Rupa Gosvami: Natakacandrika ("RNc") ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! ³ ³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³ ³ ³ ³ Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for ³ ³ WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes ³ ³ BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): ³ ³ ³ ³ description character = ASCII ³ ³ ³ ³ long a à 195 ³ ³ long A ù 249 ³ ³ long i Å 197 ³ ³ long I ý 253 ³ ³ long u Æ 198 ³ ³ long U ô 244 ³ ³ vocalic r ­ 173 ³ ³ vocalic R ã 227 ³ ³ long vocalic r Ì 204 ³ ³ vocalic l Ê 202 ³ ³ long vocalic l Ë 203 ³ ³ velar n Ç 199 ³ ³ velar N § 167 ³ ³ palatal n ¤ 164 ³ ³ palatal N ¥ 165 ³ ³ retroflex t  194 ³ ³ retroflex T è 232 ³ ³ retroflex d ¬ 172 ³ ³ retroflex D Ö 214 ³ ³ retroflex n ï 239 ³ ³ retroflex N × 215 ³ ³ palatal s Ó 211 ³ ³ palatal S Á 193 ³ ³ retroflex s « 171 ³ ³ retroflex S å 229 ³ ³ anusvara æ 230 ³ ³ capital anusvara õ 245 ³ ³ visarga ÷ 247 ³ ³ capital visarga ê 234 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ [14-16, 51, 53, 106, 261 missing(?)] NÃÂakacandrikà ÓrÅ-ÓrÅ-k­«ïa-caitanya-candrÃya nama÷ | vÅk«ya bharata-muni-ÓÃstraæ rasapÆrvasudhÃkaraæ ca ramaïÅyam | lak«aïam ati-saæk«epÃd vilikhyate nÃÂakasyedam // RNc_1 // nÃtÅva-saÇgatatvÃd bharata-muner mata-virodhÃc ca | sÃhitya-darpaïÅyà na g­hÅtà prakriyà prÃya÷ // RNc_2 // divyena divyÃdivyena tathÃ'divyena và yutam | dhÅreïìhyam udÃttena k­«ïaÓ ca lalitena ca // RNc_3 // Ó­ÇgÃra-vÅrÃnyatara-mukhyaæ ramye'niv­ttayuk | prastÃvanÃnta-sambandhaæ sandhi-sandhy-aÇga-saÇgatam // RNc_4 // sandhyantaraikaviæÓatyà «aÂ-triæÓad-bhÆ«aïair yutam | patÃkÃ-sthÃnakair yuktam athopek«epakais tathà // RNc_5 // bhëÃvidhÃna-saæyuktaæ satkÃvya-guïa-garbhitam | nÃÂakaæ do«a-rahitaæ sarvÃmanda-pradÃyakam // RNc_6 // tatra nÃyaka÷ -- svayaæ prakaÂitaiÓvaryo divya÷ k­«ïÃdir Årita÷ | divyo'pi nara-ce«ÂatvÃd divyÃdivyo raghÆdvaha÷ // RNc_7 // adivyo dharma-putrÃdir e«u k­«ïo guïÃdhika÷ | nÃyakÃnÃæ guïÃ÷ sarve yatra sarva-vidhÃ÷ sm­tÃ÷ // RNc_8 // lÃlityaudattyayor atra vyaktà ÓobhÃbharo'dhika÷ | tenai«a nÃyako yukta÷ Ó­ÇgÃrottara-nÃÂake // RNc_9 // yat-paro¬hopapatyos tu gauïatvaæ kathitaæ budhai÷ | tat tu k­«ïaæ ca gopÅÓ ca vineti pratipÃditam // RNc_10 // tathà coktam rasa-vilÃse (sudeva-k­te) -- ne«Âà yad aÇgini rase kavibhi÷ paro¬hà tad gokulÃmbuja-d­ÓÃæ kulam antareïa | ÃÓaæsayà rasa-vidher avatÃrikÃïÃæ kaæsÃriïà rasika-maï¬ala-Óekhareïa // RNc_11 // atha rasÃ÷ -- rasÃ÷ Ó­ÇgÃra-vÅrÃdyà j¤eyà rasa-sudhÃrïave | anye hÃsyÃdaya÷ kÃryà asminn aÇgatayà budhai÷ // RNc_12 // athetiv­ttam -- itiv­ttaæ bhavet khyÃtaæ k ptaæ miÓram iti tridhà | ÓÃstra-prasiddhaæ khyÃtaæ syÃt k ptaæ kavi-vinirmitam | tayo÷ saÇkulatà miÓraæ k ptaæ ramyaæ tu nÃÂake | nÃÂakaæ khyÃta-v­ttaæ syÃt k pta-v­ttà tu nÃÂikà | ÅhÃm­go miÓra-v­tta iti nÃÂyÃÇga-bhëitam || atha prastÃvanà -- athÃsya pratipÃdyasya tÅrthaæ prastÃvanocyate | prastÃvanÃyÃæ tu mukhe nÃndÅ kÃryà ÓubhÃvahà || ÃÓÅrnamaskriyÃ-vastunirdeÓÃnyatamÃnvità | a«Âabhir daÓabhir yuktà kiæ và dvÃdaÓabhi÷ padai÷ || candranÃmÃÇkità prÃyo maÇgalÃrtha-padojjvalà | maÇgalaæ cakra-kamala-cakrora-kumudÃdikam || tatrÃÓÅr-anvitÃ, yathà lalita-mÃdhave (1.1) -- suraripu-sud­ÓÃæm uroja-kokÃn mukha-kamalÃni ca khedayan nakhaï¬a÷ | ciram akhila-suh­t cakoranandÅ diÓatu mukunda-yaÓa÷-ÓaÓÅ mudaæ va÷ || namaskriyÃnvitÃ, yathà tatraiva (1.2) a«Âau prok«ya dig-aÇganà ghana-rasai÷ patrÃÇkurÃïÃæ Óriyà kurvan-ma¤julatÃ-bharasya ca sadà rÃmÃvalÅ-maï¬anam | ya÷ pÅne h­di bhÃnujÃm atulabhÃæ candrÃk­tiæ cojjvalÃæ rundhÃna÷ kramate tam atra mudiraæ k­«ïaæ namaskurmahe || vastu-nirdeÓÃnvità cÃtraiva a«Âau prok«ya digaÇganà ityÃdir eva | a«Âapada-yuktà yathà vÅra-carite prathamÃÇke (prastÃvanÃyÃ÷ prathama÷ Óloka÷)- anta÷-svacchÃya nityÃya devÃya h­ta-pÃpmane | tyakta-krama-vibhÃgÃya caitanya-jyoti«e nama÷ || kaÓcid a«Âa-padÃæ pÃdair a«Âabhi÷ padyayor jagau // RNc_17 // daÓapadÃnvità yathà abhirÃma-rÃghave -- kriyÃsu kalyÃïaæ bhujaga-ÓayanÃd utthitavata÷ | kaÂÃk«Ã÷ kÃruïya-prasara-rasa-veïÅ-laharaya÷ | harer lak«mÅ-lÅlÃ-kamala-dala-saubhÃgya-suh­da÷ sudhÃsÃra-smerÃ÷ sucarita-viÓe«aika-sulabhÃ÷ || dvÃdaÓa-padÃnvità yathà sura-ripu-sud­ÓÃm uroja-kokÃn ityÃdi (LalM 1.1) | atraiva candra-nÃmÃÇkità maÇgalÃrthatà cÃsti | bhÃraty atrocità v­ttir e«Ã tu caturaÇgikà | prarocanà mukhe caiva vÅthÅ-prahasane tathà // RNc_18 // tatra prarocanà -- deÓa-kÃla-kathÃ-nÃtha-sabhyÃdÅnÃæ praÓaæsayà | ÓrotÌïÃm unmukhÅkÃra÷ kathiteyaæ prarocanà // RNc_19 // yathà lalita-mÃdhave (1.7) -- sÆtradhÃra÷ | kim ity evam ucyate | paÓya paÓya -- cakÃsti Óarad-utsava÷ sphurati vai«ïavÃnÃæ sabhà cirasya girir utdgiraty amala-kÅrtidhÃrÃæ hare÷ | kim anyad iha mÃdhavo madhura-mÆrtir udbhÃsate tad e«a paraodayas tava viÓuddha-puïya-Óriya÷ || atha Ãmukham -- sÆtradhÃro naÂÅæ brÆte svakÃryaæ prati yuktita÷ | prastutÃk«epi citroktyà yat tad Ãmukham Åritam // RNc_20 // yad Ãmukham iti proktaæ saiva pratsÃvanocyate | pa¤cÃmukhÃÇgÃny ucyante kathodghÃta÷ pravartakam // RNc_21 // prayogÃtiÓayaÓ ceti tathà vÅthy-aÇga-yugmakam | udghÃtyakÃvalagita-saÇgakaæ muninoditam // RNc_22 // tatra kathodghÃta÷ -- sÆtrivÃkyaæ tad-arthaæ và svetiv­ttasamaæ yadà | svÅk­tya praviÓet pÃtraæ kathodghÃta÷ sa kÅrtita÷ // RNc_23 // yathà harivilÃse -- nirupama-mahima-dhurÃïÃæ jagatÅ-durbodha-bhÃvÃnÃm | lokottara-caritÃnÃæ h­dayaæ ko j¤Ãtum ÅÓati || (nepathye) hanta bho÷ satyam Ãttha lokottara-caritÃnÃæ h­dayaæ ko j¤Ãtum ÅÓatÅti || atha pravartakam -- Ãk«iptaæ kÃla-sÃmyena prav­tti÷ syÃt pravartakam // RNc_24 // yathà keÓava-carite -- ullÃsayan sumanasÃæ parita÷ kalÃpaæ saævardhayan sapadi vaibhavam uddhavasya | dhÅraæ numer api mano madayan samantÃd Ãnandano milati sundari mÃdhavo'yam || iti ni«krÃntau tata÷ praviÓati mÃdhava÷ | yathà và vidagdha-mÃdhave (1.10) -- so'yaæ vasanta-samaya÷ samiyÃya yasmin pÆrïaæ tam ÅÓvaram upo¬ha-navÃnugÃgam | gƬha-grahà rucirayà saha rÃdhayÃsau raÇgÃya saÇgamayità niÓi paurïamÃsÅ || atha prayogÃtiÓaya÷ -- e«o'yam ity upak«epÃt sÆtradhÃra-prayogata÷ | preveÓa-sÆcanaæ yatra prayogÃtiÓayo hi sa÷ // RNc_25 // yathà lalita-mÃdhave (4.16) garbhÃÇke -- v­ddhayà ÓaÓvad-Ãrabdha-nirodhÃm api rÃdhikÃm | nirÃbÃdhaæ sadà sÃdhu ramayaty e«a mÃdhava÷ || athodghÃtyakam -- padÃni tv agatÃrthÃni tad-artha-gataye narÃ÷ | yojayanti padair anyais tad udghÃtyakam ucyate // RNc_26 // yathà lalita-mÃdhave (1.11) -- naÂatà kirÃta-rÃjaæ nihatya raÇga-sthale kalÃnidhinà | samaye tena vidheyaæ guïavati tÃrÃ-kara-grahaïam || (nepathye) hanta rÃdhÃ-mÃdhavayo÷ pÃïibandhaæ kaæsa-bhÆpater bhayÃd abhivyaktam udÃhartum asamartho naÂatà kirÃta-rÃjam ity upadeÓena bodhayan dhanya÷ ko'yaæ cintÃ-viklavÃæ mÃm ÃÓvÃsayatÅti tatra paurïamÃsÅ-praveÓa÷ || athÃvalagitam -- yatraikasmin samÃveÓya kÃryam anyat prasÃdhyate | purÃnurodhÃt taj j¤eyaæ nÃmnÃvagalitaæ budhai÷ // RNc_27 // yathà kaæsa-vadhe -- naÂarÃja-puru«ottama kathaæ vilambase | (nepathye) bho÷ kas tvam asi yad atra mÃæ tvarayasi | sÆtradhÃra÷ -- katham ayaæ gopÃla-veÓo bhagavÃn upasthita eva paÓya paÓya ityÃdi || Ó­ÇgÃra-pracure nÃÂye yuktam Ãmukham eva hi | vÅthÅ prahasanaæ ceti dvividhe nÃtra lak«ite // RNc_28 // ata evÃmukhaæ tatra bhavel lalita-mÃdhave | prastÃvanÃ-sthÃpane dve ÃmukhasyÃpare bhide | ity ÃkhyÃya sphuÂaæ kecit tayo÷ kurvanti lak«aïam // RNc_29 // yathà - naÂÅ-vidÆ«aka-naÂa-sÆtra-saælÃpa-saÇgatam | stoka-vÅthyÃdi-sahitaæ bhavet prastÃvanÃmukham || sarva-vÅthyÃdi-sahitaæ tad eva sthÃpanocyate | vÅrÃdbhutÃdi prÃye«u bhavet prastÃvanocità || hÃsya-bÅbhatsa-raudrÃdau prÃyeïa sthÃpanà mateti | vÅthÅ-prahasane dve tu rÆpakÃïÃæ bhide sm­te || atha sandhi÷ -- ekaikasyÃs tv avasthÃyÃ÷ prak­tyà caikayaikayà | yoga÷ sandhir iti j¤eyo nÃÂya-vidyÃ-viÓÃradai÷ // RNc_30 // tatra prak­ti÷ -- päcavidhyÃt kathÃyÃs tu prak­ti÷ pa¤cadhà sm­tà | bÅjaæ bindu÷ patÃkà ca prakarÅ kÃryam eva ca // RNc_31 // tatra bÅjam -- yat tu svalpam upak«iptaæ bahudhà vist­tiæ gatam | kÃryasya kÃraïaæ dhÅrais tad bÅjam iti kathyate // RNc_32 // yathà lalita-mÃdhave prathama-dvitÅyayor aÇkayo÷ kalpite mukha-sandhau nirƬho rÃdhÃ-mÃdhavayor anurÃgo bÅjam ucyate | atha bindu÷ -- phale pradhÃne bÅjasya prasaÇgoktai÷ phalÃntarai÷ | vicchinne yad aviccheda-kÃraïaæ bindur ucyate // RNc_33 // yathà tatraive t­tÅya-caturthayo÷ kalpita pratimukha-sandhau k­«ïa-pura-gamanÃdinà mukhya-phale vicchinne tenaiva samÃÓÃsanaæ etÃs tÆrïaæ nayata kiyatÅ÷ ity Ãdi sÆrya-vÃkya-Óravaïa-janita-k­«ïa-pratyÃÓÃæ nÅre maÇk«u-mimaÇk«um (4.10) ityÃdyuktyà garbhÃÇkaÓ ca bindu÷ | atha patÃkà -- yat pradhÃnopakaraïaæ prasaÇgÃt svÃrtham ­cchati | sà patÃkà budhai÷ proktà yÃdavÃmÃtya-v­ttavat // RNc_34 // yathà tatraiva pa¤cama-«a«Âhyo÷ kalpite garbha-sandhau paurïamÃsy-uddhava-v­ttaæ patÃkà | atha prakarÅ -- yat kevalaæ parÃrthasya sÃdhakaæ ca pradeÓa-bhÃk | prakarÅ sà samuddi«Âà nava-v­ndÃdi-v­ttavat // RNc_35 // yathà tatraiva saptamëÂayo÷ kalpite vimar«a-sandhau yathà nava-v­ndÃdi-kulÃdi-v­ttaæ prakarÅ || atha kÃryaæ -- vastunas tu samastasya sÃdhyaæ kÃryam iti sm­tam | rÃdhÃ-mÃdhavayo÷ saÇgo yathà lalita-mÃdhave // RNc_36 // yathÃtra navama-daÓamayo÷ kalpite nirvaha÷aïa-sandhau rÃdhÃ-mÃdhavayo÷ puna÷ saÇgama-pura÷sara-krŬÃdi || pradhÃnam aÇgam iti ca tat tu syÃd dvividhaæ puna÷ | pradhÃnaæ net­-caritaæ vyÃpi k­«ïasya ce«Âitam // RNc_37 // nÃyakÃrthaæ k­daÇgaæ syÃt nÃyaketara-ce«Âitm | nityaæ patÃkà prakarÅ cÃÇgaæ bÅjÃdaya÷ kvacit // RNc_38 // bÅjatvÃd bÅjam Ãdau syÃt phalatvÃt kÃryam antata÷ | tayo÷ sandhÃna-hetutvÃt madhye binduæ muhu÷ k«ipet // RNc_39 // yathÃyogaæ patÃkÃyÃ÷ prakÃryÃÓ ca niveÓanam // RNc_40 // ataeva bindur, yathà pa¤came (LalM 5.23) -- sphuran-maïi-sarÃdhikaæ navatamÃla-nÅlaæ harer udƬha-nava-kuÇkumaæ jayati hÃri bak«a÷-sthalam | u¬u-stavakitaæ sadà ta¬id-udÅrïa-lak«mÅ-bharaæ yad abhram iva lÅlayà sphuïam adabhram udbhrÃjate || evaæ «a«Âha-saptamÃdi«v api bindur dra«Âavya÷ || athÃvasthà -- kÃryasya pa¤cadhÃvasthà nÃyakÃdi-kriyÃ-vaÓÃt | Ãrambha-yatna-prÃpty-ÃÓÃ-niyatÃpti-phalÃgamÃ÷ // RNc_41 // tatrÃrambha÷ -- budhair mukhya-phalodyoga Ãrambha iti kathyate | yathà lalita-mÃdhave mukha-sandhau rÃdhÃ-mÃdhavayor anyonya-saÇgamÃya vyavasÃya Ãrambha÷ | atha yatna÷ -- yatnas tu tat-phala-prÃptÃv autsukyena tu vartanam // RNc_42 // yathà tatraiva pratimukha-sandhau rÃdhayà k­«ïasyÃnve«aïe k­«ïena ca gandharva-k­ta-n­tyÃdau rÃdhÃvalokÃyodyamo yatna÷ | atha prÃpty-ÃÓà prÃpty-ÃÓà tu nijÃrthasya siddhi-sambhÃvanà matà || [*NOTE: siddha-sad-bhÃvanà matÃ.] tathà ca muninÃpy (19.11) uktam -- Å«at prÃptir yadà kÃcit phalasya parikalpyate | bhÃva-mÃtreïa taæ prÃhur vidhij¤Ã÷ prÃpti-sambhavam || yathÃ, tatraiva garbha-sandhau rÃdhÃyÃ÷ satrÃjiti samarpaï k­«ïasya ca lalitÃ-ÓaÇkhacƬa-ratnÃdi-lÃbhÃdinà sambhÃvanÃyogyatvÃt prÃptyÃÓà | atha niyatÃpti÷ -- niyatÃptir avighnena kÃrya-saæsiddhi-niÓcaya÷ | yathÃ, tatraiva vimarÓa-sandhau rÃdhÃ-darÓanÃd avighnena phala-saæsiddhi-niÓayÃn niyatÃpti÷ | atha phalÃgama÷ -- nijÃbhÅ«Âa-phalÃvÃptir bhaved eva phalÃgama÷ // RNc_43 // yathà tatraiva nirvahaïa-sandhau vraja-bandhu-samÃgama-rÃdhÃ-lÃbha-ratnÃbhi«ekÃdi÷ phalÃgama÷ | patÃkÃyÃs tv avasthÃnaæ kvacid asti na và kvacit | patÃkayà vihÅne tu bÅja-bindÆ niveÓayet // RNc_44 // atha sandhy-aÇgÃni -- mukhya-prayojana-vaÓÃt kathÃÇg.nÃæ samanvaye | avÃntarÃrtha-sambandha÷ sandho÷ sandhÃna-rÆpaka÷ // RNc_45 // mukha-pratimukhe garbha-vimarÓÃv upasaæh­ti÷ | pa¤caite sandhayas te«u mukha-lak«aïam ucyate // RNc_46 // atha mukham -- mukhaæ bÅja-samutpattir nÃnÃrtha-rasa-sambhavà | atra tu dvÃdaÓÃÇgÃni bÅjÃrambhÃnurodhata÷ // RNc_47 // rÃdhÃ-mÃdhavayor