Simhabhupala:
Rasarnavasudhakara (only karikas)
Based on the ed. by T. Venkatacharya, 
Madras: Adyar Library and Research Centre, 1979.
(Adyar Library Series, 110)

Input by Jan Brzezinski
8.9.2003


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________




rasàrõava-sudhàkaraþ

The Rasàrõava-sudhàkara of Siühabhåpàla. Critically edited with introduction and notes by T. Venkatacharya. Madras: Adyar Library and Research Centre, 1979.




÷rã-siüha-bhåpàla-viracito
rasàrõava-sudhàkaraþ

(1)
prathamo vilàsaþ

ra¤jakollàsaþ

÷çïgàra-vãra-sauhàrdaü maugdhya-vaiyàtya-saurabham |
làsya-tàõóava-saujanyaü dàmpatyaü tad bhajàmahe ||SRs_1.1||
vãõàïkita-karàü vande vànãm eõãdç÷aü sadà |
sadànanda-mayãü devãü sarojàsana-vallabhàm ||SRs_1.2||
asti ki¤cit paraü vastu paramànanda-kandalam |
kamalàkuca-kàñhinya-kutåhali-bhujàntaram ||SRs_1.3||
tasya pàdàmbujàj jàto varõo vigata-kalmaùaþ |
yasya sodaratàü pràptaü bhagãratha-tapaþ-phalam ||SRs_1.4||
tatra recarlavaü÷àbdhi-÷arad-ràkà-sudhàkaraþ |
kalà-nidhir udàra-÷rãr àsãd dàcaya-nàyakaþ ||SRs_1.5||
yasyàsi-dhàrà-màrgeõa durgeõàpi raõàïgaõe |
pàõóya-ràja-gajànãkàj jaya-lakùmãr upàgatà ||SRs_1.6||
aïga-nàràyaõe yasmin bhavati ÷rãr atisthirà |
bhår abhåt kariõã va÷yà duùña-ràja-gajàïku÷e ||SRs_1.7||
tasya bhàryà mahàbhàgyà viùõoþ ÷rãr iva vi÷rutà |
pocamàmbà guõodàrà jàtà tàmarasànvayàt ||SRs_1.8||

tayor abhåvan kùiti-kalpa-vçkùàþ
putràs trayas tràsita-vairi-vãràþ |
siüha-prabhur vennamanàyaka÷ ca
vãràgraõã reca-mahã-pati÷ ca ||SRs_1.9||

kalàv eka-pado dharmo yair ebhi÷ caraõair iva |
sampårõa-padatàü pràpya nàkàïkùati kçtaü yugam ||SRs_1.10||
tatra siüha-mahãpàle pàlayaty akhilàü mahãm |
namatàm unnati÷ citraü ràj¤àm anamatàü natiþ ||SRs_1.11||

kçùõaile÷vara-saünidhau kçta-mahà-sambhàra-mele÷vare
vãtàpàyam aneka÷o vidadhatà brahma-pratiùñhàpanam |
ànçõya samapàdi yena vibhunà tat-tad-guõair àtmano
nirmàõàti÷aya-prayàsa-garima-vyàsaïgini brahmaõi ||SRs_1.12||

kçtànta-jihvàkuñilàü kçpàõãü
dçùñvà yadãyàü trasatàm arãõàm |
svedodaya÷ cetasi saücitànàü
mànoùmaõàm àtanute pra÷àntim ||SRs_1.13||

÷rãmàn reca-mahãpatiþ sucarito yasyànujanmà sphuñaü
pràpto vãra-guru-prathàü pçthutaràü vãrasya mudràkarãm |
labdhvà labdha-kañhàri-ràya-virudaü ràhuttaràyàïkitaü
putraü nàgayanàyakaü vasumatã-vãraika-cåóàmaõim ||SRs_1.14||

so' yaü siüha-mahãpàlo vasudeva iti sphuñam |
ananta-màdhavau yasya tanåjau loka-rakùakau ||SRs_1.15||

tatrànujo màdhava-nàyakendro
dig-antaràla-prathita-pratàpaþ |
yasyàbhavan vaü÷a-karà narendràs
tanåbhavà veda-girãndra-mukhyàþ ||SRs_1.16||
tasyàgrajanmà bhuvi ràja-doùair
aprota-bhàvàd anapota-saüj¤àm |
khyàtàü dadhàti sma yathàrtha-bhåtàm
ananta-saj¤àü ca mahãdharatvam ||SRs_1.17||

sodaryo balabhadra-mårtir ani÷aü devã priyà rukmiõã
pradyumnas tanayo' p pautra-nivaho yasyàniruddhàdayaþ |
so' yaü ÷rãpatir annapota-nçpatiþ kiü cànanàmbhoruhe
dhatte càru-sudar÷ana-÷riyam asau satvàtma-hastàmbuje ||SRs_1.18||

bahu-soma-sutaü kçtvà bhålokaü yatra rakùati |
eka-soma-sutaü rakùan svarlokaü lajjate hariþ ||SRs_1.19||

somakula-para÷uràüe
bhuja-bala-bhãme' rigàya-gobàle |
yatra ca jàgrati ÷àsati
jagatàü jàgarti nitya-kalyàõam ||SRs_1.20||

hemàdri-dànair dharaõã-suràõàü
hemàcalaü hasta-gataü vidhàya |
ya÷ càru-sopàna-pathena cakre
÷rã-parvataü sarva-janàïghri-gamyam ||SRs_1.21||

yo naikavãroddalano' py asaïkhya-
saïkhyo' py abhagnàtma-gati-kramo' pi |
ajàti-sàïkarya-bhavo' pi citraü
dadhàti somànvaya-bhàrgavàïkam ||SRs_1.22||

dhàvaü dhàvaü ripu-nçpatayo yuddha-raïgàpaviddhàþ
khaóge khaóge phalita-vapuùaü yaü purastàd vilokya |
pratyàvçttà api tata ito vãkùamàõà yadãyaü
saümanyante sphuñam avitathaü khaóga-nàràyaõàïkam ||SRs_1.23||

annamàmbeti vikhyàtà tasyàsãd dharaõã-pateþ |
devã ÷ivà ÷ivasyeva ràjamauler mahojjvalà ||SRs_1.24||
÷atrughnaü ÷rutakãrtir yà subhadrà ya÷asàrjunam |
ànandayati bhartàraü ÷yàmà ràjànam ujjvalam ||SRs_1.25||
tayor abhåtàü putrau dvàv àdyo veda-girã÷varaþ |
dvitãyas tv advitãyo' sau ya÷asà siüha-bhåpatiþ ||SRs_1.26||
atha ÷rã-siüha-bhåpàlo dãrghàyur vasudhàm imàm |
nijàüsa-pãñhe nirvyàjaü kurute supratiùñhitàm ||SRs_1.27||

ahãnajyàbandhaþ kanaka-ruciraü kàrmuka-varaü
bali-dhvaüsã bàõaþ para-puram anekaü ca viùayaþ |
iti pràyo lokottara-samara-saünàha-vidhinà
mahe÷o' yaü siüha-kùitipa iti yaü jalpati janaþ ||SRs_1.28||

yatra ca raõa-saünahini
tçõa-caraõaü nija-puràc ca niþsaraõam |
vana-caraõaü tac-caraõaka-
paricaraõaü và virodhinàü ÷araõam ||SRs_1.29||

satàü prãtiü kurvan kuvalaya-vikàsaü viracayan
kalàþ kàntàþ puùõan dadhad api ca jaivàtçka-kathàm |
nitàntaü yo ràjà prakañayati mitrodayam aho
tathà cakrànandàn api ca kamalollàsa-suùamàm ||SRs_1.30||

tal-labdhàni ghanàghanair atitaràü vàràü pçùanty ambudhau
svàtyàm eva hi ÷uktikàsu dadhate muktàni muktàtmatàm |
yad dànodaka-vipruùas tu sudhiyàü haste patantyo' bhavan
màõikyàni mahàmbaràõi bahu÷o dhàmàni hemàni ca ||SRs_1.31||

nayanam ayaü guõam aguõaü
padam apadaü nijam avetya ripu-bhåpàþ |
yasya ca naya-guõa-viduùo
vinamanti padàravinda-pãñhàntam ||SRs_1.32||

pràõànàü parirakùaõàya bahu÷o vçttiü madãyàü gatàs
tvat-sàmanta-mahã-bhujaþ karuõayà te rakùaõãyà iti |
karõe varõayituü nitànta-suhçdo karõànta-vi÷ràntayor
manye yasya dçg-antayoþ parisaraü sà kàma-dhenuþ ÷rità ||SRs_1.33||

yuùmàbhiþ pratigaõóa-bhairava-raõe pràõàþ kathaü rakùità
ity antaþ-pura-pçcchayà yad ariùu pràpteùu lajjà-va÷am |
÷aüsanty uttara-mànana-vyatikara-vyàpàra-pàraïgatà
gaõóàndolita-karõa-kuõóala-harin-màõikya-varõàïkuràþ ||SRs_1.34||

mandàra-pàrijàtaka-
candana-santàna-kalpa-maõi-sadç÷aiþ |
anapota-dàca-vallabha-
veda-giri-svàmi-màda-dàmaya-saüj¤aiþ ||SRs_1.35||

àtma-bhavair ativibhavair
anitara-jana-sulabha-dàna-muditair bhuvi yaþ |
ratnàkara iva ràjati
ràjakaràra-cita-sukamalollàsaþ ||SRs_1.36||

yasyàóhyaþ prathamaþ kumàra-tilakaþ ÷rã-annapoto guõair
ekasyàgrajam àtma-råpa-vibhave càpe dvayor agrajam |
àråóhe tritayàgrajaü vijayate durvàra-dor-vikrame
satyoktau caturagrajaü vitaraõe kiü càpi pa¤càgrajam ||SRs_1.37||

yuddhe yasya kumàra-dàcaya-vibhoþ khaógàgra-dhàrà-jale
majjanti pratipakùa-bhåmi-patayaþ ÷auryoùma-santàpitàþ |
citraü tat-pramadàþ pranaùña-tilakà vyàkãrõa-nãlàlakàþ
prabhra÷yat-kuca-kuïkumàþ parigalan-netrànta-kàlà¤janàþ ||SRs_1.38||

paripoùiõi yasya putra-ratne
dayite vallabha-ràya-pårõa-candre |
samudeti satàü prabhàva-÷eùaþ
kamalànàm abhivardhanaü tu citram ||SRs_1.39||

etair anyai÷ ca tanayaiþ so' yaü siüha-mahãpatiþ |
ùaóbhiþ pratiùñhàm ayate svàmãvàïgaiþ susaïgataiþ ||SRs_1.40||

ràjà sa ràjàcala-nàmadheyàm
adhyàsta vaü÷a-krama-ràjadhànãm |
satàü ca rakùàm asatàü ca ÷ikùàü
nyàyànurodhàd anusandadhànaj¤àþ ||SRs_1.41||

vindhya-÷rã-÷aila-madhya-kùmà-maõóalaü pàlayan sutaiþ |
vaü÷a-pravartakair arthàn bhuïkte bhoga-purandaraþ ||SRs_1.42||

tasmin ÷àsati siüha-bhåmi-ramaõe kùmàm annapotàtmaje
kàñhinyaü kuca-maõóale taralatà netrà¤cale subhruvàm |
vaiùamyaü trivalãùu manda-padatà lãlàlasàyàü gatau
kauñilyaü cikureùu kiü ca kç÷atà madhye paraü badhyate ||SRs_1.43||

so' haü kalyàõa-råpasya varõotkarùaika-kàraõam |
vidvat-prasàdanà-hetor vakùye nàñyasya lakùaõam ||SRs_1.44||
purà purandaràdyàs te praõamya caturànanam |
kçtà¤jali-puñà bhåtvà papracchuþ sarva-vedinam ||SRs_1.45||
bhagavan ÷rotum icchàmaþ ÷ràvyaü dç÷yaü manoharam |
dharmyaü ya÷asyam arthyaü ca sarva-÷ilpa-pradar÷anam ||SRs_1.46||
paraü pa¤camam àmnàyaü sarva-varõàdhikàrikam |
iti pçùñaþ sa tair brahmà sarva-vedàn anusmaran ||SRs_1.47||
tebhya÷ ca sàram àdàya nàñya-vedam athàsçjat |
adhyàpya bharatàcàryaü prajàpatir abhàùata ||SRs_1.48||
saha putrair imaü vedaü prayogeõa prakà÷aya |
iti tena niyuktas tu bharataþ saha sånubhiþ ||SRs_1.49||
pràyojayat sudharmàyàm indrasyàgre' psaro-gaõaiþ |
sarva-lokopakàràya nàñya-÷àstraü ca nirmame ||SRs_1.50||
tathà tad-anusàreõa ÷àõóilyaþ kohalo' pi ca |
dattila÷ ca mataïga÷ ca ye cànye tat-tanådbhavàþ ||SRs_1.51||
granthàn nànà-vidhàü÷ cakruþ prakhyàtàs te mahãtale |
teùàm atigabhãratvàd viprakãrõa-kramatvataþ ||SRs_1.52||
sampradàyasya vicchedàt tad-vidàü viralatvataþ |
pràyo virala-sa¤càrà nàñya-paddhatir asphuñà ||SRs_1.53||
tasmàd asmat-prayatno' yaü tat-prakà÷ana-lakùaõaþ |
sàraika-gràhiõàü cittam ànandayati dhãmatàm ||SRs_1.54||

nedànãntana-dãpikà kim u tamaþ-saïhàtam unmålayej
jyotsnà kiü na cakora-pàraõa-kçte tat-kàla-saü÷obhinã |
bàlaþ kiü kamalàkaràn dina-maõir nollàsayed a¤jasà
tat sampraty api màdç÷àm api vacaþ syàd eva samprãtaye ||SRs_1.55||

svaccha-svàdu-rasàdhàro vastu-cchàyà-manoharaþ |
sevyaþ suvarõa-nidhivan nàñya-màrgaþ sa-nàyakaþ ||SRs_1.56||
sàttvikàdyair abhinayaiþ prekùakàõàü yato bhavet |
nañe nàyaka-tàdàtmya-buddhis tan nàñyam ucyate ||SRs_1.57||
rasotkarùo hi nàñyasya pràõàs tat sa niråpyate |
vibhàvair anubhàvai÷ ca sàttvikair vyabhicàribhiþ ||SRs_1.58||
ànãyamànaþ svàdutvaü sthàyã bhàvo rasaþ smçtaþ |
tatra j¤eyo vibhàvas tu rasa-j¤àpana-kàraõam ||SRs_1.59||
budhair j¤eyo' yam àlamba uddãpana iti dvidhà |
àdhàra-viùayatvàbhyàü nàyako nàyikàpi ca ||SRs_1.60||
àlambanaü mataü tatra nàyako guõavàn pumàn |
tad-guõàs tu mahà-bhàgyam audàryaü sthairya-dakùate ||SRs_1.61||
aujjvalyaü dhàrmikatvaü ca kulãnatvaü ca vàgmità |
kçtaj¤atvaü nayaj¤atvaü ÷ucità màna-÷àlità ||SRs_1.62||
tejasvità kalàvattvaü prajà-ra¤jakatàdayaþ |
ete sàdhàraõàþ proktàþ nàyakasya guõà budhaiþ ||SRs_1.63||
sarvàti÷àyi-ràjyatvaü mahàbhàgyam udàhçtam |
yad-vi÷ràõana-÷ãlatvaü tad audàryaü budhà viduþ ||SRs_1.64||
vyàpàraü phala-paryantaü sthairym àhur manãùiõaþ |
duùkare kùipra-kàritvaü dakùatàü paricakùate ||SRs_1.65||
aujjvalyaü nayanànanda-kàritvaü kathyate budhaiþ |
dharma-pravaõa-cittatvaü dhàrmikatvam itãryate ||SRs_1.66||
kule mahati sambhåtiþ kulãnatvam udàhçtam |
vàgmità tu budhair uktà samayocita-bhàùità ||SRs_1.67||
kçtànàm upakàràõàm abhj¤atvaü kçtaj¤atà |
sàmàdy-upàya-càturyaü nayaj¤atvam udàhçtam ||SRs_1.68||
antaþ-karaõa-÷uddhir yà ÷ucità sà prakãrtità |
akàrpaõya-sahiùõutvaü kathità màna-÷àlità ||SRs_1.69||
tejasvitvam avaj¤àder asahiùõutvam ucyate |
kalàvattvaü nigaditaü sarva-vidyàsu kau÷alam ||SRs_1.70||
ra¤jakatvaü tu sakala-cittàhlàdana-kàrità |
uktair guõai÷ ca sakalair yuktaþ syàd uttamo netà ||SRs_1.71||
madhyaþ katipaya-hãno bahu-guõa-hãno' dhamo nàma |
netà caturvidho' sau dhãrodàtta÷ ca dhãra-lalita÷ ca ||SRs_1.72||
dhãra-pra÷ànta-nàmà tata÷ ca dhãroddhataþ khyàtaþ |
dayàvàn atigambhãro vinãtaþ sattva-sàravàn ||SRs_1.73||
dçóha-vratas titikùàvàn àtma÷làghàparàïmukhaþ |
nigåóhàhaïkçtir dhãrair dhãrodàtta udàhçtaþ ||SRs_1.74||
dayàti÷aya-÷àlitvaü dayàvattvam udàhçtam |
gàmbhãryam avikàraþ syàt saty api kùobha-kàraõe ||SRs_1.75||
ni÷cinto dhãra-lalitas taruõo vanità-va÷aþ |
÷ama-prakçtikaþ kle÷a-sahiùõu÷ ca vivecakaþ ||SRs_1.76||
lalitàdi-guõopeto vipro và sacivo vaõik |
dhãra-÷ànta÷ càrudatta-màdhavàdir udàhçtaþ ||SRs_1.77||
màtsaryavàn ahaïkàrã màyàvã roùaõa÷ calaþ |
vikatthano bhàrgavàdir dhãroddhata udàhçtaþ ||SRs_1.78||
ete ca nàyakàþ sarva-rasa-sàdhàraõàþ smçtàþ |
÷çïgàràpekùayà teùàü traividhyaü kathyate budhaiþ ||SRs_1.79||
pati÷ copapati÷ caiva vai÷ika÷ ceti bhedataþ |
patis tu vidhinà pàõigràhakaþ kathyate budhaiþ ||SRs_1.80||
caturdhà so' pi kathito vçttyà kàvya-vicakùaõaiþ |
anukålaþ ÷añho dhçùño dakùiõa÷ ceti bhedataþ ||SRs_1.81||
anukålas tv eka-jàniþ ÷añho gåóhàparàdhakçt |
dhçùño vyaktànya-yuvatã-bhoga-lakùmàpi nirbhayaþ ||SRs_1.82||
nàyikàsv apy anekàsu tulyo dakùiõa ucyate |
laïghitàcàrayà yas tu vinàpi vidhinà striyà ||SRs_1.83||
saïketaü nãyate prokto budhair upapatis tu saþ |
dàkùiõyam ànukålyaü ca dhàrùñyaü càniyatatvataþ ||SRs_1.84||
nocitànyasya ÷àñhyaü syàd anya-cittatva-sambhavàt |
råpavàn ÷ãla-sampannaþ ÷àstraj¤aþ priya-dar÷anaþ ||SRs_1.85||
kulãno matimàn ÷åro ramya-veùa-yuto yuvà |
adãnaþ surabhis tyàgã sahanaþ priya-bhàùaõaþ ||SRs_1.86||
÷aïka-vihãno mànã ca de÷a-kàla-vibhàga-vit |
dàkùya-càturya-màdhurya-saubhàgyàdibhir anvitaþ ||SRs_1.87||
ve÷yopabhoga-rasiko yo bhavet sa tu vai÷ikaþ |
kalakaõñhàdiko lakùyo bhàõàdàv eva vai÷ikaþ ||SRs_1.88||
sa tridhà kathyate jyeùñha-madhya-nãca-vibhedataþ |
atha ÷çïgàra-netéõàü sàhàyya-karaõocitàþ ||SRs_1.89||
niråpyante pãñhamarda-viña-ceña-vidåùakàþ |
nàyakànucaro bhaktaþ ki¤cid åna÷ ca tad-guõaiþ ||SRs_1.90||
pãñhamarda iti khyàtaþ kupita-strã-prasàdakaþ |
kàma-tantra-kalà-vedã viña ity abhidhãyate ||SRs_1.91||
sandhàna-ku÷ala÷ ceñaþ kalahaüsàdiko mataþ |
vikçtàïga-vaco-veùair hàsya-kàrã vidåùakaþ ||SRs_1.92||
de÷a-kàlaj¤atà bhàùà-màdhuryaü ca vidagdhatà |
protsàhane ku÷alatà yathokta-kathanaü tathà ||SRs_1.93||
nigåóha-mantratety àdyàþ sahàyànàü guõà matàþ |
netç-sàdhàraõa-guõair upetà nàyikà matà ||SRs_1.94||
svakãyà parakãyà ca sàmànyà ceti sà tridhà |
sampat-kàle vipat-kàle yà na mu¤cati vallabham ||SRs_1.95||
÷ãlàrjava-guõopetà sà svakãyà kathità budhaiþ |
sà ca svãyà tridhà mugdhà madhyà prauóheti kathyate ||SRs_1.96||
mugdhà nava-vayaþ-kàmà ratau vàmà mçduþ krudhi |
yatate rata-ceùñàyàü gåóhaü lajjà-manoharam ||SRs_1.97||
kçtàparàdhe dayite vãkùate rudatã satã |
apriyaü và priyaü vàpi na ki¤cid api bhàùate ||SRs_1.98||
samàna-lajjà-madanà prodyat-tàruõya-÷àlinã |
madhyà kàmayate kàntaü mohànta-surata-kùamà ||SRs_1.99||
madhyà tridhà màna-vçtter dhãràdhãrobhayàtmikà |
dhãrà tu vakti vakroktyà sotpràsaü sàgasaü priyam ||SRs_1.100||
adhãrà paruùair vàkyaiþ khedayed vallabhaü ruùà |
dhãràdhãra tu vakroktyà sa-bàùpaü vadati priyam ||SRs_1.101||
sampårõa-yauvanonmattà pragalbhà råóha-manmathà |
dayitàïge vilãneva yatate rati-keliùu ||SRs_1.102||
rata-pràrambha-màtre' pi gacchaty ànanda-mårcchatàm |
màna-vçtteþ pragalbhàpi tridhà dhãràdi-bhedataþ ||SRs_1.103||
udàste surate dhãrà sàvahitthà ca sàdarà |
santarjya niùñhuraü roùàd adhãrà tàóayet priyam ||SRs_1.104||
dhãràdhãra-guõopetà dhãràdhãreti kathyate |
dvedhà jyeùñhà kaniùñheti madhyà prauóhàpi tàdç÷ã ||SRs_1.105||
dhãràdhãràdi-bhedena madhyà-prauóhe tridhà tridhà |
jyeùñhà-kaniùñþà-bhedena tàþ pratyekaü dvidhà dvidhà ||SRs_1.106||
mugdhà tv eka-vidhà caivaü sà trayoda÷adhodità |
anyàpi dvividhà kanyà paroóhà ceti bhedataþ ||SRs_1.107||
tatra kanyà tv anåóhà syàt sa-lajjà pitç-pàlità |
sakhã-keliùu visrabdhà pràyo mugdhà-guõànvità ||SRs_1.108||
pradhànam apradhànaü và nàñakàdàv iyaü bhavet |
màlatã-màdhave lakùye màlatã-madayantike ||SRs_1.109||
paroóhà tu pareõoóhàpy anya-sambhoga-làlasà |
lakùyà kùudra-prabandhe sà sapta-÷atyàdike budhaiþ ||SRs_1.110||
sàdhàraõa-strã gaõikà kalà-pràgalbhya-dhàrùñya-yuk |
eùà syàd dvividhà raktà viraktà ceti bhedataþ ||SRs_1.111||
tatra raktà tu varõyà syàd apràdhànyena nàñake |
agnimitrasya vij¤eyà yathà ràj¤a iràvatã ||SRs_1.112||
pradhànam apradhànaü và nàñaketara-råpake |
sà ced divyà nàñake tu pràdhànyenaiva varõyate ||SRs_1.113||
viraktà tu prahasana-prabhçtiùv eva varõyate |
tasyà dhaurya-prabhçtayo guàù tad-upayoginaþ ||SRs_1.114||
channa-kàmàn ratàrthàj¤àn bàla-pàùaõóa-ùaõóakàn |
rakteva ra¤jayed ibhyàn niþsvàn màtrà vivàsayet ||SRs_1.115||
atra kecid àhuþ-
gaõikàyà nànuràgo guõavaty api nàyake |
rasàbhàsa-prasaïgaþ syàd araktàyà÷ ca varõane ||

