Ruyyaka: Alamkarasarvasva Sutras 1 - 34 (incomplete; remainder of 34 upto 87 not available). [The text seems to be based on the ed. by R. P. Dvivedi: Alamkara Sarvasva of Sri Rajanaka Ruyyaka & Mankha, with the Vimarsini of Jayaratha and with the translation and explanation of both in Hindi, Varanasi : Chowkhamba 1971 (Kashi Sanskrit Series, 206), pp. 1 - 352] Input by members of the Sansknet project (formerly: www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM (added): RuAss_ = Ruyyaka's Alamkarasarvasva ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ // ÷rãþ // alaïkàrasarvasvam namaskçtya paràü vàcaü devãü trividhavigrahàm / gurvalaïkàrasåtràõàü vçttyà tàtparyamucyate // RuAss_0 // ____________________________________________________________ START Bhåmikà iha hi tàvad bhàmahodbhañaprabhçtaya÷cirantanàlaïkàrakàràþ pratãyamànamarthe vàcyopaskàrakatayàlaïkàrapakùanikùitpaü manyante / tathàhi-paryàyoktàprastutapra÷aüsàsamàsoktyàkùepavyàjastutyupameyopamànanvayàdau vastumàtraü gamyamànaü vàcyopaskàrakatvena 'svasiddhaye paràkùepaþparàrthe svasamarpaõam' iti yathàyogaü dvividhayà bhaïgyà pratipàditaü taiþ / rudrañenàpi bhàvàlaïkàro dvidhoktaþ / råpakadãpakàpahnutitulyayogitàdàvupamàdyalaïkàro vàcyopaskàrakatvenoktaþ / utprekùà tu svayameva pratãyamànà kathità / rasavatpreyaþprabhçtau tu rasabhàvàdirvàcya÷obhàhetutvenoktaþ / taditthaü trividhamapi pratãyamànamalaïkàratayà khyàpitameva / [RuAss_Bhå.1] vàmanena tu sàdç÷yanibandhanàyà lakùaõàya vakroktyalaïkàratvaü bruvatà ka÷ciddhvanibhedo 'laïkàratayaivoktaþ / kevalaü guõavi÷iùñapadaracanàtmikà rãtiþ kàvyàtmakatvenoktà / udbhañàdibhistu guõàlaïkàràõàü pràya÷aþ sàmyameva såcitam / viùayamàtreõa bhedapratipàdanàt / saüghañanàdharmatvena ceùñeþ / tadevamalaïkàrà eva kàvye pradhànamiti pràcyànàü matam / [RuAss_Bhå.2] vakroktijãvitakàraþ punarvaidagdhyabhaïgãbhaõitisvabhàvàü bahuvidhàü vakroktimevapràdhànyàtkàvyajãvitamuktavàn / vyàpàrasya pràdhànyaü ca [kàvyasya] pratipede / abhidhànaprakàravi÷eùà eva càlaïkàràþ / satyapi tribhede pratãyamàne vyàpàraråpà bhaõitireva kavisaürambhagocaraþ / upacàravakratàdibhiþ samasto dhvaniprapa¤caþ svãkçtaþ / kevalamuktivaicitryajãvitaü kàvyaü, na vyaïgyàrthajãvitamiti tadãyaü dar÷anaü vyavasthitam / [RuAss_Bhå.3] bhaññanàyakena tu vyaïgyavyàpàrasya prauóhoktyàbhyupagatasya kàvyaü÷atvaü bruvatà nyagbhàvita÷abdàrthasvaråpasya vyàpàrasyaiva pràdhànyamuktam / tatràpyabhidhàbhàvakatvalakùaõavyàpàradvayottãrõo rasacarvaõàtmà bhogàparaparyàyovyàpàraþ pràdhànyena vi÷ràntisthànatayàïgãkçtaþ / [RuAss_Bhå.4] dhvanikàraþ punarabhidhàtàtparyalakùaõàkhyavyàpàratrayottãrõasya dhvananadyotanàdi÷abdàbhidheyasya vya¤janavyàpàrasyàva÷yàbhyupagamyatvàd vyàpàrasya ca vàkyàrthatvàbhàvàd vàkyàrthasyaiva ca vyàïgyaråpasya guõàlaïkàropaskartavyatvena pràdhànyàd vi÷ràntidhàmatvàdàtmatvaü sidhdàntitavàn / vyàpàrasya viùayamukhena svaruõpratilambhàt tatpràdhànyena pràdhànyàt svaråpeõa vicàryatvàbhàvàd viùayasyaiva samagrabharasahiùõutvam / tasmàd viùaya eva vyaïgyanàmà jãvitatvena vaktavyaþ,yasya guõàlaïkàrakçtacàrutvaparigrahasàbhràjyam / rasàdayastu jãvitabhåtà nàlaïkàratvenavàcyàþ / alaïkàràõàmupaskàrakatvàd,rasàdãnàü ca pràdhànyenopaskàryatvàt / tasmàd vyaïgya eva vàkyàrthãbhåtaþ kàvyajãvitamityeùa eva pakùo vàkyàrthavidàü sahçdayànàmàvarjakaþ / vya¤janavyàpàrasya sarvairanapahnutatvàt tadà÷rayeõa ca pakùàntarasyàpratiùñànàt / [RuAss_Bhå.5] yattu vyaktivivekakàro vàcyasya pratãyamànaü prati liïgatayà vya¤janasyànumànàntarbhàvamàkhyat tad vàcyasya pratãyamànena saha tàdàpmyatadutpattyabhàvàdavicàritàbhidhànam / tadetatku÷àgradhiùaõaiþ kùodanãyamatigahanamiti neha pratanyate / [RuAss_Bhå.6] astiü tàvad vyaïgyaniùño vya¤janavyàpàraþ / tatra vyaïgyasya pràdhànyàpràdhànyàbhyàü dhvaniguõãbhåtavyaïgyàkhyau dvau kàvyabhedau / vyaïgyasyàsphuñatve 'laïkàrattvena citràkhyaþ kàvyabhedastçtãyaþ / tatrottamo dhvaniþ / tasya lakùaõàbhidhàmålatvenàvivakùitavàcyavivakùitànyaparavàcyavivakùitànyaparavàcyàkhyau dvau bhedau / àdyo 'pyarthàntarasaükramasaüsalakùyakramitavàcyàtyàntatiraskçtavàcyatvena dvividhaþ / dvitãyo 'pyasaülakùyakramasaülakùyakramavyaïgyatayà dvividhaþ / lakùaõàmålaþ ÷abda÷aktimålo vastudhvaniþ,asaülakùyakramavyaïgyaþ artha÷aktimålo rasàdidhvaniþ / saülakùyakramavyaïgyaþ ÷abdàrthobhaya÷aktimålo vastudhvaniralaïkàradhvani÷ceti / tatra rasàdidhvaniralaïkàrama¤jaryàü dar÷itaþ, kàvyasya ÷çïgàrapradhànatvàt / ÷iùñastu yathàvasaraü tatraiva vibhaktaþ / guõãbhåtavyaïgyo vàcyàïgatvàdibhedairyathàsaübhavaü samàsoktyàdau dar÷itaþ / [RuAss_Bhå.7] ____________________________________________________________ START Såtra 1: citraü tu ÷abdàrthàülakàrasvabhàvatayà bahutaraprabhedam / tathà hi- ihàrthapaunaruktyaü ÷abdapaunaruktyaü ÷abdàrthapaunaruktyaü ceti trayaþ paunaruktyaprakàràþ // RuAss_1 // àdau paunaruktyaprakàraravacanaü vakùyamàõàlaïkàràõàü kakùàvibhàgaghañanàrtham / arthàpekùayà ÷abdasya pratãtàvantaraïgatve 'pi prathamamarthatadharmanirde÷a÷cirantanaprasiddhyà punaruktakavadàbhàsasya pårvaü lakùaõàrthaþ / iha÷abdaþ pratthàne / iti÷abdaþ prakàre, tri÷abdàdeva saükhyàparisamàtpisiddheþ / ____________________________________________________________ START Såtra 2: tatràrthapaunaruktyaü praruóhaü doùaþ // RuAss_2 // praruóhàpraruóhatvena dvaividhyam / prathamaü heyavacanamupàdeye vi÷ràntyartham / tatreti trayanirdhàraõe / yathàvabhàsanavi÷ràntiþ prarohaþ / ____________________________________________________________ START Såtra 3: àmrukhàvabhàsanaü punaþ punaruktavadàbhàsam // RuAss_3 // àmukhagrahaõaü paryavasàne 'nyathàtvapratipattyartham / lakùyanirde÷e nàpuüsakaþ saüskàro laukikàlaïkàravaidharyeõa kàvyàlaïkàraõàmalaïkàryaüpàratantryadhvananàrthaþ / arthapaunaruktyàdevàrthã÷ritatvàdarthàlaïkàratvaü j¤eyam / prabhedàstu vistarabhayànnocyante / udàharaõaü madãye ÷rãkaõñhastave yathà- "ahãnabhujagàdhã÷avapurvalayakaïkuõam / ÷ailàdinandicaritaü kùatakandarpadarpakam // vçùapuïgavalakùmàõaü ÷ikhipàvakalocanam / sasarvamaïgalaü naumi pàrvatãsakhamã÷varam" // 'dãruõaþ kàùñhato jàto bhasmabhåtikaraþ paraþ / rakta÷oõàrciruccaõóaþ pàtu vaþ pàvakaþ ÷ikhã' // bhujaïgakuõóalã vyakta÷à÷i÷ubhràü÷u÷ãtaguþ / jagantyapi sadàpàyàdavyàccetoharaþ ÷ivaþ" // ____________________________________________________________ START Såtra 4: ÷abdapaunaruktyaü vya¤janamàtrapaunaruktyaü svaravya¤janasamudàyapaunaruktyaü ca // RuAss_4 // alaükàraprastàve kevalaü svarapaunaruktyamacàrutvànna gaõyate iti dvaividhyameva / ____________________________________________________________ START Såtra 5: saükhyàniyame pårvaü chekànupràsaþ // RuAss_5 // dvayorvya¤janasamudàyayoþ parasparamanaikadhà sàdç÷yaü saükhyàniyamaþ / pårvaü vya¤jamasamudàyà÷ritaü yathà- 'kiü nàma dardura duradhyavasàya sàyaü kàyaü nipãóya ninadaü kuruùe ruùeva / etàni kelirasitàni sitacchadànàmàkarõya kàrõamadhuràõi na lajjito 'si' // atra sàyaü÷abdenàsyàlaïkàrasya yakàramàtrasàdç÷yàpekùayà vçttyanupràsena sahaikàbhidhànalakùaõaþ saükaraþ / chekà vidagdhàþ / ____________________________________________________________ START Såtra 6: anyathà tu vçttyatanupràsaþ // RuAss_6 // kevalavya¤janamàtrasàdç÷yamekadhà samudàyasàdç÷yaü tryàdãnàü ca parasparasàdç÷yamànyathàbhàvaþ / vçttistu rasaviùayo vyàpàraþ / tadvatã punarvarõaracanehavçttiþ / sa ca paruùakomalamadhyamavarõàrabdhatvàttridhà / tadupalakùito 'yamanupràsaþ / yathà- 'àñopena pañãyayasà yadapi sà vàõã kaveràmukhe khelantã prathame tathàpi kurute no sanmanora¤janam / na syàdyàvadamandasundaraguõàlaïkàrajhaïkàritaþ saprasyandilasàyanarasàsàrànusàrã rasaþ' // yathà và- 'sahyàþ pannagaphåtkçtànala÷ikhà nàràcapàlyo 'pi và ràkendoþ kiraõà viùadravamuco varùàsu và vàyavaþ / na tvetàþ saralàþ sitàsitarucaþ sàcãkçtàþ sàlasàþ sàkåtàþ samadàþ kuraïgakadç÷àü mànànuvidhdà dç÷aþ' // ____________________________________________________________ START Såtra 7: svaravya¤jamasamudàyapaunaruktyaü yamakam // RuAss_7 // atra kvacidbhinnàrthatvaü kvicidabhinnàrthatvaü kacidekasyànarthakatvamaparasya sàrthakatvamiti saükùepataþ prakàratrayam / yathà- 'yo yaþ pa÷yati tannetre rucire vanajàyate / tasya tasyànyanetreùu rucireva na jàyate' // idaü sàrthakatve / evamanyajjheyam / ____________________________________________________________ START Såtra 8: "÷abdàrthapaunaruktyàü praruóhaü doùaþ" // RuAss_8 // praruóhagrahaõaü vakùyamàõaprabhedavailakùaõyàrtham / yadàhuþ-'÷abdàrthayoþ punarvacanaü punaruktamanyatrànuvàdàt' / iti / ____________________________________________________________ START Såtra 9: 'tàtparyabhedavattu làñànupràsaþ' // RuAss_9 // tàtparyamanyaparatvam / tadeva bhidyate, na ÷abdàrtha-svaråpam / yathà- 'tàlà jaanti guõà jàlà de sahiaehiü gheppanti / raikiraõàõugàhiàiü hàenti kamalàiü kamalàiü' // ['tadà jàyante guõàþ yadà te sahçdayairgçyairgçhyante / ravikiraõànugçhãtàni bhavanti kamalàni kamalàni'] // 'bråmaþ kiyannaya katha¤cana kàlamalpam atràbjapatranayane nayane nimãlya / hemàmbujaü taruõi tattarasàpahçtya devadviùo 'yamahamàgata ityavehi' // ityàdau vibhakttayàderapaunaruktye 'pi bahutara÷abdàrthapaunaruktyàllàñànupràsatvameva / 'kà÷àþ kà÷à ivàbhànti saràüsãva saràüsi ca / cetàüsyàcikùipuryånàü nimragà nimragà iva' // ityàdàvananvayena sahàsyaikàbhidhànalakùaõo na saükaraþ / anyonyàpekùayà ÷abdàrthagatatvenàrthamàtragatatvena ca vyavasthikerbhinnaviùayatvàt / 'ananvaye ca ÷abdaikyamaucityàdànuùaïgikam / asmiüstu làñànupràse sàkùàdeva prayojakam' // ____________________________________________________________ START Såtra 10: tadevaü paunaruktye pa¤càlaïkàràþ // RuAss_10 // nigadavyàkhyàtametat / ____________________________________________________________ START Såtra 11: varõànàü khaïgàdyakçtihetutve citram // RuAss_11 // paunaruktakyaprastàve sthànavi÷eùa÷liùñavarõapaunaruktyàtmakaü citravacanam / yadyapi lipyakùaràõàü khaïgàdisaünive÷avi÷iùñatvaü tathàpi ÷rotràkà÷asamavetavarõàtmaka÷abdàbhedena teùàü loke pratãtervàcaka÷abdàlaïkàro 'yam / àdiprahaõàd yathàvyutpattisaübhavaü padmabandhàdiparigrahaþ / yathà- 'bhàsate pratibhàsàra rasàbhàtà hatàvibhà / bhàvitàtmà÷ubhàvàde devàbhà bata sabhà' // eùo 'ùñadalapadmabanadhaþ / atra digdaleùu nirgamaprave÷àbhyàü ÷liùñàkùaratvam / vivigdaleùu tvanyathà / karõikàkùaraü tu ÷liùñameva / ____________________________________________________________ START Såtra 12: upamànopameyayoþ sàdharmye bhedàbhedatulyatve upamà // RuAss_12 // arthàlaïkàraprakaraõamidam / upamànopameyayorityapratãtopamànopameyaniùedhàrtham / sàdhrmye trayaþ prakàràþ / bhedapràdhànyaü vyatirekàdivat / abhedapràdhànyaü råpakàdivat / dvayostulyatvaü yathàsyàm / yadàhuþ-'yatra ki¤citsàmànyaü ka÷ci¤ca vi÷eùaþ sa viùayaþ sadç÷atàyàþ' iti / upamaivanekaprakàravaicitryeõànekàlaïkàrabåjabhåteti prathamaü nirdiùñà / asyà÷ca pårõàlutpàtvabhedà¤cirantanairbahuvidhanvamuktam / tatràpi sàdhàraõadharmsya kvacidanuràgàmitayaikaråpyeõa nirde÷aþ, kvacidvastuprativastubhàvena pçthaïnirde÷aþ / pçthaïnirde÷e ca saübandhibhedamàtraü prativaståpamàvat, bimbapratibimbabhàvo và dçùñàntavat / krameõodàharaõam - 'praïàmahatyà ÷ikhayeva dãpastrimàrgeva trividasya màrgaþ / saüskàravatyeva girà manãùã tayà sa påta÷ca vibhåùita÷ca' // 'yàntyà muhurvalitakandharamànanaü tadàvçttavçnta÷atapatranibhaü vahantyà / digdho 'mçtena ca viùeõa ca pakùmalàkùyà gàóhaü nikhàta iva me hçdaye kañàkùaþ' // atra valutatvàvçttatve saübandhibhedàdbhinne / dharmyabhipràyeõa tu bimbapratibimbatvameva / 'pàõóyo 'yamaüsàrpitalambahàraþ këtpàïgaràgo haricindanena / àbhàti bàlàtaparaktasànuþ sanirjharodgara ivàdriràjaþ' // atra hàràïkaràgayornirjharabàlàtapau pratibimbatvena nirdiùñau / ____________________________________________________________ START Såtra 13: ekasyaivopamànopameyatve 'nanvayaþ // RuAss_13 // vàcyàbhipràyeõa pårvaüråpànugamaþ / ekasya tu viruddhadharmasaüsargo dvitãyasavrahyacàrinivçttyarthaþ / ata evànanvaya iti yogo 'pyatra saübhravati / yathà- 'yuddhe 'rjuno 'rjuna iva prathitapratàpo bhãmo 'pi bhãma iva vairiùu bhãmakarmà / nyagrodhavartinamayàdhipatiü kuruõàmutpràsanàrthamiva jagmaturàdareõa' // ____________________________________________________________ START Såtra 14: dvayoþ paryàyeõa tasminnupameyopamà // RuAss_14 // tacchabdenopamànopameyatvapratyavamar÷aþ / paryàyo yaugapadyàbhàvaþ / ata evàtra vàkyabhedaþ / iyaü ca dharmasya sàdhàraõye vastuprativastunirde÷e ca dvidhà / àdye yathà- 'khamiva jalaü jalamiva khaü haüsa÷candra iva haüsa iva candraþ / kumudàkàràstàràstàràkàràõi kumudàni' // dvitãye yathà- 'sacchàyàbhbhojavadanàþ sacchàyavadanàmbujà / vàpyo 'ïganà ivàbhànti yatra vàpya ivàïganàþ' // ____________________________________________________________ START Såtra 15: sadç÷ànubhavàd vastvantarasmçtiþ smaraõam // RuAss_15 // vastvantaraü sadç÷ameva / avinàbhàvàbhàvànnànumànam / yathà- 'ati÷ayitasuràsurapràbhàvaü ÷i÷umavalokya tathaiva tulyaråpam / ku÷ikasutamakhadviùàü pramàthe dhçtadhanuùaü raghunandanaü smaràmi' // sàdç÷yaü vinà tu smçtirnàyamalaïkàraþ / yachà- 'atrànugodaü mçgayànivçttastaraïgavàtena vinãtakhedaþ / rahastvadutsaïganiùaõõàmårdhà smaràmi vànãragçheùu sutpaþ' // atra ca kartçvi÷eùaõànàü smartavyada÷àbhàvitve smatçda÷àbhàvitvamasamãcãnam / __________ preyolaïkàrasya tu sàdç÷yavyatiriktanimittotthàpità smçtirviùayaþ / yathà 'aho kope 'pi kàntaü mukham' iti / tatràpi vibhàvàdyàgåritatvena sva÷abdamàtrapratipàdyàtve yathà- 'atrànugàdam' ityàdi / 'yairdçùño 'si tadà lalàñapatitapràsaprahàro yudhi sphãtàsçkstrutipàñalãkçtapurobhàgaþ paràn pàtayan / teùàü duþsahakàmadehadahanaprodbhatanetrànala- jvàlàlãbharabhàsvare smaripàvastaü gataü kautukam' // ityàdau sadç÷avastvantarànubhave '÷akyavastvantarakaraõàtmà vi÷eùàlaïkàraþ, kàraõasya kriyàsàmànyàtmano dar÷ine 'pi saübhavàt / matàntare kàvyaliïgametat / tadete sàdç÷yà÷rayeõa bhedàbhedatulyatvenàlaïkàrà nirõãtàþ" / ____________________________________________________________ START Såtra 16: abhedapràdhànye àrope àropaviùayànapahnave råpakam // RuAss_16 // abhedasya pràdhànyàdbhedasya vastutaþ sadbhàvaþ / anyatrànyàvàpa àropaþ / tasya viùayaviùayyavaùñabdhatvàdviùayasyàpahnave 'pahnutiþ / anyathà tu viùayiõà viùayasya råpavataþ karaõàdråpakam / sàdharmye tvanugatameva / yadàhuþ- 'upamaiva turobhåtabhedà råpakamiùyate' iti àropàdabhede 'dhyavasàyaþ prakçùyate iti pa÷càttanmålàlaïkàravibhàgaþ / __________ idaü tu niravayavaü sàvayavaü paramparitamiti trividham / àdyaü kevalaü màvàråpaka¤cate dvidhà / dvitãyaü samastavastuviùayamekade÷avivarti ceti dvidhaiva / tçtãyaü ÷liùña÷abdanibandhanatvena dvividhaü satpratyekaü kevalamàlàråpakatvàccaturvidham / tadevamaùñau råpakabhedàþ / anye tå pratyekaü vàkyoktasamàsoktàdibhedàþ saübhavanti te 'nyato draùñavyàþ / __________ krameõa yathà- 'dàse kçtàgàsi bhavatyucitaþ prabhåõàü pàdaprahàra iti sundari nàsmi dåye / udyatkañhorapulakàïkurakaõñakàgrair- yatkhidyate tava padaü nanu sà vyathà me' // 'pãyåùaprasçtirnavà makhabhujàü dàtraü tamolånaye svargaïgàvimanaskakokavadanastrastà mçõàlãlate / dvirbhàvaþ smarakàrmukasya kimapi pràõe÷varãsàgasà- mà÷àtanturuda¤cati pratipadi pràleyabhànostanuþ' // 'vistàra÷àlini nabhastalapattrapàtre kundojjvalaprabha-bha saücayabhåribhaktam / gaïgàtaraïgaghanamàhiùadugdhadigdhaü jagdhaü mayà narapate kalikàlakarõa' // 'àbhàti te kùitibhçtaþ kùaõadàprabheyaü nistriü÷amàüsalatamàlavanàntalekhà / indutviùo yudhi hañhena tavàrikãrtã- rànãya yatra ramate taruõaþ pratàpaþ' // kùitibhçta ityatra ÷liùñaü padam / paramparitam- 'kiü padmamya ruciü na hanti nayanànandaü vidhatte na và vçddhiü và jhaùaketanasya kurute nàlokamàtreõa kim / vaktrendau tava satyayaü yadaparaþ ÷ãtàü÷urabhyudgato darpaþ syàdamçtena cidiha tadapyastyeva bimbàdhare' // atra vaktrenduråpaõahetukamadharàmçtasya pãyåùeõa ÷liùña÷abdaü råpaõam / 'vidvanmànasahaüsa vairikamasàsaükocadãtpadyute durgàmàrgaõanãlalohita samitsvãkàravai÷vànara / satyaprãtividhànadakùa vijayapràgbhàvabhãma prabho sàmràjyaü varavãra vatsara÷ataü vairi¤camuccaiþ kriyàþ' // atra tvameva haüsa ityàropaõapårvako mànasameva mànasamityàdyàropa iti ÷liùña÷abdaü màlàparamparitam / 'yàmi manovàkkàyaiþ ÷araõaü karuõàtmakaü jagannàkhatham / janmajaràmaraõàrõavataraõataraõóaü haràïghriyugam' // 'paryaïko ràjalakùmyà haritamaõimayaþ pauruùàbdhestaraïgo bhragnapratyarthivaü÷olvaõavijayakaristyàmadànàmbupaññaþ / saïgràmatràsatàmyanmuralapatiya÷ohaüsanãlàmbuvàhaþ khaïgaþ kùmàsauvidallaþ samiti vijayate màlavàkhaõóalasya' // atra kùmàsauvidalla iti paramparitamapyekade÷avivarti / evamàdayo 'nye 'pi bhedà le÷ataþ såcità eva / __________ idaü vaidharmyeõàpi dç÷yate / yathà- 'saujanyàmbumarusthalã sucaritàlekhyadyubhittirguõa- jyotsnàkçùõacaturda÷ã saralatayoga÷vapucchacchañà / yaireùàpi durà÷ayà kaliyuge ràjàvalã sevità teùàü ÷ålini bhaktimàtrasulabhe sevà kiyatkau÷alam' // atra càropyamàõasya dharmitvàdàviùñaliïgasaükhyàtve 'pi kvacitsvato 'saübhavatsaükhyàyogasyàpi viùayasaükhyàtvam pratyekamàropàt / yathà - 'kvacijjañàvalkalàvalambinaþ kapolà dàvàgrayaþ' ityàdau / na hi kapilamunerbahutvam / 'bhramimaratimalasahçdayatàü pralayaü mårcche tamaþ ÷arãrasàdam / maraõaü ca jaladabhujagajaü prasahya kurute viùaü viyoginãnàm' // ityatra niyatasaükhyàkakàryavi÷eùotthàpito garalàrthaprabhàvito viùa÷abde ÷leùa eva / jaladabhujagajamiti råpakasàdhakamiti pårve siddhatvàbhàvànna tannicanvanaü viùa÷abde ÷liùña÷abdaü paramparitamiti ÷leùa evàtretyàhuþ / ____________________________________________________________ START Såtra 17: àropyamàõasya prakçtopayogitve pariõàmaþ // RuAss_17 // àropyamàõaü råpake prakçtopayogitvàbhàvàtprakçtopara¤jakatvenaiva kevalenànvayaü bhajate pariõàme tu prakçtàtmatayà àropyamàõasyopayoga iti prakçtamàropyamàõaråpatvena pariõamiti / àgamànugamavigamakhyàtyabhàvàtsàükhyãyapariõàmavaisakùaõyam / tasya sàmànàdhikaraõyavaiyadhikaraõyaprayogàd dvaividhyam / àdyo yathà- 'tãrvà bhåte÷amaulistrajamamaradhunãmàtmanàsau tçtãya- stasmai saumitrimaitrãmayamupahçtavànàtaraü nàvikàya / vyàmagràhyastanãbhiþ ÷abarayuvatibhiþ kautukoda¤cadakùaü kçcchràdanvãyamànastvaritamaya giriü citrakåñaü pratasthe' // atra saumittrimaittrã prakçtà àropyamàõasamànàdhikaraõàtararåpatvena pariõatà / àtarasya maittrãråpatayà prakçte upayogàt / tadatra yathà samàsoktàvàronyamàõaü prakçtopayogi taccàropaviùayàtmatayà tatra sthitam, ata eva tatra tadvyavahàrasamàropaþ evamihàpi j¤eyam, kevalaü tatra viùayasyaiva prayogaþ, viùayiõo gamyamànatvàt / iha tu dvayorapyabhidhànam, tàdàtmyàt tu tayoþ pariõàmitvam / dvitãyo yathà- 'atha paktrimatàmupeyivadbhiþ sarasairvakrapathà÷ritairvacobhiþ / kùitibharturupàyànaü cakàra prathamaü tatparatasturaïgamàdyaiþ' // ràjasaüghañane tåpàyanamucitam / taccàtra vacoråpamiti vacasàü vyadhikaraõopàyanaråpatvena pariõàmaþ / ____________________________________________________________ START Såtra 18: viùayasya saüdihyamànatve saüdehaþ // RuAss_18 // 'abhedapràdhànye àropa ityeva / viùayaþ prakçto 'rtaþ, yadbhittitvenàprakçtaþ saüdihyate / aprakçte saüdehe viùayo 'pi saüdihyata eva / tena prakçtàprakçtagatatvena kavipratibhotthàpite saüdehe saüdehàlaïkàraþ' / __________ sa ca trividhaþ / ÷uddho ni÷cayagarbho ni÷cayànta÷ca / ÷uddho yatra saü÷aya eva paryavasànam / yathà- 'kiü tàruõyataroriyaü rasabharodbhinnà navà vallarã lãlàprocchalitasya kiü laharikà làvaõyavàràünidheþ / udgàóhotkalikàvatàü svasamayopanyàsavistrambhiõaþ kiü sàkùàdupade÷ayaùñirathavà devasya ÷çïgàriõaþ' // ni÷cayagarbho yaþ saü÷ayopakramo ni÷cayamadhyaþ saü÷ayànta÷ca / sa yathà-- 'ayaü màrtaõóaþ kiü sa khalu turagaiþ satpabhiritaþ kç÷ànuþ kiü sàkùàtprasarati di÷o naiùa niyatam / kçtàntaþ kiü sàkùànmahiùavahano 'sàviti ciràt samalokyàjau tvàü vidadhati vikalpànpratibhañàþ' // ni÷cayànto yatra saü÷aya upakramo ni÷caye paryavasànam / yathà-- 'induþ kiü kva kalaïkaþ sarasijametatkimambu kutra gatam / lalitasavilàsavacanairmukhamiti hariõàkùi ni÷citaü parataþ' // kacitàropyamàõànàü bhinnà÷rayatvena dç÷yate / yathà-- 'ra¤jità nu vividhàstaru÷ailà nàmitaü tu gaganaü mthagitaü nu / pårità nu viùameùu dharitrã saühçtà nu kakubhastimireõa' // atràropaviùaye timire ràgàdi tarvàdibhinnà÷rayatvenàropitam / kecittvadhyavasàyà÷rayatvena saüdehaprakàramàhuþ / anye tu nu÷abdasya saübhàvanàdyotatvàdutprekùàprakàramimamàcakùate / ____________________________________________________________ START Såtra 19: sàdç÷yàd vastvantarapratãtirbhràntimàn // RuAss_19 // asamyagj¤ànatvasàdharmyàtsaüdehànantaramasya lakùaõam / bhrànti÷cittadharmaþ / sa vidyate yasminbhaõitiprakàre sa bhràntimàn / sàdç÷yaprayuktà ca bhràntirasya viùayaþ / yathà- 'oùñhe bimbaphalà÷ayàlamalakeùåtpàkajambådhiyà karõolaïkçtibhàji dàóimaphalabhràntyà ca ÷oõe bhaõau / niùpattyà sakçdutpalacchadadç÷àmàttaklamànàü marau ràjangçrjararàjapa¤jara÷ukaiþ sadyastçùà mårcchitam' // gàóhamarmaprahàràdinà tu bhràntirnàsyàlaïkàrasya viùayaþ / yathà-- 'dàmodaràghàtacårõità÷eùavakùasà / dçùñaü càõåramallena ÷atacandraü nabhastalam' // sàdç÷yahetukàpi bhràntirvicchittyarthe kavipratibhotthàpitaiva gçhyate,yathodàhçtam, na svarasotthàpità ÷uktikàrajatavat / evaü sthàõurvà syàtpuruùo và syàditi saü÷aye 'pi boddhavyam / ____________________________________________________________ START Såtra 20: ekasyàpi nimittava÷àdanekadhà grahaõamullekhaþ // RuAss_20 // yatraikaü vastvanekadhà gçhyate sa råpabàhulyollekhanàdullekhaþ / na cedaü nirnimittamullekhamàtram, api tu nànàvidhadharmayogitvàkhyanimittava÷àdetatkriyate / tatra rucyarthitvavyutpattayo yathàyogaü prayojikàþ / taduktam- 'yathàruci yathàrthitvaü yathàvyutpatti bhidyate / àbhàso 'pyartha ekasminnanusaüdhànasàdhite' // iti // yathà- 'yastapovanamit.i munibhiþ kàmàyatanamiti ve÷yàbhiþ saügãta÷àleti làsakaiþ' ityàdi harùacarite ÷rãkaõñhàkhyajanapadavarõane / atra hyeka eva ÷rãkaõñhàkhyojanapadastattadguõayogàttapovanàdyanekaråpatayà niråpitaþ / ruccarthitvavyutpattaya÷ca pràya÷aþ samastavyastà yojayituü ÷akyante / nanvetanmadhye 'vajrava¤jaramiti ÷araõàgatairasuravivaramiti vàtikaiþ' ityàdau råpakàlaïkàrayoga iti kathamayamullekhàlaïkàraviùayaþ / satyam / asti tàvat 'tapovanam' ityàdau råpakavivikto 'sya viùayaþ / yatra vastutastadråpatàyàþ saübhavaþ / yatra tu råpakaü vyavasthitaü tatra cediyamapi bhaïgiþ saübhàvinã tatsaükaro 'stu / na tvetàvatàsyàbhàvaþ ÷akyate vaktum / tata÷ca na doùaþ ka÷cit / evaü hi tatra viùaye bhràntimadalaïkàro 'stu atadråpasya tadråpatàpratãtinibandhanatvàt / naitat / anaikadhàgrahaõàkhyasyàpårvasyàti÷ayasyàbhàvàt, taddhetukatvàccàsyàlaïkàrasya / saükarapratãtistvaïgãkçtaiva yadyevam, abhede bheda ityevaüråpàti÷ayoktiratràstu / naiùà doùaþ / grahãtçbhedàkhyena viùayavibhàgenànekadhàtvoññaïkanàttasya ca vicchittyantararåpatvàt sarvathà nàsyàntarbhàvaþ ÷akyakriya iti ni÷cayaþ / yathà và- 'õàràaõot ti pariõaavaàhiü sirivallahot ti taruõãhiü / bàlàhiü uõa kodåhaleõa eme a saccavio' // ('nàràyaõa iti pariõatavayobhiþ ÷rãvallabha iti taruõãbhiþ / bàlàbhiþ panaþ kautåhalena evameva satyàpitaþ' //)// evam 'garurvacasi pçthururasi arjuno ya÷asi' ityàdàvavaseyam / iyàüstu vi÷eùaþ-pårvatra grahãtçbhedenànekadhàtvollekhaþ, iha tu viùayabhedena / nanvanekadhàtvollekhane gurvàdiråpatayà ÷leùa iti kathamalaïkàràntaramatra sthàpyate / satyam / anekadhàtvanimittaü tu vicchittyantaramatra dç÷yate iti tatpratibhotpattihetuþ ÷leùo 'tra syàt / na tu sarvathà tadabhàvaþ / ata÷càlaïkàràntaraü yadevaüvidhe viùaye ÷leùàbhàve 'pi vicchittisadbhàvaþ / tasmàdevamàdàvullekha eva ÷reyàn / evamalaïkàràntaravicchittyà÷rayeõàpyayamalaïkàro nidar÷anãyaþ / ____________________________________________________________ START Såtra 21: viùayasyàpahnave 'pahnutiþ // RuAss_21 // vastvantarapratãtirityeva prakràntàpahnavavaidharmyeõedamucyate / àropaprastàvàdàropaviùayàpahnutàvàropyamàõapratãtàvapahnutyàkhyo 'laüïkàraþ / tasya ca trayã bandhacchàyà, apahnavapårvaka àropaþ, àropapårvako 'pahnavaþ / chalàdi÷abdairasatyatvapratipàdakairvàpahnavanirde÷aþ / pårvoktabhedadvaye vàkyabhedaþ / tçtãyabhede tvekavàkyatvam / àdyo yathà-- 'yadetaccandràntarjaladalavalãlàü prakurute tadàcaùñe lokaþ ÷a÷aka iti no màü prati tathà / ahaü tvinduü manye tvadarivirahàkràntataruõã kañàkùolkàpàtavraõakiõakalaïkàïkitatanum' // atraindavasya ÷a÷asyàpahnave upakùitpe ÷a÷akaprativastukiõavata indoràropo nànvayaghañanàü puùyatãti na niravadyam / tattu yathà 'pårõendoþ paripoùakàntavapuùaþ sphàraprabhàbhàsvaraü nedaü maõóalamabhyayudeni gaganàbhoge jigãùorjagat / bhàrasyocchritamàtapatramadhunà pàõóupradeùa÷riyà mànonnaddhajanàbhimànadalanodyogaikahevàkinaþ' // dvitãyo yathà- 'vilasadamaranàrãnetranãlàbjaùaõóà- nyadhivasati sadà yaþ saüyamàdhaþkçtàni / na tu rucirakalàpe vartate yo mayåre vitaratu sa kumàro brahmacarya÷riyaü vaþ' // tçtãyo yathà-- 'ud bhràntojjhitagehagårjaravadhåkampàkuloccaiþ kuca- preïkholàmalahàravallivilanmuktàphalacchajhanà / sàrdhaü tvadripubhistvadãya÷asàü ÷ånye marau dhàvatàü bhraùñaü ràjamçgàïkaü! kundamukulasthålaiþ ÷ramàmbhaþkaõaiþ' // atra ÷ånya ityasya sthàne manye÷abdaprayoge sàpahnavotprekùà ittayapi sthàpayiùyate, ' ahaü tvinduü manye ' iti tu vàkyabhede manye÷abdaprayogenotprekùeti ca vakùyate / etasminnapi bhedo 'pahnavàropayoþ paurvàparyaprayogaviparyaye bhedadvayaü sadapi na pårvavaccitratàvahamiti na bhedatvena gaõitam / tatràpahnuvapårvake àrope nirantaramudàhçtam / àropapårvake tvapahnave yathà-- 'jyotsnàbhasmacchuraõadhavalà bibhratã tàrakàsthã nyantardhànavyasanarasikà kàtrikàpàlikãyam / dvãpàddvãpaü bhramati dadhatã candramudàkàpàne nyastaü siddhà¤janaparimalaü là¤canasya cchalena' // kacitpunarasatyatvaü vastvantararåpatàbhidhàyi-vapuþ-÷abdàdinibandhanaü yathà- 'amuùmiüllàvaõyàmçtasarasi nånaü mçgadç÷aþ smaraþ ÷arvapluùñaþ pçthujaghanabhàge nipatitaþ / yadaïgàïgàràõàü pra÷amapi÷unà nàbhikuhare khikhà dhåmasyeyaü pariõamati romàvalivapuþ' // iti / ____________________________________________________________ START Såtra 22: evamabhedapràdhànye àropagarbhànalaïkàràüllakùayitvà adhyavasàyagarbhàüllukùayati- tatra adhyavasàye vyàpàrapràdhànye utprekùà // RuAss_22 // viùayanigaraõenàbhedapratipattirviùayiõo 'dhyavasàyaþ / __________ sa ca dvividhaþ - sàdhyaþ siddha÷ca / sàdhyo yatra viùayiõo 'satyatayà pratãtiþ / asatyatvaü ca viùayigatasya dharmasya viùaya upanibandhe viùayisaübhàvitvena viùayàsaübhàvitvena ca pratãteþ / dharmo,guõakriyàråpaþ tasya saübhavàsaübhavapratãtau saübhavà÷rayasya tatràparamàrthatayà asatyatvaü pratãyate, itarasya tu paramàrthatayà satyatvam / yasyàsatyatvaü, tasya satyatvapratãtàvadhyavasàyaþ sàdhyaþ / ata÷ca vyàpàrapràdhànyam / siddho yatra viùayiõo vastuto 'satyasyàpi satyatàpratãtiþ / satvatvaü ca pårvakasyàsatyatvanimittasyabhàvàt / ata÷càdhyavasitapràdhànyam / tatra sàdhyatvapratãtau vyàpàrapràdhànye 'dhyavasàyaþ saübhàvanamabhimànastarka åhç utprekùetyàdi÷abdairucyate / tadevamaprakçtagataguõakriyàbhisaübandhàdaprakçtatvena prakçtasya saübhàvanamutprekùà / sà ca vàcyà ivàdibhiþ pradar÷yate / pratãyamànàyàü punarivàdyaprayogaþ / sà ca jàtikriyàguõadravyatàõàmaprakçtànàmadhyavaseyatvena caturthà / prakçtasyaitadbhedayoge 'pi na vaicitryamiti na te gaõitàþ / pratyekaü ca bhàvàbhàvàbhimànaråpatayà dvaividhye 'ùñavivatvam / bhedàùñakasya ca pratyekaü nimittasya guõàkriyàråpatve ùoóa÷a bhedàþ / teùàü ca pratyekaü nimittasyopàdànànupàdanàbhyàü dvàtriü÷atprabhedàþ, teùu ca pratyekaü hetusvaråpaphalotprekùaõaråpatvena ùaõõavatirbhedàþ / eùà gatirvàcyotprekùàyà / tatràpi dravyasya pràyaþ svaråpotprekùaõameveti hetuphalotprekùàbhedàstataþ pàtanãyàþ / pratãyamànàyàstu yadyapyudde÷ata etàvantobhedàþ, tathàpi nimittasyànupàdànaü tasyàü na saübhavatãti tairbhedair yåno 'yaü prakàraþ / ivàdyanupàdàne nimittasyata càkãrtane utprekùaõasya niùpamàõatvàt / pràya÷ca svaråpotprakùàyà yathàsaübhavaü bhedanirde÷a / eùà càrthà÷rayati dharmaviùaye ÷liùña÷abdahetukà kvacitpadàrthànvayavelàyàü sàdç÷yàbhivànàdupakràntàpyupamàvàkyàrthatàtparyasàmarythàbhimantçvyàpàropàrohakrameõotprekùàyàü paryavasyati / kvacicchalàdi÷abdaprayoge sàpahnavàtprekùà bhavati / ata÷coktavakùyamàõaprakàravaicitryeõànantyamasyàþ / __________ sàprataü tviyaü dióvràtreõodàhniyate / tatra jàtyutprekùà yathà- 'sa vaþ pàyàdindurnavabisalatàkoñikuñilaþ- smàràreryo mårdhni jvalanakapi÷o bhàti nihitaþ / stravanmandàkinyàþ pratidivasasiktena payasà kapàlenonmuktaþ sphañikadhavalenàïkura iva' // atràïkura÷abdasya jàti÷abdatvàjjàtirutprekùyate / kriyotprekùà yathà-- 'limpatãva tamoïgàni varùatãvà¤janaü nabhaþ' / atra lepanavarùaõakriye tamonabhogatatvenotprekùyete / uttaràrdhe tu 'asatpuruùaseveva dçùñirniùphalatàü gatà' // ityatropamaiva notprekùà / guõotprekùà yathà- 'saiùà sthalã yatra vicinvatà tvàü bhraùñaü mayà nåpuramekamurvyàm / adç÷yata tvaccaraõàravindavi÷leùaduþkhàdiva baddhamaunam' // atra dukhaü guõaþ / dravyotprekùà yathà- 'pàtàlametannayanotsavena vilokya ÷ånyaü mçgalà¤chanena / ihàïganàbhiþ svamukhacchalena kçtàmbare candramayãva sçùñiþ' // atra candrasyaikatvàd dravyatvam / etàni bhàvàbhimàne udàharaõàni / __________ abhàvàbhimàne yathà- 'kapolaphalakàvasyàþ kaùñaü bhåtvà tathàvidhau / apa÷yantàvivànyonyamãdçkùàü kùamatàü gatau' // atràpa÷yantàviti kriyàyà abhàvàbhimànaþ / evaü jàtyàdàvapyådyam / guõasya nimittatvaü yathà- 'navabisalatàkoñikuñilaþ' ityatrodàhçte kuñilatvasya / kriyàyà yathà- r'idçkùàü kùàmatàü gatau' ityatra kùàmatàgamanasya / nimittopàdànasyaite udàharaõe / anupàdàne 'limpatãva tamo 'ïgàni' ityàdyudàharaõam / hetåtprekùà yathà - 'vi÷leùaduþkhàdiva baddhamaunam' ityàdau / svàråpotprekùà yathà - 'kuberajuùñàü di÷amuùõara÷mau gantuü pravçtte samayaü vilaïghya / dig dakùiõà gandhavahaü mukhena vyalãkaniþ ÷vàsamivotsasarja' // phalotprekùà yathà - 'colasya yadbhãtipalàyitasya bhàlatvacaü kaõñakino vanàntàþ / adyàpi kiü vànubhaviùyatãti vyapàñayandraùñumivàkùaràõi' // evaü vàcyotprekùàyà udàharaõadig dattà / pratãyamànotprekùà yathà - 'mahilàsahaþsabharie tuha hiae suhaa sà asàantã / aõudiõamaõaõõaambhà aïgaü taõuaüpi taõuei' // ('mahilàsahasrabharite tava hçdaye subhaga sà amàntã / anudinamananyakarmà aïgaü tanakamapi tanayati' //) // atra- amàantãtyavartamàneveti tanåkaraõahetutvenotprekùitam / evaü bhedàntareùvapi j¤eyam / __________ ÷liùña÷abdaheturyathà - 'ananyasàmànyatayà prasiddhasttayàgãti gãto jagatãtale yaþ / abhådahaüpårvikayà gatànàmatãva bhåmiþ smaramàrgaõànàm' // atra dharmaviùaye màrgaõa÷abdaþ ÷liùñaþ / __________ upamopakramotprekùà yathà - 'kastårãtilakanti bhàlaphalake devyà mukhàmbhoruhe rolambanti tamàlabàlamukulottaüsanti maulàvapi / yàþ karõe vikacotpalanti kucayoraïke ca kàlàguru- sthàsanti prathayantu tàstava ÷ivaü ÷rãkaõñhakaõñhatvi÷aùaþ' // atra yadyapi 'sarvapràtipadikebhyaþ kkip' ityupamànàtkkibvidhàvàmukhe upamàpratãtistathàpyupamànasya prakçte saübhavaucityàtsaübhàvanotthane utprekùàyàü paryavasànam / yathà và virahavaõaüne 'keyåràyitamaïgadaiþ' ityàdau / eùàpi samastopamàpratãpàdakaviùaye 'pi harùacaritavàrtite sàhityamãmàüsàyàü ca teùu teùu prade÷eùudàhçtà, iha tu granthavistarabhayànna prapa¤cità / __________ sàpahnavotprekùà yathà- 