atra prema-bÅja-samudbhava÷ | sÆcita÷ sau«ÂavÃt tatra yathà lalita-mÃdhave // RNc_48 // upak«epa÷ parikara÷ parinyÃso vilobhanam | yukti÷ prÃpti÷ samÃdhÃnaæ vidhÃnaæ paribhÃvanà // RNc_49 // udbheda-bheda-karaïÃny e«Ãæ lak«aïam ucyate | tatropak«epa÷ -- upak«epas tu bÅjasya sÆcanaæ kathyate budhai÷ // RNc_50 // yathà lalita-mÃdhave prathame'Çke (1.14) paurïamÃsÅ -- (hanta rÃdhÃ-mÃdhavayor iti paÂhitvÃ) vatse gÃrgi ÓrÆyatÃm | k­«ïÃpÃÇga-taraÇgita-dyumaïijÃsambheda-veïÅk­te rÃdhÃyÃ÷ smita-candrikÃ-suradhunÅ-pure nipÅyÃm­tam | antas to«a-tu«Ãra-sampravalava-vyÃlŬhatÃpoccayÃ÷ krÃntvà sapta jaganti samprati vayaæ sarvordhvam adhyÃsmahe || atra rÃdhÃ-mÃdhavayor anurÃga-bÅjasya sÆcanam upak«epa÷ | atha parikara÷ -- bÅjasya bahulÅkÃro j¤eya÷ parikaro budhai÷ | yathà tatraiva (1.24) -- gÃrgÅ (saæsk­tena) hriyam avag­hya g­hebhya÷ kar«ati rÃdhÃæ vanÃya yà nipuïà | sà jayati nis­«ÂÃrthÅ vara-vaæÓaja-kÃkalÅ dÆtÅ || atra vanÃkar«aïÃdinà anurÃga-bÅjasya bahulÅkaraïÃt parikara÷ || atha parinyÃsa÷ -- bÅja-ni«patti-kathanaæ parinyÃsa itÅryate // RNc_52 // yathà tatraiva prathame'Çke -- rÃdhà (saromäcam): lalide kà kkhu kahnatti sunÅadi jeïa kealaæ kaïïassa jjea adidhÅhonteïa ummatÅkijjahmi || [lalite, ka÷ khalu k­«ïa iti ÓrÆyate? Yena kevalaæ karïasyaiva atithÅbhavatà unmattÅkriye'ham |] atra unmattÅkaraïena bÅja-ni«pattikathanÃt parinyÃsa÷ | atha vilobhanam -- nÃyakÃdi-guïÃnÃæ yad varïanaæ tad vilobhanam | yathà tatraiva prathame'Çke -- tatra k­«ïa÷ (sannidhÃya) samÅk«ya tava rÃdhike vadana-bimbam udbhÃsvaraæ trapÃ-bhara-parÅta-dhÅ÷ Órayitum asya tulya-Óriyam | ÓaÓÅ kila k­sÅbhavan suradhunÅ-taraÇgok«itÃæ tapasyati kapardina÷ sphuÂa-jaÂÃÂavÅm Ãsthita÷ || tatra rÃdhÃ-saundarya-guïa-varïanÃd vilobhanam | atha yukti÷ -- samyak prayojanÃnÃæ hi nirïayo yuktir i«yate // RNc_54 // yathà tatraiva (para 1.111-2)-- yaÓodà -- bhaadi candÃalÅ ïomÃlià rÃhà mÃharia sabbÃo maha ÃsÃo guïÃsohara-pÆreïa purei | tatthabi baccho bia baccà laiÅ ïetta-bhiÇgaæ sondara-marandeïa Ãïandei || [bhagavati candrÃvalÅ nava-mÃlikà rÃdhà mÃdhavÅ ca sarvathà mama ÃÓà guïa-saurabha-pÆreïa pÆrayati | tatrÃpi vatsa iva vatsà laghvÅ netra-bh­Çgaæ saundarya-makarandena Ãnandayati | ] bhagavatÅ: gokuleÓvari | sarve«Ãæ gokula-vÃsinÃæ Åd­g eva samudÃcÃra iti | atra rÃdhÃyÃæ sarvato'dhikÃnÃæ guïotkar«ÃïÃæ nirïayo yukti÷ | atha prÃpti÷ -- prÃj¤ai÷ sukhasya samprÃpti÷ prÃptir ity abhidhÅyate // RNc_55 // yathà tatraiva (1.51) -- tatra k­«ïa÷ (punar utkarïo bhavan sapulakam) madhurima-laharÅbhi÷ stambhayaty ambare yà smara-mada-sarasÃnÃæ sÃrasÃnÃæ rutÃni | iyam udayati rÃdhÃ-kiÇkinÅ-jhaÇk­tir me h­di pariïamayantÅ vikriyìambarÃïi || atra rÃdhÃ-jhaÇk­ti-ÓravaïÃt k­«ïasya sukha-samprÃpti÷ prÃpti÷ | atha samÃdhÃnaæ -- bÅjasya punar ÃdhÃnaæ samÃdhÃnam ihocyate // RNc_56 // yathà tatraiva -- rÃdhà (sÃsraæ): kundalaie, abi ïÃma imassa ekassa bi hadaïttassa maggaæ kkhaïaæ bi Ãrohissadi so maha dhaïïassa kaïïassa adidhÅ | [kundalate! api nÃma tasyaikasyÃpi hata-netrasya mÃrgaæ k«aïam api Ãrohi«yati sa me dhanyasya karïasyÃtithi÷ |] atra svayaæ rÃdhayà punar anurÃga-bÅjasyÃdhÃnÃt samÃdhÃnam | atha vidhÃnaæ -- sukha-du÷kha-karaæ yat tu tad-vidhÃnaæ budhà vidu÷ // RNc_57 // yathà tatraiva dvitÅyÃÇke -- rÃdhikà - (dÆrata÷ k­«ïam Å«ad avalokya, janÃntikaæ saæsk­tena) sahacari nirÃtaÇka÷ ko'yaæ yuvà mudira-dyutir vraja-bhuvi kuta÷ prÃpto mÃdyan-mataÇgaja-vibhrama÷ | ahaha caÂulair utsarpadbhir d­ga-aÇcala-taskarair mama dh­tir-dhanaæ ceta÷-ko«Ãd viluïÂhayatÅha ya÷ || (2.11) (punar avek«ya) haddhÅ haddhÅ ppamÃdo, lalide pekkha pekkha eïaæ bamhaÃriïaæ daÂÂhÆïa vikkhuhidaæ maha hadahiaam | tà imassa mahÃpÃbassa aggippaveso jebba parÃacittam | [ha dhik hà dhik pramÃda÷ | lalite prek«ya prek«ya | etaæ brahmacÃriïaæ d­«Âvà vik«bdhaæ me hata-h­dayam | tad etasya mahÃ-pÃpasya agni-praveÓa eva prÃyaÓcittam |] lalità : halÃ, saccaæ kadhesi | tà ïÆïaæ sabaïïataïaæ bhÃmedi | [halÃ, satyaæ kathayasi, tan nÆnaæ savarïatvaæ bhramayati |] rÃdhikà : (punar nibhÃlya, saæsk­tena) - sahacari harir e«a brahma-veÓaæ prapanna÷ kim ayam itarathà me vidravaty antarÃtmà | ÓaÓadhara-maïi-vedÅ sveda-dhÃrÃæ prasÆte na kila kumuda-bandho÷ kaumudÅm antareïa || (2.12) atra rÃdhÃyÃ÷ k­«ïa-buddhyà viprabuddhyà ca sukha-du÷kha-kathanÃd vidhÃnam | atha paribhÃvanà - ÓlÃghyaiÓ citta-camatkÃro guïaughai÷ paribhÃvanà // RNc_58 // yathà tatraiva prathame'Çke -- rÃdhà (sacamatkÃraæ saæsk­tena) - kula-varatanu-dharma-grÃva-v­ndÃni bhindan sumukhi niÓita-dÅrghÃpÃÇga-ÂaÇka-cchaÂÃbhi÷ yugapad ayam apÆrva÷ ka÷ puro viÓva-karmà marakata-maïi-lak«air go«Âha-kak«Ãæ cinoti || 52 || lalitÃ: halÃ, so eso de parÃïa-nÃdho | [halÃ, sa e«a te prÃïanÃtha÷ |] rÃdhÃ: (sonmÃdaæ puna÷ saæsk­tena) sa e«a kim u gopikÃ-kumudinÅ-sudhÃ-dÅdhiti÷ sa e«a kim u gokula-sphurita-yauvarÃjyotsava÷ | sa e«a kim u man-mana÷-pika-vinoda-pu«pÃkara÷ k­Óodari d­Óor dvaÅm am­ta-vÅcibhi÷ si¤cati || (1.53) atra k­«ïasya vaidagdha-saundaryÃdi-guïa-nidarÓanena ca rÃdhÃ-camatkÃra-kathanÃt paribhÃvanà | athodbheda÷ - bÅjasya tu ya udghÃta÷ sa udbheda iti sm­ta÷ // RNc_59 // yathà tatraiva dvitÅyÃÇke - rÃdhikà (apavÃrya, saæsk­tena) calÃk«i-guru-lokata÷ sphurati tÃvad antarbhayaæ kula-sthitir alaæ tu me manasi tÃvad unmÅlati | calan-makara-kuï¬ala-sphurita-phulla-gaï¬a-sthalaæ na yÃvad aparok«atÃm idam apaiti vaktrÃmbujam || (2.26) atrÃdau saæv­ttasyÃnurÃga-bÅjasya svamukhenaivodhghÃtanÃd udbheda÷ | atha bheda÷ bÅjasyottejanaæ bhedo yad và saÇghÃta-bhedanam // RNc_60 // yathà tatraiva - kundalatà - rÃhe, akkhalidaæ tumha sadÅbbadaæ, tà alaæ saaæ vikkhÃbideïa | [rÃdhe, jÃne saskhalitaæ tava satÅ-vrataæ, tad alaæ svayaæ vikhyÃpitena | ] viÓÃkhà - (sa-praïayÃbhyasÆyam) kundalade! kà kkhu abarà tumaæ bia vaæsÅe tiïïi-sa¤jhaæ Ãa¬¬hÅadi ? [rÃdhe, kà khalv aparà tvÃm iva vaæÓyà trisandhyam Ãk­«yate |] kundalatà (sanarma-smitaæ, saæsk­tena) - dadÃmi sadayaæ sadà viÓada-buddhi-rÃÓÅ÷-Óataæ bhavÃd­Ói pativratÃ-vratam akhaï¬itaæ ti«Âhatu | Órutair nikhila-mÃdhurÅ-pariïate'pi veïu-dhvanau mana÷ sakhi manÃg api tyajati vo na dhairyaæ yathà || (2.20) atra kundalatayà rÃdhÃdi-premasyottejanÃd bhedanÃc cÃtmanas tÃbhyo bheda÷ | atha karaïam - prastutÃrtha-samÃrambhaæ karaïaæ paricak«ate // RNc_61 // yathÃ, tatraiva - kundalatà -(saæsk­tena) trapÃæ tyaja ku¬aÇgakaæ praviÓa santu te maÇgalÃ- ny anaÇga-samarÃÇgaïe parama-sÃæyugÅnà bhava | vivasvad-udaye bhavad-vijaya-kÅrti-gÃthÃvalÅ pura÷ skahi muradvi«a÷ sahacarÅbhir udgÅyatÃm || 2.24 || atra prastutasya krŬÃrÆpasyÃrthasya samÃrambha-kathanÃt karaïam | atha pratimukha-sandhi÷ - bhavet pratimukhaæ d­Óyaæ bÅja-prakÃÓanam | bindu-prayatnopagamÃd aÇgÃny asya trayodaÓa // RNc_62 // vi«amÃtyanta-viÓle«Ãd rÃdhÃmÃdhavayor iha | d­ÓyÃd­Óyaæ prema-bÅjaæ yathà lalita-mÃdhave // RNc_63 // vilÃsa÷ parisarpaÓ ca vidhutaæ ÓamanarmaïÅ | narma-dyuti÷ pragamanaæ virodha÷ paryupÃsanam | pu«paæ vajram upanyÃso varïa-saæhÃra ity api // RNc_64 // tatra vilÃsa÷ - vilÃsa÷ saÇgamÃrthas tu vyÃpÃra÷ parikÅrtita÷ // RNc_65 // yathà tatraiva caturthÃÇke - mÃdhava÷ - (adhare veïuæ vinyasya) - ak«ïor bandhuæ hari-haya-harin-nÃgari-prÃg-ariktÃæ rogeïÃvi«kuru guru-rucaæ bhÃnavÅyÃæ navÅnÃm | cakrÃbhikhya÷ kim api virahÃd Ãkula÷ kÃkÆ-lak«aæ kurvan mukhyas tvayi sa vayasÃm arthibhÃvaæ tanoti ||4.22|| atra mÃdhavasya saÇgamÃrtha-vyÃpÃra-kathanÃd vilÃsa÷ | atha parisarpa÷ - sm­tir na«Âasya bÅjasya parisarpa iti sm­ta÷ // RNc_66 // yathà tatraiva - k­«ïa÷ - sakhe satyam ÃÓayaiva kadarthyamÃno'smi | yata÷ - nÅre maÇk«u-mimaÇk«um Ãrta-mukharÃm uddiÓya caï¬a-dyuter dÆrÃn maï¬alata÷ k­pÃturatayà yat prÃdurÃsÅt tadà | hà dhig vÃg-am­tena tena janitas tasyÃ÷ puna÷ saÇgama- pratyÃÓÃÇkura uccakair mama sakhe svÃntaæ haÂhÃd vidhyati ||10|| atra rÃdhÃ-tirodhÃnÃn na«ÂasyÃnurÃga-bÅjasya puna÷ sÆrya-vacanenÃnusmaraïÃt parisarpa÷ | atha vidhutam - vidhutaæ kathitaæ du÷kham abhÅ«ÂÃrthÃn avÃptita÷ | athavÃnunayÃdÅnÃæ vidhutaæ syÃn nirÃk­ti÷ // RNc_67 // yathà tatraiva t­tÅyÃÇke - rÃdhà (sÃkrandam) - nipÅtà na svairaæ Óruti-puÂikayà narma-bhaïitir na d­«Âà ni÷ÓaÇkaæ sumukhi mukha-paÇkeruha-ruca÷ | harer vak«a÷-pÅÂhaæ na kila ghanam ÃliÇgitam abhÆd iti dhyÃyaæ dhyÃyaæ sphuÂati luÂhad antar mama mana÷ || (3.26) atra prakaÂam eva du÷khaæ vidhutam | yathà và tatraiva - paurïamÃsÅ: samÃkarïaya vara-varïinÅ-varïitam (nepathye) - nÃÓvÃsanaæ viracaya tvam idaæ hatÃÓo Óu«yan-mukhÅ mama guïaæ parikÅrtayantÅ | dÆrÃd amÃrdava-bh­to'pi muhu÷ k«amÃyÃ÷ kuk«iæ vidÃrayati paÓya rathÃÇga-nemi÷ || (3.17) atra viÓÃkhÃ-k­tÃnunayasya rÃdhayà grahaïÃd vidhutam | atha Óama÷ - arate÷ Óamanaæ dhÅrai÷ Óama ity abhidhÅyate // RNc_68 // yathà tatraiva caturthe'Çke - v­ndà - nÃgarendra! mu¤ca vaimanasyam | sÃmprataæ bhavad-abhÅ«Âa-siddhaye ÓÃrikÃmukhena lalitÃæ sandiÓya viÓÃkhayà bhavantaæ nivedayi«yÃmi | atra jaÂilayà rÃdhÃyÃæ nÅtÃyÃæ v­ndayà mÃdhavasyÃrati-ÓamanÃc chama÷ | apaÂhitvà Óamaæ kaÓcit sa paÂhaty atra tÃpanam | tathà hi (SÃhitya-darpaïam 6.91), upÃyÃdarÓanaæ yat tu tÃpanaæ nÃma tad bhavet || iti | yathà t­tÅye'Çke - v­ndà - hà dhik, hà hà dhik | paÓya - na vaktuæ nÃvaktuæ pura-gamana-vÃrtÃæ murabhida÷ k«amante rÃdhÃyai katham api viÓÃkhÃ-prabh­taya÷ | samantÃd ÃkrÃntà nivi¬a-ja¬ima-Óreïibhir imÃ÷ paraæ karïÃkarïi-vyavasitim adhÅro vidadhati || (3.12) atropÃya-darÓanaæ prakaÂam eva | atha narma - parihÃsa-pradhÃnaæ yad vacanaæ narma tad vidu÷ // RNc_69 // yathà tatraiva caturthe'Çke - jaÂilà (nÃsikÃgre tarjanÅæ vinyasya sthità dhunvantÅ sÃÓcaryam) are bÃliÃ-bhujaÇga! kaæ ¬aæsiduæ ettha bhammasi | [are bÃlikÃ-bhujaÇga! kÃæ ¬aæÓitum atra bhrÃmyasi |] mÃdhava÷ - lambo«Âhi! bhavatÅm eva go«Âha-piÓÃcÅm | atra prakaÂam eva narma | atha narma-dyuti÷ - narma-jÃtà ruci÷ prÃj¤ai÷ narma-dyutir udÃh­tà // RNc_70 // yathà tatraiva - lalità (smitvÃ) api sarale, tujjha hiae katthÆriÃpattabhaægaæ lihantÅe mae paccakkhÅkidà siviïa-saægiïÃara-kuæjara bibbhamÃsi | tà phu¬aæ kadhehi, taiajaïasaægajogge tasmiæ osare dÅhasuttà nÅvÅ-sahaarÅ jhatti ïikkantà ïa vetti | [ayi sarale! tava h­daye kastÆrikÃpatra-bhaÇgaæ likhantyà mayà pratyak«Åk­tà svapna-saÇginÃgara-ku¤jara-vibhramÃsi | tat sphuÂaæ kathaya | t­tÅya-jana-saæyogye tasminn avasare dÅrgha-sÆtrà nÅvÅ-sahacarÅ jhaÂiti ni«krÃntà na veti ] rÃdhikà (svagatam) kadhaæ takkidaæ akkhidhuttÃe | (prakÃÓam, sa-bhrÆ-bhaÇgam) vÃme, kitti aliaæ Ãsaækasi? [kathaæ tarkitam atidhÆrtayÃ? vÃme, kim ity alÅkam ÃÓaÇkase?] (Act 4, paras. 