ata÷ ca nàñakàdau tu varõyà sà na bhaved iti |

tathà càhuþ [÷ç.ti. 1.62,64}-
sàmànyà vanità ve÷yà sà dravyaü param icchatà |
guõa-hãne ca na dveùo nànuràgo guõiny api |
÷çïgàràbhàsa etàsu na ÷çïgàraþ kadàcana ||iti||

tan-mataü nànumanute dhãmàn ÷rã-siüha-bhåpatiþ ||SRs_1.116||
bhàvànubandhàbhàve ca nàyikàtva-paràhateþ |
tasyàþ prakaraõàdau ca nàyikàtva-vidhànataþ ||SRs_1.117||
anàyikà-varõane tu rasàbhàsa-prasaïgataþ |
tathà prakaraõàdãnàm arasà÷rayatàgateþ ||SRs_1.118||
rasà÷rayaü tu da÷adhety àdi-÷àstra-virodhataþ |
tasmàt sàdhàraõa-strãõàü guõa-÷àlini nàyake ||SRs_1.119||
bhàvànubandhaþ syàd eva rudrañasyàpi bhàùaõàt |
udàttàdi-bhidàü kecit sarvàsàm api manvate ||SRs_1.120||
tàs tu pràyeõa dç÷yante sarvatra vyavahàrataþ |
prathamaü proùita-patikà vàska-sajjà tata÷ ca virahotkà ||SRs_1.121||
atha khaõóità matà syàt kalahàntaritàbhisàrikà caiva |
kathità ca vipralabdhà svàdhãna-patis tathà cànyà ||SRs_1.122||
÷çïgàra-kçtàvasthàbhedàt tà÷ càùñadhà bhinnàþ |
dåra-de÷aü gate kànte bhavet proùita-bhartçkà ||SRs_1.123||
asyàs tu jàgaraþ kàr÷yaü nimittàdi-vilokanam |
màlinyam anavasthànaü pràyaþ ÷ayyà-niveùaõam ||SRs_1.124||
jàóya-cintà-prabhçtayo vikriyàþ kathità budhaiþ |
bharatàdayair abhidadhe strãõàm vàras tu vàsakaþ ||SRs_1.125||
svavàsaka-va÷àt kànte sameùyati gçhàntaram |
sajjã-karoti càtmànaü yà sà vàsaka-sajjikà ||SRs_1.126||
asyàs tu ceùñàþ samparka-manoratha-vicintanam |
sakhã-vinodo hçl-lekho muhur dåti-nirãkùaõam ||SRs_1.127||
priyàbhigamana-màrgàbhivãkùaõa-pramukhà matàþ |
anàgasi priyatame cirayaty utsukà tu yà ||SRs_1.128||
virahotkaõñhità bhàva-vedibhiþ sà samãrità |
asyàs tu ceùñà hçt-tàpo vepathu÷ càïga-sàdanam ||SRs_1.129||
aratir bàùpa-mokùa÷ ca svàvasthà-kathanàdayaþ |
ullaïghya samayaü yasyàþ preyàn anyopabhogavàn ||SRs_1.130||
bhoga-lakùmà¤citaþ pràtar àgacchet sà hi khaõóità |
asyàs tu cintà niþ÷vàsas tåùõãü-bhàvo' ÷ru-mocanam ||SRs_1.131||
kheda-bhrànty-asphuñàlàpà ity àdyà vikriyà matàþ |
yà sakhãnàü puraþ pàda-patitaü vallabhaü ruùà ||SRs_1.132||
nirasya pa÷càt tapati kalahàntarità hi sà |
asyàs tu bhrànti-saülàpau moho niþ÷vasitaü jvaraþ ||SRs_1.133||
muhuþ pralàpa ity àdyà iùñà÷ ceùñà manãùibhiþ |
madanànala-santaptà yàbhisàrayati priyam ||SRs_1.134||
jyotsnà-tàmasvinã yàna-yogyàmbara-vibhåùaõà |
svayaü vàbhisared yà tu sà bhaved abhisàrikà ||SRs_1.135||
asyàþ santàpa-cintàdyà vikriyàs tu yathocitam |
kàntàbhisaraõae svãyà lajjànà÷àdi-÷aïkayà ||SRs_1.136||
vyàghra-huïkàra-santrasta-mçga-÷àva-vilocanà |
nãlyàdi-rakta-vasana-racitàïgàvaguõñhanà ||SRs_1.137||
svàïge vilãnàvayavà niþ÷abdaü pàda-càriõã |
susnigdhaika-sakhã-màtra-yuktà yàti samutsukà ||SRs_1.138||
mçùà priye tu nidràõe pàr÷ve tiùñhati ni÷calà |
garvàtireka-nibhçtà ÷ãtaiþ srag-dàma-candanaiþ ||SRs_1.139||
bhàvaj¤à bodhayaty enaü tad-bhàvàvekùaõotsukà |
svãyàvat kanyakà j¤eyà kàntàbhisaraõa-krame ||SRs_1.140||
ve÷yàbhisàrikà tv eti hçùñà vai÷ika-nàyakam |
àvirbhåta-smita-mukhã mada-ghårõita-locanà ||SRs_1.141||
anuliptàkhilàïgã ca vicitràbharaõànvità |
snehàïkurita-romà¤ca-sphuñãbhåta-manobhavà ||SRs_1.142||
saüveùñità parijanair bhogopakaraõànvitaiþ |
ra÷anàràva-màdhurya-dãpitànaïga-vaibhavà ||SRs_1.143||
caraõàmbuja-saülagna-maõi-ma¤jãra-ma¤julà |
eùà ca mçdu-saüspar÷aiþ ke÷a-kaõóåyanàdibhiþ ||SRs_1.144||
prabodhayati tad-bodhe praõayàt kupitekùaõà |
bàhu-vikùepa-lulita-srasta-dhammilla-mallikà ||SRs_1.145||
calita-bhrå-vikàràdi-vilàsa-lalitekùaõà |
maireyàviratàsvàda-mada-skhalita-jalpità ||SRs_1.146||
preùyàbhiyàti dayitaü ceñãbhiþ saha garvità |
priyaü kaïkaõa-nikvàõa-ma¤ju-vyajana-vãjanaiþ ||SRs_1.147||
vibodhya nirbhartsayati nàsàbhaïga-puraþsaram |
kçtvà saïketam apràpte daivàd vyathità tu yà ||SRs_1.148||
vipralabdheti sà proktà budhair asyàs tu vikriyà |
nirveda-cintà-khedà÷ru-mårcchà-niþ÷vasanàdayaþ ||SRs_1.149||
svàyattàsanna-patikà hçùñà svàdhãna-vallabhà |
asyàs tu ceùñàþ kathitàþ smara-påjà-mahotsavaþ ||SRs_1.150||
vana-keli-jala-krãóà-kusumàpacayàdayaþ |
uttamà madhyamà nãcety evaü sarvàþ striyas tridhà ||SRs_1.151||
abhijàtair bhoga-tçptair guõibhir yà ca kàmyate |
gçhõàti kàraõe kopam anunãtà prasãdati ||SRs_1.152||
vidadhaty apriyaü patyau svayam àcarati priyam |
vallabhe sàparàdhe' pi tåùõãü tiùñhati sottamà ||SRs_1.153||
puüsaþ svayaü kàmayate kàmyate yà ca tair vadhåþ |
sakrodhe krudhyati muhuþ sànçte' nçta-vàdinã ||SRs_1.154||
sàpakàre' pakartrã syàt snigdhe snihyati vallabhe |
evam àdi-guõopetà madhyamà sà prakãrtità ||SRs_1.155||
akasmàt kupyati ruùaü pràrthitàpi na mu¤cati |
suråpaü và kuråpaü và guõavantam athàguõam ||SRs_1.156||
sthaviraü taruõaü vàpi yà và kàmayate muhuþ |
ãrùyà-kopa-vivàdeùu niyatà sàdhamà smçtà ||SRs_1.157||
svãyà trayoda÷a-vidhà vividhà ca varàïganà |
vai÷ikaivaü ùoóa÷adhà tà÷ càvasthàbhir aùñabhiþ ||SRs_1.158||
ekaikam aùñadhà tàsàm uttamàdi-prabhedataþ |
traividhyam evaü sa-catura÷ãtis tri÷atã bhavet ||SRs_1.159||
avasthà-trayam eveti kecid àhuþ para-striyàþ |
àsàü dåtyaþ sakhã ceñã liïginã prative÷inã ||SRs_1.160||
dhàtreyã ÷ilpakàrã ca kumàrã kathinã tathà |
kàrur vipra÷nikà ceti netç-mitra-guõànvitàþ ||SRs_1.161||
uddãpanaü caturdhà syàd àlambana-samà÷rayam |
guõa-ceùñàlaïkçtayas tañasthà÷ ceti bhedataþ ||SRs_1.162||
yauvanaü råpa-làvaõye saundaryam abhiråpatà |
màrdavaü saukumàryaü cety àlambana-gatà guõàþ ||SRs_1.163||
sarvàsàm api nàrãõàü yauvanaü tu caturvidham |
pratiyauvanam etàsàü ceùñitàni pçthak pçthak ||SRs_1.164||
ãùac-capala-netràntaü smara-smera-mukhàmbujam |
sa-garva-jarajogaõóam asamagràruõàdharam ||SRs_1.165||
làvaõyodbheda-ramyàïgaü vilasad-bhàva-saurabham |
unmãlitàïkura-kucam asphuñàïgaka-sandhikam ||SRs_1.166||
prathamaü yauvanaü tatra vartamànà mçgekùaõà |
apekùate mçdu-spar÷aü sahate noddhatàü ratim ||SRs_1.167||
sakhã-keli-ratà svàïga-saüskàra-kalitàdarà |
na kopa-harùau bhajate sapatnã-dar÷anàdiùu ||SRs_1.168||
nàtirajyati kàntasya saïgame kiü tu lajjate |
stanau pãnau tanur madhyaþ pàõipàdasya raktimà ||SRs_1.169||
årå karikaràkàràv aïgaü vyaktàïga-sandhikam |
nitambo vipulo nàbhir gabhãrà jaghanaü ghanam ||SRs_1.170||
vyaktà romàvalã snaigdhyam aïga-ke÷aradàkùiùu |
dvitãya-yauvane tena kalità vàma-locanà ||SRs_1.171||
sakhãùu svà÷ayaj¤àsu snigdhà pràyeõa màninã |
na prasãdaty anunaye sapatnãùv abhyasåyinã ||SRs_1.172||
nàparàdhàn viùahate praõayerùyàkaùàyità |
rati-keliùv anibhçtà ceùñate garvità rahaþ ||SRs_1.173||
asnigdhatà nayanayor gaõóayor mlàna-kàntità |
vicchàyatà khara-spar÷o' py aïgànàü ÷lathatà manàk ||SRs_1.174||
adhare masçõo ràgas tçtãye yauvane bhavet |
tatra strãõàm iyaü ceùñà rati-tantra-vidagdhatà ||SRs_1.175||
vallabhasyàparityàgas tadàkarùaõa-kau÷alam |
anàdaro' paràdheùu sapatnãùv apy amatsaraþ ||SRs_1.176||
jarjaratvaü stana-÷roõi-gaõóoru-jaghanàdiùu |
nirmàüsatà ca bhavati caturthe yauvane striyàþ ||SRs_1.177||
tatra ceùñà rati-vidhàv anutsàho' samarthatà |
sapatnãùv ànukålyaü ca kàntenàviraha-sthitiþ ||SRs_1.178||
tatra ÷çïgàra-yogyatvaü sarasàhlàda-kàraõam |
àdya-dvitãyayor eva na tçtãya-caturthayoþ ||SRs_1.179||
aïgàny abhåùitàny eva prakùepàdyair vibhåùaõaiþ |
yena bhåùitavad bhàti tad råpam iti kathyate ||SRs_1.180||
muktàphaleùu chàyàyàs taralatvam ivàntarà |
pratibhàti yad aïgeùu làvaõyaü tad ihocyate ||SRs_1.181||
aïga-pratyàngakànàü yaþ sannive÷o yathocitam |
susliùña-sandhi-bandhaþ syàt tat saundaryam itãryate ||SRs_1.182||
yadàtmãya-guõotkarùair vastv anyan nikaña-sthitam |
sàråpyaü nayati pràj¤air àbhiråpyaü tad ucyate ||SRs_1.183||
spçùñaü yatràïgam aspçùñam iva syàn màrdavaü hi tat |
yà spar÷àsahatàïgeùu komalasyàpi vastunaþ ||SRs_1.184||
tat saukumàryaü tredhà syàn mukhya-madhyàdhama-kramàt |
aïgaü puùpàdi-saüspar÷àsahaü yena tad uttamam ||SRs_1.185||
na saheta kara-spar÷aü yenàïgaü madhyamaü hi tat |
yenàïgamàtapàdãnàm asahaü tad ihàdhamam ||SRs_1.186||
caturdhàlaïkçtir vàso-bhåùà-màlyànulepanaiþ |
tañasthà÷ candrikà dhàrà-gçha-candrodayàv api ||SRs_1.187||
kokilàlàpam àkanda-manda-màruta-ùañ-padàþ |
latà-maõóapa-bhågeha-dãrghikà-jala-dàravàþ ||SRs_1.188||
pràsàda-garbha-saïgãta-krãóàdri-sarid-àdayaþ |
evam åhyà yathà kàlam upabhogopayoginaþ ||SRs_1.189||
[àlambana-gatà÷ ceùñà anubhàvà vivakùitàþ |]
bhàvaü manogataü sàkùàt sva-hetuü vya¤jayanti ye |
te' nubhàvà iti khyàtà bhrå-kùepa-smitàdayaþ ||SRs_1.190||
te caturdhà citta-gàtra-vàg-buddhyàrambha-sambhavàþ |
tatra ca bhàvo hàvo helà ÷obhà kànti-dãptã ca ||SRs_1.191||
pràgalbhyaü màdhuryaü dhairyaudàryaü ca cittajà bhàvàþ |
nirvikàrasya cittasya bhàvaþ syàd àdi-vikriyà ||SRs_1.192||
grãvà-recaka-saüyukto bhrå-netràdi-vilàsa-kçt |
bhàva ãùat-prakà÷o yaþ sa hàva iti kathyate ||SRs_1.193||
nànà-vikàraiþ suvyaktaþ ÷çïgàràkçti-såcakaiþ |
hàva eva bhaved dhelà lalitàbhinayàtmikà ||SRs_1.194||
sà ÷obhà råpa-bhogàdyair yat syàd aïga-vibhåùaõam |
÷obhaiva kàntir àkhyàtà manmathàpyàyanojjvalà ||SRs_1.195||
kàntir eva vayo-bhoga-de÷a-kàla-guõàdibhiþ ||
uddãpitàtivistàraü yàtà ced dãptir ucyate ||SRs_1.196||
niþ÷aïkatvaü prayogeùu pràgalbhyaü parikãrtyate |
màdhuryaü nàma ceùñànàü sarvàvasthàsu màrdavam ||SRs_1.197||
sthirà cittonnatir yà tu tad dhairyam iti saüj¤itam |
audàryaü vinayaü pràhuþ sarvàvasthànugaü budhàþ ||SRs_1.198||
lãlà vilàso vicchittir vibhramaþ kilaki¤citam |
moññàyitaü kuññamitaü bibboko lalitaü tathà ||SRs_1.199||
vihçtaü ceti vij¤eyà yoùitàü da÷a gàtrajàþ |
priyànukaraõaü yat tu madhuràlàpa-pårvakaiþ ||SRs_1.200||
ceùñitair gatibhir và syàt sà lãleti nigadyate |
priya-sampràpti-samaye bhrå-netrànana-karmaõàm ||SRs_1.201||
tàtkàliko vi÷eùo yaþ sa vilàsa itãritaþ |
àkalpa-kalpanàlpàpi vicchittir atikànti-kçt ||SRs_1.202||
priyà-gamana-velàyàü madanàve÷a-sambhramàt |
vibhramo' ïgada-hàràdi-bhåùà-sthàna-viparyayaþ ||SRs_1.203||
÷oka-roùà÷ru-harùàdeþ saïkaraþ kila-ki¤citam |
svàbhilàùa-prakañam moññàyitam itãritam ||SRs_1.204||
ke÷àdharàdi-grahaõe modamàne' pi mànase |
duþkhiteva bahiþ kupyed yatra kuññamitaü hi tat ||SRs_1.205||
iùñe' py anàdaro garvàn mànàd bibboka ãritaþ |
vinyàsa-bhaïgi-raïgànàü bhrå-vilàsa-manoharàþ ||SRs_1.206||
sukumàrà bhaved yatra lalitaü tad-udãritam |
ãrùyayà màna-lajjàbhyàü na dattaü yogyam uttaram ||SRs_1.207||
kriyayà vyajyate yatra vihçtaü tad udãritam |
itthaü ÷rã-siüha-bhåpena sattvàlaïkàra-÷àlinà ||SRs_1.208||
kathitàþ sattvajàþ strãõàm alaïkàràs tu viü÷atiþ |
sattvàd da÷aiva bhàvàdyà jàtà lãlàdayas tu na ||SRs_1.209||
ato hi viü÷atir bhàvàþ sàttvikà iti nocitam |
yujyate sàttvikatvaü ca bhàvàdi-sahacàriõaþ ||SRs_1.210||
lãlàdi-da÷akasyàpi chatri-nyàya-balàt sphuñam |
bhojena krãóitaü kelir ity anyau gàtrajau smçtau ||SRs_1.211||
ato viü÷atir ity atra saïkhyeyaü nopapadyate |
atrocyate bhàva-tattva-vedinà siüha-bhåbhujà ||SRs_1.212||
àdyaþ pràg eva bhàvàdi-samutpatte÷ ca ÷ai÷ave |
kanyà-vinoda-màtratvàd anubhàveùu neùyate ||SRs_1.213||
prema-visrambha-màtratvàn nànyasyàpy anubhàvatà |
ato viü÷atir ity eùà saïkhyà saïkhyàvatàü matà ||SRs_1.214||
÷obhà vilàso màdhuryaü dhairyaü gàmbhãryam eva ca |
lalitaudàrya-tejàüsi sattva-bhedàs tu pauruùàþ ||SRs_1.215||
nãce dayàdhike spardhà ÷auryotsàhau ca dakùatà |
yatra prakañatàü yànti sà ÷obheti prakãrtità ||SRs_1.216||
vçùabhasyeva gambhãrà gatir dhãraü ca dar÷anam |
sasmitaü ca vaco yatra sa vilàsa itãritaþ ||SRs_1.217||
tan màdhuryaü yatra ceùñà-dçùñy-àdeþ spçhaõãyatà |
÷çïgàra-pracurà ceùñà yatra tal lalitaü bhavet ||SRs_1.218||
atra gàmbhãrya-dhairye dve cittaje gàtrajàþ pare |
eke sàdhàraõàn etàn menire citta-gàtrayoþ ||SRs_1.219||
àlàpa÷ ca vilàpa÷ ca saülàpa÷ ca pralàpakaþ |
anulàpàpalàpau ca sande÷a÷ càtide÷akaþ ||SRs_1.220||
nirde÷a÷ copade÷a÷ càpade÷o vyapade÷akaþ |
evaü dvàda÷adhà proktà kãrtità vàg-àrambhà vicakùaõaiþ ||SRs_1.221||
tatràlàpaþ priyoktiþ syàd vilàpo duþkhajaü vacaþ |
ukti-pratyuktimad-vàkyaü saülàpa iti kãrtitam ||SRs_1.222||
vyarthàlàpaþ pralàpaþ syàd anulàpo muhur vacaþ |
apalàpas tu pårvoktasyànyathà yojanaü bhavet ||SRs_1.223||
sande÷as tu proùitasya sva-vàrtà-preùaõaü bhavet |
so' tide÷o mad-uktàni tad-uktànãti yad vacaþ ||SRs_1.224||
nirde÷as tu bhavet so' yam aham ity àdi-bhàùaõam |
yatra ÷ikùàrtha-vacanam upade÷aþ sa ucyate ||SRs_1.225||
anyàrtha-kathanaü yatra so' pade÷a itãritaþ |
vyàjenàtmàbhilàùoktir yatràyaü vyapade÷akaþ ||SRs_1.226||
buddhy-àrambhàs tathà proktà rãti-vçtti-pravçttayaþ |
rãtiþ syàt pada-vinyàsa-bhaïgã sà tu tridhà matà ||SRs_1.227||
komalà kañhinà mi÷rà ceti syàt tatra komalà |
dvitãya-turya-varõair yà svalpair vargeùu nirmità ||SRs_1.228||
alpa-pràõàkùara-pràyà da÷a-pràõa-samanvità |
samàsa-rahità svalpaiþ samàsair và vibhåùità ||SRs_1.229||
vidarbha-jana-hçdyatvàt sà vaidarbhãti kathyate |
÷leùaþ prasàdaþ samatà màdhuryaü sukumàratà ||SRs_1.230||
artha-vyaktir udàratvam ojaþ kànti-samàdhayaþ |
ete vaidarbha-màrgasya pràõà da÷a guõàþ smçtàþ ||SRs_1.231||
kevalàlpa-pràõa-varõa-pada-sandarbha-lakùaõam |
÷aithilyaü yatra na spçùñaü sa ÷leùaþ samudàhçtaþ ||SRs_1.232||
prasiddhàrtha-padatvaü yat sa prasàdo nigadyate |
bandha-vaiùamya-ràhityaü samatà pada-gumphane ||SRs_1.233||
bandho mçduþ sphuño mi÷ra iti tredhà sa nigadyate |
tan màdhuryaü bhaved yatra ÷abde' rthe ca sphuño rasaþ ||SRs_1.234||
yad aniùñhura-varõatvaü saukumàryaü tad ucyate |
÷råyamàõasya vàkyasya vinà ÷abdàntara-spçhàm ||SRs_1.235||
arthàvagamakatvaü yad artha-vyaktir iyaü matà |
ukte vàkye guõotkarùa-pratibhànam udàratà ||SRs_1.236||
samàsa-bahulatvaü yat tad ojaþ iti gãyate |
loka-sthitim anullaïghya hçdyàrtha-pratipàdanam ||SRs_1.237||
kàntiþ syàd dvividhà khyàtà vàrtàyàü varõanàsu ca |
samàdhiþ so' nya-dharmàõàü yad anyatràdhiropaõam ||SRs_1.238||
atidãrgha-samàsa-yutà bahulair varõair yutà mahà-pràõaiþ |
kañhinà sà gauóãyety uktà tad-de÷a-budha-manoj¤atvàt ||SRs_1.239||
yatrobhaya-guõa-gràma-saünive÷as tulàdhçtaþ |
sà mi÷rà saiva pà¤càlãty uktà tad-de÷aja-priyà ||SRs_1.240||
àndhrã làñã ca sauràùñrãty àdayo mi÷ra-rãtayaþ |
santi tat-tad-de÷a-vidvat-priya-mi÷raõa-bhedataþ ||SRs_1.241||
ta eva pada-saïghàtàs tà evàrtha-vibhåtayaþ |
tathàpi navyaü bhavati kàvyaü grathana-kau÷alàt ||SRs_1.242||
tàsàü grantha-gaóutvena lakùaõaü nocyate mayà |
bhojàdi-grantha-bandheùu tad-àkàïkùibhir ãkùyatàm ||SRs_1.243||
bhàratã sàtvatã caiva kai÷iky àrabhañãti ca |
catasro vçttayas tàsàm utpattir vakùyate sphuñam ||SRs_1.244||
jagaty ekàrõave jàte bhagavàn avyayaþ pumàn |
bhogi-bhogam adhiùñhàya yoga-nidrà-paro' bhavat ||SRs_1.245||
tadà vãrya-madonmattau daityendrau madhu-kaiñabhau |
tarasà devadeve÷am àgatau raõa-kàïkùiõau ||SRs_1.246||
vividhaiþ paruùair vàkyair adhikùepa-vidhàyinau |
muùñi-jànu-prahàrai÷ ca yodhayàmàsatur harim ||SRs_1.247||
tan-nàbhi-kamalotpannaþ prajàpatir abhàùata |
kim etad bhàratã-vçttir adhunàpi pravartate ||SRs_1.248||
tad imau naya durdharùau nidhanaü tvarayà vibho |
iti tasya vacaþ ÷rutvà nijagàda janàrdanaþ ||SRs_1.249||
idaü kàvya-kriyà-hetor bhàratã nirmità dhruvam |
bhàùaõàd vàkya-bàhulyàd bhàratãyaü bhaviùyati ||SRs_1.250||
adhunaiva nihanmy etàv ity àbhàùya vaco hariþ |
nirmalair nirvikàrai÷ ca sàïga-hàrair manoharaiþ ||SRs_1.251||
aïgais tau yodhayàmàsa daityendrau yuddha-÷àlinau |
bhåmi-sthànaka-saüyogaiþ pada-kùepais tathà hareþ ||SRs_1.252||
bhåmes tadàbhavad bhàras tad-va÷àd api bhàratã |
valgitaiþ ÷àrïgiõas tatra dãptaiþ sambhrama-varjitaiþ ||SRs_1.253||
sattvàdhikair bàhu-daõóaiþ sàtvatvã vçttir udgatà |
vicitrair aïga-hàrai÷ ca helayà sa tadà hariþ ||SRs_1.254||
yat tau babandha ke÷eùu jàtà sà kai÷ikã tataþ |
sa-saürambhaiþ savegai÷ ca citra-càrã-samutthitaiþ ||SRs_1.255||
niyuddha-karaõair jàtà citrair àrabhañã tataþ |
yasmàc citrair aïgahàraiþ kçtaü dànava-mardanam ||SRs_1.256||
tasmàd abja-bhuvà loke niyuddha-samayaþ kçtaþ |
yaþ ÷astràstràdi-mokùeùu nyàyaþ sa pàribhàùitaþ ||SRs_1.257||
nàñya-kàvya-kriyà-yoge rasa-bhàva-samà÷ritaþ |
sa eva samayo dhàtrà vçttir ity eva saüj¤itaþ ||SRs_1.258||
hariõà tena yad vastu valigitair yàdç÷aü kçtam |
tadvad eva kçtà vçttir dhàtrà tasyàïga-sambhavà ||SRs_1.259||
çgvedàc ca yajurvedàt sàmavedàd atharvaõaþ |
bhàraty-àdyà kramàj jàtà ity anye tu pracakùate ||SRs_1.260||
prayuktatvena bharatair bhàratãti nigadyate |
prastàvanopayogitvàt sàïgaü tatraiva lakùyate ||SRs_1.261||
sàttvikena guõenàtityàga-÷auryàdinà yutà |
harùa-pradhànà santyakta-÷oka-bhàvà ca yà bhavet ||SRs_1.262||
sàtvatã nàma sà vçttiþ proktà lakùaõa-kovidaiþ |
aïgàny asyàs tu catvàri saülàpottàpakàv api ||SRs_1.263||
saïghàtyaþ parivarta÷ cety eùàü lakùaõam ucyate |
ãrùyà-krodhàdibhir bhàvai rasair vãràdbhutàdibhiþ ||SRs_1.264||
parasparaü gabhãroktiþ saülàpa iti ÷abdyate |
preraõaü yat parasyàdau yuddhàyotthàpakas tu saþ ||SRs_1.265||
mantra-÷aktyàrtha-÷aktyà và daiva-÷aktyàtha pauruùàt |
saïghasya bhedanaü yat tu saïghàtyaþ sa udàhçtaþ ||SRs_1.266||
pårvodyuktasya kàryasya parityàgena yad bhavet |
kàryàntara-svãkaraõaü j¤eyaþ sa parivartakaþ ||SRs_1.267||
nçtya-gãta-vilàsàdi-mçdu-÷çïgàra-ceùñitaiþ |
samanvità bhaved vçttiþ kai÷ikã ÷lakùõa-bhåùaõà ||SRs_1.268||
aïgàny asyàs tu catvàri narma tat-pårvakà ime |
spha¤ja-sphoñau ca garbha÷ ca teùàü lakùaõam ucyate ||SRs_1.269||
÷çïgàra-rasa-bhåyiùñhaþ priya-cittànura¤jakaþ |
agràmyaþ parihàsas tu narma syàt tat tridhà matam ||SRs_1.270||
÷çïgàra-hàsyajaü ÷uddha-hàsyajaü bhaya-hàsyajam |
÷çïgàra-hàsyajaü narma trividhaü parikãrtitam ||SRs_1.271||
sambhogecchà-prakañanàd anuràga-nive÷anàt |
tathà kçtàparàdhasya priyasya pratibhedanàt ||SRs_1.272||
sambhogecchà-prakañanaü tridhà vàg-veùa-ceùñitaiþ |
anuràga-prakà÷o' pi bhogecchà-narmavat tridhà ||SRs_1.273||
priyàparàdha-nirbhedo' py uktas tredhà tathà budhaiþ |
÷uddha-hàsyajam apy uktaü tadvad eva tridhà budhaiþ ||SRs_1.274||
hàsyàd bhayena janitàj janitaü bhaya-hàsyajam |
tad dvidhà mukham aïgaü tu tad dvayaü pårvavat tridhà ||SRs_1.275||
agràmya-narma-nirmàõa-vedinà siüha-bhåbhujà |
narmàùñàda÷adhà bhinnam eva sphuñam udàhçtam ||SRs_1.276||
narma-spha¤jaþ sukhodyogo bhayànto nava-saïgame |
narma-sphoñas tu bhàvàü÷aiþ såcito' lpa-raso bhavet ||SRs_1.277||
anyais tv akàõóe sambhoga-viccheda iti gãyate |
netur và nàyikàyà và vyàpàraþ svàrtha-siddhaye ||SRs_1.278||
pracchàdana-paro yas tu narma-garbhaþ sa kãrtitaþ |
pårva-sthito vipadyeta nàyako yatra càparas tiùñhet ||SRs_1.279||
tam apãha narma-garbhaü pravadati bharato hi nàñya-veda-guruþ |
màyendra-jàla-pracuràü citra-yuddha-kriyà-mayãm ||SRs_1.280||
chedyair bhedyaiþ plutair yuktàü vçttim àrabhañãü viduþ |
aïgàny asyàs tu catvàri saïkùiptir avapàtanam ||SRs_1.281||
vaståtthàpana-sampheñàv iti pårve babhàùire |
saïkùipta-vastu-viùayà yà màyà÷ilpa-yojità ||SRs_1.282||
sà saïkùiptir iti proktà bharatena mahàtmanà |
vadanty anye tu tàü netur avasthàntara-saïgatim ||SRs_1.283||
parivartaka-bhedatvàt tad upekùàmahe vayam |
vibhràntir avapàtaþ syàt prave÷a-drava-vidravaiþ ||SRs_1.284||
tad-vaståtthàpanaü yat tu vastu màyopakalpitam |
sampheñas tu samàghàtaþ kruddha-saürabdhayor dvayoþ ||SRs_1.285||
àsàü ca madhye vçttãnàü ÷abda-vçttis tu bhàratã |
tisro' rtha-vçttayaþ ÷eùàs tac-catasro hi vçttayaþ ||SRs_1.286||
anye tu mi÷raõàd àsàü mi÷ràü vçttiü ca pa¤camãm |
a÷eùa-rasa-sàmànyàü manyante lakùayanti ca ||SRs_1.287||
kai÷ikã syàt tu ÷çïgàre rase vãre tu sàtvatã |
radura-bãbhatsayor vçttir niyatàrabhañã punaþ ||SRs_1.288||
÷çïgàràdiùu sarveùu raseùv iùñaiva bhàratã |
kecit tu tam imaü ÷lokaü bhàratãyaü niyàmakam ||SRs_1.289||
pràyikàbhipràyatayà vyàcakùàõà vicakùaõàþ |
àsàü raseùu vçttãnàü niyamaü nànumanvate ||SRs_1.290||
vicàra-sundaro naiùa màrgaþ syàd ity udàsmahe |
kai÷ikã-vçtti-bhedànàü narmàdãnàü prakalpanam ||SRs_1.291||
yatra karuõam à÷ritya rasàbhàsatva-kàraõam |
rasàbhàsa-prakaraõe vakùyate tad idaü sphuñam ||SRs_1.292||
tat-tan-nyàya-pravãõena nyàya-màrgànuvartinà |
dar÷itaü siüha-bhåpena spaùñaü vçtti-catuùñayam ||SRs_1.293||
tat-tad-de÷ocità bhàùà kriyà veùà pravçttayaþ |
tatra bhàùà dvidhà bhàùà vibhàùà ceti bhedataþ ||SRs_1.294||
tatra bhàùà sapta-vidhà pràcyàvantyà ca màgadhã |
bàhlãkà dàkùiõàtyà ca ÷aurasenã ca màlavã ||SRs_1.295||
saptadhà syàd vibhàùàdi ÷abara-dramilàndhrajàþ |
÷akàràbhãra-caõóàla-vanecara-bhavà iti ||SRs_1.296||
bhàùà-vibhàùàþ santy anyàs tat-tad-de÷a-janocitàþ |
tàsàm anupayogitvàn nàtra lakùaõam ucyate ||SRs_1.297||
tat-tad-de÷ocità veùàþ kriyà÷ càtisphuñàntaràh |
anyeùàü sukha-duþkhàdi-bhàveùu kçta-bhàvanam ||SRs_1.298||
ànukålyena yac cittaü bhàvakànàü pravartate |
sattvaü tad iti vij¤eyaü pràj¤aiþ sattvodbhavàn imàn ||SRs_1.299||
sàttvikà iti jànanti bharatàdi-maharùayaþ |
sarveùàm api bhàvànàü yaiþ sva-sattvaü hi bhàvyate ||SRs_1.300||
te bhàvà bhàva-tattva-j¤aiþ sàttvikà samudãritàþ |
te stambha-sveda-romà¤càþ svara-bheda÷ ca vepathuþ ||SRs_1.301||
vaivarõyam a÷ru-pralayàv ity aùñau parikãrtitàþ |
stambho harùa-bhayàmarùa-viùàdàdbhuta-sambhavaþ ||SRs_1.302||
anubhàvà bhavanty ete stambhasya muni-saümatàþ |
saüj¤à-virahitatvaü ca ÷ånyatà niùprakampatà ||SRs_1.303||
nidàgha-harùa-vyàyàma-÷rama-krodha-bhayàdibhiþ |
svedaþ sa¤jàyate tatra tv anubhàvà bhavanty amã ||SRs_1.304||
svedàpanayavàtecchà-vyajana-grahaõàdayaþ |
romà¤co vismayotsàha-harùàdyais tatra vikriyàþ ||SRs_1.305||
romodgamolluka-sanagàtra-saüspar÷anàdayaþ |
vaisvaryaü sukha-duþkhàdyais tatra syur gadgadàdayaþ ||SRs_1.306||
vepathur harùa-santràsa-jarà-krodhàdibhir bhavet |
tatrànubhàvàþ sphuraõa-gàtra-kampàdayo matàþ ||SRs_1.307||
viùàdàtaparoùàdyair vaivarõyam upajàyate |
mukha-varõa-paràvçtti-kàr÷yàdyàs tatra vikriyàþ ||SRs_1.308||
viùàda-roùa-santoùà-dhåmàdyair a÷ru tat-kriyàþ |
bàùpa-bindu-parikùepa-netra-saümàrjanàdayaþ ||SRs_1.309||
pralayo duþkha-dhàtàdyai÷ ceùñà tatra visaüj¤atà |
sarve' pi sattva-målatvàd bhàvà yadyapi sàttvikàþ ||SRs_1.310||
tathàpy amãùàü sattvaika-målatvàt sàttvika-prathà |
anubhàvà÷ ca kathyante bhàva-saüsåcanàd amã ||SRs_1.311||
evaü dvairåpyam eteùàü kathitaü bhàva-kovidaiþ |
anubhàvaika-nidhinà sukhànubhava-÷àlinà |
÷rã-siüha-bhåbhujà sàïgam anubhàvà niråpitàþ ||SRs_1.312||

