Simhabhupala: Rasarnavasudhakara Based on the ed. by T. Venkatacharya, Madras: Adyar Library and Research Centre, 1979. (Adyar Library Series, 110) Input by Jan Brzezinski 5.10.2003 [Note: The numbering system has been revised (1) to rationalize the numbering of the karikas and (2) to integrate karikas and examples. The old numbering of the karikas is added without text-reference. J.B.] ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ The Rasàrõava-sudhàkara of Siühabhåpàla. Abbreviations used: amaru. = amaru-÷atakam a.rà. = anargha-ràghava bà.rà. = bàla-ràmàyaõa bha.nà.÷à. = bharata nàñya-÷àstra bhà.pra. = bhàva-prakà÷ikà (÷aradà-tanaya) ha.nà. = hanuman-nàñakaþ karuõàkandala kà.à. = kàvyàdar÷a ku.à. = kuvalayàvali (siüha-bhåpàla) ku.saü. = kumàra-sambhava (kàlidàsa) kç.ka. = kçùõa-karõàmçtam (lãlà-÷ukaþ) gàthà. = gàthà-sattasài mà.mà. = màlatã-màdhava mà.a.mi. = màlavikàgnimitram ÷i.va. = ÷i÷upàla-vadhaþ (màgha) me.då. = meghadåta or megha-sande÷a. nàgà. = nàgànanda ra.à. = ratnàvalã (÷rã-harùasya) ra.vaü. = raghuvaü÷aþ (kàlidàsa) sa.ka.à. = sarasvatã-kaõñhàbharaõam (bhoja) ÷aku. or a.÷a. = abhij¤àna-÷akuntalam (kàlidàsa) u.rà.ca. = uttara-ràma-carita vai.÷a. = vairàgya-÷atakam of bhartçhariþ vi.u. = vikramorva÷ãyaþ vi.pu. = viùõu-puràõam ve.saü. = veõi-saühàraþ of nàràyaõa-bhañña ÷rã-siüha-bhåpàla-viracito rasàrõava-sudhàkaraþ (1) prathamo vilàsaþ ra¤jakollàsaþ ÷çïgàra-vãra-sauhàrdaü maugdhya-vaiyàtya-saurabham | làsya-tàõóava-saujanyaü dàmpatyaü tad bhajàmahe ||SRs_1.1|| vãõàïkita-karàü vande vànãm eõãdç÷aü sadà | sadànanda-mayãü devãü sarojàsana-vallabhàm ||SRs_1.2|| asti ki¤cit paraü vastu paramànanda-kandalam | kamalàkuca-kàñhinya-kutåhali-bhujàntaram ||SRs_1.3|| tasya pàdàmbujàj jàto varõo vigata-kalmaùaþ | yasya sodaratàü pràptaü bhagãratha-tapaþ-phalam ||SRs_1.4|| tatra recarlavaü÷àbdhi-÷arad-ràkà-sudhàkaraþ | kalà-nidhir udàra-÷rãr àsãd dàcaya-nàyakaþ ||SRs_1.5|| yasyàsi-dhàrà-màrgeõa durgeõàpi raõàïgaõe | pàõóya-ràja-gajànãkàj jaya-lakùmãr upàgatà ||SRs_1.6|| aïga-nàràyaõe yasmin bhavati ÷rãr atisthirà | bhår abhåt kariõã va÷yà duùña-ràja-gajàïku÷e ||SRs_1.7|| tasya bhàryà mahàbhàgyà viùõoþ ÷rãr iva vi÷rutà | pocamàmbà guõodàrà jàtà tàmarasànvayàt ||SRs_1.8|| tayor abhåvan kùiti-kalpa-vçkùàþ putràs trayas tràsita-vairi-vãràþ | siüha-prabhur vennamanàyaka÷ ca vãràgraõã reca-mahã-pati÷ ca ||SRs_1.9|| kalàv eka-pado dharmo yair ebhi÷ caraõair iva | sampårõa-padatàü pràpya nàkàïkùati kçtaü yugam ||SRs_1.10|| tatra siüha-mahãpàle pàlayaty akhilàü mahãm | namatàm unnati÷ citraü ràj¤àm anamatàü natiþ ||SRs_1.11|| kçùõaile÷vara-saünidhau kçta-mahà-sambhàra-mele÷vare vãtàpàyam aneka÷o vidadhatà brahma-pratiùñhàpanam | ànçõya samapàdi yena vibhunà tat-tad-guõair àtmano nirmàõàti÷aya-prayàsa-garima-vyàsaïgini brahmaõi ||SRs_1.12|| kçtànta-jihvà-kuñilàü kçpàõãü dçùñvà yadãyàü trasatàm arãõàm | svedodaya÷ cetasi saücitànàü mànoùmaõàm àtanute pra÷àntim ||SRs_1.13|| ÷rãmàn reca-mahãpatiþ sucarito yasyànujanmà sphuñaü pràpto vãra-guru-prathàü pçthutaràü vãrasya mudràkarãm | labdhvà labdha-kañhàri-ràya-virudaü ràhuttaràyàïkitaü putraü nàgayanàyakaü vasumatã-vãraika-cåóàmaõim ||SRs_1.14|| so' yaü siüha-mahãpàlo vasudeva iti sphuñam | ananta-màdhavau yasya tanåjau loka-rakùakau ||SRs_1.15|| tatrànujo màdhava-nàyakendro dig-antaràla-prathita-pratàpaþ | yasyàbhavan vaü÷a-karà narendràs tanåbhavà veda-girãndra-mukhyàþ ||SRs_1.16|| tasyàgrajanmà bhuvi ràja-doùair aprota-bhàvàd anapota-saüj¤àm | khyàtàü dadhàti sma yathàrtha-bhåtàm ananta-saj¤àü ca mahãdharatvam ||SRs_1.17|| sodaryo balabhadra-mårtir ani÷aü devã priyà rukmiõã pradyumnas tanayo' p pautra-nivaho yasyàniruddhàdayaþ | so' yaü ÷rãpatir annapota-nçpatiþ kiü cànanàmbhoruhe dhatte càru-sudar÷ana-÷riyam asau satvàtma-hastàmbuje ||SRs_1.18|| bahu-soma-sutaü kçtvà bhålokaü yatra rakùati | eka-soma-sutaü rakùan svarlokaü lajjate hariþ ||SRs_1.19|| somakula-para÷uràüe bhuja-bala-bhãme' rigàya-gobàle | yatra ca jàgrati ÷àsati jagatàü jàgarti nitya-kalyàõam ||SRs_1.20|| hemàdri-dànair dharaõã-suràõàü hemàcalaü hasta-gataü vidhàya | ya÷ càru-sopàna-pathena cakre ÷rã-parvataü sarva-janàïghri-gamyam ||SRs_1.21|| yo naikavãroddalano' py asaïkhya- saïkhyo' py abhagnàtma-gati-kramo' pi | ajàti-sàïkarya-bhavo' pi citraü dadhàti somànvaya-bhàrgavàïkam ||SRs_1.22|| dhàvaü dhàvaü ripu-nçpatayo yuddha-raïgàpaviddhàþ khaóge khaóge phalita-vapuùaü yaü purastàd vilokya | pratyàvçttà api tata ito vãkùamàõà yadãyaü saümanyante sphuñam avitathaü khaóga-nàràyaõàïkam ||SRs_1.23|| annamàmbeti vikhyàtà tasyàsãd dharaõã-pateþ | devã ÷ivà ÷ivasyeva ràjamauler mahojjvalà ||SRs_1.24|| ÷atrughnaü ÷rutakãrtir yà subhadrà ya÷asàrjunam | ànandayati bhartàraü ÷yàmà ràjànam ujjvalam ||SRs_1.25|| tayor abhåtàü putrau dvàv àdyo veda-girã÷varaþ | dvitãyas tv advitãyo' sau ya÷asà siüha-bhåpatiþ ||SRs_1.26|| atha ÷rã-siüha-bhåpàlo dãrghàyur vasudhàm imàm | nijàüsa-pãñhe nirvyàjaü kurute supratiùñhitàm ||SRs_1.27|| ahãnajyàbandhaþ kanaka-ruciraü kàrmuka-varaü bali-dhvaüsã bàõaþ para-puram anekaü ca viùayaþ | iti pràyo lokottara-samara-saünàha-vidhinà mahe÷o' yaü siüha-kùitipa iti yaü jalpati janaþ ||SRs_1.28|| yatra ca raõa-saünahini tçõa-caraõaü nija-puràc ca niþsaraõam | vana-caraõaü tac-caraõaka- paricaraõaü và virodhinàü ÷araõam ||SRs_1.29|| satàü prãtiü kurvan kuvalaya-vikàsaü viracayan kalàþ kàntàþ puùõan dadhad api ca jaivàtçka-kathàm | nitàntaü yo ràjà prakañayati mitrodayam aho tathà cakrànandàn api ca kamalollàsa-suùamàm ||SRs_1.30|| tal-labdhàni ghanàghanair atitaràü vàràü pçùanty ambudhau svàtyàm eva hi ÷uktikàsu dadhate muktàni muktàtmatàm | yad dànodaka-vipruùas tu sudhiyàü haste patantyo' bhavan màõikyàni mahàmbaràõi bahu÷o dhàmàni hemàni ca ||SRs_1.31|| nayanam ayaü guõam aguõaü padam apadaü nijam avetya ripu-bhåpàþ | yasya ca naya-guõa-viduùo vinamanti padàravinda-pãñhàntam ||SRs_1.32|| pràõànàü parirakùaõàya bahu÷o vçttiü madãyàü gatàs tvat-sàmanta-mahã-bhujaþ karuõayà te rakùaõãyà iti | karõe varõayituü nitànta-suhçdo karõànta-vi÷ràntayor manye yasya dçg-antayoþ parisaraü sà kàma-dhenuþ ÷rità ||SRs_1.33|| yuùmàbhiþ pratigaõóa-bhairava-raõe pràõàþ kathaü rakùità ity antaþ-pura-pçcchayà yad ariùu pràpteùu lajjà-va÷am | ÷aüsanty uttara-mànana-vyatikara-vyàpàra-pàraïgatà gaõóàndolita-karõa-kuõóala-harin-màõikya-varõàïkuràþ ||SRs_1.34|| mandàra-pàrijàtaka- candana-santàna-kalpa-maõi-sadç÷aiþ | anapota-dàca-vallabha- veda-giri-svàmi-màda-dàmaya-saüj¤aiþ ||SRs_1.35|| àtma-bhavair ativibhavair anitara-jana-sulabha-dàna-muditair bhuvi yaþ | ratnàkara iva ràjati ràjakaràra-cita-sukamalollàsaþ ||SRs_1.36|| yasyàóhyaþ prathamaþ kumàra-tilakaþ ÷rã-annapoto guõair ekasyàgrajam àtma-råpa-vibhave càpe dvayor agrajam | àråóhe tritayàgrajaü vijayate durvàra-dor-vikrame satyoktau caturagrajaü vitaraõe kiü càpi pa¤càgrajam ||SRs_1.37|| yuddhe yasya kumàra-dàcaya-vibhoþ khaógàgra-dhàrà-jale majjanti pratipakùa-bhåmi-patayaþ ÷auryoùma-santàpitàþ | citraü tat-pramadàþ pranaùña-tilakà vyàkãrõa-nãlàlakàþ prabhra÷yat-kuca-kuïkumàþ parigalan-netrànta-kàlà¤janàþ ||SRs_1.38|| paripoùiõi yasya putra-ratne dayite vallabha-ràya-pårõa-candre | samudeti satàü prabhàva-÷eùaþ kamalànàm abhivardhanaü tu citram ||SRs_1.39|| etair anyai÷ ca tanayaiþ so' yaü siüha-mahãpatiþ | ùaóbhiþ pratiùñhàm ayate svàmãvàïgaiþ susaïgataiþ ||SRs_1.40|| ràjà sa ràjàcala-nàmadheyàm adhyàsta vaü÷a-krama-ràjadhànãm | satàü ca rakùàm asatàü ca ÷ikùàü nyàyànurodhàd anusandadhànaj¤àþ ||SRs_1.41|| vindhya-÷rã-÷aila-madhya-kùmà-maõóalaü pàlayan sutaiþ | vaü÷a-pravartakair arthàn bhuïkte bhoga-purandaraþ ||SRs_1.42|| tasmin ÷àsati siüha-bhåmi-ramaõe kùmàm annapotàtmaje kàñhinyaü kuca-maõóale taralatà netrà¤cale subhruvàm | vaiùamyaü trivalãùu manda-padatà lãlàlasàyàü gatau kauñilyaü cikureùu kiü ca kç÷atà madhye paraü badhyate ||SRs_1.43|| so' haü kalyàõa-råpasya varõotkarùaika-kàraõam | vidvat-prasàdanà-hetor vakùye nàñyasya lakùaõam ||SRs_1.44|| purà purandaràdyàs te praõamya caturànanam | kçtà¤jali-puñà bhåtvà papracchuþ sarva-vedinam ||SRs_1.45|| bhagavan ÷rotum icchàmaþ ÷ràvyaü dç÷yaü manoharam | dharmyaü ya÷asyam arthyaü ca sarva-÷ilpa-pradar÷anam ||SRs_1.46|| paraü pa¤camam àmnàyaü sarva-varõàdhikàrikam | iti pçùñaþ sa tair brahmà sarva-vedàn anusmaran ||SRs_1.47|| tebhya÷ ca sàram àdàya nàñya-vedam athàsçjat | adhyàpya bharatàcàryaü prajàpatir abhàùata ||SRs_1.48|| saha putrair imaü vedaü prayogeõa prakà÷aya | iti tena niyuktas tu bharataþ saha sånubhiþ ||SRs_1.49|| pràyojayat sudharmàyàm indrasyàgre' psaro-gaõaiþ | sarva-lokopakàràya nàñya-÷àstraü ca nirmame ||SRs_1.50|| tathà tad-anusàreõa ÷àõóilyaþ kohalo' pi ca | dattila÷ ca mataïga÷ ca ye cànye tat-tanådbhavàþ ||SRs_1.51|| granthàn nànà-vidhàü÷ cakruþ prakhyàtàs te mahãtale | teùàm atigabhãratvàd viprakãrõa-kramatvataþ ||SRs_1.52|| sampradàyasya vicchedàt tad-vidàü viralatvataþ | pràyo virala-sa¤càrà nàñya-paddhatir asphuñà ||SRs_1.53|| tasmàd asmat-prayatno' yaü tat-prakà÷ana-lakùaõaþ | sàraika-gràhiõàü cittam ànandayati dhãmatàm ||SRs_1.54|| nedànãntana-dãpikà kim u tamaþ-saïhàtam unmålayej jyotsnà kiü na cakora-pàraõa-kçte tat-kàla-saü÷obhinã | bàlaþ kiü kamalàkaràn dina-maõir nollàsayed a¤jasà tat sampraty api màdç÷àm api vacaþ syàd eva samprãtaye ||SRs_1.55|| svaccha-svàdu-rasàdhàro vastu-cchàyà-manoharaþ | sevyaþ suvarõa-nidhivan nàñya-màrgaþ sa-nàyakaþ ||SRs_1.56|| sàttvikàdyair abhinayaiþ prekùakàõàü yato bhavet | nañe nàyaka-tàdàtmya-buddhis tan nàñyam ucyate ||SRs_1.57|| rasotkarùo hi nàñyasya pràõàs tat sa niråpyate | vibhàvair anubhàvai÷ ca sàttvikair vyabhicàribhiþ ||SRs_1.58|| ànãyamànaþ svàdutvaü sthàyã bhàvo rasaþ smçtaþ | atha vibhàvàþ- tatra j¤eyo vibhàvas tu rasa-j¤àpana-kàraõam ||SRs_1.59|| budhair j¤eyo' yam àlamba uddãpana iti dvidhà | àdhàra-viùayatvàbhyàü nàyako nàyikàpi ca ||SRs_1.60|| tatra nàyakaþ-- àlambanaü mataü tatra nàyako guõavàn pumàn | tad-guõàs tu mahà-bhàgyam audàryaü sthairya-dakùate ||SRs_1.61|| aujjvalyaü dhàrmikatvaü ca kulãnatvaü ca vàgmità | kçtaj¤atvaü nayaj¤atvaü ÷ucità màna-÷àlità ||SRs_1.62|| tejasvità kalàvattvaü prajà-ra¤jakatàdayaþ | ete sàdhàraõàþ proktàþ nàyakasya guõà budhaiþ ||SRs_1.63|| tatra mahàbhàgyam- sarvàti÷àyi-ràjyatvaü mahàbhàgyam udàhçtam ||SRs_1.64|| 64ab yathà- pautraþ ku÷asyàpi ku÷e÷ayàkùaþ sasàgaràü sàgara-dhãra-cetàþ | ekàtapatràü bhuvam eka-vãraþ puràrgalàdãrgha-bhujo bubhoja ||SRs_1.65|| (ra.vaü. 18.4) atha audàryam- yad-vi÷ràõana-÷ãlatvaü tad audàryaü budhà viduþ ||SRs_1.66|| 64cd yathà- janasya sàketa-nivàsinas tau dvàv apy abhåtàm abhinandya-sattvau | guru-pradeyàdhika-niþspçho' rthã nçpo' rthi-kàmàd adhika-prada÷ ca ||SRs_1.67|| (ra.vaü. 5.37) atha sthairyam- vyàpàraü phala-paryantaü sthairym àhur manãùiõaþ ||SRs_1.68|| 65ab yathà- na navaþ prabhur àphalodayàt sthira-karmà viraràma karmaõaþ | na ca yoga-vidher navetaraþ sthira-dhãrà paramàtma-dar÷anàt ||SRs_1.69|| (ra.vaü. 8.22) atha dakùatà- duùkare kùipra-kàritvaü dakùatàü paricakùate ||SRs_1.70|| 65cd yathà- vàladhiü tràtum àvçtya camareõàrpite gale | patantam iùum anyena sa kçpàlur akhaõóayat ||SRs_1.71|| [*1] [*1] Some MSS. have the following example: sa dakùiõaü tåõa-mukhena vàmaü | vyàpàrayan hastam alakùyatàjau | àkarõa-kçùñà sakçd asya yoddhum | aurvãva bàõàn suùuve ripu-ghnàn ||(ra.vaü. 7.57) atha aujjvalyam- aujjvalyaü nayanànanda-kàritvaü kathyate budhaiþ ||SRs_1.72|| 66ab yathà- tà ràghavaü cakùurbhir àpibantyo nàryo na jagmur viùayàntaràõi | tathà hi ÷eùendriya-vçttir àsàü sarvàtmanà cakùur iva praviùñà ||SRs_1.73|| (ra.vaü. 7.12) atha dharmikatvam- dharma-pravaõa-cittatvaü dhàrmikatvam itãryate ||SRs_1.74|| 66cd yathà- sthityai daõóayato daõóyàn pariõetuþ prasåtaye | apy artha-kàmau tasyàstàü dharma eva manãùiõaþ ||SRs_1.75|| (ra.vaü. 7.25) atha kulãnatvam- kule mahati sambhåtiþ kulãnatvam udàhçtam ||SRs_1.76|| 67ab yathà- såryàcandramasau yasya màtàmaha-pitàmahau | svayaü vçtaþ patir dvàbhyàü urva÷yà ca bhuvà ca yaþ ||SRs_1.77|| (vi.u. 4.19) atha vàgmità- vàgmità tu budhair uktà samayocita-bhàùità ||SRs_1.78|| 67cd yathà- nanu vajriõa eva vãryam etad vijayante dviùato yad asya pakùyàþ | vasudhàdhara-kandaràd visarpã prati÷abdo' pi harer bhinatti nàgàn ||SRs_1.79|| (vi.u. 1.18) atha kçtaj¤atvam- kçtànàm upakàràõàm abhj¤atvaü kçtaj¤atà ||SRs_1.80|| 68ab yathà- ekasyaivopakàrasya pràõàn dàsyàmi te kape | pratyahaü kriyamàõasya ÷eùasya çõino vayam ||SRs_1.81|| (ha.nà. 13.35) atha nayaj¤atvam- sàmàdy-upàya-càturyaü nayaj¤atvam udàhçtam ||SRs_1.82|| 68cd yathà- anàrataü tena padeùu lambhità vibhajya samyag viniyoga-sat-kriyàþ | phalanty upàyàþ paribçühitàyatãr upetya saïgharùam ivàrtha-sampadaþ ||SRs_1.83|| (ki.à. 1.15) atha ÷ucità- antaþ-karaõa-÷uddhir yà ÷ucità sà prakãrtità ||SRs_1.84|| 69ab yathà- kà tvaü ÷ubhe kasya parigraho và kiü và mad-abhyàgama-kàraõaü te | àcakùva matvà va÷inàü raghåõàü manaþ para-strã-vimukha-pravçtti ||SRs_1.85|| (ra.vaü. 16.8) atha mànità- akàrpaõya-sahiùõutvaü kathità màna-÷àlità ||SRs_1.86|| 69cd yathà- santuùñe tisçõàm puràm api ripau kaõóåla-dor-maõóalã- krãóà-kçtta-punaþ-praråóha-÷iraso vãrasya lipsor varam | yàc¤à-dainya-parà¤ci yaysa kalahàyante mithyas tvaü vçõu tvaü vçõv ity abhito mukhàni sa da÷agrãvaþ kathaü varõyatàm ||SRs_1.87|| (a.rà. 3.41) atha tejasvità- tejasvitvam avaj¤àder asahiùõutvam ucyate ||SRs_1.88|| 70ab yathà- so' yaü triþ sapta-vàràn avikala-vihita-kùatra-tantu-pramàro vãraþ krau¤casya bhedã kçta-dharaõi-talàpårva-haüsàvatàraþ | jetà heramba-bhçïgi-pramukha-gaõa-camå-cakriõas tàra-kàres tvàü pçcchan jàmadagnyaþ sva-guru-hara-dhanur bhaïga-roùàd upaiti ||SRs_1.89|| (ma.vã.ca. 2.17) atha kalàvattvam- kalàvattvaü nigaditaü sarva-vidyàsu kau÷alam ||SRs_1.90|| 70cd yathà- goùñhãùu vidvaj-jana-saücitasya kalà-kalàpasya sa tàratamyam | viveka-sãmà vigatàvalepo viveda hemno nikaùà÷manãva ||SRs_1.91|| atha prajà-ra¤jakatvam- ra¤jakatvaü tu sakala-cittàhlàdana-kàrità ||SRs_1.92|| 71ab yathà- aham eva mato mahãpater iti sarvaþ prakçtiùv acintayat | udadher iva nimnagà÷ateùv abhavan nàsya vimànanà kvacit ||SRs_1.93|| uktair guõai÷ ca sakalair yuktaþ syàd uttamo netà | 71cd madhyaþ katipaya-hãno bahu-guõa-hãno' dhamo nàma ||SRs_1.94|| netà caturvidho' sau dhãrodàtta÷ ca dhãra-lalita÷ ca | 72 dhãra-pra÷ànta-nàmà tata÷ ca dhãroddhataþ khyàtaþ ||SRs_1.95|| tatra dhãrodàttaþ- dayàvàn atigambhãro vinãtaþ sattva-sàravàn | 73 dçóha-vratas titikùàvàn àtma÷làghàparàïmukhaþ | nigåóhàhaïkçtir dhãrair dhãrodàtta udàhçtaþ ||SRs_1.96|| 74 tatra dayàvattvam- dayàti÷aya-÷àlitvaü dayàvattvam udàhçtam ||SRs_1.97|| 75ab yathà- sa-÷oõitais tena ÷ilãmukhàgrair nikùepitàþ ketuùu pàrthivànàm | ya÷o hçtaü samprati ràghaveõa na jãvitaü vaþ kçpayeti varõàþ ||SRs_1.98|| (ra.vaü. 7.65) atigambhãratà- gàmbhãryam avikàraþ syàt saty api kùobha-kàraõe ||SRs_1.99|| 75cd yathà- dadhato maïgala-kùaume vasànasya ca balkale | dadç÷ur vismitàs tasya mukha-ràgaü samaü janàþ ||SRs_1.100|| [raghu. 12.8] vinãtatvaü- avaloka eva nçpateþ sma dårato rabhasàd rathàd avatarãtum icchataþ | avatãrõavàn prathamam àtmanà harir vinayaü vi÷eùayati sambhrameõa saþ ||SRs_1.101|| (màgha. 13.7) sattva-sàratvam, yathà- utsmàyitvà mahàbàhuþ prekùya càsthi mahàbalaþ | pàdàïguùñhena cikùepa sampårõaü da÷a-yojanam ||SRs_1.102|| (ràmà. 1.1.65) dçóha-vratatvaü, yathà- tam a÷akyam apàkraùñuü nide÷àt svargiõaþ pituþ | yayàce pàduke pa÷càt kartuü ràjyàdhidevate ||SRs_1.103|| (ra.vaü. 12.17) titikùàvattvaü, yathà- prativàcam adatta ke÷avaþ ÷apamànàya na cedi-bhåbhuje | anuhuïkurute ghana-dhvaniü na hi gomàyu-rutàni kesarã ||SRs_1.104|| (màgha. 16.25) àtma-÷làthàparàïmukhatvaü, yathà- tasya saüståyamànasya caritàrthais tapasvibhiþ | ÷u÷ubhe vikramodagraü vrãóayàvanataü ÷iraþ ||SRs_1.105|| (ra.vaü. 15.27) nigåóhàhaïkàratvaü, yathà- bhåmàtraü kiyad etad arõavmitaü tat sàdhitaü hàryate yad vãreõa bhavàdç÷ena vadatà triþ sapta-kçtvo jayam | óimbho' haü nava-bàhur ãdç;cam idaü ghoraü ca vãra-vrataü tat krodhàd virama prasãda bhagavan jàtyaiva påjyo' si naþ ||SRs_1.106|| (anargha. 4.35) atha dhãra-lalitaþ- ni÷cinto dhãra-lalitas taruõo vanità-va÷aþ ||SRs_1.107|| 76ab yathà- so' dhikàram abhikaþ kulocitaü kà÷cana svayam avartayat samàþ | saünive÷ya saciveùv ataþparaü strã-vidheya-nava-yauvano' bhavat ||SRs_1.108|| (ra.vaü. 19.4) atha dhãra-÷àntaþ - ÷ama-prakçtikaþ kle÷a-sahiùõu÷ ca vivecakaþ | 76cd lalitàdi-guõopeto vipro và sacivo vaõik | dhãra-÷ànta÷ càrudatta-màdhavàdir udàhçtaþ ||SRs_1.109|| 77 yathà- kuvalaya-dala-÷yàmo' py aïgaü dadhat paridhåsaraü lalita-vikaña-nyàsaþ ÷rãmàn mçgàïka-nibhànanaþ | harati vinayaü vàmo yasya prakà÷ita-sàhasaþ pravigalad-asçk-païkaþ pàõir lalan nara-jàïgalaþ ||SRs_1.110|| (màlatãmàdhavam 5.5) atha dhãroddhataþ- màtsaryavàn ahaïkàrã màyàvã roùaõa÷ calaþ | vikatthano bhàrgavàdir dhãroddhata udàhçtaþ ||SRs_1.111|| 78 yathà- na trastaü yadi nàma bhåta-karuõà-santàna-÷àntàtmanas tena vyàrujatà dhanur bhagavato devàd bhavànã-pateþ | tat-putras tu madàndha-tàraka-vadhàd vi÷vasya dattotsavaþ skandaþ skanda iva priyo' ham athavà ÷iùyaþ kathaü vismçtaþ ||SRs_1.112|| (mahàvãra 2.28) ete ca nàyakàþ sarva-rasa-sàdhàraõàþ smçtàþ | ÷çïgàràpekùayà teùàü traividhyaü kathyate budhaiþ ||SRs_1.113|| 79 pati÷ copapati÷ caiva vai÷ika÷ ceti bhedataþ | patis tu vidhinà pàõigràhakaþ kathyate budhaiþ ||SRs_1.114|| 80 yathà- sa mànasãü meru-sakhaþ pitéõàü kanyàü kulasya sthitaye sthitij¤aþ | menàü munãnàm api mànanãyàm àtmànuråpàü vidhinopayeme ||SRs_1.115|| (ku.saü. 1.18) caturdhà so' pi kathito vçttyà kàvya-vicakùaõaiþ | anukålaþ ÷añho dhçùño dakùiõa÷ ceti bhedataþ ||SRs_1.116|| 81 tatra- anukålas tv eka-jàniþ ||SRs_1.117|| 82a tatra dhãrodàttànukålo, yathà- sãtàü hitvà da÷amukha-ripur nopayeme yad anyàü tasyà eva pratikçti-sakho yat kratånàjahàra | vçttàntena ÷ravaõa-viùaya-pràpiõà tena bhartuþ sà durvàraü katham api parityàga-duþkhaü viùehe ||SRs_1.118|| (ra.vaü. 14.87) dhãra-lalitànukålo, yathà- sa kadàcid avekùita-prajaþ saha devyà vijahàra suprajàþ | nagaropavane ÷acã-sakho marutàü pàlayiteva nandane ||SRs_1.119|| (ra.vaü. 8.32) dhãra÷àntànukålo, yathà- priya-màdhave kim asi mayy avatsalà nanu so' ham eva yam anandayat purà | svayam àgçhãta-kamanãya-kaïkaõas tava mårtimàn iva mahotsavaþ karaþ ||SRs_1.120|| (màlatã-màdhave 9.9) dhãroddhatànukålo, yathà- kiü kaõñhe ÷ithilãkçto bhuja-latà-pà÷aþ pramàdàn mayà nidràccheda-vivartaneùv abhimukhaü nàdyàsi sambhàvità | anya-strã-jana-saïkathà-laghur ahaü svapne' pi nàlakùito doùaü pa÷yasi kaü priye parijanopàlambha-yogye mayi ||SRs_1.121|| (veõã 2.9) atha ÷añhaþ- ÷añho gåóhàparàdha-kçt ||SRs_1.122|| 82b yathà- svapna-kãrtita-vipakùam aïganàþ pratyabhaitsur avadanty eva tam | pracchadànta-galità÷ru-bindubhiþ krodha-bhinna-valayir vivartanaiþ ||SRs_1.123|| (ra.vaü. 19.22) atha dhçùñaþ- dhçùño vyaktànya-yuvatã-bhoga-lakùmàpi nirbhayaþ ||SRs_1.124|| 82cd yathà mamaiva- ko doùo maõi-màlikà yadi bhavet kaõñhe na kiü ÷aïkaro dhatte bhåùaõam ardha-candram amalaü candre na kiü kàlimà | tat sàdhv eva kçtaü kçtaü bhaõitibhir naivàparàddhaü tvayà bhàgyaü draùñum anã÷ayaiva bhavataþ kàntàparàddhaü mayà ||SRs_1.125|| atha dakùiõaþ- nàyikàsv apy anekàsu tulyo dakùiõa ucyate ||SRs_1.126|| 83ab yathà- snàtà tiùñhati kuntale÷vara-sutà vàro' ïga-ràja-svasur dyåte ràtrir iyaü jità kamalayà devã prasàdyàdya ca | ity antaþ-pura-sundarãþ prati mayà vij¤àya vij¤àpite devenàpratipatti-måóha-manasà dvitràþ sthitaü nàóikàþ ||SRs_1.127|| atha upapatiþ- laïghitàcàrayà yas tu vinàpi vidhinà striyà | 83cd saïketaü nãyate prokto budhair upapatis tu saþ ||SRs_1.128|| 84ab yathà- bhartà niþ÷vasite' py asåyati mano-jighraþ sapatnã-janaþ ÷va÷rår iïgita-daivataü nayanayor åhàliho yàtaraþ | tad dåràd ayam a¤jaliþ kim amunà dçghaïgi-pàtena te vaidagdhã-racanà-prapa¤ca-rasika vyartho' yam atra ÷ramaþ ||SRs_1.129|| dàkùiõyam ànukålyaü ca dhàrùñyaü càniyatatvataþ | 84cd nocitànyasya ÷àñhyaü syàd anya-cittatva-sambhavàt ||SRs_1.130|| 85ab ÷añhopapatir, yathà- majjhaõõe jaõa-suõõe kariõãe bhakkhidesu kamalesu | avisesaõõa kahaü bia gado si saõa-bàóóiaü daññhuü ||SRs_1.131|| [madhyàhne jana-÷ånye kariõyà bhakùiteùu kamaleùu | avi÷eùaj¤a katham iva gato' si ÷aõa-vàñikàü draùñum ||] atra kayàcit svairiõyàü mayi saïketaü gatàyàü tvaü tu ÷àõa-vàñikàyàü kathàpi rantuü gato' sãti vyaïgyàrthenànyàsaïga-såcanàd ayaü ÷añhopapatiþ | atha vai÷ikaþ- råpavàn ÷ãla-sampannaþ ÷àstraj¤aþ priya-dar÷anaþ | 85cd kulãno matimàn ÷åro ramya-veùa-yuto yuvà ||SRs_1.132|| adãnaþ surabhis tyàgã sahanaþ priya-bhàùaõaþ | 86 ÷aïka-vihãno mànã ca de÷a-kàla-vibhàga-vit ||SRs_1.133|| dàkùya-càturya-màdhurya-saubhàgyàdibhir anvitaþ | 87 ve÷yopabhoga-rasiko yo bhavet sa tu vai÷ikaþ ||SRs_1.134|| kalakaõñhàdiko lakùyo bhàõàdàv eva vai÷ikaþ | 88 sa tridhà kathyate jyeùñha-madhya-nãca-vibhedataþ ||SRs_1.135|| 89ab teùàü lakùaõàni bhàva-prakà÷ikàyàm uktàni | yathà- asaïgo' pi svabhàvena saktavac ceùñate muhuþ | tyàgã svabhàva-madhuraþ sama-duþkha-sukhaþ ÷uciþ ||SRs_1.136|| kàma-tantreùu nipuõaþ kruddhànunaya-kovidaþ | sphurite càdhare kiücid dayitàyà virajyati ||SRs_1.137|| upacàra-paro hy eùa uttamaþ kathyate budhaiþ | vyalãka-màtre dçùñe' syà na kupyati na rajyati ||SRs_1.138|| dadàti kàle kàle ca bhàvaü gçhõàti bhàvataþ | sarvàrthair api madhya-sthas tàm evopacaret punaþ ||SRs_1.139|| dçùñe doùe virajyeta sa bhaven madhyamaþ pumàn | kàma-tantreùu nirlajjaþ karka÷o rati-keliùu ||SRs_1.140|| avij¤àta-bhayàmarùaþ kçtyàkçtya-vimåóha-dhãþ | mårkhaþ prasakta-bhàva÷ ca viraktàyàm api striyàm ||SRs_1.141|| mitrair nivàryamàõo' pi pàruùyaü pràpito' pi ca | anya-sneha-paràvçttàü saükrànta-ramaõàm api | striyaü kàmayate yas tu so' dhamaþ parikãrtitaþ ||SRs_1.142|| [bhà.pra. 5.37-44] iti | atha ÷çïgàra-netéõàü sàhàyya-karaõocitàþ | 89cd niråpyante pãñhamarda-viña-ceña-vidåùakàþ ||SRs_1.143|| tatha pãñhamardaþ- nàyakànucaro bhaktaþ ki¤cid åna÷ ca tad-guõaiþ | 90 pãñhamarda iti khyàtaþ kupita-strã-prasàdakaþ ||SRs_1.144|| kàma-tantra-kalà-vedã viña ity abhidhãyate | 91 sandhàna-ku÷ala÷ ceñaþ kalahaüsàdiko mataþ | vikçtàïga-vaco-veùair hàsya-kàrã vidåùakaþ ||SRs_1.145|| 92 atha sahàya-guõàþ- de÷a-kàlaj¤atà bhàùà-màdhuryaü ca vidagdhatà | protsàhane ku÷alatà yathokta-kathanaü tathà | 93 nigåóha-mantratety àdyàþ sahàyànàü guõà matàþ ||SRs_1.146|| iti nàyaka-prakaraõam atha nàyikà niråpyante- netç-sàdhàraõa-guõair upetà nàyikà matà | 94 svakãyà parakãyà ca sàmànyà ceti sà tridhà ||SRs_1.147|| tatra svakãyà- sampat-kàle vipat-kàle yà na mu¤cati vallabham | 95 ÷ãlàrjava-guõopetà sà svakãyà kathità budhaiþ ||SRs_1.148|| yathà- kiü tàdeõa õarinda-sehara-sihàlãóhaggapàdeõa me kiü và me sasureõa vàsava-mahà-siühàsaõaddhàsiõà | te desà giriõo a de vaõamahã saccea me vallahà kosallàtaõaassa jattha calaõe vandàmi õandàmi a ||SRs_1.149|| (bàla-ràmàyaõa 6.79) [kiü tàtena narendra-÷ekhara-÷ikhàlãóhàgra-pàdena me kiü và me ÷va÷ureõa vàsava-mahà-siühàsanàdhyàsinà | te de÷à giraya÷ ca te vana-mahã sà caiva me vallabhàþ kausalyà-tanayasya yatra caraõau vande ca nandàmi ca ||] sà ca svãyà tridhà mugdhà madhyà prauóheti kathyate ||SRs_1.150|| 96 tatra mugdhà- mugdhà nava-vayaþ-kàmà ratau vàmà mçduþ krudhi | yatate rata-ceùñàyàü gåóhaü lajjà-manoharam ||SRs_1.151|| 97 kçtàparàdhe dayite vãkùate rudatã satã | apriyaü và priyaü vàpi na ki¤cid api bhàùate ||SRs_1.152|| 98 vayasà mugdhà, yathà mamaiva- ullolitaü himakare nivióàndhakàram uttejitaü viùama-sàdhaka-bàõa-yugmam | unmajjitaü kanaka-koraka-yugmam asyàm ullàsità ca gagane tanu-vãci-rekhà ||SRs_1.153|| nava-kàmà, yathà mamaiva- bàlà prasàdhana-vidhau nidadhàti cittaü dattàdarà pariõaye maõi-putrikàõàm | àlajjate nija-sakhã-jana-manda-hàsair àlakùyate tad iha bhàva-navàvatàraþ ||SRs_1.154|| ratau vàmatvaü, yathà mamaiva- àlokya hàra-maõi-bimbitam àtma-kàntam àliïgatãti sahasà parivartamànà | àlambità karatale parivepamànà sà sambhramàt sahacarãm avalambate sma ||SRs_1.155|| mçdu-kopatvaü, yathà mamaiva- vyàvçtti-kramaõodyame' pi padayoþ pratyudgatau vartanaü bhråbhedo' pi tad ãkùaõa-vyasaninà vyasmàri me cakùuùà | càñåktàni karoti dagdha-rasanà rukùàkùre' py udyatà sakhyaþ kiü karavàõi màna-samaye saïghàta-bhedo mama ||SRs_1.156|| sa-vrãóa-surata-prayatanaü, yathà- autsukyena kçtatvarà sahabhuvà vyàvartamànà hriyà tais tair bandhu-vadhå-janasya vacanair nãtàbhimukhyaü punaþ | dçùñvàgre varam àtta-sàdhvasa-rasà gaurã nave saïgame saürohat-pulakà hareõa hasatà ÷liùñà ÷ivàyàstu vaþ ||SRs_1.157|| (ratnàvalã 1.2) krodhàd abhàùaõà rudatã, yathà mamaiva- kànte kçtàgasi puraþ parivartamàne sakhyaü saroja-÷a÷inoþ sahasà babhåva | roùàkùaraü sudç÷i vaktum apàrayantyàm indãvara-dvayam avàpa tuùàra-dhàràm ||SRs_1.158|| atha madhyà- samàna-lajjà-madanà prodyat-tàruõya-÷àlinã | madhyà kàmayate kàntaü mohànta-surata-kùamà ||SRs_1.159|| 99 atha tulya-lajjà-smaratvaü, yathà mamaiva- kànte pa÷yati sànuràgam abalà sàcãkaroty ànanaü tasmin kàma-kalàpa-ku÷ale vyàvçtta-vaktre kila | pa÷yantã muhur antaraïga-madanaü dolàyamànekùaõà lajjà-manmatha-madhyagàpi nitaràü tasyàbhavat prãtaye ||SRs_1.160|| prodyat-tàruõya-÷àlitvaü, yathà mamaiva- netrà¤calena lalità valità ca dçùñiþ sakhyaü karoti jaghanaü pulinena sàkam | cakra-dvayena sadç÷ã kuca-kuómalau ca nityà vibhàti nitaràü madanasya lakùmãþ ||SRs_1.161|| mohànta-surata-kùamatvaü, yathà mamaiva- àkãrõa-gharma-jalam àkula-ke÷a-pà÷am àmãlitàkùi-yugam àdçta-pàrava÷yam | ànanda-kandalitam astamitànya-bhàvam à÷àsmahe kim api ceùñitam àyatàkùyàþ ||SRs_1.162|| madhyà tridhà màna-vçtter dhãràdhãrobhayàtmikà ||SRs_1.163|| tatra dhãrà- dhãrà tu vakti vakroktyà sotpràsaü sàgasaü priyam ||SRs_1.164|| 100 yathà mamaiva- ko doùo maõi-màlikà yadi bhavet kaõñhe na kiü ÷aïkaro dhatte bhåùaõam ardha-candram amalaü candre na kiü kàlimà | tat sàdhv eva kçtaü kçtaü bhaõitibhir naivàparàddhaü tvayà bhàgyaü draùñum anã÷ayaiva bhavataþ kàntàparàddhaü mayà ||SRs_1.165|| [*2] [*2] Also appears as 1.125. atha adhãrà- adhãrà paruùair vàkyaiþ khedayed vallabhaü ruùà ||SRs_1.166|| 101ab yathà mamaiva- niþ÷aïkam àgatam avekùya kçtàparàdhaü kàcin nitànta-paruùaü vinivçtta-vaktrà | kiü pràrthanàbhir adhikaü sukham edhi yàhi yàhãti khinnam akarod asakçd bruvàõà ||SRs_1.167|| atha dhãràdhãrà- dhãràdhãra tu vakroktyà sa-bàùpaü vadati priyam ||SRs_1.168|| 101cd yathà mamaiva- à÷leùollasità÷ayena dayitàpy àrdrà tvayà cumbità citrokti-÷ravaõotsukena kalità tasyàü ni÷ànàthatà | tad yuktaü divasàgame' tra jaóatà kàr÷yaü kalà-hãnatà ràjann ity udità÷ru-gadgada-padaü kàcid bravãti priyam ||SRs_1.169|| atha pragalbhà- sampårõa-yauvanonmattà pragalbhà råóha-manmathà | dayitàïge vilãneva yatate rati-keliùu | 102 rata-pràrambha-màtre' pi gacchaty ànanda-mårcchatàm ||SRs_1.170|| 103ab sampårõa-yauvanatvam, yàthà- uttuïgau kuca-kumbhau rambhà-stambhopamànam åru-yugam | tarale dç÷au ca tasyàþ sçjatà dhàtrà kim àhitaü sukçtam ||SRs_1.171|| råóha-manmathà, yàthà mamaiva- niþ÷vàsollasad-unnata-stana-tañaü nirdaùña-bimbàdharaü nirmçùñàïga-vilepanai÷ ca karaõai÷ citre pravçtte rate | kà¤cã-dàma vibhinnam aïgada-yugaü bhagnaü tathàpi priyaü samprotsàhayati sma sà vidadhatã hastaü kvaõat-kaïkaõam ||SRs_1.172|| màna-vçtteþ pragalbhàpi tridhà dhãràdi-bhedataþ ||SRs_1.173|| 103cd tatra dhãra-pragalbhà- udàste surate dhãrà sàvahitthà ca sàdarà ||SRs_1.174|| 104ab yathà- na pratyudgamanaü karoti ra÷anà-vyàsa¤janàdi-cchalàn nàdatte nava-ma¤jarãm ali-bhaya-vyàjena dattàm api | datte darpaõam àdareõa na giraü råkùàkùaraü màninã càturyàd vidadhàti mànam athavà vyaktãkaroti priyà ||SRs_1.175|| atha adhãra-pragalbhà- santarjya niùñhuraü roùàd adhãrà tàóayet priyam ||SRs_1.176|| 104cd yathà mamaiva- kànte sàgasi kàcid antika-gate nirbhartsya roùàruõair bhråbhaïgã-kuñilair apàïga-valanair àlokamànà muhuþ | vadhvà mekhalayà sapatna-ramaõã-pàdàbja-làkùàïkitaü lãlànãlasaroruheõa niñilaü hanti sma roùàkulà ||SRs_1.177|| atha dhãràdhãra-pragalbhà- dhãràdhãra-guõopetà dhãràdhãreti kathyate ||SRs_1.178|| 105ab yathà, mamaiva- pratyàsãdati sàgasi priyatame sà sambhramàd utthità vaiyàtyàt purataþ sthite sati punar mànàvadhåtà÷ayà | ràtrau kvàsi na cet kvacin màõimayã màlà kutas te vadety uktvà mekhalayà hatena sahasà÷liùñà sa-bàùpaü sthità ||SRs_1.179|| dvedhà jyeùñhà kaniùñheti madhyà prauóhàpi tàdç÷ã ||SRs_1.180|| 105cd ubhe api, yathà- ekatràsana-saïgate priyatame pa÷càd upetyàdaràd ekasyà nayane nimãlya vihita-krãóànubandha-cchalaþ | ãùad-vakrima-kandharaþ sa-pulakaþ premollasan-mànasàm antar-hàsa-lasat-kapola-phalakàü dhårto' paràü cumbati ||SRs_1.181|| [amaru 19] atretarasyàü pa÷yantyàm api sambhàvanàrhatayà pihita-locanàyà jyeùñhatvam | tatra samakùaü sambhàvanànarhatvàt cumbitàyàþ kanãyastvam | evam itarad-udàhàryam | dhãràdhãràdi-bhedena madhyà-prauóhe tridhà tridhà | jyeùñhà-kaniùñþà-bhedena tàþ pratyekaü dvidhà dvidhà | 106 mugdhà tv eka-vidhà caivaü sà trayoda÷adhodità ||SRs_1.182|| 107ab atha parakãyà- anyàpi dvividhà kanyà paroóhà ceti bhedataþ ||SRs_1.183|| 107cd tatra kanyà tv anåóhà syàt sa-lajjà pitç-pàlità | sakhã-keliùu visrabdhà pràyo mugdhà-guõànvità ||SRs_1.184|| 108 yathà- tàü nàradaþ kàma-caraþ kadàcit kanyàü kila prekùya pituþ samãpe | samàdide÷aika-vadhåü bhavitrãü premõà ÷arãràrdha-haràü harasya ||SRs_1.185|| [ku.saü. 1.50] pradhànam apradhànaü và nàñakàdàv iyaü bhavet | màlatã-màdhave lakùye màlatã-madayantike ||SRs_1.186|| 109 atha paroóhà- paroóhà tu pareõoóhàpy anya-sambhoga-làlasà | lakùyà kùudra-prabandhe sà sapta-÷atyàdike budhaiþ ||SRs_1.187|| 110 yathà và- bhartà ni÷vasite' py asåyati mano-jighraþ sapatnã-janaþ ÷va÷rår iïgita-daivataü nayanayor ãhàliho yàtaraþ | tad dåràd ayam aïjaliþ kim amunà dçbhaïga-pàtena te vaidagdhã-racanà-prapa¤ca-rasika vyartho' yam atra ÷ramaþ ||SRs_1.188|| [*3] [*3] This verse is not found in all editions. Venkatachari has not included it in his edition. atha sàmànyà- sàdhàraõa-strã gaõikà kalà-pràgalbhya-dhàrùñya-yuk ||SRs_1.189|| 111ab yathà- gàóhàliïgana-pãóita-stana-tañaü svidyat-kapola-sthalaü sandaùñàdhara-mukta-sãtkçtam atibhràmyad-bhru-nçtyat-karam | càñu-pràya-vaco-vicitra-bhaõitair yàtai rutai÷ càïkitaü ve÷yànàü dhçti-dhàma puùpa-dhanuùaþ pràpnoti dhanyo ratam ||SRs_1.190|| (÷çïgàra-tilake 1.127) eùà syàd dvividhà raktà viraktà ceti bhedataþ ||SRs_1.191|| 111cd tatra raktà tu varõyà syàd apràdhànyena nàñake | agnimitrasya vij¤eyà yathà ràj¤a iràvatã ||SRs_1.192|| 112 pradhànam apradhànaü và nàñaketara-råpake | sà ced divyà nàñake tu pràdhànyenaiva varõyate ||SRs_1.193|| 113 yathà- à dar÷anàt praviùñà sà me sura-loka-sundarã hçdayam | bàõena makara-ketoþ kçta-màrgam abandhya-pàtena ||SRs_1.194|| (vikramo. 2.2) viraktà tu prahasana-prabhçtiùv eva varõyate | tasyà dhaurya-prabhçtayo guàù tad-upayoginaþ ||SRs_1.195|| 114 channa-kàmàn ratàrthàj¤àn bàla-pàùaõóa-ùaõóakàn | rakteva ra¤jayed ibhyàn niþsvàn màtrà vivàsayet ||SRs_1.196|| 115 channa-kàmàþ ÷rotriyàdayaþ | ratàrthà rati-sukha-prayojanàþ | aj¤à måóhàþ | ÷eùàþ prasiddhàþ | atra kecid àhuþ- gaõikàyà nànuràgo guõavaty api nàyake | rasàbhàsa-prasaïgaþ syàd araktàyà÷ ca varõane ||SRs_1.197|| ata÷ ca nàñakàdau tu varõyà sà na bhaved iti ||SRs_1.198|| 116ab tathà càhuþ [÷ç.ti. 1.62,64}- sàmànyà vanità ve÷yà sà dravyaü param icchatà ||SRs_1.199|| guõa-hãne ca na dveùo nànuràgo guõiny api | ÷çïgàràbhàsa etàsu na ÷çïgàraþ kadàcana ||SRs_1.200|| iti | tan-mataü nànumanute dhãmàn ÷rã-siüha-bhåpatiþ | 116 bhàvànubandhàbhàve ca nàyikàtva-paràhateþ ||SRs_1.201|| tasyàþ prakaraõàdau ca nàyikàtva-vidhànataþ |117 anàyikà-varõane tu rasàbhàsa-prasaïgataþ ||SRs_1.202|| tathà prakaraõàdãnàm arasà÷rayatàgateþ |118 rasà÷rayaü tu da÷adhety àdi-÷àstra-virodhataþ ||SRs_1.203|| tasmàt sàdhàraõa-strãõàü guõa-÷àlini nàyake | 119 bhàvànubandhaþ syàd eva rudrañasyàpi bhàùaõàt ||SRs_1.204|| 120ab tatràha rudrañaþ-(÷ç.ti. 1.69) ãrùyà kula-strãùu na nàyakasya niþ÷aïka-kelir na paràïganàsu | ve÷yàsu caitad dvitayaü praråóhaü sarvasvam etàs tad aho smarasya ||SRs_1.205|| iti | udàttàdi-bhidàü kecit sarvàsàm api manvate | 120cd tàs tu pràyeõa dç÷yante sarvatra vyavahàrataþ ||SRs_1.206|| prathamaü proùita-patikà vàska-sajjà tata÷ ca virahotkà | 121 atha khaõóità matà syàt kalahàntaritàbhisàrikà caiva ||SRs_1.207|| kathità ca vipralabdhà svàdhãna-patis tathà cànyà | 122 ÷çïgàra-kçtàvasthàbhedàt tà÷ càùñadhà bhinnàþ ||SRs_1.208|| tatra proùita-patikà- dåra-de÷aü gate kànte bhavet proùita-bhartçkà | 123 asyàs tu jàgaraþ kàr÷yaü nimittàdi-vilokanam ||SRs_1.209|| màlinyam anavasthànaü pràyaþ ÷ayyà-niveùaõam | 124 jàóya-cintà-prabhçtayo vikriyàþ kathità budhaiþ ||SRs_1.210|| 125ab yathà mama- dåre tiùñhati so' dhunà priyatamaþ pràpto vasantodayaþ kaùñaü kokila-kåjitàni sahasà jàtàni dambholayaþ | aïgàny apy ava÷àni yànti tanutàü yàtãva me cetanà hà kaùñaü mama duùkçtasya mahimà candro' pi caõóàyate ||SRs_1.211|| atha vàsaka-sajjikà- bharatàdayair abhidadhe strãõàm vàras tu vàsakaþ | 125cd svavàsaka-va÷àt kànte sameùyati gçhàntaram ||SRs_1.212|| sajjã-karoti càtmànaü yà sà vàsaka-sajjikà | 126 asyàs tu ceùñàþ samparka-manoratha-vicintanam ||SRs_1.213|| sakhã-vinodo hçl-lekho muhur dåti-nirãkùaõam | 127 priyàbhigamana-màrgàbhivãkùaõa-pramukhà matàþ ||SRs_1.214|| 128ab yatha mamaiva- kelã-gçhaü gamita-÷ayanaü bhåùitaü càtma-dehaü dar÷aü dar÷aü dayita-padavãü sàdaraü vãkùamàõà | kàma-krãóàü manasi vividhàü bhàvinã kalpayantã sàraïgàkùã raõa-raõikayà niþ÷vasantã samàste ||SRs_1.215|| atha virahotkaõñhità- anàgasi priyatame cirayaty utsukà tu yà | 128 virahotkaõñhità bhàva-vedibhiþ sà samãrità ||SRs_1.216|| asyàs tu ceùñà hçt-tàpo vepathu÷ càïga-sàdanam | 129 aratir bàùpa-mokùa÷ ca svàvasthà-kathanàdayaþ ||SRs_1.217|| 130ab yathà mamaiva- cirayati manaþ-kànte kàntà niràgasi sotsukà madhu malayajaü màkandaü và nirãkùitum akùamà | galita-palitaü no jànãte karàd api kaïkaõaü parabhçta-rutaü ÷rutvà bàùpaü vimu¤cati vepate ||SRs_1.218|| atha khaõóità- ullaïghya samayaü yasyàþ preyàn anyopabhogavàn | 130cd bhoga-lakùmà¤citaþ pràtar àgacchet sà hi khaõóità ||SRs_1.219|| asyàs tu cintà niþ÷vàsas tåùõãü-bhàvo' ÷ru-mocanam | 131 kheda-bhrànty-asphuñàlàpà ity àdyà vikriyà matàþ ||SRs_1.220|| yathà mamaiva- prabhàte pràõe÷aü nava-madana-mudràïkita-tanuü vadhår dçùñvà roùàt kim api kuñilaü jalpati muhuþ | muhur dhatte cintàü muhur api paribhràmyati muhur vidhatte niþ÷vàsaü muhur api ca bàùpaü visçjati ||SRs_1.221|| atha kalahàntarità- yà sakhãnàü puraþ pàda-patitaü vallabhaü ruùà | 132 nirasya pa÷càt tapati kalahàntarità hi sà ||SRs_1.222|| asyàs tu bhrànti-saülàpau moho niþ÷vasitaü jvaraþ | 133 muhuþ pralàpa ity àdyà iùñà÷ ceùñà manãùibhiþ ||SRs_1.223|| yathà mamaiva- niþ÷aïkà nitaràü nirasya dayitaü pàdànataü preyasã kopenàdya kçtaü mayà kim idam ity àrtà sakhãü jalpati | sodvegaü bhramati kùipaty anudi÷aü dçùñiü vilolàkulàü ramyaü dveùñi muhur muhuþ pralapati ÷vàsàdhikaü mårcchati ||SRs_1.224|| atha abhisàrikà (svãyà)- madanànala-santaptà yàbhisàrayati priyam | 134 jyotsnà-tàmasvinã yàna-yogyàmbara-vibhåùaõà ||SRs_1.225|| svayaü vàbhisared yà tu sà bhaved abhisàrikà | 135 asyàþ santàpa-cintàdyà vikriyàs tu yathocitam ||SRs_1.226|| kàntàbhisaraõae svãyà lajjànà÷àdi-÷aïkayà | 136 vyàghra-huïkàra-santrasta-mçga-÷àva-vilocanà ||SRs_1.227|| nãlyàdi-rakta-vasana-racitàïgàvaguõñhanà | 137 svàïge vilãnàvayavà niþ÷abdaü pàda-càriõã ||SRs_1.228|| susnigdhaika-sakhã-màtra-yuktà yàti samutsukà | 138 mçùà priye tu nidràõe pàr÷ve tiùñhati ni÷calà ||SRs_1.229|| garvàtireka-nibhçtà ÷ãtaiþ srag-dàma-candanaiþ | 139 bhàvaj¤à bodhayaty enaü tad-bhàvàvekùaõotsukà ||SRs_1.230|| yathà- tamaþ-savarõaü vidadhe vibhåùaõaü ninàda-doùeõa nunoda nåpuram | pratãkùituü na sphuña-candrikà-bhayàd iyeùa dåtãm abhisàrikà-janaþ ||SRs_1.231|| yathà và- mallikà-màla-bhàriõyaþ sarvàïgãõàrdra-candanàþ | kùaumavatyo na lakùyante jyotsnàyàm abhisàrikà ||SRs_1.232|| (kàvyàdar÷a 2.213) (anyàïganàbhisàrikà-kanyakà) svãyàvat kanyakà j¤eyà kàntàbhisaraõa-krame ||SRs_1.233|| 140 (ve÷yàbhisàrikà) ve÷yàbhisàrikà tv eti hçùñà vai÷ika-nàyakam | àvirbhåta-smita-mukhã mada-ghårõita-locanà ||SRs_1.234|| 141 anuliptàkhilàïgã ca vicitràbharaõànvità | snehàïkurita-romà¤ca-sphuñãbhåta-manobhavà ||SRs_1.235|| 142 saüveùñità parijanair bhogopakaraõànvitaiþ | ra÷anàràva-màdhurya-dãpitànaïga-vaibhavà ||SRs_1.236|| 143 caraõàmbuja-saülagna-maõi-ma¤jãra-ma¤julà | eùà ca mçdu-saüspar÷aiþ ke÷a-kaõóåyanàdibhiþ | 144 prabodhayati tad-bodhe praõayàt kupitekùaõà ||SRs_1.237|| yathà mama- màsi madhau candràtapa-dhavalàyàü ni÷i sakhã-janàlàpaiþ | madanàturàbhisarati praõayavatã yaü sa eva khalu dhanyaþ ||SRs_1.238|| atha preùyàbhisàrikà- bàhu-vikùepa-lulita-srasta-dhammilla-mallikà | 145 calita-bhrå-vikàràdi-vilàsa-lalitekùaõà ||SRs_1.239|| maireyàviratàsvàda-mada-skhalita-jalpità | 146 preùyàbhiyàti dayitaü ceñãbhiþ saha garvità ||SRs_1.240|| priyaü kaïkaõa-nikvàõa-ma¤ju-vyajana-vãjanaiþ | 147 vibodhya nirbhartsayati nàsàbhaïga-puraþsaram ||SRs_1.241|| yathà- srasta-srak-kabarã-bharaü salalita-bhråval-lihàlàmadà- vyaktàlàpam itas tataþ pratipadaü vikùipta-bàhàlatà | sotkaõñhaü dayitàbhisçtya ÷ayitaü kàntaü kvaõat-kaïkaõa- kvàõena pratibodhya bhartsayati yaü dhanyaþ sa ekaþ pumàn ||SRs_1.242|| atha vipralabdhà- kçtvà saïketam apràpte daivàd vyathità tu yà | 148 vipralabdheti sà proktà budhair asyàs tu vikriyà | nirveda-cintà-khedà÷ru-mårcchà-niþ÷vasanàdayaþ ||SRs_1.243|| 149 yathà mamaiva- candra-bimbam udayàdrim àgataü pa÷ya tena sakhi va¤cità vayam | atra kiü nija-gçhaü nayasva màü tatra và kim iti vivyathe vadhåþ ||SRs_1.244|| atha svàdhãna-bhartçkà- svàyattàsanna-patikà hçùñà svàdhãna-vallabhà | asyàs tu ceùñàþ kathitàþ smara-påjà-mahotsavaþ | 150 vana-keli-jala-krãóà-kusumàpacayàdayaþ ||SRs_1.245|| yathà mamaiva- salãlaü dhammille dara-hasita-kahlàra-racanàü kapole sotkampaü mçga-mada-mayaü patra-tilakam | kucàbhoge kurvan lalita-makarãü kuïkuma-mayãü yuvà dhanyaþ so' yaü madayati ca nityaü priyatamàm ||SRs_1.246|| uttamà madhyamà nãcety evaü sarvàþ striyas tridhà ||SRs_1.247|| 151 tatrottamà- abhijàtair bhoga-tçptair guõibhir yà ca kàmyate | gçhõàti kàraõe kopam anunãtà prasãdati ||SRs_1.248|| 152 vidadhaty apriyaü patyau svayam àcarati priyam | vallabhe sàparàdhe' pi tåùõãü tiùñhati sottamà ||SRs_1.249|| 153 atha madhyamà- puüsaþ svayaü kàmayate kàmyate yà ca tair vadhåþ | sakrodhe krudhyati muhuþ sànçte' nçta-vàdinã ||SRs_1.250|| 154 sàpakàre' pakartrã syàt snigdhe snihyati vallabhe | evam àdi-guõopetà madhyamà sà prakãrtità ||SRs_1.251|| 155 atha nãcà- akasmàt kupyati ruùaü pràrthitàpi na mu¤cati | suråpaü và kuråpaü và guõavantam athàguõam ||SRs_1.252|| 156 sthaviraü taruõaü vàpi yà và kàmayate muhuþ | ãrùyà-kopa-vivàdeùu niyatà sàdhamà smçtà ||SRs_1.253|| 157 àsàm udàharaõàni lokata evàvagantavyàni | svãyà trayoda÷a-vidhà vividhà ca varàïganà | vai÷ikaivaü ùoóa÷adhà tà÷ càvasthàbhir aùñabhiþ ||SRs_1.254|| 158 ekaikam aùñadhà tàsàm uttamàdi-prabhedataþ | traividhyam evaü sa-catura÷ãtis tri÷atã bhavet ||SRs_1.255|| 159 avasthà-trayam eveti kecid àhuþ para-striyàþ ||SRs_1.256|| yathà- try-avasthaiva para-strã syàt prathamaü virahonmanàþ | tato ‘bhisàrikà bhåtvàbhisarantã vrajet svayaü ||SRs_1.257|| saïketàc cet paribhraùñà vipralabdhà bhavet punaþ | paràdhãna-patitvena nànyàvasthàtra saïgatà ||SRs_1.258|| iti | (bhàva-prakà÷a) atha nàyikà-sahàyàþ- àsàü dåtyaþ sakhã ceñã liïginã prative÷inã | 160 dhàtreyã ÷ilpakàrã ca kumàrã kathinã tathà | kàrur vipra÷nikà ceti netç-mitra-guõànvitàþ ||SRs_1.259|| 161 liïginã paõóita-kau÷ikyàdiþ | prative÷inã samãpa-gçha-vartinã | ÷ilpa-kàrã vãõà-vàdanàdi-nipuõà | kàrå rajakyàdiþ | vipra÷nikà daivaj¤à | ÷eùàþ prasiddhàþ | itara-rasàlambanànàm anati-niråpaõãyatayà pçthak-prakaraõàrambhasyànupayogàt tat-tad-rasa-prasaïga eva niråpaõaü kariùyàmaþ || iti nàyikà-prakaraõam || atha ÷çïgàrasyoddãpana-vibhàvaþ- uddãpanaü caturdhà syàd àlambana-samà÷rayam | guõa-ceùñàlaïkçtayas tañasthà÷ ceti bhedataþ ||SRs_1.260|| 162 tatra guõàþ- yauvanaü råpa-làvaõye saundaryam abhiråpatà | màrdavaü saukumàryaü cety àlambana-gatà guõàþ ||SRs_1.261|| 163 tatra yauvanam- sarvàsàm api nàrãõàü yauvanaü tu caturvidham | pratiyauvanam etàsàü ceùñitàni pçthak pçthak ||SRs_1.262|| 164 tatra prathama-yauvanam- ãùac-capala-netràntaü smara-smera-mukhàmbujam | sa-garva-jarajogaõóam asamagràruõàdharam ||SRs_1.263|| 165 làvaõyodbheda-ramyàïgaü vilasad-bhàva-saurabham | unmãlitàïkura-kucam asphuñàïgaka-sandhikam ||SRs_1.264|| 166 prathamaü yauvanaü tatra vartamànà mçgekùaõà | apekùate mçdu-spar÷aü sahate noddhatàü ratim ||SRs_1.265|| 167 sakhã-keli-ratà svàïga-saüskàra-kalitàdarà | na kopa-harùau bhajate sapatnã-dar÷anàdiùu | 168 nàtirajyati kàntasya saïgame kiü tu lajjate ||SRs_1.266|| yathà- vistàrã stana-bhàra eùa gamito na svocitàm unnatiü rekhodbhàsi tathà vali-trayam idaü na spaùña-nimnottam | madhye' syà çju-ràyatàrdha-kapi÷à romàvalã dç÷yate ramyaü yauvana-÷ai÷ava-vyatikaronmi÷raü vayo vartate ||SRs_1.267|| (da÷aråpakàvaloke' pi uddhçtam idam) asyà÷ ceùñà, yathà mamaiva- àvirbhavat-prathama-dar÷ana-sàdhvasàni sàvaj¤am àdçta-sakhã-jana-jalpitàni | sa-vyàja-kopa-madhuràõi gireþ sutàyà vaþ pàntu nåtana-samàgama-ceùñitàni ||SRs_1.268|| atha dvitãya-yauvanam- stanau pãnau tanur madhyaþ pàõipàdasya raktimà | 169 årå karikaràkàràv aïgaü vyaktàïga-sandhikam | nitambo vipulo nàbhir gabhãrà jaghanaü ghanam ||SRs_1.269|| 170 vyaktà romàvalã snaigdhyam aïga-ke÷aradàkùiùu | dvitãya-yauvane tena kalità vàma-locanà ||SRs_1.270|| 171 sakhãùu svà÷ayaj¤àsu snigdhà pràyeõa màninã | na prasãdaty anunaye sapatnãùv abhyasåyinã ||SRs_1.271|| 172 nàparàdhàn viùahate praõayerùyàkaùàyità | rati-keliùv anibhçtà ceùñate garvità rahaþ ||SRs_1.272|| 173 yathà- tanvã ÷yàmà ÷ikharã-da÷anà pakva-bimbàdharauùñhã madhye kùàmà cakita-hariõã-prekùaõà nimna-nàbhiþ | ÷roõã-bhàràd alasa-gamanà stoka-namrà stanàbhyàü yà tatra syàd yuvatã-viùaye sçùñir àdyaiva dhàtuþ ||SRs_1.273|| [me.då. 2.22] atha tçtãya-yauvanam- asnigdhatà nayanayor gaõóayor mlàna-kàntità | vicchàyatà khara-spar÷o' py aïgànàü ÷lathatà manàk ||SRs_1.274|| 174 adhare masçõo ràgas tçtãye yauvane bhavet | tatra strãõàm iyaü ceùñà rati-tantra-vidagdhatà ||SRs_1.275|| 175 vallabhasyàparityàgas tadàkarùaõa-kau÷alam | anàdaro' paràdheùu sapatnãùv apy amatsaraþ ||SRs_1.276|| 176 yathà ànanda-ko÷a-prahasane- vaktraiþ prayatna-vikacair valibhai÷ ca gaõóair madhyai÷ ca màüsalataraiþ ÷ithilair urojaiþ | ghaõñà-pathe ratipater api nånam età vçnta÷lathàni kusumàni vióambayanti ||SRs_1.277|| atha caturtha-yauvanam- jarjaratvaü stana-÷roõi-gaõóoru-jaghanàdiùu | nirmàüsatà ca bhavati caturthe yauvane striyàþ ||SRs_1.278|| 177 tatra ceùñà rati-vidhàv anutsàho' samarthatà | sapatnãùv ànukålyaü ca kàntenàviraha-sthitiþ ||SRs_1.279|| 178 yathà ànanda-ko÷a-prahasane- kùàmai÷ ca gaõóa-phalakair viralai÷ ca dantair lambaiþ kucair gata-kathà-pracuraiþ prasaïgaiþ | aïgair ayatna-÷ithilai÷ ca kadàpy asevyà bhartuþ paõàn abhilaùanty ahahàlasàïgyaþ ||SRs_1.280|| tatra ÷çïgàra-yogyatvaü sarasàhlàda-kàraõam | àdya-dvitãyayor eva na tçtãya-caturthayoþ ||SRs_1.281|| 179 atha råpam- aïgàny abhåùitàny eva prakùepàdyair vibhåùaõaiþ | yena bhåùitavad bhàti tad råpam iti kathyate ||SRs_1.282|| 180 yathà- sthàtuü vimuktàbharaõà vimàlyà bhåyo' sahà bhåùayituü ÷arãram | agàd bahiþ kàcid udàra-råpà yàü vãkùya lajjàü dadhire sabhåùàþ ||SRs_1.283|| atha làvaõyam- muktàphaleùu chàyàyàs taralatvam ivàntarà | pratibhàti yad aïgeùu làvaõyaü tad ihocyate ||SRs_1.284|| 181 yathà- aïgeùu sphañikàdar÷a-dar÷anãyeùu jçmbhate | amalà komalà kàntir jyotsneva pratibimbità ||SRs_1.285|| atha saundaryam- aïga-pratyàngakànàü yaþ sannive÷o yathocitam | susliùña-sandhi-bandhaþ syàt tat saundaryam itãryate ||SRs_1.286|| 182 yathà- dãrghàkùaü ÷arad-indu-kànti-vadanaü bàhå natàvaüsayoþ saïkùiptaü nivióonnata-stanam uraþ pàr÷ve pramçùñe iva | madhyaþ pàõim ito nitambi jaghanaü pàdàvaràlaïgulã chando nartayitur yathaiva manasi ÷liùñaü tathàsyà vapuþ ||SRs_1.287|| (màlavikàgni-mitram 2.3) atha abhiråpatà- yadàtmãya-guõotkarùair vastv anyan nikaña-sthitam | sàråpyaü nayati pràj¤air àbhiråpyaü tad ucyate ||SRs_1.288|| 183 yathà- eko' pi traya iva bhàti kanduko' yaü kàntàyàþ karatala-ràga-rakta-raktaþ | bhåmau tac-caraõa-nakhàü÷u-gaura-gauraþ khasthaþ san nayana-marãci-nãla-nãlaþ ||SRs_1.289|| (bhoja-caritre 298) atha màrdavam- spçùñaü yatràïgam aspçùñam iva syàn màrdavaü hi tat ||SRs_1.290|| 184ab yathà- yàbhyàü dukålàntara-lakùitàbhyàü visraüsate snaigdhya-guõena dçùñiþ | nirmàõa-kàle' pi tatas tad-årvoþ saüspar÷a-÷aïkà na vidheþ karàbhyàm ||SRs_1.291|| atra amårtàpi dçùñir visraüsate | mårtau karau kim uteti ÷lakùõatvàti÷aya-kathanàn màrdavam | atha saukumàryam- yà spar÷àsahatàïgeùu komalasyàpi vastunaþ | 184cd tat saukumàryaü tredhà syàn mukhya-madhyàdhama-kramàt ||SRs_1.292|| atha uttama-saukumàryam- aïgaü puùpàdi-saüspar÷àsahaü yena tad uttamam ||SRs_1.293|| 185 yathà- mahàrha-÷ayyà-parivartana-cyutaiþ svake÷a-puùpair api yà sma dåyate | a÷eta sà bàhu-latopadhàyinã niùeduùã sthaõóila eva kevale ||SRs_1.294|| [ku.saü. 5.12] atra yadyapy uttaràrdhe sthaõóila-spar÷a-sahatvam uktam | tathàpi sthiràgrahasyaiva manasaþ kle÷a-sahiùõutvaü pratãyate na punaþ ÷arãrasyety atrottama-saukumàryam upapadyate | atha madhyama-saukumàryam- na saheta kara-spar÷aü yenàïgaü madhyamaü hi tat ||SRs_1.295|| 186ab yathà- làkùàü vidhàtum avalambita-màtram eva sakhyàþ kareõa taruõàmbuja-komalena | kasyà÷cid agra-padam à÷u babhåva raktaü làkùà-rasaþ punar abhån na tu bhåùaõàya ||SRs_1.296|| (utprekùà-vallabhasyeti såkti-muktàvaliþ) atha adhama-saukumàryam- yenàïgamàtapàdãnàm asahaü tad ihàdhamam ||SRs_1.297|| 186 yathà- àmodam àmodanam àdadhànaü nilãna-nãlàlaka-ca¤carãkam | kùaõena padmà-mukha-padmam àsãt tviùà raveþ komalayàpi tàmram ||SRs_1.298|| tac-ceùñà lãlà-vilàsàdayaþ | te' py anubhàva-prakaraõe vakùyante | atha alaïkçtiþ- caturdhàlaïkçtir vàso-bhåùà-màlyànulepanaiþ ||SRs_1.299|| 187ab tatra vastràlaïkàro, yathà- kùãroda-veleva saphena-pu¤jà paryàpta-candreva ÷arat-triyàmà | navaü nava-kùauma-nivàsinã sà bhåyo babhau darpaõam àdadhànà ||SRs_1.300|| [ku.saü. 7.26] bhåùàlaïkàro, yathà- sà sambhavadbhiþ kusumair lateva jyotirbhir udyadbhir iva triyàmà | sarid vihaïgair iva lãyamànair àmucyamànàbharaõà cakà÷e ||SRs_1.301|| [ku.saü. 7.27] màlyànulepanàlaïkàro, yathà- àlolair anumãyate madhukaraiþ ke÷eùu màlya-grahaþ kàntiþ kàpi kapolayoþ prathayate tàmbålam antargatam | aïgànàm anubhåyate parimalair àlepana-prakriyà veùaþ ko' pi vidagdha eùa sudç÷aþ såte sukhaü cakùuùoþ ||SRs_1.302|| atha tañasthàþ- tañasthà÷ candrikà dhàrà-gçha-candrodayàv api | 187 kokilàlàpam àkanda-manda-màruta-ùañ-padàþ | latà-maõóapa-bhågeha-dãrghikà-jala-dàravàþ ||SRs_1.303|| 188 pràsàda-garbha-saïgãta-krãóàdri-sarid-àdayaþ | evam åhyà yathà kàlam upabhogopayoginaþ ||SRs_1.304|| 189 tatra candrikàya uddãpanatvam, yathà- duràsade candrikayà sakhã-gaõai- rlatàli-ku¤je lalità nigåhità | cakora-ca¤cu-cyuta-kaumudã-kaõaü kuto' pi dçùñvà bhajati sma mårcchanàm ||SRs_1.305|| dhàrà-gçhasya, yathà- sà candrakàntàm api candra-kànta- vedãm adhiùñhàtum apàrayantã | dhàrà-gçhaü pràpya tad apy anaïga- ghoràsidhàrà-gçham anvamaüsta ||SRs_1.306|| candrodayasya, yathà- candra-bimbam udayàdrim àgataü pa÷ya tena sakhi va¤cità vayam | atra kiü nija-gçhaü nayasva màü tatra và kim iti vivyathe vadhåþ ||SRs_1.307|| kokilàlàpasya, yathà- cåtàïkuràsvàda-kaùàya-kaõñhaþ puüskokilo yan madhuraü cukåja | manasvinã-màna-vighàta-dakùaü tad eva jàtaü vacanaü smarasya ||SRs_1.308|| [ku.saü. 3.32] màkandasya, yathà- cira-làlita eùa bàla-cåtaþ svakaràvarjita-kumbha-vàri-sekaiþ | kusumàyudha-sàyakàn prasåte payasà pannaga-vardhanü tad etat ||SRs_1.309|| màkanda ity a÷okàdãnàm upalakùaõam | manda-màrutasya, yathà- bhç÷aü nipãto bujagàïganàbhir vinirgatas tad-garalena sàkam | tad anyathà cet katham akùiõot tàm adakùiõo dakùiõa-màtari÷và ||SRs_1.310|| ùañpada-svanasya, yathà- madhuvratànàü mada-mantharàõàü mantrair apårvair iva ma¤junàdaiþ | madhu÷riyo mànavatã-janànàü màna-grahoccàñanam àcaranti ||SRs_1.311|| latà-maõóapasya, yathà- eùà pågavanã praphulla-kusumà paryanta-cåta-drumà tan-madhye' pi sarovaraü nidhuvanàntànanda-mandànilam | tat-tãre kadalã-gçhaü vilasitaü tasyàntare mallikà- vallã-maõóapam atra sà sunayanà tvan-màrgam avekùate ||SRs_1.312|| bhågehasya, yathà- kàlàgarådgàra-sugandhi-gandha- dhåpàdhivàsà÷raya-bhå-gçheùu | na tatrasur màgha-samãraõebhyaþ ÷yàmàkucoùmà÷rayiõaþ pumàüsaþ ||SRs_1.313|| dãrghikàyà, yathà- etasmin mada-kala-mallikàkùa-pakùa- vyàdhåta-sphurad-uru-daõóa-puõóarãkàþ | bàùpàmbhaþ paripatanodgamàntaràle dç÷antàm avirahita-÷riyo vibhàgàþ ||SRs_1.314|| (màlatã-màdhava 9.14) jaladàravasya, yathà- manasvinãnàü manaso' pi mànas tathàpanãto ghana-garjitena | yathopagåóhàþ prathitàgaso' pi kùaõaü vidagdhàþ kupità ivàsan ||SRs_1.315|| atra jaladàrava-grahaõaü vidyud-àdãnàm apy upalakùaõam | vidyuto, yathà- varùàsu tàsu kùaõa-ruk-prakà÷à- dgopàïganà màdhavam àliliïga | vidyuc ca sà vãkùya tad-aïga-÷obhàü hrãõeva tårõaü jaladaü jagàhe ||SRs_1.316|| pràsàda-garbhasya, yathà- gopànasã-saü÷rita-barhiõeùu kapota-pàlã-stha-kapotakeùu | pràsàda-garbheùu rasàdvitãyo reme payodànila-durgameùu ||SRs_1.317|| saïgãtasya, yathà- màdhavo madhura-màdhavã-latà- maõóape pañu-rañan-madhuvrate | saüjagau ÷ravaõa-càru gopikà- màna-mãna-vaói÷ena veõunà ||SRs_1.318|| krãóàdrer, yathà- nãcair àkhyaü girim adhivases tatra vi÷ràma-hetos tvat-samparkàt pulakitam iva prauóha-puùpaiþ kadambaiþ | yaþ puõya-strã-rati-parimalodgàribhir nàgaràõàm uddàmàni prathayati ÷ilà-ve÷mabhir yauvanàni ||SRs_1.319|| [me.då. 1.26] sarito, yathà- athormi-màlonmada-ràja-haüse rodho-latà-puùpa-vahe sarayvàþ | vihartum icchà vanità-sakhasya tasyàmbhasi grãùma-sukhe babhåva ||SRs_1.320|| (ra.vaü. 16.54) ity àdy anyad apy udàhàryam | --o)0(o-- athànubhàvàþ- àlambana-gatà÷ ceùñà anubhàvà vivakùitàþ | bhàvaü manogataü sàkùàt sva-hetuü vya¤jayanti ye | te' nubhàvà iti khyàtà bhrå-kùepa-smitàdayaþ ||SRs_1.321|| 190 te caturdhà citta-gàtra-vàg-buddhyàrambha-sambhavàþ | tatra ca bhàvo hàvo helà ÷obhà kànti-dãptã ca ||SRs_1.322|| 191 pràgalbhyaü màdhuryaü dhairyaudàryaü ca cittajà bhàvàþ | nirvikàrasya cittasya bhàvaþ syàd àdi-vikriyà ||SRs_1.323|| 192 tatra bhàvaþ, tathoktaü hi pràktanair api- cittasyàvikçtiþ sattvaü vikçteþ kàraõe sati | tatràdyà vikriyà bhàvo bãjasyàdi-vikàravat ||SRs_1.324|| iti | (from øàradatanaya's Bhàva-prakà÷a) bhàvo, yathà mamaiva- bàlà prasàdhana-vidhau nidadhàti cittaü dattàdarà pariõaye maõi-putrikàõàm | sà ÷aïkate nija-sakhã-jana-manda-hàsair àlakùyate tad iha bhàvanavàvatàraþ ||SRs_1.325|| (above 1.154) atra pårvaü ÷ai÷avena rasànabhij¤asya cittasya prasàdhana-vidhitsà-pà¤càlikà-pariõayàdara-sakhã-jana-hàsa-÷aïkàdãnàü tat-prathamam eva sambhåtatvàd bhàvaþ | atha hàvaþ- grãvà-recaka-saüyukto bhrå-netràdi-vilàsa-kçt | bhàva ãùat-prakà÷o yaþ sa hàva iti kathyate ||SRs_1.326|| 193 yathà- dhàtrã-vacobhir dhvani-marma-garbhaiþ kùaõaü saroùa-smita-màtta-lajjà | pà¤càlikà-dvandvam ayojayat sà sambandhinã svasya sakhã-janasya ||SRs_1.327|| atra citta-vikàràõàü roùa-harùa-lajjàdãnàü kuñilekùaõa-smita-natànanatvàdibhir ãùat-prakà÷anàd ayaü hàvaþ | atha helà- nànà-vikàraiþ suvyaktaþ ÷çïgàràkçti-såcakaiþ | hàva eva bhaved dhelà lalitàbhinayàtmikà ||SRs_1.328|| 194 yathà- vivçõvatã ÷aila-sutà bhàvam aïgaiþ sphurad bàla-kadamba-kalpaiþ | sàcãkçtà càrutareõa tasthau mukhena paryasta-vilocanena ||SRs_1.329|| [ku.saü. 3.68] atra romà¤ca-mukha-sàcãkaraõa-paryasta-vilocanatvàdi-vikàrai÷ citta-vyàpàrasyàtiprakà÷atvena helà | tatra ÷obhà-- sà ÷obhà råpa-bhogàdyair yat syàd aïga-vibhåùaõam ||SRs_1.330|| 195ab yathà- a÷ithila-parirambhàd ardha-÷iùñàïga-ràgàm avirata-rata-vegàd aüsa-lamboru-cålãm | uùas i ÷ayana-gehàd uccalantãü skhalantãü kara-tala-dhçta-nãvãü kàtaràkùãü bhajàmaþ ||SRs_1.331|| atha kàntiþ-- ÷obhaiva kàntir àkhyàtà manmathàpyàyanojjvalà ||SRs_1.332|| 195cd yathà- uttiùñhantyà ratànte bharam uragapatau pàõinaikena kçtvà dhçtvà cànyena vàsaþ ÷ithilita-kavarã-bhàram aüse vahantyàþ | bhåyas tat-kàla-kànti-dviguõita-surata-prãtinà ÷auriõà vaþ ÷ayyàm àliïgya nãtaü vapur alasa-lasad-bàhu lakùmyàþ punàtu ||SRs_1.333|| (veõã-saühàra 1.3) atra pårva-ratànta-janitàyà vapuþ-kànter uttara-ratàrambha-hetutvàn manmathàpyàyakatvam | atha dãptiþ-- kàntir eva vayo-bhoga-de÷a-kàla-guõàdibhiþ | uddãpitàtivistàraü yàtà ced dãptir ucyate ||SRs_1.334|| 196 yathà- yatra strãõàü priyatama-bhujocchvàsitàliïgitànàm aïga-glàniü surata-janitàü tantu-jàlàvalambàþ | tvat-saürodhàpagama-vi÷ada÷ candra-pàdair ni÷ãthe vyàlumpanti sphuña-jala-lava-syandina÷ candra-kàntàþ ||SRs_1.335|| [meghadåta 2.9] atra priyatamàliïgana-saudha-jyotsnàdi-guõaiþ surata-glàni-vyàlopanàd uttara-suratotsàha-råpà dãptiþ pratãyate | atha pràgalbhyam-- niþ÷aïkatvaü prayogeùu pràgalbhyaü parikãrtyate ||SRs_1.336|| 197ab ÷iùyatàü nidhuvanopade÷inaþ ÷aïkarasya rahasi prapannayà | ÷ikùitaü yuvati-naipuõaü tayà yat tad eva guru-dakùiõã-kçtam ||SRs_1.337|| [ku.saü. 8.17] atra guru-dakùiõã-kçtam ity anena pratikaraõa-råpaü pràgalbhyaü pratãyate | atha màdhuryam-- màdhuryaü nàma ceùñànàü sarvàvasthàsu màrdavam ||SRs_1.338|| 197cd yathà- vàmaü sandhi-stimita-valayaü nyasya hastaü nitambe kçtvà ÷yàmàviñapa-sadç÷aü srasta-muktaü dvitãyam | pàdàïguùñhàlulita-kusume kuññime pàtitàkùaü nçttàd asyàþ sthitam atitaràü kàntam çjvàyatàrdham ||SRs_1.339|| (màlavikàgni-mitram 2.6) atra pàdàïguùñhena kusuma-lolanàdi-kriyàõàü nçttànta-pari÷ràntàv api càrutvàn[*4] màdhuryam | [*4] Note that càrutà, as found in Ujjvala-nãlamaõi, is the word used here in the place of màrdava. atha dhairyam- sthirà cittonnatir yà tu tad dhairyam iti saüj¤itam ||SRs_1.340|| 198ab yathà- atha vi÷vàtmane gaurã sandide÷a mithaþ sakhãm | dàtà me bhåtbhçtàü nàthaþ pramàõãkriyatàm iti ||SRs_1.341|| [ku.sam. 6.1] atha audàryam- audàryaü vinayaü pràhuþ sarvàvasthànugaü budhàþ ||SRs_1.342|| 198cd yathà- kalyàõa-buddher athavà tavàyaü na kàma-càro mayi ÷aïkanãyaþ | mamaiva janmàntara-pàtakànàü vipàka-visphårjathur aprasahyaþ ||SRs_1.343|| (ra.vaü. 14.62) atrànaparàdhe' pi niùkàsayato ràmasyànupàlambhàt sãtàyà audàryaü pratãyate | sarvàvasthà-samatvàviditeïgitàkàratva-råpayor lakùaõayo÷ citta-dhairya evàntarbhåtatvàt bhoja-ràja-lakùitau sthairya-gàmbhãrya-råpàv anyau dvau cittàrambhau càsmad-ukte dhairya evàntarbhåtàv iti da÷aiva cittàrambhàþ | atha gàtràrambhàþ- lãlà vilàso vicchittir vibhramaþ kilaki¤citam | moññàyitaü kuññamitaü bibboko lalitaü tathà | 199 vihçtaü ceti vij¤eyà yoùitàü da÷a gàtrajàþ ||SRs_1.344|| tatra lãlà- priyànukaraõaü yat tu madhuràlàpa-pårvakaiþ | 200 ceùñitair gatibhir và syàt sà lãleti nigadyate ||SRs_1.345|| yathà- duùña-kàliya tiùñhàdya kçùõo' ham iti càparà | bàhum àsphoñya kçùõasya lãlà-sarvasvam àdade ||SRs_1.346|| [vi.pu. 5.13.27] atha vilàsaþ- priya-sampràpti-samaye bhrå-netrànana-karmaõàm | 201 tàtkàliko vi÷eùo yaþ sa vilàsa itãritaþ ||SRs_1.347|| yathà- bàlà sakhã-tanu-latàntarità bhavantam àlokya mugdha-madhurair alasair apàïgaiþ | siüha-kùamà-ramaõa cittaja-mohanàstrair lakùmãr abhitti-likhiteva ciraü samàste ||SRs_1.348|| atha vicchittiþ- àkalpa-kalpanàlpàpi vicchittir atikànti-kçt ||SRs_1.349|| 202 yathà- àlolair avagamyate madhukaraiþ ke÷eùu màlya-grahaþ kàntiþ kàpi kapolayoþ prathayate tàmbålam antargatam | aïgànàm anumãyate parimalair àlepana-prakriyà veùaþ ko' pi vidagdha eùa sudç÷aþ såte sukhaü cakùuùoþ ||SRs_1.350|| atha vibhramaþ- priyà-gamana-velàyàü madanàve÷a-sambhramàt | vibhramo' ïgada-hàràdi-bhåùà-sthàna-viparyayaþ ||SRs_1.351|| 203 yathà- cakàra kàcit sita-candanàïke kà¤cã-kalàpaü stana-bhàra-yugme | priyaü prati preùita-dçùñir anyà nitamba-bimbe ca babandha hàram ||SRs_1.352|| atha kilaki¤citam- ÷oka-roùà÷ru-harùàdeþ saïkaraþ kila-ki¤citam ||SRs_1.353|| 204ab yathà- dattaü ÷rutaü dyåta-paõaü sakhãbhyo vivakùati preyasi ku¤cita-bhråþ | kaõñhaü karàbhyàm avalambya tasya mukhaü pidhatte sma kapolakena ||SRs_1.354|| yathà và- rati-krãóà-dyåte katham api samàsàdya samayaü mayà labdhe tasyàþ kvaõita-kala-kaõñhàrdham adhare | kçta-bhrå-bhaïgàsau prakañita-vilakùàrdha-rudita- smita-krodhodbhràntaü punar api vidadhyàn mayi mukham ||SRs_1.355|| (dhanikasya avalokaþ to da.rå. 2.39) atha moññàyitam- svàbhilàùa-prakañam moññàyitam itãritam ||SRs_1.356|| 204 yathà mamaiva- àkarõya karõa-yugalaika-rasàyanàni tanvyà priyasya gaditàni sakhã-kathàsu | àlola-kaïkaõa-jhaõatkaraõàbhiràmam àvellite bhuja-late lalitàïga-bhaïgam ||SRs_1.357|| atha kuññamitam- ke÷àdharàdi-grahaõe modamàne' pi mànase | duþkhiteva bahiþ kupyed yatra kuññamitaü hi tat ||SRs_1.358|| 205 yathà-- pàõi-pallava-vidhånanam antaþ- ÷ãtkçtàni nayanàrdha-nimeùàþ | yoùitàü rahasi gadgada-vàcàm astratàm upayayur madanasya ||SRs_1.359|| [kiràña 9.50] atra rahasãti sàmànya-såcitànàü ke÷àdhara-grahaõàdãnàü kàrya-bhåtaiþ pàõi-pallava-vidhånana-sãtkçtàdibhir bahir eva kopasya pratãyamànatvàt kuññamitam | atha bibbokaþ- iùñe' py anàdaro garvàn mànàd bibboka ãritaþ ||SRs_1.360|| 206ab garvàd, yathà- puüsànunãtà ÷ata-sàma-vàdair garvàn nirãheva cucumba kàcit | arthànabhãùñàn api vàma-÷ãlàþ striyaþ paràrthàn iva kalpayanti ||SRs_1.361|| mànàd, yathà- nirvibhujya da÷ana-cchadaü tato vàci bhartur avadhãraõà-parà | ÷aila-ràja-tanayà samãpagàm àlalàpi vijayàm ahetukam ||SRs_1.362|| [ku.saü. 8.49] atra sandhyà-nimittaü mànàd anàdareõa bibbokaþ | atha lalitam- vinyàsa-bhaïgi-raïgànàü bhrå-vilàsa-manoharàþ |206 sukumàrà bhaved yatra lalitaü tad-udãritam ||SRs_1.363|| yathà- caraõa-kamala-kàntyà dehalãm arcayantã kanaka-maya-kavàñaü pàõinà kampayantã | kuvalaya-mayam akùõà toraõaü pårayantã varatanur iyam àste mandirasyeva lakùmãþ ||SRs_1.364|| atha vihçtam- ãrùyayà màna-lajjàbhyàü na dattaü yogyam uttaram | 207 kriyayà vyajyate yatra vihçtaü tad udãritam ||SRs_1.365|| ãrùyayà, yathà- tathàgatàyàü parihàsa-pårvaü sakhyàü sakhã vetra-bhçd àbabhàùe | àrye vrajàvo' nyata ity athainàü vadhår asåyàkuñilaü dadar÷a ||SRs_1.366|| atra na vrajàva ity uttaram adattvà kuñila-dar÷anenaiva vya¤janàd vihçtam | mànena, yathà- adyàpi tan-manasi samparivartate me ràtrau mayi kùutavati kùiti-pàla-putryà | jãveti maïgala-vacaþ parihçtya roùàt karõe' rpitaü kanaka-patram anàlapantyà ||SRs_1.367|| [caura-pa¤cà÷ikà 11] lajjayà, yathà- apy avastuni kathà-pravçttaye pra÷na-tatparam anaïga-÷àsanam | vãkùitena parigçhya pàrvatã mårdha-kampamayam uttaraü dadau ||SRs_1.368|| [ku.saü. 8.6] itthaü ÷rã-siüha-bhåpena sattvàlaïkàra-÷àlinà | 208 kathitàþ sattvajàþ strãõàm alaïkàràs tu viü÷atiþ ||SRs_1.369|| sattvàd da÷aiva bhàvàdyà jàtà lãlàdayas tu na | 209 ato hi viü÷atir bhàvàþ sàttvikà iti nocitam ||SRs_1.370|| yujyate sàttvikatvaü ca bhàvàdi-sahacàriõaþ | 210 lãlàdi-da÷akasyàpi chatri-nyàya-balàt sphuñam ||SRs_1.371|| bhojena krãóitaü kelir ity anyau gàtrajau smçtau | 211 ato viü÷atir ity atra saïkhyeyaü nopapadyate ||SRs_1.372|| tathà hi lakùitam anenaiva ca- krãóitaü kelir ity anyau gàtràrambhàv udàhçtau | bàlya-yauvana-kaumàra-sàdhàraõa-vihàra-bhàk | vi÷eùaþ krãóitaü kelis tad eva dayità÷rayam ||SRs_1.373|| iti | udàhçtaü ca | krãóitaü, yathà- mandàkinã-saikata-vedikàbhiþ sà kandukaiþ kçtrima-putrakai÷ ca | reme muhur madhya-gatà sakhãnàü krãóà-rasaü nirvi÷atãva bàlye ||SRs_1.374|| [ku.saü. 7.29] kelir, yathà- vyapohituü locanato mukhànilair apàrayantaü kila puùpajaü rajaþ | payodhareõorasi kàcid unmanàþ priyaü jaghànonnata-pãvara-stanã ||SRs_1.375|| [kiràña 8.19] iti | atrocyate bhàva-tattva-vedinà siüha-bhåbhujà | 212 àdyaþ pràg eva bhàvàdi-samutpatte÷ ca ÷ai÷ave ||SRs_1.376|| kanyà-vinoda-màtratvàd anubhàveùu neùyate | 213 prema-visrambha-màtratvàn nànyasyàpy anubhàvatà | ato viü÷atir ity eùà saïkhyà saïkhyàvatàü matà ||SRs_1.377|| 214 atha pauruùa-sàttvikàþ- ÷obhà vilàso màdhuryaü dhairyaü gàmbhãryam eva ca | lalitaudàrya-tejàüsi sattva-bhedàs tu pauruùàþ ||SRs_1.378|| 215 tatra ÷obhà- nãce dayàdhike spardhà ÷auryotsàhau ca dakùatà | yatra prakañatàü yànti sà ÷obheti prakãrtità ||SRs_1.379|| 216 nãce dayàdhike spardhà, yathà- kùudràþ santràsam enaü vijahitaharayo bhinna-÷akrebha-kumbhà yuùmad-gàtreùu lajjàü dadhati paramam amã sàyakàþ sampatantaþ | saumitre tiùñha pàtraü tvam api na hi ruùàü nanv ahaü meghanàdaþ ki¤cid bhrå-bhaïga-lãlà-niyamita-jaladhiü ràmam anveùayàmi ||SRs_1.380|| (hanuman-nàñake 12.2) atra prathamàrdhe kùudra-kapi-viùaye dayà, uttaràrdhe ràma-viùayà spardhà cendrajitaþ pratãyate | ÷aurye sattva-sàraþ | utsàhaþ sthairyam | dakùatà kùipra-kàritvam | eùàü nàyaka-guõa-niråpaõàvasara evodàharaõàni dar÷itàni | atha vilàsaþ- vçùabhasyeva gambhãrà gatir dhãraü ca dar÷anam | sasmitaü ca vaco yatra sa vilàsa itãritaþ ||SRs_1.381|| 217 gambhãra-gamanaü, yathà- tàn arghyàn arghyam àdàya dåraü pratyudyayau giriþ | namayan sàra-gurubhiþ pàda-nyàsair vasundharàm ||SRs_1.382|| [ku.saü. 6.50] dhãra-dçùñir, yathà- tat gambhãraü vinivartitena prabhàta-païkeruha-bandhureõa | apa÷yad akùõà madhumàtmajanmà pratyàbabhàùe sa ca daitya-dåtam ||SRs_1.383|| sasmitaü vaco, yathà- dyotitàntaþ-sabhaiþ kunda-kuómalàgra-dataþ smitaiþ | snapitevàbhavat tasya ÷uddha-varõà sarasvatã ||SRs_1.384|| (màgha. 2.7) atha màdhuryam- tan màdhuryaü yatra ceùñà-dçùñy-àdeþ spçhaõãyatà ||SRs_1.385|| 218ab ||SRs_1.386|| MISSING yathà- çjutàü nayataþ smaràmi te ÷aram utsaïga-niùaõõa-dhanvanaþ | madhunà saha sasmitàü kathàü nayanopànta-vilokitaü ca yat ||SRs_1.387|| [ku.saü. 4.23] dhairya-gàmbhãrye tu nàyaka-guõa-varõanàvasara evokte | atha lalitam- ÷çïgàra-pracurà ceùñà yatra tal lalitaü bhavet ||SRs_1.388|| 218cd yathà- kapole jànakyàþ karikala-bhadanta-dyuti-muùi smara-smeraü gaõóoóóamara-pulakaü vaktra-kamalam | muhuþ pa÷yan ÷çõvan rajanicara-senà-kalakalaü jañàjåña-granthiü draóhayati raghåõàü parivçóhaþ ||SRs_1.389|| (hanuman-nàñake 1.19) audàrya-tejasor api nàyaka-prasaïga eva lakùaõodàharaõe prokte | atra gàmbhãrya-dhairye dve cittaje gàtrajàþ pare | eke sàdhàraõàn etàn menire citta-gàtrayoþ ||SRs_1.390|| 219 atha vàg-àrambhàþ- àlàpa÷ ca vilàpa÷ ca saülàpa÷ ca pralàpakaþ | anulàpàpalàpau ca sande÷a÷ càtide÷akaþ ||SRs_1.391|| 220 nirde÷a÷ copade÷a÷ càpade÷o vyapade÷akaþ | evaü dvàda÷adhà proktà kãrtità vàg-àrambhà vicakùaõaiþ ||SRs_1.392|| 221 tatra àlàpaþ- tatràlàpaþ priyoktiþ syàt ||SRs_1.393|| 222a yathà mamaiva- kas te vàkyàmçtaü tyaktvà ÷çõoty anya-giraü budhaþ | sahakàra-rasaü tyaktvà nimbaü cumbati kiü ÷ukaþ ||SRs_1.394|| yathà và- dhatse dhàtur madhupa kamale saukhyam adhyàsikàyàü mugdhàkùãõàü vahasi mçdhunà kuntalenopamànam | càpe kiü ca vrajasi guõatàü ÷ambaràreþ kim anyat påjà-puùpaü bhavati bhavato bhukta-÷eùaü suràõàm ||SRs_1.395|| atha vilàpaþ- vilàpo duþkhajaü vacaþ ||SRs_1.396|| 222b yathà- sãtàü sva-hastena vane vimoktuü ÷rotuü ca tasyàþ paridevitàni | sukhena laïkà-samare mçtaü màm ajãvayan màrutir àtta-vairaþ ||SRs_1.397|| [ha.nà. 14.91] atha saülàpaþ- ukti-pratyuktimad-vàkyaü saülàpa iti kãrtitam ||SRs_1.398|| 222cd yathà- bhikùàü pradehi lalitotpala-patra-netre puùpiõy ahaü khalu suràsura-vandanãya | bàle tathà yadi phalaü tvayi vidyate me vàkyair alaü phala-bhug ã÷a paro' sti yàhi ||SRs_1.399|| atha pralàpaþ-- vyarthàlàpaþ pralàpaþ syàt ||SRs_1.400|| 223a yathà- mukhaü tu candra-pratimaü timaü timaü stanau ca pãnau kañhinau ñhinau ñhinau | kañir vi÷àlà rabhasà bhasà bhasà aho vicitraü taruõã ruõã ruõã ||SRs_1.401|| atha anulàpaþ- anulàpo muhur vacaþ ||401|| 223b yathà- tamas tamo nahi nahi mecakàþ kacàþ ÷a÷ã ÷a÷ã nahi nahi dçk-sukhaü mukham | late late nahi nahi sundarau karau nabho nabho nahi nahi càru madhyamam ||SRs_1.402|| athàpalàpaþ- apalàpas tu pårvoktasyànyathà yojanaü bhavet ||SRs_1.403|| 223cd yathà- tvam rukmiõã tvaü khalu satyabhàmà kim atra gotra-skhalanaü mameti | prasàdayan vyàja-padena ràdhàü punàtu devaþ puruùottamo vaþ ||SRs_1.404|| atra nàyikà-vàcakayoþ rukmiõã-satyabhàmà-padayoþ pårvoktayoþ suvarõavattva-satya-kopatva-lakùaõenàrthena yojanàd apalàpaþ | atha sande÷aþ- sande÷as tu proùitasya sva-vàrtà-preùaõaü bhavet ||SRs_1.405|| 224ab yathà- etasmàn màü ku÷alinam abhij¤àna-dànàd viditvà mà kaulãnàd asita-nayane mayy avi÷vàsinã bhåþ | snehàn àhuþ kim api virahe dhvaüsinas te tv abhogàd iùñe vastuny upacita-rasàþ prema-rà÷ã-bhavanti ||SRs_1.406|| [me.då. 2.52] atha atide÷aþ- so' tide÷o mad-uktàni tad-uktànãti yad vacaþ ||SRs_1.407|| 224cd yathà- tanayàü tava yàcate harir jagad-àtmà puruùottamaþ svayam | giri-gahvara-÷abda-saünibhàü giram asmàkam avehi vàridhe ||SRs_1.408|| atha nirde÷aþ- nirde÷as tu bhavet so' yam aham ity àdi-bhàùaõam ||SRs_1.409|| 225ab yathà- ete vayam amã dàràþ kanyeyaü kula-jãvitam | bråta yenàtra vaþ kàryam anàsthà bàhya-vastuùu ||SRs_1.410|| [ku.saü. 6.63] atha upade÷aþ- yatra ÷ikùàrtha-vacanam upade÷aþ sa ucyate ||SRs_1.411|| 225 yathà- anubhavata dattaü vittaü mànyaü mànayata sajjanaü bhajata | atiparuùa-pavana-vilulita- dãpa-÷ikhà-ca¤calà lakùmãþ ||SRs_1.412|| atha apade÷aþ- anyàrtha-kathanaü yatra so' pade÷a itãritaþ ||SRs_1.413|| 226ab yathà- ko÷a-dvandvam iyaü dadhàti nalinã kàdamba-ca¤cu-kùataü dhatte cåta-latà navaü kisalayaü puüskokilàsvàditam | ity àkarõya mithaþ sakhã-jana-vacaþ sà dãrghikàyàs tañe celànte tirodadhe stana-tañaü bimbàdharaü pàõinà ||SRs_1.414|| atha vyapade÷aþ- vyàjenàtmàbhilàùoktir yatràyaü vyapade÷akaþ ||SRs_1.415|| 226cd yathà- ahiõa-vamahulolubo tumaü taha paricuübia cåda-ma¤jariü | kamala-basai-metta-õibbudo mahara bihmarido' si õaü kahaü ||SRs_1.416|| [saku. 5.1] [asya chàyà- abhinava-madhu-lolupas tvaü tathà paricumbya cåta-ma¤jarãm | kamala-vasati-màtra-nirvçto madhukara vismçto' syenàü katham ||] --o)0(o-- atha buddhy-àrambhàþ- buddhy-àrambhàs tathà proktà rãti-vçtti-pravçttayaþ ||SRs_1.417|| tatra rãtiþ | rãtiþ syàt pada-vinyàsa-bhaïgã sà tu tridhà matà | 227 komalà kañhinà mi÷rà ceti syàt tatra komalà ||SRs_1.418|| dvitãya-turya-varõair yà svalpair vargeùu nirmità | 228 alpa-pràõàkùara-pràyà da÷a-pràõa-samanvità ||SRs_1.419|| samàsa-rahità svalpaiþ samàsair và vibhåùità | 229 vidarbha-jana-hçdyatvàt sà vaidarbhãti kathyate ||SRs_1.420|| mahà-praõavàrõàlpatvam alpa-pràõàkùara-pràyatvaü ca, yathà mamaiva- utphulla-gaõóa-yugam udgata-manda-hàsam udvela-ràgam urarãkçta-kàma-tantram | hastena hastam avalambya kadà nu seve saülàpa-råpam amçtaü sarasãruhàkùyàþ ||SRs_1.421|| [ku. 3.4] samàsa-ràhityaü, yathà- atha yantàram àdi÷ya dhuryàn vi÷ràmayeti saþ | tàm avàropayat patnãü rathàd avatatàra ca ||SRs_1.422|| [raghu. 1.54] da÷a-pràõàs tu- ÷leùaþ prasàdaþ samatà màdhuryaü sukumàratà | 230 artha-vyaktir udàratvam ojaþ kànti-samàdhayaþ | ete vaidarbha-màrgasya pràõà da÷a guõàþ smçtàþ ||SRs_1.423|| 231 tatra ÷leùaþ- kevalàlpa-pràõa-varõa-pada-sandarbha-lakùaõam | ÷aithilyaü yatra na spçùñaü sa ÷leùaþ samudàhçtaþ ||SRs_1.424|| 232 yathà mamaiva utphulla-gaõóa-yugam [ku. 3.4][*5] ity àdau ÷liùña-varõa-mi÷rita-bandhatvàt ÷leùaþ | [*5] Quoted just above. atha prasàdaþ- prasiddhàrtha-padatvaü yat sa prasàdo nigadyate ||SRs_1.425|| 233ab yathà utphulla-gaõóa-yugam [ku. 3.4] ity atra padànàm akle÷enaivàrtha-bodhana-sàmarthyàt prasàdaþ | atha samatà- bandha-vaiùamya-ràhityaü samatà pada-gumphane | 233cd bandho mçduþ sphuño mi÷ra iti tredhà sa nigadyate ||SRs_1.426|| 234ab tatra mçdu-varõa-bandhasya samatà, yathà- caraõa-kamala-kàntyà dehalãm arcayantã kanaka-maya-kavàñaü pàõinà kampayantã | kuvalayamayam akùõà toraõaü pårayantã vara-tanur iyam àste mandirasyeva lakùmãþ ||SRs_1.427|| atra mçdu-varõa-pràya-bandhasya nirvyåóhatvàn mçdu-bandha-samatà | sphuña-bandha-samatà, yathà- madhurayà madhu-bodhita-màdhavã- madhu-samçddhi-samedhita-medhayà | madhukaràïganayà muhur unmada- dhvani-bhçtànibhçtàkùaram ujjage ||SRs_1.428|| [màghe 6.20] atra sphuña-varõa-pràya-bandhasya nirvyåóhatvàt sphuña-bandha-samatà | mi÷ra-bandha-samatà, yathà utphulla-gaõóa-yugam [ku. 3.4] ity àdau | atra mi÷rã-bhåta-mçdu-sphuña-varõa-bandhasya nirvàhàd mi÷ra-bandha-samatà | atha màdhuryam- tan màdhuryaü bhaved yatra ÷abde' rthe ca sphuño rasaþ ||SRs_1.429|| 234cd yathà utphulla-gaõóa-yugam [ku. 3.4] ity atra ÷abdàrthayoþ ÷çïgàra-parivàhitvena màdhuryam | atha sukumàratà- yad aniùñhura-varõatvaü saukumàryaü tad ucyate ||SRs_1.430|| 235ab yathà utphulla-gaõóa-yugam [ku. 3.4] udgata-manda-hàsam ity atra saüyuktàkùara-sadbhàve' py aniùñhuratvàt saukumàryam | atha artha-vyaktiþ- ÷råyamàõasya vàkyasya vinà ÷abdàntara-spçhàm | 235cd arthàvagamakatvaü yad artha-vyaktir iyaü matà ||SRs_1.431|| 236ab yathà utphulla-gaõóa-yugam [ku. 3.4] ity atra sarveùàü padànàm adhyàhàraya-pada-niràkàïkùatayà artha-vyaktiþ | atha udàratvam- ukte vàkye guõotkarùa-pratibhànam udàratà ||SRs_1.432|| 236cd yathà utphulla-gaõóa-yugam [ku. 3.4] ity atrànyonyànuràgotkarùa-pratibhànàd udàratvam | atha ojaþ- samàsa-bahulatvaü yat tad ojaþ iti gãyate ||SRs_1.433|| 237ab yathà utphulla-gaõóa-yugam [ku. 3.4] ity atra yathocita-samàsa-bàhulyàd ojaþ | atha kàntiþ- loka-sthitim anullaïghya hçdyàrtha-pratipàdanam | 237cd kàntiþ syàd dvividhà khyàtà vàrtàyàü varõanàsu ca ||SRs_1.434|| 238ab vàrtà nàma ku÷ala-pra÷na-pårvikà saïkathà | tatra yathà- paridhauta-bhavat-padàmbunà nava-candràtapa-÷ãtalena me | api santata-marma-kçntanaþ kçta-nirvàõa ivaurva-pàvakaþ ||SRs_1.435|| atra bràhmaõa-pàdodakasya santàpa-÷amana-råpàü laukikãü sthitim anullaïghyaiva samudreõa munãnàü purataþ saïkathanàt kàntiþ | varõanàyàü, yathà mamaiva- uttuïgau stana-kala÷au sambhà-stambhopamànam åru-yugam | tarale dç÷au ca tasyàþ sçjatà dhàtrà kim àhitaü sukçtam ||SRs_1.436|| atra vi÷iùña-vastu-nirmàõam apuõya-kçtàü na bhavatãti loka-sthity-anurodhenaiva varõanàt kàntiþ | atha samàdhiþ- samàdhiþ so' nya-dharmàõàü yad anyatràdhiropaõam ||SRs_1.437|| 238 yathà utphulla-gaõóa-yugam [ku. 3.4] ity atrotphullodgatodvelatva-råpàõàü puùpa-pràõi-samudra-dharmàõaü gaõóa-sthala-manda-hàsa-ràgeùu samàropitatvàt samàdhiþ | atha kañhina-rãtiþ- atidãrgha-samàsa-yutà bahulair varõair yutà mahà-pràõaiþ | kañhinà sà gauóãyety uktà tad-de÷a-budha-manoj¤atvàt ||SRs_1.438|| 239 yathà- gaõóa-gràva-gariùñha-gairika-giri-krãóat-sudhàndho-vadhå- bàdhà-lampaña-bàhu-sampad-udayad-durvàra-garvà÷ayam | martyàmartya-viràvaõaü bala-gçhãtair àvaõaü ràvaõaü bàõair dà÷arathã rathã ratha-gataü vivyàdha divyàyudhaþ ||SRs_1.439|| atra dãrgha-samsatvaü mahà-pràõàkùara-pràyatvaü ca spaùñam | atha mi÷ra-rãtiþ- yatrobhaya-guõa-gràma-saünive÷as tulàdhçtaþ | sà mi÷rà saiva pà¤càlãty uktà tad-de÷aja-priyà ||SRs_1.440|| 240 yathà- parimlànaü pãna-stana-jaghana-saïgàd ubhayatas tanor madhyasyàntaþ parimilanam apràpya haritam | idaü vyasta-nyàsaü pra÷ithila-bhujàkùepa-valanaiþ kç÷àïgyàþ santàpaü vadati visinã-patra-÷ayanam ||SRs_1.441|| [ratnàvalã 2.12] atràlpa-samàsatva-dãrgha-samàsatva-råpayoþ prasàda-sphuña-bandhatva-råpayor aniùñhuràkùara-pràyatva-råpayoþ pçthak-padatva-granthilatvayo÷ ca ubhaya-rãti-dharmayos tulàdhçtayor iva saünive÷àn mi÷reyaü rãtiþ | àndhrã làñã ca sauràùñrãty àdayo mi÷ra-rãtayaþ | santi tat-tad-de÷a-vidvat-priya-mi÷raõa-bhedataþ ||SRs_1.442|| 241 ta eva pada-saïghàtàs tà evàrtha-vibhåtayaþ | tathàpi navyaü bhavati kàvyaü grathana-kau÷alàt ||SRs_1.443|| 242 tàsàü grantha-gaóutvena lakùaõaü nocyate mayà | bhojàdi-grantha-bandheùu tad-àkàïkùibhir ãkùyatàm ||SRs_1.444|| 243 atha vçttayaþ- bhàratã sàtvatã caiva kai÷iky àrabhañãti ca | catasro vçttayas tàsàm utpattir vakùyate sphuñam ||SRs_1.445|| 244 jagaty ekàrõave jàte bhagavàn avyayaþ pumàn | bhogi-bhogam adhiùñhàya yoga-nidrà-paro' bhavat ||SRs_1.446|| 245 tadà vãrya-madonmattau daityendrau madhu-kaiñabhau | tarasà devadeve÷am àgatau raõa-kàïkùiõau ||SRs_1.447|| 246 vividhaiþ paruùair vàkyair adhikùepa-vidhàyinau | muùñi-jànu-prahàrai÷ ca yodhayàmàsatur harim ||SRs_1.448|| 247 tan-nàbhi-kamalotpannaþ prajàpatir abhàùata | kim etad bhàratã-vçttir adhunàpi pravartate ||SRs_1.449|| 248 tad imau naya durdharùau nidhanaü tvarayà vibho | iti tasya vacaþ ÷rutvà nijagàda janàrdanaþ ||SRs_1.450|| 249 idaü kàvya-kriyà-hetor bhàratã nirmità dhruvam | bhàùaõàd vàkya-bàhulyàd bhàratãyaü bhaviùyati ||SRs_1.451|| 250 adhunaiva nihanmy etàv ity àbhàùya vaco hariþ | nirmalair nirvikàrai÷ ca sàïga-hàrair manoharaiþ ||SRs_1.452|| 251 aïgais tau yodhayàmàsa daityendrau yuddha-÷àlinau | bhåmi-sthànaka-saüyogaiþ pada-kùepais tathà hareþ ||SRs_1.453|| 252 bhåmes tadàbhavad bhàras tad-va÷àd api bhàratã | valgitaiþ ÷àrïgiõas tatra dãptaiþ sambhrama-varjitaiþ ||SRs_1.454|| 253 sattvàdhikair bàhu-daõóaiþ sàtvatvã vçttir udgatà | vicitrair aïga-hàrai÷ ca helayà sa tadà hariþ ||SRs_1.455|| 254 yat tau babandha ke÷eùu jàtà sà kai÷ikã tataþ | sa-saürambhaiþ savegai÷ ca citra-càrã-samutthitaiþ ||SRs_1.456|| 255 niyuddha-karaõair jàtà citrair àrabhañã tataþ | yasmàc citrair aïgahàraiþ kçtaü dànava-mardanam ||SRs_1.457|| 256 tasmàd abja-bhuvà loke niyuddha-samayaþ kçtaþ | yaþ ÷astràstràdi-mokùeùu nyàyaþ sa pàribhàùitaþ ||SRs_1.458|| 257 nàñya-kàvya-kriyà-yoge rasa-bhàva-samà÷ritaþ | sa eva samayo dhàtrà vçttir ity eva saüj¤itaþ ||SRs_1.459|| 258 hariõà tena yad vastu valigitair yàdç÷aü kçtam | tadvad eva kçtà vçttir dhàtrà tasyàïga-sambhavà ||SRs_1.460|| 259 çgvedàc ca yajurvedàt sàmavedàd atharvaõaþ | bhàraty-àdyà kramàj jàtà ity anye tu pracakùate ||SRs_1.461|| 260 tatra bhàratã - prayuktatvena bharatair bhàratãti nigadyate | prastàvanopayogitvàt sàïgaü tatraiva lakùyate ||SRs_1.462|| 261 atha sàtvatã - sàttvikena guõenàtityàga-÷auryàdinà yutà | harùa-pradhànà santyakta-÷oka-bhàvà ca yà bhavet ||SRs_1.463|| 262 sàtvatã nàma sà vçttiþ proktà lakùaõa-kovidaiþ | aïgàny asyàs tu catvàri saülàpottàpakàv api | 263 saïghàtyaþ parivarta÷ cety eùàü lakùaõam ucyate ||SRs_1.464|| ãrùyà-krodhàdibhir bhàvai rasair vãràdbhutàdibhiþ | 264 parasparaü gabhãroktiþ saülàpa iti ÷abdyate ||SRs_1.465|| 265ab yathànargha-ràghave, ràmaþ- bandãkçtya jagad-vijitvara-bhuja-stambhaugha-duþsa¤caraü rakùo-ràjam api tvayà vidadhatà sandhyà-samàdhi-vratam | pratyakùãkçta-kàrtavãrya-caritàm unmucya revàü samaü sarvàbhir mahiùãbhir ambu-nidhayo vi÷ve' pi vismàpitàþ ||SRs_1.466|| (5.44) bàlã (vihasya): ciràya ràtriücara-vãra-cakra- màràïka-vaij¤ànika pay÷atas tvàm | sudhàsadharmàõam imàü ca vàcaü na ÷çõvatas tçpyati mànasaü me ||SRs_1.467|| (5.45) atra dhãrodàtta-dhãroddhatayoþ ràma-bàlinoþ parasparaü yuddha-cikãrùàbhipràya-yogàd anyonya-paràkramotkarùa-varõanàt saülàpaþ | atha utthàpakaþ - preraõaü yat parasyàdau yuddhàyotthàpakas tu saþ ||SRs_1.468|| 265 yathànargha-ràghave, yathà- nçpàn apratyakùàn kim apavadase nanv ayam ahaü ÷i÷u-krãóà-bhagna-tripura-hara-dhanvà tava puraþ | ahaïkàra-kråràrjuna-bhuja-vana-vra÷cana-kalà- nisçùñàrtho bàhuþ kathaya kataras te paraharatu ||SRs_1.469|| (4.56) atra ràmabhadreõa pràk prahàràya jàmadagnyaþ prerita ity utthàpakaþ | atha saïghàtyaþ - mantra-÷aktyàrtha-÷aktyà và daiva-÷aktyàtha pauruùàt | saïghasya bhedanaü yat tu saïghàtyaþ sa udàhçtaþ ||SRs_1.470|| 266 mantro naya-prayogaþ | tasya ÷aktyà yathà mudrà-ràkùase càõakyena ÷atru-sahàyànàü bhedanàt saïghàtyaþ | artha-÷aktyà yathà mahàbhàrate àdiparvaõi devais tilottamàlakùaõenàrthena sundopasundayor atisnigdhayor bhedanàt saïghàtyaþ | daiva-÷aktyà, yathà mahàvãra-carite màlyavàn- hà vatsàþ khara-dåùaõa-prabhçtayo vadhyàþ stha pàpasya me hà hà vatsa vibhãùaõa tvam api me kàryeõa heyaþ sthitaþ | hà mad-vatsala vatsa ràvaõa mahat pa÷yàmi te saïkañaü vatse kekasi hà hatàsmi na ciràt trãn putrakàn pa÷yasi ||SRs_1.471|| (ma.vã.ca. 4.11) atra ràghavànukåla-daiva-mohitena màlyavatà khara-dåùaõa-tri÷irasàü bhedaþ saüvihita iti saïghàtyaþ | atha parivartakaþ - pårvodyuktasya kàryasya parityàgena yad bhavet | kàryàntara-svãkaraõaü j¤eyaþ sa parivartakaþ ||SRs_1.472|| 267 yathottara-ràma-carite pa¤camàïke kumàrau (anyonyaü prati)-aho priya-dar÷anaþ kumàraþ | (snehànuràgaü vivarõya) yadçcchà-saüvàdaþ kim u guõa-gaõànàm ati÷ayaþ puràõo và janmàntara-nivióa-baddhaþ paricayaþ | nijo và sambandhaþ kim u vidhiva÷àt ko' py avidito mamaitasmin dçùñe hçdayam avadhànaü racayati ||SRs_1.473|| (u.rà.ca. 5.16) atra lavasya candraketo÷ ca parasparàkàra-vi÷eùa-sandar÷anena raõa-saürambhauddhatya-parihàreõa vinayàrjava-svãkàra-kathanàt parivartakaþ | atha kai÷ikã - nçtya-gãta-vilàsàdi-mçdu-÷çïgàra-ceùñitaiþ | samanvità bhaved vçttiþ kai÷ikã ÷lakùõa-bhåùaõà ||SRs_1.474|| 268 aïgàny asyàs tu catvàri narma tat-pårvakà ime | spha¤ja-sphoñau ca garbha÷ ca teùàü lakùaõam ucyate ||SRs_1.475|| 269 tatra narma - ÷çïgàra-rasa-bhåyiùñhaþ priya-cittànura¤jakaþ | agràmyaþ parihàsas tu narma syàt tat tridhà matam ||SRs_1.476|| 270 ÷çïgàra-hàsyajaü ÷uddha-hàsyajaü bhaya-hàsyajam | ÷çïgàra-hàsyajaü narma trividhaü parikãrtitam ||SRs_1.477|| 271 sambhogecchà-prakañanàd anuràga-nive÷anàt | tathà kçtàparàdhasya priyasya pratibhedanàt | 272 sambhogecchà-prakañanaü tridhà vàg-veùa-ceùñitaiþ ||SRs_1.478|| 273ab tatra vàcà sambhogecchà-prakañanàd, yathà- gacchàmy acyuta dar÷anena bhavataþ kiü tçptir utpadyate kiü tv evaü vijanasthayor hata-janaþ sambhàvayaty anyathà | ity àmantraõa-bhaïgi-såcita-vçthàvasthàna-khedàlasàm à÷liùyan pulakotkarà¤cita-tanur gopãü hariþ pàtu vaþ ||SRs_1.479|| (kàvya-prakà÷àdiùv apy uddhçtam) atra nijàvasthàna-vilambanasya vyarthatvaü dhãratvàdi-såcakair acyutàdi-padair vadantyà tayàpi gopikayà vàcà sambhogecchà prakañiteti narma | ve÷ena sambhogecchà-prakañanàd, yathà- abhyudgate ÷a÷ini pe÷ala-kànta-dåtã santàpa-saüvalitamànasa-locanàbhiþ | agrà hi maõóana-vidhir viparãta-bhåùà vinyàsa-hàsita-sakhãjanam aïganàbhiþ ||SRs_1.480|| atra viparãta-nyasta-bhåùaõa-lakùaõena veùeõa janitaiþ sakhã-jana-hàsaiþ kàminãnàü sambhogecchà prakañiteti narma || ceùñayà sambhogecchà-prakañanàd, yathà- sàloe cia såre ghariõã ghara-sàmiassa ghettåõa | õecchaü tassa bi pàe dhubai hasaütã hasaütassa ||SRs_1.481|| (gà.sa. 2.30) [sàloka eva sårye gçhiõã gçha-svàmino gçhãtvà | necchato' pi pàdau dhàvati hasantã hasataþ ||] atra såryàstamayàt pràg eva caraõa-prakùàlana-lakùaõayà kriyayà niùkramaõa-nivàraõa-janitena hàsena sambhogecchà-prakañanàn narma | anuràga-prakà÷o' pi bhogecchà-narmavat tridhà ||SRs_1.482|| 273cd vàcànuràga-nivedanàt, yathà- vayaü tathà nàma yathàttha kiü vadàmy ayaü tv akasmàd vikalaþ kathàntare | kadamba-golàkçtim à÷ritaþ kathaü vi÷uddha-mugdhaþ kula-kanyakà-janaþ ||SRs_1.483|| (màlatã-màdhava 7.1) atra lavaïgikayà vi÷uddha-mugdhaþ kula-kanyakà-jana iti parihàsena madayantikànuràga-nivedanàn narma | veùeõànuràga-nivedanàt, yathà- autsukyena kçtatvarà sahabhuvà vyàvartamànà hriyà tais tair bandhu-vadhå-janasya vacanair nãtàbhimukhyaü punaþ | dçùñvàgre varam àtta-sàdhvasa-rasà gaurã nave saïgame saürohat-pulakà hareõa hasatà ÷liùñà ÷ivàyàstu vaþ ||SRs_1.484|| (ratnàvalã 1.2)[*6] [*6] Quoted above at 1.157. atra pulaka-saüroha-lakùaõa-veùa-janitena ÷ivasya hasanena gaurã-hçdayànuràgasya prakà÷anàn narma | ceùñayànuràga-nivedanàt, yathà- kaitavena ÷ayite kutåhalàt pàrvatã pratimukhaü nipàtitam | cakùur unmiùati sasmitaü priye vidyud àhatam iva ||SRs_1.485|| [ku.saü. 8.3] atra pati-mukha-dar÷ana-kriyà-janitena ÷ivasya hàsena gaurã-hçdayànuràga-nivedanàn narma | priyàparàdha-nirbhedo' py uktas tredhà tathà budhaiþ ||SRs_1.486|| 274ab vàcà priyàparàdha-nirbhedàd, yathà màlavikàgnimitre prathamàïke' nte devã- jai ràa-kajjesu ãrisã õiuõadà ayya-uttassa tadà sohaõaü habe | (yadi ràja-kàryeùu ãdç÷ã nipuõatà àrya-putrasya, tadà ÷obhanaü bhavet |) ||SRs_1.487|| atra ãdç÷ã nipuõatà yadãti caturokti-parihàsena tvayaiva màlavikà-dar÷anena nàñyàcaryayor vivàdaþ saüvihita iti priyàparàdhoghàñanàn narma | veùeõa priyàparàdha-nirbhedàd, yathà- àlepaþ kriyatàm ayaü druta-gati-svedair ivàrdraü vapus tan-màlyaü vyapanãyatàü ravi-kara-spar÷air ivàmarditam | ity uktàny atidhãrayà dayitayà smerànanàmbhoruhaü càñåktàni bhavanti hanta kçtinàü modàya bhogàd api ||SRs_1.488|| atra svedodgama-màlya-mlànatvayor druta-gamana-ravi-kara-spar÷a-råpa-kàraõàsatyatva-kathana-råpeõa parihasanena sapatnã-sambhoga-råpa-priyàparàdha-nirbhedanàn narma | ceùñayà priyàparàdha-nirbhedàd, yathà- lolad-bhrå-latayà vipakùa-dig-upanyàse' vadhåtaü ÷iras tad-vçttànta-nirãkùaõe kçta-namaskàro vilakùaþ sthitaþ | kopàt tàmra-kapola-bhittini mukhe dçùñyà gataþ pàdayor utsçùño guru-sannidhàv api vidhir dvàbhyàü na kàlocitaþ ||SRs_1.489|| (amaru 79) atha vilakùa-sthiti-÷irodhånana-ceùñayà priyàparàdha-nirbhedanàn narma | atha ÷uddha-hàsyajam - ÷uddha-hàsyajam apy uktaü tadvad eva tridhà budhaiþ ||SRs_1.490|| 274cd tatra vàcà ÷uddha-hàsyajaü, yathà- arciùmanti vidàrya vaktra-kuharàõyà sçkkato vàsukes tarjanyà viùa-karburàn gaõayataþ saüspç÷ya dantàïkuràn | ekaü trãõi navàùña sapta ùaó iti vyastàsta-saükhyà-kramà vàcaþ ÷akti-dharasya ÷ai÷ava-kalàþ kurvantu vo maïgalam ||SRs_1.491|| (da÷aråpàvaloke' py uddhçtam idam | bàõasyeti såkti-muktàvalau) veùeõa ÷uddha-hàsyajaü, yathà- snàyu-nyàsa-nibaddha-kãka-satanuü nçtyantam àlokya màü càmuõóà-karatàla-kuññita-layaü vçtte vivàhotsave | hrã-mudràm apanudya yad vihasitaü devyà samaü ÷ambhunà tenàdyàpi mayi prabhuþ sa jagatàm àste prasàdonmukhaþ ||SRs_1.492|| (bà.rà. 2.1) atra bhçïgi-riñi-veùeõa ÷ivayor hasitàvirbhàvàc chuddha-hàsyajam | ceùñayà ÷uddha-hàsyajaü, yathà- devyà lãlàlapita-madhuraü làsyam ullàsayantyà yaþ ÷çïgàro rahasi purataþ patyur àviùkçto' bhåt | yuùmàn avyàt tad-upajanitaü hàsyam ambànukàrã krãóà-nçtyair vikaña-gatibhir vya¤jayan ku¤jaràsyaþ ||SRs_1.493|| atha bhaya-hàsyajam - hàsyàd bhayena janitàj janitaü bhaya-hàsyajam | tad dvidhà mukham aïgaü tu tad dvayaü pårvavat tridhà ||SRs_1.494|| 275 mukhyaü bhaya-hàsyajaü, yathà- kùetràdhã÷a-÷unà navena vikçtàkàraika-vidveùiõà ghoràràvam abhidrutasya vikañaiþ pa÷càt padair gacchataþ | pà pà pàhi phahãti satvarataraü vyastàkùaraü jalpato dçùñvà bhçïgiriñer da÷àü pa÷upatiþ smerànanaþ pàtu vaþ ||SRs_1.495|| atra bhçïgiriñer vikçtàkàreõa vikaña-pa÷càd-gamanena pàhi pàhi pàhãty atra varõa-vyatyàsa-bhàùaõena janitasya pa÷upati-hàsasyànya-rasànaïgatayà mukhyaü bhaya-hàsyajam | vàcà anya-rasàïgaü bhaya-hàsyajaü, yathà ratnàvalyàm- vidåùakaþ-kahaüõa kido pasàdo devãe ja ajjaü biakkhada-sarãrà ciññhahma | (kathaü na kçtaþ prasàdo devyà yad adyàpy akùata-÷arãràs tiùñhàmaþ |) ràjà (sa-smitam)-dhiï mårkha ! kim evam upahasasi ? tvat-kçta evàyam àpatito' smàkam anartha-kramaþ | (3.14ad) ||SRs_1.496|| veùeõa, yathà- kalyàõa-dàyi bhavato' stu pinàka-pàõi- pàõi-grahe bhujaga-kaïkaõa-bhãùitàyàþ | sambhrànta-dçùñi sahasaiva namaþ ÷ivàyety ardhokti-sasmita-nataü mukham ambikàyàþ ||SRs_1.497|| (rasa-kalikàyàm apy uddhçtam idam, 23 puñe) atra bhujaga-kaïkaõa-lakùaõena veùeõa janitasya pàrvatã-bhaya-hàsyàsya ÷çïgàràïgatayà kathanàt tad idam aïgaü bhaya-hàsyajam | ceùñayà, yathà- prahlàda-vatsala vayaü bibhimo vihàràd asmàd iti dhvanita-narmasu gopikàsu | lãlà-mçdu stana-tañeùu nakhàïkuràõi vyàpàrayann avatu vaþ ÷ikhi-piccha-mauliþ ||SRs_1.498|| atra nakhàïkura-vyàpàreõa janitasya gopikà-hasitasya prahlàda-vatsaleti caturokti-råpasya ÷çïgàràïgatayà tad idam aïgaü bhaya-hàsyajam | agràmya-narma-nirmàõa-vedinà siüha-bhåbhujà | narmàùñàda÷adhà bhinnam eva sphuñam udàhçtam ||SRs_1.499|| 276 atha narma-spha¤jaþ - narma-spha¤jaþ sukhodyogo bhayànto nava-saïgame ||SRs_1.500|| 277ab yathà- apeta-vyàhàraü dhuta-vividha-÷ilpa-vyatikaraü kara-spar÷àrambha-prakalita-dukålànta-÷ayanam | muhur baddhotkampaü di÷i di÷i muhuþ prerita-dç÷or ahalyà-sutràmõoþ kùaõikam iva tat saïgatam abhåt ||SRs_1.501|| (sarasvatã-kaõñhàbharaõe' py uddhçtam idam) atha narma-sphoñaþ - narma-sphoñas tu bhàvàü÷aiþ såcito' lpa-raso bhavet | 277cd anyais tv akàõóe sambhoga-viccheda iti gãyate ||SRs_1.502|| 278ab àdyo yathà- snigdhaü vãkùitam anyato' pi nayane yat prerayantyà tayà yàtaü yac ca nitambayor gurutayà mandaü vilàsàd iva | mà gà ity uparuddhayà yad api sà sàsåyam uktà sakhã sarvaü tat kila mat-paràyaõam aho kàmã svatàü pa÷yatã ||SRs_1.503|| atra sarvaü tat kilety ani÷cayenànuràgasya svalpa-màtra-såcanayà narma-sphoñatvam | dvitãyo, yathà- pràptà katham api daivàt kaõñham anãtaiva sà prakaña-ràgà | ratnàvalãva kàntà mama hastàd bhraü÷ità bhavatà ||SRs_1.504|| (ratnàvalã 2.18) atra vidåùaka-vàkya såcita-devã-÷aïkà-visçùña-sàgarikà-hastena ràj¤à akàõóe tvayà sambhoga-bhaïgaþ kçta ity uktatvàt narma-sphoñaþ | atha narma-garbhaþ- netur và nàyikàyà và vyàpàraþ svàrtha-siddhaye | 278cd pracchàdana-paro yas tu narma-garbhaþ sa kãrtitaþ ||SRs_1.505|| 279ab yathà- ÷riyo màna-glàner anu÷aya-vikalpaiþ smita-mukhe sakhã-varge gåóhaü kçtavasatir utthàya sahasà | samaneùye dhårtaü tam aham iti jalpan nata-mukhãü priyàntàm àliïgan harir arati-khedaü haratu vaþ ||SRs_1.506|| atra kupitàyàþ ÷riyaþ prasàdanàrthaü puruùottamena pracchanna-sthityàdi-råpo vyàpàraþ kçta ity ayaü narma-garbhaþ | pårva-sthito vipadyeta nàyako yatra càparas tiùñhet | 279cd tam apãha narma-garbhaü pravadati bharato hi nàñya-veda-guruþ ||SRs_1.507|| 280ab yathà- mayena nirmitàü laïkàü labdhvà mandodarãm api | reme mårtàü da÷agrãva-lakùmãm iva vibhãùaõaþ ||SRs_1.508|| (sarasvatã-kaõñhàbharaõe' py uddhçtam idam) atra ràvaõe vipanne tat-padàbhiùiktena vibhãùaõena mandodaryàdiùu tad ucitaü karma nirmitam ity ayaü narma-garbhaþ | kecit tv etad àrabhañã-bhedaü saïkùiptim àhuþ | tatra målaü na jànãmaþ | athàrabhañã - màyendra-jàla-pracuràü citra-yuddha-kriyà-mayãm | 280cd chedyair bhedyaiþ plutair yuktàü vçttim àrabhañãü viduþ ||SRs_1.509|| aïgàny asyàs tu catvàri saïkùiptir avapàtanam | 281 vaståtthàpana-sampheñàv iti pårve babhàùire ||SRs_1.510|| tatra saïkùiptiþ - saïkùipta-vastu-viùayà yà màyà÷ilpa-yojità | 282 sà saïkùiptir iti proktà bharatena mahàtmanà ||SRs_1.511|| 283ab yathà anargha-ràghave- nãto dåraü kanaka-hariõa-cchadmanà ràmabhadraþ pa÷càd enaü drutam anusaraty eùa vatsaþ kaniùñhaþ | bibhyad bibhyat pravi÷ati tataþ parõa÷àlàü ca bhikùur dhig dhik kaùñaü prathayati nnijàm àkçtiü ràvaõo' yam ||SRs_1.512|| (5.7) atra bahu-vidhàno màyànàü saïkùepeõa kathanàt saïkùiptiþ | vadanty anye tu tàü netur avasthàntara-saïgatim ||SRs_1.513|| 283cd yathà- yad-artham asmàbhir asi prakoptais tad adya dçùñvà tava dhàma vaiùõavam | vi÷ãrõa-garvàmayam asmad-àntaraü cirasya ka¤cil laghimànam a÷nute ||SRs_1.514|| (a.rà. 4.59) atra ràmabhadra-sahavàsena parihçta-dhãroddhata-vikàrasya jàmadagnyasya dhãra-÷àntàvasthà-parigrahàt saïkùiptir iti | parivartaka-bhedatvàt tad upekùàmahe vayam ||SRs_1.515|| 284ab athàvapàtanam - vibhràntir avapàtaþ syàt prave÷a-drava-vidravaiþ ||SRs_1.516|| 284cd yathà - hçtvà ÷antanu-nandanasya turagàn såtaü kuråõàü guro÷ chittvà droõa-sutasya kàrmuka-latàü kçtvà visaüj¤aü kçpam | karõasyàpi rathaü vidàrya kaõa÷o vidràvya cànyad balaü tvat-putro bhaya-vidravat-kurupateþ panthànam anvety ayam ||SRs_1.517|| (dhana¤jaya-vijaya 67) atha vaståtthàpanam - tad-vaståtthàpanaü yat tu vastu màyopakalpitam ||SRs_1.518|| 285ab yathà- màyà-cu¤cur athendrajid raõa-mukhe khaógena dãnànàü saumitre drutam àryaputra cakitàü màü pàhi pàhãti ca | kro÷antãü vyathità÷ayàü hanumatà mà meti santarjitaþ kaõñhe kaitava-maithilãü kupita-dhã÷ ciccheda tucchà÷ayaþ ||SRs_1.519|| atra nikumbhilàyàm abhicàraü cikãrùuõà indrajità ràghavàdi-buddhi-pramoùaõàrthaü màyà-kalpita-maithilã-kaõñha-khaõóanaü kçtam iti vaståtthàpanam | atha sampheñaþ - sampheñas tu samàghàtaþ kruddha-saürabdhayor dvayoþ ||SRs_1.520|| 285cd yathà - anyonya-såtonmathanàd abhåtàü tàv eva såtau rathinau ca kaucit | vya÷vau gadà-vyàyata-samprahàrau bhagnàyudhau bàhu-vimarda-niùñhau ||SRs_1.521|| (ra.vaü. 7.52) àsàü ca madhye vçttãnàü ÷abda-vçttis tu bhàratã | tisro' rtha-vçttayaþ ÷eùàs tac-catasro hi vçttayaþ ||SRs_1.522|| 286 anye tu mi÷raõàd àsàü mi÷ràü vçttiü ca pa¤camãm | a÷eùa-rasa-sàmànyàü manyante lakùayanti ca ||SRs_1.523|| 287 yathà- yatràrabhañy-àdi-gaõàþ samantà mi÷ratvam à÷ritya mithaþ prathante | mi÷reti tàü vçttim u÷anti dhãràþ sàdhàraõãm artha-catuùñayasya ||SRs_1.524|| (÷ç.pra. 12) iti | tan vicàra-saham | kutaþ ? tat kiü vçtti-dharmàõàü mi÷raõam aikya-råpeõa nyånàdhika-bhàvena và | na prathamaþ avaiùamyeõa mi÷raõàbhàvàt | tathà mi÷raõe tu mi÷ra-vçtti-vyaïgyo raso' pi mi÷ro nyånàdhikaþ prasajyeta | vçttãnàüca rasa-vi÷eùa-niyamasya vakùyamàõatvàt | nanu mi÷rà vçttiþ sarva-rasa-sàdhàraõãti cet, na | bhàratyà vçttyà apahçta-viùayatvàt | måla-pramàõàbhàvena svokti-màtratvàc ca | nàpi dvitãyaþ | vaiùamyeõa vçtti-guõànàü mi÷raõe yatra yad-vçtti-pratyabhij¤à-hetu-bhåtà bahavo guõà lakùyante tatra saiva vçttir iti ni÷cayàt | nanu, tatra prakaraõàdi-va÷ena rasa-vi÷eùa-vyaktir iti cet tarhi prastuta-rasànurodhenaiva vçtti-vi÷eùa-nirdhàraõam apy aïgãkartavyam eva | tathà ca bharataþ- bhàvo vàpi raso vàpi pravçttir vçttir eva và | sarveùàü samavetànàü råpaü yasya bhaved bahu | sa mantavyo rasaþ sthàyã ÷eùàþ sa¤càriõo matàþ ||SRs_1.525|| (nà.÷à. 7.119-120) iti | athaitàsàü rasa-niyamaþ- kai÷ikã syàt tu ÷çïgàre rase vãre tu sàtvatã | radura-bãbhatsayor vçttir niyatàrabhañã punaþ | 288 ÷çïgàràdiùu sarveùu raseùv iùñaiva bhàratã ||SRs_1.526|| 289ab etac ca ÷çïgàràdi-grahaõaü taj-janyànàü hàsyàdãnàm apy upalakùaõam | ata÷ ca ÷çïgàra-hàsyayoþ kai÷ikã | vãràdbhutayoþ sàttvatã | raudra-karuõayor bãbhatsa-bhayànakayo÷ ca àrabhañãti niyamaþ pratãyate | tathà ca bharataþ- ÷çïgàraü caiva hàsyaü ca vçttiþ syàt kai÷ikã ÷rità | sàttvatã nàma vij¤eyà raudra-vãràdbhutà÷rayà ||SRs_1.527|| bhayànake ca bãbhatse raudre càrabhañã bhavet | bhàratã càpi vij¤eyà karuõàbhuta-saü÷rayà ||SRs_1.528|| (nà.