Mammata: Kavyaprakasa
With Vamanacarya Ramabhatta Jhalakikar's Balabodhini commentary.
Based on the ed. by Raghunath Damodar Karmarkar: The Kàvyaprakà÷a of Mammaña,
Poona : Bhandarkar Oriental Research Institute, 7th ed. [c. 1920]



Input by members of the Sansknet project
(http://sansknet.ac.in)




This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks

The text is not proof-read!



#<...># = BOLD for karikas



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________



// atha prathama ullàsaþ //


granthàrambhe vighnavighàtàya samuciteùñadevatàü granthakçt paràmç÷ati 

#<niyatikçtaniyamarahitàü hlàdaikamayãmananyaparatantràm /
navarasaruciràü nirmitimàdadhatã bhàratã kaverjayati   // 1 //>#

niyati÷aktyà niyataråpà sukhaduþkhamohakhabhàvà paramàõvàdyupàdànakarmàdisahakàrikàraõaparatantrà ùaórasà na ca hçdyaiva taiþ, tàdç÷ã brahyaõo nirmitirnirmàõam /
etadvilakùaõa tu kavivàïånirmitiþ /
ata eva jayati /
jayatyarthena ca namaskàra àkùipyate, iti tàü pratyasmi praõata iti labhyate //
ihàbhidheyaü saprayojanamityàha 

#<kàvyaü ya÷ase' rthakçte vyavahàravide ÷ivetarakùataye /
sadyaþ paranirvçtaye kàntàsaümitatayopade÷ayuje // 2 //>#

kàlidàsànàdãnàmiva ya÷aþ ÷rãharùàderdhàvakàdãnàmiva dhanam ràjàdigatocitàcàraparij¤ànam àdityàdermayåràdãnàmivànarthanivàraõam sakalaprayojanamaulibhåtaü samanantarameva rasàsvàdanasamudbhårta vigalidavedyàntaramànandam prabhusaümita÷abdapradhànavedàdi÷àstrebhyaþ suhçtsaümitàrthatàtparyavatpuràõàdãtihàsebhya÷va ÷abdàrthayorguõabhàvena rasàïgabhåtavyàpàrapravaõatayà vilakùaõaü yat kàvyaü lokottaravarõanànipuõakavikarma tat kànteva sarasatàpàdanenàbhimukhãkçtya ràmàdivadvartitavyaü na ràvaõàdivadityupade÷aü ca yathàyogaü kaveþ sahçdayasya ca karotãti sarvathà tatra yatanãyam //
evamasya prayojanamuktvà kàraõamàha

#<÷aktirnipuõatà loka÷àstrakàvyàdyavekùaõàt /
kàvyaj¤a÷ikùayàbyàsa iti hetustadudbhave // 3 //>#

÷aktiþ kavitvabãjaråpaþ saüskàravi÷eùaþ, yàü vinà kàvyaü na prasaret, prasçtaü và, upahasanãyaü syàt /
lokasya sthàvarajaïgamàtmakalokavçttasya /
÷àstràõàü chandovyàkaraõàbhidhànako÷akalàcaturvargagajaturagakhaógàd ilakùaõagranthànàm /
kàvyànàü ca mahàkavisaübandhinàm /
àdigrahaõàditihàsànàü ca vimar÷anàdvyutpattiþ /
kàvyaü kartuü vicàrayituü ca ye jànanti tadupade÷ena karaõe yojane ca paunaþpunyena pravçttiriti trayaþ samuditàþ, na cu vyastàstasya kàvyasyodbhave nirmàõe samullàse ca heturna tu hetavaþ //
evamasya kàraõamuktvà svaråpamàha (så- 1)

#<tadadoùau ÷abdàrthau saguõàvanalaükçtã punaþ kvàpi />#

doùaguõàlaükàràþ vakùyante /
kvàpãtyanenaitadàha yat sarvatra sàlaükàrau, kvacittu sphuñàlaükàravirahe 'pi na kàvyatvahàniþ /
yathà yaþ kaumàraharaþ sa eva hi varastà eva caitrakùapà- ste conmãlitamàlatãsurabhayaþ prauóhàþ kadambànilàþ /
sà caivàsmi tathàpi tatra suratavyàpàralãlàvidhau revàrodhasi vetasãtarutale cetaþ samutkaõñhate //1//

atra sphuño na ka÷vidalaükàraþ /
rasasya ca pràdhànyànnàlaükàratà /
tadbhedàn krameõàha (så- 2)

#<idamuttamamati÷ayini vyaïgye vàcyàddhvanirbudhaiþ kathitaþ // 4 //>#

idamiti kàvyam /
budhairvaiyàkaraõaiþ pradhànabhåtasphoñaråpavyaïgyavya¤jakasya ÷abdasya dhvaniriti vyavahàraþ kçtaþ /
tatastanmatànusàribhiranyairapi nyagbhàvitavàcyavyaïgyavya¤janakùamasya ÷abdàrthayugalasya /
yathà niþ÷eùacyutacandanaü stanatañaü nirmçùñaràgo 'dharo netre dåramana¤jane pulakità tanvã taveyaü tanuþ /
mithyàvàdini dåti bàndhavajanasyàj¤àtapãóàgame vàpãü snàtumito gatàsi na punastasyàdhamasyàntikam //2//

atra tadantikameva rantuü gatàsãti pràdhànyenàdhamapadena vyajyate //
(så- 3)

#<atàdç÷i guõãbhåtavyaïgyaü vyaïgye tu madhyamam />#

atàdç÷i vàcyàdanati÷àyini /
yathà gràmataruõaü taruõyà navava¤julamajjarãsanàthakaram /
pa÷yantyà bhavati muhurnitaràü malinà mukhacchàyà //3//

atra ba¤julalatàgçhe dattasaüketà nàgateti vyaïgyaü guõãbhåtaü tadapekùayà vàcyasyaiva camatkàritvàt //
(så- 4)

#<÷abdacitraü vàcyacitramavyaïgyaü tvavaraü smçtam // 5 //>#

citramiti guõàlaükàrayuktam /
avyaïgyamiti sphuñapratãyamànàrtharahitam /
avaram adhamam /
yathà svacchandocchaladacchakacchakuharacchàtetaràmbucchañà- mårchanmohamaharùiharùavihitasnànàhnikàhnàya vaþ /
bhidyàdudyadudàradarduradarã dãrgàdaridradruma- drohodrekamahormimeduramadà mandàkinã mandatàm //4//

vinirgataü mànadamàtmamandiràdbhavatyupa÷rutya yadçcchayàpi yam /
sasaübhramendradrutapàtitàrgalà nimãlitàkùãva bhiyàmaràvatã //5//

iti kàvyaprakàse kàvyasya prayojanakàraõasvaråpavi÷eùanirõayo nàma prathama ullàsaþ   // 1. //



___________________________________________________________________________



 //  atha dvitãya ullàsaþ //


krameõa ÷abdàrthayoþ svaråpamàha-- (så- 5)

#<syàdvàcako làkùaõikaþ ÷abdo 'tra vya¤jakastridhà />#

atreti kàvye /
eùàü svarupaü vakùyate //
(så- 6)

#<vàcyàdayastadarthàþ syuþ>#

vàcyalakùyavyaïgyàþ //

(så- 7)

#<tàtparyàrtho 'pi keùucit // 6 //>#

àkàhkùàyogyatàsaünidhiva÷àdvakùyamàõasvaråüpàõàü padàrthànàü samanvaye tàtparyàrtho vi÷eùavapurapadàrtho 'pi vàkyàrthaþ samullasatãtyabhihinànvayavàdinàü matam //
vàcya eva vàkyàrtha ityanvitàbhidhànavàdinaþ //
(så- 8)

#<sarveùàü pràya÷o 'rthànàü vya¤jakatvamapãùyate />#

tatra vàcyasya yathà'
màe gharovaaraõaü ajja hu õatthi tti sàhiaü tumae /
tà bhaõa kiü karaõijjaü emea õa vàsaro ñhài //6//

atra svairavihàràrthinãti vyajyate /
lakùyasya yathà sàhentã sahi suhaaü khaõe khaõe dåmmiàsi majjhakae /
sabbhàvaõehakaraõijjasarisaaü dàva viraiaü tumae //7//

atra matpriyaü ramayantyà tvayà ÷atrutvamàcaritamiti lakùyam, tena ca kàmukaviùayaü sàparàdhatvaprakà÷anaü vyaïgyam /
vyaïgyasya yathà ua õiccalaõippaüdà bhisiõãpattammi rehai balàà /
õimmalamaragaabhàaõapariñhñhià saükhasutti vva //8//

atra niùpandatvena, à÷vastatvam, tena ca janarahitatvam, ataþ saüketasthànametaditi kayàcit kaücitpratyucyate /
athavà mithyà vadasi na tvamatràgato 'bhåriti vyajyate //
vàcakàdãnàü krameõa svaråpamàha (så- 9)

#<sàkùàtsaüketitaü yo 'rthamabhidhatte sa vàcakaþ // 7 //>#

ihàgçhãtasaüketasya ÷abdasyàrthapratãterabhàvàtsaüketasahàya eva ÷abdo 'rthavi÷eùaü pratipàdayatãti yasya yatràvyavadhànena saüketo gçhyate sa tasya vàcakaþ /
(så- 10)

#<saüketitasvaturbhedo jàtyàdirjàtireva và />#

yadyapyarthakriyàkàritayà pravçttinivçttiyogyà vyaktireva, tayàpyànantyàvdyabhicàràcca tatra saüketaþ kartuü na yujyate, iti gauþ ÷ukla÷valo óittha ityàdãnàü viùayavibhàgo na pràpnotãti ca tadupàdhàveva saüketaþ /
upàdhi÷va dvividhaþ--vastudharmo vaktçyadçcchàsaünive÷ita÷va /
vastudharmo 'pi dvividhaþ--siddhaþ sàdhya÷va /
siddho 'pi dvividhaþ--padàrthasya pràõaprado vi÷eùàdhànahetu÷va /
tatràdyo jàtiþ uktaü hi vàkyapadãye " na hi gauþ svaråpeõa gaurnàpyagauþ, gotvàbhisaübhandhàttu gauþ" iti /
dvitãyo gumaþ /
÷uklàdinà hi labdhasattàrka vastu vi÷iùyate /
sàdhyaþ pårvàparãbhåtàvayavaþ kriyàråpaþ /
óitthàdi÷abdànàmantyabuddhinirgràhyaü saühçtakramaü svaråpaü vaktrà yadçcchayà óitthàdiùvartheùåpàdhitvena saünive÷yata iti so 'yaü saüj¤àråpo yadçcchàtmaka iti /
"gauþ÷ukla÷valo óittha ityàdau catuùñayã ÷abdànàü pravçttiþ" iti mahàbhàùyakàraþ /
paramàõvàdãnàü tu guõamadhyapàñhàt pàribhàùikaü guõatvam /
guõakriyàyadçcchànàü vastuta ekaråpàõàmapyà÷rayabhedàdbheda iva lakùyate /
yathaikasya mukhasya khaógamukuratailàdyàlambanabhedàt /
himapayaþ÷aïkhàdyà÷rayeùu paramàrthato bhinneùu ÷uklàdiùu yadva÷ena ÷uklaþ ÷ukla ityàdyabhinnàbhidhànapratyayotpattistat ÷uklatvàdi sàmànyam /
guóataõóulàdipàkàdiùvevameva pàkatvàdi /
bàlavçddha÷ukàdyudãriteùu óitthàdi÷abdeùu ca pratikùaõaü bhidyamàneùu óitthàdyartheùu và óitthatvàdyastãti sarveùàü ÷abdànàü jàtireva pravçttinimittamityanye /
tadvàn apoho và ÷abdàrthaþ kai÷vidukta iti granthagauravabhayàt prakçtànupayogàcca na dar÷itam //
(så- 11)

#<sa mukhyo 'rthastatra mukhyo vyàpàro 'syàbhidhocyate // 8 //>#

sa iti sàkùàtsaüketitaþ /
asyeti ÷abdasya //
(så- 12)

#<mukhyàrthabàdhe tadyoge råóhito 'tha prayojanàta /
anyo 'rtho lakùyate yatsà lakùaõàropità kriyà // 9 //>#

"karmaõi ku÷alaþ' ityàdau darbhagrahaõàdyayogàt "gaïgàyàü ghoùaþ' ityàdau ca gaïgàdãnàü ghoùàdyàdhàratvàsaübhavot mukhyàrthasya bàdhe vivecakatvàdau sàmãpye ca saübandhe råóhitaþ prasiddheþ, tathà gaïgàtañe ghoùa ityàdeþ prayogàt yeùàü na tathà pratipattiþ, teùàü pàvanatvàdãnàü dharmàõàü tathàpratipàdanàtmanaþ prayojanàcca mukhyena amukhyo 'rtho lakùyate yat sa àropitaþ ÷abdavyàpàraþ sàntaràrthaniùñho lakùaõà /
(så- 13)

#<svasiddhaye paràkùepaþ paràrthaü svasamarpaõam /
upàdànaü lakùaõaü cetyuktà ÷uddhaiva sà dvidhà // 10 //>#
"kuntàþ pravi÷anti' "yaùñayaþ pravi÷anti' ityàdau kuntàdibhiràtmanaþ prave÷asiddhyarthaü svasaüyoginaþ puruùà àkùipyante /
tata upàdàneneyaü lakùaõà /
"gauranubandhyaþ" ityàdau ÷ruticoditamanubandhanaü kathaü me syàditi jàtyà vyaktiràkùipyate na tu ÷abdenocyate "vi÷eùyaü nàbhidhà gacchet ÷rãõa÷aktirvi÷epaõe" iti nyàyàdityupàdànalakùaõà tu nodàhartavyà /
na hyatra prayojanamasti na và ruóhiriyam /
vyaktyavinàbhàvitvàttu jàtyà vyaktiràkùipyate /
yathà kriyatàmityatra kartà /
kurvityatra karma /
pravi÷a piõóãmityàdau gçhaü bhakùayetyàdi ca /
"pãno devadatto divà nabhuïkte' ityatra ca ràtribhojanaü na lakùyate ÷rutàrthàpatterarthàpattervà tasya viùayatvàt /
"gaïgàyàü ghoùaþ' ityatra tañasya ghoùàdhikaraõatvasiddhaye gaïgà÷abdaþ svàrthamarpayati, ityevamàdau lakùaõenaiùà lakùaõà /
ubhayarupà ceyaü ÷uddhà /
upacàreõàmi÷ritatvàt /
anayorlakùyasya lakùakasya ca na bhedaråpaü tàñasthayam /
tañàdãnàü gaïgàdi÷abdaiþ pratipàdane tacvapratipattau hi pratipipàdayiùitaprayojanasaüpratyayaþ /
gahgàsaübandhamàtrapràtãtau tu gaïgàtañe ghoùa iti mukhya÷abdàbhidhànàllakùaõàyàþ ko bhedaþ //
(så- 14)

#<sàropànyà tu yatroktau viùayã viùayasyathà //>#
àropyamàõaþ, àropaviùaya÷va yatrànapahnutabhedau sàmànàdhikaraõyena nirdi÷yete sà lakùaõà sàropà //
(så- 15)

#<viùayyantaþkçte 'nyasmin sà syàtsàdhyavasànikà // 11 //>#
viùayiõàropyamàõenàntaþkçte nigãrõe, anyasminnàropaviùaye sati sàdhyavasànà syàt //
(så- 16)

#<bhedàvimau ca sàdç÷yàtsaübandhàntaratastathà /
gauõau ÷uddhau ca vij¤eyau>#

imàvàropàdhyavasànaråpau sàdç÷yahetå bhedau "gaurvàhãkaþ' ityatra "gaurayam' ityatra ca /
atra hi svàrthasahacàriõo guõà jàóyamàndyàdayo lakùyamàõà api go÷abdasya paràrthàbhidhàne pravçttinimittetvamupayànti, iti kecit /
svàrthasahacàriguõàbhedena paràrthagatà guõà eva lakùyante na paràrtho 'bhidhãyate, ityanye /
sàdhàraõaguõà÷rayatvena paràrtha eva lakùyate, ityapare /
uktaü cànyatra "abhidheyàvinàbhåtapratãtirlakùaõocyate /
lakùyamàõaguõairyogàdvçtteriùñà tu gauõatà" iti /
avinàbhàvo 'tra saübandhamàtraü na tu nàntarãyakatvam /
tecve hi ma¤càþ kro÷anti' ityàdau na lakùaõà syàt /
avanàbhàve càkùepeõaiva siddherlakùaõàyà nopayoga ityuktam /
"àyurgçtam' "àyurevedam' ityàdo ca sàdç÷yàdanyat kàryakàraõabàvàdi saübandhàntaram /
evamàdau ca kàryakàraõabhàvàdilakùaõapårve, àropàdhyavasàne /
atra gauõabhedayorbhede 'pi tàdråpyapratãtiþ sarvathaivàbhedàvagama÷va prayojanam /
÷uddhabhedayostvanyavailakùaõyenàvyabhicàreõa ca kàryakàritvàdi /
kvacit tàdartyàdupacàraþ /
yathà, indràrthà sthåõà, indraþ /
kvacanatama svasvàmibhàvàt /
yathà, ràjakãyaþ puruùo ràjà /
kvacit, avayavàvayavibhàvàt /
yathà, agrahasta ityatràgramàtre 'vayave hastaþ /
kvacit tàtkarmyàt /
yathà, atakùà takùà //
(så- 17)

#<lakùaõà tena ùaóvidhà // 12 //>#
àdyabhedàbhyàü saha //
sà ca (så- 18)

#<vyaïgyena rahità råóhau sahità tu prayojane />#
prayojanaü hi vya¤janavyàpàragamyameva //
(så- 19)

#<tacca gåóhamagåóhaü và>#
tacceti vyaïgyam /
gåóhaü yathà mukhaü vikasitasmitaü va÷itavakrima prekùitaü samucchalitavibhramà gatirapàstasaü÷thà matiþ /
uro mukulitastanaü jaghanamaüsabandhoddhuraü batenduvadanàtanau taruõimodgamo modate //9//

agåóhaü yathà ÷rãparicayàjjaóà api bhavantyabhij¤à vidagdhacaritànàm /
upadi÷ati kàminãnàü yauvanamada eva lalitàni //10//

atropadi÷aitãti //
(så- 20)

#<tadeùà kathità tridhà // 13 //>#
avyaïgyà gåóhavyaïgyà, agåóhavyahgyà ca //
(så- 21)

#<tadbhålakùiõikas>#

÷abda iti saübadhyate /
tadbhåstadà÷rayaþ //
(så- 22)

#<tatra vyàpàro vya¤janàtmakaþ />#
kuta ityàha (så- 23)

#<yasya pratãtimàdhàtuü lakùaõà samupàsyate // 14 //>#

#<phale ÷abdaikagamye 'tra vya¤janànnàparà kriyà />#

prayojanapratipipàdayiùayà yatra lakùaõayà ÷abdaprayogastatra nànyatastatpratãtirapi tu tasmàdeva sabdàt /
na càtra vya¤janàdçte 'nyo vyàpàraþ //
tathàhi (så- 24)

#<nàbhidhà samayàbhàvàt>#
gaïgàyàü ghoùa ityàdau ye pàvanatvàdayo dharmàstañàdau pratãyante na tatra gaïgàdi÷abdàþ saüketitàþ //
(så- 25)

#<hetvabhàvàn lakùaõà // 15 //>#

mukhyàrthabàdhàditrayaü hetuþ //
tathà ca (så- 26)

#<lakùyaü na mukhyaü nàpyatra bàdho yogaþ phalena no /
na prayojanametasmin na ca ÷abdaþ skhaladgatiþ // 16 //>#

yathà gaïgà÷abdaþ srotasi sabàdha iti tañaü lakùayati tadvat yadi tañe 'pi sabàdhaþ syàt tat prayojanaü lakùayet /
na ca tañaü mukhyo 'rthaþ /
nàpyatra bàdhaþ /
na ca gaïgà÷abdàrthasya tañasya pàvanatvàdyairlakùaõãyaiþ saübandhaþ /
nàpi prayojane lakùye kiücit prayojanam /
nàpi gaïgà÷abdastañamiva prayojanaü pratipàdayitumasamarthaþ //
(så- 27)

#<evamapyanavasthà syàd yà målakùayakàriõã />#
evamapi prayojanaü cellakùyate tat prayojanàntareõeti tadapi prayojanàntareõeti prakçtàpratãtikçt anavasthà bhavet //
nanu pàvanatvàdidharmayuktameva tañaü lakùyate /
"gaïgàyàstañe ghoùaþ' ityato 'dhikasyàrthasya pratãti÷va pyojanamiti vi÷iùñe lakùaõà ttkiü vya¤janayetyàha /
(så- 28)

#<prayojanena sahitaü lakùaõãyaü na yujyate // 17 //>#
kuta ityàha (så- 29)

#<j¤ànasya viùayo hnanyaþ phalamanyadudàhçtam />#
pratyakùàdernãlàdirviùayaþ phalaü tu prakañatà saüvittivà //
(så- 30)

#<vi÷iùñe lakùaõà naivaü>#

vyàkhyotam //
(så- 31)

#<vi÷eùàþ syustu lakùite // 18 //>#
tañàdau ye viùeùàþ pàvanatvàdayaste càbhidhàtàtparyalakùaõàbhyo vyàpàràntareõa gamyàþ /
tacca vya¤janadhvananadyotanàdi÷abdavàcyamava÷yameùitavyam //
evaü lakùaõàmålaü vya¤jakatvamuktam //
abhidhàmålaü tvàha /
(så- 32)

#<anekàrthasya ÷abdasya vàcakatve niyantrite /
saüyogàdyairavàcyàrthadhãkçdvyàpçtira¤janam // 19 //>#
"saüyogo viprayoga÷va sàhacaryaü virodhità /
arthaþ prakaraõaü liïgaü ÷abdasyànyasya saünidhiþ //
sàmarthyamaucitã de÷aþ kàlo vyaktiþ svaràdayaþ /
÷abdàrthasyànavacchede vi÷eùasmçtihetavaþ" //
ityuktadi÷à sa÷aïkhacakro hariþ a÷aïkhacakro harirityacyute /
ràmalakùmaõàviti dà÷arathau /
ràmàrjunagatistayoriti bhàrgavakàrtavãryayoþ /
sthàõuü bhaja bhavacchide, iti hara /
sarvaü jànàti deva iti yuùmadarthe /
kupito makaradhvaja iti kàme /
devasya puràràderiti saübhau /
madhunà mattaþ kokila iti vasante /
pàtu vo dayitàmukhamiti sàümukhye /
bhàtyatra parame÷vara iti ràjadhànãråpàt de÷àdràjani /
citrabànurvibhàtãti dine ravau ràtrau vahnau /
mitraü bhàtãti suhçdi, mitro bhàtãti ravau /
indra÷atrurityàdau vete eva, na kàvye, svero vi÷eùapratãtikçt /
àdigrahaõàt eddahamettatthaõià eddahamettehi acchivattehiü /
eddahamettàvatthà eddahamettehi diaehiü //11//

ityàdàvabhinayàdayaþ /
itthaü saüyogàdibhirardhàntaràbhidhàyakatve nivàrite 'pyanekàrthasya ÷abdasya yat kvacidarthàntarapratipàdanaü tatra nàbhidhà niyamanàttasyàþ /
na ca lakùaõà mukhyàrthabàdhàdyabhàvàt /
api tva¤janaü vya¤janameva vyàpàraþ /
yathà bhadràtmano duradhirohatanorvi÷àlavaü÷onnateþ kçta÷ilãmukhasaügrahasya /
yasyànupaplutagateþ paravàraõasya dànàmbusekasubhagaþ satataü karo 'bhåt //12//

(så- 33)

#<tadyukto vya¤jakaþ ÷abdaþ>#

tadyukto vya¤janaryuktaþ (så- 34)

#<yatso 'rthàntarayuk tathà /
artho 'pi vya¤jakastatra sahakàritayà mataþ   // 20 //>#
tatheti vya¤jakaþ //

iti kàvyaprakà÷e ÷abdàrthasvaråpanirõayo nàma dvitãya ullàsaþ   // 2 //



___________________________________________________________________________



//  atha tçtãya ullàsaþ //


(så- 35)

#<arthàþ proktàþ purà teùàm>#
arthàþ, vàcyalakùyavyaïgyàþ /
teùàü vàjakalàkùaõikavya¤jakànàm //
(så- 36)

#<arthavya¤jakatocyate />#

kãdç÷ãtyàha (så- 37)

#<vaktçboddhavyakàkånàü vàkyavàcyànyasaünidheþ // 21 //>#

#<prastàvade÷akàlàdervai÷iùñyàt pratibhàjuùàm /
yo 'rtasyànyàrthadhãheturvyàpàro vyaktitareva sà // 22 //>#

boddhavyaþ pratipàdyaþ /
kàkurdhvanervikàraþ /
prastàvaþ prakaraõam /
arthasya vàcyalakùyavyaïgyàtmanaþ /
krameõodàharaõàni /
aipihulaü jalakuübhaü ghettåõa samàgadahni sahi turiam /
samaseasalilaõãsàsaõãsahà vãsamàmi khaõam //13//

atra cauryaratagopanaü gabyate /
oõõiddaü dobballaü ciütà alasattaõaü saõãsasiam /
maha maüdabhàiõãe keraü sahi tuha vi ahaha parihavai //14//

atra dåtyàstatkàmukopabhogo vyajyate /
tathàbhåtàü dçùñvà nçpasadasi pà¤jàlatanayàü vane vyàdhaiþ sàrdhaü suciramuùitaü valkaladharaiþ /
viràñasyàvàse sthitamanucitàrambhanibhçtaü guruþ khedaü khinne mayi bhajati nàdyàpi kuruùu //15//

atra mayi na yogyaþ khedaþ kuruùu tu yogya iti kàkvà prakà÷yate /
na ca vàcyasiddhayaïgamatra kàkuriti guõãbhåtavyaïgyatvaü ÷aïkyam /
pra÷rnamàtreõàpi kàkorvi÷rànteþ /
taià maha gaüóatthalaõimiaü diñhñhiü õa õesi aõõatto /
eõhiü saccea ahaü te a kavàlà õa sà diñhñhã //16//

atra matsakhãü kapolapratibimbitàü pa÷yataste dçùñiranyaivàbhåt calitàyàü tu tasyàmanyaiva jàtetyaho pracchannakàmukatvaü te, iti vyajyate /
udde÷o 'yaü sarasakadalã÷reõi÷obhàti÷àyã ku¤jotkarùàïkuritaramaõãvibhramo narmadàyàþ /
kiü caitasmin suratasudçdastanvi de vànti vàtà yeùàmagre sarati kalitàkàõjakopo manobhåþ //17//

atra ratàrthaü pravi÷eti vyaïgyam /
õollei aõollamaõà attà maü gharabharammi /
khaõamettaü jai saüjhài hoi õa va hoi vãsàmo //18//

atra saüdhyà saüketakàra iti tañasthaü prati kayàciddayotyate /
suvvaha samàgamissadi tujjha pio ajja paharametteõa /
eme a kitti ciñhñhasi tà sahi sajjesu karaõijjam //19//

atropapatiü pratyabhisartuü prastutà na yuktamiti kayàcinnivàryate /
anyatra yåyaü kusumàvacàyaü kurudhvamatràsmi karomi sakhyaþ /
nàhaü hi dåraü bhramituü samarthà prasãdatàyaü racito '¤jalirvaþ //20//

atra vivikto 'yaü de÷a iti pracchannakàmukastvayàbhisàryatàmiti, à÷vastàü prati kayàcinnivedyate /
guruaõaparavasa pia kiü bhaõàmi tui maüdabhàiõã ahakam /
ajja pavàsaü vaccasi vacca saaü jevva suõasi karaõijjam //21//

atràdya madhusamaye yadi vrajasi tadàhaü tàvat na bavàmi tava tu na jànàmi gatimiti vyajyate /
àdigrahaõàcceùñàdeþ /

tatra ceùñàyà yathà dvàropàntanirantare mayi tayà saundaryasàra÷riyà prollàsyoruyugaü parasparasamàsaktaü samàsàditam /
ànãtaü purataþ ÷iroü'÷ukamadhaþ kùipte cale locane vàcastatra nivàritaü prasaraõaü saükocite dorlate //22//

atra ceùñayà pracchannakàntaviùya àkåtavi÷eùo dhvanyate /
niràkàhkùapratipattaye pràptàvasaratayà ca punaþ punarudàhriyate /
vattkàdãnàü mithaþsaüyoge dvikàdibhedena /
anena krameõa lakùyavyaïgyapo÷va vya¤jakatvamudàhàryam //
(så- 38)

#<÷abdapramàõavedyo 'rtho vyanaktyarthàntaraü yataþ /
arthasya vya¤jakatve tat ÷abdasya sahakàrità // 23 //>#

÷abdeti /
nahi pramàõàntaravedyo 'rtho vya¤jakaþ //

iti ÷rãkàvyaprakà÷e 'rthavya¤jakatànirõayo nàma tçtãya ullàsaþ   // 3 //


___________________________________________________________________________



//  atha caturtha ullàsaþ //


yadyapi ÷abdàrthayornirõaye kçte doùaguõàlaükàràõàü svaråpamabhidhànãyam tathàpi dharmiõi pradar÷ite dharmàõàü hermàõàü heyopàdeyatà j¤àyata iti prathamaü kàvyabhedàn àha /
(så- 39)

#<avivakùitavàcyo yastatra vàcyaü bhaveddhvanau /
arthàntare saükramitamatyantaü và tiraskçtam // 24 //>#
lakùaõàmålagåóhavyaïgyapràdhànye satyeva, avivakùitaü vàcyaü yatra sa "dhvanau' ityanuvàdàt dhvaniriti j¤eyaþ /
tatra ca vàcyaü kvacidanupayujyamànatvàdarthàntare pariõamitam /
yathà tvàmasmi vacmi viduùàü samavàyo 'tra tiùñhati /
àtmãyàü matimàsthàya sthitimatra vidhehi tat //23//

atra vacanàdi, upade÷àdiråpatayà pariõamati /
kvacidanupapadyamànatayà, atyantaü tiraskçtam /
yathà upakçtaü bahu tatra kimucyate sujanatà prathità bhavatà param /
vidadhadãdç÷ameva sadà sakhe sukhitamàssva tataþ ÷aradàü ÷atam //24//

etad apakàriõaü prati viparãtalakùaõayà ka÷vidvakti //
(så- 40)

#<vivakùitaü cànyaparaü vacyaü yatràparastu saþ />#
anyaparaü vyaïgyaniùñham //
eùa ca (så- 41)

#<ko 'pyalayakramavyaïga co lakùyavyaïgyakramaþ paraþ // 25 //>#
alakùyeti /
na khalu vibhàvànubhàvavyabhicàriõa eba rasaþ /
api tu rasastaiþ, ityastikramaþ /
sa tu làghavànna lakùyate //
atra (så- 42)

#<rasabhàvatadàbhàsabhàva÷àntyàdirakramaþ /
bhinno rasàdyalaükàràdalaükàryatayà sthitaþ // 26 //>#
àdighaõàdbhàvodayabhàvasaüdhibhàva÷abalatvàni /
pradhànatayà yatra sthito rasàdistatràlaükàryaþ, yathodàhariùyate /
anyatra tu pradhàne vàkyàrthe yatràïgabhåto rasàdistatra guõãbhåtavyaïgaye rasavatpreyaårjasvisamàhitàdayo 'laükàràþ /
te ca guõãbhåtavyaïgyàbhidhàne, udàhariùyante //
tatra rasasvaråpamàha (så- 43)

#<kàraõànyatha kàryàõi sahakàrãõi yàni ca /
ratyàdeþ sthàyino loke tàni cennàñhyakàvyayoþ // 27 //>#

#<vibhàvà anubhàvàstat kathyante vyabhicàriõaþ /
vyaktaþ sa tairvibhàvàdyaiþ sthàyã bhàvo rasaþ smçtaþ // 28 //>#

uktaü hi bharatena "vibhàvànubhàvavyamicàrisaüyogàd rasaniùpattiþ" iti /
etaddvivçõvate /
"vibhàvairlalanodyànàdi bhiràlambanoddãpanakàraõaiþ, ratyàdiko bhàvo janitaþ, anubhàvaiþ kañàkùabhujàkùepaprabhçtibhiþ kàryaiþ pratãtiyogyaþ kçtaþ, vyabhicàrimirnirvedàdibhiþ sahakàrimirupacito mukhyayà vçcyà ràmàdàvanukàrye tadråpatasaüdhànànnartake 'pi pratãyamàno rasaþ" iti bhaññalollañaprabhçtayaþ /
ràma evàyam ayameva ràma iti "na ràmo 'yam' ityauttarakàlike bàdhe ràmo 'yamiti ràmaþ syàdvà na vàyamiti ràmasadç÷o 'yamiti ca samyaïbhithyàsaü÷ayasàdç÷yapratãtibhyo vilakùaõayà citraturagàdinyàyena ràmo 'yamiti pratipacyà gràhye nañe "seyaü mamàïgeùu sudhàrasacchañà supårakarpåra÷alàkikà dç÷oþ /
manoratha÷rãrmanasaþ ÷arãriõã pràõe÷varã locanagocaraü gatà //25//

daivàdahamadya tayà capalàyatanetrayà viyukta÷va /
aviralavilolajaladaþ kàlaþ samupàgata÷vàyam' //26//

ityàdikàvyànusaüdhànabalàcchikùàbhyàsanirvartitasvakàyraprakañanena ca nañenaiva prakà÷itaiþ kàraõakàryasahakàribhiþ kçtrimairapi tathànabhimanyamànairvibhàvàdi÷abdavyapade÷yaiþ "saüyogàt' gamyagamakabhàvaråpàt anumãyamàno 'pi vastusaundaryabalàdrasanãyatvenànyànumãyamànavilakùaõaþ sthàyitvena saübhàvyamàno ratyàdirbhàvastatràsannapi sàmàjikànàü vàsanayà carvyamàõo rasa iti ÷rã÷aïkukaþ /
na tàñasthyena nàtmagatatvena rasaþ pratãyate notpadyate nàmivyajyate, api tu kàvye nàñye càbhidhàto dvitãyenana vibhàvàdisàdhàraõãkaraõàtmanà bhàvakatvavyàpàreõa bhàvyamànaþ sthàyã sacvodrekaprakà÷ànandamayasaüvidvi÷ràntisatacvena bhogena bhujyate, iti bhaññanàyakaþ /
loke pramadimiþ sthàyyanumàne 'bhyàsapàñavavatàü kàvye nàñye ca taireva kàraõatvàdiparihàreõa vibhàvanàdivyàpàravcvàdalaukikavibhàvàdi÷abdavyavahàyairrmamaivaite ÷atrorevaite tañasthasyaivaite na mamaivaite na ÷atrorevaite na tañasthasyaivaite, iti saübandhavi÷eùasvãkàraparihàraniyamànadhyavasàyàt sàdhàraõyena pratãtairabhivyaktaþ sàmàjikànàü vàsanàtmatayà sthitaþ sthàyã ratyàdiko niyatapramàtçgatatvena sthito 'pi sàdhàraõopàyabalàt tatkàlavigalitaparimitapramàtçbhàvava÷onmiùitavedyàntarasaüparka÷ånyàparimitabhàvena pramàtrà sakalasahçdayasaüvàdabhàjà sàdhàraõyena svàkàra ivàbhinno 'pi gocarãkçta÷varvyamàõataikapràõo vibhàvàdijãvitàvadhiþ pànakarasanyàyena carvyamàõaþ pura iva parisphuran hçdayamiva pravi÷an sarvàïgãõamivàliïgan anyat sarvamiva tirodadhat brahnàsvàdamivànubàvayan alaukikacamatkàrakàrã ÷çïgàràdiko rasaþ /
sa ca na kàryaþ /
vibhàvàdivinà÷e 'pi tasya saübhavaprasaïgàt /
nàpi j¤àpyaþ siddhasya tasyàsaübhavàt /
api tu vibhàvàdibhirvyajjita÷varvaõãyaþ /
kàrakaj¤àpakàbhyàmanyat kva dçùñamiti cet, na kvaciddçùñamityalaukikasiddherbhåùaõametanna dåùaõam /
carvaõàniùpacyà tasya niùpattirupacariteti kàryo 'pyucyatàm /
laukikapratyakùàdipramàõatàñasthyàvabodha÷àlimitayogij¤ànavedyàntarasaüspar÷arahitasvàtmamàtraparyavasitaparimitetarayogisaübedanavilakùaõalokottarasvasaüvedanagocara iti pratye 'pyabhidhãyatàm /
tadgràhakaü ca na nirvikalpakaü vibhàvàdiparàmar÷apradhànatvàt /
nàpi savikalpakaü carvyamàõasyàlaukikànandamayasya svasaüvedanasiddhatvàt /
ubhayàbhàvasvaråpasya co bhayàtmakatvamapi pårvavallokottaratàmeva gamayati na tu virodhamiti ÷rãmadàcàryàbhinavaguptapàdàþ //
vyàghràdayo vibhàvà bhayànakasyeva vãràdbhutaraudràõàm a÷rupàtàdayo 'nubhàvàþ ÷çïgàrasyeva karuõabhayànakayoþ, cintàdayo vyabhicàriõaþ ÷çïgàrasyeva vãrakaruõabhayànakànàmiti pçthaganaikàntikatvàt såtre milità nirdiùñàþ /
viyadalimalinàmbugarbhameghaü madhukarakokilakåjitairdi÷àü ÷rãþ /
dharaõirabhinavàïkuràïkañaïkà praõatipare dayite prasãda mugdhe //27//

ityàdau parimçditamçõàlãmlànamaïgaü pravçttiþ kathamapi parivàrapràrthanàbhiþ kriyàsu /
kalayati ca himàü÷orniùkalaïkasya lakùmã- mabhinavakaridantacchedakàntaþ kapolaþ //28//

dåràdutsukamàgate vivalitaü saübhàùiõi sphàritaü saü÷liùyatyaruõaü gçhãtavasane kiücà¤jitabhrålatam /
màninyà÷varaõànativyatikare bàùpàmbupårõekùaõaü cakùurjàtamaho prapa¤cacaturaü jàtàgasi preyasi //29//

ityàdau ca yadyapi vibhàvànàmanubhàvànàmautsukyavrãóàharùakopàsåyàprasàdànàü ca vyabhicàriõàü kevalànàmatra sthitiþ, tathàpyeteùàmasàdhàraõatvamityanyatamadvayàkùepakatve sati nànaikantikatvamiti //
tadvi÷eùànàha-- (så- 44)

#<÷çïgàrahàsyakaruõaraudravãrabhayànakàþ /
bãbhatsàdbhutasaüj¤au cetyaùñau nàñye rasàþ smçtàþ // 29 //>#
tatra ÷çhgàrasya dvau bhedau /
saübhogo vipralambha÷va /
tatràdyaþ parasparàvalokanàliïganàdharapànaparicumbanàdyanantatvàdaparicchedya eka eva gaõyate /
yathà ÷ånyaü vàsagçhaü vilokya ÷ayanàdutthàya kiücicchanai- rnidràvyàjamupàgatasya suciraü nirvarõya patyurmuükham /
visrabdhaü paricumbya jàtapulakàmàlokya gaõóasthalãü lajjànamramukhã priyeõa hasatà bàlà ciraü cumbità // 30 //
tathà tvaü mugdhàkùi vinaiva ka¤culikayà dhatse manohàriõãü lakùmãmityabhidhàyini priyatame tadvãñikàsaüspç÷i /
÷ayyopàntaniviùñasasmitasakhãnetrotsavànandito niryàtaþ ÷anakairalãkavacanopanyàsamàlãjanaþ // 31 //
aparastu, abhilàùaviraherùyàpravàsa÷àpahetuka iti pa¤cavidhaþ /
krameõodàharaõam-- premàrdràþ praõayaspç÷aþ paricayàdudgàóharàgodayà- stàstà mugdhadç÷o nisargamadhurà÷veùñà bhaveyurmayi /
yàsvantaþkaraõasya vàhyakaraõavyàpàrarodhã kùaõà- dà÷sàparikalpitàsvapi bhavatyànandasàndro layaþ // 32 //
anyatra vrajatãti kà khalu kathà nàpyasya tàdçk suhad yo màü necchati nàgata÷va hahahà ko 'yaü vidheþ prakramaþ /
ityalpetarakalpanàkavalitasvàntà ni÷àntàntare bàlà vçttavivartanavyatikarà nàpnoti nidràü ni÷i // 33 //
eùà virahotkaõñhità /
sà putyuþ prathamàparàdhasamaye sakhyopade÷aü vinà no jànàti savibhramàïgavalanàvakroktisaüsåcanam /
svacchairacchakapolamålagalitaiþ paryastanetrotpalà bàlà kevalameva roditi luñhallolàlakaira÷rubhiþ // 34 //
prasthànaü valayaiþ kçtaü priyasakhairasrairajasraü gataü dhçtyà na kùaõamàsitaü vyavasitaü cittena gantuü puraþ /
yàtuü ni÷vitacetasi priyatame sarve samaü prasthità gantavye sati jãvita priyasuhçtsàrthaþ kimu tyajyate // 35 //
tvàmàlikhya praõayakupitàü dhàturàgaiþ ÷ilàyà- màtmànaü te caraõapatitaü yàvadicchàmi kartum /
asraistàvanmuhurupacitairdçùñiràlupyate me krårastasminnapi na sahate saügamaü nau kçtàntaþ // 36 //
hàsyàdãnàü krameõodàrahaõam-- àku¤vya pàõima÷uciü mama mårdhni ve÷yà mantràmbhasàü pratipadaü pçùataiþ pavitre /
tàrasvanaü prathitathåtkamadàtprahàraü hàhà hato 'hamiti roditi viùõu÷armà // 37 //
hà màtastvaritàsi kutra kimidaü hà devatàþ kvà÷iùaþ dhik pràõàn patito '÷anirhutavahaste 'ïgeùu dagdhe dç÷au /
itthaü ghargharamadhyaruddhakaruõàþ pauràïganànàü gira- ÷vitrasthànapi rodayanti ÷atadhà kurvanti bhittãrapi // 38 //
kçtamanumataü dçùñaü và yairidaü gurupàtakaü manujapa÷ubhirnirmaryàdairbhavadbhirudàyudhaiþ /
narakaripuõà sàrdhaü teùàü sabhãmakirãñinà- mayamahamasçïmedomàüsaiþ karomi di÷àü balim // 39 //
kùudràþ saütràsamete vijahata harayaþ kùuõõa÷akrebhakumbhà yuùmaddeheùu lajjàü dadhati paramamã sàyakà niùpatantaþ //
saumitre tiùñha pàtraü tvamasi na hi ruùàü nanvahaü meghanàdaþ kiücidbhråbhahgalãlàniyamitajaladhiü ràmamanveùayàmi   // 4.0 //
grãvàbhaïgàbhiràmaü muhuranupatati syandane baddhadçùñiþ pa÷vàrdhena praviùñaþ ÷arapatanabhayàdbhåyasà pårvakàyam /
dabhaiürardhàvalãóhaiþ ÷ramavivçtamukhabhraü÷imiþ kãrõavartmà pa÷yodagraplutatvàdviyati bahutaraü stokamurvyà prayàti   // 4.1 //
utkçtyotkçtya kçttiü prathamamatha pçthåtsedhabhåyàüsi màüsà- nyaüsasphikpçùñhapiõóyàdyavayavasulabhànyugrapåtãni jagdhvà /
àrttaþ paryastanetraþ prakañitada÷anaþ pretaraïkaþ karaïkà- dahkasthàdasthisaüsthaü sthapuñagatamapi kravyamavyagramatti   // 4.2 //
citraü mahàneùa batàvatàraþ kva kàntireùàbhinavaiva bhaïgiþ /
lokottaraü dhairyamaho prabàvaþ kàpyàkçtirnåtana eùa sargaþ   // 4.3 //
eùàü sthàyibhàvànàha-- (så- 33)

#<ratirhàsa÷va soka÷va krodhotsàhau bhayaü tathà /
jugupsà vismaya÷veti sthàyibhàvàþ prakãrtitàþ //30//>#

spaùñam /
vyabhicàriõo bråte-- (så- 46)

#<nirvedaglàni÷aïkàkhyàstathàsåyàmada÷ramàþ /
àlasyaü caiva dainya ca cintà mohaþ smçtirdhçtiþ //31//>#

#<vrãóà capalatà harùa àvego jaóatà tathà /
garvo viùàda autsukyaü nidràpasmàra eva ca //32//>#

#<suptaü prabodho 'marùa÷vàpyavahitthamathogratà /
matirvyàdhistathonmàdastathà maraõameva ca //33//>#

#<tràsa÷vaiva vitarka÷va vij¤eyà vyabhicàriõaþ /
yastriü÷adamã bhàvàþ samàkhyàtàstu nàmataþ //34//>#

nirvedasyàmaïgalapràyasya prathamamanupàdeyatve 'pyupàdànaü vyamicàritve 'pi sthàyitàbhi dhànàrtham /
tena (så- 47)

#<nirvedasthàyibhaïàvo 'sti ÷ànto 'pi navamo rasaþ />#
yathà ahau và hàre và kusuma÷ayane và dçùadi và maõau và loùñe và balavati ripau và sudçdi và /
tçõe và straiõe và mama samadç÷o yànti divasàþ kvacitpuõyàraõye ÷iva ÷iva ÷iveti pralapataþ   // 4.4 //
(så- 48)

#<ratirdevàdiviùayà vyabhicàrã tathà¤jitaþ //35//>#

#<bhàvaþ proktaþ>#

àdi÷abdànmunigurunçpaputràdiviùayà /
kàntàviùayà tu vyaktà ÷çïgàraþ /
udàharaõam kaõñhakoõaviniviùñamã÷a te kàlakåñamapi me mahàmçtam /
apyupàttamamçtaü bhavadvapurbhedavçtti yadi me na rocate   // 4.5 //
haratyaghaü saüprati hetureùyataþ ÷ubhasya pårvàcaritaiþ kçtaü ÷ubhaiþ /
÷arãrabhàjàü bhavadãyadar÷anaü vyanakti kàlatritaye 'pi yogyatàm   // 4.6 //
evamanyadapyudàhàryam /
a¤jitavyabhicàrã yathà jàne kopaparàhbhukhã priyatamà svapne 'dya dçùñà mayà mà màü saüspçsa pàõineti rudatã gantuü pravçttà puraþ /
no yàvatparirabhya càñu÷atakairà÷vàsayàmi priyàü bhràtastàvadahaü ÷añhena vidhinà nidràdaridrãkçtaþ   // 4.7 //
atra vidhiü pratyasåyà /
(så- 49)

#<tadàbhàsà anaucityapravartitàþ />#
tadàbhàsà rasàbhàsà bhàvàbhàsà÷va /
tatra rasàbhàso yathà stumaþ kaü vàmàkùi kùaõamapi vinà yaü na ramase vilebhe kaþ pràõàn raõamakhamukhe yaü mçgayase /
sulagne ko jàtaþ ÷a÷imukhi yamàlihgasi balàt tapaþ÷rãþ kasyaiùà madananagari dhyàyasi tu yam   // 4.8 /
atrànekakàmukaviùayamabhilàùaü tasyàþ stuma ityàdyanugataü bahuvyàpàropàdànaü vyanakti /
bhàvàbhàso yathà ràkàsudhàkaramukhã taralàyatàkùã sà smerayauvanataraïgivibhramàïgã /
tat kiü karomi vidadhe kathamatra maitrãü tatsvãkçtivyatikare ka ivàbhyupàyaþ  // 4.9 //
atra cintà, anaucityapravartità /
evamanye 'pyudàhàryàþ //
(så- 50)

#<bhàvasya ÷àntirudayaþ saüdhiþ ÷abalatà tathà //36//>#

krameõodàharaõam tasyàþ sàndravilepanastanatañapra ÷leùamudràïkitaü kiü vakùa÷varaõànativyatikaravyàjena gopàyyate /
ityukte kva tadityudãrya sahasà tat saüpramàrùñuü mayà sà÷liùñà rabhasena tatsukhava÷àttanvyà ca tadvismçtam // 50 //
atra kopasya /
ekasmi¤ ÷ayane vipakùaramaõãnàmagrahe mugdhayà sadyo mànaparigrahaglapitayà càñåni kurvannapi /
àvegàdavadhãritaþ priyatamaståùõãü sthitastatkùaõaü màbhåtsupta ivetyamandavalitagrãvaü punarvãkùitaþ // 51 //
atrautsukyasya /
utsiktasya tapaþparàkramanidherabyàgamàdekataþ satsaügapriyatà ca vãrarabhasotphàla÷va màü karùataþ /
vaidaihãparirambha eùa ca muhu÷vaitanyamàmãlayan ànandã haricandanendu÷i÷irasnigdho ruõaddhyanyataþ // 52 //
atràvegaharùayoþ /
kvàkàryaü ÷a÷alakùmaõaþ kva ca kulaü bhåyo 'pi dç÷yeta sà doùàõàü pra÷amàya naþ÷rutamaho kope 'pi kàntaü mukham /
kiü vakùyantyapakalmaùàþ kçtadhiyaþ svapne 'pi sà durlabhà cetaþ svàsthayamupaihi kaþ khalu yuvà dhanyo 'dharaü dhàsyati // 53 //
atra vitakàraitsukyamatismaraõa÷ahkàdainyadhçticintànàü ÷abalatà /
bhàvasthitiståktà udàhçtà ca //
(så- 51)

#<mukhye rase 'pi te 'ïgitvaü pràpnuvanti kadàcana />#
te bhàva÷àntyàdayaþ /
aïgitvaü ràjànugatavivàhapravçttabhçtyavat //
(så- 52)

#<anusvànàbhasaülakùyakramavyaïgyasthitistu yaþ //37//>#

#<÷abdàrthobhaya÷aktyutthastridhà sa kathito dhvaniþ />#

÷abda÷aktimålànuraõanaråpavyaïgyaþùa artha÷aktimålànuraõanaråpavyaïgayaþ ubhaya÷aktimålànuraõanaråpavyaïgya÷veti trividhaþ //
tatra

#<alaükàro 'tha vastveva ÷abdàdyatràvabhàsate //38//>#

(så- 53)

#<pradhànatvena sa j¤eyaþ ÷abda÷aktyudbha vo dvidhà />#

vastveveti, analaükàraü vastumàtram /
àdyo yathà ullàsya kàlakaravàlamahàmbuvàhaü devena yena jarañhorjitagarjitena /
nirvàpitaþ sakala eva raõe ripåõàü dhàràjalaistrijagati jvalitaþ pratàpaþ // 54 //
atra vàkyasyàsaübaddhàrthàbidhàyakatvaü mà prasàïkùãditi pràkaraõikàpràkaraõikayorupamànopameyabhàvaþ kalpanãya ityatropamàlaükàro vyaïgyaþ /
tiramarucirapratàpo vidhurani÷àkçdvibho madhuralãlaþ /
matimànatacvavçttiþ pratipadapakùàgraõãrvibhàti bhavàn // 55 //
atraikaikasya padasya dvipadatve virodhàbhàsaþ /
amitaþ samitaþ pràptairutkarùairharùada prabho /
ahitaþ sahitaþ sàdhuya÷obhirasatàmasi // 56 //
atràpi virodhàbhàsaþ /
nirupàdànasaübhàramabhittàveva tanvate /
jagaccitraü namastasmai kalà÷làghyàya ÷åline // 57 //
atra vyatirekaþ /
alaükàryasyàpi bràhnaõa÷raõaõanyàyenàlaükàratà /
vastumàtraü yathà paüthia õa ettha sattharamatthi maõaü pattharatthale gàme /
uõõaapaoharaü pekhkhiåõa jai vasasi tà vasasu // 58 //
atra yadyupabhogakùamo 'si tadà, àssveti vyajyate /
÷anira÷ani÷va tamuccairnihanti kupyasi narendra yasmai tvam /
yatra prasãdasi punaþ sa bhàtyudàro 'nudàra÷va // 59 //
tra aviruddhàvapi tvadanuvartanàrthamekaü kàryaü kuruta iti dhvanyate /
(så- 54)

#<artha÷aktyudbhavo 'pyartho vya¤jakaþ saübhavã svataþ //39//>#

#<prauóhoktimàtràtsiddho và kavestenombhitasya và /
vastu vàlaükçtirveti ùaóbhedo 'sau vyanakti yat //40//>#

#<vastvalaükàramatha và tenàyaü dvàda÷àtmakaþ />#

svataþsaübhavã na kevalaü bhaõitimàtraniùpanno yàvabdahirapyaucityena saübhàvyamànaþ /
kavinà pratibhàõamàtreõa bahirasannapi nirmitaþ kavinibaddhena vaktreti và dvividho 'para iti trividhaþ /
vastu vàlaükàro vàsàviti ùoóhà vya¤jakaþ /
tasya vastu vàlaükàro và byaïgya iti dvàda÷abhaïedor /
àtha÷aktyudbhavo dhvaniþ /
krameõodàharaõam-- alasa÷iropaõi dhuttàõaü aggimo putti dhaõasamiddhimao /
ia bhaõieõa õaaïgã papphullaviloaõà jàà // 60 //
atra mamaivopabhogya iti vastunà vastu vyajyate /
dhanyàsi yà kathayasi priyasaügame 'ri visrabdhacàñuka÷atàni ratàntareùu /
nãvãü prati praõihite tu kare priyeõa sakhyaþ ÷apàmi yadi kiücidapi smaràmi // 61 //
atra tvamadhanyà, ahaü tu dhanyeti vyatirekàlaükàraþ /
darpàndhagandhagajakumbhakapàñakåñasaükràntinighnaghana÷oõita÷oõa÷ociþ /
vãrairvyaloki yudhi kopakaùàyakàntiþ kàlãkañàkùa iva yasya kare kçpàõaþ // 62 //
atropamàlaükàreõa sakalaripubalakùayaþ kùaõàt kariùyate, iti vastu /
gàóhakàntada÷anakùatavyathàsaükañàdarivadhåjanasya yaþ /
oùñhavidrumadalànyamocayannirda÷an yudhi ruùà nijàdharam // 63 //
atra virodhàlaükàreõàdharanirda÷anasamakàlameva ÷atravo vyàpàdità iti tulyayogità mama kùatyàpyanyasya kùatirnivartatàmiti tadbuddhirutprekùyate, ityutprekùà ca /
eùådàharaõeùu svataçsaübhavã vya¤jakaþ /
kailàsasya prathama÷ikhare veõusaümårchanàbhiþ ÷rutvà kãrtiü vibudharamaõãgãyamànàü yadãyàm /
srastàpàïgàþ sarasabisinãkàõóasaüjàta÷aïkà diïmàtaïgàþ ÷ravaõapuline hastamàvartayanti // 64 //
atra vastunà yeùàmapyarthàdhigamo nàsti teùàmapyevamàdibuddhijananena camatkàraü karoti tvatkãrtiriti vastu dhvanyate /
kesesu balàmoóia teõa a samarammi jaasirã gahià /
jaha kandaràhiü vihurà tassa daóhaü kaüñhaammi saüñhavià // 65 //
atra ke÷agrahaõàvalokanoddãpitamadanà iva kandaràstadvidhuràn kaõñhe gçhõanti, ityutprekùà /
ekatra saügràme vijayadar÷anàttasyàrayaþ palàyya guhàsu tiùñhantãti kàvyaheturalaükàraþ /
na paràyya gatàstadvairiõo 'pi tu tataþ paràbhavaü saübhàvya tàn kandarà na tyajantãtyapahnuti÷va /
gàóhàliïgaõarahasujjuammi daie lahuü samosarai /
màõaüsiõãõa màõo pãlaõabhãa vva hiaàhiü // 66 //
atrotprekùayà pratyàliïganàdi tatra vijçmbhate, iti vastu /
jà ñheraü va hasantà kaivaaõaüburuhabaddhaviõivesà /
dàvei bhuaõamaüóalamaõõaü via jaai sà vàõã // 67 //
atrotprekùayà camatkàraikakàraõaü navaü navaü jagat ajaóàsanasthà nirmimãte, iti vyatirekaþ /
eùu kavprauóhoktimàtraniùpanno vya¤jakaþ /
je laükàgirimehalàsu khalià saübhogakhiõõoraã-- phàrupphullaphaõàvalãkavalaõe pattà dariddattaõam /
te eïõiü malaànilà virahiõãõãsàsasaüpakkiõo jàdà jhatti sisuttaõe vi bahalà tàruõõapuõõà via // 68 //
atra niþ÷vàsaiþ pràptai÷varyà vàyavaþ kiü kiü na kurvantãti vastunà vastu vyajyate /
sahi viraiåõa màõassa majjha dhãrattaõeõa àsàsam /
piadaüsaõavihalaükhalakhaõammi sahasatti teõa osariam // 69 //
atra vastunàkçte 'pi pràrthane prasanneti vibhàvanà priyadar÷anasya saubhàgyabalaü dhairyeõa soóhuü na ÷akyate, ityutprekùà và /
ollollakaraaraakhkhaehi tuha loaõesu maha diõõam /
rattaüsuaü paào koveõa puõo ime õa akkamià // 70 //
atra kimiti locane kupite vahasi, iti, uttaràlaükàreõa na kevalamàrdranakhakùatàni gopàyasi yàvatteùàmahaü prasàdapàtraü jàteti vastu /
mahilàsahassabharie tuha hiae suhaa sà amàantã /
aõudiõamaõaõõakammà aïgaü taõuaü vi taõuei // 71 //
atra hetvalaükàreõa "tanostanåkaraõe 'pi tava hçdaye na vartate' iti vi÷eùoktiþ /
eùu kavinibaddhavaktçprauóhoktimàtraniùpanna÷arãro vya¤jakaþ /
evaü dvàda÷a bhedàþ //
(så- 55)

#<÷abdàrtho bhayabhårekaþ>#

yathà atandracandràbharaõà samuddãpitamanmathà /
tàrakàtaralà ÷yàmà sànandaü na karoti kam // 72 //
atropamà vyaïgyà //
(så- 56)

#<bhedà aùñàda÷àsya tat //41//>#

asyeti dhvaneþ //
nanu rasàdãnàü bahubhedatvena kathamaùñàda÷etyata àha /
(så- 57)

#<rasàdãnàmanantatvàdbheda eko hi gaõyate />#
anantatvàditi /
tathàhi-nava rasàþ /
tatra ÷çhgàrasya dvau bhedau /
saübhogo vipralambha÷va /
saübhogasyàpi parasparàvalokanàliïganaparicumbanàdikusumoccayajalakelisåryàüstamayacandrodayaùaóçtuvarõanàdayo bahavo bhedàþ /
vipralambhasyàbhilàùàdaya uktàþ /
tayorapi vibhàvànubhàvavyabhicàrivaicitryam /
tatràpi nàyakayoruttamamadhyamàdhamaprakçtitvam /
tatràpi de÷akàlàvasthàdibhedà ityekasyaiva rasasyànantyam /
kà gaõanà tvanyeùàm /
asaülakùyakramatvaü tu sàmànyamà÷ritya rasàdidhvanibheda eka eva gaõyate //
(så- 58)

#<vàkye dvacutthaþ>#

dvayuttha iti ÷abdàrthobhaya÷aktimålaþ //
(så- 59)

#<pade 'pyanye>#

api÷abdàdvàkye 'pi /
ekàvayavasthitena bhåùaõena kàminãva padadyotyena vyaïgyena vàkyavyaïgyàpi bhàratã bhàsate /
tatra padaprakà÷yatve krameõodàharaõàni-- yasya mitràõi mitràõi ÷atravaþ ÷atravastathà /
anukampyo 'nukampya÷va sa jàtaþ sa ca jãvati // 73 //
(1) atra dvitãyamitràdi÷abdà à÷vastatvaniyantraõãyatvasnehapàtratvàdisaükramitavàcyàþ /
khalavavahàrà dãsanti dàruõà jahavi tahavi dhãràõam /
hiaavaassavahumaà õa hu vavasàà vimujjhanti // 74 //
(2) atra vimuhyantãti /
làvaõyaü tadasau kàntistudråpaü sa vacaþkramaþ /
tadà sudhàspadamabhådadhunà tu jvaro mahàn // 75 //
atra tadàdipadairanubhavaikagaucarà arthàþ prakà÷yante /
yathà và mugdhe mugdhatayaiva netumakhilaþ kàlaþ kimàrabhyate mànaü dhatsva dhçtiü badhàna çjutàü dåre kuru preyasi /
sakhyaivaü ÷aüsa hçdi sthito hi nanu me pràõe÷varaþ ÷roùyati // 76 //
(3) atra bhãtànaneti /
etena hi nãcaiþ÷aüsanavidhànasya yuktatà gamyate /
bhàvàdãnàü padaprakà÷yatve 'dhikaü na vaicitryamiti na tadudàhriyate /
rudhiravisaraprasàdhitakaravàlakaràlarucirabhujaparighaþ /
jhañiti bhrukuñiviñaïkitalalàñapañño vibhàsi nçpa bhãma // 77 //
(4) atra bhãùaõãyasya bhãmasena upamànam /
bhåktimuktikçdekàntasamàde÷anatatparaþ /
kasya nànandanisyandaü vidadhàti sadàgamaþ // 78 //
(5) kàcit saüketadàyinamevaü mukhyayà vçcyà ÷aüsati /
sàyaü snànamupàsitaü mahayajenàïgaü samàlepitaü yàto 'stàcalamaulimambaramaõirvisrabdhamatràgatiþ /
à÷varyaü tava saukumàryamabhitaþ klàntàsi yenàdhunà netradvandvamamãlanavyatikaraü ÷akroti te nàsitum // 79 //
(6) atra vastunà kçtapuruùaparicayà klàntàsãti vastu, adhunàpadadyotyaü vyajyate /
tadapràptimahàduþkhavilãnà÷eùapàtakà /
taccintàvipulàhlàdakùãõapuõyacayà tathà // 80 //
cintayantã jagatsåtiü parabrahnasvarupiõam /
nirucchvàsatayà muktiü gatànyà gopakanyakà // 81 //
(7) atra janmasahasrairupabhoktavyàni duùkçtasukçtaphalàni viyogaduþkhacintanàhlàdàbhyàmanubhåtànãtyuktam /
evaü cà÷eùacayapadadyotye, ati÷ayoktã /
kùaõadàsàvakùaõadà vanamavanaü vyasanamavyasanam /
bata vãra tava dviùatàü paràhnukhe tvayi paraïbhukhaü sarvam // 82 //
(8) atra ÷abda÷aktimålavirodhàïgenàrthàntaranyàsena "vidhirapi tvàmanuvartate' iti sarvapadadyotyaü vastu /
tuha vallahassa gosammi àsi aharo milàõakamaladalo /
ia õavavahuà soåõa kuõai vaaõaü mahisaümuham // 83 //
(9) atra råpakeõa tvayàsya muhurmuhuþ paricumbanaü tathà kçtam yena mlànatvamiti milàõàdipadadyotyaü kàvyaliïgam /
epu svataþsaübhavã vya¤jakaþ /
ràãsu caüdadhavalàsu laliamapphàliåõa jo càvam /
ekacchattaü via kuõai bhuaõarajjaü vijaübhaüto // 84 //
(10) atra vastunà yeùàü kàminàmasau ràjà smarastebhyo na ka÷vidapi tadàde÷aparàïbhukha iti jàgradbhirupabhogaparaireva tairni÷àtivàhyate, iti bhuaõarajjapadadyotyaü vastu prakà÷yate /
ni÷ita÷aradhiyàrpayatyanaïgo dç÷i sudç÷aþ svabalaü vayasyaràle /
di÷i nipatati yatra sà ca tatra vyatikarametya samunmiùantyavasthàþ // 85 //
(11) atravastunà yugapadavasthàþ parasparaviruddhà api prabhavantãti vyatikarapadadyotyo virodhaþ /
vàrijjaüto vi puõo saüdàvakadatthieõa hiaeõa /
thaõaharavaassaeõa visuddhajàã õa calai se hàro // 86 //
(12) atra vi÷uddhajàtitvalakùaõahetvalaükàreõa hàro 'navarataü ampamàna evàste, iti õa calaipadadyotyaü vastu /
so muddhasàmalaügo dhammillo kalialaliaõiadeho /
tãe khaüdhàhi balaü gahia saro suraasaügare jaai // 87 //
(13) atra råpakeõa muddurmuhuràkarùaõena tathà ke÷apà÷aþ skandhayoþ pràptaþ, yathà rativiratàvapyanivçttàbhilàùaþ kàmuko 'bhåditi khaüdhapadadyotyà vibhàvanà /
eùu kaviprauóhoktimamàtraniùpanna÷arãraþ /
õavapuõõimàmiaükassa suhaa ko ttaü si bhaõasu maha saccam /
kà sohaggasamagga paosaraaõi vva tuha ajja // 88 //
(14) atra vastunà mayãvànyasyàmapi prathamamanuktastvaü na tata iti õavetyàdipaosetyàdipadadyotyaü vastu vyajyate /
sahiü õavaõihuvamasamapammi aükavàlãsahãe õibióàe /
hàro õivàrio via uccheranto tado kahaü ramiam // 89 //
(15) atra vastunà hàracchedànantaramanyadeva ratamava÷yamabhåt tatkathaya kãdçgiti vyatirekaþ kahaüpadagamyaþ /
pravisaütã gharavàraü vivaliavaaõà viloiåõa paham /
khaüdhe ghettåõa ghaóaü hà hà õañhñhotti ruasi sahi kiü ti // 90 //
atra hetvalaükàreõa saüketaniketanaü gacchantaü dçùñvà yadi tatra gantumicchasi tadà, aparaü ghañaü gçhãtvà gaccheti vastu kiütipadadyotyam /
yathà và vihalaükhalaü tumaü sahi daññhåõa kuóheõa taralataradiññhim /
vàrapphaüsamiseõa a appà guruotti pàóia vihiõõo // 91 //
(16) atra nadãkåle latàgahane kçtasaüketamapràptaü gçhaprave÷àvasare pasvàdàgataü dçùñvà punarnadãgamanàya dvàropaghàtavyàjena buddhipårvaü vyàkulatayà tvayà ghañaþ sphoñita iti mayà cintitam tatkimiti nà÷vasiùi tatsamãhitasiddhaye vraja, ahaü te ÷va÷rånikañe sarvaü samarthayiùye, iti dvàraspar÷anavyàjenetyapahnutyà vastu /
joïõài mahuraseõa a vivaõõatàruõõautsuamaõà sà /
buóóhà vi õavoóhavvia paravahuà ahaha harai tuha hiaam // 92 //
(17) atra kàvyaliïgena vçddhàü paravadhåü tvamasmànujjhitvàbhitaùasãti tvadãyamàcaritaü vaktuü na ÷akyamityàkùepaþ paravahåpadaprakà÷yaþ /
eùu kavinibaddhavaktçprauóhoktimàtraniùpanna÷arãraþ /
vàkyaprakà÷ye tu pårvamudàhçtam ÷abdàrthobhaya÷aktyudbhavastu padaprakà÷yo na bhavatãti pa¤catriü÷adbhedàþ /
(så- 60)

#<prabandhe 'pyartha÷aktibhåþ //42//>#

yathà gçdragomàyusaüvàdàdau /
alaü sthitvà ÷masàne 'smin gçdhragomàyusaükule /
kaïkàlabahale ghore sarvapràõibhayaükare // 93 //
na ceha jãvitaþ ka÷vit kàladharmamupàgataþ /
priyo và yadi và dveùyaþ pràõinàü gatirãdç÷ã // 94 //
iti divà prabhavato gçdhrasya puruùavisarjanaparamidaü vacanam /
àdityo 'yaü sthito måóhàþ snehaü kuruta sàüpratam /
bahuvighno muhårto 'yaü jãvedapi kadàcana // 95 //
amuü kanakavarõàbhaü bàlamapràptayauvanam /
gçdhravàkyàtkartha måóhàstyajadhvamavi÷aïkitàþ // 96 //
iti ni÷i vijçmbhamàõasya gomàyorjanavyàvartananiùñhaü ca vacanamiti prabandha eva prathate /
anye tvekàda÷a bhedà grandhavistarabhayànnodàhçtàþ svayaü tu lakùaõato 'nusartavyàþ /
api÷abdàtpadavàkyayoþ //
(så- 61)

#<padaikade÷aracanàvarõeùvapi rasàdayaþ //>#
tatra prakçtyà yathà raikelihiaõiasaõakarakisalaaruddhaõaaõajualassa /
ruddassa taiaõaaõaü pavvaãparicuübiaü jaai // 97 //
atha jayatãti na tu ÷obhate, ityàdi /
samàne 'pi hi sthaganavyàpàre lokottareõaiva vyàpàreõàsya pidhànamiti tadevotkçùñam /
yathà và preyàn so 'yamapàkçtaþ sa÷apathaü pàdànataþ kàntayà dvitràõyeva padàni vàsabhavanàdyàvanna yàtyunmanàþ /
tàvatpratyuta pàõisaüpuñagalannãvãnibandhaü dhçto dhàvitveva kçtapraõàmakamaho premõo vicitrà gatiþ // 98 //
atra padànãti na tu dvàràõãti /
tiïsuporyathà pathi pathi ÷ukaca¤cåcàrupàbhàïkuràõàü di÷i di÷i pavamàno vãrudhàü làsaka÷va /
nari nari kirati dràk sàyakàn puùpadhanbà puri puri vinivçttà màninãmànacarcà // 99 //
atra kiratãti kiraõasya sàdhyamànatvam nivçtteti nivartanasya siddhatvaü tiïà supà ca tatràpi ktapratyayenàtãtatvaü dyotyate /
yathà và likhannàste bhåmiü bahiravanataþ pràõadayitaþ niràhàràþ sakhyaþ satataruditocchånanayanàþ /
parityaktaü sarvaü hasitapañhitaü pa¤jara÷ukaiþ tavàvasthà ceyaü visçja kañhine mànamadhunà // 100 //
atra likhanniti na tu likhatãti tathà, àste, iti na tu, àsita iti, api tu prasàdaparyantamàste, iti, bhåmimiti na tu bhåmàviti na hi buddhipårvakamaparaü kiücillikhatãti tiïsubvibhaktãnàü vyaïgyam /
saübandhasya yathà gàmàruhammi gàme vasàmi õaarañhñhiiü õa jàõàmi /
õàariàõaü paiõo haremi jà homi sà homi // 101 //
atra nàgarikàõàmiti ùaùñhyàþ /
"ramaõãyaþ kùatriyakumàra àsãt' iti kàlasya /
eùà hi bhagnamahe÷varakàrmukaü dà÷arathiü prati kupitasya bhàrgavasyoktiþ /
vacanasya yathà tàõaü guõaggahaõàõaü tàõukkaüñhàõaü tassa pemmassa /
tàõaü bhaõiàõaü suüdara erisiaü jàamavasàõam // 102 //
atra guõagrahaõàdãnàü bahutvam premõa÷vaikatvaü dyotyate. /
puruùavyatyayasya yathà re re ca¤calalocanà¤citaruce cetaþ pramucya sthira- premàõaü mahimànameõanayamànàlokya kiü nçtyasi /
kiü manye vihariùyase bata hatàü mu¤càntarà÷àmimàm eùà kaõñhatañe kçtà khalu ÷ilà saüsàravàràünidhau // 103 //
atra prahàsaþ /
pårvanipàtasya yathà yeùàü dorbalameva durbalatayà te saümatàstairapi pràyaþ kevalanãtirãti÷araõaiþ kàryaü kimurvã÷varaiþ /
ye kùyà÷akra punaþ paràkramanayasvãkàrakàntakramà- ste syurnaiva bhavàdç÷àstrijagati dvitràþ pavitràþ param // 104 //
atra paràkramasya pràdhànyamavagamyate /
vibhaktivi÷eùasya yathà pradhanàdhvani dhãradhanurdhvanibhçti vidhuraraiyodhi tava divasam /
divasena tu narapa bhavànayuddha vidhisiddhasàdhuvàdapadam // 105 //
atra divasenetyapavargatçtãyà phalapràptiü dyotayati /
bhåyo bhåyaþ savidhanagarãrathyayà paryañantaü dçùñvà dçùñvà bhavanavalabhãtuïgavàtàyanasthà /
sàkùàtkàmaü navamiva ratirmàlatã màdhavaü yat gàóhotkaõñhàlulitalulitairaïgakaistàmyatãti // 106 //
atrànukampàvçtteþ karåpataddhitasya /
paricchedàtãtaþ sakalavacanànàmaviùayaþ punarjanmanyasminnanubhavapathaü yo na gatavàn /
nivekapradhvaüsàdupacitamahàmohagahano vikàraþ ko 'pyantarjaóayati ca tàpaü ca kurute // 107 //
atra pra÷abdasyosargasya /
kçtaü ca garvàbhimukhaü manastvayà kimanyadevaü nihatà÷va no dviùaþ /
tamàüsi tiùñhanti hi tàvadaü÷umàn na yàvadàyàtyudayàdrimaulitàm // 108 //
atra tulyayogitàdyotakasya "ca' iti nipàtasya /
ràmo 'sau bhuvaneùu vikramaguõaiþ pràptaþ prasiddhiü parà- masmadbhàgyaviparyayàdyadi paraü devo na jànàti tam /
bandãvaiùa ya÷àüsi gàyati sarudyasyaikabàõàhati- ÷reõãbhåtavi÷àlatàlavivarodgãrõaiþ svaraiþ saptabhiþ // 109 //
atràsàviti bhuvaneùviti guõairiti sarvanàmapràtipadikavacanànàü na tvaditi na maditi, api, asmadityasya sarvàkùepiõaþ, bhàgyaviparyayàdityanyathàsaüpattimukhena na tvabhàvamukhenàbhidhànasya /
taruõimani kalayati kalàmanumadanadhanurbhruvoþ pañhatyagre /
adhivasati sakalalalanàmaulimiyaü cakitahariõacalanayanà // 110 //
atra, imanijavyayãbhàvakarmabhåtàdhàràõàü svaråpasya taruõatve, iti dhanuùaþ samãpe, iti maulau basatãti tvàdibhistulye, eùàü vàcakatve, asti ka÷vit svaråpasya vi÷eùã ya÷vamatkàrakàrã sa eva vya¤jakatvaü pràpnoti /
evamanyeùàmapi boddhavyam /
varõaracanànàü vya¤jakatvaü guõasvaråpaniråpaõe udàhariùyate /
api÷abdàt prabandheùu vàjakàdiùu /
evaü rasàdãnàü pårvagaõitabhedàbhyàü saha ùaóbhedàþ /
(så- 62)

#<bhedàstadekapa¤cà÷at>#

vyàkhyàtàþ //
(så- 63)

#<teùàü cànyonyayojane //43//>#

#<saükareõa triråpeõa saüsçùñhyà caikaråpayà />#

na kevalaü ÷uddhà evaikapa¤cà÷adbhedà bhavanti yàvatteùàü svaprabhedairekapa¤cà÷atà saü÷ayàspadatvenànugràhyànugràhakatayaikavya¤jakànuprave÷ena ceti trividhena saükareõa parasparanirapekùaråpayaikaprakàrayà saüsçùñyà ceti caturbhirguõane /
(så- 64)

#<vedakhàbdhiviyaccandràþ>#

(10404) ÷uddhabedaiþ saha (så- 65) 

#<÷areùuyugakhendavaþ (10455) //44//>#

tatra diïbhàtramudàhriyate /
khaõapàhuõià deara jààe suhaa kiüpi de bhaõià /
ruai paóoharavalahãgharammi aõuõijjau varàã // 111 //

atrànunayaþ kimupabhogalakùaõe 'rthàntare saükramitaþ kimanuraõananyàyenopabhege, eva vyaïgaye vya¤jakaþ, iti saüdehaþ /
snigdha÷yàmalakàntiliptaviyato velladbalàkà ghanàþ vàtàþ ÷ãkariõaþ payodasuhçdàmànandakekàþ kalàþ /
kàmaü santu dçóhaü kañhorahçdayo ràmo 'smi sarvaü sahe vaidehã tu kathaü bhaviùyati ha hà hà devi dhãrà bhava // 112 //
atra lipteti payodasuhçdàmiti ca, atyantatiraskçtavàcyayoþ saüsçùñiþ /
tàbhyàü saha ràmo 'smãtyarthàntarasaükramitavàcyasyànugràhyànugràhakabhàvena ràmapadalakùaõaikavya¤jakànuprave÷ena càrthàntarasaükramitavàcyarasadhvanyoþ saükaraþ /
evamanyadapyudàhàryam //

iti kàvyaprakà÷e dhvaninirõayo nàma caturtha ullàsaþ //4 // //


___________________________________________________________________________



// atha pa¤cama ullàsaþ //


evaü dhvanau nirõãte guõãbhåtavyaïgyaprabhedànàha /
(så- 66)

#<agåóhamaparasyàïgaü vàcyasiddha yaïgamasphuñam /
saüdigdhatulyapràdhànye kàkvàkùiptaümasundaram //45//>#