asmat-kalpa-latà-dalàni gilati tvat-kàma-gaurvàryatàü
mac-cintàmaõi-vedibhiþ pariõamed dåràn nayoccair gajam |
ity àråóha-vitardikàþ pratipathaü jalpanti bhådevatàþ
siüha-kùmàbhuji kalpa-vçkùa-surabhã-hasty-àdi-dànodyate ||SRs_1.313||

rakùàyàü ràkùasàriü prabala-vimata-vidràvaõe vãrabhadraü
kàruõye ràmabhadraü bhuja-bala-vibhavàrohaõe rauhiõeyam |
pà¤càlaü ca¤calàkùã-paricaraõa-vidhau pårõa-candraü prasàde
kandarpa-råpa-darpe tulayati nitaràü siüha-bhåpàla-candraþ ||SRs_1.314||


iti ÷rãmad-àndhra-maõóalàdhã÷vara-pratigaõóa-bhairava-÷rãmad-anapota-narendra-nandana-bhuja-bala-bhãma-÷rã-siüha-bhåpàla-viracite rasàrõava-sudhàkara-nàmni nàñyàlaïkàra-÷àstre ra¤jakollàso nàma
prathamo vilàsaþ
||SRs_2.1||

--o)0(o--
þ
(2)
dvitãyo vilàsaþ
rasikollàsaþ

kalyàõa-dàyi bhavatàü bhaved bhavya-guõàkaram |
kamalàkucakàleya-vya¤jitoraþ-sthalaü mahaþ ||SRs_3.1||
cid-acit-kùema-kàriõyai namaþ ÷rã-parõajàdibhiþ |
vandyàyai vàrdhi-nandinyai karàgrastha-payoruhe ||SRs_2.2||
vy-abhã ity upasargau dvau vi÷eùàbhimukhatvayoþ |
vi÷eùeõàbhimukhyena caranti sthàyinaü prati ||SRs_2.3||
vàg-aïga-sattva-såcyà j¤eyàs te vyabhicàriõaþ |
taü càrayanti bhàvasya gatiü sa¤càriõo' pi ||SRs_2.4||
unmajjanto nimajjantaþ sthàyiny amçta-vàridhau |
årmivad vardhayanty enaü yànti tad-råpatàü ca te ||SRs_2.5||
nirvedo' tha viùàdo dainyaü glàni-÷ramau ca mada-garvau |
÷aïkà-tràsàvegà unmàdàpasmçtã tathà vyàdhiþ ||SRs_2.6||
moho mçtir àlasyaü jàóyaü vrãóàvahitthà ca |
smçtir atha vitarka-cintà-mati-dhçtayo harùa utsukatvaü ca ||SRs_2.7||
augryam arùàsåyà÷ càpalyaü caiva nidrà ca |
suptir bodha itãme bhàvà vyabhicàriõaþ samàkhyàtàþ ||SRs_2.8||
tattva-j¤ànàc ca daurgatyàv àpado viprayogataþ |
ãrùyàder api saüjàtaü nirvedaþ svàvamànanam [*1] ||SRs_2.9||
pràrabdha-kàryànirvàhàd iùñànavàpter vipattitaþ |
aparàdha-parij¤ànàd anutàpas tu yo bhavet ||SRs_2.10||
viùàdaþ sa tridhà jyeùñha-madhyamàdhama-saü÷rayàt |
sahàyànveùaõopàya-cintàdyà uttame matàþ ||SRs_2.11||
anutsàha÷ ca vaicittyam ity àdyà madhyame matàþ |
adhamasyànubhàvàþ syur vaicitryam avalokanam ||SRs_2.12||
rodana-÷vàsita-dhyàna-mukha-÷oùàdayo' pi ca |
hçt-tàpa-durgatatvàdyair anauddhatyaü hi dãnatà ||SRs_2.13||
tatrànubhàvà màlinya-gàtra-stambhàdayo matàþ |
àdhi-vyàdhi-jarà-tçùõà-vyàyàma-suratàdibhiþ ||SRs_2.14||
niùpràõatà glànir atra kùàmàïga-vacana-kriyàþ |
kampànutsàha-vaivarõya-nayana-bhramaõàdayaþ ||SRs_2.15||
÷ramo mànasa-khedaþ syàd adhva-nçtya-ratàdobhiþ |
aïga-mardana-niþ÷vàsau pàda-saüvàhanaü tathà ||SRs_2.16||
jçmbhaõaü mandayànaü ca mukhanetra-vighårõanam |
sãtkçti÷ ceti vij¤eyà anubhàvàþ ÷ramodbhavàþ ||SRs_2.17||
madas tv ànanda-saümoha-sambhedo madiràkçtaþ |
sa tridhà taruõo madhyo' pakçùña÷ ceti bhedataþ ||SRs_2.18||
dçùñiþ smerà mukhe ràgaþ sasmitàkulitaü vacaþ |
lalitàviddha-gaty-àdyà÷ ceùñàþ syus taruõe made ||SRs_2.19||
madhyame tu made vàci skhalanaü ghårõanaü dç÷oþ |
gamane vaktratà bàhvor vikùepa-srastatàdayaþ ||SRs_2.20||
apakçùñe tu ceùñàþ syur gati-bhaïgo visaüj¤atà |
niùñhãvanaü muhuþ ÷vàso hikkà chardyàdayo matàþ ||SRs_2.21||
taruõas tåttamàdãnàü madhyamo madhya-nãcayoþ |
apakçùñas tu nãcànàü tat-tan-mada-vivardhane ||SRs_2.22||
uttama-prakçtiþ ÷ete madhyo hasati gàyati |
adhama-prakçtir gràmyaü paruùaü vakti roditi ||SRs_2.23||
ai÷varyàdi-kçtaþ kai÷cit màno mada itãritaþ |
vakùyamàõasya garvasya bheda evety udàsmahe ||SRs_2.24||
ai÷varya-råpa-tàruõya-kula-vidyà-balair api |
iùña-làbhàdinànyeùàm avaj¤à garva ãritaþ ||SRs_2.25||
anubhàvà bhavanty atra gurv-àj¤àdy-àj¤à-vyatikramaþ |
anuttara-praadànaü ca vaimukhyaü bhàùaõe' pi ca ||SRs_2.26||
vibhramàpahnutã vàkya-pàruùyam anavekùaõam |
avekùaõaü nijàïgànàm aïga-bhaïgàdayo' pi ca ||SRs_2.27||
÷aïkà cauryàparàdhàdyaiþ svàniùñotprekùaõaü matam |
tatra ceùñàmuhuþ pàr÷va-dar÷anaü mukha-÷oùaõam ||SRs_2.28||
avakuõñhana-vaivarõya-kaõñha-sàdàdayo' pi ca |
÷aïkà dvidyeyam àtmotthà parotthà ceti bhedataþ ||SRs_2.29||
svàkàrya-janità svotthà pràyo vyaïgyeyam iïgitaiþ |
iïgitàni tu pakùma-bhrå-tàrakà-dçùñi-vikriyàþ ||SRs_2.30||
parotthà tu nijasyaiva parasyàkàryato bhavet |
pràyeõàkàra-ceùñàbhyàü tàm imàm anubhàvayet ||SRs_2.31||
àkàraþ sàttvika÷ ceùñà tv aïga-pratyaïgajàþ kriyàþ |
tràsas tu citta-cà¤calyaü vidyut-kravyàda-garjitaiþ ||SRs_2.32||
tathà bhåta-bhujaïgàdyair vij¤eyàs tatra vikriyàþ |
utkampa-gàtra-saïkoca-romà¤ca-stambha-gadgadàþ ||SRs_2.33||
muhur nimeùa-vibhrànti-pàr÷vasthàlambanàdayaþ |
cittasya sambhramo yaþ syàd àvego' yaü sa càùñadhà ||SRs_2.34||
utpàta-vàta-varùàgni-matta-ku¤jara-dar÷anàt |
priyàpriya-÷rute÷ càpi ÷atrava-vyasanàd api ||SRs_2.35||
tatrautpàtas tu ÷ailàdi-kampa-ketådayàdayaþ |
taj-jàþ sarvàïga-visraüso vaimukhyam apasarpaõam ||SRs_2.36||
viùàda-mukha-vaivarõya-vismayàdyàs tu vikriyàþ |
tvarayàgamanaü vastra-grahaõaü càvakuõñhanam ||SRs_2.37||
netràvamàrjanàdyà÷ ca vàtàvega-bhavàþ kriyàþ |
chatra-graho' ïga-saïkoco bàhu-svastika-dhàvane ||SRs_2.38||
uùõà÷rayaõam ity àdyà varùàvega-bhavàþ kriyàþ |
agny-àvegaþ-bhavà÷ ceùñà vãjanaü càïga-dhånanam ||SRs_2.39||
vyatyasta-pada-vikùepa-netra-saïkocanàdayaþ |
àvege ku¤jarodbhåte satvaraü càpasarpaõam ||SRs_2.40||
vilokanaü muhuþ pa÷càt tràsa-kampàdayo matàþ |
priya-÷ravaõaje hy asmin abhutthànopagåhane ||SRs_2.41||
prãti-dànaü priyaü vàkyaü romaharùàdayo' pi ca |
apriya-÷rutije' py asmin vilàpah parivartanam ||SRs_2.42||
àkranditaü ca patanaü parito bhramaõàdayaþ |
ceùñàþ syuþ ÷àtravàvege varma-÷astràdi-dhàraõam ||SRs_2.43||
ratha-vàji-gajàroha-sahasàpakramàdayaþ |
ete syur uttamàdãnàm anubhàvà yathocitam ||SRs_2.44||
unmàda÷ citta-vibhràntir viyogàd iùña-nà÷ataþ |
viyogaje tu ceùñàþ syur dhàvanaü paridevanam ||SRs_2.45||
asambaddha-pralapanaü ÷ayaõaü sahasotthitiþ |
acetanaiþ sahàlàpo nirnimitta-smitàdayaþ ||SRs_2.46||
iùña-nà÷a-kçte tv asmin bhasmàdi-parilepanam |
nçtya-gãtàdi-racanà tçõa-nirmàlya-dhàraõam ||SRs_2.47||
cãvaràvaraõàdãni pràg-uktà÷ càpi vikriyàþ |
dhàtu-vaiùamya-doùeõa bhåtàve÷àdinà kçtaþ ||SRs_2.48||
citta-kùobhas tv apasmàras tatra ceùñàþ prakampanam |
dhàvanaü patanaü stambho bhramaõaü netra-vikriyàþ ||SRs_2.49||
svoùñha-daü÷a-bhujàsphoña-làlà-phenàdayo' pi ca |
doùa-vaiùamyajas tv eùa vyàdhir evety udàsmahe ||SRs_2.50||
doùodreka-viyogàdyair syàd vyàdhir atra tu |
gàtra-stambhaþ ÷lathàïgatvaü kåjanaü mukha-kåõanam ||SRs_2.51||
srastàïgatàkùi-vikùepa-niþ÷vàsàdyàs tu vikriyàþ |
sa÷ãto dàha-yuktaþ sa dvividhaþ parikãrtitaþ [*2] ||SRs_2.52||
hanu-sa¤càlanaü bàùpaþ sarvàïgotkampa-kåjane |
jànu-ku¤cana-romà¤ca-mukha-÷oùàdayo' pi ca ||SRs_2.53||
dàha-jvare tu ceùñàþ syuþ ÷ãta-màlyàdi-kàïkùaõam |
pàõi-pàda-parikùepa-mukha-÷oùàdayo' pi ca ||SRs_2.54||
àpad-bhãti-viyogàdyair moha÷ cittasya måóhatà |
vikriyàs tatra vij¤eyà indriyàõàü ca ÷ånyatà ||SRs_2.55||
ni÷ceùñatàïga-bhramaõa-patanàghårõanàdayaþ |
vàyor dhana¤jayàkhyasya viprayogo ya àtmanà ||SRs_2.56||
÷arãràvacchedavatà maraõaü nàma tad bhavet |
etac ca dvividhaü proktaü vyàdhijaü càbhighàtajam ||SRs_2.57||
àdyaü tv asàdhya-hçc-chåla-viùåcy-àdi-samudbhavam |
amã tatrànubhàvàþ syur avyaktàkùara-bhàùaõam ||SRs_2.58||
vivarõa-gàtratà manda-÷vàsàdi stambha-mãlane |
hikkà parijanàpekùà-ni÷ceùñendriyatàdayaþ ||SRs_2.59||
dvitãyaü ghàta-patana-dohodbandha-viùàdijam |
tatra ghàtàdije bhåmi-patana-krandanàdayaþ ||SRs_2.60||
viùaü tu vatsanàbhàdyam aùñau vegàs tad-udbhavàþ |
kàrùõyaü kampo dàho hikkà phena÷ ca kandhara-bhaïgaþ ||SRs_2.61||
jaóatà mçtir iti kathità krama÷aþ prathamàdyà vegajà÷ ceùñàþ |
svabhàva-÷rama-sauhitya-garbha-nirbharatàdibhiþ ||SRs_2.62||
kçcchràt kriyonmukhatvaü yat tad àlasyam iha kriyàþ |
aïga-bhaïgaþ kriyà-dveùo jçmbhaõàkùi-vimardane ||SRs_2.63||
÷ayyàsanaika-priyatà tandrã-nidràdayo' pi ca |
jàóyam apratipattiþ syàd iùñàniùñhàrthayoþ ÷ruteþ ||SRs_2.64||
dçùñer và virahàde÷ ca kriyàs tatrànimeùatà |
a÷rutiþ pàrava÷yaü ca tåùõãm-bhàvàdayo' pi ca ||SRs_2.65||
akàrya-karaõàvaj¤à-stuti-nåtana-saïgamaiþ |
pratãkàràkriyàdyai÷ ca vrãóatvanatidhçùñatà ||SRs_2.66||
tatra ceùñà nigåóhoktir àdhomukhya-vicintane |
anirgamo bahiþ kvàpi dåràd evàvaguõñhanam ||SRs_2.67||
nakhànàü kçntanaü bhåmi-lekhanaü caivam àdayaþ |
avahitthàkàra-guptir jaihmya-pràbhava-nãtibhiþ ||SRs_2.68||
lajjà-sàdhvasa-dàkùiõya-pràgalbhyàpajayàdibhiþ |
anyathà-kathanaü mithyà-dhairyam anyatra vãkùaõam ||SRs_2.69||
kathà-bhaïgàdayo' py asyàm anubhàvà bhavanty amã |
svàsthya-cintà-dçóhàbhyàsa-sadç÷àlokanàdibhiþ ||SRs_2.70||
smçtiþ pårvànubhåtàrtha-pratãtis tatra vikriyàþ |
kampanodvahane mårdhno bhrå-vikùepàdayo' pi ca ||SRs_2.71||
åho vitarkaþ sandeha-vimarùa-pratyayàdibhiþ |
janito nirõayàntaþ syàd asatyaþ satya eva và ||SRs_2.72||
tatrànubhàvàþ syur amã bhrå-÷iraþ- ksepaõàdayaþ |
iùña-vastv-aparipràpter ai÷varya-bhraü÷anàdibhiþ ||SRs_2.73||
cintà dhyànàtmikà tasyàm anubhàvà bhavanty amã |
kàr÷yàdhomukhya-santàpa-niþ÷vàsocchrvasanàdayaþ ||SRs_2.74||
nànà-÷àstràratha-mathanàd artha-nirdhàraõaü matiþ |
tatra ceùñàs tu kartavya-karaõaü saü÷aya-chidà ||SRs_2.75||
÷iùyopade÷a-bhrå-kùepàv åhàpohàdayo' pi ca |
j¤àna-vij¤àna-gurvàdi-bhakti-nànàrtha-siddhibhiþ ||SRs_2.76||
lajjàdibhi÷ ca cittasya naispçhyaü dhçtir ucyate |
atrànubhàvà vij¤eyàþ pràptàrthànubhavas tathà ||SRs_2.77||
apràptàtãta-naùñàrthàn abhisaïkùobhaõàdayaþ |
manorathasya làbhena siddhyà yogyasya vastunaþ ||SRs_2.78||
mitra-saïgama-devàdi-prasàdàde÷ ca kalpitaþ |
manaþ-prasàdo harùaþ syàd atra netràsya-phullatà ||SRs_2.79||
priyàbhàùaõam à÷leùaþ pulakànàü prarohaõam |
svedodgama÷ ca hastena hasta-sampãóanàdayaþ ||SRs_2.80||
kàlàkùamatvam autsukyam iùña-vastu-viyogataþ |
tad-dar÷anàd ramya-vastu-didçkùàde÷ ca tat-kriyàþ ||SRs_2.81||
tvarànavasthitiþ ÷ayyà-sthitir uttàna-cintane |
÷arãra-gauravaü nidrà-tandrà-niþ÷vasitàdayaþ ||SRs_2.82||
aparàdhàvamànàbhyàü cauryààbhigrahaõàdibhiþ |
asat-pralàpanàdyai÷ ca kçtaü caõóatvam ugratà ||SRs_2.83||
kriyàs tatràsya-nayana-ràgo bandhana-tàóane |
÷irasaþ kampanaü kheda-vadha-nirbhartsanàdayaþ ||SRs_2.84||
adhikùepàvamànàdyaiþ krodho' marùa itãryate |
tatra sveda-÷iraþ-kampàv àdhomukhya-vicintane ||SRs_2.85||
upàyànveùaõotsàha-vyavasàdayaþ kriyàþ |
para-saubhàgya-sampatti-vidyà-÷auryàdi-hetubhiþ ||SRs_2.86||
guõe' pi doùàropaþ syàd asåyà tatra vikriyàþ |
mukhàpavartanaü garhà bhrå-bhedànàdaràdayaþ ||SRs_2.87||
ràga-dveùàdibhi÷ citta-làghavaü càpalaü bhavet |
ceùñàs tatràvicàreõa parirambhàvalambane ||SRs_2.88||
niùkàsanokti-pàruùye tàóanàj¤àpanàdayaþ |
mada-svabhàva-vyàyàma-ni÷cintatva-÷ramàdibhiþ ||SRs_2.89||
mano-nimãlanaü nidrà ceùñàs tatràsya-gauravam |
àghårõamàna-netratvam aïgànàü parimardanam ||SRs_2.90||
niþ÷vàsocchvàsane sanna-gàtratvaü netra-mãlanam |
÷arãrasya ca saïkoco jàóyaü cety evam àdayaþ ||SRs_2.91||
udreka eva nidràyàþ suptiþ syàt tatra vikriyàþ |
indriyoparatir netra-mãlanaü srasta-gàtratà ||SRs_2.92||
utsvapnàyitanai÷ calya-÷vàsocchvàsàdayo' pi ca |
svapna-spar÷ana-nidhvàna-nidrà-sampårõatàdibhiþ ||SRs_2.93||
prabodha÷ cetanàvàpti÷ ceùñàs tatràkùi-mardanam |
÷ayyàyà mokùaõaü bàhu-vikùepo' ïguli-moñanam ||SRs_2.94||
÷iraþ-kaõóåyanaü càïga-valanaü caivam àdayaþ |
uttamàdhama-madhyeùu sàttvikà vyabhicàriõaþ ||SRs_2.95||
vibhàvair anubhàvai÷ ca varõanãyà yathocitam |
udvega-sneha-dambherùyà-pramukhà÷ citta-vçttayaþ ||SRs_2.96||
ukteùv antarbhavantãti na pçthaktvena dar÷itàþ |
vibhàvà÷ cànubhàvà÷ ca te bhavanti parasparam ||SRs_2.97||
kàrya-kàraõa-bhàvas tu j¤eyaþ pràyeõa lokataþ |
svàtantryàt pàratantryàc ca te dvidhà vyabhicàriõaþ ||SRs_2.98||
para-poùakatàü pràptàþ paratantrà itãritàþ |
tad-abhàve svatantràþ syur bhàvà iti ca te smçtàþ ||SRs_2.99||
àbhàsatà bhaved eùàm anaucitya-pravartitàm |
asatyatvàd ayogyatvàd anaucityaü dvidhà bhavet ||SRs_2.100||
asatyatva-kçtaü tat syàd acetana-gataü tu yat |
ayogyatva-kçtaü proktaü nãca-tiryaï-narà÷rayam ||SRs_2.101||
utpatti-sandhi-÷àvalya-÷àntayo vyabhicàriõàm |
da÷à÷ catasras tatra utpattir bhàva-sambhavaþ ||SRs_2.102||
saråpam asaråpaü và bhinna-kàraõa-kalpitam |
bhàva-dvayaü milati cet sa sandhir iti gãyate ||SRs_2.103||
atyàråóhasya bhàvasya vilayaþ ÷àntir ucyate |
÷avalatvaü tu bhàvànàü saümardaþ syàt parasparam ||SRs_2.104||
dig-antaràla-sa¤càra-kãrtinà siüha-bhåbhujà |
evaü sa¤càriõaþ sarve sa-prapa¤caü niråpitàþ ||SRs_2.105||
sajàtãyair vijàtãyair bhàvair ye tv atiraskçtàþ |
kùràbdhivan nayanty anyàn svàtmatvaü sthàyino hi te ||SRs_2.106||
bharatena ca te kathità rati-hàsotsàha-vismaya-krodhàþ |
÷oko' tha jugupsà bhayam ity aùñau lakùma vakùyate teùàm ||SRs_2.107||
yånor anyonya-viùayà sthàyinãcchà ratir bhavet |
nisargeõàbhiyogena saüsargeõàbhimànataþ ||SRs_2.108||
upamàdhyàtma-viùayair eùà syàt tatra vikriyàþ |
kañàkùa-pàta-bhrå-kùepa-priya-vàg-àdayo matàþ ||SRs_2.109||
bhojas tu samprayogeõa ratim anyàm udàharat |
samprayogasya ÷abdàdiùv antarbhàvàn na tan-matam ||SRs_2.110||
aïkura-pallava-kalikà-praspunaphalabhoga-bhàg iyaü krama÷aþ |
premà mànaþ praõayaþ sneho ràgo' nuràga÷ ca ||SRs_2.111||
sa premà bheda-rahitaü yånor yad bhàva-bandhanaü |
yat tu premànubandhena svàtantryàd dhçdayaïgamam ||SRs_2.112||
bahnàti bhàva-kauñilyaü so' yaü màna itãryate |
bàhyàntaropacàrair yat prema-mànopakalpitaiþ ||SRs_2.113||
badhnàti bhàva-vi÷rambhaü so' yaü praõaya ucyate |
vi÷rambhe paramàü kàùñhàm àråóhe dar÷anàdibhiþ ||SRs_2.114||
yatra dravaty antaraïgaü sa sneha iti kathyate |
sa tredhà kathyate prauóha-madhya-manda-vibhedataþ ||SRs_2.115||
pravàsàdibhir aj¤àta-citta-vçttau priye jane |
itara-kle÷a-kàrã yaþ sa prauóhaþ sneha ucyate ||SRs_2.116||
itarànubhavàpekùàü sahate yaþ sa madhyamaþ |
dvayor ekasya mànàdau tad anyasya karoti yaþ ||SRs_2.117||
naivopekùàü na càpekùàü sa sneho manda ucyate |
duþkham apy adhikaü citte sukhatvenaiva rajyate ||SRs_2.118||
yena sneha-prakarùeõa sa ràga iti gãyate |
kusumbha-nãlã-ma¤jiùñha-ràga-bhedena sa tridhà ||SRs_2.119||
kusumbha-ràgaþ sa j¤eyo ya÷ citte rajyati kùaõàt |
atiprakà÷amàno' pi kùaõàd eva vina÷yati ||SRs_2.120||
nãlã-ràgas tu yaþ sakto nàpaiti na ca dãpyate |
acireõaiva saüsakta÷ ciràd api na na÷yati ||SRs_2.121||
atãva ÷obhate yo' sau mà¤jiùñho ràga ucyate |
ràga eva svayaü vedya-da÷à-pràptyà prakà÷itaþ ||SRs_2.122||
yàvad-à÷raya-vçtti÷ ced anuràga itãritaþ |
anye prãtiü rater bhedm àmananti na tan-matam ||SRs_2.123||
asamprayoga-viùayà seyaü harùàn na bhidyate |
bhàùaõàkçti-veùàõaü kriyàyà÷ ca vikàrataþ ||SRs_2.124||
laulyàde÷ ca parasthànàm eùàm anukçter api |
vikàra÷ cetaso hàsas tatra ceùñàþ samãritàþ ||SRs_2.125||
dçùñer vikàro nàmauùñha-kapola-spandanàdayaþ |