'gatàsu tãraü timighaññanena sasaübhramaü pauravilàsinãùu / yatrollasatphenataticchalena muktàññahàseva vibhàti siprà' // atreva÷abdamàhàtmyàtsaübhàvanaü chala÷abdaprayogàccàpahnavo gamyate / evaü chadmàdi÷abdaprayoge 'pi j¤eyam / 'apara iva pàka÷àsanaþ' ityàdàvapara÷abdàprayoge upamaiveyam / tatprayoge tu prakçtasya ràj¤aþ pàka÷àsanatvapratãtàvadhyavasàyasaübhàvàdiva÷abdena ca tasya sàdhyatvapratãterutprekùaiveyam / iva÷abàdàprayoge siddhatvàdadhyavasàyasyàti÷ayoktiþ / ivàpara÷abdayoraprayoge tu råpakam / tadevaü prakàravaicitryeõàvasthitàyà utprekùàyà hetåtprekùàyàü yasya prakçtasaübandhino dharmasya heturutprekùate sa dharmo 'dhyavasàyava÷àdabhinna utprekùàyàü nimittatvenà÷rãyate / sa ca vàcya eva niyamena bhavati / anyathà kaü prati hetuþ syàt / yathà-'apa÷yantàvivànyonyam' ityàdau / atra kapolayoþ prakçtayoþ saübandhitvenopàttasya kùàmatàgamanasya heturadar÷anamutprekùitam / hetuphalaü ca kùàmatàgamanaü tatra nimittam / evam 'adç÷yata tvaccaraõàravindavi÷leùaduþkhàdiva baddhamaunam'ityatra nåpuragatasya maunitvasya heturduþkhitvam / tadutprekùaõe maunitvameva nimittaü j¤eyam / evaü sarvatra / __________ svaråpotprekùàyàü yatra dharmã dharmyantaragatatvenotpekùyate tatràpi nimittabhåto dharmaþ kkacinnirdi÷yate / yathà-'sa vaþ pàyàdunduþ' ityàdau / atra kuñulatvàdi nirdiùñameva / 'veleva ràgasàgarasya' ityàdau saükùobhakàritvàdi gamyamànam / yatra ca dharma eva dharmigatatvenotprekùyate tatràpi nimittasyopàdànànupàdànàbhyam / upàdàne yathà- 'pràpyàbhiùekametasminpratiùñhàsati dviùàm / cakampe lopyamànaj¤à bhayavihvavaliteva bhåþ' // atra bhågatatvena bhayavihvalitatvàkhyadharmotprekùàyàü kampàdinimittamupàttama / anupàdàne yathà-'lipmatãva tamo 'ïgàni' ityàdau / atra tamotatatvena lepanakriyàkartçtvopekùàyàü vyàpanàdi nimittaü gamyamànam / vyàpanàdau tåtprekùàviùaye nimittamanyadanveùyaü syàt / na ca viùayasya gamyamànatvaü yuktam / tasyotprekùitàdhàratvena prastutasyàbhidhàtumucitatvàt / tasmàd yathoktameva sàdhu / __________ phalotprekùàyàü yadeva tasya kàraõaü tadeva nimittam / tasyànupàdàne kasya tatphalatvenoktaü syàt / tasmàttatra tasya nimittasyopàdànameva na prakàràntaram / yathà-- 'rathasthitànàü parivartanàya puràtanànàmiva vàhanànàm' / utpattibhåmau turagàttamànàü di÷i pratasthe raviruttarasyàm' // atrà÷vaparivartanasya phalasyottaradiggamanaü kàraõameva nimittamupàttam / __________ tadasàvutprekùàyàþ kakùyàvibhàgaþ pracuratayà sthito 'pi lakùye duravadhàratvàdiha na prapa¤citaþ / tasyà÷cevàdi÷abdavanmanye÷abdo 'pi pratipàdakaþ / kiü tåtprekùàsàmagrathabhàve manye÷abdaprayogo vitarkameva pratipàdayati / yathodàhçtaü pràk 'ahaü tvinduü manye tvadariviraha' ityàdi / ____________________________________________________________ START Såtra 23: evamadhyavasàyasya sàdhyatàyàmutprekùàü nirõãya siddhatve 'ti÷ayoktiü lakùayati- adhyavasitapràdhànye tvati÷ayoktiþ // RuAss_23 // adhyavasàne trayaü saübhavati- svaråpaü viùayo viùayã ca / viùayasya hi viùayiõàntarnigãrõatve 'dhyavasàyasya svaråpotthànam / tatra sàdhyatve svaråpapràdhànyam / siddhatve tvadhyavamitapràdhànyam / viùayapràdhànyamadhyavasàye naiva saübhavati / adhyavasitapràdhànye càti÷ayoktiþ / anyà÷ca pa¤caprakàràþ / bhede 'bhedaþ / abhede bhedaþ / saübandhe 'saübandhaþ / asaübandhe saübandhaþ / kàryakàraõapaurvàparyavidhvaüsa÷ca / __________ tatra bhede 'bhedo yathà-- 'kamalamanabhbhasi kamale ca kuvalaye tàni kanakalatikàyàm / sà ca sukumàrasubhagetyutpàtaparamparà keyam' // atra mukhàdãnàü kamalàdyairbhede 'bhedaþ // __________ abhede bhedo yathà- 'aõõaü laóahattaõaaü aõõàvia kàvi vattaõacchàà / sàmà sàmaõõàpaàvaiõo reha¤cia õa hvoi' // ('anyat saundaryemanyàpi ca kàpi varttanacchàyà / ÷yàmà sàmànyaprajàpate rekhaiva na saübhavati' //)// atra laóahatvàdãnàmabhede 'pyanyatvena bhedaþ / yathà và-- 'maggialaddhaümi valàmoóiacuübieü apyaõà a uvaõamie / ekkaümi piàharae aõõoõõà hàenti rasabheà' // ('màrgikatalabdhe balàtkàracumbute àtmanà copanãte / ekasminnapi priyàdhare 'nye 'nye bhavanti rasabhedàþ' //)// atràbhinnasyàpi priyàdhararasasya viùayavibhàgena bhedenopanibagandhaþ / saübandhe 'saübandho yathà- 'làvaõyadraviõavyayo na gaõitaþ kle÷o mahànsvãkçtaþ svacchandaü carato janasya hçdaye cintàjvaro nirmitaþ / eùàpi svaguõànuråparamaõàbhàvàd varàkã hatà ko 'rtha÷cetasi vedhasà vinihitastanvyàstanuü tanvatà' // atra làvaõyadraviõasya vyayasaübandhe 'pyasaübandhastanvãlàvaõyaprakarùapratipàdanàrthe nibaddhaþ / yathà và-- 'asyàþ sargavidhau prajàpatipabhåccandro nu kàntipradaþ ÷çïgàraikarasaþ svayaü nu madano màso nu puùkàkaraþ / vedàbhyàsajaóaþ kathaü nu viùayavyàvçttakautåhalo nirmàtuü prabhavenmanoharamidaü råpaü puràõo muniþ' // atra puràõaprajàpatinirmàõasaübandhe 'pvasaübandha uktaþ / asaübandhe saübandho yathà- 'puùpaü pravàlopahitaü yadi syànmuktàphalaü và sphuñavidrumastham / tato 'nukuryàd vi÷adasya tasyàstàmrauùñhaparyastarucaþ smitasya' // atra saübhàvanayà saübandhaþ yathà và- 'dàho 'mbhaþprasçtiüpacaþ pracayavàn bàùpaþ praõàlocitaþ ÷vàsàþ preïkhikatadãpradãpakalikàþ pàõñimni magnaü vapuþ / kiü tàmyatkathagràmi ràtrimakhilàü tvanmàrgavàtàgrane hastacchattraniruddhacandramahasastasyàþ sthitirvartate' // atra dàhàdãpàmabhbhaþ prasçtyàdyairasaübandhe 'pi saübandhaþ siddhatvenoktaþ / __________ kàryakàraõapaurvàparyavidhvaüsaþ paurvàparyaviparyayàttulyakàlatvàdvà / viparyayo yathà- 'hçdayamadhiùñitamàdau màlatyàþ kusumacàpabàõena / caramaü ramaõãvallabha! locanaviùayaü tvayà bhajatà' // tulyakàlatvaü yathà-- 'aviralavilolajaladaþ kuñajàrjunanãpasurabhivanavàtaþ / ayamàyàtaþ kàlo hanta hçtàþ pathikagehinyaþ' // __________ eùu pa¤casu bhedeùu bhede 'bhedàdivacanaü lokàtikràntagocaram / ata÷càtràti÷ayàkhyaü yatphalaü prayojakatvànnimittaü tatràbhedàdhyavasàyaþ / tathà hi 'kamalamanambhasi' ityàdau vadanàdãnàü kamalàdyairbhede 'pi vàstavaü saundaryaü kavisamarpitena saundaryeõàbhedenàdhyavasitaü bhede 'bhedavacanasya nimittam / tatra ca siddho 'dhyavasàya ityadhyavasitapràdhànyam / na tu vadanàdãnàü kamalàdibhirabhedàdhyavasàyo yojanãyaþ, abhede bheda ityàdiùu prakàreùvaùyàpteþ / tatra hi 'aõõaü laóahçttaõaaü' ityàdau sàti÷ayaü laóahatvaü nimittabhåtabhedenàdhyavasitam / evamanyatràpi j¤eyam / tadabhipràyeõaivàdhyavasitapràdhànyam / prakàrapa¤cakamadhyàtkàryakàraõabhàvena yaþ prakàraþ sa kàryakàraõatà÷rayàlaïkàraprastàve prapa¤càrthaü lakùiyiùyate / ____________________________________________________________ START Såtra 24: evamadhyavasàyà÷rayamalaïkàradvayamuktvà gamyamànaupamyà÷rayà alaïkàrà idànãmucyante / tatràpi padàrthavàkyàrtagatatvena teùàü dvaividhye padàrthagatamalaïkàradvayaü krameõocyate- aupamyasya gamyatve padàrthagatatvena prastutànàmaprastutànàü và samànadharmàbhisaübandhe tulyayogità // RuAss_24 // ivàdyaprayoge hyaupanyasya gamyatvam / tatra pràkaraõikànàmapraraõikànàü vàrthànàü samànaguõakriyàsaübandhe anvitàrthà tulyayogità / yathà- 'sajjàtapatraprakàrà¤citàni samudvahanti sphuñapàñalatvam / vikasvaràõyarkakaraprabhàvàddinàni padmàni ca vçddhimãyuþ' // atra çtuvarõanasya prakàntatvàddinànàü padmànàü ca prakçtatvàd vçddhigamanaü kriyà / evaü guõe 'pi / yathà- 'yogapañño jañàjàlaü tàravã tvaïmçgàjinam / ucitàni tavàïgeùu yadyamåni taducyatàm' // ucitatvaü guõaþ / apràkaraõikànàü yathà- 'dhàvattvada÷vapçtanàpatitaü mukhe 'sya ninindranãlanalinacchadakomalàïgyà / bhagnasya gårjarançpasya rajaþ kayàpi tanvyà tavàsilatayà ca ya÷aþ prabhçùñam' // atra gårjaraü prati nàyikàsilatayorapràkaraõikatve màrjanaü kriyà / guõo yathà- 'tvadaïgamàrdavaü draùñuþ kasya citte na bhàsate / màlatã÷a÷abhçllekhàkadalãnàü kañhoratà' // kañhoratvaü guõaþ / evameùà caturvidhà vyàkhyàtà / ____________________________________________________________ START Såtra 25: prastutàprastutayorvyastatve