Ruyyaka: Alamkarasarvasva with Jayaratha's commentary "Vimarsini", Sutras 1 - 34 (incomplete; remainder of 34 upto 87 not available). [The text seems to be based on the ed. by R. P. Dvivedi: Alamkara Sarvasva of Sri Rajanaka Ruyyaka & Mankha, with the Vimarsini of Jayaratha and with the translation and explanation of both in Hindi, Varanasi : Chowkhamba 1971 (Kashi Sanskrit Series, 206), pp. 1 - 352] Input by members of the Sansknet project (formerly: www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM (added): RuAss_ = Ruyyaka's Alamkarasarvasva RuAssC_ = commentary (Jayaratha's "Vimarsini") #<...># = BOLD: mula text of Alamkarasarvasva ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ // ÓrÅ÷ // alaÇkÃrasarvasvam #< namask­tya parÃæ vÃcaæ devÅæ trividhavigrahÃm / gurvalaÇkÃrasÆtrÃïÃæ v­ttyà tÃtparyamucyate // RuAss_0 // ># -------------------- RuAssC_0/1: ÓrÅjayarathak­tÃlaÇkÃravimarÓinÅ maÇgalakÃmanayà granthak­nnije«ÂadevatÃpraïÃmapura÷saramabhidheyaæ tÃtparvaæ caikenaiva vÃkyena parÃm­Óati-namask­tyeti / parÃæ vÃÇmayÃdhidevatÃæ parÃkhyÃæ Óabdabrahmaïo 'p­thagbhÆtÃæ Óaktiæ parÃæ vÃcaæ devÅæ trividhavigrahÃæ bahirullilÃsayi«ayà paÓyantÅmadhyamÃvaikharÅrÆpeïa prakÃratrayeïÃdhi«ÂitaÓarÅrÃæ namask­tya nirvighnacikÅr«itagranthasamÃtpaye tÃæ prati kÃyavÃÇmanobhi÷ prahvÅbhÆya nijÃlaÇkÃrasÆtrÃïÃæ v­ttyà tÃtparyamucyata iti maÇgalÃnvayayojanà / tathà cÃtroktalak«aïÃrtavistara÷- 'yÆyaæ vimarÓarÆpaiva paramÃrthacamatk­ti÷ / saiva sÃraæ padÃrthÃnÃæ parà vÃgabhidhÅyate // nÃdÃkhyà sarvabhÆte«u jÅvarÆpeïa saæsthità / anÃdinidhanà saiva sÆk«mà vÃganapÃyinÅ // anÃdinidhanaæ brahma Óabdatattvaæ yadak«aram / vivartater'thabhÃvena prakriyà jagato yata÷ // vaikharÅ Óabdani«pattirmadhyamà sm­tigocarà / dyotikÃrthasya paÓyantÅ sÆk«mà brahmaiva kevalam' // ityÃdiÓÃstroktikrameïa sarvatra sadoditÃyÃ÷ sÆk«mÃyÃ÷ parÃyÃ÷ Óabdabrahmaïa÷ Óakterbahirunmi«antyÃ÷ prathamo vivarta÷ paÓyantÅ nÃma / tathà coktam- 'avibhÃgà tu paÓyantÅ sarvata÷ saæh­takramà / svarÆpajyotirevÃnta÷sÆk«mà vÃganapÃyinÅ' // iti / asyÃrtha÷-avibhÃgà sthÃnakÃraïaprayantaprakÃreïa varïÃnÃæ vibhÃgahÅnà ata eva saæh­takramà tathaivÃnta÷svarÆpajyoti÷ svayaæprakÃÓà svasyÃtmano rÆpaæ jyotiÓca sarvatra hi sarvavidhÃyinÅ Óaktireveti vÃnta÷sÆk«mabÅjÃdaÇkuramiva bahirunmi«antÅ ki¤ciducchÆnà parÃyà madhyamÃyÃÓcÃvasthÃæ taÂasthà paÓyatÅti paÓyantÅtyucyate / tata÷ paraæ tu- 'anta÷saækalparÆpà yà kramarÆpÃnupÃtinÅ / prÃïav­ttimatikramya madhyamà vÃk pravartate' // etatkathayÃmÅti vimarÓarÆpà anta÷saækalparÆpà prÃïav­ttimatikramya ÓrotragrÃhyavarïà bhivyaktirahità kramarÆpÃnupÃtinÅ bhÃnanasikavarïoccÃraïakrameïa dvitÅyo vivarto madhyamÃrÆpojÃte / madhyamà kila dvayorvÃgvivartayo÷ paÓyantÅvaikharÅsaæj¤ayormadhye vartanÃnmadhyametyucyate / tadanantaraæ ca- 'sthÃne«u viv­tte vÃyau k­tavarïaparigrahà / vaikharÅ vÃk prayokt­ïÃæ prÃïav­ttinibandhanÃ' // iti lak«aïÃtsthÃnakaraïaprayatnakramavyajyamÃna÷ ÓrotragrÃhyadundubhivÅïÃdinÃdaparicayo gadgadÃvyaktagakÃrÃdivilÃsasamu¤cayapadavÃkyÃtmakast­tÅyo vivarto vaikharÅtyucyate / viÓi«Âaæ khamÃkÃÓaæ mukharÆpaæ rÃti g­hïÃtÅti vikhara÷ prÃïavÃyusaæcÃraviÓi«Âo varïoccÃrastenÃbhivyaktà vaikharÅti / vikhare ÓarÅre bhavà vaikharÅti và kicit / siddho maÇgalÃrtha÷ / tathà cÃtra pÆrvÃrdha eva punarÃv­ttyÃbhidheyapadÃrthÃnvayayojanÃ-yathà parÃæ vÃcamuttamakÃvyarÆpatayà kÃvyÃtmadhvanisaæj¤Ãm abhidhÃtÃtparyalak«aïottÅrïÃmutk­«ÂÃm / devÅm 'divu krÅÂÃvijigÅ«ÃdyutistutivyavahÃramodamadakÃntisvapnagati«u' iti yathÃyathaæ dhÃvtarthÃnÃmanusmaraïÃt ÓaktimatÃæ kavÅnÃæ Órot­ïÃæ ca svabhÃvÃtsvecchayà samucchalantÅæ krŬantÅm / tathà devÅæ dyotamÃnÃæ dyotanadhvananayo÷ Óabdaæ tatsaækÅrtitaæ cÃrthamupasarjanÅk­tya varnÃmÃnÃm / tathà devÅæ dyotamÃnÃæ dyotanaghvananayo÷ paryÃyatvÃd dhvanisaæj¤Ãm / tathà devÅæ stutyÃæ sarvai÷ kÃvyÃtmatvÃdabhivandyÃm / tathà devÅæ vyavaharantÅ sarvatra pracarititÃæ na tu kvÃpi skhalitÃm / tathà devÅæ dyotamÃnÃæ ÓrutimÃtreïaiva paramÃnandadÃyinÅm / tathà devÅæ mÃdyantÅæ kave÷ sah­dayasya ca yathÃyathaæ karaïÃvabodhaghÃbhyÃæ kamapyahaÇkÃraæ janayantÅm / tathà devÅæ kamanÅyÃæ sarvairabhila«aïÅyÃm / tpividhavigrahÃæ trividhastriprakÃro vigraho vyatirekeïa grÃho vyatirekamÆla÷ pramÃkaraïaprakÃro yasyÃstÃm / tathà hi 'gaÇgÃyÃæ gho«a÷' ityÃdivÃkye«u gho«asya yacchaityapÃvanatvÃdikaæ pratÅyate tatra nÃbhidhà / gaÇgÃdiÓabdÃnÃæ ÓaityÃdyarthasyÃvÃcakatvÃt / na tÃtparyÃtmà / tÃtparyaÓaktyà hyÃdhÃrÃdheyabhaghÃvÃvagamÃrthaæ parasparamanvayamÃtra eva k«ÅïatvÃt / na lak«aïà / mukhyÃrthabÃdhÃdihetutritayÃbhÃvÃt / tasmÃdabhidhÃtÃtparyalak«aïÃvyatiriktacaturthakak«yÃnik«itpo vya¤janavyÃpira ityÃdi so 'yamevÃgre vim­«yati / atha cavyaÇgayasya ÓabdÃrthobhayamÆlatvena prasiddhastrividho viÓe«aïÃnÃæ vigrÃho viÓe«aïÃnÃæ bhedÃnÃæ graho yasyà iti và / etÃd­ÓÅæ tÃæ namask­tya maÇgalÃcaraïarÆpatvena manÃguddiÓya na tu sÆtrav­ttibhyÃæ tÃtparyakathanÃdilak«aïaparÅk«ÃvistÃreïa nirïÅya nijÃlaÇkÃrasÆtrÃïÃæ v­ttyà tÃtparyamucyata iti / asyÃbhiprÃya÷-tathà ca dhvanermanÃguddeÓamÃtrameva karoti 'iha hi tÃvadbhÃmaha-'ityÃdinà / tadevattÃvadÃstÃm / nijeti / parakÅyÃïÃæ sÆtrÃïÃæ sÆtraïÃæ tÃtparyakathanÃnavabodho 'pi syÃditi bhÃva÷ / tathà na kaiÓcidapi parairÅddaæÓi sÆtrÃïi k­tÃnÅtyapi dhvanitam / tÃtparyamiti / saæk«itpÃrthaprakÃÓanamityartha÷ / anyathà hi kathanÃpi granthena pÃraæ na yÃyÃt / nanu - 'ÃdivÃkye prayoktavyamabhidheyaprayojane / pratipÃdayituæ Órot­pravÃhotsÃhasiddhaye' // iti nÅtyà Órot­prav­ttyartha sarvatraivÃdivÃkye 'bhidheyaprayojanÃdyabhidhÅyatte / tacceha noktamiti kathamatra ÓrotÌïÃæ prav­tti÷ syÃt / maivam / alaÇkÃrà hyatrÃbhidheyÃ÷ / te«Ãmatra sÃk«ÃdevÃbhidhÃnÃt / tadabhidhÃyakaæ cedamalaÇkÃrasarvasvÃkhyaæ prakaraïamityabhidhÃnÃbhidheyayorniyamagarbhÅkÃreïÃrthÃk«itpo vÃcyavÃcakabhÃvalak«aïa÷ saæbandha÷ / nahyevaævidhametabhidhÃyakaæ prakaraïÃntaramasti / tasyÃnvi«yamÃïasyÃpyupalambhayogyasyÃnupalambhÃt / ata evÃtrÃnyÃlaÇkÃragranthavailak«aïyoddho«aïÃya 'tÃtparyamucyate'ityÃdyuktam / abhidheyÃÓcÃtrÃlaÇkÃrÃ÷ kÃvyÃlaÇkÃrà na laukikà ityete«Ãæ kÃvyopask­tidvÃreïa pÃramparyeïa- 'kÃvyaæ yaÓaser'thak­te vyavahÃravide Óivetarak«ataye / sadya÷ paranirv­taye kÃntÃsaæmitatayopadeÓayuje' // ityÃdyuktanÅtyà tadavinÃbhÃvasvabhÃvatvÃdarthÃk«itpasarvapuru«ÃrthasiddhirÆpà caturvargÃvÃtpi÷ prayojanam / tayoÓca sÃdhyasÃdhanabhÃvalak«aïa÷ saæbandha÷ / iti sthitamevÃdivÃkyasya Órot­ÓravaïaÓraddhÃvirbhÃvanibandhanatvam / -------------------- RuAssC_0/2: nanu yadÅhÃlaÇkÃrà abhidheyÃstarhi tadalaÇkaryo 'pya-bhidheya÷ / 'alaÇkÃrà alaÇkÃryÃpek«Ã÷' iti nÅtyà sa evai«Ãæ ko nÃma yadupaskÃrakatvenaitatsvarÆpamabhidhÅyata ityÃÓaÇkya tadavataraïikÃmeva vaktumupakramate- ihetyÃdinà / ____________________________________________________________ START BhÆmikà #< iha hi tÃvad bhÃmahodbhaÂaprabh­tayaÓcirantanÃlaÇkÃrakÃrÃ÷ pratÅyamÃnamarthe vÃcyopaskÃrakatayÃlaÇkÃrapak«anik«itpaæ manyante / tathÃhi-paryÃyoktÃprastutapraÓaæsÃsamÃsoktyÃk«epavyÃjastutyupameyopamÃnanvayÃdau vastumÃtraæ gamyamÃnaæ vÃcyopaskÃrakatvena 'svasiddhaye parÃk«epa÷parÃrthe svasamarpaïam' iti yathÃyogaæ dvividhayà bhaÇgyà pratipÃditaæ tai÷ / rudraÂenÃpi bhÃvÃlaÇkÃro dvidhokta÷ / rÆpakadÅpakÃpahnutitulyayogitÃdÃvupamÃdyalaÇkÃro vÃcyopaskÃrakatvenokta÷ / utprek«Ã tu svayameva pratÅyamÃnà kathità / rasavatpreya÷prabh­tau tu rasabhÃvÃdirvÃcyaÓobhÃhetutvenokta÷ / taditthaæ trividhamapi pratÅyamÃnamalaÇkÃratayà khyÃpitameva / [RuAss_BhÆ.1]># -------------------- RuAssC_[BhÆ.1]: prabh­tinà daï¬yÃdaya÷ / tÃvacchabdo vipratipattyabhÃvadyotaka÷ / cirantanetyÃdi / dhvanikÃramatamebhirna d­«Âamiti bhÃva÷ / pratÅyamÃnamiti / vÃcyavyatiriktatvena svasaævedanasiddhamapÅkatyartha÷ / arthamiti / viÓrÃntisthÃnatayà paramopÃdeyatÃlak«aïam / vÃcyopaskÃrakatayeti«a / vÃcyopaskÃrakatvaæ hyalaÇkÃrÃïÃmÃtmabhÆtam / alaÇkÃrapak«anik«itpamiti / samagrÃlakÃrÃntarbhÆtaæ na punastadvyatiriktamityartha÷ / manyanta iti / tathÃtvena manyante na punastathà saæbhavatÅtyartha÷ / nahyabhimananamÃtreïaiva bhÃvÃnÃmanyathÃbhÃvo bhavatÅti bhÃva÷ / etadeva darÓayati-tathÃhÅtyÃdinà / tairvastumÃtraæ gabhyamÃnaæ vÃcyopaskÃrakatvena pratipÃditamiti saæbandha÷ / vastumÃtraæ na punaralaÇkÃrà rasaÓca / svasiddhaya iti / 'kuntÃ÷ praviÓanti' ityÃdau kuntairÃtmana÷ praveÓasiddhyarthaæ svasaæyogina÷ puru«Ã Ãk«ipyante / tairvinà te«Ãæ praveÓÃsidhde÷ / 'gaÇgÃyÃæ gho«a÷' ityÃdau tu gaÇgÃÓabda÷ paratrataÂe gho«ÃdhikaraïatÃsiddhaye svÃtmÃnamarpayati / svayaæ tasya gho«ÃdhikaraïatvÃsaæbhavÃt / yathÃyogamiti / kvaciddhi vÃcyor'tha÷ svasiddhaye paraæ pratÅyamÃnamarthamÃk«ipati / kvacicca svayamanupapadyamÃna÷ sanpratÅyamÃna evÃrthe svaæ samarpayati / tena yatra yÃd­tkatra tÃd­geva yojyamityartha÷ / -------------------- RuAssC_[BhÆ.1a] tatra paryÃyoktaæ yathÃ- 'adhÃk«Ånno laÇkÃmayamayamudanvantamataradviÓalyÃæ saumitrerayamupaninÃyau«adhivanÃt / iti smÃraæ smÃraæ tvadarivalabhÅcitralikhitaæ hanÆmantaæ dantairdaÓati kupito rÃk«asagaïa÷ // 'atra rÃk«asagaïav­ttÃnto vÃcya÷ san svasiddhaye paraæ kÃraïarÆpamaripalÃyanÃdyÃk«ipati / tatpalÃyanÃdyantareïa rÃk«asav­ttÃntasyÃsaægate÷ / aprastutapraÓaæsà yathÃ- 'prÃïà yena samarpitÃstava valÃdyena tvamutthÃpita÷ skandhe yasya ciraæ sthito 'si vidadhe yaste saparyÃmapi / tasyÃsya smitamÃtrakeïa janayanprÃïÃpahÃrakriyÃæ bhrÃta÷ pratyupakÃriïÃæ dhuri paraæ vetÃlalÅlÃyase' // atra vetÃlacaritamaprastutaæ prakaraïÃdivaÓena svayamanupapadyamÃnaæ sat prastute k­taghnav­ttÃnte svaæ samarpayati / samÃsoktiryathÃ- 'dantak«atÃni karajaiÓca vipÃÂitÃni prodbhinnasÃndrapulake bhavata÷ ÓarÅre / dattÃni raktamanasà m­garÃjavadhvà jÃtasp­hairmunibhirapyavalokitÃni' // atra bodhisattve nÃyakavyavahÃre na saæbhavatÅti svasiddhyarthaæ nÃyakatvamÃk«ipati / Ãk«epo yathÃ- 'kiæ bhaïimo bhaïïai kitti adha kiæ và imeïa bhaïieïa / bhaïïihisi tahavi ahavà bhaïÃmi kiæ và ïa bhaïiosi' // ('kiæ bhaïamo bhaïyate kiyadivÃtha kiæ vÃnena bhaïitena / bhaïi«yate tathÃpyathavà bhaïÃmi kiævà na bhaïito 'si') // atra vak«yamÃïavi«ayo bhaïanani«edho vÃcya÷ san vaktumevopakrÃntasya ni«edhÃnupapatte÷ svayamaviÓrÃmyan svÃtmasamarpaïena tvÃæ prati mari«yÃmi athavà mriye yadvà m­tà yÃvadahamiti vidhitrayamarthÃnataramÃk«ipati / yattvatrÃnyai÷ 'vÃcyor'tha÷ svasiddhayer'thÃntaramÃk«ipati'ityuktaæ tadayuktameva / tathÃtve hi ni«edha eva paryavasita÷ syÃnna ni«edhÃbhÃsa ityÃk«epÃlaÇkÃra eva na syÃt / 'ÃmukhÃvabhÃsamÃno hi ni«edha' Ãk«epalak«aïam / na ca vidhini«edhayorvirodhÃtsÃdhyasÃdhanabhÃvo yukta÷ / vyÃjastutiryathÃ- 'ihiïaæ paduïopahuïo pahuttaïaæ kiæ cirantanapahÆïa / guïadosà dosaguïà ehiæ kaà ïahu kaà tehiæ' // ('adhunà prabhava÷ prabhava÷ prabhutvaæ kiæ cirantanaprabhÆïÃm / guïado«Ã do«aguïà ebhi÷ k­tà na khalu÷ k­tÃstai÷') // atra cirantanÃnÃæ nindà vÃcyà satÅ svayamanupapadyamÃnà stutÃvÃtmÃnamarpayati / tadgatatvena vastudarÓitÃyà nindÃyà asaæbhavÃt / evamadyatanÃnÃmapi stutirnindÃyÃmÃtmÃnamarpayati / tasyà api viparÅtatayà tadgatatvenÃsaæbhavÃt / yatpunaratrÃnyai÷ svasiddhaye parÃk«epo vyÃkhyÃtastadupek«yameva / yato 'tra cirantanÃnÃæ syutyÃk«epeïa eva paryavasita÷ syÃditi naitadyuktam / kiæ ca lak«aïÃyÃmapi svasiddhaye parÃk«epo na yukta÷ / tathÃtve hilak«aïÃyÃ÷ svarÆpahÃni÷ syÃt / vÃcyalak«aïasyaiva svasya siddhatvÃnmukhyÃrthabÃdhÃbhÃvÃt / na caikadà ekasya bÃdha÷ siddhiÓceti vaktuæ yuktam / viprati«iddhaæ hyetat / vÃcyasyaiva yadyatrasiddhistadabhidhaiva syÃnna lak«aïà / tasyà hi mukhyÃrthabÃdha eva jÅvitam / 'kuntÃ÷ praviÓanti' ityÃdau ca kuntÃnÃæ svayaæ prave«ÂumasaæbhavÃnmukhyÃrthabÃdha eveti parasya kuntavadrÆpasya lak«yasyaivÃrthasya prÃdhÃnyam / ataÓca lak«aïÃyÃæ bÃdhita÷ sanmukhyo 'rtha÷ paratra lak«ya eva svaæ samarpayatÅtyeva yuktam / nanu yadyevaæ tatparyÃyoktÃdau vÃcyasidhyarthaæ parasya lak«yasyÃk«epa÷ pratÅyata yatÅtyeva yuktam / nanu yadyevaæ tatparyÃyoktÃdau vÃcyasidhyartha÷ paratra lak«ya eva svaæ samarpayatÅtyeva yuktam / nanu yadyevaæ tatparyÃyoktÃdau vÃcyasidhyarthaæ parasya lak«yasyÃk«epa÷ pratÅyata iti tatra kiæ pratipattavyam / idaæ pratipattavyam-atra hi lak«aïÃyà eva nÃvakÃÓa÷ / tatra hi kathamahaæ syÃmiti vÃcyaæ sat kÃryaæ tadavinÃbhÃvÃtparaæ kÃraïamÃk«ipatÅtyÃk«epeïaiva siddhestasyà anupayoga÷ / 'gauranubandhya÷'ityatra yathà kathaæ me Óruticoditamanubandhanaæ syÃditi jÃtyà vyaktyavinÃbhÃvÃdvyaktirÃk«ipyate natu lak«yate tathaivÃtrÃpi kÃrcakÃraïayorj¤eyam / evaæ samÃsoktÃvapi nÃyakavyavahÃrastadavinÃbhÃvitvÃdeva nÃyakatvamÃk«ipatÅtcatrÃpi lak«aïÃmÆlatvaæ nÃÓÃÇkanÅyam / anthak­tà punareta¤cirantanamatÃnuvÃdaparatayoktam / asmÃbhistu prasaÇgÃdvastu paryÃlocitamityalaæ bahunà / -------------------- RuAssC_[BhÆ.1b] upameyopamà yathÃ- 'rajobhi÷ syandanoddhatairgajaiÓca ghanasaænibhai÷ / bhuvastalamiva vyoma kurvanvyomeva bhÆtalam' // atra dvayo÷ parasparamupamÃnopameyatvaæ vÃcyaæ sat svayamanupapadyamÃnamupamÃnÃntaravihalak«aïe paratra vastvantare sva samarpayati / ananvayo yathà - 'bhavÃniva bhavÃneva bhaved yadi paraæ bhaca / svaÓaktivyÆhasaævyƬhatrailokyÃrambhasaæh­ti÷' // atraikasyaivopamÃnopameyabhÃvo vÃcya÷ sandvitÅyamabrahmacajÃryabhÃve paratra vastvantare svaæ samarpayati / ÃdiÓabda÷ prakÃre / tenÃni«ÂavidhyÃbhÃsÃk«epÃdergrahaïam / yathÃ- 'bhavatu viditaæ vyarthÃlÃpairalaæ priya gamyatÃæ tanurapi na te do«o 'smÃkaæ vivistu parÃÇmukha÷ / tava yadi tathà ru¬haæ prema prapannamimÃæ daÓÃæ prak­titarale kà no vrŬà gate hatajÅvite' // atra kÃntaprasthÃnavidhirvÃcya÷ sanni«eddhamevopakrÃntatya vidhÃnÃnupapatte÷ svayamaviÓrÃnta÷ svasamarpaïena ni«edhamÃk«ipati / evaæ dvividhayà bhaÇgyà gamyamÃnaæ vastumÃtraæ vÃcyoparaskÃrakamevotyuktam / evamapi pratÅyamÃnasyÃrthasya viviktavi«ayÃntaropÃlambhÃdalaÇkÃrÃntarbhÃvo na sidhyatÅtyÃÓaÇkyÃha-rudraÂenetyÃdi / dvidheti / guïÅbhÆtÃguïÅbhÆtavastuvi«ayatvenetyartha÷ / yadÃha- 'yasya vikÃra÷ prabhavannapratibaddhena hetunà yena / gamayati tadabhiprÃyaæ tatpratibandhaæ ca bhÃvo 'sau // grÃmataruïaæ taruïyà navava¤julama¤jarÅsanÃthakaram / paÓyantyà bhavati muhurnitarÃæ malinà mukhacchÃyà // abhidhepamabhidadhÃnaæ tadeva tadasad­Óaguïado«am / arthÃntaramavagamayati yadvÃkyaæ so 'paro bhÃva÷ // ekÃkinÅ yadabalà taruïÅ tathÃhamasmadg­he g­hapati÷ sa gate videÓam / kaæ yÃcase tadiha vÃsamiyaæ varÃkÅ ÓvaÓrÆrmamÃndhabadhirà nanu mƬha pÃntha' // iti // yadvà dvidheti pÆrvavadeva lak«aïÃdvayÃÓrayeïa vyÃkhyeyam / tenÃdye svasiddhaye parÃk«epa÷, paratra tu aparÃrthaæ svasamarpaïam / yattvatrÃnyairbhÃvairnirvedÃdibhirupalak«ito vÃcyapratÅyamÃnatvena dvividhà bhÃvÃlaÇkÃro vyakhyÃtastudutsÆtrameva / rudraÂena tathÃtvena tasyÃpratipÃdanÃt / tatrÃpi ca vastumÃtrasya vÃcyopaskÃrakatvÃbhidhÃnasamaye vaktumucitatvÃt / tadevaæ guïÅbhÆtÃguïÅbhÆtatvena dviprakÃraæ vastu tÃvadvÃcyopaskÃrakatvena pratipÃditam / -------------------- RuAssC_[BhÆ.1c] idÃnÅmalaÇkÃrasyÃpi pratÅyamÃnasya vÃcyopaskÃrakatvaæ pratipÃdayati-rÆpaketyÃdinà / tatra rÆpaka yathà - 'bhÆmabhrukuÂipannagÅphaïamaïi÷ kÃyasya caï¬aæ citÃ- kuï¬aæ kuï¬alitendunÃlavalayaprabhuæÓi raktotpalam / ghrÃïasphÃÂikamallikÃparicite bhÃlÃgraÓÃlÃjire- dÅprà dÅpaÓikhà Óivasya nayanaæ kÃrÓÃnavaæ pÃtu na÷' // atra nayanÃdÅnÃæ maïiprabh­tÅnÃæ copamà vÃcyopaskÃrÃyÃvagamyate / tÃæ vinà sÃd­ÓyÃpratipatte÷ / -------------------- RuAssC_[BhÆ.1d] dÅpakaæ yathÃ- 'pÃuabandhaæ pa¬hiuævandheuæ tahaa kujjakusumÃi / po¬hamahilaæ a ramiuæ viralaccia ke vi jÃïanti' // atraka prÃk­tabandhapÃÂhÃderupamà vÃcyopaskÃrÃyÃvagamyate / prak­tasya prau¬hamahilÃramaïÃde÷ sÃd­ÓyopÃdÃnÃyaivobhayorupanibandhanÃt / apahnutiryathÃ- 'dvaguïitÃdupadhÃnabhujÃcchira÷ pulakitÃdurasa÷ stanamaï¬alam / adharamardhasamarpitamÃnanÃd vyaghaÂayanta katha¤cana yo«ita÷' // atra bhujÃdÅnÃæ sÃd­ÓyÃvagamÃdupamà vÃcyopaskÃrÃyÃvagamyate / tulyayoditÃdÃvityÃdiÓabdÃnnidarÓanÃdergrahaïam / upamÃdÅtyÃdiÓabdÃdupameyopamÃdÅnÃm / tattu yathà - 'pravÃtanÅletpalanirviÓe«amadhÅraviprek«itamÃyatÃk«yà / tayà g­hÅtaæ nu m­gÃÇganÃbhyastato g­hÅtaæ nu m­gÃÇganÃbhi÷' // atra vÃcyÃyà nidarÓanÃyà upaskÃratvenopameyopanà gamyate / tÃmantareïÃsaæbhavadvastusaæbandhatvena vÃcyasyÃviÓrÃnte÷ / ataÓcÃtrÃlaÇkÃro gamyamÃna÷ sthito na vastumÃtram / tena pÆrvatra yadÃdigrahaïaæ saphalayitumanyairetadudÃh­taæ tadayuktameva / tatra vastumÃtrasya vÃcyopaskÃrakatvena pratipipÃdayi«itatvÃt / vÃcyopaskÃrakatvenotprek«Ã kathitetisamanvaya÷ / sà tu - 'mahilÃsahassabharie tuya hiae suhaa sà amÃyantÅ / diahaæ aïaïïaammà aÇgaæ taïuaæ pi taïuei' // iti / ('mahilÃsahastrabharite tava h­daye subhaga! sà antÅmà / divasamananyakarmà aÇgaæ tanukamapi tanÆkaroti') // taditthamalaÇkÃro 'pi pratÅyamÃno vÃcyaÓobhÃhetutvenokta÷ / -------------------- RuAssC_[BhÆ.1e] adhunà rasasyÃpi vÃcyopaskÃrakatvaæ darÓayitumÃha-rasavadityÃdi / prabh­tiÓabdÃdÆrjasvyÃdaya÷ / ÃdiÓabdÃcca tadÃbhÃsÃdaya÷ / tatra rasavadalaÇkÃro yathÃ- 'k­cchreïoruyugaæ vyatÅtya suciraæ bhrÃntvà nitambasthale madhye 'syÃstrivalÅtaraÇgavi«ame nispandatÃmÃgatà / madd­ÓÂist­«iteva saæprati ÓanairÃruhya tuÇgau stanau sÃkÃÇk«aæ muhurÅk«ate jalalavaprasyandinÅ locane' // atra vatsarÃjasya parasparÃsthÃbandharÆpo ratyÃkhya÷ sthÃyibhÃvo vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃrisaæyogÃd rasÅbhÆta÷ san vÃcyopaskÃraka÷ / tatsaævalitatvena vÃcyasya sacamatkÃra pratipatte÷ / -------------------- RuAssC_[BhÆ.1f] preyolaÇkÃro yathÃ- 'ti«ÂhotkopavaÓÃtprabhÃvapihità dÅrghaæ na sà kupyati svargÃyotpatità bhavenmayi punarbhÃvÃrdramasyà mana÷ / tÃæ hartuæ vivudhadvi«o 'pi na ca me ÓaktÃ÷ purovartinÅæ sà cÃtyantamagocaraæ nayanayoryÃteti ko 'yaæ vidhi÷' // atra vitarkÃkhyo vyabhicÃribhÃvo vÃcyaÓobhÃdhÃyaka eva / -------------------- RuAssC_[BhÆ.1g] ÆrjasvyalaÇkÃro yathÃ- 'haglÅlÃsu sakautukaæ yadi manastanme d­ÓÃæ viæÓati- rni÷saædhau parirambhaïe ratiratho dormaï¬alÅ d­ÓyatÃm / prÅtiÓcetparicumbane daÓamukhÅ vaidehi!sajjà pura÷ paulastyasya ca rÃghavasya ca mahatpaÓyopacÃrÃntaram' // atra sÅtÃæ prati rÃvaïasya ratiranocityena prav­tteti rasÃbhÃso vÃcyopaskÃraka÷ / anyattu svayamabhyÆhyam / -------------------- RuAssC_[BhÆ.1h] etadevopasaæharati-taditthamityÃdinà / trividhamiti / paryÃyoktÃdau vastu, rÆpakÃdÃvalaÇkÃra÷, rasavadÃdau rasa÷ / tadevaæ cirantanai÷ pratÅyamÃnasyÃlaÇkÃrÃntarbhÃva eva tÃvadukta÷ / tadupaskÃrya÷ punarÃtmà kaiÓcidapi nÃbhyupagata÷ / #< vÃmanena tu sÃd­ÓyanibandhanÃyà lak«aïÃya vakroktyalaÇkÃratvaæ bruvatà kaÓciddhvanibhedo 'laÇkÃratayaivokta÷ / kevalaæ guïaviÓi«ÂapadaracanÃtmikà rÅti÷ kÃvyÃtmakatvenoktà / udbhaÂÃdibhistu guïÃlaÇkÃrÃïÃæ prÃyaÓa÷ sÃmyameva sÆcitam / vi«ayamÃtreïa bhedapratipÃdanÃt / saæghaÂanÃdharmatvena ce«Âe÷ / tadevamalaÇkÃrà eva kÃvye pradhÃnamiti prÃcyÃnÃæ matam / [RuAss_BhÆ.2]># -------------------- RuAssC_[BhÆ.2]: vÃmanena pratÅyamÃnasyÃlaÇkÃrÃntarbhÃvamabhidadhatÃpi tadupaskÃryaæ Ãtmà kaÓcidukta ityÃha-vÃmanenetyÃdi / tuÓabda÷ pÆrvebhyo vyatirekadyotaka÷ / Ãtmano 'pi pratipÃdakatvÃt / bruvateti / yadÃha-'sÃd­ÓyÃllak«aïà vakrokti÷' iti / etadevodÃjahÃra ca 'unmÅmÅlakamalaæ sarasÅnÃæ kairavaæ ca nimimÅla mugurtam' iti / kaÓciddhvanibheda iti / 'avivak«itavÃcyÃdi÷' / kevalamiti / yadi paramityartha÷ / gumeti / yadÃha-'viÓi«Âà padaracanà rÅti÷' iti / kÃvyÃtmakatveneti / yadÃha-'rÅtirÃtmà kÃvyasye'ti kÃvyatvebhyupagatÃyà rÅte÷ 'tadatiÓayahetavastvalaÇkÃrÃ÷' ityÃdyuktyÃntarbhÃvitadhvanayo 'laæÇkÃrà upaskÃrakà ityetanmatam / -------------------- RuAssC_[BhÆ.2a]: anyai÷ punaretadapi pratyuktamityÃha-udbhaÂÃdibhirityÃdinà / prÃyaÓa iti / bÃhulyenetyartha÷ / vi«ayamÃtreïeti / bhinnakak«yÃïÃæ hyupaskÃryopaskÃrakatvasyÃnupapatte÷ / tathÃtve cÃlaÇkÃrÃmapi guïopaskÃryatvaæ prasajyate / samÃnanyÃyatvÃt / tadguïÃlaÇkÃrÃïÃæ tulyatvavÃdina evaudbhaÂÃ÷ / itthamanena vÃcyÃÓrayÃïÃmalaÇkÃrÃïÃæ madhya eva dhvanerantarbhÃvÃdibhidhÃvyÃpÃragocara eva dhvani÷, na punastadvyatirikta÷ kaÓciddhvanirnÃmeticirantanÃnÃæ matamityuktam / idÃnÅæ yadapyanyairasya bhaktyantarbhÆtatvamuktaæ tadapi darÓayitumÃha-vakroktÅtyÃdi / #< vakroktijÅvitakÃra÷ punarvaidagdhyabhaÇgÅbhaïitisvabhÃvÃæ bahuvidhÃæ vakroktimevaprÃdhÃnyÃtkÃvyajÅvitamuktavÃn / vyÃpÃrasya prÃdhÃnyaæ ca [kÃvyasya] pratipede / abhidhÃnaprakÃraviÓe«Ã eva cÃlaÇkÃrÃ÷ / satyapi tribhede pratÅyamÃne vyÃpÃrarÆpà bhaïitireva kavisaærambhagocara÷ / upacÃravakratÃdibhi÷ samasto dhvaniprapa¤ca÷ svÅk­ta÷ / kevalamuktivaicitryajÅvitaæ kÃvyaæ, na vyaÇgyÃrthajÅvitamiti tadÅyaæ darÓanaæ vyavasthitam / [RuAss_BhÆ.3]># -------------------- RuAssC_[BhÆ.3]: vaidagdhyetyanena vakrokte÷ svarÆpamuktam / yadÃha-'vakroktireva vaidagdhyabhaÇgÅbhaïitirucyat' iti / evakÃro 'nyasya kÃvyajÅvitatvavyavacchedaka÷ / kÃvyajÅvitamiti kÃvyasyÃnuprÃïakam / tÃæ vinà kÃvyameva na syÃdityartha÷ / yadÃha-vicitro yatra vakroktivaicitryaæ jÅvitÃyate'iti / vyÃpÃrasyeti kavipratibhollikhitasya karmaïa÷ / kavipratibhÃnirvartitatvamantareïa hi vakroktireva na syÃditi kasya jÅvitatvaæ ghaÂata iti tadanu«aktamevÃnvÃsyÃtra prÃdhÃnyaæ vivak«itam / ataÓca dvayo÷ prÃdhÃnyasya duryojatvamatra nÃÓaÇkanÅyam / -------------------- RuAssC_[BhÆ.3a]: alaÇkÃrà iti / tenokta iti Óe«a÷ / evakÃraÓcirantanoktadhvaniprakÃraviÓe«anyavacchedaka÷ / satyapÅti / sadapi pratÅyamÃnamanÃd­tyetyartha÷ / vyÃpÃrarÆpeti vakrasvabhÃvetyartha÷ / bhaïitirityukti÷ kavÅti / tatraiva kavi÷ saærabdha ityartha÷ / tatsaærambhamantareïa hi vakroktireva na cÃretyÃdi / upacÃravakratÃdÅnÃmeva madhye dhvanirantarbhÆta iti tÃtparyÃrtha÷ / yadÃha- 'yatra dÆrÃntare 'nyasmÃtsÃmÃnyamupacaryate / leÓenÃpi bhavetkartuæ ki¤cidudriktav­ttitÃm' // yanmÆlà sarasollekhà rÆpakÃdiralaÇk­ti÷ / upacÃrapradhÃnÃsau vakratà kÃcidi«yate' // iti / etÃmevodÃjahÃra ca- 'gaaïaæ ca mattamehaæ dhÃrÃluliajjuïÃiæ a vaïÃiæ / nirahaÇkÃramiaÇko haranti nÅlÃoæ a ïisÃo' // ('gaganaæ ca mattameghaæ dhÃrÃlulitÃrjunÃni ca vanÃni / nirahaÇkÃram­gÃÇkà haranti nÅlÃÓca niÓÃ÷') // atra madanirahaÇkÃratve aupacÃrike ityupacÃravakratà / Ãdipadena kriyÃvakratÃdÅnÃmapi grahaïam / evaæ sarvo 'pi dhvaniprapa¤co vakroktibhireva svÅk­ta÷ sansthita eva / yadi paraæ tasya prÃdhÃnyameva nÃstÅtyÃha-kavelamityÃdi / tadÅyamiti / vakroktijÅvitakÃrasaæbandhÅtyartha÷ / taditthaæ lak«aïÃmÆlavakroktimadhyÃntarbhÃvÃddhvanereva tattvaæ pratipÃditam / -------------------- RuAssC_[BhÆ.3b]: kaiÓcidapyasya vÃgavi«ayatvÃdalak«aïÅyatvamuktamityÃha- bhaÂÂanÃyaketyÃdi / #< bhaÂÂanÃyakena tu vyaÇgyavyÃpÃrasya prau¬hoktyÃbhyupagatasya kÃvyaæÓatvaæ bruvatà nyagbhÃvitaÓabdÃrthasvarÆpasya vyÃpÃrasyaiva prÃdhÃnyamuktam / tatrÃpyabhidhÃbhÃvakatvalak«aïavyÃpÃradvayottÅrïo rasacarvaïÃtmà bhogÃparaparyÃyovyÃpÃra÷ prÃdhÃnyena viÓrÃntisthÃnatayÃÇgÅk­ta÷ / [RuAss_BhÆ.4]># -------------------- RuAssC_[BhÆ.4]: prau¬hoktyeti / na punarlak«aïakaraïena / ata evokte÷ prau¬hatvaæ yallak«ayitumaÓakyaistasyÃpyabhyupagama÷ / kÃvyÃæÓatvamiti na puna÷ kÃvyÃtmatvam / yadÃha- 'dhvanirnÃmÃparo yo 'pi vyÃpÃro vya¤janÃtmaka÷ / tasya siddhe 'pi bhede syÃtkÃvyÃæÓatvaæ na rÆpitÃ' // iti / vyÃpÃrasyeti / kavikarmaïa÷ / anyathà ÓabdapradhÃnebhyo vedÃdibhyor'thapradhÃnebhyaÓcetihÃsÃdibhya÷ kÃvyasya vailak«aïyaæ na syÃt / taduktam- 'ÓabdaprÃdhÃnyamÃÓritya tatra ÓÃstraæ p­thagvidu÷ / arthatattvena yuktaæ tu vadantyÃkhyÃnametayo÷ // dvayorguïatve vyÃpÃraprÃdhÃnye kÃvyadhÅrbhavet' // iti / tatrÃpÅti / kavikarmarÆpasya vyÃpÃrasya prÃdhÃnye satyapÅtyartha÷ / 'abhidhà bhÃvanà cÃnyà dadbhogÅk­tireva ca' iti kÃvyaæ tÃvat tryaæÓaæ tenoktam / tatrÃpi- 'tÃtparyÃÓaktirabhidhà lak«aïÃnumitÅ, dvidhà / arthÃpatti÷ kvacittantraæ samÃsoktyÃdyalaÇk­ti÷' // 'rasasya kÃryatà bhodo vyÃpÃrÃntarabÃdhanam / dvÃdaÓetthaæ dhvanerasya sthaità vipratipattaya÷' // iti / nÅtyà bahavo vipratipattiprakÃrÃ÷ saæbhavanti, tathÃpi 'kÃvyasyÃtmà dhvaniriti budhairya÷ samÃmnÃtapÆrva- stasyÃbhÃvaæ jagadurapare bhÃktamÃhustamanye / kecidvÃcÃæ sthitamavi«aye tattvamÆcustadÅyam'- ityuktanÅtyaiva dhvanervipratipattiprakÃrannayamiha prÃdhÃnyenoktam / -------------------- RuAssC_[BhÆ.4a]: evamidÃnÅmetadvipratipattiprakÃratrayaæ nirÃkurvan dhvanereva kÃvyÃtmatvaæ sÃdhayati- dhvanikÃra ityÃdinà / #< dhvanikÃra÷ punarabhidhÃtÃtparyalak«aïÃkhyavyÃpÃratrayottÅrïasya dhvananadyotanÃdiÓabdÃbhidheyasya vya¤janavyÃpÃrasyÃvaÓyÃbhyupagamyatvÃd vyÃpÃrasya ca vÃkyÃrthatvÃbhÃvÃd vÃkyÃrthasyaiva ca vyÃÇgyarÆpasya guïÃlaÇkÃropaskartavyatvena prÃdhÃnyÃd viÓrÃntidhÃmatvÃdÃtmatvaæ sidhdÃntitavÃn / vyÃpÃrasya vi«ayamukhena svaruïpratilambhÃt tatprÃdhÃnyena prÃdhÃnyÃt svarÆpeïa vicÃryatvÃbhÃvÃd vi«ayasyaiva samagrabharasahi«ïutvam / tasmÃd vi«aya eva vyaÇgyanÃmà jÅvitatvena vaktavya÷,yasya guïÃlaÇkÃrak­tacÃrutvaparigrahasÃbhrÃjyam / rasÃdayastu jÅvitabhÆtà nÃlaÇkÃratvenavÃcyÃ÷ / alaÇkÃrÃïÃmupaskÃrakatvÃd,rasÃdÅnÃæ ca prÃdhÃnyenopaskÃryatvÃt / tasmÃd vyaÇgya eva vÃkyÃrthÅbhÆta÷ kÃvyajÅvitamitye«a eva pak«o vÃkyÃrthavidÃæ sah­dayÃnÃmÃvarjaka÷ / vya¤janavyÃpÃrasya sarvairanapahnutatvÃt tadÃÓrayeïa ca pak«ÃntarasyÃprati«ÂÃnÃt / [RuAss_BhÆ.5]># -------------------- RuAssC_[BhÆ.5]: samayÃpek«ÃrthÃvagamaÓaktirabhidhà / sÃmÃnyÃnÃæ parasparÃnvitatvena viÓe«ÃrthÃvabodhanaÓaktistÃtparyam / mukhyÃrthabÃdhÃdisahakÃryapek«ÃrthaæpratibhÃsanaÓaktirlak«aïà / etadvyÃpÃratrayÃduttÆrïasya tadatiriktasyetyartha÷ / tathà ca 'gaÇgÃyÃæ gho«a÷' ityatra gaÇgÃÓabdo gho«aÓabdaÓca sÃmÃnyÃtmake jalapravÃhe g­hanikurambe ca saæketitau / sÃmÃnya evodyogÃt / viÓe«asya hi saæketakaraïe Ãnantyaæ vyabhicÃraÓca syÃt / tataÓcÃbhidhayà jalapravÃhamÃtraæ g­hanikurambamÃtraæ ca pratÅtimityekà kak«yà / etatpratipÃdyÃnyapratipÃdanÃyÃpyabhidhà na samarthà / 'viÓe«yaæ nÃbhidhà gacchet k«ÅïaÓatkirviÓe«aæ gamayanti hi' iti nyÃyÃttÃtpraryaÓaktyà sÃmÃnyÃnyÃdhÃrÃdheyabhÃvenÃvasthitaæ viÓi«Âaæ gaÇgÃgho«ÃdyÃgÆrayantÅti tÃtparyeïa parasparÃnvitatvamÃtrameva pratÅyata iti dvitÅyà / jalapravÃhasya ca gho«Ãdhikaraïatvamayuktamiti pramÃïÃntarabÃdhita÷ san gaÇgÃÓabdastadadhikaraïayogyaæ taÂaæ lak«ayatÅti t­tÅyà / tatra tÃvat 'mukhyÃrthabÃdhe tadyoge ru¬hito 'tha prayojanÃt / anyor'tho lak«yate yat sà lak«aïÃ'ropità kriyÃ' // iti // nÅtyà lak«aïà tritayasaænidhÃveva bhavati / tatra mukhyÃrthabÃdhà tÃvatpratyak«ÃdipramÃïÃntaramÆlà / yaÓca sÃmÅpyÃdisaæbandha÷ sa ca pramÃïÃntarÃvagamya eva / yatpunaridaæ gho«asya ÓettayapÃvanatvÃdilak«aïaæ prayojanaæ pratÅyate tacchabdÃntarÃnuktaæ pramÃïÃntarÃpratipannaæ ca kuta Ãgatam / na tÃvatpratyak«Ãdeva tatpratÅti÷, asmÃdeva ÓabdÃdavagamÃsiddhe÷ / ÓabdÃrthe ca tasyÃprav­tte÷ / nÃpyanumÃnÃt / sÃmÅpye 'pi ÓaityapÃvanatvÃderasaæbhavÃdanaikÃntikatvÃt / na sm­ti÷ / tadanubhavÃbhÃvÃt / satyamapi và tasyÃæ niyamasmaraïaæ na syÃt / asmÃdeva ca ÓabdÃdetadeva budhyata iti ko hetu÷ / tasmÃdasyaiva Óabdasyai«a vyÃpÃro 'bhyupagantavya÷ / nirvyÃpÃrasyÃrthapratÅtikÃritvÃbhÃvÃt / sa tÃvannÃbhitmà / samayÃbhÃvÃt / na tÃtparyÃtmà / tasyÃnvayapratÅtÃveva parik«ayÃt / na lak«aïÃtmà / mukhyÃrthabÃdhÃdyabhÃvÃt / tasmÃdabhidhÃtÃtparyalak«aïÃvyaktiriktaÓcaturthakak«yÃnik«itpo vyaÇgyani«Âovya¤janÃvyapÃro 'bhihitÃnvayavÃdinÃvaÓyÃbhyupagantavya÷ / anvitÃbhidhÃnavÃdinÃpi yatpara÷ Óabda÷ sa ÓabdÃrtha iti ÓaravadabhidhÃvyÃpÃrameva dÅrghadÅrghamicchatÃpi naimittikÃrthÃnusÃreïa nimittÃni kalpyanta iti nimittaparikalpane 'pi samagraiveyaæ prakriyÃnusÃraïÅyevetyubhayathÃpi siddha eva vya¤janavyÃpÃra÷ / evacca gahanagahanamiti manageva siddharasanyÃyenehoktam / -------------------- RuAssC_[BhÆ.5a]: ÃdiÓabdÃtpratyÃyanÃvagamanÃdÅnÃmapi grahaïam / avaÓyeti / tena vinà vyaÇgyasyÃrthattyÃsaægrahaïÃt / vyÃpÃrasyeti / vya¤janÃtmikÃyÃ÷ kriyÃyà ityartha÷ / sà khalu sÃdhyamÃnatvena pÆrvÃparÅbhÆtÃvayavatvÃnna svarÆpeïopalabhyata iti vicÃrapadavimeva svayamupÃro¬huæ notsahata iti kathaæ nÃma tasyà vÃkyÃrthatvaæ syÃditi bhÃva÷ / yad vak«yati-'vyÃpÃrasya vi«ayamukhena svarÆpapratilambhÃt tatprÃdhÃnyena prÃdhÃnyÃtsvarÆpeïa vicÃryatvÃbhÃvÃd vi«ayasyaiva samagrabharasahi«ïutvam' iti / upaskartavyatveneti / tatparatayÃvasyÃnenetvatha÷ / yaduktam- 'vÃcyavÃcakacÃrutvahetÆnÃæ vivadhÃtmanÃm / rasÃdiparatà yatra sa dhvanervi«ayo mata÷' // iti // ata eva viÓrÃntidhÃmatvÃdityuktum / Ãtmatvamiti / sÃrabhÆtatvamityartha÷ / aataÓca tena vinà kÃvyaæ kÃvyameva na syÃditi tÃtparyam / nahi nirjÅvaæ ÓarÅraæ kvÃpyupayuktam / nanu yadyevaæ darhi 'gaÇgÃyÃæ gho«a÷' ityatrÃpi vyaÇgyasya sadbhÃvÃt kÃvyatvaæ prasajyate / naitat / iha yadvadÃtmano vyÃpakatvÃccharÅre ghaÂÃdau vartamÃnatve 'pi karaïÃdiviÓi«Âe ÓarÅre eva jÅvavyavahÃro na ghaÂÃdau, tadvadasyÃpi vivadhaguïÃlaÇkÃraucityacÃruÓabdÃrthaÓarÅragatatvenaivÃtmatvavyavahÃro nÃnyatreti na kaÓciddo«a÷ / nanu ca sarvatra kriyÃyà eva prÃdhÃnyaæ prasiddham,iha punarvi«ayasyoktamiti kimetadityÃÓaÇkakyÃha-vyÃpÃrasyetyÃdi / vi«ayamukheneti / yathà dyodanÃderviklittyÃmiti kimevadityÃÓaÇkÃyÃha-vyapÃrasyetyÃdi / vi«ayamukheneti / yathà hyodanÃderviklittyayayÃdimukhena pÃkÃde÷ kriyÃyÃ÷ svarÆpopallambha÷ / tatprÃdhÃnyeneti / vi«ayapradhÃnatvenetyartha÷ / tena vyÃpÃrasya prÃdhÃnyamupacaritamiti bhÃva÷ / svarÆpeïoti / svarÆpaæ hi tasya sÃdhyamÃnatvÃdi vicÃravitumaÓakyam / sidhdasya hi vicÃrà bhavatÅti bhÃva÷ / evakÃro vya¤janavyÃpÃravyavacchedaka÷ / samagreti / samagrasya bharasyÃtmeti vyavahÃrÃde÷ sahanaÓÅlatvamityartha÷ / etadevopasaæharati-tatsÃdityÃdinà / yasyeti / vyaÇgyanÃmno rasÃccÃmano vi«ayasya / guïÃlaÇkÃra k­ta-rutveti / guïÃnÃæ- 'vÃcyavÃcakacÃrutvahetÆnÃæ vividhÃtmanÃm / rasÃdiparatà yatra sa dhvanervi«ayo mata÷' // iti // ata eva viÓrÃntidhÃmatvÃdityuktam / Ãtmatvamiti / sÃrabhÆtatvamityartha÷ / ataÓca tena vinà kÃvyaæ kÃvyameva na syÃdite tÃtparyam / nahi nirjÆvaæ ÓarÅraæ kÃpyupayuktam / nanu yadyevaæ tarhi 'gaÇgÃyÃæ gho«a÷' ityatrÃpi vyaÇyasya sadbhÃvÃt kÃvyatvaæ prasajyate / naitat / ihayadÆdÃtmano vyÃpakatvÃcchrarÅre ghaÂÃdau varttamÃnatve 'pi karaïÃdiviÓi«Âe ÓarÅra eva jÅvavyavahÃro na ghaÂÃdau, tadvadasyÃpi vividhaguïÃlaÇkÃraucityacÃruÓabdÃrthaÓarÅragatatvenaivÃtmatvavyavahÃro nÃnyatreti na kaÓciddo«a÷ / nanu ca sarvatra kriyÃyà eva prÃdhÃnyaæ prasiddham,iha punarvi«ayasyoktamiti kimetadityÃÓaÇkyÃha-vyÃpÃrasyetyÃdi / vi«ayamukheneti / yathà hyodanÃderviklittyÃdimukhena pÃkÃde÷ kriyÃyÃ÷ svarÆpopalabhbha÷ / tatprÃdhÃnyeneti / vi«ayapradhÃnatvenetyartha÷ / tena vyÃpÃrasya prÃdhÃnyamupacaritamiti bhÃva÷ / svarÆpeïeti / svarÆpaæ hi tasyasÃdhyamÃnatvÃd vicÃrayitumaÓakyam / siddhasya hi vicÃrà bhavatÅti bhÃva÷ / evakÃro vya¤janavyÃpÃravyavacchedaka÷ / samagreti / samagrasya hi vicÃrà bhavatÅti bhÃva / evakÃro vya¤janavyÃpÃravyavacchedaka÷ / samagreti / samagrasya bharasyÃtmeti vyavahÃrÃde÷ sahanaÓÅlatvamityartha÷ / etadevÅpasaæharati-tatsmÃdityÃdinà / yasyeti / vyaÇgyanÃmno rasÃdyatmano vi«ayasya / guïÃlaÇkÃrak­ta- etveti / guïÃnÃæ- 'ye rasasyÃÇgino dharmÃ÷ ÓauryÃdaya ivÃtmana÷ / utkar«ahetavaste syuracalasthitayo guïÃ÷' // [kÃ. pra. 8] ityÃdinÅtyà sÃk«Ãdeva taddharmattvÃt / alaÇkÃraïÃmapi- 'upakurvantu taæ santaæ ye 'ÇgadvÃreïa jÃtucit / hÃrÃdivadalaÇkÃrÃste 'nuprÃsopamÃdaya÷' // [kÃ. pra. 8] ityÃdinÅtyà ÓabdÃrthalak«aïÃÇgÃtiÓayadvÃreïa tadupaskÃrakatvÃt / alaÇkÃrÃïÃæ ca rasÃdirÆpaæ dhva¤jyamarthamalaÇkurvatÃæ mukhyayà v­ttyÃlaÇkÃkaratvam,alaÇkÃryasadbhÃvanibandhanatvÃt tasya, rasÃdyÃtmana eva ca vyaÇgyasyÃlaÇkÃryatvena prati«ÂhÃnÃt / ata eva ca yatrasphuÂavyaÇgyÃrtharahitatvaæ tatra 'guïav­ttyà punaste«Ãæ v­tti÷ ÓabdÃrthayormatÃ'[kÃ.pra.8] ityÃdinÅtyà ÓabdÃrthamÃtranibandhanatvenoktivaicitryamÃtraparyavasitatvÃde«Ãæ gauïamalaÇkÃratvam / yadabhiprÃyeïaiva ca citrÃkhyakÃvyabhedaprakÃratvamalaÇkÃrÃïÃæ nirÆpayi«yate / ata evÃnuprÃsÃdayo 'laÇkÃrÃÓcitrabhityÃdyanyairuktam / sa ca pratÅyamÃnor'tho yadyapi vastvalaÇkÃrarasatvena trividha÷, tathÃpi [tena vinà kÃvyÃtmatvÃbhÃvÃt] mukhyatvena rasatyaivÃtmatvaæ yuktam / ataÓca vastvalaÇkÃrayokyadalaÇkÃrapak«anik«itpatvamanyairuktaæ tattÃvadÃstÃm, kÃvyÃtmano rasasya punaralaÇkÃratvamatyantamevÃvÃcyamityÃha-rasÃdaya ityÃdi / ÃdigrahaïÃd bhÃvatadÃbhÃsÃdÅnÃæ grahaïam / na vÃcyà iti / vastumayuktà evetyartha÷ / alaÇkÃryaæsyÃlaÇkÃratvÃnupapatte÷ / tasya cÃlaÇkÃratvakathane 'laÇkÃryÃntaraæ prasajyate / tena vinÃlaÇkÃrÃïÃmanupapatte÷ / etadevopasaæharati-tasmÃdityÃdinà / vyaÇgya iti rasÃdirÆpa÷ / tasyaivopakrÃntatvÃt / vÃkyÃrthÅbhÆta iti / avÃkyÃrthÅbhÆtastu rasÃdiralaÇkÃro 'pi syÃt / yaduktam - 'pradhÃne 'nyatra vÃkyÃrthe yatrÃÇgaæ tu rasÃdaya÷ / kÃvye tasminnalaÇkÃro rasÃdiriti me mati÷' // iti // etacca rasavadÃdyalaÇkÃraprastÃva eva nirïe«yÃma÷ / itiÓabda÷ prameyaparisamÃtpau / etadeva yuktamityÃha-e«a evetyÃdi / sarvairiti / avÃkyÃrthavidbhirasah­dayaprÃyairityartha÷ / pak«yÃntarasyeti / tatra tÃvadvÃcyavÃcakamÃtrÃÓrayiïÃmalaÇkÃrÃïÃæ madhye vyaÇgyavya¤jakabhÃvasamÃÓrayeïa vyavasthitatvÃdasyÃntarbhÃvo na yukta÷ / yaduktam- 'vaÇgyavya¤jakasaæbandhanibandhanatayà dhvane÷ / vÃcyavÃcakacÃrutvahetvanta÷ patità kuta÷' // iti // lak«aïÃyÃmapyasyÃntarbhÃvo na yukta÷ / tadasadbhÃve 'sya sadbhÃvÃt tatsadbhÃve cÃsyÃmadbhÃvÃt / yaduktam-'ativyÃtperathÃvyÃtperna cÃsau lak«yate tayÃ' iti / nÃpyasyÃlak«aïÅyatvaæ yuktam - 'yatrÃrtha÷ Óabdo và tamarthamupasarjanÅk­tasvÃrthau / vyaÇkta÷ kÃvyaviÓe«a÷ sa dhvaniriti sÆribhi÷ kathita÷' // iti // taditthametadvipratipattitrayasyÃprati«ÂÃnamupapÃditam / -------------------- RuAssC_[BhÆ.5b]: idÃnÅmanye 'pi ya÷ kaÓcidvipratipattiprakÃra÷ kaiÓcidukta÷ so 'pi nopapadyate ityÃhuyattvityÃdi / #< yattu vyaktivivekakÃro vÃcyasya pratÅyamÃnaæ prati liÇgatayà vya¤janasyÃnumÃnÃntarbhÃvamÃkhyat tad vÃcyasya pratÅyamÃnena saha tÃdÃpmyatadutpattyabhÃvÃdavicÃritÃbhidhÃnam / tadetatkuÓÃgradhi«aïai÷ k«odanÅyamatigahanamiti neha pratanyate / [RuAss_BhÆ.6]># -------------------- RuAssC_[BhÆ.6]: dhvanikÃrÃnantarabhÃvÅ vyaktivivekakÃra iti tanmatamiha paÓcÃnnirdi«Âam yadyapi vakroktijÅvitah­dayadarpaïakÃrÃvapi dhvanikÃrÃntarabhÃnÃveva, tathÃpi tau cirantaramatÃnuyÃyinÃveti tanmataæ pÆrvamevoddi«Âam / anena punaretatsvopaj¤amevoktam / anumÃnantarbhÃvamiti / anumÃnarÆpatvamevetyartha÷ / Ãkhyaditi / yadÃha- 'vÃcyastadanumato và yatrÃrthor'thÃntaraæ prakÃÓayati / saæbandhata÷ kutaÓcit sà kÃvyÃnumitirityuktÃ' // iti // avicÃritÃbhidhÃnamiti / iha liÇgaliÇginostÃdÃtmyatadutpattibhyÃmeva tÃvatpratibandho niÓcÅyate / tanniÓcayenaiva ca sÃdhyasiddhi÷ / anyathà hi sÃdhyasiddhirnasyÃdvyabhicÃrÃt / tatra tÃdÃtmyaæ yathà k­takatvÃnityatvayo÷ / tadutpattiryathà vahnidhÆmayo÷ / vÃcyapratÅyamÃnayo÷punastÃdÃtmyatadutpattÅ na sta÷ / tathÃhi- 'ni÷Óe«acyutacandanaæ stanataÂaæ nirm­«ÂarÃgo 'dharo netre dÆramana¤jane pulakità tanvÅ taveyaæ tanu÷ / mithyÃvÃdini dÆti bÃndhavajanasyÃj¤ÃtapƬÃgame vÃpÆæ snÃtumito gatÃsi na punastasyÃdhamasyÃntikam' // ityatra vidhinà ni«edho ni«edhena và vidhi÷ pratÅyate / na tasya vÃcyena saha tÃdÃtmyam / viruddhatvÃt / nahyabhÃvo bhÃvÃtmà bhÃvo 'pyabhÃvÃtmà / nÃpi tadutpatti÷ / abhÃvasya janyajanakatvÃnupapatte÷ / nÃpi ni÷Óe«acyutacandanÃdÅnÃæ viÓe«aïÃnÃæ tadantikagamanÃnumÃpakatvaæ yuktam, te«Ãæ snÃnÃdÃvapi sadbhÃvÃdanaikÃntikatvÃt / etacca dhvanikÃreïÃdÆ«itatvÃdgranthak­tà svakaïÂhena dÆ«itam / ata evÃnenÃnyà vipratipattaye na dÆ«itÃ÷ / etaditi / vÃcyasya pratÅyamÃnena tÃdÃtmyatadutpattyabhÃvÃdi neha pratanyata iti vyaktivivekavicÃre hi mayaivaitadvitatya nirïÅtamiti bhÃva÷ / -------------------- RuAssC_[BhÆ.6a]: taditthaæ paraparikalpitasamÃropÃpasÃrapratyÃkhyÃnena prÃtpaprati«ÂhÃno dhvanirityÃha-astÅpyÃdi / #< astiæ tÃvad vyaÇgyani«Âo vya¤janavyÃpÃra÷ / tatra vyaÇgyasya prÃdhÃnyÃprÃdhÃnyÃbhyÃæ dhvaniguïÅbhÆtavyaÇgyÃkhyau dvau kÃvyabhedau / vyaÇgyasyÃsphuÂatve 'laÇkÃrattvena citrÃkhya÷ kÃvyabhedast­tÅya÷ / tatrottamo dhvani÷ / tasya lak«aïÃbhidhÃmÆlatvenÃvivak«itavÃcyavivak«itÃnyaparavÃcyavivak«itÃnyaparavÃcyÃkhyau dvau bhedau / Ãdyo 'pyarthÃntarasaækramasaæsalak«yakramitavÃcyÃtyÃntatirask­tavÃcyatvena dvividha÷ / dvitÅyo 'pyasaælak«yakramasaælak«yakramavyaÇgyatayà dvividha÷ / lak«aïÃmÆla÷ ÓabdaÓaktimÆlo vastudhvani÷,asaælak«yakramavyaÇgya÷ arthaÓaktimÆlo rasÃdidhvani÷ / saælak«yakramavyaÇgya÷ ÓabdÃrthobhayaÓaktimÆlo vastudhvaniralaÇkÃradhvaniÓceti / tatra rasÃdidhvaniralaÇkÃrama¤jaryÃæ darÓita÷, kÃvyasya Ó­ÇgÃrapradhÃnatvÃt / Ói«Âastu yathÃvasaraæ tatraiva vibhakta÷ / guïÅbhÆtavyaÇgyo vÃcyÃÇgatvÃdibhedairyathÃsaæbhavaæ samÃsoktyÃdau darÓita÷ / [RuAss_BhÆ.7]># -------------------- RuAssC_[BhÆ.7]: tÃvacchabdo vipratipattyabhÃvadyotaka÷ / asyaiva bhedanirdeÓaæ kartumÃha-tatretyÃdi / vyaÇgyani«Âhe vya¤janavyÃpÃre satyapÅtyartha÷ / prÃdhÃnyÃprÃdhÃnyeti / yaduktam- 'tatparÃveva ÓabdÃrthau tatra vyaÇgyaæ prati sthitau / dhvane÷ sa eva vi«ayo mantavya÷ saækarojjhita÷' // iti // yathÃ- 'prakÃro 'nyo guïÅbhÆtavyaÇgya÷ kÃvyasya d­Óyate / tatra vyaÇyÃnvaye vÃcyacÃrutvaæ syÃt prakar«avat' // iti // asphuÂatva iti / vyaÇgyasyÃvivak«itatve satÅtyartha÷ / yaduktam- 'rasabhÃvÃdivi«ayavivak«Ãvirahe sati / alaÇkÃranibandho ya÷ sa citravi«ayo mata÷' // iti / tatreti / trayanirdhÃraïe / tasyeti,uttamasya dhvane÷ / Ãdya iti avivak«itavÃcya÷ / na kevalaæ dhvanirdvividha÷ yÃvattatprabhodo 'pyayaæ dvividha ityapiÓabdÃrtha÷ / yaduktam- 'arthÃntare saækramitamatyantaæ và tirask­tam / avivak«itavÃcyasya dhvanervÃcyaæ dvidhà matam' // iti // -------------------- RuAssC_[BhÆ.7a]: dvitÅya iti vivak«itÃnyaparavÃcya÷ / yaduktam- 'asaælak«yakramoddyota÷ krameïa dyotita÷ para÷ / vivak«itÃbhidheyasya dhvanerÃtmà dvidhà mata÷' // iti / atraiva vasturasÃlaÇkÃrÃïÃæ dhvanyamÃnatvaæ darÓayitumÃha-lak«aïetyÃdi / lak«aïÃmÆla ityavivak«itavÃcya÷ / ÓabdaÓaktimÆla iti na punararthaÓaktimÆla÷ / yadyapi ÓabdaÓaktimÆler'thaÓaktirapyasti tathÃpi tatra tasyÃ÷ sahakÃritayà vyavasthÃnamiti prÃdhÃnyÃcchabdaÓaktimÆlatvamuktam / evamarthaÓaktimÆlatve 'pi j¤eyam / vastudhvaniriti / rasÃlaÇkÃravyatiriktasya vastumÃtrasya dhvanyamÃnatvÃt / tatrÃrthÃntarasaækramitavÃcyo vastudhvaniryathÃ- 'snigdhaÓyÃmalakÃntilitpaviyato velladbalÃkà ghanà vÃtÃ÷ ÓÅkariïa÷ payodasuh­dÃmÃnandakekÃ÷ kalÃ÷ / kÃmaæ santu d­¬haæ kaÂhorah­dayo rÃmo 'smi sarvaæ sahe vaidehÅ tu kathaæ bhavi«yati hahà hà devÅ dhÅrà bhava' // -------------------- RuAssC_[BhÆ.7b]: atra rÃmaÓabdo rÃjyanirvÃsanÃdyasaækhyeyadu÷khabhÃjanatvasvarÆpaæ vastu dhvanati / atyantatirask­tavÃcyo 'pi yathÃ- 'ravisaækrÃntasaubhÃgyastu«ÃrÃv­tamaï¬ala÷ / ni÷ÓvÃsÃndha ivÃdarÓaÓcandramà na prakÃÓate' // atrÃndhaÓabda÷ svÃrthaæ nimittÅk­tyÃdarÓanasÃdhÃraïavicchÃyÃtvÃdidharmajÃtaæ vasturÆpaævyanakti / rasÃdÅti / ÃdiÓabdÃdbhÃvatadÃbhÃsÃdaya÷ / tatra rasadhvaniryathà - 'tvÃmÃlikhya praïayakupitÃæ dhÃturÃgai÷ ÓilÃyÃ- mÃtmÃnaæ te caraïapatitaæ yÃvadicchÃmi kartum / astraistÃvanmuhurupacitairdda«ÂirÃlipyate me krÆrasta- sminnapi na sahate saægamaæ nau k­tÃnta÷' // atra vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃribhirabhivyakta eva rasa÷ / -------------------- RuAssC_[BhÆ.7c]: bhÃvadhvaniryathÃ- 'jÃne kopaparÃÇmukhÅ priyatamà svapne 'dya d­«Âà mayà mà mÃæ saæsp­Óa pÃïineti rudatÅ gantuæ prav­ttà tata÷ / no yÃvat parirabhya cÃÂukaÓataurÃÓrÃsayÃmi priyÃæ bhrÃtastÃvadahaæ ÓaÂhena vidhinà nidrÃdaridrÅk­ta÷' // atra vidhiæ pratyasÆyÃkhyo vyabhicÃribhÃva÷ / rasÃbhÃsadhvaniryathÃ- 'stuma÷ kaæ vÃmÃk«i k«aïamapi vinà ya na ramase vilebhe ka÷ prÃïÃn païamakhamukhe yaæ m­gayase / sulagne ko jÃta÷ ÓaÓimukhi yamÃliÇgasi balÃt tapa÷ÓrÅ÷ pasyai«Ã madananagari dhyÃyasi tu yam' // atrÃnekakÃmukavi«ayo 'bhilëa iti rasÃbhÃsa÷ / -------------------- RuAssC_[BhÆ.7d]: bhÃvÃbhÃsadhvaniryathÃ- 'rÃkÃsudhÃkaramukhÅ taralÃyatÃk«Å sà smerayauvanataraÇgitavibhramÃÇgÅ / tatkiæ karomi vidadhe kathamatra maittrÅæ tatsvÅk­tivyatikare ka ivÃbhyupÃya÷ // 'atrÃnaucityaprav­ttà cinteti bhÃvÃbhÃsa÷ / bhÃvapraÓamo yathÃ- 'ekasmicchayane parÃÇmukhatayà vÅtottaraæ tÃmya- toranyonyaæ h­dayasthite 'pyanunaye saæpak«atorgauravam / daæpatyo÷ ÓanakairapÃÇgavalanÃmiÓrÅbhavaccak«u«År- bhagno mÃnakali÷ sahÃsarabhasavyÃv­ttakaï¬agraha÷' // atrÃsÆyÃyÃ÷ praÓama iti bhÃvapraÓamadhvani÷ / vastudhvaniralaÇkÃradhvaniÓceti / tatraÓabdaÓaktimÆlo vastudhvaniryathÃ- 'nirvÃïavairadahanà praÓamÃdarÅïÃæ nandantu pÃï¬utanayÃ÷ saha mÃdhavena / raktaprasÃdhitabhuva÷ k«atavigrahÃÓca svasthà bhavantu kururÃjasutÃ÷ sabh­tyÃ÷' // atra kauravÃïÃæ k«ataÓarÅrÃdikatvaæ vasturÆpaæ ÓabdaÓaktyaiva pratÅyate / sa evÃrthaÓaktimÆlo yathÃ- 'alasasiromaïi dhuttÃïaæ aggimo putti dhaïasamiddhimao / iha bhaïieïa ïaaÇgÅ papphullaviloaïà jÃÃ' // ('alasaÓiromaïirdhÆrtÃnÃmagraïÅrdhanasam­ddhimaya÷ / iti bhaïitena natÃÇgÅ praphullavilocanà jÃtÃ') // athÃrthaÓaktyà mamaivopabhogyo 'pyamiti vastu vyajyate / sa evobhayaÓaktimÆlo yathÃ- 'panthia ïa ettha sattharamatthi maïaæ pattharatthale ggÃme / uggaapaoharaæ pekkhiÆïa jai vasasi tà vasasu' // ('pathika nÃtra strastaramasti manÃk prastarasthale grÃme / udgatipayodharaæ prek«ya yadi vasasi tad vasa') // atra yadyupabhogak«amo 'si tadà Ãssveti vastu vakraucityamÃÓritya ÓabdÃrthaÓaktyÃbhivyajyata ityubhayaÓaktimÆlatvam / -------------------- RuAssC_[BhÆ.7e]: ÓabdaÓaktimÆlo 'laÇkÃradhvaniryathÃ- 'unnata÷ prollasaddhÃra÷ kÃlÃgurumalÅyasa÷ / payodharabharastacvyÃ÷ kaæ na cakre 'bhilëiïam' // atra ÓabdaÓaktyà meghalak«aïamarthÃntaraæ pratÅyate / prak­tÃprak­tayoÓcÃrthayorasaæbaddhÃbhidhÃyitvaæ mà prasÃÇk«Åditi tayoraupamyaæ kalpyata ityalaÇkÃradhvani÷ / sa evÃrthaÓaktimÆlo yathÃ- 'taæ tÃïa sirisahoararaaïÃharaïammi hiaamekkarasaæ / biæbÃhare piÃïaæ ïivesiaæ kusumabÃïena' // ('tat te«Ãæ ÓrÅsahodararatnÃharaïe h­dayamekarasam / bimbÃdhare priyÃïÃæ niveÓitaæ kusumabÃïena') // atra kaustubhabimbÃdharayo÷ kevalayairvÃthaÓaktyaupamyaæ gamyata ityarthaÓaktimalo 'laÇkÃradhvani÷ / ubhayaÓaktimÆlo yathÃ- 'jaïahiaavidÃraïae dhÃrÃsalilallulie ïa ramai tahà / tava diÂvÅ ciurabhare viÃïa jaha vairikhaggÃmmi' // ('janah­dayavidÃraïake dhÃrÃsalilalulite na ramate tathà / tava d­«ÂiÓcukurabhare priyÃïÃæ,yathà vairikhaÇge') // atrobhayaÓaktyà cikurabharakhaÇgayoraupabhyaæ gamyate / iti Óabda÷ prameyaparimasÃtpau / evaæ dhvane÷ prabhedajÃtaæ pradarÓya kramaprÃtpaæ guïÅbhÆtavyaÇyasyÃpyanyato yojayati-guïÅbhÆtetyÃdinà / darÓita iti dhvanikÃreïa / yadÃha- 'vyaÇgasya yatrÃprÃdhÃnyaæ vÃcyamÃtrÃnuyÃyina÷ / samÃsoktyÃdayastatra vÃcyÃlaÇk­taya÷ sphuÂÃ÷' // iti // evaæ guïÅbhÆtavyaÇgyasyÃpyanyato bhedajÃtaæ yojayitvà citrasyÃpi prabhedajÃtaæ darÓayitumÃha-citramityÃdi / ____________________________________________________________ START SÆtra 1: #< citraæ tu ÓabdÃrthÃælakÃrasvabhÃvatayà bahutaraprabhedam / tathà hi- ihÃrthapaunaruktyaæ Óabdapaunaruktyaæ ÓabdÃrthapaunaruktyaæ ceti traya÷ paunaruktyaprakÃrÃ÷ // RuAss_1 // Ãdau paunaruktyaprakÃraravacanaæ vak«yamÃïÃlaÇkÃrÃïÃæ kak«ÃvibhÃgaghaÂanÃrtham / arthÃpek«ayà Óabdasya pratÅtÃvantaraÇgatve 'pi prathamamarthatadharmanirdeÓaÓcirantanaprasiddhyà punaruktakavadÃbhÃsasya pÆrvaæ lak«aïÃrtha÷ / ihaÓabda÷ pratthÃne / itiÓabda÷ prakÃre, triÓabdÃdeva saækhyÃparisamÃtpisiddhe÷ /># -------------------- RuAssC_1: tuÓabda÷ kÃvyaprakÃradvayÃdasya vailak«aïyadyotaka÷ / ata eva bahutaraprabhedamityuktam / ÓabdÃrthetyeka Óe«a÷ / tenobhayÃlaÇkÃrÃïÃmapi grahaïam / tadeva darÓayitumÃha-tathÃhÅtyÃdi / citrÃkhyakÃvyabhedanirÆpaïÃvasare kiæ paunaruktyaprakÃravacanenetyÃÓaÇkyÃha-ÃdÃvityÃdi / vak«yamÃïÃlaÇkÃrÃ÷ punaruktavadÃbhÃsÃdaya÷ pa¤ca / ÓabdapratÅtipura÷sarÅkÃreïÃrthapratÅtiriti prathamaæ Óabdagata eva dharmanirdeÓo nyÃyyo nÃrthagata ityÃÓaÇkyÃha-arthetyÃdi / cigtaæna prasiddheti / na punaryujyamÃnatayeti bhÃva÷ / 'punaruktavadÃbhÃsaæ chekÃnuprÃsa eva ca' iti cirantanaprasiddhi÷ / arthÃlaÇkÃratvÃdarthÃlaÇkÃraprakaraïe punarasya yujyamÃnatvam / nanvÃdau Óabdagato, dharmanirdeÓa÷ kÃrya÷ paÓcÃdarthagata iti kramasya na ki¤citprayojanamutpaÓyÃma iti kiæ teneti yadanyairuktaæ tadayuktam / ÓabdÃrthayo÷ krameïaiva pratÅtÃvavabhÃsanÃttathÃtvenaiva dharmanirdeÓasyopapatte÷ kiæ ca 'vardhamÃnotkar«Ãïi ÓÃstrÃïi prathante' iti nÅtyà parimitacamatkÃrÃïÃmarthÃlaÇkÃrÃïÃæ paÓcÃnnirdeÓa÷ kÃrya iti saprayojana eva krama÷ / cirantanamatÃnullaÇghanena ca vayaæ prav­ttà ityayuktamapi granthak­tà tanmatamÃÓritam / agre 'pyanenÃÓayena tanmatÃÓrayaïaæ karipyatyeva / tena vayaæyaccirantanamatÃÓrayaïaæ vyÃkhyÃsyÃmastadyuktameva / -------------------- RuAssC_1a: etadeva yathoddeÓaæ nirïetumÃha-tatretyÃdi / ____________________________________________________________ START SÆtra 2: #< tatrÃrthapaunaruktyaæ prarƬhaæ do«a÷ // RuAss_2 // praru¬hÃpraru¬hatvena dvaividhyam / prathamaæ heyavacanamupÃdeye viÓrÃntyartham / tatreti trayanirdhÃraïe / yathÃvabhÃsanaviÓrÃnti÷ praroha÷ /># -------------------- RuAssC_2: kimalaÇkÃraprastÃve do«akathanenetyÃÓaÇkyÃha-prathamamityÃdi / upÃdeya ityalaÇkÃrasvarÆpe / yatheti / yathaiva d­«Âastathaiva paryavasita ityartha÷ / yathÃ- 'hariïanayanÃæ sÃraÇgÃk«Åæ kuraÇgavilocanÃæ kamalavadanÃæ rÃjÅvÃsyÃæ sarojasamÃnanÃm / vilulitakacÃæ ca¤catkeÓÅæ calaccikurotkarÃæ surataviratau saæbhogÃnte vilokaya kÃminÅm' // atra sÃraÇÃgÃk«ÅmityÃdi«u punarvacanaæ praru¬ham / apraru¬haæ punaralaÇkÃra÷ / na caitÃvataiva do«ÃbhÃvamÃtreïÃlaÇkÃratvamasyÃÓaÇkyam, vak«yamÃïanÅtyÃlaÇkÃratvocitasya vicchittiviÓe«asyÃpi bhÃvÃt / tadevÃha-ÃmugvetyÃdi / ____________________________________________________________ START SÆtra 3: #< ÃmukhÃvabhÃsanaæ puna÷ punaruktavadÃbhÃsam // RuAss_3 // Ãmukhagrahaïaæ paryavasÃne 'nyathÃtvapratipattyartham / lak«yanirdeÓe nÃpuæsaka÷ saæskÃro laukikÃlaÇkÃravaidharyeïa kÃvyÃlaÇkÃraïÃmalaÇkÃryaæpÃratantryadhvananÃrtha÷ / arthapaunaruktyÃdevÃrthÅÓritatvÃdarthÃlaÇkÃratvaæ j¤eyam / prabhedÃstu vistarabhayÃnnocyante / udÃharaïaæ madÅye ÓrÅkaïÂhastave yathÃ- "ahÅnabhujagÃdhÅÓavapurvalayakaÇkuïam / ÓailÃdinandicaritaæ k«atakandarpadarpakam // v­«apuÇgavalak«mÃïaæ ÓikhipÃvakalocanam / sasarvamaÇgalaæ naumi pÃrvatÅsakhamÅÓvaram" // 'dÅruïa÷ këÂhato jÃto bhasmabhÆtikara÷ para÷ / raktaÓoïÃrciruccaï¬a÷ pÃtu va÷ pÃvaka÷ ÓikhÅ' // bhujaÇgakuï¬alÅ vyaktaÓÃÓiÓubhrÃæÓuÓÅtagu÷ / jagantyapi sadÃpÃyÃdavyÃccetohara÷ Óiva÷" //># -------------------- RuAssC_3: anyathÃtveti / yathÃvabhÃtasyÃrthasya paryavasÃne tathÃtvenaivÃviÓrÃntirityartha÷ / anyathà hyaktanÅtyà do«a÷ syÃt / nanu punaruktavadÃbhÃsaÓabdasyÃlaÇkÃraÓabdasÃmÃnÃdhikaraïyÃdupamÃdivadajahalliÇgatvayogÃcca puælliÇgatve kimitÅha nÃpuæsaka÷ saæskÃra÷ k­ta ityÃÓaÇkyÃha-lak«yetyÃdi / lak«yasya lak«aïÅyasya punaruktavadÃbhÃsasya puna÷ÓabdÃpek«ayà nirdeÓo vacanamityartha÷ / alaÇkÃryapÃratantreti / kÃvyasÃmÃnÃdhikaraïyena nirdeÓÃt / laukikà hÃrÃdaya÷ / e«Ãæ hyalaÇkÃryeïa saha saæyoga÷ saæbandha÷ / ata evai«Ãæ tatparatantratÃpi na syÃt / kÃvyÃlaÇkÃrÃïÃæ punaralaÇkÃryeïa saha samavÃya÷ saæbandha÷ / ata evai«ÃmayutasiddhatvÃdalaÇkÃryapÃratantryameveti laikikÃlaÇkÃravaidharmyameva nyÃyyam / ÃÓrayÃÓrayibhÃvenÃlaÇkÃryÃlaÇkaraïabhÃvopapatte÷ kimÃÓrayamasyÃlaÇkÃratvamityÃÓaÇkÃyÃha-arthetyÃdi / evakÃra÷ ÓabdapaunaruktyÃvacchedadyotaka÷ / -------------------- RuAssC_3a: tena ÓabdasyÃpaunaruktyÃnna ÓabdÃlaÇkÃro nÃpyubhayÃlaÇkÃro 'yamityartha÷ / paryavasÃne vastutor'thasyÃsattvÃt dharmyaæbhÃve ca dharmaæsya nirvi«ayatvÃtpaunaruktyaæ kasya dharma÷ syÃditi na vÃcyam / Ãmukher'thasyÃvabhÃsamÃnatvena sattvÃddharmidharmabhÃvasya naivÃni«Âerarthagatayo÷ sattvÃsattvayoranupayogÃt / ÃmukhÃvagataiva ca pratÅtiralaÇkÃrabÅjaæ na pÃryavasÃnikÅ / tathÃtve hyupamÃrÆpakÃdÅnÃmapyaviÓe«a÷ syÃt / paryavasÃne 'pyarthasya 'dÃruïa÷ këÂato jÃta÷'ityÃdÃvindhanÃrthasya sattvÃdanaikÃntikatvÃbhÃvÃcchraÓaÓ­vadabhÃvo na vÃcya÷ / paryavasÃne 'pyatrandhanÃrtha÷ sannapi nÃlaÇkÃratvaprayojaka iti 'arivadhadehaÓarÅra÷' [kÃvya prakÃÓa 91389]ityÃdÃpyasatà kÃyÃrthenÃviÓe«ÃtsamÃna÷ / kiæ va ito na paryavasÃner'thasyÃsattvam / iha hi pratÅtimÃtrasÃratvÃtkavyasya yadyathaiva pratÅyate tattathaiva bhavatÅtyÃvivÃda÷ / tadvÃdhotpattÃvapi taimirikadvicandrapratÅtivat punaruktatayÃvabhÃtasyÃrthasyÃvabhÃsamÃnatvÃtsattvameva / nahi ÓataÓÅpi krÆrÃdyarthopalambhe këÂhÃderarthasyÃpunaruktatayà bhÃnamasti / bÃdhotpatte÷ punardvicandrapratÅtivatpaunaruktyapratÅteranupapadyamÃnatvaæ bhavati, natu ÓuktikÃyÃmiva rajatapratyayasya svarÆpata evÃbhÃva÷ / ata evÃbhÃtapaunaruktyÃpi pratÅtirapaunaruktyaparyavasÃyinyasya svarÆpam / evamapi vastuta÷ kÃyÃdyarthÃbhÃvastadavastha iti cet,satyam / kiæ tu tathà vastuto bahirasaæbhavannapi dvitÅyaÓcandra÷ pratÅtau ka¤cana viÓe«amÃdhÃtuæ notsahate tathehÃpi vastuv­ttena kÃyÃderthasyÃsaæbhave 'pi pratÅtau na kaÓcidviÓe«a iti diï¬ikÃrÃga eva vÃstavatvÃnve«aïam / tasmÃdatrÃvabhÃsamÃnatvamevÃrthasya sattvapratÅ«ÂhÃpakaæ pramÃïam / -------------------- RuAssC_3b: nanu avabhÃsamÃnatvaæ pramÃt­dharma iti kathaæ tadÃÓrayo dharma÷ kÃvyÃlaÇkÃra iti cet, asadetat / avabhÃsamÃnatvasyÃvabhÃsyani«Âatayà pratÅterarthadharmatvÃt / tathà hi ke«Ã¤cana pratÅtivÃdinÃæ- 'tathÃhi vedyatà nÃma bhÃvasyaiva nijaæ vapu÷ / caitreïa vedyaæ vedmÅti kiæ hyatra pratibhÃsate' // ityÃdyuktayuktyà kaumÃrilavannÅlatayà iva vedyatÃyà apyarthadharmatvabheve«Âam / iha ca tadupakrama eveti na vastuvÃdasaæsparÓo nyÃyya÷ / ÃmukhatulyÃrthatvasya ca Óabdadharmatvena ÓabdÃÓrayatvÃt ÓabdÃlaÇkÃratvaæ yadyasyocyate tathÃpi paryavasÃne vastutastulyÃrthatvasyÃsaæbhavÃt ÓaÓaÓ­ÇgavaddharmadharmibhÃvo du«Âa÷ syÃt / sattve 'pi do«a evetyasmatpak«oktasamagracodyavakÃÓa÷ / atrÃpi yadyÃmukha evaikÃrthatvenÃvabhÃsanaæ samÃdhistadÃsmatpak«eïa kimaparÃddham / evaæ ca virodhe 'pi vastuto viruddhasyÃsaæbhavÃdviruddhÃrthatvasya ca ÓabdadharmatvÃt ÓabdÃlaÇkÃratvaæ prasajyate / atra viruddhasyÃrthasyÃsaæbhavepi kartrÃdibhirvÃcyatayÃdhyavasÃya÷,iha tu paunaruktyÃÓrayasyÃnanvitatvena na vÃcyateti cet,naitat,yata÷ 'dÃruïa÷ këÂato jÃta÷' ityÃdau tÃvatpaunaruktyÃÓrayasya këÂÃderarthasya jÃtatvÃdinà sahÃnavitatvÃvagamÃdastyeva mukhyayà v­ttyà vÃcyatvam / 'arivadhadehaÓarÅra÷' ityÃdau tu vastuta÷ kÃyÃderavÃcye 'pyavabhÃtapaunaruktyÃÓrayatvÃdak­trimÃrthaÓobhÃparyÃvasÃyi tvena vÃcyatayÃstyeva vivak«itatvam / atra jhak­trimor'tho 'laÇk­tak­trimÃrthopask­to yathà camatkÃrak­t na tathà tadupask­tayocyamÃna÷ syÃt / 'strÅïÃæ hi kaïÂhÃbharaïÃni hÃrÃ÷ payodharÃnapyabhibhÆ«ayanti' ityÃdid­Óà ca hÃrasya kaïÂhÃlaÇkÃratve 'pi sÃmÅpyÃttÃvatiÓobhÃtiÓayÃdhÃyakatvÃdyathà payodharÃdÃvapyalaÇkÃratvaæ tathaiva k­trimÃrthÃÓrayatve 'pyavabhÃsamÃnasya paunaruktasyÃk­trimÃrthopaskÃrakatvamapi pratÅyata eveti nÃnubhaghavÃpahnava÷ kÃrya÷ / evaæ ca paunaruktyÃÓrayasyÃrthasya yatraiva vÃttyatvena vivak«itatvaæ tatraivÃsyÃlaÇkÃratvaæ nÃnyatra / 'ak­«ïapak«endumukhÅ bandhujÅvÃdharadyuti÷ / iyaæ vilÃsinÅ kasya na netrotsavakÃriïÅ' // 'atrÃk­«ïatyarthapaunaruktyasya saæbhave 'pi vÃcyatvenÃvivak«itatvÃnnÃyamalaÇkÃra÷ / evaæ vak«yamÃïÃnÃmapyalaÇkÃrÃïÃæ kavivivak«aiva svarÆpaprati«ÂhÃpakaæ pramÃïaæ j¤eyam / kiæ bahunÃ, sarve«ÃmapyalaÇkÃrÃïÃmupamitÃrthatvÃde÷ ÓabdadharmatvÃcchabdÃlaÇkÃratvaæ syÃt / tadarthÃlaÇkÃratvamasya jyÃya÷, yÃvatà hyarthasyÃmukha eva punaruktatayÃvabhÃso 'sya jÅvitam / ata eva punaruktavadÃbhÃsamityanvarthasaæghaj¤Ã / arthasya ca paunaruktyapratÅtau na kasyacidvivÃda÷ , tÃmevÃÓrittaya ÓabdÃlaÇkÃrasya bhavadbhiruktatvÃt / evaæ ca pratyÃsattestadÃÓrayatvamevÃsyÃlaÇkÃratvaæyuktam / anyathà tulyÃrthaÓabdatÃpi vÃkyadharmaæ iti tadÃÓrayo 'pi syÃdityanavasthÃprasaÇga÷ / -------------------- RuAssC_3c: athÃtra ÓabdasvarÆpavaiÓi«Âyanibandhanaæ camatkÃrakÃritvamiti tadalaÇkÃratvamiti cet, kiæ nÃma Óabdasya svarÆpe vaiÓi«Âam / kiæ paunaruktyam, uta punaruktÃrthaævÃcitvam,utasabhaÇgÃbhaÇgapadena Óli«Âatvam / tatra na tÃvadÃdya÷ pak«a÷ / Óabdasya dviruccÃraïÃbhÃvÃttathÃtvÃpratibhÃsanÃt / nÃpi dvitÅya÷ / vÃcyavÃcakabhÃvenÃlaÇkaraïabhÃvÃttasyÃÓrayÃÓrayibhÃve, nopapatte÷ / ata eva sarve«ÃmevÃrthÃlaÇkÃrÃïÃmupamitÃrthÃdivÃcitvÃcchabdasya tadalaÇkÃratvaæ syÃdityuktam / nÃpi t­tÅya÷ / punaruktavadÃbhÃsamityanvarthasaæj¤ÃÓrayaïÃt / paunaruktyÃkhyadharmaprayojakÅkÃreïÃlaÇkÃrasyopakrÃntatvÃt Óli«ÂatvasyehÃnaupayitakatvÃt / tat punaratrÃrthepaunaruktyÃvagame nimittamÃtrÃm / nimittanimittabhÃvaÓca nÃlaÇkÃratvaprayojaka ityavivÃda÷ / tasmÃdarthÃÓrayatvÃtpaunaruktyasya tadalaÇkÃratvameti yuktam / evaæ vaktralaÇkÃratÃpi nirastà / sarve«Ãmapi naktratiÓayarÆpatvÃt tathÃtvopapatte÷ / -------------------- RuAssC_3d: vistarabhayÃditi / na tu citratvÃbhÃvÃt / nocyanta iti / vastutastu saæbhavantyevetyartha÷ / ataÓcÃyaæ prÃyo vÃkyÃrthapadÃrthÃÓrayatvÃtprathamaæ dvidhÃbhavan samastÃsamastapadatvena caturvidha÷ / krameïa yathÃ- 'tuhinak«itibh­dyu«mÃnpÃtÃtsarvatra[-]khyÃta÷ / himavÃnavatu sadà vo viÓvatra samÃgata÷ khyÃtim' // 'nadÅprakaramulliÇgitavantaæ manoharahastamatyajantaæ ca, saparyÃïÃæ ruciæ vahantaæ rasarvatra pÆjanÅyaæ ca,sakubhbhaæ sakalaÓa¤carantaæ ca, sadÃnadantaæ madaparyÃviladaÓanaæ ca, karaÂaæ kamapi bibhrataæ kavÃÂavibhramamu¤cantaæ ca, ku¤jarÃjivardhitaruci vÃraïaraïaraïaraïikÃkulitaæ ca, rÃjamÃnavisaædhÃyinaæ virÃjamÃnaæ ca, ÓÃrÅbhÆtaæ madasalilena ÓabalÅbhÆtaæ ca, iti punaruktÃÓrayam' ityanaÇgalekhÃyÃæ hastivarïane / 'batahantÃsita÷ kÃlo govibhÃvasudÅdhitÅ÷ / k«ipÃsya pak«ÃvasitaÓcetarÃjayaÓobhaya' // asamastapadaæ tu granthak­tauvodÃh­tam / ____________________________________________________________ START SÆtra 4: #< Óabdapaunaruktyaæ vya¤janamÃtrapaunaruktyaæ svaravya¤janasamudÃyapaunaruktyaæ ca // RuAss_4 // alaækÃraprastÃve kevalaæ svarapaunaruktyamacÃrutvÃnna gaïyate iti dvaividhyameva /># -------------------- RuAssC_4: kevalasvarÆpaunaruktyaæ kiæ na gaïitamityÃÓaÇkyÃha-alaÇkÃretyÃdi / yathÃ- 'indÅvarammi indammi indaÃlammi indiagaïammi / indidirammi indami joiïïo sarisasaækappo' // ('indÃvarammi---------') atra svarapaunaruktyasya cÃrutvÃbhÃvÃnnÃlaÇkÃratvam / tatra kevalavya¤janasvaravya¤janasamudÃÓritamalaÇkÃradvayaæ lak«yayati-saækhyÃdinà / ____________________________________________________________ START SÆtra 5: #< saækhyÃniyame pÆrvaæ chekÃnuprÃsa÷ // RuAss_5 // dvayorvya¤janasamudÃyayo÷ parasparamanaikadhà sÃd­Óyaæ saækhyÃniyama÷ / pÆrvaæ vya¤jamasamudÃyÃÓritaæ yathÃ- 'kiæ nÃma dardura duradhyavasÃya sÃyaæ kÃyaæ nipŬya ninadaæ kuru«e ru«eva / etÃni kelirasitÃni sitacchadÃnÃmÃkarïya kÃrïamadhurÃïi na lajjito 'si' // atra sÃyaæÓabdenÃsyÃlaÇkÃrasya yakÃramÃtrasÃd­ÓyÃpek«ayà v­ttyanuprÃsena sahaikÃbhidhÃnalak«aïa÷ saækara÷ / chekà vidagdhÃ÷ /># -------------------- RuAssC_5: ekavacanasya jÃtyà bahutvaprasaÇgÃdvahuvacanasya ca tryÃdÅnÃæ svayameva bahutvÃtsaækhyÃniyamo dvitva eva saæbhavatÅti dvayorityuktam / dvayorapyekadhà sÃd­Óyaæ v­ttyanuprÃsa evetyÃÓaÇkyÃha-anekadheti / yakÃramÃtretyanena dvayoreva sÃd­Óyamasya jÅvitamiti dhvanitam / yadyapi cÃyaæ vya¤janamÃtrapaunaruktyÃkhyasya sÃmÃnyalak«aïasya saæbhavÃdanuprÃsa evÃnyairantarbhÃvita÷ tathÃpyasya granthak­tà udbhaÂamatÃnurodhÃdiha lak«aïaæ k­tam -anyathetyÃdi / ____________________________________________________________ START SÆtra 6: #< anyathà tu v­ttyatanuprÃsa÷ // RuAss_6 // kevalavya¤janamÃtrasÃd­Óyamekadhà samudÃyasÃd­Óyaæ tryÃdÅnÃæ ca parasparasÃd­ÓyamÃnyathÃbhÃva÷ / v­ttistu rasavi«ayo vyÃpÃra÷ / tadvatÅ punarvarïaracanehav­tti÷ / sa ca paru«akomalamadhyamavarïÃrabdhatvÃttridhà / tadupalak«ito 'yamanuprÃsa÷ / yathÃ- 'ÃÂopena paÂÅyayasà yadapi sà vÃïÅ kaverÃmukhe khelantÅ prathame tathÃpi kurute no sanmanora¤janam / na syÃdyÃvadamandasundaraguïÃlaÇkÃrajhaÇkÃrita÷ saprasyandilasÃyanarasÃsÃrÃnusÃrÅ rasa÷' // yathà vÃ- 'sahyÃ÷ pannagaphÆtk­tÃnalaÓikhà nÃrÃcapÃlyo 'pi và rÃkendo÷ kiraïà vi«adravamuco var«Ãsu và vÃyava÷ / na tvetÃ÷ saralÃ÷ sitÃsitaruca÷ sÃcÅk­tÃ÷ sÃlasÃ÷ sÃkÆtÃ÷ samadÃ÷ kuraÇgakad­ÓÃæ mÃnÃnuvidhdà d­Óa÷' //># -------------------- RuAssC_6: etadeva bhedanirdeÓaæ kurvanvyÃca«Âe kevaletyÃdi / samudÃya÷ pÃriÓe«yÃd vya¤janadvayarÆpa÷ / ekadheti cÃtraiva saæbaddhavyam / kevalasya tryÃdÅnÃæ cÃnekadhÃpi sÃd­ÓyasyÃnena vyÃtpatvÃt / eva¤ca samastÃsamastÃk«aratvena saæbhavatÅtyasya prÃya÷ «a prakÃrÃ÷ / krameïa yathÃ- 'yayà yayÃyyayà yÆyaæ yo yo yaæ yeyayÃyayà / yayuyÃyi yayeyÃya yayeyÃyÃya yÃyayuk' // asamastÃk«araæ tu granthak­taivodÃh­tam / 'dÅnÃdÅnÃæ dadau dÃnaæ ninanÃda dine dine / nidinda nandanÃnandÃnadunodinanandanam' // 'rucyÃbhi÷ pracurÃbhistaruÓikharÃpÃcitÃbhirucitÃbhi÷ / acirarucirucirarucibhiÓcirÃccirÃbhiÓcamatk­taæ ceta÷' // 'tata÷ somasite mÃsi satataæ saæmataæ satÃm / atÃmasottamamati÷ satÅ sutamasÆta sÃ' // 'kamalad­Óa÷ kamalÃmalakomalakamanÅyakÃntivapuramalam / kamalaÇkurute tÃvatkamalÃpatito 'pi yo vimala÷' // ÃdiÓabdÃccaturak«arÃdergrahaïam / yathà - 'sa dadÃtu vÃsavÃdidevatÃsaæstavastuta÷ / sadà sadvasatiæ deva÷ savità vitatÃæ satÃm' // varïaracaneha v­ttiriti / upacÃrÃditi bhÃva÷ / tridheti / yaduktam - 'Óa«ÃbhyÃæ rephasaæyogai«Âavargeïa ca yojità / paru«Ã nÃma v­tti÷ syÃdhlahvahyÃdyaiÓca saæyutÃ' // 'sarÆpasaæyogayutÃæ mÆrdhavargatÃntyayogibhi÷ / sparÓairyutÃæ ca manyante upanÃgarikÃæ budhÃ÷' // 'Óe«avarïairyathÃyogaæ racitÃæ kopalÃkhyayà / grÃmyÃæ v­ttiæ praÓaæsanti kÃvye«vÃd­tabuddhaya÷' // [udbhaÂa kÃvyÃ. saæ. 914-6] yathÃ- 'nirargalavinirgaladgalagulÃkarÃlairgalairamÅ ta¬iti tìito¬¬amari¬iï¬imo¬umarÃ÷ / madÃcamanaca¤curapracuraca¤carÅkoccayÃ÷ païa÷ pariïatik«aïak«atataÂÃntarà dantina÷' // atra lakÃrÃdyÃv­ttyà madhyamatvamiti v­ttitraividhyam / -------------------- RuAssC_6a: evaæ vya¤janamÃtrÃÓrayamalaÇkÃradvayaæ lak«ayitvà svaravya¤janÃÓrayaæ yamakaæ lak«ayati-svaretyÃdi / ____________________________________________________________ START SÆtra 7: #< svaravya¤jamasamudÃyapaunaruktyaæ yamakam // RuAss_7 // atra kvacidbhinnÃrthatvaæ kvicidabhinnÃrthatvaæ kacidekasyÃnarthakatvamaparasya sÃrthakatvamiti saæk«epata÷ prakÃratrayam / yathÃ- 'yo ya÷ paÓyati tannetre rucire vanajÃyate / tasya tasyÃnyanetre«u rucireva na jÃyate' // idaæ sÃrthakatve / evamanyajjheyam /># -------------------- RuAssC_7: ekasyetyÃdyupalak«aïaparam / ato bahunÃæ yamakÃnÃæ kvacitsÃrthakatvaæ nirarthakatvaæ ca sthitaæ saæg­hÅtameva / 'kvacitsÃrthakatvaæ kvacinnirarthakatvam'iti tu pÃÂhe prathamameva bhedadvayamuktaæ syÃnna t­tÅya÷ prakÃra÷ / ataÓca bhedanirdeÓagrantho yathÃsthita eva jyÃyÃn / saæk«epata iti / eva¤ca kÃvyÃtmabhÆtarasacarvaïÃpratyÆhakÃritvÃtprapa¤cayituæ yogyamiti cirantanÃlaÇkÃravanna vibhajya lak«itamiti bhÃva÷ / evaæ citre 'pi j¤eyam / anyaditi / prakÃradvayam / tatrÃnarthakaæ yathÃ- 'sarasamantharatÃmarasÃdarabhramarasajjalayà nalinÅæ madhau / jaladhidevatayà sad­ÓÅæ Óriyaæ sphuÂatarÃgatarÃgarucirdadhau' // atra tarÃgetyanarthakam / anarthakatvasÃrthakatvayoryathà - 'sÃhÃraæ sÃhÃraæ sÃhÃraæ muïai sajjasÃhÃram / saæ tÃïaæ saætÃïaæ saætÃïaæ mohasaætÃïam' // atra sajjasÃhÃramityanarthakam / anyÃni tu sÃrthakÃnÅti na kaÓciddo«a÷ // idaæ ca sthÃnaniyamamantareïa na bhavati / yaduktam-'padamanekÃrthamak«araæ cÃv­ttaæ sthÃnaniyame yamakam' iti / ata eva sthÃnaniyamÃdyamakamityasyÃnvarthamabhidhÃnam / sa ca sthÃnaniyamo vaivak«iko na vÃstava÷ / yathÃ- 'madhuparÃjiparÃjitamÃninÅjanamana÷sumana÷ surabhi Óriyam / abh­ta vÃritavÃrijaviplavÃæ sphuÂitatÃmratatÃmravaïaæ jagam' // atrÃk«aradvaye yamakavinyÃsÃtsthÃnasya niyatatvam / yathà vÃ- 'chindyÃdbhayÃrtiæ tava kÃrtikeya÷ ÓaÓÅ jito yena sa kÃrtike ya÷ / utkhÃtadanto gaïanÃyakasya svÃmÅ yadanyo gaïanÃya kasya' // atra cÃrthadvaye yamakadvayamiti sthÃnaniyamo dvidhaiveti nÃsyÃlaÇkÃrasya k«ati÷ kÃcit / ataÓca - 'Óru tarasikalarukatarasikalitarujÃlahari jÃlahariïatama÷ / hariïatamaÓca tatastava tatastava÷ syÃdyaÓorÃÓi÷' // ityatra sattve 'pi svaravya¤janasamudÃyapaunaruktyÃsya sthÃnaniyamÃbhÃvÃdyamakÃbhÃso 'yaæ v­ttyanuprÃsa÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 8: #< "ÓabdÃrthapaunaruktyÃæ praru¬haæ do«a÷" // RuAss_8 // praru¬hagrahaïaæ vak«yamÃïaprabhedavailak«aïyÃrtham / yadÃhu÷-'ÓabdÃrthayo÷ punarvacanaæ punaruktamanyatrÃnuvÃdÃt' / iti /># -------------------- RuAssC_8: praru¬hamiti / tathÃbhÃsanaæ viÓrÃnte÷ / yathÃ- 'tadanvaye Óuddhamati prasÆta÷ Óuddhimattama÷ / dilÅpa iti rÃjendurindu÷ k«ÅranidhÃviva' // atrenduriti / atrinetrak«ÅrodajanmatvÃdindordvitvÃnnaitatpraru¬hamiti na kÃryam, kavisamaye tathÃtvasyÃpratÅte÷ / ÃhurityÃk«apÃdÃ÷ / antatrÃnuvÃditi / anuvÃde hi ÓabdÃrthayo÷ punarvacanaæ kriyamÃïaæ na do«Ãya / akriyamÃïaæ punarde«Ãya bhavatÅti bhÃva÷ / yathà - 'udeti rakta÷ savità rakta evÃstameti ca / saæpattau ca vipattau ca mahÃtÃmekarÆpatÃ' // atra rakta iti / 'Óira÷ ÓÃrvaæ svargÃtpaÓupatiÓirasta÷ k«itidharaæ mahÅdhrÃduttuÇgÃdavanimavaneÓrÃpi jaladhim / adhodho gaÇgÃvadÆyamupagatà nÆnamathavà vivekabhra«ÂÃnÃæ bhavati vinipÃta÷ Óatamukha÷' // atrÃrthapaunaruktye 'pi ÓabdasyÃpunarvacanaæ pratÅtyantarajanakatvÃddo«a÷ / tadevÃpraru¬hamalaÇkÃra ityÃha-tÃtparyetyÃdi / ____________________________________________________________ START SÆtra 9-10: #< 'tÃtparyabhedavattu lÃÂÃnuprÃsa÷' // RuAss_9 // tÃtparyamanyaparatvam / tadeva bhidyate, na ÓabdÃrtha-svarÆpam / yathÃ- 'tÃlà jaanti guïà jÃlà de sahiaehiæ gheppanti / raikiraïÃïugÃhiÃiæ hÃenti kamalÃiæ kamalÃiæ' // ['tadà jÃyante guïÃ÷ yadà te sah­dayairg­yairg­hyante / ravikiraïÃnug­hÅtÃni bhavanti kamalÃni kamalÃni'] // 'brÆma÷ kiyannaya katha¤cana kÃlamalpam atrÃbjapatranayane nayane nimÅlya / hemÃmbujaæ taruïi tattarasÃpah­tya devadvi«o 'yamahamÃgata ityavehi' // ityÃdau vibhakttayÃderapaunaruktye 'pi bahutaraÓabdÃrthapaunaruktyÃllÃÂÃnuprÃsatvameva / 'kÃÓÃ÷ kÃÓà ivÃbhÃnti sarÃæsÅva sarÃæsi ca / cetÃæsyÃcik«ipuryÆnÃæ nimragà nimragà iva' // ityÃdÃvananvayena sahÃsyaikÃbhidhÃnalak«aïo na saækara÷ / anyonyÃpek«ayà ÓabdÃrthagatatvenÃrthamÃtragatatvena ca vyavasthikerbhinnavi«ayatvÃt / 'ananvaye ca ÓabdaikyamaucityÃdÃnu«aÇgikam / asmiæstu lÃÂÃnuprÃse sÃk«Ãdeva prayojakam' // ------------ tadevaæ paunaruktye pa¤cÃlaÇkÃrÃ÷ // RuAss_10 // nigadavyÃkhyÃtametat /># -------------------- RuAssC_9-10: anyaparatvamiti / ekasya vÃcyaviÓrÃntatve 'nyasya lak«ye vyaÇgye vÃrthevÃcyaviÓrÃntirityartha÷ / bhidyata iti paryavasÃne / Ãmukhe hi ÓabdavadarthasyÃpyekatvenaivÃvabhÃsa÷ / ata evÃha-na ÓabdÃrthasvarÆpamiti / evaæ ca nÃyaæ dvayorvÃcyaviÓrÃntatve 'nuvÃdamÃtramalaÇkÃra÷ / nahi do«ÃbhÃvamÃtramalaÇkÃrasvarÆpam / evaæ hi satprapaÓabdÃdyabhÃvasyÃpyalaÇkÃratvaprasaÇga÷ / yatparamÃdÃvuktaæ tatparameva punarnocyate ityeva sÃmÃnyena yadyanyaparatvamucyate tadvirodhÃdivat 'udeti rakti÷ savitÃ-' ityÃdau do«ÃbhÃvamÃtratvepyalaÇkÃratvocitasyÃnyaparatvÃkhyasyÃtiÓayasyÃpi bhÃvÃlaÇkÃratvaprasaÇga÷ / na caitÃvataiva kaÓcidatiÓayapratÅyate iti yathoktameva yuktam / eka÷ kamalaÓabdo vÃcyaparyavasita÷ anyaÓca saurabhabandhuratvÃdyanekadharmani«Âha iti tÃtparyabheda÷ / -------------------- RuAssC_9-10a: bruma÷ kiyaditi / atra abjaÓabdasyÃpyapaunaruktyÃt lÃÂÃnuprÃsatvameveti cintyam / atra hi dvayorapi nayanaÓabdayorvÃcyaviÓrantatvÃdanyaparatvÃbhÃvÃnnÃsti tÃtparyabheda÷ / sa eva hyasya jÅvitam / anyathà hyanuprÃsamÃtratvaæ syÃnnÃlaÇkÃratvam / athÃpi kevalanayanaÓabdasyasvÃrthaviÓrÃnti÷ saæsargapadÃntargatastaya puna÷ svÃrthamupasarjanÅk­tya saæj¤inamabhigadhamaÓca svÃrthatyÃgÃtparÃrtheca v­ttirastyeva lak«yani« Âatvamiti cet, naitat / lak«aïÃsÃmagradhabhÃvÃt / atra hyanyapadÃrthapradhÃnatvÃnnayanaÓabdasya guïÅbhÃva÷, na mukhyÃrthabÃdha÷ / svÃrtha eva viÓrÃnte÷ / na ca guïÅbhÃvamukhyÃrthabÃdhayorkatvam / sato hi mukhyÃrthasya ka¤cidapek«ya guïÅbhÃva÷ / bÃdha÷ puna÷ svasminnevÃviÓrÃntirityanayÃrmahÃn bheda÷ / nÃpyatra ki¤citprayojanaæ na và ru¬hiriyamityetatpaunaruktyamÃtram / evam- 'sitakarakararuciravibhà vibhÃkarÃkÃra dharaïidhara kÅrti÷ / pauna«akamalà kamalà sÃpi tavaivÃsti nÃnyasya' // ityÃdÃvapi ghaj¤eyam / camatkÃrastvatrÃnuprÃsak­to 'vaseya÷ / nanvananvaye 'pi Óabdapaunaruktyaæ d­Óyata iti tatrÃpi kimayamevÃlaÇkÃra÷ kimu sa evetyÃÓaÇkyaha-ananvaya ityÃdi / Ãnu«aÇgikamiti / na puna÷ sÃk«Ãtprayojakamityartha÷ / Óabdaikyaæ vinÃpyananvayasya pratipÃdanÃt / atra hi Óabdaikyaæ kvacidakriyamÃïamanaucityamÃvahati kvacinneti bhÃva÷ / tatta yathÃ- 'yaccak«urjagatÃæ sahastrakaravaddhÃmnÃæ ca dhÃmÃrkava- nmonnadvÃramapÃv­ttaæ ca ravivad dhvÃntÃntak­t sÆryavat / Ãtmà sarvaÓarÅriïÃæ savit­vat tigmÃæÓuvat kÃlak­t sÃdhvÅæ na÷ sa gira÷ dadÃtu dinak­d yonyairatulyopama÷' // atra sahastrakarÃdayo 'nya ivÃbhÃsamÃnà ananvayapratÅtiæ vighnayantÅti ÓabdaikyÃbhÃvo 'naucityamÃvahati, na punarananvayasyÃbhÃvam / 'sthairyÃd bhÆrvyÃpakatvÃd viyadakhilajagatprÃïabhÃvÃnnabhasvÃn bhÃsvÃn viÓvaprakÃÓÃdyugapadapi sudhÃsÆtirÃhlÃdanÃcca / vahni÷ saæhÃrakatvÃjjalamakhilajanÃpyÃyanÃccopamÃnaæ satyÃtmatve 'pi yasya prabhavatu bhavatÃæ so '«ÂamÆrti÷ ÓivÃya' // atra nirvighnamevÃnanvayasya pratÅte÷ ÓabdaikyabhÃvo nÃnaicityÃvaha÷ / tuÓabdo vyatireke / ÓÃk«Ãditi / Óabdaikyaæ vinÃsyÃnutthÃnÃt / etadevopasaæharati-tadevamityÃdi / puna ruktavadÃbhÃsamarthapaunaruktyÃÓritaæ,chekÃnuprÃsÃdayastraya÷ ÓabdapaunaruktyÃÓrayÃ÷ / lÃÂÃnuprÃsastÆbhayÃÓritaæ iti pa¤ca paunaruktyÃÓrità alaÇkÃrÃ÷ / yadyapyukte÷ ÓabdÃrthagatatvenoccaraïÃbhidhÃnatayà bhedÃt sÃmÃnyÃbhÃvÃt kasya pa¤caprakÃratvaæ tathÃpi tasyà dvayorapyanugamÃdekatvena pratÅteruktisÃmÃnyanibandhanameva prakÃriprakÃrabhÃvavacanam / yaccÃrthabhedena ÓabdasyÃpi bhinnatvaæ tadavÃstavam / pratÅtÃvekatayaivÃvabhÃsÃt / ata evÃnekÃrthavargÃdi«vapi tathÃtvenaiva vyavahÃra÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 11: #< varïÃnÃæ khaÇgÃdyak­tihetutve citram // RuAss_11 // paunaruktakyaprastÃve sthÃnaviÓe«aÓli«ÂavarïapaunaruktyÃtmakaæ citravacanam / yadyapi lipyak«arÃïÃæ khaÇgÃdisaæniveÓaviÓi«Âatvaæ tathÃpi ÓrotrÃkÃÓasamavetavarïÃtmakaÓabdÃbhedena te«Ãæ loke pratÅtervÃcakaÓabdÃlaÇkÃro 'yam / ÃdiprahaïÃd yathÃvyutpattisaæbhavaæ padmabandhÃdiparigraha÷ / yathÃ- 'bhÃsate pratibhÃsÃra rasÃbhÃtà hatÃvibhà / bhÃvitÃtmÃÓubhÃvÃde devÃbhà bata sabhÃ' // e«o '«Âadalapadmabanadha÷ / atra digdale«u nirgamapraveÓÃbhyÃæ Óli«ÂÃk«aratvam / vivigdale«u tvanyathà / karïikÃk«araæ tu Óli«Âameva /># -------------------- RuAssC_11: varïÃnÃmityÃdi / uccÃraïakÃle sthÃnaviÓe«aÓli«ÂavarïÃtmakakhaÇgadisaæniveÓasyà bhÃvÃtponaruktyapratÅtirnÃtreti kimÃÓrayo 'yamalaÇkÃra ityÃÓaÇkyÃha-yadyapÅtyÃdi / lipyak«arÃïÃæ ma«ÅbindurÆpÃïÃæ ÓrÆyamÃïatÃsatattvavarïaÓabdÃbhedapratipattyà aupacÃriko 'yaæ ÓabdÃlaÇkÃra iti tÃtparyÃrtha÷ / Ãdigrahaïaæ saphalayituæ padmabandhenodÃharati-bhÃsatetyÃdi / khaÇgabandha÷ punaryathÃ- 'sa pÃtrÅbhavità mok«k«aïalak«myà bhavÃrasa÷ / samastajanatÃyÃsasamudrÃbhinnatÃbhida÷' // Óli«Âameveti / a«Âadikkamapi nirgamapravek«ayo÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 12: #< upamÃnopameyayo÷ sÃdharmye bhedÃbhedatulyatve upamà // RuAss_12 // arthÃlaÇkÃraprakaraïamidam / upamÃnopameyayorityapratÅtopamÃnopameyani«edhÃrtham / sÃdhrmye traya÷ prakÃrÃ÷ / bhedaprÃdhÃnyaæ vyatirekÃdivat / abhedaprÃdhÃnyaæ rÆpakÃdivat / dvayostulyatvaæ yathÃsyÃm / yadÃhu÷-'yatra ki¤citsÃmÃnyaæ kaÓci¤ca viÓe«a÷ sa vi«aya÷ sad­ÓatÃyÃ÷' iti / upamaivanekaprakÃravaicitryeïÃnekÃlaÇkÃrabÆjabhÆteti prathamaæ nirdi«Âà / asyÃÓca pÆrïÃlutpÃtvabhedäcirantanairbahuvidhanvamuktam / tatrÃpi sÃdhÃraïadharmsya kvacidanurÃgÃmitayaikarÆpyeïa nirdeÓa÷, kvacidvastuprativastubhÃvena p­thaÇnirdeÓa÷ / p­thaÇnirdeÓe ca saæbandhibhedamÃtraæ prativastÆpamÃvat, bimbapratibimbabhÃvo và d­«ÂÃntavat / krameïodÃharaïam - 'praÇÃmahatyà Óikhayeva dÅpastrimÃrgeva trividasya mÃrga÷ / saæskÃravatyeva girà manÅ«Å tayà sa pÆtaÓca vibhÆ«itaÓca' // 'yÃntyà muhurvalitakandharamÃnanaæ tadÃv­ttav­ntaÓatapatranibhaæ vahantyà / digdho 'm­tena ca vi«eïa ca pak«malÃk«yà gìhaæ nikhÃta iva me h­daye kaÂÃk«a÷' // atra valutatvÃv­ttatve saæbandhibhedÃdbhinne / dharmyabhiprÃyeïa tu bimbapratibimbatvameva / 'pÃï¬yo 'yamaæsÃrpitalambahÃra÷ kÊtpÃÇgarÃgo haricindanena / ÃbhÃti bÃlÃtaparaktasÃnu÷ sanirjharodgara ivÃdrirÃja÷' // atra hÃrÃÇkarÃgayornirjharabÃlÃtapau pratibimbatvena nirdi«Âau /># -------------------- RuAssC_12: upamÃnetyÃdi / artheti / ÓabdÃlaÇkÃranirïayÃnantaramavasaraprÃtpamityartha÷ / nanÆpamÃnopameyayoreva sÃdharmyaæ saæbhavati na kÃryakÃraïÃdikayoriti kiæ tadupÃdÃnenetyÃÓaÇkyÃha-upamÃnetyÃdi / tatropamÃnasyÃpratÅtatvaæ liÇgabhedÃdinà prÃcyairuktam / yathÃ- 'kaÂu kaïanto maladÃyakÃ÷ khalÃstudantyalaæ bandhanaÓ­Çkhalà iva / manastu sÃdhudhvanibhi÷ pade pade haranti santo maïinÆpurà iva' // atra kaïanÃderdharmasyopamÃne 'nyatÃæ karotÅti liÇgabhedo du«Âa÷ / yadyapi sÃdhÃraïadharmasyobhayasaæbandhasaæbhave 'pi siddhatvÃdupamÃne tatsaæbandhasya svayamevÃvagamÃt tasya na ÓÃbdatà yuktetyupamÃnapÃratantryeïa liÇgÃdivipariïÃmo na kÃryaæ iti na liÇgabhedÃderdu«yatvam,tathÃpyupamÃnavÃkyasya sÃkÃÇk«atvÃtpratÅtiviÓrÃnte÷ ÓÃbdastatsaæbandha upayukta eva / nahi prabhÃmahatyÃdÃvupamÃnavÃkye pÆtatvÃdisaæbandhaæ vinà samanvayaviÓrÃnti÷ syÃt / kevalaæ samÃnadharmasyopameye vidhÅyamÃnatvamupamÃne cÃnÆdyamÃnatvamitÅyÃneva viÓe«a÷ / tadubhayatrÃpi tatsaæbandhasyÃvaÓyopayogÃdupapadyata eva samÃnadharmasyÃnugÃmitvam / talliÇgabhedÃderapi du«Âatvaæ yuktam / upameyasyÃpratÅtatvamavarïanÅyasyÃpi varïanÅyatvam / yathÃ- 'gaura÷ supÅvarÃbhogo raï¬Ãyà muï¬ito bhaga÷ / merorarkahayollŬha-Óa«pa-hema-taÂÃyate' // atra tanvaÇgyà rÆpavarïane bhagavarïanamanaucityÃvahamityupameyasyÃpratÅtatvam / -------------------- RuAssC_12a: bhedÃbhedatulyatvaæ vyÃkhyÃtuæ sÃdharmyasya vi«ayavibhÃgeïa vyavasthitiæ darÓayati-sÃdharmya ityÃdinà / etaineva ca tribhi÷ prakÃrai÷ sÃdharmyÃÓraya÷ samagra evÃlaÇkÃravarga÷ saæg­hÅta÷ / tena vyatirekavadityanena sahoktyÃdaya÷ saæg­hÅtÃ÷ rÆpakavadityanena pariïÃmotprek«Ãdaya÷ / kintu rÆpakotprek«ayorabhedaprÃdhÃnyasadbhÃve 'pyÃropÃdhyavasÃyak­ta eva viÓe«a÷ / yadvak«yati-'ÃropÃdabhede 'dhvavasÃya÷ prak­«yate' iti / ataÓcÃdhyavasÃyagarbhe«valaÇkÃre«u ÓuddhÃbhedarÆpaÓcaturtha÷ prakÃro na kaÓcidÃÓaÇkanÅya÷ / tatrÃpyabhedÃprÃdhÃnyasyaiva bhÃvÃt / anayÃpyupameyopamÃdaya÷ saæg­hÅtÃ÷ sÃmÃnyamityabhedahetukam / viÓe«a iti bhedahetuka÷ / evaæ ca bhedÃbhedatulyatvavi«aye ya÷ sÃd­Óyapratyayo jÃyate tasyopamÃvi«ayatvamuktam / nanu ca satsvapyaneke«varthÃlaÇkÃre«u prathamamiyameva kiæ nirdi«ÂetyÃÓaÇkyÃha-upamaivetyÃdi / aneke 'laÇkÃrÃ÷ sÃdharmyÃÓrayÃ÷ tatraivÃsya bÅjatvÃt / uktamiti / 'sÃdharmyamupamà bhede pÆrïà lutpà ca sÃgrimà / ÓrautyÃrthÅæ ca bhaved vÃkye samÃse tadvite tathÃ' // ityÃdinà // ataÓca kimasmÃkaæ tadÃvi«kÃraïeneti bhÃva÷ / evaæ ca te«Ãæ gaïane tathà na vaicitryaæ ki¤ciditi sÆcitam / -------------------- RuAssC_12b: tatrÃpÅti / cirantanokte pÆrïatvÃdibhedanirdeÓe satyapÅtyartha÷ / sÃdhÃraïadharmasyeti / dharma÷ parÃÓrita÷, tasya ca tadatadgÃmitvÃt sÃdhÃraïatvam / tadeva copamÃdyatthÃne nimittam / sa ca catu«ÂayÅ ÓabdÃnÃæ prav­tti÷' iti mahÃbhëyaprakriyayà jÃtiguïakriyÃdravyÃtmake«u dharmi«vevaærÆpa eva bhavati / na caitadvirudhyate / dharmidharmabhÃvasya na vÃstavatvam / jÃtyÃdyÃtmano dharmiïo 'pi kadÃcidanyÃÓritatve dharmatvÃt / evaæ ca tadatiriktaæ dharmamÃtramapi sÃdhÃraïaæ na ki¤cidvÃcyam / catu«Âayyà eva ÓabdÃnÃæ prav­tteruktatatvÃt / 'sadayaæ bubhuje mahÃbhuja÷ sahasodvegamiyaæ vrajediti / aciropanatÃæ sa medinÅæ navapÃïigrahaïÃæ vadhÆmiva' // ityÃdÃvupamÃnÃdau kriyÃrÆpatvÃderyojayituæ ÓakyatvÃt tasya eva ca samagravi«ayÃvagÃhanasahi«ïutvÃt / nanu jÃte÷ sÃdhÃraïadharmatve tajjÃtÅyatvÃt tattvaæ na syÃt, na sad­Óatvamiti kathamupamÃÇgatvamasyÃ÷ syÃditi cet, na / bimbapratibimbabhÃvÃÓrayeïa tathÃtvÃbhÃvÃt / tatra hyasak­nnirdeÓÃd dvayorhÃrÃdikayorjÃtyo÷ ÓvaityÃdyabhedanimittÃvalambanenaikatvamÃÓritya sÃd­Óyanimittaæ sÃdhÃraïyaæ syÃt / etacca savistaramupari«ÂÃd vak«yÃma÷ / -------------------- RuAssC_12c: tatra dharmiïo jÃtyÃdirÆpatà yathÃ- 'ghanodyÃnacchÃyÃmiva marupathÃd, dÃvadahanÃt tu«ÃrÃbhbhovÃpÅmeva vi«avipÃkÃdiva sudhÃm / prav­ddhÃdunmÃdÃt prak­timiva nistÃryavirahÃ- llabheya tvadbhakti nirÆpamarasÃæ ÓaÇkara kadÃ' // atra cchÃyÃvÃpÅsudhÃprak­tÅnÃmupamÃnÃnÃæ jÃtiguïadravyakriyÃtvam / chÃyÃyastu jÃtirÆpatvÃd guïatvaæ nÃÓaÇkanÅyam / upameyasya punaretatsvayamevÃbhyÆhyam / -------------------- RuAssC_12d: dharmÃïÃæ tu yathÃ- 'vaidehi paÓyà malayÃd vibhaktaæ matsetunà phenilamamburÃÓim / chÃyÃpatheneva ÓaratprasannamÃkÃÓamÃvi«k­tacÃrutÃram' // atra vibhaktamityasya kriyÃtvaæ rÃmasetucchÃyÃpathayordravyatvaæ phenatÃrakÃïÃæ jÃtitvaæ prasÃdasya ca guïatvaæ dravyÃtmakÃkÃÓÃmburÃÓigattatvenopanibaddham / evaæ prak­tÃmeva mahÃbhëyaprakriyÃmapahÃya ninimittameva prakriyÃntaramÃÓritya yadanyairuktaæ tadayuktamevetyalaæ bahunà / evaævidhasya cÃsya bhÃvÃbhÃvarÆpatayà dvaividhyam / etacca na tathÃvaicitryÃvahamiti granthak­tà noktam / -------------------- RuAssC_12e: aikarÆpyeïoti / sak­t / yadvak«yati-'tatra sÃmÃnyadharmasyevÃdyupÃdÃne sak­ntirdeÓa upamÃ' iti / p­thaÇnirdeÓa iti / asak­dityartha÷ / yadvak«yati- 'vastuprativastubhÃvenÃsak­nnirdeÓe 'pi saiva' iti / sÃdhÃraïadharmasyetyatrÃpi saæbandhanÅyam / vastuprativastubhÃve 'pi dvaividhyamityÃha-p­thaÇnirdeÓe ityÃdi / sambandhibhedamÃtramiti / na puna÷ svarÆpabheda÷ kaÓcidityartha÷ / yadvak«yati-asak­nnirdeÓe ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvaæ bimbapratibimbabhÃva e vÃ' iti / etacca bhedatrayaæ prÃya÷ sarve«Ãmeva sÃd­ÓyÃÓrayÃïÃmalaÇkÃrÃïÃæ jÅvitabhÆtatvena saæbhavatÅtyagrata eva tatra tatrodÃhari«yÃma÷ / krameïeti yathoddeÓam / sambandhibhedÃditi / saæbandhino÷ kandharÃv­ntayorbhedÃt / na tu hÃranirjharÃdivatsvarÆpato bheda÷ / vastuta ekatvÃdvalitatvÃv­ttatvayorabheda÷ / nanu yadi valitatvÃv­ttatvÃkhyo dharma ÃnanaÓatapattrayo÷ ÓuddhasÃmÃnyarÆpatayopÃttastaddharmÅ kandharÃv­ntarÆpa÷ puna÷ kiærÆpatayetyÃÓaÇkyÃha-dharmyabhiprÃyeïetyÃdi / evakÃra÷ ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvavyavacchedaka÷ / kandharÃv­ntayoÓca yathokte dharmitve 'pyÃnanaÓatapatrtÃpek«ayà dharmatvameva yuktam / ÃÓrayÃÓrayibhÃvena dharmidharmabhÃvasya bhÃvÃt / ata evÃsyÃvÃstavatvaæ pÆrvamuktam / ataÓcÃnanaÓatapatrtÃpek«ayà iti na vyÃkhyeyam / tayorupamÃnopameyabhÃvavÃcoyuktereva yuktatvÃt / evaæ ca sati kandharÃv­ntayo÷ svarÆpamanabhimataæ syÃt / anenaiva ca bimbapratibimbabhÃvasya svarÆpe darÓite 'pyasaækÅrïaprakaÂanÃÓayena puna÷ 'pÃï¬yo 'yam' ityÃdyudÃh­tam / -------------------- RuAssC_12f: hÃrÃÇgarÃgayoriti / svarÆpayoriti Óe«a÷ / na cÃtra bimbapratibimbabhÃvasya vi«ayÃntaraæ pradarÓya vÃkyÃrthaÇgatÃmupamÃÓaÇkya guïasÃmyanÃmà caturtha÷ prakÃro vÃcya÷ / yÃvatà hi sÃdhÃraïadharmanibandhanamupamÃsvarÆpam, sa cÃtra dharmo nirdi«ÂÃnirdi«Âatvena dvividha÷ / nirdeÓapak«e cÃsya traividhyamuktam / anirdeÓapak«e cÃsya na vaicitryaæ ki¤ciditi na tadÃÓrayaæ bhedajÃtamuktam / ataÓcÃtra nirdi«Âa÷ sÃdhÃraïadharmo vyavasthita iti kà nÃma caturthaprakÃrakalpanà / vÃkyÃrthopamÃgandho 'pyatra nÃsti / sa hyaneke«Ãæ dharmiïÃæ parasparÃvacchinnÃnÃæ tÃd­Óereva dharmibhi÷ sÃmye bhavati / yathÃ- 'janayicyÃ÷ kulÃlyÃÓca rak«itryà vidito 'bhayam / ratnasÆterbhujaÇgyÃÓca pracchanna iva Óevadhi÷' // atra janayitryÃdÅnÃæ ratnasÆtyÃdÅnyupamÃnÃnyupÃttÃni / ete«Ãæ dharmitvaæ ca sphuÂameva / bimbapratibimbabhÃva÷ punardharmiviÓe«apratipÃdanonmukhÃnÃæ dharmÃïÃæ bhavati / parasparÃvacchinnatvaæ yathÃtreva / atra hi hÃrÃÇgarÃgayo÷ pÃï¬yasya viÓi«ÂatÃpÃdanÃyaivopÃdÃnam / indumatÅæ prati tasya viÓi«ÂÃlambanavibhÃvatvena vivak«itatvÃt / ataÓca tayo÷ parasparonmukhatvÃtsvÃtmanyevÃviÓrÃntiriti kà kathopameyatÃyÃ÷ / evaæ pÃï¬yasyÃdgirÃjena hÃranirjharÃdidharmanimittaivopamÃ, tÃvanmÃtreïaiva sÃd­ÓyaparyavasÃnÃt / tacca hÃrÃde÷ sÃdhÃraïadharmasya bimbapratibimbatvÃd d­«ÂÃntanyÃyasyaitatsÆdÃharaïameva / -------------------- RuAssC_12g: nanu hÃranirjharayostadatadgÃmitvÃbhÃvÃtkathaæ sÃdhÃraïadharmateti cet,ucyate- asyÃstÃvaddharmasya sÃdhÃraïyaæ jÅvitam / tacca dharmasyaikatve bhavati / na ca vastuto 'tra dharmasyaikatvam / nahi ya eva mukhagato lÃvaïyÃdirdharma÷ sa eva candrÃdau, tasyÃnvayÃsaæbhavÃt / api tu tajjÃtÅyo 'trÃnyo 'sti dharma÷ / evaæ dharmayorbhedÃtsÃdhÃraïatvÃbhÃvÃdupamÃyÃ÷ svarÆpani«pattireva na syÃt / atha dharmayorapi sÃd­Óyamabhyupagamyate tattatrÃpi sÃd­Óyanimittamanyadanve«yam / tatrÃpyanyadityanavasthà syÃt / tataÓca dharmayorvastuto bhede 'pi pratÅtÃvekatÃvasÃyÃdbhede 'pyabheda ityetannimittamekatvamÃÓrayaïÅyam / anyathà hyapamÃyà utthÃnameva na syÃt / evamihÃpi hÃranirjharÃdÅnÃæ vastuprativastutayopÃttÃnÃæ vastuto bhede 'pyabhedavivak«etyekatvaæ grÃhyam / anyathà hye«Ãæ pÃï¬yÃdrirÃjayoraupabhyasamutthÃne nimittatvameva na syÃt / na cai«Ãmaupamyaæ yuktamiti samanantaramevoktam / ata evÃtra bimbapratibimbabhÃvavyapadeÓa÷ / loko hi darpaïÃdau bimbÃtpratibimbasya bhede 'pi madÅyamevÃtra vadanaæ saækrÃntamityabhedenÃbhimanyate / anyathà hi pratibimbagadarÓane k­Óo 'ha sthÆlo 'hamityÃdyabhimÃno nodiyÃt bhÆ«aïavinyÃsÃdau ca nÃyikà nÃdriyeran / pracyairapi- 'sa munirlÃcchito mauvjyà k­«ïÃjinapaÂaæ vahan / vyarÃjannÅlajÅmÆtabhÃgaÓli«Âa ivÃæÓumÃn' // iti // tathà - 'sa pÅtavÃsÃ÷ prag­hÅtaÓÃrÇgo manoghaj¤abhÅmaæ vapurÃpa k­«ïa÷ / ÓatahladendrÃyudhavÃnniÓÃyÃæ saæs­jyamÃna÷ ÓaÓineva megha÷' // ityatra mau¤jÅta¬ito÷ ÓaÇkhaÓaÓinoÓca vastuto bhede 'pyabhedavivak«ÃmevÃÓrityasÃdhÃraïadharmasya hÅnatvamÃdhikyaæ coktam / ata eva cÃtra pÆrvaæ granthak­tà vastuprativastubhÃvavad vastudvayasya prÃcyoktameva vyavahÃraæ darÓayituæ prativastÆpamÃvad d­«ÂÃntavacceti taduktamevad­«ÂÃntadvayaæ dattam / evaæ cÃtrÃbhedavivak«aiva jÅvitam / -------------------- RuAssC_12h: e«Ã ca lak«ye supracuraiva / yathà - 'vidyutvantaæ lalitavanitÃ÷ sendracÃpaæ sacitrÃ÷ saægÅtÃya prahatamurajÃ÷ snigdhagambhÅragho«am / antastoyaæ maïimayabhuvastuÇgamabhraælihÃgrÃ÷ prÃsÃdÃstvÃæ tulayitumalaæ yatra taistairviÓe«ai÷' // atra vidyudvanitÃdÅnÃæ meghaprÃsÃdavi«i«ÂatÃdhÃyakatayà dharmatvenaivopÃdÃnam / ata eva taistairviÓe«airityuktam / te«Ãæ sak­nnirdeÓÃbhÃvÃnnÃnugÃmità / ekÃrthatvÃbhÃvÃnna ÓudhdasÃmÃnyarÆpatvamiti pÃriÓe«yÃdvimbapratibimbabhÃva eva / ete«Ãæ cÃbhedenaiva pratÅte÷ sÃdhÃraïatvam / evaæ hÃrÃderapi j¤eyam / abhedapratÅtiÓcÃtra sÃd­Óyanimittà / na caitÃvataivaipÃmupamÃnopameyatvaæ vÃcyam / tathÃtvÃvivak«aïÃt / sÃd­Óyasya ca sitatvÃdiguïayogitvaæ nÃma nimittam / evamabhedapratÅtimukhenÃtra hÃrÃde÷ samÃnadharmatvam / kvacinnimittÃntareïÃpyabhedapratÅtirbhavati / yathÃ- 'dvepyo 'pi saæmata÷ Ói«ÂastasyÃrtasya yathai«adham / tyÃjyo du«Âa÷ priyo 'pyÃsÅd da«Âo 'ddagu«Âa ivÃhinÃ' // atrotrarÃrdhe da«Âadu«Âayorde«akÃritvÃdinà ekakÃryakÃritvamabhedakÃraïamityalaæ bahunà / -------------------- RuAssC_12i: iyaæ ca dvayopari prak­tayoraprak­tayoÓcaupamye samuccità bhavati / krameïa yathÃ- 'svareïa tasyÃmam­tastruteva prajalpitÃyÃmabhijÃtavÃci / apyanyapu«Âà pratikÆlaÓabdà ÓroturvitantrÅriva tìyamÃnÃ' // atra bhagavatyapek«ayÃnyapu«ÂÃvitantryoraprak­tayo÷ pratikÆlaÓabdatve samuccitatvam / iyamekadeÓavivartinyapi / yathà - 'kamaladalairadharairiva daÓanairiva kesarairvirÃjante / alivalayairalakairiva kamalairvadanairiva nalinya÷' // atra nalinÅnÃæ nÃyikà upamÃnatvena nopÃttà ityekadeÓavivartitvam / iyaæ ca sÃd­ÓyadìharyÃrthaæ kavipratibhÃkalpite sÃdharmye kalpità bhavati / tacca kvacidupameyagatatvena kvacidupamÃnenÃpi kalpitamiti dvidhÃtvamasyÃ÷ / yaduktam- 'upameyasya vaiÓi«ÂyamupamÃnasya và kvacit' iti / vaidharmyeïÃpi sÃdharmyamiti t­tÅya÷ prakÃra÷ punarasyà na vÃcya÷ / asyopamÃyÃmeva saæbhavÃddìharyapratipÃdanapratÅteÓca / -------------------- RuAssC_12j: krameïa yathÃ- 'taæ ïamaha ïÃhiïalinaæ hariïo gaaïaÇkaïÃhirÃmassa / chappaachampiagatto malo vva candammi jattha vihÅ' // ('tannamata nÃbhinalinaæ harorgaganÃÇganÃbhirÃmasya / «aÂpadÃcchÃditagÃtro mala iva candre yatra vidhi÷') // atropameyasya «aÂpadÃcchÃditatvaæ kalpitam / "Ãvarjità ki¤cidiva stanÃbhyÃæ vÃso vasÃnÃtaruïÃrkakÃgam / saæjÃtapu«pastabakÃbhinamrà saæcÃriïÅ pallavinÅ lateva // " atropamÃnagatatvena saæcÃriïÅtvaæ kalpitam / na cÃsyÃ÷ p­thaglak«aïaæ vÃcyam,dvayoraupamyapratÅte÷ / sÃmÃnyalak«aïasyÃtrÃpyanugamÃt / athÃtra kalpanÃstÅti cet, na / evaæ hi pratibhedaæ lak«aïakaraïaprasaÇga÷ / samuccitatvÃderviÓe«ÃntarasyÃpi bhÃvÃt / athopamÃnaguïaviÓi«ÂopameyÃvagamaphalatvenopamÃyÃ÷ pratibhaÂabhÆtavastvantarÃbhÃvaprayojanatvena cÃsyÃ÷ p­thagalaÇkÃratvamiti cet, na / atropameyasyopamÃnopamÃnaguïaviÓi«Âatayaiva pratÅte÷ phalabhedÃbhÃvÃt / tathà hi'ÃvarjitÃ' ityÃdau bhagavatyà latÃyÃ÷ sÃd­Óyasya saæcÃriïÅtvenÃbhÃvo mà prasÃÇk«Åditi tayo÷ sÃdharmyaæmeva dru¬ayituæ kavinà latÃyÃ÷ saæcÃriïÅtvaæ kalpitam / nanvatra bhagavatyà anyadupamÃnaæ nÃstÅti pratÅyate / ananvayÃdivadupamÃnÃntarani«edhasya vÃkyÃrthatvÃt / maivam / evamupameyasyÃpi vaiÓi«Âyakalpane upameyÃntarani«edhaphalatvaæ vÃcyam / samÃnanyÃyatvÃt / tadyathà d­¬harope rÆpake vi«ayavi«ayiïorabhedameva dra¬hayituæ kasyaciddharmasya hÃnirÃdhikyaæ và kalpyate, tathehÃpi sÃmÃnyadÃr¬hyayaiva kalpitatvaæ j¤eyam / atrÃpyabhedÃlaÇkÃrÃkhyÃlaÇkÃrÃntaratvaæ na vÃcyam / rÆpakeïaivÃsyà vicchritte÷ saæg­hÅtatvÃt / vi«ayavi«ayiïorabhedo hi rÆpakasatattvam / sa eva cÃtra dÃr¬hyena pratÅyata iti ko nÃmÃsya rÆpakÃtp­thagbhÃva÷ / abhedamÃtrapratÅtau rÆpakam, niyatadharmahÃnÃvanyata÷ sarvato 'pyabhedapratÅtÃvabheda iti pratÅtibhedo 'pyastÅti cet, na / evaæ hyasti tÃvadabhedapratÅtiratrÃnugatà / yastu vaÓe«a÷ sa p­thagbhedatve vyavasthÃpako 'stu na p­thagalaÇkÃratve / nahiÓÃbaleyatÃmÃtreïa gotvamaÓcatvavyapadeÓyaæ bhavati / evaæ ca- 'g­hÅtavigraha÷ kÃmo vasanta÷ sÃrvakÃlika÷ / jahÃra h­dayaæ kÃmÅ nityapÆrïa÷ sudhÃkara÷' // ityÃdau g­hÅtavigrahattvÃderniyatasya dharmasyÃdhikye 'pyalaÇkÃrÃntaraprasaÇga÷ / iyaæ ca mÃlÃtvÃdinÃnantabhedeti tadgranthavistarabhayÃnna prapa¤citam / ____________________________________________________________ START SÆtra 13: #< ekasyaivopamÃnopameyatve 'nanvaya÷ // RuAss_13 // vÃcyÃbhiprÃyeïa pÆrvaærÆpÃnugama÷ / ekasya tu viruddhadharmasaæsargo dvitÅyasavrahyacÃriniv­ttyartha÷ / ata evÃnanvaya iti yogo 'pyatra saæbhravati / yathÃ- 'yuddhe 'rjuno 'rjuna iva prathitapratÃpo bhÅmo 'pi bhÅma iva vairi«u bhÅmakarmà / nyagrodhavartinamayÃdhipatiæ kuruïÃmutprÃsanÃrthamiva jagmaturÃdareïa' //># -------------------- RuAssC_13: ekasyaivetyÃdi / nanu sÃd­ÓyÃÓrayÃïÃmalaÇkÃrÃïÃæ lak«ayutuæ prastutatvÃtsÃd­Óyasyobhayani«Âhatvenaiva saæbhavÃdekasya ca tadabhÃvÃtkathamihÃtadÃÓrayasyÃpyasya vacanamityÃÓaÇkyÃha-vÃcyÃbhiprÃyeïetyÃdi / -------------------- RuAssC_13a: pÆrvarÆpeti / sÃd­ÓyÃÓrayatvasyetyartha÷ / astveva hyatra ÓÃbdÅ sÃd­ÓyapratÅti÷ / mukhaæ candra ivetyÃdivadevÃtropamÃnopameyatvasya vÃcyatayopanibandhanÃt / ata evÃha-vÃcyÃbhiprÃyeïeti / na punarvastvabhiprÃyeïetyartha÷ / vastuto hyekasyaiva sÃdhyasiddhadharmarÆpatvÃsaæbhavÃdupamÃnopameyatve 'pi virodha÷ syÃt / itthaæ ÓÃbdameva sÃd­ÓyÃnugamamÃÓrityehÃsya lak«aïam / nanu yadyevamekasyopamÃnopameyatvaæ virudhyate tatkiæ vastuviruddhena ni«phalena caitenetyÃÓaÇkyÃha-ekasyetyÃdi / -------------------- RuAssC_13b: evaæ cÃsya dvitÅyasabrahmacÃriniv­ttirevÃlaÇkÃratvaprati«ÂhÃpakaæ pramÃïam / anyathà punarnÃsyÃlaÇkÃratvam / yathÃ- 'tasyÃj¤ayaiva paripÃlayata÷ prajà me karïopakaïÂhapalitaÇkariïÅ jareyam / yadgarbharÆpamiva mÃmanuÓÃsta so 'yamadyÃpi tanmayi gurorgurÆpak«apÃta÷' // atra yathaiva garbharÆpaæ mÃæ gururanvaÓÃttathaivÃdyÃpyanuÓÃstÅti satyapyekasyopamÃnopameyatve dvitÅyasabrahmacÃri niv­ttipratipattyabhÃvÃnnÃyamalaÇkÃra÷ / ekasyaivÃsthÃbhedena ca siddhasÃdhyadharmasaæbhavÃnnopamÃnopameyatvarÆpaviruddhadharmasaæsarga÷ / ata eveti / viruddhadharmaæsaæyogÃt / ekasyaiva siddhasÃdhyarÆpeïopamÃnopameyatvenÃvidyabhÃno 'nvaya÷ saæbandho yatra sa tathokta÷ / arjunÃdanyo yuddhe prathitapratÃpo nÃstÅti dvitÃyasabrahmacÃriniv­ttiratra jÅvitabhÆtà pratÅyata eva / ata eva kÃrtavÅryahiæstramattvayorupamÃnarÆpayorapratÅte÷ ÓuddhamevaitadudÃharaïam / 'ittiametummi jae sundaramahilÃsahassabhariammi / aïuharai ïavaraæ tissÃ,vÃmÃddhaæ dÃhiïaddhassa' // ('etÃvanmÃtre jagati sundaramahilÃsahastrabharite 'pi / anuharati kevalaæ tasyà vÃmÃrdhaæ dak«iïÃrdhasya') // ityÃdau cÃnanvayodÃharaïatvaæ na vÃcyam / atrÃnyÃdhanÃnyÃrdhasyopamÅyamÃnatvenopamÃyà abhidhÅyamÃnatvÃt / asya hyupamÃnÃntarani«edhaparyavasÃyyabhidhÅyamÃnamekasyaivopamÃnopameyatvaæ svarÆpam / na ca tadatra ÓabdenÃbhidhÅyate 'pi tu vyajyata iti pratÅyamÃnataiva yukteti na vÃcyatvamasyetivÃcyam / evaæ hyalaÇkÃdadhvanervi«ayÃpahÃra÷ syÃt / evam- 'gandhena sindhuradhurandhara vaktkamaittrÅmairÃvaïaprabh­tayo 'pi na Óik«itÃste / tattvaæ kacatrtinayanÃcalaratnabhittisvÅyapraticchravi«u yÆthapatitvame«a' // ityatrÃpyananvayo na vÃcya÷ / svÅyapratibimbaireva sÃd­ÓyapratÅtestadgandhasyÃpyabhÃvÃt / yadi nÃma caitatpratÅyeta tadapyasya pratÅyamÃnatvaæ syÃnna vÃcyatvam / yathoktanyÃyÃt / evaæ ca tadekadeÓenÃvasitabhedena vetyapÃsya upamÃnatayà kalpitena tenaiva sÃd­Óyamananvaya ityeva tvayà sÆtraïÅyam / 'grasamÃnamivaujÃæsi sadasyairgauraveritam / nÃma yasyÃbhinandanti dvi«o 'pi sa pumÃnpumÃn' // ityatra puæsa÷ puæstvÃropÃdananvayarÆpakamiti yadanyairuktaæ tadayuktam / ekasyaiva vidhyanuvÃdabhÃvenÃvasthÃnÃdÃropÃbhÃvÃt / ____________________________________________________________ START SÆtra 14: #< dvayo÷ paryÃyeïa tasminnupameyopamà // RuAss_14 // tacchabdenopamÃnopameyatvapratyavamarÓa÷ / paryÃyo yaugapadyÃbhÃva÷ / ata evÃtra vÃkyabheda÷ / iyaæ ca dharmasya sÃdhÃraïye vastuprativastunirdeÓe ca dvidhà / Ãdye yathÃ- 'khamiva jalaæ jalamiva khaæ haæsaÓcandra iva haæsa iva candra÷ / kumudÃkÃrÃstÃrÃstÃrÃkÃrÃïi kumudÃni' // dvitÅye yathÃ- 'sacchÃyÃbhbhojavadanÃ÷ sacchÃyavadanÃmbujà / vÃpyo 'Çganà ivÃbhÃnti yatra vÃpya ivÃÇganÃ÷' //># -------------------- RuAssC_14: dvayorityÃdi / dvayÅrityupamÃnopameyayo÷, na punarddhisaækhyÃkayo÷ / tena, 'kÃntÃnanasya kamalasya sudhÃkarasya pÆrvaæ parasparamabhÆdupamÃnabhÃva÷ / sadyo jarÃtuhinarÃhuparÃhatÃnÃmanya÷ parasparamasÃvarasa÷ prasÆta÷' // ityatra trayÃïÃmapyupamÃnopameyatvaæ sthitamasyà evÃÇgam / tacchabdeneti tasminnityanena / yaugapadyÃbhÃva iti kramarÆpatvÃt / ata iti yaugapadyÃbhÃvÃt / sa ca vÃkyabheda÷ ÓÃbda ÃrthaÓca / tatra ÓÃbdo yathà - 'rajobhi÷ syandanoddhÆtairgajaiÓca ghanasaænibhai÷ / bhuvastalamiva vyoma kurvanvyomeva bhÆtalam' // atra bhuvastalaæ vyomeva kuvaænniti vÃkyaparini«patte÷ sphuÂa eva ÓÃbdo vÃkyabheda÷ / oÃrtho yathà - 'bhavatpÃdÃÓrayÃdeva gaÇgà bhaktiÓca ÓÃÓvatÅ / itaretarasÃd­ÓyasubhagÃmeti vÃndyatÃm' // atra sphuÂe 'pi ÓÃbde ekavÃkyatve gaÇgÃbhaktivadbhaktiÓca gaÇgÃvad vandyetyastyevÃrtho vÃkyabheda÷ / asyÃÓco pamÃnÃntaratiraskÃra eva phalam / ata evopameyenopamà ityasyà anvarthÃbhidhÃnam / yatra punarupamÃnÃntaratiraskÃro na pratÅyate tatra nÃyamalaÇkÃra÷ / yathÃ- 'savità vidhavati vidhurapi savitarati tathà dinanti yÃminya÷ / yÃminayanti dinÃni ca sukhadu÷khavaÓÅk­te manasi' // na hyatra vidhusavitrÃdÅnÃmupamÃnÃntaratiraskaraïaæ vivak«itaæ kiæ tu sukhadu÷khavaÓÅk­tamanasÃmevaæ viparÅtaæ bhavatÅti / -------------------- RuAssC_14a: sÃdhÃraïya iti / etacca dharmasya nirdeÓÃnirdeÓarÆpapak«advayayÃgÆrakatvenoktam / tatra nirdeÓapak«esÃdhÃraïyamasti tathÃpyatra sak­ntirdeÓenaivÃnugatatvÃttadupalambha÷ sphuÂa ityatra bhÃva÷ / anirdeÓapak«e tu vÃstavameva sÃdhÃraïyam / yadanusÃraæ khamiva jalamityÃdyadÃh­tam / dharmasyÃnugÃmitve tu yathÃ- 'kamaleva matirmatiriva kamalà tanuriva vibhà vibheva tanu÷ / dharaïÅva dh­tirdh­tiriva dharaïÅ satataæ vibhÃti bata yasya' // atra vibhÃtÅti sak­nnirdi«Âam / vastuprativastunirdeÓaÓca pÆrvavadihÃpi ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvabimbapratibimbabhÃvÃbhyÃæ dvidhà / tatra bimbapratibimbabhÃvo granthak­taivodÃh­ta÷ / tatra hyabhbhojavadanayorbimbapratibimbabhÃva÷ / ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvaæ yathÃ- 'tadvalgunà yugapadunmi«itena tÃvatsadya÷ parasparatulÃpadhirohatÃæ dve / praspandamÃnaparu«etaratÃramantaÓcak«ustava pralacitabhramaraæ ca padmam' // (atra) pratpandamÃnapracalitatvena ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvam / tÃrakabhramarayostu bimbapratibimbabhÃva÷ / unme«ÃbhiprÃyeïa cÃnugÃmiteti bhedatrayasyÃpyetadudÃharaïam / ____________________________________________________________ START SÆtra 15: #< sad­ÓÃnubhavÃd vastvantarasm­ti÷ smaraïam // RuAss_15 // vastvantaraæ sad­Óameva / avinÃbhÃvÃbhÃvÃnnÃnumÃnam / yathÃ- 'atiÓayitasurÃsuraprÃbhÃvaæ ÓiÓumavalokya tathaiva tulyarÆpam / kuÓikasutamakhadvi«Ãæ pramÃthe dh­tadhanu«aæ raghunandanaæ smarÃmi' // sÃd­Óyaæ vinà tu sm­tirnÃyamalaÇkÃra÷ / yachÃ- 'atrÃnugodaæ m­gayÃniv­ttastaraÇgavÃtena vinÅtakheda÷ / rahastvadutsaÇgani«aïïÃmÆrdhà smarÃmi vÃnÅrag­he«u sutpa÷' // atra ca kart­viÓe«aïÃnÃæ smartavyadaÓÃbhÃvitve smat­daÓÃbhÃvitvamasamÅcÅnam /># -------------------- RuAssC_#< 15 //>#: sad­Óeti / vastvantaramiti smaryamÃïam / sad­Óameveti / sÃd­Óyasyobhayani«ÂhatvÃt / ataÓca smaryamÃïenÃnubhÆyamÃnasya,anubhÆyamÃnena và smaryamÃïasya sÃd­ÓyaparikalpanamayamalaÇkÃra÷ / yaduktam - 'yathà d­Óyena janità sÃmyadhÅ÷ smaryamÃïagà / smaryamÃïak­tÃpyasti tatheyaæ d­ÓyagÃminÅ' // iti // tatrÃdya÷ prakÃro granthak­dudÃharaïe / tatra hi ÓiÓoreva raghunandanena sÃd­Óyaæ vivak«itam / dvitÃyastu yathà - 'tasyÃstÅre racitaÓikhara÷ peÓalairindranÅlai÷ krŬÃÓaila÷ kanakakadalÅve«Âanaprek«aïÅya÷ / maÇgehinyÃ÷ priya iti sakhe cetasà kÃtareïa prek«yopÃntasphuritata¬itaæ tvÃæ tameva smarÃmi' // atrÃnubhÆyamÃnena meghena smaryamÃïasya krŬÃÓailasya sÃd­Óyaparikalpanam / evaæ cÃtra sÃd­Óyasyobhayasaæbandhe 'pyanubhÆyamÃnenaiva puna÷ smaryamÃïapratÅtirbhavatÅtyavaseyam / nanu yadyevaæ tatparasmÃtparapratipatte÷ kiæ nedamanumÃnamityÃÓaÇkyÃha-avinÃbhÃvityÃdi / avinÅbhÃvastÃdÃtmyÃnnityasÃhacaryÃhu÷ / anubhÆyamÃnasmaryamÃïayoÓca tadabhÃva÷ / ÓiÓuraghunandanayo÷ sÃd­Óyaparikalpane cÃtiÓacitasurÃtpurabhÃvatvÃdidharmo 'nugÃmitayà nirdi«Âa÷ / vastuprativastubhÃvenÃpi dharmasyÃyaæ bhavati / tatra ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvena yathÃ- 'sÃndrÃæ mudaæ yacchatu nandako va÷ sollÃsalak«mÅpratibimbagarbha÷ / 'kurvannÃjastraæ yamunÃpravÃhasalÅlarÃdhÃsmaraïaæ murÃre÷' // atra sollÃsasalÅlatvayorekatvam / bimbapratibimbabhÃvenÃpi yathà - 'pÆrïendunà maghalavÃÇkitena dyÃæ mudritÃæ sundari vÅk«amÃïa÷ / vivÃhahomÃnaladhÆmalekhÃmilatkapolÃæ bhavatÅæ smarÃmi' // atra meghalavadhÆmalekhÃdÅnÃæ bimbapratibimbabhÃva÷ / etadeva sÃd­Óyanimittatvaæ dra¬hayituæ pratyudÃharati-sÃd­ÓyamityÃdinà / sad­ÓÃnubhavÃbhÃvÃttatsm­terna sÃd­Óyahetukatvam / smartavyadaÓÃbhÃvitva iti / smartavyadaÓÃbhÃvitvaæ vÃcyaæ sadanÃd­Óyetyartha÷ / ata eva vÃcyasyÃvacanam / smart­daÓÃbhÃvitvamityatyavÃcyasya vacanam / yadyapi smart­daÓÃyÃmatÅtatvÃt kart­viÓe«aïÃnÃæ m­gayÃniv­ttitvÃdÅnÃmapyatÅtakÃlÃvacchinnÃnÃæ tadbhÃvitvaæ tathÃpi vartamÃnakÃlÃvacchinnasya smarturviÓe«aïabhÃvenopanibandhÃtte«Ãæ tadavacchinnataiva pratÅyata iti yathoktameva dÆ«aïadvayaæ yuktamiti sah­dayà eva pramÃïam / __________ RuAss_15/1: #< preyolaÇkÃrasya tu sÃd­ÓyavyatiriktanimittotthÃpità