÷aktir dhariya-sahàyàdyaiþ phala-÷làghyeùu karmasu ||SRs_2.126||
satvarà mànasã vçttir utsàhas tatra vikriyàþ |
kàlàdyavekùaõaü dhairyaü vàg-àrambhàdayo' pi ca ||SRs_2.127||
sahajàhàrya-bhedena sa dvidhà paribhàùyate |
lokottara-padàrthànàü tat-pårva-lokanàdibhiþ ||SRs_2.128||
vistàra÷ cetaso yas tu vismayaþ sa nigadyate |
kriyàs tatràkùi-vistàra-sàdhåkti-pulakàdayaþ ||SRs_2.129||
vadhàvaj¤àdibhi÷ citta-jvalanaü krodha ãritaþ |
eùa tridhà bhavet kordha-kopa-roùa-prabhedataþ ||SRs_2.130||
vadha-cchedàdi-paryantaþ krodhaþ kråra-janà÷rayaþ |
abhyarthanàvadhiþ pràyaþ kopo vãra-janà÷rayaþ ||SRs_2.131||
÷atru-bhçtya-suhçt-påjyà÷ catvàro viùayàs tayoþ |
muhur daùñoùñhatà bhugna-bhrukuñã-danta-ghaññanam ||SRs_2.132||
hasta-niùpãóanaü gàtra-kampaþ ÷astra-pratãkùaõam |
sva-bhujàvekùaõaü kaõñha-garjàdyàþ ÷àtrava-krudhi ||SRs_2.133||
bhçtya-krodhe tu ceùñàþ syus tarjanaü mårdha-dhananam |
nirbhartsanaü ca bahudhà muhur nirvarõanàdayaþ ||SRs_2.134||
mitra-krodhe vikàràþ syur netràntaþ-patad-a÷rutà |
tåùõãü dhyànaü ca nai÷calyaü ÷vasitàni muhur muhuþ ||SRs_2.135||
maunaü vinamra-mukhatà bhugna-dçùñyàdayo' pi ca |
påjya-krodhe tu ceùñàþ syuþ sva-nindà namra-vaktratà ||SRs_2.136||
anuttara-pradànàïga-sveda-gadgadikàdayaþ |
÷atru-krodhe tu ceùñàþ syur bhàva-garbhita-bhàùaõam ||SRs_2.137||
bhråbheda-niñila-sveda-kañàkùaàruõimàdayaþ |
bhçtyàdi-kopa-tritaye tat-tat-krodhàditàþ kriyàþ ||SRs_2.138||
mithaþ strã-puüsayor eva roùah strã-gocaraþ punaþ |
pratyayàvadhir atra syur vikàràþ kuñilekùaõam ||SRs_2.139||
adhara-sphuraõàpàïga-ràga-niþ÷vasitàdayaþ |
dvedhà nigaditaþ strãõàü roùaþ puruùa-gocaraþ ||SRs_2.140||
sapatnã-hetur àdyaþ syàd anyaþ syàd anya-hetukaþ |
sapatnã-hetuko roùo vipralambhe prapa¤cyate ||SRs_2.141||
anya-hetu-kçte tv atra kriyàþ puruùa-roùavat |
bandhu-vyàpatti-daurgaty-adhana-nà÷àdibhiþ kçtaþ ||SRs_2.142||
citta-kle÷a-bharaþ ÷okas tatra ceùñà vivarõatà |
bàùpodgamo mukhe ÷oùaþ stambha-niþ÷vasitàdayaþ ||SRs_2.143||
uttamànam ayaü prauóho vibhàvair anya-saü÷ritaiþ |
àtma-sthair atiråóho' pi pràyaþ ÷auryeõa ÷àmyati ||SRs_2.144||
tatra ceùñà guõàkhyàna-nigåóha-ruditàdayaþ |
syàd eùa mçti-paryantaþ sva-parasthais tu madhyame ||SRs_2.145||
anativyakta-rudita-pramukhàs tatra vikriyàþ |
hetubhiþ svagatair eva pràyaþ strã-nãcayor ayam ||SRs_2.146||
maraõa-vyavasàyàntas tatra bhå-pariveùñanam |
urastàóana-nirbheda-pàtoccai rodanàdayaþ ||SRs_2.147||
ahçdyànàü padàrthànàü dar÷ana-÷ravaõàdibhiþ |
saïkocanaü yan manasah sà jugupsàtra vikriyàþ ||SRs_2.148||
nàsàpidhànaü tvarità gatir àsya-vikåõanam |
sarvàïga-dhånanaü kutsà muhur niùñhãvanàdayaþ ||SRs_2.149||
ghçõà ÷uddhà jugupsànyà da÷a-råpe niråpità |
sà heya-÷ravaõotpanna-jugupsàyà na bhidyate ||SRs_2.150||
bhayaü tu mantunà ghora-dar÷ana-÷ravaõàdibhiþ |
cittasyàtãva cà¤calyaü tat pràyo nãca-madhyayoþ ||SRs_2.151||
uttamasya tu jàyeta kàraõair atilaukikaiþ |
bhaye tu ceùñà vaivarõyaü stabdhatvaü gàtra-kampanam ||SRs_2.152||
palàyanaü paràvçtya vãkùaõaü svàtma-gopanam |
àsya-÷oùaõam utkro÷a-÷araõànveùaõàdayaþ ||SRs_2.153||
hetujàd itare prokte bhaye soóhala-sånunà |
kçtrimaü tåttama-gataü gurv-àdãn pratyavàstavam ||SRs_2.154||
vibhãùikotthaü bàlàder vitràsitakam ity ubhe |
tatràntyam antarbhåtaü syàd ghora-÷ravaõaje bhaye ||SRs_2.155||
bhikùu-bhallåka-coràdi-såcanà-kalpitatvataþ |
àdyaü tu yukti-kàkùyàyàü bhaya-kakùyàü na gàhate ||SRs_2.156||
gurv-àdi-saünidhau yasmàn nãcaiþ sthity-àdi-såcitam |
bhàvo vinaya eva syàd atha syàn nàñake yadi ||SRs_2.157||
avahitthatayà tasya bhayatvaü dårato gatam |
ato hetujam evaikaü bhayaü syàd iti ni÷cayaþ ||SRs_2.158||
bhojenoktàþ sthàyino' nye garvaþ sneho dhçtir matiþ |
sthàsnur evoddhata-preyaþ ÷àntodàtta-raseùv api ||SRs_2.159||
tatra sneho rater bhedas tridhà cecchàtma-tat-kçtaþ |
anye poùà-sahiùõutvàn naiva sthàyi-padocitàþ ||SRs_2.160||
tad aùñàv eva vij¤eyàþ sthàyino muni-saümatàþ |
sthàyino' ùñau trayastriü÷ac càriõo' ùñau ca sàttvikàþ ||SRs_2.161||
evam ekonapa¤cà÷ad bhàvàþ syur milità ime |
evaü hi sthàyino bhàvàn siüha-bhåpatir abhyadhàt ||SRs_2.162||
athaiùàü rasa-råpatvam ucyate siüha-bhåbhujà |
vidvan-mànasa-haüsena rasa-bhàva-vivekinà ||SRs_2.163||
ete ca sthàyinaþ svaiþ svair vibhàvair vyabhicàribhiþ |
sàttvikai÷ cànubhàvai÷ ca nañàbhinaya-yogataþ ||SRs_2.164||
sàkùàtkàram ivànãtàþ pràpitàþ svàdu-råpatàm |
sàmàjikànàü manasi prayànti rasa-råpatàm ||SRs_2.165||
dadhyàdi-vya¤jana-dravyai÷ ci¤càdibhir athauùadhaiþ |
guóàdi-madhura-dravyair yathà-yogaü samanvitaiþ ||SRs_2.166||
yadvat pàka-vi÷eùeõa ùàóavàkhyo rasaþ paraþ |
niùpadyate vibhàvàdyaiþ prayogeõa tathà rasaþ ||SRs_2.167||
so' yam ànanda-sambhedo bhàvakair anubhåyate |
aùñadhà sa ca ÷çïgàra-hàsya-vãràdbhutà api ||SRs_2.168||
raudraþ karuõa-bãbhatsau bhayànaka itãritaþ |
eùåttaras tu pårvasmàt sambhåto viùamàt samaþ ||SRs_2.169||
bahu-vaktavyatà-hetoþ sakalàhlàdanàd api |
raseùu tatra ÷çïgàraþ prathamaü lakùyate sphuñam ||SRs_2.170||
vibhàvair anubhàvai÷ ca sàttvikair vyabhicàribhiþ |
nãtà sadasya-rasyatvaü ratiþ ÷çïgàra ucyate ||SRs_2.171||
sa vipralambhaþ sambhoga iti dvedhà nigadyate |
ayuktayos taruõayor yo' nuràgaþ parasparam ||SRs_2.172||
abhãùñàliïganàdãnàm anavàptau prakçùyate |
sa vipralambho vij¤eyaþ sa caturdhà nigadyate ||SRs_2.173||
pårvànuràga-mànau ca pravàsa-karuõàv iti |
yat prema saïgamàt pårvaü dar÷ana-÷ravaõàdibhiþ ||SRs_2.174||
pårvànuràgaþ sa j¤eyaþ ÷ravaõaü tad-guõa-÷rutiþ |
pratyakùa-citra-svapnàdau dar÷anaü dar÷anaü matam ||SRs_2.175||
yataþ pårvànuràgo' yaü saïkalpàtmà pravartate |
so' yaü pårvànuràgàkhyo vipralambha itãritaþ ||SRs_2.176||
pàratantryàd ayaü dvedhà daiva-mànuùa-kalpanàt |
tatra sa¤càriõo glàniþ ÷aïkàsåye ÷ramo bhayam ||SRs_2.177||
nirvedautsukya-dainyàni cintà-nidre prabodhatà |
viùàdo jaóatonmàdo moho maraõam eva ca ||SRs_2.178||
etasminn abhilàùàdi maraõàntam anekadhà |
tat-tat-sa¤càri-bhàvànàm utkañatvàd da÷à bhavet ||SRs_2.179||
tathàpi pràktanair asyà da÷àvasthàþ samàsataþ |
proktàs tad-anurodhena tàsàü lakùaõam ucyate ||SRs_2.180||
abhilàùa÷ cintànusmçti-guõa-saïkãrtanodvegàþ |
savilàpà unmàda-vyàdhã jaóatà mçti÷ ca tàþ krama÷aþ ||SRs_2.181||
saïgamopàya-racita-pràrabdha-vyavasàyataþ |
saïkalpecchà-samudbhåtir abhilàùo' tra vikriyàþ ||SRs_2.182||
prave÷a-nirgamau tåùõãü tad-dçùñi-patha-gàminau |
ràga-prakà÷ana-parà÷ ceùñàþ svàtma-prasàdhanam ||SRs_2.183||
vyàjoktaya÷ ca vijane sthitir ity evam àdayaþ |
kenopàyena saüsiddhiþ kadà tasya samàgamaþ ||SRs_2.184||
dåtã-mukhena kiü vàcyam ity àdy åhas tu cintanam |
atra nãvyàdi-saüspar÷aþ ÷ayyàyàü parivartanam ||SRs_2.185||
sa-bàùpàkekarà dçùñir mudrikàdi-vivartanam |
nirlakùya-vãkùaõaü caivam àdyà vikçtayo matàþ ||SRs_2.186||
arthànàm anubhåtànàü de÷a-kàlànuvartinàm |
sàntatyena paràmar÷o mànasaþ syàd anusmçtiþ ||SRs_2.187||
tatrànubhàvà niþ÷vàso dhyàõaü kçtya-vihastatà |
÷ayyàsanàdi-vidveùa ity àdyàþ smara-kalpitàþ ||SRs_2.188||
saundaryàdi-guõa-÷làghà guõa-kãrtanam atra tu |
romà¤co gadgadà vàõã bhàva-manthara-vãkùaõam ||SRs_2.189||
tat-saïga-cintanaü sakhyà gaõóa-svedàdayo' pi ca |
manasaþ kampa udvegaþ kathitas tatra vikriyàþ ||SRs_2.190||
cintà santàpa-niþ÷vàsau dveùaþ ÷ayyàsanàdiùu |
stambha-cintà÷ru-vaivarõya-dãnatvàdaya ãritàþ ||SRs_2.191||
iha me dçk-pathaü pràpad ihàtiùñhad ihàsta ca |
ihàlapad ihàvàtsãd ihaiva nyavçtat tathà ||SRs_2.192||
ity àdi-vàkya-vinyàso vilàpa iti kãrtitaþ |
tatra ceùñàs tu kutràpi gamanaü kvacid ãkùaõam ||SRs_2.193||
kvacit kvacid avasthànaü kvacic ca bhramaõàdayaþ |
sarvàvasthàsu sarvatra tan-manaskatayà sadà ||SRs_2.194||
atasmiüs tad iti bhràntir unmàdo virahodbhavaþ |
tatra ceùñàs tu vij¤eyà dveùaþ sveùñe' pi vastuni ||SRs_2.195||
dãrghaü muhu÷ ca niþ÷vàso nirnimeùatayà sthitiþ |
nirnimitta-smita-dhyàna-gàna-maunàdayo' pi ca ||SRs_2.196||
abhãùña-saïgamàbhàvàd vyàdhiþ santàpa-lakùaõaþ |
atra santàpa-niþ÷vàsau ÷ãta-vastu-niùevaõam ||SRs_2.197||
jãvitopekùaõaü moho mumårùà dhçti-varjanam |
yatra kvacic ca patanaü srastàkùatvàdayo' pi ca ||SRs_2.198||
idam iùñam aniùñaü tad iti vetti na ki¤cana |
nottaraü bhàùate pra÷ne nekùate na ÷çõoti ca ||SRs_2.199||
yatra dhyàyati niþsaüj¤aü jaóatà sà prakãrtità |
atra spar÷ànabhij¤atvaü vaivarõyaü ÷ithilàïgatà ||SRs_2.200||
akàõóa-huïkçtiþ stambho niþ÷vàsa-kç÷atàdayaþ |
tais taiþ kçtaiþ pratãkàrair yadi na syàt samàgamaþ ||SRs_2.201||
tataþ syàn maraõodyogah kàmàgnes tatra vikriyàþ |
lãlà-÷uka-cakoràdi-nyàsaþ snigdha-sakhã-kare ||SRs_2.202||
kala-kaõñha-kalàlàpa-÷rutir mandànilàdaraþ |
jyotsnà-prave÷a-màkanda-ma¤jarã-vãkùaõàdayaþ ||SRs_2.203||
muhuþ-kçto meti neti pratiùedhàrtha-vãpsayà |
ãpsitàliïganàdãnàü nirodho màna ucyate ||SRs_2.204||
so' yaü sahetu-nirhetu-bhedàd dvedhàtra hetujaþ |
ãrùyayà sambhaved ãrùyà tv anyàsaïgini vallabhe ||SRs_2.205||
asahiùõutvam eva syàd dçùñer anumiteþ ÷ruteþ |
ãrùyà-màne tu nirvedàvahittha-glàni-dãnatàþ ||SRs_2.206||
cintà-càpalya-jaóatà-mohàdyà vyabhicàriõaþ |
bhogàïka-gotra-skhalanotsvapnair anumitis tridhà ||SRs_2.207||
÷rutiþ priyàparàdhasya ÷rutir àpta-sakhã-mukhàt |
kàraõàbhàsa-sambhåto nirhetuþ syàd dvayor api ||SRs_2.208||
avahitthàdayas tatra vij¤eyà vyabhicàriõaþ |
nirhetukaþ svayaü ÷àmyet svayaü gràhasmitàdibhiþ ||SRs_2.209||
hetujas tu ÷amaü yàti yathàyogyaü prakalpitaiþ |
sàmnà bhedena dànena naty-upekùà-rasàntaraiþ ||SRs_2.210||
tatra priyokti-kathanaü yat tu tat sàma gãyate |
sakhyàdibhir upàlambha-prayogo bheda ucyate ||SRs_2.211||
vyàjena bhåùaõàdãnàü pradànaü dànam ucyate |
natiþ pàda-praõàmaþ syàt tåùõãü sthitir upekùaõam ||SRs_2.212||
àkasmika-bhayàdãnàü kalpanà syad rasàntaram |
yàdçcchikaü buddhi-pårvam iti dvedhà nigadyate ||SRs_2.213||
anukålena daivena kçtaü yàdçcchikaü bhavet |
pratyutpanna-dhiyà puüsà kalpitaü buddhi-pårvakam ||SRs_2.214||
pårva-saïgatayor yånor bhaved de÷àntaràdibhiþ |
caraõa-vyavadhànaü yat sa pravàsa itãryate ||SRs_2.215||
taj-janyo vipralambho' pi pravàsatvena saümataþ |
harùa-garva-mada-vrãóà varjayitvà samãritàþ ||SRs_2.216||
÷çïgàra-yogyàþ sarve' pi pravàsa-vyabhicàriõaþ |
kàryataþ sambhramàc chàpàt sa tridhà tatra kàryajaþ ||SRs_2.217||
buddhi-pårvatayà yånoþ saüvidhàna-vyapekùayà |
vçtto vartiùyamàõa÷ ca vartamàna iti tridhà ||SRs_2.218||
àvegaþ sambhramaþ so' pi naiko divyàdibhedataþ |
÷àpo vairåpyatàdråpya-pravçtter dvividho bhavet ||SRs_2.219||
pravàsaþ ÷àpa-vairåpyàd ahalyà-gautamàdiùu |
dvayor ekasya maraõe punar ujjãvanàvadhau ||SRs_2.220||
virahaþ karuõo' nyasya saïgamà÷ànuvartanàt |
karuõa-bhrama-kàritvàt so' yaü karuõa ucyate ||SRs_2.221||
sa¤càriõo' nubhàvà÷ ca karuõe' pi pravàsavat |
spar÷anàliïganàdãnàm ànukålyàn niùevaõam ||SRs_2.222||
ghañate yatra yånor yat sa sambhoga÷ caturvidhaþ |
saïkùiptaþ saïkãrõaþ sampannataraþ samçddhimàn iti te ||SRs_2.223||
pårvànuràga-màna-pravàsa-karuõànusambhavàþ kramataþ |
yuvànau yatra saükùiptàn sàdhvasa-vrãóitàdibhiþ ||SRs_2.224||
upacàràn niùevete sa saükùipta itãritaþ |
saïkãrõas tu paràdhãna vyalãka-maraõàdibhiþ ||SRs_2.225||
saïkãryamàõaþ sambhogaþ ki¤cit puùpeùu-pe÷alaþ |
bhaya-vyalãka-smaraõàdy-abhàvàt pràpta-vaibhavaþ ||SRs_2.226||
proùitàgatayor yånor bhogaþ sampanna ãritaþ |
punar ujjãvane bhoga-samçddhiþ kiyatã bhavet ||SRs_2.227||
÷ivàbhyàm eva vij¤eyam ity ayaü hi samçddhimàn |
vibhàvair anubhàvai÷ ca svocitair vyabhicàribhiþ ||SRs_2.228||
hàsaþ sadasya-rasyatvaü nãto hàsya itãryate |
tatràlasya-glàni-nidrà-vyàdhy-àdyà vyabhicàriõaþ ||SRs_2.229||
eùa dvedhà bhaved àtma-para-sthiti-vibhàgataþ |
àtmasthas tu yadà svasya vikàrair hasati svayam ||SRs_2.230||
parasthas tu para-pràptair etair hasati cet param |
prakçti-va÷àt sa ca ùoóhà smita-hasite vihasitàvahasite ca ||SRs_2.231||
apahasitàtihasitake jyeùñhàdãnàü kramàd dve dve |
smitaü càlakùya-da÷anaü dçk-kapola-vikà÷a-kçt ||SRs_2.232||
tad eva lakùya-da÷ana-÷ikharaü hasitaü bhavet |
tad eva ku¤citàpàïga-gaõóaü madhura-niþsvanam ||SRs_2.233||
kàlocitaü sànuràgam uktaü vihasitaü bhavet |
phulla-nàsà-puñaü yat syàn niku¤cita-÷iro' üsakam ||SRs_2.234||
jihmàvaloka-nayanaü tac càvahasitaü matam |
kampitàïgaü sà÷ru-netraü tac càpahasitaü bhavet ||SRs_2.235||
karopagåóha-pàr÷vaü yad uddhatàyata-niþsvanam |
bàùpàkulàkùa-yugalaü tac càtihasitaü bhavet ||SRs_2.236||
vibhàvair anubhàvai÷ ca svocitair vyabhicàribhiþ |
nãtaþ sadasya-rasyatvam utsàho vãra ucyate ||SRs_2.237||
eùa tridhà samàsena dàna-yuddha-dayodbhavàþ |
dàna-vãro dhçtir harùo matyàdyà vyabhicàriõaþ ||SRs_2.238||
smita-pårvàbhibhàùitvaü smita-pårvaü ca vãkùitam |
prasàde bahu-dàtçtvaü tadvad vàcànumoditam ||SRs_2.239||
guõàguõa-vicàràdyàs tv anubhàvàþ samãritàþ |
yuddha-vãre harùa-garvàmarùàdayà vyabhicàriõà ||SRs_2.240||
asàhàyye' pi yuddhecchà samaràd apalàyanam |
bhãtàbhaya-pradànàdyà vikàràs tatra kãrtitàþ ||SRs_2.241||
dayà-vãre dhçti-mati-pramukhà vyabhicàriõaþ |
svàrtha-pràõa-vyayenàpi vipanna-tràõa-÷ãlatà ||SRs_2.242||
à÷vàsanoktayaþ sthairyam ity àdyàs tatra vikriyàþ |
vibhàvair anubhàvai÷ ca svocitair vyabhicàribhiþ ||SRs_2.243||
nãtaþ sadasya-rasyatvaü vismayo' dbhutatàü vrajet |
atra dhçtyàvega-jàóya-harùàdyà vyabhicàriõaþ ||SRs_2.244||
ceùñàs tu netra-vistàra-svedà÷ru-pulakàdayaþ |
vibhàvair anubhàvai÷ ca svocitair vyabhicàribhiþ ||SRs_2.245||
krodhaþ sadasya-rasyatvaü nãto raudra itãryate |
àvega-garvaugryàmarùa-mohàdyà vyabhicàriõaþ ||SRs_2.246||
prasveda-bhrukuñã-netra-ràgàdyàs tatra vikriyàþ |
vibhàvair anubhàvai÷ ca svocitair vyabhicàribhiþ ||SRs_2.247||
nãtaþ sadasya-rasyatvaü ÷okaþ karuõa ucyate |
atràùñau sàttvikà jàóya-nirveda-glàni-dãnatàþ ||SRs_2.248||
àlasyàpasmçti-vyàdhi-mohàdyà vyabhicàriõaþ |
vibhàvair anubhàvai÷ ca svocitair vyabhicàribhiþ ||SRs_2.249||
jugupsà poùam àpannà bãbhatsatvena rasyate |
atra glàni-÷ramonmàda-mohàpasmàra-dãnatàþ ||SRs_2.250||
viùàda-càpalàvega-jàóyàdyà vyabhicàriõaþ |
sveda-romà¤ca-nàmàgra-cchàdanàdyà÷ ca vikriyàþ ||SRs_2.251||
vibhàvair anubhàvai÷ ca svocitair vyabhicàribhiþ |
bhayaü sadasya-rasyatvaü nãtaü proktaü bhayànakaþ ||SRs_2.252||
tatra santràsa-maraõa-càpalàvega-dãnatàþ |
viùàda-mohàpasmàra-÷aïkàdyà vyabhicàriõaþ ||SRs_2.253||
vikriyàs tv àsya-÷oùàdyàþ sàttvikà÷ cà÷ru-varjitàþ |
kecit samàna-balayo rasayoþ saïkaraü viduþ ||SRs_2.254||
na parãkùàkùamam idaü mataü prekùàvatàü bhavet |
tuùyatve pårva àsvàdaþ katarasyety ani÷cayàt ||SRs_2.255||
spardhàparatvàd ubhayor anàsvàda-prasaïgataþ |
tayor anyatarasyaiva pràyeõàsvàdanàd api ||SRs_2.256||
yugapad rasanãyatvaü nobhayor upapadyate |
eùàm aïgàïgi-bhàvena saïkaro mama saümataþ ||SRs_2.257||

