Vamana: Kavyalamkarasutra, with Vçtti Based on the ed.: Kàvyàlaïkàra såtra / of àcàrya Vàmana ; with the Kàvyàlaïkàrakàmadhenu Sanskrit commentary of ørã Gopendra Tripurahara Bhåpàla edited with Hindã transalation by Bechana Jhà ; introduction by Rewàprasàda Dwivedã. -- 2nd ed. Varanasi : Caukhambha Sanskrit Sansthan , 1976. (The Kashi Sanskrit Series ; 209) and: ørãVàmanàcàryaviracitàni Kàvyàlaïkàrasåtràni Svavçttisamalaïkçtàni ørãnàràyaõaràma àcàrya Kàvyatãrtha ityetaiùñippaõyàdibhiþ samalaïkçtya saü÷odhitàni. Delhi : Motilal Banarsidas, 1983. Input by Masahiro Takano NOTE by Masahiro Takano: Many differences between above two texts, so some parts of sutras are uncertain. STRUCTURE OF REFERENCES: VKal_n,n.n = Vàmana's Kàvyàlaükarasåtra_adhikaraõa,adhyàya.såtra *VKal_n,n.n = divergent numbering in Kàvyatãrtha ed. (1983) Pà_n,n.n = Pàõini's Aùñàdhyàyã [k: ...] = variant readings of Kàvyatãrtha ed. (1983) {} = remarks #<...># = BOLD for såtras %<...>% = ITALICS for citations and/or comments ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ pàõóitavara÷rãvàmanaviracitasavçtti- kàvyàlaïkàrasåtràõi -------------------- atha prathame'dhikaraõe prathamo'dhyàyaþ / %% __________ ## kàvyaü khalu gràhyamupàdeyaü bhavati, alaïkàràt / kàvya÷abdo'yaü guõàlaïkàrasaüskçtayoþ ÷abdàrthayorvartate / bhaktyà tu ÷abdàrthamàtravacano'tra gçhyate //1// ko'sàvalaïkàra ityata àha ---- __________ ## alaïkçtiraïkàraþ / karaõavyutpattyà punaralaïkàra÷abdo'yam upamàdiùu vartate //2// __________ ## sa khalvalaïkàro doùahànàd guõàlaïkàràdànàcc sampàdyaþ kaveþ //3// __________ #<÷àstrataste // VKal_1,1.4 //># te doùaguõàlaïkàrahànàdàne / ÷àstràdasmàt / ÷àstrato hi j¤àtvà doùà¤jahyàd , guõàlaïkàràü÷càdadãta //4// kiü punaþ phalam alaïkaravatà kàvyena, yenaitadartho'yamityàha ---- __________ ## {kàvyaü sat} càru dçùñaprayojanaü , prãtihetutvàt / adçùñaprayojanaü kãrtihetutvàt / atra ÷lokàþ ---- %% //5// iti ÷rãpaõóitavaravàmanaviracitakàvyàlaïkàrasåtravçttau ÷arãre prathame'dhikaraõe prathamo'dhyàyaþ iti prayojanasthàpanà //1-1// ---------------------------------------------------------------------------------------------- atha pratame'dhikaraõe dvitãyo'dhyàyaþ / [prayojanasthàpanà /] adhikàriniråpaõàrthamàha ---- __________ ## iha khalu dvaye kavayaþ sambhavanti / arocakinaþ , satçõàbhyavahàriõa÷ceti / arocakisatçõàbhyavahàri÷abdau gauõàrthau / ko'sàvarthaþ / vivekitvamavivekitvaü ceti //1// yadàha ---- __________ ## pårve khalvarocakinaþ ÷iùyàþ ÷àsanãyàþ / vivekitvàt vivecana÷ãlatvàt //2// __________ ## itare satçõàbhyavahàriõo na ÷iùyàþ / tadviparyayàt / avivecana÷ãlatvàt / na ca ÷ãlamapàkartuü ÷akyam //3// nanvevaü na ÷àstraü sarvatrànugràhi syàt , ko và manyate , tadàha ---- __________ ## na khalu ÷àstramadravyeùvavivekiùvarthavat //4// nidar÷anamàha ---- __________ ## na hi katakaü payasa iva pa¤kaprasàdanàya bhavati //5// adhikàriõo niråpya rãtini÷cayàrthamàha ---- __________ ## rãtirnàmeyamàtmà kàvyasya / ÷arãrasyeveti vàkya÷eùaþ //6// kiü[k: kà] punariyaü rãtirityàha ---- __________ ## vi÷eùavatã padànàü racanà rãtiþ //7// ko'sau vi÷eùa ityàha ---- __________ ## vakùyamàõaguõaråpo vi÷eùaþ //8// __________ ## sà ceyaü rãtistridhà [bhidyate] / vaidarbhã , gauóãyà , pà¤càlã ceti //9// kiü punarde÷ava÷àd dravyaguõotpattiþ kàvyànàü , yenà'yaü de÷avi÷eùavyapade÷aþ / naivaü , yadàha ---- __________ ## vidarbhagauóapà¤càleùu tatratyaiþ kavibhiryathàsvaråpamupalabdhatvàt tatsamàkhyà / na punarde÷aiþ ki¤cidupakriyate kàvyànàm //10// tàsàü guõabhedàd bhedamàha ---- __________ ## samagrairojaþprasàdapramukairguõairupetà vaidarbhã nàma rãtiþ / atra ÷lokaþ ---- %% tàmetàmevaü kavayaþ stuvanti ---- %% [k: atra] udàharaõam (÷àkuü. 2-6) ---- %% //11// __________ ## ojaþ kànti.÷ca vidyete yasyàü sà ojaþkàntimatã gauóãyà nàma rãtiþ / màdhuryasaukumàryayorabhàvàt samàsabahulà atyulbaõapadà ca / atra ÷lokaþ ---- %% udàharaõam (mahàvãrac. 1-54) ---- %% //12// __________ ## màdhruyeõa saukumàryeõa ca guõonopapannà pà¤càlã nàma rãtiþ / ojaþkàntyabhàvàdanulbaõapadà vicchàyà ca / tathà ca ÷lokaþ ---- %<à÷liùña÷lathabhàvàü tu puràõacchàyayànvitàm / madhuràü sukumàràü ca pà¤càlãü kavayo viduþ //>% yathà[k: atrodàharaõam] ---- %% etàsu tisçùu rãtiùu rekhàkhiva citraü kàvyaü pratiùñhatamiti //13// __________ ## tàsàü tisçõàü rãtãnàü pårvà vaidarbhã gràhyà , guõànàü sàkalyàt //14// __________ ## itare gauóãyapà¤càlyau na gràhye , stolaguõatvàt //15// __________ ## tasyà vaidarbhyà evàrohaõàrthamitarayorapi rãtyorabhyàsa ityeke manyante //16// __________ ## na hyatattvaü ÷ãlayatastattvaü niùpadyate //17// nidar÷anàrthamàha ---- __________ ## na hi ÷aõasåtravànamabhyasyan kuvindastrasarasåtravànavaicitryaü labhate //18// __________ ## sàpi vaidarbhã rãtiþ ÷uddhavaidarbhã bhaõyate , yadi samàsavatpadaü na bhavati / /19// __________ ## tasyàü vaidarbhyàü arthaguõasaüpadàsvàdyà bhavati //20// __________ ## tadupadhànataþ khalvarthaguõale÷o'pi svadate / kimaïga ! punararthaguõasaüpat / tathà càhuþ ---- %% %<ànandayatytha ca karõapathaü prayàtà cetaþ satàmamçtavçùñiriva praviùñà //>% %% //21// __________ ## sàpãyamarthaguõasaüpat vaidarbhãtyuktà / tàtsthyàdityupacàrato vyavahàraü dar÷ayati //22// iti ÷rãpaõóitavaravàmanaviracitakàvyàlaïkàrasåtravçttau ÷àrãre prathame 'dhikaraõe dvitãyo'dhyàyaþ / adhikàricintà , rãtini÷caya÷ca / ---------------------------------------------------------------------------------------------- atha prathame'dhikaraõe tçtãyo'dhyàyaþ / adhikàricintàü rãtitattvaü ca niråpya , kàvyàïgànyupadar÷ayitumàha ---- __________ ## udde÷akrameõaitadvyàcaùñe ---- __________ ## lokaþ sthàvarajaïgamàtmà tasya vartanaü vçttimiti //2// __________ #<÷abdasmçtyabhidhànako÷acchandovicitikalàkàma÷àstradaõóanãtipårvà vidyàþ // VKal_1,3.3 //># ÷abdasmçtyàdãnàü tatpårvakatvaü pårvaü kàvyabandheùvapekùaõãyatvàt //3// tàsàü kàvyàïgatvaü yojayitumàha ---- __________ #<÷abdasmçteþ ÷abda÷uddhiþ // VKal_1,3.4 //># ÷abdasmçtervyàkaraõàcchabdànàü ÷uddhiþ sàdhutvani÷cayaþ kartavyaþ / ÷uddhàni hi padàni niþ÷aïkaiþ kavibhiþ prayujyante //4// __________ ## padaü hi racanàpraprave÷ayogyaü bhàvayan saüdigdhàrthatvena na gçhõãyànna và jahyàditi kàvyabandhavighnaþ / tasmàdabhidhànako÷ataþ padàrthani÷cayaþ kartavya iti / apårvàbhidhànalàbhàrthatvaü tvayuktamabhidhànako÷asya , aprayuktasyàprayojyatvàt / yadi prayuktaü prayujyate tarhi kimiti saüdighàthatvamà÷aïkitaü padasya ? tanna ; tatra sàmànyenàrthàvagatiþ saübhavati / yathà {nãvã}÷abdena jaghanavasragranthirucyata iti kasyacinna÷cayaþ / striyà và puruùasya veti saü÷ayaþ %% iti nàmamàlàpratãkamapa÷yata iti / atha kathaü ---- %% iti prayogaþ / bhrànterupacàràdvà //5// __________ ## kàvyàbhyàsàdvçttasaükràntirbhavatyeva / kiü tu màtràvçttàdiùu kvacitsaü÷ayaþ syàt / ato vçttasaü÷ayaccheda÷chandovicitervidheya iti //6// __________ ## kalà gãtançtyacitràdikàstàsàmabhidhàyakàni ÷àstràõi vi÷àkhilàdipraõãtàni kalà÷àstràõi , tebhyaþ kalàtattvasya saüvit saüvedanam / na hi kalàtattvànupalabdhau kalàvastu samyaïnibandhuü ÷akyamiti //7// __________ ## %% ityanuvartate / kàmopacàrasya saüvit kàma÷àstrata iti / kàmopacàrabahulaü hi vastu kàvyasyeti //8// __________ ## daõóanãterartha÷àstrànnayasyàpanayasya ca saüviditi / tatra ùàóguõyasya yathàvatorayogo nayaþ / tadviparãto'panayaþ / na hi tàvavij¤àya nàyakapratinàyakayorvçttaü ÷akyaü kàvye nibandhumiti //9// __________ ## itihàsàdiritivçttaü kàvya÷arãram , tasya kuñilatvaü tato daõóanãterbalãvastvàbalãyastvàdiprayogo vyutpattimålatvàttasyàþ / evamanyàsàmapi vidyànàü yathàsvamupayogo varõanãya iti //10// __________ ## __________ ## anyeùàü kàvyeùu paricayo lakùyaj¤atvam / tato hi kàvyabandhasya vyutpattirbhavati //12// __________ ## bandhanaü bandhaþ , kàvyasya bandho racanà kàvyabandhaþ / tatrodyamo'bhiyogaþ / sa hi kavitvaprakarùamàdadhàti //13// __________ ## kàvyopade÷e gurava upadeùñàraþ / teùàü ÷u÷råùaõaü vçddhasevà / tataþ kàvyavidyàyàþ saükràntirbhavati //14// __________ ## padasyàdhànaü nyàsaþ , uddharaõamapasàraõam / tayoþ khalvavekùaõam / atra ÷lokau ---- %<àdhànoddharaõe tàvadyàvaddolàyate manaþ / padasya sthàpite sthairye hanta siddhà sarasvatã // yatpadàni tyajantyeva parivçttisahiùõutàm / taü ÷abdanyàsaniùõàtàþ ÷abdapàkaü pracakùate //>% //15// __________ ## kavitvasya bãjaü kavitvabãjaü janmàntaràgatasaüskàravi÷eùaþ ka÷cit , yasmàdvinà kàvyaü na niùpadyate , niùpannaü vàvahàsàyatanaü syàt //16// ++ __________ ## cittasyaikàgryaü bàhyàrthanivçttiþ tadavadhànam / avahitaü hi