , iti //42//
__________
##
vyavasitaþ , pratipanna ityàdiùu bhàvakarmavihito'pi ktaþ kartari / gatyàdisåtre cakàrasyànuktasamuccayàrthatvàt / bhàvakarmànukarùaõàrthatvaü cakàrasyeti ced , àvçttiþ kartavyà //43//
__________
#<àheti bhåte'nyaõalantabhramàd bruvo lañi // VKal_5,2.44 [*VKal_5,2.43] //>#
%%(Pà_3,4.84) ityàdinà àheti lañ vyutpàditaþ / sa bhåte prayuktaþ ---- %% iti / anyasya bhåtakàlàbhidhàyino õalantasya liñi bhramàt / nipuõà÷caivaü prayujyate / %<àha sma smitamadhumadhuràkùaràü giram>% iti / %% ityatràpi %%÷abdaþ kavinà prayukto lekhakaistu pramàdànna likhita iti //44//
__________
#<÷abalàdibhyaþ striyàü ñàpo'pràptiþ // VKal_5,2.45 [*VKal_5,2.44] //>#
%%
ityàdiùu striyàü ñàpo 'pràptiþ / %%(Pà_4,1.40) iti õãùvidhànàt / tena ÷abalã , kalmàùãti bhavati //45//
__________
##
%% ityàdiùu nãteti cintyam / kokilà nãlãti bhavitavyam / nãla÷abdàt %%(Pà_4,1.42) ityàdisåtreõa %%(Vàrttika_2457) iti óãùvidhànàt //46//
__________
##
%%(Pà_4,1.65) , %<åõutaþ>%(Pà_4,1.66) ityatra manuùyajàtervivakùà , avivakùà ca lakùyànusàrataþ /
%%
atra manuùyajàtervivakùàyàü %%(Pà_4,1.65) iti ïãùi sati , %%(Pà_7,3.107) iti saübuddhau hrasvatvaü siddhyati / nàbhi÷abdàt punaþ , ita÷ca %%(Vàrttika_3189) itãkàre kçte , nimbanàmãke iti syàt /
%%
atra %% iti manuùyajàtervivakùeti ïãù na kçtaþ / %%(k:%%) ityatra manuùyajàteravivakùeti %%÷abdàt %<åïutaþ>%(Pà_4,1.66) ityåïi sati hrasvatve %% iti siddhyati / %% atra manuùyajàteravivakùetyåï na kçtaþ //47//
__________
#<åkàràntàdapyåï, pravçtteþ // VKal_5,2.48 [*VKal_5,2.47] //>#
uta åï vihita åkàràntàdapi kvacid bhavati / àcàryapravçtteþ / kvàsau pravçttiþ ? / %%(Vàrttika_2502) iti alàbåþ , karkandhårityudàharaõam / tena , %% / atar subhru÷abda åïi siddho bhavati / åïi tvasati subhråriti syàt //48//
__________
##
%% ityatra %%(Pà_4,3.11) iti ñha¤ durdharaþ / ñha¤ bhavan duþkhena dhriyata iti //49//
__________
#<ֈrvaramiti ca // VKal_5,2.50 [*VKal_5,2.49] //>#
%<÷àrvaraü tamaþ>% ityatra ca %%(Pà_4,3.11) iti ñha¤ durdharaþ //50//
__________
#<÷à÷vatamiti prayukteþ // VKal_5,2.51 [*VKal_5,2.50] //>#
%<÷à÷vataü jyotiþ>% ityatra ÷à÷vatamiti na siddhyati %%(Pà_4,3.11) iti ñha¤prasaïgàt / %%(Pà_2,4.9) iti såtrakàrasyàpi prayogaþ / àha ---- prayukteþ / %<÷à÷vate pratiùedhaþ>% iti prayogàt ÷à÷vatamiti bhavati //51//
__________
##
ràjavaü÷yàþ , såryavaü÷yà ityàdayaþ ÷abdàþ , %%(Pà_4,4.98) ityanena sàdhyarye yati pratyaye sati sàdhayo bhavanti / bhàvàrthe punardigàdipàñhe'pi %%÷abdasya vaü÷a÷abdàntànna yat pratyayaþ / tadantavidheþ pratiùedhàt //52//
