Rupa Gosvami: Natakacandrika ("RNc") [14-16, 51, 53, 106, 261 missing(?)] ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! ³ ³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³ ³ ³ ³ Text converted to Classical Sanskrit Extended ³ ³ (CSX) encoding: ³ ³ ³ ³ description character = ASCII ³ ³ ³ ³ long a à 224 ³ ³ long A â 226 ³ ³ long i ã 227 ³ ³ long I ä 228 ³ ³ long u å 229 ³ ³ long U æ 230 ³ ³ vocalic r ç 231 ³ ³ vocalic R è 232 ³ ³ long vocalic r é 233 ³ ³ vocalic l ë 235 ³ ³ long vocalic l í 237 ³ ³ velar n ï 239 ³ ³ velar N ð 240 ³ ³ palatal n ¤ 164 ³ ³ palatal N ¥ 165 ³ ³ retroflex t ñ 241 ³ ³ retroflex T ò 242 ³ ³ retroflex d ó 243 ³ ³ retroflex D ô 244 ³ ³ retroflex n õ 245 ³ ³ retroflex N ö 246 ³ ³ palatal s ÷ 247 ³ ³ palatal S ø 248 ³ ³ retroflex s ù 249 ³ ³ retroflex S ú 250 ³ ³ anusvara ü 252 ³ ³ anusvara (overdot) § 167 ³ ³ capital anusvara ý 253 ³ ³ visarga þ 254 ³ ³ (capital visarga 255) ³ ³ long e ¹ 185 ³ ³ long o º 186 ³ ³ ³ ³ additional: ³ ³ l underbar × 215 ³ ³ r underbar Ÿ 159 ³ ³ n underbar ­ 173 ³ ³ k underbar É 201 ³ ³ t underbar  194 ³ ³ ³ ³ Other characters of the CSX encoding table are ³ ³ not included. Accents have been dropped in order ³ ³ to facilitate word search. ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ Nàñakacandrikà ÷rã-÷rã-kçùõa-caitanya-candràya namaþ | vãkùya bharata-muni-÷àstraü rasapårvasudhàkaraü ca ramaõãyam | lakùaõam ati-saükùepàd vilikhyate nàñakasyedam // RNc_1 // nàtãva-saïgatatvàd bharata-muner mata-virodhàc ca | sàhitya-darpaõãyà na gçhãtà prakriyà pràyaþ // RNc_2 // divyena divyàdivyena tathà'divyena và yutam | dhãreõàóhyam udàttena kçùõa÷ ca lalitena ca // RNc_3 // ÷çïgàra-vãrànyatara-mukhyaü ramye'nivçttayuk | prastàvanànta-sambandhaü sandhi-sandhy-aïga-saïgatam // RNc_4 // sandhyantaraikaviü÷atyà ùañ-triü÷ad-bhåùaõair yutam | patàkà-sthànakair yuktam athopekùepakais tathà // RNc_5 // bhàùàvidhàna-saüyuktaü satkàvya-guõa-garbhitam | nàñakaü doùa-rahitaü sarvàmanda-pradàyakam // RNc_6 // tatra nàyakaþ -- svayaü prakañitai÷varyo divyaþ kçùõàdir ãritaþ | divyo'pi nara-ceùñatvàd divyàdivyo raghådvahaþ // RNc_7 // adivyo dharma-putràdir eùu kçùõo guõàdhikaþ | nàyakànàü guõàþ sarve yatra sarva-vidhàþ smçtàþ // RNc_8 // làlityaudattyayor atra vyaktà ÷obhàbharo'dhikaþ | tenaiùa nàyako yuktaþ ÷çïgàrottara-nàñake // RNc_9 // yat-paroóhopapatyos tu gauõatvaü kathitaü budhaiþ | tat tu kçùõaü ca gopã÷ ca vineti pratipàditam // RNc_10 // tathà coktam rasa-vilàse (sudeva-kçte) -- neùñà yad aïgini rase kavibhiþ paroóhà tad gokulàmbuja-dç÷àü kulam antareõa | à÷aüsayà rasa-vidher avatàrikàõàü kaüsàriõà rasika-maõóala-÷ekhareõa // RNc_11 // atha rasàþ -- rasàþ ÷çïgàra-vãràdyà j¤eyà rasa-sudhàrõave | anye hàsyàdayaþ kàryà asminn aïgatayà budhaiþ // RNc_12 // athetivçttam -- itivçttaü bhavet khyàtaü k ptaü mi÷ram iti tridhà | ÷àstra-prasiddhaü khyàtaü syàt k ptaü kavi-vinirmitam | tayoþ saïkulatà mi÷raü k ptaü ramyaü tu nàñake | nàñakaü khyàta-vçttaü syàt k pta-vçttà tu nàñikà | ãhàmçgo mi÷ra-vçtta iti nàñyàïga-bhàùitam || atha prastàvanà -- athàsya pratipàdyasya tãrthaü prastàvanocyate | prastàvanàyàü tu mukhe nàndã kàryà ÷ubhàvahà || à÷ãrnamaskriyà-vastunirde÷ànyatamànvità | aùñabhir da÷abhir yuktà kiü và dvàda÷abhiþ padaiþ || candranàmàïkità pràyo maïgalàrtha-padojjvalà | maïgalaü cakra-kamala-cakrora-kumudàdikam || tatrà÷ãr-anvità, yathà lalita-màdhave (1.1) -- suraripu-sudç÷àüm uroja-kokàn mukha-kamalàni ca khedayan nakhaõóaþ | ciram akhila-suhçt cakoranandã di÷atu mukunda-ya÷aþ-÷a÷ã mudaü vaþ || namaskriyànvità, yathà tatraiva (1.2) aùñau prokùya dig-aïganà ghana-rasaiþ patràïkuràõàü ÷riyà kurvan-ma¤julatà-bharasya ca sadà ràmàvalã-maõóanam | yaþ pãne hçdi bhànujàm atulabhàü candràkçtiü cojjvalàü rundhànaþ kramate tam atra mudiraü kçùõaü namaskurmahe || vastu-nirde÷ànvità càtraiva aùñau prokùya digaïganà ityàdir eva | aùñapada-yuktà yathà vãra-carite prathamàïke (prastàvanàyàþ prathamaþ ÷lokaþ)- antaþ-svacchàya nityàya devàya hçta-pàpmane | tyakta-krama-vibhàgàya caitanya-jyotiùe namaþ || ka÷cid aùña-padàü pàdair aùñabhiþ padyayor jagau // RNc_17 // da÷apadànvità yathà abhiràma-ràghave -- kriyàsu kalyàõaü bhujaga-÷ayanàd utthitavataþ | kañàkùàþ kàruõya-prasara-rasa-veõã-laharayaþ | harer lakùmã-lãlà-kamala-dala-saubhàgya-suhçdaþ sudhàsàra-smeràþ sucarita-vi÷eùaika-sulabhàþ || dvàda÷a-padànvità yathà sura-ripu-sudç÷àm uroja-kokàn ityàdi (LalM 1.1) | atraiva candra-nàmàïkità maïgalàrthatà càsti | bhàraty atrocità vçttir eùà tu caturaïgikà | prarocanà mukhe caiva vãthã-prahasane tathà // RNc_18 // tatra prarocanà -- de÷a-kàla-kathà-nàtha-sabhyàdãnàü pra÷aüsayà | ÷rotéõàm unmukhãkàraþ kathiteyaü prarocanà // RNc_19 // yathà lalita-màdhave (1.7) -- såtradhàraþ | kim ity evam ucyate | pa÷ya pa÷ya -- cakàsti ÷arad-utsavaþ sphurati vaiùõavànàü sabhà cirasya girir utdgiraty amala-kãrtidhàràü hareþ | kim anyad iha màdhavo madhura-mårtir udbhàsate tad eùa paraodayas tava vi÷uddha-puõya-÷riyaþ || atha àmukham -- såtradhàro nañãü bråte svakàryaü prati yuktitaþ | prastutàkùepi citroktyà yat tad àmukham ãritam // RNc_20 // yad àmukham iti proktaü saiva pratsàvanocyate | pa¤càmukhàïgàny ucyante kathodghàtaþ pravartakam // RNc_21 // prayogàti÷aya÷ ceti tathà vãthy-aïga-yugmakam | udghàtyakàvalagita-saïgakaü muninoditam // RNc_22 // tatra kathodghàtaþ -- såtrivàkyaü tad-arthaü và svetivçttasamaü yadà | svãkçtya pravi÷et pàtraü kathodghàtaþ sa kãrtitaþ // RNc_23 // yathà harivilàse -- nirupama-mahima-dhuràõàü jagatã-durbodha-bhàvànàm | lokottara-caritànàü hçdayaü ko j¤àtum ã÷ati || (nepathye) hanta bhoþ satyam àttha lokottara-caritànàü hçdayaü ko j¤àtum ã÷atãti || atha pravartakam -- àkùiptaü kàla-sàmyena pravçttiþ syàt pravartakam // RNc_24 // yathà ke÷ava-carite -- ullàsayan sumanasàü paritaþ kalàpaü saüvardhayan sapadi vaibhavam uddhavasya | dhãraü numer api mano madayan samantàd ànandano milati sundari màdhavo'yam || iti niùkràntau tataþ pravi÷ati màdhavaþ | yathà và vidagdha-màdhave (1.10) -- so'yaü vasanta-samayaþ samiyàya yasmin pårõaü tam ã÷varam upoóha-navànugàgam | gåóha-grahà rucirayà saha ràdhayàsau raïgàya saïgamayità ni÷i paurõamàsã || atha prayogàti÷ayaþ -- eùo'yam ity upakùepàt såtradhàra-prayogataþ | preve÷a-såcanaü yatra prayogàti÷ayo hi saþ // RNc_25 // yathà lalita-màdhave (4.16) garbhàïke -- vçddhayà ÷a÷vad-àrabdha-nirodhàm api ràdhikàm | niràbàdhaü sadà sàdhu ramayaty eùa màdhavaþ || athodghàtyakam -- padàni tv agatàrthàni tad-artha-gataye naràþ | yojayanti padair anyais tad udghàtyakam ucyate // RNc_26 // yathà lalita-màdhave (1.11) -- nañatà kiràta-ràjaü nihatya raïga-sthale kalànidhinà | samaye tena vidheyaü guõavati tàrà-kara-grahaõam || (nepathye) hanta ràdhà-màdhavayoþ pàõibandhaü kaüsa-bhåpater bhayàd abhivyaktam udàhartum asamartho nañatà kiràta-ràjam ity upade÷ena bodhayan dhanyaþ ko'yaü cintà-viklavàü màm à÷vàsayatãti tatra paurõamàsã-prave÷aþ || athàvalagitam -- yatraikasmin samàve÷ya kàryam anyat prasàdhyate | purànurodhàt taj j¤eyaü nàmnàvagalitaü budhaiþ // RNc_27 // yathà kaüsa-vadhe -- nañaràja-puruùottama kathaü vilambase | (nepathye) bhoþ kas tvam asi yad atra màü tvarayasi | såtradhàraþ -- katham ayaü gopàla-ve÷o bhagavàn upasthita eva pa÷ya pa÷ya ityàdi || ÷çïgàra-pracure nàñye yuktam àmukham eva hi | vãthã prahasanaü ceti dvividhe nàtra lakùite // RNc_28 // ata evàmukhaü tatra bhavel lalita-màdhave | prastàvanà-sthàpane dve àmukhasyàpare bhide | ity àkhyàya sphuñaü kecit tayoþ kurvanti lakùaõam // RNc_29 // yathà - nañã-vidåùaka-naña-såtra-saülàpa-saïgatam | stoka-vãthyàdi-sahitaü bhavet prastàvanàmukham || sarva-vãthyàdi-sahitaü tad eva sthàpanocyate | vãràdbhutàdi pràyeùu bhavet prastàvanocità || hàsya-bãbhatsa-raudràdau pràyeõa sthàpanà mateti | vãthã-prahasane dve tu råpakàõàü bhide smçte || atha sandhiþ -- ekaikasyàs tv avasthàyàþ prakçtyà caikayaikayà | yogaþ sandhir iti j¤eyo nàñya-vidyà-vi÷àradaiþ // RNc_30 // tatra prakçtiþ -- pà¤cavidhyàt kathàyàs tu prakçtiþ pa¤cadhà smçtà | bãjaü binduþ patàkà ca prakarã kàryam eva ca // RNc_31 // tatra bãjam -- yat tu svalpam upakùiptaü bahudhà vistçtiü gatam | kàryasya kàraõaü dhãrais tad bãjam iti kathyate // RNc_32 // yathà lalita-màdhave prathama-dvitãyayor aïkayoþ kalpite mukha-sandhau niråóho ràdhà-màdhavayor anuràgo bãjam ucyate | atha binduþ -- phale pradhàne bãjasya prasaïgoktaiþ phalàntaraiþ | vicchinne yad aviccheda-kàraõaü bindur ucyate // RNc_33 // yathà tatraive tçtãya-caturthayoþ kalpita pratimukha-sandhau kçùõa-pura-gamanàdinà mukhya-phale vicchinne tenaiva samà÷àsanaü etàs tårõaü nayata kiyatãþ ity àdi sårya-vàkya-÷ravaõa-janita-kçùõa-pratyà÷àü nãre maïkùu-mimaïkùum (4.10) ityàdyuktyà garbhàïka÷ ca binduþ | atha patàkà -- yat pradhànopakaraõaü prasaïgàt svàrtham çcchati | sà patàkà budhaiþ proktà yàdavàmàtya-vçttavat // RNc_34 // yathà tatraiva pa¤cama-ùaùñhyoþ kalpite garbha-sandhau paurõamàsy-uddhava-vçttaü patàkà | atha prakarã -- yat kevalaü paràrthasya sàdhakaü ca prade÷a-bhàk | prakarã sà samuddiùñà nava-vçndàdi-vçttavat // RNc_35 // yathà tatraiva saptamàùñayoþ kalpite vimarùa-sandhau yathà nava-vçndàdi-kulàdi-vçttaü prakarã || atha kàryaü -- vastunas tu samastasya sàdhyaü kàryam iti smçtam | ràdhà-màdhavayoþ saïgo yathà lalita-màdhave // RNc_36 // yathàtra navama-da÷amayoþ kalpite nirvahaþaõa-sandhau ràdhà-màdhavayoþ punaþ saïgama-puraþsara-krãóàdi || pradhànam aïgam iti ca tat tu syàd dvividhaü punaþ | pradhànaü netç-caritaü vyàpi kçùõasya ceùñitam // RNc_37 // nàyakàrthaü kçdaïgaü syàt nàyaketara-ceùñitm | nityaü patàkà prakarã càïgaü bãjàdayaþ kvacit // RNc_38 // bãjatvàd bãjam àdau syàt phalatvàt kàryam antataþ | tayoþ sandhàna-hetutvàt madhye binduü muhuþ kùipet // RNc_39 // yathàyogaü patàkàyàþ prakàryà÷ ca nive÷anam // RNc_40 // ataeva bindur, yathà pa¤came (LalM 5.23) -- sphuran-maõi-saràdhikaü navatamàla-nãlaü harer udåóha-nava-kuïkumaü jayati hàri bakùaþ-sthalam | uóu-stavakitaü sadà taóid-udãrõa-lakùmã-bharaü yad abhram iva lãlayà sphuõam adabhram udbhràjate || evaü ùaùñha-saptamàdiùv api bindur draùñavyaþ || athàvasthà -- kàryasya pa¤cadhàvasthà nàyakàdi-kriyà-va÷àt | àrambha-yatna-pràpty-à÷à-niyatàpti-phalàgamàþ // RNc_41 // tatràrambhaþ -- budhair mukhya-phalodyoga àrambha iti kathyate | yathà lalita-màdhave mukha-sandhau ràdhà-màdhavayor anyonya-saïgamàya vyavasàya àrambhaþ | atha yatnaþ -- yatnas tu tat-phala-pràptàv autsukyena tu vartanam // RNc_42 // yathà tatraiva pratimukha-sandhau ràdhayà kçùõasyànveùaõe kçùõena ca gandharva-kçta-nçtyàdau ràdhàvalokàyodyamo yatnaþ | atha pràpty-à÷à pràpty-à÷à tu nijàrthasya siddhi-sambhàvanà matà || [*NOTE: siddha-sad-bhàvanà matà.] tathà ca muninàpy (19.11) uktam -- ãùat pràptir yadà kàcit phalasya parikalpyate | bhàva-màtreõa taü pràhur vidhij¤àþ pràpti-sambhavam || yathà, tatraiva garbha-sandhau ràdhàyàþ satràjiti samarpaõ kçùõasya ca lalità-÷aïkhacåóa-ratnàdi-làbhàdinà sambhàvanàyogyatvàt pràptyà÷à | atha niyatàptiþ -- niyatàptir avighnena kàrya-saüsiddhi-ni÷cayaþ | yathà, tatraiva vimar÷a-sandhau ràdhà-dar÷anàd avighnena phala-saüsiddhi-ni÷ayàn niyatàptiþ | atha phalàgamaþ -- nijàbhãùña-phalàvàptir bhaved eva phalàgamaþ // RNc_43 // yathà tatraiva nirvahaõa-sandhau vraja-bandhu-samàgama-ràdhà-làbha-ratnàbhiùekàdiþ phalàgamaþ | patàkàyàs tv avasthànaü kvacid asti na và kvacit | patàkayà vihãne tu bãja-bindå nive÷ayet // RNc_44 // atha sandhy-aïgàni -- mukhya-prayojana-va÷àt kathàïg.nàü samanvaye | avàntaràrtha-sambandhaþ sandhoþ sandhàna-råpakaþ // RNc_45 // mukha-pratimukhe garbha-vimar÷àv upasaühçtiþ | pa¤caite sandhayas teùu mukha-lakùaõam ucyate // RNc_46 // atha mukham -- mukhaü bãja-samutpattir nànàrtha-rasa-sambhavà | atra tu dvàda÷àïgàni bãjàrambhànurodhataþ // RNc_47 // ràdhà-màdhavayor atra prema-bãja-samudbhavaþ | såcitaþ sauùñavàt tatra yathà lalita-màdhave // RNc_48 // upakùepaþ parikaraþ parinyàso vilobhanam | yuktiþ pràptiþ samàdhànaü vidhànaü paribhàvanà // RNc_49 // udbheda-bheda-karaõàny eùàü lakùaõam ucyate | tatropakùepaþ -- upakùepas tu bãjasya såcanaü kathyate budhaiþ // RNc_50 // yathà lalita-màdhave prathame'ïke (1.14) paurõamàsã -- (hanta ràdhà-màdhavayor iti pañhitvà) vatse gàrgi ÷råyatàm | kçùõàpàïga-taraïgita-dyumaõijàsambheda-veõãkçte ràdhàyàþ smita-candrikà-suradhunã-pure nipãyàmçtam | antas toùa-tuùàra-sampravalava-vyàlãóhatàpoccayàþ kràntvà sapta jaganti samprati vayaü sarvordhvam adhyàsmahe || atra ràdhà-màdhavayor anuràga-bãjasya såcanam upakùepaþ | atha parikaraþ -- bãjasya bahulãkàro j¤eyaþ parikaro budhaiþ | yathà tatraiva (1.24) -- gàrgã (saüskçtena) hriyam avagçhya gçhebhyaþ karùati ràdhàü vanàya yà nipuõà | sà jayati nisçùñàrthã vara-vaü÷aja-kàkalã dåtã || atra vanàkarùaõàdinà anuràga-bãjasya bahulãkaraõàt parikaraþ || atha parinyàsaþ -- bãja-niùpatti-kathanaü parinyàsa itãryate // RNc_52 // yathà tatraiva prathame'ïke -- ràdhà (saromà¤cam): lalide kà kkhu kahnatti sunãadi jeõa kealaü kaõõassa jjea adidhãhonteõa ummatãkijjahmi || [lalite, kaþ khalu kçùõa iti ÷råyate? Yena kevalaü karõasyaiva atithãbhavatà unmattãkriye'ham |] atra unmattãkaraõena bãja-niùpattikathanàt parinyàsaþ | atha vilobhanam -- nàyakàdi-guõànàü yad varõanaü tad vilobhanam | yathà tatraiva prathame'ïke -- tatra kçùõaþ (sannidhàya) samãkùya tava ràdhike vadana-bimbam udbhàsvaraü trapà-bhara-parãta-dhãþ ÷rayitum asya tulya-÷riyam | ÷a÷ã kila kçsãbhavan suradhunã-taraïgokùitàü tapasyati kapardinaþ sphuña-jañàñavãm àsthitaþ || tatra ràdhà-saundarya-guõa-varõanàd vilobhanam | atha yuktiþ -- samyak prayojanànàü hi nirõayo yuktir iùyate // RNc_54 // yathà tatraiva (para 1.111-2)-- ya÷odà -- bhaadi candàalã õomàlià ràhà màharia sabbào maha àsào guõàsohara-påreõa purei | tatthabi baccho bia baccà laiã õetta-bhiïgaü sondara-marandeõa àõandei || [bhagavati candràvalã nava-màlikà ràdhà màdhavã ca sarvathà mama à÷à guõa-saurabha-påreõa pårayati | tatràpi vatsa iva vatsà laghvã netra-bhçïgaü saundarya-makarandena ànandayati | ] bhagavatã: gokule÷vari | sarveùàü gokula-vàsinàü ãdçg eva samudàcàra iti | atra ràdhàyàü sarvato'dhikànàü guõotkarùàõàü nirõayo yuktiþ | atha pràptiþ -- pràj¤aiþ sukhasya sampràptiþ pràptir ity abhidhãyate // RNc_55 // yathà tatraiva (1.51) -- tatra kçùõaþ (punar utkarõo bhavan sapulakam) madhurima-laharãbhiþ stambhayaty ambare yà smara-mada-sarasànàü sàrasànàü rutàni | iyam udayati ràdhà-kiïkinã-jhaïkçtir me hçdi pariõamayantã vikriyàóambaràõi || atra ràdhà-jhaïkçti-÷ravaõàt kçùõasya sukha-sampràptiþ pràptiþ | atha samàdhànaü -- bãjasya punar àdhànaü samàdhànam ihocyate // RNc_56 // yathà tatraiva -- ràdhà (sàsraü): kundalaie, abi õàma imassa ekassa bi hadaõttassa maggaü kkhaõaü bi àrohissadi so maha dhaõõassa kaõõassa adidhã | [kundalate! api nàma tasyaikasyàpi hata-netrasya màrgaü kùaõam api àrohiùyati sa me dhanyasya karõasyàtithiþ |] atra svayaü ràdhayà punar anuràga-bãjasyàdhànàt samàdhànam | atha vidhànaü -- sukha-duþkha-karaü yat tu tad-vidhànaü budhà viduþ // RNc_57 // yathà tatraiva dvitãyàïke -- ràdhikà - (dårataþ kçùõam ãùad avalokya, janàntikaü saüskçtena) sahacari niràtaïkaþ ko'yaü yuvà mudira-dyutir vraja-bhuvi kutaþ pràpto màdyan-mataïgaja-vibhramaþ | ahaha cañulair utsarpadbhir dçga-aïcala-taskarair mama dhçtir-dhanaü cetaþ-koùàd viluõñhayatãha yaþ || (2.11) (punar avekùya) haddhã haddhã ppamàdo, lalide pekkha pekkha eõaü bamhaàriõaü daññhåõa vikkhuhidaü maha hadahiaam | tà imassa mahàpàbassa aggippaveso jebba paràacittam | [ha dhik hà dhik pramàdaþ | lalite prekùya prekùya | etaü brahmacàriõaü dçùñvà vikùbdhaü me hata-hçdayam | tad etasya mahà-pàpasya agni-prave÷a eva pràya÷cittam |] lalità : halà, saccaü kadhesi | tà õåõaü sabaõõataõaü bhàmedi | [halà, satyaü kathayasi, tan nånaü savarõatvaü bhramayati |] ràdhikà : (punar nibhàlya, saüskçtena) - sahacari harir eùa brahma-ve÷aü prapannaþ kim ayam itarathà me vidravaty antaràtmà | ÷a÷adhara-maõi-vedã sveda-dhàràü prasåte na kila kumuda-bandhoþ kaumudãm antareõa || (2.12) atra ràdhàyàþ kçùõa-buddhyà viprabuddhyà ca sukha-duþkha-kathanàd vidhànam | atha paribhàvanà - ÷làghyai÷ citta-camatkàro guõaughaiþ paribhàvanà // RNc_58 // yathà tatraiva prathame'ïke -- ràdhà (sacamatkàraü saüskçtena) - kula-varatanu-dharma-gràva-vçndàni bhindan sumukhi ni÷ita-dãrghàpàïga-ñaïka-cchañàbhiþ yugapad ayam apårvaþ kaþ puro vi÷va-karmà marakata-maõi-lakùair goùñha-kakùàü cinoti || 52 || lalità: halà, so eso de paràõa-nàdho | [halà, sa eùa te pràõanàthaþ |] ràdhà: (sonmàdaü punaþ saüskçtena) sa eùa kim u gopikà-kumudinã-sudhà-dãdhitiþ sa eùa kim u gokula-sphurita-yauvaràjyotsavaþ | sa eùa kim u man-manaþ-pika-vinoda-puùpàkaraþ kç÷odari dç÷or dvaãm amçta-vãcibhiþ si¤cati || (1.53) atra kçùõasya vaidagdha-saundaryàdi-guõa-nidar÷anena ca ràdhà-camatkàra-kathanàt paribhàvanà | athodbhedaþ - bãjasya tu ya udghàtaþ sa udbheda iti smçtaþ // RNc_59 // yathà tatraiva dvitãyàïke - ràdhikà (apavàrya, saüskçtena) calàkùi-guru-lokataþ sphurati tàvad antarbhayaü kula-sthitir alaü tu me manasi tàvad unmãlati | calan-makara-kuõóala-sphurita-phulla-gaõóa-sthalaü na yàvad aparokùatàm idam apaiti vaktràmbujam || (2.26) atràdau saüvçttasyànuràga-bãjasya svamukhenaivodhghàtanàd udbhedaþ | atha bhedaþ bãjasyottejanaü bhedo yad và saïghàta-bhedanam // RNc_60 // yathà tatraiva - kundalatà - ràhe, akkhalidaü tumha sadãbbadaü, tà alaü saaü vikkhàbideõa | [ràdhe, jàne saskhalitaü tava satã-vrataü, tad alaü svayaü vikhyàpitena | ] vi÷àkhà - (sa-praõayàbhyasåyam) kundalade! kà kkhu abarà tumaü bia vaüsãe tiõõi-sa¤jhaü àaóóhãadi ? [ràdhe, kà khalv aparà tvàm iva vaü÷yà trisandhyam àkçùyate |] kundalatà (sanarma-smitaü, saüskçtena) - dadàmi sadayaü sadà vi÷ada-buddhi-rà÷ãþ-÷ataü bhavàdç÷i pativratà-vratam akhaõóitaü tiùñhatu | ÷rutair nikhila-màdhurã-pariõate'pi veõu-dhvanau manaþ sakhi manàg api tyajati vo na dhairyaü yathà || (2.20) atra kundalatayà ràdhàdi-premasyottejanàd bhedanàc càtmanas tàbhyo bhedaþ | atha karaõam - prastutàrtha-samàrambhaü karaõaü paricakùate // RNc_61 // yathà, tatraiva - kundalatà -(saüskçtena) trapàü tyaja kuóaïgakaü pravi÷a santu te maïgalà- ny anaïga-samaràïgaõe parama-sàüyugãnà bhava | vivasvad-udaye bhavad-vijaya-kãrti-gàthàvalã puraþ skahi muradviùaþ sahacarãbhir udgãyatàm || 2.24 || atra prastutasya krãóàråpasyàrthasya samàrambha-kathanàt karaõam | atha pratimukha-sandhiþ - bhavet pratimukhaü dç÷yaü bãja-prakà÷anam | bindu-prayatnopagamàd aïgàny asya trayoda÷a // RNc_62 // viùamàtyanta-vi÷leùàd ràdhàmàdhavayor iha | dç÷yàdç÷yaü prema-bãjaü yathà lalita-màdhave // RNc_63 // vilàsaþ parisarpa÷ ca vidhutaü ÷amanarmaõã | narma-dyutiþ pragamanaü virodhaþ paryupàsanam | puùpaü vajram upanyàso varõa-saühàra ity api // RNc_64 // tatra vilàsaþ - vilàsaþ saïgamàrthas tu vyàpàraþ parikãrtitaþ // RNc_65 // yathà tatraiva caturthàïke - màdhavaþ - (adhare veõuü vinyasya) - akùõor bandhuü hari-haya-harin-nàgari-pràg-ariktàü rogeõàviùkuru guru-rucaü bhànavãyàü navãnàm | cakràbhikhyaþ kim api virahàd àkulaþ kàkå-lakùaü kurvan mukhyas tvayi sa vayasàm arthibhàvaü tanoti ||4.22|| atra màdhavasya saïgamàrtha-vyàpàra-kathanàd vilàsaþ | atha parisarpaþ - smçtir naùñasya bãjasya parisarpa iti smçtaþ // RNc_66 // yathà tatraiva - kçùõaþ - sakhe satyam à÷ayaiva kadarthyamàno'smi | yataþ - nãre maïkùu-mimaïkùum àrta-mukharàm uddi÷ya caõóa-dyuter dåràn maõóalataþ kçpàturatayà yat pràduràsãt tadà | hà dhig vàg-amçtena tena janitas tasyàþ punaþ saïgama- pratyà÷àïkura uccakair mama sakhe svàntaü hañhàd vidhyati ||10|| atra ràdhà-tirodhànàn naùñasyànuràga-bãjasya punaþ sårya-vacanenànusmaraõàt parisarpaþ | atha vidhutam - vidhutaü kathitaü duþkham abhãùñàrthàn avàptitaþ | athavànunayàdãnàü vidhutaü syàn niràkçtiþ // RNc_67 // yathà tatraiva tçtãyàïke - ràdhà (sàkrandam) - nipãtà na svairaü ÷ruti-puñikayà narma-bhaõitir na dçùñà niþ÷aïkaü sumukhi mukha-païkeruha-rucaþ | harer vakùaþ-pãñhaü na kila ghanam àliïgitam abhåd iti dhyàyaü dhyàyaü sphuñati luñhad antar mama manaþ || (3.26) atra prakañam eva duþkhaü vidhutam | yathà và tatraiva - paurõamàsã: samàkarõaya vara-varõinã-varõitam (nepathye) - nà÷vàsanaü viracaya tvam idaü hatà÷o ÷uùyan-mukhã mama guõaü parikãrtayantã | dåràd amàrdava-bhçto'pi muhuþ kùamàyàþ kukùiü vidàrayati pa÷ya rathàïga-nemiþ || (3.17) atra vi÷àkhà-kçtànunayasya ràdhayà grahaõàd vidhutam | atha ÷amaþ - arateþ ÷amanaü dhãraiþ ÷ama ity abhidhãyate // RNc_68 // yathà tatraiva caturthe'ïke - vçndà - nàgarendra! mu¤ca vaimanasyam | sàmprataü bhavad-abhãùña-siddhaye ÷àrikàmukhena lalitàü sandi÷ya vi÷àkhayà bhavantaü nivedayiùyàmi | atra jañilayà ràdhàyàü nãtàyàü vçndayà màdhavasyàrati-÷amanàc chamaþ | apañhitvà ÷amaü ka÷cit sa pañhaty atra tàpanam | tathà hi (Sàhitya-darpaõam 6.91), upàyàdar÷anaü yat tu tàpanaü nàma tad bhavet || iti | yathà tçtãye'ïke - vçndà - hà dhik, hà hà dhik | pa÷ya - na vaktuü nàvaktuü pura-gamana-vàrtàü murabhidaþ kùamante ràdhàyai katham api vi÷àkhà-prabhçtayaþ | samantàd àkràntà nivióa-jaóima-÷reõibhir imàþ paraü karõàkarõi-vyavasitim adhãro vidadhati || (3.12) atropàya-dar÷anaü prakañam eva | atha narma - parihàsa-pradhànaü yad vacanaü narma tad viduþ // RNc_69 // yathà tatraiva caturthe'ïke - jañilà (nàsikàgre tarjanãü vinyasya sthità dhunvantã sà÷caryam) are bàlià-bhujaïga! kaü óaüsiduü ettha bhammasi | [are bàlikà-bhujaïga! kàü óaü÷itum atra bhràmyasi |] màdhavaþ - lamboùñhi! bhavatãm eva goùñha-pi÷àcãm | atra prakañam eva narma | atha narma-dyutiþ - narma-jàtà ruciþ pràj¤aiþ narma-dyutir udàhçtà // RNc_70 // yathà tatraiva - lalità (smitvà) api sarale, tujjha hiae katthåriàpattabhaügaü lihantãe mae paccakkhãkidà siviõa-saügiõàara-kuüjara bibbhamàsi | tà phuóaü kadhehi, taiajaõasaügajogge tasmiü osare dãhasuttà nãvã-sahaarã jhatti õikkantà õa vetti | [ayi sarale! tava hçdaye kastårikàpatra-bhaïgaü likhantyà mayà pratyakùãkçtà svapna-saïginàgara-ku¤jara-vibhramàsi | tat sphuñaü kathaya | tçtãya-jana-saüyogye tasminn avasare dãrgha-såtrà nãvã-sahacarã jhañiti niùkràntà na veti ] ràdhikà (svagatam) kadhaü takkidaü akkhidhuttàe | (prakà÷am, sa-bhrå-bhaïgam) vàme, kitti aliaü àsaükasi? [kathaü tarkitam atidhårtayà? vàme, kim ity alãkam à÷aïkase?] (Act 4, paras. 