÷à. 20.73-74)[*7] [*7] Variant found in K.L.Joshi edition: hàsya-÷çïgàra-bahulà kai÷ikã paricakùità | sàtvatã càpi vij¤eyà vãràdbhuta-÷amà÷rayà | raudre bhayànake caiva vij¤eyàrabhañã budhaiþ | bãbhatse karuõe caiva bhàratã samprakãrtità || atra sàtvatyà raudrànuprave÷a-kathanaü raudra-pratibhañasya yuddha-vãrasyaiva saülàpàdibhiþ sàtvatã-bhedaiþ paripoùaõaü na tu dàna-vãra-dayà-vãrayor iti j¤àpanàrtham | tasmàn na niyama-virodhaþ | bhàratyà÷ ca karuõàdbhuta-viùayatva-kathanaü tayoþ pràyeõa vàg-àrambha-mukhena paripoùa iti j¤àpanàrtham | tena bhàratyàþ sarva-rasa-sàdhàraõayam upapannam eva | kecit tu tam imaü ÷lokaü bhàratãyaü niyàmakam | 289 pràyikàbhipràyatayà vyàcakùàõà vicakùaõàþ | àsàü raseùu vçttãnàü niyamaü nànumanvate ||SRs_1.529|| 290 tathà ca kai÷ikãty anuvçttau rudrañaþ- ÷çïgàra-hàsya-karuõa-rasàti÷aya-siddhaye | eùà vçttiþ prayatnena prayojyà rasa-kovidaiþ ||SRs_1.530|| [÷ç.ti. 3.39|| iti |[*8] [*8] øçïgàra-tilaka reading: ÷çïgàra-hàsya-karuõa-rasànàü parivçddhaye | eùà vçttiþ paryoktavyà prayatnena budhair yathà || vicàra-sundaro naiùa màrgaþ syàd ity udàsmahe | kai÷ikã-vçtti-bhedànàü narmàdãnàü prakalpanam ||SRs_1.531|| 291 yatra karuõam à÷ritya rasàbhàsatva-kàraõam | rasàbhàsa-prakaraõe vakùyate tad idaü sphuñam ||SRs_1.532|| 292 tat-tan-nyàya-pravãõena nyàya-màrgànuvartinà | dar÷itaü siüha-bhåpena spaùñaü vçtti-catuùñayam ||SRs_1.533|| 293 atha pravçttayaþ- tat-tad-de÷ocità bhàùà kriyà veùà pravçttayaþ | tatra bhàùà dvidhà bhàùà vibhàùà ceti bhedataþ ||SRs_1.534|| 294 tatra bhàùà sapta-vidhà pràcyàvantyà ca màgadhã | bàhlãkà dàkùiõàtyà ca ÷aurasenã ca màlavã ||SRs_1.535|| 295 saptadhà syàd vibhàùàdi ÷abara-dramilàndhrajàþ | ÷akàràbhãra-caõóàla-vanecara-bhavà iti ||SRs_1.536|| 296 bhàùà-vibhàùàþ santy anyàs tat-tad-de÷a-janocitàþ | tàsàm anupayogitvàn nàtra lakùaõam ucyate | 297 tat-tad-de÷ocità veùàþ kriyà÷ càtisphuñàntaràh ||SRs_1.537|| atha sàttvikàþ- anyeùàü sukha-duþkhàdi-bhàveùu kçta-bhàvanam | 298 ànukålyena yac cittaü bhàvakànàü pravartate ||SRs_1.538|| sattvaü tad iti vij¤eyaü pràj¤aiþ sattvodbhavàn imàn | 299 sàttvikà iti jànanti bharatàdi-maharùayaþ ||SRs_1.539|| sarveùàm api bhàvànàü yaiþ sva-sattvaü hi bhàvyate | 300 te bhàvà bhàva-tattva-j¤aiþ sàttvikà samudãritàþ ||SRs_1.540|| te stambha-sveda-romà¤càþ svara-bheda÷ ca vepathuþ | 301 vaivarõyam a÷ru-pralayàv ity aùñau parikãrtitàþ ||SRs_1.541|| tatra stambhaþ- stambho harùa-bhayàmarùa-viùàdàdbhuta-sambhavaþ | 302 anubhàvà bhavanty ete stambhasya muni-saümatàþ | saüj¤à-virahitatvaü ca ÷ånyatà niùprakampatà ||SRs_1.542|| 303 atha svedaþ - nidàgha-harùa-vyàyàma-÷rama-krodha-bhayàdibhiþ | svedaþ sa¤jàyate tatra tv anubhàvà bhavanty amã | 304 svedàpanayavàtecchà-vyajana-grahaõàdayaþ ||SRs_1.543|| nidàghàd, yathà- karair upàttàn kamalotakrebhyo nijair vivasvàn vikacodarebhyaþ | tasyà nicikùepa mukhàravinde svedàpade÷àn makaranda-bindån ||SRs_1.544|| harùàd, yathà- sakhyà kçtànuj¤am upetya pa÷càd dhånvan ÷irojàn karajaiþ priyàyàþ | anàrdrayann ànana-vàyunàpi svinnàntaràn eva cakàra ka÷cit ||SRs_1.545|| atrobhayor anyonya-spar÷a-harùeõa svedaþ | vyàyàmàd, yathà- gatvodrekaü jaghana-puline ruddha-madhya-prade÷aþ kràmann åru-druma-bhuja-latàþ pårõa-nàbhi-hradàntaþ | ullaïghyoccaiþ kuca-taña-bhuvaü plàvayan roma-kåpàn svedàpåro yuvati-saritàü pràpa gaõóa-sthalàni ||SRs_1.546|| [màgha. 7.74] atra kusumàpacaya-paryañanena vyàyàmena svedaþ | ÷ramo raty-àdi-pari÷ràntiþ, tasmàd yathà- ma¤ceùu pa¤ceùu-samàkulànàü vàtàya vàtàyana-saü÷ritànàm | svinnàni khinnàni mukhàny a÷aüsan sambhogam abhoruha-locanànàm ||SRs_1.547|| àdi-÷abdàd gãta-nçtya-÷rànty-àdayaþ | gãta-÷ràntyà, yathà- gãtàntareùu ÷rama-vàri-le÷aiþ kiücit samucchvàsita-patra-lekham | puùpàsavàghårõita-netra-÷obhi priyà-mukhaü kiüpuruùa÷ cucumbe ||SRs_1.548|| [ku.saü. 3.38] nçtya-÷ràntyà, yathà- càru-nçtya-vigame ca tan-mukhaü sveda-bhinna-tilakaü pari÷ramàt | prema-datta-vadanànilaü pibann atyajãvad amaràlake÷varau ||SRs_1.549|| [raghu. 19.15] krodhàd, yathà- dadhat sandhyàruõa-vyoma-sphurat-tàrànukàriõãþ | dviùad-dveùoparaktàïga-saïginãþ sveda-vipruùaþ ||SRs_1.550|| [màghe 2.18] bhayàd, yathà- kçtànta-jihvà-kuñilàü kçpàõãü dçùñvà yadãyàü trasatàm arãõàm | svedodaya÷ cetasi saücitànàü mànoùmaõàm àtanute pra÷àntim ||SRs_1.551|| [atraiva 1.13] romà¤co vismayotsàha-harùàdyais tatra vikriyàþ | 305 romodgamolluka-sanagàtra-saüspar÷anàdayaþ ||SRs_1.552|| vismayena, yathà- ràghavasya guru-sàra-nirbhara- prauóhim àjagava-bha¤janodbhañam | dor-balaü ÷rutavataþ sabhàntare romaharùaõam abhåt pinàkinaþ ||SRs_1.553|| utsàhena, yathà- antraiþ svair api saüyatàgra-caraõo mårcchàviràma-kùaõaü svàdhãna-vraõitàïga-÷astra-vivare romodgamaü varmayan | bhagnànudvalayan nijàn para-bhañàn àtarjayan niùñhuraü dhanyoddàma-jaya-÷riyaþ pçthu-raõa-stambhe patàkàyate ||SRs_1.554|| atrotsàhena romà¤caþ | harùeõa, yathà- romàõi sarvàõy api bàla-bhàvàd vara-÷riyaü vãkùitum utsukàni | tasyàs tadà korakitàïga-yaùñer udgrãvikàdànam ivàn bhåvan ||SRs_1.555|| (naiùadha 14.53) atha svara-bhedaþ- vaisvaryaü sukha-duþkhàdyais tatra syur gadgadàdayaþ ||SRs_1.556|| 306 sukhena, yathà- pa÷yema taü bhåya iti bruvàõàü sakhãü vacobhiþ kila sà tatarja | na prãti-karõejapatàü gatàni bhåyo babhåvuþ svara-vaikçtàni ||SRs_1.557|| atra priya-saüsmaraõa-janitena harùeõa bhåyo vaisvaryam | duþkhena, yathà- vilalàpa sa bàùpa-gadgadaü sahajàm apy apahàya dhãratàm | abhitapta-mayo' pi màrdavaü bhajate kaiva kathà ÷arãriùu ||SRs_1.558|| (ra.vaü. 8.43) atha vepathuþ- vepathur harùa-santràsa-jarà-krodhàdibhir bhavet | tatrànubhàvàþ sphuraõa-gàtra-kampàdayo matàþ ||SRs_1.559|| 307 harùeõa tràsena ca, yathà- tad-aïgam ànanda-jaóena doùõà pita sa-bàõa-vraõam àmamar÷a | niþ÷vasya niþ÷vasya muhu÷ ca dãrghaü prasåþ karàbhyàü bhaya-kampitàbhyàm ||SRs_1.560|| jarayà, yathà- rundhànayà bahu-mukhãü gatim indriyàõàü vadhveva gàóham anayà jarayopagåóhaþ | aïgena vepathu-matà jaóatàyujàhaü gantuü padàd api padaü gadituü ca nàlam ||SRs_1.561|| (kuvalayàvalã, 3.1) krodhena, yathà- ruùà samàdhmàta-mçgendra-tuïgaü na kevalaü tasya vapu÷ cakampe | sa-sindhu-bhåbhçd-gaganà ca pçthvã nipàtitolkà ca sa-tàrakà dyauþ ||SRs_1.562|| atha vaivarõyam- viùàdàtaparoùàdyair vaivarõyam upajàyate | mukha-varõa-paràvçtti-kàr÷yàdyàs tatra vikriyàþ ||SRs_1.563|| 308 viùàdena, yathà- ÷ara-kàõóa-pàõóu-gaõóa-sthalãyam àbhàti parimitàbharaõà | màdhava-pariõata-patrà katipaya-kusumeva kundalatà ||SRs_1.564|| (mà.a.mi. 3.8) atra viraha-janitena viùàdena pàõóutvam | àtapena, yathà- dhåtànàm abhimukha-pàtibhiþ samãrair àyàsàd avi÷ad alocanotpalànàm | àninye mada-janitàü ÷riyaü vadhånàm uùõàü÷u-dyuti-janitaþ kapola-ràgaþ ||SRs_1.565|| (kiràtàrjunãya 7.3) roùeõa, yathà- kadà mukhaü vara-tanu kàraõàd çte tavàgataü kùaõam ayi kopa-pàtratàm | aparvaõi graha-kaluùendu-maõóalà vibhàvarã kathaya kathaü bhaviùyati ||SRs_1.566|| (màlavikàgni-mitra 4.16) athà÷ru- viùàda-roùa-santoùà-dhåmàdyair a÷ru tat-kriyàþ | bàùpa-bindu-parikùepa-netra-saümàrjanàdayaþ ||SRs_1.567|| 309 viùàdena, yathà- tvàm àlikhya praõaya-kupitàü dhàtu-ràgaiþ ÷ilàyàm àtmànaü te caraõa-patitaü yàvad icchàmi kartum | asrais tàvan muhur upacitair dçùñir àlupyate me kråras tasminn api na sahate saïgamaü nau kçtàntaþ ||SRs_1.568|| [me.då. 2.45] roùeõa ca, yathà mamaiva- kànte kçtàgasi puraþ parivartamàne sakhyaü saroja-÷a÷inoþ sahasà babhåva | roùàkùaraü sudç÷i vaktum apàrayantyàm indãvara-dvayam avàpa tuùàra-dhàràm ||SRs_1.569|| atra sàparàdha-priya-dar÷ana-janitena roùeõa mugdhàyà bàùpodgamaþ | santoùeõa, yathà- ànandajaþ ÷okajam a÷ru bàùpas tayor a÷ãtaü ÷i÷iro bibheda | gaïgà-sarayvor jalam uùõa-taptaü himàdri-niùyanda ivàvatãrõaþ ||SRs_1.570|| (ra.vaü. 14.53) atra cira-proùita-pratyàgata-ràma-lakùmaõa-dar÷anànandena kausalyà-sumitrayor bàùpaþ | dhåmena, yathà- tasmin kùaõe kàntam alakùayan sà dhåmàvilair udgata-bàùpa-le÷aiþ | antar-dalair amburuhàm ivàrdrair ayatna-karõàbharaõair apàïgaiþ ||SRs_1.571|| atra vivàha-dhåmena lakùmyà bàùpodgamaþ | atha pralayaþ- pralayo duþkha-dhàtàdyai÷ ceùñà tatra visaüj¤atà ||SRs_1.572|| 310ab duþkhena, yathà- vapuùà karaõojjhitena sà nipatantã patim apy apàtayan | nanu taila-niùeka-bindunà saha dãpàrcir upaiti medinãm ||SRs_1.573|| (ra.vaü. 8.38) atrendumatã-vipatti-janitena duþkhenàjasya pralayaþ | ghàtena, yathà- pårvaü prahartà na jaghàna bhåyaþ pratiprahàràkùamam a÷vasàdã | turaïgam askandha-niùaõõa-dehaü pratyà÷vasantaü ripum àcakàïkùa ||SRs_1.574|| (ra.vaü. 7.47) atra pratibhaña-prahàreõà÷vasàdino mårcchà | sarve' pi sattva-målatvàd bhàvà yadyapi sàttvikàþ | 310cd tathàpy amãùàü sattvaika-målatvàt sàttvika-prathà ||SRs_1.575|| anubhàvà÷ ca kathyante bhàva-saüsåcanàd amã | 311 evaü dvairåpyam eteùàü kathitaü bhàva-kovidaiþ ||SRs_1.576|| anubhàvaika-nidhinà sukhànubhava-÷àlinà | ÷rã-siüha-bhåbhujà sàïgam anubhàvà niråpitàþ ||SRs_1.577|| 312 asmat-kalpa-latà-dalàni gilati tvat-kàma-gaurvàryatàü mac-cintàmaõi-vedibhiþ pariõamed dåràn nayoccair gajam | ity àråóha-vitardikàþ pratipathaü jalpanti bhådevatàþ siüha-kùmàbhuji kalpa-vçkùa-surabhã-hasty-àdi-dànodyate ||SRs_1.578|| 313 rakùàyàü ràkùasàriü prabala-vimata-vidràvaõe vãrabhadraü kàruõye ràmabhadraü bhuja-bala-vibhavàrohaõe rauhiõeyam | pà¤càlaü ca¤calàkùã-paricaraõa-vidhau pårõa-candraü prasàde kandarpa-råpa-darpe tulayati nitaràü siüha-bhåpàla-candraþ ||SRs_1.579|| 314 iti ÷rãmad-àndhra-maõóalàdhã÷vara-pratigaõóa-bhairava-÷rãmad-anapota-narendra-nandana-bhuja-bala-bhãma-÷rã-siüha-bhåpàla-viracite rasàrõava-sudhàkara-nàmni nàñyàlaïkàra-÷àstre ra¤jakollàso nàma prathamo vilàsaþ ||1|| (2) dvitãyo vilàsaþ rasikollàsaþ kalyàõa-dàyi bhavatàü bhaved bhavya-guõàkaram | kamalàkucakàleya-vya¤jitoraþ-sthalaü mahaþ ||SRs_2.1|| 1 cid-acit-kùema-kàriõyai namaþ ÷rã-parõajàdibhiþ | vandyàyai vàrdhi-nandinyai karàgrastha-payoruhe ||SRs_2.2|| 2 atha vyabhicàri-bhàvàþ- vy-abhã ity upasargau dvau vi÷eùàbhimukhatvayoþ | vi÷eùeõàbhimukhyena caranti sthàyinaü prati ||SRs_2.3|| 3 vàg-aïga-sattva-såcyà j¤eyàs te vyabhicàriõaþ | taü càrayanti bhàvasya gatiü sa¤càriõo' pi ||SRs_2.4|| 4 unmajjanto nimajjantaþ sthàyiny amçta-vàridhau | årmivad vardhayanty enaü yànti tad-råpatàü ca te ||SRs_2.5|| 5 nirvedo' tha viùàdo dainyaü glàni-÷ramau ca mada-garvau | ÷aïkà-tràsàvegà unmàdàpasmçtã tathà vyàdhiþ ||SRs_2.6|| 6 moho mçtir àlasyaü jàóyaü vrãóàvahitthà ca | smçtir atha vitarka-cintà-mati-dhçtayo harùa utsukatvaü ca ||SRs_2.7|| 7 augryam arùàsåyà÷ càpalyaü caiva nidrà ca | suptir bodha itãme bhàvà vyabhicàriõaþ samàkhyàtàþ ||SRs_2.8|| 8 tatra (1) nirvedaþ- tattva-j¤ànàc ca daurgatyàv àpado viprayogataþ | ãrùyàder api saüjàtaü nirvedaþ svàvamànanam ||SRs_2.9|| [*9] 9 [*9] Another reading in some manuscripts: anubhàvas tu naiùphalya-matir nirveda ucyate | atra cintà÷ru-niþ÷vasa-vaivarõyocchvàsa-dãnatà || tattva-j¤ànàd, yathà- pràptàþ ÷riyaþ sakala-kàma-dughàs tataþ kiü nyastaü padaü ÷irasi vidviùatàü tataþ kim | saümànitàþ praõayino vibhavais tataþ kiü kalpaü sthitaü tanu-bhçtàü tanubhis tataþ kim ||SRs_2.10|| (vairàgya-÷ataka 67) kiü vidyàsu vi÷àradair api sutaiþ pràptàdhika-pra÷rayaiþ kiü dàrair abhiråpa-råpa-caritair àtmànukålair api | kiü kàryaü cira-jãvitena vigata-vyàdhi-pracàreõa và dàridryopahataü yad etad akhilaü duþkhàya me kevalam ||SRs_2.11|| àpado, yathà- surata-÷rama-sambhçto mukhe dhriyate sveda-lavodgamo' pi te | atha càstamità tvam àtmanà dhig imàü deha-bhçtàm asàratàm ||SRs_2.12|| (raghu. 8.57) viprayogàd, yathà- yaysàü te divasàstayà saha mayà nãtà yathà sve gçhe yat-sambandhi-kathàbhir eva satataü dãrghàbhir asthãyate | ekaþ samprati nà÷ita-priyatamas tàm eva ràmaþ kathaü pàpaþ pa¤cavañãü vilokayatu và gacchatv asambhàvya và ||SRs_2.13|| (u.rà.ca. 2.29) atra sãtà-viprayuktasya ràmasya vàg-àrambha-såcitenàtmàvamànanena nirvedaþ pratãyate | ãrùyayà, yathà- kuryuþ ÷astra-kathàm amã yadi manor vaü÷e manuùyàïkuràþ syàc ced brahma-gaõo' yam àkçti-gaõas tatreùyate ced bhavàn | samràjàü samidhàü ca sàdhakatamaü dhatte chidàkàraõaü dhiï maurvã-ku÷a-karùaõolbaõa-kiõa-granthir mamàyaü karaþ ||SRs_2.14|| (anargha. 4.44) atra ràmacandra-÷atànanda-viùayerùyà-janitena dhig iti vàg-àrambha-såcitena svàtmàvamànanena jàmadagnyasya nirvedaþ | atha (2) viùàdaþ- pràrabdha-kàryànirvàhàd iùñànavàpter vipattitaþ | aparàdha-parij¤ànàd anutàpas tu yo bhavet ||SRs_2.15|| 10 viùàdaþ sa tridhà jyeùñha-madhyamàdhama-saü÷rayàt | sahàyànveùaõopàya-cintàdyà uttame matàþ ||SRs_2.16|| 11 anutsàha÷ ca vaicittyam ity àdyà madhyame matàþ | adhamasyànubhàvàþ syur vaicitryam avalokanam | 12 rodana-÷vàsita-dhyàna-mukha-÷oùàdayo' pi ca ||SRs_2.17|| pràrabdha-kàryànirvàhàd, yathà- vàraü vàraü tirayati dç÷àv udgato bàùpa-påras tat-saïkalpopahita-jaóima stambham abhyeti gàtram | sadyaþ svidyann nayam aviratotkampa-lolàïgulãkaþ pàõir lekhàvidhiùu nitaràü vartate kiü karomi ||SRs_2.18|| (màlatãmàdhava 1.38) atra prastuta-citra-nirmàõànirvàhàn màdhavasya kiü karomãti vàg-àrambha-såcitayà tad-dar÷anopàya-cintayà viùàdo vyajyate | tatra iùñànavàpter, yathà- sa¤càriõã dãpa-÷ikheva ràtrau yaü yaü vyatãyàya patiüvarà sà | narendram àrgàñña iva prapede vivarõa-bhàvaü sa sa bhåmi-pàlaþ ||SRs_2.19|| (ra.vaü. 6.67) atrendumatãm àkàïkùatàü bhåmipatãnàü tad-anavàptyà mukha-vaivarõyena viùàdo vyajyate | vipattitaþ, yathà- hà hà dhik para-gçha-vàsa-dåùaõaü yad vaidehyàþ pra÷amitam adbhutair upàyaiþ | etat tat punar api daiva-durvipàkàd àlarkaü viùam iva sarvataþ prasçptam ||SRs_2.20|| (u.rà.ca. 1.40) atra sãtàpavàda-råpàyà vipatter hà hà dhig iti vàg-àrambheõa ràmasya viùàdo gamyate | yathà và- sà durnimittopagatàd viùàdàt sadyaþ parimlàna-mukhàravindà | ràj¤aþ ÷ivaü sàvarajasya bhåyàd ity à÷a÷aü÷e karaõair bàhyaiþ ||SRs_2.21|| (raghu. 14.50) atra durnimittànumitàyà vipatter mukha-÷oùaõenànubhàvena vaidehyà viùàdaþ | aparàdha-parij¤ànàt, yathà- hà tàteti kranditam àkarõya viùaõõas tasyànviùyan vetasa-gåóhaü prabhavaü saþ | ÷alya-protaü prekùya sakumbhaü muni-putraü tàpàd antaþ-÷alya ivàsãt kùitipo' pi ||SRs_2.22|| (raghu. 9.75) atha (3) dainyam- hçt-tàpa-durgatatvàdyair anauddhatyaü hi dãnatà | 13 tatrànubhàvà màlinya-gàtra-stambhàdayo matàþ ||SRs_2.23|| hçt-tàpàt, yathà- etat kçtvà priyam anucita-pràrthanà-vartamno me sauhàrdàd và vidhura iti và mayy anukro÷a-buddhyà | iùñàn de÷àn jalada vihara pràvçùà sambhçta-÷rãr màbhåd evaü kùaõam api ca te vidyutà viprayogaþ ||SRs_2.24|| (me.då. 2.55) daurgandhyàd, yathà- dãnà dãna-mukhaiþ svakãya-÷i÷ukair àkçùña-jãrõàmbarà kro÷adbhiþ kùudhitari nirannapiñharà nekùyeta ced gehinã | yàc¤à-dainya-bhayena gadgada-galat-truñyad-vilãnàkùaraü ko dehãti vadet sva-dagdha-jañharasyàrthe manasvã pumàn ||SRs_2.25|| atha (4) glàniþ- àdhi-vyàdhi-jarà-tçùõà-vyàyàma-suratàdibhiþ | 14 niùpràõatà glànir atra kùàmàïga-vacana-kriyàþ | kampànutsàha-vaivarõya-nayana-bhramaõàdayaþ ||SRs_2.26|| 15 àdhinà, yathà- kisalayam iva mugdhaü bandhanàd vipralånaü hçdaya-kusuma-÷oùã dàruõo dãrgha-÷okaþ | glapayati paripàõóu kùàmam asyàþ ÷arãraü ÷aradija iva gharmaþ ketakã-patra-garbham ||SRs_2.27|| (uttara-ràma-carita 3.5) vyàdhinà, yathà- tasya pàõóu-vadanàlpa-bhåùaõà sàvalamba-gamanà mçdu-svanà | ràja-yakùma-parihàõir àyayau kàma-yàna-samavasthayà tulàm ||SRs_2.28|| (raghu. 19.50) jarayà, yathà- vivçddhiü kampasya prathayatitaràü sàdhvasa-va÷àd avispaùñàü dçùñiü tirayatitaràü bàùpa-salilaiþ | skhalad-varõàü vàõãü janayatitaràü gadgadatayà jaràyàþ sàhàyyaü mama hi paritoùo' dya kurute ||SRs_2.29|| (ratnàvalã 4.13) atra harùasya jarà-sahakàritva-kathanàd ubhayànubhàvair api kampàdibhir jarà-glàner eva pràdhànyaü gamyate | tçùõayà, yathà- vindhyà-dhvànau virala-salilàs tarùiõã tatra sãtà yàvan mårchàü kalayati kila vyàkule ràmabhadre | dràk saumitriþ puñaka-kala÷ãü màludhànãdalànàü tàvat pràpto dadhad atibhçtàü vàriõà nairjhareõa ||SRs_2.30|| (bàla-ràmàyaõa 6.50) vyàyàmena, yathà- atanu-kuca-bharànatena bhåyaþ ÷rama-janitànatinà ÷arãrakeõa | anucita-gati-sàda-niþsahatvaü kala-bhara-karorubhir årubhir dadhànaiþ ||SRs_2.31|| (÷i.va. 7.66) suratena, yathà- ati-prayatnena ratànta-tàntà kçùõena talpàvaropità sà | àlambya tasyaiva karaü kareõa jyotsnà-kçtànandam alindam àpa ||SRs_2.32|| atha (5) ÷ramaþ- ÷ramo mànasa-khedaþ syàd adhva-nçtya-ratàdobhiþ | aïga-mardana-niþ÷vàsau pàda-saüvàhanaü tathà ||SRs_2.33|| 16 jçmbhaõaü mandayànaü ca mukhanetra-vighårõanam | sãtkçti÷ ceti vij¤eyà anubhàvàþ ÷ramodbhavàþ ||SRs_2.34|| 17 adhvanà, yathà- sadyaþ purã-parisare' pi ÷irãùa-mçdvã sãtà javàt tricaturàõi padàni gatvà | gantavyam adya kiyad ity asakçd bruvàõà ràmà÷uõaþ kçtavatã prathamàvatàram ||SRs_2.35|| (bàla-ràmàyaõa 6.34) nçtyena, yathà- sveda-kledita-kaïkaõàü bhuja-latàü kçtvà mçdaïgà÷rayàü ceñã-hasta-samarpitaika-caraõà ma¤jãra-sandhitsayà | sà bhåyaþ stana-kampa-såcita-rayaü niþ÷vàsam àmu¤catã raïga-sthànam anaïga-sàtkçtavatã tàlàvadhau tasthuùã ||SRs_2.36|| ratyà, yathà mamaiva- nitànta-surata-klàntàü celànta-kçta-vãjanàm | kàntàü lulita-netràntàü kalaye kala-bhàùiõãm ||SRs_2.37|| atha (6) madaþ- madas tv ànanda-saümoha-sambhedo madiràkçtaþ | sa tridhà taruõo madhyo' pakçùña÷ ceti bhedataþ ||SRs_2.38|| 18 dçùñiþ smerà mukhe ràgaþ sasmitàkulitaü vacaþ | lalitàviddha-gaty-àdyà÷ ceùñàþ syus taruõe made ||SRs_2.39|| 19 yathà- bhàva-hàri hasitaü vacanànàü kau÷alaü dç÷i vikàra-vi÷eùàþ | cakrire bhç÷am çjor api vadhvàþ kàmineva taruõena madena ||SRs_2.40|| (÷i.va. 10.13) atha madhyamaþ- madhyame tu made vàci skhalanaü ghårõanaü dç÷oþ | gamane vaktratà bàhvor vikùepa-srastatàdayaþ ||SRs_2.41|| 20 yathà- rundhatã nayana-vàkya-vikàsaü sàditobhaya-karà parirambhe | vrãóitasya lalitaü yuvatãnàü kùãbatà bahu-guõair anujahre ||SRs_2.42|| (bhàraveþ 9.67) atha nãcaþ- apakçùñe tu ceùñàþ syur gati-bhaïgo visaüj¤atà | niùñhãvanaü muhuþ ÷vàso hikkà chardyàdayo matàþ ||SRs_2.43|| 21 yathà- niùñhãvantyo mukharita-mukhaü gauravàt kandharàyàþ pràyo hikkà-vikala-vikalaü vàkyam ardhaü gçõantyaþ | naivàpekùàü galita-vasane nàpy upekùàm ayante pàyaü pàyaü bahu-vidha-madhåny eka-vãthyà kumàryaþ ||SRs_2.44|| taruõas tåttamàdãnàü madhyamo madhya-nãcayoþ | apakçùñas tu nãcànàü tat-tan-mada-vivardhane ||SRs_2.45|| 22 uttama-prakçtiþ ÷ete madhyo hasati gàyati | adhama-prakçtir gràmyaü paruùaü vakti roditi ||SRs_2.46|| 23 uttama-prakçter mada-vçddhir, yathà- tat-kùaõaü viparivartita-hriyor neùyatoþ ÷ayanam iddha-ràgayoþ | sà babhåva va÷a-vartinã tayoþ preyasaþ suvadanà madasya ca ||SRs_2.47|| (ku.saü. 8.79) madhyamasya mada-vçddhir, yathà- vinàpi hetuü vikañaü jahàsa padeùu caskhàla same' pi màrge | vighårõamànaþ sa madàtirekàd àkà÷am àlambanam àlalambe ||SRs_2.48|| adhamasya mada-vçddhir, yathà- taha taha gàmãõa-ghariõã mada-vivasà kiüpi kiüpi bàharai | jaha jaha kula-bahuào soåõa sarandi pihia kaõõào ||SRs_2.49|| (tathà tathà gràmãõa-gçhiõã mada-viva÷à kim api kim api vyàharati | yathà yathà kula-vadhvaþ ÷rutvà saranti pihita-karõàþ ||) ai÷varyàdi-kçtaþ kai÷cit màno mada itãritaþ | vakùyamàõasya garvasya bheda evety udàsmahe ||SRs_2.50|| 24 atha (7) garvaþ- ai÷varya-råpa-tàruõya-kula-vidyà-balair api | iùña-làbhàdinànyeùàm avaj¤à garva ãritaþ ||SRs_2.51|| 25 anubhàvà bhavanty atra gurv-àj¤àdy-àj¤à-vyatikramaþ | anuttara-praadànaü ca vaimukhyaü bhàùaõe' pi ca ||SRs_2.52|| 26 vibhramàpahnutã vàkya-pàruùyam anavekùaõam | avekùaõaü nijàïgànàm aïga-bhaïgàdayo' pi ca ||SRs_2.53|| 27 ai÷varyam àj¤à-siddhiþ | tena yathà- ràho tarjaya bhàskaraü varuõa he nirvàpyatàü pàvakaþ sarve vàrimucaþ sametya kuruta grãùmasya darpa-cchidàm | pràleyàcala candra dugdha-jaladhe hemanta mandàkini dràg devasya gçhànupeta bhavatàü sevà-kùaõo vartate ||SRs_2.54|| (bàla-ràmàyaõa 5.22) yathà và- vahne nihnotum arciþ paricinu purataþ si¤cato vàrivàhàn hemantasyàntike syàþ prathayati davathuü yena te grãùma noùmà | màrtaõóà÷ caõóatàpa-pra÷amana-vidhaye dhatta nàóãü jalàrdràü devo nànya-pratàpaü tribhuvana-vijayã mçùyate ÷rã-da÷àsyaþ ||SRs_2.55|| (bàla-ràmàyaõa 1.31) råpa-tàruõyàbhyàü, yathà- vàñãùu vàñãùu vilàsinãnàü caran yuvà càrutayàtidçptaþ | tçõàya nàmanyata puùpa-càpaü kareõa lãlà-kalitàravindaþ ||SRs_2.56|| kulena, yathà- gauóaü ràùñram anuttamaü nirupamà tatràpi ràóhàpurã bhåri-÷reùñhika-nàma dhàma paramaü tatrottamo naþ pità | tat-putrà÷ ca mahàkulà na viditàþ kasyàtra teùàm api praj¤à-÷ãla-viveka-dhairya-vinayàcàrair ahaü cottamaþ ||SRs_2.57|| (prabodha-candrodayaþ, 2.7) vidyayà, yathà- bindu-dvandva-taraïgitàgra-saraõiþ kartà ÷iro-bindukaü karmeti krama-÷ikùitànvaya-kalà ye ke' pi tebhyo namaþ | ye tu grantha-sahasra-÷àõakaùaõa-truñyat-kalaïkair giràm ullekhaiþ kavayanti bilhaõa-kavis teùv eva saünahyati ||SRs_2.58|| (karõa-sundarã) balena, yathà- rudràdres tulanaü sva-kaõñha-vipina-cchedo harer vàsanaü kàràve÷mani puùpakasya haraõaü yasyorjitàþ kelayaþ | so' yaü durmada-bàhu-daõóa-sacivo laïke÷varas tasya me kà ÷làghà guõa-jarjareõa dhanuùàkçùñena bhagnena và ||SRs_2.59|| (bàla-ràmàyaõa, 1.51) iùña-pràptyà, yathà- àstàü tàvad anaïga-càpa-vibhavaþ kà nàma sà kaumudã dåre tiùñhatu matta-kokila-rutaü saüvàntu mandànilàþ | hàsollàsa-taraïgitair asakalair netrà¤calai÷ ca¤calaiþ sàkåtair urarãkaroti taruõã seyaü praõàmà¤jalim ||SRs_2.60|| atha (8) ÷aïkà- ÷aïkà cauryàparàdhàdyaiþ svàniùñotprekùaõaü matam | tatra ceùñàmuhuþ pàr÷va-dar÷anaü mukha-÷oùaõam ||SRs_2.61|| 28 avakuõñhana-vaivarõya-kaõñha-sàdàdayo' pi ca | ÷aïkà dvidyeyam àtmotthà parotthà ceti bhedataþ ||SRs_2.62|| 29 svàkàrya-janità svotthà pràyo vyaïgyeyam iïgitaiþ | iïgitàni tu pakùma-bhrå-tàrakà-dçùñi-vikriyàþ ||SRs_2.63|| 30 aparàdhàt svotthà, yathà- tat-sakhyà marutàtha và pracalità vallãti muhyad-dhiyo dçùñvà vyàkulatàrayà nigadato mithyà-prasàdaü mukhe | gaïgà-nåtana-saïginaþ pa÷upater antaþpuraü gacchato nåtnà saiva da÷à svayaü pi÷unatàü devã-sakhãnàü gatà ||SRs_2.64|| saiva cauryeõa, yathà- mçdnan kùãràdi-cauryàn masçõa-surabhiõã sçkvaõã pàõi-gharùair àghràyàghràya hastaü sapadi paruùayan kiïkiõã-mekhalàyàm | vàraü vàraü vi÷àle di÷i di÷i vikiran locane lolatàre mandaü mandaü jananyàþ parisaram ayate kåña-gopàla-bàlaþ ||SRs_2.65|| parotthà tu nijasyaiva parasyàkàryato bhavet | pràyeõàkàra-ceùñàbhyàü tàm imàm anubhàvayet | 31 àkàraþ sàttvika÷ ceùñà tv aïga-pratyaïgajàþ kriyàþ ||SRs_2.66|| 32ab parotthà, yathà- prãte vidhàtari purà paribhåya martyàn vavre' nyato yad abhayaü sa bhavàn ahaüyuþ | tan-marmaõi spç÷ati màm atimàtram adya hà vatsa ÷àntam athavà da÷akandharo' si ||SRs_2.67|| (anargha-ràghava 4.9) atra garvita-ràvaõa-kçtena martyetaràbhaya-varaõena jàtà màlyavataþ ÷aïkà marmaõi spç÷atãtyàdinà vàg-àrambheõa pratãyate | atha (9) tràsaþ- tràsas tu citta-cà¤calyaü vidyut-kravyàda-garjitaiþ | 32 tathà bhåta-bhujaïgàdyair vij¤eyàs tatra vikriyàþ ||SRs_2.68|| utkampa-gàtra-saïkoca-romà¤ca-stambha-gadgadàþ | 33 muhur nimeùa-vibhrànti-pàr÷vasthàlambanàdayaþ ||SRs_2.69|| vidyuto, yathà- varùàsu tàsu kùaõa-ruk prakà÷àt trastà ramà ÷àrïgiõam àliliïga | vidyuc ca sà vãkùya tad-aïga-÷obhàü hrãõeva tårõaü jaladaü jagàhe ||SRs_2.70|| kravyàdo hiüsra-sattvam | tasmàd, yathà- sva-vikriyàdar÷ita-sàdhvasaughàt priyàbhir àliïgita-kandharàõàm | akàri bhallåka-kulena yatra vidyàdharàõàm animitta-maitrã ||SRs_2.71|| garjitena, yathà- praõaya-kopa-bhåto' pi paràïmukhàþ sapadi vàridharàrava-bhãravaþ | praõayinaþ parirabdhum anantaraü vavalire bali-recita-madhyamàþ ||SRs_2.72|| (÷i.va., 6.38) garjitaü mahàravopalakùaõam | tena bheryàdi-dhvanir api bhavati | bherã-dhvaninà, yathà- nananda nidrà-rasa-bha¤janair api prayàõa-tårya-dhvanibhir dharàpateþ | atarkitàtaïka-vilola-padmajà- payodhara-dvandva-nipãóito hariþ ||SRs_2.73|| bhåta-dar÷anàd, yathà- sà patyuþ parivàreõa pi÷àcair api veùñità | utkampamàna-hçdayà sakhãbhiþ sambodhyata ||SRs_2.74|| bhujaïgamàd, yathà- kalyàõa-dàyi bhavato' stu pinàka-pàõi- pàõi-grahe bhujaga-kaïkaõa-bhãùatàyàþ | sambhrànta-dçùñi sahasaiva namaþ ÷ivàyety ardhokti-sasmita-nataü mukham ambikàyàþ ||SRs_2.75|| (rasa-kalikàyàm apy ullikhitam idam, 23 puñe) atha (10) àvegaþ- cittasya sambhramo yaþ syàd àvego' yaü sa càùñadhà | 34 utpàta-vàta-varùàgni-matta-ku¤jara-dar÷anàt ||SRs_2.76|| priyàpriya-÷rute÷ càpi ÷atrava-vyasanàd api | 35 tatrautpàtas tu ÷ailàdi-kampa-ketådayàdayaþ ||SRs_2.77|| taj-jàþ sarvàïga-visraüso vaimukhyam apasarpaõam | 36 viùàda-mukha-vaivarõya-vismayàdyàs tu vikriyàþ ||SRs_2.78|| ÷aila-prakampanàd, yathà- kailàsàdràv udaste paricalita-gaõeùållasat-kautukeùu kroóaü màtuþ kumàre vi÷ati viùamuciprekùamàõe saroùam | pàdàvaùñambha-sãdad vapuùi da÷amukhe yàti pàtàla-målaü kruddho' py à÷liùña-mårtir ghanataram umayà pàtu hçùñaþ ÷ivo vaþ ||SRs_2.79|| atra kailàsa-kampa-janita-pramatha-gaõa-vismaya-kàrtikeyàpasarpaõa-kàtyàyanã-sàdhvasàdibhir anubhàvais tat-tad-gata-sambhramàti÷aya-råpa àvego vyajyate | ketådayàd, yathà- hantàlokya kuñumbino diviùadàü dhåma-grahaü diï-mukhe trastàïgàs tvaritaü paraspara-gçhàn abhyetya cintà-paràþ | dhànyànàm anativyayàya gçhiõãr àj¤àpayantyo muhur nidhyàyanti viniþ÷vasanti gaõa÷o rathyà-mukheùv àsate ||SRs_2.80|| atha vàtàvegaþ- tvarayàgamanaü vastra-grahaõaü càvakuõñhanam | 37 netràvamàrjanàdyà÷ ca vàtàvega-bhavàþ kriyàþ ||SRs_2.81|| yathà- dikùu vyåóhàïghripàïgas tçõa-jañita-calat-pàüsu-daõóo' ntarikùe jhàïkàrã ÷arkaràlaþ pathiùu viñapinàü skandha-kàùaiþ sadhåmaþ | pràsàdànàü niku¤jeùv abhinava-jaladodgàra-gambhãra-dhãra÷ caõóàrambhaþ samãro vahati paridi÷aü bhãru kiü sambhrameõa ||SRs_2.82|| (veõã-saühàra 2.19) atra vàta-kçta-saürambho vàg-àrambheõa pratipàdyate | atha varùàvegaþ- chatra-graho' ïga-saïkoco bàhu-svastika-dhàvane | 38 uùõà÷rayaõam ity àdyà varùàvega-bhavàþ kriyàþ ||SRs_2.83|| yathà- àmekhalaü ca¤caratà ghanànàü chàyàm adhaþ sànugatàü niùevya | udvejità vçùñibhir à÷rayante ÷çïgàõi yasyàtapavanti siddhàþ ||SRs_2.84|| [ku.saü. 7.5] atra siddhànàm agra-÷ikhara-dhàvanena såcitaþ | atha agny-àvegaþ- agny-àvegaþ-bhavà÷ ceùñà vãjanaü càïga-dhånanam | 39 vyatyasta-pada-vikùepa-netra-saïkocanàdayaþ ||SRs_2.85|| yathà- dåra-protsàryamàõàmbara-cara-nikarottàla-kãlàbhighàtaþ prabhra÷yad-vàji-varga-bhramaõa-niyama-navyàkula-bradhna-såtaþ | leóhi prauóho hutà÷aþ kçta-laya-samayà÷aïkam àkà÷a-vãthãü gaïgà-sånu-prayukta-prathita-hutavahàstrànubhàva-prasåtaþ ||SRs_2.86|| (dhana¤jaya-vijaya 67) atha ku¤jaràvegaþ- àvege ku¤jarodbhåte satvaraü càpasarpaõam | 40 vilokanaü muhuþ pa÷càt tràsa-kampàdayo matàþ ||SRs_2.87|| yathà- nirantaràle' pi vimucyamàne dåraü pathi pràõa-bhçtàü gaõena | tejo-mahadbhis tamaseva dãpair dvipair asambàdhamayàm babhåve ||SRs_2.88|| a÷vena, yathà- utkhàya darpa-calitena sahaiva rajjvà kãlaü prayatna-paramànavadurgraheõa | àkulyakàri kañakas turageõa tårõam a÷veti vidrutam anudravatà÷vam anyam ||SRs_2.89|| priya-÷ravaõàd, yathà- priya-÷ravaõaje hy asmin abhutthànopagåhane | 41 prãti-dànaü priyaü vàkyaü romaharùàdayo' pi ca ||SRs_2.90|| yathà- janàya ÷uddhànta-caràya ÷aüsate kumàra-janmàmçta-saümitàkùaram | adeyam àsãt trayam eva bhåpateþ ÷a÷iprabhaü chatram ubhe ca càmare ||SRs_2.91|| (ra.vaü. 3.16) apriya-÷ruter, yathà- apriya-÷rutije' py asmin vilàpah parivartanam | 42 àkranditaü ca patanaü parito bhramaõàdayaþ ||SRs_2.92|| ÷àtravàd, yathà- ceùñàþ syuþ ÷àtravàvege varma-÷astràdi-dhàraõam | 43 ratha-vàji-gajàroha-sahasàpakramàdayaþ ||SRs_2.93|| yathà- ràmo nàma babhåva huü tad abalà sãteti huü tàü pitur vàcà pa¤cavañã-vane nivasatas tasyàharad ràvaõaþ | kçùõasyeti puràtanãü nija-kathàm àkarõya màtreritàü saumitre kva dhanur dhanur dhanur iti vyagrà giraþ pàntu vaþ ||SRs_2.94|| [kç.ka.2.72] ete syur uttamàdãnàm anubhàvà yathocitam ||SRs_2.95|| 44 atha unmàdaþ- unmàda÷ citta-vibhràntir viyogàd iùña-nà÷ataþ | viyogaje tu ceùñàþ syur dhàvanaü paridevanam ||SRs_2.96|| 45 asambaddha-pralapanaü ÷ayaõaü sahasotthitiþ | acetanaiþ sahàlàpo nirnimitta-smitàdayaþ ||SRs_2.97|| 46 yathà- à÷åtthànaü sadç÷a-gaõanà cetanàcetaneùu prauóhauùmàbhi÷vasitam asakçn nirgato bàùpa-påraþ | nirlakùyà vàg gatir aviùayà nirnimittaü smitaü ca pràyeõàsyàþ prathayatitaràü bhrànti-dàtrãm avasthàm ||SRs_2.98|| iùña-nà÷àd, yathà- iùña-nà÷a-kçte tv asmin bhasmàdi-parilepanam | nçtya-gãtàdi-racanà tçõa-nirmàlya-dhàraõam | 47 cãvaràvaraõàdãni pràg-uktà÷ càpi vikriyàþ ||SRs_2.99|| yathà- kãnà÷o' pi bibheti yàdava-kulàd vçddhasya kà me gatir bhedaþ syàt svajaneùu kiü nu ÷atadhà sãdanti gàtràõi me | so' yaü buddhi-viparyayo mama samaü sarve hatà bàndhavà na ÷raddeyam idaü hi vàkyam ahahà muhyanti marmàõi me ||SRs_2.100|| atha (12) apasmçtiþ- dhàtu-vaiùamya-doùeõa bhåtàve÷àdinà kçtaþ | 48 citta-kùobhas tv apasmàras tatra ceùñàþ prakampanam ||SRs_2.101|| dhàvanaü patanaü stambho bhramaõaü netra-vikriyàþ | 49 svoùñha-daü÷a-bhujàsphoña-làlà-phenàdayo' pi ca ||SRs_2.102|| yathà- làlà-phena-vyatikara-parikledi-bhugnoùñha-pàr÷vaü gàyaü gàyaü kalita-ruditaü pronnamantaü patantam | stabdhodvçtta-kùubhita-nayanaü maõóalena bhramantaü bhåtàviùñaü kam api puruùaü tatra vãthyàm apa÷yam ||SRs_2.103|| doùa-vaiùamyajas tv eùa vyàdhir evety udàsmahe ||103|| 50 atha (13) vyàdhiþ- doùodreka-viyogàdyair syàd vyàdhir atra tu | gàtra-stambhaþ ÷lathàïgatvaü kåjanaü mukha-kåõanam ||SRs_2.104|| 51 srastàïgatàkùi-vikùepa-niþ÷vàsàdyàs tu vikriyàþ | sa÷ãto dàha-yuktaþ sa dvividhaþ parikãrtitaþ ||SRs_2.105|| 52[*10] hanu-sa¤càlanaü bàùpaþ sarvàïgotkampa-kåjane | jànu-ku¤cana-romà¤ca-mukha-÷oùàdayo' pi ca ||SRs_2.106|| 53 [*10] The following half karika is found in only one edition: (÷ãta-jvare tu ceùñàþ syuþ santàpa÷ càïga-sàdanam | This does not appear to be serious. (See karika 54) yathà- romà¤cam aïkårayati prakàmaü spar÷ena sarvàïgaka-saïgatena | doþ-svastikà÷liùña-payodharàõàü ÷ãta-jvaraþ kànta ivàïganànàm ||SRs_2.107|| dàha-jvare tu ceùñàþ syuþ ÷ãta-màlyàdi-kàïkùaõam | pàõi-pàda-parikùepa-mukha-÷oùàdayo' pi ca ||SRs_2.108|| 54 yathà- ÷ayyà puùpamayã paràgamayatàm aïgàrpaõàd a÷nute tàmyanty antikatàlavçntanalinã-patràõi dehoùmaõà | nyastaü ca stana-maõóale malayajaü ÷ãrõàntaraü dç÷yate kvàthàd à÷u bhavanti phenila-mukhà bhåùàmçõàlàïkuràþ ||SRs_2.109|| atha (14) mohaþ- àpad-bhãti-viyogàdyair moha÷ cittasya måóhatà | vikriyàs tatra vij¤eyà indriyàõàü ca ÷ånyatà | 55 ni÷ceùñatàïga-bhramaõa-patanàghårõanàdayaþ ||SRs_2.110|| àpado, yathà- tato' bhiùaïgànila-vipraviddhà prabhra÷yamànàbharaõa-prasåtà | sva-mårti-làbha-prakçtiü dharitrãü lateva sãtà sahasà jagàma ||SRs_2.111|| (ra.vaü. 14.54) bhãter, yathà- smaras tathàbhåtam ayugma-netraü pa÷yann adåràn manasàpy adhçùyam | nàlakùayat sàdhvasa-sanna-hastaþ srastaü ÷araü càpam api sva-hastàt ||SRs_2.112|| [ku.saü. 3.51] viyogàd, yathà- tad-vaktraü nayena ca te smita-sudhà-mugdhaü ca tad vàcikaü sà veõã sa bhuja-kramo' tisaralo lãlàlasà sà gatiþ | tanvã seti ca seti seti satataü tad-dhyàna-baddhàtmano nidrà no na ratir na càpi viratiþ ÷ånyaü mano vartate ||SRs_2.113|| (rasa-kalikà, 32) atha (15) mçtiþ- vàyor dhana¤jayàkhyasya viprayogo ya àtmanà | 56 ÷arãràvacchedavatà maraõaü nàma tad bhavet ||SRs_2.114|| etac ca dvividhaü proktaü vyàdhijaü càbhighàtajam | 57 àdyaü tv asàdhya-hçc-chåla-viùåcy-àdi-samudbhavam ||SRs_2.115|| amã tatrànubhàvàþ syur avyaktàkùara-bhàùaõam | 58 vivarõa-gàtratà manda-÷vàsàdi stambha-mãlane | hikkà parijanàpekùà-ni÷ceùñendriyatàdayaþ ||SRs_2.116|| 59 yathà- kàye sãdati kaõñha-rodhini kaphe kuõñhe ca vàõã-pathe jihmàyàü dç÷i jãvite jigamiùau ÷vàse ÷anaiþ ÷àmyati | àgatya svayam eva naþ karuõayà kàtyàyanã-vallabhaþ karõe varõayatàd bhavàrõava-bhayàd uttàrakaü tàrakam ||SRs_2.117|| dvitãyaü ghàta-patana-dohodbandha-viùàdijam | tatra ghàtàdije bhåmi-patana-krandanàdayaþ ||SRs_2.118|| 60 yathà abhiràma-ràghave- àrya-÷ara-pàta-vivaràd udbudbuda-phenilàsra-kardamità | apatan na calati kiücid vikçtàkçtir adya vajra-nihateva ||SRs_2.119|| viùaü tu vatsanàbhàdyam aùñau vegàs tad-udbhavàþ | kàrùõyaü kampo dàho hikkà phena÷ ca kandhara-bhaïgaþ | 61 jaóatà mçtir iti kathità krama÷aþ prathamàdyà vegajà÷ ceùñàþ ||SRs_2.120|| yatha priya-dar÷ikàyàü (4.9)- eùà mlãayatãdam akùi-yugalaü jàtà mamàndhà di÷aþ kaõñho' syà uparudhyate mama giro niryànti kçcchràd imàþ | etasyàþ ÷vasitaü hçtaü mama tanur ni÷ceùñatàm àgatà manye' syàþ viùa-vega eva hi paraü sarvaü tu duþkhaü mayi ||SRs_2.121|| atràkùi-nimãlana-kaõñha-rodhana-niþ÷vàsàyàsàdibhir àraõyikàyà viùa-vega-janità mçtir avagamyate | atha (16) àlasyam- svabhàva-÷rama-sauhitya-garbha-nirbharatàdibhiþ | 62 kçcchràt kriyonmukhatvaü yat tad àlasyam iha kriyàþ ||SRs_2.122|| aïga-bhaïgaþ kriyà-dveùo jçmbhaõàkùi-vimardane | 63 ÷ayyàsanaika-priyatà tandrã-nidràdayo' pi ca ||SRs_2.123|| svabhàva-÷ramàbhyàü, yathà- muhur iti vana-vibhramàbhiùaïgàd atami tadà nitaràü nitambinãbhiþ | mçdutara-tanavo' lasàþ prakçtyà ciram api tàþ kim uta prayàsa-bhàjaþ ||SRs_2.124|| (÷i.va. 7.68) sauhityaü bhojanàdi-tçptiþ, tena yathà- trailokyàbhaya-lagnakena bhavatà vãreõa vismàritas taj-jãmåta-muhårta-maõóana-dhanuþ-pàõóityam àkhaõóalaþ | kiü càjasra-makhàrpitena haviùà samphulla-màüsollasat sarvàïgãõa-balã-vilupta-nayana-vyåhaþ kathaü vartate ||SRs_2.125|| (a.rà. 1.28) atra mando-vçddhyà ÷akrasya sauhityam | tat-kçtam àlasyaü kathaü vartate ity anena vàg-àrambheõa vyajyate | garbha-nirbharatayà, yathà- àsanaika-priyasyàsyàþ sakhã-gàtràvalambinaþ | garbhàlasasya vapuùo bhàro' bhåt svàïga-dhàraõam ||SRs_2.126|| atha (17) jàóyam- jàóyam apratipattiþ syàd iùñàniùñhàrthayoþ ÷ruteþ | 64 dçùñer và virahàde÷ ca kriyàs tatrànimeùatà | a÷rutiþ pàrava÷yaü ca tåùõãm-bhàvàdayo' pi ca ||SRs_2.127|| 65 iùña-÷ruter, yathà- priye' parà yacchati vàcam unmukhã nibaddha-dçùñiþ ÷ithilàkuloccayà | samàdadhe nàü÷ukam àhitaü vçthà na veda puùpeùu ca pàõi-pallavam ||SRs_2.128|| (kiràtàrjunãye 8.15) atra priya-vàkya-÷ravaõa-janita-jàóyam animeùatvàdinà vyajyate | priya-dar÷anàd, yathà- ehai so bi pauttho ahaü a kuppejja so bi aõuõejja | ia ciüteütã bahuà daññhåõa piaü õa kiü pi sammarai ||SRs_2.129|| [*11] [*11] pårvàrdha-màtraü gàthà-sapta÷atyàü dç÷yate 1.17. (eùyati so' pi proùitaþ ahaü ca kupyeyaü so' py anuneùyati | iti cintayantã vadhår dçùñvà priyaü na kim api saüsmarati ||) atra priya-dar÷ana-janitaü jàóyaü pårva-cintita-kriyà-vismaraõena vyajyate | apriya-÷ravaõàd, yathà- àpucchantasya bahå gamiduü daiassa suõia addhottim | aõumaüõiduü na jàõai õa nivàreduü paravasà ubaha ||SRs_2.130|| (àpçcchamànasya vadhår gantuü dayitasya ÷rutvà ardhoktim | anumantuü na jànàti na nivàrayituü para-va÷à pa÷yata ||) aniùña-dar÷anàd, yathà- sasureõa óajjamàõe gharaõiaóabhave õiuüja-puüjaümi | õa suõai suõhà suõõà bahuso kahidaü bi sasuràe ||SRs_2.131|| (÷va÷ureõa dahyamàne gçha-nikaña-bhave niku¤ja-pu¤je | na ÷çõoti snuùà ÷ånyà bahu÷aþ kathitam api ÷va÷rvà ||) viyogàd, yathà- papraccha pçùñam api gadgadikàrta-kaõñhaþ ÷u÷ràva noktam api ÷ånya-manàþ sa ki¤cit | sasmàra na smçtam api kùaõam àtma-kçtyaü ÷rutvàham ity upagato' pi na saüviveda ||SRs_2.132|| (abhinandasya ràma-carite 19.61) atra sãtà-viraha-janitaü ràvaõasya jàóyaü punaþ-pra÷na-÷ruty-àdibhir avagamyate | atha (18) vrãóà- akàrya-karaõàvaj¤à-stuti-nåtana-saïgamaiþ | pratãkàràkriyàdyai÷ ca vrãóatvanatidhçùñatà ||SRs_2.133|| 66 tatra ceùñà nigåóhoktir àdhomukhya-vicintane | anirgamo bahiþ kvàpi dåràd evàvaguõñhanam | 67 nakhànàü kçntanaü bhåmi-lekhanaü caivam àdayaþ ||SRs_2.134|| akàrya-karaõàd, yathà- gurv-àde÷àd eva nirmãyamàõo nàdharmàya strã-vadho' pi sthito' yam | adya sthitvà ÷vo gamiùyadbhir alpair lajjàsmàbhir mãlitàkùair jitaiva ||SRs_2.135|| (a.rà. 2.59) avaj¤ayà, yathà- avadhåyàribhir nãtà hariõais tulya-vçttitàm | anyonyasyàpi jihrãmaþ kiü punaþ sahavàsinàm ||SRs_2.136|| (kiràtàrjunãya 11.58) stutyà, yathà- tasya saüståyamànasya caritàrthais tapasvibhiþ | ÷u÷ubhe vikramodagraü vrãóayàvanataü ÷iraþ ||SRs_2.137|| (ra.vaü. 15.27) nava-saïgamena, yathà- pañà-lagne patyau namayati mukhaü jàta-vinayà hañhà÷leùaü và¤chaty apaharati gàtràõi nibhçtam | na ÷aknoty àkhyàtuü smita-mukha-sakhã-datta-nayanà hriyà tàmyaty antaþ prathama-parihàse nava-vadhåþ ||SRs_2.138|| (amaru. 37) pratãkàràkaraõàd, yathà- udvçttàri-kçtàbhimanyu-nidhana-prodbhåta-tãvra-krudhaþ pàrthasyàkçta-÷àtrava-pratikçter antaþ ÷ucà muhyataþ | kãrõà bàùpa-kaõaiþ patanti dhanuùi vrãóà-jaóà dçùñayo hà vatseti giraþ sphuranti na punar niryànti kaõñhàd bahiþ ||SRs_2.139|| (nàràyaõasyeti ÷àrïgadhara-paddhatiþ) atha (19) avahitthà- avahitthàkàra-guptir jaihmya-pràbhava-nãtibhiþ | 68 lajjà-sàdhvasa-dàkùiõya-pràgalbhyàpajayàdibhiþ ||SRs_2.140|| anyathà-kathanaü mithyà-dhairyam anyatra vãkùaõam | 69 kathà-bhaïgàdayo' py asyàm anubhàvà bhavanty amã ||SRs_2.141|| jaihmyàd, yathà- liïgair mudaþ saüvçta-vikriyàs te hradàþ prasannà iva gåóha-nakràþ | vaidarbham àmantrya yayus tadãyàü pratyarpya påjàm upadàcchalena ||SRs_2.142|| (ra.vaü 7.30) pràbhavàd, yathà- anirbhinno gabhãratvàd antargåóha-ghana-vyathaþ | puña-pàka-pratãkà÷o ràmasya karuõo rasaþ ||SRs_2.143|| (u.rà.ca. 3.1) nãtyà, yathà- bahiþ sarvàkàra-pravaõa-ramaõãyaü vyavaharan paràbhyåha-sthànàny api tanutaràõi sthagayati | janaü vidvàn ekaþ sakalam atisandhàya kapañais tañasthaþ svàn arthàn ghañayati ca maunaü ca bhajate ||SRs_2.144|| (màlatã-màdhave 1.17) lajjayà, yathà- cikùep lakùmãr niñilàn nakhàgraiþ prasveda-vàryàtapam àkùipantã | jugopa devo' pi sa romaharùaü jaóàbdhi-vàtàhati-kaitavena ||SRs_2.145|| (kandarpa-sambhava) sàdhvasena, yathà- ÷rutvà duþ÷ravam adbhutaü ca mithilà-vçttàntam antaþ-patac- cintàpahnava-sàvahittha-vadana-tvag-viprakãrõa-smitaþ | helàkçùña-suràvarodha-ramaõã-sãmanta-santànaka- srag-vàsojjvala-pàõir apy avati màü vatso na laïke÷varaþ ||SRs_2.146|| (a.rà. 4.8) dàkùiõyàd, yathà- tvayy ardhàsana-bhàji kiü nara-gaõodgãtair bhavad-vikramair antaþ-sambhçta-matsaro' pi bhagavàn àkàra-guptau kçtã | unmãlad-bhavadãya-dakùiõa-bhujà-romà¤ca-viddhoccarad- bàùpair eva vilocanair abhinayaty ànandam àkhaõóalaþ ||SRs_2.147|| (a.rà. 1.29) pràgalbhyena, yathà- ekatràsana-saïgatiþ parihçtà pratyudgamàd dåratas tàmbålànayana-cchalena rabhasà÷leùo' pi saüvighnitaþ | àlàpo' pi na mi÷ritaþ parijanaü vyàpàrayanty àntike- kàntaü pratyupacàrata÷ caturayà kopaþ kçtàrthãkçtaþ ||SRs_2.148|| (amaru. 18) atha (20) smçtiþ- svàsthya-cintà-dçóhàbhyàsa-sadç÷àlokanàdibhiþ | 70 smçtiþ pårvànubhåtàrtha-pratãtis tatra vikriyàþ | kampanodvahane mårdhno bhrå-vikùepàdayo' pi ca ||SRs_2.149|| 71 svàsthyena, yathà- ramyàõi vãkùya madhuràü÷ ca ni÷amya ÷abdàn paryutsuko bhavati yat sukhito' pi jantuþ | tac cetasà smarati nånam abodha-pårvaü bhàva-sthiràõi jananàntara-sauhçdàni ||SRs_2.150|| (÷ak. 5.2) cintayà, yathà- lãneva pratibimbiteva likhitevotkãrõaråpeva ca pratyupteva ca vajra-lepa-ghañitevàntar-nikhàteva ca | sà na÷ cetasi kãliteva vi÷ikhai÷ ceto-bhuvaþ pa¤cabhi÷ cintà-santati-tantu-jàla-nivióa-syåteva lagnà priyà ||SRs_2.151|| (mà.mà. 5.10) dçóhàbhyàsena, yathà- tad vaktraü nayane ca te smita-sudhà-mugdhaü ca tad vàcikaü sà veõã sa bhuja-kramo' tisaralo lãlàlasà sà gatiþ | tanvã seti ca seti seti satataü tad-dhyàna-baddhàtmano nidrà no na ratir na càpi viratiþ ÷ånyaü mano vartate ||SRs_2.152|| (rasa-kalikà, 32)[*12] [*12] This verse appeared previously after kàrikà 2.56a. sadç÷àlokanena, yathà- àrakta-ràjibhir iyaü kusumair nava-kandalã salila-garbhaiþ | kopàd antar-bàùpe smarayati màü locane tasyàþ ||SRs_2.153|| [vikramorva÷ãya 4.15] atha (21) vitarkaþ- åho vitarkaþ sandeha-vimarùa-pratyayàdibhiþ | janito nirõayàntaþ syàd asatyaþ satya eva và | 72 tatrànubhàvàþ syur amã bhrå-÷iraþ- ksepaõàdayaþ ||SRs_2.154|| sandeha-pratyayanàd, yathà- aïkaü ke' pi ÷a÷aïkire jala-nidheþ païkaü pare menire sàraïgaü katicic ca saüjagadire bhåme÷ ca bimbaü pare | indau yad dalitendra-nãla-÷akala-÷yàmaü darãdç÷yate tan manye ravi-bhãtam andha-tamasaü kukùi-stham àlakùyate ||SRs_2.155|| vimar÷o vicàraþ | tena, yathà- gamanam alasaü ÷ånyà dçùñiþ ÷arãram asauùñhavaü ÷vasitam adhikaü kiü nv etat syàt kim anyad ato' tha và | bhramati bhuvane kandarpàj¤à vikàri ca yauvanaü lalita-madhuràs te te bhàvàþ kùipanti ca dhãratàm ||SRs_2.156|| atra màdhava-gatàü cintàm upalabhya kim atra kàraõam iti vimç÷atà makarandena manmatha-nibandhana evàyaü bhàva iti satya-nirõayànto vitarkaþ | atha (22) cintà- iùña-vastv-aparipràpter ai÷varya-bhraü÷anàdibhiþ | 73 cintà dhyànàtmikà tasyàm anubhàvà bhavanty amã | kàr÷yàdhomukhya-santàpa-niþ÷vàsocchrvasanàdayaþ ||SRs_2.157|| 74 iùña-vastv-alàbhena, yathà- ãsi-baliàbaõaà se kåõita-pakkhaütatàraa tthimià | diññhã kapola-pàlã õihià kara-pallave mano suõõaü ||SRs_2.158|| [ãùad-valitàvanatà'syàþ kåõita-pakùmanta-tàrakà stimità | dçùñiþ kapola-pàlã nihità kara-pallave manaþ ÷ånyam ||] ai÷varya-nà÷ena, yathà- yamo' pi vilikhan bhåmiü daõóenàstamita-tviùà | kurute' sminn amoghe' pi nirvàõàlàta-làghavam ||SRs_2.159|| [ku.saü. 2.27] atha (23) matiþ- nànà-÷àstràratha-mathanàd artha-nirdhàraõaü matiþ | tatra ceùñàs tu kartavya-karaõaü saü÷aya-chidà | 75 ÷iùyopade÷a-bhrå-kùepàv åhàpohàdayo' pi ca ||SRs_2.160|| yathà- da÷aratha-kule sambhåtaü màm avàpya dhanurdharaü dinakara-kulàskandã ko' yaü kalaïka-navàïkuraþ | iti na vanitàm etàü hantuü mano vicikitsate yad adhikaraõaü dharma-sthãyaü tavaiva vacàüsi naþ ||SRs_2.161|| (a.rà. 2.62) atha (24) dhçtiþ- j¤àna-vij¤àna-gurvàdi-bhakti-nànàrtha-siddhibhiþ | 76 lajjàdibhi÷ ca cittasya naispçhyaü dhçtir ucyate ||SRs_2.162|| atrànubhàvà vij¤eyàþ pràptàrthànubhavas tathà | 77 apràptàtãta-naùñàrthàn abhisaïkùobhaõàdayaþ ||SRs_2.163|| j¤ànàt, yathà- a÷nãmahi vayaü bhikùàm à÷àvàso vasãmahi | ÷ayãmahi mahã-pçùñhe kurvãmahi kim ã÷varaiþ ||SRs_2.164|| (vai.