sm­tirvi«aya÷ / yathà 'aho kope 'pi kÃntaæ mukham' iti / tatrÃpi vibhÃvÃdyÃgÆritatvena svaÓabdamÃtrapratipÃdyÃtve yathÃ- 'atrÃnugÃdam' ityÃdi / 'yaird­«Âo 'si tadà lalÃÂapatitaprÃsaprahÃro yudhi sphÅtÃs­kstrutipÃÂalÅk­tapurobhÃga÷ parÃn pÃtayan / te«Ãæ du÷sahakÃmadehadahanaprodbhatanetrÃnala- jvÃlÃlÅbharabhÃsvare smaripÃvastaæ gataæ kautukam' // ityÃdau sad­ÓavastvantarÃnubhave 'ÓakyavastvantarakaraïÃtmà viÓe«ÃlaÇkÃra÷, kÃraïasya kriyÃsÃmÃnyÃtmano darÓine 'pi saæbhavÃt / matÃntare kÃvyaliÇgametat / tadete sÃd­ÓyÃÓrayeïa bhedÃbhedatulyatvenÃlaÇkÃrà nirïÅtÃ÷" /># -------------------- RuAssC_15/1: pratyudÃharaïÃntaramapi darÓayati-preyolaÇkÃrasyetyÃdinà / tuÓabdaÓcÃrthe / sÃd­Óyavyatiriktaæ saæskÃrÃdinimittam / tatrÃpÅti / evaæ sthite 'pi satÅtyartha÷ / vibhÃvÃdyÃgÆritatve preyolaÇkÃrasya sÃd­ÓyavyatiriktanimittatotthÃpità sm­tirvi«aya iti saæbandha÷ / tatra vibhÃvÃdyÃgÆritatve sm­tiryathÃ-'aho kope 'pi kÃntaæ mukham' iti / svaÓabdamÃtrapratipÃdyatve yathodÃh­tam 'atrÃnugodam'- ityÃdau / atra ca yathà preyolaÇkÃro bhÃvadhvaneÓcÃsya yathà bhinnavi«ayatvaæ tathÃgra eva vak«yÃma÷ / evaæ ca pratyudÃharaïadvayasyÃpi prayojanaæ bhinnavi«ayatvÃt / kvacicca sÃd­ÓyanimittÃpi sm­tiravÃkyÃrthatvÃnnÃsminparyavasyatÅtyÃha-'yaird­«Âo 'si-' ityÃdi / vastvatra jayÃpŬadarÓanam / vastvantaraæ tu bhagavallak«aïam / atra tvaddarÓanamabhila«atÃæ janÃnÃæ na tvaddarÓanÃvÃtpirevÃbhÆdyÃvatte«ÃmasaæbhÃvyaæ bhagavadrÓanamapi jÃtamityaÓakyavastvantarakaraïam / viÓe«ÃlaÇkÃrasya hyaÓakyavastvantarakaraïaæ rÆpam, iha punaraÓakyavastvantaradarÓanaæ sthitamiti kathamatra viÓe«ÃlaÇkÃra ityÃÓaÇkyÃha-karaïasyetyÃdi / etacca gamyagamakabhÃvamÃÓrityÃnyai÷ kÃvyaliÇgatvenÃbhyupagatamiti darÓayitumÃha-matÃntara ityÃdi / etaditi smaraïam / matÃntara ityaudbhaÂe / yaduktam- 'Órutamekaæ yadanyatra sm­teranubhavasya và / hetutÃæ pratipadyeta kÃvyaliÇgaæ taducyate' // iti // iha punargamyagamakabhÃvÃdanubhÆyamÃnasmaryamÃïavyavahÃro 'pi viÓi«yata iti p­thagalaÇkÃratayaitaduktam / etadusaæharannanyadavatÃrayati-tadeta ityÃdi / eta ityupamÃdyÃÓcatvÃro 'laÇkÃrÃ÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 16: #< abhedaprÃdhÃnye Ãrope Ãropavi«ayÃnapahnave rÆpakam // RuAss_16 // abhedasya prÃdhÃnyÃdbhedasya vastuta÷ sadbhÃva÷ / anyatrÃnyÃvÃpa Ãropa÷ / tasya vi«ayavi«ayyava«ÂabdhatvÃdvi«ayasyÃpahnave 'pahnuti÷ / anyathà tu vi«ayiïà vi«ayasya rÆpavata÷ karaïÃdrÆpakam / sÃdharmye tvanugatameva / yadÃhu÷- 'upamaiva turobhÆtabhedà rÆpakami«yate' iti ÃropÃdabhede 'dhyavasÃya÷ prak­«yate iti paÓcÃttanmÆlÃlaÇkÃravibhÃga÷ /># -------------------- RuAssC_16: saæpratÅti / bhedÃbhedatulyatvÃÓrayÃlaÇkÃrÃnantaramabhedapradhÃnaæ lak«ayitumucitatvÃdavasaraprÃtpÃvityartha÷ / tatra tÃvatprathamaæ rÆpakaæ lak«yati-abhedaprÃdhÃnya ityÃdi / vastuta iti / na tu pratÅtita÷ / sadbhÃva iti / pradhÃnÃprÃdhÃnayo÷ saæbandhiÓabdatvÃt / anyatrÃnyÃvÃpa Ãropa iti / anyatreti prak­te mukhÃdau / anyasyetyaprak­tasya candrÃde÷ / sa ca sÃmÃnÃdhikaraïyena vaiyÃdhikaraïyena ca nirdeÓe bhavati / na tu sÃmÃnÃdhikaraïyena nirdeÓa eva sa÷ / evaæ hi-'yÃtÃ÷ kaïÃdatÃæ kecit' ityÃdÃvÃropasadbhÃve 'pi na sÃmÃnÃdhikaraïyamastÅtyavyÃtpi÷ syÃt / Ãryaæ sÃmÃnÃdhikaraïyamastÅti nÃvyÃtpirita cet, na / bhinnayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyena nirdeÓo[a. ra. sÆ.26]hyÃropalak«aïam / na ca tadatra nirdi«Âam / vaiyadhikaraïyena nirdeÓÃttasyÃrtÃvaseyatvÃt / arthÃvasÃyo nirdeÓaÓca naikaæ rÆpam / viprati«edhÃt / nÅlaropa÷ prasajyata ityativyÃtpi÷ syÃt / na cÃrope bhinnayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyena nirdeÓa ucyata ityasaæbhavo 'pi / iti na niravadyametadÃparopalak«am / yadyevaæ tatkiæ Óabde ÓabdÃntaramarthe vÃrthÃntaramÃropyata iti ced bruma÷ / tatra na Óabde ÓabdÃntarÃropa÷ / mukhaÓabdÃdeÓcandraÓabdÃdirÆpatvenÃpratÅteranyonyaviviktasvÃntarÆpolambhÃditi bhavadbhirevoktatvÃt / kiæ tvarther'thÃntarÃropa÷ / sa ca prayojanaparatayà tathà nirdeÓyate na bhrÃntyà / ata eva hyuktikÃyÃmiva rajatÃropo na mukhe candrÃropa÷ / tasya svarasata evotthÃnena bhramarÆpatvÃt / ata eva tatrÃropavi«ayasyÃropyamÃïenÃcchrÃditatvena pratÅti÷ / iha punarjÃnÃna eva kaÓcicandraviviktaæmukhaæ tatra prayojanaparatayà candrÃrthamÃropayati / ata evoktamÃropavi«ayÃnapahnava iti / bhavadbhirapyanenaivÃÓayena 'pratipÃdanabhrÃmo 'yaæ na bhrÃntà pratipattirityÃdyuktam / tasyetyÃropasya vi«aya÷ prak­ta÷ vi«ayÅ cÃprak­ta÷ / tÃbhyÃmava«Âabdhatvaæ yuktatvam / yaduktam-'sÃropÃnyà tu yatroktau vi«ayÅ vi«ayastathÃ' iti / -------------------- RuAssC_16a: anyatheti / anapahnave / evamanenÃpahnutirÆpakayorbhedo 'pyukta÷ / Ãhuriti daï¬yÃdaya÷ / ataÓca sÃdharmyasadbhÃvÃttadanuyÃyubhedatrayÃnuprÃïitatvamapyasya j¤eyam / yathÃ- 'kandarpadvipakarïakambumasitairdÃnÃmbubhirlächitaæ saælagnäjanapu¤jakÃlikalaæ gaï¬opadhÃnaæ rate÷ / vyomÃnokahapu«pagucchamalibhi÷ saæchÃdyamÃnodaraæ paÓyaitacchraÓina÷ sudhÃsahacaraæ bimbaæ kalaÇkÃÇkitam' // atra kalaÇkasya dÃnÃmbvÃdibhi÷ pratibimbanam / lÃcchritatvÃÇkitatvayo÷ ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvam / sudhÃrahacaratvasyÃnugatatvÃdanugÃmiteti bhedatrayÃnuprÃïitatvam / anena ca sÃd­Óyanimitta evÃropo rÆpakamityuktaæ bhavati / ke«Ã¤cidapi saæbandhÃntaraheturapyÃropo rÆpakÃÇgameveti matam / yadÃhÃlaÇkÃrabhëyakÃra÷-'lak«aïÃparamÃrthaæ yÃvatà rÆpakasvarÆpam' ityupakramya 'sÃropÃnyà ca sÃd­ÓyÃdvà saæbandhÃntarÃdvÃ' ityÃdi / sa tu yathÃ- 'am­takavala÷ ÓobhÃrÃÓi÷ pramodarasaprapà sitimaÓakaÂaæ jyotsnÃvÃpÅ tu«ÃradharaÂÂikà / manasijav­sÅ Ó­ÇgÃraÓrÅvimÃnamaho nu bho niravadhisukhaÓraddhà d­«Âe÷ k­tÅ m­gaketana÷' // atrendurÆpe kÃraïe kÃryapupÃyÃ÷ ÓraddhÃyà Ãropa÷ / granthak­tÃpyalaÇkÃrÃnusÃriïyÃ-atra 'ÓraddhÃhetutvÃcchraddhe' tyabhidhÃya 'viÓe«aïaikasminnanekavastvÃropÃnmÃlÃrÆpakamityabhidadhatÃyameva pak«a÷ kaÂÃk«ita÷ / nanu cÃdhyavasÃyagarbhÃïÃmapyalaÇkÃrÃïÃmabhedaprÃdhÃnye sati prathamÃropagarbhà alaÇkÃrÃ÷ kimiti lak«ità ityÃÓaÇkyÃha-ÃropÃdityÃdi / __________ RuAss_16/1: #< idaæ tu niravayavaæ sÃvayavaæ paramparitamiti trividham / Ãdyaæ kevalaæ mÃvÃrÆpaka¤cate dvidhà / dvitÅyaæ samastavastuvi«ayamekadeÓavivarti ceti dvidhaiva / t­tÅyaæ Óli«ÂaÓabdanibandhanatvena dvividhaæ satpratyekaæ kevalamÃlÃrÆpakatvÃccaturvidham / tadevama«Âau rÆpakabhedÃ÷ / anye tÆ pratyekaæ vÃkyoktasamÃsoktÃdibhedÃ÷ saæbhavanti te 'nyato dra«ÂavyÃ÷ /># -------------------- RuAssC_16/1: caÓabdo 'nyÃlaÇkÃrÃpek«ayà bhedasamuccÃrtha÷ / vi«ayadyotakastuÓabda÷ / avayavebhyo ni«krÃnta ÃropyamÃïo yatra tattathoktam / sahÃvayavairÃropyamÃïo vartate yatra tattathoktam / paramparayaikasya mÃhÃtmyÃdaparasyÃrÆpaïÃtvamÃyÃtaæ yatra tattathoktam / Ãdyamiti niravayavam / mÃlà caikasyÃnekasya vÃnekÃropÃdbhavati / evaæ paramparitatvena mÃlÃrÆpakaæ j¤eyam / dvitÅyamiti sÃvayavam / samastamÃropyamÃïÃtmakaæ vastvabhidhÃyà vi«ayo yatra tattathoktam / ekadeÓa Ãropavi«ayÃïÃm; arthastadÃtmaka evÃropyamÃïaprayojanapratipÃdanÃya tadrÆpatayà vivar tate pariïamati yatra tattathoktam / t­tÅyamiti paramparitam / yadyapi Óle«anibandhane 'sminguïakriyÃtmakadharmanibandhanasya sÃd­ÓyasyÃsaæbhava eva tathÃpi ÓabdamÃtrak­tamevÃbhedÃdhyavasÃyata÷ sÃd­Óyaæ grÃhyam / anya iti etadbhedëÂakavyatiriktÃ÷ / saæbhavantÅti cirantanÃlaÇkÃragranthe«veva / na punarlak«yanta iti bhÃva÷ / tatra hi te«Ãæ tattve 'pyetadbhedëÂakak­tameva vaicitryaæ pratÅyate / yathà ca- 'pÃda÷ kÆrmo 'tra ya«Âirbhujagapatirayaæ bhÃjanaæ bhÆtadhÃtrÅ tailÃpÆrÃ÷ samudrÃ÷ kanakagirirayaæ v­ttavartipraroha÷ / arciÓcaï¬ÃæÓuruccairgaganamalinimà kajjalaæ dahyamÃnà vairiÓreïÅ pataÇgà jvalati narapate tvatpratÃpapradÅpa÷' // ityatra satvapi vÃkyÃrthoktatve samastavastuvi«ayak­tameva vaicitryam / __________ RuAss_16/2: #< krameïa yathÃ- 'dÃse k­tÃgÃsi bhavatyucita÷ prabhÆïÃæ pÃdaprahÃra iti sundari nÃsmi dÆye / udyatkaÂhorapulakÃÇkurakaïÂakÃgrair- yatkhidyate tava padaæ nanu sà vyathà me' // 'pÅyÆ«apras­tirnavà makhabhujÃæ dÃtraæ tamolÆnaye svargaÇgÃvimanaskakokavadanastrastà m­ïÃlÅlate / dvirbhÃva÷ smarakÃrmukasya kimapi prÃïeÓvarÅsÃgasÃ- mÃÓÃtanturuda¤cati pratipadi prÃleyabhÃnostanu÷' // 'vistÃraÓÃlini nabhastalapattrapÃtre kundojjvalaprabha-bha saæcayabhÆribhaktam / gaÇgÃtaraÇgaghanamÃhi«adugdhadigdhaæ jagdhaæ mayà narapate kalikÃlakarïa' // 'ÃbhÃti te k«itibh­ta÷ k«aïadÃprabheyaæ nistriæÓamÃæsalatamÃlavanÃntalekhà / indutvi«o yudhi haÂhena tavÃrikÅrtÅ- rÃnÅya yatra ramate taruïa÷ pratÃpa÷' // k«itibh­ta ityatra Óli«Âaæ padam / paramparitam- 'kiæ padmamya ruciæ na hanti nayanÃnandaæ vidhatte na và v­ddhiæ và jha«aketanasya kurute nÃlokamÃtreïa kim / vaktrendau tava satyayaæ yadapara÷ ÓÅtÃæÓurabhyudgato darpa÷ syÃdam­tena cidiha tadapyastyeva bimbÃdhare' // atra vaktrendurÆpaïahetukamadharÃm­tasya pÅyÆ«eïa Óli«ÂaÓabdaæ rÆpaïam / 'vidvanmÃnasahaæsa vairikamasÃsaækocadÅtpadyute durgÃmÃrgaïanÅlalohita samitsvÅkÃravaiÓvÃnara / satyaprÅtividhÃnadak«a vijayaprÃgbhÃvabhÅma prabho sÃmrÃjyaæ varavÅra vatsaraÓataæ vairi¤camuccai÷ kriyÃ÷' // atra tvameva haæsa ityÃropaïapÆrvako mÃnasameva mÃnasamityÃdyÃropa iti Óli«ÂaÓabdaæ mÃlÃparamparitam / 'yÃmi manovÃkkÃyai÷ Óaraïaæ karuïÃtmakaæ jagannÃkhatham / janmajarÃmaraïÃrïavataraïataraï¬aæ harÃÇghriyugam' // 'paryaÇko rÃjalak«myà haritamaïimaya÷ pauru«ÃbdhestaraÇgo bhragnapratyarthivaæÓolvaïavijayakaristyÃmadÃnÃmbupaÂÂa÷ / saÇgrÃmatrÃsatÃmyanmuralapatiyaÓohaæsanÅlÃmbuvÃha÷ khaÇga÷ k«mÃsauvidalla÷ samiti vijayate mÃlavÃkhaï¬alasya' // atra k«mÃsauvidalla iti paramparitamapyekadeÓavivarti / evamÃdayo 'nye 'pi bhedà leÓata÷ sÆcità eva /># -------------------- RuAssC_16/2: krameïeti yathoddeÓam / dvirbhÃva÷ smarakÃrmukasyetyatra ca vÃkyÃrthaparyÃlÃcanayendo÷ smarakÃrmutvÃropapratÅte÷ kuÂilatvÃdyanekadharmanimittaæ sÃd­Óyameva saæbandha÷ / indoÓcaikasya bahava Ãropà iti mÃlÃrÆpakam / anekasya tu yathÃ- 'bÃhÆ bÃlam­ïÃlike kucitaÂÅ mÃïikyaharmyaæ rater- muktÃÓailaÓilà nitambaphalakaæ hÃsa÷ sudhÃnirjhara÷ / vÃca÷ kokilakÆcitÃni cikurÃÓcetobhavaÓcÃmaraæ tasyÃstrastakuraÇgaÓÃvakad­Óa÷ kiæ kiæ na lokottaram' // atrÃneke«ÃmanekÃropÃdrÆpakamÃlà / iyaæ ca Óle«anibandhanÃpi d­Óyate / yathà - 'netre pu«karasodare madhumatÅ vÃïÅ vipÃÓà mati- Óceto yÃti nadÅnatÃæ kalayate ÓoïatvamasyÃdhara÷ / cÃritraæ nanu pÃpasÆdanamaho mÃme«a tÅrthÃÓraya÷ snÃtuæ vÃcchati bhÆpati÷ paramitÅvo«ïodakaæ vastragati' // atrÃneke«Ãæ Óli«Âà aneka ÃropitÅ iti Óli«ÂÃrtharÆpakamÃlà / ÃbhÃtÅtyatra samÃsoktimanye manyanta ityudÃharaïÃntareïohÃhiyate // yathà - 'bhavatsaævitpu«paÓriyamanupamÃmodamadhurÃæ samuccinvannÃvi«ayavanarÃjÅvikasitÃm / bhavodyÃne bhaktyà tava saha viÓe«ollasitayà viharttu vyagra÷ syÃmanus­katavive kapriyasakha÷' // bhakternÃyikÃropasyÃÓÃbdatvÃdeÓavivartitvam / 'pÆyÆ«asyÃdharÃm­tena Óli«ÂaÓabdanirÆpaïam' iti lekhakakalpito 'yamapapÃÂho j¤eya÷ // adharÃm­tasya hi pÆyÆ«eïa nirÆpaïamatra sthitam / ataÓca 'adharÃm­tasya pÅyÆ«eïa Óli«ÂaÓabdanirÆpam' iti pÃÂho grÃhya÷ / atra ca pÅyÆ«avadam­taÓabdasyÃdhararasÃvÃcakatvamanye manyanta ityudÃrahaïÃntaramudÃhriyate / yathÃ- 'alaukikamahÃlokaprakÃÓitajagattraya / stÆyate deva sadvaæÓamuktÃratnaæ na kairbhavÃn' // atra muktÃratnamittayaropapÆrvako vaæÓa eva vaæÓa ityÃropa iti Óli«ÂaÓabdaæ kevalaparamparitam / vidvadityÃdo haæsarÆpaïÃmahÃtmyÃnmÃnasarÆpeïeti paramparitam / evamarïavarÆpaïà taraï¬Ãropasya heturiti paramparitam / paryaÇka ityatraikasya bahava Ãropà iti mÃlÃparamparitam / anekasya tu yathÃ- 'ÓrÅ÷ ÓrÅ÷ dharora÷sthalakhendulekhà ÓrÅkaïÂhakaïÂhÃbhrati¬icca gaurÅ / ÓakrÃk«ipaÓvÃkararÃjahaæsÅ ÓacÅ ca vo yacchratu maÇgalÃni' // atra bahÆnÃmanekÃropÃtparamparitamÃlà / evamÃdaya iti / paramparitamapyekadeÓavivartÅttyevaæprakÃra÷ / sÆcità iti / etatpradarÓanÃdeva / tataÓca sÃvayavaæ dvividhamapi Óli«Âaæ d­Óyate / tatra samastavastuvi«ayaæ yathÃ- 'viha¬hantoÂhÂhadalau¬aæ phurantÃkÃrabahalakesarapaaram / paharisacandÃloe hasiaæ kumueïa surahigandhoggÃram' // [setubandhe 416] ('vighaÂamÃnau«ÂhadalapuÂaæ sphuraddantÃkÃrabahalakesaraprakaram / prahar«acandrÃloke hasitaæ kumudena surabhigandhodgÃram') // atra kumudasya Óli«Âatvam / ekadeÓavivarti yathÃ- 'yattÃrÃmauktikÃrdhaprakarapulakitaæ candrikÃcandanÃmbho- digdhaæ satpar«ihastasthitakarakapayodhautamÃkÃÓaliÇgam / toyÃdhÃre pratÅci cyutavati dinak­dvimbanirmÃlyapadme tasyÃrcÃï¬arÅkaæ vyadhita himakaraæ satvaraæ mÆrdhni kÃla÷' // atra kÃlavi«aye pÆjakÃdirÃropyamÃïo na ÓÃbda ityekadeÓavivartitvam / toyÃdhÃrasya samudranirmÃlyodakabhÃï¬avÃcakatvÃkatvÃcchrila«Âatvam / -------------------- RuAssC_16/2a: kvaciccÃbhedameva dra¬hayituæ vir«Ãyaïo ni«edhapÆrvamÃropyamÃïatvena tadÅyasya và bhedahetordharmasya hÃnikalpanenÃdhikyena và d­¬hÃropatvenÃpÅdaæ d­Óyate / krameïa yathà - 'kalipriyà ÓaÓcadapÃlitÃvaj¤Ãæ guruj¤Ãti«u darÓayantÅ / jÃyà nijà yà nanu saiva k­tyà k­tyà na k­tyà saralasya dhÃrme÷' // atra k­tyà ni«edhapÆrvaæ jÃyÃyÃmÃropità / tanni«edhena hi jÃyÃyà k­tyayà dìharyena sÃmyaæ pratÅyate / k­tyà tathà na svakarmaïi vyÃpriyate yatheyaæ tatkarmaïÅti hyatra vÃkyÃrtha÷ / atra ca yadanye viÓe«ÃlaÇkÃramÃhustadabhedÃlaÇkÃranirÃkaïÃdeva nirÃk­tamiti na punarÃyasyate / hÃnyÃyathà - 'vanecarÃïÃæ vanitÃsakhÃnÃæ darÅg­hotsaÇgani«aktabhÃsa÷ / bhavanti yatrai«adhayo rajanyÃmatailapÆrÃ÷ suratapradÅpa÷' // atrÃtailapÆreïa hÃnakalpanam / Ãdhikyena yathÃ- 'turÅyo hye«a medhyo 'gnirÃmnÃya÷ pa¤camo 'pi và / api và jaÇgamaæ tÅrthaæ dharmo và mÆrtisaæcara÷' // atra turÅyatvÃderdharmasyÃdhikyam / 'd­¬hataranibaddhamu«Âe÷ ko«ani«aïïasya sahajamalinasya / k­païasya k­pÃïasya ca kevalamÃkÃrato bheda÷' // ityatrÃpi d­¬haropameva rÆpakaæ j¤eyam / atra hi k­pÃïasyeti samuccÅyamÃnatvenanirdeÓÃcchrÃbdasyÃropasyÃpratÅterapyÃkÃramÃtreïa bhedasyoktervÃkyÃrthaparyÃlocanamÃhÃtmyÃtvariÓi«ÂasamastadharmÃntarasadbhÃvÃbhyanuj¤ÃnÃpyaryavasÃne dìharyena vi«ayavi«ayiïorabhedapratipatti÷ / saiva ca rÆpakasatattvamiti pÆrvamevoktam / anye 'pi bhedÃ÷ svayamevÃbhyahyodÃhÃryÃ÷ / __________ RuAss_16/3: #< idaæ vaidharmyeïÃpi d­Óyate / yathÃ- 'saujanyÃmbumarusthalÅ sucaritÃlekhyadyubhittirguïa- jyotsnÃk­«ïacaturdaÓÅ saralatayogaÓvapucchacchaÂà / yaire«Ãpi durÃÓayà kaliyuge rÃjÃvalÅ sevità te«Ãæ ÓÆlini bhaktimÃtrasulabhe sevà kiyatkauÓalam' // atra cÃropyamÃïasya dharmitvÃdÃvi«ÂaliÇgasaækhyÃtve 'pi kvacitsvato 'saæbhavatsaækhyÃyogasyÃpi vi«ayasaækhyÃtvam pratyekamÃropÃt / yathà - 'kvacijjaÂÃvalkalÃvalambina÷ kapolà dÃvÃgraya÷' ityÃdau / na hi kapilamunerbahutvam / 'bhramimaratimalasah­dayatÃæ pralayaæ mÆrcche tama÷ ÓarÅrasÃdam / maraïaæ ca jaladabhujagajaæ prasahya kurute vi«aæ viyoginÅnÃm' // ityatra niyatasaækhyÃkakÃryaviÓe«otthÃpito garalÃrthaprabhÃvito vi«aÓabde Óle«a eva / jaladabhujagajamiti rÆpakasÃdhakamiti pÆrve siddhatvÃbhÃvÃnna tannicanvanaæ vi«aÓabde Óli«ÂaÓabdaæ paramparitamiti Óle«a evÃtretyÃhu÷ /># -------------------- RuAssC_16/3: vaidharmyeïÃpÅti / na kevalaæ sÃdharmyeïetyartha÷ / asya ca vicchittiviÓe«Ãntaraæ darÓayitumÃha-atretyÃdi / Ãvi«ÂaliÇgatve 'pÅtyanena dharmiïa÷ svarÆpamÃtraparyavasitatve 'pi dharmyantarasaæbandhina÷ saækhyÃtmano dharmÃntarasyÃpi svÅkÃra ityÃveditam / asaæbhavatsaækhyÃyogatyeti / yadyapyekÃdivyavahÃrahetu÷ saækhyeti nÅtyà ekasminnapi dravye tadyoga÷ saæbhavati tathÃpyanekadravyavartitvÃdyabhiprÃyeïaitaduktam / pratyekamÃropÃditi ayamagni÷ kapilo 'yamagni÷ kapila ityevaærÆpÃt / ataÓcÃropyamÃïasya k­pilamunerbahutvÃyogÃdvi«ayasaækhyatvam / Óli«ÂatÃnibandhanasya paramparitasya Óle«Ãdvailak«aïyaæ dyotayitumÃha-bhramimiti / prabhÃvita iti / prathamameva pratÅtigÃcarÅk­ta ityartha÷ / -------------------- RuAssC_16/3a: pÆrvaæ siddhatvÃbhÃvÃditi / rÆpakasya Óle«ahetutvÃt / tannibandhanimiti rÆpakanibandhanam / iti Óabdo hetau / ataÓca Óle«a evÃtrÃlaÇkÃro na paramparitaæ rÆpakamityatra tÃtparyam / cintyaæ caitat / yata÷ Óle«astÃvadvÃccayordvayo÷ prak­tayoraprak­tayo÷ prak­tÃprak­tayoÓca bhavati / atra ca na dvayo÷ prak­tatvaæ nÃpyaprak­tatvam / var«Ãsamaye jaladasyeva jalasya varïanÅyatvÃt / prak­tÃprak­tayoÓca viÓe«aïasÃmya eva Óle«o bhavati iha tu viÓe«yasyÃpi sÃmyamiti ÓabdaÓaktyutthitasya dhvanerayaæ vi«ayo na Óle«asya / ataÓca nÃtra Óle«ÃlaÇkÃra÷ / nÃpi dhvani÷ / jaladabhujagajamiti rÆpakamÃhÃtmyÃcchabdaÓakyà garalÃrthasyÃbhidhÃnÃt / evamatra Óli«ÂaÓabdanibandhanaæ [rÆpakamevÃlaÇkÃra÷] jaladabhujagajamiti rÆpakÃntareïÃpi garalÃrtho yadi pratÅyate tatsa dhvanerva«aya÷ syÃdityuktaæm / sthite tu jaladabhujagajamiti rÆpake tanmÃhÃtmyÃdeva vi«aÓabde Óli«ÂaÓabdanibandhanaæ rÆpakam / anyathà hi jaladabhujagajamiti rÆpakaæ vyarthaæ syÃt / tena vinà hi garalÃrtha÷ pratÅyatata ityalaæ bahunà / ____________________________________________________________ START SÆtra 17: #< ÃropyamÃïasya prak­topayogitve pariïÃma÷ // RuAss_17 // ÃropyamÃïaæ rÆpake prak­topayogitvÃbhÃvÃtprak­topara¤jakatvenaiva kevalenÃnvayaæ bhajate pariïÃme tu prak­tÃtmatayà ÃropyamÃïasyopayoga iti prak­tamÃropyamÃïarÆpatvena pariïamiti / ÃgamÃnugamavigamakhyÃtyabhÃvÃtsÃækhyÅyapariïÃmavaisak«aïyam / tasya sÃmÃnÃdhikaraïyavaiyadhikaraïyaprayogÃd dvaividhyam / Ãdyo yathÃ- 'tÅrvà bhÆteÓamaulistrajamamaradhunÅmÃtmanÃsau t­tÅya- stasmai saumitrimaitrÅmayamupah­tavÃnÃtaraæ nÃvikÃya / vyÃmagrÃhyastanÅbhi÷ Óabarayuvatibhi÷ kautukoda¤cadak«aæ k­cchrÃdanvÅyamÃnastvaritamaya giriæ citrakÆÂaæ pratasthe' // atra saumittrimaittrÅ prak­tà ÃropyamÃïasamÃnÃdhikaraïÃtararÆpatvena pariïatà / Ãtarasya maittrÅrÆpatayà prak­te upayogÃt / tadatra yathà samÃsoktÃvÃronyamÃïaæ prak­topayogi taccÃropavi«ayÃtmatayà tatra sthitam, ata eva tatra tadvyavahÃrasamÃropa÷ evamihÃpi j¤eyam, kevalaæ tatra vi«ayasyaiva prayoga÷, vi«ayiïo gamyamÃnatvÃt / iha tu dvayorapyabhidhÃnam, tÃdÃtmyÃt tu tayo÷ pariïÃmitvam / dvitÅyo yathÃ- 'atha paktrimatÃmupeyivadbhi÷ sarasairvakrapathÃÓritairvacobhi÷ / k«itibharturupÃyÃnaæ cakÃra prathamaæ tatparatasturaÇgamÃdyai÷' // rÃjasaæghaÂane tÆpÃyanamucitam / taccÃtra vacorÆpamiti vacasÃæ vyadhikaraïopÃyanarÆpatvena pariïÃma÷ /># -------------------- RuAssC_17: ÃropyamÃïasyetyÃdi / ÃropyÃropavi«ayabhÃvasÃmye 'pi rÆpakÃdvailak«aïyaæ darÓayannetadeva vyÃca«Âe-ÃropyamÃïamityÃdinà / prak­topara¤jakatveneti / yaduktam-vi«ayiïà vi«ayasya rÆpavata÷ kÃraïÃdrÆpakamiti / prak­tÃtmatayeti / prak­tÃÇgatayetyartha÷ / upayoga iti / tena vinà prak­tÃrthasyÃni«patte÷ / pariïamatÅti / prak­tamaprak­tavyavahÃraviÓi«ÂatayÃvati«Âate / prak­tasvarÆpamÃtrÃvasthÃne prakaraïÃrthÃni«patte÷ / evamatra prakaraïopayogitvÃbhÃvÃdityÃropyamÃïasyopayoga iti cÃnvayavyatirekÃbhyÃæ prak­topayogitvasyÃsÃdhÃraïatvaæ darÓitam / asÃdhÃraïatvasya hi dharmasya tattavyavasthÃpakatvÃllak«aïatvam / ataÓca nÃstyevÃlaÇkÃrÃntare«u prak­tayogitvam / evam- 'ÃÓÃsyamanyatpunaruktabhÆtaæ ÓreyÃæsi sarvÃïyadhijagmu«aste / putraæ labhasvÃtmaguïÃnurÆpaæ bhavantamŬyaæ bhavata÷ piteva' // ityatropamÃyÃm / 'atrÃntare sarasvatyavataraïavÃrtÃmiva kathayitumavatatÃra madhyamaæ lokamaæÓumÃlÅ' ityÃdÃvutprek«ÃyÃm / 'mandaramehakkhohiasasikalahaæsaparia(mu) kvasalilocchraÇgam / maragaasevÃlovariïigaïïatu hikkamÅïacakkÃajuama' // ityatra ca rÆpake tathÃnyÃlaÇkÃre«vaucityameva nopayoga÷ / ocityaæ hi siddhasya sata÷ prak­tÃrthopalambhakaæ bhavati / upayoga÷ puna÷ siddhÃveva prak­tÃrthahetutÃæ bhajate ityanayormahÃnbheda÷ / tathà hi- 'ananvaye ca ÓabdaikmaucityÃdÃnu«aÇgikam / asmiæstu lÃÂÃnuprÃse sÃk«Ãdeva prayojakam' // ityatraikasyaiva ÓabdaikyasyaucityopayogÃbhyÃæ bheda ukta÷ / ataÓcaucityopayogayorbhedabhajÃnudbhi÷ sarvatraiva prak­topayogitvamanyairyaduktaæ tadayuktam / tasmÃdrÆpakÃdanya eva pariïÃma÷ / iha puna÷ aprak­tÃrthasya prak­tÃrthÃropamantareïa siddhireva na bhavatÅti prak­topayogitaiva jÅvitam / 'dÃho 'mbha÷ pras­tipaca÷ pracayavÃn bëpa÷ praïÃlecita÷ ÓvÃsÃ÷ preÇkhitadÅpradÅpalatikÃ÷ pÃï¬imni magnaæ vapu÷ / kiæ vÃnyatkathayÃmi rÃtrimakhilÃæ tvanbhÃrgavÃtÃyane hastacchrattraniruddhacandramahasastasyÃ÷ sthitirvartate' // atra hi cchratrtÃropamantareïa candrÃtaparodha eva na bhavatÅti tasya prak­topayogitvam / ataÓca prak­tamaprak­tatayà pariïamatÅti pariïÃma÷ / yadyevaæ tarhi sÃækhyÅyapariïÃmÃdasya ko viÓe«a ityÃÓaÇkyaha-ÃgametyÃdi / 'jahaddharamrÃntaraæ pÆrvamupÃdatte yadà hyayam / tattvÃdapracyuto dharmÅ pariïÃma÷ sa ucyate' // iti sÃækhyÅyapariïÃmalak«aïam / maitrtÅrÆpatayeti / maitryÃtmatayetyartha÷ / upayogÃditi / Ãtaramantareïa taraïÃyogÃt / ataÓca prak­te yata ÃtarasyopayogastataÓca prak­tÃyà eva maitryÃstatkÃryakÃritvÃttadvyavahÃrÃropa÷ / etadeva d­«ÂÃntamukhenÃpi pratipÃdayati-tadatretyÃdinà / atreti pariïÃme / samÃsoktau cÃropyamÃïasya prak­topayuktatvam / prak­tasiddhyarthamevÃprak­tasyÃk«epÃt / ÃropyamÃïamapi tatra prak­tÃvacchedakatvena sthitaæ na punarÃcchÃdakatvenetyÃha-taccetyÃdi / ata eveti / Ãropavi«ayÃtmakatvÃdeva / tatreti samÃsoktau / etadeva prak­te yojayati-evamityÃdi / yadyevaæ tarhi samÃsoktipariïÃmayo÷ ko viÓe«a ityÃÓaÇkyÃha-kevalamityÃdi / tayorityÃæbhadhÅyamÃnayordvayo÷ / ucitamiti / upayuktatayeti Óe«a÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 18: #< vi«ayasya saædihyamÃnatve saædeha÷ // RuAss_18 // 'abhedaprÃdhÃnye Ãropa ityeva / vi«aya÷ prak­to 'rta÷, yadbhittitvenÃprak­ta÷ saædihyate / aprak­te saædehe vi«ayo 'pi saædihyata eva / tena prak­tÃprak­tagatatvena kavipratibhotthÃpite saædehe saædehÃlaÇkÃra÷' /># -------------------- RuAssC_18: vi«ayasyetyÃdi / vi«ayavi«ayiïo÷ saæbandhiÓabdatvÃdvi«ayasyoktervi«ayiïo 'pyÃk«epÃdatra grahaïam / tena vi«ayasya vi«ayiïaÓca saædehapratÅtivi«ayatva sÆtrÃrtha÷ / nanu vi«ayaÓabdena vi«ayiÓabdasya saæbandhiÓabdatvÃdÃk«epe 'pi vinà vacanamÃk«epamÃtrÃdvi«ayiïa÷ kathaæ saædihyamÃnatà labhyata iti cet, na / aniyatobhayÃæÓÃvalambivimarÓarÆpatvÃdvipayamÃtragatatvenÃsaæbhavÃtsaædehasyÃnyathÃnupapattyà vi«ayiïastatsaæbandhitvaæ labhyata eveti yathÃsÆtritameva jyÃya÷ / etadeva vibhajya vyÃca«Âe-vi«aya ityÃdinà / yadbhittitveneti / anyathà hyaprak­tasya nirvi«ayatvamaprantutÃbhidhÃnalak«aïo và do«a÷ syÃditi bhÃva÷ / tena vi«ayabhittitayà vipayiïÃmeva tathÃmÃvo bhavatÅtyÃÓaÇkyÃha-aprak­tetyÃdi / vi«ayo 'pÅti / na kevalaæ vi«ayiïa eva saædihyamÃnatvaæ yÃvadvi«ayasyÃpÃtyapiÓabdÃtha÷ / tena kvacidvi«ayiïÃmeva saædihyamÃnatve kvacicca vi«ayavi«ayiïorapyalaÇkÃro bhavet / ubhayatrÃpi sÃmÃnyalak«aïÃnugamÃt / aniyatobhayÃæÓÃvalambÅ hi vimarÓa÷ saæÓaya÷ / sa ca vi«ayiïÃmeva bhavati / vi«ayavipayiïoreva saædihyamÃnatvÃt / ata eva ca prak­tÃprak­tagatatveneti yathÃsaæbhavaæ yojyam / pratibhotyÃpita iti / na puna÷ svarasotyÃpita÷, sthÃïurvà puru«o vetyevamÃdirÆpa ityartha÷ / __________ RuAss_18/1: #< sa ca trividha÷ / Óuddho niÓcayagarbho niÓcayÃntaÓca / Óuddho yatra saæÓaya eva paryavasÃnam / yathÃ- 'kiæ tÃruïyataroriyaæ rasabharodbhinnà navà vallarÅ lÅlÃprocchalitasya kiæ laharikà lÃvaïyavÃrÃænidhe÷ / udgìhotkalikÃvatÃæ svasamayopanyÃsavistrambhiïa÷ kiæ sÃk«ÃdupadeÓaya«Âirathavà devasya Ó­ÇgÃriïa÷' // niÓcayagarbho ya÷ saæÓayopakramo niÓcayamadhya÷ saæÓayÃntaÓca / sa yathÃ-- 'ayaæ mÃrtaï¬a÷ kiæ sa khalu turagai÷ satpabhirita÷ k­ÓÃnu÷ kiæ sÃk«Ãtprasarati diÓo nai«a niyatam / k­tÃnta÷ kiæ sÃk«Ãnmahi«avahano 'sÃviti cirÃt samalokyÃjau tvÃæ vidadhati vikalpÃnpratibhaÂÃ÷' // niÓcayÃnto yatra saæÓaya upakramo niÓcaye paryavasÃnam / yathÃ-- 'indu÷ kiæ kva kalaÇka÷ sarasijametatkimambu kutra gatam / lalitasavilÃsavacanairmukhamiti hariïÃk«i niÓcitaæ parata÷' // kacitÃropyamÃïÃnÃæ bhinnÃÓrayatvena d­Óyate / yathÃ-- 'ra¤jità nu vividhÃstaruÓailà nÃmitaæ tu gaganaæ mthagitaæ nu / pÆrità nu vi«ame«u dharitrÅ saæh­tà nu kakubhastimireïa' // atrÃropavi«aye timire rÃgÃdi tarvÃdibhinnÃÓrayatvenÃropitam / kecittvadhyavasÃyÃÓrayatvena saædehaprakÃramÃhu÷ / anye tu nuÓabdasya saæbhÃvanÃdyotatvÃdutprek«ÃprakÃramimamÃcak«ate /># -------------------- RuAssC_18/1: etadeva bhedatrayaæ viv­ïvannudÃharati-Óuddha ityÃdi / atra prak­tÃyÃstanvyÃ÷ saædehapratÅtivi«ayatvÃbhÃvÃdvi«ayiïÃæ ma¤jaryÃdÅnÃmeva saædeha÷ / vi«ayavi«ayiïoryathà - 'kiæ paÇkajaæ kimu sudhÃkarabimbametaktaæ và mukhaæ klamaharaæ madirek«aïÃyÃ÷ / yadddaÓyate madhukarÃbhakuraÇgakÃntinetradvayÃnuk­ti kÃr«ïyamamu«ya madhye' // atra klamaharatvÃdi÷ samÃno dharmo 'nugÃmitvenopÃtta÷ / kvacidvastuprativastubhÃvenÃpi bhavati yathÃ- 'kimidamasitÃlikalitaæ kamalaæ kiæ và mukhaæ sunÅlakacam / iti saæÓete lokastvayi sutanu sarocatÅrïÃyÃm' // atrÃsitatvasunÅlatvayo÷ ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvam / alikacÃnÃæ ca bimbapratibimbabhÃva÷ / evaæ cÃsya sÃd­ÓyanimittatvÃtsamÃnadharmÃnekadharmanimittatvena dvibhedattvaæ na vyÃkÃryam / sÃd­ÓyanimittatvenaivÃsya saægrahasiddhe÷ / vipratapattyÃdinimittÃntaravaccÃrutvÃbhÃvÃcca / bhinnÃÓrayatveneti vaiyadhikaraïyena / -------------------- RuAssC_18/1a: avautrapak«antaramÃha-kecityÃdi / anena ca saædehasyÃdhyavasÃyamÆlatvamapi granthak­taivoktam / tenÃdhyavasÃyÃÓrayo 'pyayaæ svarÆpahetuphalÃnÃæ saædihyamÃnatvena tridhà bhavati / tatra svarÆpasaædeho yathÃ-'ra¤jitÃ' ityÃdyeva / yathà va - 'etattarkaya kairavaklamahare Ó­ÇgÃradÅk«Ãgurau dikkÃntÃmukure cakorasuh­di prau¬he tu«Ãparatvi«i / karpÆrai÷ kimapÆri kiæ malayajairÃlepi kiæ pÃradai- rak«Ãli sphaÂikopalai÷ kimaghaÂi dyÃvÃp­thivyorvapu÷' // atra kaumudÅdhavalimna÷ karpÆrapÆraïÃdinÃdhyavasitatvÃdadhyavasÃyamÆlatvam / hetusaædeho yathà - 'divi tvak«araïÃmbujasm­tividhau gìhÃvadhÃnasp­ÓÃæ dhanyÃnÃæ prasaranti saætatatayà ye bëpadhÃrÃbharÃ÷ / kiæ te syuÓcirakÃlabhÃvitabhavÃpraÓnakriyÃvegata÷ kiæ vÃsÃditamukticandravadanÃsaædarÓanÃnandata÷' // atrÃÓruhetorÃnandasya saæsÃraviyogo muktisÃæmukhyaæ ceti hetudvayamadhyavasitam / phalasaædeho yathà - 'n­ttÃnte pÃrijÃtaæ kimu vighaÂayituæ spra«ÂumÃkÃÓagaÇgÃæ kiæsvidvà candrasÆryau kimu vidalayituæ ÓcetaraktÃbjabuddhathà / labdhuæ nak«atramÃlÃbharaïabharamuta svargajaæ vÃbhiyoddhuæ dÆrodasta÷ samastastava gaïapatinà svastaye so 'stu hasta÷' // atra kariïo ni«pÃdanasya vighaÂanÃdiphalamadhyavasitam / atraivÃdiÓabdavannuÓabdasya saæbhÃvanÃdyotakatvÃtpak«Ãntaramapi darÓayitumÃha-anya ityÃdi / ataÓca ra¤jità ivetyartha÷ / pÆrvatrÃrthe tu nuÓabdo vitakaæmÃtra evamyÃkhyeya÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 19: #< sÃd­ÓyÃd vastvantarapratÅtirbhrÃntimÃn // RuAss_19 // asamyagj¤ÃnatvasÃdharmyÃtsaædehÃnantaramasya lak«aïam / bhrÃntiÓcittadharma÷ / sa vidyate yasminbhaïitiprakÃre sa bhrÃntimÃn / sÃd­Óyaprayuktà ca bhrÃntirasya vi«aya÷ / yathÃ- 'o«Âhe bimbaphalÃÓayÃlamalake«ÆtpÃkajambÆdhiyà karïolaÇk­tibhÃji dìimaphalabhrÃntyà ca Óoïe bhaïau / ni«pattyà sak­dutpalacchadad­ÓÃmÃttaklamÃnÃæ marau rÃjang­rjararÃjapa¤jaraÓukai÷ sadyast­«Ã mÆrcchitam' // gìhamarmaprahÃrÃdinà tu bhrÃntirnÃsyÃlaÇkÃrasya vi«aya÷ / yathÃ-- 'dÃmodarÃghÃtacÆrïitÃÓe«avak«asà / d­«Âaæ cÃïÆramallena Óatacandraæ nabhastalam' // sÃd­ÓyahetukÃpi bhrÃntirvicchittyarthe kavipratibhotthÃpitaiva g­hyate,yathodÃh­tam, na svarasotthÃpità ÓuktikÃrajatavat / evaæ sthÃïurvà syÃtpuru«o và syÃditi saæÓaye 'pi boddhavyam /># -------------------- RuAssC_19: asamyagj¤ÃnatvasÃdharmyÃditi na punarÃropagarbhatvasÃjÃtyÃllak«itamiti bhÃva÷ / Ãropo hi vi«ayavi«iyiïoryugapadekapramÃt­vi«ayÅk­tatve bhavatÅti nÃropagarbho bhrama÷ kvacidapi saæbhavati, ÓuktikÃdÅnÃæ ÓuktikÃdirÆpatayÃvagame rajatÃdyabhimÃnÃbhÃvÃt / nanu bhrÃntiÓcittadharma÷ sa yasyÃsti sa bhrÃntimÃniti vaktuæ nyÃyyaæ tatkathamalaÇkÃrasyaitadabhidhÃnamityÃÓaÇkyÃha - bhrÃntirityÃdi / sa iti bhaïitiprakÃra÷ ataÓaacÃlaÇkÃre bhrÃntimacchrabda upacarita iti bhÃva÷ / sÃd­Óyaprayukteti / na tu- 'prÃsÃde sà pathi pathi ca sà p­«Âhata÷ sà pura÷ sà paryaÇke sà diÓi diÓi ca sà tadviyogÃturasya / haæho ceta÷ prak­tiraparà nÃsti te kÃpi sà sà sà sà sà sà jagati sakale ko 'yamadvaitavÃda÷' // ityatraikasyà eva parimitÃyà api yo«ito gìhÃnurÃgahetukaæ tanmayatÃnusaædhÃnaæ prÃsÃdÃdÃvanekatra yugapatpratÅtau nimittamiti bhrÃntimadalaÇkÃra÷ / sa hi prÃsÃdÃdervallabhÃrÆpatvena pratÅtau syÃt / anyasyÃnyarvallabhÃtvena pratÅyata iti sphuÂa evÃyaæ viÓe«ÃlaÇkÃrasya vi«aya÷ / athaprÃsÃdÃdÃvabhÆtÃyà api vallabhÃyà darÓanÃd bhrÃntiriti cet,naitat / evaæ hyatra bhrÃntimÃtraæ syÃnnÃlaÇkÃra÷ / gìhÃnurÃgÃtmakanimittasÃmarthyÃtsvarasata eva prÃsÃdÃdÃvasatyà api yuvatyÃ÷ pratÅtisamullÃsÃ÷ / kavipratibhÃnirvartitvÃbhÃvÃt / 'devamapi har«aæ pit­ÓokavihnalÅk­taæ Óriyaæ ÓÃpa iti mahÅæ mahÃpÃtakamiti rÃjyaæ roga iti bhogÃnbhujagà iti nilayaæ niraya ityÃdi manyamÃnam' ityÃdÃvapi na bhrÃntimadalaÇkÃra÷ / tatra ÓuktikÃdirÆpatayÃvagame rajatÃdyabhimÃnÃnudayÃditi samanantaramevoktatvÃt / iha punarvi«ayarÆpÃæ ÓriyamavagamyÃpi ÓrÅhar«eïa pit­ÓokavihvalÅk­tatvÃcchÃpatvena bhÃmyata iti vi«amÃlaÇkÃro ¤yÃyÃn / 'dutuæ vÃcchati dak«iïe 'pi nayane vÃma÷ kara÷ kajjalaæ bhaujaÇgaæ ca bhujo 'Çgadaæ ghaÂayituæ vÃme 'pi vÃmetara÷ / itthaæ svaæ svamaÓik«itaæ bhagavatorardhaæ vapu÷ paÓyato÷ sÃdhÃrasmitalÃcchitaæ diÓatu no vaktraæ manovÃcchitam' // ityatrÃpi saæskÃra evÃlaÇkÃro na bhrÃntimÃn / atra hi bhagavatyà netradvayäjanadÃnasatatÃbhyÃsÃdvÃmaneträjanadÃnÃnantaraæ dak«iïaneträjanadÃnavÃsanÃnurodho jÃyata iti saæskÃrasyaiva vÃkyÃrthatvam / athÃtra saæskÃraprabodhaæ vinà tadabhÃvÃda¤janadÃnanaitat / pratyutÃtra hi bhagavadardhasya tathÃtvenaivÃvagamÃda¤janasaæskÃro na prarohamupÃgata iti kÃrasyaiva skhaladgatitvÃttatkÃrthasya bhramasyotpÃda eva na saæbhavatÅti na bhrÃntimato 'vakÃÓa÷ / praru¬ha eva hi saæskÃro bhrama÷ / svÃtmamÃtrÃvasthitastu saæskÃrÃlaÇkÃra÷ / ata eva dÃtuæ vÃcchratÅtyuktam / evaæ cÃtra netradvayÃbjanadÃnasatatÃbhyÃsahetuka÷ saæskÃra eva pratÅyate na tu tannimittako 'pi bhrama÷ parama÷ / parameÓvarÃrdhasya tathÃtvenaivÃvagamÃttadgandhasyÃpyabhÃvÃt / ata evÃÓik«itaæ smitalÃcchitaæ cetyuktam / avÃntara evÃnayorviÓe«o 'laÇkÃrabhëya evokta iti tata evÃnusartavya iti / evaæ casÃd­ÓyanimittaivabhrÃntiralaÇkÃravi«ayo na nimittÃntarotthÃpiteti na lak«aïasyÃvyÃpakatvaæ vÃcyam / evaæ sÃd­ÓyanimittakatvÃdasya sÃdhÃraïadharmasyÃpi trayÅ gati÷ / tatrÃnugÃmità yathÃ- 'nÅlotpalamiti bhrÃntyà vikÃsitavilocanam / anudhÃvati mugdhÃk«i paÓya mugdho madhuvrata÷' // atra vikÃsityanugÃmitvena nirdi«Âo dharma÷ / ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvaæ tu yathà - 'ayamahimarucirbhajanpratÅcÅæ kupitavallÅmukhatuï¬Ãmrabimba÷ / jalanidhimakarai rudÅk«yate drÃÇnavarudhirÃruïamÃæsapiï¬alobhÃt' // atra tÃmratvÃruïatvayo÷ ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvam / bimbapratibimbabhÃvo yathà - 'pusià kaïïÃharaïendaïÅlakiraïÃhaà sasimaÆhà / mÃïiïivaaïammi sakajjalaæ susaÇkÃe daieïa' // ('procchitÃ÷ karïÃbharaïendranÅlakiraïÃh­tÃ÷ ÓaÓimayÆkhÃ- / mÃninÅvadane sakajjalÃÓruÓaÇkayà dayitena') // atra sakajjalatvendralakiraïÃhatatvayorbimbabhÃva÷ / sÃd­Óyanimittakatvameva cÃsya dra¬hayituæ pratyudÃharati-gìhetyÃdinà / sÃd­Óyanimittakatve 'pi kavipratibhotthÃpitaiva bhrÃntirasyaiva vi«ayo na punarvÃstavÅtyÃha-sÃd­ÓyetyÃdi / udÃh­tamiti / o«ÂhebimbaphalÃÓayetyÃdi / etadeva saædehe 'pi yojayati-evamityÃdi / saæÓaya iti / arthÃdÃropagarbha eva / tatraiva hyasya sÃd­Óyaæ nimittam / adhyavasÃyamÆle hi saædehe sÃd­ÓyÃtsambandhÃntarÃdvà vi«ayavi«ayiïo÷ saædihyamÃnatvaæ syÃt yathodÃh­taæ prÃk / evamÃropagarbhatva eva sÃd­Óyaæ vinà nÃyamalaÇkÃra ityavagantavyam / tasmÃdaviÓe«eïaiva sÃdharmyaæ vihÃyÃpi nimittÃntaramavasambya nÃsyÃlaÇkÃratvaæ vÃcyam / sÃd­Óye 'pi kavipratibhotthÃpitasyaivÃlaÇkÃratvaæ na puna÷ svÃrasikasyeti / ____________________________________________________________ START SÆtra 20: #< ekasyÃpi nimittavaÓÃdanekadhà grahaïamullekha÷ // RuAss_20 // yatraikaæ vastvanekadhà g­hyate sa rÆpabÃhulyollekhanÃdullekha÷ / na cedaæ nirnimittamullekhamÃtram, api tu nÃnÃvidhadharmayogitvÃkhyanimittavaÓÃdetatkriyate / tatra rucyarthitvavyutpattayo yathÃyogaæ prayojikÃ÷ / taduktam- 'yathÃruci yathÃrthitvaæ yathÃvyutpatti bhidyate / ÃbhÃso 'pyartha ekasminnanusaædhÃnasÃdhite' // iti // yathÃ- 'yastapovanamit.i munibhi÷ kÃmÃyatanamiti veÓyÃbhi÷ saægÅtaÓÃleti lÃsakai÷' ityÃdi har«acarite ÓrÅkaïÂhÃkhyajanapadavarïane / atra hyeka eva ÓrÅkaïÂhÃkhyojanapadastattadguïayogÃttapovanÃdyanekarÆpatayà nirÆpita÷ / ruccarthitvavyutpattayaÓca prÃyaÓa÷ samastavyastà yojayituæ Óakyante / nanvetanmadhye 'vajrava¤jaramiti ÓaraïÃgatairasuravivaramiti vÃtikai÷' ityÃdau rÆpakÃlaÇkÃrayoga iti kathamayamullekhÃlaÇkÃravi«aya÷ / satyam / asti tÃvat 'tapovanam' ityÃdau rÆpakavivikto 'sya vi«aya÷ / yatra vastutastadrÆpatÃyÃ÷ saæbhava÷ / yatra tu rÆpakaæ vyavasthitaæ tatra cediyamapi bhaÇgi÷ saæbhÃvinÅ tatsaækaro 'stu / na tvetÃvatÃsyÃbhÃva÷ Óakyate vaktum / tataÓca na do«a÷ kaÓcit / evaæ hi tatra vi«aye bhrÃntimadalaÇkÃro 'stu atadrÆpasya tadrÆpatÃpratÅtinibandhanatvÃt / naitat / anaikadhÃgrahaïÃkhyasyÃpÆrvasyÃtiÓayasyÃbhÃvÃt, taddhetukatvÃccÃsyÃlaÇkÃrasya / saækarapratÅtistvaÇgÅk­taiva yadyevam, abhede bheda ityevaærÆpÃtiÓayoktiratrÃstu / nai«Ã do«a÷ / grahÅt­bhedÃkhyena vi«ayavibhÃgenÃnekadhÃtvoÂÂaÇkanÃttasya ca vicchittyantararÆpatvÃt sarvathà nÃsyÃntarbhÃva÷ Óakyakriya iti niÓcaya÷ / yathà vÃ- 'ïÃrÃaïot ti pariïaavaÃhiæ sirivallahot ti taruïÅhiæ / bÃlÃhiæ uïa kodÆhaleïa eme a saccavio' // ('nÃrÃyaïa iti pariïatavayobhi÷ ÓrÅvallabha iti taruïÅbhi÷ / bÃlÃbhi÷ pana÷ kautÆhalena evameva satyÃpita÷' //)// evam 'garurvacasi p­thururasi arjuno yaÓasi' ityÃdÃvavaseyam / iyÃæstu viÓe«a÷-pÆrvatra grahÅt­bhedenÃnekadhÃtvollekha÷, iha tu vi«ayabhedena / nanvanekadhÃtvollekhane gurvÃdirÆpatayà Óle«a iti kathamalaÇkÃrÃntaramatra sthÃpyate / satyam / anekadhÃtvanimittaæ tu vicchittyantaramatra d­Óyate iti tatpratibhotpattihetu÷ Óle«o 'tra syÃt / na tu sarvathà tadabhÃva÷ / ataÓcÃlaÇkÃrÃntaraæ yadevaævidhe vi«aye Óle«ÃbhÃve 'pi vicchittisadbhÃva÷ / tasmÃdevamÃdÃvullekha eva ÓreyÃn / evamalaÇkÃrÃntaravicchittyÃÓrayeïÃpyayamalaÇkÃro nidarÓanÅya÷ /># -------------------- RuAssC_20: ekasyÃpÅti / anekadhà grahaïamiti / na punaranekadhà kalpanam / grahaïaæ hi svÃrasikyÃmutpÃditÃyÃæ ca pratÅpattau saæbhavati na tu svÃrasikyÃmeva / yadÃhu÷ - 'ata÷ ÓabdÃnusaædhÃnavandhyaæ tadanubandhi và / jÃtyÃdivi«ayagrÃhi sarvaæ pratyattami«yate' // iti // kalpanaæ punaruktÃdyaæ pratipattyekagÃmiti svÃrasikyÃæ pratipattau na saæbhavatÅtyubhayatrÃpi vyÃpakatvÃdyathÃsÆtritameva yuktam / rÆpabÃhulyeti / ata evÃmukhe vastvantarapratÅtirastyeva / anyathà hyekasyÃnekadhÃgrahaïameva na syÃt / ata eva cÃsya bhrÃntimadanantarameva lak«aïam / ekasya ca na svÃtantryeïÃnekadhÃgrahaïam, api tu tatatttprayojanavaÓÃdityÃha-na cedamityÃdi / etaditi / anekadhà grahaïam ekasyaiva nÃnÃvidhadharmayogina Ãkhaï¬yena pratÅtigocarÅbhÃvÃtkathamekaikadharmavi«ayamanekadhÃgrahaïaæ yuktamityÃÓaÇkyÃhatatretyÃdi / tatretyanekadhÃgrahaïe / svÃtantryeïa vikalpanaæ ruci÷ / arthakriyÃbhilëaparatvamarthitvam / v­ddhavyavahÃraÓaraïatà vyutpatti÷ / uktamiti ÓrÅpratyabhij¤ÃyÃm / tattadguïayogÃditi viviktatvÃdinÃnÃvidhadharmasaæbandhÃt / manÅnÃæ tapovanavi«ayamarthitvam / veÓyÃnÃæ ca kÃmÃyatanavi«ayamarthitvam / evaæ lÃsakÃnÃæ tu saægÅtaÓÃlavi«ayà vyutpattirarthitva¤ca / prÃyaÓa iti anena ruciratra nÃstÅti sÆcitam / nanu yo 'yaæ ÓrÅkaïÂhÃkhyajanapadavarïanagranthakhaï¬a udÃharaïÃtvenÃnÅtastatrÃlaÇkÃrÃntarasaæbandho 'pyastÅti kathametadvi«aya evotyÃha-nanvityÃdinà / etadevÃbhyupagamya pratividhatte-satyabhityÃdinà / tÃvacchrabdo rÆpakÃbhÃvavipratipattidyotanÃrtham / tadrÆpatÃyà iti tapovanÃdirÆpatÃyÃ÷ / atrÃpi yadanyairavayavibhÃvasaæbandhÃtsÃropÃyà lak«aïÃyÃ÷ sattvÃdrapakÃlaÇkÃramÃÓaÇkya viviktatvasya cintyatvamuktaæ tadayuktam / avayavÃvayatribhÃvasaæbandhÃbhÃvÃllak«aïÃyà evÃsattvÃt / nahi ÓrÅkaïÂhÃkhye janapade tapovanamavayavanyÃyena kutrÃpyekadeÓe 'sti yattatrÃvayavini munibhirÃropitam / kiæ tu tattadguïayogina÷ ÓrÅkaïÂhasya viviktatvÃditapovanÃdiguïamukhena nijanijavÃsanÃnusÃreïÃrthitvÃdinà muniprabh­tÅnÃmÅd­gÃbhÃsa÷ / athÃpi yadyastvatrayavÃvayavibhÃvavivak«Ã tallak«aïamÃtraæ na rÆpakam / tasya lak«aïÃparamÃrthatve 'pi vi«ayasya rÆpavata÷ karaïÃdalaÇkÃratvam / anyathà tu lak«aïÃmÃtrameva / nahi lak«aïÃpi rÆpakaparamÃrthà / iha ca tapovanÃdyÃropeïÃropavi«ayasya nÃtiÓaya÷ kaÓcit / vastuta eva tadrÆpatÃyÃ÷ saæbhavÃt / ataÓca sthita evÃtra rÆpakavivikto 'sya vi«aya÷, na kevalamanyÃlaÇkÃravivikto 'yamevÃsyavi«ayo yÃvade yatrÃpi rÆpakÃlaÇkÃrayogo 'sti tatrÃpyayaæ saæbhavatyeveti darÓayitumÃha-yatretyÃdi / iyamapibhaÇgiriti ekasyÃnekadhÃgrahaïarÆpà / etÃvateti rÆpakaprayogamÃtreïa / tataÓceti rÆpakollekhayo÷ saækarÃt / nanu yatra rÆpakayogo nÃstitadalaÇkÃrÃntarayoga÷ saæbhavatÅtyÃha-evaæ hÅtyÃdi / atadrÆpasyeti / atapovanarÆpasyÃpi tapovanarÆpatvopanibandhanÃt / atasmiæstadgrahe bhramaityetadeva hi bhramasatattvam / apÆrvasyeti bhrÃntimadasaæbhavina÷ / taddhetukatvÃditi anekadhÃgrahaïÃkhyÃtiÓayanimittakatvÃt / yadi cÃtra bhrÃntimÃnapyasti tattena sahÃÓya saækara evÃstvityÃha-saækaretyÃdi / yadyevamiti / bhrÃntimÃnapyasti tattena sahÃsya saækara evÃstvityÃha-saækaretyÃdi / yadyevamiti / bhrÃntimato 'sya viÓe«astena sahÃsya saækaro vetyartha÷ / e«a iti atiÓayoktisadbhÃva÷ / tastaiti grahÅt­bhedÃlyatya vibhÃgasya / vicchittyantaratvameva hi sarve«ÃmalaÇkÃrÃïÃæ bhedahetu÷ / tadevaæ tattacchrakkÃnirÃsapÆrvamamumeva siddhÃntÅk­tya punarapyudÃharati-ïÃpÃaïo ttÅti / atra ca nÃrÃyaïatvÃdyullekhanev­ddhÃprabh­tÅnÃæ yathÃkrama vyuptattyarthavÃcitvÃt / tatpratibhottpattiheturiti / Óle«amantareïÃtrÃllekhÃni«patte÷ / tadabhÃva iti, ullekhÃbhÃva÷ / ataÓteti, Óle«ÃbÃve 'pyetaddicchittisaæbhavÃt / evaævidha iti vi«ayabhedarÆpe / tattu yathÃ- 'savrŬà dayitÃnane sakaruïà mÃtaÇgacarmÃmbare satrÃsà bhujage savismayarasà candre 'm­tasyandini / ser«yà jahvasutÃvalokanavidhau dÅnà kapÃlodare pÃrvatyà navasaægamapraïayinÅ d­«Âi÷ ÓivÃyÃstu va÷' // atraikasyà eva d­«Âestattadvi«ayabhedena nÃnÃtvollekhanam / -------------------- RuAssC_20a: tadayaæ / dviprakÃro 'pi rÆpakÃdyÃÓrayavadanyÃlaÇkÃrÃÓrayo 'pi saæbhavatÅtyÃha-evamalaÇkÃrÃntaretyÃdi / tatrÃdya÷ prakÃra÷ saædehÃÓrayo yathÃ- 'kiæ bhÃnu÷ kimu citrabhÃnuriti yaæ niÓcinvate vairiïa÷ kiæ cintÃmaïire«a kalpaviÂapÅ kiæ veti cÃÓÃgatÃ÷ / kiæ pu«pÃkara e«a pu«paviÓikha÷ kiæ veti rÃmÃjana÷ kiæ rÃma÷ kimu jÃmadagnya iti và yaæ dhanvino manvate' // atrÃkasyaiva saædihyamÃnÃnekadhÃtvollekhanam / atiÓayoktyÃÓrayaÓcÃyameva yathÃ- 'vajraæ saurÃjyasÃk«Å parikalitamahÃ÷ ÓaktimÃrdrÃparÃdho daï¬aæ kha¬gaæ ripustrÅprasabhaharaïavitkÆpavÃpyÃdid­Óvà / pÃÓÃæ pÃïÃvapaÓyandhvajamapi balavitko«avedÅ gadÃæ ca svÃcchrandyaj¤astriÓÆlaæ likhati karatale deva citrÃk­teste' // atra tvamedendra ityÃdyatiÓayoktyà lokapÃlÃbhedo rÃj¤a upalabhyate ityekasyÃnekadhÃtvollekhanam / vi«ayabhedena ca rÆpakÃÓrayo yathÃ- 'mÆrghnyadredharturÃgastaru«u kisalayaæ vidrumaudha÷ samudre diÇmÃtaÇgottamÃÇge«vabhinavanihita÷ sÃndrasindÆrareïu÷ / sÅmni vyognaÓca henma÷ suraÓikharibhuvo jÃyate ya÷ prakÃÓa÷ ÓoïimnÃsau kharÃæÓoru«asi diÓatu va÷ Óarma raÓmipratÃna÷' // atraikasyaiva vi«ayabhedena rÆpakÃÓrayaæ nÃnÃtvam / 'kÃrakÃntara' ityapapÃÂha÷ / prak­tekÃrakavicchrittyÃÓrayasyaivÃnuktatvÃt / ayaæ svarÆpahetuphalollekhanarÆpatvÃttridhà / tatra svarÆpollekha÷ samanantaramevodÃh­ta÷ / hetÆllekastu yathà - 'sargaheto÷ sadà dharma÷ sthitihantorapi prajÃ÷ / dvi«a÷ saæhÃrahetoÓca vidustvÃæ jÃtamÃtmana÷' // atraikasyaiva janmano hetÆnÃmanekadhÃtvollekhanam / phalollokhastu yathà - 'dharmÃyaiva vidanti pÃrthiva yathÃÓÃstraæ prajÃ÷ pÃlità arthÃyaiva ca jÃnate 'ntaravida÷ ko«aikadeÓatya ye / kÃmÃyaiva k­tÃrthatÃmupagatà nÃrthaÓca niÓcinvate mok«Ãyaiva ca veda janma bhavata÷ kaÓcidvipaÓcijjana÷' // atraikasyaiva janmana÷ phalÃnÃmanekadhÃtvollekhanam' / ____________________________________________________________ START SÆtra 21: #< vi«ayasyÃpahnave 'pahnuti÷ // RuAss_21 // vastvantarapratÅtirityeva prakrÃntÃpahnavavaidharmyeïedamucyate / ÃropaprastÃvÃdÃropavi«ayÃpahnutÃvÃropyamÃïapratÅtÃvapahnutyÃkhyo 'laæÇkÃra÷ / tasya ca trayÅ bandhacchÃyÃ, apahnavapÆrvaka Ãropa÷, ÃropapÆrvako 'pahnava÷ / chalÃdiÓabdairasatyatvapratipÃdakairvÃpahnavanirdeÓa÷ / pÆrvoktabhedadvaye vÃkyabheda÷ / t­tÅyabhede tvekavÃkyatvam / Ãdyo yathÃ-- 'yadetaccandrÃntarjaladalavalÅlÃæ prakurute tadÃca«Âe loka÷ ÓaÓaka iti no mÃæ prati tathà / ahaæ tvinduæ manye tvadarivirahÃkrÃntataruïÅ kaÂÃk«olkÃpÃtavraïakiïakalaÇkÃÇkitatanum' // atraindavasya ÓaÓasyÃpahnave upak«itpe ÓaÓakaprativastukiïavata indorÃropo nÃnvayaghaÂanÃæ pu«yatÅti na niravadyam / tattu yathà 'pÆrïendo÷ paripo«akÃntavapu«a÷ sphÃraprabhÃbhÃsvaraæ nedaæ maï¬alamabhyayudeni gaganÃbhoge jigÅ«orjagat / bhÃrasyocchritamÃtapatramadhunà pÃï¬uprade«aÓriyà mÃnonnaddhajanÃbhimÃnadalanodyogaikahevÃkina÷' // dvitÅyo yathÃ- 'vilasadamaranÃrÅnetranÅlÃbja«aï¬Ã- nyadhivasati sadà ya÷ saæyamÃdha÷k­tÃni / na tu rucirakalÃpe vartate yo mayÆre vitaratu sa kumÃro brahmacaryaÓriyaæ va÷' // t­tÅyo yathÃ-- 'ud bhrÃntojjhitagehagÆrjaravadhÆkampÃkuloccai÷ kuca- preÇkholÃmalahÃravallivilanmuktÃphalacchajhanà / sÃrdhaæ tvadripubhistvadÅyaÓasÃæ ÓÆnye marau dhÃvatÃæ bhra«Âaæ rÃjam­gÃÇkaæ! kundamukulasthÆlai÷ ÓramÃmbha÷kaïai÷' // atra ÓÆnya ityasya sthÃne manyeÓabdaprayoge sÃpahnavotprek«Ã ittayapi sthÃpayi«yate, ' ahaæ tvinduæ manye ' iti tu vÃkyabhede manyeÓabdaprayogenotprek«eti ca vak«yate / etasminnapi bhedo 'pahnavÃropayo÷ paurvÃparyaprayogaviparyaye bhedadvayaæ sadapi na pÆrvavaccitratÃvahamiti na bhedatvena gaïitam / tatrÃpahnuvapÆrvake Ãrope nirantaramudÃh­tam / ÃropapÆrvake tvapahnave yathÃ-- 'jyotsnÃbhasmacchuraïadhavalà bibhratÅ tÃrakÃsthÅ nyantardhÃnavyasanarasikà kÃtrikÃpÃlikÅyam / dvÅpÃddvÅpaæ bhramati dadhatÅ candramudÃkÃpÃne nyastaæ siddhäjanaparimalaæ läcanasya cchalena' // kacitpunarasatyatvaæ vastvantararÆpatÃbhidhÃyi-vapu÷-ÓabdÃdinibandhanaæ yathÃ- 'amu«miællÃvaïyÃm­tasarasi nÆnaæ m­gad­Óa÷ smara÷ Óarvaplu«Âa÷ p­thujaghanabhÃge nipatita÷ / yadaÇgÃÇgÃrÃïÃæ praÓamapiÓunà nÃbhikuhare khikhà dhÆmasyeyaæ pariïamati romÃvalivapu÷' // iti /># -------------------- RuAssC_21: vi«ayasyetyÃdi / vastvantareti / bhrÃntimatÃæ'nuvartata iti Óe«a÷ / ata eva kecana maï¬ÆkaplutinyÃyenÃnuvartanasyÃnucitatvÃd bhrÃntimadanantaramapahnutirgranthak­tà lak«ità ullekhaÓcatiÓayoktyanantaramiti granthaæ viparyÃsitavanta÷ / na caitat / yata ullekhastÃvadatiÓayoktyanantaraæ granthak­tà na lak«ita÷ / yadvak«yati-'evamadhyavasÃyÃÓrayeïÃlaÇkÃradvayamuktvà gamyamÃnaupamyÃÓrayà alaÇkÃrà idÃnÅmucyante / tatrÃpi padÃrthavÃkyÃrthagatatvena te«Ãæ dvaividhyai'pi padÃrthagatamalaÇkÃradvayaæ krameïocyate' iti / tasmÃdvastvantarapratÅterbhÃvÃdbhrÃntimadanantaramevÃsya granthak­tà lak«aïaæ k­tam / ata eva collekhe 'pi tatsaæbhavÃdvastvantarapratÅternirantaramevÃnuvartanÃdihaivÃsyà lak«aïamucitamiti yathÃsthita eva grantha÷ sÃdhu÷ / yadyevaæ tardhullekhÃpahlatyorihaiva viparyayeïa kiæ na lak«aïaæ k­tamityÃÓaÇkyÃha-prakrÃntetyÃdi / idamityapahnutilak«aïam / tadevavyÃca«Âe - ÃripetyÃdinà / vi«ayasyÃpahnavevi«ayiïo 'nyasya vidhirityartha÷ / tena- 'na vi«aæ vi«amityÃhurbrahyastvaæ vi«amucyate / vi«amekÃkinaæ hanti brahmasvaæ tu sasaætatim' // ityatra vi«ayasya ni«edhapÆrvaæ brahmasvavi«aya ÃropyamÃïatvÃd d­¬hÃropaæ rÆpakameva nÃpahnuti÷ / apahnuterhi ni«edhyavi«ayabhittitayaivÃnyasya vi«ayiïo vidhÃnaæ lak«aïam / atra tu ni«edhyasyaiva vi«asya brahmasvavi«aye ÃropyamÃïatvÃdvidhÃnam / atha 'atra mukhyasya vi«asya ni«edheÃropyamÃïatvÃt brahmasvavi«asya gauïasya vidhÃnam' - [alaÇkÃraratnÃkare p­.42] iti cet, tatra brahyasvavi«asya gauïasya vidhÃnamiti bhaïite÷ kor'tha÷ / kiæ brahmasyeti / tatra nÃdya÷ pak«a÷ / vi«ÃdinyÃyena brahmasvavi«Ãtmana÷ kasyacidvastuno bahirasaæbhavÃt / tatrÃpyasya brahmasvaæ vi«aæ ceti na bhedenokti÷ syÃt / nÃpi gauïatà svÃrtha eva prav­tte÷ / anyadanyatra vartamÃnÃæ gauïamityucyate / na cÃtra brahmasvavi«amanyatra kutracidvartate yenÃsya gauïatà syÃt / evaæ dvitÅye 'pi pak«e na gauïatvaæ yuktam / nÃpyatrobhayavidhi÷ / brahmasvav­ttyabhÃvÃnmukhyÃrthabÃdhÃdguïe«u vartanÃt / t­tÅye 'pi na gauïasya sato vi«asya vidhÃnam / brahmasvav­ttyabhÃvÃnmukhaayÃrthabÃdhÃdhÃdguïe«u vartanÃt vihitasya tastaya gauïatvÃt / evaæ brahmasvatya dìharyena vi«asÃbhyapratÅtipratipipÃdayi«ayà tatra ni«edhapÆrvaæ vi«amÃropitamiti d­¬hÃropameva rÆpakaæ yuktam / na brahmasvaæ vi«amidamiti punarucyamÃne 'pahnuti÷ syÃt / tasmÃt 'mukhyasya ve' tyapÃsta vi«ayasyÃpahnuve 'nyavidhirapahnutirityeva lak«aïaæ kÃryam / -------------------- RuAssC_21a: tasyetyapahnutyÃkhyasyÃlaÇkÃrasya / vÃkyabheda iti ekavÃkyamiti cÃnena yathÃsaæbhavaæ bhedatrayasya svarÆpanirdeÓa÷ k­ta÷ / na niravadyamiti / yathoktakramanirvÃhÃbhÃvÃt / ata evodÃharaïÃntaramÃha-pÆrïendorityÃdi / manyeÓabdasya prayoga iti saæbhÃvanÃdyotakatvÃt / notprek«eti / sÃdhyavasÃyÃdyutprek«ÃsÃmagrayabhÃvÃt / vak«yata iti / utprek«ÃyÃm / tayà cÃsyà ivÃdiÓabdavanmanyeÓabdo 'pi pratipÃdaka÷ / kintÆtprek«ÃsÃmagrayabhÃve manyeÓabdaprayogo vitarkameva pratipÃdayatÅti / ataÓcÃtra 'avÃtpa÷ prÃgalbhyam-ityÃdÃvapahnatyatudÃharaïatvamabhidadhata÷samÃne 'pi nyÃye 'no mÃæ prati tathÃ' ityanena ÓaÓakapak«asya nirÃk­tatvÃdanyasyÃnyarÆpatayà saæbhÃvanÃyà abhÃvÃn manya-ityanena kiïapak«asyaiva niÓcitatvÃdatiÓayoktitvameveti manyante (alaÇkÃraratnakarakÃrÃdaya÷) / te«Ãæ pÆrvÃparavicÃrakuÓalÃnÃæ kimabhidadhma÷ / evamanyairatrÃnyatra codÃharaïÃdau bahuprakÃraæ skhalitaæ tat punargrunthavistararabhayÃd,asmaddarÓanadattdÆ«aïodbharaïasyaiva pratighaj¤ÃtatvÃt,asmÃbhi÷ pratipadyena na dÆ«itam / -------------------- RuAssC_21b: etasminniti chalÃdiÓabdapratipÃdye / saæbhÃvamÃtraæ punardarÓayitumetadudÃh­tam / vastvantararÆpatÃbhidhÃyÅti / vapu÷Óabdasya ÓarÅrÃrthÃbhidhÃyitvÃt / atra punarupamÃnasyopameyarÆpatÃpariïatau pariïÃma iti pariïamÃlaÇkÃratvaæ syÃt / iha puna÷ Óarvaplu«ÂamadananipatanÃnumÃpakatvena romÃvalyapahnave dhÆmaÓikhÃyà evaæ prÃdhÃnyaæ vivak«itamiti na pariïÃma÷ nÃpi rÆpakam / vyÃjÃrthaparyavasÃyivapu÷ ÓabdabalÃdÃropavi«ayÃpahnutÃvÃropyamÃïasya pratÅte÷ / Ãropavi«ayÃnapahnave hi rÆpakamiti pÆrvamevoktam / athÃtrÃpi bhinnayo÷ sÃmÃnÃdhikharaïyÃyogÃdekatarasya ni«edhaprÃtpavÃropyamÃïasya ca ni«edhÃnupapatterÃropavi«ayasyaiva paryavasÃne ni«edha÷ pratÅyata iti cet, naitat / atra hi mukhÃdau candrÃderv­tyabhÃvÃd bÃdhita÷ saæÓcandrÃrtha÷ svÃtmasahacÃriïo guïÃællak«ayati na tu mukhÃdervi«ayasya ni«edha÷ pratÅyate / mukhaÓabdÃde÷ svÃrtha eva prav­tte÷ / paryavasÃne hyatra mukhÃdi candradiguïavi«i«Âaæ pratÅyate / na tu mukhÃderbÃdha÷ / na mukhamityevamÃde÷ pratyavamarÓÃbhÃvÃt / nÃpi nidarÓanà / saæbandhavighaÂanÃdyabhÃvÃt / -------------------- RuAssC_21c: ÃdiÓabdÃcca t­tÅyayÃpi kvacidasatyatvaæ pratipÃdyate / yathÃ- 'maddhÃhvorvyavahÃramujjhatu latà kaïÂhasthale tÃvake mà kÃr«ÅratisÃhasaæ priyatame dÃsastava prÃïiti / nÅtà v­ddhimamÅ tvayaiva kusumairbëpÃyamÃïà drumà g­hïanti k«urikÃmivÃlipaÂalavyÃjena pÃÓacchide' // atra kusumairiti t­tÅyayÃpahïavanibandhanam / ÃropagarbhatvÃcceyaæ sÃd­ÓyÃdvà bhavati saæbandhÃntarÃdvà / sÃd­Óye 'pyasyÃ÷ sÃdhÃraïadharmasya trayÅ gati÷ / tatrÃnugÃmità yathÃ- 'taruïatamÃlakomalakomalÅmasametadayaæ kalayati candramÃ÷ kila kalaÇkamiti bruvate / ' tadan­tameva nirdayavidhuntudadantapadavraïavivaropadarÓitamidaæ hi vibhÃti nabha÷ // atra tamÃlamalÅmasatvamanugÃmitvenopÃttam / ÓuddhasÃmÃnya rÆpatvaæ yathÃ- 'aya surendropavanÃddharitrÅæ sa pÃrijÃto hariïopanÅta÷ / na prÃtito 'yaæ sumana÷ pravarha÷ kaÓmÅradeÓodbhavatÃbhimÃnam' // atrÃpanayanaprÃpaïayo÷ ÓudhdasÃmÃnyarÆpatvam / bimbapratibimbabhÃvo yathà - 'na syotsmÃbharaïaæ nabho na militacchÃyÃpatho vÃmbudo no tÃrÃprakÃro na cedamam­tajyoti«mato maï¬alam / k«Årak«obhamayo 'pyapÃænidhirasau netrÃhinà mandara÷ p­kto 'yaæ maïipÆga e«a kalaÓaÓcÃyaæ sudhÃnirjhara÷' // atra jyotsnÃbharaïatvasya k«Årak«obhamayatvaæ pratibimbatvena nirdi«Âam / saæbandhÃntarÃdyathÃ- 'heloda¤canmalayapavanìambareïÃkulÃsu preÇkhÃkeliæ kamapi bhajatÃæ c­taÓÃkhÃlatÃsu / vÃcÃlatvaæ nanu yadabhavat kÃnane kokilÃnÃæ maunitvaæ tatpathikahariïÅlocanÃnÃæ vabalga' // atra kokilavÃcÃlatvasya kÃraïasya ni«edhe pathikastrÃmaunitvasya kÃryasya vidhi÷ / evamÃropagarbheyaæ saprapa¤caæ darÓità / adhyavasÃyagarbhà punardarÓyate yathÃ- 'na lak«mÅsaudaryÃnna ca suraÓaraïyÅk­tasurÃ- sudhÃdijye«ÂhatvÃnna mukuÂamaïitvÃdbhagavata÷ / yadevaæ bÃlendordiÓi vidiÓi vandyatvamuditaæ sphuÂaæ tvetatkÃntÃmukhakamaladÃsyÃdupanatam' // atra vandyatvasya prabhÃvÃdihetukatve nigÅrya hetvantaramadhyavasitam / yathà vÃ- 'kalÃbhist­ptyarthaæ surapit­n­ïÃæ pa¤cadaÓabhi÷ sudhÃsÆtirdeva÷ pratidinamudetÅtyatasadidam / paribhrÃmyatye«a pratiphalanamÃsÃdya bhavatÅ- kapolÃntaryuktyà tvadadharasudhÃsaægrahapara÷' // atrodayÃdau tattadrÃÓyupabhogalak«aïaæ nimittaæ nigÅrya tatphalabhÆtaæ nimittÃntaramadhyavasitam / -------------------- RuAssC_21d: etadupasaæharannanyadavatÃrayati / evamityÃdi / ____________________________________________________________ START SÆtra 22: #< evamabhedaprÃdhÃnye ÃropagarbhÃnalaÇkÃrÃællak«ayitvà adhyavasÃyagarbhÃælluk«ayati- tatra adhyavasÃye vyÃpÃraprÃdhÃnye utprek«Ã // RuAss_22 // vi«ayanigaraïenÃbhedapratipattirvi«ayiïo 'dhyavasÃya÷ /># -------------------- RuAssC_22: ÃropagarbhÃniti / atrÃdhyavasÃyagarbhatvasyÃpi vidyamÃnatvÃnmallagrÃma ityÃdivadÃropagarbhasya prÃdhÃnyÃdevaæ vyapadeÓa÷ / tatra tÃvadutprek«Ãæ lak«ayati-adhyavasÃya ityÃdi / -------------------- RuAssC_22a: adhyavasÃya iti na puna÷ saædeha iti / iha hi niÓcayÃniÓyayarÆpatvena pratyayÃnÃæ dvaividhyam / niÓcayaÓcÃrthÃvyabhicÃrÅ samyak,amyak,anyathà tvasamyagiti bhedo na grÃhya÷ / pratÅtiv­ttimÃtrasyaiveha vicÃrayitumupakrÃntatvÃt / tasya ca prÃmÃïyavicÃre upayogÃt / aniÓcayaÓca saæÓayatarkarÆpatvena dvividha÷ / ataÓcÃniÓcitaæ ca saædagdhameveti na vÃcyam / tarkÃtmana÷ saæbhÃvanÃpratyayasyÃpyaniÓcayÃtmakatve sadigdhatvÃbhÃvÃt / utprek«Ã saæbhÃvanÃdiÓabdÃbhidheyatarkaæpratÅtimÆleti nÃsyÃ÷ saædehamÆlatvam / tasya bhinnalak«aïatvÃt / athÃnavadhÃraïaghaj¤Ãnaæ saæÓayaityanavadhÃraïaj¤ÃnatvÃviÓe«ÃtsaæÓayÃnnÃrthÃntarÃbhÃvastarkasyetyasyÃ÷ saæÓayamÆlatvamiti cet, nautat / anavadhÃraïaj¤ÃnatvÃviÓe«e 'ri saæÓatarkayobhiænnarÆpatvÃt / tathÃhi-sthÃïurvà puru«o veti sÃmÃnyena pak«advayollekha÷ saæÓaya÷ / puru«eïÃnena bhavitavyamityekatarapak«ÃnukÆlakÃraïadarÓanena pak«ÃntarabÃdhanamiva tarka÷ / puru«a evÃyamiti pak«ÃntarÃsaæsparÓenaikatarapak«anirïayo niÓcaya ityasti sah­dayasÃk«ikaæ pratyayÃnÃæ traividhyam / bìhamastyeva pratyayÃnÃæ traividhyam,kiæ tvanavadhÃraïaj¤ÃnatvÃviÓe«Ãt saÓayaprakÃrastarkaæ iti cet,nautat / evaæ hyasamyagj¤ÃnatvÃviÓe«Ãd bhramo 'pi saæÓayaprakÃra÷ syÃt / arthaniÓcayÃniÓcayasvabhÃvatvÃdinà astyanayorviÓe«a iti cet,iha punarnÃstyatra kiæ pramÃïam / saæÓayo hyaniyatobhayÃæÓÃvalambitvenodeti,tarka÷ punaraæÓÃntarabÃdhanenetra vÃhakelidarÓanÃdyanukÆlakÃraïaucityÃdaæÓÃntarÃvalambanena cetyastyanayorviÓe«a÷ / deÓÃntare hi yathà spardhamÃna eva sthÃïupak«a Ãste na tathà vÃhakelibhÆmau,api tu ÓithilÅbhavati,saæbhavatpramÃdatvÃcca sarvÃtmanà na nivartata iti ata eva niÓcaya÷ sÃdhakapramÃïÃbhÃve 'pyasyopapatta÷ / nahi sarvÃtmanà na nivartata iti ata eva niÓcaya÷ sÃdhakapramÃïÃbhÃve 'pyasyopapatta÷ / nahi pratipak«abÃdhÃdeva niÓcayo bhavati / sÃdhÃkabÃdhakapramÃïasadbhÃvena tadutpÃdÃt / tenÃniyatobhayapak«ÃvalambÅ kiæsviditi vimarÓa÷ sadeha÷ / ekatarapak«ÃvalambÅ tu tarka iti / atha kÃsya 'phalasyopÃyaviÓe«a÷ ' ityekatarapak«ÃvalambenÃpi saædeha÷ saæbhavatÅti cet,naitat / kimathanÃniyatapak«ÃntarasvÅkÃrÃdekatarapak«ÃvalambanasyÃprati«ÂhÃnÃt / bÃhyÃlÅdarÓanÃcca yathà puru«aviÓe«Ã÷ smaraïapathaæ samavataranti na tathà sthÃïuviÓe«Ã ityubhayaviÓe«asmaraïajanmana÷ saædehÃdekataraviÓe«asmaraïajanmà viÓi«yate tarka ityÃdyavÃntaramatigahanamanayorantibhedasÃdhanaæ tatpuna÷ prak­tÃnupayogÃdiha noktam / tena saædehaniÓcayÃntarÃlavatÅæ tÃndvalak«aïa÷ saæbhÃvanÃpratyayastriÓaÇkuriva lambamÃno 'vaÓyÃbhyupagantavya÷ / -------------------- RuAssC_22b: evamapyaniÓcayÃtmakasaæbhÃvanÃpratyayamÆlatvÃdutprek«ÃyÃ÷ kathamadhyavasÃyamÆlatvam / tasya hi vi«ayanigaraïaæ vi«ayiniÓcayaÓca svarÆpam / na cÃtraikamapi saæbhavati / vi«ayopÃdÃnÃnniÓcayÃbhÃvÃcceti / atrocyate - iha dvidhÃstyadhyavasÃya÷-svÃrasika utpÃditaÓca / tatra svÃrasike vi«ayÃnavagata eva nimittam tatsÃmarthyÃtsvarasata eva vi«ayipratÅterullÃsÃt / na hyavagataÓuktikÃsvarÆpanya pramÃtu÷ kadÃcidapi rajatamidamiti pratyayotpÃda÷ syÃt / itaratra tu vi«ayamavagamyapi tadanta÷kÃreïa pratipattau svÃtmaparatantravikalpabalÃd vi«ayapratipattimutpÃdayet / jÃnÃna eva hi vi«ayiviviktaæ vi«ayaæ tatra prayojanaparagatà svÃrasikyeva tathÃvidhà pratipattirvaktrÃnÆdyate na tÆtpÃdyate / yadÃhu÷- 'pramÃtrantaradhÅrbhÃntirÆpà yasminnanÆdyate / sa bhrÃntimÃn' iti / svÃrasikatvaæ punaratra kavipratibhÃnirvatitameve«Âam / anyathà hi bhrÃntimÃtraæ syÃditi pÆrvamevoktam / itarastÆtprek«Ãvi«aya÷ / sa ca dvividha÷-siddha÷ sÃdhyaÓca / siddho yatra vi«ayasyÃnupÃttatayà nigÅrïatvÃdadhyavasitaprÃdhÃnyam / sidhyo yatrevÃdyupÃdÃnÃtsaæbhÃvanÃpratyayÃtmakatvÃdvi«ayasya nigÅrïatvÃdadhyavasitaprÃdhÃnyam / sÃdhyo yatrevÃdyupÃdÃnÃtsaæbhÃvanÃpratyayÃtmakatvÃdvi«ayasya nigÅryatvÃdadhyavasitaprÃdhÃnyam / sÃdhyo yatrevÃdyupÃdÃnÃntsaæbhÃvanÃpratyayÃtmakatvÃdvi«ayasya nigÅryamÃïatvÃdadhyavasÃyakriyÃyà eva prÃdhÃnyam / ata evÃha-'vyÃpÃraprÃdhÃnya' iti / ata eva cÃtra kvicidvi«ayÃnupÃdÃnam / vÃcyopayogyadhyavasÃyasya sÃdhyamÃna venopakrÃntatvÃt / kvicicca vi«ayasyÃnupÃdÃne 'pi na siddhatvam / ivÃdyalapÃdÃnÃnnigÅryamÃïatvÃdÃropagarbhatvaæ na vÃcyam / tatra vi«ayasya vi«ayitayà pratÅti÷ / iha punarva«ayasya nigÅryamÃïatvena vi«ayiïa eva pratÅti÷ / nanu vi«ayanigaraïamadhyavasÃyasya lak«aïam / iha punarvi«ayasya nigÅryamÃïateti kathamatrÃdhyavasÃyateti cet,naitat / vi«ayyanta÷k­te 'nyasmin sà syÃtsÃdhyavasÃnikÃ' ityÃdyaktyÃdhyavasÃyasya vi«ayiïà vi«ayasyÃnta÷karaïaæ lak«aïam / tacca vi«ayasya nigaraïena nigÅryameïatvena và bhavatÅti na kaÓcidviÓe«a÷ / nigÅryamÃïatvamapi pÆrvoktanÅtyà vi«ayasyopÃttasyÃnupÃttasya và bhavatÅtina kaÓcidviÓaÓe«a÷ / evaæ sidhde 'dhyavasÃye 'dhyavasitaprÃdhÃnya sÃdhye ca svarÆpaprÃdhÃnyamitisiddham / evacca granthak­deva vibhajyÃgre vak«yatÅti tata evÃvadhÃyaæm / yadeva sÃdhyavasÃyasya sÃdhyatvaæ tadeva saæbhÃvanÃtmakatvam / saæbhÃvanà hyekatarapak«aÓithilÅkÃreïa pak«ÃntaradÃr¬hyena ca prÃdurbhavatÅtyasyÃ÷ sÃdhyÃdhyavasÃyatulpakak«atvam / tasyÃpi vi«ayaÓithilÅkÃreïa vi«ayidÃr¬hyena cotpatte÷ / ata eva vi«ayiïo 'pi Óabdena v­ttena satyantvam / vi«ayidÃr¬hyenaiva sÃdhyÃdhyavasÃyatvarÆpaprÃdurbhÃvÃt / yaduktaæ bhavadbhireva 'saæbhÃvanÃyÃæ ca saæbhÃvyamÃnasya dÃr¬hyÃdaparasya na ÓauthilyÃt' iti / iha saæbhÃvyamÃnasya vi«ayiïo dÃr¬hyÃdatra saæÓayÃdvailak«aïyam / tasya hyaniyatobhayÃæÓÃvalambÅ kiæsviditi vimarÓo lak«aïam saæbhÃvanÃvi«ayasya ca ÓauthilyÃnniÓcayÃdapi bheda÷ / vi«aye hi bÃdhakasadbhÃvÃdekasya Óaithilyena và sÃdhakasadbhÃvÃcca pak«Ãntarasya siddhi÷ syÃt / atiÓayoktiÓca niÓcayÃtmiketi tato 'syà bheda÷ / yattu 'sÃdhyo yatra vi«ayiïo 'satyatayà pratÅti÷' ityÃdi granthak­dvak«yati tad vastuv­ttÃbhiprÃyeïÃvagantavyam / tadevaæ vi«ayasya nigÅryamÃïatvÃdvi«ayiïaÓca niÓcayÃtsiddhamadhyavasÃyamÆlatvamasyà iti yathoktameva lak«aïaæ paryÃlocitÃbhidhÃnam / tasmÃt- 'ivÃdau niÓcayÃbhÃvÃdvi«ayasya parigrahÃt / kvacidadhyavasÃyena notprek«Ãpi tu saæÓayÃt' // ityÃdyuktamayuktamevetyalaæ bahunà / __________ RuAss_22/1: #< sa ca dvividha÷ - sÃdhya÷ siddhaÓca / sÃdhyo yatra vi«ayiïo 'satyatayà pratÅti÷ / asatyatvaæ ca vi«ayigatasya dharmasya vi«aya upanibandhe vi«ayisaæbhÃvitvena vi«ayÃsaæbhÃvitvena ca pratÅte÷ / dharmo,guïakriyÃrÆpa÷ tasya saæbhavÃsaæbhavapratÅtau saæbhavÃÓrayasya tatrÃparamÃrthatayà asatyatvaæ pratÅyate, itarasya tu paramÃrthatayà satyatvam / yasyÃsatyatvaæ, tasya satyatvapratÅtÃvadhyavasÃya÷ sÃdhya÷ / ataÓca vyÃpÃraprÃdhÃnyam / siddho yatra vi«ayiïo vastuto 'satyasyÃpi satyatÃpratÅti÷ / satvatvaæ ca pÆrvakasyÃsatyatvanimittasyabhÃvÃt / ataÓcÃdhyavasitaprÃdhÃnyam / tatra sÃdhyatvapratÅtau vyÃpÃraprÃdhÃnye 'dhyavasÃya÷ saæbhÃvanamabhimÃnastarka Æh­ utprek«etyÃdiÓabdairucyate / tadevamaprak­tagataguïakriyÃbhisaæbandhÃdaprak­tatvena prak­tasya saæbhÃvanamutprek«Ã / sà ca vÃcyà ivÃdibhi÷ pradarÓyate / pratÅyamÃnÃyÃæ punarivÃdyaprayoga÷ / sà ca jÃtikriyÃguïadravyatÃïÃmaprak­tÃnÃmadhyavaseyatvena caturthà / prak­tasyaitadbhedayoge 'pi na vaicitryamiti na te gaïitÃ÷ / pratyekaæ ca bhÃvÃbhÃvÃbhimÃnarÆpatayà dvaividhye '«Âavivatvam / bhedëÂakasya ca pratyekaæ nimittasya guïÃkriyÃrÆpatve «o¬aÓa bhedÃ÷ / te«Ãæ ca pratyekaæ nimittasyopÃdÃnÃnupÃdanÃbhyÃæ dvÃtriæÓatprabhedÃ÷, te«u ca pratyekaæ hetusvarÆpaphalotprek«aïarÆpatvena «aïïavatirbhedÃ÷ / e«Ã gatirvÃcyotprek«Ãyà / tatrÃpi dravyasya prÃya÷ svarÆpotprek«aïameveti hetuphalotprek«ÃbhedÃstata÷ pÃtanÅyÃ÷ / pratÅyamÃnÃyÃstu yadyapyuddeÓata etÃvantobhedÃ÷, tathÃpi nimittasyÃnupÃdÃnaæ tasyÃæ na saæbhavatÅti tairbhedair yÆno 'yaæ prakÃra÷ / ivÃdyanupÃdÃne nimittasyata cÃkÅrtane utprek«aïasya ni«pamÃïatvÃt / prÃyaÓca svarÆpotprak«Ãyà yathÃsaæbhavaæ bhedanirdeÓa / e«Ã cÃrthÃÓrayati dharmavi«aye Óli«ÂaÓabdahetukà kvacitpadÃrthÃnvayavelÃyÃæ sÃd­ÓyÃbhivÃnÃdupakrÃntÃpyupamÃvÃkyÃrthatÃtparyasÃmarythÃbhimant­vyÃpÃropÃrohakrameïotprek«ÃyÃæ paryavasyati / kvacicchalÃdiÓabdaprayoge sÃpahnavÃtprek«Ã bhavati / ataÓcoktavak«yamÃïaprakÃravaicitryeïÃnantyamasyÃ÷ /># -------------------- RuAssC_22/1: etadeva vyÃca«Âe - vi«ayetyÃdinà / abhedapratipattiriti vi«ayÃnta÷karaïÃt / saæbhÃvanÃpratyayÃtmakatve 'pi sÃdhyÃdhyavasÃyasya vastvabhiprÃyeïa tadvailak«aïyaæ pradarÓayitumÃha-sÃdhya ityÃdi / vi«ayapariÓodhanadvÃreïa pramÃïÃnugrÃhakatvÃtsaæbhÃvanÃpratyayasya puru«eïanena bhavitavyamityatra vastuv­ttena puru«asya satyatvam / iha punastatra tasya prayojanaparatayÃdhyavasÅyamÃnatvÃtsaævanÃvi«aye saæbhÃvyamÃnasya vastuto na satyatvamityÃha-asatyatayà pratÅtiriti / atraiva nimittamÃha-asatyatvaæ cetyÃdi«a / vi«aya upanibandha iti / tadgatadharmÃbhedenÃdhyavasita ityartha÷ / anenasaprayojanatvamevopodvalitam / dharma iti vi«ayigata÷ / sa eva cotprek«aïe nimittam / tasyeti dharmasya / saæbhÃvanÃÓrayasyeti vi«ayiïa÷ / tatreti saæbhÃvanÃÓraye vi«aye / itarasyeti asaæbhavÃÓrayasya vi«ayasya / yasyeti vi«ayiïa÷ / ataæÓceti / adhyavasÃyasya sÃdhyamÃnatvÃt / asatyasyÃpÅti / vastuto vi«ayiïastatrÃsaæbhavÃt / satyatÃpratÅtiriti / niÓcayasvabhÃvatvÃdatiÓayokte÷ / asatyatvanimittasyanti dharmasaæcÃrÃde÷ / ataÓceti dharmasaæcÃrÃtrigÅyamÃïatÃyÃ÷ prÃdhÃnyÃbhÃvÃt / adhyavasitaprÃdhÃnyamiti vi«ayasya nigÅrïatvÃdvi«ayiïa eva prÃdhÃnyamityartha÷ / sÃdhyatvasiddhatvayoÓca samanantaramevasvarÆpamupapÃditamitÅha na punarÃyastam / tatreti dvayanirdhÃraïe / adhyavasÃya ityÃdiÓabdairuccata iti saæbandha÷ / etadevopasaæharati-tadevamityÃdi / yadÃhu÷-'vivayitvena saæbhÃvanamuprek«Ã' iti / pratÅyamÃnÃyÃmiti / ivÃdyaprayogÃcchabdÃnuktatvÃdÆhyÃyÃæ na vyaÇgayÃyÃm,alaÇkÃraprabhedÃnÃæ pratipipÃdayi«itatvÃd vyaÇgyabhedÃbhidhÃnasyÃprastutatvÃt / evaæ vÃcyà pratÅyamÃnà cotprek«Ã bhavatÅtyanuvÃdadvÃreïa vidhi÷ / sà ceti / vaicitryamiti / tasya nigÅrthamÃïatvenÃprÃdhÃnyÃt / pratyekamiti jÃtyÃdÅnÃm / nimittasyeti dharmasya / tadvaÓÃdeva hi prak­tagatatvenÃprak­topanibandha÷ / hetusvarÆpaphalalak«aïamevÃsyà bhedatrayaæ jÅvitabhÆtamiti tadeva viÓrÃntidhÃmatayà paÓcÃduddi«Âam / jÃtyÃdibhedagaïanaæ punaravaicitryÃvahamapi cirantanÃnurodhÃtk­tam / ata eva granthak­tà prÃtipadyena nodÃh­tam / asmÃbhiÓca nodÃhari«yate / e«eti / samanantaroktà / tatrÃpÅti / satyÃmapi samanantarodda«ÂÃyÃæ bhedagaïamÃyÃm / prÃya÷Óabdena ca hetuphalayo÷ kutrÃpi saæbhavo 'stÅti darÓitam / ata evÃlaÇkÃrÃnusÃriïyÃæ granthak­tÃnayorapi saæbhavo darÓita÷ / tadevaæ dravyasya hetuphalayo÷ saæbhave prÃguktaiva saækhyà jyÃyasÅ / anyathà tvetadbheda«o¬aÓakatyÃbhÃvÃdaÓÅtirbhedÃ÷ / asyÃÓca vak«yamÃïanÅtyà hetuphalayornimittÃnupÃdÃnÃsaæbhavÃccatu÷«a«Âireva bhedÃ÷ saæbhavanti / etÃvanta iti «aïïavati÷ / ayaæ prakÃra iti / pratÅyamÃnotprek«Ãlak«aïa÷ / prÃya iti / vÃcyà yathà svarÆpotprek«Ã lak«aye«u pracurà tatheyaæ na bhavatÅtyartha÷ / na punaratyantamevÃsyà abhÃvo ÓcëÂacatvÃrriÓadbhedÃ÷ saæbhavanti / taduktamalaÇkÃrÃnusÃriïyÃm-'pratÅyamÃnotprek«Ãbhedà a« catvÃriæÓat' iti / arthÃÓrayÃpÅti / arthÃÓrayasya yadyapi Óabdahetukatvaæ na kvÃpyupayuktaæ tathÃpi Óli«ÂaÓabdahetukatvamasyÃ÷ kvacidvaicitryamÃvahatÅtyartha÷ / upamà utprek«ÃyÃæ paryavasyatÅti saæbandha÷ / Ãnantyamiti bahu prakÃratvam / __________ RuAss_22/2: #< sÃprataæ tviyaæ di¬vrÃtreïodÃhniyate / tatra jÃtyutprek«Ã yathÃ- 'sa va÷ pÃyÃdindurnavabisalatÃkoÂikuÂila÷- smÃrÃreryo mÆrdhni jvalanakapiÓo bhÃti nihita÷ / stravanmandÃkinyÃ÷ pratidivasasiktena payasà kapÃlenonmukta÷ sphaÂikadhavalenÃÇkura iva' // atrÃÇkuraÓabdasya jÃtiÓabdatvÃjjÃtirutprek«yate / kriyotprek«Ã yathÃ-- 'limpatÅva tamoÇgÃni var«atÅväjanaæ nabha÷' / atra lepanavar«aïakriye tamonabhogatatvenotprek«yete / uttarÃrdhe tu 'asatpuru«aseveva d­«Âirni«phalatÃæ gatÃ' // ityatropamaiva notprek«Ã / guïotprek«Ã yathÃ- 'sai«Ã sthalÅ yatra vicinvatà tvÃæ bhra«Âaæ mayà nÆpuramekamurvyÃm / ad­Óyata tvaccaraïÃravindaviÓle«adu÷khÃdiva baddhamaunam' // atra dukhaæ guïa÷ / dravyotprek«Ã yathÃ- 'pÃtÃlametannayanotsavena vilokya ÓÆnyaæ m­galächanena / ihÃÇganÃbhi÷ svamukhacchalena k­tÃmbare candramayÅva s­«Âi÷' // atra candrasyaikatvÃd dravyatvam / etÃni bhÃvÃbhimÃne udÃharaïÃni /># -------------------- RuAssC_22/2: sÃæpratamiti prÃtpÃvasaram / diÇmÃtreïeti / anena jÃtyÃdibhedÃnÃmanavaklatpirdhvanità / tamogatatveneti / tamogatavyÃpanÃdidharmanigaraïenetyartha÷ / atra hi tamaso dharmiïo 'nyadharmadharmitvaæ nigÅryÃnyadharmadharmitvamavasthÃpitamityagra eva vak«yÃma÷ / dravyotprek«eti / dravyasya svarÆpeïotprek«aïam / tasyaiva hi hetÆtprek«Ã yathà - 'jayati ÓiÓiratÃyÃ÷ kÃraïaæ sà himÃdre- stripuraharakirÅÂÃdÃpatantÅ dyusindhu÷ / satatasahanivÃsÅ k«Årasindho÷ prasÆto- himakara iva hetu÷ ÓvaityaÓaityasya yasyÃ÷' // atrendordra«yasya hetutvenotprek«aïam / phalotprek«Ã yathà - 'madhyesalilamÃdityasaæmukhaæ dhÆlidhÆsarÃ÷ / kumudinyastapasyanti candrÃyeva dine-dine' // atra cÃndrasya dravyatvam / e«Ãmeva bhÃvÃbhimÃnodÃharaïatvamatidiÓati-etÃnÅtyÃdinà / __________ RuAss_22/3: #< abhÃvÃbhimÃne yathÃ- 'kapolaphalakÃvasyÃ÷ ka«Âaæ bhÆtvà tathÃvidhau / apaÓyantÃvivÃnyonyamÅd­k«Ãæ k«amatÃæ gatau' // atrÃpaÓyantÃviti kriyÃyà abhÃvÃbhimÃna÷ / evaæ jÃtyÃdÃvapyÆdyam / guïasya nimittatvaæ yathÃ- 'navabisalatÃkoÂikuÂila÷' ityatrodÃh­te kuÂilatvasya / kriyÃyà yathÃ- r'id­k«Ãæ k«ÃmatÃæ gatau' ityatra k«ÃmatÃgamanasya / nimittopÃdÃnasyaite udÃharaïe / anupÃdÃne 'limpatÅva tamo 'ÇgÃni' ityÃdyudÃharaïam / hetÆtprek«Ã yathà - 'viÓle«adu÷khÃdiva baddhamaunam' ityÃdau / svÃrÆpotprek«Ã yathà - 'kuberaju«ÂÃæ diÓamu«ïaraÓmau gantuæ prav­tte samayaæ vilaÇghya / dig dak«iïà gandhavahaæ mukhena vyalÅkani÷ ÓvÃsamivotsasarja' // phalotprek«Ã yathà - 'colasya yadbhÅtipalÃyitasya bhÃlatvacaæ kaïÂakino vanÃntÃ÷ / adyÃpi kiæ vÃnubhavi«yatÅti vyapÃÂayandra«ÂumivÃk«arÃïi' // evaæ vÃcyotprek«Ãyà udÃharaïadig dattà / pratÅyamÃnotprek«Ã yathà - 'mahilÃsaha÷sabharie tuha hiae suhaa sà asÃantÅ / aïudiïamaïaïïaambhà aÇgaæ taïuaæpi taïuei' // ('mahilÃsahasrabharite tava h­daye subhaga sà amÃntÅ / anudinamananyakarmà aÇgaæ tanakamapi tanayati' //) // atra- amÃantÅtyavartamÃneveti tanÆkaraïahetutvenotprek«itam / evaæ bhedÃntare«vapi j¤eyam /># -------------------- RuAssC_22/3: abhyÆhyamiti abhÃvÃbhimÃnodÃharaïam / nimittopÃdÃnasyeti / kuÂilatvasya k«ÃmatÃgamanasya ca sÃk«ÃnnirdeÓÃt / anupÃdÃna iti / tirodhÃyakatvÃdernimittasya gamyamÃnatvÃt / bhedÃntare«viti svarÆpaphalÃdike«u / j¤eyamiti pratÅyamÃnatvÃt / tatra svarÆpotprek«Ã yathà - 'malaasamÅrasamÃgamasaætosapaïiccÃrÃbhisavvatto / vidhyÃiha calakisalajakarÃhi sÃhÃhi mahulacchrÅ' // ('malayasamÅra - samÃgama -saæto«a -pÃÂaccarÃbhi÷ sarvatra / vivyÃharati calakisalakarÃbhi÷ ÓÃkhÃmirmadhulak«mÅ÷') // atra madhulak«mÅgatatvena calakisalayakaratvÃdi nigÅrya vyÃharaïakriyà svarÆpenotprek«ità / tadaunmukhyotpÃdakatvÃdi ca nimittamanupÃttam / yatpunaruddeÓe pratÅyamÃnotprek«ÃyÃæ nimittÃnupÃdÃnaæ na saæbhavatÅtyuktaæ tatra prÃyastasyÃ÷ svarÆpotprek«aïasyÃsaæbhavo nimittam / granthak­to hi pratÅyamÃnoprek«Ã hetuphalarÆpaiva bhavatÅtyabhiprÃya÷ / hetuphalotprek«aïayoÓcavak«yamÃïanÅtyà nimittÃnupÃdÃnaæ na saæbhavatÅtyÃÓayenaitaduktam / tena pratÅyamÃnÃpi svarÆpotprek«Ã nimittopÃdÃnÃnupÃdÃnÃbhyÃmeva bhavati / tatra nimittÃnupÃdÃne udÃh­tà / upÃdÃne tu yathà - 'prasÃri sarvato viÓvaæ tirodadhadidaæ tama÷ / sarvÃÇgaæ limpati janaæ sÃndrairam­takÆrcakai÷' // atra prasÃritvÃdi nigÅrya tamÃgatatvena lepanakriyà svarÆpeïetprek«ità tirodhÃyakatvÃdi ca nimittam / 'turÅyo hye«a medhyo 'gnirÃmnÃya÷ pa¤camo 'pi và / api và jaÇgamaæ tÅrdhaæ dharmo và mÆrtisaæcara÷' // ityÃdau tu vÃmanatamate viÓe«okti÷-'bhÆtalakÃrtikeya÷'itivat / granthak­nmate tu d­¬hÃropaæ rÆpakam / yadvak«ati-yà tvekahÃnikalpanÃyÃæ sÃmyadìharthaæ viÓe«oktiriti viÓe«oktirlak«ità sÃsmaddarÓane rÆpakabheda eveti / ata evÃtra tatsÃmagrababhÃvÃdutprek«odÃharaïatvaæ na vÃcyam / evam 'apara÷ pÃkaÓÃsano rÃjÃ' ityatrÃpi d­¬hÃropameva rÆpakam / etaccÃlaÇkÃrÃnusÃriïyÃmutprek«ÃvicÃre granthak­taiva darÓitam / phalotprek«Ã yathÃ- 'gijjante maÇgalagÃhiÃhi varagottakaraïïae / sottaæ viïiggao uai hÃentabahuÃhi romaÇk«o' // ('g­hyante maÇgalagrÃhikÃbhirvaragotradattakarïÃyÃ÷ / Órotuæ vinirgata÷ paÓyata bhavi«yadvadhvà hi romäca÷') // atra Órotumiveti phalamutprek«itam / __________ RuAss_22/4: #< Óli«ÂaÓabdaheturyathà - 'ananyasÃmÃnyatayà prasiddhasttayÃgÅti gÅto jagatÅtale ya÷ / abhÆdahaæpÆrvikayà gatÃnÃmatÅva bhÆmi÷ smaramÃrgaïÃnÃm' // atra dharmavi«aye mÃrgaïaÓabda÷ Óli«Âa÷ /># -------------------- RuAssC_22/4: Óli«Âa ityathiÓaravÃcakatvÃt / __________ RuAss_22/5: #< upamopakramotprek«Ã yathà - 'kastÆrÅtilakanti bhÃlaphalake devyà mukhÃmbhoruhe rolambanti tamÃlabÃlamukulottaæsanti maulÃvapi / yÃ÷ karïe vikacotpalanti kucayoraÇke ca kÃlÃguru- sthÃsanti prathayantu tÃstava Óivaæ ÓrÅkaïÂhakaïÂhatviÓa«a÷' // atra yadyapi 'sarvaprÃtipadikebhya÷ kkip' ityupamÃnÃtkkibvidhÃvÃmukhe upamÃpratÅtistathÃpyupamÃnasya prak­te saæbhavaucityÃtsaæbhÃvanotthane utprek«ÃyÃæ paryavasÃnam / yathà và virahavaïaæne 'keyÆrÃyitamaÇgadai÷' ityÃdau / e«Ãpi samastopamÃpratÅpÃdakavi«aye 'pi har«acaritavÃrtite sÃhityamÅmÃæsÃyÃæ ca te«u te«u pradeÓe«udÃh­tÃ, iha tu granthavistarabhayÃnna prapa¤cità /># -------------------- RuAssC_22/5: Ãmukha iti na puna÷ paryavasÃne / upamÃpratÅtiriti / tadarthameva kvipa÷ prav­tte÷ / ata evÃtra vÃcakÃbhÃvÃnnotprek«Ãtvamiti na vÃcyam / nahi vÃcakasaæbhavÃsaæbhavÃsaæbhavamÃtramevÃlaÇkÃrÃïÃæ bhÃvÃbhÃvaprayojakam / evaæ hi vyÃjastutau nindÃdervÃcyatve 'pyavÃcyasya stutyÃde÷ pratÅtiralaÇkÃratvaparyavasÃyinÅ na syÃt / tasmÃdvÃkyÃrtha eva praru¬ho 'laÇkÃrÃïÃæ svarÆpaprati«ÂÃpakaæ pramÃïam / vÃkyÃrthasya ca padÃrthÃnvayavelÃto 'nyaiva pratipatti÷ / saæbhavaucityÃditi / kastÆrÅtilakÃdervi«ayiïo bhÃlaphalakÃdau saæbhave yathaucityaæ na tathÃkaïÂhatvi¬Ãdervi«ayasyetyartha÷ / ata evÃtropamÃyÃ÷ prak­tasyÃprak­takastÆrÅlilakÃdirÆpatayà pariïÃmÃtpariïÃmagarbhatvaæ yadanyairuktaæ tatte«Ãæ pariïÃmasvarÆpÃnabhij¤Ãtvam / na aucityameva tasya svarÆpaæ kiæ tu yathoktaæ prak­topayogitvam / aucityaæ ca notprek«ÃyÃæ viruddham / tasya sarvatraiva bhÃvÃt / utprek«ÃyÃæ paryavasÃnamiti / kaïÂhatvi«Ãmeva kastÆrÅtilakatvÃdipratÅtervi«ayiïo vi«ayanigaraïenÃbhedapratipatte÷ sÃd­ÓyÃvagamÃbhÃvÃt / sÃd­Óyaæ jhubhayani«Âam / na cÃtra prak­tÃprak­tayo÷ saælpadhitayà pratÅti÷ / yathà vetyanenÃsyà lak«ye prÃcuryaæ darÓitam / samastopamÃpratipÃdakavi«aye d­ÓyamÃnà / sà tu yathÃ- 'sa daï¬apÃdo bhavadaï¬apÃdamutkhaï¬ayanrak«atu caï¬ÅkÃyÃ÷ / yasyendulekhà purata÷ sphurantÅ truÂyattulakoÂitulÃmupaiti' // atra satyapi tulÃÓabde candralekhÃyà eva tulÃkoÂitvapratÅterutprek«Ãtvam / __________ RuAss_22/6: #< sÃpahnavotprek«Ã yathÃ- 'gatÃsu tÅraæ timighaÂÂanena sasaæbhramaæ pauravilÃsinÅ«u / yatrollasatphenataticchalena muktÃÂÂahÃseva vibhÃti siprÃ' // atrevaÓabdamÃhÃtmyÃtsaæbhÃvanaæ chalaÓabdaprayogÃccÃpahnavo gamyate / evaæ chadmÃdiÓabdaprayoge 'pi j¤eyam / 'apara iva pÃkaÓÃsana÷' ityÃdÃvaparaÓabdÃprayoge upamaiveyam / tatprayoge tu prak­tasya rÃj¤a÷ pÃkaÓÃsanatvapratÅtÃvadhyavasÃyasaæbhÃvÃdivaÓabdena ca tasya sÃdhyatvapratÅterutprek«aiveyam / ivaÓabÃdÃprayoge siddhatvÃdadhyavasÃyasyÃtiÓayokti÷ / ivÃparaÓabdayoraprayoge tu rÆpakam / tadevaæ prakÃravaicitryeïÃvasthitÃyà utprek«Ãyà hetÆtprek«ÃyÃæ yasya prak­tasaæbandhino dharmasya heturutprek«ate sa dharmo 'dhyavasÃyavaÓÃdabhinna utprek«ÃyÃæ nimittatvenÃÓrÅyate / sa ca vÃcya eva niyamena bhavati / anyathà kaæ prati hetu÷ syÃt / yathÃ-'apaÓyantÃvivÃnyonyam' ityÃdau / atra kapolayo÷ prak­tayo÷ saæbandhitvenopÃttasya k«ÃmatÃgamanasya heturadarÓanamutprek«itam / hetuphalaæ ca k«ÃmatÃgamanaæ tatra nimittam / evam 'ad­Óyata tvaccaraïÃravindaviÓle«adu÷khÃdiva baddhamaunam'ityatra nÆpuragatasya maunitvasya heturdu÷khitvam / tadutprek«aïe maunitvameva nimittaæ j¤eyam / evaæ sarvatra /># -------------------- RuAssC_22/6: chadmaÓabdaprayogeïa yathà - 'svedodabindusaædohacchradamanà tava rÃjate / smareïÃvaimyanarghÃpi dattÃrgheva kucasthalÅ' // asyÃÓca tattacchrabdaprayogÃprayogÃbhyÃæ pratÅtibhedÃdalaÇkÃrai÷ saha vibhÃgaæ darÓiyitumÃha-apara ityÃdi / tatprayoga ityaparaÓabdaprayoge / ivaÓabdasya saæbhÃvanÃdyotakasyÃprayogÃt siddhatvam / ata eva cÃtra vi«ayasyÃnupÃdÃnameva / tadupÃdÃne hi d­¬hÃropaæ rÆpakamiti samanantaramevoktam / anyatra puna÷ sarvatra vi«ayopÃdÃnameva nyÃyyam / taditthaæ bhedavaicitryeïÃvasthitÃyà utprek«Ãyà hetusvarÆpaphalÃnÃæ yathÃsaæbhavaæsvarÆpaæ darÓayati-tadevamityÃdinà / sa dharma iti yaæ pratyeva heturutprek«yate / adhyavasÃyavaÓÃditi bhede 'pyabhedÃÓrayaïÃt / abhinna ityaprak­tasaæbandhinà dharmeïa / sa iti nimittatvenÃÓrito dharma÷ / niyameneti / avÃcya÷ punarna kadÃcidbhavatÅtyartha÷ / anyatheti avÃcyatve / kaæ pratiheturiti / tasyaiva phalarÆpatvÃt / nahi ya pratyeva heturutprek«yate tasyaivÃvÃcyatvaæ yuktam / sÃdhyamantareïa sÃdhanasya nirvi«ayatvÃpatte÷ / yadi cÃsya nimittamÃtratvameva syÃtadvÃcyatvamavÃcyatva syÃt / evameka eva dharmo hetorutprek«yamÃïasya nimittaæ phala¤ceti siddham / etadeva darÓayati-apaÓyantÃvityÃdinà / tatretihetÆtprek«aïe / nimittamiti tadvinotprek«aïasyÃni«patte÷ / dvividhamatra k«ÃmatÃgamana tapojanitamadarÓanajanitaæ ca / tayoradhyavasÃyavaÓÃdabhinnatvenÃÓrayaïam / ataÓca hetoreka eva dharmo nimittaæ phalaæ ca / vastutastu tapojanitasya nimittatvamanyasya tu hetuphalarÆpatvam / ata eva netaretarÃÓrayado«a÷ / dvayorapi bhinnatvÃt / maunitvameveti / na punaranyatki¤cidityartha÷ / ataÓca niÓcalatvÃdijanitasya du÷khajanitasya ca maunitvasyÃbhedenÃÓrayaïam / sarvatretyanena samastalak«yÃviruddhatva hetÆtprek«ÃsvarÆpakathanasyoktam / evaæ hetÆtprek«Ãyà yathÃsaæbhavaæ svarÆpaæ pradarÓya svarÆpotprek«Ãyà api darÓiyati-svarÆpotprek«ÃyÃbhimityÃdinà / __________ RuAss_22/7: #< svarÆpotprek«ÃyÃæ yatra dharmÅ dharmyantaragatatvenotpek«yate tatrÃpi nimittabhÆto dharma÷ kkacinnirdiÓyate / yathÃ-'sa va÷ pÃyÃdundu÷' ityÃdau / atra kuÂulatvÃdi nirdi«Âameva / 'veleva rÃgasÃgarasya' ityÃdau saæk«obhakÃritvÃdi gamyamÃnam / yatra ca dharma eva dharmigatatvenotprek«yate tatrÃpi nimittasyopÃdÃnÃnupÃdÃnÃbhyam / upÃdÃne yathÃ- 'prÃpyÃbhi«ekametasminprati«ÂhÃsati dvi«Ãm / cakampe lopyamÃnaj¤Ã bhayavihvavaliteva bhÆ÷' // atra bhÆgatatvena bhayavihvalitatvÃkhyadharmotprek«ÃyÃæ kampÃdinimittamupÃttama / anupÃdÃne yathÃ-'lipmatÅva tamo 'ÇgÃni' ityÃdau / atra tamotatatvena lepanakriyÃkart­tvopek«ÃyÃæ vyÃpanÃdi nimittaæ gamyamÃnam / vyÃpanÃdau tÆtprek«Ãvi«aye nimittamanyadanve«yaæ syÃt / na ca vi«ayasya gamyamÃnatvaæ yuktam / tasyotprek«itÃdhÃratvena prastutasyÃbhidhÃtumucitatvÃt / tasmÃd yathoktameva sÃdhu /># -------------------- RuAssC_22/7: yadyapyuddeÓata evaitatsvarÆpotprek«ÃyÃæ nimittopÃdÃnatvÃnupÃdÃnatvamavagamyate tathÃpi hetÆtprek«ÃyÃæ yathà nimittopÃdÃnameva saæbhavati tathÃtrÃpi na saæbhëyamityÃÓayena punarihaitaduktam / yadà cÃtra dharmo dharmyantaragatatvenotprek«yate tadà tatra nimittasya kÅd­grapatvaæ bhavatÅtyÃÓaÇkyÃha-yatretyÃdi / dharma eveti / na punardharmÅ dharmigatatveneti / dharmibhittitayetyartha÷ / atra hi dharmiïo 'nyadharmadharmitvaæ nigÅryÃntadharmadharmitvamavasthÃpyate / ata evÃtra dharmÅbhittibhÆtatayà vi«aya÷ / dharmiïaæ vinà kevalasyaiva dharmasyavyavasthÃpayitumaÓakyatvÃdvathavasyÃpyamÃnatve và dharmitvameva syÃt / vastutastu dharmaæ evotprek«Ãvi«aya÷ / yannigaraïenÃbhedapratipattirvi«ayiïo 'vasÅyate / sa ca nigÅryamÃïodharma÷ kvacidupÃtto bhavati kvaciccÃnupÃtta÷ / 'prÃpyÃbhi«ekam' ityÃdÃvanye hetÆtprek«Ãtvaæ-manyante ityudÃharaïÃntareïodÃhriyate - 'navarosadalia-ghaïaniravalaæba-saægha¬ia-ta¬ika¬apyavva / narahariïo jaai ka¬Ãrakesare kandharÃbandho' // ('nararo«adalita-ghananiravalabma-saæghaÂita-ta¬itkaÂapra÷ / naraharerjayati ka¬Ãrakesara÷ kandharÃbandha÷') // atra kandharÃbandhadharmiïi sakesaratvaæ nigÅrya sata¬itkaÂapratvamutprek«itam / ka¬Ãratvaæ ca nimittamupÃttam / nigÅryamÃïaÓca dharmo dharmigatatvenopÃtta÷ / lepanakriyÃkart­tvotprek«ÃyÃmiti,arthÃdÃÓaÇkitÃyÃm / evaæ hi tamolepanamiveti pratÅti÷ syÃt / na cÃtra tathetyÃÓaÇkyÃha-vyÃpanÃdÃvityÃdi / nimittamanyaditi tirodhÃyakatvÃdi / tena tamasi dharmiïivyÃpanÃdvidharmaæ nigÅrya lepanakriyÃkart­tvarÆpo dharmaæ utprek«ita ityartha÷ / yadÃha ÓrÅmammaÂa÷- 'vyÃpanÃdi lepanÃdirÆpatayà saæbhÃvitam' iti / yatra ca dharmÃntaranigaraïena dharma eva dharmibhittitayotprek«yate tatra bhittibhÆtatvÃdvi«ayarÆpasya dharmiïa÷ samanantaroktanÅttyà gamyamÃnattvaæ na yujyam ityÃha-na cetyÃdi / vi«ayasyeti / nigÅryamÃïotprek«yamÃïayordharmayobhittibhÆtasya dharmiïa ityartha÷ / na tu nigÅryamÃïasyeti vyÃkhyeyam / tasya hyupÃdÃnÃnupÃdÃnÃbhyÃæ dvaividhyaæ bhavatÅti samanantaramevoktam / taccodÃh­tam / yathà và - 'yatpuï¬arÅka iva pÃvaïa eva vendÃvindÅvaradvayamivoditamekanÃlam / tatpahmarÃganidhimÆlamivÃdhigamya samyagjitaæ nayanayormama bhÃgyaÓaktyÃ' // atra mukhÃdÅnÃmutprek«Ãvi«ayÃïÃmanupÃdÃnÃdgamyamÃnatvam / tasyeti dharmirÆpasya vi«ayasya / utprek«itÃdhÃratveneti / utprek«itÃdhÃratveneti / utprek«itasya lepanÃrdharmasya vyÃpanÃdidharmanigaraïenotprek«Ãvi«ayÅk­tasyÃdhÃratvena bhittibhÆtayetyartha÷ / dharmiïamantareïa dharmasyÃviÓrÃnte÷ / prastutasyeti / avaÓyÃbhidheyasyetyartha÷ / evaæ hetuphalotprek«ayorapi dharmigatatvenaivÃnyadharmahetukatvaæ nigÅryÃnyadharmahetutvamanyadharmaphalatvaæ cÃdhyavasÅyate / ataÓca sa dharmÅ vÃcya eva bhavati / yathoktopapatte÷ / nigÅryamÃïa÷ punardharma evopÃdÃnÃnupÃdÃnÃbhyÃæ dvidhà / tattu yathÃ- e«Ã sthalÅtyÃdi / atra nÆpurasya dharmiïo baddhamaunatve niÓcalatvÃdi dharmahetukatvaæ nigÅryamÃïaÓcÃnupÃtto dharma÷ / upÃttastu yathà - 'm­ïÃlasÆtraæ nijavallabhÃyÃ÷ samutsukaÓcÃÂu«u cakravÃka÷ / anyonyaviÓle«aïayantrasÆtrabhrÃntyeva ca¤aacusthitamÃcakar«a' // atra cakravÃkasyÃvar«aïe cÃÂusamutsukahetutvaæ nigÅryaæ bhrÃntihetutvamadhyavasitam / nigÅryamÃïaÓca dharma upÃtta÷ / anupÃttastu yathà - 'kumudinya÷ pramodinyastadÃnÅmudamÅmilan / nalinyà bhart­virahÃnmlÃnimÃnamivek«itum' // atra kumudinÅnÃmunmÅlane candrodayahetukatvaæ nigÅrya darÓanaæ phalatvenotprek«itam / nigÅryamÃïaÓca dharmo 'nupÃtta÷ / tadevaæ hetusvarÆpayoryathÃsaæbhavaæ svarÆpaæ darÓayitvà phalotprek«Ãyà api darÓayatiphalotprek«ÃyÃmityÃdinà / __________ RuAss_22/8: #< phalotprek«ÃyÃæ yadeva tasya kÃraïaæ tadeva nimittam / tasyÃnupÃdÃne kasya tatphalatvenoktaæ syÃt / tasmÃttatra tasya nimittasyopÃdÃnameva na prakÃrÃntaram / yathÃ-- 'rathasthitÃnÃæ parivartanÃya purÃtanÃnÃmiva vÃhanÃnÃm' / utpattibhÆmau turagÃttamÃnÃæ diÓi pratasthe raviruttarasyÃm' // atrÃÓvaparivartanasya phalasyottaradiggamanaæ kÃraïameva nimittamupÃttam /># -------------------- RuAssC_22/8: tasyeti phalasya / evacca hetÆtprek«aghÃvicÃragranthaviv­teravagatÃrthamiti granthavistarabhayÃnna punarÃyasyate / tadevaæ granthak­dÃtmana÷ ÓlÃghÃæ kaÂÃk«ayannetadupasaæharati / __________ RuAss_22/9: #< tadasÃvutprek«ÃyÃ÷ kak«yÃvibhÃga÷ pracuratayà sthito 'pi lak«ye duravadhÃratvÃdiha na prapa¤cita÷ / tasyÃÓcevÃdiÓabdavanmanyeÓabdo 'pi pratipÃdaka÷ / kiæ tÆtprek«ÃsÃmagrathabhÃve manyeÓabdaprayogo vitarkameva pratipÃdayati / yathodÃh­taæ prÃk 'ahaæ tvinduæ manye tvadariviraha' ityÃdi /># -------------------- RuAssC_22/9: tadasÃvityÃdi / asyÃÓca vÃcakavyavasthÃæ darÓayati-tasyÃÓcetyÃdi / utprek«ÃyÃmagrathabhÃva iti saæbhÃvanÃpratyayÃtmakatvÃbhÃvÃt / prÃgiti,apahïutau / evanivaÓabdo 'pi kvacidvitarkameva pratipÃdayati / yathà - 'v­ttÃnupÆrve ca na cÃtidÅrghe ja¬ghe Óume s­«ÂavatastadÅye / Óe«ÃÇganirmÃïavidhau vidhÃturlÃvaïya utpÃdya ivÃsa yatna÷' // iyaæ ca bhede 'bheda ityÃdyatiÓayoktibhedamayyapi d­Óyate / tatra bhede 'bhedo yathÃ- p­thvÅrÃjavijaye -- 'g­hïadbhi÷ parayà bhaktyà bÃïaliÇgaparamparÃ÷ / anarmadeva yatsainyairniramÅyata narmadÃ' // atra narmadÃyà abhede 'pi bheda÷ / saæbandhe 'saæbandho yathà -- 'advaitaæ tadbhavatu bhavatÃæ saævidadvaitapu«Âyai mÃbh­tputrÅpariv­¬haramÃkÃntadehadvayasya / yatrÃkÃr«ïyaæ nija iva vidandak«iïÃrdhaprabhÃbhirdehe 'nye«Ãmapi puraripu÷ kÃr«ïyamanta÷ pramÃr«Âi' // atra kÃr«ïyasaæbandhe 'pyasaæbandha÷ / asaæbandhe saæbandho yathà - 'k«Årak«Ãlitacandreva nÅlidhautÃmbareva ca / ÂaÇkollikhitasÆryeva vasantak«Åraj­mbhata' // atra k«Åraghak«ÃlitatvÃdyasaæbandhe 'pi saæbandha÷ / kÃryakÃraïayostulyakÃlatve yathÃ- 'yaÓaseva sahodbhÆta÷ Óriyena saha vardhita÷ / tejaseva sahodbhÆtastyÃgeneva sahotthita÷' // paurvÃparyaviparyaye yathà - 'ÓarÃ÷ purastÃdiva ni«patanti kodaï¬amÃropayatÅva paÓcÃt / anvakprahÃrà iva saæghaÂante prÃïÃndvi«a÷ pÆrvamiva tyajanti' // kÃryakÃraïayorviparyaye 'pÅyaæ d­Óyate yathà - 'seyaæ saætatavarvamÃnabhagavadvÃïÃryanaikÃgratÃvyagropÃntalatÃvimuktakusumà candraprasÆtirnadÅ / yasyÃ÷ pÃï¬urapuï¬arokapaÂalavyÃjena tÅradvaye ÓaÓcatpÃrvaïacandramaï¬alaÓatÃnÅva prasÆte jalam' // atra narmadÃtaÓcandrasyotpattite÷ kÃryakÃraïaviparyaya÷ / kramikaviparyayeïÃpÅyaæ d­Óyate yathà - 'akharvagarvasmitadantureïa virÃjamÃno 'dharapallavena / samutthita÷ k«ÅravipÃï¬urÃïi pÅtveva sadyo dvi«atÃæ yaÓÃæsi' // atra samutthÃnÃnantarabhÃvino yaÓa÷ pÃnasya pÆrvanirddeÓÃtkramikaviparyaya÷ / atraiva 'pibannivoccai÷' iti pÃÂhe tu kramikayo÷ samakÃlabhÃvitvam / ____________________________________________________________ START SÆtra 23: #< evamadhyavasÃyasya sÃdhyatÃyÃmutprek«Ãæ nirïÅya siddhatve 'tiÓayoktiæ lak«ayati- adhyavasitaprÃdhÃnye tvatiÓayokti÷ // RuAss_23 // adhyavasÃne trayaæ saæbhavati- svarÆpaæ vi«ayo vi«ayÅ ca / vi«ayasya hi vi«ayiïÃntarnigÅrïatve 'dhyavasÃyasya svarÆpotthÃnam / tatra sÃdhyatve svarÆpaprÃdhÃnyam / siddhatve tvadhyavamitaprÃdhÃnyam / vi«ayaprÃdhÃnyamadhyavasÃye naiva saæbhavati / adhyavasitaprÃdhÃnye cÃtiÓayokti÷ / anyÃÓca pa¤caprakÃrÃ÷ / bhede 'bheda÷ / abhede bheda÷ / saæbandhe 'saæbandha÷ / asaæbandhe saæbandha÷ / kÃryakÃraïapaurvÃparyavidhvaæsaÓca /># -------------------- RuAssC_23: etadupasaæharannanyadavatÃrayati - evamityÃdi / tÃmeva lak«ayutumÃha-adhyavasitetyÃdi / etadeva vyÃkhyÃtumadhyavasÃyasya tÃvadyathÃsaæbhavaæ svarÆpaæ darÓayati-adhyavasÃna iti / parasparani«ÂhatvÃnupapatteradhyavasÃyasya kiæ vi«ayavi«ayibhyÃmityÃÓaÇkyÃha-vi«ayasya hÅtyÃdi / vi«ayavi«ayibhyÃmantareïÃdhyavasÃya eva na bhavatÅtyartha÷ / e«Ãmeva vi«ayavibhÃgaæ darÓayati-tatretyÃdinà / tatreti trayanirdhÃraïe / svarÆpaprÃdhÃnyamiti adhyavasÃyaprÃdhÃnyam / adhyavasitaprÃdhÃnyamiti vi«ayiprÃdhÃnyam / sÃdhyatvaæ coprek«ÃyÃmeva nirïÅtam / naiva saæbhavatÅti-adhyavasÃyasvarÆpÃnudayÃt / tadevaæ vi«ayiïa÷ prÃdhÃnyavivak«ÃyÃmalaÇkÃre bhavatÅtyÃha-adhyavasitetyÃdi / uktaæ cÃnyatra- 'adhyavasÃyasÃdhyatvapratÅtÃviyami«yate / tatsiddhatÃpratÅtau tu bhavedatiÓayoktidhÅ÷' // iti // pa¤ceti nyÆnÃdhikasaækhyÃnirÃsÃrtham / ata eva kÃryakÃraïapaurvÃparyavidhvaæsatya caturthabhedÃntarbhÃvo na vÃcya÷ / evaæ hi bhedÃntarÃïÃmapi tadantarbhÃva eva syÃt / abhedÃdyasaæbandhe 'pi saæbandhopanibandhanÃt / atha bhavatvetaditi cet / na / 'atra ca yadyapi sarvatrabhede 'bhedÃdau vastuto / Ãsabandhe saæbandha eva varïayituæ Óakyate tathÃpyavÃntarabhedavivak«ayÃnyairlak«itatvÃdviviktasyÃsaæbandhe saæbandhasya darÓitatvÃcca vibhÃgenanirdeÓa÷ k­ta÷' iti bhavadbhirevoktatvÃt / tatsamÃnanyÃyatvÃtkathamasyÃpi caturthabhedÃntarbhÃvo nyÃyya÷ / atha 'yadi kÃryakÃraïayo÷ paurvÃparyavidhvaæsÃtsamÃnakÃlatÃdyabhÃve 'pi tathopanibandhe pa¤camo 'tra prakÃra i«yate taddeÓakÃlayo÷ padÃrthasaæbandhe viÓe«ÃbhÃvÃdbhinnadeÓatvÃbhÃve 'pi tathopanibandhe «a«Âo 'pi bheda÷ parigaïanÅya iti nirvi«ayatvÃdasaægaterabhÃva÷ prasajyata' iti cet / nautat / yasmÃdatiÓayoktÃvatiÓayÃkhyaprayojanapratipipÃdayi«ayà vi«ayanigaraïena vi«ayiprÃdhÃnyaæ vivak«itam, asagatau tu viruddhatvapratyÃyanÃya kÃryakÃraïayobhinnadeÓatvamityubhavrÃpyasti tÃvannirvivÃdo lak«aïabheda÷ / kÃryakÃraïapaurvÃparyavidhvaæse ca vallabhakart­kasya h­dayÃdhi«ÂÃnasya kÃraïasya smarakart­kasya ca kÃryasya pÆrvÃparÅbhÃvaæ nigÅrya 'tvaddarÓanenaiva vi«ayÃntaravaimukhyena tvanabhilëaparaiva jÃtetyatiÓayaprayojanapratipÃdanÃrthamanyathÃtvamadhyavasitamityati ÓayoktibhedatvamevÃsya nyÃyyaæ na tvasaægatibhedatvam / ' tatra hi - 'babandha dhammillamadhÅrad­ÓÂe÷ camÃnÃyakaÓcampakamÃlikÃbhi÷ / citte«u manyu÷ sthiratÃæ jagÃma vipak«asÃraÇgavilocanÃnÃm' // ityÃdau dhammille bandhaÓcitte«u ca manyusthairyamiti kÃryakÃraïayorbhinnadeÓatvam / yatraiva bandhastatraiva tatkÃryasya sthairyasyopapatterviruddhatvapratyÃyakam / virodhasya cÃtrÃbhÃsamÃnatvam / dhammillabandhamanyusthairyayorvastuto 'pi kÃyakÃraïabhÃvasadbhÃvÃkhyasya bÃdhakapratyayasyollÃsÃt / na ca bÃdhodaye 'pi virodhÃpratÅti÷ / dvicandrapratÅtivadanupapadyamÃnatayà skhaladgatitvena tatpratÅteravasthÃnÃt / na cÃtiÓayoktau skhaladgatitvam / niÓcayasvabhÃvatvÃdasyà anupapadyamÃnatvaÓaÇkÃyà apyabhÃvÃt / nahi kÃryakÃraïayo÷ paurvÃparyavidhvaæsa upapadyata ityatra vivak«itaæ kintvevaæ phalametaditi / ata evÃsaægateratiÓayÃkteÓca svarÆpabhedo 'pÅti kÃryakÃraïayo÷ paurvÃparyavidhvaæsenÃsaægatirbhinnadeÓatvam cÃtiÓayoktiriti yathoktameva yuktam / ata eva ca 'paurvÃparyaviparyÃsasamakÃlasamudbhavau / kÃryakÃraïayoryau tau virodhÃbhÃsapallavau' // ityÃdyapi yadanyairuktaæ tadayuktameveti na nyÆnaprakÃratvam / kecicca sarvÃlaÇkÃraïÃmapyatiÓayoktereva prabhedatvÃdasyà bahuprakÃratÃmÃcak«ate / tathà hyupamÃyÃmapyastyetadbhedatvam / nyÆnaguïasya mukhÃderadhikaguïena candrÃdinà sÃbhye 'tiÓayÃnatipÃtÃt,atiÓayaæ vinà ca gauriva gavaya ityÃdÃvanalaÇkÃratvÃt / ataÓcÃtiÓayasyaiva sarvÃlaÇkÃrabÅjabhÆtatvÃt 'ekaivÃtiÓayoktiÓca kÃvyasyÃlaÇk­tirmatÃ' ityuktam / naitat / iha hyatiÓayasya dvayÅ gati÷ yadayaæ kavipratibhÃnivartita÷ sÃmÃnyÃtmà bhavati,bhede 'pyabheda ityevamÃdirÆpo viÓe«Ãtmà và / tatrÃdya÷ sarvairevÃlaÇkÃrabÅjatayÃbhyupagata÷ / anyathà hi gauriva gavaya ityÃdÃvalaÇkÃratvaæ syÃt / tÃvatà punaretatprabhedatvaæ sarvÃlaÇkÃrÃïÃæ na yuktam / tattve hi viÓe«okyullekhÃdÅnÃmapi tatprasaÇga÷ / sarvÃlaÇkÃrÃïamapi viÓe«oktyullekharÆpatvÃt / atha dvitÅyapak«ÃÓrayeïaitaducyate tadapyuktam / asyà hyadhyavasitaprÃdhÃnyaæ lak«aïam / taccÃlaÇkÃrÃïÃæ na saæbhavati / tathÃtvÃnavagamÃt / ataÓcai«ÃmasaæbhavattatsÃmÃnyatvÃtkathaæ tadviÓe«atvamiti bahuprakÃratvamasyà nirastam / __________ RuAss_23/1: #< tatra bhede 'bhedo yathÃ-- 'kamalamanabhbhasi kamale ca kuvalaye tÃni kanakalatikÃyÃm / sà ca sukumÃrasubhagetyutpÃtaparamparà keyam' // atra mukhÃdÅnÃæ kamalÃdyairbhede 'bheda÷ //># -------------------- RuAssC_23/1: mukhÃdÅnÃmiti / na tu vÃstavasya saundaryasya kamalÃdyairiti / na tu kavisamarpitenasaundaryeïa / ata eva ca, 'atrÃtiÓayÃkhyamityÃdi÷' tadabhiprÃyeïaivÃdhyavasitaprÃdhÃnyam- ityantaÓcottarakÃliko grantha÷ svamatijÃhyÃllekhakairanyathà likhita iti niÓcinuma÷ / ayaæ hi granthak­ta÷ paÓcÃtkaiÓcidvipaÓcidbhi÷ patrikÃbhirlikhita ityavagÅtà prasiddhi÷ / tataÓca tairanavadhÃnena granthÃntaraprasaÇgatvÃdanupayuktatvÃdvà patrikÃntarÃdayamasama¤jasaprÃyo granthakhaï¬o likhita iti / na punarekatraiva tadaiva mukhÃdÅnÃæ kamalÃdyairbhede 'pyabheda ityuktvÃpi 'na tu vadanÃdÅnÃÇkamalÃdibhirabhedÃdhyavasÃyo yojanÅya' ityÃdi vacanaæ pÆrvÃparaparÃhatamasya vaidu«yaÓÃlinogranthakÃrasya saæbhÃvyam / __________ RuAss_23/2: #< abhede bhedo yathÃ- 'aïïaæ la¬ahattaïaaæ aïïÃvia kÃvi vattaïacchÃà / sÃmà sÃmaïïÃpaÃvaiïo reha¤cia ïa hvoi' // ('anyat saundaryemanyÃpi ca kÃpi varttanacchÃyà / ÓyÃmà sÃmÃnyaprajÃpate rekhaiva na saæbhavati' //)// atra la¬ahatvÃdÅnÃmabhede 'pyanyatvena bheda÷ / yathà vÃ-- 'maggialaddhaæmi valÃmo¬iacuæbieæ apyaïà a uvaïamie / ekkaæmi piÃharae aïïoïïà hÃenti rasabheÃ' // ('mÃrgikatalabdhe balÃtkÃracumbute Ãtmanà copanÅte / ekasminnapi priyÃdhare 'nye 'nye bhavanti rasabhedÃ÷' //)// atrÃbhinnasyÃpi priyÃdhararasasya vi«ayavibhÃgena bhedenopanibagandha÷ / saæbandhe 'saæbandho yathÃ- 'lÃvaïyadraviïavyayo na gaïita÷ kleÓo mahÃnsvÅk­ta÷ svacchandaæ carato janasya h­daye cintÃjvaro nirmita÷ / e«Ãpi svaguïÃnurÆparamaïÃbhÃvÃd varÃkÅ hatà ko 'rthaÓcetasi vedhasà vinihitastanvyÃstanuæ tanvatÃ' // atra lÃvaïyadraviïasya vyayasaæbandhe 'pyasaæbandhastanvÅlÃvaïyaprakar«apratipÃdanÃrthe nibaddha÷ / yathà vÃ-- 'asyÃ÷ sargavidhau prajÃpatipabhÆccandro nu kÃntiprada÷ Ó­ÇgÃraikarasa÷ svayaæ nu madano mÃso nu pu«kÃkara÷ / vedÃbhyÃsaja¬a÷ kathaæ nu vi«ayavyÃv­ttakautÆhalo nirmÃtuæ prabhavenmanoharamidaæ rÆpaæ purÃïo muni÷' // atra purÃïaprajÃpatinirmÃïasaæbandhe 'pvasaæbandha ukta÷ / asaæbandhe saæbandho yathÃ- 'pu«paæ pravÃlopahitaæ yadi syÃnmuktÃphalaæ và sphuÂavidrumastham / tato 'nukuryÃd viÓadasya tasyÃstÃmrau«Âhaparyastaruca÷ smitasya' // atra saæbhÃvanayà saæbandha÷ yathà vÃ- 'dÃho 'mbha÷pras­tiæpaca÷ pracayavÃn bëpa÷ praïÃlocita÷ ÓvÃsÃ÷ preÇkhikatadÅpradÅpakalikÃ÷ pÃïÂimni magnaæ vapu÷ / kiæ tÃmyatkathagrÃmi rÃtrimakhilÃæ tvanmÃrgavÃtÃgrane hastacchattraniruddhacandramahasastasyÃ÷ sthitirvartate' // atra dÃhÃdÅpÃmabhbha÷ pras­tyÃdyairasaæbandhe 'pi saæbandha÷ siddhatvenokta÷ /># -------------------- RuAssC_23/2: la¬ahatvÃdÅnÃmiti,ÃdiÓabdÃd vartanacchÃyÃyà eva grahaïam / tatraivÃbhede 'pi bhedavivak«aïÃt / uttarÃrdhe hi saæbandhe 'pyasaæbandha÷ / 'lÃvaïyadraviïavyayo na gaïita÷' ityasya pÃdatrayÅ tanvÅlÃvaïyaprakar«apratipÃdanÃrthamityetatprayojanadarÓanaæ sarvodÃharaïopalataïaparam / saæbhÃvanayeti / natu vastuta÷ / ata eva saæbandhasyÃvÃstavatvÃdudÃharaïÃntaramÃha-dÃho 'mbha ityÃdi / vÃÓabda÷ samuccayÃrtha÷ / __________ RuAss_23/3: #< kÃryakÃraïapaurvÃparyavidhvaæsa÷ paurvÃparyaviparyayÃttulyakÃlatvÃdvà / viparyayo yathÃ- 'h­dayamadhi«ÂitamÃdau mÃlatyÃ÷ kusumacÃpabÃïena / caramaæ ramaïÅvallabha! locanavi«ayaæ tvayà bhajatÃ' // tulyakÃlatvaæ yathÃ-- 'aviralavilolajalada÷ kuÂajÃrjunanÅpasurabhivanavÃta÷ / ayamÃyÃta÷ kÃlo hanta h­tÃ÷ pathikagehinya÷' //># -------------------- RuAssC_23/3: atra ca kÃryakÃraïapaurvÃparyavidhvaæsa ityanena prasiddhayo÷ kÃryakÃraïayorvidhvaæso viparyayastathà paurvÃparyasyÃdipaÓcÃtkÃlabhÃvitvena prasiddhasya kramatya vidhvaæso vyatyaya÷ sahabhÃvo vetyapi bhedatrayaæ tantreïoktam / evaæ ca kÃryakÃraïavidhvaæsasyÃpi pa¤ca prakÃrÃ÷ / avÃntaraprakÃratvÃtpunare«Ãæ pa¤caprakÃratvaæ niyamagarbhÅkÃreïa pÆrvaæ vyÃkhyÃtam / tatra kÃryakÃraïayorviparyayo yathà - 'eattaæ avaattaæ sakoaaraæ miaÇkakÃntÅiæ / sahassapaæ araindassa kÃraïaæ bhaïai sarassa' // ('etÃvadavadÃtaæ saækocakaraæ m­gÃÇkakÃntÅnÃm / sahastrapatrakamaravindasya kÃraïaæ bhavati sarasa÷') // atrendukÃnte÷ saækoce viparyayeïa Óatapatrasya kÃraïatvamadhyavasitam / atra bhede 'bheda ityevaærÆpÃtiÓayoktirhetutvena sthità / uttare tvardhe saiva Óli«ÂaÓabdanibandhanà hetu÷ / tathÃbhÃvopanibandhaÓcÃtra vaktrasya lÃvaïyaprakar«apratipÃdanÃrtham / kramaviparyayo yathÃ- 'kupitasyaprathamamandhakÃrÅ bhavati vidyà tato bhrukuÂi÷, ÃdÃvindriyÃïi rÃga÷ samÃskandati, caramaæ cak«u÷,Ãkambhe tapo galati paÓcÃtsvedasalilam,pÆrvamayaÓa÷ sphuratyanantaramadhara' iti / atra kopakÃrye vidyÃbhrukuÂyÃdÅnÃmandhakÃrÅbhavanÃdau kramaæ nigÅrya tadviparyayo 'dhyavasita÷ / tasyaiva sahabhÃve yathà - 'raibhavaïÃhi pariaïo masaïaæ maïimehalà ïiaæbÃhiæ / lajjà hiaÃhi samosaranti samaæ sasimuhÅïam' // ('ratibhavanebhya÷ parijano mas­ïaæ maïimekhalà nitambebhya÷ / lajjà h­dayebhya÷ samamapasaranti samaæ ÓiÓimukhÅnÃm') // atra parijanÃdÅnÃmapasaraïe kramikatve 'pi samakÃlatvamadhyavasitam / evame«Ãæ sarve«Ãmeva bhedÃnÃæ lokÃsabhavadvi«ayatvaæ darÓayitumÃha / __________ RuAss_23/4: #< e«u pa¤casu bhede«u bhede 'bhedÃdivacanaæ lokÃtikrÃntagocaram / ataÓcÃtrÃtiÓayÃkhyaæ yatphalaæ prayojakatvÃnnimittaæ tatrÃbhedÃdhyavasÃya÷ / tathà hi 'kamalamanambhasi' ityÃdau vadanÃdÅnÃæ kamalÃdyairbhede 'pi vÃstavaæ saundaryaæ kavisamarpitena saundaryeïÃbhedenÃdhyavasitaæ bhede 'bhedavacanasya nimittam / tatra ca siddho 'dhyavasÃya ityadhyavasitaprÃdhÃnyam / na tu vadanÃdÅnÃæ kamalÃdibhirabhedÃdhyavasÃyo yojanÅya÷, abhede bheda ityÃdi«u prakÃre«va«yÃpte÷ / tatra hi 'aïïaæ la¬ah­ttaïaaæ' ityÃdau sÃtiÓayaæ la¬ahatvaæ nimittabhÆtabhedenÃdhyavasitam / evamanyatrÃpi j¤eyam / tadabhiprÃyeïaivÃdhyavasitaprÃdhÃnyam / prakÃrapa¤cakamadhyÃtkÃryakÃraïabhÃvena ya÷ prakÃra÷ sa kÃryakÃraïatÃÓrayÃlaÇkÃraprastÃve prapa¤cÃrthaæ lak«iyi«yate /># -------------------- RuAssC_23/4: e«vityÃdi / e«viti vi«ayasatpamÅ / e«a cÃvayavanirdeÓa÷ / lokÃtikrÃnteti / kavipratibhÃnirmitameva sÃtiÓayaæ vastve«Ãæ vi«aya ityartha÷ / atreti bhedapa¤cake / caÓabda÷ prameyÃntarasamuccayÃrtha÷ / phalamiti / tasyaiva pratipipÃdayi«itatvÃt / tatreti / vÃntavasya sgaindaryasya kavisamarpitena saundaryeïÃbhedavacane / nanu cÃtra vadanÃdÅnÃæ kamalÃdyadhyavasÃya÷ pratÅyata iti kathametaduktamityÃÓaÇkyÃha-na tvityÃdi / kutaÓca te«vavyÃtpirityÃÓaÇkayÃha-tatra hÅtyÃdi / kamalamanambhasÅtyatra hi yadi vadanÃdÅnÃæ dharmiïÃmabhedÃdhyavasÃyayojanaæ kriyate tattasya dhamigatatvenaive«Âeriha dharmÃïÃæ na syÃdavyÃtpi÷ / ataÓca pÆrvatra dharmÃïÃbhevÃdhyavasÃyo yojanÅyo yena sarvatraika eva pak«a÷ syÃditi tÃtparyÃrtha÷ / upalak«yaæ caitat / yÃvatà hyadhyavasitaprÃdhÃnyamasyà lak«aïam / tacca dharmiïÃmastu dharmÃïÃæ veti ko viÓe«o yenÃvyÃtpi÷ syÃt / pratyutadharmayorabhedÃdhyavasÃyÃbhyupagame upamÃdÅnÃmapyatiÓayoktiprasaÇga÷ syÃt / tatrÃpi dharmÃïÃmeva bhede 'bhedavivak«aïÃt / evaæ cavijÃtÅyatvena bhede dharmayorapyabhyÃtpi÷ prasajyata ityalamasaÇgatagranthÃrthodÅraïena / prapa¤cÃrthamiti / na tu nirïayÃrtham / ihaiva tasya viÓcitatvÃt / prapa¤caÓca tatraiva darÓiyi«yate / -------------------- RuAssC_23/4a: etadupasaæharannanyadavatÃrayati / ____________________________________________________________ START SÆtra 24: #< evamadhyavasÃyÃÓrayamalaÇkÃradvayamuktvà gamyamÃnaupamyÃÓrayà alaÇkÃrà idÃnÅmucyante / tatrÃpi padÃrthavÃkyÃrtagatatvena te«Ãæ dvaividhye padÃrthagatamalaÇkÃradvayaæ krameïocyate- aupamyasya gamyatve padÃrthagatatvena prastutÃnÃmaprastutÃnÃæ và samÃnadharmÃbhisaæbandhe tulyayogità // RuAss_24 // ivÃdyaprayoge hyaupanyasya gamyatvam / tatra prÃkaraïikÃnÃmapraraïikÃnÃæ vÃrthÃnÃæ samÃnaguïakriyÃsaæbandhe anvitÃrthà tulyayogità / yathÃ- 'sajjÃtapatraprakÃräcitÃni samudvahanti sphuÂapÃÂalatvam / vikasvarÃïyarkakaraprabhÃvÃddinÃni padmÃni ca v­ddhimÅyu÷' // atra ­tuvarïanasya prakÃntatvÃddinÃnÃæ padmÃnÃæ ca prak­tatvÃd v­ddhigamanaæ kriyà / evaæ guïe 'pi / yathÃ- 'yogapaÂÂo jaÂÃjÃlaæ tÃravÅ tvaÇm­gÃjinam / ucitÃni tavÃÇge«u yadyamÆni taducyatÃm' // ucitatvaæ guïa÷ / aprÃkaraïikÃnÃæ yathÃ- 'dhÃvattvadaÓvap­tanÃpatitaæ mukhe 'sya ninindranÅlanalinacchadakomalÃÇgyà / bhagnasya gÆrjaran­pasya raja÷ kayÃpi tanvyà tavÃsilatayà ca yaÓa÷ prabh­«Âam' // atra gÆrjaraæ prati nÃyikÃsilatayoraprÃkaraïikatve mÃrjanaæ kriyà / guïo yathÃ- 'tvadaÇgamÃrdavaæ dra«Âu÷ kasya citte na bhÃsate / mÃlatÅÓaÓabh­llekhÃkadalÅnÃæ kaÂhoratÃ' // kaÂhoratvaæ guïa÷ / evame«Ã caturvidhà vyÃkhyÃtà /># -------------------- RuAssC_24: [sÆ] 'sÃd­Óya yadi gamya [Óabdata÷ akathita] ho ora [kevala] prasturto athavà [kevala] aprastutoæ kà padÃrthastara para samÃnadharma-sambandha ho to tulyayogità [hotÅ hai]' //24// -------------------- RuAssC_24a: evamityÃdinà / gamyamÃnaupabhyÃÓrayà iti ivÃdyaprayogÃt / padÃrthamiti / vÃkyÃrthÃpik«ayà padÃrthapratÅterantaraÇgatvÃt / tatra prathamaæ tulyayogitÃmÃha - aupamyetyÃdi / etadeva vyÃca«Âe - ivetyÃdinà / tatretyaupamyasya gamyatve sati / prÃkaraïikÃnÃmiti dvayo÷ samÃnadharmasaæbandhasya saæbhavÃdeva grahaïasiddherbahuvacananirdeÓo bahÆnÃæ grahaïÃrtham / ata eva ca bahÆnÃmaupamyagrahaïÃyeti na vÃcyam / vak«yamÃïodÃharaïe«u dvayoraupamyasyodbhÃsamÃnatvÃt / evaæ dÅpake 'pi j¤eyam / anvitÃrtheti / samÃnadharmasaæbandhinÃmatra bhÃvÃt / anenaiva cÃsyÃ÷ prak­tÃnÃmaprak­tÃnÃæ ca guïakriyÃtmamakadharmayogÃd dvaividhyena catu«prakÃratvamatyuktam / na cÃsyÃtiÓayoktiranuprÃïakatayà vÃcyà / tÃæ vinÃpi vak«yamÃïodÃharaïe«vasyÃ÷ saæbhavÃt / aupamyÃbhÃve 'pi guïasÃmyodÃharaïadvayaæ prÃcyodÃh­tatvÃdgranthak­todÃh­tam / yatra punaraupamyaæ pratÅyate tadudÃhriyate yathÃr - 'ir«yÃvikÃrÃvasare tavocitamidaæ priye / skhaladgatitvaæ vacasÃæ lÅlÃcaÇkramaïasya ca' // atrocitatvaæ guïa÷ / aprak­tavostu yathà - 'bhÆbhÃroddahamavyagre suciraæ tvayi ti«Âati / devÃdya phaïinÃmagratha÷ kÆrmaÓca sukhinau param' // atra sukhitvaæ guïa÷ / kecicca nÃyikÃmilitagro÷ prÃkaraïikatvaæ manyanta ityudÃharaïÃntareïodÃhriyate yathà - 'ÓaæbhoryannakharaÓmibhi÷ praïamataÓcƬÃmaïitve sthità gaÇgà candrakalà ca sarvajagatÃæ vandyatvamÃpÃdità / yuktÃyÃ÷ paratÃpadÃvavipada÷ kanyÃpitÌïÃmasau dÆrÅkÃryahimÃlayà kathamumÃpÃdadvayÅ prÃpyate' // atra bhagavatÅpÃdadvayasyaiva varïanÅyatvÃd gaÇgÃcandrakalayoraprak­tatvam / ÃpÃdanaæ ca kriyà / 'bimbapratibimbabhÃvenÃpÅyaæ bhavati / yathà - 'k«ipantyacintyÃni padÃni helayà svarÃjahaæsÃnadhiruhya ca sthità / kavÅndravaktre«u ca yatra ÓÃradà sahastrapatre«u ramà ca rajyati' // atra vaktrapadmayorbimbapratibimbabhÃva÷ / anenaiva cÃÓayenÃtrÃlaÇkÃravÃrtike granthak­tà vaiÓi«ÂyamasyÃ÷ darÓitam / ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvena yathà - 'ÃstÃæ tÃlasya saæniddhe dve dhÃtryÅ tasya v­ddhaye / ekà paya÷prastraviïÅ sarvasaæpatprasÆ÷ parÃ' // atra prastravaïasya ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvam / evam ityÃdinà / -------------------- RuAssC_24b: etadupasaæharannanyadavatÃrayati / ____________________________________________________________ START SÆtra 25: #< prastutÃprastutayorvyastatve tulyayogitÃæ pratipÃdya samastatve dÅpakamucyate - prastutÃprastutÃnÃæ tu dÅpakam // RuAss_25 // aupamyasya gamyatva ityÃdyanuvartate / prÃkaraïikÃprÃkaraïikayormadhyÃdekatra nirdi«Âa÷ samÃno dharma÷ prasaÇganÃnyatropakÃrÃddÅpanÃddÅpasÃd­Óyena dÅpakÃkhyÃlaÇkÃrotthÃpaka÷ / tatrevÃdyaprayogÃdupamÃnopameyabhÃvo gamyamÃna÷ / sa ca vÃstava eva / pÆrvatra ÓuddhaprÃkaraïikatve ÓuddhÃprÃkaïikatvai và vaivak«ika÷, prÃkaraïikatvanirvartitatvÃdupamÃnopameyabhÃvasya / anekasyaikakriyÃbhisaæbandhÃdaucityÃtpadÃrthatvokti÷ / vastutastu vÃkyÃrthatve ÃdimadhyÃntavÃkyagatatvena dharmasya v­ttÃvÃdibhamadhyÃntadÅpakÃkhyÃstrayo 'sya bhedÃ÷ /># -------------------- RuAssC_25: prastutÃprastutÃnÃmiti / ekatreti prÃkaraïike 'prÃkaraïike và / anyatreti prÃkaraïikÃdau dÅpaketi 'saæj¤ÃyÃm' ityanena kan / sÃd­Óyena samudÃyagamyÃyÃ÷ saæj¤Ãyà abhÃvÃt / tatreti dÅpake / vÃstava iti / prak­tÃprak­tayorupamÃnopameyarÆpatvÃt / pÆrvatreti tulyayogitÃyÃm / iyÃneva ca dÅpakatulyayogitayorviÓe«o 'stÅtyapyanena darÓitam / na caitÃvataivÃnayo÷ p­thaglak«aïaæ yuktam / aupamyagarbhatvÃkhyasya sÃmÃnyasya dvayorapyanugamÃt / evaæ ca samucitopamÃderapi p­thaglak«aïaæ syÃt / granthak­tà punaÓcirantanÃnurodhÃtk­tam / vaivak«ika iti / yatraiva vakturupamÃnatvamupameyatvaæ và vaktumi«Âaæ tatraiva prakaraïÃdibalÃdÃÓrayaïÅyamityartha÷ / ataÓca 'prastutasya tu nÃnyena vyabhicÃrasya darÓanÃt' iti nÅtyÃprastutÃprastutatvamÃtranibandhana evopamÃnopameyabhÃvo na bhavatÅti bhÃva÷ / evaæ 'prasiddhenÃprasiddhasya sÃd­Óyamupamà matÃ'ityÃdid­Óà prasiddhÃprasiddhatvamÃtranibandhano 'pyupamÃnopameyabhÃvo na vÃcya÷ / 'khamiva jalaæ jalamiva kham' ityÃdau dvayorapi tulyatvÃt prasiddhaguïatvÃdyabhÃve 'pyupamÃnopameyabhÃvasye«ÂervyabhicÃrasya darÓasanÃt / nanu cÃtra sÃdharmya vÃkyÃrthagatatvenaiva pratÅyata iti kathaæ tasya padÃrthagatatvamuktamityÃÓaÇkyÃha-anekasyetyÃdi / evaæ pÆrvatrÃpi j¤eyam / __________ RuAss_25/1: #< krameïodÃharaïam - 'rehai mihireïa ïahaæ raseïa kavvaæ sareïa jovvaïaaæ / amaeïa dhuïÅdhavao tumae ïaraïÃha bhuvaïamiïaæ' // ('reyate mihireïa nabho rasena kÃvyaæ sareïa [smareïa] yauvanam am­tena dhunÅdhava÷svayà naramÃtha! bhuvanamidam' //)// 'saæcÃrapÆtÃni digantarÃïi k­tvà dinÃnte nilayÃya gantum / pracakrame pallavarÃgatÃmrà prabhà pataÇgasya munaÓca dhenu÷' // 'kivaïÃïa dhaïaæ ïÃÃïaæ phaïamaïÅ kesarÃiæ sÅhÃïaæ / kulavÃliÃïa thaïaà kutto cheppanti amuÃïaæ' // ('k­païÃnÃæ dhanaæ nÃgÃnÃæ phaïamaïi÷ kesarÃ÷ siæhÃnÃm / kulabÃlikÃnÃæ stanÃ÷ kuta÷ sp­Óyante 'm­tÃnÃm') // evamekakriyaæ dÅpakatrayaæ nirïÅtam / atra ca yathÃnekakÃrakagatatvennaikakriyà dÅpakaæ tathÃnekakriyÃgatatvenaikakÃrakamapi dÅpakam / yathÃ- 'sÃdhÆnÃmupakartuæ lak«mÅæ dharttuæ vihÃyasà gantum / na kutÆhali kasya manaÓcaritaæ ca mahÃtmanÃæ Órotum' // atropakaraïÃdyanekakriyÃkart­tvena kutÆhalaviÓi«Âaæ mano nirdi«Âam / chÃyÃnrareïa tu mÃlÃdÅpakaæ prastÃvÃntare lak«yayi«yate /># -------------------- RuAssC_25/1: dhenusaædhyayo÷ prak­tatvÃdatrÃnye tulyayogitÃæ manyanta ityudÃharaïÃntareïodÃhriyate- 'dhammajjaïeïama kÃïa vi kÃïavi atthajjaïeïa boleri / kÃmajjaïeïa kÃïa vi kÃïa vi emea saæsÃro' // ('dharmmÃrjanena ke«Ãmapi ke«ÃmapyarthÃrjanena vyatyeti / kÃmÃrjanena ke«Ãmapi ke«Ãmapyevameva saæsÃra÷') // ekakriyamityanenaivakaguïamapi dÅpakaæ svayamevodÃhÃryamiti sÆcitam / tattu yathÃ- 'phaïÃsahastrabh­dadho divi netrasahastrabh­t / advitÅya÷ p­thivyÃæ ca bhavÃnnÃmasahastrabh­t' // advitÅyatvaÇguïa÷ / evamekÃæ kriyÃæ guïaæ vÃnekakÃrakagatatvenÃbhidhÃya tadeva ca d­«ÂÃntÅk­tyaikakÃrakamapyanekakriyÃgatatvena dÅpakaæ bhavatÅtyÃha-atretyÃdi / atra cocchravÃsavarïanÅyaæ bhairavÃcÃryÃdisaktamupakÃrakÃraïÃdiviÓe«arÆpaæ prastutaæ ÓrotÌnavabodhayituæ kavikart­kamidaæ sÃdhÆpakÃrakaraïÃdÅnÃæ sÃmÃnyÃnÃmaprastutÃnÃæ praÓaæsanam / te«Ãæ ca sÃmÃnyÃnÃæ parasparamaupamyapratÅterekakÃrakagatatveneyaæ kÃrakatulyayogità / ataÓca nedaæ kÃrakadÅpakasyodÃharaïam / tatta yathà - 'ÃliÇgituæ ÓaÓimukhÅæ ca sudhÃæ ca pÃtuæ kÅrti ca sÃdhayitumarjayituæ ca lak«mÅm / tvadbhaktimadbhatarasÃæ h­daye ca kartuæ mandÃdaraæ janamahaæ paÓumeva jÃne' // atrÃliÇganÃdyanekakriyÃkart­tvenaika eva jano nirdi«Âa÷ / prastutÃprastutaæ sphuÂameva / -------------------- RuAssC_25/1a: svidyati kÆïati vellati vivalati nimi«ati vilokayati tiryak / antarnandati cumbitumicchati navapariïÅtà vadhÆ÷ Óayane // ityatra tu svaidanÃdikriyÃïÃæ prastutÃnÃmekÃdhÃragatatvena samuccÅyamÃnatvÃcca samuccayÃlaÇkÃro na tu kÃrakadÅpakam / taddhi prastutÃprastutÃnÃæ kriyÃïÃmaupamyasadbhÃve bhavati / evaæ sardhakriyÃïÃæ prastutatve 'pi samucyayasyopamyÃbhÃvÃdeva tulyayogitÃto 'pi bheda÷ / aupamyasadbhÃve 'pi tulyayogitaiva / yathà - 'cakÃra durbalÃnÃæ ya÷ k«amÃmÃgaribanÃmapi / jahre niraparÃdhÃnÃmapi yaÓca balÅyasÃm' // atra karaïaharaïayo÷ prak­tatvam / dvayorapi rÃjagatatvena varïanÅyatvÃt / -------------------- RuAssC_25/1b: idaæ bimbapratibimbabhÃvenÃpi bhavati / yathà - 'maïi÷ ÓÃïellŬha÷ samaravijayÅ hetinihata÷ kalaÓe«aÓcandra÷ suratam­dità bÃlallanà / madak«Åïo nÃga÷ Óaradi saridÃÓyÃnapulinà tanimnà Óobhante galitavibhavÃÓcÃrthi«u janÃ÷' // atra ÓÃïollŬhatvÃdÅnÃæ bimbapratibimbabhÃva÷ / ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvaæ yathà - 'phaïaraaïarÃiaÇgo bhuaÇgaïÃho dharaæ samuvvahai / ïahadapyaïovasohiasiho a tuha ïÃha bhuadaï¬o' // atra rÃjitatvaÓobhitatvayo÷ ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvam / nanvetadanantarameva mÃlÃdÅpakamanyairlak«aghitaæ tadihÃpi kiæ na lak«yata ityÃÓaÇkyÃha-chÃyetyÃdi / chÃyÃntareïeti Ó­ÇkalÃrÆpeïa / prastÃvÃntara iti / Ó­ÇkalÃbandhopacitarÆpatvÃt / ____________________________________________________________ START SÆtra 26: #< vÃkyÃrthagatatvena sÃmÃnyasya vÃkyadvaye p­thaÇnirdeÓe prativastÆpamà // RuAss_26 // padÃrthÃrabdho vÃkyÃrtha iti padÃrthagatÃlaÇkÃrÃnantaraæ vÃkyÃrthagatÃlaÇkÃraprastÃva÷ / tatra sÃmÃnyadharmasyevÃdyupÃdÃne sak­nnirdeÓe upamà / vastuprativastubhÃvenÃsak­nnirdeÓe 'pi saiva / ivÃdyanupÃdÃne sak­nnirdeÓe upamà / vastuprativastubhÃvenÃsak­nnirdeÓe tu ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvaæ bimbapratibimbabhÃvo và / Ãdya÷ prakÃra÷ prativastÆpamà / vastu-Óabdasya vÃkyÃrthavÃcitve prativÃvÃkyÃrthamupamà sÃmyamityanvarthÃÓrayaïÃt / kevalaæ kÃvyasamayÃtparyÃyÃntareïa p­thaÇnirdeÓa÷ / dvitÅyaprakÃrÃÓrayeïa d­«ÂÃnto vak«yate / tadevamaupamyÃÓrayeïaiva prativastÆpamà / yathà - 'cakorya eva caturÃÓcandrikÃcÃmakarmaïi / Ãvantya eva nipuïÃ÷ sud­Óo ratanarmaïi' // atra caturatvaæ sÃdhÃraïe dharmaæ upamÃnavÃkye, upameyavÃkye tu nipuïapadena nirdi«Âa÷ / na kevasamiyaæ sÃdharmyeïa yÃvad vaidharmyeïÃpi / yathÃtraivottarasthÃne 'vinÃvantÅrna nipuïÃ÷ sud­Óo ratanarmaïi' iti pÃÂhe /># -------------------- RuAssC_26: vÃkyÃrthetyÃdi / etadeva vyÃkhyÃtumalaÇkÃrÃntarai÷ sahÃsyà vibhÃgaæ darÓayati-tatretyÃdinà / 'tayà sa pÆtaÓca vibhÆ«itaÓca' ityatropamÃyÃæ sak­nnirdeÓa÷ / 'pÃï¬yo 'yamaæsÃrpitalambahÃra÷' ityÃdÃvapi cÃsak­nnirdeÓa÷ / tadevabhivÃdyupÃdÃne sÃdhÃraïadharmasya yathÃsaæbhavaæ svarÆpaæ nirÆpyevÃdyanupÃdÃne 'pi nirÆpayati-ivÃdÅtyÃdinà / yadyapi dÅpakatulyayogitayo÷ sÃmÃnyasyÃsak­nnirdeÓo 'pi saæbhavati, tathÃpi sak­nnirdeÓaæ vinà tayoranutthÃnÃttadeveha prÃdhÃnyenoktam / asak­nnirdeÓaÓca dvidhà bhavatÅtyÃha-asak­dityÃdi / Ãdya÷ prakÃra iti ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvam / yadi cÃtra sÃmÃnyasyaikarÆpatvamevÃsti tartki paryÃyÃntareïa p­thaÇnirdeÓa÷ kriyata ityÃÓaÇkyÃha-kevalamityÃdi / yaduktam-'naikaæ padaæ dvi÷ prayojyaæ prÃyeïa' iti / bimbapratibimbabhÃvo dvitÅya÷ prakÃra÷ / evametadupasaæharan prak­tameva siddhÃntayati-tadevamityÃdinà / aupamyÃÓrayeïeti / etadabhidadhatà granthak­tà prativastÆpamÃyà d­«ÂÃntÃbhedo darÓita÷ / yato 'syÃ÷ prak­tÃrthasya viÓe«Ãbhidhitsayà sÃd­ÓyÃrthamaprak­tamarthÃntaramupÃdÅyate,ata eva cÃtra prak­tÃprak­tayorupamÃnopameyabhÃva÷ / d­«Âante puraretÃd­Óo v­ttÃnto 'nyatrÃpi sthita iti prak­tasyÃrthasyÃvispa«Âà pratÅtirbhà bhÆditi pratÅtiviÓadÅkaraïÃrthamarthÃntaramupÃdÅyate / ata evÃtrÃrthÃntaropÃdÃnaæ prak­tasya na kvÃpyupayuktamapi tu pratipatta÷ prak­tÃrthapratÅteravispa«ÂatÃnirÃsÃt / kecicca d­«ÂÃnte dvayo÷ samarthyasamarthakabhÃvenÃnayorbhÃvenÃnarbhedamÃhu÷ / tadasat / yata÷ svarÆpayorvaÓe«ayo÷ samarthyasamarthakabhÃvo na bhavati / vastvantareïa vastvantarasiddhyanupapatte÷ / sa hi sÃmÃnyaviÓe«ayoreva bhavati / sÃmÃnyasya niyamena viÓe«ani«ÂatvÃdviÓe«asya ca niyamena sÃmÃnyÃÓrayatvÃt / yadi cÃtra samarthyasamarthakabhÃva÷ syÃdarthÃntaranyÃsÃdasya p­thagalaÇkÃratà na syÃt / samarthyasamarthakabhÃvÃtmana÷ sÃmÃnyasyobhayatrÃpyanugamÃt / anye punarubhayatrÃpyÃrthamaupamyamÃÓritya sÃmÃnyasya ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvabimbapratibimbabhÃvÃbhyÃæ vyavasthiteranayorbhedamÃhu÷ / tadapyasat / etÃvataivaupamyÃkhyasya sÃmÃnyalak«aïasyÃnugatatvÃdupamÃbhedavadanayo÷ p­thagalaÇkÃratvÃnupapatte÷ / tadevaæ vÃkyanairapÆk«ye 'pi vakt­pratipattroreva viÓe«Ãdayorbheda÷ siddha÷ / vaidharmyeïÃpÅti / bhavatÅti Óe«a÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 27: #< tasyÃpi bimbapratibimbabhÃvatayà nirdeÓa d­«ÂÃnta÷ // RuAss_27 // ta«ïÃpÅti na kevalamupamÃnopameyayo÷ / tacchabdena sÃmÃnyadharma÷ pratyavam­«Âa÷ / ayamapi sÃdharmyavaidharmyÃbhyÃæ dvividha÷ / Ãdyo yathÃ- 'abdhirlaÇghita eva vÃnarabhaÂai÷ kiæ tvasya gambhÅratÃ- , mÃpÃtÃlanimagnapÅvaratanurjÃnÃti manthÃcala÷ / devÅæ vÃcamupÃsate hi bahyava÷ sÃraæ tu sÃrastvataæ jÃnÅte nitarÃmasau gurukulakli«Âo murÃri÷ kavi÷' // atra yadyapi ¤cÃnÃkhya eko dharmo nirdi«ÂastathÃpi na tannibandhanamaupabhyaæ vivak«itam / yannibandhanaæ ca vivak«itaæ tatrÃbdhilaÇghanÃdÃvastyeva divyavÃgupÃsanÃdinà pratibimbanam / dvitÅyo yathÃ- 'k­taæ ca garvÃbhimukhaæ manastvayà kimanyadevaæ nihatÃÓca no 'raya÷ / tamÃæsi ti«Âanti hi tÃvadaæÓumÃnna yÃvadÃyÃtyudayÃdrimaulitÃm' // atra nihatatvÃde÷ sthÃnÃdinà vaidharmyeïa pratibimbanam /># -------------------- RuAssC_27: tasyÃpÅti [sÃmÃnyadharmasyÃpÅtyartha÷] upamÃnopameyayoriti / prak­tÃprak­tayordharmiïorityartha÷ / ataÓca dharmÃïÃæ dharmiïÃæ ca bimbapratibimbabhÃvena nirdeÓo 'yamalaÇkÃra÷ / yaduktamanyatrÃpi-'d­«ÂÃnta÷ punarete«Ãæ sarve«Ãæ pratibimbanam' iti / upamÃnopameyayoriti tu svÃrthaeva na vyÃkhyeyam,arthÃntarasya prak­tadÃr¬hyÃyopÃdÃnÃtsÃd­ÓyÃvivak«aïÃt / Ãdya iti sÃdharmyeïa / yathà vÃ-- 'sthÃne«u Ói«yanivahai÷ pratipÃdyamÃnà vidyà guruæ hi guïavattaramÃtanoti / ÃdÃya Óukti«u balÃhakaviprakÅrïai ratnÃkaro bhavati vÃribhiramburÃÓi÷' // atra sthÃnÃdÅnÃæ ÓuktyÃdibhi÷ pratibimbanam / yannibandhanaæ ceti / arthÃlaÇkÃratvaæ na punaraupamyam / tasya ca samanantaroktayurktyÃsaæbhavÃt / ____________________________________________________________ START SÆtra 28: #< saæbhÃvatÃsaæbhavatà và vastusaæbandhena gamyamÃnaæ pratibimbakaraïaæ nidarÓanà // RuAss_28 // pratibimbakaraïaprastÃvenÃsyà lak«aïam / tatra kkacitsaæbhavanneva vastusaæbandha÷ svasÃmarthyÃddhimbapratibimbabhÃvaæ kalpayati / kvacitpunaranvayabÃdhÃdasaæbhÃvatà vastusaæbandhena pratibimbanamÃk«ipyate / tatra saæbhavadvastusaæbandhà yathÃ- 'cƬÃmaïipade dhatte yo devaæ ravimÃgatam / satÃæ kÃryÃtitheyÅti bodhayan g­hamedhina÷' // atra bodhayanniti ïicastatsamarthÃcaraïe prayogÃtsaæbhavati vastusaæbandha÷ / asaæbhavadvastusaæbandhà yathÃ- 'abyÃtsa vo yamya nisargavakra÷ sp­ÓatyadhijyasmaracÃpalÅlÃm / jaÂÃpinaddhoragarÃjaratnamarÅcilŬhobhayakoÂirindu÷' // atra smaracÃpasaæbandhinyà lÅlÃyà vastvantarabhÆtenendunà sparÓanamasaæbhavallÅlÃsad­ÓÅæ lÅlÃmavagamayatÅtpadÆraviprakar«Ãtpratibimbakalpanamuktam /># -------------------- RuAssC_28: saæbhavatetyÃdi / bimbapratibimbabhÃvamiti upamÃnopameyatvamityartha÷ / dharmadharmiïorabhedopak«ÃrÃt / evaæ cÃtra nidarÓatÃyÃæ sÃd­ÓyÃvinÃbhÃva÷ / tena - 'prabhÃte p­cchrantÅranurahasav­ttaæ sahacarÅrnavo¬hà na vrŬÃmukulitamukhÅyaæ kathayati / likhantÅnÃæ pattrÃÇkuramaniÓamasyÃstu kucayoÓcamatkÃro gƬhaæ karajapadamÃsÃæ prathayati' // ityÃdau saæbhavatyapi vastusaæbandhe prathanasyaupamyÃbhÃvÃnna nidarÓanÃlaÇkÃratvam«a / anenaiva vastusaæbandhasya saæbhavÃsaæbhavÃbhyÃmasyà bhedadvayamapyuktam / tadevodÃharati-cƬÃmaïÅtvÃdinà / tatsamarthÃcaraïe prayogÃditi 'kÃrÅ«o 'dhyÃpayati' ityÃdivat / abhyÃgatasya ravergiriïà Óirasà dhÃraïaæ tatsamarthÃcaraïam / ata evÃtra bodhayanniti ïicastatsamarthà caraïe prayogÃnmayeva bhavadvibharapyatithisaparyà kÃryeti saæbhavatsaæbandhamÆlamatrÃrthamaupamyam / evaæ ca parvatasya bodhanakriyÃkart­tvÃsaæbhavÃdevÃdevÃbhimant­vyÃpÃropÃrohÃbhÃvÃnnÃtra pratÅyamÃnotprek«Ã / nÃpi sm­tyalaÇkÃra÷ / g­hamedhinÃæ parvatakart­kasya sadvi«ayÃtithyabodhakatvasyavÃk«yÃrthatvÃt / tatra hi sad­ÓadarÓanÃdvastvantarasya sm­tirbhavati / nacÃtra g­hamedhinÃæ ravidarÓanÃdatithism­tau kart­tvam / te«Ãæ sadÃtithyakartavyatÃyà bodhyatvÃt / nÃpyatra raviïÃtitheratithinà và rave÷ sÃmyaævivak«itam / api tu mayeva g­hamedhibhirapi satÃmÃtithyaÇkÃryamiti / ata eva nÃtra vastvantarakaraïÃtmÃpi viÓe«ÃlaÇkÃra÷ / tapÃnÃvagame 'tithyÃderasaæbhÃvyasyÃvagamo jÃta ityevamÃtmikÃyÃ÷ pratipatterabhÃvÃt / ataÓca satyasati và saæbandhe nid­Óaæneti vÃcyam / tena yathoktameva bhedadvayaæ syÃt / asaæbhavaditi / dharmyantarasaæbandhino dharmasya dhamyantare 'nyadÃyogÃt / adraviprakar«Ãditi / dharmamukhenasÃd­Óyasya ki¤citpratyÃsaccatvÃt / yathà và - 'aÇge pulaaæ aharaæ savepiaæ jaæpiaæ sasikkÃraæ / savvaæ sisireïa kaaæ jaæ kÃavvaæ piaameïa' // atra vallabhakÃryasya pulakÃderdharmasya vastvantarabhÆtena ÓiÓireïa kÃraïamasaæbhavattasya sÃmyamavagamayatÅti ÓiÓirasya ballabhatulyatÃpratÅteraupamyam / ataÓcÃtra dharmÃïÃmasaæbandhÃt nidarÓanetyuktvà pratimÃlaÇkÃratvaæ na vÃcyam / pratibhÃyÃÓcÃnyodÃharaïe«valaÇkÃrÃntarÃviyoga÷ sphuÂa eveti na p­thagalaÇkÃratvaæ vÃcyam / evamanye«Ãmapi samagrÃïÃmabhinavÃlaÇkÃrÃïÃæ cÃnyairanyÃlaÇkÃrayogo yojayituæ Óakya eveti granthavistarabhayÃdasmadarÓane taddÆk«aïoddhÃrasyaiva ca pratij¤ÃtatvÃdasmÃbhi÷ prÃtipadyena na dÆ«itam / na punaretÃvataiva paramatamaprati«iddhamanumatameveti d­Óà e«Ãmapi p­thagalaÇkÃratvaæ yuktaæ mantavyam / __________ RuAss_28/1: #< e«Ãpi padÃrthavÃkyÃrthav­ttibhedÃd dvividhà padÃrthav­tti÷ samanantaramudÃh­tà / vÃkyÃrthav­ttiryathÃ- 'tvatpÃdanakharatnÃnÃæ yadalaktakamÃrjanam / idaæ ÓrÅkhaï¬alepena pÃï¬urÅkaraïaæ vidho÷' // kecittu d­«ÂÃntÃlaÇkÃro 'yamityÃhustadasat / nirapek«ayorvÃkyÃrthayorhi bimbapratibimbabhÃvo d­«ÂÃnta÷ / yatra ca prak­te vÃkyÃrthe vÃkyÃrthÃntaramÃropyate sÃmÃnÃdhikaraïyena tatra saæbandhÃnupapattimÆlà nidarÓanaiva yuktÃ, na d­«ÂÃnta÷ / evaæ ca - 'ÓuddhÃntadurlabhamidaæ vapurÃÓramavÃsino yadi janasya / dÆrÅk­tÃ÷ khalu guïairudyÃnalatà banalatÃbhi÷' // ityatra d­«ÂÃntabuddhirna kÃryà / uktanyÃyena nidarÓanÃprÃtpe÷ /># -------------------- RuAssC_28/1: e«etyasaæbhavadvastusaæbandhanibandhanà / na kevalaæ nidarÓanà yÃvattadbhedo 'pyayaæ dvividha ityapiÓabdÃrtha÷ / udÃh­teti 'avyÃtsa va÷' ityÃdinà / keciditi ÓrÅmammaÂÃdaya÷ / 18 a. sa. taditi d­«ÂÃntÃlaÇkÃravacanam / etadanyatrÃpi yojayati-evamityÃdinà / uktanyÃyeneti,prak­tavÃkyÃrthe vÃkyÃrthÃntarasya sÃmÃnÃdhikaraïyenÃdhyÃropyamÃïatvÃt / ataÓcÃnyairvÃkyÃrthayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyanidaÓÃcchrautÃropasadbhÃvena vÃkyÃrtharÆpakaæ yaduktaæ tattÃvadÃstÃm,yatputra÷ prativastÆpamodÃharaïatvamuktaæ tadayuktameva / nirapek«ayorvÃkyÃrthayordharmasya ÓuddhasÃmÃnyarÆpatve prativastÆpamà / na cÃtraikamapi saæbhavati / vÃkyÃrthayo÷ sÃpek«atvÃcchuddhasÃmÃnyarÆpatvÃbhÃvÃcca arthÃpattyudÃharaïatvamapyatrÃyuktam / 'jÃgrata÷ kamalÃllak«mÅæ yajjagrÃha tadadbhutam / pÃdadvandvasya mattebhagatisteye tu kà stuti÷' // ityatra tu prativastÆpamodÃharaïatvaæ pÃpÃtpÃpÅya÷ / atra hi vÃkyÃrthayo÷ parasparaæ sÃd­ÓyamÃtramapi nÃstÅti kà kathà prativastÆpamÃyÃ÷ / evaævidhameva cÃnyatra sarvÃlaÇkÃrodÃharaïe«vÃsama¤jasyaæ saæbhavadapi samanantaroktahetudvayÃÓca darÓitam / tathà ca - 'Ãj¤Ãdhara÷ pa¤caÓara÷ purastÃtsudhà puna÷ karmakarÅ mukhasya / sa cÃpi saundaryaviÓe«abandÅ yatrendurindÅvaralocanÃnÃm' // ityatra vi«ayavi«ayiïordvayorapyupÃdÃnÃtsphuÂe 'pi rÆpakatve 'tiÓayoktyudÃharaïatvamuktaæ tatra cÃtiÓayoktitvameva nÃstÅti kiæ kÃryakÃraïabhÃvapÆrvakatvanidarÓanenanetyalaæ bahunà / asaæbhavadvastusaæbandhanibandhanÃyÃÓca yadyapi vastusaæbandhasyÃviÓe«eïa saæbhava uktastathÃpi samanantaroktodÃharaïe«u yathopamÃnasaæbandhÅ dharma upameyagatatvenaiva saæbhavati tathaivopameyasaæbandhÅ dharma÷ kvacidupamÃne 'pÅtyÃha-iyamityÃdi / __________ RuAss_28/2: #< iyaæ copemeya upamÃnav­ttasyÃsaæbhavÃtpratipÃdità pÆrvai÷ vastutastÆpameyav­ttasyopamÃne 'saæbhavÃdapi bhavati / ubhayatrÃpi saæbandhavighaÂanasya vidyamÃnatvÃt / tadyathà - 'viyoge gau¬anÃrÅïÃæ yo gaï¬atalapÃï¬imà / alak«yata sa kharjÆrÅma¤jarÅgarbhareïu«u' // atra gaï¬atalaæ prak­tam / taddharmasya pÃï¬imna÷ kharjÆrÅreïu«vasaæbhavÃdaupamyapratÅti÷ / e«a ca prakÃra÷ Ó­ÇkhalÃnyÃyenÃpi bhavati / yathÃ- 'muï¬asire boraphalaæ borovari boraaæ thiraæ dharasi / viggucchÃai appà ïÃliacheà chalijjanti' /># -------------------- RuAssC_28/2: ubhayatretyupameye upamÃne và / vasantavarïanasya prakrÃntatvÃd dvayo÷ prak­tatve 'pi gaï¬atalasyopameyatvam / tadbhatatvenaiva pÃï¬imna÷ sisÃdhayi«itatvÃt / sidhdasÃdhyadharmatvameva k«opamÃnopameyatvam«a / yathà và - 'tvadvaktralÃvaïyamidaæ m­gÃk«i saælak«yate patyurapi k«apÃyÃ÷ / kathaæ tvanenÃh­tametadadya kalÃvatÃæ và kimasÃdhyamasti' // atra cÃÂu«u nÃyikÃyÃ÷ prastutatvÃdvaktramupameyam / taddharmasya ca lÃvaïyasyopamÃne ÓaÓinyasaæbhava÷ / e«a iti asaæbhavadvastusaæbandhanibandhano và vÃcya÷ / __________ RuAss_28/3: #< iyamapi kvacinmÃlayÃpi bhavantÅ d­Óyate / yathÃ- 'araïyaruditaæ k­taæ ÓavaÓarÅramudvartitaæ sthale 'bjamavaropitaæ suciramÆ«are var«itam / ÓvapucchamavanÃmitaæ badhirakarïajÃpa÷ k­ta÷ dh­to 'ndhamukhadarpaïo yadabudho jana÷ sevita÷' // kvacitpunarni«edhasÃmarrthyÃdÃk«itpÃyÃ÷ prÃtpe÷ saæbandhÃnupapattyÃpi bhavati / yathÃ- 'utkope tvayi ki¤cideva calati drÃggÆrjarak«mÃbh­tà muktà bhÆrna paraæ bhayÃnmaruju«Ãæ yÃvattadeïÅd­ÓÃm / padbhyÃæ haæsagatirmukhena ÓaÓina÷ kÃnti÷ kucÃbhyÃmapi k«ÃmÃbhyÃæ sahasaiva vanyakariïÃæ gaï¬asthalÅvibhrama÷' // atra muktena ni«edhapadaæ tadanyathÃnupapattyà pÃdayorhasagatiprÃtpirÃk«ipyate / sà ca tayoranupapannà sÃd­Óyaæ gamayatÅti asaæbhavadvastusaæbanvanibandhanà nidarÓanà /># -------------------- RuAssC_28/3: Ãk«itpÃyà iti / prÃtpipÆrvakatvÃnni«edhasya / seti prÃtpi÷ sÃd­Óyamiti pÃdayorhasagatitulyÃyà gate÷ pratÅte÷ / iyaæ ca sÃmÃnyasyÃnugÃmitayà / yathÃ- avyÃtma va ityÃdi / atra nisargavakratÃk«yadharmasyÃnugÃmitvam / ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvena yathà - 'hÃreïÃmalakasthÆlamuktenÃmuktakuntala÷ / phaïÅndrabaddhajÆÂasya ÓriyamÃpa sa dhÆrjaÂe÷' // atrÃmuktabaddhayo÷ ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvam / bimbapratibimbabhÃvena yathà - 'uha sarasadanta¬alakapolapa¬imÃgao maacchrÅi / ante siædÆriasaækhavattakarÃïaæ vahai cando' // ('paÓya sarasadantamaï¬alakapolapratimÃgato m­gÃk«yÃ÷ / ante sindÆritaÓaÇkhÃvarttakaraïÅæ [kriyÃï]vahati candra÷') // atra dantamaï¬alasindÆritatvayorbimbapratibimbabhÃva÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 29: #< bhedaprÃdhÃnye upamÃnÃdupameyasyÃdhikye viparyaye và vyatireka÷ // RuAss_29 // adhunà bhedaprÃdhÃnyenÃlaÇkÃrakathanam / bhedo vailak«aïyam / sa ca dvidhà bhavati, upamÃnÃdupameyasyÃdhikaguïatve viparyaye và bhÃvÃt / viparyayo nyÆnaguïatvam /># -------------------- RuAssC_29: bhedaprÃdhÃnya ityÃdi / adhuneti prÃtpÃvasaram / bhedasya cÃtra prÃdhÃnyÃdabhedasya vastuta÷ sadbhÃva÷ / sÃd­Óya eva paryavasÃnÃt / ata eva sÃd­Óyavyatirekeïa saæbhavannapi bhedo nÃsya vi«aya÷ / yathà - 'divyottarÅyabh­ti kaustubharannabhÃji deve pare dadhatu lubdhadhiyo 'nubandham / rÆpaæ digambaramakhaïÂan­muï¬acƬaæ bhÃvatkameva tu bateÓa mama sp­hÃyai' // atra vai«ïavebhya÷ svÃtmani vi«ïorvà parameÓvare bhedamÃtraæ vivak«itaæ na tu kenÃpi kasyacidaupamyam / sa iti bheda÷ / tasyÃdhikyaviparyayÃbhyÃæ vaividhyÃdvayatireko 'pi dvividha÷ / tadÃÓrayatvÃdasya / __________ RuAss_29/1: #< krameïodÃharaïam - 'diddak«ava÷ pak«yalatÃvilÃsamak«ïÃæ sahasrasya manoharaæ te / vÃpÅ«u nÅlotpalinÅ-vikÃsarabhyÃsu nandanti na «aÂpadaudhÃ÷' // 'k«Åïa÷ k«oïo 'pi ÓaÓÅ bhÆyo bhÆyo vivardhate satyam / virama prasÅda sundari yauvanamanivarti yÃtaæ tu' // atra vikasvaranÅlotpalinyapek«ayà ak«isahasrasya pak«malatayà adhikaguïatvam / candrÃpek«ayà ca yauvanasya nyÆnaguïatvam / ÓaÓivailak«aïyena tasyÃpunarÃgamÃt /># -------------------- RuAssC_29/1: candrÃpek«ayeti / ÓaÓiyauvanayorhi samÃne 'pi gatvaratve ÓaÓina÷ punarÃgamanamapi saæbhavati na tu yauvanasyeti tato 'sya nyÆnaguïavattvam / nanvatra viparyayameveti sÆtritaæ bhedÃntaramayuktam / upamÃnÃdupameyasya nyÆnaguïatve vÃstavatvÃt,tattve cÃlaÇkÃratvÃnupapatte÷ / yauvanasya cÃtrÃsthiratve pratipÃdye pratipÃdye candrÃpek«ayÃdhikaguïatvameva vivak«itam / yadeta¤candravadyÃtaæ sanna punapÃyÃtÅti / asadetat / yato 'tra candravad gataæ sad yauvanaæ yadi punarapyÃgacchret tat priyaæ prati ciramÅr«yÃnubandho yujyeta / kÃlÃntare 'pi hyasya tadavalokanÃdunà saphalÅkÃra÷ syÃt / idaæ punarhatayauvanaæ yÃtaæ satprunarnÃgacchratÅtÅr«yÃdyantarÃyaparihÃreïa nirantaratayaiva priyeïa saha saphalayitavyamiti dhigÅr«yÃm,tyaja priyaæ prati manyum,kuru prasÃdamityÃsmin priyavayasyopadeÓe priyaæ prati kopopaÓamÃya candrÃpek«ayà yauvanasyÃpunarÃgamanaæ nyÆnaguïatvenaiva vivak«itamiti vÃkyÃrthavida eva pramÃïam / na caitad vÃstavamupameyasya nyÆnaguïatvam / tasyaiva sÃtiÓayatvenapratipÃdyatvÃt / prak­tÃrthopara¤jakatve hi sarvathà kave÷ saærambha÷ / taccÃdhikaguïamukhena bhavatu,itarathà và ko viÓe«a÷ / tasmÃdyuktameva viparyaye veti sÆtritam / pratyuta pratitpatvÃt / vata÷ 'svareïa tasyà abh­tastruteva' ityÃdÃvanya«ÂÃlÃpasya pratikÆlatvokte÷ karïakaÂukatvÃdinà nyÆnatvÃvagaterupameyabhÆtÃyà bhagavatyÃ÷ saæbandhina÷ svarasyÃm­tastratevetyabhidhÃnÃdÃnandÃtiÓayadÃtiÓayadÃyitvÃdeÓcÃdhikyamevÃvagamyata ityalaæ bahunà / asyÃpi sÃd­ÓyÃÓrayatvÃtsÃmÃnyasya trayÅ gati÷ / tatrÃnugÃmità yathà - nÃgendrahastÃstvaci karkaÓatvÃdekÃntaÓaityÃtkadalÅviÓe«Ã÷ / labdhvÃpi loke pariïÃhi rÆpaæ jÃtÃstadvarvorupamÃnabÃhyÃ÷ // atra pariïÃhirÆpatvasyÃtugÃmitvam / vastuprativastubhÃve punargranthak­taivodÃh­tam - did­k«ava ityÃdi / atra manoharatvaramyatvayo÷ ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvam / pak«yalatÃvilÃsavikasvarayoÓca bimbapratibimbabhÃva÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 30: #< upamÃnopameyayorekasya prÃdhÃnyanirdeÓe 'parasya sahÃrthasaæbandhe sahokti÷ // RuAss_30 // bhedaprÃdhÃnya ityeva / guïaprÃdhÃnabhÃvanimittakamatra bhedaprÃdhÃnyam / sahÃrthaprayuktaÓca guïaprÃdhÃnabhÃva÷ / upamÃnopameyatvaæ cÃtra vaivak«ikam, dvayorapi prÃkaraïikatvÃdaprÃkaraïikaraïikatvÃdvà / sahÃrthasÃmarthyÃddhi tayo÷ tulyakak«atvam / tatra t­tÅyÃntasya niyamena guïatvÃdupamÃnatvam / arthÃcca pariÓi«Âasya pradhÃnatvÃdupameyatvam / ÓabdaÓcÃtra guïaprÃdhÃnabhÃva÷ / vastutastu viparyayo 'pi syÃt / tatra niyamenÃtiÓayoktimÆlatvamasyÃ÷ / sà ca kÃryakÃraïapratiniyamaviparyayarÆpà abhedÃdhyavasÃyarÆpà ca / abhedÃdhyavasÃyaÓca Óle«abhittiko 'nyathà và / sÃhityaæ cÃtra katrÃdinÃnÃbhedaæ j¤eyam / tatra ca - 'kÃryakÃraïapratiniyamaviparyayarÆpà yathà - 'bhavadaparÃdhai÷ sÃrdhaæ saætÃpo vardhatetarÃmasyÃ÷' / atrÃparÃdhÃnÃæ saætÃpaæ prati hetutve 'pi tulyakÃlatvenopanibandha÷ / Óle«abhittikÃbhedÃdhyavasÃyarÆpà yathà - 'astaæ bhÃsvÃnprayÃta÷ saha ripubhirayaæ saæhniyantÃæ balÃni' / atrÃstaæ gamanaæ Óli«Âam / astamityasyobhayÃrthatvÃt //># -------------------- RuAssC_30: upamÃnetyÃdi / kiæhetukaæ cÃtra bhedaprÃdhÃnyamityÃÓaÇkyÃha-guïetyÃdi / guïaprÃdhÃnabhÃvo 'pi kiæhetuka ityÃha-sahÃrthetyÃdi / ekasya pradhÃnyabhÆtavibhaktinirdeÓÃdanyasya ca vidhivibhaktinirdeÓÃt / vaivak«ikamiti na punarvÃstavam / upamÃnopameyatvaæ hi dvayostulyakak«atvebhavati taccÃtra kiænimittakamitthÃÓaÇkyÃha-sahÃrthetyÃdi / pariÓi«Âasyeti prathamÃntasya / ÓÃbda iti na punarÃrtha÷ , vastuto viparyayasyÃpi saæbhavÃt / evaæ guïapradhÃnabhÃvanimittakaæ bhedaprÃdhÃnyamapi ÓÃbdamevÃtra j¤eyam / vastuto hi sÃd­Óyaiva payavasÃnÃdbhedÃbhedayostulyatvenaiva pratÅti÷ / tasmÃcchrÃbdameva bhedaprÃdhÃnyamÃÓrityehÃsyà vacanam / viparyaya iti / pradhÃnavibhaktyà nirdi«ÂasyÃprÃdhÃnyaæ guïavibhaktyà ca nirdi«Âasya prÃdhÃnyam / niyameneti / anenÃtiÓayoktyÃnuprÃïanamantareïÃlaÇkÃratvamevÃsyà na bhavatÅti dhvanitam / setyatiÓayokti÷ / kÃryakÃraïayo÷ pratiniyamasya kramasya viparyayastulyakÃlatvÃdinokte÷ / anyatheti aÓle«arÆpa÷ / tadevamasyà atiÓayoktibhedacatu«ÂayamanuprÃïakam / katrÃdÅti ÃdiÓabdÃt karmÃdaya÷ / tatreti nirdhÃraïe / [kÃryakÃraïapratiniyamaviparyayarÆpeti] / asyÃmanuprÃïakatvena sthiteti Óe«a÷ / atrÃparÃdhÃnÃæ ÓÃbdo guïabhÃva÷ / vastutastu prÃdhÃnyaæ te«Ãmeva,pratipÃdyatvÃt / evamanyatra j¤eyam / 'k«ayameti sà varÃkÅ snehaæna samaæ tvadÅyena' ityasyÃrdham / 'kurvantvÃtpà hatÃnÃæ raïaÓirasi janà vahïisÃd dehabhÃrÃnaÓrÆnmiÓraæ katha¤cidvadatu jalamamÅ bÃndhavà bÃndhavà bÃndhavebhya÷ / mÃrgantÃæ j¤ÃtidehÃn hatanaragahane khaï¬itÃng­dhrakaÇkai÷' ityasyÃdyaæ pÃdatrayam / __________ RuAss_30/1: #< tadanyathÃrÆpà yathà - 'kumudavanai÷ saha saæprati vighaÂante cakravÃkamithunÃni' / atra vighaÂanaæ saæbandhibhedÃdbhinnaæ na tu Óli«Âam / etadviÓe«aparihÃreïa sahoktimÃtraæ nÃlaÇkÃra÷ / yathÃ- 'anena sÃrdhaæ viharÃmburÃÓestÅre«u tÃlÅvanamarmare«u' ityÃdau / etÃnyeva kart­sÃhitye udÃharaïÃni / karmasÃhitye yathà - 'dyujano mutyunà sÃrdhaæ yasyÃjau tÃrakÃmaye / cakre cakrÃbhidhÃnena pre«yeïÃtpamanoratha÷' // atra karotikriyÃpek«ayà dyujanasya m­tyoÓca karmatvam / e«Ã ca mÃsayÃpi bhavantÅ d­Óyate / yathÃ- 'utk«itpaæ saha kauÓikasya pulakai÷ sÃrdhaæ mukhairnÃmitaæ bhÆpÃnÃæ janakasya saæÓayadhiyà sÃkaæ samÃsphÃlitam / vaidehyà manasà samaæ ca sahasÃk­«Âaæ tato bhÃrgava- prau¬hÃhaÇk­tikandalena ca samaæ tad bhagnamaiÓaæ dhanu÷' //># -------------------- RuAssC_30/1: saha kamalairlalanÃnÃæ mÃna÷ saækocamÃyÃti ityasyÃrdham / etadviÓe«aparihÃreïeti atiÓayoktyanuprÃïanamantareïa / 'dvÅpÃntarÃnÅtavaÇgapu«pairapÃk­tasvedalavà marudbhi÷' iti dvitÅyamardham / etÃnÅti samanantaroktÃni / yamÃpek«ayà dyujanasyÃnantaramÃtpamanorathatvamiti ÃdipaÓcÃdbhÃvena kramikayostulyakÃlatvenokti÷ / yathà và - 'bhÃgyai÷ samaæ samutpannaæ prajÃbhi÷ saha lÃlitam / vardhitaæ suk­tai÷ sÃrdhamarïorÃjamasÆta sÃ' // atra samutpattyanantaraæ tadbhÃgyÃnÃmutpattiriti kramikayo÷ samakÃlatvam / asyÃÓca ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvaæ yathà - 'malaÃïileïa saha sorahavÃsieïa daiÃïaæ / va¬¬hanti bahalasomÃlaparimalà sÃsaïiuraæbÃ' // ('malayÃnilena saha saurabhavÃsitena dayitÃnÃm / vardhante bailasukuæmÃraparimalà ÓvÃsanikurambÃ÷') // atra saurabhaparimalayo÷ ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvam / bimbapratibimbabhÃvo yathà - 'dinaaraaraïiuraæbà kaïaÃalaka¬aareïivipphurià / viaÓanti parimalabharobbha¬ehiæ kamalakirahiæ samaæ' // ('dinakara-kara-nikurambà kanakÃcala-kaÂaka-reïu-visphuritÃ÷ / vikasanti parimalabharodbhaÂai÷ kamalÃkarai÷ sÃrdham') // atra kanakÃcalakaÂakareïuvicchuritatvasya parimalabharodbhaÂatvaæ bimbapratibimbatvena nirdi«Âam / ____________________________________________________________ START SÆtra 31: #< sahotkipratibhaÂabhÆtÃæ vinoktiæ lak«ayati - / vinà ki¤cidanyasya sadasattvÃbhÃvo vinokti÷ // RuAss_31 // sattvasya ÓobhanatvasyÃbhÃvo 'Óobhanatvam / evamasattvasyÃÓobhanatvasyÃbhÃva÷ Óobhanatvam / tedve sattvÃsattve yatra kasyacidasaænidhÃnÃnnibadhyete sà dvidhà vinokti÷ / atra ca ÓobhanatvÃÓobhanatvasattÃsattÃyÃmeva vaktavyÃyÃmasattÃmukhenÃbhidhÃnamanyaniv­ttiprayuktà tanniv­ttiriti khyÃpanÃrtham / evaæ cÃnyÃniv­ttau vidhireva prakÃÓito bhavati / Ãdyà yathà - 'vinayena vinà kà ÓrÅ÷ kà niÓà ÓaÓinà vinà / rahità satkavitvena kÅd­ÓÅ vÃgvidagdhatÃ' //># -------------------- RuAssC_31: pratibhaÂabhÆtÃmiti pratipak«abhÆtÃm / ata evaitadanantarametallak«aïam / tadevÃha-vinÃki¤cidtyÃdi / etadeva vyÃca«Âe-sattvasyetyÃdinà / kasyaciditi yatra yÃd­Óo vivak«itastasyeti / nanu cÃtra sattvÃsattvayorvidhimukhenaiva vÃcyatve kimiti pratÅtivai«amyadÃyinà ni«edhamukhena nirdeÓa÷ k­ta ityÃÓadvayÃha-atra cetyÃdi / tacchabdena sattvÃsattvayo÷ pratyavamarÓa÷ / anyaniv­ttiprayuktena tanniv­ttilyÃpanenÃpi kiæ bhavatÅtyÃÓaÇkyÃha-evaæ cetyÃdinà / anyasya kasyacidaniv­ttau sattamasattvameva và bhavatÅtyartha÷ / Ãdyeti asattvanibandhanokti÷ / kà ÓrÅrna kÃcicchrÅriti Óriyo viraho 'sadbhÃva÷ / vinayÃsadbhÃve 'piÓriyo 'sadbhÃvo 'stÅtyetadabhidhÃnaæ Óriyo 'sattve paryavasyatÅti vinayaniv­ttiprayuktaæ Óriyo 'sattvamuktam / evaæ vinayasyÃniv­ttau Óriya÷ sattva eva vidhi÷ prakÃÓito bhavatÅti vinaya evaæ bharabandha÷ kÃrya÷ / evamanyatrÃpi j¤eyam / anye cÃtra vÃstavatvaæmanyamÃnÃ÷- 'tasyÃ÷ Óaityaæ vinà jyotsnà pu«parddhi÷ saurabhaæ vinà / vino«ïatvaæ ca hutabhuktvÃæ vinà pratibhÃsate' // ityatra vinoktyalaÇkÃratvamÃhu÷ / atra hi jyotstrÃdÅnÃæ ÓaityÃdinà nityamavibhÃve 'pi vinÃbhÃva upanibaddha÷ / yadÃhÃlaÇkÃrabhëyakÃra÷-"nityasaæbaddhÃnÃmasaæbandhavacana vinokti÷" iti vinoktirÆpasaækhyÃsyate' iti / granthak­tà punariyaæ cirantanalak«itattvÃllak«ità / __________ RuAss_31/1: #< atra vinÃÓabdamantareïÃpi vinÃrthavivak«Ã yathÃkatha¤cinnimittÅbhavati yathà sahoktau sahÃrthavivak«Ã / evaæ ca - 'nirarthakaæ janma gataæ nalinyà yathà na d­«Âaæ tuhinÃæÓubimbam / utpattirindorapi ni«phalaiva na yena d­«Âà nalinÅ prabuddhÃ' // ityÃdau vinoktireva / tuhinÃæÓudarÓanaæ nalinÅjanmano 'ÓobhanatvapratÅte÷ / iyaæ ca parasparavinoktibhaÇgyà camatkÃrÃtiÓayak­t / yathodÃh­te vi«aye /># -------------------- RuAssC_31/1: yathÃkatha¤ciditi / yadyapi yathà sahaÓabdaæ vinÃpi sahÃrye t­tÅyÃsti tathà vinÃÓabdaævinÃpi dvitÅyÃdÅnÃæ vinÃrthe sadbhÃvo 'sti, tathÃpi vÃkyÃrthaparyÃlocanasÃmarthyÃttadartha÷ paryavasyatÅtyasya bhÃva÷ / sahaÓabdaæ vinÃpi sahÃrthavivak«Ã yathà - 'viv­ïvatà saurabharorado«aæ bandivrataæ varïaguïai÷ sp­Óantyà / vikasvare kasya na karïikÃre ghrÃïena d­«Âervav­dhe vivÃda÷' // atra ghrÃïena saheti tatprayogaæ vinà tatpratÅtÃveva viÓrÃnte / evaæ ceti / yasmÃd vinÃÓabdaæ vinÃpi tadarthavivak«Ã bhavatÅtyartha÷ / yathodÃh­ta iti nirarthakamityÃdau / yathà và - 'haæsaïa sarehiæ viïà sarÃïa sohÃviïà ïa haæsehiæ / aïïoïïaæ cia ee appÃïaæ ïavaraæ garuenti' // ('haæsÃnÃæ sarobhirvanà sarasÃæ Óobhà vinà ca haæsai÷ / anyonyaæ caivete ÃtmÃnaæ kevalaæ garayanti') // __________ RuAss_31/2: #< dvitÅyà yathà - 'm­galocanayà vinà vicitravyavahÃrapratibhÃprabhÃpragalbha÷ / am­tadyutisundarÃÓayo 'yaæ suh­dà tena narendrasÆnu÷' // atrÃÓobhanatvÃbhÃva÷ ÓobhanapadÃrthaprak«epabhaÇgyokta÷ / Óai«Ã dvidhà vinokti÷ /># -------------------- RuAssC_31/2: dvitÃyeti Óobhanatvanibandhanokti÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 32: #< adhunà viÓe«aïavicchittyÃÓrayeïÃlaÇkÃradvayamucyate / tatrÃdau viÓe«aïasÃmyÃva«Âambhena samÃsoktimÃha- / viÓe«aïÃnÃæ sÃmyÃdaprastutasya gamyatve samÃsokti÷ // RuAss_32 // iha prastutÃprastutÃnÃæ kvacid vÃcyatvaæ kvacid gamyatvamiti dvaividhyam / vÃcyatvaæ ca Óle«anirdeÓabhaÇgyà p­thagupÃdÃnena vetyapi dvaividhyam / etad dvibhedamapi Óle«ÃlaÇkÃrasya vi«aya÷ / gumyatvaæ tu prastutani«ÂhamaprastutapraÓaæsÃvi«aya÷ aprastutaniïÂhaæ tu samÃsoktivi«aya÷ / tatra ca nimittaæ viÓe«aïasÃmyam / viÓe«yasyÃpi sÃmye Óle«aprÃtpe÷ / viÓe«aïasÃmyÃddhi pratÅyamÃnaprastutaæ prastutÃvacchedakatvena pratÅyate / avacchedakatvaæ ca vyavahÃrasamÃropa÷ / rÆpasamÃrope tvavacchÃditatvena prak­tasya tadrÆpitvÃd rÆpakameva /># -------------------- RuAssC_32: tatretyalÃæradvayamadhyÃt / ÃdÃviti pradhÃnatayà / asyà hi viÓe«aïamÃtrÃva«ÂabhbhÃtparikarÃdviÓe«aïasÃmyÃva«Âambhatvena viÓi«Âatvam / viÓe«aïetyÃdi / attyÃÓcÃlaÇkÃrÃntarebhyo vibhÃgaæ darÓayitumupakramate-ihetyÃdinà / vÃcyatvaæ cÃtra dvayo÷ prastutayoraprastutayo÷ prastutÃprastutayoÓca bhavati / gamyatvaæ puna÷ kvacitprastutasya kvaciccÃprastutasya / prastutÃprastutayostu na bhavati / tÃdrÆpyeïa vastusadbhÃvÃbhÃvÃt / Óle«anirdiÓabhaÇgyeti / prastutayoraprastutayoÓca / p­thagupÃdÃneneti / prastutayoraprastutayo÷ prastutÃprastutayoÓcaitaditi vÃcyam / atra cÃprastutasya kiæhetukaæ gamyatvamityaÇkyÃha-tatra cetyÃdi / tatreti aprastutasya gamyatve / viÓe«aïÃnÃæ cÃtra bahutvameva vivak«itamiti na vÃcyam / 'Óvasanavi«amà rÃrtrirjyotstnà taraÇgitavibhramà ÓaÓimaïibhuvo vëpÃyantenimÅlati padminÅ / upacitatamonohà bhÆmirvyanakti vivarïatÃæ taditi gahane darÓaæ darÓaæ kathaæ sakhi jÅvyate' // ityatra viÓe«aïabahutvÃbhÃve 'pi samÃsokte÷ sadbhÃvÃt / ataÓca viÓe«aïÃnÃæ sÃmyÃdÅti na sÆtraïÅyama / abahutve tasyÃvyÃpte÷ / viÓe«aïasÃmyamapi kasmÃdatra hetutvaæ bhajata ityÃÓaÇkyÃha-viÓe«eïetyÃdi / aprastutamiti na punaraprastutadharmà eva / nahyanyadharmisaæbandhino dharmÃ÷svadharmiïamantareïÃnyatrÃvati«Âante / nahyanÃyake nÃyakadharmÃïÃmanvayo yujyate / anyadharmÃïÃmanvayatrÃnvayÃsaæbhavÃt / ata evÃnyaropyamÃïo 'nyavahÃro 'nyatra na saæbhavatÅti tadavinÃbhÃvÃtsvavyavahÃriïamÃk«ipatÅtyÃk«ipyamÃïenÃprastutena dharmiïaiva prastuto dharmyavacchridyatena punarÃcchrÃdyate / tathÃtve hyaprastutena prastutasya rÆparÆpitatvÃdrÆpasamÃropa÷ syÃnna vyavahÃrasamÃropa÷ / ata evÃha-prastutasya rÆparÆpitatvÃdrÆpasamÃropa÷ syÃnna vyavahÃrasamÃropa÷ / ata evÃha-prastutÃvacchedakatveneti / ata evÃprastutasya gamyatve iti sÆtritam / evaæ samÃsoktau vyavahÃrasamÃropÃdaprastutena prastutasya vaiÓi«Âamlak«aïamavacchredakatvaæ vidhayate / rÆpake tu rÆpasamÃropÃdrÆpitatvÃkhyamÃcchrÃdakatvamityanirbheda÷ / tena 'viÓe«aïÃnÃæ sÃmyÃdaprastutadharmÃvacchreda' ityapÃsyÃsmallak«aïÃnuguïyenaiva viÓe«aïasÃmyÃdaprastutÃvaccheda÷ samÃsoktirityeva sÆtraïÅyam / atiÓayoktyÃÓaÇkà punaratra ni«pramÃïikaiva / vi«ayasyopÃdÃnÃdvi«ayiïaÓcÃnupÃdÃnÃt / __________ RuAss_32/1: #< tacca viÓe«aïasÃmyaæ Óli«Âatayà sÃdhÃraïyenaupamyagarbhatvena ca bhavat tridhà bhavati tatra Óli«Âatayà yathà - 'upo¬harÃgeïa vilolatÃrakaæ tathà g­hÅtaæ ÓaÓinà niÓÃmukham «a yathà samastaæ timirÃæÓukaæ tayà puro 'pi rÃgÃdgalitaæ na lak«itam' // atra niÓÃÓaÓino÷ Óli«ÂaviÓe«aïamahimnà nÃyakavyavahÃrapratipatti÷ / aparityaktasvarÆpayorniÓÃÓaÓinornÃyakatÃkhyadharmaviÓi«Âayo÷ pratÅte÷ / sÃdhÃraïyena yathà - 'tanvÅ manoramà bÃlà lolÃk«Å pu«pahÃsinÅ / vikÃsameti subhaga bhavaddarÓanamÃtrata÷' // atra tanvÅtyÃdiviÓe«aïasÃmyÃllolÃk«yà latÃvyavahÃrapratÅti÷ / tatra ca lataikagÃmivikÃsÃkhyadharmasasÃropa÷ kÃraïam / anyathà viÓe«aïasÃmyamÃtreïa niyatalatÃvyavahÃrasyÃpratÅte÷ / vikÃsaÓca prak­te upacarito j¤eya÷ / evaæ ca kÃryasamÃrope 'pi j¤eyà / iyaæ ca samÃsokti÷ pÆrvÃpek«ayÃspa«Âà /># -------------------- RuAssC_32/1: taditi aprastutasya gamyatve nimittam / tatreti nirdhÃraïe / nÃyaketi sarÆpayorekaÓe«a÷ / aparityaktasvarÆpayoriti / rÆparÆpitatve hi parityaktaæ svasvarÆpaæ syÃt / tatreti / latÃvyavahÃrapratÅtau / nanu yadi lataikagamyeva vikÃsÃkhyo dharmastatkathaæ prak­te saægacchata ityÃÓaÇkyÃha-vikÃsa ityÃdi / etadevÃnyatrÃpi yojayati-evamityÃdinà / tadevaæ sÃdhÃraïyena samÃsokterviÓe«aïasÃmye satyapyaprak­tasaæbandhi dharmakÃryaæsamÃropamantareïa tadvayavahÃrapratÅtirna bhavatÅti siddham / __________ RuAss_32/2: #< aupamyagarbhatvena yathÃ- 'dantaprabhÃpu«pacità pÃïipallavaÓobhinÅ / keÓapÃÓÃliv­ndena suve«Ã hariïek«aïÃ' // atra dantaprabhà pu«pÃïÅveti suve«atvavaÓÃdupamÃgarbhatvena k­te samÃse paÓcÃddantaprabhÃsad­Óai÷ pu«paiÓciteti samÃsÃntarÃÓrayaïena samÃnaviÓe«aïamÃhÃtmyÃllatÃvyavahÃrapratÅti÷ / atraiva 'parÅtà hariïek«aïÃ' iti pÃÂhe upamÃrÆpasÃdhakabÃghakÃbhÃvÃt saækarasamÃÓrayeïa k­te yojane paÓcÃt pÆrvavat samÃsÃntaramahimnà latÃpratÅtij¤aæyà / rÆpakagarbhatvena tu samÃsÃntarÃÓrayaïÃt samÃnavi«e«aïatvaæ bhavadapi na samÃsokte÷ prayojakam / ekadeÓavivartirÆpakamukhenaivÃrthÃntarapratÅtestasyà vaiyarthyÃt / na ca pÆrvadarÓitopamÃsaækaravi«aye e«a nyÃya÷ / upamÃsaækarayorekadeÓavivartinorabhÃvÃt / taccaikadeÓavivartirÆpakamaÓle«eïa Óle«eïa ca bhavatÅti dvividham / aÓli«Âaæ yathÃ- 'nirÅk«ya vidyunnayanai÷ payodo mukhaæ niÓÃyÃmabhisÃrikÃyÃ÷ / dhÃrÃnipÃtai÷ saha kiæ nu vÃntaÓcandro 'yamitpÃrtataraæ rarÃsa' // atra nirÅk«aïÃnuguïyÃdvidyunnayanairiti rÆpake payodasya dra«Â­puru«anirÆpaïamÃrtataraæ rarÃsetyatra pratÅyamÃnotprek«Ãyà nimittatvaæ bhajate / Óli«Âaæ yathÃ- 'madanagaïanÃsthÃne lekhyaprapa¤camuda¤cayan vicakila-b­hatpattranyastadvirephama«Ålavai÷ / kuÂilalipibhi÷ kaæ kÃyasthaæ na nÃma visÆtrayan vyadhita virahiprÃïe«vÃyavyayÃvadhikaæ madhu÷' [ÓrÅ. ca. 670] // atra hi pattralipikÃyasthaÓabde«u Óle«agarbhe rÆpakaæ dvirephama«ÅlavairityetadrÆpakanimittam / asya ca pracura÷ prayogavi«aya iti na samÃsoktibuddhi÷ kÃryà /># -------------------- RuAssC_32/2: suve«atvaæ prak­tÃrthaæ evÃnuguïamityupamÃyÃ÷ sÃdhakam ataÓca tatsamÃsÃÓraya÷ / samÃsÃntarÃÓrayaïeneti / yadyapyatropamÃsamÃsa eva sthitastathÃpyupamÃnopameyayorvyatyayÃdeva samÃsÃntaratvamuktam / pÆrvÃpek«avÃsyÃnyayÃtvÃt / atraiveti dantaprabhetyÃdau / upamÃrÆpakasÃdhakabÃdhakÃbhÃvÃditi / parrÅtatvasya hi prak­tÃprak­tayostathà nÃnuguïyamiti sÃdhakatvÃbhÃva÷ / tathà ca na viguïatvamiti bÃdhakatvÃbhÃva÷ / ataÓcaikapak«ÃÓrayÃbhÃvÃdupamÃrÆpakayo÷ saædehasaækara÷ / tasya samÃÓraya ubhayasamÃsagrahaïam / taccaikasminneva vÃkye na saæbhavatÅti kÃmak«Ãreïa tayorgrahaïam / saækarasamÃÓrayeïÃpyupamÃsamÃsayoccane k­te yadvadayamevÃlaÇkÃrastadvadrÆpakasamÃsayojajane 'pi kimathameva kimutÃlaÇkÃrÃntaramityÃÓaÇkyÃha-rÆpaketyÃdi / evacca sÃk«Ãdapi rÆpakagarbhe samÃse yojyam, samÃnanyÃyatvÃt / yadyevaæ tarjhupamÃsamÃÓraye 'pyekadeÓavivartyupamÃmukhenaivÃrthÃntarapratÅte÷ kiæ naitadbhavatÅtyÃÓaÇkyÃha-na cetyÃdi / e«a iti rÆpakokta÷ / abhÃvÃditi udbhaÂamatena / yadÃhu÷ - 'na ca rudraÂasyevodbhaÂasyaikadeÓavivartirÆpakavadupamÃsaækarÃvekadeÓinau sta÷' ataÓcaitattanmatÃbhiprÃyeïoktam / granthak­nmate hi vak«yamÃïanÅtyà tayo÷ saæbhava÷ / nanu yadi tayorgranthak­nmate saæbhavastadaupamyagarbhaviÓe«aïotthÃpita÷ samÃsoktiprakÃrastarhi na saæbhavati / tasyaikadeÓavivartirÆpakavadekadeÓavivartibhyÃmupamÃsaækarÃbhyÃmevÃrthÃntarapratÅtisiddhervaiyarthyÃt / naitat / yato 'styeva tÃvadaupamyagarbhaviÓe«aïahetukatvaæ samÃsokte÷ / kintvetadanyabhedasahacaritamevÃsyà nimittatÃæ bhajate na puna÷ kevalam / tathÃtve hi viÓe«aïÃnÃmaupamyagarbhatve ekadeÓavivartinyà upamÃyÃ÷ prÃtpi÷ / tatra Óli«Âatvasahacaritametadyathà - 'paripi¤jaritÃsitÃmbarairnibi¬ai÷ kaæ na haranti hÃribhi÷ / ayi sÃyamimÃ÷ payodharai÷ sphuÂarÃgÃÓcalatÃrakà diÓa÷' // atra 'sphuÂasaædhyÃtapakuÇkumai÷' iti pÃÂhe saædhyÃtapakuÇkumairityaupamyagarbhaæ viÓe«aïam / sÃdhÃraïyasahacaritaæ yathà - 'tanvÅ manoramà bÃlà lolÃk«Å stabakastanÅ / vikÃsameti subhaga bhavaddarÓanamÃtrata÷' // atra stabakastanÅtyaupamyagarbhaæ viÓe«aïam / ÓuddhakÃryasamÃropasahacaritaæ yathà - 'samÃrurohoparipÃdapÃnÃæ luloÂhapu«potkarareïupu¤je / latÃprasÆnÃæÓukamÃcakar«aæ krŬanvane kiæ na cakÃra caitra÷' // atra prasÆnÃæÓukamityaupabhyagarbhaviÓe«aïam / kevalatve punarete«ÃmekadeÓavivartinyupamaiva yathà - 'babhau lolÃdharadalasphuraddaÓanakesaram / bhrÆvilÃsÃlivalayaæ lalitaæ lalanÃmukham' // atra lalitatvamupamÃsÃdhakam / samÃsÃntarÃÓrayÃt samÃnaviÓe«aïatvaæ bhavadapi nÃtra samÃsokte÷ prayojakam / ekadeÓavivartyupamÃmukhenaivÃrthÃntarapratÅtestasyà vaicathyÃt / evaæ dantaprabhetyÃdÃvapi j¤eyam / dantaprabhÃ÷ pu«pÃïÅvetyeva samÃse k­te upamÃnabhÆtÃyà latÃyÃ÷ pratÅtisiddhe÷ samÃsÃntarÃÓrayeïÃgatÃyÃstatpratÅtervyarthatvÃt / aprak­tÃgÆraïe hi kave÷ saærambha÷ taccÃnayaiva siddhamiti kiæ samÃsoktyà / cirantanÃnurodhÃt punaratra granthak­tÃsamÃsoktiruktà / yattu 'yatra samÃsoktÃyÃmupamÃyÃæ samÃsÃntareïa viÓe«aïasÃmyaæ yojayituæ Óakyaæ tatraupamyagarbhaviÓe«aïaprabhÃvità samÃsoktiruktÃ' iti vak«yati tadapi cirantanÃnurodhaparameva / anyathà hi samÃnanyÃyatvÃdekadeÓavivartini rÆpake 'pi yatra samÃnaviÓe«aïatvaæ yojayituæ Óakyaæ tatrÃpi samÃsoktiriti kiæ noktam / yattu noktaæ tadyuktam / rÆpakamÃhÃtmyÃt prathamameva tatpratÅtisiddherantaraæ samÃsoktimukhenÃprak­tÅtervaiyarthyÃt / 'ÃhlÃdicandravadanà sphurattÃrakamauktikà / ghanÃndhakÃradhammillà rÃjate gaganasthalÅ' // ityÃdau punarupamÃyÃ÷ sÃdhakÃbhÃvÃdekadeÓavivarti rÆpakameveti na samÃsoktibhrama÷ kÃrya÷ / na caivamÃdÃvupamÃrÆpakayo÷ saædehasaækaro nyÃyya÷ / tasyÃlaÇkÃrasÃrakÃrÃdibhinirÃk­tatvÃt / samÃsoktilak«aïÃvalasare kiæ rÆpakanirÆpaïenetyÃÓaÇkyÃha-asyà ityÃdi / -------------------- RuAssC_32/2a: asyÃÓca yathoparÃditÃnbhedÃnsaækalayati-tadevamityÃdinà / __________ RuAss_32/3: #< tadevaæ Óli«ÂaviÓe«aïasamutthÃpitaikà / sÃdhÃraïaviÓe«aïasamutthÃpità tu dharmakÃryasamÃropÃbhyÃæ dvibhedà / aupamyagarbhaviÓe«aïasamutthÃpitopamÃsaækarasamÃsÃbhyÃæ dvibhedà / rÆpakasamÃÓrayeïa tu bhedadvayamasyà na vi«aya÷ / tadevaæ pa¤caprakÃrà samÃsokti÷ / iyaæ ca ÓuddhakÃryasamÃropeïa viÓe«aïasÃmyenobhayamayatvena prathamaæ tridhà samÃsokti÷ / viÓe«aïasÃmyaæ ca pa¤caprakÃraæ nirïÅtam / sarvatra cÃtra vyavahÃrasamÃropa eva jÅvitam / sa ca laukike vastuni laukikavastuvyavahÃrasamÃropa÷ / ÓÃstrÅye vastuni ÓÃstrÅyavastuvyavahÃrasamÃropa÷ / laukike và ÓÃstrÅyavastuvyavahÃrasamÃropa÷ / ÓÃstrÅye và laukikavastuvyavahÃramÃropa iti caturdhà bhavati / tadevaæ bahuprakÃrà samÃsokti÷ /># -------------------- RuAssC_32/3: bhedadvayamiti sÃk«ÃtsaædihyamÃnatvena và / na vi«aya iti / yathoktopapatte rÆpaka eva viÓrÃnte÷ / prathamamiti / etadbhedatrayamasyà mÆlabhÆtamityartha÷ / uktaæ puna÷ prakÃrapa¤cakamasyà avÃntarabhedarÆpam / viÓe«aïasÃmyasyaitadbhedatvÃt / yadyapi ÓuddhakÃryasamÃrope 'pi viÓe«aïasÃmyabhevÃsti tathÃpyatra Óuddha eva kÃryasamÃropa udbhiktatayà pratÅyata iti tasya p­thagmedatvamuktam / sarvatreti bhedasatpake / bahuprakÃreti / laukikÃdÅnÃæ vyavahÃrÃïÃmÃnantyÃt / __________ RuAss_32/4: #< tatra ÓuddhakÃryasamÃropeïa yathÃ- 'vilikhati kucÃvuccairgìhaæ karoti kacagrahaæ likhati lalite vaktre pattrÃvalÅmasama¤jasÃm / k«itipa khadira÷ ÓroïÅbimbÃd vikar«ati cÃæÓukaæ marubhuvi haÂhÃt trasyantÅnÃæ tavÃrim­gÅd­ÓÃm' // atra pattrÃvalÅvilekhanÃdiÓuddhakÃryasamÃropÃt khadirasya haÂhakÃmukatvapratÅti÷ viÓe«aïasÃmyenodÃh­tà /># -------------------- RuAssC_32/4: udÃh­tamiti-upo¬harÃgeïetyÃdinà / __________ RuAss_32/5: #< ubhayamayatvena yathà - 'nirlÆnÃnyalakÃni pÃÂitamura÷ k­tsno 'dhara÷ khaï¬ita÷ karïe rugjanità k­taæ ca nayane nÅlÃbjakÃnte k«atam / yÃntÅnÃmatisaæbhramÃkulapadanyÃsaæ marau nÅrasai÷ kiæ kiæ kaïÂakibhi÷ k­taæ na tarubhistvadvairivÃmabhruvÃm' // atra nÅrasai÷ kaïÂakibhiriti viÓe«aïasÃmyam / nirlÆnÃnyalakÃnÅtyÃdi«u kÃryasamÃropa÷ / vyavahÃrasamÃropaprakÃracatu«Âaye krameïodÃharaïam / yathÃ- 'dyÃmÃliliÇga mukhamÃÓu diÓÃæ cucumba ruddhÃmbarÃæ ÓaÓikalÃmalikhatkarÃgrai÷ / antarnimagracarapu«paÓaro 'titÃpÃt kiæ kiæ cakÃra taruïo na yadÅk«aïÃgni÷' // laukikaæ ca vastu rasÃdibhedÃnnÃnÃbhedaæ svayamevotprek«yam / 'yairekarÆpamakhilÃsvapi v­tti«u tvÃæ paÓyadbhikhyayamasaækhyatayà prav­ttam / lopa÷ k­ta÷ kila paratvaju«o vibhakte- stairlak«aïaæ tava k­taæ dhruvameva manye' // atrÃgamaÓÃstraprasiddhe vastuni vyÃkaraïaprasiddhavastusamÃropa÷ / 'sÅmÃnaæ na jagÃma yannayanayornÃnyena yatsaægataæ na sp­«Âaæ vacasà kadÃcidapi yad d­«ÂopamÃnaæ na yat / arthÃdÃpatitaæ na yanna ca na yattatki¤cideïÅd­ÓÃæ lÃvaïyaæ jayati pramÃïarahitaæ cetaÓcamatkÃrakam' // atra lÃvaïye laukike vastuni mÅmÃæsÃÓÃstraprasiddhavastusamÃropa÷ / evaæ tarkÃyurvedajyoti÷ÓÃstraprasiddhavastusamÃropo boddhavya÷ / yathÃ- 'svapak«alÅlÃlalitairupo¬hahetau smare darÓayato viÓe«am / mÃnaæ nikÃrartumaÓe«ayÆnÃæ pikasya pÃï¬ityamakhaï¬amÃsÅt' // atra tarkaÓÃstraprasiddhavastusamÃropa÷ / pÃï¬ityaÓabda÷ prak­te lak«aïayà vyÃkhyeya÷ / 'mandamagrimadhuraryamopalà darÓitaÓvayathu cÃbhavattama÷ / d­«Âayastimirajaæ si«evire do«amo«adhipaterasaænidhau' // atrÃyurvedaprasiddhavastusamÃropa÷ / 'gaï¬Ãnte madadantinÃæ prah­rata÷ k«mÃmaï¬ale vaidh­te rak«ÃmÃcarata÷ sadà vidadhato lÃÂe«u yÃtrotsavam / pÆrvÃmatyajata÷ sthitiæ ÓubhakarÅmÃsevyamÃnasya te vardhante vijayaÓriya÷ kimiva na ÓreyasvinÃæ maÇgalam' // atra jyoti÷ÓÃstraprasiddhavastusamÃropa÷ / 'prasarpattÃtparyairapi sadanumÃnaikarasikai- rapi j¤eyo no ya÷ parimitagatitvaæ parijah­t / apÆrvavyÃpÃro guruvara! budhairityavasito na vÃcyo no lak«yastava sah­dayasyo guïagaïa÷' // atra bharatÃdiÓÃstraprasiddhavastusamÃropa÷ / tathà hyatra guïagaïagatatvena Ó­ÇgÃrÃdirasavyavahÃra÷ pratÅyate / yato raso na tÃtparyaÓaktij¤eya÷ / nÃpyanumÃnavi«aya÷ / na ÓabdairabhidhÃvyÃpÃreïa vÃcyÅk­ta÷ / na lak«aïÃgocara÷ / kiæ tu vigalitavedyÃnataratvena parih­tapÃrimityo vya¤janalak«aïÃpÆrvavyÃpÃravi«ayÅk­to 'nukÃryÃnukart­gatatvapari hÃreïa sah­dayagata iti prasarpattÃtparyairityÃdipadai rasa eva pratÅyate / eva pratÅyate / evamanyadapi j¤eyam /># -------------------- RuAssC_32/5: krameïeti yathoddeÓam / mÅmÃæsetyatrottaramÅmÃæsà vivak«ità / tatra kahi nikhilapramÃïÃgocaraæ paramÃtmasvarÆpaæ darÓitam / tadvyavahÃrasamÃropo 'tra k­ta÷ / -------------------- RuAssC_32/5a: na tÃtparyeti / yaduktam- 'nÃbhidhaivaæ na tÃtparyaæ lak«aïÃnumitirnaæ và / dhvanyantarbhÃvane Óaktà bhedena vi«ayasthite÷' // iti // anukÃryo rÃmÃdi÷ / anukartà naÂÃdi÷ / tadgacaraÓca na rasa÷ pratÅyate / yaduktam-'nÃnukÃrye 'pi rÃmÃdau naÂÃdau nÃnukartari / rasa÷ sacetasÃæ kiæ tu' iti / anyaditi / anyaÓÃstraprasiddhavastusamÃropalak«aïam / __________ RuAss_32/6: #< 'paÓyantÅ trapayeva yatra tirayatyÃtmÃnamÃbhyantare yatra truÂyati madhyamÃpi madhuradhvanyujjihÃsÃrasÃt / cÃÂÆccÃraïacÃpalaæ vidadhatÃæ vÃk tatra bÃhyà kathaæ devyà te parayà prabho saha raha÷krŬÃd­¬hÃliÇgane' // atrÃgamaprasiddhe vastuni laukikavastuvyavahÃrasamÃropa / laukikavastuvyavahÃraÓca rasÃdibhedÃd bahubheda ityuktaæ prÃk / tatra ÓuddhakÃryasamÃrope kÃryasya viÓe«aïatvamaupacÃrikamÃÓritya viÓe«aïasÃmyÃditi lak«aïaæ pÆrvaÓÃstrÃnusÃreïa vihitaæ yathÃkatha¤cid yojyam /># -------------------- RuAssC_32/6: taditthaæ saprapa¤cÃæ samÃsoktiæ pratipÃdya punarapi sah­dayÃnÃæ h­dayaÇgamÅkartuæ granthak­detatpratÅrti vibhÃgena lak«ye yojayati-iha tvityÃdinà / __________ RuAss_32/7: #< iha tu-- 'aindraæ dhanu÷ pÃï¬upayodhareïa Óarad dadhÃnÃrdranakhak«atÃbham / prasÃdayantÅ sakalaÇkaminduæ tÃpaæ raverabhyadhikaæ cakÃra' // ityatrÃsti tÃvad raviÓaÓinornÃyakatvapratÅti÷ / na cÃtra viÓe«aïasÃmyamiti sà kutastyà / prasÃdayantÅ sakalaÇkamindumiti viÓe«aïasÃmyÃccharadonÃyikÃtvapratÅtau tadunuguïyÃt tayo÷ samÃsoktyà nÃyakatvapratÅtiriti cet Ãrdranakhak«atÃbhamaindraæ dhanurdadhÃnetyetadviÓe«aïaæ kathaæ sÃmyena nirdri«Âam / na caikadeÓavivartinyupamoktà yatsÃmarthyÃnnÃyakatvapratÅti÷ syÃt / tatkathamatra dhyavasthà / atrocyate-ekadeÓavivartinyupamà yadi pratipadaæ noktà tat sà kena prati«iddhà / sÃmÃnyalak«aïadvÃreïÃyÃtÃyÃstasyà atrÃpi saæbhavÃt / athÃtra nopamÃnatvena nÃyaka÷ svasvarÆpeïa pratÅyate apitu raviÓaÓinorevanÃyakatvapratÅti÷ / tayoratra nÃyakatvÃt / tadatrÃrdranakhak«atÃbhamityatra sthitamapi ÓrutyopamÃnatvaæ vastuparyÃlocanayà aindre dhanu«i saæcÃraïÅyam, indracÃpÃbhaæ nakhak«ataæ dadhÃneti pratÅte÷, yathà 'dadhnà juhoti' ityÃdau dadhni saæcaryate vidhi÷ / evamiyamupamÃnuprÃïità samÃsoktireva / iha puna÷ ityatra sara÷ÓriyÃæ nÃyikÃtvapratÅtirna samÃsoktyÃ, viÓe«aïasÃmyÃbhÃvÃt / tasmÃnnÃyikÃtropamÃnatvena pratÅyate na tu sara÷ÓrÅdharmatvena nÃyikÃtvapratÅtirityekadeÓavivartinyupamaivÃbhyupagamyÃ,gatyantarÃsaæbhavÃt / yaistunoktà te«Ãmapyupasaækhyeyaiva / yatra tu 'keÓapÃÓÃliv­ndena' ityÃdau samÃsoktÃyÃmupamÃyÃæ samÃsantariïa viÓe«aïasÃmyaæ yojayituæ Óakyaæ tatraupamyagarbhaviÓe«aïaprabhÃvità samÃsoktireveti na virodha÷ kaÓcit /># -------------------- RuAssC_32/7: avipratipattidyotanÃrthastÃvacchrabda÷ / kutastyeti / kimasyà nimittamitibhÃva÷ / tadÃnuguïyÃditi / Óarado nÃyikÃtvapratÅtyanuguïatvÃt / tayoriti raviÓaÓino÷ / kathamiti / aprak­tÃrthÃnanuguïatvÃt sÃmyÃyogÃt / kathamatra vyavastheti / viÓe«aïasÃmyÃyogÃt samÃsokteraprÃtperekadeÓavivartinyà upamÃyà anuktatvÃt / sÃmÃnyalak«aïeti / upamÃnopameyayo÷ sÃdharmye bhedÃbhedatulyatve upameti / evamekadeÓavivartyupamÃsÃmarythÃdevÃtra nÃyakakatvapratÅtiriti bhÃva÷ / atheti pak«Ãntare / yadi cÃtra pÆrvoktayuktyaivÃnuguïyÃd raviÓaÓino÷ samÃsoktimukhena nÃyakatvapratÅtistadÃrdranakhak«atÃbhamiti viÓe«aïaæ kathaæ sÃmyena yojayituæ ÓakyamityÃÓaÇkyÃha-tadatretyÃdi / etadeva ÓÃstrÃntaraprasiddhad­«ÂÃntamukhena h­dayaÇgamÅkaroti-yathetyÃdinà / agnihotraæ juhuyÃdityanenotpattividhivÃkyena hi homo vihita÷ / tasya ca punarvidhÃnamadagdhadahananyÃyena yÃvadaprÃtpaæ tÃvad vidhervi«aya ityabhyupagamÃtra yujyata iti tatrÃpyuktatvÃdupapade dadhni saæcÃryata ityartha÷ / upamÃnuprÃïiteti / aupamyagarbhaviÓe«aïotthÃpitetyartha÷ / samÃsoktireveti / na punarekadeÓavivartinyupamà / gatyantaramalaÇkÃrÃntaram / yairityudbhaÂÃdibhi÷ / yatratvityÃdergranthasya pÆrvamevÃsmÃbhirabhiprÃya ukta÷ / __________ RuAss_32/8: #< sà ca samÃroktirarthÃntaranyÃse kacitsamarthyagatatvena kacitsamarthakagatatvena ca bhavati / krameïa yathÃ- 'athopagƬhe Óaradà ÓaÓÃÇke prÃv­¬ yayau ÓÃntata¬itkaÂÃk«Ã / kÃsÃæ na saubhÃgyaguïo 'ÇganÃnÃæ na«Âaæ pirabhra«ÂapayodharÃïÃm' // 'asamÃtpajigÅ«asya strÅcintà kà manasvina÷ / anÃkramya jagat sarve no saædhyÃæ bhajate ravi÷' // atropagƬhatvena ÓÃntata¬itkaÂÃk«atvena ca ÓaÓÃÇkaÓaradornÃyakavyavahÃrapratÅtau samÃsoktyÃliÇgita evÃrtho viÓe«arÆpa÷ sÃmÃnyÃÓrayeïÃrthÃntaranyÃsena samarthyate / sÃmÃnyasya cÃtra Óle«avaÓÃdutthÃnam / ÓÃntata¬itkaÂÃk«etyaupamyagarbhe viÓe«aïaæ samÃsÃntarÃÓrayeïÃtra samÃnam / asamÃtpetyÃdau tu strÅÓabdasya sÃmÃnyena strÅtvamÃtrÃbhidhÃnÃt sÃmÃnyarÆpo 'rtho liÇgaviÓe«anirdeÓagarbheïa kÃryÃpanibandhanenotthÃpitayà samÃsoktyà samÃropitanÃyakavyavahÃreïa ravisaædhyÃv­ttÃntena viÓe«arÆpeïa samarthyate / 'Ãk­«ÂivegavigaladbhujagendrabhoganimokapaÂÂaparive«atayÃmburÃÓe÷ / manthavyathÃvyupaÓamÃrthamivÃÓu yasya mandÃkinÅ cirave«Âata pÃdamÆle' // atra nirmokapaÂÂÃpahnavena samÃropitÃyà mandÃkinyà yadvastuv­ttena pÃdamÆle ve«Âanaæ taccaraïamÆle ve«Âanatvena Óle«amÆlayÃtiÓayoktyÃdhyavasÅyate / tat tathÃdhyavasitaæ manthavyathÃvyupaÓamÃrthamivetyutprek«ÃmutthÃpayati / sotthÃpyamÃnaivÃmburÃÓimandÃkinyo÷ patipatnÅvyavahÃrÃÓrayÃæ samÃsoktiæ garbhÅkaroti / evaæ cotprek«ÃsamÃsoktyoreka÷ kÃla÷ / evaæ 'nakhak«atÃnÅva vanasthalÅnÃm' ityatrÃpi vanasthalÅnÃæ nÃyikÃvyavahÃra utprek«ÃntarÃnupravi«ÂasamÃsoktimÆla eva / evamiyaæ samÃsoktiranantaprapa¤cetyanayà diÓà svayamutprek«yà /># -------------------- RuAssC_32/8: setyuktaprapa¤cà / sÃmÃnyasyetyaÇganÃÓabdasya strÅtvamÃtrÃbhidhÃnÃt / Óle«adavaÓÃditi, payodharÃïÃæ hi Óli«Âatvam / liÇgaviÓe«eti,ravisaædhyayo÷ puæstrÅrÆpeïa kÃryaæ bhajanÃkhyam / evamanyÃlaÇkÃrasaæmiÓratvamapyasyà darÓiyati-Ãk­«ÂÅtyÃdinà / setyutprek«Ã / eka÷ kÃla iti / j¤atpau samÃsoktigabhÅÇkÃreïaivrotprek«Ãyà utthÃnÃt / evamiti / yathoktagatyetyartha÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 33: #< viÓe«aïasÃbhiprÃyatvaæ parikara÷ // RuAss_33 // viÓe«aïavaicitryaprastÃvÃdasyeha nirdeÓa÷ / viÓe«aïÃnÃæ sÃbhiprÃyatvaæ pratÅyamÃnÃrthagarbhÅkÃra÷ / ata eva prasannagambhÅrapadatvÃnnÃyaæ dhvanervi«aya÷ / evaæ ca pratÅyamÃnÃæÓasya vÃcyonmukhatvÃtparikara iti sÃrthakaæ nÃma / 'rÃj¤o mÃnadhanasya kÃrmukabh­to duryodhanasyÃgrata÷ pratyak«aæ kurubÃndhavasya mi«ata÷ karïasya Óalyasya ca / pÅtaæ tasya mayÃdya pÃï¬avavadhÆkeÓÃmbarÃkar«iïa÷ ko«ïaæ jÅvata eva tÅk«ïakarajak«uïïÃdas­gvak«asa÷' // atra rÃj¤a ityÃdau sotprÃsatvaparaæ prasannagambhÅrapadatvam / evam- 'aÇgÃja senÃpate rÃjavallabha droïopahÃsin karïaæ, sÃæprataæ rak«ainaæ bhÅmÃd du÷ÓÃsanam' ityÃdau j¤eyam /># -------------------- RuAssC_33: viÓe«aïetyÃdi / iheti samÃsoktyÃnantaram / viÓe«aïÃnÃæ cÃtra bahutvameva vivak«itam / anyathà hyapu«ÂÃrthasya do«atvÃbhidhÃnÃt tannirÃkaraïena svÅk­tasya pu«ÂÃrthasyÃyaæ vi«aya÷ syÃt / evamevaævidhÃnekaviÓe«aïopanyÃsadvÃreïa vaicitryÃtiÓaya÷ saæbhavatÅtyÃlaÇkÃratvam / pratÅyamÃnÃrthasya vÃcyonmukhatvena prÃdhÃnyÃbhÃvÃdgabhÅÇkÃrastadanta÷ k­tatvam / ata eveti pratÅyamÃnÃrthasya prÃdhÃnyÃbhÃvÃt / prasaccatvaæ vÃcyasyaiva prÃdhÃnyena nirdeÓÃt / gambhÅratvaæ pratÅyamÃnasyÃpyarthasya guïÅbhÃvena garbhÅkÃrÃt / yatra ca pratÅyamÃnaæ prati upasarjanÅk­tasvarthayo÷ ÓabdÃrthayoravasthÃnÃæ sa dhvane÷ sa eva vi«aya÷ ' iti / atra ca na tathÃtvamityuktaæ nÃyaæ dhvanervi«aya iti / ata eva nÃmÃpyasya yaugikamityÃha-evaæ cetyÃdi / sotprÃsatvaparamiti / tathà ca rÃj¤o jagad rak«itavyamasya punaranujamÃtrarak«aïÃsiddheranyadeva nÃmamÃtreïa rÃjÃtvamityupahÃsaparatvam / evamanye«Ãmapisvayamevaitadavagantavyam / ÃdiÓabdena- 'yasyaikasyaiva do«ïÃæ jayati daÓaÓatÅ sÃnvayo dvÃri rudra÷ kÃrÃgÃre surÃïÃæ patarapi ca ÓacÅ cÃmaravyagrahastà / kanyà tasyeyamekà rajanicarapatere«a ÓuddhÃntameko bÃlo ni÷ÓaÇkamasyÃ÷ praviÓati ca namaste 'se vai«ïavÃya' // ityÃdÃvapi viÓe«aïÃnÃæ prasaccagambhÅratvaæ j¤eyam / ____________________________________________________________ START SÆtra 34: #< viÓe«yasyÃpi sÃmye dvapaurvopÃdÃne Óle«a÷ // RuAss_34 // kevalaviÓe«asÃmyaæ samÃsoktÃvuktan / viÓe«yayuktaviÓe«aïasÃmyaæ tvadhik­tyedamucyate / tatra dvayo÷ prÃkaraïikayoraprÃkaraïikayo÷ prÃkaraïikÃprakaraïikayor và Óli«Âapadopanibandhe Óle«a÷ / tatrÃdyaæ prakÃradvayaæ viÓe«aïaviÓe«yasÃmya eva t­tÅyastu prakÃro viÓe«aïasÃmya eva bhavati / viÓe«yasÃmye tvarthaprakaraïÃdinà vÃcyÃrthaniyame 'rthÃntaragatadhvanervi«aya÷ syÃt / Ãdye tu prakÃradvaye dvayorapyarthayorvÃcyatvam / ata evÃtra - 'dvayorvopÃdÃne' iti t­tÅyaprakÃravi«ayatvenoktam / 'viÓe«yasyÃpi sÃmye' iti tu Ói«ÂaprakÃradvayavi«ayam /># -------------------- RuAssC_34: viÓe«yasyÃpÅtyÃdi / idamiti Óle«alak«aïam / Ãdyamiti / prÃkaraïikagatatvenÃprÃkaraïikagatatvena ca / evakÃraÓcÃtra bhinnakramo dra«Âavya÷ / tena prakÃradvayameveti vyÃkhyeyam / ataÓca t­tÅya÷ prakÃro viÓe«aïasÃmya eva bhavatÅti vyÃvacchredaphalam / anyathà hi prakÃradvayasyÃsya viÓe«yasÃmyÃbhÃve 'pi darÓanÃdavyÃtpi÷ syÃt / tadyathà 'saæcÃrapÆtÃni nigantarÃïi' ityÃdi / atra prabhÃdhenvordvayo÷ prak­tayorviÓe«yayo÷ sÃmyÃbhÃva÷ / 'ÃbahÆtamaï¬alÃgrarucaya÷ saænaddhavak«a÷sthalÃ÷ so«mÃïo vraïino vipak«ah­dayapronmÃthina÷ karkaÓÃ÷ / uts­t«ÂÃmbarad­«Âavigrahabharà yasya smarÃgresarà yodhà daivavadhÆstanÃÓca na dadhu÷ k«obhaæ sa vo 'vyÃjjina÷' // atra stanayodhayoraprak­tayorviÓe«yayo÷ sÃmyÃbhÃva÷ / viÓe«aïasÃmya eveti na punarviÓe«yasÃmye / etadapi viÓe«yasÃmye kiæ na bhavatÅtyÃÓaÇkyÃha-viÓe«yasÃmye tvityÃdi / yathà - 'laÇkÃlaÃïaæ puttaa vasaætamÃsammi laddhapasarÃïam / ÃpÅalohiÃïaæ vÅhei jaïo palÃsaïam' // ('laÇkÃlayÃnÃæ putraka! vasantamÃse labdhaprasarÃïÃm / ÃpÅtalohitÃnÃæ bibheti jana÷ palÃÓÃnÃm') // atra palÃÓÃnÃmiti viÓe«yasyÃpi Óli«Âatvam / prakaraïavaÓÃcca v­k«aviÓe«aïamevavÃcyatvaniyamÃtprastutatvena niÓÃcarÃïÃmaprastutÃnÃæ vyaÇgyatvam / atra copamÃyà eva vyaÇgyatvaæ yuktaæ nÃtiÓayokteriti prak­tÃnupayogÃdiha noktam / nanu ca yathaivÃyaæ dhvanirvi«ayastathaivÃdyamapi bhedadvayaæ kiæ na bhavatÅtyÃÓaÇkyÃha-Ãdya ityÃdi / vÃcyatvamiti,ata eva na dhvanervi«aya÷ / tasya vÃcyÃtiriktanvarÆpatvÃt / t­tÅyaprakÃravi«ayatveneti prÃdhÃnyÃduktam / ÃdyasyÃpi prakÃradvayasya dvayorupÃdÃnasaæbhavÃt / __________ RuAss_34/1: #< krameïa yathÃ- 'yena dhvastamanobhavena balijitkÃya÷ purÃstrÅk­to yaÓcodv­ttabhujaÇgahÃravalayo gaÇgà ca yo 'dhÃrayat / yasyÃhu÷ ÓaÓimacchirohara iti stutyaæ ca nÃmÃmarÃ÷ pÃyÃtsa svayamandhakak«ayakarastvÃæ sarvadomÃdhava÷' // 'nÅtÃnÃmÃkulÅbhÃvaæ lubdhairbhuriÓilÅmukhai÷ / sad­Óe vanav­ddhÃnÃæ kamalÃnÃæ tadÅk«aïe' // 'svecchopajÃtavi«ayo 'pi na yÃti vaktuæ dehÅti mÃrgaïaÓataiÓca dadÃti du÷kham / mohÃtsamÃk«ipati jÅvitamapyakÃï¬e ka«Âaæ manobhava iveÓvaradurvidagdha÷' // atra hariharayorddhayorapi prÃkaraïikatvam / padmÃnÃæ m­gÃïÃæ copamÃnatvÃdaprÃkaraïikatvarm / iÓvaramanobhavayo÷ prÃkaraïikÃprÃkaraïikatvam / evaæ ca ÓabdÃrthobhayagatatvena vartamÃnatvÃttrividha÷ / tatrodÃttÃdisvarabhedÃtprayantabhedÃcca ÓabdÃnyatve ÓabdaÓle«a÷ / yatra prÃyeïa padabhaÇgo bhavati / arthaÓle«astu yatra svarÃdibhedo nÃsti / ata eva na tatra sabhaÇgapadatvam / saækalanayà tÆbhayaÓle«a÷ / yathÃ- 'raktacchadatvaæ vikacà vahanto nÃlaæ jalai÷ saægatamÃdadhÃnÃ÷ / nirasya pu«pe«u ruciæ samagrÃæ padmà vireju÷ Óramaïà yathaiva' // atra raktacchadatvamityÃdÃvarthaÓle«a÷ / nÃlamityÃdau ÓabdaÓle«a÷ / ubhayaghaÂanÃyÃmubhayaÓle«a÷ / granthagauravabhayÃttu p­thaÇnodÃh­tam /># ... (p. 352)