92-93) atra lalitÃ-narma-jÃtayà rÃdhÃyà rucyà dh­tyà và narma-dyuti÷ | atha pragamaïam - uttarottara-vÃkyaæ tu bhavet pragamanaæ puna÷ // RNc_71 // yathà tatraiva - rÃdhà - baa-ïaravaÅ-ïandaïaæ sabandhuæ, raha-pabarobari pekkhia phphurantam | [vraja-n­pati-nandanaæ sabandhuæ ratha-pravaropari prek«ya sphurantam] skhalati mama vapu÷ kathaæ dharitrÅ bhramati kuta÷ kim amÅ naÂanti nÅpÃ÷ || (3.14) lalità - sahi rÃhe, mà visÅda | pabbada-parikkamobakkamo eso | [sakhi rÃdhe, mà vi«Åda, parvata-parikramopakrama e«a÷ |] rÃdhikà - sahacari, parij¤Ãtaæ sadya samastam idaæ mayà paÂima-pa¤alais tvaæ nihnotuæ kiyat prabhavi«yasi | virama k­païe bhÃvÅ nÃyaæ harer viraha-klamo mama kim abhavan kaïÂhe prÃïà muhur nirapatrapÃ÷ || (3.15) ity atra rÃdhÃ-lalitayor uttarottaraæ pragamanam | atha virodha÷ - yatra vyasanam ÃyÃti virodha÷ sa nigadyate // RNc_72 // yathà tatraiva - rÃdhikà - ceta÷ khinna-jane hare÷ pariïataæ kÃruïya-vÅcÅ-bharair ity ÃbhÅra-nata-bhruvÃæ tvai bhavad Ãloka-sambhÃvanà | marma-grantha-vik­ntana-vyasaninÅ taæ tÃd­Óaæ vairiïÅ krÆreyaæ viraha-vyathà na sahate mad-bhÃga-dheyotsavam || (3.27) atra spa«Âa eva rÃdhÃgamanena virodha÷ | atha paryupÃsanam ru«ÂasyÃnunayo dhÅrai÷ paryupÃsanam Åritam // RNc_73 // yathà tatraiva caturthe - jaÂilà - ai ahisÃrasaggÃvejjhÃiïi lalide, eïhiæ puttau me ahimaïïu bidÆre gadotthi, tà suïïaæ gharaæ mukkia kÅsa tue ÃïÅdà bahu¬Å | [ayi abhisÃra-mÃrgopÃdhyÃyini lalite! idÃnÅæ putrako me'bhimanyur vidÆre gato'sti | tat ÓÆnyaæ g­haæ muktvà kasmÃt tvayà nÅtÃtra vadhÆÂÅ ?] lalità (saÓaÇkam Ãtma-gatam) haddhÅ, ¬ÃinÅe a¬Ãhiïa-paidÅe ¬dahiÂhammi buÂhÂhiÃe | (prakÃÓam) ayye gaggÅe bhaïidaæ ajja mÃhabÅpupphehiæ pÆido sÆro surahiko¬ppado hodutti mÃhabÅ-maï¬abaæ laæhikhadà mae rÃhiÃ, tà ppasÅda ppasÅda | [hà dhik! ¬Ãkinyà dak«iïa-prav­ttyà dagdhÃsmi v­ddhayà | Ãrye, gÃrgyà bhaïitam, adya mÃdhavÅ-pu«pai÷ pÆjita÷ sÆrya÷ surabhi-koÂi-prado bhavati | iti mÃdhavÅ-maï¬apaæ lambhità mayà rÃdhikà | tat prasÅda prasÅda | atra ru«ÂÃyà jaÂilÃyà lalitayÃpy anunayÃt paryupÃsanam | atha pu«pam - pariÓe«o vidhÃnaæ yat pu«paæ tad iti saæj¤itam // RNc_74 // yathà tatraiva t­tÅye - vidÆre kaæsÃrir mukuÂita-Óikhaï¬Ãvalir asau pure gaurÃÇgÅbhi÷ kalita-parirambho vilasati | (iti sÃbhyasÆyaæ punar nirÆpya, sakhedam) na kÃnto'yaæ ÓaÇke surapatidhanur dhÃma-madhuras ta¬il-lekhÃhÃrÅ girim avalalambe jaladhara÷ || (3.40) atra punar jaladharatayà viÓe«a-j¤ÃnÃt pu«pam | atha vajram -- vajraæ tad iti vij¤eyaæ sÃk«Ãn ni«Âhura-bhëaïam // RNc_75 // yathà tatraiva caturthe - jaÂilà (p­«Âhata÷ parikramya putrasya hastam Ãkar«antÅ sÃk«epam) re goula-kisorÅ-laæpa¬ao, are paraghara-laïÂhanao | kahaæ tumaæ bi appaïo puttaæ maïïissadi ja¬ilà ? [re gokula-kiÓorÅ-lampaÂa, are parag­ha-luïÂhaka | kathaæ tvÃm apy Ãtmana÷ putraæ maæsyati jaÂilà |] atra jaÂilÃyÃ÷ putraæ prati ni«Âhura-bhëaïaæ vajram | athopanyÃsa÷ - yuktibhi÷ sahito yo'rtha÷ upanyÃsa÷ sa ucyate // RNc_76 // yathà tatraiva t­tÅye - (nepathye) adya prÃïa-parÃrdhato'pi dayite dÆraæ prayÃte harau hà dhig du÷saha-Óoka-ÓaÇkubhir abhÆd viddhÃntarà rÃdhikà | tenÃsyÃ÷ prati«edham artha-carite tvaæ mà k­thà mà k­thÃ÷ k«Åïeyaæ k«aïam atra su«Âhu viluÂhaty Ãrta-svaraæ roditum || (3.29) atra yukti-sahitÃrthatà prakaÂaiva | kecit upanyÃsa÷ prasÃdanam iti (SÃhD 6.93) vadanti | tatrodÃharaïaæ caturthe - jaÂilà - kulaputti, sireïa me sÃbidÃsi | [kulaputri, Óirasà me ÓÃpitÃsi |] atra jaÂilÃyÃ÷ rÃdhÃ-prasÃdanam | atha varïa-saæhÃra÷ - savarïopagamanaæ varïa-saæhÃra i«yate // RNc_77 // yathà tatraiva, caturthe - daityÃcÃryas tad-Ãsye vik­tim aruïatÃæ malla-varyÃ÷ sakhÃyo gaï¬aunnatyaæ khaleÓÃ÷ pralayam ­«i-gaïà dhyÃna-mu¤cÃsram ambà | romäcaæ sÃæyugÅnÃ÷ kam api nava-camatkÃram anta÷ surendrÃ÷ lÃsyaæ dÃsÃ÷ kaÂÃk«aæ yayur asita-d­ÓÃæ prek«ya raÇge mukundam || (4.4) atra daityÃcÃrya-nÃradÃdaya÷ brÃhmaïÃ÷ k«itÅÓa-sÃæyugÅnÃdaya÷ k«atriyÃ÷, mallà dÃsÃdayo vaiÓyÃ÷ ÓÆdrÃdayaÓ ca iti varïa-saæhÃra÷ | atha garbha-sandhi÷ - d­«ÂÃd­«Âasya bÅjasya garbho hÃsa-gave«aïÃt | dvÃdaÓÃÇgo bhaved e«a patÃkÃæÓÃnusÃrata÷ // RNc_78 // rÃjendratà prasaÇgena hÃso vandi-janoktita÷ | punar anve«aïaæ jÃtaæ prasenÃnve«aïÃt // RNc_79 // hrÃsodbhÆ÷ punar anve«Âir lalitÃ-darÓanÃd abhÆt | hare÷ praïaya-bÅjasya yathà lalita-mÃdhave // RNc_80 // abhÆtÃharaïaæ mÃrgo rÆpodÃharaïe krama÷ | saÇgrahaÓ cÃnumÃnaæ ca toÂakÃdhibale tathà // RNc_81 // udvega÷ sambhramÃksepÃve«Ãæ lak«aïam ucyate | tatrÃbhÆtÃharaïam - abhÆtÃharaïam tat syÃd vÃkyaæ yat-kapaÂÃÓrayam // RNc_82 // yathà tatraiva pa¤came'Çke - viracayan janaÅm ativismitÃæ bhuja-catusÂayavÃn ajani«Âa ya÷ | sa bhaginÅæ tava ÓÆrasutÃtmajo yadu-vara÷ pariïe«yati rukmiïÅm || (5.9) atha kapaÂa-vÃkyam idam abhÆtÃharaïam | atha mÃrga÷ - mÃrgas tattvÃrtha-kathanam... yathà tatraiva - k­«ïa÷ (patrikÃæ vÃcayitvÃ) [*v.l. for k­«ïa÷: nÃrada÷] nikhilà Óikhini nayann api sukhÃni jÃtyÃsitÃpÃÇgÅ | ramayati k­«ïa÷ sughano v­ndÃvana-gandhinÅr eva || (5.10) atra hariïà h­dayatva-prakaÂanÃn mÃrga÷ | atha rÆpam - ... rÆpaæ vÃkyaæ vitarkavat // RNc_83 // yathà tatraiva - k­«ïa÷ (sÃnandam) - sakhe, katham anubhÆta-pÆrveva kÃpi Ói¤jita-saraïÅ prasahya mÃm ÃdrÅkaroti | [*NOTE: k­«ïa÷sÃÓaÇkam] atra candrÃvalÅ-nÆpurÃdi-ÓiÇjita-ÓravaïÃt k­«ïasya vitarko rÆpam | athodÃharaïam - sotkar«aæ vacanaæ yat tu tad udÃharaïaæ matam // RNc_84 // yathà tatraiva - suparïÃ÷ (nirvarïya savismayam) - saundaryÃmbu-nidher vidhÃya mathanaæ dambhena dugdhÃmbudher gÅrvÃïair udahÃri hÃri parito yà sÃra-sampan-mayÅ | sà lak«mÅr api cak«u«Ãæ cira-camatkÃra-kriyÃ-cÃturÅæ dhatte hanta tathà na kÃntibhir iyaæ rÃj¤a÷ kumÃrÅ yathà || (5.30) atra candrÃvalÅ-rÆpotkar«a-kathanam udÃharaïam | atha krama÷ - bhÃva-j¤Ãnaæ kramo yad và cintyamÃnÃrtha-saÇgati÷ // RNc_85 // yathà «a«Âhe - navav­ndà (svagatam) - janita-kamala-lak«mÅ-vibhrame netravÅthÅæ gatavati cira-kÃlÃd aæÓuke kaæsa-hantu÷ | alaghubhir api yatnair dustarÃæ saævarÅtuæ vik­tim atula-bÃdhÃæ hanta rÃdhà dadhÃti || (6.25) atra nava-v­ndÃyà rÃdhÃyà bhÃva-j¤ÃnÃt citnyamÃna-hari-cihnasya rÃdhayà darÓanÃd và krama÷ | atha saÇgraha÷ - saÇgraha÷ sÃmadÃnÃrtha-saæyoga÷ parikÅrtita÷ // RNc_86 // yathà tatraiva pa¤came - bhÅ«ma÷ (sÃnandam) - [*NOTE: bhÅ«maka÷ (sÃdaram)] aviditas tanayÃm anayÃn nayann upak­tiæ k­tavÃn mama jÃmbavÃn | muni-mana÷-praïidheya-padÃmbujas tvam asi yena varo duhitur vara÷ || (5.37) atra sÃmanimittakanyÃsam arpaïÃdinà saÇgraha÷ | athÃnumÃnam - liÇgÃd Æho'numÃnatÃ... yathà tatraiva «a«Âhe - candrÃvalÅ (saæsk­tena) - sÃdharmyaæ madhuripu-viprayoga-bhÃjÃæ tanvaÇgÅ muhur iyam aÇgakais tanoti | Ãk­tyà Óriyam api mÃdhavÅæ kim enÃæ dainye'pi prathayitum Ãrtaya÷ k«amante || (6.23) atra dainye'pi mÃdhurÅ-darÓanena liÇgena k­«ïa-viprayoga-bhÃktvasyÃbhyÆho'numÃnam | atha toÂakam - ... vaca÷ saærambhi toÂakam // RNc_87 // yathà tatraiva «a«Âhe - nÃrada÷ -- maïÅndraæ pÃrÅndra-pravaram aharan nighna-tanayaæ vinighnante taæ ca prabalam atha bhallÆka-n­pati÷ | parÃbhÆya svairÅ tam api mura-vairÅ tava dhanaæ tad-Ãhartà pÃpa tvam asi patitas tÃpa-jaladhau || (6.15) atra saærambhena toÂakaæ prakaÂam eva | athÃdhibalam - budhair adhibalaæ proktaæ kapaÂenÃdhiva¤canam // RNc_88 // yathà tatraiva pa¤came - ÓrÅ-k­«ïa÷ - paryaÓÅli paÓubÃla-ghaÂÃyÃæ keli-raÇga-ghaÂanÃya mayà ya÷ | su«Âhu so'yam akaort para-durge vaiÓayan sacivatÃæ naÂa-ve«a÷ || (5.27) atra naÂa-ve«a-kapaÂena para-va¤canam adhibalam | athodvega÷ - Óatru-vairÃdi-sambhÆtaæ bhayam udvega ucyate // RNc_89 // yathà tatraiva «a«Âhe - candrÃvalÅ (janÃntikam) sahi mÃhavi ! pekkha | eso ajja-uttassa sacca-saækappidà seibimaddaïo saccabhÃmÃe sondera-pÆro dhÅraæ bi maæ Ãndoledi | [sakhi mÃdhavi, paÓya | e«a Ãryaputrasya satya-saÇkalpità setu-vimardana÷ satyabhÃmÃyÃ÷ saundarya-pÆro dhÅrÃm api mÃm Ãndolayati |] atrÃvirbhÆta-sapatnÅ-darÓanÃc candrÃvalyà udvega÷ | atha sambhrama÷ - Óatru-vyÃghrÃdi-sambhÆtà ÓaÇkà syÃd iha sambhrama÷ // RNc_90 // yathà tatraiva pa¤came - (nepathye) sapti÷ saptÅ ratha iha ratha÷ ku¤jaro me tÆïas tÆïo dhanur uta dhanur bho÷ k­pÃïÅ k­pÃïÅ | kà bhý÷ kà bhÅr ayam ayam ahaæ hà tvaradhvaæ tvaradhvaæ rÃj¤a÷ putrÅ bata h­ta-h­tà kÃminà vallavena ||(5.30) atra spa«Âa eva sambhrama÷ | athÃk«epa÷ - garbha-bÅja-samutk«epam Ãk«epaæ paricak«ate // RNc_91 // yathà tatraiva «a«Âhe - k­«ïa÷ (savaiklavyam) - nikhila-suh­dÃm arthÃrambhe vilambita-cetasà mas­ïita-Óikho ya÷ prÃptodbhÆd manÃg iva mÃrdavam | sa khalu lalitÃsÃndrasrehaprasaÇga-ghanÅbhavan punar api balÃd indhe rÃdhÃ-viyoga-maya÷ ÓikhÅ || (6.43) asya suh­dartha-sampÃdane garbhitasya puna÷ lalitÃ-darÓanenotk«epÃd Ãk«epa÷ | atha vimarÓa-sandhi÷ - yatra pralobhana-krodhay-vyasanÃdyair vim­Óyate | bÅjavÃn garbha-nirbhinna÷ sa vimarÓa itÅryate // RNc_92 // prakarÅ-niyatÃptÃnuguïyÃd atrÃÇga-kalpanam | bakulÃ-nava-v­ndÃdi-pralobhana-vaÓÃd yathà // RNc_93 // devÅ ÓaÇkÃditaÓ cÃtra prema-bÅja-vimarÓanam | rÃdhÃ-mÃdhavayo÷ proktaæ sphuÂaæ lalita-mÃdhave // RNc_94 // avavÃdo'yaæ sampheÂo vidrava-drava-Óaktaya÷ | dyuti-prasaÇgaÓ chalanaæ vyavasÃyo virodhanam | prarocanà vivalanam ÃdÃnaæ syus trayodaÓa // RNc_95 // athÃvavÃda÷ - do«a-prakhyÃvavÃda÷ syÃt... yathà tatraiva saptame - rÃdhikà - (savyatham) cirÃd adya svapne mama vividha-yatnÃd upagate prapede govinda÷ sakhi nayanayor ak«aïabhuvam | g­hÅtvà hà hanta tvaritam atha tasminn api rathaæ kathaæ pratyÃsanna÷ sa khalu puru«o rÃja-puru«a÷ || (7.22) atrÃturasya kraurya-kÅrtanÃd avavÃda÷ | atha sampheÂa÷ - sampheÂo ro«a-bhëaïam | yathà tatraiva - rÃdhikà (saæsk­tena) ÓÃstu dvÃravatÅ-patiæs trijagatÅæ saundarya-paryÃcita÷ kiæ nas tena viramyatÃæ katham asau ÓokÃgnir ujjvÃlyate | yu«mÃbhi÷ sphuÂayukti-koÂi-garima-vyÃhÃriïÅbhir balÃd Ãkar«Âuæ vraja-rÃja-nandana-padÃmbhojÃn na Óakyà vayam || 7.2 || atra bakulÃæ prati gƬha-do«oktyà sampheÂa÷ | atha vidrava÷ - vidravo vadha-bandhÃdi÷... yathà tatraivëÂame - k­«ïa÷ - priye, yu«mÃkam adbhutam ÃkarïyatÃæ sÃmpratam ahaæ sÆra-saugandhikam Ãhari«yan pÃï¬avena saha khÃï¬avìavÅæ prÃviÓam | tatra m­gÃn Ãhaï¬ino gÃï¬Åvina÷ ÓyenÃbhyÃæ nig­hÅtayo÷ pak«iïor eka÷ prÃhety Ãdi | atra pak«i-nigrahÃdinà vidrava÷ | atha drava÷ - ...dravo guru-tiriskriyà // RNc_96 // yathà tatraiva - mÃdhavÅ - bhaÂÂo-dÃrie kÃsÃre pasÃridaïi abbadaæ vagÅæ samaria hasÃmi | [bhart­-dÃrike kÃsÃre prasÃrita-nija-vratÃæ bakÅæ sm­tvà hasÃmi |] atra svÃminyà rÃdhÃyà upahÃsena drava÷ | atha Óakti÷ - virodha-Óamanaæ Óakti÷... yathà tatraiva nava-v­ndà (latÃntare sthitvÃ) hanta katham aÇgÅk­ta-rÃdhÃ-prasÃdhanà devÅyam upalabdhà | tad e«a mÃdhavo yÃvad enÃæ rÃdhikÃæ pratÅtya na pramÃdam ÃdadhÃti tÃvad ahaæ padyam ekaæ hÃrÅtena hÃrayÃmÅti | atra rÃdhÃtvena candrÃvalÅ-j¤ÃnÃd utpannasya virodhasya ÓamanÃt Óakti÷ | atha dyuti÷ - ...tarjanodvejane dyuti÷ // RNc_97 // yathà tatraiva - rÃdhà (sabhayam) hanta, caæcala caæcarÅa ciÂÂha ciÂÂha | esà lÅlÃ-kamaleïa tìemi tumaæ dhiÂhÂhaæ | [ca¤cala ca¤carÅka ti«Âha ti«Âha | e«Ã lÅlÃ-kamalena tìayÃmi tvÃæ dh­«Âam |] ity atra bhramarÃdy-udvegena bhramaraæ prati tarjanena ca dyuti÷ | atha prasaÇga÷ - prastutÃrthasya Óamanaæ prasaÇga÷ parikÅrtita÷ | prasaÇgaæ kathayanty anye gurÆïÃæ parikÅrtanam // RNc_98 // tatrÃdyaæ, yathà tatraivëÂame - carcÃæ si¤cati Óo«ayaty api mitho vispardhate vÃsak­t netra-dvandvam uraÓ ca yad-virahato bëpÃyamÃïaæ mama | hanta svapna-Óate'pi durlabhatara-prek«yotsavà preyasÅ prÃpyotsaÇgam atarkitaæ mama kathaæ sà rÃdhikà vartate || 8.3 || atra prastutasya viraha-du÷khasya ÓamÃt prasaÇga÷ | dvitÅyaæ yathà saptame - rÃdhà (saæsk­tena) - khelan-ma¤jula-veïu-maï¬ita-mukhÅ sÃci-bhramaæl locanà mugdhe mÆrdhni Óikhaï¬inÅ dh­ta-vapur bhaÇgÅ-trayÃÇgÅ-k­ti÷ | kaiÓore k­ta-saÇgati÷ suramuner ÃrÃdhyate ÓÃsanÃd asmÃbhi÷ pitur Ãlaye jaladhara-ÓyÃma-cchavir devatà || 7.24 || atre«Âa-deva-nÃradayo÷ pituÓ ca kÅrtanÃd guru-kÅrtanam | atha chalanam - apamÃnÃdi-karaïaæ chalanaæ parikÅrtitam // RNc_99 // yathëÂame - k­«ïa÷ - hanta kali-kaï¬Æla-tuï¬a-mÃtra-sarvasve tamomayi mÃdhavike! viramyatÃm | dvayo÷ paraæ jetum aÓakyeyaæ candrÃvalÅ | atra mÃdhavÅ-bhartsanÃpamÃnÃc chalanam | atha vyavasÃya÷ - vyavasÃyas tu sÃmarthyasyÃkhyÃpanam udÅryate // RNc_100 // yathà saptame - rÃdhikà (sanniv­tya salajjaæ saæsk­tena) - kaæsÃrer avaloka-maÇgala-vinÃbhÃvÃd adhanyedhunà bibhrÃïà hata-jÅvite praïayitÃæ nÃhaæ sakhi prÃïimi | krÆreyaæ na virodhinÅ yadi bhaved ÃÓÃmayÅ Ó­Çkhalà prÃïÃnÃæ dhruvam arbudÃny api tasya tyaktuæ sukhenotsahe || 7.13 || atra prÃïÃrbuda-tyÃgÃrtha-sÃmÃnya-kathanÃd vyavasÃya÷ | kaÓcit tu, vyavasÃyas tu vij¤eya÷ pratij¤Ã-hetu-sambhava÷ || ity Ãha (SÃhD 6.103) | yathà tatraiva saptame - yasyottaæsa÷ sphurati cikure keki-patra-praïÅto hÃra÷ kaïÂhe viluÂhati k­ta÷ sthÆla-gu¤jÃvalÅbhi÷ | veïur vaktre racayati ruciæ hanta cetas tato me rÆpaæ viÓvottaram api harer nÃnyad aÇgÅkaroti || (7.6) atha virodhanam - virodhanaæ virodhokti÷ saærabdhÃnÃæ parasparam // RNc_101 // yathëÂame - candrÃvalÅ (solluïÂha-smitam) ai loluhe Ãli, kÅsa maæ anÃpekkhia taæ ïiamahÃbbadaæ tue suÂÂhu pa¬iÂÂhidam | [ayi lolupe Ãli, kasmÃn mÃm anÃp­cchya tan nija-mahÃ-vrataæ tvayà su«Âhu prati«Âhitam |] rÃdhikà - dei, saraïïassa jaïassa saærakkhaïe akkhamÃsi tahabi parihasesi | ïÆïaæ ÅsarÅïÃæ kkhu juttaæ edaæ | [devi, Óaraïyasya janasya saærak«aïe ak«amÃsi tathÃpi parihasasi | nÆnaæ ÅÓvarÅïÃæ khalu yuktam etat |] atra nigƬha-saærambhayoÓ candrÃvalÅrÃdhayo÷ virodhoktyà virodhanam | atha prarocanà - siddhavad bhÃvino'rthasya sÆcanÃt syÃt prarocanà // RNc_102 // yathà tatraiva saptame - nava-v­ndà - alaæ vilÃpai÷ samaya-kramasya durÆha-rÆpà gatayo bhavanit | Óaran-mukhe paÓya saras-taÂÅ«u khelanty akasmÃt khalu kha¤jarÅÂÃ÷ || 7.5 || ity atra ka¤jarÅÂa-d­«ÂÃntena bhÃvi-k­«ïa-saÇgamasya sÆcanÃt prarocanà | yad và tatraiva - rÃdhà (saæsk­tena) - ajani saphala÷ saukhyaæ bhÆyÃn kalevara-dhÃraïe sahacari parikleÓo yo'bhÆn mayà kila sevita÷ | ahaha yad imÃ÷ ÓyÃma-ÓyÃmà puro mama vallavÅ- kula-kumudinÅ-bandhos tÃs tÃ÷ sphuranti marÅcaya÷ || 7.27 || atra pratimÃ-sandarÓanÃnandena bhÃvi-k­«ïa-saÇgamanasya siddhavat sÆcanÃt prarocanà | atha vivalanam - Ãtma-ÓlÃghà vivalanam | yathà tatraivëÂame - k­«ïa÷ (savismayam) ko'yaæ mÃdhuryeïa mamÃpi mano haran maïi-ku¬yam ava«Âambya puro virÃjate | (punar nibhÃlya) hanta katham atrÃham eva pratibimbito'smi | (iti sautsukyam) aparikalita-pÆrva÷ kaÓ camatkÃra-kÃrÅ sphurati mama garÅyÃn e«a mÃdhurya-pÆra÷ | ayam aham api hanta prek«ya yaæ lubdha-cetÃ÷ sarabhasam upabhoktuæ kÃmaye rÃdhikeva ||8.34| atra vismayena nija-rÆpa-ÓlÃghanaæ vivalanam | athÃdÃnaæ - ÃdÃnaæ kÃrya-saÇgraha÷ // RNc_103 // yathà tatraivëÂame - navav­ndà (rÃdhÃm avek«ya) hanta hanta! Ãloke kamale«aïasya sajalÃsÃre d­Óau na k«ame nÃÓle«e kila ÓaktibhÃg atip­thu-stambhà bhujÃ-vallarÅ | vÃïÅ gadgada-kuïÂhitottara-vidhau nÃlaæ ciropasthite v­tti÷ kÃpi babhÆva saÇgamanaye vighna÷ kuraÇgÅ-d­Óa÷ || 8.11 || atra k­«ïa-darÓanÃdi-rÆpa-kÃrya-saÇgrahÃd ÃdÃnam | kaÓcit tu vidrava-vivalana-chalanÃdy atra na paÂhitvà kheda-prati«edha-chÃdanÃni paÂhanti lak«ayanti ca | tatra kheda÷ - manaÓ-ce«ÂÃ-samutpanna÷ Órama÷ kheda itÅryate // RNc_104 // yathà tatraiva saptame - rÃdhikà (saæsk­tena) - mamÃyÃsÅd dÆre dig api hari-saÇga-praïayinÅ prapede khedena truÂir api mahÃ-kalpa-padavÅm | dahaty ÃÓÃ-sarpir viracita-pada-prÃïa-dahano balÃn mÃæ durlÅla÷ kam iva karavai hanta Óaraïam || 7.1 || atha prati«edha÷ - ÅpsitÃrtha-pratÅghÃta÷ prati«edha itÅryate // RNc_105 // yathà tatraiva - rÃdhà (samÅk«ya sakhedam Ãtmagatam) - kahaæ iædÅareïa rahaægÅe saægamiÂÂhaæ ahiïaædide maccharà kalahaæsÅ milidà | [kathaæ indÅvareïa rahaÇgyà saÇgamituæ abhinandite matsarà kalahaæsÅ milità | atra devyÃgamanÃt k­«ïa-saÇga-pratÅghÃta÷ | atha chÃdanam - kÃryÃrtham apamÃnÃde÷ sahanaæ chÃdanaæ matam | yathà saptame nava-v­ndà (praviÓya) sakhi, mà vi«Ãdaæ k­thÃ÷ paÓya - pÃde nipatya badarÅm avalambamÃnà kÃntaæ rasÃlam anuvindati mÃdhavÅyam | prÃïeÓa-saÇgama-vidhau vinivi«Âa-città no pÃravaÓyakadanaæ manute hi sÃdhvÅ || (7.3) spa«Âam eva chÃdanam | atha nirvahaïa-sandhi÷ - mukha-sandhyÃdayo yatra vikÅrïà bÅja-saæyutÃ÷ | mahat-prayojanaæ yÃnti tan-nirvahaïam ucyate // RNc_107 // atrÃÇga-kalpanÃkÃrya-phalÃgama-samÃgamÃt | rÃdhÃdÅnÃæ tu sarvÃsÃæ kumÃrÅïÃm avÃptita÷ // RNc_108 // udvÃhÃdy-utsava÷ prokto yathà lalita-mÃdhave | sandhir virodho grahtanaæ nirïaya÷ paribhëaïam // RNc_109 // prasÃdÃnanda-samayÃ÷ k­tir bhëopagÆhane | pÆrva-bhÃvopasaæhÃrau praÓastiÓ ca manÅ«ibhi÷ // RNc_110 // iti nirvahaïasyÃÇgÃny uktÃny asya caturdaÓa | tatra sandhi÷ - bÅjopagamanaæ sandhi÷... yathà tatraiva navame'Çke - nihnÆtÃm­ta-mÃdhurÅ-parimala÷ kalyÃïi bimbÃdharau vaktraæ paÇkaja-saurabhaæ kuharita-ÓlÃghÃbhidas te gira÷ | aÇkaÓ candana-ÓÅtalas tanur iyaæ saundarya-sarvasva-bhÃk tvÃm ÃsÃdya mamedam indriya-kulaæ rÃdhe muhur modate || (9.9) atrÃnurÃga-bÅjopagamanÃt sandhi÷ | atha virodha÷ - ... virodha÷ kÃrya-mÃrgaïam // RNc_111 // yathà tatraiva navamÃÇke nava-v­ndà -- mÃdhavÅ-virahitÃæ madhuvÅra÷ kuï¬ineÓvara-sutÃæ niÓamayya | nandayan sphurad-amanda-vilÃsair hÃsakandala-lasan-mukham Ãha || (9.7) satyÃkhyasya vilokÃya lokasyÃtma-bhuvÃrthita÷ | prati«ÂhÃsurahaæ devi tatrÃnuj¤Ã vidhÅyatÃm || (9.8) atra rÃdhÃ-saÇgama-kÃryasya mÃraïÃd virodha÷ | atha grathanam - grathanaæ sad-upek«epa÷... yathà tatraiva rÃdhikà (k­«ïaæ paÓyantÅ) aæjalim ettaæ salilaæ sabharÅe ahilasaætÅe | obari saaæ ïaajaladà dhÃrÃvarisÅ samullasaÅ || 9.19 [a¤jali-mÃtraæ salilaæ Óapharyà ahila«antyà | upari svayaæ navajalado dhÃrÃvar«Å samullasati ||] atra puna÷ sahasà k­«ïa-darÓana-rÆpasya sad-arthasyopak«epÃd grathanam | atha nirïaya÷ - nirïayas tv anubhÆtokti÷ // RNc_112 // yathà tatraiva k­«ïa÷ - nava-madana-vinodai÷ keli-ku¤je«u rÃdhe nimi«avad uparÃmaæ kÃma Ãsedu«ÅïÃm | upacita-parito«a-pro«itÃpatrapÃïÃæ smarasi kim iva tÃsÃæ ÓÃradÅnÃæ k«apÃïÃm || (9.47) atra spa«Âa eva nirïaya÷ | atha paribhëaïam - paribhëà mitho jalpa÷ parivÃdo'thavà bhavet // RNc_113 // tatrÃdyaæ yathà tatraiva - madhumaÇgala÷ -bhodi kiæ ti ÃadÃsi? [bhavati kim ity ÃgatÃsi?] sukaïÂhÅ - imassa païhottarassa sadikkhaæ aïïaæ bi mahuraæ suïidum | [asya praÓnottarasya sad­k«am anyad api madhuraæ Órotum |] madhumaÇgala÷ -bhodi païïottaraæ bi tue suïidam? [bhavati praÓnottaram api tvayà Órutam] sukaïÂhÅ - ïa keaïaæ idaæ jjeba | [na kevalam idam eva |] madhumaÇgala÷ -abaraæ kiæ? [aparaæ kim ?] sukaïÂhÅ - jà kiæ pi diÂhÂhaæ taæ gadua deie ïivedissaæ | [yat kim api d­«Âaæ tad gatvà devyai nivedayi«yÃmi |] atra vidÆ«aka-sukaïÂhyor mitho jalpa÷ | dvitÅyo yathà tatraiva - madhumaÇgala÷ -(saæsk­tena) asi vi«akaïÂhÅ-kaÂhine kim iti sukaïÂhÅti bhaïyate ceÂi | athavà kà mama Óastà bhadrety abhidhÅyate vi«Âi÷ || 9.21 atra sukaïÂhyÃ÷ do«a-darÓanÃt parÅvÃda÷ | atha prasÃda÷ - ÓuÓrÆ«Ãdy-upasampannà yat prasÃda÷ prasannatà // RNc_114 // yathà navame - k­«ïa÷ (sahar«am) sukaïÂhike! bìham asminn arthe du«karas te mayà ni«kraya÷ | atra ÓrÅ-k­«ïasya prasÃda÷ spa«Âa eva | athÃnanda÷ - Ãnando'bhÅ«Âa-samprÃpti÷... yathà tatraiva daÓame - nayanayo÷ stanayor api yugmata÷ paripatadbhir asau payasäjhirai÷ | ahaha vallava-rÃja-g­heÓvarÅ svatanayaæ praïayÃd abhi«i¤cati ||(10.14)|| atra yaÓodÃyà Ãnanda÷ | yathà và tatraiva - k­«ïa÷ (sÃnandam) cireïÃdya gokula-vÃsinÃm ivÃtmÃnam abhimanyamÃna÷ pramoda-mugdho'smi | atra k­«ïasyÃnanda÷ | atha samaya÷ - samayo du÷kha-saÇk«aya÷ // RNc_115 // yathà tatraiva daÓame - rÃdhikà (mukhÃd a¤calam apÃsya, savikroÓam) hà hà kadhaæ piasahÅ me lalidà | hà kadhaæ baccalà bhaavadÅ | hà kadhaæ ajjià muharà | [hà hà kathaæ priyasakhÅ me lalità | hà kathaæ vatsahà bhagavatÅ | hà kathaæ Ãryà mukharà |] (ity Ãnandena ghÆrïantÅ bhÆmau skhalati |) atra suh­d-darÓanÃd rÃdhÃyà du÷kha-saÇk«aya÷ | atha k­ti÷ labdhÃrthasya k­ti÷ sthairyam ... yathà tatraiva candrÃvalÅ (janÃntikam) - bhaavadi bahiïÅe karaæ geïhiduæ maha baaïeïa abbhatthÅadu... ajja-utto | [bhagavati bhaginyÃ÷ karaæ grahÅtuæ mama vacanena abhyarthyatÃm Ãryaputra÷ |] atra yaÓodÃdi-samÃgamÃl labdhyasya rÃdhikÃ-rÆpÃrthasya candrÃvalÅ-prÃrthanena sthairya-k­ti÷ | atha bhëaïam - mÃnÃdyÃptiÓ ca bhëaïam // RNc_116 // yathà tatraiva - (bhaginyau paurïamÃsÅm antarÃk­tya gopendraæ praïamata÷) nanda÷ - vatse, parasparasya prÃïÃdhikyaæ bhajantyau saubhÃgyavatyau bhÆyÃsam | atra nanda-k­tÃÓÅrvÃdÃdimÃna-prÃptyà bhëaïam | athopagÆhanam - adbhutÃrtha-pariprÃptir upagÆhanam ucyate // RNc_117 // yatha tatraiva - rÃdhà (sarvÃsÃæ pÃdÃn abhivÃdya sotkaïÂham) -- kusaliïÅ kiæ me bahiïÅ candÃalÅ | [kuÓalinÅ kiæ me bhaginÅ candrÃvalÅ |] candrÃvalÅ (gìhaæ pari«vajya) - bahiïÅ esÃmhi dujjaïÅ-hata-candÃalià | [bhaginÅ, e«Ãsmi durjanÅ hata-candrÃvalikà |] (iti roditi) rÃdhikà (sÃnandaæ sasambhramaæ pÃdayo÷ patantÅ) haddhi haddhi, bi¬ambidahmi hada-debbeïa | [hà dhik! hà dhik!, vi¬ambitÃsmi hata-daivena |] atrÃd­«Âa-pÆrva-bhaginyo÷ parasparÃliÇganÃdy-adbhutÃrtha-pariprÃptir upagÆhanam | atha pÆrva-bhÃva÷ - mukhya-kÃryasya saæsarga÷ pÆrva-bhÃva÷ prakÅrtita÷ // RNc_118 // yathà tatraiva - paurïamÃsÅ - yaÓodÃ-mÃta÷, upasthito'yaæ sarvo'bhi«eka-sambhÃra÷ | tad alaÇkriyatÃæ prathamaæ rÃdhayà saha parva-vedÅ tata÷ krameïa kumÃrÅbhiÓ ca | atra mukhya-kÃryasya rÃdhÃ-mÃdhavayo÷ pariïaya-mahotsavasya saæsargÃt pÆrva-bhÃva÷ | kecit pÆrva-vÃkyaæ kecit pÆrva-bhëÃm iti paÂhanto lak«ayanti (SÃhD 6.113) - pÆrva-vÃkyaæ tu vij¤eyaæ yathoktÃrthopadarÓanam | yathà tatraiva (nepathye) - vinÅte rÃdhÃyÃ÷ pariïaya-vidhÃnÃnumatibhi÷ svayaæ devyà tasmin pitur iha nibandhe muditayà | kumÃrÅïÃæ tÃsÃm ayam upanayan «o¬aÓa k­tÅ sahasrÃïi smera÷ praviÓati ÓatìhyÃni garu¬a÷ || (10.31) atra pÆrvaæ k­«ïena t­tÅyÃÇke yad uktaæ etÃs tÆrïaæ nayata kiyatÅr ity Ãdinà puna÷ svayaæ gamanaæ tasyaivopadarÓanam | athopasaæhÃra÷ - k­tÃrthatopasaæhÃra÷ sarvÃbhÅ«Âopalaksita÷ // RNc_119 // yathà tatraiva daÓame - k­«ïa÷ (sarvam abhinandya janÃntikam) prÃïeÓvari rÃdhe prÃrthayasva kim ata÷ paraæ te priyaæ karavÃïi | (ity Ãrabhya) rÃdhikà (sÃnandam saæsk­tena) - sakhyas tà milità nisarga-madhura-premÃbhirÃmÅk­tà yÃmÅ me samagaæs tu saæstavavatÅ ÓvaÓrÆÓ ca go«ÂheÓvarÅ | v­ndÃraïya-niku¤ja-dhÃmni bhavatà saÇgo'yaæ raÇgavÃn saæv­tta÷ kim ata÷ paraæ priyataraæ kartavyam atrÃsmi me || (10.36) || atra prakaÂam evopasaæhÃra÷ | atha praÓasti÷ - maÇgalÃÓaæsanaæ samyak praÓastir abhidhÅyate // RNc_120 // yathà tatraiva - tathÃpÅdam astu - cirÃd ÃÓÃ-mÃtraæ tvayi viracayantu sthira-dhiyo vidadhyur ye vÃsaæ madhurima-gabhÅre madhupure | dadhÃna÷ kaiÓore vayasi sakhitÃæ gokula-pate÷ prapadyethÃs te«Ãæ paricayam avaÓyaæ nayanayo÷ || 10.37 || atra mÃthura-ma¤jula-nibaddha-vÃsÃnÃæ netra-pathe k­«ïÃvÃpti-rÆpa-maÇgalÃÓaæsanÃt praÓasti÷ | pa¤cÃnÃm eva sandhÅnÃæ catu«a«Âi÷ kramÃd iha | kÅrtirÃni mayÃÇgÃni samyag lalita-mÃdhave // RNc_121 // rasa-bhÃvÃnubodhena prayojanam avek«a ca | sÃphalyaæ kÃryam aÇgÃnÃm ity ÃcÃryÃ÷ pracak«ate // RNc_122 // ke«Ãæcid e«Ãm aÇgÃnÃæ vaiphalyaæ kecid Æcire | daÓarÆpaka-kÃrÃdyÃs tat sarve«Ãæ na sammatam // RNc_123 // mukhÃdi-sandhi«v aÇgÃnÃæ kramo'yaæ na vivak«ita÷ | kramasyÃnÃdarÃdÃdyai÷ lak«ye«u vyutkramÃd api // RNc_124 // aÇgÃn ni«pÃdayed etÃn nÃyakà pratinÃyakà | tad-abhÃve patÃkÃdyÃs tad-abhÃve tathetara÷ // RNc_125 // atha sandhy-antarÃïi - sukhÃdi-sandhi«v aÇgÃnÃm aÓaithilyÃya sarvadà | sandhy-antarÃïi yojyÃni tac ca tatraikaviæÓati÷ // RNc_126 // sÃma-dÃne bheda-daï¬au pratyutpanna-matir vadha÷ | gotra-skhalitam ojaÓ ca dhÅ÷ krodha÷ sÃhasaæ bhayam // RNc_127 // mÃyà ca saæv­tir bhrÃntir dÆtyaæ hetv-avadhÃraïam | svapna-lekhau madaÓ citram e«Ãæ lak«aïam ucyate // RNc_128 // tatra sÃma - bhavet sÃma priyaæ vÃkyaæ svÃnuv­tti-prakÃÓanam // RNc_129 // yathà lalita-mÃdhave daÓame'Çke - k­«ïa÷ - priye maivaæ bravÅ÷ - santu bhrÃmyad-apìga-bhaÇgi-khuralÅ-khelÃbhuva÷ subhruva÷ svasti syÃn madirek«aïe k«aïam api tvÃm antarà me kuta÷ | tÃrÃïÃæ nikurumbakena v­tayà Óli«Âe'pi somÃbhayà nÃkÃÓe v­«abhÃnujÃæ Óriyam ­te ni«padyate svaÓ-chaÂà || (10.10) atha dÃnaæ - dÃnaæ tu kathitaæ dhÅrai÷ priayavastu-samarpaïam // RNc_130 // yathà tatraiva a«Âame - mÃdhavÅ - bhaÂÂi-dÃrie sahattheïa tue gaæÂhidà esà sÆrasoaædhia-mÃlà | [bhart­-dÃrike, svahastena tvayà grathitai«Ã sÆra-saugandhika-mÃlà |] 21 candrÃvalÅ (mÃlÃm ÃdÃya) ajja-utta, esà kautthuhassa sahabÃsiïÅ hodu | [Ãrya-putra, e«Ã kaustubhasya saha-vÃsinÅ bhavatu |] (iti vak«asi vinyasyati |) 22 atha bheda÷ - bhedas tu kapaÂÃlÃpai÷ suh­dÃæ bheda-kalpanà // RNc_131 // yathà caturthe - jaÂilà - (apavÃrya, sÃlÅka-sneham) ayi bacche, sadà maæ palohia lalidà ahisÃredi tti maha puttassa purado bahƬià aliaæ jebba tumaæ sandÆsedi | tà kitti lÃhavaæ sahesi | [ayi vatse, sadà mÃæ pralobhya lalità abhisÃrayati iti mama putrasya purato vadhÆÂikÃlÅkam eva tvÃæ dÆ«ayati | tat kim iti lÃghavaæ sahase? |] 105 atra jaÂilayà kapaÂena lalitÃyà bheda÷ k­ta÷ | atha daï¬a÷ - daï¬as tv avinayÃdÅnÃæ d­«Âyà Órutyà ca tarjanam // RNc_132 // yathà dvitÅye - k­«ïa÷ (sÃÂopam) re re du«Âa! rÃdhÃparÃdhini muhus tvayi yan na Óastaæ Óak«yÃmi kartum akhilÃæ gurur e«a kheda÷ | sarvÃÇgileyam abhidhÃvati lupta-dharmà tvÃæ mukti-kÃla-rajanÅ bata kiæ kari«ye || 2.28 || atra ÓaÇkha-cƬa-tarjanaæ daï¬a÷ | atha pratyutpanna-mati÷ - tÃt-kÃlikÅ ca pratibhà pratyutpanna-matir matà // RNc_133 // yathà tatraiva dvitÅye - lalità - kundalade, assudapubbà esà kÅrisÅ ricà bahueïa pa¬ijjai | [kundalate, aÓruta-pÆrvai«Ã kÅd­ÓÅ ­g ba¬ukena paÂhyate |] madhumaÇgala÷ (sÃÂÂahÃsam) buÂÂie, ÃhÅrÅmuddhià tumaæ rÅ rÅ gÅdaæ ccea jÃïÃsi | amhaa vedassa tumaæ kÃsi | tà suïÃhi kosum esvaÅe sÃhÃe taia vaggassa lalaïÃsuhaarÅ ricà esà | [v­ddhe, ÃbhÅrÅ-mugdhikà tvam, rÅ rÅ gÅtam eva jÃnÃsi | asmad-vedasya tvaæ kÃsi | tat Ó­ïu kausume«avyÃ÷ ÓÃkhÃyÃs t­tÅya-vargasya lalanÃÓubhakarÅ ­g e«Ã |] atra madhumaÇgalasya pratibhà | atha vadha÷ - vadhas tu jÅvita-droha-kriyà syÃd ÃtatÃyina÷ // RNc_134 // yathà dvitÅye - (nepathye) mu«Âinà jhaÂiti puïajano'yaæ hanta pÃpa-viniveÓita-cetÃ÷ | puï¬arÅka-nayanena sakhelaæ daï¬ita÷ sakala-jÅvita-vittam || (2.30) atha gotra-skhalitam - tad-gotra-skhalitaæ yat tu nÃma-vyatyaya-bhëaïam // RNc_135 // yathà saptame - candrÃvalÅ - kaïha (ity ardhokte salajjam) ajjautta! k­«ïa÷ (sÃnanda-smitam) priye! di«Âyà sudhÃdhÃrÃæ pÃyito'smi | tad alam Ãryaputreti kÆpÃmbunà | atra candrÃvalyÃ÷ samayollaÇghanÃd gotra-skhalitam | athauja÷ - ojas tu vÃg-upanyÃso nija-Óakti-prakÃÓaka÷ // RNc_136 // yathà pa¤came - suparïa÷ - deva bìham Ãtapatra-phaïÃpaÂalÅla-dhÅyasa÷ kiÇkarasyÃsya garutmata÷ sak­t-pak«a-vik«epa-kelaye'pi na paryÃptim e«yati, dÆre viÓrÃmyatu sakhà me sudarÓana÷ kalpÃnta-kuÓala÷ | atra garu¬ena sva-Óakti-prakÃÓanÃd oja÷ | atha dhÅ÷ - i«ÂÃrtha-siddhi-paryantà cintà dhÅr iti kathyate // RNc_137 // yathà dvitÅye -- rÃdhikà - kundalade! ppasÅda anukampehi | ajja sà kkhu sÃmalà komudÅ jeïa pÅdà | tà jebba puïïavantaæ appaïo vÃmaloaïaæcalaæ ettha khiïïe manda-bhÃiïi jaïe khaïaæ appehi | [kundalate! prasÅda anukampaya | adya sà khalu ÓyÃmalà kaumudÅ yena pÅtà | tam eva puïyavantam Ãtmano vÃmalocanäcalam etasmin khinne manda-bhÃgini jane k«aïam arpaya |] 38 kundalatà - (sÃsÆyam ivÃlokya) alaæ para-purise gi¤cantÅhiæ tumhehiæ saæbhÃsaïeïa (iti dhÃvantÅ jaÂilÃm upetya) ajje! kahaæ pa¬hamaæ brahmaïaæ ïa maggesi, jo kkhu suraæ puÃbaissadi | [alaæ para-puru«e g­dhyantÅbhir yu«mÃbhi÷ sambhëaïena | Ãrye kathaæ prathamaæ brÃhmaïaæ na m­gayase, ya÷ khalu sÆryaæ pÆjÃpayi«yati |] 39 jaÂilà - bacche, saccaæ kahesi | tà pasÅda | Ãïehi ekkaæ biakkhaïaæ bamhaïam | [vatse, satyaæ kathayasi | tasmÃt prasÅda | Ãnayaikaæ vicak«aïaæ brÃhmaïam |] 40 atra rÃdhikotkaïÂhÃtiÓaya-darÓanena jaÂilÃ-samaksam eva vipraveÓena k­«ïa-praveÓa-cintanaæ kundalatÃyÃ÷ dhÅ÷ | atha krodha÷ - krodhas tu manaso dÅptir aparÃdhÃdi-darÓanÃt // RNc_138 // yathà dvitÅye (nepathye) - phullaty ÃrÃn nava-vicakile keli-ku¤je«u phullà ÓephÃlÅnÃæ skhalati kusume hanta caskhÃla bÃlà | mÅlaty uccai÷ kuvalaya-vane mÅlitÃk«Å kilÃsÅt vÃcyaæ kiæ và param upahasÅr mà praïÃma-cchalena || (2.7) atra padmÃ-sakhÅnÃæ haraye ro«a÷ | atha sÃhasam - svajÅvita-nirÃkÃÇk«o vyÃpÃra÷ sÃhasaæ bhavet // RNc_139 // yathà daÓame - rÃdhikà (sakhedam Ãtmagatam) sÃhu re kÅra sÃhu | bÃÂÂhaæ aïuggahidamhi, tà dÃïiæ dullahÃ-hiÂÂhadÃïadacchiïaæ titthavaraæ kÃliadehaæ ppavisiya appÃïaæ sappÃïaæ turiaæ ubahirassam | [sÃdhu re kÅra sÃdhu | bìhaæ anug­hÅtÃsmi, tad idÃnÅæ durlabhÃbhÅ«Âha-dÃna-dak«iïaæ tÅrtha-varaæ kÃliya-hradaæ praviÓya ÃtmÃnaæ sarpebhyas tvaritam upahari«yÃmi |] 98 atra rÃdhÃyÃ÷ kÃliya-hrada-praveÓa÷ sÃhasam | atha bhayam - bhayaæ tv Ãkasmika-trÃsa÷... yathà navame citra-darÓane - madhumaÇgala÷ - eso saækhaƬo | [e«a ÓaÇkhacƬa÷ |] rÃdhà (sabhayam) - parittÃhi parittÃhi (iti k­«ïam ÃliÇgati) | atra ÓaÇkhacƬa-prasaÇgena rÃdhÃ-trÃso bhayam | atha mÃyà - ... mÃyà kaitava-kalpanà // RNc_140 // yathà caturthe - v­ndà (sÃnandam) kiæ nÃma rÃdhÃ-sakhÅnÃæ dhiyÃm ak«uïïaæ paÓya paÓya | mandà sÃndhya-payoda-sodara-ruci÷ saivÃbhimanyos tanur vaktraæ hanta tad eva kharvaÂa-ghaÂÅ-ghoïaæ vigìhek«aïam | vyastà saiva gati÷ karÅra-kusuma-cchÃyaæ tad evÃmbaraæ mudrà kÃpi tathÃpy asau piÓunayaty asya svarÆpa-cchaÂÃm || (4.33) atra saæv­tti÷ - saæv­tti÷ svayam uktasya svayam ÃcchÃdanà bhavet // RNc_141 // yathà navame - k­«ïa÷ (v­ndÃm avalokya) satyabhÃmÃ, mayi katham (ity ardhokte÷ | navav­ndà d­Óaæ kÆïayati |) candrÃvalÅ (sakhedaæ nÅcai÷) viïïÃdaæ pemma-goravam | [vij¤Ãtaæ prema-gauravam |] k­«ïa÷ (vibhÃvya, svagatam) hanta, katham asau devÅ | bhavatu saævarÅtuæ prayati«ye | (prakÃÓam) satÅ katham asau bhÃmà devÅ nÃdya prasÅdati | nidÃnam avidaæ sadya÷ khidyate h­dayaæ mama || (9.59) atra svayam uktasya satyabhÃmety asya Óabdasya satÅ katham abhÃmà ity arthÃntareïa saævaraïÃt saæv­tti÷ | atha bhrÃnti÷ - bhrÃntir viparyaya-j¤Ãnaæ prasaÇgasyÃpi niÓcayÃt // RNc_142 // yathà navame k­«ïa÷ - atra bhÃvi nirÃtaÇka-mÃro me ramaïaæ mama | duratyante kuÓasthalyà yadi darbhÃÇgabhÆr iyam || (9.58) candrÃvalÅ - mÃhavi, ïÆïaæ diÂÂhahmi jaæ vidabbhaægabhutti bÃharÅadi | [mÃdhavi nÆnaæ d­«ÂÃsmi, yad vidarbhaÃÇga-bhÆr iti vyÃhriyate |] atra vidarbhÃÇgabhÆr ity asya vigata-darbha-bhÆmitvÃj¤Ãnaæ devyÃ÷ bhrÃnti÷ | bhrÃntis tu kecid icchanti bh­Çga-bÃdhÃ-vice«Âitam | atha dÆtyam - dÆtyaæ tu sahakÃritvaæ durghaÂe kÃrya-vastuni // RNc_143 // yathà prathame, kundalatà - tihïÃulà caÆrÅ pa¤jariÃ-sa¤jadà ciraæ jalai | pÃaæ baæjula-ku¤je tÃrÃhÅ sappadhÃrehi || (1.58) [t­«ïÃkulà cakorÅ pa¤jarikÃ-saæyatà ciraæ jvalati | pÃdaæ ba¤jula-ku¤je tÃrÃdhÅÓa prasÃraya ||] atra jaÂilÃ-prÃtikÆlyena kundalatÃyà durghaÂe rÃdhÃ-saÇgama-kÃrye sahakÃritvaæ dÆtyam | atha hetv-avadhÃraïam - niÓcayo hetunÃrthasya mataæ hetv-avadhÃraïam // RNc_144 // yathà dvitÅye - v­ndà - sthÃne khalv iyaæ tava cintà | tathyam e«Ã du«ÂenÃkrÃntà trilokÅm eva santÃpayet | yata÷ - vidyotante guïa-parimalair yÃ÷ samastopari«ÂÃt tÃ÷ kasyÃrtaæ dadhati na khal-sparÓa-dagdhÃs taruïya÷ | bhÆyo bhÆya÷ svayam anupamÃæ klÃntim ÃsÃdayantÅ mandÃkrÃntà bhavati jagata÷ kleÓa-dÃtrÅ hi cintà || (2.9) atra citra-nidarÓanopab­æhitena sarva-guïottama-strÅ-du÷kha-rÆpeïa hetunà sarva-jana-du÷khasya niÓcayÃd dhetv-avadhÃraïam | atha svapna÷ - svapno nidrÃntare ki¤cij jalpitaæ paricak«ate // RNc_145 // yathà saptame - nava-v­ndà - ÓvÃphalke÷ saphalÅbabhÆva lalite h­l-lÃlasÃ-vallarÅ hà dhik paÓya murÃntako'yam urarÅcakre rathÃrohaïam | itthaæ te karuïa-svara-stavakitaæ svapnÃyitaæ Ó­ïvatÅ manye tanvi patat tu«Ãra-kapaÂÃc cakranda yÃminy api || (7.10) atra rÃdhÃyÃ÷ svapnÃyitam | atha lekha÷ - vivak«itÃrtha-kalità patrikà lekha Årita÷ // RNc_146 // yathà pa¤came - paurïamÃsÅ - aciraæ nirasya rasitai÷ pratipak«aæ rÃjahaæsa-nikurambam | k­«ïa-ghanas tvÃm am­tais t­«itÃæ candrakavatÅæ si¤ca || (5.7) ity asau candrÃvalÅ-patrikÃ-lekha÷ | atha mada÷ - madas tu madyaja÷... yathà pa¤came - bhÅ«ma÷ (punar avadhÃya, sasmitam) bile kva nu vililyire n­pa-pipÅlikÃ÷ pŬitÃ÷ pinasmi jagadaï¬akaæ nanu hari÷ krudhaæ dhÃsyati | ÓacÅ-g­ha-kuraÇga re hasasi kiæ tvam ity unnadann udeti mad-a¬ambara-skhalita-cƬam agre halÅ ||(5.41)|| atra baladevasya mada÷ | atha citram - citraæ tv ÃkÃrÃïÃæ vilokanam // RNc_147 // yathà navame - nava-v­ndà (praviÓya) samÅk«yatÃæ vicitram idaæ citram | atra mÃthura-caritraæ citra-likhitam | sandhyantarÃïÃæ vij¤eya÷ prayogas tv avibhÃgata÷ | tathaiva darÓanÃd e«Ãm anaiyatyena sandhi«u // RNc_148 // atha vibhÆ«aïÃni - evam aÇgair upÃÇgaiÓ ca suÓli«Âaæ rÆpaka-Óriya÷ | ÓarÅraæ vas tv alaÇkuryÃt «a¬-triæÓad bhÆ«aïai÷ sphuÂam // RNc_149 // bhÆ«aïÃk«ara-saÇghÃtau hetu÷ prÃptir udÃh­ti÷ | ÓobhÃ-saæÓaya-d­«ÂÃntÃv abhiprÃyo nidarÓanam // RNc_150 // siddhi-prasiddhir dÃk«iïyam arthÃpattir vibhÆ«aïam | padoccayas tulyatarko vicÃras tad-viparyaya÷ // RNc_151 // guïÃtipÃto'tiÓayo niruktaæ guïa-kÅrtanam | garhaïÃnunayau bhraæÓo leÓa÷ k«obho manoratha÷ // RNc_152 // anukti-siddhi÷ sÃrÆpyaæ mÃlà madhura-bhëaïam | p­cchopadi«Âa-d­«ÂÃni «a¬-triæÓad-bhÆ«aïÃni hi // RNc_153 // tatra bhÆ«aïam - guïÃlaÇkÃra-bahulaæ bhëaïaæ bhÆ«aïaæ sm­tam // RNc_154 // yathà navame - k­«ïa÷ (samantÃd avalokya) lak«mÅ÷ kairava-kÃnane«u parita÷ Óuddhe«u vidyotate san-mÃrga-druhi sarva-ÓÃrvara-kule pronmÅlati k«Åïatà | nak«atre«u kilodbhavaty apaciti÷ k«udrÃtmasu prÃyikÅ ÓaÇke ÓaÇkara-maulir abhyudayate rÃjà purastÃd diÓi ||9.10|| atra prasÃda-mÃdhuryÃdi-guïÃnÃm anuprÃsa-Óle«ÃnumÃnÃdy-alaÇkÃrÃïÃæ ca sattayà bhÆ«aïam | athÃk«ara-saÇghÃta÷ - vÃkyam ak«ara-saÇghÃto bhinnÃrthaæ Óli«Âa-Óabdakam // RNc_155 // yathà pa¤came - suparïa÷ - deva! paÓya paÓya - vaktrÃïi bhÃnti parito hariïek«aïÃnÃm Ãru¬ha-harmya-ÓirasÃæ bhavad-Åk«aïÃya | yair nirmitÃni tarasà sarasÅruhÃk«a candrÃvalÅ-paricitÃni nabhas-talÃni || (5.32) atra candrÃïÃm Ãvalyà paricitÃnÅty atra candrÃvalÅ nÃma pratibhÃnÃd ak«ara-saÇghÃta÷ | atha hetu÷ - sa hetur iti nirdi«Âo yat sÃdhyÃrtha-prasÃdhakam // RNc_156 // yathà saptame - madhumaÇgala÷ (nirÅk«ya) piabaassa! pekkha kÃe bi aïurÃiïÅe sevà kidatthi | [priya-vayasya, paÓya kayÃpy anurÃgiïyà sevà k­tÃsti |] k­«ïa÷ - sakhe! sÃdhu lak«itam | asau vyastanyÃsà viÓadayati mÃlà vivaÓatÃæ vibhakteyaæ carcà nayana-jala-v­«Âiæ kathayati | karotkampaæ tasyà vadati tilakaæ ku¤citam idaæ k­ÓÃÇgyÃ÷ premÃïaæ varivasitam eva prathayati || (7.32) atrÃnurÃga-sÃdhanÃya vivaÓatvÃdi-hethetÆnÃæ kathanÃd ayaæ hetu÷ | atha prÃpti÷ - eka-deÓa-vilokena prÃpti÷ Óe«Ãbhiyojanam // RNc_157 // yathà navame - k­«ïa÷ (parikramya) labdhà kuraÇgi nava-jaÇgama-hema-vallÅ ramyà sphuÂaæ vipinasÅmani rÃdhikÃtra | asyÃs tvayà sakhi guror yad iyaæ g­hÅtà mÃdhurya-vallita-vilocana-keli-dÅk«Ã || 9.17 || atra locanasaundarya-dÅk«Ã-lÃlasasya ekadeÓasya tvayi vilokanena sÃlaæ tvayà labdheti viÓe«Ãrthasya yojanÃt prÃpti÷ | athodÃharaïam - vÃkyaæ yad-gƬha-tulyÃrthaæ tad udÃharaïaæ matam // RNc_158 // yathà dvitÅye - kundalatà (sasmitam) rÃhi, dehi me pÃritosiaæ, yaæ suÂÂhu dullahaæ de abbhatthidaæ mae ïibbÃhidam | [rÃdhe, dehi me pÃrito«ikam | yat su«Âhu durlabhaæ te'bhyarthitaæ mayà nirvÃhitam |] 80 rÃdhikà (vakram avek«ya) kundaladie, kiæ me abbhatthidaæ? [kundalate, kiæ me'bhyarthitam?] 