[*1] Another reading in some manuscripts: anubhàvas tu naiùphalya-matir nirveda ucyate | atra cintà÷ru-niþ÷vasa-vaivarõyocchvàsa-dãnatà ||
[*2] The following half karika is found in only one edition: (÷ãta-jvare tu ceùñàþ syuþ santàpa÷ càïga-sàdanam |)


tathà ca bhàratãye-
bhàvo vàpi raso vàpi pravçttir vçttir eva và |
sarveùàü samavetànàü råpaü yasya bhaved bahu ||
sa mantavyo rasaþ sthàyã ÷eùàþ sa¤càriõo matàþ ||iti||

tulàdhçtatvam anayor na syàt prakaraõàdinà |
kavi-tàtparya-vi÷rànter ekatraivàvalokanàt ||SRs_2.258||
ubhau ÷çïgàra-bãbhatsàv ubhau vãra-bhayànakau |
raudràdbhutàv ubhau hàsya-karuõau prakçti-dviùau ||SRs_2.259||
svabhàva-vairiõor aïgàïgi-bhàvenàpi mi÷raõam |
vivekibhyo na svadate gandha-gandhakayor iva ||SRs_2.260||
virodhino' pi sàünidhyàd atiraskàra-lakùaõam |
poùaõaü prakçtasyeti ced aïgatvaü na tàvatà ||SRs_2.261||
yat ki¤cid upakàritvàd aïgasyàïgitvam aïgini |
na tat-saünidhi-màtreõa carvaõànupakàrataþ ||SRs_2.262||
anyathà pànakàdyeùu ÷arkaràder ivàpatet |
antarà patitasyàpi tçõàder upakàrità ||SRs_2.263||
tac carvaõàbhimàne syàt satçõàbhyavahàrità |
bhçtyor nàyakasyeva nisarga-dveùiõor api ||SRs_2.264||
aïgayor aïgino vçddhau bhaved ekatra saïgatiþ |
aïgenàïgã rasaþ svecchà-vçtti-vardhita-sampadà ||SRs_2.265||
amàtyenàvinãtena svàmãvàbhàsatàü vrajet ||SRs_2.266||

hari÷candro rakùàkaraõa-ruci-satyeùu vacasàü
vilàse vàgã÷o mahati niyame nãti-nigame |
vijetà gàïgeyaü jana-bharaõa-saümohana-kalà-
vrateùu ÷rã-siüha-kùitipatir udàro viharate ||SRs_2.267||

nitya ÷rãyannapota-kùitipati-januùaþ siüha-bhåpàla-mauleþ
saundaryaü sundarãõàü hariõa-vijayinàü vàgurà locanànàm |
dànaü mandàra-cintàmaõi-sura-surabhã-garva-nirvàpaõàïkaü
vij¤ànaü sarva-vidyà-nidhi-budha-pariùac-chemuùã-bhàgya-rekhà ||SRs_2.268||


iti ÷rãmad-àndhra-maõóalàdhã÷vara-pratigaõóa-bhairava-÷rãmad-anapota-narendra-nandana-bhuja-bala-bhãma-÷rã-siüha-bhåpàla-viracite rasàrõava-sudhàkara-nàmni nàñyàlaïkàra-÷àstre rasikollàso nàma
dvitãyo vilàsaþ
||SRs_3.2||


