Mammata: Kavyaprakasa With Vamanacarya Ramabhatta Jhalakikar's Balabodhini commentary. Based on the ed. by Raghunath Damodar Karmarkar: The KÃvyaprakÃÓa of MammaÂa, Poona : Bhandarkar Oriental Research Institute, 7th ed. [c. 1920] Input by members of the Sansknet project (http://sansknet.ac.in) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks The text is not proof-read! #<...># = BOLD for karikas ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ // atha prathama ullÃsa÷ // granthÃrambhe vighnavighÃtÃya samucite«ÂadevatÃæ granthak­t parÃm­Óati ## niyatiÓaktyà niyatarÆpà sukhadu÷khamohakhabhÃvà paramÃïvÃdyupÃdÃnakarmÃdisahakÃrikÃraïaparatantrà «a¬rasà na ca h­dyaiva tai÷, tÃd­ÓÅ brahyaïo nirmitirnirmÃïam / etadvilak«aïa tu kavivÃÇÆnirmiti÷ / ata eva jayati / jayatyarthena ca namaskÃra Ãk«ipyate, iti tÃæ pratyasmi praïata iti labhyate // ihÃbhidheyaæ saprayojanamityÃha ## kÃlidÃsÃnÃdÅnÃmiva yaÓa÷ ÓrÅhar«ÃderdhÃvakÃdÅnÃmiva dhanam rÃjÃdigatocitÃcÃraparij¤Ãnam ÃdityÃdermayÆrÃdÅnÃmivÃnarthanivÃraïam sakalaprayojanamaulibhÆtaæ samanantarameva rasÃsvÃdanasamudbhÆrta vigalidavedyÃntaramÃnandam prabhusaæmitaÓabdapradhÃnavedÃdiÓÃstrebhya÷ suh­tsaæmitÃrthatÃtparyavatpurÃïÃdÅtihÃsebhyaÓva ÓabdÃrthayorguïabhÃvena rasÃÇgabhÆtavyÃpÃrapravaïatayà vilak«aïaæ yat kÃvyaæ lokottaravarïanÃnipuïakavikarma tat kÃnteva sarasatÃpÃdanenÃbhimukhÅk­tya rÃmÃdivadvartitavyaæ na rÃvaïÃdivadityupadeÓaæ ca yathÃyogaæ kave÷ sah­dayasya ca karotÅti sarvathà tatra yatanÅyam // evamasya prayojanamuktvà kÃraïamÃha #<Óaktirnipuïatà lokaÓÃstrakÃvyÃdyavek«aïÃt / kÃvyaj¤aÓik«ayÃbyÃsa iti hetustadudbhave // 3 //># Óakti÷ kavitvabÅjarÆpa÷ saæskÃraviÓe«a÷, yÃæ vinà kÃvyaæ na prasaret, pras­taæ vÃ, upahasanÅyaæ syÃt / lokasya sthÃvarajaÇgamÃtmakalokav­ttasya / ÓÃstrÃïÃæ chandovyÃkaraïÃbhidhÃnakoÓakalÃcaturvargagajaturagakha¬gÃd ilak«aïagranthÃnÃm / kÃvyÃnÃæ ca mahÃkavisaæbandhinÃm / ÃdigrahaïÃditihÃsÃnÃæ ca vimarÓanÃdvyutpatti÷ / kÃvyaæ kartuæ vicÃrayituæ ca ye jÃnanti tadupadeÓena karaïe yojane ca pauna÷punyena prav­ttiriti traya÷ samuditÃ÷, na cu vyastÃstasya kÃvyasyodbhave nirmÃïe samullÃse ca heturna tu hetava÷ // evamasya kÃraïamuktvà svarÆpamÃha (sÆ- 1) ## do«aguïÃlaækÃrÃ÷ vak«yante / kvÃpÅtyanenaitadÃha yat sarvatra sÃlaækÃrau, kvacittu sphuÂÃlaækÃravirahe 'pi na kÃvyatvahÃni÷ / yathà ya÷ kaumÃrahara÷ sa eva hi varastà eva caitrak«apÃ- ste conmÅlitamÃlatÅsurabhaya÷ prau¬hÃ÷ kadambÃnilÃ÷ / sà caivÃsmi tathÃpi tatra suratavyÃpÃralÅlÃvidhau revÃrodhasi vetasÅtarutale ceta÷ samutkaïÂhate //1// atra sphuÂo na kaÓvidalaækÃra÷ / rasasya ca prÃdhÃnyÃnnÃlaækÃratà / tadbhedÃn krameïÃha (sÆ- 2) ## idamiti kÃvyam / budhairvaiyÃkaraïai÷ pradhÃnabhÆtasphoÂarÆpavyaÇgyavya¤jakasya Óabdasya dhvaniriti vyavahÃra÷ k­ta÷ / tatastanmatÃnusÃribhiranyairapi nyagbhÃvitavÃcyavyaÇgyavya¤janak«amasya ÓabdÃrthayugalasya / yathà ni÷Óe«acyutacandanaæ stanataÂaæ nirm­«ÂarÃgo 'dharo netre dÆramana¤jane pulakità tanvÅ taveyaæ tanu÷ / mithyÃvÃdini dÆti bÃndhavajanasyÃj¤ÃtapŬÃgame vÃpÅæ snÃtumito gatÃsi na punastasyÃdhamasyÃntikam //2// atra tadantikameva rantuæ gatÃsÅti prÃdhÃnyenÃdhamapadena vyajyate // (sÆ- 3) ## atÃd­Ói vÃcyÃdanatiÓÃyini / yathà grÃmataruïaæ taruïyà navava¤julamajjarÅsanÃthakaram / paÓyantyà bhavati muhurnitarÃæ malinà mukhacchÃyà //3// atra ba¤julalatÃg­he dattasaæketà nÃgateti vyaÇgyaæ guïÅbhÆtaæ tadapek«ayà vÃcyasyaiva camatkÃritvÃt // (sÆ- 4) #<Óabdacitraæ vÃcyacitramavyaÇgyaæ tvavaraæ sm­tam // 5 //># citramiti guïÃlaækÃrayuktam / avyaÇgyamiti sphuÂapratÅyamÃnÃrtharahitam / avaram adhamam / yathà svacchandocchaladacchakacchakuharacchÃtetarÃmbucchaÂÃ- mÆrchanmohamahar«ihar«avihitasnÃnÃhnikÃhnÃya va÷ / bhidyÃdudyadudÃradarduradarÅ dÅrgÃdaridradruma- drohodrekamahormimeduramadà mandÃkinÅ mandatÃm //4// vinirgataæ mÃnadamÃtmamandirÃdbhavatyupaÓrutya yad­cchayÃpi yam / sasaæbhramendradrutapÃtitÃrgalà nimÅlitÃk«Åva bhiyÃmarÃvatÅ //5// iti kÃvyaprakÃse kÃvyasya prayojanakÃraïasvarÆpaviÓe«anirïayo nÃma prathama ullÃsa÷ // 1. // ___________________________________________________________________________ // atha dvitÅya ullÃsa÷ // krameïa ÓabdÃrthayo÷ svarÆpamÃha-- (sÆ- 5) ## atreti kÃvye / e«Ãæ svarupaæ vak«yate // (sÆ- 6) ## vÃcyalak«yavyaÇgyÃ÷ // (sÆ- 7) ## ÃkÃhk«ÃyogyatÃsaænidhivaÓÃdvak«yamÃïasvarÆæpÃïÃæ padÃrthÃnÃæ samanvaye tÃtparyÃrtho viÓe«avapurapadÃrtho 'pi vÃkyÃrtha÷ samullasatÅtyabhihinÃnvayavÃdinÃæ matam // vÃcya eva vÃkyÃrtha ityanvitÃbhidhÃnavÃdina÷ // (sÆ- 8) ## tatra vÃcyasya yathÃ' mÃe gharovaaraïaæ ajja hu ïatthi tti sÃhiaæ tumae / tà bhaïa kiæ karaïijjaæ emea ïa vÃsaro ÂhÃi //6// atra svairavihÃrÃrthinÅti vyajyate / lak«yasya yathà sÃhentÅ sahi suhaaæ khaïe khaïe dÆmmiÃsi majjhakae / sabbhÃvaïehakaraïijjasarisaaæ dÃva viraiaæ tumae //7// atra matpriyaæ ramayantyà tvayà ÓatrutvamÃcaritamiti lak«yam, tena ca kÃmukavi«ayaæ sÃparÃdhatvaprakÃÓanaæ vyaÇgyam / vyaÇgyasya yathà ua ïiccalaïippaædà bhisiïÅpattammi rehai balÃà / ïimmalamaragaabhÃaïapariÂhÂhià saækhasutti vva //8// atra ni«pandatvena, ÃÓvastatvam, tena ca janarahitatvam, ata÷ saæketasthÃnametaditi kayÃcit kaæcitpratyucyate / athavà mithyà vadasi na tvamatrÃgato 'bhÆriti vyajyate // vÃcakÃdÅnÃæ krameïa svarÆpamÃha (sÆ- 9) ## ihÃg­hÅtasaæketasya ÓabdasyÃrthapratÅterabhÃvÃtsaæketasahÃya eva Óabdo 'rthaviÓe«aæ pratipÃdayatÅti yasya yatrÃvyavadhÃnena saæketo g­hyate sa tasya vÃcaka÷ / (sÆ- 10) ## yadyapyarthakriyÃkÃritayà prav­ttiniv­ttiyogyà vyaktireva, tayÃpyÃnantyÃvdyabhicÃrÃcca tatra saæketa÷ kartuæ na yujyate, iti gau÷ ÓuklaÓvalo ¬ittha ityÃdÅnÃæ vi«ayavibhÃgo na prÃpnotÅti ca tadupÃdhÃveva saæketa÷ / upÃdhiÓva dvividha÷--vastudharmo vakt­yad­cchÃsaæniveÓitaÓva / vastudharmo 'pi dvividha÷--siddha÷ sÃdhyaÓva / siddho 'pi dvividha÷--padÃrthasya prÃïaprado viÓe«ÃdhÃnahetuÓva / tatrÃdyo jÃti÷ uktaæ hi vÃkyapadÅye " na hi gau÷ svarÆpeïa gaurnÃpyagau÷, gotvÃbhisaæbhandhÃttu gau÷" iti / dvitÅyo guma÷ / ÓuklÃdinà hi labdhasattÃrka vastu viÓi«yate / sÃdhya÷ pÆrvÃparÅbhÆtÃvayava÷ kriyÃrÆpa÷ / ¬itthÃdiÓabdÃnÃmantyabuddhinirgrÃhyaæ saæh­takramaæ svarÆpaæ vaktrà yad­cchayà ¬itthÃdi«varthe«ÆpÃdhitvena saæniveÓyata iti so 'yaæ saæj¤ÃrÆpo yad­cchÃtmaka iti / "gau÷ÓuklaÓvalo ¬ittha ityÃdau catu«ÂayÅ ÓabdÃnÃæ prav­tti÷" iti mahÃbhëyakÃra÷ / paramÃïvÃdÅnÃæ tu guïamadhyapÃÂhÃt pÃribhëikaæ guïatvam / guïakriyÃyad­cchÃnÃæ vastuta ekarÆpÃïÃmapyÃÓrayabhedÃdbheda iva lak«yate / yathaikasya mukhasya kha¬gamukuratailÃdyÃlambanabhedÃt / himapaya÷ÓaÇkhÃdyÃÓraye«u paramÃrthato bhinne«u ÓuklÃdi«u yadvaÓena Óukla÷ Óukla ityÃdyabhinnÃbhidhÃnapratyayotpattistat ÓuklatvÃdi sÃmÃnyam / gu¬ataï¬ulÃdipÃkÃdi«vevameva pÃkatvÃdi / bÃlav­ddhaÓukÃdyudÅrite«u ¬itthÃdiÓabde«u ca pratik«aïaæ bhidyamÃne«u ¬itthÃdyarthe«u và ¬itthatvÃdyastÅti sarve«Ãæ ÓabdÃnÃæ jÃtireva prav­ttinimittamityanye / tadvÃn apoho và ÓabdÃrtha÷ kaiÓvidukta iti granthagauravabhayÃt prak­tÃnupayogÃcca na darÓitam // (sÆ- 11) ## sa iti sÃk«Ãtsaæketita÷ / asyeti Óabdasya // (sÆ- 12) ## "karmaïi kuÓala÷' ityÃdau darbhagrahaïÃdyayogÃt "gaÇgÃyÃæ gho«a÷' ityÃdau ca gaÇgÃdÅnÃæ gho«ÃdyÃdhÃratvÃsaæbhavot mukhyÃrthasya bÃdhe vivecakatvÃdau sÃmÅpye ca saæbandhe rƬhita÷ prasiddhe÷, tathà gaÇgÃtaÂe gho«a ityÃde÷ prayogÃt ye«Ãæ na tathà pratipatti÷, te«Ãæ pÃvanatvÃdÅnÃæ dharmÃïÃæ tathÃpratipÃdanÃtmana÷ prayojanÃcca mukhyena amukhyo 'rtho lak«yate yat sa Ãropita÷ ÓabdavyÃpÃra÷ sÃntarÃrthani«Âho lak«aïà / (sÆ- 13) ## "kuntÃ÷ praviÓanti' "ya«Âaya÷ praviÓanti' ityÃdau kuntÃdibhirÃtmana÷ praveÓasiddhyarthaæ svasaæyogina÷ puru«Ã Ãk«ipyante / tata upÃdÃneneyaæ lak«aïà / "gauranubandhya÷" ityÃdau Óruticoditamanubandhanaæ kathaæ me syÃditi jÃtyà vyaktirÃk«ipyate na tu Óabdenocyate "viÓe«yaæ nÃbhidhà gacchet ÓrÅïaÓaktirviÓepaïe" iti nyÃyÃdityupÃdÃnalak«aïà tu nodÃhartavyà / na hyatra prayojanamasti na và ru¬hiriyam / vyaktyavinÃbhÃvitvÃttu jÃtyà vyaktirÃk«ipyate / yathà kriyatÃmityatra kartà / kurvityatra karma / praviÓa piï¬ÅmityÃdau g­haæ bhak«ayetyÃdi ca / "pÅno devadatto divà nabhuÇkte' ityatra ca rÃtribhojanaæ na lak«yate ÓrutÃrthÃpatterarthÃpattervà tasya vi«ayatvÃt / "gaÇgÃyÃæ gho«a÷' ityatra taÂasya gho«Ãdhikaraïatvasiddhaye gaÇgÃÓabda÷ svÃrthamarpayati, ityevamÃdau lak«aïenai«Ã lak«aïà / ubhayarupà ceyaæ Óuddhà / upacÃreïÃmiÓritatvÃt / anayorlak«yasya lak«akasya ca na bhedarÆpaæ tÃÂasthayam / taÂÃdÅnÃæ gaÇgÃdiÓabdai÷ pratipÃdane tacvapratipattau hi pratipipÃdayi«itaprayojanasaæpratyaya÷ / gahgÃsaæbandhamÃtraprÃtÅtau tu gaÇgÃtaÂe gho«a iti mukhyaÓabdÃbhidhÃnÃllak«aïÃyÃ÷ ko bheda÷ // (sÆ- 14) ## ÃropyamÃïa÷, Ãropavi«ayaÓva yatrÃnapahnutabhedau sÃmÃnÃdhikaraïyena nirdiÓyete sà lak«aïà sÃropà // (sÆ- 15) ## vi«ayiïÃropyamÃïenÃnta÷k­te nigÅrïe, anyasminnÃropavi«aye sati sÃdhyavasÃnà syÃt // (sÆ- 16) ## imÃvÃropÃdhyavasÃnarÆpau sÃd­ÓyahetÆ bhedau "gaurvÃhÅka÷' ityatra "gaurayam' ityatra ca / atra hi svÃrthasahacÃriïo guïà jìyamÃndyÃdayo lak«yamÃïà api goÓabdasya parÃrthÃbhidhÃne prav­ttinimittetvamupayÃnti, iti kecit / svÃrthasahacÃriguïÃbhedena parÃrthagatà guïà eva lak«yante na parÃrtho 'bhidhÅyate, ityanye / sÃdhÃraïaguïÃÓrayatvena parÃrtha eva lak«yate, ityapare / uktaæ cÃnyatra "abhidheyÃvinÃbhÆtapratÅtirlak«aïocyate / lak«yamÃïaguïairyogÃdv­tteri«Âà tu gauïatÃ" iti / avinÃbhÃvo 'tra saæbandhamÃtraæ na tu nÃntarÅyakatvam / tecve hi ma¤cÃ÷ kroÓanti' ityÃdau na lak«aïà syÃt / avanÃbhÃve cÃk«epeïaiva siddherlak«aïÃyà nopayoga ityuktam / "Ãyurg­tam' "Ãyurevedam' ityÃdo ca sÃd­ÓyÃdanyat kÃryakÃraïabÃvÃdi saæbandhÃntaram / evamÃdau ca kÃryakÃraïabhÃvÃdilak«aïapÆrve, ÃropÃdhyavasÃne / atra gauïabhedayorbhede 'pi tÃdrÆpyapratÅti÷ sarvathaivÃbhedÃvagamaÓva prayojanam / Óuddhabhedayostvanyavailak«aïyenÃvyabhicÃreïa ca kÃryakÃritvÃdi / kvacit tÃdartyÃdupacÃra÷ / yathÃ, indrÃrthà sthÆïÃ, indra÷ / kvacanatama svasvÃmibhÃvÃt / yathÃ, rÃjakÅya÷ puru«o rÃjà / kvacit, avayavÃvayavibhÃvÃt / yathÃ, agrahasta ityatrÃgramÃtre 'vayave hasta÷ / kvacit tÃtkarmyÃt / yathÃ, atak«Ã tak«Ã // (sÆ- 17) ## ÃdyabhedÃbhyÃæ saha // sà ca (sÆ- 18) ## prayojanaæ hi vya¤janavyÃpÃragamyameva // (sÆ- 19) ## tacceti vyaÇgyam / gƬhaæ yathà mukhaæ vikasitasmitaæ vaÓitavakrima prek«itaæ samucchalitavibhramà gatirapÃstasaæÓthà mati÷ / uro mukulitastanaæ jaghanamaæsabandhoddhuraæ batenduvadanÃtanau taruïimodgamo modate //9// agƬhaæ yathà ÓrÅparicayÃjja¬Ã api bhavantyabhij¤Ã vidagdhacaritÃnÃm / upadiÓati kÃminÅnÃæ yauvanamada eva lalitÃni //10// atropadiÓaitÅti // (sÆ- 20) ## avyaÇgyà gƬhavyaÇgyÃ, agƬhavyahgyà ca // (sÆ- 21) ## Óabda iti saæbadhyate / tadbhÆstadÃÓraya÷ // (sÆ- 22) ## kuta ityÃha (sÆ- 23) ## ## prayojanapratipipÃdayi«ayà yatra lak«aïayà Óabdaprayogastatra nÃnyatastatpratÅtirapi tu tasmÃdeva sabdÃt / na cÃtra vya¤janÃd­te 'nyo vyÃpÃra÷ // tathÃhi (sÆ- 24) ## gaÇgÃyÃæ gho«a ityÃdau ye pÃvanatvÃdayo dharmÃstaÂÃdau pratÅyante na tatra gaÇgÃdiÓabdÃ÷ saæketitÃ÷ // (sÆ- 25) ## mukhyÃrthabÃdhÃditrayaæ hetu÷ // tathà ca (sÆ- 26) ## yathà gaÇgÃÓabda÷ srotasi sabÃdha iti taÂaæ lak«ayati tadvat yadi taÂe 'pi sabÃdha÷ syÃt tat prayojanaæ lak«ayet / na ca taÂaæ mukhyo 'rtha÷ / nÃpyatra bÃdha÷ / na ca gaÇgÃÓabdÃrthasya taÂasya pÃvanatvÃdyairlak«aïÅyai÷ saæbandha÷ / nÃpi prayojane lak«ye kiæcit prayojanam / nÃpi gaÇgÃÓabdastaÂamiva prayojanaæ pratipÃdayitumasamartha÷ // (sÆ- 27) ## evamapi prayojanaæ cellak«yate tat prayojanÃntareïeti tadapi prayojanÃntareïeti prak­tÃpratÅtik­t anavasthà bhavet // nanu pÃvanatvÃdidharmayuktameva taÂaæ lak«yate / "gaÇgÃyÃstaÂe gho«a÷' ityato 'dhikasyÃrthasya pratÅtiÓva pyojanamiti viÓi«Âe lak«aïà ttkiæ vya¤janayetyÃha / (sÆ- 28) ## kuta ityÃha (sÆ- 29) ## pratyak«ÃdernÅlÃdirvi«aya÷ phalaæ tu prakaÂatà saævittivà // (sÆ- 30) ## vyÃkhyotam // (sÆ- 31) ## taÂÃdau ye vi«e«Ã÷ pÃvanatvÃdayaste cÃbhidhÃtÃtparyalak«aïÃbhyo vyÃpÃrÃntareïa gamyÃ÷ / tacca vya¤janadhvananadyotanÃdiÓabdavÃcyamavaÓyame«itavyam // evaæ lak«aïÃmÆlaæ vya¤jakatvamuktam // abhidhÃmÆlaæ tvÃha / (sÆ- 32) ## "saæyogo viprayogaÓva sÃhacaryaæ virodhità / artha÷ prakaraïaæ liÇgaæ ÓabdasyÃnyasya saænidhi÷ // sÃmarthyamaucitÅ deÓa÷ kÃlo vyakti÷ svarÃdaya÷ / ÓabdÃrthasyÃnavacchede viÓe«asm­tihetava÷" // ityuktadiÓà saÓaÇkhacakro hari÷ aÓaÇkhacakro harirityacyute / rÃmalak«maïÃviti dÃÓarathau / rÃmÃrjunagatistayoriti bhÃrgavakÃrtavÅryayo÷ / sthÃïuæ bhaja bhavacchide, iti hara / sarvaæ jÃnÃti deva iti yu«madarthe / kupito makaradhvaja iti kÃme / devasya purÃrÃderiti saæbhau / madhunà matta÷ kokila iti vasante / pÃtu vo dayitÃmukhamiti sÃæmukhye / bhÃtyatra parameÓvara iti rÃjadhÃnÅrÆpÃt deÓÃdrÃjani / citrabÃnurvibhÃtÅti dine ravau rÃtrau vahnau / mitraæ bhÃtÅti suh­di, mitro bhÃtÅti ravau / indraÓatrurityÃdau vete eva, na kÃvye, svero viÓe«apratÅtik­t / ÃdigrahaïÃt eddahamettatthaïià eddahamettehi acchivattehiæ / eddahamettÃvatthà eddahamettehi diaehiæ //11// ityÃdÃvabhinayÃdaya÷ / itthaæ saæyogÃdibhirardhÃntarÃbhidhÃyakatve nivÃrite 'pyanekÃrthasya Óabdasya yat kvacidarthÃntarapratipÃdanaæ tatra nÃbhidhà niyamanÃttasyÃ÷ / na ca lak«aïà mukhyÃrthabÃdhÃdyabhÃvÃt / api tva¤janaæ vya¤janameva vyÃpÃra÷ / yathà bhadrÃtmano duradhirohatanorviÓÃlavaæÓonnate÷ k­taÓilÅmukhasaægrahasya / yasyÃnupaplutagate÷ paravÃraïasya dÃnÃmbusekasubhaga÷ satataæ karo 'bhÆt //12// (sÆ- 33) ## tadyukto vya¤janaryukta÷ (sÆ- 34) ## tatheti vya¤jaka÷ // iti kÃvyaprakÃÓe ÓabdÃrthasvarÆpanirïayo nÃma dvitÅya ullÃsa÷ // 2 // ___________________________________________________________________________ // atha t­tÅya ullÃsa÷ // (sÆ- 35) ## arthÃ÷, vÃcyalak«yavyaÇgyÃ÷ / te«Ãæ vÃjakalÃk«aïikavya¤jakÃnÃm // (sÆ- 36) ## kÅd­ÓÅtyÃha (sÆ- 37) ## ## boddhavya÷ pratipÃdya÷ / kÃkurdhvanervikÃra÷ / prastÃva÷ prakaraïam / arthasya vÃcyalak«yavyaÇgyÃtmana÷ / krameïodÃharaïÃni / aipihulaæ jalakuæbhaæ ghettÆïa samÃgadahni sahi turiam / samaseasalilaïÅsÃsaïÅsahà vÅsamÃmi khaïam //13// atra cauryaratagopanaæ gabyate / oïïiddaæ dobballaæ ciætà alasattaïaæ saïÅsasiam / maha maædabhÃiïÅe keraæ sahi tuha vi ahaha parihavai //14// atra dÆtyÃstatkÃmukopabhogo vyajyate / tathÃbhÆtÃæ d­«Âvà n­pasadasi päjÃlatanayÃæ vane vyÃdhai÷ sÃrdhaæ suciramu«itaæ valkaladharai÷ / virÃÂasyÃvÃse sthitamanucitÃrambhanibh­taæ guru÷ khedaæ khinne mayi bhajati nÃdyÃpi kuru«u //15// atra mayi na yogya÷ kheda÷ kuru«u tu yogya iti kÃkvà prakÃÓyate / na ca vÃcyasiddhayaÇgamatra kÃkuriti guïÅbhÆtavyaÇgyatvaæ ÓaÇkyam / praÓrnamÃtreïÃpi kÃkorviÓrÃnte÷ / taià maha gaæ¬atthalaïimiaæ diÂhÂhiæ ïa ïesi aïïatto / eïhiæ saccea ahaæ te a kavÃlà ïa sà diÂhÂhÅ //16// atra matsakhÅæ kapolapratibimbitÃæ paÓyataste d­«ÂiranyaivÃbhÆt calitÃyÃæ tu tasyÃmanyaiva jÃtetyaho pracchannakÃmukatvaæ te, iti vyajyate / uddeÓo 'yaæ sarasakadalÅÓreïiÓobhÃtiÓÃyÅ ku¤jotkar«ÃÇkuritaramaïÅvibhramo narmadÃyÃ÷ / kiæ caitasmin suratasud­dastanvi de vÃnti vÃtà ye«Ãmagre sarati kalitÃkÃïjakopo manobhÆ÷ //17// atra ratÃrthaæ praviÓeti vyaÇgyam / ïollei aïollamaïà attà maæ gharabharammi / khaïamettaæ jai saæjhÃi hoi ïa va hoi vÅsÃmo //18// atra saædhyà saæketakÃra iti taÂasthaæ prati kayÃciddayotyate / suvvaha samÃgamissadi tujjha pio ajja paharametteïa / eme a kitti ciÂhÂhasi tà sahi sajjesu karaïijjam //19// atropapatiæ pratyabhisartuæ prastutà na yuktamiti kayÃcinnivÃryate / anyatra yÆyaæ kusumÃvacÃyaæ kurudhvamatrÃsmi karomi sakhya÷ / nÃhaæ hi dÆraæ bhramituæ samarthà prasÅdatÃyaæ racito '¤jalirva÷ //20// atra vivikto 'yaæ deÓa iti pracchannakÃmukastvayÃbhisÃryatÃmiti, ÃÓvastÃæ prati kayÃcinnivedyate / guruaïaparavasa pia kiæ bhaïÃmi tui maædabhÃiïÅ ahakam / ajja pavÃsaæ vaccasi vacca saaæ jevva suïasi karaïijjam //21// atrÃdya madhusamaye yadi vrajasi tadÃhaæ tÃvat na bavÃmi tava tu na jÃnÃmi gatimiti vyajyate / ÃdigrahaïÃcce«ÂÃde÷ / tatra ce«ÂÃyà yathà dvÃropÃntanirantare mayi tayà saundaryasÃraÓriyà prollÃsyoruyugaæ parasparasamÃsaktaæ samÃsÃditam / ÃnÅtaæ purata÷ Óiroæ'Óukamadha÷ k«ipte cale locane vÃcastatra nivÃritaæ prasaraïaæ saækocite dorlate //22// atra ce«Âayà pracchannakÃntavi«ya ÃkÆtaviÓe«o dhvanyate / nirÃkÃhk«apratipattaye prÃptÃvasaratayà ca puna÷ punarudÃhriyate / vattkÃdÅnÃæ mitha÷saæyoge dvikÃdibhedena / anena krameïa lak«yavyaÇgyapoÓva vya¤jakatvamudÃhÃryam // (sÆ- 38) #<ÓabdapramÃïavedyo 'rtho vyanaktyarthÃntaraæ yata÷ / arthasya vya¤jakatve tat Óabdasya sahakÃrità // 23 //># Óabdeti / nahi pramÃïÃntaravedyo 'rtho vya¤jaka÷ // iti ÓrÅkÃvyaprakÃÓe 'rthavya¤jakatÃnirïayo nÃma t­tÅya ullÃsa÷ // 3 // ___________________________________________________________________________ // atha caturtha ullÃsa÷ // yadyapi ÓabdÃrthayornirïaye k­te do«aguïÃlaækÃrÃïÃæ svarÆpamabhidhÃnÅyam tathÃpi dharmiïi pradarÓite dharmÃïÃæ hermÃïÃæ heyopÃdeyatà j¤Ãyata iti prathamaæ kÃvyabhedÃn Ãha / (sÆ- 39) ## lak«aïÃmÆlagƬhavyaÇgyaprÃdhÃnye satyeva, avivak«itaæ vÃcyaæ yatra sa "dhvanau' ityanuvÃdÃt dhvaniriti j¤eya÷ / tatra ca vÃcyaæ kvacidanupayujyamÃnatvÃdarthÃntare pariïamitam / yathà tvÃmasmi vacmi vidu«Ãæ samavÃyo 'tra ti«Âhati / ÃtmÅyÃæ matimÃsthÃya sthitimatra vidhehi tat //23// atra vacanÃdi, upadeÓÃdirÆpatayà pariïamati / kvacidanupapadyamÃnatayÃ, atyantaæ tirask­tam / yathà upak­taæ bahu tatra kimucyate sujanatà prathità bhavatà param / vidadhadÅd­Óameva sadà sakhe sukhitamÃssva tata÷ ÓaradÃæ Óatam //24// etad apakÃriïaæ prati viparÅtalak«aïayà kaÓvidvakti // (sÆ- 40) ## anyaparaæ vyaÇgyani«Âham // e«a ca (sÆ- 41) ## alak«yeti / na khalu vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃriïa eba rasa÷ / api tu rasastai÷, ityastikrama÷ / sa tu lÃghavÃnna lak«yate // atra (sÆ- 42) ## ÃdighaïÃdbhÃvodayabhÃvasaædhibhÃvaÓabalatvÃni / pradhÃnatayà yatra sthito rasÃdistatrÃlaækÃrya÷, yathodÃhari«yate / anyatra tu pradhÃne vÃkyÃrthe yatrÃÇgabhÆto rasÃdistatra guïÅbhÆtavyaÇgaye rasavatpreyaÆrjasvisamÃhitÃdayo 'laækÃrÃ÷ / te ca guïÅbhÆtavyaÇgyÃbhidhÃne, udÃhari«yante // tatra rasasvarÆpamÃha (sÆ- 43) ## ## uktaæ hi bharatena "vibhÃvÃnubhÃvavyamicÃrisaæyogÃd rasani«patti÷" iti / etaddviv­ïvate / "vibhÃvairlalanodyÃnÃdi bhirÃlambanoddÅpanakÃraïai÷, ratyÃdiko bhÃvo janita÷, anubhÃvai÷ kaÂÃk«abhujÃk«epaprabh­tibhi÷ kÃryai÷ pratÅtiyogya÷ k­ta÷, vyabhicÃrimirnirvedÃdibhi÷ sahakÃrimirupacito mukhyayà v­cyà rÃmÃdÃvanukÃrye tadrÆpatasaædhÃnÃnnartake 'pi pratÅyamÃno rasa÷" iti bhaÂÂalollaÂaprabh­taya÷ / rÃma evÃyam ayameva rÃma iti "na rÃmo 'yam' ityauttarakÃlike bÃdhe rÃmo 'yamiti rÃma÷ syÃdvà na vÃyamiti rÃmasad­Óo 'yamiti ca samyaÇbhithyÃsaæÓayasÃd­ÓyapratÅtibhyo vilak«aïayà citraturagÃdinyÃyena rÃmo 'yamiti pratipacyà grÃhye naÂe "seyaæ mamÃÇge«u sudhÃrasacchaÂà supÆrakarpÆraÓalÃkikà d­Óo÷ / manorathaÓrÅrmanasa÷ ÓarÅriïÅ prÃïeÓvarÅ locanagocaraæ gatà //25// daivÃdahamadya tayà capalÃyatanetrayà viyuktaÓva / aviralavilolajalada÷ kÃla÷ samupÃgataÓvÃyam' //26// ityÃdikÃvyÃnusaædhÃnabalÃcchik«ÃbhyÃsanirvartitasvakÃyraprakaÂanena ca naÂenaiva prakÃÓitai÷ kÃraïakÃryasahakÃribhi÷ k­trimairapi tathÃnabhimanyamÃnairvibhÃvÃdiÓabdavyapadeÓyai÷ "saæyogÃt' gamyagamakabhÃvarÆpÃt anumÅyamÃno 'pi vastusaundaryabalÃdrasanÅyatvenÃnyÃnumÅyamÃnavilak«aïa÷ sthÃyitvena saæbhÃvyamÃno ratyÃdirbhÃvastatrÃsannapi sÃmÃjikÃnÃæ vÃsanayà carvyamÃïo rasa iti ÓrÅÓaÇkuka÷ / na tÃÂasthyena nÃtmagatatvena rasa÷ pratÅyate notpadyate nÃmivyajyate, api tu kÃvye nÃÂye cÃbhidhÃto dvitÅyenana vibhÃvÃdisÃdhÃraïÅkaraïÃtmanà bhÃvakatvavyÃpÃreïa bhÃvyamÃna÷ sthÃyÅ sacvodrekaprakÃÓÃnandamayasaævidviÓrÃntisatacvena bhogena bhujyate, iti bhaÂÂanÃyaka÷ / loke pramadimi÷ sthÃyyanumÃne 'bhyÃsapÃÂavavatÃæ kÃvye nÃÂye ca taireva kÃraïatvÃdiparihÃreïa vibhÃvanÃdivyÃpÃravcvÃdalaukikavibhÃvÃdiÓabdavyavahÃyairrmamaivaite Óatrorevaite taÂasthasyaivaite na mamaivaite na Óatrorevaite na taÂasthasyaivaite, iti saæbandhaviÓe«asvÅkÃraparihÃraniyamÃnadhyavasÃyÃt sÃdhÃraïyena pratÅtairabhivyakta÷ sÃmÃjikÃnÃæ vÃsanÃtmatayà sthita÷ sthÃyÅ ratyÃdiko niyatapramÃt­gatatvena sthito 'pi sÃdhÃraïopÃyabalÃt tatkÃlavigalitaparimitapramÃt­bhÃvavaÓonmi«itavedyÃntarasaæparkaÓÆnyÃparimitabhÃvena pramÃtrà sakalasah­dayasaævÃdabhÃjà sÃdhÃraïyena svÃkÃra ivÃbhinno 'pi gocarÅk­taÓvarvyamÃïataikaprÃïo vibhÃvÃdijÅvitÃvadhi÷ pÃnakarasanyÃyena carvyamÃïa÷ pura iva parisphuran h­dayamiva praviÓan sarvÃÇgÅïamivÃliÇgan anyat sarvamiva tirodadhat brahnÃsvÃdamivÃnubÃvayan alaukikacamatkÃrakÃrÅ Ó­ÇgÃrÃdiko rasa÷ / sa ca na kÃrya÷ / vibhÃvÃdivinÃÓe 'pi tasya saæbhavaprasaÇgÃt / nÃpi j¤Ãpya÷ siddhasya tasyÃsaæbhavÃt / api tu vibhÃvÃdibhirvyajjitaÓvarvaïÅya÷ / kÃrakaj¤ÃpakÃbhyÃmanyat kva d­«Âamiti cet, na kvacidd­«ÂamityalaukikasiddherbhÆ«aïametanna dÆ«aïam / carvaïÃni«pacyà tasya ni«pattirupacariteti kÃryo 'pyucyatÃm / laukikapratyak«ÃdipramÃïatÃÂasthyÃvabodhaÓÃlimitayogij¤ÃnavedyÃntarasaæsparÓarahitasvÃtmamÃtraparyavasitaparimitetarayogisaæbedanavilak«aïalokottarasvasaævedanagocara iti pratye 'pyabhidhÅyatÃm / tadgrÃhakaæ ca na nirvikalpakaæ vibhÃvÃdiparÃmarÓapradhÃnatvÃt / nÃpi savikalpakaæ carvyamÃïasyÃlaukikÃnandamayasya svasaævedanasiddhatvÃt / ubhayÃbhÃvasvarÆpasya co bhayÃtmakatvamapi pÆrvavallokottaratÃmeva gamayati na tu virodhamiti ÓrÅmadÃcÃryÃbhinavaguptapÃdÃ÷ // vyÃghrÃdayo vibhÃvà bhayÃnakasyeva vÅrÃdbhutaraudrÃïÃm aÓrupÃtÃdayo 'nubhÃvÃ÷ Ó­ÇgÃrasyeva karuïabhayÃnakayo÷, cintÃdayo vyabhicÃriïa÷ Ó­ÇgÃrasyeva vÅrakaruïabhayÃnakÃnÃmiti p­thaganaikÃntikatvÃt sÆtre milità nirdi«ÂÃ÷ / viyadalimalinÃmbugarbhameghaæ madhukarakokilakÆjitairdiÓÃæ ÓrÅ÷ / dharaïirabhinavÃÇkurÃÇkaÂaÇkà praïatipare dayite prasÅda mugdhe //27// ityÃdau parim­ditam­ïÃlÅmlÃnamaÇgaæ prav­tti÷ kathamapi parivÃraprÃrthanÃbhi÷ kriyÃsu / kalayati ca himÃæÓorni«kalaÇkasya lak«mÅ- mabhinavakaridantacchedakÃnta÷ kapola÷ //28// dÆrÃdutsukamÃgate vivalitaæ saæbhëiïi sphÃritaæ saæÓli«yatyaruïaæ g­hÅtavasane kiæcäjitabhrÆlatam / mÃninyÃÓvaraïÃnativyatikare bëpÃmbupÆrïek«aïaæ cak«urjÃtamaho prapa¤cacaturaæ jÃtÃgasi preyasi //29// ityÃdau ca yadyapi vibhÃvÃnÃmanubhÃvÃnÃmautsukyavrŬÃhar«akopÃsÆyÃprasÃdÃnÃæ ca vyabhicÃriïÃæ kevalÃnÃmatra sthiti÷, tathÃpyete«ÃmasÃdhÃraïatvamityanyatamadvayÃk«epakatve sati nÃnaikantikatvamiti // tadviÓe«ÃnÃha-- (sÆ- 44) #<Ó­ÇgÃrahÃsyakaruïaraudravÅrabhayÃnakÃ÷ / bÅbhatsÃdbhutasaæj¤au cetya«Âau nÃÂye rasÃ÷ sm­tÃ÷ // 29 //># tatra Ó­hgÃrasya dvau bhedau / saæbhogo vipralambhaÓva / tatrÃdya÷ parasparÃvalokanÃliÇganÃdharapÃnaparicumbanÃdyanantatvÃdaparicchedya eka eva gaïyate / yathà ÓÆnyaæ vÃsag­haæ vilokya ÓayanÃdutthÃya kiæcicchanai- rnidrÃvyÃjamupÃgatasya suciraæ nirvarïya patyurmuækham / visrabdhaæ paricumbya jÃtapulakÃmÃlokya gaï¬asthalÅæ lajjÃnamramukhÅ priyeïa hasatà bÃlà ciraæ cumbità // 30 // tathà tvaæ mugdhÃk«i vinaiva ka¤culikayà dhatse manohÃriïÅæ lak«mÅmityabhidhÃyini priyatame tadvÅÂikÃsaæsp­Ói / ÓayyopÃntanivi«ÂasasmitasakhÅnetrotsavÃnandito niryÃta÷ ÓanakairalÅkavacanopanyÃsamÃlÅjana÷ // 31 // aparastu, abhilëaviraher«yÃpravÃsaÓÃpahetuka iti pa¤cavidha÷ / krameïodÃharaïam-- premÃrdrÃ÷ praïayasp­Óa÷ paricayÃdudgìharÃgodayÃ- stÃstà mugdhad­Óo nisargamadhurÃÓve«Âà bhaveyurmayi / yÃsvanta÷karaïasya vÃhyakaraïavyÃpÃrarodhÅ k«aïÃ- dÃÓsÃparikalpitÃsvapi bhavatyÃnandasÃndro laya÷ // 32 // anyatra vrajatÅti kà khalu kathà nÃpyasya tÃd­k suhad yo mÃæ necchati nÃgataÓva hahahà ko 'yaæ vidhe÷ prakrama÷ / ityalpetarakalpanÃkavalitasvÃntà niÓÃntÃntare bÃlà v­ttavivartanavyatikarà nÃpnoti nidrÃæ niÓi // 33 // e«Ã virahotkaïÂhità / sà putyu÷ prathamÃparÃdhasamaye sakhyopadeÓaæ vinà no jÃnÃti savibhramÃÇgavalanÃvakroktisaæsÆcanam / svacchairacchakapolamÆlagalitai÷ paryastanetrotpalà bÃlà kevalameva roditi luÂhallolÃlakairaÓrubhi÷ // 34 // prasthÃnaæ valayai÷ k­taæ priyasakhairasrairajasraæ gataæ dh­tyà na k«aïamÃsitaæ vyavasitaæ cittena gantuæ pura÷ / yÃtuæ niÓvitacetasi priyatame sarve samaæ prasthità gantavye sati jÅvita priyasuh­tsÃrtha÷ kimu tyajyate // 35 // tvÃmÃlikhya praïayakupitÃæ dhÃturÃgai÷ ÓilÃyÃ- mÃtmÃnaæ te caraïapatitaæ yÃvadicchÃmi kartum / asraistÃvanmuhurupacitaird­«ÂirÃlupyate me krÆrastasminnapi na sahate saægamaæ nau k­tÃnta÷ // 36 // hÃsyÃdÅnÃæ krameïodÃrahaïam-- Ãku¤vya pÃïimaÓuciæ mama mÆrdhni veÓyà mantrÃmbhasÃæ pratipadaæ p­«atai÷ pavitre / tÃrasvanaæ prathitathÆtkamadÃtprahÃraæ hÃhà hato 'hamiti roditi vi«ïuÓarmà // 37 // hà mÃtastvaritÃsi kutra kimidaæ hà devatÃ÷ kvÃÓi«a÷ dhik prÃïÃn patito 'Óanirhutavahaste 'Çge«u dagdhe d­Óau / itthaæ ghargharamadhyaruddhakaruïÃ÷ paurÃÇganÃnÃæ gira- ÓvitrasthÃnapi rodayanti Óatadhà kurvanti bhittÅrapi // 38 // k­tamanumataæ d­«Âaæ và yairidaæ gurupÃtakaæ manujapaÓubhirnirmaryÃdairbhavadbhirudÃyudhai÷ / narakaripuïà sÃrdhaæ te«Ãæ sabhÅmakirÅÂinÃ- mayamahamas­ÇmedomÃæsai÷ karomi diÓÃæ balim // 39 // k«udrÃ÷ saætrÃsamete vijahata haraya÷ k«uïïaÓakrebhakumbhà yu«maddehe«u lajjÃæ dadhati paramamÅ sÃyakà ni«patanta÷ // saumitre ti«Âha pÃtraæ tvamasi na hi ru«Ãæ nanvahaæ meghanÃda÷ kiæcidbhrÆbhahgalÅlÃniyamitajaladhiæ rÃmamanve«ayÃmi // 4.0 // grÅvÃbhaÇgÃbhirÃmaæ muhuranupatati syandane baddhad­«Âi÷ paÓvÃrdhena pravi«Âa÷ ÓarapatanabhayÃdbhÆyasà pÆrvakÃyam / dabhaiærardhÃvalŬhai÷ Óramaviv­tamukhabhraæÓimi÷ kÅrïavartmà paÓyodagraplutatvÃdviyati bahutaraæ stokamurvyà prayÃti // 4.1 // utk­tyotk­tya k­ttiæ prathamamatha p­thÆtsedhabhÆyÃæsi mÃæsÃ- nyaæsasphikp­«Âhapiï¬yÃdyavayavasulabhÃnyugrapÆtÅni jagdhvà / Ãrtta÷ paryastanetra÷ prakaÂitadaÓana÷ pretaraÇka÷ karaÇkÃ- dahkasthÃdasthisaæsthaæ sthapuÂagatamapi kravyamavyagramatti // 4.2 // citraæ mahÃne«a batÃvatÃra÷ kva kÃntire«Ãbhinavaiva bhaÇgi÷ / lokottaraæ dhairyamaho prabÃva÷ kÃpyÃk­tirnÆtana e«a sarga÷ // 4.3 // e«Ãæ sthÃyibhÃvÃnÃha-- (sÆ- 33) ## spa«Âam / vyabhicÃriïo brÆte-- (sÆ- 46) ## ## ## ## nirvedasyÃmaÇgalaprÃyasya prathamamanupÃdeyatve 'pyupÃdÃnaæ vyamicÃritve 'pi sthÃyitÃbhi dhÃnÃrtham / tena (sÆ- 47) ## yathà ahau và hÃre và kusumaÓayane và d­«adi và maïau và lo«Âe và balavati ripau và sud­di và / t­ïe và straiïe và mama samad­Óo yÃnti divasÃ÷ kvacitpuïyÃraïye Óiva Óiva Óiveti pralapata÷ // 4.4 // (sÆ- 48) ## ## ÃdiÓabdÃnmunigurun­paputrÃdivi«ayà / kÃntÃvi«ayà tu vyaktà ӭÇgÃra÷ / udÃharaïam kaïÂhakoïavinivi«ÂamÅÓa te kÃlakÆÂamapi me mahÃm­tam / apyupÃttamam­taæ bhavadvapurbhedav­tti yadi me na rocate // 4.5 // haratyaghaæ saæprati heture«yata÷ Óubhasya pÆrvÃcaritai÷ k­taæ Óubhai÷ / ÓarÅrabhÃjÃæ bhavadÅyadarÓanaæ vyanakti kÃlatritaye 'pi yogyatÃm // 4.6 // evamanyadapyudÃhÃryam / a¤jitavyabhicÃrÅ yathà jÃne kopaparÃhbhukhÅ priyatamà svapne 'dya d­«Âà mayà mà mÃæ saæsp­sa pÃïineti rudatÅ gantuæ prav­ttà pura÷ / no yÃvatparirabhya cÃÂuÓatakairÃÓvÃsayÃmi priyÃæ bhrÃtastÃvadahaæ ÓaÂhena vidhinà nidrÃdaridrÅk­ta÷ // 4.7 // atra vidhiæ pratyasÆyà / (sÆ- 49) ## tadÃbhÃsà rasÃbhÃsà bhÃvÃbhÃsÃÓva / tatra rasÃbhÃso yathà stuma÷ kaæ vÃmÃk«i k«aïamapi vinà yaæ na ramase vilebhe ka÷ prÃïÃn raïamakhamukhe yaæ m­gayase / sulagne ko jÃta÷ ÓaÓimukhi yamÃlihgasi balÃt tapa÷ÓrÅ÷ kasyai«Ã madananagari dhyÃyasi tu yam // 4.8 / atrÃnekakÃmukavi«ayamabhilëaæ tasyÃ÷ stuma ityÃdyanugataæ bahuvyÃpÃropÃdÃnaæ vyanakti / bhÃvÃbhÃso yathà rÃkÃsudhÃkaramukhÅ taralÃyatÃk«Å sà smerayauvanataraÇgivibhramÃÇgÅ / tat kiæ karomi vidadhe kathamatra maitrÅæ tatsvÅk­tivyatikare ka ivÃbhyupÃya÷ // 4.9 // atra cintÃ, anaucityapravartità / evamanye 'pyudÃhÃryÃ÷ // (sÆ- 50) ## krameïodÃharaïam tasyÃ÷ sÃndravilepanastanataÂapra Óle«amudrÃÇkitaæ kiæ vak«aÓvaraïÃnativyatikaravyÃjena gopÃyyate / ityukte kva tadityudÅrya sahasà tat saæpramÃr«Âuæ mayà sÃÓli«Âà rabhasena tatsukhavaÓÃttanvyà ca tadvism­tam // 50 // atra kopasya / ekasmi¤ Óayane vipak«aramaïÅnÃmagrahe mugdhayà sadyo mÃnaparigrahaglapitayà cÃÂÆni kurvannapi / ÃvegÃdavadhÅrita÷ priyatamastÆ«ïÅæ sthitastatk«aïaæ mÃbhÆtsupta ivetyamandavalitagrÅvaæ punarvÅk«ita÷ // 51 // atrautsukyasya / utsiktasya tapa÷parÃkramanidherabyÃgamÃdekata÷ satsaægapriyatà ca vÅrarabhasotphÃlaÓva mÃæ kar«ata÷ / vaidaihÅparirambha e«a ca muhuÓvaitanyamÃmÅlayan ÃnandÅ haricandanenduÓiÓirasnigdho ruïaddhyanyata÷ // 52 // atrÃvegahar«ayo÷ / kvÃkÃryaæ ÓaÓalak«maïa÷ kva ca kulaæ bhÆyo 'pi d­Óyeta sà do«ÃïÃæ praÓamÃya na÷Órutamaho kope 'pi kÃntaæ mukham / kiæ vak«yantyapakalma«Ã÷ k­tadhiya÷ svapne 'pi sà durlabhà ceta÷ svÃsthayamupaihi ka÷ khalu yuvà dhanyo 'dharaæ dhÃsyati // 53 // atra vitakÃraitsukyamatismaraïaÓahkÃdainyadh­ticintÃnÃæ Óabalatà / bhÃvasthitistÆktà udÃh­tà ca // (sÆ- 51) ## te bhÃvaÓÃntyÃdaya÷ / aÇgitvaæ rÃjÃnugatavivÃhaprav­ttabh­tyavat // (sÆ- 52) ## #<ÓabdÃrthobhayaÓaktyutthastridhà sa kathito dhvani÷ /># ÓabdaÓaktimÆlÃnuraïanarÆpavyaÇgya÷«a arthaÓaktimÆlÃnuraïanarÆpavyaÇgaya÷ ubhayaÓaktimÆlÃnuraïanarÆpavyaÇgyaÓveti trividha÷ // tatra ## (sÆ- 53) ## vastveveti, analaækÃraæ vastumÃtram / Ãdyo yathà ullÃsya kÃlakaravÃlamahÃmbuvÃhaæ devena yena jaraÂhorjitagarjitena / nirvÃpita÷ sakala eva raïe ripÆïÃæ dhÃrÃjalaistrijagati jvalita÷ pratÃpa÷ // 54 // atra vÃkyasyÃsaæbaddhÃrthÃbidhÃyakatvaæ mà prasÃÇk«Åditi prÃkaraïikÃprÃkaraïikayorupamÃnopameyabhÃva÷ kalpanÅya ityatropamÃlaækÃro vyaÇgya÷ / tiramarucirapratÃpo vidhuraniÓÃk­dvibho madhuralÅla÷ / matimÃnatacvav­tti÷ pratipadapak«ÃgraïÅrvibhÃti bhavÃn // 55 // atraikaikasya padasya dvipadatve virodhÃbhÃsa÷ / amita÷ samita÷ prÃptairutkar«airhar«ada prabho / ahita÷ sahita÷ sÃdhuyaÓobhirasatÃmasi // 56 // atrÃpi virodhÃbhÃsa÷ / nirupÃdÃnasaæbhÃramabhittÃveva tanvate / jagaccitraæ namastasmai kalÃÓlÃghyÃya ÓÆline // 57 // atra vyatireka÷ / alaækÃryasyÃpi brÃhnaïaÓraïaïanyÃyenÃlaækÃratà / vastumÃtraæ yathà paæthia ïa ettha sattharamatthi maïaæ pattharatthale gÃme / uïïaapaoharaæ pekhkhiÆïa jai vasasi tà vasasu // 58 // atra yadyupabhogak«amo 'si tadÃ, Ãssveti vyajyate / ÓaniraÓaniÓva tamuccairnihanti kupyasi narendra yasmai tvam / yatra prasÅdasi puna÷ sa bhÃtyudÃro 'nudÃraÓva // 59 // tra aviruddhÃvapi tvadanuvartanÃrthamekaæ kÃryaæ kuruta iti dhvanyate / (sÆ- 54) ## ## ## svata÷saæbhavÅ na kevalaæ bhaïitimÃtrani«panno yÃvabdahirapyaucityena saæbhÃvyamÃna÷ / kavinà pratibhÃïamÃtreïa bahirasannapi nirmita÷ kavinibaddhena vaktreti và dvividho 'para iti trividha÷ / vastu vÃlaækÃro vÃsÃviti «o¬hà vya¤jaka÷ / tasya vastu vÃlaækÃro và byaÇgya iti dvÃdaÓabhaÇedor / ÃthaÓaktyudbhavo dhvani÷ / krameïodÃharaïam-- alasaÓiropaïi dhuttÃïaæ aggimo putti dhaïasamiddhimao / ia bhaïieïa ïaaÇgÅ papphullaviloaïà jÃà // 60 // atra mamaivopabhogya iti vastunà vastu vyajyate / dhanyÃsi yà kathayasi priyasaægame 'ri visrabdhacÃÂukaÓatÃni ratÃntare«u / nÅvÅæ prati praïihite tu kare priyeïa sakhya÷ ÓapÃmi yadi kiæcidapi smarÃmi // 61 // atra tvamadhanyÃ, ahaæ tu dhanyeti vyatirekÃlaækÃra÷ / darpÃndhagandhagajakumbhakapÃÂakÆÂasaækrÃntinighnaghanaÓoïitaÓoïaÓoci÷ / vÅrairvyaloki yudhi kopaka«ÃyakÃnti÷ kÃlÅkaÂÃk«a iva yasya kare k­pÃïa÷ // 62 // atropamÃlaækÃreïa sakalaripubalak«aya÷ k«aïÃt kari«yate, iti vastu / gìhakÃntadaÓanak«atavyathÃsaækaÂÃdarivadhÆjanasya ya÷ / o«ÂhavidrumadalÃnyamocayannirdaÓan yudhi ru«Ã nijÃdharam // 63 // atra virodhÃlaækÃreïÃdharanirdaÓanasamakÃlameva Óatravo vyÃpÃdità iti tulyayogità mama k«atyÃpyanyasya k«atirnivartatÃmiti tadbuddhirutprek«yate, ityutprek«Ã ca / e«ÆdÃharaïe«u svata­saæbhavÅ vya¤jaka÷ / kailÃsasya prathamaÓikhare veïusaæmÆrchanÃbhi÷ Órutvà kÅrtiæ vibudharamaïÅgÅyamÃnÃæ yadÅyÃm / srastÃpÃÇgÃ÷ sarasabisinÅkÃï¬asaæjÃtaÓaÇkà diÇmÃtaÇgÃ÷ Óravaïapuline hastamÃvartayanti // 64 // atra vastunà ye«ÃmapyarthÃdhigamo nÃsti te«ÃmapyevamÃdibuddhijananena camatkÃraæ karoti tvatkÅrtiriti vastu dhvanyate / kesesu balÃmo¬ia teïa a samarammi jaasirÅ gahià / jaha kandarÃhiæ vihurà tassa da¬haæ kaæÂhaammi saæÂhavià // 65 // atra keÓagrahaïÃvalokanoddÅpitamadanà iva kandarÃstadvidhurÃn kaïÂhe g­hïanti, ityutprek«Ã / ekatra saægrÃme vijayadarÓanÃttasyÃraya÷ palÃyya guhÃsu ti«ÂhantÅti kÃvyaheturalaækÃra÷ / na parÃyya gatÃstadvairiïo 'pi tu tata÷ parÃbhavaæ saæbhÃvya tÃn kandarà na tyajantÅtyapahnutiÓva / gìhÃliÇgaïarahasujjuammi daie lahuæ samosarai / mÃïaæsiïÅïa mÃïo pÅlaïabhÅa vva hiaÃhiæ // 66 // atrotprek«ayà pratyÃliÇganÃdi tatra vij­mbhate, iti vastu / jà Âheraæ va hasantà kaivaaïaæburuhabaddhaviïivesà / dÃvei bhuaïamaæ¬alamaïïaæ via jaai sà vÃïÅ // 67 // atrotprek«ayà camatkÃraikakÃraïaæ navaæ navaæ jagat aja¬Ãsanasthà nirmimÅte, iti vyatireka÷ / e«u kavprau¬hoktimÃtrani«panno vya¤jaka÷ / je laækÃgirimehalÃsu khalià saæbhogakhiïïoraÅ-- phÃrupphullaphaïÃvalÅkavalaïe pattà dariddattaïam / te eÇïiæ malaÃnilà virahiïÅïÅsÃsasaæpakkiïo jÃdà jhatti sisuttaïe vi bahalà tÃruïïapuïïà via // 68 // atra ni÷ÓvÃsai÷ prÃptaiÓvaryà vÃyava÷ kiæ kiæ na kurvantÅti vastunà vastu vyajyate / sahi viraiÆïa mÃïassa majjha dhÅrattaïeïa ÃsÃsam / piadaæsaïavihalaækhalakhaïammi sahasatti teïa osariam // 69 // atra vastunÃk­te 'pi prÃrthane prasanneti vibhÃvanà priyadarÓanasya saubhÃgyabalaæ dhairyeïa so¬huæ na Óakyate, ityutprek«Ã và / ollollakaraaraakhkhaehi tuha loaïesu maha diïïam / rattaæsuaæ paÃo koveïa puïo ime ïa akkamià // 70 // atra kimiti locane kupite vahasi, iti, uttarÃlaækÃreïa na kevalamÃrdranakhak«atÃni gopÃyasi yÃvatte«Ãmahaæ prasÃdapÃtraæ jÃteti vastu / mahilÃsahassabharie tuha hiae suhaa sà amÃantÅ / aïudiïamaïaïïakammà aÇgaæ taïuaæ vi taïuei // 71 // atra hetvalaækÃreïa "tanostanÆkaraïe 'pi tava h­daye na vartate' iti viÓe«okti÷ / e«u kavinibaddhavakt­prau¬hoktimÃtrani«pannaÓarÅro vya¤jaka÷ / evaæ dvÃdaÓa bhedÃ÷ // (sÆ- 55) #<ÓabdÃrtho bhayabhÆreka÷># yathà atandracandrÃbharaïà samuddÅpitamanmathà / tÃrakÃtaralà ÓyÃmà sÃnandaæ na karoti kam // 72 // atropamà vyaÇgyà // (sÆ- 56) ## asyeti dhvane÷ // nanu rasÃdÅnÃæ bahubhedatvena kathama«ÂÃdaÓetyata Ãha / (sÆ- 57) ## anantatvÃditi / tathÃhi-nava rasÃ÷ / tatra Ó­hgÃrasya dvau bhedau / saæbhogo vipralambhaÓva / saæbhogasyÃpi parasparÃvalokanÃliÇganaparicumbanÃdikusumoccayajalakelisÆryÃæstamayacandrodaya«a¬­tuvarïanÃdayo bahavo bhedÃ÷ / vipralambhasyÃbhilëÃdaya uktÃ÷ / tayorapi vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃrivaicitryam / tatrÃpi nÃyakayoruttamamadhyamÃdhamaprak­titvam / tatrÃpi deÓakÃlÃvasthÃdibhedà ityekasyaiva rasasyÃnantyam / kà gaïanà tvanye«Ãm / asaælak«yakramatvaæ tu sÃmÃnyamÃÓritya rasÃdidhvanibheda eka eva gaïyate // (sÆ- 58) ## dvayuttha iti ÓabdÃrthobhayaÓaktimÆla÷ // (sÆ- 59) ## apiÓabdÃdvÃkye 'pi / ekÃvayavasthitena bhÆ«aïena kÃminÅva padadyotyena vyaÇgyena vÃkyavyaÇgyÃpi bhÃratÅ bhÃsate / tatra padaprakÃÓyatve krameïodÃharaïÃni-- yasya mitrÃïi mitrÃïi Óatrava÷ Óatravastathà / anukampyo 'nukampyaÓva sa jÃta÷ sa ca jÅvati // 73 // (1) atra dvitÅyamitrÃdiÓabdà ÃÓvastatvaniyantraïÅyatvasnehapÃtratvÃdisaækramitavÃcyÃ÷ / khalavavahÃrà dÅsanti dÃruïà jahavi tahavi dhÅrÃïam / hiaavaassavahumaà ïa hu vavasÃà vimujjhanti // 74 // (2) atra vimuhyantÅti / lÃvaïyaæ tadasau kÃntistudrÆpaæ sa vaca÷krama÷ / tadà sudhÃspadamabhÆdadhunà tu jvaro mahÃn // 75 // atra tadÃdipadairanubhavaikagaucarà arthÃ÷ prakÃÓyante / yathà và mugdhe mugdhatayaiva netumakhila÷ kÃla÷ kimÃrabhyate mÃnaæ dhatsva dh­tiæ badhÃna ­jutÃæ dÆre kuru preyasi / sakhyaivaæ Óaæsa h­di sthito hi nanu me prÃïeÓvara÷ Óro«yati // 76 // (3) atra bhÅtÃnaneti / etena hi nÅcai÷ÓaæsanavidhÃnasya yuktatà gamyate / bhÃvÃdÅnÃæ padaprakÃÓyatve 'dhikaæ na vaicitryamiti na tadudÃhriyate / rudhiravisaraprasÃdhitakaravÃlakarÃlarucirabhujaparigha÷ / jhaÂiti bhrukuÂiviÂaÇkitalalÃÂapaÂÂo vibhÃsi n­pa bhÅma // 77 // (4) atra bhÅ«aïÅyasya bhÅmasena upamÃnam / bhÆktimuktik­dekÃntasamÃdeÓanatatpara÷ / kasya nÃnandanisyandaæ vidadhÃti sadÃgama÷ // 78 // (5) kÃcit saæketadÃyinamevaæ mukhyayà v­cyà Óaæsati / sÃyaæ snÃnamupÃsitaæ mahayajenÃÇgaæ samÃlepitaæ yÃto 'stÃcalamaulimambaramaïirvisrabdhamatrÃgati÷ / ÃÓvaryaæ tava saukumÃryamabhita÷ klÃntÃsi yenÃdhunà netradvandvamamÅlanavyatikaraæ Óakroti te nÃsitum // 79 // (6) atra vastunà k­tapuru«aparicayà klÃntÃsÅti vastu, adhunÃpadadyotyaæ vyajyate / tadaprÃptimahÃdu÷khavilÅnÃÓe«apÃtakà / taccintÃvipulÃhlÃdak«Åïapuïyacayà tathà // 80 // cintayantÅ jagatsÆtiæ parabrahnasvarupiïam / nirucchvÃsatayà muktiæ gatÃnyà gopakanyakà // 81 // (7) atra janmasahasrairupabhoktavyÃni du«k­tasuk­taphalÃni viyogadu÷khacintanÃhlÃdÃbhyÃmanubhÆtÃnÅtyuktam / evaæ cÃÓe«acayapadadyotye, atiÓayoktÅ / k«aïadÃsÃvak«aïadà vanamavanaæ vyasanamavyasanam / bata vÅra tava dvi«atÃæ parÃhnukhe tvayi paraÇbhukhaæ sarvam // 82 // (8) atra ÓabdaÓaktimÆlavirodhÃÇgenÃrthÃntaranyÃsena "vidhirapi tvÃmanuvartate' iti sarvapadadyotyaæ vastu / tuha vallahassa gosammi Ãsi aharo milÃïakamaladalo / ia ïavavahuà soÆïa kuïai vaaïaæ mahisaæmuham // 83 // (9) atra rÆpakeïa tvayÃsya muhurmuhu÷ paricumbanaæ tathà k­tam yena mlÃnatvamiti milÃïÃdipadadyotyaæ kÃvyaliÇgam / epu svata÷saæbhavÅ vya¤jaka÷ / rÃÅsu caædadhavalÃsu laliamapphÃliÆïa jo cÃvam / ekacchattaæ via kuïai bhuaïarajjaæ vijaæbhaæto // 84 // (10) atra vastunà ye«Ãæ kÃminÃmasau rÃjà smarastebhyo na kaÓvidapi tadÃdeÓaparÃÇbhukha iti jÃgradbhirupabhogaparaireva tairniÓÃtivÃhyate, iti bhuaïarajjapadadyotyaæ vastu prakÃÓyate / niÓitaÓaradhiyÃrpayatyanaÇgo d­Ói sud­Óa÷ svabalaæ vayasyarÃle / diÓi nipatati yatra sà ca tatra vyatikarametya samunmi«antyavasthÃ÷ // 85 // (11) atravastunà yugapadavasthÃ÷ parasparaviruddhà api prabhavantÅti vyatikarapadadyotyo virodha÷ / vÃrijjaæto vi puïo saædÃvakadatthieïa hiaeïa / thaïaharavaassaeïa visuddhajÃÅ ïa calai se hÃro // 86 // (12) atra viÓuddhajÃtitvalak«aïahetvalaækÃreïa hÃro 'navarataæ ampamÃna evÃste, iti ïa calaipadadyotyaæ vastu / so muddhasÃmalaægo dhammillo kalialaliaïiadeho / tÅe khaædhÃhi balaæ gahia saro suraasaægare jaai // 87 // (13) atra rÆpakeïa muddurmuhurÃkar«aïena tathà keÓapÃÓa÷ skandhayo÷ prÃpta÷, yathà rativiratÃvapyaniv­ttÃbhilëa÷ kÃmuko 'bhÆditi khaædhapadadyotyà vibhÃvanà / e«u kaviprau¬hoktimamÃtrani«pannaÓarÅra÷ / ïavapuïïimÃmiaækassa suhaa ko ttaæ si bhaïasu maha saccam / kà sohaggasamagga paosaraaïi vva tuha ajja // 88 // (14) atra vastunà mayÅvÃnyasyÃmapi prathamamanuktastvaæ na tata iti ïavetyÃdipaosetyÃdipadadyotyaæ vastu vyajyate / sahiæ ïavaïihuvamasamapammi aækavÃlÅsahÅe ïibi¬Ãe / hÃro ïivÃrio via uccheranto tado kahaæ ramiam // 89 // (15) atra vastunà hÃracchedÃnantaramanyadeva ratamavaÓyamabhÆt tatkathaya kÅd­giti vyatireka÷ kahaæpadagamya÷ / pravisaætÅ gharavÃraæ vivaliavaaïà viloiÆïa paham / khaædhe ghettÆïa gha¬aæ hà hà ïaÂhÂhotti ruasi sahi kiæ ti // 90 // atra hetvalaækÃreïa saæketaniketanaæ gacchantaæ d­«Âvà yadi tatra gantumicchasi tadÃ, aparaæ ghaÂaæ g­hÅtvà gaccheti vastu kiætipadadyotyam / yathà và vihalaækhalaæ tumaæ sahi daÂÂhÆïa ku¬heïa taralataradiÂÂhim / vÃrapphaæsamiseïa a appà guruotti pìia vihiïïo // 91 // (16) atra nadÅkÆle latÃgahane k­tasaæketamaprÃptaæ g­hapraveÓÃvasare pasvÃdÃgataæ d­«Âvà punarnadÅgamanÃya dvÃropaghÃtavyÃjena buddhipÆrvaæ vyÃkulatayà tvayà ghaÂa÷ sphoÂita iti mayà cintitam tatkimiti nÃÓvasi«i tatsamÅhitasiddhaye vraja, ahaæ te ÓvaÓrÆnikaÂe sarvaæ samarthayi«ye, iti dvÃrasparÓanavyÃjenetyapahnutyà vastu / joÇïÃi mahuraseïa a vivaïïatÃruïïautsuamaïà sà / bu¬¬hà vi ïavo¬havvia paravahuà ahaha harai tuha hiaam // 92 // (17) atra kÃvyaliÇgena v­ddhÃæ paravadhÆæ tvamasmÃnujjhitvÃbhita«asÅti tvadÅyamÃcaritaæ vaktuæ na ÓakyamityÃk«epa÷ paravahÆpadaprakÃÓya÷ / e«u kavinibaddhavakt­prau¬hoktimÃtrani«pannaÓarÅra÷ / vÃkyaprakÃÓye tu pÆrvamudÃh­tam ÓabdÃrthobhayaÓaktyudbhavastu padaprakÃÓyo na bhavatÅti pa¤catriæÓadbhedÃ÷ / (sÆ- 60) ## yathà g­dragomÃyusaævÃdÃdau / alaæ sthitvà ÓmasÃne 'smin g­dhragomÃyusaækule / kaÇkÃlabahale ghore sarvaprÃïibhayaækare // 93 // na ceha jÅvita÷ kaÓvit kÃladharmamupÃgata÷ / priyo và yadi và dve«ya÷ prÃïinÃæ gatirÅd­ÓÅ // 94 // iti divà prabhavato g­dhrasya puru«avisarjanaparamidaæ vacanam / Ãdityo 'yaæ sthito mƬhÃ÷ snehaæ kuruta sÃæpratam / bahuvighno muhÆrto 'yaæ jÅvedapi kadÃcana // 95 // amuæ kanakavarïÃbhaæ bÃlamaprÃptayauvanam / g­dhravÃkyÃtkartha mƬhÃstyajadhvamaviÓaÇkitÃ÷ // 96 // iti niÓi vij­mbhamÃïasya gomÃyorjanavyÃvartanani«Âhaæ ca vacanamiti prabandha eva prathate / anye tvekÃdaÓa bhedà grandhavistarabhayÃnnodÃh­tÃ÷ svayaæ tu lak«aïato 'nusartavyÃ÷ / apiÓabdÃtpadavÃkyayo÷ // (sÆ- 61) ## tatra prak­tyà yathà raikelihiaïiasaïakarakisalaaruddhaïaaïajualassa / ruddassa taiaïaaïaæ pavvaÅparicuæbiaæ jaai // 97 // atha jayatÅti na tu Óobhate, ityÃdi / samÃne 'pi hi sthaganavyÃpÃre lokottareïaiva vyÃpÃreïÃsya pidhÃnamiti tadevotk­«Âam / yathà và preyÃn so 'yamapÃk­ta÷ saÓapathaæ pÃdÃnata÷ kÃntayà dvitrÃïyeva padÃni vÃsabhavanÃdyÃvanna yÃtyunmanÃ÷ / tÃvatpratyuta pÃïisaæpuÂagalannÅvÅnibandhaæ dh­to dhÃvitveva k­tapraïÃmakamaho premïo vicitrà gati÷ // 98 // atra padÃnÅti na tu dvÃrÃïÅti / tiÇsuporyathà pathi pathi Óukaca¤cÆcÃrupÃbhÃÇkurÃïÃæ diÓi diÓi pavamÃno vÅrudhÃæ lÃsakaÓva / nari nari kirati drÃk sÃyakÃn pu«padhanbà puri puri viniv­ttà mÃninÅmÃnacarcà // 99 // atra kiratÅti kiraïasya sÃdhyamÃnatvam niv­tteti nivartanasya siddhatvaæ tiÇà supà ca tatrÃpi ktapratyayenÃtÅtatvaæ dyotyate / yathà và likhannÃste bhÆmiæ bahiravanata÷ prÃïadayita÷ nirÃhÃrÃ÷ sakhya÷ satataruditocchÆnanayanÃ÷ / parityaktaæ sarvaæ hasitapaÂhitaæ pa¤jaraÓukai÷ tavÃvasthà ceyaæ vis­ja kaÂhine mÃnamadhunà // 100 // atra likhanniti na tu likhatÅti tathÃ, Ãste, iti na tu, Ãsita iti, api tu prasÃdaparyantamÃste, iti, bhÆmimiti na tu bhÆmÃviti na hi buddhipÆrvakamaparaæ kiæcillikhatÅti tiÇsubvibhaktÅnÃæ vyaÇgyam / saæbandhasya yathà gÃmÃruhammi gÃme vasÃmi ïaaraÂhÂhiiæ ïa jÃïÃmi / ïÃariÃïaæ paiïo haremi jà homi sà homi // 101 // atra nÃgarikÃïÃmiti «a«ÂhyÃ÷ / "ramaïÅya÷ k«atriyakumÃra ÃsÅt' iti kÃlasya / e«Ã hi bhagnamaheÓvarakÃrmukaæ dÃÓarathiæ prati kupitasya bhÃrgavasyokti÷ / vacanasya yathà tÃïaæ guïaggahaïÃïaæ tÃïukkaæÂhÃïaæ tassa pemmassa / tÃïaæ bhaïiÃïaæ suædara erisiaæ jÃamavasÃïam // 102 // atra guïagrahaïÃdÅnÃæ bahutvam premïaÓvaikatvaæ dyotyate. / puru«avyatyayasya yathà re re ca¤calalocanäcitaruce ceta÷ pramucya sthira- premÃïaæ mahimÃnameïanayamÃnÃlokya kiæ n­tyasi / kiæ manye vihari«yase bata hatÃæ mu¤cÃntarÃÓÃmimÃm e«Ã kaïÂhataÂe k­tà khalu Óilà saæsÃravÃrÃænidhau // 103 // atra prahÃsa÷ / pÆrvanipÃtasya yathà ye«Ãæ dorbalameva durbalatayà te saæmatÃstairapi prÃya÷ kevalanÅtirÅtiÓaraïai÷ kÃryaæ kimurvÅÓvarai÷ / ye k«yÃÓakra puna÷ parÃkramanayasvÅkÃrakÃntakramÃ- ste syurnaiva bhavÃd­ÓÃstrijagati dvitrÃ÷ pavitrÃ÷ param // 104 // atra parÃkramasya prÃdhÃnyamavagamyate / vibhaktiviÓe«asya yathà pradhanÃdhvani dhÅradhanurdhvanibh­ti vidhuraraiyodhi tava divasam / divasena tu narapa bhavÃnayuddha vidhisiddhasÃdhuvÃdapadam // 105 // atra divasenetyapavargat­tÅyà phalaprÃptiæ dyotayati / bhÆyo bhÆya÷ savidhanagarÅrathyayà paryaÂantaæ d­«Âvà d­«Âvà bhavanavalabhÅtuÇgavÃtÃyanasthà / sÃk«ÃtkÃmaæ navamiva ratirmÃlatÅ mÃdhavaæ yat gìhotkaïÂhÃlulitalulitairaÇgakaistÃmyatÅti // 106 // atrÃnukampÃv­tte÷ karÆpataddhitasya / paricchedÃtÅta÷ sakalavacanÃnÃmavi«aya÷ punarjanmanyasminnanubhavapathaæ yo na gatavÃn / nivekapradhvaæsÃdupacitamahÃmohagahano vikÃra÷ ko 'pyantarja¬ayati ca tÃpaæ ca kurute // 107 // atra praÓabdasyosargasya / k­taæ ca garvÃbhimukhaæ manastvayà kimanyadevaæ nihatÃÓva no dvi«a÷ / tamÃæsi ti«Âhanti hi tÃvadaæÓumÃn na yÃvadÃyÃtyudayÃdrimaulitÃm // 108 // atra tulyayogitÃdyotakasya "ca' iti nipÃtasya / rÃmo 'sau bhuvane«u vikramaguïai÷ prÃpta÷ prasiddhiæ parÃ- masmadbhÃgyaviparyayÃdyadi paraæ devo na jÃnÃti tam / bandÅvai«a yaÓÃæsi gÃyati sarudyasyaikabÃïÃhati- ÓreïÅbhÆtaviÓÃlatÃlavivarodgÅrïai÷ svarai÷ saptabhi÷ // 109 // atrÃsÃviti bhuvane«viti guïairiti sarvanÃmaprÃtipadikavacanÃnÃæ na tvaditi na maditi, api, asmadityasya sarvÃk«epiïa÷, bhÃgyaviparyayÃdityanyathÃsaæpattimukhena na tvabhÃvamukhenÃbhidhÃnasya / taruïimani kalayati kalÃmanumadanadhanurbhruvo÷ paÂhatyagre / adhivasati sakalalalanÃmaulimiyaæ cakitahariïacalanayanà // 110 // atra, imanijavyayÅbhÃvakarmabhÆtÃdhÃrÃïÃæ svarÆpasya taruïatve, iti dhanu«a÷ samÅpe, iti maulau basatÅti tvÃdibhistulye, e«Ãæ vÃcakatve, asti kaÓvit svarÆpasya viÓe«Å yaÓvamatkÃrakÃrÅ sa eva vya¤jakatvaæ prÃpnoti / evamanye«Ãmapi boddhavyam / varïaracanÃnÃæ vya¤jakatvaæ guïasvarÆpanirÆpaïe udÃhari«yate / apiÓabdÃt prabandhe«u vÃjakÃdi«u / evaæ rasÃdÅnÃæ pÆrvagaïitabhedÃbhyÃæ saha «a¬bhedÃ÷ / (sÆ- 62) ## vyÃkhyÃtÃ÷ // (sÆ- 63) ## ## na kevalaæ Óuddhà evaikapa¤cÃÓadbhedà bhavanti yÃvatte«Ãæ svaprabhedairekapa¤cÃÓatà saæÓayÃspadatvenÃnugrÃhyÃnugrÃhakatayaikavya¤jakÃnupraveÓena ceti trividhena saækareïa parasparanirapek«arÆpayaikaprakÃrayà saæs­«Âyà ceti caturbhirguïane / (sÆ- 64) ## (10404) Óuddhabedai÷ saha (sÆ- 65) #<Óare«uyugakhendava÷ (10455) //44//># tatra diÇbhÃtramudÃhriyate / khaïapÃhuïià deara jÃÃe suhaa kiæpi de bhaïià / ruai pa¬oharavalahÅgharammi aïuïijjau varÃÅ // 111 // atrÃnunaya÷ kimupabhogalak«aïe 'rthÃntare saækramita÷ kimanuraïananyÃyenopabhege, eva vyaÇgaye vya¤jaka÷, iti saædeha÷ / snigdhaÓyÃmalakÃntiliptaviyato velladbalÃkà ghanÃ÷ vÃtÃ÷ ÓÅkariïa÷ payodasuh­dÃmÃnandakekÃ÷ kalÃ÷ / kÃmaæ santu d­¬haæ kaÂhorah­dayo rÃmo 'smi sarvaæ sahe vaidehÅ tu kathaæ bhavi«yati ha hà hà devi dhÅrà bhava // 112 // atra lipteti payodasuh­dÃmiti ca, atyantatirask­tavÃcyayo÷ saæs­«Âi÷ / tÃbhyÃæ saha rÃmo 'smÅtyarthÃntarasaækramitavÃcyasyÃnugrÃhyÃnugrÃhakabhÃvena rÃmapadalak«aïaikavya¤jakÃnupraveÓena cÃrthÃntarasaækramitavÃcyarasadhvanyo÷ saækara÷ / evamanyadapyudÃhÃryam // iti kÃvyaprakÃÓe dhvaninirïayo nÃma caturtha ullÃsa÷ //4 // // ___________________________________________________________________________ // atha pa¤cama ullÃsa÷ // evaæ dhvanau nirïÅte guïÅbhÆtavyaÇgyaprabhedÃnÃha / (sÆ- 66) ## ## kÃminÅkucakalaÓavat gƬhaæ camatkaroti, agƬhaæ tu sphuÂatayà vÃcyÃyamÃnamiti guïÅbhÆtameva / agƬhaæ yathà yasyÃsuh­tk­tatirask­tiretya tapta- sÆcÅvyadhavyatikareïa yunakti karïau / käcÅguïagrathanabÃjaname«a so 'smi jÅvanna saæprati bhavÃmi kimÃvahÃmi // 113 // atra jÅvannityarthÃntarasaækramitavÃcyasya / unnidrakokanadareïupiÓaÇgitÃÇgà gÃyÃnti ma¤ju madhupà g­hadÅrdhikÃsu / etaccakÃsti ca ravernavabandhujÅvapu«pacchadÃbhamudayÃcalacumbi bimbam // 114 // atra cumbanasyÃtyantatirask­tavÃcyasya / atrÃsÅt phaïipÃÓabandhanavidhi÷ Óaktyà bhavaddevare gìhaæ vak«asi tŬite hanumatà droïÃdriratrÃh­ta÷ / divyairindrajidatra lak«maïaÓarairlokÃntaraæ prÃpita÷ kenÃpyatra m­gÃk«i rÃk«asapate÷ k­ttà ca kaïÂhÃÂavÅ // 115 // (1) atra kenÃpyatretyarthaÓaktimÆlÃnuraïanarÆpasya / "tasyÃpyatra' iti yukta÷ pÃÂha÷ / aparasya rasÃdervÃcyasya và (vÃkyÃrthÅbhÆtasya) aÇgaæ rasÃdi, anuraïanarÆpaæ và / yathà ayaæ sa raÓanotkar«Å pÅnastanavimardana÷ / nÃbhyÆrujaghanaruparÓÅ nÅvÅnisraæsana÷ kara÷ // 116 // atra Ó­hgÃra÷ karuïasya / kailÃsÃlayabhÃlalocanarucà nirvartitÃlaktaka- vyakti÷ pÃdanakhadyutirgiribhuva÷ sà va÷ sadà trÃyatÃm / spardhÃbandhasam­ddhayeva sud­¬haæ rƬhà yayà netrayo÷ kÃnti÷ kokanadÃnukÃrasarasà sadya÷ samutsÃryate // 117 // atra bhÃvasya rasa÷ / atyuccÃ÷ parita÷ sphuranti giraya÷ sphÃrÃstathÃmbhodhaya- stÃnetÃnapi bibhratÅ kimapi na klÃntÃsi tubhyaæ nama÷ / ÃÓvaryeïa muhurmuhu÷ stutimiti prastaumi yÃvadbhuva- stÃvadbibhradimÃæ sm­tastava bhujo vÃcastato mudritÃ÷ // 118 // atra bhÆvi«ayo ratyÃkhyo bhÃvo rÃjavi«ayasya ratibhÃvasya / bandÅk­tya n­pa dvi«Ãæ m­gad­ÓastÃ÷ paÓyatÃæ preyasÃæ Óli«yanti praïamanti lÃnti paritaÓcumbanti tesainikÃ÷ / asmÃkaæ suk­taird­Óornipatito 'syaucityavÃrÃænidhe vidhvastà vipado 'khilÃstaditi tai÷ pratyarthibhi÷ stÆyase // 119 // atra bhÃvasya rasÃbhÃsabhÃvÃbhÃsau prathamÃrdhadvitÅyÃrdhadyotyau / aviralakakavÃlakampanairbhrukuÂÅtarjanagarjanairmuhu÷ / dad­Óe tava vairiïÃæ mada÷ sa gata÷ kvÃpi tavek«aïe k«aïÃt // 120 // atra bhÃvasya bÃvapraÓama÷ / sÃkaæ kuraÇgakad­Óà madhupÃnalÅlÃæ kartuæ suh­dbhirapi vairiïi te prav­tte anyÃbhidhÃyi tava nÃma vibho g­hÅtaæ kenÃpi tatra vi«amÃmakarodavasthÃm // 121 // atra trÃsodaya÷ / aso¬hà tatkÃlollasadasahabhÃvasya tapasa÷ kathÃnÃæ viÓrambe«vatha ca rasika÷ Óailaduhitu÷ / pramodaæ vo diÓyÃt kapaÂabaÂuve«Ãpanayane tvarÃÓaithilyÃbhyÃæ yugapadabhiyukta÷ smarahara÷ // 122 // atrÃvegadhairyayo÷ saædhi÷ // paÓyetkaÓviccala capala re kà tvarÃhaæ kumÃrÅ hastÃlambaæ vitara ha ha hà vyutkrama÷ kvÃsi yÃsi / itthaæ p­thvÅpariv­¬ha bhavadvi«o 'raïyav­tte÷ kanyà kaæcit phalakisalayÃnyÃdadÃnÃbhidhatte // 123 // atra ÓaÇkÃsÆyÃdh­tism­tiÓramadainyavibodhautsukyÃnÃæ Óabalatà / ete ca rasavadÃdyalaækÃrÃ÷ / yadyapi bhÃvodayabhÃvasaædhibÃvaÓabalatvÃni nÃlaækÃratayÃ, uktÃni tathÃpi kaÓvit brÆyÃdityevamuktam / yadyapi sa nÃsti kaÓvidvi«aya÷, yatra dhvaniguïÅbhÆtavyaÇgyayo÷ svaprabhedÃdibhi÷ saha saækara÷ saæs­«Âirvà nÃsti tathÃpi pradhÃnyena vyapadeÓà bhavantÅti kvacitkenacidvacavahÃra÷ / janasthÃne bhrÃntaæ kanakam­gat­«ïÃndhitadhiyà vaco vaidehÅti pratipadamudaÓru pralapitam / k­tÃlaækÃbharturvadanaparipÃÂÅ«u ghaÂanà mayÃptaæ rÃmatvaæ kuÓalavasutà na tvadhigatà // 124 // atra ÓabdaÓaktimÆlÃnuraïanarÆpo rÃmeïa sahopamÃnopameyabhÃvo vÃcyÃÇgatÃæ nÅta÷ / Ãgatya saæprati viyogavisaæ«ÂhulÃÇgÅmambhojinÅæ vsacidapi k«apitatriyÃma÷ / etÃæ prasÃdayati pasya Óanai÷ prabhÃte tanvaÇgi pÃdapatanena sahasraraÓmi÷ // 125 // (2) atra nÃyakav­ttÃnto 'rthaÓaktimÆlo vasturÆpo nirapek«aravikamalinÅv­ttÃntÃdhyÃropeïaiva sthita÷ // vÃcyasiddhyaÇgaæ yathà bhramimaratimalasah­dayatÃæ pralayaæ mÆrchÃæ tama÷ ÓarÅrasÃdam / maraïaæ ca jaladabhujagajaæ prasahya kurute vi«aæ viyoginÅnÃm // 126 // atra hÃlÃhalaæ vyaÇgyaæ bhujagarÆpasya vÃcyasya siddhik­t / yathà và gacchÃmyacyuta darÓanena bhavata÷ kiæ t­ptirutpadyate kiæ tvevaæ vijanasthayorhatajana÷ saæbhÃvayatyanyathà / ityÃmantraïabhahgisÆcitav­thÃvasthÃnakhedÃlasÃm ÃÓli«yan pulakotkaräcitatanurgopÅæ hari÷ pÃtu va÷ // 127 // (3) atrÃcyutÃdipadavyaÇgyamÃmantraïetyÃdivÃcyasya / etaccaikatra, ekavakt­gatatvena, aparatra bhinnavakt­gatatvenetyanayorbheda÷ / asphuÂaæ yathà ad­«Âe darsanotkaïÂhà d­«Âe vicchedabhÅrutà / nÃd­«Âena na d­«Âena bhavatà labhyate sukham // 128 // (4) atrÃd­«Âo yatà na bhavasi viyogabhayaæ ca yathà notpadyate tathà kuryà iti kli«Âam / saædigdhaprÃdhÃnyaæ yathà harastu kiæcitpariv­ttadhairyaÓvandrodayÃrambha ivÃmburÃÓi÷ / umÃmukhe bimbaphalÃdharo«Âhe vyÃpÃrayÃmÃsa vilocanÃni // 129 // (5) atra paricumbitumaicchaditi kiæ pratÅyamÃnam kiæ và vilocanavyÃpÃraïaæ vÃcyaæ pradhÃnamiti saædeha÷ / tulyaprÃdhÃnyaæ yathà brÃhnaïÃtikramatyÃgo bhavatÃmeva bhÆtaye / jÃmadagnyastathà mitram anyathà durmanÃyate // 130 // (6) atra jÃmadagnya÷ sarve«Ãæ k«atriyÃïÃmiva rak«asÃæ k«aïÃt k«ayaæ kari«yatÅni vyaÇgyasya vÃcyasya ca samaæ prÃdhÃnyam / kÃkvÃk«iptaæ yathà mathnÃmi kauravaÓataæ samare na kopÃta du÷ÓÃsanasya rudhiraæ na pibÃmyurasta÷ // saæcÆrïayÃmi gadayà na suyodhanorÆ saædhiæ karotu bhavatÃæ n­pati÷ païena // 131 // (7) atra mathnÃmyevetyÃdi vyaÇgyaæ vÃcyani«edhasahabhÃvena sthitam / asundaraæ yathà vÃïÅraku¬aægu¬¬ÅïasauïikolÃhalaæ suïaætÅe / gharakammavÃva¬Ãe bahue sÅanti aægÃiæ // 132 // (8) atra dattasaæketa÷ kaÓvillatÃgahanaæ pravi«Âa iti vyaÇgyÃt sÅdantyahgÃnÅti vÃcyaæ sacamatkÃram // (sÆ- 67) ## yathÃyogamiti "vyajyante vastumÃtreïa yadÃlaæk­tayastadà / dhruvaæ dhvanyaÇgatà tÃsÃæ kÃvyav­ttestadÃÓrayÃt" iti dhvanikÃroktadiÓà vastumÃtreïa yatrÃlaækÃro vyajyate na tatra guïÅbhÆtavyaÇgyatvam / (sÆ- 68) ## sÃlaækÃrairiti tairevÃlaækÃrai÷, alaækÃrayuktaiÓva tai÷ / taduktaæ dhvanik­tà "sa guïÅbhÆtavyaÇgayai÷ sÃlaækÃrai÷ saha prabhedai÷ svai÷ / saækarasaæs­«ÂibhyÃæ punarapyuddyotate bahudhÃ" // iti / (sÆ- 69) ## evam anena prakÃreïa, avÃntarabhedagaïane 'tiprabhÆtatarà gaïanà / tathÃhi--Ó­ÇgÃrasyaiva bhedaprabhedasaïanÃyÃmÃnantyam / kà gaïanà tu sarvai«Ãm / saækalanena punarasya dhvanestrayo bhedÃ÷ / vyahgyasya trirÆpatvÃt / tathÃhi--kiæcidvÃcyatÃæ sahate kiæcicvanyathà / tatra vÃcyatÃsahamavicitraæ vicitraæ ceti / avicitraæ vastumÃtram vicitraæ tvalaækÃrarupam / yadyapi prÃdÃnyena tadalaækÃryam tathÃpi brÃhnaïaÓramaïanyÃyena tathocyate / rasÃdilak«aïastvartha÷ svapne 'pi na vÃcya÷ / sa hi rasÃdiÓabdena Ó­ÇgÃrÃdiÓabdena vÃbhidhÅyeta / na cÃbhidhÅyate / tatprayoge 'pi vibÃvÃdyÃprayoge tasyÃpratipattestadaprayoge 'pi vibhÃvÃdiprayoge tasya pratipatteÓvetyanvayavyatirekÃbhyÃæ vibhÃvÃdyabhidhÃnadvÃreïaiva pratÅyate, iti niÓvÅyate tenÃsau vyahgya eva / mukhyÃrthabÃdhÃdyabhÃvÃnna punarlak«aïÅya÷ / arthÃntarasaækramitÃtyantatirask­tavÃcyayorvastumÃtrarÆpaæ vyaÇgyaæ vinà lak«aïaiva na bhavatÅti prÃk pratipÃditam / ÓabdaÓaktimÆle tu, abhidhÃyà niyantraïenanÃnabhidheyasyÃrthÃntarasya tena sahopamÃderalaækÃrasya ca nirvivÃdaæ vyaÇgyatvam / arthaÓaktimÆle 'pi veÓe«e saæketa÷ kartuæ na yujyate, iti sÃmÃnyarÆpÃïÃæ padÃrthÃnÃmÃkÃÇk«ÃsaænidhiyogyatÃvaÓÃtparasparasaæsargo yatrÃpadÃrtho 'pi viÓe«arÆpo vÃkyÃrthastatrÃbhihitÃnvayavÃde kà vÃrtà vyaÇgyasyÃbhidheyatÃyÃm / ye 'pyÃhu÷ "Óabdab­ddhÃbhidheyÃæÓva pratyak«eïÃtra paÓyati / ÓrotuÓva pratipannatvamanumÃnena ce«Âayà //1// anyathÃnupapacyà tu bodhecchaktiæ duyÃtmikÃm / arthÃpacyÃvabodheta saæbandhaæ tripramÃïakam //2// iti pratipÃditadiÓà "devadatta gÃmÃnaya' ityÃdyuttamav­ddhavÃkyaprayogÃddeÓÃddeÓÃntaraæ sÃsnÃdimantamarthaæ madhyamav­ddhe nayati sati' anenÃsmÃdvÃkyÃdevaævidho 'rtha÷ pratipanna÷' iti tacce«ÂayÃnumÃya tayorakhaï¬avÃkyavÃkyÃrthayorarthÃpacyà vÃcyavÃcakabhÃvalak«aïaæ saæbandhamavadhÃrya bÃlastatra vyutpadyate / parata÷ "caitra gÃmÃnaya devadatta, aÓvamÃnaya devadatta gÃæ naya' ityÃdivÃkyaprayoge tasya tasya Óabdasya taæ tamarthamavadhÃrayatÅti, anvayavyatirekÃbhyÃæ prav­ttiniv­ttikÃri vÃkyameva prayogayogyamiti vÃkyasthitÃnÃmeva padÃnÃpanvitai÷ padÃrtheranvitÃnÃmeva saæketo g­hyate, iti viÓi«Âà eva padÃrthà vÃkyÃrtha÷ / na tu padÃrthÃnÃæ vaiÓi«Âyam / yadyapi vÃkyÃntaraprayujyamÃnÃnyapi pratyabhij¤Ãpratyayena tÃnyenaitÃni padÃni niÓvÅyante, iti padÃrthÃntaramÃtreïÃnvita÷ padÃrtha÷ saæketagocara÷, tathÃpi sÃmÃnyÃvacchÃdito viÓe«arÆpa evÃsau pratipadyate vyati«aktÃnÃæ padÃrthÃnÃæ tathÃbhÆtatvÃdityanvitÃbhidhÃnavÃdina÷ / te«Ãmapi mate sÃmÃnyaviÓe«arÆpa÷ padÃrtha÷ saæketavi«aya ityativiÓe«abhÆto vÃkyÃrthÃntargato 'saæketitatvÃdavÃcya eva yatra padÃrtha÷ pratipadyate tatra dÆre, arthÃntarabhÆtasya ni÷Óe«acyutetyÃdau vidhyÃdeÓvarcà / ananvito 'rtho 'bhihitÃnvaye padÃrthÃntaramÃtreïÃnvitastvanvitÃbhidhÃne, anvitaviÓe«astvavÃcya eva ityubhayanaye 'pyapadÃrtha eva vÃkyÃrtha÷ / yadapyucyate "naimittikÃnusÃreïa nimittÃni kalpyante' iti / tatra nimittatvaæ kÃrakatvaæ j¤Ãpakatvaæ và Óabdasya prakÃÓakatvÃnna kÃrakatvam / j¤Ãpakatvaæ tu-aj¤Ãtasya katham j¤Ãtatvaæ ca saæketenaiva sa cÃnvitamÃtre / evaæ ca nimittasya niyatanimittatvaæ yÃvanna niÓvitam tÃvannaimittikasya pratÅtireva katham iti "naimittikÃnusÃreïa nimittÃni kalpyante' ityavicÃritÃbhidhÃnam / ye tvabhidadhati "so 'yami«oriva dÅrghadÅrghataro vyÃpÃra÷' iti "yatpara÷ Óabda÷ sa ÓabdÃrtha÷' iti ca vidhirevÃtra vÃcya iti / te 'pyatÃtparyaj¤ÃstÃtparyavÃcoyukterdevÃnÃæpriyÃ÷ / tathÃhi "bhÆtabhavyasamuccÃraïe bhÆtaæ bhavyÃyopadiÓyate' iti kÃrakapadÃrthÃ÷ kriyÃpadÃrthenÃnvÅyamÃnÃ÷ pradhÃnakriyÃnirvartakasvakriyÃbhisaæbandhÃt sÃdhyÃyamÃnatÃæ prÃpnuvanti / tataÓvÃdagdhadahananyÃyena yÃvadaprÃptaæ tÃvadaprÃptaæ tÃvadvidhÅyate / yathÃ-­tvikpracaraïe pramÃïÃntarÃt siddhe "lohito«ïÅ«Ã ­tvija÷ pracaranti" ityatra lohito«ïÅ«atvamÃtraæ vidheyam / havanasyÃnyata÷ siddhe÷ "dadhnà juhoti" ityÃdau dadhyÃde÷ karaïatvamÃtraæ vidheyam // kvacidubhayavidhi÷ / kvacittrividhirapi / yathÃ-"raktaæ paÂaæ vaya÷' ityÃdau, ekavidhirdvividhistrividhirvà tataÓva "yadeva vidheyaæ tatraiva tÃtparyam' ityupÃttasyaiva ÓabdasyÃrthe tÃtparyaæ na tu pratÅtamÃtre / evaæ hi "pÆrvo dhÃvati' ityÃdÃvaparÃdyarthe 'pi kvacittÃtparyaæsyÃt / yattu "vi«aæ bhak«aya mà cÃsya g­he bhuÇkthÃ÷' ityatra "etadg­he na bhoktavyam' ityatra tÃtparyamiti sa eva vÃkyÃrtha iti, ucyate tatra cakÃra ekavÃkyatÃsÆcanÃrtha÷, na cÃkhyÃtavÃkyayordvayoraÇgÃÇgibhÃva iti vi«abhak«aïavÃkyasya suh­dvÃkyatvenÃÇgatà salpa nÅyeti "vi«abhak«aïÃdapi du«Âametadg­he bhojanamiti sarvathà mÃsya g­he bhuÇkthÃ÷' iti, upÃttaÓabdÃrthe, eva tÃtparyam / yadi caÓabdaÓruteranantaraæ yÃvÃnartho labhyate tÃvati ÓabdasyÃbhidhaiva vyÃpÃra÷, tata÷ kathaæ "brÃhnaïa putraste jÃta÷, brÃhnaïa kanyà te garbhiïÅ' ityÃdau har«aÓokÃdÅnÃmapi na vÃcyatvam kasmÃcca lak«aïà lak«aïÅye 'pyarthe dÅrghadÅrghatarÃbhidhÃvyÃpÃreïaiva pratÅtisiddhe÷ / kimitica ÓrutiliÇgavÃkyaprakaraïasthÃnasamÃkhyÃnÃæ pÆrvapÆrvabalÅyastvam ityanvitÃbhidhÃnavÃde 'pi vidherapi siddhaæ vyaÇgcatvam / kiæ ca "kuru rucim' iti padayorvaiparÅtye kÃvyÃntarvartini kathaæ du«Âatvam / na hnatrÃsabhyo 'rtha÷ padÃrthÃntarairanvita÷, ityanabhidheya eveti, evamÃdi, aparityÃjyaæ syÃt / yadi ca vÃcyavÃcakatvavyatirekeïa vyaÇgyavya¤jakabhÃvo nÃbhyupeyate tadÃsÃdhutvÃdÅnÃæ nityado«atvaæ sa«ÂatvÃdÅnÃmanityado«atvamiti vibhÃgakaraïamanupapannaæ syÃt / na cÃnupapannam sarvasyaiva vibhaktatayà pratibhÃsÃt / vÃcyavÃcakabhÃvavyatirekeïa vyaÇgyavya¤jakatÃÓrayaïe tu vyaÇgyasya bahuvidhatvÃt kvacideva kasyacidevaucityenopapadyata eva vibhÃgavyavasthà / "dvayaæ gataæ saæprati ÓocanÅyatÃæ samÃgamaprÃrthanayà kapÃlina÷ / ' ityÃdau pinÃkyÃdipadavailak«aïyena kimiti kapÃlyÃdipadÃnÃæ kÃvyÃnuguïatvam / api ca vÃcyo 'rtha÷ sarvÃna pratipattÂÂan prati, ekarÆpa eveti niyato 'sau / na hi "gato 'stamarka÷'ityÃdau vÃcyo 'rtha÷ kvacidanyathà bhavati / pratÅyamÃnastu tattatprakaraïavakt­pratipattrÃdiviÓe«asahÃyatayà nÃnÃtvaæ bhajate / tathà ca "gato 'stamarka÷' ityata÷ sapatnaæ pratyavaskandanÃvasara iti, abhisaraïamupakramyatÃmiti prÃptaprÃyaste preyÃniti karmakaraïÃnnivartÃmahe, iti sÃædhyo vidhirupakramyatÃmiti dÆraæ mà gà iti surabhayo g­haæ praveÓyantÃmiti saætÃpo 'dunà na bhavatÅti vikreyavastÆni saæhriyantÃmiti nÃgato 'dyÃpi preyÃnityÃdiranavadhirvyaÇgye 'rtha÷, tatra tatra pratibhÃti / vÃcyavyaÇgyayo÷ ni÷Óe«etyÃdau ni«edhavidhyÃtmanÃ, "mÃtsaryamutsÃrya vicÃrya kÃryamÃryÃ÷ samaryÃdamudÃharantu / sevyà nitambÃ÷ kimu bhÆdharÃïÃmuta smarasmeravilÃsinÅnÃm // 133" // ityÃdau saæÓayaÓÃntaÓaÇgÃryantaragataniÓvayarÆpeïa, "kathamavanipa darpo yanniÓÃtÃsidhÃrÃ- dalanagalitamÆdhnà vidvi«Ãæ svÅk­tà ÓrÅ÷ / nanu tava nihatÃrerapyasau kiæ na nÅtà tridivamapagatÃÇgairvallabhà kÅrtirebhi÷ // 134" // ityÃdau nindÃstutivapu«Ã svarÆpasya, pÆrvapaÓvÃdbhÃvena pratÅte÷ kÃlasya ÓabdÃÓrayatvena ÓabdatadekadeÓatadarthavarïasaæghaÂanÃÓayatvena ca, ÃÓrayasya ÓabdÃnuÓÃsanaj¤Ãnena prakaraïÃdisahÃyapratibhÃnairmalyasahitena tena cÃvagama iti nimittasya boddh­mÃtravidagdhavyapadeÓayo÷ pratÅtimÃtracamatk­tyoÓva karaïÃt kÃryasya gato 'stamarka ityÃdau pradarÓitanayena saækhyÃyÃ÷, "kassa va ïa hoi roso daÂÂhÆïa piÃi savvaïaæ aharaæ / sabhamarapa¬amagghÃiïi vÃriavÃme sahasu eïhiæ // 135" // ityÃdau sakhÅtatkÃntÃdigatatvena vi«ayasya ca bhede 'pi yadyekatvam tat kvacidapi nÅlapÅtÃdau bhedo na syÃt / uktaæ hi "ayameva hi bhedo bhedaheturvà yadviruddhadharmÃdhyÃsa÷ kÃraïabhedaÓva" iti / vÃcakÃnÃmarthÃpek«Ã vya¤jakÃnÃæ tu na tadapek«atvamiti na vÃcakatvameva vya¤jakatvam / kiæ ca vÃïÅraku¬aægvityÃdau pratÅyamÃnamarthamabhivyajya vÃcyaæ svarÆpe, eva yatra viÓrÃmyati tatra guïÅbhÆtavyaÇgye 'tÃtparyabhÆto 'pyartha÷ svaÓabdÃnabhidheya÷ pratÅtipathamavataran kasya vyÃpÃrasya vi«ayatÃmavalambatÃmiti / nanu "rÃmo 'smi sarvaæ sahe' iti "rÃmeïa priyajÅvitena tu k­taæ premïa÷ priye nocitam' iti "rÃmo 'sau bhuvane«u vikramaguïai÷ prÃpta÷ prasiddhiæ parÃm' ityÃdau lak«aïÅyo 'pyartho nÃnÃtvaæ bhajate viÓe«avyapadeÓahetuÓva bhavati tadavagamaÓva ÓabdÃrthÃyatta÷ prakaraïÃdisavyapek«aÓveti ko 'yaæ nÆtana÷ pratÅyamÃno nÃma / ucyate--lak«aïÅyasyÃrthasya nÃnÃtve 'pi, anekÃrthaÓabdÃbhidheyavanniyatatvameva / na khalu mukhyenÃrthenÃniyatasaæbandho lak«ayituæ Óakyate / pratÅyamÃnastu prakaraïÃdiviÓe«avaÓena niyatasaæbandha÷, aniyatasaæbandha÷ saæbaddhasaæbandhasva dyotyate / na ca "attà ettha ïima¤jai ettha ahaæ diahae paloehi / mà pahia rattiandhaa sejjÃe maha ïimajjahisi // 136" // ityÃdau vivak«itÃnyaparavÃcye dhvanau mukhyÃrthabÃdha÷ / tatkathamatra lak«aïà / lak«aïÃyÃmapi vya¤janamavaÓyamÃÓrayitavyamiti pratipÃditam / yathà ca samayasavyapek«Ã, abhidhà tathà mukhyÃrthabÃdhÃditrayasamayaviÓe«asavyapek«Ã lak«aïÃ, ata evÃbhidhÃpucchabhÆtà setyÃhu÷ / na ca lak«aïÃtmakameva dhvananam tadanugamena tasya darÓanÃt / na ca tadanugatameva, abhidhÃvalambanenÃpi tasya bhÃvÃt / na cobhayÃnusÃryeva, avÃcakavarïÃnusÃreïÃpi tasya d­«Âe÷, na ca ÓabdÃnusÃryeva, aÓabdÃtmakanetratribhÃgÃvalokanÃdigatatvenÃpi tasya prasiddheriti, abhidhÃtÃtparyalak«aïÃtmakavyÃpÃratrayÃtivartÅ dhvananÃdiparyÃyo vyÃpÃro 'napahnavanÅya eva / tatra "attÃ, ettha" ityÃdau niyatasaæbandha÷ "kassa va ïa hoi roso" ityÃdau, aniyatasaæbandha÷ / "viparÅarae lacchÅ bamhaæ daÂÂhÆïa ïÃhikamalaÂhÂhaæ / hariïo dÃhiïaïaaïaæ rasÃulà jhatti ¬hakkei // 137" // ityÃdau saæbaddhasaæbandha÷ / atra hi haripadena dak«iïanayanasya sÆryÃtmakatà vyajyate tannimÅlanena sÆryÃstamaya÷, tena pajhasya saækoca÷, tato brahnaïa÷ sthagaman tatra sati gopyÃÇgasyÃdarÓanena, aniryantraïaæ nidhuvanavilasitamiti / "akhaï¬abuddhinirgrÃhyo vÃkyÃrtha eva vÃcya÷, vÃkyameva ca vÃcakam' iti ye 'pyÃhu÷, tairapyavidyÃpadapatitai÷ padapadÃrthakalpanà kartavyaiveti tatpak«e 'pyavaÓyamuktodÃharaïÃdau vidhyÃdirvyaÇgya eva / nanu vÃcyÃdasaæbaddhaæ tÃvanna pratÅyate yata÷ kutaÓvit yasya kasyacidarthasya pratÅte÷ prasaÇgÃt / evaæ ca saæbandhÃt vyaÇgyavya¤jakabhÃvo 'pratibandhe 'vaÓyaæ na bhavatÅti vyÃptatvena niyatadharmini«Âhatvena ca trirÆpÃllihgÃlliÇgij¤ÃnamanumÃnaæ yat tadrÆpa÷ paryavasyati / tathÃhi-- "bhama dhammia vÅsaddho so suïao ajja mÃrio teïa / golÃïaikacchaku¬aægavÃsiïà dariasÅheïa // 138" // atra g­he Óvaniv­tyà bhramaïaæ vihitaæ godÃvarÅtÅre siæhopalabdherabhramaïamanumÃpayati / yat yat bhÅrubhramaïaæ tattadbhayakÃraïaniv­cyupalabdhipÆrvakaæ godÃvarÅtÅre ca siæhopalabdhiriti vyÃpakaviruddhopalabdhi÷ / atrocyate--bhÅrurapi guro÷ prabhorvà nideÓena priyÃnurÃgeïa, anyena caivaæbhÆtena hetunà satyapi bhayakÃraïe bhramatÅtyanaikÃntiko hetu÷ Óuno bibhyadapi vÅratvena siæhÃnna bibhetÅti viruddho 'pi godÃvarÅtÅre siæhasadbhÃva÷ pratyak«ÃdanumÃnÃdvà na niÓvita÷, api tu vacanÃt na cavacanasya prÃmÃïyamasti, arthenÃpratibandhÃdityasiddhaÓva tatkathamevaævidhÃddheto÷ sÃdhyasiddhi÷ / tathà ni÷Óe«acyutetyÃdau gamakatayà yÃni candanacyavanÃdÅnyupÃttÃni tÃni kÃraïÃntarato 'pi bhavanti, ataÓvÃtraiva snÃnakÃryatvenoktÃnÅti nopabhoge, eva pratibaddhÃnÅtyanaikÃntikÃni / vyaktivÃdinà cÃdhamapadasahÃyÃnÃme«Ãæ vya¤jakatvamuktam / na cÃtrÃdhamatvaæ pramÃïapratipannamiti kathamanumÃnam / evaævidhÃdarthÃdevaævidho 'rtha upapacyanapek«atve 'pi prakÃÓate, iti vyaktivÃdina÷ punastat adÆ«aïam // iti kÃvyaprakÃÓe dhavaniguïÅbhÆtavyaÇgyasaækÅrïabhedanirïayo nÃma pa¤cama ullÃsa÷ //5// ___________________________________________________________________________ // atha «a«Âha ullÃsa÷ // (sÆ- 70) #<ÓabdÃrthacitraæ yatpÆrvaæ kÃvyadvayamudÃh­tam / guïaprÃdhÃnyatastatra sthitiÓvitrÃrthaÓabdayo÷ //48//># na tu Óabdacitre 'rthasyÃcitratvam arthacitre và Óabdasya / tathà coktam "rÆpakÃdiralaækÃrastasyÃnyairbahudhodita÷ / na kÃntamapi nirbhÆ«aæ vibhÃti vanitÃnanam // rÆpakÃdimalaækÃraæ bÃhyamÃcak«ate pare / supÃæ tiÇÃæ ca vyutpattiæ vÃcÃæ vächantyalaæk­tim // tadetadÃhu÷ sauÓabdyaæ nÃrthanyutpattirÅd­ÓÅ / ÓabdÃbhidheyÃlaækÃrabhedÃdi«Âaæ dvayaæ tu na÷" // iti // Óabdacitraæ yathà prathamamaruïacchÃyastÃvattata÷ kanakaprabha- stadanu virahottÃmyattanvÅkapolataladyuti÷ / udayati tato dhvÃntadhvaæsak«ama÷ k«aïadÃmukhe sarasabisinÅkandacchedacchavirm­galächana÷ // 139 // arthacitraæ yathà te d­«ÂimÃtrapatità api kasya nÃtra k«obhÃya pak«malad­ÓÃmalakÃ÷ khalÃÓva / nÅyÃ÷ sadaiva savilÃsamalÅkalagnà ye kÃlatÃæ kuÂilatÃmiva na tyajanti // 140 // yadyapi sarvatra kÃvye 'ntata÷, vibhÃvÃdirÆpatayaiva paryavasÃnam tathÃpi sphuÂasya rasasyÃnupalambhÃdavyaÇgyametatkÃvyadvayamuktam / atra ca ÓabdÃrthÃlaækÃrabhedÃdbahavo bhedÃ÷, te cÃlaækÃranirïaye nirïe«yante // iti kÃvyaprakÃÓe ÓabdÃrthacitranirÆpaïaæ nÃma «a«Âha ullÃsa÷ //6 // ___________________________________________________________________________ // atha saptama ullÃsa÷ // kÃvyasvarÆpaæ nirÆpya do«ÃïÃæ sÃmÃnyalak«aïamÃha (sÆ- 71) ## hatÅrapakar«a÷ / ÓabdÃdyÃ÷, ityÃdyagrahaïÃdvarïaracane / viÓe«alak«aïamÃha (sÆ- 72) ## ## (1) "ÓrutikaÂu' paru«avarïarÆpaæ du«Âaæ yathà anaÇgamaÇgalag­hÃpÃÇgabhaÇgitaraÇgitai÷ / ÃliÇgita÷ sa tanvaÇgyà kÃrtÃrthyaæ labhate kadà // 141 // atra kÃrtÃrthyamiti // (2) "cyutasaæsk­ti' vyÃkaraïalak«aïahÅnaæ yathà etanmandavipakvatindukaphalaÓyÃmodarÃpÃï¬ara- prÃntaæ hanta pulindasundarakarasparÓak«amaæ lak«yate / tat pallÅpatiputri ku¤jarakulaæ kumbhÃbhayÃbhyarthanÃ- dÅnaæ tvÃmanunÃthate kucayugaæ patrÃv­taæ mà k­thÃ÷ // 142 // atrÃnunÃthate, iti / "sarpi«o nÃthate' ityÃdÃvivÃÓi«yeva nÃthaterÃtmanepadaæ vihitam "ÃÓi«i nÃtha÷" iti / atra tu yÃcanamartha÷ / tasmÃt "anunÃthati stanayugam' iti paÂhanÅyam / (3) "aprayuktaæ' tathÃ, ÃmnÃtamapi kavibhirnÃd­tam / yathà yathÃyaæ dÃruïÃcÃra÷ sarvadaiva vibhÃvyate / tathà manye daivato 'sya piÓÃco rÃk«aso 'tha và // 143 // atra daivataÓabdo "daivatÃni puæsi vÃ' iti puæsyÃmnÃto 'pi na kenacitprayujyate / (4) "asamarthaæ' yattadarthaæ paÂhyate na ca tatrÃsya Óakti÷ / yathà tÅrthÃntare«u snÃnena samupÃrjitasatk­ti÷ / sunasrotasvinÅme«a hanti saæprati sÃdaram // 144 // atra hantÅti gamanÃrtham // (5) "nihatÃrthaæ' yadubhayÃrthamaprasiddhe 'rthe prayuktam / yathà yÃvakarasÃrdrapÃdaprahÃraÓoïitakacena dayitena / mugdhà sÃdhvasataralà vilokya paricumbità sahasà // 145 // atra ÓoïitaÓabdasya rudhiralak«aïenÃrtheno¤jvalÅk­tatvarÆpo 'rtho vyavadhÅyate / (6) "anucitÃrthaæ' yathà tapasvibhiryà sucireïa labyate prayatnata÷ sattribhiri«yate ca yà / prayÃnti tÃmÃÓu gatiæ yaÓasvino raïÃsvamedhe paÓutÃmupÃgatÃ÷ // 146 // atra paÓupadaæ kÃtaratÃmabhivyanaktÅtyanucitÃrtham // (7) "nirarthakaæ' pÃdapuraïamÃtraprayojanaæ cÃdipadam / yathà utphullakamalakesaraparÃgagauradyute mama hi gauri / abhivächitaæ prasiddhyatu bhagavati yu«matprasÃdena // 147 // atra hiÓabda÷ // (8) "avÃcakaæ' yathà avandhayakopasya vihanturÃpadÃæ bhavanti vaÓyÃ÷ svayameva dehina÷ / amar«aÓÆnyena janasya jantunà na jÃtahÃrdena na vidvi«Ãdara÷ // 148 // atra jantupadamadÃtaryarthe vivak«itam tatra ca nÃbhidhÃyakam / yathà và hÃdhik sà kila tÃmasÅ ÓaÓimukhÅ d­«Âà mayà yatra sà tadvicchedarujÃndhakÃritamidaæ dagdhaæ dinaæ kalpitam / kiæ kurma÷ kuÓale sadaiva vidhuro dhÃtà na cettatkathaæ tÃd­gyÃmavatÅmayo bhavati me no jÅvaloko 'dhunà // 149 // atra dinamiti prakÃÓamayamityarthe 'vÃcakam / yaccopasargasaæsargÃdarthÃntaragatam / yathà jaÇgÃkÃï¬orunÃlo nakhakiraïalasatkesarÃlÅkarÃla÷ pratyagrÃlaktakÃbhÃprasarakisalayo ma¤juma¤jÅrabh­Çga÷ / bharturn­ttÃnukÃre jayati nijatanusvacchalÃvaïyavÃpÅ- saæbhÆtÃmbhojaÓobhÃæ vidadhadabhinavo daï¬apÃdo bhavÃnyÃ÷ // 150 // atra dadhadityarthe vidadhaditi // (9) "aÓlÅlam' tridheti vrŬÃjugupsÃmaÇgalavya¤jakatvÃt / yathà sÃdhanaæ sumahadyasya yannÃnyasya vilokyate / tasya dhÅÓÃlina÷ ko 'nya÷ sahetÃrÃlitÃæ bhruvam // 151 // (1) lÅlÃtÃmarasÃhato 'nyavanitÃni÷Óahkada«ÂÃdhara÷ kaÓvitkesaradÆ«itek«aïa iva vyÃmÅlya netre sthita÷ / mugdhà ku¬malitÃnanena dadatÅ vÃyuæ sthità tatra sà bhrÃntyà dhÆrtatayÃtha và natim­te tenÃniÓaæ cumbità // 152 // (2) m­dupavanavibhinno matpriyÃyà ninÃÓÃt ghanarucirakalÃpo ni÷sapatno 'dya jÃta÷ / rativigalitabandhe keÓapÃÓe sukeÓyÃ÷ sati kusumasanÃthe kaæ harede«a barhÅ // 153 // (3) e«u sÃdhanavÃyuvinÃÓaÓabdÃ÷, vrŬÃdivya¤jakÃ÷ // (10) "saædigdhaæ' yathà ÃliÇgitastatrabhavÃn saæparÃye jayaÓriyà / ÃÓÅ÷paraæparÃæ vandyÃæ karïe k­tvà k­pÃæ kuru // 154 // atra vandyÃæ kiæ haÂhah­tamahilÃyÃm kiæ và namasyÃmiti saædeha÷ // (11) "apratÅtaæ' yatkevale ÓÃstre prasiddham / yathà samyagj¤ÃnamÃhÃjyotirdalitÃÓayatÃju«a÷ / vidhÅyamÃnamapyetanna bhavetkarma bandhanam // 155 // atrÃÓayaÓabdo vÃsanÃparyÃyo yogaÓÃstrÃdÃveva prayukta÷ // (12) "grÃmyaæ' yatkevale loke sthitam / yathà rÃkÃvibhÃvarÅkÃntasaækrÃntadyuti te mukham / tapanÅyaÓilÃÓobhà kaÂiÓva harate mana÷ // 156 // atra kaÂiriti // (13) "neyÃrthaæ' "nirƬhà lak«aïÃ÷ kÃÓvit sÃmarthyÃdabhidhÃnavat / kriyante sÃæprataæ kÃÓvit kÃÓvinnaiva tvaÓaktita÷" // iti yanni«iddhaæ lÃk«aïikam / yathà ÓaratkÃlasamullÃsipÆrïimÃÓarvarÅpriyam / karoti te mukhaæ tanvi capeÂÃpÃtanÃtithim // 157 // atra capeÂÃpÃtanena nirjitatvaæ lak«yate // atha samÃsagatameva du«Âamiti saæbandha÷, anyat kevalaæ samÃsagataæ ca // (14) "kli«Âaæ' yata÷, arthapratipattirvyavahità / yathà atrilocanasaæbhÆtajyotirudgamabhÃsibhi÷ / sad­Óaæ Óobhate 'tyarthaæ bhÆpÃla tava ce«Âitam // 158 // atrÃtrilocanasaæbhÆtasya candrasya jyotirudghamena bhÃsibhi÷ kumudairityartha÷ // (15) "avim­«ÂavidheyÃæÓaæ' avim­«Âa÷ prÃdhÃnyenÃnirdi«Âo vidheyÃæÓo yatra tat / yathà mÆrdhnamudv­ttak­ttak­ttÃviralagalagaladraktasaæsaktadhÃrÃ- dhauteÓÃÇghriprasÃdopanatajayajagajjÃtamithyÃmahimnÃm / kailÃsaullÃsanecchÃvyatikarapiÓunotsarpidarpoddhurÃïÃæ do«ïÃæ cai«Ãæ kimatat phalamiha nagarÅrak«aïe yat prayÃsa÷ // 159 // atra mithyÃmahimatvaæ nÃnuvÃdyam api tu vidheyam / yathà và srastÃæ nitambÃdavaropayantÅ puna÷ puna÷ kesaradÃmakäcÅm / nyÃsÅk­tÃæ sthÃnavidà smareïa dvitÅyamaurvÅmiva kÃrmukasya // 160 // atra dvitÅyatvamÃtramutprek«yam / maurvÅæ dvitÅyÃmiti yukta÷ pÃÂha÷ / yathà và vapurvirÆpÃk«aïalak«yajanmatà digambaratvena niveditaæ vasu / vare«u yadbÃlam­gÃk«i m­gyate tadasti kiæ vyastamapi trilocane // 161 // atra "alak«ità jani÷' iti vÃcyam / yathà và ÃnandasindhuraticÃpalaÓÃlicittasaædÃnanaikasadanaæ k«aïamapyamuktà / yà sarvadaiva bhavatà tadudantacintà tÃntiæ tanoti tava saæprati dhigdhigasmÃn // 162 // atra "na muktÃ' iti ni«edho vidheya÷ / yathà navajaladhara÷ saænaddho 'yaæ na d­ptaniÓÃcara÷ suradhanuridaæ dÆrÃk­«Âaæ na tasya ÓarÃsanam / ayamapi paÂurdhÃrÃsÃro na bÃïaparaæparà kanakanika«asnigdhà vidyut priyà na mamorvaÓÅ // 163 // ityatra / na tvamuktatÃnuvÃdenÃnyadatra kiæcidvihitam / yathà jugopÃtmÃnamatrasto bheje dharmamanÃtura÷ / ag­dhnurÃdade so 'rthÃnasakta÷ sukhamanvabhÆt // 164 // ityatra, atrastatvÃdyanuvÃdenÃtmano gopanÃdi // (16) "viruddhamatik­t' yathà sudhÃkarakarÃkÃraviÓÃradavice«Âita÷ / akÃryamitrameko 'sau tasya kiæ varïayÃmahe // 165 // atra "kÃræya vinà mitram' iti vivak«itam "akÃrye mitram iti' tu pratÅti÷ / yathà và cirakÃlapariprÃptalocanÃnandadÃyina÷ / kÃntà kÃntasya sahasà vidadhÃti galagraham // 166 // atra "kaïÂhagraham' iti vÃcyam / yathà và na trastaæ yadi nÃma bhÆtakaruïÃsaætÃnaÓÃntÃtmana÷ tena vyÃrujatà dhanurbhagavato devÃdbhavÃnÅpate÷ / tatputrastu madÃndhatÃrakavadhÃdviÓvasya dattotsava÷ skanda÷ skanda iva priyo 'hamatha và Ói«ya÷ kathaæ vism­ta÷ // 167 // atra bhavÃnÅpatiÓabdo bhavÃnyÃ÷ patyantare pratÅtiæ karoti yathà và gorapi yadvÃhanatÃæ prÃptavata÷ so 'pi girisutÃsiæha÷ / savidhe nirahaækÃra÷ pÃyÃdva÷ so 'mbikÃramaïa÷ // 168 // atrÃmbikÃramaïa iti viruddhÃæ dhiyamutpÃdayati // "ÓrutikaÂu' samÃsagataæ yathà sà dÆre ca sudhÃsÃndrataraÇgitavilocanà / barhinirhrÃdanÃrhe 'yaæ kÃlaÓva samupÃgata÷ // 169 // evamanyadapi j¤eyam // (sÆ- 47) ## kecana na puna÷ sarve / krameïodÃharaïam so 'dhyai«Âa vedÃæstridaÓÃnaya«Âa pitÂÂanatÃrpsÅtsamamaæsta bandhÆn / vyaje«Âa «a¬vargamaraæsta nÅtau samÆlaghÃtaæ nyavadhÅdarÅæÓva // 170 // sa rÃtu vo duÓvyavano bhÃvukÃnÃæ paraæparÃm / ane¬amÆkatÃdyaiÓva dyatu do«airasaæmatÃn // 171 // atra duÓvyavana indra÷, ane¬amÆko mÆkabadhira÷ // sÃyakasahÃyabÃhormakaradhvajaniyamitak«amÃdhipate÷ / abjarucibhÃsvaraste bhÃtitarÃmavanipa Óloka÷ // 172 // atra sÃyakÃdaya÷ ÓabdÃ÷ kha¬gÃbdhibhÆcandrayaÓa÷paryÃyÃ÷ ÓarÃdyarthatayà prasiddhÃ÷ // kuvindastvaæ tÃvatpaÂayasi guïagrÃmamabhito yaÓo gÃyantyete diÓi diÓi ca nagnÃstava vibho / ÓarajjyotsnÃgaurasphuÂavikaÂasarvÃÇgasubhagà tathÃpi tvatkÅrtirbhramati vigatÃcchÃdanamiha // 173 // atra kuvindÃdiÓabdo 'rthÃntaraæ pratipÃdayannupaÓlokyamÃnasya tiraskÃraæ vyanaktÅtyunucitÃrtha÷ / prÃbhrabhrìvi«ïudhÃmÃpya vi«amÃÓva÷ karotyayam / nidrÃæ sahasraparïÃnÃæ palÃyanaparÃyaïÃm // 174 // atra prÃbhrabhrìvi«ïudhÃmavi«amÃÓvanidrÃparïaÓabdÃ÷ prak­«ÂajaladagaganasaptÃÓvasaækocadalÃnÃmavÃcakÃ÷ // bhÆpaterupasarpantÅ kampanà vÃmalocanà / tattatpraharaïotsÃhavatÅ mohanamÃdadhau // 175 // atropasarpaïapraharaïamohanaÓabdà vrŬÃdÃyitvÃdaÓlÅlÃ÷ / te 'nyairvÃntaæ samaÓnanti parotsargaæ ca bhu¤cate / itarÃrthagrahe ye«Ãæ kavÅnÃæ syÃtpravartanam // 176 // atra vÃntotsargapravartanaÓabdà jugupsÃdÃyina÷ / pit­vasatimahaæ vrajÃmi tÃæ saha parivÃrajanena yatra me / bhavati sapadi pÃvakÃnvaye h­dayamaÓe«itaÓokaÓalyakam // 177 // atra