#<vyaïgyamevaü guõãbhåtavyaïgyasyàùñau bhidàþ smçtàþ />#

kàminãkucakala÷avat gåóhaü camatkaroti, agåóhaü tu sphuñatayà vàcyàyamànamiti guõãbhåtameva /
agåóhaü yathà yasyàsuhçtkçtatiraskçtiretya tapta- såcãvyadhavyatikareõa yunakti karõau /
kà¤cãguõagrathanabàjanameùa so 'smi jãvanna saüprati bhavàmi kimàvahàmi // 113 //
atra jãvannityarthàntarasaükramitavàcyasya /
unnidrakokanadareõupi÷aïgitàïgà gàyànti ma¤ju madhupà gçhadãrdhikàsu /
etaccakàsti ca ravernavabandhujãvapuùpacchadàbhamudayàcalacumbi bimbam // 114 //
atra cumbanasyàtyantatiraskçtavàcyasya /
atràsãt phaõipà÷abandhanavidhiþ ÷aktyà bhavaddevare gàóhaü vakùasi tãóite hanumatà droõàdriratràhçtaþ /
divyairindrajidatra lakùmaõa÷arairlokàntaraü pràpitaþ kenàpyatra mçgàkùi ràkùasapateþ kçttà ca kaõñhàñavã // 115 //
(1) atra kenàpyatretyartha÷aktimålànuraõanaråpasya /
"tasyàpyatra' iti yuktaþ pàñhaþ /
aparasya rasàdervàcyasya và (vàkyàrthãbhåtasya) aïgaü rasàdi, anuraõanaråpaü và /
yathà ayaü sa ra÷anotkarùã pãnastanavimardanaþ /
nàbhyårujaghanarupar÷ã nãvãnisraüsanaþ karaþ // 116 //
atra ÷çhgàraþ karuõasya /
kailàsàlayabhàlalocanarucà nirvartitàlaktaka- vyaktiþ pàdanakhadyutirgiribhuvaþ sà vaþ sadà tràyatàm /
spardhàbandhasamçddhayeva sudçóhaü råóhà yayà netrayoþ kàntiþ kokanadànukàrasarasà sadyaþ samutsàryate // 117 //
atra bhàvasya rasaþ /
atyuccàþ paritaþ sphuranti girayaþ sphàràstathàmbhodhaya- stànetànapi bibhratã kimapi na klàntàsi tubhyaü namaþ /
à÷varyeõa muhurmuhuþ stutimiti prastaumi yàvadbhuva- stàvadbibhradimàü smçtastava bhujo vàcastato mudritàþ // 118 //
atra bhåviùayo ratyàkhyo bhàvo ràjaviùayasya ratibhàvasya /
bandãkçtya nçpa dviùàü mçgadç÷astàþ pa÷yatàü preyasàü ÷liùyanti praõamanti lànti parita÷cumbanti tesainikàþ /
asmàkaü sukçtairdç÷ornipatito 'syaucityavàràünidhe vidhvastà vipado 'khilàstaditi taiþ pratyarthibhiþ ståyase // 119 //
atra bhàvasya rasàbhàsabhàvàbhàsau prathamàrdhadvitãyàrdhadyotyau /
aviralakakavàlakampanairbhrukuñãtarjanagarjanairmuhuþ /
dadç÷e tava vairiõàü madaþ sa gataþ kvàpi tavekùaõe kùaõàt // 120 //
atra bhàvasya bàvapra÷amaþ /
sàkaü kuraïgakadç÷à madhupànalãlàü kartuü suhçdbhirapi vairiõi te pravçtte anyàbhidhàyi tava nàma vibho gçhãtaü kenàpi tatra viùamàmakarodavasthàm // 121 //
atra tràsodayaþ /
asoóhà tatkàlollasadasahabhàvasya tapasaþ kathànàü vi÷rambeùvatha ca rasikaþ ÷ailaduhituþ /
pramodaü vo di÷yàt kapañabañuveùàpanayane tvarà÷aithilyàbhyàü yugapadabhiyuktaþ smaraharaþ // 122 //
atràvegadhairyayoþ saüdhiþ //
pa÷yetka÷viccala capala re kà tvaràhaü kumàrã hastàlambaü vitara ha ha hà vyutkramaþ kvàsi yàsi /
itthaü pçthvãparivçóha bhavadviùo 'raõyavçtteþ kanyà kaücit phalakisalayànyàdadànàbhidhatte // 123 //
atra ÷aïkàsåyàdhçtismçti÷ramadainyavibodhautsukyànàü ÷abalatà /
ete ca rasavadàdyalaükàràþ /
yadyapi bhàvodayabhàvasaüdhibàva÷abalatvàni nàlaükàratayà, uktàni tathàpi ka÷vit bråyàdityevamuktam /
yadyapi sa nàsti ka÷vidviùayaþ, yatra dhvaniguõãbhåtavyaïgyayoþ svaprabhedàdibhiþ saha saükaraþ saüsçùñirvà nàsti tathàpi pradhànyena vyapade÷à bhavantãti kvacitkenacidvacavahàraþ /
janasthàne bhràntaü kanakamçgatçùõàndhitadhiyà vaco vaidehãti pratipadamuda÷ru pralapitam /
kçtàlaükàbharturvadanaparipàñãùu ghañanà mayàptaü ràmatvaü ku÷alavasutà na tvadhigatà // 124 //
atra ÷abda÷aktimålànuraõanaråpo ràmeõa sahopamànopameyabhàvo vàcyàïgatàü nãtaþ /
àgatya saüprati viyogavisaüùñhulàïgãmambhojinãü vsacidapi kùapitatriyàmaþ /
etàü prasàdayati pasya ÷anaiþ prabhàte tanvaïgi pàdapatanena sahasrara÷miþ // 125 //
(2) atra nàyakavçttànto 'rtha÷aktimålo vasturåpo nirapekùaravikamalinãvçttàntàdhyàropeõaiva sthitaþ //
vàcyasiddhyaïgaü yathà bhramimaratimalasahçdayatàü pralayaü mårchàü tamaþ ÷arãrasàdam /
maraõaü ca jaladabhujagajaü prasahya kurute viùaü viyoginãnàm // 126 //
atra hàlàhalaü vyaïgyaü bhujagaråpasya vàcyasya siddhikçt /
yathà và gacchàmyacyuta dar÷anena bhavataþ kiü tçptirutpadyate kiü tvevaü vijanasthayorhatajanaþ saübhàvayatyanyathà /
ityàmantraõabhahgisåcitavçthàvasthànakhedàlasàm à÷liùyan pulakotkarà¤citatanurgopãü hariþ pàtu vaþ // 127 //
(3) atràcyutàdipadavyaïgyamàmantraõetyàdivàcyasya /
etaccaikatra, ekavaktçgatatvena, aparatra bhinnavaktçgatatvenetyanayorbhedaþ /
asphuñaü yathà adçùñe darsanotkaõñhà dçùñe vicchedabhãrutà /
nàdçùñena na dçùñena bhavatà labhyate sukham // 128 //
(4) atràdçùño yatà na bhavasi viyogabhayaü ca yathà notpadyate tathà kuryà iti kliùñam /
saüdigdhapràdhànyaü yathà harastu kiücitparivçttadhairya÷vandrodayàrambha ivàmburà÷iþ /
umàmukhe bimbaphalàdharoùñhe vyàpàrayàmàsa vilocanàni // 129 //
(5) atra paricumbitumaicchaditi kiü pratãyamànam kiü và vilocanavyàpàraõaü vàcyaü pradhànamiti saüdehaþ /
tulyapràdhànyaü yathà bràhnaõàtikramatyàgo bhavatàmeva bhåtaye /
jàmadagnyastathà mitram anyathà durmanàyate // 130 //
(6) atra jàmadagnyaþ sarveùàü kùatriyàõàmiva rakùasàü kùaõàt kùayaü kariùyatãni vyaïgyasya vàcyasya ca samaü pràdhànyam /
kàkvàkùiptaü yathà mathnàmi kaurava÷ataü samare na kopàta duþ÷àsanasya rudhiraü na pibàmyurastaþ //
saücårõayàmi gadayà na suyodhanorå saüdhiü karotu bhavatàü nçpatiþ paõena // 131 //
(7) atra mathnàmyevetyàdi vyaïgyaü vàcyaniùedhasahabhàvena sthitam /
asundaraü yathà vàõãrakuóaüguóóãõasauõikolàhalaü suõaütãe /
gharakammavàvaóàe bahue sãanti aügàiü // 132 //
(8) atra dattasaüketaþ ka÷villatàgahanaü praviùña iti vyaïgyàt sãdantyahgànãti vàcyaü sacamatkàram //
(så- 67)

#<eùàü bhedà yathàyogaü veditavyà÷va pårvavat //46//>#

yathàyogamiti "vyajyante vastumàtreõa yadàlaükçtayastadà /
dhruvaü dhvanyaïgatà tàsàü kàvyavçttestadà÷rayàt" iti dhvanikàroktadi÷à vastumàtreõa yatràlaükàro vyajyate na tatra guõãbhåtavyaïgyatvam /
(så- 68)

#<sàlaükàrairdhvanestai÷va yogaþ saüsçùñisaükaraiþ />#
sàlaükàrairiti tairevàlaükàraiþ, alaükàrayuktai÷va taiþ /
taduktaü dhvanikçtà "sa guõãbhåtavyaïgayaiþ sàlaükàraiþ saha prabhedaiþ svaiþ /
saükarasaüsçùñibhyàü punarapyuddyotate bahudhà" //
iti /
(så- 69)

#<anyonyayogàdevaü syàdbhedasaükhyàtibhåyasã //47//>#

evam anena prakàreõa, avàntarabhedagaõane 'tiprabhåtatarà gaõanà /
tathàhi--÷çïgàrasyaiva bhedaprabhedasaõanàyàmànantyam /
kà gaõanà tu sarvaiùàm /
saükalanena punarasya dhvanestrayo bhedàþ /
vyahgyasya triråpatvàt /
tathàhi--kiücidvàcyatàü sahate kiücicvanyathà /
tatra vàcyatàsahamavicitraü vicitraü ceti /
avicitraü vastumàtram vicitraü tvalaükàrarupam /
yadyapi pràdànyena tadalaükàryam tathàpi bràhnaõa÷ramaõanyàyena tathocyate /
rasàdilakùaõastvarthaþ svapne 'pi na vàcyaþ /
sa hi rasàdi÷abdena ÷çïgàràdi÷abdena vàbhidhãyeta /
na càbhidhãyate /
tatprayoge 'pi vibàvàdyàprayoge tasyàpratipattestadaprayoge 'pi vibhàvàdiprayoge tasya pratipatte÷vetyanvayavyatirekàbhyàü vibhàvàdyabhidhànadvàreõaiva pratãyate, iti ni÷vãyate tenàsau vyahgya eva /
mukhyàrthabàdhàdyabhàvànna punarlakùaõãyaþ /
arthàntarasaükramitàtyantatiraskçtavàcyayorvastumàtraråpaü vyaïgyaü vinà lakùaõaiva na bhavatãti pràk pratipàditam /
÷abda÷aktimåle tu, abhidhàyà niyantraõenanànabhidheyasyàrthàntarasya tena sahopamàderalaükàrasya ca nirvivàdaü vyaïgyatvam /
artha÷aktimåle 'pi ve÷eùe saüketaþ kartuü na yujyate, iti sàmànyaråpàõàü padàrthànàmàkàïkùàsaünidhiyogyatàva÷àtparasparasaüsargo yatràpadàrtho 'pi vi÷eùaråpo vàkyàrthastatràbhihitànvayavàde kà vàrtà vyaïgyasyàbhidheyatàyàm /
ye 'pyàhuþ "÷abdabçddhàbhidheyàü÷va pratyakùeõàtra pa÷yati /
÷rotu÷va pratipannatvamanumànena ceùñayà //1//

anyathànupapacyà tu bodhecchaktiü duyàtmikàm /
arthàpacyàvabodheta saübandhaü tripramàõakam //2//

iti pratipàditadi÷à "devadatta gàmànaya' ityàdyuttamavçddhavàkyaprayogàdde÷àdde÷àntaraü sàsnàdimantamarthaü madhyamavçddhe nayati sati' anenàsmàdvàkyàdevaüvidho 'rthaþ pratipannaþ' iti tacceùñayànumàya tayorakhaõóavàkyavàkyàrthayorarthàpacyà vàcyavàcakabhàvalakùaõaü saübandhamavadhàrya bàlastatra vyutpadyate /
parataþ "caitra gàmànaya devadatta, a÷vamànaya devadatta gàü naya' ityàdivàkyaprayoge tasya tasya ÷abdasya taü tamarthamavadhàrayatãti, anvayavyatirekàbhyàü pravçttinivçttikàri vàkyameva prayogayogyamiti vàkyasthitànàmeva padànàpanvitaiþ padàrtheranvitànàmeva saüketo gçhyate, iti vi÷iùñà eva padàrthà vàkyàrthaþ /
na tu padàrthànàü vai÷iùñyam /
yadyapi vàkyàntaraprayujyamànànyapi pratyabhij¤àpratyayena tànyenaitàni padàni ni÷vãyante, iti padàrthàntaramàtreõànvitaþ padàrthaþ saüketagocaraþ, tathàpi sàmànyàvacchàdito vi÷eùaråpa evàsau pratipadyate vyatiùaktànàü padàrthànàü tathàbhåtatvàdityanvitàbhidhànavàdinaþ /
teùàmapi mate sàmànyavi÷eùaråpaþ padàrthaþ saüketaviùaya ityativi÷eùabhåto vàkyàrthàntargato 'saüketitatvàdavàcya eva yatra padàrthaþ pratipadyate tatra dåre, arthàntarabhåtasya niþ÷eùacyutetyàdau vidhyàde÷varcà /
ananvito 'rtho 'bhihitànvaye padàrthàntaramàtreõànvitastvanvitàbhidhàne, anvitavi÷eùastvavàcya eva ityubhayanaye 'pyapadàrtha eva vàkyàrthaþ /
yadapyucyate "naimittikànusàreõa nimittàni kalpyante' iti /
tatra nimittatvaü kàrakatvaü j¤àpakatvaü và ÷abdasya prakà÷akatvànna kàrakatvam /
j¤àpakatvaü tu-aj¤àtasya katham j¤àtatvaü ca saüketenaiva sa cànvitamàtre /
evaü ca nimittasya niyatanimittatvaü yàvanna ni÷vitam tàvannaimittikasya pratãtireva katham iti "naimittikànusàreõa nimittàni kalpyante' ityavicàritàbhidhànam /
ye tvabhidadhati "so 'yamiùoriva dãrghadãrghataro vyàpàraþ' iti "yatparaþ ÷abdaþ sa ÷abdàrthaþ' iti ca vidhirevàtra vàcya iti /
te 'pyatàtparyaj¤àstàtparyavàcoyukterdevànàüpriyàþ /
tathàhi "bhåtabhavyasamuccàraõe bhåtaü bhavyàyopadi÷yate' iti kàrakapadàrthàþ kriyàpadàrthenànvãyamànàþ pradhànakriyànirvartakasvakriyàbhisaübandhàt sàdhyàyamànatàü pràpnuvanti /
tata÷vàdagdhadahananyàyena yàvadapràptaü tàvadapràptaü tàvadvidhãyate /
yathà-çtvikpracaraõe pramàõàntaràt siddhe "lohitoùõãùà çtvijaþ pracaranti" ityatra lohitoùõãùatvamàtraü vidheyam /
havanasyànyataþ siddheþ "dadhnà juhoti" ityàdau dadhyàdeþ karaõatvamàtraü vidheyam //
kvacidubhayavidhiþ /
kvacittrividhirapi /
yathà-"raktaü pañaü vayaþ' ityàdau, ekavidhirdvividhistrividhirvà tata÷va "yadeva vidheyaü tatraiva tàtparyam' ityupàttasyaiva ÷abdasyàrthe tàtparyaü na tu pratãtamàtre /
evaü hi "pårvo dhàvati' ityàdàvaparàdyarthe 'pi kvacittàtparyaüsyàt /
yattu "viùaü bhakùaya mà càsya gçhe bhuïkthàþ' ityatra "etadgçhe na bhoktavyam' ityatra tàtparyamiti sa eva vàkyàrtha iti, ucyate tatra cakàra ekavàkyatàsåcanàrthaþ, na càkhyàtavàkyayordvayoraïgàïgibhàva iti viùabhakùaõavàkyasya suhçdvàkyatvenàïgatà salpa nãyeti "viùabhakùaõàdapi duùñametadgçhe bhojanamiti sarvathà màsya gçhe bhuïkthàþ' iti, upàtta÷abdàrthe, eva tàtparyam /
yadi ca÷abda÷ruteranantaraü yàvànartho labhyate tàvati ÷abdasyàbhidhaiva vyàpàraþ, tataþ kathaü "bràhnaõa putraste jàtaþ, bràhnaõa kanyà te garbhiõã' ityàdau harùa÷okàdãnàmapi na vàcyatvam kasmàcca lakùaõà lakùaõãye 'pyarthe dãrghadãrghataràbhidhàvyàpàreõaiva pratãtisiddheþ /
kimitica ÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyànàü pårvapårvabalãyastvam ityanvitàbhidhànavàde 'pi vidherapi siddhaü vyaïgcatvam /
kiü ca "kuru rucim' iti padayorvaiparãtye kàvyàntarvartini kathaü duùñatvam /
na hnatràsabhyo 'rthaþ padàrthàntarairanvitaþ, ityanabhidheya eveti, evamàdi, aparityàjyaü syàt /
yadi ca vàcyavàcakatvavyatirekeõa vyaïgyavya¤jakabhàvo nàbhyupeyate tadàsàdhutvàdãnàü nityadoùatvaü saùñatvàdãnàmanityadoùatvamiti vibhàgakaraõamanupapannaü syàt /
na cànupapannam sarvasyaiva vibhaktatayà pratibhàsàt /
vàcyavàcakabhàvavyatirekeõa vyaïgyavya¤jakatà÷rayaõe tu vyaïgyasya bahuvidhatvàt kvacideva kasyacidevaucityenopapadyata eva vibhàgavyavasthà /
"dvayaü gataü saüprati ÷ocanãyatàü samàgamapràrthanayà kapàlinaþ /
' ityàdau pinàkyàdipadavailakùaõyena kimiti kapàlyàdipadànàü kàvyànuguõatvam /
api ca vàcyo 'rthaþ sarvàna pratipattññan prati, ekaråpa eveti niyato 'sau /
na hi "gato 'stamarkaþ'ityàdau vàcyo 'rthaþ kvacidanyathà bhavati /
pratãyamànastu tattatprakaraõavaktçpratipattràdivi÷eùasahàyatayà nànàtvaü bhajate /
tathà ca "gato 'stamarkaþ' ityataþ sapatnaü pratyavaskandanàvasara iti, abhisaraõamupakramyatàmiti pràptapràyaste preyàniti karmakaraõànnivartàmahe, iti sàüdhyo vidhirupakramyatàmiti dåraü mà gà iti surabhayo gçhaü prave÷yantàmiti saütàpo 'dunà na bhavatãti vikreyavaståni saühriyantàmiti nàgato 'dyàpi preyànityàdiranavadhirvyaïgye 'rthaþ, tatra tatra pratibhàti /
vàcyavyaïgyayoþ niþ÷eùetyàdau niùedhavidhyàtmanà, "màtsaryamutsàrya vicàrya kàryamàryàþ samaryàdamudàharantu /
sevyà nitambàþ kimu bhådharàõàmuta smarasmeravilàsinãnàm // 133" //
ityàdau saü÷aya÷ànta÷aïgàryantaragatani÷vayaråpeõa, "kathamavanipa darpo yanni÷àtàsidhàrà- dalanagalitamådhnà vidviùàü svãkçtà ÷rãþ /
nanu tava nihatàrerapyasau kiü na nãtà tridivamapagatàïgairvallabhà kãrtirebhiþ // 134" //
ityàdau nindàstutivapuùà svaråpasya, pårvapa÷vàdbhàvena pratãteþ kàlasya ÷abdà÷rayatvena ÷abdatadekade÷atadarthavarõasaüghañanà÷ayatvena ca, à÷rayasya ÷abdànu÷àsanaj¤ànena prakaraõàdisahàyapratibhànairmalyasahitena tena càvagama iti nimittasya boddhçmàtravidagdhavyapade÷ayoþ pratãtimàtracamatkçtyo÷va karaõàt kàryasya gato 'stamarka ityàdau pradar÷itanayena saükhyàyàþ, "kassa va õa hoi roso daññhåõa piài savvaõaü aharaü /
sabhamarapaóamagghàiõi vàriavàme sahasu eõhiü // 135" //
ityàdau sakhãtatkàntàdigatatvena viùayasya ca bhede 'pi yadyekatvam tat kvacidapi nãlapãtàdau bhedo na syàt /
uktaü hi "ayameva hi bhedo bhedaheturvà yadviruddhadharmàdhyàsaþ kàraõabheda÷va" iti /
vàcakànàmarthàpekùà vya¤jakànàü tu na tadapekùatvamiti na vàcakatvameva vya¤jakatvam /
kiü ca vàõãrakuóaügvityàdau pratãyamànamarthamabhivyajya vàcyaü svaråpe, eva yatra vi÷ràmyati tatra guõãbhåtavyaïgye 'tàtparyabhåto 'pyarthaþ sva÷abdànabhidheyaþ pratãtipathamavataran kasya vyàpàrasya viùayatàmavalambatàmiti /
nanu "ràmo 'smi sarvaü sahe' iti "ràmeõa priyajãvitena tu kçtaü premõaþ priye nocitam' iti "ràmo 'sau bhuvaneùu vikramaguõaiþ pràptaþ prasiddhiü paràm' ityàdau lakùaõãyo 'pyartho nànàtvaü bhajate vi÷eùavyapade÷ahetu÷va bhavati tadavagama÷va ÷abdàrthàyattaþ prakaraõàdisavyapekùa÷veti ko 'yaü nåtanaþ pratãyamàno nàma /
ucyate--lakùaõãyasyàrthasya nànàtve 'pi, anekàrtha÷abdàbhidheyavanniyatatvameva /
na khalu mukhyenàrthenàniyatasaübandho lakùayituü ÷akyate /
pratãyamànastu prakaraõàdivi÷eùava÷ena niyatasaübandhaþ, aniyatasaübandhaþ saübaddhasaübandhasva dyotyate /
na ca "attà ettha õima¤jai ettha ahaü diahae paloehi /
mà pahia rattiandhaa sejjàe maha õimajjahisi // 136" //
ityàdau vivakùitànyaparavàcye dhvanau mukhyàrthabàdhaþ /
tatkathamatra lakùaõà /
lakùaõàyàmapi vya¤janamava÷yamà÷rayitavyamiti pratipàditam /
yathà ca samayasavyapekùà, abhidhà tathà mukhyàrthabàdhàditrayasamayavi÷eùasavyapekùà lakùaõà, ata evàbhidhàpucchabhåtà setyàhuþ /
na ca lakùaõàtmakameva dhvananam tadanugamena tasya dar÷anàt /
na ca tadanugatameva, abhidhàvalambanenàpi tasya bhàvàt /
na cobhayànusàryeva, avàcakavarõànusàreõàpi tasya dçùñeþ, na ca ÷abdànusàryeva, a÷abdàtmakanetratribhàgàvalokanàdigatatvenàpi tasya prasiddheriti, abhidhàtàtparyalakùaõàtmakavyàpàratrayàtivartã dhvananàdiparyàyo vyàpàro 'napahnavanãya eva /
tatra "attà, ettha" ityàdau niyatasaübandhaþ "kassa va õa hoi roso" ityàdau, aniyatasaübandhaþ /
"viparãarae lacchã bamhaü daññhåõa õàhikamalañhñhaü /
hariõo dàhiõaõaaõaü rasàulà jhatti óhakkei // 137" //
ityàdau saübaddhasaübandhaþ /
atra hi haripadena dakùiõanayanasya såryàtmakatà vyajyate tannimãlanena såryàstamayaþ, tena pajhasya saükocaþ, tato brahnaõaþ sthagaman tatra sati gopyàïgasyàdar÷anena, aniryantraõaü nidhuvanavilasitamiti /
"akhaõóabuddhinirgràhyo vàkyàrtha eva vàcyaþ, vàkyameva ca vàcakam' iti ye 'pyàhuþ, tairapyavidyàpadapatitaiþ padapadàrthakalpanà kartavyaiveti tatpakùe 'pyava÷yamuktodàharaõàdau vidhyàdirvyaïgya eva /
nanu vàcyàdasaübaddhaü tàvanna pratãyate yataþ kuta÷vit yasya kasyacidarthasya pratãteþ prasaïgàt /
evaü ca saübandhàt vyaïgyavya¤jakabhàvo 'pratibandhe 'va÷yaü na bhavatãti vyàptatvena niyatadharminiùñhatvena ca triråpàllihgàlliïgij¤ànamanumànaü yat tadråpaþ paryavasyati /
tathàhi-- "bhama dhammia vãsaddho so suõao ajja màrio teõa /
golàõaikacchakuóaügavàsiõà dariasãheõa // 138" //
atra gçhe ÷vanivçtyà bhramaõaü vihitaü godàvarãtãre siühopalabdherabhramaõamanumàpayati /
yat yat bhãrubhramaõaü tattadbhayakàraõanivçcyupalabdhipårvakaü godàvarãtãre ca siühopalabdhiriti vyàpakaviruddhopalabdhiþ /
atrocyate--bhãrurapi guroþ prabhorvà nide÷ena priyànuràgeõa, anyena caivaübhåtena hetunà satyapi bhayakàraõe bhramatãtyanaikàntiko hetuþ ÷uno bibhyadapi vãratvena siühànna bibhetãti viruddho 'pi godàvarãtãre siühasadbhàvaþ pratyakùàdanumànàdvà na ni÷vitaþ, api tu vacanàt na cavacanasya pràmàõyamasti, arthenàpratibandhàdityasiddha÷va tatkathamevaüvidhàddhetoþ sàdhyasiddhiþ /
tathà niþ÷eùacyutetyàdau gamakatayà yàni candanacyavanàdãnyupàttàni tàni kàraõàntarato 'pi bhavanti, ata÷vàtraiva snànakàryatvenoktànãti nopabhoge, eva pratibaddhànãtyanaikàntikàni /
vyaktivàdinà càdhamapadasahàyànàmeùàü vya¤jakatvamuktam /
na càtràdhamatvaü pramàõapratipannamiti kathamanumànam /
evaüvidhàdarthàdevaüvidho 'rtha upapacyanapekùatve 'pi prakà÷ate, iti vyaktivàdinaþ punastat adåùaõam //

iti kàvyaprakà÷e dhavaniguõãbhåtavyaïgyasaükãrõabhedanirõayo nàma pa¤cama ullàsaþ //5//


___________________________________________________________________________



//  atha ùaùñha ullàsaþ //


(så- 70)

#<÷abdàrthacitraü yatpårvaü kàvyadvayamudàhçtam /
guõapràdhànyatastatra sthiti÷vitràrtha÷abdayoþ //48//>#

na tu ÷abdacitre 'rthasyàcitratvam arthacitre và ÷abdasya /
tathà coktam "råpakàdiralaükàrastasyànyairbahudhoditaþ /
na kàntamapi nirbhåùaü vibhàti vanitànanam //
råpakàdimalaükàraü bàhyamàcakùate pare /
supàü tiïàü ca vyutpattiü vàcàü và¤chantyalaükçtim //
tadetadàhuþ sau÷abdyaü nàrthanyutpattirãdç÷ã /
÷abdàbhidheyàlaükàrabhedàdiùñaü dvayaü tu naþ" //
iti //
÷abdacitraü yathà prathamamaruõacchàyastàvattataþ kanakaprabha- stadanu virahottàmyattanvãkapolataladyutiþ /
udayati tato dhvàntadhvaüsakùamaþ kùaõadàmukhe sarasabisinãkandacchedacchavirmçgalà¤chanaþ // 139 //
arthacitraü yathà te dçùñimàtrapatità api kasya nàtra kùobhàya pakùmaladç÷àmalakàþ khalà÷va /
nãyàþ sadaiva savilàsamalãkalagnà ye kàlatàü kuñilatàmiva na tyajanti // 140 //
yadyapi sarvatra kàvye 'ntataþ, vibhàvàdiråpatayaiva paryavasànam tathàpi sphuñasya rasasyànupalambhàdavyaïgyametatkàvyadvayamuktam /
atra ca ÷abdàrthàlaükàrabhedàdbahavo bhedàþ, te càlaükàranirõaye nirõeùyante //

iti kàvyaprakà÷e ÷abdàrthacitraniråpaõaü nàma ùaùñha ullàsaþ //6 //


___________________________________________________________________________



//  atha saptama ullàsaþ //


kàvyasvaråpaü niråpya doùàõàü sàmànyalakùaõamàha (så- 71)

#<mu÷yàrthahatirdeùo rasa÷va mukhyastadà÷rayàdvàcyaþ /
ubhayopayoginaþ syuþ ÷abdàdyàstena teùvapi saþ //49//>#

hatãrapakarùaþ /
÷abdàdyàþ, ityàdyagrahaõàdvarõaracane /
vi÷eùalakùaõamàha (så- 72)

#<duùñaü padaü ÷rutikañu cyutasaüskçtyapra yuktamasamartham /
nihatàrthamanucitàrthaü nirarthakamavàcakaü tridhà÷lãlam //50//>#

#<saüdigdhamapratãtaü gràmyaü noyàrthamatha bhavet kliùñam /
avimçùñavidheyàü÷aü virudvamatikçtsamàsagatameva //51//>#

(1) "÷rutikañu' paruùavarõaråpaü duùñaü yathà anaïgamaïgalagçhàpàïgabhaïgitaraïgitaiþ /
àliïgitaþ sa tanvaïgyà kàrtàrthyaü labhate kadà // 141 //
atra kàrtàrthyamiti //
(2) "cyutasaüskçti' vyàkaraõalakùaõahãnaü yathà etanmandavipakvatindukaphala÷yàmodaràpàõóara- pràntaü hanta pulindasundarakaraspar÷akùamaü lakùyate /
tat pallãpatiputri ku¤jarakulaü kumbhàbhayàbhyarthanà- dãnaü tvàmanunàthate kucayugaü patràvçtaü mà kçthàþ // 142 //
atrànunàthate, iti /
"sarpiùo nàthate' ityàdàvivà÷iùyeva nàthateràtmanepadaü vihitam "à÷iùi nàthaþ" iti /
atra tu yàcanamarthaþ /
tasmàt "anunàthati stanayugam' iti pañhanãyam /
(3) "aprayuktaü' tathà, àmnàtamapi kavibhirnàdçtam /
yathà yathàyaü dàruõàcàraþ sarvadaiva vibhàvyate /
tathà manye daivato 'sya pi÷àco ràkùaso 'tha và // 143 //
atra daivata÷abdo "daivatàni puüsi và' iti puüsyàmnàto 'pi na kenacitprayujyate /
(4) "asamarthaü' yattadarthaü pañhyate na ca tatràsya ÷aktiþ /
yathà tãrthàntareùu snànena samupàrjitasatkçtiþ /
sunasrotasvinãmeùa hanti saüprati sàdaram // 144 //
atra hantãti gamanàrtham //
(5) "nihatàrthaü' yadubhayàrthamaprasiddhe 'rthe prayuktam /
yathà yàvakarasàrdrapàdaprahàra÷oõitakacena dayitena /
mugdhà sàdhvasataralà vilokya paricumbità sahasà // 145 //
atra ÷oõita÷abdasya rudhiralakùaõenàrtheno¤jvalãkçtatvaråpo 'rtho vyavadhãyate /
(6) "anucitàrthaü' yathà tapasvibhiryà sucireõa labyate prayatnataþ sattribhiriùyate ca yà /
prayànti tàmà÷u gatiü ya÷asvino raõàsvamedhe pa÷utàmupàgatàþ // 146 //
atra pa÷upadaü kàtaratàmabhivyanaktãtyanucitàrtham //
(7) "nirarthakaü' pàdapuraõamàtraprayojanaü càdipadam /
yathà utphullakamalakesaraparàgagauradyute mama hi gauri /
abhivà¤chitaü prasiddhyatu bhagavati yuùmatprasàdena // 147 //
atra hi÷abdaþ //
(8) "avàcakaü' yathà avandhayakopasya vihanturàpadàü bhavanti va÷yàþ svayameva dehinaþ /
amarùa÷ånyena janasya jantunà na jàtahàrdena na vidviùàdaraþ // 148 //
atra jantupadamadàtaryarthe vivakùitam tatra ca nàbhidhàyakam /
yathà và hàdhik sà kila tàmasã ÷a÷imukhã dçùñà mayà yatra sà tadvicchedarujàndhakàritamidaü dagdhaü dinaü kalpitam /
kiü kurmaþ ku÷ale sadaiva vidhuro dhàtà na cettatkathaü tàdçgyàmavatãmayo bhavati me no jãvaloko 'dhunà // 149 //
atra dinamiti prakà÷amayamityarthe 'vàcakam /
yaccopasargasaüsargàdarthàntaragatam /
yathà jaïgàkàõóorunàlo nakhakiraõalasatkesaràlãkaràlaþ pratyagràlaktakàbhàprasarakisalayo ma¤juma¤jãrabhçïgaþ /
bharturnçttànukàre jayati nijatanusvacchalàvaõyavàpã- saübhåtàmbhoja÷obhàü vidadhadabhinavo daõóapàdo bhavànyàþ // 150 //
atra dadhadityarthe vidadhaditi //
(9) "a÷lãlam' tridheti vrãóàjugupsàmaïgalavya¤jakatvàt /
yathà sàdhanaü sumahadyasya yannànyasya vilokyate /
tasya dhã÷àlinaþ ko 'nyaþ sahetàràlitàü bhruvam // 151 //
(1) lãlàtàmarasàhato 'nyavanitàniþ÷ahkadaùñàdharaþ ka÷vitkesaradåùitekùaõa iva vyàmãlya netre sthitaþ /
mugdhà kuómalitànanena dadatã vàyuü sthità tatra sà bhràntyà dhårtatayàtha và natimçte tenàni÷aü cumbità // 152 //
(2) mçdupavanavibhinno matpriyàyà ninà÷àt ghanarucirakalàpo niþsapatno 'dya jàtaþ /
rativigalitabandhe ke÷apà÷e suke÷yàþ sati kusumasanàthe kaü haredeùa barhã // 153 //
(3) eùu sàdhanavàyuvinà÷a÷abdàþ, vrãóàdivya¤jakàþ //
(10) "saüdigdhaü' yathà àliïgitastatrabhavàn saüparàye jaya÷riyà /
à÷ãþparaüparàü vandyàü karõe kçtvà kçpàü kuru // 154 //
atra vandyàü kiü hañhahçtamahilàyàm kiü và namasyàmiti saüdehaþ //
(11) "apratãtaü' yatkevale ÷àstre prasiddham /
yathà samyagj¤ànamàhàjyotirdalità÷ayatàjuùaþ /
vidhãyamànamapyetanna bhavetkarma bandhanam // 155 //
atrà÷aya÷abdo vàsanàparyàyo yoga÷àstràdàveva prayuktaþ //
(12) "gràmyaü' yatkevale loke sthitam /
yathà ràkàvibhàvarãkàntasaükràntadyuti te mukham /
tapanãya÷ilà÷obhà kañi÷va harate manaþ // 156 //
atra kañiriti //
(13) "neyàrthaü' "niråóhà lakùaõàþ kà÷vit sàmarthyàdabhidhànavat /
kriyante sàüprataü kà÷vit kà÷vinnaiva tva÷aktitaþ" //
iti yanniùiddhaü làkùaõikam /
yathà ÷aratkàlasamullàsipårõimà÷arvarãpriyam /
karoti te mukhaü tanvi capeñàpàtanàtithim // 157 //
atra capeñàpàtanena nirjitatvaü lakùyate //
atha samàsagatameva duùñamiti saübandhaþ, anyat kevalaü samàsagataü ca //
(14) "kliùñaü' yataþ, arthapratipattirvyavahità /
yathà atrilocanasaübhåtajyotirudgamabhàsibhiþ /
sadç÷aü ÷obhate 'tyarthaü bhåpàla tava ceùñitam // 158 //
atràtrilocanasaübhåtasya candrasya jyotirudghamena bhàsibhiþ kumudairityarthaþ //
(15) "avimçùñavidheyàü÷aü' avimçùñaþ pràdhànyenànirdiùño vidheyàü÷o yatra tat /
yathà mårdhnamudvçttakçttakçttàviralagalagaladraktasaüsaktadhàrà- dhaute÷àïghriprasàdopanatajayajagajjàtamithyàmahimnàm /
kailàsaullàsanecchàvyatikarapi÷unotsarpidarpoddhuràõàü doùõàü caiùàü kimatat phalamiha nagarãrakùaõe yat prayàsaþ // 159 //
atra mithyàmahimatvaü nànuvàdyam api tu vidheyam /
yathà và srastàü nitambàdavaropayantã punaþ punaþ kesaradàmakà¤cãm /
nyàsãkçtàü sthànavidà smareõa dvitãyamaurvãmiva kàrmukasya // 160 //
atra dvitãyatvamàtramutprekùyam /
maurvãü dvitãyàmiti yuktaþ pàñhaþ /
yathà và vapurviråpàkùaõalakùyajanmatà digambaratvena niveditaü vasu /
vareùu yadbàlamçgàkùi mçgyate tadasti kiü vyastamapi trilocane // 161 //
atra "alakùità janiþ' iti vàcyam /
yathà và ànandasindhuraticàpala÷àlicittasaüdànanaikasadanaü kùaõamapyamuktà /
yà sarvadaiva bhavatà tadudantacintà tàntiü tanoti tava saüprati dhigdhigasmàn // 162 //
atra "na muktà' iti niùedho vidheyaþ /
yathà navajaladharaþ saünaddho 'yaü na dçptani÷àcaraþ suradhanuridaü dåràkçùñaü na tasya ÷aràsanam /
ayamapi pañurdhàràsàro na bàõaparaüparà kanakanikaùasnigdhà vidyut priyà na mamorva÷ã // 163 //
ityatra /
na tvamuktatànuvàdenànyadatra kiücidvihitam /
yathà jugopàtmànamatrasto bheje dharmamanàturaþ /
agçdhnuràdade so 'rthànasaktaþ sukhamanvabhåt // 164 //
ityatra, atrastatvàdyanuvàdenàtmano gopanàdi //
(16) "viruddhamatikçt' yathà sudhàkarakaràkàravi÷àradaviceùñitaþ /
akàryamitrameko 'sau tasya kiü varõayàmahe // 165 //
atra "kàrüya vinà mitram' iti vivakùitam "akàrye mitram iti' tu pratãtiþ /
yathà và cirakàlaparipràptalocanànandadàyinaþ /
kàntà kàntasya sahasà vidadhàti galagraham // 166 //
atra "kaõñhagraham' iti vàcyam /
yathà và na trastaü yadi nàma bhåtakaruõàsaütàna÷àntàtmanaþ tena vyàrujatà dhanurbhagavato devàdbhavànãpateþ /
tatputrastu madàndhatàrakavadhàdvi÷vasya dattotsavaþ skandaþ skanda iva priyo 'hamatha và ÷iùyaþ kathaü vismçtaþ // 167 //
atra bhavànãpati÷abdo bhavànyàþ patyantare pratãtiü karoti yathà và gorapi yadvàhanatàü pràptavataþ so 'pi girisutàsiühaþ /
savidhe nirahaükàraþ pàyàdvaþ so 'mbikàramaõaþ // 168 //
atràmbikàramaõa iti viruddhàü dhiyamutpàdayati //
"÷rutikañu' samàsagataü yathà sà dåre ca sudhàsàndrataraïgitavilocanà /
barhinirhràdanàrhe 'yaü kàla÷va samupàgataþ // 169 //
evamanyadapi j¤eyam //
(så- 47)

