Ruyyaka: Alamkarasarvasva (Sutras only!)
with Vidyacakravartin's commentary "Samjivani", 


[The text seems to be based on the ed. by S.S. Janaki
Alamkara-sarvasva of Ruyyaka,
with Sanjivani Commentary of Vidyacakravartin - Text and Study,
Delhi : Meharchand Lachhmandas 1965]



Input by members of the Sansknet project
(formerly: www.sansknet.org)



This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.


THE TEXT IS NOT PROOF-READ!


REFERENCE SYSTEM (added):
RuAss_  = Ruyyaka's Alamkarasarvasva (Sutras!)

#<...># = BOLD


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________




÷rãmadvidyàcakravartiviracità sa¤jãvanyàkhyà vyàkhyà vi÷vaü prakà÷ayati yà jàtiguõàdyàtmakaiþ nijaiþ prasaraiþ /
saüskàraguõasamçddhà vàõã màmavatu saralasandarbhã //
rucakàcàryopaj¤e seyamalaïkàrasarvasve /
sa¤jãvanãti ñãkà ÷rãvidyàcakravartinà kriyate //
udàharaõa÷eùo 'tra dhvanau granthakçtàkçtaþ /
tadãyanyàyasampanaiþ svapadyaiþ pårayàmi tam //
dhvanidar÷anànuraktàþ såkùmekùikayà nirãkùya ñãkàü me /
kavayaþsacetanà api vitanuta sàhityasàmràjyam //
kiü vistareõa bahunà ñãkàü sa¤jãvanãmimàü ka÷cit /
yadyabhyasåyati jaóaþ svameva pàõóityamabhyasåyati saþ //
tatra tàvadadhikçteùñadevatànamaskàra puraskàreõa prakaraõapratipàdyamarthaü pratijànãte namaskçtya paramiti /


sarvaiva khalviyaü vàk parà pa÷yantã madhyamà vaikharãti caturbhiþ padaiþ parimãyate /
yacchutiþ - "catvàri vàkparimità padàni"ityàdikà /
tatra parà nàma nirupadhikaü råpam /
pa÷yantyàdãni trãõi punaraupàdhikàni sthålatvàt vigrahasthànãyàni /
yathà càgamaþ-
svaråpa jyotirevàntaþ parà vàganapàyinã /
yasyàü dçùñasvaråpàyàm tradhikàro nivartate //
avibhàgena varõànàü sarvakataþsaühçtakramà /
pràõà÷rayà tu pa÷yantã mayåràõóarasopamà //
madhyamà buddhyupàdànà kçtavarõaparigrahà /
antaþsa¤jalpa råpà sà na ÷rotramupasarpati //
tàlvoùñha vyàpçtti vyaïgyà parabodhaprakà÷inã /
bhanuùyamàtrasulabhà bàhyà vàgvaikharã matà //
iti //
tatra pa÷yantyàdya paravàktrayàpekùayà jyeùñhatvàdàdya parà /
dvitãyà vi÷vàbhimukhãbhàvàtpa÷yantã /
tçtãyà nàbhyantarã na ca bàhyeti kçtvà madhyamà /
turãyà tuparàvabodhàrthaü pravçtteti vaikharã /
yadvà "khaü sukhaü duþkhaü ca; tadvi÷iùya ràti dadàtãti vikharo dehendriyasaïghàtaþ tatra bhavà vaikharãti" j¤eyam /
tadevàbhisandhàyoktam-vàcaü trividhavigrahàmiti /
caturvidhàmapi /
kãdç÷ãü devãm? paràdibhi÷caturbhiþ padaiþ krãóantãü nàmapårvakatvàt sarvasyaiva råpasya jagadetadvijigãùamàõàü samastavyavahàràtmikàü svaråpàvabodhakùamatayà dyutimayãmanyastutaustotavyatàyàü ca prabhavantãmavimar÷àndhatamasa dhvaüsanàt kàntimayãmapratihataprasaratvàt gatyàtmikà¤cetyarthaþ /
tàmimàü namaskçtya /
namaskàro hi nàma pçthagahaïkàraparityàgena namaskartavyamahimodghàñanaü sàmarasyamiti yàvat /
tathàhi-yeyaü parà sà ÷aktatvam /
yà pa÷yantã sodyuktatà /
yà tu madhyamà sà pravçttatà /
yà punarvaikharã sà nirvàhakateti /
÷aktimato vaktureva svaråpaü paràdi÷aktayaþ /
itthamimàü vàcaü namaskçtya nijànàü svenaiva praõãtànàm alaïkàrasåtràõàü tàtparyamucyate /
hçdayamudghàñyate /
kena prakàreõa? vçttyà vçtti svaråpeõa sandarbheõa /
atha dhvanidar÷anànusàreõa prakàraõaü praõinãùuþ bhàmahodbhañàdãnàü dar÷anasthitiü pårvapakùatveno panyasyati-iha hi tàvadbhàmahodbhañetyàdinà /
atreyaü dar÷anasthiti dik /
kàvyaü hi nàma vi÷iùña÷abdàrthàtmakam /
tatràrtho vàcyaþ, pratãyamàna÷ca /
yathà- bhama dhaümia vãsattho so suõào ajja màrio deõa /
golàõai kaccha kuóaïga vàsiõà daria sãheõa //
atra svairiõyuktau ÷vabhayanivçttyà dhàrmikabhramaõàvidhirvàcyatvena sthitaþ, sàkùàtsaïketitatvenà vyavadhàna pratãtikatvàt; godàvarãtãre siühopalabdhyà bhramaõaniùedhastu pratãyamànaþ, vàkyàrthasamanvayasamanantaramasaïketitatvena pratãteþ /
itthaü vàcyavilakùiõaþ pratãyamàno yor'thaþ sa yathàyogaü rasavastvalaïkàrasvaråpeõa triskandhaþ san sacamatkàratvàt kavisaürambha gocaratvàt sahçdayapratãti vi÷ràntiviùayatvà¤ca kàvyàtmà /
tasya màdhuryàdayo guõàþ ÷auryàdivatsamavàyavçttyà upakurvate /
upamàdayaþ punaþ kañakàditsaüyogatavçttyeti dhvanyàcàryàþ /
trividho 'pi pratãyamàno vàcyopaskàrakatvàdalaïkàrakakùyaivetyanye /
atha granthamavayava÷o vyàkurmaþ /
iha kàvyamàrge /
alaïkàrapakùa nikùiptaü manyante, tattvaü punaranyatheti yàvat /
yanmanyante tatsavi÷eùaü dar÷iyitumàha-tathàhãtyàdinà /
paryàyoktamaprastutapra÷aüsà samàsokti ràkùepaþ vyàjastutirupameyopamà ananvayaþ ityàdiùu vastumàtrameva pratãyate na tu rasàlaïkàrau /
vya¤janàvyàpàrasyeha lakùaghaõàmålatvàt /
lakùaõàmålatve rasàlaïkàrayorvyaïgyatvàsambhavàt /
tatra pratãyamànalasyàrthasya prakàràntareõàbhidhànaü paryàyoktam /
yadvakùyati "gamyasyàpi bhaïgyantareõàbhidhànaü paryàyoktam" iti /
yathà- spçùñàstà nandane ÷acyàþ ke÷asaübhogalàlitàþ /
sàvaghaj¤aü pàrijàtasya ma¤jaryo yasya sainikaiþ //
atra hayagrãvasya svargavijayaþ sainikasàvaghaj¤apàrijàtama¤jarã spar÷alakùaõena kàryeõa pratyàyyate /
sàmànyavi÷eùabhàvàdãnàü sambandhena yadaprastutàtprastutapratãtiþ seyamaprastutapra÷aüsà /
yadvakùyati - "aprastutàtsàmànyavi÷eùabhàve kàryakàraõabhàve sàråpye ca prastutapratãtàvaprastutapra÷aüsà" iti /
yathà- taõõàtthiü kiüpi pahaõo pakappiyaü jaü õa õiai gharaõãe /
aõàvaraagamaõasãlaþsa kàlapahiaþsa pàhijjaü //
[kannàsti kimapi patyuþ prakalpitaü yanna niyatigçhiõyà /
anavaratagamana÷ãlasya kàlapathikasya pàtheyam //
iti cchràyà] /
atra anavaratagamana÷ãlasya patyurnijagçhiõyà pàtheyatvena yanna kalpitaü tadyathà nàsti, tathà kàlapathikasya pàthematvena yadakalpitaü tannàstãtyatra kàlaþsava grasatãti sàmànyaråpàdaprastutàt prastuto vi÷eùàtmà prahastavadhaþ pratyàyyate /
vi÷eùaõàsàmyàdaprastutor'tho yadavagamyate sà samàsoktiþ /
yadvakùyati-"vi÷eùaõasàmyàdaprastutasya gamyatve samàsoktiþ" iti /
yathà- upoóharàgeõa vilolatàrakaü tathà gçhãtaü ÷a÷inà ni÷àmukham /
yathà samastaü timiràü÷ukaü tayà puro 'pi ràgàdgalitaü na lakùyitam //
atropoóharàgatvàdinà vi÷eùaõasàmyenàprastuto nàyakavçttàntaþ pratãyate /
uktasya vakùyamàõasya và pràkàraõikasya vi÷eùapratãtyartham àbhàsato niùedhanamàkùepaþ /
yadvakùyati uktavakùyamàõayoþ pràkaraõikayorvi÷eùapratãtyarthaü niùedhàbhàsa àkùepaþ iti /
yathà - bàlagra!õàhaü dåri tãe piosit ti õàmhavàvàro /
sà marai tujbhpha ayaso eaü dhaümakkharaü bhaõimo //
['bàlaka!nàhaü dåti tasyàþ priyo 'sãti nàsmadvyàpàraþ /
sà mriyate tavàya÷a etaddharmàkùaraü bhaõàmaþ //
iti cchràyà '] atra 'nàhaü dãtiti' dãtitvaniùedho vi÷iùñàsmi dåtãtyavagamayati /
stutinindayoþ nindàstutigamakatve vyàjastutiþ /
yadvakùyati-"stutinindàbhyàü nindàstutyorgamyatve vyàjastutiþ" iti /
yathà - he helàjitabodhisattva vacasàü kiü vistaraistoyadhe! nàsti tvatsadç÷aþ paraþ parahitàdhàne gçhãtavrataþ /
tçùyatpànthajanopakàraghañanàvaimukhyalabdhàya÷o bhàraprodvahane karoùi kçpayà sàhàyakaü yanmaroþ //
atra marorupakàraü karoùãti stutirnindàmavagamayati /
upamànopameyayoþ paryàyeõa tathàtvaü cedupameyopamà /
yadvakùyati- "dvayoþ paryàyeõa tasminnupameyopamà" iti /
yathà-'khamiva jalaü jalamiva khaü haüsa÷vandra iva haüsa iva candraþ' /
atropamànopameyabhàvavinimayaþ tçtãya sabrahmacàriõàü nivartayati /
ekasyaivopamànopameya bhàvakatve 'nanvayaþ /
yadvakùyati-"ekasyaivopamànopameyatve 'nanvaya" iti /
yathà -'yuddhe 'rjunor'juna iva prathitaprabhàvaþ'-iti /
atra dvitãyasabrahmacàrinivçttiþ /
àdi ÷abdàllàñànupràsàdi parigrahaþ /
eùu paryàyoktàduùu yadetadvastumàtraü pratãyate svargavijayàdikaü rasàlaïkàraparihàreõa tadidaü sarvairapi pramàõairàtmatvenà vabhàsamànameva sadgaja nimãlikayà vàcyàpaskàrakatvena tairudbhañàdibhiþ pratipàditam /
nyagbhàvitavàcyasya vàcyakakùyàtilaïghinaþ kathamastu vàcyopaskàrakatvamiti bhàvaþ /
kena prakàreõa pratipàditam? "svasiddhaye paràkùepaþ paràrthaü svasamarpaõam" iti dvividhayà bhaïgyà /
bhaïgi prakàraþ /
atràyamà÷ayaþ /
lakùaõamålo 'yaü paryàyoktàdiùu pratãyamànor'thaþ /
lakùaõà ca dviråpà-ajahatsvàrthaikà "kuntàþ pravi÷anti" ityàdau /
parà tu jahatsvàrthà "gaïgàyàü ghoùaþ" ityàdau /
tatràjahastvàrthàyàü kuntànàü svataþ prave÷àsaübhave kauntikàn àkùipya prave÷asaübhavaþ /
ataþsva siddhaye parànàkùipatãti tatra lakùaõà /
svakãya prave÷àdeþsiddhaye parasya kauntikasyàkùepa iti /
jahatsvàrthàyàü tu gaïgàdermukhyàrthasyàtyantamanupapattireva /
ataþ paràrthaü svasamarpaõamiti lakùaõam /
paràrthaü tañàderghoùàdyadhikaraõàrthaü svasamarpaõaü svasvaråpaparityàga iti /
itthaü ca satispçùñàstà nandana' iti paryàyoktodàharaõe sainikànàü sàvaj¤apàrijàtama¤jarãspar÷aþ svargavijayamanàkùipya na saübhavatãti kuntàdinayena svasiddhaye paràkùepaþ /
evam "upoóharàgeõa" iti samàsoktyudàharaõe 'pi j¤eyam /
nàyakatvàkùepe sati ni÷àdeþ timiràü÷ukàdiyogasaübhavàt ajahatsvàrthatvam /
atha "taü õàtthã" ti aprastutapra÷aüsodàharaõe mukhyàrthasyàprastutatvàt; "bàëagraõàham"ityàkùepodàharaõe dåtãtvaniùedhasyàbhàsaråpatvàt "he helàjite" ti vyàjastutyudàharaõe khajalayordvayorapi caikasyànekattvalàbhàbhàvàt mukhyàrthasya atyantamanupapattireva /
ataþ paràrthaü svasamarpaõàmiti lakùaõam /
tamimaü viùayavibhàgam abhisandhàyoktam-yathàyogaü dvividhayeti /
yogo yogyatà tàmanatikramyetyarthaþ /
itthaü vastudhvanau vimatirbhàmahàdiùu dar÷ità /
atha rudrañe rasàlaïkàradhvanyorvimatimupanyasyati-rudrañenàpãtyàdinà /
bhàvàlaïkàraþ preyo 'laïkàraþ sa dvidhaivoktaþ /
tathà hi- yasya vikàraþ prabhavannapratibandhena hetunà yena /
gamayati tadabhipràyaü tatprati bandhaü ca bhàvo 'sau //
iti //
bhàvasthitibhàva÷àntiråpeõa rudraño bhàvàlaïkàraü dvidhaivoktavàn /
tadidam utprekùàvat kçtyamiti bhàvaþ /
yato bhàvàsaïkàrasya sandhi÷abalatàdi lakùaõà api bhedàþ saübhavanti /
vakùyati hi - bhàvodaya sandhi÷abalatà÷ca pçthagalaïkàrà iti /
råpakàdiùvapi uttànadar÷itàmudghàñayati-råpakadãpaketyàdi /
råpakaü dãpakam apahnutistulyayogità /
àdi÷abdànnidar÷anàdikaü ca lakùayiùyate /
tatropamàlaïkàraþ pratãyamàno vàcya÷obhàhetutvàdupasarjanatvena noktaþ /
tadapyasàramiti bhàvaþ /
upamàlaïkàrasya vàcya÷obhà hetutvàdupanyagbhàvanena utthàpitasya pràdhanyena teùvavasthànàt /
atha rasabhàvayoþ ayathàdç÷amudghàñayati-rasavatpreyaårjasvãtyàdi /
raso guõãbhåto rasavànalaïkàro, bhàvastu preyàn, rasàbhàsa årjasvã, bhàvàbhàsaþsamàhitam /
evaü rasabhàvàdiþ vàcya÷obhà hetutvenoktaþ /
tadapi mandamiti bhàvaþ /
yato rasàderalaïkàratvaü sadàtanaü na bhavati, pràdhànyada÷àyàmalaïkàryatvàt /
utprekùàtviti /
pràtãyamànà svayameva kathità pratãyamànàpyalaïkàryatvena kathitetyarthaþ /
tadapya gaübhãramiti yàvat /
pratãyamànada÷àyàü sarvasyaiva alaïkàrasyàlaïkàryakatvaü siddhàntitaü yataþ /
trivindhaü vastvalaïkàrarasaråpamalaïkàryatayà khyàpitameva /
kàvyajãvitatvenàlaïkàryameva sattathà na cetitamiti yàvat /
itthaü kàvyajãvitàü÷avicàravimukhànàm alaïkàramàtrarasikatvàt uttànadç÷àü matam upanyasya, kàvyajãvitakàü÷aparàõàü, matàni yathàvadupanyasyati-vàmanena tvityàdinà /
sàdç÷yanibandhanàyà iti vadatà sàdç÷yaü saübandha-nibandhanà ÷abdavçttirgauõãti vadanto dåùyatvena kañàkùitàþ /
dhvanyàcàryàõàü gauõyà vçttyà lakùaõàntarbhàvo noùñaþ /
sàdç÷yanibandhanà lakùaõà vakroktyalaïkàra "iti prathayatà ka÷cit dhvanibhedo lakùaõàmålo 'tyantatiraskçtavàcya nàmàlaïkàratvenoktaþ kàvyàtmabhåtaþsannalaïkàryatvena nàvadhàrita itiyàvat /
yasttvaü÷o 'laïkàryo na bhavati so 'pyalaïkàryatvena kathita ityàha-kevalaü guõavi÷iùñeti /
kevalagrahaõàdrasàlakàranairapekùyaü kañàkùitam /
rasàlaïkàra nirapekùairmàdhuryàdi bhirguõairvi÷iùñà yeyaü saüghañanàdharmabhåtà vaidarbhyàdi råpiõã rãtiþ saiva kàvyàtmetyuktà /
tathà ca såtritaü tena - "rãtiþ àtmà kàvyasya"iti /
prakhyàpitaü ca - aviditaguõàpi satkavibhaõitiþ karõoùu vamati madhudhàràm /
anadhigataparimalàpi hi harati dç÷aü màlatãmàlà /
iti //
idamapyayuktamiti bhàvaþ /
tathàhi-kàvyasya ÷arãrasthànãyau (÷abdàrthau) kañakamukuñàdikalpà anupràsopamàdayaþ /
vyaïgyàrthastu àtmabhåta iti sthite, ÷abdàlaïkàrebhyoùa'pi yo bàhyo varõàlaïkàro 'nupràsastatsamakakùyakà età rãtayaþ /
yato dvayorapi varõadharmatà /
etadabhisandhàya vçttyanupràsavarõàlaïkàraprastàve vaidarbhyàdayo rãtayo vivecitàþ kàvyaprakà÷a kçdàdibhiþ /
granthakàro 'pi tatra vivecayiùyati /
vya¤jakàsvetàsu vyaïgyarasasannikarùàdàtmatva bhramaþ uttàna dhiyàm /
tadanupràsàdàvapi samànamiti mandametadrãtimàtrapakùapàtitvam /
vastutastu vyaïgyàrtha eva àtmà kàvyasya /
athodbhañàdibhiþ guõàlaïkàrayorbhedo 'pi nàvadhàrita ityàha-udbhañàdibhistviti /
sàmyaü sajàtãyatvamityartha- /
tatra hetuþ - "viùayamàtreõa bhedapratipàdanàditi" /
màtragrahaõàtsvaråpabhedàbhàvaþ kañàkùyate /
kàvya÷obhàhetutvalakùaõaü tu svaråpamekavidhameveti teùàmà÷ayaþ /
viùàmà÷ayaþ /
viùayabhedaü dar÷ayati-'saïghañanetyàdi' /
"saïghañanàdharmàguõà, alaïkàràstu ÷abdàrthadharmàþ" iti /
tadidamapyagambhãramiti bhàvaþ /
guõàlaïkàrayo÷ca svaråpata evàtivibhinnatvàt /
tathàhi-aïgino rasasya dharmà guõàþ aïgayoþ ÷abdàrthayostvalaïkàràþ /
guõàstuniyamenotkarùahetavaþ alaïkàràstvaniyamena /
guõàþsamavàyena vartante, alaïkàràstu saüyogena /
yadàha- "ye rasasyàïgino dharmàþ ÷auryàdaya ivàtmanaþ /
utkarùahetavaste syuþ acalasthitayo guõàþ //
upakurvanti taü santaü ye 'ïgadvàreõa jàtucit /
hàràdivadalaïkàràste 'nupràsopamàdayaþ " //
iti //
itthaü ca sati alaïkàràpekùayà guõeùveva prakçùñaþ kàvyopaskàraþ yadvadasphuñañàlaïkàratve 'pi kàvyatvàbhyupagamaþ, na hi tadvat asphuñaguõatve /
yadàha-'analaïkçtã punaþ kvàpãti' /
yadetadevaüvidhaü guõànàmalaïkàràõàü ca pràdhànyaü , tatràpi puràtanànàü dçùñirasamãcãnetyàha-'tadevaü alaïkàrà eveti' /
atha vakroktijãvitakàrabhaññanàyaka yoþsaü [dçùñã] sannikçùñe dhvanidar÷anasyetyabhipràyeõàha-'vakroktijãvitakàraþ punarityàdinà /
vaidagdhyabhaïgãbhaõitisvabhàvàü vaidagdhyaprakàropetabhaõitisvaråpàmityarthaþ /
jãvitamuktavànityalaïkàramàtraduràgrahàbhàvo dyotitaþ /
anyo 'pi sàrabhåtaþ såkùmoü'÷aþ tena avadhàrita ityabhipràyeõàha-vyàpàrapràdhànyaü ceti /
vyàpàro rasapratyàyanàtmà /
tasya pràdhànyaü pratipede /
na punaþ apràdhànasya alaïkàramàtrasyeti yàvat /
alaïkàràþ punarvàcyakakùyaivàsya saümatetyàha-abhidhàprakàretyàdi /
ya÷ca vastvalaïkàrarasaråpaþ trividhaþ pratãyamànor'thaþ yatra vidyamàno 'pi tatpratyàyanalakùaõasya' vyàpàrasyaiva pràdhànyamasya matamityàha-satyapi cetyàdi /
upacàro lakùaõà÷rayaõàü tadvakrateti avivakùitavàcyàdi samastadhvaniþ kañàkùitaþ /
itthaü ca sati dhvanidar÷anà detad dar÷anasyàlpakobheda ityàha-'kevalamuktivaicitryeti' /
atha bhaññanàyakamatam-bhaññanàyakenatvityàdi /
prauóhoktyàbhyupagatasyeti /
bhoga itisvakapola kalpito vyavahàraþ prauóhoktistayàïgãkçtasyetyartharþ /
idç÷asya vya¤janavyàpàrasya kàvyàtmatvaü kathayatà nyagbhàvita÷abdàrtha svaråpo 'yaü vyàpàrastasyaiva pràdhànyamuktam /
sa ca vyàpàro laukiko na bhavatãtyàha-tatràpyabhidhàbhàvaka tvetyàdi /
tatra teùu vyàpàreùu madhyàdabhidhàbhàvakatve iti /
sàkùàtsaïketàrtha viùayà ÷aktirabhidhà /
asàdhàraõyena pratãteùvartheùu sàdhàraõãkaraõaråpà ÷aktirbhàvikatvam /
etadvyàpàradvaradvayot tãrõaþ sàdhàraõãkçteùu vibhàvàdiùu rasacarvaõàtmàü bhogàparanàmadheyo vyàpàro vi÷ràntisthànatayà pràdhanyenàïgãkçtaþ /
atra dar÷ane bhogàdivyàvahàrasya svakapolakalpitavyàpàrapràdhànyami[tyaü÷o] dhvanikàradar÷anavilakùaõàþ /
atha siddhantaþ-dhvanikàraþ punarityàdi /
dhvanikàrastu vyaïgyàtmano vàkyàrthasyaiva kàvyàtmatvaü siddhàntitavàn /
tatrahedatuþ -vya¤janavyàpàrasyàva÷yàbhyupagamyatvàditi /
kãdç÷asya ? abhidhàlakùaõàtàtparyàkhya vyàpàratrayottãrõasya /
tàtparya nàma padàrthàdhigamasamanantarabhàvinã samanvaya÷aktiþ /
etattrayottãrõasyeti caturthakakùyàvasthàpiyoktà /
dhvananadyotaneti /
dhvananaü dyotanaü pratyàyanaü vya¤janamityàdiprasiddhaparyàyasahatastrasyàva÷yàbhyupagamyatvàt tadanabhyupagame vyaïgyàrthapratãtau na gatyantaraü yataþ, ataþ vyaïgyor'tha evàtmetyarthaþ /
nanu vya¤janàvyàpàraþ pradhànaü kiü na bhavati, ityata àha-vyàpàrasya ca vàkyàrthatvàbhàvàditi /
apratyakùatvena niruktyanarhatvàdvàkyàrthatvàbhàvaþ /
sarvà eva khalu padàrtha÷aktayaþ kàryàdipratãtyanyathànupapattyà abhyåhyanta eva /
ato vyàpàro na pràdhànam /
ya÷ca hetuþ pràdhànye so 'pi vyaïgya evopapadyate, na tu vya¤janavyàpàra ityàha-vàkyàrthasyaiveti /
guõàlaïkàropaskarttavyatvaü vi÷ràntisthànatvaü ca pràdhànye hetuþ /
ato vyaïgyàrtha eva kàvyàtmeti siddhàntitavan /
atha bhåyastarà yuktãrabhyuccinoti-vyàpàrasya viùayamukhenetyàdi /
vya¤janàdegi vyàpàrasya vyaïyyàrthamukhenaiva svaråpasiddhiþ /
ato na vàkyàrthatva saübhavaþ /
yathàsvaråpopalambho viùayamukhena tathà pràdhànyaü vicàrakùamatvamapi tanmukhenaivetyàha-tatpràdhànyena pràdhànyàt /
svaråpeõa vicàryattvàbhàvàditi ca /
viùaya eva tu puùkalaü vàkyàrthaü bhàvamarhatãtyàha-viùayasyaiveti /
sàkùàtsvaråpa pratilaübhaþ svataþ pràdhànyaü svalaråpeõa vicàryatvaü cetyàdi samagre bharaþ /
tatsahiùõutvaü hi vyàïgyàrthalakùaõasya vi÷aùayasyaiva /
ato viùayasyaivàtmatvaü yuktamityàha-tasmàdviùaya eveti /
samagrabhara sahiùõutvàt sa nirava÷eùavaibhavamarhatãtyata àha-yasya guõàlaïkàretyàdi /
nanu rasàdayo rasavadàdyàlaïkàrà eva pràcàü matàþ /
kathameùàmalaïkàryatvamityata àha - rasàdayastviti /
tatra hetuþ - alaïkàràõàmupaskàrakatvàt rasàdãnàü ca pràdhànyenopaskàryatvàcca iti /
rasàdãnàü hi yadà guõãbhàvaþ tadàlaïkàratvaü , yadà tu pràdhànyaü tadàlaïkàryatvameva /
yata itthaü vyavasthà , atoþ vyaïgyàrtha eva kàvyàtmeti nigamayati - tasmàd vyaïgya evetyàdi /
vàkyàrthãbhåta iti pràdhànyada÷àü kañàkùayati, apràdhànaya da÷àyàmanàtmatvàt /
tadidaü dhvanikçto dar÷anàm /
etadanusàritvamàtmano dar÷ayutumàha -eùa eva pakùa ityàdi /
evakàreõapakùàntareùvanupapattiràvi÷aùkriyate /
àvarjakaþ balàdàtmàbhimukhãkàrakaþ /
tatra hetuþ - vya¤janavyàpàrasyetyàdi /
ya icchranti vyaïgyàrthasya kàvyàtmatàü, ye ca necchanti , sarvaireva khalvebhiþ na ÷akyate hi vya¤janavyàpàro 'pahnotum /
yadi nàpahnutaþ kiü tata ityata àha-tadà÷rayaõe cetyàdi /
pakùàntarasyàpratiùñhànaü dar÷aitacarãbhiryuktibhiþ siddham /
yattu tatra vyaktivivekakàraþ pratyavasthaitaþ tadupanyasyati - yattu vyaktivivekakàraþ ityàdinà /
liïgatayà gamakatayà /
tàdàtmyatadutpattyabhàvàditi /
dharmadharmiõorliïgaliïgibhàve tàdàtmyaü nàma niyataþsambandhaþ /
kàryakàraõàyostu tadabhàve tadutpattirnàmàstãti /
anayorniyatasambandhayoþ yadyanyataro na syàt tadà vyabhicàrànna saübhavati liïgaliïgibhàva iti yàvat /
yata itthametat atastadavicàritàbhidhànaü , tadetadvyaktivivekakçto dar÷anaü vàyasavà÷itakalpamiti yàvat /
evaü dhvanidar÷anasamarthane yadyàvadasti yuktijàtaü tadatigahanam /
dhvaniguõãbhåtavyaïgyayoreva kàvyayormãmàüsàyàmupayujyate; citrakàvyamãmàüsàyàü tu nàtyupayujyate ityà÷ayena nigamayiti-tadetat ku÷àgrãyetyàdi /
iha citrakàvye /
na pratanyate, yathopayogamanådyata eveti yàvat /
atha yàvànupayoga÷citraprastàve dhvanestàvanmàtramanuvadati-asti tàvadityàdinà /
yadyasti kiü tata ityata àha-tatra vyaïgyasyetyàdi /
pràdhànye dhvanirnamottamaþ kàvyabhedaþ /
apràdhànye tu guõãbhåtavyaïgya nàmà madhyamaþ /
citrasya viùayamàha-tatrottamo dhvanirityàdinà /
sa càbhidhàmålatayà lakùaõàmålatayà ca prathate ityàha-tasya lakùaõàbhidhàmålatveneti /
lakùaõàmålatve sati avivakùita vàcyàkhyaþ mukhyàrthabàdha÷àlinyàü lakùaõàyàü vàcyàü÷asyàvivakùitatvàt /
abhidhàmålatve tu vivakùitànyaparavàcyàkhyaþ , abhidhàyàü vàcye bàdhàbhàvàd vivakùitatvaü, vyaïgyàïgatvena vivakùaõàt anyaparatà ceti vivakùitànyaparatvam abhidhàmålasya /
itthaü lakùaõàmålo 'bhidhàmåla÷ceti sàmànyato dhvanirdvirà÷ikaþ /
tatra lakùaõàmålasyàvàntarabhedamàha-àdyor'thantara iti /
àdyo lakùaõà målaþsor'thàntarasaïkramitavàcyo atyantatiraskçtavàcya÷ceti dvidhà /
ajahatsvàrthatayà svasiddhaye paràkùepe sati arthàntarasaïkramitavàcyaþ /
yathà - pràrambhe ÷rutisundaraü pariõàtau pathyaü janaiþsugrahaü /
nànà÷àstrarasaiþ prasannamadhuraiþ pratyakùaraü kùàlitam /
àhlàdàya na kasya nàma viduùàü vaktràmbujàdudgataü cittàntarvikasadviveka mukulàmodànubiddhaü vacaþ //
atraivaüvidhavaca upade÷àlakùaõe arthàntare saïkràmati /
vacomàtrasyaivaü vai÷iùñyàsaübhavàt /
atha yadà jahatsvàrthatayà paràrthaü svasamarpaõaü tadàtyantatiraskçtavàcyàkhyaþ /
yathà - eke måkavadàsate jaóadhiyo jihneti tatsannidhà vanye durviciktsitaü vidadhate tebhyo 'pi bãbhatsate /
asthàne bahudhà stuvanti katicittairulkayà dahyate vidyà viklavate kayà na vidhayà pràpyàntikaü duùprabhoþ //
atra vidyàyàü hlãbãbhatsàdiþ gaïgàdau ghoùàdhikaraõatàdãva sarvathà svasaüyogino svàrthaü parityajya na saübhavatãtyatyanta tiraskçtavàcyatà /
itthama vivakùitavàcyasyàrthàntarasaükramita vàcyo 'tyantatiraskçtavàcya÷ceti dvau bhedau /
athàbhidhàmåla prabhedadik /
dvitãyo 'pãti /
dvitãyo 'bhidhàmålo vivakùitànyaparavàcyàkhyaþ /
tatra kvicid vyaïgya kramo na saülakùyate /
kvacitsaülakùyate /
tasmàdvivakùitànyaparavàcyo 'pi asaülakùyakramavyaïgyaþ saülakùyakramavyaïgya÷ceti dvividhaþ /
athànayoþ sakùaõàbhidhàmåladhvanyorvastvalaïkàra rasaråpatà viùayavi÷eùaü vyavasthàpayitumàha-lakùaõàmåla ityàdinà /
yo hi lakùaõàmålaþ sa niyameva ÷abda÷aktimålo vasturåpa÷ca bhavati /
yadvi yàvadasti jàtiguõàkriyàdyàtmàkaü padàrthajàtaü sarvamevaitadvastu kathyate /
tadeva kavikalpitavicchitti sadhrãcãnamalaïkàraþ /
rasàstu vibhàvànubhàvavyabhicàribhivyàjyamànà ratyàdayaþ sahçdayapratãtivi÷eùàþ /
atha vivakùitànyaparavàcyo yo 'yaü asaülakùyakramavyaïgyaþ sa niyamenàrtha÷aktimåla ubhaya÷aktimåla÷ca bhavati /
niyamena vasturåpo 'laïkàraråpa÷ca bhavati /
tatra yadà rasabhàvarasàbhàsa bhàvàbhàsabhàvodayabhàva÷ànti bhàvasandhibhàva÷abalatà vyajyante, tadà kramo na saülakùyata iti asaülakùyakramatvam /
tatra raseùu ÷çïgàraþsaübhogàtmà yathà- puùpodbhedamavàpya keli÷ayanàddarasthayà cumbane kàntena sphuritàdhareõa nibhçtaü bhråsaüj¤ayà yàcite /
àcchàdya smitapårõà gaõóaphalakaü celà¤calenànanaü mandàndolitakuõóalastabakayà tanvyà vidhåtaü ÷iraþ //
atra nàyikànàyakavçttàntalakùaõo yo vàcyor'thaþ yà ca sahçdayapratãteþ vedyàntaravigalanena varõyavastutanmayãbhàvalakùaõà rasasaüvit, na khalu tayoþ kramaþsaülakùyate /
vidyamàno 'pi padma patra÷atavyatibhedanayena avidyamànavadupalakùyate /
vipralambha÷çïgàro yathà - nàntaþ prave÷amaruõàdvimukhã na càsã dàcaùñaroùa paruùàõi na càkùaràõi /
sà kevalaü saralapakùmabhirakùipàtaiþ kàntaü vilokitavatã jananirvi÷eùam //
evamàdiùvakramatvaü pràgvadanusandheyam /
hàsyo yathà - paimaraõàmaõóaõàjjalavesà pàsaüga esu taruõesu /
õiddhasaraü parugrantã savibbhamaü haõà i thaõàvaññham //
atra patimaraõàmaõóanojjvalaveùàyàþ taruõeùu pàr÷vamupagateùu satsu sadyaþ snigdhasvaraüprarudatyàþ savibhramaü yadetatstanavçttahananaü tat pracchannànuràgasyànaucityena pravçtterhàsyamabhivyanakti /
karuõasya yathà - sàhityalakùaõakale samupaiùi navya vaidhavyamadya virate guruviùõudeve /
karõàntikapraõàyana praõàyotsavàya tàlãdalàrpaõamitaþ paramakùamaü te //
raudranya yathà - dçpyatsåkara kàlakaõñha ÷akalavyàkãrõa dhàràntarà krodhottàlalulàyakaõñhanalakacchedàrdhavaktrànanàþ /
÷rãballàla vidhàya keli mçgayàmàvartamànasya te ÷àrdålendravasàbhiùekasamaye jãyàsurugràþ÷aràþ //
vãrasya yathà - àdhàturbhuvanaü tadetadakhilaü cakùuùmadàkãñakà-d divyaü cakùurananyalabhya mubhayatràste paraü duþsaham /
phàle bhåtapatermanobhavamukha kùudra kùayojjàgaraü bàõe ca pratiràjadarpadalanaü ballàla pçthvãpateþ //
bhayànakasya yathà - giriku¤jeùu gåóhànàü tavàri varayoùitàm /
asåryaüpa÷yatàmàtraü bhåticihneùva÷iùyata //
bãbhatsasya yathà - svàtmànandaü kimapi paramaü sàdhu saübhu¤jate ye teùàmasyàü viùayavitatau jàyate heyabuddhiþ /
anyeùàü tu prasaratitaràü pratyutàsvàdanecchà chardiklinne kaphakaluùite makùikàõàmivànne //
adbhutasya yathà - àkarõitottamaguõànuguõeti kçtvà yàmullilekha sucireõa mano madãyam /
tàmàkçtiü visadç÷ãmatimàtramasyà dàsye 'pi nàsmi vinive÷ayituü vidagdhaþ //
atra sucira madçùñacaranàyikàråpasyànuguõa ÷ravaõànuràgiõo nàyakasya nàyikàprathamadar÷ane àkarõitottama guõànuguõatayà manasà samullikhitacarã yà nàyikàmårtiþ, sà samprati sà÷ràtkçtanàyikàmårteratimàtraü visadç÷ã satã dàsãtvenàpi nive÷ayituü na ÷akyata ityuktiràbhiråpyanibandhanasya paràü kàùñhàmàviùkaroti /
÷àntasya yathà - mà bhaiùãþ kula mà vyathasva vinaya kle÷o 'stu mà te ÷ruta pradhvaüsàya yatasva mà khalu mate màhàtmya mà mà tyaja /
yuùmadrauravasàradàraõàparànmatvà tçõàya prabhån bhikùàparyañanàrjitena kalaye piõóena piõóasthitim //
itthaü rasadhvanirdiïmàtreõodàhçtaþ /
atha bhàvadhvaniþ-bhàvo hi nàma nàyikàvyatirikte devatàgurunçpaputràdau vyajyamànà ratirvàkyàrthatvena vyajyamànà nirvedàdayo vyabhicàriõà÷ca /
yathà- adya svapnamupàgatena yamunàtãre mayàvasthitaü dçùñastatra ca veõuvàdanipuõo bàlo gavàü pàlakaþ /
taü dçùñvà karaõairananyaviùayairantarvilãno 'bhavaü yàvattàvadahaü ciràdupacitaiþ pàpaiþ prabodhaü gataþ //
yathà ca - saüsàràrtyà vidhuravidhuro brahma yatnàdvicinvan nànàråpaü jagadidamahaü dçùñavàneva pårvam /
haste nyaste sati tava guro sàüprataü mastake 'smim brahmaivaitatsakalamabhavanno jagannàpi càham //
yathà ca - kàùñhàpràtpiriyaü parà khalu parãpàkasya bhàgyonnateþ ÷rã ballàla nçpàla!yadvayamiümau pàdau tavopàsmahe /
yastiùñhetpratihàra sãmni bhavato ruddhaprave÷a÷ciraü kiü nàsàvapi colapàõóyapçthvãpàlaiþsamaü gaõyate //
itthaü putràdiviùayo vyabhicàriråpa÷ca bhàvaþ svayamåhyaþ /
rasàbhàso yathà - sphuranmukhàmodavivçddha gandhaü, jighranmuhurmãlitaraktanetraþ /
pårvaü priyàca¤cupuñopayuktaü cåtàïkuraü cumbati ca¤carãkaþ //
ityàdi //
atra tiryagviùayatvàdrarasasyàbhàsatà /
dhãrodàttatvàdyabhàvàt /
yadàha- "uttamaprakçtirujjvalaveùaþ ÷çïgàraþ" iti /
bhàvàbhàso yathà - kvaõàdådvirephàvalinãlaïkaõàü prasàryaü ÷àkhàbhujamàmra vallarã /
kçtopagåhà kalakaõñhakåjitaiþ anàmayaü pçcchati dakùiõànilam //
atra sauhàrdasyàropitatvàt bhàva àbhàsã bhavati /
bhàvodayo yathà - kelitalpagatamaïghriyàvakaü, såcayatyuùasi cakùuùà priye /
bhå[bhrå] tribhàgamupakalpya bhaïguraü, gåóha hàsa madhuraü cukopa sà //
atra lajjàharùayorudayaþ /
bhàvasandhiryathà - netre jihyakharàruõe kùaõàmatha vyàmãlyamànekùaõàü hastaü vyagragamàganaü kùaõàmatho dante ÷ayànaü kùaõam /
sa¤càraü viùamàkulaü kùaõamatha prakràntalãlaü kùaõaü dhatte totriùu ùañpadeùu ca samaü dattàvadhàno gajaþ //
atra gajasya madàkulasya yadetatkùaõamàtraü netrayoþ jihyàkharà ruõàyoþ dharaõàü samanantarameva yaccaitadåvyàmãlanaü, tathà haste ca yatkùaõàmatraü vyagro gamàgamaþ yacca samanantarameva dante ÷ayanaü, sa¤càre ca kùàõàmàtraü yeyaü viùamàkulatà, samantarameva ya÷càyaü lãlàprakramaþ, tadetat vividhaü vilakùaõaü viceùñitadvayaü udbhavàbhibhavadharmitayà kùaõaü kùaõàmàvirbhavat totriviùayaü roùaü ùañpada÷abdalakùitaùañpadagãtaviùayaü harùa ca parasparasyàdattà vasaratayàsamutkùubhitam abhivyanakti /
dvandva vçttiùu ca triùvapi vàkyeùu pratisvaü kùaõaü kùaõamityupàdànàdyathà yathà samutkùubhitàbdhikallolakatpa [la]tayo totriõàmuparyupari vinipàta janmàno roùàve÷amahàvegàþ tathà tathà tadabhibhavakùamàõàü ùañpadagãtàkarõànasukhàbhinive÷avikàsànàü madhye pràdurbhàva iti pratyàyyante /
dhatta iti vartamànanirde÷ena pràrabdhàparisamàtpabhàvàdekatarasyàü koñàvaniùñheti dyotyate /
tathà jihvàkharàruõatvavyagragamàgamatvaviùamàkulatvalakùaõàdharmayogàdvyàlayamànatvadante÷ayanatvaprakàntalãlatvalakùaõàdharmayogàccànukùaõàmàkulãbhàvamàpàdyamànairnaitrahastasa¤càrairliïgairyadetadvodhyate, totriùuùañpadeùu ca tulitamavadhànadànaü tadapyeka tarasyàü koñà vaniùñàmeva vyanakti /
ato roùaharùa bhàvayorayaü sandhiþ /
bhàva÷abalatà yathà - madhyesakhãjanamupahvaravçttajàtaü vàcà prakà÷ayati mayyupade÷avçttyà /
sàsåyasapraõàyasatrapa saprasàdaiþ sà màü vilokitavatã cañulaiþ kañàkùaiþ //
atràsåyàdãnàü kañàkùeùu samàropàdvàcyatà na mantavyà /
ato hçdyevaü bhàva÷abalatà vyajyate /
bhàva÷àntiryathà tau saümukhapracalitau savidhe guruõàü màrgapradànarabhasaskhalitàvadhànau /
pàr÷vàpasarpaõàmubhàvapi bhinnadikkaü kçttvà muhurmuhurapàsaratàü salajjau //
atra mativibodha yorupa÷amaþ /
eùu rasàdidhvaniùu prapa¤co 'nyato j¤eyaþ /
citrakàvyaprapa¤canapareõa granthakçtauvàtisaïkocitatvàt asmàbhirdiïmàtramudàharaõaiþ pradar÷itam /
atha saülakùyakrame ÷abda÷aktimålo 'laïkàraråpo vasturåpa÷ca niyamena bhavati /
tatràlaïkàraråpo yathà - pràpyàdharadvayadhuràü paricumbatãva lãlottaraü vilikhatãva nakhatvametya /
tasyàþ kañàkùavalanaü gurusannidhau màmà÷rliùyatãva samavàpya ca bàhubhàvam //
atrotprekùàlaïkàreõa cumbanàdikàraõà bhàve 'pi saübhogasukhà vàtpilakùaõàkàryotpattiråpà vibhàvanà vyajyate /
vastudhvaniryathà - dçùñiþ kàtaratàmupaiti sahasà tasminpuro 'vasthite, narmàlàpini tatra na prativaco jihvàgramàrohati /
saüspar÷aü ca na tasya vetyupacitastambhaü mamaitadvapuþ saüvçttaþsakhi saïgamo 'pi virahapràyo vidhàtàsmi kim //
atra vastuni avastutvabhramàt maugdhyalakùaõaü vastu pratyàyyate /
athàrtha÷aktimålovya¤jakor'thaþ svataþ saübhavã kaviprauóhoktiniùpàditaþ kavirnibaddhavaktçprauóhoktiniùpàdita÷ceti triråpaþ /
sa càlaïkàraråpo vasturåpa÷ceti pratyekaü dvaividhye ùoóhà /
ùaóvidhasya ca vyaïgyor'tho vasturåpo 'laïkàraråpa÷ceti dvàda÷aübhedo 'yam /
tathà hi - svataþsaübhavinà vastunà vastu svataþsaübhavinà vastunà alaïkàraþ /
svataþsaübhavinàlaïkàroõa vastu, tena alaïkàra iti caturdhà /
tathà kaviprauóhoktiniùpàditena vastunà vastu, tenàlaïkàraþ kaviprauóhoktiniùpàditena alaïkàreõa vastu tena alaïkàraþ ityapi caturdhà /
itthaïkavinibaddhavaktéprauóhoktiniùpàdite 'pi viùayecàturvidhyamanusandheyam /
atra prapa¤caþ saüpradàyaprakà÷inyàü kàvyaprakà÷añokàyàü asmàbhiþ vitatyopa dar÷ita iti tato 'vadhàryaþ /
iha tu granthagauravabhayàt prastàvànupayogàcca na pratanyate /
diïmàtrantådàhliyate- tatra svataþsaübhavinà vastunà vastu yathà - adyàpi loke na kavirna so 'sti pràcàü tulàü yaþ prabalo 'dhiroóhum /
puràtano nàyamitãya deva tathàpi nindà yadi kiü karotu //
atra svataþsaübhavinà vastunà aham evaüvidha iti vaktuþ svamàhàtmyaprakhyàpanalakùaghaõaü vastu pratyàyyate //
kavinibaddhenàlaïkàreõa vastu yathà - dçùñirniùñhura baddhasàrakhadiràïgàra sphuliïgopamà jihve sajjanatarjanolbaõàbalatkàlàïgulãca¤cale /
dantà÷càntakakelikànanaviùàü (?)kårànukàraþsakhe jaïghe dve yadi tebhujaïgabhuvanaü valmãka÷eùaü bhavet //
atra kaviprauóhoktiniùpàditena aprastutapra÷aüsàlaïkàreõa vidhivihitamanàryàõàü kvicidaü÷e daurbalyaü vi÷vamabhirakùatãti vastu /
kavinibaddhavaktçprauóhoktiniùpàdito 'laïkàreõàlaïkàro yathà - aõivàraovagåhaõa saüchrandàlàvasoa vavasajaõà /
bandhavamaraõàmahåsava diahe diahe samo arasu //
chàyà-anivàritopagåhanasvacchrandàlàpa÷okaviva÷ajanaþ /
bàndhavamaraõamahotsavaþ divase divase samavataratu //
iti //
kavinibaddhàyàþ svairiõyàþ prauóhoktiniùpàditena råpakàlaïkàreõa upagåhanàdinivàraõà÷àlibhyo 'sya bàndhavamaraõamahotsavasya ati÷ayapratyàyanàtmà vyatirekàlaïkàraþ pratyàyyate /
itthamanyadapyåhyam /
atha guõãbhåtavyaïgyasvaråpadik /
guõãbhåtavyaïgyaü vàcyàïgetyàdi /
vàcyàïgatvamagåóhatvamaparàïgatvamasphuñatvam, sandigdhapràdhànyaü tulyapràdhànyaü kàkkàkùitpa masundaratvam iti vàcyàïgatvàdayo bhedàþ /
samàsoktyàdau pradar÷itamiti /
dhvanikàràdibhiriti ÷eùaþ /
tatra vàcyàïgatvaü yathà - ÷ånye tvadripuràjadhàmni sudç÷àü citràrpità nàü karaü saüllàpaspçhayà patannapi muhuþ kãraþsamàrohati /
÷rãballàlançpàla! ÷i¤jitarasànma¤jãrarekhàmukhaü ca¤cvagreõa ca hanta haüsapçthukaþsa¤càlayankrandati //
atra ÷ånyãkçtaripuràjave÷mà nàyakaprabhàvàti÷ayaþ pratãyamàno 'pi ÷ukahaüsavçttàntopapàdakatvena sthita iti vàcyàïgatvam /
itthamagåóhatvàdayo 'pi bhedà j¤eyàþ /
itthaü dhvaniguõãbhåtavyaïgyayoþ kàvyayoþsvaråpamupodgadhàtatvena yathàyogamupanyasya prakaraõà pratipipàdayiùitaü citràkhyaü kàvyamadhikãrùuràha-citraü tviti /
dhvaniguõãbhåtavyaïgyàpekùayà bhedabàhulyaü tarabarthaþ /
athàdisåtramavatàrayitumàha-tathàhãti-atha såtram /