92-93) atra lalità-narma-jàtayà ràdhàyà rucyà dhçtyà và narma-dyutiþ | atha pragamaõam - uttarottara-vàkyaü tu bhavet pragamanaü punaþ // RNc_71 // yathà tatraiva - ràdhà - baa-õaravaã-õandaõaü sabandhuü, raha-pabarobari pekkhia phphurantam | [vraja-nçpati-nandanaü sabandhuü ratha-pravaropari prekùya sphurantam] skhalati mama vapuþ kathaü dharitrã bhramati kutaþ kim amã nañanti nãpàþ || (3.14) lalità - sahi ràhe, mà visãda | pabbada-parikkamobakkamo eso | [sakhi ràdhe, mà viùãda, parvata-parikramopakrama eùaþ |] ràdhikà - sahacari, parij¤àtaü sadya samastam idaü mayà pañima-pa¤alais tvaü nihnotuü kiyat prabhaviùyasi | virama kçpaõe bhàvã nàyaü harer viraha-klamo mama kim abhavan kaõñhe pràõà muhur nirapatrapàþ || (3.15) ity atra ràdhà-lalitayor uttarottaraü pragamanam | atha virodhaþ - yatra vyasanam àyàti virodhaþ sa nigadyate // RNc_72 // yathà tatraiva - ràdhikà - cetaþ khinna-jane hareþ pariõataü kàruõya-vãcã-bharair ity àbhãra-nata-bhruvàü tvai bhavad àloka-sambhàvanà | marma-grantha-vikçntana-vyasaninã taü tàdç÷aü vairiõã kråreyaü viraha-vyathà na sahate mad-bhàga-dheyotsavam || (3.27) atra spaùña eva ràdhàgamanena virodhaþ | atha paryupàsanam ruùñasyànunayo dhãraiþ paryupàsanam ãritam // RNc_73 // yathà tatraiva caturthe - jañilà - ai ahisàrasaggàvejjhàiõi lalide, eõhiü puttau me ahimaõõu bidåre gadotthi, tà suõõaü gharaü mukkia kãsa tue àõãdà bahuóã | [ayi abhisàra-màrgopàdhyàyini lalite! idànãü putrako me'bhimanyur vidåre gato'sti | tat ÷ånyaü gçhaü muktvà kasmàt tvayà nãtàtra vadhåñã ?] lalità (sa÷aïkam àtma-gatam) haddhã, óàinãe aóàhiõa-paidãe ódahiñhammi buñhñhiàe | (prakà÷am) ayye gaggãe bhaõidaü ajja màhabãpupphehiü påido såro surahikoóppado hodutti màhabã-maõóabaü laühikhadà mae ràhià, tà ppasãda ppasãda | [hà dhik! óàkinyà dakùiõa-pravçttyà dagdhàsmi vçddhayà | àrye, gàrgyà bhaõitam, adya màdhavã-puùpaiþ påjitaþ såryaþ surabhi-koñi-prado bhavati | iti màdhavã-maõóapaü lambhità mayà ràdhikà | tat prasãda prasãda | atra ruùñàyà jañilàyà lalitayàpy anunayàt paryupàsanam | atha puùpam - pari÷eùo vidhànaü yat puùpaü tad iti saüj¤itam // RNc_74 // yathà tatraiva tçtãye - vidåre kaüsàrir mukuñita-÷ikhaõóàvalir asau pure gauràïgãbhiþ kalita-parirambho vilasati | (iti sàbhyasåyaü punar niråpya, sakhedam) na kànto'yaü ÷aïke surapatidhanur dhàma-madhuras taóil-lekhàhàrã girim avalalambe jaladharaþ || (3.40) atra punar jaladharatayà vi÷eùa-j¤ànàt puùpam | atha vajram -- vajraü tad iti vij¤eyaü sàkùàn niùñhura-bhàùaõam // RNc_75 // yathà tatraiva caturthe - jañilà (pçùñhataþ parikramya putrasya hastam àkarùantã sàkùepam) re goula-kisorã-laüpaóao, are paraghara-laõñhanao | kahaü tumaü bi appaõo puttaü maõõissadi jaóilà ? [re gokula-ki÷orã-lampaña, are paragçha-luõñhaka | kathaü tvàm apy àtmanaþ putraü maüsyati jañilà |] atra jañilàyàþ putraü prati niùñhura-bhàùaõaü vajram | athopanyàsaþ - yuktibhiþ sahito yo'rthaþ upanyàsaþ sa ucyate // RNc_76 // yathà tatraiva tçtãye - (nepathye) adya pràõa-paràrdhato'pi dayite dåraü prayàte harau hà dhig duþsaha-÷oka-÷aïkubhir abhåd viddhàntarà ràdhikà | tenàsyàþ pratiùedham artha-carite tvaü mà kçthà mà kçthàþ kùãõeyaü kùaõam atra suùñhu viluñhaty àrta-svaraü roditum || (3.29) atra yukti-sahitàrthatà prakañaiva | kecit upanyàsaþ prasàdanam iti (SàhD 6.93) vadanti | tatrodàharaõaü caturthe - jañilà - kulaputti, sireõa me sàbidàsi | [kulaputri, ÷irasà me ÷àpitàsi |] atra jañilàyàþ ràdhà-prasàdanam | atha varõa-saühàraþ - savarõopagamanaü varõa-saühàra iùyate // RNc_77 // yathà tatraiva, caturthe - daityàcàryas tad-àsye vikçtim aruõatàü malla-varyàþ sakhàyo gaõóaunnatyaü khale÷àþ pralayam çùi-gaõà dhyàna-mu¤càsram ambà | romà¤caü sàüyugãnàþ kam api nava-camatkàram antaþ surendràþ làsyaü dàsàþ kañàkùaü yayur asita-dç÷àü prekùya raïge mukundam || (4.4) atra daityàcàrya-nàradàdayaþ bràhmaõàþ kùitã÷a-sàüyugãnàdayaþ kùatriyàþ, mallà dàsàdayo vai÷yàþ ÷ådràdaya÷ ca iti varõa-saühàraþ | atha garbha-sandhiþ - dçùñàdçùñasya bãjasya garbho hàsa-gaveùaõàt | dvàda÷àïgo bhaved eùa patàkàü÷ànusàrataþ // RNc_78 // ràjendratà prasaïgena hàso vandi-janoktitaþ | punar anveùaõaü jàtaü prasenànveùaõàt // RNc_79 // hràsodbhåþ punar anveùñir lalità-dar÷anàd abhåt | hareþ praõaya-bãjasya yathà lalita-màdhave // RNc_80 // abhåtàharaõaü màrgo råpodàharaõe kramaþ | saïgraha÷ cànumànaü ca toñakàdhibale tathà // RNc_81 // udvegaþ sambhramàksepàveùàü lakùaõam ucyate | tatràbhåtàharaõam - abhåtàharaõam tat syàd vàkyaü yat-kapañà÷rayam // RNc_82 // yathà tatraiva pa¤came'ïke - viracayan janaãm ativismitàü bhuja-catusñayavàn ajaniùña yaþ | sa bhaginãü tava ÷årasutàtmajo yadu-varaþ pariõeùyati rukmiõãm || (5.9) atha kapaña-vàkyam idam abhåtàharaõam | atha màrgaþ - màrgas tattvàrtha-kathanam... yathà tatraiva - kçùõaþ (patrikàü vàcayitvà) [*v.l. for kçùõaþ: nàradaþ] nikhilà ÷ikhini nayann api sukhàni jàtyàsitàpàïgã | ramayati kçùõaþ sughano vçndàvana-gandhinãr eva || (5.10) atra hariõà hçdayatva-prakañanàn màrgaþ | atha råpam - ... råpaü vàkyaü vitarkavat // RNc_83 // yathà tatraiva - kçùõaþ (sànandam) - sakhe, katham anubhåta-pårveva kàpi ÷i¤jita-saraõã prasahya màm àdrãkaroti | [*NOTE: kçùõaþsà÷aïkam] atra candràvalã-nåpuràdi-÷iïjita-÷ravaõàt kçùõasya vitarko råpam | athodàharaõam - sotkarùaü vacanaü yat tu tad udàharaõaü matam // RNc_84 // yathà tatraiva - suparõàþ (nirvarõya savismayam) - saundaryàmbu-nidher vidhàya mathanaü dambhena dugdhàmbudher gãrvàõair udahàri hàri parito yà sàra-sampan-mayã | sà lakùmãr api cakùuùàü cira-camatkàra-kriyà-càturãü dhatte hanta tathà na kàntibhir iyaü ràj¤aþ kumàrã yathà || (5.30) atra candràvalã-råpotkarùa-kathanam udàharaõam | atha kramaþ - bhàva-j¤ànaü kramo yad và cintyamànàrtha-saïgatiþ // RNc_85 // yathà ùaùñhe - navavçndà (svagatam) - janita-kamala-lakùmã-vibhrame netravãthãü gatavati cira-kàlàd aü÷uke kaüsa-hantuþ | alaghubhir api yatnair dustaràü saüvarãtuü vikçtim atula-bàdhàü hanta ràdhà dadhàti || (6.25) atra nava-vçndàyà ràdhàyà bhàva-j¤ànàt citnyamàna-hari-cihnasya ràdhayà dar÷anàd và kramaþ | atha saïgrahaþ - saïgrahaþ sàmadànàrtha-saüyogaþ parikãrtitaþ // RNc_86 // yathà tatraiva pa¤came - bhãùmaþ (sànandam) - [*NOTE: bhãùmakaþ (sàdaram)] aviditas tanayàm anayàn nayann upakçtiü kçtavàn mama jàmbavàn | muni-manaþ-praõidheya-padàmbujas tvam asi yena varo duhitur varaþ || (5.37) atra sàmanimittakanyàsam arpaõàdinà saïgrahaþ | athànumànam - liïgàd åho'numànatà... yathà tatraiva ùaùñhe - candràvalã (saüskçtena) - sàdharmyaü madhuripu-viprayoga-bhàjàü tanvaïgã muhur iyam aïgakais tanoti | àkçtyà ÷riyam api màdhavãü kim enàü dainye'pi prathayitum àrtayaþ kùamante || (6.23) atra dainye'pi màdhurã-dar÷anena liïgena kçùõa-viprayoga-bhàktvasyàbhyåho'numànam | atha toñakam - ... vacaþ saürambhi toñakam // RNc_87 // yathà tatraiva ùaùñhe - nàradaþ -- maõãndraü pàrãndra-pravaram aharan nighna-tanayaü vinighnante taü ca prabalam atha bhallåka-nçpatiþ | paràbhåya svairã tam api mura-vairã tava dhanaü tad-àhartà pàpa tvam asi patitas tàpa-jaladhau || (6.15) atra saürambhena toñakaü prakañam eva | athàdhibalam - budhair adhibalaü proktaü kapañenàdhiva¤canam // RNc_88 // yathà tatraiva pa¤came - ÷rã-kçùõaþ - parya÷ãli pa÷ubàla-ghañàyàü keli-raïga-ghañanàya mayà yaþ | suùñhu so'yam akaort para-durge vai÷ayan sacivatàü naña-veùaþ || (5.27) atra naña-veùa-kapañena para-va¤canam adhibalam | athodvegaþ - ÷atru-vairàdi-sambhåtaü bhayam udvega ucyate // RNc_89 // yathà tatraiva ùaùñhe - candràvalã (janàntikam) sahi màhavi ! pekkha | eso ajja-uttassa sacca-saükappidà seibimaddaõo saccabhàmàe sondera-påro dhãraü bi maü àndoledi | [sakhi màdhavi, pa÷ya | eùa àryaputrasya satya-saïkalpità setu-vimardanaþ satyabhàmàyàþ saundarya-påro dhãràm api màm àndolayati |] atràvirbhåta-sapatnã-dar÷anàc candràvalyà udvegaþ | atha sambhramaþ - ÷atru-vyàghràdi-sambhåtà ÷aïkà syàd iha sambhramaþ // RNc_90 // yathà tatraiva pa¤came - (nepathye) saptiþ saptã ratha iha rathaþ ku¤jaro me tåõas tåõo dhanur uta dhanur bhoþ kçpàõã kçpàõã | kà bhäþ kà bhãr ayam ayam ahaü hà tvaradhvaü tvaradhvaü ràj¤aþ putrã bata hçta-hçtà kàminà vallavena ||(5.30) atra spaùña eva sambhramaþ | athàkùepaþ - garbha-bãja-samutkùepam àkùepaü paricakùate // RNc_91 // yathà tatraiva ùaùñhe - kçùõaþ (savaiklavyam) - nikhila-suhçdàm arthàrambhe vilambita-cetasà masçõita-÷ikho yaþ pràptodbhåd manàg iva màrdavam | sa khalu lalitàsàndrasrehaprasaïga-ghanãbhavan punar api balàd indhe ràdhà-viyoga-mayaþ ÷ikhã || (6.43) asya suhçdartha-sampàdane garbhitasya punaþ lalità-dar÷anenotkùepàd àkùepaþ | atha vimar÷a-sandhiþ - yatra pralobhana-krodhay-vyasanàdyair vimç÷yate | bãjavàn garbha-nirbhinnaþ sa vimar÷a itãryate // RNc_92 // prakarã-niyatàptànuguõyàd atràïga-kalpanam | bakulà-nava-vçndàdi-pralobhana-va÷àd yathà // RNc_93 // devã ÷aïkàdita÷ càtra prema-bãja-vimar÷anam | ràdhà-màdhavayoþ proktaü sphuñaü lalita-màdhave // RNc_94 // avavàdo'yaü sampheño vidrava-drava-÷aktayaþ | dyuti-prasaïga÷ chalanaü vyavasàyo virodhanam | prarocanà vivalanam àdànaü syus trayoda÷a // RNc_95 // athàvavàdaþ - doùa-prakhyàvavàdaþ syàt... yathà tatraiva saptame - ràdhikà - (savyatham) ciràd adya svapne mama vividha-yatnàd upagate prapede govindaþ sakhi nayanayor akùaõabhuvam | gçhãtvà hà hanta tvaritam atha tasminn api rathaü kathaü pratyàsannaþ sa khalu puruùo ràja-puruùaþ || (7.22) atràturasya kraurya-kãrtanàd avavàdaþ | atha sampheñaþ - sampheño roùa-bhàùaõam | yathà tatraiva - ràdhikà (saüskçtena) ÷àstu dvàravatã-patiüs trijagatãü saundarya-paryàcitaþ kiü nas tena viramyatàü katham asau ÷okàgnir ujjvàlyate | yuùmàbhiþ sphuñayukti-koñi-garima-vyàhàriõãbhir balàd àkarùñuü vraja-ràja-nandana-padàmbhojàn na ÷akyà vayam || 7.2 || atra bakulàü prati gåóha-doùoktyà sampheñaþ | atha vidravaþ - vidravo vadha-bandhàdiþ... yathà tatraivàùñame - kçùõaþ - priye, yuùmàkam adbhutam àkarõyatàü sàmpratam ahaü såra-saugandhikam àhariùyan pàõóavena saha khàõóavàóavãü pràvi÷am | tatra mçgàn àhaõóino gàõóãvinaþ ÷yenàbhyàü nigçhãtayoþ pakùiõor ekaþ pràhety àdi | atra pakùi-nigrahàdinà vidravaþ | atha dravaþ - ...dravo guru-tiriskriyà // RNc_96 // yathà tatraiva - màdhavã - bhañño-dàrie kàsàre pasàridaõi abbadaü vagãü samaria hasàmi | [bhartç-dàrike kàsàre prasàrita-nija-vratàü bakãü smçtvà hasàmi |] atra svàminyà ràdhàyà upahàsena dravaþ | atha ÷aktiþ - virodha-÷amanaü ÷aktiþ... yathà tatraiva nava-vçndà (latàntare sthitvà) hanta katham aïgãkçta-ràdhà-prasàdhanà devãyam upalabdhà | tad eùa màdhavo yàvad enàü ràdhikàü pratãtya na pramàdam àdadhàti tàvad ahaü padyam ekaü hàrãtena hàrayàmãti | atra ràdhàtvena candràvalã-j¤ànàd utpannasya virodhasya ÷amanàt ÷aktiþ | atha dyutiþ - ...tarjanodvejane dyutiþ // RNc_97 // yathà tatraiva - ràdhà (sabhayam) hanta, caücala caücarãa ciññha ciññha | esà lãlà-kamaleõa tàóemi tumaü dhiñhñhaü | [ca¤cala ca¤carãka tiùñha tiùñha | eùà lãlà-kamalena tàóayàmi tvàü dhçùñam |] ity atra bhramaràdy-udvegena bhramaraü prati tarjanena ca dyutiþ | atha prasaïgaþ - prastutàrthasya ÷amanaü prasaïgaþ parikãrtitaþ | prasaïgaü kathayanty anye guråõàü parikãrtanam // RNc_98 // tatràdyaü, yathà tatraivàùñame - carcàü si¤cati ÷oùayaty api mitho vispardhate vàsakçt netra-dvandvam ura÷ ca yad-virahato bàùpàyamàõaü mama | hanta svapna-÷ate'pi durlabhatara-prekùyotsavà preyasã pràpyotsaïgam atarkitaü mama kathaü sà ràdhikà vartate || 8.3 || atra prastutasya viraha-duþkhasya ÷amàt prasaïgaþ | dvitãyaü yathà saptame - ràdhà (saüskçtena) - khelan-ma¤jula-veõu-maõóita-mukhã sàci-bhramaül locanà mugdhe mårdhni ÷ikhaõóinã dhçta-vapur bhaïgã-trayàïgã-kçtiþ | kai÷ore kçta-saïgatiþ suramuner àràdhyate ÷àsanàd asmàbhiþ pitur àlaye jaladhara-÷yàma-cchavir devatà || 7.24 || atreùña-deva-nàradayoþ pitu÷ ca kãrtanàd guru-kãrtanam | atha chalanam - apamànàdi-karaõaü chalanaü parikãrtitam // RNc_99 // yathàùñame - kçùõaþ - hanta kali-kaõóåla-tuõóa-màtra-sarvasve tamomayi màdhavike! viramyatàm | dvayoþ paraü jetum a÷akyeyaü candràvalã | atra màdhavã-bhartsanàpamànàc chalanam | atha vyavasàyaþ - vyavasàyas tu sàmarthyasyàkhyàpanam udãryate // RNc_100 // yathà saptame - ràdhikà (sannivçtya salajjaü saüskçtena) - kaüsàrer avaloka-maïgala-vinàbhàvàd adhanyedhunà bibhràõà hata-jãvite praõayitàü nàhaü sakhi pràõimi | kråreyaü na virodhinã yadi bhaved à÷àmayã ÷çïkhalà pràõànàü dhruvam arbudàny api tasya tyaktuü sukhenotsahe || 7.13 || atra pràõàrbuda-tyàgàrtha-sàmànya-kathanàd vyavasàyaþ | ka÷cit tu, vyavasàyas tu vij¤eyaþ pratij¤à-hetu-sambhavaþ || ity àha (SàhD 6.103) | yathà tatraiva saptame - yasyottaüsaþ sphurati cikure keki-patra-praõãto hàraþ kaõñhe viluñhati