Ruyyaka: Alamkarasarvasva (Sutras only!)
with Vidyacakravartin's commentary "Samjivani".
[The text seems to be based on the ed. by S.S. Janaki
Alamkara-sarvasva of Ruyyaka,
with Sanjivani Commentary of Vidyacakravartin - Text and Study,
Delhi : Meharchand Lachhmandas 1965]
Input by members of the Sansknet project
(formerly: www.sansknet.org)
This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.
THE TEXT IS NOT PROOF-READ!
REFERENCE SYSTEM (added):
RuAss_ = Ruyyaka's Alamkarasarvasva (Sutras!)
#<...># = BOLD
___________________________________________________________________
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
description character =ASCII
long a à 195
long A ù 249
long i Å 197
long I ý 253
long u Æ 198
long U ô 244
vocalic r 173
vocalic R ã 227
long vocalic r Ì 204
vocalic l Ê 202
long vocalic l Ë 203
velar n Ç 199
velar N § 167
palatal n ¤ 164
palatal N ¥ 165
retroflex t  194
retroflex T è 232
retroflex d ¬ 172
retroflex D Ö 214
retroflex n ï 239
retroflex N × 215
palatal s Ó 211
palatal S Á 193
retroflex s « 171
retroflex S å 229
anusvara æ 230
capital anusvara õ 245
visarga ÷ 247
capital visarga ê 234
Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________
ÓrÅmadvidyÃcakravartiviracità sa¤jÅvanyÃkhyà vyÃkhyà viÓvaæ prakÃÓayati yà jÃtiguïÃdyÃtmakai÷ nijai÷ prasarai÷ /
saæskÃraguïasamddhà vÃïÅ mÃmavatu saralasandarbhÅ //
rucakÃcÃryopaj¤e seyamalaÇkÃrasarvasve /
sa¤jÅvanÅti ÂÅkà ÓrÅvidyÃcakravartinà kriyate //
udÃharaïaÓe«o 'tra dhvanau granthaktÃkta÷ /
tadÅyanyÃyasampanai÷ svapadyai÷ pÆrayÃmi tam //
dhvanidarÓanÃnuraktÃ÷ sÆk«mek«ikayà nirÅk«ya ÂÅkÃæ me /
kavaya÷sacetanà api vitanuta sÃhityasÃmrÃjyam //
kiæ vistareïa bahunà ÂÅkÃæ sa¤jÅvanÅmimÃæ kaÓcit /
yadyabhyasÆyati ja¬a÷ svameva pÃï¬ityamabhyasÆyati sa÷ //
tatra tÃvadadhikte«ÂadevatÃnamaskÃra puraskÃreïa prakaraïapratipÃdyamarthaæ pratijÃnÅte namasktya paramiti /
sarvaiva khalviyaæ vÃk parà paÓyantÅ madhyamà vaikharÅti caturbhi÷ padai÷ parimÅyate /
yacchuti÷ - "catvÃri vÃkparimità padÃni"ityÃdikà /
tatra parà nÃma nirupadhikaæ rÆpam /
paÓyantyÃdÅni trÅïi punaraupÃdhikÃni sthÆlatvÃt vigrahasthÃnÅyÃni /
yathà cÃgama÷-
svarÆpa jyotirevÃnta÷ parà vÃganapÃyinÅ /
yasyÃæ d«ÂasvarÆpÃyÃm tradhikÃro nivartate //
avibhÃgena varïÃnÃæ sarvakata÷saæhtakramà /
prÃïÃÓrayà tu paÓyantÅ mayÆrÃï¬arasopamà //
madhyamà buddhyupÃdÃnà ktavarïaparigrahà /
anta÷sa¤jalpa rÆpà sà na Órotramupasarpati //
tÃlvo«Âha vyÃptti vyaÇgyà parabodhaprakÃÓinÅ /
bhanu«yamÃtrasulabhà bÃhyà vÃgvaikharÅ matà //
iti //
tatra paÓyantyÃdya paravÃktrayÃpek«ayà jye«ÂhatvÃdÃdya parà /
dvitÅyà viÓvÃbhimukhÅbhÃvÃtpaÓyantÅ /
ttÅyà nÃbhyantarÅ na ca bÃhyeti ktvà madhyamà /
turÅyà tuparÃvabodhÃrthaæ pravtteti vaikharÅ /
yadvà "khaæ sukhaæ du÷khaæ ca; tadviÓi«ya rÃti dadÃtÅti vikharo dehendriyasaÇghÃta÷ tatra bhavà vaikharÅti" j¤eyam /
tadevÃbhisandhÃyoktam-vÃcaæ trividhavigrahÃmiti /
caturvidhÃmapi /
kÅdÓÅæ devÅm? parÃdibhiÓcaturbhi÷ padai÷ krŬantÅæ nÃmapÆrvakatvÃt sarvasyaiva rÆpasya jagadetadvijigÅ«amÃïÃæ samastavyavahÃrÃtmikÃæ svarÆpÃvabodhak«amatayà dyutimayÅmanyastutaustotavyatÃyÃæ ca prabhavantÅmavimarÓÃndhatamasa dhvaæsanÃt kÃntimayÅmapratihataprasaratvÃt gatyÃtmikäcetyartha÷ /
tÃmimÃæ namasktya /
namaskÃro hi nÃma pthagahaÇkÃraparityÃgena namaskartavyamahimodghÃÂanaæ sÃmarasyamiti yÃvat /
tathÃhi-yeyaæ parà sà Óaktatvam /
yà paÓyantÅ sodyuktatà /
yà tu madhyamà sà pravttatà /
yà punarvaikharÅ sà nirvÃhakateti /
Óaktimato vaktureva svarÆpaæ parÃdiÓaktaya÷ /
itthamimÃæ vÃcaæ namasktya nijÃnÃæ svenaiva praïÅtÃnÃm alaÇkÃrasÆtrÃïÃæ tÃtparyamucyate /
hdayamudghÃÂyate /
kena prakÃreïa? vttyà vtti svarÆpeïa sandarbheïa /
atha dhvanidarÓanÃnusÃreïa prakÃraïaæ praïinÅ«u÷ bhÃmahodbhaÂÃdÅnÃæ darÓanasthitiæ pÆrvapak«atveno panyasyati-iha hi tÃvadbhÃmahodbhaÂetyÃdinà /
atreyaæ darÓanasthiti dik /
kÃvyaæ hi nÃma viÓi«ÂaÓabdÃrthÃtmakam /
tatrÃrtho vÃcya÷, pratÅyamÃnaÓca /
yathÃ- bhama dhaæmia vÅsattho so suïÃo ajja mÃrio deïa /
golÃïai kaccha ku¬aÇga vÃsiïà daria sÅheïa //
atra svairiïyuktau Óvabhayanivttyà dhÃrmikabhramaïÃvidhirvÃcyatvena sthita÷, sÃk«ÃtsaÇketitatvenà vyavadhÃna pratÅtikatvÃt; godÃvarÅtÅre siæhopalabdhyà bhramaïani«edhastu pratÅyamÃna÷, vÃkyÃrthasamanvayasamanantaramasaÇketitatvena pratÅte÷ /
itthaæ vÃcyavilak«iïa÷ pratÅyamÃno yor'tha÷ sa yathÃyogaæ rasavastvalaÇkÃrasvarÆpeïa triskandha÷ san sacamatkÃratvÃt kavisaærambha gocaratvÃt sahdayapratÅti viÓrÃntivi«ayatväca kÃvyÃtmà /
tasya mÃdhuryÃdayo guïÃ÷ ÓauryÃdivatsamavÃyavttyà upakurvate /
upamÃdaya÷ puna÷ kaÂakÃditsaæyogatavttyeti dhvanyÃcÃryÃ÷ /
trividho 'pi pratÅyamÃno vÃcyopaskÃrakatvÃdalaÇkÃrakak«yaivetyanye /
atha granthamavayavaÓo vyÃkurma÷ /
iha kÃvyamÃrge /
alaÇkÃrapak«a nik«iptaæ manyante, tattvaæ punaranyatheti yÃvat /
yanmanyante tatsaviÓe«aæ darÓiyitumÃha-tathÃhÅtyÃdinà /
paryÃyoktamaprastutapraÓaæsà samÃsokti rÃk«epa÷ vyÃjastutirupameyopamà ananvaya÷ ityÃdi«u vastumÃtrameva pratÅyate na tu rasÃlaÇkÃrau /
vya¤janÃvyÃpÃrasyeha lak«aghaïÃmÆlatvÃt /
lak«aïÃmÆlatve rasÃlaÇkÃrayorvyaÇgyatvÃsambhavÃt /
tatra pratÅyamÃnalasyÃrthasya prakÃrÃntareïÃbhidhÃnaæ paryÃyoktam /
yadvak«yati "gamyasyÃpi bhaÇgyantareïÃbhidhÃnaæ paryÃyoktam" iti /
yathÃ- sp«ÂÃstà nandane ÓacyÃ÷ keÓasaæbhogalÃlitÃ÷ /
sÃvaghaj¤aæ pÃrijÃtasya ma¤jaryo yasya sainikai÷ //
atra hayagrÅvasya svargavijaya÷ sainikasÃvaghaj¤apÃrijÃtama¤jarÅ sparÓalak«aïena kÃryeïa pratyÃyyate /
sÃmÃnyaviÓe«abhÃvÃdÅnÃæ sambandhena yadaprastutÃtprastutapratÅti÷ seyamaprastutapraÓaæsà /
yadvak«yati - "aprastutÃtsÃmÃnyaviÓe«abhÃve kÃryakÃraïabhÃve sÃrÆpye ca prastutapratÅtÃvaprastutapraÓaæsÃ" iti /
yathÃ- taïïÃtthiæ kiæpi pahaïo pakappiyaæ jaæ ïa ïiai gharaïÅe /
aïÃvaraagamaïasÅla÷sa kÃlapahia÷sa pÃhijjaæ //
[kannÃsti kimapi patyu÷ prakalpitaæ yanna niyatighiïyà /
anavaratagamanaÓÅlasya kÃlapathikasya pÃtheyam //
iti cchrÃyÃ] /
atra anavaratagamanaÓÅlasya patyurnijaghiïyà pÃtheyatvena yanna kalpitaæ tadyathà nÃsti, tathà kÃlapathikasya pÃthematvena yadakalpitaæ tannÃstÅtyatra kÃla÷sava grasatÅti sÃmÃnyarÆpÃdaprastutÃt prastuto viÓe«Ãtmà prahastavadha÷ pratyÃyyate /
viÓe«aïÃsÃmyÃdaprastutor'tho yadavagamyate sà samÃsokti÷ /
yadvak«yati-"viÓe«aïasÃmyÃdaprastutasya gamyatve samÃsokti÷" iti /
yathÃ- upo¬harÃgeïa vilolatÃrakaæ tathà ghÅtaæ ÓaÓinà niÓÃmukham /
yathà samastaæ timirÃæÓukaæ tayà puro 'pi rÃgÃdgalitaæ na lak«yitam //
atropo¬harÃgatvÃdinà viÓe«aïasÃmyenÃprastuto nÃyakavttÃnta÷ pratÅyate /
uktasya vak«yamÃïasya và prÃkÃraïikasya viÓe«apratÅtyartham ÃbhÃsato ni«edhanamÃk«epa÷ /
yadvak«yati uktavak«yamÃïayo÷ prÃkaraïikayorviÓe«apratÅtyarthaæ ni«edhÃbhÃsa Ãk«epa÷ iti /
yathà - bÃlagra!ïÃhaæ dÆri tÅe piosit ti ïÃmhavÃvÃro /
sà marai tujbhpha ayaso eaæ dhaæmakkharaæ bhaïimo //
['bÃlaka!nÃhaæ dÆti tasyÃ÷ priyo 'sÅti nÃsmadvyÃpÃra÷ /
sà mriyate tavÃyaÓa etaddharmÃk«araæ bhaïÃma÷ //
iti cchrÃyà '] atra 'nÃhaæ dÅtiti' dÅtitvani«edho viÓi«ÂÃsmi dÆtÅtyavagamayati /
stutinindayo÷ nindÃstutigamakatve vyÃjastuti÷ /
yadvak«yati-"stutinindÃbhyÃæ nindÃstutyorgamyatve vyÃjastuti÷" iti /
yathà - he helÃjitabodhisattva vacasÃæ kiæ vistaraistoyadhe! nÃsti tvatsadÓa÷ para÷ parahitÃdhÃne ghÅtavrata÷ /
t«yatpÃnthajanopakÃraghaÂanÃvaimukhyalabdhÃyaÓo bhÃraprodvahane karo«i kpayà sÃhÃyakaæ yanmaro÷ //
atra marorupakÃraæ karo«Åti stutirnindÃmavagamayati /
upamÃnopameyayo÷ paryÃyeïa tathÃtvaæ cedupameyopamà /
yadvak«yati- "dvayo÷ paryÃyeïa tasminnupameyopamÃ" iti /
yathÃ-'khamiva jalaæ jalamiva khaæ haæsaÓvandra iva haæsa iva candra÷' /
atropamÃnopameyabhÃvavinimaya÷ ttÅya sabrahmacÃriïÃæ nivartayati /
ekasyaivopamÃnopameya bhÃvakatve 'nanvaya÷ /
yadvak«yati-"ekasyaivopamÃnopameyatve 'nanvaya" iti /
yathà -'yuddhe 'rjunor'juna iva prathitaprabhÃva÷'-iti /
atra dvitÅyasabrahmacÃrinivtti÷ /
Ãdi ÓabdÃllÃÂÃnuprÃsÃdi parigraha÷ /
e«u paryÃyoktÃdu«u yadetadvastumÃtraæ pratÅyate svargavijayÃdikaæ rasÃlaÇkÃraparihÃreïa tadidaæ sarvairapi pramÃïairÃtmatvenà vabhÃsamÃnameva sadgaja nimÅlikayà vÃcyÃpaskÃrakatvena tairudbhaÂÃdibhi÷ pratipÃditam /
nyagbhÃvitavÃcyasya vÃcyakak«yÃtilaÇghina÷ kathamastu vÃcyopaskÃrakatvamiti bhÃva÷ /
kena prakÃreïa pratipÃditam? "svasiddhaye parÃk«epa÷ parÃrthaæ svasamarpaïam" iti dvividhayà bhaÇgyà /
bhaÇgi prakÃra÷ /
atrÃyamÃÓaya÷ /
lak«aïamÆlo 'yaæ paryÃyoktÃdi«u pratÅyamÃnor'tha÷ /
lak«aïà ca dvirÆpÃ-ajahatsvÃrthaikà "kuntÃ÷ praviÓanti" ityÃdau /
parà tu jahatsvÃrthà "gaÇgÃyÃæ gho«a÷" ityÃdau /
tatrÃjahastvÃrthÃyÃæ kuntÃnÃæ svata÷ praveÓÃsaæbhave kauntikÃn Ãk«ipya praveÓasaæbhava÷ /
ata÷sva siddhaye parÃnÃk«ipatÅti tatra lak«aïà /
svakÅya praveÓÃde÷siddhaye parasya kauntikasyÃk«epa iti /
jahatsvÃrthÃyÃæ tu gaÇgÃdermukhyÃrthasyÃtyantamanupapattireva /
ata÷ parÃrthaæ svasamarpaïamiti lak«aïam /
parÃrthaæ taÂÃdergho«ÃdyadhikaraïÃrthaæ svasamarpaïaæ svasvarÆpaparityÃga iti /
itthaæ ca satisp«ÂÃstà nandana' iti paryÃyoktodÃharaïe sainikÃnÃæ sÃvaj¤apÃrijÃtama¤jarÅsparÓa÷ svargavijayamanÃk«ipya na saæbhavatÅti kuntÃdinayena svasiddhaye parÃk«epa÷ /
evam "upo¬harÃgeïa" iti samÃsoktyudÃharaïe 'pi j¤eyam /
nÃyakatvÃk«epe sati niÓÃde÷ timirÃæÓukÃdiyogasaæbhavÃt ajahatsvÃrthatvam /
atha "taæ ïÃtthÅ" ti aprastutapraÓaæsodÃharaïe mukhyÃrthasyÃprastutatvÃt; "bÃÊagraïÃham"ityÃk«epodÃharaïe dÆtÅtvani«edhasyÃbhÃsarÆpatvÃt "he helÃjite" ti vyÃjastutyudÃharaïe khajalayordvayorapi caikasyÃnekattvalÃbhÃbhÃvÃt mukhyÃrthasya atyantamanupapattireva /
ata÷ parÃrthaæ svasamarpaïÃmiti lak«aïam /
tamimaæ vi«ayavibhÃgam abhisandhÃyoktam-yathÃyogaæ dvividhayeti /
yogo yogyatà tÃmanatikramyetyartha÷ /
itthaæ vastudhvanau vimatirbhÃmahÃdi«u darÓità /
atha rudraÂe rasÃlaÇkÃradhvanyorvimatimupanyasyati-rudraÂenÃpÅtyÃdinà /
bhÃvÃlaÇkÃra÷ preyo 'laÇkÃra÷ sa dvidhaivokta÷ /
tathà hi- yasya vikÃra÷ prabhavannapratibandhena hetunà yena /
gamayati tadabhiprÃyaæ tatprati bandhaæ ca bhÃvo 'sau //
iti //
bhÃvasthitibhÃvaÓÃntirÆpeïa rudraÂo bhÃvÃlaÇkÃraæ dvidhaivoktavÃn /
tadidam utprek«Ãvat ktyamiti bhÃva÷ /
yato bhÃvÃsaÇkÃrasya sandhiÓabalatÃdi lak«aïà api bhedÃ÷ saæbhavanti /
vak«yati hi - bhÃvodaya sandhiÓabalatÃÓca pthagalaÇkÃrà iti /
rÆpakÃdi«vapi uttÃnadarÓitÃmudghÃÂayati-rÆpakadÅpaketyÃdi /
rÆpakaæ dÅpakam apahnutistulyayogità /
ÃdiÓabdÃnnidarÓanÃdikaæ ca lak«ayi«yate /
tatropamÃlaÇkÃra÷ pratÅyamÃno vÃcyaÓobhÃhetutvÃdupasarjanatvena nokta÷ /
tadapyasÃramiti bhÃva÷ /
upamÃlaÇkÃrasya vÃcyaÓobhà hetutvÃdupanyagbhÃvanena utthÃpitasya prÃdhanyena te«vavasthÃnÃt /
atha rasabhÃvayo÷ ayathÃdÓamudghÃÂayati-rasavatpreyaÆrjasvÅtyÃdi /
raso guïÅbhÆto rasavÃnalaÇkÃro, bhÃvastu preyÃn, rasÃbhÃsa ÆrjasvÅ, bhÃvÃbhÃsa÷samÃhitam /
evaæ rasabhÃvÃdi÷ vÃcyaÓobhà hetutvenokta÷ /
tadapi mandamiti bhÃva÷ /
yato rasÃderalaÇkÃratvaæ sadÃtanaæ na bhavati, prÃdhÃnyadaÓÃyÃmalaÇkÃryatvÃt /
utprek«Ãtviti /
prÃtÅyamÃnà svayameva kathità pratÅyamÃnÃpyalaÇkÃryatvena kathitetyartha÷ /
tadapya gaæbhÅramiti yÃvat /
pratÅyamÃnadaÓÃyÃæ sarvasyaiva alaÇkÃrasyÃlaÇkÃryakatvaæ siddhÃntitaæ yata÷ /
trivindhaæ vastvalaÇkÃrarasarÆpamalaÇkÃryatayà khyÃpitameva /
kÃvyajÅvitatvenÃlaÇkÃryameva sattathà na cetitamiti yÃvat /
itthaæ kÃvyajÅvitÃæÓavicÃravimukhÃnÃm alaÇkÃramÃtrarasikatvÃt uttÃnadÓÃæ matam upanyasya, kÃvyajÅvitakÃæÓaparÃïÃæ, matÃni yathÃvadupanyasyati-vÃmanena tvityÃdinà /
sÃdÓyanibandhanÃyà iti vadatà sÃdÓyaæ saæbandha-nibandhanà ÓabdavttirgauïÅti vadanto dÆ«yatvena kaÂÃk«itÃ÷ /
dhvanyÃcÃryÃïÃæ gauïyà vttyà lak«aïÃntarbhÃvo no«Âa÷ /
sÃdÓyanibandhanà lak«aïà vakroktyalaÇkÃra "iti prathayatà kaÓcit dhvanibhedo lak«aïÃmÆlo 'tyantatirasktavÃcya nÃmÃlaÇkÃratvenokta÷ kÃvyÃtmabhÆta÷sannalaÇkÃryatvena nÃvadhÃrita itiyÃvat /
yasttvaæÓo 'laÇkÃryo na bhavati so 'pyalaÇkÃryatvena kathita ityÃha-kevalaæ guïaviÓi«Âeti /
kevalagrahaïÃdrasÃlakÃranairapek«yaæ kaÂÃk«itam /
rasÃlaÇkÃra nirapek«airmÃdhuryÃdi bhirguïairviÓi«Âà yeyaæ saæghaÂanÃdharmabhÆtà vaidarbhyÃdi rÆpiïÅ rÅti÷ saiva kÃvyÃtmetyuktà /
tathà ca sÆtritaæ tena - "rÅti÷ Ãtmà kÃvyasya"iti /
prakhyÃpitaæ ca - aviditaguïÃpi satkavibhaïiti÷ karïo«u vamati madhudhÃrÃm /
anadhigataparimalÃpi hi harati dÓaæ mÃlatÅmÃlà /
iti //
idamapyayuktamiti bhÃva÷ /
tathÃhi-kÃvyasya ÓarÅrasthÃnÅyau (ÓabdÃrthau) kaÂakamukuÂÃdikalpà anuprÃsopamÃdaya÷ /
vyaÇgyÃrthastu ÃtmabhÆta iti sthite, ÓabdÃlaÇkÃrebhyo«a'pi yo bÃhyo varïÃlaÇkÃro 'nuprÃsastatsamakak«yakà età rÅtaya÷ /
yato dvayorapi varïadharmatà /
etadabhisandhÃya vttyanuprÃsavarïÃlaÇkÃraprastÃve vaidarbhyÃdayo rÅtayo vivecitÃ÷ kÃvyaprakÃÓa kdÃdibhi÷ /
granthakÃro 'pi tatra vivecayi«yati /
vya¤jakÃsvetÃsu vyaÇgyarasasannikar«ÃdÃtmatva bhrama÷ uttÃna dhiyÃm /
tadanuprÃsÃdÃvapi samÃnamiti mandametadrÅtimÃtrapak«apÃtitvam /
vastutastu vyaÇgyÃrtha eva Ãtmà kÃvyasya /
athodbhaÂÃdibhi÷ guïÃlaÇkÃrayorbhedo 'pi nÃvadhÃrita ityÃha-udbhaÂÃdibhistviti /
sÃmyaæ sajÃtÅyatvamityartha- /
tatra hetu÷ - "vi«ayamÃtreïa bhedapratipÃdanÃditi" /
mÃtragrahaïÃtsvarÆpabhedÃbhÃva÷ kaÂÃk«yate /
kÃvyaÓobhÃhetutvalak«aïaæ tu svarÆpamekavidhameveti te«ÃmÃÓaya÷ /
vi«ÃmÃÓaya÷ /
vi«ayabhedaæ darÓayati-'saÇghaÂanetyÃdi' /
"saÇghaÂanÃdharmÃguïÃ, alaÇkÃrÃstu ÓabdÃrthadharmÃ÷" iti /
tadidamapyagambhÅramiti bhÃva÷ /
guïÃlaÇkÃrayoÓca svarÆpata evÃtivibhinnatvÃt /
tathÃhi-aÇgino rasasya dharmà guïÃ÷ aÇgayo÷ ÓabdÃrthayostvalaÇkÃrÃ÷ /
guïÃstuniyamenotkar«ahetava÷ alaÇkÃrÃstvaniyamena /
guïÃ÷samavÃyena vartante, alaÇkÃrÃstu saæyogena /
yadÃha- "ye rasasyÃÇgino dharmÃ÷ ÓauryÃdaya ivÃtmana÷ /
utkar«ahetavaste syu÷ acalasthitayo guïÃ÷ //
upakurvanti taæ santaæ ye 'ÇgadvÃreïa jÃtucit /
hÃrÃdivadalaÇkÃrÃste 'nuprÃsopamÃdaya÷ " //
iti //
itthaæ ca sati alaÇkÃrÃpek«ayà guïe«veva prak«Âa÷ kÃvyopaskÃra÷ yadvadasphuÂaÂÃlaÇkÃratve 'pi kÃvyatvÃbhyupagama÷, na hi tadvat asphuÂaguïatve /
yadÃha-'analaÇktÅ puna÷ kvÃpÅti' /
yadetadevaævidhaæ guïÃnÃmalaÇkÃrÃïÃæ ca prÃdhÃnyaæ , tatrÃpi purÃtanÃnÃæ d«ÂirasamÅcÅnetyÃha-'tadevaæ alaÇkÃrà eveti' /
atha vakroktijÅvitakÃrabhaÂÂanÃyaka yo÷saæ [d«ÂÅ] sannik«Âe dhvanidarÓanasyetyabhiprÃyeïÃha-'vakroktijÅvitakÃra÷ punarityÃdinà /
vaidagdhyabhaÇgÅbhaïitisvabhÃvÃæ vaidagdhyaprakÃropetabhaïitisvarÆpÃmityartha÷ /
jÅvitamuktavÃnityalaÇkÃramÃtradurÃgrahÃbhÃvo dyotita÷ /
anyo 'pi sÃrabhÆta÷ sÆk«moæ'Óa÷ tena avadhÃrita ityabhiprÃyeïÃha-vyÃpÃraprÃdhÃnyaæ ceti /
vyÃpÃro rasapratyÃyanÃtmà /
tasya prÃdhÃnyaæ pratipede /
na puna÷ aprÃdhÃnasya alaÇkÃramÃtrasyeti yÃvat /
alaÇkÃrÃ÷ punarvÃcyakak«yaivÃsya saæmatetyÃha-abhidhÃprakÃretyÃdi /
yaÓca vastvalaÇkÃrarasarÆpa÷ trividha÷ pratÅyamÃnor'tha÷ yatra vidyamÃno 'pi tatpratyÃyanalak«aïasya' vyÃpÃrasyaiva prÃdhÃnyamasya matamityÃha-satyapi cetyÃdi /
upacÃro lak«aïÃÓrayaïÃæ tadvakrateti avivak«itavÃcyÃdi samastadhvani÷ kaÂÃk«ita÷ /
itthaæ ca sati dhvanidarÓanà detad darÓanasyÃlpakobheda ityÃha-'kevalamuktivaicitryeti' /
atha bhaÂÂanÃyakamatam-bhaÂÂanÃyakenatvityÃdi /
prau¬hoktyÃbhyupagatasyeti /
bhoga itisvakapola kalpito vyavahÃra÷ prau¬hoktistayÃÇgÅktasyetyarthar÷ /
idÓasya vya¤janavyÃpÃrasya kÃvyÃtmatvaæ kathayatà nyagbhÃvitaÓabdÃrtha svarÆpo 'yaæ vyÃpÃrastasyaiva prÃdhÃnyamuktam /
sa ca vyÃpÃro laukiko na bhavatÅtyÃha-tatrÃpyabhidhÃbhÃvaka tvetyÃdi /
tatra te«u vyÃpÃre«u madhyÃdabhidhÃbhÃvakatve iti /
sÃk«ÃtsaÇketÃrtha vi«ayà Óaktirabhidhà /
asÃdhÃraïyena pratÅte«varthe«u sÃdhÃraïÅkaraïarÆpà ÓaktirbhÃvikatvam /
etadvyÃpÃradvaradvayot tÅrïa÷ sÃdhÃraïÅkte«u vibhÃvÃdi«u rasacarvaïÃtmÃæ bhogÃparanÃmadheyo vyÃpÃro viÓrÃntisthÃnatayà prÃdhanyenÃÇgÅkta÷ /
atra darÓane bhogÃdivyÃvahÃrasya svakapolakalpitavyÃpÃraprÃdhÃnyami[tyaæÓo] dhvanikÃradarÓanavilak«aïÃ÷ /
atha siddhanta÷-dhvanikÃra÷ punarityÃdi /
dhvanikÃrastu vyaÇgyÃtmano vÃkyÃrthasyaiva kÃvyÃtmatvaæ siddhÃntitavÃn /
tatrahedatu÷ -vya¤janavyÃpÃrasyÃvaÓyÃbhyupagamyatvÃditi /
kÅdÓasya ? abhidhÃlak«aïÃtÃtparyÃkhya vyÃpÃratrayottÅrïasya /
tÃtparya nÃma padÃrthÃdhigamasamanantarabhÃvinÅ samanvayaÓakti÷ /
etattrayottÅrïasyeti caturthakak«yÃvasthÃpiyoktà /
dhvananadyotaneti /
dhvananaæ dyotanaæ pratyÃyanaæ vya¤janamityÃdiprasiddhaparyÃyasahatastrasyÃvaÓyÃbhyupagamyatvÃt tadanabhyupagame vyaÇgyÃrthapratÅtau na gatyantaraæ yata÷, ata÷ vyaÇgyor'tha evÃtmetyartha÷ /
nanu vya¤janÃvyÃpÃra÷ pradhÃnaæ kiæ na bhavati, ityata Ãha-vyÃpÃrasya ca vÃkyÃrthatvÃbhÃvÃditi /
apratyak«atvena niruktyanarhatvÃdvÃkyÃrthatvÃbhÃva÷ /
sarvà eva khalu padÃrthaÓaktaya÷ kÃryÃdipratÅtyanyathÃnupapattyà abhyÆhyanta eva /
ato vyÃpÃro na prÃdhÃnam /
yaÓca hetu÷ prÃdhÃnye so 'pi vyaÇgya evopapadyate, na tu vya¤janavyÃpÃra ityÃha-vÃkyÃrthasyaiveti /
guïÃlaÇkÃropaskarttavyatvaæ viÓrÃntisthÃnatvaæ ca prÃdhÃnye hetu÷ /
ato vyaÇgyÃrtha eva kÃvyÃtmeti siddhÃntitavan /
atha bhÆyastarà yuktÅrabhyuccinoti-vyÃpÃrasya vi«ayamukhenetyÃdi /
vya¤janÃdegi vyÃpÃrasya vyaÇyyÃrthamukhenaiva svarÆpasiddhi÷ /
ato na vÃkyÃrthatva saæbhava÷ /
yathÃsvarÆpopalambho vi«ayamukhena tathà prÃdhÃnyaæ vicÃrak«amatvamapi tanmukhenaivetyÃha-tatprÃdhÃnyena prÃdhÃnyÃt /
svarÆpeïa vicÃryattvÃbhÃvÃditi ca /
vi«aya eva tu pu«kalaæ vÃkyÃrthaæ bhÃvamarhatÅtyÃha-vi«ayasyaiveti /
sÃk«ÃtsvarÆpa pratilaæbha÷ svata÷ prÃdhÃnyaæ svalarÆpeïa vicÃryatvaæ cetyÃdi samagre bhara÷ /
tatsahi«ïutvaæ hi vyÃÇgyÃrthalak«aïasya viÓa«ayasyaiva /
ato vi«ayasyaivÃtmatvaæ yuktamityÃha-tasmÃdvi«aya eveti /
samagrabhara sahi«ïutvÃt sa niravaÓe«avaibhavamarhatÅtyata Ãha-yasya guïÃlaÇkÃretyÃdi /
nanu rasÃdayo rasavadÃdyÃlaÇkÃrà eva prÃcÃæ matÃ÷ /
kathame«ÃmalaÇkÃryatvamityata Ãha - rasÃdayastviti /
tatra hetu÷ - alaÇkÃrÃïÃmupaskÃrakatvÃt rasÃdÅnÃæ ca prÃdhÃnyenopaskÃryatvÃcca iti /
rasÃdÅnÃæ hi yadà guïÅbhÃva÷ tadÃlaÇkÃratvaæ , yadà tu prÃdhÃnyaæ tadÃlaÇkÃryatvameva /
yata itthaæ vyavasthà , ato÷ vyaÇgyÃrtha eva kÃvyÃtmeti nigamayati - tasmÃd vyaÇgya evetyÃdi /
vÃkyÃrthÅbhÆta iti prÃdhÃnyadaÓÃæ kaÂÃk«ayati, aprÃdhÃnaya daÓÃyÃmanÃtmatvÃt /
tadidaæ dhvanikto darÓanÃm /
etadanusÃritvamÃtmano darÓayutumÃha -e«a eva pak«a ityÃdi /
evakÃreïapak«Ãntare«vanupapattirÃviÓa«kriyate /
Ãvarjaka÷ balÃdÃtmÃbhimukhÅkÃraka÷ /
tatra hetu÷ - vya¤janavyÃpÃrasyetyÃdi /
ya icchranti vyaÇgyÃrthasya kÃvyÃtmatÃæ, ye ca necchanti , sarvaireva khalvebhi÷ na Óakyate hi vya¤janavyÃpÃro 'pahnotum /
yadi nÃpahnuta÷ kiæ tata ityata Ãha-tadÃÓrayaïe cetyÃdi /
pak«ÃntarasyÃprati«ÂhÃnaæ darÓaitacarÅbhiryuktibhi÷ siddham /
yattu tatra vyaktivivekakÃra÷ pratyavasthaita÷ tadupanyasyati - yattu vyaktivivekakÃra÷ ityÃdinà /
liÇgatayà gamakatayà /
tÃdÃtmyatadutpattyabhÃvÃditi /
dharmadharmiïorliÇgaliÇgibhÃve tÃdÃtmyaæ nÃma niyata÷sambandha÷ /
kÃryakÃraïÃyostu tadabhÃve tadutpattirnÃmÃstÅti /
anayorniyatasambandhayo÷ yadyanyataro na syÃt tadà vyabhicÃrÃnna saæbhavati liÇgaliÇgibhÃva iti yÃvat /
yata itthametat atastadavicÃritÃbhidhÃnaæ , tadetadvyaktivivekakto darÓanaæ vÃyasavÃÓitakalpamiti yÃvat /
evaæ dhvanidarÓanasamarthane yadyÃvadasti yuktijÃtaæ tadatigahanam /
dhvaniguïÅbhÆtavyaÇgyayoreva kÃvyayormÅmÃæsÃyÃmupayujyate; citrakÃvyamÅmÃæsÃyÃæ tu nÃtyupayujyate ityÃÓayena nigamayiti-tadetat kuÓÃgrÅyetyÃdi /
iha citrakÃvye /
na pratanyate, yathopayogamanÆdyata eveti yÃvat /
atha yÃvÃnupayogaÓcitraprastÃve dhvanestÃvanmÃtramanuvadati-asti tÃvadityÃdinà /
yadyasti kiæ tata ityata Ãha-tatra vyaÇgyasyetyÃdi /
prÃdhÃnye dhvanirnamottama÷ kÃvyabheda÷ /
aprÃdhÃnye tu guïÅbhÆtavyaÇgya nÃmà madhyama÷ /
citrasya vi«ayamÃha-tatrottamo dhvanirityÃdinà /
sa cÃbhidhÃmÆlatayà lak«aïÃmÆlatayà ca prathate ityÃha-tasya lak«aïÃbhidhÃmÆlatveneti /
lak«aïÃmÆlatve sati avivak«ita vÃcyÃkhya÷ mukhyÃrthabÃdhaÓÃlinyÃæ lak«aïÃyÃæ vÃcyÃæÓasyÃvivak«itatvÃt /
abhidhÃmÆlatve tu vivak«itÃnyaparavÃcyÃkhya÷ , abhidhÃyÃæ vÃcye bÃdhÃbhÃvÃd vivak«itatvaæ, vyaÇgyÃÇgatvena vivak«aïÃt anyaparatà ceti vivak«itÃnyaparatvam abhidhÃmÆlasya /
itthaæ lak«aïÃmÆlo 'bhidhÃmÆlaÓceti sÃmÃnyato dhvanirdvirÃÓika÷ /
tatra lak«aïÃmÆlasyÃvÃntarabhedamÃha-Ãdyor'thantara iti /
Ãdyo lak«aïà mÆla÷sor'thÃntarasaÇkramitavÃcyo atyantatirasktavÃcyaÓceti dvidhà /
ajahatsvÃrthatayà svasiddhaye parÃk«epe sati arthÃntarasaÇkramitavÃcya÷ /
yathà - prÃrambhe Órutisundaraæ pariïÃtau pathyaæ janai÷sugrahaæ /
nÃnÃÓÃstrarasai÷ prasannamadhurai÷ pratyak«araæ k«Ãlitam /
ÃhlÃdÃya na kasya nÃma vidu«Ãæ vaktrÃmbujÃdudgataæ cittÃntarvikasadviveka mukulÃmodÃnubiddhaæ vaca÷ //
atraivaævidhavaca upadeÓÃlak«aïe arthÃntare saÇkrÃmati /
vacomÃtrasyaivaæ vaiÓi«ÂyÃsaæbhavÃt /
atha yadà jahatsvÃrthatayà parÃrthaæ svasamarpaïaæ tadÃtyantatirasktavÃcyÃkhya÷ /
yathà - eke mÆkavadÃsate ja¬adhiyo jihneti tatsannidhà vanye durviciktsitaæ vidadhate tebhyo 'pi bÅbhatsate /
asthÃne bahudhà stuvanti katicittairulkayà dahyate vidyà viklavate kayà na vidhayà prÃpyÃntikaæ du«prabho÷ //
atra vidyÃyÃæ hlÅbÅbhatsÃdi÷ gaÇgÃdau gho«ÃdhikaraïatÃdÅva sarvathà svasaæyogino svÃrthaæ parityajya na saæbhavatÅtyatyanta tirasktavÃcyatà /
itthama vivak«itavÃcyasyÃrthÃntarasaækramita vÃcyo 'tyantatirasktavÃcyaÓceti dvau bhedau /
athÃbhidhÃmÆla prabhedadik /
dvitÅyo 'pÅti /
dvitÅyo 'bhidhÃmÆlo vivak«itÃnyaparavÃcyÃkhya÷ /
tatra kvicid vyaÇgya kramo na saælak«yate /
kvacitsaælak«yate /
tasmÃdvivak«itÃnyaparavÃcyo 'pi asaælak«yakramavyaÇgya÷ saælak«yakramavyaÇgyaÓceti dvividha÷ /
athÃnayo÷ sak«aïÃbhidhÃmÆladhvanyorvastvalaÇkÃra rasarÆpatà vi«ayaviÓe«aæ vyavasthÃpayitumÃha-lak«aïÃmÆla ityÃdinà /
yo hi lak«aïÃmÆla÷ sa niyameva ÓabdaÓaktimÆlo vasturÆpaÓca bhavati /
yadvi yÃvadasti jÃtiguïÃkriyÃdyÃtmÃkaæ padÃrthajÃtaæ sarvamevaitadvastu kathyate /
tadeva kavikalpitavicchitti sadhrÅcÅnamalaÇkÃra÷ /
rasÃstu vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃribhivyÃjyamÃnà ratyÃdaya÷ sahdayapratÅtiviÓe«Ã÷ /
atha vivak«itÃnyaparavÃcyo yo 'yaæ asaælak«yakramavyaÇgya÷ sa niyamenÃrthaÓaktimÆla ubhayaÓaktimÆlaÓca bhavati /
niyamena vasturÆpo 'laÇkÃrarÆpaÓca bhavati /
tatra yadà rasabhÃvarasÃbhÃsa bhÃvÃbhÃsabhÃvodayabhÃvaÓÃnti bhÃvasandhibhÃvaÓabalatà vyajyante, tadà kramo na saælak«yata iti asaælak«yakramatvam /
tatra rase«u ÓÇgÃra÷saæbhogÃtmà yathÃ- pu«podbhedamavÃpya keliÓayanÃddarasthayà cumbane kÃntena sphuritÃdhareïa nibhtaæ bhrÆsaæj¤ayà yÃcite /
ÃcchÃdya smitapÆrïà gaï¬aphalakaæ celäcalenÃnanaæ mandÃndolitakuï¬alastabakayà tanvyà vidhÆtaæ Óira÷ //
atra nÃyikÃnÃyakavttÃntalak«aïo yo vÃcyor'tha÷ yà ca sahdayapratÅte÷ vedyÃntaravigalanena varïyavastutanmayÅbhÃvalak«aïà rasasaævit, na khalu tayo÷ krama÷saælak«yate /
vidyamÃno 'pi padma patraÓatavyatibhedanayena avidyamÃnavadupalak«yate /
vipralambhaÓÇgÃro yathà - nÃnta÷ praveÓamaruïÃdvimukhÅ na cÃsÅ dÃca«Âaro«a paru«Ãïi na cÃk«arÃïi /
sà kevalaæ saralapak«mabhirak«ipÃtai÷ kÃntaæ vilokitavatÅ jananirviÓe«am //
evamÃdi«vakramatvaæ prÃgvadanusandheyam /
hÃsyo yathà - paimaraïÃmaï¬aïÃjjalavesà pÃsaæga esu taruïesu /
ïiddhasaraæ parugrantÅ savibbhamaæ haïà i thaïÃvaÂÂham //
atra patimaraïÃmaï¬anojjvalave«ÃyÃ÷ taruïe«u pÃrÓvamupagate«u satsu sadya÷ snigdhasvaraæprarudatyÃ÷ savibhramaæ yadetatstanavttahananaæ tat pracchannÃnurÃgasyÃnaucityena pravtterhÃsyamabhivyanakti /
karuïasya yathà - sÃhityalak«aïakale samupai«i navya vaidhavyamadya virate guruvi«ïudeve /
karïÃntikapraïÃyana praïÃyotsavÃya tÃlÅdalÃrpaïamita÷ paramak«amaæ te //
raudranya yathà - dpyatsÆkara kÃlakaïÂha ÓakalavyÃkÅrïa dhÃrÃntarà krodhottÃlalulÃyakaïÂhanalakacchedÃrdhavaktrÃnanÃ÷ /
ÓrÅballÃla vidhÃya keli mgayÃmÃvartamÃnasya te ÓÃrdÆlendravasÃbhi«ekasamaye jÅyÃsurugrÃ÷ÓarÃ÷ //
vÅrasya yathà - ÃdhÃturbhuvanaæ tadetadakhilaæ cak«u«madÃkÅÂakÃ-d divyaæ cak«urananyalabhya mubhayatrÃste paraæ du÷saham /
phÃle bhÆtapatermanobhavamukha k«udra k«ayojjÃgaraæ bÃïe ca pratirÃjadarpadalanaæ ballÃla pthvÅpate÷ //
bhayÃnakasya yathà - giriku¤je«u gƬhÃnÃæ tavÃri varayo«itÃm /
asÆryaæpaÓyatÃmÃtraæ bhÆticihne«vaÓi«yata //
bÅbhatsasya yathà - svÃtmÃnandaæ kimapi paramaæ sÃdhu saæbhu¤jate ye te«ÃmasyÃæ vi«ayavitatau jÃyate heyabuddhi÷ /
anye«Ãæ tu prasaratitarÃæ pratyutÃsvÃdanecchà chardiklinne kaphakalu«ite mak«ikÃïÃmivÃnne //
adbhutasya yathà - ÃkarïitottamaguïÃnuguïeti ktvà yÃmullilekha sucireïa mano madÅyam /
tÃmÃktiæ visadÓÅmatimÃtramasyà dÃsye 'pi nÃsmi viniveÓayituæ vidagdha÷ //
atra sucira mad«ÂacaranÃyikÃrÆpasyÃnuguïa ÓravaïÃnurÃgiïo nÃyakasya nÃyikÃprathamadarÓane Ãkarïitottama guïÃnuguïatayà manasà samullikhitacarÅ yà nÃyikÃmÆrti÷, sà samprati sÃÓrÃtktanÃyikÃmÆrteratimÃtraæ visadÓÅ satÅ dÃsÅtvenÃpi niveÓayituæ na Óakyata ityuktirÃbhirÆpyanibandhanasya parÃæ këÂhÃmÃvi«karoti /
ÓÃntasya yathà - mà bhai«Å÷ kula mà vyathasva vinaya kleÓo 'stu mà te Óruta pradhvaæsÃya yatasva mà khalu mate mÃhÃtmya mà mà tyaja /
yu«madrauravasÃradÃraïÃparÃnmatvà tïÃya prabhÆn bhik«ÃparyaÂanÃrjitena kalaye piï¬ena piï¬asthitim //
itthaæ rasadhvanirdiÇmÃtreïodÃhta÷ /
atha bhÃvadhvani÷-bhÃvo hi nÃma nÃyikÃvyatirikte devatÃgurunpaputrÃdau vyajyamÃnà ratirvÃkyÃrthatvena vyajyamÃnà nirvedÃdayo vyabhicÃriïÃÓca /
yathÃ- adya svapnamupÃgatena yamunÃtÅre mayÃvasthitaæ d«Âastatra ca veïuvÃdanipuïo bÃlo gavÃæ pÃlaka÷ /
taæ d«Âvà karaïairananyavi«ayairantarvilÅno 'bhavaæ yÃvattÃvadahaæ cirÃdupacitai÷ pÃpai÷ prabodhaæ gata÷ //
yathà ca - saæsÃrÃrtyà vidhuravidhuro brahma yatnÃdvicinvan nÃnÃrÆpaæ jagadidamahaæ d«ÂavÃneva pÆrvam /
haste nyaste sati tava guro sÃæprataæ mastake 'smim brahmaivaitatsakalamabhavanno jagannÃpi cÃham //
yathà ca - këÂhÃprÃtpiriyaæ parà khalu parÅpÃkasya bhÃgyonnate÷ ÓrÅ ballÃla npÃla!yadvayamiæmau pÃdau tavopÃsmahe /
yasti«ÂhetpratihÃra sÅmni bhavato ruddhapraveÓaÓciraæ kiæ nÃsÃvapi colapÃï¬yapthvÅpÃlai÷samaæ gaïyate //
itthaæ putrÃdivi«ayo vyabhicÃrirÆpaÓca bhÃva÷ svayamÆhya÷ /
rasÃbhÃso yathà - sphuranmukhÃmodavivddha gandhaæ, jighranmuhurmÅlitaraktanetra÷ /
pÆrvaæ priyÃca¤cupuÂopayuktaæ cÆtÃÇkuraæ cumbati ca¤carÅka÷ //
ityÃdi //
atra tiryagvi«ayatvÃdrarasasyÃbhÃsatà /
dhÅrodÃttatvÃdyabhÃvÃt /
yadÃha- "uttamapraktirujjvalave«a÷ ÓÇgÃra÷" iti /
bhÃvÃbhÃso yathà - kvaïÃdÆdvirephÃvalinÅlaÇkaïÃæ prasÃryaæ ÓÃkhÃbhujamÃmra vallarÅ /
ktopagÆhà kalakaïÂhakÆjitai÷ anÃmayaæ pcchati dak«iïÃnilam //
atra sauhÃrdasyÃropitatvÃt bhÃva ÃbhÃsÅ bhavati /
bhÃvodayo yathà - kelitalpagatamaÇghriyÃvakaæ, sÆcayatyu«asi cak«u«Ã priye /
bhÆ[bhrÆ] tribhÃgamupakalpya bhaÇguraæ, gƬha hÃsa madhuraæ cukopa sà //
atra lajjÃhar«ayorudaya÷ /
bhÃvasandhiryathà - netre jihyakharÃruïe k«aïÃmatha vyÃmÅlyamÃnek«aïÃæ hastaæ vyagragamÃganaæ k«aïÃmatho dante ÓayÃnaæ k«aïam /
sa¤cÃraæ vi«amÃkulaæ k«aïamatha prakrÃntalÅlaæ k«aïaæ dhatte totri«u «aÂpade«u ca samaæ dattÃvadhÃno gaja÷ //
atra gajasya madÃkulasya yadetatk«aïamÃtraæ netrayo÷ jihyÃkharà ruïÃyo÷ dharaïÃæ samanantarameva yaccaitadÆvyÃmÅlanaæ, tathà haste ca yatk«aïÃmatraæ vyagro gamÃgama÷ yacca samanantarameva dante Óayanaæ, sa¤cÃre ca k«ÃïÃmÃtraæ yeyaæ vi«amÃkulatÃ, samantarameva yaÓcÃyaæ lÅlÃprakrama÷, tadetat vividhaæ vilak«aïaæ vice«Âitadvayaæ udbhavÃbhibhavadharmitayà k«aïaæ k«aïÃmÃvirbhavat totrivi«ayaæ ro«aæ «aÂpadaÓabdalak«ita«aÂpadagÅtavi«ayaæ har«a ca parasparasyÃdattà vasaratayÃsamutk«ubhitam abhivyanakti /
dvandva vtti«u ca tri«vapi vÃkye«u pratisvaæ k«aïaæ k«aïamityupÃdÃnÃdyathà yathà samutk«ubhitÃbdhikallolakatpa [la]tayo totriïÃmuparyupari vinipÃta janmÃno ro«ÃveÓamahÃvegÃ÷ tathà tathà tadabhibhavak«amÃïÃæ «aÂpadagÅtÃkarïÃnasukhÃbhiniveÓavikÃsÃnÃæ madhye prÃdurbhÃva iti pratyÃyyante /
dhatta iti vartamÃnanirdeÓena prÃrabdhÃparisamÃtpabhÃvÃdekatarasyÃæ koÂÃvani«Âheti dyotyate /
tathà jihvÃkharÃruïatvavyagragamÃgamatvavi«amÃkulatvalak«aïÃdharmayogÃdvyÃlayamÃnatvadanteÓayanatvaprakÃntalÅlatvalak«aïÃdharmayogÃccÃnuk«aïÃmÃkulÅbhÃvamÃpÃdyamÃnairnaitrahastasa¤cÃrairliÇgairyadetadvodhyate, totri«u«aÂpade«u ca tulitamavadhÃnadÃnaæ tadapyeka tarasyÃæ koÂà vani«ÂÃmeva vyanakti /
ato ro«ahar«a bhÃvayorayaæ sandhi÷ /
bhÃvaÓabalatà yathà - madhyesakhÅjanamupahvaravttajÃtaæ vÃcà prakÃÓayati mayyupadeÓavttyà /
sÃsÆyasapraïÃyasatrapa saprasÃdai÷ sà mÃæ vilokitavatÅ caÂulai÷ kaÂÃk«ai÷ //
atrÃsÆyÃdÅnÃæ kaÂÃk«e«u samÃropÃdvÃcyatà na mantavyà /
ato hdyevaæ bhÃvaÓabalatà vyajyate /
bhÃvaÓÃntiryathà tau saæmukhapracalitau savidhe guruïÃæ mÃrgapradÃnarabhasaskhalitÃvadhÃnau /
pÃrÓvÃpasarpaïÃmubhÃvapi bhinnadikkaæ kttvà muhurmuhurapÃsaratÃæ salajjau //
atra mativibodha yorupaÓama÷ /
e«u rasÃdidhvani«u prapa¤co 'nyato j¤eya÷ /
citrakÃvyaprapa¤canapareïa granthaktauvÃtisaÇkocitatvÃt asmÃbhirdiÇmÃtramudÃharaïai÷ pradarÓitam /
atha saælak«yakrame ÓabdaÓaktimÆlo 'laÇkÃrarÆpo vasturÆpaÓca niyamena bhavati /
tatrÃlaÇkÃrarÆpo yathà - prÃpyÃdharadvayadhurÃæ paricumbatÅva lÅlottaraæ vilikhatÅva nakhatvametya /
tasyÃ÷ kaÂÃk«avalanaæ gurusannidhau mÃmÃÓrli«yatÅva samavÃpya ca bÃhubhÃvam //
atrotprek«ÃlaÇkÃreïa cumbanÃdikÃraïà bhÃve 'pi saæbhogasukhà vÃtpilak«aïÃkÃryotpattirÆpà vibhÃvanà vyajyate /
vastudhvaniryathà - d«Âi÷ kÃtaratÃmupaiti sahasà tasminpuro 'vasthite, narmÃlÃpini tatra na prativaco jihvÃgramÃrohati /
saæsparÓaæ ca na tasya vetyupacitastambhaæ mamaitadvapu÷ saævtta÷sakhi saÇgamo 'pi virahaprÃyo vidhÃtÃsmi kim //
atra vastuni avastutvabhramÃt maugdhyalak«aïaæ vastu pratyÃyyate /
athÃrthaÓaktimÆlovya¤jakor'tha÷ svata÷ saæbhavÅ kaviprau¬hoktini«pÃdita÷ kavirnibaddhavaktprau¬hoktini«pÃditaÓceti trirÆpa÷ /
sa cÃlaÇkÃrarÆpo vasturÆpaÓceti pratyekaæ dvaividhye «o¬hà /
«a¬vidhasya ca vyaÇgyor'tho vasturÆpo 'laÇkÃrarÆpaÓceti dvÃdaÓaæbhedo 'yam /
tathà hi - svata÷saæbhavinà vastunà vastu svata÷saæbhavinà vastunà alaÇkÃra÷ /
svata÷saæbhavinÃlaÇkÃroïa vastu, tena alaÇkÃra iti caturdhà /
tathà kaviprau¬hoktini«pÃditena vastunà vastu, tenÃlaÇkÃra÷ kaviprau¬hoktini«pÃditena alaÇkÃreïa vastu tena alaÇkÃra÷ ityapi caturdhà /
itthaÇkavinibaddhavaktÌprau¬hoktini«pÃdite 'pi vi«ayecÃturvidhyamanusandheyam /
atra prapa¤ca÷ saæpradÃyaprakÃÓinyÃæ kÃvyaprakÃÓaÂokÃyÃæ asmÃbhi÷ vitatyopa darÓita iti tato 'vadhÃrya÷ /
iha tu granthagauravabhayÃt prastÃvÃnupayogÃcca na pratanyate /
diÇmÃtrantÆdÃhliyate- tatra svata÷saæbhavinà vastunà vastu yathà - adyÃpi loke na kavirna so 'sti prÃcÃæ tulÃæ ya÷ prabalo 'dhiro¬hum /
purÃtano nÃyamitÅya deva tathÃpi nindà yadi kiæ karotu //
atra svata÷saæbhavinà vastunà aham evaævidha iti vaktu÷ svamÃhÃtmyaprakhyÃpanalak«aghaïaæ vastu pratyÃyyate //
kavinibaddhenÃlaÇkÃreïa vastu yathà - d«Âirni«Âhura baddhasÃrakhadirÃÇgÃra sphuliÇgopamà jihve sajjanatarjanolbaïÃbalatkÃlÃÇgulÅca¤cale /
dantÃÓcÃntakakelikÃnanavi«Ãæ (?)kÆrÃnukÃra÷sakhe jaÇghe dve yadi tebhujaÇgabhuvanaæ valmÅkaÓe«aæ bhavet //
atra kaviprau¬hoktini«pÃditena aprastutapraÓaæsÃlaÇkÃreïa vidhivihitamanÃryÃïÃæ kvicidaæÓe daurbalyaæ viÓvamabhirak«atÅti vastu /
kavinibaddhavaktprau¬hoktini«pÃdito 'laÇkÃreïÃlaÇkÃro yathà - aïivÃraovagÆhaïa saæchrandÃlÃvasoa vavasajaïà /
bandhavamaraïÃmahÆsava diahe diahe samo arasu //
chÃyÃ-anivÃritopagÆhanasvacchrandÃlÃpaÓokavivaÓajana÷ /
bÃndhavamaraïamahotsava÷ divase divase samavataratu //
iti //
kavinibaddhÃyÃ÷ svairiïyÃ÷ prau¬hoktini«pÃditena rÆpakÃlaÇkÃreïa upagÆhanÃdinivÃraïÃÓÃlibhyo 'sya bÃndhavamaraïamahotsavasya atiÓayapratyÃyanÃtmà vyatirekÃlaÇkÃra÷ pratyÃyyate /
itthamanyadapyÆhyam /
atha guïÅbhÆtavyaÇgyasvarÆpadik /
guïÅbhÆtavyaÇgyaæ vÃcyÃÇgetyÃdi /
vÃcyÃÇgatvamagƬhatvamaparÃÇgatvamasphuÂatvam, sandigdhaprÃdhÃnyaæ tulyaprÃdhÃnyaæ kÃkkÃk«itpa masundaratvam iti vÃcyÃÇgatvÃdayo bhedÃ÷ /
samÃsoktyÃdau pradarÓitamiti /
dhvanikÃrÃdibhiriti Óe«a÷ /
tatra vÃcyÃÇgatvaæ yathà - ÓÆnye tvadripurÃjadhÃmni sudÓÃæ citrÃrpità nÃæ karaæ saællÃpasphayà patannapi muhu÷ kÅra÷samÃrohati /
ÓrÅballÃlanpÃla! Ói¤jitarasÃnma¤jÅrarekhÃmukhaæ ca¤cvagreïa ca hanta haæsapthuka÷sa¤cÃlayankrandati //