#<ihàrthapaunaruktyaü ÷abdapaunaruktyaü ÷abdàrthapaunaruktyaü ceti trayaþ paunaruktyaprakàràþ // RuAss_1 //>#


nanu citramityupakramya paunaruktyaprakàrakathane kà saïgatiþ ityata àha àdau paunakuktyetyàdi /
paunaruktyaprakàràõàm eùàü yadetadàdau vacanantinniråpayiùyamàõànàü ÷abdàrthobhayà÷rayatayà kakùyàvibhàgaü ghañayituü kakùyàvibhàgasyaiva ca sphuñãkàràya pratyekaü paunaruktyagrahaõam /
ato 'nupràsayamakàdayaþ ÷abdàlaïkàràþ /
upamàråpakàdayor'thàlaïkàràþ /
làñànupràsàdayaståbhayàlaïkàràþ iti kakùyàvibhàgo 'nusandheyaþ /
nanu ÷abdapratãtipårvakatvàdarthapratãteþ prathamaü arthapaunaruktyanirde÷o na yujyata ityata àha-arthàpekùayetyàdi /
antaraïgatvaü pràthamikatvaü, arthagatanirde÷aþ arthaviùayaka paunaruktya nirde÷a ityarthaþ /
cirantanaprasiddhyà bhàmahodbhañàdipårvàcàryaprasiddhyanusàreõa /
te hi punaruktavadàbhàsàkhyamarthàlaïkàrameva pårvaü lakùitavantaþ /
nirdiùñasya ca paunaruktyatrayasya sampabratipannatàmabhisandhàyàha-÷àbde prasthàna ityàdi /
iti÷abdaü yogyer'the vyavasthàpayati -iti÷abdaþ prakàra iti /
nanu traya evetisamàptyarthatà kiü neùyata ityata àha-tri÷abdàdevetyàdi /
atràyamà÷ayaþ /
vibhàgenaiva tritvamavagatam /
tri÷abdàttu parisamàtpiþsiddhà, 'siddhe satyàrambho niyamàya' iti nyàyàt /
ata iti÷abdaþ prakàre vivakùyate /
na ca mantavyaü sati prakàra÷abde paunaruktyaü prasajediti /
prakàra÷abdo hi paunaruktyaprakàramàbaha-sa ca paunaruktyaprakàraþ kena prakàreõa triprakàra iti jij¤àsàyàm iti÷abdaþ tatprakàra vacana iti sarvamavadàtam /
vibhàvàdhigagataü tritvaü tri÷abdena samàpyate /
triprakàratva vacanaþ iti ÷abdastato mataþ //
iti //
athaiùu paunaruktyeùu heyàü÷aü vibhaktuü såtram-

#<tatràrthapaunaruktyaü praråóhandoùaþ // RuAss_2 //>#

praruóhagrahaõasya vyàvartyamudghàñayati-praruóhàpraruóhatveneti /
upàdeye vi÷ràntyarthamiti /
upàdeye pratiyegyantare prasçtàyàþ pratipatté pratãteþ avyàkùepàya ityarthaþ /
heyàü÷airhi vivicya tyaktake svarasà bhavatyupàdeyamãmàüsà /
trayanirdhàraõa iti /
bhàvànayane dravyànayanamiha anusartavyaü nirdhàrite paunaruktyatraya ityarthaþ /
nanu praruóhaü doùa ityucyate /
ko 'yaü praroha ityata àha-yathàvabhàsanamityàdi /
yacchravaõasamanantaraü yathàvadavabhàtaü tattathaiva cetpratãtiþvi÷ràntyantaü nirbàdham avatiùñheta sa praroha ityarthaþ /
yathodde÷aü paunaruktyamadhikçtya såtram-


#<àmukhàva bhàsanaü punaruktavadàbhàsam // RuAss_3 //>#


àmukham àrambhaþ /
paryavasànànyathàtva ityanena heyàt vaidharmyaü dar÷itam /
nanu lakùyapade punaruktavadàbhàsa iti svaråpapràdhànyena nirde÷o nyàyyaþ, na tu punaruktavadàbhàsamiti kàvyaparatantratayà ityata àha-lakùyanirde÷a ityàdinà /
nàpuüsakaþ saüskàraþ punaruktavadàbhàso yatreti bahubrãhisamàsà÷rayaõenàlaïkàryapàratantryadhvananàrthaþ iti laukikàlaïkàravanna kàvyàlaïkàràõàü alaïkàryapçthagbhàvenàpyavasthànasaübhavaþ /
api tu niyamena kàvyapàratantryameveti /
atigambhãreü'÷e vçthàpràthanabhãrutàmàvi÷rikãrùuràha-prabhedàstviti /
avàntarabhedàþ prabhedàþ /
maïkhãye maïkhàkhyakavikartçke /
ahãneti /
inaþsvàmã ahãnàm ino bhujaïgànàmadhã÷a÷ceti /
valayaü kaïkaõà¤ceti àmukhe paunaruktyà vabhàsanaü, paryavasàneùu ahãnasya mahato bhujaïgàdhã÷asya vapurvalayaü kaïkaõamasyetyanyathàtvam /
itthaü ÷ilàderapatyaü ÷ailàdiþ ÷ailàdeþ nandina iva caritamasyeti, ÷ailàdiü nandayati caritamasyeti ca /
tayà kùataþ kandarpo darpa÷ceti, kùataþ kandarpadarpo yeneti ca /
tathà vçùaþ puüråpo gau÷ceti, vçùaþ÷reùñha iti ca /
tathà ÷ikhã pàvaka÷ca locane yasyeti ca ÷ikhipàvakalocana iti ca /
tathà sarvamaïgalàsahitaþ pàrvatã÷a iti ca sarvairmaïgalaismahita÷teti paunaruktyaü càmukhàbhàsanaü, paryavasànànyathàtvaü ca anusandheyam /
atha vyastatayà samàsàntaràya÷rayatayà ca dar÷iyitumudàharaõàntaraü-dàruõa iti /
paunaruktyàpekùayà dàruõà iti pa¤camyantam /
paryavasàne tu prathamàntam /
itthaü bhasma ca bhåti÷ceti bhasmavano 'bhivçddiriti ca /
tathà raktaü ca ÷oõàü ceti ca rudhiravacchreõamiti càvagantavyamùa /
itthaü subantàpekùayà dvidhodàhçtam /
atha tiïantàpokùayà-bhujaïgeti /
kuõóalã sarpo bhujaïga÷ca kuõóalã ceti bhujaïgakuõóalavàniti ca /
÷a÷ã ÷ubhrà÷uþ, ÷ãtagu÷ceti /
÷aü ÷ivaþ ÷ubhraiþ aü÷ubhiþ ÷ãtaü cakùurindriyamiti ca /
haraþ÷iva iti ceto hara iti ca yojanãyam /
÷a÷i÷ubhràü÷u÷ãta guriti truùu paunaruktyaü dar÷itam /
pàyàdavyàcceti tu tiïantàpekùayà ita ityapàyavi÷eùaõatvena paryavasàne pa¤camyantatayà pàyàdavyàdityanyathàtvam /
punaruktavadàbhàso yatretyevaü hi saüskriyà /
alaïkàryaikanidhnatvavyaktye samupà÷rità //
atha ÷abdapaunaruktyaprastàvàya såtram-
÷abdapaunaruktyaü vya¤janamàtrapaunaruktyaü svaravya¤janasamudàyapaunaruktyaü ca /
atràdyaü padamudde÷yaü caramaü tu dvayaü vidheyam /
÷abdapaunaruktayaü vya¤janamàtraniùñatayà, svaravya¤janasamudàyaniùñhatayà ca dviprakàramityarthaþ /
nanu kevalasvarapaunaruktyasya kiü vçttamityata àha-alaïkàraprastàva ityàdi /
alaïkàro hi vicchrittiþ, tatprastàve kevalasvarapaunaruktyama càrutvàt na gaõanàmarhatãti bhàvaþ /
tatra vya¤janamàtramadhikçtya såtram-


#<saïkhyàniyame pårvaü chekànupràsaþ // RuAss_4 //>#


ko 'yaü saïkhyàniyama ityata àha-dvayorvya¤janetyàdi /
yugma÷o 'vasthitànàü vya¤janasamudàyànàü parasparamanekadhàsàdç÷yam iha saïkhyàniyamaþ /
kinnàmeti /
darduro bhekaþ /
kàyaü nipãóya vapuràyàsya /
sitacchradàþ haüsàþ /
atra darduraduradhyavasàya ityàdau saïkhyàniyamaþ /
nanu sàyaü kàyamityatra ko 'laïkàra ityata àha-atra sàyaü ÷abdetyàdi /
yakàramàtrasàdç÷yàpekùayà hi sàya sàyeticchrekànupràsaþ /
sàyaü kàyamiti tusànusvàra yakàramàtràpekùayà vçttyanupràsaþ /
itthaü ca sati sàyaü ÷abde dvayorekàbhidhànalakùaõàþsaïkaraþ abhidhatta ityabhidhànaü vàcaka ÷abdaþ ekavàcakànuprave÷alakùaõà ityarthaþ /
lakùyapadaü nirvivakùuràha-chrekà vidagdhàþ iti /
chekopalàlitatvàcchekànupràsa ityarthaþ /
athànupràsàntaràya såtram-


#<anyathà tu vçttyanupràsaþ // RuAss_5 //>#


anayathàtvaü tridhà saübhavatãtyàha-kevalavya¤janetyàdi /
kevalavya¤janasàdç÷yaü samudàyatvàbhàvàdanyathàtvam /
ekadhà samudàyasàdç÷yaü tvanekadhàtvavirahàt /
tryàdãnàü punaþsamudàyànàü dvayàtiriktatvàdanyathàtvam anusandheyam /
lakùyapadaü nirvakti-vçttistviti /
÷çïgàràdirasaviùayo yo 'yaü pratiniyamabhàjàü varõànàü vya¤janavyàpàraþ sa vçttirucyate /
so 'yaü varõavyàpàro 'smin varõàracanàtmake kavivyàpàre 'stãtyupacàreõa varõaracanàvçttirityàha-tadvatã punarityàdi /
tasyàstraividhyaü dar÷ayati - sà ca paruùetyàdi /
÷rutipratikålatà varõànàü paruùatvam /
yà paruùavarõàrabdhà sà gauóãyã rãtiþ /
yà tu komalavarõàrabdhà sàvaidarbhã /
madhyamavarõàrabdhà tu pà¤càlã /
età rãtayo vàmanàdibhiþ kàvyàtmatvena siddhintatàþ /
upapattiparyàlocanàyàü tu kàvyàtmakathà tàvadàstàm /
yàvatà ÷abdàlaïkàreùvapi yo bahiraïgo vçttyanupràsàtmà varõàlaïkàraþ taddharmatvàt tacchreùabhåtà età ityalamapràsaïgikavaidaddhya pravacanena /
sahyà iti /
viùadravamuca iti /
kiraõàpekùayà duþsahatvam /
vàyvapekùayà tu garalakalpajalakaõàyogaþ /
saralà anaràlapàtinyaþ /
sitàsitaruceþ uttaralatàrakatvàt anavasthitavarõasannive÷àþ sàcãkçtàþ apàïgànnirgantum ivehamànàþsàlasà rasànu÷ayaü nivartamànàþ /
yaduktaü bhàvaprakà÷e-"àlasyaü tadabhãùñàrthàt vrãóàderyannivartanam" iti /
sàkåtà bhavatu pa÷yàma itãva vyàharantyaþ sarasàþ /
raso ràge viùe vãrye tiktàdau pàrade drave /
roùàruõimnà viùayaü viüliüpantyaþ mànànuvidvàþ dçùña÷rutàdyaparàdhajanmà roùomànastena saümårcchitàþ jvalatkalpà ityarthaþ /
atra kevalavya¤janapaunaruktyalakùaõàmanyathàtvam /
vçttistu roùavarõanàtparuùà /
àñopeneti /
yadyapi kavervàõã prabalena ÷abdàóambareõa khelantã pràrambhe prathate, tathàpi satàü mànora¤janaü na kurute amandaiþ sundarai÷ca guõàlaïkàraiþ mukharãkçtaþ saniùpandaü vilasadrasàyana rasà sàrànusàrã ÷çïgàràdiko raso yàvanna syàdityatra kevalavarõà sàmya¤caturùvapi pàdeùvalaïkàraþ /
bhphaïkàritetyàdàvekadhà samudàyasàdç÷yaü rasàyana rasetyatra tu raseti samudàyatrayasya parasparasàdç÷yamityanusandheyam /
tathà ca "àñope" tyàdau gauóãyà "amandasundare" tyàdau vaidarbhã, "guõàlaïkàre"tyàdau pà¤càlãyà ca tattadarthànusàreõa draùñavyà /
prakçùño varõavinyàso rasàdyanugato hi yaþ /
so 'nupràsaþsa ca cheka vçttyu pàdhiva ÷àdrådvidhà //
samudàyadvayaü yatra vividhaü sàmyamçcchati /
sacchekalàlanàtprauóhaiþ chrekànupràsar iritaþ //
vya¤janavyàpçtirvçttiþ varõànàü rasagocarà /
tatsaüyogadiyaü varõaracanà vçttiriùyate //
sà vaidarbhyàdibhedena tridhà pårvairniråpità /
tayopalakùitattvàttu vçttyanupràsa iùyate //
itthaü varõàlaïkàro dvidhà dar÷itaþ //
atha ÷abdàlaïkàraprastàvaþ /
tatra yamakalakùaõàya såtram /


#<svaravya¤janasamudàyapaunaruktyaü yamakam // RuAss_6 // >#


svaravya¤janàtmakasya ÷abdasamudàyasya yattenaiva råpeõa punarvacanaü tadyamanàdyamakam /
tasya pàdàvçttyardhàvçttàdayo bhedà÷cirantanaireva bahudhà prapa¤citàþ /
te kàvyagaóubhåtà iti nehapratanyante /
kintu sarveùàmevaiùàü bhedànàmetadvaicitryatrayam àvahatãti abhipràyeõàha-atra kacidbhinnàrthetyàdi /
yamyamànayoþ samudàyayordvayorapi kacidbhinnàrthatà, kvacidanarthakatakà, kvacidekasasyàrtha vattvamaparasya anarthakatvamiti kroóãkçtasakalavi÷eùametadbhedatrayam /
yo ya iti /
rucire ramye vanajàyate padmadalavat dãrghe tasyàþ netre yo yaþ pa÷yayati, tasya tasyànyanetreùu abhiratireva na jàyate /
idaü dvayoþsàrthakatve anarthakatve dvairåpye yathà- tvaü ràvaõa! jagatpuõyairlaïkàlaïkàrabhårabhåþ /
vàlmãkeryena vavçdhe sàraþsàrasvataþsvataþ //
atra "rabhårabhåri" ti anarthakatà /
"laïkàlaïkàre"tyàdaudvairåpyam /
itthamarthapaunaruktye punaruktavadàbhàsaü ÷abdapaunaruktye tu anupràsayamakàlaïkàrau ca vivecitau /
ayobhayapaunaruktye heyàü÷aü vibhaktuü såtram /


#<÷abdàrthapaunaruktyaü praruóhaü doùaþ // RuAss_7 //>#


praruóhagrahaõasya prayojanamàha-praruóhagrahaõamityàdi //
apraruóhapaunaruktyaü vakùyamàõo bhedaþ /
tasya praruóhàdvailakùaõyamadoùàtmakakatvam /
tadevàdoùàtmakatvamabhiyuktasaüvàdena draóhayati-yadàhurityàdi /
÷abdasyàrthasya ca punarvacanamanuvàdàdatirikte viùaye doùaþ ityarthaþ /
athopàdeyàü÷amadhikçtya såtram /


#<tàtparyabhedavattu làñànupràsaþ // RuAss_8 //>#


yatra paunaruktye ÷abdàrthau tàveva, tàtparyamàtraü tvanyat /
so 'yaü làñopalàlanàt làñànupràsaþ /
tasmàdasàrvajanãnatvàt gràmyànupràsa iti kecit /
tàlà jàgrantãti /
tadà jàyante guõàþ yadà te sahçdayairgçhyante /
ravikiraõànugçhãtàni bhavanti kamalàni kamalàni //
atra dvitãyayorguõa kamala÷abdayoþ ÷làghàdyà ÷rayatvaü tàtparyabhedaþ /
nanu yatra prakçtimatraü tadartha÷ca punarucyate, na pratyayatadarthau, atra ko 'laïkàra ityata àha-atràbja patretyàdi /
vibhaktyàderiti /
àdyohi nayana÷abdo bahuvrãhivartitvàt anyapadàrthaliïga vacanavibhaktikaþ /
dvitãyastu svaliïgavacanavibhaktikaþ /
ato neha vibhaktyàdeþ punaruktiþ /
nàpi làñànupràsatvahàniþ /
kuta ityata àha-bahutara÷abdàrthapaunaruktyàditi /
itthaü ca sati padanubandhanatayà pràtipadika màtranibandhanatayà ca làñànupràso dvidhà mantavyaþ /
ananvayàdvi÷eùamasya dar÷ayati-kà÷àþ kà÷à ivetyàdi /
ananvaye hyekasyaivopamànopameyatvam /
tatra yadyapi arthapaunaruktyaü lakùaõam, athàpi ÷abdapaunaruktyaü doùabhayàdaïgãkriyata eva /
"yathodde÷astathaiva pratinirde÷a" iti nyàyollaïghane paryàyaprakramabhedadoùaprasaïgàt /
làñànupràse tu ÷abdapaunaruktyamapi lakùaõamiti vi÷eùaþ /
tadetadàha-anyonyàpekùetyàdi /
parasparavyapekùiõoþ ÷abdàrthayoþ paunaruktyaü làñànupràsaþ /
ananvaye tvarthamàtrapaunaruktyamityarthaþ /
atràrthe saïgraha÷lokaþ - ananvaye tu ityàdi /
aucityàdudde÷apratinirde÷ayoþ aikaråpyasamà÷rayaõalakùaõàt //
yatra tàveva ÷abdàrthau tàtparyaü tu vibhidyate /
tatpaunaruktyamàcàryairlàñànupràsa iùyate //
doùàpattibhayàdeva ÷abdaikyaü syàdananvaye /
asmiüstu làñànupràse sàkùàdeva hi lakùaõam //
atha paunaruktyanibandhanànàmalaïkàràõàü niyamanàya såtram /


#<tadevaü paunaruktye pa¤càlaïkàràþ // RuAss_9 //>#


yathaivaü paunaruktyaü vyapà÷ritya varga÷o 'vatiùñhante /
tathopamàdayo 'pi sàdharmyàdivyapà÷rayeõa varga÷o 'vasthàyina ityava bodhitaü mantavyam /
tadidaü nyàyavidàmavagatamevetyabhipràyeõàha-nigadavyàkhyàtamiti /
nigada÷abdoccàraõaü tanmàtreõa pratãtàrthatvàt vyakhyàtakalpamityarthaþ /
atha citràrthaü såtram /


#<varõànàü khaïgàdyàkçtihetutve citram // RuAss_10 //>#


saïgatimàha-paunaruktya - prastàva ityàdi /
sthànavi÷eùeùu khaïgàdyavayavavi÷eùeùu vinyàsakrameõa÷liùñànàü varõànàü yatpàñhe paunaruktyaü tadàtmakasya khaïgabandhàdicitrasya kathanaü paunaruktyaprastàve saïgacchrata ityarthaþ /
nanu kathamayaü ÷abdàlaïkàraþ? lipisanniviùñànàüvarõànàü vàcakatvàbhàvàt ityata àha-yadyapãtyadi /
khaïgàdisannive÷o hi lipyakùaràõàm eva na ÷rotràkà÷a samavàyinàmùa /
vàcakatvaü tu ÷rotràkà÷asamavàyinàmeva na punarlipi sannive÷inàm /
itthaü ca sati khaïgàdibandhagatànàü yadyapi vàcaka÷abdàlaïkàratà nopapadyate, tathàpi laukikànàü lipyakùare÷aùvapi vàcakatvapratãtevacika÷abdàlaïkàratvamupacaryata iti bhàvaþ /
ataþ sthålabuddhilàlanãyatvàt vàcaka÷abdabahirbhàvàcca nàtra kavibhiràdaraþ kàrya iti mantavyam /
àdi÷abdàrthamàha-àdigrahaõàdityàdi /
yathàvyutpattisaübhavaü, yathà ÷abdaþ pratyekamabhisaübadhnàti /
ato yathàvyutpatti yathàsaübhavaü ca padmamuraja gomåtrikàdibandhànàü parigraho 'bhyanuj¤àyata iti ÷eùaþ /
bhàsata iti /
pratibhayà sàrabhåta sabhà te bhàsate /
batetyà÷carye /
rasàbhàtà÷çïgàràdinà samantàdupa÷obhità /
hatàvibhà nirõà÷itavyàmohà /
bhàvitàtmàtatsaüskàraiþ àtmànaü bhàvitavatã /
÷ubhà vàde tattvabubhutsà(sayà?) tu (và?) vijigãùayà và vàdamàtre vidagdhà /
ata eva devàbhàsudharmàsadç÷ãtyarthaþ /
atroddhàraprakàramupadidikùu - eùo 'ùñadala ityàdi /
dalàni dikùu catvàri catvàri ca vigikùu, prathamàkùaraü karõikàyàm /
atha daleùu dvayaü dvayamakùaràõàü pràgdalàt pràdakùiõyena pàñhaþ /
digdaleùu prave÷anirgamau /
atràyaü niùkarùaþ- karõikàyàü likhedekaü dvau dikùu vivikùu ca /
prave÷anirgamaudikùu padmabandho bhavedayam //
àropyalipivarõànàü sàmyàdvàcakavarõatàm /
khaïgabandhàdikaü citraü kàvyàlaïkàra iùyate //
iti //
iti ÷rãvidyàcakravartikçtau alaïkàrasarvasvasa¤jãvanyàü ÷abdàlaïkàraprakaraõam

|| arthàrthàlaïkàràþ || tatra sàdç÷yavicchrattivi÷eùaiþ nànàlaïkàrabãjabhåtàmupamàmàdau lakùayituü såtram /


#<upamànopayayoþ sàdharmye bhedàbhedatulyatve upamà // RuAss_11 //>#


upamãyate sàdharmyaü nayatãtyupamànam apràkaraõikor'thaþ tacca niyamena adhikaguõameva bhavati guõàdhàvçtvàt /
upamãyate sàdharmyaü nãyate ityupameyaü pràkaraõikor'thaþ tacca niyamenàdheyaguõatvàt nyånaguõàmevaü bhavati /
tayoryastulita bhadàbhedàü÷aþ samànadharmàbhisambandhaþ , sa upamàlaïkàra iti såtràrthaþ /
tadetad vyàcikhyàsuþ prakaraõàvibhàgàyàha-arthàlaïkàreti /
nanu sàdharmyaü nàmaitadupamànopameyayoreva bhavati /
na kàryakàraõàdikayoþ /
itthamaparyavasànasiddhayoranayoþ kiü ÷abdopàdànenetyata àha-upamànopameyayoritãtyàdi /
suddhe satyàrambho 'yaü, prasiddhayorevopamànopameyayoralaïkàratvamiti niyamàya /
ato merusarùapàdau vivakùayà parikalpayituü ÷akyo 'pi upamànopameyabhàvo nàlaïkàraviùayaþ /
apratãtatvàdityanusandheyam /
bhedàbhedetyasya vyàvartya dar÷ayituü sàdharmyaü prakàrànvivinakti sàdharmye yatra ityàdi /
vyakirekavaditi /
"tatra tasyeveti"vatiþ /
vyatirekàlaïkàre yathetyarthaþ /
yathàsyàmiti /
udàhariùyata iti ÷eùaþ /
bhegàbhedatulyatva evopamà syàditi yaduktaü tatpràmàõikasaüvàdena draóhayitumàha-yadàhurityàdi /
bhàùyakçdàdaya iti ÷eùaþ /
sàmànyaü sàdharmyam /
vi÷eùovaidharmyam /
sadç÷atàyàþ upamàyà; sàdharmyavaidharmyayoþ tulayà vçttàvupamà syàditi yàvat /
yadetadasyà udde÷e pràthamyaü tatra prayojanaü dar÷ayati-upamaiva ceti /
prakàravaicitryeõeti /
tathàhi-mukhaü candra ivetyupamà /
mukhaü mukhamivetyananvayaþ /
mukhaü candra iva satadivetyupameyopamà /
dçùñvà mukhaü candramanusmaràmãti smaraõam /
mukhameva candra iti råpakam /
mukhacandreõa tàpaþ ÷àmyatãti pariõàmaþ /
kiü candra àhosvinmukham iti sandehaþ /
mukhaü candra iticakorà nandantãti bhràntimàn /
candra eva na mukham iti apahnutaþ /
nånaü candra ivetyutprekùà /
candraü pa÷yetyati÷ayoktiþ /
asyàü pràvçùi mukhaü candrabimba¤ca vicchràyamityekà tulyayogità /
÷aradi ramyamititvanyà /
idaü ca tacca ramyamiti dãpakam /
mukhameva ramyaü candra eva hçdya iti prativaståpamà /
bhuvimukhaü divi candra iti dçùñàntaþ /
mukhadåùaõaü candramaso malinãkaraõamiti nidar÷anà /
candràdadhikaü mukhaü, mukhàdadhika÷candra iti vyatikekaþ /
candreõa saha mukhamiti sahoktiþ /
na mukhena vinà candraþ samãcãnà itivinãktiþ /
kalàbhiràmaü mukhamiti samàsoktiþ /
kalàbhiràmau mukhacandràviti ÷leùaþ /
namaste candra prasanno 'si ityaprastutapra÷aüsà /
mukhe roùo na doùàya nahãndo rnindàyai kalaïkarekhetyarthàntanyàsaþ /
itthaü svaprakàravaicitryeõa sàdç÷yavicchrittivi÷eùàtmanà yato nànàlaïkàranidànabhåtà, ator'thàlaïkàreùu prathamaü nirdiùñeti yàvat /
sthålaprabhedaprathanabhãrutà màvi÷cikãrùuràha-asyà÷ca pårõetyàdi /
pårõàlutpàtvetyatra bhàùitapuüskatvàbhàvàt na puüvadbhàvaþ /
saüj¤e hi khalåpamàyà ete pårõàlutpàceti /
tatropamànopameyasàdhàraõadharma upamàpratipàdakànàü caturõàmapi ÷abdo pàdànepårõà /
ekasya dvayostrayàõàü và lope lutpà /
anayorbhedaprabhedavaicitryasahasramasmàbhiþ saüpradàyaprakà÷inyàü kàvyaprakà÷abçhaññãkàyàü vitatya dar÷itam /
laghuñaukàyàü ca yathopayogamiti tato 'vadhàryam /
ayaü punaràcàryaþ sarvasyaivopamàprapa¤casya anyaiþ anupapàditacara vaicitryatrayamupapàdayiùuràha-tatràpi sàdhàraõàdharmasyetyàdi /
anugàmitayà ubhayàbhisaübandhàrhatayà /
mukhaü candra iva hçdyamityekenaiva råpeõa hçdya tvàdeþsàdhàraõadharmasya nirde÷aþ kriyate ityekaü vaicitryam /
atha vastuprativastubhàvena pçthaïnirde÷a iti dvitãyam /
ekor'tho vastutvenopameyagataþ prativastutvena nirdi÷yata iti yàvat /
yadaivaü pçthaïnirde÷aþ, tadàvàntarabhedo 'stãtyàha-pçthaïnirde÷ecetyàdinà /
sambandhibhedamàtramiti /
"valitakandharamànanamàvçttavçnta÷atapatranibham" ityàdau hi yena saha saübadhnàti sàdhàraõo dharmaþ sa sambandhã, kevalaü bhinnaþ ekatra kandharà aparatra vçntaü tadbhedopàdhinà svayamabhinno 'pi abhedodharmobhedena nirdiùñaþ /
idamekaü vaicitryam /
prativaståpàvaditi /
yathà prativaståpamàyàm /
abhinna dharmasya bhedena nirde÷e nyàyoyaþsa ihàpi saübhavatãti yàvat /
yadà prativaståpamàyàm /
abhinnadharmasya bhedena nirde÷e nyàyoyaþsa ihàpi saübhavatãti yàvat /
yadà punaraüsàrpita hàro 'yaü sanirjharodgàra ivetyàdau sàdharmyaü dharmidvàrakaü, tadà dvayoraikàtmyabhàvàt na vastuprativastubhàvaþ /
api tu bimbapratibimbabhàvanaya ityàha-bimbapratibimbabhàvo veti /
pratibimbaü pratimà /
hàranirjharàdau hi bimbapratibimbanayenasàdharmyàvagatiþ /
atra naye dçùñàntàlaïkàraü dçùñàntayati-dçùñàntavaditi /
atraitadàkåtam /
yà yàvatã saübhavatyupamàpårõà lutpà ca saprabhedaprapa¤cà sà sarvaivàsmadupadar÷itena vaicitryatrayeõa tridhà prathata iti /
prabhàmahatyeti /
prabhàpekùayà mahatãti kathanàt svàpekùayà tanvãti vivakùyate /
tadetatprabhàmahattvaü dãpa÷ikhàpekùayà devyàþ sàdhàraõo dharmaþ /
ubhe hi khalu ete svàpekùayà tanãyasyau prabhàpekùayà tu mahatyau /
evaü saüskàravattvaü vàgapekùayà /
tatra vàcisaüskàro vyàkçtiþ, devyàü tu nisargasiddhadivyànubhàvavàsanànuvçttiþ /
trimàrgayetyatra tu sàdhàraõadharmaþ pratãyamànaþ /
na càtra prakramabhedaþ ÷aïkyaþ /
jagatpàvanatvàdeþsàdhàraõadharmasya ubhayatràpi suprasiddhatamasya ÷abdopàdànanirapekùatvàt /
itthaü ca satyanupàttasyàpi sàdhàraõadharmasyànu gàmitayaikaråpyeõa nirde÷a udàhçto mantavyaþ /
yadvà trimàrgayetyetadeva tantreõa nyàyena devãvi÷eùaõatayàpi saïgacchrate /
tathàhi-trivçtkaraõàdivaidikaprakriyànusàreõa và, traipuràditàntrikaprakriyànusàreõa và devyàstrimàrgatvaü prasiddhameva /
himagirestu dãpatridivamàrgamanãùibhiþsaha sàdhàraõo dharmaþ påtatvam /
vibhåùitatvaü yà àdyantavàkyàpekùayà pårõopamà /
madhyamavàkyàpekùayà lutpasàdhàraõadharmà /
tatràpi sà pårõaiva và /
sà ca màlàråpeõàvasthànànmàlopametyàdi vaicitryamanusandheyam /
atha vastuprativastubhàvenodàharati-yàntyeti /
màlatãvilàsasàkùàtkàrotkùubhitamanmathasya màdhavasyeyamuktiþ /
yàntyà upavanàtpuraü prati kareõukayà gacchantyàsahacarãsaüllàpàdivyapade÷ena vàraüvàramapavçtta÷irodharà, ata eva àvçttavçntasya kalahaüsakarõakaõóåyanàdinà vivalitabandhanasya ku÷e÷ayasya sadç÷yam ànanam vahantyàþ kañàkùo me hçdaye nikhàtaþ /
apàïge nikùitpà cakùuþprabhà sa kañàkùaþ, saþ kãlita iva /
kena prakàreõa? gàóhaü paricàlyàpi utkãlayituü na ÷akyate, yathà tatheti yàvat /
kãññakkañàkùaþ? amçtena digdhaþ litpaþ, yatastadà jãvàturabhåt /
viùeõa ca digdhaþ yataþsaüprati dahati /
atraika eva dharmaþsambandhibhedena valitàvçtta÷abdàbhyàü vastuprativastubhàvena nirdiùñaþ /
vastuprativastubhàvo 'yaü dharmàpekùa eva /
bimbapratibimbabhàvastu dharmyapekùa iti vyavasthàrthamàha-dharmyaübhipràyeõetyàdi /
pàõóyo 'yamiti /
hàranirjharàdãnàü dharmitvàdvimbapratibimbabhàvaþ /
bhedàbhedatulàvçttau sàdharmyamupamocyate /
dharmavicchittiva÷ataþ traividhyamupayàti sà //
ananvayaü såtrayati-


#<ekasyaivopamànopameyatve ananvayaþ // RuAss_12 //>#


nanu upameyatvamupamànatvaü ca kathamekatraiva saïgacchta ityàha-vàcyàbhipràyeõotyàdi /
pårvaü råpamupameyatvaü tadanugamo vàcyàbhipràyeõa yatpunarapårvaü råpamupamànatvaü tadanugamo vyaïgyàbhipràyeõeti yàvat /
nanvekatra viruddhadharmopanibandhalabhyaþ kor'tha ityata àha-ekasya tu viruddhetyàdi /
sabrahmacàrã sadç÷aþ /
ekasyaivopamànopametatvakëtpiþ sadç÷àntarasambandhanivçttyarthamityarthaþ /
yata itthaü sadç÷àntarasyànanvayaþ ataþsaüj¤eyamanvarthetyàha-ata evànanvaya ityàdi /
yogaþ pravçttinimittam /
api ÷abdena sadç÷àntaranivçttiþsamu¤cãyate /
yaddher'juna iti /
utpràsanamabhipràyaparij¤ànam /
atra prathamàrjunabhãma÷abdau vàcyaparau, caramau tu vyaïgyaparau /
viruddhadharmasaüsargastulyàntaranivçttaye /
atastadanvayàbhàvàt bhavedayamananvayaþ //
atha tçtãyasabrahmacàrinivçttiphalãmupameyopamàü såtrayati-


#<dvayoþ paryàyeõa tasminnupameyopamà // RuAss_13 //>#


dvayorupamànopameyabhàvavinimaye satyupameyopamàlaïkàra ityarthaþ /
tadetadvyàcaùñe-tacchabdenetyàdi /
tacchabdenopamànopameyatvapratyavamar÷a iti vadatà sannihitànanvayapratyavamar÷a÷aïkà nivàryate /
ananvayàdvaidharmyàntaraü dar÷ayitumàha-paryàya ityàdi /
yaugapadyamihaikavàkyànuprave÷aþ /
tadabhàvàdbhinnavàkyatvamevetyàha-ataivatviti /
atràyamà÷ayaþ /
upameyamudde÷yam, upamànaü tu vidheyam /
itthaü ca satyupamànopameyabhàvavyatyayo vàkyaikavàkyatàmantareõa na saübhavati /
ananvaye tu padaikavàkyataiveti /
atra bimbapratibimbabhàvo na saübhavati /
bhinnavàkyatvena tannibandhanavaicitryapratãteþ /
sàdharmyanibandhanamanyat /
vaicitryadvayaü saübhavatãtyàha-iyaü tu dharmasyetyàdi /
sàdhàraõyamaikyaråpyeõa nirde÷aþ /
vastuprativastubhàvastu pratãtacaraþ /
khamiveti /
atra pratãyamànasya nairmalyadharmasyànugàmitvena sàdhàraõyam /
sacchràyeti /
chràyà, ÷obhà atra sacchàyatvaü sambandhibhedàdbhinnam /
upamànopameyatvavyatyayo na kramaü vinà /
upameyopamà tena vàkyabhedaikagocarà //
atha smaraõaü såtrayati-


#<sadç÷ànubhàvàdvastvantarasmçtiþ smaraõam // RuAss_14 //>#


sadç÷ànubhavàt sadç÷àntarasmaraõaü smraõàlaïkàraþ /
vyàcaùñe-vastvantaramiti /
sadç÷aü samabhivyàhàràdvastvantarasadç÷ameveti bhàvaþ /
dviùñhasya dharmasya ekatra sthàsnoþ pratiyogyapekùàmantareõa anuparamàdanumànavairmyàyàha-avanàbhàvetyàdi /
avinàbhàvo vyàtpiþ /
nahi gavàdidar÷ane niyamena gavayàdisadç÷àntarasmaraõamasti /
tàdàtmyavadutpattyoranyataràbhàvenàliïgatvàt /
ati÷ayiteti /
iyaü yoddhukàmaü lavamàlokya sakautukasya såtasya candraketuü pratyuktiþ /
tadaiva tulyaråpamiti sadç÷ànubhàvodgaghàñanam /
asàdç÷yahetukà smçtirnasmaraõàlaïkàra ityàha-sàdç÷yaü vinà tviti /
pratyudàharati-atrànugodamiti /
atra hi pårvànubhåtàrthadar÷anàdeva smçtiþ na tu sadç÷ànubhavàt /
prasaïgàt gåóhamabhavanmatayogadoùamudghàñayati-atra ca kartçvi÷eùaõànàmityàdi /
mçgayàda÷àbhàvikartçvi÷eùaõànàü smaràmãti smaraõakriyàkartçrdà÷arathervi÷eùaõànàü mçgayanivçttyàdãnàü smartavyada÷àbhàvitve 'nubhåtacaratvàt /
smartavyamçgayàda÷abhàvitve yukte smartçda÷àbhàvitvaü mçgayànivçttiüsmaràmãti smaraõakàlabhàvitvamasamãcãnam /
nahi mçgayànivçttyapanãtakhedatvàdivi÷iùñasmçtiþ /
kintu mçgayànivçttyàdikaü smartavyasutpivi÷eùaõamata iùñàrtho 'pi na bhavatãtyabhavanmatayogàkhyo 'yaü doùaþ /
nanu yadi preyo 'laïkàro ratibhàvàtmakaþ, na tadà smçtiþ /
yadà tu vyabhicàribhàvàtmakastadà smçtiråpo 'pi kadàcitsaübhavati /
tato 'sya smaraõàlaïkàrasya kiü vaidharmyamityata àha-preyo 'saïkàràsya tvityàdi /
udàhçtya dar÷ayati-aho kope 'pi kàntaü mukhamityàdi /
atràbhiniviùñasya nàyakasya priyànuràgasaüskàràõàü saskàràntaràbhibhàva katayàbhåyobhåyaþsamuddhudhyamànànàü mahimnaiva smçtiþ, nahi sadç÷ànubhàvàt /
vaidharmyàntaramuddhàvayati-tatràpi vibhàvetyàdi /
vibhàvànubhàvàdibhiþ yadà smçtirvyajyate, tadaiva hi bhàvàlaïkàraþ /
yairdçùño 'sãti /
pràsaprahàranetrayorasçkstrutyanalajvàlayoþ parapàtanakàladahanayoþ nàyakasmararipvo÷ca sàdç÷yaü vivakùyate /
atra yo 'yaü sadç÷avastvantarànubhàvoyairdçùño 'sãti nirdiùñaþ /
nàsau smararipusmaraõajananàtsmaraõàlaïkàraþ kintva÷akyasmararipudar÷anakautukàstamayaråpàrthàntarakaraõàtmà vi÷eùàlaïkàraþ /
etaddar÷anena tadapi siddhamiti pratãteþ /
nanva÷akyavastvantarakaraõaü vi÷eùàlaïkàrasya lakùaõaü, iha tu karaõaü nopalabhàmaha ityata àha-karaõàsyetyàdi /
kç¤bhvastyarthànàü sarvadhàtvanuyàyitvàt kriyàyàþsàmànyàtmà karotyarthaþ dar÷ane 'pi saübhavata /
yiduktamasmàbhiþ prayogadãpikàyàm /
"te 'styarthà dhàtavoj¤eyà ya udàsãnakartçkàþ /
vikurvàõaprayu¤jànakartçkà bhåkç¤arthakàþ " //
iti //
yeùàü kartàraþ udàsatete 'styarthàþ /
yeùàü vikurvate te bhavatyarthàþ /
yeùàü tu prayu¤jate te karotyarthàþ /
atodç÷iþ prayu¤jànakartçkatvàt karotyartha eveti siddham /
nanu smararipudar÷anakautukàstamaye prakçtanàyakadar÷anaü heturiti kàvyaliïgaü kiü na syàdityata àha-matàntara ityàdi /
asmaddar÷ane vi÷eùàlaïkàraþ, matàntare kàvyaliïgaü, smaraõaü tu sarvatra na bhavatãti bhàvaþ /
kàvyaliïgatvàbhàve a÷akyakaraõàtmà vicchittivi÷eùahetuþ /
smçtiþsà smaryate yatra sadç÷àtsadç÷àntaram /
asàdç÷yàdavàcyatvàditaþ preyànvibhidyate //
itthaü bhedàbhedatulyatve 'laïkàrànvivicya abhedapràdhànyamadhicikãrùuràha-tadete sàdç÷yetyàdi /
tatràpyàropamålalaïkàràõàü bãjabhåtaü råpakamàdau såtrayati-

#<abhedapràdhànya àropa àropaviùayànapahnave råpakam // RuAss_15 //>#


'mukhameva candra' ityàdau hi sàdharmyamabhedapràdhànyam /
candratvàdyàropasya yo viùayo mukhàdiþ tasyànapahnava÷ca råpakàlaïkàra iti såtràrthaþ /
tadetadvyàcaùñe-abhedasyetyàdi /
bhedasya vastutaþsadbhàva ityàti÷ayoktito vaidharmyadar÷itam /
athàropa ÷abdàrthaü vivçõvan vyudasanãyaviùayavivecanapuraskàreõa viùayamasya vivecayati-àropo 'nyatrànyeti /
anyatra hi mukhàdau anyasya candràderadhyavasànamàropaþ /
sa ca dviùñhatvàt viùayiõà viùayeõa càvaùñabhyate /
itthaü dvau ÷abdau siddhau /
yadà candra eva na mukhamiti viùayasyàpahnavaþ tadàpahnutyalaïkàraþ /
anapahnave tu råpakamiti vibhàgaþ /
lakùyapadaü nirvakti-viùayiõà viùayasya råpavataþ karaõàditi /
viùayã viùayaü svena råpeõa råpavantaü karotãti råpakamityarthaþ /
upamàtaþ prabhçti sàdharmyàdhikàram anusmàrayati-sàdhàrmyaü tvityàdi /
tatràrthe saüvàdàyàha-upamaivetyàdi /
tirobhåtabhedà natvapahnutabhedà /
àropamålasyàdhyavasàyamålebhya utprekùàdibhyo nirde÷apràthamyaünyàyato 'vasthàpayati-àropàdabhedenetyàdi /
prakçùyate /
atisàdç÷yapratyàyanàdrasasya pratyàsannopakàrã bhavatãtyarthaþ /
itirhetau /
yata itthamabhedenàdhyavasàyaþ prakçùyate, atastanmålàlaïkàràõàü vibhajanaü pa÷càtkariùyata iti ÷eùaþ /
atredamanusandheyam /
iha yàvànalaïkàravargo vivecayiùyate, vivecitacara÷ca, sa sarva÷caiva(tasya sarvasyaiva?) atra rasaü(prati?)pratyàsannopakàrità punaràràdupakàrità /
tatra yadyapi pratyàsannopakàriõàü pràdhànyaü, tathàpi teùàü såkùmataratvàt sthålàlaïkàrapuraskàreõa vyutpàdanamiti /
tadbhetànàha-ida¤ca niravayavamityàdi /
paramparitaü paramparàyàtam /
prathamagrahaõaü prabhedàntaraprathanopodghàtaþ /
niravayavasya dvaividhyaü dar÷ayati-àdyamityàdi /
kevalaü sahacararåpakàntararahitaü màlàråpakaü nànàråpakasàhacaryàvastham /
sàvayavasya dvaividhyamàha-dvitãyaü samastetyàdi /
vastu÷abdo 'tra padàrthavacanaþ /
samastàni nirava÷eùàõi vi÷eùaõa vi÷eùyàtmakàni vaståni viùayo yasya tat samastavastuviùayam /
yatpunaþ vi÷eùaõàü÷e kvacinna kriyate vi÷eùaõàü÷àntare vi÷eùye ca kriyate tadekade÷a eva vi÷iùya vartanàdekade÷avivarti /
paramparitaü tu caturdhetyàha-tçtãyaü tu ÷liùñà÷liùñetyàdi /
÷liùña÷abdam a÷liùña÷abdaü ceti dvairåpyamanuprapadya pratisvaü kevalaü màlàråpaü ceti pratama ityarthaþ /
bhedacarcàü nigamapati-tadevamaùñàviti /
kevalaniravayavaü, màlàniravayavaü, samastavastuviùayaü sàvayavam, ekade÷avivarti sàvayavaü, ÷liùña÷abda kevalaparamparitaü, ÷liùña÷abdamàlàparamparitam, a÷liùña÷abdakevalaparamparitam, a÷liùña÷abdamàlàparamparita¤ceti /
yadà tu vi÷eùaõàü÷a råpaõabalàdeva vi÷eùye råpakamarthàdavagamyate, tadà samàsoktiråpakam /
yadvà samàsenoktam /
evamàdibhedàþ sthålatayà na pratanyanta iti àha-anyetvityàdi /
dàsa iti /
asmãtyahamarthe nipàtaþ /
atra pulakàïkuràõàü kaõñakatvena niravayavaråpaõaü /
tacca råpakàntara-sàhacaryàbhàvàt kevalam /
pãyåùaprasçtiriti /
dàtraü lavitraü, lånirlavanaü /
vimanaskatvaü ni÷i viraheõadvirbhàvo dvirudayaþ etanmàlàniravayavam /
vistàra÷àlinãti /
patrapàtraü palà÷oparacitamamatraü, bhànitàràþ /
bhaktam annaü, dhanaü ÷çtam /
atra gràmyajanoktau samastapadàrthaviùayatvàt samastavastuviùayaü sàvayavaü råpakam /
àbhàtãti /
kùitibhçdràjà sa eva kùitibhçt ÷ailaþ /
nistriü÷aþ khaïgaþ sa eva tamàlavanàntalekhà /
atra kãrtãnàü hañhahçtamahilàtvamarthàt pratãyata iti ekade÷a vivarti sàvayavam /
kùitibhçta ityaü÷e tu saükaraþ ityabhipràyeõàha-kùitibhçta ityatretyàdi /
kiü padmasyetyàdi /
atra na hanti kimityàdau nà¤à prathamato hananàdinàùedhaþ kimiti kàkvà niràkriyate /
ato hantyevetyàdyarthaþ sampadyate /
atra vaktrenduriti råpaõam yasyenduniùñhasya pãyåùasya hetuþ tadadharàmçtena saha ÷liùñam /
itarathà tadapãhàstãtyupanyàsaþ kathaü saïgacchrate /
ata induråpaõadvàrà bhàtatvàt paraüparitaü kevalaü ca /
tadetaddar÷ayitumàha-atra vaktrenduråpaõetyàdi /
vidvanmànasahaüsa iti /
viduùàü mànasameva mànasaü tatra haüsaþ , vairiõàü kamalàyàþ lakùmyàþ saïkoca eva kamalànàmasaïkocaþ /
tatra dãtpadyute gabhastimàlin /
durgàõàü nadã÷ailàdi parikùepavatàmàvàsànàü màrgaõamanveùaõam /
tadabhàva eva durgàyàþ kàtyàyinyà màrgaõaü tatra nãlalohitaþ /
samitaþ saügràmàþ tà eva samidha edhàüsi tatsvãkàre vai÷vànaraþ /
satye prãtireva /
satyàü dàkùàyiõyàm /
aprãtistadvidhàne /
dakùaþ dakùaprajàpatiþ vijaye pràgbhàvo 'gresaratà sa eva vijayàdarjunàtpràgbhàvaþ purojanma tatra bhãma!vatsara÷atamityantasaüyoge dvitãyà /
kriyàþ kuru /
atra viduùàü mànasetvaü haüsa iti pratãtau kathamasya haüsatvamiti vimar÷o jàto, mànasapade ÷leùamavagamayati /
tathàvagamitena ÷leùeõa haüsatvameva vyavatiùñhata iti ÷liùña÷abda paraüparitamùa /
tacca màlàråpam /
tadidamabhisandhàyàha-atra tvamevetyàdi /
samarthatvabhayàvahatvalakùaõayorarthayoràbhàsanamàtrameveti na virodhaþ /
yadvà tatra aü÷e ÷leùa evàstu /
dakùabhãmapadayoþ ÷leùa eva pratãtivi÷ràntaþ aü÷àntaramihodàharaõamiti sarvamavadàtam /
yàmãti /
taraõóaülpavaþ /
atra taraõóatvaråpaõasiddhiþ /
janmajaràmaraõànàü arõavatvaråpaõàyattetya÷liùña÷abdaråpaõaü kevalaü paramparitam /
paryaïka iti /
paryaïko viùñaraþ /
vaü÷aþ kulam, veõu÷ca /
styànaü ghanam /
muralode÷avi÷eùaþ /
sauvidallaþ ka¤curã /
idaü spaùñamevà÷liùña÷abdamàlàparamparitam /
nanukùmàsauvidalla ityatra bhåmeþ mahiùyàdiråpaõama÷àbdamityata àha-atra kùmetyàdi /
kimanenàü÷aviùamodàharaõena prayojanamityata àha-evamàdayo 'pãtyàdi /
tathàpi atra samàsoktyàdibhedo nirudàharaõaü såcitam /
àbhàtikùitibhçta ityatra saïkaraþ /
kùmàsauvidallaityatra paraüparitamapyekade÷avivartãtyevamàdayo bhedà iti yàvat /
na kevalamidaü paraüparitaü råpakam anvayamukhenaiva yàvatà vyatirekamukhenàpi saübhavatãtyàha-idaü cetyàdi /
saujanyeti /
saujanyaråpasyàmbuno marusthalã atyantam asaübhavàt /
sucarata råpasya citrakarmaõo gaganabhittiranadhiùñhànatvàdityanusandheyam /
durà÷ayà durabhipràyà duùñayà lipsayà ca /
nanu råpake yasyàropastasya dharmitvàdàvi÷aùñaliïgasaïkhyàkatvaü yuktam /
tatràviùñaliïgatvaü vyàtpam àviùñasaïkhyàtvaü tu kvacidvyabhicarati /
tatra kà gatirityata àha - atra càropyamàõasyetyàdi /
satyam, àviùñaliïgasaïkhyàkatvaü dharmiõo yuktaü, tatra liïgànyathà karaõo gatirasti kàcit /
saïkhyànyathàkàrastu pratyekamàropàdupapadyate /
tadetadudàhçtya hçdayaü gamayati-yathàkvacidityàdi /
dàvàgniùu pratyekamàropàt /
kapilamunàvasatyapi bahutvasaïkhyopapatsyata iti yàvat //
nipavakà÷atvàdvalã ÷le÷aþsarvàlaïkàrabàdha iti siddhàntayiùyate /
tena ÷leùeõaråpakabàdha iti sodàharaõamàha-bhramimaratimityàdi /
bhramiþ ÷iroghårõi raratiranavasthà /
àlasyam abhãùñatànivçttiþ /
pralaya indriyoparatiþ , mårcchrà teùàmàndhyaü tamo 'ntardhåmàyamànatà, ÷araurasàdaþ aïgànàmaprabhaviùõutà, maraõaü pratãtam /
tairetaiþ nimittairaùñabhiþ viùakàryaireva garalaråpor'thaü udbhàvyata iti neha viùa÷abda÷leùo råpakahetukaþ /
yathà vidvanmànasa ityàdau /
kintu ÷leùe pårvasiddhe råpakahetuþ iti /
evaüvidhe viùaye ÷leùa eva na tu råpakamityàhuþ /
nyàyavida iti ÷eùaþ /
yattvabhedapradhànaü syàtsàdharmyaü taddvidhà matam /
àropàdhyavasànàbhyàmàrope råpakaü bhavet //
vastuto bhedasadbhàvàcchraïkyà nàti÷ayoktità /
viùayasyànà pahnutyà na caitatsyàdapahnutiþ //
tato viùayiråpeõa råpavàn viùaye mataþ //
àropaõena kriyate tenaitadråpakaü matam //
bhedastçtãyo yastatra paraüparitasaüj¤akaþ /
sàdhàrmyeõàpi tatsidvirvaidharmyeõàpi dç÷yate //
viùayyàropyate yena pratisvaü viùayeùu tat /
bhavedviùayasaïkhyàtvaü saïkhyàbhede 'pi dharmiõoþ //
råpakaü pårvasaüsiddhaü ÷leùamutthàpadyadi /
tadà råpakameva syàdanyathà ÷leùa iùyate //
atha råpakàtprakçtopayogalakùaõavaidharmya÷àline pariõàmàlaïkàràya såtram-