kçtaþ sthåla-gu¤jàvalãbhiþ | veõur vaktre racayati ruciü hanta cetas tato me råpaü vi÷vottaram api harer nànyad aïgãkaroti || (7.6) atha virodhanam - virodhanaü virodhoktiþ saürabdhànàü parasparam // RNc_101 // yathàùñame - candràvalã (solluõñha-smitam) ai loluhe àli, kãsa maü anàpekkhia taü õiamahàbbadaü tue suññhu paóiññhidam | [ayi lolupe àli, kasmàn màm anàpçcchya tan nija-mahà-vrataü tvayà suùñhu pratiùñhitam |] ràdhikà - dei, saraõõassa jaõassa saürakkhaõe akkhamàsi tahabi parihasesi | õåõaü ãsarãõàü kkhu juttaü edaü | [devi, ÷araõyasya janasya saürakùaõe akùamàsi tathàpi parihasasi | nånaü ã÷varãõàü khalu yuktam etat |] atra nigåóha-saürambhayo÷ candràvalãràdhayoþ virodhoktyà virodhanam | atha prarocanà - siddhavad bhàvino'rthasya såcanàt syàt prarocanà // RNc_102 // yathà tatraiva saptame - nava-vçndà - alaü vilàpaiþ samaya-kramasya duråha-råpà gatayo bhavanit | ÷aran-mukhe pa÷ya saras-tañãùu khelanty akasmàt khalu kha¤jarãñàþ || 7.5 || ity atra ka¤jarãña-dçùñàntena bhàvi-kçùõa-saïgamasya såcanàt prarocanà | yad và tatraiva - ràdhà (saüskçtena) - ajani saphalaþ saukhyaü bhåyàn kalevara-dhàraõe sahacari parikle÷o yo'bhån mayà kila sevitaþ | ahaha yad imàþ ÷yàma-÷yàmà puro mama vallavã- kula-kumudinã-bandhos tàs tàþ sphuranti marãcayaþ || 7.27 || atra pratimà-sandar÷anànandena bhàvi-kçùõa-saïgamanasya siddhavat såcanàt prarocanà | atha vivalanam - àtma-÷làghà vivalanam | yathà tatraivàùñame - kçùõaþ (savismayam) ko'yaü màdhuryeõa mamàpi mano haran maõi-kuóyam avaùñambya puro viràjate | (punar nibhàlya) hanta katham atràham eva pratibimbito'smi | (iti sautsukyam) aparikalita-pårvaþ ka÷ camatkàra-kàrã sphurati mama garãyàn eùa màdhurya-påraþ | ayam aham api hanta prekùya yaü lubdha-cetàþ sarabhasam upabhoktuü kàmaye ràdhikeva ||8.34| atra vismayena nija-råpa-÷làghanaü vivalanam | athàdànaü - àdànaü kàrya-saïgrahaþ // RNc_103 // yathà tatraivàùñame - navavçndà (ràdhàm avekùya) hanta hanta! àloke kamaleùaõasya sajalàsàre dç÷au na kùame nà÷leùe kila ÷aktibhàg atipçthu-stambhà bhujà-vallarã | vàõã gadgada-kuõñhitottara-vidhau nàlaü ciropasthite vçttiþ kàpi babhåva saïgamanaye vighnaþ kuraïgã-dç÷aþ || 8.11 || atra kçùõa-dar÷anàdi-råpa-kàrya-saïgrahàd àdànam | ka÷cit tu vidrava-vivalana-chalanàdy atra na pañhitvà kheda-pratiùedha-chàdanàni pañhanti lakùayanti ca | tatra khedaþ - mana÷-ceùñà-samutpannaþ ÷ramaþ kheda itãryate // RNc_104 // yathà tatraiva saptame - ràdhikà (saüskçtena) - mamàyàsãd dåre dig api hari-saïga-praõayinã prapede khedena truñir api mahà-kalpa-padavãm | dahaty à÷à-sarpir viracita-pada-pràõa-dahano balàn màü durlãlaþ kam iva karavai hanta ÷araõam || 7.1 || atha pratiùedhaþ - ãpsitàrtha-pratãghàtaþ pratiùedha itãryate // RNc_105 // yathà tatraiva - ràdhà (samãkùya sakhedam àtmagatam) - kahaü iüdãareõa rahaügãe saügamiññhaü ahiõaüdide maccharà kalahaüsã milidà | [kathaü indãvareõa rahaïgyà saïgamituü abhinandite matsarà kalahaüsã milità | atra devyàgamanàt kçùõa-saïga-pratãghàtaþ | atha chàdanam - kàryàrtham apamànàdeþ sahanaü chàdanaü matam | yathà saptame nava-vçndà (pravi÷ya) sakhi, mà viùàdaü kçthàþ pa÷ya - pàde nipatya badarãm avalambamànà kàntaü rasàlam anuvindati màdhavãyam | pràõe÷a-saïgama-vidhau viniviùña-città no pàrava÷yakadanaü manute hi sàdhvã || (7.3) spaùñam eva chàdanam | atha nirvahaõa-sandhiþ - mukha-sandhyàdayo yatra vikãrõà bãja-saüyutàþ | mahat-prayojanaü yànti tan-nirvahaõam ucyate // RNc_107 // atràïga-kalpanàkàrya-phalàgama-samàgamàt | ràdhàdãnàü tu sarvàsàü kumàrãõàm avàptitaþ // RNc_108 // udvàhàdy-utsavaþ prokto yathà lalita-màdhave | sandhir virodho grahtanaü nirõayaþ paribhàùaõam // RNc_109 // prasàdànanda-samayàþ kçtir bhàùopagåhane | pårva-bhàvopasaühàrau pra÷asti÷ ca manãùibhiþ // RNc_110 // iti nirvahaõasyàïgàny uktàny asya caturda÷a | tatra sandhiþ - bãjopagamanaü sandhiþ... yathà tatraiva navame'ïke - nihnåtàmçta-màdhurã-parimalaþ kalyàõi bimbàdharau vaktraü païkaja-saurabhaü kuharita-÷làghàbhidas te giraþ | aïka÷ candana-÷ãtalas tanur iyaü saundarya-sarvasva-bhàk tvàm àsàdya mamedam indriya-kulaü ràdhe muhur modate || (9.9) atrànuràga-bãjopagamanàt sandhiþ | atha virodhaþ - ... virodhaþ kàrya-màrgaõam // RNc_111 // yathà tatraiva navamàïke nava-vçndà -- màdhavã-virahitàü madhuvãraþ kuõóine÷vara-sutàü ni÷amayya | nandayan sphurad-amanda-vilàsair hàsakandala-lasan-mukham àha || (9.7) satyàkhyasya vilokàya lokasyàtma-bhuvàrthitaþ | pratiùñhàsurahaü devi tatrànuj¤à vidhãyatàm || (9.8) atra ràdhà-saïgama-kàryasya màraõàd virodhaþ | atha grathanam - grathanaü sad-upekùepaþ... yathà tatraiva ràdhikà (kçùõaü pa÷yantã) aüjalim ettaü salilaü sabharãe ahilasaütãe | obari saaü õaajaladà dhàràvarisã samullasaã || 9.19 [a¤jali-màtraü salilaü ÷apharyà ahilaùantyà | upari svayaü navajalado dhàràvarùã samullasati ||] atra punaþ sahasà kçùõa-dar÷ana-råpasya sad-arthasyopakùepàd grathanam | atha nirõayaþ - nirõayas tv anubhåtoktiþ // RNc_112 // yathà tatraiva kçùõaþ - nava-madana-vinodaiþ keli-ku¤jeùu ràdhe nimiùavad uparàmaü kàma àseduùãõàm | upacita-paritoùa-proùitàpatrapàõàü smarasi kim iva tàsàü ÷àradãnàü kùapàõàm || (9.47) atra spaùña eva nirõayaþ | atha paribhàùaõam - paribhàùà mitho jalpaþ parivàdo'thavà bhavet // RNc_113 // tatràdyaü yathà tatraiva - madhumaïgalaþ -bhodi kiü ti àadàsi? [bhavati kim ity àgatàsi?] sukaõñhã - imassa paõhottarassa sadikkhaü aõõaü bi mahuraü suõidum | [asya pra÷nottarasya sadçkùam anyad api madhuraü ÷rotum |] madhumaïgalaþ -bhodi paõõottaraü bi tue suõidam? [bhavati pra÷nottaram api tvayà ÷rutam] sukaõñhã - õa keaõaü idaü jjeba | [na kevalam idam eva |] madhumaïgalaþ -abaraü kiü? [aparaü kim ?] sukaõñhã - jà kiü pi diñhñhaü taü gadua deie õivedissaü | [yat kim api dçùñaü tad gatvà devyai nivedayiùyàmi |] atra vidåùaka-sukaõñhyor mitho jalpaþ | dvitãyo yathà tatraiva - madhumaïgalaþ -(saüskçtena) asi viùakaõñhã-kañhine kim iti sukaõñhãti bhaõyate ceñi | athavà kà mama ÷astà bhadrety abhidhãyate viùñiþ || 9.21 atra sukaõñhyàþ doùa-dar÷anàt parãvàdaþ | atha prasàdaþ - ÷u÷råùàdy-upasampannà yat prasàdaþ prasannatà // RNc_114 // yathà navame - kçùõaþ (saharùam) sukaõñhike! bàóham asminn arthe duùkaras te mayà niùkrayaþ | atra ÷rã-kçùõasya prasàdaþ spaùña eva | athànandaþ - ànando'bhãùña-sampràptiþ... yathà tatraiva da÷ame - nayanayoþ stanayor api yugmataþ paripatadbhir asau payasà¤jhiraiþ | ahaha vallava-ràja-gçhe÷varã svatanayaü praõayàd abhiùi¤cati ||(10.14)|| atra ya÷odàyà ànandaþ | yathà và tatraiva - kçùõaþ (sànandam) cireõàdya gokula-vàsinàm ivàtmànam abhimanyamànaþ pramoda-mugdho'smi | atra kçùõasyànandaþ | atha samayaþ - samayo duþkha-saïkùayaþ // RNc_115 // yathà tatraiva da÷ame - ràdhikà (mukhàd a¤calam apàsya, savikro÷am) hà hà kadhaü piasahã me lalidà | hà kadhaü baccalà bhaavadã | hà kadhaü ajjià muharà | [hà hà kathaü priyasakhã me lalità | hà kathaü vatsahà bhagavatã | hà kathaü àryà mukharà |] (ity ànandena ghårõantã bhåmau skhalati |) atra suhçd-dar÷anàd ràdhàyà duþkha-saïkùayaþ | atha kçtiþ labdhàrthasya kçtiþ sthairyam ... yathà tatraiva candràvalã (janàntikam) - bhaavadi bahiõãe karaü geõhiduü maha baaõeõa abbhatthãadu... ajja-utto | [bhagavati bhaginyàþ karaü grahãtuü mama vacanena abhyarthyatàm àryaputraþ |] atra ya÷odàdi-samàgamàl labdhyasya ràdhikà-råpàrthasya candràvalã-pràrthanena sthairya-kçtiþ | atha bhàùaõam - mànàdyàpti÷ ca bhàùaõam // RNc_116 // yathà tatraiva - (bhaginyau paurõamàsãm antaràkçtya gopendraü praõamataþ) nandaþ - vatse, parasparasya pràõàdhikyaü bhajantyau saubhàgyavatyau bhåyàsam | atra nanda-kçtà÷ãrvàdàdimàna-pràptyà bhàùaõam | athopagåhanam - adbhutàrtha-paripràptir upagåhanam ucyate // RNc_117 // yatha tatraiva - ràdhà (sarvàsàü pàdàn abhivàdya sotkaõñham) -- kusaliõã kiü me bahiõã candàalã | [ku÷alinã kiü me bhaginã candràvalã |] candràvalã (gàóhaü pariùvajya) - bahiõã esàmhi dujjaõã-hata-candàalià | [bhaginã, eùàsmi durjanã hata-candràvalikà |] (iti roditi) ràdhikà (sànandaü sasambhramaü pàdayoþ patantã) haddhi haddhi, bióambidahmi hada-debbeõa | [hà dhik! hà dhik!, vióambitàsmi hata-daivena |] atràdçùña-pårva-bhaginyoþ parasparàliïganàdy-adbhutàrtha-paripràptir upagåhanam | atha pårva-bhàvaþ - mukhya-kàryasya saüsargaþ pårva-bhàvaþ prakãrtitaþ // RNc_118 // yathà tatraiva - paurõamàsã - ya÷odà-màtaþ, upasthito'yaü sarvo'bhiùeka-sambhàraþ | tad alaïkriyatàü prathamaü ràdhayà saha parva-vedã tataþ krameõa kumàrãbhi÷ ca | atra mukhya-kàryasya ràdhà-màdhavayoþ pariõaya-mahotsavasya saüsargàt pårva-bhàvaþ | kecit pårva-vàkyaü kecit pårva-bhàùàm iti pañhanto lakùayanti (SàhD 6.113) - pårva-vàkyaü tu vij¤eyaü yathoktàrthopadar÷anam | yathà tatraiva (nepathye) - vinãte ràdhàyàþ pariõaya-vidhànànumatibhiþ svayaü devyà tasmin pitur iha nibandhe muditayà | kumàrãõàü tàsàm ayam upanayan ùoóa÷a kçtã sahasràõi smeraþ pravi÷ati ÷atàóhyàni garuóaþ || (10.31) atra pårvaü kçùõena tçtãyàïke yad uktaü etàs tårõaü nayata kiyatãr ity àdinà punaþ svayaü gamanaü tasyaivopadar÷anam | athopasaühàraþ - kçtàrthatopasaühàraþ sarvàbhãùñopalaksitaþ // RNc_119 // yathà tatraiva da÷ame - kçùõaþ (sarvam abhinandya janàntikam) pràõe÷vari ràdhe pràrthayasva kim ataþ paraü te priyaü karavàõi | (ity àrabhya) ràdhikà (sànandam saüskçtena) - sakhyas tà milità nisarga-madhura-premàbhiràmãkçtà yàmã me samagaüs tu saüstavavatã ÷va÷rå÷ ca goùñhe÷varã | vçndàraõya-niku¤ja-dhàmni bhavatà saïgo'yaü raïgavàn saüvçttaþ kim ataþ paraü priyataraü kartavyam atràsmi me || (10.36) || atra prakañam evopasaühàraþ | atha pra÷astiþ - maïgalà÷aüsanaü samyak pra÷astir abhidhãyate // RNc_120 // yathà tatraiva - tathàpãdam astu - ciràd à÷à-màtraü tvayi viracayantu sthira-dhiyo vidadhyur ye vàsaü madhurima-gabhãre madhupure | dadhànaþ kai÷ore vayasi sakhitàü gokula-pateþ prapadyethàs teùàü paricayam ava÷yaü nayanayoþ || 10.37 || atra màthura-ma¤jula-nibaddha-vàsànàü netra-pathe kçùõàvàpti-råpa-maïgalà÷aüsanàt pra÷astiþ | pa¤cànàm eva sandhãnàü catuùaùñiþ kramàd iha | kãrtiràni mayàïgàni samyag lalita-màdhave // RNc_121 // rasa-bhàvànubodhena prayojanam avekùa ca | sàphalyaü kàryam aïgànàm ity àcàryàþ pracakùate // RNc_122 // keùàücid eùàm aïgànàü vaiphalyaü kecid åcire | da÷aråpaka-kàràdyàs tat sarveùàü na sammatam // RNc_123 // mukhàdi-sandhiùv aïgànàü kramo'yaü na vivakùitaþ | kramasyànàdaràdàdyaiþ lakùyeùu vyutkramàd api // RNc_124 // aïgàn niùpàdayed etàn nàyakà pratinàyakà | tad-abhàve patàkàdyàs tad-abhàve tathetaraþ // RNc_125 // atha sandhy-antaràõi - sukhàdi-sandhiùv aïgànàm a÷aithilyàya sarvadà | sandhy-antaràõi yojyàni tac ca tatraikaviü÷atiþ // RNc_126 // sàma-dàne bheda-daõóau pratyutpanna-matir vadhaþ | gotra-skhalitam oja÷ ca dhãþ krodhaþ sàhasaü bhayam // RNc_127 // màyà ca saüvçtir bhràntir dåtyaü hetv-avadhàraõam | svapna-lekhau mada÷ citram eùàü lakùaõam ucyate // RNc_128 // tatra sàma - bhavet sàma priyaü vàkyaü svànuvçtti-prakà÷anam // RNc_129 // yathà lalita-màdhave da÷ame'ïke - kçùõaþ - priye maivaü bravãþ - santu bhràmyad-apàóga-bhaïgi-khuralã-khelàbhuvaþ subhruvaþ svasti syàn madirekùaõe kùaõam api tvàm antarà me kutaþ | tàràõàü nikurumbakena vçtayà ÷liùñe'pi somàbhayà nàkà÷e vçùabhànujàü ÷riyam çte niùpadyate sva÷-chañà || (10.10) atha dànaü - dànaü tu kathitaü dhãraiþ priayavastu-samarpaõam // RNc_130 // yathà tatraiva aùñame - màdhavã - bhaññi-dàrie sahattheõa tue gaüñhidà esà sårasoaüdhia-màlà | [bhartç-dàrike, svahastena tvayà grathitaiùà såra-saugandhika-màlà |] 21 candràvalã (màlàm àdàya) ajja-utta, esà kautthuhassa sahabàsiõã hodu | [àrya-putra, eùà kaustubhasya saha-vàsinã bhavatu |] (iti vakùasi vinyasyati |) 22 atha