cittamarthàn pa÷yati //17// __________ ## tat avadhànaü de÷àtkàlàcca samutpadyate //18// kau punarde÷akàlàvityatràha ---- __________ ## vivikto nirjanaþ //19// __________ ## ràtreryàmo ràtriyàmaþ praharaþ turãya÷caturthaþ kàla iti / tadva÷àdviùayoparataü cittaü prasannamavadhatte //20// evaü kàvyàïgànyupadar÷ya , kàvyavi÷eùaj¤ànàrthamàha ---- __________ ## gadyasya pårvaü nirde÷o durlakùyaviùayatvena durbandhatvàt / yathàhuþ ---- %% iti //21// tacca tridhà bhinnamiti dar÷ayitumàha ---- __________ ## tallakùaõànyàha ---- __________ ## padyasya bhàgàþ padyabhàgàstadvat vçttagandhi / yathà %% iti / atra hi vasantatilakàkhyasya vçttasya bhàgaþ pratyabhij¤àyate //23// __________ ## anàviddhànyadãrghasamàsàni lalitànyanuddhatàni padàni yasmiüstadanàviddhalalitapadaü cårõamiti / yathà ---- %% //24// __________ ## viparãtamàviddhotapadamutkalilàpràyam / yathà ---- %% iti //25// __________ ## padyaü khalvanekena samàrdhasamaviùamàdinà bhedena bhinnaü bhavati //26// __________ ## tadidaü gadyapadyaråpaü kàvyamanibaddhaü nibaddhaü ca / anayoþ prasiddhatvàllakùaõaü noktam //27// __________ ## tayorityanibaddhaü nibaddhaü ca paràmç÷yate / krameõa siddhiþ kramasiddhiþ / anibaddhasiddhau nibaddhasiddhaiþ sraguttaüsavat / yathà sraji màlàyà siddhàyàmuttaüsaþ ÷ekharaþ sidhyati //28// kecidanibaddha eva paryavasitàþ , taddåùaõàrthamàha ---- __________ ## na khalvanibaddhaü kàvyaü cakàsti dãpyate / yathaikatejaþparamàõuriti / atra ÷lokaþ ---- %% [k: iti] //29// __________ ## saüdarbheùu prabandheùu da÷aråpakaü nàñakàdi ÷reyaþ //30// kasmàttadàha ---- __________ ## tadda÷aråpakaü hi yasmà¤citraü citrapañacat / vi÷eùàõàü sàkalyàt //31// __________ ## tato da÷aråpakàdanyeùàü bhedànàü këptiþ kalpanamiti / da÷aråpakasyaiva hãdaü sarvaü vilasitam , yacca kathàkhyàyike mahàkàvyamiti / tallakùaõaü ca nàtãva hçdayaïgamamityupekùitamasmàbhiþ / tadanyato gràhyam //32// iti ÷rãkàvyàlaïkàrasåtravçttau ÷àrãre prathame'dhikaraõe tçtãyo'dhyàyaþ //1-3// samàptaü cedaü ÷àrãraü prathamamadhikaraõam / ======================================================= dvitãyàdhikaraõe prathamo'dhyàyaþ / kàvya÷arãre sthàpite kàvyasaundaryàkùepahetavastyàgàya doùà vij¤àtavyà iti doùadar÷anaü nàmàdhikaraõamàrabhyate / doùasvaråpakathàrthamàha ---- __________ ## guõànàü vakùyamàõànàü ye viparyayàstadàtmàno doùàþ //1// __________ ## guõasvaråpaniråpaõàtteùàü doùàõàmarthàdavagamo'rthàtsiddhiþ //2// kimarthaü te pçthakprapa¤cyanta ityatràha ---- __________ ## saukaryàrthaþ prapa¤co vistaro doùànàm / uddiùñà lakùaõalakùità hi doùàþ suj¤ànà bhavanti //3// padadoùàndar÷ayitumàha ---- __________ ## krameõa vyàkhyàtumàha ---- __________ #<÷abdasmçtiviruddhamasàdhu // VKal_2,1.5 //># ÷abdasmçtyà vyàkaraõena viruddhaü padamasàdhu / yathà ---- %% iti / atra hi %% iti dukà bhavitavyamiti //5// __________ #<÷rutivirasaü kaùñam // VKal_2,1.6 //># ÷rutivirasaü ÷rotrakañu padaü kaùñam / taddhi racanàgumphitamapyudvejayati / yathà ---- %% //6// __________ ## loka eva yasprayuktaü padaü , na ÷àstre ; tadgràmyam / yathà %% / anyadapi tallagallàdikaü draùñavyam //7// __________ #<÷àstramàtraprayuktamapratãtam // VKal_2,1.8 //># ÷àstra eva prayuktaü yat , na loke tadapratãtaü padam / yathà ---- %% atra råpaskandhanàntarãyakapade na loka ityapratãtam //8// __________ ## påraõamàtraprayojanamavyayapadamanarthakam / daõóàpånyàyena padamanyadapyanarthakameva / yathà ---- %% atra {tu}÷abdasya pàdapåraõàrthameva prayogaþ / na vàkyàlaïkàràrtham [k: // *VKal_2,1.10//] vàkyàlaïkàraprayojanaü tu nànarthakam / apavàdàrthamidam / [k: apavàdàrthamidam / vàkyàlaïkàraprayojanaü tu nànarthakam /] yathà ---- %% iti tathà hi khalu hanteti //9// saüprati padàrthadoùànàha ---- __________ ## %% ityanuvartate / arthata÷ca vacanavipariõàmaþ / anyàrthàdãni padàni duùñànãti såtràrthaþ //10// eùàü krameõa lakùaõàyàha ---- __________ ## råóhicyutam, råóhimanapekùya yaugikàrthamàtropàdànàt / anyàrthaü padam / sthålatvàtsàmànyena ghaña÷abdaþ paña÷abdàtha ityàdikamanyàrthaü noktam / yathà ---- %% atra-àvahatiþ karotyartho dhàraõàrthe prayuktaþ , prasmaratirvismaraõàrthaþ prakçùñasmaraõe iti //11// __________ ## a÷rautasyàpyunneyapadàrthasya kalpanàtkalpitàrthaü neyàrtham / yathà ---- %% atra vihaïgama÷cakravàko 'bhipretaþ / tannàmàni cakràõi , tàni bibhratãti vihaïgamanàmabhçto rathàþ / païktiriti da÷asaükhyà lakùyate / païktirda÷a vihaïgamanàmabhçto rathà yasya sa païktivihaïgamanàmabhçdda÷arathaþ / tasya tanayàbhyàü ràmalakùmaõàbhyàü saüvalitaü plavagasainyaü jitam / ulåkajità indrajità / {kau÷ika}÷abdendrplåkayorabhidhànamiti {kau÷ika}÷abdavàcyatvenendra ulåka uktaþ / nanu caivaü rathàïganàmàdãnàmapi prayogo'nupapannaþ , ---- na ; teùàü niråóhalakùaõatvàt //12// __________ ## yasya padasya loke'rthaþ prasiddha÷ràpràseddha÷ca , tadprasiddhe'rthe prayuktaü gåóhàrtham / yathà ---- %% iti / sahasraü gàvo 'kùãõi yasya sa sahasragurindraþ / tasyeveti go÷abdasyàkùivàcitvaü kaviùvaprasiddhamiti //13// __________ ## yasya padasyànekàrthasyaiko 'rtho'sabhyaþ syàt , tadasabhyàrthàntaram / yathà ---- %% iti padaü tejasi viùñhàyàü ca / yattu padaü sabhyàrthavàcakamapyekade÷advàreõàsabhyàrthaü smàrayati , tadasabhyasmçtihetuþ / yathà ---- %% iti //14// __________ ## apavàdàrthamidam / guptaü lakùitaü saüvçttaü ca nà÷lãlam //15// eùàü lakùaõànyàha ---- __________ ## aprasiddhàsabhyàrthàntaraü padamaprasiddhàsabhyaü yat tadguptam / yathà ---- %% iti padam / taddhi saükañàrthaü prasiddham , na guhyàrthamiti //16// __________ ## tadevàsabhyàrthàntaraü lakùaõikenàsabhyenàrthenànvitaü padaü lakùitam / yathà ---- %% iti / taddhi lakùaõayà guõàtham , na sva÷aktyeti //17// __________ ## lokena saüvãtaü lokasaüvãtaü yat tat saüvçtam / yathà ---- %% %% iti / atra hi ÷lokaþ ---- %% //18// __________ ## tasyà÷lãlasya traividhyaü bhavati , vrãóàjugupsàmaïgalàtaïkadàyinàü bhedàt / ki¤cit vrãóàdàyi bhavati / yathà ---- %% iti / ki¤cit jugupsàdàyi bhavati / yathà ---- %% iti / ki¤cit amaïgalàtaïgadàyi bhavati / yathà ---- %% iti //19// __________ ## arthasya pratãtirarthapratyayaþ / sa vyavahito yasmàdbhavati tadvyavahitàrthapratyayaü kliùñam / yathà ---- %% dakùàtmajàstàràþ / tàsàü dayito dakùàtmajàdayita÷candraþ / tasya vallabhà÷candrakàntàþ / tadvedikànàmiti / atra hi vyavadhànenàrthapratyayaþ //20// __________ ## aråóhàvapi yato'rthapratyayo jhañiti na tatkliùñam / yathà ---- %% iti //21// __________ ## a÷lãlaü kliùñaü cetyantye pade / tàbhyàü vàkyaü vyàkhyàtam / tadapya÷lãlaü kliùñaü ca bhavati / a÷lãlaü yathà ---- %% kliùñaü yathà ---- %% etànpadapadàrthadoùàn j¤àtvà kavistyajediti tàtparyàrthaþ / //22// iti ÷rãkàvyàlaïkàrasåtravçttau doùadar÷ane dvitãye'dhikaraõe prathamo'dhyàyaþ padapadàrthadoùavibhàgaþ / ---------------------------------------------------------------------------------------------- dvitãyàdhikaraõe dvitãyo'dhyàyaþ / padapadàrthadoù¤pratipàdyedànãü vàkyadoùàndar÷ayitumàha ---- __________ ## duùñanãtyabhisaübandhaþ //1// krameõa vyàcaùñe ---- __________ ## svasmàllakùaõàccyutaü vçttaü yasmiüstat svalakùaõacyutaü vàkyaü bhinnavçttam / yathà ---- %% vaitàlãyayugmapàde laghvakùaràõàü paõõàü nairantaryaü nipiddham / tacca kçtamiti bhinnavçttatvam //2// __________ ## virasaþ ÷rutikañurviràmo yasmiüstad virasaviràmaü yatibhraùñam //3// __________ ## tad yatibhraùñaü dhàtubhàgabhede nàmabhàgabhede ca sati bhavati / svarasandhinà kçte pràyeõa bàhulyena / dhàtubhàgabhede mandàkràntàyàü yathà %% nàmabhàgabhede ÷ikhariõyàü yathà / %% mandàkràntàyàü yathà %% dhàtu-nàmabhàgapadagrahaõàt tadbhàgàtiriktabhede na bhavati yatibhraùñatvam / yathà mandàkràntàyàm ---- %<÷obhàü puùpatyavamabhinavaþ sundarãõàü prabodhaþ />% ÷ikhariõyàü yathà %% svarasandhyakçta iti vacanàt svarasandhikçte bhede na doùaþ / yathà %% //4// __________ ## vçttadoùàt pçthag yatidoùo na vaktavyaþ / vçttasya yatyàtmakatvàt //5// yatyàtmakaü hi vçttamiti bhinnavçtta eva yatibhraùñasyàntarbhàvànna pçthaggrahaõaü kàryamata àha ---- __________ ## nàyaü doùaþ lakùaõo lakùaõasya pçthaktvàt / anyaddhi lakùaõaü vçttasyànyacca yateþ / gurulaghuniyamàtmakaü vçttam / viràmàtmikà ca yatiriti //6// __________ ## padànàü sandhiþ padasandhiþ / sa ca svarasamavàyaråpaþ pratyàsattimàtràråpo và / sa viråpo yasminniti vigrahaþ //7// __________ ## vi÷leùo vibhàgena pàruùyamiti / vi÷leùo yathà ---- %% %% %% a÷lãlatvaü yathà ---- %% %% %< vinà ÷apathadànàbhyàü padavàdasamutsukam />% kaùñatvaü yathà ---- %% //8// evaü vàkyadoùànabhidhàya vàkyàrthadoùàn pratipàdayitumàha ---- __________ ## vàkyàni duùñànãti sambandhaþ //9// krameõa vyàkhyàtumàha ---- __________ ## vyàhatau pårvottaràvarthau yasmiüstadvyàhatapårvottaràrthaü vàkyaü vyartham / yathà ---- %% mugdhàyàþ kathaü smaracaturàõi ceùñitàni / tàni cet kathaü mugdhà ? atra pårvottarayorarthayorvirodhàd vyarthamiti //10// __________ ## uktàrthàni padàni yasmiüstaduktàrthapadamekàrtham / yathà ---- %% anaïgaþ ÷çïgàraþ / tasya cintàmohàtmakatvàccintàmoha÷abdau prayuktàvuktàrthau bhavataþ / ekàrthapadatvàd vàkyamekàrthamityuktam //11// __________ ## na gatàrtha duùñaü vi÷eùa÷cet pratipàdyaþ syàt //12// taü vi÷eùaü pratipàdayitumàha ---- __________ ## dhanurjyàdhvanàvityatra jyà÷abdenoktàrthatve'pi dhanuþ÷rutiþ prayujyate / àråóheþ pratipattyai / àrohaõasya pratipattyartham / na hi dhanuþ÷rutimantareõa dhanuùyàråóhà jyà dhanurjyeti ÷akyaü pratipattum / yathà ---- %% iti //13// __________ ## karõàvataüsàdi÷abdeùu karõàdãnàmavataüsàdipadairuktàrthànàmapi nirde÷aþ sannidheþ pratipattyarthamiti sambandhaþ / na hi karõàdi÷abdanirde÷amantareõa karõàdisannihitànàmavataüsàdãnàü ÷akyà pratipattiþ kartumiti / yathà ---- %% %% %<àyayurbhçïgamukharàþ tårõaü ÷ekhara÷àlinaþ />% //14// __________ ## muktàhàra÷abde muktà÷abdo hàra÷abdenaiva gatàrthaþ prayujyate , ÷uddheþ pratipattyarthamiti saübandhaþ / ÷uddhànàmanyaratnairami÷ritànàü hàro muktahàraþ / yathà ---- %% __________ ## puùpamàlà÷abde màlà÷abdenaiva gatàrthaü puùpapadaü prayujyate / utkarùasya pratipattyarthamiti / utkçùñànàü puùpàõàü màlà puùpamàleti yathà ---- %% nanu màlà÷abdo'nyatràpi dç÷yate / yathà , ratnamàlà , ÷abdamàleti / satyam / sa tàvadupacaritasya prayogaþ / nirupapado hi màlà÷abdaþ puùparacanàvi÷eùamevàbhidhatta iti //16// __________ ## karikalabha÷abde kari÷abdaþ kalabhenaiva gatàrthaþ prayujyate ---- tàdråpyasya pratipattyarthamiti / karã prauóhaku¤jaraþ / tadråpaþ kalabhaþ karikalabha iti / yathà ---- %% //17// __________ ## vi÷eùaõasya vi÷eùapratipattyarthamuktàrthasya padasya prayogaþ / yathà ---- %% //18// __________ ## tadidamuktaü prayukteùu , nàprayukteùu / na hi , bhavati yathà ---- %<÷ravaõakuõóalami />% iti / tathà ---- %% ityapi / yathà và ---- %% iti / tathà ---- %% ityapi / atra ÷lokaþ ---- %%+ //19// __________ ## yadvàkyaü sàdhàraõànàü dharmàõàü ÷ruteviü÷iùñànàü và ÷ruteþ saü÷ayaü karoti tat saü÷ayakçt sandigdhamiti / yathà ---- %% kiü bhàgyava÷ànmahàpadamupàgataþ , àhosvidabhàgyava÷ànmahatãmàpadamiti saü÷ayakçd vàkyaü , prakaraõàdyabhàve satãti //20// __________ ## màyàdinà kalpito'rtho yasmiüstanmàyàdikalpitàrthamaprayuktam / atra stokamudàharaõam //21// __________ ## udde÷otànàmanudde÷itànàü ca kramaþ sambandhaþ / tena vihãno'rtho yasmiüstatkramahãnàrthamapakramam / yathà ---- %% atra kãrti÷candramasastulyà / pratàpaþ såryasya tulyaþ / såryasya pårvanipàtàdakramaþ / athavà pradhànasyàrthasya nirde÷aþ kramaþ / tena vihãno'rtho yasmiüstadapakramam / yathà ---- %% //22// __________ ## de÷akàlasvabhàvairviruddho'rtho yeùu tàni de÷akàlasvabhàvaviruddhàrthàni vàkyàni lokaviruddhàni / arthadvàreõa lokaviruddhatvaü vàkyànàm / de÷aviruddhaü yathà ---- %% kàlaviruddhaü yathà ---- %% svabhàvaviruddhaü yathà ---- %% saptacchadasya stavakà bhavanti , na ma¤jarya iti svabhàvaviruddham / tathà ---- %% kalikàyàþ sarvasyà makarandasyaitàvad vàhulyaü svabhàvaviruddham //23// __________ ## kalà÷àstrai÷caturvarga÷àstrai÷ca viruddho'rtho yeùu tàni kalàcaturvarga÷àstraviruddhàrthàni vàkyàni vidyàviruddhàni / vàkyànàü virodho'rthadvàrakaþ / kalà÷àstraviruddhaü yathà ---- %% kàlinïgaü patitakoñikaõñakàgramiti patravidàmàmnàyaþ / tadviruddhatvàt kalà÷àstraviruddham / evaü kalàntareùvapi virodho'bhyåhyaþ / caturvarga÷àstraviruddhàni tådàhniyante ---- %% %% ityàgamaþ / tadvirodhàddharma÷àstraviruddhàrthametadvàkyamiti / %% dvipajjayasya nayamålatvaü sthitaü daõóanãtau / tadvirodhàdartha÷àstraviruddha vàkyamiti / %% %% iti kàma÷àstre sthitam / tadvirodhàt kàma÷àstraviruddhàrthaü vàkyamiti %% etasyàrthasya mokùa÷àstre sthitatvàttadviruddhàrtham / ete vàkyavàkyàrthadoùàstyàgàya j¤àtavyàþ / ye tvanye ÷abdàrthadoùàþ såkùmàste guõavivecane lakùyante / upamàdoùà÷copamàvicàra iti //24// iti ÷rãkàvyàlaïkàrasåtravçttau doùadar÷ane dvitãye'dhikaraõe dvitãyo'dhyàyaþ / vàkyavàkyàrthadoùavibhàgaþ //2-2// samàptaü cedaü doùadar÷anaü dvitãyamadhikaraõam //2// ================================================================ tçtãyàdhikaraõe prathamo'dhyàyaþ / yadviparyayàtmàno doùàstàn guõàn vicàrayituü guõavivecanamadhikaraõamàrabhyate / tatraujaþprasàdàdayo guõà yamakopamàdayastvalaïkàrà iti sthitiþ kàvyavidàm / teùàü kiü bhedanibandhanamityàha ---- __________ ## ye khalu ÷abdàrthayordharmàþ kàvya÷obhàü kurvanti te guõàþ / te caujaþprasàdayaþ / na yamakopamàdayaþ / kauvalyena teùàmakàvya÷obhàkaratvàt / ojaþprasàdàdãnàü tu kevalànàmasti kàvya÷obhàkaratvamiti //1// __________ ## tasyàþ kàvya÷obhàyà ati÷ayastadati÷ayastasya hetavaþ / {tu}÷abdo vyatireke / alaïkàrà÷ca yamakopamàdayaþ / atra ÷lokau ---- %% %% //2// __________ ## pårve guõà nityàþ / tairvinà kàvya÷obhànupapatteþ //3// evaü guõàlaïkàràõàü bhedaü dar÷ayitvà ÷abdaguõaniråpaõàrthamàha ---- __________ ## bandhaþ padaracanà , tasya guõaþ bandhaguõàþ ojaþprabhçtayaþ //4// tàn krameõa dar÷ayitumàha ---- __________ ## yathà ---- %% na punaþ ---- %% //5// __________ #<÷aithilyaü prasàdaþ // VKal_3,1.6 //># bandhasya ÷aithilyaü ÷ithikatvaü prasàdaþ //6// nanvayamojoviparyayàtmà doùa , tat kathaü guõa ityàha ---- __________ ## guõaþ prasàdaþ / ojasà saha saüplavàd //7// __________ ## ÷uddhastu doùa eveti //8// nanu viruddhayorojaþprasàdayoþ kathaü saüplava ityata àha ---- __________ ## sa tu saüplavastvanubhavasiddhaþ / tadvidàü ratnàdivi÷eùavat / atra ÷lokaþ ---- %% //9// __________ ## sàmyamutkarùa÷caujaþprasàdayoreva / sàmyaü yathà ---- %%(Raghuvaü÷a 3.70) kvacidojaþ prasàdàdutkçùñam / yathà ---- %% kvacidojasaþ prasàdasyotkarùaþ / yathà ---- %% //10// __________ ## masçõatvaü nàma yasmin santi bahånyapi padànyekavadbhàsante / yathà ---- %%(Kumàrasaübhava_1.1) na punaþ ---- %%, %% %% iti evaü tu ÷leùo bhavati ---- %% %% %% iti //11// __________ ## màrgasyàbhedo màrgàbhedaþ samatà / yena màrgeõopakramastasyàtyàga ityarthaþ / ÷loke prabandhe ceti pårvoktamudàharaõam / viparyayastu yathà ---- %% //12// __________ #<àrohàvarohakramaþ samàdhiþ // VKal_3,1.13 [*VKal_3,1.12] //># àrohàvarohayoþ krama àrohàvarohakramaþ samàdhiþ parihàraþ / àrohasyàvarohe sati parihàraþ , avarohasya vàrohe satãti / tatràrphapårvako'varoho yathà ---- %% àrohasya kramo'varohasya ca krama àrohàvarohakramaþ / krameõàrohaõamavarohaõaü ceti kecit / yathà ---- %% //13// __________ ## na pçthaksamàdhirguõaþ àrohàvarohayorojaþprasàdaråpatvàt / pjoråpa÷càrohaþ prasàdaråpa÷càvaroha iti //14// __________ ## yaduktam %% [k: iti] tanna / sampçktatvàt[k: asampçktatvàt] / sampçktau khalvojaþprasàdau nadãveõikàvad vahataþ //15// __________ ## na càyamekàntaþ / [k:niyamaþ] yadojasyàrohaþ prasàde càvarohaþ //16// __________ ## ojaþprasàdayoþ kvacidbhàge tãvràvasthàyàmàroho'varoha÷cetyevaü[k: tãvràvasthà / sà càroho'varohàkhyetyevaü] cenmanyase , abhyupagamaþ ---- na vipratipattiþ //17// __________ ## sa vi÷eùo guõàntaràtmà //18// __________ #<àrohàvarohanimittaü samàdhiràkhyàyate // VKal_3,1.19 [*VKal_3,1.18] //># àrohàvarohagramaþ samàdhiriti gauõyà vçttyà vyàkhyeyam //19// __________ ## pçthakkaraõamiti / pàñhadharmatvaü ca na sambhavatãti %%(3-1-28) ityatra[k:ityevaü] vakùyàmaþ //20// __________ ## bandhasya pçthakpadatvaü yat tanmàdhuryam pçthakpadàni yasya sa pçthakpadaþ / tasya bhàvaþ pçthakpadatvam / samàsadairdhyanivçttiparaü caitat / __________ ## bandhasyàjarañhatvamapàruùyaü yat yat saukumàryam / pårvoktamudàharaõam / viparyayastu yathà ---- %% //22// __________ ## bandhasya vikañatvaü yadasàvudàratà / yasmin sati nçtyantãva padànãti janasya varõabhàvanà bhavati tadvikañatvam / lãlàyamànatvamityarthaþ / yathà ---- %% na punaþ ---- %% //23// __________ ## yatra jhañityarthapratipattihetutvaü sa guõo'rhavyaktiriti pårvoktamudàharaõam / pratyudàharaõaü tu bhåyaþ sulabhaü ca //24// __________ ## bandhasyojjvalatvaü nàma yadasau kàntiriti / yadabhàve puràõacchàyetyucyate / yathà ---- %% viparyayastu bhåyànsukabha÷ca / ÷lokà÷càtra bhavanti ---- %% //25// __________ ## na khalvete guõà asantaþ saüvedyatvàt //26// tadvidàü saüvedyatve'pi bhràntàþ syurityàha ---- __________ ## na guõà bhràntàþ / etadviùayàyàþ pravçtterniùkampatvàt //27// __________ ## naite guõàþ pàñhadharmàþ / sarvatràdçùñeþ / yadi pàñhadharmàþ syustarhi vi÷eùànapekùàþ santaþ sarvatra dç÷yeran / na ca sarvatra dç÷yante / vi÷eùàpekùayà vi÷eùàõàü guõatvàd guõàbhyupagama eveti //28// iti vàmanaviracitakàvyàlaõkàrasåtravçttau guõavivecane tçtãye'dhikaraõe prathamo'dhyàyaþ //3-1// [iti ÷rãkàvyàlaïkàrasåtravçttau guõavivecane tçtãye'dhikaraõe prathamo'dhyàyaþ guõàlaïkàravivekaþ , ÷abdaguõaviveka÷ca //3-1//] ---------------------------------------------------------------------------------------------- atha tçtãyàdhikaraõe dvitãyo'dhyàyaþ sampratyarthaguõavivecanàrthamàha ---- __________ ## ta evaujaþprabhçtayo'rthaguõàþ //1// __________ ## arthasyàbhidheyasya prauóhiþ prauóhatvamojaþ / %% padàrthe vàkyavacanaü yathà (Raghuvaü÷a 2.75) ---- %% atra candrapadavàcye'rthe %% iti vàkyaü prayuktam / padasamåha÷ca vàkyamabhipretam / anayà di÷ànyadapi draùñavyam / tadyathà ---- %% nacaivamatiprasaïgaþ / kàvya÷obhàkaratvasya / guõasàmànyalakùaõasyàvasthitatvàt / vàkyàrthe padàbhidhànanü yathà ---- %% iti vaktavye %% ityàheti / asya vàkyàrthasya vyàsasamàsau / vyàso yathà ---- %% samàso yathà (Kumàrasaübhava_6.94)---- %% %<à÷rayaþ kçtadhiyàm>% ityasya ca subandhuü sàcivyopakùepaparatvàt sàbhipràyatvam / etena %% ityatra %% ityasya ca sàbhipràyatvaü vyàkhyàtam //2// __________ ## arthasya vaimalyaü prayaujakamàtraparigrahaþ prasàdaþ / yathà ---- %% viapryayastu ---- %% %% ityanaiva nitambasya lakùitatvàd vi÷eùaõasyàprayojakatvamiti //3// __________ ## kramakauñikyànulvaõatvopapattiyogo ghañaõà / sa ÷leùaþ / yathà (Amaru÷ataka_16) ---- %% ÷ådrakàdiraciteùu prabandheùvasya bhåyàn prapa¤co dç÷yate //4// __________ ## avaipamyaü prakramàbhedaþ samatà / kvacit kramo'pi bhidyate / yathà ---- %% çtusandhipratipàdanapare'tra dvitãye pàde kramabhedo , malayamarutàmasàdhàraõatvàt / evaü dvitãyaþ pàdaþ pañhitavyaþ ---- %% iti //5// __________ ## sukhena gamyate j¤àyata ityarthaþ / yathà (Kumàrasaübhava_1.1) ---- %% ityàdi / yathà và ---- %% pratyudàharaõaü sulabham //6// __________ ## arthasya dar÷anaü dçùñiþ / samàdhikàraõatvàt samàdhiþ / %%(1-3-17v) ityuktaü purastàt //7// __________ ## yasyàrthasya dar÷anaü samàdhiþ so'rtho dvividhaþ ---- ayoniranyacchàyàyonirveti / ayonirakàraõaþ / avadhànamàtrakàraõa ityarthaþ / anyasya kàvyasya chàyànyacchàyà tadyonirvà / tadyathà ---- %% pårvasya ÷lokasyàrtho'yoniþ / dvitãyasya ca chàyàyoniriti //8// __________ ## yasyàrthasya dar÷anaü samàdhiriti , sa dvedhà vyaktaþ såkùma÷ca / vyaktaþ sphuña udàhçta eva //9// såkùmaü vyàkhyàtumàha ---- __________ ## såkùmo dvedhà bhavato ---- bhàvyo, vàsanãya÷ca / ÷ãghraniråpaõàgamyo bhàvyaþ / ekàgratàprakarùagamyo vàsanãya iti / bhàvyo yathà ---- %% vàsanãyo yathà ---- %% //10// __________ ## uktervaicitryaü yattanmàdhuryamiti / yathà ---- %% //11// __________ ## puruùe'rthe apàruùyaü saukumàryamiti / yathà mçtaü , ya÷aþ÷eùamityàhuþ / ekàkinaü devatàdvitãyamiti / gacchati sàdhayeti ca //12// __________ ## gràmyatvaprasaïge agtàmyatvamudàratà / yathà ---- %% viparyayastu ---- %% //13// __________ ## vastånàü bhàvànàü svabhàvasya sphuñatvaü yadasàvarthavyaktiþ / yathà ---- %% yathà và ---- %% //14// __________ ## dãptà rasàþ ÷çïgàràdayo yasya sa dãptarasaþ / tasya bhàvo dãpta rasatvaü kàntiþ / yathà ---- %% evaü rasàntareùvapyudàhàryam / atra ÷lokàþ ---- %% //15// iti// iti ÷rãpaõóitavaravàmanaviracitakàvyàlaïkàrasåtravçttau guõavivecane tçtãye'dhikaraõe dvitãyo'dhyàyaþ / samàptaü cedaü guõavivecanaü tçtãyamadhikaraõam / ================================================================ atha caturthàdhikaraõe prathamo'dhyàyaþ guõanirvartyà kàvya÷obhà / tasyà÷càti÷ayahetavo'laïkàràþ / tanniråpaõàrthamàlaïkàrikamadhikaraõamàrabhyate / tatra ÷abdàlaïkàràþ / tatra ÷abdàlaïkàrau dvau yamakànupràsau krameõa dar÷ayitumàha ---- __________ ## padamenekàrthaü bhinnàrthamekamanekaü và tadvadakùaranàvçttaü sthànaniyame sati yamakam / svavçttyà sajàtãyena và kàrtsnyaikade÷àbhyàmanekapàdavyàptiþ sthànaniyama iti / yàni tvekapàdabhàgavçttãni yamakàni dç÷yante teùu ÷lokàntarasthasaüsthànayamakàpekùayaiva sthànaniyama iti //1// sthànakathanàrthamàha ---- __________ ## pàdaþ , ekasya ca pàdasyàdimadhyàntabhàgàþ , anekasya ca pàdasya ta eva sthànàni / pàdayamakaü yathà ---- %% ekapàdasthàdimadhyàntayamakàni yathà ---- %% %% pàdayoràdimadhyàntayamakàni yathà ---- %% %% ekàntarapàdàntayamaka yathà ---- %% evametàntarapàdàdimadhyayamakànyåhyàni / samastapàdàntayamakaü yathà ---- %% evaü samastapàdàdimadhyayamakàni vyàkhyàtavyàni / anye ca saïkarajàtibhedàþ sudhiyotprekùyàþ / akùarayamakaü tvekàkùaramanekàkùaraü ca / ekàkùaraü yathà ---- %% evaü sthànàntarayoge'pi draùñavyaþ / sajàntãyanairantaryàdasya prakarùo bhavati / sa càyaü hariprabodhe dç÷yate / yathà ---- %% anayà ca varõayamakamàlayà padayamakamàlà vyàkhyàtà //2// __________ ## utkçùñaü khalu yamakaü bhaïgàdbhavati //3// __________ #<÷çïkhalà parivartaka÷cårõamiti bhaïgamàrgaþ // VKal_4,1.4 //># ete khalu ÷çïkhalàdayo yamakabhaïgànàü prakàrà bhavanti //4// tàn krameõa vyàcaùñe ---- __________ ## varõànàü vicchedo varõavicchedaþ / tasya calanaü yat sà ÷çïkhalà / yathà ---- kàlikàmadhu÷abde kàma÷abdavicchede madhu÷abdavicchede ca tasya calanam / li-ma-varõayorvicchedàt //5// __________ ## anyavarõasaüsargaþ saïgaþ / tadvinivçttau svaråpasyànyavarõatiraskçtasyàpattiþ pràptiþ parivartakaþ / yathà ---- %% ityatràrhitamiti padaü gakàrasya vya¤janasya saïgàd garhitamityanyasya råpamàpannam / tatra vya¤janasaïge vinivçtte svaråpamàpadyate ---- arhitamiti / anyavarõasaükrameõa bhinnaråpasya padasya tàdråpyavidhirayamiti tàtparyàrthaþ / etenetaràvapi vyàkhyàtau //6// __________ ## piõóàkùarasya bhede sati padasya svaråpalopa÷cårõam / yathà ---- %% //7// __________ #<÷eùaþ saråpo'nupràsaþ // VKal_4,1.8 //># padamekàrthamanekàrtha ca sthànàniyataü tadvidhamakùaraü ca ÷eùaþ / saråpo'nyena prayuktena tulyaråpo'nupràsaþ / nanu ÷eùo'nupràsa ityetàvadeva såtraü kasmànna kçtam / àvçtti÷eùo'nupràsa ityeva hi vyàkhyàsyate / satyam / siddhyatyevàvçtti÷eùe , kintvavyàptiprasaïgaþ / vi÷eùàrtha ca saråpagrahaõam / kàrtsnyenaivàvçttiþ / kàrtsnyaikade÷àbhyàü tu sàråpyamiti //8// __________ ## varõànàmanupràsaþ sa khalvanulvaõo lãnaþ ÷reyàn / yathà ---- %% ulvaõastu na ÷reyàn / yathà ---- %% iti //9// __________ ## ye pàdayamakasya bhedàste pàdànupràsasyetyarthaþ / teùàmudàharaõàni yathà ---- %% %% %% evamanye'pi draùñavyàþ //10// iti ÷rãpaõóitavaravàmanaviracitàyàü kàvyàlaïkàrasåtravçttàvàlaïkàrike caturthe'dhikaraõe prathamo'dhyàyaþ / iti ÷abdà'laïkàravicàraþ / ---------------------------------------------------------------------------------------------- atha caturthàdhikaraõe dvitãyo'dhyàyaþ sampratyarthàlaïkàràõàü prastàvaþ / tanmålaü copameti saiva vicàryate ---- __________ ## upamãyate sàdç÷yamànãyate yenotkçùñaguõenànyattadupamànam / yadupamãyate nyånaguõaü tadupameyam / upamànenopameyasya guõale÷ataþ sàmyaü yadasàvupameti / nanåpamànamityupameyamiti ca sambandhi÷abdàvetau , tayorekataropàdànenaivànyatarasiddhiriti / yathà %% ityatropamitagrahaõameva kçtaü , nopamànagrahaõamiti / tadvadatrobhayagrahaõaü na kartavyam / satyam / tat kçtaü lokaprasiddhiparigrahàrtham / yadevopameyamupamàna¤ca lokaprasiddhaü tadeva parigçhyate , netarat / na hi yathà %% iti , tathà %% ityapi bhavati //1// __________ ## guõànàü bàhulyaü guõabàhulyaü , tata upamànopameyayoþ sàmyàt kalpitopamà / kavibhiþ kalpitatvàt kalpità / pårvà tu laukikã / nanu kalpitàyà lokaprasiddhyabhàvàt kathamupamànopameyaniyamaþ / guõabàhukyasyotkarùàpajarpakalpanàbhyàm / tadyathà ---- %% %% %% //2// __________ ## tasyà upamàyà dvaividhyam / padavàkyàrthavçttibhedàt / ekà padàrthavçttiþ , anyà vàkyàrthavçttiriti / padàrthavçttiryathà ---- %% vàkyàrthavçttiryathà ---- %% //3// __________ ## sà upamà pårõà luptà ca bhavati //4// __________ ## guõàdi÷abdànàü sàmagrye sàkalye pårõà / yathà ---- %% iti //5// __________ ## guõàdi÷abdànàü vaikalye lope luptà / guõa÷abdalope yathà %<÷a÷ãva ràjà>% iti / dyotaka÷abdalope yathà %% / ubhayalope yathà %<÷a÷ãmukhã>% iti / upamànopameyalopaståpamàprapa¤ce draùñavyaþ //6// __________ ## stutau nindàyàü tattvàkhyàne càsyàþ prayogaþ / stutinindayoryathà %% tattvàkhyàne yathà ---- %% //7// __________ ## tasyà upamàyà doùà bhavanti / hãnatvamadhikatvaü liïgabhedo vacanabhedo'sàdç÷yamasambhava iti //8// tàn krameõa vyàkhyàtumàha ---- __________ ## jàtyà pramàõena dharmeõa copamànasya nyånatà yà taddhãnatvamiti / jàtinyånatvaråpaü hãnatvaü yathà ---- %% pramàõanyånatvaråpaü hãnatvaü