atra ÓÆnyÅktaripurÃjaveÓmà nÃyakaprabhÃvÃtiÓaya÷ pratÅyamÃno 'pi ÓukahaæsavttÃntopapÃdakatvena sthita iti vÃcyÃÇgatvam /
itthamagƬhatvÃdayo 'pi bhedà j¤eyÃ÷ /
itthaæ dhvaniguïÅbhÆtavyaÇgyayo÷ kÃvyayo÷svarÆpamupodgadhÃtatvena yathÃyogamupanyasya prakaraïà pratipipÃdayi«itaæ citrÃkhyaæ kÃvyamadhikÅr«urÃha-citraæ tviti /
dhvaniguïÅbhÆtavyaÇgyÃpek«ayà bhedabÃhulyaæ tarabartha÷ /
athÃdisÆtramavatÃrayitumÃha-tathÃhÅti-atha sÆtram /
##
nanu citramityupakramya paunaruktyaprakÃrakathane kà saÇgati÷ ityata Ãha Ãdau paunakuktyetyÃdi /
paunaruktyaprakÃrÃïÃm e«Ãæ yadetadÃdau vacanantinnirÆpayi«yamÃïÃnÃæ ÓabdÃrthobhayÃÓrayatayà kak«yÃvibhÃgaæ ghaÂayituæ kak«yÃvibhÃgasyaiva ca sphuÂÅkÃrÃya pratyekaæ paunaruktyagrahaïam /
ato 'nuprÃsayamakÃdaya÷ ÓabdÃlaÇkÃrÃ÷ /
upamÃrÆpakÃdayor'thÃlaÇkÃrÃ÷ /
lÃÂÃnuprÃsÃdayastÆbhayÃlaÇkÃrÃ÷ iti kak«yÃvibhÃgo 'nusandheya÷ /
nanu ÓabdapratÅtipÆrvakatvÃdarthapratÅte÷ prathamaæ arthapaunaruktyanirdeÓo na yujyata ityata Ãha-arthÃpek«ayetyÃdi /
antaraÇgatvaæ prÃthamikatvaæ, arthagatanirdeÓa÷ arthavi«ayaka paunaruktya nirdeÓa ityartha÷ /
cirantanaprasiddhyà bhÃmahodbhaÂÃdipÆrvÃcÃryaprasiddhyanusÃreïa /
te hi punaruktavadÃbhÃsÃkhyamarthÃlaÇkÃrameva pÆrvaæ lak«itavanta÷ /
nirdi«Âasya ca paunaruktyatrayasya sampabratipannatÃmabhisandhÃyÃha-ÓÃbde prasthÃna ityÃdi /
itiÓabdaæ yogyer'the vyavasthÃpayati -itiÓabda÷ prakÃra iti /
nanu traya evetisamÃptyarthatà kiæ ne«yata ityata Ãha-triÓabdÃdevetyÃdi /
atrÃyamÃÓaya÷ /
vibhÃgenaiva tritvamavagatam /
triÓabdÃttu parisamÃtpi÷siddhÃ, 'siddhe satyÃrambho niyamÃya' iti nyÃyÃt /
ata itiÓabda÷ prakÃre vivak«yate /
na ca mantavyaæ sati prakÃraÓabde paunaruktyaæ prasajediti /
prakÃraÓabdo hi paunaruktyaprakÃramÃbaha-sa ca paunaruktyaprakÃra÷ kena prakÃreïa triprakÃra iti jij¤ÃsÃyÃm itiÓabda÷ tatprakÃra vacana iti sarvamavadÃtam /
vibhÃvÃdhigagataæ tritvaæ triÓabdena samÃpyate /
triprakÃratva vacana÷ iti Óabdastato mata÷ //
iti //
athai«u paunaruktye«u heyÃæÓaæ vibhaktuæ sÆtram-
##
praru¬hagrahaïasya vyÃvartyamudghÃÂayati-praru¬hÃpraru¬hatveneti /
upÃdeye viÓrÃntyarthamiti /
upÃdeye pratiyegyantare prastÃyÃ÷ pratipattÌ pratÅte÷ avyÃk«epÃya ityartha÷ /
heyÃæÓairhi vivicya tyaktake svarasà bhavatyupÃdeyamÅmÃæsà /
trayanirdhÃraïa iti /
bhÃvÃnayane dravyÃnayanamiha anusartavyaæ nirdhÃrite paunaruktyatraya ityartha÷ /
nanu praru¬haæ do«a ityucyate /
ko 'yaæ praroha ityata Ãha-yathÃvabhÃsanamityÃdi /
yacchravaïasamanantaraæ yathÃvadavabhÃtaæ tattathaiva cetpratÅti÷viÓrÃntyantaæ nirbÃdham avati«Âheta sa praroha ityartha÷ /
yathoddeÓaæ paunaruktyamadhiktya sÆtram-
#<ÃmukhÃva bhÃsanaæ punaruktavadÃbhÃsam // RuAss_3 //>#
Ãmukham Ãrambha÷ /
paryavasÃnÃnyathÃtva ityanena heyÃt vaidharmyaæ darÓitam /
nanu lak«yapade punaruktavadÃbhÃsa iti svarÆpaprÃdhÃnyena nirdeÓo nyÃyya÷, na tu punaruktavadÃbhÃsamiti kÃvyaparatantratayà ityata Ãha-lak«yanirdeÓa ityÃdinà /
nÃpuæsaka÷ saæskÃra÷ punaruktavadÃbhÃso yatreti bahubrÅhisamÃsÃÓrayaïenÃlaÇkÃryapÃratantryadhvananÃrtha÷ iti laukikÃlaÇkÃravanna kÃvyÃlaÇkÃrÃïÃæ alaÇkÃryapthagbhÃvenÃpyavasthÃnasaæbhava÷ /
api tu niyamena kÃvyapÃratantryameveti /
atigambhÅreæ'Óe vthÃprÃthanabhÅrutÃmÃviÓrikÅr«urÃha-prabhedÃstviti /
avÃntarabhedÃ÷ prabhedÃ÷ /
maÇkhÅye maÇkhÃkhyakavikartke /
ahÅneti /
ina÷svÃmÅ ahÅnÃm ino bhujaÇgÃnÃmadhÅÓaÓceti /
valayaæ kaÇkaïäceti Ãmukhe paunaruktyà vabhÃsanaæ, paryavasÃne«u ahÅnasya mahato bhujaÇgÃdhÅÓasya vapurvalayaæ kaÇkaïamasyetyanyathÃtvam /
itthaæ ÓilÃderapatyaæ ÓailÃdi÷ ÓailÃde÷ nandina iva caritamasyeti, ÓailÃdiæ nandayati caritamasyeti ca /
tayà k«ata÷ kandarpo darpaÓceti, k«ata÷ kandarpadarpo yeneti ca /
tathà v«a÷ puærÆpo gauÓceti, v«a÷Óre«Âha iti ca /
tathà ÓikhÅ pÃvakaÓca locane yasyeti ca ÓikhipÃvakalocana iti ca /
tathà sarvamaÇgalÃsahita÷ pÃrvatÅÓa iti ca sarvairmaÇgalaismahitaÓteti paunaruktyaæ cÃmukhÃbhÃsanaæ, paryavasÃnÃnyathÃtvaæ ca anusandheyam /
atha vyastatayà samÃsÃntarÃyaÓrayatayà ca darÓiyitumudÃharaïÃntaraæ-dÃruïa iti /
paunaruktyÃpek«ayà dÃruïà iti pa¤camyantam /
paryavasÃne tu prathamÃntam /
itthaæ bhasma ca bhÆtiÓceti bhasmavano 'bhivddiriti ca /
tathà raktaæ ca ÓoïÃæ ceti ca rudhiravacchreïamiti cÃvagantavyam«a /
itthaæ subantÃpek«ayà dvidhodÃhtam /
atha tiÇantÃpok«ayÃ-bhujaÇgeti /
kuï¬alÅ sarpo bhujaÇgaÓca kuï¬alÅ ceti bhujaÇgakuï¬alavÃniti ca /
ÓaÓÅ ÓubhrÃÓu÷, ÓÅtaguÓceti /
Óaæ Óiva÷ Óubhrai÷ aæÓubhi÷ ÓÅtaæ cak«urindriyamiti ca /
hara÷Óiva iti ceto hara iti ca yojanÅyam /
ÓaÓiÓubhrÃæÓuÓÅta guriti tru«u paunaruktyaæ darÓitam /
pÃyÃdavyÃcceti tu tiÇantÃpek«ayà ita ityapÃyaviÓe«aïatvena paryavasÃne pa¤camyantatayà pÃyÃdavyÃdityanyathÃtvam /
punaruktavadÃbhÃso yatretyevaæ hi saæskriyà /
alaÇkÃryaikanidhnatvavyaktye samupÃÓrità //
atha ÓabdapaunaruktyaprastÃvÃya sÆtram-
Óabdapaunaruktyaæ vya¤janamÃtrapaunaruktyaæ svaravya¤janasamudÃyapaunaruktyaæ ca /
atrÃdyaæ padamuddeÓyaæ caramaæ tu dvayaæ vidheyam /
Óabdapaunaruktayaæ vya¤janamÃtrani«ÂatayÃ, svaravya¤janasamudÃyani«Âhatayà ca dviprakÃramityartha÷ /
nanu kevalasvarapaunaruktyasya kiæ vttamityata Ãha-alaÇkÃraprastÃva ityÃdi /
alaÇkÃro hi vicchritti÷, tatprastÃve kevalasvarapaunaruktyama cÃrutvÃt na gaïanÃmarhatÅti bhÃva÷ /
tatra vya¤janamÃtramadhiktya sÆtram-
##
ko 'yaæ saÇkhyÃniyama ityata Ãha-dvayorvya¤janetyÃdi /
yugmaÓo 'vasthitÃnÃæ vya¤janasamudÃyÃnÃæ parasparamanekadhÃsÃdÓyam iha saÇkhyÃniyama÷ /
kinnÃmeti /
darduro bheka÷ /
kÃyaæ nipŬya vapurÃyÃsya /
sitacchradÃ÷ haæsÃ÷ /
atra darduraduradhyavasÃya ityÃdau saÇkhyÃniyama÷ /
nanu sÃyaæ kÃyamityatra ko 'laÇkÃra ityata Ãha-atra sÃyaæ ÓabdetyÃdi /
yakÃramÃtrasÃdÓyÃpek«ayà hi sÃya sÃyeticchrekÃnuprÃsa÷ /
sÃyaæ kÃyamiti tusÃnusvÃra yakÃramÃtrÃpek«ayà vttyanuprÃsa÷ /
itthaæ ca sati sÃyaæ Óabde dvayorekÃbhidhÃnalak«aïÃ÷saÇkara÷ abhidhatta ityabhidhÃnaæ vÃcaka Óabda÷ ekavÃcakÃnupraveÓalak«aïà ityartha÷ /
lak«yapadaæ nirvivak«urÃha-chrekà vidagdhÃ÷ iti /
chekopalÃlitatvÃcchekÃnuprÃsa ityartha÷ /
athÃnuprÃsÃntarÃya sÆtram-
##
anayathÃtvaæ tridhà saæbhavatÅtyÃha-kevalavya¤janetyÃdi /
kevalavya¤janasÃdÓyaæ samudÃyatvÃbhÃvÃdanyathÃtvam /
ekadhà samudÃyasÃdÓyaæ tvanekadhÃtvavirahÃt /
tryÃdÅnÃæ puna÷samudÃyÃnÃæ dvayÃtiriktatvÃdanyathÃtvam anusandheyam /
lak«yapadaæ nirvakti-vttistviti /
ÓÇgÃrÃdirasavi«ayo yo 'yaæ pratiniyamabhÃjÃæ varïÃnÃæ vya¤janavyÃpÃra÷ sa vttirucyate /
so 'yaæ varïavyÃpÃro 'smin varïÃracanÃtmake kavivyÃpÃre 'stÅtyupacÃreïa varïaracanÃvttirityÃha-tadvatÅ punarityÃdi /
tasyÃstraividhyaæ darÓayati - sà ca paru«etyÃdi /
ÓrutipratikÆlatà varïÃnÃæ paru«atvam /
yà paru«avarïÃrabdhà sà gau¬ÅyÅ rÅti÷ /
yà tu komalavarïÃrabdhà sÃvaidarbhÅ /
madhyamavarïÃrabdhà tu päcÃlÅ /
età rÅtayo vÃmanÃdibhi÷ kÃvyÃtmatvena siddhintatÃ÷ /
upapattiparyÃlocanÃyÃæ tu kÃvyÃtmakathà tÃvadÃstÃm /
yÃvatà ÓabdÃlaÇkÃre«vapi yo bahiraÇgo vttyanuprÃsÃtmà varïÃlaÇkÃra÷ taddharmatvÃt tacchre«abhÆtà età ityalamaprÃsaÇgikavaidaddhya pravacanena /
sahyà iti /
vi«adravamuca iti /
kiraïÃpek«ayà du÷sahatvam /
vÃyvapek«ayà tu garalakalpajalakaïÃyoga÷ /
saralà anarÃlapÃtinya÷ /
sitÃsitaruce÷ uttaralatÃrakatvÃt anavasthitavarïasanniveÓÃ÷ sÃcÅktÃ÷ apÃÇgÃnnirgantum ivehamÃnÃ÷sÃlasà rasÃnuÓayaæ nivartamÃnÃ÷ /
yaduktaæ bhÃvaprakÃÓe-"Ãlasyaæ tadabhÅ«ÂÃrthÃt vrŬÃderyannivartanam" iti /
sÃkÆtà bhavatu paÓyÃma itÅva vyÃharantya÷ sarasÃ÷ /
raso rÃge vi«e vÅrye tiktÃdau pÃrade drave /
ro«Ãruïimnà vi«ayaæ viæliæpantya÷ mÃnÃnuvidvÃ÷ d«ÂaÓrutÃdyaparÃdhajanmà ro«omÃnastena saæmÆrcchitÃ÷ jvalatkalpà ityartha÷ /
atra kevalavya¤janapaunaruktyalak«aïÃmanyathÃtvam /
vttistu ro«avarïanÃtparu«Ã /
ÃÂopeneti /
yadyapi kavervÃïÅ prabalena Óabdìambareïa khelantÅ prÃrambhe prathate, tathÃpi satÃæ mÃnora¤janaæ na kurute amandai÷ sundaraiÓca guïÃlaÇkÃrai÷ mukharÅkta÷ sani«pandaæ vilasadrasÃyana rasà sÃrÃnusÃrÅ ÓÇgÃrÃdiko raso yÃvanna syÃdityatra kevalavarïà sÃmya¤catur«vapi pÃde«valaÇkÃra÷ /
bhphaÇkÃritetyÃdÃvekadhà samudÃyasÃdÓyaæ rasÃyana rasetyatra tu raseti samudÃyatrayasya parasparasÃdÓyamityanusandheyam /
tathà ca "ÃÂope" tyÃdau gau¬Åyà "amandasundare" tyÃdau vaidarbhÅ, "guïÃlaÇkÃre"tyÃdau päcÃlÅyà ca tattadarthÃnusÃreïa dra«Âavyà /
prak«Âo varïavinyÃso rasÃdyanugato hi ya÷ /
so 'nuprÃsa÷sa ca cheka vttyu pÃdhiva ÓÃdrÆdvidhà //
samudÃyadvayaæ yatra vividhaæ sÃmyamcchati /
sacchekalÃlanÃtprau¬hai÷ chrekÃnuprÃsar irita÷ //
vya¤janavyÃptirvtti÷ varïÃnÃæ rasagocarà /
tatsaæyogadiyaæ varïaracanà vttiri«yate //
sà vaidarbhyÃdibhedena tridhà pÆrvairnirÆpità /
tayopalak«itattvÃttu vttyanuprÃsa i«yate //
itthaæ varïÃlaÇkÃro dvidhà darÓita÷ //
atha ÓabdÃlaÇkÃraprastÃva÷ /
tatra yamakalak«aïÃya sÆtram /
##
svaravya¤janÃtmakasya ÓabdasamudÃyasya yattenaiva rÆpeïa punarvacanaæ tadyamanÃdyamakam /
tasya pÃdÃvttyardhÃvttÃdayo bhedÃÓcirantanaireva bahudhà prapa¤citÃ÷ /
te kÃvyaga¬ubhÆtà iti nehapratanyante /
kintu sarve«Ãmevai«Ãæ bhedÃnÃmetadvaicitryatrayam ÃvahatÅti abhiprÃyeïÃha-atra kacidbhinnÃrthetyÃdi /
yamyamÃnayo÷ samudÃyayordvayorapi kacidbhinnÃrthatÃ, kvacidanarthakatakÃ, kvacidekasasyÃrtha vattvamaparasya anarthakatvamiti kro¬ÅktasakalaviÓe«ametadbhedatrayam /
yo ya iti /
rucire ramye vanajÃyate padmadalavat dÅrghe tasyÃ÷ netre yo ya÷ paÓyayati, tasya tasyÃnyanetre«u abhiratireva na jÃyate /
idaæ dvayo÷sÃrthakatve anarthakatve dvairÆpye yathÃ- tvaæ rÃvaïa! jagatpuïyairlaÇkÃlaÇkÃrabhÆrabhÆ÷ /
vÃlmÅkeryena vavdhe sÃra÷sÃrasvata÷svata÷ //
atra "rabhÆrabhÆri" ti anarthakatà /
"laÇkÃlaÇkÃre"tyÃdaudvairÆpyam /
itthamarthapaunaruktye punaruktavadÃbhÃsaæ Óabdapaunaruktye tu anuprÃsayamakÃlaÇkÃrau ca vivecitau /
ayobhayapaunaruktye heyÃæÓaæ vibhaktuæ sÆtram /
#<ÓabdÃrthapaunaruktyaæ praru¬haæ do«a÷ // RuAss_7 //>#
praru¬hagrahaïasya prayojanamÃha-praru¬hagrahaïamityÃdi //
apraru¬hapaunaruktyaæ vak«yamÃïo bheda÷ /
tasya praru¬hÃdvailak«aïyamado«Ãtmakakatvam /
tadevÃdo«ÃtmakatvamabhiyuktasaævÃdena dra¬hayati-yadÃhurityÃdi /
ÓabdasyÃrthasya ca punarvacanamanuvÃdÃdatirikte vi«aye do«a÷ ityartha÷ /
athopÃdeyÃæÓamadhiktya sÆtram /
##
yatra paunaruktye ÓabdÃrthau tÃveva, tÃtparyamÃtraæ tvanyat /
so 'yaæ lÃÂopalÃlanÃt lÃÂÃnuprÃsa÷ /
tasmÃdasÃrvajanÅnatvÃt grÃmyÃnuprÃsa iti kecit /
tÃlà jÃgrantÅti /
tadà jÃyante guïÃ÷ yadà te sahdayairghyante /
ravikiraïÃnughÅtÃni bhavanti kamalÃni kamalÃni //
atra dvitÅyayorguïa kamalaÓabdayo÷ ÓlÃghÃdyà Órayatvaæ tÃtparyabheda÷ /
nanu yatra praktimatraæ tadarthaÓca punarucyate, na pratyayatadarthau, atra ko 'laÇkÃra ityata Ãha-atrÃbja patretyÃdi /
vibhaktyÃderiti /
Ãdyohi nayanaÓabdo bahuvrÅhivartitvÃt anyapadÃrthaliÇga vacanavibhaktika÷ /
dvitÅyastu svaliÇgavacanavibhaktika÷ /
ato neha vibhaktyÃde÷ punarukti÷ /
nÃpi lÃÂÃnuprÃsatvahÃni÷ /
kuta ityata Ãha-bahutaraÓabdÃrthapaunaruktyÃditi /
itthaæ ca sati padanubandhanatayà prÃtipadika mÃtranibandhanatayà ca lÃÂÃnuprÃso dvidhà mantavya÷ /
ananvayÃdviÓe«amasya darÓayati-kÃÓÃ÷ kÃÓà ivetyÃdi /
ananvaye hyekasyaivopamÃnopameyatvam /
tatra yadyapi arthapaunaruktyaæ lak«aïam, athÃpi Óabdapaunaruktyaæ do«abhayÃdaÇgÅkriyata eva /
"yathoddeÓastathaiva pratinirdeÓa" iti nyÃyollaÇghane paryÃyaprakramabhedado«aprasaÇgÃt /
lÃÂÃnuprÃse tu Óabdapaunaruktyamapi lak«aïamiti viÓe«a÷ /
tadetadÃha-anyonyÃpek«etyÃdi /
parasparavyapek«iïo÷ ÓabdÃrthayo÷ paunaruktyaæ lÃÂÃnuprÃsa÷ /
ananvaye tvarthamÃtrapaunaruktyamityartha÷ /
atrÃrthe saÇgrahaÓloka÷ - ananvaye tu ityÃdi /
aucityÃduddeÓapratinirdeÓayo÷ aikarÆpyasamÃÓrayaïalak«aïÃt //
yatra tÃveva ÓabdÃrthau tÃtparyaæ tu vibhidyate /
tatpaunaruktyamÃcÃryairlÃÂÃnuprÃsa i«yate //
do«ÃpattibhayÃdeva Óabdaikyaæ syÃdananvaye /
asmiæstu lÃÂÃnuprÃse sÃk«Ãdeva hi lak«aïam //
atha paunaruktyanibandhanÃnÃmalaÇkÃrÃïÃæ niyamanÃya sÆtram /
##
yathaivaæ paunaruktyaæ vyapÃÓritya vargaÓo 'vati«Âhante /
tathopamÃdayo 'pi sÃdharmyÃdivyapÃÓrayeïa vargaÓo 'vasthÃyina ityava bodhitaæ mantavyam /
tadidaæ nyÃyavidÃmavagatamevetyabhiprÃyeïÃha-nigadavyÃkhyÃtamiti /
nigadaÓabdoccÃraïaæ tanmÃtreïa pratÅtÃrthatvÃt vyakhyÃtakalpamityartha÷ /
atha citrÃrthaæ sÆtram /
##
saÇgatimÃha-paunaruktya - prastÃva ityÃdi /
sthÃnaviÓe«e«u khaÇgÃdyavayavaviÓe«e«u vinyÃsakrameïaÓli«ÂÃnÃæ varïÃnÃæ yatpÃÂhe paunaruktyaæ tadÃtmakasya khaÇgabandhÃdicitrasya kathanaæ paunaruktyaprastÃve saÇgacchrata ityartha÷ /
nanu kathamayaæ ÓabdÃlaÇkÃra÷? lipisannivi«ÂÃnÃævarïÃnÃæ vÃcakatvÃbhÃvÃt ityata Ãha-yadyapÅtyadi /
khaÇgÃdisanniveÓo hi lipyak«arÃïÃm eva na ÓrotrÃkÃÓa samavÃyinÃm«a /
vÃcakatvaæ tu ÓrotrÃkÃÓasamavÃyinÃmeva na punarlipi sanniveÓinÃm /
itthaæ ca sati khaÇgÃdibandhagatÃnÃæ yadyapi vÃcakaÓabdÃlaÇkÃratà nopapadyate, tathÃpi laukikÃnÃæ lipyak«areÓa«vapi vÃcakatvapratÅtevacikaÓabdÃlaÇkÃratvamupacaryata iti bhÃva÷ /
ata÷ sthÆlabuddhilÃlanÅyatvÃt vÃcakaÓabdabahirbhÃvÃcca nÃtra kavibhirÃdara÷ kÃrya iti mantavyam /
ÃdiÓabdÃrthamÃha-ÃdigrahaïÃdityÃdi /
yathÃvyutpattisaæbhavaæ, yathà Óabda÷ pratyekamabhisaæbadhnÃti /
ato yathÃvyutpatti yathÃsaæbhavaæ ca padmamuraja gomÆtrikÃdibandhÃnÃæ parigraho 'bhyanuj¤Ãyata iti Óe«a÷ /
bhÃsata iti /
pratibhayà sÃrabhÆta sabhà te bhÃsate /
batetyÃÓcarye /
rasÃbhÃtÃÓÇgÃrÃdinà samantÃdupaÓobhità /
hatÃvibhà nirïÃÓitavyÃmohà /
bhÃvitÃtmÃtatsaæskÃrai÷ ÃtmÃnaæ bhÃvitavatÅ /
Óubhà vÃde tattvabubhutsÃ(sayÃ?) tu (vÃ?) vijigÅ«ayà và vÃdamÃtre vidagdhà /
ata eva devÃbhÃsudharmÃsadÓÅtyartha÷ /
atroddhÃraprakÃramupadidik«u - e«o '«Âadala ityÃdi /
dalÃni dik«u catvÃri catvÃri ca vigik«u, prathamÃk«araæ karïikÃyÃm /
atha dale«u dvayaæ dvayamak«arÃïÃæ prÃgdalÃt prÃdak«iïyena pÃÂha÷ /
digdale«u praveÓanirgamau /
atrÃyaæ ni«kar«a÷- karïikÃyÃæ likhedekaæ dvau dik«u vivik«u ca /
praveÓanirgamaudik«u padmabandho bhavedayam //
ÃropyalipivarïÃnÃæ sÃmyÃdvÃcakavarïatÃm /
khaÇgabandhÃdikaæ citraæ kÃvyÃlaÇkÃra i«yate //
iti //
iti ÓrÅvidyÃcakravartiktau alaÇkÃrasarvasvasa¤jÅvanyÃæ ÓabdÃlaÇkÃraprakaraïam
|| arthÃrthÃlaÇkÃrÃ÷ || tatra sÃdÓyavicchrattiviÓe«ai÷ nÃnÃlaÇkÃrabÅjabhÆtÃmupamÃmÃdau lak«ayituæ sÆtram /
##
upamÅyate sÃdharmyaæ nayatÅtyupamÃnam aprÃkaraïikor'tha÷ tacca niyamena adhikaguïameva bhavati guïÃdhÃvtvÃt /
upamÅyate sÃdharmyaæ nÅyate ityupameyaæ prÃkaraïikor'tha÷ tacca niyamenÃdheyaguïatvÃt nyÆnaguïÃmevaæ bhavati /
tayoryastulita bhadÃbhedÃæÓa÷ samÃnadharmÃbhisambandha÷ , sa upamÃlaÇkÃra iti sÆtrÃrtha÷ /
tadetad vyÃcikhyÃsu÷ prakaraïÃvibhÃgÃyÃha-arthÃlaÇkÃreti /
nanu sÃdharmyaæ nÃmaitadupamÃnopameyayoreva bhavati /
na kÃryakÃraïÃdikayo÷ /
itthamaparyavasÃnasiddhayoranayo÷ kiæ ÓabdopÃdÃnenetyata Ãha-upamÃnopameyayoritÅtyÃdi /
suddhe satyÃrambho 'yaæ, prasiddhayorevopamÃnopameyayoralaÇkÃratvamiti niyamÃya /
ato merusar«apÃdau vivak«ayà parikalpayituæ Óakyo 'pi upamÃnopameyabhÃvo nÃlaÇkÃravi«aya÷ /
apratÅtatvÃdityanusandheyam /
bhedÃbhedetyasya vyÃvartya darÓayituæ sÃdharmyaæ prakÃrÃnvivinakti sÃdharmye yatra ityÃdi /
vyakirekavaditi /
"tatra tasyeveti"vati÷ /
vyatirekÃlaÇkÃre yathetyartha÷ /
yathÃsyÃmiti /
udÃhari«yata iti Óe«a÷ /
bhegÃbhedatulyatva evopamà syÃditi yaduktaæ tatprÃmÃïikasaævÃdena dra¬hayitumÃha-yadÃhurityÃdi /
bhëyakdÃdaya iti Óe«a÷ /
sÃmÃnyaæ sÃdharmyam /
viÓe«ovaidharmyam /
sadÓatÃyÃ÷ upamÃyÃ; sÃdharmyavaidharmyayo÷ tulayà vttÃvupamà syÃditi yÃvat /
yadetadasyà uddeÓe prÃthamyaæ tatra prayojanaæ darÓayati-upamaiva ceti /
prakÃravaicitryeïeti /
tathÃhi-mukhaæ candra ivetyupamà /
mukhaæ mukhamivetyananvaya÷ /
mukhaæ candra iva satadivetyupameyopamà /
d«Âvà mukhaæ candramanusmarÃmÅti smaraïam /
mukhameva candra iti rÆpakam /
mukhacandreïa tÃpa÷ ÓÃmyatÅti pariïÃma÷ /
kiæ candra Ãhosvinmukham iti sandeha÷ /
mukhaæ candra iticakorà nandantÅti bhrÃntimÃn /
candra eva na mukham iti apahnuta÷ /
nÆnaæ candra ivetyutprek«Ã /
candraæ paÓyetyatiÓayokti÷ /
asyÃæ prÃv«i mukhaæ candrabimba¤ca vicchrÃyamityekà tulyayogità /
Óaradi ramyamititvanyà /
idaæ ca tacca ramyamiti dÅpakam /
mukhameva ramyaæ candra eva hdya iti prativastÆpamà /
bhuvimukhaæ divi candra iti d«ÂÃnta÷ /
mukhadÆ«aïaæ candramaso malinÅkaraïamiti nidarÓanà /
candrÃdadhikaæ mukhaæ, mukhÃdadhikaÓcandra iti vyatikeka÷ /
candreïa saha mukhamiti sahokti÷ /
na mukhena vinà candra÷ samÅcÅnà itivinÅkti÷ /
kalÃbhirÃmaæ mukhamiti samÃsokti÷ /
kalÃbhirÃmau mukhacandrÃviti Óle«a÷ /
namaste candra prasanno 'si ityaprastutapraÓaæsà /
mukhe ro«o na do«Ãya nahÅndo rnindÃyai kalaÇkarekhetyarthÃntanyÃsa÷ /
itthaæ svaprakÃravaicitryeïa sÃdÓyavicchrittiviÓe«Ãtmanà yato nÃnÃlaÇkÃranidÃnabhÆtÃ, ator'thÃlaÇkÃre«u prathamaæ nirdi«Âeti yÃvat /
sthÆlaprabhedaprathanabhÅrutà mÃviÓcikÅr«urÃha-asyÃÓca pÆrïetyÃdi /
pÆrïÃlutpÃtvetyatra bhëitapuæskatvÃbhÃvÃt na puævadbhÃva÷ /
saæj¤e hi khalÆpamÃyà ete pÆrïÃlutpÃceti /
tatropamÃnopameyasÃdhÃraïadharma upamÃpratipÃdakÃnÃæ caturïÃmapi Óabdo pÃdÃnepÆrïà /
ekasya dvayostrayÃïÃæ và lope lutpà /
anayorbhedaprabhedavaicitryasahasramasmÃbhi÷ saæpradÃyaprakÃÓinyÃæ kÃvyaprakÃÓabhaÂÂÅkÃyÃæ vitatya darÓitam /
laghuÂaukÃyÃæ ca yathopayogamiti tato 'vadhÃryam /
ayaæ punarÃcÃrya÷ sarvasyaivopamÃprapa¤casya anyai÷ anupapÃditacara vaicitryatrayamupapÃdayi«urÃha-tatrÃpi sÃdhÃraïÃdharmasyetyÃdi /
anugÃmitayà ubhayÃbhisaæbandhÃrhatayà /
mukhaæ candra iva hdyamityekenaiva rÆpeïa hdya tvÃde÷sÃdhÃraïadharmasya nirdeÓa÷ kriyate ityekaæ vaicitryam /
atha vastuprativastubhÃvena pthaÇnirdeÓa iti dvitÅyam /
ekor'tho vastutvenopameyagata÷ prativastutvena nirdiÓyata iti yÃvat /
yadaivaæ pthaÇnirdeÓa÷, tadÃvÃntarabhedo 'stÅtyÃha-pthaÇnirdeÓecetyÃdinà /
sambandhibhedamÃtramiti /
"valitakandharamÃnanamÃvttavntaÓatapatranibham" ityÃdau hi yena saha saæbadhnÃti sÃdhÃraïo dharma÷ sa sambandhÅ, kevalaæ bhinna÷ ekatra kandharà aparatra vntaæ tadbhedopÃdhinà svayamabhinno 'pi abhedodharmobhedena nirdi«Âa÷ /
idamekaæ vaicitryam /
prativastÆpÃvaditi /
yathà prativastÆpamÃyÃm /
abhinna dharmasya bhedena nirdeÓe nyÃyoya÷sa ihÃpi saæbhavatÅti yÃvat /
yadà prativastÆpamÃyÃm /
abhinnadharmasya bhedena nirdeÓe nyÃyoya÷sa ihÃpi saæbhavatÅti yÃvat /
yadà punaraæsÃrpita hÃro 'yaæ sanirjharodgÃra ivetyÃdau sÃdharmyaæ dharmidvÃrakaæ, tadà dvayoraikÃtmyabhÃvÃt na vastuprativastubhÃva÷ /
api tu bimbapratibimbabhÃvanaya ityÃha-bimbapratibimbabhÃvo veti /
pratibimbaæ pratimà /
hÃranirjharÃdau hi bimbapratibimbanayenasÃdharmyÃvagati÷ /
atra naye d«ÂÃntÃlaÇkÃraæ d«ÂÃntayati-d«ÂÃntavaditi /
atraitadÃkÆtam /
yà yÃvatÅ saæbhavatyupamÃpÆrïà lutpà ca saprabhedaprapa¤cà sà sarvaivÃsmadupadarÓitena vaicitryatrayeïa tridhà prathata iti /
prabhÃmahatyeti /
prabhÃpek«ayà mahatÅti kathanÃt svÃpek«ayà tanvÅti vivak«yate /
tadetatprabhÃmahattvaæ dÅpaÓikhÃpek«ayà devyÃ÷ sÃdhÃraïo dharma÷ /
ubhe hi khalu ete svÃpek«ayà tanÅyasyau prabhÃpek«ayà tu mahatyau /
evaæ saæskÃravattvaæ vÃgapek«ayà /
tatra vÃcisaæskÃro vyÃkti÷, devyÃæ tu nisargasiddhadivyÃnubhÃvavÃsanÃnuvtti÷ /
trimÃrgayetyatra tu sÃdhÃraïadharma÷ pratÅyamÃna÷ /
na cÃtra prakramabheda÷ ÓaÇkya÷ /
jagatpÃvanatvÃde÷sÃdhÃraïadharmasya ubhayatrÃpi suprasiddhatamasya ÓabdopÃdÃnanirapek«atvÃt /
itthaæ ca satyanupÃttasyÃpi sÃdhÃraïadharmasyÃnu gÃmitayaikarÆpyeïa nirdeÓa udÃhto mantavya÷ /
yadvà trimÃrgayetyetadeva tantreïa nyÃyena devÅviÓe«aïatayÃpi saÇgacchrate /
tathÃhi-trivtkaraïÃdivaidikaprakriyÃnusÃreïa vÃ, traipurÃditÃntrikaprakriyÃnusÃreïa và devyÃstrimÃrgatvaæ prasiddhameva /
himagirestu dÅpatridivamÃrgamanÅ«ibhi÷saha sÃdhÃraïo dharma÷ pÆtatvam /
vibhÆ«itatvaæ yà ÃdyantavÃkyÃpek«ayà pÆrïopamà /
madhyamavÃkyÃpek«ayà lutpasÃdhÃraïadharmà /
tatrÃpi sà pÆrïaiva và /
sà ca mÃlÃrÆpeïÃvasthÃnÃnmÃlopametyÃdi vaicitryamanusandheyam /
atha vastuprativastubhÃvenodÃharati-yÃntyeti /
mÃlatÅvilÃsasÃk«ÃtkÃrotk«ubhitamanmathasya mÃdhavasyeyamukti÷ /
yÃntyà upavanÃtpuraæ prati kareïukayà gacchantyÃsahacarÅsaællÃpÃdivyapadeÓena vÃraævÃramapavttaÓirodharÃ, ata eva Ãvttavntasya kalahaæsakarïakaï¬ÆyanÃdinà vivalitabandhanasya kuÓeÓayasya sadÓyam Ãnanam vahantyÃ÷ kaÂÃk«o me hdaye nikhÃta÷ /
apÃÇge nik«itpà cak«u÷prabhà sa kaÂÃk«a÷, sa÷ kÅlita iva /
kena prakÃreïa? gìhaæ paricÃlyÃpi utkÅlayituæ na Óakyate, yathà tatheti yÃvat /
kÅÂÂakkaÂÃk«a÷? amtena digdha÷ litpa÷, yatastadà jÅvÃturabhÆt /
vi«eïa ca digdha÷ yata÷saæprati dahati /
atraika eva dharma÷sambandhibhedena valitÃvttaÓabdÃbhyÃæ vastuprativastubhÃvena nirdi«Âa÷ /
vastuprativastubhÃvo 'yaæ dharmÃpek«a eva /
bimbapratibimbabhÃvastu dharmyapek«a iti vyavasthÃrthamÃha-dharmyaæbhiprÃyeïetyÃdi /
pÃï¬yo 'yamiti /
hÃranirjharÃdÅnÃæ dharmitvÃdvimbapratibimbabhÃva÷ /
bhedÃbhedatulÃvttau sÃdharmyamupamocyate /
dharmavicchittivaÓata÷ traividhyamupayÃti sà //
ananvayaæ sÆtrayati-
##
nanu upameyatvamupamÃnatvaæ ca kathamekatraiva saÇgacchta ityÃha-vÃcyÃbhiprÃyeïotyÃdi /
pÆrvaæ rÆpamupameyatvaæ tadanugamo vÃcyÃbhiprÃyeïa yatpunarapÆrvaæ rÆpamupamÃnatvaæ tadanugamo vyaÇgyÃbhiprÃyeïeti yÃvat /
nanvekatra viruddhadharmopanibandhalabhya÷ kor'tha ityata Ãha-ekasya tu viruddhetyÃdi /
sabrahmacÃrÅ sadÓa÷ /
ekasyaivopamÃnopametatvakÊtpi÷ sadÓÃntarasambandhanivttyarthamityartha÷ /
yata itthaæ sadÓÃntarasyÃnanvaya÷ ata÷saæj¤eyamanvarthetyÃha-ata evÃnanvaya ityÃdi /
yoga÷ pravttinimittam /
api Óabdena sadÓÃntaranivtti÷samu¤cÅyate /
yaddher'juna iti /
utprÃsanamabhiprÃyaparij¤Ãnam /
atra prathamÃrjunabhÅmaÓabdau vÃcyaparau, caramau tu vyaÇgyaparau /
viruddhadharmasaæsargastulyÃntaranivttaye /
atastadanvayÃbhÃvÃt bhavedayamananvaya÷ //
atha ttÅyasabrahmacÃrinivttiphalÅmupameyopamÃæ sÆtrayati-
##
dvayorupamÃnopameyabhÃvavinimaye satyupameyopamÃlaÇkÃra ityartha÷ /
tadetadvyÃca«Âe-tacchabdenetyÃdi /
tacchabdenopamÃnopameyatvapratyavamarÓa iti vadatà sannihitÃnanvayapratyavamarÓaÓaÇkà nivÃryate /
ananvayÃdvaidharmyÃntaraæ darÓayitumÃha-paryÃya ityÃdi /
yaugapadyamihaikavÃkyÃnupraveÓa÷ /
tadabhÃvÃdbhinnavÃkyatvamevetyÃha-ataivatviti /
atrÃyamÃÓaya÷ /
upameyamuddeÓyam, upamÃnaæ tu vidheyam /
itthaæ ca satyupamÃnopameyabhÃvavyatyayo vÃkyaikavÃkyatÃmantareïa na saæbhavati /
ananvaye tu padaikavÃkyataiveti /
atra bimbapratibimbabhÃvo na saæbhavati /
bhinnavÃkyatvena tannibandhanavaicitryapratÅte÷ /
sÃdharmyanibandhanamanyat /
vaicitryadvayaæ saæbhavatÅtyÃha-iyaæ tu dharmasyetyÃdi /
sÃdhÃraïyamaikyarÆpyeïa nirdeÓa÷ /
vastuprativastubhÃvastu pratÅtacara÷ /
khamiveti /
atra pratÅyamÃnasya nairmalyadharmasyÃnugÃmitvena sÃdhÃraïyam /
sacchrÃyeti /
chrÃyÃ, Óobhà atra sacchÃyatvaæ sambandhibhedÃdbhinnam /
upamÃnopameyatvavyatyayo na kramaæ vinà /
upameyopamà tena vÃkyabhedaikagocarà //
atha smaraïaæ sÆtrayati-
##
sadÓÃnubhavÃt sadÓÃntarasmaraïaæ smraïÃlaÇkÃra÷ /
vyÃca«Âe-vastvantaramiti /
sadÓaæ samabhivyÃhÃrÃdvastvantarasadÓameveti bhÃva÷ /
dvi«Âhasya dharmasya ekatra sthÃsno÷ pratiyogyapek«Ãmantareïa anuparamÃdanumÃnavairmyÃyÃha-avanÃbhÃvetyÃdi /
avinÃbhÃvo vyÃtpi÷ /
nahi gavÃdidarÓane niyamena gavayÃdisadÓÃntarasmaraïamasti /
tÃdÃtmyavadutpattyoranyatarÃbhÃvenÃliÇgatvÃt /
atiÓayiteti /
iyaæ yoddhukÃmaæ lavamÃlokya sakautukasya sÆtasya candraketuæ pratyukti÷ /
tadaiva tulyarÆpamiti sadÓÃnubhÃvodgaghÃÂanam /
asÃdÓyahetukà smtirnasmaraïÃlaÇkÃra ityÃha-sÃdÓyaæ vinà tviti /
pratyudÃharati-atrÃnugodamiti /
atra hi pÆrvÃnubhÆtÃrthadarÓanÃdeva smti÷ na tu sadÓÃnubhavÃt /
prasaÇgÃt gƬhamabhavanmatayogado«amudghÃÂayati-atra ca kartviÓe«aïÃnÃmityÃdi /
mgayÃdaÓÃbhÃvikartviÓe«aïÃnÃæ smarÃmÅti smaraïakriyÃkartrdÃÓaratherviÓe«aïÃnÃæ mgayanivttyÃdÅnÃæ smartavyadaÓÃbhÃvitve 'nubhÆtacaratvÃt /
smartavyamgayÃdaÓabhÃvitve yukte smartdaÓÃbhÃvitvaæ mgayÃnivttiæsmarÃmÅti smaraïakÃlabhÃvitvamasamÅcÅnam /
nahi mgayÃnivttyapanÅtakhedatvÃdiviÓi«Âasmti÷ /
kintu mgayÃnivttyÃdikaæ smartavyasutpiviÓe«aïamata i«ÂÃrtho 'pi na bhavatÅtyabhavanmatayogÃkhyo 'yaæ do«a÷ /
nanu yadi preyo 'laÇkÃro ratibhÃvÃtmaka÷, na tadà smti÷ /
yadà tu vyabhicÃribhÃvÃtmakastadà smtirÆpo 'pi kadÃcitsaæbhavati /
tato 'sya smaraïÃlaÇkÃrasya kiæ vaidharmyamityata Ãha-preyo 'saÇkÃrÃsya tvityÃdi /
udÃhtya darÓayati-aho kope 'pi kÃntaæ mukhamityÃdi /
atrÃbhinivi«Âasya nÃyakasya priyÃnurÃgasaæskÃrÃïÃæ saskÃrÃntarÃbhibhÃva katayÃbhÆyobhÆya÷samuddhudhyamÃnÃnÃæ mahimnaiva smti÷, nahi sadÓÃnubhÃvÃt /
vaidharmyÃntaramuddhÃvayati-tatrÃpi vibhÃvetyÃdi /
vibhÃvÃnubhÃvÃdibhi÷ yadà smtirvyajyate, tadaiva hi bhÃvÃlaÇkÃra÷ /
yaird«Âo 'sÅti /
prÃsaprahÃranetrayoraskstrutyanalajvÃlayo÷ parapÃtanakÃladahanayo÷ nÃyakasmararipvoÓca sÃdÓyaæ vivak«yate /
atra yo 'yaæ sadÓavastvantarÃnubhÃvoyaird«Âo 'sÅti nirdi«Âa÷ /
nÃsau smararipusmaraïajananÃtsmaraïÃlaÇkÃra÷ kintvaÓakyasmararipudarÓanakautukÃstamayarÆpÃrthÃntarakaraïÃtmà viÓe«ÃlaÇkÃra÷ /
etaddarÓanena tadapi siddhamiti pratÅte÷ /
nanvaÓakyavastvantarakaraïaæ viÓe«ÃlaÇkÃrasya lak«aïaæ, iha tu karaïaæ nopalabhÃmaha ityata Ãha-karaïÃsyetyÃdi /
k¤bhvastyarthÃnÃæ sarvadhÃtvanuyÃyitvÃt kriyÃyÃ÷sÃmÃnyÃtmà karotyartha÷ darÓane 'pi saæbhavata /
yiduktamasmÃbhi÷ prayogadÅpikÃyÃm /
"te 'styarthà dhÃtavoj¤eyà ya udÃsÅnakartkÃ÷ /
vikurvÃïaprayu¤jÃnakartkà bhÆk¤arthakÃ÷ " //
iti //
ye«Ãæ kartÃra÷ udÃsatete 'styarthÃ÷ /
ye«Ãæ vikurvate te bhavatyarthÃ÷ /
ye«Ãæ tu prayu¤jate te karotyarthÃ÷ /
atodÓi÷ prayu¤jÃnakartkatvÃt karotyartha eveti siddham /
nanu smararipudarÓanakautukÃstamaye praktanÃyakadarÓanaæ heturiti kÃvyaliÇgaæ kiæ na syÃdityata Ãha-matÃntara ityÃdi /
asmaddarÓane viÓe«ÃlaÇkÃra÷, matÃntare kÃvyaliÇgaæ, smaraïaæ tu sarvatra na bhavatÅti bhÃva÷ /
kÃvyaliÇgatvÃbhÃve aÓakyakaraïÃtmà vicchittiviÓe«ahetu÷ /
smti÷sà smaryate yatra sadÓÃtsadÓÃntaram /
asÃdÓyÃdavÃcyatvÃdita÷ preyÃnvibhidyate //
itthaæ bhedÃbhedatulyatve 'laÇkÃrÃnvivicya abhedaprÃdhÃnyamadhicikÅr«urÃha-tadete sÃdÓyetyÃdi /
tatrÃpyÃropamÆlalaÇkÃrÃïÃæ bÅjabhÆtaæ rÆpakamÃdau sÆtrayati-
##
'mukhameva candra' ityÃdau hi sÃdharmyamabhedaprÃdhÃnyam /
candratvÃdyÃropasya yo vi«ayo mukhÃdi÷ tasyÃnapahnavaÓca rÆpakÃlaÇkÃra iti sÆtrÃrtha÷ /
tadetadvyÃca«Âe-abhedasyetyÃdi /
bhedasya vastuta÷sadbhÃva ityÃtiÓayoktito vaidharmyadarÓitam /
athÃropa ÓabdÃrthaæ vivïvan vyudasanÅyavi«ayavivecanapuraskÃreïa vi«ayamasya vivecayati-Ãropo 'nyatrÃnyeti /
anyatra hi mukhÃdau anyasya candrÃderadhyavasÃnamÃropa÷ /
sa ca dvi«ÂhatvÃt vi«ayiïà vi«ayeïa cÃva«Âabhyate /
itthaæ dvau Óabdau siddhau /
yadà candra eva na mukhamiti vi«ayasyÃpahnava÷ tadÃpahnutyalaÇkÃra÷ /
anapahnave tu rÆpakamiti vibhÃga÷ /
lak«yapadaæ nirvakti-vi«ayiïà vi«ayasya rÆpavata÷ karaïÃditi /
vi«ayÅ vi«ayaæ svena rÆpeïa rÆpavantaæ karotÅti rÆpakamityartha÷ /
upamÃta÷ prabhti sÃdharmyÃdhikÃram anusmÃrayati-sÃdhÃrmyaæ tvityÃdi /
tatrÃrthe saævÃdÃyÃha-upamaivetyÃdi /
tirobhÆtabhedà natvapahnutabhedà /
ÃropamÆlasyÃdhyavasÃyamÆlebhya utprek«Ãdibhyo nirdeÓaprÃthamyaænyÃyato 'vasthÃpayati-ÃropÃdabhedenetyÃdi /
prak«yate /
atisÃdÓyapratyÃyanÃdrasasya pratyÃsannopakÃrÅ bhavatÅtyartha÷ /
itirhetau /
yata itthamabhedenÃdhyavasÃya÷ prak«yate, atastanmÆlÃlaÇkÃrÃïÃæ vibhajanaæ paÓcÃtkari«yata iti Óe«a÷ /
atredamanusandheyam /
iha yÃvÃnalaÇkÃravargo vivecayi«yate, vivecitacaraÓca, sa sarvaÓcaiva(tasya sarvasyaiva?) atra rasaæ(prati?)pratyÃsannopakÃrità punarÃrÃdupakÃrità /
tatra yadyapi pratyÃsannopakÃriïÃæ prÃdhÃnyaæ, tathÃpi te«Ãæ sÆk«mataratvÃt sthÆlÃlaÇkÃrapuraskÃreïa vyutpÃdanamiti /
tadbhetÃnÃha-ida¤ca niravayavamityÃdi /
paramparitaæ paramparÃyÃtam /
prathamagrahaïaæ prabhedÃntaraprathanopodghÃta÷ /
niravayavasya dvaividhyaæ darÓayati-ÃdyamityÃdi /
kevalaæ sahacararÆpakÃntararahitaæ mÃlÃrÆpakaæ nÃnÃrÆpakasÃhacaryÃvastham /
sÃvayavasya dvaividhyamÃha-dvitÅyaæ samastetyÃdi /
vastuÓabdo 'tra padÃrthavacana÷ /
samastÃni niravaÓe«Ãïi viÓe«aïa viÓe«yÃtmakÃni vastÆni vi«ayo yasya tat samastavastuvi«ayam /
yatpuna÷ viÓe«aïÃæÓe kvacinna kriyate viÓe«aïÃæÓÃntare viÓe«ye ca kriyate tadekadeÓa eva viÓi«ya vartanÃdekadeÓavivarti /
paramparitaæ tu caturdhetyÃha-ttÅyaæ tu Óli«ÂÃÓli«ÂetyÃdi /
Óli«ÂaÓabdam aÓli«ÂaÓabdaæ ceti dvairÆpyamanuprapadya pratisvaæ kevalaæ mÃlÃrÆpaæ ceti pratama ityartha÷ /
bhedacarcÃæ nigamapati-tadevama«ÂÃviti /
kevalaniravayavaæ, mÃlÃniravayavaæ, samastavastuvi«ayaæ sÃvayavam, ekadeÓavivarti sÃvayavaæ, Óli«ÂaÓabda kevalaparamparitaæ, Óli«ÂaÓabdamÃlÃparamparitam, aÓli«ÂaÓabdakevalaparamparitam, aÓli«ÂaÓabdamÃlÃparamparita¤ceti /
yadà tu viÓe«aïÃæÓa rÆpaïabalÃdeva viÓe«ye rÆpakamarthÃdavagamyate, tadà samÃsoktirÆpakam /
yadvà samÃsenoktam /
evamÃdibhedÃ÷ sthÆlatayà na pratanyanta iti Ãha-anyetvityÃdi /
dÃsa iti /
asmÅtyahamarthe nipÃta÷ /
atra pulakÃÇkurÃïÃæ kaïÂakatvena niravayavarÆpaïaæ /
tacca rÆpakÃntara-sÃhacaryÃbhÃvÃt kevalam /
pÅyÆ«aprastiriti /
dÃtraæ lavitraæ, lÆnirlavanaæ /
vimanaskatvaæ niÓi viraheïadvirbhÃvo dvirudaya÷ etanmÃlÃniravayavam /
vistÃraÓÃlinÅti /
patrapÃtraæ palÃÓoparacitamamatraæ, bhÃnitÃrÃ÷ /
bhaktam annaæ, dhanaæ Ótam /
atra grÃmyajanoktau samastapadÃrthavi«ayatvÃt samastavastuvi«ayaæ sÃvayavaæ rÆpakam /
ÃbhÃtÅti /
k«itibhdrÃjà sa eva k«itibht Óaila÷ /
nistriæÓa÷ khaÇga÷ sa eva tamÃlavanÃntalekhà /
atra kÅrtÅnÃæ haÂhahtamahilÃtvamarthÃt pratÅyata iti ekadeÓa vivarti sÃvayavam /
k«itibhta ityaæÓe tu saækara÷ ityabhiprÃyeïÃha-k«itibhta ityatretyÃdi /
kiæ padmasyetyÃdi /
atra na hanti kimityÃdau näà prathamato hananÃdinëedha÷ kimiti kÃkvà nirÃkriyate /
ato hantyevetyÃdyartha÷ sampadyate /
atra vaktrenduriti rÆpaïam yasyenduni«Âhasya pÅyÆ«asya hetu÷ tadadharÃmtena saha Óli«Âam /
itarathà tadapÅhÃstÅtyupanyÃsa÷ kathaæ saÇgacchrate /
ata indurÆpaïadvÃrà bhÃtatvÃt paraæparitaæ kevalaæ ca /
tadetaddarÓayitumÃha-atra vaktrendurÆpaïetyÃdi /
vidvanmÃnasahaæsa iti /
vidu«Ãæ mÃnasameva mÃnasaæ tatra haæsa÷ , vairiïÃæ kamalÃyÃ÷ lak«myÃ÷ saÇkoca eva kamalÃnÃmasaÇkoca÷ /
tatra dÅtpadyute gabhastimÃlin /
durgÃïÃæ nadÅÓailÃdi parik«epavatÃmÃvÃsÃnÃæ mÃrgaïamanve«aïam /
tadabhÃva eva durgÃyÃ÷ kÃtyÃyinyà mÃrgaïaæ tatra nÅlalohita÷ /
samita÷ saægrÃmÃ÷ tà eva samidha edhÃæsi tatsvÅkÃre vaiÓvÃnara÷ /
satye prÅtireva /
satyÃæ dÃk«ÃyiïyÃm /
aprÅtistadvidhÃne /
dak«a÷ dak«aprajÃpati÷ vijaye prÃgbhÃvo 'gresaratà sa eva vijayÃdarjunÃtprÃgbhÃva÷ purojanma tatra bhÅma!vatsaraÓatamityantasaæyoge dvitÅyà /
kriyÃ÷ kuru /
atra vidu«Ãæ mÃnasetvaæ haæsa iti pratÅtau kathamasya haæsatvamiti vimarÓo jÃto, mÃnasapade Óle«amavagamayati /
tathÃvagamitena Óle«eïa haæsatvameva vyavati«Âhata iti Óli«ÂaÓabda paraæparitam«a /
tacca mÃlÃrÆpam /
tadidamabhisandhÃyÃha-atra tvamevetyÃdi /
samarthatvabhayÃvahatvalak«aïayorarthayorÃbhÃsanamÃtrameveti na virodha÷ /
yadvà tatra aæÓe Óle«a evÃstu /
dak«abhÅmapadayo÷ Óle«a eva pratÅtiviÓrÃnta÷ aæÓÃntaramihodÃharaïamiti sarvamavadÃtam /
yÃmÅti /
taraï¬aælpava÷ /
atra taraï¬atvarÆpaïasiddhi÷ /
janmajarÃmaraïÃnÃæ arïavatvarÆpaïÃyattetyaÓli«ÂaÓabdarÆpaïaæ kevalaæ paramparitam /
paryaÇka iti /
paryaÇko vi«Âara÷ /
vaæÓa÷ kulam, veïuÓca /
styÃnaæ ghanam /
muralodeÓaviÓe«a÷ /
sauvidalla÷ ka¤curÅ /
idaæ spa«ÂamevÃÓli«ÂaÓabdamÃlÃparamparitam /
nanuk«mÃsauvidalla ityatra bhÆme÷ mahi«yÃdirÆpaïamaÓÃbdamityata Ãha-atra k«metyÃdi /
kimanenÃæÓavi«amodÃharaïena prayojanamityata Ãha-evamÃdayo 'pÅtyÃdi /
tathÃpi atra samÃsoktyÃdibhedo nirudÃharaïaæ sÆcitam /
ÃbhÃtik«itibhta ityatra saÇkara÷ /
k«mÃsauvidallaityatra paraæparitamapyekadeÓavivartÅtyevamÃdayo bhedà iti yÃvat /
na kevalamidaæ paraæparitaæ rÆpakam anvayamukhenaiva yÃvatà vyatirekamukhenÃpi saæbhavatÅtyÃha-idaæ cetyÃdi /
saujanyeti /
saujanyarÆpasyÃmbuno marusthalÅ atyantam asaæbhavÃt /
sucarata rÆpasya citrakarmaïo gaganabhittiranadhi«ÂhÃnatvÃdityanusandheyam /
durÃÓayà durabhiprÃyà du«Âayà lipsayà ca /
nanu rÆpake yasyÃropastasya dharmitvÃdÃviÓa«ÂaliÇgasaÇkhyÃkatvaæ yuktam /
tatrÃvi«ÂaliÇgatvaæ vyÃtpam Ãvi«ÂasaÇkhyÃtvaæ tu kvacidvyabhicarati /
tatra kà gatirityata Ãha - atra cÃropyamÃïasyetyÃdi /
satyam, Ãvi«ÂaliÇgasaÇkhyÃkatvaæ dharmiïo yuktaæ, tatra liÇgÃnyathà karaïo gatirasti kÃcit /