__________
##
%% iti %%÷abdo duùprayuktaþ / %%(Pà_4,3.144) iti mayañà bhavitavyam / nanu vikàràvayavayorarthayormayaï vidhãyate / atra tu %% iti vivakùàyàü dàravamiti bhaviùyati ? naitadevamapi syàt / %%(Pà_4,2.114) iti chavidhànàt //53//
__________
##
mugdhamà , mauóimà[k: prauóhimà] ityàdiùu imanij mçgyaþ anveùaõãya iti //54//
__________
##
aupamyaü , sànnidhyamityàdaya÷càturvarõyavat %%(Pà_5,1.124) ityatra %%(Vàrttika_3091) iti vàrtikàtsvàrthikaùya¤antàþ //55//
__________
#<ùya¤aþ ùitkaraõàdãkàro bahulam // VKal_5,2.56 [*VKal_5,2.55] //>#
%%(Pà_5,1.124) iti yaþ ùya¤ tasya ùitkaraõàdãkàro bhavati / sa bahulam / %
% ityàdiùu na bhavati / %% ityàdiùu vikalpitaþ / sàmagryaü sàmagrã , vaidagdhyaü vaidagdhãti //56//
__________
##
vrãhyàdiùu %%÷abdasya pàñhàt dhanvãti inau sati siddho bhavati //57//
__________
##
%%
ityatra %% iti na yuktam / vrãhyàdiùu %<÷obhà>%÷abdasya pàñhe'pi / iniratra na siddhyati / %% tadantavidhipratiùedhàt / bhavatu và tadantavidhiþ / karmadhàrayànmatvarthãyànupapattiþ / laghutvàt prakramasyeti bahuvrãhiõaiva bhavitavyam / tatkathamiti matvarthãyasyàpràptau caturasra÷obhãti prayogaþ ? / àha ---- õinau / caturasraü ÷obhata iti tàcchãlike õinàvayaü prayogaþ / atha , %% iti katham ? / na hyatra pårvavad vçttiþ ÷akyà kartumiti / ÷ubheþ sàdhukàriõyàva÷yake và õiniü kçtvà tadantàcca bhàvapratyaye pa÷càd bahuvrãhiþ kartavyaþ / anumeyaü ÷obhitvaü yasyeti / bhàvapratyayastu gatàrthatvànna prayuktaþ / yathà ---- %% , %% iti //58//
__________
##
%% iti katham ? / matvarthãyasya cchapratyayasyàbhàvàt / ata àha ---- kyaci / kyaci pratyaye sati ka¤cukãyà iti bhavati / ka¤cukamàtmana icchanti ka¤cukãyàþ //59//
__________
##
bauddhasya pratiyogino'pekùàyàmapyàti÷àyanikàstarabàdayo bhavanti ---- %% iti //60//
__________
##
%% ityàdayaþ katham ? / àha ---- [k: ilaci varõalopàt] kau÷ika--vàsiùñhàdibhyaþ ÷abdebhyo nãtàvanukampàyàü và , %%(Pà_5,3.79) iti-ilaci kçte , %<ñhàjàdàvårdhvaü dvitãyàdacaþ>%(Pà_5,3.83) iti varõalopàtsidhyati //61//
__________
##
muktaiva mauktikamiti vinayàdipàñhàt draùñavyam / %% iti napuüsakatvam //62//
__________
##
pràtibhàdayaþ ÷abdàþ praj¤àdiùu draùñavyàþ / pratibhà--vikçti--dvitàdibhyaþ ÷abdebhyaþ praj¤àdipàñhàdaõi svàrthike kçte , pràtibhaü , vaikçtaü , dvaitamityàdayaþ prayogàþ siddhyantãti //63//
__________
##
%%
ityàdiùu sarajasamiti na yuktaþ prayogaþ anavyayãbhàve / bhàva eva %%÷abdasyeùñatvàt //64//