tulyayogitàü pratipàdya samastatve dãpakamucyate - prastutàprastutànàü tu dãpakam // RuAss_25 // aupamyasya gamyatva ityàdyanuvartate / pràkaraõikàpràkaraõikayormadhyàdekatra nirdiùñaþ samàno dharmaþ prasaïganànyatropakàràddãpanàddãpasàdç÷yena dãpakàkhyàlaïkàrotthàpakaþ / tatrevàdyaprayogàdupamànopameyabhàvo gamyamànaþ / sa ca vàstava eva / pårvatra ÷uddhapràkaraõikatve ÷uddhàpràkaõikatvai và vaivakùikaþ, pràkaraõikatvanirvartitatvàdupamànopameyabhàvasya / anekasyaikakriyàbhisaübandhàdaucityàtpadàrthatvoktiþ / vastutastu vàkyàrthatve àdimadhyàntavàkyagatatvena dharmasya vçttàvàdibhamadhyàntadãpakàkhyàstrayo 'sya bhedàþ / __________ krameõodàharaõam - 'rehai mihireõa õahaü raseõa kavvaü sareõa jovvaõaaü / amaeõa dhuõãdhavao tumae õaraõàha bhuvaõamiõaü' // ('reyate mihireõa nabho rasena kàvyaü sareõa [smareõa] yauvanam amçtena dhunãdhavaþsvayà naramàtha! bhuvanamidam' //)// 'saücàrapåtàni digantaràõi kçtvà dinànte nilayàya gantum / pracakrame pallavaràgatàmrà prabhà pataïgasya muna÷ca dhenuþ' // 'kivaõàõa dhaõaü õààõaü phaõamaõã kesaràiü sãhàõaü / kulavàliàõa thaõaà kutto cheppanti amuàõaü' // ('kçpaõànàü dhanaü nàgànàü phaõamaõiþ kesaràþ siühànàm / kulabàlikànàü stanàþ kutaþ spç÷yante 'mçtànàm') // evamekakriyaü dãpakatrayaü nirõãtam / atra ca yathànekakàrakagatatvennaikakriyà dãpakaü tathànekakriyàgatatvenaikakàrakamapi dãpakam / yathà- 'sàdhånàmupakartuü lakùmãü dharttuü vihàyasà gantum / na kutåhali kasya mana÷caritaü ca mahàtmanàü ÷rotum' // atropakaraõàdyanekakriyàkartçtvena kutåhalavi÷iùñaü mano nirdiùñam / chàyànrareõa tu màlàdãpakaü prastàvàntare lakùyayiùyate / ____________________________________________________________ START Såtra 26: vàkyàrthagatatvena sàmànyasya vàkyadvaye pçthaïnirde÷e prativaståpamà // RuAss_26 // padàrthàrabdho vàkyàrtha iti padàrthagatàlaïkàrànantaraü vàkyàrthagatàlaïkàraprastàvaþ / tatra sàmànyadharmasyevàdyupàdàne sakçnnirde÷e upamà / vastuprativastubhàvenàsakçnnirde÷e 'pi saiva / ivàdyanupàdàne sakçnnirde÷e upamà / vastuprativastubhàvenàsakçnnirde÷e tu ÷uddhasàmànyaråpatvaü bimbapratibimbabhàvo và / àdyaþ prakàraþ prativaståpamà / vastu-÷abdasya vàkyàrthavàcitve prativàvàkyàrthamupamà sàmyamityanvarthà÷rayaõàt / kevalaü kàvyasamayàtparyàyàntareõa pçthaïnirde÷aþ / dvitãyaprakàrà÷rayeõa dçùñànto vakùyate / tadevamaupamyà÷rayeõaiva prativaståpamà / yathà - 'cakorya eva caturà÷candrikàcàmakarmaõi / àvantya eva nipuõàþ sudç÷o ratanarmaõi' // atra caturatvaü sàdhàraõe dharmaü upamànavàkye, upameyavàkye tu nipuõapadena nirdiùñaþ / na kevasamiyaü sàdharmyeõa yàvad vaidharmyeõàpi / yathàtraivottarasthàne 'vinàvantãrna nipuõàþ sudç÷o ratanarmaõi' iti pàñhe / ____________________________________________________________ START Såtra 27: tasyàpi bimbapratibimbabhàvatayà nirde÷a dçùñàntaþ // RuAss_27 // taùõàpãti na kevalamupamànopameyayoþ / tacchabdena sàmànyadharmaþ pratyavamçùñaþ / ayamapi sàdharmyavaidharmyàbhyàü dvividhaþ / àdyo yathà- 'abdhirlaïghita eva vànarabhañaiþ kiü tvasya gambhãratà- , màpàtàlanimagnapãvaratanurjànàti manthàcalaþ / devãü vàcamupàsate hi bahyavaþ sàraü tu sàrastvataü jànãte nitaràmasau gurukulakliùño muràriþ kaviþ' // atra yadyapi ¤cànàkhya eko dharmo nirdiùñastathàpi na tannibandhanamaupabhyaü vivakùitam / yannibandhanaü ca vivakùitaü tatràbdhilaïghanàdàvastyeva divyavàgupàsanàdinà pratibimbanam / dvitãyo yathà- 'kçtaü ca garvàbhimukhaü manastvayà kimanyadevaü nihatà÷ca no 'rayaþ / tamàüsi tiùñanti hi tàvadaü÷umànna yàvadàyàtyudayàdrimaulitàm' // atra nihatatvàdeþ sthànàdinà vaidharmyeõa pratibimbanam / ____________________________________________________________ START Såtra 28: saübhàvatàsaübhavatà và vastusaübandhena gamyamànaü pratibimbakaraõaü nidar÷anà // RuAss_28 // pratibimbakaraõaprastàvenàsyà lakùaõam / tatra kkacitsaübhavanneva vastusaübandhaþ svasàmarthyàddhimbapratibimbabhàvaü kalpayati / kvacitpunaranvayabàdhàdasaübhàvatà vastusaübandhena pratibimbanamàkùipyate / tatra saübhavadvastusaübandhà yathà- 'cåóàmaõipade dhatte yo devaü ravimàgatam / satàü kàryàtitheyãti bodhayan gçhamedhinaþ' // atra bodhayanniti õicastatsamarthàcaraõe prayogàtsaübhavati vastusaübandhaþ / asaübhavadvastusaübandhà yathà- 'abyàtsa vo yamya nisargavakraþ spç÷atyadhijyasmaracàpalãlàm / jañàpinaddhoragaràjaratnamarãcilãóhobhayakoñirinduþ' // atra smaracàpasaübandhinyà lãlàyà vastvantarabhåtenendunà spar÷anamasaübhavallãlàsadç÷ãü lãlàmavagamayatãtpadåraviprakarùàtpratibimbakalpanamuktam / __________ eùàpi padàrthavàkyàrthavçttibhedàd dvividhà padàrthavçttiþ samanantaramudàhçtà / vàkyàrthavçttiryathà- 'tvatpàdanakharatnànàü yadalaktakamàrjanam / idaü ÷rãkhaõóalepena pàõóurãkaraõaü vidhoþ' // kecittu dçùñàntàlaïkàro 'yamityàhustadasat / nirapekùayorvàkyàrthayorhi bimbapratibimbabhàvo dçùñàntaþ / yatra ca prakçte vàkyàrthe vàkyàrthàntaramàropyate sàmànàdhikaraõyena tatra saübandhànupapattimålà nidar÷anaiva yuktà, na dçùñàntaþ / evaü ca - '÷uddhàntadurlabhamidaü vapurà÷ramavàsino yadi janasya / dårãkçtàþ khalu guõairudyànalatà banalatàbhiþ' // ityatra dçùñàntabuddhirna kàryà / uktanyàyena nidar÷anàpràtpeþ / __________ iyaü copemeya upamànavçttasyàsaübhavàtpratipàdità pårvaiþ vastutaståpameyavçttasyopamàne 'saübhavàdapi bhavati / ubhayatràpi saübandhavighañanasya vidyamànatvàt / tadyathà - 'viyoge gauóanàrãõàü yo gaõóatalapàõóimà / alakùyata sa kharjårãma¤jarãgarbhareõuùu' // atra gaõóatalaü prakçtam / taddharmasya pàõóimnaþ kharjårãreõuùvasaübhavàdaupamyapratãtiþ / eùa ca prakàraþ ÷çïkhalànyàyenàpi bhavati / yathà- 'muõóasire boraphalaü borovari boraaü thiraü dharasi / viggucchàai appà õàliacheà chalijjanti' / __________ iyamapi kvacinmàlayàpi bhavantã dç÷yate / yathà- 'araõyaruditaü kçtaü ÷ava÷arãramudvartitaü sthale 'bjamavaropitaü suciramåùare varùitam / ÷vapucchamavanàmitaü badhirakarõajàpaþ kçtaþ dhçto 'ndhamukhadarpaõo yadabudho janaþ sevitaþ' // kvacitpunarniùedhasàmarrthyàdàkùitpàyàþ pràtpeþ saübandhànupapattyàpi bhavati / yathà- 'utkope tvayi ki¤cideva calati dràggårjarakùmàbhçtà muktà bhårna paraü bhayànmarujuùàü yàvattadeõãdç÷àm / padbhyàü haüsagatirmukhena ÷a÷inaþ kàntiþ kucàbhyàmapi kùàmàbhyàü sahasaiva vanyakariõàü gaõóasthalãvibhramaþ' // atra muktena niùedhapadaü tadanyathànupapattyà pàdayorhasagatipràtpiràkùipyate / sà ca tayoranupapannà sàdç÷yaü gamayatãti asaübhavadvastusaübanvanibandhanà nidar÷anà / ____________________________________________________________ START Såtra 29: bhedapràdhànye upamànàdupameyasyàdhikye viparyaye và vyatirekaþ // RuAss_29 // adhunà bhedapràdhànyenàlaïkàrakathanam / bhedo vailakùaõyam / sa ca dvidhà bhavati, upamànàdupameyasyàdhikaguõatve viparyaye và bhàvàt / viparyayo nyånaguõatvam / __________ krameõodàharaõam - 'diddakùavaþ pakùyalatàvilàsamakùõàü sahasrasya manoharaü te / vàpãùu nãlotpalinã-vikàsarabhyàsu nandanti na ùañpadaudhàþ' // 'kùãõaþ kùoõo 'pi ÷a÷ã bhåyo bhåyo vivardhate satyam / virama prasãda sundari yauvanamanivarti yàtaü tu' // atra vikasvaranãlotpalinyapekùayà akùisahasrasya pakùmalatayà adhikaguõatvam / candràpekùayà ca yauvanasya nyånaguõatvam / ÷a÷ivailakùaõyena tasyàpunaràgamàt / ____________________________________________________________ START Såtra 30: upamànopameyayorekasya pràdhànyanirde÷e 'parasya sahàrthasaübandhe sahoktiþ // RuAss_30 // bhedapràdhànya ityeva / guõapràdhànabhàvanimittakamatra bhedapràdhànyam / sahàrthaprayukta÷ca guõapràdhànabhàvaþ / upamànopameyatvaü càtra vaivakùikam, dvayorapi pràkaraõikatvàdapràkaraõikaraõikatvàdvà / sahàrthasàmarthyàddhi tayoþ tulyakakùatvam / tatra tçtãyàntasya niyamena guõatvàdupamànatvam / arthàcca pari÷iùñasya pradhànatvàdupameyatvam / ÷abda÷càtra guõapràdhànabhàvaþ / vastutastu viparyayo 'pi syàt / tatra niyamenàti÷ayoktimålatvamasyàþ / sà ca kàryakàraõapratiniyamaviparyayaråpà abhedàdhyavasàyaråpà ca / abhedàdhyavasàya÷ca ÷leùabhittiko 'nyathà và / sàhityaü càtra katràdinànàbhedaü j¤eyam / tatra ca - 'kàryakàraõapratiniyamaviparyayaråpà yathà - 'bhavadaparàdhaiþ sàrdhaü saütàpo vardhatetaràmasyàþ' / atràparàdhànàü saütàpaü prati hetutve 'pi tulyakàlatvenopanibandhaþ / ÷leùabhittikàbhedàdhyavasàyaråpà yathà - 'astaü bhàsvànprayàtaþ saha ripubhirayaü saühniyantàü balàni' / atràstaü gamanaü ÷liùñam / astamityasyobhayàrthatvàt // __________ tadanyathàråpà yathà - 'kumudavanaiþ saha saüprati vighañante cakravàkamithunàni' / atra vighañanaü saübandhibhedàdbhinnaü na tu ÷liùñam / etadvi÷eùaparihàreõa sahoktimàtraü nàlaïkàraþ / yathà- 'anena sàrdhaü viharàmburà÷estãreùu tàlãvanamarmareùu' ityàdau / etànyeva kartçsàhitye udàharaõàni / karmasàhitye yathà - 'dyujano mutyunà sàrdhaü yasyàjau tàrakàmaye / cakre cakràbhidhànena preùyeõàtpamanorathaþ' // atra karotikriyàpekùayà dyujanasya mçtyo÷ca karmatvam / eùà ca màsayàpi bhavantã dç÷yate / yathà- 'utkùitpaü saha kau÷ikasya pulakaiþ sàrdhaü mukhairnàmitaü bhåpànàü janakasya saü÷ayadhiyà sàkaü samàsphàlitam / vaidehyà manasà samaü ca sahasàkçùñaü tato bhàrgava- prauóhàhaïkçtikandalena ca samaü tad bhagnamai÷aü dhanuþ' // ____________________________________________________________ START Såtra 31: sahotkipratibhañabhåtàü vinoktiü lakùayati - / vinà ki¤cidanyasya sadasattvàbhàvo vinoktiþ // RuAss_31 // sattvasya ÷obhanatvasyàbhàvo '÷obhanatvam / evamasattvasyà÷obhanatvasyàbhàvaþ ÷obhanatvam / tedve sattvàsattve yatra kasyacidasaünidhànànnibadhyete sà dvidhà vinoktiþ / atra ca ÷obhanatvà÷obhanatvasattàsattàyàmeva vaktavyàyàmasattàmukhenàbhidhànamanyanivçttiprayuktà tannivçttiriti khyàpanàrtham / evaü cànyànivçttau vidhireva prakà÷ito bhavati / àdyà yathà - 'vinayena vinà kà ÷rãþ kà ni÷à ÷a÷inà vinà / rahità satkavitvena kãdç÷ã vàgvidagdhatà' // __________ atra vinà÷abdamantareõàpi vinàrthavivakùà yathàkatha¤cinnimittãbhavati yathà sahoktau sahàrthavivakùà / evaü ca - 'nirarthakaü janma gataü nalinyà yathà na dçùñaü tuhinàü÷ubimbam / utpattirindorapi niùphalaiva na yena dçùñà nalinã prabuddhà' // ityàdau vinoktireva / tuhinàü÷udar÷anaü nalinãjanmano '÷obhanatvapratãteþ / iyaü ca parasparavinoktibhaïgyà camatkàràti÷ayakçt / yathodàhçte viùaye / __________ dvitãyà yathà - 'mçgalocanayà vinà vicitravyavahàrapratibhàprabhàpragalbhaþ / amçtadyutisundarà÷ayo 'yaü suhçdà tena narendrasånuþ' // atrà÷obhanatvàbhàvaþ ÷obhanapadàrthaprakùepabhaïgyoktaþ / ÷aiùà dvidhà vinoktiþ / ____________________________________________________________ START Såtra 32: adhunà vi÷eùaõavicchittyà÷rayeõàlaïkàradvayamucyate / tatràdau vi÷eùaõasàmyàvaùñambhena samàsoktimàha- / vi÷eùaõànàü sàmyàdaprastutasya gamyatve samàsoktiþ // RuAss_32 // iha prastutàprastutànàü kvacid vàcyatvaü kvacid gamyatvamiti dvaividhyam / vàcyatvaü ca ÷leùanirde÷abhaïgyà pçthagupàdànena vetyapi dvaividhyam / etad dvibhedamapi ÷leùàlaïkàrasya viùayaþ / gumyatvaü tu prastutaniùñhamaprastutapra÷aüsàviùayaþ aprastutaniõñhaü tu samàsoktiviùayaþ / tatra ca nimittaü vi÷eùaõasàmyam / vi÷eùyasyàpi sàmye ÷leùapràtpeþ / vi÷eùaõasàmyàddhi pratãyamànaprastutaü prastutàvacchedakatvena pratãyate / avacchedakatvaü ca vyavahàrasamàropaþ / råpasamàrope tvavacchàditatvena prakçtasya tadråpitvàd råpakameva / __________ tacca vi÷eùaõasàmyaü ÷liùñatayà sàdhàraõyenaupamyagarbhatvena ca bhavat tridhà bhavati tatra ÷liùñatayà yathà - 'upoóharàgeõa vilolatàrakaü tathà gçhãtaü ÷a÷inà ni÷àmukham ùa yathà samastaü timiràü÷ukaü tayà puro 'pi ràgàdgalitaü na lakùitam' // atra ni÷à÷a÷inoþ ÷liùñavi÷eùaõamahimnà nàyakavyavahàrapratipattiþ / aparityaktasvaråpayorni÷à÷a÷inornàyakatàkhyadharmavi÷iùñayoþ pratãteþ / sàdhàraõyena yathà - 'tanvã manoramà bàlà lolàkùã puùpahàsinã / vikàsameti subhaga bhavaddar÷anamàtrataþ' // atra tanvãtyàdivi÷eùaõasàmyàllolàkùyà latàvyavahàrapratãtiþ / tatra ca lataikagàmivikàsàkhyadharmasasàropaþ kàraõam / anyathà vi÷eùaõasàmyamàtreõa niyatalatàvyavahàrasyàpratãteþ / vikàsa÷ca prakçte upacarito j¤eyaþ / evaü ca kàryasamàrope 'pi j¤eyà / iyaü ca samàsoktiþ pårvàpekùayàspaùñà / __________ aupamyagarbhatvena yathà- 'dantaprabhàpuùpacità pàõipallava÷obhinã / ke÷apà÷àlivçndena suveùà hariõekùaõà' // atra dantaprabhà puùpàõãveti suveùatvava÷àdupamàgarbhatvena kçte samàse pa÷càddantaprabhàsadç÷aiþ puùpai÷citeti samàsàntarà÷rayaõena samànavi÷eùaõamàhàtmyàllatàvyavahàrapratãtiþ / atraiva 'parãtà hariõekùaõà' iti pàñhe upamàråpasàdhakabàghakàbhàvàt saükarasamà÷rayeõa kçte yojane pa÷càt pårvavat samàsàntaramahimnà latàpratãtij¤aüyà / råpakagarbhatvena tu samàsàntarà÷rayaõàt samànaviùeùaõatvaü bhavadapi na samàsokteþ prayojakam / ekade÷avivartiråpakamukhenaivàrthàntarapratãtestasyà vaiyarthyàt / na ca pårvadar÷itopamàsaükaraviùaye eùa nyàyaþ / upamàsaükarayorekade÷avivartinorabhàvàt / taccaikade÷avivartiråpakama÷leùeõa ÷leùeõa ca bhavatãti dvividham / a÷liùñaü yathà- 'nirãkùya vidyunnayanaiþ payodo mukhaü ni÷àyàmabhisàrikàyàþ / dhàrànipàtaiþ saha kiü nu vànta÷candro 'yamitpàrtataraü raràsa' // atra nirãkùaõànuguõyàdvidyunnayanairiti råpake payodasya draùñçpuruùaniråpaõamàrtataraü raràsetyatra pratãyamànotprekùàyà nimittatvaü bhajate / ÷liùñaü yathà- 'madanagaõanàsthàne lekhyaprapa¤camuda¤cayan vicakila-bçhatpattranyastadvirephamaùãlavaiþ / kuñilalipibhiþ kaü kàyasthaü na nàma visåtrayan vyadhita virahipràõeùvàyavyayàvadhikaü madhuþ' [÷rã. ca. 670] // atra hi pattralipikàyastha÷abdeùu ÷leùagarbhe råpakaü dvirephamaùãlavairityetadråpakanimittam / asya ca pracuraþ prayogaviùaya iti na samàsoktibuddhiþ kàryà / __________ tadevaü ÷liùñavi÷eùaõasamutthàpitaikà / sàdhàraõavi÷eùaõasamutthàpità tu dharmakàryasamàropàbhyàü dvibhedà / aupamyagarbhavi÷eùaõasamutthàpitopamàsaükarasamàsàbhyàü dvibhedà / råpakasamà÷rayeõa tu bhedadvayamasyà na viùayaþ / tadevaü pa¤caprakàrà samàsoktiþ / iyaü ca ÷uddhakàryasamàropeõa vi÷eùaõasàmyenobhayamayatvena prathamaü tridhà samàsoktiþ / vi÷eùaõasàmyaü ca pa¤caprakàraü nirõãtam / sarvatra càtra vyavahàrasamàropa eva jãvitam / sa ca laukike vastuni laukikavastuvyavahàrasamàropaþ / ÷àstrãye vastuni ÷àstrãyavastuvyavahàrasamàropaþ / laukike và ÷àstrãyavastuvyavahàrasamàropaþ / ÷àstrãye và laukikavastuvyavahàramàropa iti caturdhà bhavati / tadevaü bahuprakàrà samàsoktiþ / __________ tatra ÷uddhakàryasamàropeõa yathà- 'vilikhati kucàvuccairgàóhaü karoti kacagrahaü likhati lalite vaktre pattràvalãmasama¤jasàm / kùitipa khadiraþ ÷roõãbimbàd vikarùati càü÷ukaü marubhuvi hañhàt trasyantãnàü tavàrimçgãdç÷àm' // atra pattràvalãvilekhanàdi÷uddhakàryasamàropàt khadirasya hañhakàmukatvapratãtiþ vi÷eùaõasàmyenodàhçtà / __________ ubhayamayatvena yathà - 'nirlånànyalakàni pàñitamuraþ kçtsno 'dharaþ khaõóitaþ karõe rugjanità kçtaü ca nayane nãlàbjakànte kùatam / yàntãnàmatisaübhramàkulapadanyàsaü marau nãrasaiþ kiü kiü kaõñakibhiþ kçtaü na tarubhistvadvairivàmabhruvàm' // atra nãrasaiþ kaõñakibhiriti vi÷eùaõasàmyam / nirlånànyalakànãtyàdiùu kàryasamàropaþ / vyavahàrasamàropaprakàracatuùñaye krameõodàharaõam / yathà- 'dyàmàliliïga mukhamà÷u di÷àü cucumba ruddhàmbaràü ÷a÷ikalàmalikhatkaràgraiþ / antarnimagracarapuùpa÷aro 'titàpàt kiü kiü cakàra taruõo na yadãkùaõàgniþ' // laukikaü ca vastu rasàdibhedànnànàbhedaü svayamevotprekùyam / 'yairekaråpamakhilàsvapi vçttiùu tvàü pa÷yadbhikhyayamasaükhyatayà pravçttam / lopaþ kçtaþ kila paratvajuùo vibhakte- stairlakùaõaü tava kçtaü dhruvameva manye' // atràgama÷àstraprasiddhe vastuni vyàkaraõaprasiddhavastusamàropaþ / 'sãmànaü na jagàma yannayanayornànyena yatsaügataü na spçùñaü vacasà kadàcidapi yad dçùñopamànaü na yat / arthàdàpatitaü