Mammata: Sabdavyaparavicara Based on the ed. by Mangesh Ramkrishna Telang: Abhidhƒvrittimƒtrikƒ of Mukula Bhatta and Shabdavyƒpƒra-vichƒra of Rƒjƒnaka Mammatƒchƒrya. Abhidhàvçttimàtçkà Mukulabhaññapraõãtà tathà øabdavyàpàravicàraþ Ràjànakamammañàcàryaviracitaþ. Bombay : Nirnaya Sagara Press, 1916. Input by Daniele Cuneo [GRETIL-Version vom 7.7.2015] #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ | ÷rãþ | ÷rãràjànakamammañàcàryaviracitaþ ÷abdavyàpàravicàraþ iha heyopàdeyànàü hànopàdàne pramàõàd eva | tac ca ni÷cayàtmatayà pràmànyaü bhajate | ni÷caya÷ ca ÷abdasàhityenàrthaü viùayãkaroti | ÷abdasya càrthapratãtipratipattilakùaõakàryànyathànupapattyà kàrakatvàt kalpyamàno vyàparo 'bhidhàdi÷abdapratipàdyo nànàprakàra iti tatparãkùàrthaü ÷abdavyàpàravicàràtmakaü prakaraõam idam àrabhyate | vyàpàra÷ ca ÷çïgagràhikayà dar÷ayituü na yujyate iti viùayamukhena pradar÷yate -- ## agçhãtasaïketasya ÷abdasyàrthapratipatter abhàvàt saïketasahàya eva ÷abdo 'rthaü pratipàdayati | tena samitaþ saïketito dhvaniþ ÷abdo yatra yo 'rthaþ | pårvam upalabhyatvàn na tu vi÷ràntidhàmatvàn mukhya iti prasiddho vàcyo 'bhidheyo 'rthaþ | tathà càha -- jàtir ityàdi | iha yadyapi pravçttinivçttiviùayo vyaktir eva, tathàpy ànantyad vyabhicàràc ca tatra saïketaþ kartum na pàryata iti gauþ ÷ukla÷ calo óittha ityàdãnàm ekàrthatvaü mà prasàïkùãd iti ca ÷abdànàm upàdhàv eva saïketaþ | upàdhi÷ ca vastudharmo vaktçyadçcchàsaünive÷ita÷ ca | àdyaþ siddhaþ sàdhya÷ ca | siddho 'pi dvividhaþ padàrthasya pràõaprado vi÷eùàdhànahetu÷ ca | àdyo jàtiþ | uktaü hi vàkyapadãye -- "gaur hi svaråpeõa na gauþ, nàpy agauþ, gotvàbhisaübandhàt tu gauþ" iti | dvitãyo guõaþ | ÷uklàdinà hi labdhasattàkaü vastu vi÷eùyate | sàdhyaþ pårvàparãbhåtàvayavaþ kriyàråpaþ | óitthàdi÷abdànàü antyabuddhinirgràhyaü saühçtakramaü svaråpaü vaktrà yadçcchayà óitthàdiùv artheùåpàdhitayà saünive÷yate iti ca saüj¤àråpo yadçcchàtmaka iti | gauþ ÷ukla÷ calo óittha ityàdau catuùñayã ÷abdànàü pravçttir bhàùye kathità | paramàõutvàdãnàü tu guõamadhyapàñhàt pàribhàùikaü guõatvam | nanu payaþ÷aïkhàdyà÷rayãbhåteùu ÷uklàdiguõeùu yadva÷ena ÷uklaþ ÷ukla ity abhinnàv abhidhànapratyayau stas tacchuklatvàdisàmànyam | guóataõóulàdipàkeùu evam eva pàkatvàdikam | ÷ukasàrikàdyudãriteùu óitthàdi÷abdeùu ca óitthàdi÷abdatvaü pratikùaõaü bhidyamàne và óitthàdyarthe óitthàditvam astãti katham catuùñayã ÷abdànàü pravçttiþ | ucyate | saüsthànàvasthànapramàõavarõair bhede 'pi vyaktãnàü ÷àbaleyo gauþ dhàvaleyo gaur ityàdyekapratyayahetutvaü jàter eva | haüsahàràdãnàü ghçtaguóàdãnàü ÷ukasàrikàdyudãritaóitthàdi÷abdànàü nànàvasthaóitthàdyarthànàü ca bhede 'pi haüsaþ ÷uklaþ, hàraþ ÷uklaþ, ghçtaü pacyate, guóaü pacyate, óittha÷abdo óittha÷abdaþ, óittho óittha