#<àropyamàõàsya prakçtopayogitve pariõàmaþ // RuAss_16 //>#


prakçtopayogitvaü vivicya dar÷ayitumàha-àropyamàõaü råpakam ityàdi /
àropyamàõaü candratvàdi /
prakçtopayogitvàbhàvàditi /
prakçtaü mukhàdi, tatropayogitvaü vàkyàrthànuprave÷aparyantamàropaõavivakùàyàü syàt /
tadvi råpake nsti /
"mukhameva candra'ityetàvataiva råpakatvasiddhiþ /
tasmàdàropyamàõaü candratvàdimukhàdau prakçtàrthe tàdråpyapratãtyàdhànaråpeõa upara¤jakatvenaiva råpakàlaïkàre 'nvayaü bhajate /
pariõàmetviti /
pariõàmàlaïkàre punaþ àropyamàõaü na kevalaü prakçtopara¤jakaü yàvatà prakçtaråpamapahnuvànaü sattadàtmatvenopayujyate /
ata iha vàkyànuprave÷àntam àropavivakùà /
sà càprakçtasya prakçtaråpàpattàvevopayujyate /
na punaþ råpakavat prakçtasya aprakçtaråpàpattau /
tadetadàha-prakçtamàropyamàõa råpatvenetyàdi /
atraitadupahvaram /
àropasya dviùñhatve 'pi prakçtàprakçtayornaikavidhà vçttiþ /
viùaya viùayitvena vivakùà niyamàt /
viùayaþ khalu àdheyaguõa eva bhavati /
viùayã punarguõàdhàttaiva bhavati /
itthaü ca sati viùayitvàropaõaü viùaye tàdråpyapratãtimàtraü cedvivakùyate, tadà tàdråpyapratãti janakatva màtramu para¤jakatvam itye tàvataiva àropaõasya caritàrthatà /
atastàdråpyapratãtimàtra prasiddhyarthaü prakçtam (a)prakçta råpàpànnaü bhavati råpake /
pariõàme tu prakçtopayogàntamàropavivakùayeti /
svaråpàdapracyutasyaiva prakçtasyàprakçtaråpo pagràhitvalakùaõàvasthàntaràpattireva /
itarathà råpakanyàyena prakçtasya svaråpasthaganena prakçtameva na pratãyeta /
kà tatra prakçtopayogità? tadabhàve ca kà råpakasya viviktaviùayatà? pràyeõàtra pràcàmàcàryàõàm api vyàmohakalànuvçttiriti rahasyamuddhàñitam /
råpakapariõàmaviùayavivecanasyàtra saüïgrahàyàvàntara÷lokau- viùayyàkàramàropya viùayasthaganaü yadà /
råpakatvaü tadà tatra ra¤janena samanvayaþ //
yadà tu viùayo råpàtsvasmàdapracyuto bhajet /
upayuktyai paràkàraü pariõàmastadà mataþ //
iti //
nanvayaü lakùaõapariõàmaþ sàïkhyairapyupavarõitaþ /
tathàhi-dharmapariõàmo lakùaõapariõàmo 'vasthàpariõàma÷ceti tridhà pariõàmaþ saïkhyàtaþ /
tatra lakùaõapariõàmatkimasya vaidharmyamityata àha-àgamànugametyàdi /
àptoktiràgamaþ /
anugamo vyàtpiþ /
vyàvçttirvigamaþ /
tadabhàvàttadvailakùaõyam /
na khalvayaü kàvye lakùaõapariõàmaþ àgamaråpeõa và anumànaråpeõa và khyà (ta i)tyalaü prasaügena bahunà /
tatràpi sàïkhyayogàdi÷àstraviùayeõa pratij¤àtaü khalvasmàbhiþ ÷rãguruprasàdasamanantaraü ÷ai÷ava eva yathà - "÷aivaü viùõunibaddhamaupaniùadaü sàïkhyaü sapàta¤jalaü /
÷àstraü svàtmahitàya veda sakalaiþsàkaü puràõàdibhiþ //
bhåtànàü tu vinodanàya bharataü nãrti ca vàtsyàyanaü /
ùaóbhàùàkavitàü ca lakùaõavatãü ÷rãcakravartã kaviþ " //
iti //
spardhayà sisàdhayiùu (ùån)dustàrkikajaradgavàn pratyàpahàlaparasya mamàyamanyaþ ÷lokaþ- sàïkhyaü ve÷mani ve÷mani ÷ruti÷iraþ kakùyàsu kakùyàsu ca dvàri dvàri ÷ivàgamàþ pathi pathi pràcàü kavãnàü giraþ /
pañhyante yadasåyibhirjaóadarapraj¤airjarattàrkikaiþ tatsarvaü khalu cakravartikaviturvidyàya÷oóiõóimaþ //
iti //
mahàràja vãraballàlàsthànajuùàü viduùàü prasàdà÷iùo hi mayyetàþ prathante /
kàstàþ? saüskçtasàrvabhaumaþ , pràkçta pçthvã÷varaþ ÷aurasenã ÷iromaõi magidhãmakaradhvajaþ ùai÷àcãparame÷varo 'pabhraü÷aràjahaüso 'laïkàracakravartã dhvaniprasthànaparamàcàryaþ sahajasarvaj¤a(þ)paramayogã÷varaþ ÷aivavaiùõavayogasàïkhyapramukhasamastasvàtmavidyàtattvaniùõà(taþ)÷rutàdhigatasamastavidyàkalàpo 'dvaitavidyàvidveùivanadàvànala(þ) kaliyugaskanda(þ)abhinavabhaññàcaryavaidikavidyàpratiùñhàpanaparamàcàrya(þ)kàvyamãmàüsàpràbhàkaravàdimçgendra(þ) ve÷aùyàbhujaïga ityàdyà mahàràjahosalaràja kuladvàri pra÷asti ÷ilà÷àsanaprabhçtibhiþ vayamupa÷àntarabhasàþ /
atra tu granthe kàvyamãmàü(sà)nikaùatàü mamopayàntu vatsalàþsacetasaþ /
prakçtamanusaràmaþ /
sà càyaü pariõàmàlaïkàro dviråpa iti vyutpàdayati-tasya sàmànàdhikaraõyetyàdi /
tãrtveti /
dhunã sarit /
àtmanà tçtãya ityanena sãtàsaumitrivyatiriktaparijanavisarjanaü pratyàyyate /
àtarastaraõapaõyam /
tasmai nàvikàya guhàya /
vyàma÷abdena tatparimàõàmucyate tadiha bàhudvayaü lakùayati /
tadgràhyastanãtvena tu kçcchrànuyàne heturåpanyastaþ /
atràtarasyà prakçtasyà na kevalaü maitrãtàdråpyapratãtimàtraü vivakùyate, api tu nadãtaraõapratyupakaraõàtmakaü prakçtopayogitvamapi /
ataþ aprakçtasya prakçtaråpàpannasya prakçtopayoga iti prakçtasya svaråpàdapracyuteþ pariõàmatvam /
tadetaddar÷ayitumàha-atra saumitrimaitrãtyàdi /
samànàdhikaraõagrahaõaü prathamaprakàratvaprathanàya /
prakçtaråpàpannasya prakçtopayoga iti pariõàmabãjabhåtaü upayogitvamuddhàñayitumàha-bhràtasasya maitrãtyàdi /
yata itthaü sàmànàdhikaraõyaprayoge pariõàmàlaïkàrasya viùayavyavasthàtasmàt samàsoktisàdharmyamastãti vyutpipàdayuùurupakramate-tavatra yathetyàdinà /
vi÷eùaõàsàmyàdaprastutasya gamyatve samàsoktirvakùyate /
upoóharàgeõa vilolatàrakaü tathà gçhãtaü ÷a÷inà nasàmukham /
yathà samastaü timiràü÷ukaü tayà puro 'pi ràgàdgalitaü na lakùitam //
atropoóaràgatvavilolatàrakatvàdihetunà nàyikànàyakayoþ dharmavi÷eùaþ gçhãtaþ /
na lakùita[mi]ti vàkyànupre÷àntaü vivakùita iti prakçtopayogã /
sa càropaviùayabhåtasandhyàràganakùatràdiråpeõaivàste /
anena prakçtasya svaråpàdapracyutirdar÷ità /
ato vyavahàràntamàropaþ /
na tu råpakanyàyena råpasamàropamàtramityaü÷e pariõàmasamàsoktyoþ sàdharmyamavagantavyamityata àha-evamihàpãti /
tarhi kimanayormitho vailakùaõyamityàha-kevalaü tatretyàdi /
prayogaþ ÷abdenopàdànam /
nanu yadi dvayoþ prayogastarhi pariõàmatvameva kathamityata àha-tàdàtmyàttviti /
na khalu tàdàtmye sati "kùãraü dadhãti" prayogamàtràt pariõàmatvahàniþ /
vaidharmyeõodàharati-atha paktrimatàmiti /
pàko [viklittiþ] /
paktrimatà prayojanavat lakùaõapràcuryam /
vakraþ panthàþ /
tadi÷ritaistadavalambibhiþ /
tatparataþ tadanantaram /
atra lakùaõayojanàyàha-atra ràjasaïghañanetyàdi /
ucitagrahaõena prakçtattvaü dyotitam /
àropyamàõaþ prakçte yadàsàvupayujyate /
pariõàmastadà tena råpakàdasya bhinnatà //
råpamàtrasamàropàdråpake ra¤jako hyasau /
vyavahàrasamàropàdiha syàt prakçtànvayaþ //
pariõàmasamàsoktyor j¤àtavyo 'smàdviparyayaþ /
upàdànànupàdànakçto bhedastayormithaþ //


#<viùayasya sandihyamànatve sandehaþ // RuAss_17 //>#


saïgatyarthamadhikàram anusmàrayati-"abhedapràdhànya ityàdi" /
nanu viùayatve nirj¤àte 'kaþsandeha ityàha-viùaya(þ) prakçta ityàdi' /
nirj¤àtameva õukhàdilakùaõaü prakçtamarthaü bhittã kçtya candràdàvaprakçter'thesandihyamàne sandehasya dviùñhatvàt prakçtor'tho 'pi sandehaóolàmadhirohati /
itthaü prakçtàprakçtagatatvena ya utthàpyate pratibhayaiva sandehaþ, sa sandeho 'laïkàraþ na tu sthàõupuruùàdàviva svarasavàhã /
tadvi÷eùàrthamàha-sa ca trividha ityàdi /
kiü tàruõyeti /
utkalikà utkaõñhà samayaþ sampradàyaþ upade÷ayaùñirakùaranirde÷adaõóaþ /
÷çïgàrã devã manmathaþ /
atra ni÷cayànupàdànàt sandehaþ ÷uddhaþ /
ni÷cayagarbhaü vivicya dar÷ayati-ni÷caya iti /
saü÷ayànte kathanàt madhye ni÷cayo ni÷cayàbhàso 'nusandheyaþ //
ayaü màrtaõóa iti /
itaþ pràtpaþ /
sarvà di÷o na prasaratãti årdhva jvalanaikasvabhàva råpatvàt /
tirastiryak /
atràsaïkhya turagatvà dinà màrtaõóatvadisandehàpagama eva jàyate /
tena punarnàyakasya ÷çïgràhikayà råpanirj¤ànamiti ni÷cayàbhàsà ete /
ata eva punaþsaü÷ayot thànamiti ni÷cayagarbhatà /
tçtãyaü vivecayati-ni÷cayàntaþ ityàdi /
induþ kimiti /
parato ni÷citamiti kathanàt dvitãyàrdhànte itthaü sandihyetyadhyàhàryam /
kvacitpunarviùaye saü÷ayitavye 'pira àropyamàõànàü dharmàõàü viùayàntaratvamapi bhavatãti àha-kvacidityàdi /
ra¤jità iti /
ra¤jità varõàntaraü nãtàþ /
saühçtàþsaükùitpàþ /
atra bhinnà÷ratàü dar÷ayati-atràropetyàdi //
nanvatra sambhàvanàpi pratãyata iti kathaü sandehàlaïkàra ityata àha-kecidadhyavasàyetyàdi //
adhyavasàyaþ utprekùaõam /
utprekùà÷rayo 'yaü sandeha iti kecit /
utprekùaivetyanye /
ubhayatra nu÷abdasya sandehasaübhàvanàdyotakatvameva hetuþ /
vastutastu neha saübhàvanàpratãtiþ /
vitarkasyaikakoñipakùapàtàbhàvàt /
ato óolàyamànànànàkoñiko 'yaü sandeha eveti bhàvaþ //
sandehaþ prakçtadvàràprakçtaü saüspç÷edyadi /
pratibhotthàpità seyaü sandehàlaïkçtirmatà //
atha bhràntimataþ såtram /


#<sàdç÷yàdvastvantarapratãtirbhràntimàn // RuAss_18 //>#


sàdç÷yahetuko viparyayo bhrànti mànityarthaþ /
saïgatyarthamàha-asamyagj¤ànetyàdi //
lakùyapadaü nirvakti-bhrànti÷cittetyàdi /
cittadharma màtrasyàlaïkàratà mà bhådityà÷aïkyàha-sàdç÷yaprayuktetyàdi /
oùñhe bimbeti //
÷oõo maõirmàõikyam /
niùpatya àlãya sàdç÷yàditi yaduktaü tatra pratyudàjihãrùuràha-gàóhamarmetyàdi /
dàmodareti /
vakùoråpamarmacårõanaü nabhasaþ ÷atacandratvena hetuþ /
sàdç÷yahetukàpi lokavilakùaõaiva bhràntiralaïkàrabãjamityàha-sàdç÷yahetu kàpãtyàdi /
vicchrittiralaukikã ÷obhà /
÷uktikàrajatavat /
÷uktikàrajate yathetyarthaþ /
alaukikatvanayo 'yaü sandehe 'pi samàna iti vyutpàdayati-evaü sthàõurityàdi /
"sàdç÷yotthàpità bhràntiryatràsaubhràntimànmataþ //
" athollekhàlaïkàràya såtram-


#<ekasyàpi nimittava÷àdanekadhà grahaõamullekhaþ // RuAss_19 //>#


ekasyàpi vastuno nànàvidhadharmayoga nimittava÷àdanekadhàgrahe satyullekhàlaïkàraþ /
tacca anekadhàtvaü gçhãtçbhedàdbhavati viùayabhedàdvà bhavati /
tadetad vyàcaùñe-yatraïkaü vastvityàdi /
yatroktiprakàre /
gçhyate j¤àyate /
ullekhanaü nurdhàraõam /
nànàvidhadharmàbhàve tvanekadhàgrahaõamàtreõà nollekha ityàha-na cedamityàdi /
etatkriyate, ullekhanaü niùpàdyata ityarthaþ /
nanu nànàvidhadharmayogamàtrànnonokadhàgrahaõamanupa÷yàmaþ ityata àha-tatra ca rucyarthitvetyàdi /
rucirabhiratiþ /
arthitvaü lipsà /
vyatpattiþ ÷abdàrthamaïketaj¤ànam /
yathàyogamiti /
yodo yogyatà /
tàmanatikramya rucyàdiùu triùu yathàyogamekaü dvayaü trayameva và prayojakaü bhavatãtiyàvat /
tatra saüvàdàyàha-taduktam /
yathàrucãtyàdi /
rurcyarthitvavyutpattyanusàreõa ekasminnapyanusandhànena sàdhite nirdhàriter'the àbhàsaþ pratãtirbhidyate /
nànollekhàtmikà jàyata ityarthaþ /
yastapovanamityàdi /
eka eva ÷rãkaõñhajanapadaþ munyàdibhistapovanatvàdyàkàreõa gçhyate /
tathà cànekadhà grahaõe tapovanatvàdinànàvidhadharmayogo nimittam /
janapade hi tapovanatvàdi dharmà nisargata eva santi /
itarathà nollekhaþ /
råpakatvapràtpeþ /
lakùaõaü yojayati-atrahyeka evetyàdi /
samastà vyastà iti munyàdãnàü tapovanà ditvenollekhe tathàvidhà rucyàdayo hi samastatayà vyastatayà và saübhavanti /
viùayapari÷uddhyai codayati-nanvetanmadhye ityàdi /
vajrapa¤jaratvàderhi tapodityàdi /
na tàvadasya råpakaviviktaviùayatà nàsti /
yatra tvaü÷e råpakaü tatra yadyullekhàtmikà vicchittirna saübhavati tadà nàstyeva vivàdaþ /
atha saübhavati, tadà saïkara eva nyàyyaþ /
na punarasya svaråpata evàpalàpaþ ÷akyaþ /
bhràntimato viviktaviùayatàmasya dar÷ayitum àkùipati-evaü tarhãtyàdi /
tatroti /
yo råpaviviktaþ tatra viùaya ityarthaþ /
bhràntimattva÷aïkàyà bãjamuddhàñayati-ata dråpateti /
yadyapi janapade tapovanatvàdayaþ santyeva dharmàþ /
vastutastu na tadråpo janapadaþ /
tasmàdatadråpasya tadråpatàpratãtinibandhanena bhràntamànastviti yàvat /
pariharati-naitat /
anekadhetyàdi /
na hyanekadhàgrahaõaråpaü vaicitryaü bhràntimànapi svalakùaõopapanna ityata àha-saïkarapravçttistviti /
ato÷ayoktiviùayato 'pyasya vibhaktaviùayatàyai ÷aïkate-yadyevamabhede bheda ityàdi /
vastuto hitapovanàdyavayavàpekùayà na jana padasyàvayavino bhedo 'sti /
itthaü ca satyabhede bheda ityevaü råpàti÷ayoktiratràstu kiü manyakalpanenetyàkùepaniùkarùaþ /
pariharati - nauùa doùaþ /
grahãtçbheda ityàdi /
na hyati÷ayoktau grahãtçbhedepayogaþ /
atra punarupayoga iti /
nàti÷ayoktimàtrametat /
na ca grahãtçbhedasyàprayojakatvaü÷aïkyamityàha-tasya cetyàdi /
yata itthamataþ sarvathà nàsyàntarbhàvaþ ÷akyakriyaþ /
råpakàsaïkãrõatayodàharati-õàràaõottãti /
nàràyaõa iti pariõatavayobhiþ ÷rãvallabha iti taruõãbhaiþ /
bàlàbhiþ punaþ kautukena evameva dçùñaþ /
atra puraþ prave÷àvasare eka eva kçùõo jaratãbhiþ sàkùànmokùaprado nàràyaõa itidçùñaþ /
tàsàü rucyàdestathàvidhatvàt /
taruõãbhiþ punaþ lakùmyàþ pràõavallabhagha iti /
bàlàbhiþ punaþ kautukena evameva dçùñaþ /
evameveti nipàto yatki¤cidityarthe vivakùitaþ /
na càtra ÷aïkanãyaü kautukeneti prayojakàntaropàdànànneha rucyàdayaþ prayojakà iti /
kautukasyàpi rucyà dikamantareõàsaübhavàt /
evaü grahãtçbhedàdudàhçtya viùayabhedàdudàharati-evaü gururvacasãtyàdi /
vacasi viùayabhåte guruþ pràmàõikatvàt anullaïghyo vàcaspati÷ca /
tathorasi pçthuþ prathãyàn pçthunàmà nçpa÷ca /
ya÷asyarjuno 'vadàto dhana¤jaya÷ca /
ityàdau hyeka eva upavarõyo nàyako vacaþ-pramukharviùayabhedàdgrahãtçbhedanairapekùyeõa rucyàdiva÷àt anekadhà gçhyata ityullekhàlaïkàratvam /
prakàradvayasyàvàntaravaidharmyàyàha-iyàüstvityàdi /
atrollekhàbhàvam à÷aïkate-nanvayamityàdi /
÷leùas sarvàlaïkàrabàdhakatvaü hi vakùyate /
ato lakùaõopapannam alaïkàràntaraü sati ÷leùe na syàditi nàtrollekho yukta ityàkùepaþ /
pariharatisatyamityàdi /
satyam /
uktanayena ÷leùeõollekho bàdhyate /
athàpi svaråpeõa avidyamànasya bàdhàsaübhavàt bàdha evollekhasadbhàve liïgam /
anekadhà grahaõàråpavicchittivi÷eùabalàt pratibhàtyullekha iti yàvat /
yata itthamato na tu sarvathà tadabhàva ityalaïkàràntarameva /
etadeva sàdhayitum atraivodàharaõe ÷leùanairapekùyaü dar÷ayati-yadevaüvidha ityàdi /
atra "anullaïghyo vacasi, prathãyàn urasi, nirmalo ya÷asi" iti ÷leùàbhàve 'pi na ullekhàbhàvaþ /
yasmàditthaü tasmàdevamàdau viùaye ullekhàlaïkàra eva vi÷eùavicchittika iti alaïkàràntaràpekùayà ÷reyàn pra÷asyatara ityarthaþ /
itthaü råpakàti÷ayokti÷leùàdivicchittyà÷rayatvanyàyena alaïkàràntaravicchittyà÷rayoõàpyayaü saübhavati /
sa tu svayamanusandheyaþ /
nyàyasya vyutpàditatvàt ityabhipràyeõàha-evamalaïkàràntaretyàdi /
nidar÷anãyaþ udàharaõãyaþ /
kvacit kàrakàntareti pàñhaþ /
nànàdharmabalàdekaü yadi nàneva gçhyate /
nànàråpasamullekhàtsa ullekha iti smçtaþ //
yadekaü taddhi nàneti gçhyate råpabhedataþ /
rucyàdiva÷ato loke nànàtvaü cedakçtrimam //
atadråpasya tàdråpyànnahyàsau bhràntiriùyate /
na càpyati÷ayoktiþsyàdabhede bhedaråpiõã //
àdye nànekadhatvaü syàjj¤àtçbhedau na càntime /
viùayaj¤àtçbhedàbhyàü vinà nollekhasaübhavaþ //
yadyapi ÷leùato bàdho na tathàpyasya nihnavaþ /
anapekùyàpi yacchraleùaü tathaiva sthàtumarhati //
athàpahnutyai såtram /


#<viùayàpahnave 'pahnutiþ // RuAss_20 //>#


nanu mukhaü na bhavatãti viùayàpahnavamàtre satyapi nàpahnutirityato 'dhikàraü smàrayati-vastvantarapratãtirityeveti /
ataþ prakçtaniùedha puraskàreõa aprakçtasamarthanamapahnutirityarthaþ /
tathàhi kàvyaprakà÷akçt- "prakçtaü yanniùidhyànyat sàdhyate sà tvapahnutiþ /
" nanu yadi sàdç÷yàdvastvantarapratãtirihàpi ko vi÷eùaþ tarhyasya bhràntimata ityata àha-prakàntànapahvavetyàdi /
prakràntaü prakçtam /
tasya hyatràpahnuvaþ /
bhràntimatyanapahnava iti vi÷eùaþ /
ullekhe tu na prakçtànapahnavamàtraü vi÷eùaþ kintu anekadhàgrahaõamapi j¤eyam /
idamiti vacanaü kriyàvi÷eùaõam /
yattvevamidamapahnutivacanaü tatprakràntànapahnavavaidharmyeõetyarthaþ /
lakùaõaü niùkraùñumàha-àropaprastàvàdityàdi /
àropaprastàvo råpakàtprabhçtãti //
tatprakàravaicitryàyàha-tasya trayãtyàdi /
trayã triprakàretyarthaþ /
bandhacchàyàgratha navaicitryam /
traividhyaü vivinakti-apahnavapårvaka ityàdi /
chralàdayaþ chralachradmakaitavanibhàdayaþ /
tairapi hi na¤artha eva avasthàpyate /
tarhi tçtãyabhede ko vicchrittivi÷eùaþ ityata àha-pårvaka ityàdi /
yadetaditi /
no màü prati tatheti prakçtàpahnavaþ uttaràrdhe 'prakçtasàdhanamiti /
yadyapi apahnutireùà tathàpi doùànuviddhatvàt udàharaõàbhàsa ityata àha-atraindavasyetyàdi /
÷a÷aka prativastviti /
apahnotumiùyasya ÷a÷akasya yaþ prativastubhåta ulkàpàtakiõaþ tasyaivàropo nyàyyaþ /
na punastadvataþ indoþato nànvayaþ saüghañate /
itthaü lakùaõopapanno 'pi alaïkàro doùànuviddhaþsan àbhàsã bhavatãti vyutpàdya samyagudàjihãrùuràha-tattu yatheti //
pårõondoriti /
dçùña÷rutàdyaparàdhajanmà roùo mànaþ /
tenonnaddhaþ utsikto janaþ ÷çïgàrã lokaþ tasyàbhimànaþsàntvàsahiùõutà /
hevàkaþ svàcchrandyam /
atra na maõóalam api tu àtapatramevetyanvayo ghañate ayamapahnavapårvaka àropaþ //
àropapårvakamudàharati-vilasadamareti //
saüyamo manonigrahaþ /
tenàdhaþkçtànyàkràntàni /
atra netraùaõóàni adhyàste /
na tu mayåre vartata ityàropapårvakatà /
udbhrànteti /
sàrdhaü dhàvatàmityanena ya÷asastatprade÷avyàtpiþ samakàlameva såcità /
muktàphalacchradmanà /
ambhaþ kaõairbhaùñamityatra hi na muktàphalàni, api tu ambhaþ kaõà eveti pratãtiþ /
itthamevàpahnutim utprekùàïgatvena pratipipàdayuùurupakùipati-atra ÷ånyaü ityasya ityàdi //
"manye maràvi"tyàdi pàñhe hi manye÷abdamàhàtmyàdutprekùà /
chadma÷abdatastvapahnutiþ sà cotprekùàïgaü bhaviùyati /
itthamutprekùàïgatvaü na kevalaü tçtãyabhedasyaiva, yàvatà pårvabhedadvayasyàpi saübhavatãtyàha ahaü tvindumityàdi //
vàkyabhedagrahaõaü pràthamikabhedadvayaprathanàya /
itthaü triråpàpyapahnutirutprekùàïgatvena såcità /
nanu cchralàdiprayoge 'pyapahnavàropapaurvàparyaviparyayanibandhanaü vaicitryaü kiü nocyata ityata àha-etasminnapãti //
atredamàkålam /
yadyapahnavàropapaurvàparyaviparyayebhedadvayaü bhavatyeva, na tu camatkàraþ ka÷cit /
nahi bhedasaübhavo 'laïkàraprathanaheturapi tu sacamatkàrabhedasaübhavaþ /
sacamatkàratà ca sati vàkyabhede syàt, ekavàsyatàyàü tu cchralàdi ÷abdasya paurvàparyaviparyayaprasaïge 'pi na pratãtibhedaþka÷cit /
kriyàvi÷eùaõatvena kriyàpekùayà pratãtau pràthamyaniyamàt atha ÷chràlàdiprayoge dvidhà na gaõitam /
vaicitryàbhàvameva sodàharaõaü dar÷ayitumàha-tatràpahnavetyàdi /
samanantaramihoktapratiyogikam udbhràntojbhphatetyatreti yàvt /
jyotsnà bhasmeti /
churaõàmuddhålanam /
antardhànaü ràtripakùe tiraskçtiþ vilayaþ, anyatra tvadda÷yatvasiddhiþ /
mudrà bhikùàpiõóastadarthaü kapàlaü mudràkapàlam /
parimala(þ)parimardastena tajjanitaü lakùma lakùyate /
yathàcchralàdiprayogeõa arthàkùepàt asatyatvaü, tathà prakàràntareõàpi saübhavatãtyàha-kvicitpunarityàdi /
vastvantaraü prakçtàpahnavakùamam /
amuùminniti /
atra hi dhåma÷ikhà romàvalivapuþ pariõamatãtyuktau , na romàvalirapitu dhåma÷ikheti pratãyate /
anenaiùà pratãyamànàpi dar÷ità mantavyà //
prakçtaü yanniùidhyànyatsàdhyate sà tvapahnutiþ /
na¤àcchralàdi÷abdai÷ca sà ÷abdàntaratastridhà //
syàdbhedàbhedatulayà vicchittiråpamàdikaþ /
råpakàdstvabhedàü÷e mukhye tvàropasaü÷rayàt //
tàmeva saïgatiü vi÷adãkurvan utprekùàprastàvàyàha-evamabhedapràdhànya ityàdi /
àropamålà råpakàdayo apahnutyantàþ /
adhyavasàyagarbhàstu utprekùàdayaþ /
ata eva ñãkà -tatreti /
adhyavasàyagarbheùu madhye ityarthaþ /
atha såtram - 


#<adhyavasàye vyàpàrapràdhànye utprekùà // RuAss_21 //>#


adhyavasàyo ni÷cayaj¤ànam /
sa ca loke dviråpaþ samyagàtmà mithyàråpa÷ca /
ubhayaråpo 'pyayaü nàlaïkàraþ /
nahi ÷uktiriti samyagadhyavasàye rajatamiti mithyàdhyavasàye và vicchittiþ kàcit /
ubhaya visakùaõàstu jànato 'pyetasmin tadeveti yo 'dhyàsaråpasya ihàlaïkàratvena parigçïyate /
tasyaiva alaukikasya vicchittiråpatvàt /
tasya ca dvayã gatiþ /
kadàcidadhyavasàyàtmanaþ svaråpasya pràdhànyaü, kadàcidadhyavasitasya viùayasya /
itthaü ca satyadhyavasàye viùayabhåte yadà adhyavasànasya pràdhànyaü tadotprekùàlaïkàra iti såtràrthaþ /
tadetadavayava÷o vyàcaùñe-viùayanigaraõenetyàdi /
nigaraõaü nigalanam /
svaråpato 'palàpaityarthaþ /
viùayaü nigãrõavato viùayiõo viùayitàdàtmyena pratãtasya ihàdhyavasàyo abhimata iti yàvat /
anenàlaukikasyaivàdhyavasàyasya alaïkàrabãjatvaü dar÷itam /
vyàpàrapràdhànyagrahaõasya vyàvartyamuddhàñayitumàha- sa ca dvividha ityàdi /
tatra sàdhyasya svaråpamàha-sàdhyo yatretyàdi /
sàdhya - iti yadaikaü vàkyamàkùiptena tacchabdenàrthenàbhisaübandhaþ /
uttaravàkyagato 'pi yacchabdaþ pårvavàkyàcchabdopàdànanirapekùa eva tadarthena sambandhamãùñe /
yatra viùayiõo 'satyatayà pratãtiþ sa sàdhya ityarthaþ /
atredamanu sandheyam /
mukhaü mukhatvena jànanneva yadà nånaü candra iti saübhàvayati tadà viùayã candro mukhatvenàsatyaþ pratibhàti tadàdhyavasàyaþ sàdhyaþ /
nanu sàdhya evàstu adhyavasàyaþ siddho và, abhedapratãtau kathamasatyatvaü ityata àha- asatyatvaü cetyàdi /
viùayigatasya candràdigatasya màdhuryàdeþ dharmasya viùaye, mukhàdàvupanibandhe, nånaü candra ityasyàü da÷àyàü viùayiõyeva saübhavatyayaü viùathayetu na saübhavatãti pratãyamànatvàt /
viùayaviùayiõorabhedasphuraõe 'pi dharmasyàsatyatàpratãtyà na prarohati /
ato 'dhyavasànavyàpàrasya sàdhyatà /
nanu ko dharmaþ? kiüpramàõà càsau? tadà÷rayasya satyatvàsatyatva pratãtirityata àha-dharmo guõakriyàråpaþ ityàdinà /
guõakriyàråpa iti dharmasya sàkalyakathanàt tadubhayamålatayà utprekùàsaübhavasmåcitaþ /
asya hi dharmasya saübhavo 'saübhava÷ca viùayyà÷rayatayà saübhavaþ asaübhavastu viùayà÷rayatayà /
itthaü ca sati satyatvàsatvapratãtirnàpràmàõikà /
kutaþ? saübhavà÷rayasya tatràvasthàyàü paramàrthabuddhyanudayàt asatyatvaü pratãyate /
yatastaditarasya tu satyatvameva paramàrthatvàt /
carcitamarthaü niùkarùayati-yasyàsatyatvamityàdi /
ata÷ceti /
yata itthamadhyavasàyaþ sàdhyaþ ataþ utprekùàyàmadhyavasàyavyàpàrasyaiva pràdhànyamityarthaþ /
atha siddhaü vivecayati-siddho yatretyàdi /
siddha iti pårvavadekaü vàkyam /
sa iti dyotitaþ ko 'sàvityata àha - yatra viùayiõo vastuta ityàdi /
yadà tu mukhamudda÷ya candro 'pamiti prayogaþ tadà vastuto 'satyo 'pi viùayã satyatayà pratãyate /
satyatvapratãterhetumàha-satyatvaü cetyàdi /
saübhavà÷rayasya aparamàrthatvapratãtirasatyatvasya nimittam /
yata itthamata÷càdhyavasitasyàrthasyaiva pràdhànyaü, tadàti÷ayoktirvakùyate /
yadà sàdhyatvapratãtiþ tadàdhyavasàyasya paryàyàn vyutpàdayati - tatra sàdhyatveti /
carcitalakùaõàniùkarùaõam-tadevamityàdi /
tasyàþsàmànyatastàvaddvaividhyamàha-sà ca vàcyetyàdi /
tatràpi sàmànyàccàturvidhyaü dar÷ayati-sà ca jàtikriyetyàdi /
adhyavaseyatvena saübhavyatvena /
nanvaprakçtagrahaõaü kim? prakçte 'pyevaü saübhavàdityata àha-prakçtasyaitadityàdi /
prakçtaü hi lau kikaü kavikëtpa vicchrattividhuratayà na vaicitryàya /
bhedacatuùñayamapi dvidhà dar÷ayati-pratyekaü ca bhàvàbhàvetyàdi /
bhàvaråpà saübhàvanà abhàvaråpà ceti /
ayaü vyàpàrabhedàdbhedaþ /
pårvaü vyàpàravadbhedàt vyàpàranimittabhedàdàha-bhedàùñakasya cetyàdi /
bhedaùoóa÷akamapi nimittopàdànànupàdànàbhyàü dviguõàyati-teùàü cetyàdi /
atha saübhàvyasya hetvàdi råpatayà punastraividhyamàha-teùu ca pratyekamityàdi /
và(cyàü)nigamayati-eùà gatirityàdi /
tatràpohya aü÷àyàha- tatràpi dvavyasyetyàdi /
pàtanoyàþ hàpanãyàþ /
pratãyanàmàü vibhaktumàha-pratãyamànàyà÷cetyàdi /
udde÷ata etàvanta /
lakùaõàparãkùayostu kçtayoþ katicana hãyanta iti bhàvaþ /
ye hãyante tàn prastautitathàpi nimittasyetyàdi /
tairiti (nimittà)nupàdànanibandhanaiþ /
ayaü prakàra iti pratãyamànotprekùàprakàraþ ityarthaþ /
nimittànupàdànaü na saübhavatãti yatpratij¤àtaü tatpramàõo na draóhayati-ivàdyanupàdàna ityàdi /
ivàdyanupàdànanimittakãrtanayoranyataràbhàve na ki¤citpramàõàmutprekùaõe /
anupàttanimittakà hi yà vàcyotprekùà tasyàm ivàdyupàdànabalàdevotprekùaõapratãtiþ /
iha punarivàdyanupàdànavandhyàyàü pratãyamànàyàü nimittabalàdeveti nimittopàdànaniyamaþ /
svaråpotprekùaõamapi na saübhavatãtyàha-pràya÷cetyàdi /
pràyograhaõàt paryàyoktanayena svaråpasya kvacitsaübhavadapyutprekùaõaü gamyasyàpibhaïgyantaràbhidhànànna niràpaõàrhamiti dyotitam /
pratãyamànàü nigamayatitadevamiti /
yathàsaübhavaü saübhavamanatikramya /
tathà hi pratãyamànotprekùà tàvat vàcyotprekùàprakçtikà /
vàcyotprekùàùaõõàvatidhoddiùñà /
yathà jàtiguõakriyàdravyàõàm utprekùyatvena catasra utprekùàþ /
jàtayaþ pratisvaü caturvi÷atidhà prathante /
yathà jàtyutprekùà tàvat bhàvàbhàvàbhimànaråpatayà dvidhà /
dvividhàpi guõanimittikà, kriyànimittikà ca /
itthaü caturdhà /
sàcopàttanimittànupàttanimittà cetyaùñadhà /
aùñavidhàpi hetusvaråpaphalotprekùàråpatayà trividhà iti caturvi÷atiprakàrà /
anenaiva nayenànyadapyutprekùàtrayaü pratyekaü caturvi÷atidhàmantavyam /
tathà ca pratyekaü triskandhikà età hetusvaråpaphalotprekùaõatayà skandhatrayamapi pratisvamaùñavidham /
tathà hi upàttaguõanimittà bhàvàbhimànaråpiõã hetujàtyutprekùà /
saivànupàttaguõanimittà /
tathopàttakriyànimittà, saivànupàttakriyànimittà ceti bhàvàbhimànaråpatayà caturdhà /
evamabhàvàbhimànaråpatayà caturdheti hetåtprekùàskandho 'ùñavidhaþ /
anayaivarãtyà svaråpotprekùàskandhaþ phalotprekùàskandha÷ca pratisvamaùñavidheti jàtyutprekùà triskandhatayà caturvi÷atidhà /
evaü guõakriyàdvavyotprekùàpi pratyekaü caturvi÷atidhà vij¤eyà /
tatra dvavyotprekùàyàü hetuphalotprekùàpàteùoóa÷akahàniþ /
ataþ sthåladç÷à tàvat a÷ãtividhà vàcyà /
pratãyamànàyàü tu anupàttanimittàyà nirava÷eùaü pàte aùñacatvàri÷addhàniþ /
upàttanimittàyàü ca svaråpotprekùàpàte ùoóa÷akahàniþ /
ato dvartriü÷adbhedàþ pratãyamànà mantavyàþ /
ubhayaråpàyàmapi asya vaicitryàntaràyàha-eùà cetyàdi /
arthà÷rayàpi arthàlaïkàro 'pãtyarthaþ /
dharmoguõakriyàtmako viùayo yasya saþ /
÷liùña÷abdaþ ka÷ciddheturbhavatyasyàþ /
utprekùà hyarthàlaïkàraþ /
÷leùaþ punarubhayàlaïkàro 'laïkàràntarabàdhaka÷ca /
tathàpi dharmaviùaye÷liùña÷abdahetukà saübhavatyeùà na bàdhyate, na cobhayàlaïkàrapràtpiriti yàvat /
yathetthaü ÷leùamutprekùàïgaü tathopamàpi aïgamasyàþ bhavatãtyàha-kvacitpadàrthànvayetyàdi /
padàrthasamanvayada÷àyàm upamayopakramaþ /
tathopakràntàpyupamàvàkyàrthatàtparyaparyàlocanamahimnà abhimantuþsaübhàvayiturvyàpàro 'pàrohakrameõasaübhàvanavyàpàrasya pratãtivi÷ràntyantaü uparyupari prasaraparipàñyà utprekùàyàü paryavasyati /
atha apahnutiprastàvaþ /
utprekùàïgatvena yadapahnutiþ pratij¤àntà, tasyà ayamavasara ityabhipràyeõàha-kvacicchralàdi ityàdi /
itthaüye prakàràþ uktàþ, ye ca vakùyante teùàü vaicitryàdasyà iyattaiva nàstãtyàha-ata÷coktavakùyamàõetyàdi /
nanu yadyànantyaü kathamudàharaõato dar÷ayiùyate ityata àha-sàmpratantvityàdi /
diïmàtreõetyàdi /
yathà diïmàtreõodàhçtà api nyàyataþsàkalyena j¤àtuü ÷akyate, tatheti yàvat /
udde÷akramamàvi÷cikãrùuràha-tatra jàtyutprekùà yatheti /
sa vaþ pàyàditi /
kuñilatvalakùaõo guõo nimittam /
aïkura÷abdo jàtivacanaþ /
ata upàttaguõanimittikà bhàvàbhimànaråpiõã jàtyutprekùeyam /
tatra yadyapi svaråpamutprekùyate na tu hetuphale, athàpyudde÷akramavirodhàtsoü'÷o nodàjihãrùitaþ /
evamudàharaõeùudàhartavyà vi÷eùàü÷àþ svayamanusandheyàþ /
kramasyàvivakùaõàt nàsmàbhiþ pratisvaü pratanyante /
atra jàtyutprekùàtvaü vivicya dar÷ayati-atràïkuretyàdi /
atha kriyotprekùà-limpatãvetyàdi /
kriyotprekùàtvaü vivecayati-atra lepanetyàdi /
na ca mantavyaü varùaõasya nabhaþkartçkatvàt na tamogatatvamiti /
nabhaso 'pi tamasàdhiùñhintasyaiva varùaõakartçkatvasaübhavàdanena paraüparàyàtàyà api sambhàvanàyà utprekùàtvaü dyotitam /
nanåttaràrdhànudàharaõe ko heturityata àha-uttaretvityàdi /
upamaiva notprekùeti /
atraitadupahvaram-upamànàü÷a÷cellokataþ siddhastadopamaiva dvayoþsiddhatvàdiva÷abdaþ sàdharmyadyotakaþ /
yadà tu kavikalpitaþ tadotprakùaiva /
upamànasya lokato 'saübhavàdiva÷abdaþ saübhàvanàü dyotayati yataþ /
atràvàntara÷lokau- yadàyamupamànàü÷o lokataþsiddhimçcchrati /
tadopamaiva yeneva÷abdaþ sàdharmyasåcakaþ //
yadà punarayaü lokàdasiddhaþ kavikalpitaþ /
tadotprekùaiva yeneva÷abdaþsaübhàvanàparaþ //
iti //
atha guõotprekùà-saiùàsthalãti /
iyaü pratiùñhamànasya dà÷aratheþ sãtàü pratyuktiþ /
guõotprekùàtvaü dar÷ayati-duþkhaü guõaü iti /
atha dravyotprekùà-pàtàlametaditi /
dravyatvaü dar÷ayati-candrasyetyàdi /
udàharaõacatuùke 'pi anugataü vi÷eùam uddhàñayati-etàni bhàvàbhimàna ityàdi /
athàbhàvàbhimàne-kapolaphalakàviti /
kaùña kçcchràt /
tathàvidhàviti /
svanubhavaikasamadhigamyo ramaõãyàti÷ayodyotyate /
kùàmatàgamanaü naisargikam /
parasparadar÷anàbhàvo hetutvenotprekùyate /
ata evàbhàvàbhimànaråpanà /
tadetaddar÷ayati-atràpa÷yantàvitãtyàdi /
nyàyasya suj¤ànatvàt /
sthàlãpulàkanyàyenodàharaõamàtramiti na vyutkramadoùaþ ÷aïkanãyaþ /
kramàpekùayà tu jàtyàdyutprekùàpuraskàreõodàhartavyam /
tadetadabhisandhàyàha-evaü jàtyàdàvapyåhyamiti /
itthaü jàtyàdi catuùkam abhàvàbhimànaråpatayodàhçtam /
atha bhedàùñakasya guõakriyànimittatodàhartavyà /
tatra guõanimittakatvenodàjihãrùuràha-navabisalatetyàdi /
tadvivecitacaram /
evaü guõanimittakatvaü kriyàdyutprekùàtraye sphuñataratvàdudàharaõanirapekùanityabhisandhàya kriyànimittakatvenodàharatir-idçkùamityàdi /
kùàmatà gamanalakùaõakriyàhyadar÷anotprekùàyà nimittam /
iyatà ùoóa÷akamudàhçtaü mantavyam /
atha nimittopàdànànupàdànàbhyàü ùoóa÷akasya yaddvaividhyaü pratij¤àtaü tatra nimittopàdànasya samanantarodàharaõànyevodàharaõatvena dar÷ayati - ete nimittetyàdi /
kuñikatva kùàmatàgamanayorupàdànàdanupàdànamapyudàhçteùveva dar÷ayati-liüpatãvetyàdi /
atra lepanàditvena saübhàvane vyàpanàdi nimittaü nopàttam /
iyatà dvàtriü÷adbhedà udàhçtàþ /
atha dvàtriü÷addhetuphalasvaråpàtmakatayà tridhodàhartavyà /
tatra heturåpatayodàharati-vi÷leùaduþkhàdivetyàdi /
atra duþkhaguõo hetutvenotprekùitaþ /
itthaü jàtikriye hetutvenàvagantavye /
dravyotprekùàyàü tadabhàvàt tannibandhanam aùñakaü pàtanãyam /
atha svaråpatayodàharati-kuberajuùñàmityàdi /
juùñàü sevitàm /
kuberajuùñà digudãcã, sà pratinàyikàtvenànusandhãyate /
samaya ekadartuvi÷eùaþ /
anyadàtvananyatra gamanalakùaõàþ saüketaþ /
dakùiõasyàü di÷i nàyikàtvamanusandhãyate /
vyalãkam aparàdhaþ /
atra ni÷vàsasya svaråpamevotprekùyaü, na tu hetuþ phalaü và /
itthaü guõotprekùàditraye svaråpàtmakatvaü j¤eyam /
atha phalavotprekùà-colasyetyàdi /
atra dar÷anakriyà vipàñanaphalatvenotprekùyate /
itthaü jàtiguõayorapi phalatvamanusandheyam /
dravyotprekùàyàü hetuphalàsaübhavàt tannibandhanaü ùoóa÷akaü pàtanãyam /
itthama÷ãtividhàpi vàcyotprekùà sàkalyenodàhçtakalpaiva /
tadetannigamayannàha-evaü vàcyotprekùàyà ityàdi /
atha pratãyamànà paripàñyodàhriyate-mahilàsahaþsetyàdinà /
mahilàsahasrabharite tava hçdayesubhaga! sà amàntã /
divasamananyakarmà aïgaü tanvapi tanayati //
divasamityatyantasaüyoge dvitãyà /
pratãyamànàmutprekùàmuddhàñayati-amà(a)ntãtyatretyàdinà /
nyàyasya suj¤ànatvàt vistarabhãruràha-evaü bhedàntareùviti /
arthà÷riyàpi dharmaviùaye ÷liùña ÷abdahetukà saübhavatãti yoddiùñà tàmudàharati-÷liùña÷abdetyàdi /
ananyeti /
prasiddhastyàgãti gànaprakàraþ /
màrgaõàþ÷àràþ yàcakà÷ca /
lakùyayojanàyàha-atra dharmaviùaya iti /
màrgaõaviùayãbhàvo dharmaþ saübhàvanà÷aü eva pratãtivi÷rànteþ ÷leùo notprekùàbàdhakaþ /
kastårãti /
rolambàbhçïgàþ /
aïkaþ paryàntaþ /
sthàsaka÷carcikà /
upamopakramatàmupapàdayati-atra yadyapãtyàdi /
"sarvapràtipadikebhya upamànàrthe kvip ityeke àcàryà" iti såtràrthaþ /
atra kvipo màhàtmyàdupàpratãtàpi saübhàvanàyàü paryavasyatãti /
kaõñhatviùàü tilakàdiråpatvaniyamàsiddheþ tilakàdiråpatàpi kadàcitsyàdupamànàü÷e saübhàvanàpràõatvameva natu vàstavatvam /
ata utprekùàyàü paryavasànam /
tadidamabhisandhàyàha-tathàpyupamànasyetyàdi /
upamànasya tilakàdeþ prakçte kaõñhatviïruópe saübhavaicityàt saübhàvanamàtrasyocitatvàt /
saübhàvanasyotthàne utprekùaõasyodayàt /
athopamàrthakapratyayàntaraprayoge 'pi upamopakramatvaü dar÷ayitumàha-yathà vetyàdi /
keyåràyitamityatràpi hi kyaïgo màhàtmyàdupamà pratãtiraïgadàdeþ /
keyåràdivadàcaraõe niyamàbhàvàt tathàtvasaübhàvanàyàm utprekùaiva paryavasyati /
athopamànàü÷asya vastuto 'siddhasya kavikalpanàyàtatve sarvaivopamà (pratipàdaka)÷abdamàhàtmyàdàmukhe pratãtàpyutprekùàtvena paryavasyatãtyabhisandhàyàha-eùà cetyàdi /
aprapa¤cane hetumàha- iti tviti /
gatàsu tãramiti /
sasaübhramà gatiþ phenollàsahetuþ /
atreva÷abdàdaññahàsasya saübhàvyatà /
yattu vyaktivivekakçdãdda÷i viùaye manyate-"ivàdi÷abdaireva prakçtàrthasyàsattvapratãteþ chralàdi÷abdàþ punaraktà" iti tat mandam /
na khalvãdda÷i viùaye chalàdi÷abdàprayoge 'pi prakçtàrthasyàsatyàsatyatà gamyate /
api tu utprekùàü prati hetubhàva eva /
yathà atraiva "phenaparaüparàbhi"riti pàñhe /
ataþsàpahnavatvalakùaõamutprekùàvaicitryaü chralàdiprayogaika÷araõam /
tadetadabhisandhàyàha-atreva÷abdetyàdi /
athotprekùàyà eva prapa¤canàrthaü tattadalaïkàrabãjabhåta tattatpadàvàpoddhàràbhyàm alaïkàravaicitryamàvirbhavatãti vyutpàdayati-apara ivetyàdinà /
apara÷abdàprayoge 'pi pàka÷àsanaþ siddhatayà pratãyata ityupamaiva /
tatprayoge tu prakçto ràjaiva aparapà÷àsanatvenàdhyavasãyate /
iva÷abdà¤càdhyavasànasya sàdhyatetyutprekùaiva /
iva ÷abdàpohe råpakabhedapràdhànyapratãteþ /
itthaü nànàvaicitryanirbharàyàmasyàü kutracidaü÷e niyamena vàcyatà, kutracittu kàmacàraþ iti vyutpipàdayiùurhetåtprekùàü tàvat vyutpàdayati-tadevaüprakàretyàdinà /
prakçtasaübandhinaþ upameyasaübandhinaþ /
yasya dharmasya heturutprekùyate, sa dharmo 'dhyavasàyava÷àt abhedopacaraõava÷àt abhinna utprekùànimittamà÷rãyate niyamena vàcyo bhavati /
asyopamànadharmeõa sahàbhedà÷rayaõaü vàcyatvaü veti niyamadvayamanusandheyam /
yadaivaü na syàt tadotprekùamàõo heturabhittikameva citraü syàdityàha-anyathà kaü pratãti /
tàmimàü vyavasthàmudàharaõato hçdayaü gamayati-yathà apa÷yantàvityàdinà /
atra kapolau prakçtau tatsaübandhã dharmaþ kùàmatà taddhetutvena dar÷anamutprekùatam /
tadutprekùaõe ca na kevalà kapolakùàmatà nimittam, api tu loke parasparamadraùñroryà kùàmatà tadabhinnatvenà dhyavasità saivaü cotprekùità dar÷analakùaõasya hetoþ phalam /
tadadamabhindhàyàha-atra kapolayorityàdi /
tacca bhinnamiti phalada÷àyàm abhedenàdhyavasãyata ityarthaþ /
adar÷anaü pratya prakçtaiva hi kùàmatà phalaü, tatra nimittaü hetåtprekùaõe prayojakam /
parasparamadraùñroryatkùàmatàgamanaü tena sahàbhedenàdhyavasitamityarthaþ /
iyamabhàvàbhimànaråpakriyàlakùaõà hetåtprekùà /
evaü bhàvàbhimànaråpalakùaõàhetåtprekùàyàmapi nyàyaþsamàna ityàha-evam dç÷yatetyàdinà /
atràpi hi nåpuragatamaunitvasya hetutvena duþkhamutprekùitam /
tadutprekùaõe ca laukikaduþkhamaunatvàbhedenàdhyavasitaü nåpuramaunitvameva nimittaü duþkotprekùaõaphalaü ca /
iyaü prakriyà sarvatraiva hetåtprekùàyàmekaråpetyàha-evaü sarvatreti /
atha svaråpotprekùàyàü kvaciddharmãü dharmyantaragatatvenàdhyavasãyate /
kvacittu dharma eva dharmyantaragatatvena /
tatrobhayatràpi nimittàü÷aþ kadàcidvàcyo bhavati /
kadàcittu netivivecayutumàrabhate - svaråpotprekùàyàü yatra dharmãtyàdinà /
sa vaþ pàyàdityàdi /
atrendukalàkapàlàïkurayoþ sàdharmyasyàsiddhatvàt /
kuñilatvalakùaõasya ÷abdenopàdànam, "veleva ràgasàgarasye"tyatra tu saükùobhakàritàyàþ prasiddhatvàdanupàdànam /
atha dharmasya dharmigatatvenàdhyavasàne nimittopàdànànupàdàne dar÷ayati-yatra ca dharmaü evetyàdi /
pràpyàbhiùekamiti /
dviùàü bhåriti samanvayaþ /
atra dharmasaübhàvanaü, nimittopàdàna¤ca vivecayati-atra bhågatatvanetyàdi /
lipmatãveti /
nimittànupàdànaü vivecayati-atra tamogatetyàdi /
nanu dharme dharmotprekùaõavaicitryàya vyàpane lepanamutprekùyatàmityata àha-vyàpànàdau tviti /
nimittamanyadanveùyaü syàditi /
yathà lepanotprekùaõe vyàpanaü nimittatvena gamyate, na hi tathà vyàpanotprekùaõe nimittamanyadavagamyate /
ato 'navagatasya kalpanamavagatasya parityàga iti doùadvayamàpatediti bhàvaþ /
deùàntaramapyudbhàvayati-na ca viùayasyeti /
yadi vyàpanameva utprekùaõaviùayaþ na hi tasyagamyamànatà yuktà /
tatra hetuþ - tasyotprekùitàdhàratveneti /
utprekùitam utprekùiõaü, tadàdhàratvenàbhidhàtuü , prastutasyàbhidhàtumevocitàtvàt /
ato lepanamevotprekùyamiti nigamayati-tasmàdyathoktamerveti /
atha phalotprekùàyàü nimittànupàdànam asaübhavamityàrabhate-phalotprekùàyàmityàdi /
tasya phalasya yadeva lokasthityà kàraõaü , tadevotprekùaõanimittam /
taccennopàdãyeta, tadevotprekùyamàõaü phalaü kasya phalatayoktaü syàt /
ataþ phalotprekùàyàü nimittopàdànaniyama eva /
tadidamudàhçtya dar÷ayati-rathasthitànàmiti /
atrottaradi÷asturagotpattibhåmitvàt tadgamanaü puràtanaturaïgaparivartane hetuþ /
tadevotprekùaõanimittam /
tadanupàdàne parivartamànaü utprekùyamàõaü kasya phalaü syàt /
tadidamabhipretyàha-atra parivartanasyetyàdi /
anenà÷ãcilidhatvena dçùñeùu prabhedeùu punaþ keùà¤cit pàtodar÷itaþ /
tathàhi-upàttanimittà ye ùoóaùabhedàsteùàü pratisvaü hetusvaråpa phalotprekùaõaråpatve aùñacatvàriü÷at /
dravye hetuphalotprekùà pàte 'ùña kahàniriti catvàriü÷at /
anupàttanimittatve tu ùoóa÷akehetuphalaråpatàbhàvàt svarupotprekùaikaråpataiveti ùoóa÷aiva /
ataþ tatùañpa¤cà÷adeva prabhedàþ /
yaditthamiyamutprekùà atisåkùmekùikayà prapa¤cità /
tatra-hetumàha-tadasàvityàdi /
kakùyàvibhàgo jàtiguõàdiråpatayà sthitaþ /
pracurasthito 'pi anàkulanyàyatayà prabhåtavçttirapi /
lakùye duþravadhàratvàt uttànadhiyàü lakùyayojanàntama÷akyàdhigamatvàt(na)prapa¤cita ityarthaþ /
atha manyepramukhasya ÷abdasya saübhàvanàdyotakatve 'pi tatprayogamàtreõotprekùàbhramo na kàrya iti vyutpàdayati-asyà÷cetyàdi /
utprekùàsàmagrayabhàva iti /
aprakçtagataguõakriyàbhisambandhàt aprakçtatvena prakçtasaübhàvanamutprekùàsàmagrã /
tadabhàve vitarko nånamityabhyåhamàtram /
tadidamanusmàrayati-yathodàhçtaü pràgityàdi /
atra saügraha÷lokàþ - guõakriyàbhisambandhàtprakçte 'prakçtàtmanà /
saübhàvanaü syàdutprekùà vàcyevàdyaiþ parànyathà //
jàtikriyàguõadravyotprekùaõa sà caturvidhà /
bhàvàbhàvàbhimànatve jàtyàdeþsàùñadhà punaþ //
guõakriyànimittatve j¤eyà ùoóa÷adhà tathà /
dvàtriü÷acca nimittasyopàdànàdanyathà sthiteþ //
hetau svaråpe cotprekùye phale ùaõõàvatiþ punaþ /
dravyahetuphalàtmatvàsaübhavàttadbhidàcyutiþ //
tathà pratãyamànàyàü nimittasyànupagrahaþ /
nàpi svaråpaü tairbhedaiþ tasmànnyånà bhavediyam //
kvacicchraleùeõa dharmàü÷a gaternaiùà na bàdhyate /
upamopakramàpyeùà bhavetsàpahnavàpi ca //
athotprekùàü nigamayan ati÷ayoktiü saïgatipuraskàreõa prastauti-evamadhyavasàyasyeti /
siddhatva iti /
adhyavasitasya viùayiõaþ pràdhànye adhyavasàyasya siddhatvam /
atha såtram-


#<adhyavasitapràdhànye tvati÷ayoktiþ // RuAss_22 //>#


utprekùàti÷ayoktyoþ viùayaü vibhaktumàha-adhyavasàye trayamityàdi /
svaråpamadhyavasànaü vyàpàràtmakam /
viùayaþ prakçtor'thaþ viùayã tvaprakçtaþ /
tatràdhyavasàyasvaråpam utprekùàprastàve vivecitam /
pratãtivai÷adyàya smàrayati-viùayasya hãtyàdi /
antarnãtatve nigãrõatve /
tatrotprekùàviùayaü vibhajati-÷àdhyatve svaråpapràdhànyamiti /
ati÷ayoktiviùayaü vibhajati-siddhatve adhyavasitapràdhànyamiti /
adhyavasito guõãkçtàdhyavasàno viùayã /
viùayastu pràdhànyaü nàrhatãtyàha-viùayapràdhànyamiti /
naiva saübhavatãti viùayasya /
viùayiõànigãrõasvaråpapratãtireva tirodhãyate /
pràdhànayasaübhavaþ kuta iti bhàvaþ /
ati÷ayoktilakùaõaü nigamayati-adhyavasitapràdhànye ceti /
tadbhedànuddi÷ati-tasyà÷cetyàdi /
krameõodàharaõàni-kamalamanambhasãti /
atra mukhanayanagàtralakùaõànviùayàn nigãrya kamalakuvalayakanakalatàlakùaõà viùayiõaþ tadabhedenàdhyavasitàþ /
bhede 'bhedaü vivçõoti - atra mukhàdãnàmityàdi /
aõõaü saóaheti /
anyatsaundaryamanyàpi ca kàpi vartanacchràyà /
÷yàmà sàmànyaprajàpate rekhaiva na bhavati //
laóahatvaü prauóhatvam /
abhede bhedaü dar÷ayati-atra laóahetyàdi /
atràbhede bhedo dharmaniùñha ekaviùayo dar÷itaþ /
dharminiùñhatayà vibhinnaviùayatayà ca dar÷ayitumàha-yathàveti /
õàràõottãti /
"nàràyaõa iti pariõatavayobhiþ ÷rãvallabha iti taruõãbhiþ /
bàlàbhiþ punaþ kautukena evameva dçùñaþ" //
ityatra pariõàtavayaskànàü ÷rãvallabhatvàbhede 'pi nàràyaõa iti (bhe)dena dçùñastathaivàbhiruceþ /
taruõãnàü nàràyaõatvàbhede 'pi ÷rãvallabha ityeva, tathaivàrthitvàt /
bàlànàü tu yatki¤ciditi nåtanaü vastu draùñavyamityeva, tathà vyutpatteþ /
yadvà pratyekaü samastà rucyarthitvavyutpattayobhedadçùñau nimittaü prapa¤citam ullekhaprastàve /
tadidamabhisandhàyàha-atràbhinnasyàpãti /
abhinnasya dharmiõà iti ÷eùaþ /
viùayavibhàgena /
pariõatavayaskàdi(nà) /
làvaõyetyatra sambandhe 'sambandha- /
atraikanirmàtçniùñatayà dharmasambandhe 'sambandhaþ /
atha bhinnanirmàtçniùñhatayàpi dar÷ayitumàha-yathà veti /
asyàþsargeti /
÷çïgàraikarasa iti pratyekamabhisaübadhyate /
puùpaü pravàleli /
atra puùpapravàlàdikayoþ sàkùàdasambandhe 'pi yadãti saübhàvanayà sambandhaþ /
puùpakàle pravàlatvàpagamàt /
na ca mantavyaü saübhàvanàyàü vyàpàrapràdhànyàt atrotprekùaiveyamiti /
tato 'nukuryàditi samanvayavàkye adhyavasitapràdhànyàt /
ata utprekùànugçhãteyamati÷ayoktiþ /
taditamabhisandhàyàha-atra saübhàvanayà saübandha iti /
athotprekùàgrahaõamantareõàpi asaübandhe saübandhamudàrahati-dàho 'mbhaþ prasçtimiti /
atra dàhabàùpa÷vàsavapuùàmambhaþ prasçtiü pacatvapraõàlocitatvadãpakalikàpreïkholanapàõóimamajjaneùu saübandhàbhàve api siddhatvenoktiþ /
tadetadàha-atra dàhàdãnàmityàdi /
kàryakàraõapaurvàparyavidhvaüse dvaividhyamàha-kàryakàraõetyàdi /
viparyayaþ kàryasya pårvakàlabhàvità /
hçdayamiti /
atra hçdayasya dayañitàdhiùñhànaü kusumacàpabàõàdhiùñhànasya kàraõam /
kàraõa¤ca niyatapårvakàlabhàvi /
tadihànyathopanyastamiti paurvàparyaviparyayaþ /
aviraleti /
nãpaþ kadambaþ /
pràvçóayanaü pathikagehinãmçtikàraõam /
atra tvàyàto mçtà iti niùñhàbhyàü tayoþsamakàlatà /
nanu bhede 'bhedàdikatha namasaïgatam ityata àha-eùu pa¤casviti /
lokàtikràntagocaraülokàti÷à yitvalakùaõaü gocarayatãtyarthaþ /
ato bhede 'bhedaråpo mukhyàrtho na vivakùita itiyàvat /
nanu bhede 'bhedàdhyavasàyo lakùaõamati÷ayokteþ /
tadabhede bheda ityàdàvavyàpakamityata àha-atra càti÷ayàkhyamityàdinà /
yadiha bhede 'bhedàdiråpàyà ati÷ayoktinimittabhåtaü prayojakamati÷ayàkhyaü phalaü tatràbhedàdhyavasàyo, na tu phalinoþ /
taditamupadar÷ayati-tathà hãtyàdi /
vadanàdãnàü yadvastuvçttasiddhaü saundaryaü tatkavisamarpitena kamalàdisaundaryeõa sahàbhedenàdhyavasitaü sadbhede 'bhedàdivacanasya nimittaü kamalamukhàdikayorabhedàdhyavasàyo yojayituü ÷akyaþ /
tathàsati avyàtpidoùaþ syàdityata àha-abhede bheda ityàdi /
àdi÷abdàt sambandhe 'sambandhaparigrahaþ /
prakàreùviti /
bahuvacanaü tadavàntarabhedaparam /
abhede vàstave yadà bhedakathanaü na hi tadà phalinorabhedàdhyavasàyaþ /
phalaü tu tatràpyabhedenaivàdhyavasãyata ityata àha-aõõaü laóahattaõaaü ityàdàviti /
aõõaü laóahattaõaamityàdau hi yat vastu tasmiddhaü laóahatvaü yaccànyatvena kavisamarpitaü sàti÷ayaü, na khalu tayorbhedaþ ka÷cit /
kintu samànyaprajàpatinirmàõakavisamarpitanirmàõayoreva phalinorbhedaþ /
ayaü nyàyaþsambandhe 'sambandhaþ ityatràpi sama ityàha-evamanyatreti /
tatràpi khalu "làvaõyadraviõe"tyàdau vedhaso làvaõyardraviõasambandhe 'pyasaübandhaþ kevalaü na punastanvyà naisargikalàvaõyakavisamarpitavedhaþsambandhi làvaõyayorasaübandhaþ /
eva "masyàþ sargavidhà"vityatràpi j¤eyam /
niyamato lakùaõabhåtamadhyavasitapràdhànyaü phalàbhipràyeõaivetyàha-tadabhipràyeõaivetyàdi /
atha kàryakàraõalakùaõaprakàre punarvivecayiùyamàõo paunaruktya÷aïkàü ÷amayitumàha-prakàrapa¤caketyàdi /
kàryatà÷rayatvàt tatràpi saïgatiþ prapa¤càrthatvàt nànarthakyamiti sarvamavadàtam /
abhedàdhyavasàyo hi phale 'ti÷ayanàmani /
na punaþ phalinostatràbhedo na sidhyati //
athàdhyavasàyamålamalaïkàradvayaü nigamayan dharmàntaramadhicikãrùuràha-evamadhyavasàyà÷rayeõetyàdi /
gamyamànaupamyà÷rayeùvapi yannyàyàtpràdhànyamarhati taddvayamadhikaroti-tatràpi padàrthetyàdinà /
tatra tulyayogitàrthaü såtram /


#<aupamyasya gamyatve padàrthagatatvena prastutànàmaprastutànàü và samànadharmàbhisambandhe tulyayogità // RuAss_23 //>#


aupamyasya gamyatve padàrthagatatvenetyadhikàradvayam, anyattu lakùaõaü vyàcaùñe-ivàdyaprayoga ityàdi /
pràkaraõikànàmapràkaraõikànàü veti viùayadvayam /
guõakriyà ceti dharmadvayam /
ata ÷càturvidhyamanusandheyam /
pràkaraõikeùu guõàbhaisaübandhaþ, kriyàbhisambandha÷ca /
apràkaraõikeùu tatheti /
samànaguõa kriyàsaübandho hi tulyayogi(tà) /
tàmimàü niruktimàviùkaroti-anvitàrtheti /
anvitàrthà anvarthà /
sajjeti /
tàmimàü niruktimàviùkaroti-anvitàrtheti /
anvitàrthà anvarthà /
sajjeti /
dinàni sajjànàmàtapatràõàü prakaraira¤citàni /
padmàni tu sajjàtànàü sujàtànàü patràõàm /
pàñaletyekatka varõàþ, anvatra tu puùpam /
pràkaraõikàrthaviùayatàü kriyàbhisaübandhaü ca dar÷ayati-atra çtuvarõanetyàdi /
çturgrãùmaþ /
pràkaraõikeùu guõàbhisandhàyàha-evaü guõe 'pãti /
yogapañña iti /
atra tapaþ prastàvàdyogapaññàdãnàü prakçtatvam /
ucitatvaü guõasvabhàvàbhimànaråpatayàbhisaübadhyate, yadyucitàni taducyatàmityàkùepàt /
anena guõakriyayorbhàvàbhàvàbhimànaråpaü vaicitryamapyàsåtritam /
dhàvattvava÷veti /
a÷vapçtanàyàþsakà÷àt går¤jarançpasya bhagrasya mukhe patitaü rajaþ /
kayàpi sànukampayà tanvyà pramçùñam /
ya÷astu tavàsilatayà /
apràkaraõikaviùayaü kriyàbhisaübadhaü dar÷ayati-atra gårjaraü pratãtyàdi /
gårjaràpekùayàhikayàpãti nirde÷àt tanvyà apràkaraõikatvam /
asilatàyàstu varõyanàyakaviùayatayà /
tvadaïgeti /
tvadaïgamàrdavaü pa÷yataþ sarvasyaiva citte màlatyàdãnàü kañhoratàvabhàsata ityarthaþ /
atra màlatyàdiùu apràkaraõikeùu kañhoratvaguõàbhisaübandhaþ /
tulyayogitàü nigamayati-evameùeti /
prakçteùvathavànyeùu j¤àtavyà tulyayogità /
guõakriyàbhisambandhàt samànàdanvitàrthikà //
atha saïgatipuraskàreõa dãpakaü prastauti-prastutàprastutayoþ ityàdi /
atha såtram-


#<prastutàprastutànàü tu dãpakam // RuAss_24 //>#


samànadharmàbhisaübandha ityanuùajyate /
adhikàramanusmàrayan vyacaùñe - opamyasyetyàdinà /
iha pràkaraõikàþ apràkaraõikà÷copàdãyante /
teùvekataratropàttaþsàdhàraõo dharmo 'nyatropakaroti /
ato dãpanaråpàdupakàràt dãpasadç÷o 'yamiti kçtvà dãpakamidam /
tadidamuktam-pràkaraõikàpràkaraõiketyàdinà /
aupamyasya gamyatvaü pràgvadevetyàha-tatrevàdya prayogàdityàdi /
ya÷càtropamànopameyabhàvaþ sa tulyayogitàto vilakùaõa ityàha-sa cetyàdi /
vàstavaþ pràkaraõikàpràkaraõikanimnatvàt /
pårvatra tulyayogitàyàm /
vaivakùikaþ vivakùayà këtpaþ /
vaivakùikatvehetuþ - ÷uddhapràkaraõiketyàdi /
÷uddhapràkaraõikatve hi upamànatvaü vàstavam /
÷uddhàpràkaraõikatve tåpameyatvam /
tadidaü vi÷adãkaroti-pràkaraõikatvetyàdinà /
nanu pratisvaü kriyàsambandhe kathaü padàrthagataü ityata àha-anekasyaikakriyetyàdi /
sambadhyamànadharmasyaikatvàtpadàrthatvopacaraõamityarthaþ /
ato vàkyàrthagatatve vàstave traividhyamupapadyata ityàha-vastutastvityàdi /
rehai iti /
ràjate mihireõa nabho rasena kàvyaüþ sareõa yauvanam /
amçtena dhunãdhabastvayà naranàtha bhuvanamidam //
dhunã sariddhavaþ patiþ, sàgara ityarthaþ /
idaü kriyàyàþ àdivàkyagatatvàdàdàdidãpakam /
saücàreti /
nilayo gçham astamaya÷ca /
pallavaràgo màõikyavi÷eùaþ yogàóharàgaþ(?) /
idamapyàdidãpakam /
kriyàyàþ prathama padatvam tantramiti dyotayitum-(yathà veti) /
(visamaao)iti /
etanmadhyadãpakam /
(bole i)iti madhye vàkye kriyàvinive÷àt /
kivaõàõeti /
kçpaõànàü dhanaü nàgànàü phaõàmaõiþ kesaràõi siühànàm /
kulapàlikànàü ca stanau kutaþspç÷yante 'mçtànàm //
jãvitànna (jãvitàü na?) spç÷yante ityarthaþ /
kriyàdãpakatrayaü nigamayati-eva-meketi /
anayaivanãtyà kàrakadãpakaü udàhartumàha-atra ca yathetyàdi /
sàdhånàmiti /
kàrakadãpakatvaü vikçõoti atropakaraõàditi /
màlàdãpakaü tu prastàvàntare bhaviùyatãtyàha-chàyàntareõa tviti /
dãpakaü vàstavaupamyaü prakçtàprakçtà÷rayam /
àdimadhyàntavàkyeùu kriyàkàrakabhedataþ //
atha vàkyàrthagatatvena prativaståpamàü såtrayati-


#<vàkyàrthagatatvena sàmànyasya vàkyadvaye pçthaïnirde÷a prativaståpamà // RuAss_25 //>#


saïgatimàha-padàrthàrabveti /
iha nànàlaïkàra ÷aïkàmapanetuü viùayaü vibhajati-tatra sàmànyadharmasyetyàdi /
ittà(ivà?)dikamupàdàya sàmànyadharmasya sakçnnirde÷a upamàyàmevodàhçtaü 'prabhàmahatyà÷ikhayeva dãpa' iti /
ivàdikamupàdàyavastuprativastubhàvenàsakçnnirde÷e 'pi saiva 'yàntyà muhurvalitakandharamànanaü tadàvçtta vçnta÷atapatranibha'miti /
ivàdikamanupàdàya yathà sakçnnirde÷astadà prastutàprastutànàü samastatve dãpakaü, tathaiva vyastatve tulyayogità /
tadubhayamapi samanantarameva dar÷itam /
asakçnnirde÷etu dvayã gatiþ-÷uddhasàmànyaråpatvaü, bimbapratibimbo và /
÷uddhasàmànyatvaü nàma sambandhibhedamàtràddharmasya pçthaïnirde÷aþ /
tathà ivàdyanupàdàne prativaståpamà /
prativaståpamàünirvakti-vastu÷abdasyetyàdi /
vastu÷abda iha vàkyàrthaparaþ /
upamà tu sàmyam /
prativàkyàrthaü bhavatãtyanvarthà÷rayaõà /
nanu yadi dharmasyàsakçnnirde÷aråpaü ÷uddhasàmànyaråpatvaü tadà kiü paryàyàntareõetyata àha-kevalaü kàvyetyàdi /
udde÷apratinirde÷abhàvàbhàve yadà tasyaiva punarupàdànaü, tadà paryàyàntaràbhàve anavãkçtadoùaþ syàt /
ataþ paryàyàntareõa pçthaïnirde÷eþ iti kàvyasamayaþ /
so 'yaü prativaståpamàviùayaþ /
atha dharmyapekùo bimbapratibimbabhàvo yadà, tadà dçùñànto vakùyata ityàha-dvitãyaprakàretyàdi /
sàdç÷yàdhikàramanusmàrayatitadevamaupamyetyàdi /
cakorya iti /
àvantyaþ avantãprabhavàþ /
dharmasya ÷uddhasàmànyaråpatàü paryàyàntaratvaü ca dar÷ayati-atra caturatvamityàdi /
vicchittyantaràyàha-na kevalamityàdi /
làghavàya pràgudàharaõameva vaidharmyeõa dar÷ayati-vinàvantãriti /
asakçddharmanirde÷àdivàderanupagrahàt /
prativaståpamàj¤eyàprativàkyàrthasàmyataþ //
atha dçùñàntaü såtrayati-


#<tasyàpi bimbapratibimbatayà nirde÷e dçùñàntaþ // RuAss_26 //>#


vyàcaùñe-tasyàpi na kevalamityàdi /
prativaståpamànyàyena dvaividhyamàha-ayamapãti /
abdhirlaïghita iti /
gurukulàkliùñaþ nityopàsanena tadeka÷araõãbhåtaþ /
atra bahånàü vànarabhañaiþ manthàcalena sahadharmyapekùo bimbapratibimbabhàvaþ /
divyavàgupàsanasya abdhilaïghanena gurukliùñatvasyà pàtàlanimagratvena ca dharmàpekùaþ /
nanu jànàti jànãta iti j¤ànasya pçthaïnirde÷àt kathamidaü dçùñàntodàharaõamityata àha-atra yadyapãtyàdi /
naitannibandhanamiti /
na hi j¤ànanibandhanaü aupamyaü vivakùitaü, j¤ànasyopacàràt /
yatra tu vivakùà tatra na ki¤cinnyånamityata àha-yannibandhanaü cetyàdi /
idaü sàdharmye /
kçta¤ceti /
tvayà manasi garvàbhimukhe kçte tatkùaõameva dviùo nihatà ityarthaþ /
dvau cakàrau kriyayoreka råpakàlatàmàhaturyataþ /
vaidharmyeõa pratibimbanaü nidar÷ayati-atra nihitatvàderityàdi /
nihatatvaü garvàbhimukhãkaraõaü ca anvayamukhena uktam /
tamaþsthànaü udayàdrimaulitvaü ca vyatirekamukhena /
na yàvadityupanyàsàt /
ato vaidharmyeõa pratibimbanam /
bimbànubimbanyàyena nirde÷e dharmadharmiõoþ /
dçùñàntàlaïkçtirj¤eyà bhinnavàkyàrthasaü÷rayà //
nidar÷anàü såtrayati-

#<saübhavatàsaübhavatà và vastusambandhena gamyamànaü pratibimbakaraõaünidar÷anà // RuAss_27 //>#


saïgatimàha-pratibimbeti /
vyàcaùñe-tatra kvacidityàdi /
vastusambandho vàkyàrthasambandhaþ /
itthamiyaü dvidhà-sambhavadvastusambandhà, asambhavadvastusambandhàceti-cåóàmaõãti /
yo giriràgataü abhyàgataü raviü satàü àtitheyã atithisatkçtiþ kàryeti bodhayan dhatte /
yojayati-atra bodhayandhatta iti /
bo dhanasamarthasya àcàrogirau prayiktaþ tasyàcetantve 'pi kàrãùo 'griradhyàpayatãtivat giriþ gçhamedhino bodhanakriyàsamarthàn karotãti tatsàmarthyàcaraõo õicaþ prayogàt sambhavati vastusambandhaþ /
avyàtsa iti /
sa ÷ivo 'vyàdityarthaþ /
yasyenduþ smaracàpalãlàü spç÷ati /
atrànyasambandhinyà lãlàyà anyena spar÷àsaübhavàt iyamasaübhavadvastusambandhà /
nanu tarhi asaïgatireva syàdityata àha-laulàsadç÷ãü lãlàmityàdi /
lakùaõà÷rayaõàdadåraviprakarùam /
vaicitryàntaràyàha-eùàpãtyàdi /
samanantaredàhçtàyàmekakriyàbhisambandhàt padàrthavçttità /
tvatpàdeti /
nakharatnànàü nisarga÷oõàtvàt alakta(ka)màrjanameva pàõóurãkaraõaü na bhavati yataþ atra yeùàü dçùñàntadhãþ te mandà ityàha-kecidityàdi /
vàkyàrthanairapekùye dçùñàntaþ /
sàpekùatve tu nidar÷anetyàha-yatra tu prakçta ityàdi /
sàmànàdhikaraõye nàdhyaropyata iti vàkyaikatà÷rayaõena ekakriyànvayàt prakçtàntaþ pàtitvaü nãyata ityarthaþ /
tatra vàkye prakçtàprakçtavàkyayoþ sambandhànupapattimålà nidar÷anaivetyarthaþ /
yatràpyanatisphuñaü sàpekùatvaü dçùñàntadhãrmàbhåditi udàharaõena dar÷ayati-evaü ca÷uddhàntetyàdi /
à÷ramavàsino janasya ÷uddhàntadurlabhaü vapuryadãti yacchrabda uttaravàkye tarhidårãkçtà iti tacchrabda mutthàpayati iti vàkyàrthayoþ sàpekùatvànnidar÷anaiva iyam /
tadetadàha-uktanyàyeneti /
atha vaicitryànyaràyàha-iyaü ca sàmànyainaivetyàdi /
sàmànyena vàkyàrthayopasaübandhàt pratipàdanaü vaicitryànataropoddhàtaþ /
vaicitryàntaraü vivecayati-upameyavçttasyetyàdi /
÷uddhàntadurlabhamityàdau hi upameyavçtte 'dhyàropitasya upamànavçttasyàmbhavaþ /
athaitadviparyayo 'pi - viyoga iti /
viyogena nimittena pàõóarãbhåtànàü nàrãõàü gaõóataleyaþ pàõóimàsakharjurã ma¤jarãgarbhareõuùvalakùyatetyatra upameyavçttasya gaõóapàõóimro ma¤jarãgarbhareõuråpa upamànavçtterlakùyatvàsaübhavàt upamà pratãyate /
tadetadàha-atra gaõóatalamityàdi /
asyaiva ca prakàrasya vaicitryàntaràyàha-eùa prakàra upameyavçttasya upamànavçtte 'nvayàsaübhavalakùaõàm /
muõóasireti /
maõóa÷irasi badaraphalaü badaropari badaraü sthirandhàrayasi /
dvigucchràyase àtmà måóhaþ chrekà÷chralyante //
chrekà vidagdhàþ /
chralyante chalaü nãyante /
atra chrekachralanahetornaùphaladuþsaïghañamåóhakàryaparamparàlakùaõasya pratãyamànasya upameyavçttasya badaradharaõàdàvupamànavçtte 'nvayàsaübhavaþ /
sa ca parasparasavyapekùata(yà)paóktyavasthànat ÷çïkhalànyàyena sthitaþ /
mitho 'napekùapaóktyavasthànalakùaõàyà màlàråpeõàpi saübhavatãtyàha-iyamapãti /
api÷abdo bhinnakramaþ /
màlayàpi bhavantãtyarthaþ /
araõyeti araõyaruditaü kçtaü tàdç÷oduþkhàtibhàrasya duþkhabhàgijanamantareõa anubhåtatvàt /
÷ava÷arãramudvartitaü agarucandanà dinànulitpam /
tathàvidhasya saüskàrasya tasya và svasya và anyeùàü và bhogàyogàt /
sthale 'bjamavaropitaü bhuvanalàlanãyasya vastuno 'patvàt /
suciramiti prativàkyamanvãyate /
åùare varùitaü nairarthakyanaiùphalyayorudvelatvàt /
÷capucchramavanàmitaü cirasaüskàràdhàne 'pya nàhitaüsaüskàratvàt /
badhirakarõajàpaþ kçtaþ /
jàpaþ upàü÷urahasyoktiþ /
apàtramiti j¤àtvaiva durutkaõñhayà samàrambhàt /
andhamukhamaõóanà kçtà tasya anupayogàdanyeùàü vióambanàspadatvàt /
abudho janaþ sevito yaditi vàkyàrthena vi÷eùito yacchabdaþ pradhàna vàkyàrthabhåtà(m) kriyà (mu)pagçhõàti /
yadabudhajanasevanaü tadaraõyaruditàdikaraõàmityupameyavçttasya upamànavçtte 'dhyàropitasya anvayàsaübhavo màlayàvatiùñhate /
atha ÷àbdopàdànàü vinàpi arthàkùepàdeva nidar÷anàvaicitryaü bhavatãtyàha-kvacitpunarityàdi /
niùedho hi pràtpipårvaka eveti pràtpimàkùipati /
niùedhàkùitpàyàþ pràpteþ samvandhànuvapapattirapi kvacinnidar÷anàbãjamityarthaþ /
tadà(nã miya)màrthãti bhàvaþ /
utkopa iti /
atra padbhyàü haüsagatirmukteti tyàgaråpaniùedhabalàt pàdayorhasagatipràtpiràkùitpà /
sà sàkùàtsambaddhuma÷aktà sàdç÷yamavagamayati /
tadetadàha-atra muktetãtyàdi /
sambhavadvastusambandho 'sambhavadvàvabodhayet /
pratibimbaü yadi tadà nirj¤àtavyà nidar÷anà //
bimbànubimbàrthatayà vàkyayoþ prakçtànvayoþ /
syànnairapekùye dçùñàntaþ sàpekùatve nidar÷anà //
itthamabhedapràdhànyàdhikàranipàtino 'laïkàràþ vivecitàþ /
atha bhedapràdhànyena vyatirekaü såtrayati-


#<bhedapràdhànye upamànàdupameyasyàdhikye viparyaye và vyatirekaþ // RuAss_28 //>#


bhedapràdhànye sàdharmya ityanuùajyate /
bhedapràdhànyaü vyatirekasyoktacaramanusmàrayan adhikaroti - adhunetyàdi /
bhedamasambhavavaicitryadvayaü prabhedabãjatvena uñghàñayati-bhedo vailakùaõyamityàdi /
viparyaya÷abdàt mithyàj¤ànabhramo mà bhådityàha-viparyayo nyånaguõatvamiti /
diddakùava iti /
atra nãlotpalinã vikàsàpekùayàkùisahasrapakùmalatàyà adhikaguõatvam /
kùãõaþ kùãõo 'pãti /
atra anivartino yauvanasya kùayiõo 'pi bhåyo 'bhivardhita÷a÷ivyapekùayà nyånaguõatvam /
tadetadubhayaü yojayati-atra vikasvaretyàdinà /
bhedapradhàne sàdharmye vyatireko vidhãyate /
àdhikyàdupameyasya nyånatvàdvopamànataþ //
sarhektiü såtrayati- 


#<upamànopameyayorekasya pràdhànyanirde÷e 'parasya sahàrthasambandhe sahoktiþ // RuAss_29 //>#


adhikàramanusmàrayan sàmagrãmasyà vivinakti-bhedapràdhànya ityevetyàdinà /
nanu sahàrtha tayà tulyakakùyayoþ kathaü bhedapradhànatetyata àha-guõapradhànabhàvetyàdi /
satyam /
sahàrthasàmarthyàt sàdharmyamevàtra /
bhedapràdhànyaü tu vyatirekanayena sàdhàrmyabhitti kamiha na bhavati api tu guõà pradhànabhàvabhittikamiti yàvat /
nanu samànayogatve guõapràdhànabhàvo 'pi kãdçgãtyata àha-sahàrthaprakteti /
sahàrtho hi tçtãyàü taü guõatvena prayojayati /
nanu sahàrthatve ka upamànopameyabhàva ityata àha-upamànopameyatvaü cetyàdi /
taddhi tçtãyàntasya vi÷eùaõatvàdupamànatvaü vivakùyate /
itarasya tu vi÷eùyatvàdupameyatvam /
ato vaivakùikameva na tu vàstavamiti bhàvaþ /
avàstatatve hetumàha-dvayorapãtyàdi /
nanu dvayoþ pràkaraõikatvamevàpràkaraõikatvameva vetikiü niyàmakamityata àha-sahàrthasàmarthyàditi /
nanu tarhi vaivakùikatve katarat kena råpeõa vivakùyatàmityata àha-tçtãyàntasyetyàdi /
nanu pradhànamapi tçtãyàntena nirde÷amarhatãtyata àha-÷àbda÷ceti /
saha÷abdo hi niyamena tçtãyàntasya ÷àbdaguõatvaü kalpayati /
itarasya tu pràdhànyam /
tarhi arthàpekùayà kà sthitirityata àha-vastutastviti /
guõasyàpi pràdhànyaü, pradhànasyàpi guõatvaü viparyayaþ /
api÷abdàdanavasthitirapi /
evaü nyàyakrame sthite 'pi vi÷eùo 'nyo 'syàþ prayojaka ityàha-tatràpãtyàdi /
ati÷ayoktirapi na sàkalyena asyà målamityata àha-sà cetyàdi /
kàryakàraõapratiniyamaviparyayo 'tra tulyakàlatà na tu kàryasya pårvakàlatà sahàrthatvàt /
abhedàdhyavasàyastu dvidhà bhavatãtyàha-abhedàdhyavasàya÷cetyàdi /
teneyaü trividhopakùitpà /
vaicitryàntaramupakùipati-sàhityaü càtryetyàdi /
kartçkarmàdi sàhityanibandhanenàpi pràbhedena prathata iti yàvat /
krameõodàharaõàni /
bhavadaparàdhairiti- atràparàdhànàü tçtãyàntatvàdguõatà /
santàpasya prathamàntatvàtpradhànatà /
ato guõapradhànabhàva nibandhanaivàtra bhedapradhànatà, na punarvçddhikriyànibandhanà /
sa ca guõapradhànabhàvaþ sahàrthaprayuktaþ /
dvayo÷ca pràkaraõikatvàdupamànopameyabhàvo vaivakùikaþ /
aparàdhànàü ca tçtãyàntatvàt vi÷eùaõànàmupamànatvaü niyatamaparàdhà yathà vardhanta iti /
santàpasya tu pradhànatvàdupameyatvaü santàpastathà vardhata iti /
sa càyaü guõapradhànabhàvaþ ÷àbdaþ /
arthaü vyapekùya tu santàpa eva (iva)aparàdhà vardhanta ityapi pràpteþ /
nyàya kramo 'yaü udàharaõàntareùvapi yojanãyaþ /
atra kàryakàraõasamakàlatvalakùaõàti÷ayoktirmulamiti dar÷ayati-atràparàdhànàmityàdi /
astaü bhàsvàniti-saühriyantàü viprakãrõàni ekãkriyantàmityarthaþ atra ÷leùàbhittikàbhedàdhyavasàyaråpà målamiti dar÷ayati-atràstaïgamanamityàdi /
astam ekadà giriþ anyadàtvavasàda ityubhayàrthatvam /
kumudadalairiti-atra punaþ a÷leùabhittikàbhedàdhyavasàyaråpamålamiti dar÷ayati-atra vighañanamityàdi /
evamati÷ayoktimålatvàdilakùaõo yo vi÷eùaþ tadabhàve sahoktimàtraü nàlaïkàra iti vyutpàdayati-etadvi÷eùeti /
pratyudàharati-anena sàrdhamiti /
kartçsàhityalakùaõaü vaicitryamapyeùveva dar÷itamityàha-etànyeveti /
eùu hi santàpàparàdhàdi kartçsàhityam-dyujana iti /
dyujanà devàþ /
dyujanasya mçtyunà saha manorathàvàtpiþ daityabalakùayaþ /
atra karmasàhityaü dar÷ayati-atra karotikriyetyàdi /
dyujanamçtyoþ àtpikriyàpekùayà kartçtve 'pi tasyopasarjanatvàt neha kartçsàhityam /
yà tu (cakra iti)pradhànabhåtà karotikriyà tadapekùayà karmatvàtkarmasàhityametaditi yàvat /
evaü karaõàdisàhityavaicitryamunneyam /
atha punarvaicitryàyàha-iyaü ceti /
utprekùitpamiti /
dhanuùa utkùepaþ jyàvandhasaïghaññanam /
àsphàlanamàkarùaþ /
÷ilãmukhamokùa ityàdi kramikàõi dhànuùkakarmàõi /
tatrà karùaõamàtràntaü paripaõànàttàvantyevopavarõitàni /
tatràtivatsalasya kau÷ikasya pulakànàü dhanurutkùepasama samayamutkùepaþ, matsaragrastatvàt utkùepamàtrà paritoùitànàü bhåpànàü dhanurnati(sama)samayaü mukhanatiþ /
paripaõatàkarùaõasya janakasya natyantaü saü÷ayànuvçtteþ /
jyàsphàlanasamasamayaü saü÷ayabuddhyàsphànam /
vaidehyàþ punaþ paripaõanasiddhyantamanàkçùñamanaþsamàkarùasamasama(yaü)ma(naþ)samàkarùaþ /
bhàrgavàhaïkçtikandalasya tu dhanurbhaïgàntamabhagrasya bhaïgasamasamayaü bhaïgaþ÷rãmatà ràmacandreõàkàrãti samanvayàt karmasàhityamiha màlàtvenàvatiùñhate /
evamanyadapi màlàtvena j¤eyam /
guõapràdhànabhàvo yaþ ÷àbdastena bhidotkañà /
saü÷ritàti÷ayoktiü ca sahoktiþsamayormatà //
atha vinoktyau saïgatimàha-sahoktipratibhañetyàdi-pratibhañabhåtàü pratiyogibhåtàm /
tatra såtram-


#<vinà ka¤cidanyasya sadasattvàbhàvo vinoktiþ // RuAss_30 //>#


vyàcaùñesattvasyetyà(di) /
(vyatyayenàbhàva÷abdàrthau)pratyekamabhisambadhyete /
÷obhanatvàbhàvo '÷obhanatvaü tattvàbhàvaþ ÷obhanatvamiti /
ka¤cidarthaü vinà yatra ÷obhanatvaü nàsti saikà vinoktaþ /
yatra tva÷obhanatvaü nàsti sànyeti dviråpeyamityarthaþ /
nanu kasmiü÷cit tattvàsatve ityetàvataiva paryàtpau (kiü?)niùedhadvayà÷rayaõagauraveõotyata àha-atra cetyàdi /
anyanivçttiprayukteti /
anyanivçtti÷cet sadasattvanivçttiü na prayojayati /
tadà na vinoktyalaïkàraþ /
na hyasmin sati tattvamasattvaüvetyuktau vicchittiþ kàcit /
ato 'nyanivçttiprayuktà sadasattvanivçttireva vinoktyalaïkàraþ iti bhàvaþ /
asminsati sattvamasattvaü ceti vastuvidhiþ , sattvalaïkàraphalatvena pràtpe prakà÷yata ityàha-evaü cànyanivçttàvapi ityàdi /
dviråpàyà api paripàñyodàharaõaü - vinayeti /
atra vinaya÷a÷isatkatvanivçttyà ÷rãni÷àvidagdhà (dhatà)ni vçttiriti sattvàbhàvodàharaõam /
vinayàdiùu ca satsu ÷rãprabhçtisadbhàvaþ phalatvena prakà÷yate /
tadidamabhisandhàyàha-atra vinayàdãtyàdi /
vinàdi ÷abdàbhàve tadarthaü sadbhàve vinoktireveti vyutpàdayitumàha-atra vinà ÷abda ityàdi /
yathà sahoktàviti /
sahoktàvapyayaü nyàya iti yàvat /
atrodàharati-nirarthakaü janmeti /
atra tuhinà÷udar÷anaü vinà nalinãjanma na ÷obhanamiti pratãyate /
ato vinoktiþ iyam /
vinà÷abdànupàdàne tvàrthãti vi÷eùaþ /
tadidamabhisandhàyàha-ityàdau vinoktirevetyàdi /
atra ca hetuhetumadbhàvavyaktayo vinoktereva vicchittivi÷eùàdhàyakaþ na punaralaïkàràntaramityàha-iyaü ca parasparetyàdi /
udàhçtaviùaya iti /
nirarthakaü janmetyayamudàhçto viùayaþ /
mçgalocanayeti /
loke hi mçgalocanàü vinà vicitravyavahàrapratibhàpràgalbhyaü nàsti suhçdà vinà ca sundarà÷ayatvam /
asya tu narendrasånorna tayeti ÷lokàrthaþ /
asattvà bhàvaü dar÷ayati-atrà÷obhanatvàbhàvàdityàdi /
pratibhàpràgalbhyaü sundarà÷ayatvaü ca ÷obhanapadàrthau /
nigamayati-saiùà dvidheti /
sadasattvanivçtti÷cennivçttyànyasya varõyate /
tadà dvidhà vinoktiþspàdvidhiratra phalaü bhavet //
atha vi÷eùaõavicchittimålau samàsoktiparikarau prastauti - adhunà vi÷eùaõeti /
vi÷eùaõa vicchitti÷ca dviråpà sàbhyaü sàbhipràyatà ca /
sàmye samàsoktimadhikaroti-tatràdàvityàdi /
tatra såtram /