bhedaþ - bhedas tu kapañàlàpaiþ suhçdàü bheda-kalpanà // RNc_131 // yathà caturthe - jañilà - (apavàrya, sàlãka-sneham) ayi bacche, sadà maü palohia lalidà ahisàredi tti maha puttassa purado bahåóià aliaü jebba tumaü sandåsedi | tà kitti làhavaü sahesi | [ayi vatse, sadà màü pralobhya lalità abhisàrayati iti mama putrasya purato vadhåñikàlãkam eva tvàü dåùayati | tat kim iti làghavaü sahase? |] 105 atra jañilayà kapañena lalitàyà bhedaþ kçtaþ | atha daõóaþ - daõóas tv avinayàdãnàü dçùñyà ÷rutyà ca tarjanam // RNc_132 // yathà dvitãye - kçùõaþ (sàñopam) re re duùña! ràdhàparàdhini muhus tvayi yan na ÷astaü ÷akùyàmi kartum akhilàü gurur eùa khedaþ | sarvàïgileyam abhidhàvati lupta-dharmà tvàü mukti-kàla-rajanã bata kiü kariùye || 2.28 || atra ÷aïkha-cåóa-tarjanaü daõóaþ | atha pratyutpanna-matiþ - tàt-kàlikã ca pratibhà pratyutpanna-matir matà // RNc_133 // yathà tatraiva dvitãye - lalità - kundalade, assudapubbà esà kãrisã ricà bahueõa paóijjai | [kundalate, a÷ruta-pårvaiùà kãdç÷ã çg baóukena pañhyate |] madhumaïgalaþ (sàññahàsam) buññie, àhãrãmuddhià tumaü rã rã gãdaü ccea jàõàsi | amhaa vedassa tumaü kàsi | tà suõàhi kosum esvaãe sàhàe taia vaggassa lalaõàsuhaarã ricà esà | [vçddhe, àbhãrã-mugdhikà tvam, rã rã gãtam eva jànàsi | asmad-vedasya tvaü kàsi | tat ÷çõu kausumeùavyàþ ÷àkhàyàs tçtãya-vargasya lalanà÷ubhakarã çg eùà |] atra madhumaïgalasya pratibhà | atha vadhaþ - vadhas tu jãvita-droha-kriyà syàd àtatàyinaþ // RNc_134 // yathà dvitãye - (nepathye) muùñinà jhañiti puõajano'yaü hanta pàpa-vinive÷ita-cetàþ | puõóarãka-nayanena sakhelaü daõóitaþ sakala-jãvita-vittam || (2.30) atha gotra-skhalitam - tad-gotra-skhalitaü yat tu nàma-vyatyaya-bhàùaõam // RNc_135 // yathà saptame - candràvalã - kaõha (ity ardhokte salajjam) ajjautta! kçùõaþ (sànanda-smitam) priye! diùñyà sudhàdhàràü pàyito'smi | tad alam àryaputreti kåpàmbunà | atra candràvalyàþ samayollaïghanàd gotra-skhalitam | athaujaþ - ojas tu vàg-upanyàso nija-÷akti-prakà÷akaþ // RNc_136 // yathà pa¤came - suparõaþ - deva bàóham àtapatra-phaõàpañalãla-dhãyasaþ kiïkarasyàsya garutmataþ sakçt-pakùa-vikùepa-kelaye'pi na paryàptim eùyati, dåre vi÷ràmyatu sakhà me sudar÷anaþ kalpànta-ku÷alaþ | atra garuóena sva-÷akti-prakà÷anàd ojaþ | atha dhãþ - iùñàrtha-siddhi-paryantà cintà dhãr iti kathyate // RNc_137 // yathà dvitãye -- ràdhikà - kundalade! ppasãda anukampehi | ajja sà kkhu sàmalà komudã jeõa pãdà | tà jebba puõõavantaü appaõo vàmaloaõaücalaü ettha khiõõe manda-bhàiõi jaõe khaõaü appehi | [kundalate! prasãda anukampaya | adya sà khalu ÷yàmalà kaumudã yena pãtà | tam eva puõyavantam àtmano vàmalocanà¤calam etasmin khinne manda-bhàgini jane kùaõam arpaya |] 38 kundalatà - (sàsåyam ivàlokya) alaü para-purise gi¤cantãhiü tumhehiü saübhàsaõeõa (iti dhàvantã jañilàm upetya) ajje! kahaü paóhamaü brahmaõaü õa maggesi, jo kkhu suraü puàbaissadi | [alaü para-puruùe gçdhyantãbhir yuùmàbhiþ sambhàùaõena | àrye kathaü prathamaü bràhmaõaü na mçgayase, yaþ khalu såryaü påjàpayiùyati |] 39 jañilà - bacche, saccaü kahesi | tà pasãda | àõehi ekkaü biakkhaõaü bamhaõam | [vatse, satyaü kathayasi | tasmàt prasãda | ànayaikaü vicakùaõaü bràhmaõam |] 40 atra ràdhikotkaõñhàti÷aya-dar÷anena jañilà-samaksam eva viprave÷ena kçùõa-prave÷a-cintanaü kundalatàyàþ dhãþ | atha krodhaþ - krodhas tu manaso dãptir aparàdhàdi-dar÷anàt // RNc_138 // yathà dvitãye (nepathye) - phullaty àràn nava-vicakile keli-ku¤jeùu phullà ÷ephàlãnàü skhalati kusume hanta caskhàla bàlà | mãlaty uccaiþ kuvalaya-vane mãlitàkùã kilàsãt vàcyaü kiü và param upahasãr mà praõàma-cchalena || (2.7) atra padmà-sakhãnàü haraye roùaþ | atha sàhasam - svajãvita-niràkàïkùo vyàpàraþ sàhasaü bhavet // RNc_139 // yathà da÷ame - ràdhikà (sakhedam àtmagatam) sàhu re kãra sàhu | bàññhaü aõuggahidamhi, tà dàõiü dullahà-hiññhadàõadacchiõaü titthavaraü kàliadehaü ppavisiya appàõaü sappàõaü turiaü ubahirassam | [sàdhu re kãra sàdhu | bàóhaü anugçhãtàsmi, tad idànãü durlabhàbhãùñha-dàna-dakùiõaü tãrtha-varaü kàliya-hradaü pravi÷ya àtmànaü sarpebhyas tvaritam upahariùyàmi |] 98 atra ràdhàyàþ kàliya-hrada-prave÷aþ sàhasam | atha bhayam - bhayaü tv àkasmika-tràsaþ... yathà navame citra-dar÷ane - madhumaïgalaþ - eso saükhaåóo | [eùa ÷aïkhacåóaþ |] ràdhà (sabhayam) - parittàhi parittàhi (iti kçùõam àliïgati) | atra ÷aïkhacåóa-prasaïgena ràdhà-tràso bhayam | atha màyà - ... màyà kaitava-kalpanà // RNc_140 // yathà caturthe - vçndà (sànandam) kiü nàma ràdhà-sakhãnàü dhiyàm akùuõõaü pa÷ya pa÷ya | mandà sàndhya-payoda-sodara-ruciþ saivàbhimanyos tanur vaktraü hanta tad eva kharvaña-ghañã-ghoõaü vigàóhekùaõam | vyastà saiva gatiþ karãra-kusuma-cchàyaü tad evàmbaraü mudrà kàpi tathàpy asau pi÷unayaty asya svaråpa-cchañàm || (4.33) atra saüvçttiþ - saüvçttiþ svayam uktasya svayam àcchàdanà bhavet // RNc_141 // yathà navame - kçùõaþ (vçndàm avalokya) satyabhàmà, mayi katham (ity ardhokteþ | navavçndà dç÷aü kåõayati |) candràvalã (sakhedaü nãcaiþ) viõõàdaü pemma-goravam | [vij¤àtaü prema-gauravam |] kçùõaþ (vibhàvya, svagatam) hanta, katham asau devã | bhavatu saüvarãtuü prayatiùye | (prakà÷am) satã katham asau bhàmà devã nàdya prasãdati | nidànam avidaü sadyaþ khidyate hçdayaü mama || (9.59) atra svayam uktasya satyabhàmety asya ÷abdasya satã katham abhàmà ity arthàntareõa saüvaraõàt saüvçttiþ | atha bhràntiþ - bhràntir viparyaya-j¤ànaü prasaïgasyàpi ni÷cayàt // RNc_142 // yathà navame kçùõaþ - atra bhàvi niràtaïka-màro me ramaõaü mama | duratyante ku÷asthalyà yadi darbhàïgabhår iyam || (9.58) candràvalã - màhavi, õåõaü diññhahmi jaü vidabbhaügabhutti bàharãadi | [màdhavi nånaü dçùñàsmi, yad vidarbhaàïga-bhår iti vyàhriyate |] atra vidarbhàïgabhår ity asya vigata-darbha-bhåmitvàj¤ànaü devyàþ bhràntiþ | bhràntis tu kecid icchanti bhçïga-bàdhà-viceùñitam | atha dåtyam - dåtyaü tu sahakàritvaü durghañe kàrya-vastuni // RNc_143 // yathà prathame, kundalatà - tihõàulà caårã pa¤jarià-sa¤jadà ciraü jalai | pàaü baüjula-ku¤je tàràhã sappadhàrehi || (1.58) [tçùõàkulà cakorã pa¤jarikà-saüyatà ciraü jvalati | pàdaü ba¤jula-ku¤je tàràdhã÷a prasàraya ||] atra jañilà-pràtikålyena kundalatàyà durghañe ràdhà-saïgama-kàrye sahakàritvaü dåtyam | atha hetv-avadhàraõam - ni÷cayo hetunàrthasya mataü hetv-avadhàraõam // RNc_144 // yathà dvitãye - vçndà - sthàne khalv iyaü tava cintà | tathyam eùà duùñenàkràntà trilokãm eva santàpayet | yataþ - vidyotante guõa-parimalair yàþ samastopariùñàt tàþ kasyàrtaü dadhati na khal-spar÷a-dagdhàs taruõyaþ | bhåyo bhåyaþ svayam anupamàü klàntim àsàdayantã mandàkràntà bhavati jagataþ kle÷a-dàtrã hi cintà || (2.9) atra citra-nidar÷anopabçühitena sarva-guõottama-strã-duþkha-råpeõa hetunà sarva-jana-duþkhasya ni÷cayàd dhetv-avadhàraõam | atha svapnaþ - svapno nidràntare ki¤cij jalpitaü paricakùate // RNc_145 // yathà saptame - nava-vçndà - ÷vàphalkeþ saphalãbabhåva lalite hçl-làlasà-vallarã hà dhik pa÷ya muràntako'yam urarãcakre rathàrohaõam | itthaü te karuõa-svara-stavakitaü svapnàyitaü ÷çõvatã manye tanvi patat tuùàra-kapañàc cakranda yàminy api || (7.10) atra ràdhàyàþ svapnàyitam | atha lekhaþ - vivakùitàrtha-kalità patrikà lekha ãritaþ // RNc_146 // yathà pa¤came - paurõamàsã - aciraü nirasya rasitaiþ pratipakùaü ràjahaüsa-nikurambam | kçùõa-ghanas tvàm amçtais tçùitàü candrakavatãü si¤ca || (5.7) ity asau candràvalã-patrikà-lekhaþ | atha madaþ - madas tu madyajaþ... yathà pa¤came - bhãùmaþ (punar avadhàya, sasmitam) bile kva nu vililyire nçpa-pipãlikàþ pãóitàþ pinasmi jagadaõóakaü nanu hariþ krudhaü dhàsyati | ÷acã-gçha-kuraïga re hasasi kiü tvam ity unnadann udeti mad-aóambara-skhalita-cåóam agre halã ||(5.41)|| atra baladevasya madaþ | atha citram - citraü tv àkàràõàü vilokanam // RNc_147 // yathà navame - nava-vçndà (pravi÷ya) samãkùyatàü vicitram idaü citram | atra màthura-caritraü citra-likhitam | sandhyantaràõàü vij¤eyaþ prayogas tv avibhàgataþ | tathaiva dar÷anàd eùàm anaiyatyena sandhiùu // RNc_148 // atha vibhåùaõàni - evam aïgair upàïgai÷ ca su÷liùñaü råpaka-÷riyaþ | ÷arãraü vas tv alaïkuryàt ùaó-triü÷ad bhåùaõaiþ sphuñam // RNc_149 // bhåùaõàkùara-saïghàtau hetuþ pràptir udàhçtiþ | ÷obhà-saü÷aya-dçùñàntàv abhipràyo nidar÷anam // RNc_150 // siddhi-prasiddhir dàkùiõyam arthàpattir vibhåùaõam | padoccayas tulyatarko vicàras tad-viparyayaþ // RNc_151 // guõàtipàto'ti÷ayo niruktaü guõa-kãrtanam | garhaõànunayau bhraü÷o le÷aþ kùobho manorathaþ // RNc_152 // anukti-siddhiþ sàråpyaü màlà madhura-bhàùaõam | pçcchopadiùña-dçùñàni ùaó-triü÷ad-bhåùaõàni hi // RNc_153 // tatra bhåùaõam - guõàlaïkàra-bahulaü bhàùaõaü bhåùaõaü smçtam // RNc_154 // yathà navame - kçùõaþ (samantàd avalokya) lakùmãþ kairava-kànaneùu paritaþ ÷uddheùu vidyotate san-màrga-druhi sarva-÷àrvara-kule pronmãlati kùãõatà | nakùatreùu kilodbhavaty apacitiþ kùudràtmasu pràyikã ÷aïke ÷aïkara-maulir abhyudayate ràjà purastàd di÷i ||9.10|| atra prasàda-màdhuryàdi-guõànàm anupràsa-÷leùànumànàdy-alaïkàràõàü ca sattayà bhåùaõam | athàkùara-saïghàtaþ - vàkyam akùara-saïghàto bhinnàrthaü ÷liùña-÷abdakam // RNc_155 // yathà pa¤came - suparõaþ - deva! pa÷ya pa÷ya - vaktràõi bhànti parito hariõekùaõànàm àruóha-harmya-÷irasàü bhavad-ãkùaõàya | yair nirmitàni tarasà sarasãruhàkùa candràvalã-paricitàni nabhas-talàni || (5.32) atra candràõàm àvalyà paricitànãty atra candràvalã nàma pratibhànàd akùara-saïghàtaþ | atha hetuþ - sa hetur iti nirdiùño yat sàdhyàrtha-prasàdhakam // RNc_156 // yathà saptame - madhumaïgalaþ (nirãkùya) piabaassa! pekkha kàe bi aõuràiõãe sevà kidatthi | [priya-vayasya, pa÷ya kayàpy anuràgiõyà sevà kçtàsti |] kçùõaþ - sakhe! sàdhu lakùitam | asau vyastanyàsà vi÷adayati màlà viva÷atàü vibhakteyaü carcà nayana-jala-vçùñiü kathayati | karotkampaü tasyà vadati tilakaü ku¤citam idaü kç÷àïgyàþ premàõaü varivasitam eva prathayati || (7.32) atrànuràga-sàdhanàya viva÷atvàdi-hethetånàü kathanàd ayaü hetuþ | atha pràptiþ - eka-de÷a-vilokena pràptiþ ÷eùàbhiyojanam // RNc_157 // yathà navame - kçùõaþ (parikramya) labdhà kuraïgi nava-jaïgama-hema-vallã ramyà sphuñaü vipinasãmani ràdhikàtra | asyàs tvayà sakhi guror yad iyaü gçhãtà màdhurya-vallita-vilocana-keli-dãkùà || 9.17 || atra locanasaundarya-dãkùà-làlasasya ekade÷asya tvayi vilokanena sàlaü tvayà labdheti vi÷eùàrthasya yojanàt pràptiþ | athodàharaõam - vàkyaü yad-gåóha-tulyàrthaü tad udàharaõaü matam // RNc_158 // yathà dvitãye - kundalatà (sasmitam) ràhi, dehi me pàritosiaü, yaü suññhu dullahaü de abbhatthidaü mae õibbàhidam | [ràdhe, dehi me pàritoùikam | yat suùñhu durlabhaü te'bhyarthitaü mayà nirvàhitam |] 80 ràdhikà (vakram avekùya) kundaladie, kiü me abbhatthidaü? [kundalate, kiü me'bhyarthitam?] 