÷a. 55) vij¤ànàd, yathà- asty adyàpi catuþ-samudra-parikhà-paryantam urvã-talaü vartante' pi ca tatra tatra rasikà goùñhãùu saktà nçpàþ | ekas tatra niràdaro bhavati ced anyo bhavet sàdaro vàg-devã vadanàmbuje vasati cet ko nàma dãno janaþ ||SRs_2.165|| guru-bhaktyà, yathà- tiùñhan bhàti pituþ puro bhuvi yathà siühàsane kiü tathà yat saüvàhayataþ sukhaü hi caraõau tàtasya kiü ràjyataþ | kiü bhukte bhuvana-traye dhçtir asau bhuktojjhite yà guror àyàsaþ khalu ràjyam ujjhita-guros tatràsti ka÷cid guõaþ ||SRs_2.166|| (nàgànanda 1.7) nànàrtha-siddhyà, yathà- krodhàndhaiþ sakalaü hataü ripu-kulaü pa¤càkùatàs te vayaü pà¤càlyà mama durnayopajanitas tãrõo nikàràrõavaþ | tvaü devaþ puruùottamaþ sukçtinaü màm àdçto bhàùase kiü nàmànyad ataþ paraü bhagavato yàce prasannàd aham ||SRs_2.167|| (veõã-saühàraþ 6.45) atha (25) harùaþ- manorathasya làbhena siddhyà yogyasya vastunaþ | 78 mitra-saïgama-devàdi-prasàdàde÷ ca kalpitaþ ||SRs_2.168|| manaþ-prasàdo harùaþ syàd atra netràsya-phullatà | 79 priyàbhàùaõam à÷leùaþ pulakànàü prarohaõam | svedodgama÷ ca hastena hasta-sampãóanàdayaþ ||SRs_2.169|| 80 manorathasya làbhena, yathà- nivàta-padma-stimitena cakùuùà nçpasya kàntaü pibataþ sutànanam | mahodadheþ påra ivendu-dar÷anàd guruþ praharùaþ prababhåva nàtmani ||SRs_2.170|| (ra.vaü. 3.17) yogya-vastu-siddhyà, yathà- sa ràgavàn aruõa-talena pàõinà pulomajà-pada-tala-yàvakair iva | hariü hariþ stanita-gabhãra-heùitaü mukhe niràmiùa-kañhine mamàrja tam ||SRs_2.171|| atra uccaiþ÷ravaso làbhena devendrasya harùaþ | mitra-saïgamàd, yathà- ibha-kumbha-tuïga-kañhinetaretara- stana-bhàra-dåra-vinivàritodaràþ | pariphulla-gaõóa-phalakàþ parasparaü parirebhire kukura-kaurava-striyaþ ||SRs_2.172|| (màghe 13.16) mitra-saïgamaþ påjyàdi-saïgamàdãnàm apy upalakùaõam | påjya-saïgamena, yathà- yugànta-kàla-pratisaühçtàtmano jaganti yasyàü savikàsam àsata | tanau mamus tatra na kañabha-dviùas tapadhanàbhyàgama-sambhavà mudaþ ||SRs_2.173|| (÷i.va. 1.23) deva-prasàdàd, yathà- tasyàþ prasannendu-mukhaþ prasàdaü gurur nçpàõàü gurave nivedya | praharùa-cihnànumitaü priyàyai ÷a÷aüsa vàcà punaruktayeva ||SRs_2.174|| (ra.vaü. 2.68) àdi-÷abdàd guru-ràja-prasàdàdayaþ | guru-prasàdàd, yathà- asmad-gotra-mahattaraþ kratu-bhujàm adyàyam àdyo ravir yajvàno vayam adya te bhagavatã bhår adya ràjanvatã | adya svaü bahu manyate sahacarair asmàbhir àkhaõóalo yenaitàvad arundhatã-patir api svenànugçhõàti naþ ||SRs_2.175|| (a.rà. 1.18) ràja-prasàdàd, yathà- prãtir asya dadato' bhavat tathà yena tat-priya-cikãrùavo nçpàþ | spar÷itair adhikam àgaman mudaü nàdhive÷ma-nihitair upàyanaiþ ||SRs_2.176|| (÷i.va. 14.47) atha (26) autsukyam- kàlàkùamatvam autsukyam iùña-vastu-viyogataþ | tad-dar÷anàd ramya-vastu-didçkùàde÷ ca tat-kriyàþ ||SRs_2.177|| 81 tvarànavasthitiþ ÷ayyà-sthitir uttàna-cintane | ÷arãra-gauravaü nidrà-tandrà-niþ÷vasitàdayaþ ||SRs_2.178|| 82 tatra iùña-vastu-viyogàt- saükùipyante kùana iva kathaü dãrgha-yàmà triyàmà sarvàvasthàsv ahar api kathaü manda-mandàtapaü syàt | itthaü ceta÷ cañula-nayane durlabha-pràrthanaü me gàóhoùmàbhiþ kçtam a÷araõaü tvad-viyoga-vyathàbhiþ ||SRs_2.179|| [me.då. 2.48] tatra iùña-vastu-dar÷anàt- àyàte dayite manoratha-÷atair nãtvà katha¤cid dinaü gatvà vàsa-gçhaü jaóe parijane dãrghàü kathàü kurvati | daùñàsmãty abhidhàya satvara-padaü vyàdhåya cãnàü÷ukaü tanvaïgyà rati-kàtareõa manasà nãtaþ pradãpaþ ÷amam ||179|| [amaru 77] ramya-didçkùayà, yathà- kçtàva÷eùeõa savibhrameõa niùkãlitenàdhvani påritena | prasàdhanenàcyuta-dar÷anàya pura-striyaþ ÷i÷riyire gavàkùàn ||SRs_2.180|| atha (27) augryam- aparàdhàvamànàbhyàü cauryààbhigrahaõàdibhiþ | asat-pralàpanàdyai÷ ca kçtaü caõóatvam ugratà ||SRs_2.181|| 83 kriyàs tatràsya-nayana-ràgo bandhana-tàóane | ÷irasaþ kampanaü kheda-vadha-nirbhartsanàdayaþ ||SRs_2.182|| 84 aparàdhàd, yathà- praõayi-sakhã-salãla-parihàsa-rasàdhigatair lalita-÷irãùa-puùpa-hananair api tàmyati yat | vapuùi vadhàya tatra tava ÷astram upakùipataþ patatu ÷arasy akàõóayam adaõóaü ivaiùa bhujaþ ||SRs_2.183|| (mà.mà. 5.31) atra màlatã-nikàra-råpàparàdhàd màdhavasyaugryam | avamànàó, yathà- aj¤àta-pårvà dviùatàm avaj¤àü vij¤àpayantaü pratiruùña-cetàþ | àj¤à-haraü pràj¤a-vinindya-karmà yaj¤à÷i-vairã gadayà jaghàna ||SRs_2.184|| cauryàbhigrahaõàd, yathà- bhuja-viñapa-madena vyartham andhambhaviùõur dhig apasarasi cauraükàram àkru÷yamànaþ | tvad-urasi vidadhàtu svàm avaskàra-keliü kuñila-karaja-koñi-kråra-karmà jañàyuþ ||SRs_2.185|| (a.rà. 5.11) asat-pralàpàd, yathà- katham api na niùiddho duþkhinà bhãruõà và drupada-tanaya-pàõis tena pitrà mamàdya | tava bhuja-bala-darpàdhyàyamànasya vàmaþ ÷irasi caraõa eùa nyasyate vàrayainam ||SRs_2.186|| (veõã-saühàra 3.40) atha (28) amarùaþ- adhikùepàvamànàdyaiþ krodho' marùa itãryate | tatra sveda-÷iraþ-kampàv àdhomukhya-vicintane | 85 upàyànveùaõotsàha-vyavasàdayaþ kriyàþ ||SRs_2.187|| tatra adhikùepàd, yathà- iti bhãùma-bhàùita-vaco' rtham adhigatavatàm iva kùaõàt | kùobham agamad atimàtram atho ÷i÷upàla-pakùa-pçthivã-bhçtàü gaõaþ ||SRs_2.188|| (÷i.va. 15.47) avamànàd, yathà- dhvaüsena hçdayaü sadyaþ paribhåtasya me paraiþ | yady amarùaþ pratãkàraü bhujàlambaü na lambhayet ||SRs_2.189|| (ki.a. 11.57) atha (29) asåyà- para-saubhàgya-sampatti-vidyà-÷auryàdi-hetubhiþ | 86 guõe' pi doùàropaþ syàd asåyà tatra vikriyàþ | mukhàpavartanaü garhà bhrå-bhedànàdaràdayaþ ||SRs_2.190|| 87 para-saubhàgyena, yathà- mà garvam udvaha kapola-tale cakàsti kànta-svahasta-likhità mama ma¤jarãti | anyàpi kiü na sakhi bhàjanam ãdç÷ãnàü vairã na ced bhavati vepathur antaràyaþ ||SRs_2.191|| (ke÷añasyeti subhàùita-ratna-ko÷e) para-sampattyà, yathà- lokopakàriõã lakùmãþ satàü vimala-cetasàm | tathàpi tàü vilokyaiva dåyante duùña-cetasaþ ||SRs_2.192|| para-vidyayà, yathà- pratyakùàdi-prabhà-siddha-viruddhàrthàbhidhàyinaþ | vedàntà yadi ÷àstràõi bauddhaiþ kim aparàddhyate ||SRs_2.193|| (pra.ca. 2.4) yathà và- guõàdhàre gaure ya÷asi paripårõe vilasati pratàpe càmitràn dahati tava siüha-kùitipate | navaiva dravàõãty akathayad aho måóhatama-dhã÷ caturdhà tejo' pi vyabhajata kaõàdo munir api ||SRs_2.194|| atra prauóha-kavi-samaya-prasiddha-màrgànusàriõo vaktuþ parimita-dravya-vàdini kaõàde mahaty asåyà måóhatama-dhãr iti vàg-àrambheõa vyajyate | para-÷auryeõa, yathà- strã-màtraü nanu tàñakà bhçgu-suto ràmas tu vipraþ ÷ucir màrãco mçga eva bhãti-bhavanaü vàlã punar vànaraþ | bhoþ kàkutstha vikatthase kim atha và vãro jitaþ kas tvayà dor-darpas tu tathàpi te yadi samaü ko-daõóam àropaya ||SRs_2.195|| (hanuman-nàñaka 14.21) atha (30) càpalyam- ràga-dveùàdibhi÷ citta-làghavaü càpalaü bhavet | ceùñàs tatràvicàreõa parirambhàvalambane | 88 niùkàsanokti-pàruùye tàóanàj¤àpanàdayaþ ||SRs_2.196|| ràgeõa, yathà- vijanam iti balàd amuü gçhãtvà kùaõam atha vãkùya vipakùam antike' nyà | abhipatitu-manà laghutva-bhãter abhavad amu¤cati vallabhe' tigurvã ||SRs_2.197|| (÷i.va., 7.57) dveùeõa, yathà- pàdàghàtaiþ surabhir abhitaþ satvaraü tàóanãyo gàóhàmodaü malaya-marutaþ ÷çïkhalàdàma datta | kàràgàre kùipata tarasà pa¤camaü ràga-ràjaü candraü cårõãkuruta ca ÷ilàpaññake piùña-bimbam ||SRs_2.198|| (bàla-ràmàyaõa 5.49) atra sãtà-viraheõa ràvaõasya vasantàdi-viùaya-dveùeõa tat-tad-adhidevatànàü tàóanà-j¤àpanàdibhir anubhàvai÷ càpalyaü dyotyate | atha (31) nidrà- mada-svabhàva-vyàyàma-ni÷cintatva-÷ramàdibhiþ | 89 mano-nimãlanaü nidrà ceùñàs tatràsya-gauravam ||SRs_2.199|| àghårõamàna-netratvam aïgànàü parimardanam | 90 niþ÷vàsocchvàsane sanna-gàtratvaü netra-mãlanam | ÷arãrasya ca saïkoco jàóyaü cety evam àdayaþ ||SRs_2.200|| 91 madàd, yathà- yasmin mahãü ÷aüsati vàõinãnàü nidràü vihàràrdha-pathe gatànàm | vàto' pi nàsraüsayad aü÷ukàni ko lambayed àharaõàya hastam ||SRs_2.201|| (ra.vaü. 6.75) svabhàvàd, yathà- uttànàm upadhàya bàhulatikàm ekàm apàïgà÷rayàm anyàm apy alasàü nidhàya vipulàbhoge nitamba-sthale | nãvãü ki¤cid iva ÷lathàü vidadhatã niþ÷vàsam unmu¤catã talpotpãóana-tiryag-unnata-kucà nidràti ÷àtodarã ||SRs_2.202|| vyàyàmàd, yathà- alasa-lulita-mugdhànyadhva-sa¤jàta-khedàd a÷ithila-parirambhair datta-saüvàhanàni | parimçdita-mçõàlã-durbalàny aïgakàni tvam urasi mama kçtvà yatra nidràm avàptà ||SRs_2.203|| (u.rà.ca. 1.24) nai÷cintyàd, yathà- dattendràbhaya-vibhramàdbhuta-bhujàsambhàra-gambhãrayà tvad-vçttyà ÷ithilãkçtas tribhuvana-tràõàya nàràyaõaþ | antas toùa-tuùàra-saurabha-maya-÷vàsànilàpåraõa- pràõottuïga-bhujaïga-talpam adhunà bhadreõa nidràyate ||SRs_2.204|| (a.rà. 1.27) ÷ramàd, yathà- kevalaü priyatamà-dayàlunà jyotiùàm avanatàsu païktiùu | tena tat-parigçhãta-vakùasà netra-mãlana-kutåhalaü kçtam ||SRs_2.205|| (ku.saü. 8.84) atha (32) suptiþ- udreka eva nidràyàþ suptiþ syàt tatra vikriyàþ | indriyoparatir netra-mãlanaü srasta-gàtratà | 92 utsvapnàyitanai÷ calya-÷vàsocchvàsàdayo' pi ca ||SRs_2.206|| yathà- avyàsurantaþ-karuõàrasàrdrà nisarga-niryan-nigamànta-gandhà | ÷vàsànilàs tvàü svapato muràreþ ÷ayyà-bhujaïgendra-nipãta-÷eùàþ ||SRs_2.207|| atha (33) bodhaþ- svapna-spar÷ana-nidhvàna-nidrà-sampårõatàdibhiþ | 93 prabodha÷ cetanàvàpti÷ ceùñàs tatràkùi-mardanam ||SRs_2.208|| ÷ayyàyà mokùaõaü bàhu-vikùepo' ïguli-moñanam | 94 ÷iraþ-kaõóåyanaü càïga-valanaü caivam àdayaþ ||SRs_2.209|| svapnàd, yathà- tribhàga-÷eùàsu ni÷àsu ca kùaõaü nimãlya netre sahasà vyabudhyata | kva nãlakaõñha vrajasãty alakùya-vàg asatya-kaõñhàrpita-bàhu-bandhanà ||SRs_2.210|| (ku.saü. 5.57) spar÷anàd, yathà- àghràya cànanam adhistanam àyatàkùyàþ suptaü tadà tvarita-keli-bhuvà ÷rameõa | pràbhàtikaþ pavana eùa saroja-gandhã pràbodhayan maõi-gavàkùa-samàgato màm ||SRs_2.211|| ÷abdàd, yathà- uùasi sa gaja-yåtha-karõa-tàlaiþ pañu-pañaha-dhvnaibhir vinãta-nidraþ | aramata madhuràõi tatra ÷çõvan vihaga-vikåjita-vandi-maïgalàni ||SRs_2.212|| (ra.vaü. 9.71) nidrà-sampårtyà, yathà- te ca pràpur udanvantaü bubudhe càdi-påruùaþ | avyàkùepo bhaviùyantyàþ kàrya-siddher hi lakùaõam ||SRs_2.213|| (ra.vaü. 10.6) uttamàdhama-madhyeùu sàttvikà vyabhicàriõaþ | 95 vibhàvair anubhàvai÷ ca varõanãyà yathocitam ||SRs_2.214|| [*13] udvega-sneha-dambherùyà-pramukhà÷ citta-vçttayaþ | 96 ukteùv antarbhavantãti na pçthaktvena dar÷itàþ ||SRs_2.215|| [*13] Ed. adds: anukta-citta-vçttãnàm uktàntarbhàvaþ | tathà hi-para-pratàraõa-råpa-dambhasya jihmatàvahitthàyàm antar-bhàvaþ | citta-dravatà-lakùaõasya snehasya harùe' ntarbhàvaþ | sva-viùaya-dàna-mànàdy-amarùaõa-råpàyà ãrùyàyà amarùe' ntarbhàvaþ | para-viùayàyàs tv asåyàyàm | udvegasya tu nirveda-viùàdàdiùu yathocitam antarbhàva ity àdi draùñavyam | tathà ca bhàva-prakà÷ikà-kàraþ- anye' pi yadi bhàvàþ syu÷ citta-vçtti-vi÷eùataþ | antarbhàvas tu sarveùàü draùñavyo vyabhicàriùu ||SRs_2.216|| iti | vibhàvà÷ cànubhàvà÷ ca te bhavanti parasparam | 97 kàrya-kàraõa-bhàvas tu j¤eyaþ pràyeõa lokataþ ||SRs_2.217|| tathà hi-santàpasya dainyaü prati vibhàvatvaü glàniü pratyanubhàvatvaü ca | prahàrasya pralaya-mohau prati vibhàvatvam augryaü pratyanubhàvatvaü ca | viùàdasya utpàtàvegaü pratyanubhàvatü stambhaü prati vibhàvatvam | vyàdher glàni-stambha-pralayàdãn prati vibhàvatvam | svàtantryàt pàratantryàc ca te dvidhà vyabhicàriõaþ | 98 para-poùakatàü pràptàþ paratantrà itãritàþ | tad-abhàve svatantràþ syur bhàvà iti ca te smçtàþ ||SRs_2.218|| 99 tatra pàratantryeõa nirvedo, yathà- kuryuþ ÷astra-kathàm amã yadi manor vaü÷e manuùyàïkuràþ syàc ced brahma-gaõo' yam àkçti-gaõas tatreùyate ced bhavàn | samràjàü samidhàü ca sàdhakatamaü dhatte chidàkàraõaü dhiï maurvã-ku÷a-karùaõolbaõa-kiõa-granthir mamàyaü karaþ ||SRs_2.219|| (a.rà. 4.44) ity atra nirvedasya krodhàïgatvam | nirvedasya svatantratvaü, yathà- pràptàþ ÷riyaþ sakala-kàma-dudhàs tataþ kiü nyastaü padaü ÷irasi vidviùatàü tataþ kim | sampàditàþ praõayino vibhavais tataþ kiü kalpaü sthitàs tanubhçtàü tanavas tataþ kim ||SRs_2.220|| [vai.÷a. 67] ityàdi | atra nirvedasyànanyàïgatvàt svatantratvam | nanu nirvedasya ÷ànta-rasa-sthàyitvaü kai÷cid uktam | tat katham asya anya-rasopakaraõatvam iti ced, ucyate | sati khalu gràme sãmà-sambhàvanà | sthàyitvaü nàma saüskàra-pàñavena bhàvasya (vàsanà-råpeõa sthitasya kàraõa-va÷àd udbodhitasya) muhur muhur navãbhàvaþ | tena nirveda-vàsanà-vàsitaü bhàvaka-cetasi naiùphalyàbhimateùu vibhàvàdiùu (bhàvakànàü prathamaü pravçtter evàsambhavàt) tat-sàmagrã-phala-bhåtasya nirvedasyotpattir eva na saïgacchate | kiü punaþ sthàyitvam | kiü ca asati nirveda-sthàyini ÷ànta-råpo bhàvakànàm àsvàda÷ citra-gata-kadalã-phala-rasàsvàda-lampañànàü ràja-÷ukànàü viveka-sahodaro bhaved iti kçtaü saürambheõa | viùàdasya paratantratvaü, yathà- vàraü vàraü tirayati dç;càm udgato bàùpa-påras tat-saïkalpopahita-jaóima-stambham abhyeti gàtram | sadyaþ svidyann ayam aviratotkampa-lolàïgulãkaþ pàõir lekhà-vidhiùu nitaràü vartate kiü karomi ||SRs_2.221|| (mà.mà. 1.38) atra viùàdasya ÷çïgàràïgatvam | svatantratvaü, yathà- sa¤càriõã dãpa-÷ikheva ràtrau yaü yaü vyatãyàya patiüvarà sà | narendra-màrgàñña iva prapede vivarõa-bhàvaü sa sa bhåmi-pàlaþ ||SRs_2.222|| (ra.vaü. 6.67) ity atra viùàdasyànanyàïgatvam | evam anyeùàm api svatantratva-paratantratve tatra tatrohanãye | àbhàsatà bhaved eùàm anaucitya-pravartitàm | asatyatvàd ayogyatvàd anaucityaü dvidhà bhavet | 100 asatyatva-kçtaü tat syàd acetana-gataü tu yat ||SRs_2.223|| yathà- kas tvaü bhoþ, kathayàmi daiva-hatakaü màü viddhi ÷àkhoñakaü vairàgyàd iva vakùi, sàdhu viditaü, kasmàd idaü, kathyate | vàmenàtra vañas tam adhvaga-janaþ sarvàtmanà sevate na cchàyàpi paropakàra-karaõe màrga-sthitasyàpi me ||SRs_2.224|| atra vçkùa-vi÷eùatvàd acetane ÷àkhoñake citta-vikàrasyàsambhavànucito nirvedo' yam àbhàsatvam àpadyate | ayogyatva-kçtaü proktaü nãca-tiryaï-narà÷rayam ||SRs_2.225|| 101 tatra nãca-tiryag-gataü, yathà- velà-tañe prasåyethà mà bhåþ ÷aïkita-mànasà | màü jànàti samudro' yaü ñiññibhaü sàhasa-priyam ||SRs_2.226|| atra yadi samudra-velàyàü prasåye tarhi udvela-kallola-màlàbhir mamàpatyàni hçtàni bhaveyur iti ÷aïkitàyàü nija-gçhiõyàü ka÷cit ñiññibhaþ pakùi-vi÷eùo garvàyate | tad ayaü garvo nãca-tiryag-gatatvàd àbhàso nàtãva svadate | nãca-narà÷rayo, yathà- atyuttàna-÷ayàlunà kara-yuga-pràptopadhàna-÷riyà gandhårasya taros tale ghuña-puña-dhvànànusandhàyibhiþ | dãrghaiþ ÷vàsa-bharaiþ saphåtkçti-÷atair àsphoñitoùñha-dvayaü tat-pårvaü kçùi-karmaõi ÷ramavatà kùudreõa nidràyate ||SRs_2.227|| utpatti-sandhi-÷àvalya-÷àntayo vyabhicàriõàm | da÷à÷ catasras tatra utpattir bhàva-sambhavaþ ||SRs_2.228|| 102 yathà- evaü vàdini devarùau pàr÷ve pitur adhomukhã | lãlà-kamala-patràõi gaõayàmàsa pàrvatã ||SRs_2.229|| (ku.saü. 6.84) atra lajjàyàþ harùasya và samutpattiþ | saråpam asaråpaü và bhinna-kàraõa-kalpitam | bhàva-dvayaü milati cet sa sandhir iti gãyate ||SRs_2.230|| 103 svaråpayoþ sandhir, yathà- ari-vrajànàm anapota-siüha- khaóga-prahàrair avani gatànàm | priyà-janàïka-prahitàïgakànàü bhavanti netrànta-nimãlanàni ||SRs_2.231|| atra nàyaka-khaóga-prahàra-priyà-janàïga-spar÷àbhyàü kalpitayoþ pratinàyakeùu mohayoþ sandhir netrànta-nimãlanena vyajyate | asaråpayoþ sandhir, yathà- ÷rã-siüha-bhåpa-pratinàyakànàü svidyanti gàtràny ativepitàni | tat tårya-saüvàdiùu garjiteùu priyàbhir àlambita-kandharàõàm ||SRs_2.232|| atra garjiteùu nàyaka-saünàha-niþsàõa-÷aïkayàïkuritasya pratinàyakànàü tràsasya priyàliïgana-taraïgitasya ca harùasya sveda-vepathu-sàdç÷ya-kalpita-saü÷leùaþ sandhiþ | atyàråóhasya bhàvasya vilayaþ ÷àntir ucyate ||SRs_2.233|| 104ab yathà- ÷uddhàntasya nivàrito' py anunayair niþ÷aïkam aïkårito vçddhàmàtya-hitopade÷a-vacanai ruddho' pi vçddhiü gataþ | mànodreka-taruþ pratikùiti-bhujàm àmålam unmålyate vàhinyàm anapota-siüha-nçpater àlokitàyàm api ||SRs_2.234|| atra hitopade÷ànàdaràdhiråóhasya pratinàyaka-gatasya garvasya ÷àntir àmålam unmålyata iti vàg-àrambheõa vyajyate | ÷avalatvaü tu bhàvànàü saümardaþ syàt parasparam ||SRs_2.235|| 104 yathà- ko và jeùyati soma-vaü÷a-tilakàn asmàn raõa-pràïgaõe hantàsmàsu paràïmukho hata-vidhiþ kiü durgam adhyàsmahe | asmat-pårva-nçpàn asau nihatavàn dãrghàn dhig asmad-bhujàn kiü vàkyair anapota-siüha-nçpateþ sevaiva kçtyaü param ||SRs_2.236|| atra garva-viùàdàsåyà-cintà-smçty-amarùa-nirveda-matãnàü saümardo bhàva-÷àvalyam ity ucyate | dig-antaràla-sa¤càra-kãrtinà siüha-bhåbhujà | evaü sa¤càriõaþ sarve sa-prapa¤caü niråpitàþ ||SRs_2.237|| 105 iti sa¤càri-bhàvàþ | atha sthàyinaþ- sajàtãyair vijàtãyair bhàvair ye tv atiraskçtàþ | kùràbdhivan nayanty anyàn svàtmatvaü sthàyino hi te ||SRs_2.238|| 106 bharatena ca te kathità rati-hàsotsàha-vismaya-krodhàþ | ÷oko' tha jugupsà bhayam ity aùñau lakùma vakùyate teùàm ||SRs_2.239|| 107 tatra ratiþ- yånor anyonya-viùayà sthàyinãcchà ratir bhavet | nisargeõàbhiyogena saüsargeõàbhimànataþ ||SRs_2.240|| 108 upamàdhyàtma-viùayair eùà syàt tatra vikriyàþ | kañàkùa-pàta-bhrå-kùepa-priya-vàg-àdayo matàþ ||SRs_2.241|| 109 tatra nisargeõa ratir, yathà- alaü vivàdena yathà ÷rutas tvayà tathàvidhas tàvad a÷eùam astu saþ | mamàtra bhàvaika-rasaü manaþ sthitaü na kàma-vçttir vacanãyam ãkùate ||SRs_2.242|| (ku.saü. 5.82) atra råpàdi-dçùña-kàraõa-nirapekùà pàrvatyàþ ratir janmàntara-vàsanà-råpà nisargàd eva bhavati | abhiyogo' bhinive÷aþ | tad-eka-paratvam iti yàvat | tena, yathà- tan me manaþ kùipati yat sarasa-prahàram àlokya màm agaõita-skhalad-uttarãyà | trastaika-hàyana-kuraïga-vilola-dçùñiþ sà÷liùñavaty amçta-saüvalitair ivàïgaiþ ||SRs_2.243|| (mà.mà. 4.8) atrottarãya-skhalanàdi-såcitena madayantikà-premàbhiyogena makarandasya tatra ratir utpadyate | saüsargeõa, yathà- utpattir deva-yajanàd brahma-vàdã nçpaþ pità | suprasannojjvalà mårtir asyàü snehaü karoti me ||SRs_2.244|| (ma.vã.ca. 1.21) atra deva-yajana-janakàdi-sambandha-gauraveõa sãtàyàü ràmasya ratiþ | atha abhimàõaþ | idam eva mama priyaü nànyad ity abhipràyo' bhimànaþ | tena, yathà- jagati jayinas te te bhàvà navendu-kalàdayaþ prakçti-madhuràþ santy evànye mano madayanti ye | mama tu yad iyaü yàtà loke vilocana-candrikà nayana-viùayaü janmany ekaþ sa eva mahotsavaþ ||SRs_2.245|| (mà.mà. 1.39) atra màdhavasya vilcana-candrikà-nayana-mahotsavàdy-abhimànena itara-ramaõãya-vastu-naiþspçhyeõa ca màlatyàü ratiþ | upamayà, yathà- api turaga-samãpàd utpatantaü mayåraü na sa rucira-kalàpaü bàõa-lakùyãcakàra | sapadi gata-manaska÷ citra-màlyànukãrõe rati-vigalita-bandhe ke÷a-pà÷e priyàyàþ ||SRs_2.246|| (ra.vaü. 9.67) atra mçgayàntaritàpi da÷arathasya priyà-viùayà ratis tadãya-ke÷a-kalàpa-sadç÷a-keki-kalàpa-dar÷anenotpadyate | adhyàtmaü svàtma-pràmàõya-màtram | tena, yathà- kàmaü pratyàdiùñàü smaràmi na parigrahaü munes tanayàn | balavat tu dåyamànaü pratyàyayatãva me hçdayam ||SRs_2.247|| (÷aku. 5.31) atra duùyantasya nija-citta-santàpa-pratyayena ÷àpa-vismçtàyàm api ÷akuntalàyàü ratiþ | viùayàþ ÷abdàdayaþ | tatra ÷abdena, yathà mamaiva- sakhi me niyati-hatàyàs tad-dar÷anam astu và mà và | punar api sa veõu-nàdo yadi karõa-pathe patet tad evàlam ||SRs_2.248|| atra pràg-adçùñe' pi kçùõe veõu-nàdena kàmavallyà ratiþ | spar÷ena, yathà- yad ayaü ratha-saïkùobhàd aüsenàüso rathàïga-su÷roõyàþ | spçùñaþ saroma-vikriyam aïkuritaü manobhaveneva ||SRs_2.249|| (vi.u. 1.11) råpeõa, yathà- ayaü ràmo nàyaü sa tu janaka-dharmaü dalitavàn ayaü kàmo nàyaü sa tu madhumadàmodita-manàþ | sakhi j¤àtaü so' yaü yuvati-nayanotpàdana-phalaü nidànaü bhàgyànàü jayati khalu siüha-kùitipatiþ ||SRs_2.250|| atra ràmàdi-smaraõa-hetunà nàyaka-råpàti÷ayena kasyà÷cid ratiþ | rasena, yathà- haras tu ki¤cit parilupta-dhairya÷ candrodayàrambha ivàmburà÷iþ | umà-mukhe bimba-phalàdharoùñhe vyàpàrayàmàsa vilocanàni ||SRs_2.251|| (ku.saü. 3.67) atra yadyapi sambhogàt pràg-aj¤àtasyàdhara-rasasya rasaü prati vibhàvatà na saïgacchate, tathàpi prasiddehþ sambhàvitasya rasasyaiva vibhàvatvaü bimba-phalàdharoùñha iti padena vyajyate | athavà samàsvàdita-dàkùàyaõã-bimbàdharasya parame÷varasya tad-rasenaiva jananàntara-saïgatàyàm api tasyàü ratiþ | gandhena, yathà mamaiva- unmãlan-nava-màlatã-parimala-nyakkàra-baddha-vratair àlolair ali-maõóalaiþ pratipadaü pratyà÷am àsevitaþ | aïgànàm abhijàta-campaka-rucàm asyà mçgàkùyà sphuran- nàmodo' yam adçùña-pårva-mahimà badhnàti me mànasam ||SRs_2.252|| atra parà÷ara-muni-prasàdena labdhena divyena satyavatã-÷arãra-saurabheõa ÷antanos tasyàü ratiþ | bhojas tu samprayogeõa ratim anyàm udàharat ||SRs_2.253|| 110a yathà- unnamayya sakaca-graham oùñhaü cumbati priyatame hañha-vçttyà | huü huü mu¤ca ma ma meti ca mandaü jalpitaü jayati bàla-vadhånàm ||SRs_2.254|| (vijjikàyà idam iti subhàùitàvaliþ) vàkçtaü ca tenaiva | atra tarjanàrthamokùaõàrtha-vàraõàrthàõàü mandaü maõdaü prayogàn mànavatyàþ samprayoge raty-utpattiþ pratãyata iti | samprayogasya ÷abdàdiùv antarbhàvàn na tan-matam ||SRs_2.255|| 110 tathà hi-uktodàharaõe mànavatã-jalpitasya ÷abda-råpatvam eva | tathà ca- àarapasàrioññhaü aghaóiaõàsaü acuübiaõióàkaü | baõõaghialippamuhie tãe paricumbaõaü bharimo ||SRs_2.256|| (gàthà 1.22) [àdara-prasàritoùñham aghañita-nàsam acumbita-niñilam | varõa-ghçta-lipta-mukhyàs tasyàþ paricumbanaü smaràmaþ ||] ity àdiùu cumbanàdãnàm api spar÷eùv antar-bhàvaþ | [atha raty-avasthàþ] aïkura-pallava-kalikà-praspunaphalabhoga-bhàg iyaü krama÷aþ | premà mànaþ praõayaþ sneho ràgo' nuràga÷ ca ||SRs_2.257|| 111 atha premà- sa premà bheda-rahitaü yånor yad bhàva-bandhanaü ||SRs_2.258|| 112a yathà- rathàïga-nàmnor iva bhàva-bandhanaü babhåva yat prema parasparà÷rayam | vibhaktam apy eka-sutena tat tayoþ parasparasyopari paryacãyata ||SRs_2.259|| (raghu. 3.24) atra bheda-kàraõe suta-snehe saty api sudakùiõà-dilãpayo rater aparihàõena bheda-rahitatvam | [keùucit lipiùu idam udàharaõam atra dç÷yate- cira-virahiõor utkaõñhàrti-÷lathãkçta-gàtrayor navam iva jagaj jàtaü bhåya÷ ciràd abhinandatoþ | katham api dine dãrghe yàte ni÷àm adhiråóhayoþ prasarati kathà bahvã yånor yathà na tathà ratiþ || (amaru. 39)] atha mànaþ- yat tu premànubandhena svàtantryàd dhçdayaïgamam | 112 bahnàti bhàva-kauñilyaü so' yaü màna itãryate ||SRs_2.260|| yathà- vyapohituü locanato mukhànilair apàrayantaü kila puùpajaü rajaþ | payodhareõorasi kàcid unmanàþ priyaü jaghànonnata-pãvara-stanã ||SRs_2.261|| (kiràña 8.19) atràparàdha-sambhàvanàyàm api prema-kalpita-svàtantryeõa avaj¤à-råpaü citta-kauñilyam | [keùucit lipiùu idam udàharaõam atra dç÷yate- mu¤ca kopam animitta-locane sandhyayà praõamito' smi nànyathà | kiü na vetsi sahadharma-càriõaü cakravàka-sama-vçttim àtmanaþ || (ku.saü. 8.57)] atha praõayaþ- bàhyàntaropacàrair yat prema-mànopakalpitaiþ | 113 badhnàti bhàva-vi÷rambhaü so' yaü praõaya ucyate ||SRs_2.262|| yathà- prati÷rutaü dyåta-paõaü sakhãbhyo vivakùati preyasi ku¤cita-bhråþ | kaõñhaü karàbhyàm avalambya tasya mukhaü pidhatte svakapolakena ||SRs_2.263|| atra bhàva-bandhanàparàdha-kauñilyayor anuvçttau kaõñhàlambanàdinopacàreõa visrambhaþ | [keùucit lipiùu idam udàharaõam atra dç÷yate- kà¤cyà gàóhataràvaruddha-vasana-pràntà kim-arthaü punar mugdhàkùã svapitãti tat-parijanaü svairaü priye pçcchati | màtaþ svaptum apãha vàrayati màm ity àhita-krodhayà paryasya svapana-cchalena ÷ayane datto' vakà÷as tayà || (amaru. 18)] atha snehaþ- vi÷rambhe paramàü kàùñhàm àråóhe dar÷anàdibhiþ | 114 yatra dravaty antaraïgaü sa sneha iti kathyate ||SRs_2.264|| dar÷anena, yathà kandarpa-sambhave- ubhe tadànãm ubhayos tu citte kaduùõa-niþ÷vàsa-cariùõukena | ekãkariùyann anuràga-÷ilpã ràgoùmaõaiva dravatàm anaiùãt ||SRs_2.265|| atra lakùmã-nàràyaõayor anyonya-dar÷anenàntaþ-karaõa-dravãbhàvaþ | spar÷anena, yathà- gàóhàliïgana-vàmanãkçta-kuca-prodbhinna-romodgamà sàndra-sneha-rasàtireka-vigalat-÷rãman-nitambàmbarà | mà mà mànada màti màm alam iti kùàmàkùarollàpinã suptà kiü nu mçtà nu kiü manasi me lãnà vilãnà nu kim ||SRs_2.266|| (amaru 36) sa tredhà kathyate prauóha-madhya-manda-vibhedataþ | 115 pravàsàdibhir aj¤àta-citta-vçttau priye jane | itara-kle÷a-kàrã yaþ sa prauóhaþ sneha ucyate ||SRs_2.267|| 116 yathà- etasmàn màü ku÷alinam abhij¤àna-dànàd viditvà mà kaulãnàd asita-nayane mayy avi÷vàsinã bhåþ | snehàn àhuþ kim api virahe dhvaüsinas te tv abhogàd iùñe vastuny upacita-rasàþ prema-rà÷ã bhavanti ||SRs_2.268|| [me.då. 2.52] atra proùite yakùe sneha-janitayà tad-anyàsaïga-÷aïkayà janitaþ priyà-kle÷aþ mayy avi÷vàsinã mà bhår iti pratyà÷vàsanena vyajyate | atha madhyamaþ- itarànubhavàpekùàü sahate yaþ sa madhyamaþ ||SRs_2.269|| 117a yathà- kiü devyàþ kçta-dãrgha-roùa-muùita-snigdha-smitaü tan-mukhaü kiü và sàgarikàü kramoddhata-ruùà santarjyamànàü tathà | baddhvà nãtam ito vasantakam ahaü kiü cintayàmy adya bhoþ sarvàkàra-kçta-vyathaþ kùaõam api pràpnomi no nirvçtim ||SRs_2.270|| (ratnà. 3.19) atra sàgarikànubhavàpekùayà ràja-sneho vàsavadattàyàü madhyamaþ | atha mandaþ- dvayor ekasya mànàdau tad anyasya karoti yaþ | 117 naivopekùàü na càpekùàü sa sneho manda ucyate ||270|| yathà- manye priyàhçtamanàs tasyàþ praõipàta-laïghanaü sevàm | evaü hi praõayavatã sà ÷akyam upekùituü kupità ||SRs_2.271|| (mà.a.mi. 3.23) atra kupitàyàm iràvatyàm upekùàpekùàbhàvasya kathanena ràj¤aþ snehas tad-viùayo mandaþ | àdi-÷abdàd atiparicayàdayaþ | yathà- yaþ kaumàra-haraþ sa eva hi varas tà eva caitra-kùapàs te conmãlita-màlatã-surabhayaþ prauóhàþ kadambànilàþ sà caivàsmi tathàpi tatra surata-vyàpàra-lãlà-vidhau revà-rodhasi vetasã-taru-tale cetaþ samutkaõñhate ||SRs_2.272|| atra kasyà÷cit svairiõyà gçhiõãtva-paricayena pati-da÷àü pràpte' pi jàre upekùàpekùayor abhàva-kathanàn mandaþ snehaþ | atha ràgaþ- duþkham apy adhikaü citte sukhatvenaiva rajyate | 118 yena sneha-prakarùeõa sa ràga iti gãyate ||SRs_2.273|| kusumbha-nãlã-ma¤jiùñha-ràga-bhedena sa tridhà | 119 kusumbha-ràgaþ sa j¤eyo ya÷ citte rajyati kùaõàt | atiprakà÷amàno' pi kùaõàd eva vina÷yati ||SRs_2.274|| 120 yathà- bahu-ballahassa jà hoi ballahà kahabi pa¤jadi ahàiü | sà kiü chaññhaü maggaã katto miññhaü a bahuaü a ||SRs_2.275|| (gàthà 1.72) [bahu-vallabhasya yà bhavati vallabhà katham api pa¤ca-divasàni | sà kiü ùaùñhaü mçgayate kuto mçùñaü ca bahukaü ca ||] nãlã-ràgas tu yaþ sakto nàpaiti na ca dãpyate ||SRs_2.276|| 121a yathà- yadaiva pårve janane ÷arãraü sà dakùa-roùàt sudatã sasarja | tadà-prabhçty eva vimukta-saïgaþ patiþ pa÷ånàm aparigraho' bhåt ||SRs_2.277|| (ku.saü. 3.53) atra pa÷upati-citta-ràgaþ satã-saïgamàbhàva-ni÷cayenàpi nàpaiti | viùayàbhàvàn na prakà÷ate ca | acireõaiva saüsakta÷ ciràd api na na÷yati | 121 atãva ÷obhate yo' sau mà¤jiùñho ràga ucyate ||SRs_2.278|| yathà- advaitaü sukha-duþkhayor anugataü sarvàsv avasthàsu yad vi÷ràmo hçdayasya yatra jarasà yasminn ahàryo rasaþ | kàlenàvaraõàtyayàt pariõate yat sneha-sàre sthitaü bhadraü tasya sumànuùasya katham apy ekaü hi tat pràpyate ||SRs_2.279|| (u.rà.ca. 1.38) ràga eva svayaü vedya-da÷à-pràptyà prakà÷itaþ | 122 yàvad-à÷raya-vçtti÷ ced anuràga itãritaþ ||279|| yathà mamaiva- a÷rànta-kaõñhakodgamam anavarata-svedam aviratotkampam | ani÷a-mukulitàpàïgaü mithunaü kalayàmi tad-avinàbhåtam ||SRs_2.280|| atra pàrvatã-parame÷varayo ratiþ ÷arãraikya-sambandhena yàvad-à÷raya-vçttiþ anubhåta-sarva-ràgopaplavatayà sva-saüvedya-da÷à-prakà÷ita-nitya-bhoga-råpà a÷rànta-romà¤càdibhir anubhàvair vyajyate | anye prãtiü rater bhedm àmananti na tan-matam | 123 asamprayoga-viùayà seyaü harùàn na bhidyate ||280|| atha hàsaþ- bhàùaõàkçti-veùàõaü kriyàyà÷ ca vikàrataþ | 124 laulyàde÷ ca parasthànàm eùàm anukçter api ||SRs_2.281|| vikàra÷ cetaso hàsas tatra ceùñàþ samãritàþ | 125 dçùñer vikàro nàmauùñha-kapola-spandanàdayaþ ||SRs_2.282|| bhàùà-vikàro bhàùaõàsambaddhatvàdiþ | àkçti-vikçtir ativàmana-danturatvàdiþ | veùa-vikàro viruddhàlaïkàra-kalpanà | kriyà-vikàro vikaña-gatitvàdiþ | eùàm udàharaõàni kai÷ikyàü ÷uddha-hàsyaje narmaõi niråpitàni draùñavyàni | laulyàd, yathà- bàleya-taõóula-vilopa-kadarthitàbhir etàbhir agni-÷araõeùu sadharmiõãbhiþ | utràsahetum api daõóam udasyamànam àghràtum icchati mçge munayo hasanti ||SRs_2.283|| (a.rà. 2.20) atra mçgàõàü santràsana-yaùñi-samàghràõa-laulyena munãnàü hàsaþ | purànukaraõena, yathà- pi pi priya sa sa svayaü mu mu mukhàsavaü dehi me ta ta tyaja du du drutaü bha bha bha bhàjanaü kà¤canam | iti skhalita-jalpitaü mada-va÷àt kuraïgãdç÷aþ prage hasita-hetave sahacarãbhir adhyaiyata ||SRs_2.284|| (sa.ka.à.) atha utsàhaþ- ÷aktir dhariya-sahàyàdyaiþ phala-÷làghyeùu karmasu | 126 satvarà mànasã vçttir utsàhas tatra vikriyàþ ||SRs_2.285|| kàlàdyavekùaõaü dhairyaü vàg-àrambhàdayo' pi ca | 127 sahajàhàrya-bhedena sa dvidhà paribhàùyate ||SRs_2.286|| ÷aktyà sahajotsàho, yathà- atho mahendraü girim àruroha vàràü nidhiü laïghayituü hanåmàn | vàmetaràkùi-sphuraõena jàna kara-sthitàü ràghava-kàrya-siddhim ||SRs_2.287|| sa eva dhairyeõa, yathà- ÷aktyà vakùasi magnayà saha mayà måóhe plavaïgàdhipe nidràõeùu ca vidravatsu kapiùu pràptàvakà÷e dviùi | mà bhaiùteti nirundhataþ kapi-bhañànasyorjitàtma-sthiteþ saumitrer adhiyuddha-bhåmi gadità vàcas tvayà na ÷rutàþ ||SRs_2.288|| atra ràvaõa-÷akti-prahàreõa kùãõa-÷akter api lakùmaõasya dhairya-janitotsàhaþ kapi-bhañà÷vàsanàdibhir vyajyate | sahàyena sahajotsàho, yathà- sa gupta-måla-prayatnaþ ÷uddha-pàrùõir ayànvitaþ | ùaó-vidhaü balam àdàya pratasthe vijigãùayà ||SRs_2.289|| (ra.vaü. 4.26) ÷aktyàhàryotsàho, yathà- hastàlambitam akùa-såtra-valayaü karõàvataüsãkçtaü srastaü bhrå-yugam unnamayya racitaü yaj¤opavãtena ca | saünaddhà jaghane ca valkala-pañã pàõi÷ ca dhatte dhanur dçùñaü bho janakasya yogina idaü dàntaü viraktaü manaþ ||SRs_2.290|| (bà.rà. 1.53) dhairya-sahàyàbhyàm àhàryo, yathà- tava prasàdàt kusumàyudho' pi sahàyam ekaü madhum eva labdhvà | kuryàü harasyàpi pinàka-pàõer dhairya-cyutiü ke mama dhanvino' nye ||SRs_2.291|| (ku.saü. 3.10) atra svabhàva-÷akti-rahitasya manmathasya indra-protsàhana-janitena dhairyeõa vasanta-sahàyena càhçtotsàho dhairya-cyuti-cikãrùà-kathanàd abhivyajyate | atha vismayaþ- lokottara-padàrthànàü tat-pårva-lokanàdibhiþ | 128 vistàra÷ cetaso yas tu vismayaþ sa nigadyate | kriyàs tatràkùi-vistàra-sàdhåkti-pulakàdayaþ ||SRs_2.292|| 129 yathà- ÷ilà kampaü dhatte ÷iva ÷iva viyuïkte kañhinatàm aho nàrãcchàyàm ayati vanitàbhåyam ayate | vadaty evaü ràme vivalita-mukhã balkalam uraþ- sthale kçtvà baddhvà kaca-bharam udasthàd çùi-vadhåþ ||SRs_2.293|| atha krodhaþ- vadhàvaj¤àdibhi÷ citta-jvalanaü krodha ãritaþ | eùa tridhà bhavet kordha-kopa-roùa-prabhedataþ ||SRs_2.294|| 130 vadha-cchedàdi-paryantaþ krodhaþ kråra-janà÷rayaþ | abhyarthanàvadhiþ pràyaþ kopo vãra-janà÷rayaþ ||SRs_2.295|| 131 ÷atru-bhçtya-suhçt-påjyà÷ catvàro viùayàs tayoþ | muhur daùñoùñhatà bhugna-bhrukuñã-danta-ghaññanam ||SRs_2.296|| 132 hasta-niùpãóanaü gàtra-kampaþ ÷astra-pratãkùaõam | sva-bhujàvekùaõaü kaõñha-garjàdyàþ ÷àtrava-krudhi ||SRs_2.297|| 133 vadhena ÷atru-viùaya-krodho, yathà- kçtam anumataü dçùñaü và yair idaü guru-pàtakaü manuja-pa÷ubhir nirmaryàdair bhavadbhir udàyudhaiþ | naraka-ripuõà sàrdhaü teùàü sabhãm akirãñinàm ayam aham asçï-medo-màüsaiþ karomi di÷àü balim ||SRs_2.298|| (ve.saü. 3.24) avaj¤ayà ÷atru-viùaya-krodho, yathà- ÷ruti-÷ikhara-niùadyàvadya-màna-prabhàvaü pa÷upatim avamantuü ceùñate yasya buddhiþ | pralaya-÷amana-daõóoccaõóam etasya so' haü ÷irasi caraõam enaü pàtayàmi tri-vàram ||SRs_2.299|| atra parame÷varàvaj¤ayà janito dakùa-viùayo dadhãci-krodhaþ paruùa-vàg-àrambheõa vyajyate | bhçtya-krodhe tu ceùñàþ syus tarjanaü mårdha-dhananam | nirbhartsanaü ca bahudhà muhur nirvarõanàdayaþ ||SRs_2.300|| 134 yathà vãrànande- àdhåta-mårdha-da÷akaü taralàïulãkaü råkùekùaõaü paruùa-huïkçti-garbha-kaõñham | pa÷yan ni÷àcara-mukhàni tato' vatãrõaþ saudhàt plavaïga-pati-muùñi-hato da÷àsyaþ ||SRs_2.301|| atra sugrãva-sampàte palàyiteùu bhçtyeùu ràvaõasya krodho mårdha-dhånanàdibhir anubhàvair vyajyate | mitra-krodhe vikàràþ syur netràntaþ-patad-a÷rutà | tåùõãü dhyànaü ca nai÷calyaü ÷vasitàni muhur muhuþ | 135 maunaü vinamra-mukhatà bhugna-dçùñyàdayo' pi ca ||SRs_2.302|| yathà mamaiva- subhadràyàþ ÷rutvà tad-anumatimat tena haraõaü kçtaü kaunteyena kùubhita-manasaþ stabdha-vapuùaþ | namad-vaktràþ svànte kim api vilikhanto' tikuñilair apa÷yann udbàùpair yadu-patim apàïgair yadu-bhañàþ ||SRs_2.303|| atra subhadrà-haraõànumatyà janitaþ kçùõa-viùayo yadånàü krodhaþ kuñila-vãkùaõàdibhir vyajyate | påjya-krodhe tu ceùñàþ syuþ sva-nindà namra-vaktratà | 136 anuttara-pradànàïga-sveda-gadgadikàdayaþ ||SRs_2.304|| yathà vãrànande- ràma-pravàsa-jananãü jananãü vilokya råkùaü vivakùur api gadgadikàü dadhànaþ | namrànanaþ kuñila-rajyad-apàïga-dçùñir jajvàla cetasi paraü bharato mahàtmà ||SRs_2.305|| ÷atru-krodhe tu ceùñàþ syur bhàva-garbhita-bhàùaõam | 137 bhråbheda-niñila-sveda-kañàkùaàruõimàdayaþ ||SRs_2.306|| yathà- kopena pravidhåta-kuntala-bharaþ sarvàïgajo vepathuþ ki¤cit kokanada-cchadena sadç÷e netre svayaü rajyataþ | dhatte kàntim idaü ca vaktram anayor bhaïgena bhãma-bhruvo÷ candrasyodbhaña-là¤chanasya kamalasyodbhrànta-bhçïgasya ca ||SRs_2.307|| (u.rà.ca. 5.36) atra lavasya candraketo÷ ca paraspara-viùayaþ kopo bhrå-bhedàdibhir vyajyate | bhçtyàdi-kopa-tritaye tat-tat-krodhàditàþ kriyàþ ||SRs_2.308|| 138 atha roùaþ- mithaþ strã-puüsayor eva roùah strã-gocaraþ punaþ | pratyayàvadhir atra syur vikàràþ kuñilekùaõam | 139 adhara-sphuraõàpàïga-ràga-niþ÷vasitàdayaþ ||SRs_2.309|| yathà vãrànande- bhrå-bhaïga-bhinnam upara¤jita-locanàntam àkampitàdharam ati÷vasitànubandham | patyur mukhaü kùiti-sutà parilokayantã kàrà-vimuktir api kaùñatareti mene ||SRs_2.310|| atra ràvaõa-kàràgàra-÷aïkayà janitaþ sãtà-viùayo ràmasya roùo bhrå-bhaïgàdibhir anubhàvair vyajyate | pratyayàvadhitvaü, yathà- diùñyàrdha-÷ruta-vipralambha-janita-krodhàd ahaü no gato diùñyà no paruùaü ruùàrdha-kathite ki¤cin mayà vyàhçtam | màü pratyàyayituü vimåóha-hçdayaü diùñyà kathàntaü gatà mithyà-dåùita-yànayà virahitaü diùñyà na jàtaü jagat ||SRs_2.311|| (ve.saü. 2.13) atra svapna-vçttànta-÷ravaõa-bhrànti-janitasya bhànumatã-viùayakasya suyodhana-roùasya svapna-÷eùa-÷ravaõa-janita-pratyaya-kçtà ÷àntiþ diùñyety-àdi-vàg-àrambheõa vyajyate | dvedhà nigaditaþ strãõàü roùaþ puruùa-gocaraþ | 140 sapatnã-hetur àdyaþ syàd anyaþ syàd anya-hetukaþ ||SRs_2.312|| sapatnã-hetuko roùo vipralambhe prapa¤cyate | 141 anya-hetu-kçte tv atra kriyàþ puruùa-roùavat ||SRs_2.313|| yathà- mayy eva vismaraõa-dàruõa-citta-vçttau vçttaü rahaþ-praõayam apratipadyamàne | bhedàd bhruvoþ kuñilayor atilohitàkùyà bhagnaü ÷aràsanam ivàtiruùà smarasya ||SRs_2.314|| (÷aku. 5.23) atra pràktana-vçttàntàpahnava-janito duùyanta-viùayakaþ ÷akuntalà-roùo bhrå-bhaïgàdibhir anubhàvair vyajyate | atha ÷okaþ- bandhu-vyàpatti-daurgaty-adhana-nà÷àdibhiþ kçtaþ | 142 citta-kle÷a-bharaþ ÷okas tatra ceùñà vivarõatà ||SRs_2.315|| bàùpodgamo mukhe ÷oùaþ stambha-niþ÷vasitàdayaþ | 143 uttamànam ayaü prauóho vibhàvair anya-saü÷ritaiþ ||SRs_2.316|| àtma-sthair atiråóho' pi pràyaþ ÷auryeõa ÷àmyati | 144 tatra ceùñà guõàkhyàna-nigåóha-ruditàdayaþ ||SRs_2.317|| para-gata-vibhàvair, yathà- devo rakùatu vaþ kilànana-parivyàkãrõa-cåóà-bharàü bhartur bhasmani petuùãü karatala-vyàmçùña-pàr÷va-kùitim | hà pràõe÷vara hà smareti rudatãü bàspàkulàkùãü ratiü dçùñvà yasya lalàña-locanam api vyàptà÷ru nirvàpitam ||SRs_2.318|| atra rati-gata-÷ocya-da÷à-vilokanena devasya ÷oko bàùpodgamena vyajyate | àtma-gatair, yathà- ayi karõa karõa-subhagàü prayaccha me giram udvamann iva mudaü mayi sthiràm | satatàviyuktam akçtàpriyaü kathaü vçùasena-vatsala vihàya yàsi màm ||SRs_2.319|| (ve.saü. 5.14) syàd eùa mçti-paryantaþ sva-parasthais tu madhyame | 145 anativyakta-rudita-pramukhàs tatra vikriyàþ ||SRs_2.320|| svagatair madhyamasya, yathà karuõà-kandale- nyàyopàdhir ayaü yad a÷ru-kaõikà mu¤canti bandhu-vyaye ràgopàdhir ayaü tyajanti viùayàn yaj j¤àtayo dustyajàn | pràõànàü punar utkramaþ kim upadhis tat kena vij¤àyate devaü cànakadundubhiü da÷arathaü cekùvàku-vaü÷yaü vinà ||SRs_2.321|| atra vasudevasya bandhu-vipattijaþ ÷okaþ pràõotkramaõena vyajyate | para-gatair, yathà- nirbhidyanta ivàïgakànya-suharair àkranda-saüstambhanaiþ kaõñhe garva-niruddha-bàùpa-vigame vàcàü gatir gadgadà | dhàvaty antara-saüstutàn api janàn kaõñhe grahãtuü manaþ kàùñhà tasya mamedç÷ã yadukule kulyaþ kathaü jãvati ||SRs_2.322|| [*14] [*14] karuõà-kandalàd iti bhàti | atra yadu-kula-dhvaüsanena nàradasya ÷okaþ | hetubhiþ svagatair eva pràyaþ strã-nãcayor ayam | 146 maraõa-vyavasàyàntas tatra bhå-pariveùñanam | urastàóana-nirbheda-pàtoccai rodanàdayaþ ||SRs_2.323|| 147 atha nãca-gato, yathà karuõà-kandale- kacair ardha-cchinnaiþ kara-nihita-raktaiþ kuca-tañair nakhotkçttair gaõóair upala-hati-÷ãrõai÷ ca niñilaiþ | vidãrõair àkrandàd vikala-gaditaiþ kaõñha-vivarair manas takùõotyantaþ-pura-parijanànàü sthitir iyam ||SRs_2.324|| strã-gato, yathà- atha sà punar eva vihvalà vasudhàliïgana-dhåsara-stanã | vilalàpa vikãrõa-mårdhajà sama-duþkhàm iva kurvatã sthalãm ||SRs_2.325|| [ku.saü. 4.4] atha jugupsà- ahçdyànàü padàrthànàü dar÷ana-÷ravaõàdibhiþ | saïkocanaü yan manasah sà jugupsàtra vikriyàþ ||SRs_2.326|| 148 nàsàpidhànaü tvarità gatir àsya-vikåõanam | sarvàïga-dhånanaü kutsà muhur niùñhãvanàdayaþ ||SRs_2.327|| 149 ahçdya-dar÷anàd, yathà- niùñàpa-svidyad-asthnaþ kvathana-pariõaman medasaþ pretakàyàn àkçùyàsakta-dhåpàn api kuõapa-bhujo bhåyasãbhya÷ citàbhyaþ | utpakva-sraüsi màüsa-pracalad-ubhayataþ sandhi-nirmukta-màràd ete ni÷cåùya jaïghàn alakam udayinãr majja-dhàràþ pibanti ||SRs_2.328|| (mà.mà. 5.17) atra jaïghà-ni÷cåùaõa-majja-dhàrà-pànàdi-janità pi÷àca-viùayà màdhavasya jugupsà garhaõena ete kuõapa-bhuja ity anena vyajyate | ÷ravaõàd, yathà- medo-majjà-÷oõitaiþ picchile' ntas tvak-pracchanne snàyu-baddhàsthi-sandhau | sàdhur dehe karma-caõóàla-gehe badhnàty udyat-påti-gandhe ratiü kaþ ||SRs_2.329|| atra kasyacid vastu-tattva-vicàràgama-÷ravaõa-janità dehe jugupsà-råpà nindà vyajyate | ghçõà ÷uddhà jugupsànyà da÷a-råpe niråpità | sà heya-÷ravaõotpanna-jugupsàyà na bhidyate ||SRs_2.330|| 150 atha bhayam- bhayaü tu mantunà ghora-dar÷ana-÷ravaõàdibhiþ | cittasyàtãva cà¤calyaü tat pràyo nãca-madhyayoþ ||SRs_2.331|| 151 uttamasya tu jàyeta kàraõair atilaukikaiþ | bhaye tu ceùñà vaivarõyaü stabdhatvaü gàtra-kampanam ||SRs_2.332|| 152 palàyanaü paràvçtya vãkùaõaü svàtma-gopanam | àsya-÷oùaõam utkro÷a-÷araõànveùaõàdayaþ ||SRs_2.333|| 153 mantur aparàdhaþ | tasmàd, yathà- vibhåùaõa-pratyupahàra-hastam upasthitaü vãkùya vi÷àmpatis tam | sauparõam astraü pratisa¤jahàra prahveùv anirbandha-ruùo hi santaþ ||SRs_2.334|| (ra.vaü. 16.80) ghora-dar÷anàd, yathà- paràjita÷ cola-bhayena pàõóyaþ palàyamàno di÷i dakùiõasyàm | samàkulo vàrinidhiü vigàhya setu-cchidaü dà÷arathiü nininda ||SRs_2.335|| atra yuddha-saürambha-bhãmasya colasya dar÷anàt pàõóyasya bhayaü palàyanàdibhir vyajyate | ghora-÷ravaõàd, yathà- ÷rutvà niþsàõa-ràõaü raõa-bhuvi bhavato màdhava-kùmàdhavendra pràpya pratyarthi-vãràþ kula-÷ikhari-guhàü gåóha-gàóhàndhakàràm | lãnà låna-pratàpà nija-kañaka-maõi-÷reõikànti-prakarùa- sraùñàraü naùña-dhairyàþ kamala-bhuvam aho hanta nindanti mandam ||SRs_2.336|| atilaukikàt kàraõàd uttamasya, yathà- a÷aknuvan soóhum adhãra-locanaþ sahasra-ra÷mer iva yasya dar÷anam | pravi÷ya hemàdri-guhà-gçhàntaraü ninàya bibhyad divasàni kau÷ikaþ ||SRs_2.337|| [màgha 1.53] atra varõanãyatayà uttama-ràvaõaü prati devendrasya (bhãtatva-varõanàt) madhyamatvaü (eveti tasya uttamatvaü katham iti) nà÷aïkanãyam | yataþ prakçtir eva kàraõaü puüsàm uttamatve | na tu varõanà | varõanàyàþ kàraõatve priyeõa tasyànaparàdha-bàdhitàþ (màghe 1.61) ity àdibhiþ augryàdi-bhàva-kathanam (varõanãyatayà) uttamasya ràvaõasya nocitaü syàt | tasmàd uttama-prakçter api devendrasya lokàtirikta-vara-prabhàva-bhãùaõàd ràvaõàd bhayam upapadyate | uttamasyàpi hetuja-bhayànaïgãkàre- vidràõe dravya-nàthe savitari tarale jàta-÷aïke ÷a÷àïke vaikuõñhe kuõñha-garve dravati maghavati klànta-kàntau kçtànte | abrahmõyaü bruvàõe viyati ÷ata-dhçtàv uddhçtaikàgra-haste pàyàd vaþ kàla-kåñaü jhañiti kavalayan lãlayà nãla-kaõñhaþ ||SRs_2.338|| ity atra vidràva-tàralyàdibhir udghoùitasya dravya-nàtha-savitràdi-gata-bhayasya apalàpaþ katham abhidheyaþ | tad-apalàpe ca kàla-kåña-bhakùaõasya sukaratvàt tat-kàrya-nirvahaõaika-pràõasya nãlakaõñha-prabhàvotkarùasya kathaü mastakonnamanaü syàt | hetujàd itare prokte bhaye soóhala-sånunà | kçtrimaü tåttama-gataü gurv-àdãn pratyavàstavam ||SRs_2.339|| 154 vibhãùikotthaü bàlàder vitràsitakam ity ubhe | tatràntyam antarbhåtaü syàd ghora-÷ravaõaje bhaye ||SRs_2.340|| 155 bhikùu-bhallåka-coràdi-såcanà-kalpitatvataþ | àdyaü tu yukti-kàkùyàyàü bhaya-kakùyàü na gàhate ||SRs_2.341|| 156 gurv-àdi-saünidhau yasmàn nãcaiþ sthity-àdi-såcitam | bhàvo vinaya eva syàd atha syàn nàñake yadi ||SRs_2.342|| 157 avahitthatayà tasya bhayatvaü dårato gatam | ato hetujam evaikaü bhayaü syàd iti ni÷cayaþ ||SRs_2.343|| 158 tathà ca bhàratãye- etat svabhàvajaü syàt sattva-samutthaü tathaiva kartavyam | punar ebhir eva bhàvaiþ kçtakaü mçdu-ceùñitaiþ kàryam ||SRs_2.344|| iti | (nà.÷à. 6.71) nanu càtra svabhàvajaü kçtakaü ceti dvividhaü bhayaü pratãyate | tasmàt tad-virodha iti cet, maivam | bharatàdy-abhipràyam ajànatàü pelavokti-màtra-tàtparyeõa na ÷aïkitavyam | tathà hi-yathà loke ma¤jiùñhàdi-dravyaü sahajo raktimà gàóhataraü vyàpnoti | evaü madhya-nãcayor bhayaü svalpa-kàraõa-màtre' pi sahajavad dç÷yata iti sahajam ity upacaryate | yathà kçtako làkùà-rasaþ prayatna-sajjito' pi kàùñhàdikam antar na vyàpnoti, evam uttama-gataü bhayam iti alaukika-kàraõa-prakarùeõàpi kçtakavad eva pratãyata iti kçtakam ity upacaryate | anyathà (tasya vàstavatve) svàbhàvikasya bhayasya dàma-dar÷ane' pi samutpatti-prasaïgàt | nanu yadi svàbhàvikaü bhayaü (uttamasya) na vidyate (tarhi)- dvàre niyukta-puruùànumata-prave÷aþ siühàsanàntika-careõa sahopasarpan | tejobhir asya vinivàrita-dçùñi-pàtair vàkyàd çte punar iva prativàrito' smi ||SRs_2.345|| (mà.a.mi. 1.12) ity àdiùu kathaü bhayotpattir iti ced ucyate | bhãùaõàs trividhàþ-àkçti-bhãùaõàþ kriyà-bhãùaõàþ màhàtmya-bhãùaõà÷ ceti | tatràkçti-bhãùaõàþ rakùaþ-pi÷àcàdayaþ | kriyà-bhãùaõàþ vãrabhadra-para÷uràma-÷àrdåla-vçkàdayaþ | màhàtmya-bhãùaõà deva-naradevàdayaþ | tato' tra màhàtmya-bhãùaõa-ràja-dar÷anàd bhayaü nàñyàcàryasya (hara-dattasya) jàyate | na punaþ svabhàvàt | tad etan niþ÷aü÷ayaü kçtam aho duràsado ràja-mahimà iti pårva-vàkyaü grathnatà tenaiva kàlidàseneti sarvaü kalyàõam | bhojenoktàþ sthàyino' nye garvaþ sneho dhçtir matiþ | sthàsnur evoddhata-preyaþ ÷àntodàtta-raseùv api | 159 tatra sneho rater bhedas tridhà cecchàtma-tat-kçtaþ ||SRs_2.346|| tathà hi-idaü khalu tenaiva preyo-rasa-vàdinà mahàràjenodàhçtam- yad eva rocate mahyaü tad eva kurute priyà | iti vetti na jànàti tat priyaü yat karoti sà ||SRs_2.347|| iti | tenaiva vyàkçtaü ca-vatsala-prakçter dhãra-lalita-nàyakasya priyàlambana-vibhàvàd utpannaþ snehaþ sthàyi-bhàvo viùaya-saundaryàdibhir uddãpana-vibhàvair uddãpyamànaþ samupajàyamànair mati-dhçti-smçty-àdibhir vyabhicàri-bhàvair anubhàvai÷ ca pra÷aüsàdibhiþ saüsçjyamàno niùpannaþ preyo-rasa iti pratãyate | rati-prãtyor api càyam eva måla-prakçtir iùyate | na tàvad asya snehasya ratiü prati måla-prakçtitvam | raty-aïkura-da÷àyàm asyàsambhavàt | sambhogecchà-màtraü hi ratiþ | saiva prema-màna-praõayàkhyàbhis tisçbhiþ pårva-da÷àbhir utkañãbhåtà caturtha-da÷àyàü citta-dravã-bhàva-lakùaõa-sneha-råpatàm àpnoti | tathà ca bhàva-prakà÷ikàyàm- iyam aïkurità premõà mànàt pallavità bhavet | sakorakà praõayataþ snehàt kusumità bhavet ||SRs_2.348|| iti | ato' sminn udàharaõe snehasya rati-råpeõaivàsvàdyatvaü na pçthak sthàyitvena | evaü ca snehasya rati-bhedatva-kathanàt preyo-rasasyàpi ÷çïgàràd apçthaktvam artha-siddham | anye poùà-sahiùõutvàn naiva sthàyi-padocitàþ ||SRs_2.349|| 160 tathàpi garva-sthàyitvam udàhçtam- apakartàham asmãti mà te manasi bhåd bhayam | vimukheùu na me khaógaþ prahartuü jàtu và¤chati ||SRs_2.350|| (sa.ka.à., kàvyàdar÷a 2.293) vyàkçtaü ca-atra mayàpakàraþ kçta iti yat te cetasi bhayaü tan mà bhåt | mama khaógaþ paràïmukheùu na kadàcid api parahartum utsahata iti sarvathaiva råóho' haïkàraþ pratãyate | so' yaü garva-prakçtir uddhato nàma raso niùpadyate iti | na tàvad atra garvaþ | kiü tu pårvam apakartàraü pa÷càd bhãtaü dviùantam avalokya jàtayà sama-ravi-mukhaü na hanmi mà bhaiùãr iti vàk-såcitayà nãce dayayà kasyacid vãra-sàrvabhaumasya ÷obhà nàma pauruùa-sàttvika-bhàvaþ pratãyate | yadi và abhãtam api ÷atruü bhãto yadi tarhi palàyasvety adhikùipatãti garva iti ced astu và garvaþ | tathàpy asatyabhãtikalpanà-råpa-cittàdhyavasàya-prakà÷ana-dvàreõa ÷atru-gata-krodham eva puùõàti | kiü ca vimukhàprahàra-råpàtma-sambhàvanà-råpa-garvasya asatya-bhãti-kalpanopabçühaõàt poùo bhàvakànàü vairasyàya, na kevalaü svàdàbhàvàyeti nàsminn udàharaõe garvasya sthàyitvam upapadyate | dhçteþ sthàyitvam api tenaivodàhçtam, tathà hi- sarvàþ sampattayas tasya santuùñaü yasya mànasam | upànad-gåóha-pàdasya nanu carmàstçtaiva bhåþ ||SRs_2.351|| (sa.ka.