Mammata: Kavyaprakasa Based on the ed. by Ganganatha Jha: KÃvyaprakÃÓa of MammaÂa, with English translation, rev. ed., Varanasi : Bharatiya Vidya PrakaÓan, 1967 (2 parts). With occasional corrections according to the ed. by N.S. Venkatanathacharya: The Kavyaprakasha of Mammata, with Sanketa of Acharya Manikyachandra, Madhumati of Ravi Bhattacharya and Bhavukapriya tippani, Mysore : Oriental Research Institute, 1974 (2 vols). Input by Masahiro Takano NOTE: Underbar(_) used to mark hiatus in Prakrit is not to be confused with sandhi. #<...># = BOLD for kÃrikÃs %<...>% = ITALICS for references ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ KÃvyaprakÃÓa÷ prathama ullÃsa÷ granthÃrambhe vighnavighÃtÃya samucite«ÂadevatÃæ granthak­t parÃm­Óati ---- ## niyatiÓaktyà niyatarÆpà sukhadu÷khamohasvabhÃvà paramÃïvÃdyupÃdÃnakarmÃdisahakÃrikÃraïaparatantrà «a¬rasà na ca h­dyaiva tai÷, tÃd­ÓÅ brahmaïo nirmitirnirmÃïam / etadvilak«aïà tu kavivÃÇnirmiti÷ / ata eva jayati / jayatyarthena ca namaskÃra Ãk«ipyate iti tÃæ pratyasmi praïata iti labhyate //1// ihÃbhidheyaæ saprajyojanamityÃha ---- ## kÃlidÃsÃdÅnÃmiva yaÓa÷ ÓrÅhar«ÃderdhÃvakÃdÅnÃmiva dhanam rÃjÃdigatocitÃcÃraparij¤Ãnam ÃdityÃdermayÆrÃdÅnÃmivÃnarthanivÃraïam / sakalaprayojanamaulibhÆtaæ samanantarameva rasÃsvÃdana-samudbhÆtaæ vigalitavedyÃntaramÃnandam prabhusaæmitaÓabdapradhÃnavedÃdiÓÃstrebhya÷ ÓabdÃrthayorguïabhÃvena rasÃÇgabhÆtavyÃpÃrapravaïatayà vilak«aïaæ yat kÃvyaæ lokottaravarïanÃnipuïakavikarma tat kÃnteva sarasatÃpÃdanenÃbhimukhÅk­tya rÃmÃdivadvartitavyaæ na rÃvaïÃdivadityupadeÓaæ ca yathÃyogaæ kave÷ sah­dayasya ca karotÅti sarvathà tatra yatanÅyam //2// evamasya prayojanamuktvà kÃraïamÃha ---- #<Óaktirnipuïatà lokaÓÃstrakÃvyÃdyavek«aïÃt / kÃvyaj¤aÓik«ayÃbhyÃsa iti hetustadudbhave // MKpr-K_3 //># Óakti÷ kavitvabÅjarÆpa÷ saæskÃraviÓe«a÷ yÃæ vinà kÃvyaæ na prasaret pras­taæ và upahasanÅyaæ syÃt / lokasya sthÃvarajaÇgamÃtmakalokav­ttasya / ÓÃstrÃïÃæ chandovyÃkaraïÃbhidhÃnakoÓakalÃcaturvargagajaturagakha¬gÃdilak«aïagranthÃnÃm / kÃvyÃnÃæ ca mahÃkavisaæbandhinÃm / ÃdigrahaïÃditihÃsÃnÃæ ca vimarÓanÃdvyutpatti÷ / kÃvyaæ kartuæ vicÃrayituæ ca ye jÃnanti tadupadeÓena karaïe yojane ca pauna÷punyena prav­ttiriti / traya÷ samuditÃ÷ na tu vyastÃ÷ tasya kÃvyasyodbhave nirmÃïe samullÃse ca