#<vi÷eùeõasàmyàdaprastutasya gamyatve samàsoktiþ // RuAss_31 //>#


yatra vi÷eùyàü÷e prakçtamàtraparatà vi÷eùaõasàmyàt punaraprakçto 'vagamyate sà samàsena saükùepeõà abhidhànàt samàsoktiþ /
tadetadvyàcikhyàsurviùayavibhàgàyàha-iha prastutetyàdi /
kvacidvàcyatvam /
ubhayeùàmiti ÷eùaþ /
kvacidgamyatvaü, ekatareùàmita ÷eùaþ /
÷leùanirdeùabhgyeti /
vi÷eùaõavi÷eùyàü÷ayoþ ÷leùoranibandhane netyarthaþ /
pçthagupàdànena viti /
vi÷eùaõàü÷e pçthak ÷abdopàdànenetyarthaþ /
etaddvibhedamapi vàcyatvaü ÷leùàlaïkàrasya viùayaþ /
yadà purgamyatvaü prastutaviùayaü vi÷eùaõasàmyàt tadànãma prastutapra÷aüsà, yadà tvaprastutaviùayaü tadà samàsoktiriti vivekaþ /
aprastutasya gamyatve yadi vi÷eùyasyàpi sàmyaü tadà kiü syàdityata àha-vi÷eùyasyàpi sàmye ÷leùapràpteriti /
÷leùamåladhvanipràtperiti yàvat /
nanu ÷leùàlaïkàraþ ÷abda÷aktimåladhvani÷ceti triùu viùayeùvapyasti ÷liùñapadàpanibandhaþ /
tatra yadà ÷leùaþ tadàrthadvayasya niyamena vàcyatà /
vàcyatvaü caivaü saübhavati-yadàrthau dvàvapi pràkaraõikau staþ apràkaraõikau và tadà viùeùaõaviùyàü÷ayordvayorapi ÷liùñapadopanibandhàt ÷leùàlaïkàraþ /
abhidhàyà aniyantraõàt dvàvapyarthau vàcyau /
atha yadaikasya pràkaraõikatvamitarasya apràkaraõikatvaü tadà vi÷eùyàü÷e pçthak ÷abdopàdànabalàdeva ÷leùàlaïkàraþ /
yadi vi÷eùyàü÷e 'pi ÷liùñapadopanibandhaþ tadà prakaraõaniyantritàyà abhidhàyàþ pràkaraõikàrthaþ evopakùayàda pràkaraõikarthàvagatirvya¤janasyaiva viùayaþsyàt /
yadasamàsoktistadà /
vi÷eùaõàü÷e arthadvayapratipàdaka÷abdopanibandhaþ vi÷eùyàü÷e tu pràkaraõikàrthamàtraparatà /
tadà vi÷eùaõasàmyàdaprastutasya gamyatvàduktalakùaõà samàsoktiþ /
yadà punaþ pràkaraõikàpràkaraõikayoþ vi÷eùaõavi÷eùyàü÷e 'pi ÷liùñatà tadà tàvanna samàsoktiþ vi÷eùaõamàtrasàmyalakùaõà yataþ ÷leùàlaïkàratvapràtpirapi /
katham? tatràrthadvayasya vàcyataiva lakùaõaü yataþ, na hyatra dvayorvàcyatopapattiþ prakaraõapakùapàtinyà abhidhàyà apràkaraõiker'the spar÷àbhàvàt apràkaraõikasya samanvayasamanantara pratãtikatvàt ÷abda÷aktimålasya dhvaneþ ÷leùeõa viùayagràsaprasaïgàcca /
vivikto 'yaü ghaõñàpathaþ dhvaninidar÷anarahasyavidàmityalam /
atha samàsoktiråpakayoþ vaidharmyaü vivecayati-vi÷eùaõasàmyava÷àdityàdinà /
hirhetau /
yato vi÷eùaõasàmyàdaprastutor'thaþ pratãyate, ato vi÷eùyàü÷e saüspar÷àbhàvàdvi÷eùyaü prakçtàrthaü na svena råpeõa råpavantaü kartumãùñe kindu vi÷eùaõàü÷apratãtaü svavyavahàraü vi÷eùaõàü÷apratãte prakçtàrthavyavahàre 'vacchredakatvena samàropayati /
tadidamàha-prastutà vacchredakatvena pratãyata iti /
avacchekatvàccetyàdi /
vyavahàrasamàropaþ na turåpakàdvaidharmyamityàha-avacchedakatvàccetyàdi /
vyavahàrasamàropaþ na tu råpasamàropaþ /
nanu yadà råpasamàropaþ tadà kiü syàdityata àha-råpasamàropetyàdi /
avacchràditatvena kroóãkçtvena /
prakçtaråparåpitatvàt aprakçtaråpeõa upara¤jitatvàt råpakameva /
vivecitaü caitadyathàyogaü pariõàmàlaïkçtau /
atràvàntara÷lokàþ - aprastutaü pratãtaü cedbhedakàü÷aikasàmyataþ /
vyavahàraü samàropya prastute nyagbhavatyathà //
tenàprastutavçttàntàropeõa prastutaü svayam /
saükùepeõocyate tasmàtsamàsoktiriyaü matà //
syàdvi÷eùyàü÷asàmyaü cetprastutàkàraråpitam /
bhavedaprastutaü bhedyaü råpakàlaïkçtistadà //
iti //
asyà vi÷eùaprapa¤canàrthamàha-tacca vi÷eùaõasàmyamityàdi /
sàdhàraõyamubhayatra pravçttinimittasaübhavaþ /
aupamyagarbhatvaü tadgarbhasamàsà÷rayaõàt /
itthaü tadvi÷eùaõasàmyaü tridhà bhavatãtyarthaþ /
ataþsamàsoktiraüpi tridhà /
krameõodàharaõàni-upoóharàgeõoti /
ràgaþ sandhyàruõimà kàma÷ca /
tàraketyato nakùatradçgantarmaõóalayoþ pratipattiþ /
mukhaü pràrabhbho vaktraü ca /
timiramaü÷ukamiva timirasadç÷amaü÷ukaü ca /
lakùaõaü yojayitumàha-atra ni÷à÷a÷inorityàdi /
nàyaka÷canàyikà ca nàyakau /
"puümàüstriye"tyeka÷eùaþ /
upoóharàgatvàdi÷liùña vi÷eùaõamahinmà khalvatra ni÷à÷a÷inau nàyakavyavahàra vi÷iùñau pratãyete /
nanu katham atra nirj¤àyate vyavahàrasamàropo na råpasamàropa ityata àha-aparityaktetyàdi /
yadi råpasamàropastadà prakçtau råpakanyàyena svaü svaü råpamavacchràditatvena parityajya yadavacchràdakamupamànaråpaü tàdråpyamupagçhõàti /
iha punarvi÷eùyàü÷e niùpratiyogikatayà j¤àtayorata evàparityakta sva råpayoþ ni÷à÷a÷inorvi÷eùaõasàmyàvagamitena nàyakatvadharmeõa vi÷iùñatayà pratãteþ /
ato vyavahàrasamàropa eva /
tanvãti /
puùpam àrttavaü rajaþ, prasånaü ca /
iha tanutvàdãnàü vi÷eùaõànàmubhayatraikàrthatàsàmyaü na tu ÷liùñatà /
tadetadàha-atra tanutvetyàdi /
nanu tanutvàdidharmasàmyàt kathaü latàvyavahàrapratãtirityata àha-tatra ca lataiketyàdi /
vikàso hi latàyà eva tatsamàropo lolàkùyà latàvyavahàrapratãteþ kàraõam /
nanu vikàsasya lataikagàmitvàtkathaü sàdhàraõyamityata àha-vikàsastvityàdi /
yathaivaü vi÷eùaõasàdhàraõyaü dharmasamàropa÷ca vyavahàrasamàropasya kàraõaü tathà kàryasamàropo 'pãti vyutpàdayutumàha-evaü ca kàryetyàdi /
kàryasamàropanibandhano hi bheda iha dharmasamàropanãtyà suj¤ànaþ upari ca ÷uddhatvena pçthagrà÷ãkariùyati /
ata iha nodàhçtaþ /
evamàdau dharmakàryayoranyataràropamantareõa aprakçtàrtho nàvagamyate /
prakaraõaniyantritàyà abhidhàyàþ pràkaraõikàrtha evopakùayàt /
ato dharmakàryayoranyataràropa eva vya¤janavyàpàrotthà panenàprakçtàrthàvagatihetuþ /
ito vi÷eùaõasàdhàraõyanibandhanàsamàsoktirnyàyavidàmeva vibhaktaviùayà /
asphuñatvàttadidamabhisandhàyàha-iya¤cetyàdi /
pårvàpekùayà ÷liùñavi÷eùaõanibandhanà samàsoktiþ pårvà tadapekùayetyarthaþ /
dantaprabhà puùpaciteti /
atrànapekùitàkhyàne vàkye ÷ravaõa samanantarameva dantaprabhàpuùpacitatvàdinà hetunà hariõekùaõàyàþ suveùatà pratãyate /
atastadà suveùatvalakùaõakàryava÷àdvi÷eùaõànàü dantaprabhàþ puùpàõãvetyupamàsamàsaparatvam /
atha dantaprabhàsadç÷aiþ puùpairiti madhyamapadalopi samàsàntarapratyàyitaiþ puùpapallavàdibhiþ vi÷eùaõàsàmyada÷àyàü latàvyavahàrapratãtiþ /
tadetadavabodhayati-atra dantaprabhà ityàdinà /
latàvyavahàrapratãtiriti vadatà råpakasamàsasyàpràtpiràsåcità /
vyavahàrasamàrope samàsoktiþ /
råpasamàrope tu råpakamiti pratipàditam yataþ ataþ pratãto 'pi råpakasamàsa iha nyàyato na pràpnoti /
nanvevamàdau pràgupamàsamàsàsasamà÷rayaõanimittaü yadi suveùatvàdinà nopàttaü tadà kiü syàdityata àha-atraiva parãtetyàdinà /
parãtà ke÷apà÷àlivçndena parigatà /
iha dantaprabhàpuùpàõãvetyàdinà kimupamàsamàsaþ, uta dantaprabhà eva puùpàõãtyàdiko råpakasamàsa iti sandehaþ, upamàråpakayoþ sàdhakabàdhakàbhàvàt /
ataþ sandeharåpasaïkarasamà÷rayeõa pårvaü yojanà /
na ca mantavyaü samàsaþ sandeho papanna iti, sandehasya kavipratibhotthà pitasya vicchrittiråpatvàt /
ataþsaïkarasamà÷rayeõàdau yojanà /
atha sandehopa÷amakàle dantaprabhàsadç÷aiþ puùpairityàdi pårvavadeva madhyamapadalopasamàsaþ latàvyavahàrapratãtau samàsoktàveva vi÷rantiþ /
itthaü ca sati upamà samàsagarbhatayà saïkarasamàsagarbhatayà ca samàsoktibhedo 'yaü dvidhà dar÷ito mantavyaþ /
nanu kevalaråpakasamàsà÷rayeõàpi samàsoktibhedo 'yaü kiü neùyata ityata àha-råpakagarbhatvena tviti /
pràk råpakasamàse atha tadgarbhatayopamàsamàsà÷raye yadyapi vi÷eùaõasàmyaü bhavatyeva, tathàpi na tat samàsokteþ prayojakam /
kutaþ? ekade÷avivartimukhenaiva latàvyavahàrapratãtau samàsokteþ vaiyarthyàt /
nanu upamàsamàse saïkarasamàse ca samàsoktivaiparthyaü kiü na syàdityàha-na ca pràïnidar÷itetyàdi /
eùa nyàyaþ samàsoktivaiparthyàpattilakùaõaþ /
tatra hemumàha-upamàsaïkarayorekade÷avivartinorabhàvàt /
na hyupamàlaïkàraþ saïkaràïkàra÷ca ekade÷avivartitvena kenacidanu÷iùñau /
ataþ svatantràlaïkàratvasaü÷ayànnànyabàdhakùamau /
råpakaü tu ekade÷avivartitayànu÷iùñamanyabàdhakùamameva /
ata evaüvidhe viùaye råpakapràtpau samàsokte pràtpiriti sodàharaõaü dar÷ayitumàha-taccaikade÷avivartãtyàdi /
nãrakùya vidyunnayanairiti /
payodo vidyunnayanairni÷àyàmabhisàrikàyàþ mukhaü nirãkùya dhàrànipàtaiþ saha candro mayà vànta iti dhiyevàrtataraü raràsetyarthaþ /
atrà÷liùñam ekade÷avivartiråpakaü samàsokternàvakà÷aü dadàtãti dar÷ayati-atra nirãkùaõetyàdi /
nirãkùaõaü hi puruùadharmo na payodadharmaþ /
ataþ puruùànusàreõa yojane vidyuta eva nayanànãti råpakameva na punarupamà saïkaro và /
ataþ payode draùñçpuruùaråpaõamarthàditi ekadeùavivartità /
taccedamàrtataraü raràseti pratãyamànotprekùàyà eva nimittaü samàsokte rapràtpireveti bhàvaþ /
maganaõaneti-patràõi dalàni tànyeva patràõi tàladalàni /
lipayorãtayaþ tà eva lipayo 'kùara sannive÷àþ /
kàyastho dehã gaõakaþ /
eùu råpaõasàmarthyànmadano mahàràjatayà madhu÷ca ÷rãkaraõàgraõãtvena råpitaþ pratãyate /
tadetadupadar÷ayati-atra hi patralipãtyàdi /
nanu patràõãvetyàdirupamà kiü na syàdityata àha-dvirephamaùãtyàdi /
maùãyogo hi madhàvasaübhavannupamà samàsaübàdhitvà gaõakavçtteþ saübhavastadanusàreõa råpakasamàsaü sàdhayatãti yàvat /
nanu samàsoktiprastàve kiü sodàharaõaü råpakabhedapradar÷anenetyata àha-asya ca pracura ityàdi /
asya ekade÷avivartiråpakasya /
atràvàntara÷lokau- syàdaupamyasamàsena samàsoktirvini÷caye /
syàtsaïkarasamàsena samàsasya tu saü÷aye //
na råpakasamàsasya pràtpàvasyàþ pravartanam /
råpakàdarthasaüsiddherekade÷avivartinaþ //
ataþ prabhedàntaraprathanàya uktabhedàn saücaùñe-tadevamityàdi /
iyaü khalu ÷liùñàtsàdhàraõàdaupamyagarbhàcyeti vi÷eùaõavaicitryàt tridhoddiùñà /
tatra ÷liùñàdvi÷eùaõàdekavidhà /
sàdhàraõàtpunardharmasamàropakàryasamàropàbhyàü dvidhà /
aupamyagarbhàdapi upamàsamàsena saïkarasamàsena ceti dvidhà /
÷liùñà÷liùñatayà tu råpakasamàsadvayamasyà na viùayaþ /
ataþ pa¤ca prakàràþ /
itthaü vi÷eùaõasàmyàtpa¤caprakàratvasiddhà vavàntaraü vi÷eùasahitàmimàü punastrirà÷ikatayà saücaùñe-itthaü ÷uddhakàryetyàdinà /
kàryasya ÷uddhatvaü nàma niråpita vi÷eùaõasàmyà saükãrõatà /
prathamaü vi÷eùaõasàmyanibandhanabhedodayàvarvàgityarthaþ /
atraitadàkåtam-vi÷eùaõa sàmyàdaprastutasya gamyatve hi samàsoktiþ /
tacca vi÷eùaõasàmyaü ÷uddhakàryasamàrope satyupacaritaü, yathà vilikhatãtyàdàvudàhariùyamàõepadye sa eko rà÷iþ , yadà punaridamanupacaritaü tadà pa¤cadhodàhçtam pràk sa dvitãyaþ /
ubhayamayatve tu tçtãyo ràùiþ /
anupacaritavi÷eùaõasàmyanibandhanasya nyàyanirbharatvena pràk pradar÷anaü pa¤cavidhatvena kçtamiti /
atha tadeva pràk pradar÷anamanusmàrayati-vi÷eùaõàsàmyaü ceti /
nanu ÷uddhakàryasamàrope vi÷eùaõasànyamupacaritam , anyadàtvanupacaritaü anugatamekaråpaü tu prayojanaü nànupa÷yàma ityata àha-sarvatra càtretyàdi /
evakàreõa tadekapràõatàü samàsokterabhaipraiti /
tasya càturvidhyaü dar÷ayati-sa ca laukika ityàdi /
vastujàtiguõàdi /
anena ca vyavahàrasamàropacàturvidhyena rà÷itrayamapi pratyekaü caturdhà prathate /
ataþsamàsoktiþ prapa¤cacavatãtyàha-tadevaü bahuprapa¤ceti /
tatràdyaü rà÷imudàjihãrùaràha-tatra ÷addhakàryeti /
vilikhatãti /
uccairvilekha(na)(?)gàóhaü kacagrahaþ patràvalyàmasàma¤jasyamaü÷ukavikarùa÷ceceti hañhakà (mu)kakàryam /
hañhàditi vikarùathaõa kriyàvi÷eùaõam /
atropacaritatvàdaprastutàvagatau vi÷eùaõasàmyaü nàtibaddhabharam api tu ÷uddhakàryasamàropa eva ityàha-atra patràvalãtyàdi /
khadire 'tyasaübhavàt patràvalãgrahaþ /
vyutkramoktànàü kramasvàrasyàyànusmàrayativi÷eùaõasamyeneti /
vi÷eùaõasàmyaü hi yadà ÷liùñatà tadobhayàrthatà /
yadà sàdhàraõyaü tadobhayatra pravçttinimittasaübhavaþ /
yadaupamyagarbhavi÷eùaõatà tadà samàsabheda iti /
vi÷eùamasàmyava÷àdeva aprastutàvagatiriti j¤eyam /
athobhayamayatvenodàharatilirlånànãti /
nãrasaiþ ÷uùkai rahçdayai÷ca /
kaõñakibhiþ kùudra÷aïkumadbhiþ ghàtakajanayogibhi÷ca /
ubhayamayatàü yojayati-atra kaõñakibhiriti /
eùitriùu rà÷iùu vyavahàrasamàropa vaicitryanibandhanàt bhedànupadar÷ayitukàma àha-vyavahàrasamàropetyàdi /
dyàmàliliïgeti /
ambaraü nabho vàsa÷ca /
nimagracarapuùpa ÷aratvaü dàhena /
taruõaþ prabalo yuvà ca /
atra ambarakarataruõeùu vi÷eùaõa sàmyam /
anyatra kàryasamàropaþ /
atra laukikavastuni laukikavyavahàrasamàropaþ /
pradar÷itodàharaõeùu ca /
tatra laukikaü vastu vividhamityàha-laukikaü ceti /
yairiti /
ekaråpamavikçtaü /
vçttiùu jàgaritàdiùu /
avyayaü sauùu(ptyà)diùu sthagitam /
ata evàsaïkhyatayà pravçttam /
jàgare vi÷vaþ prathamaþ , svapne taijaso dvitãyaþ, sauùupte pràj¤astçtãya iti /
saïkhyayà vastuto rahitaü turãyasya sarvànusyåtatvàt /
uktaü hi ÷rãmadgauóapàdauþ-"màyà saïkhyà turãyami"ti /
yairãdç÷aü tvàüpa÷yadbhiþ paratvajuùo vibhakterlopaþ kçtaþ /
asmàtparamastãti vibhàgo lutpaþ /
taistava sakùaõaü kçtaü (manye)parame÷varasya hi sarvavçttiùvakatvaü råpamavyayatvaü asaükhyatà na kuta÷cidapide÷akàlàderbheda iti idameva lakùaõam /
idamàgama÷àstraprasiddhaü vastu /
atha sarvàsu kàrikàdivçttiùvekatvàdisaükhyàrahitamavyaye hi syàditi pratiyogyekatvaü nàsti kiü tvabhedaikatvamevar /
idç÷amavyayaü pa÷yadbhiþ paratvajuùaþ prakçteþ paratvalakùaõàyàþ vibhakteþ prathamàderlopaþ kçtaþ /
idamavyayalakùaõaü"sadç÷aü triùu liïgeùvi"tyàdinà pratipàditam /
idaü vyàkaraõàprasiddhaü vastu /
atra vi÷eùaõàsàmyameva /
sãmànamiti /
atra nayanasãmàlaïghanena pratyakùapramàõasyàviùayatà /
anyenàsaïgatyà niyatasambandhàbhàvàt anumànasya, vacaþspar÷àbhàvàcchabdasya laukikasya adçùño pamànatayopamànasya, arthàdanàpàtàdarthàpatterna ca na yaditi pramàõànuktàvapi vastutar idç÷i làvaõye mãmàüsàdisiddhàdçùñàdivastusamàropaþ /
codanaikalakùaõasya pramàõàntaràsannikarùàdatra vi÷eùaõàsàdhàraõyam /
÷àstrãyavastuno vaividhyaü pradar÷ayati-evaü tarke tyàdi /
svapakùeti /
pakùo garut sàdhyadharmavi÷iùño dharmã ca /
hetisàyudhaü heturliïgaü ca /
vi÷eùo 'ti÷ayaþ padàrthavi÷eùa÷ca /
mànàroùaþ pramàõaü ca /
mandamagnimiti /
atra mandàgri÷vayathutimiradoùàvirbhàvaþ oùadhipaterbhiùajo 'sannidhàviti /
atra vi÷eùyàü÷e 'pi sàmyamityudàharaõàntaraü mçgyam /
yadvà candramasa iti vi÷eùyàdhyàhàràdoùadhipaterityetat vi÷eùaõàtayà vivakùiõãyam /
prasarpattàtparyairiti /
ye tàtparyavidaþ ye cànumànarasikàþ tairapi (avi)j¤eya÷càsau pàrimityaü jahàti na vaktuü ÷akyaþ na ca lakùayituü kintu guruvaraþ !tava sahçdayastho guõagaõo budhairapårvavyàpàraguõagaõàntaravyàpàràti÷àyi vyàpàra ityavasitaþ /
atra guõagaõe ÷çïgàràdirasavyavahàraþ samàropita ityàha-atra bharatetyàdi /
rasaü hi bharatopaj¤am àmananti /
vibhàvànubhàvavyabhicàrisaüyogàdrasaniùpattirityàmnànàt /
tadvyavahàramupapàdayati-tathà hyatretyàdinà /
na tàtparya÷aktij¤eya iti /
tàtparyaü hi nàma abhihitànvayamate samanvaya÷aktiþ abhidhottãrõà samanvayamàtra vi÷ràntayànayà samanvayasamanantara pratãtiko raso na j¤àyate /
vibhàvànubhàvavyabhicàribhàþsaha niyatasambandhàbhàvàdanumànasyàpi na viùayaþ /
sàkùàtsaïketà viùayatvàt na vàcyaþ /
mukhyàrthabàdhàdyabhàvannàpi lakùyaþ api tu vedyàntaravigalanàdaparimitaþsan abhidhàlakùaõàtàtparyottãrõena vya¤janàkhyena kàvyaikagàminà ÷àstràntaràpårveõa vyàpàreõa viùayãkriyamàõo laukikatvàt anukàryamabhinayaprayàsanighnatvàt anukartàraü ca parihçtya sahçdayaikagata iti budhairavasãyate /
diïmàtramidaü, rasamãsàüsàyàü vistaraþ /
prakçtànupayogãti na kriyate /
saüpradàyaprakà÷inyàü kàvyaprakà÷añãkàyàü vitatya kçta iti tata evàvadhàrya ityalam /
jyotiþ÷àstràdivastusamàropo 'nayà rãtyà j¤eya ityàha-evamanyaditi /
pa÷yantãti /
atraidupahvaram-vàgdevatà hi parà pa÷yantã madhyamàvaikharã ceti catuùpadaparimità /
tatra nàmaråpàtmakaü prapa¤caü svàtmanyupasaühçtya svaråpajyotãråpiõã jàgaritàdidhàmatrayollaïghinã parà /
nàmaråpaprapa¤collàsanàya pràthamikapràõaparispantàbhimàninã kandamandirà maõipårakàvadhiprasarantã bãjabhàvàpannanirvibhàgavarõamayãvi÷vàbhimukhã bhavantã sauùutpavçttiþ pa÷yantã /
pàràyàþ sakà÷àdudità maõipårakàt anàhatàvadhi pràõaparispandotkùubhitabuddhivçttyabhimàninã varõapadàdiparigrahàntaþsaüjalapàtmikà pa÷yantãprabhàvà svapnavçttirmadhyamà /
anàhatànmukhakarandaràvadhi prasçtàbahiþsaüjalpàtmikà sthålà madhyamodbhavàjàgaritavçttirvaikharã /
àsàü nàma niruktyàdivi÷eùaþ prathama÷lokavivaraõe prapa¤citaþ /
atha saühàràvasare jàgaritalayapuraskàreõa vaikharã madhyamàyàü lãyate /
madhyamàyayàü lãyate /
madhyamà svapnalayapuraskàreõa pa÷yantyàm, sà ca sauùutpalayapuraskàreõa paràyàm, parà turãyaparvàtmikà samàdhivçttirucyate /
itthaü ca sati ÷aktimànàtmà paràyàü turãyàü , pa÷yantyàü pràj¤àþ, madhyamàyàü taijasaþ, vaikharyàü vi÷va ityàgamàrthadik /
atha ÷abdasaïgatyà vyàkurmaþ /
prabho!va÷yendriyatayà prabhavana÷ãla! tava parayà devyà saha krãóàdçóhàliïgane aprayàsena tàdç÷ã samàdhisàmarasye pravçtte bàhyà vàk kathaü càñåccàraõàcàpalaü sphuñatàlvoùñhapuñavyàpàramakhatatàü kathaü nàma vitanutàü càpalakathaiva nàstãtyarthaþ /
kuto nàstãtyata àha-àbhyantarã pa÷yantã trapayevàtmànaü yatra tirayati, madhyamàpekùayàbhyantaratamà svàtmànaü na prakà÷ayatumãùñe /
turãyaparvaõi pràõànudayàdyatra madhyamàpi madhuradhvanyujjihàsàrasàt truñyati /
antaþsa¤jalparåpaü madhuramapi dhvaniü nonmålayatãtyarthaþ /
yatra parà samàdhau pa÷àyantãmadhyamayoranudayaþ /
tatra vaikharã kathaü nàma pravartatàm iti tàtparyàrthaþ /
atràgamasiddhe vastuni laukikavastuvyavahàraþ ÷çïgàràtmakaþsamàropitaþ /
yathà parayodevyà paññamahiùyà saha tava krióàdçóhàliïgane pravartamàne anyà kàcidàbhyantarã àbhyantaratvàdeva yuvayoràliïganaü pa÷yantã trapayevàtmànaü yatra tirayati gopayati /
madhyamàpi nàbhyantarã na ca bàhyà /
madhyamàvçttirmadhuradhvaniþ yathà bhavati tathà ujjihàsàrasàt truñyatiùa /
udgàtukàmà kautukàduparamati /
tatra bàhyà parigrahave÷yà càñåccàraõacàpalaü kathaü vitanutàmiti /
atra lakùaõayojanàyàha-atràgameti /
laukikavastuni kàvyopayogivaividhyaü uktacaraüm anusmàrayati-laukikavastviti /
nanu vi÷eùasàmyaü samàsoktilakùaõamuktam /
÷uddhakàryasamàrope tu tadavyàpakamityata àha-tatra ÷uddhakàryetyàdi /
÷uddhakàryasamàrope hi vilikhati kucàvityàdau yat kucavilekhanàdi ha(ñha)kà(mu)kakàryaü tasya yadyapi na mukhyatayà yat khadiràdivi÷eùaõatvaü, athàpyupacàreõa vi÷eùaõãkaraõaü , tat (tatra?)yathàkatha¤cillakùaõayojanà kàryà /
nanu kiü upacàrà÷rayaõenetyata àha-pårva÷àstrànusàreõetyàdi /
atha yatra samàsokterasàma¤jasyaü tatra nyàyasa¤càreõa sama¤càreõa sama¤jasãkartumàha-iha tvityàdinà /
aindraü dhanuriti /
àrdranakhakùatàbham aindraü dhanuþ pàõóupayodhareõa dadhànà sakalaïkaminduü prasàdayantã ÷aradravestàpabhabhyadhikaü cakàra /
payodharo medhaþ kuca÷ca /
prasàdàti ÷ayekalaïkoddhurãbhàvàt sakalaïkatvoktiþ jàratvàviùkaraõàya /
pravçóapekùayà ÷aradiraveþ tàpàdhikyam /
atra carcà-astitàvadityàdi /
nàyakatvapratãtirastãti pratij¤aghàyà tadàkùipati-na cetreti /
sàkukastyà nàyakatvapratãtirastãti pratij¤àya tadàkùipati-na càtreti /
sàkutastyà nàyakatvapratãtau nàstiheturityarthaþ /
hetusadbhàvamà÷aïkya niràcaùñe-prasàdayantãtyàdi /
sakalaïkaprasàdalakùaõavi÷eùaõasàmyàt ÷aradastàvadisti nàyikàtvapratãtiþ, tajanuduõatvenendurarayornàyakatvapratãtiriti cet manyase, naitaddhayate /
kutaþ àrdranakhakùatàbhaü aindraü dhanuriti vi÷eùaõasyàsàmyàt /
aindraü dhanuþ ÷arada evavi÷eùaõaü na nàyikàyàþ /
nanvàrdranakhakùatàbhamiti vi÷eùaõaupamyàdekade÷avivartinyupamà ÷aradi tatsàmarthyàdinduravyoþ nàyakatvapratãtirastvityata àha-na caikade÷eti /
yadyekade÷avartinyupamà kenaciduktà tadà tatsàmarthyàdanayornàyakatvapratãtiþ syàt /
na ceyamuktà kenacit /
ata statsàmarthàt kathamanayornàyakatvavyavasthitiþ /
atra samàdhitsuràha-ucyata iti /
ekade÷avivartinãtyàdi /
yadyapi sàkùànnoktà athàpi nàsyàþ pratiùedho 'sti /
nanåktipratiùedhayordvayorapyabhàve kathaü saübhava ityata àha-samànyalakùaõeti /
nanu yadyekade÷avivartinyupamàyà iha saübhavaþ tadaryupamàlaïkàrasyaiva pràtpirma samàsokterityata àha-athàtretyàdi /
athetyadhikàre /
yadyupamànatvena nàyako 'dhikàrã ka÷citpratãyate, bhavetpràtpirupamàlaïkàrasya /
nahi pratãyate nàyako 'tra ka÷cidadhikàrã /
api tu ravi÷a÷inoreva nàyakatvavyavahàre pratãtiþ , tayorevàsyàü ÷aradi nàyakatvopacàràt /
itthaü samàsoktipràtpau, tadanusàreõa ÷abdanyàso nyàyya ityata àha-tadatretyàdi /
àrdranakhakùate ÷rutyàsthitamapyupamànatvamindradhanuùisaücàraõãyam /
kutaþ? vastuparyàlocanayà /
tàmeva vastuparyàlocanàü sphuñayati-indracà(pàbhaü)ityàdi /
pratãtiþ padàrthàntarasamabhivyavahàràdittham eva yataþ /
anyaniùñhasya dharmasyànyatra saücàraõaü kutra dçùñamityata àha-yathà dadhnetyàdi /
dadhnà juhotãtyatra hi havanagatatvena vidhiþ pratãtaþ sa tvagnihotraü juhotãtya(ta)eva siddha iti /
vastuparyàlocanayà yathàdadhni saücàyete tathehàpyanusandheyamiti yàvat /
ataþ samàsoktireveyamiti nigamayati-evamupamànupràõiteti /
aindradhanuùa upameyasyopamànatvaïkëpteþ vaivakùikopamànupràõitatvam /
atha yatra nyàyataþ samàsoktimapohya ekade÷avivartinyupamaiva prathate taü viùayaü dar÷ayitumàha-iha punariti /
netrairiveti /
atra saraþ÷riyàü nàyikàtvapratãtau nimittaü vivacayati-saraþ ÷riyamiti /
vi÷eùaõasàmyànnàyikàtvapratãtirna samàsoktyà /
ata eva vyavahàrasamàropo 'pi na bhavatãtyàha-tasmànnàyiketi /
nàyikàpyatra saraþ ÷riyàmupamànatayà, na tu vyavahàrasasàropeõa saraþ÷rãdharmatayà ata evaüvidhe viùaye gatyantaràbhàvàdekade÷avivartinã upamaivopàsyà /
anuktà kathamupàsyetyata àha-yaistviti /
asmàbhistàvadupapattibhiruktà /
yaistu noktà tairapi gatyantaràbhàvàdupasaükhyàtavyaivetyarthaþ /
nanu pårvamekade÷avivartinyupamà niràkçtà, samprati sàdhiteti vyàghàta ityata àha-yatra tu ke÷apà÷etyàdi /
dantaprabhàþ puùpàõãvetyàdi samàsenoktàyàmupamàyàü satyàmapi dantaprabhàsadç÷aiþ puùpairivetyàdi samàsàntaramahimnà vi÷eùaõasàmyamupapadyate /
tatraupamyagarbhavi÷eùaõotthàpità samàsoktireva yuktà /
samprati tu netrairivetyatra gatyantaràbhàvàdekade÷avivartinyupamaiva vyavasthàpiteti vyaghàtàbhàvàt sarvamavadàtam /
athàrthàntaranyàsa prabhàvitàyàmasyàü vaicitryàntaraü astãtyàha - sà cetyàdi /
samarthyaþ prakçtor'thaþ samarthakastvaprakçtaþ /
athopagåóha iti /
upagåóhe àliïgite /
yayau apagatà /
atra samarthyagatà /
asamàpteti /
atra tu samarthakagatà /
ubhayatra yojanàyàha-atropagåóhatvenetyàdi /
upagåóhatvaü ÷àntatañitkañàkùatvaü ca vi÷eùaõasàmyaü tadutthàpitayà samàsoktyà nàyakavyavahàrapratãtiþ /
tathà sati samàsoktyàliïgito yo 'yaü vi÷eùàtmà sa sàmànyàtmanà arthàntaranyàsena samarthyate /
sàmànyaråpasya ca samarthakasyotthànam /
paribhraùñapayodharàõàmiti ÷leùava÷àdupagåóha iti vi÷eùaõaü sàdhàraõatayà sphuñam /
÷àntatañidityetattu pràgupamàgarbham /
tañitaþ kañàkùà ivàsyà(va yasyà?) iti /
atha tañitsadç÷a kañàkùeti samànyaråpasamarthor'thaþ strãliïgapulliïganirde÷agarbheõa bhajanaråpeõa kàryeõotthàpitayà samàsoktyà samàropitanàyakavyavahàreõa vi÷eùàtmanà ravisandhyàvçttàntena samarthyate /
utprekùàva÷àt vaicitryàyàha-àkçùñivegeti /
veùñanà veùñanaü yasya mandaragireþ, pàdaþ paryantaparvataþ caraõa÷ca /
atra samàsokterutprekùàyà÷ca samakàlatàü dar÷ayitumàha-atra nirmoketyàdi /
nirmokapaññapariveùñanayà mandàkinãti kathanàttadapahnavena mandàkinãsamàropaþ, tasyà÷ca yatpràntaparvataveùñanaü taccaraõamålaveùñanameveti, pàda÷abda÷leùotthayà bhede 'bhedaþ ityevaüråpayà ati÷ayoktyàdhyavasãyate /
tathàdhyavasitaü ca manthavyathetyàdi phalotprekùàmutthàpayati /
sà ca ambura÷imdàkinyorbhartçpatnãvyavahàrasamà÷rayàü samàsokti svasamakàlamutthàpayatãti anayorekakàlatà /
itthamanyatràpi dar÷ayati-evaü nakhakùateti /
utprekùàntaramanupraviùñeti samakàlatà såcità /
itthaü vaicitryam anusandheyamiti nigamayati-evamiyamityàdi /
vi÷eùaõàü÷asàmyenàprastutàrthasya gamyatà /
samàsoktirmatà yena saükùipyàrtho 'bhidhãyate //
÷uddhakàryasamàrope sàmyaü syàdaupacàrikam /
vyavahàrasamàropaþ sàkùàdasyàü prayojakaþ //
syàdvi÷eùaõasàmyaü cet samàsàntarasaükùayàt /
upamà bàdhate nainàmekade÷avivartinã //
dç÷yater'thàntaranyàse samarthye ca samarthake /
utprekùàyoginã caiùà kvacitsyàdekakàlagà //
parikaraü lakùayati-


#<vi÷eùaõasàbhipràyatvaü parikaraþ // RuAss_32 //>#


saïgatimàha-vi÷eùaõavaicitryeti /
vyàcaùñe-vi÷eùaõanàmityàdi /
prasannagaübhãratvaü nàma padànàü vyàïgyàrthagarbhãkàra eva na tu vyaïgyasya vàcyàti÷àyità /
nirvaktumàha-evaü ceti /
vàcyonmukhatvaü vàcyàïgatà //
ràj¤aþ iti /
ràj¤o na tu yàdç÷atàdç÷asya /
tatràpi mànadhanasya na tvavamànasahasya /
kàrmukabhçto na niràyudhasya /
duryodhanasya na tu ÷akyayodhanasya /
agrato na tvasamakùyam /
kurubàndhavasya miùataþ karõasya ÷alyasya ca na niþsahàyasya /
sarvaiveya-"manàdare ùaùñhã" /
itthaü miùato duryodhanakarõa÷alyànanàdçtyetyarthaþ /
duþ÷àsanasyetyanuktvàtasya pàõóavavadhåke÷àmbaràkarùiõa ityuktiþ hantavyatvaprasiddhyai /
jãvatà eva na tu mårcchitasya mçtasya và /
tãkùõàkarajakùuõõàda sçgvakùasaþ na tvàyudhavidàritàt /
koùõaü na tuparyuùitam /
mayàdya pãtamiti bhãmasenoktiþ /
sàbhipràyatàü dar÷ayati-atretyàdi /
vàkye 'pi dar÷ayati-evamaïgaràjetyàdi /
vi÷eùaõànàü vyaïgyàrthagarbhãkaraõalakùaõà /
sotpràsatà parikaro vyaïgyaþ parikaro yataþ //
÷leùaü lakùayati-


#<vi÷eùyasyàpi sàmye dvayorvopàdàne ÷leùaþ // RuAss_33 //>#


arthadvayasya yadà pràkaraõikatvamapràkaraõikatvameva và tadà vi÷eùaõavi÷eùyayoþ ÷abdasàmye ÷leùaþ /
yadà tåbhayamayatvaü arthadvayasya tadà vi÷eùyàü÷e pçthagupàdàne ÷leùa iti såtràrthaþ /
saïgatimàha-kevalavi÷eùaõeti /
idamiti vacanavi÷eùaõam /
vyàcaùñe-tatra dvayorityàdi /
vi÷eùaõavi÷eùyasàmya eveti /
ubhayatra ÷abdasàmye satyevetyarthaþ /
vi÷eùyàü÷e 'pi ÷abdasàmyaü tadà arthaprakaraõàdinà abhidhàniyàsyàt na tu ÷leùasya /
anekàrtho hi ÷abdaþ prakaraõàdinà pràkaraõika evàrthe niyamyate /
àdye tu prakàradvaye niyamahetvabhàvàt dvàvapi vàcyau /
itthaü sati vikalpo vyavatiùñhata ityàha-ata eveti /
÷liùñaprakàradvayeti /
àdyaü prakàradvayaü ÷liùñaü vi÷eùyàü÷e 'pi ÷leùàrthatvàt /
yena dhvasteti /
anaþ÷àkañam /
abhavena asaüsàreõa balidaityajitkàyaþ puràmçtasaüvibhàgakàle strãkçtaþ strãbhàvaü nãtaþ /
ya÷ca udvçttakàliyàdibhujaïgaghàtãti /
aravalayavàn aravalayaü cakram /
agaü govardhanaü gàü mahãü ca yaþ kçùõaþ varàhàvatàre adhàrayat /
yasya ca stutyaü nàma amaraþ ÷a÷imacchirohara ityàhuþ /
÷a÷imadràhuþ ÷a÷inaü mathnàtãti /
andhakànàü vçùõisarahacaràõàü kùayakçt àvàsakaraþ /
sa màdhavastvàü sarvadà pàyàt /
atha yena dhvastamanobhavena nà÷itamanmathena balijitkàyaþ viùõorvapuþ puràõàü saüharaõe astrãkçtaþ /
ya÷cedvçndrakalàvat stutyaü ca nàma hara ityàhuþ /
andhakàsurakùayakaraþ umàdhavo gaurãpatiþsarvadà tvàü pàyàt /
atra hariharayordvayorapi pràkaraõikatà /
nãtànàmiti /
lubdhairmadhulaüpañaiþ vyàdhai÷ca bhåriti kriyàvi÷eùaõam ekadà ÷ilãmukhairbhramaraiþ anyadà bhåribàõaiþ /
vanaü jalaü vipinaü ca /
kamalànàü padmànàü mçgàõàü ca /
atra padmamçgayorapràkaraõikatà /
sveccheti /
viùayo de÷ako÷àdistryàdi÷ca /
dehãti vitareti dehavàniti ca /
màrgaõa÷atairyàcakasàrthaiþ /
vaktuü na yàtãtyekadà màrgaõa÷ataiþ prayogabhedàn (t)÷atasaïkhyairbàõaiþ duþkhaü dadàtãtyanyadà /
jãvitaü jãvikà jãva÷car /
i÷varaþ durvidagdhaþ /
prabhuratra pràkaraõikataþ, apràkaraõiko manobhavaþùa atra vi÷eùyayordvayorupàdànam /
udàharaõatraye 'pi yojanàyàha-atra hariharetyàdi /
punastraividhyàyàha-eùa ca ÷abdàrtheti /
udàttàdãti /
laukika÷abdeùvapi svarabhedàdevàrthàvagatiþ /
tàlvoùñhàdivyàpàraþ prayatnaþ ayaü ÷abdànyatve hetuþ /
÷abda÷leùe liïgàntaramàha-yatra pràyeõeti /
artha÷leùastu anyathetyàha-ata eveti /
ubhaya÷leùamàha-saïkalanayeti /
ubhaya÷leùamudàharati-raktacchadatvamiti /
chadodalaüvàsà÷ca /
vikacàþ vikasvaràþ, kacarahità÷ca /
jalaiþsaïgataü nàlamàdadhànàþ jaóajanaiþsakhyamalaü nàdadhànàþ /
puùpeùu kusumànatareùu ruciü ÷obhàü puùpabàõapriyatàü ca /
ubhaya÷leùatàü dar÷ayati-atraraktetyàdi /
pçthaganudàharaõe hetumàha-granthagauraveti /
athàsya sàvakà÷aniravakà÷àdicarcàm àrabhate-eùa cetyàdinà /
alaïkàràntareùvapràpteùu anàrabhyamàõo 'yaü niravakà÷atvàt balãyàniti bàdhitvà tatpratibhàmàtra mutpàdayatãti kecit /
yena dhvasteti /
anye punaþ "yena dhvastamanobhavene"ti alaïkàràntaravivikto 'sya viùayaþ iti sàvakà÷atvànnànyabàdhakaþ /
ato 'nyasampàte saïkaraþ nyàyato và daurbalye bàdhyatvamityàhuþ /
tatra svamataniravakà÷atvamàvi÷cikãrùuràha-tatra pårveùàmityàdi /
anekàrthagojaratveneti pratyekamabhisambandhaþ /
àdyaü prakàradvayaü pràkaraõikànekàrthagocaratvaü apràkaraõikànekàrthagocaratvaü ca /
tadubhayamapi hi tulyayogitàyà viùayaþ /
tasyàþ prastutànàü và samànadharmàbhisambandho lakùaõam /
yatrobhayaråpànekàrthagocaratvaü tçtãyaþ prakàraþ tatra tu dãpakaü prabhavati /
tasya prastutàprastutànàü samànadharmàbhisambandho lakùaõaü yataþ /
ataþ ÷leùaviùathayo 'nenàlaïkàradvayena vyàtpaþ /
alaïkàràntareõàpi vyàpyata ityata àha-tatpçùñheceti /
yata itthaü nàsya viviktaviùayatà ato 'laïkàràntaràõi ÷leùabàdhitàni pratibhàmàtràva÷eùàõi bhavanti /
itthaü sati vivakto yaþ÷àïkito viùayaþ so 'pi avivikta evetyàha-yena dhvastetyàdi /
itthaü vivikto yaþ÷àïkito viùayaþ so 'pi avivikta evetyàha-yena dhvastetyàdi /
itthaü niravakarà÷atvàdanyabàdhakatvamupapàdya ÷abdàrtho bhayaviùayatàmasya upasthàpayitumàha-alaïkàryetyàdi /
alaïkàryalaïkaraõabhàvo hi à÷rayà÷rayibhàvenopapanno loke karõà÷ritaþ karõàlaïkàra iti /
ato raktacchradetyàdàvarthà÷rayaõàdarthàlaïkàro 'yaü , nàlamityàdau tu sphuñaþ÷abdabheda iti ÷abdàlaïkàraþ /
nanu arthabhede ÷abdabhedo 'pi bhinna eveti raktacchradamityàdàvapi na ÷abdaikyamityada àha-yadyapãtyàdi /
aupapattikatvàditi /
pratyarthaü ÷abdabheda ityupapattyà hi ÷abdabhedopapàdanam /
pratãtau punaraikyamevàvasãyate /
ataþ sàhityasaraõeþ pratãtyaikasàratvàt ÷abdaikyapratipàdakadar÷anàvaùñàmbhàcca nàsti ÷abdabhedaþ /
nàlamityàdau tu ÷abdabhedaþ pratãtyanurodhã /
ato raktacchadamityàdau ÷abdaikyàdekavçntagataphaladvayanyàyena arthayoþ ÷liùñatà, nàlamityàdau tu jatukàùñhanyàyena ÷abdayoreva /
raktacchadamityàdau punaþ÷abdàlalaïkàratàmà÷aïkate - pårvàtrànvayeti /
pariharati-na /
à÷rayetyàdi /
alaïkàratvaü hi loke÷aïkate-pårvàtrànvayeti /
pariharati-na /
à÷rayetyàdi /
alaïkàratvaü hi lokenànvayavyatirekàbhyàü vyavatiùñhate, api tvà÷rayà÷rayibhàvenaiva, ihàpi tadvadityarthaþ /
eva mubhayàlaïkàratàü prasàdhyabàdhyabàdhakabhàvavivecanamupakramate-evaü ca sakaletyàdi /
itthaü niravakà÷atvobhayàlaïkàratvasiddhau sakalakalamityàdau ÷leùa eva nopamà /
tatrahetuþ - guõakriyàsàmyavat ÷abdasàmyaü nopamàprayojakamiti /
sudhàüùubimbaü kalàbhirupetaü parantu kalakalasahitamiti ÷abdasàmyameveha /
ata upamàpratibhotpattihetuþ ÷leùa evàvasãyate /
nanu niravakà÷atvàcchraleùa÷cedvàdhakaþ, tarhi råpakasamàsoktyoþ kuto ca bàdha ityata àha-÷leùagarbhetvityàdi /
råpakaü hi siddha÷leùamutthàpya svasvaråpa eva vi÷ràmyatãti ÷leùabàdhakaþ /
tatràpi yadi ÷leùaþ pårvasiddho råpakamutthàpya yadi svaråpe vi÷ràmyati, tadà råpakaü bàdhyameva, yathà bhramimaratimityàdau /
carcitaü caitat råpakaprastàve /
råpakaü pårvasaüsiddhaü ÷leùamutthàpayedyapi /
tadà råpakameva syàdanyathà ÷leùa iùyate //
iti //
÷liùñavi÷eùaõoti /
samàsoktau tu ÷liùñavi÷eùaõanibandhanàyàü vi÷eùyàü÷asya gamyatvàt samàsoktireva bàdhikà /
÷leùe hi vàcyatvameva lakùaõam /
ato lakùaõavikalatvàt vi÷eùaõoùvàbhàto 'pi bàdhya eva /
vi÷eùaõàntare 'pi ÷leùasya bàdhakatàü dar÷ayitumàha-iha tvityàdi /
jagatsu trayãmayatvena prathito 'pi vivasvàn vàruõãü prati yadagamat /
vàruõã pratãcã dik surà ca /
ata evàsta÷ailà(tpatitaþ) /
pàtityaü adhaþ prade÷asaüyogaþ upahati÷ca patitatvàdeva ÷uddhyaibaóavàgnimadhyaü vive÷etyarthaþ /
vyàcaùñe-vivasvato vastuvçttetyàdi /
loketrayãmayasya sato vàruõã spar÷ato yau pati tatvàgraprave÷au, tàbhyàü ÷leùamålayàti÷ayoktyà dve api vivasvatkriye 'dhyasite /
so 'yaü tatkriyà(ekakriyà)yogo nàma ati÷ayaþ /
yadyapyekaiva kriyà kartçbhedabhinnà satyabhedenàdhyavasità sa tu tatkriyà(ekakriyà)yogaþ , taddhetukàti÷ayoktihetukà /
atra (utpre)kùàyàm /
ata eveti sarvanàmnà paràmçùño yo virodhàlaïkàraþ viruddhacaraõàbhàsaråpaþ tenàlaïkçtor'thaþ pàtityaråpa hetutvenotprekùyate /
÷uddhyai iti ca phalatvena /
ato hetåtprekùà phalotprekùà ca /
virodhàlaïkàro 'pi sampannalakùaõa ityàha-virodhàlaïkàrasya ceti /
ato virodhotprekùàlaïkàyostulyakàlatà ekavçttantaþ pà(ti)tà, uttarakàlaü tu virodhopa÷ama iti pratãtikramaþ /
ittha¤ca sati ÷leùaþ sarvabàdhakaþsan virodhàlaïkàraü bàdhitvà pratibhàmàtreõàvasthàpayati /
virodhabàdhe ca taddhetukotprekùàbàdhaþ siddha evetyà÷ayaþ /
ataþ ÷leùa evàyam /
yatra tu nàñakàdau bhàvyarthopakùepàtmakaü bãjanyàsalakùaõaü såcakatvaü tatra mãmàüsàrthamàha-yatra tvityàdi /
prastutàbhidheyaparatve 'pi vartamànàrthaniùñhatve 'pi /
upakùepàparàbhaidhànamiti /
upakùepa iti tasya saüj¤à /
yadàha-"bãjanyàsaþ upakùepa"iti /
arthadvayasyeti /
tatràrthadvayamabhaidhàgocaratvenànvitaü vaktuü neùyate /
kiü tarhi? ekor'tho 'bhidheyaþ prastutaþ /
vakùyamàõastu såcyaþ /
ato na ÷leùaþ /
÷leùe dvayorabhidheyatvaniyamàt nàpi dhvaniþ /
kutaþ ? upakùepyasya bhàvyarthasya asambandhenaupamyà vivakùaõàt /
÷leùadhvanivyatirekiõã gatirapi nàsti, tatra kiü kartavyamityàkùepaþ /
samàdhatte-ucyata ityàdi /
÷leùastu dvayorvàcyatvàbhàvàt sarvathà na pravartata iti dhvaneþ eva viùayo 'yam /
etadupapàdayati-tathàhãti /
÷abda÷aktimåle hi dhvanau vàcyapratãyamànayoþ sambandhàbhàvàt sambandhàyaupamyaklétpiþ /
sa(ca)sambandhaþ aupamyànapekùayà prakàràntareõa yadi såpapàdaþ tarhi upamàdhvanau ko 'bhinive÷aþ? na kàrya eva, yato vastudhvanirapi tatra viùaye sambagandhàntareõopapannaþ /
ata eva dhvanikçtà ÷abda÷aktimålo dhvaniþ alaïkàraråpo vasturåpa÷ceti dvidhà nyàyata uktaþ- alaïkàro 'tha vastveva ÷abdàdyatràvabhàsate /
pradhànatvena sa j¤eyaþ ÷abda÷aktyudbhavo dvidhà //
iti //
itthaü ca sati prakçte 'pi såcakatvasambandhàt ÷abda÷aktimålo vastudhvaniravaseyaþ /
atra udàharaõam-sadyaþ kau÷iketi /
hari÷candracarite nàñake /
kau÷aikadik ulåkadi÷à harùàtmikà te hi prabhàte harùeõa kåjanti /
yadvà kau÷ika indraþ , tasya dik pràcã tadvijçmbhaõava÷àt /
prabhàte hi pràcã pratàyate /
àkà÷aü ràùñrasamaü icchyà tyaktvà valkalasadç÷adhåsarakàntidhara÷candraþ asta÷ailaü yau /
atha tatkàntàpi ni÷à samullàsibhiralikulaiþ krandhantaü sutamiva kumudàkaraü sàntvayantã tena saha kùipraü pratasthe /
såcanãye tvarthe vi÷vàmitrakrodhava÷àt icchyà ràùñraü tyaktvà vàràõasãü prasthitaþ /
tatkàntàpyau÷ãnarã krandantaü rohità÷vaü sutaü santvayantã tenaiva saha prasthiteti /
iha vastudhvanireveti dar÷ayitumàha-atra prabhàtetyàdi /
nanu dhåsarakàntivalakaleti sutamiveti ca aupamyasambandhasadbhàvàt kathamayaü vastudhvanirityata àha-valkalasåtàbhyàü tviti /
såcanãyàrthanairapekùyeõa sàdç÷yaü hi saübhavati /
prakçtàrthaviùayatvena tàvanmàtreõa vi÷ramaõãyaü såcanãyer'the anupayogàt /
ataþ prakçtena saha såcanãyasya såcanasambandhàcca ÷abda÷aktimålo vastudhvanireva /
itthaü sarvatra nàñakàdau j¤eyam /
atha yatra na tulyayogità nàpi dãpakaü tatràpi nàstyalaïkàràntaravivikto 'sya viùaya iti dar÷ayituü àha-iheti /
atra vi÷eùaõànàü alakàkarùavaktràsa¤janàdãnàü vallabhaparatayà prathamaü pratãtiþ /
atha itthaü vadantyàste lajjà pralãneti sakhãvyavahàke nahi nahãti vallabhasya nihnàvapuraþsaraü kårpàsakavalyapade÷aþ kriyate /
atra hi na tulyayogità dãpakaü và ato vivikto 'yaü ÷leùaviùaya iti na ÷aïkanãyam /
tatra hetuþ- apahnavutervidyamànatvaditi /
codayati-vastuta iti /
apahnavo hi vastutaþsàdç÷yàrthaü pravarttate iha tu sàdç÷yaü apahnavàya pravçttimiti nàyamapahnava iti codyam /
pariharati-na ubhayathàpãti /
bhåtàrthasya prakçtàrthasya /
prakçtàpahnavohyapahnutilakùaõam /
sa cobhayathàpi saübhavatãti apahnutiþ /
atra saügraha÷lokamàha-sàdç÷yavyakta iti /
àdyàsàdç÷yaparyavasàyyapahnavaru(pà)svaprastàve apahnutiprastàve /
dvitãyàpahnavaparyavasàyisàdç÷yàtmikà /
nigamayati-tenàlaïkàràntareti /
÷abdasàmyaü bhavecchraleùo vi÷eùaõavi÷eùyayoþ /
yadyeko 'prakçtàrtha÷cet bhedyàü÷e bhinna÷abdatà //
÷abdàrthobhayaniùñho 'yaü sarvàlaïkàrabàdhakaþ /
pårvasiddhasya cedaïgaü tadà nyàyena bàdhyate //
itthaü nyàyanirbhagharatayà anena prapa¤cito 'pi kàvyaprakà÷akçtà pratipadaü khaõóito 'yaü ÷leùo 'laüïkàraþ /
khaõóanayuktayastu anaucityànneha likhyante /
saüpradàyaprakà÷inyàü tu kàvyaprakà÷añãkàyàü vitatya dar÷ità iti tat evàvadhàryàþ /
aprastutapra÷aüsàü lilakùayiùuþ vi÷eùaõavicchrittisaïgatisamàpteþ saïgatyantaraü dar÷ayati-prastutàdaprastutetyàdi /
tatra såtram-


#<aprastutàt sà mànyavi÷eùabhàve kàryakàraõabhàve sàråpye ca prastutapratãtà vaprastutapra÷aüsà // RuAss_34 //>#


sàmànyavi÷eùabhàvàdi saübandhàvalambenàprastutàt prastutàvagatau aprastutapra÷aüsà /
vyàcaùñe-ihàprastutasyeti /
nahyaprastutaü prastutaparakatvàbhàve varõanãyam, aprastutatvàt /
prastutapratyàyakaü ca saübandhaþ /
tridhaiva sàmànyavi÷eùyabhàvaþ kàryakàraõabhàvaþ sàråpyaü ceti /
tatra sàmànyàdvi÷eùasya vi÷eùàdvà sàmànyavi÷eùyabhàvaþ kàryakàraõabhàvaþ sàråpyaü ceti /
tatra sàmànyadvi÷esaùasya vi÷eùàdvà sàmànyasya pratãtiriti dvaividhyam /
evaü kàryakàraõabhàve 'pi /
sàråpye tu yadyapi naivam, ataþ pa¤caprakàraþ /
tathàpi sàdharmyavaidharmyàbhyàü dvaividhyaü bhedàntaravatsàråpye 'pi /
athasarvaiveyaü vàcyasya saübhavena ubhayaråpatayà ceti tridhà /
÷liùña÷abdaprayoge tu ÷leùeõa na bàdhyate prastutasyàvàcyatvàt /
taõõàtthãtyàdi /
tannàstikimapi(patyuþ pra)kalpitaü(yannaniyati)gçhiõyà /
anavaratamana÷ãlasya kàlapathikasya pàtheyam //
vyakhyàtaü pràk /
sàmànyàdvi÷eùapratãtiü dar÷ayati-atra prahastetyàdi /
etattasyeti /
tasya mukhàt etat kiyat /
vakùyamàõasya jàóyàpekùayà jàóyamasya alpakamityarthaþ /
etadityuktam /
kiü tat? kamalinãpatre pàthasaþ kaõaü muktàmaõirityàmaüsteti yat /
evaü mantà nàtijaóa ityarthaþ /
sa evàtijaóaþ yastu muktàmaõidhiyà'dãyamàne tatra pàthaþkaõe aïgulyagrakriyàpravilayini satimama maõiruóaóãya gata iti antaþ÷ucà na nidràti /
atra vi÷eùàtsàmànyapratãtiü dar÷ayati-atra jaóànàmiti /
pa÷yàma iti-suhçdà saha nàyikàvçttàntopavarõanaråpà nàyakoktiriyam /
kimiyaü prapadyata iti pa÷yàma iti dhiyà saülàpaparihàràdiråpaü sthairyaü mayàlambitam /
tayà tu "ayaü khalu ÷añhaþ màü na kimapyàlapatãti"kopa à÷ritaþ /
ityanyonyavailakùaõyena dar÷anacature tasminnavasthàntare mayà vyàjena hasitaü, tayàpi dhairyataharo bàùpo muktaþ /
udvàùpàyàü tasyàü dhairyameva muktamityarthaþ /
atra kàraõàtkàryapratãtiü dar÷ayati-atra tathà dhàràdhiruóheti /
mànanivçttikàrye prastute bàùpamabhihitam aprastutatvena vivakùaõãyam /
indiriti-indura¤janena litpa ivetyanena mukhasya saundaryaü, mçgãõàü dçùñãrjaóitaiveti dçkvà¤calyaü, vidrumadalaü pramlànàruõimeveti adharaprabhà, kokilavadhåkaõñheùu kàrya÷yaü prastutameveti snigdhakaõñhatà, barhàþsagarhà iveti ca ke÷abhàravaipulyaü pratãyate /
kàryàtkàraõapratãti dar÷ayati-atra saübhàvyamànairityàdi /
saübhàvyamànairutprekùyamàõaiþ /
atràtivyàtpimà÷àïkate-nanu kàryàdityàdi /
yena lambàlaka iti-atra lambàlakatvàdinà kàryeõa gajàsuravadharåpakàraõapratãtiþ /
cakràbhighàteti-atra ratasyàliïganavandhyatvacumbanamàtra÷eùatvaråpakàryabhedàdràhu÷ira÷chedaþ kàraõam /
atràtivyàtpiü dar÷ayati-atra hãtyàdi /
pariharatinaiùa doùa iti /
dvayorapi prastutatve kàraõàpekùayà kàryopavarõanasya sacamatkàratve taddvàrà kàraõapratyàyanaü paryàyoktaviùayaþ /
kàryasyà prastutatve tvaprastutapra÷aüsàyà iti vibhàgaþ /
vibhaktaviùayatayà nigamayati-evaü yatretyàdi /
tàdç÷amevaü, prakçtameva /
àgårayati sàmarthyàdànayati /
itthaü ca sati prakçtasyaca sataur'thasya svopaskàràya prakçtànataràgåraõe paryàyoktameveci prathanàya punaràha-tata÷ca anayetyàdi /
ràjanniti /
kubjà ÷ukabhojananiyuktà /
kumàreti saübodhanam /
tatsacivàþsajagdhyàdhikàriõaþ /
ràja÷ukaþ ÷reùñha÷ukaþ /
atra ràja÷ukavçttasyàpi nàyakapratàpàïgatayà prakçtatvàt paryàyoktameva boddhavyam /
anyeùàü hçdayamàha-anye tviti /
kàraõaråpasya aripalàyanalakùaghaõasyar /
idç÷i viùaye anyeùàmaprastutapra÷aüsàsàtve buddhàvapi na virodhaþ ka÷cit /
dvayoþ prastutatve paryàyoktam /
kàryasyàprastutatve tu aprastutapra÷aüseti vibhàgasyànà kålatvàt ityabhipràyeõàha-sarvatheti /
atha etàni sàdharmyodàharaõatvena vij¤eyànãtyàha-etàni sàdharmya iti /
vaidharmye tu unneyàni /
sàråpyahetukaü tu bhedam anayà nãtyà sàdharmyeõa suj¤ànatvàtàü vaidharmyaõodàharati-dhanyà iti /
vaidharmyaü dar÷ayati- atra vàtà iti /
vàcyasaübhave pçthaïnodàhartavyànãtyàha-vàcyeti /
kastvaü bho iti /
kastvamiti pçùña ÷àkoñakatarurvaktibhoþ kathayàmãtyàdi /
tatra punaþ pra÷raþ-vairàgyàdiva vakùãti /
tatrottaraü-sàdhu viditamiti /
atha kasmàdidamiti pra÷ne 'va÷iùñam uttaram /
asaübhavaü dar÷ayati-atràcetaneneti /
nanvevamasaübhavatvaü pràtpamityata àha-prastutaü pratãti /
pramukha eva ÷àkoñakavçttasya àropitatva pratãteryujyata evàsambhavaþ vàcyasya jahatsvàrthalakùaõàmålatvena atyantatiraskàràt /
anta÷chridràõãti-chridràõi randhràõi anarthadvàràõi ca /
kaõñakàþ pulakàþ vidhàtakà÷ca /
atra vàcyer'the chridràõi guõabhaïgurãbhàve heturityubhayaråpatà /
prastutatàtparyeõa pratãteþ tadadhyàropàt saïga(ta)meva /
tadidamàha-atra vàcya ityàdi /
÷leùagarbhatve caitadeva draùñavyam chridrakaõñakaguõànàü ÷liùñatvàdityàha-etadeva ceti /
asyàrthàntaranyàsadçùñàntàbhyàü viùayavivekaü dar÷ayati-tadatreti /
arthàntaranyàse hi sàmànyavi÷eùyayoþ kàryakàraõayo÷ca vàcyatvaü(dçùñànte tu)saråpayoþ vàcyatvam /
sarvatraiva prastutasya gamyatve aprastutàbhidhànàdaprastutapra÷aüsaiva /
aprastutapra÷aüsà tu prastutàvagamo 'nyataþ /
sà sàmànyavi÷eùàdivicchrityà pa¤cadhà matà //
bhavetsàdharmyavaidharmyayogataþsà punardvidhà /
saübhane 'saübhavedvaidhe vàcyasyàtha punastridhà //
prastutasyàvagampatvàtparyàyoktàdvibhidyate /
iyamarthàntaranyàsàd dçùñàntàlaïkçterapi //
arthàntaranyàsàrthaü saïgatimàha-uktanayeneti /
sàmànyaviseùàdisambandhayogata ukto nayaþ /
tatra såtram-


#<sàmànyavi÷eùakàryakàraõàbhàvàbhyàü nirdiùñaprakçtasamarthanamarthàntaranyàsaþ // RuAss_35 //>#


àbhyàü sambandhàbhyàü samarthyatvena nirdiùñasya prakçtasya samarthanamarthàntaranyàsa ityarthaþ /
vyàcaùñe-nirdiùñasyetyàdi /
samarthanàrhasya na tu samarthananirvyapekùasya /
samarthakàtpårvaü pa÷càdveti pårvapa÷càdbhàve kàmacàra uktaþ /
na tvapårvatveneti /
nirdiùñatvenaiva pratãtirnatvapårvatvena /
apårvatve ko doùaþ ityata àha-anumànaråpeti /
tathà pratãtàvanumànaråpatvameva prasajedityarthaþ /
bhedàn saücaùñe - tatra sàmànyamityàdi /
saübhavato 'pi vaicitryavirahiõo bhedànapohati-hi÷abdetyàdi /
uññaïkitaü niùñaïkitam /
anantaratneti-sannipàto bahånàü saïghàtaþ /
atra guõasannipàte doùanimajjanalakùaõaü sàmànyaü sàdharmyeõa vi÷eùasamarthakam /
lokottaramiti /
puüsàü lokottaraü caritameva pratiùñhàm arpayati audàryaü pratiùñhàpayatãtyarthaþ /
na tu kulamiha nimittam /
vàtàpitàpano 'gastyaþ /
kala÷aþ kulasthànãyastasya samudrapàne ko 'dhikàraþ /
lãlàyitaü caritasthànãyam /
atra agastyavçttalakùaõo vi÷eùaþ sàdharmyeõa sàmànyasamarthakaþ /
sahaseti-kriyà dhyavasàyaþ sahasàvidhànaråpo hyàvivekaþ àpadàü padam anenàpatpadatvaråpaü kàryaü sahasà vidhànàbhàvaråpasya kàraõasya vaidharmyeõa samarthakam /
vimç÷yakàriõàü sampado (vçõata)iti /
sahasàvidhànàbhàvàtmano vimç÷yakàritvasya kàraõasya sampadvaraõaü kàryaü sàdharmyeõa /
atra sàdharmyasya pràthamikatvàt uttaràrdhàrthapuraskàreõa yojayati-atra sahasàvidhànetyàdi /
vimç÷yakàritvaråpasya kàraõasyeti ÷eùaþ /
tasyaiva kàraõasyetyarthaþ /
pçthvãti-dvitayaü pçthvã bhujaïgaråpaü tat tritaye kårmaràja yuktadvitayàtmani /
didhãrùà dhàrayitumicchà /
atràtatajyãkaraõaü kàraõaü sthirãbhàvàdikàrye sàdharmyeõa samarthakam /
tadidaü yojayati- atra harakàrmuketi /
aho hãti-àyuùà bahvaparàddhaü hi suhyadaþ paràbhavaü dçùñvà ridç÷amapriyaü vaktavyatvenàpatitaü yataþ /
ta evara hidhanyà, suhçtparàbhavamaññaùñvà ye kùayaü gatàþ /
atra sàmànyasya vaidharmyeõa samarthakatvam /
yojayati-atràyuþ kartçketi /
àyuþ kartçkeõa hi aparàdhenàdhanyatvaü àkùitpam /
àyurviruddhakùayagamanaprayuktaü yaddhanyatvaü tadvaidharmyeõa samarthakaü sàmànyamuktam /
anusmàrayati-kàryatakàraõàtàyàmiti /
apoóheùvaudàsãnyamàviùkaroti - hi÷abdetyàdi /
samarthyatve na nirdiùñaþ prakçto yaþ samarthyate /
so 'yamarthàntaranyàsaþ sàmànyàdibhiraùñadhà //
paryàyoktàrthasaïgatiü ÷odhayati-evaü aprastuteti /
gamyaprastuveti /
pratãyamànàrthaprastàvo hi vartate /
tatra såtram-


#<gamyasyàpi bhaïgyantareõàbhidhànaü paryàyoktam // RuAss_36 //>#


pratãyamànasyàpi kàryàdimukhena prakàrànyacareõàbhidhànaü paryàyoktam /
vyàcaùñe-yadevetyàdi /
gamyasya sato 'bhidhànamàkùipyopapàdayati-gamyasyaiveti /
bhaïgyantareõetyetadvivçõoti-na hãtyàdi /
nanu kàryàdyabhidhàne gamyasya kathamabhidhànamityata àhakàryàderapãti /
aprastutapra÷aüsàto bhedaü niråpitacaramanusmàrayati-etacceti /
spçùñàstà iti /
vyàkhyàtaü pràk /
yojayati-atra hayagrãvasyeti /
kàryaü ma¤jarãspar÷aþ /
paryàyoktaü tu kàryàdidvàrà gamyasya varõanam /
aprastutapra÷aüsàto vàcyasya prastutebhidà //
vyàjastuteþsaïgatimàha-gamyatveti /
såtram-


#<stutinindàbhyàü nindàstutyorgamyatve vyàjastutiþ // RuAss_37 //>#


stutyà nindàyà gamyatve ekà nindayà stutestvanyà /
ato vyàjaråpàstutiþ vyàjena stutiriti ca vigrahaþ /
vyàcaùñe-yatra stutirityàdi /
pramàõàntaràt àbhàsãkaraõakùamàt /
anugamena arthànvayena dvitãyà tu nindàvyàjena stutiriti àha-yatràpãti /
ato yogavibhàgàt vyàjastudidvayam /
nanu stutinindayorgamyàü÷asya prastutatvàda prastutapra÷aüsàtaþ ko bheda ityata àha-stutinindeti /
he heleti /
bodhisattvo jãmåtavàhanaþ /
sa hi kadàcideva parasya hitamàdhàt tvaü tu ye yàvantastçùyanti, tebhyaþsarvebhya eva vaimukhyalabdhànàmaya÷obhàràõaü prodvahane maroþsàhàyarkaü karoùi /
ato helàjitabodhisattve tvayi stutivacovistaro(na)paryàpnotãtyarthaþ /
stuternindàgamakatvaü dar÷ayati - atra viparãteti /
indorlakùmeti /
urvãvalayatilaka indulakùmàdiùu ÷yàmaleùu satsu tvadya÷obhirnaki¤ciddhavalitaü iti stutirgamyate /
tadetadàha-atra dhavalatveti /
anavakëtpiþ aparyàtpiþ /
yatra tu gamyàü÷asya nyagbhàvastatra nàsyàþsàma¤jasyamiti dar÷ayitumàha-kiü vçttàntairiti /
atra vallabhà bhramati hantetyuktyà nindàyàþsutiparyavasàyitvaü na sphuñãbhàvati, anaucityàditi kliùñatà /
tadetadàha-atra prakràntàpãti /
vyàjena vyàjaråpà và stutirvyàjastutidvayam /
aprastutapra÷aüsàtaþ stutinindàtmikà bhidà //
àkùepàrthaü saïgatimàha-gamyatvameveti /
vi÷eùo 'ti÷ayaþ /
vi÷eùapratipattigabhyaviùayetyarthaþ /
tatra såtram-


#<uktavakùyamàõayoþ pràkaraõikayoþ vi÷eùapratãtyarthaü niùedhàbhàsa àkùepaþ // RuAss_38 //>#


uktasya vakùyamàõasya và pràkaraõikasya vi÷eùapratãtyarthaü àbhàsato niùedhanam àkùepaþ /
vijàtãyamidam àkùepadvayaü j¤eyam /
vyàcaùñe - iha pràkaraõika ityàdi /
tathàvidhasya vivakùitasya /
ata eva vidheyasya sa kçtaþ aviùaye pravartita ityarthaþ /
ata eva bàdhitasvaråpaþ àbhàsãbhavati /
nanu kimetena prayàsenetyata àha-tasyaitastayeti /
anyatheti /
vi÷eùapratipattyarthatàbhàve punarvidhiparyavasànàt gajasnànatulyatà syàt /
gajo hi snàta eva san sadyo dhålidhåsaro bhavati /
tasya dvairåpyàyàha-sa ceti /
àsåtritàbhidhànatvena abhidhàtumupakràntatayetyirthaþ /
tatra kasya kaþ prakàra ityata àha-uktaviùayatvenetyàdi /
kaimarthakyaü nirarthakatà /
àgåraõam, sàmarthyàt sàdhanam /
ato vijàtãyatvamityata àha-evaü ceti /
ubhayatra niùedhyàü÷o vibhinna ityàha-tatrokteti /
ato vailakùyamityàha-tenàtreti /
÷abànupàttatvàditi /
niùedhàbhàsabalàyattatvàt ÷abdànupàttatà /
uktaviùaya iti /
vastuno vastukathanasya niùedhàddvaividhyam /
vakùyamàõeti /
vastuno 'nuktatvàt kathakhanasyaiva niùedhaþ /
tatrànyathà dvaividhyamàha-tatra sàmànyeti /
itthaü càturvidhyam /
atra ca prakàraprakàribhàvahetuþsàmànyavi÷eùabhàvo arthànapekùa ityàha-÷abdasàmyeti /
bàla÷ca iti /
bàlaka! nàhaü dåti tasyàþ priyo 'sãti nàsmàkaü vyàpàraþ /
sà mriyate tavàya÷a etadvarmàkùaraü bhaõàmaþ //
prasãdeti /
yati prasãdeti bråyàmasati kopa idaü vaco na ghañate /
evaü na punaþ kariùyàmãti cedbråyàü tathà vidyamànasyàbhyupagamaþ, na me doùo 'stãti cedbråyàü tvaü punaridaü doùàbhàvavaco mçùetij¤àsyàsi /
ataþ kiü vaktuü kùamamiti na vedmi /
suha÷ca iti /
subhaga!vilambasva stokaü yàvadidaü virahakàtaraü hyadayam /
saüsthàpya bhaõiùyàmyathavàpa(vyati)kràma kiü bhaõàmaþ //
mama virahakàtarahçdayaü saüsthàpya bhaõiùyàmãtyanena jãvitasaü÷ayaheturåpadravaråpadravaþ? )àsåtritaþ /
athavà vyatikràma kiü bhaõama iti tu tasyaiva pratyàsannataratvàdbhaõatyanarhatà /
jyotsneti /
atra virahavedanàva÷àt jyotsnàpikavacaþ prabhçtãnàü tamaþkrakacàdiråpàpattyà yato durantatà /
ato sà nyånamityardhoktyà pràõasaü÷ayada÷opakùitpà /
àþkimathavà jãvitenetyanena tu tadvipatterarvàk pràõopekùàtvà /
eùu kramatoyojayitumàha-àdya ityàdi /
"nàhaü dåtã"ti dåtitvaråpavastuniùedhaþ /
kimetasmin vaktuü kùamamiti tåktiniùedhaþ /
tadubhayamapi uktaviùayam /
ubhayatra niùedhàbhàsadyotyaü vi÷eùamuddhàñayati-tatra ceti /
vastuvàcitvaü yarthàrthavàcitvam /
vi÷eùo gamyata iti ÷eùaþ /
bhaõyamànasya (prasàde)ti /
udãryamàõasya idaü na ghañata iti niùedhamukhenaiva /
uttarasminniti /
kiü bhaõàma iti sàmànyadvàreõa vaktumiùñasya jãvitasaü÷ayàdeþ svaråpata eva bhaõitiniùedha ityarthava÷àdàgåraõam ityarthaþ /
sà nånamityaü ÷oktau jãvituü na ÷aknomãtyaü÷àntarasya svaråpato bhaõitiniùedhàdàgåraõam /
ubhayatra dyotyavi÷eùaõodghàñanàyàha-tatra ceti /
ati÷ayakopajanakatvaü prasthànàdhyavasàyàt /
atra sàmagrãü niùkarùati-eva¤ceti /
ata àkùepasvaråpamãdçgityàha-teneti /
nanu niùedhàkùepaþ kiü na syàdityata àha-vidhinà tviti /
vidhinà vidhyàbhàsenetyarthaþ /
vakùyate såtràntareõeti ÷eùaþ /
yata itthaü niùedhena vidheràkùepaþ atar idç÷i viùaye nàlaïkàntaramityata àha-tata÷ceti /
yasmàdàtmasaübhàvanamata ànuråpyoktirnayujyata ityuktiniùedhaþ /
itthaü na snehasadç÷amityatràpi yànaniùedhaþ /
ato 'yamuktaviùaya àkùepaþ /
aviùayaü dar÷ayati-kevalamityàdi /
atra hyaparityàjyatàdi bàlyàderna niùedhakamapi tu tasya sàdhakameveti nàkùepabuddhiþ kàryà /
kintu vyàghàtavi÷eùetyanuyogapuraskàreõa dar÷ayati-kasyarhãtyàdi /
atra niùkarùàya ÷lokaþ-tadiùñasyeti /
tasmàt kàraõàt saukaryeõa vi÷eùasiddhyarthaü tasya niùedhàbhàsa àkùepokteþ nimittaü, na tu vastuto niùedhaikatà /
ato yatra niùedho vàstavo na tatràkùepa iti sodàharaõaü dar÷ayati-iha tvityàdi /
atra pårva ÷loke daityà iva kàvyàrthacorà luõñanàya yatpraguõãbhavanti, ataþ kàvyàmçtaü rakùateti rakùaõaü vihitam /
uttara÷loke tu sarve yathecchaü gçhõantu loke 'pi na kùatiriti, pårvavihitaïkàvyarakùaõaü sàkùànniùidhyate /
tathà vàyoþ kàràgçhakëptyai kandaràsu ÷ilàkavàñadànaü vihitaü, uttara÷loke evaü cintàråpaü dainyaü mçùà kiràtà marutàsaha nirodhanavairaü necchrandãti kavàñadànaü sàkùànniùedhyata iti naitadyugalakayugamàkùepodàharaõam /
àkùepàbhàve yuktyantaramàha-camatkàro 'pãti /
vyaïgyatvenàsya saübhavaü dar÷ayati-ayaü cetyàdi /
gaõikàsviti /
gaõikà dhanaparàyaõàþ satyaþ sarvam asàmpratamàcaranti yataþ /
atastvayà vi÷vàso na kàrya iti gaõikàyà evoktau vi÷vàsaniùedha àbhàsàyate /
dhanavaimukhyena ÷uddhasnehabhàjana miyam iti pratãteþ /
ato uktaviùayo 'yamàkùepo vyaïgyaþ /
etaddar÷ayati-atra hi gaõikàyà ityàdi /
vyaïgyatàyàmapyaviùayaü dar÷ayati-na tu sa vaktumiti /
yo 'mbunidheþ paricche niùedhàbhàsa àkùepaþ prakçtasyeùñasiddhaye /
sa uktaviùaye vastu taduktyo variõàtmakaþ //
vakùyamàõo punastvanyo j¤eya àgåraõàtmakaþ /
sàmànyato vi÷eùàü÷àdaü÷a÷cetyeùa ca dvidhadà //
iùñàrtho 'sya niùedho 'sya bàdho 'thàti÷ayadhvaniþ /
catuùñayamidaü j¤eyaü saübhåyàkùepakàraõam //
àkùepàntaramupakùipati-evamiùñetyàdi /
samànanyàyatvàditi /
anvayavyatikekàvasthàyino vastuno nyàyyo 'pi anvayavyatirekàvasthàyitayà samàna iti bhàvaþ /
tatra såtram-


#<aniùñavidhyà bhàsa÷ca // RuAss_39 //>#


pràkaraõikasya vi÷eùapratãtyarthamiti anuvartate, na tu pràkaraõikayoriti, vakùyamàõaikaviùayatvàt /
asya yatheùñasya niùedhàbhàsaþ àkùepaþ pràk /
tathà vi÷eùapratãtyartham aniùñavidhyàbhàso 'pyàkùepaþ /
vyàcaùñe-yatheùñasyetyàdi /
yatheti yadvçttena samànanyàyatàyai niråpitacaramàkùepamanusmàrayati /
evamityàdi tu prastutaviùayam /
praskhaladråpatvamaviùayapravçtteþ /
vidhinàyam iti /
yato vidhirayaü àbhàsamàno niùedhe vyajyamàna upakaraõam ato vidhyàbhàsena vya¤jakenàyaü niråpyamàõo niùedha ityarthaþ /
sa càniùñavi÷eùe paryavasyan àkùepàlaïkàra iti yojanà /
nanvàkùepo dvidhà dar÷itaþ /
ukte viùaye kaimarthakyaparatayà lakùyamàõe tvàgårakatvena /
iha tu katara ityata àha-niùedhàgåraõàditi /
niùedho hyanukta iha vidhyàbhàsena àgåryate /
ato 'yaü vakùyamàõaikaviùaya iti j¤àtavyaþ /
uktaü hi "vakùyamàõaviùayatvena ànayanaråpamàgåraõamàkùepa"iti /
gaccheti /
gacchasi cedityanena, jigamiùàsti cet nàhaü niràkaromi iti gamyate /
gacchretyatra tu tena puraskçto vidhirmamàpi tatraiva gatirbhåyàditi tu pràõanairà÷yàviùkàràn niùedhapratyàyanam /
yojayati-atra kayàcidtyàdi /
aniràkaraõamukhenetyanena gacchasi cedityarthànugamo dar÷itaþ /
(praskhalad)råpatvam iha sàkùàt vàkyànanuprave÷aþ /
vi÷eùapratipattiråpaü phalaü copadar÷ayati-phalaü càtreti /
gamyasyàtyantaparihàryatvaü phalam /
tatra kiü nimittam ityàha-asaüvij¤àneti /
na samyagvij¤àyate yenàrthaþ tadasaüvij¤ànam /
padaü cediti nipàtàtmakam /
gacchasicedityukto hi kiü tatra gamanena mama saüvij¤ànetyàdi pratãyate /
idamevàrthapratyàyakaü satpadamatyantaparihàryatve nibandhanam ityarthaþ /
nanvetadatyantaparihàryatvaü kena vyavasthàpitam ityata àha-etacceti /
niùedhàpagamaü prakàràntareõa dar÷ayitumàha-yathàveti /
no ki¤ciditi /
prauóhàþ kathanamantareõàpi kathanãyàrthàbhij¤àþ /
÷ithileti /
haüso hi ÷ithilàüsaþsan savi÷eùaü ramyo bhavati, antardhavalimà viùkàràt /
tatsadç÷arucayo vãcaya itinairmalyakàùñà /
yojayati-atrànabhipretamityàdi /
anabhipretasyaiva sato gamanasya no ki¤ciktathanãyamastãti pramukha evàbhyupagamaþ pratãyate /
itthaü ca sati vidhirayaü aniùñatvenàbhàsamàno niùedhàgåraõàtmana àkùepasyàïgam /
smartavyà ityanena bhåyastarànniùedha evopodvilitaþ tathàvidha vãcismçtau gamanavàrtàyà apyayogàt /
nigamayati-tasmàditi /
abhinavatvenànyairapraharatvena /
anuktasya niùedhasya vidhyàbhàsena såcinam /
àkùepo vakùyamàõaikaviùayastveùa saümataþ //
atha virodha vicchittimadhicikãrùuràha-àkùepa iùñetyàdi /
àkùepàlaïkàre hi viruddhatvamanupraviùñam /
iùñaniùedhàvalambena aniùñavidhyavalambena và såtradvayapravçtte 'sminnançpapattisadbhàvàt ityarthaþ /
tamimaü prastutaü virodham adhikurmaþ ityàha-etatprastàveneti /
teùvapi adhiùñhànabhåtaü virodhàlaïkàraü pràmukhyàt prathamamupagçhõàti-tatràpãti /
tatra såtram-


#<viruddhàbhàsatvaü virodhaþ // RuAss_40 //>#


virodhasya samàdhànasadbhàvàt àbhàsatvaü virodhàlaïkàraþ /
vyàcaùñe-iha jàtyàdãnàmiti /
jàterjàtiþsajàtãyaü anyadvijàtãyam /
evaü guõasya guõa ityàdi /
bhedàn sa¤caùñe-tatra ceti /
jàtivirodhasya jàtinibandhanasya virodhàlaïkàrasya /
paricchedeti /
aparicchedyaþ sarvavacanànàm aviùayaþ /
atra janmani punaritthàm anubhåtamanastvamiha na pràkkoñyapekùaü pårvamityarthaþ /
vivekasya vi÷eùato dhvaüsàdupacitena mohàndhakàreõa duruttaraþ ko 'pi virahavikàro antarjaóayati tàpayati ca /
yojayati-atra jaóãkaraõeti /
apràtpirvirahaþ taddhetuko 'yaü viruddhakriyopanipàta ityarthaþ /
ayaü vàràmiti /
tçùõà pipàsà ratnaviùayà lapsà ca /
ka evaü jànãte? na kasyacididaü saübhàvyam ityarthaþ /
yojayati-atra jalanidhiriti /
bhedàntaraü suj¤ànamityàha-evamiti /
iha ÷leùagarbhatve kiü vçttamityata àha-vivikteti /
÷leùato viviktaviùayatayoktodàharaõàdau dç÷yate yataþ /
ataþ ÷leùagarbhatve ÷leùo bàdhakaþ udbhañamatàvalambinàm anyeùàü tu saïkaraþ /
udàharaõam-sannihiteti /
bàlàndhakàrà ke÷akàlimà nåtanatimiraü ca /
bhàsvanmårtiþ bhàsvato ravemårti÷ca /
idaü dvayorapi virodhinoþ ÷liùñatve /
kupatimiti ekatarasya /
pçthvãpatiþ kutsitapati÷ca /
atra vi÷eùamàha-ekaviùayeti /
virodhasyaikaviùayatve virodhàlaïkàraþ /
viùayabhede tvasaïgatyàdirvakùyate /
virodhastu tadàbhàso jàtyàdyarthasamà÷rayaþ /
tadvaicitryàdda÷avidho viùayaikye vyavasthitaþ //
atha virodhamålàþ /
tatràpi kàryakàraõavirodhàlaïkàratvena vibhàvanocyate /
tatra såtram -

#<
kàraõàbhàve kàryasyotpattirvibhàvanà // RuAss_41 //>#


prasidhdakàraõàbhàve såkùmakàraõava÷àt kàryotpattirvi÷iùñatayà kàryabhàvanàt vibhàvanà /
vyàcaùñe-iha kàraõeti /
kàryaü hi kàraõamantareõa na saübhavatãti tadanvayavyatirekànuvidhànàt tadabhàve 'pi yadi kàryasaübhavaþ, tadavàstavatvàt virodhoduùpariharaþ /
yadi kenaciduktivaicitryeõa kàraõàbhàve 'pi kàryasaübhava upanibaddhaþ tadà vai÷iùñyena kàryabhàvanà dvibhàvanà /
ka (yà)cidityuktam /
sà ketyata àha-sàceti /
prasidhdasyaiva kàraõasya anupanibandhaþ aprasiddhakàraõasaübhavàttu virodhi /
virodhàdvailakùaõyàyàha-kàraõàbhàveneti /
pràmàõikatvàt balinà kàraõàbhàvena kàryameva bàdhyate, na tu kàraõàbhàvaþ, ata ubhayavirodhànupràõitàt virodhàt vi÷eùaþ /
etadvavyatirekaråpayà nãtyà vakùyamàõasya vi÷eùoktyalaïkàrasyàpi virodhato bheda ityàha-evaü vi÷eùoktavityàdi /
tatra hi kàryàbhàvaþ kàraõasattàyà bàdhakaþ /
ataþ sàpi vorodhàdvibhinnà /
lakùaõàü÷evimatimupanyasya dåùayati-iha lakùaõà iti /
kriyàgrahaõaü kçtam /
kriyàbhàve kàryotpattiþ vibhàvaneti tathàpi kàraõapadavidhànàrhatvànnive÷itam /
tatra hetuþ- na hi sarvairiti /
kriyàphalameva kàryamiti na hi sarveùàmabhyupagamaþ, kintu vaiyàkaraõànàmeva /
ataþ kriyà vyatirekiõo 'pi kàraõàsya saübhavàt sàmànyataþ kàraõagrahaõameva kçtam /
atra dvitãyeti /
madasyàsavakàraõàpohena yauvanakaràõopanibandho yauvanàsavamadayorabhedàdhyavasàyàt /
sà càti÷ayoktirvibhàvanàü na vyabhicaratãti na bàdhyate /
api tvanugràhakatvenàvatiùñate /
taddvaividhyamàha-iyaü ceti /
anena vi÷eùokterapidvaividhyaü såcitam /
tatràsaübhçtamiti /
iyamevoktanimittà vayaso nimittatvàt /
aïgalekhàmiti /
kà÷mãrasamàlambhanaïkuókumàlepaþ nimittànuktiü dar÷ayati-atra sahajatvamiti /
vaicitryàntaram àha- iyaü ceti /
anidra iti /
prapatanaü maraõàdhyavasàyena pàtaþ /
timirasahitastràsasamayo niùà ayaü tu tadabhàvàtmakaþ /
àghàto vadhasthànaü, dhçtirdhàraõaü anvayo 'nuvçttiþ /
àdyodàraharaõe dvitãyatçtãyapàdayorvimatirityàha-asaübhçtamiti /
sabharaõapuùpakàraõàbhàve 'pi maõóanakàmàstrakàryotpatteriyameva vibhàvaneti kecit /
anye tu saübharaõàpuùpayormaõóanàstre pratyàsavamadanyàyena sàkùàdakaràõatvàdvàïmàtraü vibhàvanàtvavacanam /
ki¤ca ekaguõahànikalpanàyàü sàmyadàóharyaü vi÷eùoktirityuktalakùaõavi÷eùoktiriyam /
saübharaõàdyekaguõahànyà maõóanàdeþ vayasà saha sàmyadàróhyàdityàhuþ /
apare tu vayasi maõóanatvàdyàropàt råpakameva yattva saübharaõàdi vai÷iùñyaü tadatraiva adhiropitamityàhuþ /
atha siddhàntaþ - àropyamàõasyeti /
àropyamàõasya maõóanatvàdervayoråpe prakçte pratipattiråpàdupayogàt pariõàmo 'yam /
maõóanàdikaü hi vayorupo pagràhipratipattikatvena upayujyate /
råpakatve hi vayaso maõóanaü råpopagràhitàyà maõóanamevedamityàdi prasajet /
ataþ pariõàma eva /
adyatanà iti àcàryaþ svàtma pramukhànvakti /
prasiddhakàraõàbhàve kàryotpattirvibhàvanà /
kàryotpàdanavai÷iùñyàddvidhà ceyaü nimittataþ //
vi÷eùoktyau saïgatimàha-vibhàvanàmiti /
tatra såtram-


#<kàraõasàmagrye kàryànutpattirvi÷eùoktiþ // RuAss_42 //>#


vibhàvanàvaiparãtyena vi÷eùamabhivyaïktu prayujyamànà vi÷eùoktiþ /
vyàcaùñe-iha samagràõãtyàdi /
anyatheti /
sàmagrayaü hi kàryaniùpattyavasànakam /
tadeva cetyàryaü na janayeta(t)tadà kimeùàü samagratvam /
ataþ kàraõàni cet samagràõi tadà niyamena kàryotpattiriti sthitam /
anena vyàtpirdar÷ità /
atràbhàsato virodhamutthàpayati-yattviti /
ka÷ciditi /
yadi kàraõàsamàgraye kàryànutpattistadà vi÷eùaþ ka÷cidabhivyaïgyaþsyàt /
itthaü ca sati vi÷eùamabhivyaïgaktum uktiriti vi÷eùoktiþ /
tadbhedàrthamàha-sà ceti /
acintyatvamatarkità /
tadanukternimittamityanuktanimittaiva /
karpåraiveti /
atra nirbhasmàü÷aü dàha÷aktivaikalye sàmagrã /
athàpi jane jane ÷aktimàniti kàryànutpattiþ /
àhåto 'pãti /
àhvànapratyukti jigamiùà(þ)saïkoca÷aithilya kàraõasàmagrã /
naiveti tu kàryànutpattiþ /
tatra hetuþ kàntàsvapnàdi cintituü ÷akyam /
sa eka iti /
tanuharaõaü balaharaõe sàmagrã /
na hçtamiti tu kàryànutpattiþ /
tatra hetuþ anukta÷cintituma÷akyaþ triùvapi yojayati-atra satyapi dàheti /
svaråpeõa ÷aktimàniti sva÷abdena viruddhena dharmeõa kvacidiyaü vibhàvanayà saïkãryata iti dar÷ayitumàha-kàryànupattirityàdi /
yaþ kaumàreti /
nàyikà kàciduddãpana vibhàvanà(vibhàvà)bhiratà vakti /
yo me prathamaparibhogena kaumàraü hçtavàn adyàpi sa eva varaþ vasantakùapàþ api tà eva /
unmãlitamàlatãvat surabhayaþ kadambànilàþ ta eva /
kadambo 'tra dhålikadambàkhyastadvi÷eùaþ yo vasante vikasati /
ahamapi sà caivàsmi, puràtanã premadàrà na kuõñhitetyarthaþ /
athàpi revànadãkåle tatra vetasãtarutale suratavyàpàralãlàvidhau cetaþsamuktaõñhate /
yojayati -atra vibhàvanetyàdi /
kaumàraharàdisadbhàvo 'nutkaõñhà kàraõasàmagryam /
athàpi cetaþsamutkaõñhaka iti viruddhopanibandhenànutkaõñhànutpattiruktà /
ato vi÷eùoktiþ /
tathà kaumàraharàdyayoråpakàraõàbhàve tatsadbhàvaråpavirodhimukhenopanibaddhetyuktaõñhàkàryotpattirvibhàvanà /
tayo÷ca sàdhakabàdhakàbhàvàt sandehasaïkaraþ /
kàryakàraõabhàvayo÷ca virodhisadbhàvàyàtatvàdasphuñatvam /
anayo÷ca na sarvadà saïkaraþ /
kàryotpattyanutpattyoranyatara vivakùaõe ÷uddhatvàt /
prakçtodàharaõe tu utkaõñhotpattyanutkaõñhànutpattyordvayopari vivakùà /
atra ÷lokaþ- kàryàü÷asya yadà bhàvàbhàvau vaktumapekùitau /
vibhàvanàvi÷eùoktyostadà sandehasaïkaraþ //
lakùaõàntaramavyàpãtyàha-yàtvekaguõetyàdi /
vi÷eùoktirbhavet kàryànutpattiþsati kàraõe /
atraikaguõahànyà tu sàmyadàóharyamalakùaõam //
pratij¤àtacaràyàti÷ayoktyantaràya saïgatiþ-ati÷ayoktàviti /
tatra såtram- 

#<kàryakàraõayoþ samakàlatve paurvàparyaviparyaye càti÷ayoktiþ // RuAss_43 //>#

kàryakàraõa virodhamålatvàdiha kathanam /
prapa¤càya vyàcaùñe - iha niyateti /
etadråpàpagamaþ paurvàparye niyamabhaïgaþ /
dvauvidhyamàha-etadråpeti /
pa÷yatsådgateti /
ràjasuvismereùu pa÷yatsu tava khaïge yugapatkãrtyà nirgamena ÷riyà prave÷ena cendrajàlaü kçtam /
atra ÷rãprave÷e kãrti nirgamahetau samakàlopanibandhaþ /
pathi pathãti /
àbhà prabhà /
làsakã nartakaþ /
nari nari puüsi puüsi /
atra sàyakakiraõakàryabhåtà mànanivçttiþ pràk siddhatvenoktà /
ubhayatra yojayati-pårvatretyàdi /
prauóhoktinirmita mindrajàlàtmakaü vyaïgayam /
vi÷eùamàha-kàryasya ceti /
kàryakàraõayoryau tu kàlasàmyaviparyayau /
anyà tvati÷ayoktiþsà virodhàüsopajãvanàt //
asaïgatyai såtram-


#<tayorvibhinnade÷atve 'saïgatiþ // RuAss_44 //>#


vyàcaùñe-tayoriti /
uciteti /
samade÷atvamucità saïgatiþ /
asaïgatimàha-virodhãti /
pràyaþ pathyeti /
pràyeõa bhåpàþ svato svato hitaparàïmukhà viùayàkràntà bhavanti /
lokàpavàdastu nirdeùàn sacivàneti /
vipine santoùabhàjo munayaþ /
yadvà bàhyo mantrànadhikçtaþsevakajano vara mantriõastu dhik /
yojayati-atreti /
lokàpavàdasya pathyavimukhatvaü vibhinnà8yo hetuþ /
itthaü vaicitryàntare 'pi dar÷ayati-evamiti /
sà bàleti /
yojayati-atra cetyàdi /
nigamayati-evamiti /
anyatra vicchrittyantare /
kàryakàraõayorbhinnade÷atve syàdasaïgatiþ /
abhedàdhyavasàyàdi vicchityà dç÷yate ca sà //
viùamàrthaü såtram-


#<viråpa kàryànarthayorutpattirviråpasaïghañanà ca viùayam // RuAss_45 //>#


kàraõaviråpa kàryotpattirekaü, anarthotpattiranyat ananuråpayoþ saüghañanà tçtãyamiti tridhà /
viùayam saïgatiþ-virodheti /
vyàcaùñe-tatra kàraõeti /
nirvakti-ananuråpeti //
sadya iti /
karaspar÷aþ pàõigrahaþ /
nãlàyàþ pàõóuråpaü kàryam /
tãrtheti /
tãrthàntareùu pàtakapaïkilàþ tanårvihàya divyàstanårlabhante /
vàràõàsi!tvayi tu tyaktatanånàü divyatanulàbhastàvadàstàü målaü pràcãnà tanurapyapunarlàbhàya yàti /
atra målanà÷alakùaõànarthotpattiþ /
araõyànãti /
àkåtaü hçdayam /
nibhçtaü gåóhaü pallavayati prakà÷ayat /
atràraõyànyàdãnàü viråpàõàü asaïghañanãyànàü saïghañanà /
triùvapi yojayati-atra kçùõotyàdi /
nanu madhyamodàrahaõe vyàjastutiparyavasànam ityata àha-kevalamiti /
stutinindàchràyàparityàge÷uddhaü suj¤àtatvàdabhyåhituü ÷akyam /
viråpànarthayorhetãrutpattirviùamaü matam /
tathà viråpaghañanà tenedaü triprabhedakam //
samàrtaü såtram - 


#<tadviparyayaþ samam // RuAss_46 //>#


tçtãyabhedàpekùayà viùamaviparyayaþsamam /
saïgatipuraskàreõa vyàcaùñe-viùametyàdi /
analaïkàratvàditi /
saråpakàryasyàrthasyotpattau na hi vicchittiþ /
dvaividhyamàha-sasa ceti /
la càntyo bhedaþ /
tvamevamiti /
tvamevà¤cidhasaundaryà sa ca ruciratàyàþ paricitaþ yuvàü kalàbhij¤au ca /
÷eùaü pàõigrahaõam /
tadà guõattvaü vi÷votkarùã syàt /
yojayati-atreti /
nàyaketyeka÷eùaþ nàyako nàyikà ceti /
citraü citramiti /
sphàtiþ sphãtatà /
kovido niguõaþ /
yojayati-atreti /
dvayoranabhiråpatvaü ànuråpyam /
saråpayoþsaüghañanà samàlaïkàra iùyate /
÷làdhyà ÷làdhyatvayogena dvau bhedàvasya saïgatau //
vicitràya saïgatiþ-virodheti /
såtram-


#<svaviparãtaphala niùpattaye prayatno vicitram // RuAss_47 //>#


viparãtaphalàya prayatno vicitram /
vyàcaùñe-yasyeti /
tadvi parãteti /
tasya viparãtaphalasyetyarthaþ /
nirvakti-à÷caryeti /
viùamaprakàràdvailakùaõyàyàha-na càyamiti /
iha hi svaniùedho vaiparãtyaü gamayati /
viùame tu vyatyayaþ /
udàharaõato draóhayati-tamàleti /
iha tvanyathà-dhettumiti /
(grahãtuü)mucyate 'dharo 'nyato valati (prekùituü)dçùñiþ /
ghañituü vighañete bhujau (ratàyasurateùu)vi÷ramaþ //
yojayati-atretyàdi /
unnatyà iti /
bhogecchrayà bhoktumityarthaþ /
yojanaü sphuñamityàha-atreti /
prayatnastu vicitraü syàdviparãtaphalàtpaye /
niùedhato vaiparãtyàdviùamàlaïkuterbhidà //
adhikàrthaü såtram-


#<à÷rayà÷rayiõoranàünuråpyamadhikam // RuAss_48 //>#


à÷rayà÷rayiõorayathàtvam àdhikam /
sasaïgatikaü vyacaùñe-virodhetyàdi /
à÷rayàdhikyàt à÷rayyàvikyà¤ca dvaividhyamàha-tatretyàdi /
dyauratreti /
dyauþsvargaþ, dharà pçthvã, jalàdhàràþsamudràstadavadhiriti niþ÷eùatvoktiþ aho kiyat, iyattaiva nàstãtyarthaþ /
påraõaü dåre 'stu kà påraõakatayetyarthaþ /
yàvatà ÷ånyamiti nàmno 'pi nàsti gatiþ kàcit /
dordaõóeti-à¤citaü àyàmitam /
natva¤citàmiti pàñhaþ /
gatipåjanayoranupayogàt /
à¤ciràyàmàrtho dhàtuþ /
bhràmyatpiõóitacaõóimà ca /
yojayati-pårvantreti /
anànuråpyamadhikamà÷rayà÷rayiõormatam /
à÷rayà÷rayivaipulyava÷ato dviprabhedakam //
anyonyàrthaü såtram-


#<parasparaü kriyàjanane 'nyonyam // RuAss_49 //>#


kriyàvyatãhàre 'nyonyàlaïkàraþ /
sasaïgatikaüvyàcaùñe-ihàpãtyàdi /
na sva råpàpekùayà parasparajananasyàsaübhavena samyagvirodhitvàt kriyàdvàrakameveha parasparajananam /
kaõñhasyeti /
tanutvaramyatve devãkaõñhasya àtmotkçùñatve sàmagrãmuktàkalàpasya ca vçttatvàt nistalatvamànocanãyatve /
itthaü dvayorapi sampannasàmagrãkatvàt bhåùaõabhåùyabhàvaþsàdhàraõaþ /
yojayati-atra ÷obheti /
kriyàmukhakaü kriyàdvàrakam /
kriyàjananamanyonyamanyonyàlaïkçtirmatà /
vi÷eùàrthaü såtram-


#<anàdhàraü màdheyamekamanekagocarama÷akyavastvantarakaraõaü ca vi÷eùaþ // RuAss_50 //>#


divamapãti /
divamupayàtànàmapi giro ramayanti jagantãtyanàdhàràdheyatà /
pràsàdeti-atraikasyànekagocaratà /
nimeùamapãti /
atra sarvasampàdanàtmano '÷akyavastvantarasya karaõam /
triùvapi yojayati-atra kavãnàmiti /
yeùàm iti ùaùñhãnide÷e 'pi na gãrbhiþsaha sambandhamàtram, api tu vi÷iùñaþ sambandha ityàha-anyatreti /
bhàvi lokottareti /
kiü÷abdena na¤à càkùitpor'thaþ /
anàdhàràdibhedena vi÷eùo 'pi tridhà mataþ /
vyàghàtàrthaü såtram-


#<yathà sàdhitasya tathaivànyenànyathàkaraõaü vyàghàtaþ // RuAss_51 //>#


ekena yadyathà sàdhitaü tasya tathaivànyathãkaraõaü vyàghàtaþ /
vyàcaùñe-ka¤ciditi /
dç÷eti /
dç÷à dagdhasya dç÷aiva jãvanà¤càrulocanà viråpàkùasya janyinyaþ /
yojayati-atra dçùñãti /
jovanãyatvamiti /
pràõitavyaü jãvanamityarthaþ /
ayaü càtra vyatirekaheturityàha-so 'pãti /
viråpàkùacàrulocanà÷abdau hi vyatirekagarbhau /
jayena ca vyatireka uktaþ /
saïgatimàha-pårvavaditi /
anànuråpyaü iha lakùaõàü prakaraõasya /
yathà sàdhakamekena tathaivànyena bàdhanam /
vyàghàto 'tha viruddhasya saukaryeõa kriyà tathà //
tatra såtràntaram-


#<saukaryeõa kàryaviruddhakriyà ca // RuAss_52 //>#


kàryàpekùayà sukarasya viruddhasya karaõaü kàryavyàhatiheturiti vyàghàtàntaram /
vyàcaùñe-vyàghàta ityàdi /
ayaü lakùyapadànuùaïgaþ /
kàryàrthaüsaübhàvitasya kàraõavi÷eùasya tadviruddha niùpàdanaü vyàghàtaþ /
viruddhaniùpatti÷ca sukarà kàraõasya vi÷iùñànuguõyàt /
itthaü ca sati anarthotpattilakùaõàdviùàmàt bheda ityàha-na tvatreti /
na hyatra kàryamakàryaü kintu tadviruddhaü sukaraü kàryam /
ato dvitãyaviùamàdbhedaþ /
yatastatra kàryamakàryaü viruddhastu anarthaþ /
ihobhayamapi kàryamiti /
yadi bàla itãti /
atra bàlyaü rakùyatvaü càprasthàne hetutvena sambhàvitaü pratyuta saukaryeõa prasthànaü sàdhayati /
saïgatyantaràyàha-evamiti /
tatra kàraõàmàlàrthaü såtram-


#<pårvapårvasyottarottarahetutve kàraõamàlà // RuAss_53 //>#


yadà pårvamityàdi /
jitendriyatvamiti /
jitendriyatvàdvinayaþ, vinayàdguõaprakarùaþ tato janànuràgaþ /
atra sàràdivicchrittyantarasaübhave 'pi nàlaïkàràntaramityàha-kàryakàraõeti /
kàryaü kàraõamàlàyàü pràcaþ pràcaþ paraü param //
ekàvalyai såtram-