pit­g­hamityÃdau vivak«ite ÓmaÓÃnÃdipratÅtÃvamaÇgalÃrthatvam // surÃlayollÃsapara÷ prÃptaparyÃptakampana÷ / mÃrgaïapravaïo bhÃsvadbhÆtire«a vilokyatÃm // 178 // atra kiæ surÃdiÓabdà devasenÃÓaravibhÆtyarthÃ÷ kiæ madirÃdyarthÃ÷, iti saædeha÷ // tasyÃdhimÃtropÃyasya tÅvrasaævegatÃju«a÷ / d­¬habhÆmi÷ priyaprÃptau yatna÷ sa phalita÷ sakhe // 179 // atrÃdhimÃtropÃyÃdaya÷ Óabdà yogaÓÃstramÃtraprayuktatvÃdapratÅtÃ÷ // tÃmbÆlabh­tagallo 'yaæ bhallaæ jalpati mÃnu«a÷ / karoti khÃdanaæ pÃnaæ sadaiva tu yathà tathà // 180 // atra gallÃdaya÷ ÓabdÃ÷ grÃmyÃ÷ // vastravaidÆryacaraïai÷ k«atasacvaraja÷parà / ni«kampà racità netrayuddhaæ vedaya sÃæpratam // 181 // atrÃmbÃraratnapÃdai÷ k«atatamÃ, acalà bhÆ÷ k­tà netradvandvaæ bodhayeti neyÃrthatà // dhammillasya na kasya prek«ya nikÃmaæ kuraÇgaÓÃvÃk«yÃ÷ / rajyatyapÆrvabandhavyutpattermÃnasaæ ÓobhÃm // 182 // atra dhammillasya ÓobhÃæ prek«ya kasya mÃnasaæ na rajyatÅti saæbandhe kli«Âatvam // nyakkÃro hyayameva me yadarayastatrÃpyasau tÃpasa÷ so 'pyatraiva nihanti rÃk«asakulaæ jÅvatyahau rÃvaïa÷ / dhigdhik Óakrajitaæ prabodhitavatà kiæ kumbhakarïena và svargagrÃmaÂikÃviluïÂhanav­thocchÆnai÷ kimebhirbhujai÷ // 183 // atra "ayameva nyakkÃra÷' iti vÃcyam / ucchÆnatvamÃtraæ cÃnuvÃdyam, na v­thÃtvaviÓe«itam / atra ca Óabdaracanà viparÅtà k­teti vÃkyasyaiva do«o na vÃkyÃrthasya / yathà và apÃÇgasaæsargi taraÇgitaæ d­ÓorbhruvorarÃlÃntavilÃsi vellitam / visÃri romäcanaka¤cukaæ tanostanoti yo 'sau subhage tavÃgata÷ // 184 // atra yo 'sÃviti padadvayamanuvÃdyamotrapratÅtik­t / tathÃhi--prakrÃntaprasiddhÃnubhÆtÃrthavi«yastacchabdo yacchabdopÃdÃnaæ nÃpek«ate / krameïodÃharaïam / kÃtaryaæ kevalà nÅti÷ Óauryaæ ÓvÃpadace«Âitam / ata÷ siddhiæ sametÃmyÃmubhÃbyÃmanviye«a sa÷ // 185 // dvayaæ gataæ saæprati ÓocanÅyatÃæ samÃgamaprÃrthanayà kapÃlina÷ / kalà ca sà kÃntimatÅ kalÃvatastvamasya lokasya ca netrakaumudÅ // 186 // utkampinÅ bhayapariskhalitÃæÓukÃntà te locane pratidiÓaæ vidhure k«ipantÅ / krÆreïa dÃruïatayà sahasaiva dagdhà dhÆmÃndhitena dahanena na vÅk«itÃsi // 187 // yacchabdastÆttaravÃkyÃnugatatvenopÃtta÷ sÃmarthyÃtpÆrvavÃkyÃnugatasya tacchabdasyopÃdÃnaæ nÃpek«ate / yathà sÃdhu candramasi pu«karai÷ k­taæ mÅlitaæ yadabhirÃmatÃdhike / udyatà jayini kÃminÅmukhe tena sÃhasamanu«Âhitaæ puna÷ // 188 // prÃgupÃttastu yacchabdastacchabdopÃdÃnaæ vinà sÃkÃÇk«a÷ / yathà atraiva Óloke, ÃdyapÃdayorvyatayÃse / dvayorupÃdÃne tu nirÃkÃÇk«atvaæ prasiddham / anupÃdÃne 'pi sÃmarthyÃtkutraciddvayamapi gamyate / yathà ye nÃma kecidiha na÷ prathayantyavaj¤Ãæ jÃnanti te kimapi tÃn prati nai«a yatna÷ / utpatsyate 'sti mama ko 'pi samÃnadharmà kÃlo hyayaæ niravadhirvipulà ca p­thvÅ // 189 // atra ya utpatsyate taæ pratÅti / evaæ ca tacchabdÃnupÃdÃne 'tra sÃkÃÇk«atvam / na cÃsÃviti tacchabdÃrthamÃha / asau maruccumbitacÃrukesara÷ prasannatÃrÃdhipamaï¬alÃgraïÅ÷ / viyuktarÃmÃturad­«ÂivÅk«ito vasantakÃlo hanumÃnivÃgata÷ // 190 // atra hi na tacchabdÃrthapratÅti÷ / pratÅtau và karakÃlakarÃlado÷sahÃyo yudhi yo 'sau vijayÃrjunaikamalla÷ / yadi bhÆpatinà sa tatra kÃrye viniyujyeta tata÷ k­taæ k­taæ syÃt // 191 // atra sa ityasyÃnarthakyaæ syÃt / atha yo 'vikalpamidamarthamaï¬alaæ paÓyatÅÓa nikhilaæ bhavadvapu÷ / Ãtmapak«aripÆrite jagatyasya nityasukhina÷ kuto bhayam // 192 // itÅdaæÓabdavadada÷ÓabdastacchabdÃrthamabhidhatte, iti, ucyate / tarhyatreva vÃkyÃntare, upÃdÃnamarhati na tatraiva / yacchabdasya hi nikaÂe sthita÷ prasiddhiæ parÃm­Óati / yathà yattadÆrjitamatyugraæ k«Ãtraæ tejo 'sya bhÆpate÷ / dÅvyatÃk«aistadÃnena nÆnaæ tadapi hÃritam // 193 // ityatra tacchabda÷ / nanu katham kalyÃïÃnÃæ tvamasi mahasÃæ bhÃjanaæ viÓvamÆrte dhuryÃæ lak«mÅmatha mayi bh­Óaæ dhehi deva prasÅda / yadyatpÃpaæ pratijahi jagannÃtha namrasya tanme bhadraæ bhadraæ vitara bhagavan bhÆyase maÇgalÃya // 194 // atra yadyadityuktvà tanme, ityuktam / ucyate--yadyaditi yena kenacidrÆpeïa sthitaæ sarvÃtmakaæ vastvÃk«iptam tathÃbhÆtameva tacchabdena parÃm­Óyate / yathà và kiæ lobhena vilaÇghita÷ sa bharato yenaitadevaæ k­taæ mÃtrà strÅlaghutÃæ gatà kimatha và mÃtaiva me madhyamà / mithyaitanmama cintitaæ dvitayamapyÃryÃnujo 'sau gurur- mÃtà tÃtakalatramityanucitaæ manye vidhÃtrà k­tam // 195 // atrÃryasyeti tÃtasyeti ca vÃcyam na tvanayo÷ samÃse guïÅbhÃva÷ kÃrya÷ / evaæ samÃsÃntare 'pyudÃhÃryam // viruddhamatik­dyathà Óritak«amà raktabhuva÷ ÓivÃliÇgitamÆrtaya÷ / vigrahak«apaïenÃdya Óerate te gatÃsukhÃ÷ // 196 // atra k«aïÃdiguïayuktÃ÷ sukhamÃsate, iti vivak«ite hatà iti viruddhà pratÅti÷ // padaikadeÓe yathÃsaæbhavaæ krameïodÃharaïam alamaticapalatvÃtsvapnamÃyopamatvÃt pariïativirasatvÃtsaægamenÃÇganÃyÃ÷ / iti yadi Óatak­tvastacvamÃlocayÃma- stadapi na hariïÃk«Åæ vismaratyantarÃtmà // 197 // atra tvÃditi / yathà và tadgaccha siddhyai kuru devakÃryamartho 'yamarthÃntaralabhya eva / apek«ate pratyayamaÇgalabdhyai bÅjÃÇkura÷ prÃgudayÃdivÃmbha÷ // 198 // atra ddhyai bdhyai, iti kaÂu // yaÓvÃpsarovibhramamaï¬anÃnÃæ saæpÃdayitrÅæ ÓikharairbibhÃrti / balÃhakacchedavibhaktarÃgÃmakÃlasaædhyÃmiva dhÃtumattÃm // 199 // atra mattÃÓabda÷ k«ÅbÃrthe nihatÃrtha÷ // ÃdÃva¤janapujjaliptavapu«Ãæ ÓvÃsÃnillollÃsita- protsarpadvirahÃnalena ca tata÷ saætÃpitÃnÃæ d­ÓÃm / saæpratyeva ni«ekamaÓrupayasà devasya cetobhuvo bhallÅnÃmiva pÃnakarma kurute kÃmaæ kuraÇgek«aïà // 200 // atra d­ÓÃmiti bahuvacanaæ nirarthakam / kuraÇgek«aïÃyà ekasyà evopÃdÃnÃt / na cÃlasavalitairityÃdivat vyÃpÃrabhedÃdbahutvam vyÃpÃrÃïÃmanupÃttatvÃt / na ca vyÃpÃre 'tra d­kÓabdo vartate / atraiva "kurute' ityÃtmanepadamapyanarthakam / pradhÃnakriyÃphalasya kartrasaæbandhe kartarabhiprÃyakriyÃphalÃbhÃvÃt // cÃpÃcÃryastripuravijayÅ kÃrtikeyo vijeya÷ Óastravyasta÷ sadanamudadhirbhÆriyaæ hantakÃra÷ / astyevaitat kimu k­tavatà reïukÃkaïÂhabÃdhÃæ baddhaspardhastava paraÓunà lajjate candrahÃsa÷ // 201 // atra vijeya iti k­tyapratyaya÷ ktapratyayÃrthe 'vÃcaka÷ // atipelavamatiparimitavarïaæ laghutaramudÃharati ÓaÂha÷ / paramÃrthata÷ sah­dayaæ vahati puna÷ kÃlakÆÂaghaÂitamiva // 202 // atra pelavaÓabda÷ // ya÷ pÆyate surasarinmukhatÅrthasÃrthasnÃnena ÓÃstrapariÓÅlanakÅlanena / saujanyamÃnyajanirÆrjitamÆrjitÃnÃæ so 'yaæ d­Óo÷ patati kasyacideva puæsa÷ // 203 // atra pÆyaÓabda÷ // vinayapraïayaikaketanaæ satataæ yo 'bhavadaÇga tÃd­Óa÷ / kathamadya sa tadvadÅk«yatÃæ tadabhipretapadaæ samÃgata÷ // 204 // atha pretaÓabda÷ // kasmin karmaïi sÃmarthyamasya nottapatetarÃm / ayaæ sÃdhucarastasmÃda¤jalirbadhyatÃmiha // 205 // atra kiæ pÆrvaæ sÃdhu÷, uta sÃdhu«u caratÅti saædeha÷ // kimucyate 'sya bhÆpÃlamaulimÃlÃmahÃmaïe÷ / sudurlabhaæ vacobÃïaistejo yasya vibhÃvyate // 206 // atra vaca÷Óabdena gÅ÷Óabdo lak«yate / atra khalu na kevalaæ pÆrvapadam, yÃvaduttarapadamapi paryÃyaparivartanaæ na k«amate / jaladhyÃdÃvuttarapademeva va¬avÃnalÃdau pÆrvapadameva // yadyapyasamarthasyaivÃprayuktÃdaya÷ kecana bhedÃ÷, tathÃpyanyairÃlaækÃrikairvibhÃgena pradarÓità iti bhedapradarÓanenodÃhartavyà iti ca vibhajyoktÃ÷ // (sÆ- 75) ## ## ## (1) rasÃnuguïatvaæ varïÃnÃæ vak«yate tadviparÅtaæ pratÅkÆlavarïam / yathà ӭÇgÃre akuïÂhotkaïÂhayà pÆrïamÃkaïÂhaæ kalakaïÂhi mÃm / kambukaïÂhyÃ÷ k«aïaæ kaïÂhe kuru kaïÂhÃrtimuddhara // 207 // raurde yathà deÓa÷ so 'yamarÃtiÓoïitajalairyasmin hradÃ÷ pÆritÃ÷ k«atrrÃdeva tathÃvidha÷ paribhavastÃtasya keÓagraha÷ / tÃnyevÃhitahetighasmaragurÆïyastrÃïi bhÃsvanti me yadrÃmeïa k­taæ tadeva kurute droïÃtmaja÷ krodhana÷ // 208 // atra hi vikaÂavarïatvaæ dÅrghasamÃsatvaæ cocitam / yathà prÃgaprÃptaniÓumbhaÓÃæbhavadhanurdvedhÃvidhÃnirbhavat- krodhapreritabhÅmabhÃrgavabhujastambhÃpaviddha÷ k«aïÃt / ujjvÃla÷ paraÓurbhavatvaÓithilastvatkaïÂhapÅÂhÃtithi- ryenÃnena jagatsu khaï¬aparaÓurdevo hara÷ khyÃpyate // 209 // yatra tu na krodhastatra caturthapÃdÃbhidhÃne tathaiva Óabdaprayoga÷ // (2) upahata utvaæ prÃpto (3) lupto và visargo yatra tat / yathà dhÅro vinÅto nipuïo varÃkÃro n­po 'tra sa÷ / yasya bh­tyà balotsiktà bhaktà buddhiprabhÃvitÃ÷ // 210 // (4) visaædhi saædhervairÆpyam viÓle«o 'ÓlÅlatvaæ ka«Âatvaæ ca / tatrÃdyaæ yathà rÃjanvibhÃnti bhavataÓvaritÃni tÃni indordyutiæ dadhati yÃni rasÃtale 'nta÷ / dhÅyorbale atitate ucitÃnuv­ttÅ ÃtanvatÅ vijayasaæpadametya bhÃta÷ // 211 // yathà và tata udita udÃrahÃrahÃridyutiruccairudayÃcalÃdivendu÷ // nijavaæÓa udÃttakÃntakÃntirbata muktÃmaïivaccakÃstyanargha÷ // 212 // saæhitÃæ na karomÅte svecchayà sak­dapi do«a÷ prag­hyÃdihetukatve tvasak­t // vegÃdu¬¬Åya gagane calaï¬Ãmarace«Âita÷ / ayamuttapate pattrÅ tato 'traiva ruciÇkuru // 213 // atra saædhÃvaÓlÅlatà // urvyasÃvatra tarvÃlÅ marvante cÃrvavasthiti÷ / nÃtrarju yujyate gantuæ Óiro namaya tanmanÃk // 214 // (4) hataæ lak«aïÃnusaraïe 'pyaÓravyam aprÃptagurubhÃvÃntaladhu rasÃnanuguïaæ ca v­ttaæ yatra tat hatav­ttam / krameïodÃharaïam-- am­tamam­taæ ka÷ saædeho madhÆnyapi nÃnyathà madhuramadhikaæ cÆtasyÃpi prasannarasaæ phalam / sak­dapi punarmadhyastha÷ san rasÃntarÃvijjano vadatu yaduhÃnyatsvÃdu syÃtpriyÃdaÓanacchadÃt // 215 // atra "yadihÃnyatsvÃdu syÃt' itya Óravyam / yathà và jaæ parihariuæ tÅrai maïaaæ pi ïa sundarattaïaguïeïa / aha ïavaraæ jassa doso pa¬ipakkhehiæ pi pa¬ivaïïo // 216 // atra dvitÅyat­tÅyagaïau sakÃrabhakÃrau / vikasidasahakÃratÃrahÃriparimalagu¤jitapu¤jitadvirepha÷ / navakisalayacÃrucÃmaraÓrÅrharati munerapi mÃnasaæ vasanta÷ // 217 // atra hÃriÓabda÷ / hÃripramuditasaurabheti pÃÂho yukta÷ / yathà và anyÃstà guïaratnarohaïabhuvo dhanyà m­danyaiva sà saæbhÃrÃ÷ khalu te 'nya eva vidhinà yaire«a s­«Âo yuvà / ÓrÅmatkÃntiju«Ãæ dvi«Ãæ karatalÃt strÅïÃæ ca // 218 // atra "vastrÃïyapi' iti pÃÂhe laghurapi gurutÃæ bhajate // hà n­pa hà budha hà kavibandho viprasahasrasamÃÓraya deva / mugdhavidagdhasabhÃntararatna kvÃsi gata÷ kva vayaæ ca tavaite // 219 // hÃsyarasavya¤jakametadv­ttam (6) nyÆnapadaæ yathà tathÃbhÆtÃæ d­«Âvà n­pasadasi päcÃlatanayÃæ vane vyÃdhai÷ sÃrdhaæ suciramu«itaæ valkaladharai÷ / virÃÂasyÃvÃse sthitamanucitÃrambhanibh­taæ guru÷ khedaæ khinne mayi bhajati nÃdyÃpi kuru«u // 220 // atrÃsmÃbhiriti "khinne" ityasmÃtpÆrvamitthamiti ca // (7) adhikaæ yathà sphaÂikÃk­tinirmala÷ prakÃmaæ pratisaækrÃntaniÓÃtaÓÃstratacva÷ / aviruddhasamanvitoktiyukti÷ pratimallÃstamayodaya÷ sa ko 'pi // 221 // atra, ÃkutiÓabda÷ / yathà và idamanucitamakramaÓva puæsÃæ yadiha jarÃsvapi mÃnmathà vikÃrÃ÷ / yadapi ca na k­taæ nitambinÅnÃæ stanapatanÃvadhi jÅvitaæ rataæ và // 222 // atra k­tamiti / k­taæ pratyuta prakramabhaÇgamÃvahati / tathà ca "yadapi ca na kuraÇgalocanÃnÃm' iti pÃÂhe nirÃkÃÇk«aiva pratÅti÷ // (8) kathitapadaæ yathà adhikaratalatalpaæ kalpitasvÃpalÅlÃ- parimilananimÅlatpÃï¬imà gaï¬apÃlÅ / sutanu kathaya kasya vya¤jayatya¤jasaiva smaranarapatilÅlÃyauvarÃjyÃbhi«ekam // 223 // atra lÅleti // (9) patatprakar«aæ yathà ka÷ ka÷ kutra na ghurghurÃyitaghurÅghoro ghuretsÆkara÷ ka÷ ka÷ kaæ kamalÃkaraæ vikamalaæ kartuæ karÅ nodyata÷ / ke ke kÃni vanÃnyaraïyamahi«Ã nonmÆlayeyuryata÷ siæhÅsnehavilÃsabaddhavasati÷ pa¤cÃnano vartate // 224 // (10) samÃptapunarÃttaæ yathà kreÇkÃra÷ smarakÃrmukasya suratakrŬÃpikÅnÃæ rava÷ jhaÇkÃro ratima¤jarÅmadhulihÃæ lÅlÃcakorÅdhvani÷ / tanvyÃ÷ ka¤culikÃpasÃraïabhujÃk«epaskhalatkaÇkaïa- kvÃïa÷ prema tanotu vo navavayolÃsyÃya veïusvana÷ // 225 // (11) dvitÅyÃrdhagataikavÃcakaÓe«aprathamÃrædha yathà mas­ïacaraïapÃtaæ gamyatÃæ bhÆ÷ sadarbhà viracaya sicayÃntaæ mÆrdhni gharma÷ kaÂhora÷ / taditi janakaputrÅ locanairaÓrupÆrïai÷ pathi pathikavadhÆbhirvÅk«ità Óik«ità ca // 226 // (12) abhavan mata÷ (i«Âa÷) yoga÷ (saæbandha÷) yatra tat / yathà ye«Ãæ tÃstridaÓebhadÃnasarita÷ pÅtÃ÷ pratÃpo«mabhir- lÅlÃpÃnabhuvaÓva nandanavanacchÃyÃsu yai÷ kalpitÃ÷ / ye«Ãæ huæk­taya÷ k­tÃmarapatik«obhÃ÷ k«apÃcÃriïÃæ kiæ taistvatparito«kÃri vihitaæ kiæcitpravÃdocitam // 227 // atra "guïÃnÃæ ca parÃrthatvÃdasaæbandha÷ samatvÃtsyÃt" ityuktanayena yacchabdanirdeÓyÃnÃmarthÃnÃæ parasparamasamanvayena yairityatra viÓe«asyÃpratÅtiriti / "k«apÃcÃribhi÷' iti pÃÂhe yujyate samanvaya÷ / yathà và tvamevaæsaundaryà sa ca ruciratÃyÃ÷ paricita÷ kalÃnÃæ sÅmÃnaæ paramiha yuvÃmeva bhajatha÷ / api dvandvaæ di«Âyà taditi subhage saævadati vÃm ata÷ Óe«aæ yatsyÃjjitamiha tadÃnÅæ guïitayà // 228 // atra yadityatra taditi tadÃnÅmityatra yadeti vacanaæ nÃsti / "cetsyÃt' iti yukta÷ pÃÂha÷ / yathà và saægrÃmÃÇgaïamÃgatena bhavatà cÃpe samÃropite devÃkarïaya yena yena sahasà yadyatsamÃsÃditam / kodaï¬ena ÓarÃ÷ ÓarairariÓirastenÃpi bhÆmaï¬alaæ tena tvaæ bhavatà ca kÅrtiratulà kÅrtyà ca lokatrayam // 229 // atrÃkarïanakriyÃkarmatve kodaï¬aæ ÓarÃnityÃdi vÃkyÃrthasya karmatve kodaï¬a÷ Óarà iti prÃptam / na ca yacchabdÃrthastÃdviÓe«aïaæ và kodaï¬Ãdi / na ca kena kenetyÃdi praÓna÷ / yathà và "cÃpÃcÃryastripuravijayÅ-" // 230 // ityÃdau bhÃrgavasya nindÃyÃæ tÃtparyam / k­tavateti paraÓau sà pratÅyate / "k­tavata÷' iti tu pÃÂhe matayogo bhavati / yathà và catvÃro vayam­tvija÷ sa bhagavÃn karmopade«Âà hari÷ saægrÃmÃdhvaradÅk«ito narapati÷ patnÅ g­hÅtavratà / kauravyÃ÷ paÓava÷ priyÃparibhavakleÓopaÓÃnti÷ phalaæ rÃjayanyopanimantraïÃya rasati sphÅtaæ hato dundubhi÷ // 231 // atrÃdhvaraÓabda÷ samÃse guïÅbhÆta iti na tadartha÷ savai÷ saæyujyate / yathà và jaÇgÃkÃï¬orunÃlo nakhakiraïalasatkesarÃlÅkarÃla÷ pratyagrÃlaktakÃbhÃprasarakisalayo ma¤juma¤jÅrabh­Çga÷ / bharturn­ttÃnukÃre jayati nijatanusvacchalÃvaïyavÃpÅ- saæbhÆtÃmbhojaÓobhÃæ vidadhadabhinavo daï¬apÃdo bhavÃnyÃ÷ // 232 // atra daï¬apÃdagatà nijatanu÷ pratÅyate bhavÃnyÃ÷ saæbandhinÅ tu vivak«ità // (13) avaÓyavaktavyamanuktaæ yatra / yathà aprÃk­tasya caritÃtiÓayaiÓva d­«Âairatyadbhutairapah­tasya tathÃpi nÃsthà / ko 'pye«a vÅraÓiÓukÃk­tiraprameyasaundaryasÃrasamudÃyamaya÷ padÃrtha÷ // 233 // atra "apah­to 'smi' ityapah­tatvasya vidhirvÃcya÷, tathÃpÅtyasya dvitÅyavÃkyagatatvenaivopapatte÷ / yatà và e«o 'hamadritanayÃmukhapajhajanmà prÃpta÷ surÃsuramanorathadÆrabatÅæ / svapne 'niruddhaghaÂanÃdhigatÃbhirÆpalak«bhÅphalÃmasurarÃjasutÃæ vidhÃya // 234 // atra manorathÃnÃmapi dÆravartÅtyapyartho vÃcya÷ / yathà và tvayi nibaddharate÷ priyavÃdina÷ praïayabhaÇgaparÃÇbhukhacetasa÷ / kamaparÃdhalavaæ mama paÓyasi tyajasi mÃnini dÃsajanaæ yata÷ // 235 // atra "aparÃdhasya lavamapi' iti vÃcyam // (14) asthÃnasthapadaæ yathà priyeïa saægrathya vipak«asaænidhÃnupÃhitÃæ vak«asi pÅvarastane / srajaæ na kÃcidvijahau jalÃvilÃæ vasanti hi premïi guïà na vastu«u // 236 // atra "kÃcinna vijahau' iti vÃcyam / yathà và lagna÷ kelikacagrahaÓlathajaÂÃlambena nidrÃntare mudrÃÇka÷ ÓitikandharenduÓakalenÃnta÷ kapolasthalam / pÃrvatyà nakhalak«maÓahkitasakhÅnarmasmitahrÅtayà pronm­«Âa÷ karapallavena kuÂilÃtÃmracchavi÷ pÃtu va÷ // 237 // atra nakhalak«metyata÷ pÆrvaæ "kuÂilatÃmra-" iti vÃcyam // (15) asthÃnasthasamÃsaæ yathà adyÃpi stanaÓailadurgavi«ame sÅmantinÅnÃæ h­di sthÃtuæ vächati mÃna e«a dhigiti krodhÃdivÃlohita÷ / prodyaddÆrataraprasÃritakara÷ kar«atyasau tatk«aïÃt phullatkairavakoÓani÷saradaliÓreïÅk­pÃïaæ ÓaÓÅ // 238 // atra kruddhasyoktau samÃso na k­ta÷ kaveruktau tu k­ta÷ // (16) saækÅrïam yatra vÃkyÃntarasya padÃni vÃkyÃntaramanupraviÓanti / yathà kimiti na paÓyasi kopaæ pÃdagataæ bahuguïaæ g­hÃïemam / nanu mu¤ca h­dayanÃthaæ kaïÂhe manasastamorÆpam // 239 // atra pÃdagataæ bahuguïaæ h­dayanÃthaæ kimiti na pasyasi, imaæ kaïÂhe g­hÃïa manasastamorÆpaæ kopaæ mu¤ceti / ekavÃkyatÃyÃæ tu kli«Âamiti bheda÷ // (17) gÃrbhitam yatra vÃkyasya madhye vÃkyÃntaramanupraviÓati / yathà parÃpakÃraniratairdurjanai÷ saha saægati÷ / vadÃmi bhavatastacvaæ na vidheyà kadÃcana // 240 // atra t­tÅyapÃdo vÃkyÃntaramadhye pravi«Âa÷ / yathà và lagnaæ rÃgÃv­tÃÇgyà sud­¬hamiha yayaivÃsiya«yÃrikaïÂhe mÃtaÇgÃnÃmapÅhopari parapuru«airyà ca d­«Âà patantÅ / tatsakto 'yaæ na kiæcidgaïayati viditaæ te 'stu tenÃsmi dattà bh­tyebhya÷ ÓrÅniyogÃdgaditumiva gatetyambudhiæ yasya kÅrti÷ // 241 // atra "viditaæ te 'stu' iti etatk­tam / pratyuta lak«mÅstato 'pasaratÅti viruddhamatik­t // (18) "ma¤jÅrÃdi«u raïitaprÃyaæ pak«i«u ca kÆjitaprabh­ti / stanitabhaïitÃdi surate meghÃdi«u garjitapramukham" // iti prasiddhimatikrÃntam / yathà mahÃpralayamÃrutak«ubhitapu«karÃvartaka- pracaï¬aghanagarjitapratirutÃnukÃrÅ muhu÷ / rava÷Óravaïabhairava÷ sthagitarodasÅkandara÷ kuto 'dya samarodadherayamabhÆtapÆrva÷ pura÷ // 242 // atra ravo maï¬ÆkÃdi«u prasiddho na tÆktaviÓe«e siæhanÃde // (19) bhagna÷ prakrama÷ prastÃva÷, yatra / yathà nÃthe niÓÃyà niyaterniyogÃdastaæ gate hanta niÓÃpi yÃtà / kulÃÇganÃnÃæ hi daÓÃnurÆpaæ nÃta÷ paraæ bhadrataraæ samasti // 243 // atra "gate' iti prakrÃnte "yÃtÃ' iti prak­te÷ / "gatà niÓÃpi' iti tu yuktam / nanu "naikaæ padaæ dvi÷ prayojyaæ prÃyeïa' ityanyatra kathitapadaæ du«Âamiti cehaivoktam / tatkathamekasya padasya dvi÷prayoga÷, / ucyate / uddeÓyapratinirdeÓyavyatirikto vi«aya ekapadaprayogani«edhasya tadvati vi«aye pratyuta tasyaiva padasya sarvanÃmno và prayogaæ vinà do«a÷ / tathÃhi--udeti savità tÃmrastÃmra evÃstameti ca / saæpattau ca vipattau ca mahatÃmekarÆpatà // 244 // atra rakta evÃstametÅti yadi kriyeta tadà padÃntarapratipÃdita÷ sa evÃrtho 'rthÃntaratayeva pratibhÃsamÃna÷ pratÅtiæ sthagayati // yathà và yaÓo 'dhigantuæ sukhalipsayà và manu«yasaækhyÃmativartituæ và / nirutsukÃnÃmabhiyogabhÃjÃæ samutsukevÃÇkamupaiti siddhi÷ // 245 // atra pratyayasya / "sukhamÅhituæ vÃ' iti yukta÷ pÃÂha÷ / te himÃlayamÃmantrya puna÷ prek«ya ca ÓÆlinam / siddhaæ cÃsmai nivedyÃrthaæ tadvis­«ÂÃ÷ khamudyayu÷ // 246 // atra sarvanÃmna÷ / "anena vis­«ÂÃ÷' iti tu vÃcyam / mahÅbh­ta÷ putravato 'pi d­«Âistasminnapabatye na jagÃma t­ptim / anantapu«pasya madhorhi cÆte dvirephamÃlà saviÓe«asaÇgà // 247 // atra paryÃyasya / "mahÅbh­to 'patyavato 'pi' iti yuktam / "atra satyapi putre kanyÃrÆpe 'pyapatye sneho 'bhÆt' iti kecitsamarthayante / vipado 'bhibhavantyavikramaæ rahayatyÃpadupetamÃyati÷ / niyatà laghutà nirÃyateragarÅyÃnna padaæ n­paÓriya÷ // 248 // atropasargasya paryayasya ca / "tadabhibhava÷ kurute nirÃyatim / laghutÃæ bhajate nirÃyatirlaghutÃvÃnna padaæ n­paÓriya÷ // ' iti yuktam / kÃcitkÅrïà rajobhirdivamanuvidadhau mandavaktrendulak«mÅ- raÓrÅkÃ÷ kÃÓvidantardiÓa iva dadhire dÃhamudbhrÃntasacvÃ÷ / bhremurvÃtyà ivÃnyÃ÷ pratipadamaparà bhÆmivatkampamÃnÃ÷ prasthÃne pÃrthivÃnÃmaÓivamiti puro bhÃvi nÃrya÷ ÓaÓaæsa÷ // 249 // atra vacanasya / "kÃÓvitkÅrïà rajobhirdivamanuvidadhurmandavaktrenaduÓobhà ni÷ÓrÅkÃ÷' iti "kampamÃnÃ÷' ityatra "kampamÃpu÷' iti ca paÂhanÅyam / gÃhantÃæ mahi«Ã nipÃnasalilaæ Ó­Çgairmuhustìitaæ chÃyÃbaddhakadambakaæ m­gakulaæ romanthamabhyasyatÃm / viÓrabdhai÷ kriyatÃæ varÃhapatibhirmustÃk«ati÷ palvale vik«Ãntiæ labhatÃmidaæ ca ÓithilajhyÃbandhamasmaddhanu÷ // 250 // atra kÃrakasya / " viÓrabdhà racayantu sÆkaravarà mustÃk«atim' ityadu«Âam / akalitatapastejovÅryaprathimni yaÓonidhÃ- vavitathamadÃdhmÃte ro«ÃnmunÃvabhigacchati / aminavadhanurvidyÃdarpak«amÃya ca karmaïe sphurati rabhasÃtpÃïi÷ pÃdopasaægrahaïÃya ca // 251 // atra kramasya / pÃdopasaægrahaïÃyeti pÆrvaæ vÃcyam / evamanyadapyanusartavyam // (20) avidyamÃna÷ kramo yatra / yathà dvayaæ gataæ saæprati ÓocanÅyatÃæ samÃgamaprÃrthanayà kapÃlina÷ / kalà ca sà kÃntimatÅ kalÃvata÷ tavmasya lokasya ca netrakaumudÆ // 252 // atra tvaæÓabdÃnantaraæ cakÃro yukta÷ / yathà và ÓaktirnistriÓajeyaæ tava bhujayugale nÃtha do«ÃkaraÓrÅ- rvaktre pÃrÓve tathai«Ã prativasati mahÃkuÂÂanÅ khahgaya«Âi÷ / Ãj¤eyaæ sarvagà te vilasati ca pura÷ kiæ mayà v­ddhayà te procyevetthaæ prakopÃcchaÓikarasitayà yasya kÅrtyà prayÃtam // 253 // atra "itthaæ procyeva' iti nyÃyyam / tathà "lagnaæ rÃgÃv­tÃhgyÃ- // ' 253 (ka) // ityÃdau "iti ÓrÅniyogÃt' iti vÃcyam // (21) amata÷ prak­taviruddha÷ parÃrtho yatra / yathà rÃmamanmathaÓareïa tìità du÷sahena h­daye niÓÃcarÅ / gandhavadrudhiracandanok«ità jÅviteÓavasatiæ jagÃma sà // 254 // atra prak­te rase valiruddhasya Ó­ÇgÃrasya vyajjako 'paro 'rtha÷ / arthado«ÃnÃha (sÆ- 76) ## ## ## du«Âa iti saæbadhyate / krameïodÃharaïam-- (1) ativitatagaganasaraïiprasaraïaparimuktavik«amÃnanda÷ / marudullÃsitasaurabhakamalÃkarahÃsak­dravirjayati // 255 // atrÃtivitatatvÃdayo 'nupÃdÃne 'pi pratipÃdyamÃnamarthaæ na bÃdhanta ityapu«ÂÃ÷, na tvasaægatÃ÷ punaruktà và // (2) sadà madhye yÃsÃmiyamam­tanisyandasurasà sarasvatyuddÃmà vahati bahumÃrgà parimalam / prasÃdaæ tà età ghanaparicitÃ÷ kena mahatÃæ mahÃkÃvyavyomni sphuritamadhurà yÃntu rucaya÷ // 256 // atra yÃsÃæ kavirucÅnÃæ madhye sukumÃravicitramadhyamÃtmakatrimÃrgà bhÃratÅ camatkÃraæ vahati tÃ÷, gambhÅrakÃvyaparicitÃ÷ kathamitarakÃvyavat prasannà bhavantu / yÃsÃmÃdityaprabhÃïÃæ madhye tripathagà vahatitÃ÷, meghaparicitÃ÷ kathaæ prasannà bhavantÅti saæk«epÃrtha÷ // (3) jagati jayinaste te bhÃvà navendukalÃdaya÷ prak­timadhurÃ÷ santyevÃnye mano madayanti ye / mama tu yadiyaæ yÃtà loke vilocanacandrikà nayanavi«ayaæ janmanyeka÷ sa eva mahotsava÷ // 257 // atrendukalÃdayo yaæ prati paspaÓaprÃyÃ÷ sa eva candrikÃtvamutkar«ÃrthamÃropayatÅti vyÃhatatvam // (4) k­tamanumatamityÃdi // 258 // atrÃrjunÃrjuneti bhavadbhiriti cokte sabhÅmakirÅÂinÃmiti kirÅÂipadÃrtha÷ punarukta÷ / yathà và astrajvÃlÃvalŬhapratibalajaladherantaraurvÃyamÃïe senÃnÃthe sthite 'sminmama pitari gurau sarvadhanvÅÓvarÃïÃm / karïÃlaæ kaæbhrameïa vraja k­pa samaraæ mu¤ca hÃrdikya ÓaÇkÃæ tÃte cÃpadvitÅye vahati raïadhuraæ ko bhayasyÃvakÃÓa÷ // 259 // atra caturthapÃdavÃkyÃrtha÷ punarukta÷ // (5) bhÆpÃlaratna nirdainyapradÃnaprathitotsava / viÓrÃïaya turaÇgaæ me mÃtaÇgaæ và madÃlasam // 260 // atra mÃtahgasya prÃÇnirdeÓo yukta÷ / (6) svapiti yÃvadayaæ nikaÂe jana÷ svapimi tÃvadahaæ kimapaiti te / tadayi sÃæpratamÃhara kÆrparaæ tvaritamÆrumuda¤caya ku¤citam // 261 // e«o 'vidagdha÷ // (7) mÃtsaryamutsÃryetyÃdi // 262 // atra prakaraïÃdyabhÃve saædeha÷ ÓÃntaÓ­ÇgÃryanyatarÃbhidhÃne tu niÓvaya÷ // (8) g­hÅtaæ yenÃsÅ÷ paribhavabhayÃnnocitamapi prabhÃvÃdyasyÃbhÆnna khalu tava kaÓvinna vi«aya÷ / parityaktaæ tena tvamasi sutaÓokÃnna tu bhayÃ- dvimok«ye Óastra tvÃmahamapi yata÷ svasti bhavate // 263 // atra Óastramocane heturnopÃtta÷ // (9) idaæ te kenoktaæ kathaya kamalÃtaÇkavadane yadetasmin hemna÷ kaÂakamiti dhatse khalu dhiyam / idaæ taddu÷sÃdhÃkramaïaparamÃstraæ sm­tibhuvà tava prÅtyà cakraæ karakamalamÆle vinihitam // 264 // atra kÃmasya cakra loke 'prasiddham / yathà và (9 a) upaparisaraæ godÃvaryÃ÷ parityajatÃdhvagÃ÷ saraïimaparo mÃrgastÃvadbhavÃdbhirihek«yatÃm / iha hi vihito raktÃÓoka÷ kayÃpi hatÃÓayà caraïanalinanyÃsoda¤cannavÃÇkuraka¤cuka÷ // 265 // atra pÃdÃghÃtenÃÓokasya pu«podghama÷ kavi«u prasiddho na punaraÇkurodgama÷ / (susitavasanÃlaækÃrÃyÃæ kadÃyana kaumudÅ- mahasi sud­Ói svairaæ yÃntyÃæ gato 'stamabhÆdvidhu÷ / tadanu bhavata÷ kÅrti÷ kenÃpyagÅyata yena sà priyag­hamagÃnmuktÃÓaÇkà kva nÃsi Óubhaprada÷ // 266 // atrÃmÆrtÃpi kÅrti÷ jyotsnÃvatprakÃÓarÆpà kathiteti lokaviruddhamapi kaviprasiddherna dupÂam //)// (10) sadà snÃtvà niÓÅthinyÃæ sakalaæ vÃsaraæ budha÷ / nÃnÃvidhÃni ÓÃstrÃïi vyÃca«Âe ca Ó­ïoti ca // 267 // grahoparÃgÃdikaæ vinà rÃtrau snÃnaæ dharmaÓÃstreïa viruddham / (10 a) ananyasad­Óaæ yasya balaæ bÃhvo÷ samÅk«yate / «Ã¬guïyÃnus­tistasya satyaæ sà ni«prayojanà // 268 // etat arthaÓÃstreïa / (10 Ã) vidhÃya dÆre keyÆramanaÇgÃÇgaïamahganà / babhÃra kÃntena k­tÃæ karajollekhamÃlikÃm // 269 // atra keyÆrapade nakhak«ataæ na vihitamiti, etatkÃmaÓÃstreïa / (10 i) a«ÂÃÇgayogapariÓÅlanakÅlanena du÷sÃdhasiddhisavidhaæ vidadhadvidÆre / ÃsÃdayannabhimatÃmadhunà vivekakhyÃtiæ samÃdhidhanamaulimaïirvimukta÷ // 270 // atra vivekakhyÃtistata÷ saæpraj¤ÃtasamÃdhi÷ paÓvÃdasaæpraj¤Ãtastato muktirna tu vivekakhyÃtau etat yogaÓÃstreïa / evaæ vidyÃntarairapi viruddhamudÃhÃryam // (11) prÃptÃ÷ Óriya÷ sakalakÃmadughÃstata÷ kiæ dattaæ padaæ Óirasi vidvi«atÃæ tata÷ kim / saætarpitÃ÷ praïayino vibhavaistata÷ kiæ kalpaæ sthitaæ tanubh­tÃæ tanubhistata÷ kim // 271 // atra tata÷ kimiti na navÅk­tam / (tattu yathà yadi dahatyanalo 'tra kimadbhutaæ yadi ca gauravamadri«u kiæ tata÷ / lavaïamambu sadaiva mahodadhe÷ prak­tireva satÃmavi«Ãdità // 272 //)// (12) yatrÃnullikhitÃrthameva nikhilaæ nirmÃïametadvidhe- rutkar«apratiyogikalpanamapi nyakkÃrakoÂi÷ parà / yÃtÃ÷ prÃïabh­tÃæ manorathagatÅrullahghya yatsaæpada- stasyÃbhÃsamaïÅk­tÃÓmasu maïeraÓmatvamevocitam // 273 // atra "chÃyÃmÃtramaïÅk­tÃÓmasu maïestasyÃÓmataivocitÃ' iti saniyamatvaæ vÃcyam // (13) vaktrÃmbhojaæ sarasvatya dhivasati sadà Óoïa evÃdharaste bÃhu÷ kÃkutsthavÅryasm­tikaraïapaÂurdak«iïaste samudra÷ / vÃhinya÷ pÃrÓvametÃ÷ k«aïamapi bhavato naiva mu¤cantyabhÅk«ïaæ svacche 'ntarmÃnase 'smin kathamavanipate te 'mbupÃnÃbhilëa÷ // 274 // atra "Óoïa eva' iti niyamo na vÃcya÷ // (14) ÓyÃmÃæ ÓyÃmalimÃnamÃnayata bho÷ sÃndrairma«ÅkÆrcakair- mantraæ tantramatha prayujya harata ÓvetotpalÃnÃæ Óriyam / candraæ cÆrïayata ÓraïÃcca kaïaÓa÷ k­tvà ÓilÃpaÂÂake yena dra«Âumahaæ k«ame daÓa diÓastadvakrmudrÃÇkitÃ÷ // 275 // atra "jyautsnÅm' iti ÓyÃmÃviÓe«o vÃcya÷ // (15) klalolavellitad­«atparu«aprahÃrai ratnÃnyamÆni makarÃlaya mÃvamaæsthÃ÷ / kiæ kaustubhena vihito bhavato na nÃma yÃc¤ÃprasÃritakara÷ puru«ottamo 'pi // 276 // atra "ekena kiæ na vihito bhavata÷ sa nÃma' iti sÃmÃnyaæ vÃcyam / (16) arthitve prakaÂÅk­te 'pi na phalaprÃpti÷ prabho÷ pratyuta druhyan dÃÓarathirviruddhacarito yuktastayà kanyayà / utkarphaæ ca parasya mÃnayaÓasorvisraæsanaæ cÃtmana÷ strÅratnaæ ca jagatpatirdaÓamukho deva÷ kathaæ m­«yate // 277 // atra strÅratnam "upek«itum' ityÃkÃÇk«ati / nahi parasyetyanena saæbandho yogya÷ // (17) Ãj¤Ã ÓakraÓikhÃmaïipraïayinÅ ÓÃsrÃïi cak«urnavaæ bhaktirbhÆtapatau pinÃkini padaæ laÇketi divyà purÅ / utpattirdruhiïÃnvaye ca tadaho ned­gvaro labhyate syÃccede«a na rÃvaïa÷ kva nu puna÷ sarvatra sarve guïÃ÷ // 278 // atra "syÃccede«a na rÃvaïa÷' ityatra, eva samÃpyam / (18) Órutena buddhirvyasanena mÆrkhatà madena nÃrÅ salilena nimnagà / niÓà ÓaÓÃÇkena dh­ti÷ samÃdhinà nayena cÃlaækriyate narendratà // 279 // atra ÓrutÃdibhirutk­«Âai÷ sahacaritairvyasanamÆrkhatayornik­«Âayorbhinnatvam / (19) lagnaæ rÃgÃv­tÃÇgyÃ- // 280 // ityatra viditaæ te 'stvityanena ÓrÅstasmÃdapasaratÅti viruddhaæ prakÃÓyate // (20) prayatnaparibodhita÷ stutibhiradya Óe«e niÓÃ- makeÓavamapÃï¬avaæ bhubanamadya ni÷somakam / iyaæ parisamÃpyate raïakathÃdya do 'ÓÃlinÃ- mapaitu ripukÃnanÃtigururadya bhÃro bhuva÷ // 281 // atra "Óayita÷ prayatnena bodhyase' iti vidheyam / yathà và vÃtÃhÃratayà jagadvi«adharairÃÓvÃsya ni÷Óe«itaæ tegrastÃ÷ punarabhratoyakaïikÃtÅvravratairbarhibhi÷ / te 'pi krÆracamÆrucarmavasanairnÅtÃ÷ k«ayaæ lubdhakai- rdambhasya sphuritaæ vidannapi jano jÃlmo guïÃnÅhate // 282 // atra vÃtÃhÃrÃditrayaæ vyutkrame vÃcyam / (21) are rÃmÃhastÃbharaïa bhasalaÓreïiÓaraïa smÃrakrŬÃvrŬÃÓamana virahiprÃïadamana / sarohaæsottaæsa pracaladala nÅlotpala sakhe sakhedo 'haæ mohaæ Ólathaya kathaya kvenduvadanà // 283 // atra "virahiprÃïadamana' iti nÃnuvÃdyam // (22) lagnaæ rÃgÃv­tÃÇgyetyÃdi // 284 // atra "viditaæ te 'stu' ityupasaæh­to 'pi tenetyÃdinà punarupÃtta÷ // (23) hantumeva prav­ttasya stabdhasya vivarai«iïa÷ / yathÃsya jÃyate pÃto na tatà punarunnati÷ // 285 // atra puævyajjanasyÃpi pratÅti÷ / yatraiko do«a÷ pradarÓitastatra do«ÃntarÃïyapi santi tathÃpi te«Ãæ tatrÃprak­tatvÃtprakÃÓanaæ na k­tam // (sÆ- 77) ## ## avataæsÃdÅni karïÃdyÃbharaïÃnyevocyante tatra karïÃdiÓabdÃ÷ karïÃdisthitipratipattaye / yathà asyÃ÷ karïÃvataæsena jitaæ sarvaæ vibhÆ«aïam / tathaiva Óobhate 'tyarthamasyÃ÷ Óravaïakuï¬alam // 286 // apÆrvamadhurÃmodapramoditadiÓastata÷ / Ãyayurbh­ÇgamukharÃ÷ Óira÷ÓekharaÓÃlina÷ // 287 // atra karïaÓravaïaÓira÷ÓabdÃ÷ saænidhÃnapratÅtyarthÃ÷ // vidÅrïÃbhimukhÃrÃtikarÃle saægarÃntare / dhanurjyÃkiïacihvena do«ïà visphuritaæ tava // 288 // atra dhanu÷Óabda ÃrƬhatvÃvagataye / anyatra tu jyÃbandhani«pandabhujena yasya viniÓvasadvattkaparaæpareïa / kÃrÃg­he nirjitavÃsavena laÇkeÓvareïo«itamà prasÃdÃt // 289 // ityatra kevalo jyÃÓabda÷ / prÃïeÓvarapari«vaÇgavibhramapratipattibhi÷ / muktÃhÃreïa lasatà hasatÅva stanadvayam // 290 // atra muktÃnÃmanyaratnÃmiÓritatvabodhanÃya muktÃÓabda÷ / saundaryasaæpat tÃruïyaæ yasyÃste te ca vibhramÃ÷ / «aÂpadÃn pu«pamÃleva kÃn nÃkar«ati sà sakhe // 291 // atrotk­«Âapu«pavi«aye pu«paÓabda÷ / nirupapado hi mÃlÃÓabda÷ pu«pasrajamevÃbhidhatte // (sÆ- 78) ## na khalu karïÃvataæsÃdivajjaghanakäcÅtyÃdi kriyate / jagÃda madhurÃæ vÃcaæ viÓadÃk«araÓÃlinÅm // 292 // ityÃdau kriyÃviÓe«aïatve 'pi vivak«itÃrthapratÅtisiddhau "gatÃrthasyÃpi viÓe«yasya viÓe«aïadÃnÃrætha kvacitprayoga÷ kÃrya÷" iti na yuktam / yuktatve và caraïatraparitrÃïarahitÃbhyÃmapi drutam / pÃdÃbhyÃæ dÆramadhvÃnaæ brajanne«a na khidyate // 293 // ityudÃhÃryam // (sÆ- 79) ## yathà candraæ gatà pajhaguïÃnna bhuhkte pajhÃÓrità cÃndramasÅmabhikhyÃm / umÃmukhaæ tu pratipadya lolà dvisaæÓrayÃæ prÅtimavÃpa lak«mÅ÷ // 294 // atra rÃtrau pajhasya saækoca÷, divà candaramasaÓva ni«prabhatvaæ lokaprasiddhamiti "na bhuÇkte' iti hetuæ nÃpek«ate // (sÆ- 80) #<(a)nukaraïe tu sarve«Ãm /># sarve«Ãæ ÓrutikaÂuprabh­tÅnÃæ do«ÃïÃm / yathà m­gacak«u«amadrÃk«amityÃdi kathayatyayam / paÓyai«a ca gavityÃha sutrÃmÃïaæ yajeti ca // 295 // (sÆ- 81) ## vakt­pratipÃdyavyaÇgyavÃcyaprakaraïÃdÅnÃæ mahimnà do«o 'pi kvacidguïa÷ kvacinna do«o na guïa÷ / tatra vaiyÃkaraïÃdau vaktari pratipÃdye ca raudrÃdau ca rase vyaÇgye ka«Âatvaæ guïa÷ / krameïodÃharaïam-- dÅdhÅÇvevÅÇsama÷ kaÓvidguïav­ddhyorabhÃjanam / kvippratyayanibha÷ kaÓvidyatra saænihite na te // 296 // yadà tvÃmahamadrÃk«aæ padavidyÃviÓÃradam / upÃdhyÃyaæ tadÃsmÃr«aæ samasprÃk«aæ ca saæmadam // 297 // antraprotab­hatkapÃlanalakakrÆrakvaïatkaÇkaïa- prÃyaprehkhitabhÆribhÆ«aïaravairÃgho«ayantyambaram / pÅtaccharditaraktakardamaghanaprÃgmÃraghorollasa- dvyÃlolastanabhÃrabhairavavapurdarpoddhataæ dhÃvati // 298 // vÃcyavaÓÃdyathà mÃtaÇgÃ÷ kimu valgitai÷ kimaphalairìambarairjambukÃ÷ sÃraÇgà mahi«Ã madaæ vrajatha kiæ ÓÆnye«u ÓÆrà na ke / kopÃÂopasamudbhaÂotkaÂasaÂÃkoÂeribhÃre÷ pura÷ sindhudhvÃnini huÇk­te sphurati yat tadgarjitaæ garjitam // 299 // atra siæhe vÃcye paru«Ã÷ ÓabdÃ÷ // prakaraïavaÓÃdyathà raktÃÓoka k­ÓodahÅ kva nu gatà tyaktvÃnuraktaæ janaæ no d­«Âeti mudhaiva cÃlayasi kiæ vÃtÃvadhÆtaæ Óira÷ / utkaïÂhÃghaÂamÃna«aÂpadaghaÂÃsaæghaÂÂada«Âacchada- statpÃdÃhatimantareïa bhavata÷ pu«podghamo 'yaæ kuta÷ // 300 // atra ÓirodhÆnanena kupitasya vacasi // kvacinnÅrase na guïo na do«a÷ / yathà ÓÅrïagrÃïÃÇgripÃïÅn vraïibhirapaghanairghargharÃvyaktagho«Ãn dÅrghÃghrÃtÃnaghaughai÷ punarapi ghaÂayatyeka ullÃghayan ya÷ / gharmÃæÓostasya vo 'ntardviguïaghanagh­ïÃnighnanirvighnav­tter- dattÃrghÃ÷ siddhasaægharvidadhatu gh­ïaya÷ ÓÅghramaæhovighÃtam // 301 // aprayuktanihatÃrthau Óle«ÃdÃvadu«Âau / yathà yena dhvastamanobhavena balijitkÃya÷ purà strÅk­to yaÓvodv­ttabhujaÇgahÃravalayogaÇgÃæ ca yo 'dhÃrayat / yasyÃhu÷ ÓaÓimacchirohara iti stutyaæ ca nÃmÃmÃrÃ÷ pÃyÃtsa svayamandhakak«ayakarastvÃæ sarvadomÃdhava÷ // 302 // atra mÃdhavapak«e ÓaÓimadandhakak«ayaÓabdÃvaprayuktanihatÃrthau / aÓlÅlaæ kvacidguïa÷ / yathà suratÃrambhago«ÂyÃm "vdyarthai÷ padai÷ piÓunayecca rahasyavastu" iti kÃmaÓÃstrasthitau karihastena saæbÃdhe saæbÃdhe praviÓyÃntarvilo¬ite / upasarpan dhvaja÷ puæsa÷ sÃdhanÃntarvirÃjate // 303 // ÓamakathÃsu uttÃnocchÆnamaï¬ÆkapÃÂitodarasaænibhe / kledini strÅvraïe saktirak­me÷ kasya jÃyate // 304 // nirvÃïavairadahanÃ÷ praÓamÃdarÅïÃæ nandantu pÃï¬utanayÃ÷ saha mÃdhavena / raktaprasÃdhitabhuva÷ k«atavigrahÃÓva svasthà bhavantu kururÃjasutÃ÷ sabh­tyÃ÷ // 305 // atra bhÃvyamaÇgalasÆcakam // saædigdhamapi vÃcyamahimnà kvacinniyatÃrthapratÅtik­cvena vyÃjastutiparyavasÃyitve guïa÷ / yathà p­thukÃrtasvarapÃtraæ bhÆ«itani÷Óe«aparijanaæ deva / vilasatkareïugahanaæ saæprati samamÃvayo÷ sadanam // 306 // pratipÃdyapratipÃdakayorj¤atve satyapratÅtaæ guïa÷ / yathà ÃtmÃrÃmà vihitaratayo nirvikalpe samÃdhau j¤ÃnodrekÃdvighaÂitatamogranthaya÷ sacvani«ÂhÃ÷ / yaæ vÅk«ante kamapi tamasÃæ jyoti«Ãæ và parastÃ- ttaæ mohÃndha÷ kathamayamamuæ vetti devaæ purÃïam // 307 // svayaæ và parÃmarÓe / yathà «a¬adhikadaÓanìÅcakramadhyasthitÃtmà h­di vinihitarÆpa÷ siddhidastadvidÃæ ya÷ / avicalitamanobhi÷ sÃdhakairm­gyamÃïa÷ sa jayati pariïaddha÷ Óaktibhi÷ ÓaktinÃtha÷ // 308 // adhamaprak­tyukti«u grÃmyo guïa÷ / yathà phullukkaraæ kalamakÆraïihaæ vahanti je sindhuvÃravi¬avà maha vallahà de / je gÃlidassa mahisÅdahiïo saricchà de kiæ ca muddhaviaillapasÆïapu¤jà // 309 // atra kalamabhaktamahi«ÅdadhiÓabdà gramyà api vidÆ«akoktau // nyÆnapadaæ kvacidguïa÷ / yathà gìhÃliÇganavÃmanÅk­takucaprodbhÆtaromodgamà sÃndrasneharasÃtirekavigalacchrÅmannitambÃmbarà / mà mà mÃnada mÃti mÃmalamiti k«ÃmÃk«arollÃpinÅ suptà kiæ nu m­tà nu kiæ manasi me lÅnà vilÅnà nu kim // 310 // kvacinna guïo na do«a÷ / yathà ti«ÂhetkopavaÓÃtprabhÃvapihità dÅrghaæ na sà kupyati svargÃyotpatità bhavenmayi punarbhÃvÃrdramasyà mana÷ / tÃæ hartuæ vibudhadvi«o 'pi na ca me ÓaktÃ÷ purovartinÅæ sà cÃtyantamagocaraæ nayanayoryÃteti ko 'yaæ vidhi÷ // 311 // atra pihitetyato 'nantaraæ "naitadyata÷' ityetairnyÆnai÷ padairviæÓe«abuddherakaraïÃnna guïa÷ / uttarà pratipatti÷ pÆrvÃæ pratipattiæ bÃdhate, iti na do«a÷ / adhikapadaæ kvacidguïa÷ / yathà yadva¤canÃhitamatirbahu cÃÂugarbhaæ kÃryonmukha÷ khalajana÷ k­takaæ bravÅti / tatsÃdhavo na na vidanti vidanti kiætu kartuæ v­thà praïayamasya na pÃrayanti // 312 // atra "vidanti' iti dvitÅyamanyayogavyavacchedaparam / yathà và vada vada jita÷ sa Óatrurna hato jalpaæÓva tava tavÃsmÅti / citraæ citramarodÅddhà heti paraæ m­te putre // 313 // ityevamÃdau har«abhayÃdiyukte vaktari // kathitapadaæ kvacidguïa÷, lÃÂÃnuprÃse, arthÃntarasaækramitavÃcye vihitasyÃnuvÃdyatve ca / krameïodÃharaïam-- sitakarakararuciravibhà vibhÃkarÃkÃra dharaïidhara kÅrti÷ / pauru«akamalà kamalà sÃpi tavaivÃsti nÃnyasya // 314 // tÃlà jÃaæti guïà jÃlà de sahiaehiæ dheppanti / raikiraïÃïuggahiÃiæ honti kamalÃiæ kamalÃiæ // 315 // jitendriyatvaæ vinayasya kÃraïaæ guïaprakar«o vinayÃdavÃpyate / guïaprakar«eïa jano 'nurajyate janÃnurÃgaprabhavà hi saæpada÷ // 316 // patatprakar«amapi kvacidguïa÷ / yathÃ, udÃh­te prÃgaprÃptetyÃdau // 317 // samÃptapunarÃttaæ kvacinna guïo na do«a÷ / yatra na viÓe«aïamÃtradÃnÃrthaæ punargrahaïam api tu vÃkyÃntarameva kriyate / yathÃ, atraiva prÃgaprÃptetyÃdau // 318 // apadasthasamÃsaæ kvacidguïa÷ yathÃ, udÃh­te raktÃÓeketyÃdau // 319 // garbhitaæ tathaiva / yathà humi avahatthiareho ïiraækuso aha vivearahio vi / siviïe vi tumammi puïo pattihi bhattiæ ïa pasumarÃmi // 320 // atra pratÅhÅti madhye d­¬hapratyayotpÃdanÃya / evamanyadapi lak«yÃllak«yam // (sÆ- 82) ## ## ## (1) svaÓabdopÃdÃnaæ vyabhicÃriïo yathà savrŬà dayitÃnane sakaruïà mÃtaÇgacarmÃmbare satrÃsà bhÆjage savismayarasà candre 'm­tasyandini / ser«yà jahnusutÃvalokanavidhau dÅnà kapÃlodare pÃrvatyà navasaægamapraïayinÅ d­«Âi÷ ÓivÃyÃstu va÷ // 321 // atra vrÅjÃdÅnÃm / "vyÃnamrà dayitÃnane mukulità mÃtaÇgacarmÃmbare sotkampà bhujage nime«arahità candre 'm­tasyandini / mÅladbhrÆ÷ surasindhudarÓanavidhau mlÃnà kapÃlodare' ityÃdi tu yuktam // (2) rasasya svaÓapdena và vÃcyatvam / krameïodÃharaïam-- tÃmanahgajayamaÇgalaÓriyaæ kiæciduccabhÆjamÆlalokitÃm / netrayo÷ k­tavato 'sya gocare ko 'pyajÃyata raso nirantara÷ // 322 // Ãlokya komalakapolatalÃbhi«iktavyaktÃnurÃgasubhagÃmabhirÃmamÆrtim / paÓyai«a bÃlyamati«tya vivartamÃna÷ Ó­hgÃrasÅmani taraÇgitamÃtanoti // 323 // (3) sthÃyino yathà saæprahÃre praharaïai÷ prahÃrÃïà parasaparam ÂhaïatkÃrai÷ ÓrutikatairutsÃhastasta ko 'pyabhÆt // 324 // atrotmÃhasya // (4) karpÆradhÆlidhavaladyutipÆradhautadiÇnaï¬ale ÓiÓiraroci«i tasya yÆna÷ / lÅlÃÓiroæ'gukaniveÓaviÓe«akÊptivyaktasasastanonnatirabhÆnnayÃnapo sà // 325 // atroddÅpanÃlambanarÆpÃ÷ s­ÇgÃyogyà vibhÃvà anubhÃvaparalapasÃcayina÷ sthità iti pa«Âakalpanà // (5) pariharati ratiæ matiæ lunÅte skhalati bh­Óaæ parivartate ca bhÆya÷ / iti bata vi«amà daÓÃsya dehaæ paribhavati prasabhaæ kimatra kurma÷ // 326 // atra ratiparihÃrÃdÅnÃmanubhÃvÃnÃæ karuïÃdÃvapi saæbhavÃtkÃminÅrÆpo vibhÃvo yatnata÷ pratipÃdya÷ // (6) prasÃde vartasva prakaÂaya mudaæ saætyaja ru«aæ priye Óu«yantyaÇgÃnyam­tamiva te si¤cati vaca÷ / nidhÃnaæ saukhyÃnÃæ k«aïamabhimukhaæ sthÃpaya mukhaæ na mugdhe pratyetuæ prabhavati gata÷ kÃlahariïa÷ // 327 // atra Ó­ÇgÃre pratikÆlasya ÓÃntasyÃnityatÃprakÃÓanarÆpo vibhÃvastatprakÃÓito nirvedaÓva vyabhicÃrÅ, upÃtta÷ // ïihuaramaïammi loaïapahammi pa¬ie guruaïamajjhammi / saalaparihÃrahiaà vaïagamaïaæ evva mahai vahÆ // 328 // atra sakalaparihÃravanagamane ÓÃntÃnubhÃvau / indhanÃdyÃnayanavyÃjenopabhogÃrthaæ vanagamanaæ cet na do«a÷ // (7) dÅpti÷ puna÷punaryathà kumÃrasaæbhave rativilÃpe // (8) akÃï¬e prathanaæ yathà veïÅsaæhÃre dvitÅye 'Çke 'nekavÅrak«aye prav­tte bhÃnumatyà saha duyÃrdhenasya Ó­ÇgÃravarïanam // (9) akÃï¬e chedo yathà vÅracarite dvitÅye 'Çke rÃghavabhÃrgavayordhÃrÃdhirƬhaæ vÅrarase "kaÇkaïamojanÃya gacchÃmi' iti rÃghavasyoktau // (10) aÇgasyÃpradhÃnasyÃtivistareïa varïanam / yathà hayagrÅvavadhe hayagrÅvasya // (11) aÇgino 'nanusaædhÃnam / yathà ratnÃvalyÃæ caturthe 'Çke bÃbhravyÃgamane sÃgarikÃyà vism­ti÷ // (12) prak­tayo divyà adivyà divyÃdivyÃÓva vÅraraudraÓ­ÇgÃraÓÃntarasapradhÃnà dhÅrodÃttadhÅroddhatadhÅralalitadhÅrapraÓÃntÃ÷, uttamÃdhamamadhmamÃÓva / tatra ratihÃsaÓokÃdbhutÃni, adivyÃttamaprak­tivat divye«vapi / kiæ tu rati÷ saæbhogaÓ­ÇgÃrarÆpÃæ, uttamadevatÃvi«ayà na varïanÅyà / tadvarïanaæ hi pitro÷ saæbhogavarïanamivÃtyantamanucitam / krodhaæ prabho saæhara saæhareti yÃvadgira÷ khe marutÃæ caranti / tÃvatsa vahnirbhavanetrajanmà bhasmÃvaÓe«aæ madanaæ cakÃra // 329 // ityuktavat bhrukuÂhyÃdivikÃravarjita÷ krodha÷ sadya÷phalada÷ svargapÃtÃlagaganasamudrollaÇghanÃdyutsÃhaÓva divye«veva / adivye«u tu yÃvadavadÃnaæ prasiddhamucitaæ và tÃvadevopanibanddhavyam / adhikaæ nibadhyamÃnamasatyapratibhÃsena "nÃyakavadvartitavyaæ na pratinÃyakavat' ityupadeÓe na paryavasyet / divyÃdivye«u, ubhayathÃpi / evamuktasyaucityasya divyÃdÅnÃmiva dÅrodÃttÃdÅnÃmapyanyathÃvarïanaæ viparyaya÷ / tatrabhavan bhagavannityuttamena na, adhamena muniprabh­tau na rÃjÃdau bhaÂÂÃraketi nottameti nottamena rÃjÃdau prak­tiviparyayÃpattervÃcyam / evaæ deÓakÃlavayojÃtyÃdÅnÃæ ve«avyavahÃrÃdikamucitamevopanibanddhavyam // (13) anahgasya rasÃnupakÃrakasya varïanam / yathà karpÆrama¤jaryÃæ nÃyikayà svÃtmanà ca k­taæ vasantavarïanamanÃd­tya bandivarïitasya rÃj¤Ã praÓaæsanam // "Åd­ÓÃ÷" iti / nÃyikÃpÃdaprahÃrÃdinà nÃyakakopÃdivarïanam / uktaæ hi dhvanik­tà "anaucityÃd­te nÃnyad rasabhaÇgasya kÃraïam / aucityopanibandhastu rasasyopani«atparÃ" // iti // idÃnÅæ kvacidado«Ã apyete, ityucyante / (sÆ- 83) ## yathà autsukyena k­tatvarà sahabhuvà vyÃvartamÃnà hriyà taistairbandhuvadhÆjanasya vacanairnÅtÃbhimukhyaæ puna÷ / d­«ÂvÃgre varamÃttasÃdhvasarasà gaurÅ nave saægame saærohatpulakà hareïa hasatà Óli«Âà ÓivÃyÃstu va÷ // 330 // atrautsukyaÓabda iva tadanubhÃvo na tathÃpratÅtik­t / ata eva "dÆrÃdutsukam' ityÃdau vrŬÃpremÃdyanubhÃvÃnÃæ vivalitatvÃdÅnÃmivapotsukatvÃnubhÃvasya sahasÃprasaraïÃdirÆpasya tathÃ- pratipattikÃritvÃbhÃvÃdutsukamiti k­tam // (sÆ- 84) ## bÃdhyatvenoktirna paramado«a÷, yÃvat prak­tarasaparipo«ak­t / yathà "kvÃkÃryaæ ÓaÓalak«maïa÷ kva ca kulam' ityÃdau // 331 // atra vitarkÃdi«u, udgate«vapi cintÃyÃmeva viÓrÃntiriti prak­tarasaparipo«a÷ // pÃï¬u k«Ãmaæ vadanaæ h­dayaæ sarasaæ tavÃlasaæ ca vapu÷ / Ãvedayati nitÃntaæ k«etriyarogaæ sakhi h­danta÷ // 332 // ityÃdau sÃdhÃraïatvaæ pÃï¬utÃdÅnÃmiti na viruddham // satyaæ manoramà rÃmÃ÷ satyaæ ramyà vibhÆtaya÷ / kiæ tu mattÃÇganÃpÃÇgabhaÇgalolaæ hi jÅvitam // 333 // ityatrÃdyamardhaæ bÃdhyatvenaivoktam / jÅvitÃdapi, adhikamapÃÇgabhaÇgasyÃsthiratvamiti prasiddhabhahguropamÃnatayopÃttaæ ÓÃntameva pu«ïÃti na puna÷ Ó­ÇgÃrasyÃtra pratÅtistadaÇgÃpratipatte÷ / na tu vineyonmukhÅkaraïamatra parihÃra÷ ÓÃntaÓ­ÇgÃrayornairantaryasyÃbhÃvÃt / nÃpi kÃvyaÓobhÃkaraïam rasÃntarÃdanuprÃsamÃtrÃdvà tathÃbhÃvÃt // (sÆ- 85) #<ÃÓrayaikye viruddho ya÷ sa kÃryo bhinnasaæÓraya÷ / rasÃntareïÃntarito nairantaryeïa yo rasa÷ //64//># vÅrabhayÃnakayorekÃÓrayatvena virodha iti pratipak«agatatvena bhayÃnako niveÓayitavya÷ / ÓÃntaÓ­ÇgÃrayostu nairantaryeïa virodha iti rasÃntaramantare kÃryam yathà nÃgÃnande ÓÃntasya jÅmÆtavÃhanasya "aho gÅtam aho vÃditram' ityadbhutamantarniveÓya malayavatÅæ pratiÓ­hgÃro nibaddha÷ / na paraæ prabandhe yÃvadekasminnapi vÃkye rasÃntaravyavadhinà virodho nivartate / yathà bhÆreïudigdhÃn navapÃrijÃtamÃlÃrajovÃsitabÃhumadhyÃ÷ / gìhaæ ÓivÃbhi÷ parirabhyamÃïÃn surÃÇganÃÓli«ÂabhujÃntarÃlÃ÷ // 334 // saÓoïitai÷ kravyabhujÃæ sphuradbhi÷ pak«ai÷ khagÃnÃmupavÅjyamÃnÃn / saævÅjitÃÓvandanavÃrisekai÷ sugandhibhi÷ kalpalatÃdukÆlai÷ // 334 (a) // vimÃnaparyaÇkatale ni«aïïÃ÷ kutÆhalÃvi«Âatayà tadÃnÅm / nirdiÓyamÃnÃn lalanhgulÅbhirvÅrÃ÷ svadehÃn patitÃnapaÓyan // 335 // atra bÅbhatsaÓ­ÇgÃrayorantarvÅraraso niveÓita÷ / (sÆ- 86) ## ayaæ sa raÓanotkar«Å pÅnastanavimardana÷ / nÃbhyÆrujadhanasparÓÅ nÅvÅvisraæsana÷ kara÷ // 336 // etat bhÆriÓravasa÷ samarabhuvi patitaæ hastamÃlokya tadvadhÆrabhidadhau / atra pÆrvÃvasthÃsmaraïaæ «­ÇgÃrÃÇgamapi karuïaæ paripo«ayati // dantak«atÃni karajaiÓva vipÃÂitÃni prodbhinnasÃndrapulake bhavata÷ ÓarÅre / dattÃni raktamanasà m­garÃjavadhvà jÃtasp­hairmunibhirapyavalokitÃni // 337 // atra kÃmukasya dantak«atÃdÅni yathà camatkÃrakÃrÅïi tathà jinasya / yathà và para÷ Ó­ÇgÃrÅ tadavalokanÃtsasp­hastadvat etadd­Óo munaya iti sÃmyavivak«Ã // krÃmantya÷ k«atakomalÃÇguligaladraktai÷ sadarbhÃ÷ sthalÅ÷ pÃdai÷ pÃtitayÃvakairiva galadbëpÃmbudhautÃnanà / bhÅtà bhart­karÃvalambitakarÃstvacchatrunÃryo 'dhunà dÃvÃgriæ parito bhramanti punarapyudyadvivÃhà iva // 338 // atra cÃÂuke rÃjavi«ayà rati÷ pratÅyate / tatra karuïa iva ÓaÇgÃro 'pyaÇgamiti tayorna virodha÷ / yathà ehi gaccha patotti«Âa vada maunaæ samÃcara / evamÃÓÃgrahagrastai÷ krŬanti dhanino 'rthibhi÷ // 339 // ityatra, ehÅti krŬhanti gaccheti krŬantÅti krŬanÃpek«ayorÃgamanagamanayorna virodha÷ / k«ipto hastÃvalagra÷ prasabhamabhihato 'pyÃdadÃnoæ'ÓukÃntaæ g­hïan keÓe«vapÃstaÓvaraïanipatito nek«ita÷ saæbhrameïa / ÃliÇgan yo 'vadhÆtastripurayuvatibhi÷ sÃÓrunetrotpalÃbhi÷ kÃmÅvÃrdrÃparÃdha÷ sa dahatu duritaæ ÓÃæbhavo va÷ ÓarÃgni÷ // 340 // ityatra tripuraripuprabhÃvÃtiÓayasya karuïo 'Çgam tasya tu Ó­ÇgÃra÷, tathÃpi na karuïe viÓrÃntiriti tasyÃÇgataiva / athavà prÃk yathà kÃmuka Ãcarati sma tathà ÓarÃgniriti Ó­ÇgÃrapo«itena karuïena mukhya evÃrtha upodbalyate / uktaæ hi "guïa÷ k­tÃtmasaæskÃra÷ pradhÃnaæ pratipadyate / pradhÃnasyopakÃre hi tathà bhÆyasi vartate' // iti // prÃk pratipÃditasya rasasya rasÃntareïa na virodha÷, nÃpyaÇgÃÇgibhÃvo bhavati, iti rasaÓabdenÃtra sthÃyibhÃva upalak«yate // iti kÃvyaprakÃÓe do«adarÓano nÃma saptama ullÃsa÷ //7// ___________________________________________________________________________ // atha a«Âama ullÃsa÷ // evaæ do«Ãnuktvà guïÃlaækÃravivekamÃha (sÆ- 87) ## Ãtmana eva hi yathà ÓauryÃdayo nÃkÃrasya tathà rasasyaiva mÃdhuryÃdayo guïà na varïÃnÃm / kvacitu ÓauryÃdisamucitasyÃkÃramahacvÃderdarÓanÃt "ÃkÃra evÃsya ÓÆra÷' ityÃdervyavahÃrÃdanyatrÃÓÆre 'pi vitatÃk­titvamÃtreïa "ÓÆra÷' iti kvÃpi ÓÆre 'pi mÆrtilÃghavamÃtreïa "aÓÆra÷' iti, aviÓrÃntapratÅtayo yathà vyavaharanti tadvanmadhurÃdivya¤jakasukumÃrÃdivarïÃnÃæ madhurÃdivyavahÃraprav­tteramadhurÃdirasÃÇgÃnÃæ varïÃnÃæ saukumÃryÃdimÃtreïa mÃdhuryÃdi madhurÃdirasopakaraïÃnÃæ te«ÃmasaukumÃryÃderamÃdhuryÃdi rasaparyantaviÓrÃntapratÅtivandhyà vyavaharanti, ata eva mÃdhuryÃdayo rasadharmÃ÷ samucitairvarïairvyajyante na tu varïamÃtrÃÓrayÃ÷ / yathai«Ãæ vya¤jakatvam tathodÃhari«yate // (sÆ- 88) ## ye vÃcakavÃcyalak«aïÃÇgÃtiÓayamukhena mukhyaæ rasaæ saæbhavinamupakurvanti te kaïÂhÃdyaÇgÃnÃmutkar«ÃdhÃnadvÃreïa ÓarÅriïo 'pi, upakÃrakà hÃrÃdaya ivÃlaækÃrÃ÷ / yatra tu nÃsti rasastatroktivaicitryamÃtraparyavasÃyina÷ / kvacittu santamapi nopakurvanti / yathÃkramamudÃharaïÃni-- apasÃraya ghanasÃraæ kuru hÃraæ dÆra eva kiæ kamalai÷ / alamalamÃli m­ïÃlai÷ iti vadati divÃniÓaæ bÃlà // 341 // ityÃdau vÃcakamukhena manorÃgastÅvraæ vi«amiva visarpatyavirataæ pramÃthÅ nirdhÆmaæ jvalati vidhuta÷ pÃvaka iva / hinasti pratyaÇgaæ jvara iva garÅyÃnita ito na mÃæ trÃtuæ tÃta÷ prabhavati na cÃmbà na bhavatÅ // 342 // ityÃdau vÃcyamukhenÃlaækÃrau rasamupakuruta÷ // citte vihaÂÂadi ïa ÂuÂÂadi sà guïesuæ sejjÃsu loÂÂadi visaÂÂadi dimmuhesuæ / bolammi vaÂÂadi pavaÂÂadi kavvabandhe jhÃïeïa ÂuÂÂadi ciraæ taruïÅ taraÂÂÅ // 343 // ityÃdau vÃcakameva / mitre kvÃpi gate saroruhavane baddhÃnane tÃmyati krandatsu bhramare«u vÅk«ya dayitÃsannaæ pura÷ sÃrasam / cakrÃhvena viyoginà bisalatà nÃsvÃdità nojjhità kaïÂhe kevalamargaleva nihità jÅvasya nirgacchata÷ // 344 // ityÃdau vÃcyameva na tu rasam / atra bisalatà na jÅvaæ roddhuæ k«ameti prak­tÃnanuguïopamà // e«a eva ca guïÃlaækÃrapravibhÃga÷ / evaæ ca "samavÃyav­cyà ÓauryÃdaya÷ saæyogavacyÃtu hÃrÃdaya ityastu guïÃlaækÃrÃïÃæ bheda÷, oja÷prabh­tÅnÃmanuprÃsopamÃdÅnÃæ cobhaye«Ãmapi samabÃyav­cyà sthitiriti ga¬¬alikÃpravÃheïaivai«Ãæ bheda÷" ityabhidhÃnamasat // yadapyuktam "kÃvyaÓobhÃyÃ÷ kartÃro dharmà guïÃstadatiÓayahetavastvalaækÃrÃ÷" iti tadapi na yuktam / yata÷ kiæ samastairguïai÷ kÃvyavyavahÃra÷, uta katipayai÷ / yadi samastai÷, tatkathamasamastaguïà gau¬Å päcÃlÅ ca rÅti÷ kÃvyasyÃtmà / ata katipayai÷, tata÷ adrÃvatra prajvalatyagniruccai÷ prÃjya÷ prodyannullasatye«a dhÆma÷ // 345 // ityÃdÃvoja÷prabh­ti«u guïe«u satsu kÃvyavyavahÃraprÃpti÷ / svargaprÃptiranenaiva dehena varavarïinÅ / asyà radacchadaraso nyakkarotitarÃæ sudhÃm // 346 // ityÃdau viÓe«oktivyatirekau guïanirapek«au kÃvyavyavahÃrasya pravartakau // idÃnÅæ guïÃnÃæ bhedamÃha (sÆ- 89) ## e«Ãæ krameïa lak«aïamÃha (sÆ- 90) #<ÃhlÃdakatvaæ mÃdhuryaæ Ó­ÇgÃre drutikÃraïam //68//># Ó­ÇgÃre arthÃt saæbhoge / drutirgalitatvamiva / Óravyatvaæ punaroja÷prasÃdayorapi // (sÆ- 91) ## atyantadrutihetutvÃt // (sÆ- 92) ## cittasya vistÃrarÆpadÅptatvajanakamoja÷ // (sÆ- 93) ## vÅrÃdbÅbhatse tato raudre sÃtiÓayamoja÷ // (sÆ- 94) #<Óu«kendhanÃgnivat svacchajalavatsahasaiva ya÷ //70//># (sÆ- 95) ## anyaditi / vyÃpyamiha cittam / sarvatreti / sarve«u rase«u sarvÃsu racanÃsu ca // ## guïav­cyÃ, upacÃreïa / te«Ãæ guïÃnÃm / ÃkÃre Óauryasyeva // kutastraya eva na daÓa ityÃha (sÆ- 96) ## bahÆnÃmapi padÃnÃmekapadavadbhÃsanÃtmà ya÷ Óle«a÷, yaÓvÃrohÃvarohakramarÆpa÷ samÃdhi÷, yà ca vikaÂatvalak«aïÃ, udÃratà yaÓvaujomiÓritaÓaithilyÃtmà prasÃda÷, te«ÃmojasyantarbhÃva÷ / p­thakpadatvarÆpaæ mÃdhuryaæ bhaÇgyà sÃk«ÃdupÃttam / prasÃdenÃrthavyaktirg­hÅtà / mÃrgÃbhedarÆpà samatÃkvaciddo«a÷ / tathÃhi "mÃtaÇgÃ÷ kimu valgitai÷' ityÃdau siæhÃbhidhÃne mas­ïamÃrgatyÃgau guïa÷ / ka«ÂatvagrÃmyatvayordu«ÂatÃbhidhÃnÃttannirÃkaraïenÃpÃru«yarÆpaæ saukumÃryam aujjvalyarÆpà kÃntiÓva svÅk­tà / evaæ na daÓa ÓabdaguïÃ÷ // "padÃrthe vÃkyaracanaæ vÃkyÃrthe ca padÃbhidhà / prau¬hirvyÃsasamÃsau ca sÃbhiprÃyatvamasya ca // ' iti yà prau¬hi÷ oja ityuktaæ tat vaicitryamÃtram na guïa÷ / tadabhÃve 'pi kÃvyavyavahÃraprav­tte÷ / apu«ÂÃrthatvÃdhikapadatvÃnavÅk­tatvÃmaÇgalarÆpÃÓlÅlagrÃmyÃïÃæ nirÃkaraïena ca sÃbhiprÃyatvarÆpamoja÷, arthavaimalyÃtmà prasÃda÷, uktivaicitryarÆpaæ mÃdhuryam apÃru«yarupaæ saukumÃryam agrÃmyatvarupÃ, udÃratà ca svÅk­tÃni / abhidhÃsyamÃnasvabhÃvoktyalaækÃreïa rasadhvaniguïÅbhÆtavyahgyÃbhyÃæ ca vastusvabhÃvasphuÂatvarÆpÃ, arthavyakti÷, dÅptarasatvarupà kÃntiÓva svÅk­tà / kramakauÂilyÃnulbaïatvopapattiyogarÆpaghaÂanÃtmà Óle«o 'pi vicitratvamÃtram / avai«amyasvarÆpà samatà do«ÃbhÃvamÃtraæ na punarguïa÷ / ka÷ khalvanunmatto 'nyasya prasyÃve 'nyadabhidadhyÃt / arthasyÃyoneranyacchÃyÃyonervà yadi na bhavati darÓanaæ tatkathaæ kÃvyam ityarthad­«ÂirÆpa÷ samÃdhirapi na guïa÷ // (sÆ- 97) ## (sÆ- 98) proktÃ÷ ÓabdaguïÃÓva ye / ## ke kasya ityÃha (sÆ- 99) ## ÂaÂha¬a¬havarjitÃ÷ kÃdayo mÃntÃ÷ Óirasi nijavargÃntyayuktÃ÷, tathà rephaïakÃrau hrasvÃntaritÃviti varïÃ÷ samÃsÃbhÃvo madhyama÷ samÃso veti samÃsa÷, tathà mÃdhuryavatÅ padÃntarayogena racanà mÃdhuryasya vya¤jikà / udÃharaïam anaÇgaraÇgapratimaæ tadaÇgaæ bhaÇgÅbhiraÇgÅk­tamÃnatÃÇgyÃ÷ / kurvanti yÆnÃæ sahasà yathaitÃ÷ svÃntÃni ÓÃntÃparacintanÃni // 347 // (sÆ- 100) ## vargaprathamat­tÅyÃbhyÃmantyayo÷, dvitÅyacaturthayo÷, repheïa, adha upari, ubhayatra và yasya kasyacit tulyayo÷, tena tasyaiva saæbandha÷ Âavargo 'rthÃt