saÇkhyÃnyathÃkÃrastu pratyekamÃropÃdupapadyate /
tadetadudÃhtya hdayaæ gamayati-yathÃkvacidityÃdi /
dÃvÃgni«u pratyekamÃropÃt /
kapilamunÃvasatyapi bahutvasaÇkhyopapatsyata iti yÃvat //
nipavakÃÓatvÃdvalÅ ÓleÓa÷sarvÃlaÇkÃrabÃdha iti siddhÃntayi«yate /
tena Óle«eïarÆpakabÃdha iti sodÃharaïamÃha-bhramimaratimityÃdi /
bhrami÷ ÓiroghÆrïi raratiranavasthà /
Ãlasyam abhÅ«ÂatÃnivtti÷ /
pralaya indriyoparati÷ , mÆrcchrà te«ÃmÃndhyaæ tamo 'ntardhÆmÃyamÃnatÃ, ÓaraurasÃda÷ aÇgÃnÃmaprabhavi«ïutÃ, maraïaæ pratÅtam /
tairetai÷ nimittaira«Âabhi÷ vi«akÃryaireva garalarÆpor'thaæ udbhÃvyata iti neha vi«aÓabdaÓle«o rÆpakahetuka÷ /
yathà vidvanmÃnasa ityÃdau /
kintu Óle«e pÆrvasiddhe rÆpakahetu÷ iti /
evaævidhe vi«aye Óle«a eva na tu rÆpakamityÃhu÷ /
nyÃyavida iti Óe«a÷ /
yattvabhedapradhÃnaæ syÃtsÃdharmyaæ taddvidhà matam /
ÃropÃdhyavasÃnÃbhyÃmÃrope rÆpakaæ bhavet //
vastuto bhedasadbhÃvÃcchraÇkyà nÃtiÓayoktità /
vi«ayasyÃnà pahnutyà na caitatsyÃdapahnuti÷ //
tato vi«ayirÆpeïa rÆpavÃn vi«aye mata÷ //
Ãropaïena kriyate tenaitadrÆpakaæ matam //
bhedasttÅyo yastatra paraæparitasaæj¤aka÷ /
sÃdhÃrmyeïÃpi tatsidvirvaidharmyeïÃpi dÓyate //
vi«ayyÃropyate yena pratisvaæ vi«aye«u tat /
bhavedvi«ayasaÇkhyÃtvaæ saÇkhyÃbhede 'pi dharmiïo÷ //
rÆpakaæ pÆrvasaæsiddhaæ Óle«amutthÃpadyadi /
tadà rÆpakameva syÃdanyathà Óle«a i«yate //
atha rÆpakÃtpraktopayogalak«aïavaidharmyaÓÃline pariïÃmÃlaÇkÃrÃya sÆtram-
#<ÃropyamÃïÃsya praktopayogitve pariïÃma÷ // RuAss_16 //>#
praktopayogitvaæ vivicya darÓayitumÃha-ÃropyamÃïaæ rÆpakam ityÃdi /
ÃropyamÃïaæ candratvÃdi /
praktopayogitvÃbhÃvÃditi /
praktaæ mukhÃdi, tatropayogitvaæ vÃkyÃrthÃnupraveÓaparyantamÃropaïavivak«ÃyÃæ syÃt /
tadvi rÆpake nsti /
"mukhameva candra'ityetÃvataiva rÆpakatvasiddhi÷ /
tasmÃdÃropyamÃïaæ candratvÃdimukhÃdau praktÃrthe tÃdrÆpyapratÅtyÃdhÃnarÆpeïa upara¤jakatvenaiva rÆpakÃlaÇkÃre 'nvayaæ bhajate /
pariïÃmetviti /
pariïÃmÃlaÇkÃre puna÷ ÃropyamÃïaæ na kevalaæ praktopara¤jakaæ yÃvatà praktarÆpamapahnuvÃnaæ sattadÃtmatvenopayujyate /
ata iha vÃkyÃnupraveÓÃntam Ãropavivak«Ã /
sà cÃpraktasya praktarÆpÃpattÃvevopayujyate /
na puna÷ rÆpakavat praktasya apraktarÆpÃpattau /
tadetadÃha-praktamÃropyamÃïa rÆpatvenetyÃdi /
atraitadupahvaram /
Ãropasya dvi«Âhatve 'pi praktÃpraktayornaikavidhà vtti÷ /
vi«aya vi«ayitvena vivak«Ã niyamÃt /
vi«aya÷ khalu Ãdheyaguïa eva bhavati /
vi«ayÅ punarguïÃdhÃttaiva bhavati /
itthaæ ca sati vi«ayitvÃropaïaæ vi«aye tÃdrÆpyapratÅtimÃtraæ cedvivak«yate, tadà tÃdrÆpyapratÅti janakatva mÃtramu para¤jakatvam itye tÃvataiva Ãropaïasya caritÃrthatà /
atastÃdrÆpyapratÅtimÃtra prasiddhyarthaæ praktam (a)prakta rÆpÃpÃnnaæ bhavati rÆpake /
pariïÃme tu praktopayogÃntamÃropavivak«ayeti /
svarÆpÃdapracyutasyaiva praktasyÃpraktarÆpo pagrÃhitvalak«aïÃvasthÃntarÃpattireva /
itarathà rÆpakanyÃyena praktasya svarÆpasthaganena praktameva na pratÅyeta /
kà tatra praktopayogitÃ? tadabhÃve ca kà rÆpakasya viviktavi«ayatÃ? prÃyeïÃtra prÃcÃmÃcÃryÃïÃm api vyÃmohakalÃnuvttiriti rahasyamuddhÃÂitam /
rÆpakapariïÃmavi«ayavivecanasyÃtra saæÇgrahÃyÃvÃntaraÓlokau- vi«ayyÃkÃramÃropya vi«ayasthaganaæ yadà /
rÆpakatvaæ tadà tatra ra¤janena samanvaya÷ //
yadà tu vi«ayo rÆpÃtsvasmÃdapracyuto bhajet /
upayuktyai parÃkÃraæ pariïÃmastadà mata÷ //
iti //
nanvayaæ lak«aïapariïÃma÷ sÃÇkhyairapyupavarïita÷ /
tathÃhi-dharmapariïÃmo lak«aïapariïÃmo 'vasthÃpariïÃmaÓceti tridhà pariïÃma÷ saÇkhyÃta÷ /
tatra lak«aïapariïÃmatkimasya vaidharmyamityata Ãha-ÃgamÃnugametyÃdi /
ÃptoktirÃgama÷ /
anugamo vyÃtpi÷ /
vyÃvttirvigama÷ /
tadabhÃvÃttadvailak«aïyam /
na khalvayaæ kÃvye lak«aïapariïÃma÷ ÃgamarÆpeïa và anumÃnarÆpeïa và khyà (ta i)tyalaæ prasaægena bahunà /
tatrÃpi sÃÇkhyayogÃdiÓÃstravi«ayeïa pratij¤Ãtaæ khalvasmÃbhi÷ ÓrÅguruprasÃdasamanantaraæ ÓaiÓava eva yathà - "Óaivaæ vi«ïunibaddhamaupani«adaæ sÃÇkhyaæ sapÃta¤jalaæ /
ÓÃstraæ svÃtmahitÃya veda sakalai÷sÃkaæ purÃïÃdibhi÷ //
bhÆtÃnÃæ tu vinodanÃya bharataæ nÅrti ca vÃtsyÃyanaæ /
«a¬bhëÃkavitÃæ ca lak«aïavatÅæ ÓrÅcakravartÅ kavi÷ " //
iti //
spardhayà sisÃdhayi«u («Æn)dustÃrkikajaradgavÃn pratyÃpahÃlaparasya mamÃyamanya÷ Óloka÷- sÃÇkhyaæ veÓmani veÓmani ÓrutiÓira÷ kak«yÃsu kak«yÃsu ca dvÃri dvÃri ÓivÃgamÃ÷ pathi pathi prÃcÃæ kavÅnÃæ gira÷ /
paÂhyante yadasÆyibhirja¬adarapraj¤airjarattÃrkikai÷ tatsarvaæ khalu cakravartikaviturvidyÃyaÓo¬iï¬ima÷ //
iti //
mahÃrÃja vÅraballÃlÃsthÃnaju«Ãæ vidu«Ãæ prasÃdÃÓi«o hi mayyetÃ÷ prathante /
kÃstÃ÷? saæsktasÃrvabhauma÷ , prÃkta pthvÅÓvara÷ ÓaurasenÅ Óiromaïi magidhÅmakaradhvaja÷ «aiÓÃcÅparameÓvaro 'pabhraæÓarÃjahaæso 'laÇkÃracakravartÅ dhvaniprasthÃnaparamÃcÃrya÷ sahajasarvaj¤a(÷)paramayogÅÓvara÷ Óaivavai«ïavayogasÃÇkhyapramukhasamastasvÃtmavidyÃtattvani«ïÃ(ta÷)ÓrutÃdhigatasamastavidyÃkalÃpo 'dvaitavidyÃvidve«ivanadÃvÃnala(÷) kaliyugaskanda(÷)abhinavabhaÂÂÃcaryavaidikavidyÃprati«ÂhÃpanaparamÃcÃrya(÷)kÃvyamÅmÃæsÃprÃbhÃkaravÃdimgendra(÷) veÓa«yÃbhujaÇga ityÃdyà mahÃrÃjahosalarÃja kuladvÃri praÓasti ÓilÃÓÃsanaprabhtibhi÷ vayamupaÓÃntarabhasÃ÷ /
atra tu granthe kÃvyamÅmÃæ(sÃ)nika«atÃæ mamopayÃntu vatsalÃ÷sacetasa÷ /
praktamanusarÃma÷ /
sà cÃyaæ pariïÃmÃlaÇkÃro dvirÆpa iti vyutpÃdayati-tasya sÃmÃnÃdhikaraïyetyÃdi /
tÅrtveti /
dhunÅ sarit /
Ãtmanà ttÅya ityanena sÅtÃsaumitrivyatiriktaparijanavisarjanaæ pratyÃyyate /
Ãtarastaraïapaïyam /
tasmai nÃvikÃya guhÃya /
vyÃmaÓabdena tatparimÃïÃmucyate tadiha bÃhudvayaæ lak«ayati /
tadgrÃhyastanÅtvena tu kcchrÃnuyÃne heturÆpanyasta÷ /
atrÃtarasyà praktasyà na kevalaæ maitrÅtÃdrÆpyapratÅtimÃtraæ vivak«yate, api tu nadÅtaraïapratyupakaraïÃtmakaæ praktopayogitvamapi /
ata÷ apraktasya praktarÆpÃpannasya praktopayoga iti praktasya svarÆpÃdapracyute÷ pariïÃmatvam /
tadetaddarÓayitumÃha-atra saumitrimaitrÅtyÃdi /
samÃnÃdhikaraïagrahaïaæ prathamaprakÃratvaprathanÃya /
praktarÆpÃpannasya praktopayoga iti pariïÃmabÅjabhÆtaæ upayogitvamuddhÃÂayitumÃha-bhrÃtasasya maitrÅtyÃdi /
yata itthaæ sÃmÃnÃdhikaraïyaprayoge pariïÃmÃlaÇkÃrasya vi«ayavyavasthÃtasmÃt samÃsoktisÃdharmyamastÅti vyutpipÃdayu«urupakramate-tavatra yathetyÃdinà /
viÓe«aïÃsÃmyÃdaprastutasya gamyatve samÃsoktirvak«yate /
upo¬harÃgeïa vilolatÃrakaæ tathà ghÅtaæ ÓaÓinà nasÃmukham /
yathà samastaæ timirÃæÓukaæ tayà puro 'pi rÃgÃdgalitaæ na lak«itam //
atropo¬arÃgatvavilolatÃrakatvÃdihetunà nÃyikÃnÃyakayo÷ dharmaviÓe«a÷ ghÅta÷ /
na lak«ita[mi]ti vÃkyÃnupreÓÃntaæ vivak«ita iti praktopayogÅ /
sa cÃropavi«ayabhÆtasandhyÃrÃganak«atrÃdirÆpeïaivÃste /
anena praktasya svarÆpÃdapracyutirdarÓità /
ato vyavahÃrÃntamÃropa÷ /
na tu rÆpakanyÃyena rÆpasamÃropamÃtramityaæÓe pariïÃmasamÃsoktyo÷ sÃdharmyamavagantavyamityata Ãha-evamihÃpÅti /
tarhi kimanayormitho vailak«aïyamityÃha-kevalaæ tatretyÃdi /
prayoga÷ ÓabdenopÃdÃnam /
nanu yadi dvayo÷ prayogastarhi pariïÃmatvameva kathamityata Ãha-tÃdÃtmyÃttviti /
na khalu tÃdÃtmye sati "k«Åraæ dadhÅti" prayogamÃtrÃt pariïÃmatvahÃni÷ /
vaidharmyeïodÃharati-atha paktrimatÃmiti /
pÃko [viklitti÷] /
paktrimatà prayojanavat lak«aïaprÃcuryam /
vakra÷ panthÃ÷ /
tadiÓritaistadavalambibhi÷ /
tatparata÷ tadanantaram /
atra lak«aïayojanÃyÃha-atra rÃjasaÇghaÂanetyÃdi /
ucitagrahaïena praktattvaæ dyotitam /
ÃropyamÃïa÷ prakte yadÃsÃvupayujyate /
pariïÃmastadà tena rÆpakÃdasya bhinnatà //
rÆpamÃtrasamÃropÃdrÆpake ra¤jako hyasau /
vyavahÃrasamÃropÃdiha syÃt praktÃnvaya÷ //
pariïÃmasamÃsoktyor j¤Ãtavyo 'smÃdviparyaya÷ /
upÃdÃnÃnupÃdÃnakto bhedastayormitha÷ //
##
saÇgatyarthamadhikÃram anusmÃrayati-"abhedaprÃdhÃnya ityÃdi" /
nanu vi«ayatve nirj¤Ãte 'ka÷sandeha ityÃha-vi«aya(÷) prakta ityÃdi' /
nirj¤Ãtameva ïukhÃdilak«aïaæ praktamarthaæ bhittÅ ktya candrÃdÃvaprakter'thesandihyamÃne sandehasya dvi«ÂhatvÃt praktor'tho 'pi sandeha¬olÃmadhirohati /
itthaæ praktÃpraktagatatvena ya utthÃpyate pratibhayaiva sandeha÷, sa sandeho 'laÇkÃra÷ na tu sthÃïupuru«ÃdÃviva svarasavÃhÅ /
tadviÓe«ÃrthamÃha-sa ca trividha ityÃdi /
kiæ tÃruïyeti /
utkalikà utkaïÂhà samaya÷ sampradÃya÷ upadeÓaya«Âirak«aranirdeÓadaï¬a÷ /
ÓÇgÃrÅ devÅ manmatha÷ /
atra niÓcayÃnupÃdÃnÃt sandeha÷ Óuddha÷ /
niÓcayagarbhaæ vivicya darÓayati-niÓcaya iti /
saæÓayÃnte kathanÃt madhye niÓcayo niÓcayÃbhÃso 'nusandheya÷ //
ayaæ mÃrtaï¬a iti /
ita÷ prÃtpa÷ /
sarvà diÓo na prasaratÅti Ærdhva jvalanaikasvabhÃva rÆpatvÃt /
tirastiryak /
atrÃsaÇkhya turagatvà dinà mÃrtaï¬atvadisandehÃpagama eva jÃyate /
tena punarnÃyakasya ÓÇgrÃhikayà rÆpanirj¤Ãnamiti niÓcayÃbhÃsà ete /
ata eva puna÷saæÓayot thÃnamiti niÓcayagarbhatà /
ttÅyaæ vivecayati-niÓcayÃnta÷ ityÃdi /
indu÷ kimiti /
parato niÓcitamiti kathanÃt dvitÅyÃrdhÃnte itthaæ sandihyetyadhyÃhÃryam /
kvacitpunarvi«aye saæÓayitavye 'pira ÃropyamÃïÃnÃæ dharmÃïÃæ vi«ayÃntaratvamapi bhavatÅti Ãha-kvacidityÃdi /
ra¤jità iti /
ra¤jità varïÃntaraæ nÅtÃ÷ /
saæhtÃ÷saæk«itpÃ÷ /
atra bhinnÃÓratÃæ darÓayati-atrÃropetyÃdi //
nanvatra sambhÃvanÃpi pratÅyata iti kathaæ sandehÃlaÇkÃra ityata Ãha-kecidadhyavasÃyetyÃdi //
adhyavasÃya÷ utprek«aïam /
utprek«ÃÓrayo 'yaæ sandeha iti kecit /
utprek«aivetyanye /
ubhayatra nuÓabdasya sandehasaæbhÃvanÃdyotakatvameva hetu÷ /
vastutastu neha saæbhÃvanÃpratÅti÷ /
vitarkasyaikakoÂipak«apÃtÃbhÃvÃt /
ato ¬olÃyamÃnÃnÃnÃkoÂiko 'yaæ sandeha eveti bhÃva÷ //
sandeha÷ praktadvÃrÃpraktaæ saæspÓedyadi /
pratibhotthÃpità seyaæ sandehÃlaÇktirmatà //
atha bhrÃntimata÷ sÆtram /
##
sÃdÓyahetuko viparyayo bhrÃnti mÃnityartha÷ /
saÇgatyarthamÃha-asamyagj¤ÃnetyÃdi //
lak«yapadaæ nirvakti-bhrÃntiÓcittetyÃdi /
cittadharma mÃtrasyÃlaÇkÃratà mà bhÆdityÃÓaÇkyÃha-sÃdÓyaprayuktetyÃdi /
o«Âhe bimbeti //
Óoïo maïirmÃïikyam /
ni«patya ÃlÅya sÃdÓyÃditi yaduktaæ tatra pratyudÃjihÅr«urÃha-gìhamarmetyÃdi /
dÃmodareti /
vak«orÆpamarmacÆrïanaæ nabhasa÷ Óatacandratvena hetu÷ /
sÃdÓyahetukÃpi lokavilak«aïaiva bhrÃntiralaÇkÃrabÅjamityÃha-sÃdÓyahetu kÃpÅtyÃdi /
vicchrittiralaukikÅ Óobhà /
ÓuktikÃrajatavat /
ÓuktikÃrajate yathetyartha÷ /
alaukikatvanayo 'yaæ sandehe 'pi samÃna iti vyutpÃdayati-evaæ sthÃïurityÃdi /
"sÃdÓyotthÃpità bhrÃntiryatrÃsaubhrÃntimÃnmata÷ //
" athollekhÃlaÇkÃrÃya sÆtram-
##
ekasyÃpi vastuno nÃnÃvidhadharmayoga nimittavaÓÃdanekadhÃgrahe satyullekhÃlaÇkÃra÷ /
tacca anekadhÃtvaæ ghÅtbhedÃdbhavati vi«ayabhedÃdvà bhavati /
tadetad vyÃca«Âe-yatraÇkaæ vastvityÃdi /
yatroktiprakÃre /
ghyate j¤Ãyate /
ullekhanaæ nurdhÃraïam /
nÃnÃvidhadharmÃbhÃve tvanekadhÃgrahaïamÃtreïà nollekha ityÃha-na cedamityÃdi /
etatkriyate, ullekhanaæ ni«pÃdyata ityartha÷ /
nanu nÃnÃvidhadharmayogamÃtrÃnnonokadhÃgrahaïamanupaÓyÃma÷ ityata Ãha-tatra ca rucyarthitvetyÃdi /
rucirabhirati÷ /
arthitvaæ lipsà /
vyatpatti÷ ÓabdÃrthamaÇketaj¤Ãnam /
yathÃyogamiti /
yodo yogyatà /
tÃmanatikramya rucyÃdi«u tri«u yathÃyogamekaæ dvayaæ trayameva và prayojakaæ bhavatÅtiyÃvat /
tatra saævÃdÃyÃha-taduktam /
yathÃrucÅtyÃdi /
rurcyarthitvavyutpattyanusÃreïa ekasminnapyanusandhÃnena sÃdhite nirdhÃriter'the ÃbhÃsa÷ pratÅtirbhidyate /
nÃnollekhÃtmikà jÃyata ityartha÷ /
yastapovanamityÃdi /
eka eva ÓrÅkaïÂhajanapada÷ munyÃdibhistapovanatvÃdyÃkÃreïa ghyate /
tathà cÃnekadhà grahaïe tapovanatvÃdinÃnÃvidhadharmayogo nimittam /
janapade hi tapovanatvÃdi dharmà nisargata eva santi /
itarathà nollekha÷ /
rÆpakatvaprÃtpe÷ /
lak«aïaæ yojayati-atrahyeka evetyÃdi /
samastà vyastà iti munyÃdÅnÃæ tapovanà ditvenollekhe tathÃvidhà rucyÃdayo hi samastatayà vyastatayà và saæbhavanti /
vi«ayapariÓuddhyai codayati-nanvetanmadhye ityÃdi /
vajrapa¤jaratvÃderhi tapodityÃdi /
na tÃvadasya rÆpakaviviktavi«ayatà nÃsti /
yatra tvaæÓe rÆpakaæ tatra yadyullekhÃtmikà vicchittirna saæbhavati tadà nÃstyeva vivÃda÷ /
atha saæbhavati, tadà saÇkara eva nyÃyya÷ /
na punarasya svarÆpata evÃpalÃpa÷ Óakya÷ /
bhrÃntimato viviktavi«ayatÃmasya darÓayitum Ãk«ipati-evaæ tarhÅtyÃdi /
tatroti /
yo rÆpavivikta÷ tatra vi«aya ityartha÷ /
bhrÃntimattvaÓaÇkÃyà bÅjamuddhÃÂayati-ata drÆpateti /
yadyapi janapade tapovanatvÃdaya÷ santyeva dharmÃ÷ /
vastutastu na tadrÆpo janapada÷ /
tasmÃdatadrÆpasya tadrÆpatÃpratÅtinibandhanena bhrÃntamÃnastviti yÃvat /
pariharati-naitat /
anekadhetyÃdi /
na hyanekadhÃgrahaïarÆpaæ vaicitryaæ bhrÃntimÃnapi svalak«aïopapanna ityata Ãha-saÇkarapravttistviti /
atoÓayoktivi«ayato 'pyasya vibhaktavi«ayatÃyai ÓaÇkate-yadyevamabhede bheda ityÃdi /
vastuto hitapovanÃdyavayavÃpek«ayà na jana padasyÃvayavino bhedo 'sti /
itthaæ ca satyabhede bheda ityevaæ rÆpÃtiÓayoktiratrÃstu kiæ manyakalpanenetyÃk«epani«kar«a÷ /
pariharati - nau«a do«a÷ /
grahÅtbheda ityÃdi /
na hyatiÓayoktau grahÅtbhedepayoga÷ /
atra punarupayoga iti /
nÃtiÓayoktimÃtrametat /
na ca grahÅtbhedasyÃprayojakatvaæÓaÇkyamityÃha-tasya cetyÃdi /
yata itthamata÷ sarvathà nÃsyÃntarbhÃva÷ Óakyakriya÷ /
rÆpakÃsaÇkÅrïatayodÃharati-ïÃrÃaïottÅti /
nÃrÃyaïa iti pariïatavayobhi÷ ÓrÅvallabha iti taruïÅbhai÷ /
bÃlÃbhi÷ puna÷ kautukena evameva d«Âa÷ /
atra pura÷ praveÓÃvasare eka eva k«ïo jaratÅbhi÷ sÃk«Ãnmok«aprado nÃrÃyaïa itid«Âa÷ /
tÃsÃæ rucyÃdestathÃvidhatvÃt /
taruïÅbhi÷ puna÷ lak«myÃ÷ prÃïavallabhagha iti /
bÃlÃbhi÷ puna÷ kautukena evameva d«Âa÷ /
evameveti nipÃto yatki¤cidityarthe vivak«ita÷ /
na cÃtra ÓaÇkanÅyaæ kautukeneti prayojakÃntaropÃdÃnÃnneha rucyÃdaya÷ prayojakà iti /
kautukasyÃpi rucyà dikamantareïÃsaæbhavÃt /
evaæ grahÅtbhedÃdudÃhtya vi«ayabhedÃdudÃharati-evaæ gururvacasÅtyÃdi /
vacasi vi«ayabhÆte guru÷ prÃmÃïikatvÃt anullaÇghyo vÃcaspatiÓca /
tathorasi pthu÷ prathÅyÃn pthunÃmà npaÓca /
yaÓasyarjuno 'vadÃto dhana¤jayaÓca /
ityÃdau hyeka eva upavarïyo nÃyako vaca÷-pramukharvi«ayabhedÃdgrahÅtbhedanairapek«yeïa rucyÃdivaÓÃt anekadhà ghyata ityullekhÃlaÇkÃratvam /
prakÃradvayasyÃvÃntaravaidharmyÃyÃha-iyÃæstvityÃdi /
atrollekhÃbhÃvam ÃÓaÇkate-nanvayamityÃdi /
Óle«as sarvÃlaÇkÃrabÃdhakatvaæ hi vak«yate /
ato lak«aïopapannam alaÇkÃrÃntaraæ sati Óle«e na syÃditi nÃtrollekho yukta ityÃk«epa÷ /
pariharatisatyamityÃdi /
satyam /
uktanayena Óle«eïollekho bÃdhyate /
athÃpi svarÆpeïa avidyamÃnasya bÃdhÃsaæbhavÃt bÃdha evollekhasadbhÃve liÇgam /
anekadhà grahaïÃrÆpavicchittiviÓe«abalÃt pratibhÃtyullekha iti yÃvat /
yata itthamato na tu sarvathà tadabhÃva ityalaÇkÃrÃntarameva /
etadeva sÃdhayitum atraivodÃharaïe Óle«anairapek«yaæ darÓayati-yadevaævidha ityÃdi /
atra "anullaÇghyo vacasi, prathÅyÃn urasi, nirmalo yaÓasi" iti Óle«ÃbhÃve 'pi na ullekhÃbhÃva÷ /
yasmÃditthaæ tasmÃdevamÃdau vi«aye ullekhÃlaÇkÃra eva viÓe«avicchittika iti alaÇkÃrÃntarÃpek«ayà ÓreyÃn praÓasyatara ityartha÷ /
itthaæ rÆpakÃtiÓayoktiÓle«ÃdivicchittyÃÓrayatvanyÃyena alaÇkÃrÃntaravicchittyÃÓrayoïÃpyayaæ saæbhavati /
sa tu svayamanusandheya÷ /
nyÃyasya vyutpÃditatvÃt ityabhiprÃyeïÃha-evamalaÇkÃrÃntaretyÃdi /
nidarÓanÅya÷ udÃharaïÅya÷ /
kvacit kÃrakÃntareti pÃÂha÷ /
nÃnÃdharmabalÃdekaæ yadi nÃneva ghyate /
nÃnÃrÆpasamullekhÃtsa ullekha iti smta÷ //
yadekaæ taddhi nÃneti ghyate rÆpabhedata÷ /
rucyÃdivaÓato loke nÃnÃtvaæ cedaktrimam //
atadrÆpasya tÃdrÆpyÃnnahyÃsau bhrÃntiri«yate /
na cÃpyatiÓayokti÷syÃdabhede bhedarÆpiïÅ //
Ãdye nÃnekadhatvaæ syÃjj¤Ãtbhedau na cÃntime /
vi«ayaj¤ÃtbhedÃbhyÃæ vinà nollekhasaæbhava÷ //
yadyapi Óle«ato bÃdho na tathÃpyasya nihnava÷ /
anapek«yÃpi yacchrale«aæ tathaiva sthÃtumarhati //
athÃpahnutyai sÆtram /
##
nanu mukhaæ na bhavatÅti vi«ayÃpahnavamÃtre satyapi nÃpahnutirityato 'dhikÃraæ smÃrayati-vastvantarapratÅtirityeveti /
ata÷ praktani«edha puraskÃreïa apraktasamarthanamapahnutirityartha÷ /
tathÃhi kÃvyaprakÃÓakt- "praktaæ yanni«idhyÃnyat sÃdhyate sà tvapahnuti÷ /
" nanu yadi sÃdÓyÃdvastvantarapratÅtirihÃpi ko viÓe«a÷ tarhyasya bhrÃntimata ityata Ãha-prakÃntÃnapahvavetyÃdi /
prakrÃntaæ praktam /
tasya hyatrÃpahnuva÷ /
bhrÃntimatyanapahnava iti viÓe«a÷ /
ullekhe tu na praktÃnapahnavamÃtraæ viÓe«a÷ kintu anekadhÃgrahaïamapi j¤eyam /
idamiti vacanaæ kriyÃviÓe«aïam /
yattvevamidamapahnutivacanaæ tatprakrÃntÃnapahnavavaidharmyeïetyartha÷ /
lak«aïaæ ni«kra«ÂumÃha-ÃropaprastÃvÃdityÃdi /
ÃropaprastÃvo rÆpakÃtprabhtÅti //
tatprakÃravaicitryÃyÃha-tasya trayÅtyÃdi /
trayÅ triprakÃretyartha÷ /
bandhacchÃyÃgratha navaicitryam /
traividhyaæ vivinakti-apahnavapÆrvaka ityÃdi /
chralÃdaya÷ chralachradmakaitavanibhÃdaya÷ /
tairapi hi na¤artha eva avasthÃpyate /
tarhi ttÅyabhede ko vicchrittiviÓe«a÷ ityata Ãha-pÆrvaka ityÃdi /
yadetaditi /
no mÃæ prati tatheti praktÃpahnava÷ uttarÃrdhe 'praktasÃdhanamiti /
yadyapi apahnutire«Ã tathÃpi do«ÃnuviddhatvÃt udÃharaïÃbhÃsa ityata Ãha-atraindavasyetyÃdi /
ÓaÓaka prativastviti /
apahnotumi«yasya ÓaÓakasya ya÷ prativastubhÆta ulkÃpÃtakiïa÷ tasyaivÃropo nyÃyya÷ /
na punastadvata÷ indo÷ato nÃnvaya÷ saæghaÂate /
itthaæ lak«aïopapanno 'pi alaÇkÃro do«Ãnuviddha÷san ÃbhÃsÅ bhavatÅti vyutpÃdya samyagudÃjihÅr«urÃha-tattu yatheti //
pÆrïondoriti /
d«ÂaÓrutÃdyaparÃdhajanmà ro«o mÃna÷ /
tenonnaddha÷ utsikto jana÷ ÓÇgÃrÅ loka÷ tasyÃbhimÃna÷sÃntvÃsahi«ïutà /
hevÃka÷ svÃcchrandyam /
atra na maï¬alam api tu Ãtapatramevetyanvayo ghaÂate ayamapahnavapÆrvaka Ãropa÷ //
ÃropapÆrvakamudÃharati-vilasadamareti //
saæyamo manonigraha÷ /
tenÃdha÷ktÃnyÃkrÃntÃni /
atra netra«aï¬Ãni adhyÃste /
na tu mayÆre vartata ityÃropapÆrvakatà /
udbhrÃnteti /
sÃrdhaæ dhÃvatÃmityanena yaÓasastatpradeÓavyÃtpi÷ samakÃlameva sÆcità /
muktÃphalacchradmanà /
ambha÷ kaïairbha«Âamityatra hi na muktÃphalÃni, api tu ambha÷ kaïà eveti pratÅti÷ /
itthamevÃpahnutim utprek«ÃÇgatvena pratipipÃdayu«urupak«ipati-atra ÓÆnyaæ ityasya ityÃdi //
"manye marÃvi"tyÃdi pÃÂhe hi manyeÓabdamÃhÃtmyÃdutprek«Ã /
chadmaÓabdatastvapahnuti÷ sà cotprek«ÃÇgaæ bhavi«yati /
itthamutprek«ÃÇgatvaæ na kevalaæ ttÅyabhedasyaiva, yÃvatà pÆrvabhedadvayasyÃpi saæbhavatÅtyÃha ahaæ tvindumityÃdi //
vÃkyabhedagrahaïaæ prÃthamikabhedadvayaprathanÃya /
itthaæ trirÆpÃpyapahnutirutprek«ÃÇgatvena sÆcità /
nanu cchralÃdiprayoge 'pyapahnavÃropapaurvÃparyaviparyayanibandhanaæ vaicitryaæ kiæ nocyata ityata Ãha-etasminnapÅti //
atredamÃkÆlam /
yadyapahnavÃropapaurvÃparyaviparyayebhedadvayaæ bhavatyeva, na tu camatkÃra÷ kaÓcit /
nahi bhedasaæbhavo 'laÇkÃraprathanaheturapi tu sacamatkÃrabhedasaæbhava÷ /
sacamatkÃratà ca sati vÃkyabhede syÃt, ekavÃsyatÃyÃæ tu cchralÃdi Óabdasya paurvÃparyaviparyayaprasaÇge 'pi na pratÅtibheda÷kaÓcit /
kriyÃviÓe«aïatvena kriyÃpek«ayà pratÅtau prÃthamyaniyamÃt atha ÓchrÃlÃdiprayoge dvidhà na gaïitam /
vaicitryÃbhÃvameva sodÃharaïaæ darÓayitumÃha-tatrÃpahnavetyÃdi /
samanantaramihoktapratiyogikam udbhrÃntojbhphatetyatreti yÃvt /
jyotsnà bhasmeti /
churaïÃmuddhÆlanam /
antardhÃnaæ rÃtripak«e tiraskti÷ vilaya÷, anyatra tvaddaÓyatvasiddhi÷ /
mudrà bhik«Ãpiï¬astadarthaæ kapÃlaæ mudrÃkapÃlam /
parimala(÷)parimardastena tajjanitaæ lak«ma lak«yate /
yathÃcchralÃdiprayogeïa arthÃk«epÃt asatyatvaæ, tathà prakÃrÃntareïÃpi saæbhavatÅtyÃha-kvicitpunarityÃdi /
vastvantaraæ praktÃpahnavak«amam /
amu«minniti /
atra hi dhÆmaÓikhà romÃvalivapu÷ pariïamatÅtyuktau , na romÃvalirapitu dhÆmaÓikheti pratÅyate /
anenai«Ã pratÅyamÃnÃpi darÓità mantavyà //
praktaæ yanni«idhyÃnyatsÃdhyate sà tvapahnuti÷ /
na¤ÃcchralÃdiÓabdaiÓca sà ÓabdÃntaratastridhà //
syÃdbhedÃbhedatulayà vicchittirÆpamÃdika÷ /
rÆpakÃdstvabhedÃæÓe mukhye tvÃropasaæÓrayÃt //
tÃmeva saÇgatiæ viÓadÅkurvan utprek«ÃprastÃvÃyÃha-evamabhedaprÃdhÃnya ityÃdi /
ÃropamÆlà rÆpakÃdayo apahnutyantÃ÷ /
adhyavasÃyagarbhÃstu utprek«Ãdaya÷ /
ata eva ÂÅkà -tatreti /
adhyavasÃyagarbhe«u madhye ityartha÷ /
atha sÆtram -
##
adhyavasÃyo niÓcayaj¤Ãnam /
sa ca loke dvirÆpa÷ samyagÃtmà mithyÃrÆpaÓca /
ubhayarÆpo 'pyayaæ nÃlaÇkÃra÷ /
nahi Óuktiriti samyagadhyavasÃye rajatamiti mithyÃdhyavasÃye và vicchitti÷ kÃcit /
ubhaya visak«aïÃstu jÃnato 'pyetasmin tadeveti yo 'dhyÃsarÆpasya ihÃlaÇkÃratvena parigÇyate /
tasyaiva alaukikasya vicchittirÆpatvÃt /
tasya ca dvayÅ gati÷ /
kadÃcidadhyavasÃyÃtmana÷ svarÆpasya prÃdhÃnyaæ, kadÃcidadhyavasitasya vi«ayasya /
itthaæ ca satyadhyavasÃye vi«ayabhÆte yadà adhyavasÃnasya prÃdhÃnyaæ tadotprek«ÃlaÇkÃra iti sÆtrÃrtha÷ /
tadetadavayavaÓo vyÃca«Âe-vi«ayanigaraïenetyÃdi /
nigaraïaæ nigalanam /
svarÆpato 'palÃpaityartha÷ /
vi«ayaæ nigÅrïavato vi«ayiïo vi«ayitÃdÃtmyena pratÅtasya ihÃdhyavasÃyo abhimata iti yÃvat /
anenÃlaukikasyaivÃdhyavasÃyasya alaÇkÃrabÅjatvaæ darÓitam /
vyÃpÃraprÃdhÃnyagrahaïasya vyÃvartyamuddhÃÂayitumÃha- sa ca dvividha ityÃdi /
tatra sÃdhyasya svarÆpamÃha-sÃdhyo yatretyÃdi /
sÃdhya - iti yadaikaæ vÃkyamÃk«iptena tacchabdenÃrthenÃbhisaæbandha÷ /
uttaravÃkyagato 'pi yacchabda÷ pÆrvavÃkyÃcchabdopÃdÃnanirapek«a eva tadarthena sambandhamÅ«Âe /
yatra vi«ayiïo 'satyatayà pratÅti÷ sa sÃdhya ityartha÷ /
atredamanu sandheyam /
mukhaæ mukhatvena jÃnanneva yadà nÆnaæ candra iti saæbhÃvayati tadà vi«ayÅ candro mukhatvenÃsatya÷ pratibhÃti tadÃdhyavasÃya÷ sÃdhya÷ /
nanu sÃdhya evÃstu adhyavasÃya÷ siddho vÃ, abhedapratÅtau kathamasatyatvaæ ityata Ãha- asatyatvaæ cetyÃdi /
vi«ayigatasya candrÃdigatasya mÃdhuryÃde÷ dharmasya vi«aye, mukhÃdÃvupanibandhe, nÆnaæ candra ityasyÃæ daÓÃyÃæ vi«ayiïyeva saæbhavatyayaæ vi«athayetu na saæbhavatÅti pratÅyamÃnatvÃt /
vi«ayavi«ayiïorabhedasphuraïe 'pi dharmasyÃsatyatÃpratÅtyà na prarohati /
ato 'dhyavasÃnavyÃpÃrasya sÃdhyatà /
nanu ko dharma÷? kiæpramÃïà cÃsau? tadÃÓrayasya satyatvÃsatyatva pratÅtirityata Ãha-dharmo guïakriyÃrÆpa÷ ityÃdinà /
guïakriyÃrÆpa iti dharmasya sÃkalyakathanÃt tadubhayamÆlatayà utprek«ÃsaæbhavasmÆcita÷ /
asya hi dharmasya saæbhavo 'saæbhavaÓca vi«ayyÃÓrayatayà saæbhava÷ asaæbhavastu vi«ayÃÓrayatayà /
itthaæ ca sati satyatvÃsatvapratÅtirnÃprÃmÃïikà /
kuta÷? saæbhavÃÓrayasya tatrÃvasthÃyÃæ paramÃrthabuddhyanudayÃt asatyatvaæ pratÅyate /
yatastaditarasya tu satyatvameva paramÃrthatvÃt /
carcitamarthaæ ni«kar«ayati-yasyÃsatyatvamityÃdi /
ataÓceti /
yata itthamadhyavasÃya÷ sÃdhya÷ ata÷ utprek«ÃyÃmadhyavasÃyavyÃpÃrasyaiva prÃdhÃnyamityartha÷ /
atha siddhaæ vivecayati-siddho yatretyÃdi /
siddha iti pÆrvavadekaæ vÃkyam /
sa iti dyotita÷ ko 'sÃvityata Ãha - yatra vi«ayiïo vastuta ityÃdi /
yadà tu mukhamuddaÓya candro 'pamiti prayoga÷ tadà vastuto 'satyo 'pi vi«ayÅ satyatayà pratÅyate /
satyatvapratÅterhetumÃha-satyatvaæ cetyÃdi /
saæbhavÃÓrayasya aparamÃrthatvapratÅtirasatyatvasya nimittam /
yata itthamataÓcÃdhyavasitasyÃrthasyaiva prÃdhÃnyaæ, tadÃtiÓayoktirvak«yate /
yadà sÃdhyatvapratÅti÷ tadÃdhyavasÃyasya paryÃyÃn vyutpÃdayati - tatra sÃdhyatveti /
carcitalak«aïÃni«kar«aïam-tadevamityÃdi /
tasyÃ÷sÃmÃnyatastÃvaddvaividhyamÃha-sà ca vÃcyetyÃdi /
tatrÃpi sÃmÃnyÃccÃturvidhyaæ darÓayati-sà ca jÃtikriyetyÃdi /
adhyavaseyatvena saæbhavyatvena /
nanvapraktagrahaïaæ kim? prakte 'pyevaæ saæbhavÃdityata Ãha-praktasyaitadityÃdi /
praktaæ hi lau kikaæ kavikÊtpa vicchrattividhuratayà na vaicitryÃya /
bhedacatu«Âayamapi dvidhà darÓayati-pratyekaæ ca bhÃvÃbhÃvetyÃdi /
bhÃvarÆpà saæbhÃvanà abhÃvarÆpà ceti /
ayaæ vyÃpÃrabhedÃdbheda÷ /
pÆrvaæ vyÃpÃravadbhedÃt vyÃpÃranimittabhedÃdÃha-bhedëÂakasya cetyÃdi /
bheda«o¬aÓakamapi nimittopÃdÃnÃnupÃdÃnÃbhyÃæ dviguïÃyati-te«Ãæ cetyÃdi /
atha saæbhÃvyasya hetvÃdi rÆpatayà punastraividhyamÃha-te«u ca pratyekamityÃdi /
vÃ(cyÃæ)nigamayati-e«Ã gatirityÃdi /
tatrÃpohya aæÓÃyÃha- tatrÃpi dvavyasyetyÃdi /
pÃtanoyÃ÷ hÃpanÅyÃ÷ /
pratÅyanÃmÃæ vibhaktumÃha-pratÅyamÃnÃyÃÓcetyÃdi /
uddeÓata etÃvanta /
lak«aïÃparÅk«ayostu ktayo÷ katicana hÅyanta iti bhÃva÷ /
ye hÅyante tÃn prastautitathÃpi nimittasyetyÃdi /
tairiti (nimittÃ)nupÃdÃnanibandhanai÷ /
ayaæ prakÃra iti pratÅyamÃnotprek«ÃprakÃra÷ ityartha÷ /
nimittÃnupÃdÃnaæ na saæbhavatÅti yatpratij¤Ãtaæ tatpramÃïo na dra¬hayati-ivÃdyanupÃdÃna ityÃdi /
ivÃdyanupÃdÃnanimittakÅrtanayoranyatarÃbhÃve na ki¤citpramÃïÃmutprek«aïe /
anupÃttanimittakà hi yà vÃcyotprek«Ã tasyÃm ivÃdyupÃdÃnabalÃdevotprek«aïapratÅti÷ /
iha punarivÃdyanupÃdÃnavandhyÃyÃæ pratÅyamÃnÃyÃæ nimittabalÃdeveti nimittopÃdÃnaniyama÷ /
svarÆpotprek«aïamapi na saæbhavatÅtyÃha-prÃyaÓcetyÃdi /
prÃyograhaïÃt paryÃyoktanayena svarÆpasya kvacitsaæbhavadapyutprek«aïaæ gamyasyÃpibhaÇgyantarÃbhidhÃnÃnna nirÃpaïÃrhamiti dyotitam /
pratÅyamÃnÃæ nigamayatitadevamiti /
yathÃsaæbhavaæ saæbhavamanatikramya /
tathà hi pratÅyamÃnotprek«Ã tÃvat vÃcyotprek«Ãpraktikà /
vÃcyotprek«Ã«aïïÃvatidhoddi«Âà /
yathà jÃtiguïakriyÃdravyÃïÃm utprek«yatvena catasra utprek«Ã÷ /
jÃtaya÷ pratisvaæ caturviÓatidhà prathante /
yathà jÃtyutprek«Ã tÃvat bhÃvÃbhÃvÃbhimÃnarÆpatayà dvidhà /
dvividhÃpi guïanimittikÃ, kriyÃnimittikà ca /
itthaæ caturdhà /
sÃcopÃttanimittÃnupÃttanimittà cetya«Âadhà /
a«ÂavidhÃpi hetusvarÆpaphalotprek«ÃrÆpatayà trividhà iti caturviÓatiprakÃrà /
anenaiva nayenÃnyadapyutprek«Ãtrayaæ pratyekaæ caturviÓatidhÃmantavyam /
tathà ca pratyekaæ triskandhikà età hetusvarÆpaphalotprek«aïatayà skandhatrayamapi pratisvama«Âavidham /
tathà hi upÃttaguïanimittà bhÃvÃbhimÃnarÆpiïÅ hetujÃtyutprek«Ã /
saivÃnupÃttaguïanimittà /
tathopÃttakriyÃnimittÃ, saivÃnupÃttakriyÃnimittà ceti bhÃvÃbhimÃnarÆpatayà caturdhà /
evamabhÃvÃbhimÃnarÆpatayà caturdheti hetÆtprek«Ãskandho '«Âavidha÷ /
anayaivarÅtyà svarÆpotprek«Ãskandha÷ phalotprek«ÃskandhaÓca pratisvama«Âavidheti jÃtyutprek«Ã triskandhatayà caturviÓatidhà /
evaæ guïakriyÃdvavyotprek«Ãpi pratyekaæ caturviÓatidhà vij¤eyà /
tatra dvavyotprek«ÃyÃæ hetuphalotprek«ÃpÃte«o¬aÓakahÃni÷ /
ata÷ sthÆladÓà tÃvat aÓÅtividhà vÃcyà /
pratÅyamÃnÃyÃæ tu anupÃttanimittÃyà niravaÓe«aæ pÃte a«ÂacatvÃriÓaddhÃni÷ /
upÃttanimittÃyÃæ ca svarÆpotprek«ÃpÃte «o¬aÓakahÃni÷ /
ato dvartriæÓadbhedÃ÷ pratÅyamÃnà mantavyÃ÷ /
ubhayarÆpÃyÃmapi asya vaicitryÃntarÃyÃha-e«Ã cetyÃdi /
arthÃÓrayÃpi arthÃlaÇkÃro 'pÅtyartha÷ /
dharmoguïakriyÃtmako vi«ayo yasya sa÷ /
Óli«ÂaÓabda÷ kaÓciddheturbhavatyasyÃ÷ /
utprek«Ã hyarthÃlaÇkÃra÷ /
Óle«a÷ punarubhayÃlaÇkÃro 'laÇkÃrÃntarabÃdhakaÓca /
tathÃpi dharmavi«ayeÓli«ÂaÓabdahetukà saæbhavatye«Ã na bÃdhyate, na cobhayÃlaÇkÃraprÃtpiriti yÃvat /
yathetthaæ Óle«amutprek«ÃÇgaæ tathopamÃpi aÇgamasyÃ÷ bhavatÅtyÃha-kvacitpadÃrthÃnvayetyÃdi /
padÃrthasamanvayadaÓÃyÃm upamayopakrama÷ /
tathopakrÃntÃpyupamÃvÃkyÃrthatÃtparyaparyÃlocanamahimnà abhimantu÷saæbhÃvayiturvyÃpÃro 'pÃrohakrameïasaæbhÃvanavyÃpÃrasya pratÅtiviÓrÃntyantaæ uparyupari prasaraparipÃÂyà utprek«ÃyÃæ paryavasyati /
atha apahnutiprastÃva÷ /
utprek«ÃÇgatvena yadapahnuti÷ pratij¤ÃntÃ, tasyà ayamavasara ityabhiprÃyeïÃha-kvacicchralÃdi ityÃdi /
itthaæye prakÃrÃ÷ uktÃ÷, ye ca vak«yante te«Ãæ vaicitryÃdasyà iyattaiva nÃstÅtyÃha-ataÓcoktavak«yamÃïetyÃdi /
nanu yadyÃnantyaæ kathamudÃharaïato darÓayi«yate ityata Ãha-sÃmpratantvityÃdi /
diÇmÃtreïetyÃdi /
yathà diÇmÃtreïodÃhtà api nyÃyata÷sÃkalyena j¤Ãtuæ Óakyate, tatheti yÃvat /
uddeÓakramamÃviÓcikÅr«urÃha-tatra jÃtyutprek«Ã yatheti /
sa va÷ pÃyÃditi /
kuÂilatvalak«aïo guïo nimittam /
aÇkuraÓabdo jÃtivacana÷ /
ata upÃttaguïanimittikà bhÃvÃbhimÃnarÆpiïÅ jÃtyutprek«eyam /
tatra yadyapi svarÆpamutprek«yate na tu hetuphale, athÃpyuddeÓakramavirodhÃtsoæ'Óo nodÃjihÅr«ita÷ /
evamudÃharaïe«udÃhartavyà viÓe«ÃæÓÃ÷ svayamanusandheyÃ÷ /
kramasyÃvivak«aïÃt nÃsmÃbhi÷ pratisvaæ pratanyante /
atra jÃtyutprek«Ãtvaæ vivicya darÓayati-atrÃÇkuretyÃdi /
atha kriyotprek«Ã-limpatÅvetyÃdi /
kriyotprek«Ãtvaæ vivecayati-atra lepanetyÃdi /
na ca mantavyaæ var«aïasya nabha÷kartkatvÃt na tamogatatvamiti /
nabhaso 'pi tamasÃdhi«Âhintasyaiva var«aïakartkatvasaæbhavÃdanena paraæparÃyÃtÃyà api sambhÃvanÃyà utprek«Ãtvaæ dyotitam /
nanÆttarÃrdhÃnudÃharaïe ko heturityata Ãha-uttaretvityÃdi /
upamaiva notprek«eti /
atraitadupahvaram-upamÃnÃæÓaÓcellokata÷ siddhastadopamaiva dvayo÷siddhatvÃdivaÓabda÷ sÃdharmyadyotaka÷ /
yadà tu kavikalpita÷ tadotprak«aiva /
upamÃnasya lokato 'saæbhavÃdivaÓabda÷ saæbhÃvanÃæ dyotayati yata÷ /
atrÃvÃntaraÓlokau- yadÃyamupamÃnÃæÓo lokata÷siddhimcchrati /
tadopamaiva yenevaÓabda÷ sÃdharmyasÆcaka÷ //
yadà punarayaæ lokÃdasiddha÷ kavikalpita÷ /
tadotprek«aiva yenevaÓabda÷saæbhÃvanÃpara÷ //
iti //
atha guïotprek«Ã-sai«ÃsthalÅti /
iyaæ prati«ÂhamÃnasya dÃÓarathe÷ sÅtÃæ pratyukti÷ /
guïotprek«Ãtvaæ darÓayati-du÷khaæ guïaæ iti /
atha dravyotprek«Ã-pÃtÃlametaditi /
dravyatvaæ darÓayati-candrasyetyÃdi /
udÃharaïacatu«ke 'pi anugataæ viÓe«am uddhÃÂayati-etÃni bhÃvÃbhimÃna ityÃdi /
athÃbhÃvÃbhimÃne-kapolaphalakÃviti /
ka«Âa kcchrÃt /
tathÃvidhÃviti /
svanubhavaikasamadhigamyo ramaïÅyÃtiÓayodyotyate /
k«ÃmatÃgamanaæ naisargikam /
parasparadarÓanÃbhÃvo hetutvenotprek«yate /
ata evÃbhÃvÃbhimÃnarÆpanà /
tadetaddarÓayati-atrÃpaÓyantÃvitÅtyÃdi /
nyÃyasya suj¤ÃnatvÃt /
sthÃlÅpulÃkanyÃyenodÃharaïamÃtramiti na vyutkramado«a÷ ÓaÇkanÅya÷ /
kramÃpek«ayà tu jÃtyÃdyutprek«ÃpuraskÃreïodÃhartavyam /
tadetadabhisandhÃyÃha-evaæ jÃtyÃdÃvapyÆhyamiti /
itthaæ jÃtyÃdi catu«kam abhÃvÃbhimÃnarÆpatayodÃhtam /
atha bhedëÂakasya guïakriyÃnimittatodÃhartavyà /
tatra guïanimittakatvenodÃjihÅr«urÃha-navabisalatetyÃdi /
tadvivecitacaram /
evaæ guïanimittakatvaæ kriyÃdyutprek«Ãtraye sphuÂataratvÃdudÃharaïanirapek«anityabhisandhÃya kriyÃnimittakatvenodÃharatir-idk«amityÃdi /
k«Ãmatà gamanalak«aïakriyÃhyadarÓanotprek«Ãyà nimittam /
iyatà «o¬aÓakamudÃhtaæ mantavyam /
atha nimittopÃdÃnÃnupÃdÃnÃbhyÃæ «o¬aÓakasya yaddvaividhyaæ pratij¤Ãtaæ tatra nimittopÃdÃnasya samanantarodÃharaïÃnyevodÃharaïatvena darÓayati - ete nimittetyÃdi /
kuÂikatva k«ÃmatÃgamanayorupÃdÃnÃdanupÃdÃnamapyudÃhte«veva darÓayati-liæpatÅvetyÃdi /
atra lepanÃditvena saæbhÃvane vyÃpanÃdi nimittaæ nopÃttam /
iyatà dvÃtriæÓadbhedà udÃhtÃ÷ /
atha dvÃtriæÓaddhetuphalasvarÆpÃtmakatayà tridhodÃhartavyà /
tatra heturÆpatayodÃharati-viÓle«adu÷khÃdivetyÃdi /
atra du÷khaguïo hetutvenotprek«ita÷ /
itthaæ jÃtikriye hetutvenÃvagantavye /
dravyotprek«ÃyÃæ tadabhÃvÃt tannibandhanam a«Âakaæ pÃtanÅyam /
atha svarÆpatayodÃharati-kuberaju«ÂÃmityÃdi /
ju«ÂÃæ sevitÃm /
kuberaju«Âà digudÅcÅ, sà pratinÃyikÃtvenÃnusandhÅyate /
samaya ekadartuviÓe«a÷ /
anyadÃtvananyatra gamanalak«aïÃ÷ saæketa÷ /
dak«iïasyÃæ diÓi nÃyikÃtvamanusandhÅyate /
vyalÅkam aparÃdha÷ /
atra niÓvÃsasya svarÆpamevotprek«yaæ, na tu hetu÷ phalaæ và /
itthaæ guïotprek«Ãditraye svarÆpÃtmakatvaæ j¤eyam /
atha phalavotprek«Ã-colasyetyÃdi /
atra darÓanakriyà vipÃÂanaphalatvenotprek«yate /
itthaæ jÃtiguïayorapi phalatvamanusandheyam /
dravyotprek«ÃyÃæ hetuphalÃsaæbhavÃt tannibandhanaæ «o¬aÓakaæ pÃtanÅyam /
itthamaÓÅtividhÃpi vÃcyotprek«Ã sÃkalyenodÃhtakalpaiva /
tadetannigamayannÃha-evaæ vÃcyotprek«Ãyà ityÃdi /
atha pratÅyamÃnà paripÃÂyodÃhriyate-mahilÃsaha÷setyÃdinà /
mahilÃsahasrabharite tava hdayesubhaga! sà amÃntÅ /
divasamananyakarmà aÇgaæ tanvapi tanayati //
divasamityatyantasaæyoge dvitÅyà /
pratÅyamÃnÃmutprek«ÃmuddhÃÂayati-amÃ(a)ntÅtyatretyÃdinà /
nyÃyasya suj¤ÃnatvÃt vistarabhÅrurÃha-evaæ bhedÃntare«viti /
arthÃÓriyÃpi dharmavi«aye Óli«Âa Óabdahetukà saæbhavatÅti yoddi«Âà tÃmudÃharati-Óli«ÂaÓabdetyÃdi /
ananyeti /
prasiddhastyÃgÅti gÃnaprakÃra÷ /
mÃrgaïÃ÷ÓÃrÃ÷ yÃcakÃÓca /
lak«yayojanÃyÃha-atra dharmavi«aya iti /
mÃrgaïavi«ayÅbhÃvo dharma÷ saæbhÃvanÃÓaæ eva pratÅtiviÓrÃnte÷ Óle«o notprek«ÃbÃdhaka÷ /
kastÆrÅti /
rolambÃbhÇgÃ÷ /
aÇka÷ paryÃnta÷ /
sthÃsakaÓcarcikà /
upamopakramatÃmupapÃdayati-atra yadyapÅtyÃdi /
"sarvaprÃtipadikebhya upamÃnÃrthe kvip ityeke ÃcÃryÃ" iti sÆtrÃrtha÷ /
atra kvipo mÃhÃtmyÃdupÃpratÅtÃpi saæbhÃvanÃyÃæ paryavasyatÅti /
kaïÂhatvi«Ãæ tilakÃdirÆpatvaniyamÃsiddhe÷ tilakÃdirÆpatÃpi kadÃcitsyÃdupamÃnÃæÓe saæbhÃvanÃprÃïatvameva natu vÃstavatvam /
ata utprek«ÃyÃæ paryavasÃnam /
tadidamabhisandhÃyÃha-tathÃpyupamÃnasyetyÃdi /
upamÃnasya tilakÃde÷ prakte kaïÂhatviÇruópe saæbhavaicityÃt saæbhÃvanamÃtrasyocitatvÃt /