yathà ---- %% upameyàdupamànasya nyånatvaü yat taddharmanyånatvam / tadråpaü hãnatvaü yathà ---- %% atra mau¤jãprativastu taóinnàstyupamàna iti hãnatvam / na ca kçùõàjinapañamàtrasyopameyatvaü yuktam / mau¤jyà vyarthatvaprasaïgàt / nanu nãlajãmåtagrahaõenaiva taóitpratipàdyate / tanna / vyabhicàràt //9// avyabhicàre tu bhavantã pratipattiþ kena vàryate tadàha ---- __________ ## dharmayorekasyàpi dharmasya nirde÷e'nyasya saüvit pratipattirbhavati / kutaþ / sàhacaryàt / sahacaritatvena prasiddhayorava÷yamekasya nirde÷e'nyasya pratipattirbhavati / tadyathà ---- %% atra madhupçùatàü vçttatvapiïgatve sahacarite / tatra piïga÷abdena piïgatve pratipanne vçttatvapratãtirbhavati / etena %% iti vyàkhyàtam / kanakaphalakasya gauratvacaturasratvayoþ sàhacaryàccaturasratva÷rutyaica gauratvapratipattiriti / nanu ca yadi dharmanyånatvamupamànasya doùaþ , kathamayaü prayogaþ ---- %% atra bahutvamupameyadharmàõàmupamànàt / na , vi÷iùñànàmeva mukhànàmupameyatvàt / tàdç÷eùveva kekàvinà÷asya sambhavàt //10// __________ ## tena hãnatvenàdhikatvaü vyàkhyàtam / jàtipramàõadharmàdhikyamadhikatvamiti / jàtyàdhikyaråpamadhikatvaü yathà ---- %% / pramàõàdhikyaråpaü yathà ---- %% dharmàdhikyaråpaü yathà ---- %% savàóavàgnirityasya [k:prativastunaþ] upameye'bhàvàd dharmàdhikyamiti / anayordoùayorviparyayàkhyasya doùasyàntarbhàvànna pçthagupàdànam / ata evàsmàkaü mate ùaó doùà iti //11// __________ ## upamànasyopameyasya ca liïgayorvyatyàso viparyayo liïgabhedaþ / yathà ---- %% //12// __________ ## punnapuüsakayorupamànopameyayorliïgabhedaþ pràyeõa bàhulyeneùñaþ / yathà ---- %% iti , %% evampràyaü tu necchanti //13// __________ ## laukikyàmupamàyàü samàsàbhihitàyàmupamàyàmupamàprapa¤ce ceùño liïgabhedaþ pràyeõeti / laukikyàü yathà ---- %% iti / samàsàbhihitàyàü yathà ---- %% iti / upamàprapa¤ce yathà ---- %<÷uddhàntadurlabhamidaü vapurà÷ramavàsino yadi janasya / dårãkçtàþ khalu guõairudyànalatà vanalatàbhiþ //>% evamanyadapi prayogajàtaü draùñavyam //14// __________ ## tena liïgabhedena vacanabhedo vyàkhyàtaþ / yathà ---- %% //15// __________ ## apratãtaireva guõairyat sàdç÷yaü tadapratãtaguõàsàdç÷yamasàdç÷yam / yathà ---- %% kàvyasya ÷a÷inà saha yat sàdç÷yaü tadapratãtaireva guõairiti / nanu ca arthànàü ra÷mitulyatve sati kàvyasya ÷a÷itulyatvaü bhaviùyati / naivam / kàvyasya ÷a÷itulyatve siddhe'rthànàü ra÷mitulyatvaü siddhyati / na hyarthànàü ca ka÷cit sàdç÷yahetuþ pratãto guõo'sti / tadevamitaretarà÷rayadoùo duruttara iti //16// __________ ## asàdç÷yena hatà asàdç÷yahatà upamà / tanniùñhà upamànaniùñhà÷ca kavaya iti //17// __________ ## upamànàdhikyàt tasyàsàdç÷yasyàpoha ityeke manyante / yathà ---- %% karpåràdibhirupamànairvahubhiþ sàdç÷yaü susthàpitaü bahvati / teùàü ÷ukguõàtirekàt //18// __________ ## upamànàdhikyàt tadapoha iti yuktaü , tanna / apuùñàrthatvàt / ekasminnupamàne prayukte upamànàntaraprayogo na ka¤cidarthavi÷eùaü puùõàti / tena %% iti prayuktam / nanu sindhu÷abdasya dviþprayogàtpaunaruktyam / na / arthavi÷eùàt balaü sindhuriva vaipulyàd balasindhuþ sindhuriva kùubhita iti kùobhasàråpyàt / tasmàdarthabhedànna paunaruktyam / arthapuùñistu nàsti / sindhuriva kùubhita ityanenaiva vaipulyaü pratipatsyate / uktaü hi (4-2-10) ---- %% //19// __________ ## anupapattiranupapannatvamupamànasyàsambhavaþ / yathà ---- %% candrikàyàmunnidratvamaravindasyetyanupapattiþ / nanvarthavirodho'yamastu / kimupamàdoùakalpanayà / na / upamàyàm ati÷ayasyeùñatvàt //20// kathaü tarhi doùa ityata àha ---- __________ ## viruddhasyàti÷ayasya saügraho na kartavya iti asya såtrasya tàtparyàrthaþ / tànetàn ùaóupamàdoùàn j¤àtvà kaviþ parityajet //21// iti ÷rãkàvyàlaïkàrasåtravçttàvàlaïkàrike caturthe'dhikaraõe dvitãyo'dhyàyaþ // upamàvicàra.þ // ---------------------------------------------------------------------------------------------- atha caturthàdhikaraõe tçtãyo'dhyàyaþ sampratyupamàprapa¤co vicàryate / kaþ punarasàvityàha ---- __________ ## prativastu prabhçtiryasya sa prativastuprabhçtiþ / upamàyàþ prapa¤ca upamàprapa¤ca iti //1// vàkyàrthopamàyàþ prativastuno bhedaü dar÷ayitumàha ---- __________ ## upameyasyàrthaàdvàkyàrthasyoktau satyàmiti / atra dvau vàkyàrthau / eko vàkyàrthopamàyàmiti bhedaþ / tadyathà ---- %% //2// prativastunaþ samàsokterbhedaü dar÷ayitumàha ---- __________ ## upameyasyànuktau samànavastunyàsaþ samàsoktiþ / saükùepavacanàt samàsoktirityàkhyà / yathà ---- %<÷làdhyà dhvastàdhvagaglàneþ karãrasya marau sthitiþ / dhiï merau kalpavçkùàõàmavyutpannàrthinàü ÷riyaþ //>% //3// samàsokteraprastutapra÷aüsàyà bhedaü dar÷ayitumàha ---- __________ ## upameyasya ki¤cilliïgamàtreõoktau samànavastunyàse aprastutapra÷aüsà / yathà ---- %% aorastutasyàrthasya pra÷aüsanamaprastutapra÷aüsà //4// apahnutirapi tato bhinneti dar÷ayitumàha ---- __________ ## sanena tulyena vastunà vàkyàrthenànyasya vàkyàrthasyàpalàpo nihnavo yastattvàdhyàropaõàyàsàvapahnutiþ / yathà ---- %% vàkyàrthayostàtparyàt tàdråpyamiti na råpakam //5// råpakaü tu kãdç÷amityàha ---- __________ ## upamànenopameyasya guõasàmyàttattvasyàbhedasyàropaõamàropo råpakam / upamànopameyayorubhayorapi grahaõaü laukikyàþ kalpitàyà÷copamàyàþ prakçkùitvamatra yathà vij¤àyeteti / yathà (Uttararàmacarita_1.39) ---- %% mukhacandràdãnàü tåpamà / samàsànna candràdãnàü råpakatvaü yuktamiti //6// råpakàcchleùasya bhedaü dar÷ayitumàha ---- __________ ## upamànenopameyasya dharmeùu guõakriyà÷abdaråpeùu sa tattvàropaþ / tantraprayoge tantreõoccàraõe sati ÷leùaþ / yathà ---- %<àkçùñàmalamaõóalàgrarucayaþ saünaddhakùaþsthalàþ soùmàõo vraõità vipakùahçdayapronmàthinaþ karka÷aþ / udvçttà gurava÷ca yasya ÷aminaþ ÷yàmàyamànànanà yodhà vàravadhåstanà÷ca na daduþ kùobhaü sa vo'vyàjjinaþ //>% //7// yathà ca gauõasyàrthasyàlaïkàratvaü tathà làkùaõikasyàpãti dar÷ayitumàha ---- __________ ## bahuni hi nibandhanàni lakùaõàyàm / tatra sàdç÷yàllakùaõàvakroktirasàviti / yathà ---- %% atra netradharmàvunmãlanimãlane sàdç÷yàdvikàsasaükocau lakùayataþ / %% atra ca niþ÷vasitamiti parimalanirgamaü lakùati / %% ityevamàdiùu lakùaõàrtho niråpyata iti lakùaõàyà jhañityarthapratipattikùamatvaü rahasyamàcakùata iti / asàdç÷yanibandhanà tu lakùaõà na vakroktiþ / yathà ---- %% atra cchedaþ sàmãpyàd dravyaü lakùayati / tasyaiva gauratvopapatteþ //8// råpakavakroktibhyàmutprekùàyà bhedaü dar÷ayitumàha ---- __________ ## atadråpasyàtatsvabhàvasya / anyathà atatsvabhàvatayà / adhyavasànamadhyavasàyaþ / na punaradhyàropo lakùaõà và / ati÷ayàrthamiti bhràntij¤ànanivçttyartham / sàdç÷yàdiyamutprekùeti / enàü cevàdi÷abdà dyotayanti / yathà ---- %% //9// utprekùevaivàti÷ayoktiriti kecit / tanniràsàrthamàha ---- __________ ## saübhàvyasya dharmasya tadutkarùasya ca kalpanàti÷ayoktiþ / yathà ---- %% yathà và ---- %% //10// yathà bhràntij¤ànasyaråpotprekùà tathà saü÷ayaj¤ànasvaråpaþ saüdeho'pãti dar÷ayitumàha ---- __________ ## upamànopameyayorati÷ayàrthaü yaþ kriyate saü÷ayaþ sa saüdehaþ / yathà ---- %% //11// saüdehavadvirodho'pi pràptàvasara ityàha ---- __________ ## arthasya viruddhasyevàbhàsatvaü viruddhàbhàsatvaü virodhaþ / yathà ---- %% yathà và (amaru. 34)---- %% //12// virodhàdvibhàvanàyà bhedaü dar÷ayitumàha ---- __________ ## kriyàyàþ pratiùedhe tasyà eva kriyàyàþ phalasya prasiddhasya vyaktivibhàvanà / yathà ---- %% //13// viruddhaprasaïgenànanvayaü dar÷ayitumàha ---- __________ ## ekasyaivàrthasyopameyatvamupamànatvaü cànanvayaþ / yathà (Hanumànnàñaka_14-18)---- %% anyàsàdç÷yametena pratipàditam //14// __________ ## ekakasyaivàrthasyopameyatvamupamànatvaü ca krameõopameyopamà / yathà ---- %% //15// iyameva parivçttirityeke tanniràsàrthamàha ---- __________ ## samena visadç÷ena vàrthena arthasya parivartanaü parivçttiþ / yathà ---- %<àdàya karõakisalayamiyamasmai caraõamaruõamarpayati / ubhayossadç÷avinimayàdanyonyamava¤citaü manye //>% yathà và ---- %% //16// upameyopamàyàþ kramo bhinna iti dar÷ayitumàha ---- __________ #< upameyopamànànàü kramasaübandhaþ kramaþ // VKal_4,3.17 //># upameyànàmupamànànàü codde÷inàmanudde÷inàü ca kramasambandhaþ kramaþ / yathà ---- %% //17// kramasambandhaprasaïgena dãpakaü dar÷ayitumàha ---- __________ ## upamànavàkyepåpameyavàcyeùu caikà kriyà anupaïgataþ sambandhyamànà dãpakam //18// __________ ## tat trividhaü bhavati / àdimadhyànteùu vàkyeùu vçtterbhedàt / yathà ---- %% %% //19// dãpakavannidar÷anamapi saükùiptamityàha ---- __________ ## kriyayaiva ÷uddhayà svasyàtmanastadarthaþ cànvayasya saübandhasya khyàpanaü saülulitahetudçùñàntavibhàgadar÷anànnidar÷anam / yathà ---- %% patatãti kriyà / tasyàþ svaü patanam / tadarthe'tyuccayadàdhyàsaþ patanàyeti ÷aüsanam / tasya khyàyanamartha÷àlinàü ÷aüsaditi //20// idaü ca nàrthàntaranyàsaþ / sa hyanyathàbhåtastamàha ---- __________ ## uktasiddhyai uktasyàrthasya siddhyartha vastuno vàkyàrthàntarasyaiva nyasanamarthàntaranyàsaþ / vastugrahaõàdarthasya hetornyasanannàrthàntaranyàsaþ / yathà ---- %% iti / arthàntarasyaiveti vacanam , yatra heturvyàptigåóhatvàt katha¤cit pratãyate tatra yathà syàt / yadyat kçtakaü tattadanityamityevampràyeùu màü bhåditi / udàharaõam / %% //21// arthàntaranyàsasya heturåpatvàd , heto÷cànvayavyatirekàtmakatvànna pçthagvyatireka iti kecit / tanniràsàthamàha ---- __________ ## upameyasya guõàtirekatvaü guõàdhikyaü yad arthàdupamànàt sa vyatirekaþ / yathà ---- %% ka÷cittu gamyanànaguõo vyatirekaþ / yathà ---- %% //22// vyatirekàdvi÷eùokterbhedaü dar÷ayitumàha ---- __________ ## ekasya guõasya hàneþ kalpanàyàü ÷eùairguõaissàmyaü yattasya dàróhyaü vi÷eùoktiþ / råpakaü cedaü pràyeõeti / yathà (kumàra. 