#<apàsya cyutasaüskàramasamarthaü nirarthakam /
vàkye 'pi doùà santyete padasyàü÷e 'pi kecana //52//>#

kecana na punaþ sarve /
krameõodàharaõam so 'dhyaiùña vedàüstrida÷ànayaùña pitññanatàrpsãtsamamaüsta bandhån /
vyajeùña ùaóvargamaraüsta nãtau samålaghàtaü nyavadhãdarãü÷va // 170 //
sa ràtu vo du÷vyavano bhàvukànàü paraüparàm /
aneóamåkatàdyai÷va dyatu doùairasaümatàn // 171 //
atra du÷vyavana indraþ, aneóamåko måkabadhiraþ //
sàyakasahàyabàhormakaradhvajaniyamitakùamàdhipateþ /
abjarucibhàsvaraste bhàtitaràmavanipa ÷lokaþ // 172 //
atra sàyakàdayaþ ÷abdàþ khaógàbdhibhåcandraya÷aþparyàyàþ ÷aràdyarthatayà prasiddhàþ //
kuvindastvaü tàvatpañayasi guõagràmamabhito ya÷o gàyantyete di÷i di÷i ca nagnàstava vibho /
÷arajjyotsnàgaurasphuñavikañasarvàïgasubhagà tathàpi tvatkãrtirbhramati vigatàcchàdanamiha // 173 //
atra kuvindàdi÷abdo 'rthàntaraü pratipàdayannupa÷lokyamànasya tiraskàraü vyanaktãtyunucitàrthaþ /
pràbhrabhràóviùõudhàmàpya viùamà÷vaþ karotyayam /
nidràü sahasraparõànàü palàyanaparàyaõàm // 174 //
atra pràbhrabhràóviùõudhàmaviùamà÷vanidràparõa÷abdàþ prakçùñajaladagaganasaptà÷vasaükocadalànàmavàcakàþ //
bhåpaterupasarpantã kampanà vàmalocanà /
tattatpraharaõotsàhavatã mohanamàdadhau // 175 //
atropasarpaõapraharaõamohana÷abdà vrãóàdàyitvàda÷lãlàþ /
te 'nyairvàntaü sama÷nanti parotsargaü ca bhu¤cate /
itaràrthagrahe yeùàü kavãnàü syàtpravartanam // 176 //
atra vàntotsargapravartana÷abdà jugupsàdàyinaþ /
pitçvasatimahaü vrajàmi tàü saha parivàrajanena yatra me /
bhavati sapadi pàvakànvaye hçdayama÷eùita÷oka÷alyakam // 177 //
atra pitçgçhamityàdau vivakùite ÷ma÷ànàdipratãtàvamaïgalàrthatvam //
suràlayollàsaparaþ pràptaparyàptakampanaþ /
màrgaõapravaõo bhàsvadbhåtireùa vilokyatàm // 178 //
atra kiü suràdi÷abdà devasenà÷aravibhåtyarthàþ kiü madiràdyarthàþ, iti saüdehaþ //
tasyàdhimàtropàyasya tãvrasaüvegatàjuùaþ /
dçóhabhåmiþ priyapràptau yatnaþ sa phalitaþ sakhe // 179 //
atràdhimàtropàyàdayaþ ÷abdà yoga÷àstramàtraprayuktatvàdapratãtàþ //
tàmbålabhçtagallo 'yaü bhallaü jalpati mànuùaþ /
karoti khàdanaü pànaü sadaiva tu yathà tathà // 180 //
atra gallàdayaþ ÷abdàþ gràmyàþ //
vastravaidåryacaraõaiþ kùatasacvarajaþparà /
niùkampà racità netrayuddhaü vedaya sàüpratam // 181 //
atràmbàraratnapàdaiþ kùatatamà, acalà bhåþ kçtà netradvandvaü bodhayeti neyàrthatà //
dhammillasya na kasya prekùya nikàmaü kuraïga÷àvàkùyàþ /
rajyatyapårvabandhavyutpattermànasaü ÷obhàm // 182 //
atra dhammillasya ÷obhàü prekùya kasya mànasaü na rajyatãti saübandhe kliùñatvam //
nyakkàro hyayameva me yadarayastatràpyasau tàpasaþ so 'pyatraiva nihanti ràkùasakulaü jãvatyahau ràvaõaþ /
dhigdhik ÷akrajitaü prabodhitavatà kiü kumbhakarõena và svargagràmañikàviluõñhanavçthocchånaiþ kimebhirbhujaiþ // 183 //
atra "ayameva nyakkàraþ' iti vàcyam /
ucchånatvamàtraü cànuvàdyam, na vçthàtvavi÷eùitam /
atra ca ÷abdaracanà viparãtà kçteti vàkyasyaiva doùo na vàkyàrthasya /
yathà và apàïgasaüsargi taraïgitaü dç÷orbhruvoraràlàntavilàsi vellitam /
visàri romà¤canaka¤cukaü tanostanoti yo 'sau subhage tavàgataþ // 184 //
atra yo 'sàviti padadvayamanuvàdyamotrapratãtikçt /
tathàhi--prakràntaprasiddhànubhåtàrthaviùyastacchabdo yacchabdopàdànaü nàpekùate /
krameõodàharaõam /
kàtaryaü kevalà nãtiþ ÷auryaü ÷vàpadaceùñitam /
ataþ siddhiü sametàmyàmubhàbyàmanviyeùa saþ // 185 //
dvayaü gataü saüprati ÷ocanãyatàü samàgamapràrthanayà kapàlinaþ /
kalà ca sà kàntimatã kalàvatastvamasya lokasya ca netrakaumudã // 186 //
utkampinã bhayapariskhalitàü÷ukàntà te locane pratidi÷aü vidhure kùipantã /
kråreõa dàruõatayà sahasaiva dagdhà dhåmàndhitena dahanena na vãkùitàsi // 187 //
yacchabdaståttaravàkyànugatatvenopàttaþ sàmarthyàtpårvavàkyànugatasya tacchabdasyopàdànaü nàpekùate /
yathà sàdhu candramasi puùkaraiþ kçtaü mãlitaü yadabhiràmatàdhike /
udyatà jayini kàminãmukhe tena sàhasamanuùñhitaü punaþ // 188 //
pràgupàttastu yacchabdastacchabdopàdànaü vinà sàkàïkùaþ /
yathà atraiva ÷loke, àdyapàdayorvyatayàse /
dvayorupàdàne tu niràkàïkùatvaü prasiddham /
anupàdàne 'pi sàmarthyàtkutraciddvayamapi gamyate /
yathà ye nàma kecidiha naþ prathayantyavaj¤àü jànanti te kimapi tàn prati naiùa yatnaþ /
utpatsyate 'sti mama ko 'pi samànadharmà kàlo hyayaü niravadhirvipulà ca pçthvã // 189 //
atra ya utpatsyate taü pratãti /
evaü ca tacchabdànupàdàne 'tra sàkàïkùatvam /
na càsàviti tacchabdàrthamàha /
asau maruccumbitacàrukesaraþ prasannatàràdhipamaõóalàgraõãþ /
viyuktaràmàturadçùñivãkùito vasantakàlo hanumànivàgataþ // 190 //
atra hi na tacchabdàrthapratãtiþ /
pratãtau và karakàlakaràladoþsahàyo yudhi yo 'sau vijayàrjunaikamallaþ /
yadi bhåpatinà sa tatra kàrye viniyujyeta tataþ kçtaü kçtaü syàt // 191 //
atra sa ityasyànarthakyaü syàt /
atha yo 'vikalpamidamarthamaõóalaü pa÷yatã÷a nikhilaü bhavadvapuþ /
àtmapakùaripårite jagatyasya nityasukhinaþ kuto bhayam // 192 //
itãdaü÷abdavadadaþ÷abdastacchabdàrthamabhidhatte, iti, ucyate /
tarhyatreva vàkyàntare, upàdànamarhati na tatraiva /
yacchabdasya hi nikañe sthitaþ prasiddhiü paràmç÷ati /
yathà yattadårjitamatyugraü kùàtraü tejo 'sya bhåpateþ /
dãvyatàkùaistadànena nånaü tadapi hàritam // 193 //
ityatra tacchabdaþ /
nanu katham kalyàõànàü tvamasi mahasàü bhàjanaü vi÷vamårte dhuryàü lakùmãmatha mayi bhç÷aü dhehi deva prasãda /
yadyatpàpaü pratijahi jagannàtha namrasya tanme bhadraü bhadraü vitara bhagavan bhåyase maïgalàya // 194 //
atra yadyadityuktvà tanme, ityuktam /
ucyate--yadyaditi yena kenacidråpeõa sthitaü sarvàtmakaü vastvàkùiptam tathàbhåtameva tacchabdena paràmç÷yate /
yathà và kiü lobhena vilaïghitaþ sa bharato yenaitadevaü kçtaü màtrà strãlaghutàü gatà kimatha và màtaiva me madhyamà /
mithyaitanmama cintitaü dvitayamapyàryànujo 'sau gurur- màtà tàtakalatramityanucitaü manye vidhàtrà kçtam // 195 //
atràryasyeti tàtasyeti ca vàcyam na tvanayoþ samàse guõãbhàvaþ kàryaþ /
evaü samàsàntare 'pyudàhàryam //
viruddhamatikçdyathà ÷ritakùamà raktabhuvaþ ÷ivàliïgitamårtayaþ /
vigrahakùapaõenàdya ÷erate te gatàsukhàþ // 196 //
atra kùaõàdiguõayuktàþ sukhamàsate, iti vivakùite hatà iti viruddhà pratãtiþ //
padaikade÷e yathàsaübhavaü krameõodàharaõam alamaticapalatvàtsvapnamàyopamatvàt pariõativirasatvàtsaügamenàïganàyàþ /
iti yadi ÷atakçtvastacvamàlocayàma- stadapi na hariõàkùãü vismaratyantaràtmà // 197 //
atra tvàditi /
yathà và tadgaccha siddhyai kuru devakàryamartho 'yamarthàntaralabhya eva /
apekùate pratyayamaïgalabdhyai bãjàïkuraþ pràgudayàdivàmbhaþ // 198 //
atra ddhyai bdhyai, iti kañu //
ya÷vàpsarovibhramamaõóanànàü saüpàdayitrãü ÷ikharairbibhàrti /
balàhakacchedavibhaktaràgàmakàlasaüdhyàmiva dhàtumattàm // 199 //
atra mattà÷abdaþ kùãbàrthe nihatàrthaþ //
àdàva¤janapujjaliptavapuùàü ÷vàsànillollàsita- protsarpadvirahànalena ca tataþ saütàpitànàü dç÷àm /
saüpratyeva niùekama÷rupayasà devasya cetobhuvo bhallãnàmiva pànakarma kurute kàmaü kuraïgekùaõà // 200 //
atra dç÷àmiti bahuvacanaü nirarthakam /
kuraïgekùaõàyà ekasyà evopàdànàt /
na càlasavalitairityàdivat vyàpàrabhedàdbahutvam vyàpàràõàmanupàttatvàt /
na ca vyàpàre 'tra dçk÷abdo vartate /
atraiva "kurute' ityàtmanepadamapyanarthakam /
pradhànakriyàphalasya kartrasaübandhe kartarabhipràyakriyàphalàbhàvàt //
càpàcàryastripuravijayã kàrtikeyo vijeyaþ ÷astravyastaþ sadanamudadhirbhåriyaü hantakàraþ /
astyevaitat kimu kçtavatà reõukàkaõñhabàdhàü baddhaspardhastava para÷unà lajjate candrahàsaþ // 201 //
atra vijeya iti kçtyapratyayaþ ktapratyayàrthe 'vàcakaþ //
atipelavamatiparimitavarõaü laghutaramudàharati ÷añhaþ /
paramàrthataþ sahçdayaü vahati punaþ kàlakåñaghañitamiva // 202 //
atra pelava÷abdaþ //
yaþ påyate surasarinmukhatãrthasàrthasnànena ÷àstrapari÷ãlanakãlanena /
saujanyamànyajanirårjitamårjitànàü so 'yaü dç÷oþ patati kasyacideva puüsaþ // 203 //
atra påya÷abdaþ //
vinayapraõayaikaketanaü satataü yo 'bhavadaïga tàdç÷aþ /
kathamadya sa tadvadãkùyatàü tadabhipretapadaü samàgataþ // 204 //
atha preta÷abdaþ //
kasmin karmaõi sàmarthyamasya nottapatetaràm /
ayaü sàdhucarastasmàda¤jalirbadhyatàmiha // 205 //
atra kiü pårvaü sàdhuþ, uta sàdhuùu caratãti saüdehaþ //
kimucyate 'sya bhåpàlamaulimàlàmahàmaõeþ /
sudurlabhaü vacobàõaistejo yasya vibhàvyate // 206 //
atra vacaþ÷abdena gãþ÷abdo lakùyate /
atra khalu na kevalaü pårvapadam, yàvaduttarapadamapi paryàyaparivartanaü na kùamate /
jaladhyàdàvuttarapademeva vaóavànalàdau pårvapadameva //
yadyapyasamarthasyaivàprayuktàdayaþ kecana bhedàþ, tathàpyanyairàlaükàrikairvibhàgena pradar÷ità iti bhedapradar÷anenodàhartavyà iti ca vibhajyoktàþ //
(så- 75)

#<pratikålavaktuüpahataluptàvesargaü visaüdhi hatavçttam /
nyånàdhikakathitapadaü patatprakarùaü samàptapunaràttam //53//>#

#<ardhàntaraikavàcakama bhavanmatayogamanabihitavàcyam /
apadasthapadasamàsaü saükãrõaü garbhitaü prasiddhihatam //54//>#

#<bhagnaprakramamakramamamataparàrthaü ca vàkyameva tathà />#

(1) rasànuguõatvaü varõànàü vakùyate tadviparãtaü pratãkålavarõam /
yathà ÷çïgàre akuõñhotkaõñhayà pårõamàkaõñhaü kalakaõñhi màm /
kambukaõñhyàþ kùaõaü kaõñhe kuru kaõñhàrtimuddhara // 207 //
raurde yathà de÷aþ so 'yamaràti÷oõitajalairyasmin hradàþ påritàþ kùatrràdeva tathàvidhaþ paribhavastàtasya ke÷agrahaþ /
tànyevàhitahetighasmaraguråõyastràõi bhàsvanti me yadràmeõa kçtaü tadeva kurute droõàtmajaþ krodhanaþ // 208 //
atra hi vikañavarõatvaü dãrghasamàsatvaü cocitam /
yathà pràgapràptani÷umbha÷àübhavadhanurdvedhàvidhànirbhavat- krodhapreritabhãmabhàrgavabhujastambhàpaviddhaþ kùaõàt /
ujjvàlaþ para÷urbhavatva÷ithilastvatkaõñhapãñhàtithi- ryenànena jagatsu khaõóapara÷urdevo haraþ khyàpyate // 209 //
yatra tu na krodhastatra caturthapàdàbhidhàne tathaiva ÷abdaprayogaþ //
(2) upahata utvaü pràpto (3) lupto và visargo yatra tat /
yathà dhãro vinãto nipuõo varàkàro nçpo 'tra saþ /
yasya bhçtyà balotsiktà bhaktà buddhiprabhàvitàþ // 210 //
(4) visaüdhi saüdhervairåpyam vi÷leùo '÷lãlatvaü kaùñatvaü ca /
tatràdyaü yathà ràjanvibhànti bhavata÷varitàni tàni indordyutiü dadhati yàni rasàtale 'ntaþ /
dhãyorbale atitate ucitànuvçttã àtanvatã vijayasaüpadametya bhàtaþ // 211 //
yathà và tata udita udàrahàrahàridyutiruccairudayàcalàdivenduþ //
nijavaü÷a udàttakàntakàntirbata muktàmaõivaccakàstyanarghaþ // 212 //
saühitàü na karomãte svecchayà sakçdapi doùaþ pragçhyàdihetukatve tvasakçt //
vegàduóóãya gagane calaõóàmaraceùñitaþ /
ayamuttapate pattrã tato 'traiva ruciïkuru // 213 //
atra saüdhàva÷lãlatà //
urvyasàvatra tarvàlã marvante càrvavasthitiþ /
nàtrarju yujyate gantuü ÷iro namaya tanmanàk // 214 //
(4) hataü lakùaõànusaraõe 'pya÷ravyam apràptagurubhàvàntaladhu rasànanuguõaü ca vçttaü yatra tat hatavçttam /
krameõodàharaõam-- amçtamamçtaü kaþ saüdeho madhånyapi nànyathà madhuramadhikaü cåtasyàpi prasannarasaü phalam /
sakçdapi punarmadhyasthaþ san rasàntaràvijjano vadatu yaduhànyatsvàdu syàtpriyàda÷anacchadàt // 215 //
atra "yadihànyatsvàdu syàt' itya ÷ravyam /
yathà và jaü parihariuü tãrai maõaaü pi õa sundarattaõaguõeõa /
aha õavaraü jassa doso paóipakkhehiü pi paóivaõõo // 216 //
atra dvitãyatçtãyagaõau sakàrabhakàrau /
vikasidasahakàratàrahàriparimalagu¤jitapu¤jitadvirephaþ /
navakisalayacàrucàmara÷rãrharati munerapi mànasaü vasantaþ // 217 //
atra hàri÷abdaþ /
hàripramuditasaurabheti pàñho yuktaþ /
yathà và anyàstà guõaratnarohaõabhuvo dhanyà mçdanyaiva sà saübhàràþ khalu te 'nya eva vidhinà yaireùa sçùño yuvà /
÷rãmatkàntijuùàü dviùàü karatalàt strãõàü ca // 218 //
atra "vastràõyapi' iti pàñhe laghurapi gurutàü bhajate //
hà nçpa hà budha hà kavibandho viprasahasrasamà÷raya deva /
mugdhavidagdhasabhàntararatna kvàsi gataþ kva vayaü ca tavaite // 219 //
hàsyarasavya¤jakametadvçttam (6) nyånapadaü yathà tathàbhåtàü dçùñvà nçpasadasi pà¤càlatanayàü vane vyàdhaiþ sàrdhaü suciramuùitaü valkaladharaiþ /
viràñasyàvàse sthitamanucitàrambhanibhçtaü guruþ khedaü khinne mayi bhajati nàdyàpi kuruùu // 220 //
atràsmàbhiriti "khinne" ityasmàtpårvamitthamiti ca //
(7) adhikaü yathà sphañikàkçtinirmalaþ prakàmaü pratisaükràntani÷àta÷àstratacvaþ /
aviruddhasamanvitoktiyuktiþ pratimallàstamayodayaþ sa ko 'pi // 221 //
atra, àkuti÷abdaþ /
yathà và idamanucitamakrama÷va puüsàü yadiha jaràsvapi mànmathà vikàràþ /
yadapi ca na kçtaü nitambinãnàü stanapatanàvadhi jãvitaü rataü và // 222 //
atra kçtamiti /
kçtaü pratyuta prakramabhaïgamàvahati /
tathà ca "yadapi ca na kuraïgalocanànàm' iti pàñhe niràkàïkùaiva pratãtiþ //
(8) kathitapadaü yathà adhikaratalatalpaü kalpitasvàpalãlà- parimilananimãlatpàõóimà gaõóapàlã /
sutanu kathaya kasya vya¤jayatya¤jasaiva smaranarapatilãlàyauvaràjyàbhiùekam // 223 //
atra lãleti //
(9) patatprakarùaü yathà kaþ kaþ kutra na ghurghuràyitaghurãghoro ghuretsåkaraþ kaþ kaþ kaü kamalàkaraü vikamalaü kartuü karã nodyataþ /
ke ke kàni vanànyaraõyamahiùà nonmålayeyuryataþ siühãsnehavilàsabaddhavasatiþ pa¤cànano vartate // 224 //
(10) samàptapunaràttaü yathà kreïkàraþ smarakàrmukasya suratakrãóàpikãnàü ravaþ jhaïkàro ratima¤jarãmadhulihàü lãlàcakorãdhvaniþ /
tanvyàþ ka¤culikàpasàraõabhujàkùepaskhalatkaïkaõa- kvàõaþ prema tanotu vo navavayolàsyàya veõusvanaþ // 225 //
(11) dvitãyàrdhagataikavàcaka÷eùaprathamàrüdha yathà masçõacaraõapàtaü gamyatàü bhåþ sadarbhà viracaya sicayàntaü mårdhni gharmaþ kañhoraþ /
taditi janakaputrã locanaira÷rupårõaiþ pathi pathikavadhåbhirvãkùità ÷ikùità ca // 226 //
(12) abhavan mataþ (iùñaþ) yogaþ (saübandhaþ) yatra tat /
yathà yeùàü tàstrida÷ebhadànasaritaþ pãtàþ pratàpoùmabhir- lãlàpànabhuva÷va nandanavanacchàyàsu yaiþ kalpitàþ /
yeùàü huükçtayaþ kçtàmarapatikùobhàþ kùapàcàriõàü kiü taistvatparitoùkàri vihitaü kiücitpravàdocitam // 227 //
atra "guõànàü ca paràrthatvàdasaübandhaþ samatvàtsyàt" ityuktanayena yacchabdanirde÷yànàmarthànàü parasparamasamanvayena yairityatra vi÷eùasyàpratãtiriti /
"kùapàcàribhiþ' iti pàñhe yujyate samanvayaþ /
yathà và tvamevaüsaundaryà sa ca ruciratàyàþ paricitaþ kalànàü sãmànaü paramiha yuvàmeva bhajathaþ /
api dvandvaü diùñyà taditi subhage saüvadati vàm ataþ ÷eùaü yatsyàjjitamiha tadànãü guõitayà // 228 //
atra yadityatra taditi tadànãmityatra yadeti vacanaü nàsti /
"cetsyàt' iti yuktaþ pàñhaþ /
yathà và saügràmàïgaõamàgatena bhavatà càpe samàropite devàkarõaya yena yena sahasà yadyatsamàsàditam /
kodaõóena ÷aràþ ÷arairari÷irastenàpi bhåmaõóalaü tena tvaü bhavatà ca kãrtiratulà kãrtyà ca lokatrayam // 229 //
atràkarõanakriyàkarmatve kodaõóaü ÷arànityàdi vàkyàrthasya karmatve kodaõóaþ ÷arà iti pràptam /
na ca yacchabdàrthastàdvi÷eùaõaü và kodaõóàdi /
na ca kena kenetyàdi pra÷naþ /
yathà và "càpàcàryastripuravijayã-" // 230 //
ityàdau bhàrgavasya nindàyàü tàtparyam /
kçtavateti para÷au sà pratãyate /
"kçtavataþ' iti tu pàñhe matayogo bhavati /
yathà và catvàro vayamçtvijaþ sa bhagavàn karmopadeùñà hariþ saügràmàdhvaradãkùito narapatiþ patnã gçhãtavratà /
kauravyàþ pa÷avaþ priyàparibhavakle÷opa÷àntiþ phalaü ràjayanyopanimantraõàya rasati sphãtaü hato dundubhiþ // 231 //
atràdhvara÷abdaþ samàse guõãbhåta iti na tadarthaþ savaiþ saüyujyate /
yathà và jaïgàkàõóorunàlo nakhakiraõalasatkesaràlãkaràlaþ pratyagràlaktakàbhàprasarakisalayo ma¤juma¤jãrabhçïgaþ /
bharturnçttànukàre jayati nijatanusvacchalàvaõyavàpã- saübhåtàmbhoja÷obhàü vidadhadabhinavo daõóapàdo bhavànyàþ // 232 //
atra daõóapàdagatà nijatanuþ pratãyate bhavànyàþ saübandhinã tu vivakùità //
(13) ava÷yavaktavyamanuktaü yatra /
yathà apràkçtasya caritàti÷ayai÷va dçùñairatyadbhutairapahçtasya tathàpi nàsthà /
ko 'pyeùa vãra÷i÷ukàkçtiraprameyasaundaryasàrasamudàyamayaþ padàrthaþ // 233 //
atra "apahçto 'smi' ityapahçtatvasya vidhirvàcyaþ, tathàpãtyasya dvitãyavàkyagatatvenaivopapatteþ /
yatà và eùo 'hamadritanayàmukhapajhajanmà pràptaþ suràsuramanorathadårabatãü /
svapne 'niruddhaghañanàdhigatàbhiråpalakùbhãphalàmasuraràjasutàü vidhàya // 234 //
atra manorathànàmapi dåravartãtyapyartho vàcyaþ /
yathà và tvayi nibaddharateþ priyavàdinaþ praõayabhaïgaparàïbhukhacetasaþ /
kamaparàdhalavaü mama pa÷yasi tyajasi mànini dàsajanaü yataþ // 235 //
atra "aparàdhasya lavamapi' iti vàcyam //
(14) asthànasthapadaü yathà priyeõa saügrathya vipakùasaünidhànupàhitàü vakùasi pãvarastane /
srajaü na kàcidvijahau jalàvilàü vasanti hi premõi guõà na vastuùu // 236 //
atra "kàcinna vijahau' iti vàcyam /
yathà và lagnaþ kelikacagraha÷lathajañàlambena nidràntare mudràïkaþ ÷itikandharendu÷akalenàntaþ kapolasthalam /
pàrvatyà nakhalakùma÷ahkitasakhãnarmasmitahrãtayà pronmçùñaþ karapallavena kuñilàtàmracchaviþ pàtu vaþ // 237 //
atra nakhalakùmetyataþ pårvaü "kuñilatàmra-" iti vàcyam //
(15) asthànasthasamàsaü yathà adyàpi stana÷ailadurgaviùame sãmantinãnàü hçdi sthàtuü và¤chati màna eùa dhigiti krodhàdivàlohitaþ /
prodyaddårataraprasàritakaraþ karùatyasau tatkùaõàt phullatkairavako÷aniþsaradali÷reõãkçpàõaü ÷a÷ã // 238 //
atra kruddhasyoktau samàso na kçtaþ kaveruktau tu kçtaþ //
(16) saükãrõam yatra vàkyàntarasya padàni vàkyàntaramanupravi÷anti /
yathà kimiti na pa÷yasi kopaü pàdagataü bahuguõaü gçhàõemam /
nanu mu¤ca hçdayanàthaü kaõñhe manasastamoråpam // 239 //
atra pàdagataü bahuguõaü hçdayanàthaü kimiti na pasyasi, imaü kaõñhe gçhàõa manasastamoråpaü kopaü mu¤ceti /
ekavàkyatàyàü tu kliùñamiti bhedaþ //
(17) gàrbhitam yatra vàkyasya madhye vàkyàntaramanupravi÷ati /
yathà paràpakàraniratairdurjanaiþ saha saügatiþ /
vadàmi bhavatastacvaü na vidheyà kadàcana // 240 //
atra tçtãyapàdo vàkyàntaramadhye praviùñaþ /
yathà và lagnaü ràgàvçtàïgyà sudçóhamiha yayaivàsiyaùyàrikaõñhe màtaïgànàmapãhopari parapuruùairyà ca dçùñà patantã /
tatsakto 'yaü na kiücidgaõayati viditaü te 'stu tenàsmi dattà bhçtyebhyaþ ÷rãniyogàdgaditumiva gatetyambudhiü yasya kãrtiþ // 241 //
atra "viditaü te 'stu' iti etatkçtam /
pratyuta lakùmãstato 'pasaratãti viruddhamatikçt //
(18) "ma¤jãràdiùu raõitapràyaü pakùiùu ca kåjitaprabhçti /
stanitabhaõitàdi surate meghàdiùu garjitapramukham" //
iti prasiddhimatikràntam /
yathà mahàpralayamàrutakùubhitapuùkaràvartaka- pracaõóaghanagarjitapratirutànukàrã muhuþ /
ravaþ÷ravaõabhairavaþ sthagitarodasãkandaraþ kuto 'dya samarodadherayamabhåtapårvaþ puraþ // 242 //
atra ravo maõóåkàdiùu prasiddho na tåktavi÷eùe siühanàde //
(19) bhagnaþ prakramaþ prastàvaþ, yatra /
yathà nàthe ni÷àyà niyaterniyogàdastaü gate hanta ni÷àpi yàtà /
kulàïganànàü hi da÷ànuråpaü nàtaþ paraü bhadrataraü samasti // 243 //
atra "gate' iti prakrànte "yàtà' iti prakçteþ /
"gatà ni÷àpi' iti tu yuktam /
nanu "naikaü padaü dviþ prayojyaü pràyeõa' ityanyatra kathitapadaü duùñamiti cehaivoktam /
tatkathamekasya padasya dviþprayogaþ, /
ucyate /
udde÷yapratinirde÷yavyatirikto viùaya ekapadaprayoganiùedhasya tadvati viùaye pratyuta tasyaiva padasya sarvanàmno và prayogaü vinà doùaþ /
tathàhi--udeti savità tàmrastàmra evàstameti ca /
saüpattau ca vipattau ca mahatàmekaråpatà // 244 //
atra rakta evàstametãti yadi kriyeta tadà padàntarapratipàditaþ sa evàrtho 'rthàntaratayeva pratibhàsamànaþ pratãtiü sthagayati //
yathà và ya÷o 'dhigantuü sukhalipsayà và manuùyasaükhyàmativartituü và /
nirutsukànàmabhiyogabhàjàü samutsukevàïkamupaiti siddhiþ // 245 //
atra pratyayasya /
"sukhamãhituü và' iti yuktaþ pàñhaþ /
te himàlayamàmantrya punaþ prekùya ca ÷ålinam /
siddhaü càsmai nivedyàrthaü tadvisçùñàþ khamudyayuþ // 246 //
atra sarvanàmnaþ /
"anena visçùñàþ' iti tu vàcyam /
mahãbhçtaþ putravato 'pi dçùñistasminnapabatye na jagàma tçptim /
anantapuùpasya madhorhi cåte dvirephamàlà savi÷eùasaïgà // 247 //
atra paryàyasya /
"mahãbhçto 'patyavato 'pi' iti yuktam /
"atra satyapi putre kanyàråpe 'pyapatye sneho 'bhåt' iti kecitsamarthayante /
vipado 'bhibhavantyavikramaü rahayatyàpadupetamàyatiþ /
niyatà laghutà niràyateragarãyànna padaü nçpa÷riyaþ // 248 //
atropasargasya paryayasya ca /
"tadabhibhavaþ kurute niràyatim /
laghutàü bhajate niràyatirlaghutàvànna padaü nçpa÷riyaþ //
' iti yuktam /
kàcitkãrõà rajobhirdivamanuvidadhau mandavaktrendulakùmã- ra÷rãkàþ kà÷vidantardi÷a iva dadhire dàhamudbhràntasacvàþ /
bhremurvàtyà ivànyàþ pratipadamaparà bhåmivatkampamànàþ prasthàne pàrthivànàma÷ivamiti puro bhàvi nàryaþ ÷a÷aüsaþ // 249 //
atra vacanasya /
"kà÷vitkãrõà rajobhirdivamanuvidadhurmandavaktrenadu÷obhà niþ÷rãkàþ' iti "kampamànàþ' ityatra "kampamàpuþ' iti ca pañhanãyam /
gàhantàü mahiùà nipànasalilaü ÷çïgairmuhustàóitaü chàyàbaddhakadambakaü mçgakulaü romanthamabhyasyatàm /
vi÷rabdhaiþ kriyatàü varàhapatibhirmustàkùatiþ palvale vikùàntiü labhatàmidaü ca ÷ithilajhyàbandhamasmaddhanuþ // 250 //
atra kàrakasya /
" vi÷rabdhà racayantu såkaravarà mustàkùatim' ityaduùñam /
akalitatapastejovãryaprathimni ya÷onidhà- vavitathamadàdhmàte roùànmunàvabhigacchati /
aminavadhanurvidyàdarpakùamàya ca karmaõe sphurati rabhasàtpàõiþ pàdopasaügrahaõàya ca // 251 //
atra kramasya /
pàdopasaügrahaõàyeti pårvaü vàcyam /
evamanyadapyanusartavyam //
(20) avidyamànaþ kramo yatra /
yathà dvayaü gataü saüprati ÷ocanãyatàü samàgamapràrthanayà kapàlinaþ /
kalà ca sà kàntimatã kalàvataþ tavmasya lokasya ca netrakaumudå // 252 //
atra tvaü÷abdànantaraü cakàro yuktaþ /
yathà và ÷aktirnistri÷ajeyaü tava bhujayugale nàtha doùàkara÷rã- rvaktre pàr÷ve tathaiùà prativasati mahàkuññanã khahgayaùñiþ /
àj¤eyaü sarvagà te vilasati ca puraþ kiü mayà vçddhayà te procyevetthaü prakopàccha÷ikarasitayà yasya kãrtyà prayàtam // 253 //
atra "itthaü procyeva' iti nyàyyam /
tathà "lagnaü ràgàvçtàhgyà- //
' 253 (ka) //
ityàdau "iti ÷rãniyogàt' iti vàcyam //
(21) amataþ prakçtaviruddhaþ paràrtho yatra /
yathà ràmamanmatha÷areõa tàóità duþsahena hçdaye ni÷àcarã /
gandhavadrudhiracandanokùità jãvite÷avasatiü jagàma sà // 254 //
atra prakçte rase valiruddhasya ÷çïgàrasya vyajjako 'paro 'rthaþ /
arthadoùànàha (så- 76)

#<artho 'puùñaþ kaùño vyàhatapunaruktaduùkramagràmyàþ //55//>#

#<saüdigdho nirhetuþ prasiddhividyàviruddha÷va /
anavãkçtaþ saniyamàniyamavi÷eùàvi÷eùaparivçttàþ //56//>#

#<sàkàhkùo 'padayuktaþ sahacarabhinnaþ prakà÷itavirudvaþ /
vidhyanuvàdàyuktastyaktapunaþ svãkçto '÷lãlaþ //57//>#

duùña iti saübadhyate /
krameõodàharaõam-- (1) ativitatagaganasaraõiprasaraõaparimuktavikùamànandaþ /
marudullàsitasaurabhakamalàkarahàsakçdravirjayati // 255 //
atràtivitatatvàdayo 'nupàdàne 'pi pratipàdyamànamarthaü na bàdhanta ityapuùñàþ, na tvasaügatàþ punaruktà và //
(2) sadà madhye yàsàmiyamamçtanisyandasurasà sarasvatyuddàmà vahati bahumàrgà parimalam /
prasàdaü tà età ghanaparicitàþ kena mahatàü mahàkàvyavyomni sphuritamadhurà yàntu rucayaþ // 256 //
atra yàsàü kavirucãnàü madhye sukumàravicitramadhyamàtmakatrimàrgà bhàratã camatkàraü vahati tàþ, gambhãrakàvyaparicitàþ kathamitarakàvyavat prasannà bhavantu /
yàsàmàdityaprabhàõàü madhye tripathagà vahatitàþ, meghaparicitàþ kathaü prasannà bhavantãti saükùepàrthaþ //
(3) jagati jayinaste te bhàvà navendukalàdayaþ prakçtimadhuràþ santyevànye mano madayanti ye /
mama tu yadiyaü yàtà loke vilocanacandrikà nayanaviùayaü janmanyekaþ sa eva mahotsavaþ // 257 //
atrendukalàdayo yaü prati paspa÷apràyàþ sa eva candrikàtvamutkarùàrthamàropayatãti vyàhatatvam //
(4) kçtamanumatamityàdi // 258 //
atràrjunàrjuneti bhavadbhiriti cokte sabhãmakirãñinàmiti kirãñipadàrthaþ punaruktaþ /
yathà và astrajvàlàvalãóhapratibalajaladherantaraurvàyamàõe senànàthe sthite 'sminmama pitari gurau sarvadhanvã÷varàõàm /
karõàlaü kaübhrameõa vraja kçpa samaraü mu¤ca hàrdikya ÷aïkàü tàte càpadvitãye vahati raõadhuraü ko bhayasyàvakà÷aþ // 259 //
atra caturthapàdavàkyàrthaþ punaruktaþ //
(5) bhåpàlaratna nirdainyapradànaprathitotsava /
vi÷ràõaya turaïgaü me màtaïgaü và madàlasam // 260 //
atra màtahgasya pràïnirde÷o yuktaþ /
(6) svapiti yàvadayaü nikañe janaþ svapimi tàvadahaü kimapaiti te /
tadayi sàüpratamàhara kårparaü tvaritamårumuda¤caya ku¤citam // 261 //
eùo 'vidagdhaþ //
(7) màtsaryamutsàryetyàdi // 262 //
atra prakaraõàdyabhàve saüdehaþ ÷ànta÷çïgàryanyataràbhidhàne tu ni÷vayaþ //
(8) gçhãtaü yenàsãþ paribhavabhayànnocitamapi prabhàvàdyasyàbhånna khalu tava ka÷vinna viùayaþ /
parityaktaü tena tvamasi suta÷okànna tu bhayà- dvimokùye ÷astra tvàmahamapi yataþ svasti bhavate // 263 //
atra ÷astramocane heturnopàttaþ //
(9) idaü te kenoktaü kathaya kamalàtaïkavadane yadetasmin hemnaþ kañakamiti dhatse khalu dhiyam /
idaü tadduþsàdhàkramaõaparamàstraü smçtibhuvà tava prãtyà cakraü karakamalamåle vinihitam // 264 //
atra kàmasya cakra loke 'prasiddham /
yathà và (9 a) upaparisaraü godàvaryàþ parityajatàdhvagàþ saraõimaparo màrgastàvadbhavàdbhirihekùyatàm /
iha hi vihito raktà÷okaþ kayàpi hatà÷ayà caraõanalinanyàsoda¤cannavàïkuraka¤cukaþ // 265 //
atra pàdàghàtenà÷okasya puùpodghamaþ kaviùu prasiddho na punaraïkurodgamaþ /
(susitavasanàlaükàràyàü kadàyana kaumudã- mahasi sudç÷i svairaü yàntyàü gato 'stamabhådvidhuþ /
tadanu bhavataþ kãrtiþ kenàpyagãyata yena sà priyagçhamagànmuktà÷aïkà kva nàsi ÷ubhapradaþ // 266 //
atràmårtàpi kãrtiþ jyotsnàvatprakà÷aråpà kathiteti lokaviruddhamapi kaviprasiddherna dupñam //)//
(10) sadà snàtvà ni÷ãthinyàü sakalaü vàsaraü budhaþ /
nànàvidhàni ÷àstràõi vyàcaùñe ca ÷çõoti ca // 267 //
grahoparàgàdikaü vinà ràtrau snànaü dharma÷àstreõa viruddham /
(10 a) ananyasadç÷aü yasya balaü bàhvoþ samãkùyate /
ùàóguõyànusçtistasya satyaü sà niùprayojanà // 268 //
etat artha÷àstreõa /
(10 à) vidhàya dåre keyåramanaïgàïgaõamahganà /
babhàra kàntena kçtàü karajollekhamàlikàm // 269 //
atra keyårapade nakhakùataü na vihitamiti, etatkàma÷àstreõa /
(10 i) aùñàïgayogapari÷ãlanakãlanena duþsàdhasiddhisavidhaü vidadhadvidåre /
àsàdayannabhimatàmadhunà vivekakhyàtiü samàdhidhanamaulimaõirvimuktaþ // 270 //
atra vivekakhyàtistataþ saüpraj¤àtasamàdhiþ pa÷vàdasaüpraj¤àtastato muktirna tu vivekakhyàtau etat yoga÷àstreõa /
evaü vidyàntarairapi viruddhamudàhàryam //
(11) pràptàþ ÷riyaþ sakalakàmadughàstataþ kiü dattaü padaü ÷irasi vidviùatàü tataþ kim /
saütarpitàþ praõayino vibhavaistataþ kiü kalpaü sthitaü tanubhçtàü tanubhistataþ kim // 271 //
atra tataþ kimiti na navãkçtam /
(tattu yathà yadi dahatyanalo 'tra kimadbhutaü yadi ca gauravamadriùu kiü tataþ /
lavaõamambu sadaiva mahodadheþ prakçtireva satàmaviùàdità // 272 //)//
(12) yatrànullikhitàrthameva nikhilaü nirmàõametadvidhe- rutkarùapratiyogikalpanamapi nyakkàrakoñiþ parà /
yàtàþ pràõabhçtàü manorathagatãrullahghya yatsaüpada- stasyàbhàsamaõãkçtà÷masu maõera÷matvamevocitam // 273 //
atra "chàyàmàtramaõãkçtà÷masu maõestasyà÷mataivocità' iti saniyamatvaü vàcyam //
(13) vaktràmbhojaü sarasvatya dhivasati sadà ÷oõa evàdharaste bàhuþ kàkutsthavãryasmçtikaraõapañurdakùiõaste samudraþ /
vàhinyaþ pàr÷vametàþ kùaõamapi bhavato naiva mu¤cantyabhãkùõaü svacche 'ntarmànase 'smin kathamavanipate te 'mbupànàbhilàùaþ // 274 //
atra "÷oõa eva' iti niyamo na vàcyaþ //
(14) ÷yàmàü ÷yàmalimànamànayata bhoþ sàndrairmaùãkårcakair- mantraü tantramatha prayujya harata ÷vetotpalànàü ÷riyam /
candraü cårõayata ÷raõàcca kaõa÷aþ kçtvà ÷ilàpaññake yena draùñumahaü kùame da÷a di÷astadvakrmudràïkitàþ // 275 //
atra "jyautsnãm' iti ÷yàmàvi÷eùo vàcyaþ //
(15) klalolavellitadçùatparuùaprahàrai ratnànyamåni makaràlaya màvamaüsthàþ /
kiü kaustubhena vihito bhavato na nàma yàc¤àprasàritakaraþ puruùottamo 'pi // 276 //
atra "ekena kiü na vihito bhavataþ sa nàma' iti sàmànyaü vàcyam /
(16) arthitve prakañãkçte 'pi na phalapràptiþ prabhoþ pratyuta druhyan dà÷arathirviruddhacarito yuktastayà kanyayà /
utkarphaü ca parasya mànaya÷asorvisraüsanaü càtmanaþ strãratnaü ca jagatpatirda÷amukho devaþ kathaü mçùyate // 277 //
atra strãratnam "upekùitum' ityàkàïkùati /
nahi parasyetyanena saübandho yogyaþ //
(17) àj¤à ÷akra÷ikhàmaõipraõayinã ÷àsràõi cakùurnavaü bhaktirbhåtapatau pinàkini padaü laïketi divyà purã /
utpattirdruhiõànvaye ca tadaho nedçgvaro labhyate syàccedeùa na ràvaõaþ kva nu punaþ sarvatra sarve guõàþ // 278 //
atra "syàccedeùa na ràvaõaþ' ityatra, eva samàpyam /
(18) ÷rutena buddhirvyasanena mårkhatà madena nàrã salilena nimnagà /
ni÷à ÷a÷àïkena dhçtiþ samàdhinà nayena càlaükriyate narendratà // 279 //
atra ÷rutàdibhirutkçùñaiþ sahacaritairvyasanamårkhatayornikçùñayorbhinnatvam /
(19) lagnaü ràgàvçtàïgyà- // 280 //
ityatra viditaü te 'stvityanena ÷rãstasmàdapasaratãti viruddhaü prakà÷yate //
(20) prayatnaparibodhitaþ stutibhiradya ÷eùe ni÷à- make÷avamapàõóavaü bhubanamadya niþsomakam /
iyaü parisamàpyate raõakathàdya do '÷àlinà- mapaitu ripukànanàtigururadya bhàro bhuvaþ // 281 //
atra "÷ayitaþ prayatnena bodhyase' iti vidheyam /
yathà và vàtàhàratayà jagadviùadharairà÷vàsya niþ÷eùitaü tegrastàþ punarabhratoyakaõikàtãvravratairbarhibhiþ /
te 'pi kråracamårucarmavasanairnãtàþ kùayaü lubdhakai- rdambhasya sphuritaü vidannapi jano jàlmo guõànãhate // 282 //
atra vàtàhàràditrayaü vyutkrame vàcyam /
(21) are ràmàhastàbharaõa bhasala÷reõi÷araõa smàrakrãóàvrãóà÷amana virahipràõadamana /
sarohaüsottaüsa pracaladala nãlotpala sakhe sakhedo 'haü mohaü ÷lathaya kathaya kvenduvadanà // 283 //
atra "virahipràõadamana' iti nànuvàdyam //
(22) lagnaü ràgàvçtàïgyetyàdi // 284 //
atra "viditaü te 'stu' ityupasaühçto 'pi tenetyàdinà punarupàttaþ //
(23) hantumeva pravçttasya stabdhasya vivaraiùiõaþ /
yathàsya jàyate pàto na tatà punarunnatiþ // 285 //
atra puüvyajjanasyàpi pratãtiþ /
yatraiko doùaþ pradar÷itastatra doùàntaràõyapi santi tathàpi teùàü tatràprakçtatvàtprakà÷anaü na kçtam //
(så- 77)