#<yathàpårvaü parasya vi÷eùaõàtayà sthàpanàpohane ekàvalã // RuAss_54 //>#


yadi pårva pårvasya paraü paraü vi÷eùaõatayà sthàpyate, saikà ekàvalã ya¤càpohyate sànyà /
puràõãti /
atra paràõàü varàïganàstàsàü råpaü tasya vilàsaþ sa kusumàyudhasya vi÷eùaõatayà sthàpyate /
yojayati-atra varàïganà iti /
na tajjalamiti /
atra jalàdeþ pårvaü pårvasya païkajàdyuttarottaraü vi÷eùaõamapohyatayà sthitam /
ekàvalyàü yathàpårvaü bhedakaü tåttarottaram /
sthàpyate 'pohyate caiva teneyaü dvividhà matà //
màlàdãpakàrthaü såtram-


#<pårvapårvasyottarottaraguõavahatve màlàdãpakam // RuAss_55 //>#


ekàvalyàmuttarottarasya pårvapårvaguõavahatvam iha tu vyatyayaþ /
vyàcaùñe-uttarottarasyeti /
prastàvollaïghane hetumàha-màlàtveneti /
saügràmeti /
atra kodaõóàdeþ pårvapårvasya ÷aràdyuttarottarasamàsàdanaü dãpanena guõàvahatvam /
vyàcaùñe-atra kodaõóàdibhiriti /
màlàdãpakamàdyasyottarottaradãpanam /
sàràrthaü såtram-


#<uttarottaramutkarùaþsàraþ // RuAss_56 //>#


vyàcaùñe-pårvapårveti /
nibandhanaü grathanam /
ràjya iti /
sàramityatra vastvityadhyàhartavyam /
itarathà liïgàsaïgatiþ /
yojayati-atra ràjyeti /
uttarottaramutkarùàvahatve sàra iùyate /
saïgatyantaràyàha-evaü ÷çïkhaleti /
tatra kàvyaliïgàrthaü såtram-


#<hetorvàkyapadàrthatve kàvyaliïgam // RuAss_57 //>#

vàkyàrthapadàrtharåpahetau dvidhà kàvyaliïgam /
vyàcaùñe-yatra heturiti /
tarkavailakùaõyaü dar÷ayati-na hyatreti /
anupàdhikaþ sambandho vyàtpiþ /
hetoþ pakùe 'vasthitiþ pakùadharmatà /
upasaühàro nigamanam /
àdi÷abdàdupanayàdiþ /
vàkyàrthatve vi÷eùamàha-vàkyàrthagatyeti /
anena hetutvasya ÷àbdatvaniyama uktaþ /
àrthatve vi÷eùamàha-vàkyàrthagatyeti /
anena hetutvasya ÷àbdatvaniyama uktaþ /
arthatve arthàntaranyàsa pràtpiþ ityàha-anayatheti /
arthàntaranyàse hi arthàtprakçta samarthanam, iha tu ÷abdata iti vibhàgaþ /
yattvannetreti /
netra rucisamànaruca indãvarasya salile nimajjanam, mukhacchràyànukàriõaþ ÷a÷ino meghai÷chràdanaü, gamanànukàrigatãnàü haüsànàü palàyanaü ceti vàkyàrthatrayamekavàkyatàpannàyàü sàdç÷yavinodàkùàntau hetuþ /
mçgya iti /
darbhanirvyapekùatvalocanavyàpàraõe padàrtho saübodhane hetuþ /
ubhayatra yojayati- pårvatretyàdi /
atra vàkyàrthapadàrthayorekaikahetutvenodàjihãrùuràha-evameketi /
manãùità iti /
atra taponivàraõe gçheùvapekùitadevatàsadbhàvo vàkyàrtho hetuþ /
yadvismayeti /
atrànanda mandatve vismayastimitatvaü padàrtho hetuþ /
yojayati-pårvatretyàdi /
kàvyaliïgatva tu hetutvenoktirvàkyapadàrthayoþ /
nàyamarthàntaranyàso hetoþ÷àbdatvasaü÷rayàt //
anumànàya såtram-


#<sàdhyaü sàdhananirde÷o 'numànam // RuAss_58 //>#


sàdhyasiddhyai sàdhananirde÷o ''numànam /
vyàcaùñe-yatra ÷abdetyàdi /
÷abdavçttena natvarthasya /
vastutastathà bhàvenapakùadharmànvayeti trairåpyamuktam /
tarkànumànavailakùaõyàha-vicchittãti /
arthàt kavikalpitavaicirtyàt /
yathà randhramiti /
jaladadhåmasya vyomasthaganaü khadyotànàü sphuliïgàyamànatà, kakubhàü vidyujjvàlàpiïgatà ca /
pathikataruùaõóe smaradavànalalagnaü liïgam /
yojayati- atra dhåmetyàdi /
råpakamålatvamevàlaïkàràntaragarbhãkàraþ /
alaïkàràntaraviviktatayàpi dar÷ayitumàha-kvacittviti /
yatraità iti /
laharãva¤calà÷caladç÷o yàsàü tàþ /
tatra bhråvyàpàrastatraiva màrgaõapatanam /
smarasyàgragamane ÷uddhatayà liïgam /
tadetadàha-atreti /
analaïkçtameva råpakàdyasaükãrõameva /
tarkànumànàdvailakùaõyàyàha-prauóhoktãti /
màtragrahaõàdalaïkàràntaràpohaþ /
càrutvaü na tu tarkànumànavanni÷camatkàratà /
athànumànakàvyaliïkàrthàntaranyàsànàü viùayaü vivecayati-ayamatretyàdi /
piõóàrthaþ avàntaravi÷eùanirvyapekùo niùkçùñàrthaþ /
apratãtaþ pratyàyyate cet pratyàyyapratyayakabhàvaþ tadànumànam, pratãtaþsamarthyate cet samarthyasamarthakabhàvaþ tadà padàrthasya tvatalàdi÷iraskatayà hetutvenopàdàne na ka÷cidalaïkàraþ /
yathà nàgendrahastà ityàdau /
karka÷atvàt årvorupamànabàhyà iti hetumadbhàvasya laukikatvàt /
yadà tvatalàdyasaüspar÷enopàttasya padàrthasya hetutvaü tadà "mçga÷ca darbhàïkure"tyàdau padàrthanimandhanamekaü kàvyaliïgam /
yadà punarvàkyàrtho hetutvapratipàdakayacchrabdàdiprayogamantareõa hetutvenopàdãyate, tadà vàkyàrthanibandhanamanyatkàvyaliïgam /
yadà tàñasthyenopàttasya vàkyasya arthaparyàlocanayà hetutvaü tadàrtàntaranyàsaþ /
itthaü ca sati vàkyàrthanibandhanaü kàvyaliïgaü kàryakàraõa eva bhavati /
samarthya vàkyàrthasyànayà kriyayà sàpekùatvena tàñasthyàbhàvàt /
arthàntaranyàsastu sàmànyavi÷eùabhàva eva bhavati /
tathàtva eva tàñasthyasaübhavàt /
yatpunaþ kàryakàraõagatatvenàrthàntarasya samarthakatvaü tadukta lakùaõaü kàvyaliïgamapyanapekùyaiva /
àcàryairlakùaõàntarakaraõàt /
itthaü ca sati uktalakùaõà÷rayaõe, "yattvannetre"tyàdau arthàntaranyàsaviviktaü kàvyaliïgameva /
kàryakàraõayostu samarthakatvaü arthànataranyàse dar÷itacaramiti gatiriyatã viùayavibhàgà yà÷rayitavyà /
anumànaü tu sàdhyàya sàdhanasyopavarõanà /
tatsaükãrõatva÷uddhatvavicchittyànyavilakùaõàt //
apratãtapratãtau syàdanumànavyavasthitiþ /
padàrthàdvàtha vàkyàrthàt nirde÷e sati hetutaþ //
samarthanaü pratãtasya kàvyaliïgadvayaü matam /
bhavedarthàntaranyàsaþ tàñasthye hetubhàvataþ //
kàryakàraõabhàve tu tasyoktaü lakùaõàntaram /
saïgatyantaràyàha-evaü tarketi /
tatra yathàsaükhyàrthaü såtram-


#<uddiùñànàmarthànàü krameõanunirde÷o yathàsaükhyam // RuAss_59 //>#


pràïganirdiùñanàü pa÷cànnirdiùñaiþ krameõa sambandho yathàsaükhyàlaïkàraþ /
vyàcaùñe-årdhvamityàdi /
årdhvaü pràgityarthaþ /
sa ceti /
anunirde÷o 'rthàntaragataþ na tu uddiùñàrthagataþ /
sàmarthyàduddiùñànunirde÷yayoþ sàpekùatvalakùaõàt /
sambandhapratãtiü niùkarùati-årdhvaniùñhànàmiti /
vàkyàrthaþ såtratmano vàkyasyàrthaþ /
ataþ kramavi÷eùaþ /
anye tu krama ityevàbhidadhire /
dvaividhyamàha-tacceti /
àdyasya lakùaõamàha-÷àbdaü yatreti /
vyastànàü vyastairarthàdabhisaüvandhe ÷àbdakramàvalambinaþ sambandhasyàtirodhànapratãtikatvàcchàbdatà /
dvitãyaü lakùayati-àrthantviti /
samudàyasya samudàyena sambandhe ÷àbde paryàlocanayà avayavatramasambandha ityàrthatà /
làvaõyeti /
làvaõyaprabhà tyàgàvanãbharakùaõatva÷àlini tvayi sati indupåùacintàratnakulakùmàbhçtàü nairarthakyaü /
yojayati-atra làvaõyaukastvetyàdi /
kajjaletyatràr''thatvaü yojayati-atra kajjalàdãnàmiti /
÷rutyà ÷abdena samudàyagataþsaübandhaþ /
"pràguktànàmanåktaistu sambandhaþ trimiko yadà /
yathàsaükhyaü tathà ÷àbdam àrthaü ceti dvidhà matam" //
paryàyàrthaü såtram-


#<eka manekasminanekamekasmin và krameõa paryàyaþ // RuAss_60 //>#


ekasyànekàdhàratve ekaþ paryàyaþ /
anekasyaikàdhàratve dvitãyaþ /
sasaïgatikaü vyàcaùñe-kramaprastàvàdityàdi /
kramagrahaõasya prayojanàyàha-nanvekamityàdi /
ekasyànekagocaratvalakùaõavi÷eùàlaïkàravyàvçttyai amagrahaõàmityarthaþ /
evaü tarhi vi÷eùàlaïkàre yaugapadyagrahaõaü kiü na kçtamityata àha-iha ceti /
iha amapratipàdanàttatra yaugapadyaü lakùaõatvena arthàt siddhyati ityarthaþ /
ato viviktaviùayatayà dvitãyamàha-tathà ekasminniti /
tatra apagrahaõàt samuccayàlaïkàravyàvçttirityàha-nanvatreti /
vakùyamàõe samuccaye yaugapadyaü lakùaõatvena gçhãùyata ityàha-ata eva guõeti /
lakùyapadaü nirvakti-ata eva krameti /
paryàyasya amàtmakatvàt parivçttyalaïkàrato vaidharmyàyàha-vinimayeti /
asya càturvidhyaü dar÷ayati-tatràneka iti /
iha yo 'yamanekàrthaþ sa pçthavçttiþ saïghatàtmà ca /
dvividho 'pyàdhàràdheya÷ceti catvàro bhedàþ /
nanvà÷rayeti /
re kàlakåña! tavà÷rayeùuvçttiþ uttarottaravi÷iùñapadanyàsà kenopadiùñà yataþ pràk hçdaye, aya tadapekùayoparikaõñhe vàtsãþ /
samprati tu kaõñhàdapyuparitanyàü vàci vasasi /
atràrõavàdiràdhàro anekaþ pçthagvçttiþ /
visçùñaràgàditi /
atràdhara[kandu]kau karàdhàrau nivçttikriyàü prati apàdànatvena saühatau /
nivçtteranekatvenàvivakùaõàt-ni÷àsviti /
saücaraþ saücàràdhiùñhànam /
atràbhisàrikà÷ivàråpaü anekamàdheyaü pçthagvçttiþ /
yatraiveti /
atra mugdhatvàdikaü patnãtvàdikaü ca anekamàdheyam /
vargatvàvasthà iti saïghàta vçtticatuùñaye 'pi yojayati-atra kàlakåñamityàdi /
paryàya eko 'nekasmin ekatràneka ityàpi /
dvidhà amava÷àdetau na vi÷eùasamuccayau //
neyaü vinimayàbhàvàt parivçttiþ bhidàstviha /
catasro 'nekaråpasya pçthak saïghàtavartanàt //
pçthaksaïghàtavçttitvàdanekor'tho dvidhà sa ca /
àdhàràdheyabhàvastha÷catasro 'sya bhidàstataþ //
parivçttarthaü såtram-


#<samanyånàdhikànàü samàdhikanyånaiþ vinimayaþ parivçttiþ // RuAss_61 //>#


samasya samena saha vinimayaþ ekà parivçttiþ /
nyånasyàdhikena dvitãyà /
adhikasya nyånena tçtãyà /
vyàcaùñe-vinimayo 'treti /
saïgatimàha-kramapratibhàseti /
uro datveti-hiraõyàkùavadhàdyeùu yuddheùu uro datvà daityànàü ya÷o gçhãtam /
yojayati-atra ura iti /
kimitãti-aruõàyana kalyate ityarthaþ /
yojayati-atrotkçùñeti /
tasyahãti /
pravayastvàt svargamupeyuùo na ÷ocyaü ki¤cit /
yojayati-atra kalevareõeti /
dvairåpyeõàdàharati-tatveti /
dar÷anapràõayoþsamatà /
mano 'pekùayà raõàraõakasya nyånatà /
yojayati-atràdya iti /
"parivçttirvinimayastridhà seyaü samàdibhiþ //
" parisaïkhyàrthaü såtram-


#<ekasyànekapràtpavekatra niyamanaü parisaïkhthà // RuAss_62 //>#


anekatra pràtpavata ekasyaikatra niyamanaü parisaïkhyà ekakaratra varjanena anyataratra saïkhyànàt /
sasaïgatikaü vyàcaùñe-ekàneketyàdi /
asaübhàvye sthåladç÷à saübhàvayituü a÷akye /
nirvakti-parãti /
parãtyupasargovarjanavçttirityarthaþ /
bhedànàha-sà caiùeti /
pra÷rapårvikà ÷àbdã tathaivàrthã apra÷rapårvikà ÷àbdã tathaivàrthã[ti]caturdhà /
kiü bhåùaõamiti -àryairàcaritam /
iyaü pra÷rapårvikà ÷abdopàttavarjyà /
kimàsevyamiti /
yadàsaktyà dyusaridàdisamàsaïgena /
iyaü pra÷rapårvà arthàkùitpavarjyà /
bhaktirbhava iti /
yuvatiråpe kàmàstre /
iyam apra÷rà ÷àbdavarjyà /
kauñilyamiti /
iyam apra÷rà àrthavarjyà /
yojanasya suj¤ànatvànnyàyasaücàràyàha-atràlaukikamiti /
alaukikagraho hi laukikaü vyavacchinattyeva virodhàt /
ato vyavacchradyaü ÷àbdamàrthaü ceti bhedadvayodayaþ /
alaukikasya prasiddheþ kvacitpra÷ro 'nyathà ceti càturvidhyam /
÷leùabhittikatayà, dar÷ayati-vilaïghayantãti /
÷rutivartma karõopakaõñho vedamàrga÷ca /
vikrimà aràlatà dauþ÷ãlya ca /
citrakarmastiti-varõà valakùàyadayo dvijàtaya÷ca /
daõóoyaùñiþ ÷àsti÷ca /
atra ÷leùaþ pårvam siddha iti na bàdhakaþ api tu càrutàvaha ityàha-÷leùasampçktatvamiti /
alaukikatàü dar÷ayitumàha-atra ceti /
pàkùikatvaniyama anekatra yugapatpràtpau parisaïghyeti hi vàkyavitprasiddhaü lakùaõam /
tadvailakùaõyàya niyamanasàmànyàdhikaraõyaü yataþ /
itthamataþ pàkùikapràtpiråpaü niyamalakùaõamapi svãkriyata iti yugapatsaübhàvanàtmakaü parisaïkhyàlakùaõàmiha[pràyikam] /
parisaïkhyà tvanekatra pràtpasyaikatra yantraõam /
caturdhà pra÷ravarjyoktyorbhàvàbhàvàdiyaü matà //
na paraü yugapatpràtpiþ pakùe 'pi pràtpiriùyate /
parisaïkhyàniyamayorato 'tràlaukikã sthitiþ //
arthàpattyarthaü såtram-


#<daõóapåpikayà arthàntaràpatanaü arthàpattiþ // RuAss_63 //>#


yathà daõóabhakùaõenàpåpabhakùaõaü kaimutyenàpatati tathàrthàntarasyàpatanamarthàpattiþ /
vyacaùñe-daõóàpåpayoriti /
"dvandvamanoj¤e"ti vu¤ siddhau pçùodaràditvena vçddhyabhàve 'hamahamikàdinayena daõóàpåpiketi kecit /
anye tu matvarthãyena råpasiddhimicchranti /
svasaümatimàha-aparetviti /
apare punaþ "ive pratikçtà"viti kana upamàrthatvena varõàyanti /
niùkarùàrthamàha-atreti /
anumàna÷aïkàü niracaùñe-na cedamiti /
samànanyàyasya daõóàpåparthamàha-atreti /
anumàna÷aïkàü niràcacaùñe-nacedamiti /
samànanyàyasya daõóàpåpavçttasyasarïtimàha-arthàpatti÷ceti /
tajjàtãyena tatsambandhitayà bhedàyàha-iyaü ceti /
pa÷upatiriti-utkaþ unmanàþ /
viprakuryuþ bàdhaü vikuryuþ /
amã bhàvà vanitàdayaþ /
apràkaraõikàpàtanaü dar÷ayati-atra vi[bhva]ti /
dhçtadhanuùãti /
sthirà apiprahvã bhavanti, loleùu kà kathà? atra pràkaraõikàrthàpàtaþ /
vicchittyanyaràyàha-kvacittviti /
alaïkàra iti /
÷aïkàkaraü kimayaü sevya uta neti ÷aïkàjanakam /
vidhurinduþ vidhirdiùñam /
÷leùataþ pràkaraõikàpàtamàha-atra vidhàviti /
arthàpattistu kaimutyenànyàrthàpàta iùyate /
prakçtàprakçtàpàtàdiyaü ca dvividhà matà //
vikalpàrthaü såtram-


#<tulyabalaviridho vikalpaþ // RuAss_64 //>#


viruddhyoþ tulya bavayoryugapatpràtpau vikalpaþ /
vyàcaùñe-viruddhayoriti /
tulyapramàõa vi÷iùñatvaü tulyabalatve hetuþ /
vailakùaõyaü dar÷ayati-aupamyagarbhatvàditi /
laukika vikalpasyà tathàtvàt /
namantviti -sandhau ÷irasàü natiþ vigrahe dhanuùàm /
evamàj¤àmaurvyoþ karõapårikaraõamapi /
vyacaùñe-atra pratiràjeti /
namanamiha pratiràjànàü kàryam /
tatra ÷iràüsi dhanãùi ca sandhivigrahapramàõatayà tulyabalàni viruddhatvàdyugapatpràptyayoge 'pi pràpnuvanti /
ataþsàdhanabàdhanàdirupagatyantaràbhàvàt vikalpaþ /
vaidharmyaü yojayati-namanakçtamiti /
evaü karõapårãkaraõe 'pi /
vaicitryàntaràyàha-aupamyeti /
bhaktiprahveti-praõàyinãspardhinãtyàdau prathamàdvivacanaikavacanayoþ napuüsakastrãliïgayo÷ca ÷leùaþ /
nãtehiteti nãtàr ihiteti ca padabhaïgaþ /
nidhã iti nidhiriti ca /
yojayati-atra netre tanuriti /
samuccayabhramo mà bhådityàha-na ceti /
anu÷àsanàt gatisaübhave 'pi kaviprayogàbhàvànna samuccayaþ /
aprayuktadoùàpatterlakùaõe nyånatàmà÷aïkatenanviti /
pariharati-naitaditi /
netre athaveti /
vikalpasvaråponmãlita ÷le÷ànugamam uddhàñayati-sa càtreti /
nigamayati-tasmàditi /
svopaj¤a ityàha-pårvairiti /
virodhe tulyabalayorvikalpaþsannipàtinoþ /
a÷leùa÷leùabhittitvàddvidhàyamupa varõyate //
samuccayàrthaü såtram 


#<guõàkriyàyaugapadyaü samuccayaþ // RuAss_65 //>#


guõànàü kriyàõàü ca yaugapadyaü samuccayaþ /
vyàcaùñe-guõànàmiti /
vikalpeti saïgatikathanam /
vidaliteti /
pra(kha)lamukhàni durdàntapracuràõ /
atra vaimalyamàlinyayoþ samuccayaþ /
ayamiti /
ekapade yugapadbhavitavyaü bhåtamityarthaþ /
atra upamatibhåtikriyayoþ /
vaicitryàntaràyàha-etadvibhinneti /
bibhràõeti /
÷alyabharaõaü ÷ayanàdikriyàhetuþ /
atra ÷ayanàdãnàü ekàdhikaraõatayà samuccayaþ /
guõasamuccayo 'pi suj¤àna ityàha-evamiti /
guõakriyayoþ saübhçtayorapi saübhavatãti dar÷ayati-keciditi /
nya¤caditi-cakùuriha cakùurvikàraþ /
ekaikaü cakùuranyakriyaü bhinnavyàpàraü vartate /
ato heto rasava÷àt /
rasa iha ÷çïgàraþùad dagvikàràõàmeùàü tadekaniùñhatvàt kathaü bhinnakriyaü nya¤citamityarthaþ /
yadapàïge nya¤cati /
uktaü hi mayà bharatasaügrahe - "syànnaya¤citannaya¤cadapàïgabhàva" iti /
"apàïgasaïkocitaku¤citaü syàt unmukhaü" ityuda¤citasya lakùaõam /
uda¤citaü dårdhvamapàïgavçtti nimeùa÷ånyaü hasitaü vihàsi /
sàkåtamàkàïkùitabhàvagarbham àkekaraü tiryagaràlatàram //
vyàvçttaü vilitam /
"tiryaïnivçttaü valitaü vilokya premõà sudåraü parivalga[duktam]" /
prasàdi prasannam /
"sabhråvilàsaü smayate prasannaü saümãlyamànaü mukulaü vadanti /
" saprema premagarbham /
"syàtpremagarbhaü asau dravàya (?)" /
kampamutkampitapakùmatàram /
sthiraü vidåràntaritàrthaniùñham /
udbhrå-udvartitaü tårdhvavikampitabhrå /
bhràntaü madamantharaü syàt //
apàïgavçtti vikùepi /
vikùepi pàr÷ve yadapàïgavçtti /
[vikacaõ] vikàsi /
vikàsi dç÷ye savi÷eùalakùam /
majjannihà¤citam /
nàsàgraniùñhàntuniha¤citàkhyam /
taraïkottaraü taraïgitam /
"taraïgitaü yadyutirurmikalpà /
" sà÷ru utkaõñhitam /
"utkaõñhitaü ràganibaddhabàùpam /
" yojayati-atràkekaretyàdi /
nanvàkåtaprasàdapremõàü guõavacanatve 'pi samàsataddhitàdyarthaistirodhànamityata àha-prasàdisapremetyàdi /
samàsàdayo hi sambandhàbhidhàyinaþ /
sambandha÷ca siddharåpo guõàtmà /
na guõàvacanànàü svabhàvaü bhinatti /
sàkåtaü satprema iti samàsaþ /
prasàdãtitaddhitaþ /
nigamayati-evamayamiti /
vyastatvena ubhau samastatvena eketi tridhà /
"guõakriyàyaugapadye trividhaþsyàtsamuccayaþ "/
samuccayàntaràyàha-ekamiti /
såtram -


#<ekasya siddhihetau anyasya tatkaratvaü ca // RuAss_66 //>#


ekasmin kasyacit siddhihetau spardhayà anyasyàpi tatkaratvaü samuccayaþ /
vyàcaùñe-samuccaya ityàdi /
ityevetyanuùaïgakathanam /
samàdhivaidharmyàyàha-na càyamiti /
ekaþ paryàtpaþ sàdhakaþ /
anyaþ kàkatàlãyavçttyà cetsamàdhiþ /
yathà khale kapottàþ spardhayà pratisvaü ahamahamikayàvataranti /
tathà bhàve samuccayaþ iti mahàn bhedaþ /
khale kapotà asyàü santi nãtàviti khalekapotikà /
matvarthãyaþ ùñhan /
nanu kàkatàlãyaü iti kathamucyate /
kàkasyàgamanaü yàdçcchikaü tàlasya ca pàtaþ /
tena patatà kàkasya vadhaþ /
evaü devadattasya àgamanaü dasyãnà¤cacopanipàtastai÷ca tasya vadhaþ /
tatra devadattatasyusamàgamaþ kàkatàlasamàgama iveti eka upamàrthaþ /
tadvadhaþ kàkavadha iveti dvitãyaþ /
àdyaþ samàsàrthaþ kàkatàlamiti /
dvitãyastadvitàrthaþ kàkatàlãyamiti /
samàsa÷càyam /
asmàdeva j¤àpakàt "samàsàcca tadviùayà"dàkasmika ivàrthecchro bhavatãti /
tadviùayàdivàrthaviùayàdityarthaþ /
evamardhajaratãyaü ajàkçpàõãyaü ghuõàkùarãyamityàdausamàsataddhitau j¤eyau /
bhedànàha-eùa iti /
kulamiti /
yairjano darpaü vrajati, ta eva tavàïku÷àþ unmàrganivàrakàþ /
yojayati-atràmàlinyeti /
amàlinyaü ÷obhanatvahetuþ /
ekaikaü caitanyasya tatkaratvaü dar÷ayati-durvàrà iti /
manmathasuhçdvasantàdiþ ÷añho va¤cakaþ /
yojayati-atra smareti /
navavayaþ prabhçteþ kathama÷obhanatvam ityata àha-navavaya ityàdi /
÷a÷ãti-÷a÷yàdi vi÷eùyaü ÷obhanaü dhåsaratvàdi vi÷eùaõava÷àda÷obhanamiti vi÷iùñasya dvairåpyam /
tatra tathàvidhaiþ kàminyàdibhiþsamu¤cãyate /
yojayati-atra ÷a÷ina ityàdi /
anyathà tu na yojanãyamityata àha-na tvatreti /
na vyakhyeyastathà /
sadasadyogavivakùaõàditi ÷eùaþ /
atràkùipati-nanu nçpeti /
nçpàïgaõa khalayordvayorapya÷obhanatvàdanye ÷obhanà iti katham /
na tathà samuccayaþ /
pariharati-naitaditi /
vi÷iùñasya dvairåpyaprakrame dvayora÷obhanatvam /
prakramabhedo vàkyadoùaþ /
prakramabhedà valambena cànyairdeùàntaraü udbhàvitamityàha-ata eveti /
vi÷eùyàntaraü ÷obhanaü khalatvaråpaü tva÷obhanamiti sahacarabhinnor'thaþ /
ata itthaü vivakùiõãyamityàha-prakçte tviti /
tathàpi na doùanivçttirityàha-evamapãti /
pårvodàharaõe sadasadyogamà÷aïkate-nanu durvàrà iti /
smaramàrgaõàdãnàü ÷obhanatvaü durvàratvàdãnàma÷obhanatvamiti pratãteþ /
pariharati-naitaditi /
vivakùàbhede gamakamàha-ata eveti /
sundaratvenàntaþ praviùñànàmapi ÷a÷yàdãnàü dhåsaratvàdinà vaiyarthyahetutvamupasaühçtam /
durvàretyatratvitthaü "÷añhaþ kathaü soóhavya" iti sarvathà kaùñatvamevopasaühçtam /
nigamayati-tasmàditi /
ekakriyàyàmanyasya kriyà tvanyaþ samuccayaþ /
sadasaddvaidhayogena satridhà saüvyasthitaþ //
iti //
samàdhyarthaü såtram-


#<kàraõàntarayogàt kàryasukaratvaü samàdhiþ // RuAss_67 //>#


àrabdhasya kàryasya kàraõàntarayogàt samyagàdhànaü samàdhiþ /
vyàcaùñe-kenaciditi /
samuccayeti saïgatyuktiþ /
samuccayavaidharmyaü smàrayati-tadvailakùaõyamiti /
mànamiti /
pàdapatane kàraõe garjitaü kàraõàntaram /
yojayati-mànaniràkaraõa iti /
upakàpareti saukaryaprakà÷anam /
samàdhiþsamyagàdhànaü kàraõàntarayogataþ /
saïgatyaràyàha-evaü vàkyeti /
pratyanãkàrthaü såtram /


#<pratipakùatiraþsàkà÷aktau tadãyatiraskàraþ pratyanãkam // RuAss_68 //>#


balavataþ tiraskàrà÷aktau tadãyatiraskàraþ pratyanãkam /
vyàcaùñe-yatra balavadityàdi /
tatsambandhinaþ balavatsambandhinaþ /
taü bàdhituü balavantaü bàdhitum /
atra dçùñàntamàha-yathà anãka ityàdi /
prayojanamàha-pratipakùeti /
yasya ki¤ciditi /
yasya kçùõasya /
vigrahaþ kalahaþ /
kàntena bakreõa sadç÷àkçtiþ /
yojayati-atra ràhoriti /
tattiraskàràditi prayojanoktiþ /
tadãyasya tiraskàraþ pratyanãkama÷aktitaþ /
pratãpàrthaü såtram-


#<upamànasyàkùepa upameyatàkalpanaü và pratãpam // RuAss_69 //>#


upameyasyaiva puùkalaguõatvavivakùaõenopamànasya kaimarthakyaü pràtikålyàdekaü pratãpam /
ya¤copamànàntaràrthaü prasiddhopamànasyopameyatvakëtpiranàdaràt dadvadvitãyam /
vyàcaùñe-upameyasyaivetyàdi /
yatra ceti /
cakùuùa eva muõóamàlàtvamiti kuvalayadàmno nairarthakyam /
alaïkàràntarasaübhedenàparamudàharati-làvaõyeti /
làvaõyaukastvàdiguõànàmupameya eva pauùkalyàdindvàdyupamànànàü kaimarthakyam /
saübhedamanusmàrayati-atra yathàsaïkhyamapãti /
e ehãti /
e ityàmantraõe /
ayi ehi tàvatsundari karõàü dattvà ÷çõu vacanãyam /
tatava mukhena kç÷odari candra upamãyate janena //
candrasyopamànatvaü vacanãyamiti kathanàt candrasya nikçùñatvenopameyatvena kalpanam /
prayojanaü tu mukhasyopamànatà /
yojayati-atropamànatveneti /
kvacit upamànasya sataþ upamànatvameva nyakkaraõàdalaïkàraü samutthàpayatãtyàha-kvacitpunariti /
garvamitir /
idç÷àni nãla nalinàni santãti upamànàvirbhàvaþ /
evaü niþsàmànyasya locanayugalasya nyakkàraþ /
yojayati-atrotkarùeti /
yathàtropameyasya upamànàsahatvaü, tathaiva atiprakarùàdupamàna bhåmimapyatipatate /
upamànatvakëtpirapi pratãpamityàha-aneneti /
ahameveti /
dàruõàtvakàùñhàpràtpasya hàlàhalasya durjanavacano upamànatàkëtpirnyakkàràya /
tadetadyojayati-atra hàlàhalatvamiti /
upamànasya kaimarthyàdupameyatvakalpanàt /
dvidhà pratãpaü kkàpyetadupamànatvato 'pi ca //
nimãlitàrthaü såtram-


#<vastunà vastvantaranigåhanaü nimãlitam // RuAss_70 //>#


vastu vastvantaraü sahajena lakùmaõà yannigåhayati àgantukena và tannigåhitatvànnimãlitam /
vyàcaùñe-sahajenetyàdi /
sàmànyato bhedamàha-na càyamiti /
tasya hi guõasàdhàraõyàdbhedànupalakùaõam /
asya punarutkçùñena guõena nikçùñasya sthaganam /
apàïgeti /
aïgelãlayà iti sphuritam itthaü lãlayà prasasàretyarthaþ /
dçktàralyà dinà sahajena lakùaõena lãlà madodayahetukaü dçktàralyàdi tirodadhàti /
yojayati-atra dçktàralyeti /
ye kandaràsviti /
tvatpàda÷aïkitadhiyaþ tvadà pàta÷aïkàcakitàþ /
atra himamà gantikalakùaõàbhyàü kamparomà¤càbhyàü bhayakçtau kamparomà¤cau sthagayati /
yojayati-atra himàdrãti /
nijenàgantunà vàpi lakùaõenànyagopanam /
nimãlitàkhyo 'ïkàraþ dviprakàraþ prakà÷itaþ //
sàmànyàrthaü såtram-


#<prastutasyànyena guõàsàmyàdaikàtmyaü sàmànyam // RuAss_71 //>#


prastutasya aprastutena guõasàmyàdekaråpatvaü sàmànyayogàtsàmànyàlaïkàraþ /
vyàcaùñe-yatra prastutasyetyàdi /
apahnuterbhedàyàha-na ceyamiti /
apahnutau hi prakçtaniùedhenàprakçtapratiùñhàpanam ihatu na tathà /
kiü tarhi? aikàtmyam /
malayajaraseti /
dantapatraü karida÷anatàñaïkam /
avibhàvyatà gatiraikàtmyaliïgam /
yojayati-atra malayajeti /
prastutasyànyatàdàtmyaü sàmànyaü guõasàmyataþ /
taduõàrthaü såtram-


#<svaguõàtyàgàdatyutkçùñaguõàsvãkàrastadguõaþ // RuAss_72 //>#


parimitaguõasya vastuno 'tyutkçùñaguõasvãkàrastadguõaþ /
vyàcaùñe-yatreti /
nirvakti-tasyeti /
nimãlitàdbhàdamàha-na ceti tatra hi vastvantaranigåhanam /
iha tvanigåhitasya tadguõenoparàgaþ /
vibhinneti /
aruõena varõàbhedaü nãtà rathavàhà yatra vaü÷àïkuranãlairmarakataratnaiþ prabhayà punaþ svàü prabhàü àninyire /
atrà÷vànàmàruõye tadguõatà /
àruõyasya ca hàrityena /
yojayati-atra ravãti /
tadguõàþsvaguõatyàgàdutkçùñasya guõagrahaþ /


#<sati hetau tadråpànanuhàro 'tadguõàþ // RuAss_73 //>#


tadruõaviparãto 'tadguõaþ /
saïgatiü vyàcaùñe-tadguõeti /
utkçùñaguõavastupratyàsaktau hi nyànaguõasya tadguõasvãkàro nyàyopapannaþ /
prasyàsattà vapyananuharaõamatadguõàlaïkàraþ /
nirvakti-tasyotkçùñasyeti /
yadi veti /
niruktyantaramanuharaõàhetau satyapi ananuharaõàt atadguõaþ /
atra vigçhõàtitasyà prakçtasyeti /
itthamiyaü dvidhà /
dhavalo 'sãti- dhavalo 'si yadyapi sundara! tathàpi tvayà mama ra¤jitaü hçdayam /
ràgabharite 'pi hçdaye subhaga! nihito na rakto 'si //
dhavalo yuvà valakùa÷ca /
ràgabharitahçdayanidhàne 'pyaraktatvamatadruõàþ /
gàïgamiti /
aïgeti sambodhanam /
cãyate upacãyate /
atra aprakçtaråpànanuhàraþ /
ubhayatra yojayati-pårvatretyàdi /
prathamàrdhe ko 'laïkàra ityata àha-dhavalo 'sãti /
dhavalasyàpi ra¤jane atadruõatvaü sphuñameva /
yataþ kàryakàraõeti /
viùamavaidharmyaü vyaktam /
na tadruõe 'nuhàrastu guõatàdråpyayordvidhà /
uttaràrthaü såtram-


#<uttaràtprakùonnayanamasakçdasambhàvyamuttaraü cottaram // RuAss_74 //>#



pra÷rànupàdàne 'pyuttarà dunnayanamekamuttaram upàttasya ca pra÷rasya yadasambhàvyamasakçduttaraü taddvitãyam /
vyàcaùñe-yatrànupanibadhyamàna ityàdi /
ativyàtpiü pariharati-na cedamiti /
trairåpyanirde÷o hyanumànalakùaõam /
dvitãyasya svaråpamàha-yatra ceti /
tatra niyamamàha-tacceti /
atra ativyàtpiü pariharati-na ceyamiti /
parisaükhyàyàü vyavacchredyavyavacchedakabhàvaþ vivakùyaþ /
atra svavivakùà /
ekàkinãti-kiü yàcase vàsayàcanena kimityarthaþ /
kà visameti /
kà viùamà daivagatiþ kiü (labdhaü)yajjano guõagràhã /
kiü saukhyaü sukalatraü kiü duþkhaü yat khalo lokaþ /
yatra daivagatyàdi gåóhatvàdapratisambhàvyam /
uttaraü yojayati-pårvatretyàdi /
asakçditi /
nànàtvaniyamoddhàñanam /
"uttaraü pra÷rapi÷unaü asambhàvyottaraü dvidhà /
" saïgatyantaràyàha-itaþ prabhçtãti /
såkùmàrthaü såtram-


#<saülakùitasåkùmàrthaüprakà÷anaü såkùmam // RuAss_75 //>#


iïgitàdibhiþsaülakùitasya såkùmàrthasya vidagdhàya prakà÷anaü såkùmam /
vyàcaùñe-iha såkùma ityàdi /
ku÷àgravattãkùõà ku÷àgrãyà /
ata idamiïgitàkàràbhyàü dvidhà /
àkåtavya¤jità÷ceùñàü iïgitaü buddhikàritàþ /
àkàràþ punaràmnàtàstà evàbuddhikàritàþ //
yathà- tàràpuñabhråddaùñyàdervikàràniïgitaü viduþ /
àkàràþsattvajà bhàvà àdyà buddhyàpare 'nyathà //
saïketeti-kàlamanasaü kàlaü j¤àtumanasamityarthaþ /
netràrpitàkåtaü netràbhivya¤jitabhàvamityarthaþ /
saïketakàlamanaso j¤ànaü bhråkañàkùàdi /
tadãyeïgitena j¤àtveti såkùmàrthaü salakùaõam /
padmanimãlanaü tu prakà÷anam /
yojayati /
atra saïketeti /
vaktrasyantãti-svedena àkàrastena kuïkumabhedàt puruùàyitaj¤ànaü såkùmàrthaüsaülakùaõam khaïgalekhastu tatprakà÷anam /
yojayati-atra svedeti /
såkùmaü tu såkùmaü saülakùya vidagdheùu prakà÷anam /
iïgitàkàrataþ såkùmasaülakùaõàmiti dvidhà //
vyàjoktyai såtram-


#<udbhinnavastunigåhanaü vyàjoktiþ // RuAss_76 //>#


kuta÷cinnimittàt prakà÷yàsyagåóhavastuno vyàjavacasà nigåhanaü vyàjoktiþ /
vyàcaùñe-yatra nigåóhamityàdi /
vaþsvantaraprakùepeti niruktiþ /
÷ailendreti /
pratipàdyamànà dãyamànà /
àdi÷abdàt stambhavepathå /
vidhivyasaïgaþ kriyà÷aktiþ /
÷ailàntaþpureõa màtçmaõóalena gàõai÷ca dçùñaþ /
yojayati-atra romà¤ceti /
asàma¤jasyaü ÷amayitumàha-yadyapãtyàdi /
apalàpamàtraü cintayeti sasmitasvakathanàt punaþ prakà÷anaü lakùaõatayàna cintanãyamiti bhàvaþ /
ullekha uññaïkanam /
avyàsimà÷aïkate-nanvapahnutãti /
uttaraþ prakàraþ apahvavàya sàdç÷yaü ityevamàtmakaþ /
pariharati-satyamiti /
tatra tathoktiþ udbhañasiddhàntà÷rayeõa /
tanmate vyajostyanupavarõànàt tathàpahnutisambhavaþ /
iha tu vyàjoktyupavarõanàt so 'pahnuti prakàra eva nàstãtyekaivàpahnutaþ /
ata iyaü vyàjoktireva /
vyàjoktirtryàjavacanenodbhinnasya nigåhanam /
apahnavàya sàdç÷yam iùñà nàpahnutiryataþ //
vakroktyarthaü såtram-


#<anyathoktasya vàkyasya kàku÷leùàbhyàü anyathà yojanaü vakroktiþ // RuAss_77 //>#


ekàbhipràyeõoktasya vàkyasya kàku÷leùàbhyàü anyathàbhipràyeõa yojanaü vakroktiþ /
sasaïgatikaü vyàcaùñe-uktivyapade÷eti /
guruparatatreti /
dårataraü gantumudyata iti nàyikoktirasau /
guruparatantratayà asau guruparatà samaye 'smin naiùyati na neùyatãti kàkugarbhasakhyuktiþ /
yojayati-etadvàkyamiti /
nanu gamanavidhiniùedhau ÷àbdau /
tasmàdramananiùedhavidhiryojitau /
ata àha-kàkuva÷etir /
idç÷i viùaye kàkorniùedhadyotakatvàt viparãtàrthasaükràntiþ /
aho keneti-dàruõà ghorà kàùñhena ca /
yojayati-atreti /
tvaü hàlàhaleti /
hàlàhalavàn mårchràü karoùãti devã /
devastu hàlàü suràü na vibharmi nàpi ca halaü sãram /
kiühalavattayà hàliko 'si iti punardevã /
govàhane ÷aktasyahàlikataiva satyamiti /
atra hàlàhaleti sabhaïga÷leùaþ /
vijaya iti /
kulakàtmakaü vàkyam /
vijaye iti devãkartçkaü vijayàsaübodhanam /
devasyoktau jitvaratàyàü ÷akto 'smi /
na tu tryakùo 'hamakùadvayasadbhàvàditi /
akùa ÷abdaþpà÷avacanaþ /
kiü ma iti devyàha /
durodareõa lambodareõa nàrtha÷cet gaõapatiparasaratu /
devyàha-ko dveùñi vinàyakam? deva àha-ahiloka iti /
iha vinàyako garuóaþ /
candreti /
candragrahaõena indu paõena vinà na rame iti devã /
devastu candragrahaõàpekùà cedràhuràhåyatàm /
hà ràhàviti /
ràhausthite hà! kasya rakiriti devã /
devastu hàràrago 'panãyatàmiti /
vasturahiteneti /
vasudraviõàü vasavo 'ùñauca /
àropayasãti /
aïkaþ aïkana¤cana¤calanaü utsaïga÷ca /
iti(kçta)pa÷upatipiti /
pà÷akà akùàþ /
nanu vicchittiråpatvàt sarva evàlaïkàro vakroktirityata àha-vakroktãti /
anyathà yojanaü vàkye vakroktirabhidhãyate /
dviprakàrà ca vij¤eyà kàku÷leùasamà÷rayàt //
svabhàvoktyarthaü såtram-


#<såkùmavastusvabhàvasya yathàvadvarõanaü svabhàvoktiþ // RuAss_78 //>#


kavipratibhàgocarasya svabhàvasya samyagvarõanaü svabhàvoktiþ /
vyàcaùñe-iha vastviti /
ata eveti /
kavimàtra gamyatvàt /
kavinà nirmita eva /
uktivacanam ukti÷abdaþ /
anena saïgativaidharmyaü varõayiùyata ityàha-bhàviketi /
huïkàreti-kuntalagatikaõóåvyapanayane tanvyà huïkàraþ kçtinaþ karõàvataüsãbhavet /
kãdç÷aþ ? ca¤cupuñàkàrayà nakhakoñyà yadvyàghaññanaü tenoññaïkitaþsãtkàropa÷obhi ca /
kãdda÷asya? pçùñha÷liùyatkucàïkapàlãsukhenàkekaradç÷aþ /
svabhàvoktirbudhonneyavastusvàbhàvyavarõanam /
atha pratãtivaicitryàttàratamyaniråpaõaiþ /
bhàvikaü dåradurlakùaü vyaktaü vyàkriyatetamàm //
tatra såtram-