81 kundalatà - aã, kãsa bhuaü bhaüguresi, jaa såràràhaõaü bhaõàmi | [ayi, kasmàd bhruvaü bhaïgurayasi, yat såryàràdhanaü bhaõàmi |] 82 atra kundalatà bhaõitasya sàbhipràya-gåóhàrthatayà udàharaõam | yatra tulyàrtha-yuktena vàkyenàbhipradar÷anàt | sàdhyate'bhimata÷ càrthas tad-udàharaõaü matam || iti (SàhD 6.117) tad yathà, ùaùñhe - nàradaþ - tatas tenoktam - jvalito janaþ kç÷ànau ÷àmyati taptaþ kç÷ànunaivàyam | bhagavati kçtàgaso me bhagavàn evàdhunà ÷araõam || (6.17) atha ÷obhà - ÷obhà svabhàva-pràkañyaü yånor anyonyam ucyate | yathà caturthe - ràdhikà (màdhavam avalokya, sànandam àtmagatam) bho bhaavaü, àõanda-pajjaõõa, õa kkhu rundhãai jalàsàreõa ukkaüñhidà tavassiõãhi me diññhãcaurã | kkhaõaü pibedu esà dullahaü imassa muhacandassa joõham | [bho bhagavan, ànanda-parjanya, na khalu rundhyatàü jalàsàreõotkaõñhità tapasvinã me dçùñ-cakorã | kùaõaü pibatv eùà durlabhàm asya mukha-candrasya jyotsnam |] 99 kçùõaþ (ràdhàm avekùya, saharùam) - dhàvaty àkramituü muhuþ ÷ravaõayoþ sãmànam akùõor dvayã pauùkalyaü harataþ kucau bali-guõair àrabdhamànaü tataþ | muùõãta÷ calatàü bhruvau caraõayor udyad-dhanur bibhrame ràdhàyàþ tanu-pattane narapatau bàlyàbhidhe ÷ãryati || (4.27) 101 atra paraspara-bhàva-pràkañyàc chobhà | kai÷cit tu - siddhair arthaiþ samaü yatràprasiddho'rthaþ prakà÷ate | ÷liùña-lakùaõa-citràrthà sà ÷obhety abhidhãyate || ity àha | (SàhD 6.176) yathà navame - navavçndà - (puro'valokya, saharùam) nirmita-bhuvana-vi÷uddhir vidhur madhuràloka-sàdhane nipuõà | ullasita-paramahaüsà bhaktir iveyaü ÷aran miliati || 9.1 || atha saü÷ayaþ - ani÷cayàt tu yad vàkyaü sandehasya nigadyate // RNc_159 // yathà dvitãye (nepathye) - sthålas tàla-bhujonnatir giri-tañã-vakùàþ kva yakùàdhamaþ kvàyaü bàla-tamàla-kandala-mçduþ kandarpa-kàntaþ ÷i÷uþ | nàsty anyaþ sahakàrità-pañur iha pràõã na jànãmahe hà goùñhe÷vari kãdçg adya tapasàü pàkas tavonmãlati || (2.29) atra saü÷ayenaiva vàkya-samàpter ayaü saü÷ayaþ | atha dçùñàntaþ - sva-pakùe dar÷anaü hetor dçùñàntaþ sàdhya-siddhaye // RNc_160 // yathà navame - kçùõaþ (vimç÷ya) athavà - dhãraþ prakçtyàpi janaþ kadàcid dhatte vikàraü samayànurodhàt | kùàntiü hi muktvà balavac calantã sarvaüsahà bhår api bhåri dçùñà || (9.20) atra dhãre'pi jane vikàra-sad-bhàve sàdhye tat-sàdhakasya calana-råpa-vikàrasya hetoþ sarvaüsahàyàü bhuvi dar÷itatvàd dçùñàntaþ | athàbhipràyaþ - abhipràyas tv abhåtàrtho hçdyaþ sàmyena kalpitaþ | abhipràyaü pare pràhur mamatàü hçdy avastuni // RNc_161 // yathà caturthe - kçùõaþ (sotsukaü romà¤cam unmãlya) udgãrõàdbhuta-màdhurã-parimalasyàbhãra-lãlasya me dvaitaü hanta samakùayan muhur asau citrãyate càraõaþ | cetaþ keli-kutåhalottaralitàü sadyaþ sakhe màmakaü yasya prekùya suråpatàü vraja-vadhå-sàråpyam anviùyati || (4.19) atràbhåtàrtha-råpasya bhagavad-dvitãyatvasya nañe kalpanam abhipràyaþ | hçdy avastuni sva-saundarye bhogecchayà mamatà và | atha nidar÷anaü- yathàrthànàü prasiddhànàü kriyate parikãrtanam | paropekùàvyudàsàrthaü tan nidar÷anam ucyate // RNc_162 // yathà caturthe - gàrgã (saüskçtena) - kàmaü sarvàbhãùña-kandaü mukundaü yà nirbandhàt pràhiõod indhanàya | àcàryànã sà karoti sma paõyaü piõyàkàrthaü hanta cintàmaõãndram || (4.6) atra bimbànubimba-vastu-bodhanàt nidar÷anam | atha siddhiþ - atarkitopapannaþ syàt siddhir iùñàrtha-saïgamaþ | yathà ùaùñhe - kçùõaþ (yathà kçtvà sagadgadam) upataru lalitàü tàü pratyabhikùàya sadyaþ prakçti-madhura-råpàü vãkùya ràdhàkçtiü ca | maõim api paricinvan ÷aïkha-cåóàvataüsaü muhur aham udghårõaü bhåriõà sambhrameõa || (6.40) atra iùñasya lalità-dar÷anasyàtarkitopapannatvàt siddhiþ | ka÷cit tu bahånàü kãrtanaü siddhir abhipretàrtha-siddhaye ity (SàhD 6.186) àha | tad yathà da÷ame -- kçùõaþ - priye tvad-àsyaü pa÷yato me nopamàna-vaståni hçdayam àrohanti naþ | yataþ - dhatte na sthiti-yogyatàü caraõayor aïke'pi païkeruhaü nàpy aïguùñha-nakhasya ratna-mukuraþ kakùàsu dakùàyate | caõói tvan-mukha-maõóalasya parito nirma¤chane'py a¤jasà naucityaü bhajane samujjvala-kalà sàndràpi candràvalã || (10.11) atra spaùñaü guõa-kãrtanam | atha prasiddhiþ - prasiddhir loka-vikhyàtair arthaiþ svàrtha-prasàdhanam // RNc_163 // yathà ùaùñhe - nava-vçndà (svagatam) vasantã ÷uddhànte madhurima-parãtà madhuripor iyaü tanvã sadyaþ svayam iha bhavitrã karagatà | vçtàïgãm uttuïgair avikalamadhålã-parimalaiþ praphullàü rolambe nava-kamalinãü kaþ kathayati || (6.28) atra loka-vikhyàtasya praphulla-kamalinã-rolamba-saïgamasya kathanena svàrthasya ràdhà-màdhavayoþ saïgamasya sàdhanaü prasiddhiþ | atha dàksiõyam - dàkùiõyaü tu bhaved vàcà paracittànuvartanam // RNc_164 // yathà dvitãye -- lalità (sàlãkam) ajje, pekkha | eso kaõho moññimaü ahma vióambaõaü karedi | [àrye, pa÷ya | eùa kçùõaþ balàd asmad-vióambanaü karoti |] 117 atra lalitayà mukharàyàþ cittànuvçttir dàkùiõyam | athàrthàpattiþ - uktàrthànupapattyà'nyo yasminn arthaþ prakalpate | vàkyàn màdhurya-saüyuktàt sàrthàpattir udàhçtà // RNc_165 // yathà navame - navavçndà - kundadanti dç÷or dvandvaü candrakàntamayaü tava | udeti hari-vaktrendau syandate katham anyathà || 9.13 atra syandanànyathànupapattyà netrasya candrakàntamayatvaa-kalpanàd iyam arthàpattiþ | yathà và da÷ame - candràvalã - dea! tuhma vilàsa sokkhàõaü bàhàdeõa kida mahàparàhamhi | tà kàruõõeõa àõabehi jadhà goñhñhabaiõo goññhaü gadua basaütã tumaü suhiõaü karemi | [deva! tava vilàsasaukhyànàü vyàghàtena kçta-mahàparàdhàsmi | tat kàruõyena àj¤àpaya yathà goùñhapater goùñhaü gatvà vasantã tvàü sukhinaü karomi | 102 atra goùñha-gamanàrthasyànupapattyà satyà-saïgama-niùedhaþ prakalpyate | atha vi÷eùaõam - siddhàn bahån pradhànàrthàn uktvà yatra prayu¤jate | vi÷eùa-yuktaü vacanaü vij¤eyaü tad vi÷eùaõam // RNc_166 // yathà caturthe, kçùõaþ - lakùmãvàn iha dakùiõànila-sakhaþ sàkùàn madhur modate màdyad bhçïga-vihaïga-hàri-vihasaty atràpi vçndàvanam | ràdhà yady abhisàram atra kurute so'yaü mahàn eva me sàndrànanda-vilàsa-sindhu-laharã-hindola-kolàhalaþ || (4.17) atra prasiddhàrthàn madhu-vçndàvanàdãn uktvà ràdhàbhisàrasya vai÷iùya-kathanàd vi÷eùaõam | ka÷cit tu lekhiùyamàõaü nava-nava-sudhà-sambandho'pi (1.33) ity àdi-padyam atrodàharati | [*NOTE: Full verse given below, at 171 (ati÷ayaþ).] atha padoccayaþ - bahånàü tu prayuktànàü padànàü bahubhiþ padaiþ | uccayaþ sadç÷àrtho yaþ sa vij¤eyaþ padoccayaþ // RNc_167 // yathà caturthe, kçùõaþ - matir aghårõata sàrdham ali-vrajaiþ dhçtir abhån madhubhiþ saha vicyutà | vyakasad utkalikà kalikàlibhiþ samam iha priyayà viyutasya me || (4.21) atra matyàdãnàü ghårõàdi-kriyàsu alivrajàdibhiþ samàve÷àd ayaü padoccayaþ | ka÷cit tu uccayo'rthànuråpo yaþ padànàü sa padoccayaþ ity (SàhD 6.180) àha | yathà da÷ame - [*NOTE: saücayo] sutanu ki¤cid uda¤caya locane cala-cakora-camatkçti-cumbinã | smita-sudhàü ca sudhàkara-màdhavã vidhurato vidhaye'tra dhurandharàm ||10.8|| atha tulyàrthakaþ - råpakair upamàbhir và tulyàrthàbhiþ prayojitaþ | apratyakùàrtha-saüspar÷aþ tulya-tarka itãritaþ // RNc_168 // yathà tatraiva navame, kçùõaþ - kadarthanàd apy urubàlya-càpalair utsarpato sneha-bhareõa viklavàm | vilokamànasya mamàdya màtaraü havir vilàyaü hçdayaü vilãyate || (9.26) atra havir vilàyam iti luptopamayà'pratyakùasya citta-dravasya kathanaü tulya-tarkaþ | ka÷cit tu tulyatarko yad arthena tarkaþ prakçta-gàminà ity (SàhD 6.180) àha | yathà caturthe - jañilà - õåõaü nåurasahena àhaóiññà ede haüsà haüsaõaüdi-õãjalàdo vaõe dhàanti | tà bahåóià õàdidåre habissadi | [nånaü nåpura-÷abdena àkarùità ete haüsà haüsa-nandinã-jalàt vane dhàvanti | tad vadhåñikà nàtidåre bhaviùyati |] atha vicàraþ - vicàras tv eka-sàdhyasya bahu-sàdhana-varõanam | yathà prathame, kçùõaþ -- sakhe, madhumaïgala, pa÷ya - atanu-tçõa-kadambàsv>ada-÷aithilya-bhàjàm aviralatara-haübhàrambhatàmyanmukhãyam | cañulita-nayana-÷rãr avalã naicikãnàü pathi suvalita-kaõñhã gokulotkaõñhitàbhåt || (1.28) atrotkaõñhitasyaa sàdhyasya sàdhanàni tçõàsvàda-÷aithilyàdãni | yad và agre lekhyaü ÷araõam iha yo bhràtuþ (5.25) ity àdi padyam atrodàharaõaü j¤eyam | ka÷cit tu vicàro yukti-vàkyair yad apratyakùàrtha-dar÷anam ity (SàhD 6.182) àha | atroktam udàharaõam api saïgacchate | atha tad-viparyayaþ - vicàrasyànyathàbhàvo vij¤eyas tad-viparyayaþ // RNc_169 // yathà ùaùñhe - ràdhà (savyatham àkà÷e saüskçtam à÷ritya) - vicitràyàü kùauõyàm ajaniùata kanyàþ kati na và kañhoràïgã nànyà nivasati mayà kàpi sadç÷ã | mukundaü yan muktvà samayam aham adyàpi gamaye dhig astu pratyà÷àm ahaha dhig asån dhiï mama dhiyam || (6.21) atrodvegàti÷ayena pratyà÷àdhikaraõàd viparyayaþ | atha guõàtipàtaþ - guõàtipàto vyatyasta-guõàkhyànam udàhçtaþ // RNc_170 // yathà caturthe - jañilà (solluõñhaü vihasya, saüskçtena) vraje÷vara-sutasya kaþ paravadhåvinoda-kriyà- pra÷asti-bhara-bhåùitaü guõam avaiti nàsya kùitau | yad eùa rati-taskaraþ pathi nirudhya sàdhvãr balàt tadãya-kuca-kuñmale karajam oü namo viùõave || (4.31) atra prakaña÷ ca guõàtipàtaþ | ka÷cit tu guõàtipàtaþ kàrye yad viparãtaü guõàn prati ity àha (SàhD 6.184), yathà pa¤came candràvalã (saüskçtena) - ÷araõam iha yo bhràtus tasya pratãpa-vidhàyinà hita-kçd api tà devyàs tasyàþ samagram upekùaõam | gatir avikalo yo me tasya priyasya ca vismçtir bata hatavidho vàme sarvaü prayàti viparyayam || (5.25) atha ati÷ayaþ - bahån guõàn kãrtayitvà sàmànyena ca saü÷ritàn | vi÷eùaþ kãrtyate yatra j¤eyaþ so'ti÷ayo budhaiþ // RNc_171 // yathà prathame kçùõaþ - nava-nava-sudhà-sambandho'pi priyo'pi dç÷àü sadà sarasija-vanãü mlànàü kurvann api prabhayà svayà | vidhur api kalà-pårõo'py uccaiþ kuraïga-dharaþ ÷a÷ã vraja-mçga-dç÷àü vaktrair ebhiþ suraïga-dharair jitaþ || 1.33 atra candra-mukhayoþ sudhà-sambandhatvàdi-sàmànya-guõa-kãrtanànantaraü mukheùu suraïgatva-kãrtanaü vi÷eùaþ | atha niruktam - niruktaü niravadyoktir nàmàny artha-prasiddhaye // RNc_172 // yathà prathame kçùõaþ (candràvalãm àsàdya sànandam) - nãtas tanvi mukhena te paribhavaü bhrå-kùepaivikrãóayà bibhyad viùõu-padaü jagàma ÷araõaü tatràpy adhairyaü gataþ | àsàdya dvija-ràjitàü vijayinaþ sevàrtham asyojjvalac- candro'yaü dvija-ràja-tàpadam agàt tenàsi candràvalã || (1.40) atra candràvalã nàma niruktam | atha guõa-kãrtanam - loke guõàtirikànàü bahånàü yatra nàmabhiþ | ekaþ saü÷abdyate tat tu vij¤eyaü guõa-kãrtanam // RNc_173 // yathà dvitãye, kçùõaþ (puro ràdhàü pa÷yann apavàrya) - vihàra suradãrghikà mama manaþ-karãndrasya yà vilocana-cakorayoþ ÷arad-amanda-candra-prabhà | urombara-tañasya càbharaõa-càru-tàràvalã mayonnata-manorathair iyam alambi sà ràdhikà || 2.10 || atra sura-dãrghikà-÷abdaiþ ràdhà-saü÷abdanaü guõa-kãrtanam | atha garhaõam - yatra saïkãrtayan doùàn guõam arthena dar÷ayet | guõàn và kãrtayan doùaü dar÷ayed garhaõaü hi tat // RNc_174 // trtràdyaü yathà saptame, màdhavã - dea, kañorappà esà bhaññi-dàrià suññhu tàbaü soóhuü pàredi jaü tumha paccakkhaü ccea caüdabhààmaüdire jalaütaü jalana-kuüóaü jala-keli-kuõóaü biõõàdabadã | [deva, kañhoràtmaiùà bhartçdàrikà suùñhu tàpaü soóhuü pàrayati tat tava pratyakùam eva candrabhàgà-mandire jvalantaü jvalanta-kuõóaü jala-keli-kuõóaü vij¤àtavatã |] 149 kçùõaþ (svagatam) - màdhavi, sàdhu sàdhu yad atra snehàtirekaü såcayantã samaye sakhya-sevàü vitanoùi | 150 atra kañhoràdi-råpasya doùasya kathanam api kçùõa-viùayànuràga-guõa-kãrtanatayà paryavasitam | dvitãyaü yathà caturthe - kundalatà - bãràhimaõõo, puõõabadã me sahã ràhà | jàe dakkhiõà saccabàdiõã siõiddhà tumha màdà susså laddhà | [vãràbhimanyo! puõyavatã me sakhã ràdhà, yayà dakùiõà satyavàdinã snigdhà tava màtà ÷va÷rår labdhà |] 133 atra guõakãrtanam apy arthato doùa iti garhaõam | athànunayaþ - abhyarthanà-paraü vàkyaü vij¤eyo'nunayo budhaiþ | yathà pa¤came, kçùõaþ sàsram - ayaü kaõñhe lagnaþ ÷a÷imukhi janas te praõayavàn yad-apràptyà dhanyàü tanum atanu-råpàü tçõayasi | prasãdàdya pràõe÷vari virama màsminn anugate kçthàþ patyàvatyàhitam idam uro me vidalati || 5.35 || atra kçùõena candràvalã-pràrthanam anunayaþ | atha bhraü÷aþ - patanàt prakçtàd arthàd anyasmin bhraü÷a ãritaþ // RNc_175 // yathà navame, màdhavã - dea, imàõaü pemma-komalàõaü akkharàõaü mà kkhu õaü ahiråbaü jàõàhi | jaü esà õa hodi | [deva, eùà prema-komalànàm akùaràõàü mà khalv etàm abhiråpàü jànãhi | yad eùà satyà na bhavati |] 194 kçùõaþ - sàdhu màdhavike! sàdhu | madãya-hçdayà÷aïkà tvayà nirastà | tad indra-jàlàbhij¤ayà nava-vçndayaiva nirmiteyaü màyikã devã rasàlamåla-vartinã khalu satyà | atra satyà-÷abdasya prakçtàrthaü satyabhàmà-råpaü parityajya tathàrtha-lakùaõasya kathanàd bhraü÷aþ | ka÷cit tu kathayanti budhàþ bhraü÷aü vàcyàd anyatarad-vacaþ ity àha | yathà prathame, kçùõaþ - [*NOTE: SàhD 6.187 has