saæbhÃvanasyotthÃne utprek«aïasyodayÃt /
athopamÃrthakapratyayÃntaraprayoge 'pi upamopakramatvaæ darÓayitumÃha-yathà vetyÃdi /
keyÆrÃyitamityatrÃpi hi kyaÇgo mÃhÃtmyÃdupamà pratÅtiraÇgadÃde÷ /
keyÆrÃdivadÃcaraïe niyamÃbhÃvÃt tathÃtvasaæbhÃvanÃyÃm utprek«aiva paryavasyati /
athopamÃnÃæÓasya vastuto 'siddhasya kavikalpanÃyÃtatve sarvaivopamà (pratipÃdaka)ÓabdamÃhÃtmyÃdÃmukhe pratÅtÃpyutprek«Ãtvena paryavasyatÅtyabhisandhÃyÃha-e«Ã cetyÃdi /
aprapa¤cane hetumÃha- iti tviti /
gatÃsu tÅramiti /
sasaæbhramà gati÷ phenollÃsahetu÷ /
atrevaÓabdÃdaÂÂahÃsasya saæbhÃvyatà /
yattu vyaktivivekakdÅddaÓi vi«aye manyate-"ivÃdiÓabdaireva praktÃrthasyÃsattvapratÅte÷ chralÃdiÓabdÃ÷ punaraktÃ" iti tat mandam /
na khalvÅddaÓi vi«aye chalÃdiÓabdÃprayoge 'pi praktÃrthasyÃsatyÃsatyatà gamyate /
api tu utprek«Ãæ prati hetubhÃva eva /
yathà atraiva "phenaparaæparÃbhi"riti pÃÂhe /
ata÷sÃpahnavatvalak«aïamutprek«Ãvaicitryaæ chralÃdiprayogaikaÓaraïam /
tadetadabhisandhÃyÃha-atrevaÓabdetyÃdi /
athotprek«Ãyà eva prapa¤canÃrthaæ tattadalaÇkÃrabÅjabhÆta tattatpadÃvÃpoddhÃrÃbhyÃm alaÇkÃravaicitryamÃvirbhavatÅti vyutpÃdayati-apara ivetyÃdinà /
aparaÓabdÃprayoge 'pi pÃkaÓÃsana÷ siddhatayà pratÅyata ityupamaiva /
tatprayoge tu prakto rÃjaiva aparapÃÓÃsanatvenÃdhyavasÅyate /
ivaÓabdäcÃdhyavasÃnasya sÃdhyatetyutprek«aiva /
iva ÓabdÃpohe rÆpakabhedaprÃdhÃnyapratÅte÷ /
itthaæ nÃnÃvaicitryanirbharÃyÃmasyÃæ kutracidaæÓe niyamena vÃcyatÃ, kutracittu kÃmacÃra÷ iti vyutpipÃdayi«urhetÆtprek«Ãæ tÃvat vyutpÃdayati-tadevaæprakÃretyÃdinà /
praktasaæbandhina÷ upameyasaæbandhina÷ /
yasya dharmasya heturutprek«yate, sa dharmo 'dhyavasÃyavaÓÃt abhedopacaraïavaÓÃt abhinna utprek«ÃnimittamÃÓrÅyate niyamena vÃcyo bhavati /
asyopamÃnadharmeïa sahÃbhedÃÓrayaïaæ vÃcyatvaæ veti niyamadvayamanusandheyam /
yadaivaæ na syÃt tadotprek«amÃïo heturabhittikameva citraæ syÃdityÃha-anyathà kaæ pratÅti /
tÃmimÃæ vyavasthÃmudÃharaïato hdayaæ gamayati-yathà apaÓyantÃvityÃdinà /
atra kapolau praktau tatsaæbandhÅ dharma÷ k«Ãmatà taddhetutvena darÓanamutprek«atam /
tadutprek«aïe ca na kevalà kapolak«Ãmatà nimittam, api tu loke parasparamadra«Âroryà k«Ãmatà tadabhinnatvenà dhyavasità saivaæ cotprek«ità darÓanalak«aïasya heto÷ phalam /
tadadamabhindhÃyÃha-atra kapolayorityÃdi /
tacca bhinnamiti phaladaÓÃyÃm abhedenÃdhyavasÅyata ityartha÷ /
adarÓanaæ pratya praktaiva hi k«Ãmatà phalaæ, tatra nimittaæ hetÆtprek«aïe prayojakam /
parasparamadra«Âroryatk«ÃmatÃgamanaæ tena sahÃbhedenÃdhyavasitamityartha÷ /
iyamabhÃvÃbhimÃnarÆpakriyÃlak«aïà hetÆtprek«Ã /
evaæ bhÃvÃbhimÃnarÆpalak«aïÃhetÆtprek«ÃyÃmapi nyÃya÷samÃna ityÃha-evam dÓyatetyÃdinà /
atrÃpi hi nÆpuragatamaunitvasya hetutvena du÷khamutprek«itam /
tadutprek«aïe ca laukikadu÷khamaunatvÃbhedenÃdhyavasitaæ nÆpuramaunitvameva nimittaæ du÷kotprek«aïaphalaæ ca /
iyaæ prakriyà sarvatraiva hetÆtprek«ÃyÃmekarÆpetyÃha-evaæ sarvatreti /
atha svarÆpotprek«ÃyÃæ kvaciddharmÅæ dharmyantaragatatvenÃdhyavasÅyate /
kvacittu dharma eva dharmyantaragatatvena /
tatrobhayatrÃpi nimittÃæÓa÷ kadÃcidvÃcyo bhavati /
kadÃcittu netivivecayutumÃrabhate - svarÆpotprek«ÃyÃæ yatra dharmÅtyÃdinà /
sa va÷ pÃyÃdityÃdi /
atrendukalÃkapÃlÃÇkurayo÷ sÃdharmyasyÃsiddhatvÃt /
kuÂilatvalak«aïasya ÓabdenopÃdÃnam, "veleva rÃgasÃgarasye"tyatra tu saæk«obhakÃritÃyÃ÷ prasiddhatvÃdanupÃdÃnam /
atha dharmasya dharmigatatvenÃdhyavasÃne nimittopÃdÃnÃnupÃdÃne darÓayati-yatra ca dharmaæ evetyÃdi /
prÃpyÃbhi«ekamiti /
dvi«Ãæ bhÆriti samanvaya÷ /
atra dharmasaæbhÃvanaæ, nimittopÃdÃna¤ca vivecayati-atra bhÆgatatvanetyÃdi /
lipmatÅveti /
nimittÃnupÃdÃnaæ vivecayati-atra tamogatetyÃdi /
nanu dharme dharmotprek«aïavaicitryÃya vyÃpane lepanamutprek«yatÃmityata Ãha-vyÃpÃnÃdau tviti /
nimittamanyadanve«yaæ syÃditi /
yathà lepanotprek«aïe vyÃpanaæ nimittatvena gamyate, na hi tathà vyÃpanotprek«aïe nimittamanyadavagamyate /
ato 'navagatasya kalpanamavagatasya parityÃga iti do«advayamÃpatediti bhÃva÷ /
de«ÃntaramapyudbhÃvayati-na ca vi«ayasyeti /
yadi vyÃpanameva utprek«aïavi«aya÷ na hi tasyagamyamÃnatà yuktà /
tatra hetu÷ - tasyotprek«itÃdhÃratveneti /
utprek«itam utprek«iïaæ, tadÃdhÃratvenÃbhidhÃtuæ , prastutasyÃbhidhÃtumevocitÃtvÃt /
ato lepanamevotprek«yamiti nigamayati-tasmÃdyathoktamerveti /
atha phalotprek«ÃyÃæ nimittÃnupÃdÃnam asaæbhavamityÃrabhate-phalotprek«ÃyÃmityÃdi /
tasya phalasya yadeva lokasthityà kÃraïaæ , tadevotprek«aïanimittam /
taccennopÃdÅyeta, tadevotprek«yamÃïaæ phalaæ kasya phalatayoktaæ syÃt /
ata÷ phalotprek«ÃyÃæ nimittopÃdÃnaniyama eva /
tadidamudÃhtya darÓayati-rathasthitÃnÃmiti /
atrottaradiÓasturagotpattibhÆmitvÃt tadgamanaæ purÃtanaturaÇgaparivartane hetu÷ /
tadevotprek«aïanimittam /
tadanupÃdÃne parivartamÃnaæ utprek«yamÃïaæ kasya phalaæ syÃt /
tadidamabhipretyÃha-atra parivartanasyetyÃdi /
anenÃÓÅcilidhatvena d«Âe«u prabhede«u puna÷ ke«Ã¤cit pÃtodarÓita÷ /
tathÃhi-upÃttanimittà ye «o¬a«abhedÃste«Ãæ pratisvaæ hetusvarÆpa phalotprek«aïarÆpatve a«ÂacatvÃriæÓat /
dravye hetuphalotprek«Ã pÃte '«Âa kahÃniriti catvÃriæÓat /
anupÃttanimittatve tu «o¬aÓakehetuphalarÆpatÃbhÃvÃt svarupotprek«aikarÆpataiveti «o¬aÓaiva /
ata÷ tat«aÂpa¤cÃÓadeva prabhedÃ÷ /
yaditthamiyamutprek«Ã atisÆk«mek«ikayà prapa¤cità /
tatra-hetumÃha-tadasÃvityÃdi /
kak«yÃvibhÃgo jÃtiguïÃdirÆpatayà sthita÷ /
pracurasthito 'pi anÃkulanyÃyatayà prabhÆtavttirapi /
lak«ye du÷ravadhÃratvÃt uttÃnadhiyÃæ lak«yayojanÃntamaÓakyÃdhigamatvÃt(na)prapa¤cita ityartha÷ /
atha manyepramukhasya Óabdasya saæbhÃvanÃdyotakatve 'pi tatprayogamÃtreïotprek«Ãbhramo na kÃrya iti vyutpÃdayati-asyÃÓcetyÃdi /
utprek«ÃsÃmagrayabhÃva iti /
apraktagataguïakriyÃbhisambandhÃt apraktatvena praktasaæbhÃvanamutprek«ÃsÃmagrÅ /
tadabhÃve vitarko nÆnamityabhyÆhamÃtram /
tadidamanusmÃrayati-yathodÃhtaæ prÃgityÃdi /
atra saægrahaÓlokÃ÷ - guïakriyÃbhisambandhÃtprakte 'praktÃtmanà /
saæbhÃvanaæ syÃdutprek«Ã vÃcyevÃdyai÷ parÃnyathà //
jÃtikriyÃguïadravyotprek«aïa sà caturvidhà /
bhÃvÃbhÃvÃbhimÃnatve jÃtyÃde÷sëÂadhà puna÷ //
guïakriyÃnimittatve j¤eyà «o¬aÓadhà tathà /
dvÃtriæÓacca nimittasyopÃdÃnÃdanyathà sthite÷ //
hetau svarÆpe cotprek«ye phale «aïïÃvati÷ puna÷ /
dravyahetuphalÃtmatvÃsaæbhavÃttadbhidÃcyuti÷ //
tathà pratÅyamÃnÃyÃæ nimittasyÃnupagraha÷ /
nÃpi svarÆpaæ tairbhedai÷ tasmÃnnyÆnà bhavediyam //
kvacicchrale«eïa dharmÃæÓa gaternai«Ã na bÃdhyate /
upamopakramÃpye«Ã bhavetsÃpahnavÃpi ca //
athotprek«Ãæ nigamayan atiÓayoktiæ saÇgatipuraskÃreïa prastauti-evamadhyavasÃyasyeti /
siddhatva iti /
adhyavasitasya vi«ayiïa÷ prÃdhÃnye adhyavasÃyasya siddhatvam /
atha sÆtram-
##
utprek«ÃtiÓayoktyo÷ vi«ayaæ vibhaktumÃha-adhyavasÃye trayamityÃdi /
svarÆpamadhyavasÃnaæ vyÃpÃrÃtmakam /
vi«aya÷ praktor'tha÷ vi«ayÅ tvaprakta÷ /
tatrÃdhyavasÃyasvarÆpam utprek«ÃprastÃve vivecitam /
pratÅtivaiÓadyÃya smÃrayati-vi«ayasya hÅtyÃdi /
antarnÅtatve nigÅrïatve /
tatrotprek«Ãvi«ayaæ vibhajati-ÓÃdhyatve svarÆpaprÃdhÃnyamiti /
atiÓayoktivi«ayaæ vibhajati-siddhatve adhyavasitaprÃdhÃnyamiti /
adhyavasito guïÅktÃdhyavasÃno vi«ayÅ /
vi«ayastu prÃdhÃnyaæ nÃrhatÅtyÃha-vi«ayaprÃdhÃnyamiti /
naiva saæbhavatÅti vi«ayasya /
vi«ayiïÃnigÅrïasvarÆpapratÅtireva tirodhÅyate /
prÃdhÃnayasaæbhava÷ kuta iti bhÃva÷ /
atiÓayoktilak«aïaæ nigamayati-adhyavasitaprÃdhÃnye ceti /
tadbhedÃnuddiÓati-tasyÃÓcetyÃdi /
krameïodÃharaïÃni-kamalamanambhasÅti /
atra mukhanayanagÃtralak«aïÃnvi«ayÃn nigÅrya kamalakuvalayakanakalatÃlak«aïà vi«ayiïa÷ tadabhedenÃdhyavasitÃ÷ /
bhede 'bhedaæ vivïoti - atra mukhÃdÅnÃmityÃdi /
aïïaæ sa¬aheti /
anyatsaundaryamanyÃpi ca kÃpi vartanacchrÃyà /
ÓyÃmà sÃmÃnyaprajÃpate rekhaiva na bhavati //
la¬ahatvaæ prau¬hatvam /
abhede bhedaæ darÓayati-atra la¬ahetyÃdi /
atrÃbhede bhedo dharmani«Âha ekavi«ayo darÓita÷ /
dharmini«Âhatayà vibhinnavi«ayatayà ca darÓayitumÃha-yathÃveti /
ïÃrÃïottÅti /
"nÃrÃyaïa iti pariïatavayobhi÷ ÓrÅvallabha iti taruïÅbhi÷ /
bÃlÃbhi÷ puna÷ kautukena evameva d«Âa÷" //
ityatra pariïÃtavayaskÃnÃæ ÓrÅvallabhatvÃbhede 'pi nÃrÃyaïa iti (bhe)dena d«ÂastathaivÃbhiruce÷ /
taruïÅnÃæ nÃrÃyaïatvÃbhede 'pi ÓrÅvallabha ityeva, tathaivÃrthitvÃt /
bÃlÃnÃæ tu yatki¤ciditi nÆtanaæ vastu dra«Âavyamityeva, tathà vyutpatte÷ /
yadvà pratyekaæ samastà rucyarthitvavyutpattayobhedad«Âau nimittaæ prapa¤citam ullekhaprastÃve /
tadidamabhisandhÃyÃha-atrÃbhinnasyÃpÅti /
abhinnasya dharmiïà iti Óe«a÷ /
vi«ayavibhÃgena /
pariïatavayaskÃdi(nÃ) /
lÃvaïyetyatra sambandhe 'sambandha- /
atraikanirmÃtni«Âatayà dharmasambandhe 'sambandha÷ /
atha bhinnanirmÃtni«ÂhatayÃpi darÓayitumÃha-yathà veti /
asyÃ÷sargeti /
ÓÇgÃraikarasa iti pratyekamabhisaæbadhyate /
pu«paæ pravÃleli /
atra pu«papravÃlÃdikayo÷ sÃk«Ãdasambandhe 'pi yadÅti saæbhÃvanayà sambandha÷ /
pu«pakÃle pravÃlatvÃpagamÃt /
na ca mantavyaæ saæbhÃvanÃyÃæ vyÃpÃraprÃdhÃnyÃt atrotprek«aiveyamiti /
tato 'nukuryÃditi samanvayavÃkye adhyavasitaprÃdhÃnyÃt /
ata utprek«ÃnughÅteyamatiÓayokti÷ /
taditamabhisandhÃyÃha-atra saæbhÃvanayà saæbandha iti /
athotprek«ÃgrahaïamantareïÃpi asaæbandhe saæbandhamudÃrahati-dÃho 'mbha÷ prastimiti /
atra dÃhabëpaÓvÃsavapu«Ãmambha÷ prastiæ pacatvapraïÃlocitatvadÅpakalikÃpreÇkholanapÃï¬imamajjane«u saæbandhÃbhÃve api siddhatvenokti÷ /
tadetadÃha-atra dÃhÃdÅnÃmityÃdi /
kÃryakÃraïapaurvÃparyavidhvaæse dvaividhyamÃha-kÃryakÃraïetyÃdi /
viparyaya÷ kÃryasya pÆrvakÃlabhÃvità /
hdayamiti /
atra hdayasya dayaÂitÃdhi«ÂhÃnaæ kusumacÃpabÃïÃdhi«ÂhÃnasya kÃraïam /
kÃraïa¤ca niyatapÆrvakÃlabhÃvi /
tadihÃnyathopanyastamiti paurvÃparyaviparyaya÷ /
aviraleti /
nÅpa÷ kadamba÷ /
prÃv¬ayanaæ pathikagehinÅmtikÃraïam /
atra tvÃyÃto mtà iti ni«ÂhÃbhyÃæ tayo÷samakÃlatà /
nanu bhede 'bhedÃdikatha namasaÇgatam ityata Ãha-e«u pa¤casviti /
lokÃtikrÃntagocaraælokÃtiÓÃ yitvalak«aïaæ gocarayatÅtyartha÷ /
ato bhede 'bhedarÆpo mukhyÃrtho na vivak«ita itiyÃvat /
nanu bhede 'bhedÃdhyavasÃyo lak«aïamatiÓayokte÷ /
tadabhede bheda ityÃdÃvavyÃpakamityata Ãha-atra cÃtiÓayÃkhyamityÃdinà /
yadiha bhede 'bhedÃdirÆpÃyà atiÓayoktinimittabhÆtaæ prayojakamatiÓayÃkhyaæ phalaæ tatrÃbhedÃdhyavasÃyo, na tu phalino÷ /
taditamupadarÓayati-tathà hÅtyÃdi /
vadanÃdÅnÃæ yadvastuvttasiddhaæ saundaryaæ tatkavisamarpitena kamalÃdisaundaryeïa sahÃbhedenÃdhyavasitaæ sadbhede 'bhedÃdivacanasya nimittaæ kamalamukhÃdikayorabhedÃdhyavasÃyo yojayituæ Óakya÷ /
tathÃsati avyÃtpido«a÷ syÃdityata Ãha-abhede bheda ityÃdi /
ÃdiÓabdÃt sambandhe 'sambandhaparigraha÷ /
prakÃre«viti /
bahuvacanaæ tadavÃntarabhedaparam /
abhede vÃstave yadà bhedakathanaæ na hi tadà phalinorabhedÃdhyavasÃya÷ /
phalaæ tu tatrÃpyabhedenaivÃdhyavasÅyata ityata Ãha-aïïaæ la¬ahattaïaaæ ityÃdÃviti /
aïïaæ la¬ahattaïaamityÃdau hi yat vastu tasmiddhaæ la¬ahatvaæ yaccÃnyatvena kavisamarpitaæ sÃtiÓayaæ, na khalu tayorbheda÷ kaÓcit /
kintu samÃnyaprajÃpatinirmÃïakavisamarpitanirmÃïayoreva phalinorbheda÷ /
ayaæ nyÃya÷sambandhe 'sambandha÷ ityatrÃpi sama ityÃha-evamanyatreti /
tatrÃpi khalu "lÃvaïyadraviïe"tyÃdau vedhaso lÃvaïyardraviïasambandhe 'pyasaæbandha÷ kevalaæ na punastanvyà naisargikalÃvaïyakavisamarpitavedha÷sambandhi lÃvaïyayorasaæbandha÷ /
eva "masyÃ÷ sargavidhÃ"vityatrÃpi j¤eyam /
niyamato lak«aïabhÆtamadhyavasitaprÃdhÃnyaæ phalÃbhiprÃyeïaivetyÃha-tadabhiprÃyeïaivetyÃdi /
atha kÃryakÃraïalak«aïaprakÃre punarvivecayi«yamÃïo paunaruktyaÓaÇkÃæ ÓamayitumÃha-prakÃrapa¤caketyÃdi /
kÃryatÃÓrayatvÃt tatrÃpi saÇgati÷ prapa¤cÃrthatvÃt nÃnarthakyamiti sarvamavadÃtam /
abhedÃdhyavasÃyo hi phale 'tiÓayanÃmani /
na puna÷ phalinostatrÃbhedo na sidhyati //
athÃdhyavasÃyamÆlamalaÇkÃradvayaæ nigamayan dharmÃntaramadhicikÅr«urÃha-evamadhyavasÃyÃÓrayeïetyÃdi /
gamyamÃnaupamyÃÓraye«vapi yannyÃyÃtprÃdhÃnyamarhati taddvayamadhikaroti-tatrÃpi padÃrthetyÃdinà /
tatra tulyayogitÃrthaæ sÆtram /
##
aupamyasya gamyatve padÃrthagatatvenetyadhikÃradvayam, anyattu lak«aïaæ vyÃca«Âe-ivÃdyaprayoga ityÃdi /
prÃkaraïikÃnÃmaprÃkaraïikÃnÃæ veti vi«ayadvayam /
guïakriyà ceti dharmadvayam /
ata ÓcÃturvidhyamanusandheyam /
prÃkaraïike«u guïÃbhaisaæbandha÷, kriyÃbhisambandhaÓca /
aprÃkaraïike«u tatheti /
samÃnaguïa kriyÃsaæbandho hi tulyayogi(tÃ) /
tÃmimÃæ niruktimÃvi«karoti-anvitÃrtheti /
anvitÃrthà anvarthà /
sajjeti /
tÃmimÃæ niruktimÃvi«karoti-anvitÃrtheti /
anvitÃrthà anvarthà /
sajjeti /
dinÃni sajjÃnÃmÃtapatrÃïÃæ prakaraira¤citÃni /
padmÃni tu sajjÃtÃnÃæ sujÃtÃnÃæ patrÃïÃm /
pÃÂaletyekatka varïÃ÷, anvatra tu pu«pam /
prÃkaraïikÃrthavi«ayatÃæ kriyÃbhisaæbandhaæ ca darÓayati-atra tuvarïanetyÃdi /
turgrÅ«ma÷ /
prÃkaraïike«u guïÃbhisandhÃyÃha-evaæ guïe 'pÅti /
yogapaÂÂa iti /
atra tapa÷ prastÃvÃdyogapaÂÂÃdÅnÃæ praktatvam /
ucitatvaæ guïasvabhÃvÃbhimÃnarÆpatayÃbhisaæbadhyate, yadyucitÃni taducyatÃmityÃk«epÃt /
anena guïakriyayorbhÃvÃbhÃvÃbhimÃnarÆpaæ vaicitryamapyÃsÆtritam /
dhÃvattvavaÓveti /
aÓvaptanÃyÃ÷sakÃÓÃt gÆr¤jaranpasya bhagrasya mukhe patitaæ raja÷ /
kayÃpi sÃnukampayà tanvyà pram«Âam /
yaÓastu tavÃsilatayà /
aprÃkaraïikavi«ayaæ kriyÃbhisaæbadhaæ darÓayati-atra gÆrjaraæ pratÅtyÃdi /
gÆrjarÃpek«ayÃhikayÃpÅti nirdeÓÃt tanvyà aprÃkaraïikatvam /
asilatÃyÃstu varïyanÃyakavi«ayatayà /
tvadaÇgeti /
tvadaÇgamÃrdavaæ paÓyata÷ sarvasyaiva citte mÃlatyÃdÅnÃæ kaÂhoratÃvabhÃsata ityartha÷ /
atra mÃlatyÃdi«u aprÃkaraïike«u kaÂhoratvaguïÃbhisaæbandha÷ /
tulyayogitÃæ nigamayati-evame«eti /
prakte«vathavÃnye«u j¤Ãtavyà tulyayogità /
guïakriyÃbhisambandhÃt samÃnÃdanvitÃrthikà //
atha saÇgatipuraskÃreïa dÅpakaæ prastauti-prastutÃprastutayo÷ ityÃdi /
atha sÆtram-
##
samÃnadharmÃbhisaæbandha ityanu«ajyate /
adhikÃramanusmÃrayan vyaca«Âe - opamyasyetyÃdinà /
iha prÃkaraïikÃ÷ aprÃkaraïikÃÓcopÃdÅyante /
te«vekataratropÃtta÷sÃdhÃraïo dharmo 'nyatropakaroti /
ato dÅpanarÆpÃdupakÃrÃt dÅpasadÓo 'yamiti ktvà dÅpakamidam /
tadidamuktam-prÃkaraïikÃprÃkaraïiketyÃdinà /
aupamyasya gamyatvaæ prÃgvadevetyÃha-tatrevÃdya prayogÃdityÃdi /
yaÓcÃtropamÃnopameyabhÃva÷ sa tulyayogitÃto vilak«aïa ityÃha-sa cetyÃdi /
vÃstava÷ prÃkaraïikÃprÃkaraïikanimnatvÃt /
pÆrvatra tulyayogitÃyÃm /
vaivak«ika÷ vivak«ayà kÊtpa÷ /
vaivak«ikatvehetu÷ - ÓuddhaprÃkaraïiketyÃdi /
ÓuddhaprÃkaraïikatve hi upamÃnatvaæ vÃstavam /
ÓuddhÃprÃkaraïikatve tÆpameyatvam /
tadidaæ viÓadÅkaroti-prÃkaraïikatvetyÃdinà /
nanu pratisvaæ kriyÃsambandhe kathaæ padÃrthagataæ ityata Ãha-anekasyaikakriyetyÃdi /
sambadhyamÃnadharmasyaikatvÃtpadÃrthatvopacaraïamityartha÷ /
ato vÃkyÃrthagatatve vÃstave traividhyamupapadyata ityÃha-vastutastvityÃdi /
rehai iti /
rÃjate mihireïa nabho rasena kÃvyaæ÷ sareïa yauvanam /
amtena dhunÅdhabastvayà naranÃtha bhuvanamidam //
dhunÅ sariddhava÷ pati÷, sÃgara ityartha÷ /
idaæ kriyÃyÃ÷ ÃdivÃkyagatatvÃdÃdÃdidÅpakam /
saæcÃreti /
nilayo gham astamayaÓca /
pallavarÃgo mÃïikyaviÓe«a÷ yogìharÃga÷(?) /
idamapyÃdidÅpakam /
kriyÃyÃ÷ prathama padatvam tantramiti dyotayitum-(yathà veti) /
(visamaao)iti /
etanmadhyadÅpakam /
(bole i)iti madhye vÃkye kriyÃviniveÓÃt /
kivaïÃïeti /
kpaïÃnÃæ dhanaæ nÃgÃnÃæ phaïÃmaïi÷ kesarÃïi siæhÃnÃm /
kulapÃlikÃnÃæ ca stanau kuta÷spÓyante 'mtÃnÃm //
jÅvitÃnna (jÅvitÃæ na?) spÓyante ityartha÷ /
kriyÃdÅpakatrayaæ nigamayati-eva-meketi /
anayaivanÅtyà kÃrakadÅpakaæ udÃhartumÃha-atra ca yathetyÃdi /
sÃdhÆnÃmiti /
kÃrakadÅpakatvaæ vikïoti atropakaraïÃditi /
mÃlÃdÅpakaæ tu prastÃvÃntare bhavi«yatÅtyÃha-chÃyÃntareïa tviti /
dÅpakaæ vÃstavaupamyaæ praktÃpraktÃÓrayam /
ÃdimadhyÃntavÃkye«u kriyÃkÃrakabhedata÷ //
atha vÃkyÃrthagatatvena prativastÆpamÃæ sÆtrayati-
##
saÇgatimÃha-padÃrthÃrabveti /
iha nÃnÃlaÇkÃra ÓaÇkÃmapanetuæ vi«ayaæ vibhajati-tatra sÃmÃnyadharmasyetyÃdi /
ittÃ(ivÃ?)dikamupÃdÃya sÃmÃnyadharmasya saknnirdeÓa upamÃyÃmevodÃhtaæ 'prabhÃmahatyÃÓikhayeva dÅpa' iti /
ivÃdikamupÃdÃyavastuprativastubhÃvenÃsaknnirdeÓe 'pi saiva 'yÃntyà muhurvalitakandharamÃnanaæ tadÃvtta vntaÓatapatranibha'miti /
ivÃdikamanupÃdÃya yathà saknnirdeÓastadà prastutÃprastutÃnÃæ samastatve dÅpakaæ, tathaiva vyastatve tulyayogità /
tadubhayamapi samanantarameva darÓitam /
asaknnirdeÓetu dvayÅ gati÷-ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvaæ, bimbapratibimbo và /
ÓuddhasÃmÃnyatvaæ nÃma sambandhibhedamÃtrÃddharmasya pthaÇnirdeÓa÷ /
tathà ivÃdyanupÃdÃne prativastÆpamà /
prativastÆpamÃænirvakti-vastuÓabdasyetyÃdi /
vastuÓabda iha vÃkyÃrthapara÷ /
upamà tu sÃmyam /
prativÃkyÃrthaæ bhavatÅtyanvarthÃÓrayaïà /
nanu yadi dharmasyÃsaknnirdeÓarÆpaæ ÓuddhasÃmÃnyarÆpatvaæ tadà kiæ paryÃyÃntareïetyata Ãha-kevalaæ kÃvyetyÃdi /
uddeÓapratinirdeÓabhÃvÃbhÃve yadà tasyaiva punarupÃdÃnaæ, tadà paryÃyÃntarÃbhÃve anavÅktado«a÷ syÃt /
ata÷ paryÃyÃntareïa pthaÇnirdeÓe÷ iti kÃvyasamaya÷ /
so 'yaæ prativastÆpamÃvi«aya÷ /
atha dharmyapek«o bimbapratibimbabhÃvo yadÃ, tadà d«ÂÃnto vak«yata ityÃha-dvitÅyaprakÃretyÃdi /
sÃdÓyÃdhikÃramanusmÃrayatitadevamaupamyetyÃdi /
cakorya iti /
Ãvantya÷ avantÅprabhavÃ÷ /
dharmasya ÓuddhasÃmÃnyarÆpatÃæ paryÃyÃntaratvaæ ca darÓayati-atra caturatvamityÃdi /
vicchittyantarÃyÃha-na kevalamityÃdi /
lÃghavÃya prÃgudÃharaïameva vaidharmyeïa darÓayati-vinÃvantÅriti /
asakddharmanirdeÓÃdivÃderanupagrahÃt /
prativastÆpamÃj¤eyÃprativÃkyÃrthasÃmyata÷ //
atha d«ÂÃntaæ sÆtrayati-
##
vyÃca«Âe-tasyÃpi na kevalamityÃdi /
prativastÆpamÃnyÃyena dvaividhyamÃha-ayamapÅti /
abdhirlaÇghita iti /
gurukulÃkli«Âa÷ nityopÃsanena tadekaÓaraïÅbhÆta÷ /
atra bahÆnÃæ vÃnarabhaÂai÷ manthÃcalena sahadharmyapek«o bimbapratibimbabhÃva÷ /
divyavÃgupÃsanasya abdhilaÇghanena gurukli«Âatvasyà pÃtÃlanimagratvena ca dharmÃpek«a÷ /
nanu jÃnÃti jÃnÅta iti j¤Ãnasya pthaÇnirdeÓÃt kathamidaæ d«ÂÃntodÃharaïamityata Ãha-atra yadyapÅtyÃdi /
naitannibandhanamiti /
na hi j¤Ãnanibandhanaæ aupamyaæ vivak«itaæ, j¤ÃnasyopacÃrÃt /
yatra tu vivak«Ã tatra na ki¤cinnyÆnamityata Ãha-yannibandhanaæ cetyÃdi /
idaæ sÃdharmye /
kta¤ceti /
tvayà manasi garvÃbhimukhe kte tatk«aïameva dvi«o nihatà ityartha÷ /
dvau cakÃrau kriyayoreka rÆpakÃlatÃmÃhaturyata÷ /
vaidharmyeïa pratibimbanaæ nidarÓayati-atra nihitatvÃderityÃdi /
nihatatvaæ garvÃbhimukhÅkaraïaæ ca anvayamukhena uktam /
tama÷sthÃnaæ udayÃdrimaulitvaæ ca vyatirekamukhena /
na yÃvadityupanyÃsÃt /
ato vaidharmyeïa pratibimbanam /
bimbÃnubimbanyÃyena nirdeÓe dharmadharmiïo÷ /
d«ÂÃntÃlaÇktirj¤eyà bhinnavÃkyÃrthasaæÓrayà //
nidarÓanÃæ sÆtrayati-
##
saÇgatimÃha-pratibimbeti /
vyÃca«Âe-tatra kvacidityÃdi /
vastusambandho vÃkyÃrthasambandha÷ /
itthamiyaæ dvidhÃ-sambhavadvastusambandhÃ, asambhavadvastusambandhÃceti-cƬÃmaïÅti /
yo girirÃgataæ abhyÃgataæ raviæ satÃæ ÃtitheyÅ atithisatkti÷ kÃryeti bodhayan dhatte /
yojayati-atra bodhayandhatta iti /
bo dhanasamarthasya ÃcÃrogirau prayikta÷ tasyÃcetantve 'pi kÃrÅ«o 'griradhyÃpayatÅtivat giri÷ ghamedhino bodhanakriyÃsamarthÃn karotÅti tatsÃmarthyÃcaraïo ïica÷ prayogÃt sambhavati vastusambandha÷ /
avyÃtsa iti /
sa Óivo 'vyÃdityartha÷ /
yasyendu÷ smaracÃpalÅlÃæ spÓati /
atrÃnyasambandhinyà lÅlÃyà anyena sparÓÃsaæbhavÃt iyamasaæbhavadvastusambandhà /
nanu tarhi asaÇgatireva syÃdityata Ãha-laulÃsadÓÅæ lÅlÃmityÃdi /
lak«aïÃÓrayaïÃdadÆraviprakar«am /
vaicitryÃntarÃyÃha-e«ÃpÅtyÃdi /
samanantaredÃhtÃyÃmekakriyÃbhisambandhÃt padÃrthavttità /
tvatpÃdeti /
nakharatnÃnÃæ nisargaÓoïÃtvÃt alakta(ka)mÃrjanameva pÃï¬urÅkaraïaæ na bhavati yata÷ atra ye«Ãæ d«ÂÃntadhÅ÷ te mandà ityÃha-kecidityÃdi /
vÃkyÃrthanairapek«ye d«ÂÃnta÷ /
sÃpek«atve tu nidarÓanetyÃha-yatra tu prakta ityÃdi /
sÃmÃnÃdhikaraïye nÃdhyaropyata iti vÃkyaikatÃÓrayaïena ekakriyÃnvayÃt praktÃnta÷ pÃtitvaæ nÅyata ityartha÷ /
tatra vÃkye praktÃpraktavÃkyayo÷ sambandhÃnupapattimÆlà nidarÓanaivetyartha÷ /
yatrÃpyanatisphuÂaæ sÃpek«atvaæ d«ÂÃntadhÅrmÃbhÆditi udÃharaïena darÓayati-evaæ caÓuddhÃntetyÃdi /
ÃÓramavÃsino janasya ÓuddhÃntadurlabhaæ vapuryadÅti yacchrabda uttaravÃkye tarhidÆrÅktà iti tacchrabda mutthÃpayati iti vÃkyÃrthayo÷ sÃpek«atvÃnnidarÓanaiva iyam /
tadetadÃha-uktanyÃyeneti /
atha vaicitryÃnyarÃyÃha-iyaæ ca sÃmÃnyainaivetyÃdi /
sÃmÃnyena vÃkyÃrthayopasaæbandhÃt pratipÃdanaæ vaicitryÃnataropoddhÃta÷ /
vaicitryÃntaraæ vivecayati-upameyavttasyetyÃdi /
ÓuddhÃntadurlabhamityÃdau hi upameyavtte 'dhyÃropitasya upamÃnavttasyÃmbhava÷ /
athaitadviparyayo 'pi - viyoga iti /
viyogena nimittena pÃï¬arÅbhÆtÃnÃæ nÃrÅïÃæ gaï¬ataleya÷ pÃï¬imÃsakharjurÅ ma¤jarÅgarbhareïu«valak«yatetyatra upameyavttasya gaï¬apÃï¬imro ma¤jarÅgarbhareïurÆpa upamÃnavtterlak«yatvÃsaæbhavÃt upamà pratÅyate /
tadetadÃha-atra gaï¬atalamityÃdi /
asyaiva ca prakÃrasya vaicitryÃntarÃyÃha-e«a prakÃra upameyavttasya upamÃnavtte 'nvayÃsaæbhavalak«aïÃm /
muï¬asireti /
maï¬aÓirasi badaraphalaæ badaropari badaraæ sthirandhÃrayasi /
dvigucchrÃyase Ãtmà mƬha÷ chrekÃÓchralyante //
chrekà vidagdhÃ÷ /
chralyante chalaæ nÅyante /
atra chrekachralanahetorna«phaladu÷saÇghaÂamƬhakÃryaparamparÃlak«aïasya pratÅyamÃnasya upameyavttasya badaradharaïÃdÃvupamÃnavtte 'nvayÃsaæbhava÷ /
sa ca parasparasavyapek«ata(yÃ)pa¬ktyavasthÃnat ÓÇkhalÃnyÃyena sthita÷ /
mitho 'napek«apa¬ktyavasthÃnalak«aïÃyà mÃlÃrÆpeïÃpi saæbhavatÅtyÃha-iyamapÅti /
apiÓabdo bhinnakrama÷ /
mÃlayÃpi bhavantÅtyartha÷ /
araïyeti araïyaruditaæ ktaæ tÃdÓodu÷khÃtibhÃrasya du÷khabhÃgijanamantareïa anubhÆtatvÃt /
ÓavaÓarÅramudvartitaæ agarucandanà dinÃnulitpam /
tathÃvidhasya saæskÃrasya tasya và svasya và anye«Ãæ và bhogÃyogÃt /
sthale 'bjamavaropitaæ bhuvanalÃlanÅyasya vastuno 'patvÃt /
suciramiti prativÃkyamanvÅyate /
Æ«are var«itaæ nairarthakyanai«phalyayorudvelatvÃt /
ÓcapucchramavanÃmitaæ cirasaæskÃrÃdhÃne 'pya nÃhitaæsaæskÃratvÃt /
badhirakarïajÃpa÷ kta÷ /
jÃpa÷ upÃæÓurahasyokti÷ /
apÃtramiti j¤Ãtvaiva durutkaïÂhayà samÃrambhÃt /
andhamukhamaï¬anà ktà tasya anupayogÃdanye«Ãæ vi¬ambanÃspadatvÃt /
abudho jana÷ sevito yaditi vÃkyÃrthena viÓe«ito yacchabda÷ pradhÃna vÃkyÃrthabhÆtÃ(m) kriyà (mu)paghïÃti /
yadabudhajanasevanaæ tadaraïyaruditÃdikaraïÃmityupameyavttasya upamÃnavtte 'dhyÃropitasya anvayÃsaæbhavo mÃlayÃvati«Âhate /
atha ÓÃbdopÃdÃnÃæ vinÃpi arthÃk«epÃdeva nidarÓanÃvaicitryaæ bhavatÅtyÃha-kvacitpunarityÃdi /
ni«edho hi prÃtpipÆrvaka eveti prÃtpimÃk«ipati /
ni«edhÃk«itpÃyÃ÷ prÃpte÷ samvandhÃnuvapapattirapi kvacinnidarÓanÃbÅjamityartha÷ /
tadÃ(nÅ miya)mÃrthÅti bhÃva÷ /
utkopa iti /
atra padbhyÃæ haæsagatirmukteti tyÃgarÆpani«edhabalÃt pÃdayorhasagatiprÃtpirÃk«itpà /
sà sÃk«ÃtsambaddhumaÓaktà sÃdÓyamavagamayati /
tadetadÃha-atra muktetÅtyÃdi /
sambhavadvastusambandho 'sambhavadvÃvabodhayet /
pratibimbaæ yadi tadà nirj¤Ãtavyà nidarÓanà //
bimbÃnubimbÃrthatayà vÃkyayo÷ praktÃnvayo÷ /
syÃnnairapek«ye d«ÂÃnta÷ sÃpek«atve nidarÓanà //
itthamabhedaprÃdhÃnyÃdhikÃranipÃtino 'laÇkÃrÃ÷ vivecitÃ÷ /
atha bhedaprÃdhÃnyena vyatirekaæ sÆtrayati-
##
bhedaprÃdhÃnye sÃdharmya ityanu«ajyate /
bhedaprÃdhÃnyaæ vyatirekasyoktacaramanusmÃrayan adhikaroti - adhunetyÃdi /
bhedamasambhavavaicitryadvayaæ prabhedabÅjatvena uÂghÃÂayati-bhedo vailak«aïyamityÃdi /
viparyayaÓabdÃt mithyÃj¤Ãnabhramo mà bhÆdityÃha-viparyayo nyÆnaguïatvamiti /
diddak«ava iti /
atra nÅlotpalinÅ vikÃsÃpek«ayÃk«isahasrapak«malatÃyà adhikaguïatvam /
k«Åïa÷ k«Åïo 'pÅti /
atra anivartino yauvanasya k«ayiïo 'pi bhÆyo 'bhivardhitaÓaÓivyapek«ayà nyÆnaguïatvam /
tadetadubhayaæ yojayati-atra vikasvaretyÃdinà /
bhedapradhÃne sÃdharmye vyatireko vidhÅyate /
ÃdhikyÃdupameyasya nyÆnatvÃdvopamÃnata÷ //
sarhektiæ sÆtrayati-
##
adhikÃramanusmÃrayan sÃmagrÅmasyà vivinakti-bhedaprÃdhÃnya ityevetyÃdinà /
nanu sahÃrtha tayà tulyakak«yayo÷ kathaæ bhedapradhÃnatetyata Ãha-guïapradhÃnabhÃvetyÃdi /
satyam /
sahÃrthasÃmarthyÃt sÃdharmyamevÃtra /
bhedaprÃdhÃnyaæ tu vyatirekanayena sÃdhÃrmyabhitti kamiha na bhavati api tu guïà pradhÃnabhÃvabhittikamiti yÃvat /
nanu samÃnayogatve guïaprÃdhÃnabhÃvo 'pi kÅdgÅtyata Ãha-sahÃrthaprakteti /
sahÃrtho hi ttÅyÃæ taæ guïatvena prayojayati /
nanu sahÃrthatve ka upamÃnopameyabhÃva ityata Ãha-upamÃnopameyatvaæ cetyÃdi /
taddhi ttÅyÃntasya viÓe«aïatvÃdupamÃnatvaæ vivak«yate /
itarasya tu viÓe«yatvÃdupameyatvam /
ato vaivak«ikameva na tu vÃstavamiti bhÃva÷ /
avÃstatatve hetumÃha-dvayorapÅtyÃdi /
nanu dvayo÷ prÃkaraïikatvamevÃprÃkaraïikatvameva vetikiæ niyÃmakamityata Ãha-sahÃrthasÃmarthyÃditi /
nanu tarhi vaivak«ikatve katarat kena rÆpeïa vivak«yatÃmityata Ãha-ttÅyÃntasyetyÃdi /
nanu pradhÃnamapi ttÅyÃntena nirdeÓamarhatÅtyata Ãha-ÓÃbdaÓceti /
sahaÓabdo hi niyamena ttÅyÃntasya ÓÃbdaguïatvaæ kalpayati /
itarasya tu prÃdhÃnyam /
tarhi arthÃpek«ayà kà sthitirityata Ãha-vastutastviti /
guïasyÃpi prÃdhÃnyaæ, pradhÃnasyÃpi guïatvaæ viparyaya÷ /
apiÓabdÃdanavasthitirapi /
evaæ nyÃyakrame sthite 'pi viÓe«o 'nyo 'syÃ÷ prayojaka ityÃha-tatrÃpÅtyÃdi /
atiÓayoktirapi na sÃkalyena asyà mÆlamityata Ãha-sà cetyÃdi /
kÃryakÃraïapratiniyamaviparyayo 'tra tulyakÃlatà na tu kÃryasya pÆrvakÃlatà sahÃrthatvÃt /
abhedÃdhyavasÃyastu dvidhà bhavatÅtyÃha-abhedÃdhyavasÃyaÓcetyÃdi /
teneyaæ trividhopak«itpà /
vaicitryÃntaramupak«ipati-sÃhityaæ cÃtryetyÃdi /
kartkarmÃdi sÃhityanibandhanenÃpi prÃbhedena prathata iti yÃvat /
krameïodÃharaïÃni /
bhavadaparÃdhairiti- atrÃparÃdhÃnÃæ ttÅyÃntatvÃdguïatà /
santÃpasya prathamÃntatvÃtpradhÃnatà /
ato guïapradhÃnabhÃva nibandhanaivÃtra bhedapradhÃnatÃ, na punarvddhikriyÃnibandhanà /
sa ca guïapradhÃnabhÃva÷ sahÃrthaprayukta÷ /
dvayoÓca prÃkaraïikatvÃdupamÃnopameyabhÃvo vaivak«ika÷ /
aparÃdhÃnÃæ ca ttÅyÃntatvÃt viÓe«aïÃnÃmupamÃnatvaæ niyatamaparÃdhà yathà vardhanta iti /
santÃpasya tu pradhÃnatvÃdupameyatvaæ santÃpastathà vardhata iti /
sa cÃyaæ guïapradhÃnabhÃva÷ ÓÃbda÷ /
arthaæ vyapek«ya tu santÃpa eva (iva)aparÃdhà vardhanta ityapi prÃpte÷ /
nyÃya kramo 'yaæ udÃharaïÃntare«vapi yojanÅya÷ /
atra kÃryakÃraïasamakÃlatvalak«aïÃtiÓayoktirmulamiti darÓayati-atrÃparÃdhÃnÃmityÃdi /
astaæ bhÃsvÃniti-saæhriyantÃæ viprakÅrïÃni ekÅkriyantÃmityartha÷ atra Óle«ÃbhittikÃbhedÃdhyavasÃyarÆpà mÆlamiti darÓayati-atrÃstaÇgamanamityÃdi /
astam ekadà giri÷ anyadÃtvavasÃda ityubhayÃrthatvam /
kumudadalairiti-atra puna÷ aÓle«abhittikÃbhedÃdhyavasÃyarÆpamÆlamiti darÓayati-atra vighaÂanamityÃdi /
evamatiÓayoktimÆlatvÃdilak«aïo yo viÓe«a÷ tadabhÃve sahoktimÃtraæ nÃlaÇkÃra iti vyutpÃdayati-etadviÓe«eti /
pratyudÃharati-anena sÃrdhamiti /
kartsÃhityalak«aïaæ vaicitryamapye«veva darÓitamityÃha-etÃnyeveti /
e«u hi santÃpÃparÃdhÃdi kartsÃhityam-dyujana iti /
dyujanà devÃ÷ /
dyujanasya mtyunà saha manorathÃvÃtpi÷ daityabalak«aya÷ /
atra karmasÃhityaæ darÓayati-atra karotikriyetyÃdi /
dyujanamtyo÷ ÃtpikriyÃpek«ayà karttve 'pi tasyopasarjanatvÃt neha kartsÃhityam /
yà tu (cakra iti)pradhÃnabhÆtà karotikriyà tadapek«ayà karmatvÃtkarmasÃhityametaditi yÃvat /
evaæ karaïÃdisÃhityavaicitryamunneyam /
atha punarvaicitryÃyÃha-iyaæ ceti /
utprek«itpamiti /
dhanu«a utk«epa÷ jyÃvandhasaÇghaÂÂanam /
ÃsphÃlanamÃkar«a÷ /
ÓilÅmukhamok«a ityÃdi kramikÃïi dhÃnu«kakarmÃïi /
tatrà kar«aïamÃtrÃntaæ paripaïÃnÃttÃvantyevopavarïitÃni /
tatrÃtivatsalasya kauÓikasya pulakÃnÃæ dhanurutk«epasama samayamutk«epa÷, matsaragrastatvÃt utk«epamÃtrà parito«itÃnÃæ bhÆpÃnÃæ dhanurnati(sama)samayaæ mukhanati÷ /
paripaïatÃkar«aïasya janakasya natyantaæ saæÓayÃnuvtte÷ /
jyÃsphÃlanasamasamayaæ saæÓayabuddhyÃsphÃnam /
vaidehyÃ÷ puna÷ paripaïanasiddhyantamanÃk«Âamana÷samÃkar«asamasama(yaæ)ma(na÷)samÃkar«a÷ /
bhÃrgavÃhaÇktikandalasya tu dhanurbhaÇgÃntamabhagrasya bhaÇgasamasamayaæ bhaÇga÷ÓrÅmatà rÃmacandreïÃkÃrÅti samanvayÃt karmasÃhityamiha mÃlÃtvenÃvati«Âhate /
evamanyadapi mÃlÃtvena j¤eyam /
guïaprÃdhÃnabhÃvo ya÷ ÓÃbdastena bhidotkaÂÃ /
saæÓritÃtiÓayoktiæ ca sahokti÷samayormatà //
atha vinoktyau saÇgatimÃha-sahoktipratibhaÂetyÃdi-pratibhaÂabhÆtÃæ pratiyogibhÆtÃm /
tatra sÆtram-
##
vyÃca«ÂesattvasyetyÃ(di) /
(vyatyayenÃbhÃvaÓabdÃrthau)pratyekamabhisambadhyete /
ÓobhanatvÃbhÃvo 'Óobhanatvaæ tattvÃbhÃva÷ Óobhanatvamiti /
ka¤cidarthaæ vinà yatra Óobhanatvaæ nÃsti saikà vinokta÷ /
yatra tvaÓobhanatvaæ nÃsti sÃnyeti dvirÆpeyamityartha÷ /
nanu kasmiæÓcit tattvÃsatve ityetÃvataiva paryÃtpau (kiæ?)ni«edhadvayÃÓrayaïagauraveïotyata Ãha-atra cetyÃdi /
anyanivttiprayukteti /
anyanivttiÓcet sadasattvanivttiæ na prayojayati /
tadà na vinoktyalaÇkÃra÷ /
na hyasmin sati tattvamasattvaævetyuktau vicchitti÷ kÃcit /
ato 'nyanivttiprayuktà sadasattvanivttireva vinoktyalaÇkÃra÷ iti bhÃva÷ /
asminsati sattvamasattvaæ ceti vastuvidhi÷ , sattvalaÇkÃraphalatvena prÃtpe prakÃÓyata ityÃha-evaæ cÃnyanivttÃvapi ityÃdi /
dvirÆpÃyà api paripÃÂyodÃharaïaæ - vinayeti /
atra vinayaÓaÓisatkatvanivttyà ÓrÅniÓÃvidagdhà (dhatÃ)ni vttiriti sattvÃbhÃvodÃharaïam /
vinayÃdi«u ca satsu ÓrÅprabhtisadbhÃva÷ phalatvena prakÃÓyate /
tadidamabhisandhÃyÃha-atra vinayÃdÅtyÃdi /
vinÃdi ÓabdÃbhÃve tadarthaæ sadbhÃve vinoktireveti vyutpÃdayitumÃha-atra vinà Óabda ityÃdi /
yathà sahoktÃviti /
sahoktÃvapyayaæ nyÃya iti yÃvat /
atrodÃharati-nirarthakaæ janmeti /
atra tuhinÃÓudarÓanaæ vinà nalinÅjanma na Óobhanamiti pratÅyate /
ato vinokti÷ iyam /
vinÃÓabdÃnupÃdÃne tvÃrthÅti viÓe«a÷ /
tadidamabhisandhÃyÃha-ityÃdau vinoktirevetyÃdi /
atra ca hetuhetumadbhÃvavyaktayo vinoktereva vicchittiviÓe«ÃdhÃyaka÷ na punaralaÇkÃrÃntaramityÃha-iyaæ ca parasparetyÃdi /
udÃhtavi«aya iti /
nirarthakaæ janmetyayamudÃhto vi«aya÷ /
mgalocanayeti /
loke hi mgalocanÃæ vinà vicitravyavahÃrapratibhÃprÃgalbhyaæ nÃsti suhdà vinà ca sundarÃÓayatvam /
asya tu narendrasÆnorna tayeti ÓlokÃrtha÷ /
asattvà bhÃvaæ darÓayati-atrÃÓobhanatvÃbhÃvÃdityÃdi /
pratibhÃprÃgalbhyaæ sundarÃÓayatvaæ ca ÓobhanapadÃrthau /
nigamayati-sai«Ã dvidheti /
sadasattvanivttiÓcennivttyÃnyasya varïyate /
tadà dvidhà vinokti÷spÃdvidhiratra phalaæ bhavet //
atha viÓe«aïavicchittimÆlau samÃsoktiparikarau prastauti - adhunà viÓe«aïeti /
viÓe«aïa vicchittiÓca dvirÆpà sÃbhyaæ sÃbhiprÃyatà ca /
sÃmye samÃsoktimadhikaroti-tatrÃdÃvityÃdi /
tatra sÆtram /
##
yatra viÓe«yÃæÓe praktamÃtraparatà viÓe«aïasÃmyÃt punaraprakto 'vagamyate sà samÃsena saæk«epeïà abhidhÃnÃt samÃsokti÷ /
tadetadvyÃcikhyÃsurvi«ayavibhÃgÃyÃha-iha prastutetyÃdi /
kvacidvÃcyatvam /
ubhaye«Ãmiti Óe«a÷ /
kvacidgamyatvaæ, ekatare«Ãmita Óe«a÷ /
Óle«anirde«abhgyeti /
viÓe«aïaviÓe«yÃæÓayo÷ Óle«oranibandhane netyartha÷ /
pthagupÃdÃnena viti /
viÓe«aïÃæÓe pthak ÓabdopÃdÃnenetyartha÷ /
etaddvibhedamapi vÃcyatvaæ Óle«ÃlaÇkÃrasya vi«aya÷ /
yadà purgamyatvaæ prastutavi«ayaæ viÓe«aïasÃmyÃt tadÃnÅma prastutapraÓaæsÃ, yadà tvaprastutavi«ayaæ tadà samÃsoktiriti viveka÷ /
aprastutasya gamyatve yadi viÓe«yasyÃpi sÃmyaæ tadà kiæ syÃdityata Ãha-viÓe«yasyÃpi sÃmye Óle«aprÃpteriti /
Óle«amÆladhvaniprÃtperiti yÃvat /
nanu Óle«ÃlaÇkÃra÷ ÓabdaÓaktimÆladhvaniÓceti tri«u vi«aye«vapyasti Óli«ÂapadÃpanibandha÷ /
tatra yadà Óle«a÷ tadÃrthadvayasya niyamena vÃcyatà /
vÃcyatvaæ caivaæ saæbhavati-yadÃrthau dvÃvapi prÃkaraïikau sta÷ aprÃkaraïikau và tadà vi«e«aïavi«yÃæÓayordvayorapi Óli«ÂapadopanibandhÃt Óle«ÃlaÇkÃra÷ /
abhidhÃyà aniyantraïÃt dvÃvapyarthau vÃcyau /
atha yadaikasya prÃkaraïikatvamitarasya aprÃkaraïikatvaæ tadà viÓe«yÃæÓe pthak ÓabdopÃdÃnabalÃdeva Óle«ÃlaÇkÃra÷ /
yadi viÓe«yÃæÓe 'pi Óli«Âapadopanibandha÷ tadà prakaraïaniyantritÃyà abhidhÃyÃ÷ prÃkaraïikÃrtha÷ evopak«ayÃda prÃkaraïikarthÃvagatirvya¤janasyaiva vi«aya÷syÃt /
yadasamÃsoktistadà /
viÓe«aïÃæÓe arthadvayapratipÃdakaÓabdopanibandha÷ viÓe«yÃæÓe tu prÃkaraïikÃrthamÃtraparatà /
tadà viÓe«aïasÃmyÃdaprastutasya gamyatvÃduktalak«aïà samÃsokti÷ /
yadà puna÷ prÃkaraïikÃprÃkaraïikayo÷ viÓe«aïaviÓe«yÃæÓe 'pi Óli«Âatà tadà tÃvanna samÃsokti÷ viÓe«aïamÃtrasÃmyalak«aïà yata÷ Óle«ÃlaÇkÃratvaprÃtpirapi /