#<karõàvataüsàdipade karõàdidhvaninirmitiþ />#
#<saünidhànàdibodhàrtham>#

avataüsàdãni karõàdyàbharaõànyevocyante tatra karõàdi÷abdàþ karõàdisthitipratipattaye /
yathà asyàþ karõàvataüsena jitaü sarvaü vibhåùaõam /
tathaiva ÷obhate 'tyarthamasyàþ ÷ravaõakuõóalam // 286 //
apårvamadhuràmodapramoditadi÷astataþ /
àyayurbhçïgamukharàþ ÷iraþ÷ekhara÷àlinaþ // 287 //
atra karõa÷ravaõa÷iraþ÷abdàþ saünidhànapratãtyarthàþ //
vidãrõàbhimukhàràtikaràle saügaràntare /
dhanurjyàkiõacihvena doùõà visphuritaü tava // 288 //
atra dhanuþ÷abda àråóhatvàvagataye /
anyatra tu jyàbandhaniùpandabhujena yasya vini÷vasadvattkaparaüpareõa /
kàràgçhe nirjitavàsavena laïke÷vareõoùitamà prasàdàt // 289 //
ityatra kevalo jyà÷abdaþ /
pràõe÷varapariùvaïgavibhramapratipattibhiþ /
muktàhàreõa lasatà hasatãva stanadvayam // 290 //
atra muktànàmanyaratnàmi÷ritatvabodhanàya muktà÷abdaþ /
saundaryasaüpat tàruõyaü yasyàste te ca vibhramàþ /
ùañpadàn puùpamàleva kàn nàkarùati sà sakhe // 291 //
atrotkçùñapuùpaviùaye puùpa÷abdaþ /
nirupapado hi màlà÷abdaþ puùpasrajamevàbhidhatte //
(så- 78)

#<sthiteùvetatsamarthanam //58//>#

na khalu karõàvataüsàdivajjaghanakà¤cãtyàdi kriyate /
jagàda madhuràü vàcaü vi÷adàkùara÷àlinãm // 292 //
ityàdau kriyàvi÷eùaõatve 'pi vivakùitàrthapratãtisiddhau "gatàrthasyàpi vi÷eùyasya vi÷eùaõadànàrütha kvacitprayogaþ kàryaþ" iti na yuktam /
yuktatve và caraõatraparitràõarahitàbhyàmapi drutam /
pàdàbhyàü dåramadhvànaü brajanneùa na khidyate // 293 //
ityudàhàryam //
(så- 79)

#<khyàte 'rthe nirhetoraduùñatà>#

yathà candraü gatà pajhaguõànna bhuhkte pajhà÷rità càndramasãmabhikhyàm /
umàmukhaü tu pratipadya lolà dvisaü÷rayàü prãtimavàpa lakùmãþ // 294 //
atra ràtrau pajhasya saükocaþ, divà candaramasa÷va niùprabhatvaü lokaprasiddhamiti "na bhuïkte' iti hetuü nàpekùate //
(så- 80)

#<(a)nukaraõe tu sarveùàm />#

sarveùàü ÷rutikañuprabhçtãnàü doùàõàm /
yathà mçgacakùuùamadràkùamityàdi kathayatyayam /
pa÷yaiùa ca gavityàha sutràmàõaü yajeti ca // 295 //
(så- 81)

#<vaktràdyaucityava÷àddoùo 'pi guõaþ kvacitkvacinnobhau //59//>#

vaktçpratipàdyavyaïgyavàcyaprakaraõàdãnàü mahimnà doùo 'pi kvacidguõaþ kvacinna doùo na guõaþ /
tatra vaiyàkaraõàdau vaktari pratipàdye ca raudràdau ca rase vyaïgye kaùñatvaü guõaþ /
krameõodàharaõam-- dãdhãïvevãïsamaþ ka÷vidguõavçddhyorabhàjanam /
kvippratyayanibhaþ ka÷vidyatra saünihite na te // 296 //
yadà tvàmahamadràkùaü padavidyàvi÷àradam /
upàdhyàyaü tadàsmàrùaü samaspràkùaü ca saümadam // 297 //
antraprotabçhatkapàlanalakakrårakvaõatkaïkaõa- pràyaprehkhitabhåribhåùaõaravairàghoùayantyambaram /
pãtaccharditaraktakardamaghanapràgmàraghorollasa- dvyàlolastanabhàrabhairavavapurdarpoddhataü dhàvati // 298 //
vàcyava÷àdyathà màtaïgàþ kimu valgitaiþ kimaphalairàóambarairjambukàþ sàraïgà mahiùà madaü vrajatha kiü ÷ånyeùu ÷årà na ke /
kopàñopasamudbhañotkañasañàkoñeribhàreþ puraþ sindhudhvànini huïkçte sphurati yat tadgarjitaü garjitam // 299 //
atra siühe vàcye paruùàþ ÷abdàþ //
prakaraõava÷àdyathà raktà÷oka kç÷odahã kva nu gatà tyaktvànuraktaü janaü no dçùñeti mudhaiva càlayasi kiü vàtàvadhåtaü ÷iraþ /
utkaõñhàghañamànaùañpadaghañàsaüghaññadaùñacchada- statpàdàhatimantareõa bhavataþ puùpodghamo 'yaü kutaþ // 300 //
atra ÷irodhånanena kupitasya vacasi //
kvacinnãrase na guõo na doùaþ /
yathà ÷ãrõagràõàïgripàõãn vraõibhirapaghanairghargharàvyaktaghoùàn dãrghàghràtànaghaughaiþ punarapi ghañayatyeka ullàghayan yaþ /
gharmàü÷ostasya vo 'ntardviguõaghanaghçõànighnanirvighnavçtter- dattàrghàþ siddhasaügharvidadhatu ghçõayaþ ÷ãghramaühovighàtam // 301 //
aprayuktanihatàrthau ÷leùàdàvaduùñau /
yathà yena dhvastamanobhavena balijitkàyaþ purà strãkçto ya÷vodvçttabhujaïgahàravalayogaïgàü ca yo 'dhàrayat /
yasyàhuþ ÷a÷imacchirohara iti stutyaü ca nàmàmàràþ pàyàtsa svayamandhakakùayakarastvàü sarvadomàdhavaþ // 302 //
atra màdhavapakùe ÷a÷imadandhakakùaya÷abdàvaprayuktanihatàrthau /
a÷lãlaü kvacidguõaþ /
yathà suratàrambhagoùñyàm "vdyarthaiþ padaiþ pi÷unayecca rahasyavastu" iti kàma÷àstrasthitau karihastena saübàdhe saübàdhe pravi÷yàntarviloóite /
upasarpan dhvajaþ puüsaþ sàdhanàntarviràjate // 303 //
÷amakathàsu uttànocchånamaõóåkapàñitodarasaünibhe /
kledini strãvraõe saktirakçmeþ kasya jàyate // 304 //
nirvàõavairadahanàþ pra÷amàdarãõàü nandantu pàõóutanayàþ saha màdhavena /
raktaprasàdhitabhuvaþ kùatavigrahà÷va svasthà bhavantu kururàjasutàþ sabhçtyàþ // 305 //
atra bhàvyamaïgalasåcakam //
saüdigdhamapi vàcyamahimnà kvacinniyatàrthapratãtikçcvena vyàjastutiparyavasàyitve guõaþ /
yathà pçthukàrtasvarapàtraü bhåùitaniþ÷eùaparijanaü deva /
vilasatkareõugahanaü saüprati samamàvayoþ sadanam // 306 //
pratipàdyapratipàdakayorj¤atve satyapratãtaü guõaþ /
yathà àtmàràmà vihitaratayo nirvikalpe samàdhau j¤ànodrekàdvighañitatamogranthayaþ sacvaniùñhàþ /
yaü vãkùante kamapi tamasàü jyotiùàü và parastà- ttaü mohàndhaþ kathamayamamuü vetti devaü puràõam // 307 //
svayaü và paràmar÷e /
yathà ùaóadhikada÷anàóãcakramadhyasthitàtmà hçdi vinihitaråpaþ siddhidastadvidàü yaþ /
avicalitamanobhiþ sàdhakairmçgyamàõaþ sa jayati pariõaddhaþ ÷aktibhiþ ÷aktinàthaþ // 308 //
adhamaprakçtyuktiùu gràmyo guõaþ /
yathà phullukkaraü kalamakåraõihaü vahanti je sindhuvàravióavà maha vallahà de /
je gàlidassa mahisãdahiõo saricchà de kiü ca muddhaviaillapasåõapu¤jà // 309 //
atra kalamabhaktamahiùãdadhi÷abdà gramyà api vidåùakoktau //
nyånapadaü kvacidguõaþ /
yathà gàóhàliïganavàmanãkçtakucaprodbhåtaromodgamà sàndrasneharasàtirekavigalacchrãmannitambàmbarà /
mà mà mànada màti màmalamiti kùàmàkùarollàpinã suptà kiü nu mçtà nu kiü manasi me lãnà vilãnà nu kim // 310 //
kvacinna guõo na doùaþ /
yathà tiùñhetkopava÷àtprabhàvapihità dãrghaü na sà kupyati svargàyotpatità bhavenmayi punarbhàvàrdramasyà manaþ /
tàü hartuü vibudhadviùo 'pi na ca me ÷aktàþ purovartinãü sà càtyantamagocaraü nayanayoryàteti ko 'yaü vidhiþ // 311 //
atra pihitetyato 'nantaraü "naitadyataþ' ityetairnyånaiþ padairviü÷eùabuddherakaraõànna guõaþ /
uttarà pratipattiþ pårvàü pratipattiü bàdhate, iti na doùaþ /
adhikapadaü kvacidguõaþ /
yathà yadva¤canàhitamatirbahu càñugarbhaü kàryonmukhaþ khalajanaþ kçtakaü bravãti /
tatsàdhavo na na vidanti vidanti kiütu kartuü vçthà praõayamasya na pàrayanti // 312 //
atra "vidanti' iti dvitãyamanyayogavyavacchedaparam /
yathà và vada vada jitaþ sa ÷atrurna hato jalpaü÷va tava tavàsmãti /
citraü citramarodãddhà heti paraü mçte putre // 313 //
ityevamàdau harùabhayàdiyukte vaktari //
kathitapadaü kvacidguõaþ, làñànupràse, arthàntarasaükramitavàcye vihitasyànuvàdyatve ca /
krameõodàharaõam-- sitakarakararuciravibhà vibhàkaràkàra dharaõidhara kãrtiþ /
pauruùakamalà kamalà sàpi tavaivàsti nànyasya // 314 //
tàlà jàaüti guõà jàlà de sahiaehiü dheppanti /
raikiraõàõuggahiàiü honti kamalàiü kamalàiü // 315 //
jitendriyatvaü vinayasya kàraõaü guõaprakarùo vinayàdavàpyate /
guõaprakarùeõa jano 'nurajyate janànuràgaprabhavà hi saüpadaþ // 316 //
patatprakarùamapi kvacidguõaþ /
yathà, udàhçte pràgapràptetyàdau // 317 //
samàptapunaràttaü kvacinna guõo na doùaþ /
yatra na vi÷eùaõamàtradànàrthaü punargrahaõam api tu vàkyàntarameva kriyate /
yathà, atraiva pràgapràptetyàdau // 318 //
apadasthasamàsaü kvacidguõaþ yathà, udàhçte raktà÷eketyàdau // 319 //
garbhitaü tathaiva /
yathà humi avahatthiareho õiraükuso aha vivearahio vi /
siviõe vi tumammi puõo pattihi bhattiü õa pasumaràmi // 320 //
atra pratãhãti madhye dçóhapratyayotpàdanàya /
evamanyadapi lakùyàllakùyam //
(så- 82)

#<vyabhicàrirasasthàyibàvànàü ÷abdavàcyatà /
kaùñakalpanayà vyattkiranubàvavibhàvayoþ //60//>#

#<pratikålavibhàvàdigraho dãptiþ punaþ punaþ /
akàõóe prathanacchedau aïgasyàpyativistçtiþ //61//>#

#<aïgino 'nanusaüdhànaü prakçtãnàü viparyayaþ /
anahgasyàbhidhànaü ca rase doùàþ syurãdç÷àþ //62//>#

(1) sva÷abdopàdànaü vyabhicàriõo yathà savrãóà dayitànane sakaruõà màtaïgacarmàmbare satràsà bhåjage savismayarasà candre 'mçtasyandini /
serùyà jahnusutàvalokanavidhau dãnà kapàlodare pàrvatyà navasaügamapraõayinã dçùñiþ ÷ivàyàstu vaþ // 321 //
atra vrãjàdãnàm /
"vyànamrà dayitànane mukulità màtaïgacarmàmbare sotkampà bhujage nimeùarahità candre 'mçtasyandini /
mãladbhråþ surasindhudar÷anavidhau mlànà kapàlodare' ityàdi tu yuktam //
(2) rasasya sva÷apdena và vàcyatvam /
krameõodàharaõam-- tàmanahgajayamaïgala÷riyaü kiüciduccabhåjamålalokitàm /
netrayoþ kçtavato 'sya gocare ko 'pyajàyata raso nirantaraþ // 322 //
àlokya komalakapolatalàbhiùiktavyaktànuràgasubhagàmabhiràmamårtim /
pa÷yaiùa bàlyamatiùtya vivartamànaþ ÷çhgàrasãmani taraïgitamàtanoti // 323 //
(3) sthàyino yathà saüprahàre praharaõaiþ prahàràõà parasaparam ñhaõatkàraiþ ÷rutikatairutsàhastasta ko 'pyabhåt // 324 //
atrotmàhasya //
(4) karpåradhålidhavaladyutipåradhautadiïnaõóale ÷i÷irarociùi tasya yånaþ /
lãlà÷iroü'gukanive÷avi÷eùakëptivyaktasasastanonnatirabhånnayànapo sà // 325 //
atroddãpanàlambanaråpàþ sçïgàyogyà vibhàvà anubhàvaparalapasàcayinaþ sthità iti paùñakalpanà //
(5) pariharati ratiü matiü lunãte skhalati bhç÷aü parivartate ca bhåyaþ /
iti bata viùamà da÷àsya dehaü paribhavati prasabhaü kimatra kurmaþ // 326 //
atra ratiparihàràdãnàmanubhàvànàü karuõàdàvapi saübhavàtkàminãråpo vibhàvo yatnataþ pratipàdyaþ //
(6) prasàde vartasva prakañaya mudaü saütyaja ruùaü priye ÷uùyantyaïgànyamçtamiva te si¤cati vacaþ /
nidhànaü saukhyànàü kùaõamabhimukhaü sthàpaya mukhaü na mugdhe pratyetuü prabhavati gataþ kàlahariõaþ // 327 //
atra ÷çïgàre pratikålasya ÷àntasyànityatàprakà÷anaråpo vibhàvastatprakà÷ito nirveda÷va vyabhicàrã, upàttaþ //
õihuaramaõammi loaõapahammi paóie guruaõamajjhammi /
saalaparihàrahiaà vaõagamaõaü evva mahai vahå // 328 //
atra sakalaparihàravanagamane ÷àntànubhàvau /
indhanàdyànayanavyàjenopabhogàrthaü vanagamanaü cet na doùaþ //
(7) dãptiþ punaþpunaryathà kumàrasaübhave rativilàpe //
(8) akàõóe prathanaü yathà veõãsaühàre dvitãye 'ïke 'nekavãrakùaye pravçtte bhànumatyà saha duyàrdhenasya ÷çïgàravarõanam //
(9) akàõóe chedo yathà vãracarite dvitãye 'ïke ràghavabhàrgavayordhàràdhiråóhaü vãrarase "kaïkaõamojanàya gacchàmi' iti ràghavasyoktau //
(10) aïgasyàpradhànasyàtivistareõa varõanam /
yathà hayagrãvavadhe hayagrãvasya //
(11) aïgino 'nanusaüdhànam /
yathà ratnàvalyàü caturthe 'ïke bàbhravyàgamane sàgarikàyà vismçtiþ //
(12) prakçtayo divyà adivyà divyàdivyà÷va vãraraudra÷çïgàra÷àntarasapradhànà dhãrodàttadhãroddhatadhãralalitadhãrapra÷àntàþ, uttamàdhamamadhmamà÷va /
tatra ratihàsa÷okàdbhutàni, adivyàttamaprakçtivat divyeùvapi /
kiü tu ratiþ saübhoga÷çïgàraråpàü, uttamadevatàviùayà na varõanãyà /
tadvarõanaü hi pitroþ saübhogavarõanamivàtyantamanucitam /
krodhaü prabho saühara saühareti yàvadgiraþ khe marutàü caranti /
tàvatsa vahnirbhavanetrajanmà bhasmàva÷eùaü madanaü cakàra // 329 //
ityuktavat bhrukuñhyàdivikàravarjitaþ krodhaþ sadyaþphaladaþ svargapàtàlagaganasamudrollaïghanàdyutsàha÷va divyeùveva /
adivyeùu tu yàvadavadànaü prasiddhamucitaü và tàvadevopanibanddhavyam /
adhikaü nibadhyamànamasatyapratibhàsena "nàyakavadvartitavyaü na pratinàyakavat' ityupade÷e na paryavasyet /
divyàdivyeùu, ubhayathàpi /
evamuktasyaucityasya divyàdãnàmiva dãrodàttàdãnàmapyanyathàvarõanaü viparyayaþ /
tatrabhavan bhagavannityuttamena na, adhamena muniprabhçtau na ràjàdau bhaññàraketi nottameti nottamena ràjàdau prakçtiviparyayàpattervàcyam /
evaü de÷akàlavayojàtyàdãnàü veùavyavahàràdikamucitamevopanibanddhavyam //
(13) anahgasya rasànupakàrakasya varõanam /
yathà karpårama¤jaryàü nàyikayà svàtmanà ca kçtaü vasantavarõanamanàdçtya bandivarõitasya ràj¤à pra÷aüsanam //
"ãdç÷àþ" iti /
nàyikàpàdaprahàràdinà nàyakakopàdivarõanam /
uktaü hi dhvanikçtà "anaucityàdçte nànyad rasabhaïgasya kàraõam /
aucityopanibandhastu rasasyopaniùatparà" //
iti //
idànãü kvacidadoùà apyete, ityucyante /
(så- 83)

#<na doùaþ svapadenoktàvapi saücàriõaþ kvacit />#
yathà autsukyena kçtatvarà sahabhuvà vyàvartamànà hriyà taistairbandhuvadhåjanasya vacanairnãtàbhimukhyaü punaþ /
dçùñvàgre varamàttasàdhvasarasà gaurã nave saügame saürohatpulakà hareõa hasatà ÷liùñà ÷ivàyàstu vaþ // 330 //
atrautsukya÷abda iva tadanubhàvo na tathàpratãtikçt /
ata eva "dåràdutsukam' ityàdau vrãóàpremàdyanubhàvànàü vivalitatvàdãnàmivapotsukatvànubhàvasya sahasàprasaraõàdiråpasya tathà- pratipattikàritvàbhàvàdutsukamiti kçtam //
(så- 84)

#<saücàryàdorviruddhasya bàdhyasyoktirguõàvahà //63//>#

bàdhyatvenoktirna paramadoùaþ, yàvat prakçtarasaparipoùakçt /
yathà "kvàkàryaü ÷a÷alakùmaõaþ kva ca kulam' ityàdau // 331 //
atra vitarkàdiùu, udgateùvapi cintàyàmeva vi÷ràntiriti prakçtarasaparipoùaþ //
pàõóu kùàmaü vadanaü hçdayaü sarasaü tavàlasaü ca vapuþ /
àvedayati nitàntaü kùetriyarogaü sakhi hçdantaþ // 332 //
ityàdau sàdhàraõatvaü pàõóutàdãnàmiti na viruddham //
satyaü manoramà ràmàþ satyaü ramyà vibhåtayaþ /
kiü tu mattàïganàpàïgabhaïgalolaü hi jãvitam // 333 //
ityatràdyamardhaü bàdhyatvenaivoktam /
jãvitàdapi, adhikamapàïgabhaïgasyàsthiratvamiti prasiddhabhahguropamànatayopàttaü ÷àntameva puùõàti na punaþ ÷çïgàrasyàtra pratãtistadaïgàpratipatteþ /
na tu vineyonmukhãkaraõamatra parihàraþ ÷ànta÷çïgàrayornairantaryasyàbhàvàt /
nàpi kàvya÷obhàkaraõam rasàntaràdanupràsamàtràdvà tathàbhàvàt //
(så- 85)

#<à÷rayaikye viruddho yaþ sa kàryo bhinnasaü÷rayaþ /
rasàntareõàntarito nairantaryeõa yo rasaþ //64//>#

vãrabhayànakayorekà÷rayatvena virodha iti pratipakùagatatvena bhayànako nive÷ayitavyaþ /
÷ànta÷çïgàrayostu nairantaryeõa virodha iti rasàntaramantare kàryam yathà nàgànande ÷àntasya jãmåtavàhanasya "aho gãtam aho vàditram' ityadbhutamantarnive÷ya malayavatãü prati÷çhgàro nibaddhaþ /
na paraü prabandhe yàvadekasminnapi vàkye rasàntaravyavadhinà virodho nivartate /
yathà bhåreõudigdhàn navapàrijàtamàlàrajovàsitabàhumadhyàþ /
gàóhaü ÷ivàbhiþ parirabhyamàõàn suràïganà÷liùñabhujàntaràlàþ // 334 //
sa÷oõitaiþ kravyabhujàü sphuradbhiþ pakùaiþ khagànàmupavãjyamànàn /
saüvãjità÷vandanavàrisekaiþ sugandhibhiþ kalpalatàdukålaiþ // 334 (a) //
vimànaparyaïkatale niùaõõàþ kutåhalàviùñatayà tadànãm /
nirdi÷yamànàn lalanhgulãbhirvãràþ svadehàn patitànapa÷yan // 335 //
atra bãbhatsa÷çïgàrayorantarvãraraso nive÷itaþ /
(så- 86)

#<smaryamàõo viruddho 'pi sàmyenàtha vivakùitaþ /
aïginyaïgatvamàptau yau tau na duùñau parasparam //65//>#

ayaü sa ra÷anotkarùã pãnastanavimardanaþ /
nàbhyårujadhanaspar÷ã nãvãvisraüsanaþ karaþ // 336 //
etat bhåri÷ravasaþ samarabhuvi patitaü hastamàlokya tadvadhårabhidadhau /
atra pårvàvasthàsmaraõaü ùçïgàràïgamapi karuõaü paripoùayati //
dantakùatàni karajai÷va vipàñitàni prodbhinnasàndrapulake bhavataþ ÷arãre /
dattàni raktamanasà mçgaràjavadhvà jàtaspçhairmunibhirapyavalokitàni // 337 //
atra kàmukasya dantakùatàdãni yathà camatkàrakàrãõi tathà jinasya /
yathà và paraþ ÷çïgàrã tadavalokanàtsaspçhastadvat etaddç÷o munaya iti sàmyavivakùà //
kràmantyaþ kùatakomalàïguligaladraktaiþ sadarbhàþ sthalãþ pàdaiþ pàtitayàvakairiva galadbàùpàmbudhautànanà /
bhãtà bhartçkaràvalambitakaràstvacchatrunàryo 'dhunà dàvàgriü parito bhramanti punarapyudyadvivàhà iva // 338 //
atra càñuke ràjaviùayà ratiþ pratãyate /
tatra karuõa iva ÷aïgàro 'pyaïgamiti tayorna virodhaþ /
yathà ehi gaccha patottiùña vada maunaü samàcara /
evamà÷àgrahagrastaiþ krãóanti dhanino 'rthibhiþ // 339 //
ityatra, ehãti krãóhanti gaccheti krãóantãti krãóanàpekùayoràgamanagamanayorna virodhaþ /
kùipto hastàvalagraþ prasabhamabhihato 'pyàdadànoü'÷ukàntaü gçhõan ke÷eùvapàsta÷varaõanipatito nekùitaþ saübhrameõa /
àliïgan yo 'vadhåtastripurayuvatibhiþ sà÷runetrotpalàbhiþ kàmãvàrdràparàdhaþ sa dahatu duritaü ÷àübhavo vaþ ÷aràgniþ // 340 //
ityatra tripuraripuprabhàvàti÷ayasya karuõo 'ïgam tasya tu ÷çïgàraþ, tathàpi na karuõe vi÷ràntiriti tasyàïgataiva /
athavà pràk yathà kàmuka àcarati sma tathà ÷aràgniriti ÷çïgàrapoùitena karuõena mukhya evàrtha upodbalyate /
uktaü hi "guõaþ kçtàtmasaüskàraþ pradhànaü pratipadyate /
pradhànasyopakàre hi tathà bhåyasi vartate' //
iti //
pràk pratipàditasya rasasya rasàntareõa na virodhaþ, nàpyaïgàïgibhàvo bhavati, iti rasa÷abdenàtra sthàyibhàva upalakùyate //

iti kàvyaprakà÷e doùadar÷ano nàma saptama ullàsaþ //7//



___________________________________________________________________________



// atha aùñama ullàsaþ //


evaü doùànuktvà guõàlaükàravivekamàha (så- 87)

#<ye rasasyàïgino dharmàþ ÷auryàdaya ivàtmanaþ /
utkarùahetavaste syuracalasthitayo guõàþ //66//>#

àtmana eva hi yathà ÷auryàdayo nàkàrasya tathà rasasyaiva màdhuryàdayo guõà na varõànàm /
kvacitu ÷auryàdisamucitasyàkàramahacvàderdar÷anàt "àkàra evàsya ÷åraþ' ityàdervyavahàràdanyatrà÷åre 'pi vitatàkçtitvamàtreõa "÷åraþ' iti kvàpi ÷åre 'pi mårtilàghavamàtreõa "a÷åraþ' iti, avi÷ràntapratãtayo yathà vyavaharanti tadvanmadhuràdivya¤jakasukumàràdivarõànàü madhuràdivyavahàrapravçtteramadhuràdirasàïgànàü varõànàü saukumàryàdimàtreõa màdhuryàdi madhuràdirasopakaraõànàü teùàmasaukumàryàderamàdhuryàdi rasaparyantavi÷ràntapratãtivandhyà vyavaharanti, ata eva màdhuryàdayo rasadharmàþ samucitairvarõairvyajyante na tu varõamàtrà÷rayàþ /
yathaiùàü vya¤jakatvam tathodàhariùyate //
(så- 88)

#<upakurvanti taü santaü ye 'ïgadvàreõa jàtucit /
hàràdivadalaükàràste 'nupràsopamàdayaþ //67//>#

ye vàcakavàcyalakùaõàïgàti÷ayamukhena mukhyaü rasaü saübhavinamupakurvanti te kaõñhàdyaïgànàmutkarùàdhànadvàreõa ÷arãriõo 'pi, upakàrakà hàràdaya ivàlaükàràþ /
yatra tu nàsti rasastatroktivaicitryamàtraparyavasàyinaþ /
kvacittu santamapi nopakurvanti /
yathàkramamudàharaõàni-- apasàraya ghanasàraü kuru hàraü dåra eva kiü kamalaiþ /
alamalamàli mçõàlaiþ iti vadati divàni÷aü bàlà // 341 //
ityàdau vàcakamukhena manoràgastãvraü viùamiva visarpatyavirataü pramàthã nirdhåmaü jvalati vidhutaþ pàvaka iva /
hinasti pratyaïgaü jvara iva garãyànita ito na màü tràtuü tàtaþ prabhavati na càmbà na bhavatã // 342 //
ityàdau vàcyamukhenàlaükàrau rasamupakurutaþ //
citte vihaññadi õa ñuññadi sà guõesuü sejjàsu loññadi visaññadi dimmuhesuü /
bolammi vaññadi pavaññadi kavvabandhe jhàõeõa ñuññadi ciraü taruõã taraññã // 343 //
ityàdau vàcakameva /
mitre kvàpi gate saroruhavane baddhànane tàmyati krandatsu bhramareùu vãkùya dayitàsannaü puraþ sàrasam /
cakràhvena viyoginà bisalatà nàsvàdità nojjhità kaõñhe kevalamargaleva nihità jãvasya nirgacchataþ // 344 //
ityàdau vàcyameva na tu rasam /
atra bisalatà na jãvaü roddhuü kùameti prakçtànanuguõopamà //
eùa eva ca guõàlaükàrapravibhàgaþ /
evaü ca "samavàyavçcyà ÷auryàdayaþ saüyogavacyàtu hàràdaya ityastu guõàlaükàràõàü bhedaþ, ojaþprabhçtãnàmanupràsopamàdãnàü cobhayeùàmapi samabàyavçcyà sthitiriti gaóóalikàpravàheõaivaiùàü bhedaþ" ityabhidhànamasat //
yadapyuktam "kàvya÷obhàyàþ kartàro dharmà guõàstadati÷ayahetavastvalaükàràþ" iti tadapi na yuktam /
yataþ kiü samastairguõaiþ kàvyavyavahàraþ, uta katipayaiþ /
yadi samastaiþ, tatkathamasamastaguõà gauóã pà¤càlã ca rãtiþ kàvyasyàtmà /
ata katipayaiþ, tataþ adràvatra prajvalatyagniruccaiþ pràjyaþ prodyannullasatyeùa dhåmaþ // 345 //
ityàdàvojaþprabhçtiùu guõeùu satsu kàvyavyavahàrapràptiþ /
svargapràptiranenaiva dehena varavarõinã /
asyà radacchadaraso nyakkarotitaràü sudhàm // 346 //
ityàdau vi÷eùoktivyatirekau guõanirapekùau kàvyavyavahàrasya pravartakau //
idànãü guõànàü bhedamàha (så- 89)

#<màdhuryaujaþprasàdàkhyàstrayaste na punarda÷a />#
eùàü krameõa lakùaõamàha (så- 90)

#<àhlàdakatvaü màdhuryaü ÷çïgàre drutikàraõam //68//>#

÷çïgàre arthàt saübhoge /
drutirgalitatvamiva /
÷ravyatvaü punarojaþprasàdayorapi //
(så- 91)

#<karuõe vipralambhe tacchànte càti÷ayànvitam />#
atyantadrutihetutvàt //
(så- 92)

#<dãptyàtmavistçterheturoja vãrarasasthiti //69//>#

cittasya vistàraråpadãptatvajanakamojaþ //
(så- 93)

#<bãbhatsaraudrarasayostasyàdhikyaü krameõa ca />#
vãràdbãbhatse tato raudre sàti÷ayamojaþ //
(så- 94)

#<÷uùkendhanàgnivat svacchajalavatsahasaiva yaþ //70//>#

(så- 95)

#<vyàpnotyanyat prasàdo 'sau sarvatra vihitasthitiþ />#
anyaditi /
vyàpyamiha cittam /
sarvatreti /
sarveùu raseùu sarvàsu racanàsu ca //

#<guõavçttyà punasteùàü vçttiþ ÷abdàrthayormatà //71//>#

guõavçcyà, upacàreõa /
teùàü guõànàm /
àkàre ÷auryasyeva //
kutastraya eva na da÷a ityàha (så- 96)

#<kecidantarbhavantyeùu doùatyàgàtpare ÷ritàþ /
anye bhajanti doùatvaü kutracit na tato da÷a //72//>#

bahånàmapi padànàmekapadavadbhàsanàtmà yaþ ÷leùaþ, ya÷vàrohàvarohakramaråpaþ samàdhiþ, yà ca vikañatvalakùaõà, udàratà ya÷vaujomi÷rita÷aithilyàtmà prasàdaþ, teùàmojasyantarbhàvaþ /
pçthakpadatvaråpaü màdhuryaü bhaïgyà sàkùàdupàttam /
prasàdenàrthavyaktirgçhãtà /
màrgàbhedaråpà samatàkvaciddoùaþ /
tathàhi "màtaïgàþ kimu valgitaiþ' ityàdau siühàbhidhàne masçõamàrgatyàgau guõaþ /
kaùñatvagràmyatvayorduùñatàbhidhànàttanniràkaraõenàpàruùyaråpaü saukumàryam aujjvalyaråpà kànti÷va svãkçtà /
evaü na da÷a ÷abdaguõàþ //
"padàrthe vàkyaracanaü vàkyàrthe ca padàbhidhà /
prauóhirvyàsasamàsau ca sàbhipràyatvamasya ca //
' iti yà prauóhiþ oja ityuktaü tat vaicitryamàtram na guõaþ /
tadabhàve 'pi kàvyavyavahàrapravçtteþ /
apuùñàrthatvàdhikapadatvànavãkçtatvàmaïgalaråpà÷lãlagràmyàõàü niràkaraõena ca sàbhipràyatvaråpamojaþ, arthavaimalyàtmà prasàdaþ, uktivaicitryaråpaü màdhuryam apàruùyarupaü saukumàryam agràmyatvarupà, udàratà ca svãkçtàni /
abhidhàsyamànasvabhàvoktyalaükàreõa rasadhvaniguõãbhåtavyahgyàbhyàü ca vastusvabhàvasphuñatvaråpà, arthavyaktiþ, dãptarasatvarupà kànti÷va svãkçtà /
kramakauñilyànulbaõatvopapattiyogaråpaghañanàtmà ÷leùo 'pi vicitratvamàtram /
avaiùamyasvaråpà samatà doùàbhàvamàtraü na punarguõaþ /
kaþ khalvanunmatto 'nyasya prasyàve 'nyadabhidadhyàt /
arthasyàyoneranyacchàyàyonervà yadi na bhavati dar÷anaü tatkathaü kàvyam ityarthadçùñiråpaþ samàdhirapi na guõaþ //
(så- 97)

#<tena nàrthaguõà vàcyàþ vàcyàþ vaktavyàþ //>#
(så- 98)

proktàþ ÷abdaguõà÷va ye /
#<varõàþ samàso racanà teùàü vya¤jakatàmitàþ //73//>#

ke kasya ityàha (så- 99)

#<mårdhni vargàntyagàþ spar÷à añavargà raõau laghå /
avçttirmadhyavçttirvà màdhurye ghañanà tathà //74//>#

ñañhaóaóhavarjitàþ kàdayo màntàþ ÷irasi nijavargàntyayuktàþ, tathà rephaõakàrau hrasvàntaritàviti varõàþ samàsàbhàvo madhyamaþ samàso veti samàsaþ, tathà màdhuryavatã padàntarayogena racanà màdhuryasya vya¤jikà /
udàharaõam anaïgaraïgapratimaü tadaïgaü bhaïgãbhiraïgãkçtamànatàïgyàþ /
kurvanti yånàü sahasà yathaitàþ svàntàni ÷àntàparacintanàni // 347 //
(så- 100)

#<yoga àdyatçtãyàbyàmantyayo reõa tulyayoþ /
ñàdiþ ÷aùau vçttidairdhyaü gumpha uddhata ojasi //75//>#

vargaprathamatçtãyàbhyàmantyayoþ, dvitãyacaturthayoþ, repheõa, adha upari, ubhayatra và yasya kasyacit tulyayoþ, tena tasyaiva saübandhaþ ñavargo 'rthàt õakàravarjaþ ÷akàraùakàrau dãrghasamàsaþ, vikañà saüghañanà, ojasaþ /
udàharaõam--mårdhnàmudvçttakçttetyàdi // 348 //
(så- 101)

#<÷rutimàtreõa ÷abdàttu yenàrthapratyayo bhavet /
sàdhàraõaþ samagràõàü sa prasàdo guõo mataþ //76//>#

samagràõàü rasànàü saüghañanànàü ca /
udàharaõam parimlànaü pãnastanajaghanasaügàdubhayata- stanormadhyasyàntaþ parimilanamapràpya haritam /
idaü vyastanyàsaü ÷rlathabhujalatàkùepavalanaiþ kç÷àhgyàþ saütàpaü vadati bisinãpatra÷ayanam // 349 //
yadyapi guõaparatantràþ saüghañanàdayastathàpi (så- 102)

