Ruyyaka: Alamkarasarvasva Sutras 1 - 34 (incomplete; remainder of 34 upto 87 not available). [The text seems to be based on the ed. by R. P. Dvivedi: Alamkara Sarvasva of Sri Rajanaka Ruyyaka & Mankha, with the Vimarsini of Jayaratha and with the translation and explanation of both in Hindi, Varanasi : Chowkhamba 1971 (Kashi Sanskrit Series, 206), pp. 1 - 352] Input by members of the Sansknet project (formerly: www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM (added): RuAss_ = Ruyyaka's Alamkarasarvasva ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ // ÓrÅ÷ // alaÇkÃrasarvasvam namask­tya parÃæ vÃcaæ devÅæ trividhavigrahÃm / gurvalaÇkÃrasÆtrÃïÃæ v­ttyà tÃtparyamucyate // RuAss_0 // ____________________________________________________________ START BhÆmikà iha hi tÃvad bhÃmahodbhaÂaprabh­tayaÓcirantanÃlaÇkÃrakÃrÃ÷ pratÅyamÃnamarthe vÃcyopaskÃrakatayÃlaÇkÃrapak«anik«itpaæ manyante / tathÃhi-paryÃyoktÃprastutapraÓaæsÃsamÃsoktyÃk«epavyÃjastutyupameyopamÃnanvayÃdau vastumÃtraæ gamyamÃnaæ vÃcyopaskÃrakatvena 'svasiddhaye parÃk«epa÷parÃrthe svasamarpaïam' iti yathÃyogaæ dvividhayà bhaÇgyà pratipÃditaæ tai÷ / rudraÂenÃpi bhÃvÃlaÇkÃro dvidhokta÷ / rÆpakadÅpakÃpahnutitulyayogitÃdÃvupamÃdyalaÇkÃro vÃcyopaskÃrakatvenokta÷ / utprek«Ã tu svayameva pratÅyamÃnà kathità / rasavatpreya÷prabh­tau tu rasabhÃvÃdirvÃcyaÓobhÃhetutvenokta÷ / taditthaæ trividhamapi pratÅyamÃnamalaÇkÃratayà khyÃpitameva / [RuAss_BhÆ.1] vÃmanena tu sÃd­ÓyanibandhanÃyà lak«aïÃya vakroktyalaÇkÃratvaæ bruvatà kaÓciddhvanibhedo 'laÇkÃratayaivokta÷ / kevalaæ guïaviÓi«ÂapadaracanÃtmikà rÅti÷ kÃvyÃtmakatvenoktà / udbhaÂÃdibhistu guïÃlaÇkÃrÃïÃæ prÃyaÓa÷ sÃmyameva sÆcitam / vi«ayamÃtreïa bhedapratipÃdanÃt / saæghaÂanÃdharmatvena ce«Âe÷ / tadevamalaÇkÃrà eva kÃvye pradhÃnamiti prÃcyÃnÃæ matam / [RuAss_BhÆ.2] vakroktijÅvitakÃra÷ punarvaidagdhyabhaÇgÅbhaïitisvabhÃvÃæ bahuvidhÃæ vakroktimevaprÃdhÃnyÃtkÃvyajÅvitamuktavÃn / vyÃpÃrasya prÃdhÃnyaæ ca [kÃvyasya] pratipede / abhidhÃnaprakÃraviÓe«Ã eva cÃlaÇkÃrÃ÷ / satyapi tribhede pratÅyamÃne vyÃpÃrarÆpà bhaïitireva kavisaærambhagocara÷ / upacÃravakratÃdibhi÷ samasto dhvaniprapa¤ca÷ svÅk­ta÷ / kevalamuktivaicitryajÅvitaæ kÃvyaæ, na vyaÇgyÃrthajÅvitamiti tadÅyaæ darÓanaæ vyavasthitam / [RuAss_BhÆ.3] bhaÂÂanÃyakena tu vyaÇgyavyÃpÃrasya prau¬hoktyÃbhyupagatasya kÃvyaæÓatvaæ bruvatà nyagbhÃvitaÓabdÃrthasvarÆpasya vyÃpÃrasyaiva prÃdhÃnyamuktam / tatrÃpyabhidhÃbhÃvakatvalak«aïavyÃpÃradvayottÅrïo rasacarvaïÃtmà bhogÃparaparyÃyovyÃpÃra÷ prÃdhÃnyena viÓrÃntisthÃnatayÃÇgÅk­ta÷ / [RuAss_BhÆ.4] dhvanikÃra÷ punarabhidhÃtÃtparyalak«aïÃkhyavyÃpÃratrayottÅrïasya dhvananadyotanÃdiÓabdÃbhidheyasya vya¤janavyÃpÃrasyÃvaÓyÃbhyupagamyatvÃd vyÃpÃrasya ca vÃkyÃrthatvÃbhÃvÃd vÃkyÃrthasyaiva ca vyÃÇgyarÆpasya guïÃlaÇkÃropaskartavyatvena prÃdhÃnyÃd viÓrÃntidhÃmatvÃdÃtmatvaæ sidhdÃntitavÃn / vyÃpÃrasya vi«ayamukhena svaruïpratilambhÃt tatprÃdhÃnyena prÃdhÃnyÃt svarÆpeïa vicÃryatvÃbhÃvÃd vi«ayasyaiva samagrabharasahi«ïutvam / tasmÃd vi«aya eva vyaÇgyanÃmà jÅvitatvena vaktavya÷,yasya guïÃlaÇkÃrak­tacÃrutvaparigrahasÃbhrÃjyam / rasÃdayastu jÅvitabhÆtà nÃlaÇkÃratvenavÃcyÃ÷ / alaÇkÃrÃïÃmupaskÃrakatvÃd,rasÃdÅnÃæ ca prÃdhÃnyenopaskÃryatvÃt / tasmÃd vyaÇgya eva vÃkyÃrthÅbhÆta÷ kÃvyajÅvitamitye«a eva pak«o vÃkyÃrthavidÃæ sah­dayÃnÃmÃvarjaka÷ / vya¤janavyÃpÃrasya sarvairanapahnutatvÃt tadÃÓrayeïa ca pak«ÃntarasyÃprati«ÂÃnÃt / [RuAss_BhÆ.5] yattu vyaktivivekakÃro vÃcyasya pratÅyamÃnaæ prati liÇgatayà vya¤janasyÃnumÃnÃntarbhÃvamÃkhyat tad vÃcyasya pratÅyamÃnena saha tÃdÃpmyatadutpattyabhÃvÃdavicÃritÃbhidhÃnam / tadetatkuÓÃgradhi«aïai÷ k«odanÅyamatigahanamiti neha pratanyate / [RuAss_BhÆ.6] astiæ tÃvad vyaÇgyani«Âo vya¤janavyÃpÃra÷ / tatra vyaÇgyasya prÃdhÃnyÃprÃdhÃnyÃbhyÃæ dhvaniguïÅbhÆtavyaÇgyÃkhyau dvau kÃvyabhedau / vyaÇgyasyÃsphuÂatve 'laÇkÃrattvena citrÃkhya÷ kÃvyabhedast­tÅya÷ / tatrottamo dhvani÷ / tasya lak«aïÃbhidhÃmÆlatvenÃvivak«itavÃcyavivak«itÃnyaparavÃcyavivak«itÃnyaparavÃcyÃkhyau dvau bhedau / Ãdyo 'pyarthÃntarasaækramasaæsalak«yakramitavÃcyÃtyÃntatirask­tavÃcyatvena dvividha÷ / dvitÅyo 'pyasaælak«yakramasaælak«yakramavyaÇgyatayà dvividha÷ / lak«aïÃmÆla÷ ÓabdaÓaktimÆlo vastudhvani÷,asaælak«yakramavyaÇgya÷ arthaÓaktimÆlo rasÃdidhvani÷ / saælak«yakramavyaÇgya÷ ÓabdÃrthobhayaÓaktimÆlo vastudhvaniralaÇkÃradhvaniÓceti / tatra rasÃdidhvaniralaÇkÃrama¤jaryÃæ darÓita÷, kÃvyasya Ó­ÇgÃrapradhÃnatvÃt / Ói«Âastu yathÃvasaraæ tatraiva vibhakta÷ / guïÅbhÆtavyaÇgyo vÃcyÃÇgatvÃdibhedairyathÃsaæbhavaæ samÃsoktyÃdau darÓita÷ / [RuAss_BhÆ.7] ____________________________________________________________ START SÆtra 1: citraæ tu ÓabdÃrthÃælakÃrasvabhÃvatayà bahutaraprabhedam / tathà hi- ihÃrthapaunaruktyaæ Óabdapaunaruktyaæ ÓabdÃrthapaunaruktyaæ ceti traya÷ paunaruktyaprakÃrÃ÷ // RuAss_1 // Ãdau paunaruktyaprakÃraravacanaæ vak«yamÃïÃlaÇkÃrÃïÃæ kak«ÃvibhÃgaghaÂanÃrtham / arthÃpek«ayà Óabdasya pratÅtÃvantaraÇgatve 'pi prathamamarthatadharmanirdeÓaÓcirantanaprasiddhyà punaruktakavadÃbhÃsasya pÆrvaæ lak«aïÃrtha÷ / ihaÓabda÷ pratthÃne / itiÓabda÷ prakÃre, triÓabdÃdeva saækhyÃparisamÃtpisiddhe÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 2: tatrÃrthapaunaruktyaæ praru¬haæ do«a÷ // RuAss_2 // praru¬hÃpraru¬hatvena dvaividhyam / prathamaæ heyavacanamupÃdeye viÓrÃntyartham / tatreti trayanirdhÃraïe / yathÃvabhÃsanaviÓrÃnti÷ praroha÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 3: ÃmrukhÃvabhÃsanaæ puna÷ punaruktavadÃbhÃsam // RuAss_3 // Ãmukhagrahaïaæ paryavasÃne 'nyathÃtvapratipattyartham / lak«yanirdeÓe nÃpuæsaka÷ saæskÃro laukikÃlaÇkÃravaidharyeïa kÃvyÃlaÇkÃraïÃmalaÇkÃryaæpÃratantryadhvananÃrtha÷ / arthapaunaruktyÃdevÃrthÅÓritatvÃdarthÃlaÇkÃratvaæ j¤eyam / prabhedÃstu vistarabhayÃnnocyante / udÃharaïaæ madÅye ÓrÅkaïÂhastave yathÃ- "ahÅnabhujagÃdhÅÓavapurvalayakaÇkuïam / ÓailÃdinandicaritaæ k«atakandarpadarpakam // v­«apuÇgavalak«mÃïaæ ÓikhipÃvakalocanam / sasarvamaÇgalaæ naumi pÃrvatÅsakhamÅÓvaram" // 'dÅruïa÷ këÂhato jÃto bhasmabhÆtikara÷ para÷ / raktaÓoïÃrciruccaï¬a÷ pÃtu va÷ pÃvaka÷ ÓikhÅ' // bhujaÇgakuï¬alÅ vyaktaÓÃÓiÓubhrÃæÓuÓÅtagu÷ / jagantyapi sadÃpÃyÃdavyÃccetohara÷ Óiva÷" // ____________________________________________________________ START SÆtra 4: Óabdapaunaruktyaæ vya¤janamÃtrapaunaruktyaæ svaravya¤janasamudÃyapaunaruktyaæ ca // RuAss_4 // alaækÃraprastÃve kevalaæ svarapaunaruktyamacÃrutvÃnna gaïyate iti dvaividhyameva / ____________________________________________________________ START SÆtra 5: saækhyÃniyame pÆrvaæ chekÃnuprÃsa÷ // RuAss_5 // dvayorvya¤janasamudÃyayo÷ parasparamanaikadhà sÃd­Óyaæ saækhyÃniyama÷ / pÆrvaæ vya¤jamasamudÃyÃÓritaæ yathÃ- 'kiæ nÃma dardura duradhyavasÃya sÃyaæ kÃyaæ nipŬya ninadaæ kuru«e ru«eva / etÃni kelirasitÃni sitacchadÃnÃmÃkarïya kÃrïamadhurÃïi na lajjito 'si' // atra sÃyaæÓabdenÃsyÃlaÇkÃrasya yakÃramÃtrasÃd­ÓyÃpek«ayà v­ttyanuprÃsena sahaikÃbhidhÃnalak«aïa÷ saækara÷ / chekà vidagdhÃ÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 6: anyathà tu v­ttyatanuprÃsa÷ // RuAss_6 // kevalavya¤janamÃtrasÃd­Óyamekadhà samudÃyasÃd­Óyaæ tryÃdÅnÃæ ca parasparasÃd­ÓyamÃnyathÃbhÃva÷ / v­ttistu rasavi«ayo vyÃpÃra÷ / tadvatÅ punarvarïaracanehav­tti÷ / sa ca paru«akomalamadhyamavarïÃrabdhatvÃttridhà / tadupalak«ito 'yamanuprÃsa÷ / yathÃ- 'ÃÂopena paÂÅyayasà yadapi sà vÃïÅ kaverÃmukhe khelantÅ prathame tathÃpi kurute no sanmanora¤janam / na syÃdyÃvadamandasundaraguïÃlaÇkÃrajhaÇkÃrita÷ saprasyandilasÃyanarasÃsÃrÃnusÃrÅ rasa÷' // yathà vÃ- 'sahyÃ÷ pannagaphÆtk­tÃnalaÓikhà nÃrÃcapÃlyo 'pi và rÃkendo÷ kiraïà vi«adravamuco var«Ãsu và vÃyava÷ / na tvetÃ÷ saralÃ÷ sitÃsitaruca÷ sÃcÅk­tÃ÷ sÃlasÃ÷ sÃkÆtÃ÷ samadÃ÷ kuraÇgakad­ÓÃæ mÃnÃnuvidhdà