katham? tatrÃrthadvayasya vÃcyataiva lak«aïaæ yata÷, na hyatra dvayorvÃcyatopapatti÷ prakaraïapak«apÃtinyà abhidhÃyà aprÃkaraïiker'the sparÓÃbhÃvÃt aprÃkaraïikasya samanvayasamanantara pratÅtikatvÃt ÓabdaÓaktimÆlasya dhvane÷ Óle«eïa vi«ayagrÃsaprasaÇgÃcca /
vivikto 'yaæ ghaïÂÃpatha÷ dhvaninidarÓanarahasyavidÃmityalam /
atha samÃsoktirÆpakayo÷ vaidharmyaæ vivecayati-viÓe«aïasÃmyavaÓÃdityÃdinà /
hirhetau /
yato viÓe«aïasÃmyÃdaprastutor'tha÷ pratÅyate, ato viÓe«yÃæÓe saæsparÓÃbhÃvÃdviÓe«yaæ praktÃrthaæ na svena rÆpeïa rÆpavantaæ kartumÅ«Âe kindu viÓe«aïÃæÓapratÅtaæ svavyavahÃraæ viÓe«aïÃæÓapratÅte praktÃrthavyavahÃre 'vacchredakatvena samÃropayati /
tadidamÃha-prastutà vacchredakatvena pratÅyata iti /
avacchekatvÃccetyÃdi /
vyavahÃrasamÃropa÷ na turÆpakÃdvaidharmyamityÃha-avacchedakatvÃccetyÃdi /
vyavahÃrasamÃropa÷ na tu rÆpasamÃropa÷ /
nanu yadà rÆpasamÃropa÷ tadà kiæ syÃdityata Ãha-rÆpasamÃropetyÃdi /
avacchrÃditatvena kro¬Åktvena /
praktarÆparÆpitatvÃt apraktarÆpeïa upara¤jitatvÃt rÆpakameva /
vivecitaæ caitadyathÃyogaæ pariïÃmÃlaÇktau /
atrÃvÃntaraÓlokÃ÷ - aprastutaæ pratÅtaæ cedbhedakÃæÓaikasÃmyata÷ /
vyavahÃraæ samÃropya prastute nyagbhavatyathà //
tenÃprastutavttÃntÃropeïa prastutaæ svayam /
saæk«epeïocyate tasmÃtsamÃsoktiriyaæ matà //
syÃdviÓe«yÃæÓasÃmyaæ cetprastutÃkÃrarÆpitam /
bhavedaprastutaæ bhedyaæ rÆpakÃlaÇktistadà //
iti //
asyà viÓe«aprapa¤canÃrthamÃha-tacca viÓe«aïasÃmyamityÃdi /
sÃdhÃraïyamubhayatra pravttinimittasaæbhava÷ /
aupamyagarbhatvaæ tadgarbhasamÃsÃÓrayaïÃt /
itthaæ tadviÓe«aïasÃmyaæ tridhà bhavatÅtyartha÷ /
ata÷samÃsoktiraæpi tridhà /
krameïodÃharaïÃni-upo¬harÃgeïoti /
rÃga÷ sandhyÃruïimà kÃmaÓca /
tÃraketyato nak«atradgantarmaï¬alayo÷ pratipatti÷ /
mukhaæ prÃrabhbho vaktraæ ca /
timiramaæÓukamiva timirasadÓamaæÓukaæ ca /
lak«aïaæ yojayitumÃha-atra niÓÃÓaÓinorityÃdi /
nÃyakaÓcanÃyikà ca nÃyakau /
"puæmÃæstriye"tyekaÓe«a÷ /
upo¬harÃgatvÃdiÓli«Âa viÓe«aïamahinmà khalvatra niÓÃÓaÓinau nÃyakavyavahÃra viÓi«Âau pratÅyete /
nanu katham atra nirj¤Ãyate vyavahÃrasamÃropo na rÆpasamÃropa ityata Ãha-aparityaktetyÃdi /
yadi rÆpasamÃropastadà praktau rÆpakanyÃyena svaæ svaæ rÆpamavacchrÃditatvena parityajya yadavacchrÃdakamupamÃnarÆpaæ tÃdrÆpyamupaghïÃti /
iha punarviÓe«yÃæÓe ni«pratiyogikatayà j¤Ãtayorata evÃparityakta sva rÆpayo÷ niÓÃÓaÓinorviÓe«aïasÃmyÃvagamitena nÃyakatvadharmeïa viÓi«Âatayà pratÅte÷ /
ato vyavahÃrasamÃropa eva /
tanvÅti /
pu«pam Ãrttavaæ raja÷, prasÆnaæ ca /
iha tanutvÃdÅnÃæ viÓe«aïÃnÃmubhayatraikÃrthatÃsÃmyaæ na tu Óli«Âatà /
tadetadÃha-atra tanutvetyÃdi /
nanu tanutvÃdidharmasÃmyÃt kathaæ latÃvyavahÃrapratÅtirityata Ãha-tatra ca lataiketyÃdi /
vikÃso hi latÃyà eva tatsamÃropo lolÃk«yà latÃvyavahÃrapratÅte÷ kÃraïam /
nanu vikÃsasya lataikagÃmitvÃtkathaæ sÃdhÃraïyamityata Ãha-vikÃsastvityÃdi /
yathaivaæ viÓe«aïasÃdhÃraïyaæ dharmasamÃropaÓca vyavahÃrasamÃropasya kÃraïaæ tathà kÃryasamÃropo 'pÅti vyutpÃdayutumÃha-evaæ ca kÃryetyÃdi /
kÃryasamÃropanibandhano hi bheda iha dharmasamÃropanÅtyà suj¤Ãna÷ upari ca Óuddhatvena pthagrÃÓÅkari«yati /
ata iha nodÃhta÷ /
evamÃdau dharmakÃryayoranyatarÃropamantareïa apraktÃrtho nÃvagamyate /
prakaraïaniyantritÃyà abhidhÃyÃ÷ prÃkaraïikÃrtha evopak«ayÃt /
ato dharmakÃryayoranyatarÃropa eva vya¤janavyÃpÃrotthà panenÃpraktÃrthÃvagatihetu÷ /
ito viÓe«aïasÃdhÃraïyanibandhanÃsamÃsoktirnyÃyavidÃmeva vibhaktavi«ayà /
asphuÂatvÃttadidamabhisandhÃyÃha-iya¤cetyÃdi /
pÆrvÃpek«ayà Óli«ÂaviÓe«aïanibandhanà samÃsokti÷ pÆrvà tadapek«ayetyartha÷ /
dantaprabhà pu«paciteti /
atrÃnapek«itÃkhyÃne vÃkye Óravaïa samanantarameva dantaprabhÃpu«pacitatvÃdinà hetunà hariïek«aïÃyÃ÷ suve«atà pratÅyate /
atastadà suve«atvalak«aïakÃryavaÓÃdviÓe«aïÃnÃæ dantaprabhÃ÷ pu«pÃïÅvetyupamÃsamÃsaparatvam /
atha dantaprabhÃsadÓai÷ pu«pairiti madhyamapadalopi samÃsÃntarapratyÃyitai÷ pu«papallavÃdibhi÷ viÓe«aïÃsÃmyadaÓÃyÃæ latÃvyavahÃrapratÅti÷ /
tadetadavabodhayati-atra dantaprabhà ityÃdinà /
latÃvyavahÃrapratÅtiriti vadatà rÆpakasamÃsasyÃprÃtpirÃsÆcità /
vyavahÃrasamÃrope samÃsokti÷ /
rÆpasamÃrope tu rÆpakamiti pratipÃditam yata÷ ata÷ pratÅto 'pi rÆpakasamÃsa iha nyÃyato na prÃpnoti /
nanvevamÃdau prÃgupamÃsamÃsÃsasamÃÓrayaïanimittaæ yadi suve«atvÃdinà nopÃttaæ tadà kiæ syÃdityata Ãha-atraiva parÅtetyÃdinà /
parÅtà keÓapÃÓÃlivndena parigatà /
iha dantaprabhÃpu«pÃïÅvetyÃdinà kimupamÃsamÃsa÷, uta dantaprabhà eva pu«pÃïÅtyÃdiko rÆpakasamÃsa iti sandeha÷, upamÃrÆpakayo÷ sÃdhakabÃdhakÃbhÃvÃt /
ata÷ sandeharÆpasaÇkarasamÃÓrayeïa pÆrvaæ yojanà /
na ca mantavyaæ samÃsa÷ sandeho papanna iti, sandehasya kavipratibhotthà pitasya vicchrittirÆpatvÃt /
ata÷saÇkarasamÃÓrayeïÃdau yojanà /
atha sandehopaÓamakÃle dantaprabhÃsadÓai÷ pu«pairityÃdi pÆrvavadeva madhyamapadalopasamÃsa÷ latÃvyavahÃrapratÅtau samÃsoktÃveva viÓranti÷ /
itthaæ ca sati upamà samÃsagarbhatayà saÇkarasamÃsagarbhatayà ca samÃsoktibhedo 'yaæ dvidhà darÓito mantavya÷ /
nanu kevalarÆpakasamÃsÃÓrayeïÃpi samÃsoktibhedo 'yaæ kiæ ne«yata ityata Ãha-rÆpakagarbhatvena tviti /
prÃk rÆpakasamÃse atha tadgarbhatayopamÃsamÃsÃÓraye yadyapi viÓe«aïasÃmyaæ bhavatyeva, tathÃpi na tat samÃsokte÷ prayojakam /
kuta÷? ekadeÓavivartimukhenaiva latÃvyavahÃrapratÅtau samÃsokte÷ vaiyarthyÃt /
nanu upamÃsamÃse saÇkarasamÃse ca samÃsoktivaiparthyaæ kiæ na syÃdityÃha-na ca prÃÇnidarÓitetyÃdi /
e«a nyÃya÷ samÃsoktivaiparthyÃpattilak«aïa÷ /
tatra hemumÃha-upamÃsaÇkarayorekadeÓavivartinorabhÃvÃt /
na hyupamÃlaÇkÃra÷ saÇkarÃÇkÃraÓca ekadeÓavivartitvena kenacidanuÓi«Âau /
ata÷ svatantrÃlaÇkÃratvasaæÓayÃnnÃnyabÃdhak«amau /
rÆpakaæ tu ekadeÓavivartitayÃnuÓi«ÂamanyabÃdhak«amameva /
ata evaævidhe vi«aye rÆpakaprÃtpau samÃsokte prÃtpiriti sodÃharaïaæ darÓayitumÃha-taccaikadeÓavivartÅtyÃdi /
nÅrak«ya vidyunnayanairiti /
payodo vidyunnayanairniÓÃyÃmabhisÃrikÃyÃ÷ mukhaæ nirÅk«ya dhÃrÃnipÃtai÷ saha candro mayà vÃnta iti dhiyevÃrtataraæ rarÃsetyartha÷ /
atrÃÓli«Âam ekadeÓavivartirÆpakaæ samÃsokternÃvakÃÓaæ dadÃtÅti darÓayati-atra nirÅk«aïetyÃdi /
nirÅk«aïaæ hi puru«adharmo na payodadharma÷ /
ata÷ puru«ÃnusÃreïa yojane vidyuta eva nayanÃnÅti rÆpakameva na punarupamà saÇkaro và /
ata÷ payode dra«Âpuru«arÆpaïamarthÃditi ekade«avivartità /
taccedamÃrtataraæ rarÃseti pratÅyamÃnotprek«Ãyà eva nimittaæ samÃsokte raprÃtpireveti bhÃva÷ /
maganaïaneti-patrÃïi dalÃni tÃnyeva patrÃïi tÃladalÃni /
lipayorÅtaya÷ tà eva lipayo 'k«ara sanniveÓÃ÷ /
kÃyastho dehÅ gaïaka÷ /
e«u rÆpaïasÃmarthyÃnmadano mahÃrÃjatayà madhuÓca ÓrÅkaraïÃgraïÅtvena rÆpita÷ pratÅyate /
tadetadupadarÓayati-atra hi patralipÅtyÃdi /
nanu patrÃïÅvetyÃdirupamà kiæ na syÃdityata Ãha-dvirephama«ÅtyÃdi /
ma«Åyogo hi madhÃvasaæbhavannupamà samÃsaæbÃdhitvà gaïakavtte÷ saæbhavastadanusÃreïa rÆpakasamÃsaæ sÃdhayatÅti yÃvat /
nanu samÃsoktiprastÃve kiæ sodÃharaïaæ rÆpakabhedapradarÓanenetyata Ãha-asya ca pracura ityÃdi /
asya ekadeÓavivartirÆpakasya /
atrÃvÃntaraÓlokau- syÃdaupamyasamÃsena samÃsoktirviniÓcaye /
syÃtsaÇkarasamÃsena samÃsasya tu saæÓaye //
na rÆpakasamÃsasya prÃtpÃvasyÃ÷ pravartanam /
rÆpakÃdarthasaæsiddherekadeÓavivartina÷ //
ata÷ prabhedÃntaraprathanÃya uktabhedÃn saæca«Âe-tadevamityÃdi /
iyaæ khalu Óli«ÂÃtsÃdhÃraïÃdaupamyagarbhÃcyeti viÓe«aïavaicitryÃt tridhoddi«Âà /
tatra Óli«ÂÃdviÓe«aïÃdekavidhà /
sÃdhÃraïÃtpunardharmasamÃropakÃryasamÃropÃbhyÃæ dvidhà /
aupamyagarbhÃdapi upamÃsamÃsena saÇkarasamÃsena ceti dvidhà /
Óli«ÂÃÓli«Âatayà tu rÆpakasamÃsadvayamasyà na vi«aya÷ /
ata÷ pa¤ca prakÃrÃ÷ /
itthaæ viÓe«aïasÃmyÃtpa¤caprakÃratvasiddhà vavÃntaraæ viÓe«asahitÃmimÃæ punastrirÃÓikatayà saæca«Âe-itthaæ ÓuddhakÃryetyÃdinà /
kÃryasya Óuddhatvaæ nÃma nirÆpita viÓe«aïasÃmyà saækÅrïatà /
prathamaæ viÓe«aïasÃmyanibandhanabhedodayÃvarvÃgityartha÷ /
atraitadÃkÆtam-viÓe«aïa sÃmyÃdaprastutasya gamyatve hi samÃsokti÷ /
tacca viÓe«aïasÃmyaæ ÓuddhakÃryasamÃrope satyupacaritaæ, yathà vilikhatÅtyÃdÃvudÃhari«yamÃïepadye sa eko rÃÓi÷ , yadà punaridamanupacaritaæ tadà pa¤cadhodÃhtam prÃk sa dvitÅya÷ /
ubhayamayatve tu ttÅyo rëi÷ /
anupacaritaviÓe«aïasÃmyanibandhanasya nyÃyanirbharatvena prÃk pradarÓanaæ pa¤cavidhatvena ktamiti /
atha tadeva prÃk pradarÓanamanusmÃrayati-viÓe«aïÃsÃmyaæ ceti /
nanu ÓuddhakÃryasamÃrope viÓe«aïasÃnyamupacaritam , anyadÃtvanupacaritaæ anugatamekarÆpaæ tu prayojanaæ nÃnupaÓyÃma ityata Ãha-sarvatra cÃtretyÃdi /
evakÃreïa tadekaprÃïatÃæ samÃsokterabhaipraiti /
tasya cÃturvidhyaæ darÓayati-sa ca laukika ityÃdi /
vastujÃtiguïÃdi /
anena ca vyavahÃrasamÃropacÃturvidhyena rÃÓitrayamapi pratyekaæ caturdhà prathate /
ata÷samÃsokti÷ prapa¤cacavatÅtyÃha-tadevaæ bahuprapa¤ceti /
tatrÃdyaæ rÃÓimudÃjihÅr«arÃha-tatra ÓaddhakÃryeti /
vilikhatÅti /
uccairvilekha(na)(?)gìhaæ kacagraha÷ patrÃvalyÃmasÃma¤jasyamaæÓukavikar«aÓceceti haÂhakà (mu)kakÃryam /
haÂhÃditi vikar«athaïa kriyÃviÓe«aïam /
atropacaritatvÃdaprastutÃvagatau viÓe«aïasÃmyaæ nÃtibaddhabharam api tu ÓuddhakÃryasamÃropa eva ityÃha-atra patrÃvalÅtyÃdi /
khadire 'tyasaæbhavÃt patrÃvalÅgraha÷ /
vyutkramoktÃnÃæ kramasvÃrasyÃyÃnusmÃrayativiÓe«aïasamyeneti /
viÓe«aïasÃmyaæ hi yadà Óli«Âatà tadobhayÃrthatà /
yadà sÃdhÃraïyaæ tadobhayatra pravttinimittasaæbhava÷ /
yadaupamyagarbhaviÓe«aïatà tadà samÃsabheda iti /
viÓe«amasÃmyavaÓÃdeva aprastutÃvagatiriti j¤eyam /
athobhayamayatvenodÃharatilirlÆnÃnÅti /
nÅrasai÷ Óu«kai rahdayaiÓca /
kaïÂakibhi÷ k«udraÓaÇkumadbhi÷ ghÃtakajanayogibhiÓca /
ubhayamayatÃæ yojayati-atra kaïÂakibhiriti /
e«itri«u rÃÓi«u vyavahÃrasamÃropa vaicitryanibandhanÃt bhedÃnupadarÓayitukÃma Ãha-vyavahÃrasamÃropetyÃdi /
dyÃmÃliliÇgeti /
ambaraæ nabho vÃsaÓca /
nimagracarapu«pa Óaratvaæ dÃhena /
taruïa÷ prabalo yuvà ca /
atra ambarakarataruïe«u viÓe«aïa sÃmyam /
anyatra kÃryasamÃropa÷ /
atra laukikavastuni laukikavyavahÃrasamÃropa÷ /
pradarÓitodÃharaïe«u ca /
tatra laukikaæ vastu vividhamityÃha-laukikaæ ceti /
yairiti /
ekarÆpamaviktaæ /
vtti«u jÃgaritÃdi«u /
avyayaæ sau«u(ptyÃ)di«u sthagitam /
ata evÃsaÇkhyatayà pravttam /
jÃgare viÓva÷ prathama÷ , svapne taijaso dvitÅya÷, sau«upte prÃj¤asttÅya iti /
saÇkhyayà vastuto rahitaæ turÅyasya sarvÃnusyÆtatvÃt /
uktaæ hi ÓrÅmadgau¬apÃdau÷-"mÃyà saÇkhyà turÅyami"ti /
yairÅdÓaæ tvÃæpaÓyadbhi÷ paratvaju«o vibhakterlopa÷ kta÷ /
asmÃtparamastÅti vibhÃgo lutpa÷ /
taistava sak«aïaæ ktaæ (manye)parameÓvarasya hi sarvavtti«vakatvaæ rÆpamavyayatvaæ asaækhyatà na kutaÓcidapideÓakÃlÃderbheda iti idameva lak«aïam /
idamÃgamaÓÃstraprasiddhaæ vastu /
atha sarvÃsu kÃrikÃdivtti«vekatvÃdisaækhyÃrahitamavyaye hi syÃditi pratiyogyekatvaæ nÃsti kiæ tvabhedaikatvamevar /
idÓamavyayaæ paÓyadbhi÷ paratvaju«a÷ prakte÷ paratvalak«aïÃyÃ÷ vibhakte÷ prathamÃderlopa÷ kta÷ /
idamavyayalak«aïaæ"sadÓaæ tri«u liÇge«vi"tyÃdinà pratipÃditam /
idaæ vyÃkaraïÃprasiddhaæ vastu /
atra viÓe«aïÃsÃmyameva /
sÅmÃnamiti /
atra nayanasÅmÃlaÇghanena pratyak«apramÃïasyÃvi«ayatà /
anyenÃsaÇgatyà niyatasambandhÃbhÃvÃt anumÃnasya, vaca÷sparÓÃbhÃvÃcchabdasya laukikasya ad«Âo pamÃnatayopamÃnasya, arthÃdanÃpÃtÃdarthÃpatterna ca na yaditi pramÃïÃnuktÃvapi vastutar idÓi lÃvaïye mÅmÃæsÃdisiddhÃd«ÂÃdivastusamÃropa÷ /
codanaikalak«aïasya pramÃïÃntarÃsannikar«Ãdatra viÓe«aïÃsÃdhÃraïyam /
ÓÃstrÅyavastuno vaividhyaæ pradarÓayati-evaæ tarke tyÃdi /
svapak«eti /
pak«o garut sÃdhyadharmaviÓi«Âo dharmÅ ca /
hetisÃyudhaæ heturliÇgaæ ca /
viÓe«o 'tiÓaya÷ padÃrthaviÓe«aÓca /
mÃnÃro«a÷ pramÃïaæ ca /
mandamagnimiti /
atra mandÃgriÓvayathutimirado«ÃvirbhÃva÷ o«adhipaterbhi«ajo 'sannidhÃviti /
atra viÓe«yÃæÓe 'pi sÃmyamityudÃharaïÃntaraæ mgyam /
yadvà candramasa iti viÓe«yÃdhyÃhÃrÃdo«adhipaterityetat viÓe«aïÃtayà vivak«iïÅyam /
prasarpattÃtparyairiti /
ye tÃtparyavida÷ ye cÃnumÃnarasikÃ÷ tairapi (avi)j¤eyaÓcÃsau pÃrimityaæ jahÃti na vaktuæ Óakya÷ na ca lak«ayituæ kintu guruvara÷ !tava sahdayastho guïagaïo budhairapÆrvavyÃpÃraguïagaïÃntaravyÃpÃrÃtiÓÃyi vyÃpÃra ityavasita÷ /
atra guïagaïe ÓÇgÃrÃdirasavyavahÃra÷ samÃropita ityÃha-atra bharatetyÃdi /
rasaæ hi bharatopaj¤am Ãmananti /
vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃrisaæyogÃdrasani«pattirityÃmnÃnÃt /
tadvyavahÃramupapÃdayati-tathà hyatretyÃdinà /
na tÃtparyaÓaktij¤eya iti /
tÃtparyaæ hi nÃma abhihitÃnvayamate samanvayaÓakti÷ abhidhottÅrïà samanvayamÃtra viÓrÃntayÃnayà samanvayasamanantara pratÅtiko raso na j¤Ãyate /
vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃribhÃ÷saha niyatasambandhÃbhÃvÃdanumÃnasyÃpi na vi«aya÷ /
sÃk«ÃtsaÇketà vi«ayatvÃt na vÃcya÷ /
mukhyÃrthabÃdhÃdyabhÃvannÃpi lak«ya÷ api tu vedyÃntaravigalanÃdaparimita÷san abhidhÃlak«aïÃtÃtparyottÅrïena vya¤janÃkhyena kÃvyaikagÃminà ÓÃstrÃntarÃpÆrveïa vyÃpÃreïa vi«ayÅkriyamÃïo laukikatvÃt anukÃryamabhinayaprayÃsanighnatvÃt anukartÃraæ ca parihtya sahdayaikagata iti budhairavasÅyate /
diÇmÃtramidaæ, rasamÅsÃæsÃyÃæ vistara÷ /
praktÃnupayogÅti na kriyate /
saæpradÃyaprakÃÓinyÃæ kÃvyaprakÃÓaÂÅkÃyÃæ vitatya kta iti tata evÃvadhÃrya ityalam /
jyoti÷ÓÃstrÃdivastusamÃropo 'nayà rÅtyà j¤eya ityÃha-evamanyaditi /
paÓyantÅti /
atraidupahvaram-vÃgdevatà hi parà paÓyantÅ madhyamÃvaikharÅ ceti catu«padaparimità /
tatra nÃmarÆpÃtmakaæ prapa¤caæ svÃtmanyupasaæhtya svarÆpajyotÅrÆpiïÅ jÃgaritÃdidhÃmatrayollaÇghinÅ parà /
nÃmarÆpaprapa¤collÃsanÃya prÃthamikaprÃïaparispantÃbhimÃninÅ kandamandirà maïipÆrakÃvadhiprasarantÅ bÅjabhÃvÃpannanirvibhÃgavarïamayÅviÓvÃbhimukhÅ bhavantÅ sau«utpavtti÷ paÓyantÅ /
pÃrÃyÃ÷ sakÃÓÃdudità maïipÆrakÃt anÃhatÃvadhi prÃïaparispandotk«ubhitabuddhivttyabhimÃninÅ varïapadÃdiparigrahÃnta÷saæjalapÃtmikà paÓyantÅprabhÃvà svapnavttirmadhyamà /
anÃhatÃnmukhakarandarÃvadhi prastÃbahi÷saæjalpÃtmikà sthÆlà madhyamodbhavÃjÃgaritavttirvaikharÅ /
ÃsÃæ nÃma niruktyÃdiviÓe«a÷ prathamaÓlokavivaraïe prapa¤cita÷ /
atha saæhÃrÃvasare jÃgaritalayapuraskÃreïa vaikharÅ madhyamÃyÃæ lÅyate /
madhyamÃyayÃæ lÅyate /
madhyamà svapnalayapuraskÃreïa paÓyantyÃm, sà ca sau«utpalayapuraskÃreïa parÃyÃm, parà turÅyaparvÃtmikà samÃdhivttirucyate /
itthaæ ca sati ÓaktimÃnÃtmà parÃyÃæ turÅyÃæ , paÓyantyÃæ prÃj¤Ã÷, madhyamÃyÃæ taijasa÷, vaikharyÃæ viÓva ityÃgamÃrthadik /
atha ÓabdasaÇgatyà vyÃkurma÷ /
prabho!vaÓyendriyatayà prabhavanaÓÅla! tava parayà devyà saha krŬÃd¬hÃliÇgane aprayÃsena tÃdÓÅ samÃdhisÃmarasye pravtte bÃhyà vÃk kathaæ cÃÂÆccÃraïÃcÃpalaæ sphuÂatÃlvo«ÂhapuÂavyÃpÃramakhatatÃæ kathaæ nÃma vitanutÃæ cÃpalakathaiva nÃstÅtyartha÷ /
kuto nÃstÅtyata Ãha-ÃbhyantarÅ paÓyantÅ trapayevÃtmÃnaæ yatra tirayati, madhyamÃpek«ayÃbhyantaratamà svÃtmÃnaæ na prakÃÓayatumÅ«Âe /
turÅyaparvaïi prÃïÃnudayÃdyatra madhyamÃpi madhuradhvanyujjihÃsÃrasÃt truÂyati /
anta÷sa¤jalparÆpaæ madhuramapi dhvaniæ nonmÆlayatÅtyartha÷ /
yatra parà samÃdhau paÓÃyantÅmadhyamayoranudaya÷ /
tatra vaikharÅ kathaæ nÃma pravartatÃm iti tÃtparyÃrtha÷ /
atrÃgamasiddhe vastuni laukikavastuvyavahÃra÷ ÓÇgÃrÃtmaka÷samÃropita÷ /
yathà parayodevyà paÂÂamahi«yà saha tava kri¬Ãd¬hÃliÇgane pravartamÃne anyà kÃcidÃbhyantarÅ ÃbhyantaratvÃdeva yuvayorÃliÇganaæ paÓyantÅ trapayevÃtmÃnaæ yatra tirayati gopayati /
madhyamÃpi nÃbhyantarÅ na ca bÃhyà /
madhyamÃvttirmadhuradhvani÷ yathà bhavati tathà ujjihÃsÃrasÃt truÂyati«a /
udgÃtukÃmà kautukÃduparamati /
tatra bÃhyà parigrahaveÓyà cÃÂÆccÃraïacÃpalaæ kathaæ vitanutÃmiti /
atra lak«aïayojanÃyÃha-atrÃgameti /
laukikavastuni kÃvyopayogivaividhyaæ uktacaraæm anusmÃrayati-laukikavastviti /
nanu viÓe«asÃmyaæ samÃsoktilak«aïamuktam /
ÓuddhakÃryasamÃrope tu tadavyÃpakamityata Ãha-tatra ÓuddhakÃryetyÃdi /
ÓuddhakÃryasamÃrope hi vilikhati kucÃvityÃdau yat kucavilekhanÃdi ha(Âha)kÃ(mu)kakÃryaæ tasya yadyapi na mukhyatayà yat khadirÃdiviÓe«aïatvaæ, athÃpyupacÃreïa viÓe«aïÅkaraïaæ , tat (tatra?)yathÃkatha¤cillak«aïayojanà kÃryà /
nanu kiæ upacÃrÃÓrayaïenetyata Ãha-pÆrvaÓÃstrÃnusÃreïetyÃdi /
atha yatra samÃsokterasÃma¤jasyaæ tatra nyÃyasa¤cÃreïa sama¤cÃreïa sama¤jasÅkartumÃha-iha tvityÃdinà /
aindraæ dhanuriti /
Ãrdranakhak«atÃbham aindraæ dhanu÷ pÃï¬upayodhareïa dadhÃnà sakalaÇkaminduæ prasÃdayantÅ ÓaradravestÃpabhabhyadhikaæ cakÃra /
payodharo medha÷ kucaÓca /
prasÃdÃti ÓayekalaÇkoddhurÅbhÃvÃt sakalaÇkatvokti÷ jÃratvÃvi«karaïÃya /
prav¬apek«ayà Óaradirave÷ tÃpÃdhikyam /
atra carcÃ-astitÃvadityÃdi /
nÃyakatvapratÅtirastÅti pratij¤aghÃyà tadÃk«ipati-na cetreti /
sÃkukastyà nÃyakatvapratÅtirastÅti pratij¤Ãya tadÃk«ipati-na cÃtreti /
sÃkutastyà nÃyakatvapratÅtau nÃstiheturityartha÷ /
hetusadbhÃvamÃÓaÇkya nirÃca«Âe-prasÃdayantÅtyÃdi /
sakalaÇkaprasÃdalak«aïaviÓe«aïasÃmyÃt ÓaradastÃvadisti nÃyikÃtvapratÅti÷, tajanuduïatvenendurarayornÃyakatvapratÅtiriti cet manyase, naitaddhayate /
kuta÷ Ãrdranakhak«atÃbhaæ aindraæ dhanuriti viÓe«aïasyÃsÃmyÃt /
aindraæ dhanu÷ Óarada evaviÓe«aïaæ na nÃyikÃyÃ÷ /
nanvÃrdranakhak«atÃbhamiti viÓe«aïaupamyÃdekadeÓavivartinyupamà Óaradi tatsÃmarthyÃdinduravyo÷ nÃyakatvapratÅtirastvityata Ãha-na caikadeÓeti /
yadyekadeÓavartinyupamà kenaciduktà tadà tatsÃmarthyÃdanayornÃyakatvapratÅti÷ syÃt /
na ceyamuktà kenacit /
ata statsÃmarthÃt kathamanayornÃyakatvavyavasthiti÷ /
atra samÃdhitsurÃha-ucyata iti /
ekadeÓavivartinÅtyÃdi /
yadyapi sÃk«Ãnnoktà athÃpi nÃsyÃ÷ prati«edho 'sti /
nanÆktiprati«edhayordvayorapyabhÃve kathaæ saæbhava ityata Ãha-samÃnyalak«aïeti /
nanu yadyekadeÓavivartinyupamÃyà iha saæbhava÷ tadaryupamÃlaÇkÃrasyaiva prÃtpirma samÃsokterityata Ãha-athÃtretyÃdi /
athetyadhikÃre /
yadyupamÃnatvena nÃyako 'dhikÃrÅ kaÓcitpratÅyate, bhavetprÃtpirupamÃlaÇkÃrasya /
nahi pratÅyate nÃyako 'tra kaÓcidadhikÃrÅ /
api tu raviÓaÓinoreva nÃyakatvavyavahÃre pratÅti÷ , tayorevÃsyÃæ Óaradi nÃyakatvopacÃrÃt /
itthaæ samÃsoktiprÃtpau, tadanusÃreïa ÓabdanyÃso nyÃyya ityata Ãha-tadatretyÃdi /
Ãrdranakhak«ate ÓrutyÃsthitamapyupamÃnatvamindradhanu«isaæcÃraïÅyam /
kuta÷? vastuparyÃlocanayà /
tÃmeva vastuparyÃlocanÃæ sphuÂayati-indracÃ(pÃbhaæ)ityÃdi /
pratÅti÷ padÃrthÃntarasamabhivyavahÃrÃdittham eva yata÷ /
anyani«Âhasya dharmasyÃnyatra saæcÃraïaæ kutra d«Âamityata Ãha-yathà dadhnetyÃdi /
dadhnà juhotÅtyatra hi havanagatatvena vidhi÷ pratÅta÷ sa tvagnihotraæ juhotÅtya(ta)eva siddha iti /
vastuparyÃlocanayà yathÃdadhni saæcÃyete tathehÃpyanusandheyamiti yÃvat /
ata÷ samÃsoktireveyamiti nigamayati-evamupamÃnuprÃïiteti /
aindradhanu«a upameyasyopamÃnatvaÇkÊpte÷ vaivak«ikopamÃnuprÃïitatvam /
atha yatra nyÃyata÷ samÃsoktimapohya ekadeÓavivartinyupamaiva prathate taæ vi«ayaæ darÓayitumÃha-iha punariti /
netrairiveti /
atra sara÷ÓriyÃæ nÃyikÃtvapratÅtau nimittaæ vivacayati-sara÷ Óriyamiti /
viÓe«aïasÃmyÃnnÃyikÃtvapratÅtirna samÃsoktyà /
ata eva vyavahÃrasamÃropo 'pi na bhavatÅtyÃha-tasmÃnnÃyiketi /
nÃyikÃpyatra sara÷ ÓriyÃmupamÃnatayÃ, na tu vyavahÃrasasÃropeïa sara÷ÓrÅdharmatayà ata evaævidhe vi«aye gatyantarÃbhÃvÃdekadeÓavivartinÅ upamaivopÃsyà /
anuktà kathamupÃsyetyata Ãha-yaistviti /
asmÃbhistÃvadupapattibhiruktà /
yaistu noktà tairapi gatyantarÃbhÃvÃdupasaækhyÃtavyaivetyartha÷ /
nanu pÆrvamekadeÓavivartinyupamà nirÃktÃ, samprati sÃdhiteti vyÃghÃta ityata Ãha-yatra tu keÓapÃÓetyÃdi /
dantaprabhÃ÷ pu«pÃïÅvetyÃdi samÃsenoktÃyÃmupamÃyÃæ satyÃmapi dantaprabhÃsadÓai÷ pu«pairivetyÃdi samÃsÃntaramahimnà viÓe«aïasÃmyamupapadyate /
tatraupamyagarbhaviÓe«aïotthÃpità samÃsoktireva yuktà /
samprati tu netrairivetyatra gatyantarÃbhÃvÃdekadeÓavivartinyupamaiva vyavasthÃpiteti vyaghÃtÃbhÃvÃt sarvamavadÃtam /
athÃrthÃntaranyÃsa prabhÃvitÃyÃmasyÃæ vaicitryÃntaraæ astÅtyÃha - sà cetyÃdi /
samarthya÷ praktor'tha÷ samarthakastvaprakta÷ /
athopagƬha iti /
upagƬhe ÃliÇgite /
yayau apagatà /
atra samarthyagatà /
asamÃpteti /
atra tu samarthakagatà /
ubhayatra yojanÃyÃha-atropagƬhatvenetyÃdi /
upagƬhatvaæ ÓÃntataÂitkaÂÃk«atvaæ ca viÓe«aïasÃmyaæ tadutthÃpitayà samÃsoktyà nÃyakavyavahÃrapratÅti÷ /
tathà sati samÃsoktyÃliÇgito yo 'yaæ viÓe«Ãtmà sa sÃmÃnyÃtmanà arthÃntaranyÃsena samarthyate /
sÃmÃnyarÆpasya ca samarthakasyotthÃnam /
paribhra«ÂapayodharÃïÃmiti Óle«avaÓÃdupagƬha iti viÓe«aïaæ sÃdhÃraïatayà sphuÂam /
ÓÃntataÂidityetattu prÃgupamÃgarbham /
taÂita÷ kaÂÃk«Ã ivÃsyÃ(va yasyÃ?) iti /
atha taÂitsadÓa kaÂÃk«eti samÃnyarÆpasamarthor'tha÷ strÅliÇgapulliÇganirdeÓagarbheïa bhajanarÆpeïa kÃryeïotthÃpitayà samÃsoktyà samÃropitanÃyakavyavahÃreïa viÓe«Ãtmanà ravisandhyÃvttÃntena samarthyate /
utprek«ÃvaÓÃt vaicitryÃyÃha-Ãk«Âivegeti /
ve«Âanà ve«Âanaæ yasya mandaragire÷, pÃda÷ paryantaparvata÷ caraïaÓca /
atra samÃsokterutprek«ÃyÃÓca samakÃlatÃæ darÓayitumÃha-atra nirmoketyÃdi /
nirmokapaÂÂaparive«Âanayà mandÃkinÅti kathanÃttadapahnavena mandÃkinÅsamÃropa÷, tasyÃÓca yatprÃntaparvatave«Âanaæ taccaraïamÆlave«Âanameveti, pÃdaÓabdaÓle«otthayà bhede 'bheda÷ ityevaærÆpayà atiÓayoktyÃdhyavasÅyate /
tathÃdhyavasitaæ ca manthavyathetyÃdi phalotprek«ÃmutthÃpayati /
sà ca amburaÓimdÃkinyorbhartpatnÅvyavahÃrasamÃÓrayÃæ samÃsokti svasamakÃlamutthÃpayatÅti anayorekakÃlatà /
itthamanyatrÃpi darÓayati-evaæ nakhak«ateti /
utprek«Ãntaramanupravi«Âeti samakÃlatà sÆcità /
itthaæ vaicitryam anusandheyamiti nigamayati-evamiyamityÃdi /
viÓe«aïÃæÓasÃmyenÃprastutÃrthasya gamyatà /
samÃsoktirmatà yena saæk«ipyÃrtho 'bhidhÅyate //
ÓuddhakÃryasamÃrope sÃmyaæ syÃdaupacÃrikam /
vyavahÃrasamÃropa÷ sÃk«ÃdasyÃæ prayojaka÷ //
syÃdviÓe«aïasÃmyaæ cet samÃsÃntarasaæk«ayÃt /
upamà bÃdhate nainÃmekadeÓavivartinÅ //
dÓyater'thÃntaranyÃse samarthye ca samarthake /
utprek«ÃyoginÅ cai«Ã kvacitsyÃdekakÃlagà //
parikaraæ lak«ayati-
##
saÇgatimÃha-viÓe«aïavaicitryeti /
vyÃca«Âe-viÓe«aïanÃmityÃdi /
prasannagaæbhÅratvaæ nÃma padÃnÃæ vyÃÇgyÃrthagarbhÅkÃra eva na tu vyaÇgyasya vÃcyÃtiÓÃyità /
nirvaktumÃha-evaæ ceti /
vÃcyonmukhatvaæ vÃcyÃÇgatà //
rÃj¤a÷ iti /
rÃj¤o na tu yÃdÓatÃdÓasya /
tatrÃpi mÃnadhanasya na tvavamÃnasahasya /
kÃrmukabhto na nirÃyudhasya /
duryodhanasya na tu Óakyayodhanasya /
agrato na tvasamak«yam /
kurubÃndhavasya mi«ata÷ karïasya Óalyasya ca na ni÷sahÃyasya /
sarvaiveya-"manÃdare «a«ÂhÅ" /
itthaæ mi«ato duryodhanakarïaÓalyÃnanÃdtyetyartha÷ /
du÷ÓÃsanasyetyanuktvÃtasya pÃï¬avavadhÆkeÓÃmbarÃkar«iïa ityukti÷ hantavyatvaprasiddhyai /
jÅvatà eva na tu mÆrcchitasya mtasya và /
tÅk«ïÃkarajak«uïïÃda sgvak«asa÷ na tvÃyudhavidÃritÃt /
ko«ïaæ na tuparyu«itam /
mayÃdya pÅtamiti bhÅmasenokti÷ /
sÃbhiprÃyatÃæ darÓayati-atretyÃdi /
vÃkye 'pi darÓayati-evamaÇgarÃjetyÃdi /
viÓe«aïÃnÃæ vyaÇgyÃrthagarbhÅkaraïalak«aïà /
sotprÃsatà parikaro vyaÇgya÷ parikaro yata÷ //
Óle«aæ lak«ayati-
##
arthadvayasya yadà prÃkaraïikatvamaprÃkaraïikatvameva và tadà viÓe«aïaviÓe«yayo÷ ÓabdasÃmye Óle«a÷ /
yadà tÆbhayamayatvaæ arthadvayasya tadà viÓe«yÃæÓe pthagupÃdÃne Óle«a iti sÆtrÃrtha÷ /
saÇgatimÃha-kevalaviÓe«aïeti /
idamiti vacanaviÓe«aïam /
vyÃca«Âe-tatra dvayorityÃdi /
viÓe«aïaviÓe«yasÃmya eveti /
ubhayatra ÓabdasÃmye satyevetyartha÷ /
viÓe«yÃæÓe 'pi ÓabdasÃmyaæ tadà arthaprakaraïÃdinà abhidhÃniyÃsyÃt na tu Óle«asya /
anekÃrtho hi Óabda÷ prakaraïÃdinà prÃkaraïika evÃrthe niyamyate /
Ãdye tu prakÃradvaye niyamahetvabhÃvÃt dvÃvapi vÃcyau /
itthaæ sati vikalpo vyavati«Âhata ityÃha-ata eveti /
Óli«ÂaprakÃradvayeti /
Ãdyaæ prakÃradvayaæ Óli«Âaæ viÓe«yÃæÓe 'pi Óle«ÃrthatvÃt /
yena dhvasteti /
ana÷ÓÃkaÂam /
abhavena asaæsÃreïa balidaityajitkÃya÷ purÃmtasaævibhÃgakÃle strÅkta÷ strÅbhÃvaæ nÅta÷ /
yaÓca udvttakÃliyÃdibhujaÇgaghÃtÅti /
aravalayavÃn aravalayaæ cakram /
agaæ govardhanaæ gÃæ mahÅæ ca ya÷ k«ïa÷ varÃhÃvatÃre adhÃrayat /
yasya ca stutyaæ nÃma amara÷ ÓaÓimacchirohara ityÃhu÷ /
ÓaÓimadrÃhu÷ ÓaÓinaæ mathnÃtÅti /
andhakÃnÃæ v«ïisarahacarÃïÃæ k«ayakt ÃvÃsakara÷ /
sa mÃdhavastvÃæ sarvadà pÃyÃt /
atha yena dhvastamanobhavena nÃÓitamanmathena balijitkÃya÷ vi«ïorvapu÷ purÃïÃæ saæharaïe astrÅkta÷ /
yaÓcedvndrakalÃvat stutyaæ ca nÃma hara ityÃhu÷ /
andhakÃsurak«ayakara÷ umÃdhavo gaurÅpati÷sarvadà tvÃæ pÃyÃt /
atra hariharayordvayorapi prÃkaraïikatà /
nÅtÃnÃmiti /
lubdhairmadhulaæpaÂai÷ vyÃdhaiÓca bhÆriti kriyÃviÓe«aïam ekadà ÓilÅmukhairbhramarai÷ anyadà bhÆribÃïai÷ /
vanaæ jalaæ vipinaæ ca /
kamalÃnÃæ padmÃnÃæ mgÃïÃæ ca /
atra padmamgayoraprÃkaraïikatà /
sveccheti /
vi«ayo deÓakoÓÃdistryÃdiÓca /
dehÅti vitareti dehavÃniti ca /
mÃrgaïaÓatairyÃcakasÃrthai÷ /
vaktuæ na yÃtÅtyekadà mÃrgaïaÓatai÷ prayogabhedÃn (t)ÓatasaÇkhyairbÃïai÷ du÷khaæ dadÃtÅtyanyadà /
jÅvitaæ jÅvikà jÅvaÓcar /
iÓvara÷ durvidagdha÷ /
prabhuratra prÃkaraïikata÷, aprÃkaraïiko manobhava÷«a atra viÓe«yayordvayorupÃdÃnam /
udÃharaïatraye 'pi yojanÃyÃha-atra hariharetyÃdi /
punastraividhyÃyÃha-e«a ca ÓabdÃrtheti /
udÃttÃdÅti /
laukikaÓabde«vapi svarabhedÃdevÃrthÃvagati÷ /
tÃlvo«ÂhÃdivyÃpÃra÷ prayatna÷ ayaæ ÓabdÃnyatve hetu÷ /
ÓabdaÓle«e liÇgÃntaramÃha-yatra prÃyeïeti /
arthaÓle«astu anyathetyÃha-ata eveti /
ubhayaÓle«amÃha-saÇkalanayeti /
ubhayaÓle«amudÃharati-raktacchadatvamiti /
chadodalaævÃsÃÓca /
vikacÃ÷ vikasvarÃ÷, kacarahitÃÓca /
jalai÷saÇgataæ nÃlamÃdadhÃnÃ÷ ja¬ajanai÷sakhyamalaæ nÃdadhÃnÃ÷ /
pu«pe«u kusumÃnatare«u ruciæ ÓobhÃæ pu«pabÃïapriyatÃæ ca /
ubhayaÓle«atÃæ darÓayati-atraraktetyÃdi /
pthaganudÃharaïe hetumÃha-granthagauraveti /
athÃsya sÃvakÃÓaniravakÃÓÃdicarcÃm Ãrabhate-e«a cetyÃdinà /
alaÇkÃrÃntare«vaprÃpte«u anÃrabhyamÃïo 'yaæ niravakÃÓatvÃt balÅyÃniti bÃdhitvà tatpratibhÃmÃtra mutpÃdayatÅti kecit /
yena dhvasteti /
anye puna÷ "yena dhvastamanobhavene"ti alaÇkÃrÃntaravivikto 'sya vi«aya÷ iti sÃvakÃÓatvÃnnÃnyabÃdhaka÷ /
ato 'nyasampÃte saÇkara÷ nyÃyato và daurbalye bÃdhyatvamityÃhu÷ /
tatra svamataniravakÃÓatvamÃviÓcikÅr«urÃha-tatra pÆrve«ÃmityÃdi /
anekÃrthagojaratveneti pratyekamabhisambandha÷ /
Ãdyaæ prakÃradvayaæ prÃkaraïikÃnekÃrthagocaratvaæ aprÃkaraïikÃnekÃrthagocaratvaæ ca /
tadubhayamapi hi tulyayogitÃyà vi«aya÷ /
tasyÃ÷ prastutÃnÃæ và samÃnadharmÃbhisambandho lak«aïam /
yatrobhayarÆpÃnekÃrthagocaratvaæ ttÅya÷ prakÃra÷ tatra tu dÅpakaæ prabhavati /
tasya prastutÃprastutÃnÃæ samÃnadharmÃbhisambandho lak«aïaæ yata÷ /
ata÷ Óle«avi«athayo 'nenÃlaÇkÃradvayena vyÃtpa÷ /
alaÇkÃrÃntareïÃpi vyÃpyata ityata Ãha-tatp«Âheceti /
yata itthaæ nÃsya viviktavi«ayatà ato 'laÇkÃrÃntarÃïi Óle«abÃdhitÃni pratibhÃmÃtrÃvaÓe«Ãïi bhavanti /
itthaæ sati vivakto ya÷ÓÃÇkito vi«aya÷ so 'pi avivikta evetyÃha-yena dhvastetyÃdi /
itthaæ vivikto ya÷ÓÃÇkito vi«aya÷ so 'pi avivikta evetyÃha-yena dhvastetyÃdi /
itthaæ niravakarÃÓatvÃdanyabÃdhakatvamupapÃdya ÓabdÃrtho bhayavi«ayatÃmasya upasthÃpayitumÃha-alaÇkÃryetyÃdi /
alaÇkÃryalaÇkaraïabhÃvo hi ÃÓrayÃÓrayibhÃvenopapanno loke karïÃÓrita÷ karïÃlaÇkÃra iti /
ato raktacchradetyÃdÃvarthÃÓrayaïÃdarthÃlaÇkÃro 'yaæ , nÃlamityÃdau tu sphuÂa÷Óabdabheda iti ÓabdÃlaÇkÃra÷ /
nanu arthabhede Óabdabhedo 'pi bhinna eveti raktacchradamityÃdÃvapi na Óabdaikyamityada Ãha-yadyapÅtyÃdi /
aupapattikatvÃditi /
pratyarthaæ Óabdabheda ityupapattyà hi ÓabdabhedopapÃdanam /
pratÅtau punaraikyamevÃvasÅyate /
ata÷ sÃhityasaraïe÷ pratÅtyaikasÃratvÃt ÓabdaikyapratipÃdakadarÓanÃva«ÂÃmbhÃcca nÃsti Óabdabheda÷ /
nÃlamityÃdau tu Óabdabheda÷ pratÅtyanurodhÅ /
ato raktacchadamityÃdau ÓabdaikyÃdekavntagataphaladvayanyÃyena arthayo÷ Óli«ÂatÃ, nÃlamityÃdau tu jatukëÂhanyÃyena Óabdayoreva /
raktacchadamityÃdau puna÷ÓabdÃlalaÇkÃratÃmÃÓaÇkate - pÆrvÃtrÃnvayeti /
pariharati-na /
ÃÓrayetyÃdi /
alaÇkÃratvaæ hi lokeÓaÇkate-pÆrvÃtrÃnvayeti /
pariharati-na /
ÃÓrayetyÃdi /
alaÇkÃratvaæ hi lokenÃnvayavyatirekÃbhyÃæ vyavati«Âhate, api tvÃÓrayÃÓrayibhÃvenaiva, ihÃpi tadvadityartha÷ /
eva mubhayÃlaÇkÃratÃæ prasÃdhyabÃdhyabÃdhakabhÃvavivecanamupakramate-evaæ ca sakaletyÃdi /
itthaæ niravakÃÓatvobhayÃlaÇkÃratvasiddhau sakalakalamityÃdau Óle«a eva nopamà /
tatrahetu÷ - guïakriyÃsÃmyavat ÓabdasÃmyaæ nopamÃprayojakamiti /
sudhÃæ«ubimbaæ kalÃbhirupetaæ parantu kalakalasahitamiti ÓabdasÃmyameveha /
ata upamÃpratibhotpattihetu÷ Óle«a evÃvasÅyate /
nanu niravakÃÓatvÃcchrale«aÓcedvÃdhaka÷, tarhi rÆpakasamÃsoktyo÷ kuto ca bÃdha ityata Ãha-Óle«agarbhetvityÃdi /
rÆpakaæ hi siddhaÓle«amutthÃpya svasvarÆpa eva viÓrÃmyatÅti Óle«abÃdhaka÷ /
tatrÃpi yadi Óle«a÷ pÆrvasiddho rÆpakamutthÃpya yadi svarÆpe viÓrÃmyati, tadà rÆpakaæ bÃdhyameva, yathà bhramimaratimityÃdau /
carcitaæ caitat rÆpakaprastÃve /
rÆpakaæ pÆrvasaæsiddhaæ Óle«amutthÃpayedyapi /
tadà rÆpakameva syÃdanyathà Óle«a i«yate //
iti //
Óli«ÂaviÓe«aïoti /
samÃsoktau tu Óli«ÂaviÓe«aïanibandhanÃyÃæ viÓe«yÃæÓasya gamyatvÃt samÃsoktireva bÃdhikà /
Óle«e hi vÃcyatvameva lak«aïam /
ato lak«aïavikalatvÃt viÓe«aïo«vÃbhÃto 'pi bÃdhya eva /
viÓe«aïÃntare 'pi Óle«asya bÃdhakatÃæ darÓayitumÃha-iha tvityÃdi /
jagatsu trayÅmayatvena prathito 'pi vivasvÃn vÃruïÅæ prati yadagamat /
vÃruïÅ pratÅcÅ dik surà ca /
ata evÃstaÓailÃ(tpatita÷) /
pÃtityaæ adha÷ pradeÓasaæyoga÷ upahatiÓca patitatvÃdeva Óuddhyaiba¬avÃgnimadhyaæ viveÓetyartha÷ /
vyÃca«Âe-vivasvato vastuvttetyÃdi /
loketrayÅmayasya sato vÃruïÅ sparÓato yau pati tatvÃgrapraveÓau, tÃbhyÃæ Óle«amÆlayÃtiÓayoktyà dve api vivasvatkriye 'dhyasite /
so 'yaæ tatkriyÃ(ekakriyÃ)yogo nÃma atiÓaya÷ /
yadyapyekaiva kriyà kartbhedabhinnà satyabhedenÃdhyavasità sa tu tatkriyÃ(ekakriyÃ)yoga÷ , taddhetukÃtiÓayoktihetukà /
atra (utpre)k«ÃyÃm /
ata eveti sarvanÃmnà parÃm«Âo yo virodhÃlaÇkÃra÷ viruddhacaraïÃbhÃsarÆpa÷ tenÃlaÇktor'tha÷ pÃtityarÆpa hetutvenotprek«yate /
Óuddhyai iti ca phalatvena /
ato hetÆtprek«Ã phalotprek«Ã ca /
virodhÃlaÇkÃro 'pi sampannalak«aïa ityÃha-virodhÃlaÇkÃrasya ceti /
ato virodhotprek«ÃlaÇkÃyostulyakÃlatà ekavttanta÷ pÃ(ti)tÃ, uttarakÃlaæ tu virodhopaÓama iti pratÅtikrama÷ /
ittha¤ca sati Óle«a÷ sarvabÃdhaka÷san virodhÃlaÇkÃraæ bÃdhitvà pratibhÃmÃtreïÃvasthÃpayati /
virodhabÃdhe ca taddhetukotprek«ÃbÃdha÷ siddha evetyÃÓaya÷ /
ata÷ Óle«a evÃyam /
yatra tu nÃÂakÃdau bhÃvyarthopak«epÃtmakaæ bÅjanyÃsalak«aïaæ sÆcakatvaæ tatra mÅmÃæsÃrthamÃha-yatra tvityÃdi /
prastutÃbhidheyaparatve 'pi vartamÃnÃrthani«Âhatve 'pi /
upak«epÃparÃbhaidhÃnamiti /
upak«epa iti tasya saæj¤Ã /
yadÃha-"bÅjanyÃsa÷ upak«epa"iti /
arthadvayasyeti /
tatrÃrthadvayamabhaidhÃgocaratvenÃnvitaæ vaktuæ ne«yate /
kiæ tarhi? ekor'tho 'bhidheya÷ prastuta÷ /
vak«yamÃïastu sÆcya÷ /
ato na Óle«a÷ /
Óle«e dvayorabhidheyatvaniyamÃt nÃpi dhvani÷ /
kuta÷ ? upak«epyasya bhÃvyarthasya asambandhenaupamyà vivak«aïÃt /
Óle«adhvanivyatirekiïÅ gatirapi nÃsti, tatra kiæ kartavyamityÃk«epa÷ /
samÃdhatte-ucyata ityÃdi /
Óle«astu dvayorvÃcyatvÃbhÃvÃt sarvathà na pravartata iti dhvane÷ eva vi«ayo 'yam /
etadupapÃdayati-tathÃhÅti /
ÓabdaÓaktimÆle hi dhvanau vÃcyapratÅyamÃnayo÷ sambandhÃbhÃvÃt sambandhÃyaupamyaklÌtpi÷ /
sa(ca)sambandha÷ aupamyÃnapek«ayà prakÃrÃntareïa yadi sÆpapÃda÷ tarhi upamÃdhvanau ko 'bhiniveÓa÷? na kÃrya eva, yato vastudhvanirapi tatra vi«aye sambagandhÃntareïopapanna÷ /
ata eva dhvaniktà ÓabdaÓaktimÆlo dhvani÷ alaÇkÃrarÆpo vasturÆpaÓceti dvidhà nyÃyata ukta÷- alaÇkÃro 'tha vastveva ÓabdÃdyatrÃvabhÃsate /
pradhÃnatvena sa j¤eya÷ ÓabdaÓaktyudbhavo dvidhà //
iti //
itthaæ ca sati prakte 'pi sÆcakatvasambandhÃt ÓabdaÓaktimÆlo vastudhvaniravaseya÷ /
atra udÃharaïam-sadya÷ kauÓiketi /
hariÓcandracarite nÃÂake /
kauÓaikadik ulÆkadiÓà har«Ãtmikà te hi prabhÃte har«eïa kÆjanti /
yadvà kauÓika indra÷ , tasya dik prÃcÅ tadvijmbhaïavaÓÃt /
prabhÃte hi prÃcÅ pratÃyate /
ÃkÃÓaæ rëÂrasamaæ icchyà tyaktvà valkalasadÓadhÆsarakÃntidharaÓcandra÷ astaÓailaæ yau /
atha tatkÃntÃpi niÓÃ samullÃsibhiralikulai÷ krandhantaæ sutamiva kumudÃkaraæ sÃntvayantÅ tena saha k«ipraæ pratasthe /
sÆcanÅye tvarthe viÓvÃmitrakrodhavaÓÃt icchyà rëÂraæ tyaktvà vÃrÃïasÅæ prasthita÷ /
tatkÃntÃpyauÓÅnarÅ krandantaæ rohitÃÓvaæ sutaæ santvayantÅ tenaiva saha prasthiteti /
iha vastudhvanireveti darÓayitumÃha-atra prabhÃtetyÃdi /