__________
##
%%
ityatra %% ityasaüj¤àyàü na yuktaþ prayogaþ / %%(Pà_5,4.132) ityaïvidhànàt / saüj¤àyàü hyanaï vikalpitaþ / %%(Pà_5,4.133) iti //65//
__________
##
%% ityàdiùu %%pade it samànànto durlabhaþ / utpåtyàdiùu duþ÷abdasyàpàñhàt //66//
__________
##
%% iti , %<÷ikharadati patati ra÷anà>%
ityàdiùu sudatyàdayaþ ÷abdàþ pratividheyàþ / datràde÷alakùaõàbhàvàt / tatra pratividhànam / %%(Pà_5,4..145)àdisåtre %% ityeke / anye tu varõayanti / sudatyàdayaþ stryabhidhàyino yogaråóha÷abdàþ / teùu %%(Pà_5,4.143) iti datràde÷o vikalpena siddha eva iti //67//
__________
##
%%
ityatra %%÷abdàd , %%(Pà_5,4.151) iti kap na kçtaþ / %% iti tadantavidheþ pratiùedhàt / samàsavàkyaü tvevaü kartavyam ---- kùataü dçóhoro yeùàmiti //68//
__________
##
avaihãtyatra vçddhiravadyà / guõa eva yukta iti //69//
__________
##
apàïge netraü yasyàþ seyampàïganetretyatra lugalabhyaþ / %%(Pà_6,3.12) iti saptamyà alugvidhànàt //70//
__________
##
÷liùñapriyaþ , vi÷liùñakànta ityàdayo neùñàþ / %%(Pà_6,3.34) iti puüvadbhàvasya priyàdiùu niùedhàt //71//
__________
##
%%
atra pårvapadasya %% ityavivakùitatvàt[k: vivakùitatvàt] //72//
__________
##
jambulatàdayaþ prayogàþ katham ? / àha ---- hrasvavidheþ / %%(Pà_6,3.61) iti hrasvavidhànàt //73//
__________
##
tilakàdayaþ ÷abdà ajiràdiùu draùñavyàþ / anyathà , %% ityàdiùu matupi , %%(Pà_6,3.119) iti dãrghatvaü syàt / kecittu varõayanti ---- %%(Pà_4,2.85) iti yo matup tatràyaü vidhiþ / teùàü matenàmaràvatãtyàdãnàmasiddhiþ //74//
__________
##
ni÷amya -- ni÷amayyetyetau ÷abdau ÷rutvetyetasminnarthe / ÷ameþ lyapi %%(Pà_6,4.56) ityayàde÷e sati ni÷amayyeti bhavitavyam , na ni÷amyeti / àha ---- prakçtibhedàt / ÷amerdaivàdikasya ni÷amyeti råpam / %<÷amo dar÷ane>% iti curàdau õici mitsaüj¤akasya ni÷amayyeti råpam //75//
__________
##
kathaü saüyamyaniyamya÷abdau ? / %%(Pà_6,4.56) iti õerayàde÷ena bhavitavyam / àha ---- aõijantatvàt / dhàtorõic tu na / gatàrthatvàt / yathà ---- %% iti / õijarthànayagatau [k: tu] õic prayujyata eva / yathà ---- %% iti //76//
__________
##
prapãyetyayaü ÷abdaþ , %% ityetasya / pivaterhi , %%(Pà_6,4.69) itãtvapratiùedhàtprapàyeti bhavati //77//
__________
##
%% ityatra dårayatãti katham ? / õàviùñhavadbhàve %%(Pà_6,4.156) ityàdinà guõalopayoþ kçtayordavayatãti bhavitavyam / àha ---- bahulagrahaõàt / %%(Gaõapàñha_203) ityatra bahulagrahaõàt %%(Pà_6,4.156) àdisåtreõa yadvihitaü tanna bhaviùyatãti //78//