#<atãtànàgatayoþ pratyakùàyamàõatvaü bhàvikam // RuAss_79 //>#


bhåtabhàvinoþ arthayoþ atyadbhutatvàdanàkulasambandha÷abdasamarpitatvàcca pratyakùàyamàõàtvaü bhàvikam /
vyàcaùñe-atãtetyàdi /
kavigateti /
kavibhàvasya ÷rotari pratibimbatàpattirbhàvikamityarthaþ /
bhàvo veti /
bhàvi bhàvikasya bhàvanaikapràõatvàt /
niruktyantaraü, so 'trà(stã0)ti /
bhàvikamityanuùaïgaþ /
nanu munirjayatãtyudàhariùyamàõe bhåtabhàvinoþ pratyakùatà bhràntiþ kiü neùyata ityata àha-na ceyamiti /
bhåtabhàvinorbhåtabhàvitvenaiva pratyakùãbhàve kà bhràntiriti bhàvaþ /
nanu bhåtabhàvinorbhåtabhàvitvena prakà÷ane vastuvçttamàtramityata àha-nàpi ràmo 'bhådityàdi /
ràmo 'bhåditi vastuvçttàntamàtre hi na pratyakùàyamàõatà /
iha tu sphuñasya pratyakùatvasya upalambhaþ /
na hi pratyakùatvena adhyavasàyàdati÷ayoktirityata àha-nàpãyamiti /
tatra hetuþ /
anyasyànyatayeti /
ati÷ayoktau hi anyadanyatayà adhyavasãyate iha tu na tathà /
bhåte bhàvini pratyakùatveca anyatvàdhàyavasàyàbhàvaþ /
etadupadar÷ayati-na hi bhåtabhàvãti /
bhåtam abhåtatvena bhàvina abhàvitvena nà dhyavasãyate /
etadviparyayo 'pi nàstãtyàha-abhåtabhàviveti /
ya¤càtra pratyakùatvaü tadapyanyathà adhyavasãyate ityàha-na càpãti /
viparyayo 'pi nàstãtyàha-apratyakùaü veti /
nanubhåtabhàvinoþ apratyakùayoþ pratyakùàyamàõatvam anyathàdhyavasàya ityata àha-na hi pratyakùatvamiti /
yadi pratyakùatvaü kevalavalastudharmaþ tadà bhåtabhàvinorapratyakùatà /
vartamànasya tu pratyakùatvam iti bhavedvyavasthà /
na hi pratyakùatvaü kevalavastudharmaþ /
kiü tarhi? pratipattrapekùayaiva pratyakùasyeti vastudharmatà /
na hi pratipattàramanapekùya vastuni pratyakùatà nàma kàcit /
atra pràmàõikasaüvàdàyàha-yacadàhurityàdi /
yo hyarthaþ svagrahakapratipattuþ j¤ànaprakà÷aü svànvayavyatirekàvanukàrayati /
svayamasti cet j¤ànapratibhàso 'sti, nàsticennàstãti vyavasthàpayati /
sa pratyakùa ityarthaþ /
ataþ pratyakùatvaü na kevalaü vastudharmaþ pratipattustu sàmagrã tatra upayujyata ityàha-kevralamiti /
asàmagrãke pratipattari na vastu pratyakùãbhavatãtyetàvadvaktuü ÷akyate /
na tu pratipattrana pekùeti bhàvaþ /
tàü sàmagrãü vivecayati- sà ceti /
lokayàtràyàü laukikàrthaü pratyakùãkaraõe de÷akàlàdivyavadhànàdatãndriyer'the yoginàm aikàgùàtmakabhàvanàråpà /
sàkùàtkaraõasàmagrã kàvyavastugatamatyadbhutatdhaü yojayati-(sà ceti / )  atyadbhutàni hi vaståni àdarapratyayena hçdi sandhàryamàõàni tathà bhàvanàü prayojayanti /
itthaü ca satilikayàtràyàü vartamànàrthasàkùàtkaraõasàmagrã cakùuràdiryoginàü kàvyatattvavidàü càtãtànàgatàrthasàkùàtkaraõabhàvanà /
ato yogivat kàvyatattvavidàmatãtàrthasàkùàtkàro nànyathàdhyavasàya iti nàti÷ayoktiþ ÷aïkyà /
nanu pratyakùatayaiva pratãyante bhåtabhàvina iti pratãyamànotprekùà kiü na syàdityata àha-nàpi bhåtabhàvinàmiti /
tatra hetuþ - tasyàbhimàneti /
abhimànaþsaübhàvanà tadråpasyàdhyavasàya iti utprekùàyà lakùaõam /
na hyatràpratyakùaü pratyakùatayà saübhàvyate /
kiü tarhi? pratyakùaü dç÷yate /
ato notprekùà /
anutprekùàtve gamakàntaramàha-nàpi vastviti /
padàrthagato hi ivàrthaþ upamàyàþ prayojako notprekùàtve gamakàntaramàha-nàpi vastviti /
padàrthagato hi ivàrthaþ upamàyàþ prayojako notprekùàyàþ /
tatra hetuþ-tasyà abhimàneti /
utprekùà hi abhimànaråpà pratipattédharmaþ /
tasmàdabhimànagocara eva ivàrthaü utprekùàprayojaka iti bhàvaþ /
atra saüvàdàyàha-yadàhurityàdi /
sukhàdivajj¤ànadharme 'bhimàne 'dhyavasàyoktirityarthaþ /
nanu pratipattédharmo 'dhyavasàyastarhi prayoktuþ kaveþ na syàdityata àha-kàvyaviùaye ceti /
kavirapi khalu kàvye sahçdaya eva /
ato neyamutprekùà /
nanvadbhutadar÷anàt pratyakùatvamiheti kàvyaliïgamityata àha-nàpyatyadbhuteti /
atyadbhutapadàrthasàkùàtkàro hi pratyakùàyamàõatve hetuþ /
akàvyaliïgatve hetumàha-liïgaliïgãti /
hetutve satyapi liïgaliïgibhàvena neha pratãtiþ /
tathàtve pàrokùyaü prasajediti bhàvaþ /
kathaü tarhi pratãtirityata àha-yogivaditi /
nanvatyadbhutatvahetukà sacamatkàrapratãtiriha puraþ sphuratãva /
ato 'tyadbhutatvahetuko rasavadalaïkàra eva ityata àha-nàpyayamiti /
tatra hetuþ -ratyàdãti /
paripàñyàpi sacamatkàrapratãteþ puraþ sphuraõà sàdhàraõã, athàpi na bhàvikarasavatorabhedaþ /
kutaþ? ratihàsàdicittavçttãnàü tadanura¤jitatvena vibhàvànubhàvavyabhicàriõàü ca yadà paramàdvaitaj¤ànivat mamaiva ÷atrorevetyàdivi÷eùaparihàràt sàdhàraõyena hçdayasaüvàdinã pratãtiþ tadaiva rasavato bhàvaþ /
vibhànàdãn rasavatprastutau vivecayiùyena hçdayasaüvàdinã pratãtiþ tadaiva rasavato bhàvaþ /
vibhàvàdãn rasavatprastutau vivecayiùyàmaþ /
iha tubhåtabhàvinàü pratãtirna sàdhàraõyena apitu pratipattuþ tàñsthyena /
sphuñatayà tàdasthyaü hi bhedaþ /
yathà sàïkhyàdisiddhànàü bhede na sarvaü jànatàü pratãtiþ /
nanu tàñasthyena pratãtàvatãtàdisphuñatvaü hetuþ /
sphuñapratãti÷ca pramukhe niùpattau tu sàdhàraõyapratãtireva /
ataþ kathaü bhàvikamityata àha- sphuñapratipattãti /
sphuñapratipattinimittakasphuñapratãtyutthàpitabhàvikahetuka ityarthaþ /
"munirjayati"tyàdau hi kumbhasambhavàdivçttamàdau tàñasthyena atãtàdiråpatayà pratãyate tadaiva bhàvikasiddhiþ /
athoktarakàlaü pratipattépratãteþ tàdråpyàpattyà vibhàvàdãnàü sàdhàraõye rasavàn bhàvikahetukaþsyàt /
na caitàvatà bhàvikàpalàpaþ÷akyata iti yàvat /
nanviha sundaravastusvabhàva÷cenna varõyeta tatastadapratyakùàyamàõatà /
ataþsvabhàvoktirityata àha-nàpãyamiti /
tatra hetuþ - tasyàü laukiketi /
svabhàvokterhi laukikànàmeva vastånàü yaþsåkùmo dharmaþ prekùàvatpratibhaika samadhigamyastasya varõane hçdayasaüvàdaþsàdhàraõyena /
iha punaratyadbhutatvenàlaukikànàü vastånàü pratãtiþ tañasthatayà /
ato hçdayasaüvàdàtiriktànàmaüsànàü vailakùaõyam /
nanu laukikavastupratãtisàdhàraõye svabhàvoktiþ, alaukikavastupratãtisphuñatvetu bhàvikamiti vyavasthà /
yadi laukikavastupratãteþspuñatvaü tadà kiü syàdityata àha-kvacittviti /
laukikavastubalàt svabhàvoktiþ /
sphuñatvapratãtibalàt bhàvikamataþsaïkaraþ /
hçdayasaüvàdasàdhàraõyàt svàbhàvoktirasavatoryo 'yamabhedaþ prasaïgàtpratãtastatra vivecayati-na ca hçdayasaüvàdeti /
svabhàvoktau rasavati ca yadyapi sàdhàraõyena hçdayasaüvàdaþsacetasàü, tathàpi nànayorabhedaþ /
tatra hetuþ - vastusvabhàveti /
satyapi sàdhàraõye vastusvabhàvasya saüvàdaþ svabhàvoktau rasavati tu cittavçtteþ /
vastusvabhàvacittavçttiråpatvàt anayoþsaüpàte tu saïkaraþ ityàha-ubhayasaüvàdeti /
samàve÷aþsaïkaraþ /
samàve÷aghañane liïgamàha-yatra vastugateti /
yatra cittavçttisaüvàdavati viùaye vastugatasåkùmadharmavarõanà syàdityarthaþ /
anyatratviti /
såkùmavastudharmavarõanàvirahiõi cittavçttisaüvàdamàtra÷àlini viùaye rasavàneva /
nanu vyastasambandharahitasandarbhasamarpitatvamiha lakùaõaü tathàtve ca prasàdàkhyo guõa evetyata àha-nàpyayaü ÷abdetyàdi /
iha yadyapi jhañityarthasamarpaõaü ÷abdànàkulatvahetakaþ athàpi nàyaü prasàdaþ /
tatra hetuþ - tasya hi sphuñà sphuñetyàdi /
sphuño 'stu vàkyàrtho asphuño và /
tadubhayagatatvena jhañiti samarpaõaü prasàdasvaråpam /
yadàha - ÷uùkendhanàgnivat svacchrajalavat sahasaiva yat /
vyàpnotyanyat prasàdo 'sau sarvatra vihitasthitiþ //
iti //
atra ÷uùkendhanàgnivadityasphuñaü vàkyàrthaü prasyupamoktiþ svacchrajalavaditi sphuñaü prati /
ataþsarvatra vihita sthititvena jhañiti samarpaõaü råpaü prasàdasya /
asya tu prasàde jhañiti samarpitasya sphuñatvena pratãtau satyàü samanantaraü svaråpapratilambhaþ /
svaråpaü hi asya÷rotari kavigatabhàvapratibimbanaü paunaþpunyena cetasi vinive÷asvabhàvabhàvanàtmakaü và /
tathàvidhasya tu pratibambanaü sphuñapratãtyuttarakàlameva /
ataþ prasàdo 'syàïgatvena pràksiddhikaþ /
ayaü tu tadupakçta(sa)manantara(sva)siddhikaþ /
tato 'nya eva /
ado na kutracidantarbhãva iti nigamayati-tasmàdayamiti /
sarvottãrõaþ bhràntyàdiùu prasàdaguõàntara÷aïkiteùvekatràpi nàntarbhàvayituü ÷akya ityarthaþ /
itthaü lakùaõato 'syanànupapattiþ kàcit /
lakùyato 'pi pràcuryamityàha-lakùye càyamiti /
munirjayatãti /
mananàt muniþ /
yogãndratvànmahàtmà /
svayaü tu kumbhasaübhavaþ /
tathàvidhena yena ekasminneva culuke pipàsoddhçtanirava÷eùàrõavàrbhbhasi prasçtigarte divyau amànuùànubhàvàti÷ayau viùõorda÷àvatàreùu prasiddhàpadànau matsyakacchrapau yadçcchrayà culukàntarbhàvàt paryàkulaü luñhantau dçùñau /
atràtãtavçtto 'pi muniþ alaukikatvenàtyadbhutaþsannàdara pratyayena hçdi sandhàryamàõatvàt anàkulasandarbhasamarpitatvàccapratyakùàyamàõaþ tathàvidhaü kavibhàvaü pratipattéùu pratibimbayati paunaþpunyena cetasi bhàvanàü vinive÷ayatãti bhàvakatvam /
pràcuryàrthamudàharaõàntaràõi-yathà và harùacaritetyàdinà /
harùacaritapràraübhe hi devãü sarasvatãü abhi÷atpavate krodhamunaye kruddhànàü vedànàü svaråpam upavarõitam /
yathà - "roùavimuktavetràsanairoïkàramukharamukhairutkùepaóolàyamànajañàbhàrabhari tadigbhiþ parikarabandhabhramitakçùõàjinapañacchràyà÷yàmàyamànadivasairamarùani þ ÷vàsaóolàpreïkholitabrahmayokaiþ somarasamivasvedavisaravyàjena stravadbhiþ agrihotrapavitrabhàsmasmeralalàñapaññaku÷atantucãvarãbhiràùàóhibhiþ praharaõãkçtadaõóakamaõóalumaõóalaiþ mårtaiþ caturvedairiti" /
yojanàyàha-atra hi pratyakùamiveti /
nanu varõànàva÷àt pratyakùàyamàõatvaü kiü bhàvikaviùayaþ àhosvidanubhàvavi÷eùàtpratyakùàyamàõasya sato varõanamityata àha-ayaü tvatretyàdi /
le÷a ityalpàva÷iùñatà àha-varõànàva÷àditi /
bhaõitimàhàtmyamàviùkaroti - prattayakùàyamàõasyaiveti /
bhaõitimàhàtmyanairapekùyeõa nijànubhàvavi÷eùàdeva pratyakùàyamàõatvamanusandhatte /
anàtapatro 'pãti /
atra anàtapatro 'pi sitàtapatrairiva vçtatvamacàmarasyàpi bàlavyajanenaivopalakùitatvam /
anubhàvavi÷eùàdeva pratyakùàyamàõatvaü varõyate na tu varõanàva÷àtpratyakùàyamàõatà /
itthaü viùayadvaye avasthite bhàvikam ekatraivetyàha-atra prathamaprakàreti /
na prakàràntaragocara iti yaduktaü tatra hetuþ - kavisamarpitànàmiti /
ye hi kavinà pratibhayà samarpyante mukhàdau candratvakamalatvàdayo dharmàsteùàmevàïkalàratvam /
na tu paramàrthataþsannivi÷iùñànàü himàü÷ulàvaõyàdãnàm /
ato dvitãyaprakàre pratyakùàyamàõatvaü vastusannive÷ãti na bhàvikàlaïkàraþ /
yuktyantareõàpi draóhayitumàha-api ca ÷abdànàkulatetyàdi /
cakàràdabhåtabhàvitvàdayaþ ÷abdànàkulatà ceti hetavo bhàmahànu÷àsane udbhañalakùaõe ca anàkulatvaråpaü yadetadvyastasambandharahita÷abdasamarpitatvaü pratyakùàyamàõàtvapratipàdakamuktaü tat kathaü prayojakãbhavet /
vastumannive÷idharmagatatvenàpi bhàvikasaübhave niùpra yojanameva syàt /
ato na dvitãyaprakàre bhàvikamiti nigamayati-tasmàdvàstavamevetyàdi /
atra uttare prakàre nanu vàstave 'pi saundarye laukikatayà mà bhådvicchittiþ /
kaveþ kakavinibandhasya và vaktuþ nibandhava÷àdastyeva sakalavyavahartçgocarãbhàtatà durapahnavàvicchittiþ /
tatra kuto na bhàvikamityata àha-yadi tu vàstavamapãtyàdinà /
yadi vastusannive÷yapi saundaryanibandhava÷àt savicchittikaü prà¤ca àcàryàþ svabhàvoktivadalaïkàratayà varõayeyuþ tadà ayamapi vàstavasaundaryaviùayatayà samà÷aïkito bhàvikaprakàro nàtãva duþ÷liùña eva satyàü sàmagyàm /
ayamihà÷ayaþ-yathà hi svabhàvoktiþ vàstavasaundaryàvalambinã vastusvabhàvasaukùmyàt sàdhàraõyena sacotanasaüvàdàcca vicchittimatã varõità tathaiva vàstavasaundaryàvalambitayà nibandhà dvicchitti vi÷eùo 'yamalaïkàratayà varõanãya eva /
tathà ca satibhåtabhàvitvàdi sàmagrãsadbhàve 'nyakalpanàgauravàdayamapi bhàvikaprakàra iti unmãlanaü yogyatayà su÷akameva /
unmãlità ÷collekhabhàvodayasandhi÷abalatàdaya atiprathana svàtantrye 'pi cirantanasamayavyatikramaþ syàditi /
amumevà÷ayamàvi÷cikãrùuþ abhiyuktasaüvàdàyàha-ataivetyàdi /
bhåtabhàvinaþ pratyakùà iva yatra kriyante ityetàvadeva bhàvikalakùaõamakàri yaiþ khalu taira÷abdànàkulatvàdiva lakùaõatvenoktam /
nàpi và vastusannive÷inaþ /
saundraryasyanibandhàdvicchittiþ svabhàvoktitulyanaya÷àlinã alaïkàratvena prasi¤jità /
ato bhåtabhàvipratyakùavadbhàvikalakùaõasya bhàvikasya ÷abdànàkulatvavàstava saundaryàvalambenàpi bhàvikaprabhedo 'bhyanuj¤àyate /
yata itthaü svabhàvoktipratiyogitayà mãmàüsà pravartayitavyà, ataþ samprati saïgatimàha--svabhàvoktyà ki¤ciditi /
vàstavasaundaryatvaü sàdç÷yam /
tacca laukikatvasåkùmatvasphuñatvasàdhàraõyatàñasthyapratãttayàdibhiþ vaidharmyapràcuryàt alpakamityabhisandhàyoktaü-ki¤ciditi /
satyapi sàdç÷yaü ki¤cinmàtraü athàpi nyàyasa¤càràyehàsmàbhiþ lakùaõamasya kçtam /
yo 'yaü pratyakùavadbhàvastvatãtànàgatàrthayoþ /
tadbhàvabimbanàccitte vinive÷àccabhàvikam //
nàviparyayato bhràntiþ sàkùàttvànnetivçttakam /
anyatvànadhyavasiternacàtràti÷ayoktità //
na paraü vartamànàrthaü dharmaþ pratyakùateùyate /
pratipatrtanape kùàyàü pratyakùatvaparikùayàt //
pratyakùatve ca sàmagrã bhàvanàdbhutavastujà /
prattayakùatvaü na saübhàvyamiha notprekùaõaü tataþ //
aliïgaliïgabhàvàcca kàvyaliïgaü na ceùyate /
tàñasthyàtsphuñasaüvitteþ na tadà rasavadbhramaþ //
pa÷càtsàdhàraõãbhàve rasavàüstannimittakaþ /
sphuñatvànnara svabhàvoktirlokottãrõasya vastunaþ //
svabhàvokteþ rasavato bhedaþsaüvàdabhedataþ /
na prasàdaguõa÷caitadyasyàdauttarakàlikam //
vàstave 'pi hi saundarye yogyatvàdasya sambhavaþ /
cirantanànurodhàttu tathà vyaktaü na kãrtitam //
bhàvike buddhisaüvàdo mayà syàdyadi kasyatacit /
vyàkhyà÷ilpasya nikaùaþ sa me dhãmànbhaviùyati //
udàttàya såtram-


#<samçddhi maddhastuvarõanamudàttam // RuAss_80 //>#


samçddhimato vastunaþ kavipratibhotthàpitai÷carya varõanamudàttàlaïkàraþ /
sasaïgatikaü vyàcaùñe-svabhàvoktàvityàdinà /
yathàvasthitatvaü laukikatvam /
àropitatvaü kakavikalpitatvam /
ava(saraþ) pràtpiþ /
ai÷varyalakùitamiti lakùyapadaniruktiþ /
muktàþ kelãti-visåtratà chrinnasåtratà /
saümàrjanãbhiþ pràïkàõàsãmni kçtàþ yatkarùantãti vàkyàrthaparàmar÷aþ /
yadetatkarùaõaü tattyàgalãlàyitamityarthaþ /
udàttaü tu samçddhasya vastunaþ kavivarõanam /
udàttàntaràya såtram-


#<aïgabhåtamahàpuruùacarita¤ca // RuAss_81 //>#


pårvamai÷varyayoga udàttatvam /
iha puna÷caritasya udàttatvam /
ataþ÷abdasàmyàtsaïgatiþ /
tadetadàha-udàtta÷abdetyàdi /
tadidamiti-atràraõyaü tadvçttàntaþ pàtàdaïgã, yadvçttàntaþpàtàt ràmacaritamaïgam /
tadetadàha-atràraõya iti /
asya ceha kãrtanaü dar÷anàntarànusàreõa /
dhvanidar÷ane tu dvitãyodàttaviùaye rasavadàdaya eva /
vivecayiùyate caitat /
aïgyantare 'ïgatàpannaü mahaccaritalakùaõam /
dvitãyodàttaviùayo vyàtpo rasavadàdibhiþ //
rasavadàdyarthaü såtram-


#<rasabhàvatadàbhàsatatpra÷amànàü nibandhe rasavatpreyaårjasvasamàhitàni // RuAss_82 //>#


vibhàvàdibhiþ abhivya¤jitoratyàdibhàvo rasaþ /
tathà vibhàvànubhàvaiþ såcità vyabhicàriõaþ devatàviùayà rati÷ca bhàvaþ /
tàvevàviùayapravçttàvàbhàsau /
prayàsyadavasthà tu pra÷amaþ /
eùàü caturõàmupanibandhe paripàñyà rasavàn preyaþ årjasvi samàhitamiti alaïkàrà iti såtràrthaþ /
sasaïgatikaü vyàcaùñe-udàtte mahàpuruùetyàdinà /
tadalaïkàràõàü cittavçttivicchittyàtmanàmalaïkàràõàmityarthaþ /
ata eveti /
yata÷vatvàro 'pi cittavçttyàtmànaþ ataþsamànayogakùematayà yugapadekasåtrakroóãkàreõa lakùitàþ /
rasasvaråpaü vivecayati-tatra vibhàveti /
ratihàsa÷okàdãnàü vàsanàtmanàü sthàyibhàvànàü yàni loke kàryakàraõasahakàrãõi tàni kàvye sandçbdhàni nàñye càbhinãtàni guõàlaïkàramahimnà caturvidhàbhinayamahimnà ca vibhàvanà danubhàvanàdvi÷iùyàbhimukhyacaraõàcca vibhàvànubhàvavyabhicàriõà uccante /
taiþ prakà÷ito vya¤cito ratyàdiþ sàmàjikacittavçttivi÷eùaþ ÷çïgàràdiko rasa iti dik /
vi÷eùaþ sampradàyaprakà÷inyàdau j¤eyam /
ihànupayogànna prapa¤cyate /
bhàvasvaråpamàha-bhàvo vibhàvetyàdi /
vibhàvànubhàvàbhyàmiti /
vyabhicàrivya¤jane vyabhicàryantaràbhàvovya¤jitaþ /
vibhàvànubhàvàbhyàü vya¤jito vyabhicàri vàkyàrthãbhàvada÷àyàü bhàva ucyate /
so 'pi trayastriü÷adbhedaþ /
nirvedaglànyàdiråpatayà /
tathà kàntàvyatirikte devatàdiviùaye vya¤jito ratyàdirapi bhàvaþ /
tasmàdvåyabhicàristhàyyàtmakatayà bhàvo dvijàtiko 'vagantavyaþ /
yadàha- ratirdevàdiviùayà vyabhicàrã tathà¤jitaþ /
bhàvaþ proktaþ...................... //
àbhàsayoþsvaråpamàha-tadàbhàso rasetyàdi /
tacchabdena rasabhàvapratyavamar÷aþ /
àbhàsãbhàvastu aviùayapravçttyànaucityàt /
bhàvapra÷amasvaråpamàha-tatpra÷ama uktetyàdi /
uktabhàvaprakàràõàü nivçttau prayàsyadavasthà bhàvapra÷ama ucyate /
nanu rase 'pi pra÷amaþ kiü nocyate ityata àha-tatràpãtyàdi /
rasasya hi akhaõóanirantaràyapratãti carvaõãyasya paramavi÷ràntiråpatvàt madhye prayàsya davasthà durlakùyeti rasavyatiriktapari÷iùñabhedaviùayo 'yaü pra÷amo draùñavyaþ /
eùàü ca rasabhàvàdãnàmupanibandhe paripàñyà rasavadàdayo 'laïkàràþ /
catvàryapi lakùyapadàni nirvakti-raso vidyata ityàdinà /
yatra hi vya¤janopaskçte 'rbhidhàdivyàpàràtmani nibandhe raso 'sti tadrasavat /
priyataranibandhanameva preyoj¤eyam /
årjo balaü tadyoginibandhanameva årjasvi /
nanu nibandhane balaü nàma kimityata àha-anaucityeti /
rasasyànaucityena pravçttatvàt daurbalyam /
nibandhane tu tadupakçte balayogaþ /
samàhitaþ parihàraþ /
kasya? prakçtatvàduktasya bhàvabhedasya yasya pra÷ama ityapi paryàyaþ /
nanu rasavadàdinà dvitàyodàttasya ca kà kakùyetyata àha-tatra yasminnityàdi /
yatra hi bhàmahàdidar÷ane vàkyàrthãbhàvàt pradhànabhåtà eva rasàdayo rasavadàdyalaïkàràþ tatra aïgabhåtarasàdiviùaya upapadyate /
kalpo(?)dvitãya udàttàlaïkàraþ /
yasmiümastu rasavadàdiralaïkàro aïgabhåtarasàdiviùaya eva aïginastu rasàderalaïkàryabhàvàpannasya rasabhàvàdidhvaniråpatayà vyàtpatvàt tatra dhava nidar÷ane dvitãyasyàïgabhåtamahàpuruùacaritalakùaõasyodàttàlaïkàrasya viùayo nàva÷iùyate /
kuta ityata àha-tadviùayasyeti /
iyamiha prakriyà /
yatra rasàdayo vàkyàr(thã)bhåtàþ tatra rasavadàdayo 'laïkàrà ityalaïkàramàtrarasikànàü bhàmahàdãnàü dar÷ane /
yadà tu avàkyàrthãbhàvàdaïgabhåto rasàdiþ, tadàïgabhåtamahàpuruùacaritalakùaõo dvitãya udàtta upapadyate nàma /
dhvanidar÷ane tu kàvyàtmano rasàdeþ pràdhànyada÷àyàü alaïkàryatvàdalaïkàrabhàvànupapattau aïgabhåtà rasàdayo rasavadàdyalaïkàràþ /
tathà ca sati rasabhàvàdinàyakamahàpuruùacaritàvirbhàvo 'pi rasabhàvàdyaïgabhàvànatirekã vyaïgyavya¤jakamanbandhàt /
vya¤jakaü hi mahàpuruùacaritam /
vyaïgyaü rasabhàvàdi /
vyaïgyabhàvàvinàbhåtàïgabhàvaü rasavadalaïkàrasyaiva viùayaþ /
vya¤jakamàtra vi÷ràntànàü anavagàóhadhiyàü dvitãyodàttabhrama iti /
kiü hàsyeneti-svapnadçùña nàyakaü svaråpasandar÷ananihnavaparihàsapravçttaü manyamànasya ripustrãjanasyoktivarõanam /
kiü hàsyena ciràtpràtpraþsan punarme dar÷anaü na prayàsyasi? niùkaruõatà taveyaü pràtpisamakàlameva pravàsarucità ityudãrayannevatamadçùñvà "kenàsi dårãkçtaþ"iti vadan vyàsaktakaõñhagraho buddhvà riktabàhulayacastàraü roditãti /
atràïgàïginau dvàvapi rasàvaïgã rasaþ /
rasavàn matàntare /
svamate tvaïgabhåto rasavàn /
ata udàharaõametanmatadvayàrham /
tadetadabhisandhàyàha-etanmatadvaye 'pãti /
tadetadvibhajya dar÷ayitumàha-atra vàkyàrthãbhåta iti /
vàkyàrthãbhàvàt karuõe rasavàn /
matàntara iti ÷eùaþ /
aïgabhàvàdvipralaübha÷çïgàro rasavàn /
asmanmata iti ÷eùaþ /
evaüvidhe hi viùaye vàkyàrthãbhàvàt aïginaü rasaü rasavantamanye pratipedire /
aïgibhåtaü tu dvitatãyodàttam /
dhvanidar÷anavidastu aïgino alaïkàryatàü aïgibhåtasya rasavadàdiråpatàü dvitãyodàttàsaübhavaü ca siddhàntitavantaþ /
iyaü ca prakriyà rasàntareùvapi j¤eyetyàha-evaü rasàntareùviti /
udàhàryaü udàhartumarhaü ÷akyam /
pràtpakàlatà vodàharaõasya /
arhe ÷akye pràtpakàlatàyàü ca kçtyaþ /
itthaü rasavadalaïkàre matadvayaü kakùyànibhàgenodàhçtam /
preyo 'laïkàràdau tu vi÷eùàü÷astu j¤àta iti sàdhàraõyenodàhãrùuràha-preyo 'laïkàràdàviti /
gàóhàliïganeti /
mànada mànakhaõóana màmetyardhoktyà bhàvàvasànaharùaþ pratyàyyate /
lakùyayodajanàyàha-atra niyikàyà iti /
harùàkhyo vyabhicàribhàvaþ sambhoga÷çïgàraüprati guõàtvàt preyo 'laïkàra iti ÷eùaþ /
vyabhicàribhàvaþ sambhoga÷çïgàraüprati guõàtvàt preyo 'laïkàra iti ÷eùaþ /
vyabhicàryantaràyodàharati-tadvaktreti /
atra cintàlakùaõovyabhicàrã vipralaübha÷çïgàràïgatayà preyàn /
tadetadàha-atra cintàkhyà iti /
alaïkàràntarabhramau mà bhådeti paryàyamasyàha-eùa eva ceti /
preyàn bhàvàlaïkàra÷ceti paryàyau /
bhàva÷àntyudayàdibhyo 'sya bhedamàha-bhàvasya càtreti /
sthitiråpatàyàü bhàvàlaïkàraþ /
÷àntyudayàdyavasthà tu pçthagalaïkàrà iti bhàvaþ /
kau tau ÷àntyudayàviti ata àha-÷àntyudayeti /
÷àntyavasthà årjasvã samanantaraü samàhitatvena vakùyate /
udayàvasthà tu sandhi÷abalatàbhyàü saha pçthagalaïkàratvenetyarthaþ /
dåràkarùaõeti /
kàlakalàmapi nàvasthitiü prakurute /
atra vipralambha÷çïgàro 'naucityena pravçttaþ devyàþsãtàyà aviùayatvàd /
ato rasaü guõãkçtya nibandhanameva balàditi årjasvã /
autsukyavyabhicàriõo 'pyanaucityàt preyo 'laïkàrasaïkaraþ /
tadetadabhipretyàha-atra ràvaõasyetyàdi /
÷àntyavasthà lakùyata iti pratij¤àtamudàjihãrùuràha-samàhitaü yatheti /
akùõoriti /
utkùubhitenà÷ruõà paryàvilo 'ruõimà cakùuùorapagata ityàdinà roùàpagamaþ /
kañàkùavilàsatàrakàtàralyàdyanàvirbhàvàt prasaràpradànam /
ataþ pra÷àmyadavasthà kopasyetyàha-atra kopasyeti /
itthaü vyabhicàryantere 'pi pra÷amo j¤eya ityàha-evamanyatràpãti /
rasabhàvaguõãbhàvàdanaucityapravçttitaþ /
rasavatpreyaårjasvisamàhitacatuùñayam //
rasavattvapriyatvàbhyàm årjaþpra÷amayogataþ /
nibandhanaü rasavadàdyàkhyàü sampratipadyate //
bhàvodayàdyarthaü såtram-


#<bhàvodayasandhi÷abalatà÷ca pçthagalaïkàràþ // RuAss_83 //>#


uktasarvàlaïkàrànyatvàt sarvàlaïkàra÷eùatayautat trayoktiþ /
pçthagrasavadàdiviviktaviùayatayetyarthaþ /
vyàcaùñe-bhàvasyàïkuraråpetyàdi /
aïkuraråpasyodgamada÷odayaþ /
viruddhayoþ tulyakakùyatayà vinive÷anaü sandhiþ /
pårvapårvopamardena bahånàmuttarottaranibandhaþ÷abalatà /
pçthakpratipàdane hetumàha-etatpratipàdanaü ceti /
kevalàlaïkàratvàtsaüsçùñisaükaravailakùaõyam /
tayoþ sampçktatvaü svaråpamityàha-saüsçùñisaükarayorhãti /
ekasminniti-vipakùanàmagrahaõaü glapitatve, glapitatvamàvege, àvego 'vadhãraõe,, avadhãraõaü priyatamatåùõãübhàve, tåùõãübhàvastu punarvãkùaõe hetuþ /
atrautsukyaü bhàvasyodayaþ tasya ca guõabhàva iha vivakùaõãyaþ /
vàmena nàrãti /
vàmena kareõa priyatamàyà nayanà÷rudhàràü dakùiõãna kçpàõàdhàràü pramàrjayan kartavyamåóho 'bhådityatthaþ /
atra ratibhàvaraõautsukyayoþ sandhiþ /
tadetadàha-atra snehàkhya iti /
snehagrahaõàdçte ÷çïgàrasthàyitàmàha bhàvisthàyitve (bhàvaþ, asyayitve?) tu ratiþ prãtimàtram /
kkàkàryamiti /
atra kkàkàryaü kva ca ÷a÷alakùmaõaþ kulamiti vitarkaþ /
bhåyo 'pi dç÷yeta sà iti autsukyam /
÷rutaü doùapra÷amàyeti matiþ /
aho kope 'pi mukhaü kàntamiti smçtiþ /
kiü vakùyantyapakalmaùà iti ÷aïkà /
svapne 'pi durlabheti dainyam /
cetaþ svàsthyaü upehãti dhçtiþ /
ko dhanyo 'dharaü pàsyatãti cintà /
atrottarottareùàü pårvapårvopamardena avasthànàt ÷abalatà /
tadetadàha-atra vitarketyàdi /
tànimànnigamayati-tade[ta]ityàdi /
sthitipra÷amavadbhàvasyodayaþsandhireva ca /
÷àbalyaü ca guõãbhàve pçthakpçthagalaïkriyà //
saïkarasaüsçùñã prastuùñåùuràha-adhunà eùàmiti /
saü÷leùaþsambandhaþ /
tasyadvaividhyamàha-tatra saü÷leùa ityàdi /
bhedakoñerudbhañatàyàü saüyoganyàyaþ anutkañatve tu samavàyanyàyaþ /
dçùñàntena nyàyabhedamavasthàpayati-tilataõóulanyàyaþ kùãranãrasàdç÷yamiti ca /
ubhayamapi paripàñyà såtrayitumàha-krameõeti /


#<eùàü tilataõóulanyàyena mi÷ratdhe saüsçùñiþ // RuAss_84 //>#


vyàcaùñe-uktàlaïkàràõàmityàdi /
ya ete anupràsàdayo bhàva÷abalatàntàþ pçthaguktàþ teùàü saübhavànusàreõa yadi kutracit viùaye sahabhàvaþ tadaite kiü pçthakpçthagevàlaïkàràþ utta sahabhàvavaicitryamalaïkàràntarameveti cintàyàü siddhàntayitumàha-tatra yathetyàdi /
sauvarõa maõimayànàü pçthak càrutvahetutve 'pi saü÷leùato yathà càrutvàntaraü tathànupràsàdãnàü apyalaïkàràntarameva /
saü÷leùe 'pi bhedàü÷asphuñatvàsphuñatvàbhyàü vicchrittidvayamàha-alaïkàràntaratve ceti /
tatra saïkarasaüsçùñã vyavasthàpayati-pårvatretyàdi /
yatobheda utkaño 'nutkaña÷ca ato dçùñàntau sama¤jasàvityàha-ata evetyàdi /
utkañàmutkañatve bhedasya yathàrthatà /
saüsçùñistridhetyàha-tatra tilataõóuletyàdi /
saïkaraþ saprabhedaü jij¤àsito 'pi saüsçùñyanantaraü vakùyata ityàha-saïkarastviti /
kusumasaurabheti /
alakairvyàkulaiþ loladç÷à /
atra pårvàrdhe bhakàràpekùayà uttaràrdhe ca lakàràpekùayà vçttyanupràsaþ /
lakalolakalo ityàdau yamakamiti vijàtãyayoþsaüsçùñiþ /
tathà lakalolakalo iti kalolakalola iti ca sajàtãyayamakayorapi /
tadetadàha-atrànupràsetyàdi /
devi kùapeti /
atra nalinãva ruceveti upamàdvayaü saüsçùñam /
tadetadàha-atra sajàdãyayoriti /
limpatãvetyatra tu vijàtãyasaüsçùñhiþ sphuñà /
ànandamanthareti /
mantharo mandakriyaþ /
hañhena balena /
atropamàvçttyanupràsayoþ ubhayà laïkàrayoþ saüsçùñiþ /
nanvatropamàvyavasthà kuta ityata àha-pàdàmbujamiti /
pàdàmbujamivetyupamàyà ma¤jãra÷i¤jitayogo vyavasthàpakaþ /
pàda evàmbujamiti råpakapakùesa pratikålaþ ambakålaþ ambuje tadayogàt /
ataþ÷i¤jitayogo 'yaü pàri÷eùyàdupamàü prasàdayati /
nigamayati-tadevamiti /
tilataõóulanãtyà saü÷leùaþ saüsçùñiriùyate /
sà ÷abdàrthobhayagatairalaïkàraistridhà matà //
saükaram upakùipati-adhunetyàdi /


#<kùãranãranyàyena saïkaraþ // RuAss_85 //>#


adhikàramanusmàrayati-mi÷ratvameveti /
carcitaü saïkarasvaråpamanuvadati-anutkañeti /
tatra traividhyàyàha-tacceti /
aïgàïgãbhàvàt saü÷ayàdekavàcakànuprave÷àcca tridhà tu saïkarotthànam /
aïgulãbhiriveti /
atra aïgulãbhirivetyupamà sarojaü locanamivetyupamàü sàdhayati /
råpakàpohanaü sàdhane prakarùaþ /
mukha÷abdena pràrambhavadanayorabhidhànàt ÷leùaþ /
mukhayorabhedàdhyavasàyàt ÷leùamålàti÷ayoktaþ /
ato 'nayoraïgibhàvaþ /
evaü ca sati aïgulãbhiriveti yà vàkyenoktà yà ca sarojalocanam iti samàsena tàbhyàmupamàbhyàü ÷leùeõa cànugçhãtà mukham iti ati÷ayo(ktiþ)cumbatãvetyutprekùàyà anugràhikà /
teùàü balena samutthànàdutthità cotthàpakànàü camatkànàü camatkàrakatvahetuþ ityaïgàïgità /
ato 'ïgàïgibhàve mitho 'pyupakàraprathanàyodàharaõàntaram-trayãmayo 'pãti /
vàruõã pa÷cimà dik surà ca /
patanamavataraõamupahati÷ca /
vyàcaùñe-atra prathama ityàdinà /
atra vàruõãti ÷leùaþ trayãmayo 'pyagamaditi virodhapratibhotthàpakaþ tadvàdhaka÷ca /
÷leùasya niravakà÷atvànaïgãkàriõàü mate dvàvapi /
tadanugràha÷ca "manye patita"iti ÷uddhiü prati hetåtprekùà /
÷uddhyai vive÷eti phalotprekùà ca /
etadvi÷iùyopapàdayati-tathàhãtyàdi /
vàruõãgamanaü pàtàdikàraõamutprekùitam /
tatra virodha÷leùà vanupraviùñau yacca kàraõotprekùànimittaü pàtàdikàryaü tatra vàstavau pàtàgriprave÷àvupahatihetukapàtàgriprave÷àbhyàmabhedena adhyavasitau /
tena ÷leùeõa saha hetuphalotprekùayoraïgàïgità /
nanu virodha÷leùayorati÷ayoktyutprekùayo÷ca kuto nàïgàïgibhàva ittyàha-na ca virodhetyàdi /
yadyapi ÷leùo viridhapratibhotpattihetuþ yadyapi càti÷ayoktiþ utprekùànimittaü tathàpi nànayoþ ÷leùàbhyàü sahàïgàïgibhàvaþ /
tatra hetuþ-tàbhyàü vineti /
virodhàti÷ayoktibhyàü vinà ÷leùotprekùayoþ anutthànàt /
ato niravakà÷ayoþ ÷leùotprekùayorbàdhakatvameva /
nanvabhedàdhyavasàyamantareõànutthànàt utprekùà và màbhåt /
ati÷ayoktirviviktau viùayaþ /
÷leùasya tu viviktau'styevetyata àha-na ca mantavyamityàdi /
alaïkàràntaravivikta÷leùayo nàstãti ÷leùavivecane vitatyauktam /
ataþ ÷leùeõa anyabàdha iti tamnadhyànupraviùño virodho 'pi bàdhya eva /
arthàlaïkàrasaïkaraü nigamayati-evamartheti /
÷abdàlaïkàreti /
kai÷cidityavadhãraõà /
ràjatãti /
dànavànàü ràsaþ àkro÷astadatipàtinaþ /
sàràvà tadà yatra seyamadrestañã ràjati /
gajatà gajasamåhaþ /
sa ca yåthamatipàti atitaràü rakùati /
kãdç÷ã? aviratena dànena madena /
varà uktçùñà sà prasiddhà /
sàrà balavatã /
vanadà vanasya khaõóayitrã /
yojanàyàha-atra yamaketyàdi /
pàdàvçttilakùaõaü yamakam /
àdito anyata÷ca pàñhe sandarbhaikyàdanulobhapratilomatà ca /
tadetadubhayaü sàpekùamiti ÷abdàlaïkàrasaïkaraþ /
tadetaddåùayati-etattviti /
anàvarjakatve hetumàha-÷abdàlaïkàrayoriti /
yathà hi ÷abdayormitho nopakàraþ tathà ÷abdàlaïkàrayorapi /
kastarhir idç÷i viùaye prakàra ityata àha-÷abdàlaïkàreti /
mitho 'nupakàràt nairapekùyam /
ataþ saüsçùñiþ ÷reyasã /
saïkaratayà caikavàcakànuprave÷aþ syàdityàha-yadveti /
ataþ ÷abdàlaïkàraparihàreõa aïgàïgibhàva iti nirõàyati-evameùa iti /
sandehasaïkaraü vivecayati-dvitãya iti /
sandehaü dar÷ayati-yatrobhayorityàdi /
yaþ kaumàreti /
vyàkhyàtaü pràk /
yojayati-atra vibhàvanetyàdi /
anyatra kàvyaprakà÷àdau /
itthamupamaråpakayoþ sandehaü dar÷ayitumàha-yathà ceti /
yadvàktracandreti /
÷ma÷rucchlena navayauvanenollikhito mantra÷cakàstãva /
yojayati-atra vaktretyàdi /
saü÷ayasya hetumàha-samàsasyobhayathàpãti /
vyàghràdãnàmàkçtigaõàtvàdvi÷iùñaguõànàü candràdãnàm upasaïgraha iti /
mukhaü candra ivetyupamàsamàsaþ /
"avihitalakùaõastatpuruùo mayåravyaüsakàdiùu draùñavya"iti nãtyà /
mayåravyaüsakàdãnàmàkçtigaõatvàt /
mukhameva candra iti råpakasamàsa÷ca sàdhakabàdhaka pramàõavirahàdanayoþsandehaþ /
sàdhakabàdhakàntatarasadbhàve tu niyataparigraha ityàha-yatra tviti /
sàdhakabàdhakasvaråpaü vivecayati-tatrànukålamiti /
prasaradvindviti /
binduþ ÷uddhàdhvopàdànamahàmàyà nàdo 'nàhataþ tau prasaratoyasmàt sisçkùostasmai /
÷uddham amçtam, niùkçùñaü caitanyaü tanmayàtmane /
ananto de÷akàlàdyanavacchinnaþ prakà÷o ya÷ca tasmai /
anyadà tu bindavaþ ÷ãkaràþ /
nàdo laharãghoùaþ /
amçtaü sudhà /
anantaþ ÷eùo mathanàdau ÷eùãbhåtaþ , tena prakà÷aþ prathitaþ /
iha ÷aïkara eva kùãrasindhuriti råpake sàdhakam /
dar÷ayati-atra ÷aïkara evetyàdi /
amçta÷abdo hi sudhàyàü pracuraprasiddhikaþ kùãrasindhàvanukålatarara iti råpakasamàsa evàyam /
amçtamayatvaü ca nopamàü prati bàdhakamityàha-upamàyàstviti /
na bàghakaü kintu tañasthamiti bhàvaþ /
tatra hetuþ-÷aïkare 'pyupacaritasyeti /
÷aïkaratvenopacaritasya hi siddho råpakatvasiddhiþ /
ata upamotthàpite råpake vi÷ràntiriti yàvat /
udàharaõàntareõàpi nyàyamimaü draóhayitum àha-yathà veti /
etànyavantãti /
avantã÷cararåpàt pàrijàtàt jàtàni ya÷oråpàõi prasånàni digråpàõàü vadhånàmavataüsayàmi, pa÷yata /
atràpyupamàbàdhavaimukhyena råpakasàdhakaü dar÷ayati-atràvataüsanamiti /
bàdhakàrthamudàharati-÷aradãveti /
hariþ siüho viùõu÷ca /
upamàbàdhakaü dar÷ayati-atra vindhya ityàdi /
vinidrajçmbhitaharitvaü hi sàdhàraõamupamàsamàsaü bàdhate /
upamitaü vyàghràdibhiþ sàmànyàprayege iti vàcanàt /
nanu råpakasiddhisàdhakàbhàve kathamittayata àha-ata÷ca pàri÷eùyàditi /
nanu ÷aradãveti samabhivyàhçteyam upamà kathaü nopamàsàdhiketyata àha- natu ÷aradãveti /
nyàyato vàkyàrthãbhåtaü råpakamàbhàsata ekade÷avirtinyupamà na hi bàdhiturm iùñe /
yàvatà svayamapyàbhàsãbhavatãti bhàvaþ /
atropahàsàyàha-na hi càùeõeti /
càùathàõàü samåhaþ càùamiti sthitau pa¤cà÷abdhrabdaþ(de?)÷aùayorabhedà÷rayaõà(õo?)pyavyutpannapratãteyaü càùa÷rutiþ /
na khalu tannibandhanà pa¤cà÷adråpasamåhasiddhiþ /
nanvatarathà alaïkàraprakramabhedaþ syàdityata àha-na hyekeneti /
prakàntenaikenaiva nirvahaõãyamiti naiùà ràjàj¤à yena dçùñabàdha à÷aïkyate /
yallaïghanenadçùñabàdçùñayordvayorapi bàdhaþsyàt yato nyàyo 'yamityatata àha-nàpyeùa iti /
prakràntena nirvahaõãyamiti na sàrvatriko nyàyaþ /
kintu vi÷eùà vivakùàyàmeva /
iha tu uttarottaraü prakarùavivakùeti upamàpekùayà råpake sàmyaprakarùaþ /
ato 'vayavagatopamàparityàgena vàkyàrthã bhåtaråpaka parigraha evocitaþ /
viparyayastu sàmyanikarùàdduùña eva /
tadetatpratyudàharaõena draóhayati-yenenduriti /
atrendumalayajayoþ dahanaviùayatvaråpaõàt sàmyaprakarùaþ prakràntaþ /
hàraþ kuñhàràyata iti tåpamayà prakarùa nãtaþ /
carcàü nigamayati-tasmàtprakçta iti /
sàmànyaprayoge upamàbàdhaka iti nyàyopanno råpakaprakrama eva nirvahãõãya iti yàvat /
nyàyo 'yamatràpi j¤eya ityàha-bhàùyàbdhairiti /
gàmbhãryasàdhàraõyàdupamàbàdhe råpakameva draùñavyam /
sàdhakabàdhakàbhàve tu sandeha ityuktamanusmàrayati-sàdhakabàdhaketi /
itthamaïgàïgibhàvasandeha råpaü prakàradvayaü vivicya tçtãyaü prakàraü vivecayati-tçtãyastviti /
taü vi÷adayati-yatraikasminniti /
muràri nirgateti /
narako 'suro niraya÷ca /
(gaïgeveti)sadgatipràtpihetutvam /
yojayati-atra muràrãti /
gaïgevetyupamà muràrinirgatetyarthabhedàbhàvàt sàdhàraõavi÷eùaõena samutthàpità /
naraketi ÷liùñavi÷eùaõotthor'thaþ ÷leùa÷càpamàpratipattihetuþ /
ekatraiva naraka÷abde 'nupraviùñau ÷liùña÷abdenobhayopakàràt ÷abda÷leùeõàpyupamà saïkaràrthamàha-atra ca yathetyàdi /
satpuùkareti /
puùkàraü vàdyabhàõóamukhaü padmaü ca /
dyotinastaraïgà dyotito raïga÷ca /
rajyante 'smin sàmàjikamanàüsi iti raïgo nàñyàrambhakriyà /
mçdaïgasadç÷aü jalàsphàlanavàdyaü mçdaïgavàdyaü ca /
yojayati-atra payasãvetyàdinà /
ramanta iti sàdhàraõe dharmaþ /
ataþ sàmagrãyogàt sampannà dyotitaraïga÷obhinãtyekasminneva ÷abde sabhaïgapadatvàt ÷abda÷leùeõa saükãrõam /
÷abdàlaïkàrayorekavàcakànuprave÷amudàhçtacaramanusmàrayati-÷abdàlaïkàrayoþ punarityàdi /
vijàtãyayorevaikavàcakakànupre÷aü(÷a?)vyavastheti yadanyairuktaü tadaprayojakamityàha ekavàcaketyàdi /
atra 'ràjati tañãyami'tyàdau /
evakàreõàïgàïgibhàvasandehasaïkaràvapohati /
÷abdàlaïkàratvaü tulyajàtãyatà /
udbhàñaprakà÷itastu prakàràntaragocara÷abdàrthàlaïkàrasaükaraþ saüsçùñau antarbhàvita iti tasya saükaratvamaïgàïgibhàva evoktamityàha-÷abdàrthàlaïkàretyàdi /
aïgàïgibhàvàtsandehàt prave÷àdekavàcake /
tridhà tu saükaraþ ÷abdàlaïkçtyorekavàcake //
prakaraõàmupasa¤jihãrùuràha-idànãmiti /
tatra såtram-

#<
evamete ÷abdàrthobhayàlaïkàràþ saükùepataþsåtritàþ // RuAss_86 //>#


vyàcaùñe - evamitãti /
tatra punaruktavadàbhàsor'thasya paunaruktye /
chekavçttyanupràsau vya¤janamàtrasya /
yamakaü svaravya¤janasamudàyasya /
làñànupràsaþ ÷abdàrthayoriti paunaruktye pa¤cakam /
sthànavi÷eùa÷liùñavarõàpaunaruktye citram /
atha sàdç÷yavicchittau bhedàbhedatulyàtàyàü upamànànvayopameyopamà smaraõàni /
abhedapràdhànya àropà÷rayatayà råpakapariõàmasandehabhràntimadullekhàpahnutayaþ /
adhyavasàyà÷rayeõàtprekùàti÷ayoktã /
gamyamànaupamyà÷rayeõa tulyayogitàdãpakaprativaståpamàdçùñàntanidar÷anàvyatirekasahoktivinoktayaþ /
vi÷eùaõa vicchittyà samàsoktiparikarau /
vi÷eùaõa vi÷eùyavicchittyà ÷leùaþ /
aprastutàtprastutàvagatàvaprastutapra÷aüsà /
sàmànyavi÷eùa bhàvàdinà nirdiùñaprakçtasamarthaner'thàntaranyàsaþ /
gamyasya bhaïgyantareõoktau paryàyoktam /
stutyà nindàyàþ nindàyà và stutergamyatve vyàjastutiþ /
pràkaraõikayoþ vi÷eùàrthaniùedhàbhàse aniùñavidhyàbhàse ca àkùepaþ /
virodhagarbhatayà virodhavibhàvanàvi÷eùàrthaniùedhàbhàse aniùñavidhyàbhàse ca àkùepaþ /
virodhagarbhatayà virodhavibhàvanàvi÷eùàrthaniùedhàbhàse aniùñavidhyàbhàse ca àkùepaþ /
virodhagarbhatayà virodhavibhàvanàvi÷eùoktyati÷ayoktã antarà saïgativiùamasamavicitràdhikànyonyavi÷eùavyàghàtadvayàni /
÷çïkhalàvaicitryeõa kàraõàmàlaikàvalãmàlàdãpakasàràþ /
tarkanyàyena kàvyaliïgànumàne /
vàkyanyàyena yathàsaïkhyaparyàyaparivçttiparisaïkhyàrthàpattivikalpasamuccayaduyasamàdhayaþ /
lokanyàyena pratyanãka pratãpanimãlitasàmànyataddguõàtadguõottaràõi /
gåóhàrthaparatve såkùmavyàjoktivakroktisvabhàvoktayaþ /
sphuñàrthatve bhàvikam /
audàttyena udàttadvayam /
cittavçttyàlambena rasavatpreyaårjasvitsamàhitabhàvodayasandhi÷abalatvànãti ÷uddhàþ /
mi÷ratayà tu saïkurasaüsçùñã /
tadidamabhisandhàyàha-evamiti /
pårvoktaprakàraparàmar÷aþ-eta iti /
prakràntasvaråpanirde÷a iti /
÷abdàrthobhayàlaïkàràn varga÷o vivinakti-tatra ÷abdàlaïkàrà ityàdi /
làñànupràsàdaya ityàdi /
÷eùànudghàñayati-saüsçùñisaïkareti /
nanu cànvayavyatirekàbhyàmukti(kta)vyavasthàbhàïga ityata àha-lokavadà÷rayà ÷rayãti /
tadalaïkàryeti /
tacchabdena ÷abdàrthobhayaparàmar÷aþ /
carcitaü caitat ÷leùaprastàve /
tarhi anvayavyatirekau kutra nibandhanamityata àha-anvayavyatirekakautvati /
alaïkàràõàü ÷abdàdikàryatve ÷abdà÷abdàdyanvayavyatirekau tatra nibandhanam /
nanu ÷abdàdyalaïkàratve ko doùa ityata àha-tadalaïkàratvaprayojakatva iti /
÷rautopamàdau ÷abdànvayavyatirekànuvidhànàt ÷abdàlaïkàratvaü prasajet /
nigamayati-tasmàdà÷rayà÷rayãti /
cirantaramatetyuktàrthe saüvàdasamudghàñanam /
÷abdanyàso viùayamiùayo durghañàrthavyavasthà vyàtpavyàtpiprakañanaparanyàsa(ya?)carco gabhãraþ /
itthaü bhåmrà rucakavacasàü vistaraþ karka÷o 'yaü ñãkàsmàbhiþ samuparacitànena sa¤jãvanãyam //
såkùmàmavyàkulàmatra ÷àstrayuktyupaübçhitàm /
mãmàüsàmupajãvantu kçtinaþ kàvyatàntrikàþ //
kàvyaprakà÷e 'laïkàrasarvasve ca vipa÷citàm /
atyàdaro jagatyasmin vyàkhyàtamubhayaü tataþ //
ityàlaïkàrikacakravartidhvaniprasthànaparamàcàryakàvyamãmàüsàprabhàkarasahajasarvaj¤amahàkavi÷rãvidyàcakravartiviracitàyàü sa¤jãvanyàmalaïkàrasarvasvañãkàyàmarthàlaïkàraprakaraõaü samàtpam //