d­Óa÷' // ____________________________________________________________ START SÆtra 7: svaravya¤jamasamudÃyapaunaruktyaæ yamakam // RuAss_7 // atra kvacidbhinnÃrthatvaæ kvicidabhinnÃrthatvaæ kacidekasyÃnarthakatvamaparasya sÃrthakatvamiti saæk«epata÷ prakÃratrayam / yathÃ- 'yo ya÷ paÓyati tannetre rucire vanajÃyate / tasya tasyÃnyanetre«u rucireva na jÃyate' // idaæ sÃrthakatve / evamanyajjheyam / ____________________________________________________________ START SÆtra 8: "ÓabdÃrthapaunaruktyÃæ praru¬haæ do«a÷" // RuAss_8 // praru¬hagrahaïaæ vak«yamÃïaprabhedavailak«aïyÃrtham / yadÃhu÷-'ÓabdÃrthayo÷ punarvacanaæ punaruktamanyatrÃnuvÃdÃt' / iti / ____________________________________________________________ START SÆtra 9: 'tÃtparyabhedavattu lÃÂÃnuprÃsa÷' // RuAss_9 // tÃtparyamanyaparatvam / tadeva bhidyate, na ÓabdÃrtha-svarÆpam / yathÃ- 'tÃlà jaanti guïà jÃlà de sahiaehiæ gheppanti / raikiraïÃïugÃhiÃiæ hÃenti kamalÃiæ kamalÃiæ' // ['tadà jÃyante guïÃ÷ yadà te sah­dayairg­yairg­hyante / ravikiraïÃnug­hÅtÃni bhavanti kamalÃni kamalÃni'] // 'brÆma÷ kiyannaya katha¤cana kÃlamalpam atrÃbjapatranayane nayane nimÅlya / hemÃmbujaæ taruïi tattarasÃpah­tya devadvi«o 'yamahamÃgata ityavehi' // ityÃdau vibhakttayÃderapaunaruktye 'pi bahutaraÓabdÃrthapaunaruktyÃllÃÂÃnuprÃsatvameva / 'kÃÓÃ÷ kÃÓà ivÃbhÃnti sarÃæsÅva sarÃæsi ca / cetÃæsyÃcik«ipuryÆnÃæ nimragà nimragà iva' // ityÃdÃvananvayena sahÃsyaikÃbhidhÃnalak«aïo na saækara÷ / anyonyÃpek«ayà ÓabdÃrthagatatvenÃrthamÃtragatatvena ca vyavasthikerbhinnavi«ayatvÃt / 'ananvaye ca ÓabdaikyamaucityÃdÃnu«aÇgikam / asmiæstu lÃÂÃnuprÃse sÃk«Ãdeva prayojakam' // ____________________________________________________________ START SÆtra 10: tadevaæ paunaruktye pa¤cÃlaÇkÃrÃ÷ // RuAss_10 // nigadavyÃkhyÃtametat / ____________________________________________________________ START SÆtra 11: varïÃnÃæ khaÇgÃdyak­tihetutve citram // RuAss_11 // paunaruktakyaprastÃve sthÃnaviÓe«aÓli«ÂavarïapaunaruktyÃtmakaæ citravacanam / yadyapi lipyak«arÃïÃæ khaÇgÃdisaæniveÓaviÓi«Âatvaæ tathÃpi ÓrotrÃkÃÓasamavetavarïÃtmakaÓabdÃbhedena te«Ãæ loke pratÅtervÃcakaÓabdÃlaÇkÃro 'yam / ÃdiprahaïÃd yathÃvyutpattisaæbhavaæ padmabandhÃdiparigraha÷ / yathÃ- 'bhÃsate pratibhÃsÃra rasÃbhÃtà hatÃvibhà / bhÃvitÃtmÃÓubhÃvÃde devÃbhà bata sabhÃ' // e«o '«Âadalapadmabanadha÷ / atra digdale«u nirgamapraveÓÃbhyÃæ Óli«ÂÃk«aratvam / vivigdale«u tvanyathà / karïikÃk«araæ tu Óli«Âameva / ____________________________________________________________ START SÆtra 12: upamÃnopameyayo÷ sÃdharmye bhedÃbhedatulyatve upamà // RuAss_12 // arthÃlaÇkÃraprakaraïamidam / upamÃnopameyayorityapratÅtopamÃnopameyani«edhÃrtham / sÃdhrmye traya÷ prakÃrÃ÷ / bhedaprÃdhÃnyaæ vyatirekÃdivat / abhedaprÃdhÃnyaæ rÆpakÃdivat / dvayostulyatvaæ yathÃsyÃm / yadÃhu÷-'yatra ki¤citsÃmÃnyaæ kaÓci¤ca viÓe«a÷ sa vi«aya÷ sad­ÓatÃyÃ÷' iti / upamaivanekaprakÃravaicitryeïÃnekÃlaÇkÃrabÆjabhÆteti prathamaæ nirdi«Âà / asyÃÓca pÆrïÃlutpÃtvabhedäcirantanairbahuvidhanvamuktam / tatrÃpi sÃdhÃraïadharmsya kvacidanurÃgÃmitayaikarÆpyeïa nirdeÓa÷, kvacidvastuprativastubhÃvena p­thaÇnirdeÓa÷ / p­thaÇnirdeÓe ca saæbandhibhedamÃtraæ prativastÆpamÃvat, bimbapratibimbabhÃvo và d­«ÂÃntavat / krameïodÃharaïam - 'praÇÃmahatyà Óikhayeva dÅpastrimÃrgeva trividasya mÃrga÷ / saæskÃravatyeva girà manÅ«Å tayà sa pÆtaÓca vibhÆ«itaÓca' // 'yÃntyà muhurvalitakandharamÃnanaæ tadÃv­ttav­ntaÓatapatranibhaæ vahantyà / digdho 'm­tena ca vi«eïa ca pak«malÃk«yà gìhaæ nikhÃta iva me h­daye kaÂÃk«a÷' // atra valutatvÃv­ttatve saæbandhibhedÃdbhinne / dharmyabhiprÃyeïa tu bimbapratibimbatvameva / 'pÃï¬yo 'yamaæsÃrpitalambahÃra÷ kÊtpÃÇgarÃgo haricindanena / ÃbhÃti bÃlÃtaparaktasÃnu÷ sanirjharodgara ivÃdrirÃja÷' // atra hÃrÃÇkarÃgayornirjharabÃlÃtapau pratibimbatvena nirdi«Âau / ____________________________________________________________ START SÆtra 13: ekasyaivopamÃnopameyatve 'nanvaya÷ // RuAss_13 // vÃcyÃbhiprÃyeïa pÆrvaærÆpÃnugama÷ / ekasya tu viruddhadharmasaæsargo dvitÅyasavrahyacÃriniv­ttyartha÷ / ata evÃnanvaya iti yogo 'pyatra saæbhravati / yathÃ- 'yuddhe 'rjuno 'rjuna iva prathitapratÃpo bhÅmo 'pi bhÅma iva vairi«u bhÅmakarmà / nyagrodhavartinamayÃdhipatiæ kuruïÃmutprÃsanÃrthamiva jagmaturÃdareïa' // ____________________________________________________________ START SÆtra 14: dvayo÷ paryÃyeïa tasminnupameyopamà // RuAss_14 // tacchabdenopamÃnopameyatvapratyavamarÓa÷ / paryÃyo yaugapadyÃbhÃva÷ / ata evÃtra vÃkyabheda÷ / iyaæ ca dharmasya sÃdhÃraïye vastuprativastunirdeÓe ca dvidhà / Ãdye yathÃ- 'khamiva jalaæ jalamiva khaæ haæsaÓcandra iva haæsa iva candra÷ / kumudÃkÃrÃstÃrÃstÃrÃkÃrÃïi kumudÃni' // dvitÅye yathÃ- 'sacchÃyÃbhbhojavadanÃ÷ sacchÃyavadanÃmbujà / vÃpyo 'Çganà ivÃbhÃnti yatra vÃpya ivÃÇganÃ÷' // ____________________________________________________________ START SÆtra 15: sad­ÓÃnubhavÃd vastvantarasm­ti÷ smaraïam // RuAss_15 // vastvantaraæ sad­Óameva / avinÃbhÃvÃbhÃvÃnnÃnumÃnam / yathÃ- 'atiÓayitasurÃsuraprÃbhÃvaæ ÓiÓumavalokya tathaiva tulyarÆpam / kuÓikasutamakhadvi«Ãæ pramÃthe dh­tadhanu«aæ raghunandanaæ smarÃmi' // sÃd­Óyaæ vinà tu sm­tirnÃyamalaÇkÃra÷ / yachÃ- 'atrÃnugodaæ m­gayÃniv­ttastaraÇgavÃtena vinÅtakheda÷ / rahastvadutsaÇgani«aïïÃmÆrdhà smarÃmi vÃnÅrag­he«u sutpa÷' // atra ca kart­viÓe«aïÃnÃæ smartavyadaÓÃbhÃvitve smat­daÓÃbhÃvitvamasamÅcÅnam / __________ preyolaÇkÃrasya tu sÃd­ÓyavyatiriktanimittotthÃpità sm­tirvi«aya÷ / yathà 'aho kope 'pi kÃntaæ mukham' iti / tatrÃpi vibhÃvÃdyÃgÆritatvena svaÓabdamÃtrapratipÃdyÃtve yathÃ- 'atrÃnugÃdam' ityÃdi / 'yaird­«Âo 'si tadà lalÃÂapatitaprÃsaprahÃro yudhi sphÅtÃs­kstrutipÃÂalÅk­tapurobhÃga÷ parÃn pÃtayan / te«Ãæ du÷sahakÃmadehadahanaprodbhatanetrÃnala- jvÃlÃlÅbharabhÃsvare smaripÃvastaæ gataæ kautukam' // ityÃdau sad­ÓavastvantarÃnubhave 'ÓakyavastvantarakaraïÃtmà viÓe«ÃlaÇkÃra÷, kÃraïasya kriyÃsÃmÃnyÃtmano darÓine 'pi saæbhavÃt / matÃntare kÃvyaliÇgametat / tadete sÃd­ÓyÃÓrayeïa bhedÃbhedatulyatvenÃlaÇkÃrà nirïÅtÃ÷" / ____________________________________________________________ START SÆtra 16: abhedaprÃdhÃnye Ãrope Ãropavi«ayÃnapahnave rÆpakam // RuAss_16 // abhedasya prÃdhÃnyÃdbhedasya vastuta÷ sadbhÃva÷ / anyatrÃnyÃvÃpa Ãropa÷ / tasya vi«ayavi«ayyava«ÂabdhatvÃdvi«ayasyÃpahnave 'pahnuti÷ / anyathà tu vi«ayiïà vi«ayasya rÆpavata÷ karaïÃdrÆpakam / sÃdharmye tvanugatameva / yadÃhu÷- 'upamaiva turobhÆtabhedà rÆpakami«yate' iti ÃropÃdabhede 'dhyavasÃya÷ prak­«yate iti paÓcÃttanmÆlÃlaÇkÃravibhÃga÷ / __________ idaæ tu niravayavaæ sÃvayavaæ paramparitamiti trividham / Ãdyaæ kevalaæ mÃvÃrÆpaka¤cate dvidhà / dvitÅyaæ samastavastuvi«ayamekadeÓavivarti ceti dvidhaiva / t­tÅyaæ Óli«ÂaÓabdanibandhanatvena dvividhaæ satpratyekaæ kevalamÃlÃrÆpakatvÃccaturvidham / tadevama«Âau rÆpakabhedÃ÷ / anye tÆ pratyekaæ vÃkyoktasamÃsoktÃdibhedÃ÷ saæbhavanti te 'nyato dra«ÂavyÃ÷ / __________ krameïa yathÃ- 'dÃse k­tÃgÃsi bhavatyucita÷ prabhÆïÃæ pÃdaprahÃra iti sundari nÃsmi dÆye / udyatkaÂhorapulakÃÇkurakaïÂakÃgrair- yatkhidyate tava padaæ nanu sà vyathà me' // 'pÅyÆ«apras­tirnavà makhabhujÃæ dÃtraæ tamolÆnaye svargaÇgÃvimanaskakokavadanastrastà m­ïÃlÅlate / dvirbhÃva÷ smarakÃrmukasya kimapi prÃïeÓvarÅsÃgasÃ- mÃÓÃtanturuda¤cati pratipadi prÃleyabhÃnostanu÷' // 'vistÃraÓÃlini nabhastalapattrapÃtre kundojjvalaprabha-bha saæcayabhÆribhaktam / gaÇgÃtaraÇgaghanamÃhi«adugdhadigdhaæ jagdhaæ mayà narapate kalikÃlakarïa' // 'ÃbhÃti te k«itibh­ta÷ k«aïadÃprabheyaæ nistriæÓamÃæsalatamÃlavanÃntalekhà / indutvi«o yudhi haÂhena tavÃrikÅrtÅ- rÃnÅya yatra ramate taruïa÷ pratÃpa÷' // k«itibh­ta ityatra Óli«Âaæ padam / paramparitam- 'kiæ padmamya ruciæ na hanti nayanÃnandaæ vidhatte na và v­ddhiæ và