nanu dhÆsarakÃntivalakaleti sutamiveti ca aupamyasambandhasadbhÃvÃt kathamayaæ vastudhvanirityata Ãha-valkalasÆtÃbhyÃæ tviti /
sÆcanÅyÃrthanairapek«yeïa sÃdÓyaæ hi saæbhavati /
praktÃrthavi«ayatvena tÃvanmÃtreïa viÓramaïÅyaæ sÆcanÅyer'the anupayogÃt /
ata÷ praktena saha sÆcanÅyasya sÆcanasambandhÃcca ÓabdaÓaktimÆlo vastudhvanireva /
itthaæ sarvatra nÃÂakÃdau j¤eyam /
atha yatra na tulyayogità nÃpi dÅpakaæ tatrÃpi nÃstyalaÇkÃrÃntaravivikto 'sya vi«aya iti darÓayituæ Ãha-iheti /
atra viÓe«aïÃnÃæ alakÃkar«avaktrÃsa¤janÃdÅnÃæ vallabhaparatayà prathamaæ pratÅti÷ /
atha itthaæ vadantyÃste lajjà pralÅneti sakhÅvyavahÃke nahi nahÅti vallabhasya nihnÃvapura÷saraæ kÆrpÃsakavalyapadeÓa÷ kriyate /
atra hi na tulyayogità dÅpakaæ và ato vivikto 'yaæ Óle«avi«aya iti na ÓaÇkanÅyam /
tatra hetu÷- apahnavutervidyamÃnatvaditi /
codayati-vastuta iti /
apahnavo hi vastuta÷sÃdÓyÃrthaæ pravarttate iha tu sÃdÓyaæ apahnavÃya pravttimiti nÃyamapahnava iti codyam /
pariharati-na ubhayathÃpÅti /
bhÆtÃrthasya praktÃrthasya /
praktÃpahnavohyapahnutilak«aïam /
sa cobhayathÃpi saæbhavatÅti apahnuti÷ /
atra saægrahaÓlokamÃha-sÃdÓyavyakta iti /
ÃdyÃsÃdÓyaparyavasÃyyapahnavaru(pÃ)svaprastÃve apahnutiprastÃve /
dvitÅyÃpahnavaparyavasÃyisÃdÓyÃtmikà /
nigamayati-tenÃlaÇkÃrÃntareti /
ÓabdasÃmyaæ bhavecchrale«o viÓe«aïaviÓe«yayo÷ /
yadyeko 'praktÃrthaÓcet bhedyÃæÓe bhinnaÓabdatà //
ÓabdÃrthobhayani«Âho 'yaæ sarvÃlaÇkÃrabÃdhaka÷ /
pÆrvasiddhasya cedaÇgaæ tadà nyÃyena bÃdhyate //
itthaæ nyÃyanirbhagharatayà anena prapa¤cito 'pi kÃvyaprakÃÓaktà pratipadaæ khaï¬ito 'yaæ Óle«o 'laæÇkÃra÷ /
khaï¬anayuktayastu anaucityÃnneha likhyante /
saæpradÃyaprakÃÓinyÃæ tu kÃvyaprakÃÓaÂÅkÃyÃæ vitatya darÓità iti tat evÃvadhÃryÃ÷ /
aprastutapraÓaæsÃæ lilak«ayi«u÷ viÓe«aïavicchrittisaÇgatisamÃpte÷ saÇgatyantaraæ darÓayati-prastutÃdaprastutetyÃdi /
tatra sÆtram-
##
sÃmÃnyaviÓe«abhÃvÃdi saæbandhÃvalambenÃprastutÃt prastutÃvagatau aprastutapraÓaæsà /
vyÃca«Âe-ihÃprastutasyeti /
nahyaprastutaæ prastutaparakatvÃbhÃve varïanÅyam, aprastutatvÃt /
prastutapratyÃyakaæ ca saæbandha÷ /
tridhaiva sÃmÃnyaviÓe«yabhÃva÷ kÃryakÃraïabhÃva÷ sÃrÆpyaæ ceti /
tatra sÃmÃnyÃdviÓe«asya viÓe«Ãdvà sÃmÃnyaviÓe«yabhÃva÷ kÃryakÃraïabhÃva÷ sÃrÆpyaæ ceti /
tatra sÃmÃnyadviÓesa«asya viÓe«Ãdvà sÃmÃnyasya pratÅtiriti dvaividhyam /
evaæ kÃryakÃraïabhÃve 'pi /
sÃrÆpye tu yadyapi naivam, ata÷ pa¤caprakÃra÷ /
tathÃpi sÃdharmyavaidharmyÃbhyÃæ dvaividhyaæ bhedÃntaravatsÃrÆpye 'pi /
athasarvaiveyaæ vÃcyasya saæbhavena ubhayarÆpatayà ceti tridhà /
Óli«ÂaÓabdaprayoge tu Óle«eïa na bÃdhyate prastutasyÃvÃcyatvÃt /
taïïÃtthÅtyÃdi /
tannÃstikimapi(patyu÷ pra)kalpitaæ(yannaniyati)ghiïyà /
anavaratamanaÓÅlasya kÃlapathikasya pÃtheyam //
vyakhyÃtaæ prÃk /
sÃmÃnyÃdviÓe«apratÅtiæ darÓayati-atra prahastetyÃdi /
etattasyeti /
tasya mukhÃt etat kiyat /
vak«yamÃïasya jìyÃpek«ayà jìyamasya alpakamityartha÷ /
etadityuktam /
kiæ tat? kamalinÅpatre pÃthasa÷ kaïaæ muktÃmaïirityÃmaæsteti yat /
evaæ mantà nÃtija¬a ityartha÷ /
sa evÃtija¬a÷ yastu muktÃmaïidhiyÃ'dÅyamÃne tatra pÃtha÷kaïe aÇgulyagrakriyÃpravilayini satimama maïiru¬a¬Åya gata iti anta÷Óucà na nidrÃti /
atra viÓe«ÃtsÃmÃnyapratÅtiæ darÓayati-atra ja¬ÃnÃmiti /
paÓyÃma iti-suhdà saha nÃyikÃvttÃntopavarïanarÆpà nÃyakoktiriyam /
kimiyaæ prapadyata iti paÓyÃma iti dhiyà saælÃpaparihÃrÃdirÆpaæ sthairyaæ mayÃlambitam /
tayà tu "ayaæ khalu ÓaÂha÷ mÃæ na kimapyÃlapatÅti"kopa ÃÓrita÷ /
ityanyonyavailak«aïyena darÓanacature tasminnavasthÃntare mayà vyÃjena hasitaæ, tayÃpi dhairyataharo bëpo mukta÷ /
udvëpÃyÃæ tasyÃæ dhairyameva muktamityartha÷ /
atra kÃraïÃtkÃryapratÅtiæ darÓayati-atra tathà dhÃrÃdhiru¬heti /
mÃnanivttikÃrye prastute bëpamabhihitam aprastutatvena vivak«aïÅyam /
indiriti-indura¤janena litpa ivetyanena mukhasya saundaryaæ, mgÅïÃæ d«ÂÅrja¬itaiveti dkväcalyaæ, vidrumadalaæ pramlÃnÃruïimeveti adharaprabhÃ, kokilavadhÆkaïÂhe«u kÃryaÓyaæ prastutameveti snigdhakaïÂhatÃ, barhÃ÷sagarhà iveti ca keÓabhÃravaipulyaæ pratÅyate /
kÃryÃtkÃraïapratÅti darÓayati-atra saæbhÃvyamÃnairityÃdi /
saæbhÃvyamÃnairutprek«yamÃïai÷ /
atrÃtivyÃtpimÃÓÃÇkate-nanu kÃryÃdityÃdi /
yena lambÃlaka iti-atra lambÃlakatvÃdinà kÃryeïa gajÃsuravadharÆpakÃraïapratÅti÷ /
cakrÃbhighÃteti-atra ratasyÃliÇganavandhyatvacumbanamÃtraÓe«atvarÆpakÃryabhedÃdrÃhuÓiraÓcheda÷ kÃraïam /
atrÃtivyÃtpiæ darÓayati-atra hÅtyÃdi /
pariharatinai«a do«a iti /
dvayorapi prastutatve kÃraïÃpek«ayà kÃryopavarïanasya sacamatkÃratve taddvÃrà kÃraïapratyÃyanaæ paryÃyoktavi«aya÷ /
kÃryasyà prastutatve tvaprastutapraÓaæsÃyà iti vibhÃga÷ /
vibhaktavi«ayatayà nigamayati-evaæ yatretyÃdi /
tÃdÓamevaæ, praktameva /
ÃgÆrayati sÃmarthyÃdÃnayati /
itthaæ ca sati praktasyaca sataur'thasya svopaskÃrÃya praktÃnatarÃgÆraïe paryÃyoktameveci prathanÃya punarÃha-tataÓca anayetyÃdi /
rÃjanniti /
kubjà Óukabhojananiyuktà /
kumÃreti saæbodhanam /
tatsacivÃ÷sajagdhyÃdhikÃriïa÷ /
rÃjaÓuka÷ Óre«ÂhaÓuka÷ /
atra rÃjaÓukavttasyÃpi nÃyakapratÃpÃÇgatayà praktatvÃt paryÃyoktameva boddhavyam /
anye«Ãæ hdayamÃha-anye tviti /
kÃraïarÆpasya aripalÃyanalak«aghaïasyar /
idÓi vi«aye anye«ÃmaprastutapraÓaæsÃsÃtve buddhÃvapi na virodha÷ kaÓcit /
dvayo÷ prastutatve paryÃyoktam /
kÃryasyÃprastutatve tu aprastutapraÓaæseti vibhÃgasyÃnà kÆlatvÃt ityabhiprÃyeïÃha-sarvatheti /
atha etÃni sÃdharmyodÃharaïatvena vij¤eyÃnÅtyÃha-etÃni sÃdharmya iti /
vaidharmye tu unneyÃni /
sÃrÆpyahetukaæ tu bhedam anayà nÅtyà sÃdharmyeïa suj¤ÃnatvÃtÃæ vaidharmyaïodÃharati-dhanyà iti /
vaidharmyaæ darÓayati- atra vÃtà iti /
vÃcyasaæbhave pthaÇnodÃhartavyÃnÅtyÃha-vÃcyeti /
kastvaæ bho iti /
kastvamiti p«Âa ÓÃkoÂakatarurvaktibho÷ kathayÃmÅtyÃdi /
tatra puna÷ praÓra÷-vairÃgyÃdiva vak«Åti /
tatrottaraæ-sÃdhu viditamiti /
atha kasmÃdidamiti praÓne 'vaÓi«Âam uttaram /
asaæbhavaæ darÓayati-atrÃcetaneneti /
nanvevamasaæbhavatvaæ prÃtpamityata Ãha-prastutaæ pratÅti /
pramukha eva ÓÃkoÂakavttasya Ãropitatva pratÅteryujyata evÃsambhava÷ vÃcyasya jahatsvÃrthalak«aïÃmÆlatvena atyantatiraskÃrÃt /
antaÓchridrÃïÅti-chridrÃïi randhrÃïi anarthadvÃrÃïi ca /
kaïÂakÃ÷ pulakÃ÷ vidhÃtakÃÓca /
atra vÃcyer'the chridrÃïi guïabhaÇgurÅbhÃve heturityubhayarÆpatà /
prastutatÃtparyeïa pratÅte÷ tadadhyÃropÃt saÇga(ta)meva /
tadidamÃha-atra vÃcya ityÃdi /
Óle«agarbhatve caitadeva dra«Âavyam chridrakaïÂakaguïÃnÃæ Óli«ÂatvÃdityÃha-etadeva ceti /
asyÃrthÃntaranyÃsad«ÂÃntÃbhyÃæ vi«ayavivekaæ darÓayati-tadatreti /
arthÃntaranyÃse hi sÃmÃnyaviÓe«yayo÷ kÃryakÃraïayoÓca vÃcyatvaæ(d«ÂÃnte tu)sarÆpayo÷ vÃcyatvam /
sarvatraiva prastutasya gamyatve aprastutÃbhidhÃnÃdaprastutapraÓaæsaiva /
aprastutapraÓaæsà tu prastutÃvagamo 'nyata÷ /
sà sÃmÃnyaviÓe«Ãdivicchrityà pa¤cadhà matà //
bhavetsÃdharmyavaidharmyayogata÷sà punardvidhà /
saæbhane 'saæbhavedvaidhe vÃcyasyÃtha punastridhà //
prastutasyÃvagampatvÃtparyÃyoktÃdvibhidyate /
iyamarthÃntaranyÃsÃd d«ÂÃntÃlaÇkterapi //
arthÃntaranyÃsÃrthaæ saÇgatimÃha-uktanayeneti /
sÃmÃnyavise«Ãdisambandhayogata ukto naya÷ /
tatra sÆtram-
##
ÃbhyÃæ sambandhÃbhyÃæ samarthyatvena nirdi«Âasya praktasya samarthanamarthÃntaranyÃsa ityartha÷ /
vyÃca«Âe-nirdi«ÂasyetyÃdi /
samarthanÃrhasya na tu samarthananirvyapek«asya /
samarthakÃtpÆrvaæ paÓcÃdveti pÆrvapaÓcÃdbhÃve kÃmacÃra ukta÷ /
na tvapÆrvatveneti /
nirdi«Âatvenaiva pratÅtirnatvapÆrvatvena /
apÆrvatve ko do«a÷ ityata Ãha-anumÃnarÆpeti /
tathà pratÅtÃvanumÃnarÆpatvameva prasajedityartha÷ /
bhedÃn saæca«Âe - tatra sÃmÃnyamityÃdi /
saæbhavato 'pi vaicitryavirahiïo bhedÃnapohati-hiÓabdetyÃdi /
uÂÂaÇkitaæ ni«ÂaÇkitam /
anantaratneti-sannipÃto bahÆnÃæ saÇghÃta÷ /
atra guïasannipÃte do«animajjanalak«aïaæ sÃmÃnyaæ sÃdharmyeïa viÓe«asamarthakam /
lokottaramiti /
puæsÃæ lokottaraæ caritameva prati«ÂhÃm arpayati audÃryaæ prati«ÂhÃpayatÅtyartha÷ /
na tu kulamiha nimittam /
vÃtÃpitÃpano 'gastya÷ /
kalaÓa÷ kulasthÃnÅyastasya samudrapÃne ko 'dhikÃra÷ /
lÅlÃyitaæ caritasthÃnÅyam /
atra agastyavttalak«aïo viÓe«a÷ sÃdharmyeïa sÃmÃnyasamarthaka÷ /
sahaseti-kriyà dhyavasÃya÷ sahasÃvidhÃnarÆpo hyÃviveka÷ ÃpadÃæ padam anenÃpatpadatvarÆpaæ kÃryaæ sahasà vidhÃnÃbhÃvarÆpasya kÃraïasya vaidharmyeïa samarthakam /
vimÓyakÃriïÃæ sampado (vïata)iti /
sahasÃvidhÃnÃbhÃvÃtmano vimÓyakÃritvasya kÃraïasya sampadvaraïaæ kÃryaæ sÃdharmyeïa /
atra sÃdharmyasya prÃthamikatvÃt uttarÃrdhÃrthapuraskÃreïa yojayati-atra sahasÃvidhÃnetyÃdi /
vimÓyakÃritvarÆpasya kÃraïasyeti Óe«a÷ /
tasyaiva kÃraïasyetyartha÷ /
pthvÅti-dvitayaæ pthvÅ bhujaÇgarÆpaæ tat tritaye kÆrmarÃja yuktadvitayÃtmani /
didhÅr«Ã dhÃrayitumicchà /
atrÃtatajyÅkaraïaæ kÃraïaæ sthirÅbhÃvÃdikÃrye sÃdharmyeïa samarthakam /
tadidaæ yojayati- atra harakÃrmuketi /
aho hÅti-Ãyu«Ã bahvaparÃddhaæ hi suhyada÷ parÃbhavaæ d«Âvà ridÓamapriyaæ vaktavyatvenÃpatitaæ yata÷ /
ta evara hidhanyÃ, suhtparÃbhavamaÂÂa«Âvà ye k«ayaæ gatÃ÷ /
atra sÃmÃnyasya vaidharmyeïa samarthakatvam /
yojayati-atrÃyu÷ kartketi /
Ãyu÷ kartkeïa hi aparÃdhenÃdhanyatvaæ Ãk«itpam /
Ãyurviruddhak«ayagamanaprayuktaæ yaddhanyatvaæ tadvaidharmyeïa samarthakaæ sÃmÃnyamuktam /
anusmÃrayati-kÃryatakÃraïÃtÃyÃmiti /
apo¬he«vaudÃsÅnyamÃvi«karoti - hiÓabdetyÃdi /
samarthyatve na nirdi«Âa÷ prakto ya÷ samarthyate /
so 'yamarthÃntaranyÃsa÷ sÃmÃnyÃdibhira«Âadhà //
paryÃyoktÃrthasaÇgatiæ Óodhayati-evaæ aprastuteti /
gamyaprastuveti /
pratÅyamÃnÃrthaprastÃvo hi vartate /
tatra sÆtram-
##
pratÅyamÃnasyÃpi kÃryÃdimukhena prakÃrÃnyacareïÃbhidhÃnaæ paryÃyoktam /
vyÃca«Âe-yadevetyÃdi /
gamyasya sato 'bhidhÃnamÃk«ipyopapÃdayati-gamyasyaiveti /
bhaÇgyantareïetyetadvivïoti-na hÅtyÃdi /
nanu kÃryÃdyabhidhÃne gamyasya kathamabhidhÃnamityata ÃhakÃryÃderapÅti /
aprastutapraÓaæsÃto bhedaæ nirÆpitacaramanusmÃrayati-etacceti /
sp«ÂÃstà iti /
vyÃkhyÃtaæ prÃk /
yojayati-atra hayagrÅvasyeti /
kÃryaæ ma¤jarÅsparÓa÷ /
paryÃyoktaæ tu kÃryÃdidvÃrà gamyasya varïanam /
aprastutapraÓaæsÃto vÃcyasya prastutebhidà //
vyÃjastute÷saÇgatimÃha-gamyatveti /
sÆtram-
##
stutyà nindÃyà gamyatve ekà nindayà stutestvanyà /
ato vyÃjarÆpÃstuti÷ vyÃjena stutiriti ca vigraha÷ /
vyÃca«Âe-yatra stutirityÃdi /
pramÃïÃntarÃt ÃbhÃsÅkaraïak«amÃt /
anugamena arthÃnvayena dvitÅyà tu nindÃvyÃjena stutiriti Ãha-yatrÃpÅti /
ato yogavibhÃgÃt vyÃjastudidvayam /
nanu stutinindayorgamyÃæÓasya prastutatvÃda prastutapraÓaæsÃta÷ ko bheda ityata Ãha-stutinindeti /
he heleti /
bodhisattvo jÅmÆtavÃhana÷ /
sa hi kadÃcideva parasya hitamÃdhÃt tvaæ tu ye yÃvantast«yanti, tebhya÷sarvebhya eva vaimukhyalabdhÃnÃmayaÓobhÃrÃïaæ prodvahane maro÷sÃhÃyarkaæ karo«i /
ato helÃjitabodhisattve tvayi stutivacovistaro(na)paryÃpnotÅtyartha÷ /
stuternindÃgamakatvaæ darÓayati - atra viparÅteti /
indorlak«meti /
urvÅvalayatilaka indulak«mÃdi«u ÓyÃmale«u satsu tvadyaÓobhirnaki¤ciddhavalitaæ iti stutirgamyate /
tadetadÃha-atra dhavalatveti /
anavakÊtpi÷ aparyÃtpi÷ /
yatra tu gamyÃæÓasya nyagbhÃvastatra nÃsyÃ÷sÃma¤jasyamiti darÓayitumÃha-kiæ vttÃntairiti /
atra vallabhà bhramati hantetyuktyà nindÃyÃ÷sutiparyavasÃyitvaæ na sphuÂÅbhÃvati, anaucityÃditi kli«Âatà /
tadetadÃha-atra prakrÃntÃpÅti /
vyÃjena vyÃjarÆpà và stutirvyÃjastutidvayam /
aprastutapraÓaæsÃta÷ stutinindÃtmikà bhidà //
Ãk«epÃrthaæ saÇgatimÃha-gamyatvameveti /
viÓe«o 'tiÓaya÷ /
viÓe«apratipattigabhyavi«ayetyartha÷ /
tatra sÆtram-
##
uktasya vak«yamÃïasya và prÃkaraïikasya viÓe«apratÅtyarthaæ ÃbhÃsato ni«edhanam Ãk«epa÷ /
vijÃtÅyamidam Ãk«epadvayaæ j¤eyam /
vyÃca«Âe - iha prÃkaraïika ityÃdi /
tathÃvidhasya vivak«itasya /
ata eva vidheyasya sa kta÷ avi«aye pravartita ityartha÷ /
ata eva bÃdhitasvarÆpa÷ ÃbhÃsÅbhavati /
nanu kimetena prayÃsenetyata Ãha-tasyaitastayeti /
anyatheti /
viÓe«apratipattyarthatÃbhÃve punarvidhiparyavasÃnÃt gajasnÃnatulyatà syÃt /
gajo hi snÃta eva san sadyo dhÆlidhÆsaro bhavati /
tasya dvairÆpyÃyÃha-sa ceti /
ÃsÆtritÃbhidhÃnatvena abhidhÃtumupakrÃntatayetyirtha÷ /
tatra kasya ka÷ prakÃra ityata Ãha-uktavi«ayatvenetyÃdi /
kaimarthakyaæ nirarthakatà /
ÃgÆraïam, sÃmarthyÃt sÃdhanam /
ato vijÃtÅyatvamityata Ãha-evaæ ceti /
ubhayatra ni«edhyÃæÓo vibhinna ityÃha-tatrokteti /
ato vailak«yamityÃha-tenÃtreti /
ÓabÃnupÃttatvÃditi /
ni«edhÃbhÃsabalÃyattatvÃt ÓabdÃnupÃttatà /
uktavi«aya iti /
vastuno vastukathanasya ni«edhÃddvaividhyam /
vak«yamÃïeti /
vastuno 'nuktatvÃt kathakhanasyaiva ni«edha÷ /
tatrÃnyathà dvaividhyamÃha-tatra sÃmÃnyeti /
itthaæ cÃturvidhyam /
atra ca prakÃraprakÃribhÃvahetu÷sÃmÃnyaviÓe«abhÃvo arthÃnapek«a ityÃha-ÓabdasÃmyeti /
bÃlaÓca iti /
bÃlaka! nÃhaæ dÆti tasyÃ÷ priyo 'sÅti nÃsmÃkaæ vyÃpÃra÷ /
sà mriyate tavÃyaÓa etadvarmÃk«araæ bhaïÃma÷ //
prasÅdeti /
yati prasÅdeti brÆyÃmasati kopa idaæ vaco na ghaÂate /
evaæ na puna÷ kari«yÃmÅti cedbrÆyÃæ tathà vidyamÃnasyÃbhyupagama÷, na me do«o 'stÅti cedbrÆyÃæ tvaæ punaridaæ do«ÃbhÃvavaco m«etij¤ÃsyÃsi /
ata÷ kiæ vaktuæ k«amamiti na vedmi /
suhaÓca iti /
subhaga!vilambasva stokaæ yÃvadidaæ virahakÃtaraæ hyadayam /
saæsthÃpya bhaïi«yÃmyathavÃpa(vyati)krÃma kiæ bhaïÃma÷ //
mama virahakÃtarahdayaæ saæsthÃpya bhaïi«yÃmÅtyanena jÅvitasaæÓayaheturÆpadravarÆpadrava÷? )ÃsÆtrita÷ /
athavà vyatikrÃma kiæ bhaïama iti tu tasyaiva pratyÃsannataratvÃdbhaïatyanarhatà /
jyotsneti /
atra virahavedanÃvaÓÃt jyotsnÃpikavaca÷ prabhtÅnÃæ tama÷krakacÃdirÆpÃpattyà yato durantatà /
ato sà nyÆnamityardhoktyà prÃïasaæÓayadaÓopak«itpà /
Ã÷kimathavà jÅvitenetyanena tu tadvipatterarvÃk prÃïopek«Ãtvà /
e«u kramatoyojayitumÃha-Ãdya ityÃdi /
"nÃhaæ dÆtÅ"ti dÆtitvarÆpavastuni«edha÷ /
kimetasmin vaktuæ k«amamiti tÆktini«edha÷ /
tadubhayamapi uktavi«ayam /
ubhayatra ni«edhÃbhÃsadyotyaæ viÓe«amuddhÃÂayati-tatra ceti /
vastuvÃcitvaæ yarthÃrthavÃcitvam /
viÓe«o gamyata iti Óe«a÷ /
bhaïyamÃnasya (prasÃde)ti /
udÅryamÃïasya idaæ na ghaÂata iti ni«edhamukhenaiva /
uttarasminniti /
kiæ bhaïÃma iti sÃmÃnyadvÃreïa vaktumi«Âasya jÅvitasaæÓayÃde÷ svarÆpata eva bhaïitini«edha ityarthavaÓÃdÃgÆraïam ityartha÷ /
sà nÆnamityaæ Óoktau jÅvituæ na ÓaknomÅtyaæÓÃntarasya svarÆpato bhaïitini«edhÃdÃgÆraïam /
ubhayatra dyotyaviÓe«aïodghÃÂanÃyÃha-tatra ceti /
atiÓayakopajanakatvaæ prasthÃnÃdhyavasÃyÃt /
atra sÃmagrÅæ ni«kar«ati-eva¤ceti /
ata Ãk«epasvarÆpamÅdgityÃha-teneti /
nanu ni«edhÃk«epa÷ kiæ na syÃdityata Ãha-vidhinà tviti /
vidhinà vidhyÃbhÃsenetyartha÷ /
vak«yate sÆtrÃntareïeti Óe«a÷ /
yata itthaæ ni«edhena vidherÃk«epa÷ atar idÓi vi«aye nÃlaÇkÃntaramityata Ãha-tataÓceti /
yasmÃdÃtmasaæbhÃvanamata ÃnurÆpyoktirnayujyata ityuktini«edha÷ /
itthaæ na snehasadÓamityatrÃpi yÃnani«edha÷ /
ato 'yamuktavi«aya Ãk«epa÷ /
avi«ayaæ darÓayati-kevalamityÃdi /
atra hyaparityÃjyatÃdi bÃlyÃderna ni«edhakamapi tu tasya sÃdhakameveti nÃk«epabuddhi÷ kÃryà /
kintu vyÃghÃtaviÓe«etyanuyogapuraskÃreïa darÓayati-kasyarhÅtyÃdi /
atra ni«kar«Ãya Óloka÷-tadi«Âasyeti /
tasmÃt kÃraïÃt saukaryeïa viÓe«asiddhyarthaæ tasya ni«edhÃbhÃsa Ãk«epokte÷ nimittaæ, na tu vastuto ni«edhaikatà /
ato yatra ni«edho vÃstavo na tatrÃk«epa iti sodÃharaïaæ darÓayati-iha tvityÃdi /
atra pÆrva Óloke daityà iva kÃvyÃrthacorà luïÂanÃya yatpraguïÅbhavanti, ata÷ kÃvyÃmtaæ rak«ateti rak«aïaæ vihitam /
uttaraÓloke tu sarve yathecchaæ ghïantu loke 'pi na k«atiriti, pÆrvavihitaÇkÃvyarak«aïaæ sÃk«Ãnni«idhyate /
tathà vÃyo÷ kÃrÃghakÊptyai kandarÃsu ÓilÃkavÃÂadÃnaæ vihitaæ, uttaraÓloke evaæ cintÃrÆpaæ dainyaæ m«Ã kirÃtà marutÃsaha nirodhanavairaæ necchrandÅti kavÃÂadÃnaæ sÃk«Ãnni«edhyata iti naitadyugalakayugamÃk«epodÃharaïam /
Ãk«epÃbhÃve yuktyantaramÃha-camatkÃro 'pÅti /
vyaÇgyatvenÃsya saæbhavaæ darÓayati-ayaæ cetyÃdi /
gaïikÃsviti /
gaïikà dhanaparÃyaïÃ÷ satya÷ sarvam asÃmpratamÃcaranti yata÷ /
atastvayà viÓvÃso na kÃrya iti gaïikÃyà evoktau viÓvÃsani«edha ÃbhÃsÃyate /
dhanavaimukhyena ÓuddhasnehabhÃjana miyam iti pratÅte÷ /
ato uktavi«ayo 'yamÃk«epo vyaÇgya÷ /
etaddarÓayati-atra hi gaïikÃyà ityÃdi /
vyaÇgyatÃyÃmapyavi«ayaæ darÓayati-na tu sa vaktumiti /
yo 'mbunidhe÷ paricche ni«edhÃbhÃsa Ãk«epa÷ praktasye«Âasiddhaye /
sa uktavi«aye vastu taduktyo variïÃtmaka÷ //
vak«yamÃïo punastvanyo j¤eya ÃgÆraïÃtmaka÷ /
sÃmÃnyato viÓe«ÃæÓÃdaæÓaÓcetye«a ca dvidhadà //
i«ÂÃrtho 'sya ni«edho 'sya bÃdho 'thÃtiÓayadhvani÷ /
catu«Âayamidaæ j¤eyaæ saæbhÆyÃk«epakÃraïam //
Ãk«epÃntaramupak«ipati-evami«ÂetyÃdi /
samÃnanyÃyatvÃditi /
anvayavyatikekÃvasthÃyino vastuno nyÃyyo 'pi anvayavyatirekÃvasthÃyitayà samÃna iti bhÃva÷ /
tatra sÆtram-
##
prÃkaraïikasya viÓe«apratÅtyarthamiti anuvartate, na tu prÃkaraïikayoriti, vak«yamÃïaikavi«ayatvÃt /
asya yathe«Âasya ni«edhÃbhÃsa÷ Ãk«epa÷ prÃk /
tathà viÓe«apratÅtyartham ani«ÂavidhyÃbhÃso 'pyÃk«epa÷ /
vyÃca«Âe-yathe«ÂasyetyÃdi /
yatheti yadvttena samÃnanyÃyatÃyai nirÆpitacaramÃk«epamanusmÃrayati /
evamityÃdi tu prastutavi«ayam /
praskhaladrÆpatvamavi«ayapravtte÷ /
vidhinÃyam iti /
yato vidhirayaæ ÃbhÃsamÃno ni«edhe vyajyamÃna upakaraïam ato vidhyÃbhÃsena vya¤jakenÃyaæ nirÆpyamÃïo ni«edha ityartha÷ /
sa cÃni«ÂaviÓe«e paryavasyan Ãk«epÃlaÇkÃra iti yojanà /
nanvÃk«epo dvidhà darÓita÷ /
ukte vi«aye kaimarthakyaparatayà lak«yamÃïe tvÃgÆrakatvena /
iha tu katara ityata Ãha-ni«edhÃgÆraïÃditi /
ni«edho hyanukta iha vidhyÃbhÃsena ÃgÆryate /
ato 'yaæ vak«yamÃïaikavi«aya iti j¤Ãtavya÷ /
uktaæ hi "vak«yamÃïavi«ayatvena ÃnayanarÆpamÃgÆraïamÃk«epa"iti /
gaccheti /
gacchasi cedityanena, jigami«Ãsti cet nÃhaæ nirÃkaromi iti gamyate /
gacchretyatra tu tena puraskto vidhirmamÃpi tatraiva gatirbhÆyÃditi tu prÃïanairÃÓyÃvi«kÃrÃn ni«edhapratyÃyanam /
yojayati-atra kayÃcidtyÃdi /
anirÃkaraïamukhenetyanena gacchasi cedityarthÃnugamo darÓita÷ /
(praskhalad)rÆpatvam iha sÃk«Ãt vÃkyÃnanupraveÓa÷ /
viÓe«apratipattirÆpaæ phalaæ copadarÓayati-phalaæ cÃtreti /
gamyasyÃtyantaparihÃryatvaæ phalam /
tatra kiæ nimittam ityÃha-asaævij¤Ãneti /
na samyagvij¤Ãyate yenÃrtha÷ tadasaævij¤Ãnam /
padaæ cediti nipÃtÃtmakam /
gacchasicedityukto hi kiæ tatra gamanena mama saævij¤ÃnetyÃdi pratÅyate /
idamevÃrthapratyÃyakaæ satpadamatyantaparihÃryatve nibandhanam ityartha÷ /
nanvetadatyantaparihÃryatvaæ kena vyavasthÃpitam ityata Ãha-etacceti /
ni«edhÃpagamaæ prakÃrÃntareïa darÓayitumÃha-yathÃveti /
no ki¤ciditi /
prau¬hÃ÷ kathanamantareïÃpi kathanÅyÃrthÃbhij¤Ã÷ /
Óithileti /
haæso hi ÓithilÃæsa÷san saviÓe«aæ ramyo bhavati, antardhavalimà vi«kÃrÃt /
tatsadÓarucayo vÅcaya itinairmalyakëÂà /
yojayati-atrÃnabhipretamityÃdi /
anabhipretasyaiva sato gamanasya no ki¤ciktathanÅyamastÅti pramukha evÃbhyupagama÷ pratÅyate /
itthaæ ca sati vidhirayaæ ani«ÂatvenÃbhÃsamÃno ni«edhÃgÆraïÃtmana Ãk«epasyÃÇgam /
smartavyà ityanena bhÆyastarÃnni«edha evopodvilita÷ tathÃvidha vÅcismtau gamanavÃrtÃyà apyayogÃt /
nigamayati-tasmÃditi /
abhinavatvenÃnyairapraharatvena /
anuktasya ni«edhasya vidhyÃbhÃsena sÆcinam /
Ãk«epo vak«yamÃïaikavi«ayastve«a saæmata÷ //
atha virodha vicchittimadhicikÅr«urÃha-Ãk«epa i«ÂetyÃdi /
Ãk«epÃlaÇkÃre hi viruddhatvamanupravi«Âam /
i«Âani«edhÃvalambena ani«Âavidhyavalambena và sÆtradvayapravtte 'sminnanpapattisadbhÃvÃt ityartha÷ /
tamimaæ prastutaæ virodham adhikurma÷ ityÃha-etatprastÃveneti /
te«vapi adhi«ÂhÃnabhÆtaæ virodhÃlaÇkÃraæ prÃmukhyÃt prathamamupaghïÃti-tatrÃpÅti /
tatra sÆtram-
##
virodhasya samÃdhÃnasadbhÃvÃt ÃbhÃsatvaæ virodhÃlaÇkÃra÷ /
vyÃca«Âe-iha jÃtyÃdÅnÃmiti /
jÃterjÃti÷sajÃtÅyaæ anyadvijÃtÅyam /
evaæ guïasya guïa ityÃdi /
bhedÃn sa¤ca«Âe-tatra ceti /
jÃtivirodhasya jÃtinibandhanasya virodhÃlaÇkÃrasya /
paricchedeti /
aparicchedya÷ sarvavacanÃnÃm avi«aya÷ /
atra janmani punaritthÃm anubhÆtamanastvamiha na prÃkkoÂyapek«aæ pÆrvamityartha÷ /
vivekasya viÓe«ato dhvaæsÃdupacitena mohÃndhakÃreïa duruttara÷ ko 'pi virahavikÃro antarja¬ayati tÃpayati ca /
yojayati-atra ja¬Åkaraïeti /
aprÃtpirviraha÷ taddhetuko 'yaæ viruddhakriyopanipÃta ityartha÷ /
ayaæ vÃrÃmiti /
t«ïà pipÃsà ratnavi«ayà lapsà ca /
ka evaæ jÃnÅte? na kasyacididaæ saæbhÃvyam ityartha÷ /
yojayati-atra jalanidhiriti /
bhedÃntaraæ suj¤ÃnamityÃha-evamiti /
iha Óle«agarbhatve kiæ vttamityata Ãha-vivikteti /
Óle«ato viviktavi«ayatayoktodÃharaïÃdau dÓyate yata÷ /
ata÷ Óle«agarbhatve Óle«o bÃdhaka÷ udbhaÂamatÃvalambinÃm anye«Ãæ tu saÇkara÷ /
udÃharaïam-sannihiteti /
bÃlÃndhakÃrà keÓakÃlimà nÆtanatimiraæ ca /
bhÃsvanmÆrti÷ bhÃsvato ravemÆrtiÓca /
idaæ dvayorapi virodhino÷ Óli«Âatve /
kupatimiti ekatarasya /
pthvÅpati÷ kutsitapatiÓca /
atra viÓe«amÃha-ekavi«ayeti /
virodhasyaikavi«ayatve virodhÃlaÇkÃra÷ /
vi«ayabhede tvasaÇgatyÃdirvak«yate /
virodhastu tadÃbhÃso jÃtyÃdyarthasamÃÓraya÷ /
tadvaicitryÃddaÓavidho vi«ayaikye vyavasthita÷ //
atha virodhamÆlÃ÷ /
tatrÃpi kÃryakÃraïavirodhÃlaÇkÃratvena vibhÃvanocyate /
tatra sÆtram -
#<
kÃraïÃbhÃve kÃryasyotpattirvibhÃvanà // RuAss_41 //>#
prasidhdakÃraïÃbhÃve sÆk«makÃraïavaÓÃt kÃryotpattirviÓi«Âatayà kÃryabhÃvanÃt vibhÃvanà /
vyÃca«Âe-iha kÃraïeti /
kÃryaæ hi kÃraïamantareïa na saæbhavatÅti tadanvayavyatirekÃnuvidhÃnÃt tadabhÃve 'pi yadi kÃryasaæbhava÷, tadavÃstavatvÃt virodhodu«parihara÷ /
yadi kenaciduktivaicitryeïa kÃraïÃbhÃve 'pi kÃryasaæbhava upanibaddha÷ tadà vaiÓi«Âyena kÃryabhÃvanà dvibhÃvanà /
ka (yÃ)cidityuktam /
sà ketyata Ãha-sÃceti /
prasidhdasyaiva kÃraïasya anupanibandha÷ aprasiddhakÃraïasaæbhavÃttu virodhi /
virodhÃdvailak«aïyÃyÃha-kÃraïÃbhÃveneti /
prÃmÃïikatvÃt balinà kÃraïÃbhÃvena kÃryameva bÃdhyate, na tu kÃraïÃbhÃva÷, ata ubhayavirodhÃnuprÃïitÃt virodhÃt viÓe«a÷ /
etadvavyatirekarÆpayà nÅtyà vak«yamÃïasya viÓe«oktyalaÇkÃrasyÃpi virodhato bheda ityÃha-evaæ viÓe«oktavityÃdi /
tatra hi kÃryÃbhÃva÷ kÃraïasattÃyà bÃdhaka÷ /
ata÷ sÃpi vorodhÃdvibhinnà /
lak«aïÃæÓevimatimupanyasya dÆ«ayati-iha lak«aïà iti /
kriyÃgrahaïaæ ktam /
kriyÃbhÃve kÃryotpatti÷ vibhÃvaneti tathÃpi kÃraïapadavidhÃnÃrhatvÃnniveÓitam /
tatra hetu÷- na hi sarvairiti /
kriyÃphalameva kÃryamiti na hi sarve«Ãmabhyupagama÷, kintu vaiyÃkaraïÃnÃmeva /
ata÷ kriyà vyatirekiïo 'pi kÃraïÃsya saæbhavÃt sÃmÃnyata÷ kÃraïagrahaïameva ktam /
atra dvitÅyeti /
madasyÃsavakÃraïÃpohena yauvanakarÃïopanibandho yauvanÃsavamadayorabhedÃdhyavasÃyÃt /
sà cÃtiÓayoktirvibhÃvanÃæ na vyabhicaratÅti na bÃdhyate /
api tvanugrÃhakatvenÃvati«Âate /
taddvaividhyamÃha-iyaæ ceti /
anena viÓe«okterapidvaividhyaæ sÆcitam /
tatrÃsaæbhtamiti /
iyamevoktanimittà vayaso nimittatvÃt /
aÇgalekhÃmiti /
kÃÓmÅrasamÃlambhanaÇku¬kumÃlepa÷ nimittÃnuktiæ darÓayati-atra sahajatvamiti /
vaicitryÃntaram Ãha- iyaæ ceti /
anidra iti /
prapatanaæ maraïÃdhyavasÃyena pÃta÷ /
timirasahitastrÃsasamayo ni«Ã ayaæ tu tadabhÃvÃtmaka÷ /
ÃghÃto vadhasthÃnaæ, dhtirdhÃraïaæ anvayo 'nuvtti÷ /
ÃdyodÃraharaïe dvitÅyattÅyapÃdayorvimatirityÃha-asaæbhtamiti /
sabharaïapu«pakÃraïÃbhÃve 'pi maï¬anakÃmÃstrakÃryotpatteriyameva vibhÃvaneti kecit /
anye tu saæbharaïÃpu«payormaï¬anÃstre pratyÃsavamadanyÃyena sÃk«ÃdakarÃïatvÃdvÃÇmÃtraæ vibhÃvanÃtvavacanam /
ki¤ca ekaguïahÃnikalpanÃyÃæ sÃmyadìharyaæ viÓe«oktirityuktalak«aïaviÓe«oktiriyam /
saæbharaïÃdyekaguïahÃnyà maï¬anÃde÷ vayasà saha sÃmyadÃr¬hyÃdityÃhu÷ /
apare tu vayasi maï¬anatvÃdyÃropÃt rÆpakameva yattva saæbharaïÃdi vaiÓi«Âyaæ tadatraiva adhiropitamityÃhu÷ /
atha siddhÃnta÷ - ÃropyamÃïasyeti /
ÃropyamÃïasya maï¬anatvÃdervayorÆpe prakte pratipattirÆpÃdupayogÃt pariïÃmo 'yam /
maï¬anÃdikaæ hi vayorupo pagrÃhipratipattikatvena upayujyate /
rÆpakatve hi vayaso maï¬anaæ rÆpopagrÃhitÃyà maï¬anamevedamityÃdi prasajet /
ata÷ pariïÃma eva /
adyatanà iti ÃcÃrya÷ svÃtma pramukhÃnvakti /
prasiddhakÃraïÃbhÃve kÃryotpattirvibhÃvanà /
kÃryotpÃdanavaiÓi«ÂyÃddvidhà ceyaæ nimittata÷ //
viÓe«oktyau saÇgatimÃha-vibhÃvanÃmiti /
tatra sÆtram-
##
vibhÃvanÃvaiparÅtyena viÓe«amabhivyaÇktu prayujyamÃnà viÓe«okti÷ /
vyÃca«Âe-iha samagrÃïÅtyÃdi /
anyatheti /
sÃmagrayaæ hi kÃryani«pattyavasÃnakam /
tadeva cetyÃryaæ na janayeta(t)tadà kime«Ãæ samagratvam /
ata÷ kÃraïÃni cet samagrÃïi tadà niyamena kÃryotpattiriti sthitam /
anena vyÃtpirdarÓità /
atrÃbhÃsato virodhamutthÃpayati-yattviti /
kaÓciditi /
yadi kÃraïÃsamÃgraye kÃryÃnutpattistadà viÓe«a÷ kaÓcidabhivyaÇgya÷syÃt /
itthaæ ca sati viÓe«amabhivyaÇgaktum uktiriti viÓe«okti÷ /
tadbhedÃrthamÃha-sà ceti /
acintyatvamatarkità /
tadanukternimittamityanuktanimittaiva /
karpÆraiveti /
atra nirbhasmÃæÓaæ dÃhaÓaktivaikalye sÃmagrÅ /
athÃpi jane jane ÓaktimÃniti kÃryÃnutpatti÷ /
ÃhÆto 'pÅti /
ÃhvÃnapratyukti jigami«Ã(÷)saÇkocaÓaithilya kÃraïasÃmagrÅ /
naiveti tu kÃryÃnutpatti÷ /
tatra hetu÷ kÃntÃsvapnÃdi cintituæ Óakyam /
sa eka iti /
tanuharaïaæ balaharaïe sÃmagrÅ /
na htamiti tu kÃryÃnutpatti÷ /
tatra hetu÷ anuktaÓcintitumaÓakya÷ tri«vapi yojayati-atra satyapi dÃheti /
svarÆpeïa ÓaktimÃniti svaÓabdena viruddhena dharmeïa kvacidiyaæ vibhÃvanayà saÇkÅryata iti darÓayitumÃha-kÃryÃnupattirityÃdi /
ya÷ kaumÃreti /
nÃyikà kÃciduddÅpana vibhÃvanÃ(vibhÃvÃ)bhiratà vakti /
yo me prathamaparibhogena kaumÃraæ htavÃn adyÃpi sa eva vara÷ vasantak«apÃ÷ api tà eva /
unmÅlitamÃlatÅvat surabhaya÷ kadambÃnilÃ÷ ta eva /
kadambo 'tra dhÆlikadambÃkhyastadviÓe«a÷ yo vasante vikasati /
ahamapi sà caivÃsmi, purÃtanÅ premadÃrà na kuïÂhitetyartha÷ /
athÃpi revÃnadÅkÆle tatra vetasÅtarutale suratavyÃpÃralÅlÃvidhau ceta÷samuktaïÂhate /
yojayati -atra vibhÃvanetyÃdi /
kaumÃraharÃdisadbhÃvo 'nutkaïÂhà kÃraïasÃmagryam /
athÃpi ceta÷samutkaïÂhaka iti viruddhopanibandhenÃnutkaïÂhÃnutpattiruktà /
ato viÓe«okti÷ /
tathà kaumÃraharÃdyayorÆpakÃraïÃbhÃve tatsadbhÃvarÆpavirodhimukhenopanibaddhetyuktaïÂhÃkÃryotpattirvibhÃvanà /
tayoÓca sÃdhakabÃdhakÃbhÃvÃt sandehasaÇkara÷ /
kÃryakÃraïabhÃvayoÓca virodhisadbhÃvÃyÃtatvÃdasphuÂatvam /
anayoÓca na sarvadà saÇkara÷ /
kÃryotpattyanutpattyoranyatara vivak«aïe ÓuddhatvÃt /
praktodÃharaïe tu utkaïÂhotpattyanutkaïÂhÃnutpattyordvayopari vivak«Ã /
atra Óloka÷- kÃryÃæÓasya yadà bhÃvÃbhÃvau vaktumapek«itau /
vibhÃvanÃviÓe«oktyostadà sandehasaÇkara÷ //
lak«aïÃntaramavyÃpÅtyÃha-yÃtvekaguïetyÃdi /
viÓe«oktirbhavet kÃryÃnutpatti÷sati kÃraïe /
atraikaguïahÃnyà tu sÃmyadìharyamalak«aïam //
pratij¤ÃtacarÃyÃtiÓayoktyantarÃya saÇgati÷-atiÓayoktÃviti /
tatra sÆtram-
##
kÃryakÃraïa virodhamÆlatvÃdiha kathanam /
prapa¤cÃya vyÃca«Âe - iha niyateti /
etadrÆpÃpagama÷ paurvÃparye niyamabhaÇga÷ /
dvauvidhyamÃha-etadrÆpeti /
paÓyatsÆdgateti /
rÃjasuvismere«u paÓyatsu tava khaÇge yugapatkÅrtyà nirgamena Óriyà praveÓena cendrajÃlaæ ktam /
atra ÓrÅpraveÓe kÅrti nirgamahetau samakÃlopanibandha÷ /
pathi pathÅti /
Ãbhà prabhà /
lÃsakÅ nartaka÷ /
nari nari puæsi puæsi /
atra sÃyakakiraïakÃryabhÆtà mÃnanivtti÷ prÃk siddhatvenoktà /
ubhayatra yojayati-pÆrvatretyÃdi /
prau¬hoktinirmita mindrajÃlÃtmakaæ vyaÇgayam /
viÓe«amÃha-kÃryasya ceti /
kÃryakÃraïayoryau tu kÃlasÃmyaviparyayau /
anyà tvatiÓayokti÷sà virodhÃæsopajÅvanÃt //
asaÇgatyai sÆtram-
##
vyÃca«Âe-tayoriti /
uciteti /
samadeÓatvamucità saÇgati÷ /
asaÇgatimÃha-virodhÅti /
prÃya÷ pathyeti /
prÃyeïa bhÆpÃ÷ svato svato hitaparÃÇmukhà vi«ayÃkrÃntà bhavanti /
lokÃpavÃdastu nirde«Ãn sacivÃneti /
vipine santo«abhÃjo munaya÷ /
yadvà bÃhyo mantrÃnadhikta÷sevakajano vara mantriïastu dhik /
yojayati-atreti /
lokÃpavÃdasya pathyavimukhatvaæ vibhinnÃ8yo hetu÷ /
itthaæ vaicitryÃntare 'pi darÓayati-evamiti /
sà bÃleti /
yojayati-atra cetyÃdi /
nigamayati-evamiti /
anyatra vicchrittyantare /
kÃryakÃraïayorbhinnadeÓatve syÃdasaÇgati÷ /
abhedÃdhyavasÃyÃdi vicchityà dÓyate ca sà //
vi«amÃrthaæ sÆtram-
##
kÃraïavirÆpa kÃryotpattirekaæ, anarthotpattiranyat ananurÆpayo÷ saæghaÂanà ttÅyamiti tridhà /
vi«ayam saÇgati÷-virodheti /
vyÃca«Âe-tatra kÃraïeti /
nirvakti-ananurÆpeti //
sadya iti /
karasparÓa÷ pÃïigraha÷ /
nÅlÃyÃ÷ pÃï¬urÆpaæ kÃryam /
tÅrtheti /
tÅrthÃntare«u pÃtakapaÇkilÃ÷ tanÆrvihÃya divyÃstanÆrlabhante /
vÃrÃïÃsi!tvayi tu tyaktatanÆnÃæ divyatanulÃbhastÃvadÃstÃæ mÆlaæ prÃcÅnà tanurapyapunarlÃbhÃya yÃti /
atra mÆlanÃÓalak«aïÃnarthotpatti÷ /
araïyÃnÅti /
ÃkÆtaæ hdayam /
nibhtaæ gƬhaæ pallavayati prakÃÓayat /
atrÃraïyÃnyÃdÅnÃæ virÆpÃïÃæ asaÇghaÂanÅyÃnÃæ saÇghaÂanà /
tri«vapi yojayati-atra k«ïotyÃdi /
nanu madhyamodÃrahaïe vyÃjastutiparyavasÃnam ityata Ãha-kevalamiti /
stutinindÃchrÃyÃparityÃgeÓuddhaæ suj¤ÃtatvÃdabhyÆhituæ Óakyam /
virÆpÃnarthayorhetÅrutpattirvi«amaæ matam /
tathà virÆpaghaÂanà tenedaæ triprabhedakam //
samÃrtaæ sÆtram -
##
ttÅyabhedÃpek«ayà vi«amaviparyaya÷samam /
saÇgatipuraskÃreïa vyÃca«Âe-vi«ametyÃdi /
analaÇkÃratvÃditi /
sarÆpakÃryasyÃrthasyotpattau na hi vicchitti÷ /
dvaividhyamÃha-sasa ceti /
la cÃntyo bheda÷ /
tvamevamiti /
tvameväcidhasaundaryà sa ca ruciratÃyÃ÷ paricita÷ yuvÃæ kalÃbhij¤au ca /
Óe«aæ pÃïigrahaïam /
tadà guïattvaæ viÓvotkar«Å syÃt /
yojayati-atreti /
nÃyaketyekaÓe«a÷ nÃyako nÃyikà ceti /
citraæ citramiti /
sphÃti÷ sphÅtatà /
kovido niguïa÷ /
yojayati-atreti /
dvayoranabhirÆpatvaæ ÃnurÆpyam /
sarÆpayo÷saæghaÂanà samÃlaÇkÃra i«yate /
ÓlÃdhyà ÓlÃdhyatvayogena dvau bhedÃvasya saÇgatau //
vicitrÃya saÇgati÷-virodheti /
sÆtram-
##
viparÅtaphalÃya prayatno vicitram /
vyÃca«Âe-yasyeti /
tadvi parÅteti /
tasya viparÅtaphalasyetyartha÷ /
nirvakti-ÃÓcaryeti /
vi«amaprakÃrÃdvailak«aïyÃyÃha-na cÃyamiti /
iha hi svani«edho vaiparÅtyaæ gamayati /
vi«ame tu vyatyaya÷ /
udÃharaïato dra¬hayati-tamÃleti /
iha tvanyathÃ-dhettumiti /
(grahÅtuæ)mucyate 'dharo 'nyato valati (prek«ituæ)d«Âi÷ /
ghaÂituæ vighaÂete bhujau (ratÃyasurate«u)viÓrama÷ //
yojayati-atretyÃdi /
unnatyà iti /
bhogecchrayà bhoktumityartha÷ /
yojanaæ sphuÂamityÃha-atreti /
prayatnastu vicitraæ syÃdviparÅtaphalÃtpaye /
ni«edhato vaiparÅtyÃdvi«amÃlaÇkuterbhidà //
adhikÃrthaæ sÆtram-
#<ÃÓrayÃÓrayiïoranÃænurÆpyamadhikam // RuAss_48 //>#
ÃÓrayÃÓrayiïorayathÃtvam Ãdhikam /
sasaÇgatikaæ vyaca«Âe-virodhetyÃdi /
ÃÓrayÃdhikyÃt ÃÓrayyÃvikyäca dvaividhyamÃha-tatretyÃdi /
dyauratreti /
dyau÷svarga÷, dharà pthvÅ, jalÃdhÃrÃ÷samudrÃstadavadhiriti ni÷Óe«atvokti÷ aho kiyat, iyattaiva nÃstÅtyartha÷ /
pÆraïaæ dÆre 'stu kà pÆraïakatayetyartha÷ /
yÃvatà ÓÆnyamiti nÃmno 'pi nÃsti gati÷ kÃcit /
dordaï¬eti-äcitaæ ÃyÃmitam /
natva¤citÃmiti pÃÂha÷ /
gatipÆjanayoranupayogÃt /
äcirÃyÃmÃrtho dhÃtu÷ /
bhrÃmyatpiï¬itacaï¬imà ca /
yojayati-pÆrvantreti /
anÃnurÆpyamadhikamÃÓrayÃÓrayiïormatam /
ÃÓrayÃÓrayivaipulyavaÓato dviprabhedakam //
anyonyÃrthaæ sÆtram-
##
kriyÃvyatÅhÃre 'nyonyÃlaÇkÃra÷ /
sasaÇgatikaævyÃca«Âe-ihÃpÅtyÃdi /
na sva rÆpÃpek«ayà parasparajananasyÃsaæbhavena samyagvirodhitvÃt kriyÃdvÃrakameveha parasparajananam /
kaïÂhasyeti /
tanutvaramyatve devÅkaïÂhasya Ãtmotk«Âatve sÃmagrÅmuktÃkalÃpasya ca vttatvÃt nistalatvamÃnocanÅyatve /
itthaæ dvayorapi sampannasÃmagrÅkatvÃt bhÆ«aïabhÆ«yabhÃva÷sÃdhÃraïa÷ /
yojayati-atra Óobheti /
kriyÃmukhakaæ kriyÃdvÃrakam /
kriyÃjananamanyonyamanyonyÃlaÇktirmatà /
viÓe«Ãrthaæ sÆtram-
##
divamapÅti /
divamupayÃtÃnÃmapi giro ramayanti jagantÅtyanÃdhÃrÃdheyatà /
prÃsÃdeti-atraikasyÃnekagocaratà /
nime«amapÅti /
atra sarvasampÃdanÃtmano 'Óakyavastvantarasya karaïam /
tri«vapi yojayati-atra kavÅnÃmiti /
ye«Ãm iti «a«ÂhÅnideÓe 'pi na gÅrbhi÷saha sambandhamÃtram, api tu viÓi«Âa÷ sambandha ityÃha-anyatreti /
bhÃvi lokottareti /
kiæÓabdena na¤Ã cÃk«itpor'tha÷ /
anÃdhÃrÃdibhedena viÓe«o 'pi tridhà mata÷ /
vyÃghÃtÃrthaæ sÆtram-
##
ekena yadyathà sÃdhitaæ tasya tathaivÃnyathÅkaraïaæ vyÃghÃta÷ /
vyÃca«Âe-ka¤ciditi /
dÓeti /
dÓà dagdhasya dÓaiva jÅvanäcÃrulocanà virÆpÃk«asya janyinya÷ /
yojayati-atra d«ÂÅti /
jovanÅyatvamiti /
prÃïitavyaæ jÅvanamityartha÷ /
ayaæ cÃtra vyatirekaheturityÃha-so 'pÅti /
virÆpÃk«acÃrulocanÃÓabdau hi vyatirekagarbhau /
jayena ca vyatireka ukta÷ /
saÇgatimÃha-pÆrvavaditi /
anÃnurÆpyaæ iha lak«aïÃæ prakaraïasya /