dçptàdãnàü bhavad bhraü÷o vàcyàd anyatarad vacaþ |] sarojàkùi parokùaü te kadàpi hçdayaü mama | na spraùñum apy alaü bàdhà ràdhà tvàkramya gàhate || 1.42 atra vàcyàd ràdhàyà aspar÷àd anyad bàdhàkramaõaü bhraü÷aþ | atha le÷aþ - le÷aþ syàd iïgita-j¤àna-kçd vi÷eùaõavad vacaþ || yathà pa¤came, bhãùmakaþ - ayam iha kila kanyà-bàndhavànàü nibandhaþ samucita iti lakùmã-kànta vij¤àpayàmi | mama duhitur anuj¤ollaïghanàd aïganàyàþ katham api na parasyàþ pàõisaïgo vidheyaþ || 5.38|| (ity àdy uktau ÷rã-kçùõaþ pauramàsã-mukham ãkùate) paurõamàsã - mukunda! gokula-kumàrã-kulàni candràvalã-màtràva÷eùàõi durvidagdhena vidhinà kçtàni | tad atra kà kùatiþ? atra candràvalã-màtràva÷eùàõãti vi÷eùaõavad vacaþ kçùõeïgita-j¤àpakatayà saüvçttam iti le÷aþ | atra kùobhaþ kùobhas tv anya-gate hetàv anyasmin kàrya-kalpanaü // RNc_176 // yathà saptame, kçùõaþ - tvad-aïga-saïgatair ebhis tapto'smi mihiràtapaiþ | vindantã vandana-cchàyàü màü devi ÷i÷irãkuru || 7.37 || atra såryàtapeùu candràvaly-aïga-saïgateùu tat-kàrya-bhåtasya tàpasya kçùõena svasmin kalpanàt kùobhaþ | ka÷cit tu kùobha-sthàne saïkùepaü pa¤han lakùayanti - saïkùepo yat tu saïkùepàd àtmàny arthe prayujyate | (SàhD 6.192) yathàùñame - kçùõaþ - devi, triloka-kakùàsu kiü tavàbhãùñaü? tad abhivyajya nija-nide÷a-bhàjanam anyatayaiva paryàpta-samasta-ni÷reyase preyasi vidhehi prasàda-màdhurãm | atha manorathaþ - manorathas tu vyàjena vivakùita-nivedanam // RNc_177 // yathà caturthe -- ràdhikà - (sautsukyaü puro dçùñvà) halà lalide, pekkha pekha dhaõõà esà taraüga-lehà jà khu sevàla-ballã õibaddha-pàaü õaü haüsiaü moàbedi | tà phuóaü bhisiõãpattantarideõa kalahaüseõa saüghaóaissadi | [halà lalite, pa÷ya pa÷ya dhanyà eùà taraïga-lekhà yà khalu ÷aivàla-vallã-nibaddha-pàdàm enàü haüsikàü mocayati | tat sphuñaü bisinã-patràntaritena kalahaüsena saüghaññiùyati |] 71 atra haüsã-vyàjena ràdhàyàþ kçùõa-saïgamàbhilàùa-kathanaü manorathaþ | athànukta-siddhiþ - prastàvanaiva ÷eùàrtho yatrànukto'pi buddhyate | anukta-siddhir eùà syàd ity àha bharato muniþ // RNc_178 // [*NOTE: First reference to Bharata, whom he has not been following very closely. Nàñ 16.169 = prastàvenaiva ÷eùo'rthaþ kçtsno yan na pratãyate | vacanena vinànukta-siddhiþ sà parikãrtità ||] yathà caturthe - ràdhà halà labaüga-kuóuïge àharantã tumaü buüdàaõa-bàsiõà matta-kalahindeõa àadua hattheõa gahãdahatthàsi saübuttà | tado saübhamena ghusmantãe tuha haóheõa oññha-pallaaü óaüsanteõa tinà bàme tthabaasmi phurantatikkhakàmaïkusaü kara-pukkharaü | [halà lavaïga-ku¤je àharantã tvaü vçndàvana-vàsinà matta-kalabhendreõa àgatya hastena gçhãta-hastàsi saüvçttà | tataþ sambhramena ghårõantyas tava hañheõa oùñha-pallavaü daü÷atà tena vàme stavake sphurat-tãkùõa-kàmàïku÷aü kara-puùkaram |] 91 atrànuktasyàpi stane nakharàrpaõasya bodhàd anukta-siddhiþ | atha sàråpyaü - dçùña-÷rutànubhåtàrtha-kathanàdi-samudbhavam | sàdç÷yaü yatra saïkùobhàt tat sàråpyaü niråpyate // RNc_179 // yathà caturthe - jañilà - are àhiõóià kãsa mukhaü óhakesi? jaü de bijjà na bikkàidà | [are àhiõóika" kasmàn mukham àcchàdayasi? yat te vidyà na vikrãtà |] (iti prasahya sammukhayati) 126 abhimanyuþ - (svagatam) haddhã haddhã bàuliaàe ammàe lajjàpajjàulo kidamhi | tà ido abakkamissam | [hà dhik, hà dhik! bàtålikayà ambayà lajjà-paryàkulaþ kçto'smi | tad ito'pakramiùyàmi |] 127 atra sàrikà-mukha-÷ruta-kçùõa-prave÷a-saïkùobhàj jañilàyàþ sva-putre kçùõa-buddhi-kathanàt sàråpyam | atha màlà - bahåni kàraõàny eva sà màlety abhidhãyate // RNc_180 // yathà dvitãye - ràdhà - lalide ppasãda ppasãda suñhñhu saükaulamhi | [lalite prasãda prasãda suùñhu ÷aïkàkulàsmi |] (punaþ saüskçtena) gata-pràyaü sàyaü carita-pari÷aïkã gurujanaþ parãvàdas tuïgo jagati saralàhaü kulavatã | vayasyas te lolaþ sakala-pa÷upàlã-suhçd asau tadà namraü yàce sakhi rahasi saïcàraya na màm || 2.19 atra sàyaü gamanàdi-bahu-kàraõànàü sveùña-sa¤càraõàbhàvàya kathitatvàt màlà | atha madhura-bhàùaõam - yat prasannena manasà påjyaü påjayitur vacaþ | stuti-prakà÷anaü tat tu j¤eyaü madhura-bhàùaõam // RNc_181 // yathà pa¤came - nçpau (sapra÷rayam) - ekasminn iha roma-kåpa-kuhare brahmàõóa-bhàõóàvalã yasya prekùayate gavàkùa-padavã-ghårõat-paràõåpamà | keyaü tasya samçddhaye tava vibho ràjendratà-gràmañã ÷auñãryeõa camatkçtiü tad api naþ kàm apy asau puùyati ||(5.17) atra prakañam eva madhu-bhàùaõam | atha pçcchà - pra÷na evottare yatra sà pçcchà parikãrtità || yathà navame - kçùõaþ (puro dàóimãm upetya) kàntiü pãtàü÷uka-sphãtàü bibhratã vikùità vane | mayàdya mçgyamàõà sà tvayà mçga-vilocanà || (9.18) atra he ÷uka, pãtàü kàntiü bibhratã mayà mçgyamàõà sà dçùñeti pra÷cne, he pãtàü÷uka, tvayà mçgyamàõà sà mayà dçùñety uttareõa pçcchà | athopadiùñam - ÷àstrànusàri yad vàkyam upadiùñaü tad ucyate // RNc_182 // yathà ùaùñhe - nàradaþ - preyasyaþ pa÷upàlikà viharato yàs tatra vçndàvane lakùmã-durlabha-citra-keli-kalikà kàntasya kaüsa-dviùaþ | ràdhà tatra varãyasãti nagarãü tàm à÷ritàyàü kùitau sevàü devi samasta-maïgala-karã yasyàs tvam aïgãkuru || (6.19) atra hari-priya-jana-sevà samasta-maïgala-karãti ÷àstrànusàritvam | atha dçùñam - jàtyàdi-varõanaü dhãrair dçùñam ity abhidhãyate // RNc_183 // yathà dvitãye - vçndà (puro dçùñiü kùipantã) - karoti dadhi-manthanaü sphuña-visarpi-phena-cchañà vicitrita-gçhàïgaõaü gahana-gargarã-garjitam | muhur guõa-vikarùaõa-pravaõatà-kramàku¤cita- prasàrita-kara-dvayã-kvaõita-kaïkaõaü màlatã || (2.3) atra dadhi-mathana-kriyà-svabhàva-varõanaü dçùñam || sandhy-antaràõy anuktvaiva bhåùaõaü lakùaõàkhyayà | procyate'nyat traystriü÷at saïkhyà ka÷cid vibhåùaõam // RNc_184 // muner asammattatvena tat tu sarvam upekùitam | keùà¤cid atra sandhy-aïga-guõàlaïkàra-lakùmaõàm // RNc_185 // antarbhàve'pi yatnena kartavyatvàya kãrtitam | atha patàkà-sthànàni - arthasya tu pradhànasya bhàvyavasthasya såcakam // RNc_186 // yad-àgantuka-bhàvena patàkà-sthànakaü hi tat | etad dvidhà tulya-saüvidhànaü tulya-vi÷eùaõam // RNc_187 // tatràdyaü triprakàraü syàd dvitãyaü tv ekam eva hi | evaü caturvidhaü j¤eyaü patàkà-sthànakaü budhaiþ // RNc_188 // tatràdyam - sahasiavàrtha-sampattir guõavaty upacàrataþ | patàkà-sthànakam idaü prathamaü parikãrtitam // RNc_189 // yathà lalita-màdhave saptame - ràdhikà (parikramya pãtottarãyà¤calaü gçhõantã sakampam) - dagdhaü hanta dadhànayà vapur idaü yasyàvalokà÷ayà soóhà marma-vipàñane pañur iyaü pãóàtivçùñir mayà | kàlindãya-tañã-kuñãra-kuhara-krãóàbhisàra-vratã so'yaü jãvita-bandhur indu-vadane bhåyaþ samàliïgitaþ || 7.18 || atra pratibimbe so'yaü jãvita-bandhur ity upacàra-prayogeõa bhàvinaþ kçùõasya såcanàt sahasàrtha-sampatti-råpam idaü patàkà-sthànakam | atha dvitãyam - vacaþ-sàti÷aya-÷liùñaü kàvya-vastu-sà÷rayam | patàkà-sthànakam idaü dvitãyaü parikãrtitam // RNc_190 // yathà dvitãye'ïke - kçùõaþ - smara-rodhanànubandhã krama-vistàrita-kalà-vilàsa-bhavaþ | kùaõadà-patir iva dçùñaþ kùaõa-dàyã ràdhikà-saïgaþ || (2.17) (nepathye) durlabhaþ puõóarãkàkùa vçttas te viprakarùataþ | 90 kçùõaþ - (savyatham uccaiþ) bhoþ ko'yaü durlabhaþ? 91 (punar nepathye) yatnàd anviùyamàõo'pi vallavaiþ pa÷u-maõóalaþ || (2.18) 92 atra bhaviùyato ràdhà-saïgama-durlabhatvasya såcanàd idaü ÷liùñaü nàma dvitãyaü patàkà-sthànakam | atha tçtãyam - arthopakùepaõaü yat tu lãnaü savinayaü bhavet | ÷liùñottara-yutaü nàma tçtãyaü parikalpitam // RNc_191 // yathà saptame, kçùõaþ - (sarvataþ prekùya) priya-vayasya! kiyad dåre sà vçndàñavã ? madhumaïgalaþ (saüskçtena) - sphuñac-cañula-campaka-prakara-rocir ullàsinã madottarala-kokilàvali-kala-svaràlàpinã | maràla-gati-÷àlinã kalaya kçùõa-sàràdhikà (ity ardhokte) kçùõaþ (sasambhramautsukyam) vatsa kvàsau ? madhumaïgalaþ (aïgulyà dar÷ayan) puraþ sphurati vallabhà tava - kçùõaþ (savyagram) vayasya! nàhaü pa÷yàmi | tad à÷u dar÷aya | kva sà me ràdhikà ? madhumaïgalaþ -- ... mukunda vçndàñavã || (7.17) atra sajjalpitena madhu-maïgala-vàkyena bhàvino ràdhà-dar÷anasya såcanàcchliùñottaraü nàma tçtãyaü patàkà-sthànam | atha dar÷anam - dvyartho vacana-vinyàsaþ su÷liùñaþ kàvya-yojitaþ | upanyàsena yuktas tu caturthaü parikãrtitam // RNc_192 // yathà pa¤came suparõaþ - nabhasi rabhasavadbhiþ ÷làghamànà munãndrair mahita-kuvalayàkùã kãrti-÷ubhràü÷u-vaktrà | nçpakulam iha hitvà cedi-ràja-pradhànaü muradamana gamiùyaty utsukàü tvàü jaya-÷rãþ || (5.28) atra suparõasya dvyartha-vacanena candràvalã-pràpti-såcanàt tulya-vi÷eùaõam | athàrthopakùepakàþ - vastu sarvaü dvidhà såcyam asåcyam iti bhedataþ | rasa-hãnaü bhaved atra vastu tat såcyam ucyate // RNc_193 // adar÷anãyam aïke tad ava÷yaü vàcyam eva cet | arthopakùepakair etat såcayet suùñhu paõóitaþ // RNc_194 // viùkambha-cålikàïkàsyàïkàvatàra-prave÷akaiþ | atha viùkambhaþ - bhaved viùkambhako bhåta-bhàvi-vastv aü÷a-såcakaþ // RNc_195 // amukhya-pàtraiþ saïkùepàd àdàv aïkasya dar÷itaþ | sa ÷uddho mi÷ra ity u kto mi÷raþ syàn nãca-madhyamaiþ // RNc_196 // vidagdha-màdhave yadvad dvitãyàïka-mukhe kçtaþ | mukharàyuktayà nànãdmukhyàsau mi÷ra-saüj¤akaþ // RNc_197 // ÷uddhaþ kevala-madhye'yam ekàneka-kçto bhavet | vinirmito bahutràyaü tasmin lalita-màdhave // RNc_198 // atha cålikà - pràj¤air yavanikàntaþsthair adç÷yair yà tu nirmitàþ | àdàv aïkasya madhye và cålikà nàma sà bhavet // RNc_199 // spaùñaü bahutrodàharaõam | athàïkàsyam - yatra syàd aïka ekasminn aïkànàü såcanàkhilà | tad-aïkàsyam iti pràhur bãjàrtha-khyàpakaü ca yat // RNc_200 // gàrgã-saüyuktayà paurõamàsyà lalita-màdhave | prathamàïke yathà suùñhu suhitaü nikhilaü sphuñam // RNc_201 // kecit tu - pårvàïkànte sampraviùñaiþ pàtrair bhàvy-aïka-vastunaþ | såcanaü tad avicchedyair yat tad aïkàsyam ãritam // RNc_202 // iti lakùayanti | etad-aïkàvatàreõa gatàrthatvàt tu kecana | prathamoktàrtham evedaü vadanty aïka-mukhaü budhàþ // RNc_203 // athàïkàvatàraþ - aïkàvatàraþ pàtràõàü pårvàïkàrthànuvartinàm | avibhàgena sarveùàü bhàviny aïke prave÷anam // RNc_204 // spaùñam udàharaõam | atha prave÷akaþ - yan nãcaiþ kevalaü pàtrair bhàvibhåtàrtha-såcanam | aïkayor ubhayor madhye sa vij¤eyaþ prave÷akaþ // RNc_205 // yadà syàn nãrasaü såcyam àmukhànantaraü tadà | viùkambho'ïkàsyakaü và syàd àmukhàkùipta-pàtrakam // RNc_206 // yadà tu sarasaü vastu målàd eva pravartate | àdàv eva tadàïkaþ syàd àmukhàkùepa-saü÷rayaþ // RNc_207 // asåcyaü tu ÷obhodàra-rasa-bhàva-nirantaram | pràrambhe yady asåcyaü syàd aïkam evàtra kalpayet // RNc_208 // asåcyaü tu dvidhà dç÷yaü ÷ravyaü càdyaü tu dar÷ayet | dvedhà dvitãyaü svagataü prakà÷aü ceti bhedataþ // RNc_209 // svagataü svaika-vij¤eyaü prakà÷aü tad dvidhà bhavet | sarva-prakà÷aü niyata-prakà÷aü ceti bhedataþ // RNc_210 // sarva-prakà÷aü sarveùàü sthitànàü ÷ravaõocitam | dvidhà vibhajyate tac ca janàntam apavàritam // RNc_211 // tripatàka-kareõànyàn apavàryàntarà kathàm | yà mithaþ kriyate dvàbhyàü taj janàntikam ucyate // RNc_212 // rahasyaü kathyate'nyasya paràvçtyàpavàritam | athàïka-svaråpam - pratyakùanetç-caritaþ kùudra-cårõaka-saüyutaþ // RNc_213 // nàtãvagåóha-÷abdàrtho nàtipracura-padyavàn | ayuto bahubhiþ kàryair bãja-saüharaõena ca // RNc_214 // aneka-dina-nirvartyakathayà ca vivarjitaþ | dinàrdha-dinayor yogya-vastunà parikalpitaþ // RNc_215 // vadhena dåràhvànena yuddha-ràjyàdi-viplavaiþ | ÷àpotsarga-vihàràbhyàü rata-bhojana-mçtyubhiþ // RNc_216 // snànànulepa-nidràdyai÷ cumbanàliïganàdibhiþ | vrãóà-heturbhir anyai÷ ca bãbhatai÷ ca vinà kçtaþ // RNc_217 // anta-niùkrànta-nikhila-pàtro'ïka iti kãrtitaþ | atha garbhàïkaþ aïka-prasaïgàd garbhàïka-lakùaõaü vakùyate mayà // RNc_218 // aïkasya madhye yo'ïkaþ syàd asau garbhàïka ãritaþ | vastu-såcaka-nàndãko diï-màtra-mukha-saïgataþ // RNc_219 // arthopakùepakair hãno yutaþ pàtrais