__________
##
harati hi vanaràjirgacchatã ÷yàmabhàvamityàdiùu gacchatãprabhçtiùu ÷abdeùu , %<÷ap÷yanornityam>% iti numaniùedhyo niùeddhuma÷akyaþ //79//
__________
##
%% iti katham ? / goptçõà bhavitavyam / %%(Pà_7,3.73) iti numvidhànàt / àha ---- puüvadbhàvàt / %%(Pà_7,1.74) iti puüvadbhàvena goptreti bhavati //80//
__________
##
%% ityatra vetsyasãti na siddhyati / iñprasaïgàt / àha ---- padabhaïgàt siddhyati / vetsyasãti padaü bhajyate ---- vetsi , asi / %%ityayaü nipàtastvamityasminnarthe / kvacidvàkyàlaïkàre prayujyate / yathà ----
%% iti /
//81//
__________
##
%%÷abdaþ siddhaþ / %<àgamànu÷àsanamanityam>% iti mukyakçte , yadyanàdiþ syàt //82//
__________
##
suhçdayadurhçdaya÷abdàbhyàü yuvàdipàñhàdaõi kçte , hçdayasya hçdbhàvaþ / àdivçddhau sauhçdadaurhçda÷abdau bhavataþ / suhçddurhçcchabdàbhyàü yuvàdipàñhàdevàõi kçte , %%(Pà_7,3.19) iti hçdantasya taddhite'õi kçte satyubhayapadavçddhau satyàü sauhàrdaü dauhàrdamiti bhavati //83//
__________
##
rameranudàttopade÷atvàt , %%(Pà_7,3.34) ityàdinà vçddhapratiùedhasyàbhàvàt kathaü virama iti / àha ---- nipàtanàt / etattu %% ityatroparama iti / [k: etattu copalakùaõam ----] atantraü copasarga iti //84//
__________
##
uparyàdiùu ÷abdeùu sàmãpye dvirukteùu %%(Pà_8,1.7) ityanena %% iti dvitãyà / vãpsàyàü tu dvirukteùu ùaùñhyeva bhavati ----
%%
//85//
__________
##
%%(Meghadåta 1.9)
ityatra %% ityaprakàràrthe bhavati / prakàràrthatve tu %%(Pà_8,1.12) iti dvirvacane kçte karmadhàrayavadbhàve ca mandamandamiti prayogaþ / mandaü mandamityatra tu %%(Pà_8,1.4) iti dvirvacanam / anekabhàgàtmakasya nuderyadà sarve bhàvà mandatvena vyàptuymiùñà bhavanti tadà vãpseti //86//
__________
##
%%
ityatra %% iti na yuktaþ / %%(Pà_8,2.37) iti bhaùabhàvapràpteþ / anupràsapriyaistatvapabhraü÷aþ kçtaþ //87//
__________
##
na hyatra patvalakùaõamasti / kaskàdipàñho'pyasya na ni÷citaþ //88//
__________
##
%%
ityatra %% iti na yuktaþ / %% iti mårdhanyavidhànàt //89//
__________
##
tena %% ityanena %% evamàdayaþ ÷abdaþ pratyuktàþ pratyàkhyàtàþ / %%(Pà_8,3.98) %%(Pà_8,3.99 ga.) iti mårdhanyavidhànàt //90//
__________
##
%% ityatra %%÷abde %%(Pà_8,4.8) iti õatvaü na bhavati / àhitatvasyàvivakùitatvàt / svasvàmibhàvamàtraü hyatra vivakùitam / tena siddham %% iti //91//
%%
iti kàvyàlaïkàrasåtravçttau pràyoyike pa¤came'dhikaraõe dvitãyo'dhyàyaþ samàptaþ / ÷abda÷uddhiþ /
samàptaü cedaü pràyogikaü pa¤camàdhikaraõam /
=============================================================