jha«aketanasya kurute nÃlokamÃtreïa kim / vaktrendau tava satyayaæ yadapara÷ ÓÅtÃæÓurabhyudgato darpa÷ syÃdam­tena cidiha tadapyastyeva bimbÃdhare' // atra vaktrendurÆpaïahetukamadharÃm­tasya pÅyÆ«eïa Óli«ÂaÓabdaæ rÆpaïam / 'vidvanmÃnasahaæsa vairikamasÃsaækocadÅtpadyute durgÃmÃrgaïanÅlalohita samitsvÅkÃravaiÓvÃnara / satyaprÅtividhÃnadak«a vijayaprÃgbhÃvabhÅma prabho sÃmrÃjyaæ varavÅra vatsaraÓataæ vairi¤camuccai÷ kriyÃ÷' // atra tvameva haæsa ityÃropaïapÆrvako mÃnasameva mÃnasamityÃdyÃropa iti Óli«ÂaÓabdaæ mÃlÃparamparitam / 'yÃmi manovÃkkÃyai÷ Óaraïaæ karuïÃtmakaæ jagannÃkhatham / janmajarÃmaraïÃrïavataraïataraï¬aæ harÃÇghriyugam' // 'paryaÇko rÃjalak«myà haritamaïimaya÷ pauru«ÃbdhestaraÇgo bhragnapratyarthivaæÓolvaïavijayakaristyÃmadÃnÃmbupaÂÂa÷ / saÇgrÃmatrÃsatÃmyanmuralapatiyaÓohaæsanÅlÃmbuvÃha÷ khaÇga÷ k«mÃsauvidalla÷ samiti vijayate mÃlavÃkhaï¬alasya' // atra k«mÃsauvidalla iti paramparitamapyekadeÓavivarti / evamÃdayo 'nye 'pi bhedà leÓata÷ sÆcità eva / __________ idaæ vaidharmyeïÃpi d­Óyate / yathÃ- 'saujanyÃmbumarusthalÅ sucaritÃlekhyadyubhittirguïa- jyotsnÃk­«ïacaturdaÓÅ saralatayogaÓvapucchacchaÂà / yaire«Ãpi durÃÓayà kaliyuge rÃjÃvalÅ sevità te«Ãæ ÓÆlini bhaktimÃtrasulabhe sevà kiyatkauÓalam' // atra cÃropyamÃïasya dharmitvÃdÃvi«ÂaliÇgasaækhyÃtve 'pi kvacitsvato 'saæbhavatsaækhyÃyogasyÃpi vi«ayasaækhyÃtvam pratyekamÃropÃt / yathà - 'kvacijjaÂÃvalkalÃvalambina÷ kapolà dÃvÃgraya÷' ityÃdau / na hi kapilamunerbahutvam / 'bhramimaratimalasah­dayatÃæ pralayaæ mÆrcche tama÷ ÓarÅrasÃdam / maraïaæ ca jaladabhujagajaæ prasahya kurute vi«aæ viyoginÅnÃm' // ityatra niyatasaækhyÃkakÃryaviÓe«otthÃpito garalÃrthaprabhÃvito vi«aÓabde Óle«a eva / jaladabhujagajamiti rÆpakasÃdhakamiti pÆrve siddhatvÃbhÃvÃnna tannicanvanaæ vi«aÓabde Óli«ÂaÓabdaæ paramparitamiti Óle«a evÃtretyÃhu÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 17: ÃropyamÃïasya prak­topayogitve pariïÃma÷ // RuAss_17 // ÃropyamÃïaæ rÆpake prak­topayogitvÃbhÃvÃtprak­topara¤jakatvenaiva kevalenÃnvayaæ bhajate pariïÃme tu prak­tÃtmatayà ÃropyamÃïasyopayoga iti prak­tamÃropyamÃïarÆpatvena pariïamiti / ÃgamÃnugamavigamakhyÃtyabhÃvÃtsÃækhyÅyapariïÃmavaisak«aïyam / tasya sÃmÃnÃdhikaraïyavaiyadhikaraïyaprayogÃd dvaividhyam / Ãdyo yathÃ- 'tÅrvà bhÆteÓamaulistrajamamaradhunÅmÃtmanÃsau t­tÅya- stasmai saumitrimaitrÅmayamupah­tavÃnÃtaraæ nÃvikÃya / vyÃmagrÃhyastanÅbhi÷ Óabarayuvatibhi÷ kautukoda¤cadak«aæ k­cchrÃdanvÅyamÃnastvaritamaya giriæ citrakÆÂaæ pratasthe' // atra saumittrimaittrÅ prak­tà ÃropyamÃïasamÃnÃdhikaraïÃtararÆpatvena pariïatà / Ãtarasya maittrÅrÆpatayà prak­te upayogÃt / tadatra yathà samÃsoktÃvÃronyamÃïaæ prak­topayogi taccÃropavi«ayÃtmatayà tatra sthitam, ata eva tatra tadvyavahÃrasamÃropa÷ evamihÃpi j¤eyam, kevalaæ tatra vi«ayasyaiva prayoga÷, vi«ayiïo gamyamÃnatvÃt / iha tu dvayorapyabhidhÃnam, tÃdÃtmyÃt tu tayo÷ pariïÃmitvam / dvitÅyo yathÃ- 'atha paktrimatÃmupeyivadbhi÷ sarasairvakrapathÃÓritairvacobhi÷ / k«itibharturupÃyÃnaæ cakÃra prathamaæ tatparatasturaÇgamÃdyai÷' // rÃjasaæghaÂane tÆpÃyanamucitam / taccÃtra vacorÆpamiti vacasÃæ vyadhikaraïopÃyanarÆpatvena pariïÃma÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 18: vi«ayasya saædihyamÃnatve saædeha÷ // RuAss_18 // 'abhedaprÃdhÃnye Ãropa ityeva / vi«aya÷ prak­to 'rta÷, yadbhittitvenÃprak­ta÷ saædihyate / aprak­te saædehe vi«ayo 'pi saædihyata eva / tena prak­tÃprak­tagatatvena kavipratibhotthÃpite saædehe saædehÃlaÇkÃra÷' / __________ sa ca trividha÷ / Óuddho niÓcayagarbho niÓcayÃntaÓca / Óuddho yatra saæÓaya eva paryavasÃnam / yathÃ- 'kiæ tÃruïyataroriyaæ rasabharodbhinnà navà vallarÅ lÅlÃprocchalitasya kiæ laharikà lÃvaïyavÃrÃænidhe÷ / udgìhotkalikÃvatÃæ svasamayopanyÃsavistrambhiïa÷ kiæ sÃk«ÃdupadeÓaya«Âirathavà devasya Ó­ÇgÃriïa÷' // niÓcayagarbho ya÷ saæÓayopakramo niÓcayamadhya÷ saæÓayÃntaÓca / sa yathÃ-- 'ayaæ mÃrtaï¬a÷ kiæ sa khalu turagai÷ satpabhirita÷ k­ÓÃnu÷ kiæ sÃk«Ãtprasarati diÓo nai«a niyatam / k­tÃnta÷ kiæ sÃk«Ãnmahi«avahano 'sÃviti cirÃt samalokyÃjau tvÃæ vidadhati vikalpÃnpratibhaÂÃ÷' // niÓcayÃnto yatra saæÓaya upakramo niÓcaye paryavasÃnam / yathÃ-- 'indu÷ kiæ kva kalaÇka÷ sarasijametatkimambu kutra gatam / lalitasavilÃsavacanairmukhamiti hariïÃk«i niÓcitaæ parata÷' // kacitÃropyamÃïÃnÃæ bhinnÃÓrayatvena d­Óyate / yathÃ-- 'ra¤jità nu vividhÃstaruÓailà nÃmitaæ tu gaganaæ mthagitaæ nu / pÆrità nu vi«ame«u dharitrÅ saæh­tà nu kakubhastimireïa' // atrÃropavi«aye timire rÃgÃdi tarvÃdibhinnÃÓrayatvenÃropitam / kecittvadhyavasÃyÃÓrayatvena saædehaprakÃramÃhu÷ / anye tu nuÓabdasya saæbhÃvanÃdyotatvÃdutprek«ÃprakÃramimamÃcak«ate / ____________________________________________________________ START SÆtra 19: sÃd­ÓyÃd vastvantarapratÅtirbhrÃntimÃn // RuAss_19 // asamyagj¤ÃnatvasÃdharmyÃtsaædehÃnantaramasya lak«aïam / bhrÃntiÓcittadharma÷ / sa vidyate yasminbhaïitiprakÃre sa bhrÃntimÃn / sÃd­Óyaprayuktà ca bhrÃntirasya vi«aya÷ / yathÃ- 'o«Âhe bimbaphalÃÓayÃlamalake«ÆtpÃkajambÆdhiyà karïolaÇk­tibhÃji dìimaphalabhrÃntyà ca Óoïe bhaïau / ni«pattyà sak­dutpalacchadad­ÓÃmÃttaklamÃnÃæ marau rÃjang­rjararÃjapa¤jaraÓukai÷ sadyast­«Ã mÆrcchitam' // gìhamarmaprahÃrÃdinà tu bhrÃntirnÃsyÃlaÇkÃrasya vi«aya÷ / yathÃ-- 'dÃmodarÃghÃtacÆrïitÃÓe«avak«asà / d­«Âaæ cÃïÆramallena Óatacandraæ nabhastalam' // sÃd­ÓyahetukÃpi bhrÃntirvicchittyarthe kavipratibhotthÃpitaiva g­hyate,yathodÃh­tam, na svarasotthÃpità ÓuktikÃrajatavat / evaæ sthÃïurvà syÃtpuru«o và syÃditi saæÓaye 'pi boddhavyam / ____________________________________________________________ START SÆtra 20: ekasyÃpi nimittavaÓÃdanekadhà grahaïamullekha÷ // RuAss_20 // yatraikaæ vastvanekadhà g­hyate sa rÆpabÃhulyollekhanÃdullekha÷ / na cedaæ nirnimittamullekhamÃtram, api tu nÃnÃvidhadharmayogitvÃkhyanimittavaÓÃdetatkriyate / tatra rucyarthitvavyutpattayo yathÃyogaæ prayojikÃ÷ / taduktam- 'yathÃruci yathÃrthitvaæ yathÃvyutpatti bhidyate / ÃbhÃso 'pyartha ekasminnanusaædhÃnasÃdhite' // iti // yathÃ- 'yastapovanamit.i munibhi÷ kÃmÃyatanamiti veÓyÃbhi÷ saægÅtaÓÃleti lÃsakai÷' ityÃdi har«acarite ÓrÅkaïÂhÃkhyajanapadavarïane / atra hyeka eva ÓrÅkaïÂhÃkhyojanapadastattadguïayogÃttapovanÃdyanekarÆpatayà nirÆpita÷ / ruccarthitvavyutpattayaÓca prÃyaÓa÷ samastavyastà yojayituæ Óakyante / nanvetanmadhye 'vajrava¤jaramiti ÓaraïÃgatairasuravivaramiti vÃtikai÷' ityÃdau rÆpakÃlaÇkÃrayoga iti kathamayamullekhÃlaÇkÃravi«aya÷ / satyam / asti tÃvat 'tapovanam' ityÃdau rÆpakavivikto 'sya vi«aya÷ / yatra vastutastadrÆpatÃyÃ÷ saæbhava÷ / yatra tu rÆpakaæ vyavasthitaæ tatra cediyamapi bhaÇgi÷ saæbhÃvinÅ tatsaækaro 'stu / na tvetÃvatÃsyÃbhÃva÷ Óakyate vaktum / tataÓca na do«a÷ kaÓcit / evaæ hi tatra vi«aye bhrÃntimadalaÇkÃro 'stu atadrÆpasya tadrÆpatÃpratÅtinibandhanatvÃt / naitat / anaikadhÃgrahaïÃkhyasyÃpÆrvasyÃtiÓayasyÃbhÃvÃt, taddhetukatvÃccÃsyÃlaÇkÃrasya / saækarapratÅtistvaÇgÅk­taiva yadyevam, abhede bheda ityevaærÆpÃtiÓayoktiratrÃstu / nai«Ã do«a÷ / grahÅt­bhedÃkhyena vi«ayavibhÃgenÃnekadhÃtvoÂÂaÇkanÃttasya ca vicchittyantararÆpatvÃt sarvathà nÃsyÃntarbhÃva÷ Óakyakriya iti niÓcaya÷ / yathà vÃ- 'ïÃrÃaïot ti pariïaavaÃhiæ sirivallahot ti taruïÅhiæ / bÃlÃhiæ uïa kodÆhaleïa eme a saccavio' // ('nÃrÃyaïa iti pariïatavayobhi÷ ÓrÅvallabha iti taruïÅbhi÷ / bÃlÃbhi÷ pana÷ kautÆhalena evameva satyÃpita÷' //)// evam 'garurvacasi p­thururasi arjuno yaÓasi' ityÃdÃvavaseyam / iyÃæstu viÓe«a÷-pÆrvatra grahÅt­bhedenÃnekadhÃtvollekha÷, iha tu vi«ayabhedena / nanvanekadhÃtvollekhane gurvÃdirÆpatayà Óle«a iti kathamalaÇkÃrÃntaramatra sthÃpyate / satyam / anekadhÃtvanimittaæ tu vicchittyantaramatra d­Óyate iti tatpratibhotpattihetu÷ Óle«o 'tra syÃt / na tu sarvathà tadabhÃva÷ / ataÓcÃlaÇkÃrÃntaraæ yadevaævidhe vi«aye Óle«ÃbhÃve 'pi vicchittisadbhÃva÷ / tasmÃdevamÃdÃvullekha eva ÓreyÃn / evamalaÇkÃrÃntaravicchittyÃÓrayeïÃpyayamalaÇkÃro nidarÓanÅya÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 21: vi«ayasyÃpahnave 'pahnuti÷ // RuAss_21 // vastvantarapratÅtirityeva prakrÃntÃpahnavavaidharmyeïedamucyate / ÃropaprastÃvÃdÃropavi«ayÃpahnutÃvÃropyamÃïapratÅtÃvapahnutyÃkhyo 'laæÇkÃra÷ / tasya ca trayÅ bandhacchÃyÃ, apahnavapÆrvaka Ãropa÷, ÃropapÆrvako 'pahnava÷ / chalÃdiÓabdairasatyatvapratipÃdakairvÃpahnavanirdeÓa÷ / pÆrvoktabhedadvaye vÃkyabheda÷ / t­tÅyabhede tvekavÃkyatvam / Ãdyo yathÃ-- 'yadetaccandrÃntarjaladalavalÅlÃæ prakurute tadÃca«Âe loka÷ ÓaÓaka iti no mÃæ prati tathà / ahaæ tvinduæ manye tvadarivirahÃkrÃntataruïÅ kaÂÃk«olkÃpÃtavraïakiïakalaÇkÃÇkitatanum' // atraindavasya ÓaÓasyÃpahnave upak«itpe ÓaÓakaprativastukiïavata indorÃropo nÃnvayaghaÂanÃæ pu«yatÅti na niravadyam / tattu yathà 'pÆrïendo÷ paripo«akÃntavapu«a÷ sphÃraprabhÃbhÃsvaraæ nedaæ maï¬alamabhyayudeni gaganÃbhoge jigÅ«orjagat / bhÃrasyocchritamÃtapatramadhunà pÃï¬uprade«aÓriyà mÃnonnaddhajanÃbhimÃnadalanodyogaikahevÃkina÷' // dvitÅyo yathÃ- 'vilasadamaranÃrÅnetranÅlÃbja«aï¬Ã- nyadhivasati sadà ya÷ saæyamÃdha÷k­tÃni / na tu rucirakalÃpe vartate yo mayÆre vitaratu sa kumÃro brahmacaryaÓriyaæ va÷' // t­tÅyo yathÃ-- 'ud bhrÃntojjhitagehagÆrjaravadhÆkampÃkuloccai÷ kuca- preÇkholÃmalahÃravallivilanmuktÃphalacchajhanà / sÃrdhaæ tvadripubhistvadÅyaÓasÃæ ÓÆnye marau dhÃvatÃæ bhra«Âaæ rÃjam­gÃÇkaæ! kundamukulasthÆlai÷ ÓramÃmbha÷kaïai÷' // atra ÓÆnya ityasya sthÃne manyeÓabdaprayoge sÃpahnavotprek«Ã ittayapi sthÃpayi«yate, ' ahaæ tvinduæ manye ' iti tu vÃkyabhede manyeÓabdaprayogenotprek«eti ca vak«yate / etasminnapi bhedo 'pahnavÃropayo÷ paurvÃparyaprayogaviparyaye bhedadvayaæ sadapi na pÆrvavaccitratÃvahamiti na bhedatvena gaïitam / tatrÃpahnuvapÆrvake Ãrope nirantaramudÃh­tam / ÃropapÆrvake tvapahnave yathÃ-- 'jyotsnÃbhasmacchuraïadhavalà bibhratÅ tÃrakÃsthÅ nyantardhÃnavyasanarasikà kÃtrikÃpÃlikÅyam / dvÅpÃddvÅpaæ bhramati dadhatÅ candramudÃkÃpÃne nyastaæ siddhäjanaparimalaæ läcanasya cchalena' // kacitpunarasatyatvaæ vastvantararÆpatÃbhidhÃyi-vapu÷-ÓabdÃdinibandhanaæ yathÃ- 'amu«miællÃvaïyÃm­tasarasi nÆnaæ m­gad­Óa÷ smara÷ Óarvaplu«Âa÷ p­thujaghanabhÃge nipatita÷ / yadaÇgÃÇgÃrÃïÃæ praÓamapiÓunà nÃbhikuhare khikhà dhÆmasyeyaæ pariïamati romÃvalivapu÷' // iti / ____________________________________________________________ START SÆtra 22: evamabhedaprÃdhÃnye ÃropagarbhÃnalaÇkÃrÃællak«ayitvà adhyavasÃyagarbhÃælluk«ayati- tatra adhyavasÃye vyÃpÃraprÃdhÃnye utprek«Ã // RuAss_22 // vi«ayanigaraïenÃbhedapratipattirvi«ayiïo 'dhyavasÃya÷ / __________ sa ca dvividha÷ - sÃdhya÷ siddhaÓca / sÃdhyo yatra vi«ayiïo 'satyatayà pratÅti÷ / asatyatvaæ ca vi«ayigatasya dharmasya vi«aya upanibandhe vi«ayisaæbhÃvitvena vi«ayÃsaæbhÃvitvena ca pratÅte÷ / dharmo,guïakriyÃrÆpa÷ tasya saæbhavÃsaæbhavapratÅtau saæbhavÃÓrayasya tatrÃparamÃrthatayà asatyatvaæ pratÅyate, itarasya tu paramÃrthatayà satyatvam / yasyÃsatyatvaæ, tasya satyatvapratÅtÃvadhyavasÃya÷ sÃdhya÷ / ataÓca vyÃpÃraprÃdhÃnyam / siddho yatra vi«ayiïo vastuto 'satyasyÃpi satyatÃpratÅti÷ / satvatvaæ ca pÆrvakasyÃsatyatvanimittasyabhÃvÃt / ataÓcÃdhyavasitaprÃdhÃnyam / tatra sÃdhyatvapratÅtau vyÃpÃraprÃdhÃnye 'dhyavasÃya÷ saæbhÃvanamabhimÃnastarka Æh­ utprek«etyÃdiÓabdairucyate / tadevamaprak­tagataguïakriyÃbhisaæbandhÃdaprak­tatvena prak­tasya saæbhÃvanamutprek«Ã / sà ca vÃcyà ivÃdibhi÷ pradarÓyate / pratÅyamÃnÃyÃæ punarivÃdyaprayoga÷ / sà ca jÃtikriyÃguïadravyatÃïÃmaprak­tÃnÃmadhyavaseyatvena caturthà / prak­tasyaitadbhedayoge 'pi na vaicitryamiti na te gaïitÃ÷ / pratyekaæ ca bhÃvÃbhÃvÃbhimÃnarÆpatayà dvaividhye '«Âavivatvam / bhedëÂakasya ca pratyekaæ nimittasya guïÃkriyÃrÆpatve «o¬aÓa bhedÃ÷ / te«Ãæ ca pratyekaæ nimittasyopÃdÃnÃnupÃdanÃbhyÃæ dvÃtriæÓatprabhedÃ÷, te«u ca pratyekaæ hetusvarÆpaphalotprek«aïarÆpatvena «aïïavatirbhedÃ÷ / e«Ã gatirvÃcyotprek«Ãyà / tatrÃpi dravyasya prÃya÷ svarÆpotprek«aïameveti hetuphalotprek«ÃbhedÃstata÷ pÃtanÅyÃ÷ / pratÅyamÃnÃyÃstu yadyapyuddeÓata etÃvantobhedÃ÷, tathÃpi nimittasyÃnupÃdÃnaæ tasyÃæ na saæbhavatÅti tairbhedair yÆno 'yaæ prakÃra÷ / ivÃdyanupÃdÃne nimittasyata cÃkÅrtane utprek«aïasya ni«pamÃïatvÃt / prÃyaÓca svarÆpotprak«Ãyà yathÃsaæbhavaæ bhedanirdeÓa / e«Ã cÃrthÃÓrayati dharmavi«aye Óli«ÂaÓabdahetukà kvacitpadÃrthÃnvayavelÃyÃæ sÃd­ÓyÃbhivÃnÃdupakrÃntÃpyupamÃvÃkyÃrthatÃtparyasÃmarythÃbhimant­vyÃpÃropÃrohakrameïotprek«ÃyÃæ paryavasyati / kvacicchalÃdiÓabdaprayoge sÃpahnavÃtprek«Ã bhavati / ataÓcoktavak«yamÃïaprakÃravaicitryeïÃnantyamasyÃ÷ / __________ sÃprataæ tviyaæ di¬vrÃtreïodÃhniyate / tatra jÃtyutprek«Ã yathÃ- 'sa va÷ pÃyÃdindurnavabisalatÃkoÂikuÂila÷- smÃrÃreryo mÆrdhni jvalanakapiÓo bhÃti nihita÷ / stravanmandÃkinyÃ÷ pratidivasasiktena payasà kapÃlenonmukta÷ sphaÂikadhavalenÃÇkura iva' // atrÃÇkuraÓabdasya jÃtiÓabdatvÃjjÃtirutprek«yate / kriyotprek«Ã yathÃ-- 'limpatÅva tamoÇgÃni var«atÅväjanaæ nabha÷' / atra lepanavar«aïakriye tamonabhogatatvenotprek«yete / uttarÃrdhe tu 'asatpuru«aseveva d­«Âirni«phalatÃæ gatÃ' // ityatropamaiva notprek«Ã / guïotprek«Ã yathÃ- 'sai«Ã sthalÅ yatra vicinvatà tvÃæ bhra«Âaæ mayà nÆpuramekamurvyÃm / ad­Óyata tvaccaraïÃravindaviÓle«adu÷khÃdiva baddhamaunam' // atra dukhaæ guïa÷ / dravyotprek«Ã yathÃ- 'pÃtÃlametannayanotsavena vilokya ÓÆnyaæ m­galächanena / ihÃÇganÃbhi÷ svamukhacchalena k­tÃmbare candramayÅva s­«Âi÷' // atra candrasyaikatvÃd dravyatvam / etÃni bhÃvÃbhimÃne udÃharaïÃni / __________ abhÃvÃbhimÃne yathÃ- 'kapolaphalakÃvasyÃ÷ ka«Âaæ bhÆtvà tathÃvidhau / apaÓyantÃvivÃnyonyamÅd­k«Ãæ k«amatÃæ gatau' // atrÃpaÓyantÃviti kriyÃyà abhÃvÃbhimÃna÷ / evaæ jÃtyÃdÃvapyÆdyam / guïasya nimittatvaæ yathÃ- 'navabisalatÃkoÂikuÂila÷' ityatrodÃh­te kuÂilatvasya / kriyÃyà yathÃ- r'id­k«Ãæ k«ÃmatÃæ gatau' ityatra k«ÃmatÃgamanasya / nimittopÃdÃnasyaite udÃharaïe / anupÃdÃne 'limpatÅva tamo 'ÇgÃni' ityÃdyudÃharaïam / hetÆtprek«Ã yathà - 'viÓle«adu÷khÃdiva baddhamaunam' ityÃdau / svÃrÆpotprek«Ã yathà - 'kuberaju«ÂÃæ diÓamu«ïaraÓmau gantuæ prav­tte samayaæ vilaÇghya / dig dak«iïà gandhavahaæ mukhena vyalÅkani÷ ÓvÃsamivotsasarja' // phalotprek«Ã yathà - 'colasya yadbhÅtipalÃyitasya bhÃlatvacaæ kaïÂakino vanÃntÃ÷ / adyÃpi kiæ vÃnubhavi«yatÅti vyapÃÂayandra«ÂumivÃk«arÃïi' // evaæ vÃcyotprek«Ãyà udÃharaïadig dattà / pratÅyamÃnotprek«Ã yathà - 'mahilÃsaha÷sabharie tuha hiae suhaa sà asÃantÅ / aïudiïamaïaïïaambhà aÇgaæ taïuaæpi taïuei' // ('mahilÃsahasrabharite tava h­daye subhaga sà amÃntÅ / anudinamananyakarmà aÇgaæ tanakamapi tanayati' //) // atra- amÃantÅtyavartamÃneveti tanÆkaraïahetutvenotprek«itam / evaæ bhedÃntare«vapi j¤eyam / __________ Óli«ÂaÓabdaheturyathà - 'ananyasÃmÃnyatayà prasiddhasttayÃgÅti gÅto jagatÅtale ya÷ / abhÆdahaæpÆrvikayà gatÃnÃmatÅva bhÆmi÷ smaramÃrgaïÃnÃm' // atra dharmavi«aye mÃrgaïaÓabda÷ Óli«Âa÷ / __________ upamopakramotprek«Ã yathà - 'kastÆrÅtilakanti bhÃlaphalake devyà mukhÃmbhoruhe rolambanti tamÃlabÃlamukulottaæsanti maulÃvapi / yÃ÷ karïe vikacotpalanti kucayoraÇke ca kÃlÃguru- sthÃsanti prathayantu tÃstava Óivaæ ÓrÅkaïÂhakaïÂhatviÓa«a÷' // atra yadyapi 'sarvaprÃtipadikebhya÷ kkip' ityupamÃnÃtkkibvidhÃvÃmukhe upamÃpratÅtistathÃpyupamÃnasya prak­te saæbhavaucityÃtsaæbhÃvanotthane utprek«ÃyÃæ paryavasÃnam / yathà và virahavaïaæne 'keyÆrÃyitamaÇgadai÷' ityÃdau / e«Ãpi samastopamÃpratÅpÃdakavi«aye 'pi har«acaritavÃrtite sÃhityamÅmÃæsÃyÃæ ca te«u te«u pradeÓe«udÃh­tÃ, iha tu granthavistarabhayÃnna prapa¤cità / __________ sÃpahnavotprek«Ã yathÃ- 'gatÃsu tÅraæ timighaÂÂanena sasaæbhramaæ pauravilÃsinÅ«u / yatrollasatphenataticchalena