yathà sÃdhakamekena tathaivÃnyena bÃdhanam /
vyÃghÃto 'tha viruddhasya saukaryeïa kriyà tathà //
tatra sÆtrÃntaram-
##
kÃryÃpek«ayà sukarasya viruddhasya karaïaæ kÃryavyÃhatiheturiti vyÃghÃtÃntaram /
vyÃca«Âe-vyÃghÃta ityÃdi /
ayaæ lak«yapadÃnu«aÇga÷ /
kÃryÃrthaæsaæbhÃvitasya kÃraïaviÓe«asya tadviruddha ni«pÃdanaæ vyÃghÃta÷ /
viruddhani«pattiÓca sukarà kÃraïasya viÓi«ÂÃnuguïyÃt /
itthaæ ca sati anarthotpattilak«aïÃdvi«ÃmÃt bheda ityÃha-na tvatreti /
na hyatra kÃryamakÃryaæ kintu tadviruddhaæ sukaraæ kÃryam /
ato dvitÅyavi«amÃdbheda÷ /
yatastatra kÃryamakÃryaæ viruddhastu anartha÷ /
ihobhayamapi kÃryamiti /
yadi bÃla itÅti /
atra bÃlyaæ rak«yatvaæ cÃprasthÃne hetutvena sambhÃvitaæ pratyuta saukaryeïa prasthÃnaæ sÃdhayati /
saÇgatyantarÃyÃha-evamiti /
tatra kÃraïÃmÃlÃrthaæ sÆtram-
##
yadà pÆrvamityÃdi /
jitendriyatvamiti /
jitendriyatvÃdvinaya÷, vinayÃdguïaprakar«a÷ tato janÃnurÃga÷ /
atra sÃrÃdivicchrittyantarasaæbhave 'pi nÃlaÇkÃrÃntaramityÃha-kÃryakÃraïeti /
kÃryaæ kÃraïamÃlÃyÃæ prÃca÷ prÃca÷ paraæ param //
ekÃvalyai sÆtram-
##
yadi pÆrva pÆrvasya paraæ paraæ viÓe«aïatayà sthÃpyate, saikà ekÃvalÅ ya¤cÃpohyate sÃnyà /
purÃïÅti /
atra parÃïÃæ varÃÇganÃstÃsÃæ rÆpaæ tasya vilÃsa÷ sa kusumÃyudhasya viÓe«aïatayà sthÃpyate /
yojayati-atra varÃÇganà iti /
na tajjalamiti /
atra jalÃde÷ pÆrvaæ pÆrvasya paÇkajÃdyuttarottaraæ viÓe«aïamapohyatayà sthitam /
ekÃvalyÃæ yathÃpÆrvaæ bhedakaæ tÆttarottaram /
sthÃpyate 'pohyate caiva teneyaæ dvividhà matà //
mÃlÃdÅpakÃrthaæ sÆtram-
##
ekÃvalyÃmuttarottarasya pÆrvapÆrvaguïavahatvam iha tu vyatyaya÷ /
vyÃca«Âe-uttarottarasyeti /
prastÃvollaÇghane hetumÃha-mÃlÃtveneti /
saægrÃmeti /
atra kodaï¬Ãde÷ pÆrvapÆrvasya ÓarÃdyuttarottarasamÃsÃdanaæ dÅpanena guïÃvahatvam /
vyÃca«Âe-atra kodaï¬Ãdibhiriti /
mÃlÃdÅpakamÃdyasyottarottaradÅpanam /
sÃrÃrthaæ sÆtram-
##
vyÃca«Âe-pÆrvapÆrveti /
nibandhanaæ grathanam /
rÃjya iti /
sÃramityatra vastvityadhyÃhartavyam /
itarathà liÇgÃsaÇgati÷ /
yojayati-atra rÃjyeti /
uttarottaramutkar«Ãvahatve sÃra i«yate /
saÇgatyantarÃyÃha-evaæ ÓÇkhaleti /
tatra kÃvyaliÇgÃrthaæ sÆtram-
##
vÃkyÃrthapadÃrtharÆpahetau dvidhà kÃvyaliÇgam /
vyÃca«Âe-yatra heturiti /
tarkavailak«aïyaæ darÓayati-na hyatreti /
anupÃdhika÷ sambandho vyÃtpi÷ /
heto÷ pak«e 'vasthiti÷ pak«adharmatà /
upasaæhÃro nigamanam /
ÃdiÓabdÃdupanayÃdi÷ /
vÃkyÃrthatve viÓe«amÃha-vÃkyÃrthagatyeti /
anena hetutvasya ÓÃbdatvaniyama ukta÷ /
Ãrthatve viÓe«amÃha-vÃkyÃrthagatyeti /
anena hetutvasya ÓÃbdatvaniyama ukta÷ /
arthatve arthÃntaranyÃsa prÃtpi÷ ityÃha-anayatheti /
arthÃntaranyÃse hi arthÃtprakta samarthanam, iha tu Óabdata iti vibhÃga÷ /
yattvannetreti /
netra rucisamÃnaruca indÅvarasya salile nimajjanam, mukhacchrÃyÃnukÃriïa÷ ÓaÓino meghaiÓchrÃdanaæ, gamanÃnukÃrigatÅnÃæ haæsÃnÃæ palÃyanaæ ceti vÃkyÃrthatrayamekavÃkyatÃpannÃyÃæ sÃdÓyavinodÃk«Ãntau hetu÷ /
mgya iti /
darbhanirvyapek«atvalocanavyÃpÃraïe padÃrtho saæbodhane hetu÷ /
ubhayatra yojayati- pÆrvatretyÃdi /
atra vÃkyÃrthapadÃrthayorekaikahetutvenodÃjihÅr«urÃha-evameketi /
manūità iti /
atra taponivÃraïe ghe«vapek«itadevatÃsadbhÃvo vÃkyÃrtho hetu÷ /
yadvismayeti /
atrÃnanda mandatve vismayastimitatvaæ padÃrtho hetu÷ /
yojayati-pÆrvatretyÃdi /
kÃvyaliÇgatva tu hetutvenoktirvÃkyapadÃrthayo÷ /
nÃyamarthÃntaranyÃso heto÷ÓÃbdatvasaæÓrayÃt //
anumÃnÃya sÆtram-
##
sÃdhyasiddhyai sÃdhananirdeÓo ''numÃnam /
vyÃca«Âe-yatra ÓabdetyÃdi /
Óabdavttena natvarthasya /
vastutastathà bhÃvenapak«adharmÃnvayeti trairÆpyamuktam /
tarkÃnumÃnavailak«aïyÃha-vicchittÅti /
arthÃt kavikalpitavaicirtyÃt /
yathà randhramiti /
jaladadhÆmasya vyomasthaganaæ khadyotÃnÃæ sphuliÇgÃyamÃnatÃ, kakubhÃæ vidyujjvÃlÃpiÇgatà ca /
pathikataru«aï¬e smaradavÃnalalagnaæ liÇgam /
yojayati- atra dhÆmetyÃdi /
rÆpakamÆlatvamevÃlaÇkÃrÃntaragarbhÅkÃra÷ /
alaÇkÃrÃntaraviviktatayÃpi darÓayitumÃha-kvacittviti /
yatraità iti /
laharÅva¤calÃÓcaladÓo yÃsÃæ tÃ÷ /
tatra bhrÆvyÃpÃrastatraiva mÃrgaïapatanam /
smarasyÃgragamane Óuddhatayà liÇgam /
tadetadÃha-atreti /
analaÇktameva rÆpakÃdyasaækÅrïameva /
tarkÃnumÃnÃdvailak«aïyÃyÃha-prau¬hoktÅti /
mÃtragrahaïÃdalaÇkÃrÃntarÃpoha÷ /
cÃrutvaæ na tu tarkÃnumÃnavanniÓcamatkÃratà /
athÃnumÃnakÃvyaliÇkÃrthÃntaranyÃsÃnÃæ vi«ayaæ vivecayati-ayamatretyÃdi /
piï¬Ãrtha÷ avÃntaraviÓe«anirvyapek«o ni«k«ÂÃrtha÷ /
apratÅta÷ pratyÃyyate cet pratyÃyyapratyayakabhÃva÷ tadÃnumÃnam, pratÅta÷samarthyate cet samarthyasamarthakabhÃva÷ tadà padÃrthasya tvatalÃdiÓiraskatayà hetutvenopÃdÃne na kaÓcidalaÇkÃra÷ /
yathà nÃgendrahastà ityÃdau /
karkaÓatvÃt ÆrvorupamÃnabÃhyà iti hetumadbhÃvasya laukikatvÃt /
yadà tvatalÃdyasaæsparÓenopÃttasya padÃrthasya hetutvaæ tadà "mgaÓca darbhÃÇkure"tyÃdau padÃrthanimandhanamekaæ kÃvyaliÇgam /
yadà punarvÃkyÃrtho hetutvapratipÃdakayacchrabdÃdiprayogamantareïa hetutvenopÃdÅyate, tadà vÃkyÃrthanibandhanamanyatkÃvyaliÇgam /
yadà tÃÂasthyenopÃttasya vÃkyasya arthaparyÃlocanayà hetutvaæ tadÃrtÃntaranyÃsa÷ /
itthaæ ca sati vÃkyÃrthanibandhanaæ kÃvyaliÇgaæ kÃryakÃraïa eva bhavati /
samarthya vÃkyÃrthasyÃnayà kriyayà sÃpek«atvena tÃÂasthyÃbhÃvÃt /
arthÃntaranyÃsastu sÃmÃnyaviÓe«abhÃva eva bhavati /
tathÃtva eva tÃÂasthyasaæbhavÃt /
yatpuna÷ kÃryakÃraïagatatvenÃrthÃntarasya samarthakatvaæ tadukta lak«aïaæ kÃvyaliÇgamapyanapek«yaiva /
ÃcÃryairlak«aïÃntarakaraïÃt /
itthaæ ca sati uktalak«aïÃÓrayaïe, "yattvannetre"tyÃdau arthÃntaranyÃsaviviktaæ kÃvyaliÇgameva /
kÃryakÃraïayostu samarthakatvaæ arthÃnataranyÃse darÓitacaramiti gatiriyatÅ vi«ayavibhÃgà yÃÓrayitavyà /
anumÃnaæ tu sÃdhyÃya sÃdhanasyopavarïanà /
tatsaækÅrïatvaÓuddhatvavicchittyÃnyavilak«aïÃt //
apratÅtapratÅtau syÃdanumÃnavyavasthiti÷ /
padÃrthÃdvÃtha vÃkyÃrthÃt nirdeÓe sati hetuta÷ //
samarthanaæ pratÅtasya kÃvyaliÇgadvayaæ matam /
bhavedarthÃntaranyÃsa÷ tÃÂasthye hetubhÃvata÷ //
kÃryakÃraïabhÃve tu tasyoktaæ lak«aïÃntaram /
saÇgatyantarÃyÃha-evaæ tarketi /
tatra yathÃsaækhyÃrthaæ sÆtram-
##
prÃÇganirdi«ÂanÃæ paÓcÃnnirdi«Âai÷ krameïa sambandho yathÃsaækhyÃlaÇkÃra÷ /
vyÃca«Âe-ÆrdhvamityÃdi /
Ærdhvaæ prÃgityartha÷ /
sa ceti /
anunirdeÓo 'rthÃntaragata÷ na tu uddi«ÂÃrthagata÷ /
sÃmarthyÃduddi«ÂÃnunirdeÓyayo÷ sÃpek«atvalak«aïÃt /
sambandhapratÅtiæ ni«kar«ati-Ærdhvani«ÂhÃnÃmiti /
vÃkyÃrtha÷ sÆtratmano vÃkyasyÃrtha÷ /
ata÷ kramaviÓe«a÷ /
anye tu krama ityevÃbhidadhire /
dvaividhyamÃha-tacceti /
Ãdyasya lak«aïamÃha-ÓÃbdaæ yatreti /
vyastÃnÃæ vyastairarthÃdabhisaævandhe ÓÃbdakramÃvalambina÷ sambandhasyÃtirodhÃnapratÅtikatvÃcchÃbdatà /
dvitÅyaæ lak«ayati-Ãrthantviti /
samudÃyasya samudÃyena sambandhe ÓÃbde paryÃlocanayà avayavatramasambandha ityÃrthatà /
lÃvaïyeti /
lÃvaïyaprabhà tyÃgÃvanÅbharak«aïatvaÓÃlini tvayi sati indupÆ«acintÃratnakulak«mÃbhtÃæ nairarthakyaæ /
yojayati-atra lÃvaïyaukastvetyÃdi /
kajjaletyatrÃr''thatvaæ yojayati-atra kajjalÃdÅnÃmiti /
Órutyà Óabdena samudÃyagata÷saæbandha÷ /
"prÃguktÃnÃmanÆktaistu sambandha÷ trimiko yadà /
yathÃsaækhyaæ tathà ÓÃbdam Ãrthaæ ceti dvidhà matam" //
paryÃyÃrthaæ sÆtram-
##
ekasyÃnekÃdhÃratve eka÷ paryÃya÷ /
anekasyaikÃdhÃratve dvitÅya÷ /
sasaÇgatikaæ vyÃca«Âe-kramaprastÃvÃdityÃdi /
kramagrahaïasya prayojanÃyÃha-nanvekamityÃdi /
ekasyÃnekagocaratvalak«aïaviÓe«ÃlaÇkÃravyÃvttyai amagrahaïÃmityartha÷ /
evaæ tarhi viÓe«ÃlaÇkÃre yaugapadyagrahaïaæ kiæ na ktamityata Ãha-iha ceti /
iha amapratipÃdanÃttatra yaugapadyaæ lak«aïatvena arthÃt siddhyati ityartha÷ /
ato viviktavi«ayatayà dvitÅyamÃha-tathà ekasminniti /
tatra apagrahaïÃt samuccayÃlaÇkÃravyÃvttirityÃha-nanvatreti /
vak«yamÃïe samuccaye yaugapadyaæ lak«aïatvena ghÅ«yata ityÃha-ata eva guïeti /
lak«yapadaæ nirvakti-ata eva krameti /
paryÃyasya amÃtmakatvÃt parivttyalaÇkÃrato vaidharmyÃyÃha-vinimayeti /
asya cÃturvidhyaæ darÓayati-tatrÃneka iti /
iha yo 'yamanekÃrtha÷ sa pthavtti÷ saÇghatÃtmà ca /
dvividho 'pyÃdhÃrÃdheyaÓceti catvÃro bhedÃ÷ /
nanvÃÓrayeti /
re kÃlakÆÂa! tavÃÓraye«uvtti÷ uttarottaraviÓi«ÂapadanyÃsà kenopadi«Âà yata÷ prÃk hdaye, aya tadapek«ayoparikaïÂhe vÃtsÅ÷ /
samprati tu kaïÂhÃdapyuparitanyÃæ vÃci vasasi /
atrÃrïavÃdirÃdhÃro aneka÷ pthagvtti÷ /
vis«ÂarÃgÃditi /
atrÃdhara[kandu]kau karÃdhÃrau nivttikriyÃæ prati apÃdÃnatvena saæhatau /
nivtteranekatvenÃvivak«aïÃt-niÓÃsviti /
saæcara÷ saæcÃrÃdhi«ÂhÃnam /
atrÃbhisÃrikÃÓivÃrÆpaæ anekamÃdheyaæ pthagvtti÷ /
yatraiveti /
atra mugdhatvÃdikaæ patnÅtvÃdikaæ ca anekamÃdheyam /
vargatvÃvasthà iti saÇghÃta vtticatu«Âaye 'pi yojayati-atra kÃlakÆÂamityÃdi /
paryÃya eko 'nekasmin ekatrÃneka ityÃpi /
dvidhà amavaÓÃdetau na viÓe«asamuccayau //
neyaæ vinimayÃbhÃvÃt parivtti÷ bhidÃstviha /
catasro 'nekarÆpasya pthak saÇghÃtavartanÃt //
pthaksaÇghÃtavttitvÃdanekor'tho dvidhà sa ca /
ÃdhÃrÃdheyabhÃvasthaÓcatasro 'sya bhidÃstata÷ //
parivttarthaæ sÆtram-
##
samasya samena saha vinimaya÷ ekà parivtti÷ /
nyÆnasyÃdhikena dvitÅyà /
adhikasya nyÆnena ttÅyà /
vyÃca«Âe-vinimayo 'treti /
saÇgatimÃha-kramapratibhÃseti /
uro datveti-hiraïyÃk«avadhÃdye«u yuddhe«u uro datvà daityÃnÃæ yaÓo ghÅtam /
yojayati-atra ura iti /
kimitÅti-aruïÃyana kalyate ityartha÷ /
yojayati-atrotk«Âeti /
tasyahÅti /
pravayastvÃt svargamupeyu«o na Óocyaæ ki¤cit /
yojayati-atra kalevareïeti /
dvairÆpyeïÃdÃharati-tatveti /
darÓanaprÃïayo÷samatà /
mano 'pek«ayà raïÃraïakasya nyÆnatà /
yojayati-atrÃdya iti /
"parivttirvinimayastridhà seyaæ samÃdibhi÷ //
" parisaÇkhyÃrthaæ sÆtram-
##
anekatra prÃtpavata ekasyaikatra niyamanaæ parisaÇkhyà ekakaratra varjanena anyataratra saÇkhyÃnÃt /
sasaÇgatikaæ vyÃca«Âe-ekÃneketyÃdi /
asaæbhÃvye sthÆladÓÃ saæbhÃvayituæ aÓakye /
nirvakti-parÅti /
parÅtyupasargovarjanavttirityartha÷ /
bhedÃnÃha-sà cai«eti /
praÓrapÆrvikà ÓÃbdÅ tathaivÃrthÅ apraÓrapÆrvikà ÓÃbdÅ tathaivÃrthÅ[ti]caturdhà /
kiæ bhÆ«aïamiti -ÃryairÃcaritam /
iyaæ praÓrapÆrvikà ÓabdopÃttavarjyà /
kimÃsevyamiti /
yadÃsaktyà dyusaridÃdisamÃsaÇgena /
iyaæ praÓrapÆrvà arthÃk«itpavarjyà /
bhaktirbhava iti /
yuvatirÆpe kÃmÃstre /
iyam apraÓrà ÓÃbdavarjyà /
kauÂilyamiti /
iyam apraÓrà Ãrthavarjyà /
yojanasya suj¤ÃnatvÃnnyÃyasaæcÃrÃyÃha-atrÃlaukikamiti /
alaukikagraho hi laukikaæ vyavacchinattyeva virodhÃt /
ato vyavacchradyaæ ÓÃbdamÃrthaæ ceti bhedadvayodaya÷ /
alaukikasya prasiddhe÷ kvacitpraÓro 'nyathà ceti cÃturvidhyam /
Óle«abhittikatayÃ, darÓayati-vilaÇghayantÅti /
Órutivartma karïopakaïÂho vedamÃrgaÓca /
vikrimà arÃlatà dau÷ÓÅlya ca /
citrakarmastiti-varïà valak«Ãyadayo dvijÃtayaÓca /
daï¬oya«Âi÷ ÓÃstiÓca /
atra Óle«a÷ pÆrvam siddha iti na bÃdhaka÷ api tu cÃrutÃvaha ityÃha-Óle«asampktatvamiti /
alaukikatÃæ darÓayitumÃha-atra ceti /
pÃk«ikatvaniyama anekatra yugapatprÃtpau parisaÇghyeti hi vÃkyavitprasiddhaæ lak«aïam /
tadvailak«aïyÃya niyamanasÃmÃnyÃdhikaraïyaæ yata÷ /
itthamata÷ pÃk«ikaprÃtpirÆpaæ niyamalak«aïamapi svÅkriyata iti yugapatsaæbhÃvanÃtmakaæ parisaÇkhyÃlak«aïÃmiha[prÃyikam] /
parisaÇkhyà tvanekatra prÃtpasyaikatra yantraïam /
caturdhà praÓravarjyoktyorbhÃvÃbhÃvÃdiyaæ matà //
na paraæ yugapatprÃtpi÷ pak«e 'pi prÃtpiri«yate /
parisaÇkhyÃniyamayorato 'trÃlaukikÅ sthiti÷ //
arthÃpattyarthaæ sÆtram-
##
yathà daï¬abhak«aïenÃpÆpabhak«aïaæ kaimutyenÃpatati tathÃrthÃntarasyÃpatanamarthÃpatti÷ /
vyaca«Âe-daï¬ÃpÆpayoriti /
"dvandvamanoj¤e"ti vu¤ siddhau p«odarÃditvena vddhyabhÃve 'hamahamikÃdinayena daï¬ÃpÆpiketi kecit /
anye tu matvarthÅyena rÆpasiddhimicchranti /
svasaæmatimÃha-aparetviti /
apare puna÷ "ive pratiktÃ"viti kana upamÃrthatvena varïÃyanti /
ni«kar«ÃrthamÃha-atreti /
anumÃnaÓaÇkÃæ niraca«Âe-na cedamiti /
samÃnanyÃyasya daï¬ÃpÆparthamÃha-atreti /
anumÃnaÓaÇkÃæ nirÃcaca«Âe-nacedamiti /
samÃnanyÃyasya daï¬ÃpÆpavttasyasarÇtimÃha-arthÃpattiÓceti /
tajjÃtÅyena tatsambandhitayà bhedÃyÃha-iyaæ ceti /
paÓupatiriti-utka÷ unmanÃ÷ /
viprakuryu÷ bÃdhaæ vikuryu÷ /
amÅ bhÃvà vanitÃdaya÷ /
aprÃkaraïikÃpÃtanaæ darÓayati-atra vi[bhva]ti /
dhtadhanu«Åti /
sthirà apiprahvÅ bhavanti, lole«u kà kathÃ? atra prÃkaraïikÃrthÃpÃta÷ /
vicchittyanyarÃyÃha-kvacittviti /
alaÇkÃra iti /
ÓaÇkÃkaraæ kimayaæ sevya uta neti ÓaÇkÃjanakam /
vidhurindu÷ vidhirdi«Âam /
Óle«ata÷ prÃkaraïikÃpÃtamÃha-atra vidhÃviti /
arthÃpattistu kaimutyenÃnyÃrthÃpÃta i«yate /
praktÃpraktÃpÃtÃdiyaæ ca dvividhà matà //
vikalpÃrthaæ sÆtram-
##
viruddhyo÷ tulya bavayoryugapatprÃtpau vikalpa÷ /
vyÃca«Âe-viruddhayoriti /
tulyapramÃïa viÓi«Âatvaæ tulyabalatve hetu÷ /
vailak«aïyaæ darÓayati-aupamyagarbhatvÃditi /
laukika vikalpasyà tathÃtvÃt /
namantviti -sandhau ÓirasÃæ nati÷ vigrahe dhanu«Ãm /
evamÃj¤Ãmaurvyo÷ karïapÆrikaraïamapi /
vyaca«Âe-atra pratirÃjeti /
namanamiha pratirÃjÃnÃæ kÃryam /
tatra ÓirÃæsi dhanÅ«i ca sandhivigrahapramÃïatayà tulyabalÃni viruddhatvÃdyugapatprÃptyayoge 'pi prÃpnuvanti /
ata÷sÃdhanabÃdhanÃdirupagatyantarÃbhÃvÃt vikalpa÷ /
vaidharmyaæ yojayati-namanaktamiti /
evaæ karïapÆrÅkaraïe 'pi /
vaicitryÃntarÃyÃha-aupamyeti /
bhaktiprahveti-praïÃyinÅspardhinÅtyÃdau prathamÃdvivacanaikavacanayo÷ napuæsakastrÅliÇgayoÓca Óle«a÷ /
nÅtehiteti nÅtÃr ihiteti ca padabhaÇga÷ /
nidhÅ iti nidhiriti ca /
yojayati-atra netre tanuriti /
samuccayabhramo mà bhÆdityÃha-na ceti /
anuÓÃsanÃt gatisaæbhave 'pi kaviprayogÃbhÃvÃnna samuccaya÷ /
aprayuktado«Ãpatterlak«aïe nyÆnatÃmÃÓaÇkatenanviti /
pariharati-naitaditi /
netre athaveti /
vikalpasvarÆponmÅlita ÓleÓÃnugamam uddhÃÂayati-sa cÃtreti /
nigamayati-tasmÃditi /
svopaj¤a ityÃha-pÆrvairiti /
virodhe tulyabalayorvikalpa÷sannipÃtino÷ /
aÓle«aÓle«abhittitvÃddvidhÃyamupa varïyate //
samuccayÃrthaæ sÆtram
##
guïÃnÃæ kriyÃïÃæ ca yaugapadyaæ samuccaya÷ /
vyÃca«Âe-guïÃnÃmiti /
vikalpeti saÇgatikathanam /
vidaliteti /
pra(kha)lamukhÃni durdÃntapracurÃï /
atra vaimalyamÃlinyayo÷ samuccaya÷ /
ayamiti /
ekapade yugapadbhavitavyaæ bhÆtamityartha÷ /
atra upamatibhÆtikriyayo÷ /
vaicitryÃntarÃyÃha-etadvibhinneti /
bibhrÃïeti /
Óalyabharaïaæ ÓayanÃdikriyÃhetu÷ /
atra ÓayanÃdÅnÃæ ekÃdhikaraïatayà samuccaya÷ /
guïasamuccayo 'pi suj¤Ãna ityÃha-evamiti /
guïakriyayo÷ saæbhtayorapi saæbhavatÅti darÓayati-keciditi /
nya¤caditi-cak«uriha cak«urvikÃra÷ /
ekaikaæ cak«uranyakriyaæ bhinnavyÃpÃraæ vartate /
ato heto rasavaÓÃt /
rasa iha ÓÇgÃra÷«ad dagvikÃrÃïÃme«Ãæ tadekani«ÂhatvÃt kathaæ bhinnakriyaæ nya¤citamityartha÷ /
yadapÃÇge nya¤cati /
uktaæ hi mayà bharatasaægrahe - "syÃnnaya¤citannaya¤cadapÃÇgabhÃva" iti /
"apÃÇgasaÇkocitaku¤citaæ syÃt unmukhaæ" ityuda¤citasya lak«aïam /
uda¤citaæ dÆrdhvamapÃÇgavtti nime«aÓÆnyaæ hasitaæ vihÃsi /
sÃkÆtamÃkÃÇk«itabhÃvagarbham Ãkekaraæ tiryagarÃlatÃram //
vyÃvttaæ vilitam /
"tiryaÇnivttaæ valitaæ vilokya premïà sudÆraæ parivalga[duktam]" /
prasÃdi prasannam /
"sabhrÆvilÃsaæ smayate prasannaæ saæmÅlyamÃnaæ mukulaæ vadanti /
" saprema premagarbham /
"syÃtpremagarbhaæ asau dravÃya (?)" /
kampamutkampitapak«matÃram /
sthiraæ vidÆrÃntaritÃrthani«Âham /
udbhrÆ-udvartitaæ tÆrdhvavikampitabhrÆ /
bhrÃntaæ madamantharaæ syÃt //
apÃÇgavtti vik«epi /
vik«epi pÃrÓve yadapÃÇgavtti /
[vikacaï] vikÃsi /
vikÃsi dÓye saviÓe«alak«am /
majjannihäcitam /
nÃsÃgrani«ÂhÃntuniha¤citÃkhyam /
taraÇkottaraæ taraÇgitam /
"taraÇgitaæ yadyutirurmikalpà /
" sÃÓru utkaïÂhitam /
"utkaïÂhitaæ rÃganibaddhabëpam /
" yojayati-atrÃkekaretyÃdi /
nanvÃkÆtaprasÃdapremïÃæ guïavacanatve 'pi samÃsataddhitÃdyarthaistirodhÃnamityata Ãha-prasÃdisapremetyÃdi /
samÃsÃdayo hi sambandhÃbhidhÃyina÷ /
sambandhaÓca siddharÆpo guïÃtmà /
na guïÃvacanÃnÃæ svabhÃvaæ bhinatti /
sÃkÆtaæ satprema iti samÃsa÷ /
prasÃdÅtitaddhita÷ /
nigamayati-evamayamiti /
vyastatvena ubhau samastatvena eketi tridhà /
"guïakriyÃyaugapadye trividha÷syÃtsamuccaya÷ "/
samuccayÃntarÃyÃha-ekamiti /
sÆtram -
##
ekasmin kasyacit siddhihetau spardhayà anyasyÃpi tatkaratvaæ samuccaya÷ /
vyÃca«Âe-samuccaya ityÃdi /
ityevetyanu«aÇgakathanam /
samÃdhivaidharmyÃyÃha-na cÃyamiti /
eka÷ paryÃtpa÷ sÃdhaka÷ /
anya÷ kÃkatÃlÅyavttyà cetsamÃdhi÷ /
yathà khale kapottÃ÷ spardhayà pratisvaæ ahamahamikayÃvataranti /
tathà bhÃve samuccaya÷ iti mahÃn bheda÷ /
khale kapotà asyÃæ santi nÅtÃviti khalekapotikà /
matvarthÅya÷ «Âhan /
nanu kÃkatÃlÅyaæ iti kathamucyate /
kÃkasyÃgamanaæ yÃdcchikaæ tÃlasya ca pÃta÷ /
tena patatà kÃkasya vadha÷ /
evaæ devadattasya Ãgamanaæ dasyÅnäcacopanipÃtastaiÓca tasya vadha÷ /
tatra devadattatasyusamÃgama÷ kÃkatÃlasamÃgama iveti eka upamÃrtha÷ /
tadvadha÷ kÃkavadha iveti dvitÅya÷ /
Ãdya÷ samÃsÃrtha÷ kÃkatÃlamiti /
dvitÅyastadvitÃrtha÷ kÃkatÃlÅyamiti /
samÃsaÓcÃyam /
asmÃdeva j¤ÃpakÃt "samÃsÃcca tadvi«ayÃ"dÃkasmika ivÃrthecchro bhavatÅti /
tadvi«ayÃdivÃrthavi«ayÃdityartha÷ /
evamardhajaratÅyaæ ajÃkpÃïÅyaæ ghuïÃk«arÅyamityÃdausamÃsataddhitau j¤eyau /
bhedÃnÃha-e«a iti /
kulamiti /
yairjano darpaæ vrajati, ta eva tavÃÇkuÓÃ÷ unmÃrganivÃrakÃ÷ /
yojayati-atrÃmÃlinyeti /
amÃlinyaæ Óobhanatvahetu÷ /
ekaikaæ caitanyasya tatkaratvaæ darÓayati-durvÃrà iti /
manmathasuhdvasantÃdi÷ ÓaÂho va¤caka÷ /
yojayati-atra smareti /
navavaya÷ prabhte÷ kathamaÓobhanatvam ityata Ãha-navavaya ityÃdi /
ÓaÓÅti-ÓaÓyÃdi viÓe«yaæ Óobhanaæ dhÆsaratvÃdi viÓe«aïavaÓÃdaÓobhanamiti viÓi«Âasya dvairÆpyam /
tatra tathÃvidhai÷ kÃminyÃdibhi÷samu¤cÅyate /
yojayati-atra ÓaÓina ityÃdi /
anyathà tu na yojanÅyamityata Ãha-na tvatreti /
na vyakhyeyastathà /
sadasadyogavivak«aïÃditi Óe«a÷ /
atrÃk«ipati-nanu npeti /
npÃÇgaïa khalayordvayorapyaÓobhanatvÃdanye Óobhanà iti katham /
na tathà samuccaya÷ /
pariharati-naitaditi /
viÓi«Âasya dvairÆpyaprakrame dvayoraÓobhanatvam /
prakramabhedo vÃkyado«a÷ /
prakramabhedà valambena cÃnyairde«Ãntaraæ udbhÃvitamityÃha-ata eveti /
viÓe«yÃntaraæ Óobhanaæ khalatvarÆpaæ tvaÓobhanamiti sahacarabhinnor'tha÷ /
ata itthaæ vivak«iïÅyamityÃha-prakte tviti /
tathÃpi na do«anivttirityÃha-evamapÅti /
pÆrvodÃharaïe sadasadyogamÃÓaÇkate-nanu durvÃrà iti /
smaramÃrgaïÃdÅnÃæ Óobhanatvaæ durvÃratvÃdÅnÃmaÓobhanatvamiti pratÅte÷ /
pariharati-naitaditi /
vivak«Ãbhede gamakamÃha-ata eveti /
sundaratvenÃnta÷ pravi«ÂÃnÃmapi ÓaÓyÃdÅnÃæ dhÆsaratvÃdinà vaiyarthyahetutvamupasaæhtam /
durvÃretyatratvitthaæ "ÓaÂha÷ kathaæ so¬havya" iti sarvathà ka«Âatvamevopasaæhtam /
nigamayati-tasmÃditi /
ekakriyÃyÃmanyasya kriyà tvanya÷ samuccaya÷ /
sadasaddvaidhayogena satridhà saævyasthita÷ //
iti //
samÃdhyarthaæ sÆtram-
##
Ãrabdhasya kÃryasya kÃraïÃntarayogÃt samyagÃdhÃnaæ samÃdhi÷ /
vyÃca«Âe-kenaciditi /
samuccayeti saÇgatyukti÷ /
samuccayavaidharmyaæ smÃrayati-tadvailak«aïyamiti /
mÃnamiti /
pÃdapatane kÃraïe garjitaæ kÃraïÃntaram /
yojayati-mÃnanirÃkaraïa iti /
upakÃpareti saukaryaprakÃÓanam /
samÃdhi÷samyagÃdhÃnaæ kÃraïÃntarayogata÷ /
saÇgatyarÃyÃha-evaæ vÃkyeti /
pratyanÅkÃrthaæ sÆtram /
##
balavata÷ tiraskÃrÃÓaktau tadÅyatiraskÃra÷ pratyanÅkam /
vyÃca«Âe-yatra balavadityÃdi /
tatsambandhina÷ balavatsambandhina÷ /
taæ bÃdhituæ balavantaæ bÃdhitum /
atra d«ÂÃntamÃha-yathà anÅka ityÃdi /
prayojanamÃha-pratipak«eti /
yasya ki¤ciditi /
yasya k«ïasya /
vigraha÷ kalaha÷ /
kÃntena bakreïa sadÓÃkti÷ /
yojayati-atra rÃhoriti /
tattiraskÃrÃditi prayojanokti÷ /
tadÅyasya tiraskÃra÷ pratyanÅkamaÓaktita÷ /
pratÅpÃrthaæ sÆtram-
##
upameyasyaiva pu«kalaguïatvavivak«aïenopamÃnasya kaimarthakyaæ prÃtikÆlyÃdekaæ pratÅpam /
ya¤copamÃnÃntarÃrthaæ prasiddhopamÃnasyopameyatvakÊtpiranÃdarÃt dadvadvitÅyam /
vyÃca«Âe-upameyasyaivetyÃdi /
yatra ceti /
cak«u«a eva muï¬amÃlÃtvamiti kuvalayadÃmno nairarthakyam /
alaÇkÃrÃntarasaæbhedenÃparamudÃharati-lÃvaïyeti /
lÃvaïyaukastvÃdiguïÃnÃmupameya eva pau«kalyÃdindvÃdyupamÃnÃnÃæ kaimarthakyam /
saæbhedamanusmÃrayati-atra yathÃsaÇkhyamapÅti /
e ehÅti /
e ityÃmantraïe /
ayi ehi tÃvatsundari karïÃæ dattvà Óïu vacanÅyam /
tatava mukhena kÓodari candra upamÅyate janena //
candrasyopamÃnatvaæ vacanÅyamiti kathanÃt candrasya nik«Âatvenopameyatvena kalpanam /
prayojanaæ tu mukhasyopamÃnatà /
yojayati-atropamÃnatveneti /
kvacit upamÃnasya sata÷ upamÃnatvameva nyakkaraïÃdalaÇkÃraæ samutthÃpayatÅtyÃha-kvacitpunariti /
garvamitir /
idÓÃni nÅla nalinÃni santÅti upamÃnÃvirbhÃva÷ /
evaæ ni÷sÃmÃnyasya locanayugalasya nyakkÃra÷ /
yojayati-atrotkar«eti /
yathÃtropameyasya upamÃnÃsahatvaæ, tathaiva atiprakar«ÃdupamÃna bhÆmimapyatipatate /
upamÃnatvakÊtpirapi pratÅpamityÃha-aneneti /
ahameveti /
dÃruïÃtvakëÂhÃprÃtpasya hÃlÃhalasya durjanavacano upamÃnatÃkÊtpirnyakkÃrÃya /
tadetadyojayati-atra hÃlÃhalatvamiti /
upamÃnasya kaimarthyÃdupameyatvakalpanÃt /
dvidhà pratÅpaæ kkÃpyetadupamÃnatvato 'pi ca //
nimÅlitÃrthaæ sÆtram-
##
vastu vastvantaraæ sahajena lak«maïà yannigÆhayati Ãgantukena và tannigÆhitatvÃnnimÅlitam /
vyÃca«Âe-sahajenetyÃdi /
sÃmÃnyato bhedamÃha-na cÃyamiti /
tasya hi guïasÃdhÃraïyÃdbhedÃnupalak«aïam /
asya punarutk«Âena guïena nik«Âasya sthaganam /
apÃÇgeti /
aÇgelÅlayà iti sphuritam itthaæ lÅlayà prasasÃretyartha÷ /
dktÃralyà dinà sahajena lak«aïena lÅlà madodayahetukaæ dktÃralyÃdi tirodadhÃti /
yojayati-atra dktÃralyeti /
ye kandarÃsviti /
tvatpÃdaÓaÇkitadhiya÷ tvadà pÃtaÓaÇkÃcakitÃ÷ /
atra himamà gantikalak«aïÃbhyÃæ kamparomäcÃbhyÃæ bhayaktau kamparomäcau sthagayati /
yojayati-atra himÃdrÅti /
nijenÃgantunà vÃpi lak«aïenÃnyagopanam /
nimÅlitÃkhyo 'ÇkÃra÷ dviprakÃra÷ prakÃÓita÷ //
sÃmÃnyÃrthaæ sÆtram-
##
prastutasya aprastutena guïasÃmyÃdekarÆpatvaæ sÃmÃnyayogÃtsÃmÃnyÃlaÇkÃra÷ /
vyÃca«Âe-yatra prastutasyetyÃdi /
apahnuterbhedÃyÃha-na ceyamiti /
apahnutau hi praktani«edhenÃpraktaprati«ÂhÃpanam ihatu na tathà /
kiæ tarhi? aikÃtmyam /
malayajaraseti /
dantapatraæ karidaÓanatÃÂaÇkam /
avibhÃvyatà gatiraikÃtmyaliÇgam /
yojayati-atra malayajeti /
prastutasyÃnyatÃdÃtmyaæ sÃmÃnyaæ guïasÃmyata÷ /
taduïÃrthaæ sÆtram-
##
parimitaguïasya vastuno 'tyutk«ÂaguïasvÅkÃrastadguïa÷ /
vyÃca«Âe-yatreti /
nirvakti-tasyeti /
nimÅlitÃdbhÃdamÃha-na ceti tatra hi vastvantaranigÆhanam /
iha tvanigÆhitasya tadguïenoparÃga÷ /
vibhinneti /
aruïena varïÃbhedaæ nÅtà rathavÃhà yatra vaæÓÃÇkuranÅlairmarakataratnai÷ prabhayà puna÷ svÃæ prabhÃæ Ãninyire /
atrÃÓvÃnÃmÃruïye tadguïatà /
Ãruïyasya ca hÃrityena /
yojayati-atra ravÅti /
tadguïÃ÷svaguïatyÃgÃdutk«Âasya guïagraha÷ /
##
tadruïaviparÅto 'tadguïa÷ /
saÇgatiæ vyÃca«Âe-tadguïeti /
utk«ÂaguïavastupratyÃsaktau hi nyÃnaguïasya tadguïasvÅkÃro nyÃyopapanna÷ /
prasyÃsattà vapyananuharaïamatadguïÃlaÇkÃra÷ /
nirvakti-tasyotk«Âasyeti /
yadi veti /
niruktyantaramanuharaïÃhetau satyapi ananuharaïÃt atadguïa÷ /
atra vighïÃtitasyà praktasyeti /
itthamiyaæ dvidhà /
dhavalo 'sÅti- dhavalo 'si yadyapi sundara! tathÃpi tvayà mama ra¤jitaæ hdayam /
rÃgabharite 'pi hdaye subhaga! nihito na rakto 'si //
dhavalo yuvà valak«aÓca /
rÃgabharitahdayanidhÃne 'pyaraktatvamatadruïÃ÷ /
gÃÇgamiti /
aÇgeti sambodhanam /
cÅyate upacÅyate /
atra apraktarÆpÃnanuhÃra÷ /
ubhayatra yojayati-pÆrvatretyÃdi /
prathamÃrdhe ko 'laÇkÃra ityata Ãha-dhavalo 'sÅti /
dhavalasyÃpi ra¤jane atadruïatvaæ sphuÂameva /
yata÷ kÃryakÃraïeti /
vi«amavaidharmyaæ vyaktam /
na tadruïe 'nuhÃrastu guïatÃdrÆpyayordvidhà /
uttarÃrthaæ sÆtram-
##
praÓrÃnupÃdÃne 'pyuttarà dunnayanamekamuttaram upÃttasya ca praÓrasya yadasambhÃvyamasakduttaraæ taddvitÅyam /
vyÃca«Âe-yatrÃnupanibadhyamÃna ityÃdi /
ativyÃtpiæ pariharati-na cedamiti /
trairÆpyanirdeÓo hyanumÃnalak«aïam /
dvitÅyasya svarÆpamÃha-yatra ceti /
tatra niyamamÃha-tacceti /
atra ativyÃtpiæ pariharati-na ceyamiti /
parisaækhyÃyÃæ vyavacchredyavyavacchedakabhÃva÷ vivak«ya÷ /
atra svavivak«Ã /
ekÃkinÅti-kiæ yÃcase vÃsayÃcanena kimityartha÷ /
kà visameti /
kà vi«amà daivagati÷ kiæ (labdhaæ)yajjano guïagrÃhÅ /
kiæ saukhyaæ sukalatraæ kiæ du÷khaæ yat khalo loka÷ /
yatra daivagatyÃdi gƬhatvÃdapratisambhÃvyam /
uttaraæ yojayati-pÆrvatretyÃdi /
asakditi /
nÃnÃtvaniyamoddhÃÂanam /
"uttaraæ praÓrapiÓunaæ asambhÃvyottaraæ dvidhà /
" saÇgatyantarÃyÃha-ita÷ prabhtÅti /
sÆk«mÃrthaæ sÆtram-
##
iÇgitÃdibhi÷saælak«itasya sÆk«mÃrthasya vidagdhÃya prakÃÓanaæ sÆk«mam /
vyÃca«Âe-iha sÆk«ma ityÃdi /
kuÓÃgravattÅk«ïà kuÓÃgrÅyà /
ata idamiÇgitÃkÃrÃbhyÃæ dvidhà /
ÃkÆtavya¤jitÃÓce«ÂÃæ iÇgitaæ buddhikÃritÃ÷ /
ÃkÃrÃ÷ punarÃmnÃtÃstà evÃbuddhikÃritÃ÷ //
yathÃ- tÃrÃpuÂabhrÆdda«ÂyÃdervikÃrÃniÇgitaæ vidu÷ /
ÃkÃrÃ÷sattvajà bhÃvà Ãdyà buddhyÃpare 'nyathà //
saÇketeti-kÃlamanasaæ kÃlaæ j¤Ãtumanasamityartha÷ /
netrÃrpitÃkÆtaæ netrÃbhivya¤jitabhÃvamityartha÷ /
saÇketakÃlamanaso j¤Ãnaæ bhrÆkaÂÃk«Ãdi /
tadÅyeÇgitena j¤Ãtveti sÆk«mÃrthaæ salak«aïam /
padmanimÅlanaæ tu prakÃÓanam /
yojayati /
atra saÇketeti /
vaktrasyantÅti-svedena ÃkÃrastena kuÇkumabhedÃt puru«Ãyitaj¤Ãnaæ sÆk«mÃrthaæsaælak«aïam khaÇgalekhastu tatprakÃÓanam /
yojayati-atra svedeti /
sÆk«maæ tu sÆk«maæ saælak«ya vidagdhe«u prakÃÓanam /
iÇgitÃkÃrata÷ sÆk«masaælak«aïÃmiti dvidhà //
vyÃjoktyai sÆtram-
##
kutaÓcinnimittÃt prakÃÓyÃsyagƬhavastuno vyÃjavacasà nigÆhanaæ vyÃjokti÷ /
vyÃca«Âe-yatra nigƬhamityÃdi /
va÷svantaraprak«epeti nirukti÷ /
Óailendreti /
pratipÃdyamÃnà dÅyamÃnà /
ÃdiÓabdÃt stambhavepathÆ /
vidhivyasaÇga÷ kriyÃÓakti÷ /
ÓailÃnta÷pureïa mÃtmaï¬alena gÃïaiÓca d«Âa÷ /
yojayati-atra romäceti /
asÃma¤jasyaæ ÓamayitumÃha-yadyapÅtyÃdi /
apalÃpamÃtraæ cintayeti sasmitasvakathanÃt puna÷ prakÃÓanaæ lak«aïatayÃna cintanÅyamiti bhÃva÷ /
ullekha uÂÂaÇkanam /
avyÃsimÃÓaÇkate-nanvapahnutÅti /
uttara÷ prakÃra÷ apahvavÃya sÃdÓyaæ ityevamÃtmaka÷ /
pariharati-satyamiti /
tatra tathokti÷ udbhaÂasiddhÃntÃÓrayeïa /
tanmate vyajostyanupavarïÃnÃt tathÃpahnutisambhava÷ /
iha tu vyÃjoktyupavarïanÃt so 'pahnuti prakÃra eva nÃstÅtyekaivÃpahnuta÷ /
ata iyaæ vyÃjoktireva /
vyÃjoktirtryÃjavacanenodbhinnasya nigÆhanam /
apahnavÃya sÃdÓyam i«ÂÃ nÃpahnutiryata÷ //
vakroktyarthaæ sÆtram-
##
ekÃbhiprÃyeïoktasya vÃkyasya kÃkuÓle«ÃbhyÃæ anyathÃbhiprÃyeïa yojanaæ vakrokti÷ /
sasaÇgatikaæ vyÃca«Âe-uktivyapadeÓeti /
guruparatatreti /
dÆrataraæ gantumudyata iti nÃyikoktirasau /
guruparatantratayà asau guruparatà samaye 'smin nai«yati na ne«yatÅti kÃkugarbhasakhyukti÷ /
yojayati-etadvÃkyamiti /
nanu gamanavidhini«edhau ÓÃbdau /
tasmÃdramanani«edhavidhiryojitau /
ata Ãha-kÃkuvaÓetir /
idÓi vi«aye kÃkorni«edhadyotakatvÃt viparÅtÃrthasaækrÃnti÷ /
aho keneti-dÃruïà ghorà këÂhena ca /
yojayati-atreti /
tvaæ hÃlÃhaleti /
hÃlÃhalavÃn mÆrchrÃæ karo«Åti devÅ /
devastu hÃlÃæ surÃæ na vibharmi nÃpi ca halaæ sÅram /
kiæhalavattayà hÃliko 'si iti punardevÅ /
govÃhane ÓaktasyahÃlikataiva satyamiti /
atra hÃlÃhaleti sabhaÇgaÓle«a÷ /
vijaya iti /
kulakÃtmakaæ vÃkyam /
vijaye iti devÅkartkaæ vijayÃsaæbodhanam /
devasyoktau jitvaratÃyÃæ Óakto 'smi /
na tu tryak«o 'hamak«advayasadbhÃvÃditi /
ak«a Óabda÷pÃÓavacana÷ /
kiæ ma iti devyÃha /
durodareïa lambodareïa nÃrthaÓcet gaïapatiparasaratu /
devyÃha-ko dve«Âi vinÃyakam? deva Ãha-ahiloka iti /
iha vinÃyako garu¬a÷ /
candreti /
candragrahaïena indu païena vinà na rame iti devÅ /
devastu candragrahaïÃpek«Ã cedrÃhurÃhÆyatÃm /
hà rÃhÃviti /
rÃhausthite hÃ! kasya rakiriti devÅ /
devastu hÃrÃrago 'panÅyatÃmiti /
vasturahiteneti /
vasudraviïÃæ vasavo '«Âauca /
ÃropayasÅti /
aÇka÷ aÇkana¤cana¤calanaæ utsaÇgaÓca /
iti(kta)paÓupatipiti /
pÃÓakà ak«Ã÷ /
nanu vicchittirÆpatvÃt sarva evÃlaÇkÃro vakroktirityata Ãha-vakroktÅti /
anyathà yojanaæ vÃkye vakroktirabhidhÅyate /
dviprakÃrà ca vij¤eyà kÃkuÓle«asamÃÓrayÃt //
svabhÃvoktyarthaæ sÆtram-
##
kavipratibhÃgocarasya svabhÃvasya samyagvarïanaæ svabhÃvokti÷ /
vyÃca«Âe-iha vastviti /
ata eveti /
kavimÃtra gamyatvÃt /
kavinà nirmita eva /
uktivacanam uktiÓabda÷ /
anena saÇgativaidharmyaæ varïayi«yata ityÃha-bhÃviketi /
huÇkÃreti-kuntalagatikaï¬Ævyapanayane tanvyà huÇkÃra÷ ktina÷ karïÃvataæsÅbhavet /
kÅdÓa÷ ? ca¤cupuÂÃkÃrayà nakhakoÂyà yadvyÃghaÂÂanaæ tenoÂÂaÇkita÷sÅtkÃropaÓobhi ca /
kÅddaÓasya? p«ÂhaÓli«yatkucÃÇkapÃlÅsukhenÃkekaradÓa÷ /
svabhÃvoktirbudhonneyavastusvÃbhÃvyavarïanam /
atha pratÅtivaicitryÃttÃratamyanirÆpaïai÷ /
bhÃvikaæ dÆradurlak«aæ vyaktaæ vyÃkriyatetamÃm //
tatra sÆtram-
##
bhÆtabhÃvino÷ arthayo÷ atyadbhutatvÃdanÃkulasambandhaÓabdasamarpitatvÃcca pratyak«ÃyamÃïÃtvaæ bhÃvikam /
vyÃca«Âe-atÅtetyÃdi /
kavigateti /
kavibhÃvasya Órotari pratibimbatÃpattirbhÃvikamityartha÷ /
bhÃvo veti /
bhÃvi bhÃvikasya bhÃvanaikaprÃïatvÃt /
niruktyantaraæ, so 'trÃ(stÅ0)ti /
bhÃvikamityanu«aÇga÷ /
nanu munirjayatÅtyudÃhari«yamÃïe bhÆtabhÃvino÷ pratyak«atà bhrÃnti÷ kiæ ne«yata ityata Ãha-na ceyamiti /
bhÆtabhÃvinorbhÆtabhÃvitvenaiva pratyak«ÅbhÃve kà bhrÃntiriti bhÃva÷ /
nanu bhÆtabhÃvinorbhÆtabhÃvitvena prakÃÓane vastuvttamÃtramityata Ãha-nÃpi rÃmo 'bhÆdityÃdi /
rÃmo 'bhÆditi vastuvttÃntamÃtre hi na pratyak«ÃyamÃïatà /
iha tu sphuÂasya pratyak«atvasya upalambha÷ /
na hi pratyak«atvena adhyavasÃyÃdatiÓayoktirityata Ãha-nÃpÅyamiti /
tatra hetu÷ /
anyasyÃnyatayeti /
atiÓayoktau hi anyadanyatayà adhyavasÅyate iha tu na tathà /
bhÆte bhÃvini pratyak«atveca anyatvÃdhÃyavasÃyÃbhÃva÷ /
etadupadarÓayati-na hi bhÆtabhÃvÅti /
bhÆtam abhÆtatvena bhÃvina abhÃvitvena nà dhyavasÅyate /
etadviparyayo 'pi nÃstÅtyÃha-abhÆtabhÃviveti /
ya¤cÃtra pratyak«atvaæ tadapyanyathà adhyavasÅyate ityÃha-na cÃpÅti /
viparyayo 'pi nÃstÅtyÃha-apratyak«aæ veti /
nanubhÆtabhÃvino÷ apratyak«ayo÷ pratyak«ÃyamÃïatvam anyathÃdhyavasÃya ityata Ãha-na hi pratyak«atvamiti /
yadi pratyak«atvaæ kevalavalastudharma÷ tadà bhÆtabhÃvinorapratyak«atà /
vartamÃnasya tu pratyak«atvam iti bhavedvyavasthà /
na hi pratyak«atvaæ kevalavastudharma÷ /
kiæ tarhi? pratipattrapek«ayaiva pratyak«asyeti vastudharmatà /
na hi pratipattÃramanapek«ya vastuni pratyak«atà nÃma kÃcit /
atra prÃmÃïikasaævÃdÃyÃha-yacadÃhurityÃdi /
yo hyartha÷ svagrahakapratipattu÷ j¤ÃnaprakÃÓaæ svÃnvayavyatirekÃvanukÃrayati /
svayamasti cet j¤ÃnapratibhÃso 'sti, nÃsticennÃstÅti vyavasthÃpayati /
sa pratyak«a ityartha÷ /
ata÷ pratyak«atvaæ na kevalaæ vastudharma÷ pratipattustu sÃmagrÅ tatra upayujyata ityÃha-kevralamiti /
asÃmagrÅke pratipattari na vastu pratyak«ÅbhavatÅtyetÃvadvaktuæ Óakyate /
na tu pratipattrana pek«eti bhÃva÷ /
tÃæ sÃmagrÅæ vivecayati- sà ceti /
lokayÃtrÃyÃæ laukikÃrthaæ pratyak«Åkaraïe deÓakÃlÃdivyavadhÃnÃdatÅndriyer'the yoginÃm aikÃg«ÃtmakabhÃvanÃrÆpà /
sÃk«ÃtkaraïasÃmagrÅ kÃvyavastugatamatyadbhutatdhaæ yojayati-(sà ceti / ) atyadbhutÃni hi vastÆni Ãdarapratyayena hdi sandhÃryamÃïÃni tathà bhÃvanÃæ prayojayanti /
itthaæ ca satilikayÃtrÃyÃæ vartamÃnÃrthasÃk«ÃtkaraïasÃmagrÅ cak«urÃdiryoginÃæ kÃvyatattvavidÃæ cÃtÅtÃnÃgatÃrthasÃk«ÃtkaraïabhÃvanà /
ato yogivat kÃvyatattvavidÃmatÅtÃrthasÃk«ÃtkÃro nÃnyathÃdhyavasÃya iti nÃtiÓayokti÷ ÓaÇkyà /
nanu pratyak«atayaiva pratÅyante bhÆtabhÃvina iti pratÅyamÃnotprek«Ã kiæ na syÃdityata Ãha-nÃpi bhÆtabhÃvinÃmiti /
tatra hetu÷ - tasyÃbhimÃneti /
abhimÃna÷saæbhÃvanà tadrÆpasyÃdhyavasÃya iti utprek«Ãyà lak«aïam /
na hyatrÃpratyak«aæ pratyak«atayà saæbhÃvyate /
kiæ tarhi? pratyak«aæ dÓyate /
ato notprek«Ã /
anutprek«Ãtve gamakÃntaramÃha-nÃpi vastviti /
padÃrthagato hi ivÃrtha÷ upamÃyÃ÷ prayojako notprek«Ãtve gamakÃntaramÃha-nÃpi vastviti /
padÃrthagato hi ivÃrtha÷ upamÃyÃ÷ prayojako notprek«ÃyÃ÷ /
tatra hetu÷-tasyà abhimÃneti /
utprek«Ã hi abhimÃnarÆpà pratipattÌdharma÷ /
tasmÃdabhimÃnagocara eva ivÃrthaæ utprek«Ãprayojaka iti bhÃva÷ /
atra saævÃdÃyÃha-yadÃhurityÃdi /
sukhÃdivajj¤Ãnadharme 'bhimÃne 'dhyavasÃyoktirityartha÷ /
nanu pratipattÌdharmo 'dhyavasÃyastarhi prayoktu÷ kave÷ na syÃdityata Ãha-kÃvyavi«aye ceti /
kavirapi khalu kÃvye sahdaya eva /
ato neyamutprek«Ã /
nanvadbhutadarÓanÃt pratyak«atvamiheti kÃvyaliÇgamityata Ãha-nÃpyatyadbhuteti /
atyadbhutapadÃrthasÃk«ÃtkÃro hi pratyak«ÃyamÃïatve hetu÷ /
akÃvyaliÇgatve hetumÃha-liÇgaliÇgÅti /
hetutve satyapi liÇgaliÇgibhÃvena neha pratÅti÷ /