þ

(3)
tçtãyo vilàsaþ
bhàvakollàsaþ

sa kùemadàyã kamalànukålaþ
kañhora-pàràvata-kaõñha-nãlaþ |
kçpà-nidhir bhavya-guõàbhiràmaþ
paraþ pumàn raja-mahãdhra-vàsã ||1||

tad ãdç÷a-rasàdhàraü nàñyaü råpakam ity api |
nañasyàtipravãõasya karmatvàn nàñyam ucyate ||2||
yathà mukhàdau padmàder àrope råpaka-prathà |
tathaiva nàyakàropo nañe råpakam ucyate ||SRs_3.3||
tac ca nàñyaü da÷a-vidhaü vàkyàrthàbhinayàtmakam |

tathà ca bhàratãye-
nàñakaü saprakaraõam aïko vyàyokga eva ca |
bhàõaþ samavakàra÷ ca vãthã prahasanaü óimaþ ||
ãhàmçga÷ ca vij¤eyo da÷adhà nàñya-lakùaõam | (18.2-3)

rasetivçtta-netàras tat-tad-råpaka-bhedakàþ ||SRs_3.4||
lakùitau rasanetàràv itivçttaü tu kathyate |
itivçtta-kathà-vastu-÷abdàþ paryàya-vàcinaþ ||SRs_3.5||
itivçttaü prabandhasya ÷arãraü trividhaü hi tat |
khyàtaü kalpyaü ca saïkãrõaü khyàtaü ràma-kathàdikam ||SRs_3.6||
kavi-buddhi-kçtaü kalpyaü màlatã-màdhavàdikam |
saïkãrõam ubhayàyattaü lava-ràghava-ceùñitam ||SRs_3.7||
lakùyeùv etat tu bahudhà divya-martyàdi-bhedataþ |
tac cetivçttaü vidvadbhiþ pa¤cadhà parikãrtitam ||SRs_3.8||
bãjaü binduþ patàkà ca prakarã kàryam ity api |
yat tu svalpam upakùiptaü bahudhà vistçtiü gatam ||SRs_3.9||
kàryasya kàraõaü pràj¤ais tad bãjam iti kathyate |
uptaü bãjaü taror yadvad aïkuràdi-prabhedataþ ||SRs_3.10||
phalàya kalpate tadvan nàyakàdi-vibhedataþ |
phalàyaitad bhaved yasmàd bãjam ity abhidhãyate ||SRs_3.11||
phale pradhàne bãjasya prasaïgoktaiþ phalàntaraiþ |
vicchinne yad aviccheda-kàraõaü bindur ucyate ||SRs_3.12||
jala-bindur yathà si¤caüs taru-målaü phalàya hi |
tathaivàyam upakùipto bindur ity abhidhãyate ||SRs_3.13||
yat pradhànopakaraõa-prasaïgàt svàrtham çcchati |
sà syàt patàkà sugrãva-makarandàdi-vçttavat ||SRs_3.14||
yat kevalaü paràrthasya sàdhakaü ca prade÷a-bhàk |
prakarã sà samuddiùñà nava-vçndàdi-vçttavat ||SRs_3.15||
aïgasya ca pradhànasya bhàvyavasthasya såcakam |
yad àgantuka-bhàvena patàkà-sthànakaü hi tat ||SRs_3.16||
etad dvidhà tulya-saüvidhànaü tulya-vi÷eùaõam |
tatràdyaü tri-prakàraü syàd dvitãyaü tv ekam eva hi ||SRs_3.17||
evaü caturvidhaü j¤eyaü patàkà-sthànakaü budhaiþ |

tathà ca bharataþ-
sahasaivàrtha-sampattir guõavaty upacàrataþ |
patàkà-sthànakam idaü prathamaü parikãrtitam ||iti||(19.31)

tathà ca-
vacaþ sàti÷ayaü ÷liùñaü kàvya-bandha-samà÷rayam |
patàkà-sthànakam idaü dvitãyaü parikãrtitam ||iti||(19.32)

tathà ca-
arthopakùepaõaü yatra lãnaü sa-vinayaü bhavet |
÷liùña-pratyuttaropetaü tçtãyam idam iùyate ||(19.33)

tathà ca-
dvy-artho vacana-vinyàsaþ su÷liùñaþ kàvya-yojitaþ |
upanyàsa-suyukta÷ ca tac caturtham udàhçtam ||(19.34) iti ||

vastunas tu samastasya dharma-kàmàrtha-lakùaõam ||SRs_3.18||
phalaü kàryam iti ÷uddhaü mi÷raü và kalpayet sudhãþ |
pradhànam aïgam iti ca tad vastu dvividhaü punaþ ||SRs_3.19||
pradhànaü netç-caritaü pradhàna-phala-bandhi ca |
kàvye vyàpi pradhànaü tad yathà ràmàdi-ceùñitam ||SRs_3.20||
nàyakàrtha-kçd-aïgaü syàn nàyaketara-ceùñitam |
nityaü patàkà prakarã càïgaü bãjàdayaþ kvacit ||SRs_3.21||
bãjatvàd bãjam àdau syàt phalatvàt kàryam antataþ |
tayoþ sandhàna-hetutvàn madhye binduü prakalpayet ||SRs_3.22||
yathàyogaü patàkàyàþ prakaryà÷ ca niyojanam |
kàryasya pa¤cadhàvasthà nàyakàdi-kriyà-va÷àt ||SRs_3.23||
àrambha-yatna-pràpty-à÷à-niyatàpti-phalàgamàþ |
tatra mukhya-phalodyoga-màtram àrambha iùyate ||SRs_3.24||
yatnas tu tat-phala-pràptyàm autsukyena tu vartanam |
pràpty-à÷à tu mahàrthasya siddhi-sadbhàva-bhàvanà[*3] ||SRs_3.25||
niyatàptir avighnena kàrya-saüsiddhi-ni÷cayaþ |
samagreùña-phalàvàptir nàyakasya phalàgamaþ ||SRs_3.26||
ekaikasyàs tv avasthàyàþ prakçtyà caikayaikayà |
yogaþ sandhir iti j¤eyo nàñya-vidyà-vi÷àradaiþ ||SRs_3.27||
ekaikasyàs tv avasthàyàþ prakçtyà caikayaikayà |
yogaþ sandhir iti j¤eyo nàñya-vidyà-vi÷àradaiþ ||27||
patàkàyàs tv avasthànaü kvacid asti na và kvacit |
patàkà-virahe bãjaü binduü và kalpayet sudhãþ ||SRs_3.28||
mukhya-prayojana-va÷àt kathàïgànàü samanvaye |
avàntaràrtha-sambandhaþ sandhiþ sandhàna-råpataþ ||SRs_3.29||
mukha-pratimukhe garbha-vimar÷àv upasaühçtiþ |
pa¤caite sandhayaþ teùu yatra bãja-samudbhavaþ ||SRs_3.30||
nànà-vidhànàm arthànàü rasànàm api kàraõam |
tan mukhaü tatra càïgàni bãjàrambhànurodhataþ ||SRs_3.31||
upakùepaþ parikaraþ parinyàso vilobhanam |
yuktiþ pràptiþ samàdhànaü vidhànaü paribhàvanà ||SRs_3.32||
udbheda-bhedau karaõam iti dvàda÷a yojayet |
upakùepas tu bãjasya såcanà kathyate budhaiþ ||SRs_3.33||
parikriyà tu bãjasya bahulãkaraõaü matam |
bãja-niùpatti-kathanaü parinyàsa itãryate ||SRs_3.34||
nàyakàdi-guõànàü yad varõanaü tad vilobhanam |
samyak prayojanànàü hi nirõayo  yuktir iùyate ||SRs_3.35||
pràj¤aiþ sukhasya sampràptiþ pràptir ity abhidhãyate |
bãjasya punar àdhànaü samàdhànam ihocyate ||SRs_3.36||
sukha-duþkha-karaü yat tu tad vidhànaü budhà viduþ |
÷làghyai÷ citta-camatkàro guõàdyaiþ paribhàvanà ||SRs_3.37||
udghàtanaü yad bãjasya sa udbhedaþ prakãrtitaþ |
bãjasyottejanaü bhedo yad và saïghàta-bhedanam ||SRs_3.38||
prastutàrtha-samàrambhaü karaõaü paricakùate |
bãja-prakà÷anaü yatra dç÷yàdç÷yatayà bhavet ||SRs_3.39||
tat syàt pratimukhaü bindoþ prayatnasyànurodhataþ |
iha trayoda÷àïgàni prayojyàni manãùibhiþ ||SRs_3.40||
vilàsa-parisarpau ca vidhutaü ÷ama-narmaõã |
narma-dyutiþ pragamanaü nirodhaþ paryupàsanam ||SRs_3.41||
puùpaü vajram upanyàso varõa-saïgrahanaü tathà |
vilàsaþ saïgamàrthas tu vyàpàraþ parikãrtitaþ ||SRs_3.42||
pårva-dçùñasya bãjasya tv aïka-cchedàdinà tathà |
naùñasyànusmçtiþ ÷a÷vat parisarpa iti smçtaþ ||SRs_3.43||
nàyakàder ãpsitànàm arthànàm anavàptitaþ |
aratir yad bhaved tad dhi vidvadbhir vidhutaü matam ||SRs_3.44||
athavànunayotkarùaü vidhutaü syàn niràkçtiþ |
arateþ ÷amanaü taj-j¤àþ ÷amam àhur manãùiõaþ ||SRs_3.45||
parihàsa-pradhànaü yad vacanaü narma tad viduþ |
kopasyàpahnavàrthaü yad dhàsyaü narma-dyutir matà ||SRs_3.46||
tat tu pragamanaü yat syàd uttarottara-bhàùaõam |
yatra vyasanam àyàti nirodhaþ sa nigadyate ||SRs_3.47||
ruùñasyànunayo yaþ syàt paryupàsanam ãritam |
sa-vi÷eùàbhidhànaü yat puùpaü tad iti saüj¤itam ||SRs_3.48||
vajraü tad iti vij¤eyaü sàkùàn niùñhura-bhàùaõam |
yuktibhiþ sahito yo' rthaþ upanyàsaþ sa iùyate ||SRs_3.49||
sarva-varõopagamanaü varõa-saühàra ucyate |
dçùñàdçùñasya bãjasya garbhas tv anveùaõaü muhuþ ||SRs_3.50||
atràpy àcàpatàkànurodhàd aïgàni kalpayet |
abhåtàharaõaü màrgo råpodàharaõe kramaþ ||SRs_3.51||
saïgraha÷ cànumànaü ca toñakàdhibale tathà |
udvegaþ sambhramàksepau dvàda÷aiùàü tu lakùaõam ||SRs_3.52||
abhåtàharaõam tat syàd vàkyaü yat kapañà÷rayam |
màrgas tattvàrtha-kathanam råpaü sandeha-kçd vacaþ ||SRs_3.53||
sotkarùa-vacanaü yat tu tad udàharaõaü matam |
bhàva-j¤ànaü kramo yad và cintyamànàrtha-saïgatiþ ||SRs_3.54||
saïgrahaþ sàmadànàrtha-saüyogaþ parikãrtitaþ |
arthasyàbhyåhanaü liïgàd anumànaü pracakùate ||SRs_3.55||
saürambhaü tu vacanaü saïgirante hi toñakam |
budhair adhibalaü proktaü kapañenàtiva¤canam ||SRs_3.56||
÷atru-vairàdi-sambhåtaü bhayam udvega ucyate |
÷atru-vyàghràdi-sambhåtau ÷aïkàtràsau ca sambhramaþ ||SRs_3.57||
garbha-bãja-samàkùepam àkùepaü paricakùate |
yatra pralobhana-krodha-vyasanàdyair vimç÷yate ||SRs_3.58||
bãjàrtho garbha-nirbhinnaþ sa vimar÷a itãryate |
prakarã-niyatàptyànuguõyàd atràïga-kalpanam ||SRs_3.59||
apavàdo' tha sampheño vidrava-drava-÷aktayaþ |
dyuti-prasaïgau chalana-vyavasàyau nirodhanam ||SRs_3.60||
prarocanà vicalanam àdànaü syus trayoda÷a |
tatràpavàdo doùàõàü prakhyàpanam itãryate ||SRs_3.61||
doùa-saïgrathitaü vàkyaü sampheñaü sampracakùate |
virodha-vadha-dàhàdir vidravaþ parikãrtitaþ ||SRs_3.62||
guru-vyatikramaü pràha dravaü tu bharato muniþ |
utpannasya virodhasya ÷amanaü ÷aktir iùyate ||SRs_3.63||
dyutir nàma samuddiùñà tarjanodvejane budhaiþ |
prastutàrthasya kathanaü prasaïgaþ parikãrtitaþ ||SRs_3.64||
prasaïgaü kathayanty anye guråõàü parikãrtanam |
avamànàdi-karaõaü kàryàrthe chalanaü viduþ ||SRs_3.65||
vyavasàyaþ sva-sàmarthya-prakhyàpanam itãryate |
virodhanaü nirodhoktiþ saürabdhànàü parasparam ||SRs_3.66||
siddhavad bhàvino' rthasya såcanà syàt prarocanà |
àtma-÷làghà vicalanam àdànaü kàrya-saïgrahaþ ||SRs_3.67||
mukha-sandhyàdayo yatra vikãrõà bãja-saüyutàþ |
mahat-prayojanaü yànti tan-nirvahaõam ucyate ||SRs_3.68||
sandhi-virodhau grathanaü nirõayaþ paribhàùaõe prasàda÷ ca |
ànanda-samaya-kçtayo bhàùopagåhane tadvat ||SRs_3.69||
atha pårva-bhàva-sayujàv upasaühàra-pra÷astã ca |
iti nirvahaõasyàïgàny àhur amãùàü tu lakùaõaü vakùye ||SRs_3.70||
bãjopagamanaü sandhiþ kàryànveùaõaü virodhaþ syàt |
grathanaü tad-upekùepaþ syàd anubhåtasya nirõayaþ kathanam ||SRs_3.71||
paribhàùà tv anyonyaü jalpanam athavà parivàdaþ |
÷u÷råùàdi-pràptaü prasàdam àhuþ prasannatvam ||SRs_3.72||
abhilaùitàrtha-samàgamam ànandaü pràhur àcàryàþ |
samayo duþkha-saïkùayaþ kçtir api labdhàrtha-susthirãkaraõam ||SRs_3.73||
mànàdyàpti÷ ca bhàùaõam upagåhanam adbhuta-pràptiþ |
dçùña-krama-kàryasya syàd dçùñiþ pårva-bhàvas tu ||SRs_3.74||
dharmàrthàdy-upagamanàd upasaühàraþ kçtàrthatà-kathanam |
bharatai÷ caràcaràõàm à÷ãr à÷aüsanaü pra÷astiþ syàt ||SRs_3.75||
rasa-bhàvànurodhena prayojanam apekùya ca |
sàphalyaü kàryam aïgànàm ity àcàryàþ pracakùate ||SRs_3.76||
keùàücid eùàm aïgànàü vikalpaü kecid åcire |
mukhàdi-sandhiùv aïgànàü kramo' yaü na vivakùitaþ ||SRs_3.77||
kramasyànàdçtatvena bharatàdibhir àdimaiþ |
lakùyeùu vyutkrameõàpi kathanena vicakùaõaiþ ||SRs_3.78||
catuþ-ùaùñhi-kalà-marma-vedinà siüha-bhåbhujà |
lakùità ca catuþùaùñhir bàla-ràmàyaõe sphuñam ||SRs_3.79||
mukhàdi-sandhiùv aïgànàm a÷aithilya-pratãtaye |
sandhy-antaràõi yojyàni tatra tatraikaviü÷atiþ ||SRs_3.80||
àcàryàntara-saümatyà camatkàrodayàd api |
vakùye lakùaõam eteùàm udàhçtim api sphuñam ||SRs_3.81||
sàma-dàne bheda-daõóau pratyutpanna-matir vadhaþ |
gotra-skhalitam oja÷ ca dhãþ krodhaþ sàhasaü bhayam ||SRs_3.82||
màyà ca saüvçtir bhràntir dåtyaü hetv-avadhàraõam |
svapna-lekhau mada÷ citram ity etàny ekaviü÷atiþ ||SRs_3.83||
tatra sàma priyaü vàkyaü svànuvçtti-prakà÷anam |
dànam àtma-pratinidhir bhåùaõàdi-samarpaõam ||SRs_3.84||
bhedas tu kapañàlàpaiþ suhçdàü bheda-kalpanam |
daõóas tv avinayàdãnàü dçùñyà ÷rutyàtha tarjanam ||SRs_3.85||
tàt-kàlikã ca pratibhà pratyutpanna-matir smçtà |
vadhas tu jãvita-droha-kriyà syàd àtatàyinaþ ||SRs_3.86||
tad gotra-skhalitaü yat tu nàma-vyatyaya-bhàùaõam |
ojas tu vàg-upanyàso nija-÷akti-prakà÷akaþ ||SRs_3.87||
iùñàrtha-siddhi-paryantà cintà dhãr iti kathyate |
krodhas tu cetaso dãptir aparàdhàdi-dar÷anàt ||SRs_3.88||
sva-jãvita-niràkàïkùo vyàpàraþ sàhasaü bhavet |
bhayaü tv àkasmika-tràsaþ màyà kaitava-kalpanà ||SRs_3.89||
saüvçttiþ svayam uktasya svayam pracchàdanaü bhavet |
bhràntir viparyaya-j¤ànaü prasaïgasya hy ani÷cayàt ||SRs_3.90||
dåtyaü tu sahakàritvaü durghañe kàrya-vastuni |
ni÷cayo hetunàrthasya mataü hetv-avadhàraõam ||SRs_3.91||
svapno nidràntare mantra-bheda-kçd vacanaü matam |
vivakùitàrtha-kalità patrikà lekha ãritaþ ||SRs_3.92||
madas tu madyajaþ citraü càkàrsya vilekhanam |
bhàga-kalpanayàïgànàü mukha-pramukha-sandhiùu ||SRs_3.93||
pratyekaü niyatatvena yojyà tatraiva kalpanà |
sandhy-antaràõàü vij¤eyaþ prayogas tv avibhàgataþ ||SRs_3.94||
tathaiva dar÷anàd eùàm anaiyatyena sandhiùu |
tad eùàm avicàreõa kathito da÷aråpake ||SRs_3.95||
sandhy-antaràõàm aïgeùu nàntarbhàvo mato mama |
sàmàdy-upàya-dakùeõa sandhyàdi-guõa-÷obhità ||SRs_3.96||
nirvyåóhaü siüha-bhåpena sandhy-antara-niråpaõam |
evam aïgair upàïgai÷ ca su÷liùñaü råpaka-÷riyaþ ||SRs_3.97||
÷arãraü vas tv alaïkuryàt ùañ-triü÷ad bhåùaõaiþ sphuñam |
bhåùaõàkùara-saïghàtau hetuþ pràptir udàhçtiþ ||SRs_3.98||
÷obhà saü÷aya-dçùñàntàv abhipràyo nidar÷anam |
siddhi-prasiddhã dàkùiõyam arthàpattir vi÷eùaõam ||SRs_3.99||
padoccayas tulya-tarko vicàras tad-viparyayaþ |
guõàtipàto' ti÷ayo niruktaü guõa-kãrtanam ||SRs_3.100||
garhaõànunayo bhraü÷o le÷a-kùobhau manorathaþ |
anukti-siddhiþ sàråpyaü màlà madhura-bhàùaõam ||SRs_3.101||
pçcchopadiùña-dçùñàni ùañ-triü÷ad-bhåùaõàni hi |
guõàlaïkàra-bahulaü bhàùaõaü bhåùaõaü matam ||SRs_3.102||
vàkyam akùara-saïghàto bhinnàrthaü ÷liùña-varõakam |
sa hetur iti nirdiùño yat sàdhyàrtha-prasàdhakaþ ||SRs_3.103||
eka-de÷a-parij¤ànàt pràptiþ ÷eùàbhiyojanam |
vàkyaü yad gåóha-tulyàrthaü tad udàharaõaü matam ||SRs_3.104||
÷obhà svabhàva-pràkañyaü yånor anyonyam ucyate |
ani÷cayàntaü yad vàkyaü saü÷ayaþ sa nigadyate ||SRs_3.105||
sva-pakùe dar÷anaü hetor dçùñàntaþ sàdhya-siddhaye |
abhipràyas tv abhåtàrtho hçdyaþ sàmyena kalpitaþ ||SRs_3.106||
abhipràyaü pare pràhur mamatàü hçdya-vastuni |
yathàrthànàü prasiddhànàü kriyate parikãrtanam ||SRs_3.107||
paropekùà-vyudàsàrthaü tan nidar÷anam ucyate |
atarkitopapannaþ syàt siddhir iùñàrtha-saïgamaþ ||SRs_3.108||
prasiddhir loka-vikhyàtair vàkyair artha-prasàdhanam |
cittànuvartanaü yatra tad dàkùiõyam itãritam ||SRs_3.109||
uktàrthànupapattyà'nyo yasminn arthaþ prakalpyate |
vàkya-màdhurya-saüyuktà sàrthàpattir udàhçtà ||SRs_3.110||
siddhàn bahån pradhànàrthàn uktvà yatra prayujyate |
vi÷eùa-yuktaü vacanaü vij¤eyaü tad vi÷eùaõam ||SRs_3.111||
bahånàü tu prayuktànàü padànàü bahubhiþ padaiþ |
uccayaþ sadç÷àrtho yaþ sa vij¤eyaþ padoccayaþ ||SRs_3.112||
råpakair upamàbhir và tulyàrthàbhiþ prayojitaþ | apratyakùàrtha-saüspar÷as tulya-tarka itãritaþ ||SRs_3.113||
vicàras tv eka-sàdhyasya bahu-sàdhana-varõanam |
vicàrasyànyathàbhàvo vij¤eyas tad-viparyayaþ ||SRs_3.114||

[*3] siddha-sad-bhàvanà matà.