#<vaktçvàcyaprabandhànàmaucityena kvacitkvacit /
racanàvçttivarõànàmanyathàtvamapãùyate //77//>#

kvacidvàcyaprabandhànapekùayà vaktraucityàdeva racanàdayaþ /
yathà mantàyastàrõavàmbhaþplutakuharacalanmandaradhvànadhãraþ koõàghàteùu garjatpralayaghanaghañànyonyasaüghaññacaõóaþ /
kçùõàkrodhàgraóåtaþ kurukulanidhanotpàtanirghàtavàtaþ kenàsmatsiühanàdapratirasitasakho dundubhistàóito 'sau // 350 //
atra hi na vàcyaü krodhàdibya¤jakam /
abhineyàrthaü ca kàvyamiti tatpratikålà uddhatà racanàdayaþ /
vaktà càtra bhãmasenaþ //
kvacidvaktçprabandhànapekùayà vàcyaucityàdeva rajanàdayaþ /
yathà prauóhacchedànuråpocchalanarayabhavatsaiühikeyopaghàta- tràsàkçùñà÷vatiryagvalitaravirathenàruõenekùyamàõam /
kurvat kàkutsthavãryastutimiva marutàü kandharàrandhrabhàjàü bhàükàrairbhãmametannipatati viyataþ kumbhakarõottamàhgam // 351 //
kvacidvaktçvàcyànapekùàþ prabandhocità eva te /
tathàhi--àkhyàyikàyàü ÷çïgàre 'pi na masçõavarõàdayaþ kathàyàü raudre 'pi nàtyantamuddhatàþ, nàñakàdau raudre 'pi na dãrghasamàsàdayaþ /
evamanyadapyaucityamanusartavyam //


iti kàvyaprakà÷e guõàlaükàrabhedaniyataguõanirõayo nàma aùñama ullàsaþ //8 // //


___________________________________________________________________________



//  atha navama ullàsaþ //


guõavivecane kçte 'laükàràþ pràptàvasaràþ, iti saüprati ÷abdàlaükàrànàha (så- 103)

#<yaduktamanyathà vàkyamanyathànyena yojyate /
÷leùeõa kàkvà và j¤eyà sà vakroktistathà dvidhà //78//>#

tatheti ÷leùavakroktiþ kàkuvakrokti÷va /
tatra padabhaïga÷leùeõa yathà nàrãõàmanukålamàcarasi cejjànàsi ka÷vetano vàmànàü priyamàdadhàti hitakçnnaivàbalànàü bhavàn /
yuktaü kiü hitakartanaü nanu balàbhàvaprasiddhàtmanaþ sàmarthyaü bhavataþ purandaramatacchedaü vidhàtuü kutaþ // 352 //
abhaïga÷leùeõa yathà aho kenedç÷ã buddhirvàruõà tava nirmità /
triguõà ÷råyate buddhirna tu dàrumayã kvacit // 353 //
kàkvà yathà gurujanaparatantratayà dårataraü de÷amudyato gantum /
alikulakokilalalite naiùyati sakhi surabhisamaye 'sau // 354 //
(så- 104)

#<varõasàmyamanupràsaþ>#

svaravaisàdç÷ye 'pi vya¤janasadç÷atvaü varõasàmyam /
rasàdyanugataþ prakçùño nyàso 'nupràsaþ /
(så- 105)

#<chekavçttigato dvidhà />#

chekàþ, vidagdhàþ /
vçttirniyatavarõagato rasaviùayo vyàpàraþ /
gata iti chekànupràso vçcyanupràsa÷va /
kiü tayoþ svaråpam, ityàha--
(så- 106)

#<so 'nekasya sakçtpårvaþ>#

anekasya, arthàta vya¤janasya sakçdekavàraü sàdç÷yaü chekànupràsaþ /
udàharaõam tato 'ruõaparispandamandãkçtavapuþ ÷a÷ã /
dadhre kàmaparikùàmakàminãgaõóapàõóutàm // 355 //
(så- 107)

#<ekasyàpyasakçtparaþ //79//>#

ekasya, api÷abdàdanekasya vyajjanasya dvirbahukçtvo và sàdç÷yaü vçcyanupràsaþ /
tatra (så- 108)

#<màdhuryavya¤jakairvarõairupanàgarikocyate />#
(så- 109)

#<ojaþprakà÷akaistaistu paruùà>#

ubhayatràpi pràgudàhçtam /
(så- 110)

#<komalà paraiþ //80//>#

paraiþ ÷eùaiþ /
tàmeva kecit gràmyeti vadanti /
udàharaõam apasàraya ghanasàraü kuru hàraü dåra eva kiü kamalaiþ /
alamalamàli mçõàlairiti vadati divàni÷aü bàlà // 356 //
(så- 111)

#<keùàücidetà vaidarbhãpramukhà rãtayo matàþ />#
etàstisro vçttayaþ, vàmanàdãnàü mate vaidarbhãgauóãpà¤càlyàkhyà rãtayo matàþ //
(så- 112)

#<÷àbdastu làñànupràso bhede tàtparyamàtrataþ //81//>#

÷abdagato 'nupràsaþ ÷abdàrthayorabhede 'pyanvayamàtrabhedàt làñajanavallabhatvàcca làñànupràsaþ /
eùa padànupràsa ityanye //
(så- 113)

#<padànàü saþ>#

sa iti làñànupràsaþ /
udàharaõam yasya na savidhe dayità davadahanastuhinadãdhitistasya /
yasya ca savidhe dayità davadahanastuhinadãdhitistasya // 357 //
(så- 114)

#<padasyàpi>#

api÷abdena sa iti samuccãyate /
udàharaõam vadanaü varavarõinyàstasyàþ satyaü sudhàkaraþ /
sudhàkaraþ kva nu punaþ kalaïkavikalo bhavet // 358 //
(så- 115)

#<vçttàvanyatra tatra và />#

#<nàmnaþ sa vçcyavçcyo÷ca>#

ekasmin samàse bhinne và samàse samàsàsamàsayorvà nàmnaþ pràtipadikasya na tu padasya sàråpyam /
udàharaõam sitakarakararucitavibhà vibhàkaràkàra dharaõidhara kãrtiþ /
pauruùakamalà kamalà sàpi tavaivàsti nànyasya // 359 //
(så- 116)

#<tadevaü pa¤cadhà mataþ //82//>#

(så- 117)

#<arthe satyarthabhinnànàü varõànàü sà punaþ÷rutiþ /
yamakam>#

samarasamaraso 'yamityàdàvekeùàmarthavacve, anyeùàmanarthakatve bhinnàrthànàmiti na yujyate vaktum iti, arthe satãtyuktam /
seti sarorasa ityàdivailakùaõyena tenaiva krameõa sthità /
(så- 118)

#<pàdatadbhàgavçtti tadyàtyanekatàm //83//>#

prathamo dvitãyàdau dvitãyastçtãyàdau tçtãya÷vaturthe prathamastriùvapãti sapta /
prathamo dvitãye tçtãya÷vaturthe prathama÷vaturthe dvitãyastçtãye, iti dve /
tadevaü pàdajaü navabhedam /
ardhàvçttiþ ÷lokàvçtti÷veti dve /
dvidhà vibhakte pàde prathamàdipàdàdibhàgaþ pårvavat dvitãyàdipàdàdibhàgeùu, antabhàgo 'ntabhàgeùviti viü÷atirbedàþ ÷lokàntare hi nàsau bhàgàvçttiþ /
trikhaõóe triü÷at catuþkhaõóe catvàriü÷at /
prathamapàdàdigatàntyàrdhàdibhàgo dvitãyapàdàdigate, àdyàrdhàdibhàge yamyate, ityàdyanvarthatànusaraõenànekabhedam antàdikam àdyantikam tatsamuccayaþ, madhyàüdikam àdipadhyam antamadhyam madhyàntikaü teùàü samuccayaþ /
tathà tasminneva pàde, àdyàdibhàgànàü madhyàdibhàgeùu,aniyate ca sthàne, àvçttiriti prabhåtatamabhedam /
tadetatkàvyàntargaóubhåtam iti nàsya bhedalakùaõaü kçtam /
diïbàtramudàhriyate sannàrãbharaõomàyamàràdhya vidhu÷ekharam /
sannàrãbharaõo 'màyastatastvaü pçthivãü jaya // 360 //
vinàyameno nayatàsukhàdinà vinà yamenonayatà sukhàdinà /
mahàjano 'dãyata mànasàdaraü mahàjanodã yatamànasàdaram // 361 //
sa tvàrambharato 'va÷yamabalaü vitatàravam /
sarvadà raõamànaiùãdavànalasamasthitaþ // 362 //
sacvàrambharato 'va÷yamavalambitatàravam /
sarvadàraõamànaiùã davànalasamasthitaþ // 363 //
anantamahimavyàptavi÷vàü vedhà na veda yàm /
yà ca màteva bhajate praõate mànave dayàm // 364 //
yadànato 'yadànato nayàtyayaü na yàtyayam /
÷ivehitàü ÷ive hitàü smaràmitàü smaràmi tàm // 365 //
sarasvati prasàdaü me sthitiü cittasarasvati /
sara svati kuru kùetrakurukùetrasarasvati // 366 //
sasàra sàkaü darpeõa kaüdarpeõa sasàrasà /
÷arannavànà vibhràõà nàbibhràõà ÷arannavà // 367 //
madhuparàjiparàjitamàninãjanamanaþsumanaþsurabhi ÷riyam /
abhçta vàritavàrijaviplavaü sphuñitatàmratatàmravaõaü jagat // 368 //
evaü vaicitryasahasraiþ sthitamanyadunneyam //
(så- 119)

#<vàcyabhedena bhinnà yat yugapadbhàùaõaspç÷aþ /
÷liùyanti ÷abdàþ ÷leùo 'sàvakùaràdibhiraùñadhà //84//>#

"arthabhedena ÷abdabhedaþ' iti dar÷ane "kàvyamàrge svaro na gaõyate' iti ca naye vàcyabhedena bhinnà api ÷abdà yat yugapaduccàraõena ÷liùyanti bhinnaü svaråpamapahnuvate sa ÷leùaþ /
sa ca varõapadaliïgabhàùàprakçtipratyayavibhaktivacanànàü bhedàdaùñadhà /
krameõodàharaõam-- alaükàraþ ÷aïkàkaranarakapàlaü parijano vi÷ãrõàïgo bhçïgã vasu ca vçùa eko bahuvayàþ /
avastheyaü sthàõorapi bhavati sarvàmaraguro- rvidhau vakre mårdhni sthitavati vayaü ke punaramã // 369 //
pçthukàrtasvarapàtraü bhåùitaniþ ÷eùaparijanaü deva /
vilasatkareõugahanaü saüprati samamàvayoþ sadanam // 370 //
bhaktiprahvavilokanapraõayinã nãlotpalaspardhinã dhyànàlambanatàü samàdhiniratairnãtehitapràptaye /
làvaõyasya mahànidhã rasikatàü lakùmãdç÷ostanvatã yuùmàkaü kurutàü bhavàrti÷amanaü netre tanurvà hareþ // 371 //
eùa vacana÷leùo 'pi /
mahadesurasaüdhamme tamavasamàsaügamàgamàharaõe /
harabahusaraõaü taü cittamohamavasaraume sahamà // 372 //
ayaü sarvàõi ÷àstràõi hçdi j¤eùu ca vakùyati /
sàmarthyakçdamitràõàü mitràõàü ca nçpàtmajaþ // 373 //
rajaniramaõamauleþ pàdapajhàvalokakùaõasamayaparàptàpårvasaüpatsahasram /
pramathanivahamadhye jàtucicvatprasàdàdahamucitaruciþ syànnandità sà tathà me // 374 //
sarvasvaü hara sarvasya tvaü bhavacchedatatparaþ /
nayopakàrasàümukhyamàyàsi tanuvartanam // 375 //
(så- 120)

#<bhedàbhàvàtprakçtyàderbhedo 'pi navamo bhavet />#
navamo 'pãtyapirbhinnakramaþ /
udàharaõam-- yo 'sakçtparagotràõàü pakùacchedakùaõakùamaþ /
÷atakoñidatàü bibhradvibudhendraþ sa ràjate // 376 //
atra prakaraõàdiniyamàbhàvàt dvàvapyarthau vàcyau //
nanu svaritàdiguõabhedàt bhinnaprayatnoccàryàõàü tadabhàvàdabhinnaprayatnoccàryàõàü ca ÷abdànàü bandhe 'laükàràntarapratibhotpattihetuþ ÷abda÷leùo 'rtha÷leùa÷veti dvividho 'pyarthàlaükàramadhye parigaõito 'nyairiti kathamayaü ÷abdàlaükàraþ /
ucyate--iha doùaguõàlaükàràõàü ÷abdàrthagatatvena yo vibhàgaþ saþ, anvayavyatirekàbhyàmeva vyavatiùñhate /
tathàhi--kaùñatvàdigàóhatvàdyanupràsàdayaþ, vyarthatvàdiprauóhyàdyupamàdayastadbhàvatadabhàvànuvidhày itvàdeva ÷abdàrthagatatvena vyavasthàpyante /
svayaü ca pallavàtàmrabhàsvatkaravirãjità /
ityabhaïgaþ prabhàtasaüdhyevàsvàpaphalalubdhehitapradà // 377 //
iti sabhaïgaþ iti dvàvapi ÷abdaikasamà÷rayàviti dvayorapi ÷abda÷leùatvamupapannam na tvàdyasyàrtha÷leùatvam /
artha÷leùasya tu sa viùayaþ, yatra ÷abdaparivartane 'pi na ÷leùatvakhaõóanà /
yathà stokenonnatimàyàti stokenàyàtyadhogatim /
aho susadç÷ã vçttistulàkoñeþ khalasya ca // 378 //
na càyamupamàpratibhotpattihetuþ ÷leùaþ, api tu ÷leùapratibhotpattiheturupamà /
tathàhi--yathà "kamalamiva mukhaü manoj¤ametatkacatitaràm' ityàdau guõasàmye kriyàsàmye, ubhayasàmye và, upamà /
tathà "sakalakalaü purameta¤jàtaü saüprati sudhà÷ubimbamiva' ityàdau ÷abdamàtrasàmye 'pi sàyuktaiva /
tathà hyuktaü rudrañena "sphuñamarthàlaükàràvetàvutàvupamàsamuccayau kiü tu /
à÷ritya ÷abdamàtraü sàmànyamihàpi saübhavataþ" //
iti /
na ca "kamalamiva mukham' ityàdiþ sàdhàraõadharmaprayoga÷ånya upamàviùaya iti vaktuü yuktam pårõopamàyà nirviùayatvàpatteþ //
deva tvameva pàtàlamà÷ànàü tvaü nibandhanam /
tvaü càmaramarudbhåmireko lokatrayàtmakaþ // 379 //
ityàdiþ ÷leùasya copamàdyalaükàravivikto 'sti viùaya iti /
dvayoryoge, saükara eva /
upapattiparyàlocane tu, upamàyà evàyaü yukto viùayaþ /
anyathà viùayàpahàra eva pårõopamàyàþ syàt /
na ca "abindusundarã nityaü galallàvaõyabindukà' ityàdau virodhapratibhotpattihetuþ ÷leùaþ, api tu ÷leùapratibhotpattiheturvirodhaþ /
na hyatràrthadvayapratipàdakaþ ÷abda÷leùaþ, dvitãyàrthasya pratibhàtamàtrasya prarohàbhàvàt /
na ca virodhàbàsa iva virodhaþ ÷leùàbhàsaþ ÷leùaþ /
tadevamàdiùu vàkyeùu ÷leùapratibhotpattiheturalaükàràntarameva /
tathà ca sadvaü÷amuktàmaõiþ // 380 //
nàlpaþ kaviriva svalpa÷loko deva mahàn bhavàn // 381 //
anuràgavatã saüdhyà divasastatpuraþsaraþ /
aho daivagati÷vitrà tathàpi na samàgamaþ // 382 //
àdàya càpamacalaü kçtvàhãnaü guõaü viùamadçùñiþ /
ya÷vitramacyuta÷aro lakùyamabàïkùãnnamastasmai // 383 //
ityàdauvilaùñaparamparinaråpaka÷leùavyatirekasamàsoktivirodhatvamucitam na tu ÷leùatvam //
÷abda ÷leùa iti cocyate, arthàlaükàramadhye ca lakùyate, iti ko 'yaü nayaþ /
kiü ca vaicitryamalaükàra iti ya eva kavipratibhàsaürambhagocarastatraiva vicitratà, iti saivàlaükàrabhåmiþ /
arthamusvaprekùitvameteùàü ÷abdànàmiti cet anupràsàdãnàmapi tathaiveti te 'pyarthàlaükàràþ kiü necyante /
rasàdivyajjakasvaråpavàcyavi÷eùasavyapekùatve 'pi hyanupràsàdãnàmalaükàratà /
÷abdaguõadoùàõàmapyarthàpekùayaiva guõadoùatà /
arthaguõadoùàlaükàràõàü ÷abdàpekùayaiva vyavasthitiriti te 'pi ÷abdagatatvenocyantàm /
"vidhau vakre mårdhni' ityàdau ca varõàdi÷leùe, ekaprayatnoccàryatve 'rtha÷leùatvaü ÷abdabhede 'pi prasajyatàmityevamàdi svayaü vicàryam //
(så- 121)

#<taccitraü yatra varõànàü khaóhgàdyàkçtihetutà //85//>#

saünive÷avi÷eùeõa yatra nyastà varõàþ khaógamurajapajhàdyàkàramullàsayanti taccitraü kàvyam /
kaùñaü kàvyametaditi diïbhàtraü pradar÷yaüte /
udàharaõam-- màràri÷akraràmebhamukhairàsàraraühasà /
sàràrabdhastavà nityaü tadàrtiharaõakùaõà // 384 //
màtà natànàü saüghaññaþ ÷riyàü bàdhitasaübhramà /
mànyàtha sãmà ràmàõàü ÷aü me di÷yàdumàdimà // 385 //
(khaógabandhaþ) saralà bahulàrambhataralàlibalàravà /
vàralàbahulàmandakaralàbahulàmalà // 386 //
(murajabandhaþ) bhàsate pratibhàsàra rasàbhàtàhatàvibhà /
bhàvitàtmà ÷ubhà vàde devàbhà bata te sabhà // 387 //
(pajhabandhaþ) rasàsàra rasà sàrasàyatàkùa kùatàyasà /
sàtàvàta tavàtàsà rakùatastvastvataükùara // 388 //
(sarvatobhadram) saübhavino 'pyante prabhedàþ ÷aktimàtraprakà÷akà na tu kàvyaråpatàü dadhatãti na pradar÷yante //
(så- 122)

#<punaruktavadàbhàso vibhinnàkàra÷abdagà /
ekàrthateva>#

bhinnaråpasàrthakànarthaka÷bdaniùñhamekàrthatvena mukhe bhàsanaü punaruktavadàbhàsaþ /
sa ca (så- 123)

#<÷abdasya>#

sabhahgàbhaïgaråpakevala÷abdaniùñhaþ /
udàharaõam-- arivadhadeha÷arãraþ sahasà rathisåtaturagapàdàtaþ /
bhàti sadànatyàgaþ sthiratàyàmavanitalatilakaþ // 389 //
cakàsatyaïganàràmàþ kautukànandahetavaþ /
tasya ràj¤aþ sumanaso vibudhàþ pàr÷vavartinaþ // 390 //
(så- 124)

#<tathà ÷abdàrthayorayam //86//>#

udàharaõam-- tanuvapurajaghanyo 'sau kariku¤jararudhiraraktakharanakharaþ /
tejodhàma mahaþpçthumanasàmindro harirjiùõuþ // 391 //
atraiksamin pade parivartiüte nàlaükàra iti ÷abdà÷rayaþ, aparasmistu parivartite 'pi sa na hãyate, ityarthaniùñha ityubhayàlaükàro 'yam //

iti kàvyaprakà÷e ÷abdàlaükàranirõayo nàma navama ullàsaþ //



___________________________________________________________________________




// atha da÷ama ullàsaþ //


arthàlaükàrànàha-- (så- 125)

#<sàdharmyamupamà bhede>#

upamànopameyayoreva na tu kàryakàraõàdikayoþ sàdharmyaü bhavatãti tayoreva samànena dharmeõa saübandha upamà /
bhedagrahaõamananvayavyavacchedàya //
(så- 126)

#<pårõà luptà ca># upamànopameyasàdhàraõadharmopamàpratipàdakànumupàdàne pårõà, ekasya dvayostrayàõàü và lope luptà /
(så- 127)

#<agrimà pårõà /
÷rautyàrthã ca bhavedvàkye samàse taddhite tathà //87//>#

yathevavàdi÷abdà yatparàstasyaivopamànatàpratãtiriti yadyapyumànavi÷eùaõànyete tathàpi ÷abda÷aktimahimnà ÷rutyaiva ùaùñhãvat saübandaü pratipàdayantãti tatsadbhàve ÷rautã, upamà /
tathaiva "tatra tasyeva" ityanenevàrthe vihitasya vaterupàdàne //
"tena tulyaü mukham' ityàdàvupameye, eva "tattulyamasya' ityàdau copamàne, eva "idaü ca tacca tulyam' ityubhayatràpi tulyàdi÷abdànàü vi÷ràntiriti sàmyaparyàlocanayà tulyatàpratãtiriti sàdharmyasyàrthatvàttulyàdi÷abdopàdàne, àrthã tadvat "tena tulyaü kriyà cedvatiþ' ityanena vihitasya vateþ sthitau /
"ivena nityasamàso vibhaktyalopaþ pårvapadaprakçtisvaratvaü ca" iti nityasamàse, iva÷abdayoge samàsagà /
krameõodàharaõam-- svapne 'pi samareùu tvàü vijaya÷rãrna mu¤cati /
prabhàvaprabhavaü kàntaü svàdhãnapatikà yathà // 392 //
cakitahariõalolalocanàyàþ krudhi taruõàruõatàrahàrikànti /
sarasijamidamànanaü ca tasyàþ samamiti cetasi saümadaü vidhatte // 393 //
atyàyatairniyamakàribhiråddhatànàü divyaiþ prabhàbhiranapàyamayairupàyaiþ /
÷aurirbhujairiva caturbhiradaþ sadà yo lakùmãvilàsabhavanairbhuvanaü babhàra // 394 //
avitathamanorathapathaprathaneùu praguõagarimagãta÷rãþ /
suratarusadç÷aþ sa bhavànabhilaùaõãyaþ kùitã÷vara na kasya // 395 //
gàmbhãryagarimà tasya satyaü gaïgàbhujaïgavat /
duràlokaþ sa samare nidàghàmvararatnavat // 396 //
svàdhãnapatikà kàntaü bhajamànà yathàü lokottaracamatkàrabhåþ, tathà jaya÷rãstvadàsevanenetyàdinà pratãyamànena vinà yadyapi noktervaicitryam, vaicitryaü càlaükàraþ, tathàpi na dhvaniguõãbhåtavyaïgyavyavahàraþ /
na khalu vyaïgyasaüspar÷aparàmar÷àdatra càrutàpratãtiþ, api tu vàcyavaicitryapratibhàsàdeva /
rasàdistu vyaïgyo 'rtho 'laükàràntaraü ca sarvatràvyabhicàrãtyagaõayitvaiva tadalaükàrà udàhçtàþ /
tadrahitatvena tu, udàhriyamàõà virasatàmàvahantãti pårvàparaviruddhàbhidhànamiti na codanãyam //
(så- 128)

#<tadvat dharmasya lope syàt na ÷rautã taddhite punaþ />#
dharmaþ sàdhàraõaþ /
taddhite kalpabàdau tvàrthyeva /
tena pa¤ca /
udàharaõam-- dhanyasyànanyasàmànyasaujanyotkarùa÷àlinaþ karaõãyaü vaca÷vetaþ satyaü tasyàmçtaü yathà // 397 //
àkçùñakaravàlo 'sau saüparàye paribhraman /
pratyarthisenayà dçùñaþ kçtàntena samaþ prabhuþ // 398 //
karavàlaivàcàrastasya vàgamçtopamà /
viùakalpaü mano vetsi yadi jãvasi tatsakhe // 399 //
(så- 129)

#<upamànànupàdàne vàkyagàtha samàsagà //88//>#

saalakaraõaparavãsàmasiriviaraõaü õa sarasakavvassa /
dãsai aha va õisammai sarisaü aüsaüsametteõa // 400 //
kavvassetyatra kavvasamamiti sarisamityatra ca õåõamiti pàñhe, eùaiva samàsagà //
(så- 130)

#<vàderlope samàse sà karmàdhàrakyaci kyaïi /
karmakartrorõamuli>#

và÷abdaþ, upamàdyotaka iti vàderupamàpratipàdakasya lope ùañ samàsena sarmaõo 'dhikaraõàccotpannena kyacà kartuþ kyaïà karmakartrorupapadayorõamulà ca bhavet //
udàharaõam-- tataþ sumudanàthena kàminãgaõóapàõóunà /
netrànandena candreõa màhendrã digalaükçtà // 401 //
tathà asitabhujagabhãùaõàsipatro ruharuhikàhitacittatårõacàraþ /
pulakitatanurutkapolakàntiþ pratibhañavikramadar÷ane 'yamàsãt // 402 //
pairaü sutãyati janaü samaràntare 'sàvantaþ purãyati vicitracaritracu¤cuþ /
nàrãyate samàrasãmni kçpàõapàõeràlokya tasya caritàni sapatnasenà // 403 //
mçdhe nidàghagharmàü÷udar÷aü pa÷yanti taü pare /
sa punaþ pàrthasaücàraü saücaratyavanãpatiþ // 404 //
(så- 131)

#<etaddvilope kvipsamàsagà //89//>#

etayordharmavàdyoþ /
udàharaõam-- savità vidhavati vidhurapi savitarati tathà dinanti yàminyaþ /
yàminayanti dinàni ca sukhaduþkhava÷ãkçte manasi // 405 //
paripanthimanoràjya÷atairapi duràkramaþ /
saüparàyapravçttau'sau ràjate ràjaku¤jaraþ // 406 //
(så- 132)

#<dharmopamànayorlope vçttau vàkye ca dç÷yate />#
ñuõñuõõanto marihasi kaõñaakaliàiü keaivaõàiü /
màhaikusumasaricchaü bhamara bhamanto õa pàvihisi // 407 //
kusumeõa samamiti pàñhe vàkyagà /
(så- 133)

#<kyaci vàdyupameyàse>#

àse niràse /
aràtivikramàlokavikasvaravilocanaþ /
kçpàõodagradordaõóaþ sa sahasràyudhãyati // 408 //
atràtmà, upameyaþ /
(så- 134)

#<trilope ca samàsagà //90//>#

trayàõàü vàdidharmopamànànàm /
udàharaõam-- taruõimani kçtàvalokanà lalitavilàsavitãrõavigrahà /
smara÷aravisaràcitàntarà mçganayanà harate munermanaþ // 409 //
atra saptamyupamànetyàdinà yadà samàsalopau bhavataþ, tadedamudàharaõam //
krårasyàcàrasyàyaþ÷ålatayàdhyavasàyàt ayaþ÷ålenànvicchati "àyaþ÷ålikaþ' ityati÷ayoktirna tu kråràcàropameyataikùõyadharmavàdãnàü lope trilopeyamupamà /
evamekonaviü÷atirluptàþ pårõàbhiþ saha pa¤caviü÷atiþ //
anayeneva ràjya÷rãrdainyeneva manasvità /
mamlau sàtha viùàdena pajhinãva himàmbhasà // 410 //
ityabhinne sàdhàraõe dharme, jyotsneva nayanànandaþ sureva madakàraõam /
prabhuteva samàkçùñasarvalokà nitambinã // 411 //
iti bhenne ca tasmin ekasyaiva bahåpamànopàdàne màlopamà /
yathottaramupameyasyopamànatve pårvavadabhinnabhinnadharmatve, anavaratakanakavitaraõajalalavabhçtakarataraïgitàrthitateþ /
bhaõitiriva matirmatiriva ceùñà ceùñeva kãrtirativimalà // 412 //
matiriva mårtirmadhurà mårtiriva sabhà prabhàvacità /
tasya sabheva jaya÷rãþ ÷akyà jetuü nçpasya na pareùàm // 413 //
ityàdikà ra÷anopamà ca na lakùità, evaüvidhavaicitryasahasrasaübhavàt uktabhedànatikramàcca //
(så- 135)

#<upamànopabameyatve, ekasyaivaikavàkyage /
ananvayaþ>#

upamànàntarasaübandhàbhàvo 'nanvayaþ /
udàharaõam-- na kevalaü bhàti nitàntakàntirniütambinã saiva nitambinãva /
yàvadvilàsàyudhalàsyavàsàste tadvilàsà iva tadvilàsàþ // 414 //
(så- 136)

#<viparyàsa upameyopamà tayoþ //91//>#

tayoþ, upamànopameyayoþ /
parivçttiþ, arthàt vàkyadvaye /
itaropamànavyavacchedaparà, upameyenopamà, iti, upameyopamà /
udàharaõam-- kamaleva matirmatiriva kamalà tanuriva vibhà vibheva tanuþ /
dharaõãva dhçcirdhçtiriva dharaõã satataü vibhàti bata yasya // 415 //
(så- 137)

#<saübhàvanamathotprekùà prakçtasya samena yat />#
samena, upamànena /
udàrahaõam-- unmeùaü yo mama na sahate jàtivairã ni÷àyàm intorintãvaradaladç÷à tasya saundaryadarpaþ /
nãtaþ ÷àntiü prasabhamanayà vaktrakàntyeti harùà- llagrà manye lalitatanu te pàdayoþ pajhalakùmãþ // 416 //
limpatãva tamo 'ïgàni varùatãvà¤janaü nabhaþ /
asatpuruùaseveva daùñirviphalatàü gatà // 417 //
ityàdau vyàpanàdi lepanàdiråpatayà saübhàvitam //
(så- 138)

#<sasaüdehastu bhedoktau tadanuktau ca saü÷ayaþ //92//>#

bhedãktau yathà ayaü màrtaõóaþ kiü sa khalu turagaiþ saptabhiritaþ kç÷ànuþ kiü sarvàþ prasarati di÷o naiùa niyatam /
kçtàntaþ kiü sàkùànmahiùavahano 'sàviti ciraü samàlokyàjau tvàü vidadhati vikalpàn pratibhañàþ // 418 //
bhedhoktàvityanena na kevalamayaü ni÷vayagarbho yàvannisvayànto 'pi saüdehaþ svãkçtaþ /
yathà induþ kiü kva kalaïkaþ sarasijametat kimambu kutra gatam /
lalitasavilàsavacanairmukhamiti hariõàkùi ni÷vitaü parataþ // 419 //
kiü tu ni÷vayagarbha iva nàtra ni÷vayaþ pratãyamàna iti, upekùito bhaññodbhañena /
tadanuktau yathà asyàþ sargavidhau prajàpatirabhåccandro nu kàntipradaþ ÷çïgàraikarasaþ svayaü nu madano màso nu puùpàkaraþ /
vedàbhyàsajaóaþ kathaü nu viùayavyàvçttakautåhalo nirmàtuü prabhavenmanoharamidaü råpaü puràõo muniþ // 420 //
(så- 139)

#<tadråpakamabhedo ya upamànopameyayoþ />#
atisàmyàt anapahnutabhedayoþ, abhedaþ /
(så- 140)

#<samastavastuviùayaü ÷rautà àropità yadà //93//>#

àropaviùayà iva àropyamàõàþ, yadà ÷abdopàttàþ, tadà samastàni vaståni viùayo 'syeti samastavastuviùayam /
àropità iti bahuvacanamavivakùitam /
yathà jyotsnàbhasmacchuraõadavalà bibhratã tàrakàsthã- nyantardhànavyasanarasikà ràtrikàpàlikãyam /
dvãpàddvãpaü bhramati dadhatã candarmudràkapàle nyastaü siddhà¤janaparimalaü là¤chanasya cchalena // 421 //
atra pàdatraye, antardhànavyasanarasikatvamàropitadharma eveti råpakaparigrahe sàdhakamastãti tatsaükarà÷aïkà na kàryà //
(så- 141)

#<÷rautà àrthà÷va te yasminnekade÷avivarti tat />#
kecidàropyamàõàþ ÷abdopàttàþ kocidarthasàmarthyàdavaseyàþ, ityekade÷avivartanàt ekade÷avivarti /
yathà jassa raõanteurae kare kuõantassa maõóalaggalaam /
rasasaümuhã vi sahasà paraümuhã hoi riuseõà // 422 //
atra raõasyàntaþpuratvamàropyamàõaü ÷abdopàtm maõóalàgralatàyàþ nàyikàtvam ripusenàyà÷va pratinàyikàtvam arthasàmarthyàdavasãyate, iti, ekade÷e vi÷eùeõa vartanàdekade÷avivarti /
(så- 142)

#<sàïgametat>#

uktadvibhedaü sàvayavam //
(så- 143)

#<niraïgaü tu ÷uddham>#

yathà kuraïgãvàïgàni stimitayati gãtadhvaniùu yat sakhãü kàntodantaü ÷rutamapi punaþ pra÷rayati yat /
anidraü yaccàntaþ svapiti tadaho vedmyabhinavàü pravçtto 'syàþ sektuü hçdi manasijaþ premalatikàma // 423 //
(så- 144)

#<màlà tu pårvavat //94//>#

màlopamàyàmivaikasmin bahava àropitàþ /
yathà saundaryasya taraïgiõã taruõimotkarùasya harùodgamaþ kànteþ kàrmaõakarma narmarahasàmullàsanàvàsabhåþ /
vidyà vakragiràü vidheranavadhipràvãõyasàkùàtkriyà bàõàþ pa¤ca÷ilãmukhasya lalanàcåóàmaõiþ sà priyà // 424 //
(så- 145)

#<niyatàropaõopàyaþ syàdàropaþ parasya yaþ /
tat paraüparitaü ÷liùñe vàcake bhedabhàji và //95//>#

yathà vidvanmànasahaüsa vairikamalàsaükocadãptadyute durgàmàrgaõanãlalohita samitkhãkàravai÷vànara /
satyaprãtividhànadakùa vijayapràgbhàvabhãma prabho sàmràjyaü varavãra vatsara÷ataü vairi¤camuccaiþ kriyàþ // 425 //
atra mànasameva mànasam kamalàyàþ saükoca eva kamalànàmasaükocaþ, durgàõàmamàrgaõameva durgàyàþ màrgaõam samitàü svãkàra eva samidhàü svãkàraþ satye prãtireva satyàmaprãtiþ, vijayaþ paraparàbhava eva vijayo 'junaþ, evamàropaõanimitto haüsàderàropaþ /
yadyapi ÷abdàrthàlaükàro 'yamityuktam vakùyate ca tathàpi prasiddhyanurodhàdatroktaþ, ekade÷avivarti hãdamanyairabhidhãyate /
bhedabhàji yathà àlànaü jayaku¤jarasya dçùadàü seturvipadvàridheþ pårvàdriþ karavàlacaõóhamahaso lãlopadhànaü ÷riyaþ /
saügràmàmçtasàgarapramathanakrãóàvidau mandaro ràjan ràjati vãravairivanitàvaidhavyadasate bhujaþ // 426 //
atra jayoderbhinna÷abdavàcyasya kujjaratvàdyàrope bhujasya, àlànatvàdyàropo yujyate /
alaukikamahàlokaprakà÷itajagatrrayaþ /
ståyate deva sadvaüsamuktàratnaü na kairbhavàn // 427 //
niravadhi ca nirà÷rayaü ca yasya sthitamanivartitakautukaprapa¤cam /
prathama iha bhavàn sa kårmamårtirjayati caturda÷alokavallikandaþ // 428 //
iti ca, amàlàråpakamapi paraüparitaü draùñavyam //
kisalayakarairlatànàü karakamalaiþ kàminàü mano jayati /
nalinãnàü kamalamusvaiþ mukhendubhiryoùitàü madanaþ // 429 //
ityàdi ra÷anàråpakaü na vaicitryavaditi na lakùitam //
(så- 146)

#<prakçtaü yanniùidhyànyat sàdhyate sà tvapahnutiþ />#
upameyam asatyaü kçtvopamànaü satyatayà yat sthàpyate sà tu, apahnutiþ /
udàharaõam-- avàptaþ pràgalbhyaü pariõatarucaþ ÷ailatanaye kalaïko naivàyaü vilasati ÷a÷àhkasya vapuùi /
amuùyeyaü manye vigaladamçtasyanta÷i÷ire rati÷ràntà ÷ete rajaniramaõã gàóhamurasi // 430 //
itthaü và bata sakhi kiyadetat pa÷ya vairaü smarasya priyavirahakç÷e 'smin ràgiloke tathà hi /
upavanasahakàrodbhàsibhçïgacchalena prativi÷ikhamanenoññaïkitaü kàlakåñam // 431 //
atra hi na sabhçïgàõi sahakàràõi, api tu sakàlakåñàþ ÷arà iti pratãtiþ /
evaü và amuùmiüllàvaõyàmçtasarasi nånaü mçgadç÷aþ smaraþ ÷arvapluùñaþ pçùujaghanabhàge nipatitaþ /
yadaïgàïgàràõàü pratamapi÷unà nàbhikuhare ÷ikhà dhåmasyeyaü pariõamati romàvalivapuþ // 432 //
atra na romàvaliþ, dhåma÷ikheyamiti pratipattiþ /
evamiyaü bhaïgyantarairapyåhyà //
(så- 147)

#<÷leùaþ sa vàkye, ekasmin yatrànekàrthatà bhavet //96//>#

ekàrthapratipàdakànàmava ÷abdànàü yatràneko 'rthaþ sa ÷leùaþ /
udàharaõam-- udayamayate diïbhàlinyaü niràkurutetaràm nayati nidhanaü nidràmudràü pravartayati kriyàþ /
racayatitaràü svairàcàrapravartanakartanam vata bata lasattejaþpu¤jo vibhàti vibhàkaraþ // 433 //
atràbhidhàyà aniyantraõàt dvàvapyarkabhåpau vàcyau //
(så- 148)

#<paroktirbhedakaiþ ÷liùñaiþ samàsoktiþ>#

prakçtàrthapratipàdakavàkyena ÷liùñavi÷eùaõamàhàtmayàt na tu vi÷eùyasya sàmarthyàdapi yat aprakçtasyàrthasyàbhidhànam sà samàsena saükùepeõàrthadvayakathanàt samàsoktiþ /
udàharaõam--lahiåõa tujjha bàhuphphaüsaü jãe sa ko vi ullàso /
jaalacchã tuha virahe õa håjjalà dubbalà õaü sà // 434 //
atra jayalakùmã÷abdasya kevalaü kàntàvàcakatvaü nàsti //
(så- 149)

#<nidar÷anà /
abhavanavastusaübanda upamàparikalpakaþ //97//>#

nidar÷anaü dçùñàntakaraõam /
udàharaõam-- kvasåryaprabhavo vaü÷aþ kva càlpaviùayà matiþ /
titãrùurdustaraü mohàduóupenàsmi sàgaram // 435 //
atra, uóupena sàgarataraõamiva manmatyà såryavaü÷avarõanamityupamàyàü paryavasyati /
yathà và udayati vitatordhvara÷mirajjàvahimarucau himadhàmni yàti càstam /
vahati girirayaü vilamvighaõñàdvayaparivàritavàraõendralãlàm // 436 //
atra kathamanyasya lãlàmanyo vahatãti tatsadç÷ãmityupamàyàü paryavasànam /
dorbhyàü titãrùati taraïgavatãbhujaïgamàdàtumicchati kare hariõàïkavimbam /
meruü lilaïghayiùati dhruvameùa deva yaste guõàn gaditumudyamamàdadhàti // 437 //
ityàdau màlàråpàpàyeùà draùñavyà //
(så- 150)

#<svasvahetvanvayasyoktiþ kriyayaiva ca sàparà />#
kriyayaiva svasvaråpasvakàraõayoþ saübandho yadavagamyate sà, aparà nidar÷anà /
yathà unnataü padamavàpya yo laghurhelayaiva sa patediti bruvan /
÷aila÷ekharagato dçùatkaõa÷vàrumàrutadhutaþ patatyadhaþ // 438 //
atra pàtakriyayà patanasya làghave sati, unnatapadapràptiråpasya ca saübandhaþ khyàpyate //
(så- 151)