tathÃtve pÃrok«yaæ prasajediti bhÃva÷ /
kathaæ tarhi pratÅtirityata Ãha-yogivaditi /
nanvatyadbhutatvahetukà sacamatkÃrapratÅtiriha pura÷ sphuratÅva /
ato 'tyadbhutatvahetuko rasavadalaÇkÃra eva ityata Ãha-nÃpyayamiti /
tatra hetu÷ -ratyÃdÅti /
paripÃÂyÃpi sacamatkÃrapratÅte÷ pura÷ sphuraïà sÃdhÃraïÅ, athÃpi na bhÃvikarasavatorabheda÷ /
kuta÷? ratihÃsÃdicittavttÅnÃæ tadanura¤jitatvena vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃriïÃæ ca yadà paramÃdvaitaj¤Ãnivat mamaiva ÓatrorevetyÃdiviÓe«aparihÃrÃt sÃdhÃraïyena hdayasaævÃdinÅ pratÅti÷ tadaiva rasavato bhÃva÷ /
vibhÃnÃdÅn rasavatprastutau vivecayi«yena hdayasaævÃdinÅ pratÅti÷ tadaiva rasavato bhÃva÷ /
vibhÃvÃdÅn rasavatprastutau vivecayi«yÃma÷ /
iha tubhÆtabhÃvinÃæ pratÅtirna sÃdhÃraïyena apitu pratipattu÷ tÃÂsthyena /
sphuÂatayà tÃdasthyaæ hi bheda÷ /
yathà sÃÇkhyÃdisiddhÃnÃæ bhede na sarvaæ jÃnatÃæ pratÅti÷ /
nanu tÃÂasthyena pratÅtÃvatÅtÃdisphuÂatvaæ hetu÷ /
sphuÂapratÅtiÓca pramukhe ni«pattau tu sÃdhÃraïyapratÅtireva /
ata÷ kathaæ bhÃvikamityata Ãha- sphuÂapratipattÅti /
sphuÂapratipattinimittakasphuÂapratÅtyutthÃpitabhÃvikahetuka ityartha÷ /
"munirjayati"tyÃdau hi kumbhasambhavÃdivttamÃdau tÃÂasthyena atÅtÃdirÆpatayà pratÅyate tadaiva bhÃvikasiddhi÷ /
athoktarakÃlaæ pratipattÌpratÅte÷ tÃdrÆpyÃpattyà vibhÃvÃdÅnÃæ sÃdhÃraïye rasavÃn bhÃvikahetuka÷syÃt /
na caitÃvatà bhÃvikÃpalÃpa÷Óakyata iti yÃvat /
nanviha sundaravastusvabhÃvaÓcenna varïyeta tatastadapratyak«ÃyamÃïatà /
ata÷svabhÃvoktirityata Ãha-nÃpÅyamiti /
tatra hetu÷ - tasyÃæ laukiketi /
svabhÃvokterhi laukikÃnÃmeva vastÆnÃæ ya÷sÆk«mo dharma÷ prek«Ãvatpratibhaika samadhigamyastasya varïane hdayasaævÃda÷sÃdhÃraïyena /
iha punaratyadbhutatvenÃlaukikÃnÃæ vastÆnÃæ pratÅti÷ taÂasthatayà /
ato hdayasaævÃdÃtiriktÃnÃmaæsÃnÃæ vailak«aïyam /
nanu laukikavastupratÅtisÃdhÃraïye svabhÃvokti÷, alaukikavastupratÅtisphuÂatvetu bhÃvikamiti vyavasthà /
yadi laukikavastupratÅte÷spuÂatvaæ tadà kiæ syÃdityata Ãha-kvacittviti /
laukikavastubalÃt svabhÃvokti÷ /
sphuÂatvapratÅtibalÃt bhÃvikamata÷saÇkara÷ /
hdayasaævÃdasÃdhÃraïyÃt svÃbhÃvoktirasavatoryo 'yamabheda÷ prasaÇgÃtpratÅtastatra vivecayati-na ca hdayasaævÃdeti /
svabhÃvoktau rasavati ca yadyapi sÃdhÃraïyena hdayasaævÃda÷sacetasÃæ, tathÃpi nÃnayorabheda÷ /
tatra hetu÷ - vastusvabhÃveti /
satyapi sÃdhÃraïye vastusvabhÃvasya saævÃda÷ svabhÃvoktau rasavati tu cittavtte÷ /
vastusvabhÃvacittavttirÆpatvÃt anayo÷saæpÃte tu saÇkara÷ ityÃha-ubhayasaævÃdeti /
samÃveÓa÷saÇkara÷ /
samÃveÓaghaÂane liÇgamÃha-yatra vastugateti /
yatra cittavttisaævÃdavati vi«aye vastugatasÆk«madharmavarïanà syÃdityartha÷ /
anyatratviti /
sÆk«mavastudharmavarïanÃvirahiïi cittavttisaævÃdamÃtraÓÃlini vi«aye rasavÃneva /
nanu vyastasambandharahitasandarbhasamarpitatvamiha lak«aïaæ tathÃtve ca prasÃdÃkhyo guïa evetyata Ãha-nÃpyayaæ ÓabdetyÃdi /
iha yadyapi jhaÂityarthasamarpaïaæ ÓabdÃnÃkulatvahetaka÷ athÃpi nÃyaæ prasÃda÷ /
tatra hetu÷ - tasya hi sphuÂÃ sphuÂetyÃdi /
sphuÂo 'stu vÃkyÃrtho asphuÂo và /
tadubhayagatatvena jhaÂiti samarpaïaæ prasÃdasvarÆpam /
yadÃha - Óu«kendhanÃgnivat svacchrajalavat sahasaiva yat /
vyÃpnotyanyat prasÃdo 'sau sarvatra vihitasthiti÷ //
iti //
atra Óu«kendhanÃgnivadityasphuÂaæ vÃkyÃrthaæ prasyupamokti÷ svacchrajalavaditi sphuÂaæ prati /
ata÷sarvatra vihita sthititvena jhaÂiti samarpaïaæ rÆpaæ prasÃdasya /
asya tu prasÃde jhaÂiti samarpitasya sphuÂatvena pratÅtau satyÃæ samanantaraæ svarÆpapratilambha÷ /
svarÆpaæ hi asyaÓrotari kavigatabhÃvapratibimbanaæ pauna÷punyena cetasi viniveÓasvabhÃvabhÃvanÃtmakaæ và /
tathÃvidhasya tu pratibambanaæ sphuÂapratÅtyuttarakÃlameva /
ata÷ prasÃdo 'syÃÇgatvena prÃksiddhika÷ /
ayaæ tu tadupakta(sa)manantara(sva)siddhika÷ /
tato 'nya eva /
ado na kutracidantarbhÅva iti nigamayati-tasmÃdayamiti /
sarvottÅrïa÷ bhrÃntyÃdi«u prasÃdaguïÃntaraÓaÇkite«vekatrÃpi nÃntarbhÃvayituæ Óakya ityartha÷ /
itthaæ lak«aïato 'syanÃnupapatti÷ kÃcit /
lak«yato 'pi prÃcuryamityÃha-lak«ye cÃyamiti /
munirjayatÅti /
mananÃt muni÷ /
yogÅndratvÃnmahÃtmà /
svayaæ tu kumbhasaæbhava÷ /
tathÃvidhena yena ekasminneva culuke pipÃsoddhtaniravaÓe«ÃrïavÃrbhbhasi prastigarte divyau amÃnu«ÃnubhÃvÃtiÓayau vi«ïordaÓÃvatÃre«u prasiddhÃpadÃnau matsyakacchrapau yadcchrayà culukÃntarbhÃvÃt paryÃkulaæ luÂhantau d«Âau /
atrÃtÅtavtto 'pi muni÷ alaukikatvenÃtyadbhuta÷sannÃdara pratyayena hdi sandhÃryamÃïatvÃt anÃkulasandarbhasamarpitatvÃccapratyak«ÃyamÃïa÷ tathÃvidhaæ kavibhÃvaæ pratipattÌ«u pratibimbayati pauna÷punyena cetasi bhÃvanÃæ viniveÓayatÅti bhÃvakatvam /
prÃcuryÃrthamudÃharaïÃntarÃïi-yathà và har«acaritetyÃdinà /
har«acaritaprÃraæbhe hi devÅæ sarasvatÅæ abhiÓatpavate krodhamunaye kruddhÃnÃæ vedÃnÃæ svarÆpam upavarïitam /
yathà - "ro«avimuktavetrÃsanairoÇkÃramukharamukhairutk«epa¬olÃyamÃnajaÂÃbhÃrabhari tadigbhi÷ parikarabandhabhramitak«ïÃjinapaÂacchrÃyÃÓyÃmÃyamÃnadivasairamar«ani ÷ ÓvÃsa¬olÃpreÇkholitabrahmayokai÷ somarasamivasvedavisaravyÃjena stravadbhi÷ agrihotrapavitrabhÃsmasmeralalÃÂapaÂÂakuÓatantucÅvarÅbhirëìhibhi÷ praharaïÅktadaï¬akamaï¬alumaï¬alai÷ mÆrtai÷ caturvedairiti" /
yojanÃyÃha-atra hi pratyak«amiveti /
nanu varïÃnÃvaÓÃt pratyak«ÃyamÃïatvaæ kiæ bhÃvikavi«aya÷ ÃhosvidanubhÃvaviÓe«Ãtpratyak«ÃyamÃïasya sato varïanamityata Ãha-ayaæ tvatretyÃdi /
leÓa ityalpÃvaÓi«Âatà Ãha-varïÃnÃvaÓÃditi /
bhaïitimÃhÃtmyamÃvi«karoti - prattayak«ÃyamÃïasyaiveti /
bhaïitimÃhÃtmyanairapek«yeïa nijÃnubhÃvaviÓe«Ãdeva pratyak«ÃyamÃïatvamanusandhatte /
anÃtapatro 'pÅti /
atra anÃtapatro 'pi sitÃtapatrairiva vtatvamacÃmarasyÃpi bÃlavyajanenaivopalak«itatvam /
anubhÃvaviÓe«Ãdeva pratyak«ÃyamÃïatvaæ varïyate na tu varïanÃvaÓÃtpratyak«ÃyamÃïatà /
itthaæ vi«ayadvaye avasthite bhÃvikam ekatraivetyÃha-atra prathamaprakÃreti /
na prakÃrÃntaragocara iti yaduktaæ tatra hetu÷ - kavisamarpitÃnÃmiti /
ye hi kavinà pratibhayà samarpyante mukhÃdau candratvakamalatvÃdayo dharmÃste«ÃmevÃÇkalÃratvam /
na tu paramÃrthata÷sanniviÓi«ÂÃnÃæ himÃæÓulÃvaïyÃdÅnÃm /
ato dvitÅyaprakÃre pratyak«ÃyamÃïatvaæ vastusanniveÓÅti na bhÃvikÃlaÇkÃra÷ /
yuktyantareïÃpi dra¬hayitumÃha-api ca ÓabdÃnÃkulatetyÃdi /
cakÃrÃdabhÆtabhÃvitvÃdaya÷ ÓabdÃnÃkulatà ceti hetavo bhÃmahÃnuÓÃsane udbhaÂalak«aïe ca anÃkulatvarÆpaæ yadetadvyastasambandharahitaÓabdasamarpitatvaæ pratyak«ÃyamÃïÃtvapratipÃdakamuktaæ tat kathaæ prayojakÅbhavet /
vastumanniveÓidharmagatatvenÃpi bhÃvikasaæbhave ni«pra yojanameva syÃt /
ato na dvitÅyaprakÃre bhÃvikamiti nigamayati-tasmÃdvÃstavamevetyÃdi /
atra uttare prakÃre nanu vÃstave 'pi saundarye laukikatayà mà bhÆdvicchitti÷ /
kave÷ kakavinibandhasya và vaktu÷ nibandhavaÓÃdastyeva sakalavyavahartgocarÅbhÃtatà durapahnavÃvicchitti÷ /
tatra kuto na bhÃvikamityata Ãha-yadi tu vÃstavamapÅtyÃdinà /
yadi vastusanniveÓyapi saundaryanibandhavaÓÃt savicchittikaæ präca ÃcÃryÃ÷ svabhÃvoktivadalaÇkÃratayà varïayeyu÷ tadà ayamapi vÃstavasaundaryavi«ayatayà samÃÓaÇkito bhÃvikaprakÃro nÃtÅva du÷Óli«Âa eva satyÃæ sÃmagyÃm /
ayamihÃÓaya÷-yathà hi svabhÃvokti÷ vÃstavasaundaryÃvalambinÅ vastusvabhÃvasauk«myÃt sÃdhÃraïyena sacotanasaævÃdÃcca vicchittimatÅ varïità tathaiva vÃstavasaundaryÃvalambitayà nibandhà dvicchitti viÓe«o 'yamalaÇkÃratayà varïanÅya eva /
tathà ca satibhÆtabhÃvitvÃdi sÃmagrÅsadbhÃve 'nyakalpanÃgauravÃdayamapi bhÃvikaprakÃra iti unmÅlanaæ yogyatayà suÓakameva /
unmÅlità ÓcollekhabhÃvodayasandhiÓabalatÃdaya atiprathana svÃtantrye 'pi cirantanasamayavyatikrama÷ syÃditi /
amumevÃÓayamÃviÓcikÅr«u÷ abhiyuktasaævÃdÃyÃha-ataivetyÃdi /
bhÆtabhÃvina÷ pratyak«Ã iva yatra kriyante ityetÃvadeva bhÃvikalak«aïamakÃri yai÷ khalu tairaÓabdÃnÃkulatvÃdiva lak«aïatvenoktam /
nÃpi và vastusanniveÓina÷ /
saundraryasyanibandhÃdvicchitti÷ svabhÃvoktitulyanayaÓÃlinÅ alaÇkÃratvena prasi¤jità /
ato bhÆtabhÃvipratyak«avadbhÃvikalak«aïasya bhÃvikasya ÓabdÃnÃkulatvavÃstava saundaryÃvalambenÃpi bhÃvikaprabhedo 'bhyanuj¤Ãyate /
yata itthaæ svabhÃvoktipratiyogitayà mÅmÃæsà pravartayitavyÃ, ata÷ samprati saÇgatimÃha--svabhÃvoktyà ki¤ciditi /
vÃstavasaundaryatvaæ sÃdÓyam /
tacca laukikatvasÆk«matvasphuÂatvasÃdhÃraïyatÃÂasthyapratÅttayÃdibhi÷ vaidharmyaprÃcuryÃt alpakamityabhisandhÃyoktaæ-ki¤ciditi /
satyapi sÃdÓyaæ ki¤cinmÃtraæ athÃpi nyÃyasa¤cÃrÃyehÃsmÃbhi÷ lak«aïamasya ktam /
yo 'yaæ pratyak«avadbhÃvastvatÅtÃnÃgatÃrthayo÷ /
tadbhÃvabimbanÃccitte viniveÓÃccabhÃvikam //
nÃviparyayato bhrÃnti÷ sÃk«ÃttvÃnnetivttakam /
anyatvÃnadhyavasiternacÃtrÃtiÓayoktità //
na paraæ vartamÃnÃrthaæ dharma÷ pratyak«ate«yate /
pratipatrtanape k«ÃyÃæ pratyak«atvaparik«ayÃt //
pratyak«atve ca sÃmagrÅ bhÃvanÃdbhutavastujà /
prattayak«atvaæ na saæbhÃvyamiha notprek«aïaæ tata÷ //
aliÇgaliÇgabhÃvÃcca kÃvyaliÇgaæ na ce«yate /
tÃÂasthyÃtsphuÂasaævitte÷ na tadà rasavadbhrama÷ //
paÓcÃtsÃdhÃraïÅbhÃve rasavÃæstannimittaka÷ /
sphuÂatvÃnnara svabhÃvoktirlokottÅrïasya vastuna÷ //
svabhÃvokte÷ rasavato bheda÷saævÃdabhedata÷ /
na prasÃdaguïaÓcaitadyasyÃdauttarakÃlikam //
vÃstave 'pi hi saundarye yogyatvÃdasya sambhava÷ /
cirantanÃnurodhÃttu tathà vyaktaæ na kÅrtitam //
bhÃvike buddhisaævÃdo mayà syÃdyadi kasyatacit /
vyÃkhyÃÓilpasya nika«a÷ sa me dhÅmÃnbhavi«yati //
udÃttÃya sÆtram-
##
samddhimato vastuna÷ kavipratibhotthÃpitaiÓcarya varïanamudÃttÃlaÇkÃra÷ /
sasaÇgatikaæ vyÃca«Âe-svabhÃvoktÃvityÃdinà /
yathÃvasthitatvaæ laukikatvam /
Ãropitatvaæ kakavikalpitatvam /
ava(sara÷) prÃtpi÷ /
aiÓvaryalak«itamiti lak«yapadanirukti÷ /
muktÃ÷ kelÅti-visÆtratà chrinnasÆtratà /
saæmÃrjanÅbhi÷ prÃÇkÃïÃsÅmni ktÃ÷ yatkar«antÅti vÃkyÃrthaparÃmarÓa÷ /
yadetatkar«aïaæ tattyÃgalÅlÃyitamityartha÷ /
udÃttaæ tu samddhasya vastuna÷ kavivarïanam /
udÃttÃntarÃya sÆtram-
##
pÆrvamaiÓvaryayoga udÃttatvam /
iha punaÓcaritasya udÃttatvam /
ata÷ÓabdasÃmyÃtsaÇgati÷ /
tadetadÃha-udÃttaÓabdetyÃdi /
tadidamiti-atrÃraïyaæ tadvttÃnta÷ pÃtÃdaÇgÅ, yadvttÃnta÷pÃtÃt rÃmacaritamaÇgam /
tadetadÃha-atrÃraïya iti /
asya ceha kÅrtanaæ darÓanÃntarÃnusÃreïa /
dhvanidarÓane tu dvitÅyodÃttavi«aye rasavadÃdaya eva /
vivecayi«yate caitat /
aÇgyantare 'ÇgatÃpannaæ mahaccaritalak«aïam /
dvitÅyodÃttavi«ayo vyÃtpo rasavadÃdibhi÷ //
rasavadÃdyarthaæ sÆtram-
##
vibhÃvÃdibhi÷ abhivya¤jitoratyÃdibhÃvo rasa÷ /
tathà vibhÃvÃnubhÃvai÷ sÆcità vyabhicÃriïa÷ devatÃvi«ayà ratiÓca bhÃva÷ /
tÃvevÃvi«ayapravttÃvÃbhÃsau /
prayÃsyadavasthà tu praÓama÷ /
e«Ãæ caturïÃmupanibandhe paripÃÂyà rasavÃn preya÷ Ærjasvi samÃhitamiti alaÇkÃrà iti sÆtrÃrtha÷ /
sasaÇgatikaæ vyÃca«Âe-udÃtte mahÃpuru«etyÃdinà /
tadalaÇkÃrÃïÃæ cittavttivicchittyÃtmanÃmalaÇkÃrÃïÃmityartha÷ /
ata eveti /
yataÓvatvÃro 'pi cittavttyÃtmÃna÷ ata÷samÃnayogak«ematayà yugapadekasÆtrakro¬ÅkÃreïa lak«itÃ÷ /
rasasvarÆpaæ vivecayati-tatra vibhÃveti /
ratihÃsaÓokÃdÅnÃæ vÃsanÃtmanÃæ sthÃyibhÃvÃnÃæ yÃni loke kÃryakÃraïasahakÃrÅïi tÃni kÃvye sandbdhÃni nÃÂye cÃbhinÅtÃni guïÃlaÇkÃramahimnà caturvidhÃbhinayamahimnà ca vibhÃvanà danubhÃvanÃdviÓi«yÃbhimukhyacaraïÃcca vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃriïà uccante /
tai÷ prakÃÓito vya¤cito ratyÃdi÷ sÃmÃjikacittavttiviÓe«a÷ ÓÇgÃrÃdiko rasa iti dik /
viÓe«a÷ sampradÃyaprakÃÓinyÃdau j¤eyam /
ihÃnupayogÃnna prapa¤cyate /
bhÃvasvarÆpamÃha-bhÃvo vibhÃvetyÃdi /
vibhÃvÃnubhÃvÃbhyÃmiti /
vyabhicÃrivya¤jane vyabhicÃryantarÃbhÃvovya¤jita÷ /
vibhÃvÃnubhÃvÃbhyÃæ vya¤jito vyabhicÃri vÃkyÃrthÅbhÃvadaÓÃyÃæ bhÃva ucyate /
so 'pi trayastriæÓadbheda÷ /
nirvedaglÃnyÃdirÆpatayà /
tathà kÃntÃvyatirikte devatÃdivi«aye vya¤jito ratyÃdirapi bhÃva÷ /
tasmÃdvÆyabhicÃristhÃyyÃtmakatayà bhÃvo dvijÃtiko 'vagantavya÷ /
yadÃha- ratirdevÃdivi«ayà vyabhicÃrÅ tathäjita÷ /
bhÃva÷ prokta÷...................... //
ÃbhÃsayo÷svarÆpamÃha-tadÃbhÃso rasetyÃdi /
tacchabdena rasabhÃvapratyavamarÓa÷ /
ÃbhÃsÅbhÃvastu avi«ayapravttyÃnaucityÃt /
bhÃvapraÓamasvarÆpamÃha-tatpraÓama uktetyÃdi /
uktabhÃvaprakÃrÃïÃæ nivttau prayÃsyadavasthà bhÃvapraÓama ucyate /
nanu rase 'pi praÓama÷ kiæ nocyate ityata Ãha-tatrÃpÅtyÃdi /
rasasya hi akhaï¬anirantarÃyapratÅti carvaïÅyasya paramaviÓrÃntirÆpatvÃt madhye prayÃsya davasthà durlak«yeti rasavyatiriktapariÓi«Âabhedavi«ayo 'yaæ praÓamo dra«Âavya÷ /
e«Ãæ ca rasabhÃvÃdÅnÃmupanibandhe paripÃÂyà rasavadÃdayo 'laÇkÃrÃ÷ /
catvÃryapi lak«yapadÃni nirvakti-raso vidyata ityÃdinà /
yatra hi vya¤janopaskte 'rbhidhÃdivyÃpÃrÃtmani nibandhe raso 'sti tadrasavat /
priyataranibandhanameva preyoj¤eyam /
Ærjo balaæ tadyoginibandhanameva Ærjasvi /
nanu nibandhane balaæ nÃma kimityata Ãha-anaucityeti /
rasasyÃnaucityena pravttatvÃt daurbalyam /
nibandhane tu tadupakte balayoga÷ /
samÃhita÷ parihÃra÷ /
kasya? praktatvÃduktasya bhÃvabhedasya yasya praÓama ityapi paryÃya÷ /
nanu rasavadÃdinà dvitÃyodÃttasya ca kà kak«yetyata Ãha-tatra yasminnityÃdi /
yatra hi bhÃmahÃdidarÓane vÃkyÃrthÅbhÃvÃt pradhÃnabhÆtà eva rasÃdayo rasavadÃdyalaÇkÃrÃ÷ tatra aÇgabhÆtarasÃdivi«aya upapadyate /
kalpo(?)dvitÅya udÃttÃlaÇkÃra÷ /
yasmiæmastu rasavadÃdiralaÇkÃro aÇgabhÆtarasÃdivi«aya eva aÇginastu rasÃderalaÇkÃryabhÃvÃpannasya rasabhÃvÃdidhvanirÆpatayà vyÃtpatvÃt tatra dhava nidarÓane dvitÅyasyÃÇgabhÆtamahÃpuru«acaritalak«aïasyodÃttÃlaÇkÃrasya vi«ayo nÃvaÓi«yate /
kuta ityata Ãha-tadvi«ayasyeti /
iyamiha prakriyà /
yatra rasÃdayo vÃkyÃr(thÅ)bhÆtÃ÷ tatra rasavadÃdayo 'laÇkÃrà ityalaÇkÃramÃtrarasikÃnÃæ bhÃmahÃdÅnÃæ darÓane /
yadà tu avÃkyÃrthÅbhÃvÃdaÇgabhÆto rasÃdi÷, tadÃÇgabhÆtamahÃpuru«acaritalak«aïo dvitÅya udÃtta upapadyate nÃma /
dhvanidarÓane tu kÃvyÃtmano rasÃde÷ prÃdhÃnyadaÓÃyÃæ alaÇkÃryatvÃdalaÇkÃrabhÃvÃnupapattau aÇgabhÆtà rasÃdayo rasavadÃdyalaÇkÃrÃ÷ /
tathà ca sati rasabhÃvÃdinÃyakamahÃpuru«acaritÃvirbhÃvo 'pi rasabhÃvÃdyaÇgabhÃvÃnatirekÅ vyaÇgyavya¤jakamanbandhÃt /
vya¤jakaæ hi mahÃpuru«acaritam /
vyaÇgyaæ rasabhÃvÃdi /
vyaÇgyabhÃvÃvinÃbhÆtÃÇgabhÃvaæ rasavadalaÇkÃrasyaiva vi«aya÷ /
vya¤jakamÃtra viÓrÃntÃnÃæ anavagìhadhiyÃæ dvitÅyodÃttabhrama iti /
kiæ hÃsyeneti-svapnad«Âa nÃyakaæ svarÆpasandarÓananihnavaparihÃsapravttaæ manyamÃnasya ripustrÅjanasyoktivarïanam /
kiæ hÃsyena cirÃtprÃtpra÷san punarme darÓanaæ na prayÃsyasi? ni«karuïatà taveyaæ prÃtpisamakÃlameva pravÃsarucità ityudÅrayannevatamad«Âvà "kenÃsi dÆrÅkta÷"iti vadan vyÃsaktakaïÂhagraho buddhvà riktabÃhulayacastÃraæ roditÅti /
atrÃÇgÃÇginau dvÃvapi rasÃvaÇgÅ rasa÷ /
rasavÃn matÃntare /
svamate tvaÇgabhÆto rasavÃn /
ata udÃharaïametanmatadvayÃrham /
tadetadabhisandhÃyÃha-etanmatadvaye 'pÅti /
tadetadvibhajya darÓayitumÃha-atra vÃkyÃrthÅbhÆta iti /
vÃkyÃrthÅbhÃvÃt karuïe rasavÃn /
matÃntara iti Óe«a÷ /
aÇgabhÃvÃdvipralaæbhaÓÇgÃro rasavÃn /
asmanmata iti Óe«a÷ /
evaævidhe hi vi«aye vÃkyÃrthÅbhÃvÃt aÇginaæ rasaæ rasavantamanye pratipedire /
aÇgibhÆtaæ tu dvitatÅyodÃttam /
dhvanidarÓanavidastu aÇgino alaÇkÃryatÃæ aÇgibhÆtasya rasavadÃdirÆpatÃæ dvitÅyodÃttÃsaæbhavaæ ca siddhÃntitavanta÷ /
iyaæ ca prakriyà rasÃntare«vapi j¤eyetyÃha-evaæ rasÃntare«viti /
udÃhÃryaæ udÃhartumarhaæ Óakyam /
prÃtpakÃlatà vodÃharaïasya /
arhe Óakye prÃtpakÃlatÃyÃæ ca ktya÷ /
itthaæ rasavadalaÇkÃre matadvayaæ kak«yÃnibhÃgenodÃhtam /
preyo 'laÇkÃrÃdau tu viÓe«ÃæÓastu j¤Ãta iti sÃdhÃraïyenodÃhÅr«urÃha-preyo 'laÇkÃrÃdÃviti /
gìhÃliÇganeti /
mÃnada mÃnakhaï¬ana mÃmetyardhoktyà bhÃvÃvasÃnahar«a÷ pratyÃyyate /
lak«yayodajanÃyÃha-atra niyikÃyà iti /
har«Ãkhyo vyabhicÃribhÃva÷ sambhogaÓÇgÃraæprati guïÃtvÃt preyo 'laÇkÃra iti Óe«a÷ /
vyabhicÃribhÃva÷ sambhogaÓÇgÃraæprati guïÃtvÃt preyo 'laÇkÃra iti Óe«a÷ /
vyabhicÃryantarÃyodÃharati-tadvaktreti /
atra cintÃlak«aïovyabhicÃrÅ vipralaæbhaÓÇgÃrÃÇgatayà preyÃn /
tadetadÃha-atra cintÃkhyà iti /
alaÇkÃrÃntarabhramau mà bhÆdeti paryÃyamasyÃha-e«a eva ceti /
preyÃn bhÃvÃlaÇkÃraÓceti paryÃyau /
bhÃvaÓÃntyudayÃdibhyo 'sya bhedamÃha-bhÃvasya cÃtreti /
sthitirÆpatÃyÃæ bhÃvÃlaÇkÃra÷ /
ÓÃntyudayÃdyavasthà tu pthagalaÇkÃrà iti bhÃva÷ /
kau tau ÓÃntyudayÃviti ata Ãha-ÓÃntyudayeti /
ÓÃntyavasthà ÆrjasvÅ samanantaraæ samÃhitatvena vak«yate /
udayÃvasthà tu sandhiÓabalatÃbhyÃæ saha pthagalaÇkÃratvenetyartha÷ /
dÆrÃkar«aïeti /
kÃlakalÃmapi nÃvasthitiæ prakurute /
atra vipralambhaÓÇgÃro 'naucityena pravtta÷ devyÃ÷sÅtÃyà avi«ayatvÃd /
ato rasaæ guïÅktya nibandhanameva balÃditi ÆrjasvÅ /
autsukyavyabhicÃriïo 'pyanaucityÃt preyo 'laÇkÃrasaÇkara÷ /
tadetadabhipretyÃha-atra rÃvaïasyetyÃdi /
ÓÃntyavasthà lak«yata iti pratij¤ÃtamudÃjihÅr«urÃha-samÃhitaæ yatheti /
ak«ïoriti /
utk«ubhitenÃÓruïà paryÃvilo 'ruïimà cak«u«orapagata ityÃdinà ro«Ãpagama÷ /
kaÂÃk«avilÃsatÃrakÃtÃralyÃdyanÃvirbhÃvÃt prasarÃpradÃnam /
ata÷ praÓÃmyadavasthà kopasyetyÃha-atra kopasyeti /
itthaæ vyabhicÃryantere 'pi praÓamo j¤eya ityÃha-evamanyatrÃpÅti /
rasabhÃvaguïÅbhÃvÃdanaucityapravttita÷ /
rasavatpreyaÆrjasvisamÃhitacatu«Âayam //
rasavattvapriyatvÃbhyÃm Ærja÷praÓamayogata÷ /
nibandhanaæ rasavadÃdyÃkhyÃæ sampratipadyate //
bhÃvodayÃdyarthaæ sÆtram-
##
uktasarvÃlaÇkÃrÃnyatvÃt sarvÃlaÇkÃraÓe«atayautat trayokti÷ /
pthagrasavadÃdiviviktavi«ayatayetyartha÷ /
vyÃca«Âe-bhÃvasyÃÇkurarÆpetyÃdi /
aÇkurarÆpasyodgamadaÓodaya÷ /
viruddhayo÷ tulyakak«yatayà viniveÓanaæ sandhi÷ /
pÆrvapÆrvopamardena bahÆnÃmuttarottaranibandha÷Óabalatà /
pthakpratipÃdane hetumÃha-etatpratipÃdanaæ ceti /
kevalÃlaÇkÃratvÃtsaæs«Âisaækaravailak«aïyam /
tayo÷ sampktatvaæ svarÆpamityÃha-saæs«ÂisaækarayorhÅti /
ekasminniti-vipak«anÃmagrahaïaæ glapitatve, glapitatvamÃvege, Ãvego 'vadhÅraïe,, avadhÅraïaæ priyatamatÆ«ïÅæbhÃve, tÆ«ïÅæbhÃvastu punarvÅk«aïe hetu÷ /
atrautsukyaæ bhÃvasyodaya÷ tasya ca guïabhÃva iha vivak«aïÅya÷ /
vÃmena nÃrÅti /
vÃmena kareïa priyatamÃyà nayanÃÓrudhÃrÃæ dak«iïÅna kpÃïÃdhÃrÃæ pramÃrjayan kartavyamƬho 'bhÆdityattha÷ /
atra ratibhÃvaraïautsukyayo÷ sandhi÷ /
tadetadÃha-atra snehÃkhya iti /
snehagrahaïÃdte ÓÇgÃrasthÃyitÃmÃha bhÃvisthÃyitve (bhÃva÷, asyayitve?) tu rati÷ prÅtimÃtram /
kkÃkÃryamiti /
atra kkÃkÃryaæ kva ca ÓaÓalak«maïa÷ kulamiti vitarka÷ /
bhÆyo 'pi dÓyeta sà iti autsukyam /
Órutaæ do«apraÓamÃyeti mati÷ /
aho kope 'pi mukhaæ kÃntamiti smti÷ /
kiæ vak«yantyapakalma«Ã iti ÓaÇkà /
svapne 'pi durlabheti dainyam /
ceta÷ svÃsthyaæ upehÅti dhti÷ /
ko dhanyo 'dharaæ pÃsyatÅti cintà /
atrottarottare«Ãæ pÆrvapÆrvopamardena avasthÃnÃt Óabalatà /
tadetadÃha-atra vitarketyÃdi /
tÃnimÃnnigamayati-tade[ta]ityÃdi /
sthitipraÓamavadbhÃvasyodaya÷sandhireva ca /
ÓÃbalyaæ ca guïÅbhÃve pthakpthagalaÇkriyà //
saÇkarasaæs«ÂÅ prastu«ÂÆ«urÃha-adhunà e«Ãmiti /
saæÓle«a÷sambandha÷ /
tasyadvaividhyamÃha-tatra saæÓle«a ityÃdi /
bhedakoÂerudbhaÂatÃyÃæ saæyoganyÃya÷ anutkaÂatve tu samavÃyanyÃya÷ /
d«ÂÃntena nyÃyabhedamavasthÃpayati-tilataï¬ulanyÃya÷ k«ÅranÅrasÃdÓyamiti ca /
ubhayamapi paripÃÂyà sÆtrayitumÃha-krameïeti /
##
vyÃca«Âe-uktÃlaÇkÃrÃïÃmityÃdi /
ya ete anuprÃsÃdayo bhÃvaÓabalatÃntÃ÷ pthaguktÃ÷ te«Ãæ saæbhavÃnusÃreïa yadi kutracit vi«aye sahabhÃva÷ tadaite kiæ pthakpthagevÃlaÇkÃrÃ÷ utta sahabhÃvavaicitryamalaÇkÃrÃntarameveti cintÃyÃæ siddhÃntayitumÃha-tatra yathetyÃdi /
sauvarïa maïimayÃnÃæ pthak cÃrutvahetutve 'pi saæÓle«ato yathà cÃrutvÃntaraæ tathÃnuprÃsÃdÅnÃæ apyalaÇkÃrÃntarameva /
saæÓle«e 'pi bhedÃæÓasphuÂatvÃsphuÂatvÃbhyÃæ vicchrittidvayamÃha-alaÇkÃrÃntaratve ceti /
tatra saÇkarasaæs«ÂÅ vyavasthÃpayati-pÆrvatretyÃdi /
yatobheda utkaÂo 'nutkaÂaÓca ato d«ÂÃntau sama¤jasÃvityÃha-ata evetyÃdi /
utkaÂÃmutkaÂatve bhedasya yathÃrthatà /
saæs«ÂistridhetyÃha-tatra tilataï¬uletyÃdi /
saÇkara÷ saprabhedaæ jij¤Ãsito 'pi saæs«Âyanantaraæ vak«yata ityÃha-saÇkarastviti /
kusumasaurabheti /
alakairvyÃkulai÷ loladÓÃ /
atra pÆrvÃrdhe bhakÃrÃpek«ayà uttarÃrdhe ca lakÃrÃpek«ayà vttyanuprÃsa÷ /
lakalolakalo ityÃdau yamakamiti vijÃtÅyayo÷saæs«Âi÷ /
tathà lakalolakalo iti kalolakalola iti ca sajÃtÅyayamakayorapi /
tadetadÃha-atrÃnuprÃsetyÃdi /
devi k«apeti /
atra nalinÅva ruceveti upamÃdvayaæ saæs«Âam /
tadetadÃha-atra sajÃdÅyayoriti /
limpatÅvetyatra tu vijÃtÅyasaæs«Âhi÷ sphuÂÃ /
Ãnandamanthareti /
mantharo mandakriya÷ /
haÂhena balena /
atropamÃvttyanuprÃsayo÷ ubhayà laÇkÃrayo÷ saæs«Âi÷ /
nanvatropamÃvyavasthà kuta ityata Ãha-pÃdÃmbujamiti /
pÃdÃmbujamivetyupamÃyà ma¤jÅraÓi¤jitayogo vyavasthÃpaka÷ /
pÃda evÃmbujamiti rÆpakapak«esa pratikÆla÷ ambakÆla÷ ambuje tadayogÃt /
ata÷Ói¤jitayogo 'yaæ pÃriÓe«yÃdupamÃæ prasÃdayati /
nigamayati-tadevamiti /
tilataï¬ulanÅtyà saæÓle«a÷ saæs«Âiri«yate /
sà ÓabdÃrthobhayagatairalaÇkÃraistridhà matà //
saækaram upak«ipati-adhunetyÃdi /
##
adhikÃramanusmÃrayati-miÓratvameveti /
carcitaæ saÇkarasvarÆpamanuvadati-anutkaÂeti /
tatra traividhyÃyÃha-tacceti /
aÇgÃÇgÅbhÃvÃt saæÓayÃdekavÃcakÃnupraveÓÃcca tridhà tu saÇkarotthÃnam /
aÇgulÅbhiriveti /
atra aÇgulÅbhirivetyupamà sarojaæ locanamivetyupamÃæ sÃdhayati /
rÆpakÃpohanaæ sÃdhane prakar«a÷ /
mukhaÓabdena prÃrambhavadanayorabhidhÃnÃt Óle«a÷ /
mukhayorabhedÃdhyavasÃyÃt Óle«amÆlÃtiÓayokta÷ /
ato 'nayoraÇgibhÃva÷ /
evaæ ca sati aÇgulÅbhiriveti yà vÃkyenoktà yà ca sarojalocanam iti samÃsena tÃbhyÃmupamÃbhyÃæ Óle«eïa cÃnughÅtà mukham iti atiÓayo(kti÷)cumbatÅvetyutprek«Ãyà anugrÃhikà /
te«Ãæ balena samutthÃnÃdutthità cotthÃpakÃnÃæ camatkÃnÃæ camatkÃrakatvahetu÷ ityaÇgÃÇgità /
ato 'ÇgÃÇgibhÃve mitho 'pyupakÃraprathanÃyodÃharaïÃntaram-trayÅmayo 'pÅti /
vÃruïÅ paÓcimà dik surà ca /
patanamavataraïamupahatiÓca /
vyÃca«Âe-atra prathama ityÃdinà /
atra vÃruïÅti Óle«a÷ trayÅmayo 'pyagamaditi virodhapratibhotthÃpaka÷ tadvÃdhakaÓca /
Óle«asya niravakÃÓatvÃnaÇgÅkÃriïÃæ mate dvÃvapi /
tadanugrÃhaÓca "manye patita"iti Óuddhiæ prati hetÆtprek«Ã /
Óuddhyai viveÓeti phalotprek«Ã ca /
etadviÓi«yopapÃdayati-tathÃhÅtyÃdi /
vÃruïÅgamanaæ pÃtÃdikÃraïamutprek«itam /
tatra virodhaÓle«Ã vanupravi«Âau yacca kÃraïotprek«Ãnimittaæ pÃtÃdikÃryaæ tatra vÃstavau pÃtÃgripraveÓÃvupahatihetukapÃtÃgripraveÓÃbhyÃmabhedena adhyavasitau /
tena Óle«eïa saha hetuphalotprek«ayoraÇgÃÇgità /
nanu virodhaÓle«ayoratiÓayoktyutprek«ayoÓca kuto nÃÇgÃÇgibhÃva ittyÃha-na ca virodhetyÃdi /
yadyapi Óle«o viridhapratibhotpattihetu÷ yadyapi cÃtiÓayokti÷ utprek«Ãnimittaæ tathÃpi nÃnayo÷ Óle«ÃbhyÃæ sahÃÇgÃÇgibhÃva÷ /
tatra hetu÷-tÃbhyÃæ vineti /
virodhÃtiÓayoktibhyÃæ vinà Óle«otprek«ayo÷ anutthÃnÃt /
ato niravakÃÓayo÷ Óle«otprek«ayorbÃdhakatvameva /
nanvabhedÃdhyavasÃyamantareïÃnutthÃnÃt utprek«Ã và mÃbhÆt /
atiÓayoktirviviktau vi«aya÷ /
Óle«asya tu viviktau'styevetyata Ãha-na ca mantavyamityÃdi /
alaÇkÃrÃntaraviviktaÓle«ayo nÃstÅti Óle«avivecane vitatyauktam /
ata÷ Óle«eïa anyabÃdha iti tamnadhyÃnupravi«Âo virodho 'pi bÃdhya eva /
arthÃlaÇkÃrasaÇkaraæ nigamayati-evamartheti /
ÓabdÃlaÇkÃreti /
kaiÓcidityavadhÅraïà /
rÃjatÅti /
dÃnavÃnÃæ rÃsa÷ ÃkroÓastadatipÃtina÷ /
sÃrÃvà tadà yatra seyamadrestaÂÅ rÃjati /
gajatà gajasamÆha÷ /
sa ca yÆthamatipÃti atitarÃæ rak«ati /
kÅdÓÅ? aviratena dÃnena madena /
varà ukt«Âà sà prasiddhà /
sÃrà balavatÅ /
vanadà vanasya khaï¬ayitrÅ /
yojanÃyÃha-atra yamaketyÃdi /
pÃdÃvttilak«aïaæ yamakam /
Ãdito anyataÓca pÃÂhe sandarbhaikyÃdanulobhapratilomatà ca /
tadetadubhayaæ sÃpek«amiti ÓabdÃlaÇkÃrasaÇkara÷ /
tadetaddƫayati-etattviti /
anÃvarjakatve hetumÃha-ÓabdÃlaÇkÃrayoriti /
yathà hi Óabdayormitho nopakÃra÷ tathà ÓabdÃlaÇkÃrayorapi /
kastarhir idÓi vi«aye prakÃra ityata Ãha-ÓabdÃlaÇkÃreti /
mitho 'nupakÃrÃt nairapek«yam /
ata÷ saæs«Âi÷ ÓreyasÅ /
saÇkaratayà caikavÃcakÃnupraveÓa÷ syÃdityÃha-yadveti /
ata÷ ÓabdÃlaÇkÃraparihÃreïa aÇgÃÇgibhÃva iti nirïÃyati-evame«a iti /
sandehasaÇkaraæ vivecayati-dvitÅya iti /
sandehaæ darÓayati-yatrobhayorityÃdi /
ya÷ kaumÃreti /
vyÃkhyÃtaæ prÃk /
yojayati-atra vibhÃvanetyÃdi /
anyatra kÃvyaprakÃÓÃdau /
itthamupamarÆpakayo÷ sandehaæ darÓayitumÃha-yathà ceti /
yadvÃktracandreti /
ÓmaÓrucchlena navayauvanenollikhito mantraÓcakÃstÅva /
yojayati-atra vaktretyÃdi /
saæÓayasya hetumÃha-samÃsasyobhayathÃpÅti /
vyÃghrÃdÅnÃmÃktigaïÃtvÃdviÓi«ÂaguïÃnÃæ candrÃdÅnÃm upasaÇgraha iti /
mukhaæ candra ivetyupamÃsamÃsa÷ /
"avihitalak«aïastatpuru«o mayÆravyaæsakÃdi«u dra«Âavya"iti nÅtyà /
mayÆravyaæsakÃdÅnÃmÃktigaïatvÃt /
mukhameva candra iti rÆpakasamÃsaÓca sÃdhakabÃdhaka pramÃïavirahÃdanayo÷sandeha÷ /
sÃdhakabÃdhakÃntatarasadbhÃve tu niyataparigraha ityÃha-yatra tviti /
sÃdhakabÃdhakasvarÆpaæ vivecayati-tatrÃnukÆlamiti /
prasaradvindviti /
bindu÷ ÓuddhÃdhvopÃdÃnamahÃmÃyà nÃdo 'nÃhata÷ tau prasaratoyasmÃt sisk«ostasmai /
Óuddham amtam, ni«k«Âaæ caitanyaæ tanmayÃtmane /
ananto deÓakÃlÃdyanavacchinna÷ prakÃÓo yaÓca tasmai /
anyadà tu bindava÷ ÓÅkarÃ÷ /
nÃdo laharÅgho«a÷ /
amtaæ sudhà /
ananta÷ Óe«o mathanÃdau Óe«ÅbhÆta÷ , tena prakÃÓa÷ prathita÷ /
iha ÓaÇkara eva k«Årasindhuriti rÆpake sÃdhakam /
darÓayati-atra ÓaÇkara evetyÃdi /
amtaÓabdo hi sudhÃyÃæ pracuraprasiddhika÷ k«ÅrasindhÃvanukÆlatarara iti rÆpakasamÃsa evÃyam /
amtamayatvaæ ca nopamÃæ prati bÃdhakamityÃha-upamÃyÃstviti /
na bÃghakaæ kintu taÂasthamiti bhÃva÷ /
tatra hetu÷-ÓaÇkare 'pyupacaritasyeti /
ÓaÇkaratvenopacaritasya hi siddho rÆpakatvasiddhi÷ /
ata upamotthÃpite rÆpake viÓrÃntiriti yÃvat /
udÃharaïÃntareïÃpi nyÃyamimaæ dra¬hayitum Ãha-yathà veti /
etÃnyavantÅti /
avantÅÓcararÆpÃt pÃrijÃtÃt jÃtÃni yaÓorÆpÃïi prasÆnÃni digrÆpÃïÃæ vadhÆnÃmavataæsayÃmi, paÓyata /
atrÃpyupamÃbÃdhavaimukhyena rÆpakasÃdhakaæ darÓayati-atrÃvataæsanamiti /
bÃdhakÃrthamudÃharati-ÓaradÅveti /
hari÷ siæho vi«ïuÓca /
upamÃbÃdhakaæ darÓayati-atra vindhya ityÃdi /
vinidrajmbhitaharitvaæ hi sÃdhÃraïamupamÃsamÃsaæ bÃdhate /
upamitaæ vyÃghrÃdibhi÷ sÃmÃnyÃprayege iti vÃcanÃt /
nanu rÆpakasiddhisÃdhakÃbhÃve kathamittayata Ãha-ataÓca pÃriÓe«yÃditi /
nanu ÓaradÅveti samabhivyÃhteyam upamà kathaæ nopamÃsÃdhiketyata Ãha- natu ÓaradÅveti /
nyÃyato vÃkyÃrthÅbhÆtaæ rÆpakamÃbhÃsata ekadeÓavirtinyupamà na hi bÃdhiturm i«Âe /
yÃvatà svayamapyÃbhÃsÅbhavatÅti bhÃva÷ /
atropahÃsÃyÃha-na hi cëeïeti /
cëathÃïÃæ samÆha÷ cëamiti sthitau pa¤cÃÓabdhrabda÷(de?)Óa«ayorabhedÃÓrayaïÃ(ïo?)pyavyutpannapratÅteyaæ cëaÓruti÷ /
na khalu tannibandhanà pa¤cÃÓadrÆpasamÆhasiddhi÷ /
nanvatarathà alaÇkÃraprakramabheda÷ syÃdityata Ãha-na hyekeneti /
prakÃntenaikenaiva nirvahaïÅyamiti nai«Ã rÃjÃj¤Ã yena d«ÂabÃdha ÃÓaÇkyate /
yallaÇghanenad«ÂabÃd«Âayordvayorapi bÃdha÷syÃt yato nyÃyo 'yamityatata Ãha-nÃpye«a iti /
prakrÃntena nirvahaïÅyamiti na sÃrvatriko nyÃya÷ /
kintu viÓe«Ã vivak«ÃyÃmeva /
iha tu uttarottaraæ prakar«avivak«eti upamÃpek«ayà rÆpake sÃmyaprakar«a÷ /
ato 'vayavagatopamÃparityÃgena vÃkyÃrthÅ bhÆtarÆpaka parigraha evocita÷ /
viparyayastu sÃmyanikar«Ãddu«Âa eva /
tadetatpratyudÃharaïena dra¬hayati-yenenduriti /
atrendumalayajayo÷ dahanavi«ayatvarÆpaïÃt sÃmyaprakar«a÷ prakrÃnta÷ /
hÃra÷ kuÂhÃrÃyata iti tÆpamayà prakar«a nÅta÷ /
carcÃæ nigamayati-tasmÃtprakta iti /
sÃmÃnyaprayoge upamÃbÃdhaka iti nyÃyopanno rÆpakaprakrama eva nirvahÅïÅya iti yÃvat /
nyÃyo 'yamatrÃpi j¤eya ityÃha-bhëyÃbdhairiti /
gÃmbhÅryasÃdhÃraïyÃdupamÃbÃdhe rÆpakameva dra«Âavyam /
sÃdhakabÃdhakÃbhÃve tu sandeha ityuktamanusmÃrayati-sÃdhakabÃdhaketi /
itthamaÇgÃÇgibhÃvasandeha rÆpaæ prakÃradvayaæ vivicya ttÅyaæ prakÃraæ vivecayati-ttÅyastviti /
taæ viÓadayati-yatraikasminniti /
murÃri nirgateti /
narako 'suro nirayaÓca /
(gaÇgeveti)sadgatiprÃtpihetutvam /
yojayati-atra murÃrÅti /
gaÇgevetyupamà murÃrinirgatetyarthabhedÃbhÃvÃt sÃdhÃraïaviÓe«aïena samutthÃpità /
naraketi Óli«ÂaviÓe«aïotthor'tha÷ Óle«aÓcÃpamÃpratipattihetu÷ /
ekatraiva narakaÓabde 'nupravi«Âau Óli«ÂaÓabdenobhayopakÃrÃt ÓabdaÓle«eïÃpyupamà saÇkarÃrthamÃha-atra ca yathetyÃdi /
satpu«kareti /
pu«kÃraæ vÃdyabhÃï¬amukhaæ padmaæ ca /
dyotinastaraÇgà dyotito raÇgaÓca /
rajyante 'smin sÃmÃjikamanÃæsi iti raÇgo nÃÂyÃrambhakriyà /
mdaÇgasadÓaæ jalÃsphÃlanavÃdyaæ mdaÇgavÃdyaæ ca /
yojayati-atra payasÅvetyÃdinà /
ramanta iti sÃdhÃraïe dharma÷ /
ata÷ sÃmagrÅyogÃt sampannà dyotitaraÇgaÓobhinÅtyekasminneva Óabde sabhaÇgapadatvÃt ÓabdaÓle«eïa saækÅrïam /
ÓabdÃlaÇkÃrayorekavÃcakÃnupraveÓamudÃhtacaramanusmÃrayati-ÓabdÃlaÇkÃrayo÷ punarityÃdi /
vijÃtÅyayorevaikavÃcakakÃnupreÓaæ(Óa?)vyavastheti yadanyairuktaæ tadaprayojakamityÃha ekavÃcaketyÃdi /
atra 'rÃjati taÂÅyami'tyÃdau /
evakÃreïÃÇgÃÇgibhÃvasandehasaÇkarÃvapohati /
ÓabdÃlaÇkÃratvaæ tulyajÃtÅyatà /
udbhÃÂaprakÃÓitastu prakÃrÃntaragocaraÓabdÃrthÃlaÇkÃrasaækara÷ saæs«Âau antarbhÃvita iti tasya saækaratvamaÇgÃÇgibhÃva evoktamityÃha-ÓabdÃrthÃlaÇkÃretyÃdi /
aÇgÃÇgibhÃvÃtsandehÃt praveÓÃdekavÃcake /
tridhà tu saækara÷ ÓabdÃlaÇktyorekavÃcake //
prakaraïÃmupasa¤jihÅr«urÃha-idÃnÅmiti /
tatra sÆtram-
#<
evamete ÓabdÃrthobhayÃlaÇkÃrÃ÷ saæk«epata÷sÆtritÃ÷ // RuAss_86 //>#
vyÃca«Âe - evamitÅti /
tatra punaruktavadÃbhÃsor'thasya paunaruktye /
chekavttyanuprÃsau vya¤janamÃtrasya /
yamakaæ svaravya¤janasamudÃyasya /
lÃÂÃnuprÃsa÷ ÓabdÃrthayoriti paunaruktye pa¤cakam /
sthÃnaviÓe«aÓli«ÂavarïÃpaunaruktye citram /
atha sÃdÓyavicchittau bhedÃbhedatulyÃtÃyÃæ upamÃnÃnvayopameyopamà smaraïÃni /
abhedaprÃdhÃnya ÃropÃÓrayatayà rÆpakapariïÃmasandehabhrÃntimadullekhÃpahnutaya÷ /
adhyavasÃyÃÓrayeïÃtprek«ÃtiÓayoktÅ /
gamyamÃnaupamyÃÓrayeïa tulyayogitÃdÅpakaprativastÆpamÃd«ÂÃntanidarÓanÃvyatirekasahoktivinoktaya÷ /
viÓe«aïa vicchittyà samÃsoktiparikarau /
viÓe«aïa viÓe«yavicchittyà Óle«a÷ /
aprastutÃtprastutÃvagatÃvaprastutapraÓaæsà /
sÃmÃnyaviÓe«a bhÃvÃdinà nirdi«Âapraktasamarthaner'thÃntaranyÃsa÷ /
gamyasya bhaÇgyantareïoktau paryÃyoktam /
stutyà nindÃyÃ÷ nindÃyà và stutergamyatve vyÃjastuti÷ /
prÃkaraïikayo÷ viÓe«Ãrthani«edhÃbhÃse ani«ÂavidhyÃbhÃse ca Ãk«epa÷ /
virodhagarbhatayà virodhavibhÃvanÃviÓe«Ãrthani«edhÃbhÃse ani«ÂavidhyÃbhÃse ca Ãk«epa÷ /
virodhagarbhatayà virodhavibhÃvanÃviÓe«Ãrthani«edhÃbhÃse ani«ÂavidhyÃbhÃse ca Ãk«epa÷ /
virodhagarbhatayà virodhavibhÃvanÃviÓe«oktyatiÓayoktÅ antarà saÇgativi«amasamavicitrÃdhikÃnyonyaviÓe«avyÃghÃtadvayÃni /
ÓÇkhalÃvaicitryeïa kÃraïÃmÃlaikÃvalÅmÃlÃdÅpakasÃrÃ÷ /
tarkanyÃyena kÃvyaliÇgÃnumÃne /
vÃkyanyÃyena yathÃsaÇkhyaparyÃyaparivttiparisaÇkhyÃrthÃpattivikalpasamuccayaduyasamÃdhaya÷ /
lokanyÃyena pratyanÅka pratÅpanimÅlitasÃmÃnyataddguïÃtadguïottarÃïi /
gƬhÃrthaparatve sÆk«mavyÃjoktivakroktisvabhÃvoktaya÷ /
sphuÂÃrthatve bhÃvikam /
audÃttyena udÃttadvayam /
cittavttyÃlambena rasavatpreyaÆrjasvitsamÃhitabhÃvodayasandhiÓabalatvÃnÅti ÓuddhÃ÷ /
miÓratayà tu saÇkurasaæs«ÂÅ /
tadidamabhisandhÃyÃha-evamiti /
pÆrvoktaprakÃraparÃmarÓa÷-eta iti /
prakrÃntasvarÆpanirdeÓa iti /
ÓabdÃrthobhayÃlaÇkÃrÃn vargaÓo vivinakti-tatra ÓabdÃlaÇkÃrà ityÃdi /
lÃÂÃnuprÃsÃdaya ityÃdi /
Óe«ÃnudghÃÂayati-saæs«ÂisaÇkareti /
nanu cÃnvayavyatirekÃbhyÃmukti(kta)vyavasthÃbhÃÇga ityata Ãha-lokavadÃÓrayà ÓrayÅti /
tadalaÇkÃryeti /
tacchabdena ÓabdÃrthobhayaparÃmarÓa÷ /
carcitaæ caitat Óle«aprastÃve /
tarhi anvayavyatirekau kutra nibandhanamityata Ãha-anvayavyatirekakautvati /
alaÇkÃrÃïÃæ ÓabdÃdikÃryatve ÓabdÃÓabdÃdyanvayavyatirekau tatra nibandhanam /
nanu ÓabdÃdyalaÇkÃratve ko do«a ityata Ãha-tadalaÇkÃratvaprayojakatva iti /
ÓrautopamÃdau ÓabdÃnvayavyatirekÃnuvidhÃnÃt ÓabdÃlaÇkÃratvaæ prasajet /
nigamayati-tasmÃdÃÓrayÃÓrayÅti /
cirantaramatetyuktÃrthe saævÃdasamudghÃÂanam /
ÓabdanyÃso vi«ayami«ayo durghaÂÃrthavyavasthà vyÃtpavyÃtpiprakaÂanaparanyÃsa(ya?)carco gabhÅra÷ /
itthaæ bhÆmrà rucakavacasÃæ vistara÷ karkaÓo 'yaæ ÂÅkÃsmÃbhi÷ samuparacitÃnena sa¤jÅvanÅyam //
sÆk«mÃmavyÃkulÃmatra ÓÃstrayuktyupaæbhitÃm /
mÅmÃæsÃmupajÅvantu ktina÷ kÃvyatÃntrikÃ÷ //
kÃvyaprakÃÓe 'laÇkÃrasarvasve ca vipaÓcitÃm /
atyÃdaro jagatyasmin vyÃkhyÃtamubhayaæ tata÷ //
ityÃlaÇkÃrikacakravartidhvaniprasthÃnaparamÃcÃryakÃvyamÅmÃæsÃprabhÃkarasahajasarvaj¤amahÃkaviÓrÅvidyÃcakravartiviracitÃyÃæ sa¤jÅvanyÃmalaÇkÃrasarvasvaÂÅkÃyÃmarthÃlaÇkÃraprakaraïaæ samÃtpam //