guõàtipàto vyatyasta-guõàkhyànam udàhçtam |
bahån guõàn kãrtayitvà sàmànyena ca saü÷rayàn ||SRs_3.115||
vi÷eùaþ kãrtyate yatra j¤eyaþ so' ti÷ayo budhaiþ |
niruktir niravadyoktir nàmàny artha-prasiddhaye ||SRs_3.116||
loke guõàtirikànàü bahånàü yatra nàmabhiþ |
eko' pi ÷abdyate tat tu vij¤eyaü guõa-kãrtanam ||SRs_3.117||
yatra saïkãrtayan doùàn guõam arthena dar÷ayet |
guõàn và kãrtayan doùàn dar÷ayed garhaõaü tu tat ||SRs_3.118||
abhyarthanà-paraü vàkyaü vij¤eyo' nunayo budhaiþ |
patanaü prakçtàd arthàd anyasmin bhraü÷a ãritaþ ||SRs_3.119||
le÷aþ syàd iïgita-j¤àna-kçd vi÷eùaõavad vacaþ |
kùobhas tv anya-gate hetàv anyasmin kàrya-kalpanaü ||SRs_3.120||
manorathas tu vyàjena vivakùita-nivedanam |
prastàvanaiva ÷eùo' rtho yatrànukto' pi gçhyate ||SRs_3.121||
anukta-siddhir eùà syàd ity àha bharato muniþ[*4] |
dçùña-÷rutànubhåtàrtha-kathanàdi-samudbhavam ||SRs_3.122||
sàdç÷yaü yatra saïkùobhàt tat sàråpyaü niråpyate |
ãpsitàrtha-prasiddhy-arthaü kathyante yatra såribhiþ ||SRs_3.123||
prayojanàny anekàni sà màlety abhidhãyate |
yat prasannena sàråpyaü yatra påjayituü vacaþ ||SRs_3.124||
stuti-prakà÷anaü tat tu smçtaü madhura-bhàùaõam |
pra÷nenaivottaraü yatra sà pçcchà parikãrtità ||SRs_3.125||
pratigçhya tu ÷àstràrthaü yad vàkyam abhidhãyate |
vidvan-manoharaü svantam upadiùñaü tad ucyate ||SRs_3.126||
yathàde÷aü yathà-kàlaü yathà-råpaü ca varõyate |
yat pratyakùaü parokùaü và tad dçùñam dçùñavan matam ||SRs_3.127||

[*4] Nàñ 16.169 = prastàvenaiva ÷eùo' rthaþ kçtsno yan na pratãyate | vacanena vinànukta-siddhiþ sà parikãrtità ||


÷rã-siüha-bhåpena kavã÷varàõàü
vi÷ràõitàneka-vibhåùaõena |
ùañtriü÷ad uktàni hi bhåùaõàni
salakùmalakùyàõi muner matena ||SRs_3.128||

sàkùad evopade÷ena pràyo dharma-samanvayàt |
aïgàïgi-bhàva-sampanna-samasta-rasa-saü÷rayàt ||SRs_3.129||
prakçty-avasthà-sandhyàdi-sampatty-upanibandhanàt |
àhuþ prakaraõàdãnàü nàñakaü prakçtiü budhàþ ||SRs_3.130||
atide÷a-bala-pràpata-nàñakàïgopajãvanàt |
anyàni råpakàõi syur vikàrà nàñakaü prati ||SRs_3.131||
ato hi lakùaõaü pårvaü nàñakasyàbhidhãyate |
divyena và mànuùeõa dhãrodàttena saüyutam ||SRs_3.132||
÷çïgàra-vãrànyatara-pradhàna-rasa-saü÷rayam |
khyàteti vçtta-sambaddhaü sandhi-pa¤caka-saüyutam ||SRs_3.133||
prakçty-avasthà-sandhy-aïga-sandhy-antara-vibhåùaõaiþ |
patàkà-sthànakair vçtti-tad-aïgai÷ ca pravçttibhiþ ||SRs_3.134||
viùkambhakàdibhir yuktaü nàñakaü tat trivargadam |
tad etan nàñakàrambha-prakàro vakùyate mayà ||SRs_3.135||
vidher yathaiva saïkalpo mukhatàü pratipadyate |
pradhànasya prabandhasya tathà prastàvanà smçtà ||SRs_3.136||
arthasya pratipàdyasya tãrthaü prastàvanocyate |
prastàvanàyàs tu mukhe nàndã kàryà ÷ubhàvahà ||SRs_3.137||
à÷ãrnamaskriyà-vastunirde÷ànyatamà smçtà |
candranàmàïkità pràyo maïgalàrtha-padojjvalà ||SRs_3.138||
aùñàbhir da÷abhi÷ ceùñà seyaü dvàda÷abhiþ padaiþ |
samair và viùamair vàpi prayojyety apare jaguþ ||SRs_3.139||
nàndy-ante tu praviùñena såtradhàreõa dhãmatà |
prasàdhanàya raïgasya vçttir yojyà hi bhàratã ||SRs_3.140||
aïgàny asyà÷ ca catvàri bharatenàvabhàùire |
prarocanàmukhe caiva vãthã-prahasane iti ||SRs_3.141||
vãthã prahasanaü sva-sva-prasaïge vakùyate sphuñam |
prarocanà tu sà proktà prakçtàrtha-pra÷aüsayà ||SRs_3.142||
sadasya-citta-vçttãnàü saümukhãkaraõaü ca yat |
pra÷aüsà tu dvidhà j¤eyà cetanàcetanà÷rayà ||SRs_3.143||
acetanau de÷a-kàlau kàlo madhu-÷aran-mukhaþ |
de÷as tu devatàràja-tãrtha-sthànàdir ucyate ||SRs_3.144||
tad adya kàla-nàthasya yàtretyàdiùu lakùyatàm |
cetanàs tu kathà-nàtha-kavi-sabhya-nañàþ smçtàþ ||SRs_3.145||
kathà-nàthàs tu dharmàrtha-rasa-mokùopayoginaþ |
dharmopayoginas tatra yudhiùñhira-nalàdayaþ ||SRs_3.146||
arthopayogino rudra-narasiüha-nçpàdayaþ |
rasopayogino vidyàdhara-vatse÷varàdayaþ ||SRs_3.147||
mokùopayogino ràma-vàsudevàdayo matàþ |
eke tv abhedam icchanti dharma-mokùopayoginoþ ||SRs_3.148||
kavayas tu prabandhàras te bhaveyu÷ caturvidhàþ |
udàtta uddhataþ prauóho vinãta iti bhedataþ ||SRs_3.149||
antar-gåóhàbhimànoktir udàtta iti gãyate |
paràpavàdàt svotkarùa-vàdã tåddhata ucyate ||SRs_3.150||
yathocita-nijotkarùa-vàdã prauóha itãritaþ |
yuktyà nijotkarùa-vàdã prauóha ity aparaiþ smçtaþ ||SRs_3.151||
vinãto vinayotkarùàt svàpakarùa-prakà÷akaþ |
sabhyàs tu vibudhair j¤eyà ye didçkùànivtà janàþ ||SRs_3.152||
te' pi dvidhà pràrthanãyàþ pràrthak iti ca sphuñam |
idaü prayokùye yuùmàbhir anuj¤à dãyatàm iti ||SRs_3.153||
sampràrthyàþ såtradhàreõa pràrthanãyà iti smçtàþ |
tvayà prayogaþ kriyatàm ity utkaõñhita-cetasaþ ||SRs_3.154||
ye såtriõaü pràrthayante te sabhyàþ pràrthakàþ smçtàh |
raïgopajãvinaþ proktà nañàs te' pi tridhà smçtàþ ||SRs_3.155||
vàdakà gàyakà÷ caiva nartakà÷ ceti kovidaiþ |
vãõà-veõu-mçdaïgàdi-vàdakà vàdakàþ smçtàþ ||SRs_3.156||
àlàpana-dhruvàgãta-gàyakà gàyakà matàþ |
nànà-prakàràbhinaya-kartàro nartakàþ smçtàþ ||SRs_3.157||
vistaràd uta saïkùepàt prayu¤jãta prarocanàm |
evaü prarocayan sabhyàn såtrã kuryàd athàmukham ||SRs_3.158||
såtra-dhàro nañãü bråte sva-kàryaü prati yuktitaþ |
prastutàkùepa-citroktyà yat tad àmukham ãritam ||SRs_3.159||
trãõyàmukhàïgàny ucyante kathodghàtaþ pravartakaþ |
prayogàti÷aya÷ ceti teùàü lakùaõam ucyate ||SRs_3.160||
såtriõo vàkyam arthaü và svetivçtta-samaü yadà |
svãkçtya pravi÷et pàtraü kathodghàto dvidhà mataþ ||SRs_3.161||
àkùiptaü kàla-sàmyena pravçttiþ syàt pravartakam |
eùo' yam ity upakùepàt såtradhàra-prayogataþ ||SRs_3.162||
prayoga-såcanaü yatra prayogàti÷ayo hi saþ |
prastàvanà-sthàpaneti dvidhà syàd idam àmukham ||SRs_3.163||
vidåùaka-nañã-pàripàr÷vikaiþ saha saülàpan |
stoka-vãthy-aïga-sahitàny àmukhàïgàni såtra-bhçt ||SRs_3.164||
yojayed yatra nàñya-j¤air eùà prastàvanà smçtà |
sarvàmukhàïga-vãthy-aïga-sametair vàkya-vistaraiþ ||SRs_3.165||
såtradhàro yatra nañã-vidåùaka-nañàdibhiþ |
saülapana prastutaü càrtham àkùipet sthàpanà hi sà ||SRs_3.166||
÷çïgàra-pracure nàñye yogyaþ syàd àmukha-kramaþ |
ratnàvalydike pràyo lakùyatàü kovidair ayam ||SRs_3.167||
vãràdbhutàdi pràye tu pràyaþ prastàvanocità |
anargha-ràghavàdyeùu pràya÷o vãkùyatàm iyam ||SRs_3.168||
hàsya-bãbhatsa-raudràdi-pràye tu sthàpanà matà |
vãra-bhadra-vijçmbhàdau sà pràyeõa samãkùyatàm ||SRs_3.169||
kathitàny àmukhàïgàni vãthy-aïgàni pracakùmahe |
àmukhe' pi ca vãthyàü ca sàdhàraõye' pi saümataþ ||SRs_3.170||
vãthy-aïga-saüprathà teùàü vãthyàm àva÷yakatvataþ |
udghàtyakàvalagita-prapa¤ca-trigate chalam ||SRs_3.171||
vàkkely-adhibale gaõóam avasyandita-nàlike |
asat-pralàpa-vyàhàrau mçdavaü ca trayoda÷a ||SRs_3.172||
tatrodghàtyakam anyonyàlàpa-màlà dvidhà hi tat |
gåóhàratha-pada-paryàya-kramàt pra÷nottara-kramàt ||SRs_3.173||
dvidhàvalagitaü proktam arthàvalaganàtmakam |
anya-prasaïgàd anyasya saüsiddhiþ prakçtasya va ||SRs_3.174||
prapa¤cas tu mithaþ stotram asadbhåtaü ca hàsyakçt |
÷ruti-sàmyàd anekàrtha-yojanaü trigataü bhavet ||SRs_3.175||
proktaü chalaü sasotpràsaiþ priyàbhàsair vilobhanam |
sàkàïkùasyaiva vàkyasya vàkkeliþ syàt samàptitaþ ||SRs_3.176||
spardhayànyonya-sàmarthya-vyaktis tv adhibalaü bhavet |
gaõóaü prastuta-sambandhi bhinnàrthaü sahasoditam ||SRs_3.177||
pårvoktasyànyathà vyàkhyà yatràvasyanditaü hi tat |
prahelikà nigåóhàrthà hàsyàrthaü nàlikà smçtà ||SRs_3.178||
antarlàpà bahirlàpety eùà dvedhà samãrità |
asambaddha-kathàlàpo' sat-pralàpa itãritaþ ||SRs_3.179||
anyàrthaü vacanaü hàsya-karaü vyàhàra ucyate |
doùà  guõà guõà doùà  yatra syur mçdavaü hi tat ||SRs_3.180||
evam àmukham àyojya såtradhàre sahànuge |
niùkrànte' that tad-àkùiptaiþ pàtrair vastu prapa¤cayet ||SRs_3.181||
vastu sarvaü dvidhà såcyam asåcyam iti bhedataþ |
rasa-hãnaü bhaved atra vastu tat såcyam ucyate ||SRs_3.182||
yad vastu nãrasaü tat tu såcayet såcakàs tv amã |
viùkambha-cålikàïkàsyàïkàvatàra-prave÷akàþ ||SRs_3.183||
tatra viùkambho bhåta-bhàvi-vastv-aü÷a-såcakaþ |
amukhya-pàtra-racitaþ saïkùepaika-prayojanaþ ||SRs_3.184||
sa ÷uddho mi÷ra ity ukto mi÷raþ syàn nãca-madhyamaiþ |
so' yaü ceñã-nañàcàrya-saülàpa-parikalpitaþ ||SRs_3.185||
màlavikàgnimitrasya prathamàïke niråpyatàm |
÷uddhaþ kevala-madhyo' yam ekàneka-kçto dvidhà ||SRs_3.186||
ratnàvalyàm eka-÷uddhaþ pràpta-yaugandharàyaõaþ |
aneka-÷uddho viùkambhaþ ùaùñhàïke' nargha-ràghave ||SRs_3.187||
niråpyatàü samprayukto màlyavacchuka-sàraõaiþ |
vandi-màgadha-såtàdyaiþ pratisãràntara-sthitaiþ ||SRs_3.188||
arthopakùepaõaü yat tu kriyate sà hi cålikà |
sà dvidhà cålikà  khaõóa-cålikà  ceti bhedataþ ||SRs_3.189||
pàtrair yavanikàntaþsthaiþ kevalaü yà tu nirmità |
àdàv aïkasya madhye và cålikà nàma sà smçtà ||SRs_3.190||
prave÷a-nirgamàbhàvàd iyam aïkàd bahir gatà |
raïga-nepatha-saüsthàyi-pàtra-saülàpa-vistaraiþ ||SRs_3.191||
àdau kevalam aïkasya kalpità khaõóa-cålikà |
prave÷a-nirgamàpràpter iyam aïkàd bahir-gatà ||SRs_3.192||
enàü viùkambham evànye pràhur naitan mataü mama |
apraviùñasya saülàpo viùkambhe na hi yujyate ||SRs_3.193||
tad viùkambha-÷iraskatvàn mateyaü khaõóa-cålikà |
pårvàïkànte sampraviùñaiþ pàtrair bhàvy-aïka-vastunaþ ||SRs_3.194||
såcanaü tad-avicchityai yat tad aïkàsyam ãritam |
yathà hi vãra-carite dvitãyàïkàvasànake ||SRs_3.195||
praviùñena sumantreõa såcitaü ràma-vigrahe |
vasiùñha-vi÷vàmitràdi-samàbhàùaõa-lakùaõam ||SRs_3.196||
vaståttaràïke pårvàrthàvicchedenaiva kalpitam |
aïkàvatàraþ pàtràõàü pårva-kàryànuvartinàm ||SRs_3.197||
avibhàgena sarveùàü bhàviny aïke prave÷anam |
dvitãyàïke màlavikàgnimitre sa niråpyatàm ||SRs_3.198||
pàtreõàïka-praviùñena kevalaü såcitatvataþ |
bhaved aïkàd abàhyatvam aïkàsyàïkàvatàrayoþ ||SRs_3.199||
yan nãcaiþ kevalaü pàtrair bhàvi-bhåtàrtha-såcanam |
aïkayor ubhayor madhye sa vij¤eyaþ prave÷akaþ ||SRs_3.200||
so' yaü ceñi-dvayàlàpa-saüvidhànopakalpitaþ |
màlatã-màdhave pràj¤air dvitãyàïke niråpyatàm ||SRs_3.201||
asåcyaü tu ÷ubhodàtta-rasa-bhàva-nirantaram |
pràrambhe yady asåcyaü syàd aïkam evàtra kalpayet ||SRs_3.202||
rasàlaïkàra-vastånàm upalàlana-kàïkùiõàm |
janany-aïkavadàdhàra-bhåtatvàd aïka ucyate ||SRs_3.203||
aïkas tu pa¤caùair dvitrair aïgino' ïgasya vastunaþ |
rasasya và samàlamba-bhåtaiþ pàtrair manoharaþ ||SRs_3.204||
saüvidhàna-vi÷eùaþ syàt tatràsåcyaü prapa¤cayet |
asåcyaü tad dvidhà dç÷yaü ÷ràvyaü càdyaü tu dar÷ayet ||SRs_3.205||
dvedhà dvitãyaü svagataü prakà÷aü ceti bhedataþ |
svagataü svaika-vij¤eyaü prakà÷aü tad dvidhà bhavet ||SRs_3.206||
sarva-prakà÷aü niyata-prakà÷aü ceti bhedataþ |
sarva-prakà÷aü sarveùàü sthitànàü ÷ravaõocitam ||SRs_3.207||
dvitãyaü tu sthiteùv apy eùv ekasya ÷ravaõocitam |
dvidhà vibhàvyate' nyac ca janàntam apavàritam ||SRs_3.208||
tripatàkà-kareõànyàn apavàryàntarà kathàm |
anyenàmantraõaü yat syàt taj janàntikam ucyate ||SRs_3.209||
rahasyaü kathyate' nyasya paràvçtyàpavàritam |
itthaü ÷ràvyaü ca dç÷yaü ca prayujya susamàhitaiþ ||3.210||
pàtrair niùkramaõaü kàryam aïkànte samam eva hi |
aïka-ccheda÷ ca kartavyaþ kàlàvasthànurodhataþ ||SRs_3.211||
dinàrdha-dinayor yogyam aïke vastu pravartayet |
aïka-prasaïgàd garbhàïka-lakùaõaü vakùyate mayà ||SRs_3.212||
rasanàyaka-vastånàü mahotkarùàya kovidaiþ |
aïkasya madhye yo' ïkaþ syàd asau garbhàïka ãritaþ ||SRs_3.213||
vastu-såcaka-nàndãko diï-màtra-mukha-saïgataþ |
arthopakùepakair hãna÷ cålikà-parivarjitaiþ ||SRs_3.214||
aneùyad-vastu-viùayaþ pàtrai÷ tri-caturair yutaþ |
nàtiprapa¤cetivçttaþ svàdhàràïkàïga-÷obhitaþ ||SRs_3.215||
prastutàrthànubandhã ca pàtra-niùkramaõàvadhiþ |
prathamàïke na kartavyaþ so' yaü kàvya-vi÷àradaiþ ||SRs_3.216||
so' yam uttara-ràme tu rasotkarùàya kathyatàm |
netur utkarùako j¤eyo bàla-ràmàyaõe tv ayam ||SRs_3.217||
amogha-ràghave so' yaü vaståtkarùaika-kàraõam |
nàñake' ïkà na kartavyàþ pa¤ca-nyånà da÷àdhikàþ ||SRs_3.218||
tad ãdç÷a-guõopetaü nàñakaü bhukti-muktidam |

tathà ca bharataþ-
dharmàrtha-sàdhanaü nàñyaü sarva-duþkhàpanoda-kçt |
àsevadhvaü tad çùayas tasyotthànaü tu nàñakam ||iti||

nàñakasya tu pårõàdi-bhedàþ kecana kalpitàþ ||SRs_3.219||
teùàü nàtãva ramyatvàd aparãkùàkùamatvataþ |
muninànàdçtatvàc ca tàn uddeùñum udàsmahe ||SRs_3.220||