81 kundalatà - aÅ, kÅsa bhuaæ bhaæguresi, jaa sÆrÃrÃhaïaæ bhaïÃmi | [ayi, kasmÃd bhruvaæ bhaÇgurayasi, yat sÆryÃrÃdhanaæ bhaïÃmi |] 82 atra kundalatà bhaïitasya sÃbhiprÃya-gƬhÃrthatayà udÃharaïam | yatra tulyÃrtha-yuktena vÃkyenÃbhipradarÓanÃt | sÃdhyate'bhimataÓ cÃrthas tad-udÃharaïaæ matam || iti (SÃhD 6.117) tad yathÃ, «a«Âhe - nÃrada÷ - tatas tenoktam - jvalito jana÷ k­ÓÃnau ÓÃmyati tapta÷ k­ÓÃnunaivÃyam | bhagavati k­tÃgaso me bhagavÃn evÃdhunà Óaraïam || (6.17) atha Óobhà - Óobhà svabhÃva-prÃkaÂyaæ yÆnor anyonyam ucyate | yathà caturthe - rÃdhikà (mÃdhavam avalokya, sÃnandam Ãtmagatam) bho bhaavaæ, Ãïanda-pajjaïïa, ïa kkhu rundhÅai jalÃsÃreïa ukkaæÂhidà tavassiïÅhi me diÂÂhÅcaurÅ | kkhaïaæ pibedu esà dullahaæ imassa muhacandassa joïham | [bho bhagavan, Ãnanda-parjanya, na khalu rundhyatÃæ jalÃsÃreïotkaïÂhità tapasvinÅ me d­«Â-cakorÅ | k«aïaæ pibatv e«Ã durlabhÃm asya mukha-candrasya jyotsnam |] 99 k­«ïa÷ (rÃdhÃm avek«ya, sahar«am) - dhÃvaty Ãkramituæ muhu÷ Óravaïayo÷ sÅmÃnam ak«ïor dvayÅ pau«kalyaæ harata÷ kucau bali-guïair ÃrabdhamÃnaæ tata÷ | mu«ïÅtaÓ calatÃæ bhruvau caraïayor udyad-dhanur bibhrame rÃdhÃyÃ÷ tanu-pattane narapatau bÃlyÃbhidhe ÓÅryati || (4.27) 101 atra paraspara-bhÃva-prÃkaÂyÃc chobhà | kaiÓcit tu - siddhair arthai÷ samaæ yatrÃprasiddho'rtha÷ prakÃÓate | Óli«Âa-lak«aïa-citrÃrthà sà Óobhety abhidhÅyate || ity Ãha | (SÃhD 6.176) yathà navame - navav­ndà - (puro'valokya, sahar«am) nirmita-bhuvana-viÓuddhir vidhur madhurÃloka-sÃdhane nipuïà | ullasita-paramahaæsà bhaktir iveyaæ Óaran miliati || 9.1 || atha saæÓaya÷ - aniÓcayÃt tu yad vÃkyaæ sandehasya nigadyate // RNc_159 // yathà dvitÅye (nepathye) - sthÆlas tÃla-bhujonnatir giri-taÂÅ-vak«Ã÷ kva yak«Ãdhama÷ kvÃyaæ bÃla-tamÃla-kandala-m­du÷ kandarpa-kÃnta÷ ÓiÓu÷ | nÃsty anya÷ sahakÃritÃ-paÂur iha prÃïÅ na jÃnÅmahe hà go«ÂheÓvari kÅd­g adya tapasÃæ pÃkas tavonmÅlati || (2.29) atra saæÓayenaiva vÃkya-samÃpter ayaæ saæÓaya÷ | atha d­«ÂÃnta÷ - sva-pak«e darÓanaæ hetor d­«ÂÃnta÷ sÃdhya-siddhaye // RNc_160 // yathà navame - k­«ïa÷ (vim­Óya) athavà - dhÅra÷ prak­tyÃpi jana÷ kadÃcid dhatte vikÃraæ samayÃnurodhÃt | k«Ãntiæ hi muktvà balavac calantÅ sarvaæsahà bhÆr api bhÆri d­«Âà || (9.20) atra dhÅre'pi jane vikÃra-sad-bhÃve sÃdhye tat-sÃdhakasya calana-rÆpa-vikÃrasya heto÷ sarvaæsahÃyÃæ bhuvi darÓitatvÃd d­«ÂÃnta÷ | athÃbhiprÃya÷ - abhiprÃyas tv abhÆtÃrtho h­dya÷ sÃmyena kalpita÷ | abhiprÃyaæ pare prÃhur mamatÃæ h­dy avastuni // RNc_161 // yathà caturthe - k­«ïa÷ (sotsukaæ romäcam unmÅlya) udgÅrïÃdbhuta-mÃdhurÅ-parimalasyÃbhÅra-lÅlasya me dvaitaæ hanta samak«ayan muhur asau citrÅyate cÃraïa÷ | ceta÷ keli-kutÆhalottaralitÃæ sadya÷ sakhe mÃmakaæ yasya prek«ya surÆpatÃæ vraja-vadhÆ-sÃrÆpyam anvi«yati || (4.19) atrÃbhÆtÃrtha-rÆpasya bhagavad-dvitÅyatvasya naÂe kalpanam abhiprÃya÷ | h­dy avastuni sva-saundarye bhogecchayà mamatà và | atha nidarÓanaæ- yathÃrthÃnÃæ prasiddhÃnÃæ kriyate parikÅrtanam | paropek«ÃvyudÃsÃrthaæ tan nidarÓanam ucyate // RNc_162 // yathà caturthe - gÃrgÅ (saæsk­tena) - kÃmaæ sarvÃbhÅ«Âa-kandaæ mukundaæ yà nirbandhÃt prÃhiïod indhanÃya | ÃcÃryÃnÅ sà karoti sma païyaæ piïyÃkÃrthaæ hanta cintÃmaïÅndram || (4.6) atra bimbÃnubimba-vastu-bodhanÃt nidarÓanam | atha siddhi÷ - atarkitopapanna÷ syÃt siddhir i«ÂÃrtha-saÇgama÷ | yathà «a«Âhe - k­«ïa÷ (yathà k­tvà sagadgadam) upataru lalitÃæ tÃæ pratyabhik«Ãya sadya÷ prak­ti-madhura-rÆpÃæ vÅk«ya rÃdhÃk­tiæ ca | maïim api paricinvan ÓaÇkha-cƬÃvataæsaæ muhur aham udghÆrïaæ bhÆriïà sambhrameïa || (6.40) atra i«Âasya lalitÃ-darÓanasyÃtarkitopapannatvÃt siddhi÷ | kaÓcit tu bahÆnÃæ kÅrtanaæ siddhir abhipretÃrtha-siddhaye ity (SÃhD 6.186) Ãha | tad yathà daÓame -- k­«ïa÷ - priye tvad-Ãsyaæ paÓyato me nopamÃna-vastÆni h­dayam Ãrohanti na÷ | yata÷ - dhatte na sthiti-yogyatÃæ caraïayor aÇke'pi paÇkeruhaæ nÃpy aÇgu«Âha-nakhasya ratna-mukura÷ kak«Ãsu dak«Ãyate | caï¬i tvan-mukha-maï¬alasya parito nirma¤chane'py a¤jasà naucityaæ bhajane samujjvala-kalà sÃndrÃpi candrÃvalÅ || (10.11) atra spa«Âaæ guïa-kÅrtanam | atha prasiddhi÷ - prasiddhir loka-vikhyÃtair arthai÷ svÃrtha-prasÃdhanam // RNc_163 // yathà «a«Âhe - nava-v­ndà (svagatam) vasantÅ ÓuddhÃnte madhurima-parÅtà madhuripor iyaæ tanvÅ sadya÷ svayam iha bhavitrÅ karagatà | v­tÃÇgÅm uttuÇgair avikalamadhÆlÅ-parimalai÷ praphullÃæ rolambe nava-kamalinÅæ ka÷ kathayati || (6.28) atra loka-vikhyÃtasya praphulla-kamalinÅ-rolamba-saÇgamasya kathanena svÃrthasya rÃdhÃ-mÃdhavayo÷ saÇgamasya sÃdhanaæ prasiddhi÷ | atha dÃksiïyam - dÃk«iïyaæ tu bhaved vÃcà paracittÃnuvartanam // RNc_164 // yathà dvitÅye -- lalità (sÃlÅkam) ajje, pekkha | eso kaïho moÂÂimaæ ahma vi¬ambaïaæ karedi | [Ãrye, paÓya | e«a k­«ïa÷ balÃd asmad-vi¬ambanaæ karoti |] 117 atra lalitayà mukharÃyÃ÷ cittÃnuv­ttir dÃk«iïyam | athÃrthÃpatti÷ - uktÃrthÃnupapattyÃ'nyo yasminn artha÷ prakalpate | vÃkyÃn mÃdhurya-saæyuktÃt sÃrthÃpattir udÃh­tà // RNc_165 // yathà navame - navav­ndà - kundadanti d­Óor dvandvaæ candrakÃntamayaæ tava | udeti hari-vaktrendau syandate katham anyathà || 9.13 atra syandanÃnyathÃnupapattyà netrasya candrakÃntamayatvaa-kalpanÃd iyam arthÃpatti÷ | yathà và daÓame - candrÃvalÅ - dea! tuhma vilÃsa sokkhÃïaæ bÃhÃdeïa kida mahÃparÃhamhi | tà kÃruïïeïa Ãïabehi jadhà goÂhÂhabaiïo goÂÂhaæ gadua basaætÅ tumaæ suhiïaæ karemi | [deva! tava vilÃsasaukhyÃnÃæ vyÃghÃtena k­ta-mahÃparÃdhÃsmi | tat kÃruïyena Ãj¤Ãpaya yathà go«Âhapater go«Âhaæ gatvà vasantÅ tvÃæ sukhinaæ karomi | 102 atra go«Âha-gamanÃrthasyÃnupapattyà satyÃ-saÇgama-ni«edha÷ prakalpyate | atha viÓe«aïam - siddhÃn bahÆn pradhÃnÃrthÃn uktvà yatra prayu¤jate | viÓe«a-yuktaæ vacanaæ vij¤eyaæ tad viÓe«aïam // RNc_166 // yathà caturthe, k­«ïa÷ - lak«mÅvÃn iha dak«iïÃnila-sakha÷ sÃk«Ãn madhur modate mÃdyad bh­Çga-vihaÇga-hÃri-vihasaty atrÃpi v­ndÃvanam | rÃdhà yady abhisÃram atra kurute so'yaæ mahÃn eva me sÃndrÃnanda-vilÃsa-sindhu-laharÅ-hindola-kolÃhala÷ || (4.17) atra prasiddhÃrthÃn madhu-v­ndÃvanÃdÅn uktvà rÃdhÃbhisÃrasya vaiÓi«ya-kathanÃd viÓe«aïam | kaÓcit tu lekhi«yamÃïaæ nava-nava-sudhÃ-sambandho'pi (1.33) ity Ãdi-padyam atrodÃharati | [*NOTE: Full verse given below, at 171 (atiÓaya÷).] atha padoccaya÷ - bahÆnÃæ tu prayuktÃnÃæ padÃnÃæ bahubhi÷ padai÷ | uccaya÷ sad­ÓÃrtho ya÷ sa vij¤eya÷ padoccaya÷ // RNc_167 // yathà caturthe, k­«ïa÷ - matir aghÆrïata sÃrdham ali-vrajai÷ dh­tir abhÆn madhubhi÷ saha vicyutà | vyakasad utkalikà kalikÃlibhi÷ samam iha priyayà viyutasya me || (4.21) atra matyÃdÅnÃæ ghÆrïÃdi-kriyÃsu alivrajÃdibhi÷ samÃveÓÃd ayaæ padoccaya÷ | kaÓcit tu uccayo'rthÃnurÆpo ya÷ padÃnÃæ sa padoccaya÷ ity (SÃhD 6.180) Ãha | yathà daÓame - [*NOTE: saæcayo] sutanu ki¤cid uda¤caya locane cala-cakora-camatk­ti-cumbinÅ | smita-sudhÃæ ca sudhÃkara-mÃdhavÅ vidhurato vidhaye'tra dhurandharÃm ||10.8|| atha tulyÃrthaka÷ - rÆpakair upamÃbhir và tulyÃrthÃbhi÷ prayojita÷ | apratyak«Ãrtha-saæsparÓa÷ tulya-tarka itÅrita÷ // RNc_168 // yathà tatraiva navame, k­«ïa÷ - kadarthanÃd apy urubÃlya-cÃpalair utsarpato sneha-bhareïa viklavÃm | vilokamÃnasya mamÃdya mÃtaraæ havir vilÃyaæ h­dayaæ vilÅyate || (9.26) atra havir vilÃyam iti luptopamayÃ'pratyak«asya citta-dravasya kathanaæ tulya-tarka÷ | kaÓcit tu tulyatarko yad arthena tarka÷ prak­ta-gÃminà ity (SÃhD 6.180) Ãha | yathà caturthe - jaÂilà - ïÆïaæ nÆurasahena Ãha¬iÂÂà ede haæsà haæsaïaædi-ïÅjalÃdo vaïe dhÃanti | tà bahƬià ïÃdidÆre habissadi | [nÆnaæ nÆpura-Óabdena Ãkar«ità ete haæsà haæsa-nandinÅ-jalÃt vane dhÃvanti | tad vadhÆÂikà nÃtidÆre bhavi«yati |] atha vicÃra÷ - vicÃras tv eka-sÃdhyasya bahu-sÃdhana-varïanam | yathà prathame, k­«ïa÷ -- sakhe, madhumaÇgala, paÓya - atanu-t­ïa-kadambÃsv>ada-Óaithilya-bhÃjÃm aviralatara-haæbhÃrambhatÃmyanmukhÅyam | caÂulita-nayana-ÓrÅr avalÅ naicikÅnÃæ pathi suvalita-kaïÂhÅ gokulotkaïÂhitÃbhÆt || (1.28) atrotkaïÂhitasyaa sÃdhyasya sÃdhanÃni t­ïÃsvÃda-ÓaithilyÃdÅni | yad và agre lekhyaæ Óaraïam iha yo bhrÃtu÷ (5.25) ity Ãdi padyam atrodÃharaïaæ j¤eyam | kaÓcit tu vicÃro yukti-vÃkyair yad apratyak«Ãrtha-darÓanam ity (SÃhD 6.182) Ãha | atroktam udÃharaïam api saÇgacchate | atha tad-viparyaya÷ - vicÃrasyÃnyathÃbhÃvo vij¤eyas tad-viparyaya÷ // RNc_169 // yathà «a«Âhe - rÃdhà (savyatham ÃkÃÓe saæsk­tam ÃÓritya) - vicitrÃyÃæ k«auïyÃm ajani«ata kanyÃ÷ kati na và kaÂhorÃÇgÅ nÃnyà nivasati mayà kÃpi sad­ÓÅ | mukundaæ yan muktvà samayam aham adyÃpi gamaye dhig astu pratyÃÓÃm ahaha dhig asÆn dhiÇ mama dhiyam || (6.21) atrodvegÃtiÓayena pratyÃÓÃdhikaraïÃd viparyaya÷ | atha guïÃtipÃta÷ - guïÃtipÃto vyatyasta-guïÃkhyÃnam udÃh­ta÷ // RNc_170 // yathà caturthe - jaÂilà (solluïÂhaæ vihasya, saæsk­tena) vrajeÓvara-sutasya ka÷ paravadhÆvinoda-kriyÃ- praÓasti-bhara-bhÆ«itaæ guïam avaiti nÃsya k«itau | yad e«a rati-taskara÷ pathi nirudhya sÃdhvÅr balÃt tadÅya-kuca-kuÂmale karajam oæ namo vi«ïave || (4.31) atra prakaÂaÓ ca guïÃtipÃta÷ | kaÓcit tu guïÃtipÃta÷ kÃrye yad viparÅtaæ guïÃn prati ity Ãha (SÃhD 6.184), yathà pa¤came candrÃvalÅ (saæsk­tena) - Óaraïam iha yo bhrÃtus tasya pratÅpa-vidhÃyinà hita-k­d api tà devyÃs tasyÃ÷ samagram upek«aïam | gatir avikalo yo me tasya priyasya ca vism­tir bata hatavidho vÃme sarvaæ prayÃti viparyayam || (5.25) atha atiÓaya÷ - bahÆn guïÃn kÅrtayitvà sÃmÃnyena ca saæÓritÃn | viÓe«a÷ kÅrtyate yatra j¤eya÷ so'tiÓayo budhai÷ // RNc_171 // yathà prathame k­«ïa÷ - nava-nava-sudhÃ-sambandho'pi priyo'pi d­ÓÃæ sadà sarasija-vanÅæ mlÃnÃæ kurvann api prabhayà svayà | vidhur api kalÃ-pÆrïo'py uccai÷ kuraÇga-dhara÷ ÓaÓÅ vraja-m­ga-d­ÓÃæ vaktrair ebhi÷ suraÇga-dharair jita÷ || 1.33 atra candra-mukhayo÷ sudhÃ-sambandhatvÃdi-sÃmÃnya-guïa-kÅrtanÃnantaraæ mukhe«u suraÇgatva-kÅrtanaæ viÓe«a÷ | atha niruktam - niruktaæ niravadyoktir nÃmÃny artha-prasiddhaye // RNc_172 // yathà prathame k­«ïa÷ (candrÃvalÅm ÃsÃdya sÃnandam) - nÅtas tanvi mukhena te paribhavaæ bhrÆ-k«epaivikrŬayà bibhyad vi«ïu-padaæ jagÃma Óaraïaæ tatrÃpy adhairyaæ gata÷ | ÃsÃdya dvija-rÃjitÃæ vijayina÷ sevÃrtham asyojjvalac- candro'yaæ dvija-rÃja-tÃpadam agÃt tenÃsi candrÃvalÅ || (1.40) atra candrÃvalÅ nÃma niruktam | atha guïa-kÅrtanam - loke guïÃtirikÃnÃæ bahÆnÃæ yatra nÃmabhi÷ | eka÷ saæÓabdyate tat tu vij¤eyaæ guïa-kÅrtanam // RNc_173 // yathà dvitÅye, k­«ïa÷ (puro rÃdhÃæ paÓyann apavÃrya) - vihÃra suradÅrghikà mama mana÷-karÅndrasya yà vilocana-cakorayo÷ Óarad-amanda-candra-prabhà | urombara-taÂasya cÃbharaïa-cÃru-tÃrÃvalÅ mayonnata-manorathair iyam alambi sà rÃdhikà || 2.10 || atra sura-dÅrghikÃ-Óabdai÷ rÃdhÃ-saæÓabdanaæ guïa-kÅrtanam | atha garhaïam - yatra saÇkÅrtayan do«Ãn guïam arthena darÓayet | guïÃn và kÅrtayan do«aæ darÓayed garhaïaæ hi tat // RNc_174 // trtrÃdyaæ yathà saptame, mÃdhavÅ - dea, kaÂorappà esà bhaÂÂi-dÃrià suÂÂhu tÃbaæ so¬huæ pÃredi jaæ tumha paccakkhaæ ccea caædabhÃÃmaædire jalaætaæ jalana-kuæ¬aæ jala-keli-kuï¬aæ biïïÃdabadÅ | [deva, kaÂhorÃtmai«Ã bhart­dÃrikà su«Âhu tÃpaæ so¬huæ pÃrayati tat tava pratyak«am eva candrabhÃgÃ-mandire jvalantaæ jvalanta-kuï¬aæ jala-keli-kuï¬aæ vij¤ÃtavatÅ |] 149 k­«ïa÷ (svagatam) - mÃdhavi, sÃdhu sÃdhu yad atra snehÃtirekaæ sÆcayantÅ samaye sakhya-sevÃæ vitano«i | 150 atra kaÂhorÃdi-rÆpasya do«asya kathanam api k­«ïa-vi«ayÃnurÃga-guïa-kÅrtanatayà paryavasitam | dvitÅyaæ yathà caturthe - kundalatà - bÅrÃhimaïïo, puïïabadÅ me sahÅ rÃhà | jÃe dakkhiïà saccabÃdiïÅ siïiddhà tumha mÃdà sussÆ laddhà | [vÅrÃbhimanyo! puïyavatÅ me sakhÅ rÃdhÃ, yayà dak«iïà satyavÃdinÅ snigdhà tava mÃtà ÓvaÓrÆr labdhà |] 133 atra guïakÅrtanam apy arthato do«a iti garhaïam | athÃnunaya÷ - abhyarthanÃ-paraæ vÃkyaæ vij¤eyo'nunayo budhai÷ | yathà pa¤came, k­«ïa÷ sÃsram - ayaæ kaïÂhe lagna÷ ÓaÓimukhi janas te praïayavÃn yad-aprÃptyà dhanyÃæ tanum atanu-rÆpÃæ t­ïayasi | prasÅdÃdya prÃïeÓvari virama mÃsminn anugate k­thÃ÷ patyÃvatyÃhitam idam uro me vidalati || 5.35 || atra k­«ïena candrÃvalÅ-prÃrthanam anunaya÷ | atha bhraæÓa÷ - patanÃt prak­tÃd arthÃd anyasmin bhraæÓa Årita÷ // RNc_175 // yathà navame, mÃdhavÅ - dea, imÃïaæ pemma-komalÃïaæ akkharÃïaæ mà kkhu ïaæ ahirÆbaæ jÃïÃhi | jaæ esà ïa hodi | [deva, e«Ã prema-komalÃnÃm ak«arÃïÃæ mà khalv etÃm abhirÆpÃæ jÃnÅhi | yad e«Ã satyà na bhavati |] 194 k­«ïa÷ - sÃdhu mÃdhavike! sÃdhu | madÅya-h­dayÃÓaÇkà tvayà nirastà | tad indra-jÃlÃbhij¤ayà nava-v­ndayaiva nirmiteyaæ mÃyikÅ devÅ rasÃlamÆla-vartinÅ khalu satyà | atra satyÃ-Óabdasya prak­tÃrthaæ satyabhÃmÃ-rÆpaæ parityajya tathÃrtha-lak«aïasya kathanÃd bhraæÓa÷ | kaÓcit tu kathayanti budhÃ÷ bhraæÓaæ vÃcyÃd anyatarad-vaca÷ ity Ãha | yathà prathame, k­«ïa÷ - [*NOTE: SÃhD 6.187 has d­ptÃdÅnÃæ bhavad bhraæÓo vÃcyÃd anyatarad vaca÷ |] sarojÃk«i parok«aæ te kadÃpi h­dayaæ mama | na spra«Âum apy alaæ bÃdhà rÃdhà tvÃkramya gÃhate || 1.42 atra vÃcyÃd rÃdhÃyà asparÓÃd anyad bÃdhÃkramaïaæ bhraæÓa÷ | atha leÓa÷ - leÓa÷ syÃd iÇgita-j¤Ãna-k­d viÓe«aïavad vaca÷ || yathà pa¤came, bhÅ«maka÷ - ayam iha kila kanyÃ-bÃndhavÃnÃæ nibandha÷ samucita iti lak«mÅ-kÃnta vij¤ÃpayÃmi | mama duhitur anuj¤ollaÇghanÃd aÇganÃyÃ÷ katham api na parasyÃ÷ pÃïisaÇgo vidheya÷ || 5.38|| (ity Ãdy uktau ÓrÅ-k­«ïa÷ pauramÃsÅ-mukham Åk«ate) paurïamÃsÅ - mukunda! gokula-kumÃrÅ-kulÃni candrÃvalÅ-mÃtrÃvaÓe«Ãïi durvidagdhena vidhinà k­tÃni | tad atra kà k«ati÷? atra candrÃvalÅ-mÃtrÃvaÓe«ÃïÅti viÓe«aïavad vaca÷ k­«ïeÇgita-j¤Ãpakatayà saæv­ttam iti leÓa÷ | atra k«obha÷ k«obhas tv anya-gate hetÃv anyasmin kÃrya-kalpanaæ // RNc_176 // yathà saptame, k­«ïa÷ - tvad-aÇga-saÇgatair ebhis tapto'smi mihirÃtapai÷ | vindantÅ vandana-cchÃyÃæ mÃæ devi ÓiÓirÅkuru || 7.37 || atra sÆryÃtape«u candrÃvaly-aÇga-saÇgate«u tat-kÃrya-bhÆtasya tÃpasya k­«ïena svasmin kalpanÃt k«obha÷ | kaÓcit tu k«obha-sthÃne saÇk«epaæ pa¤han lak«ayanti - saÇk«epo yat tu saÇk«epÃd ÃtmÃny arthe prayujyate | (SÃhD 6.192) yathëÂame - k­«ïa÷ - devi, triloka-kak«Ãsu kiæ tavÃbhÅ«Âaæ? tad abhivyajya nija-nideÓa-bhÃjanam anyatayaiva paryÃpta-samasta-niÓreyase preyasi vidhehi prasÃda-mÃdhurÅm | atha manoratha÷ - manorathas tu vyÃjena vivak«ita-nivedanam // RNc_177 // yathà caturthe -- rÃdhikà - (sautsukyaæ puro d­«ÂvÃ) halà lalide, pekkha pekha dhaïïà esà taraæga-lehà jà khu sevÃla-ballÅ ïibaddha-pÃaæ ïaæ haæsiaæ moÃbedi | tà phu¬aæ bhisiïÅpattantarideïa kalahaæseïa saægha¬aissadi | [halà lalite, paÓya paÓya dhanyà e«Ã taraÇga-lekhà yà khalu ÓaivÃla-vallÅ-nibaddha-pÃdÃm enÃæ haæsikÃæ mocayati | tat sphuÂaæ bisinÅ-patrÃntaritena kalahaæsena saæghaÂÂi«yati |] 71 atra haæsÅ-vyÃjena rÃdhÃyÃ÷ k­«ïa-saÇgamÃbhilëa-kathanaæ manoratha÷ | athÃnukta-siddhi÷ - prastÃvanaiva Óe«Ãrtho yatrÃnukto'pi buddhyate | anukta-siddhir e«Ã syÃd ity Ãha bharato muni÷ // RNc_178 // [*NOTE: First reference to Bharata, whom he has not been following very closely. Nà16.169 = prastÃvenaiva Óe«o'rtha÷ k­tsno yan na pratÅyate | vacanena vinÃnukta-siddhi÷ sà parikÅrtità ||] yathà caturthe - rÃdhà halà labaæga-ku¬uÇge ÃharantÅ tumaæ buædÃaïa-bÃsiïà matta-kalahindeïa Ãadua hattheïa gahÅdahatthÃsi saæbuttà | tado saæbhamena ghusmantÅe tuha ha¬heïa oÂÂha-pallaaæ ¬aæsanteïa tinà bÃme tthabaasmi phurantatikkhakÃmaÇkusaæ kara-pukkharaæ | [halà lavaÇga-ku¤je ÃharantÅ tvaæ v­ndÃvana-vÃsinà matta-kalabhendreïa Ãgatya hastena g­hÅta-hastÃsi saæv­ttà | tata÷ sambhramena ghÆrïantyas tava haÂheïa o«Âha-pallavaæ daæÓatà tena vÃme stavake sphurat-tÅk«ïa-kÃmÃÇkuÓaæ kara-pu«karam |] 91 atrÃnuktasyÃpi stane nakharÃrpaïasya bodhÃd anukta-siddhi÷ | atha sÃrÆpyaæ - d­«Âa-ÓrutÃnubhÆtÃrtha-kathanÃdi-samudbhavam | sÃd­Óyaæ yatra saÇk«obhÃt tat sÃrÆpyaæ nirÆpyate // RNc_179 // yathà caturthe - jaÂilà - are Ãhiï¬ià kÅsa mukhaæ ¬hakesi? jaæ de bijjà na bikkÃidà | [are Ãhiï¬ika" kasmÃn mukham ÃcchÃdayasi? yat te vidyà na vikrÅtà |] (iti prasahya sammukhayati) 126 abhimanyu÷ - (svagatam) haddhÅ haddhÅ bÃuliaÃe ammÃe lajjÃpajjÃulo kidamhi | tà ido abakkamissam | [hà dhik, hà dhik! bÃtÆlikayà ambayà lajjÃ-paryÃkula÷ k­to'smi | tad ito'pakrami«yÃmi |] 127 atra sÃrikÃ-mukha-Óruta-k­«ïa-praveÓa-saÇk«obhÃj jaÂilÃyÃ÷ sva-putre k­«ïa-buddhi-kathanÃt sÃrÆpyam | atha mÃlà - bahÆni kÃraïÃny eva sà mÃlety abhidhÅyate // RNc_180 // yathà dvitÅye - rÃdhà - lalide ppasÅda ppasÅda suÂhÂhu saækaulamhi | [lalite prasÅda prasÅda su«Âhu ÓaÇkÃkulÃsmi |] (puna÷ saæsk­tena) gata-prÃyaæ sÃyaæ carita-pariÓaÇkÅ gurujana÷ parÅvÃdas tuÇgo jagati saralÃhaæ kulavatÅ | vayasyas te lola÷ sakala-paÓupÃlÅ-suh­d asau tadà namraæ yÃce sakhi rahasi saÇcÃraya na mÃm || 2.19 atra sÃyaæ gamanÃdi-bahu-kÃraïÃnÃæ sve«Âa-sa¤cÃraïÃbhÃvÃya kathitatvÃt mÃlà | atha madhura-bhëaïam - yat prasannena manasà pÆjyaæ pÆjayitur vaca÷ | stuti-prakÃÓanaæ tat tu j¤eyaæ madhura-bhëaïam // RNc_181 // yathà pa¤came - n­pau (sapraÓrayam) - ekasminn iha roma-kÆpa-kuhare brahmÃï¬a-bhÃï¬ÃvalÅ yasya prek«ayate gavÃk«a-padavÅ-ghÆrïat-parÃïÆpamà | keyaæ tasya sam­ddhaye tava vibho rÃjendratÃ-grÃmaÂÅ ÓauÂÅryeïa camatk­tiæ tad api na÷ kÃm apy asau pu«yati ||(5.17) atra prakaÂam eva madhu-bhëaïam | atha p­cchà - praÓna evottare yatra sà p­cchà parikÅrtità || yathà navame - k­«ïa÷ (puro dìimÅm upetya) kÃntiæ pÅtÃæÓuka-sphÅtÃæ bibhratÅ vik«ità vane | mayÃdya m­gyamÃïà sà tvayà m­ga-vilocanà || (9.18) atra he Óuka, pÅtÃæ kÃntiæ bibhratÅ mayà m­gyamÃïà sà d­«Âeti praÓcne, he pÅtÃæÓuka, tvayà m­gyamÃïà sà mayà d­«Âety uttareïa p­cchà | athopadi«Âam - ÓÃstrÃnusÃri yad vÃkyam upadi«Âaæ tad ucyate // RNc_182 // yathà «a«Âhe - nÃrada÷ - preyasya÷ paÓupÃlikà viharato yÃs tatra v­ndÃvane lak«mÅ-durlabha-citra-keli-kalikà kÃntasya kaæsa-dvi«a÷ | rÃdhà tatra varÅyasÅti nagarÅæ tÃm ÃÓritÃyÃæ k«itau sevÃæ devi samasta-maÇgala-karÅ yasyÃs tvam aÇgÅkuru || (6.19) atra hari-priya-jana-sevà samasta-maÇgala-karÅti ÓÃstrÃnusÃritvam | atha d­«Âam - jÃtyÃdi-varïanaæ dhÅrair d­«Âam ity abhidhÅyate // RNc_183 // yathà dvitÅye - v­ndà (puro d­«Âiæ k«ipantÅ) - karoti dadhi-manthanaæ sphuÂa-visarpi-phena-cchaÂà vicitrita-g­hÃÇgaïaæ gahana-gargarÅ-garjitam | muhur guïa-vikar«aïa-pravaïatÃ-kramÃku¤cita- prasÃrita-kara-dvayÅ-kvaïita-kaÇkaïaæ mÃlatÅ || (2.3) atra dadhi-mathana-kriyÃ-svabhÃva-varïanaæ d­«Âam || sandhy-antarÃïy anuktvaiva bhÆ«aïaæ lak«aïÃkhyayà | procyate'nyat traystriæÓat saÇkhyà kaÓcid vibhÆ«aïam // RNc_184 // muner asammattatvena tat tu sarvam upek«itam | ke«Ã¤cid atra sandhy-aÇga-guïÃlaÇkÃra-lak«maïÃm // RNc_185 // antarbhÃve'pi yatnena kartavyatvÃya kÅrtitam | atha patÃkÃ-sthÃnÃni - arthasya tu pradhÃnasya bhÃvyavasthasya sÆcakam // RNc_186 // yad-Ãgantuka-bhÃvena patÃkÃ-sthÃnakaæ hi tat | etad dvidhà tulya-saævidhÃnaæ tulya-viÓe«aïam // RNc_187 // tatrÃdyaæ triprakÃraæ syÃd dvitÅyaæ tv ekam eva hi | evaæ caturvidhaæ j¤eyaæ patÃkÃ-sthÃnakaæ budhai÷ // RNc_188 // tatrÃdyam - sahasiavÃrtha-sampattir guïavaty upacÃrata÷ | patÃkÃ-sthÃnakam idaæ prathamaæ parikÅrtitam // RNc_189 // yathà lalita-mÃdhave saptame - rÃdhikà (parikramya pÅtottarÅyäcalaæ g­hïantÅ sakampam) - dagdhaæ hanta dadhÃnayà vapur idaæ yasyÃvalokÃÓayà so¬hà marma-vipÃÂane paÂur iyaæ pŬÃtiv­«Âir mayà | kÃlindÅya-taÂÅ-kuÂÅra-kuhara-krŬÃbhisÃra-vratÅ so'yaæ jÅvita-bandhur indu-vadane bhÆya÷ samÃliÇgita÷ || 7.18 || atra pratibimbe so'yaæ jÅvita-bandhur ity upacÃra-prayogeïa bhÃvina÷ k­«ïasya sÆcanÃt sahasÃrtha-sampatti-rÆpam idaæ patÃkÃ-sthÃnakam | atha dvitÅyam - vaca÷-sÃtiÓaya-Óli«Âaæ kÃvya-vastu-sÃÓrayam | patÃkÃ-sthÃnakam idaæ dvitÅyaæ parikÅrtitam // RNc_190 // yathà dvitÅye'Çke - k­«ïa÷ - smara-rodhanÃnubandhÅ krama-vistÃrita-kalÃ-vilÃsa-bhava÷ | k«aïadÃ-patir iva d­«Âa÷ k«aïa-dÃyÅ rÃdhikÃ-saÇga÷ || (2.17) (nepathye) durlabha÷ puï¬arÅkÃk«a v­ttas te viprakar«ata÷ | 90 k­«ïa÷ - (savyatham uccai÷) bho÷ ko'yaæ durlabha÷? 91 (punar nepathye) yatnÃd anvi«yamÃïo'pi vallavai÷ paÓu-maï¬ala÷ || (2.18) 92 atra bhavi«yato rÃdhÃ-saÇgama-durlabhatvasya sÆcanÃd idaæ Óli«Âaæ nÃma dvitÅyaæ patÃkÃ-sthÃnakam | atha t­tÅyam - arthopak«epaïaæ yat tu lÅnaæ savinayaæ bhavet | Óli«Âottara-yutaæ nÃma t­tÅyaæ parikalpitam // RNc_191 // yathà saptame, k­«ïa÷ - (sarvata÷ prek«ya) priya-vayasya! kiyad dÆre sà v­ndÃÂavÅ ? madhumaÇgala÷ (saæsk­tena) - sphuÂac-caÂula-campaka-prakara-rocir ullÃsinÅ madottarala-kokilÃvali-kala-svarÃlÃpinÅ | marÃla-gati-ÓÃlinÅ kalaya k­«ïa-sÃrÃdhikà (ity ardhokte) k­«ïa÷ (sasambhramautsukyam) vatsa kvÃsau ? madhumaÇgala÷ (aÇgulyà darÓayan) pura÷ sphurati vallabhà tava - k­«ïa÷ (savyagram) vayasya! nÃhaæ paÓyÃmi | tad ÃÓu darÓaya | kva sà me rÃdhikà ? madhumaÇgala÷ -- ... mukunda v­ndÃÂavÅ || (7.17) atra sajjalpitena madhu-maÇgala-vÃkyena bhÃvino rÃdhÃ-darÓanasya sÆcanÃcchli«Âottaraæ nÃma t­tÅyaæ patÃkÃ-sthÃnam | atha darÓanam - dvyartho vacana-vinyÃsa÷ suÓli«Âa÷ kÃvya-yojita÷ | upanyÃsena yuktas tu caturthaæ parikÅrtitam // RNc_192 // yathà pa¤came suparïa÷ - nabhasi rabhasavadbhi÷ ÓlÃghamÃnà munÅndrair mahita-kuvalayÃk«Å kÅrti-ÓubhrÃæÓu-vaktrà | n­pakulam iha hitvà cedi-rÃja-pradhÃnaæ muradamana gami«yaty utsukÃæ tvÃæ jaya-ÓrÅ÷ || (5.28) atra suparïasya dvyartha-vacanena candrÃvalÅ-prÃpti-sÆcanÃt tulya-viÓe«aïam | athÃrthopak«epakÃ÷ - vastu sarvaæ dvidhà sÆcyam asÆcyam iti bhedata÷ | rasa-hÅnaæ bhaved atra vastu tat sÆcyam ucyate // RNc_193 // adarÓanÅyam aÇke tad avaÓyaæ vÃcyam eva cet | arthopak«epakair etat sÆcayet su«Âhu paï¬ita÷ // RNc_194 // vi«kambha-cÆlikÃÇkÃsyÃÇkÃvatÃra-praveÓakai÷ | atha vi«kambha÷ - bhaved vi«kambhako bhÆta-bhÃvi-vastv aæÓa-sÆcaka÷ // RNc_195 // amukhya-pÃtrai÷ saÇk«epÃd ÃdÃv aÇkasya darÓita÷ | sa Óuddho miÓra ity u kto miÓra÷ syÃn nÅca-madhyamai÷ // RNc_196 // vidagdha-mÃdhave yadvad dvitÅyÃÇka-mukhe k­ta÷ | mukharÃyuktayà nÃnÅdmukhyÃsau miÓra-saæj¤aka÷ // RNc_197 // Óuddha÷ kevala-madhye'yam ekÃneka-k­to bhavet | vinirmito bahutrÃyaæ tasmin lalita-mÃdhave // RNc_198 // atha cÆlikà - prÃj¤air yavanikÃnta÷sthair ad­Óyair yà tu nirmitÃ÷ | ÃdÃv aÇkasya madhye và cÆlikà nÃma sà bhavet // RNc_199 // spa«Âaæ bahutrodÃharaïam | athÃÇkÃsyam - yatra syÃd aÇka ekasminn aÇkÃnÃæ sÆcanÃkhilà | tad-aÇkÃsyam iti prÃhur bÅjÃrtha-khyÃpakaæ ca yat // RNc_200 // gÃrgÅ-saæyuktayà paurïamÃsyà lalita-mÃdhave | prathamÃÇke yathà su«Âhu suhitaæ nikhilaæ sphuÂam // RNc_201 // kecit tu - pÆrvÃÇkÃnte sampravi«Âai÷ pÃtrair bhÃvy-aÇka-vastuna÷ | sÆcanaæ tad avicchedyair yat tad aÇkÃsyam Åritam // RNc_202 // iti lak«ayanti | etad-aÇkÃvatÃreïa gatÃrthatvÃt tu kecana | prathamoktÃrtham evedaæ vadanty aÇka-mukhaæ budhÃ÷ // RNc_203 // athÃÇkÃvatÃra÷ - aÇkÃvatÃra÷ pÃtrÃïÃæ pÆrvÃÇkÃrthÃnuvartinÃm | avibhÃgena sarve«Ãæ bhÃviny aÇke praveÓanam // RNc_204 // spa«Âam udÃharaïam | atha praveÓaka÷ - yan nÅcai÷ kevalaæ pÃtrair bhÃvibhÆtÃrtha-sÆcanam | aÇkayor ubhayor madhye sa vij¤eya÷ praveÓaka÷ // RNc_205 // yadà syÃn nÅrasaæ sÆcyam ÃmukhÃnantaraæ tadà | vi«kambho'ÇkÃsyakaæ và syÃd ÃmukhÃk«ipta-pÃtrakam // RNc_206 // yadà tu sarasaæ vastu mÆlÃd eva pravartate | ÃdÃv eva tadÃÇka÷ syÃd ÃmukhÃk«epa-saæÓraya÷ // RNc_207 // asÆcyaæ tu ÓobhodÃra-rasa-bhÃva-nirantaram | prÃrambhe yady asÆcyaæ syÃd aÇkam evÃtra kalpayet // RNc_208 // asÆcyaæ tu dvidhà d­Óyaæ Óravyaæ cÃdyaæ tu darÓayet | dvedhà dvitÅyaæ svagataæ prakÃÓaæ ceti bhedata÷ // RNc_209 // svagataæ svaika-vij¤eyaæ prakÃÓaæ tad dvidhà bhavet | sarva-prakÃÓaæ niyata-prakÃÓaæ ceti bhedata÷ // RNc_210 // sarva-prakÃÓaæ sarve«Ãæ sthitÃnÃæ Óravaïocitam | dvidhà vibhajyate tac ca janÃntam apavÃritam // RNc_211 // tripatÃka-kareïÃnyÃn apavÃryÃntarà kathÃm | yà mitha÷ kriyate dvÃbhyÃæ taj janÃntikam ucyate // RNc_212 // rahasyaæ kathyate'nyasya parÃv­tyÃpavÃritam | athÃÇka-svarÆpam - pratyak«anet­-carita÷ k«udra-cÆrïaka-saæyuta÷ // RNc_213 // nÃtÅvagƬha-ÓabdÃrtho nÃtipracura-padyavÃn | ayuto bahubhi÷ kÃryair bÅja-saæharaïena ca // RNc_214 // aneka-dina-nirvartyakathayà ca vivarjita÷ | dinÃrdha-dinayor yogya-vastunà parikalpita÷ // RNc_215 // vadhena dÆrÃhvÃnena yuddha-rÃjyÃdi-viplavai÷ | ÓÃpotsarga-vihÃrÃbhyÃæ rata-bhojana-m­tyubhi÷ // RNc_216 // snÃnÃnulepa-nidrÃdyaiÓ cumbanÃliÇganÃdibhi÷ | vrŬÃ-heturbhir anyaiÓ ca bÅbhataiÓ ca vinà k­ta÷ // RNc_217 // anta-ni«krÃnta-nikhila-pÃtro'Çka iti kÅrtita÷ | atha garbhÃÇka÷ aÇka-prasaÇgÃd garbhÃÇka-lak«aïaæ vak«yate mayà // RNc_218 // aÇkasya madhye yo'Çka÷ syÃd asau garbhÃÇka Årita÷ | vastu-sÆcaka-nÃndÅko diÇ-mÃtra-mukha-saÇgata÷ // RNc_219 // arthopak«epakair hÅno yuta÷ pÃtrais tu pa¤ca«ai÷ | anve«ya-vastu-vi«aya÷ svÃdhÃrÃÇkÃnta-Óobhita÷ // RNc_220 // nÃtiprapa¤cetiv­tta÷ prastutÃrthÃnubandhaka÷| prathamÃÇke na kartavya÷ so'yaæ kÃvya-viÓÃradai÷ // RNc_221 // caturthe'Çke tu garbhÃÇko yathà lalita-mÃdhave | atha sÃmÃnya-nirïaya÷ - nÃÂake'Çkà na kartavyà pa¤ca-nyÆnà daÓÃdhikÃ÷ // RNc_222 // vi«kambhakÃdyair api no vadho vÃcyo'dhikÃriïa÷ | anyonyena tirodhÃnaæ na kuryÃd rasa-vastuno÷ // RNc_223 // yat syÃd anucitaæ vastu nÃyakasya rasasya và | viruddhaæ tat parityÃjyam anyathà và prakalpayet // RNc_224 // aviruddhaæ ca yad v­ttaæ rasÃbhivyaktaye'dhikam | tad apy anyathayed dhÅmÃn na vaded và kadÃcana // RNc_225 // lÃsyÃÇgÃni daÓa tathà vÅthy-aÇgÃni trayodaÓa | aÇke«v api nibadhyÃni kecid evaæ pracaksate // RNc_226 // prÃyas tÃny api santy eva tasmin lalita-mÃdhave | kvacid atra vini«pÃdyaæ dhÅrair ÃkÃÓa-bhëitam // RNc_227 // anyenÃnuktam apy anyo vaca÷ Órutvaiva yad vadet | iti kiæ bhaïasÅty etad bhaved ÃkÃÓa-bhëitam // RNc_228 // atha bhëÃ-vidhÃnam - nÃÂake tatra pÃtrÃïÃæ bhëÃ-rÆpaæ nirÆpyate | tatra bhëà dvidhà bhëà vibhëà ceti bhedata÷ // RNc_229 // caturdaÓa vibhëÃ÷ syu÷ prÃcyÃdyà vÃkya-v­ttibhi÷ | ÃsÃæ saæskÃra-rÃhityÃd viniyogo na gadyate // RNc_230 // bhëà dvidhà saæsk­tà ca prÃk­tÅ ceti bhedata÷ | tatra saæsk­tà - saæsk­tà devatÃdÅnÃæ munÅnÃæ nÃyakasya ca // RNc_231 // liÇgi-vipra-vaïik-k«atra-mantrika¤cukinÃm api | araïya-devÅ-gaïikÃ-mantrijÃdhÅtiyo«itÃm // RNc_232 // yoginy-apsaraso÷ Óilpa-kÃriïyà api kÅrtità | tatra prÃk­tÅ - «o¬hÃntimà prÃk­tÅ syÃc chaurasenÅ ca mÃgadhÅ // RNc_233 // paiÓÃcÅ cÆlikÃ-paiÓÃcy-apabhraæÓa iti kramÃt | atra tu prÃk­taæ strÅïÃæ sarvÃsÃæ niyataæ bhavet // RNc_234 // aiÓvaryeïa pramattÃnÃæ dÃridryopahatÃtmanÃm | ye nÅcÃ÷ karmaïà jÃtyà te«Ãæ ca prÃk­taæ sm­tam // RNc_235 // tatrÃpi nÃyikÃdÅnÃæ ÓaurasenÅ prakÅrtità | ÃsÃm eva tu gÃthÃsu mahÃrëÂrÅ sm­tà budhai÷ // RNc_236 // atroktà mÃgadhÅ bhëà rÃjÃnta÷pura-cÃriïÃm | tathà vidÆ«akÃdÅnÃæ ceÂÃnÃm api kÅrtità // RNc_237 // rak«a÷-piÓÃca-nÅce«u paiÓÃcÅ-dvitayaæ bhavet | apabhraæÓas tu caï¬ÃlayavanÃdi«u yujyate // RNc_238 // sarve«Ãæ kÃraïa-vaÓÃt kÃryo bhëÃ-vyatikrama÷ | mÃhÃtmyasya paribhraæÓÃn madasyÃtiÓayÃt tathà // RNc_239 // pracchÃdanaæ ca vibhrÃntir yathÃlikhita-vÃcanam | kadÃcid anuvÃdaæ ca kÃraïÃni pracak«ate // RNc_240 // nÃyikÃnÃæ sakhÅ-veÓyÃ-kitavÃpsarasÃæ tathà | vaidagdhyÃrthaæ prayoktavyaæ saæsk­taæ cÃntarÃntarà // RNc_241 // spa«ÂÃny e«Ãm udÃharaïÃni | atha v­ttaya÷ - athocyante svabhÃvena v­ttaya÷ paramÃdbhutÃ÷ | jÃtà nÃrÃyaïÃd età madhu-kaiÂabhayor vadhe // RNc_242 // net­-vyÃpÃra-rÆpÃs tu rasÃvasthÃna-sÆcikÃ÷ | catasro v­ttayo dhÅrai÷ proktà nÃÂyasya mÃtara÷ // RNc_243 // bhÃraty ÃrabhaÂÅ caiva sÃtvatÅ kaiÓikÅ tathà | tatra bhÃratÅ - e«Ã vÃïÅ-pradhÃnatvÃd bhÃratÅti nigadyate // RNc_244 // prastÃvanopayogitvÃt tatraiva parikÅrtità | strÅ-hÅnà puru«a-Óre«Âha-prayojyà vÃk-pradhÃnikà // RNc_245 // bhÃratÅ saæsk­tair yuktà v­tti÷ syÃc caturaÇgikà | athÃrabhaÂÅ - mÃyendra-jÃla-pracura-citra-yuddha-kriyÃ-mayà // RNc_246 // ÃÂopa-cchedya-bhedìhyà v­ttir ÃrabhaÂÅ matà | aÇgÃny asyÃs tu catvÃri saÇk«iptir avapÃtanam // RNc_247 // vastÆtthÃpana-sampheÂÃv ity Ãha bharato muni÷ | tatra saÇk«ipti÷ - saÇk«iptir uktà saÇk«ipta-vastu-s­«Âir mahÃdbhutà // RNc_248 // yathÃ- vidhinà hate ÓiÓu-kule tÃd­Óam aparaæ haris tathà vyatanot | viramatu parasya vÃrtÃæ svayam eva visismaye sa yathà || athÃvapÃtanam - vibhrÃntir avapÃta÷ syÃt praveÓa-drava-vidravai÷ | yathà - nighnan vighnam ivÃgrata÷ kuvalayÃpŬaæ m­du-krŬayà tuÇgÃæ raÇga-bhuvaæ praviÓya tarasà pratyarthinÃæ trÃsana÷ | d­pyan-malla-davÃmbudaÓ cala-d­Óà k«udrÃn api drÃvayan paÓyÃrÃd garu¬Ãyate saru¬ayaæ kaæsorage keÓava÷ || atha vastÆtthÃpanam - tad-vastÆtthÃpanaæ yat tu vastu mÃyopakalpitam // RNc_249 // yathà - daurjanyÃni h­di sphuÂÃni kapaÂa-snehena saæv­ïvatÅ mÃyÃ-kalpita-sundarÅ madhurimà lebhe vrajaæ pÆtanà | tasyÃ÷ su«Âhu tathà payodhara-rasa÷ prÅta÷ ÓiÓu-krŬayà vaikuïÂhena haÂhÃd yathà na sa puna÷ mÃtus tathà pÃsyate || atha sampheÂa÷ - sampheÂa÷ syÃt samÃghÃta÷ kruddha-saÇkruddhayojita÷ // RNc_250 // yathà - cÃïÆra-mallena yathà murÃrer anyonyam ÃsÅd guru-samprahÃra÷ | kaæsasya yenÃnakadundubheÓ ca santÃpa-cintÃbhir ura÷ paphÃla || atha sÃtvatÅ - sÃttvikena guïenPai tyÃga-ÓauryÃdinà yutà | har«a-pradhÃnà ni÷Óokà sÃtvatÅ parikÅrtiÃt // RNc_251 // aÇgÃny asyÃs tu catvÃri saælÃpottÃpakÃv api | saÇghÃtya-parivartau cety e«Ãæ lak«aïam ucyate // RNc_252 // atha saælÃpa÷ - År«yÃ-krodhÃdibhir bhÃvai rasair vÅrÃdbhutÃdibhi÷ | parasparaæ gabhÅrokti÷ saælÃpa iti kÅrtyate // RNc_253 // yathà - vayaæ bÃlÃs tulyai÷ saha racayituæ yuddham ucitaæ puro yÆyaæ mallÃ÷ prakaÂita-karÃlÃcala-ruca÷ | madenonmattÃnÃæ m­dula-tanubhi÷ ka÷ kalabhakai÷ karÅndrÃïÃæ dhÅra÷ pariïamana-raÇgaæ racayati || avitatham asi bÃla÷ kÃla-rÆpaæ vibhindan dvirada-patim udagraæ bÃla-vikrŬayaiva | iha kila bhuja-yuddha-prastuter uccaleyaæ tava tanu-k­ta-sakhyà sÃk«iïÅ bÃla-rÃji÷ || athotthÃpaka÷ - preraïaæ yat parasyÃdau yuddhÃyotthÃpakas tu sa÷ | yathà - lu¤chann asmi puras trivi«Âapa-purÅ-saubhÃgya-sÃra-Óryaæ gÅrvÃïÓvara-pÃrijÃtam amarÅkandarpa-sandarpadam | paulomÅ-kuca-kumbhakeli-makarÅ-vyÃpÃra-vaij¤Ãnika÷ pÃïis tena hi dak«iïa÷ katham asua dambholim udyac-chate || atha saÇghÃtya÷ - prabhÃva-mantra-devÃdyai÷ saÇghÃtya÷ saÇgha-bhedanam // RNc_254 // tatra prabhÃvena, yathà - dukÆlaæ dhunvÃnà jaya-jaya-jayety ucca-bhaïiti÷ sthità raÇgÃbhyarïe praïaya-garimoddÃmita-mukhÅ | prabhÃvaæ paÓyantÅ kam api kamanÅyÃdbhuta-rasaæ hare÷ kaæsopek«Ãæ vadhita bata sÃk«Ãn madhupurÅ || mantreïa, yathà - niÓamya yuktiæ danujÃrdanasya govardhanÃrÃdhana-baddha-rÃgÃm | ÃbhÅra-go«ÂhÅ rabhasena sarvà gÅrvÃïa-rÃjasya makhÃd vyaraæsÅt || atha parivartaka÷ - prÃrabdha-kÃryÃd anyasya karaïaæ parivartaka÷ | yathà - vrajabhuvi guru-garvÃt kurvatas tÅvra-v­«Âiæ h­di bhavad-anubhÃvÃd adya-bhÅtir mamÃsÅt | tvam asi kila k­pÃlur dogdhu-kÃmo'pi kÃmaæ tad iha mayi Óaraïye gokulendra prasÅda || atha kauÓikÅ - n­tya-gÅta-vilÃsÃdi-m­du-Ó­ÇgÃra-ce«Âitai÷ | samanvità bhaved v­tti÷ kaiÓikÅ Ólak«ïa-bhÆ«aïà // RNc_255 // hare÷ keÓÃbhisambandhÃt kaiÓikÅti prathÃæ gatà | aÇgÃny asyÃs tu catvÃri narma-tat-pÆrvakà ime // RNc_256 // spha¤ja÷ sphoÂaÓ ca garbhaÓ cety e«Ãæ lak«aïam ucyate | tatra narma - Ó­ÇgÃra-rasa-bhÆyi«Âha÷ priya-cittÃnura¤jaka÷ // RNc_257 // agrÃmya÷ parihÃsa÷ syÃn narma tat tu tridhà matam | Ó­ÇgÃra-hÃsyajaæ Óuddha-hÃsyajaæ bhaya-hÃsyajam // RNc_258 // Ó­ÇgÃra-hÃsyajaæ narma trividhaæ parikÅrtitam | sambhogecchÃ-prakaÂanÃd anurÃga-niveÓanÃt // RNc_259 // tathà k­tÃparÃdhasya priyasya pratibhedanÃt | sambhogecchÃ-prakaÂanaæ tridhà vÃg-ve«a-ce«Âitai÷ // RNc_260 // tatra vÃcÃ, yathà padyÃvalyÃm (207) gacchÃmy acyuta darÓanena bhavata÷ kiæ t­ptir utpadyate kiæ tv evaæ vijana-sthayor hata-jana÷ sambhÃvayaty anyathà | ity Ãmantraïa-bhaÇgi-sÆcita-v­thÃvasthÃna-khedÃsalÃm ÃÓli«yan pulakotkaräcita-tanur gopÅæ hari÷ pÃtu va÷ || veÓena yathà rasÃrïava-sudhÃkare (1.273) - abhyudyate ÓaÓini peÓala-kÃnta-dÆtÅ santÃpa-saævalitamÃnasa-locanÃbhi÷ | agrà hi maï¬ana-vidhir viparÅta-bhÆ«Ã vinyÃsa-hÃsita-sakhÅjanam aÇganÃbhi÷ || ce«ÂayÃ, yathà - ÓyÃme yÃm anurodhasi priya-sakhÅ-vargÃntara-sthÃyinÅ savyÃæ smeramukhÅ d­Óaæ madhubhida÷ smere mukhÃmbhoruhe | bh­ÇgodbhÃsini dak«iïÃæ tu kiratÅ krŬÃ-niku¤je muhu÷ sÆrye rajyati sacchalaæ vicinute tapÃya pu«pÃvalim || anurÃga-prakÃÓo'pi bhogecchÃnarmavat tridhà | tatra vÃcÃ, yathà - dehi kundam iti devi vak«yatÅ yan mukundam avilambam abravÅ÷ | tÃvakÅna-kula-pÃlikÃ-vrataæ tena sÃmpratam abhÆd vikara-svaram || veÓena, yathà - yad upahasasi mÃæ sadÃbhisÃrot- suka-h­dayÃm abhitas tad atra yuktam | vapu«i hari-kathÃ-prasaÇga-mÃtre tava ca kathaæ pulakÃlir unmimÅla || cesÂayÃ, yathà - sakhi kurvatÅ vivikte vanamÃlÃ-gumphanÃbhyÃsam | viditÃsi tvam akhaï¬ita-pÃtivratye k­taæ bhaïitai÷ || tatra vÃcÃ, yathà - vraja-rÃja-kumÃra mà k­thÃ÷ stuti-mudrÃbhir analpa-cÃturÅm | animitta-viÓaÇkitena te vacasÃhaæ guruïÃsmi bodhità || veÓena, yathà lalita-mÃdhave - candrÃvalÅ (sotprÃsa-smitam) - kajjala-sÃmala-majjhaæ pallaa-sÃïujjalaæ muuædassa | guæjÃphallaæ bba aharaæ sahi pekkhantÅ pamodÃmi || [kajjala-ÓyÃmala-madhyaæ pallava-Óoïojjvalaæ mukundasya | gu¤jÃ-phalaæ ivÃdharaæ sakhi paÓyantÅ pramode ||] 9.54 ce«ÂayÃ, yathà rasa-sudhÃkare (1.273) - lola-bhrÆ-latayà vipak«a-dig-upanyÃse vidhÆtaæ Óiras tad v­ndasya niÓÃmane'k­ta namaskÃraæ vilak«a-smitam | ro«Ãt tÃmarakapola-kÃntini mukhe d­«Âyà nataæ pÃdayor uts­«Âo guru-sannidhÃv api vidhir dvÃbhyÃæ na kÃlocita÷ || atha Óuddha-hÃsyajam - Óuddha-hÃsyajam apy uktaæ tadvad eva tridhà budhai÷ // RNc_262 // tatra vÃcÃ, yathà - v­ddhe candra iti pratÃraya na mÃm aj¤Ãsi«aæ mad-bhayÃn nik«iptaæ navanÅta-piï¬am upari sthÃne'dya rÃdhÃmbayà | gƬhaæ pÃtayitÃsmi dÅrghatarayà ya«Âyeti vÃcaæ harer indu-nyasta-d­Óo niÓamya mukharà k«emaæ hasantÅ kriyÃt || veÓa-ce«ÂÃbhyÃæ, yathà - kambala-k­ta-v­«a-ve«aæ bh­ÇgÃbh­ÇgÅ praïÅta-saærambham | prek«ya hariæ vidhir ahasÅn mudira-cchanno gabhÅro'pi || atha bhaya-hÃsyajam - hÃsyÃd bhayena janitaæ kathitaæ bhaya-hÃsyajam | tad dvidhà mukham aÇgaæ tu tad dvayaæ pÆrvavat tridhà // RNc_263 // mukhyaæ vÃcÃ, yathà - Óailendroddh­ti-lÅlayà kila paritrÃte gavÃæ maï¬ale tatra stotra-vidhitsayÃbhyupagataæ d­«Âvà sahasrek«aïam | pratyÃsÅdati paÓya rÃk«asa-pati÷ sÃk«Ãd ayaæ pÃhi mÃæ ity utkroÓati mugdha-vallava-ÓiÓau smero hari÷ pÃtu va÷ || evaæ veÓa-ce«ÂÃbhyÃm apy udÃhÃryam | athÃnyÃÇgam | tatra vÃcÃ, yathà - yady ullaÇghya giraæ visarpati tata÷ svÃÇge vraïaæ pÃïijai÷ kurvann eva k­taæ tvayeti jaratÅ-laksÃya vak«yÃmy aham | ity ukte svaram ÃkulÃm iva bhayÃd Ãlokya rÃdhÃæ puna÷ stabdhÅbhÆta-gatiæ hari÷ smita-mukha÷ Óli«yan mudaæ va÷ kriyÃt || ve«eïa, yathà - rÃdhÃ-pura÷ sphurati saævihitÃbhimanyu- ve«e muradvi«i manÃg upalabdha-bhÅti÷ | naisargikÅæ praïayata÷ sva-mana÷-prav­ttiæ tatrÃvadhÃrya caturà smitam ÃtatÃna || ce«ÂayÃ, yathà rasa-sudhÃkare (1.275) prahlÃda-vatsala vayaæ bibhimo vihÃrÃd asmÃd iti dhvanita-narmasu gopikÃsu | lÅlÃ-m­du stana-taÂe«u nakhÃÇkurÃïi vyÃpÃrayann avatu va÷ Óikhi-piccha-mauli÷ || narmedam a«ÂÃdaÓadhà vispa«¤am abhidarÓitam | atha narma-spha¤ja÷ - narma-spha¤ja÷ sukhodyogo bhayÃrto nava-saÇgama÷ // RNc_264 // yathà - sÃÓaÇkaæ k«ipator d­Óaæ pratidiÓaæ vrŬÃ-ja¬a-svÃntayor yÃtà kvÃsi niÓÅti tÅvra-jaratÅ-vÃcÃdhika-trastayo÷ | go«Âha-dvÃri niveÓitasya kuhare go-granthi-rÃÓes tadà rÃdhÃ-mÃdhavayor abhÆt kvaïikaras tasmin nava÷ saÇgama÷ || atha narma-sphoÂa÷ - narma-sphoÂo bhÃva-leÓai÷ sÆcito'lpa-raso mata÷ // RNc_265 // yathà vidagdha-mÃdhave - madhumaÇgala÷ (k­«ïaæ paÓyan svagatam) - phulla-pras¨na-paÂalais tapanÅya-varïam Ãlokya campaka-latà kila kampate'sau | ÓaÇke niraÇka-nava-kuÇkuma-paÇka-gaurÅ rÃdhÃsya citta-phalake tilakÅ-babhÆva || (2.25) atha narma-garbha÷ - netur và nÃyikÃyà và vyÃpÃra÷ svÃrtha-siddhaye | pracchÃdana-paro yas tu narma-garbha÷ sa ucyate // RNc_266 // yathÃ, rasa-sudhÃkare (1.279) - Óriyo mÃna-glÃner anuÓaya-vikalpai÷ smita-mukhe sakhÅ-varge gƬhaæ k­tavasatir utthÃya sahasà | samane«ye dhÆrtaæ tam aham iti jalpan nata-mukhÅæ priyÃntÃm ÃliÇgan harir arati-khedaæ haratu va÷ || tisro'rtha-v­ttaya÷ proktà Óabda-v­ttis tu bhÃratÅ | athaitÃsÃæ catasÌïÃærasanaiyatyam ucyate // RNc_267 // ÓÃnta-vÅrÃdbhuta-prÅta-vatsale«u tu sÃtvatÅ | preya÷ Ó­ÇgÃra-hÃsye«u proktà v­ttis tu kaiÓikÅ // RNc_268 // bÅbhatse karuïe cÃrabhaÂÅ vÅre bhayÃnake | prÃyo rase«u sarvatra bhÃratÅ karuïÃdi«u // RNc_269 // iti dhvani-prasthÃpana-paramÃcÃrya-ÓrÅmad-rÆpa-gosvÃmi-prabhupÃda-praïÅtà ÓrÅ-nÃÂaka-candrikà samÃptà ||