ityekàkàràvagatinibandhanatvàd ekaråpatvam eva guõakriyàyadçcchànàm iti naitàsàü bhinneùv abhinnàbhidhànapratyayahetur jàtir ghañata iti catvàry eva ÷abdapravçttinimittàni || aparam àha -- ## ÷abde ku÷ala ityàdau darbhagrahaõàdyayogàt gaïgàyàü ghoùa ityàdau ca gaïgàdãnàü ca ghoùàdhikaraõatàsaübhavàt mukhyàrthasya bàdhaþ, råóitaþ prasiddheþ tathà gaïgàtaña ityàder yeùàü na tathà pratipattis teùàü pàvanatvàdãnàü tathàpratipàdanàtmanà prayojanena | tena mukhyenàrthenànvito lakùaõãyo lakùaõàvyàpàragocaraþ | saübandha÷ càtra vivekatvàdiþ sàmãpyàdi÷ ca | evaü vàcyavàcakàrthaniùñhau vyàpàràv abhidhàlakùaõe | ## ## kuntàn prave÷aya yaùñã prave÷ayetyàdau kuntàdibhir àtmanaþ prave÷asiddhaye svasaüyoginaþ puruùà àkùipyante | tata upàdàneneyaü lakùaõà | "gaur anubandhyaþ" ityàdau ÷ruticoditam anubandhanaü kathaü me syàd iti jàtyà vyaktir àkùipyate na tu ÷abdenocyate | "vi÷eùyaü nàbhidhà gacchet kùiõa÷aktir vi÷eùaõe" iti nyàyàd upàdànalakùaõà nodàhartavyà | na hy atra prayojanam asti na và råóhiþ | vyaktyavinàbhàvàt tu jàtyà vyaktir àkùipyate yathà kriyatàm ity atra kartà, kurv ity atra karma, pravi÷a piõóãm ityàdau gçhaü bhakùayetyàdi ca | pãno devadatto divà na bhuïkte ity atra ca ràtribhojanaü na lakùyate | ÷rutàrthàpatter arthàpatter và tasya viùayatvàt | gaïgàyàü ghoùa ity atra tañasya ghoùàdhikaraõatàyàþ siddhaye gaïgà÷abdaþ svàrtham arpayatãty evamàdau lakùaõenaiùà lakùaõà | ubhayaråpà ceyaü ÷uddhà upacàreõàmi÷ritvàt | anayor bhedayor lakùyasya lakùakasya ca na bhedaråpaü tañasthatvam | tañàdãnàü gaïgàdi÷abdaiþ pratipàdane tattvapratipattau hi pratipipàdayiùitaprayojanasampratyayaþ | gaïgàsambandhamàtrapratãtau tu gaïgàtañe ghoùa iti mukhya÷abdàbhidhànàl lakùaõàyàþ ko bhedaþ || ## àropyamàõa àropavi÷aya÷ ca yatrànupahnutabhedau sàmànàdhikaraõyena nirdi÷yete sà lakùaõà sàropà | ## viùayiõàropyamàõenàntaþkçte nigãrõe 'nyasminn àropaviùaye sati sàdhyavasànà | ## ## imàv àropàdhyavasànaråpau sàdç÷yahetå gaur vàhãka ity atra gaur ayam ity atra ca | atra svàrthasahacàriõo guõà jàóyamàndyàdayo lakùyamàõà api go÷abdasya paràrthàbhidhànaü prati nimittatvam upayàntãti kecit | svàrthasahacàriguõàbhedena paràrthagatà guõà eva lakùyante na tu paràrtho 'bhidhãyata ity apare | sàdhàraõaguõà÷rayaõena paràrtha eva lakùyata ity anye | uktaü cànyatra -- abhidheyàvinàbhåtapratãtir lakùaõocyate | lakùyamàõaguõair yogàd vçtter iùñà tu gauõatà iti | avinàbhàvo 'tra sambandhamàtraü na tu nàntarãyakatvam | tattve hi ma¤càþ kro÷antãtyàdau lakùaõà na syàt | avinàbhàve càkùepeõaiva siddher lakùaõàyà nopayoga ity uktam | yena gogatajàóyamàndyàdisadç÷ajàóyamàndyetyàdy ucyate tena guõàbhedàbhyupagame guõajàtiprasaïgàc catuùñayã ÷abdànàü pravçttir uktà vyàhanyate | àyur ghçtam, àyur evedam ityàdau sàdç÷yàd anyaþ kàryakàraõabhàvàdiþ paraþ sambandhaþ | evamàdau ca kàryakàraõabhàvàdilakùaõapårve àropàdhyavasàne | atra gauõabhedayor bhede 'pi tàdråpyapratãtiþ sarvathàivàbhedàvagama÷ ca prayojanam | ÷uddhabhedayos tv anyavailakùaõyenàvyabhicàreõa ca kàryakàritvàdi | kvacit tàdarthyàd upacàraþ, yathà indràrthà sthåõà indraþ | kvacit svasvàmibhàvàt, yathà ràjakãyaþ puruùo ràjà | kvacid avayavàvayavibhàvàt, yathà agrahasta ity atràgramàtràvayave hastaþ | kvacit tàtkarmyàt, yathà atakùà takùà | ## àdyabhedàbhyàü saha | sà ca "vaktur vàkyasya vàcyasya råpabhedàd vibhidyate" | tatra vaktçsvaråpaparyàlocanàt sà yathà -- upakçtaü bahu tatra kim ucyate sujanatà prathità bhavatà param | vidadhad ãdç÷am eva sadà sakhe sukhitam àssva tataþ ÷aradàm ÷atam || bahubhir upakàrais tàpyamànasya kasyacid uktir iyam | ato vaktçmahimnà mårkhe bçhaspatió÷abdena mårkhatvam ivàpakàriõi durjanatvàdy atra lakùyate | vàkyavi÷eùàvadhàraõàd yathà -- dhanyàsi yà kathayasi priyasaïgame 'pi visrambdhacàñuka÷atàni ratàntareùu | nãvãü prati praõihite ca kare priyeõa sakhyaþ ÷apàmi yadi kiücid api smaràmi || atra dhanyàsmi lakùyate | vàkyasyaivàtra ÷aktiþ | vàcyavi÷eùaniråpaõàd yathà -- bhuvanàbhayadànasakta÷akteþ sakalasvãkriyamàõasampadas te | na samànadhuràdhirohadoùaü sumate ko 'pi kadàpi kartum ãùñe || atra pràõasamasya vyasane 'pi tañasthas tçõamàtram api dàtum asamartha÷ ca vàcyaþ | evaü dvikabhedàs trayaþ trikabheda÷ caika udàhàryaþ | dçùñiü he prative÷ini kùaõam ihàpy asmadgçhe dàsyasi pràyo naiva ÷i÷oþ pitàsya virasàþ kaupãr apaþ pàsyasi | ekàkiny api yàmi tad drutam itaþ srotas tamàlàkulaü nãrandhràs tanum àlikhantu jarañhacchedà naóagranthayaþ || ity atra pràpta÷rãr eùa kasmàt punar api mayi taü manthakhedaü vidadhyàn nidràm apy asya pårvàm analasamanaso naiva sambhàvayàmi | setuü badhnàti bhåyaþ kim iti ca sakaladvãpanàthànuyàte tvayy àyàte vitarkàn iti dadhata ivàbhàti kampaþ payodheþ || ity atra durvàrà madaneùavo di÷i di÷i vyàjçmbhate màdhavo hçdy unmàdakaràþ ÷a÷àïkarucaya÷ cetoharà kokilàþ | uttuïgastanabhàradurdharam idam pratyagram anyadvayaþ soóhavyàþ sakhi sàmprataü katham amã pa¤càgnayo duþsahà || ity atra ca nàdeyapànãyànayanena parapuruùasambhogasya naóagranthalekhanena sambhàvyamànanakhada÷anakùatànàü ca nihnavàtmakaü vastu, bhavàn harir iti råpakàlaükàraþ, vipralambha÷çïgàra÷ ca raso lakùyata iti nodàhàryam | mukhyàrthasya bàdhàbhàvàt | asakhyà api sakhyabhidhànasyaivaü sambhavàt | àkùiptasyàlaïkàrasya lakùyatve ca vahnyànayane pàtrànayanasya lakùyatvaprasaïgàt | abàdhitasyaiva vàcyasya rasapratãtikçttvàt | saprayojanàyàü ca lakùaõàyàü tadatirikto vyàpàro 'va÷yam aïgãkartavyaþ | tathà ca sati prayojane lakùaõà | tac ca na mukhyàrthabàdhanimittavat pramàõàntaràd boddhavyam | tadartham eva