#<aprastutapra÷aüsà yà sà saiva prastutà÷rayà //98//>#

apràkaraõikasyàbhidhànena pràkaraõikasyàkùepo 'prastutapra÷aüsà /
(så- 152)

#<kàrye nimitte sàmànye vi÷eùe prastute sati /
tadanyasya vacastulye tulyasyeti ca pa¤cadhà //99//>#

tadanyasya kàraõàdeþ /
krameõodàharaõam-- yàtà kiü na milanti sundari puna÷vintà tvayà matkçte no kàryà nitaràü kç÷àsi kathayatyevaü sabàùpe mayi /
lajjàmantharatàrakeõa nipatatpãtà÷ruõà cakùuùà dçùñvà màü hasitena bhàvimaraõotsàhastayà såcitaþ // 439 //
atra prasthànàtkimiti nivçtto 'sãti kàrye pçùñe kàraõamabhihitam /
ràjantaràjasutà na pàñhayati màü devyo 'pi tåùõãü sthitàþ kubje bhojaya màü kumàrasacivairnàdyàpi kiü bhujyate /
ityaü nàtha ÷ukastàvàribhavane mukto 'dhvagaiþ pa¤jaràt citrasthànavalokya ÷ånyavalabhàvekaikamàbàùate // 440 //
atra prasthànodyataü bhavantaü j¤àtvà sahasaiva tvadarayaþ palàyya gatàþ, iti kàraõe prastute kàryamuktam /
etattasya mukhàtkiyat kamalinãpatre kaõaü vàriõo yanmuktàmaõirityamaüsta sa jaóaþ ÷çõvanyadasmàdapi /
aïgulyagralaghukriyàpravilayinyàdãyamàne ÷anaiþ kutroóóãya gato mametyanudinaü nidràti nàntaþ÷ucà // 441 //
atràsthàne jaóànàü mamatvasaübhàvanà bhavatãti sàmànye prastute vi÷eùaþ kathitaþ /
suhçdvadhåbàùpajalapramàrjanaü karoti vairapratiyàtanena yaþ /
sa eva påjyaþ sa pumànsa nãtimànsujãvitaü tasya sa bhàjanaü ÷riyaþ // 442 //
atra "kçùõaü nihatya narakàsuravadhånàü yadi duþkhaü pra÷amayasi tat tvameva ÷làghyaþ' iti vi÷eùe prakçte sàmànyamamihitam /
tulye prastute tulyàbhidhàne trayaþ prakàràþ /
÷leùaþ samàsoktiþ sàdç÷yamàtraü và tulyàt tulyasya hyàkùepe hetuþ /
krameõodàharaõam-- puüstvàdapi pravicalet yadi yadyadho 'pi yàyàt yadi praõayane namahànapi syàt /
abhyuddharettadapi vi÷vamitãdç÷ãyaü kenàpi dik prakañità puruùottamena // 443 //
yenàsyabhyuditena candra gamitaþ klàntiü ravau tatra te yujyeta pratikartumeva na punastasyaiva pàdagrahaþ /
kùãõenaitadanuùñhitaü yadi tataþ kiü lajjase no manàg astvenaü jaóadhàmatà tu bhavato yad vyàmni visphårjase // 444 //
àdàya vàri paritaþ saritàü mukhebhyaþ kiü tàvadarjitamanena durarõavena /
kùàrãkçtaü ca vaóavàdahane hutaü ca pàtàlakukùikuhare vinive÷itaü ca // 445 //
iyaü ca kàcit vàcye pratãyamànàrthànadhyàropeõaiva bhavati /
yathà abdherambhaþ sthagitabhuvanàbogapàtàlakukùeþ potopàyà iha hi bahavo laïghane 'pi kùamante /
àho riktaþ kathamapi bhavedeùa daivàt tadànãü ko nàma syàdavañakuharàlokane 'pyasya kalpaþ // 446 //
kvacidadhyàropeõaiva /
yathà kastvaü bhoþ kathayàmi daivahatakaü màü viddhi ÷àkhoñakaü vairàgyàdiva vakùi sàdhu viditaü kasmàdidaü kathyate /
vàmenàtra vañastamadhvagajanaþ sarvàtmanà sevate na cchàyàpi paropakàrakaraõe màrgasthitasyàpi me // 447 //
kvacidaü÷eùvadhyàropeõa /
yathà so 'pårvo rasanàviparyayavidhiþ tat karõayo÷vàpalaü dçùñiþ sà madavismçtasvaparadik kiü bhåyakoktena và /
sarvaü vismçtavànasi bhramara he yadvàraõo 'dyàpyasau antaþ÷ånyakaro niùevyata iti bhràtaþ ka eùa grahaþ // 448 //
atra rasanàviparyàsaþ ÷ånyakaratvaü ca bhramarasyàsevane na hetuþ karõacàpalaü tu hetuþ, madaþ pratyuta sevane nimittam //
(så- 153)

#<nigãryàdhyavasànaü tu prakçtasya pareõa yat /
prastutasya yadanyatvaü yadyarthoktau ca kalpanam //100//>#

#<kàryakàraõayorya÷va paurvàparyaviparyayaþ /
vij¤eyàti÷ayoktiþ sà>#

upamànenàntarnigãrõasyopameyasya yadadhyavasànaü saikà /
yathà kamalamanambhasi kamale ca kuvalaye tàni kanakalatikàyàm /
sà ca sukumàrasubhagetyutpàtaparaüparàü keyam // 449 //
atra mukhàdi kamalàdiråpatayàdhyavasitam /
yacca tadevànyatvenàdhyavasãyate sà, aparà /
yathà aõõaü laóahattaõaaü aõõà via kà vi vattaõacchàà /
sàmà sàmaõõapaàvaiõo reha ccia õa hoã // 450 //
"yadyarthasya' yadi÷abdena cecchabdena và, uktau yat kalpanam (arthàt asaübhavino 'rthasya) sà tçtãyà /
yathà ràkàyàmakalaïkaü cedamçtàü÷orbhavedvapuþ /
tasyà mukhaü tadà sàmyaparàbavamavàpnuyàt // 451 //
kàraõasya ÷ãghrakàritàü vaktuü kàryasya pårvamuktau caturthã /
yathà hçdayamadhiùñhitamàdau màlatyàþ kusumacàpabàõena /
caramaü ramaõãvallabha locanaviùayaü tvayà bhajatà // 452 //
(så- 154)

#<prativaståpamà tu sà //101//>#

#<sàmànyasya dvirekasya yatra vàkyadvaye sthitiþ />#

sàdhàraõo dharmaþ, upameyavàkye, upamànavàkye ca kathitapadasya duùñatayàbhihitatvàt ÷abdabhedena yat upàdãyate sà vastuno vàkyàrthasyopamànatvàt prativaståpamà /
yathà devãbhàvaü gamità parivàrapadaü kathaü bhajatveùà /
na khalu paribhogayogyaü daivataråpàïkitaü ratnam // 453 //
yadi dahatyanalo 'tra kimadbhutaü yadi ca gauravamadriùu kiü tataþ /
lavaõamambu sadaiva mahodadheþ prakçtireva satàmaviùàdità // 454 //
ityàdikà màlàprativaståpamà draùñavyà /
evamanyatràpyanusartavyam //
(så- 155)

#<dçùñàntaþ punareteùàü sarveùàü pratibimbanam //102//>#

eteùàü sàdhàraõadharmàdãnàma dçùño 'ntaþ ni÷vayo yatra sa dçùñàntaþ /
tvayi dçùña eva tasyà nirvàti mano manobhavajvalitam /
àloke hi himàüsorvikasati kusumaü kumuddhatyàþ // 455 //
eùa sàdharmyeõa /
vaidharmyeõa tu tavàhave sàhasakarma÷armaõaþ karaü kçpàõàntikamàninãùataþ /
bhañàþ pareùàü vi÷aràrutàmaguþ, dadhatyavàte sthiratàü hi pàüsavaþ // 456 //
(så- 156)

#<sakçdvçttistu dharmasya prakçtàprakçtàtmanàm /
saiva kriyàsu bahvãùu kàrakasyeti dãpakam //103//>#

pràkaraõikàpràkaraõikànàma arthàt upamànopameyànàm dharmaþ kriyàdiþ, ekavàrameva yat upàdãyate tat ekasthasyaiva samastavàkyadãpanàt dãpakam /
yathà kivaõàõaü dhaõaü õààõaü phaõamaõã ke÷aràiü sãhàõaü /
kulabàliàõaü tthaõaà kutto cippanti amuàõaü // 457 //
kàrakasya ca bahvãùu kriyàsu sakçdvçttirdãpakam /
yathà svidyati kåõati vellati vicalati nimiùati vilokayati tiryak /
antarnandati cumbitumicchati navapariõayà vadhåþ ÷ayane // 458 //
(så- 157)

#<màlàdãpakamàdyaü cedyathottaraguõàvaham />#
påveüõa pårveõa vastunà, uttaramuttaraü cedupakriyate tat màlàdãpakam /
yathà saügràmàïgaõamàgatena bhavatà càpe samàropite devàkarõaya yena yena sahasà yadyatsamàsàditam /
kodaõóena ÷aràþ ÷arairari÷irastenàpi bhåmaõóalaü tena tvaü bhavatà ca kãrtiratulà kãrtyà ca lokatraóalaü tena tvaü bhavatà ca kãrtiratulà kãrtyà ca lokatrayam // 459 //
(så- 158)

#<niyatànàü sakçddharmaþ sà punastulyayogità //104//>#

niyatànàü pràkaraõikànàmeva apràkaraõikànàmeva và /
krameõodàharaõam-- pàõóu kùàmaü vadanaü hçdayaü sarasaü tavàlasaü ca vapuþ /
àvedayati nitàntaü kùetriyarogaü sakhi hçdantaþ // 460 //
kumudakamalanãlanãrajàlirlalitavilàsajuùordda÷oþ puraþ kà /
amçtamamçtara÷mirambujanma pratihatamekapade tavànanasya // 461 //
(så- 159)

#<upamànàdyadanyasya vyatirekaþ sa eva saþ />#
anyasyopameyasya vyatireka àdhikyam /
kùãõaþ kùãõo 'pi ÷a÷ã bhåyo bhåyo 'bhivardhate satyam /
virama prasãda sundari yauvanamanivarti yàtaü tu // 462 //
ityàdànupamànasyopameyàdàdhikyamiti kenaciduktam tadayuktam atra yauvanagatàsthairyàdhikyaü hi vivakùitam /
(så- 160)

#<hetvoruktàvanuktãnàü traye sàmye nivedite //105//>#

#<÷abdàrthàbyàmathàkùipte ÷liùñe tadvattriraùña tat />#
vyatirekasya hetuþ, upameyagatamutkarùanimittam upamànagatamapakarùakàraõam tayordvayoruktiþ, ekatarasya dvayorvà, anuktirityanuktitrayam etadbhedacatuùñayamupamànopameyabhàve ÷abdena pratipàdite, àrthena ca krameõoktà÷vatvàra eva bhedàþ, àkùipte caupamye tàvanta eva, evaü dvàda÷a /
ete ÷leùe 'pi bhavantãti caturviü÷atirbhedàþ /
krameõodàharaõam-- asimàtrasahàyasya prabhåtàriparàbhave /
anyatucchajanasyeva na smayo 'sya mahàdhçteþ // 463 //
atraiva tuccheti mahàdhçterityanayoþ paryàyeõa yugapadvànupàdàne 'nyat bhedatrayam /
evamanyeùvapi draùñavyam /
atra, ivà÷abdasya sadbhàvàcchàbdamaupamyam /
asimàtrasahàyo 'pi prabhåtàriparàbhave /
naivànyatucchajanavatsagarvo 'yaü mahàdhçtiþ // 464 //
atra tulyàrthe vatirityàrthamaupamyam /
iyaü sunayanà dàsãkçtatàmarasa÷riyà /
ànanenàkalaïkena jayatãnduü kalaïkinam // 465 //
atrevàditulyàdipadaviraheõa, àkùiptaivopamà /
jitendriyatayà samyagvidyàvçddhaniùeviõaþ /
atigàóhaguõasyàsya nàbjavadbhaïgurà guõàþ // 466 //
atrevàrthe vatiþ, guõa÷abdaþ ÷liùñaþ ÷àbdamaupamyam /
akhaõóamaõóalaþ ÷rãmàn pa÷yaiùa pçthivãpatiþ /
na ni÷àkaravajjàtu kalàvaikalyamàgataþ // 467 //
a6 tulyàrthe vatiþ kalà÷abdaþ ÷liùñaþ /
màlàpratikaståpamàvat màlàvyatireko 'pi saübhavati /
tasyàpi bhedà evamåhyàþ /
diïbhàtramudàhviyate /
yathà haravanna viùamadçùñirharivanna vibho vidhåtavitatavçùaþ /
ravivanna càtiduþsahakaratàpitabhåþ kadàcidasi // 468 //
atra tulyàrthe vatiþ viùamàdaya÷va ÷abdàþ ÷liùñàþ /
nityoditapratàpena triyàmàmãlitaprabhaþ /
bhàsvatànena bhåpena bhàsvàneùa vinirjitaþ // 469 //
atra hyàkùiptaivopamà bhàsvateti ÷liùñaþ /
yathà và svacchàtmatàguõasamullasitendubimbaü bimbaprabhàdharamakçtrimahçdyagandham /
yånàmatãva pibatàü rajanãùu yatra tçùõàü jahàra madhu nànanamaïganànàm // 470 //
atrevàdãnàü tulyàdãnàü ca padànàmabhàve 'pi ÷liùñavi÷eùaõairàkùiptaivopamà pratãyate /
evaüjàtãyakàþ ÷liùñoktiyogyasya padasya pçthagupàdàne 'nye 'pi bhedàþ saübhavanti /
te 'pi, anayaiva di÷à draùñavyàþ //
(så- 161)

#<niùedho vaktumiùñasya yo vi÷eùàbhidhitsayà //106//>#

#<vakùyamàõoktaviùayaþ sa àkùepo dvidhà mataþ />#
vivakùitasya pràkaraõikatvàdanupasarjanãkàryasya, a÷akyavaktavyatvamatiprasiddhatvaü và vi÷eùaü vaktuü niùedho niùedha iva yaþ sa vakùyamàõaviùaya uktaviùaya÷veti dvidhà, àkùepaþ /
krameõodàharaõam-- e ehi kiüpi kãevi kaeõa õikviva bhaõàmi alamaha và /
aviàriakajjàrambhaàriõã marau õa bhaõissaü // 471 //
jyotsnà mauktikadàma candanarasaþ ÷ãtàü÷ukàntadravaþ karpåraü kadalã mçõàlavalayànyambhojinãpallavàþ /
anyarmànasamàstvayà prabhavatà tasyàþ sphuliïgotkara- vyàpàràya bhavanti inta hanta kimanenoktena na bråmahe // 472 //
(så- 162)

#<kriyàyàþ pratiùedhe 'pi phalavyaktirvibhàvanà //107//>#

heturåpakriyàyàþ, niùedhe 'pi tatphalaprakà÷anaü vibhàvanà /
yathà kusumitalatàbhirahatàpyadhatta rujamalikulairadaùñàpi /
parivartate sma nalinãlaharãbhiralolitàpyaghårõata sà // 473 //
(så- 163)

#<vi÷eùoktirakhaõóeùu kàraõeùu phalàvacaþ />#
militeùvapi kàraõeùu kàryasyàkathanaü vi÷eùoktiþ /
anuktanimittà, uktanimittà, acintyanimittà ca /
krameõodàrahaõam-- nidrànivçttàvudite dyuratne sakhãjane dvàrapadaü paràpte /
÷lathãkçtà÷leùarase bhujaïge cacàla nàliïganato 'ïganà sà // 474 //
karpåra iva dagdho 'pi ÷aktimàn yo jane jane /
namo 'stvavàryavãryàya tasmai makaraketave // 475 //
sa ekastrãõi jayati jaganti kusumàyudhaþ /
haratàpi tanuü yasya ÷aübhunà na balaü hçtam // 476 //
(så- 164)

#<yathàsaükhyaü krameõaiva kramikàõàü samanvayaþ //108//>#

yathà ekastridhà vasasi cetasi citramatra deva dviùàü ca viduùàü ca mçgãdç÷àü ca /
tàpaü ca saümadarasaü ca ratiü ca puùõan ÷auryoùmaõà ca vinayena ca lãlayà ca // 477 //
(så- 165)

#<sàmànyaü và vi÷eùo và tadanyena samarthyate /
yattu so 'rthàntaranyàsaþ sàdharmyeõetareõa và //109//>#

sàdharmyeõa vaidharmyeõa và sàmànyaü vi÷eùeõa yat samarthyate vi÷eùo và sàmànyena so 'rthàntaranyàsaþ /
krameõodàhaõam-- nijadoùàvçtamanasàmatisundarameva bhàti viparãtam /
pa÷yati pittopahataþ ÷a÷i÷ubhraü ÷aïkhamapi pãtam // 478 //
susitavasanàlaükàràyàü kadàcana kaumudã- mahasi sudç÷i svairaü yàntyàü gato 'stamabhådvidhuþ /
tadanu bhavataþ kãrtiþ kenàpyagãyata yena sà priyagçhamagànmuktà÷aïkà kva nàsi ÷ubhapradaþ // 479 //
guõànàmeva dauràtmyàt dhuri dhuryo niyujyate /
asaüjàtakiõaskandhaþ sukhaü svapiti gaurgaliþ // 480 //
aho hi me bahvaparàddhamàyuùà yadapriyaü vàcyamidaü mayedç÷am /
ta eva dhanyàþ suhçdaþ paràbhavaü jagatyadçùñvaiva hi ye kùayaü gatàþ // 481 //
(så- 166)

#<virodhaþ so 'virodhe 'pi viruddhatvena yadvacaþ />#
vastuvçttenàvirodhe 'pi viruddhayoriva yadabhidhànaü sa virodhaþ /
(så- 167)

#<jàti÷vaturbhirjàtyàdyairviruddhà syàdguõastribhiþ //110//>#

#<kriyà dvàbhyàmapi dravyaü dravyeõaiveti te da÷a />#
krameõodàharaõam-- abhinavanalinãkisalayamçõàlavalayàdi davadahanarà÷iþ /
subhaga kuraïgadç÷o 'syà vidhiva÷atastvadviyogapavipàte // 482 //
girayo 'pyanunnatiyujo marudapyacalo 'bdhayo 'pyagambhãràþ /
vi÷vaübharàpyatilaghurnaranàtha tavàntike niyatam // 483 //
yeùàü kaõñhaparigrahapraõayitàü saüpràpya dhàràdhara- stãkùõaþ so 'pyanurajyate ca kamapi snehaü paràpnoti ca /
teùàü saügarasahgasaktamanasàü ràj¤àü tvayà bhåpate pàüsånàü pañalaiþ pra÷àdhanavidhirnirvartyate kautukam // 484 //
sçjati ca jagadidamavati ca saüharati ca helayaiva yo niyatam /
avasarava÷ataþ ÷apharo janàrdanaþ so 'pi citramidam // 485 //
satataü musalàsaktà bahutaragçhakarmaghañanayà nçpate /
dvijapatnãnàü pañhinàþ sati bhavati karàþ sarojasukumàràþ // 486 //
pe÷alamapi khalavacanaü dahatitaràü mànasaü satacvavidàm /
paruùamaùi sujanavàkyaü malayajarasavat pramodayati // 487 //
krau¤càdriruddàmadçùaddçóho 'sau yanmàrgaõànargala÷àtapàte /
abhånnavàmbhojadalàbhijàtaþ sa bhàrgavaþ satyamapårvasargaþ // 488 //
paricchedàtãtaþ sakalavacanànàmaviùayaþ punarjanmanyasminnanubhavapathaü yo na gatavàt /
vivekapradhvaüsàdupacitamahàmohagahano vikàraþ ko 'pyantarjaóhayati ca tàpaü ca kurute // 489 //
ayaü vàràmekã nilaya iti ratnàkara iti ÷rito 'smàbhistçùõàtaralitamanobhirjalanidhiþ /
ka evaü jànãte nijakarapuñãkoñaragataü kùaõàdenaü tàmyattimimakaramàpàsyati muniþ // 490 //
samadamataïgajamadajalanisyandataraïgiõãpariùvaïgàt /
kùititilaka tvayi tañajuùi ÷aükaracåóàpagàpi kàlindã // 491 //
(så- 168)

#<svabhàvoktistu óimbhàdeþ svakriyàråpavarõanam //111//>#

svayostadekà÷rayayoþ /
råpaü varõaþ saüsthànaü ca /
udàharaõam-- pa÷vàdaïghrã prasàrya trikanativitataü dràghayitvàïgamuccaiþ àsajyàbhugnakaõñho mukhamurasi sañàü dhålidhåmràü vidhåya /
ghàsagràsàbhilàùàdanavaratacalatprothatuõóasturaïgo mandaü ÷abdàyamàno vilakhati ÷ayanàdutthitaþ kùmàü khureõa // 492 //
(så- 169)

#<vyàjastutirmukhe nindà stutirvà råóhiranyathà />#
vyàjaråpà vyàjena và stutiþ /
krameõodàharaõam-- hitvà tvàmuparodhavanadhyamanasàü manye na mauliþ paro lajjàvarjanamantareõa na ramàmanyatra saüdç÷yate /
yastyàgaü tanutetaràü mukha÷atairetyà÷ritàyàþ ÷riyaþ pràpya tyàgakçtàvamànanamapi tvayyeva yasyàþ sthitiþ // 493 //
he helàjitabaudhisacva vacasàü kiü vistaraistoyadhe nàsti tvatsadç÷aþ paraþ parahitàdhàne gçhãtavrataþ /
tçùyatpànthajanopakàraghañanàvaimukhyalabdhàya÷o- bhàraprodvahane karoùi kçpayà sàhàyakaü yanmaroþ // 494 //
(så- 170)

#<sà sahauktiþ sahàrthasya balàdekaü dvivàcakam //112//>#

ekàrthàbidhàyakamapi sahàrthabalàt yat ubhayasyàpyavagamakaü sà sahoktiþ /
yathà saha diahaõisàhiü dãharà sàsadaõóà saha maõivalayehiü bàppadhàrà galanti /
tuha suhaa vioe tãa uvviggirãe saha a taõuladàe dubbalà jãvidàsà // 495 //
÷vàsadaõóàdigataü dãrgatvàdi ÷àbdam divasani÷àdigataü tu sahàrthasàmarthyàtpratipadyate //
(så- 171)

#<vinoktiþ sà vinànyena yatrànyaþ sanna netaraþ />#
kvacida÷obhanaþ kvacicchobhanaþ /
krameõodàharaõam-- arucirni÷ayà vinà ÷a÷ã ÷a÷inà sàpi vinà mahattamaþ /
ubhayena vinà manobhavasphuritaü naiva cakàsti kàminoþ // 496 //
mçgalocanayà vinà vicitravyavahàrapratibhàprabhàpragalbhaþ /
amçtadyutisundarà÷ayo 'yaü suhçdà tena vinà narendrasånuþ // 497 //
(så- 172)

#<parivçttirvinimayo yo 'rthànàü syàtsamàsamaiþ //113//>#

parivçttiralaükàraþ /
udàharaõam-- latànàmetàsàmuditakusumànàü marudayaü mataü làsyaü datvà ÷rayati bhç÷amàmodamasamam /
latàstvadhvanyànàmahaha dç÷amàdàya sahasà dadatyàdhivyàdhibhramiruditamohavyatikaram // 498 //
atra prathame 'rdhe samena samasya dvitãye, uttamena nyånasya /
nànàvidhapraharaõairnçpa saüprahàre svãkçtya dàruõaninàdavataþ prahàràn /
dçpàtàrivãravisareõa vasuüdhareyaü nirvipralambhaparirambhavidhirvitãrõà // 499 //
atra nyånenottamasya //
(så- 173)

#<pratyakùà iva yadbhàvàþ kriyante bhåtabhàvinaþ /
tadbhàvikam>#

bhåtà÷va bhàvina÷veti dvandvaþ /
bhàvaþ kaverabhipràyo 'tràstãti bhàvikam /
udàharaõam-- àsãda¤janamatreti pa÷yàmi tava locane /
bhàvibhåùaõasaübhàràü sàkùàtkurve tavàkçtim // 500 //
àdye bhåtasya dvitãye bhàvino dar÷anam //
(så- 174)

#<kàvyaliïgaü hetorvàkyapadàrthatà //114//>#

vàkyàrthatà yathà vapuþpràdurbhàvàdanumitamidaü janmani purà puràre na pràyaþ kvacidapi bhavantaü praõatavàn /
naman muktaþ saüpratyahamatanuragre 'pyanatibhàk mahe÷a kùantavyaü tadidamaparàdhadvayamapi // 501 //
anekapadàrthatà yathà praõayisakhãsalãlaparihàsarasàdhigatai- rlalita÷irãùapuùpahananairapi tàmyati yat /
vapuùi vadhàya tatra tava ÷astramupakùipataþ patatu ÷irasyakàõóayamadaõóa ivaiùa bhujaþ // 502 //
ekapadàrthatà yathà bhasmoddhålana bhadramastu bhavate rudràkùamàle ÷ubhaü hà sopànaparaüparàü girisutàkàntàlayàlaükçtim /
adyàràdhanatoùitena vibhunà yuùmatsaparyàsukhà- lokocchedini mokùanàmani mahàmohe nidhãyàmahe // 503 //
eùu, aparàdhadvaye pårvàparajanmanoranamanam bhujapàte ÷astropakùepaþ, mahàmohe sukhàvalokoccheditvaü ca yathàkramamuktaråpo hetuþ //
(så- 175)

#<paryàyoktaü vinà vàcyavàcakatvena yadvacaþ />#
vàcyavàcakabhàvavyatiriktenàvagamanavyàpàreõa yat pratipàdanaü tat paryàyeõa, bhaïgyantareõa kathanàt paryàyoktam /
udàharaõam-- yaü prekùya ciraråóhàpi nivàsaprãtirujjhità /
madenairàvaõamukhe mànena hçdaye hareþ // 504 //
atra, airàvaõa÷akrau madamànamuktau jàtàviti vyaïgyamapi ÷abdenocyate tena yadevocyate tadeva vyaïgyam /
yathà tu vyaïgyaü na tathocyate /
yathà gavi ÷ukle calati dçùñe "gauþ ÷ukla÷valati' iti vikalpaþ /
yadeva dçùñaü tadeva vikalpayati na tu yathà dçùñaü tathà /
yato 'bhinnàsaüsçùñatvenadçùñam /
bhedasaüsargàbhyàü vikalpayati //
(så- 176)

#<udàttaü vastunaþ saüpat>#

saüpat samçddhiyogaþ /
yathà muktàþ kelivisåtrahàragalitàþ saümàrjanãbhirhçtàþ pràtaþ pràïgaõasãmni mantharacaladbàlàïgrilàkùàruõàþ /
dåràddàóimabãja÷aïkitadhiyaþ karùanti kelã÷ukàþ yadvidvadbhavaneùu bhojançpatestat tyàgalãlàyitam // 505 //
(så- 177)

#<mahatàü copalakùaõam //115//>#

upalakùaõamaïgabhàvaþ, arthàdupalakùaõãye 'rthe /
udàharaõam-- tadidamaraõyaü yasmin da÷arathavacanànupàlanavyasanã /
nivasan bàhusahàya÷vakàra rakùaþkùayaü ràmaþ // 506 //
na càtra vãro rasaþ, tasyehàïgatvàt //
(så- 178)

#<tatsiddhihetàvekasmin yatrànyattatkaraü bhavet /
samuccayo 'sau>#

tasya prastutasya kàryasya, ekasmin sàdhake sthite sàdhakàntaràõi yatra saübhavanti sa samuccayaþ /
udàharaõam-- durvàràþ smahamàrgaõàþ priyatamo dåre mano 'tyutsukaü gàóhaü preõa navaü vayo 'tikañhinàþ pràõàþ kulaü nirmalam /
strãtvaü dhairyavirodhi manmathasuhçt kàlaþ kçtànto 'kùamo no sakhya÷vaturàþ kathaü nu virahaþ soóhavya itthaü ÷añhaþ // 507 //
atra virahàsahatvaü smaramàrgaõà eva kurvanti tadupari priyatamadårasthityàdi, upàttam /
eùa eva samuccayaþ sadyoge 'sadyoge sadasadyoge ca paryavasyatãti na pçthaklakùyate /
tathàhi-- kulamamalinaü bhadrà mårtirmatiþ ÷ruti÷àlinã bhujabalamalaü sphãtà lakùmãþ prabhutvamakhaõóitam /
prakçtisubhagà hyete bhàvà amãbhirayaü jano vrajati sutaràü darpaü ràjan ta eva tavàïku÷àþ // 508 //
atra satàü yogaþ /
uktodàharaõe tvasatàü yogaþ /
÷a÷ã divasadhåsaro galatayauvanà kàminã saro vigatavàrijaü mukhamanakùaraü svàkçteþ /
prabhurdhanaparàyaõaþ satatadurgataþ sajjano nçpàïgaõagataþ khalo manasi sapta ÷alyàni me // 509 //
atra ÷a÷ini dhåsare ÷alye ÷alyàntaràõãti ÷obhanà÷obhanayogaþ /
(så- 179)

#<sa tvanyo yugapad yà guõakriyàþ //116//>#

guõau ca kriye ca guõakriye ca guõakriyàþ /
krameõodàharaõam-- vidalitasagalàrikulaü tava balamidamabhavadà÷u vimalaü ca /
prakhalamukhàni naràdhipa malinàni ca tàni jàtàni // 510 //
ayamekapade tayà viyogaþ priyayà copanataþ suduþsaho me /
navavàridharodayàdahobhirbhavitavyaü ca niràtapatvaramyaiþ // 511 //
kaluùaü ca tavàhiteùvakasmàtsitapaïkeruhasodara÷ri cakùuþ /
patitaü ca mahãpatãndra teùàü vapuùi prasphuñamàpadàü kañàkùaiþ // 512 //
"dhunoti càsiü tanute ca kãrtim' ityàdeþ "kçpàõapàõi÷va bhavàn raõakùitau sasàdhuvàdà÷va suràþ suràlaye' ityàde÷va dar÷anàt "vyadhikaraõe' iti "ekasmin de÷e' iti ca na vàcyam //
(så- 180)

#<ekaü krameõànekasmin paryàyaþ>#

ekaü vastu krameõànekasmin bhavati kriyate và sa paryàyaþ /
krameõodàharaõam-- nanvà÷rayasthitiriyaü tava kàlakåña kenottarottaravi÷iùñapadopadiùñà /
pràgarõavasya hçdaye vçùalakùmaõo 'tha kaõñhe 'dhunà vasasi vàci punaþ khalànàm // 513 //
bimboùñha eva ràgaste tanvi pårvamadç÷yata /
adhunà hadaye 'pyeùa mçga÷àvàkùi lakùyate // 514 //
ràgasya vastuto bhede 'pyekatayà dhyavasitatvàdekatvamaviruddham /
taü tàõa sirisahoararaaõàharaõammi hiaamekkarasaü /
bimbàhare piàõaü õivesiaü kusumabàõeõa // 515 //
(så- 181)

#<anyastato 'nyathà />#

anekamekasmin krameõa bhavati kriyate và so 'nyaþ /
krameõodàharaõam-- madhurimaruciraü vacaþ khalànàmamçtamaho prathamaü pçthu vyanakti /
atha kathayati mohahetumantargatamiva hàlahalaü viùaü tadeva // 516 //
tadgehaü natabhitti mandiramidaü labdhàvakà÷aü divaþ sà dhenurjaratã nadanti kariõàmetà ghanàbhà ghañàþ /
sa kùudro mukaladhvaniþ kalamidaü saügãtakaü yoùitàm à÷varyaü divasairdvijo 'miyatãü bhåmiü samàropitaþ // 517 //
atra, ekasyaiva hànopàdànayoravivakùitatvàt na parivçttiþ //
(så- 182)

#<anumànaü taduktaü yat sàdhyasàdhanayorvacaþ //117//>#

pakùadharmànvayavyatirekitvena triråpo hetuþ sàdhanam /
dharmiõi, ayogavyavacchedo vyàpakasya sàdhyatvam /
yathà yatraità laharãcalàcaladç÷o vyàpàrayanti bhruvaü yat tatraiva patanti saütatamamã marmaspç÷o màrgaõàþ /
taccakrãkçtacàpama¤cita÷arapreïkhatkaraþ krodhano dhàvatyagrata eva ÷àsanadharaþ satyaü sadàsàü smaraþ // 518 //
sàdhyasàdhanayoþ paurvàparyavikalpe na kiücidvaicitryamiti na tathà dar÷itam //
(så- 183)

#<vi÷eùaõairyatsàkåtairuktiþ parikarastu saþ />#
arthàdvi÷eùyasya /
udàharaõam-- mahaujaso mànadhanà dhanàrcità dhanurbhçtaþ saüyati labdhakãrtayaþ /
na saühatàstasya na bhedavçttayaþ priyàõi và¤chantyasubhiþ samãhitum // 519 //
yadyapyapuùñàrthasya doùatàbhidhànàttanniràkaraõena puùñàrthasvãkàraþ kçtaþ, tathàpyekaniùñhatvena bahånàü vi÷eùaõànàmevamupanyàse vaicitryamityalaükàramadhye gaõitaþ //
(så- 184)

#<vyàjaukti÷chajhanodbhinnavasturåpanigåhanam //118//>#

nigåóhamapi vastuno råpaü kathamapi prabhinnaü kenàpi vyapade÷ena yadapahnåyate sà vyàjoktiþ /
na caiùàpahnutiþ prakçtàprakçtobhayaniùñhasya sàmyasyehàsaübhavàt /
udàharaõam-- ÷ailendrapratipàdyamànagirijàhastopagåóhollasad-- romà¤càdivisaüùñhulàkhilavidhivyàsaïgabhaïgàkulaþ /
hà ÷aityaü tuhinàcalasya karayorityåcivàn sasmitaü ÷ailàntaþpuramàtçmaõóalagaõairdçùño 'vatàdvaþ ÷ivaþ // 520 //
atra pulakavepathå sàcikaråpatayà prasçtau ÷aityakàraõatayà prakà÷itatvàdapalapitasvaråpau vyàjoktiü prayojayataþ //
(så- 185)

#<kiücit pçùñamapçùñaü và kathitaü yat prakalpate /
tàdçganyavyapohàya parisaükhyà tu sà smçtà //119//>#

pramàõàntaràvagatamapi vastu ÷abdena pratipàditaü prayojanàntaràbhàvàt sadç÷avastvantaravyavacchedàya yat paryavasyati sà bhavetparisaükhyà /
atra ca kathanaü pra÷napårvakaü tadanyathà va paridçùñam /
tathà, ubhayatra vyapohyamànasya pratãyamànatà vàcyatvaü ceti catvàro bhedàþ /
krameõodàharaõam-- kimàsevya puüsàü savidhamanavadyaü dyusaritaþ kimekànte dhyeyaü caraõayugalaü kaustubhabhçtaþ /
kimàràdhyaü puõyaü kimabilaùaõãyaü ca karuõà yadàsaktyà ceto niravadhivimuktyai prabhavati // 521 //
kiü bhåùaõaü sudçóhamatra ya÷o na ratnaü kiü kàryamàryacaritaü sukçtaü na doùaþ /
kiü cakùurapratihataü dhiùaõà na netraü jànàti kastvadaparaþ sadasadvivekam // 522 //
kauñilyaü kacanicaye karacaraõàdharadaleùu ràgaste /
kàñhinyaü kucayugale taralatvaü nayanayorvasati // 523 //
bhaktirbhave na vibhave vyasanaü ÷àstre na yuvatikàmàstre /
cintà ya÷asi na vapuùi pràyaþ paridç÷yate mahatàm // 524 //
(så- 186)

#<yathottaraü cet pårvasya pårvasyàrthasya hetutà /
tadà kàraõamàlà syàt>#

uttaramuttaraü prati yathottaram /
udàharaõam-- jitendriyatvaü vinayasya kàraõaü guõaprakarùo vinayàdavàpyate /
guõaprakarùeõa jano 'nurajyate janànuràgaprabhavà hi saüpadaþ // 525 //
"hetumatà saha hetorabhidhànamabhedato hetuþ" /
iti hetvalaükàro na lakùitaþ /
àyurghçtamityàdiråpo hyeùa na bhåùaõatàü kadàcidarhati vaicitryàbhàvàt /
aviralakamalavikàsaþ sakalàlimada÷va kokilànandaþ /
ramyo 'yameti saüprati lokotkaõñhàkaraþ kàlaþ // 526 //
ityatra kàvyaråpatàü komalànupràsamahimnaiva samàmnàsiùurna punarhetvalaükàrakalpanayeti pårvoktakàvyaliïgameva hetuþ //
(så- 187)

#<kriyayà tu parasparam //120//>#

#<vastunorjanane 'nyoyanyam>#

arthayorekakriyàmukhena parasparaü kàraõatve sati, anyonyanàmà, alaükàraþ /
udàharaõam-- haüsàõaü sarohiü sirã sàrijjai aha saràõa haüsehiü /
aõõoõõaü via ee appàõõaü õavara garuanti // 527 //
atrobhayeùàmapi parasparajanakatà mithaþ÷rãsàratàsaüpàdanadvàreõa //
(så- 188)

#<uttara÷rutimàtrataþ /
pra÷nasyonnayanaü yatra kriyate tatra và sati //121//>#

#<asakçd yad asaübhàvyamuttaraü syàt taduttaram />#
prativacanopalambhàdeva pårvavàkyaü yatra kalpyate tadekaü tàvaduttaram /
udàharaõam-- vàõiaa hatthidantà kutto amhàõa vagghakittã a /
jàva luliàlaamuhã gharammi parisakkae soõhà // 528 //
hastidantavyàdhrakçttãnàmahamarthã tàþ, målyena prayaccheti kreturvacanam amunà vàkyena samunnãyate /
na caitat kàvyaliïgam uttarasya tàdråpyànupapatteþ /
nahi pra÷nasya prativacanaü janako hetuþ /
nàpãdamanumànam ekadharminiùñhatayà sàdhyasàdhanayoranirde÷àdityalaükàràntaràmevottaraü sàdhãyaþ /
pra÷nàdanantaraü lokàtikràntagocaratayà yat asaübhàvyaråpaü prativajanaü syàt tat aparamuttaram /
anayo÷va sakçdupàdàne na càrutàpratãtirityasakçdityuktam /
udàharaõam-- kà visamà devvagaã kiü laddhaü jaü jaõo guõaggàhã /
kiü sokhkhaü sukalattaü kiü dukkhaü jaü khalo loo // 529 //
pra÷naparisaükhyàyàmanyavyapohe, eva tàtparyam /
iha tu vàcye, eva vi÷ràntirityanayorvivekaþ //
(så- 189)

#<kuto 'pi lakùitaþ såkùmo 'pyartho 'nyasmai prakà÷yate //122//>#

#<dharmeõa kenacid yatra tat såkùmaü paricakùate />#
kuto 'pi, àkàràdiïgitàdvà såkùmastãkùõamatisaüvedyaþ /
udàharaõam-- vaktrasyandisvedabinduprabandhairdçùñvà bhinnaü kuïkumaü kàpi paõñhe /
puüstvaü tanvyà vyajjayantã vayasyà smitvà pàõau khaógalekhàü lilekha // 530 //
atra, àkçtimavalokya kayàpi vitarkitaü puruùàyitam asilatàlekhanena vaidagdhyàdabhivyaktimupanãtam /
puüsàmeva kçpàõapàõità yogyatvàt /
yathà và saüketakàlamanasaü viñaü j¤àtvà vidagdhayà /
ãùannetràrpitàkåtaü lãlàpajhaü nimãlitam // 531 //
atra jij¤àsitaþ saüketakàlaþ kayàcidiïgitamàtreõa vidito ni÷àsamaya÷aüsinà kamalanimãlanena lãlayà pratãpàditaþ //
(så- 190)