atha prakaraõam-
yatretivçttam utpàdyaü dhãra-÷ànta÷ ca nàyakaþ |
rasaþ pradhànaü ÷çïgàraþ ÷eùaü nàñakavad bhavet ||SRs_3.221||
tad dhi prakaraõaü ÷uddhaü dhårtaü mi÷raü ca tat tridhà |
kula-strã-nàyakaü ÷uddhaü màlatã-màdhavàdikam ||SRs_3.222||
gaõikà-nàyikaü dhårtaü kàmadattàhvayàdikam |
kitava-dhyputakàràdi-vyàpàraü tv atra kalpayet ||SRs_3.223||
mi÷raü tat kulajà-ve÷ye kalpite yatra nàyike |
dhårta-÷uddha-kramopetaü tan mçcchakañikàdikam ||SRs_3.224||
nàñikà tv anayor bhedo na pçthag råpakaü bhavet |
prakhyàtaü nçpater vçttaü nàñakàd àhçtaü yataþ ||SRs_3.225||
buddhi-kalpita-vastutvaü tathà prakaraõàd api |
vimar÷a-sandhi-ràhityaü bhedakaü cen na tan matam ||SRs_3.226||
ratnàvalyàdike lakùye tat-sandher api dar÷anàt |
strã-pràya-caturaïkàdi-bhedakaü cen na tan matam ||SRs_3.227||
eka-dvi-try-aïka-pàtràdi-bhedenànantatà yataþ |
devã-va÷àt saïgamena bheda÷ cet tan na yujyate |
màlavikàgni-mitràdau nàñikàtva-prasaïgataþ ||SRs_3.228||
prakaraõikà-nàñikayor anusaraõãyà hi nàñikà-saraõiþ |
ata eva bharata-muninà nàñyaü da÷adhà niråpitaü pårvam ||SRs_3.229||
khyàtena và kalpitena vastunà pràkçtair naraiþ |
anvitaþ kai÷ikã-hãnaþ sàttvatyàrabhañã-mçduþ ||SRs_3.230||
strãõàü vilàpa-vyàpàrair upetaþ karuõà÷rayaþ |
nànà-saïgràma-saünàha-prahàramaraõotkañaþ ||SRs_3.231||
mukha-nirvàhavàn yaþ syàd eka-dvi-try-aïka icchayà |
utsçùñikàïkaþ sa j¤eyaþ sa-viùkambha-prave÷akaþ ||SRs_3.232||
asminn amaïgala-pràye kuryàn maïgalam antataþ |
prayojyasya vadhaþ kàryaþ punar ujjãvanàvadhiþ ||SRs_3.233||
ujjãvanàd apy adhikaü manoratha-phalo' pi và |
vij¤eyam asya lakùyaü tu karuõàkandalàdikam ||SRs_3.234||
khàtetivçtta-sampanno niþsahàyaka-nàyakaþ |
yukto da÷àvaraih khyàtair uddhataiþ pratinàyakaiþ ||SRs_3.235||
vimar÷a-garbha-rahito bhàraty-àrabhañã-sphuñaþ |
hàsya-÷çïgàra-rahita ekàïko raudra-saü÷rayaþ ||SRs_3.236||
eka-vàsara-vçttàntaþ pràpta-viùkambha-cålikaþ |
astrã-nimitta-samaro vyàyogaþ kathito budhaiþ ||SRs_3.237||
vij¤eyam asya lakùyaü tu dhana¤jaya-jayàdikam |
svasya vànyasya và vçttaü viñena nipuõoktinà ||SRs_3.238||
÷aurya-saubhàgya-saüstutyà vãra-÷çïgàra-såcakam |
buddhi-kalpitam ekàïkaü mukha-nirvahaõànvitam ||SRs_3.239||
varõyate bhàratã-vçttyà yatra taü bhàõam ãrate |
eka-pàtra-prayojye' smin kuryàd àkà÷a-bhàùitam ||SRs_3.240||
anyenànuktam apy anyo vacaþ ÷rutveva yad vadet |
iti kiü bhaõasãty etad bhaved àkà÷a-bhàùitam ||SRs_3.241||
làsyàïgàni da÷aitasmin saüyojyànyatra tàni tu |
geya-padaü sthita-pàñhyam àsãnaü puùpa-gandhikà ||SRs_3.242||
pracchedakas trimåóhaü ca saindhavàkhyaü dvimåóhakam |
uttamottamakaü cànyad ukta-pratyuktam eva ca ||SRs_3.243||
vãõàdi-vàdanenaiva sahitaü yatra bhàvyate |
lalitaü nàyikà-gãtaü tad geya-padam ucyate ||SRs_3.244||
ca¤cat-puñàdinà vàkyàbhinayo nàyikà-kçtaþ |
bhåmi-càrã-pracàreõa sthita-pàñhyaü tad ucyate ||SRs_3.245||
bhrå-netra-pàõi-caraõa-vilàsàbhinayànvitam |
yojyam àsãnayà pàñhyam àsãnaü tad udàhçtam ||SRs_3.246||
nànà-vidhena vàdyena nànà-tàla-layànvitam |
làsyaü prayujyate yatra sà j¤eyà puùpa-gandhikà ||SRs_3.247||
anyàsaïgama-÷aïkinyà nàyakasyàtiroùayà |
prema-ccheda-prakañanaü làsyaü pracchedakaü viduþ ||SRs_3.248||
aniùñhura-÷lakùõa-padaü  sama-vçttair alaïkçtam |
nàñyaü puruùa-bhàvàóhyaü trimåóhakam udàhçtam ||SRs_3.249||
de÷a-bhàùà-vi÷eùeõa calad-valaya-÷çïkhalam |
làsyaü prayujyate yatra tat saindhavam iti smçtam ||SRs_3.250||
càrãbhir lalitàbhi÷ ca citràrthàbhinayànvitam |
spaùña-bhàva-rasopetaü làsyaü yat tad dvimåóhakam ||SRs_3.251||
aparij¤àta-pàr÷vasthaü geya-bhàva-vibhåùitam |
làsyaü sotkaõñha-vàkyaü tad uttamottamakaü bhavet ||SRs_3.252||
kopa-prasàda-janitaü sàdhikùepa-padà÷rayam |
vàkyaü tad ukta-pratyuktaü yånoþ pra÷nottaràtmakam ||SRs_3.253||
÷çïgàra-ma¤jarã-mukhyam asyodàharaõaü matam |
làsyàïga-da÷akaü tatra lakùyaü lakùya-vicakùaõaiþ ||SRs_3.254||
prakhyàtenetivçttena nàyakair api tad-vidhaiþ |
pçthak-prayojanàsaktair militair deva-dànavaiþ ||SRs_3.255||
yuktaü dvàda÷abhir vãra-pradhànaü kai÷ikã-mçdu |
try-aïkaü vimar÷a-hãnaü ca kapaña-traya-saüyutam ||SRs_3.256||
tri-vidravaü tri-÷çïgàraü vidyàt samavakàrakam |
mohàtmako bhramaþ proktaþ kapañas trividhas tv ayam ||SRs_3.257||
sattvajaþ ÷atrujo daiva-janita÷ ceti sattvajaþ |
kråra-pràõi-samutpannaþ ÷atrujas tu raõàdijaþ ||SRs_3.258||
vàtyàvarùàdi-sambhåto daivajaþ kapañaþ smçtaþ |
udàharaõam eteùàm àvege lakùyatàü budhaiþ ||SRs_3.259||
jãva-gràho' pi moho và kapañàd vidravas tataþ |
kapaña-traya-sambhåter ayaü ca trividho mataþ ||SRs_3.260||
dharmàrtha-kàma-sambaddhas tridhà ÷çïgàra ãritaþ |
vratàdi-janitaþ kàmo dharma-÷çïgàra ãritaþ ||SRs_3.261||
pàrvatã-÷iva-sambhogas tad udàharaõaü matam |
yatra kàmena sambaddhair arthair arthànubandhibhiþ ||SRs_3.262||
bhujyamànaiþ sukha-pràptir artha-÷çïgàra ãritaþ |
sàrvabhauma-phala-pràpti-hetunà vatsa-bhåpateþ ||SRs_3.263||
ratnàvalyà samaü bhogo vij¤eyà tad udàhçtiþ |
duràdara-surà-pàna-para-dàràdi-kelijaþ ||SRs_3.264||
tat-tad-àsvàda-lalitaþ kàma-÷çïgàra ãritaþ |
tad udàharaõaü pràyo dç÷yaü prasanàdiùu ||SRs_3.265||
÷çïgàra-tritayaü tatra nàtra bindu-prave÷akau |
mukha-pratimukhe sandhã vastu dvàda÷a-nàóikam ||SRs_3.266||
prathame kalpayed aïke nàóikà ghañikà-dvayam |
mukhàdi-sandhi-trayavàü÷ caturnàóika-vastukaþ ||SRs_3.267||
dvitãyàïkas tçtãyas tu dvi-nàóika-kathà÷rayaþ |
nirvimar÷a-catuþ-sandhir evam aïkàs trayaþ smçtàþ ||SRs_3.268||
vãthã-prahasanàïgàni kuryàd atra samàsataþ |
prastàvanàyàþ prastàve prokto vãthy-aïga-vistaraþ ||SRs_3.269||
da÷a prahasanàïgàni tat-prasaïge pracakùmahe |
udàharaõam etasya payodhi-mathanàdikam ||SRs_3.270||
såcya-pradhàna-÷çïgàrà mukha-nirvahaõànvità |
eka-yojyà dviyojyà và kai÷ikã-vçtti-nirmità ||SRs_3.271||
vãthy-aïga-sahitaikàïkà vãthãti kathità budhaiþ |
asyàü pràyeõa làsyàïga-da÷akaü yojayen na và ||SRs_3.272||
sàmànyà parakãyà và nàyikàtrànuràgiõã |
vãthy-aïga-pràya-vçttitvàn nocità kula-pàlikà ||SRs_3.273||
lakùyam asyàs tu vij¤eyaü màdhavã-vãthikàdikam |
vastu-sandhy-aïka-làsyàïga-vçttayo yatra bhàõavat ||SRs_3.274||
raso hàsyaþ pradhànaü syàd etat prahasanaü matam |
vi÷eùeõa da÷àïgàni kalpayed atra tàni tu ||SRs_3.275||
avagalitàvaskandau vyavahàro vipralambha upapattiþ |
bhayam ançtaü vibhràntir gadgada-vàk ca pralàpa÷ ca ||SRs_3.276||
pårvam àtma-gçhãtasya samàcàrasya mohataþ |
dåùaõaü tyajanaü càtra dvidhàvagalitaü matam ||SRs_3.277||
avaskandas tv anekeùàm ayogyasyaika-vastunaþ |
sambandhàbhàsa-kathanàt sva-sva-yogyatva-yojanà ||SRs_3.278||
vyavahàras tu saüvàdo dvitràõàü hàsya-kàraõam |
vipralambho va¤canà syàd bhåtàve÷àdi-kaitavàt ||SRs_3.279||
upapattis tu sà proktà yat prasiddhasya vastunaþ |
loka-prasiddhayà yuktyà sàdhanaü hàsya-hetunà ||SRs_3.280||
smçtaü bhayaü tu nagara-÷odhakàdi-kçto daraþ |
ançtaü tu bhaved vàkyam asabhya-stuti-gumphitam ||SRs_3.281||
tad evànçtam ity àhur apare sva-mata-stuteþ |
vastu-sàmya-kçto moho vibhràntir iti gãyate ||SRs_3.282||
asatya-ruditonmi÷raü vàkyaü gadgada-vàg bhavet |
pralàpaþ syàd ayogyasya yogyatvenànumodanam ||SRs_3.283||
÷uddhaü kãrõaü vaikçtaü ca tac ca prahasanaü tridhà |
÷uddhaü ÷rotriya-÷àkhàder veùa-bhàùàdi-saüyutam ||SRs_3.284||
ceña-ceñã-jana-vyàptaü tal lakùyaü tu niråpyatàm |
ànanda-ko÷a-pramukhaü tathà bhagavad-ajjukam ||SRs_3.285||
kãrõaü tu sarvair vãthy-aïgaiþ saïkãrõaü dhårta-saïkulam |
tasyodàharaõaü j¤eyaü bçhat-saubhadrakàdikam ||SRs_3.286||
yac cedaü kàmukàdãnàü veùa-bhàùàdi-saïgataiþ |
ùaõóatàpa-savçddhàdyair yutaü tad vaikçtaü bhavet ||SRs_3.287||
kalikeli-prahasana-pramukhaü tad udàhçtam |
khyàtetivçttaü nirhàsya-÷çïgàraü raudra-mudritam ||SRs_3.288||
sàttvatã-vçtti-viralaü bhàraty-àrabhañã-sphuñam |
nàyakair uddhatair deva-yakùa-ràkùasa-pannagaiþ ||SRs_3.289||
gandharva-bhåta-vetàla-siddha-vidyàdharàdibhiþ |
samanvitaü ùoóa÷abhir nyàya-màrgaõa-nàyakam ||SRs_3.290||
caturbhir àïkair anvãtaü nirvimar÷aka-sandhibhiþ |
nirghàtolkoparàgàdi-ghora-kråràji-sambhramam ||SRs_3.291||
sa-prave÷aka-viùkambha-cålikaü hi óimaü viduþ |
asyodàharaõaü j¤eyaü vãrabhadra-vijçmbhitam ||SRs_3.292||
yatretivçttaü mi÷raü syàt sa-viùkambha-prave÷akam |
catvàro' ïkà nirvimar÷a-garbhàþ syuþ sandhayas trayaþ ||SRs_3.293||
dhãroddhatta÷ ca prakhyàto divyo martyo' pi nàyakaþ |
divya-striyam anicchantãü kanyàü vàhartum udyataþ ||SRs_3.294||
strã-nimittàji-saürambhaþ pa¤caùàþ pratinàyakàþ |
rasà nirbhaya-bãbhatsà vçttayaþ kai÷ikãü vinà ||SRs_3.295||
svalpas tasyàþ prave÷o và so' yam ãhàmçgo mataþ |
vyàjàn nivàrayed atra saïgràmaü bhãùaõa-kramam ||SRs_3.296||
tasyodàharaõaü j¤eyaü pràj¤air màyà-kuraïgikà |
itthaü ÷rã-siüha-bhåpena sarva-lakùaõa-÷àlinà ||SRs_3.297||
sarva-lakùaõa-sampårõo lakùito råpaka-kramaþ |

atha råpaka-nirmàõa-parij¤ànopayoginã ||SRs_3.298||
÷rã-siüha-dharaõã÷ena paribhàùà niråpyate |
paribhàùàtra maryàdà pårvàcàryopakalpità ||SRs_3.299||
sà hi naur atigambhãraü vivikùor nàñya-sàgaram |
eùà ca bhàùà-nirde÷a-nàmabhis trividhà matà ||SRs_3.300||
tatra bhàùà dvidhà bhàùà vibhàùà ceti bhedataþ |
caturda÷a vibhàùàþ syuþ pràcyàdyà vàkya-vçttayaþ ||SRs_3.301||
àsàü saüskàra-ràhityàd viniyogo na kathyate |
uttamàdiùu tad-de÷a-vyavahàràt pratãyatàm ||SRs_3.302||
bhàùà dvidhà saüskçtà ca pràkçtã ceti bhedataþ |
kaumàra-pàõinãyàdi-saüskçtà saüskçtà matà ||SRs_3.303||
iyaü tu devatàdãnàü munãnàü nàyakasya ca |
liïginàü ca viñàdãnm anãcànàü prayujyate ||SRs_3.304||
prakçteþ saüskçtàyàs tu vikçtiþ pràkçtã matà ||SRs_3.305||
ùaó-vidhà sà pràkçtaü ca ÷aurasenã ca màgadhã |
pai÷àcã cålikà pai÷àcy apabhraü÷a iti kramàt ||SRs_3.306||
atra tu pràkçtaü strãõàü sarvàsàü niyataü bhavet |
kvacic ca devã gaõikà mantrijà ceti yoùitàm ||SRs_3.307||
yoginy-apsarasoþ ÷ilpa-kàriõyà api saüskçtam |
ye nãcàþ karmaõà jàtyà teùàü pràkçtam ucyate ||SRs_3.308||
chadma-liïgavatàü tadvaj jainànàm iti kecana |
adhame madhyame càpi ÷aurasenã prayujyate ||SRs_3.309||
dhãvaràdy-atinãceùu màgadhã ca niyujyate |
rakùaþ-pi÷àca-nãceùu pai÷àcã-dvitayaü bhavet ||SRs_3.310||
apabhraü÷as tu caõóàla-yavanàdiùu yujyate |
nàñakàdàv apabhraü÷a-vinyàsasyàsahiùõavaþ ||SRs_3.311||
anye caõóàlakàdãnàü màgadhy-àdãn prayu¤jate |
sarveùàü kàraõa-va÷àt kàryo bhàùà-vyatikramaþ ||SRs_3.312||
màhàtmyasya paribhraü÷aü madasyàti÷ayaü tathà |
pracchàdanaü ca vibhràntiü yathàlikhita-vàcanam ||SRs_3.313||
kadàcid anuvàdaü ca kàraõàni pracakùate |
sàkùàd anàma-gràhyàõàü janànàü pratisaüj¤ayà ||SRs_3.314||
àhvàna-bhaïgã nàñyaj¤air nirde÷a iti gãyate |
sa tridhà påjya-sadç÷a-kaniùñha-viùayatvataþ ||SRs_3.315||
påjyàs tu devo munayo liïginas tat-samàstriyaþ |
bahu÷rutà÷ ca bhagavac-chabda-vàcyà bhavanti hi ||SRs_3.316||
àryeti bràhmaõo vàcyo vçddhas tàteti bhàùyate |
upàdhyàyeti càcàryo gaõikà tv ajjukàkhyayà ||SRs_3.317||
mahàràjeti bhåpàlo vidvàn bhàva itãryate |
chandato nàmabhir vàcyà bràhmaõais tu naràdhipàþ ||SRs_3.318||
deveti nçpatir vàcyo bhçtyaiþ prakçtibhis tathà |
sàrvabhaumaþ parijanair bhañña-bhaññàraketi ca ||SRs_3.319||
vàcyo ràjeti munibhir apatya-pratyayena và |
vidåùakeõa tu pràyaþ sakhe ràjan nitãcchayà ||SRs_3.320||
bràhmaõaiþ sacivo vàcyo hy amàtya saciveti ca |
÷aiùàir àryety athàyuùman iti sàrathinà rathã ||SRs_3.321||
tapasvi-sàdhu-÷abdàbhyàü pra÷àntaþ paribhàùyate |
svàmãti yuva-ràjas tu kumàro bhartç-dàrakaþ ||SRs_3.322||
àvutteti svasur bhartà syàleti pçtanà-patiþ |
bhaññinã svàminã devã tathà bhaññàriketi ca ||SRs_3.323||
paricàrajanair vàcyà yoùito ràja-vallabhàþ |
ràj¤à tu mahiùã vàcyà devãty anyàþ priyà iti ||SRs_3.324||
sarveõa patnã tv àryeti pitur nàmnà sutasya và |
tàta-pàdà iti pità màtàmbeti sutena tu ||SRs_3.325||
jyeùñhàs tv àryà iti bhràtrà tathà syur màtulàdayaþ |
sadç÷aþ sadç÷o vàcyo vayasyety àhvayena và ||SRs_3.326||
haleti sakhyà tu sakhã kathanãyà sakhãti và |
suta-÷iùya-kanãyàüso vàcyà guru-janena hi ||SRs_3.327||
vatsa-putraka-dãrghàyus-tàta-jàteti saüj¤ayà |
anyaþ kanãyàn àryeõa janena paribhàùyate ||SRs_3.328||
÷ilpàdhikàra-nàmabhyàü bhadra bhadra-mukheti |
vàcye nãcàtinãce tu haõóe ha¤je iti kramàt ||SRs_3.329||
bhartrà vàcyàþ sva-sva-nàmnà bhçtyàþ ÷ilpocitena và |
evam àdi prakàreõa yojyà nirde÷a-yojanà ||SRs_3.330||
loka-÷àstràvirodhena vij¤eyà kàvya-kovidaiþ |
anukta-nàmnaþ prakhyàte ka¤cuki-prabhçter api ||SRs_3.331||
itivçtte kalpite tu nàyakàder api sphuñam |
rasa-vaståpayogãni kavir nàmàni kalpayet ||SRs_3.332||
vinayandhara-bàbhravya-jayandhara-jayàdikam |
kàryaü ka¤cukinàü nàma pràyo vi÷vàsa-såcakam ||SRs_3.333||
latàlaïkàra-puùpàdi-vastånàü lalitàtmanàm |
nàmabhir guõa-siddhair ceñãnàü nàma kalpayet ||SRs_3.334||
karabhaþ kalahaüsa÷ cety àdi nàmànujãvinàm |
karpåra-caõóa-kàmpilyety àdikaü nàma vandinàm ||SRs_3.335||
subuddhi-vasubhåtyàdi-mantriõàü nàma kalpayet |
devaràtaþ somaràta iti nàma purodhasaþ ||SRs_3.336||
÷rãvatso gautamaþ kautso gàrgyo maudgalya ity api |
vasantakaþ kàpileya ity àkhyeyo vidåùakaþ ||SRs_3.337||
pratàpa-vãra-vijaya-màna-vikrama-sàhasaiþ |
vasanta-bhåùaõottaüsa-÷ekharàïka-padottaraiþ ||SRs_3.338||
dhãrottaràõàü netéõàü nàma kurvãta kovidaþ |
candràpãóaþ kàmapàla ity àdyaü lalitàtmanàm ||SRs_3.339||
ugravarmà caõóasena ity àdy-uddhata-cetasàm |
datta-senànta-nàmàni vai÷yànàü kalpayet sudhãþ ||SRs_3.340||
karpåra-ma¤jarã candralekhà ràgataraïgikà |
padmàvatãti pràyeõa nàmnà vàcyà hi nàyikà ||SRs_3.341||
devyas tu dhàriõã-lakùmã-vasumatyàdi-nàmabhiþ |
bhogavatã kàntimatã kamalà kàmavallarã ||SRs_3.342||
iràvatã haüsapadãty àdi-nàmnà tu bhoginã |
viprakùatra-vi÷aþ ÷arma-varma-dattànta-nàmabhiþ ||SRs_3.343||
÷ikhaõóàïgada-cåóànta-nàmnà vidyàdharàdhipàþ |
kuõóalànanda-ghaõñànta-nàmnà kàpàlikà janàþ ||SRs_3.344||
yogasundarikà vaü÷aprabhà vikañamudrikà |
÷aïkha-keyårikety àdi-nàmnà kàpàlika-striyaþ ||SRs_3.345||
ànandinã siddhimatã ÷rãmatã sarvamaïgalà |
ya÷ovatã putravatãty àdi-nàmnà suvàsinã ||SRs_3.346||
ity àdi sarvam àlocya lakùaõaü kçta-buddhinà |
kavinà kalpitaü kàvyam àcandràrkaü prakà÷ate ||SRs_3.347||
lakùya-lakùaõa-nirmàõa-vij¤àna-kçta-buddhibhiþ |
parãkùyatàm ayaü grantho vimatsara-manãùayà ||SRs_3.348||
bharatàgama-pàrãõaþ ÷rãmàn siüha-mahãpatiþ |
rasikaþ kçtavàn evaü rasàrõava-sudhàkaram ||SRs_3.349||

saürambhàd anapota-siüha-nçpater dhàñã-samàñãkane
niþsàõeùu dhaõaü dhaõaü dhaõam iti dhvànànusandhàyiùu |
modante hi raõaü raõaü raõam iti prauóhàs tadãyà bhañà
bhràntiü yànti tçõaü tçõaü tçõam iti pratyarthi-pçthvã-bhujaþ ||SRs_3.350||

matvà dhàtrà tulàyàü laghur iti dharaõãü siüha-bhåpàla-candre
sçùñe tatràtigurvyàü tad-upanidhitayà sthàpyamànaiþ krameõa |
cintàratnaugha-kalpa-druma-tati-surabhã-maõóalaiþ påritàntàpy
årdhvaü nãtà laghimnà tad-ari-kula-÷ataiþ påryate' dyàpi sà dyauþ ||SRs_3.351||


iti ÷rãmad-àndhra-maõóalàdhã÷vara-pratigaõóa-bhairava-÷rãmad-anapota-narendra-nandana-bhuja-bala-bhãma-÷rã-siüha-bhåpàla-viracite rasàrõava-sudhàkara-nàmni nàñyàlaïkàra-÷àstre bhàvakollàso nàma
tçtãyo vilàsaþ
||3||


samàpta÷ càyaü rasàrõava-sudhàkaraþ

÷rã-toya-÷aila-vasatiþ sa tamàla-nãlo
jãyàd dharir muni-cakora-su÷àradenduþ |
lakùmã-stanastavaka-kuïkuma-kardama-÷rã-
saülipta-nirmala-vi÷àla-bhujàntaràlaþ ||

malaya-giri-nivàsã màruto yacchatàïgas
taruõa-÷i÷ira-ra÷mir yat suhçt-puõya-kãrtiþ |
carati ciram anaïgaþ kvàpi kari apy adç÷yaþ
sa jayatu rasikaughair vanditaþ pa¤cabàõaþ ||

a÷eùàõàü dvijanuùàm à÷ãrvàda-paramparà |
taraïgayatu kalyàõaü kavãnàü càyur àyatam ||