1-10) ---- %% %%(Mçcchakañikà aü. 2) %% %% iti / atràpi jaïgama÷abdasya sthàvaratvanivçttipàdanatvàdekaguõahànikalpanaiva / etena ---- %% %% %% ityevamàdiùvguõahànikalpanà vyàkhyàtà //23// vyatirekavi÷eùoktibhyàü vyàjastutiü bhinnàü dar÷ayitumàha ---- __________ ## atyantaguõàdhiko vi÷iùñastasya ca karma vi÷iùñakarma , tasya sambhàvyasya kartuü ÷akyasyàkaraõànnindàvi÷iùñasàmyasampàdanena stotràrthà vyàjastutiþ / yathà ---- %% //24// vyàjastutervyàjoktiü bhinnàü dar÷ayitumàha ---- __________ ## vyàjasya cchadmanaþ satyena sàråpyaü vyàjoktiþ / yàü màyoktirityàhuþ / yathà ---- %<÷araccandràü'sugaureõa vàtàviddhena bhàmini / kà÷apuùpalavenedaü sà÷rupàtaü mukhaü kçtam //>% //25// vyàjastuteþ pçthak tulyayogitetyàha ---- __________ ## vi÷iùñena nyånasya sàmyarthamekakàlàyàü kriyàyàü yogastulyayogità / yathà ---- %% //26// __________ ## upamànasya kùepaþ pratiùedha upamànàkùepaþ / tulyakàryàrthasya nairarthakyavivakùàyàm / yathà ---- %% upamànasyàkùepataþ pratipattirityapi såtràrthaþ / yathà ---- %% atra ÷aradve÷yeva , induü nàyakamiva , raveþ pratinàyakasyevetyupamànàni ganyanta iti //27// tulyayogitàyàþ sahokterbhedanàha ---- __________ ## vastudvasya kriyayostulyakàlayorekena padenàbhidhànaü sahàrtha÷abdasàmarthyàt sahoktiþ / yathà ---- %% //28// samàhitamekamava÷iùyate / tallakùaõàrthamàha ---- __________ ## yasya vastunaþ sàdç÷yaü gçhyate tasya vastunaþ sampattiþ samàhitam / yathà ---- %% atra puråravaso latàyàmurva÷yàþ sàdç÷yaü gçhõataþ saiva latorva÷ã saüpanneti //29// ete càlaïkàràþ ÷uddhà mi÷rà÷ca prayoktavyà iti vi÷iùñànàm alaïkàràõàü mi÷ratvaü saüsçùñirityàha ---- __________ ## alaïkàrasyàlaïkàrayonitvaü yadasau saüsçùñiriti / saüsargaþ sambandha iti //30// __________ ## tasyàþ saüsçùñerbhedàvupamàråpakaü cotprekùàvayava÷ceti //31// __________ ## spaùñam / yathà ---- %% evaü %% ityevamàdayastadbhedà draùñavyàþ //32// __________ ## utprekùàyà heturutprekùàvayavaþ / avayava÷abdo hyàrambhakaü lakùayati / yathà ---- %% %% //33// iti ÷rãkàvyàlaïkàrasåtravçttàvàlaïkàrike caturthe'dhikaraõe tçtãyodhyàyaþ / samàptaü cedamàla¤kàrikaü caturthamadhikaraõam / ================================================================ atha pa¤camo'dhikaraõe prathamo'dhyàyaþ samprati kàvyasamayaü ÷abda÷uddhiü ca dar÷ayituü pràyogikàkhyamadhikaraõamàrabhyate / tatra kàvyasamayastàvaducyate / __________ ## ekaü padaü na dviþ prayojyaü pràyeõa bàhulyena / yathà ---- %%iti / ki¤cidivàdipadaü dvirapi prayoktavyamiti / yathà ---- %% //1// __________ ## nityaü saühitàpàdeùvekapadavadekasminniva pade / tatra hi nityàsaühitetyànnàyaþ / yathà ---- %%iti / ardhàntavarjamardhàntaü varjayitvà //2// __________ ## pàdàntalaghorgurutvaü prayoktavyam / na sarvatra , na sarvasmin vçtta iti / yathà ---- %% evaüpràyeùveva vçtteùviti / na punaþ ---- %% ityàdiùu / cakàro'rdhàntavarjamityasyànukarpaõàrthaþ //3// __________ ## gadye samàptapràyaü vçttaü na vidheyam / ÷obhàbhràü÷at / anyatrodgatàdibhyo viùamavçttebhyaþ saüvàdàd gadyeneti //4// __________ ## pàdàdau khalvàdayaþ ÷abdà na prayojyàþ / àdi÷abdaþ prakàràrthaþ / yeùàmàdau prayogo na ÷loùyati te gçhyante / na punarvatahetaprabhçtayaþ //5// __________ ## vçttasyàrthe ki¤cidasamàptapràyaü na prayoktavyam / yathà ---- %% //6// __________ ## bahubrãhipratipattiü karoti yaþ karmadhàrayaþ sa na prayoktavyaþ / yathà ---- %% iti //7// __________ ## bahuvrãhirapi akrmadhàrayapratipattikaro na prayoktavyaþ / yathà ---- %% %% iti //8// __________ ## sambhàvyasya niùedhasya nivartane svau pratiùedhau prayoktavyau yathà ---- %% //9// __________ ## vi÷eùyasya pratipattau jàtàyàü vi÷eùaõamàtrasyaiva prayogaþ / yathà (Raghuvaü÷a 3.9) ---- %% atra hi pçthivyà vi÷eùaõamàtrameva prayuktam / etena %% %% ityàdayo [k: prayogà] vyàkhyàtàþ //10// __________ ## sarvanàmnànusandhiranusandhànaü pratyavamar÷aþ / vçtticchannasya vçttau samàse channasya guõãbhåtasya / yathà ---- %% iti //11// __________ ## sambandhena sanbandhaþ sambandhasambandhastasmin ùaùñhã prayojyà kvacit , na sarvatreti / yathà %% iti / kamalena saübaddhà kamalinã tasyà kandaþ iti sambandhaþ / tena kadalãkàõóàdayo vyàkhyàtàþ //12// __________ ## atãva kavibhiþ prayuktaü de÷abhàùàpadaü prayojyam / yathà ---- %% ityatra %% iti de÷abhàùàpadam / anatiprayuktaü tu na prayojyam / yathà ---- %% ityatra %%padam //13// __________ ## liïgaü càdhyàhàra÷ca liïgàdhyàhàràvatiprayuktau prayojyàviti / yathà ---- %% ityàdiùu gaõóåùa÷abdaþ puüsi bhåyasà prayukto , na striyàm àmnàto'pi strãtvaü / adhyàhàro yathà ---- %% atra hi %% ityàdãnàmadhyàhàro'nvayaprayuktaþ //14// __________ ## lakùaõà÷abdà÷càtiprayuktàþ prayojyàþ / yathà dvirepharodara÷abdau bhramaracakravàkàrthau lakùaõàparau / anatiprayuktà÷ca na prayojyàþ / yathà ---- dvikaþ kàka iti //15// __________ ## teùàü lakùaõà÷abdànàü bàhulyamekasmin vàkye na prayojyam / ÷akyate hyekasyàvàcakasya vàcakavadbhàvaþ kartuü , na bahånàmiti //16// __________ ## stanàdãnàü dvitvàviùñà dvitvàdhyàsità jàtiþ pràyeõa bàhulyene ti / yathà ---- %% iti / atha kathaü dvitvàviùñatvaü jàteþ ? / taddhi dravye , na jàtau / atadråpatvàjjàteþ / na doùaþ ; tadatadråpatvàjjàteþ[k: tadråpatvàjjàteþ] / kathaü tadatadråpatvaü[k: tadråpatvaü] jàteþ ? / taddhi jaiminãyà jànanti[k: jainà jànànti] / vayaü tu lakùyasiddhau siddhaparamatàmuvàdinaþ / na caivamatiprasaïgaþ / lakùyànusàritvànnyàyasyeti / evamanyàpi vyavasthohyà //17// iti ÷rãkàvyàlaïkàrasåtravçttau pràyogike pa¤came'dhikaraõe prathamo'dhyàyaþ / kàvyasamayaþ //5-1// ---------------------------------------------------------------------------------------------- pa¤camàdhikaraõe dvitãyo'dhyàyaþ sàmprataü ÷abda÷uddhirucyate ---- __________ ## %% ityatra prayoge eka÷eùo7nveùyo'nveùaõãyaþ / rudra÷ca rudràõã ceti %%(Pà_1,2.67) ityeka÷eùaþ / sa ca na pràpnoti / tatra hi , %% ityanuvartata iti tatraivakàrakaraõàt strãpuüsakçta eva vi÷eùo bhavatãti vyavasthitam / atra tu %%(Pà_4,1.48) iti vi÷eùàntaramapyastãti / etena %% ityàdayaþ prayogàþ pratyuktàþ //1// __________ ## milati viklavati kùapayatãtyàdayaþ prayogàþ / tatra , mili-klabi-kùapi-prabhçtãnàü kathaü dhàtutvam ? / gaõapàñhàd guõapañhitànàmeva dhàtusaüj¤àvidhànàt / tratràha ---- dhàtugaõasyàparisamàpteþ / %% iti hi ÷abdavida àcakùate / tenaiùàü gaõapàñho'numataþ / ÷iùñaprayogàditi //2// __________ ## valeranudàttettvàdàtmanepade yat tadanityaü dç÷yate ---- %% ityàdiorayogeùu / tat lathamityàha ---- j¤àyakàt //3// kiü punastajj¤àpakamata àha [k:kiü punastajj¤àpakam ?] ---- __________ ## cakùiï ikàreõaivànudàttena siddhamàtmanepadasyànityatvaj¤àpanàrtham / [k: siddhàtmanepadam ; kimarthaü ïitkaraõam ? tatkriyate anudàttanimittasyàtmanepadasyànityatvaj¤àpanàrtham /] etena , vedi-bhartsi-tarji-prabhçtayo vyàkhyàtàþ / àvedayati-bhartsayati- tarjayatãtyàdãnàü prayogàõàü dar÷anàt / anyatràpyanudàttanibandhanasyàtmanepadasyànityatyaü j¤àpakena draùñavyamiti //4// __________ ## kùãyatã iti prayogo dç÷yate , sa karmakartari draùñavyaþ / kùãyateranàtmanepaditvàt //5// __________ ## khidyata iti ca prayogo dç÷yate , so'karmakartaryeva draùñavyà , na kartari / adaivàdikatvàt khideþ //6// __________ ## curàdau %% iti pañhyate / %<à dhçùàdvà>% iti vikalpitaõickastasyàdyadàtmanepadaü dç÷yate ---- màrgantàü dehabhàramiti , tadalakùma alakùaõam / parasmaipaditvànmàrgeþ / tathà ca ÷iùñaprayogaþ ---- %% //7// __________ ## lolamàno vellamàna ityàdaya÷càna÷i draùñavyàþ / ÷ànacastvabhàvaþ , parasmaipaditvàddhàtånàmiti //8// __________ ## astyayaü labhiryaþ pràptyupasarjanàü gatimàha ---- asti ca [k: yo] gatyupasarjanàü pràptimàheti / atra pårvasminpakùe gatyarthatvàllabherõicyaõau yaþ kartà tasya gatyàdisåtreõa karmasaüj¤à / yathà ---- %% dvitãyapakùe tu gatyarthàtvàbhàvàllabherõicyaõau karturna karmasaüj¤à / yathà ---- %% //9// __________ ## tvayà mayetyasminnarthe te me ÷abdau nipàteùu draùñavyau / yathà ---- %<÷rutaü te vacanaü tasya >%, %% //10// __________ ## tiraskçta iti ÷abdaþ paribhåte dç÷yate / %% iti / sa ca na pràpnoti / tiraþ÷abdasya hi , %% ityantardhau gatisaüj¤à / tasyàü ca satyàü , %%(Pà_8,3.42) iti sakàraþ / tat kathaü tiraskçta iti paribhåte ? , àha ---- antardhyupacàràditi / paribhåto hyantarhitavadbhavati / mukhyastu prayogo yathà ---- %% iti / //11// __________ ## %% ityàdiùu naika÷abdo dç÷yate , sa ca na siddhyati / na¤samàse hi %%(Pà_6,3.63) iti nalope , %%(Pà_6,3.74) iti nuóàgame satyanekamiti råpaü syàt / niranubandhasya na÷abdasya samàse lakùaõaü nàsti / tat kathaü naika÷abda ityàha ---- supsupeti samàtàt //12// __________ ## %% ityàdiùu madhupipàsuprabhçtãnàü samàso gamigàmyàdiùu pipàsuprabhçtãnàü pàñhàt / %<÷ritàdiùu gamigàmyàdãnàm>% iti dvitãyàsamàsalakùaõaü dar÷ayati //13// __________ ## trivalã÷abdaþ siddho yadi saüj¤à / %%(Pà_2,1.50) iti saüj¤àyàmeva samàsavidhànàt //14// __________ ## %% iti prayogo dç÷yate , sa ca na yuktaþ / %% iti bhavitavyam / %%(Pà_2,1.56) iti samàse sati / tatkathaü bimbàdhara ityatràha ---- vçttau madhyamapadalopinyàü ÷àkapàrthivàditvàtsamàse madhyamapadalopini samàse sati bimbàkàro'dharo bimbàdhara iti / tena %%÷abdo'pi vyàkhyàtaþ / atràpi pårvavadvçttiþ / ÷iùñaprayogeùu caiùa vidhiþ / tena nàtiprasaïgaþ //15// __________ #<àmålalolàdiùu vçttirvispaùñapañuvat // VKal_5,2.16 [*VKal_5,2.15] //># %<àmålalolam>%, %<àmålasaralam>% ityàdiùu vçttirvispaùñapañuvat / mayåravyaüsakàditvàt //16// __________ ## dhànyapaùñam , %% ityàdiùu na ùaùñãsamàsapratiùedhaþ / påraõena påraõapratyayàntenànyataddhitàntatvàt / ùaùño bhàgaþ ùaùña iti / %%(Pà_5,3.48) , %<ùaùñàùaùñamàbhyàü>%(Pà_5,3.50) ityanvidhànàt //17// __________ ## %% , %% ityàdiùu ùaùñãsamàsaprati.ùedho guõavacanena pràpto , vàli÷yàttu na kçtaþ //18// __________ ## avarjyo na varjanãyo vyadhikaraõe bahuvrãhiþ / janmàdyuttarapadaü yasya sa janmàdyuttarapadaþ / yathà ---- %% iti / //19// __________ ## hastàgram agrahastaþ , puùpàgram , agrapuùpamityàdayaþ prayogàþ katham ? àhitàgnyàdiùvapàñhàt / pàñhe và tadaniyamaþ syàt / àha ---- guõaguõinorbhedàbhedàt / tatra bhedàd , hastàgràdayaþ / abhedàdagrahastàdayaþ //20// __________ ## kàùñhatçõaü tçõakàùñhamiti yadçcchayà pårvanipàtaü kurvanti / tatràpabhraü÷o lakùyaþ pariharaõãyaþ / anityatvaj¤àpanantu na sarvaviùayamiti //21// __________ ## %% ityatra såtre %% iti parigaõanaü kçtam / tasya pràyikatvànnipàtenàpyabhihite karmaõi na karmavibhaktirbhavati / yathà (kumàra. 2-55) ---- %% %% iti //22// __________ #<÷akyamiti råpaü karmàbhidhàyàü liïgavacanasyàpi sàmànyopakramàt // VKal_5,2.23 [*VKal_5,2.22] //># ÷akeþ %<÷akisaho÷ca>%(Pà_3,1.99) iti karmaõi yati sati ÷akyamiti råpaü bhavati [k: karmàbhidhàyàü karmavacane] / viliïgavacanasyàpi viruddhaliïgavacanasyàpi , karmàbhidhàyàü karmavacane sàmànyopakramàd vi÷eùànapekùàyàmiti / yathà ---- %<÷akyamoùadhiyaternavodayàþ karõapåraracanàkçte tava / apragalbhayavasåcikonalà÷chettumagranakhasaüpuñaiþ karàþ //>% atra bhàùyakçdvacanaü liïgam / yathà ---- %<÷akyaü ca ÷vamàüsàdibhirapi kùut pratiantum>% iti / na caikàntikaþ sàmànyopakramaþ / tena %<÷akyà bhaïktuü jhañiti visinãkandavaccandrapàdàþ >% ityapi bhavati //23//++ __________ ## %%(Pà_2,3.20) ityatra såtre yathàïgànàü hànistathàdhikyamapi vikàraþ / yathà ---- %% iti bhavati , tathà %% ityapi bhavati //24// __________ ## %<àyuùaþ kçmikãñànàmalaïkaraõamalpatà>% ityatra kçmikãñànàmiti prayogo na yuktaþ / %% ityekavadbhàvaprasaïgàt / na ca madhyamapadalopã samàso yuktaþ / tasyàsarvaviùayatvàt //25// __________ ## %% ityatra kharoùñràviti prayogo na yuktaþ / gavà÷vaprabhçtiùu %% iti pàñhàt //26// __________ #<àsetyasateþ // VKal_5,2.27 [*VKal_5,2.26] //># %% ityatràsetyasaterdhàtoþ , %% ityasya prayogaþ , nàsteþ ; bhåbhàvavidhànàt //27// __________ ## %% iti prayogaþ / sa càyuktaþ / yudheràtmanepaditvàt / tat kathaü yuddhyedityàha yudhaþ kyaci yudhamàtmana icched yuddhyediti //28// __________ ## %% ityàdiùu kyaï niråpyaþ / bhç÷àdiùu pàñhàt / nàpi kyaù / lohitàdiùvapàñhàt //29// __________ ## %% ityatràhetau õic dç÷yate / sa kathamityàha / curàdipàñàt / curàdiùu %% , %%, %% iti pàñhàt //30// __________ ## %% ityatrànucarãti na yuktaþ / ikàralakùaõàbhàvàt / tat katham ? / àha ---- careùñitvàt / pacàdiùu caraóiti pañhyate //31// __________ ## %% ityatra kesaràlamiti katham ? / àha ---- alateraõi / %% ityasmàddhàtoþ kesara÷abde karmaõyupapade , karmaõyaõ ityanenàõi sati kesaràlamiti siddhyati //32// __________ ## %% ityatra patralamiti katham ? / àha ---- làteþ ke / %% ityetasmàddhàtoràdànàrthàt patra÷abde karmaõyupapade , %<àto'nupasarge kaþ>%(Pà_3,2.3) iti kapratyaye satãti //33// __________ ## mahãdhra-dharaõãdhràdayaþ ÷abdàþ målavibhujàdidar÷anàt kapratyaye satãti / garhãü dharatãti mahãdhra iti / evamàdayo'nye'pi draùñavyàþ //34// __________ ## brahmàdiùåpapadeùu hanteþ kvibvidhau %%(Pà_3,2.87) ityatràrihàripuhà ityevamàdãnàmasiddhiþ / niyamàt / %% iti niyamànyataraviùayo niråpyaþ //35// ---------------------------- [k: comm.] brahmàdiùåpapadeùu hanteþ kvibvidhau %%(Pà_3,2.87) iti niyamàt %% iti niyamàt arihà , ripuhà , ityevamàdãnàmasiddhiþ //34// ---------------------------- __________ ## brahmavit , bçtrabhidityàdayaþ prayogà na yuktàþ / %%(Pà_3,2.87) ityàdiùu %<[k: brahmàdiùu] hantereva>% iti niyamàt / àha ---- kçdantavçttyà / vettãti vit / bhinattãti bhit / %%(Pà_3,2.76) iti kvip / tataþ kçdantairvidàdibhiþ saha brahmàdãnàü ùaùñhãsamàsa iti / __________ ## tairvidàdibhirhãdharàdayo vyàkhyàtàþ / dharatãti dharaþ / mahyà dharo mahãdharaþ / evaü gaïgàdharàdayo vyàkhyàtàþ //37// __________ ## %% %% iti , %% ityàdayo'pi prayogà dç÷yante / te kathamity [k:atra] àha ---- te karmakartari kartari ca bhavanti / karmakartari càyamiùyate ityatra , cakàraþ kartari cetyasya samuccayàrthaþ //38// __________ ## %% , %% ityàdayaþ prayogà÷cintyàþ / %%(Pà_3,3.33) iti gha¤prasaïgàt //39// __________ ## avatara÷abdasyàpacàya÷abdasya ca dãrghatvahrasvatvavyatyàso bàlànàü bàli÷ànàü prayogeùviti / te hyavataraõamavatàra iti prayu¤jate / màrutàvatàra iti / sa hyayuktaþ / bhàve tarateravvidhànàt / apacàyamapacaya iti prayu¤jate ---- puùpàpacaya iti / atra %%(Pà_3,3.40) iti gha¤pràpta iti //40// __________ #<÷obheti nipàtanàt // VKal_5,2.41 [*VKal_5,2.40] //># ÷obhetyayaü ÷abdaþ sàdhuþ / nipàtanàt / %<÷ubha ÷umbha ÷obhàrthau>% iti ÷ubherbhidàderàkçtigaõatvàdaï siddha eva / guõapratiùedhàbhàvastu nipàtyata iti / ÷obhàrthàvityatraikade÷e , kiü ÷obhà , àhosvicchobha iti vi÷eùàvagatiràcaryaparamparopade÷àditi //41// __________ ## avidhàvavavidhàne %%(Pà_3,3.103) iti striyàü bahulaü vivakùà / kvicidvivakùà , kvacidavivakùà , kvacidubhayamiti / vivakùà yathà ---- ãhà lajjeti / avivakùà yathà ---- àtaïka iti / vivakùàvivakùe yathà bàdhà bàdhaþ , åhà åhaþ , vrãóà vrãóaþ , iti //42// __________ ## vyavasitaþ , pratipanna ityàdiùu bhàvakarmavihito'pi ktaþ kartari / gatyàdisåtre cakàrasyànuktasamuccayàrthatvàt / bhàvakarmànukarùaõàrthatvaü cakàrasyeti ced , àvçttiþ kartavyà //43// __________ #<àheti bhåte'nyaõalantabhramàd bruvo lañi // VKal_5,2.44 [*VKal_5,2.43] //># %%(Pà_3,4.84) ityàdinà àheti lañ vyutpàditaþ / sa bhåte prayuktaþ ---- %% iti / anyasya bhåtakàlàbhidhàyino õalantasya liñi bhramàt / nipuõà÷caivaü prayujyate / %<àha sma smitamadhumadhuràkùaràü giram>% iti / %% ityatràpi %%÷abdaþ kavinà prayukto lekhakaistu pramàdànna likhita iti //44// __________ #<÷abalàdibhyaþ striyàü ñàpo'pràptiþ // VKal_5,2.45 [*VKal_5,2.44] //># %% ityàdiùu striyàü ñàpo 'pràptiþ / %%(Pà_4,1.40) iti õãùvidhànàt / tena ÷abalã , kalmàùãti bhavati //45// __________ ## %% ityàdiùu nãteti cintyam / kokilà nãlãti bhavitavyam / nãla÷abdàt %%(Pà_4,1.42) ityàdisåtreõa %%(Vàrttika_2457) iti óãùvidhànàt //46// __________ ## %%(Pà_4,1.65) , %<åõutaþ>%(Pà_4,1.66) ityatra manuùyajàtervivakùà , avivakùà ca lakùyànusàrataþ / %% atra manuùyajàtervivakùàyàü %%(Pà_4,1.65) iti ïãùi sati , %%(Pà_7,3.107) iti saübuddhau hrasvatvaü siddhyati / nàbhi÷abdàt punaþ , ita÷ca %%(Vàrttika_3189) itãkàre kçte , nimbanàmãke iti syàt / %% atra %% iti manuùyajàtervivakùeti ïãù na kçtaþ / %%(k:%%) ityatra manuùyajàteravivakùeti %%÷abdàt %<åïutaþ>%(Pà_4,1.66) ityåïi sati hrasvatve %% iti siddhyati / %% atra manuùyajàteravivakùetyåï na kçtaþ //47// __________ #<åkàràntàdapyåï, pravçtteþ // VKal_5,2.48 [*VKal_5,2.47] //># uta åï vihita åkàràntàdapi kvacid bhavati / àcàryapravçtteþ / kvàsau pravçttiþ ? / %%(Vàrttika_2502) iti alàbåþ , karkandhårityudàharaõam / tena , %% / atar subhru÷abda åïi siddho bhavati / åïi tvasati subhråriti syàt //48// __________ ## %% ityatra %%(Pà_4,3.11) iti ñha¤ durdharaþ / ñha¤ bhavan duþkhena dhriyata iti //49// __________ #<÷àrvaramiti ca // VKal_5,2.50 [*VKal_5,2.49] //># %<÷àrvaraü tamaþ>% ityatra ca %%(Pà_4,3.11) iti ñha¤ durdharaþ //50// __________ #<÷à÷vatamiti prayukteþ // VKal_5,2.51 [*VKal_5,2.50] //># %<÷à÷vataü jyotiþ>% ityatra ÷à÷vatamiti na siddhyati %%(Pà_4,3.11) iti ñha¤prasaïgàt / %%(Pà_2,4.9) iti såtrakàrasyàpi prayogaþ / àha ---- prayukteþ / %<÷à÷vate pratiùedhaþ>% iti prayogàt ÷à÷vatamiti bhavati //51// __________ ## ràjavaü÷yàþ , såryavaü÷yà ityàdayaþ ÷abdàþ , %%(Pà_4,4.98) ityanena sàdhyarye yati pratyaye sati sàdhayo bhavanti / bhàvàrthe punardigàdipàñhe'pi %%÷abdasya vaü÷a÷abdàntànna yat pratyayaþ / tadantavidheþ pratiùedhàt //52// __________ ## %% iti %%÷abdo duùprayuktaþ / %%(Pà_4,3.144) iti mayañà bhavitavyam / nanu vikàràvayavayorarthayormayaï vidhãyate / atra tu %% iti vivakùàyàü dàravamiti bhaviùyati ? naitadevamapi syàt / %%(Pà_4,2.114) iti chavidhànàt //53// __________ ## mugdhamà , mauóimà[k: prauóhimà] ityàdiùu imanij mçgyaþ anveùaõãya iti //54// __________ ## aupamyaü , sànnidhyamityàdaya÷càturvarõyavat %%(Pà_5,1.124) ityatra %%(Vàrttika_3091) iti vàrtikàtsvàrthikaùya¤antàþ //55// __________ #<ùya¤aþ ùitkaraõàdãkàro bahulam // VKal_5,2.56 [*VKal_5,2.55] //># %%(Pà_5,1.124) iti yaþ ùya¤ tasya ùitkaraõàdãkàro bhavati / sa bahulam / %% ityàdiùu na bhavati / %% ityàdiùu vikalpitaþ / sàmagryaü sàmagrã , vaidagdhyaü vaidagdhãti //56// __________ ## vrãhyàdiùu %%÷abdasya pàñhàt dhanvãti inau sati siddho bhavati //57// __________ ## %% ityatra %% iti na yuktam / vrãhyàdiùu %<÷obhà>%÷abdasya pàñhe'pi / iniratra na siddhyati / %% tadantavidhipratiùedhàt / bhavatu và tadantavidhiþ / karmadhàrayànmatvarthãyànupapattiþ / laghutvàt prakramasyeti bahuvrãhiõaiva bhavitavyam / tatkathamiti matvarthãyasyàpràptau caturasra÷obhãti prayogaþ ? / àha ---- õinau / caturasraü ÷obhata iti tàcchãlike õinàvayaü prayogaþ / atha , %% iti katham ? / na hyatra pårvavad vçttiþ ÷akyà kartumiti / ÷ubheþ sàdhukàriõyàva÷yake và õiniü kçtvà tadantàcca bhàvapratyaye pa÷càd bahuvrãhiþ kartavyaþ / anumeyaü ÷obhitvaü yasyeti / bhàvapratyayastu gatàrthatvànna prayuktaþ / yathà ---- %% , %% iti //58// __________ ## %% iti katham ? / matvarthãyasya cchapratyayasyàbhàvàt / ata àha ---- kyaci / kyaci pratyaye sati ka¤cukãyà iti bhavati / ka¤cukamàtmana icchanti ka¤cukãyàþ //59// __________ ## bauddhasya pratiyogino'pekùàyàmapyàti÷àyanikàstarabàdayo bhavanti ---- %% iti //60// __________ ## %% ityàdayaþ katham ? / àha ---- [k: ilaci varõalopàt] kau÷ika--vàsiùñhàdibhyaþ ÷abdebhyo nãtàvanukampàyàü và , %%(Pà_5,3.79) iti-ilaci kçte , %<ñhàjàdàvårdhvaü dvitãyàdacaþ>%(Pà_5,3.83) iti varõalopàtsidhyati //61// __________ ## muktaiva mauktikamiti vinayàdipàñhàt draùñavyam / %% iti napuüsakatvam //62// __________ ## pràtibhàdayaþ ÷abdàþ praj¤àdiùu draùñavyàþ / pratibhà--vikçti--dvitàdibhyaþ ÷abdebhyaþ praj¤àdipàñhàdaõi svàrthike kçte , pràtibhaü , vaikçtaü , dvaitamityàdayaþ prayogàþ siddhyantãti //63// __________ ## %% ityàdiùu sarajasamiti na yuktaþ prayogaþ anavyayãbhàve / bhàva eva %%÷abdasyeùñatvàt //64// __________ ## %% ityatra %% ityasaüj¤àyàü na yuktaþ prayogaþ / %%(Pà_5,4.132) ityaïvidhànàt / saüj¤àyàü hyanaï vikalpitaþ / %%(Pà_5,4.133) iti //65// __________ ## %% ityàdiùu %%pade it samànànto durlabhaþ / utpåtyàdiùu duþ÷abdasyàpàñhàt //66// __________ ## %% iti , %<÷ikharadati patati ra÷anà>% ityàdiùu sudatyàdayaþ ÷abdàþ pratividheyàþ / datràde÷alakùaõàbhàvàt / tatra pratividhànam / %%(Pà_5,4..145)àdisåtre %% ityeke / anye tu varõayanti / sudatyàdayaþ stryabhidhàyino yogaråóha÷abdàþ / teùu %%(Pà_5,4.143) iti datràde÷o vikalpena siddha eva iti //67// __________ ## %% ityatra %%÷abdàd , %%(Pà_5,4.151) iti kap na kçtaþ / %% iti tadantavidheþ pratiùedhàt / samàsavàkyaü tvevaü kartavyam ---- kùataü dçóhoro yeùàmiti //68// __________ ## avaihãtyatra vçddhiravadyà / guõa eva yukta iti //69// __________ ## apàïge netraü yasyàþ seyampàïganetretyatra lugalabhyaþ / %%(Pà_6,3.12) iti saptamyà alugvidhànàt //70// __________ ## ÷liùñapriyaþ , vi÷liùñakànta ityàdayo neùñàþ / %%(Pà_6,3.34) iti puüvadbhàvasya priyàdiùu niùedhàt //71// __________ ## %% atra pårvapadasya %% ityavivakùitatvàt[k: vivakùitatvàt] //72// __________ ## jambulatàdayaþ prayogàþ katham ? / àha ---- hrasvavidheþ / %%(Pà_6,3.61) iti hrasvavidhànàt //73// __________ ## tilakàdayaþ ÷abdà ajiràdiùu draùñavyàþ / anyathà , %% ityàdiùu matupi , %%(Pà_6,3.119) iti dãrghatvaü syàt / kecittu varõayanti ---- %%(Pà_4,2.85) iti yo matup tatràyaü vidhiþ / teùàü matenàmaràvatãtyàdãnàmasiddhiþ //74// __________ ## ni÷amya -- ni÷amayyetyetau ÷abdau ÷rutvetyetasminnarthe / ÷ameþ lyapi %%(Pà_6,4.56) ityayàde÷e sati ni÷amayyeti bhavitavyam , na ni÷amyeti / àha ---- prakçtibhedàt / ÷amerdaivàdikasya ni÷amyeti råpam / %<÷amo dar÷ane>% iti curàdau õici mitsaüj¤akasya ni÷amayyeti råpam //75// __________ ## kathaü saüyamyaniyamya÷abdau ? / %%(Pà_6,4.56) iti õerayàde÷ena bhavitavyam / àha ---- aõijantatvàt / dhàtorõic tu na / gatàrthatvàt / yathà ---- %% iti / õijarthànayagatau [k: tu] õic prayujyata eva / yathà ---- %% iti //76// __________ ## prapãyetyayaü ÷abdaþ , %% ityetasya / pivaterhi , %%(Pà_6,4.69) itãtvapratiùedhàtprapàyeti bhavati //77// __________ ## %% ityatra dårayatãti katham ? / õàviùñhavadbhàve %%(Pà_6,4.156) ityàdinà guõalopayoþ kçtayordavayatãti bhavitavyam / àha ---- bahulagrahaõàt / %%(Gaõapàñha_203) ityatra bahulagrahaõàt %%(Pà_6,4.156) àdisåtreõa yadvihitaü tanna bhaviùyatãti //78// __________ ## harati hi vanaràjirgacchatã ÷yàmabhàvamityàdiùu gacchatãprabhçtiùu ÷abdeùu , %<÷ap÷yanornityam>% iti numaniùedhyo niùeddhuma÷akyaþ //79// __________ ## %% iti katham ? / goptçõà bhavitavyam / %%(Pà_7,3.73) iti numvidhànàt / àha ---- puüvadbhàvàt / %%(Pà_7,1.74) iti puüvadbhàvena goptreti bhavati //80// __________ ## %% ityatra vetsyasãti na siddhyati / iñprasaïgàt / àha ---- padabhaïgàt siddhyati / vetsyasãti padaü bhajyate ---- vetsi , asi / %%ityayaü nipàtastvamityasminnarthe / kvacidvàkyàlaïkàre prayujyate / yathà ---- %% iti / //81// __________ ## %%÷abdaþ siddhaþ / %<àgamànu÷àsanamanityam>% iti mukyakçte , yadyanàdiþ syàt //82// __________ ## suhçdayadurhçdaya÷abdàbhyàü yuvàdipàñhàdaõi kçte , hçdayasya hçdbhàvaþ / àdivçddhau sauhçdadaurhçda÷abdau bhavataþ / suhçddurhçcchabdàbhyàü yuvàdipàñhàdevàõi kçte , %%(Pà_7,3.19) iti hçdantasya taddhite'õi kçte satyubhayapadavçddhau satyàü sauhàrdaü dauhàrdamiti bhavati //83// __________ ## rameranudàttopade÷atvàt , %%(Pà_7,3.34) ityàdinà vçddhapratiùedhasyàbhàvàt kathaü virama iti / àha ---- nipàtanàt / etattu %% ityatroparama iti / [k: etattu copalakùaõam ----] atantraü copasarga iti //84// __________ ## uparyàdiùu ÷abdeùu sàmãpye dvirukteùu %%(Pà_8,1.7) ityanena %% iti dvitãyà / vãpsàyàü tu dvirukteùu ùaùñhyeva bhavati ---- %% //85// __________ ## %%(Meghadåta 1.9) ityatra %% ityaprakàràrthe bhavati / prakàràrthatve tu %%(Pà_8,1.12) iti dvirvacane kçte karmadhàrayavadbhàve ca mandamandamiti prayogaþ / mandaü mandamityatra tu %%(Pà_8,1.4) iti dvirvacanam / anekabhàgàtmakasya nuderyadà sarve bhàvà mandatvena vyàptuymiùñà bhavanti tadà vãpseti //86// __________ ## %% ityatra %% iti na yuktaþ / %%(Pà_8,2.37) iti bhaùabhàvapràpteþ / anupràsapriyaistatvapabhraü÷aþ kçtaþ //87// __________ ## na hyatra patvalakùaõamasti / kaskàdipàñho'pyasya na ni÷citaþ //88// __________ ## %% ityatra %% iti na yuktaþ / %% iti mårdhanyavidhànàt //89// __________ ## tena %% ityanena %% evamàdayaþ ÷abdaþ pratyuktàþ pratyàkhyàtàþ / %%(Pà_8,3.98) %%(Pà_8,3.99 ga.) iti mårdhanyavidhànàt //90// __________ ## %% ityatra %%÷abde %%(Pà_8,4.8) iti õatvaü na bhavati / àhitatvasyàvivakùitatvàt / svasvàmibhàvamàtraü hyatra vivakùitam / tena siddham %% iti //91// %% iti kàvyàlaïkàrasåtravçttau pràyoyike pa¤came'dhikaraõe dvitãyo'dhyàyaþ samàptaþ / ÷abda÷uddhiþ / samàptaü cedaü pràyogikaü pa¤camàdhikaraõam / =============================================================