ïakÃravarja÷ ÓakÃra«akÃrau dÅrghasamÃsa÷, vikaÂà saæghaÂanÃ, ojasa÷ / udÃharaïam--mÆrdhnÃmudv­ttak­ttetyÃdi // 348 // (sÆ- 101) #<ÓrutimÃtreïa ÓabdÃttu yenÃrthapratyayo bhavet / sÃdhÃraïa÷ samagrÃïÃæ sa prasÃdo guïo mata÷ //76//># samagrÃïÃæ rasÃnÃæ saæghaÂanÃnÃæ ca / udÃharaïam parimlÃnaæ pÅnastanajaghanasaægÃdubhayata- stanormadhyasyÃnta÷ parimilanamaprÃpya haritam / idaæ vyastanyÃsaæ ÓrlathabhujalatÃk«epavalanai÷ k­ÓÃhgyÃ÷ saætÃpaæ vadati bisinÅpatraÓayanam // 349 // yadyapi guïaparatantrÃ÷ saæghaÂanÃdayastathÃpi (sÆ- 102) ## kvacidvÃcyaprabandhÃnapek«ayà vaktraucityÃdeva racanÃdaya÷ / yathà mantÃyastÃrïavÃmbha÷plutakuharacalanmandaradhvÃnadhÅra÷ koïÃghÃte«u garjatpralayaghanaghaÂÃnyonyasaæghaÂÂacaï¬a÷ / k­«ïÃkrodhÃgra¬Æta÷ kurukulanidhanotpÃtanirghÃtavÃta÷ kenÃsmatsiæhanÃdapratirasitasakho dundubhistìito 'sau // 350 // atra hi na vÃcyaæ krodhÃdibya¤jakam / abhineyÃrthaæ ca kÃvyamiti tatpratikÆlà uddhatà racanÃdaya÷ / vaktà cÃtra bhÅmasena÷ // kvacidvakt­prabandhÃnapek«ayà vÃcyaucityÃdeva rajanÃdaya÷ / yathà prau¬hacchedÃnurÆpocchalanarayabhavatsaiæhikeyopaghÃta- trÃsÃk­«ÂÃÓvatiryagvalitaravirathenÃruïenek«yamÃïam / kurvat kÃkutsthavÅryastutimiva marutÃæ kandharÃrandhrabhÃjÃæ bhÃækÃrairbhÅmametannipatati viyata÷ kumbhakarïottamÃhgam // 351 // kvacidvakt­vÃcyÃnapek«Ã÷ prabandhocità eva te / tathÃhi--ÃkhyÃyikÃyÃæ Ó­ÇgÃre 'pi na mas­ïavarïÃdaya÷ kathÃyÃæ raudre 'pi nÃtyantamuddhatÃ÷, nÃÂakÃdau raudre 'pi na dÅrghasamÃsÃdaya÷ / evamanyadapyaucityamanusartavyam // iti kÃvyaprakÃÓe guïÃlaækÃrabhedaniyataguïanirïayo nÃma a«Âama ullÃsa÷ //8 // // ___________________________________________________________________________ // atha navama ullÃsa÷ // guïavivecane k­te 'laækÃrÃ÷ prÃptÃvasarÃ÷, iti saæprati ÓabdÃlaækÃrÃnÃha (sÆ- 103) ## tatheti Óle«avakrokti÷ kÃkuvakroktiÓva / tatra padabhaÇgaÓle«eïa yathà nÃrÅïÃmanukÆlamÃcarasi cejjÃnÃsi kaÓvetano vÃmÃnÃæ priyamÃdadhÃti hitak­nnaivÃbalÃnÃæ bhavÃn / yuktaæ kiæ hitakartanaæ nanu balÃbhÃvaprasiddhÃtmana÷ sÃmarthyaæ bhavata÷ purandaramatacchedaæ vidhÃtuæ kuta÷ // 352 // abhaÇgaÓle«eïa yathà aho kened­ÓÅ buddhirvÃruïà tava nirmità / triguïà ÓrÆyate buddhirna tu dÃrumayÅ kvacit // 353 // kÃkvà yathà gurujanaparatantratayà dÆrataraæ deÓamudyato gantum / alikulakokilalalite nai«yati sakhi surabhisamaye 'sau // 354 // (sÆ- 104) ## svaravaisÃd­Óye 'pi vya¤janasad­Óatvaæ varïasÃmyam / rasÃdyanugata÷ prak­«Âo nyÃso 'nuprÃsa÷ / (sÆ- 105) ## chekÃ÷, vidagdhÃ÷ / v­ttirniyatavarïagato rasavi«ayo vyÃpÃra÷ / gata iti chekÃnuprÃso v­cyanuprÃsaÓva / kiæ tayo÷ svarÆpam, ityÃha-- (sÆ- 106) ## anekasya, arthÃta vya¤janasya sak­dekavÃraæ sÃd­Óyaæ chekÃnuprÃsa÷ / udÃharaïam tato 'ruïaparispandamandÅk­tavapu÷ ÓaÓÅ / dadhre kÃmaparik«ÃmakÃminÅgaï¬apÃï¬utÃm // 355 // (sÆ- 107) ## ekasya, apiÓabdÃdanekasya vyajjanasya dvirbahuk­tvo và sÃd­Óyaæ v­cyanuprÃsa÷ / tatra (sÆ- 108) ## (sÆ- 109) ## ubhayatrÃpi prÃgudÃh­tam / (sÆ- 110) ## parai÷ Óe«ai÷ / tÃmeva kecit grÃmyeti vadanti / udÃharaïam apasÃraya ghanasÃraæ kuru hÃraæ dÆra eva kiæ kamalai÷ / alamalamÃli m­ïÃlairiti vadati divÃniÓaæ bÃlà // 356 // (sÆ- 111) ## etÃstisro v­ttaya÷, vÃmanÃdÅnÃæ mate vaidarbhÅgau¬ÅpäcÃlyÃkhyà rÅtayo matÃ÷ // (sÆ- 112) #<ÓÃbdastu lÃÂÃnuprÃso bhede tÃtparyamÃtrata÷ //81//># Óabdagato 'nuprÃsa÷ ÓabdÃrthayorabhede 'pyanvayamÃtrabhedÃt lÃÂajanavallabhatvÃcca lÃÂÃnuprÃsa÷ / e«a padÃnuprÃsa ityanye // (sÆ- 113) ## sa iti lÃÂÃnuprÃsa÷ / udÃharaïam yasya na savidhe dayità davadahanastuhinadÅdhitistasya / yasya ca savidhe dayità davadahanastuhinadÅdhitistasya // 357 // (sÆ- 114) ## apiÓabdena sa iti samuccÅyate / udÃharaïam vadanaæ varavarïinyÃstasyÃ÷ satyaæ sudhÃkara÷ / sudhÃkara÷ kva nu puna÷ kalaÇkavikalo bhavet // 358 // (sÆ- 115) ## ## ekasmin samÃse bhinne và samÃse samÃsÃsamÃsayorvà nÃmna÷ prÃtipadikasya na tu padasya sÃrÆpyam / udÃharaïam sitakarakararucitavibhà vibhÃkarÃkÃra dharaïidhara kÅrti÷ / pauru«akamalà kamalà sÃpi tavaivÃsti nÃnyasya // 359 // (sÆ- 116) ## (sÆ- 117) ## samarasamaraso 'yamityÃdÃveke«Ãmarthavacve, anye«Ãmanarthakatve bhinnÃrthÃnÃmiti na yujyate vaktum iti, arthe satÅtyuktam / seti sarorasa ityÃdivailak«aïyena tenaiva krameïa sthità / (sÆ- 118) ## prathamo dvitÅyÃdau dvitÅyast­tÅyÃdau t­tÅyaÓvaturthe prathamastri«vapÅti sapta / prathamo dvitÅye t­tÅyaÓvaturthe prathamaÓvaturthe dvitÅyast­tÅye, iti dve / tadevaæ pÃdajaæ navabhedam / ardhÃv­tti÷ ÓlokÃv­ttiÓveti dve / dvidhà vibhakte pÃde prathamÃdipÃdÃdibhÃga÷ pÆrvavat dvitÅyÃdipÃdÃdibhÃge«u, antabhÃgo 'ntabhÃge«viti viæÓatirbedÃ÷ ÓlokÃntare hi nÃsau bhÃgÃv­tti÷ / trikhaï¬e triæÓat catu÷khaï¬e catvÃriæÓat / prathamapÃdÃdigatÃntyÃrdhÃdibhÃgo dvitÅyapÃdÃdigate, ÃdyÃrdhÃdibhÃge yamyate, ityÃdyanvarthatÃnusaraïenÃnekabhedam antÃdikam Ãdyantikam tatsamuccaya÷, madhyÃædikam Ãdipadhyam antamadhyam madhyÃntikaæ te«Ãæ samuccaya÷ / tathà tasminneva pÃde, ÃdyÃdibhÃgÃnÃæ madhyÃdibhÃge«u,aniyate ca sthÃne, Ãv­ttiriti prabhÆtatamabhedam / tadetatkÃvyÃntarga¬ubhÆtam iti nÃsya bhedalak«aïaæ k­tam / diÇbÃtramudÃhriyate sannÃrÅbharaïomÃyamÃrÃdhya vidhuÓekharam / sannÃrÅbharaïo 'mÃyastatastvaæ p­thivÅæ jaya // 360 // vinÃyameno nayatÃsukhÃdinà vinà yamenonayatà sukhÃdinà / mahÃjano 'dÅyata mÃnasÃdaraæ mahÃjanodÅ yatamÃnasÃdaram // 361 // sa tvÃrambharato 'vaÓyamabalaæ vitatÃravam / sarvadà raïamÃnai«ÅdavÃnalasamasthita÷ // 362 // sacvÃrambharato 'vaÓyamavalambitatÃravam / sarvadÃraïamÃnai«Å davÃnalasamasthita÷ // 363 // anantamahimavyÃptaviÓvÃæ vedhà na veda yÃm / yà ca mÃteva bhajate praïate mÃnave dayÃm // 364 // yadÃnato 'yadÃnato nayÃtyayaæ na yÃtyayam / ÓivehitÃæ Óive hitÃæ smarÃmitÃæ smarÃmi tÃm // 365 // sarasvati prasÃdaæ me sthitiæ cittasarasvati / sara svati kuru k«etrakuruk«etrasarasvati // 366 // sasÃra sÃkaæ darpeïa kaædarpeïa sasÃrasà / ÓarannavÃnà vibhrÃïà nÃbibhrÃïà Óarannavà // 367 // madhuparÃjiparÃjitamÃninÅjanamana÷sumana÷surabhi Óriyam / abh­ta vÃritavÃrijaviplavaæ sphuÂitatÃmratatÃmravaïaæ jagat // 368 // evaæ vaicitryasahasrai÷ sthitamanyadunneyam // (sÆ- 119) ## "arthabhedena Óabdabheda÷' iti darÓane "kÃvyamÃrge svaro na gaïyate' iti ca naye vÃcyabhedena bhinnà api Óabdà yat yugapaduccÃraïena Óli«yanti bhinnaæ svarÆpamapahnuvate sa Óle«a÷ / sa ca varïapadaliÇgabhëÃprak­tipratyayavibhaktivacanÃnÃæ bhedÃda«Âadhà / krameïodÃharaïam-- alaækÃra÷ ÓaÇkÃkaranarakapÃlaæ parijano viÓÅrïÃÇgo bh­ÇgÅ vasu ca v­«a eko bahuvayÃ÷ / avastheyaæ sthÃïorapi bhavati sarvÃmaraguro- rvidhau vakre mÆrdhni sthitavati vayaæ ke punaramÅ // 369 // p­thukÃrtasvarapÃtraæ bhÆ«itani÷ Óe«aparijanaæ deva / vilasatkareïugahanaæ saæprati samamÃvayo÷ sadanam // 370 // bhaktiprahvavilokanapraïayinÅ nÅlotpalaspardhinÅ dhyÃnÃlambanatÃæ samÃdhiniratairnÅtehitaprÃptaye / lÃvaïyasya mahÃnidhÅ rasikatÃæ lak«mÅd­ÓostanvatÅ yu«mÃkaæ kurutÃæ bhavÃrtiÓamanaæ netre tanurvà hare÷ // 371 // e«a vacanaÓle«o 'pi / mahadesurasaædhamme tamavasamÃsaægamÃgamÃharaïe / harabahusaraïaæ taæ cittamohamavasaraume sahamà // 372 // ayaæ sarvÃïi ÓÃstrÃïi h­di j¤e«u ca vak«yati / sÃmarthyak­damitrÃïÃæ mitrÃïÃæ ca n­pÃtmaja÷ // 373 // rajaniramaïamaule÷ pÃdapajhÃvalokak«aïasamayaparÃptÃpÆrvasaæpatsahasram / pramathanivahamadhye jÃtucicvatprasÃdÃdahamucitaruci÷ syÃnnandità sà tathà me // 374 // sarvasvaæ hara sarvasya tvaæ bhavacchedatatpara÷ / nayopakÃrasÃæmukhyamÃyÃsi tanuvartanam // 375 // (sÆ- 120) ## navamo 'pÅtyapirbhinnakrama÷ / udÃharaïam-- yo 'sak­tparagotrÃïÃæ pak«acchedak«aïak«ama÷ / ÓatakoÂidatÃæ bibhradvibudhendra÷ sa rÃjate // 376 // atra prakaraïÃdiniyamÃbhÃvÃt dvÃvapyarthau vÃcyau // nanu svaritÃdiguïabhedÃt bhinnaprayatnoccÃryÃïÃæ tadabhÃvÃdabhinnaprayatnoccÃryÃïÃæ ca ÓabdÃnÃæ bandhe 'laækÃrÃntarapratibhotpattihetu÷ ÓabdaÓle«o 'rthaÓle«aÓveti dvividho 'pyarthÃlaækÃramadhye parigaïito 'nyairiti kathamayaæ ÓabdÃlaækÃra÷ / ucyate--iha do«aguïÃlaækÃrÃïÃæ ÓabdÃrthagatatvena yo vibhÃga÷ sa÷, anvayavyatirekÃbhyÃmeva vyavati«Âhate / tathÃhi--ka«ÂatvÃdigìhatvÃdyanuprÃsÃdaya÷, vyarthatvÃdiprau¬hyÃdyupamÃdayastadbhÃvatadabhÃvÃnuvidhÃy itvÃdeva ÓabdÃrthagatatvena vyavasthÃpyante / svayaæ ca pallavÃtÃmrabhÃsvatkaravirÅjità / ityabhaÇga÷ prabhÃtasaædhyevÃsvÃpaphalalubdhehitapradà // 377 // iti sabhaÇga÷ iti dvÃvapi ÓabdaikasamÃÓrayÃviti dvayorapi ÓabdaÓle«atvamupapannam na tvÃdyasyÃrthaÓle«atvam / arthaÓle«asya tu sa vi«aya÷, yatra Óabdaparivartane 'pi na Óle«atvakhaï¬anà / yathà stokenonnatimÃyÃti stokenÃyÃtyadhogatim / aho susad­ÓÅ v­ttistulÃkoÂe÷ khalasya ca // 378 // na cÃyamupamÃpratibhotpattihetu÷ Óle«a÷, api tu Óle«apratibhotpattiheturupamà / tathÃhi--yathà "kamalamiva mukhaæ manoj¤ametatkacatitarÃm' ityÃdau guïasÃmye kriyÃsÃmye, ubhayasÃmye vÃ, upamà / tathà "sakalakalaæ purameta¤jÃtaæ saæprati sudhÃÓubimbamiva' ityÃdau ÓabdamÃtrasÃmye 'pi sÃyuktaiva / tathà hyuktaæ rudraÂena "sphuÂamarthÃlaækÃrÃvetÃvutÃvupamÃsamuccayau kiæ tu / ÃÓritya ÓabdamÃtraæ sÃmÃnyamihÃpi saæbhavata÷" // iti / na ca "kamalamiva mukham' ityÃdi÷ sÃdhÃraïadharmaprayogaÓÆnya upamÃvi«aya iti vaktuæ yuktam pÆrïopamÃyà nirvi«ayatvÃpatte÷ // deva tvameva pÃtÃlamÃÓÃnÃæ tvaæ nibandhanam / tvaæ cÃmaramarudbhÆmireko lokatrayÃtmaka÷ // 379 // ityÃdi÷ Óle«asya copamÃdyalaækÃravivikto 'sti vi«aya iti / dvayoryoge, saækara eva / upapattiparyÃlocane tu, upamÃyà evÃyaæ yukto vi«aya÷ / anyathà vi«ayÃpahÃra eva pÆrïopamÃyÃ÷ syÃt / na ca "abindusundarÅ nityaæ galallÃvaïyabindukÃ' ityÃdau virodhapratibhotpattihetu÷ Óle«a÷, api tu Óle«apratibhotpattiheturvirodha÷ / na hyatrÃrthadvayapratipÃdaka÷ ÓabdaÓle«a÷, dvitÅyÃrthasya pratibhÃtamÃtrasya prarohÃbhÃvÃt / na ca virodhÃbÃsa iva virodha÷ Óle«ÃbhÃsa÷ Óle«a÷ / tadevamÃdi«u vÃkye«u Óle«apratibhotpattiheturalaækÃrÃntarameva / tathà ca sadvaæÓamuktÃmaïi÷ // 380 // nÃlpa÷ kaviriva svalpaÓloko deva mahÃn bhavÃn // 381 // anurÃgavatÅ saædhyà divasastatpura÷sara÷ / aho daivagatiÓvitrà tathÃpi na samÃgama÷ // 382 // ÃdÃya cÃpamacalaæ k­tvÃhÅnaæ guïaæ vi«amad­«Âi÷ / yaÓvitramacyutaÓaro lak«yamabÃÇk«Ånnamastasmai // 383 // ityÃdauvila«ÂaparamparinarÆpakaÓle«avyatirekasamÃsoktivirodhatvamucitam na tu Óle«atvam // Óabda Óle«a iti cocyate, arthÃlaækÃramadhye ca lak«yate, iti ko 'yaæ naya÷ / kiæ ca vaicitryamalaækÃra iti ya eva kavipratibhÃsaærambhagocarastatraiva vicitratÃ, iti saivÃlaækÃrabhÆmi÷ / arthamusvaprek«itvamete«Ãæ ÓabdÃnÃmiti cet anuprÃsÃdÅnÃmapi tathaiveti te 'pyarthÃlaækÃrÃ÷ kiæ necyante / rasÃdivyajjakasvarÆpavÃcyaviÓe«asavyapek«atve 'pi hyanuprÃsÃdÅnÃmalaækÃratà / Óabdaguïado«ÃïÃmapyarthÃpek«ayaiva guïado«atà / arthaguïado«ÃlaækÃrÃïÃæ ÓabdÃpek«ayaiva vyavasthitiriti te 'pi ÓabdagatatvenocyantÃm / "vidhau vakre mÆrdhni' ityÃdau ca varïÃdiÓle«e, ekaprayatnoccÃryatve 'rthaÓle«atvaæ Óabdabhede 'pi prasajyatÃmityevamÃdi svayaæ vicÃryam // (sÆ- 121) ## saæniveÓaviÓe«eïa yatra nyastà varïÃ÷ kha¬gamurajapajhÃdyÃkÃramullÃsayanti taccitraæ kÃvyam / ka«Âaæ kÃvyametaditi diÇbhÃtraæ pradarÓyaæte / udÃharaïam-- mÃrÃriÓakrarÃmebhamukhairÃsÃraraæhasà / sÃrÃrabdhastavà nityaæ tadÃrtiharaïak«aïà // 384 // mÃtà natÃnÃæ saæghaÂÂa÷ ÓriyÃæ bÃdhitasaæbhramà / mÃnyÃtha sÅmà rÃmÃïÃæ Óaæ me diÓyÃdumÃdimà // 385 // (kha¬gabandha÷) saralà bahulÃrambhataralÃlibalÃravà / vÃralÃbahulÃmandakaralÃbahulÃmalà // 386 // (murajabandha÷) bhÃsate pratibhÃsÃra rasÃbhÃtÃhatÃvibhà / bhÃvitÃtmà Óubhà vÃde devÃbhà bata te sabhà // 387 // (pajhabandha÷) rasÃsÃra rasà sÃrasÃyatÃk«a k«atÃyasà / sÃtÃvÃta tavÃtÃsà rak«atastvastvataæk«ara // 388 // (sarvatobhadram) saæbhavino 'pyante prabhedÃ÷ ÓaktimÃtraprakÃÓakà na tu kÃvyarÆpatÃæ dadhatÅti na pradarÓyante // (sÆ- 122) ## bhinnarÆpasÃrthakÃnarthakaÓbdani«ÂhamekÃrthatvena mukhe bhÃsanaæ punaruktavadÃbhÃsa÷ / sa ca (sÆ- 123) #<Óabdasya># sabhahgÃbhaÇgarÆpakevalaÓabdani«Âha÷ / udÃharaïam-- arivadhadehaÓarÅra÷ sahasà rathisÆtaturagapÃdÃta÷ / bhÃti sadÃnatyÃga÷ sthiratÃyÃmavanitalatilaka÷ // 389 // cakÃsatyaÇganÃrÃmÃ÷ kautukÃnandahetava÷ / tasya rÃj¤a÷ sumanaso vibudhÃ÷ pÃrÓvavartina÷ // 390 // (sÆ- 124) ## udÃharaïam-- tanuvapurajaghanyo 'sau kariku¤jararudhiraraktakharanakhara÷ / tejodhÃma maha÷p­thumanasÃmindro harirji«ïu÷ // 391 // atraiksamin pade parivartiæte nÃlaækÃra iti ÓabdÃÓraya÷, aparasmistu parivartite 'pi sa na hÅyate, ityarthani«Âha ityubhayÃlaækÃro 'yam // iti kÃvyaprakÃÓe ÓabdÃlaækÃranirïayo nÃma navama ullÃsa÷ // ___________________________________________________________________________ // atha daÓama ullÃsa÷ // arthÃlaækÃrÃnÃha-- (sÆ- 125) ## upamÃnopameyayoreva na tu kÃryakÃraïÃdikayo÷ sÃdharmyaæ bhavatÅti tayoreva samÃnena dharmeïa saæbandha upamà / bhedagrahaïamananvayavyavacchedÃya // (sÆ- 126) ## upamÃnopameyasÃdhÃraïadharmopamÃpratipÃdakÃnumupÃdÃne pÆrïÃ, ekasya dvayostrayÃïÃæ và lope luptà / (sÆ- 127) ## yathevavÃdiÓabdà yatparÃstasyaivopamÃnatÃpratÅtiriti yadyapyumÃnaviÓe«aïÃnyete tathÃpi ÓabdaÓaktimahimnà Órutyaiva «a«ÂhÅvat saæbandaæ pratipÃdayantÅti tatsadbhÃve ÓrautÅ, upamà / tathaiva "tatra tasyeva" ityanenevÃrthe vihitasya vaterupÃdÃne // "tena tulyaæ mukham' ityÃdÃvupameye, eva "tattulyamasya' ityÃdau copamÃne, eva "idaæ ca tacca tulyam' ityubhayatrÃpi tulyÃdiÓabdÃnÃæ viÓrÃntiriti sÃmyaparyÃlocanayà tulyatÃpratÅtiriti sÃdharmyasyÃrthatvÃttulyÃdiÓabdopÃdÃne, ÃrthÅ tadvat "tena tulyaæ kriyà cedvati÷' ityanena vihitasya vate÷ sthitau / "ivena nityasamÃso vibhaktyalopa÷ pÆrvapadaprak­tisvaratvaæ ca" iti nityasamÃse, ivaÓabdayoge samÃsagà / krameïodÃharaïam-- svapne 'pi samare«u tvÃæ vijayaÓrÅrna mu¤cati / prabhÃvaprabhavaæ kÃntaæ svÃdhÅnapatikà yathà // 392 // cakitahariïalolalocanÃyÃ÷ krudhi taruïÃruïatÃrahÃrikÃnti / sarasijamidamÃnanaæ ca tasyÃ÷ samamiti cetasi saæmadaæ vidhatte // 393 // atyÃyatairniyamakÃribhirÆddhatÃnÃæ divyai÷ prabhÃbhiranapÃyamayairupÃyai÷ / Óaurirbhujairiva caturbhirada÷ sadà yo lak«mÅvilÃsabhavanairbhuvanaæ babhÃra // 394 // avitathamanorathapathaprathane«u praguïagarimagÅtaÓrÅ÷ / suratarusad­Óa÷ sa bhavÃnabhila«aïÅya÷ k«itÅÓvara na kasya // 395 // gÃmbhÅryagarimà tasya satyaæ gaÇgÃbhujaÇgavat / durÃloka÷ sa samare nidÃghÃmvararatnavat // 396 // svÃdhÅnapatikà kÃntaæ bhajamÃnà yathÃæ lokottaracamatkÃrabhÆ÷, tathà jayaÓrÅstvadÃsevanenetyÃdinà pratÅyamÃnena vinà yadyapi noktervaicitryam, vaicitryaæ cÃlaækÃra÷, tathÃpi na dhvaniguïÅbhÆtavyaÇgyavyavahÃra÷ / na khalu vyaÇgyasaæsparÓaparÃmarÓÃdatra cÃrutÃpratÅti÷, api tu vÃcyavaicitryapratibhÃsÃdeva / rasÃdistu vyaÇgyo 'rtho 'laækÃrÃntaraæ ca sarvatrÃvyabhicÃrÅtyagaïayitvaiva tadalaækÃrà udÃh­tÃ÷ / tadrahitatvena tu, udÃhriyamÃïà virasatÃmÃvahantÅti pÆrvÃparaviruddhÃbhidhÃnamiti na codanÅyam // (sÆ- 128) ## dharma÷ sÃdhÃraïa÷ / taddhite kalpabÃdau tvÃrthyeva / tena pa¤ca / udÃharaïam-- dhanyasyÃnanyasÃmÃnyasaujanyotkar«aÓÃlina÷ karaïÅyaæ vacaÓveta÷ satyaæ tasyÃm­taæ yathà // 397 // Ãk­«ÂakaravÃlo 'sau saæparÃye paribhraman / pratyarthisenayà d­«Âa÷ k­tÃntena sama÷ prabhu÷ // 398 // karavÃlaivÃcÃrastasya vÃgam­topamà / vi«akalpaæ mano vetsi yadi jÅvasi tatsakhe // 399 // (sÆ- 129) ## saalakaraïaparavÅsÃmasiriviaraïaæ ïa sarasakavvassa / dÅsai aha va ïisammai sarisaæ aæsaæsametteïa // 400 // kavvassetyatra kavvasamamiti sarisamityatra ca ïÆïamiti pÃÂhe, e«aiva samÃsagà // (sÆ- 130) ## vÃÓabda÷, upamÃdyotaka iti vÃderupamÃpratipÃdakasya lope «a samÃsena sarmaïo 'dhikaraïÃccotpannena kyacà kartu÷ kyaÇà karmakartrorupapadayorïamulà ca bhavet // udÃharaïam-- tata÷ sumudanÃthena kÃminÅgaï¬apÃï¬unà / netrÃnandena candreïa mÃhendrÅ digalaæk­tà // 401 // tathà asitabhujagabhÅ«aïÃsipatro ruharuhikÃhitacittatÆrïacÃra÷ / pulakitatanurutkapolakÃnti÷ pratibhaÂavikramadarÓane 'yamÃsÅt // 402 // pairaæ sutÅyati janaæ samarÃntare 'sÃvanta÷ purÅyati vicitracaritracu¤cu÷ / nÃrÅyate samÃrasÅmni k­pÃïapÃïerÃlokya tasya caritÃni sapatnasenà // 403 // m­dhe nidÃghagharmÃæÓudarÓaæ paÓyanti taæ pare / sa puna÷ pÃrthasaæcÃraæ saæcaratyavanÅpati÷ // 404 // (sÆ- 131) ## etayordharmavÃdyo÷ / udÃharaïam-- savità vidhavati vidhurapi savitarati tathà dinanti yÃminya÷ / yÃminayanti dinÃni ca sukhadu÷khavaÓÅk­te manasi // 405 // paripanthimanorÃjyaÓatairapi durÃkrama÷ / saæparÃyaprav­ttau'sau rÃjate rÃjaku¤jara÷ // 406 // (sÆ- 132) ## ÂuïÂuïïanto marihasi kaïÂaakaliÃiæ keaivaïÃiæ / mÃhaikusumasaricchaæ bhamara bhamanto ïa pÃvihisi // 407 // kusumeïa samamiti pÃÂhe vÃkyagà / (sÆ- 133) ## Ãse nirÃse / arÃtivikramÃlokavikasvaravilocana÷ / k­pÃïodagradordaï¬a÷ sa sahasrÃyudhÅyati // 408 // atrÃtmÃ, upameya÷ / (sÆ- 134) ## trayÃïÃæ vÃdidharmopamÃnÃnÃm / udÃharaïam-- taruïimani k­tÃvalokanà lalitavilÃsavitÅrïavigrahà / smaraÓaravisarÃcitÃntarà m­ganayanà harate munermana÷ // 409 // atra saptamyupamÃnetyÃdinà yadà samÃsalopau bhavata÷, tadedamudÃharaïam // krÆrasyÃcÃrasyÃya÷ÓÆlatayÃdhyavasÃyÃt aya÷ÓÆlenÃnvicchati "Ãya÷ÓÆlika÷' ityatiÓayoktirna tu krÆrÃcÃropameyataik«ïyadharmavÃdÅnÃæ lope trilopeyamupamà / evamekonaviæÓatirluptÃ÷ pÆrïÃbhi÷ saha pa¤caviæÓati÷ // anayeneva rÃjyaÓrÅrdainyeneva manasvità / mamlau sÃtha vi«Ãdena pajhinÅva himÃmbhasà // 410 // ityabhinne sÃdhÃraïe dharme, jyotsneva nayanÃnanda÷ sureva madakÃraïam / prabhuteva samÃk­«Âasarvalokà nitambinÅ // 411 // iti bhenne ca tasmin ekasyaiva bahÆpamÃnopÃdÃne mÃlopamà / yathottaramupameyasyopamÃnatve pÆrvavadabhinnabhinnadharmatve, anavaratakanakavitaraïajalalavabh­takarataraÇgitÃrthitate÷ / bhaïitiriva matirmatiriva ce«Âà ce«Âeva kÅrtirativimalà // 412 // matiriva mÆrtirmadhurà mÆrtiriva sabhà prabhÃvacità / tasya sabheva jayaÓrÅ÷ Óakyà jetuæ n­pasya na pare«Ãm // 413 // ityÃdikà raÓanopamà ca na lak«itÃ, evaævidhavaicitryasahasrasaæbhavÃt uktabhedÃnatikramÃcca // (sÆ- 135) ## upamÃnÃntarasaæbandhÃbhÃvo 'nanvaya÷ / udÃharaïam-- na kevalaæ bhÃti nitÃntakÃntirniætambinÅ saiva nitambinÅva / yÃvadvilÃsÃyudhalÃsyavÃsÃste tadvilÃsà iva tadvilÃsÃ÷ // 414 // (sÆ- 136) ## tayo÷, upamÃnopameyayo÷ / pariv­tti÷, arthÃt vÃkyadvaye / itaropamÃnavyavacchedaparÃ, upameyenopamÃ, iti, upameyopamà / udÃharaïam-- kamaleva matirmatiriva kamalà tanuriva vibhà vibheva tanu÷ / dharaïÅva dh­cirdh­tiriva dharaïÅ satataæ vibhÃti bata yasya // 415 // (sÆ- 137) ## samena, upamÃnena / udÃrahaïam-- unme«aæ yo mama na sahate jÃtivairÅ niÓÃyÃm intorintÅvaradalad­Óà tasya saundaryadarpa÷ / nÅta÷ ÓÃntiæ prasabhamanayà vaktrakÃntyeti har«Ã- llagrà manye lalitatanu te pÃdayo÷ pajhalak«mÅ÷ // 416 // limpatÅva tamo 'ÇgÃni var«atÅväjanaæ nabha÷ / asatpuru«aseveva da«ÂirviphalatÃæ gatà // 417 // ityÃdau vyÃpanÃdi lepanÃdirÆpatayà saæbhÃvitam // (sÆ- 138) ## bhedÅktau yathà ayaæ mÃrtaï¬a÷ kiæ sa khalu turagai÷ saptabhirita÷ k­ÓÃnu÷ kiæ sarvÃ÷ prasarati diÓo nai«a niyatam / k­tÃnta÷ kiæ sÃk«Ãnmahi«avahano 'sÃviti ciraæ samÃlokyÃjau tvÃæ vidadhati vikalpÃn pratibhaÂÃ÷ // 418 // bhedhoktÃvityanena na kevalamayaæ niÓvayagarbho yÃvannisvayÃnto 'pi saædeha÷ svÅk­ta÷ / yathà indu÷ kiæ kva kalaÇka÷ sarasijametat kimambu kutra gatam / lalitasavilÃsavacanairmukhamiti hariïÃk«i niÓvitaæ parata÷ // 419 // kiæ tu niÓvayagarbha iva nÃtra niÓvaya÷ pratÅyamÃna iti, upek«ito bhaÂÂodbhaÂena / tadanuktau yathà asyÃ÷ sargavidhau prajÃpatirabhÆccandro nu kÃntiprada÷ Ó­ÇgÃraikarasa÷ svayaæ nu madano mÃso nu pu«pÃkara÷ / vedÃbhyÃsaja¬a÷ kathaæ nu vi«ayavyÃv­ttakautÆhalo nirmÃtuæ prabhavenmanoharamidaæ rÆpaæ purÃïo muni÷ // 420 // (sÆ- 139) ## atisÃmyÃt anapahnutabhedayo÷, abheda÷ / (sÆ- 140) ## Ãropavi«ayà iva ÃropyamÃïÃ÷, yadà ÓabdopÃttÃ÷, tadà samastÃni vastÆni vi«ayo 'syeti samastavastuvi«ayam / Ãropità iti bahuvacanamavivak«itam / yathà jyotsnÃbhasmacchuraïadavalà bibhratÅ tÃrakÃsthÅ- nyantardhÃnavyasanarasikà rÃtrikÃpÃlikÅyam / dvÅpÃddvÅpaæ bhramati dadhatÅ candarmudrÃkapÃle nyastaæ siddhäjanaparimalaæ lächanasya cchalena // 421 // atra pÃdatraye, antardhÃnavyasanarasikatvamÃropitadharma eveti rÆpakaparigrahe sÃdhakamastÅti tatsaækarÃÓaÇkà na kÃryà // (sÆ- 141) #<Órautà ÃrthÃÓva te yasminnekadeÓavivarti tat /># kecidÃropyamÃïÃ÷ ÓabdopÃttÃ÷ kocidarthasÃmarthyÃdavaseyÃ÷, ityekadeÓavivartanÃt ekadeÓavivarti / yathà jassa raïanteurae kare kuïantassa maï¬alaggalaam / rasasaæmuhÅ vi sahasà paraæmuhÅ hoi riuseïà // 422 // atra raïasyÃnta÷puratvamÃropyamÃïaæ ÓabdopÃtm maï¬alÃgralatÃyÃ÷ nÃyikÃtvam ripusenÃyÃÓva pratinÃyikÃtvam arthasÃmarthyÃdavasÅyate, iti, ekadeÓe viÓe«eïa vartanÃdekadeÓavivarti / (sÆ- 142) ## uktadvibhedaæ sÃvayavam // (sÆ- 143) ## yathà kuraÇgÅvÃÇgÃni stimitayati gÅtadhvani«u yat sakhÅæ kÃntodantaæ Órutamapi puna÷ praÓrayati yat / anidraæ yaccÃnta÷ svapiti tadaho vedmyabhinavÃæ prav­tto 'syÃ÷ sektuæ h­di manasija÷ premalatikÃma // 423 // (sÆ- 144) ## mÃlopamÃyÃmivaikasmin bahava ÃropitÃ÷ / yathà saundaryasya taraÇgiïÅ taruïimotkar«asya har«odgama÷ kÃnte÷ kÃrmaïakarma narmarahasÃmullÃsanÃvÃsabhÆ÷ / vidyà vakragirÃæ vidheranavadhiprÃvÅïyasÃk«Ãtkriyà bÃïÃ÷ pa¤caÓilÅmukhasya lalanÃcƬÃmaïi÷ sà priyà // 424 // (sÆ- 145) ## yathà vidvanmÃnasahaæsa vairikamalÃsaækocadÅptadyute durgÃmÃrgaïanÅlalohita samitkhÅkÃravaiÓvÃnara / satyaprÅtividhÃnadak«a vijayaprÃgbhÃvabhÅma prabho sÃmrÃjyaæ varavÅra vatsaraÓataæ vairi¤camuccai÷ kriyÃ÷ // 425 // atra mÃnasameva mÃnasam kamalÃyÃ÷ saækoca eva kamalÃnÃmasaækoca÷, durgÃïÃmamÃrgaïameva durgÃyÃ÷ mÃrgaïam samitÃæ svÅkÃra eva samidhÃæ svÅkÃra÷ satye prÅtireva satyÃmaprÅti÷, vijaya÷ paraparÃbhava eva vijayo 'juna÷, evamÃropaïanimitto haæsÃderÃropa÷ / yadyapi ÓabdÃrthÃlaækÃro 'yamityuktam vak«yate ca tathÃpi prasiddhyanurodhÃdatrokta÷, ekadeÓavivarti hÅdamanyairabhidhÅyate / bhedabhÃji yathà ÃlÃnaæ jayaku¤jarasya d­«adÃæ seturvipadvÃridhe÷ pÆrvÃdri÷ karavÃlacaï¬hamahaso lÅlopadhÃnaæ Óriya÷ / saægrÃmÃm­tasÃgarapramathanakrŬÃvidau mandaro rÃjan rÃjati vÅravairivanitÃvaidhavyadasate bhuja÷ // 426 // atra jayoderbhinnaÓabdavÃcyasya kujjaratvÃdyÃrope bhujasya, ÃlÃnatvÃdyÃropo yujyate / alaukikamahÃlokaprakÃÓitajagatrraya÷ / stÆyate deva sadvaæsamuktÃratnaæ na kairbhavÃn // 427 // niravadhi ca nirÃÓrayaæ ca yasya sthitamanivartitakautukaprapa¤cam / prathama iha bhavÃn sa kÆrmamÆrtirjayati caturdaÓalokavallikanda÷ // 428 // iti ca, amÃlÃrÆpakamapi paraæparitaæ dra«Âavyam // kisalayakarairlatÃnÃæ karakamalai÷ kÃminÃæ mano jayati / nalinÅnÃæ kamalamusvai÷ mukhendubhiryo«itÃæ madana÷ // 429 // ityÃdi raÓanÃrÆpakaæ na vaicitryavaditi na lak«itam // (sÆ- 146) ## upameyam asatyaæ k­tvopamÃnaæ satyatayà yat sthÃpyate sà tu, apahnuti÷ / udÃharaïam-- avÃpta÷ prÃgalbhyaæ pariïataruca÷ Óailatanaye kalaÇko naivÃyaæ vilasati ÓaÓÃhkasya vapu«i / amu«yeyaæ manye vigaladam­tasyantaÓiÓire ratiÓrÃntà Óete rajaniramaïÅ gìhamurasi // 430 // itthaæ và bata sakhi kiyadetat paÓya vairaæ smarasya priyavirahak­Óe 'smin rÃgiloke tathà hi / upavanasahakÃrodbhÃsibh­Çgacchalena prativiÓikhamanenoÂÂaÇkitaæ kÃlakÆÂam // 431 // atra hi na sabh­ÇgÃïi sahakÃrÃïi, api tu sakÃlakÆÂÃ÷ Óarà iti pratÅti÷ / evaæ và amu«miællÃvaïyÃm­tasarasi nÆnaæ m­gad­Óa÷ smara÷ Óarvaplu«Âa÷ p­«ujaghanabhÃge nipatita÷ / yadaÇgÃÇgÃrÃïÃæ pratamapiÓunà nÃbhikuhare Óikhà dhÆmasyeyaæ pariïamati romÃvalivapu÷ // 432 // atra na romÃvali÷, dhÆmaÓikheyamiti pratipatti÷ / evamiyaæ bhaÇgyantarairapyÆhyà // (sÆ- 147) #<Óle«a÷ sa vÃkye, ekasmin yatrÃnekÃrthatà bhavet //96//># ekÃrthapratipÃdakÃnÃmava ÓabdÃnÃæ yatrÃneko 'rtha÷ sa Óle«a÷ / udÃharaïam-- udayamayate diÇbhÃlinyaæ nirÃkurutetarÃm nayati nidhanaæ nidrÃmudrÃæ pravartayati kriyÃ÷ / racayatitarÃæ svairÃcÃrapravartanakartanam vata bata lasatteja÷pu¤jo vibhÃti vibhÃkara÷ // 433 // atrÃbhidhÃyà aniyantraïÃt dvÃvapyarkabhÆpau vÃcyau // (sÆ- 148) ## prak­tÃrthapratipÃdakavÃkyena Óli«ÂaviÓe«aïamÃhÃtmayÃt na tu viÓe«yasya sÃmarthyÃdapi yat aprak­tasyÃrthasyÃbhidhÃnam sà samÃsena saæk«epeïÃrthadvayakathanÃt samÃsokti÷ / udÃharaïam--lahiÆïa tujjha bÃhuphphaæsaæ jÅe sa ko vi ullÃso / jaalacchÅ tuha virahe ïa hÆjjalà dubbalà ïaæ sà // 434 // atra jayalak«mÅÓabdasya kevalaæ kÃntÃvÃcakatvaæ nÃsti // (sÆ- 149) ## nidarÓanaæ d­«ÂÃntakaraïam / udÃharaïam-- kvasÆryaprabhavo vaæÓa÷ kva cÃlpavi«ayà mati÷ / titÅr«urdustaraæ mohÃdu¬upenÃsmi sÃgaram // 435 // atra, u¬upena sÃgarataraïamiva manmatyà sÆryavaæÓavarïanamityupamÃyÃæ paryavasyati / yathà và udayati vitatordhvaraÓmirajjÃvahimarucau himadhÃmni yÃti cÃstam / vahati girirayaæ vilamvighaïÂÃdvayaparivÃritavÃraïendralÅlÃm // 436 // atra kathamanyasya lÅlÃmanyo vahatÅti tatsad­ÓÅmityupamÃyÃæ paryavasÃnam / dorbhyÃæ titÅr«ati taraÇgavatÅbhujaÇgamÃdÃtumicchati kare hariïÃÇkavimbam / meruæ lilaÇghayi«ati dhruvame«a deva yaste guïÃn gaditumudyamamÃdadhÃti // 437 // ityÃdau mÃlÃrÆpÃpÃye«Ã dra«Âavyà // (sÆ- 150) ## kriyayaiva svasvarÆpasvakÃraïayo÷ saæbandho yadavagamyate sÃ, aparà nidarÓanà / yathà unnataæ padamavÃpya yo laghurhelayaiva sa patediti bruvan / ÓailaÓekharagato d­«atkaïaÓvÃrumÃrutadhuta÷ patatyadha÷ // 438 // atra pÃtakriyayà patanasya lÃghave sati, unnatapadaprÃptirÆpasya ca saæbandha÷ khyÃpyate // (sÆ- 151) ## aprÃkaraïikasyÃbhidhÃnena prÃkaraïikasyÃk«epo 'prastutapraÓaæsà / (sÆ- 152) ## tadanyasya kÃraïÃde÷ / krameïodÃharaïam-- yÃtà kiæ na milanti sundari punaÓvintà tvayà matk­te no kÃryà nitarÃæ k­ÓÃsi kathayatyevaæ sabëpe mayi / lajjÃmantharatÃrakeïa nipatatpÅtÃÓruïà cak«u«Ã d­«Âvà mÃæ hasitena bhÃvimaraïotsÃhastayà sÆcita÷ // 439 // atra prasthÃnÃtkimiti niv­tto 'sÅti kÃrye p­«Âe kÃraïamabhihitam / rÃjantarÃjasutà na pÃÂhayati mÃæ devyo 'pi tÆ«ïÅæ sthitÃ÷ kubje bhojaya mÃæ kumÃrasacivairnÃdyÃpi kiæ bhujyate / ityaæ nÃtha ÓukastÃvÃribhavane mukto 'dhvagai÷ pa¤jarÃt citrasthÃnavalokya ÓÆnyavalabhÃvekaikamÃbëate // 440 // atra prasthÃnodyataæ bhavantaæ j¤Ãtvà sahasaiva tvadaraya÷ palÃyya gatÃ÷, iti kÃraïe prastute kÃryamuktam / etattasya mukhÃtkiyat kamalinÅpatre kaïaæ vÃriïo yanmuktÃmaïirityamaæsta sa ja¬a÷ Ó­ïvanyadasmÃdapi / aÇgulyagralaghukriyÃpravilayinyÃdÅyamÃne Óanai÷ kutro¬¬Åya gato mametyanudinaæ nidrÃti nÃnta÷Óucà // 441 // atrÃsthÃne ja¬ÃnÃæ mamatvasaæbhÃvanà bhavatÅti sÃmÃnye prastute viÓe«a÷ kathita÷ / suh­dvadhÆbëpajalapramÃrjanaæ karoti vairapratiyÃtanena ya÷ / sa eva pÆjya÷ sa pumÃnsa nÅtimÃnsujÅvitaæ tasya sa bhÃjanaæ Óriya÷ // 442 // atra "k­«ïaæ nihatya narakÃsuravadhÆnÃæ yadi du÷khaæ praÓamayasi tat tvameva ÓlÃghya÷' iti viÓe«e prak­te sÃmÃnyamamihitam / tulye prastute tulyÃbhidhÃne traya÷ prakÃrÃ÷ / Óle«a÷ samÃsokti÷ sÃd­ÓyamÃtraæ và tulyÃt tulyasya hyÃk«epe hetu÷ / krameïodÃharaïam-- puæstvÃdapi pravicalet yadi yadyadho 'pi yÃyÃt yadi praïayane namahÃnapi syÃt / abhyuddharettadapi viÓvamitÅd­ÓÅyaæ kenÃpi dik prakaÂità puru«ottamena // 443 // yenÃsyabhyuditena candra gamita÷ klÃntiæ ravau tatra te yujyeta pratikartumeva na punastasyaiva pÃdagraha÷ / k«Åïenaitadanu«Âhitaæ yadi tata÷ kiæ lajjase no manÃg astvenaæ ja¬adhÃmatà tu bhavato yad vyÃmni visphÆrjase // 444 // ÃdÃya vÃri parita÷ saritÃæ mukhebhya÷ kiæ tÃvadarjitamanena durarïavena / k«ÃrÅk­taæ ca va¬avÃdahane hutaæ ca pÃtÃlakuk«ikuhare viniveÓitaæ ca // 445 // iyaæ ca kÃcit vÃcye pratÅyamÃnÃrthÃnadhyÃropeïaiva bhavati / yathà abdherambha÷ sthagitabhuvanÃbogapÃtÃlakuk«e÷ potopÃyà iha hi bahavo laÇghane 'pi k«amante / Ãho rikta÷ kathamapi bhavede«a daivÃt tadÃnÅæ ko nÃma syÃdavaÂakuharÃlokane 'pyasya kalpa÷ // 446 // kvacidadhyÃropeïaiva / yathà kastvaæ bho÷ kathayÃmi daivahatakaæ mÃæ viddhi ÓÃkhoÂakaæ vairÃgyÃdiva vak«i sÃdhu viditaæ kasmÃdidaæ kathyate / vÃmenÃtra vaÂastamadhvagajana÷ sarvÃtmanà sevate na cchÃyÃpi paropakÃrakaraïe mÃrgasthitasyÃpi me // 447 // kvacidaæÓe«vadhyÃropeïa / yathà so 'pÆrvo rasanÃviparyayavidhi÷ tat karïayoÓvÃpalaæ d­«Âi÷ sà madavism­tasvaparadik kiæ bhÆyakoktena và / sarvaæ vism­tavÃnasi bhramara he yadvÃraïo 'dyÃpyasau anta÷ÓÆnyakaro ni«evyata iti bhrÃta÷ ka e«a graha÷ // 448 // atra rasanÃviparyÃsa÷ ÓÆnyakaratvaæ ca bhramarasyÃsevane na hetu÷ karïacÃpalaæ tu hetu÷, mada÷ pratyuta sevane nimittam // (sÆ- 153) ## ## upamÃnenÃntarnigÅrïasyopameyasya yadadhyavasÃnaæ saikà / yathà kamalamanambhasi kamale ca kuvalaye tÃni kanakalatikÃyÃm / sà ca sukumÃrasubhagetyutpÃtaparaæparÃæ keyam // 449 // atra mukhÃdi kamalÃdirÆpatayÃdhyavasitam / yacca tadevÃnyatvenÃdhyavasÅyate sÃ, aparà / yathà aïïaæ la¬ahattaïaaæ aïïà via kà vi vattaïacchÃà / sÃmà sÃmaïïapaÃvaiïo reha ccia ïa hoÅ // 450 // "yadyarthasya' yadiÓabdena cecchabdena vÃ, uktau yat kalpanam (arthÃt asaæbhavino 'rthasya) sà t­tÅyà / yathà rÃkÃyÃmakalaÇkaæ cedam­tÃæÓorbhavedvapu÷ / tasyà mukhaæ tadà sÃmyaparÃbavamavÃpnuyÃt // 451 // kÃraïasya ÓÅghrakÃritÃæ vaktuæ kÃryasya pÆrvamuktau caturthÅ / yathà h­dayamadhi«ÂhitamÃdau mÃlatyÃ÷ kusumacÃpabÃïena / caramaæ ramaïÅvallabha locanavi«ayaæ tvayà bhajatà // 452 // (sÆ- 154) ## ## sÃdhÃraïo dharma÷, upameyavÃkye, upamÃnavÃkye ca kathitapadasya du«ÂatayÃbhihitatvÃt Óabdabhedena yat upÃdÅyate sà vastuno vÃkyÃrthasyopamÃnatvÃt prativastÆpamà / yathà devÅbhÃvaæ gamità parivÃrapadaæ kathaæ bhajatve«Ã / na khalu paribhogayogyaæ daivatarÆpÃÇkitaæ ratnam // 453 // yadi dahatyanalo 'tra kimadbhutaæ yadi ca gauravamadri«u kiæ tata÷ / lavaïamambu sadaiva mahodadhe÷ prak­tireva satÃmavi«Ãdità // 454 // ityÃdikà mÃlÃprativastÆpamà dra«Âavyà / evamanyatrÃpyanusartavyam // (sÆ- 155) ## ete«Ãæ sÃdhÃraïadharmÃdÅnÃma d­«Âo 'nta÷ niÓvayo yatra sa d­«ÂÃnta÷ / tvayi d­«Âa eva tasyà nirvÃti mano manobhavajvalitam / Ãloke hi himÃæsorvikasati kusumaæ kumuddhatyÃ÷ // 455 // e«a sÃdharmyeïa / vaidharmyeïa tu tavÃhave sÃhasakarmaÓarmaïa÷ karaæ k­pÃïÃntikamÃninÅ«ata÷ / bhaÂÃ÷ pare«Ãæ viÓarÃrutÃmagu÷, dadhatyavÃte sthiratÃæ hi pÃæsava÷ // 456 // (sÆ- 156) ## prÃkaraïikÃprÃkaraïikÃnÃma arthÃt upamÃnopameyÃnÃm dharma÷ kriyÃdi÷, ekavÃrameva yat upÃdÅyate tat ekasthasyaiva samastavÃkyadÅpanÃt dÅpakam / yathà kivaïÃïaæ dhaïaæ ïÃÃïaæ phaïamaïÅ keÓarÃiæ sÅhÃïaæ / kulabÃliÃïaæ tthaïaà kutto cippanti amuÃïaæ // 457 // kÃrakasya ca bahvÅ«u kriyÃsu sak­dv­ttirdÅpakam / yathà svidyati kÆïati vellati vicalati nimi«ati vilokayati tiryak / antarnandati cumbitumicchati navapariïayà vadhÆ÷ Óayane // 458 // (sÆ- 157) ## pÆveæïa pÆrveïa vastunÃ, uttaramuttaraæ cedupakriyate tat mÃlÃdÅpakam / yathà saægrÃmÃÇgaïamÃgatena bhavatà cÃpe samÃropite devÃkarïaya yena yena sahasà yadyatsamÃsÃditam / kodaï¬ena ÓarÃ÷ ÓarairariÓirastenÃpi bhÆmaï¬alaæ tena tvaæ bhavatà ca kÅrtiratulà kÅrtyà ca lokatra¬alaæ tena tvaæ bhavatà ca kÅrtiratulà kÅrtyà ca lokatrayam // 459 // (sÆ- 158) ## niyatÃnÃæ prÃkaraïikÃnÃmeva aprÃkaraïikÃnÃmeva và / krameïodÃharaïam-- pÃï¬u k«Ãmaæ vadanaæ h­dayaæ sarasaæ tavÃlasaæ ca vapu÷ / Ãvedayati nitÃntaæ k«etriyarogaæ sakhi h­danta÷ // 460 // kumudakamalanÅlanÅrajÃlirlalitavilÃsaju«orddaÓo÷ pura÷ kà / am­tamam­taraÓmirambujanma pratihatamekapade tavÃnanasya // 461 // (sÆ- 159) ## anyasyopameyasya vyatireka Ãdhikyam / k«Åïa÷ k«Åïo 'pi ÓaÓÅ bhÆyo bhÆyo 'bhivardhate satyam / virama prasÅda sundari yauvanamanivarti yÃtaæ tu // 462 // ityÃdÃnupamÃnasyopameyÃdÃdhikyamiti kenaciduktam tadayuktam atra yauvanagatÃsthairyÃdhikyaæ hi vivak«itam / (sÆ- 160) ## #<ÓabdÃrthÃbyÃmathÃk«ipte Óli«Âe tadvattrira«Âa tat /># vyatirekasya hetu÷, upameyagatamutkar«animittam upamÃnagatamapakar«akÃraïam tayordvayorukti÷, ekatarasya dvayorvÃ, anuktirityanuktitrayam etadbhedacatu«ÂayamupamÃnopameyabhÃve Óabdena pratipÃdite, Ãrthena ca krameïoktÃÓvatvÃra eva bhedÃ÷, Ãk«ipte caupamye tÃvanta eva, evaæ dvÃdaÓa / ete Óle«e 'pi bhavantÅti caturviæÓatirbhedÃ÷ / krameïodÃharaïam-- asimÃtrasahÃyasya prabhÆtÃriparÃbhave / anyatucchajanasyeva na smayo 'sya mahÃdh­te÷ // 463 // atraiva tuccheti mahÃdh­terityanayo÷ paryÃyeïa yugapadvÃnupÃdÃne 'nyat bhedatrayam / evamanye«vapi dra«Âavyam / atra, ivÃÓabdasya sadbhÃvÃcchÃbdamaupamyam / asimÃtrasahÃyo 'pi prabhÆtÃriparÃbhave / naivÃnyatucchajanavatsagarvo 'yaæ mahÃdh­ti÷ // 464 // atra tulyÃrthe vatirityÃrthamaupamyam / iyaæ sunayanà dÃsÅk­tatÃmarasaÓriyà / ÃnanenÃkalaÇkena jayatÅnduæ kalaÇkinam // 465 // atrevÃditulyÃdipadaviraheïa, Ãk«iptaivopamà / jitendriyatayà samyagvidyÃv­ddhani«eviïa÷ / atigìhaguïasyÃsya nÃbjavadbhaÇgurà guïÃ÷ // 466 // atrevÃrthe vati÷, guïaÓabda÷ Óli«Âa÷ ÓÃbdamaupamyam / akhaï¬amaï¬ala÷ ÓrÅmÃn paÓyai«a p­thivÅpati÷ / na niÓÃkaravajjÃtu kalÃvaikalyamÃgata÷ // 467 // a6 tulyÃrthe vati÷ kalÃÓabda÷ Óli«Âa÷ / mÃlÃpratikastÆpamÃvat mÃlÃvyatireko 'pi saæbhavati / tasyÃpi bhedà evamÆhyÃ÷ / diÇbhÃtramudÃhviyate / yathà haravanna vi«amad­«Âirharivanna vibho vidhÆtavitatav­«a÷ / ravivanna cÃtidu÷sahakaratÃpitabhÆ÷ kadÃcidasi // 468 // atra tulyÃrthe vati÷ vi«amÃdayaÓva ÓabdÃ÷ Óli«ÂÃ÷ / nityoditapratÃpena triyÃmÃmÅlitaprabha÷ / bhÃsvatÃnena bhÆpena bhÃsvÃne«a vinirjita÷ // 469 // atra hyÃk«iptaivopamà bhÃsvateti Óli«Âa÷ / yathà và svacchÃtmatÃguïasamullasitendubimbaæ bimbaprabhÃdharamak­trimah­dyagandham / yÆnÃmatÅva pibatÃæ rajanÅ«u yatra t­«ïÃæ jahÃra madhu nÃnanamaÇganÃnÃm // 470 // atrevÃdÅnÃæ tulyÃdÅnÃæ ca padÃnÃmabhÃve 'pi Óli«ÂaviÓe«aïairÃk«iptaivopamà pratÅyate / evaæjÃtÅyakÃ÷ Óli«Âoktiyogyasya padasya p­thagupÃdÃne 'nye 'pi bhedÃ÷ saæbhavanti / te 'pi, anayaiva diÓà dra«ÂavyÃ÷ // (sÆ- 161) ## ## vivak«itasya prÃkaraïikatvÃdanupasarjanÅkÃryasya, aÓakyavaktavyatvamatiprasiddhatvaæ và viÓe«aæ vaktuæ ni«edho ni«edha iva ya÷ sa vak«yamÃïavi«aya uktavi«ayaÓveti dvidhÃ, Ãk«epa÷ / krameïodÃharaïam-- e ehi kiæpi kÅevi kaeïa ïikviva bhaïÃmi alamaha và / aviÃriakajjÃrambhaÃriïÅ marau ïa bhaïissaæ // 471 // jyotsnà mauktikadÃma candanarasa÷ ÓÅtÃæÓukÃntadrava÷ karpÆraæ kadalÅ m­ïÃlavalayÃnyambhojinÅpallavÃ÷ / anyarmÃnasamÃstvayà prabhavatà tasyÃ÷ sphuliÇgotkara- vyÃpÃrÃya bhavanti inta hanta kimanenoktena na brÆmahe // 472 // (sÆ- 162) ## heturÆpakriyÃyÃ÷, ni«edhe 'pi tatphalaprakÃÓanaæ vibhÃvanà / yathà kusumitalatÃbhirahatÃpyadhatta rujamalikulairada«ÂÃpi / parivartate sma nalinÅlaharÅbhiralolitÃpyaghÆrïata sà // 473 // (sÆ- 163) ## milite«vapi kÃraïe«u kÃryasyÃkathanaæ viÓe«okti÷ / anuktanimittÃ, uktanimittÃ, acintyanimittà ca / krameïodÃrahaïam-- nidrÃniv­ttÃvudite dyuratne sakhÅjane dvÃrapadaæ parÃpte / ÓlathÅk­tÃÓle«arase bhujaÇge cacÃla nÃliÇganato 'Çganà sà // 474 // karpÆra iva dagdho 'pi ÓaktimÃn yo jane jane / namo 'stvavÃryavÅryÃya tasmai makaraketave // 475 // sa ekastrÅïi jayati jaganti kusumÃyudha÷ / haratÃpi tanuæ yasya Óaæbhunà na balaæ h­tam // 476 // (sÆ- 164) ## yathà ekastridhà vasasi cetasi citramatra deva dvi«Ãæ ca vidu«Ãæ ca m­gÅd­ÓÃæ ca / tÃpaæ ca saæmadarasaæ ca ratiæ ca pu«ïan Óauryo«maïà ca vinayena ca lÅlayà ca // 477 // (sÆ- 165) ## sÃdharmyeïa vaidharmyeïa và sÃmÃnyaæ viÓe«eïa yat samarthyate viÓe«o và sÃmÃnyena so 'rthÃntaranyÃsa÷ / krameïodÃhaïam-- nijado«Ãv­tamanasÃmatisundarameva bhÃti viparÅtam / paÓyati pittopahata÷ ÓaÓiÓubhraæ ÓaÇkhamapi pÅtam // 478 // susitavasanÃlaækÃrÃyÃæ kadÃcana kaumudÅ- mahasi sud­Ói svairaæ yÃntyÃæ gato 'stamabhÆdvidhu÷ / tadanu bhavata÷ kÅrti÷ kenÃpyagÅyata yena sà priyag­hamagÃnmuktÃÓaÇkà kva nÃsi Óubhaprada÷ // 479 // guïÃnÃmeva daurÃtmyÃt dhuri dhuryo niyujyate / asaæjÃtakiïaskandha÷ sukhaæ svapiti gaurgali÷ // 480 // aho hi me bahvaparÃddhamÃyu«Ã yadapriyaæ vÃcyamidaæ mayed­Óam / ta eva dhanyÃ÷ suh­da÷ parÃbhavaæ jagatyad­«Âvaiva hi ye k«ayaæ gatÃ÷ // 481 // (sÆ- 166) ## vastuv­ttenÃvirodhe 'pi viruddhayoriva yadabhidhÃnaæ sa virodha÷ / (sÆ- 167) ## ## krameïodÃharaïam-- abhinavanalinÅkisalayam­ïÃlavalayÃdi davadahanarÃÓi÷ / subhaga kuraÇgad­Óo 'syà vidhivaÓatastvadviyogapavipÃte // 482 // girayo 'pyanunnatiyujo marudapyacalo 'bdhayo 'pyagambhÅrÃ÷ / viÓvaæbharÃpyatilaghurnaranÃtha tavÃntike niyatam // 483 // ye«Ãæ kaïÂhaparigrahapraïayitÃæ saæprÃpya dhÃrÃdhara- stÅk«ïa÷ so 'pyanurajyate ca kamapi snehaæ parÃpnoti ca / te«Ãæ saægarasahgasaktamanasÃæ rÃj¤Ãæ tvayà bhÆpate pÃæsÆnÃæ paÂalai÷ praÓÃdhanavidhirnirvartyate kautukam // 484 // s­jati ca jagadidamavati ca saæharati ca helayaiva yo niyatam / avasaravaÓata÷ Óapharo janÃrdana÷ so 'pi citramidam // 485 // satataæ musalÃsaktà bahutarag­hakarmaghaÂanayà n­pate / dvijapatnÅnÃæ paÂhinÃ÷ sati bhavati karÃ÷ sarojasukumÃrÃ÷ // 486 // peÓalamapi khalavacanaæ dahatitarÃæ mÃnasaæ satacvavidÃm / paru«ama«i sujanavÃkyaæ malayajarasavat pramodayati // 487 // krau¤cÃdriruddÃmad­«add­¬ho 'sau yanmÃrgaïÃnargalaÓÃtapÃte / abhÆnnavÃmbhojadalÃbhijÃta÷ sa bhÃrgava÷ satyamapÆrvasarga÷ // 488 // paricchedÃtÅta÷ sakalavacanÃnÃmavi«aya÷ punarjanmanyasminnanubhavapathaæ yo na gatavÃt / vivekapradhvaæsÃdupacitamahÃmohagahano vikÃra÷ ko 'pyantarja¬hayati ca tÃpaæ ca kurute // 489 // ayaæ vÃrÃmekÅ nilaya iti ratnÃkara iti Órito 'smÃbhist­«ïÃtaralitamanobhirjalanidhi÷ / ka evaæ jÃnÅte nijakarapuÂÅkoÂaragataæ k«aïÃdenaæ tÃmyattimimakaramÃpÃsyati muni÷ // 490 // samadamataÇgajamadajalanisyandataraÇgiïÅpari«vaÇgÃt / k«ititilaka tvayi taÂaju«i ÓaækaracƬÃpagÃpi kÃlindÅ // 491 // (sÆ- 168) ## svayostadekÃÓrayayo÷ / rÆpaæ varïa÷ saæsthÃnaæ ca / udÃharaïam-- paÓvÃdaÇghrÅ prasÃrya trikanativitataæ drÃghayitvÃÇgamuccai÷ ÃsajyÃbhugnakaïÂho mukhamurasi saÂÃæ dhÆlidhÆmrÃæ vidhÆya / ghÃsagrÃsÃbhilëÃdanavaratacalatprothatuï¬asturaÇgo mandaæ ÓabdÃyamÃno vilakhati ÓayanÃdutthita÷ k«mÃæ khureïa // 492 // (sÆ- 169) ## vyÃjarÆpà vyÃjena và stuti÷ / krameïodÃharaïam-- hitvà tvÃmuparodhavanadhyamanasÃæ manye na mauli÷ paro lajjÃvarjanamantareïa na ramÃmanyatra saæd­Óyate / yastyÃgaæ tanutetarÃæ mukhaÓatairetyÃÓritÃyÃ÷ Óriya÷ prÃpya tyÃgak­tÃvamÃnanamapi tvayyeva yasyÃ÷ sthiti÷ // 493 // he helÃjitabaudhisacva vacasÃæ kiæ vistaraistoyadhe nÃsti tvatsad­Óa÷ para÷ parahitÃdhÃne g­hÅtavrata÷ / t­«yatpÃnthajanopakÃraghaÂanÃvaimukhyalabdhÃyaÓo- bhÃraprodvahane karo«i k­payà sÃhÃyakaæ yanmaro÷ // 494 // (sÆ- 170) ## ekÃrthÃbidhÃyakamapi sahÃrthabalÃt yat ubhayasyÃpyavagamakaæ sà sahokti÷ / yathà saha diahaïisÃhiæ dÅharà sÃsadaï¬Ã saha maïivalayehiæ bÃppadhÃrà galanti / tuha suhaa vioe tÅa uvviggirÅe saha a taïuladÃe dubbalà jÅvidÃsà // 495 // ÓvÃsadaï¬Ãdigataæ dÅrgatvÃdi ÓÃbdam divasaniÓÃdigataæ tu sahÃrthasÃmarthyÃtpratipadyate // (sÆ- 171) ## kvacidaÓobhana÷ kvacicchobhana÷ / krameïodÃharaïam-- arucirniÓayà vinà ÓaÓÅ ÓaÓinà sÃpi vinà mahattama÷ / ubhayena vinà manobhavasphuritaæ naiva cakÃsti kÃmino÷ // 496 // m­galocanayà vinà vicitravyavahÃrapratibhÃprabhÃpragalbha÷ / am­tadyutisundarÃÓayo 'yaæ suh­dà tena vinà narendrasÆnu÷ // 497 // (sÆ- 172) ## pariv­ttiralaækÃra÷ / udÃharaïam-- latÃnÃmetÃsÃmuditakusumÃnÃæ marudayaæ mataæ lÃsyaæ datvà Órayati bh­ÓamÃmodamasamam / latÃstvadhvanyÃnÃmahaha d­ÓamÃdÃya sahasà dadatyÃdhivyÃdhibhramiruditamohavyatikaram // 498 // atra prathame 'rdhe samena samasya dvitÅye, uttamena nyÆnasya / nÃnÃvidhapraharaïairn­pa saæprahÃre svÅk­tya dÃruïaninÃdavata÷ prahÃrÃn / d­pÃtÃrivÅravisareïa vasuædhareyaæ nirvipralambhaparirambhavidhirvitÅrïà // 499 // atra nyÆnenottamasya // (sÆ- 173) ## bhÆtÃÓva bhÃvinaÓveti dvandva÷ / bhÃva÷ kaverabhiprÃyo 'trÃstÅti bhÃvikam / udÃharaïam-- ÃsÅda¤janamatreti paÓyÃmi tava locane / bhÃvibhÆ«aïasaæbhÃrÃæ sÃk«Ãtkurve tavÃk­tim // 500 // Ãdye bhÆtasya dvitÅye bhÃvino darÓanam // (sÆ- 174) ## vÃkyÃrthatà yathà vapu÷prÃdurbhÃvÃdanumitamidaæ janmani purà purÃre na prÃya÷ kvacidapi bhavantaæ praïatavÃn / naman mukta÷ saæpratyahamatanuragre 'pyanatibhÃk maheÓa k«antavyaæ tadidamaparÃdhadvayamapi // 501 // anekapadÃrthatà yathà praïayisakhÅsalÅlaparihÃsarasÃdhigatai- rlalitaÓirÅ«apu«pahananairapi tÃmyati yat / vapu«i vadhÃya tatra tava Óastramupak«ipata÷ patatu ÓirasyakÃï¬ayamadaï¬a ivai«a bhuja÷ // 502 // ekapadÃrthatà yathà bhasmoddhÆlana bhadramastu bhavate rudrÃk«amÃle Óubhaæ hà sopÃnaparaæparÃæ girisutÃkÃntÃlayÃlaæk­tim / adyÃrÃdhanato«itena vibhunà yu«matsaparyÃsukhÃ- lokocchedini mok«anÃmani mahÃmohe nidhÅyÃmahe // 503 // e«u, aparÃdhadvaye pÆrvÃparajanmanoranamanam bhujapÃte Óastropak«epa÷, mahÃmohe sukhÃvalokoccheditvaæ ca yathÃkramamuktarÆpo hetu÷ // (sÆ- 175) ## vÃcyavÃcakabhÃvavyatiriktenÃvagamanavyÃpÃreïa yat pratipÃdanaæ tat paryÃyeïa, bhaÇgyantareïa kathanÃt paryÃyoktam / udÃharaïam-- yaæ prek«ya cirarƬhÃpi nivÃsaprÅtirujjhità / madenairÃvaïamukhe mÃnena h­daye hare÷ // 504 // atra, airÃvaïaÓakrau madamÃnamuktau jÃtÃviti vyaÇgyamapi Óabdenocyate tena yadevocyate tadeva vyaÇgyam / yathà tu vyaÇgyaæ na tathocyate / yathà gavi Óukle calati d­«Âe "gau÷ ÓuklaÓvalati' iti vikalpa÷ / yadeva d­«Âaæ tadeva vikalpayati na tu yathà d­«Âaæ tathà / yato 'bhinnÃsaæs­«Âatvenad­«Âam / bhedasaæsargÃbhyÃæ vikalpayati // (sÆ- 176) ## saæpat sam­ddhiyoga÷ / yathà muktÃ÷ kelivisÆtrahÃragalitÃ÷ saæmÃrjanÅbhirh­tÃ÷ prÃta÷ prÃÇgaïasÅmni mantharacaladbÃlÃÇgrilÃk«ÃruïÃ÷ / dÆrÃddìimabÅjaÓaÇkitadhiya÷ kar«anti kelÅÓukÃ÷ yadvidvadbhavane«u bhojan­patestat tyÃgalÅlÃyitam // 505 // (sÆ- 177) ## upalak«aïamaÇgabhÃva÷, arthÃdupalak«aïÅye 'rthe / udÃharaïam-- tadidamaraïyaæ yasmin daÓarathavacanÃnupÃlanavyasanÅ / nivasan bÃhusahÃyaÓvakÃra rak«a÷k«ayaæ rÃma÷ // 506 // na cÃtra vÅro rasa÷, tasyehÃÇgatvÃt // (sÆ- 178) ## tasya prastutasya kÃryasya, ekasmin sÃdhake sthite sÃdhakÃntarÃïi yatra saæbhavanti sa samuccaya÷ / udÃharaïam-- durvÃrÃ÷ smahamÃrgaïÃ÷ priyatamo dÆre mano 'tyutsukaæ gìhaæ preïa navaæ vayo 'tikaÂhinÃ÷ prÃïÃ÷ kulaæ nirmalam / strÅtvaæ dhairyavirodhi manmathasuh­t kÃla÷ k­tÃnto 'k«amo no sakhyaÓvaturÃ÷ kathaæ nu viraha÷ so¬havya itthaæ ÓaÂha÷ // 507 // atra virahÃsahatvaæ smaramÃrgaïà eva kurvanti tadupari priyatamadÆrasthityÃdi, upÃttam / e«a eva samuccaya÷ sadyoge 'sadyoge sadasadyoge ca paryavasyatÅti na p­thaklak«yate / tathÃhi-- kulamamalinaæ bhadrà mÆrtirmati÷ ÓrutiÓÃlinÅ bhujabalamalaæ sphÅtà lak«mÅ÷ prabhutvamakhaï¬itam / prak­tisubhagà hyete bhÃvà amÅbhirayaæ jano vrajati sutarÃæ darpaæ rÃjan ta eva tavÃÇkuÓÃ÷ // 508 // atra satÃæ yoga÷ / uktodÃharaïe tvasatÃæ yoga÷ / ÓaÓÅ divasadhÆsaro galatayauvanà kÃminÅ saro vigatavÃrijaæ mukhamanak«araæ svÃk­te÷ / prabhurdhanaparÃyaïa÷ satatadurgata÷ sajjano n­pÃÇgaïagata÷ khalo manasi sapta ÓalyÃni me // 509 // atra ÓaÓini dhÆsare Óalye ÓalyÃntarÃïÅti ÓobhanÃÓobhanayoga÷ / (sÆ- 179) ## guïau ca kriye ca guïakriye ca guïakriyÃ÷ / krameïodÃharaïam-- vidalitasagalÃrikulaæ tava balamidamabhavadÃÓu vimalaæ ca / prakhalamukhÃni narÃdhipa malinÃni ca tÃni jÃtÃni // 510 // ayamekapade tayà viyoga÷ priyayà copanata÷ sudu÷saho me / navavÃridharodayÃdahobhirbhavitavyaæ ca nirÃtapatvaramyai÷ // 511 // kalu«aæ ca tavÃhite«vakasmÃtsitapaÇkeruhasodaraÓri cak«u÷ / patitaæ ca mahÅpatÅndra te«Ãæ vapu«i prasphuÂamÃpadÃæ kaÂÃk«ai÷ // 512 // "dhunoti cÃsiæ tanute ca kÅrtim' ityÃde÷ "k­pÃïapÃïiÓva bhavÃn raïak«itau sasÃdhuvÃdÃÓva surÃ÷ surÃlaye' ityÃdeÓva darÓanÃt "vyadhikaraïe' iti "ekasmin deÓe' iti ca na vÃcyam // (sÆ- 180) ## ekaæ vastu krameïÃnekasmin bhavati kriyate và sa paryÃya÷ / krameïodÃharaïam-- nanvÃÓrayasthitiriyaæ tava kÃlakÆÂa kenottarottaraviÓi«Âapadopadi«Âà / prÃgarïavasya h­daye v­«alak«maïo 'tha kaïÂhe 'dhunà vasasi vÃci puna÷ khalÃnÃm // 513 // bimbo«Âha eva rÃgaste tanvi pÆrvamad­Óyata / adhunà hadaye 'pye«a m­gaÓÃvÃk«i lak«yate // 514 // rÃgasya vastuto bhede 'pyekatayà dhyavasitatvÃdekatvamaviruddham / taæ tÃïa sirisahoararaaïÃharaïammi hiaamekkarasaæ / bimbÃhare piÃïaæ ïivesiaæ kusumabÃïeïa // 515 // (sÆ- 181) ## anekamekasmin krameïa bhavati kriyate và so 'nya÷ / krameïodÃharaïam-- madhurimaruciraæ vaca÷ khalÃnÃmam­tamaho prathamaæ p­thu vyanakti / atha kathayati mohahetumantargatamiva hÃlahalaæ vi«aæ tadeva // 516 // tadgehaæ natabhitti mandiramidaæ labdhÃvakÃÓaæ diva÷ sà dhenurjaratÅ nadanti kariïÃmetà ghanÃbhà ghaÂÃ÷ / sa k«udro mukaladhvani÷ kalamidaæ saægÅtakaæ yo«itÃm ÃÓvaryaæ divasairdvijo 'miyatÅæ bhÆmiæ samÃropita÷ // 517 // atra, ekasyaiva hÃnopÃdÃnayoravivak«itatvÃt na pariv­tti÷ // (sÆ- 182) ## pak«adharmÃnvayavyatirekitvena trirÆpo hetu÷ sÃdhanam / dharmiïi, ayogavyavacchedo vyÃpakasya sÃdhyatvam / yathà yatraità laharÅcalÃcalad­Óo vyÃpÃrayanti bhruvaæ yat tatraiva patanti saætatamamÅ marmasp­Óo mÃrgaïÃ÷ / taccakrÅk­tacÃpama¤citaÓarapreÇkhatkara÷ krodhano dhÃvatyagrata eva ÓÃsanadhara÷ satyaæ sadÃsÃæ smara÷ // 518 // sÃdhyasÃdhanayo÷ paurvÃparyavikalpe na kiæcidvaicitryamiti na tathà darÓitam // (sÆ- 183) ## arthÃdviÓe«yasya / udÃharaïam-- mahaujaso mÃnadhanà dhanÃrcità dhanurbh­ta÷ saæyati labdhakÅrtaya÷ / na saæhatÃstasya na bhedav­ttaya÷ priyÃïi vächantyasubhi÷ samÅhitum // 519 // yadyapyapu«ÂÃrthasya do«atÃbhidhÃnÃttannirÃkaraïena pu«ÂÃrthasvÅkÃra÷ k­ta÷, tathÃpyekani«Âhatvena bahÆnÃæ viÓe«aïÃnÃmevamupanyÃse vaicitryamityalaækÃramadhye gaïita÷ // (sÆ- 184) ## nigƬhamapi vastuno rÆpaæ kathamapi prabhinnaæ kenÃpi vyapadeÓena yadapahnÆyate sà vyÃjokti÷ / na cai«Ãpahnuti÷ prak­tÃprak­tobhayani«Âhasya sÃmyasyehÃsaæbhavÃt / udÃharaïam-- ÓailendrapratipÃdyamÃnagirijÃhastopagƬhollasad-- romäcÃdivisaæ«ÂhulÃkhilavidhivyÃsaÇgabhaÇgÃkula÷ / hà Óaityaæ tuhinÃcalasya karayorityÆcivÃn sasmitaæ ÓailÃnta÷puramÃt­maï¬alagaïaird­«Âo 'vatÃdva÷ Óiva÷ // 520 // atra pulakavepathÆ sÃcikarÆpatayà pras­tau ÓaityakÃraïatayà prakÃÓitatvÃdapalapitasvarÆpau vyÃjoktiæ prayojayata÷ // (sÆ- 185) ## pramÃïÃntarÃvagatamapi vastu Óabdena pratipÃditaæ prayojanÃntarÃbhÃvÃt sad­ÓavastvantaravyavacchedÃya yat paryavasyati sà bhavetparisaækhyà / atra ca kathanaæ praÓnapÆrvakaæ tadanyathà va parid­«Âam / tathÃ, ubhayatra vyapohyamÃnasya pratÅyamÃnatà vÃcyatvaæ ceti catvÃro bhedÃ÷ / krameïodÃharaïam-- kimÃsevya puæsÃæ savidhamanavadyaæ dyusarita÷ kimekÃnte dhyeyaæ caraïayugalaæ kaustubhabh­ta÷ / kimÃrÃdhyaæ puïyaæ kimabila«aïÅyaæ ca karuïà yadÃsaktyà ceto niravadhivimuktyai prabhavati // 521 // kiæ bhÆ«aïaæ sud­¬hamatra yaÓo na ratnaæ kiæ kÃryamÃryacaritaæ suk­taæ na do«a÷ / kiæ cak«urapratihataæ dhi«aïà na netraæ jÃnÃti kastvadapara÷ sadasadvivekam // 522 // kauÂilyaæ kacanicaye karacaraïÃdharadale«u rÃgaste / kÃÂhinyaæ kucayugale taralatvaæ nayanayorvasati // 523 // bhaktirbhave na vibhave vyasanaæ ÓÃstre na yuvatikÃmÃstre / cintà yaÓasi na vapu«i prÃya÷ parid­Óyate mahatÃm // 524 // (sÆ- 186) ## uttaramuttaraæ prati yathottaram / udÃharaïam-- jitendriyatvaæ vinayasya kÃraïaæ guïaprakar«o vinayÃdavÃpyate / guïaprakar«eïa jano 'nurajyate janÃnurÃgaprabhavà hi saæpada÷ // 525 // "hetumatà saha hetorabhidhÃnamabhedato hetu÷" / iti hetvalaækÃro na lak«ita÷ / Ãyurgh­tamityÃdirÆpo hye«a na bhÆ«aïatÃæ kadÃcidarhati vaicitryÃbhÃvÃt / aviralakamalavikÃsa÷ sakalÃlimadaÓva kokilÃnanda÷ / ramyo 'yameti saæprati lokotkaïÂhÃkara÷ kÃla÷ // 526 // ityatra kÃvyarÆpatÃæ komalÃnuprÃsamahimnaiva samÃmnÃsi«urna punarhetvalaækÃrakalpanayeti pÆrvoktakÃvyaliÇgameva hetu÷ // (sÆ- 187) ## ## arthayorekakriyÃmukhena parasparaæ kÃraïatve sati, anyonyanÃmÃ, alaækÃra÷ / udÃharaïam-- haæsÃïaæ sarohiæ sirÅ sÃrijjai aha sarÃïa haæsehiæ / aïïoïïaæ via ee appÃïïaæ ïavara garuanti // 527 // atrobhaye«Ãmapi parasparajanakatà mitha÷ÓrÅsÃratÃsaæpÃdanadvÃreïa // (sÆ- 188) ## ## prativacanopalambhÃdeva pÆrvavÃkyaæ yatra kalpyate tadekaæ tÃvaduttaram / udÃharaïam-- vÃïiaa hatthidantà kutto amhÃïa vagghakittÅ a / jÃva luliÃlaamuhÅ gharammi parisakkae soïhà // 528 // hastidantavyÃdhrak­ttÅnÃmahamarthÅ tÃ÷, mÆlyena prayaccheti kreturvacanam amunà vÃkyena samunnÅyate / na caitat kÃvyaliÇgam uttarasya tÃdrÆpyÃnupapatte÷ / nahi praÓnasya prativacanaæ janako hetu÷ / nÃpÅdamanumÃnam ekadharmini«Âhatayà sÃdhyasÃdhanayoranirdeÓÃdityalaækÃrÃntarÃmevottaraæ sÃdhÅya÷ / praÓnÃdanantaraæ lokÃtikrÃntagocaratayà yat asaæbhÃvyarÆpaæ prativajanaæ syÃt tat aparamuttaram / anayoÓva sak­dupÃdÃne na cÃrutÃpratÅtirityasak­dityuktam / udÃharaïam-- kà visamà devvagaÅ kiæ laddhaæ jaæ jaïo guïaggÃhÅ / kiæ sokhkhaæ sukalattaæ kiæ dukkhaæ jaæ khalo loo // 529 // praÓnaparisaækhyÃyÃmanyavyapohe, eva tÃtparyam / iha tu vÃcye, eva viÓrÃntirityanayorviveka÷ // (sÆ- 189) ## ## kuto 'pi, ÃkÃrÃdiÇgitÃdvà sÆk«mastÅk«ïamatisaævedya÷ / udÃharaïam-- vaktrasyandisvedabinduprabandhaird­«Âvà bhinnaæ kuÇkumaæ kÃpi païÂhe / puæstvaæ tanvyà vyajjayantÅ vayasyà smitvà pÃïau kha¬galekhÃæ lilekha // 530 // atra, Ãk­timavalokya kayÃpi vitarkitaæ puru«Ãyitam asilatÃlekhanena vaidagdhyÃdabhivyaktimupanÅtam / puæsÃmeva k­pÃïapÃïità yogyatvÃt / yathà và saæketakÃlamanasaæ viÂaæ j¤Ãtvà vidagdhayà / Å«annetrÃrpitÃkÆtaæ lÅlÃpajhaæ nimÅlitam // 531 // atra jij¤Ãsita÷ saæketakÃla÷ kayÃcidiÇgitamÃtreïa vidito niÓÃsamayaÓaæsinà kamalanimÅlanena lÅlayà pratÅpÃdita÷ // (sÆ- 190) ## para÷ paryantabhÃga÷, avadhiryasya dhÃrÃdhirohitayà tatraivotkar«asya viÓrÃnte÷ / udÃharaïam-- rÃjye sÃraæ vasudhà vasudhÃyÃæ puraæ pure saudham / saudhe talpaæ talpe varÃÇganÃnaÇgasarvasvam // 532 // (sÆ- 191) ## iha yaddeÓaæ karaïam taddeÓameva kÃryamutpadyamÃnaæ d­«Âam yathà dhÆmÃdi / yatra tu hetuphalarÆpayorapi dharmayo÷ kenÃpyatiÓayena nÃnÃdeÓatayà yugapadavabhÃsanam sà tayo÷ svabhÃvotpannaparasparasaægatityÃgÃt asaægati÷ / udÃharaïam-- jassea vaïo tassea veaïà bhaïai taæ jaïo aliaæ / dantakkhaaæ avole bahÆe veaïà savattÅïaæ // 533 // e«Ã ca virodhabÃdhinÅ na virodha÷«a bhinnÃdhÃratayaiva dvayoriha virodhitÃyÃ÷ pratibhÃsÃt / virodhe tu virodhitvam ekÃÓrayani«Âhamanuktamapi paryavasitam apavÃdavi«ayaparihÃreïotsargasya vyavasthite÷ / tathà caivaæ nidarÓitam // (sÆ- 192) ## sÃdhanÃntaropak­tena kartrà yad akleÓena kÃryamÃrabdhaæ samÃdhÅyate sa samÃdhirnÃma / udÃharaïam-- mÃnamasyà nirÃkartuæ pÃdayorme pati«yata÷ / upakÃrÃya di«ÂyedamudÅrïaæ ghanagarjitam // 534 // (sÆ- 193) ## idamanayo÷ ÓlÃghyamiti yogyatayà saæbandhasya niyatavi«ayamadhyavasÃnaæ cettadà samam tat sadyoge 'sadyoge ca / udÃharaïam-- dhÃtu÷ ÓilpÃtiÓayanika«asthÃname«Ã m­gÃk«Å rÆpe devo 'pyayamanupamo dattapatra÷ smarasya / jÃtaæ daivÃtsad­Óamanayo÷ saægataæ yat tadeta- cch­ÇgÃrasyopanatamadhunà rÃjyamekÃtapatram // 535 // citraæ citraæ bata bata mahaccitrametadvicitraæ jÃto daivÃducitaracanÃsaævidhÃtà vidhÃtà / yannimbÃnÃæ pariïataphalasphÅtirÃsvÃdanÅyà yaccaitasyÃ÷ kavalanakalÃkovida÷ kÃkaloka÷ // 536 // (sÆ- 194) ## ## dvayoratyantavilak«aïatayà yat anupapadyamÃnatayaiva yoga÷ pratÅyatejhr1Âa yacca kiæcidÃrabhamÃïa÷ kartà kriyÃyÃ÷ praïÃÓÃt na kevalamabhÅ«Âaæ yat phalaæ na labheta yÃvadaprÃrthitamapyanarthaæ vi«ayamÃsÃdayet jhr2Âa tathà satyapi kÃryasya kÃraïarÆpÃnukÃre tat tayorguïau kriye ca parasparaæ viruddhatÃæ vrajata÷ jhr3k«4Âa sa samavipayaryÃtmà catÆrÆ«o vi«ama÷ / krameïodÃharaïam-- ÓirÅ«Ãdapi m­dvaÇgÅ kveyamÃyatalocanà / ayaæ kva ca kukÆlÃgnikarkaÓo madanÃnala÷ // 537 // siæhikÃsutasaætrasta÷ ÓaÓa÷ ÓÅtÃÓumÃÓrita÷ / jagrase sÃÓrayaæ tatra tamanya÷ siæhikÃsuta÷ // 538 // sadya÷ karasparÓamavÃpya citraæ raïe raïe yasya k­pÃïalekhà / tamÃlanÅlà ÓaradindupÃï¬u yaÓastrilokyÃbharaïaæ prasÆtai // 539 // Ãnandamamandamimaæ kuvalayadalalocane dadÃsi tvam / virahastvayaiva janitastÃpayatitarÃæ ÓarÅraæ me // 540 // atrÃnandadÃnaæ ÓalÅlatÃpena virudhyate / evam vipulena sÃgaraÓayasya kuk«iïà bhuvanÃni yasya papire yugak«aye / madavibhramÃsakalayà pape puna÷ sa purastriyaikatamayaikayà d­Óà // 541 // ityÃdÃvapi vi«amatvaæ yathÃyogamavagantavyam // (sÆ- 195) ## ÃÓritam Ãdheyam ÃÓrayastadÃdhÃra÷, tayormahatorapi vi«aye tadapek«ayà tanÆ, apyÃÓrayÃÓrayiïau prastutavastuprakar«avivak«ayà yathÃkramaæ yat adhikataratÃæ vrajata÷, tadidaæ dvividham adhikaæ nÃma / krameïodÃharaïam-- aho viÓÃlaæ bhÆpÃla bhuvanatritayodaram / mÃti mÃtumaÓakyo 'pi yaÓorÃÓiryadatra te // 542 // yugÃntakÃlapratisaæh­tÃtmano jaganti yasyÃæ savikÃÓamÃsata / tanau mamustatra na kaiÂabhadvi«astapodhanÃbhyÃgamasaæbhavà muda÷ // 543 // (sÆ- 196) ## nyakk­tiparamapi vipak«aæ sÃk«ÃnnirasitumaÓaktena kenÃpi yat tameva pratipak«amutkar«ayituæ tadÃÓritasya tiraskaraïam tat anÅkapratinidhitulyatvÃt pratyanÅkamabhidhÅyate / yathÃ, anÅke, abhiyojye tatpratinidhÅbhÆtamaparaæ mƬhatayà kenacidabhiyujyate tatheha pratiyogini vijeye tadÅyo 'nyo vijÅyate, ityartha÷ / udÃharaïam-- tvaæ vinirjitamanobhavarÆpa÷ sà ca sundara bhavatyanuraktà / pa¤cabhiryugapadeva ÓaraistÃæ tÃpayatyanuÓayÃdiva kÃma÷ // 544 // yathà và yasya kiæcidapakartumak«ama÷ kÃyanigrahak­hÅtavigraha÷ / kÃntavaktrasad­ÓÃk­tiæ k­tÅ rÃhurindumadhunÃpi bÃdhate // 545 // inderatra tadÅyatà saæbandhisaæbandhÃt // (sÆ- 197) ## sahajam Ãgantukaæ và kimapi sÃdhÃraïaæ yat lak«aïam taddvÃreïa yat kiæcit kenacidvastu vastusthityaiva balÅyastÃyà tirodhÅyate tat mÅlitamiti dvidhà smaranti / krameïodÃharaïam-- apÃÇgatarale d­Óau madhuravakravarïà giro vilÃsabharamantharà gatiratÅva kÃntaæ mukham / iti sphuritamaÇgake m­gad­Óa÷ svato lÅlayà tadatra na madodaya÷ k­tapado 'pi saælak«yate // 546 // atra d­ktaralatÃdikamaÇgasya liÇgaæ svÃbhÃvikam sÃdhÃraïaæ ca mahodayena tatrÃpyetasya darÓanÃt / ye kandarÃsu nivasanti sadà himÃdrestvatpÃtaÓaÇkitadhiyo vivaÓà dvi«aste / apyaÇgamutpulakamudvahatÃæ sakampaæ te«Ãmaho bata bhiyÃæ na budho 'pyabhij¤a÷ // 547 // atra tu sÃmarthyÃdavasitasya Óaityasya, ÃgantukatvÃttatprabhavayorapi kampapulakayostÃdrÆpyaæ samÃnatà ca bhaye«vapi tayorupalak«itatvÃt // (sÆ- 198) ## pÆrva pÆrvaæ prati yathottarasya vastuno vÅpsayà viÓe«aïabhÃvena yat sthÃpanaæ ni«edho và saæbhavati sà dvidhà budhairekÃvalÅ bhaïyate / krameïodÃharaïam-- purÃïi yasyÃæ savarÃÇganÃni varÃÇganà rÆpapÆrask­tÃÇgya÷ / rÆpaæ samunmÅlitasadvilÃsam astraæ vilÃsa÷ kusumÃyudhasya // 548 // na tajjalaæ yanna sucÃrupaÇkajaæ na paÇkajaæ tat yadalÅna«aÂpadam / na «aÂmado 'sau kalagu¤jito na yo na gu¤jitaæ tanna jahÃra yanmana÷ // 549 // pÆrvatra purÃïÃæ varÃÇganÃ÷ tÃsÃmaÇgaviÓe«aïamukhena rÆpam tasya vilÃsÃ÷, te«Ãmapyastramityamunà krameïa viÓe«aïaæ vidhÅyate / uttaratra prati«edhe 'pyevaæ yojyam // (sÆ- 199) ## ya÷ padÃrtha÷ kenacidÃkÃreïa niyata÷, yadà kadÃcit anubhÆto 'bhÆt sa kÃlÃntare sm­tipratibodhÃdhÃyini tatsamÃne vastuni d­«Âe sati yat tathaiva smaryate tat bhavet smaraïam / udÃharaïam-- nimnanÃbhikuhare«u yadambha÷ plÃvitaæ calad­ÓÃæ laharÅbhi÷ / tadbhavai÷ kuharutai÷ suranÃrya÷ smÃritÃ÷ suratakaïÂharutÃnÃm // 550 // yathà và karajuagahiajasoÃtthaïamuhaviïivesiÃharapu¬assa / samariapa¤cajaïïassa ïamaha kaïhassa romäcaæ // 551 // (sÆ- 200) ## taditi anyat aprÃkaraïikaæ nirdiÓyate / tena samÃnam arthÃdiha prÃkaraïikam ÃÓrÅyate / tasya tathÃvidhasya d­«Âau satyÃæ yat aprÃkaraïikatayà saævedanam sa bhrÃntimÃn / na ce«a rupakaæ prathamÃtiÓayoktirvà tatra vastuto bhramasyÃbhÃvÃt iha ca, arthÃnugamanena saæj¤ÃyÃ÷ prav­tte÷ tasya spa«Âameva pratipannatvÃt / udÃharaïam-- kapÃle mÃrjÃra÷ paya iti karÃn le¬hi ÓaÓina- starucchidraprotÃn bisamiti karÅ saækalayati / ratÃnte talpasthÃn harati vanitÃpyaæÓukamiti prabhÃmattaÓvandro jagadidamaho viplavayati // 552 // (sÆ- 201) #<Ãk«epa upamÃnasya pratÅpamupameyatà / tasyaiva yadi và kalpyà tiraskÃranibandhanam //133//># asya dhuraæ sutarÃmupameyameva vo¬huæ prau¬hamiti kaimarthyena yat upamÃnamÃk«ipyate yadapi tasyaivopamÃnatayà prasiddhasya, upamÃnÃntaravivak«ayÃnÃdarÃrthamupameyabhÃva÷ kalpyate tat upameyasyopamÃnapratikÆlavartitvÃt ubhayarÆpaæ pratÅpam / krameïodÃharaïam-- lÃvaïyaukasi sapratÃpagarimaïyagresare tyÃginÃæ deva tvayyavanÅbharak«amabhuje ni«pÃdite vedhasà / indu÷ kiæ ghaÂita÷ kime«a vihita÷ pÆ«Ã kimutpÃditaæ cintÃratnamado mudhaiva kimamÅ s­«ÂÃ÷ kulak«mÃbh­ta÷ // 553 // e ehi dÃva sundari kaïïaæ dÃÆïa suïasÆ vaaïijjaæ / tujjha muheïa kisoari caædo ubhamijjai jaïeïa // 554 // atra mukhenopamÅyamÃnasya ÓaÓina÷ svpataraguïatvÃt upamityani«pacyà "vaaïijjam' iti vacanÅyapadÃbhivyaÇgyastiraskÃra÷ / kvacittu ni«pannaivopamitikriyÃ, anÃdaranibandhanam / yathà garvamasaævÃhyamimaæ locanayugalena kiæ vahasi mugdhe / santÅd­ÓÃni diÓi diÓi sara÷su nanu nÅlanalinÃni // 555 // ihopameyÅkaraïamevotpalÃnÃmanÃdara÷ / anayaiva rÅtyà yat asÃmÃnyaguïayogÃt nopamÃnabhÃvamapi, anubhÆtapÆrvi tasya tatkalpanÃyÃmapi bhavati pratÅpamiti pratyetavyam / yathà ahameva guru÷ sudÃruïÃnÃmiti hÃlÃhala tÃta mà sma d­pya÷ / nanu santi bhavÃd­ÓÃni bhÆyo bhuvane 'smin vacanÃni durjanÃnÃm // 556 // atra hÃlÃhatasyopamÃnatvamasaæbhÃvyamevopanibaddham // (sÆ- 202) ## atÃd­Óamapi tÃd­Óatayà vivak«ituæ yat aprastutÃrthena saæp­ktamaparityakranijaguïameva tadekÃtmatayà nibadhyate tat samÃnaguïanibandhanÃt sÃmÃnyam / udÃharaïam-- malayajarasaviliptatanavo navahÃralatÃvibhÆ«itÃ÷ sitataradantapatrak­tavaktraruco rucirÃmalÃæÓukÃ÷ / ÓaÓabh­ti vitatadhÃmni dhavalayati dharÃmavibhÃvyatÃæ gatÃ÷ / priyavasatiæ prayÃnti sukhameva nirastabhiyo 'bhisÃrikÃ÷ // 557 // atra prastutatadanyayoranyÆnÃnatiriktatayà nibaddhaæ dhavalatvamekÃtmatÃhetu÷, ata eva p­thagbhÃvena na tayorupalak«aïam / yathà và vetratvacà tulyarucÃæ vadhunÃæ karïÃgrato gaï¬atalÃgatÃni / bh­Çgà sahelaæ yadi nÃpati«yan ko 'vedayi«yannavacampakÃni // 558 // atra nimittÃntarajanitÃpi nÃnÃtvapratÅti÷ prathamapratipannamabhedaæ na vyudasitumutsahate pratÅtatvÃttasya pratÅteÓva bÃdÃyogÃt // (sÆ- 203) ## ## prasiddhÃdhÃraparihÃreïa yat Ãdheyasya viÓi«Âà sthitirabhidhÅyate sa prathamo viÓe«a÷ / udÃharaïam-- divamapyupayÃtÃnÃmÃkalpamanalpaguïagaïà ye«Ãm / ramayanti jaganti gira÷ kathamiha kavayo na te vandyÃ÷ // 559 // ekamapi vastu yat ekenaiva svabhÃvena yugapadanekatra vartate sa dvitÅya÷ / udÃharaïam-- sà vasai tujjha hiae sà ccia acchÅsu sà a vaaïeÓu / ahnÃrisÃïa sundara osÃso kattha pÃvÃïaæ // 560 // yadapi kiæcidrabhaseta, ÃrabhamÃïastenaiva yatnenÃÓakyapari kÃryÃntaramÃrabhate so 'paro viÓe«a÷ / udÃharaïam-- sphuradadbhutarÆpamutpratÃpajvalanaæ tvÃæ s­jatÃnavadyavidyam / vidhinà sas­je navo manobhÆrbhuvi satyaæ savità b­haspatiÓva // 561 // yathà và g­hiïÅ saciva÷ sakhÅ mitha÷ priyaÓi«yà lalite kalÃvidhau / karuïÃvimukhena m­tyunà haratà tvÃæ bata kiæ na me h­nam // 562 // sarvatra, evaævidhavi«aye 'tiÓayoktireva prÃïatvenÃvati«Âhate tÃæ vinà prÃyeïÃlaækÃratvÃyogÃt / ata evoktam "sai«Ã sarvatra vakroktiranayÃrtho vibhÃvyate / yatno 'syÃæ kavinà kÃrya÷ ko 'laækÃro 'nayà vinÃ" // iti // (sÆ- 204) ## vastu tiraskatanijarÆpaæ kenÃpi samÅpagatena praguïayà svaguïasaæpadoparaktaæ tatpratibhÃsamevayatsamÃsÃdayati sa tadguïa÷, tasyÃprak­tasya guïo 'trÃstÅti / udÃharaïam-- viminnavarïà garu¬Ãgrajena sÆryasya rathyÃ÷ parita÷ sphurantyà / ratnai÷ punaryatra rucà rucaæ svÃmÃninyire vaæÓakarÅranÅlai÷ // 563 // atra ravituragÃpek«ayà garu¬Ãgrajasya tadapek«ayà ca harinmaïÅnÃæ praguïavarïatà // (sÆ- 205) ## yadi tu tadÅyaæ varïaæ saæbhantyÃmapi yogyatÃyÃm idaæ nyÆnaguïaæ na g­hïÅyÃt tadà bhavedatadguïo nÃma / udÃharaïam-- dhavalosi jaha vi sundara taha vi tue majjha ra¤jiaæ hiaaæ / rÃabharapie vi hiae suhaa ïihitto ïa rattosi // 564 // atrÃtiraktenÃpi manasà saæyukto na raktatÃmupagata ityatadguïa÷ / kiæca taditi aprak­tam asyeti ca prak­tamatra nirdiÓyate / tena yat aprak­tasya rÆpaæ prak­tena kuto 'pi nimittÃt nÃnuvidhÅyate so 'tadguïa ityapi pratipattavyam / yathà gÃÇgamambu sidamambu yÃmunaæ kajjalÃbhamubhayatra majjata÷ / rÃjahaæsa tava saiva Óubhratà cÅyate na ca na cÃpacÅyate // 565 // (sÆ- 206) ## ## yenopÃyena yat ekenopakalpitam tasyÃnyena jigÅ«utayà tadupÃyakameba yat anyathÃkaraïam sa sÃdhitavastuvyÃhatihetutvÃt vyÃghÃta÷ / udÃharaïam-- d­Óà dagdhaæ manasijaæ jÅvayanti d­Óaiva yÃ÷ / virÆpÃk«asya jayinÅstÃ÷ stuve vÃmalocanÃ÷ // 566 // (sÆ- 207) ## ete«Ãæ samanantaramevoktasvarÆpÃïÃæ yathÃsaæbhavamanyonyanirapek«atayà yat ekatra ÓabdabhÃge eva, arthavi«aye, eva, ubhayatrÃpi vÃ, avasthÃnam sÃ, ekÃrthasamavÃyasvabhÃvà saæs­«Âi÷ / tatra ÓabdÃlaækÃrasaæs­«Âiryathà vadanasaurabhalobhaparibhramadbhramarasaæbhramasaæbh­taÓobhayà / calitayà vidadhe kalamekhalÃkalakalo 'lakalolad­ÓÃnyayà // 567 // arthÃlaækÃrasaæs­«Âistu limpatÅva tamo 'ÇgÃni var«atÅväjanaæ nabha÷ / asatpuru«aseveva d­«ÂirviphalatÃæ gatà // 568 // pÆrvatra parasparanirapek«au yamakÃnuprÃsau saæs­«Âiæ prayojayata÷, uttaratra tu tathÃvidhe, upamotprek«e / ÓabdÃrthÃlaækÃrayostu saæs­«Âi÷ / so ïatthi ettha gÃme jo eaæ mahamahantalÃaïïaæ / taruïÃïa hiaalƬiæ parisakkantÅæ ïivÃrei // 569 // atrÃnuprÃso rÆpakaæ cÃnyonyÃnapek«e / saæsargaÓva tayorekatra vÃkye chandasi và samavetatvÃt // (sÆ- 208) ## ete, eva yatrÃtmani, anÃsÃditasvatantrabhÃvÃ÷ parasparam anugrÃhyÃnugrÃhakatÃæ dadhati sa e«Ãæ saækÅryamÃïasvarÆpatvÃt saækara÷ / udÃharaïam-- Ãtte sÅmantaratne marakatini h­te hematÃÂaÇkapatre luptÃyÃæ mekhalÃyÃæ jhaÂiti maïitulÃkoÂiyugme g­hÅte / Óoïaæ bimbo«ÂhakÃntyà tvadarim­gad­ÓÃmitvarÅïÃmaraïye rÃjan gu¤jÃphalÃnÃæ sraja iti Óabarà naiva hÃraæ haranti // 570 // atra tadguïamapek«ya bhrÃntimatà prÃdurbhÆtam tadÃÓrayeïa ca tadguïa÷ sacetasÃæ prabhÆtacamatk­tinimittamityanayoraÇgÃÇgibhÃva÷ / yathà và jaÂÃbhÃbhirmÃbhi÷ karadh­takalaÇkÃk«avalayo viyogivyÃpatteriva kalitavairÃgyaviÓada÷ / paripreÇkhattÃrÃparikarakapÃlÃÇkitatale ÓaÓÅ bhasmÃpÃï¬u÷ pit­vana iva vyomni carati // 571 // upamà rÆpakam utprek«Ã Óle«aÓveti catvÃro 'tra pÆrvavat aÇgÃÇgitayà pratÅyante / kalaÇka evÃk«avalayamiti rÆpakaparigrahe karadh­tatvameva sÃdhakapramÃïatÃæ pratipadyate / asya hi rÆpakatve tirohitakalaÇkarÆpam ak«avalayameva mukhyatayÃvagamyate tasyaiva ca karagrahaïayogyatÃyÃæ sÃrvatrikÅ prasiddhi÷ / Óle«acchÃyayà tu kalaÇkasya karadhÃraïam asadeva pratyÃsacyÃ, upacarya yojyateÓaÓÃÇkena kevalaæ kalaÇkasya mÆrtyaiva, udvahanÃt / kalaÇko 'k«avalayamiveti tu, apamÃyÃæ kalaÇkasya, utkaÂatayà pratipatti÷ / na cÃsya karadh­tatvaæ tacvato 'stÅti mukhye 'pyupacÃra eva Óaraïaæ syÃt / evaærÆpaÓva saækara÷ ÓabdÃlaækÃrayorapi parid­Óyate / yathà rÃjati taÂÅyamabhihatadÃnavarÃsÃtipÃtisÃrÃvanadÃ÷ gajatà ca yÆthamaviratadÃnavarà sÃtipÃti sÃrà vanadà // 572 // atra yamakamanulomapratilomaÓva citrabheda÷ pÃdadvayagate parasparÃpek«e / (sÆ- 209) ## dvayorbahÆnÃæ vÃ, alaækÃrÃïÃmekatra kamÃveÓe 'pi virodhÃt na yatra yugapadavasthÃnam na caikatarasya parigrahe sÃdhakam taditarasya và parihÃre bÃdhakamasti yainaikatara eva parig­hyeta sa niÓvayÃbhÃvarÆpo dvitÅya÷ saækara÷ samuccayena saækarasyaivÃk«epÃt / udÃharaïam-- jaha gahiro jaha raaïaïibbharo jaha a ïimmalacchÃo / taha kiæ vihiïà eso sarasavÃïÅo jalaïihÅ ïa kio // 573 // atra samudre prastute viÓe«aïasÃmyÃdaprastutÃrthapratÅte÷ kimasau samÃsokti÷ kim abdheraprastutasya mukhena kasyÃpi tatsamaguïatayà prastutasya pratÅte÷, iyamaprastutapraÓaæsÃ, iti saædeha÷ / yathà và nayanÃnandadÃyÅndorbimbametatprasÅdati / adhunÃpi niruddhÃÓamavighÅrïamidaæ tama÷ // 574 // atra kiæ kÃmasyoddÅpaka÷ kÃlo vartate, iti bhahgyantareïÃbhidhÃnÃt paryÃyoktam uta vadansyendubimbatayÃ, adhyavasÃnÃt atiÓayokti÷ kiæ vÃ, etaditi vaktraæ nirdiÓya tadrÆpÃropavaÓÃt rÆpakam atha và tayo÷ samuccayavivak«ÃyÃæ dÅpakam atha và tulyayogità kimuprade«asamaye viÓe«aïasÃmyÃdÃnanasyÃvagatau samÃkokti÷, Ãhosvit mukhanairmalyaprastÃvÃt aprastutapraÓaæsÃ, iti bahÆnÃæ saædehÃdayameva saækara÷ / yatra tu nyÃyado«ayoranyatarasyÃvatÃra÷, tatra, ekatarasya niÓvayÃt na saæÓaya÷ / nyÃyaÓva sÃdhakatvam anukÆlatà do«o 'pi bÃdhakatvaæ pratikÆlatà / tatra saubhÃgyaæ vitanoti vaktraÓaÓino jyotsneva hÃsadyuti÷ // 575 // ityatra mukhyatayÃ, avagamyamÃnà hÃsadyutirvaktre, evÃnukÆlya bhajate, ityÆpamÃyÃ÷ sÃdhakam ÓaÓinà tu na tathà pratikÆleti rÆpakaæ prati tasyà abÃdhakatà / vaktrendau tava satyayaæ yadapara÷ ÓÅtÃæÓurabhyudyata÷ // 576 // ityÃtrÃparatvamindoranuguïaæ na tu vaktrasya pratikÆlamiti rÆpakasya sÃdhakatÃæ pratipadyate na tÆpamÃyà bÃdhakatÃm / rÃjanÃrÃyaïaæ lak«mÅstvÃmÃliÇgati nirbharam // 577 // ityatra punarÃliÇganamupamÃæ nirasyati sad­Óaæ prati parapreyasÅprayuktasyÃliÇganasyÃsaæbhavÃt / pÃdÃmbujaæ bhavatu no vijayÃya ma¤ju- majjÅraÓijjitamanoharamambikÃyÃ÷ // 578 // ityatra ma¤jÅraÓi¤jitam ambuje pratikÆlam asaæbhavÃditi rÆpakasya bÃdhakam na tu pÃde 'nukÆlamityupamÃyÃ÷ sÃdhakamamidhÅyate vidhyupamardino bÃdhakasya tadapek«ayotkaÂatvena pratipatte÷ / evamanyatrÃpi sudhÅbhi÷ parÅk«yam // (sÆ- 210) ## abhinne, eva pade sphuÂatayà yat ubhÃvapi ÓabdÃrthÃlaækÃrau vyavasthÃæ samÃsÃdayata÷ so 'pyapara÷ saækara÷ / udÃharaïam-- spa«ÂollasatkiraïakesarasÆryabimbavistÅrïakarïikamatho divasÃravindam / Óli«ÂëÂadigdalakalÃpamukhÃvatÃrabaddhÃndhakÃramadhupÃvali saæcukoca // 579 // atra, ekÃpadÃnupravi«Âau rÆpakÃnuprÃsau // (sÆ- 211) ## tadayamanugrÃhyÃnugrÃhakatayà saædehena, ekapadapratipÃdyatayà ca vyavasthitatvÃttriprakatÃra eva saækaro vyÃk­ta÷ / prakÃrÃntareïa tu na Óakyo vyÃkartum ÃnantyÃttatprabhedÃnÃmiti pratipÃditÃ÷ ÓabdÃrthomayagatatvena traividhyaju«o 'laækÃrÃ÷ // kuta÷ punare«a niyamo yadete«Ãæ tulye 'pi kÃvyaÓobhÃtiÓayahetutve kaÓvidalaækÃra÷ Óabdasya kaÓvidarthasya kaÓviccobhayasya, iti cet uktamatra yathà kÃvye do«aguïÃlaækÃrÃïÃæ ÓabdÃrthobhayagatatvena vyavakthÃyÃmanvayavyatirekÃveva prabhavata÷, nimittÃntarasyÃbhÃvÃt tataÓva yo 'laækÃro yadÅyÃnvayavyatirekÃvanuvidhatte sa tadalaækÃro viyavasthÃpyate, iti / evaæ ca yathà punaruktavadÃbhÃsa÷ paraæparitarÆpakaæ cobhayorbhÃvÃbhÃvÃnuvidhÃyitayÃ, ubhayÃlaækÃrau tathà ÓabdahetukÃrthÃntaranyÃsaprabh­tayo 'pi dra«ÂavyÃ÷ / arthasya tu tatra vaicitryam utkaÂatayà pratibhÃsate, iti vÃcyÃlaækÃramadhye vastusthitimanapek«yaiva lak«itÃ÷ / yo 'laækÃro yadÃÓrita÷ sa tadalaækÃra ityapi kalpanÃyÃm anvayavyatirekÃveva samÃÓrayitavyau / tadÃÓrayaïamantareïa viÓi«ÂasyÃÓrayÃÓrayibhÃvasyÃbhÃvÃdityalaækÃrÃïÃæ yathoktanimitta / eva parasparavyatireko jyÃyÃn // (sÆ- 212) ## tathÃhi--anuprÃsasya prasiddhyabhÃvo vaiphalyaæ v­ttivirodha iti ye trayo do«Ã÷, te prasiddhiviruddhatÃm apu«ÂÃrthatvam pratikÆlavarïatÃæ ca yathÃkramaæ na vyatikrÃmanti tatsvabhÃvatvÃt krameïodÃharaïam-- cakrÅ cakrÃrapaÇktiæ harirapi ca haran dhÆrjaÂirdhÆrdhvajÃgrÃ- nak«aæ nak«atranÃtho 'rÆïamapi varuïa÷ kÆbarÃgraæ kubera÷ / raæha÷ saægha÷ surÃïÃæ jagadupak­taye nityayuktasya yasya stauti prÅtiprasanno 'nvahamahimaruce÷ so 'vatÃtsyandano va÷ // 580 // atra kart­karmapratiniyamena stuti÷, anuprÃsÃnurodhenaiva k­tà na purÃïetihÃsÃdi«u tathà pratÅteti prasiddhivirodha÷ // bhaïa taruïi ramaïamandiramÃnandasyandisundarendumukhi / yadi sallÅlollÃpini gacchasi tat kiæ tvadÅyaæ me // 581 // anaïuraïanmaïimekhalamavirataÓi¤jÃnama¤juma¤jÅram / parisaraïamaraïe raïaraïakamakÃraïaæ kurute // 582 // atra vÃcyasya vicintyamÃnaæ na kiæcidapi cÃrutvaæ pratÅyate, ityapu«ÂÃrthataivÃnuprÃsasya vaikalyam // akuïÂhotkaïÂhayà (582 a) iti / atra Ó­ÇgÃre paru«avarïìambara÷ pÆrvoktarÅtyà virudhyate, iti paru«ÃnuprÃso 'tra pratikÆlavarïataiva v­ttivirodha÷ // yamakasya pÃdatrayagatatvena yamanamaprayuktatvaæ do«a÷ // yathà bhujaÇgamasyeva maïi÷ sadambhà grÃhÃvakÅrïeva nadÅ sadambhÃ÷ / durantatÃæ nirïayato 'pi janto÷ kar«anti ceta÷ prasabhaæ sadambhÃ÷ // 583 // upamÃyÃm upamÃnasya jÃtipramÃïagatanyÆnatvam adhikatà và tÃd­ÓÅ, anucitÃrthatvaæ do«a÷, dharïÃÓraye tu nyÆnÃdhikatve yathÃkramaæ hÅnapadatvamadhikapadatvaæ ca na vyabhicarata÷ // krameïodÃharaïam-- caï¬Ãlairiva yu«mÃbhi÷ sÃhasaæ paramaæ k­tam // 584 // vahnisphuliÇga iva bhÃnurayaæ cakÃsti // 585 // ayaæ pajhÃsanÃsÅnaÓvakravÃko virÃjate / yugÃdau bhagavÃn vedhà vinirmitsuriva prajÃ÷ // 586 // pÃtÃlamiva te nÃbhi÷ stanau k«itidharopamau / veïÅdaï¬a÷ punarayaæ kÃlindÅpÃtasaænibha÷ // 587 // atra caï¬ÃlÃdibhirupamÃnai÷ prastuto 'rtho 'tyarthameva kadarthita ityanucitÃrthatà // sa munirlächito mau¤jyà k­«ïÃjinapaÂaæ vahan / vyarÃjannÅlajÅmÆtabhÃgÃÓli«Âa ivÃæÓumÃn // 588 // atropamÃnasya mau¤jÅsthÃnÅyasta¬illak«aïo dharma÷ kenÃpi padena na pratipÃdita iti hÅnapadatvam // sa pÅtavÃsÃ÷ prag­hÅtaÓÃrÇgo manoj¤amÅmaæ vapurÃpa k­«ïa÷ / ÓatahradendrÃyudhavÃnniÓÃyÃæ saæs­jyamÃna÷ ÓaÓineva megha÷ // 589 // atropameyasya ÓaÇkhÃderanirdeÓe ÓaÓino grahaïamitiricyate, ityadhikapadatvam // liÇgavacanabhedo 'pi, upamÃnopameyayo÷ sÃdhÃraïaæ cet dharmamanyarÆpaæ kuryÃt tadÃ, ekatarasyaiva taddharmasamanvayÃvagate÷ saviÓe«aïasyaiva tasyopamÃnatvamupameyatvaæ và pratÅyamÃnena dharmeïa pratÅyate, iti prakrÃntasyÃrthasya sphuÂamanirvÃhÃdasya bhagnaprakramarÆpatvam / yathÃ-- cintÃratnamiva cayuto 'si karato dhiÇbhandabhÃgyasya me // 590 // saktavo bhak«ità deva ÓuddhÃ÷ kulavadhÆriva // 591 // yatra tu nÃnÃtve 'pi liÇgavacanayo÷ sÃmÃnyÃbhidhÃyi padaæ svarupabhedaæ nÃpadyate na tatraitaddÆ«aïÃvatÃra÷, ubhayathÃpi, asya, anugamak«amasvabhÃvatvÃt / yathà guïairanarghyai÷ prathito ratnairiva mahÃrïava÷ // 592 // tadve«o 'sad­Óo 'nyÃbi÷ strÅbirmadhuratÃbh­ta÷ / dadhate sma parÃæ ÓobhÃæ tadÅyà vibhramà iva // 593 // kÃlapuru«avidhyÃdibhede 'pi na tathà pratÅtiraskhalitarÆpatayà viÓrÃntimÃsÃdayatÅtyasÃvapi bhagnaprakramatayaiva vyÃpta÷ / yathà atithiæ nÃma kÃkutsthÃt putramÃpa kumudvatÅ / paÓvimÃt yÃminÅyÃmÃt prasÃdamiva cetanà // 594 // atra cetanà prasÃdamÃpnoti na punarÃpeti kÃlabheda÷ / pratyagramajjanaviÓe«aviviktamÆrti÷ kausumbharÃgarucirasphuradaæÓukÃntà / vibhrÃjase makaraketanamarcayantÅ bÃlapravÃlaviÂapaprabhavà lateva // 595 // atra latà vibhrÃjate na tu vibhrÃjase, iti saæbodhyamÃnani«Âhasya parabhÃgasya, asaæbodhyamÃnavi«ayatayà vyatyÃsÃt puru«abheda÷ / gaÇgeva pravahatu te sadaiva kÅrti÷ // 596 // ityÃdau ca gaÇgà pravahati na tu pravahatu, iti, aprav­ttapravartanÃtmano vidhe÷ / evaæjÃtÅyakasya cÃnyasyÃrthasya, upamÃnagatasyÃsaæbhavÃdvidhyÃdibheda÷ // nanu samÃnam uccÃritaæ pratÅyamÃnaæ và dharmÃntaramupÃdÃya paryavasitÃyÃm upamÃyÃm upameyasya prak­tadhamÃbisaæbandhÃnna kaÓvitkÃlÃdibhedo 'sti / yatrÃpyupÃttenaiva sÃmÃnyadharmeïa, upamÃ, avagamyate yathà "yudhi«Âhira ivÃyaæ satyaæ vadati' iti tatra yudhi«Âhira iva satyavÃdyayaæ satyaæ vadatÅti pratipatsyÃmahe / satyÃvÃdÅ satyaæ vadatÅti ca na paunaruktayam ÃÓaÇkanÅyam raipo«aæ pu«ïÃtÅtivat yudhi«Âhira iva satyavadanena satyavÃdyayamityarthÃvagamÃt / satyametat kiæ tu sthite«u prayoge«u samarthanamidaæ na tu sarvathà niravadyam prastutavastupratÅtivyÃghÃtÃditi sacetasa evÃtra pramÃïam // asÃd­ÓyÃsaæbavÃvapyupamÃyÃm anucitÃrthatÃyÃmeva paryavasyata÷ / yathà grathnÃmi kÃvyaÓaÓinaæ vitatÃrtharaÓmim // 597 // atra kÃvsya ÓaÓinÃ, arthÃnÃæ ca raÓmibhi÷ sÃdharmyaæ kutrÃpi na pratÅtamityanucitÃrthatvam / nipeturÃsyÃdiva tasya dÅptÃ÷ Óarà dhanurmaï¬alamadhyabhÃja÷ / jÃjvalyamÃnà iva vÃridhÃrà dinÃrdhabhÃja÷ parive«iïo 'rkÃt // 598 // atrÃpi jvalantyo 'mbudhÃrÃ÷ sÆryamaï¬alÃt ni«patantyo na saæbhavantÅtyupanibadhyamÃno 'rtho 'naucityameva pu«ïÃti // utprek«ÃyÃmapi saæbhÃvanaæ dhruvevÃdaya eva Óabdà vaktuæ sahante na yathÃÓabdo 'pi kevalasyÃsya sÃdharmyameva pratipÃdayituæ paryÃptatvÃt tasya cÃsyÃmavivak«itatvÃditi tatrÃÓaktirasyÃvÃcakatvaæ do«a÷ / yathà udyayau dÅrghikÃgarbhÃt mukulaæ mecakotpalam / nÃrÅlocanacÃturyaÓÇkÃsaækucitaæ yathà // 599 // utprek«itamapi tÃcvikena rupeïa parivarjitatvÃt nirupÃkhyaprakhyam tatsamarthanÃya yat arthÃntaranyÃsopÃdÃnam tat Ãlokhyamiva gaganatale 'tyantamasamÅcÅnamiti nirvi«ayatvametasya, anucitÃrthataiva dau«a÷ / yathà divÃkarÃdrak«ati yo guhÃsu lÅnaæ divà bhÅtamivÃndhakÃram / k«udre 'pi nÆnaæ Óaraïaæ prapanne prapanne mamatvamuccai÷ ÓirasÃmatÅva // 600 // atrÃcetanasya tamaso divÃkarÃttrÃsa eva na saæbhavatÅti kuta eva tatprayojitamadriïà paritrÃïam / saæbhÃvitena tu rÆteïa pratibhÃsamÃnasyÃsya na kÃcidanupapattiravataratÅti vyartha eva tatsamarthanÃyÃæ yatna÷ / sÃdhÃraïaviÓe«aïavaÓÃdeva samÃsoktiranuktamapi, upamÃnaviÓe«aæ prakÃÓayatÅti tasyÃtra punarupÃdÃne prayojanÃbhÃvÃt anupÃdeyatvaæ yat tat apu«ÂÃrthatvaæ punaruktaæ và do«a÷ / yathà sp­Óati tigmarucau kakubha÷ karairdayitayeva vij­mbhitatÃpayà / atanumÃnaparigrahayà sthitaæ rucirayà cirayÃpi dinaÓriyà // 601 // atra tigmaruce÷ kakubhÃæ ca yathà sad­ÓaviÓe«aïavaÓena vyaktiviÓe«aparigraheïa ca nÃyakatayà nÃyikÃtvena ca vyakti÷, tathà grÅ«madivasaÓriyo 'pi pratÅnÃyikÃtvena bhavi«yatÅti kiæ dayitayeti svaÓabdopÃdÃnena // Óle«opamÃyÃstu sa vi«aya÷, yatropamÃnasyopÃdÃnamantareïa sÃdhÃraïe«vapi viÓe«aïe«u na tathà pratÅti÷ / yathà svayaæ ca pallavÃtÃmrabhÃsvatkaravirÃjità / prabhÃtasaædhyevÃsvÃpaphalalubdhehitapradà // 602 // iti // aprastutapraÓaæsÃyÃmapi upameyam anayaiva rÅtyà pratÅtaæ na puna÷ prayogeïa kadarthatÃæ neyam / yathà ÃhÆte«u vihaægame«u maÓako nÃyÃn puro vÃryate madhyevÃridhi vÃvasaæst­ïamaïirdhatte maïÅnÃæ rucam / khadyoto 'pi na kampate pracalituæ madhye 'pi tejasvinÃæ dhik sÃmÃnyamacetanaæ prabhumivÃnÃm­«ÂatacvÃntaram // 603 // a6, acetanasya prabhoraprastutaviÓi«ÂasÃmÃnyadvÃreïÃbhivyaktau na yuktameva puna÷ kathanam // tadete 'laækÃrado«Ã÷, yathÃsaæbhavino 'nye 'pyevaæjÃtÅyakÃ÷ pÆrvoktayaiva do«ajÃtyÃ, antarbhÃvitÃ÷, na p­thak pratipÃdanamarhantÅti saæpÆrïamidaæ kÃvyalak«aïam // itye«a mÃrgo vidu«Ãæ vibhinno 'pyabhinnarÆpa÷ pratimÃsate yat / na tadvicitraæ yadamutra samyagvinirmità saæghaÂanaiva hetu÷ //1// iti kÃvyaprakÃÓe 'rthÃlaækÃranirïayo nÃma daÓama ullÃsa÷ // // samÃptaÓvÃyaæ kÃvyaprakÃÓa÷ //