à.) iti | vyàkçtaü ca | atra kasyacid upa÷ànta-prakçter dhãra-÷ànta-nàyakasya arthopagamana-mano' nukåla-dàràdi-sampatter àlambana-vibhàva-bhåtàyàþ samutpanno dhçti-sthàyi-bhàvo vastu-tattvàlocanàdibhir uddãpana-vibhàvair uddãpyamànaþ samupajàyamàna-smçti-maty-àdibhir vyabhicàri-bhàvair vàg-àrambhàdibhi÷ cànubhàvair anuùajyamàno niùpannaþ ÷ànto rasa iti gãyate | anye punar asya ÷amaü prakçtim àmananti | sa tu dhçter eva vi÷eùo bhaviùyatãti | atra tàvad anukåla-dàra-siddhi-janitàyàþ dhçtes tu rati-paratantratvam àbàla-gopàla-prasiddham | nanu, vastutattvàlocanàdibhir asyàþ sthàyitvaü kalpyate iti cet, na | naiþspçhya-vàsanà-vàsite bhàvaka-citte vibhàvàdiùv api naiþsvpçhyonmeùàd dhçter måla-ccheda-prasaïgàt | artha-sampatti-janità dhçtis tu agçdhnu-lakùaõa-lokottaratva-pràpti-vyavasàya-råpam utsàham anusarantã vãropakaraõatàm àpnotãti nàtra dhçteþ sthàyitvam | dhçti-sthàyitva-niràkaraõa-saürambheõaiva naùñas tad-viùayaþ ÷ama-sthàyã kutra và lãno na j¤àyate | mateþ sthàyitvaü tenaivodàhçtam | tathà hi- sàdhàraõyàn niràtaïkaþ kanyàm anyo' pi yàcate | kiü punar jagatàü jetà prapautraþ parameùñhinaþ ||SRs_2.352|| [ma.vã.ca. 1.31] iti | vyàkçtaü ca-ràmasya udàtta-prakçter nisargata eva tattvàbhinive÷inã matir nànya-viùaye pravartate | na ca pravçttà uparamati | sà ca sãteyaü mama svãkàra-yogyety evaü-råpeõa pravçttà ràvaõa-pràrthanà-lakùmaõa-protsàhanàbhyàm uddãpyamànà samupajàyamàna-cintà-vitarka-vrãóàvahittha-smçty-àdibhiþ kàlocitottarànu-mãyamànair viveka-càturya-dhairyaudàryàdibhiþ saüsçjyamànà udàtta-rasa-råpeõa niùpadyate iti | atra tàvat sãtà-viùayà àtma-svãkàra-yogyatva-ni÷caya-råpà ràmasya matis tu rater utpatti-màtra-kàraõam eva | tad-ani÷caye rater anaucityàt | atra kanyàyàþ sàdhàraõya-ni÷cayo matiþ | tasyàþ sthàyitvam icchàma iti cet, na | sà hi ràvaõa-viùaya-lajjàsåyà-doùa-nivàraõa-dvàreõa kàrya-karaõàparàïmukhãbhàva-lakùaõa-lokottara-tat-pràpti-vyavasàya-råpà ràmotsàhaü bhàvakàsvàda-yogyatayà protsàhayati | tad aùñàv eva vij¤eyàþ sthàyino muni-saümatàþ | sthàyino' ùñau trayastriü÷ac càriõo' ùñau ca sàttvikàþ ||SRs_2.353|| 161 evam ekonapa¤cà÷ad bhàvàþ syur milità ime | evaü hi sthàyino bhàvàn siüha-bhåpatir abhyadhàt ||SRs_2.354|| 162 athaiùàü rasa-råpatvam ucyate siüha-bhåbhujà | vidvan-mànasa-haüsena rasa-bhàva-vivekinà ||SRs_2.355|| 163 ete ca sthàyinaþ svaiþ svair vibhàvair vyabhicàribhiþ | sàttvikai÷ cànubhàvai÷ ca nañàbhinaya-yogataþ ||SRs_2.356|| 164 sàkùàtkàram ivànãtàþ pràpitàþ svàdu-råpatàm | sàmàjikànàü manasi prayànti rasa-råpatàm ||SRs_2.357|| 165 dadhyàdi-vya¤jana-dravyai÷ ci¤càdibhir athauùadhaiþ | guóàdi-madhura-dravyair yathà-yogaü samanvitaiþ ||SRs_2.358|| 166 yadvat pàka-vi÷eùeõa ùàóavàkhyo rasaþ paraþ | niùpadyate vibhàvàdyaiþ prayogeõa tathà rasaþ | 167 so' yam ànanda-sambhedo bhàvakair anubhåyate ||SRs_2.359|| nanu nàyaka-niùñhasya sthàyi-prakarùa-lakùaõasya rasasya sàmàjikànubhava-yogyatà nopapadyate | anya-bhavasya tasyànyànubhavàyogàt iti cet satyam | ko và nàyaka-gataü rasam àcaùñe | tathà hi-sa ca nàyako dçùñaþ ÷ruto' nukçto và rasasyà÷rayatàm àlambate | nàdyaþ | sàkùàd dçùña-nàyaka-ratyàder vrãóà-jugupsàdi-pratãpa-phalatvena svàdàbhàvàt | na dvitãya-tçtãyau | tayor avidyamànatvàt | na hy asati à÷raye tad-à÷ritasyàvasthànam upapadyate | nanu bhavatu nàmaivam | tathàpi rasasya naña-gatatve na sàmàjikànubhavànupapattir iti cet, na | nañe rasa-sambhavaþ kim anubhàvàdi-sad-bhàvena vibhàvàdi-sambhavena và | nàdyaþ, abhyàsa-pàñavàdinàpi tat-siddheþ | kiü ca sàmàjikeùu yathocitam anubhàva-sadbhàve' pi tvayà teùàü rasà÷rayatànaïgãkàràt | yadi vibhàvena tatràpi kim anukàrya-màlavikàdinà (uta) anukàriõà svakàntàdinà và | nàdyaþ, anaucityàt | nàpi dvitãyaþ, nañe sàkùàd-dçùña-nàyakavad a÷lãlatà-pratãteþ | nanu, màlàvikàdi-vibhàva-vi÷eùasyànaucityàt (sva-vi-)bhàvasyàsaünihitatvàt (sannihitatve' pi sàkùàd-dçùña-nàyakavad a÷lãlatà-pratãteþ) ca sàmàjikànàm api nañavad eva rasàn à÷rayatvaü prasajyate iti cet, atra kecana samàdadhate- vibhàvàdi-bhàvànàm anapekùita-bàhya-sattvànàü ÷abdopadhànàd evàsàdita-sad-bhàvànàm anukàryàpekùayà niþsàdhàraõànàm api kàvye nàñye ca abhidhà-paryàyeõa sàdhàraõãkaraõàtmanà bhàvanà-vyàpàreõa sva-sambandhitayà vibhàvitànàü sàkùàd bhàvaka-cetasi viparivartamànànàm àlambanatvàdy-avirodhàd anaucityàdi-viplava-rahitaþ sthàyã nirbharànanda-vi÷rànti-svabhàvena bhogena bhàvakair bhujyate iti | anye tv anyathà samàdhànam àhuþ | loke pramadàdi-kàraõàdibhiþ sthàyy-anumàne abhyàsa-pàñavavatàü sahçdayànàü kàvye nàñye ca vibhàvàdi-pada-vyapade÷yaiþ (mamaivaite ÷atror evaite tañasthasyaivaite na mamaivaite na ÷atror evaite na tañasthasyaivaite iti sambandha-vi÷eùa-svãkàra-parihàra-niyamàn adhyavasàyàt) sva-sambandhitvena anya-sambandhitvena ca sàdhàraõyàt pratãtair abhivyaktãbhåto vàsanàtmatayà sthitaþ sthàyã ratyàdiþ pànaka-rasa-nyàyena carvyamàõo lokottara-camatkàra-kàrã paramànandam iva kandalayan rasa-råpatàm àpnotãti | evaü ca bhukti-vyakti-pakùayor ubhayor api sàmàjikànàü rasà÷rayatvopapatter anyatara-pakùa-parigrahàgrahàd udàsmahe | pràyeõa bhàratãya-matànusàriõàü prakriyà tu (ittham)-loke kàraõa-kàrya-sahakàritàm upagataiþ kàvye nàñye và sarasa-såkti-sudhà-màdhurã-dhurãõair yathoktàbhinaya-sametair và padàrthatvena vibhàvànubhàva-sa¤càri-vyapade÷aü pràpitaiþ nàyikà-nàyaka-candra-candrikà-malayànilàdi-bhrå-vikùepa-kañàkùa-pàta-sveda-romà¤càdi-nirveda-harùàdi-råpair vàsanàtmakair àtma-sambandhitvenàbhi-matair bhàvaiþ dharma-kãrti-ratànàü ùaó-aïga-nàñya-samaya-j¤ànàü nànà-de÷a-veùa-bhàùà-vicakùaõànàü nikhila-kalà-kalàpa-kovidànàü santyakta-matsaràõàü sakala-siddhànta-vedinàü rasa-bhàva-vivecakànàü kàvyàrtha-nihita-cetasàü sàmàjikànàü manasi mudrà-muditra-nyàyena viparitvartitàþ vàsità÷ càbhivardhitàþ sthàyino bhàvàþ (vàkyàrtha-sthànãyàþ) kàvyàrthatvenàbhimatàþ bàhyàrthàvalambanàtmakàþ santo vikàsa-vistara-kùobha-vikùepàtmakatayà vibhinnàþ tat-tad-råpeõa (raty-utsàhàdi-råpeõa sàmàjikaiþ) àsvàdyamànàþ paramànanda-råpatàm àpnuvantãti sakala-sahçdaya-saüvedana-siddhasya rasasya pramàõàntareõa saüsàdhana-pari÷ramaþ ÷rotç-jana-citta-kùobhàya na kevalaü, pratyuta nopayogàyeti prakçtam anusaràmaþ || aùñadhà sa ca ÷çïgàra-hàsya-vãràdbhutà api | 168 raudraþ karuõa-bãbhatsau bhayànaka itãritaþ ||SRs_2.360|| eùåttaras tu pårvasmàt sambhåto viùamàt samaþ | 169 bahu-vaktavyatà-hetoþ sakalàhlàdanàd api ||SRs_2.361|| raseùu tatra ÷çïgàraþ prathamaü lakùyate sphuñam | 170 vibhàvair anubhàvai÷ ca sàttvikair vyabhicàribhiþ ||SRs_2.362|| nãtà sadasya-rasyatvaü ratiþ ÷çïgàra ucyate | 171 sa vipralambhaþ sambhoga iti dvedhà nigadyate ||SRs_2.363|| ayuktayos taruõayor yo' nuràgaþ parasparam | 172 abhãùñàliïganàdãnàm anavàptau prakçùyate ||SRs_2.364|| sa vipralambho vij¤eyaþ sa caturdhà nigadyate | 173 pårvànuràga-mànau ca pravàsa-karuõàv iti ||SRs_2.365|| atràyam arthaþ-nàyikà-nàyakayoþ pràg-asaïgatayoþ saïgata-viyuktayor và (parasparam anuraktayoþ) svocita-vibhàvair anubhàvi÷ copajàyamànaþ parasparànuràgo' nyatarànuràgo và svàbhilaùitàliïganàdãnàm anavàptau satyàm utpadyamànair vyabhicàribhir anubhàvai÷ ca prakçùyamàõo vipralambha-÷çïgàra ity àkhyàyate | sa ca pårvànuràgàdi-bhedena càturvidhyam àpadyate | tatra pårvànuràgaþ- yat prema saïgamàt pårvaü dar÷ana-÷ravaõàdibhiþ | 174 pårvànuràgaþ sa j¤eyaþ ÷ravaõaü tad-guõa-÷rutiþ ||SRs_2.366|| ÷ravaõena pårvànuràgo, yathà- sàdhu tvayà tarkitam etad eva svenànalaü yat kila saü÷rayiùye | vinàmunà svàtmani tu prahartuü mçùà-giraü tvàü nçpatau na kuryàm ||SRs_2.367|| (naiùadhãye 3.77) atra haüsa-mukhàn nala-guõa-÷ravaõena damayantyàþ pårvànuràgaþ | pratyakùa-citra-svapnàdau dar÷anaü dar÷anaü matam ||367|| 175 pratyakùa-dar÷anàd, yathà- taü vãkùya sarvàvayavànavadyaü nyavartanànyopagamàt kumàrã | na hi praphullaü sahakàram etya vçkùàntaraü kàïkùati ùañ-padàlã ||SRs_2.368|| (ra.vaü. 6.69) citra-dar÷anena, yathà- lãlàvadhåta-kamalà kalayantã pakùapàtam adhikaü naþ | mànasam upaiti keyaü citra-gatà ràjahaüsãva ||SRs_2.369|| (ratnàvalã 2.8) atra citragata-ratnàvalã-dar÷anàd vatsa-ràjasya pårvànuràgaþ | svapna-dar÷anena, yathà- svapne dçùñàkàrà tam api samàdàya gatavatã bhavatã | anyam upàyaü na labhe prasãda rambhoru dàsàya ||SRs_2.370|| atra kàm api svapne dçùñavataþ kasyacin nàyakasya pårvànuràgaþ | yataþ pårvànuràgo' yaü saïkalpàtmà pravartate | so' yaü pårvànuràgàkhyo vipralambha itãritaþ ||SRs_2.371|| 176 pàratantryàd ayaü dvedhà daiva-mànuùa-kalpanàt | tatra sa¤càriõo glàniþ ÷aïkàsåye ÷ramo bhayam ||SRs_2.372|| 177 nirvedautsukya-dainyàni cintà-nidre prabodhatà | viùàdo jaóatonmàdo moho maraõam eva ca ||SRs_2.373|| 178 tatra daiva-pàratantryeõa, yathà- ÷ailàtmajàpi pitur ucchiraso' bhilàùaü vyarthaü samarthya lalitaü vapur àtmana÷ ca | sakhyoþ samakùam iti càdhika-jàta-lajjà ÷ånyà jagàma bhavanàbhimukhã kathaücit ||SRs_2.374|| (ku.saü. 3.75) atra janakàdy-ànukålye' pi daiva-pàratantryeõa pàrvatyàþ pårvànuràgaþ | mànuùa-pàratantryeõa, yathà- dullaho pio me tasmiü bhava hiaa õiràsaü ammo apaügo me paripphurai kiü bi vàmo | eso so cira-diññho kahaü uõa dakkhidabbo õàha maü paràhãõaü tui parigaõaa satiõhaü ||SRs_2.375|| (mà.a.mi. 2.4) [durlabhaþ priyo me tasmin bhava hçdaya-niràsaü amho apàïgo me parisphurati kim api vàmaþ | eùa sa cira-dçùñaþ kathaü punar draùñavyaþ nàtha màü paràdhãnàü tvayi parigaõaya satçùõàm ||] atra (catuùpada-vastuke gãte) devayànã-pàratantryeõa ÷armiùñhàyàþ yayàti-viùayaþ pårvànuràgaþ | etasminn abhilàùàdi maraõàntam anekadhà | tat-tat-sa¤càri-bhàvànàm utkañatvàd da÷à bhavet ||SRs_2.376|| 179 tathàpi pràktanair asyà da÷àvasthàþ samàsataþ | proktàs tad-anurodhena tàsàü lakùaõam ucyate ||SRs_2.377|| 180 abhilàùa÷ cintànusmçti-guõa-saïkãrtanodvegàþ | savilàpà unmàda-vyàdhã jaóatà mçti÷ ca tàþ krama÷aþ ||SRs_2.378|| 181 tatra abhilàùaþ- saïgamopàya-racita-pràrabdha-vyavasàyataþ | saïkalpecchà-samudbhåtir abhilàùo' tra vikriyàþ ||SRs_2.379|| 182 prave÷a-nirgamau tåùõãü tad-dçùñi-patha-gàminau | ràga-prakà÷ana-parà÷ ceùñàþ svàtma-prasàdhanam | 183 vyàjoktaya÷ ca vijane sthitir ity evam àdayaþ ||SRs_2.380|| yathà- alolai÷ ca ÷vàsa-pravidalita-lajjà-parimalaiþ pramodàd udvelai÷ cakita-hariõã-vãkùaõa-sakhaiþ | amandair autsukyàt praõaya-laharã-marma-pi÷unair apàïgaiþ siüha-kùmà-ramaõam abalà vãkùitavatã ||SRs_2.381|| atra ràga-prakà÷ana-parair dçùñi-vi÷eùair nàyake kasyà÷cid abhilàùo vyajyate | atha cintà- kenopàyena saüsiddhiþ kadà tasya samàgamaþ | 184 dåtã-mukhena kiü vàcyam ity àdy åhas tu cintanam ||SRs_2.382|| atra nãvyàdi-saüspar÷aþ ÷ayyàyàü parivartanam | 185 sa-bàùpàkekarà dçùñir mudrikàdi-vivartanam | nirlakùya-vãkùaõaü caivam àdyà vikçtayo matàþ ||SRs_2.383|| 186 yathà- udyànaü kim upàgatàsmi sukçtã devo na kiü dar÷itaþ ÷rã-siühaþ sva-sakhã-mukhena sa kathaü neyaþ sa kiü vakùyati | siddhyet tena kadà samàgama iti dhyànena savyàkulà ÷ayyàyàü parivartane ÷vasiti ca kùiptvà kapolaü kare ||SRs_2.384|| atha anusmçtiþ- arthànàm anubhåtànàü de÷a-kàlànuvartinàm | sàntatyena paràmar÷o mànasaþ syàd anusmçtiþ ||SRs_2.385|| 187 tatrànubhàvà niþ÷vàso dhyàõaü kçtya-vihastatà | ÷ayyàsanàdi-vidveùa ity àdyàþ smara-kalpitàþ ||SRs_2.386|| 188 yathà- àràme ratiràja-påjana-vidhàvàsanna-sa¤càriõo vyàpàrànanapota-siüha-nçpate ràgànusandhàyakàn | smàraü smàram amuü kùaõaü ÷a÷imukhã ÷vàsair vivarõàdharà nànyat kàïkùati karma kartum ucitaü nàste na ÷ete kvacit ||SRs_2.387|| atah guõa-kãrtanam- saundaryàdi-guõa-÷làghà guõa-kãrtanam atra tu | romà¤co gadgadà vàõã bhàva-manthara-vãkùaõam | 189 tat-saïga-cintanaü sakhyà gaõóa-svedàdayo' pi ca ||SRs_2.388|| yathà- kiü kàmena kim indunà surabhiõà kiü và jayantena kiü mad-bhàgyaàd anapota-siüha-nçpate råpaü mayà vãkùitam | anyàs tat-paricaryayeva sudç÷o hanteti romà¤cità svidyad-gaõóa-talaü sagadgada-padaü sàkhyàti sakhyàþ puraþ ||SRs_2.389|| atha udvegaþ- manasaþ kampa udvegaþ kathitas tatra vikriyàþ | 190 cintà santàpa-niþ÷vàsau dveùaþ ÷ayyàsanàdiùu | stambha-cintà÷ru-vaivarõya-dãnatvàdaya ãritàþ ||SRs_2.390|| 191 yathà- sevàyà anapota-siüha-nçpater yàteùu ràjasv atho tat-strãbhi÷ cirayat suteùu vilasac-cetaþ-samudbhràntibhiþ | niþ÷vàsa-glapitàdharaü paripatat-saüruddha-bàùpodayaü kàmaü snigdha-sakhã-jane viracità dãnà dç÷or vçttayaþ ||SRs_2.391|| atha vilàpaþ- iha me dçk-pathaü pràpad ihàtiùñhad ihàsta ca | ihàlapad ihàvàtsãd ihaiva nyavçtat tathà ||SRs_2.392|| 192 ity àdi-vàkya-vinyàso vilàpa iti kãrtitaþ | tatra ceùñàs tu kutràpi gamanaü kvacid ãkùaõam | 193 kvacit kvacid avasthànaü kvacic ca bhramaõàdayaþ ||SRs_2.393|| yathà- atràbhåd anapota-siüha-nçpatis tatràham asmin latà- ku¤je sàdaram ãkùitàham iha mam ànandayan sa smitaiþ | ity àlàpavatã vilokitam api vyàlokate sambhramàd yàtaü yàti ca satvarà taru-talaü lãlàta ekàkinã ||SRs_2.394|| atha unmàdaþ- sarvàvasthàsu sarvatra tan-manaskatayà sadà | 194 atasmiüs tad iti bhràntir unmàdo virahodbhavaþ ||SRs_2.395|| tatra ceùñàs tu vij¤eyà dveùaþ sveùñe' pi vastuni | 195 dãrghaü muhu÷ ca niþ÷vàso nirnimeùatayà sthitiþ | nirnimitta-smita-dhyàna-gàna-maunàdayo' pi ca ||SRs_2.396|| 196 autsukyàd anapota-siüha-nçpater àkàram àlikhya sà nirvarõyàyam asau mama priya iti premàbhiyoga-bhramàt | à÷åtthàya tato' pasçtya tarasà kiücid vivçttànanà sàsåyaü sadara-smitaü sa-cakitaü sàkàïkùam àlokate ||SRs_2.397|| atha vyàdhiþ- abhãùña-saïgamàbhàvàd vyàdhiþ santàpa-lakùaõaþ | atra santàpa-niþ÷vàsau ÷ãta-vastu-niùevaõam ||SRs_2.398|| 197 jãvitopekùaõaü moho mumårùà dhçti-varjanam | yatra kvacic ca patanaü srastàkùatvàdayo' pi ca ||SRs_2.399|| 198 yathà- saïgatyàm anapota-siüha-nçpater àsakta-ceto-gataiþ kandarpànala-dãpitàni sutanor aïgàni paryàkulàþ | vyàlimpan hima-bàlukà-paricitaiþ ÷rã-gandha-sàra-dravaiþ sakhyaþ pàõi-talàni patra-marutà nirvàpayantyo muhuþ ||SRs_2.400|| atha jaóatà- idam iùñam aniùñaü tad iti vetti na ki¤cana | nottaraü bhàùate pra÷ne nekùate na ÷çõoti ca ||SRs_2.401|| 199 yatra dhyàyati niþsaüj¤aü jaóatà sà prakãrtità | atra spar÷ànabhij¤atvaü vaivarõyaü ÷ithilàïgatà | 200 akàõóa-huïkçtiþ stambho niþ÷vàsa-kç÷atàdayaþ ||SRs_2.402|| yathà- saïkalpair anapota-siüha-nçpatau saüråóha-målàïkurair àkràntà tanutàü gatà smara-÷araiþ ÷àteva ÷àtodarã | asman-målam idaü tanutvam iti kiü lajjàlase locane pràpte pakùma-puñàvçtiü ratipates tat-ketanaü jçmbhatàm ||SRs_2.403|| atha maraõaü- tais taiþ kçtaiþ pratãkàrair yadi na syàt samàgamaþ | 201 tataþ syàn maraõodyogah kàmàgnes tatra vikriyàþ ||SRs_2.404|| lãlà-÷uka-cakoràdi-nyàsaþ snigdha-sakhã-kare | 202 kala-kaõñha-kalàlàpa-÷rutir mandànilàdaraþ | jyotsnà-prave÷a-màkanda-ma¤jarã-vãkùaõàdayaþ ||SRs_2.405|| 203 yathà- tanvã dar÷ana-saüj¤ayaiva laitkàm àpçcchya saüvardhitàü nyàsãkçtya ca ÷àrikàü parijane snigdhe samaü vãõayà | jyotsnàm àvi÷atã vi÷àrada-sakhã-vargeõa karõàntike siktena hy anapota-siüha-nçpater nàmnà punar jãvità ||SRs_2.406|| atra kecid abhilàùàt pårvam icchotkaõñhà-lakùaõam avasthà-dvayam aïgãkçtya dvàda÷àvasthà iti varõayanti | tatrecchà punar abhilàùàn na bhidyate | tat-pràpti-tvaràlakùaõà utkaõñhà tu cintanàn nàtiricyate ity udàsitam | atha màna-vipralambhaþ- muhuþ-kçto meti neti pratiùedhàrtha-vãpsayà | ãpsitàliïganàdãnàü nirodho màna ucyate ||SRs_2.407|| 204 so' yaü sahetu-nirhetu-bhedàd dvedhàtra hetujaþ | ãrùyayà sambhaved ãrùyà tv anyàsaïgini vallabhe ||SRs_2.408|| 205 asahiùõutvam eva syàd dçùñer anumiteþ ÷ruteþ | ãrùyà-màne tu nirvedàvahittha-glàni-dãnatàþ | 206 cintà-càpalya-jaóatà-mohàdyà vyabhicàriõaþ ||SRs_2.409|| tatra dar÷anerùyà-màno, yathà- paccakkha-maütu-kàraa ja{i} cumbasi maha ime hada-kapole | tà majjha pia-sahãe bisesao kãsa biõõao ||SRs_2.410|| [pratyakùa-mantu-kàraka yadi cumbasi mamaimau hata-kapolau | tato mama priya-sakhyà vi÷eùakaþ kasmàd vij¤àtaþ ||] atra nàyikà-kapola-cumbana-vyàjena tat-pratibimbitàü sakhãü cumbati nàyake tad-ãrùyayà janito nàyikà-mànaþ pratyakùa-mantukàrakety anayà sambuddhyà vyajyate | bhogàïka-gotra-skhalanotsvapnair anumitis tridhà ||SRs_2.411|| 207 bhogàïkànumiti-janiterùyamàno, yathà mamaiva- ko doùo maõi-màlikà yadi bhavet kaõñhe na kiü ÷aïkaro dhatte bhåùaõam ardha-candram amalaü candre na kiü kàlimà | tat sàdhv eva kçtaü kçtaü bhaõitibhir naivàparàddhaü tvayà bhàgyaü draùñum anã÷ayaiva bhavataþ kàntàparàddhaü mayà ||SRs_2.412|| [*15] [*15] This verse appeared previously in 1.125. atra maõi-màlikàdi-lakùaõa-madana-mudrànumiti-priyàparàdha-janiterùyà-sambhåto mànaþ tat sàdhv eva kçtam ity àdibhir viparãta-lakùaõoktibhir vyajyate | gotra-skhalanena yathà mamaiva- nàma-vyatikrama-nimitta-ruùàruõena netrà¤calena mayi tàóanam àcarantyàþ | mà mà spç÷eti paruùàkùara-vàda-ramyaü manye tad eva mukha-païkajam àyatàkùyàþ ||SRs_2.413|| utsvapnerùyayà, yathà- svapna-kãrtita-vipakùam aïganàþ pratyabhitsur avadantya eva tam | pracchadànta-galità÷ru-bindubhiþ krodha-bhinna-valayair vivartanaiþ ||SRs_2.414|| (ra.vaü. 19.22) ÷rutiþ priyàparàdhasya ÷rutir àpta-sakhã-mukhàt ||SRs_2.415|| 208ab ÷ruti-janiterùyayà màno, yathà- aïguly-agra-nakhena bàùya-salilaü vikùipya vikùipya kiü tåùõãü rodiùi kopane bahutaraü phåtkçtya rodiùyasi | yasyàste pi÷unopade÷a-vacanair màne' tibhåmiü gate nirviõõo' nunayaü prati priyatamo madhyasthatàm eùyati ||SRs_2.416|| (amaru. 5) atra pi÷una-sakhã-janopade÷a-janito màno bàùpàdibhir vyajyate | kàraõàbhàsa-sambhåto nirhetuþ syàd dvayor api | 208 avahitthàdayas tatra vij¤eyà vyabhicàriõaþ ||SRs_2.417|| tatra puruùasya, yathà- likhann àste bhåmiü bahir avanataþ pràõa-dayito niràhàràþ sakhyaþ satata-ruditocchåõa-nayanàþ | parityaktaü sarvaü hasita-pañhitaü pa¤jara-÷ukais tavàvasthà ceyaü visçja kañhine mànam adhunà ||SRs_2.418|| (amaru. 7) yathà và- alia-pasuttaa viõimãliaccha dehi suhaa majjha oàsaü | gaõóa-paricuübaõàpulaiaïga õa puõo ciràissaü ||SRs_2.419|| (gà.sa. 1.20) (alãka-prasupta vinimãlitàkùa dehi subhaga mamàvakà÷am | gaõóa-paricumbanà-pulakitàïga na puna÷ cirayiùyàmi ||) atràlãka-svàpàkùi-nimãlanàdi-såcita-puruùa-màna-kàraõasya prasàdhana-gçha-vyàpàra-nimittaü vilambanasyàbhàsatvam | striyà, yathà- mu¤ca kopam animitta-locane sandhyayà praõamito' smi nànyathà | kiü na vetsi sahadharma-càriõaü cakravàka-sama-vçttim àtmanaþ ||SRs_2.420|| (ku.saü. 8.57) atra pàrvatã-màna-kàraõasya parame÷vara-kçta-sandhyà-praõàmasyàbhàsatvam | nanu aliapasuttety atra gaõóa-paricumbanasya niùedho nàsti | evaü mu¤ca kopam ity atra ca niùedho na ÷råyate | tat katham asya nirhetukasya (meti và neti và niùedhàbhàve' pi) mànatvam iti cet | meti neti vàcika-niùedhasya upalaksaõatvàt (aliapasutteti) pårvasminn udàharaõe apratikriyayà cumbanànaïgãkàra-lakùaõo niùedho vidyata eva | aparatra (mu¤ca kopam ity atra) punar anuttara-dànàdinà anaïgãkàra-lakùaõo niùedho vaktavya eva | nanu nirhetukasya mànasya bhàva-kauñilya-råpa-mànasya ca ko bheda iti ced ucyate | nirhetuka-màne tu kopa-vyàjena cumbanàdi-vilambanàt prema-parãkùaõaü phalam | bhàva-kauñilya-màne tu cumbanàdy-avilambaþ phalam iti spaùña eva tayor bhedaþ | nirhetukaþ svayaü ÷àmyet svayaü gràhasmitàdibhiþ ||SRs_2.421|| 209 yathà- idaü kim àryeõa kçtaü mamàïge mugdhe kim etad racitaü tvayeti | tayoþ kriyànteùv anubhoga-cihnaiþ smitottaro' bhåt kuhanàvirodhaþ ||SRs_2.422|| atra lakùmã-nàràyaõayor anyonya-mànasya paraspara-kçta-bhoga-cihna-lakùaõa-kàraõàbhàsa-janitasya smitottaratayà svayaü ÷àntir avagamyate | hetujas tu ÷amaü yàti yathàyogyaü prakalpitaiþ | sàmnà bhedena dànena naty-upekùà-rasàntaraiþ | 210 tatra priyokti-kathanaü yat tu tat sàma gãyate ||SRs_2.423|| tatra yathà mamaiva- ananya-sàdhàraõa eùa dàsaþ kim anyathà cetasi ÷aïkayeti | priye vadaty àdçtayà kayàcin nàj¤àyi màno' pi sakhã-jano' pi ||SRs_2.424|| atra priya-sàmokti-janità kasyà÷cid màna-÷àntiþ sakhã-jana-mànàdy-aj¤àna-såcitair àliïganàdibhir vyajyate | sakhyàdibhir upàlambha-prayogo bheda ucyate ||SRs_2.425|| 211 yathà- vihàyaitan màna-vyasanam anayos tanvi kucayor vidheyas te preyàn yadi vayam anullaïghya-vacasaþ | sakhãbhyaþ snigdhàbhyo giram iti ni÷amyaiõa-nayanà nivàpàmbho datte nayana-salilair màna-suhçde ||SRs_2.426|| vyàjena bhåùaõàdãnàü pradànaü dànam ucyate ||SRs_2.427|| 212ab yathà- muhur upahasitàm ivàli-nàdair vitarasi naþ kalikàü kim-artham enàm | adhirajani gatena dhàmni tasyàþ ÷añhaþ kalir eva mahàüs tvayàdya dattaþ ||SRs_2.428|| (÷i.va. 7.55) natiþ pàda-praõàmaþ syàt ||SRs_2.429|| 212c tayà, yathà- pi÷una-vacana-roùàt kiücid àku¤cita-bhråþ praõamati nija-nàthe pàda-paryanta-pãñham | yuvatir alam apàïga-syandino bàùpa-bindån anayata kuca-yugme nirguõàü hàra-vallãm ||SRs_2.430|| tåùõãü sthitir upekùaõam ||SRs_2.431|| 212d yathà- caraõoàsaõisaõõassa tassa bharimo aõàlabantassa | pàaïguññhàbeññhia kesa-dióhàaóóhaõa-suhaü ||SRs_2.432|| (gàthà 2.8) [caraõàvakà÷a-niùaõõasya tasya smaràmo' nàlapataþ | pàdàïguùñhàveùñhita ke÷a-dçóhàkarùaõa-sukham ||] atra ÷ayyàyàü caraõàvakà÷a-sthiti-maunàdibhir upekùà | tayà janità mànasya ÷ànti÷ caraõàïguùñha-veùñita-ke÷a-dçóhàkarùaõena vyajyate | àkasmika-bhayàdãnàü kalpanà syad rasàntaram | yàdçcchikaü buddhi-pårvam iti dvedhà nigadyate | 213 anukålena daivena kçtaü yàdçcchikaü bhavet ||SRs_2.433|| tena màna-÷àntir, yathà- mànam asyà niràkartuü pàdayor me patiùyataþ | upakàràya diùñyaitad udãõaü ghana-garjitam ||SRs_2.434|| (kà.à. 2.290) atra màna-praõodana-ghana-garjita-santràsasya priya-prayatnair vinà daiva-va÷ena sambhåtatvàd yàdçcchikatvam | pratyutpanna-dhiyà puüsà kalpitaü buddhi-pårvakam ||SRs_2.435|| 214 yathà- lãlà-tàmarasàhato' nya-vanità-niþ÷aïka-daùñàdharaþ ka÷cit kesara-dåùitekùaõa iva vyàmãlya netre sthitaþ | mugdhà kuómalitànanena dadatã vàyuü sthità tasya sà bhràntyà dhårtatayàtha sà natim çte tenàni÷aü cumbità ||SRs_2.436|| (amaru 72) atra mànàpanodanasya priya-tràsasya netra-vyàvçtti-nañana-lakùaõatayà nàyakasya pratyutpanna-matyà kalpitatvàd buddhi-pårvakatvam | atha pravàsaþ- pårva-saïgatayor yånor bhaved de÷àntaràdibhiþ | caraõa-vyavadhànaü yat sa pravàsa itãryate ||SRs_2.437|| 215 taj-janyo vipralambho' pi pravàsatvena saümataþ | harùa-garva-mada-vrãóà varjayitvà samãritàþ ||SRs_2.438|| 216 ÷çïgàra-yogyàþ sarve' pi pravàsa-vyabhicàriõaþ | kàryataþ sambhramàc chàpàt sa tridhà tatra kàryajaþ ||SRs_2.439|| 217 buddhi-pårvatayà yånoþ saüvidhàna-vyapekùayà | vçtto vartiùyamàõa÷ ca vartamàna iti tridhà ||SRs_2.440|| 218 dharmàrtha-saïgrahàya buddhi-pårvo vyàpàraþ kàryam | tena vçtto, yathà- kriyà-prabandhàd ayam adhvaràõàm ajasram àhåta-sahasra-netraþ | ÷acyà÷ ciraü pàõóu-kapola-lambàn mandàra-÷ånyàn alakàü÷ cakàra ||SRs_2.441|| (ra.vaü. 6.23) atra purandarasya pårvaü ÷acãm àmantrya pa÷càd adhvara-prade÷a-gamanena tayoþ saüvidhàn avyapekùayà (kàryato) vipralambhasya bhåta-pårvatvam | vartiùyamàõo, yathà- bhavatu viditaü chadmàlàpair alaü priya gamyatàü tanur api na te doùo' smàkaü vidhis tu paràïmukhaþ | tava yathà tathàbhåtaü prema prapannam imàü da÷àü prakçti-capale kà naþ pãóà gate hata-jãvite ||SRs_2.442|| (amaru 30) vartamàno, yathà- yàmãti priya-puùñàyàþ priyàyàþ kaõñha-lagnayoþ | vaco-jãvitayor àsãt puro niþsaraõe raõaþ ||SRs_2.443|| atha sambhramàt- àvegaþ sambhramaþ so' pi naiko divyàdibhedataþ ||SRs_2.444|| 219a tatra divyo, yathà- tiùñhet kopa-va÷àt prabhàva-pihità dãrghaü na sà kupyati svargàyotpatità bhaven mayi punar-bhàvàrdram asyà manaþ | tàü hartuü vibudha-dviùo' pi na ca me ÷aktàþ puro-vartinãü sà càtyantam agocaraü nayanayor yàteti ko' yaü vidhiþ ||SRs_2.445|| (vi.u. 4.9) atra vipralambhasya kàraõàntara-niràsena ko' yaü vidhir iti vidheþ kàraõatvàbhipràyeõa divya-sambhrama-janitatvaü pratãyate | atha ÷àpaþ- ÷àpo vairåpyatàd råpya-pravçtter dvividho bhavet | 219 pravàsaþ ÷àpa-vairåpyàd ahalyà-gautamàdiùu ||SRs_2.446|| tàdråpyeõa, yathà- ka÷cit kàntà-viraha-guruõà svàdhikàràt pramattaþ ÷àpenàstaügamita-mahimà varùa-bhogyeõa bhartuþ | yakùa÷ cakre janaka-tanayà-snàna-puõyodakeùu snigdha-cchàyà-taruùu vasatiü ràma-giry-à÷rameùu ||SRs_2.447|| [me.då. 1.1] atha karuõa-vipralambhaþ- dvayor ekasya maraõe punar ujjãvanàvadhau | 220 virahaþ karuõo' nyasya saïgamà÷ànuvartanàt ||SRs_2.448|| karuõa-bhrama-kàritvàt so' yaü karuõa ucyate | 221 sa¤càriõo' nubhàvà÷ ca karuõe' pi pravàsavat ||SRs_2.449|| yathà- atha madana-vadhår upaplavàntaü vyasana-kç÷o pratipàlayàü babhåva | ÷a÷ina iva divàtanasya rekhà kiraõa-parikùaya-dhåsarà pradoùam ||SRs_2.450|| (ku.saü. 4.46) atràkà÷a-sarasvatã-pratyayena rater vipralambhaþ kç÷atvàdy-anumitair glàny-àdibhiþ vyabhicàri-bhàvaiþ poùitaþ samaya-paripàlanàdibhir anubhàvair vyajyate | atra kecid àhuþ-karuõo nàma vipralambha-÷çïgàro nàsti | ubhayàlambanasya tasya ekatraivàsambhavàt | yatra tv ekasyàpàye sati tad-itara-gatàþ pralàpàdayo bhavanti sa ÷okàn na bhidyate iti | tad ayuktam | yatra punar-ujjãvanena sambhogo nàsti, tatra satyaü ÷oka eva | yatra so' sti tatra vipralambha eva | anyathà sambhoga-÷iraske anyataràpàya-lakùaõe vairåpya-÷àpa-pravàse' pi ÷oka-råpatvàpatteþ | nanv evaü pravàsa-karuõayoþ ko bheda iti ced ucyate-÷arãreõa de÷àntara-gamane pravàsaþ | pràõair de÷àntara-gamane karuõa iti | atra kecid ayoga-÷abdasya pårvànuràga-vàcakatvaü viprayoga-÷abdasya mànàdi-vàcakatvaü càbhipretya ayogo viprayoga÷ ceti sambhogàd anyasya ÷çïgàrasya vibhàgam àhuþ | vipralambha-padasyàprayoge ca kàraõaü bruvate-(saïketa-sthànam àgamiùyàmãti) uktvà saïketam apràptau tad-vyatikrame (tato) nàyikàntarànusaraõe ca vipralambha-÷abdasya (mukhyaþ) prayogaþ | va¤canàrthatvàt tasya | (ayoga-viprayoga-vi÷eùatvàd vipralambhasya tàdç÷a-vi÷eùàbhidhàyakasya vipralambha-÷abdasya) tat-sàmànyàbhidhàyitve tu vipralambha-÷abdasya upacaritatvàpatter iti | tad ayuktam | caturvidhe' pi vipralambhe va¤cana-råpasyàrthasya mukhyata eva siddheþ | tathà ca ÷rã-bhojaþ- vipralambhasya yadi và va¤canàmàtra-vàcinaþ | vinà samàse caturà÷ caturo' rthàn niyu¤jate ||SRs_2.451|| pårvànuràge vividhaü va¤canaü vrãóitàdibhiþ | màne viruddhaü tat pràhuþ punar ãrùyàyitàdibhiþ ||SRs_2.452|| nyàviddhaü dãrgha-kàlatvàt pravàse tat pratãyate | viniùiddhaü tu karuõe karuõatvena gãyate ||SRs_2.453|| (sa.ka.à. 5.63,65-6) atha sambhogaþ- spar÷anàliïganàdãnàm ànukålyàn niùevaõam | 222 ghañate yatra yånor yat sa sambhoga÷ caturvidhaþ ||SRs_2.454|| atràyam arthaþ-pràg-asaïgatayoþ saïgata-viyuktayor và nàyikà-nàyakayoþ paraspara-samàgame pràg-utpannà tadànãntanã và ratiþ prepsitàliïganàdãnàü pràptau satyàü upajàyamànair harùàdibhiþ saüsçjyamànà candrodayàdibhir uddãpità smitàdibhir vyajyamànà pràpta-prakarùà sambhoga-÷çïgàra ity àkhyàyate | sa ca vakùyamàõa-krameõa caturvidhaþ | saïkùiptaþ saïkãrõaþ sampannataraþ samçddhimàn iti te | 223 pårvànuràga-màna-pravàsa-karuõànusambhavàþ kramataþ ||SRs_2.455|| tatra saïkùiptaþ- yuvànau yatra saükùiptàn sàdhvasa-vrãóitàdibhiþ | 224 upacàràn niùevete sa saükùipta itãritaþ ||SRs_2.456|| puruùa-gata-sàdhvasena saïkùipto, yathà- lãlà-hitulia-selo rakkhadu vo ràhiài tthaõa-paññhe | hariõo puóhama-samàama-saddhasa-basa-bebilo hattho ||SRs_2.457|| (lãlàbhitulita-÷ailo rakùatu vo ràdhikà-stana-spar÷e | hareþ prathama-samàgama-sàdhvasa-va÷a-vepana-÷ãlo hastaþ ||) strã-sàdhvasàt saïkùipto, yathà- cumbaneùv adhara-dàna-varjitaü sanna-hasta-madayopagåhane | kliùña-manmatham api priyaü prabhor durlabha-pratikçtaü vadhåratam ||SRs_2.458|| (ku.saü. 8.8) atha saïkãrõaþ- saïkãrõas tu paràdhãna vyalãka-maraõàdibhiþ | 225 saïkãryamàõaþ sambhogaþ ki¤cit puùpeùu-pe÷alaþ ||SRs_2.459|| yathà- vimarda-ramyàõi samatsaràõi vibhejire tair mithunai ratàni | vaiyàtya-visrambha-vikalpitàni mànàvasàdàd vi÷adãkçtàni ||SRs_2.460|| atha sampannaþ- bhaya-vyalãka-smaraõàdy-abhàvàt pràpta-vaibhavaþ | 226 proùitàgatayor yånor bhogaþ sampanna ãritaþ ||SRs_2.461|| yathà- daüta-kkhaaü kabole kaaggahubbellio a dhammillo | parighummiràa diññhã piàgamaü sàhai bahåe ||SRs_2.462|| (danta-kùataü kapole kaca-grahodveellita÷ ca dhammillaþ | parighårõana-÷ãlà ca dçùñiþ priyàgamaü sàdhayati vadhvàþ ||) atra aprathama-sambhogatvàd bhayàbhàvaþ | danta-kùatàdiùv aïgàrpaõànukålyena vyalãka-smaraõàdy-abhàvaþ | tàbhyàm upàråóha-vaibhavaþ sampadyate sambhogaþ | atha samçddhimàn- punar ujjãvane bhoga-samçddhiþ kiyatã bhavet | 227 ÷ivàbhyàm eva vij¤eyam ity ayaü hi samçddhimàn ||SRs_2.463|| yathà- candràpãóaü sà ca jagràha kaõñhe kaõñha-sthànaü jãvitaü ca prapede | tenàpårvà sà samullàsa-lakùmãm indu-spçùñàü sindhu-lekheva bheje ||SRs_2.464|| (abhinandasya kàdambarã-kathà-sàre, 8.80) yathà và- akalia-parirambha-bibbhamài ajaõia-cumbaõa-óambarài dåraü | aghaóia-ghaõa-tàóaõài õiccaü õamaha aõaüga-rahãõa mohaõàiü ||SRs_2.465|| (akalita-parirambha-vibhramàõi ajanita-cumbana-óambaràõi dåram | aghañita-ghana-tàóanàni nityaü namatànaïga-ratyor mohanàni ||) atra punar-ujjãvitenaa kàmena saha ratyà rater bàhyopacàrànapekùayaiva tat-phala-råpa-sukha-pràpti-kathanàt sambhogaþ samçddhyati | atha hàsyaþ- vibhàvair anubhàvai÷ ca svocitair vyabhicàribhiþ | 228 hàsaþ sadasya-rasyatvaü nãto hàsya itãryate ||SRs_2.466|| tatràlasya-glàni-nidrà-vyàdhy-àdyà vyabhicàriõaþ | 229 eùa dvedhà bhaved àtma-para-sthiti-vibhàgataþ ||SRs_2.467|| àtmasthas tu yadà svasya vikàrair hasati svayam | 230 yathà bàla-ràmàyaõe-bhçïgiriñiþ (àtmànaü nirvarõya sopahàsam)-aho tribhuvanàdhipater asya anucarasya mahàrha-veùatà | kaupãnàcchàdane valkam akùa-såtraü jañà-cchañàþ | rudràïku÷as tripuõóraü ca veùo bhçïgiriñer ayam ||SRs_2.468|| (bà.rà. 2.2) atra bhçïgiriñiþ sva-veùa-vaikçtenaiva svayam àtmànaü hasati | parasthas tu para-pràptair etair hasati cet param ||SRs_2.468|| 231a yathà- trastaþ samasta-jana-hàsa-karaþ kareõos tàvat kharaþ prakharam ullalayàücakàra | yàvac calàsana-vilola-nitamba-bimba- visrasta-vastram avarodha-vadhåþ papàta ||SRs_2.469|| (÷i.va. 5.7) prakçti-va÷àt sa ca ùoóhà smita-hasite vihasitàvahasite ca | 231 apahasitàtihasitake jyeùñhàdãnàü kramàd dve dve ||469|| tatra smitam - smitaü càlakùya-da÷anaü dçk-kapola-vikà÷a-kçt ||SRs_2.470|| 232 yathà- utphulla-gaõóa-maõóalam ullasita-dçg-anta-såcitàkåtam | namayantyàpi mukhàmbujam unnamitaü ràga-sàmràjyam ||SRs_2.471|| (ku.à. 2.15) atra gaõóa-maõóala-vikàsa-dçg-antollàsàbhyàü nàyikàyàþ smitaü vyajyate | hasitaü, yathà- tad eva lakùya-da÷ana-÷ikharaü hasitaü bhavet ||SRs_2.472|| 233a smayamànam àyatàkùyàþ kiücid abhivyakta-da÷ana-÷obhi mukham | asamagra-lakùya-kesaram ucchvasad iva païkajaü dçùñam ||SRs_2.473|| (mà.a.mi. 2.11) atra ki¤cid abhivyakta-da÷anatvàd idaü hasitam | vihasitaü, yathà- tad eva ku¤citàpàïga-gaõóaü madhura-niþsvanam | 233 kàlocitaü sànuràgam uktaü vihasitaü bhavet ||SRs_2.474|| yathà- savidhe' pi mayy apa÷yati ÷i÷ujana-ceùñà-vilokana-vyàjàt | hasitaü smaràmi tasyàþ sa-svanam àku¤citàpàïgam ||SRs_2.475|| avahasitam, yathà- phulla-nàsà-puñaü yat syàn niku¤cita-÷iro' üsakam | 234 jihmàvaloka-nayanaü tac càvahasitaü matam ||SRs_2.476|| yathà- kharvàña-dhammilla-bharaü kareõa saüspçùña-màtraü patitaü vilokya | niku¤citàüsaü kuñilekùaõàntaü phullàgra-nàsaü hasitaü sakhãbhiþ || kampitàïgaü sà÷ru-netraü tac càpahasitaü bhavet ||SRs_2.477|| 235 yathà- samaü putra-premõà karaña-yugalaü cumbitu-mano gajàsye kçùñàsye nivióa-milad-anyonya-vadanam | apàyàt pàyàd vaþ pramatha-mithunaü vãkùya tad idaü hasan krãóànçtta-÷latha-calita-tundaþ sa ca ÷i÷uþ ||SRs_2.478|| atihasitam, yathà- karopagåóha-pàr÷vaü yad uddhatàyata-niþsvanam | bàùpàkulàkùa-yugalaü tac càtihasitaü bhavet ||SRs_2.479|| 236 yathà- iti vàcam uddhatam udãrya sapadi saha veõu-dàriõà | soóha-ripu-bala-bharo' sahanaþ sa jahàsa datta-kara-tàlam uccakaiþ ||SRs_2.480|| (÷i.va. 15.39) atha vãraþ- vibhàvair anubhàvai÷ ca svocitair vyabhicàribhiþ | nãtaþ sadasya-rasyatvam utsàho vãra ucyate ||SRs_2.481|| 237 eùa tridhà samàsena dàna-yuddha-dayodbhavàþ | dàna-vãro dhçtir harùo matyàdyà vyabhicàriõaþ ||SRs_2.482|| 238 smita-pårvàbhibhàùitvaü smita-pårvaü ca vãkùitam | prasàde bahu-dàtçtvaü tadvad vàcànumoditam | 239 guõàguõa-vicàràdyàs tv anubhàvàþ samãritàþ ||SRs_2.483|| yathà- amuùmai cauràya pratinihata-mçtyu-pratibhiye prabhuþ prãtaþ pràdàd uparitana-pàda-dvaya-kçte | suvarõànàü koñãr da÷a da÷ana-koñi-kùata-girãn gajendrànapy aùñau mada-mudita-kåjan madhulihaþ ||SRs_2.484|| yuddha-vãre harùa-garvàmarùàdayà vyabhicàriõà | 240 asàhàyye' pi yuddhecchà samaràd apalàyanam | bhãtàbhaya-pradànàdyà vikàràs tatra kãrtitàþ ||SRs_2.485|| 241 yathà- rathã niùaïgã kavacã dhanuùmàn dçptah sa ràjanyakam eka-vãraþ | vilolayàmàsa mahà-varàhaþ kalpa-kùayodvçttam ivàrõavàmbhaþ ||SRs_2.486|| (ra.vaü. 7.56) dayà-vãre dhçti-mati-pramukhà vyabhicàriõaþ | svàrtha-pràõa-vyayenàpi vipanna-tràõa-÷ãlatà | 242 à÷vàsanoktayaþ sthairyam ity àdyàs tatra vikriyàþ ||SRs_2.487|| yathà- àrtaü kaõñha-gata-pràõaü parityaktaü sva-bàndhavaiþ | tràye nainaü yadi tataþ kaþ ÷arãreõa me guõaþ ||SRs_2.488|| (nàgànanda 4.11) atha adbhutaþ- vibhàvair anubhàvai÷ ca svocitair vyabhicàribhiþ | 243 nãtaþ sadasya-rasyatvaü vismayo' dbhutatàü vrajet ||SRs_2.489|| atra dhçtyàvega-jàóya-harùàdyà vyabhicàriõaþ | 244 ceùñàs tu netra-vistàra-svedà÷ru-pulakàdayaþ ||SRs_2.490|| yathà- soóhàhe namateti dåta-mukhataþ kàryopade÷àntaraü tat tàdçk samaràïgaõeùu bhujayor vikràntam avyàhatam | bhãtànàü parirakùaõaü punar api sve sve pade sthàpanaü smàraü smàram aràtayaþ pulakità recarla-siüha-prabhoþ ||SRs_2.491|| atra nàyaka-guõàti÷aya-janito virodhinàü vismayaþ smçti-harùàdibhiþ vyabhicàribhir upacitaþ pulakàdibhir anubhàvair vyajyamàno' dbhutatvam àpadyate | atha raudraþ- vibhàvair anubhàvai÷ ca svocitair vyabhicàribhiþ | 245 krodhaþ sadasya-rasyatvaü nãto raudra itãryate ||SRs_2.492|| àvega-garvaugryàmarùa-mohàdyà vyabhicàriõaþ | 246 prasveda-bhrukuñã-netra-ràgàdyàs tatra vikriyàþ ||SRs_2.493|| yathà karuõàkandale- àtmàkùepa-kùobhitaiþ pãóitoùñhaiþ pràptodyogair yaugapadyàd abhedyaiþ | bhindhi-cchindhi-dhvànibhir bhilla-vargair darpàd andhair àniruddhir niruddhaþ ||SRs_2.494|| atra vajra-viùayo bhilla-varga-krodhaþ svàtmàkùepàdibhir uddãpità darpàndha-paruùa-vàg-àrambhàdy-anumitair garvàsåyàdibhiþ paripoùitaþ svoùñha-pãóana-÷atru-nirodhàdibhir anubhàvair abhivyakto raudratayà niùpadyate | atha karuõaþ- vibhàvair anubhàvai÷ ca svocitair vyabhicàribhiþ | 247 nãtaþ sadasya-rasyatvaü ÷okaþ karuõa ucyate ||SRs_2.495|| atràùñau sàttvikà jàóya-nirveda-glàni-dãnatàþ | 248 àlasyàpasmçti-vyàdhi-mohàdyà vyabhicàriõaþ ||SRs_2.496|| yathà karuõàkandale- kulasya vyàpattyà sapadi ÷atadhoddãpita-tanur muhur bàùpaü ÷vàsàn malinam api ràgaü prakañayan | ÷lathair aïgaiþ ÷ånyair asakçd uparuddhai÷ ca karaõair yuto dhatte glàniü karuõa iva mårto yadupatiþ ||SRs_2.497|| atra bandhu-vyàpatti-janito vasudevasya ÷oko bandhu-guõa-smaraõàdibhir uddãpito mlànatvendriya-÷ånyatvàdi-såcitair dainya-moha-glànyàdi-sa¤càribhiþ prapa¤cito muhur bàùpa-÷vàsa-malina-mukha-ràgàdibhir anubhàvair abhivyaktaþ karuõatvam àpadyate | atha bãbhatsaþ- vibhàvair anubhàvai÷ ca svocitair vyabhicàribhiþ | 249 jugupsà poùam àpannà bãbhatsatvena rasyate ||SRs_2.498|| atra glàni-÷ramonmàda-mohàpasmàra-dãnatàþ | 250 viùàda-càpalàvega-jàóyàdyà vyabhicàriõaþ | sveda-romà¤ca-nàmàgra-cchàdanàdyà÷ ca vikriyàþ ||SRs_2.499|| 251 yathà- aühaþ-÷eùair iva parivçto makùikàmaõóalãbhiþ påya-klinnaü vraõam abhimç÷an vàsasaþ khaõóakena | rathopànte drutam apasçtaü saïkucan netra-koõaü channa-ghràõaü racayati janaü dadru-rogã daridraþ ||SRs_2.500|| atra dardu-rogi-viùayà rathyà-jana-jugupsà makùikà-påyàdibhir uddãpità tvaràpasaraõànumitair viùàdàdibhiþ poùità netra-saïkocanàdibhir abhivyaktà bãbhatsatàm àpnoti | atha bhayànakaþ- vibhàvair anubhàvai÷ ca svocitair vyabhicàribhiþ | bhayaü sadasya-rasyatvaü nãtaü proktaü bhayànakaþ ||SRs_2.501|| 252 tatra santràsa-maraõa-càpalàvega-dãnatàþ | viùàda-mohàpasmàra-÷aïkàdyà vyabhicàriõaþ | 253 vikriyàs tv àsya-÷oùàdyàþ sàttvikà÷ cà÷ru-varjitàþ ||SRs_2.502|| yathà- ÷rã-siüha-kùiti-nàyakasya ripavo dhàñã-÷ruter àkulàþ ÷uùyat-tàlu-puñaü skhalat-pada-talaü vyàlokayanto di÷aþ | dhàvitvà katham apy upetya tamasà gàóhopagåóhàü guhàm anviùyanti tad-antare' pi kara-saüspar÷ena gartàntaram ||SRs_2.503|| atra nàyaka-pratibhåpatinàü bhayaü tad-dhàñã-÷ravaõàdinoddãpitaü vyàkulatva-tàlu-÷oùa-pada-skhalanàdy-anumitair àvega-÷aïkàtràsàdibhir vyabhicàribhir upacitaü palàyana-guhà-prave÷a-gartàntarànveùaõàdibhir anubhàvair anubhåyamànaü bhayànakatvena niùpadyate | kecit samàna-balayo rasayoþ saïkaraü viduþ | 254 na parãkùàkùamam idaü mataü prekùàvatàü bhavet ||SRs_2.504|| tuùyatve pårva àsvàdaþ katarasyety ani÷cayàt | 255 spardhàparatvàd ubhayor anàsvàda-prasaïgataþ ||SRs_2.505|| tayor anyatarasyaiva pràyeõàsvàdanàd api | 256 yugapad rasanãyatvaü nobhayor upapadyate | eùàm aïgàïgi-bhàvena saïkaro mama saümataþ ||SRs_2.506|| 257 tathà ca bhàratãye- bhàvo vàpi raso vàpi pravçttir vçttir eva và | sarveùàü samavetànàü råpaü yasya bhaved bahu || sa mantavyo rasaþ sthàyã ÷eùàþ sa¤càriõo matàþ ||SRs_2.507|| (nà.÷à. 7.119) iti | tulàdhçtatvam anayor na syàt prakaraõàdinà | kavi-tàtparya-vi÷rànter ekatraivàvalokanàt ||SRs_2.508|| 258 atha paraspara-viruddha-rasa-pratipàdanam- ubhau ÷çïgàra-bãbhatsàv ubhau vãra-bhayànakau | raudràdbhutàv ubhau hàsya-karuõau prakçti-dviùau ||SRs_2.509|| 259 svabhàva-vairiõor aïgàïgi-bhàvenàpi mi÷raõam | vivekibhyo na svadate gandha-gandhakayor iva ||SRs_2.510|| 260 virodhino' pi sàünidhyàd atiraskàra-lakùaõam | poùaõaü prakçtasyeti ced aïgatvaü na tàvatà ||SRs_2.511|| 261 yat ki¤cid upakàritvàd aïgasyàïgitvam aïgini | na tat-saünidhi-màtreõa carvaõànupakàrataþ ||SRs_2.512|| 262 anyathà pànakàdyeùu ÷arkaràder ivàpatet | antarà patitasyàpi tçõàder upakàrità | 263 tac carvaõàbhimàne syàt satçõàbhyavahàrità ||SRs_2.513|| nisarga-vairiõor aïgàïgi-bhàvàt svàdàbhàvo, yathà- làlà-jalaü sravatu và da÷anàsthi-pårõam apy astu và rudhira-bandhuritàdharaü và | susnigdha-màüsa-kalitojjvala-locanaü và saüsàra-sàram idam eva mukhaü bhavatyàþ ||SRs_2.514|| atra ÷çïgàra-rasàïgatàm aïgãkçtavatà bãbhatsena aïgino' pi vicchedàya måle kuñhàro vyàpàritaþ | evam anyeùàm api virodhinàm aïgàïgi-bhàvenàsvàdàbhàvas tatra tatrodàharaõe draùñavyaþ | bhçtyor nàyakasyeva nisarga-dveùiõor api | 264 aïgayor aïgino vçddhau bhaved ekatra saïgatiþ ||SRs_2.515|| yathà- kaståryà tat-kapola-dvaya-bhuvi makarã-nirmitau prastutàyàü nirmitsånàü sva-vakùasy atiparicayanàt tvat-pra÷astãr upàü÷u | vãra ÷rã-siüha-bhåpa tvad-ahita-kubhujàü ràjya-lakùmã-sapatnãm ànavyàjena lajjàü sapadi vidadhate svàvarodhe pragalbhàþ ||SRs_2.516|| atra pratinàyaka-gatayoþ ÷çïgàra-bãbhatsayoþ nàyaka-gata-vãra-rasàïgatvàd ekatra samàve÷o na doùàya | nanv atra ÷atråõàü sva-vakùasi nàyaka-viruda-vilekhanena jãvitànta-nirmita-sthànãyena janità nija-jãvita-jugupsà svàvarodha-sàünidhyàdibhir uddãpità lajjànumitair nirveda-dainya-viùàdàdibhir upacità tad-anumitair eva mànasika-kutsàdibhiþ abhivyaktà satã nàyaka-gataü ÷araõàgata-rakùà-lakùaõaü vãraü puùõàtãti pratãyate | na punaþ pratinàyaka-gatasya ÷çïgàrasya nàyaka-vãropakaraõatvam (iti ced), ucyate-nàyaka-kçpà-kañàkùa-sthirãkçta-ràjyànàü pratinàyakànàü tàdç÷àþ (÷çïgàra-) vinodàþ sambhaveyuþ | nànyatheti tasya ÷çïgàrasya nàyaka-vãropakaraõatva-viruda-dhàraõàdi-paricayena ràjya-lakùmã-sapatnã-pada-prayogeõa càbhivyajyate | atha rasàbhàsaþ- aïgenàïgã rasaþ svecchà-vçtti-vardhita-sampadà | 265 amàtyenàvinãtena svàmãvàbhàsatàü vrajet ||SRs_2.517|| tathà ca bhàva-prakà÷ikàyàm- ÷çïgàro hàsya-bhåyiùñhaþ ÷çïgàràbhàsa ãritaþ | hàsyo bãbhatsa-bhåyiùñho hàsyàbhàsa itãritaþ ||SRs_2.518|| vãro bhayànaka-pràyo vãràbhàsa itãritaþ | adbhutaþ karuõà÷leùàd adbhutàbhàsa ucyate ||SRs_2.519|| raudraþ ÷oka-bhayà÷leùàd raudràbhàsa itãritaþ | karuõo hàsya-bhåyiùñhaþ karuõàbhàsa ucyate ||SRs_2.520|| bãbhatso' dbhuta-÷çïgàrã bãbhatsàbhàsa ucyate | sa syàd bhayànakàbhàso raudra-vãropasaïgamàt ||SRs_2.521|| iti | atra ÷çïgàra-rasasya aràgàd aneka-ràgàt tiryag-ràgàt mleccha-ràgàc ceti caturvidham àbhàsa-bhåyastvam | tatra aràgas tv ekatra ràgàbhàvaþ | tena rasasyàbhàsatvaü, yathà- sa ràmo naþ sthàtà na yudhi purato lakùmaõa-sakho bhavitrã rambhoru trida÷a-vadana-glànir adhunà | prayàsyaty evoccair vipadam aciràd vànara-camår laghiùñhedaü ùaùñhàkùara-para-vilopàt pañha punaþ ||SRs_2.522|| (ha.nà. 10.12) atra sãtàyàü ràvaõa-viùaya-ràgàtyantàbhàvàd àbhàsatvam | nanv ekatra ràgàbhàvàd rasasyàbhàsatvaü na yujyate | prathamam ajàtànuràge vatsa-ràje jàtànuràgàyàþ ratnàvalyàþ- dullaha-jaõàõurào lajjà guruã parabbaso appà | pia-sahi visamaü pemmaü maraõaü saraõaü nu varam ekkaü ||SRs_2.523|| (ra.à. 2.1) [durlabha-janànuràgo lajjà gurvã para-va÷a àtmà | priya-sakhi viùamaü prema maraõaü ÷araõaü nu varam ekam ||] ity atra pårvànuràgasyàbhàsatva-prasaïga iti ced ucyate | abhàvo hi trividhaþ pràg-abhàvo' tyantàbhàvaþ pradhvaüsàbhàva÷ ceti | tatra pràg-abhàve dar÷anàdi-kàraõeùu sambhàviteùu ràgotpatti-sambhàvanayà nàbhàsatvam | itarayos tu kàraõa-sad-bhàve' pi ràgànutpatter àbhàsatvam eva | anye tu striyà eva ràgàbhàve rasasyàbhàsatvaü pratijànate | na tad upapadyate | puruùe' pi ràgàbhàve rasasyànàsvàdanãyatvàt | yathà- gate premàve÷e praõaya-bahu-màne' pi galite nivçtte sad-bhàve jana iva jane gacchati puraþ | tad utprekùyotprekùya priya-sakhi gatàüs tàü÷ ca divasàn na jàne ko hetur dalati ÷atadhà yan na hçdayam ||SRs_2.524|| (amaru 43) atra hçdaya-dalanàbhàva-pårva-gata-divasotprekùàdy-anumitair nirveda-smçty-àdibhir abhivyakto' pi striyà anuràgaþ premàve÷a-÷lathanàdi-kathitena puruùa-gata-ràga-dhvaüsanena càrutàü nàpnoti | puruùa-ràgàtyantàbhàvena rasàbhàsatvaü, yathà- dhyàna-vyàjam upetya cintayasi kàm unmãlya cakùuþ kùaõaü pa÷yànaïga-÷aràturaü janam imaü tràtàpi no rakùasi | mithyà-kàruõiko' si nirghåõataras tvattaþ kuto' nyaþ pumàn serùyaü màra-vadhåbhir ity abhihito buddho jinaþ pàtu vaþ ||SRs_2.525|| (nàgà. 1.1) atra jinasya ràgàtyantàbhàvena rasàbhàsatvam | anekatra yoùito ràgàbhàsatvaü, yathà- paraspareõa kùatayoþ prahartror utkràntavàyvoþ samakàlam eva | amartya-bhàve' pi kayo÷cid àsãd ekàpsaraþ-pràrthanayor vivàdaþ ||SRs_2.526|| (ra.vaü. 7.53) atra kasyà÷cid divya-vanitàyà vãra-dvaye raõànivçtti-maraõa-pràpta-devatàbhàve anuràgasya nirupamàna÷åra-guõopàdher avaiùamyeõa pratibhàsanàdàbhàsatvam | anekatra puüso ràgàd, yathà- ramyaü gàyati menakà kçta-rucir vãõà-svanair urva÷ã citraü vakti tilottamà paricayaü nànàïga-hàra-krame | àsàü råpam idaü tad uttamam iti premànavasthà dviùà bheje ÷rã-yanapota-siüha-nçpate tvat-khaóga-bhinnàtmanà ||SRs_2.527|| atra nàyaka-khaóga-dhàrà-galitàtmanaþ kasyacit svarga-pratinàyaka-vãrasya menakàdi-svarloka-gaõikàsu avaiùamyeõa ràgàd àbhàsatvam | nanv evaü dakùiõàdãnàm api ràgasyàbhàsatvam iti cet, na | dakùiõasya nàyakasya nàyikàsu anekàsu vçtti-màtreõaiva sàdhàraõyam | na ràgeõa | tad ekasyàm eva ràgasya prauóhatvam | itaràsu tu madhyamatvaü mandatvaü ceti tad-anuràgasya nàbhàsatà | atra tu avaiùamyeõa anekatra pravçtter àbhàsatvam upapadyate | tiryag-ràgàd, yathà- madhu dvirephaþ kusumaika-pàtre papau priyàü svàm anuvartamànaþ | ÷çïgeõa ca spar÷a-nimãlitàkùãü mçgãm akaõóåyata kçùõa-sàraþ ||SRs_2.528|| (ku.saü. 3.36) mleccha-ràgàd, yathà- ajjaü mohaõa-suhiaü muatti mottå palàie halie | dara-phuóia-beõña-bhàroõaài hasiaü ba phalahãe ||SRs_2.529|| (gàthà 4.60) [àryàü mohana-sukhitàü mçteti muktvà palàyite halike | dara-sphuñita-vçnta-bhàràvanatayà hasitam iva kàrpàsyà ||] atra surata-mohana-supti-maraõa-da÷ayor vivekàbhàvena hàlikasya mlecchatvaü gamyate | nanu tiryaï-mleccha-gatayor àbhàsatvaü na yujyate | tayor vibhàvàdi-sambhavàt | àsvàda-yogyatà-pratãter iti cet, na | bho mleccha-rasa-vàdin ! uktalàdhipateþ ÷çïgàra-rasàbhimànino narasiühadevasya cittam anuvartamànena vidyàdhareõa kavinà bàóham abhyantarã-kçto' si | evaü khalu samarthitam ekàvalyàm anena- apare tu rasàbhàsaü tiryakùu pracakùate | tan na parãkùà-kùamam | teùv api vibhàvàdi-sambhavàt | vibhàvàdi-j¤àna-÷ånyàs tirya¤co na bhàjanaü bhavitum arhanti rasasyeti cet, na | manuùyeùv api keùucit tathà-bhåteùu rasa-viùaya-bhàvàbhàva-prasaïgàt | vibhàvàdi-sambhavo hi rasaü prati prayojakaþ | na vibhàvàdi-j¤ànam | tata÷ ca tira÷càm apy asty eva rasaþ iti | (ekàvalyàm 106) na tàvat tira÷càü vibhàvatam upapadyate | ÷çïgàre hi samujjvalasya ÷ucino dar÷anãyasyaiva vastuno muninà vibhàvatvenàmnàtam | tira÷cam udvartana-majjanàkalpa-racanàdy-abhàvàd ujjvala-÷uci-dar÷anãyatvànàm asambhàvanà prasiddhaiva | atha sva-jàti-yogyair dharmaiþ kàriõàü kariõãü prati (dadau saraþ païkaja ity àdi (ku.saü. 3.37) padye iva) vibhàvatvam iti cen, na | tasyàü kakùyàyàü kariõàü kariõã-ràgaü prati kàraõatvaü na punar vibhàvatvam | kiü ca, jàti-yogyair dharmair vastuno na vibhàvatvam | api tu bhàvaka-cittollàsa-hetubhiþ rati-vi÷iùñair eva | kiü ca, vibhàvàdi-j¤ànaü nàma aucitya-vivekaþ | tena ÷ånyàs tirya¤co na vibhàvatàm arhanti | tarhi vibhàvàdi-j¤àna-rahiteùu manuùyeùu rasàbhàsa-prasaïga iti cet, naiùa doùaþ | viveka-rahita-janopalakùaõa-mleccha-gatasya rasasyàbhàsatve sveùñàvàpteþ | kiü ca vibhàvàdi-sambhavo hi rasaü prati prayojako na vibhàvàdi-j¤ànam ity etan na yujyate | tathà hi-vibhàvàder vi÷iùñasya vastu-màtrasya và sambhavo rasaü prati prayojakaþ | vi÷iùña-prayojakatvàïgãkàre vivekàdi-prave÷o' ïgãkçta iti asmad-anusaraõam eva ÷araõaü gato' si | atra vivekaü vinà tad-itara-vi÷eùavattvaü vai÷iùñyam iti cen, na | vi÷eùàõàü dharmiõi paramotkarùànusandhàna-tat-paràõàm anyonya-sahiùõånàm iyattayà niyamàsambhavàt | atha yadi vastu-màtrasya tarhi anvàsitam arundhatyà svàhayeva havir bhujam (ra.vaü. 1.56) ity àdàv api strã-puüsa-vyakti-màtra-vibhàva-sad-bhàvàd anvàsanàlakùaõànubhàva-sambhavàc ca ÷çïgàraþ svadanãyaþ prasajyeta | kiü ca- ajjaü mohaõa-suhiaü muatti mottå palàie halie | dara-phuóia-beõña-bhàroõaài hasiaü ba phalahãe ||[*16] [*16] 529 saïkhyaka-padyaü draùñavyam | ity àdiùu strã-puüsa-vyakti-màtra-vibhàva-sadbhàvaþ sphuña eva | tad-aviveka-janita-hàsya-païka-nirmagnaü ÷çïgàra-gandha-gajam uddhartuü tvaratàm ity alaü rasàbhàsàpalàpa-saürambheõa | nanu sãtàdi-vibhàvair vastu-màtrair eva yoùin-màtra-pratãtau sàmàjikànàü rasodayaþ | na punar vi÷iùñaiþ | tat katham iti ced, ucyate | atra janaka-tanayatva-ràma-parigrahatvàdi-viruddha-dharma-parihàreõa lalitojjvala-÷uci-dar÷anãyatvàdi-vi÷iùña eva ÷abdataþ | (pratipadyamàno) sãtàdi-vibhàvo yoùit-sàmànyaü tàdç÷am eva j¤àpayati | na punaþ strã-jàti-màtram iti sakalam api kalyàõam | hari÷candro rakùàkaraõa-ruci-satyeùu vacasàü vilàse vàgã÷o mahati niyame nãti-nigame | vijetà gàïgeyaü jana-bharaõa-saümohana-kalà- vrateùu ÷rã-siüha-kùitipatir udàro viharate ||SRs_2.530|| 267 nitya ÷rãyannapota-kùitipati-januùaþ siüha-bhåpàla-mauleþ saundaryaü sundarãõàü hariõa-vijayinàü vàgurà locanànàm | dànaü mandàra-cintàmaõi-sura-surabhã-garva-nirvàpaõàïkaü vij¤ànaü sarva-vidyà-nidhi-budha-pariùac-chemuùã-bhàgya-rekhà ||SRs_2.531|| 268 iti ÷rãmad-àndhra-maõóalàdhã÷vara-pratigaõóa-bhairava-÷rãmad-anapota-narendra-nandana-bhuja-bala-bhãma-÷rã-siüha-bhåpàla-viracite rasàrõava-sudhàkara-nàmni nàñyàlaïkàra-÷àstre rasikollàso nàma dvitãyo vilàsaþ ||2|| (3) tçtãyo vilàsaþ bhàvakollàsaþ sa kùemadàyã kamalànukålaþ kañhora-pàràvata-kaõñha-nãlaþ | kçpà-nidhir bhavya-guõàbhiràmaþ paraþ pumàn raja-mahãdhra-vàsã ||SRs_3.1|| 1 bhavatv iti sambandhaþ smaraõãyaþ | tad ãdç÷a-rasàdhàraü nàñyaü råpakam ity api | nañasyàtipravãõasya karmatvàn nàñyam ucyate ||SRs_3.2|| 2 yathà mukhàdau padmàder àrope råpaka-prathà | tathaiva nàyakàropo nañe råpakam ucyate | 3 tac ca nàñyaü da÷a-vidhaü vàkyàrthàbhinayàtmakam ||SRs_3.3|| 4a tathà ca bhàratãye (18.2-3)- nàñakaü saprakaraõam aïko vyàyoga eva ca | bhàõaþ samavakàra÷ ca vãthã prahasanaü óimaþ | ãhàmçga÷ ca vij¤eyo da÷adhà nàñya-lakùaõam |||SRs_3.4|| rasetivçtta-netàras tat-tad-råpaka-bhedakàþ | 4 lakùitau rasanetàràv itivçttaü tu kathyate ||SRs_3.5|| itivçtta-kathà-vastu-÷abdàþ paryàya-vàcinaþ | 5 itivçttaü prabandhasya ÷arãraü trividhaü hi tat ||SRs_3.6|| khyàtaü kalpyaü ca saïkãrõaü khyàtaü ràma-kathàdikam | 6 kavi-buddhi-kçtaü kalpyaü màlatã-màdhavàdikam ||SRs_3.7|| saïkãrõam ubhayàyattaü lava-ràghava-ceùñitam | 7 lakùyeùv etat tu bahudhà divya-martyàdi-bhedataþ ||SRs_3.8|| tac cetivçttaü vidvadbhiþ pa¤cadhà parikãrtitam | 8 bãjaü binduþ patàkà ca prakarã kàryam ity api ||SRs_3.9|| atha bãjaþ- yat tu svalpam upakùiptaü bahudhà vistçtiü gatam | 9 kàryasya kàraõaü pràj¤ais tad bãjam iti kathyate | uptaü bãjaü taror yadvad aïkuràdi-prabhedataþ ||SRs_3.10|| 10 phalàya kalpate tadvan nàyakàdi-vibhedataþ | phalàyaitad bhaved yasmàd bãjam ity abhidhãyate ||SRs_3.11|| 11 yathà bàla-ràmàyaõe prathama-dvitãyàïkayoþ kalpite mukha-sandhau svalpo ràmotsàho bãjam ity ucyate | atha binduþ- phale pradhàne bãjasya prasaïgoktaiþ phalàntaraiþ | vicchinne yad aviccheda-kàraõaü bindur ucyate ||SRs_3.12|| 12 jala-bindur yathà si¤caüs taru-målaü phalàya hi | tathaivàyam upakùipto bindur ity abhidhãyate ||SRs_3.13|| 13 yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] tçtãya-caturthàïkayoþ kalpite pratimukha-sandhau nikùipto ràvaõa-virodha-målaü sãtà-parigraho bindur ucyate | atha patàkà-- yat pradhànopakaraõa-prasaïgàt svàrtham çcchati | sà syàt patàkà sugrãva-makarandàdi-vçttavat ||SRs_3.14|| 14 atha prakarã- yat kevalaü paràrthasya sàdhakaü ca prade÷a-bhàk | prakarã sà samuddiùñà nava-vçndàdi-vçttavat ||SRs_3.15|| 15 patàkà-prakarã-vyapade÷o bhàva-prakà÷ikà-kàreõoktaþ, yathà- yathà patàkà kasyàpi ÷obhàkçc cihna-råpataþ | svasyopanàyakàdãnàü vçttàntas tadvad ucyate ||SRs_3.16|| ÷obhàyai vedikàdãnàü yathà puùpàkùatàdayaþ | tatha rtu-varõanàdis tu prasaïge prakarã bhavet ||SRs_3.17|| iti (bhàva-prakà÷e) | atha patàkà-sthànakàni- aïgasya ca pradhànasya bhàvyavasthasya såcakam | yad àgantuka-bhàvena patàkà-sthànakaü hi tat ||SRs_3.18|| 16 etad dvidhà tulya-saüvidhànaü tulya-vi÷eùaõam | tatràdyaü tri-prakàraü syàd dvitãyaü tv ekam eva hi |17 evaü caturvidhaü j¤eyaü patàkà-sthànakaü budhaiþ ||SRs_3.19|| 18a tathà ca bharataþ (19.31)- sahasaivàrtha-sampattir guõavaty upacàrataþ | patàkà-sthànakam idaü prathamaü parikãrtitam ||SRs_3.20|| iti | yathà ratnàvalyàm- vidåùakaþ- bhoþ ! esà kkhu abarà debã bàsabadattà | (bhoþ ! eùà khalu aparà devã vàsavadattà |) ràjà (sa÷aïkaü ratnàvalã-hastaü visçjati |) ity atra iyaü vàsavattety anenopacàra-prayogeõa bhàvino vàsavadattà-kopasya såcanàt sahasàrtha-sampatti-råpam idam ekaü patàkà-sthànakam | tathà ca (19.32)- vacaþ sàti÷ayaü ÷liùñaü kàvya-bandha-samà÷rayam | patàkà-sthànakam idaü dvitãyaü parikãrtitam ||SRs_3.21|| iti | yathà uttara-ràma-carite (1.38)- iyaü gehe lakùmãr iyam amçta-vartir nayanayor asàv asyàþ spar÷o vapuùi bahala÷ candana-rasaþ | ayaü kaõñhe bàhuþ ÷i÷ira-masçõo mauktika-saraþ kim asyà na preyo yadi param asahyas tu virahaþ ||SRs_3.22|| (pravi÷ya) pratãhàrã-deva upasthitaþ | ràmaþ-aye kaþ ? ity atra bhaviùyataþ sãtà-virahasya såcanàd idaü ÷liùñaü nàma dvitãyaü patàkà-sthànakam | tathà ca (19.33)- arthopakùepaõaü yatra lãnaü sa-vinayaü bhavet | ÷liùña-pratyuttaropetaü tçtãyam idam iùyate ||SRs_3.23|| yathà veõã-saühàre (2.23), ràjà- lolàü÷ukasya pavanàkulitàü÷ukàntaü tvad-dçùñi-hàri mama locana-bàndhavasya | adhyàsituü tava ciraü jaghana-sthalasya paryàptam eva karabhoru maoru-yugmam ||SRs_3.24|| (pravi÷ya sambhràntaþ) ka¤cukã-deva bhagnam | deva bhagnam ! ràjà-kena ? ka¤cukã-deva bhãmena | ràjà-àþ kiü pralapasi ? ity atra ÷liùña-pratyuttareõa ka¤cuki-vàkyena bhàvino duryodhanoru-bhaïgasya såcanena ÷liùñottaraü nàma tçtãyam idaü patàkà-sthànakam | tathà ca (19.34) - dvy-artho vacana-vinyàsaþ su÷liùñaþ kàvya-yojitaþ | upanyàsa-suyukta÷ ca tac caturtham udàhçtam ||SRs_3.25|| iti | yathà- uddàmotkalikàü vipàõóur arucaü pràrabdha-jçmbhàü kùaõàd àyàsaü ÷vasanodgamair aviralair àtanvatãm àtmanaþ | adyodyàna-latàm imàü samadanàü nàrãm ivànyàü dhruvaü pa÷yan kopa-vipàñala-dyuti mukhaü devyàþ kariùyàmy aham ||SRs_3.26|| (ratnàvalyàü 2.4) ity atra vi÷eùaõa-÷leùeõa bhàvino ratnàvalã-sandar÷anasya såcanàt tulya-vi÷eùaõaü nàma caturthaü patàkà-sthànakam idam | atha kàryam- vastunas tu samastasya dharma-kàmàrtha-lakùaõam | 18 phalaü kàryam iti ÷uddhaü mi÷raü và kalpayet sudhãþ ||SRs_3.27|| 19a ÷uddhaü, yathà màlatã-màdhave (10.23), kàmandakã- yat pràg eva manorathair vçtam abhåt kalyàõam àyuùmatos tat puõyair mad-upakramai÷ ca phalitaü kle÷o' pi mac-chiùyayoþ | niùõàta÷ ca samàgamo' bhivihitas tvat-preyasaþ kàntayà samprãtau nçpa-nandanau yad aparaü preyas tad apy ucyatàm ||SRs_3.28|| ity atra kàvyopasaühàra-÷lokena tçtãya-puruùàrthasyaiva phala-kathanàt ÷uddhaü kàryam idam | mi÷raü, yathà bàla-ràmàyaõe (10.104)- rugõaü càjagavaü na càtikupito bhargaþ sura-gràmaõãþ setu÷ ca grathitaþ prasanna-madhuro dçùña÷ ca vàràü nidhiþ | paulastya÷ carama-sthita÷ ca bhagavàn prãtaþ ÷rutãnàü kaviþ pràptaü yànam idaü ca yàcitavate dattaü kuberàya ca ||SRs_3.29|| ity anenopasaühàra-÷lokena mi÷rasya trivarga-phalasya kathanàn mi÷ram idam | pradhànam aïgam iti ca tad vastu dvividhaü punaþ | 19 pradhànaü netç-caritaü pradhàna-phala-bandhi ca ||SRs_3.30|| kàvye vyàpi pradhànaü tad yathà ràmàdi-ceùñitam | 20 nàyakàrtha-kçd-aïgaü syàn nàyaketara-ceùñitam ||SRs_3.31|| nityaü patàkà prakarã càïgaü bãjàdayaþ kvacit | 21 bãjatvàd bãjam àdau syàt phalatvàt kàryam antataþ ||SRs_3.32|| tayoþ sandhàn a-hetutvàn madhye binduü prakalpayet | 22 yathàyogaü patàkàyàþ prakaryà÷ ca niyojanam ||SRs_3.33|| atha kàryasya pa¤càvasthàþ- kàryasya pa¤cadhàvasthà nàyakàdi-kriyà-va÷àt | 23 àrambha-yatna-pràpty-à÷à-niyatàpti-phalàgamàþ | tatra mukhya-phalodyoga-màtram àrambha iùyate ||SRs_3.34|| 24 yathà bàla-ràmàyaõe mukha-sandhau ràmasya lokottarotkarùa-pràptaye vyavasàya-màtram àrambhaþ | atha yatnaþ- yatnas tu tat-phala-pràptyàm autsukyena tu vartanam ||SRs_3.35|| 25a yathà tatraiva pratimukha-sandhau tàñaka-pàtana-bhåta-pati-dhanur-dalanàdiùu ràmasya yatnaþ | atha pràpty-à÷à- pràpty-à÷à tu mahàrthasya siddhi-sadbhàva-bhàvanà[*17] ||SRs_3.36|| 25b [*17] siddha-sad-bhàvanà matà. yathà tatraiva garbha-sandhau màlavan màyà-prayoga-vana-pravàsa-sãtàpaharaõàdibhir antaritàyàþ ràmasya paramotkarùa-pràpter dhanur-bhaïgàdi-sugrãva-sandhi-setu-bandhanàdibhiþ siddhi-sad-bhàva-bhàvanà-kathanàt pràpty-à÷à | atha niyatàptiþ- niyatàptir avighnena kàrya-saüsiddhi-ni÷cayaþ ||SRs_3.37|| 26a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] vimar÷a-sandhau nikhila-rakùaþ-kula-nibarhaõàd avighnena ràmasya phala-saüsiddhi-ni÷cayo niyatàptiþ | atha phalàgamaþ- samagreùña-phalàvàptir bhaved eva phalàgamaþ ||SRs_3.38|| 26b yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] nirvahaõa-sandhau ràmasya tàtàj¤à-nirbahaõa-vaira-pra÷amana-ràjyopabhogair lokottara-trivarga-phalasyàvàptiþ phalàgamaþ | atha sandhiþ- ekaikasyàs tv avasthàyàþ prakçtyà caikayaikayà | yogaþ sandhir iti j¤eyo nàñya-vidyà-vi÷àradaiþ ||SRs_3.39|| 27 patàkàyàs tv avasthànaü kvacid asti na và kvacit | patàkà-virahe bãjaü binduü và kalpayet sudhãþ ||SRs_3.40|| 28 mukhya-prayojana-va÷àt kathàïgànàü samanvaye | avàntaràrtha-sambandhaþ sandhiþ sandhàna-råpataþ ||SRs_3.41|| 29 (tatra pa¤ca-sandhayo bhavanti-) mukha-pratimukhe garbha-vimar÷àv upasaühçtiþ | pa¤caite sandhayaþ (mukha-sandhis tad-aïgàni cettham-) teùu yatra bãja-samudbhavaþ ||SRs_3.42|| 30 nànà-vidhànàm arthànàü rasànàm api kàraõam | tan mukhaü tatra càïgàni bãjàrambhànurodhataþ ||SRs_3.43|| 31 upakùepaþ parikaraþ parinyàso vilobhanam | yuktiþ pràptiþ samàdhànaü vidhànaü paribhàvanà | 32 udbheda-bhedau karaõam iti dvàda÷a yojayet ||SRs_3.44|| 33a tatropakùepaþ- upakùepas tu bãjasya såcanà kathyate budhaiþ ||SRs_3.45|| 33b yathà bàla-ràmàyaõe pratij¤àta-paulastya-nàmani prathae' ïke- (tataþ pravi÷ati vi÷vàmitra-÷iùyaþ) ÷unaþ÷epaþ-pràtaþsavana eva yajamànaü draùñum icchàmiity upakramya… ràkùasa-rakùauùadhaü ràmam ànetuü siddhà÷ramàd ayodhyàü gatavatà tàta-vi÷vàmitreõa yaj¤opanimantritasya parama-suhçdaþ ÷rotriya-kùatriyasya sãradhvajasya sva-pratinidhiþ preùito' smi ity antena (1.23 padyàt pårvam] ràvaõàdi-duùña-ràkùasa-÷ikùà-lakùaõa-ràmotsàhopabçühaka-vi÷vàmitràrambha-råpasya bãjasya såcanàd upakùepaþ | atha parikaraþ- parikriyà tu bãjasya bahulãkaraõaü matam ||SRs_3.46|| 34a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] (pravi÷ya tàpasa-cchamanà) ràkùasaþ- sampreùito màlyavatàm aham adya j¤àtuü pravçttiü ku÷ikàtmajasya | purãü nimãnàü mithilàü ca gantuü tàü càpy ayodhyàü raghu-ràjadhànãm ||SRs_3.47|| (1.23) kula-putraketi saprasàmad à÷liùño' smi ity upakramya… sa hi naktaü-caràõàü nisargàmitro vi÷vàmitro vrata-caryayà, vãra-vrata-caryayà samartho da÷aratho' pi tathàvidha eva eva (1.25 padyàd anantaraü] ity antena vi÷vàmitràrambhasya màlyavadàdi-vitarka-gocaratvena bahulãkaraõàt parikaraþ | atha parinyàsaþ- bãja-niùpatti-kathanaü parinyàsa itãryate ||SRs_3.48|| 34b yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] ràkùasaþ (puro' valokya)-kathaü tàpasaþ | (pratyabhij¤àya) tatràpi vi÷vàmitra-dharma-putraþ ÷unaþ÷epaþ ity upakramya… sampraty eva ràkùasa-bhayàt satre dãkùiùyamàõaþ sa bhagavàn goptàraü ràmabhadraü varãtum ayodhyàü gataþ | ràkùasaþ (sa-tràsaü svagatam)-hanta katham etad api niùpannam | (prakà÷am) bhagavan mà kopãþ ity àdinà (svagatam) kçtaü yat kartavyam | samprati càra-sa¤càrasyàyam avasaraþ (1.27 padyàd anantaram] ity antena vi÷vàmitrànubhàva-kathanàt saràkùatràsa-kathanàc ca bãja-niùpatteþ parinyàsaþ | atha vilobhanam- nàyakàdi-guõànàü yad varõanaü tad vilobhanam ||SRs_3.49|| 35a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] ràvaõaþ- yasyàropaõa-karmaõàpi bahavo vãra-vrataü tyàjitàþ ||SRs_3.50|| ity upakramya, ràvaõaþ (sapratyà÷am)- nirmàlyaü nayana-÷riyaþ kuvalayaü vaktrasya dàsaþ ÷a÷ã kàntiþ pràvaraõaü tanor madhumuco yasyà÷ ca vàcaþ kila | viü÷atyà racità¤jaliþ kara-puñais tvàü yàcate ràvaõas tàü draùñuü janakàtmajàü hçdaya he netràõi mitrãkuru ||SRs_3.51|| (1.40) ity antena tad-guõa-varõanàd vilobhanam | atha yuktiþ- samyak prayojanànàü hi nirõayo yuktir iùyate ||SRs_3.52|| 35b yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] para÷uràma-ràvaõãya-nàmani dvitãyàïke- (tataþ pravi÷ati) bhçïgiriñiþ (parikràmann àtmànaü nirvarõya)-aye niråpatàpi kvacin mahate' bhuyadayàya ity upakramya, bhçïgiriñiþ-àm, nàrada yathà samarthayase | tathà hi- ekaü kailàsam adriü kara-gatam akaroc cicchade krau¤cam anyo laïkàm ekaþ kuberàd ahçta vasataye koïkaõànabdhito' nyaþ | ekaþ ÷akrasya jetà samiti bhagavataþ kàrtikeyasya cànyas tat kàmaü karma-sàmyàt kim aparam anayor madhyagà vãra-lakùmãþ ||SRs_3.53|| (2.15) ity antena ràghava-pratinàyakayor bhàrgava-ràvaõayoþ karma-sàmya-nirõaya-kathanàd yuktiþ | atha pràptiþ- pràj¤aiþ sukhasya sampràptiþ pràptir ity abhidhãyate ||SRs_3.54|| 36a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] nàradaþ (saharùaü hastam udyamya)- citraü netra-rasàyanaü trida÷atàsiddher mahà-maïgalaü mokùa-dvàram apàvçtaü mama manaþ-prahlàdanà-bheùajam | sàkaü nàka-purandhirbhir nava-pati-pràpty-utsukàbhiþ suràþ sarve pa÷yata ràma-ràvaõa-raõaü vakty eùa vo nàradaþ ||SRs_3.55|| (2.16) ity atra nàradasya yuddhàvalokana-harùa-pràpteþ pràptiþ | atha samàdhànaü- bãjasya punar àdhànaü samàdhànam ihocyate ||SRs_3.56|| 36b yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] bhçïgiriñiþ-yuddha-ruce mà nirbharaü saürambhasva | ity upakramya | ayodhyàü gatvà paraü ràma-ràvaõãyaü yojayiùyàmi (2.16 padyàd anantaram] ity antena ràghavotsàha-bãjasya nàradena punar àdhànàt samàdhànam | atha vidhànaü- sukha-duþkha-karaü yat tu tad vidhànaü budhà viduþ ||SRs_3.57|| 37a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] prathamàïke, sãtà (sa-sàdhvasautsukyam)-ammo rakkhaso tti suõia saccaü sajjhasa-kodahalàõaü majjhe baññàmi | (aüho ràkùasa iti ÷rutvà satyaü sàdhvasa-kautåhalayor antare varte |) ity upakramya sãtà-tàdasadànaüdamissàõaü antare ubabisissaü (tàta-÷atànanda-mi÷ràõàm antare upavekùyàmi) | (1.42 padyàt pårvam] ity antena sãtàyàþ adçùña-pårva-ràkùasa-dar÷anena sukha-duþkha-vyatikaràkhyànàd vidhànam | atha paribhàvanà- ÷làghyai÷ citta-camatkàro guõàdyaiþ paribhàvanà ||SRs_3.58|| 37b yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe], ràvaõaþ (sautsukyaü vilokya svagatam)-aho tribhuvanàti÷àyi makaradhvaja-sa¤jãvanaü ràmaõãyakam asyàþ | tathà hi- indur lipta ivà¤janena jaóità dçùñir mçgãõàm iva pramlànàruõimeva vidrumalatà ÷yàmeva hema-prabhà | pàruùyaü kalayà ca kokila-vadhå-kaõñheùv iva prastutaü sãtàyàþ purata÷ ca hanta ÷ikhinàü barhàþ sagarhà iva ||SRs_3.59|| (1.42) ity upakramya, ÷atànandaþ (apavarya)-aho laïkàdhipater apårva-garva-garimà | yan mamàpi ÷atànandasya na ni÷cinute cetaþ | kiü bhaviùyati (1.46 padyàd anantaram] ity antena ràvaõasya sãtà-ràmaõãyaka-dar÷anena ÷atànandasya ràvaõotsàha-dar÷anena ca tayo÷ citta-camatkàra-kathanàt paribhàvanà | athodbhedaþ- udghàtanaü yad bãjasya sa udbhedaþ prakãrtitaþ ||SRs_3.60|| 38a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] dvitãyàïke, ràvaõaþ-traiyàmbakaþ para÷ur eùa nisarga-caõóa (2.36) ity àdi pañhati | jàmadagnyaþ-apakurvatàpi bhavatà param upakçtam | yad eùa smàrito' smãty upakramya (2.44 padyàt pårvam]- lokottaraü caritam arpayati pratiùñhàü puüsàü kulaü na hi nimittam udàratàyàþ | vàtàpitàpana-muneþ kala÷àt prasåtir lãlàyitaü punar amuùya samudra-pànam ||SRs_3.61|| (2.51) ity antena gåóha-÷aïkara-dhanur adhikùepodghàñanàd và lokottara-carita-sàmànya-varõanena tirohita-ràmacandrotsàhodghàñanàd và udbhedaþ | atha bhedaþ- bãjasyottejanaü bhedo yad và saïghàta-bhedanam ||SRs_3.62|| 38b yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] ràvaõaþ (vilokya)-atha yàcita-para÷unà para÷uràmeõa kim abhihitam àsãt | màyàmayaþ-trailokya-màõikya ràmodantam àkarõayatu svàmã | paulastyaþ praõayena yàcata iti ÷rtuvà mano modate deyo naiùa hara-prasàda-para÷us tenàdhikaü tàmyati | tad vàcyaþ sa da÷ànano mama girà dattà dvijebhyo mahã tubhyaü bråhi rasàtala-tridivayor nirjitya kiü dãyatàm ||SRs_3.63|| (2.20) ràvaõaþ-kadà nu khalu para÷uràmo rasàtala-tridivayor jetà dàtà ca saüvçttaþ | ràvaõaþ punaþ pratigrahãtà ca | tatas tvayà kim asau pratyuktaþ | ity upakramya màyàmayaþ-deva prakçti-roùaõo reõukàputraþ | tat tam evàgatam aham utprekùe | ràvaõaþ-priyaü naþ (2.24 padyàt pårvam] ity antena pratinàyaka-råpa-bhàrgava-ràvaõayor uttejanàd bhedaþ | atha karaõam- prastutàrtha-samàrambhaü karaõaü paricakùate ||SRs_3.64|| 39a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] (2.25 padyàd anantaram] ubhàv api càpàropaõaü nàñayataþ ity upakramya à aïka-parisamàpteþ jàmadagnya-ràvaõayoþ prastuta-yuddhàrambha-kathanàt karaõam | atha pratimukha-sandhiþ- bãja-prakà÷anaü yatra dç÷yàdç÷yatayà bhavet | 39 tat syàt pratimukhaü bindoþ prayatnasyànurodhataþ ||SRs_3.65|| iha trayoda÷àïgàni prayojyàni manãùibhiþ | 40 vilàsa-parisarpau ca vidhutaü ÷ama-narmaõã ||SRs_3.66|| narma-dyutiþ pragamanaü nirodhaþ paryupàsanam | 41 puùpaü vajram upanyàso varõa-saïgrahanaü tathà ||SRs_3.67|| tatra vilàsaþ- vilàsaþ saïgamàrthas tu vyàpàraþ parikãrtitaþ ||SRs_3.68|| 42 yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] vilakùa-laïke÷vara-nàmani tçtãyàïke (3.21 padyàt pårvam] ràmaþ-aye iyam asau sà sãtà, yasyàþ svayaü vasumatã màtà yàga-bhår janma-mandiraü indu-÷ekhara-kàrmukàropaõaü ca paõaþ | (sa-spçhaü nirvarõya) ity àrabhya, pratãhàraþ- etenoccair vihasitam asau kàkalã-garbha-kaõñho laulyàc cakùuþ prahitam amunà sàïga-bhaïgaþ sthito' yam | hàrasyàgraü kalayati kareõaiùa harùàc ca kiücit straiõaþ puüsàü nava-parigamaþ kàmam unmàda-hetuþ ||SRs_3.69|| (3.26) ity antena ràmàdãnàü sãtàlambanàbhilàùa-kathanàd vilàsaþ | atha parisarpaþ- pårva-dçùñasya bãjasya tv aïka-cchedàdinà tathà | naùñasyànusmçtiþ ÷a÷vat parisarpa iti smçtaþ ||SRs_3.70|| 43 yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] pratãhàraþ (svagatam)-katham ete kùatriya-jana-samucite' pi càpàropaõa-karmaõi nikhilàþ kùatriyàþ vitatha-sàmarthyàþ vartante | tad eùa param anàkalita-sàro vikartana-kula-kumàra àste | yad và, kim anenàpi- yasya vajra-maõer bhede bhidyante loha-såcayaþ | karotu tatra kiü nàma nàrã-nakha-vióambanam ||SRs_3.71|| (3.66) (vicintya) bhavatu | tathàpi saïkãrtayàmy enam | anàkalita-sàro hi vãra-prakàõóa-sambhåtiþ ity upakramya | hemaprabhà-saüpaõõaü ca pia-sahãe pàõi-ggahaõam (3.79 padyàd anantaram] (sampannaü ca priya-sakhyà pàõi-grahaõam) ity antena pårvaü tàñakàdi-vadha-dçùñasya pa÷càn nikhila-kùatriya-duràropa-dhårjañi-càpàropaõa-prabhàva-varõanàd naùñasya ràmabhadrotsàhasya tad-dhanur-bhaïga-kriyà-råpeõa smaraõàt parisarpaþ | atha vidhutam- nàyakàder ãpsitànàm arthànàm anavàptitaþ | aratir yad bhaved tad dhi vidvadbhir vidhutaü matam | 44 athavànunayotkarùaü vidhutaü syàn niràkçtiþ ||SRs_3.72|| 45a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] bhàrgava-bhaïga-nàmani caturthe' ïke, ÷atànandaþ- yasyàste jananã svayaü kùitir ayaü yogã÷varas te pità ||SRs_3.73|| (4.42) ity àrabhya, ràmaþ (vicintya svagatam)-rudaty api kamanãyà jànakã-ity antena (4.47 padyàd anantaraü] sãtàyàþ bandhu-viraha-janitàrati-kathanàd vidhutam | atha và matàntareõa tatraiva, ràmaþ (samupasçtya)-bhagavan bhàrgava sadayaü prasãda ity àrabhya, jàmadagnyaþ-nàbhivàdana-prasàdyo reõukà-sånuþ (4.58 padyàt pårvam] ity atra ràmànunayasya bhàrgaveõàsvãkàràd vidhåtam | atha ÷amaþ- arateþ ÷amanaü taj-j¤àþ ÷amam àhur manãùiõaþ ||SRs_3.74|| 45b yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] (4.57 padyàt pårvaü) hemaprabhà-jujjai paphulla-kodåhala-ttaõaü | parasuràma-daüsaõeõa uõa sasajjha-sattaõaü bhagga-dhana-ddaõóa-caõóa-caritassa purado ràmacaüdassa | (yujyate praphulla-kautåhalatvaü para÷uràma-daü÷anena punaþ sa-sàdhvasatvaü bhagna-dhanur-daõóa-caõóa-caritasya purato ràmacandrasya) ity atra ràmacandra-paràkrama-kathanàt sãtàyàþ arati-÷amanàt ÷amaþ | atha narma- parihàsa-pradhànaü yad vacanaü narma tad viduþ ||SRs_3.75|| 46 yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] tçtãye' ïke, ràmaþ (sakaõñha-rodham)- vàcà kàrmukam asya kau÷ika-pater àropaõàyàrpitaü mad-dor-daõóa-hañhà¤canena tad idaü bhagnaü kçta-nyak-kçti | no jàne janakas tad atra bhagavàn vrãóà-va÷àd uttaraü nikùeptre nata-kandharo bhagavate rudràya kiü dàsyati ||SRs_3.76|| (3.71) ity atra janakàdhipàpalàpena hàsa-pradhànaü narma | atha narma-dyutiþ- kopasyàpahnavàrthaü yad dhàsyaü narma-dyutir matà ||SRs_3.77|| 46 yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] caturthàïke vi÷vàmitro jàmadagnyaü prati- ràmaþ ÷iùyo bhçgubhava bhavàn bhàgineyã-suto me vàme bàhàv uta tad-itare kàryataþ ko vi÷eùaþ | divyàstràõàü tava pa÷upater asya làbhas tu mattas tat tvàü yàce virama kalahàd àryakarmàrabhasva ||SRs_3.78|| (4.69) jàmadagnyaþ (vihasya) : màtur màtula na kiücid antaraü bhavato bhavànãvallabhasya ca | (ity upakramya) ràmaþ (vihasya) : jàmadagnya ! ekaþ punar ayaü ÷astra-grahaõàdhikàro yad guruùv api tiraskàraþ (tatraiva ki¤cit parastàt) ity antena bhàrgava-ràghavayoþ påjya-viùaya-krodhàpahnavàrthaü hàsya-kathanàn narma-dyutiþ | atha pragamaõam- tat tu pragamanaü yat syàd uttarottara-bhàùaõam ||SRs_3.79|| 47a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe], ràmaþ- kiü punar imàþ sarvaïkaùà roùa-vàcaþ | sarvatyàgã pariõata-vayàþ saptamaþ padma-yoneþ ||SRs_3.80|| (4.71) iti ÷lokànte jàmadagnyaþ: tat kim ? ràmaþ (sa-khedam) : yasyàcàryakam indu-maulir akarot sa-brahmacàrã ciraü jàto yatra guha÷ cakàra ca bhuvaü yad gãta-vãra-vratàm | tat kodaõóa-rahasyam adya bhagavan draùñaiùa ràmaþ sa te helojjçmbhita-jçmbhakeõa dhanuùà kùatraü ca nàlaü vayam ||SRs_3.81|| (4.72) jàmadagnyaþ : sàdhu re kùatriya-óimbha, sàdhu | ity antena bhàrgava-ràghavayor ukti-pratyukti-kathanàt pragamanam | atha nirodhaþ- yatra vyasanam àyàti nirodhaþ sa nigadyate ||SRs_3.82|| 47b yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] jàmadagnyaþ- pakva-karpåra-niùpeùam ayaü nirapiùat trayam | mama vrãóàü ca caõóã÷a-càpaü ca svaü ca jãvitam ||SRs_3.83|| (4.65) janakaþ-kathaü sannyasta-÷astrasyàpi punar astra-grahaõa-kùaõo vartate ity upakramya, prahiõu tad iha bàõàn vàrdhakaü màü dunoti ||SRs_3.84|| (4.67) da÷arathaþ-bhoþ sambandhin kçtaü kàrmuka-parigraha-vyasanena-ity antena janakasya bhàrgava-nimittasya jarà-nimittasya và vyasanasya kathanàd nirodhaþ | atha paryupàsanam- ruùñasyànunayo yaþ syàt paryupàsanam ãritam ||SRs_3.85|| 48a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] vi÷vàmitraþ (jàmadagnyaü prati)- ràmaþ ÷iùyo bhçgu-suta bhavàn bhàgineyã-suto me ||SRs_3.86|| (4.69) ity atra ÷loke roùàndhasya bhàrgavasyànunayo vi÷vàmitreõa kçta iti paryupàsanam | atha puùpam- sa-vi÷eùàbhidhànaü yat puùpaü tad iti saüj¤itam ||SRs_3.87|| 48b yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] tçtãyàïke (pravi÷ya) kohalaþ- karpåra iva dagdho' pi ÷aktimàn yo jane jane ||SRs_3.88|| [bà.rà. 3.11] ity upakramya, prakañita-ràmàmbhojaþ kau÷ikavà sapadi lakùmaõànandã | sura-càpa-namana-hetor ayam avatãrõaþ ÷arat-samayaþ ||SRs_3.89|| [bà.rà. 3.16] ity ante ràmacandra-lakùaõàrtha-vi÷eùàbhidhànàt puùpam | atha vajram- vajraü tad iti vij¤eyaü sàkùàn niùñhura-bhàùaõam ||SRs_3.90|| 49a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] caturthàïke, jàmadagnyaþ-nidar÷ita-làghava ràghava tad àkarõaya yat te karomi- truñita-nivióa-nàóã-cakravàla-praõàlã- prasçta-rudhira-dhàrà-carcitoccaõóa-ruõóam | maóamaóita-mçóànã-kànta-càpasya bhaïktuþ para÷ur amara-vandyaþ khaõóayaty adya muõóam ||SRs_3.91|| [bà.rà. 4.61] ity upakramya, yaþ preta-nàthasyàtithyam anubhavitu-kàma ity antena vajra-niùñhura-bhàùaõàd vajram | athopanyàsaþ- yuktibhiþ sahito yo' rthaþ upanyàsaþ sa iùyate ||SRs_3.92|| 49b yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] màtaliþ-ayaü hi pitç-bhakty-ati÷ayaþ para÷uràmasya yad uta reõukà-÷ira÷-chedaþ [4.29 padyàd anantaram] ity upakramya- yad và te guravo' vicintya-caritàs tebhyo' yam astv a¤jaliþ ||SRs_3.93|| [bà.rà. 4.33] ity antena upapattibhiþ pitur nide÷a-karaõàd api màtç-vadha-karaõasyaiva pratipàdanàd và guråõàm avicintya-caritatvopanyàsena sarvopapannatva-pratipàdanàd và upanyàsaþ | atha varõa-saühàraþ- sarva-varõopagamanaü varõa-saühàra ucyate ||SRs_3.94|| 50a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] jàmadagnyaþ (karõaü dattvà àkà÷e)-kiü bråtha ? kena na varõitaü dà÷aratheþ ÷aïkara-kàrmukàropaõam ? ko na vismitas tad-bhaïgena ? (sàkùepam) (kena na varõitam ity àdi pañhati) ÷çõuta bhoþ | yaþ kartà hara-càpa-daõóa-dalane ya÷ cànumantà nanu draùñà ya÷ ca parãkùità ca ya iha stotà ca vaktà ca yaþ ||SRs_3.95|| [bà.rà. 4.56] ity upakramya- ràmo ràma-mayaü svayaü guha-sahàdhyàyã samanviùyati ||SRs_3.96|| [bà.rà. 4.57] ity antena hara-càpa-dalanasya niùiddhayà kartçtayà anumantçtayà stotçtayà ca ràghava-vi÷vàmitra-pãràdi-paràmar÷ena bràhmaõa-kùatriyàdi-varõànàü saïgrahaõàd varõa-saühàraþ | atha garbha-sandhiþ- dçùñàdçùñasya bãjasya garbhas tv anveùaõaü muhuþ | 50b atràpy àcàpatàkànurodhàd aïgàni kalpayet ||SRs_3.97|| abhåtàharaõaü màrgo råpodàharaõe kramaþ | 51 saïgraha÷ cànumànaü ca toñakàdhibale tathà | udvegaþ sambhramàksepau dvàda÷aiùàü tu lakùaõam ||SRs_3.98|| 52 tatràbhåtàharaõam- abhåtàharaõam tat syàd vàkyaü yat kapañà÷rayam ||SRs_3.99|| 53a yayà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] unmatta-da÷ànana-nàmani pa¤camàïke màlyavàn (hasitvà)-vçddha-buddhir hi prathamaü pa÷yati caramaü kàryam | yan mayà dhårjañi-dhanur-adhikùepataþ prabhçti mati-cakùuùà dçùñam eva yad uta da÷akandharo' nusandhàsyati sãtà-haraõam | màyà-mayaþ : tatas tataþ ? màlyavàn: tata÷ ca mayà mandodarã-pitur màyà-guror mayasya prathama-÷iùyo vi÷àrada-nàmà yantra-kàraþ sa-bahumànaü niyuktaþ sãtà-pratikçti-karaõàya | viracità ca sà ràvaõopacchandanàrtham | abhihitaü ca- såtra-dhàra-calad-dàru-gàtreyaü yantra-jànakã | vaktrastha-÷àrikàlàpa laïkendraü va¤cayiùyati ||SRs_3.100|| [bà.rà. 5.5] ity upakramya, ràvaõaþ (punar niråpya ÷àrikàdhiùñhita-vaktraü sãtà-pratikçti-yantraü): aho matimàn màyàmayaþ | chàlito' si janaka-ràja-putryàþ pratikçti-samarpaõena (5.20 padyàd anantaram] ity antena màlyavat kapaña-vàkya-saüvidhànàd abhåtàharaõam | atha màrgaþ- màrgas tattvàrtha-kathanam ||SRs_3.101|| 53b yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] nirdoùa-da÷aratha-nàmani ùaùñhàïke màyà-mayaþ-àrya kim api dviùatàm apy àvarjakam udàtta-jana-caritam | pa÷ya- kråra-kramà kim api ràkùasa-jàtir ekà tatràpi kàrya-parateti mayi prakarùaþ | ràmeõa tu pravasatà pitur àj¤ayaiva bàùpàmbhasàm aham apãha kçto rasaj¤aþ ||SRs_3.102|| [bà.rà. 6.9] ity upakramya, màyàmayaþ-tata÷ ca vàmadeva-prabhçtibhir mantribhir yathà-vçttam abhidhàya sapàdopagrahaü nivàrito' pi tad idam abhidhàya prasthitaþ- mayà mårdhni prahve pitur iti dhçtaü ÷àsanam idaü sa yakùo rakùo và bhavatu bhagavàn và raghupatiþ | nivartiùye so' haü bharata-kçta-rakùàü raghupurãü samàþ samyaï nãtvà vana-bhuvi catasra÷ ca da÷a ca ||SRs_3.103|| [bà.rà. 6.11] ity antena ràma-pravàsa-viùayasya màyamaya-duþkhasya satyasyaiva vyaktatvàd và màyàmayàdeþ kapañatva-j¤àne' pi ràmacandreõa satyatayàïgãkàràd và màrgaþ | atha råpam- råpaü sandeha-kçd vacaþ ||SRs_3.104|| 53b yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] ùaùñhàïke kaikeyã (sodvegam)-paõamàmi bhaavadiü saraåü jà pubbaü dãsamàõà õayaõa-pãåsa-gaõóåsa-kabalaü kareüti asi | sà saüpadaü hàlàhala-kabaóa-paóiråbà paóihàadi | kiü puõa me aojjhà-daüsaõe bi akàraõa-pajjàulaü hiaaü | [praõamàmi bhagavatãü sarayåü yà pårvaü dç÷yamànà nayaõa-pãyåùa-gaõóåùa-kavalaü kurvatã àsãt, sà samprataü hàlàhala-kavala-pratiråpà pratibhàti | kiü punar me ayodhyà-dar÷ane' pi akàraõa-paryàkulaü hçdayam |] ity upakramya, da÷arathaþ (akarõitakena)- etac chrànta-vicitra-catvara-pathaü vi÷rànta-vaitàlika- ÷làghà-÷lokam agu¤ji-ma¤ju-murajaü vidhvasta-gãta-dhvani | vyàvçttàdhyayanaü nivçtta-sukavi-krãóà-samasyaü namad- vidvadvad vàda-kathaü kathaü puram idaü mauna-vrate vartate ||SRs_3.105|| [bà.rà. 6.12] ity antena kaikeyã-da÷arathayor ayodhyà-viùaya-viùàda-vitarka-vinyàsàd råpam | athodàharaõam- sotkarùa-vacanaü yat tu tad udàharaõaü matam ||SRs_3.106|| 54a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] asama-paràkrama-nàmani saptamàïke vibhãùaõaþ-sakhe sugrãva ! ati÷a÷àïka-÷ekharam idam àceùñitaü ràmadevasya yad anena- nirvàõaü jala-pàna-pãóana-balair yasmin yugàntànalair yasyàbhàti kukåla-murmura-mçduþ kroóe ÷ikhã bàóavaþ | tasyàpy asya kç÷ànu-saïkrama-kçta-jyotiþ-÷ikhaõóaiþ ÷arair datta÷ caõóa-davàgni-ambara-vidhir devasya vàràü-nidheþ ||SRs_3.107|| (7.32) ity upakramya, samudraþ-tarhi bàla-nàràyaõaü ràmam evopasarpàmaþ | na hi ràkàmçgàïkam antareõa candra-maõer ànanda-jala-niùyandaþ (7.36 padyàd pårvam] ity antena samudra-kùobhaka-ràmacandrotsàhotkarùa-kathanàd udàharaõam | atha kramaþ- bhàva-j¤ànaü kramo yad và cintyamànàrtha-saïgatiþ ||SRs_3.108|| 54b yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] ùaùñhàïke [6.4 padyàd anantaram] màlyavàn (smçti-nàñikena)-na jàne kiü hi vçttaü kaikeyã-da÷arathayoþ | (upasarpitakena) màyamayaþ-jayatv àryaþ | ÷årpaõakhà-jedu jedu kaõiññhamàdàm aho | [jayatu jayatu kaniùñha-màtàmahaþ |] màlyavàn-atha kiü vçttaü tatra ? màyamayaþ-yathàdiùñam àryeõa | ity upakramya | màlyavàn (saharùam)-tarhi vistarataþ kathyatàm | ity antena màlyavac cintà-samakàlam eva ÷årpaõakhà-màyàmayayor upagamanàd và màlyavato vilambàsahàbhipràya-parij¤ànavatà màyàmayena niùpannasya kàryasya saïkùepa-kathanàd và kramaþ | atha saïgrahaþ- saïgrahaþ sàmadànàrtha-saüyogaþ parikãrtitaþ ||SRs_3.109|| 55a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] saptamàïke, samudraþ (sàbhyarthanam)- indur lakùmãr amçta-madire kaustubhaþ pàrijàtaþ svar-màtaïgaþ sura-yuvatayo deva dhanvantari÷ ca | manthàmreóaiþ smarasi tad idaü pårvam eva tvayàtta sampraty abdhiþ ÷çõu jala-dhanas tvàü prapannaþ pra÷àdhi ||SRs_3.110|| [bà.rà. 7.36] ràmaþ (sagauravam)-bhagavan ratnàkara ! namas te | ity upakramya, samudraþ-yathà saptamo vaikuõñhàvatàraþ [7.44 padyàt pårvam] ity antena samudra-ràmacandrayoþ paraspara-priya-vacana-saïgrahaõàt saïgrahaþ | atha anumànam- arthasyàbhyåhanaü liïgàd anumànaü pracakùate ||SRs_3.111|| 55b yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe, 7.21 padyàt pårvam] pratãhàrã (samantàd avalokya)-katham ayam anyàdç÷a iva lakùyate' mburà÷iþ | vandã (yathopalakùita-màrgeõa sa-camatkàraü puro' valokya)-pa÷ya | vilãyamàna-jala-mànuùa-mithunam atyartha-kadarthyamàna-÷aïkhinã-yåtham ity upakramya, pratãhàrã- àü j¤àtaü dhàmni vàràü raghupatir vi÷ikhàþ prajvalantaþ patanti ||SRs_3.112|| [bà.rà. 7.30] ity antena samudra-kùobha-liïgànumita-ràmotsàhàrtha-kathanàd anumànam | atha toñakam- saürambhaü tu vacanaü saïgirante hi toñakam ||SRs_3.113|| 56a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] hanumàn-yathàdi÷ati svàmã | (sarvato' valokya)- dçpyad-vikrama-kelayaþ kapi-bhañàþ ÷çõvantu sugrãvajàm àj¤àü mauli-nive÷ità¤jali-puñàþ sator iha vyåhane | dor-daõóa-dvaya-tàóana-÷latha-dharà-bandhoddhçtàn bhådharàn ànetuü sakalàþ prayàta kakubhaþ kiü nàma vo duùkaram ||SRs_3.114|| [bà.rà. 7.46] ity upakramyàïka-parisamàpteþ kapi-ràkùasàdi-saürambha-kathanàt toñakam | atha adhibalam- budhair adhibalaü proktaü kapañenàtiva¤canam ||SRs_3.115|| 56b yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] ùaùñhàïke [6.5 padyàt pårvam] màyàmayaþ-athaikadà dayita-sneha-mayyà kaikeyyà samam asurànãka-vijayàya pårita-suhçn-manorathe da÷arathe tgirviùñapa-tilaka-bhåtaü puruhåtaü prabhàvavati samupasthitavati tad-råpa-dhàriõau kuvalayàbhiràmaü ràmaü saparicchadaü chalayituü ayodhyàü ÷årpaõakhà ahaü ca pràptavantau | ity upakramya, màlyavàn-kim asàdhyaü vaidagdhyasya [6.5 padyàd anantaraü] ity antena màyàmaya-÷årpaõakhàbhyàü kapaña-veùa-dhàraõena ràma-vàmadeva-va¤canàd adhibalam | atha udvegaþ- ÷atru-vairàdi-sambhåtaü bhayam udvega ucyate ||SRs_3.116|| 57a yathà tatraiva [6.56 padyàt pårvam] (tataþ pravi÷ati gaganàrdhàvataraõa-nàñitakena ratna-÷ikhaõóaþ)-svasti mahàràja-da÷arathàya | da÷arathaþ-api ku÷alaü vayasyasya jañàyoþ | ratna÷ikhaõóaþ-priya-suhçd-upayogena | na punaþ ÷arãreõa | da÷arathaþ-bhadra samupavi÷ya kathyatàm | vyàkulo' smi ity upakramya, kosalyà-hà debba tue kida-vióaübaü samatthiaü baõa-gadaü ràhava-kuñuübaü | [hà deva tvayà kçta-vióambaü samarthitaü vana-gataü ràghava-kuñumbam | ] sumitrà-õa kebalaü baõa-gadaü | bhubaõa-gadaü bi | [na kevalaü vana-gataü | bhuvana-gatam api |] (6.70 padyàd anantaraü] ity antena màtç-gata-bhãter upanyàsàd udvegaþ | atha sambhramaþ- ÷atru-vyàghràdi-sambhåtau ÷aïkàtràsau ca sambhramaþ ||SRs_3.117|| 57b yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] vàmadevaþ (sàsraü svagatam)- he mad-vàõi nijàü vimu¤ca vasati dràg dehi yàtràü bahiþ (ràjànaü prati prakà÷am) deva stambhaya cetanàü ÷ravaõayor abhyeti ÷uùkà÷aniþ | (dampatã ÷aïkàü nàñayataþ) vàmadevaþ- tvad-råpàd vipinàya cãvaradharo dhanvã jañã ÷àsanaü ràmaþ pràpya gataþ kuta÷cana vanaü saumitri-sãtà-sakhaþ ||SRs_3.118|| [bà.rà. 6.13] ubhau mårcchataþ | vàmadevaþ-deva samà÷vasihi | da÷arathaþ (samà÷vàsya)-kena punaþ kàraõena ity upakramya, da÷arathaþ-vatsa ràmabhadra manye mamaiva malayàcala-nivàsinaþ priya-vayasyasya jañàyor api ÷oka-÷aïkur ayaü sarvaïkaùo bhaviùyati | [6.55 padyàd anantaram] ity antena kausalyà-da÷arathàdãnàü rakùas-tarakùu-haryakùa-prabhçti-sa¤caraõa-dàruõàraõyàdiùu ràma-pravàsa-viùaya-÷aïkà-tràsànuvçtti-kathanàt sambhramaþ | atha àkùepaþ- garbha-bãja-samàkùepam àkùepaü paricakùate ||SRs_3.119|| 58a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] pa¤camàïke [5.74 padyàd anantaraü] (pravi÷ya apañãkùepeõa chinna-nàmà kçtàvaguõñhanà) ÷årpaõakhà (sàkrandaü pàdayor nipatya)-ajja ekka-màdua pekkha takkhaa-cåóàmaõã uppàóido | baóavàõala-jàlà-kalàpaaü ghuütalidaü | dasakaõñha-kaniññha-bahiõie accàhidaü | [àrya eka-màtçka prekùasva takùaka-cåóàmaõir utpàñitaþ | baóavànala-jvàlà-kalàpakaü cårõitam | da÷akaõñha-kaniùñha-bhaginyà atyàhitam |] ity upakramya, ràvaõaþ (prakà÷am)-tataþ kiü tasyàþ ? ÷årpaõakhà-sàpi laükessarassa samucidatti abaharaütã tehiü kàbàlia-bbada-joggà kidaühi | [sàpi laïke÷varasya samuciteti vyavaharantã taiþ kàpàlika-vrata-yogyà kçtàsmi |] ity antena aïkànta-gata-bhàgena sakala-devatà-tejas tiraskaraõa-ràvaõàti÷aya-varõanà-garbhãkçtasya ràmotsàhasya ÷årpaõakhà-karõa-nàsà-nikçntana-råpeõa samudbhedàd àkùepaþ | atha vimar÷a-sandhiþ- yatra pralobhana-krodha-vyasanàdyair vimç÷yate | 58b bãjàrtho garbha-nirbhinnaþ sa vimar÷a itãryate ||SRs_3.120|| prakarã-niyatàptyànuguõyàd atràïga-kalpanam | 59 apavàdo' tha sampheño vidrava-drava-÷aktayaþ ||SRs_3.121|| dyuti-prasaïgau chalana-vyavasàyau nirodhanam | 60 prarocanà vicalanam àdànaü syus trayoda÷a ||SRs_3.122|| atha apavàdaþ- tatràpavàdo doùàõàü prakhyàpanam itãryate ||SRs_3.123|| 61 yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] aùñamàïke vãra-vilàsa-nàmani [àdau] (tataþ pravi÷ato ràkùasau) ekaþ-sakhe durmukha kim api mahàn sattva-bhraü÷o da÷akaõñhasya yat kumàra-siühanàda-vadham apy àkarõya na ÷okaü kçto nàpy amarùaþ | ity upakramya, trijañà-kahaü deveõa diõõo lajjà-deãe jalàüjalã | [kathaü devena datto lajjà-devyai jalà¤jaliþ |] [8.10 padyàd anantaram] ity antena ràvaõa-gata-durbuddhi-doùa-prakhyàpanàd apavàdaþ | atha sampheñaþ- doùa-saïgrathitaü vàkyaü sampheñaü sampracakùate ||SRs_3.124|| 62a yathà tatraiva, sumukhaþ (janàntikam)-sakhe durmukha ! kim api ÷auryàtireko ràmànujasya yad amunà nikumbhilàü prasthitasya kumàra-meghanàdasya sandiùñam, yad uta- yàvan naiva nikumbhilàya-janataþ siddhe havir lehini pràpta-syandana-bàõa-càpa-kavacaþ svaü manyase durjayam | vaidehã-viraha-vyathà-vidhurite' py àrye vidhàya krudho vandhyàs tàvad ayaü sa ÷akra-vijayiüs tvàü lakùmaõo jeùyati ||SRs_3.125|| [bà.rà. 8.15] ity upakramya, nepathye- sãtà-priyaü ca dalite÷vara-kàrmukaü ca bàli-druhaü ca racitàmbudhi-bandhanaü ca | rakùohaõaü ca vijigãùu-vibhãùaõaü ca ràmaü nihatya caraõau tava vanditàhe ||SRs_3.126|| [bà.rà. 8.47] ity antena, lakùmaõendrajit-kumbhakarõànàü roùa-vàkya-grahaõàt sampheñaþ | atha vidravaþ- virodha-vadha-dàhàdir vidravaþ parikãrtitaþ ||SRs_3.127|| 62b yathà tatraiva (8.48 padyàd anantaraü] sumukhaþ-deva padàtilavaþ sumukhas tu manyate lakùmaõa-didhakùayà kumàra-meghanàdena pàvakãyaþ ÷araþ saühita iti upakramya, (dakùiõataþ) sumukhaþ-ayam aparaþ kùate kùàràvasekaþ | àkarõàkçùña-càponmukha-vi÷ikha-÷ikhà-÷ekharaþ ÷åla-pàõir bibhràõo bhairavatvaü bahula-kalakalàràva-raudràñña-hàsaþ | dhyàtaþ saumitri-õàtha prasarad-urutarottàla-vetàla-màlas tad-vaktràd utpatadbhiþ samajani ÷ikhibhir bhasmasàd indrajic ca ||SRs_3.128|| [8.85] (ràvaõo mårcchati sarve yathocitam upacaranti |) ràvaõaþ (mårcchà-viccheda-nàñitakena) ity antena kapisenàvikùobha-sugrãva-nirodha-kumbhakarõa-vadhendrajid-bhasmãkaraõa-ràvaõa-mårcchàdi-saïkathanàd vidravaþ | atha dravaþ- guru-vyatikramaü pràha dravaü tu bharato muniþ ||SRs_3.129|| 63a yathà tatraiva, karaïkaþ- dhik ÷auõóãrya-madoddhataü bhuja-vanaü dhik candrahàsaü ca te dhig vaktràõi nikçtta-kaõñha-valaya-prãtendu-maulãni ca | nidrà-làvatighasmare pratidinaü svàpàn mahà-medure pratyà÷à cira-vismçtàyudha-vidhau yat kumbhakarõe sthità ||SRs_3.130|| [bà.rà. 8.74] ity atra svàminor da÷akaõñha-kumbhakarõayor anujãvinà ràkùasena nindà-karaõàd dravaþ | atha ÷aktiþ- utpannasya virodhasya ÷amanaü ÷aktir iùyate ||SRs_3.131|| 63 yathà tatraiva ràvaõa-vadha-nàmani navamàïke [9.49 padyàd pårvam], purandaraþ-yat kulàcala-sandoha-dahana-karmaõi bhagavàn kàlàgnirudraþ ity upakramya, nepathye- bàõair là¤chita-ketu-yaùñi-÷ikharo mårcchà-namat-sàrathir màsàsvàdana-lubdha-gçdhra-vihaga-÷reõãbhir àsevitaþ | rakùo-nàtha-mahà-kabandha-patana-kùuõõàkùa-daõóo hayair heùitvà smçta-manduràsthiti-hçtair laïkàü ratho nãyata ||SRs_3.132|| [bà.rà. 9.56] ity antena nirava÷eùa-pratinàyaka-bhåta-ràvaõa-kaõñhotsàdana-kathanena virodha-÷amanàt ÷aktiþ | atha dyutiþ- dyutir nàma samuddiùñà tarjanodvejane budhaiþ ||SRs_3.133|| 64a yathà tatraiva aùñamàïke, ràvaõaþ (årdhvam avalokya)-kim ayam atisatvaraþ sura-samàjaþ ? ÷aïke katipaya-yàtudhàna-vadhàn tàpasaü prati prãyate | (sa-krodha-tarjanam) harùotkarùaþ kim ayam amaràþ kùudra-rakùo-vadhàd vas tan me doùõàü vijita-jagatàü vikramaü vistçtàþ stha | kiü càdyaiva priya-raõa-raso bodhyate kumbhakarõas tårõaü jetà sa ca diviùadàü bodhyate meghanàdaþ ||SRs_3.134|| [bà.rà. 8.12] ity upakramya, nepathye-biraeha keli-àkaóóhaõa-pàóaõijjaü goura-duvàraü, boóheha bibiha-ppaharaõa-saõõàha-daha-sahassài | (vracayata kelikàkarùaõa-pàtanãyaü gopura-dvàram | vahata vividha-praharaõa-saünàha-da÷a-sahasràõi |) ity antena devatà-tarjana-laïkà-pura-janodvejana-kathanàd dyutiþ | atha prasaïgaþ- prastutàrthasya kathanaü prasaïgaþ parikãrtitaþ | 64b prasaïgaü kathayanty anye guråõàü parikãrtanam ||SRs_3.135|| yathà tatraiva navamàïke [àdau] (pravi÷ya) yama-puruùaþ-tatra-bhavato lulàya-lakùaõaþ sakala-pràõibhçtàü vihita-nà÷asya kãnà÷asya kim api vi÷vàti÷àyinã prabhaviùõutà ity upakramya, da÷arathaþ-bhagavan gãrvàõa-nàtha sa-prasàdam ito nidhãyantàü dçùñayaþ | [9.18 padyàt pårvam] ity antena yama-purandaràdi-påjya-saïkãrtanàd và prastuta-ràkùasa-vadha-råpasyàrthasya prapa¤canàd và prasaïgaþ | atha chalanam[*18]- avamànàdi-karaõaü kàryàrthe chalanaü viduþ ||SRs_3.136|| 65 [*18] nàtya-÷àstre atra chàdana iti saüj¤à pràpyate | yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] càraõaþ (karõaü dattvà àkà÷e)-kim àha ràmabhadraþ | re re ràkùasa-putra- yad gaurã-caraõàbjayoþ prathamatas tyakta-praõàma-kriyaü premàrdreõa sa-vibhrameõa ca purà yenekùità jànakã | lånaü te tad idaüca ràkùasa-÷iro jàtaü ca ÷àntaü manaþ ÷eùa-ccheda-vidhis tu samprati paraü svar-vandin-mokùàya me ||SRs_3.137|| [bà.rà. 9.10] kim àha ràvaõaþ ? re re kùatriyà-putra sulabha-vibhrama-carma-cakùur asi ity upakramya, ràmaþ-tad ittham abhidhànam apavitraü te vaktram | ito nirvi÷atu vadha-÷uddhim [9.46 padyàd anantaram] ity antena ràma-ràvaõàbhyàü parasparàvamànana-karaõàt chalanam | atha vyavasàyaþ- vyavasàyaþ sva-sàmarthya-prakhyàpanam itãryate ||SRs_3.138|| 66a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe]- bho laïke÷vara dãyatàü janakajà ràmaþ svayaü yàcate ko' yaü te mati-vibhramaþ smara nayaü nàdyàpi kiücid gatam | naivaü cet khara-dåùaõa-tri÷irasàü kaõñhàsçjà païkilaþ patrã naiùa sahiùyate mama dhanur jyà-bandha-bandhåkçtaþ ||SRs_3.139|| [bà.rà. 9.19] ity upakramya-kim àha ràvaõaþ ? re re mànuùã-putra ! ayam asau akùatriyo ràvaõaþ | kùatriyo ràmaþ | tad atra dç÷yatàm | kataro vineyaþ | kataro vinetà iti | kim àha ràmabhadraþ ? haüho amànuùã-putra ! kùatriyo ràmaþ | ayam asau akùatriyo ràvaõaþ | tad atra dç÷yatàü kataro vineyaþ, kataro vinetà [9.26 padyàd anantaraü] ity antena ràma-ràvaõàbhyàü sva-sàmarthya-prakhyàpanàd vyavasàyaþ | atha virodhanam- virodhanaü nirodhoktiþ saürabdhànàü parasparam ||SRs_3.140|| 66 yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe tasminn eva sthàne] càraõaþ-katham amarùitàbhyàü ràma-ràvaõàbhyàü pratyupakràntam iùu-varùàdvaitam ity upakramya, càraõaþ-nanv ayam oükàro ràvaõa-÷iro-maõóala-cchedana-vidyàyàþ [9.39 padyàd anantaram] ity antena saürabdhayo ràma-ràvaõayoþ divyàstra-prayoga-råpa-paraspara-saürodha-karaõàd virodhanam | atha prarocanà- siddhavad bhàvino' rthasya såcanà syàt prarocanà ||SRs_3.141|| 67a yathà tatraiva aùñamàïke [8.16 padyàd anantaram], karaïkaþ (janàntikam)-sakhe ka¤kàla devaþ kumbhakarõaü prabodhayati | na punar àtmànam | kiü ca prayatnena bodhito' py asau ràmeõa punaþ ÷àyitavya eva | kaïkàlaþ-maõõe bibhãsaõaü bajjia sabbassa bi esà gaã | [manye vibhãùaõaü varjayitvà sarvasyàpy eùà gatiþ |] karaïkaþ-tathaiva | ity atra bhaviùyataþ kumbhakarõàdi-ràkùasa-nà÷asya kaïkàla-karaïkàbhyàü siddhavat ni÷citya såcanàt prarocanà | atha vicalanam- àtma-÷làghà vicalanam ||SRs_3.142|| 67c yathà tatraiva, karaïkaþ-kim àha kumbhakarõaþ- àstàü dhanuþ kim asinà parato bhusuõóã- cakrair alaü bhavatu paññi÷am udgaràdyaiþ | dhàvat-plavaïga-pçtanà-kabala-krameõa yàsyàmy ahaü suhitatàü ca ripu-kùayaü ca ||SRs_3.143|| [bà.rà. 8.37] (punaþ pçcchati ràvaõaþ) sàdhu vatsa, sàdhu | satyaü mad-anujo' si, ity upakramya- anena laïkà yad akàri mat-purã hanåmato gàtra-gatena bhasmasàt | nijàparàdha-pra÷amàya tad dhruvaü niùevituü màm upayàti pàvakaþ ||SRs_3.144|| [bà.rà. 8.48] ity antena ràvaõa-kumbhakarõàbhyàm àtma-÷làghà kçteti vicalanam | atha àdànaü- àdànaü kàrya-saïgrahaþ ||SRs_3.145|| 67d yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] navamàïke purandaraþ-sakhe da÷aratha katham ayam ananya-sadç÷àkàro ràmabhadra-puruùakàraþ | ata÷ ca- nirdagdha-tripurendhano' stu giri÷aþ krau¤càcala-cchedane pàõóityaü viditaü guhasya kim u tàv aj¤àta-yuddhotsavau | låtvà païka-jalàvamànana-vanaü vãrasya laïkà-pater vãràõàü caritàdbhutasya parame ràmaþ sthitaþ sãmani ||SRs_3.146|| [bà.rà. 9.57] ity upakramya- raõa-rasika-sura-strã-mukta-mandàra-dàmà svayam ayam avatãrõo lakùmaõa-nyasta-hastaþ | viracita-jaya-÷abdo vandibhiþ syandanàïgàd dinakara-kula-lakùmã-vallabho ràmabhadraþ ||SRs_3.147|| [bà.rà. 9.59] ity antena nikhila-bhuvana-bàdhà-÷amana-råpa-ràvaõa-vadha-sampàdita-dharmàdi-lakùaõa-kàrya-vi÷eùa-saïgrahaõàd àdànam | atha nirvahaõa-sandhiþ- mukha-sandhyàdayo yatra vikãrõà bãja-saüyutàþ | mahat-prayojanaü yànti tan-nirvahaõam ucyate ||SRs_3.148|| 68 sandhi-virodhau grathanaü nirõayaþ paribhàùaõe prasàda÷ ca | ànanda-samaya-kçtayo bhàùopagåhane tadvat ||SRs_3.149|| 69 atha pårva-bhàva-sayujàv upasaühàra-pra÷astã ca | iti nirvahaõasyàïgàny àhur amãùàü tu lakùaõaü vakùye ||SRs_3.150|| 70 tatra sandhiþ- bãjopagamanaü sandhiþ ||SRs_3.151|| 71a yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] ràghavànanda-nàmani da÷amàïke [àdau] (tataþ pravi÷ati sa÷okà) laïkà-hà duddhara-taba-visesa-paritosidàrabindàsaõa tihubaõekkamalla dasa-kaõñha hà helà-bandãkida-mahinda mehanàda hà samara-saüraübha-suppasaõõa kuübha-kaõõa kahiüsi dehi me paóibaaõaü | [hà durdhara-tapo-vi÷eùa-paritoùitàravindàsana tribhuvanaika-malla da÷akaõñha ! hà helà-bandãkçta-mahendra meghanàda ! hà samara-saürambha-suprasanna ! kumbhakarõa kvàsi dehi me prativacanam |] ity upakramya, (pravi÷ya satvarà) alakà-sakhi dharma-jetari vibhãùaõe' pi netari tatrabhavatã sa-÷oka-÷aïkur iva | laïkà-jaü tiõetta-mittassa õaarã bhaõadã | [yat trinetra-mitrasya nagarã bhaõati |] [10.2 padyàt pårvam] ity antena duùña-ràkùasa-÷ikùà-råpa-ràmotsàha-bãjopagamanàt sandhiþ | atha virodhaþ- kàryànveùaõaü virodhaþ syàt ||SRs_3.152|| 71b yathà tatraiva, nepathye- rudràõi lakùmi varuõàni sarasvati dyauþ sàvitri dhàtri sakalàþ kula-devatà÷ ca | ÷uddhy-arthinã vi÷ati ÷uùmaõi ràma-kàntà tat saünidhatta sahasà saha loka-pàlaiþ ||SRs_3.153|| [bà.rà. 10.2] ity upakramya, laïkà-aho devadàõaü bi sãdàpakkha-bàdo | adhavà sabbo guõesu rajjadi | õa sarãresu | [aho devatànàm api sãtà-pakùapàtaþ | athavà sarvo guõeùu rajyati | na ÷arãreùu |] [10.8 padyàd anantaram] ity antena sãtà-÷uddhi-råpa-kàryànveùaõàd virodhaþ | atha grathanam- grathanaü tad-upekùepaþ ||SRs_3.154|| 71c yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe]- baddhaþ setur lavaõa-jaladho krodha-vahneþ samittvaü nãtaü rakùaþ-kulam adhigatàþ ÷uddhimanta÷ ca dàràþ | tenedànãü vipina-vasatàveùa pårõa-pratij¤o diùñyàyodhyàü vrajati dayità-prãtaye puùpakeõa ||SRs_3.155|| [bà.rà. 10.15] tad bhoþ sakala-plavaïga-yåtha-patayaþ ity àrabhya, sampreùita÷ ca hanumàn bharatasya pàr÷vaü laïkàïganàcakita-netra-nirãkùita-÷rãþ | yàty eùa vàrinidhi-laïghana-dçùña-sàro ràjyàbhiùeka-samayocita-kàrya-siddheþ ||SRs_3.156|| [bà.rà. 10.16] ity antena ràmàbhiùeka-råpa-parama-kàropekùàd grathanam | atha nirõayaþ- syàd anubhåtasya nirõayaþ kathanam ||SRs_3.157|| 71d yathà tatraiva [bàla-ràmàyaõe] ràmaþ (apavàrya)- ayyasmad-agra-kara-yantra-nipãóitànàü dhàràmbhasàü smarasi majjana-keli-kàle | subhru tvayà nija-kucàbharaõaika-yogyam atràbja-valli-dalam àvaraõàya dattam ||SRs_3.158|| [bà.rà. 10.76] kiü ca- tad iha kalaha-kelã saikate narmadàyàþ smarasi sutanu kiücin nau paràdhãna-suptam | uùasi jala-samãra-preïkhaõàcàrya-kàryaü tad anu madana-mudràü tac ca gàóhopagåóham ||SRs_3.159|| [bà.rà. 10.77] ity atra ràmeõa svànubhåtàrtha-kathanàn nirõayaþ | atha paribhàùà- paribhàùà tv anyonyaü jalpanam athavà parivàdaþ ||SRs_3.160|| 72a yathà tatraiva [10.92 padyàd anantaram] sãtà-ajja-utta dasakaõñha-õisåaõa vàràõasã-saükittaõeõa sumaràbidamhi akkhiàõaddaü jaõaõã-bhådaü mihilàü mahà-õàarãü | [àrya-putra da÷akaõñha-nisådana vàràõasã-saïkãrtanena