tu pa¤caùaiþ | anveùya-vastu-viùayaþ svàdhàràïkànta-÷obhitaþ // RNc_220 // nàtiprapa¤cetivçttaþ prastutàrthànubandhakaþ| prathamàïke na kartavyaþ so'yaü kàvya-vi÷àradaiþ // RNc_221 // caturthe'ïke tu garbhàïko yathà lalita-màdhave | atha sàmànya-nirõayaþ - nàñake'ïkà na kartavyà pa¤ca-nyånà da÷àdhikàþ // RNc_222 // viùkambhakàdyair api no vadho vàcyo'dhikàriõaþ | anyonyena tirodhànaü na kuryàd rasa-vastunoþ // RNc_223 // yat syàd anucitaü vastu nàyakasya rasasya và | viruddhaü tat parityàjyam anyathà và prakalpayet // RNc_224 // aviruddhaü ca yad vçttaü rasàbhivyaktaye'dhikam | tad apy anyathayed dhãmàn na vaded và kadàcana // RNc_225 // làsyàïgàni da÷a tathà vãthy-aïgàni trayoda÷a | aïkeùv api nibadhyàni kecid evaü pracaksate // RNc_226 // pràyas tàny api santy eva tasmin lalita-màdhave | kvacid atra viniùpàdyaü dhãrair àkà÷a-bhàùitam // RNc_227 // anyenànuktam apy anyo vacaþ ÷rutvaiva yad vadet | iti kiü bhaõasãty etad bhaved àkà÷a-bhàùitam // RNc_228 // atha bhàùà-vidhànam - nàñake tatra pàtràõàü bhàùà-råpaü niråpyate | tatra bhàùà dvidhà bhàùà vibhàùà ceti bhedataþ // RNc_229 // caturda÷a vibhàùàþ syuþ pràcyàdyà vàkya-vçttibhiþ | àsàü saüskàra-ràhityàd viniyogo na gadyate // RNc_230 // bhàùà dvidhà saüskçtà ca pràkçtã ceti bhedataþ | tatra saüskçtà - saüskçtà devatàdãnàü munãnàü nàyakasya ca // RNc_231 // liïgi-vipra-vaõik-kùatra-mantrika¤cukinàm api | araõya-devã-gaõikà-mantrijàdhãtiyoùitàm // RNc_232 // yoginy-apsarasoþ ÷ilpa-kàriõyà api kãrtità | tatra pràkçtã - ùoóhàntimà pràkçtã syàc chaurasenã ca màgadhã // RNc_233 // pai÷àcã cålikà-pai÷àcy-apabhraü÷a iti kramàt | atra tu pràkçtaü strãõàü sarvàsàü niyataü bhavet // RNc_234 // ai÷varyeõa pramattànàü dàridryopahatàtmanàm | ye nãcàþ karmaõà jàtyà teùàü ca pràkçtaü smçtam // RNc_235 // tatràpi nàyikàdãnàü ÷aurasenã prakãrtità | àsàm eva tu gàthàsu mahàràùñrã smçtà budhaiþ // RNc_236 // atroktà màgadhã bhàùà ràjàntaþpura-càriõàm | tathà vidåùakàdãnàü ceñànàm api kãrtità // RNc_237 // rakùaþ-pi÷àca-nãceùu pai÷àcã-dvitayaü bhavet | apabhraü÷as tu caõóàlayavanàdiùu yujyate // RNc_238 // sarveùàü kàraõa-va÷àt kàryo bhàùà-vyatikramaþ | màhàtmyasya paribhraü÷àn madasyàti÷ayàt tathà // RNc_239 // pracchàdanaü ca vibhràntir yathàlikhita-vàcanam | kadàcid anuvàdaü ca kàraõàni pracakùate // RNc_240 // nàyikànàü sakhã-ve÷yà-kitavàpsarasàü tathà | vaidagdhyàrthaü prayoktavyaü saüskçtaü càntaràntarà // RNc_241 // spaùñàny eùàm udàharaõàni | atha vçttayaþ - athocyante svabhàvena vçttayaþ paramàdbhutàþ | jàtà nàràyaõàd età madhu-kaiñabhayor vadhe // RNc_242 // netç-vyàpàra-råpàs tu rasàvasthàna-såcikàþ | catasro vçttayo dhãraiþ proktà nàñyasya màtaraþ // RNc_243 // bhàraty àrabhañã caiva sàtvatã kai÷ikã tathà | tatra bhàratã - eùà vàõã-pradhànatvàd bhàratãti nigadyate // RNc_244 // prastàvanopayogitvàt tatraiva parikãrtità | strã-hãnà puruùa-÷reùñha-prayojyà vàk-pradhànikà // RNc_245 // bhàratã saüskçtair yuktà vçttiþ syàc caturaïgikà | athàrabhañã - màyendra-jàla-pracura-citra-yuddha-kriyà-mayà // RNc_246 // àñopa-cchedya-bhedàóhyà vçttir àrabhañã matà | aïgàny asyàs tu catvàri saïkùiptir avapàtanam // RNc_247 // vaståtthàpana-sampheñàv ity àha bharato muniþ | tatra saïkùiptiþ - saïkùiptir uktà saïkùipta-vastu-sçùñir mahàdbhutà // RNc_248 // yathà- vidhinà hate ÷i÷u-kule tàdç÷am aparaü haris tathà vyatanot | viramatu parasya vàrtàü svayam eva visismaye sa yathà || athàvapàtanam - vibhràntir avapàtaþ syàt prave÷a-drava-vidravaiþ | yathà - nighnan vighnam ivàgrataþ kuvalayàpãóaü mçdu-krãóayà tuïgàü raïga-bhuvaü pravi÷ya tarasà pratyarthinàü tràsanaþ | dçpyan-malla-davàmbuda÷ cala-dç÷à kùudràn api dràvayan pa÷yàràd garuóàyate saruóayaü kaüsorage ke÷avaþ || atha vaståtthàpanam - tad-vaståtthàpanaü yat tu vastu màyopakalpitam // RNc_249 // yathà - daurjanyàni hçdi sphuñàni kapaña-snehena saüvçõvatã màyà-kalpita-sundarã madhurimà lebhe vrajaü påtanà | tasyàþ suùñhu tathà payodhara-rasaþ prãtaþ ÷i÷u-krãóayà vaikuõñhena hañhàd yathà na sa punaþ màtus tathà pàsyate || atha sampheñaþ - sampheñaþ syàt samàghàtaþ kruddha-saïkruddhayojitaþ // RNc_250 // yathà - càõåra-mallena yathà muràrer anyonyam àsãd guru-samprahàraþ | kaüsasya yenànakadundubhe÷ ca santàpa-cintàbhir uraþ paphàla || atha sàtvatã - sàttvikena guõenPai tyàga-÷auryàdinà yutà | harùa-pradhànà niþ÷okà sàtvatã parikãrtiàt // RNc_251 // aïgàny asyàs tu catvàri saülàpottàpakàv api | saïghàtya-parivartau cety eùàü lakùaõam ucyate // RNc_252 // atha saülàpaþ - ãrùyà-krodhàdibhir bhàvai rasair vãràdbhutàdibhiþ | parasparaü gabhãroktiþ saülàpa iti kãrtyate // RNc_253 // yathà - vayaü bàlàs tulyaiþ saha racayituü yuddham ucitaü puro yåyaü mallàþ prakañita-karàlàcala-rucaþ | madenonmattànàü mçdula-tanubhiþ kaþ kalabhakaiþ karãndràõàü dhãraþ pariõamana-raïgaü racayati || avitatham asi bàlaþ kàla-råpaü vibhindan dvirada-patim udagraü bàla-vikrãóayaiva | iha kila bhuja-yuddha-prastuter uccaleyaü tava tanu-kçta-sakhyà sàkùiõã bàla-ràjiþ || athotthàpakaþ - preraõaü yat parasyàdau yuddhàyotthàpakas tu saþ | yathà - lu¤chann asmi puras triviùñapa-purã-saubhàgya-sàra-÷ryaü gãrvàõ÷vara-pàrijàtam amarãkandarpa-sandarpadam | paulomã-kuca-kumbhakeli-makarã-vyàpàra-vaij¤ànikaþ pàõis tena hi dakùiõaþ katham asua dambholim udyac-chate || atha saïghàtyaþ - prabhàva-mantra-devàdyaiþ saïghàtyaþ saïgha-bhedanam // RNc_254 // tatra prabhàvena, yathà - dukålaü dhunvànà jaya-jaya-jayety ucca-bhaõitiþ sthità raïgàbhyarõe praõaya-garimoddàmita-mukhã | prabhàvaü pa÷yantã kam api kamanãyàdbhuta-rasaü hareþ kaüsopekùàü vadhita bata sàkùàn madhupurã || mantreõa, yathà - ni÷amya yuktiü danujàrdanasya govardhanàràdhana-baddha-ràgàm | àbhãra-goùñhã rabhasena sarvà gãrvàõa-ràjasya makhàd vyaraüsãt || atha parivartakaþ - pràrabdha-kàryàd anyasya karaõaü parivartakaþ | yathà - vrajabhuvi guru-garvàt kurvatas tãvra-vçùñiü hçdi bhavad-anubhàvàd adya-bhãtir mamàsãt | tvam asi kila kçpàlur dogdhu-kàmo'pi kàmaü tad iha mayi ÷araõye gokulendra prasãda || atha kau÷ikã - nçtya-gãta-vilàsàdi-mçdu-÷çïgàra-ceùñitaiþ | samanvità bhaved vçttiþ kai÷ikã ÷lakùõa-bhåùaõà // RNc_255 // hareþ ke÷àbhisambandhàt kai÷ikãti prathàü gatà | aïgàny asyàs tu catvàri narma-tat-pårvakà ime // RNc_256 // spha¤jaþ sphoña÷ ca garbha÷ cety eùàü lakùaõam ucyate | tatra narma - ÷çïgàra-rasa-bhåyiùñhaþ priya-cittànura¤jakaþ // RNc_257 // agràmyaþ parihàsaþ syàn narma tat tu tridhà matam | ÷çïgàra-hàsyajaü ÷uddha-hàsyajaü bhaya-hàsyajam // RNc_258 // ÷çïgàra-hàsyajaü narma trividhaü parikãrtitam | sambhogecchà-prakañanàd anuràga-nive÷anàt // RNc_259 // tathà kçtàparàdhasya priyasya pratibhedanàt | sambhogecchà-prakañanaü tridhà vàg-veùa-ceùñitaiþ // RNc_260 // tatra vàcà, yathà padyàvalyàm (207) gacchàmy acyuta dar÷anena bhavataþ kiü tçptir utpadyate kiü tv evaü vijana-sthayor hata-janaþ sambhàvayaty anyathà | ity àmantraõa-bhaïgi-såcita-vçthàvasthàna-khedàsalàm à÷liùyan pulakotkarà¤cita-tanur gopãü hariþ pàtu vaþ || ve÷ena yathà rasàrõava-sudhàkare (1.273) - abhyudyate ÷a÷ini pe÷ala-kànta-dåtã santàpa-saüvalitamànasa-locanàbhiþ | agrà hi maõóana-vidhir viparãta-bhåùà vinyàsa-hàsita-sakhãjanam aïganàbhiþ || ceùñayà, yathà - ÷yàme yàm anurodhasi priya-sakhã-vargàntara-sthàyinã savyàü smeramukhã dç÷aü madhubhidaþ smere mukhàmbhoruhe | bhçïgodbhàsini dakùiõàü tu kiratã krãóà-niku¤je muhuþ sårye rajyati sacchalaü vicinute tapàya puùpàvalim || anuràga-prakà÷o'pi bhogecchànarmavat tridhà | tatra vàcà, yathà - dehi kundam iti devi vakùyatã yan mukundam avilambam abravãþ | tàvakãna-kula-pàlikà-vrataü tena sàmpratam abhåd vikara-svaram || ve÷ena, yathà - yad upahasasi màü sadàbhisàrot- suka-hçdayàm abhitas tad atra yuktam | vapuùi hari-kathà-prasaïga-màtre tava ca kathaü pulakàlir unmimãla || cesñayà, yathà - sakhi kurvatã vivikte vanamàlà-gumphanàbhyàsam | viditàsi tvam akhaõóita-pàtivratye kçtaü bhaõitaiþ || tatra vàcà, yathà - vraja-ràja-kumàra mà kçthàþ stuti-mudràbhir analpa-càturãm | animitta-vi÷aïkitena te vacasàhaü guruõàsmi bodhità || ve÷ena, yathà lalita-màdhave - candràvalã (sotpràsa-smitam) - kajjala-sàmala-majjhaü pallaa-sàõujjalaü muuüdassa | guüjàphallaü bba aharaü sahi pekkhantã pamodàmi || [kajjala-÷yàmala-madhyaü pallava-÷oõojjvalaü mukundasya | gu¤jà-phalaü ivàdharaü sakhi pa÷yantã pramode ||] 9.54 ceùñayà, yathà rasa-sudhàkare (1.273) - lola-bhrå-latayà vipakùa-dig-upanyàse vidhåtaü ÷iras tad vçndasya ni÷àmane'kçta namaskàraü vilakùa-smitam | roùàt tàmarakapola-kàntini mukhe dçùñyà nataü pàdayor utsçùño guru-sannidhàv api vidhir dvàbhyàü na kàlocitaþ || atha ÷uddha-hàsyajam - ÷uddha-hàsyajam apy uktaü tadvad eva tridhà budhaiþ // RNc_262 // tatra vàcà, yathà - vçddhe candra iti pratàraya na màm aj¤àsiùaü mad-bhayàn nikùiptaü navanãta-piõóam upari sthàne'dya ràdhàmbayà | gåóhaü pàtayitàsmi dãrghatarayà yaùñyeti vàcaü harer indu-nyasta-dç÷o ni÷amya mukharà kùemaü hasantã kriyàt || ve÷a-ceùñàbhyàü, yathà - kambala-kçta-vçùa-veùaü bhçïgàbhçïgã praõãta-saürambham | prekùya hariü vidhir ahasãn mudira-cchanno gabhãro'pi || atha bhaya-hàsyajam - hàsyàd bhayena janitaü kathitaü bhaya-hàsyajam | tad dvidhà mukham aïgaü tu tad dvayaü pårvavat tridhà // RNc_263 // mukhyaü vàcà, yathà - ÷ailendroddhçti-lãlayà kila paritràte gavàü maõóale tatra stotra-vidhitsayàbhyupagataü dçùñvà sahasrekùaõam | pratyàsãdati pa÷ya ràkùasa-patiþ sàkùàd ayaü pàhi màü ity utkro÷ati mugdha-vallava-÷i÷au smero hariþ pàtu vaþ || evaü ve÷a-ceùñàbhyàm apy udàhàryam | athànyàïgam | tatra vàcà, yathà - yady ullaïghya giraü visarpati tataþ svàïge vraõaü pàõijaiþ kurvann eva kçtaü tvayeti jaratã-laksàya vakùyàmy aham | ity ukte svaram àkulàm iva bhayàd àlokya ràdhàü punaþ stabdhãbhåta-gatiü hariþ smita-mukhaþ ÷liùyan mudaü vaþ kriyàt || veùeõa, yathà - ràdhà-puraþ sphurati saüvihitàbhimanyu- veùe muradviùi manàg upalabdha-bhãtiþ | naisargikãü praõayataþ sva-manaþ-pravçttiü tatràvadhàrya caturà smitam àtatàna || ceùñayà, yathà rasa-sudhàkare (1.275) prahlàda-vatsala vayaü bibhimo vihàràd asmàd iti dhvanita-narmasu gopikàsu | lãlà-mçdu stana-tañeùu nakhàïkuràõi vyàpàrayann avatu vaþ ÷ikhi-piccha-mauliþ || narmedam aùñàda÷adhà vispaù¤am abhidar÷itam | atha narma-spha¤jaþ - narma-spha¤jaþ sukhodyogo bhayàrto nava-saïgamaþ // RNc_264 // yathà - sà÷aïkaü kùipator dç÷aü pratidi÷aü vrãóà-jaóa-svàntayor yàtà kvàsi ni÷ãti tãvra-jaratã-vàcàdhika-trastayoþ | goùñha-dvàri nive÷itasya kuhare go-granthi-rà÷es tadà ràdhà-màdhavayor abhåt kvaõikaras tasmin navaþ saïgamaþ || atha narma-sphoñaþ - narma-sphoño bhàva-le÷aiþ såcito'lpa-raso mataþ // RNc_265 // yathà vidagdha-màdhave - madhumaïgalaþ (kçùõaü pa÷yan svagatam) - phulla-pras¨na-pañalais tapanãya-varõam àlokya campaka-latà kila kampate'sau | ÷aïke niraïka-nava-kuïkuma-païka-gaurã ràdhàsya citta-phalake tilakã-babhåva || (2.25) atha narma-garbhaþ - netur và nàyikàyà và vyàpàraþ svàrtha-siddhaye | pracchàdana-paro yas tu narma-garbhaþ sa ucyate // RNc_266 // yathà, rasa-sudhàkare (1.279) - ÷riyo màna-glàner anu÷aya-vikalpaiþ smita-mukhe sakhã-varge gåóhaü kçtavasatir utthàya sahasà | samaneùye dhårtaü tam aham iti jalpan nata-mukhãü priyàntàm àliïgan harir arati-khedaü haratu vaþ || tisro'rtha-vçttayaþ proktà ÷abda-vçttis tu bhàratã | athaitàsàü cataséõàürasanaiyatyam ucyate // RNc_267 // ÷ànta-vãràdbhuta-prãta-vatsaleùu tu sàtvatã | preyaþ ÷çïgàra-hàsyeùu proktà vçttis tu kai÷ikã // RNc_268 // bãbhatse karuõe càrabhañã vãre bhayànake | pràyo raseùu sarvatra bhàratã karuõàdiùu // RNc_269 // iti dhvani-prasthàpana-paramàcàrya-÷rãmad-råpa-gosvàmi-prabhupàda-praõãtà ÷rã-nàñaka-candrikà samàptà ||