muktÃÂÂahÃseva vibhÃti siprÃ' // atrevaÓabdamÃhÃtmyÃtsaæbhÃvanaæ chalaÓabdaprayogÃccÃpahnavo gamyate / evaæ chadmÃdiÓabdaprayoge 'pi j¤eyam / 'apara iva pÃkaÓÃsana÷' ityÃdÃvaparaÓabdÃprayoge upamaiveyam / tatprayoge tu prak­tasya rÃj¤a÷ pÃkaÓÃsanatvapratÅtÃvadhyavasÃyasaæbhÃvÃdivaÓabdena ca tasya sÃdhyatvapratÅterutprek«aiveyam / ivaÓabÃdÃprayoge siddhatvÃdadhyavasÃyasyÃtiÓayokti÷ / ivÃparaÓabdayoraprayoge tu rÆpakam / tadevaæ prakÃravaicitryeïÃvasthitÃyà utprek«Ãyà hetÆtprek«ÃyÃæ yasya prak­tasaæbandhino dharmasya heturutprek«ate sa dharmo 'dhyavasÃyavaÓÃdabhinna utprek«ÃyÃæ nimittatvenÃÓrÅyate / sa ca vÃcya eva niyamena bhavati / anyathà kaæ prati hetu÷ syÃt / yathÃ-'apaÓyantÃvivÃnyonyam' ityÃdau / atra kapolayo÷ prak­tayo÷ saæbandhitvenopÃttasya k«ÃmatÃgamanasya heturadarÓanamutprek«itam / hetuphalaæ ca k«ÃmatÃgamanaæ tatra nimittam / evam 'ad­Óyata tvaccaraïÃravindaviÓle«adu÷khÃdiva baddhamaunam'ityatra nÆpuragatasya maunitvasya heturdu÷khitvam / tadutprek«aïe maunitvameva nimittaæ j¤eyam / evaæ sarvatra / __________ svarÆpotprek«ÃyÃæ yatra dharmÅ dharmyantaragatatvenotpek«yate tatrÃpi nimittabhÆto dharma÷ kkacinnirdiÓyate / yathÃ-'sa va÷ pÃyÃdundu÷' ityÃdau / atra kuÂulatvÃdi nirdi«Âameva / 'veleva rÃgasÃgarasya' ityÃdau saæk«obhakÃritvÃdi gamyamÃnam / yatra ca dharma eva dharmigatatvenotprek«yate tatrÃpi nimittasyopÃdÃnÃnupÃdÃnÃbhyam / upÃdÃne yathÃ- 'prÃpyÃbhi«ekametasminprati«ÂhÃsati dvi«Ãm / cakampe lopyamÃnaj¤Ã bhayavihvavaliteva bhÆ÷' // atra bhÆgatatvena bhayavihvalitatvÃkhyadharmotprek«ÃyÃæ kampÃdinimittamupÃttama / anupÃdÃne yathÃ-'lipmatÅva tamo 'ÇgÃni' ityÃdau / atra tamotatatvena lepanakriyÃkart­tvopek«ÃyÃæ vyÃpanÃdi nimittaæ gamyamÃnam / vyÃpanÃdau tÆtprek«Ãvi«aye nimittamanyadanve«yaæ syÃt / na ca vi«ayasya gamyamÃnatvaæ yuktam / tasyotprek«itÃdhÃratvena prastutasyÃbhidhÃtumucitatvÃt / tasmÃd yathoktameva sÃdhu / __________ phalotprek«ÃyÃæ yadeva tasya kÃraïaæ tadeva nimittam / tasyÃnupÃdÃne kasya tatphalatvenoktaæ syÃt / tasmÃttatra tasya nimittasyopÃdÃnameva na prakÃrÃntaram / yathÃ-- 'rathasthitÃnÃæ parivartanÃya purÃtanÃnÃmiva vÃhanÃnÃm' / utpattibhÆmau turagÃttamÃnÃæ diÓi pratasthe raviruttarasyÃm' // atrÃÓvaparivartanasya phalasyottaradiggamanaæ kÃraïameva nimittamupÃttam / __________ tadasÃvutprek«ÃyÃ÷ kak«yÃvibhÃga÷ pracuratayà sthito 'pi lak«ye duravadhÃratvÃdiha na prapa¤cita÷ / tasyÃÓcevÃdiÓabdavanmanyeÓabdo 'pi pratipÃdaka÷ / kiæ tÆtprek«ÃsÃmagrathabhÃve manyeÓabdaprayogo vitarkameva pratipÃdayati / yathodÃh­taæ prÃk 'ahaæ tvinduæ manye tvadariviraha' ityÃdi / ____________________________________________________________ START SÆtra 23: evamadhyavasÃyasya sÃdhyatÃyÃmutprek«Ãæ nirïÅya siddhatve 'tiÓayoktiæ lak«ayati- adhyavasitaprÃdhÃnye tvatiÓayokti÷ // RuAss_23 // adhyavasÃne trayaæ saæbhavati- svarÆpaæ vi«ayo vi«ayÅ ca / vi«ayasya hi vi«ayiïÃntarnigÅrïatve 'dhyavasÃyasya svarÆpotthÃnam / tatra sÃdhyatve svarÆpaprÃdhÃnyam / siddhatve tvadhyavamitaprÃdhÃnyam / vi«ayaprÃdhÃnyamadhyavasÃye naiva saæbhavati / adhyavasitaprÃdhÃnye cÃtiÓayokti÷ / anyÃÓca pa¤caprakÃrÃ÷ / bhede 'bheda÷ / abhede bheda÷ / saæbandhe 'saæbandha÷ / asaæbandhe saæbandha÷ / kÃryakÃraïapaurvÃparyavidhvaæsaÓca / __________ tatra bhede 'bhedo yathÃ-- 'kamalamanabhbhasi kamale ca kuvalaye tÃni kanakalatikÃyÃm / sà ca sukumÃrasubhagetyutpÃtaparamparà keyam' // atra mukhÃdÅnÃæ kamalÃdyairbhede 'bheda÷ // __________ abhede bhedo yathÃ- 'aïïaæ la¬ahattaïaaæ aïïÃvia kÃvi vattaïacchÃà / sÃmà sÃmaïïÃpaÃvaiïo reha¤cia ïa hvoi' // ('anyat saundaryemanyÃpi ca kÃpi varttanacchÃyà / ÓyÃmà sÃmÃnyaprajÃpate rekhaiva na saæbhavati' //)// atra la¬ahatvÃdÅnÃmabhede 'pyanyatvena bheda÷ / yathà vÃ-- 'maggialaddhaæmi valÃmo¬iacuæbieæ apyaïà a uvaïamie / ekkaæmi piÃharae aïïoïïà hÃenti rasabheÃ' // ('mÃrgikatalabdhe balÃtkÃracumbute Ãtmanà copanÅte / ekasminnapi priyÃdhare 'nye 'nye bhavanti rasabhedÃ÷' //)// atrÃbhinnasyÃpi priyÃdhararasasya vi«ayavibhÃgena bhedenopanibagandha÷ / saæbandhe 'saæbandho yathÃ- 'lÃvaïyadraviïavyayo na gaïita÷ kleÓo mahÃnsvÅk­ta÷ svacchandaæ carato janasya h­daye cintÃjvaro nirmita÷ / e«Ãpi svaguïÃnurÆparamaïÃbhÃvÃd varÃkÅ hatà ko 'rthaÓcetasi vedhasà vinihitastanvyÃstanuæ tanvatÃ' // atra lÃvaïyadraviïasya vyayasaæbandhe 'pyasaæbandhastanvÅlÃvaïyaprakar«apratipÃdanÃrthe nibaddha÷ / yathà vÃ-- 'asyÃ÷ sargavidhau prajÃpatipabhÆccandro nu kÃntiprada÷ Ó­ÇgÃraikarasa÷ svayaæ nu madano mÃso nu pu«kÃkara÷ / vedÃbhyÃsaja¬a÷ kathaæ nu vi«ayavyÃv­ttakautÆhalo nirmÃtuæ prabhavenmanoharamidaæ rÆpaæ purÃïo muni÷' // atra purÃïaprajÃpatinirmÃïasaæbandhe 'pvasaæbandha ukta÷ / asaæbandhe saæbandho yathÃ- 'pu«paæ pravÃlopahitaæ yadi syÃnmuktÃphalaæ và sphuÂavidrumastham / tato 'nukuryÃd viÓadasya tasyÃstÃmrau«Âhaparyastaruca÷ smitasya' // atra saæbhÃvanayà saæbandha÷ yathà vÃ- 'dÃho 'mbha÷pras­tiæpaca÷ pracayavÃn bëpa÷ praïÃlocita÷ ÓvÃsÃ÷ preÇkhikatadÅpradÅpakalikÃ÷ pÃïÂimni magnaæ vapu÷ / kiæ tÃmyatkathagrÃmi rÃtrimakhilÃæ tvanmÃrgavÃtÃgrane hastacchattraniruddhacandramahasastasyÃ÷ sthitirvartate' // atra dÃhÃdÅpÃmabhbha÷ pras­tyÃdyairasaæbandhe 'pi saæbandha÷ siddhatvenokta÷ / __________ kÃryakÃraïapaurvÃparyavidhvaæsa÷ paurvÃparyaviparyayÃttulyakÃlatvÃdvà / viparyayo yathÃ- 'h­dayamadhi«ÂitamÃdau mÃlatyÃ÷ kusumacÃpabÃïena / caramaæ ramaïÅvallabha! locanavi«ayaæ tvayà bhajatÃ' // tulyakÃlatvaæ yathÃ-- 'aviralavilolajalada÷ kuÂajÃrjunanÅpasurabhivanavÃta÷ / ayamÃyÃta÷ kÃlo hanta h­tÃ÷ pathikagehinya÷' // __________ e«u pa¤casu bhede«u bhede 'bhedÃdivacanaæ lokÃtikrÃntagocaram / ataÓcÃtrÃtiÓayÃkhyaæ yatphalaæ prayojakatvÃnnimittaæ tatrÃbhedÃdhyavasÃya÷ / tathà hi 'kamalamanambhasi' ityÃdau vadanÃdÅnÃæ kamalÃdyairbhede 'pi vÃstavaæ saundaryaæ kavisamarpitena saundaryeïÃbhedenÃdhyavasitaæ bhede 'bhedavacanasya nimittam / tatra ca siddho 'dhyavasÃya ityadhyavasitaprÃdhÃnyam / na tu vadanÃdÅnÃæ kamalÃdibhirabhedÃdhyavasÃyo yojanÅya÷, abhede bheda ityÃdi«u prakÃre«va«yÃpte÷ / tatra hi 'aïïaæ la¬ah­ttaïaaæ' ityÃdau sÃtiÓayaæ la¬ahatvaæ nimittabhÆtabhedenÃdhyavasitam / evamanyatrÃpi j¤eyam / tadabhiprÃyeïaivÃdhyavasitaprÃdhÃnyam / prakÃrapa¤cakamadhyÃtkÃryakÃraïabhÃvena ya÷ prakÃra÷ sa kÃryakÃraïatÃÓrayÃlaÇkÃraprastÃve prapa¤cÃrthaæ lak«iyi«yate / ____________________________________________________________ START SÆtra 24: evamadhyavasÃyÃÓrayamalaÇkÃradvayamuktvà gamyamÃnaupamyÃÓrayà alaÇkÃrà idÃnÅmucyante / tatrÃpi padÃrthavÃkyÃrtagatatvena te«Ãæ dvaividhye padÃrthagatamalaÇkÃradvayaæ krameïocyate- aupamyasya gamyatve padÃrthagatatvena prastutÃnÃmaprastutÃnÃæ và samÃnadharmÃbhisaæbandhe tulyayogità // RuAss_24 // ivÃdyaprayoge hyaupanyasya gamyatvam / tatra prÃkaraïikÃnÃmapraraïikÃnÃæ vÃrthÃnÃæ samÃnaguïakriyÃsaæbandhe anvitÃrthà tulyayogità / yathÃ- 'sajjÃtapatraprakÃräcitÃni samudvahanti sphuÂapÃÂalatvam / vikasvarÃïyarkakaraprabhÃvÃddinÃni padmÃni ca v­ddhimÅyu÷' // atra ­tuvarïanasya prakÃntatvÃddinÃnÃæ padmÃnÃæ ca prak­tatvÃd v­ddhigamanaæ kriyà / evaæ guïe 'pi / yathÃ- 'yogapaÂÂo jaÂÃjÃlaæ tÃravÅ tvaÇm­gÃjinam / ucitÃni tavÃÇge«u yadyamÆni taducyatÃm' // ucitatvaæ guïa÷ / aprÃkaraïikÃnÃæ yathÃ- 'dhÃvattvadaÓvap­tanÃpatitaæ mukhe 'sya ninindranÅlanalinacchadakomalÃÇgyà / bhagnasya gÆrjaran­pasya raja÷ kayÃpi tanvyà tavÃsilatayà ca yaÓa÷ prabh­«Âam' // atra gÆrjaraæ prati nÃyikÃsilatayoraprÃkaraïikatve mÃrjanaæ kriyà / guïo yathÃ- 'tvadaÇgamÃrdavaæ dra«Âu÷ kasya citte na bhÃsate / mÃlatÅÓaÓabh­llekhÃkadalÅnÃæ kaÂhoratÃ' // kaÂhoratvaæ guïa÷ / evame«Ã caturvidhà vyÃkhyÃtà / ____________________________________________________________ START SÆtra 25: prastutÃprastutayorvyastatve tulyayogitÃæ pratipÃdya samastatve dÅpakamucyate - prastutÃprastutÃnÃæ tu dÅpakam // RuAss_25 // aupamyasya gamyatva ityÃdyanuvartate / prÃkaraïikÃprÃkaraïikayormadhyÃdekatra nirdi«Âa÷ samÃno dharma÷ prasaÇganÃnyatropakÃrÃddÅpanÃddÅpasÃd­Óyena dÅpakÃkhyÃlaÇkÃrotthÃpaka÷ / tatrevÃdyaprayogÃdupamÃnopameyabhÃvo gamyamÃna÷ / sa ca vÃstava eva / pÆrvatra ÓuddhaprÃkaraïikatve ÓuddhÃprÃkaïikatvai và vaivak«ika÷, prÃkaraïikatvanirvartitatvÃdupamÃnopameyabhÃvasya / anekasyaikakriyÃbhisaæbandhÃdaucityÃtpadÃrthatvokti÷ / vastutastu vÃkyÃrthatve ÃdimadhyÃntavÃkyagatatvena dharmasya v­ttÃvÃdibhamadhyÃntadÅpakÃkhyÃstrayo 'sya bhedÃ÷ / __________ krameïodÃharaïam - 'rehai mihireïa ïahaæ raseïa kavvaæ sareïa jovvaïaaæ / amaeïa dhuïÅdhavao tumae ïaraïÃha bhuvaïamiïaæ' // ('reyate mihireïa nabho rasena kÃvyaæ sareïa [smareïa] yauvanam am­tena dhunÅdhava÷svayà naramÃtha! bhuvanamidam' //)// 'saæcÃrapÆtÃni digantarÃïi k­tvà dinÃnte nilayÃya gantum / pracakrame pallavarÃgatÃmrà prabhà pataÇgasya munaÓca dhenu÷' // 'kivaïÃïa dhaïaæ ïÃÃïaæ phaïamaïÅ kesarÃiæ sÅhÃïaæ / kulavÃliÃïa thaïaà kutto cheppanti amuÃïaæ' // ('k­païÃnÃæ dhanaæ nÃgÃnÃæ phaïamaïi÷ kesarÃ÷ siæhÃnÃm / kulabÃlikÃnÃæ stanÃ÷ kuta÷ sp­Óyante 'm­tÃnÃm') // evamekakriyaæ dÅpakatrayaæ nirïÅtam / atra ca yathÃnekakÃrakagatatvennaikakriyà dÅpakaæ tathÃnekakriyÃgatatvenaikakÃrakamapi dÅpakam / yathÃ- 'sÃdhÆnÃmupakartuæ lak«mÅæ dharttuæ vihÃyasà gantum / na kutÆhali kasya manaÓcaritaæ ca mahÃtmanÃæ Órotum' // atropakaraïÃdyanekakriyÃkart­tvena kutÆhalaviÓi«Âaæ mano nirdi«Âam / chÃyÃnrareïa tu mÃlÃdÅpakaæ prastÃvÃntare lak«yayi«yate / ____________________________________________________________ START SÆtra 26: vÃkyÃrthagatatvena sÃmÃnyasya vÃkyadvaye p­thaÇnirdeÓe prativastÆpamà // RuAss_26 // padÃrthÃrabdho vÃkyÃrtha iti padÃrthagatÃlaÇkÃrÃnantaraæ vÃkyÃrthagatÃlaÇkÃraprastÃva÷ / tatra sÃmÃnyadharmasyevÃdyupÃdÃne sak­nnirdeÓe upamà / vastuprativastubhÃvenÃsak­nnirdeÓe 'pi saiva / ivÃdyanupÃdÃne sak­nnirdeÓe upamà / vastuprativastubhÃvenÃsak­nnirdeÓe tu ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvaæ bimbapratibimbabhÃvo và / Ãdya÷ prakÃra÷ prativastÆpamà / vastu-Óabdasya vÃkyÃrthavÃcitve prativÃvÃkyÃrthamupamà sÃmyamityanvarthÃÓrayaïÃt / kevalaæ kÃvyasamayÃtparyÃyÃntareïa p­thaÇnirdeÓa÷ / dvitÅyaprakÃrÃÓrayeïa d­«ÂÃnto vak«yate / tadevamaupamyÃÓrayeïaiva prativastÆpamà / yathà - 'cakorya eva caturÃÓcandrikÃcÃmakarmaïi / Ãvantya eva nipuïÃ÷ sud­Óo ratanarmaïi' // atra caturatvaæ sÃdhÃraïe dharmaæ upamÃnavÃkye, upameyavÃkye tu nipuïapadena nirdi«Âa÷ / na kevasamiyaæ sÃdharmyeïa yÃvad vaidharmyeïÃpi / yathÃtraivottarasthÃne 'vinÃvantÅrna nipuïÃ÷ sud­Óo ratanarmaïi' iti pÃÂhe / ____________________________________________________________ START SÆtra 27: tasyÃpi bimbapratibimbabhÃvatayà nirdeÓa d­«ÂÃnta÷ // RuAss_27 // ta«ïÃpÅti na kevalamupamÃnopameyayo÷ / tacchabdena sÃmÃnyadharma÷ pratyavam­«Âa÷ / ayamapi sÃdharmyavaidharmyÃbhyÃæ dvividha÷ / Ãdyo yathÃ- 'abdhirlaÇghita eva vÃnarabhaÂai÷ kiæ tvasya gambhÅratÃ- , mÃpÃtÃlanimagnapÅvaratanurjÃnÃti manthÃcala÷ / devÅæ vÃcamupÃsate hi bahyava÷ sÃraæ tu sÃrastvataæ jÃnÅte nitarÃmasau gurukulakli«Âo murÃri÷ kavi÷' // atra yadyapi ¤cÃnÃkhya eko dharmo nirdi«ÂastathÃpi na tannibandhanamaupabhyaæ vivak«itam / yannibandhanaæ ca vivak«itaæ tatrÃbdhilaÇghanÃdÃvastyeva divyavÃgupÃsanÃdinà pratibimbanam / dvitÅyo yathÃ- 'k­taæ ca garvÃbhimukhaæ manastvayà kimanyadevaæ nihatÃÓca no 'raya÷ / tamÃæsi ti«Âanti hi tÃvadaæÓumÃnna yÃvadÃyÃtyudayÃdrimaulitÃm' // atra nihatatvÃde÷ sthÃnÃdinà vaidharmyeïa pratibimbanam / ____________________________________________________________ START SÆtra 28: saæbhÃvatÃsaæbhavatà và vastusaæbandhena gamyamÃnaæ pratibimbakaraïaæ nidarÓanà // RuAss_28 // pratibimbakaraïaprastÃvenÃsyà lak«aïam / tatra kkacitsaæbhavanneva vastusaæbandha÷ svasÃmarthyÃddhimbapratibimbabhÃvaæ kalpayati / kvacitpunaranvayabÃdhÃdasaæbhÃvatà vastusaæbandhena pratibimbanamÃk«ipyate / tatra saæbhavadvastusaæbandhà yathÃ- 'cƬÃmaïipade dhatte yo devaæ ravimÃgatam / satÃæ kÃryÃtitheyÅti bodhayan g­hamedhina÷' // atra bodhayanniti ïicastatsamarthÃcaraïe prayogÃtsaæbhavati vastusaæbandha÷ / asaæbhavadvastusaæbandhà yathÃ- 'abyÃtsa vo yamya nisargavakra÷ sp­ÓatyadhijyasmaracÃpalÅlÃm / jaÂÃpinaddhoragarÃjaratnamarÅcilŬhobhayakoÂirindu÷' // atra smaracÃpasaæbandhinyà lÅlÃyà vastvantarabhÆtenendunà sparÓanamasaæbhavallÅlÃsad­ÓÅæ lÅlÃmavagamayatÅtpadÆraviprakar«Ãtpratibimbakalpanamuktam / __________ e«Ãpi padÃrthavÃkyÃrthav­ttibhedÃd dvividhà padÃrthav­tti÷ samanantaramudÃh­tà / vÃkyÃrthav­ttiryathÃ- 'tvatpÃdanakharatnÃnÃæ yadalaktakamÃrjanam / idaæ ÓrÅkhaï¬alepena pÃï¬urÅkaraïaæ vidho÷' // kecittu d­«ÂÃntÃlaÇkÃro 'yamityÃhustadasat / nirapek«ayorvÃkyÃrthayorhi bimbapratibimbabhÃvo d­«ÂÃnta÷ / yatra ca prak­te vÃkyÃrthe vÃkyÃrthÃntaramÃropyate sÃmÃnÃdhikaraïyena tatra saæbandhÃnupapattimÆlà nidarÓanaiva yuktÃ, na d­«ÂÃnta÷ / evaæ ca - 'ÓuddhÃntadurlabhamidaæ vapurÃÓramavÃsino yadi janasya / dÆrÅk­tÃ÷ khalu guïairudyÃnalatà banalatÃbhi÷' // ityatra d­«ÂÃntabuddhirna kÃryà / uktanyÃyena nidarÓanÃprÃtpe÷ / __________ iyaæ copemeya upamÃnav­ttasyÃsaæbhavÃtpratipÃdità pÆrvai÷ vastutastÆpameyav­ttasyopamÃne 'saæbhavÃdapi bhavati / ubhayatrÃpi saæbandhavighaÂanasya vidyamÃnatvÃt / tadyathà - 'viyoge gau¬anÃrÅïÃæ yo gaï¬atalapÃï¬imà / alak«yata sa kharjÆrÅma¤jarÅgarbhareïu«u' // atra gaï¬atalaæ prak­tam / taddharmasya pÃï¬imna÷ kharjÆrÅreïu«vasaæbhavÃdaupamyapratÅti÷ / e«a ca prakÃra÷ Ó­ÇkhalÃnyÃyenÃpi bhavati / yathÃ- 'muï¬asire boraphalaæ borovari boraaæ thiraæ dharasi / viggucchÃai appà ïÃliacheà chalijjanti' / __________ iyamapi kvacinmÃlayÃpi bhavantÅ d­Óyate / yathÃ- 'araïyaruditaæ k­taæ ÓavaÓarÅramudvartitaæ sthale 'bjamavaropitaæ suciramÆ«are var«itam / ÓvapucchamavanÃmitaæ badhirakarïajÃpa÷ k­ta÷ dh­to 'ndhamukhadarpaïo yadabudho jana÷ sevita÷' // kvacitpunarni«edhasÃmarrthyÃdÃk«itpÃyÃ÷ prÃtpe÷ saæbandhÃnupapattyÃpi bhavati / yathÃ- 'utkope tvayi ki¤cideva calati drÃggÆrjarak«mÃbh­tà muktà bhÆrna paraæ bhayÃnmaruju«Ãæ yÃvattadeïÅd­ÓÃm / padbhyÃæ haæsagatirmukhena ÓaÓina÷ kÃnti÷ kucÃbhyÃmapi k«ÃmÃbhyÃæ sahasaiva vanyakariïÃæ gaï¬asthalÅvibhrama÷' // atra muktena ni«edhapadaæ tadanyathÃnupapattyà pÃdayorhasagatiprÃtpirÃk«ipyate / sà ca tayoranupapannà sÃd­Óyaæ gamayatÅti asaæbhavadvastusaæbanvanibandhanà nidarÓanà / ____________________________________________________________ START SÆtra 29: bhedaprÃdhÃnye upamÃnÃdupameyasyÃdhikye viparyaye và vyatireka÷ // RuAss_29 // adhunà bhedaprÃdhÃnyenÃlaÇkÃrakathanam / bhedo vailak«aïyam / sa ca dvidhà bhavati, upamÃnÃdupameyasyÃdhikaguïatve viparyaye và bhÃvÃt / viparyayo nyÆnaguïatvam / __________ krameïodÃharaïam - 'diddak«ava÷ pak«yalatÃvilÃsamak«ïÃæ sahasrasya manoharaæ te / vÃpÅ«u nÅlotpalinÅ-vikÃsarabhyÃsu nandanti na «aÂpadaudhÃ÷' // 'k«Åïa÷ k«oïo 'pi ÓaÓÅ bhÆyo bhÆyo vivardhate satyam / virama prasÅda sundari yauvanamanivarti yÃtaæ tu' // atra vikasvaranÅlotpalinyapek«ayà ak«isahasrasya pak«malatayà adhikaguïatvam / candrÃpek«ayà ca yauvanasya nyÆnaguïatvam / ÓaÓivailak«aïyena tasyÃpunarÃgamÃt / ____________________________________________________________ START SÆtra 30: upamÃnopameyayorekasya prÃdhÃnyanirdeÓe 'parasya sahÃrthasaæbandhe sahokti÷ // RuAss_30 // bhedaprÃdhÃnya ityeva / guïaprÃdhÃnabhÃvanimittakamatra bhedaprÃdhÃnyam / sahÃrthaprayuktaÓca guïaprÃdhÃnabhÃva÷ / upamÃnopameyatvaæ cÃtra vaivak«ikam, dvayorapi prÃkaraïikatvÃdaprÃkaraïikaraïikatvÃdvà / sahÃrthasÃmarthyÃddhi tayo÷ tulyakak«atvam / tatra t­tÅyÃntasya niyamena guïatvÃdupamÃnatvam / arthÃcca pariÓi«Âasya pradhÃnatvÃdupameyatvam / ÓabdaÓcÃtra guïaprÃdhÃnabhÃva÷ / vastutastu viparyayo 'pi syÃt / tatra niyamenÃtiÓayoktimÆlatvamasyÃ÷ / sà ca kÃryakÃraïapratiniyamaviparyayarÆpà abhedÃdhyavasÃyarÆpà ca / abhedÃdhyavasÃyaÓca Óle«abhittiko 'nyathà và / sÃhityaæ cÃtra katrÃdinÃnÃbhedaæ j¤eyam / tatra ca - 'kÃryakÃraïapratiniyamaviparyayarÆpà yathà - 'bhavadaparÃdhai÷ sÃrdhaæ saætÃpo vardhatetarÃmasyÃ÷' / atrÃparÃdhÃnÃæ saætÃpaæ prati hetutve 'pi tulyakÃlatvenopanibandha÷ / Óle«abhittikÃbhedÃdhyavasÃyarÆpà yathà - 'astaæ bhÃsvÃnprayÃta÷ saha ripubhirayaæ saæhniyantÃæ balÃni' / atrÃstaæ gamanaæ Óli«Âam / astamityasyobhayÃrthatvÃt // __________ tadanyathÃrÆpà yathà - 'kumudavanai÷ saha saæprati vighaÂante cakravÃkamithunÃni' / atra vighaÂanaæ saæbandhibhedÃdbhinnaæ na tu Óli«Âam / etadviÓe«aparihÃreïa sahoktimÃtraæ nÃlaÇkÃra÷ / yathÃ- 'anena sÃrdhaæ viharÃmburÃÓestÅre«u tÃlÅvanamarmare«u' ityÃdau / etÃnyeva kart­sÃhitye udÃharaïÃni / karmasÃhitye yathà - 'dyujano mutyunà sÃrdhaæ yasyÃjau tÃrakÃmaye / cakre cakrÃbhidhÃnena pre«yeïÃtpamanoratha÷' // atra karotikriyÃpek«ayà dyujanasya m­tyoÓca karmatvam / e«Ã ca mÃsayÃpi bhavantÅ d­Óyate / yathÃ- 'utk«itpaæ saha kauÓikasya pulakai÷ sÃrdhaæ mukhairnÃmitaæ bhÆpÃnÃæ janakasya saæÓayadhiyà sÃkaæ samÃsphÃlitam / vaidehyà manasà samaæ ca sahasÃk­«Âaæ tato bhÃrgava- prau¬hÃhaÇk­tikandalena ca samaæ tad bhagnamaiÓaæ dhanu÷' // ____________________________________________________________ START SÆtra 31: sahotkipratibhaÂabhÆtÃæ vinoktiæ lak«ayati - / vinà ki¤cidanyasya sadasattvÃbhÃvo vinokti÷ // RuAss_31 // sattvasya ÓobhanatvasyÃbhÃvo 'Óobhanatvam / evamasattvasyÃÓobhanatvasyÃbhÃva÷ Óobhanatvam / tedve sattvÃsattve yatra kasyacidasaænidhÃnÃnnibadhyete sà dvidhà vinokti÷ / atra ca ÓobhanatvÃÓobhanatvasattÃsattÃyÃmeva vaktavyÃyÃmasattÃmukhenÃbhidhÃnamanyaniv­ttiprayuktà tanniv­ttiriti khyÃpanÃrtham / evaæ cÃnyÃniv­ttau vidhireva prakÃÓito bhavati / Ãdyà yathà - 'vinayena vinà kà ÓrÅ÷ kà niÓà ÓaÓinà vinà / rahità satkavitvena kÅd­ÓÅ vÃgvidagdhatÃ' // __________ atra vinÃÓabdamantareïÃpi vinÃrthavivak«Ã yathÃkatha¤cinnimittÅbhavati yathà sahoktau sahÃrthavivak«Ã / evaæ ca - 'nirarthakaæ janma gataæ nalinyà yathà na d­«Âaæ tuhinÃæÓubimbam / utpattirindorapi ni«phalaiva na yena d­«Âà nalinÅ prabuddhÃ' // ityÃdau vinoktireva / tuhinÃæÓudarÓanaæ nalinÅjanmano 'ÓobhanatvapratÅte÷ / iyaæ ca parasparavinoktibhaÇgyà camatkÃrÃtiÓayak­t / yathodÃh­te vi«aye / __________ dvitÅyà yathà - 'm­galocanayà vinà vicitravyavahÃrapratibhÃprabhÃpragalbha÷ / am­tadyutisundarÃÓayo 'yaæ suh­dà tena narendrasÆnu÷' // atrÃÓobhanatvÃbhÃva÷ ÓobhanapadÃrthaprak«epabhaÇgyokta÷ / Óai«Ã dvidhà vinokti÷ / ____________________________________________________________ START SÆtra 32: adhunà viÓe«aïavicchittyÃÓrayeïÃlaÇkÃradvayamucyate / tatrÃdau viÓe«aïasÃmyÃva«Âambhena samÃsoktimÃha- / viÓe«aïÃnÃæ sÃmyÃdaprastutasya gamyatve samÃsokti÷ // RuAss_32 // iha prastutÃprastutÃnÃæ kvacid vÃcyatvaæ kvacid gamyatvamiti dvaividhyam / vÃcyatvaæ ca Óle«anirdeÓabhaÇgyà p­thagupÃdÃnena vetyapi dvaividhyam / etad dvibhedamapi Óle«ÃlaÇkÃrasya vi«aya÷ / gumyatvaæ tu prastutani«ÂhamaprastutapraÓaæsÃvi«aya÷ aprastutaniïÂhaæ tu samÃsoktivi«aya÷ / tatra ca nimittaæ viÓe«aïasÃmyam / viÓe«yasyÃpi sÃmye Óle«aprÃtpe÷ / viÓe«aïasÃmyÃddhi pratÅyamÃnaprastutaæ prastutÃvacchedakatvena pratÅyate / avacchedakatvaæ ca vyavahÃrasamÃropa÷ / rÆpasamÃrope tvavacchÃditatvena prak­tasya tadrÆpitvÃd rÆpakameva / __________ tacca viÓe«aïasÃmyaæ Óli«Âatayà sÃdhÃraïyenaupamyagarbhatvena ca bhavat tridhà bhavati tatra Óli«Âatayà yathà - 'upo¬harÃgeïa vilolatÃrakaæ tathà g­hÅtaæ ÓaÓinà niÓÃmukham «a yathà samastaæ timirÃæÓukaæ tayà puro 'pi rÃgÃdgalitaæ na lak«itam' // atra niÓÃÓaÓino÷ Óli«ÂaviÓe«aïamahimnà nÃyakavyavahÃrapratipatti÷ / aparityaktasvarÆpayorniÓÃÓaÓinornÃyakatÃkhyadharmaviÓi«Âayo÷ pratÅte÷ / sÃdhÃraïyena yathà - 'tanvÅ manoramà bÃlà lolÃk«Å pu«pahÃsinÅ / vikÃsameti subhaga bhavaddarÓanamÃtrata÷' // atra tanvÅtyÃdiviÓe«aïasÃmyÃllolÃk«yà latÃvyavahÃrapratÅti÷ / tatra ca lataikagÃmivikÃsÃkhyadharmasasÃropa÷ kÃraïam / anyathà viÓe«aïasÃmyamÃtreïa niyatalatÃvyavahÃrasyÃpratÅte÷ / vikÃsaÓca prak­te upacarito j¤eya÷ / evaæ ca kÃryasamÃrope 'pi j¤eyà / iyaæ ca samÃsokti÷ pÆrvÃpek«ayÃspa«Âà / __________ aupamyagarbhatvena yathÃ- 'dantaprabhÃpu«pacità pÃïipallavaÓobhinÅ / keÓapÃÓÃliv­ndena suve«Ã hariïek«aïÃ' // atra dantaprabhà pu«pÃïÅveti suve«atvavaÓÃdupamÃgarbhatvena k­te samÃse paÓcÃddantaprabhÃsad­Óai÷ pu«paiÓciteti samÃsÃntarÃÓrayaïena samÃnaviÓe«aïamÃhÃtmyÃllatÃvyavahÃrapratÅti÷ / atraiva 'parÅtà hariïek«aïÃ' iti pÃÂhe upamÃrÆpasÃdhakabÃghakÃbhÃvÃt saækarasamÃÓrayeïa k­te yojane paÓcÃt pÆrvavat samÃsÃntaramahimnà latÃpratÅtij¤aæyà / rÆpakagarbhatvena tu samÃsÃntarÃÓrayaïÃt samÃnavi«e«aïatvaæ bhavadapi na samÃsokte÷ prayojakam / ekadeÓavivartirÆpakamukhenaivÃrthÃntarapratÅtestasyà vaiyarthyÃt / na ca pÆrvadarÓitopamÃsaækaravi«aye e«a nyÃya÷ / upamÃsaækarayorekadeÓavivartinorabhÃvÃt / taccaikadeÓavivartirÆpakamaÓle«eïa Óle«eïa ca bhavatÅti dvividham / aÓli«Âaæ yathÃ- 'nirÅk«ya vidyunnayanai÷ payodo mukhaæ niÓÃyÃmabhisÃrikÃyÃ÷ / dhÃrÃnipÃtai÷ saha kiæ nu vÃntaÓcandro 'yamitpÃrtataraæ rarÃsa' // atra nirÅk«aïÃnuguïyÃdvidyunnayanairiti rÆpake payodasya dra«Â­puru«anirÆpaïamÃrtataraæ rarÃsetyatra pratÅyamÃnotprek«Ãyà nimittatvaæ bhajate / Óli«Âaæ yathÃ- 'madanagaïanÃsthÃne lekhyaprapa¤camuda¤cayan vicakila-b­hatpattranyastadvirephama«Ålavai÷ / kuÂilalipibhi÷ kaæ kÃyasthaæ na nÃma visÆtrayan vyadhita virahiprÃïe«vÃyavyayÃvadhikaæ madhu÷' [ÓrÅ. ca. 670] // atra hi pattralipikÃyasthaÓabde«u Óle«agarbhe rÆpakaæ dvirephama«ÅlavairityetadrÆpakanimittam / asya ca pracura÷ prayogavi«aya iti na samÃsoktibuddhi÷ kÃryà / __________ tadevaæ Óli«ÂaviÓe«aïasamutthÃpitaikà / sÃdhÃraïaviÓe«aïasamutthÃpità tu dharmakÃryasamÃropÃbhyÃæ dvibhedà / aupamyagarbhaviÓe«aïasamutthÃpitopamÃsaækarasamÃsÃbhyÃæ dvibhedà / rÆpakasamÃÓrayeïa tu bhedadvayamasyà na vi«aya÷ / tadevaæ pa¤caprakÃrà samÃsokti÷ / iyaæ ca ÓuddhakÃryasamÃropeïa viÓe«aïasÃmyenobhayamayatvena prathamaæ tridhà samÃsokti÷ / viÓe«aïasÃmyaæ ca pa¤caprakÃraæ nirïÅtam / sarvatra cÃtra vyavahÃrasamÃropa eva jÅvitam / sa ca laukike vastuni laukikavastuvyavahÃrasamÃropa÷ / ÓÃstrÅye vastuni ÓÃstrÅyavastuvyavahÃrasamÃropa÷ / laukike và ÓÃstrÅyavastuvyavahÃrasamÃropa÷ / ÓÃstrÅye và laukikavastuvyavahÃramÃropa iti caturdhà bhavati / tadevaæ bahuprakÃrà samÃsokti÷ / __________ tatra ÓuddhakÃryasamÃropeïa yathÃ- 'vilikhati kucÃvuccairgìhaæ karoti kacagrahaæ likhati lalite vaktre pattrÃvalÅmasama¤jasÃm / k«itipa khadira÷ ÓroïÅbimbÃd vikar«ati cÃæÓukaæ marubhuvi haÂhÃt trasyantÅnÃæ tavÃrim­gÅd­ÓÃm' // atra pattrÃvalÅvilekhanÃdiÓuddhakÃryasamÃropÃt khadirasya haÂhakÃmukatvapratÅti÷ viÓe«aïasÃmyenodÃh­tà / __________ ubhayamayatvena yathà - 'nirlÆnÃnyalakÃni pÃÂitamura÷ k­tsno 'dhara÷ khaï¬ita÷ karïe rugjanità k­taæ ca nayane nÅlÃbjakÃnte k«atam / yÃntÅnÃmatisaæbhramÃkulapadanyÃsaæ marau nÅrasai÷ kiæ kiæ kaïÂakibhi÷ k­taæ na tarubhistvadvairivÃmabhruvÃm' // atra nÅrasai÷ kaïÂakibhiriti viÓe«aïasÃmyam / nirlÆnÃnyalakÃnÅtyÃdi«u kÃryasamÃropa÷ / vyavahÃrasamÃropaprakÃracatu«Âaye krameïodÃharaïam / yathÃ- 'dyÃmÃliliÇga mukhamÃÓu diÓÃæ cucumba ruddhÃmbarÃæ ÓaÓikalÃmalikhatkarÃgrai÷ / antarnimagracarapu«paÓaro 'titÃpÃt kiæ kiæ cakÃra taruïo na yadÅk«aïÃgni÷' // laukikaæ ca vastu rasÃdibhedÃnnÃnÃbhedaæ svayamevotprek«yam / 'yairekarÆpamakhilÃsvapi v­tti«u tvÃæ paÓyadbhikhyayamasaækhyatayà prav­ttam / lopa÷ k­ta÷ kila paratvaju«o vibhakte- stairlak«aïaæ tava k­taæ dhruvameva manye' // atrÃgamaÓÃstraprasiddhe vastuni vyÃkaraïaprasiddhavastusamÃropa÷ / 'sÅmÃnaæ na jagÃma yannayanayornÃnyena yatsaægataæ na sp­«Âaæ vacasà kadÃcidapi yad d­«ÂopamÃnaæ na yat / arthÃdÃpatitaæ na yanna