smàritàsmi akùy-ànandaü jananã-bhåtaü mithilàü mahà-nàgarãm |] ity upakramya, vibhãùaõaþ-iha hi khalu kùatriyàntakarasya bhaïgo bhàrgava-muner dattaþ | sugrãvaþ- apàü phenena tçpto' sau snàta÷ candrikayà ca saþ | yad aprasåta-kau÷alyaü kùatraü kùapitavàn muniþ ||SRs_3.161|| [bà.rà. 10.94] ity antena sãtà-ràma-vibhãùaõa-sugrãvàõàm anyonya-saüjalpanena và sugrãveõa bhàrgava-parãvàda-såcanàd và paribhàùaõam | atha prasàdaþ- ÷u÷råùàdi-pràptaü prasàdam àhuþ prasannatvam ||SRs_3.162|| 72b yathà tatraiva, ràmaþ (hastam udyamya)- haüho puùpaka-vàyu-vega-muninà dhåmaþ puraþ pãyate chàyàü mà kuru ko' py ayaü dina-maõàv ekàgra-dçùñiþ sthitaþ | dåràd atra bhava pradakùiõa-gatiþ sthàõor idaü mandiraü ki¤cit tiùñha tapasvinas tava puro yàvat paryànty adhvanaþ ||SRs_3.163|| [bà.rà. 10.59] ity upakramya, agastyaþ- kà dãyatàü tava raghådvaha samyag-à÷ãr niùkaõñakàni vihitàni jaganti yena | à÷àsmahe nanu tathàpi saha sva-vãrair bhå-kà÷yapopama-suta-dvitayà vadhåþ syàt ||SRs_3.164|| [bà.rà. 10.64] ràmaþ-param anugçhãtaü raghu-kulam ity antena agastya-dattà÷ãrvàda-råpa-prasàda-kathanàt prasàdaþ | atha ànandaþ- abhilaùitàrtha-samàgamam ànandaü pràhur àcàryàþ ||SRs_3.165|| 73a yathà tatraiva, ràmaþ-haüho vimàna-ràja vimucya vasudhà-savidha-vartinã gatiü ki¤cid uccair bhava | kutåhalinã jànakã divya-loka-dar÷ana-vyatikarasya | (årdhva-gati-nàñikena) yathà yathàrohati baddha-vegaü vyomnaþ ÷ikhàü puùpakam ànatàïgi | mahàmbudhãnàü valayair vi÷àlais tathà tathà saïkuciteva pçthvã ||SRs_3.166|| [bà.rà. 10.22] sura-càraõa-kiünara-vidyàdhara-kula-saïkulaü gagana-garbham ãkùasva | (pravi÷ya) vidyàdharaþ : ataþ parama-gamyà asmàdç÷àü bhuvaþ | sa ca brahma-loka iti ÷råyate | ity antena sãtàdãnàm abhilaùita-divya-loka-dar÷ana-råpàrtha-siddher ànandaþ | atha samayaþ- samayo duþkha-saïkùayaþ ||SRs_3.167|| 73b yathà tatraiva, bharataþ : àrya ! ràvaõa-vidràvaõa bharato' ham abhivàdaye | ity upakramya (bharata-sugrãva-vibhãùaõàþ parasparaü pariùvajante |) ity antena bandhånàm anyonyàvalokana-pariùvaïgàdibhir duþkhàpagama-kathanàt samayaþ | atha kçtiþ- kçtir api labdhàrtha-susthirãkaraõam ||SRs_3.168|| 73c yathà tatraiva, (pravi÷ya) hanumàn-deva mattaþ ÷ruta-vçttànto vasiùñhaþ samaü bharata-÷aturghnàbhyàm anyàbhi÷ ca prakçtibhir bhavad-abhiùeka-sajjas tiùñhati | ity upakramya, vasiùñhaþ : kà dãyatàü tva raghådvaha samyag à÷ãr ity àdi pañhati | ràmaþ: àrùaü hi vacanaü vibhinna-vaktçkam api na visaüvadati yad agastya-vàcà vasiùñho' pi bråte [10.69 padyàd anantaram] ity antena agastya-labdhà÷ãrvàdasya vasiùñha-vacana-saüvàdena sthirãkaraõàt kçtiþ | atha bhàùaõam- mànàdyàpti÷ ca bhàùaõam ||SRs_3.169|| 73d yathà tatraiva, vasiùñhaþ- ràmo dànta-da÷ànanaþ kim aparaü sãtà satãùv agraõãþ saumitriþ sadç÷o' stu kasya samare yenedrajin nirjitaþ | kiü bråmo bharataü ca ràma-virahe tat-pàdukàràdhakaü ÷atrughnaþ kathito' grajasya ca guõair vandyaü kuñumbaü raghoþ ||SRs_3.170|| [bà.rà. 10.102] ity atra vasiùñhena raghu-kuñumbasya ràmacandràdi-sat-puruùotpatti-sthànatayà tallakùaõa-bahu-màna-pràpti-kathanàd bhàùaõam | atha upagåhanam- upagåhanam adbhuta-pràptiþ ||170|| 74a yatha tatraiva, alakà-aho nu khalu bhoþ pati-vratà-mayaü jyotiþ anabhibhavanãyaü jyotir-antaraiþ | yataþ, pravi÷antyà citàcakraü jànakyà pari÷uddhaye | na bhedaþ ko' pi nirõãtaþ payasaþ pàvakasya ca ||SRs_3.171|| [bà.rà. 10.9] (vicintya) ity upakramya, nepathye- yogãndra÷ ca narendra÷ ca yasyàþ sa janakaþ pità | vi÷uddhà ràma-gçhiõã babhau da÷aratha-snuùà ||SRs_3.172|| [bà.rà. 10.14] ity antena sãtàyàþ niþ÷aïka-jvalana-prave÷a-nirapàya-nirgamana-råpà÷carya-kathanàd upagåhanam | atha pårva-bhàvaþ- dçùña-krama-kàryasya syàd dçùñiþ pårva-bhàvas tu ||SRs_3.173|| 74b yathà tatraiva [10.102 padyàd anantaram]-vatsa ràmabhadra pra÷asto muhårto vartate | tad adhyàssva pitryaü siühàsanam ity upakramya, vasiùñhaþ-ràmabhadra dhanyo' si | yasya te bhagavàn kubero' rthã ity antena vasiùñhena ràmabhadrasyàbhiùekàïgãkaraõa-kubera-vimàna-pratyarpaõa-råpayor arthayor dar÷anàt pårva-bhàvaþ | atha upasaühàraþ- dharmàrthàdy-upagamanàd upasaühàraþ kçtàrthatà-kathanam ||SRs_3.174|| 75a yathà tatraiva, vasiùñhaþ-vatsa ràmabhadra kiü te bhåyaþ priyam upakaromi | ràmaþ-kim ataþ priyam asti | rugõaü càjagavaü na càpi kupito bhargaþ sura-gràmaõãþ setu÷ ca grathitaþ prasanna-madhuro dçùña÷ ca vàràü nidhiþ | paulastya÷ caramaþ sthita÷ ca bhagavàn prãtaþ ÷rutãnàü kaviþ pràptaü yànam idaü ca yàcitavate dattaü kuberàya ca ||SRs_3.175|| [bà.rà. 10.104] ity atra rugõaü càjagavaü ity anena bhåta-pati-dhanur dalanena sãtàdhigama-råpakàm apràpteþ paulasyta÷ caramaþ sthitaþ ity anena ÷araõàgata-rakùaõena dharma-pràpteþ pràptaü yànam idaü cety atra vimàna-ratna-làbhenàrtha-pràpte÷ ca na càpi kupito bhargaþ sura-gràmiõãr ity àdibhiþ pàdànta-vàkyaiþ ràmacandreõa sva-kçtàrthatà-kathanàd upasaühàraþ | kiü ca, rugõaü càjagavaü setu÷ ca grathita ity àdibhyàü yuddhotsàha-siddheþ paulastya÷ caramaþ sthitaþ ity atra vibhãùaõasya pàlanena dayà-vãra-siddheþ yàcitavate dattaü kuberàya cety anena dànavãra-siddhe÷ ca ràmabhadreõa svakçtàrthatà-kathanàd và upasaühàraþ | atha pra÷astiþ- bharatai÷ caràcaràõàm à÷ãr à÷aüsanaü pra÷astiþ syàt ||SRs_3.176|| 75b yathà tatraiva, tathà cedam astu bharata-vàkyam- samyak saüskàrra-vidyà-vi÷adam upaniùad-bhåtam arthàdbhutànàü grathnantu grantha-bandhaü vacanam anupatat-såkti-mudràþ kavãndràþ | santaþ santarpitàntaþ-karaõam anuguõaü brahmaõaþ kàvya-mårtes tat tattvaü sàttvikai÷ ca prathama-pi÷unitaü bhàvayanto' rcayantu ||SRs_3.177|| [bà.rà. 10.105] ity atra kavãndràõàü nirdoùa-såkti-grathanà÷aüsanena bhàvakànàü ca tad-grantha-bhàvanà÷aüsanena ca sakala-vyavahàra-pravartaka-vàïmaya-råpa-jagan-maïgala-kathanàt pra÷astir iti sarvaü pra÷astam | rasa-bhàvànurodhena prayojanam apekùya ca | sàphalyaü kàryam aïgànàm ity àcàryàþ pracakùate ||SRs_3.178|| 76 keùàücid eùàm aïgànàü vikalpaü kecid åcire | mukhàdi-sandhiùv aïgànàü kramo' yaü na vivakùitaþ ||SRs_3.179|| 77 kramasyànàdçtatvena bharatàdibhir àdimaiþ | lakùyeùu vyutkrameõàpi kathanena vicakùaõaiþ ||SRs_3.180|| 78 catuþ-ùaùñhi-kalà-marma-vedinà siüha-bhåbhujà | lakùità ca catuþùaùñhir bàla-ràmàyaõe sphuñam ||SRs_3.181|| 79 atha sandhy-antaràõi- mukhàdi-sandhiùv aïgànàm a÷aithilya-pratãtaye | sandhy-antaràõi yojyàni tatra tatraikaviü÷atiþ ||SRs_3.182|| 80 àcàryàntara-saümatyà camatkàrodayàd api | vakùye lakùaõam eteùàm udàhçtim api sphuñam ||SRs_3.183|| 81 sàma-dàne bheda-daõóau pratyutpanna-matir vadhaþ | gotra-skhalitam oja÷ ca dhãþ krodhaþ sàhasaü bhayam ||SRs_3.184|| 82 màyà ca saüvçtir bhràntir dåtyaü hetv-avadhàraõam | svapna-lekhau mada÷ citram ity etàny ekaviü÷atiþ ||SRs_3.185|| 83 tatra sàma- tatra sàma priyaü vàkyaü svànuvçtti-prakà÷anam ||SRs_3.186|| 84a yathà màlavikàgnimitre, ràjà-aye na bhetavyam | màlavikà (sàvaùñambham)-jo õa bhàadi so mae bhaññiõã-daüsaõe diññha-sàmattho bhaññà | [yo na bibheti sa mayà bhaññinã-dar÷ane dçùña-sàmarthyo bhartà |] ràjà- dàkùiõyaü nàma bimboùñhi nàyakànàü kula-vratam | tan me dãrghàkùi ye pràõàs te tvad-à÷à-nibandhanàþ ||SRs_3.187|| [mà.a.mi. 4.14] ity atra ràj¤o vacanaü nàma | atha dànaü- dànam àtma-pratinidhir bhåùaõàdi-samarpaõam ||SRs_3.188|| 84b yathà màlatã-màdhave, màlatã-pia-sahi sabbadà sumaridabbahmi | esà bi màhaba-sahatthaõimmàõamaõoharà baula-màlà màladã-õibbisesaü pia-sahãe daññabbà | sabbadà hiaeõa a dhàraõijjà iti | [priya-sakhi ! sarvadà smartavyàsmi | eùà ca màdhava-sva-hasta-nirmàõa-manoharà bakula-màlà màlatã-nirvi÷eùaü priya-sakhyà draùñavyà | sarvadà hçdayena ca dhàraõiyà iti |] (iti svakaõñhàd unmucya màdhavasya kaõñhe vinyasyantã sahasàpasçtya sàdhvasotkampaü nàñayati |) [6.11 padyàd anantaram] | atra màlatyà martukàmàyàþ pratinidhitayà lavaïgikàyàü bakulamàlà-samarpaõaü dànam | atha bhedaþ- bhedas tu kapañàlàpaiþ suhçdàü bheda-kalpanam ||SRs_3.189|| 85a yathà màlatã-màdhave, kàmandakã- ràj¤aþ priyàya suhçde sacivàya kàryàd dattvàtmajàü bhavatu nirvçtimànamàtyaþ | durdar÷anena ghañatàmiyam apy anena dhåma-graheõa vimalà ÷a÷inaþ kaleva ||SRs_3.190|| [mà.mà. 2.8] màlatã (svagatam)-hà tàda tumaü bi õàma mama ebbaü ti sabbahà jidaü bhoatihõàe | [hà tàta tvam api nàma mamaivam iti sarvathà jitaü bhoga-tçùõayà |] ity atra kàmandakyà màlatã-taj-janakayor bheda-kalpanaü bhedaþ | atha daõóaþ- daõóas tv avinayàdãnàü dçùñyà ÷rutyàtha tarjanam ||SRs_3.191|| 85b dçùñyà, yathà màlatã-màdhave, màdhavaþ-re re pàpa ! praõayi-sakhã-salãla-parihàsa-rasàdhigatair lalita-÷irãùa-puùpa-hananair api tàmyati yat | vapuùi vadhàya tatra tava ÷astram upakùipataþ patatu ÷irasy akàõóayam adaõóa ivaiùa bhujaþ ||SRs_3.192|| [mà.mà. 5.31] atràghora-ghaõñasyàvinaya-dar÷anena màdhava-kçta-tarjanaü daõóaþ | ÷rutyà, yathà ÷àkuntale, ràjà (sahasopasçtya)- kaþ paurave vasumatãü ÷àsati ÷àsitari durvinãtànàm | ayam àcaraty avinayaü mugdhàsu taspasvi-kanyàsu ||SRs_3.193|| [a.÷a. 1.21] atràvinaya-÷rutyà duùyantena kçtaü tarjanaü daõóaþ | atha pratyutpanna-matiþ- tàt-kàlikã ca pratibhà pratyutpanna-matir smçtà ||SRs_3.194|| 86a yathà màlavikàgnimitre, ràjà-na khalu mudràm adhikçtya bravãmi | etayor baddhayoþ [màlavikà-bakulàvalikayoþ] kiü-nimitto mokùaþ | kiü devyàþ parijanam atikramya bhavàn sandiùñaþ ity evam anayà [màdhavikayà] praùñavyam | vidåùakaþ-õaü pucchido hmi | puõo mandassa bi me tasmiü pa¤cuppaõõà madã àsi | [nanu pçùño' smi | punar mandassyàpi me tasmin pratyutpannà matir àsãt |] ràjà-kathyatàm | vidåùakaþ-bhaõidaü mae, debbaciütaehiü viõõàvido ràà | sobasaggaü bo õakkhattaü tà avassaü sabba-bandha-mokkho karãadutti | [bhaõitaü mayà, daiva-cintakair vij¤àpito ràjà | sopasargaü vo nakùatram | tad ava÷yaü sarva-bandha-mokùaþ kriyatàm iti |] ràjà (saharùaü)-tatas tataþ ? vidåùakaþ-taü suõia devãe iràvadã-cittaü rakkhaütãe ràà kila moedi tti ahaü saüdiññho tti tado jujjadi tti tàe ibbaü saüpàdido attho | [tat ÷rutvà devyà iràvatã-cittaü rakùantyà ràjà kila mocayatãty ahaü sandiùña iti | tato yujyate iti tayaiva sampàdito' rthaþ |] ràjà (vidåùakaü pariùvajya)-sakhe ! priyo' haü khalu tava | [4.5 padyàd anantaraü] ity atra vidåùakasya samucitottara-pratibhà pratyutpanna-matiþ | atha vadhaþ- vadhas tu jãvita-droha-kriyà syàd àtatàyinaþ ||SRs_3.195|| 86b yathà veõã-saühàre [6.44 padyàd anantaram], kçùõaþ-ahaü puna÷ càrvàkeõa rakùasà vyàkulãkçtaü bhavantam upalabhyàrjunena saha tvaritataram àyàtaþ | yudhiùñhiraþ-kiü nàma càrvàkeõa rakùasà vayam evaü vipralabdhàþ ? bhãmaþ (sa-roùam)-bhagavan kvàsau dhàrtaràùñra-sakho ràkùasa÷ càrvàko yenàryasya mahàü÷ citta-vibhramaþ kçtaþ | kçùõaþ-nigçhãtaþ sa duràtmà nakulena | yudhiùñhiraþ-priyaü naþ, priyaü naþ | ity atra càrvàka-nigraho vadhaþ | atha gotra-skhalitam- tad gotra-skhalitaü yat tu nàma-vyatyaya-bhàùaõam ||SRs_3.196|| 87a yathà vikramorva÷ãye [tçtãyàïke àdau] (tataþ pravi÷ato bharata-÷iùyau) prathamaþ-aye sadoùàvakà÷a iva te vàkya-÷eùaþ | dvitãyaþ-àm | tarhi ubbasãe baaõaü pamàda-kkhalidaü àsi | [àü, tatra urvasyà vacanaü pramàda-skhalitam àsãt |] prathamaþ-katham iva ? dvitãyaþ-lacchã-bhåmiàe baññamàõà ubbasã vàruõã-bhåmiàe baññamàõàe meõaàe pucchidà | sahi samàadà ede tellokka-purisà sakesavà loa-bàlà | kadamassiü de bhàvàhiõibesotti [lakùmã-bhåmikàyàü vartamànà urva÷ã vàruõã-bhåmikàyàü vartamànayà menakayà pçùñà | sakhi samàgatà ete trailokya-puruùàþ sa-ke÷avà loka-pàlàþ | katamasmiiüs te bhàvàbhinibe÷aþ ? iti |] prathamaþ--tatas tataþ ? dvitãyaþ-tado tàe purisottame tti bhaõidabbe puråravasi tti õiggadà bàõã | [tatas tasyàþ puruùottama iti bhaõitavye puråravasãti nirgatà bàõã |] ity atra nàma-vyatikramaþ sphuña eva | atha aujaþ- ojas tu vàg-upanyàso nija-÷akti-prakà÷akaþ ||SRs_3.197|| 87b yathà uttara-ràma-carite, ku÷aþ-sakhe daõóàyana ! àyuùmataþ kila lavasya narendra-sainyair àyodhanaü nanu kim àttha sakhe tatheti | adyàstam etu bhuvaneùu sa ràja-÷abdaþ kùattrasya ÷astra-÷ikhinaþ ÷amam adya yàntu ||SRs_3.198|| [u.rà.ca. 6.16] ity atra ojaþ spaùñam eva | atha dhãþ- iùñàrtha-siddhi-paryantà cintà dhãr iti kathyate ||SRs_3.199|| 88a yathà màlavikàgnimitre caturthàïke [4.2 padyàd anantaram] ràjà (ni÷vasya saparàmar÷am)-sakhe kim atra kartavyam ? vidåùakaþ (vicintya)-atthi ettha ubào | [asty atropàyaþ |] ràja-kim iva ? vidåùakaþ (sa-dçùñi-kùepam)-ko bi adiññho suõissad | kaõõe de kahemi (ity upa÷liùya karõe) evaü bia | [ko' py adçùñaþ ÷roùyati | karõe te kathayàmi | evam iva | ] ity àvedayati | ràjà saharùaü-suùñhu prayujyatàü siddhaye | ity atra vidåùakeõa dhàriõã-hasta-maõi-mudrikàkarùàõa-hetu-bhåtasya bhujaga-viùa-vega-kapañasya cintanaü dhãþ | atha krodhaþ- krodhas tu cetaso dãptir aparàdhàdi-dar÷anàt ||SRs_3.200|| 88b yathà ratnàvalyàü tçtãyàïke [ante 3.19 padyàt pårvam], vàsavadattà-ha¤je kaücaõamàle edeõa ebba ladàpàseõa bandhia gehaõa eõaü bahmaõaü | eõaü duññha-kaõõaàü a aggado karehi | [ha¤je ka¤canamàle etenaiva latà-pà÷ena baddhvà gçhàõainaü bràhmaõam | imàü duùña-kanyakàü càgrataþ kuru |] ity atra vàsavadattàyàþ roùaþ krodhaþ | atha sàhasam- sva-jãvita-niràkàïkùo vyàpàraþ sàhasaü bhavet ||SRs_3.201|| 89a yathà màlatã-màdhave- a÷astra-pàtam avyàja-puruùàïgopakalpitam |[*19] vikrãyate mahà-màüsaü gçhyatàü gçhyatàm idam ||SRs_3.202|| [mà.mà. 5.12] [*19] sva-÷astra-påta-nirvyàja-puruùàïgopakalpitam iti mudrita-màlatã-màdhava-pàñhaþ | atra màdhavasya mahà-màüsa-vikraya-vyàpàraþ sàhasam | atha bhayam- bhayaü tv àkasmika-tràsaþ ||SRs_3.203|| 89b yathà abhiràma-ràghave dvitãyàïke, (pravi÷yàpañã-kùepeõa sambhràntaþ) bañuþ-ayya parittàahi parittàahi | accahide paóido hmi | [àrya paritràhi paritràhi | atyàhite patito' smi |] (ity abhidravati) ity àdau bañu-tràso bhayam | atha màyà- màyà kaitava-kalpanà ||SRs_3.204|| 89c yathà ratnàvalyàü, ràjà (àsanàd avatãrya)-devi pa÷ya- eùa brahmà saroje rajanikara-kalà-÷ekharaþ ÷aïkaro' yaü dorbhir daityàntako' sau sa-dhanur-asi-gadà-cakra-cihnai÷ caturbhiþ | eùo' py airàvatasthas trida÷apatir amã devi devàs tathànye nçtyanti vyomni caità÷ cala-caraõa-raõan-nåpurà divya-nàryaþ ||SRs_3.205|| [ra. 4.11] ity atra aindrajàlika-kalpitaü kaitavaü màyà | atra saüvçttiþ- saüvçttiþ svayam uktasya svayam pracchàdanaü bhavet ||SRs_3.206|| 90a yathà ÷àkuntale, ràjà (svagatam)-aticapalo' yaü bañuþ | kadàcid imàü kathàm antaþ-purebhyaþ kathayet | bhavatu | enam eva vakùye- kva vayaü kva parokùa-manmatho mçga÷àvaiþ samam edhito janaþ | parihàsa-vijalpitaü sakhe paramàrthena na gçhyatàü vacaþ ||SRs_3.207|| [a.÷a. 2.18] atra duùyantena svayam uktasya ÷akuntalà-prasaïgasya svayaü pracchàdanaü saüvçttiþ | atha bhràntiþ- bhràntir viparyaya-j¤ànaü prasaïgasya hy ani÷cayàt ||SRs_3.208|| 90b yathà veõã-saühàre dvitãyàïke [2.10 padyàd anantaraü], bhànumatã-tado ahaü tassa adisaidadibba-råbiõo õaulassa daüsaõeõa ucchuà jàdà hida-hiaà a | tado ujjhia taü àsanaññhàõaü ladà-maõóapaü pabisiduü àraddhà | [tato' haü tasyàti÷ayita-divya-råpiõo makulasya dar÷anenotsukà jàtà hçta-hçdayà ca | tata ujjhitvà tadàsana-sthànaü latà-maõóapaü praveùñum àrabdhà |] ràjà (savailakùyam)-kiü nàmàti÷ayita-divya-råpiõo nakulasya darcànenotsukà jàtà | hçta-hçdayà ca | tat katham anayà pàpayà màdrã-sutànuraktayà vayam evaü vipralabdhàþ | mårkha duryodhana kulañà-vipralabhyamànam àtmànaü bahu manyamàno' dhunà kiü vakùyasi | (kiü kaõñhe ÷ithilãkçta [ve.saü. 2.9] ity àdi pañhitvà di÷o' valokya) aho etad artham evàsyàþ pràtar eva vivikta-sthànàbhilàùaþ sakhã-jana-saïkathàsu ca pakùa-pàtaþ | duryodhanas tu mohàd avij¤àta-bandhakã-hçdaya-sàraþ kvàpi paribhràntaþ | ity atra devã-svapnasya ani÷cayàd duryodhanasya viparãta-j¤ànaü bhràntiþ | atha màyà- màyà kaitava-kalpanà ||SRs_3.209|| 89c yathà ratnàvalyàü, ràjà (àsanàd avatãrya)-devi pa÷ya- eùa brahmà saroje rajanikara-kalà-÷ekharaþ ÷aïkaro' yaü dorbhir daityàntako' sau sa-dhanur-asi-gadà-cakra-cihnai÷ caturbhiþ | eùo' py airàvatasthas trida÷apatir amã devi devàs tathànye nçtyanti vyomni caità÷ cala-caraõa-raõan-nåpurà divya-nàryaþ ||SRs_3.210|| [ra. 4.11] ity atra aindrajàlika-kalpitaü kaitavaü màyà | atra saüvçttiþ- saüvçttiþ svayam uktasya svayam pracchàdanaü bhavet ||SRs_3.211|| 90a yathà ÷àkuntale, ràjà (svagatam)-aticapalo' yaü bañuþ | kadàcid imàü kathàm antaþ-purebhyaþ kathayet | bhavatu | enam eva vakùye- kva vayaü kva parokùa-manmatho mçga÷àvaiþ samam edhito janaþ | parihàsa-vijalpitaü sakhe paramàrthena na gçhyatàü vacaþ ||SRs_3.212|| [a.÷a. 2.18] atra duùyantena svayam uktasya ÷akuntalà-prasaïgasya svayaü pracchàdanaü saüvçttiþ | atha bhràntiþ- bhràntir viparyaya-j¤ànaü prasaïgasya hy ani÷cayàt ||SRs_3.213|| 90b yathà veõã-saühàre dvitãyàïke [2.10 padyàd anantaraü], bhànumatã-tado ahaü tassa adisaidadibba-råbiõo õaulassa daüsaõeõa ucchuà jàdà hida-hiaà a | tado ujjhia taü àsanaññhàõaü ladà-maõóapaü pabisiduü àraddhà | [tato' haü tasyàti÷ayita-divya-råpiõo makulasya dar÷anenotsukà jàtà hçta-hçdayà ca | tata ujjhitvà tadàsana-sthànaü latà-maõóapaü praveùñum àrabdhà |] ràjà (savailakùyam)-kiü nàmàti÷ayita-divya-råpiõo nakulasya darcànenotsukà jàtà | hçta-hçdayà ca | tat katham anayà pàpayà màdrã-sutànuraktayà vayam evaü vipralabdhàþ | mårkha duryodhana kulañà-vipralabhyamànam àtmànaü bahu manyamàno' dhunà kiü vakùyasi | (kiü kaõñhe ÷ithilãkçta [ve.saü. 2.9] ity àdi pañhitvà di÷o' valokya) aho etad artham evàsyàþ pràtar eva vivikta-sthànàbhilàùaþ sakhã-jana-saïkathàsu ca pakùa-pàtaþ | duryodhanas tu mohàd avij¤àta-bandhakã-hçdaya-sàraþ kvàpi paribhràntaþ | ity atra devã-svapnasya ani÷cayàd duryodhanasya viparãta-j¤ànaü bhràntiþ | atha dåtyam- dåtyaü tu sahakàritvaü durghañe kàrya-vastuni ||SRs_3.214|| 91a yathà màlavikàgnimitre [tçtãyàïke] vidåùakaþ-alaü bhavado dhãradaü ujjhia paridebideõa | diññhà kkhu mae tattahodãe màlabiàe piasahã baulàbalià | suõàbidàa maha jaü bhavadà saüdiññhaü | [alaü bhavato dhãratàü ujjhitvà paridevitena | dçùñà khalu mayà tatra-bhavatyà màlavikàyàþ priya-sakhã bakulàvalikà | ÷ràvità ca mayà yad bhavatà sandiùñam] [3.1 padyàd anantaram] ràjà-tataþ kim uktavatã | vidåùakaþ-vij¤àpaya bhaññàrakam… tathàpi ghañayiùyàmi iti | atra ca bakulàvalikayà màlavikàgnimitrayor ghañane sahakàritvam aïgãkçtam iti dåtyam | atha hetv-avadhàraõam- ni÷cayo hetunàrthasya mataü hetv-avadhàraõam ||SRs_3.215|| 91b yathà ÷àkuntale, ràjà- strãõàm a÷ikùita-pañutvam amànuùãùu sandç÷yate kim uta yàþ pratibodhavatyaþ | pràg antarikùa-gamanàt svam apatya-jàtam anyair dvijaiþ para-bhçtàþ khalu poùayanti ||SRs_3.216|| [a.÷a. 5.22] atra para-bhçtànidar÷anopabçühitena strãtva-hetunà mçùà-bhàùaõa-lakùaõasyàrthasya ni÷cayo hetv-avadhàraõam | atha svapnaþ- svapno nidràntare mantra-bheda-kçd vacanaü matam ||SRs_3.217|| 92a yathà màlavikàgnimitre [4.15 padyàd anantaram] vidåùakaþ (utsvapnàyate)-bhodi màlabie ! [bhavati màlike !] nipuõikà-sudaü bhaññiõãe | kassa eso attaõioa-saüpàdaõ vissasaõijjo hadàso | sabba-kàlaü ido ebba sotthibàaõa-modaehiü kucchiü påria saüpadaü màlabiaü ussibiõàbedi | [÷rutaü bhaññanyà | kasyaiva àtma-niyoga-sampàdane vi÷vasanãyo hatà÷aþ | sarva-kàlam ita eva svasti-vàcana-modakaiþ kukùiü pårayitvà sàmprataü màlavikàm utsvapnàyate |] vidåùakaþ-iràvadiü adikkamaütã hohi | [iràvatãm atikràmantã bhava |] ity atra vidåùakasyotsvapnàyitaü svapnaþ | atha lekhaþ- vivakùitàrtha-kalità patrikà lekha ãritaþ ||SRs_3.218|| 92b yathà vikramorva÷ãye [2.11 padyàd anantaram] ràjà (vibhàvya)-sakhe ! bhårja-patra-gato' yam akùara-vinyàsaþ | ity àrabhya, ràjà-vayasya aïguli-svedena dåùyerann akùaràõi | dhàryatàm ayaü priyàyàþ sva-hasta-lekhaþ | ity atra urva÷ã-prahita-patrikàrtho lekhaþ | atha madaþ- madas tu madyajaþ ||SRs_3.219|| 93a yathà màlavikàgnimitre [3.12 padyàd anantaram] (tataþ pravi÷ati yukta-madà iràvatã ceñã ca) ity atreràvatã-madaþ | atha citram- citraü càkàrsya vilekhanam ||SRs_3.220|| 93b yathà ÷àkuntale [6.13, padyàd anantaram] ràjà : akàraõa-parityàgànu÷aya-tapta-hçdayas tàvad anukampyatàm ayaü janaþ punar dar÷anena | ity àrabhya, ràjà- dar÷ana-mukham anubhavataþ sàkùàd iva tan-mayena hçdayena | smçti-kàriõà tvayà me punar api citrãkçtà kàntà ||SRs_3.221|| ity antena citraü sphuñam iti kalyàõam | bhàga-kalpanayàïgànàü mukha-pramukha-sandhiùu | 93c pratyekaü niyatatvena yojyà tatraiva kalpanà ||SRs_3.222|| sandhy-antaràõàü vij¤eyaþ prayogas tv avibhàgataþ | 94 tathaiva dar÷anàd eùàm anaiyatyena sandhiùu ||SRs_3.223|| tad eùàm avicàreõa kathito da÷aråpake | 95 sandhy-antaràõàm aïgeùu nàntarbhàvo mato mama ||SRs_3.224|| sàmàdy-upàya-dakùeõa sandhyàdi-guõa-÷obhità | 96 nirvyåóhaü siüha-bhåpena sandhy-antara-niråpaõam ||SRs_3.225|| atha ùañ-triü÷ad bhåùaõàni- evam aïgair upàïgai÷ ca su÷liùñaü råpaka-÷riyaþ | 97 ÷arãraü vas tv alaïkuryàt ùañ-triü÷ad bhåùaõaiþ sphuñam ||SRs_3.226|| bhåùaõàkùara-saïghàtau hetuþ pràptir udàhçtiþ | 98 ÷obhà saü÷aya-dçùñàntàv abhipràyo nidar÷anam ||SRs_3.227|| siddhi-prasiddhã dàkùiõyam arthàpattir vi÷eùaõam | 99 padoccayas tulya-tarko vicàras tad-viparyayaþ ||SRs_3.228|| guõàtipàto' ti÷ayo niruktaü guõa-kãrtanam | 100 garhaõànunayo bhraü÷o le÷a-kùobhau manorathaþ ||SRs_3.229|| anukti-siddhiþ sàråpyaü màlà madhura-bhàùaõam | 101 pçcchopadiùña-dçùñàni ùañ-triü÷ad-bhåùaõàni hi ||SRs_3.230|| tatra bhåùaõam- guõàlaïkàra-bahulaü bhàùaõaü bhåùaõaü matam ||SRs_3.231|| 102 yathà ràmànande- khaü vaste kalabiïka-kaõñha-malinaü kàdambinã kambala- carcàü pàrayatãva dardura-kulaü kolàhalair unmadam | gandhaü mu¤cati sikta-làja-surabhir varùeõa siktà sthalã durlakùo' pi vibhàvyate kamalinã-hàsena bhàsàü patiþ ||SRs_3.232|| atra ÷leùa-prasàda-samàdhi-samatàdãnàü guõànàü upamà-råpakotprekùa-hetånàm alaïkàràõàü ca sambhavàd idaü bhåùaõam | atha akùara-saïghàtaþ- vàkyam akùara-saïghàto bhinnàrthaü ÷liùña-varõakam ||SRs_3.233|| yathà ÷àkuntale [7.20 padyàd anantaram] ràjà (svagatam) : iyaü khalu kathà màm eva lakùyãkaroti | yadi tàvad asya ÷i÷or màtaraü nàmataþ pçcchàmi | athavà anyàyyaþ para-dàra-vyavahàraþ | ity upakramya, (pravi÷ya mçn-mayåra-hastà) tàpasã-sabba-damaõa ! sauüdalàbaõõaü pekkha [sarva-damana ! ÷akunta-làvaõyaü prekùasva |] bàlaþ (sadçùñi-kùepam)-kahiü và me ajjå | [kutra và mama màtà |] ubhe-õàma-sàrisseõa baücido màubacchalo | [nàma-sàdç÷yena va¤cito màtç-vatsalaþ |] dvitãyà-baccha, imassa mittià-morassa raümattaõaü dekkha tti bhaõido' si | [vatsa, asya mçttikà-mayårasya ramyatvaü pa÷yeti bhaõito' si |] ràjà (àtma-gatam)-kiü và ÷akuntalety asya màtur àkhyà | ity antam | atra ÷akunta-làvaõyam ity atra ÷akuntalà-nàmàkùaràõàü pratibhànàd ayam akùara-saïghàtaþ | atha hetuþ- sa hetur iti nirdiùño yat sàdhyàrtha-prasàdhakaþ ||SRs_3.234|| 103 yathà ratnàvalyàü, ràjà (tathà kçtvà ÷rutvà ca)- spaùñàkùaram idaü yatnàn madhuraü strã-svabhàvataþ | alpàïgatvàd anirhràdi manye vadati ÷àrikà ||SRs_3.235|| atra ÷àrikàlàpa-sàdhanàya yatna-spaùñàkùaratvàdi-hetånàü kathanàd ayaü hetuþ | atha pràptiþ- eka-de÷a-parij¤ànàt pràptiþ ÷eùàbhiyojanam ||SRs_3.236|| yathà vikramorva÷ãye, ràjà (carcarikayàpasçtya a¤jaliü baddhvà) : haüsa prayaccha me kàntàü gatir asyàs tvayà hatà | vibhàvitaikade÷ena deyaü yad abhiyujyate ||SRs_3.237|| atra haüse priyà-gamana-màtra-vibhàvya-priyà-haraõàbhiyogaþ pràptiþ | atha udàharaõam- vàkyaü yad gåóha-tulyàrthaü tad udàharaõaü matam ||SRs_3.238|| yathà ÷àkuntale, ràjà (svagatam)-katham àtmàpahàraü karomi ? bhavatu, evaü tàvad enàü vakùye | (prakà÷am) bhavati yaþ pauraveõa ràj¤à dharmàdhikàre niyuktaþ so' ham avighna-kriyopalambhàya dharmàraõyam idam àyàtaþ | ity àrabhya, ÷akuntalà-tumhe avedha | kiü bi hiae karia matedha | õa bo baaõaü suõissaü | [yuvàm apetam | kim api hçdaye kçtvà mantrayethe | na yuvayor vacanaü ÷roùyàmi |] ity antam [1.21 padyàd anantaram] | atra sàbhipràya-gåóhàrthatayà tad idam udàharaõam | atha ÷obhà- ÷obhà svabhàva-pràkañyaü yånor anyonyam ucyate ||SRs_3.239|| yathà ratnàvalyàü, sàgarikà (ràjànaü dçùñvà saharùaü sa-sàdhvasaü sa-kampaü ca svagatam)-eõaü pekkhia adisaddhaseõa õa sakkaõomi padàdo padaü bi gantuü | tà kiü và ettha karissaü ? [enaü prekùya atisàdhvasena na ÷aknomi padàt padam api gantum | tat kiü và atra kariùyàmi ?] vidåùakaþ (sàgarikàü dçùñvà)-aho accariaü | ãrisaü kaõõàraaõaü màõusaloe õa dãsadi | bho baassa taha takkemi paàvaiõobi edaü õimmàbia puõo puõo bihmao saübutto tti | [aho à÷caryam | ãdç÷aü kanyà-ratnaü mànusa-loke na dç÷yate | bho vayasya tasmàt tarkayàmi prajàpater api idaü nirmàya punaþ punar vismayaþ saüvçtta iti |] ràjà-sakhe mamàpy etad eva manasi vartate [2.15 padyàt pårvam] ity àdinà sàgarikà-vatsaràjayor anyonya-nirvarõanena råpàti÷aya-prakañanaü ÷obhà | atha saü÷ayaþ- ani÷cayàntaü yad vàkyaü saü÷ayaþ sa nigadyate ||SRs_3.240|| 105 yathà màlatã-màdhave, makarandaþ- yàtà bhaved bhagavatã-bhavanaü sakhã no jãvanty athaiùyati na vety abhi÷aïkito' smi | pràyeõa bàndhava-suhçt-priya-saïgamàdi saudàminã-sphuraõ-ca¤calam eva saukhyam ||SRs_3.241|| ity atra màlatã kàmandhakyàþ gçhaü gatà và jãvati và na veti saü÷ayena vàkya-samàpter ayaü saü÷ayaþ | atha dçùñàntaþ- sva-pakùe dar÷anaü hetor dçùñàntaþ sàdhya-siddhaye ||SRs_3.242|| 106a yathà ÷àkuntale, ràjà- ÷ama-pradhàneùu tapodhaneùu gåóhaü hi dàhàtmakam asti tejaþ | spar÷ànukålà iva sårya-kàntàs tad anya-tejo' bhibhavàd vamanti ||SRs_3.243|| [a.÷a. 2.7] ity atra tapodhaneùu gåóha-dàhàtmaka-tejaþ-sadbhàve sàdhye tat-sàdhakasya anya-tejas tiraskàra-janita-tejaþ-samudgàra-råpasya hetoþ sårya-kànteùu dar÷itatvàd dçùñàntaþ | atha abhipràyaþ- abhipràyas tv abhåtàrtho hçdyaþ sàmyena kalpitaþ | 106b abhipràyaü pare pràhur mamatàü hçdya-vastuni ||SRs_3.244|| yathà ratnàvalyàü, ràjà- kiü padmasya ruciü na hanti nayanànandaü vidhatte na kiü vçddhiü và jhaùaketanasya kurute nàloka-màtreõa kim | vaktrendau tava saty ayaü yad aparaþ ÷ãtàü÷ur ujjçmbhate darpaþ syàd amçtena ced iha tad apy asty eva bimbàdhare ||SRs_3.245|| [ra. 3.13] ity atra candra-sàmyena mukhe amçta-kalpanàd ayam abhipràyaþ | athavà tatraivàtihçdya-bimbàdhare ràj¤o mamatvam abhipràyaþ | atha nidar÷anaü- yathàrthànàü prasiddhànàü kriyate parikãrtanam | 107 paropekùà-vyudàsàrthaü tan nidar÷anam ucyate ||SRs_3.246|| yathà ÷àkuntale, ràjà-upapadyate- mànuùãùu kathaü và syàd asya råpasya sambhavaþ | na prabhà-tarala-jyotir udeti vasudhà-talàt ||SRs_3.247|| [a.÷a. 1.22] atra prati-vastu-nyàyena sadç÷a-vastu-kãrtanaü nidar÷anam | atha siddhiþ- atarkitopapannaþ syàt siddhir iùñàrtha-saïgamaþ ||SRs_3.248|| 108 yathà màlavikàgnimitre, vidåùakaþ (dçùñvà)-hã hã baassa edaü khu sãhupàõu-bejjidassa macchaàóià ubaõadà | [à÷caryaü à÷caryaü vayasya etat khalu sãdhupànodvejitasya matsyaõóikà upanatà |] ràjà-aye kim etat ? vidåùakaþ-esà õàdiparikkhidabesà åsuabaaõà eàiõã màlabià adåre baññadi | [eùà nàdipariùkçta-veùà utsuka-vadanà ekàkinã màlavikà adåre vartate |] ràjà (saharùaü)-kathaü màlavikà | vidåùakaþ-aha iü | [atha kim |] ràjà-÷akyam idànãü jãvitam avalambitam [3.5 padyàd anantaram] ity atra iràvatã-saïketaü gacchato ràj¤aþ màlavikà-dar÷ana-siddhir acintità siddhiþ | atha prasiddhiþ- prasiddhir loka-vikhyàtair vàkyair artha-prasàdhanam ||SRs_3.249|| 109a yathà ÷àkuntale, ràjà- sarasijam anuviddhaü ÷avalenàpi ramyaü malinam api himàü÷or lakùma lakùmãü tanoti | ityam adhika-manoj¤à balkalenàpi tanvã kim iva hi madhuràõàü maõóanaü nàkçtãnàm ||SRs_3.250|| atra ÷avalàdy-anuvedhe' pi ramaõãyatayà prasiddhànàü sarasijàdãnàü kathanena ÷akuntalà-manoj¤atà-sàdhanaü prasiddhiþ | atha dàksiõyam- cittànuvartanaü yatra tad dàkùiõyam itãritam ||SRs_3.251|| 109b yathà ÷àkuntale, senàpatiþ-jayatu svàmã | ràjà-bhadra senàpate mandotsàhaþ kçto' smi mçgayàpavàdinà màóhavyena | senàpatiþ (vidåùakaü prati, janàntikam)-sakhe sthira-pratibandho bhava | ahaü tàvat svàmina÷ citta-vçttim anuvartiùye | (prakà÷am) pralapatv eùa vaidheyaþ | nanu prabhur eva nidar÷anam | meda÷ cheda-kç÷odaraü laghu bhavaty utthàna-yogyaü vapuþ sattvànàm api lakùyate vikçtimac cittaü bhaya-krodhayoþ | utkarùaþ sa ca dhanvinàü yad iùavaþ sidhyanti lakùye cale mithyaiva vyasanaü vadanti mçgayàmãdçg vinodaþ kutaþ ||SRs_3.252|| [a.÷a. 2.5] ity atra senàpateþ ràja-cittànuvartanaü dàkùiõyam | atha arthàpattiþ- uktàrthànupapattyà'nyo yasminn arthaþ prakalpyate | vàkya-màdhurya-saüyuktà sàrthàpattir udàhçtà ||SRs_3.253|| 110 yathà ratnàvalyàü, vidåùakaþ-bhoþ esà kkhu tue apubbà sirã samàsàdidà | [bho eùà khalu tvayà apårvà ÷rãþ samàsàdità |] ràjà-vayasya, satyam | ÷rãr eùà pàõir apy asyàþ pàrijàtasya pallavaþ | kuto' nyathà sravaty eùa sveda-cchadmàmçta-dravaþ ||SRs_3.254|| [ra. 2.17] atra sveda-cchadmàmçta-dravotpatter anyathànupapattyà pàõeþ pàrijàtatva-kalpanàd iyam arthàpattiþ | atha vi÷eùaõam- siddhàn bahån pradhànàrthàn uktvà yatra prayujyate | vi÷eùa-yuktaü vacanaü vij¤eyaü tad vi÷eùaõam ||SRs_3.255|| 111 yathà màlatã-màdhave, màdhavaþ (abhilikhya pradar÷ayati) makarandaþ (sa-kautukam)-katham acireõaiva nirmàya likhitaþ ÷lokaþ | (vàcayati) jagati jayinas te te bhàvà navendu-kalàdayaþ prakçti-madhuràþ santy evànye mano madayanti ye | mama tu yad iyaü yàtà loke vilocana-candrikà nayana-viùayaü janmany ekaþ sa eva mahotsavaþ ||SRs_3.256|| [mà.mà. 1.39] ity atra indukalàdãn mano-mada-hetutayà prasiddhàn uktvà tat-samàna-màdhuryàyàm api màlatyàü vi÷eùa-kathanàd idaü vi÷eùaõam | atha padoccayaþ- bahånàü tu prayuktànàü padànàü bahubhiþ padaiþ | uccayaþ sadç÷àrtho yaþ sa vij¤eyaþ padoccayaþ ||SRs_3.257|| 112 yathà karpåra-ma¤jaryàm, ràjà (vàcayati)- saha divasa-õisàhiü dãharà sàsa-daüóà saha maõi-balaehiü bàha-dhàrà galaüti | tuha suhaa bioe tãa ubbeaõãe sahaa taõu-ladàe dubbalà jãvidàsà ||SRs_3.258|| [ka.ma. 2.9] [saha divasa-ni÷àbhyàü dãrghàþ ÷vàsa-daõóàþ saha maõi-valayair bàùpa-dhàrà galanti | tava subhaga viyoge tasyà udveginyàþ saha ca tanu-latayà durbalà jãvità÷à ||] ity atra ÷vàsa-daõóàdãnàü dãrgha-bhàvàdi-kriyàsu divasa-ni÷àdibhiþ saha samàve÷àd ayaü padoccayaþ | atha tulyàrthakaþ- råpakair upamàbhir và tulyàrthàbhiþ prayojitaþ | apratyakùàrtha-saüspar÷as tulya-tarka itãritaþ ||SRs_3.259|| 113 yathà màlatã-màdhave, màdhavaþ (saharùam)-diùñyà lavaïgikà-dvitãyà màlaty api (paràgatà)- à÷caryam utpala-dç÷o vadanàmalendu- sàünidhyato mama muhur jadimànam etya | jàtyena candramaõineva mahã-dharasya sandhàryate drava-mayo manasà vikàraþ ||SRs_3.260|| [mà.mà. 3.5] ity atra indu-candrakàntàdy-upamayà paratyakùasya sneha-råpa-vikàrasya kathanàt tulya-tarkaþ || atha vicàraþ- vicàras tv eka-sàdhyasya bahu-sàdhana-varõanam ||SRs_3.261|| 114a yathà màlatã-màdhave, makarandaþ-vayasya màdhava sarvathà samà÷vasihi- yà kaumudã nayanayor bhavataþ sujanmà tasyà bhavàn api manoratha-labdha-bandhuþ | tat saïgamaü prati sakhe na hi saü÷ayo' sti yasmin vidhi÷ ca madana÷ ca kçtàbhiyogaþ ||SRs_3.262|| [mà.mà. 1.37] atra saïgama-råpa-sàdhyàrtha-siddhaye parasparànuràga-siddhi-madana-råpàõàm upàyànàü sad-bhàva-kathanàd vicàraþ | atha tad-viparyayaþ- vicàrasyànyathàbhàvo vij¤eyas tad-viparyayaþ ||SRs_3.263|| 114 yathà ràmànande- vyarthaü yatra kapãndra-sakhyam api me vãryaü kapãnàm api praj¤à jàmbavato' pi yatra na gatiþ putrasya vàyor api | màrgaü yatra na vi÷vakarma-tanayaþ kartuü nalo' pi kùamaþ saumitrer api patriõàm aviùayas tatra priyà kvàpi me ||SRs_3.264|| atra bahåpàya-sàmarthyàbhàva-kathanàd vicàra-viparyayaþ spaùña eva | atha guõàtipàtaþ- guõàtipàto vyatyasta-guõàkhyànam udàhçtam ||SRs_3.265|| 115a yathà veõã-saühàre, (tataþ pravi÷ato bhãmàrjunau) bhãmaþ-bho bho alam alam à÷aïkayà | kartà dyåta-cchalànàü jatu-maya-÷araõoddãpanaþ so' timànã kçùõàke÷ottarãya-vyapanayana-marut pàõóavà yasya dàsàþ | ràjà duþ÷àsanàder gurur anuja-÷atasyàïga-ràjasya mitraü kvàste duryodhano' sau kathayata na ruùà draùñum abhyàgatau svaþ ||SRs_3.266|| [ve.saü. 5.26] atra adhikùepa-vàkyatvàd vyatyasta-guõàkhyànaü spaùñam eva | atha ati÷ayaþ- bahån guõàn kãrtayitvà sàmànyena ca saü÷rayàn | 115 vi÷eùaþ kãrtyate yatra j¤eyaþ so' ti÷ayo budhaiþ ||SRs_3.267|| yathà vikramorva÷ãye, ràjà (sa-harùam àkarõya)-anena priyopalabdhi-÷aüsinà mandra-kaõñha-garjitena samà÷vàsito' smi | sàdharmyàc ca bhåyasã me tvayi prãtiþ | màm àhuþ pçthivã-bhçtàm adhipatiü nàgàdhiràjo bhavàn avyucchinna-pçthu-pravçtti bhavato dànaü mamàpy arthiùu | strã-ratneùu mamorva÷ã priyatamà yåthe taveyaü va÷à sarvaü màm anu te priyà-virahajàü tvaü tu vyathàü mànubhåþ ||SRs_3.268|| [vi.u. 4.47] ity atra samàna-dharmaõi gajàdhiràje puråravasà priyà-virahàbhàva-kathanàd ati÷ayaþ | atha niruktiþ[*20]- niruktir niravadyoktir nàmàny artha-prasiddhaye ||SRs_3.269|| 116 [*20] niruktam in the printed edition. yathà ÷àkuntale, priyaüvadà-halà sauüdale ! ettha ebba dàva muhuttaaü ciññha | jàba tue ubagadàe ladà-saõàho bia aaü kesara-rukkhao paóibhàdi | [halà ÷akuntale, atraiva tàvan muhårtaü tiùñha | yàvat tvayopagatayà latà-sanàtha ivàyaü kesara-vçkùakaþ pratibhàti |] ÷akuntalà-ado khu piaübadàsi tumaü | [ataþ khalu priyaüvadàsi tvam |] [1.18 padyàt pårvam] | atra priyaüvadàyàþ priya-bhàùaõàd idaü nàma-dheyam ity uktir niruktiþ | atha guõa-kãrtanam- loke guõàtirikànàü bahånàü yatra nàmabhiþ | eko' pi ÷abdyate tat tu vij¤eyaü guõa-kãrtanam ||SRs_3.270|| 117 yathà uttara-ràma-carite, vàsantã- tvaü jãvitaü tvam asi me hçdayaü dvitãyaü tvaü kaumudã nayanayor amçtaü tvam aïge | ity àdibhiþ priya-÷atair anurudhya mugdhàü tàm eva ÷àntam athavà kim ihottareõa ||SRs_3.271|| [u.rà.ca. 3.26] ity atra amçta-kaumudã-prabhçtinàmabhiþ sãtà-÷aüsanaü guõa-kãrtanam | atha garhaõam- yatra saïkãrtayan doùàn guõam arthena dar÷ayet | guõàn và kãrtayan doùàn dar÷ayed garhaõaü tu tat ||SRs_3.272|| 118 yathà màlatã-màdhave, lavaïgikà-bhaabadi kisaõa-cauddasã-raaõi-mahà-masàõa-saücàra-õibbaóia-bisama-bbabasào õiññhàbida-caõóa-pàsaõó-uddaõóa-bhua-daõóa-sàhaso sàhasio kkhu eso | ado kkhu me pia-sahã ukkaüpidà | [bhagavati kçùõa-caturda÷ã-rajani-mahà-÷ma÷àna-sa¤càra-pçthag-bhåta-viùama-vyavasàyo niùñhàpita-caõóa-pàùaõóoddaõóa-bhuja-daõóa-sàhasaþ sàhasikaþ khalu eùaþ | ataþ khalu me priya-sakhã utkampità |] makarandaþ (svagatam)-sàdhu lavaïgike sàdhu | sthàne khalv anuràgopakàrayor garãyasor upanyàsaþ | [6.15 padyàd anantaram] ity atra mahà-màüsa-vikraya-sàhasasya doùa-råpeõa kathene' pi màdhavànuràgotpàdana-guõatayà paryavasitam idaü pramukha-garhaõatvàd garhaõam | guõa-kãrtane doùa-paryavasànam, yathà màlatã-màdhave, madayantikà (tathà kçtvà)-dummaõàadi và iaü vàmasãlà | [durmanàyate và iyaü vàma-÷ãlà |] lavaïgikà-kahaü õàma õava-vahå-vissaübhaõobàajàõaaü laóahaü biaóóha-mahura-bhàsaõaü arosaõaü akàdaraü de bhàdaraü bhattàraü samàsàdia dummaõàissadi me piasahã | [kathaü nàma nava-vadhå-visrambhanopàya-j¤aü lañahaü vidagdha-madhura-bhàùaõam aroùaõam akàtaraü te bhràtaraü bhartàraü samàsàdya durmaõàyiùyate me priya-sakhã |] madayantikà-pekkha buddha-rakkhide ! bippadãbaü ubàlabhãàmo | [pa÷ya buddha-rakùite ! vipratãpam upàlabhyàmahe |] [saptamàïke upakrame] ity atra mukhato guõa-kãrtanam apy antato doùàyeti garhaõam idam | atha anunayaþ- abhyarthanà-paraü vàkyaü vij¤eyo' nunayo budhaiþ ||SRs_3.273|| 119a yathà veõi-saühàre, dhçtaràùñraþ-sa¤jaya ! mad-vacanàd bråhi bhàradvàjam a÷vatthàmànam- smarati na bhavàn pãtaü stanyaü vibhajya sahàmunà mama ca mçditaü kùaumaü bàlye tvad-aïga-vivartanaiþ | anuja-nidhana-sphãtàc chokàd atipraõayàc ca yad vacana-vikçtiùv asya krodho mudhà kriyate tvayà ||SRs_3.274|| [ve.saü. 5.47] ity atra a÷vatthàma-pràrthanam anunayaþ | atha bhraü÷aþ- patanaü prakçtàd arthàd anyasmin bhraü÷a ãritaþ ||SRs_3.275|| 119b yathà prasanna-ràghave, ràvaõaþ (saüvçtta-nija-råpaþ puruùa-råpeõa praviùñaþ |)-kathaya kva tàvat karõànta-nive÷anãya-guõaü kanyà-ratnaü kàrmukaü ca | ma¤jarãkaþ-idaü tàvat kàrmukam | kanyà tu caramaü locana-patham avatariùyati | ràvaõaþ (sa-saürambham)-dhiï mårkha ! kathaü re rà÷i-nakùatra-pàñhakànàü goùñhãü na dçùñavàn asi | te' pi kanyàm eva prathamaü prakañayanti | caramaü dhanuþ | ma¤jarãkaþ (svagatam)-katham ayaü vàcàñatàm eva prakañayati | [1.32 padyàd anantaram] ity atra ràvaõena [puruùa-råpeõa praviùñena] dhanuþ-kanyayoþ prakçtam arthaü parityajya rà÷i-lakùaõasyàrthasya prasa¤janàd ayaü bhraü÷aþ | atha le÷aþ- le÷aþ syàd iïgita-j¤àna-kçd vi÷eùaõavad vacaþ ||SRs_3.276|| 120a yathà màlatã-màdhave, kàmandakã- asau vidyà÷àbhiþ ÷i÷ur api vinirgatya bhavanàd ihàyàtaþ sampraty avikala-÷arac-candra-vadanaþ | yadàloka-sthàne bhavati puram unmàda-taralaiþ kañàkùair nàrãõàü kuvalayita-vàtàyanam iva ||SRs_3.277|| [mà.mà. 2.11] ity atra kàmandakyà màlaty-anuràga-j¤àna-nivedanasya unmàda-taralair iti vi÷eùaõasya kathanàd ayaü le÷aþ | atra kùobhaþ- kùobhas tv anya-gate hetàv anyasmin kàrya-kalpanaü ||SRs_3.278|| 120 yathà ratnàvalyàü, ràjà (upasçtya udbandhanam apanãya)-devi ! kim idaü akàryaü kriyate ? mama kaõñha-gatàþ pràõàþ pà÷e kaõñha-gate tava | anarthàrtha-prayatno' yaü tyajyatàü sàhasaü priye ||SRs_3.279|| [ra. 3.16] atra pà÷e vàsavadattà-kaõñha-gate tat-kàrya-bhåtasya pràõànàü kaõñha-gatatvasya vatsa-ràjena svasmin kalpanàt kùobhaþ | atha manorathaþ- manorathas tu vyàjena vivakùita-nivedanam ||SRs_3.280|| 121a yathà ÷àkuntale, ÷akuntalà (padàntaraü gatvà parivçtya prakà÷am)-ladà-ballaa saüdàba-hàraa àmaütemi tumaü bhåobi pairbhoassa | [latà-valaya santàpa-hàraka àmantraye tvàü bhåyo' pi paribhogàya |] [3.21 padyàd anantaram] atra latà-maõóapa-vyàjena duùyantàmantraõaü manorathaþ | atha anukta-siddhiþ- prastàvanaiva ÷eùo' rtho yatrànukto' pi gçhyate | 121 anukta-siddhir eùà syàd ity àha bharato muniþ[*21] ||SRs_3.281|| [*21] Nàñ 16.169 = prastàvenaiva ÷eùo' rthaþ kçtsno yan na pratãyate | vacanena vinànukta-siddhiþ sà parikãrtità || atha sàråpyaü- dçùña-÷rutànubhåtàrtha-kathanàdi-samudbhavam | 122 sàdç÷yaü yatra saïkùobhàt tat sàråpyaü niråpyate ||SRs_3.282|| yathà veõi-saühàre, (pravi÷ya gadà-pàõiþ) bhãmaþ--tiùñha tiùñha bhãru ! kvàdhunà gamyate ? (iti ke÷eùu grahãtum icchati) yudhiùñhiraþ (balàd bhãmam àliïgya)-duràtman ! bhãmàrjuna-÷atro duryodhana-hataka ! à÷ai÷avàd anudinaü janitàparàdhaþ kùãbo balena bhujayor hata-ràja-putra | àsàdya me' ntaram idaü bhuja-pa¤jarasaya jãvan prayàsi na padàt padam adya pàpa ||SRs_3.283|| [ve.saü. 6.38] bhãmaþ-aye katham àryaþ suyodhana-÷aïkayà nirdayaü màm àliïgati ? ity atra càrvàka-÷ràvita-duryodhana-vijaya-saïkathà-saïkùepeõa yudhiùñhiràdãnàü bhãme suyodhana-buddhi-kathanàd idaü sàråpyam | atha màlà- ãpsitàrtha-prasiddhy-arthaü kathyante yatra såribhiþ | 123 prayojanàny anekàni sà màlety abhidhãyate ||SRs_3.284|| yathà dhana¤jaya-vijaye- go-rakùaõaü sama-da÷àtrava-màna-bhaïgaþ prãtir viràña-nçpater upakàriõa÷ ca | paryàptam ekam api me samartosavàya sarvaü punar militam atra mamaiva bhàgyaiþ ||SRs_3.285|| [dha.vi. 16] atha madhura-bhàùaõam- yat prasannena manasà påjyaü påjayitur vacaþ | 124 stuti-prakà÷anaü tat tu j¤eyaü madhura-bhàùaõam ||SRs_3.286|| yathà anargha-ràghave, da÷arathaþ (sapra÷rayam)-bhagavan vi÷vàmitra ! kaccit kàntàra-bhàjàü bhavati paribhavaþ ko' pi ÷auvàpado và pratyåhena kratånàü na khalu makha-bhujo bhu¤jate và havãüùi | kartuü và kaccid antar vasati vasumatã-dakùiõaþ sapta-tantur yat sampràpto' si kiü và raghu-kula-tapasàm ãdç÷o' yaü vivartaþ ||SRs_3.287|| [a.rà. 1.25] vi÷vàmitraþ (vihasya)- janayati tvayi vãra di÷àü patãn api gçhàïgaõa-màtra-kuñumbinaþ | ripur iti ÷rutir eva na vàstavã pratibhayonnatir astu kutas tu naþ ||SRs_3.288|| [a.rà. 1.26] ity àdàv anyonyaü påjà-vacanaü madhura-bhàùaõam | atha pçcchà- pra÷nenaivottaraü yatra sà pçcchà parikãrtità ||SRs_3.289|| 125 yathà- sarva-kùiti-bhçtàü nàtha dçùñà sarvàïga-sundarã | ràmà ramye vanànte' smin mayà virahità tvayà ||SRs_3.290|| [vi.u. 4.51] ity atra parvatànàü nàtha mayà virahità priyà tvayà dçùñeti pra÷ne ràj¤àü nàtha tvayà virahità mayà dçùñety uttarasya pratãyamànatvàd iyaü pçcchà | atha upadiùñam- pratigçhya tu ÷àstràrthaü yad vàkyam abhidhãyate | vidvan-manoharaü svantam upadiùñaü tad ucyate ||SRs_3.291|| 126 yathà ÷àkuntale, ÷akuntalà (bhayaü nàñayantã)-paurava rakkha abiõaaü | maaõa-saütattàbi õa hu attaõo pahabàmi | [paurava rakùa avinayam | madana-santaptàpi na khalv àtmanaþ prabhavàmi |] ràjà-bhãru alaü guru-janàd bhayena | na te vidita-dharmà hi bhagavàn doùam atra grahãùyati kulapatiþ | api ca- gàndharveõa vivàhena bahvyo ràjarùi-kanyakàþ | ÷råyante pariõãtàs tàþ pitçbhi÷ cànumoditàþ ||SRs_3.292|| [a.