lakùaõà÷abdaprayogàt | na khalu ÷àbde 'rthe pratyakùaü kramate | nàpi tatpårvakam anumànam | nànumànàntaram anavasthàpatteþ | na smçtiþ tadanubhavàbhàvàt | satyàm api và tasyàü niyatasmaraõaü na syàt | tasmàc chabda eva tatra pramàõam | nirvyàpàra÷ ca ÷abdo nàrthapratãtikçt | vyàpàra÷ ca nàbhidhà tatra saïketàbhàvàt | na lakùaõà tasmin sati hi sà na tu tadviùayà | nàpy asyà lakùye bàdho 'sti | lakùyaprayojanayo÷ ca sambandhasya prayojanasya càbhàvàt | tasyàpi lakùaõe 'navasthàpattir iti na lakùaõà syàt | asti ca sà | tataþ prayojanaviùayo vyàpàrao 'bhyupagantavyaþ | sa ca dhvananàvagamanaprakà÷anadyotanàdi÷abdavyavahàryaþ | nanu gaïgàtañe ghoùa ityàdisva÷abdàd yàdçgarthapratãtir na bhavati tàdç÷ã gaïgàyàü ghoùa ityàdes tad eva prayojanaü pàvanatvàdidharmàkràntaü ca tañàdi lakùyate iti vi÷i÷ñe lakùaõà na tu lakùite vi÷eùàþ | evaü hi tañàdeþ pàvanatvàdãnàü ca dharmadharmibhàva÷ caturtho vyàpàra urarãkartavyaþ | lakùaõàphalaü ca katham anyena kriyate | na ca vyàpàrasya lakùaõàtmano vya¤janàtmà vyàpàro bhavati | ÷abdasyàsàv iti cen na | tarhi lakùaõàyàþ prayojanaü tasmàd vi÷iùñam eva lakùyate | ucyate | lakùaõàyàs tañàdir viùayaþ | na ca tatra pàvanatvàdayaþ santi | tat kathaü vi÷iùñe lakùaõà | sàmànyaniùñha÷ ca saïketa iti tritayàtmanà saïketabhedena lakùaõà sà kathaü vi÷iùñaü gocarãkuryàt | vyajyate tv asaïketita eva | kiüca lakùaõàyà gocaro lakùyo na prayojanam | pratyakùasya hi nãlaü viùayaþ | prakañatà saüvittir và phalam | avyabhicàràc ca lakùyasaüvit phalatvenoktà | evaü hy abhidhàyà api phalaü ÷abdasya ca vàcakasya saüvid eva phalam | tac ca vinà vyàpàràn na sambhavati | na ca vyàpàrasya vyàpàra iti ÷abdasyaivàsau vàcyaþ | lakùaõànvayavyatirekànuvidhànaü ca savyàpàrasya phalasyeti tasyàs tat kàryaü kàryaü ca phalam ucyate | kriyàntarapràpyasya yàgaphalatvam iva vya¤jana÷aktinirvartyasya prayojanasya lakùaõàphalatvam | nãlaviùayasya pramàõasya yathà nãlaniùñhaiva prakañatà saüvid và phalam tadval lakùaõàyàs tadviùayaniùñham eva prayojanam | tena dharmadharmibhàvaparikalpakaü nopayujyate vyàpàràntaram | tena siddham etal lakùaõàyà atirikto vyàpàraþ samà÷raõãyaþ || ## anulomapratikålàdi÷abdeùu kàcana sà vàcyam arthaü parihçtya lakùya evàrthe vàcakavan niråóhà | aparà tu mukhyàrthabàdhanimittaprayojaneùu satsu kartavyà | raviõà hçtasaubhàgyas tuùàràvçttamaõóalaþ | ni÷vàsàndha ivàdar÷a÷ candramà na prakà÷ate || ityàdàv andhàdi÷abdeùu anupapadyamànatvàd vàcyam atyantatiraskçtam iti vicchàyatvasya lakùitasyàsàmànyatvaü vyaïgyam | tathà -- sa puruùaþ sa ca jãvati satkçtaü jagati yasya paràkramasambhçtam | bhramati såryakaraiþ saha gàm imàm abhinavoditapallavitaü ya÷aþ || ityàdau puruùa÷abdo 'nupayujyamànatvàl lakùitasvagataparàkramavattvàdidharmavyaïgyatadànantyasaïkramitavàcyaþ | rephadvayànugatabhramaràdi÷abdàbhidheyatve dvirepha÷abdaþ ùañpade yathà prayujyate tathà kokilàdau dvika ityàdikà anyathà na prayojyàþ | ## ihànantyàd vyabhicàràc ca vàkyasya vàkyàrtha iva vi÷eùaråpe padàrthe padasya saïketaþ kartuü na pàryate iti sàmànya eva saïketaþ | àkàïkùàsannidhiyogyatàva÷àt sàmànyànàm abhihitànàü satàm anvaya iti padàrthànàü vai÷iùñyam | evaü càpadàrtho 'pi vàkyàrthas tàtparya÷aktyà pratipàdyate | atra pakùe pårvam abhidhà tato 'nvayabàdhe lakùaõà | ## devadatta gàm ànayetyady uttamavçddhavàkya÷ravaõàn madhyamavçddhau vi÷iùñaü vyàpàraü karotãti dçùñvà vyutpàdyamàno nirvibhàge 'rthe nirvibhàgaü vàkyaü vàcakaü jànàti | tato yaj¤adatta gàm ànayetyàdivàkyàntaraprayoge sati anvayavyatirekàbhyàü niyatasya niyatàrtham avasyatãti sàmànyàvacchàdite vi÷iùña eva padàrthe padànàü saïketa ity anvitànàm eva satàm abhidhànam iti vi÷iùñànàü padàrthatà | atra pakùe abhidhàyàþ pura àdau lakùaõà, vi÷iùñasyaiva padàrthatvàt | ## padàpekùayàbhihitànvayaþ vàkyàpekùayà tv anvitàbhidhànam iti dvayapakùe dvayam | abhidhàyàþ pa÷càt purastàc ca sà | ## vàkyam eva vàkyàrthasya vàcakam | padeùu varõavad vàkyeùu hi padànàm anarthakatvam | tata÷ ca lakùaõà nàsty eva | ka÷àbhidhànàt turagasya yathà preùito 'ham anena dhàvana iti pratibhodeti tadvat pratibhàva÷àd vi÷iùtavàkyàt pratipattir iti saiva vàkyàrthaþ | asatyabhåtaprakçtipratyayàdikalpanavad avidyàpade padàrthakalpanàyàü tåkteùu pakùeùu trayaþ pakùàþ | ya÷ ca sambandho lakùaõàyà nimittaü taü pa¤cavidham àhuþ | yathoktaü abhidheyena sambandhàt sàdç÷yàt samavàyataþ | vaiparãtyàt kriyàyogàl lakùaõà pa¤cadhà matà || iti | tatra dvirephàdi÷abdasya bhramaràdiþ ÷abdo 'bhidheyaþ | tatsambandhàt tena ùañpado lakùyate iti abhidheyasambandhanimittatà | sàdç÷yàd yathà siüho màõavaka iti | yathà và -- varùe samasta evaikaþ ÷làghyaþ ko 'py eùa vàsaraþ | dinair mahattayànveyo yo na pårvair na càparaiþ || atra prakaraõava÷àd mahàpuruùaþ ka÷cil lakùyate yasya kule pårve bhàvino và puruùà na samànatvam upayànti | samavàyaþ uktasambandhebhyo 'nyaþ sambandhaþ | tato yathà [khaõóitaü pustakam atra] | sàmãpyàd gaïgàyàü ghoùa iti | sàhacaryàt chatriõo yàntãti | atra hi chatrisàhacaryàd achatrà apy evaü vyapadi÷yante | vaiparãtyàd yathà kàtare bhàrgava iti | kriyàyogàd yathà pçthur asi guõaiþ kãrtyà ràmo nalo bharato bhavàn mahati samara ÷atrughnas tvaü tathà janakaþ sthiteþ | iti sucaritair mårtiü bibhrat puràtanabhåbhçtàü katham asi na màüdhàtà deva trilokavijayy api || atrà÷atrughne 'pi ÷atruhananakriyàyogàc chatrughnatvena vyapade÷aþ | ## ## yathà saüketena mukhyàrthabàdhàditritayena ca sahàyenàbhidhàyako lakùaka÷ ca yathà và pakùadharmànvayavyatirekasahagato vivakùàyà anumàpakaþ tathà pratibhànair malyavidagdhaparicayaprakaraõàdij¤ànasàpekùo