na yanna ca na yattatki¤cideõãdç÷àü làvaõyaü jayati pramàõarahitaü ceta÷camatkàrakam' // atra làvaõye laukike vastuni mãmàüsà÷àstraprasiddhavastusamàropaþ / evaü tarkàyurvedajyotiþ÷àstraprasiddhavastusamàropo boddhavyaþ / yathà- 'svapakùalãlàlalitairupoóhahetau smare dar÷ayato vi÷eùam / mànaü nikàrartuma÷eùayånàü pikasya pàõóityamakhaõóamàsãt' // atra tarka÷àstraprasiddhavastusamàropaþ / pàõóitya÷abdaþ prakçte lakùaõayà vyàkhyeyaþ / 'mandamagrimadhuraryamopalà dar÷ita÷vayathu càbhavattamaþ / dçùñayastimirajaü siùevire doùamoùadhipaterasaünidhau' // atràyurvedaprasiddhavastusamàropaþ / 'gaõóànte madadantinàü prahçrataþ kùmàmaõóale vaidhçte rakùàmàcarataþ sadà vidadhato làñeùu yàtrotsavam / pårvàmatyajataþ sthitiü ÷ubhakarãmàsevyamànasya te vardhante vijaya÷riyaþ kimiva na ÷reyasvinàü maïgalam' // atra jyotiþ÷àstraprasiddhavastusamàropaþ / 'prasarpattàtparyairapi sadanumànaikarasikai- rapi j¤eyo no yaþ parimitagatitvaü parijahçt / apårvavyàpàro guruvara! budhairityavasito na vàcyo no lakùyastava sahçdayasyo guõagaõaþ' // atra bharatàdi÷àstraprasiddhavastusamàropaþ / tathà hyatra guõagaõagatatvena ÷çïgàràdirasavyavahàraþ pratãyate / yato raso na tàtparya÷aktij¤eyaþ / nàpyanumànaviùayaþ / na ÷abdairabhidhàvyàpàreõa vàcyãkçtaþ / na lakùaõàgocaraþ / kiü tu vigalitavedyànataratvena parihçtapàrimityo vya¤janalakùaõàpårvavyàpàraviùayãkçto 'nukàryànukartçgatatvapari hàreõa sahçdayagata iti prasarpattàtparyairityàdipadai rasa eva pratãyate / eva pratãyate / evamanyadapi j¤eyam / __________ 'pa÷yantã trapayeva yatra tirayatyàtmànamàbhyantare yatra truñyati madhyamàpi madhuradhvanyujjihàsàrasàt / càñåccàraõacàpalaü vidadhatàü vàk tatra bàhyà kathaü devyà te parayà prabho saha rahaþkrãóàdçóhàliïgane' // atràgamaprasiddhe vastuni laukikavastuvyavahàrasamàropa / laukikavastuvyavahàra÷ca rasàdibhedàd bahubheda ityuktaü pràk / tatra ÷uddhakàryasamàrope kàryasya vi÷eùaõatvamaupacàrikamà÷ritya vi÷eùaõasàmyàditi lakùaõaü pårva÷àstrànusàreõa vihitaü yathàkatha¤cid yojyam / __________ iha tu-- 'aindraü dhanuþ pàõóupayodhareõa ÷arad dadhànàrdranakhakùatàbham / prasàdayantã sakalaïkaminduü tàpaü raverabhyadhikaü cakàra' // ityatràsti tàvad ravi÷a÷inornàyakatvapratãtiþ / na càtra vi÷eùaõasàmyamiti sà kutastyà / prasàdayantã sakalaïkamindumiti vi÷eùaõasàmyàccharadonàyikàtvapratãtau tadunuguõyàt tayoþ samàsoktyà nàyakatvapratãtiriti cet àrdranakhakùatàbhamaindraü dhanurdadhànetyetadvi÷eùaõaü kathaü sàmyena nirdriùñam / na caikade÷avivartinyupamoktà yatsàmarthyànnàyakatvapratãtiþ syàt / tatkathamatra dhyavasthà / atrocyate-ekade÷avivartinyupamà yadi pratipadaü noktà tat sà kena pratiùiddhà / sàmànyalakùaõadvàreõàyàtàyàstasyà atràpi saübhavàt / athàtra nopamànatvena nàyakaþ svasvaråpeõa pratãyate apitu ravi÷a÷inorevanàyakatvapratãtiþ / tayoratra nàyakatvàt / tadatràrdranakhakùatàbhamityatra sthitamapi ÷rutyopamànatvaü vastuparyàlocanayà aindre dhanuùi saücàraõãyam, indracàpàbhaü nakhakùataü dadhàneti pratãteþ, yathà 'dadhnà juhoti' ityàdau dadhni saücaryate vidhiþ / evamiyamupamànupràõità samàsoktireva / iha punaþ ityatra saraþ÷riyàü nàyikàtvapratãtirna samàsoktyà, vi÷eùaõasàmyàbhàvàt / tasmànnàyikàtropamànatvena pratãyate na tu saraþ÷rãdharmatvena nàyikàtvapratãtirityekade÷avivartinyupamaivàbhyupagamyà,gatyantaràsaübhavàt / yaistunoktà teùàmapyupasaükhyeyaiva / yatra tu 'ke÷apà÷àlivçndena' ityàdau samàsoktàyàmupamàyàü samàsantariõa vi÷eùaõasàmyaü yojayituü ÷akyaü tatraupamyagarbhavi÷eùaõaprabhàvità samàsoktireveti na virodhaþ ka÷cit / __________ sà ca samàroktirarthàntaranyàse kacitsamarthyagatatvena kacitsamarthakagatatvena ca bhavati / krameõa yathà- 'athopagåóhe ÷aradà ÷a÷àïke pràvçó yayau ÷àntataóitkañàkùà / kàsàü na saubhàgyaguõo 'ïganànàü naùñaü pirabhraùñapayodharàõàm' // 'asamàtpajigãùasya strãcintà kà manasvinaþ / anàkramya jagat sarve no saüdhyàü bhajate raviþ' // atropagåóhatvena ÷àntataóitkañàkùatvena ca ÷a÷àïka÷aradornàyakavyavahàrapratãtau samàsoktyàliïgita evàrtho vi÷eùaråpaþ sàmànyà÷rayeõàrthàntaranyàsena samarthyate / sàmànyasya càtra ÷leùava÷àdutthànam / ÷àntataóitkañàkùetyaupamyagarbhe vi÷eùaõaü samàsàntarà÷rayeõàtra samànam / asamàtpetyàdau tu strã÷abdasya sàmànyena strãtvamàtràbhidhànàt sàmànyaråpo 'rtho liïgavi÷eùanirde÷agarbheõa kàryàpanibandhanenotthàpitayà samàsoktyà samàropitanàyakavyavahàreõa ravisaüdhyàvçttàntena vi÷eùaråpeõa samarthyate / 'àkçùñivegavigaladbhujagendrabhoganimokapaññapariveùatayàmburà÷eþ / manthavyathàvyupa÷amàrthamivà÷u yasya mandàkinã ciraveùñata pàdamåle' // atra nirmokapaññàpahnavena samàropitàyà mandàkinyà yadvastuvçttena pàdamåle veùñanaü taccaraõamåle veùñanatvena ÷leùamålayàti÷ayoktyàdhyavasãyate / tat tathàdhyavasitaü manthavyathàvyupa÷amàrthamivetyutprekùàmutthàpayati / sotthàpyamànaivàmburà÷imandàkinyoþ patipatnãvyavahàrà÷rayàü samàsoktiü garbhãkaroti / evaü cotprekùàsamàsoktyorekaþ kàlaþ / evaü 'nakhakùatànãva vanasthalãnàm' ityatràpi vanasthalãnàü nàyikàvyavahàra utprekùàntarànupraviùñasamàsoktimåla eva / evamiyaü samàsoktiranantaprapa¤cetyanayà di÷à svayamutprekùyà / ____________________________________________________________ START Såtra 33: vi÷eùaõasàbhipràyatvaü parikaraþ // RuAss_33 // vi÷eùaõavaicitryaprastàvàdasyeha nirde÷aþ / vi÷eùaõànàü sàbhipràyatvaü pratãyamànàrthagarbhãkàraþ / ata eva prasannagambhãrapadatvànnàyaü dhvanerviùayaþ / evaü ca pratãyamànàü÷asya vàcyonmukhatvàtparikara iti sàrthakaü nàma / 'ràj¤o mànadhanasya kàrmukabhçto duryodhanasyàgrataþ pratyakùaü kurubàndhavasya miùataþ karõasya ÷alyasya ca / pãtaü tasya mayàdya pàõóavavadhåke÷àmbaràkarùiõaþ koùõaü jãvata eva tãkùõakarajakùuõõàdasçgvakùasaþ' // atra ràj¤a ityàdau sotpràsatvaparaü prasannagambhãrapadatvam / evam- 'aïgàja senàpate ràjavallabha droõopahàsin karõaü, sàüprataü rakùainaü bhãmàd duþ÷àsanam' ityàdau j¤eyam / ____________________________________________________________ START Såtra 34: vi÷eùyasyàpi sàmye dvapaurvopàdàne ÷leùaþ // RuAss_34 // kevalavi÷eùasàmyaü samàsoktàvuktan / vi÷eùyayuktavi÷eùaõasàmyaü tvadhikçtyedamucyate / tatra dvayoþ pràkaraõikayorapràkaraõikayoþ pràkaraõikàprakaraõikayor và ÷liùñapadopanibandhe ÷leùaþ / tatràdyaü prakàradvayaü vi÷eùaõavi÷eùyasàmya eva tçtãyastu prakàro vi÷eùaõasàmya eva bhavati / vi÷eùyasàmye tvarthaprakaraõàdinà vàcyàrthaniyame 'rthàntaragatadhvanerviùayaþ syàt / àdye tu prakàradvaye dvayorapyarthayorvàcyatvam / ata evàtra - 'dvayorvopàdàne' iti tçtãyaprakàraviùayatvenoktam / 'vi÷eùyasyàpi sàmye' iti tu ÷iùñaprakàradvayaviùayam / __________ krameõa yathà- 'yena dhvastamanobhavena balijitkàyaþ puràstrãkçto ya÷codvçttabhujaïgahàravalayo gaïgà ca yo 'dhàrayat / yasyàhuþ ÷a÷imacchirohara iti stutyaü ca nàmàmaràþ pàyàtsa svayamandhakakùayakarastvàü sarvadomàdhavaþ' // 'nãtànàmàkulãbhàvaü lubdhairbhuri÷ilãmukhaiþ / sadç÷e vanavçddhànàü kamalànàü tadãkùaõe' // 'svecchopajàtaviùayo 'pi na yàti vaktuü dehãti màrgaõa÷atai÷ca dadàti duþkham / mohàtsamàkùipati jãvitamapyakàõóe kaùñaü manobhava ive÷varadurvidagdhaþ' // atra hariharayorddhayorapi pràkaraõikatvam / padmànàü mçgàõàü copamànatvàdapràkaraõikatvarm / i÷varamanobhavayoþ pràkaraõikàpràkaraõikatvam / evaü ca ÷abdàrthobhayagatatvena vartamànatvàttrividhaþ / tatrodàttàdisvarabhedàtprayantabhedàcca ÷abdànyatve ÷abda÷leùaþ / yatra pràyeõa padabhaïgo bhavati / artha÷leùastu yatra svaràdibhedo nàsti / ata eva na tatra sabhaïgapadatvam / saükalanayà tåbhaya÷leùaþ / yathà- 'raktacchadatvaü vikacà vahanto nàlaü jalaiþ saügatamàdadhànàþ / nirasya puùpeùu ruciü samagràü padmà virejuþ ÷ramaõà yathaiva' // atra raktacchadatvamityàdàvartha÷leùaþ / nàlamityàdau ÷abda÷leùaþ / ubhayaghañanàyàmubhaya÷leùaþ / granthagauravabhayàttu pçthaïnodàhçtam / ... (p. 352)