÷a. 3.20] ity atra ÷àstrànurodhenaiva pravçttatvàd idam upadiùñam | atha dçùñam- yathàde÷aü yathà-kàlaü yathà-råpaü ca varõyate | yat pratyakùaü parokùaü và tad dçùñam dçùñavan matam ||SRs_3.293|| 127 yathà màlavikàgnimitre, ràjà-aho sarvàsv avasthàsu càrutà ÷obhàntaraü puùyati | tathà hi- vàmaü sandhi-stimita-valayaü nyasya hastaü nitambe kçtvà ÷yàmà-viñapa-sadç÷aü srasta-muktaü dvitãyam | pàdàïguùñhàlulita-kusume kuññime pàtitàkùaü nçttàd asyàþ sthitam atitaràü kàntam çjvàyatàrdham ||SRs_3.294|| [mà.a.mi. 2.6] ity atra itara-samakùaü sthitàyàþ saüsthàna-jàti-varõanàd idaü pratyakùa-dçùñam | apratyakùa-dçùñaü, yathà padmàvatyàü- vyatyasta-pàda-kamalaü valita-tribhaïgã- saubhàgyam aüsa-viralã-kçta-ke÷a-pà÷am | pi¤chàvataüsam urarãkçta-vaü÷a-nàlaü vyàmohanaü navam upaimi kçpà-vi÷eùam ||SRs_3.295|| ity atra apratyakùasyaiva gopàla-sundarasya saüsthàna-vi÷eùa-jàti-varõanàd api dçùñavad àbhàsanàd idam apratyakùa-dçùñam | ÷rã-siüha-bhåpena kavã÷varàõàü vi÷ràõitàneka-vibhåùaõena | ùañ-triü÷ad uktàni hi bhåùaõàni sa-lakùma-lakùyàõi muner matena ||SRs_3.296|| 128 sàkùad evopade÷ena pràyo dharma-samanvayàt | aïgàïgi-bhàva-sampanna-samasta-rasa-saü÷rayàt ||SRs_3.297|| 129 prakçty-avasthà-sandhyàdi-sampatty-upanibandhanàt | àhuþ prakaraõàdãnàü nàñakaü prakçtiü budhàþ ||SRs_3.298|| 130 atide÷a-bala-pràpata-nàñakàïgopajãvanàt | anyàni råpakàõi syur vikàrà nàñakaü prati ||SRs_3.299|| 131 ato hi lakùaõaü pårvaü nàñakasyàbhidhãyate | divyena và mànuùeõa dhãrodàttena saüyutam ||SRs_3.300|| 132 ÷çïgàra-vãrànyatara-pradhàna-rasa-saü÷rayam | khyàteti vçtta-sambaddhaü sandhi-pa¤caka-saüyutam ||SRs_3.301|| 133 prakçty-avasthà-sandhy-aïga-sandhy-antara-vibhåùaõaiþ | patàkà-sthànakair vçtti-tad-aïgai÷ ca pravçttibhiþ ||SRs_3.302|| 134 viùkambhakàdibhir yuktaü nàñakaü tat trivargadam | tad etan nàñakàrambha-prakàro vakùyate mayà ||SRs_3.303|| 135 vidher yathaiva saïkalpo mukhatàü pratipadyate | pradhànasya prabandhasya tathà prastàvanà smçtà ||SRs_3.304|| 136 arthasya pratipàdyasya tãrthaü prastàvanocyate | prastàvanàyàs tu mukhe nàndã kàryà ÷ubhàvahà ||SRs_3.305|| 137 à÷ãrnamaskriyà-vastunirde÷ànyatamà smçtà | candranàmàïkità pràyo maïgalàrtha-padojjvalà ||SRs_3.306|| 138 aùñàbhir da÷abhi÷ ceùñà seyaü dvàda÷abhiþ padaiþ | samair và viùamair vàpi prayojyety apare jaguþ ||SRs_3.307|| 139 tatrà÷ãr-anvità nàndã yathàbhiràma-ràghave- kriyàsuþ kalyàõaü bhujaga-÷ayanàd utthitavataþ kañàkùàþ kàruõya-praõaya-rasa-veõã-laharayaþ | harer lakùmã-lãlà-kamala-dala-saubhàgya-suhçdaþ sudhà-sàra-smeràþ sucarita-vi÷eùaika-sulabhàþ ||SRs_3.308|| namaskriyàvatã nàndã, yathà uttara-ràma-carite- idaü kavibhyaþ pårvebhyah namo-vàkaü pra÷àsmahe | vandemahi ca tàü vàõãm amçtàm àtmanaþ kalàm ||SRs_3.309|| [u.rà.ca. 1.1] vastu-nirde÷avatã nàndã, yathà prabodha-candrodaye- antar-nàóã-niyamita-marul-laïghita-brahma-randhraü svànte ÷ànti-praõayini samunmãlad-ànanda-sàndram | pratyag-jyotir jayati yaminaþ spaùña-làlàña-netra- vyàja-vyaktãkçtam iva jagad-vyàpi candràrdha-mauleþ ||SRs_3.310|| [pra.ca. 1.2] aùñà-padànvità, yathà mahàvãra-carite- atha svasthàya devàya nityàya hata-pàpmane | tyakta-krama-vibhàgàya caitanya-jyotiùe namaþ ||SRs_3.311|| [ma.vã.ca. 1.1] da÷a-padànvità yathà abhiràma-ràghave kriyàsuþ kalyàõam ity àdi | dvàda÷a-padànvità, yathà anargha-ràghave- niùpratyåham upàsmahe bhagavataþ kaumodakã-lakùmaõaþ koka-prãti-cakora-pàraõa-pañå jyotiùmatã locane | yàbhyàm ardha-vibodha-mugdha-madhura-÷rãr ardha-nidràyito nàbhã-palvala-puõóarãka-mukulaþ kamboþ sapatnã-kçtaþ ||SRs_3.312|| [a.rà. 1.1] atraiva maïgalàrtha-pada-pràyatvaü candranàmàïkitatvaü ca draùñavyam | nàndy-ante tu praviùñena såtradhàreõa dhãmatà | prasàdhanàya raïgasya vçttir yojyà hi bhàratã ||SRs_3.313|| 140 aïgàny asyà÷ ca catvàri bharatenàvabhàùire | prarocanàmukhe caiva vãthã-prahasane iti ||SRs_3.314|| 141 vãthã prahasanaü sva-sva-prasaïge vakùyate sphuñam | prarocanà tu sà proktà prakçtàrtha-pra÷aüsayà ||SRs_3.315|| 142 sadasya-citta-vçttãnàü saümukhãkaraõaü ca yat | pra÷aüsà tu dvidhà j¤eyà cetanàcetanà÷rayà | 143 acetanau de÷a-kàlau kàlo madhu-÷aran-mukhaþ ||SRs_3.316|| tatra vasanta-pra÷aüsayà prarocanà, yathà padmàvatyàü- ràjat-koraka-kaõñakà madhukarã-jhaïkàra-huïkàriõãr àlola-stavaka-stanãr aviralàdhåta-pravàlàdharàþ | àliïganti latà-vadhår atitaràm àsanna-÷àkhà-karair atyàråóha-rasàlasàla-rasikàþ kànte vasantodaye ||SRs_3.317|| ÷arat-pra÷aüse, yathà veõã-saühàre- sat-pakùàü madhura-giraþ prasàdhità÷à madoddhatàrambhàþ | nipatanti dhàrtaràùñràþ kàla-va÷àn medinã-pçùñhe ||SRs_3.318|| [ve.saü. 1.6] [atha de÷aþ] de÷as tu devatàràja-tãrtha-sthànàdir ucyate | 144 tad adya kàla-nàthasya yàtretyàdiùu lakùyatàm ||SRs_3.319|| cetanàs tu kathà-nàtha-kavi-sabhya-nañàþ smçtàþ | 145 kathà-nàthàs tu dharmàrtha-rasa-mokùopayoginaþ ||SRs_3.320|| dharmopayoginas tatra yudhiùñhira-nalàdayaþ | 146 arthopayogino rudra-narasiüha-nçpàdayaþ ||SRs_3.321|| rasopayogino vidyàdhara-vatse÷varàdayaþ | 147 mokùopayogino ràma-vàsudevàdayo matàþ ||SRs_3.322|| eke tv abhedam icchanti dharma-mokùopayoginoþ ||SRs_3.323|| 148 [caturvidhàþ kavayaþ] kavayas tu prabandhàras te bhaveyu÷ caturvidhàþ | udàtta uddhataþ prauóho vinãta iti bhedataþ ||SRs_3.324|| 149 tatra udàttaþ- antar-gåóhàbhimànoktir udàtta iti gãyate ||SRs_3.325|| 150a yathà màlavikàgnimitre- puràõam ity eva na sàdhu sarvaü na càpi kàvyaü navam ity avadyam | santaþ parãkùyàntarad bhajante måóhaþ para-pratyayaneya-buddhiþ ||SRs_3.326|| [mà.a.mi. 1.2] atra santaþ parãkùety anena sva-kçteþ parãkùaõa-kùamatva-kalpito nija-garvaþ kàli-dàsena vivakùita iti tasyodàttatvam | atha uddhataþ- paràpavàdàt svotkarùa-vàdã tåddhata ucyate ||SRs_3.327|| 150 yathà màlatã-màdhave- ye nàma kecid iha naþ prathayanty avaj¤àü jànanti te kim api tàn prati naiùa yatnaþ | utpatsyate' sti mama ko' pi samàna-dharmà kàlo hy ayaü niravadhir vipulà ca pçthvã ||SRs_3.328|| [mà.mà. 1.8] atra jànanti te kim apãti paràpavàdàt mama tu ko' pi samàna-dharmety àtmotkarùa-kathanàc ca bhavabhåter uddhatatvam | yathà prauóhaþ- yathocita-nijotkarùa-vàdã prauóha itãritaþ ||SRs_3.329|| 151a yathà karuõàkandale- kavir bhàradvàjo jagad-avadhi-jàgran-nija-ya÷à rasa-÷reõã-marma-vyavaharaõa-hevàka-rasikaþ | yadãyànàü vàcàü rasika-hçdayollàsana-vidyàv amandànandàtmà pariõamati sandarbha-mahimà ||SRs_3.330|| atra rasa-prauóhi-sandarbha-prasàdayor nàñaka-nirmàõocitayor eva kathanàt nijotkarùaü prakañayann ayaü kaviþ prauóha ity ucyate | yuktyà nijotkarùa-vàdã prauóha ity aparaiþ smçtaþ ||SRs_3.331|| 151 yathà mamaiva-nedànãntana-dãpikà kim u tamaþ-saïghàtam unmålayed ity àdi [rasàrõava-sudhàkare 1.55] | atra jyotsnàdi-dçùñànta-mukhena màdhuryaujaþ-prasàdàkhyànàü guõànàü sva-sàhityaü rasaucityena [sattàü] pratipàdayann ayaü kaviþ prauóha ity ucyate | atha vinãtaþ- vinãto vinayotkarùàt svàpakarùa-prakà÷akaþ ||SRs_3.332|| 152a yathà ràmànande- guõo na ka÷cin mama vàï-nibandhe labhyeta yatnena gaveùito' pi | tathàpy amuü ràma-kathà-prabandhaü santo' nuràgeõa samàdriyante ||SRs_3.333|| atra vinayotkarùàd apakarùam àtmany àropayann ayaü kavir vinãta ity ucyate | atha sabhyàþ- sabhyàs tu vibudhair j¤eyà ye didçkùànivtà janàþ | 152 te' pi dvidhà pràrthanãyàþ pràrthak iti ca sphuñam ||SRs_3.334|| idaü prayokùye yuùmàbhir anuj¤à dãyatàm iti | 153 sampràrthyàþ såtradhàreõa pràrthanãyà iti smçtàþ ||SRs_3.335|| tvayà prayogaþ kriyatàm ity utkaõñhita-cetasaþ | 154 ye såtriõaü pràrthayante te sabhyàþ pràrthakàþ smçtàh ||SRs_3.336|| atha nañàþ- raïgopajãvinaþ proktà nañàs te' pi tridhà smçtàþ | 155 vàdakà gàyakà÷ caiva nartakà÷ ceti kovidaiþ ||SRs_3.337|| vãõà-veõu-mçdaïgàdi-vàdakà vàdakàþ smçtàþ | 156 àlàpana-dhruvàgãta-gàyakà gàyakà matàþ | nànà-prakàràbhinaya-kartàro nartakàþ smçtàþ ||SRs_3.338|| 157 tad evam- vistaràd uta saïkùepàt prayu¤jãta prarocanàm ||SRs_3.339|| 158a tatra saïkùiptà prarocanà, yathà ratnàvalyàm- ÷rãharùo nipuõaþ kaviþ pariùad apy eùà guõa-gràhiõã loke hàri ca vatsa-ràja-caritaü nàñye ca dakùà vayam | vastv-ekaikam apãha và¤chita-phala-pràpteþ padaü kiü punar mad-bhàgyopacayàd ayaü samuditaþ sarvo guõànàü gaõaþ ||SRs_3.340|| [ra. 1.6] atra kathà-nàyaka-kavi-sabhya-nañànàü catårõàü saïkùepeõa varõanàd iyaü saïkùipta-prarocanà | vistaràt tu bàla-ràmàyaõàdiùu draùñavyà | evaü prarocayan sabhyàn såtrã kuryàd athàmukham | 158 såtra-dhàro nañãü bråte sva-kàryaü prati yuktitaþ ||SRs_3.341|| prastutàkùepa-citroktyà yat tad àmukham ãritam | 159 trãõyàmukhàïgàny ucyante kathodghàtaþ pravartakaþ ||SRs_3.342|| prayogàti÷aya÷ ceti teùàü lakùaõam ucyate | 160 såtriõo vàkyam arthaü và svetivçtta-samaü yadà | svãkçtya pravi÷et pàtraü kathodghàto dvidhà mataþ ||SRs_3.343|| 161 tatra vàkyena kathodghàto, yathà ratnàvalyàü- dvãpàd anyasmàd api madhyàd api jala-nidher di÷o' py antàt | ànãya jhañiti ghañayati vidhir abhimatam abhimukhã-bhåtaþ ||SRs_3.344|| [ra. 1.7] iti såtradhàrasya priyà-samà÷vàsana-vàkyaü svasyànukålatayà pañhato yaugandharàyaõasya prave÷àt kathodghàtaþ | arthena kathodghàto, yathà veõã-saühàraþ- nirvàõa-vaira-dahanàþ pra÷amàdarãõàü nandantu pàõóu-tanayàþ saha màdhavena | rakta-prasàdhita-bhuvaþ kùata-vigrahà÷ ca svasthà bhavantu kuru-ràja-sutàþ sa-bhçtyàþ ||SRs_3.345|| [ve.saü. 1.7] atrottaràrdhe såtradhàreõa dhàrtaràùñràõàü svarga-sthiti-nirupadrava-lakùaõayor arthayor vivakùitayoþ satoþ bhãmena svasthà bhavantu mayi jãvati dhàrtaràùñrà iti nirupadrava-lakùaõasyaivàrtha-vi÷eùasya grahaõena prave÷aþ kçta iti ayam arthena kathodghàtaþ | atha pravartakaþ- àkùiptaü kàla-sàmyena pravçttiþ syàt pravartakam ||SRs_3.346|| 162a yathà bàla-ràmàyaõe- prakañita-ràmàmbhojaþ kau÷ikavàn sapadi lakùmaõànandã | ÷ara-càpa-namana-hetor ayam avatãrõaþ ÷arat-samayaþ ||SRs_3.347|| [bà.rà. 1.16] atra vi÷vàmitra-ràma-lakùmaõànàü ÷arat-samaya-varõana-sàmyena prave÷aþ pravartakaþ || atha prayogàti÷ayaþ -- eùo' yam ity upakùepàt såtradhàra-prayogataþ | 162 prayoga-såcanaü yatra prayogàti÷ayo hi saþ ||SRs_3.348|| yathà màlavikàgnimitre- ÷irasà prathama-gçhãtàm àj¤àm icchàmi pariùadaþ kartum | devyà iva dhàriõyàþ sevà-dakùaþ parijano' yam ||SRs_3.349|| [mà.a.mi. 1.3] atràyam ity upakùepeõàkùiptaþ parijana-prave÷aþ prayogàti÷ayaþ | tathà ca ÷àkuntale- tavàsmi gãta-ràgeõa hàriõà prasabhaü hçtaþ | eùa ràjeva duùyantaþ sàraïgeõàtiraühasà ||SRs_3.350|| [a.÷à. 1.5] ity atra eùa ity upakùipto duùyanta-prave÷aþ prayogàti÷ayaþ | prastàvanà-sthàpaneti dvidhà syàd idam àmukham | 163 vidåùaka-nañã-pàripàr÷vikaiþ saha saülàpan ||SRs_3.351|| stoka-vãthy-aïga-sahitàny àmukhàïgàni såtra-bhçt | 164 yojayed yatra nàñya-j¤air eùà prastàvanà smçtà ||SRs_3.352|| sarvàmukhàïga-vãthy-aïga-sametair vàkya-vistaraiþ | 165 såtradhàro yatra nañã-vidåùaka-nañàdibhiþ ||SRs_3.353|| saülapana prastutaü càrtham àkùipet sthàpanà hi sà | 166 ÷çïgàra-pracure nàñye yogyaþ syàd àmukha-kramaþ ||SRs_3.354|| ratnàvalydike pràyo lakùyatàü kovidair ayam | 167 vãràdbhutàdi pràye tu pràyaþ prastàvanocità ||SRs_3.355|| anargha-ràghavàdyeùu pràya÷o vãkùyatàm iyam | 168 hàsya-bãbhatsa-raudràdi-pràye tu sthàpanà matà ||SRs_3.356|| vãra-bhadra-vijçmbhàdau sà pràyeõa samãkùyatàm | 169 kathitàny àmukhàïgàni vãthy-aïgàni pracakùmahe ||SRs_3.357|| àmukhe' pi ca vãthyàü ca sàdhàraõye' pi saümataþ | 170 vãthy-aïga-saüprathà teùàü vãthyàm àva÷yakatvataþ ||SRs_3.358|| udghàtyakàvalagita-prapa¤ca-trigate chalam | 171 vàkkely-adhibale gaõóam avasyandita-nàlike ||SRs_3.359|| asat-pralàpa-vyàhàrau mçdavaü ca trayoda÷a | 172 tatrodghàtyakam anyonyàlàpa-màlà dvidhà hi tat | gåóhàratha-pada-paryàya-kramàt pra÷nottara-kramàt ||SRs_3.360|| 173 tatra gåóhàrtha-pada-paryàya-kramàd udghàtyakaü, yathà vãrabhadra-vijçmbhita-nàmani óime- sakhe ko' yaü raudraþ kathaya mahitaþ ko' pi hi raso raso nàmàyaü kaþ smçti-surabhir àsvàda-mahimà | samàsvàdaþ ko' yaü krama-galita-vedyàntara-matir mano' vasthà j¤àtaü nanu vadasi nidràntaram iti ||SRs_3.361|| atra raudra-rasa-svaråpa-vivecanàya rasàsvàdàvasthà-lakùaõair gåóhàrtha-pada-paryàyair naña-såtradhàrayoþ saülàpàd idam àdimam udghàtyakam | pra÷nottara-kramàd, yathà tatraiva óime- sevyaü kiü param uttamasya caritaü lokottaraþ kaþ pumàn ÷rã-siühaþ sa tu kãdç÷o vada nidhir dharmasya dharmas tu kaþ | satyoktir vacanaü tu kiü kavi-nutaü ko nàma tàdçk kavir vi÷ve÷aþ sa tu kãdç÷o vijayate vi÷veùu vi÷ve÷avat ||SRs_3.362|| atra gåóhàrtha-pada-paryàya-rahita-pra÷nottara-krameõa naña-såtradhàrayoþ saülàpàt prakçta-kavi-varõanopayuktam idam udghàtyakam | atha avalagitam- dvidhàvalagitaü proktam arthàvalaganàtmakam | anya-prasaïgàd anyasya saüsiddhiþ prakçtasya va ||SRs_3.363|| 174 anya-prasaïgàd anyasya siddhyà avalagitaü, yathà abhiràma-ràghave anapota-nàyakãye- hanta sàrasvataü cakùuþ kavãnàü krànta-dar÷inàm | ati÷ayya pravarteta niyatàrtheùu vastuùu ||SRs_3.364|| atra såtradhàreõa kavãnàü sàrasvataü cakùur iti kavi-sàmànya-varõanena svàbhilaùita-kavi-vi÷eùotkarùa-sàdhana-råpàt prakçtàerthàvalaganàd avalagitam idam | anya-prasaïgena prakçtasya siddhir, yathà anargha-ràghave- såtradhàraþ-màriùa, sthàne khalu bhavataþ kutåhalam | ãdç÷am evaitat | tat tàdçg ujjvalakakutstha-kula-pra÷asti- saurabhya-nirbhara-gabhãra-manoharàõi | vàlmãki-vàg-amçta-kåpa-nipàna-lakùmãm etàni bibhrati muràri-kaver vacàüsi ||SRs_3.365|| [a.rà. 1.12] atràprakçta-vàlmãki-varõana-prasaïgena prakçta-màriùa-kutåhalotkarùa-saüsàdhana-råpàt prakçta-nàñyàvalaganàd idaü dvitãyam avalagitam | atha prapa¤caþ- prapa¤cas tu mithaþ stotram asad-bhåtaü ca hàsya-kçt ||SRs_3.366|| 175a yathà vãrabhadra-vijçmbhaõe- nàñyàcàryas tvam asi suhçdàü tvàdç÷ànàü prasàdàt ko' yaü gãta-÷rama-vidhir aho bhinna-kaõñho' dya jàtaþ | j¤àtaü j¤àtaü parihasasi màü bhàùitair bhàva-garbhair maivaü vàcyaü tvam asi hi gurus tatra ceùñiþ pramàõam ||SRs_3.367|| atra naña-såtradhàrayor anyathàrthasyànyonya-stotrasya hàsyàyaiva pravçttatvàt prapa¤caþ | atha trigatam- ÷ruti-sàmyàd anekàrtha-yojanaü trigataü bhavet ||SRs_3.368|| 175b yathàbhiràma-ràghave, pàripàr÷vikaþ- vàõã-muraja-kvaõitaü ÷ruti-subhagaü kiü sudhà-mucaþ stanitam | jaladasya kim à j¤àtaü tava madhura-gabhãra-vàg-vilàso' yam ||SRs_3.369|| atra såtradhàra-vàg-vilàse muraja-jalada-dhvani-vitarka-sambhàvanàt trigatam | atha chalam- proktaü chalaü sasotpràsaiþ priyàbhàsair vilobhanam ||SRs_3.370|| 176a yathà abhiràma-ràghave- vidvàn asau kalàvàn api rasiko bahu-vidha-prayogaj¤aþ | iti ca bhavantaü vidmo nirvyåóhaü sàdhu tat tvayà sarvam ||SRs_3.371|| atra viparãta-lakùaõayà prahelikàrtham ajànataþ pàripàr÷vikasyopàlambhanàt chalam | atha vàkkeliþ- sàkàïkùasyaiva vàkyasya vàkkeliþ syàt samàptitaþ ||SRs_3.372|| 176 yathà mahe÷varànande- kula-÷oka-haraü kumàram ekaü kuhanà-bhairava-pàraõonmukhàbhyàm | upahåya kçtàdaraü pitçbhyàm upari prastutam oü namaþ ÷ivàya ||SRs_3.373|| atra vàkye sàkàïkùe vi÷eùàü÷am anuktvà namaþ ÷ivàyeti samàpti-kathanàd vàk-keliþ | atha adhibalam- spardhayànyonya-sàmarthya-vyaktis tv adhibalaü bhavet ||SRs_3.374|| 177a yathà vãrabhadra-vijçmbhaõe- mà bhåc cintà taveyaü mayi sati ku÷ale duùkaraþ kiü prayogo mànin jànàsi kiü tvaü kim api na vidità càturã me tvayà kim | àstàü sva-stotra-kanthà kçtam iha kathaitair bhåta-pårvaiþ prasaïgaiþ patnyàhaü va÷ya-karmà sapadi nañavidhàv eùa sajjãbhavàmi ||SRs_3.375|| atra naña-såtradhàrayoþ paraspara-spardhayà sva-sva-prayoga-sàmarthya-prakà÷anàd adhibalam | atha gaõóam- gaõóaü prastuta-sambandhi bhinnàrthaü sahasoditam ||SRs_3.376|| 177b yathà veõã-saühàre- nirvàõa-vaira-dahanàþ pra÷amàdarãõàü nandantu pàõóu-tanayàþ saha màdhavena | rakta-prasàdhita-bhuvaþ kùata-vigrahà÷ ca svasthà bhavantu kuru-ràja-sutàþ sa-bhçtyàþ || [ve.saü. 1.7] tatra såtradhàreõa nirupadrava-lakùaõe' rthe vivakùite' pi svarga-sthiti-lakùaõàrtha-såcakasya rakta-prasàdhitaa-bhuva ity àdi-÷liùña-vàkyasya sahasà prastuta-sambandhitayà bhàùitatvàd gaõóam | atha avasyanditam- pårvoktasyànyathà vyàkhyà yatràvasyanditaü hi tat ||SRs_3.377|| 178a yathà veõã-saühàre, såtradhàraþ- sat-pakùà madhura-giraþ prasàdhità÷à madoddhatàrambhàþ | nipatanti dhàrtaràùñràþ kàla-va÷àn medinã-pçùñhe ||SRs_3.378|| [ve.saü. 1.6] pàripàr÷vikaþ (pravi÷ya sambhràntaþ)-÷àntaü pàpam | pratihatam amaïgalam | såtradhàraþ-mà bhaiùãþ | nanu ÷arat-samaya-varõanà÷aüsayà haüsàn dhàrtaràùñrà iti vyapadi÷àmi | atra pårvoktasya suyodhanàdi-nipàtasya haüsa-pàtatvena vyàkhyànàd idam avasyanditam | atha nàlikà- prahelikà nigåóhàrthà hàsyàrthaü nàlikà smçtà | 178 antar-làpà bahir-làpety eùà dvedhà samãrità ||SRs_3.379|| tatra antar-làpà, yathà prasanna-ràghave- pratyaïkam aïkurita-sarva-navàvatàran- navyollasat-kusuma-ràji-viràji-bandham | gharmetaràü÷um iva vakratayàtiramyaü nàñya-prabandham atima¤jula-saüvidhànam ||SRs_3.380|| [pra.rà. 1.7] atra prasanna-ràghava-nàmety uttarasya saptàkùaràùña-païkti-krameõa likhite' sminn eva ÷loke mçgyatvàd antar-làpo nàmeyam | bahir-làpà, yathà bàla-ràmàyaõe- kama-baóóhanta-vilàsaü rasàsale kaü karei kandappo | [krama-vardhamàna-vilàsaü rasàtale kaü karoti kandarpaþ |] såtradhàraþ-aye pra÷nottaram | seyam asmat-prãtir iti devàde÷aþ | tat svayam eva vàcayàmi- nirbhaya-gurur vyadhatta ca vàlmãki-kathàü kim anusçtya ||SRs_3.381|| [bà.rà. 1.5] ity atra bàla-ràmàyaõam ity uttarasya bahir eva mçgyatvàd bahir-làpà nàma nàlikeyam | atha asat-pralàpaþ- asambaddha-kathàlàpo' sat-pralàpa itãritaþ ||SRs_3.382|| 179b yathà vãrabhadra-vijçmbhaõe, nañaþ- patnã parilambi-kucà tanayà mama danturàpi taruõa-vayàþ | krãóà-kapir asti gçhe tad ahaü nàñya-prayoga-marmaj¤aþ ||SRs_3.383|| atra nañena svakãya-nàñya-prayoga-marmaj¤atve hetutayà kathitànàü krãóà-kapi-sad-bhàvàdãnàm asambaddhatvàd ayam asat-pralàpaþ | atha vyàhàraþ- anyàrthaü vacanaü hàsya-karaü vyàhàra ucyate ||SRs_3.384|| 180a yathà ànanda-ko÷a-nàmani prahasane-(pravi÷ya) nañã-ayya ko õioo ? [àrya, ko niyogaþ ?] såtradhàraþ-àrye gargarike nånam ànanda-ko÷a-nàbhilàùiõã pariùad iyam | nañã-tà daüsedu ayyo | tado kiü bilaübeõa | [tad dar÷ayatu àryaþ | tataþ kiü vilambena ?] såtradhàraþ-ayi gàyike gargarike bhavatyà mukha-vyàpàreõa bãjotthàpanànusandhàyinà bhavitavyam | nañã (sa-harùam)-kãriso so muha-bàbàro | [kãdç÷aþ sa mukhya-vyàpàraþ ?] såtradhàraþ-nanv amum eva ÷i÷iram adhikçtya dhruvà-gàna-råpaþ | ity atra ànanda-ko÷a-bãjotthàpana-mukha-vyàpàràõàü råpaka-bãjotthàpana-dhruvà-gànàrthànàm api anyàrtha-pratãtyà hàsyakaratvàd ayaü vyàhàraþ | atha mçdavam- doùà guõà guõà doùà yatra syur mçdavaü hi tat ||SRs_3.385|| 180b yathà- nàrhàþ kevala-veda-pàñha-vidhinà kãrà iva chàndasàþ ÷àstrãyàbhyasanàc chunàm iva nçõàm anyonya-kolàhalaþ | vyarthaü kàvyam asatya-vastu-ghañanàt svapnendrajàlàdivad vyàkãrõa-vyavahàra-nirõaya-kçte tv ekaiva kàryà smçtiþ ||SRs_3.386|| atra kàvyàdiùu guõa-bhåteùv api doùatva-kathanàd mçdavam idam | evam àmukham àyojya såtradhàre sahànuge | niùkrànte' that tad-àkùiptaiþ pàtrair vastu prapa¤cayet ||SRs_3.387|| 181 vastu sarvaü dvidhà såcyam asåcyam iti bhedataþ | rasa-hãnaü bhaved atra vastu tat såcyam ucyate ||SRs_3.388|| 182 yad vastu nãrasaü tat tu såcayet såcakàs tv amã | viùkambha-cålikàïkàsyàïkàvatàra-prave÷akàþ ||SRs_3.389|| 183 tatra viùkambho bhåta-bhàvi-vastv-aü÷a-såcakaþ | amukhya-pàtra-racitaþ saïkùepaika-prayojanaþ ||SRs_3.390|| 184 sa ÷uddho mi÷ra ity ukto mi÷raþ syàn nãca-madhyamaiþ | so' yaü ceñã-nañàcàrya-saülàpa-parikalpitaþ ||SRs_3.391|| 185 màlavikàgnimitrasya prathamàïke niråpyatàm | ÷uddhaþ kevala-madhyo' yam ekàneka-kçto dvidhà ||SRs_3.392|| 186 ratnàvalyàm eka-÷uddhaþ pràpta-yaugandharàyaõaþ | aneka-÷uddho viùkambhaþ ùaùñhàïke' nargha-ràghave | 187 niråpyatàü samprayukto màlyavacchuka-sàraõaiþ ||SRs_3.393|| atha cålikà- vandi-màgadha-såtàdyaiþ pratisãràntara-sthitaiþ | 188 arthopakùepaõaü yat tu kriyate sà hi cålikà ||SRs_3.394|| sà dvidhà cålikà khaõóa-cålikà ceti bhedataþ | 189 pàtrair yavanikàntaþsthaiþ kevalaü yà tu nirmità ||SRs_3.395|| àdàv aïkasya madhye và cålikà nàma sà smçtà | 190 prave÷a-nirgamàbhàvàd iyam aïkàd bahir gatà ||SRs_3.396|| aïkàdau cålikà, yathà anargha-ràghave saptamàïke, nepathye- tamisrà-mårcchàla-trijagad-agadïkàra-kiraõe raghåõàü gotrasya prasavitari deve savitari | puraþsthe dik-pàlaiþ saha para-gçhàvàsa-vacanàt praviùño vaidehã dahanam atha ÷uddhà ca niragàt ||SRs_3.397|| [a.rà. 7.1] ity àdau nepathya-gatair eva pàtraiþ sãtà-jvalana-prave÷a-nirgamàdãnàm arthànàü prayogànucitànàü såcanàd iyaü cålikà | aïka-madhye, yathà ratnàvalyàü dvitãyàïke, (nepathye kalakalaþ)- kaõñhe kçttàva÷eùaü kanaka-mayam adhaþ ÷çïkhalà-dàma karùan kràntvà dvàràõi helàcala-caraõa-raõat-kiïkaõã-cakravàlaþ | dattàtaïko' ïganànàm anusçta-saraõiþ sambhramàd a÷va-pàlaiþ prabhraùño' yaü plavaïgaþ pravi÷ati nçpater mandiraü manduràyàþ ||SRs_3.398|| [ra. 2.2] atra nepathya-gataiþ pàtraiþ prayogànucitasya vànara-viplavàdy-arthasya såcanàd iyaü madhya-cålikà | atha khaõóa-cålikà- raïga-nepatha-saüsthàyi-pàtra-saülàpa-vistaraiþ | 191 àdau kevalam aïkasya kalpità khaõóa-cålikà | prave÷a-nirgamàpràpter iyam aïkàd bahir-gatà ||SRs_3.399|| 192 yathà bàla-ràmàyaõe saptamàïkasyàdau, (tataþ pravi÷ati vaitàlikaþ karpåra-caõóaþ) vaitàlikaþ-bhadra candana-caõóa parityaja nidrà-mudràm | vimu¤ca nijoñajàbhyantaram | nepathye-ayya kappura-caüóa esà miññhà pabhàda-õiddà | suvissaü dàva | [àrya karpåra-caõóa eùà miùñà prabhàta-nidrà | svapsyàmi tàvat |] karpåra-caõóaþ-aho utsàha-÷aktir bhavataþ | amantra-÷ãlo mahã-patiþ apara-prabandha-dar÷ã kaviþ apàñha-ruci÷ ca vadnã na ciraü nandati | nepathye-tà ettha saütthara-tthido õimãlida-õaaõo jebba suppabhàdaü pañhissaü | [tad atra saüstara-sthito nimãlita-nayana eva suprabhàtaü pañhiùyàmi |] karpåra-caõóaþ-etad api bhavato bhåri | tad upa÷lokayàvo ràmabhadram | (ki¤cid uccaiþ) màrtaõóaika-kula-prakàõóa-tilakas trailokya-rakùà-maõir vi÷vàmitra-mahàmuner nirupadhiþ ÷iùyo raghu-gràmaõãþ | ràmas tàóita-tàñakaþ kim aparaü pratyakùa-nàràyaõaþ kausalyà-nayanotsavo vijayatàü bhå-kà÷yapasyàtmajaþ ||SRs_3.400|| [bà.rà. 7.3] nepathye- kandapp-uddàma-dappa-ppasamaõa-guruõo bahmaõo kàla-daõóe pàõiü deütassa gaügà-taralida-sasiõo pabbaã-ballahassa | càbaü caüóàhisiüjàraba-harida-õahaü karùaõàruddha-majjhaü jaü bhaggaü tassa saddo õisuõiti huaõe bittharaüto õamài ||SRs_3.401|| [bà.rà. 7.4] [kandarpoddàma-darpa-pra÷amana-guror brahmaõaþ kàla-daõóe pàõiü dàtur gaïgà-taralita-÷a÷inaþ parvatã-vallabhasya | càpaü caõóàbhi÷i¤jà-rava-bharita-nabhaþ karùaõàruddha-madhyaü yat bhagnaü tasya ÷abdo niþ÷råyate bhuvane vistaran na màti ||] atra praviùñena karpåra-caõóena yavanikàntargatena candana-caõóena ca paryàya-pravçtta-vàg-vilàsais tàñakàvadhàdi-vibhãùaõàbhaya-pradànàntasya ràmabhadra-caritasya bàhulyàt prayogànucitasya såcanàd iyaü khaõóa-cålikà | enàü viùkambham evànye pràhur naitan mataü mama | apraviùñasya saülàpo viùkambhe na hi yujyate | 193 tad viùkambha-÷iraskatvàn mateyaü khaõóa-cålikà ||SRs_3.402|| atha aïkàsyam- pårvàïkànte sampraviùñaiþ pàtrair bhàvy-aïka-vastunaþ | 194 såcanaü tad-avicchityai yat tad aïkàsyam ãritam ||SRs_3.403|| yathà hi vãra-carite dvitãyàïkàvasànake | 195 praviùñena sumantreõa såcitaü ràma-vigrahe ||SRs_3.404|| vasiùñha-vi÷vàmitràdi-samàbhàùaõa-lakùaõam | 196 vaståttaràïke pårvàrthàvicchedenaiva kalpitam ||SRs_3.405|| athàïkàvatàraþ- aïkàvatàraþ pàtràõàü pårva-kàryànuvartinàm | 197 avibhàgena sarveùàü bhàviny aïke prave÷anam ||SRs_3.406|| dvitãyàïke màlavikàgnimitre sa niråpyatàm | 198 pàtreõàïka-praviùñena kevalaü såcitatvataþ | bhaved aïkàd abàhyatvam aïkàsyàïkàvatàrayoþ ||SRs_3.407|| 199 atha prave÷akaþ- yan nãcaiþ kevalaü pàtrair bhàvi-bhåtàrtha-såcanam | aïkayor ubhayor madhye sa vij¤eyaþ prave÷akaþ ||SRs_3.408|| 200 so' yaü ceñi-dvayàlàpa-saüvidhànopakalpitaþ | màlatã-màdhave pràj¤air dvitãyàïke niråpyatàm ||SRs_3.409|| 201 asåcyaü tu ÷ubhodàtta-rasa-bhàva-nirantaram | pràrambhe yady asåcyaü syàd aïkam evàtra kalpayet ||SRs_3.410|| 202 rasàlaïkàra-vastånàm upalàlana-kàïkùiõàm | janany-aïkavadàdhàra-bhåtatvàd aïka ucyate ||SRs_3.411|| 203 aïkas tu pa¤caùair dvitrair aïgino' ïgasya vastunaþ | rasasya và samàlamba-bhåtaiþ pàtrair manoharaþ | 204 saüvidhàna-vi÷eùaþ syàt tatràsåcyaü prapa¤cayet ||SRs_3.412|| atha asåcyavibhàgaþ- asåcyaü tad dvidhà dç÷yaü ÷ràvyaü càdyaü tu dar÷ayet | 205 dvedhà dvitãyaü svagataü prakà÷aü ceti bhedataþ ||SRs_3.413|| svagataü svaika-vij¤eyaü prakà÷aü tad dvidhà bhavet | 206 sarva-prakà÷aü niyata-prakà÷aü ceti bhedataþ ||SRs_3.414|| sarva-prakà÷aü sarveùàü sthitànàü ÷ravaõocitam | 207 dvitãyaü tu sthiteùv apy eùv ekasya ÷ravaõocitam ||SRs_3.415|| dvidhà vibhàvyate' nyac ca janàntam apavàritam | 208 tripatàkà-kareõànyàn apavàryàntarà kathàm ||SRs_3.416|| anyenàmantraõaü yat syàt taj janàntikam ucyate | 209 rahasyaü kathyate' nyasya paràvçtyàpavàritam ||SRs_3.417|| itthaü ÷ràvyaü ca dç÷yaü ca prayujya susamàhitaiþ | 210| pàtrair niùkramaõaü kàryam aïkànte samam eva hi ||SRs_3.418|| aïka-ccheda÷ ca kartavyaþ kàlàvasthànurodhataþ | 211 dinàrdha-dinayor yogyam aïke vastu pravartayet ||SRs_3.419|| atha garbhàïkaþ- aïka-prasaïgàd garbhàïka-lakùaõaü vakùyate mayà | 212 rasanàyaka-vastånàü mahotkarùàya kovidaiþ ||SRs_3.420|| aïkasya madhye yo' ïkaþ syàd asau garbhàïka ãritaþ | 213 vastu-såcaka-nàndãko diï-màtra-mukha-saïgataþ ||SRs_3.421|| arthopakùepakair hãna÷ cålikà-parivarjitaiþ | 214 aneùyad-vastu-viùayaþ pàtrai÷ tri-caturair yutaþ ||SRs_3.422|| nàtiprapa¤cetivçttaþ svàdhàràïkàïga-÷obhitaþ | 215 prastutàrthànubandhã ca pàtra-niùkramaõàvadhiþ ||SRs_3.423|| prathamàïke na kartavyaþ so' yaü kàvya-vi÷àradaiþ | 216 so' yam uttara-ràme tu rasotkarùàya kathyatàm ||SRs_3.424|| netur utkarùako j¤eyo bàla-ràmàyaõe tv ayam | 217 amogha-ràghave so' yaü vaståtkarùaika-kàraõam ||SRs_3.425|| nàñake aïka-niyamaþ- nàñake' ïkà na kartavyàþ pa¤ca-nyånà da÷àdhikàþ | 218 tad ãdç÷a-guõopetaü nàñakaü bhukti-muktidam ||SRs_3.426|| tathà ca bharataþ- dharmàrtha-sàdhanaü nàñyaü sarva-duþkhàpanoda-kçt | àsevadhvaü tad çùayas tasyotthànaü tu nàñakam ||SRs_3.427|| iti | pårõàdi-nàñaka-bhedànaïgãkàraþ- nàñakasya tu pårõàdi-bhedàþ kecana kalpitàþ | 219 teùàü nàtãva ramyatvàd aparãkùàkùamatvataþ | muninànàdçtatvàc ca tàn uddeùñum udàsmahe ||SRs_3.428|| 220 atha prakaraõam- yatretivçttam utpàdyaü dhãra-÷ànta÷ ca nàyakaþ | rasaþ pradhànaü ÷çïgàraþ ÷eùaü nàñakavad bhavet ||SRs_3.429|| 221 tad dhi prakaraõaü ÷uddhaü dhårtaü mi÷raü ca tat tridhà | kula-strã-nàyakaü ÷uddhaü màlatã-màdhavàdikam ||SRs_3.430|| 222 gaõikà-nàyikaü dhårtaü kàmadattàhvayàdikam | kitava-dhyputakàràdi-vyàpàraü tv atra kalpayet ||SRs_3.431|| 223 mi÷raü tat kulajà-ve÷ye kalpite yatra nàyike | dhårta-÷uddha-kramopetaü tan mçcchakañikàdikam ||SRs_3.432|| 224 nàñikàyàþ na pçthag-råpatvam- nàñikà tv anayor bhedo na pçthag råpakaü bhavet | prakhyàtaü nçpater vçttaü nàñakàd àhçtaü yataþ ||SRs_3.433|| 225 buddhi-kalpita-vastutvaü tathà prakaraõàd api | vimar÷a-sandhi-ràhityaü bhedakaü cen na tan matam ||SRs_3.434|| 226 ratnàvalyàdike lakùye tat-sandher api dar÷anàt | strã-pràya-caturaïkàdi-bhedakaü cen na tan matam ||SRs_3.435|| 227 eka-dvi-try-aïka-pàtràdi-bhedenànantatà yataþ | devã-va÷àt saïgamena bheda÷ cet tan na yujyate | màlavikàgni-mitràdau nàñikàtva-prasaïgataþ ||SRs_3.436|| 228 prakaraõikà-nàñikayor anusaraõãyà hi nàñikà-saraõiþ | ata eva bharata-muninà nàñyaü da÷adhà niråpitaü pårvam ||SRs_3.437|| 229 atha utçùñikàïkaþ- khyàtena và kalpitena vastunà pràkçtair naraiþ | anvitaþ kai÷ikã-hãnaþ sàttvatyàrabhañã-mçduþ ||SRs_3.438|| 230 strãõàü vilàpa-vyàpàrair upetaþ karuõà÷rayaþ | nànà-saïgràma-saünàha-prahàramaraõotkañaþ ||SRs_3.439|| 231 mukha-nirvàhavàn yaþ syàd eka-dvi-try-aïka icchayà | utsçùñikàïkaþ sa j¤eyaþ sa-viùkambha-prave÷akaþ ||SRs_3.440|| 232 asminn amaïgala-pràye kuryàn maïgalam antataþ | prayojyasya vadhaþ kàryaþ punar ujjãvanàvadhiþ ||SRs_3.441|| 233 ujjãvanàd apy adhikaü manoratha-phalo' pi và | vij¤eyam asya lakùyaü tu karuõàkandalàdikam ||SRs_3.442|| 234 atha vyàyogaþ- khàtetivçtta-sampanno niþsahàyaka-nàyakaþ | yukto da÷àvaraih khyàtair uddhataiþ pratinàyakaiþ ||SRs_3.443|| 235 vimar÷a-garbha-rahito bhàraty-àrabhañã-sphuñaþ | hàsya-÷çïgàra-rahita ekàïko raudra-saü÷rayaþ ||SRs_3.444|| 236 eka-vàsara-vçttàntaþ pràpta-viùkambha-cålikaþ | astrã-nimitta-samaro vyàyogaþ kathito budhaiþ | 237 vij¤eyam asya lakùyaü tu dhana¤jaya-jayàdikam ||SRs_3.445|| atha bhàõaþ- svasya vànyasya và vçttaü viñena nipuõoktinà | 238 ÷aurya-saubhàgya-saüstutyà vãra-÷çïgàra-såcakam ||SRs_3.446|| buddhi-kalpitam ekàïkaü mukha-nirvahaõànvitam | 239 varõyate bhàratã-vçttyà yatra taü bhàõam ãrate ||SRs_3.447|| eka-pàtra-prayojye' smin kuryàd àkà÷a-bhàùitam | 240 anyenànuktam apy anyo vacaþ ÷rutveva yad vadet ||SRs_3.448|| iti kiü bhaõasãty etad bhaved àkà÷a-bhàùitam | 241 làsyàïgàni da÷aitasmin saüyojyànyatra tàni tu ||SRs_3.449|| geya-padaü sthita-pàñhyam àsãnaü puùpa-gandhikà | 242 pracchedakas trimåóhaü ca saindhavàkhyaü dvimåóhakam | uttamottamakaü cànyad ukta-pratyuktam eva ca ||SRs_3.450|| 243 atha geya-padam- vãõàdi-vàdanenaiva sahitaü yatra bhàvyate | lalitaü nàyikà-gãtaü tad geya-padam ucyate ||SRs_3.451|| 244 ca¤cat-puñàdinà vàkyàbhinayo nàyikà-kçtaþ | bhåmi-càrã-pracàreõa sthita-pàñhyaü tad ucyate ||SRs_3.452|| 245 bhrå-netra-pàõi-caraõa-vilàsàbhinayànvitam | yojyam àsãnayà pàñhyam àsãnaü tad udàhçtam ||SRs_3.453|| 246 nànà-vidhena vàdyena nànà-tàla-layànvitam | làsyaü prayujyate yatra sà j¤eyà puùpa-gandhikà ||SRs_3.454|| 247 anyàsaïgama-÷aïkinyà nàyakasyàtiroùayà | prema-ccheda-prakañanaü làsyaü pracchedakaü viduþ ||SRs_3.455|| 248 aniùñhura-÷lakùõa-padaü sama-vçttair alaïkçtam | nàñyaü puruùa-bhàvàóhyaü trimåóhakam udàhçtam ||SRs_3.456|| 249 de÷a-bhàùà-vi÷eùeõa calad-valaya-÷çïkhalam | làsyaü prayujyate yatra tat saindhavam iti smçtam ||SRs_3.457|| 250 càrãbhir lalitàbhi÷ ca citràrthàbhinayànvitam | spaùña-bhàva-rasopetaü làsyaü yat tad dvimåóhakam ||SRs_3.458|| 251 aparij¤àta-pàr÷vasthaü geya-bhàva-vibhåùitam | làsyaü sotkaõñha-vàkyaü tad uttamottamakaü bhavet ||SRs_3.459|| 252 kopa-prasàda-janitaü sàdhikùepa-padà÷rayam | vàkyaü tad ukta-pratyuktaü yånoþ pra÷nottaràtmakam ||SRs_3.460|| 253 ÷çïgàra-ma¤jarã-mukhyam asyodàharaõaü matam | làsyàïga-da÷akaü tatra lakùyaü lakùya-vicakùaõaiþ ||SRs_3.461|| 254 atha samavakàraþ- prakhyàtenetivçttena nàyakair api tad-vidhaiþ | pçthak-prayojanàsaktair militair deva-dànavaiþ ||SRs_3.462|| 255 yuktaü dvàda÷abhir vãra-pradhànaü kai÷ikã-mçdu | try-aïkaü vimar÷a-hãnaü ca kapaña-traya-saüyutam ||SRs_3.463|| 256 tri-vidravaü tri-÷çïgàraü vidyàt samavakàrakam | mohàtmako bhramaþ proktaþ kapañas trividhas tv ayam ||SRs_3.464|| 257 sattvajaþ ÷atrujo daiva-janita÷ ceti sattvajaþ | kråra-pràõi-samutpannaþ ÷atrujas tu raõàdijaþ ||SRs_3.465|| 258 vàtyàvarùàdi-sambhåto daivajaþ kapañaþ smçtaþ | udàharaõam eteùàm àvege lakùyatàü budhaiþ ||SRs_3.466|| 259 jãva-gràho' pi moho và kapañàd vidravas tataþ | kapaña-traya-sambhåter ayaü ca trividho mataþ | 260 dharmàrtha-kàma-sambaddhas tridhà ÷çïgàra ãritaþ ||SRs_3.467|| dharma-÷çïgàraþ- vratàdi-janitaþ kàmo dharma-÷çïgàra ãritaþ | 261 pàrvatã-÷iva-sambhogas tad udàharaõaü matam ||SRs_3.468|| artha-÷çïgàraþ- yatra kàmena sambaddhair arthair arthànubandhibhiþ | 262 bhujyamànaiþ sukha-pràptir artha-÷çïgàra ãritaþ ||SRs_3.469|| sàrvabhauma-phala-pràpti-hetunà vatsa-bhåpateþ | 263 ratnàvalyà samaü bhogo vij¤eyà tad udàhçtiþ ||SRs_3.470|| kàma-÷çïgàraþ- duràdara-surà-pàna-para-dàràdi-kelijaþ | 264 tat-tad-àsvàda-lalitaþ kàma-÷çïgàra ãritaþ ||SRs_3.471|| tad udàharaõaü pràyo dç÷yaü prasanàdiùu | 265 ÷çïgàra-tritayaü tatra nàtra bindu-prave÷akau ||SRs_3.472|| mukha-pratimukhe sandhã vastu dvàda÷a-nàóikam | 266 prathame kalpayed aïke nàóikà ghañikà-dvayam ||SRs_3.473|| mukhàdi-sandhi-trayavàü÷ caturnàóika-vastukaþ | 267 dvitãyàïkas tçtãyas tu dvi-nàóika-kathà÷rayaþ ||SRs_3.474|| nirvimar÷a-catuþ-sandhir evam aïkàs trayaþ smçtàþ | 268 vãthã-prahasanàïgàni kuryàd atra samàsataþ ||SRs_3.475|| prastàvanàyàþ prastàve prokto vãthy-aïga-vistaraþ | 269 da÷a prahasanàïgàni tat-prasaïge pracakùmahe | udàharaõam etasya payodhi-mathanàdikam ||SRs_3.476|| 270 atha vãthã- såcya-pradhàna-÷çïgàrà mukha-nirvahaõànvità | eka-yojyà dviyojyà và kai÷ikã-vçtti-nirmità ||SRs_3.477|| 271 vãthy-aïga-sahitaikàïkà vãthãti kathità budhaiþ | asyàü pràyeõa làsyàïga-da÷akaü yojayen na và ||SRs_3.478|| 272 sàmànyà parakãyà và nàyikàtrànuràgiõã | vãthy-aïga-pràya-vçttitvàn nocità kula-pàlikà | 273 lakùyam asyàs tu vij¤eyaü màdhavã-vãthikàdikam ||SRs_3.479|| atha prahasanam- vastu-sandhy-aïka-làsyàïga-vçttayo yatra bhàõavat | 274 raso hàsyaþ pradhànaü syàd etat prahasanaü matam ||SRs_3.480|| vi÷eùeõa da÷àïgàni kalpayed atra tàni tu | 275 avagalitàvaskandau vyavahàro vipralambha upapattiþ | bhayam ançtaü vibhràntir gadgada-vàk ca pralàpa÷ ca ||SRs_3.481|| 276 tatra avagalitam- pårvam àtma-gçhãtasya samàcàrasya mohataþ | dåùaõaü tyajanaü càtra dvidhàvagalitaü matam ||SRs_3.482|| 277 yathà ànanda-ko÷a-nàmani prahasane, mithyà-tãrthaþ- yàni dyanti galàd adhaþ sukçtino lomnàü ca teùàü sthitiü yàny årdhvaü paripoùayanti puruùàs teùàü muhuþ khaõóanam | kçtvà sarva-jagad-viruddha-vidhinà sa¤càriõàü màdç÷àü ÷rã-gãtà ca harãtakã ca harato hantopabhogyaü vayaþ ||SRs_3.483|| atra kenàpi yati-bhraùñena sva-gçhãtasya yaty-à÷ramasya dåùaõàd idam avagalitam | tyajanàd, yathà prabodha-candrodaye, kùapaõakaþ- ayi pãõa-ghaõatthaõa-sohaõi palitatthakulaüga-viloaõi | jai lamasi kàvàliõã-bhàvehiü sàbakà kiü kalissaüdi ||SRs_3.484|| aho kàvàliõãadaüsaõaü jebba ekkaü saukkhamokkha-sàhaõam | (prakà÷am) bho kàbàlia hagge tuhake saüpadaü dàso saübutto | maü pi mahàbhairavànusàsaõe dikkhaya | [ayi pãna-ghana-stana-÷obhane paritrasta-kuraïga-vilocane | yadi ramase kàpàlinã-bhàvaiþ ÷ràvakàþ kiü kariùyanti | aho kàpàlinã-dar÷anam eva ekaü saukhya-mokùa-sàdhanam | (prakà÷am) bho kàpàlika ahaü tava samprataü dàsaþ saüvçttaþ | màm api mahà-bhairavànu÷àsane dikùaya |] ity àdau kùapaõakasya sva-màrga-paribhraü÷a avagalitam | atha avaskandaþ- avaskandas tv anekeùàm ayogyasyaika-vastunaþ | sambandhàbhàsa-kathanàt sva-sva-yogyatva-yojanà ||SRs_3.485|| 278 yathà prahasane (ànanda-ko÷a-nàmani)- yatiþ-sàkùàd bhåtaü vadati kucayor antaraü dvaita-vàdaü bauddhaþ-dçùñyor bhedaþ kùaõika-mahimà saugate datta-pàdaþ | jainaþ-bàhvor måle nayati ÷ucitàm arhatã kàpi dãkùà sarve-nàbher målaü prathayati phalaü sarva-siddhànta-sàram ||SRs_3.486|| atra yati-bauddha-jainànàü gaõikàyàü sva-sva-siddhànta-dharma-sambandha-kathanena sva-sva-pakùa-parigraha-yogyatva-yojanàd avaskandaþ | atha vyavahàraþ- vyavahàras tu saüvàdo dvitràõàü hàsya-kàraõam ||SRs_3.487|| 279a yathà tatraiva prahasane (ànanda-ko÷a-nàmani) bauddhaþ (yatiü vilokya)-kuto maõóa eka-daõóã | mithyà-tãrthaþ (vilokya dçùñim apakarùan àtma-gatam)-kùaõikavàdã na sambhàùaõãya eva | tathàpi daõóam antardhàya niruttaraü karomi | (prakà÷am) aye ÷ånya-vàdin ! adaõóaþ amuõóo' ham àgalàd asmi | jainaþ (àtma-gatam)-nånam asau màyàvàdã | bhavatu | aham api kim apy antardhàya prastutaü pçcchàmi | (prakà÷am) aye mahà-pariõàma-vàdin ! bçhad-bãja lomnàü samàna-jàtãyatve' pi keùà¤cit saïkartanam anyeùàü saürakùaõam iti vyavasthitau kiü pramàõam ? mithyà-tãrthaþ-jãvad amedhyaü jaïgama-narako nara-pi÷àco' yam antardhàyàpi na sambhàùaõãyaþ | niùkaccha-kãrtiþ (sàdaram)-sakhe ! àrhata-mune vàde tvayà ayam apratipattiü nàma nigraha-sthànam àropito màyàvàdã | mithyà-tãrthaþ (àtma-gatam)-nånam imàv api màdç÷àv eva liïga-dhàraõa-màtreõa kukùimbharaã syàtàm | (iti pippala-måla-vedikàyàü niùãdati |) ity atra yati-bauddha-jainànàü saüvàdo vyavahàraþ | atha vipralambhaþ- vipralambho va¤canà syàd bhåtàve÷àdi-kaitavàt ||SRs_3.488|| 279b yathà prahasane (ànanda-ko÷a-nàmani tatraiva)- priyàm ahaü pårva-bhçtàü nàmnà svacchanda-bhakùiõã | gçhõàmy enàü yadi tràtuü kçpà vaþ ÷råyatàm idam ||SRs_3.489|| suràghañànàü saptatyà viü÷atyà dçpta-gaóóuraiþ | chàgai÷ ca da÷abhiþ kàryà ciraõñã-tarpaõa-kriyà ||SRs_3.490|| adya kartum a÷akyaü cet tat-paryàptatamaü dhanam | àsthàpyam asyàþ sàkùiõyàþ jarañhàyàþ pañà¤cale ||SRs_3.491|| (iti punar api vyàtta-vadanaü nçtyati |) niùkaccha-kãrtiþ-he vratinau ! kim atra vidheyam ? mithyà-tãrthaþ-bhoþ ahiüsà-vàdin ! mriyamàõaþ pràõã na rakùaõãya iti kiü yuùmad-dharmaþ ? aråpàmbaraþ (sàkùepam)-ekena sukham upàdeyam | anyena dhanaü pradeyam iti kiü yuùmad-dharmaþ ? niùkaccha-kãrtiþ sàntarhàsaü sva-dhanaü yati-dhanaü ca jarañhàyàþ pañà¤cale baddhvà sabalàtkàraü jainasya kañakaü tasyàþ pàda-måle' rpayati |) madhumallikà (sàïga-bhaïgaü sasmraõa-bhayam iva)-ammo devadà vilambeõa kuppissadi | tà ciraüñi-àtappaõaü kàduü gacchemi | [amho ! devatà vilambena kopiùyati | tat ciraõñikà-tarpaõaü kartuü gacchàmi |] (iti kañakam àdàya niùkràntà |) ity àdau bhåtàve÷a-kaitavena jaina-bauddha-saünyàsino vilobhya dhanaü kayàpi gaõikayà gçhãtam ity ayaü vipralambhaþ | atha upapattiþ- upapattis tu sà proktà yat prasiddhasya vastunaþ | loka-prasiddhayà yuktyà sàdhanaü hàsya-hetunà ||SRs_3.492|| 280 yathà tatraiva prahasane (ànanda-ko÷a-nàmani) mithyà-tãrthaþ (puro' valokya)-aye upasarit-tãre pippala-nàmà vanaspatiþ | ya÷ ca gãtàsu bhagavatà nija-vibhåtitayà nirdiùñaþ | (vicintya) katham asya taror iyatã mahima-sambhàvanà | (vimç÷ya) upapadyata eva- tat padaü tanu-madhyàyà yenà÷vattha-dalopamam | tad-a÷vattho' smi vçkùàõàm ity åce bhagavàn hariþ ||SRs_3.493|| iti | atra loka-prasiddhena a÷vattha-daloru-målayoþ sàmyena hetunà loka-prasiddhasyaiva bhagavad-a÷vatthayor aikyasya sàdhanaü hàsya-kàraõam upapattiþ | atha bhayam- smçtaü bhayaü tu nagara-÷odhakàdi-kçto daraþ ||SRs_3.494|| 281a yathà tatraiva prahasane (ànanda-ko÷a-nàmani) jainaþ-aho aràjako' yaü viùayaþ yat nagara-parisarà÷rita-tapasvinàü dhanaü coryate (ity udvàhur àkro÷ati) | nagara-rakùakàþ-aye kim apahçtaü dhanam | kiyat (iti taü paritaþ pravi÷ya parisarpanti |) aråpàmbaraþ-dhik kaùñam | nagara-÷ãghrakàþ samàyànti | (ity årdhva-bàhur oùñha-spandanaü karoti | mithyà-tãrtho gaõikàm àkùipya samàdhiü nàñayati | niùkaccha-kãrtir eka-pàdenàvatiùñhamànaþ karàïgulãr gaõayati) ity àdau jainàdãnàü bhaya-kathanàd bhayam | atha ançtam- ançtaü tu bhaved vàkyam asabhya-stuti-gumphitam | 281 tad evànçtam ity àhur apare sva-mata-stuteþ ||SRs_3.495|| yathà tatraiva prahasane (ànanda-ko÷a-nàmani)- bàlàtapena parimçùñam ivàravindaü mà¤jiùñha-celam iva mànmatham àtapatram | sàlakta-lekham iva saukhya-karaõóam adya yånàü mude taruõi tat padam àrtavaü te ||SRs_3.496|| atra àrtavàruõasyoru-målasya (asabhyasya) varõanàd idam ançtam | aparaü, yathà karpåra-ma¤jaryàm, bhairavànandaþ- raüóà caüóà dikkhadà dhamma-dàrà majjaü maüsaü pijjae khajjae a | bhikkhà bhojjaü camma-khaõóaü ca sejjà kolo dhammo kassa õo bhàdi rammo ||SRs_3.497|| [ka.maü. 1.23] [raõóà caõóà dãkùità dharma-dàrà madyaü màüsaü pãyate khàdyate ca | bhikùà bhojyaü carma-khaõóaü ca ÷ayyà kaulo dharmaþ kasya no bhàti ramyaþ ||] atha vibhràntiþ- vastu-sàmya-kçto moho vibhràntir iti gãyate ||SRs_3.498|| 282b yathà tatraiva prahasane (ànanda-ko÷a-nàmani) bauddhaþ (puro' valokya)- hema-kumbhavatã ramya-toraõà càru-darpaõà | kàpi gandharva-nagarã dç÷yate bhåmi-càriõã ||SRs_3.499|| jainaþ-aye kùaõa-bhaïga-vàdin etad utpàta-phalaü prathama-dar÷ino bhavata eva pariõamet | (iti locane nimãlayati |) bauddhaþ (punar nirvarõya)-hanta kim apade bhrànto' smi | na purãyaü vi÷àlàkùã na toraõam ime bhruvau | na darpaõam imau gaõóau na ca kumbhàv imau stanau ||SRs_3.500|| ity atra bauddhasya moho vibhràntiþ | atha gadgada-vàk- asatya-ruditonmi÷raü vàkyaü gadgada-vàg bhavet ||SRs_3.501|| 283a yathà tatraiva prahasane (ànanda-ko÷a-nàmani) (bhaginyau parasparam à÷liùya rudita iva) guhyagràhã (àtmagatam)- anupàtta-bàùpa-kaõikaü gadgada-niþ÷vàsa-kalitam avyaktam | anayor asatya-ruditaü suratànta-da÷àü vyanaktãva ||SRs_3.502|| atra gadgada-vàktvaü spaùñam | atha pralàpaþ- pralàpaþ syàd ayogyasya yogyatvenànumodanam ||SRs_3.503|| 283b yathà tatraiva prahasane (ànanda-ko÷a-nàmani) ràjà (saudàryodrekam)-aye vióàlàkùa asmadãye nagare viùaye ca- pati-hãnà ca yà nàrã jàyà-hãna÷ ca yaþ pumàn | tau dampatã yathà-kàmaü bhavetàm iti ghuùyatàm ||SRs_3.504|| vióàlàkùaþ-devaþ pramàõam | (iti sànucaro niùkràntaþ |) guhya-gràhã (sa-÷làghà-gauravam)- naùñà÷va-bhagna-÷akaña-nyàyena pratipàditam | ucità te mahàràja seyaü kàruõya-ghoùaõà ||SRs_3.505|| api ca- manvàdayo mahãpàlàþ ÷ata÷o gàm apàlayan | na kenàpi kçto màrga evam à÷carya-÷aukhyadaþ ||SRs_3.506|| atra ayogyasyàpi ràjàde÷asya dharmàdhikàriõà guhya-gràhiõà nyàya-parikalpanayà yogyatvenànumodanàd ayaü pralàpaþ | prahasanasya ÷uddhàdi-bhedàþ- ÷uddhaü kãrõaü vaikçtaü ca tac ca prahasanaü tridhà | ÷uddhaü ÷rotriya-÷àkhàder veùa-bhàùàdi-saüyutam ||SRs_3.507|| 284 ceña-ceñã-jana-vyàptaü tal lakùyaü tu niråpyatàm | ànanda-ko÷a-pramukhaü tathà bhagavad-ajjukam ||SRs_3.508|| 285 kãrõaü tu sarvair vãthy-aïgaiþ saïkãrõaü dhårta-saïkulam | tasyodàharaõaü j¤eyaü bçhat-saubhadrakàdikam ||SRs_3.509|| 286 yac cedaü kàmukàdãnàü veùa-bhàùàdi-saïgataiþ | ùaõóatàpa-savçddhàdyair yutaü tad vaikçtaü bhavet | 287 kalikeli-prahasana-pramukhaü tad udàhçtam ||SRs_3.510|| atha óimaþ- khyàtetivçttaü nirhàsya-÷çïgàraü raudra-mudritam | 288 sàttvatã-vçtti-viralaü bhàraty-àrabhañã-sphuñam ||SRs_3.511|| nàyakair uddhatair deva-yakùa-ràkùasa-pannagaiþ | 289 gandharva-bhåta-vetàla-siddha-vidyàdharàdibhiþ ||SRs_3.512|| samanvitaü ùoóa÷abhir nyàya-màrgaõa-nàyakam | 290 caturbhir àïkair anvãtaü nirvimar÷aka-sandhibhiþ ||SRs_3.513|| nirghàtolkoparàgàdi-ghora-kråràji-sambhramam | 291 sa-prave÷aka-viùkambha-cålikaü hi óimaü viduþ | asyodàharaõaü j¤eyaü vãrabhadra-vijçmbhitam ||SRs_3.514|| 292 atha ãhàmçgaþ- yatretivçttaü mi÷raü syàt sa-viùkambha-prave÷akam | catvàro' ïkà nirvimar÷a-garbhàþ syuþ sandhayas trayaþ ||SRs_3.515|| 293 dhãroddhatta÷ ca prakhyàto divyo martyo' pi nàyakaþ | divya-striyam anicchantãü kanyàü vàhartum udyataþ ||SRs_3.516|| 294 strã-nimittàji-saürambhaþ pa¤caùàþ pratinàyakàþ | rasà nirbhaya-bãbhatsà vçttayaþ kai÷ikãü vinà ||SRs_3.517|| 295 svalpas tasyàþ prave÷o và so' yam ãhàmçgo mataþ | vyàjàn nivàrayed atra saïgràmaü bhãùaõa-kramam ||SRs_3.518|| 296 tasyodàharaõaü j¤eyaü pràj¤air màyà-kuraïgikà | itthaü ÷rã-siüha-bhåpena sarva-lakùaõa-÷àlinà | 297 sarva-lakùaõa-sampårõo lakùito råpaka-kramaþ ||SRs_3.519|| atha nàñaka-paribhàùà- atha råpaka-nirmàõa-parij¤ànopayoginã | 298 ÷rã-siüha-dharaõã÷ena paribhàùà niråpyate ||SRs_3.520|| paribhàùàtra maryàdà pårvàcàryopakalpità | 299 sà hi naur atigambhãraü vivikùor nàñya-sàgaram ||SRs_3.521|| eùà ca bhàùà-nirde÷a-nàmabhis trividhà matà | 300 tatra bhàùà dvidhà bhàùà vibhàùà ceti bhedataþ ||SRs_3.522|| caturda÷a vibhàùàþ syuþ pràcyàdyà vàkya-vçttayaþ | 301 àsàü saüskàra-ràhityàd viniyogo na kathyate ||SRs_3.523|| uttamàdiùu tad-de÷a-vyavahàràt pratãyatàm | 302 bhàùà dvidhà saüskçtà ca pràkçtã ceti bhedataþ ||SRs_3.524|| kaumàra-pàõinãyàdi-saüskçtà saüskçtà matà | 303 iyaü tu devatàdãnàü munãnàü nàyakasya ca | liïginàü ca viñàdãnm anãcànàü prayujyate ||SRs_3.525|| 304 atha pràkçtã- prakçteþ saüskçtàyàs tu vikçtiþ pràkçtã matà | 305 ùaó-vidhà sà pràkçtaü ca ÷aurasenã ca màgadhã ||SRs_3.526|| pai÷àcã cålikà pai÷àcy apabhraü÷a iti kramàt | 306 atra tu pràkçtaü strãõàü sarvàsàü niyataü bhavet ||SRs_3.527|| kvacic ca devã gaõikà mantrijà ceti yoùitàm | 307 yoginy-apsarasoþ ÷ilpa-kàriõyà api saüskçtam ||SRs_3.528|| ye nãcàþ karmaõà jàtyà teùàü pràkçtam ucyate | 308 chadma-liïgavatàü tadvaj jainànàm iti kecana ||SRs_3.529|| adhame madhyame càpi ÷aurasenã prayujyate | 309 dhãvaràdy-atinãceùu màgadhã ca niyujyate ||SRs_3.530|| rakùaþ-pi÷àca-nãceùu pai÷àcã-dvitayaü bhavet | 310 apabhraü÷as tu caõóàla-yavanàdiùu yujyate ||SRs_3.531|| nàñakàdàv apabhraü÷a-vinyàsasyàsahiùõavaþ | 311 anye caõóàlakàdãnàü màgadhy-àdãn prayu¤jate ||SRs_3.532|| sarveùàü kàraõa-va÷àt kàryo bhàùà-vyatikramaþ | 312 màhàtmyasya paribhraü÷aü madasyàti÷ayaü tathà ||SRs_3.533|| pracchàdanaü ca vibhràntiü yathàlikhita-vàcanam | 313 kadàcid anuvàdaü ca kàraõàni pracakùate ||SRs_3.534|| atha nirde÷a-paribhàùà- sàkùàd anàma-gràhyàõàü janànàü pratisaüj¤ayà | 314 àhvàna-bhaïgã nàñyaj¤air nirde÷a iti gãyate ||SRs_3.535|| sa tridhà påjya-sadç÷a-kaniùñha-viùayatvataþ | 315 påjyàs tu devo munayo liïginas tat-samàstriyaþ ||SRs_3.536|| bahu÷rutà÷ ca bhagavac-chabda-vàcyà bhavanti hi | 316 àryeti bràhmaõo vàcyo vçddhas tàteti bhàùyate ||SRs_3.537|| upàdhyàyeti càcàryo gaõikà tv ajjukàkhyayà | 317 mahàràjeti bhåpàlo vidvàn bhàva itãryate ||SRs_3.538|| chandato nàmabhir vàcyà bràhmaõais tu naràdhipàþ | 318 deveti nçpatir vàcyo bhçtyaiþ prakçtibhis tathà ||SRs_3.539|| sàrvabhaumaþ parijanair bhañña-bhaññàraketi ca | 319 vàcyo ràjeti munibhir apatya-pratyayena và ||SRs_3.540|| vidåùakeõa tu pràyaþ sakhe ràjan nitãcchayà | 320 bràhmaõaiþ sacivo vàcyo hy amàtya saciveti ca ||SRs_3.541|| ÷aiùàir àryety athàyuùman iti sàrathinà rathã | 321 tapasvi-sàdhu-÷abdàbhyàü pra÷àntaþ paribhàùyate ||SRs_3.542|| svàmãti yuva-ràjas tu kumàro bhartç-dàrakaþ | 322 àvutteti svasur bhartà syàleti pçtanà-patiþ ||SRs_3.543|| bhaññinã svàminã devã tathà bhaññàriketi ca | 323 paricàrajanair vàcyà yoùito ràja-vallabhàþ ||SRs_3.544|| ràj¤à tu mahiùã vàcyà devãty anyàþ priyà iti | 324 sarveõa patnã tv àryeti pitur nàmnà sutasya và ||SRs_3.545|| tàta-pàdà iti pità màtàmbeti sutena tu | 325 jyeùñhàs tv àryà iti bhràtrà tathà syur màtulàdayaþ ||SRs_3.546|| atha sadç÷a-nirde÷aþ- sadç÷aþ sadç÷o vàcyo vayasyety àhvayena và | 326 haleti sakhyà tu sakhã kathanãyà sakhãti và ||SRs_3.547|| atha kaniùñha-nirde÷aþ- suta-÷iùya-kanãyàüso vàcyà guru-janena hi | 327 vatsa-putraka-dãrghàyus-tàta-jàteti saüj¤ayà ||SRs_3.548|| anyaþ kanãyàn àryeõa janena paribhàùyate | 328 ÷ilpàdhikàra-nàmabhyàü bhadra bhadra-mukheti ||SRs_3.549|| vàcye nãcàtinãce tu haõóe ha¤je iti kramàt | 329 bhartrà vàcyàþ sva-sva-nàmnà bhçtyàþ ÷ilpocitena và ||SRs_3.550|| evam àdi prakàreõa yojyà nirde÷a-yojanà | 330 loka-÷àstràvirodhena vij¤eyà kàvya-kovidaiþ ||SRs_3.551|| atha nàma-paribhàùà- anukta-nàmnaþ prakhyàte ka¤cuki-prabhçter api | 331 itivçtte kalpite tu nàyakàder api sphuñam ||SRs_3.552|| rasa-vaståpayogãni kavir nàmàni kalpayet | 332 vinayandhara-bàbhravya-jayandhara-jayàdikam ||SRs_3.553|| kàryaü ka¤cukinàü nàma pràyo vi÷vàsa-såcakam | 333 latàlaïkàra-puùpàdi-vastånàü lalitàtmanàm ||SRs_3.554|| nàmabhir guõa-siddhair ceñãnàü nàma kalpayet | 334 karabhaþ kalahaüsa÷ cety àdi nàmànujãvinàm ||SRs_3.555|| karpåra-caõóa-kàmpilyety àdikaü nàma vandinàm | 335 subuddhi-vasubhåtyàdi-mantriõàü nàma kalpayet ||SRs_3.556|| devaràtaþ somaràta iti nàma purodhasaþ | 336 ÷rãvatso gautamaþ kautso gàrgyo maudgalya ity api ||SRs_3.557|| vasantakaþ kàpileya ity àkhyeyo vidåùakaþ | 337 pratàpa-vãra-vijaya-màna-vikrama-sàhasaiþ ||SRs_3.558|| vasanta-bhåùaõottaüsa-÷ekharàïka-padottaraiþ | 338 dhãrottaràõàü netéõàü nàma kurvãta kovidaþ ||SRs_3.559|| candràpãóaþ kàmapàla ity àdyaü lalitàtmanàm | 339 ugravarmà caõóasena ity àdy-uddhata-cetasàm ||SRs_3.560|| datta-senànta-nàmàni vai÷yànàü kalpayet sudhãþ | 340 karpåra-ma¤jarã candralekhà ràgataraïgikà ||SRs_3.561|| padmàvatãti pràyeõa nàmnà vàcyà hi nàyikà | 341 devyas tu dhàriõã-lakùmã-vasumatyàdi-nàmabhiþ ||SRs_3.562|| bhogavatã kàntimatã kamalà kàmavallarã | 342 iràvatã haüsapadãty àdi-nàmnà tu bhoginã ||SRs_3.563|| viprakùatra-vi÷aþ ÷arma-varma-dattànta-nàmabhiþ | 343 ÷ikhaõóàïgada-cåóànta-nàmnà vidyàdharàdhipàþ ||SRs_3.564|| kuõóalànanda-ghaõñànta-nàmnà kàpàlikà janàþ | 344 yogasundarikà vaü÷aprabhà vikañamudrikà ||SRs_3.565|| ÷aïkha-keyårikety àdi-nàmnà kàpàlika-striyaþ | 345 ànandinã siddhimatã ÷rãmatã sarvamaïgalà ||SRs_3.566|| ya÷ovatã putravatãty àdi-nàmnà suvàsinã | 346 ity àdi sarvam àlocya lakùaõaü kçta-buddhinà ||SRs_3.567|| kavinà kalpitaü kàvyam àcandràrkaü prakà÷ate | 347 lakùya-lakùaõa-nirmàõa-vij¤àna-kçta-buddhibhiþ ||SRs_3.568|| parãkùyatàm ayaü grantho vimatsara-manãùayà | 348 bharatàgama-pàrãõaþ ÷rãmàn siüha-mahãpatiþ | rasikaþ kçtavàn evaü rasàrõava-sudhàkaram ||SRs_3.569|| 349 saürambhàd anapota-siüha-nçpater dhàñã-samàñãkane niþsàõeùu dhaõaü dhaõaü dhaõam iti dhvànànusandhàyiùu | modante hi raõaü raõaü raõam iti prauóhàs tadãyà bhañà bhràntiü yànti tçõaü tçõaü tçõam iti pratyarthi-pçthvã-bhujaþ ||SRs_3.570|| 350 matvà dhàtrà tulàyàü laghur iti dharaõãü siüha-bhåpàla-candre sçùñe tatràtigurvyàü tad-upanidhitayà sthàpyamànaiþ krameõa | cintàratnaugha-kalpa-druma-tati-surabhã-maõóalaiþ påritàntàpy årdhvaü nãtà laghimnà tad-ari-kula-÷ataiþ påryate' dyàpi sà dyauþ ||SRs_3.571|| 351 iti ÷rãmad-àndhra-maõóalàdhã÷vara-pratigaõóa-bhairava-÷rãmad-anapota-narendra-nandana-bhuja-bala-bhãma-÷rã-siüha-bhåpàla-viracite rasàrõava-sudhàkara-nàmni nàñyàlaïkàra-÷àstre bhàvakollàso nàma tçtãyo vilàsaþ ||3|| samàpta÷ càyaü rasàrõava-sudhàkaraþ ÷rã-toya-÷aila-vasatiþ sa tamàla-nãlo jãyàd dharir muni-cakora-su÷àradenduþ | lakùmã-stanastavaka-kuïkuma-kardama-÷rã- saülipta-nirmala-vi÷àla-bhujàntaràlaþ || malaya-giri-nivàsã màruto yacchatàïgas taruõa-÷i÷ira-ra÷mir yat suhçt-puõya-kãrtiþ | carati ciram anaïgaþ kvàpi kari apy adç÷yaþ sa jayatu rasikaughair vanditaþ pa¤cabàõaþ || a÷eùàõàü dvijanuùàm à÷ãrvàda-paramparà | taraïgayatu kalyàõaü kavãnàü càyur àyatam ||