vàcako lakùyaka÷ ca vyaïgyam arthaü dhvani÷abdo vyanakti | tatra vyaïgyaþ padaprakà÷yo yathà vàõiaa hatthidantà kutto ahmàõaü vagghakattãa | jàva luliàlaamuhã gharammi parisakkae suõhà || [vàõijaka hastidantà kuto 'smàkaü vyàghrakçtaya÷ ca | yàval lulitàlakamukhã gçhe parisaükràmati snuùà ||] vàkyaprakà÷yo yathà -- attà ettha õimajjai ettha ahaü diasaaþ paloehi | mà pahia rattiandhaa sejjàe maha õimajjahisi || [÷va÷rur atra nimajjati atràhaü divasake pralokya | mà pathika ràtryandha ÷ayyàyàm àvayor nimaïkùyasi || ] atràbhidhànamålaü vya¤janam | lakùaõàmålaü yathà -- ni÷vàsàndha ivàdar÷a ity udàhçtam | sa eva guõabhåtaþ padaprakà÷yo yathà -- kartà dyåtacchalànàü jatumaya÷araõoddãpanaþ so 'bhimànã kçùnàke÷ottarãyavyapanayanapañuþ pàõóavà yasya dàsàþ | ràjà duþ÷àsanàder gurur anuja÷atasyàïgaràjasya mitraü kvàste duryodhano 'sau kathayata na ruùà draùñum abhyàgatau svaþ || atraite varàkà dàsabhàvaü gatàþ kiü kariùyanti asmadeka÷araõàþ paribhaviùyanti ityàdi dyåtakàle bhavadbhi÷ cintitam àsãn nàsmakaü vismçtam | tatra kàcit pratikriyà nirvyåóhà na kiü nirvyåóhà ityàdikaü tam artham abhivyajya sarvair eva kartà dyåtachalànàm ityàdibhir vàcya evàrthe vi÷ramyate | vàkyaprakà÷yo yathà -- vàõirakuóaïguóóãõasauõikolàhalaü suõantãe | gharakammavàvaóàe vahue sãanti aïgài || [vànãraku¤joóóãna÷akunikolàhalaü ÷çõvatyàþ | gçhakarmavyàpçtàyà vadhvàþ sãdanty aïgàni ||] atra dattasaüketaþ puruùo vànãralatàgçhaü praviùña iti vyaïgyam artham avagamayya vàcyo 'rthaþ svapràdhànyenàsti | na caivam abhidhàyà lakùaõàyà và ka÷cid avasara iti bhinnam eva dhvananam | nanu `yat paraþ ÷abdaþ sa ÷abdàrtha' iti vyaïgyàbhimato 'pi tàtparyàt katham na vàcyaþ | iha sarvàõy eva kàrakàõi kàrakatvàt savyàpàràõãti sàdhyàyamànàny ato bhåtabhavyasamuccàraõe "bhåtaü bhavyàyopadi÷yata" ity adagdhadahananyàyena yàvad avahitaü tàvad vidhãyate iti kvacit kàrakapadàrtho 'pi viùayo bhavati | yathà dadhnà juhoti payasà juhotãti | evaü hi pårvo dhàvatãty aparàrthe 'pi tàtparyaü syàt | anvitaþ padàrtho 'bhihitànvaye anvitamàtraü tv anvitàbhidhàne | tatraiva saüketopapatteþ | anvitavi÷eùas tåbhayamate 'py avàcya eva | evaü ca vàcyatve kà vàrttà vàcyaviparãtàtmano vyaïgyasya | na tu vyaïgyam anumeyam iti ÷akyaü vaktum | na hi vàcyavyaïgyayoþ pratibandhagrahe ki¤cit pramàõaü kramate | prakaraõàdisàmagrãm antareõa hi na vyaïgyam | na ca sà pramàõagocarà | vyaïgyavàcinàü tv adoùaþ | evaübhåtàyàü pramàõair apratipannàyàü hi sàmagryàm upapattim anapekùyàpi samudayamànà pratãtiþ kena nihnotuü ÷akyata iti | siddham abhidhàtàtparyalakùaõàvyàpàràtiriktaü dhvananam | etac cànyatra vistareõa vicàritam iti saükùepeõehoktam iti ÷ivam || iti nikhilavipa÷ciccakravarti÷rãràjànakamammañàcàryaviracitaþ ÷abdavyàpàravicàraþ samàptaþ ||