ca na yattatki¤cideïÅd­ÓÃæ lÃvaïyaæ jayati pramÃïarahitaæ cetaÓcamatkÃrakam' // atra lÃvaïye laukike vastuni mÅmÃæsÃÓÃstraprasiddhavastusamÃropa÷ / evaæ tarkÃyurvedajyoti÷ÓÃstraprasiddhavastusamÃropo boddhavya÷ / yathÃ- 'svapak«alÅlÃlalitairupo¬hahetau smare darÓayato viÓe«am / mÃnaæ nikÃrartumaÓe«ayÆnÃæ pikasya pÃï¬ityamakhaï¬amÃsÅt' // atra tarkaÓÃstraprasiddhavastusamÃropa÷ / pÃï¬ityaÓabda÷ prak­te lak«aïayà vyÃkhyeya÷ / 'mandamagrimadhuraryamopalà darÓitaÓvayathu cÃbhavattama÷ / d­«Âayastimirajaæ si«evire do«amo«adhipaterasaænidhau' // atrÃyurvedaprasiddhavastusamÃropa÷ / 'gaï¬Ãnte madadantinÃæ prah­rata÷ k«mÃmaï¬ale vaidh­te rak«ÃmÃcarata÷ sadà vidadhato lÃÂe«u yÃtrotsavam / pÆrvÃmatyajata÷ sthitiæ ÓubhakarÅmÃsevyamÃnasya te vardhante vijayaÓriya÷ kimiva na ÓreyasvinÃæ maÇgalam' // atra jyoti÷ÓÃstraprasiddhavastusamÃropa÷ / 'prasarpattÃtparyairapi sadanumÃnaikarasikai- rapi j¤eyo no ya÷ parimitagatitvaæ parijah­t / apÆrvavyÃpÃro guruvara! budhairityavasito na vÃcyo no lak«yastava sah­dayasyo guïagaïa÷' // atra bharatÃdiÓÃstraprasiddhavastusamÃropa÷ / tathà hyatra guïagaïagatatvena Ó­ÇgÃrÃdirasavyavahÃra÷ pratÅyate / yato raso na tÃtparyaÓaktij¤eya÷ / nÃpyanumÃnavi«aya÷ / na ÓabdairabhidhÃvyÃpÃreïa vÃcyÅk­ta÷ / na lak«aïÃgocara÷ / kiæ tu vigalitavedyÃnataratvena parih­tapÃrimityo vya¤janalak«aïÃpÆrvavyÃpÃravi«ayÅk­to 'nukÃryÃnukart­gatatvapari hÃreïa sah­dayagata iti prasarpattÃtparyairityÃdipadai rasa eva pratÅyate / eva pratÅyate / evamanyadapi j¤eyam / __________ 'paÓyantÅ trapayeva yatra tirayatyÃtmÃnamÃbhyantare yatra truÂyati madhyamÃpi madhuradhvanyujjihÃsÃrasÃt / cÃÂÆccÃraïacÃpalaæ vidadhatÃæ vÃk tatra bÃhyà kathaæ devyà te parayà prabho saha raha÷krŬÃd­¬hÃliÇgane' // atrÃgamaprasiddhe vastuni laukikavastuvyavahÃrasamÃropa / laukikavastuvyavahÃraÓca rasÃdibhedÃd bahubheda ityuktaæ prÃk / tatra ÓuddhakÃryasamÃrope kÃryasya viÓe«aïatvamaupacÃrikamÃÓritya viÓe«aïasÃmyÃditi lak«aïaæ pÆrvaÓÃstrÃnusÃreïa vihitaæ yathÃkatha¤cid yojyam / __________ iha tu-- 'aindraæ dhanu÷ pÃï¬upayodhareïa Óarad dadhÃnÃrdranakhak«atÃbham / prasÃdayantÅ sakalaÇkaminduæ tÃpaæ raverabhyadhikaæ cakÃra' // ityatrÃsti tÃvad raviÓaÓinornÃyakatvapratÅti÷ / na cÃtra viÓe«aïasÃmyamiti sà kutastyà / prasÃdayantÅ sakalaÇkamindumiti viÓe«aïasÃmyÃccharadonÃyikÃtvapratÅtau tadunuguïyÃt tayo÷ samÃsoktyà nÃyakatvapratÅtiriti cet Ãrdranakhak«atÃbhamaindraæ dhanurdadhÃnetyetadviÓe«aïaæ kathaæ sÃmyena nirdri«Âam / na caikadeÓavivartinyupamoktà yatsÃmarthyÃnnÃyakatvapratÅti÷ syÃt / tatkathamatra dhyavasthà / atrocyate-ekadeÓavivartinyupamà yadi pratipadaæ noktà tat sà kena prati«iddhà / sÃmÃnyalak«aïadvÃreïÃyÃtÃyÃstasyà atrÃpi saæbhavÃt / athÃtra nopamÃnatvena nÃyaka÷ svasvarÆpeïa pratÅyate apitu raviÓaÓinorevanÃyakatvapratÅti÷ / tayoratra nÃyakatvÃt / tadatrÃrdranakhak«atÃbhamityatra sthitamapi ÓrutyopamÃnatvaæ vastuparyÃlocanayà aindre dhanu«i saæcÃraïÅyam, indracÃpÃbhaæ nakhak«ataæ dadhÃneti pratÅte÷, yathà 'dadhnà juhoti' ityÃdau dadhni saæcaryate vidhi÷ / evamiyamupamÃnuprÃïità samÃsoktireva / iha puna÷ ityatra sara÷ÓriyÃæ nÃyikÃtvapratÅtirna samÃsoktyÃ, viÓe«aïasÃmyÃbhÃvÃt / tasmÃnnÃyikÃtropamÃnatvena pratÅyate na tu sara÷ÓrÅdharmatvena nÃyikÃtvapratÅtirityekadeÓavivartinyupamaivÃbhyupagamyÃ,gatyantarÃsaæbhavÃt / yaistunoktà te«Ãmapyupasaækhyeyaiva / yatra tu 'keÓapÃÓÃliv­ndena' ityÃdau samÃsoktÃyÃmupamÃyÃæ samÃsantariïa viÓe«aïasÃmyaæ yojayituæ Óakyaæ tatraupamyagarbhaviÓe«aïaprabhÃvità samÃsoktireveti na virodha÷ kaÓcit / __________ sà ca samÃroktirarthÃntaranyÃse kacitsamarthyagatatvena kacitsamarthakagatatvena ca bhavati / krameïa yathÃ- 'athopagƬhe Óaradà ÓaÓÃÇke prÃv­¬ yayau ÓÃntata¬itkaÂÃk«Ã / kÃsÃæ na saubhÃgyaguïo 'ÇganÃnÃæ na«Âaæ pirabhra«ÂapayodharÃïÃm' // 'asamÃtpajigÅ«asya strÅcintà kà manasvina÷ / anÃkramya jagat sarve no saædhyÃæ bhajate ravi÷' // atropagƬhatvena ÓÃntata¬itkaÂÃk«atvena ca ÓaÓÃÇkaÓaradornÃyakavyavahÃrapratÅtau samÃsoktyÃliÇgita evÃrtho viÓe«arÆpa÷ sÃmÃnyÃÓrayeïÃrthÃntaranyÃsena samarthyate / sÃmÃnyasya cÃtra Óle«avaÓÃdutthÃnam / ÓÃntata¬itkaÂÃk«etyaupamyagarbhe viÓe«aïaæ samÃsÃntarÃÓrayeïÃtra samÃnam / asamÃtpetyÃdau tu strÅÓabdasya sÃmÃnyena strÅtvamÃtrÃbhidhÃnÃt sÃmÃnyarÆpo 'rtho liÇgaviÓe«anirdeÓagarbheïa kÃryÃpanibandhanenotthÃpitayà samÃsoktyà samÃropitanÃyakavyavahÃreïa ravisaædhyÃv­ttÃntena viÓe«arÆpeïa samarthyate / 'Ãk­«ÂivegavigaladbhujagendrabhoganimokapaÂÂaparive«atayÃmburÃÓe÷ / manthavyathÃvyupaÓamÃrthamivÃÓu yasya mandÃkinÅ cirave«Âata pÃdamÆle' // atra nirmokapaÂÂÃpahnavena samÃropitÃyà mandÃkinyà yadvastuv­ttena pÃdamÆle ve«Âanaæ taccaraïamÆle ve«Âanatvena Óle«amÆlayÃtiÓayoktyÃdhyavasÅyate / tat tathÃdhyavasitaæ manthavyathÃvyupaÓamÃrthamivetyutprek«ÃmutthÃpayati / sotthÃpyamÃnaivÃmburÃÓimandÃkinyo÷ patipatnÅvyavahÃrÃÓrayÃæ samÃsoktiæ garbhÅkaroti / evaæ cotprek«ÃsamÃsoktyoreka÷ kÃla÷ / evaæ 'nakhak«atÃnÅva vanasthalÅnÃm' ityatrÃpi vanasthalÅnÃæ nÃyikÃvyavahÃra utprek«ÃntarÃnupravi«ÂasamÃsoktimÆla eva / evamiyaæ samÃsoktiranantaprapa¤cetyanayà diÓà svayamutprek«yà / ____________________________________________________________ START SÆtra 33: viÓe«aïasÃbhiprÃyatvaæ parikara÷ // RuAss_33 // viÓe«aïavaicitryaprastÃvÃdasyeha nirdeÓa÷ / viÓe«aïÃnÃæ sÃbhiprÃyatvaæ pratÅyamÃnÃrthagarbhÅkÃra÷ / ata eva prasannagambhÅrapadatvÃnnÃyaæ dhvanervi«aya÷ / evaæ ca pratÅyamÃnÃæÓasya vÃcyonmukhatvÃtparikara iti sÃrthakaæ nÃma / 'rÃj¤o mÃnadhanasya kÃrmukabh­to duryodhanasyÃgrata÷ pratyak«aæ kurubÃndhavasya mi«ata÷ karïasya Óalyasya ca / pÅtaæ tasya mayÃdya pÃï¬avavadhÆkeÓÃmbarÃkar«iïa÷ ko«ïaæ jÅvata eva tÅk«ïakarajak«uïïÃdas­gvak«asa÷' // atra rÃj¤a ityÃdau sotprÃsatvaparaæ prasannagambhÅrapadatvam / evam- 'aÇgÃja senÃpate rÃjavallabha droïopahÃsin karïaæ, sÃæprataæ rak«ainaæ bhÅmÃd du÷ÓÃsanam' ityÃdau j¤eyam / ____________________________________________________________ START SÆtra 34: viÓe«yasyÃpi sÃmye dvapaurvopÃdÃne Óle«a÷ // RuAss_34 // kevalaviÓe«asÃmyaæ samÃsoktÃvuktan / viÓe«yayuktaviÓe«aïasÃmyaæ tvadhik­tyedamucyate / tatra dvayo÷ prÃkaraïikayoraprÃkaraïikayo÷ prÃkaraïikÃprakaraïikayor và Óli«Âapadopanibandhe Óle«a÷ / tatrÃdyaæ prakÃradvayaæ viÓe«aïaviÓe«yasÃmya eva t­tÅyastu prakÃro viÓe«aïasÃmya eva bhavati / viÓe«yasÃmye tvarthaprakaraïÃdinà vÃcyÃrthaniyame 'rthÃntaragatadhvanervi«aya÷ syÃt / Ãdye tu prakÃradvaye dvayorapyarthayorvÃcyatvam / ata evÃtra - 'dvayorvopÃdÃne' iti t­tÅyaprakÃravi«ayatvenoktam / 'viÓe«yasyÃpi sÃmye' iti tu Ói«ÂaprakÃradvayavi«ayam / __________ krameïa yathÃ- 'yena dhvastamanobhavena balijitkÃya÷ purÃstrÅk­to yaÓcodv­ttabhujaÇgahÃravalayo gaÇgà ca yo 'dhÃrayat / yasyÃhu÷ ÓaÓimacchirohara iti stutyaæ ca nÃmÃmarÃ÷ pÃyÃtsa svayamandhakak«ayakarastvÃæ sarvadomÃdhava÷' // 'nÅtÃnÃmÃkulÅbhÃvaæ lubdhairbhuriÓilÅmukhai÷ / sad­Óe vanav­ddhÃnÃæ kamalÃnÃæ tadÅk«aïe' // 'svecchopajÃtavi«ayo 'pi na yÃti vaktuæ dehÅti mÃrgaïaÓataiÓca dadÃti du÷kham / mohÃtsamÃk«ipati jÅvitamapyakÃï¬e ka«Âaæ manobhava iveÓvaradurvidagdha÷' // atra hariharayorddhayorapi prÃkaraïikatvam / padmÃnÃæ m­gÃïÃæ copamÃnatvÃdaprÃkaraïikatvarm / iÓvaramanobhavayo÷ prÃkaraïikÃprÃkaraïikatvam / evaæ ca ÓabdÃrthobhayagatatvena vartamÃnatvÃttrividha÷ / tatrodÃttÃdisvarabhedÃtprayantabhedÃcca ÓabdÃnyatve ÓabdaÓle«a÷ / yatra prÃyeïa padabhaÇgo bhavati / arthaÓle«astu yatra svarÃdibhedo nÃsti / ata eva na tatra sabhaÇgapadatvam / saækalanayà tÆbhayaÓle«a÷ / yathÃ- 'raktacchadatvaæ vikacà vahanto nÃlaæ jalai÷ saægatamÃdadhÃnÃ÷ / nirasya pu«pe«u ruciæ samagrÃæ padmà vireju÷ Óramaïà yathaiva' // atra raktacchadatvamityÃdÃvarthaÓle«a÷ / nÃlamityÃdau ÓabdaÓle«a÷ / ubhayaghaÂanÃyÃmubhayaÓle«a÷ / granthagauravabhayÃttu p­thaÇnodÃh­tam / ... (p. 352)