#<uttarottaramutkarùo bhavetsàraþ paràvadhiþ //123//>#

paraþ paryantabhàgaþ, avadhiryasya dhàràdhirohitayà tatraivotkarùasya vi÷rànteþ /
udàharaõam-- ràjye sàraü vasudhà vasudhàyàü puraü pure saudham /
saudhe talpaü talpe varàïganànaïgasarvasvam // 532 //
(så- 191)

#<bhinnade÷atayàtyantaü kàryakàraõabhåtayoþ /
yugapaddharmayoryatra khyàtiþ sà syàdasaügatiþ //124//>#

iha yadde÷aü karaõam tadde÷ameva kàryamutpadyamànaü dçùñam yathà dhåmàdi /
yatra tu hetuphalaråpayorapi dharmayoþ kenàpyati÷ayena nànàde÷atayà yugapadavabhàsanam sà tayoþ svabhàvotpannaparasparasaügatityàgàt asaügatiþ /
udàharaõam-- jassea vaõo tassea veaõà bhaõai taü jaõo aliaü /
dantakkhaaü avole bahåe veaõà savattãõaü // 533 //
eùà ca virodhabàdhinã na virodhaþùa bhinnàdhàratayaiva dvayoriha virodhitàyàþ pratibhàsàt /
virodhe tu virodhitvam ekà÷rayaniùñhamanuktamapi paryavasitam apavàdaviùayaparihàreõotsargasya vyavasthiteþ /
tathà caivaü nidar÷itam //
(så- 192)

#<samàdhiþ sukaraü kàryaü kàraõàntarayogataþ />#
sàdhanàntaropakçtena kartrà yad akle÷ena kàryamàrabdhaü samàdhãyate sa samàdhirnàma /
udàharaõam-- mànamasyà niràkartuü pàdayorme patiùyataþ /
upakàràya diùñyedamudãrõaü ghanagarjitam // 534 //
(så- 193)

#<samaü yogyatayà yogo yadi saübhàvitaþ kvacit //125//>#

idamanayoþ ÷làghyamiti yogyatayà saübandhasya niyataviùayamadhyavasànaü cettadà samam tat sadyoge 'sadyoge ca /
udàharaõam-- dhàtuþ ÷ilpàti÷ayanikaùasthànameùà mçgàkùã råpe devo 'pyayamanupamo dattapatraþ smarasya /
jàtaü daivàtsadç÷amanayoþ saügataü yat tadeta- cchçïgàrasyopanatamadhunà ràjyamekàtapatram // 535 //
citraü citraü bata bata mahaccitrametadvicitraü jàto daivàducitaracanàsaüvidhàtà vidhàtà /
yannimbànàü pariõataphalasphãtiràsvàdanãyà yaccaitasyàþ kavalanakalàkovidaþ kàkalokaþ // 536 //
(så- 194)

#<kvacidyadativaidharmyànna ÷leùo ghañanàmiyàt /
kartuþ kriyàphalàvàptirnaivànartha÷va yadbhavet //126//>#

#<guõakriyàbhyàü kàryasya kàraõasya guõakriye /
krameõa ca viruddhe yat sa eùa viùamo mataþ //127//>#

dvayoratyantavilakùaõatayà yat anupapadyamànatayaiva yogaþ pratãyatejhr1ña yacca kiücidàrabhamàõaþ kartà kriyàyàþ praõà÷àt na kevalamabhãùñaü yat phalaü na labheta yàvadapràrthitamapyanarthaü viùayamàsàdayet jhr2ña tathà satyapi kàryasya kàraõaråpànukàre tat tayorguõau kriye ca parasparaü viruddhatàü vrajataþ jhr3kù4ña sa samavipayaryàtmà catåråùo viùamaþ /
krameõodàharaõam-- ÷irãùàdapi mçdvaïgã kveyamàyatalocanà /
ayaü kva ca kukålàgnikarka÷o madanànalaþ // 537 //
siühikàsutasaütrastaþ ÷a÷aþ ÷ãtà÷umà÷ritaþ /
jagrase sà÷rayaü tatra tamanyaþ siühikàsutaþ // 538 //
sadyaþ karaspar÷amavàpya citraü raõe raõe yasya kçpàõalekhà /
tamàlanãlà ÷aradindupàõóu ya÷astrilokyàbharaõaü prasåtai // 539 //
ànandamamandamimaü kuvalayadalalocane dadàsi tvam /
virahastvayaiva janitastàpayatitaràü ÷arãraü me // 540 //
atrànandadànaü ÷alãlatàpena virudhyate /
evam vipulena sàgara÷ayasya kukùiõà bhuvanàni yasya papire yugakùaye /
madavibhramàsakalayà pape punaþ sa purastriyaikatamayaikayà dç÷à // 541 //
ityàdàvapi viùamatvaü yathàyogamavagantavyam //
(så- 195)

#<mahatoryanmahãyàüsàvà÷rità÷rayayoþ kramàt /
à÷rayà÷rayiõau syàtàü tanutve 'pyàdhikaü tu tat //128//>#

à÷ritam àdheyam à÷rayastadàdhàraþ, tayormahatorapi viùaye tadapekùayà tanå, apyà÷rayà÷rayiõau prastutavastuprakarùavivakùayà yathàkramaü yat adhikataratàü vrajataþ, tadidaü dvividham adhikaü nàma /
krameõodàharaõam-- aho vi÷àlaü bhåpàla bhuvanatritayodaram /
màti màtuma÷akyo 'pi ya÷orà÷iryadatra te // 542 //
yugàntakàlapratisaühçtàtmano jaganti yasyàü savikà÷amàsata /
tanau mamustatra na kaiñabhadviùastapodhanàbhyàgamasaübhavà mudaþ // 543 //
(så- 196)

#<pratipakùama÷aktena pratikartuü tiraskriyà /
yà tadãyasya tatstutyai pratyanãkaü taducyate //129//>#

nyakkçtiparamapi vipakùaü sàkùànnirasituma÷aktena kenàpi yat tameva pratipakùamutkarùayituü tadà÷ritasya tiraskaraõam tat anãkapratinidhitulyatvàt pratyanãkamabhidhãyate /
yathà, anãke, abhiyojye tatpratinidhãbhåtamaparaü måóhatayà kenacidabhiyujyate tatheha pratiyogini vijeye tadãyo 'nyo vijãyate, ityarthaþ /
udàharaõam-- tvaü vinirjitamanobhavaråpaþ sà ca sundara bhavatyanuraktà /
pa¤cabhiryugapadeva ÷araistàü tàpayatyanu÷ayàdiva kàmaþ // 544 //
yathà và yasya kiücidapakartumakùamaþ kàyanigrahakçhãtavigrahaþ /
kàntavaktrasadç÷àkçtiü kçtã ràhurindumadhunàpi bàdhate // 545 //
inderatra tadãyatà saübandhisaübandhàt //
(så- 197)

#<samena lakùmaõà vastu vastunà yannigåhyate /
nijenàgantunà vàpi tanmãlitamiti smçtam //130//>#

sahajam àgantukaü và kimapi sàdhàraõaü yat lakùaõam taddvàreõa yat kiücit kenacidvastu vastusthityaiva balãyastàyà tirodhãyate tat mãlitamiti dvidhà smaranti /
krameõodàharaõam-- apàïgatarale dç÷au madhuravakravarõà giro vilàsabharamantharà gatiratãva kàntaü mukham /
iti sphuritamaïgake mçgadç÷aþ svato lãlayà tadatra na madodayaþ kçtapado 'pi saülakùyate // 546 //
atra dçktaralatàdikamaïgasya liïgaü svàbhàvikam sàdhàraõaü ca mahodayena tatràpyetasya dar÷anàt /
ye kandaràsu nivasanti sadà himàdrestvatpàta÷aïkitadhiyo viva÷à dviùaste /
apyaïgamutpulakamudvahatàü sakampaü teùàmaho bata bhiyàü na budho 'pyabhij¤aþ // 547 //
atra tu sàmarthyàdavasitasya ÷aityasya, àgantukatvàttatprabhavayorapi kampapulakayostàdråpyaü samànatà ca bhayeùvapi tayorupalakùitatvàt //
(så- 198)

#<sthàpyate 'pohyate vàpi yathàpårvaü paraü param /
vi÷eùaõatayà yatra vastu saikàvalã dvidhà //131//>#

pårva pårvaü prati yathottarasya vastuno vãpsayà vi÷eùaõabhàvena yat sthàpanaü niùedho và saübhavati sà dvidhà budhairekàvalã bhaõyate /
krameõodàharaõam-- puràõi yasyàü savaràïganàni varàïganà råpapåraskçtàïgyaþ /
råpaü samunmãlitasadvilàsam astraü vilàsaþ kusumàyudhasya // 548 //
na tajjalaü yanna sucàrupaïkajaü na païkajaü tat yadalãnaùañpadam /
na ùañmado 'sau kalagu¤jito na yo na gu¤jitaü tanna jahàra yanmanaþ // 549 //
pårvatra puràõàü varàïganàþ tàsàmaïgavi÷eùaõamukhena råpam tasya vilàsàþ, teùàmapyastramityamunà krameõa vi÷eùaõaü vidhãyate /
uttaratra pratiùedhe 'pyevaü yojyam //
(så- 199)

#<yathànubhavamarthasya dçùñe tatsadç÷e smçtiþ /
smaraõam>#

yaþ padàrthaþ kenacidàkàreõa niyataþ, yadà kadàcit anubhåto 'bhåt sa kàlàntare smçtipratibodhàdhàyini tatsamàne vastuni dçùñe sati yat tathaiva smaryate tat bhavet smaraõam /
udàharaõam-- nimnanàbhikuhareùu yadambhaþ plàvitaü caladç÷àü laharãbhiþ /
tadbhavaiþ kuharutaiþ suranàryaþ smàritàþ suratakaõñharutànàm // 550 //
yathà và karajuagahiajasoàtthaõamuhaviõivesiàharapuóassa /
samariapa¤cajaõõassa õamaha kaõhassa romà¤caü // 551 //
(så- 200)

#<bhràntimàn anyasaüvittattulyadar÷ane / 132 //>#
taditi anyat apràkaraõikaü nirdi÷yate /
tena samànam arthàdiha pràkaraõikam à÷rãyate /
tasya tathàvidhasya dçùñau satyàü yat apràkaraõikatayà saüvedanam sa bhràntimàn /
na ceùa rupakaü prathamàti÷ayoktirvà tatra vastuto bhramasyàbhàvàt iha ca, arthànugamanena saüj¤àyàþ pravçtteþ tasya spaùñameva pratipannatvàt /
udàharaõam-- kapàle màrjàraþ paya iti karàn leóhi ÷a÷ina- starucchidraprotàn bisamiti karã saükalayati /
ratànte talpasthàn harati vanitàpyaü÷ukamiti prabhàmatta÷vandro jagadidamaho viplavayati // 552 //
(så- 201)

#<àkùepa upamànasya pratãpamupameyatà /
tasyaiva yadi và kalpyà tiraskàranibandhanam //133//>#

asya dhuraü sutaràmupameyameva voóhuü prauóhamiti kaimarthyena yat upamànamàkùipyate yadapi tasyaivopamànatayà prasiddhasya, upamànàntaravivakùayànàdaràrthamupameyabhàvaþ kalpyate tat upameyasyopamànapratikålavartitvàt ubhayaråpaü pratãpam /
krameõodàharaõam-- làvaõyaukasi sapratàpagarimaõyagresare tyàginàü deva tvayyavanãbharakùamabhuje niùpàdite vedhasà /
induþ kiü ghañitaþ kimeùa vihitaþ påùà kimutpàditaü cintàratnamado mudhaiva kimamã sçùñàþ kulakùmàbhçtaþ // 553 //
e ehi dàva sundari kaõõaü dàåõa suõaså vaaõijjaü /
tujjha muheõa kisoari caüdo ubhamijjai jaõeõa // 554 //
atra mukhenopamãyamànasya ÷a÷inaþ svpataraguõatvàt upamityaniùpacyà "vaaõijjam' iti vacanãyapadàbhivyaïgyastiraskàraþ /
kvacittu niùpannaivopamitikriyà, anàdaranibandhanam /
yathà garvamasaüvàhyamimaü locanayugalena kiü vahasi mugdhe /
santãdç÷àni di÷i di÷i saraþsu nanu nãlanalinàni // 555 //
ihopameyãkaraõamevotpalànàmanàdaraþ /
anayaiva rãtyà yat asàmànyaguõayogàt nopamànabhàvamapi, anubhåtapårvi tasya tatkalpanàyàmapi bhavati pratãpamiti pratyetavyam /
yathà ahameva guruþ sudàruõànàmiti hàlàhala tàta mà sma dçpyaþ /
nanu santi bhavàdç÷àni bhåyo bhuvane 'smin vacanàni durjanànàm // 556 //
atra hàlàhatasyopamànatvamasaübhàvyamevopanibaddham //
(så- 202)

#<prastutasya yadanyena guõasàmyavivakùayà /
aikàtmyaü badhyate yogàttatsàmànyamiti smçtam //134//>#

atàdç÷amapi tàdç÷atayà vivakùituü yat aprastutàrthena saüpçktamaparityakranijaguõameva tadekàtmatayà nibadhyate tat samànaguõanibandhanàt sàmànyam /
udàharaõam-- malayajarasaviliptatanavo navahàralatàvibhåùitàþ sitataradantapatrakçtavaktraruco ruciràmalàü÷ukàþ /
÷a÷abhçti vitatadhàmni dhavalayati dharàmavibhàvyatàü gatàþ /
priyavasatiü prayànti sukhameva nirastabhiyo 'bhisàrikàþ // 557 //
atra prastutatadanyayoranyånànatiriktatayà nibaddhaü dhavalatvamekàtmatàhetuþ, ata eva pçthagbhàvena na tayorupalakùaõam /
yathà và vetratvacà tulyarucàü vadhunàü karõàgrato gaõóatalàgatàni /
bhçïgà sahelaü yadi nàpatiùyan ko 'vedayiùyannavacampakàni // 558 //
atra nimittàntarajanitàpi nànàtvapratãtiþ prathamapratipannamabhedaü na vyudasitumutsahate pratãtatvàttasya pratãte÷va bàdàyogàt //
(så- 203)

#<vinà prasiddhamàdhàramàdheyasya vyavasthitiþ /
ekàtmà yugapadvçttirekasyànekagocarà //135//>#

#<anyat prakurvataþ kàryama÷akyasyànyavastunaþ /
tathaiva karaõaü ceti vi÷eùastrividhaþ smçtaþ //136//>#

prasiddhàdhàraparihàreõa yat àdheyasya vi÷iùñà sthitirabhidhãyate sa prathamo vi÷eùaþ /
udàharaõam-- divamapyupayàtànàmàkalpamanalpaguõagaõà yeùàm /
ramayanti jaganti giraþ kathamiha kavayo na te vandyàþ // 559 //
ekamapi vastu yat ekenaiva svabhàvena yugapadanekatra vartate sa dvitãyaþ /
udàharaõam-- sà vasai tujjha hiae sà ccia acchãsu sà a vaaõe÷u /
ahnàrisàõa sundara osàso kattha pàvàõaü // 560 //
yadapi kiücidrabhaseta, àrabhamàõastenaiva yatnenà÷akyapari kàryàntaramàrabhate so 'paro vi÷eùaþ /
udàharaõam-- sphuradadbhutaråpamutpratàpajvalanaü tvàü sçjatànavadyavidyam /
vidhinà sasçje navo manobhårbhuvi satyaü savità bçhaspati÷va // 561 //
yathà và gçhiõã sacivaþ sakhã mithaþ priya÷iùyà lalite kalàvidhau /
karuõàvimukhena mçtyunà haratà tvàü bata kiü na me hçnam // 562 //
sarvatra, evaüvidhaviùaye 'ti÷ayoktireva pràõatvenàvatiùñhate tàü vinà pràyeõàlaükàratvàyogàt /
ata evoktam "saiùà sarvatra vakroktiranayàrtho vibhàvyate /
yatno 'syàü kavinà kàryaþ ko 'laükàro 'nayà vinà" //
iti //
(så- 204)

#<svamutsçjya guõaü yogàdatyujjvalaguõasya yat /
vastu tadguõatàmeti bhaõyate sa tu tadguõaþ //137//>#

vastu tiraskatanijaråpaü kenàpi samãpagatena praguõayà svaguõasaüpadoparaktaü tatpratibhàsamevayatsamàsàdayati sa tadguõaþ, tasyàprakçtasya guõo 'tràstãti /
udàharaõam-- viminnavarõà garuóàgrajena såryasya rathyàþ paritaþ sphurantyà /
ratnaiþ punaryatra rucà rucaü svàmàninyire vaü÷akarãranãlaiþ // 563 //
atra ravituragàpekùayà garuóàgrajasya tadapekùayà ca harinmaõãnàü praguõavarõatà //
(så- 205)

#<tadråpànanuhàra÷vedasya tat syàdatadàguõaþ />#
yadi tu tadãyaü varõaü saübhantyàmapi yogyatàyàm idaü nyånaguõaü na gçhõãyàt tadà bhavedatadguõo nàma /
udàharaõam-- dhavalosi jaha vi sundara taha vi tue majjha ra¤jiaü hiaaü /
ràabharapie vi hiae suhaa õihitto õa rattosi // 564 //
atràtiraktenàpi manasà saüyukto na raktatàmupagata ityatadguõaþ /
kiüca taditi aprakçtam asyeti ca prakçtamatra nirdi÷yate /
tena yat aprakçtasya råpaü prakçtena kuto 'pi nimittàt nànuvidhãyate so 'tadguõa ityapi pratipattavyam /
yathà gàïgamambu sidamambu yàmunaü kajjalàbhamubhayatra majjataþ /
ràjahaüsa tava saiva ÷ubhratà cãyate na ca na càpacãyate // 565 //
(så- 206)

#<yadyathà sàdhitaü kenàpyapareõa tadanyathà // 131 //>#

#<tathaiva yadvidhãyeta sa vyàghàta iti smçtaþ />#

yenopàyena yat ekenopakalpitam tasyànyena jigãùutayà tadupàyakameba yat anyathàkaraõam sa sàdhitavastuvyàhatihetutvàt vyàghàtaþ /
udàharaõam-- dç÷à dagdhaü manasijaü jãvayanti dç÷aiva yàþ /
viråpàkùasya jayinãstàþ stuve vàmalocanàþ // 566 //
(så- 207)

#<seùñà saüsçùñireteùàü bhedena yadiha sthitiþ //139//>#

eteùàü samanantaramevoktasvaråpàõàü yathàsaübhavamanyonyanirapekùatayà yat ekatra ÷abdabhàge eva, arthaviùaye, eva, ubhayatràpi và, avasthànam sà, ekàrthasamavàyasvabhàvà saüsçùñiþ /
tatra ÷abdàlaükàrasaüsçùñiryathà vadanasaurabhalobhaparibhramadbhramarasaübhramasaübhçta÷obhayà /
calitayà vidadhe kalamekhalàkalakalo 'lakaloladç÷ànyayà // 567 //
arthàlaükàrasaüsçùñistu limpatãva tamo 'ïgàni varùatãvà¤janaü nabhaþ /
asatpuruùaseveva dçùñirviphalatàü gatà // 568 //
pårvatra parasparanirapekùau yamakànupràsau saüsçùñiü prayojayataþ, uttaratra tu tathàvidhe, upamotprekùe /
÷abdàrthàlaükàrayostu saüsçùñiþ /
so õatthi ettha gàme jo eaü mahamahantalàaõõaü /
taruõàõa hiaalåóiü parisakkantãü õivàrei // 569 //
atrànupràso råpakaü cànyonyànapekùe /
saüsarga÷va tayorekatra vàkye chandasi và samavetatvàt //
(så- 208)

#<avi÷ràntijuùàmàtmanyaïgàïgitvaü tu saükaraþ />#
ete, eva yatràtmani, anàsàditasvatantrabhàvàþ parasparam anugràhyànugràhakatàü dadhati sa eùàü saükãryamàõasvaråpatvàt saükaraþ /
udàharaõam-- àtte sãmantaratne marakatini hçte hematàñaïkapatre luptàyàü mekhalàyàü jhañiti maõitulàkoñiyugme gçhãte /
÷oõaü bimboùñhakàntyà tvadarimçgadç÷àmitvarãõàmaraõye ràjan gu¤jàphalànàü sraja iti ÷abarà naiva hàraü haranti // 570 //
atra tadguõamapekùya bhràntimatà pràdurbhåtam tadà÷rayeõa ca tadguõaþ sacetasàü prabhåtacamatkçtinimittamityanayoraïgàïgibhàvaþ /
yathà và jañàbhàbhirmàbhiþ karadhçtakalaïkàkùavalayo viyogivyàpatteriva kalitavairàgyavi÷adaþ /
paripreïkhattàràparikarakapàlàïkitatale ÷a÷ã bhasmàpàõóuþ pitçvana iva vyomni carati // 571 //
upamà råpakam utprekùà ÷leùa÷veti catvàro 'tra pårvavat aïgàïgitayà pratãyante /
kalaïka evàkùavalayamiti råpakaparigrahe karadhçtatvameva sàdhakapramàõatàü pratipadyate /
asya hi råpakatve tirohitakalaïkaråpam akùavalayameva mukhyatayàvagamyate tasyaiva ca karagrahaõayogyatàyàü sàrvatrikã prasiddhiþ /
÷leùacchàyayà tu kalaïkasya karadhàraõam asadeva pratyàsacyà, upacarya yojyate÷a÷àïkena kevalaü kalaïkasya mårtyaiva, udvahanàt /
kalaïko 'kùavalayamiveti tu, apamàyàü kalaïkasya, utkañatayà pratipattiþ /
na càsya karadhçtatvaü tacvato 'stãti mukhye 'pyupacàra eva ÷araõaü syàt /
evaüråpa÷va saükaraþ ÷abdàlaükàrayorapi paridç÷yate /
yathà ràjati tañãyamabhihatadànavaràsàtipàtisàràvanadàþ gajatà ca yåthamaviratadànavarà sàtipàti sàrà vanadà // 572 //
atra yamakamanulomapratiloma÷va citrabhedaþ pàdadvayagate parasparàpekùe /
(så- 209)

#<ekasya ca grahe nyàyadoùàbhàvàdani÷vayaþ //140//>#

dvayorbahånàü và, alaükàràõàmekatra kamàve÷e 'pi virodhàt na yatra yugapadavasthànam na caikatarasya parigrahe sàdhakam taditarasya và parihàre bàdhakamasti yainaikatara eva parigçhyeta sa ni÷vayàbhàvaråpo dvitãyaþ saükaraþ samuccayena saükarasyaivàkùepàt /
udàharaõam-- jaha gahiro jaha raaõaõibbharo jaha a õimmalacchào /
taha kiü vihiõà eso sarasavàõão jalaõihã õa kio // 573 //
atra samudre prastute vi÷eùaõasàmyàdaprastutàrthapratãteþ kimasau samàsoktiþ kim abdheraprastutasya mukhena kasyàpi tatsamaguõatayà prastutasya pratãteþ, iyamaprastutapra÷aüsà, iti saüdehaþ /
yathà và nayanànandadàyãndorbimbametatprasãdati /
adhunàpi niruddhà÷amavighãrõamidaü tamaþ // 574 //
atra kiü kàmasyoddãpakaþ kàlo vartate, iti bhahgyantareõàbhidhànàt paryàyoktam uta vadansyendubimbatayà, adhyavasànàt ati÷ayoktiþ kiü và, etaditi vaktraü nirdi÷ya tadråpàropava÷àt råpakam atha và tayoþ samuccayavivakùàyàü dãpakam atha và tulyayogità kimupradeùasamaye vi÷eùaõasàmyàdànanasyàvagatau samàkoktiþ, àhosvit mukhanairmalyaprastàvàt aprastutapra÷aüsà, iti bahånàü saüdehàdayameva saükaraþ /
yatra tu nyàyadoùayoranyatarasyàvatàraþ, tatra, ekatarasya ni÷vayàt na saü÷ayaþ /
nyàya÷va sàdhakatvam anukålatà doùo 'pi bàdhakatvaü pratikålatà /
tatra saubhàgyaü vitanoti vaktra÷a÷ino jyotsneva hàsadyutiþ // 575 //
ityatra mukhyatayà, avagamyamànà hàsadyutirvaktre, evànukålya bhajate, ityåpamàyàþ sàdhakam ÷a÷inà tu na tathà pratikåleti råpakaü prati tasyà abàdhakatà /
vaktrendau tava satyayaü yadaparaþ ÷ãtàü÷urabhyudyataþ // 576 //
ityàtràparatvamindoranuguõaü na tu vaktrasya pratikålamiti råpakasya sàdhakatàü pratipadyate na tåpamàyà bàdhakatàm /
ràjanàràyaõaü lakùmãstvàmàliïgati nirbharam // 577 //
ityatra punaràliïganamupamàü nirasyati sadç÷aü prati parapreyasãprayuktasyàliïganasyàsaübhavàt /
pàdàmbujaü bhavatu no vijayàya ma¤ju- majjãra÷ijjitamanoharamambikàyàþ // 578 //
ityatra ma¤jãra÷i¤jitam ambuje pratikålam asaübhavàditi råpakasya bàdhakam na tu pàde 'nukålamityupamàyàþ sàdhakamamidhãyate vidhyupamardino bàdhakasya tadapekùayotkañatvena pratipatteþ /
evamanyatràpi sudhãbhiþ parãkùyam //
(så- 210)

#<sphuñamekatra viùaye ÷abdàrthàlaükçtidvayam /
vyavasthitaü ca>#

abhinne, eva pade sphuñatayà yat ubhàvapi ÷abdàrthàlaükàrau vyavasthàü samàsàdayataþ so 'pyaparaþ saükaraþ /
udàharaõam-- spaùñollasatkiraõakesarasåryabimbavistãrõakarõikamatho divasàravindam /
÷liùñàùñadigdalakalàpamukhàvatàrabaddhàndhakàramadhupàvali saücukoca // 579 //
atra, ekàpadànupraviùñau råpakànupràsau //
(så- 211)

#<tenàsau triråpaþ parikãrtitaþ //141//>#

tadayamanugràhyànugràhakatayà saüdehena, ekapadapratipàdyatayà ca vyavasthitatvàttriprakatàra eva saükaro vyàkçtaþ /
prakàràntareõa tu na ÷akyo vyàkartum ànantyàttatprabhedànàmiti pratipàditàþ ÷abdàrthomayagatatvena traividhyajuùo 'laükàràþ //
kutaþ punareùa niyamo yadeteùàü tulye 'pi kàvya÷obhàti÷ayahetutve ka÷vidalaükàraþ ÷abdasya ka÷vidarthasya ka÷viccobhayasya, iti cet uktamatra yathà kàvye doùaguõàlaükàràõàü ÷abdàrthobhayagatatvena vyavakthàyàmanvayavyatirekàveva prabhavataþ, nimittàntarasyàbhàvàt tata÷va yo 'laükàro yadãyànvayavyatirekàvanuvidhatte sa tadalaükàro viyavasthàpyate, iti /
evaü ca yathà punaruktavadàbhàsaþ paraüparitaråpakaü cobhayorbhàvàbhàvànuvidhàyitayà, ubhayàlaükàrau tathà ÷abdahetukàrthàntaranyàsaprabhçtayo 'pi draùñavyàþ /
arthasya tu tatra vaicitryam utkañatayà pratibhàsate, iti vàcyàlaükàramadhye vastusthitimanapekùyaiva lakùitàþ /
yo 'laükàro yadà÷ritaþ sa tadalaükàra ityapi kalpanàyàm anvayavyatirekàveva samà÷rayitavyau /
tadà÷rayaõamantareõa vi÷iùñasyà÷rayà÷rayibhàvasyàbhàvàdityalaükàràõàü yathoktanimitta /
eva parasparavyatireko jyàyàn //
(så- 212)

#<eùàü doùà yathàyogaü saübhavanto 'pi kecana /
ukteùvantarbhavantãti na pçthak pratipàditàþ //142//>#

tathàhi--anupràsasya prasiddhyabhàvo vaiphalyaü vçttivirodha iti ye trayo doùàþ, te prasiddhiviruddhatàm apuùñàrthatvam pratikålavarõatàü ca yathàkramaü na vyatikràmanti tatsvabhàvatvàt krameõodàharaõam-- cakrã cakràrapaïktiü harirapi ca haran dhårjañirdhårdhvajàgrà- nakùaü nakùatranàtho 'råõamapi varuõaþ kåbaràgraü kuberaþ /
raühaþ saüghaþ suràõàü jagadupakçtaye nityayuktasya yasya stauti prãtiprasanno 'nvahamahimaruceþ so 'vatàtsyandano vaþ // 580 //
atra kartçkarmapratiniyamena stutiþ, anupràsànurodhenaiva kçtà na puràõetihàsàdiùu tathà pratãteti prasiddhivirodhaþ //
bhaõa taruõi ramaõamandiramànandasyandisundarendumukhi /
yadi sallãlollàpini gacchasi tat kiü tvadãyaü me // 581 //
anaõuraõanmaõimekhalamavirata÷i¤jànama¤juma¤jãram /
parisaraõamaraõe raõaraõakamakàraõaü kurute // 582 //
atra vàcyasya vicintyamànaü na kiücidapi càrutvaü pratãyate, ityapuùñàrthataivànupràsasya vaikalyam //
akuõñhotkaõñhayà (582 a) iti /
atra ÷çïgàre paruùavarõàóambaraþ pårvoktarãtyà virudhyate, iti paruùànupràso 'tra pratikålavarõataiva vçttivirodhaþ //
yamakasya pàdatrayagatatvena yamanamaprayuktatvaü doùaþ //
yathà bhujaïgamasyeva maõiþ sadambhà gràhàvakãrõeva nadã sadambhàþ /
durantatàü nirõayato 'pi jantoþ karùanti cetaþ prasabhaü sadambhàþ // 583 //
upamàyàm upamànasya jàtipramàõagatanyånatvam adhikatà và tàdç÷ã, anucitàrthatvaü doùaþ, dharõà÷raye tu nyånàdhikatve yathàkramaü hãnapadatvamadhikapadatvaü ca na vyabhicarataþ //
krameõodàharaõam-- caõóàlairiva yuùmàbhiþ sàhasaü paramaü kçtam // 584 //
vahnisphuliïga iva bhànurayaü cakàsti // 585 //
ayaü pajhàsanàsãna÷vakravàko viràjate /
yugàdau bhagavàn vedhà vinirmitsuriva prajàþ // 586 //
pàtàlamiva te nàbhiþ stanau kùitidharopamau /
veõãdaõóaþ punarayaü kàlindãpàtasaünibhaþ // 587 //
atra caõóàlàdibhirupamànaiþ prastuto 'rtho 'tyarthameva kadarthita ityanucitàrthatà //
sa munirlà¤chito mau¤jyà kçùõàjinapañaü vahan /
vyaràjannãlajãmåtabhàgà÷liùña ivàü÷umàn // 588 //
atropamànasya mau¤jãsthànãyastaóillakùaõo dharmaþ kenàpi padena na pratipàdita iti hãnapadatvam //
sa pãtavàsàþ pragçhãta÷àrïgo manoj¤amãmaü vapuràpa kçùõaþ /
÷atahradendràyudhavànni÷àyàü saüsçjyamànaþ ÷a÷ineva meghaþ // 589 //
atropameyasya ÷aïkhàderanirde÷e ÷a÷ino grahaõamitiricyate, ityadhikapadatvam //
liïgavacanabhedo 'pi, upamànopameyayoþ sàdhàraõaü cet dharmamanyaråpaü kuryàt tadà, ekatarasyaiva taddharmasamanvayàvagateþ savi÷eùaõasyaiva tasyopamànatvamupameyatvaü và pratãyamànena dharmeõa pratãyate, iti prakràntasyàrthasya sphuñamanirvàhàdasya bhagnaprakramaråpatvam /
yathà-- cintàratnamiva cayuto 'si karato dhiïbhandabhàgyasya me // 590 //
saktavo bhakùità deva ÷uddhàþ kulavadhåriva // 591 //
yatra tu nànàtve 'pi liïgavacanayoþ sàmànyàbhidhàyi padaü svarupabhedaü nàpadyate na tatraitaddåùaõàvatàraþ, ubhayathàpi, asya, anugamakùamasvabhàvatvàt /
yathà guõairanarghyaiþ prathito ratnairiva mahàrõavaþ // 592 //
tadveùo 'sadç÷o 'nyàbiþ strãbirmadhuratàbhçtaþ /
dadhate sma paràü ÷obhàü tadãyà vibhramà iva // 593 //
kàlapuruùavidhyàdibhede 'pi na tathà pratãtiraskhalitaråpatayà vi÷ràntimàsàdayatãtyasàvapi bhagnaprakramatayaiva vyàptaþ /
yathà atithiü nàma kàkutsthàt putramàpa kumudvatã /
pa÷vimàt yàminãyàmàt prasàdamiva cetanà // 594 //
atra cetanà prasàdamàpnoti na punaràpeti kàlabhedaþ /
pratyagramajjanavi÷eùaviviktamårtiþ kausumbharàgarucirasphuradaü÷ukàntà /
vibhràjase makaraketanamarcayantã bàlapravàlaviñapaprabhavà lateva // 595 //
atra latà vibhràjate na tu vibhràjase, iti saübodhyamànaniùñhasya parabhàgasya, asaübodhyamànaviùayatayà vyatyàsàt puruùabhedaþ /
gaïgeva pravahatu te sadaiva kãrtiþ // 596 //
ityàdau ca gaïgà pravahati na tu pravahatu, iti, apravçttapravartanàtmano vidheþ /
evaüjàtãyakasya cànyasyàrthasya, upamànagatasyàsaübhavàdvidhyàdibhedaþ //
nanu samànam uccàritaü pratãyamànaü và dharmàntaramupàdàya paryavasitàyàm upamàyàm upameyasya prakçtadhamàbisaübandhànna ka÷vitkàlàdibhedo 'sti /
yatràpyupàttenaiva sàmànyadharmeõa, upamà, avagamyate yathà "yudhiùñhira ivàyaü satyaü vadati' iti tatra yudhiùñhira iva satyavàdyayaü satyaü vadatãti pratipatsyàmahe /
satyàvàdã satyaü vadatãti ca na paunaruktayam à÷aïkanãyam raipoùaü puùõàtãtivat yudhiùñhira iva satyavadanena satyavàdyayamityarthàvagamàt /
satyametat kiü tu sthiteùu prayogeùu samarthanamidaü na tu sarvathà niravadyam prastutavastupratãtivyàghàtàditi sacetasa evàtra pramàõam //
asàdç÷yàsaübavàvapyupamàyàm anucitàrthatàyàmeva paryavasyataþ /
yathà grathnàmi kàvya÷a÷inaü vitatàrthara÷mim // 597 //
atra kàvsya ÷a÷inà, arthànàü ca ra÷mibhiþ sàdharmyaü kutràpi na pratãtamityanucitàrthatvam /
nipeturàsyàdiva tasya dãptàþ ÷arà dhanurmaõóalamadhyabhàjaþ /
jàjvalyamànà iva vàridhàrà dinàrdhabhàjaþ pariveùiõo 'rkàt // 598 //
atràpi jvalantyo 'mbudhàràþ såryamaõóalàt niùpatantyo na saübhavantãtyupanibadhyamàno 'rtho 'naucityameva puùõàti //
utprekùàyàmapi saübhàvanaü dhruvevàdaya eva ÷abdà vaktuü sahante na yathà÷abdo 'pi kevalasyàsya sàdharmyameva pratipàdayituü paryàptatvàt tasya càsyàmavivakùitatvàditi tatrà÷aktirasyàvàcakatvaü doùaþ /
yathà udyayau dãrghikàgarbhàt mukulaü mecakotpalam /
nàrãlocanacàturya÷ïkàsaükucitaü yathà // 599 //
utprekùitamapi tàcvikena rupeõa parivarjitatvàt nirupàkhyaprakhyam tatsamarthanàya yat arthàntaranyàsopàdànam tat àlokhyamiva gaganatale 'tyantamasamãcãnamiti nirviùayatvametasya, anucitàrthataiva dauùaþ /
yathà divàkaràdrakùati yo guhàsu lãnaü divà bhãtamivàndhakàram /
kùudre 'pi nånaü ÷araõaü prapanne prapanne mamatvamuccaiþ ÷irasàmatãva // 600 //
atràcetanasya tamaso divàkaràttràsa eva na saübhavatãti kuta eva tatprayojitamadriõà paritràõam /
saübhàvitena tu råteõa pratibhàsamànasyàsya na kàcidanupapattiravataratãti vyartha eva tatsamarthanàyàü yatnaþ /
sàdhàraõavi÷eùaõava÷àdeva samàsoktiranuktamapi, upamànavi÷eùaü prakà÷ayatãti tasyàtra punarupàdàne prayojanàbhàvàt anupàdeyatvaü yat tat apuùñàrthatvaü punaruktaü và doùaþ /
yathà spç÷ati tigmarucau kakubhaþ karairdayitayeva vijçmbhitatàpayà /
atanumànaparigrahayà sthitaü rucirayà cirayàpi dina÷riyà // 601 //
atra tigmaruceþ kakubhàü ca yathà sadç÷avi÷eùaõava÷ena vyaktivi÷eùaparigraheõa ca nàyakatayà nàyikàtvena ca vyaktiþ, tathà grãùmadivasa÷riyo 'pi pratãnàyikàtvena bhaviùyatãti kiü dayitayeti sva÷abdopàdànena //
÷leùopamàyàstu sa viùayaþ, yatropamànasyopàdànamantareõa sàdhàraõeùvapi vi÷eùaõeùu na tathà pratãtiþ /
yathà svayaü ca pallavàtàmrabhàsvatkaraviràjità /
prabhàtasaüdhyevàsvàpaphalalubdhehitapradà // 602 //
iti //
aprastutapra÷aüsàyàmapi upameyam anayaiva rãtyà pratãtaü na punaþ prayogeõa kadarthatàü neyam /
yathà àhåteùu vihaügameùu ma÷ako nàyàn puro vàryate madhyevàridhi vàvasaüstçõamaõirdhatte maõãnàü rucam /
khadyoto 'pi na kampate pracalituü madhye 'pi tejasvinàü dhik sàmànyamacetanaü prabhumivànàmçùñatacvàntaram // 603 //
a6, acetanasya prabhoraprastutavi÷iùñasàmànyadvàreõàbhivyaktau na yuktameva punaþ kathanam //
tadete 'laükàradoùàþ, yathàsaübhavino 'nye 'pyevaüjàtãyakàþ pårvoktayaiva doùajàtyà, antarbhàvitàþ, na pçthak pratipàdanamarhantãti saüpårõamidaü kàvyalakùaõam //
ityeùa màrgo viduùàü vibhinno 'pyabhinnaråpaþ pratimàsate yat /
na tadvicitraü yadamutra samyagvinirmità saüghañanaiva hetuþ //1//

iti kàvyaprakà÷e 'rthàlaükàranirõayo nàma da÷ama ullàsaþ //

//  samàpta÷vàyaü kàvyaprakà÷aþ //