heturna tu hetava÷ //3// evamasya kÃraïamuktvà svarÆpamÃha ---- ## do«aguïÃlaÇkÃrÃ÷ vak«yante / kvÃpÅtyanenaitadÃha yat sarvatra sÃlaÇkÃrau kvacittu sphuÂÃlaÇkÃravirahe 'pi na kÃvyatvahÃni÷ / yathà {ya÷ kaumarahara÷ sa eva hi varastà eva caitrak«apÃste conmÅlitamÃlatÅsurabhaya÷ prau¬hÃ÷ kadambÃnilÃ÷ / sà caivÃsmi tathÃpi tatra suratavyÃpÃralÅlÃvidau revÃrodhasi vetasÅtarutale ceta÷ samutkaïÂhate //1//} %<([ÁÅlÃbhaÂÂÃrikÃ], etc.)>% atra sphuÂo na kaÓcidalaÇkÃra÷ / rasasya ca prÃdhÃnyÃnnÃlaÇkÃratà / tadbhedÃn krameïÃha ## idamiti kÃvyam / budhairvaiyÃkaraïai÷ pradhÃnabhÆtasphoÂarÆpavyaÇgyavya¤jakasya Óabdasya dhvanir iti vyavahÃra÷ k­ta÷ / tatastanmatÃnusÃribhiranyairapi nyagbhÃvitavÃcyavyaÇgyavya¤janak«amasya ÓabdÃrthayugalasya / yathà {ni÷Óe«acyutacandanaæ stanataÂaæ nirm­«ÂarÃgocharo netre dÆramana¤jane pulakità tanvÅ tavayaæ tanu÷ / mithyÃvÃdini dÆti bÃndhavajanasyÃj¤ÃtapŬÃgame vÃpÅæ snÃtumito gatÃsi na punastasyÃdhamasyÃntikam //2//} %<(AmaruÓataka 105)>% atra tadantikameva rantuæ gatÃsÅti prÃdhÃnyenÃdhamapadena vyajyate //4// ## atÃd­Ói vÃcyÃdanatiÓÃyini / yathà ---- {grÃmataruïaæ taruïyà navava¤julama¤jarÅsanÃthakaram / paÓyantyà bhavati muhurnitarÃæ malinà mukhacchÃyà //3//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 7.39)>% atra va¤julalatÃg­he dattasaæketà na gateti vyaÇgyaæ guïÅbhÆtaæ tadapek«ayà vÃcyasyaiva camatkÃritvÃt // #<Óabdacitraæ vÃcyacitramavyaÇgyaæ tvavaraæ sm­tam // MKpr-K_5 //># citramiti guïÃlaÇkÃrayuktam / avyaÇgyamiti sphuÂapratÅyamÃnÃrtharahitam / avaram adhamam / yathà ---- {svacchandocchaladacchakacchakuharacchÃtetarÃmbucchaÂÃ- mÆrchanmohamahar«ihar«avihitasnÃnÃhnikÃhnÃya va÷ / bhidyÃdudyadudÃradarduradarÅdÅrghÃdaridradruma- drohodrekamahormimeduramadà mandÃkinÅ mandatÃm //4//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {vinirgataæ mÃnadamÃtmamandirÃd bhavatyupaÓrutya yad­cchayÃpi yam / sasaæbhramendrradrutapÃtitÃrgalà nimÅlitÃk«Åva bhiyÃmarÃvatÅ //5//} %<(MeïÂhak­taæ HayagrÅvavadham)>% iti kÃvyaprakÃÓe kÃvyasya prayojanakÃraïasvarÆpaviÓe«anirïayo nÃma prathama ullÃsa÷ || 1 || ================================================== krameïa ÓabdÃrthayo÷ svarÆpamÃha ## atreti kÃvye / e«Ãæ svarÆpaæ vak«yate // ## vÃcyalak«yavyaÇgyÃ÷ // #<... tÃtparyÃrtho 'pi ke«ucit // MKpr-K_6 //># ÃkÃÇk«ÃyogyatÃsaænidhivaÓÃdvak«yamÃïasvarÆpÃïÃæ padÃrthÃnÃæ samanvaye tÃtparyÃrtho viÓe«avapurapadÃrtho 'pi vÃkyaÃrtha÷ samullasatÅtyabhihitÃnvayavÃdinÃæ matam // vÃcya eva vÃkyÃrtha ityanvitÃbhidhÃnavÃdina÷ //6// ## atra vÃcyasya yathà {mÃ_e gharova_araïaæ ajja hu ïatthi tti sÃhi_aæ tuma_e / tà bhaïa kiæ karaïijjaæ eme_a ïa vÃsaro ÂhÃ_i //6//} [mÃta÷ g­hopakaraïaæ adya khalu nÃstÅti sÃdhitaæ tvayà / tadbhaïa kiæ karaïÅyaæ evameva na vÃsara÷ sthÅyÅ //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ)>% atra svairavihÃrÃrthinÅti vyajyate / lak«yasya yathà {sÃhentÅ sahi suha_aæ khaïe khaïe dummiÃsi majjhaka_e / sabbhÃvaïehakaraïijjasarisa_aæ dÃva vira_i_aæ tuma_e //7//} [sÃdhayantÅ sakhi subhagaæ k«aïek«aïe dÆnÃ'si matk­te / sadbhÃvasnehakaraïÅyasad­Óaæ tÃvat viracitaæ tvayà //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ)>% atra matpriyaæ ramayantyà tvayà ÓatrutvamÃcaritamiti lak«yam / tena ca kÃmukavi«ayaæ sÃparÃdhatvaprakÃÓanaæ vyaÇgyam / vyaÇgyasya yathà {u_a ïiccalaïippandà bhisiïÅpattammi rehai valÃ_à / ïimmalamaraga_abhÃ_aïapariÂÂià saækhasuttivva //8//} [paÓya niÓcalani«pandà visinÅptre rÃjate balÃkà / nirmalamarakatabhÃjanaparisthità ÓaÇkhaÓuktiriva //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 1.4)>% atra ni«pandatvena ÃÓvastatvam / tena ca janarahitatvam / ata÷ saæketasthÃnametaditi kayÃcit ka¤citpratyucyate / athavà mithyà vadasi na tvamatrÃgatobhÆriti vyajyate // vÃcakÃdÅnÃæ krameïa svarÆpamÃha / ## ihÃg­hÅtasaæketasya ÓabdasyÃrthapratÅterabhÃvÃtsaæketasahÃya eva Óabdo 'rthaviÓe«aæ pratipÃdayatÅti yasya yatrÃvyavadhÃnena saæketo g­hyate sa tasya vÃcaka÷ //7// ## yadyapyarthakriyÃkÃritayà prav­ttiniv­ttiyogyà vyaktireva tathÃpyÃnantyÃd vyabhicÃrÃcca tatra saæketa÷ kartuæ na yujyata iti gau÷ ÓuklaÓcalo ¬ittha ityÃdÅnÃæ vi«ayavibhÃgo na prÃpnotÅti ca / tadupÃdhÃveva saæketa÷ / upÃdhiÓca dvividha÷ ---- vastudharmo vakt­yad­cchÃsaæniveÓitaÓca / vastudharmo 'pi dvividha÷ ---- siddha÷ sÃdhyaÓca / siddho 'pi dvividha÷ ---- padÃrthasya prÃïaprado viÓe«ÃdhÃnahetuÓca / tatrÃdyo jÃti÷ / uktaæ hi vÃkyapadÅye ---- {na hi gau÷ svarÆpeïa gaurnÃpyagau÷ / gotvÃbhisaævandhÃtu gau÷} iti / dvitÅyo guïa÷ / ÓuklÃdinà hi labdhasattÃkaæ vastu viÓi«yate / sÃdhya÷ pÆrvÃparÅbhÆtÃvayava÷ kriyÃrÆpa÷ / ¬itthÃdiÓabdÃnÃmantyabuddhinirgrÃhyaæ saæh­takramaæ svarÆpaæ vaktrà tad­cchayà ¬itthÃdi«varthe«ÆpÃdhitvena saæniveÓyata iti so 'yaæ saæj¤ÃrÆpo yad­cchÃtmaka iti / {gau÷ÓuklaÓcalo ¬ittha ityÃdau catu«ÂayÅ ÓabdÃnÃæ prav­tti÷} iti mahÃbhëyakÃra÷ / paramÃïvÃdÅnÃæ tu guïamadhyapÃÂhÃt pÃribhëikaæ guïatvam / guïakriyÃyad­cchÃnÃæ vastuta ekarÆpÃïÃm apyÃÓrayabhedÃd bheda iva lak«yate / yathaikasya mukhasya kha¬gamukuratailÃdyÃlambanabhedÃt / himapaya÷ÓaÇkhÃdyÃÓraye«u paramÃrthato bhinne«u ÓuklÃdi«u yadvaÓena Óukla÷ Óukla ityÃdyabhinnÃbhidhÃnapratyayotpattistat ÓuklatvÃdi sÃmÃnyam / gu¬ataï¬ulÃdipÃkÃdi«vevameva pÃkatvÃdi / bÃlav­ddhaÓukÃdyudÅrite«u ¬itthÃdiÓabde«u ca pratik«aïaæ bhidyamÃne«u ¬itthÃdya'rthe«u và ¬itthatvÃdyastÅti sarve«Ãæ ÓabdÃnÃæ jÃtireva prav­ttinimittamityanye / tadvÃn apoho và ÓabdÃrtha÷ kaiÓciduktaæ iti granthagauravabhayÃt prak­tÃnupayogÃcca na darÓitam //7// ## sa iti sÃk«Ãtsaæketita÷ / asyeti Óabdasya //8// ## {karmani kuÓala÷} ityÃdau darbhagrahaïÃdyayogÃt {gaÇgaÃyÃæ gho«a÷} ityÃdau ca gaÇgÃdÅnÃæ gho«ÃdyÃdhÃratvÃsaæbhavÃt mukhyÃrthasya bÃdhe vivecakatvÃdau sÃmÅpye ca saæbandhe rƬhita÷ prasiddhe÷ tathà gaÇgÃtaÂe gho«a ityÃdai÷ prayogÃt ye«Ãæ na tathà pratipatti÷ te«Ãæ pÃvanatvÃdÅnÃæ dharmÃïÃæ tathÃpratipÃdanÃtmana÷ prayojanÃcca mukhyena amukhyo 'rtho lak«yate yat sa Ãropita÷ ÓabdavyÃpÃra÷ sÃntarÃrthani«Âho lak«aïà //9// ## {kuntÃ÷ praviÓanti} {ya«Âaya÷ praviÓanti} ityÃdau kuntÃdibhirÃtmana÷ praveÓasiddhyarthaæ svasaæyogina÷ puru«Ã Ãk«ipyante / tata upÃdÃnene 'yaæ lak«aïà / {gauranubandhya÷} ityÃdau Óruticoditamanubandhanaæ kathaæ me syÃditi jÃtyà vyaktirÃk«ipyate na tu Óabdenocyate {viÓe«yaæ nÃbhidhà gacchet k«ÅïaÓaktirviÓe«aïe} iti nyÃyÃdityupÃdÃnalak«aïà tu nodÃhartavyà / na hyatra prayojanamasti na và rƬhiriyam / vyaktyavinÃbhÃvitvÃttu jÃtyà vyaktirÃk«ipyate / yathà kriyatÃmityatra kartà / kurvityatra karma / praviÓa piï¬ÅmityÃdau g­haæ bhak«ayetyÃdi ca / {pÅno devadatto divà na bhuÇkte} ityatra ca rÃtribhojanaæ na lak«yate ÓrutÃrthÃpatterarthÃpattervà tasya vi«ayatvÃt / {gaÇgÃyÃæ gho«a÷} ityatra taÂasya gho«Ãdhikaraïatvasiddhaye gaÇgÃÓabda÷ svÃrthamarpayati ityevamÃdau lak«aïenai«Ã lak«aïà / ubhayarÆpà ceyaæ Óuddhà / upacÃreïÃmiÓritatvÃt / anayorlak«yasya lak«akasya ca na bhedarÆpaæ tÃÂasthyam / taÂÃdÅnÃæ gaÇgÃdiÓabdai÷ pratipÃdane tattvapratipattau hi pratipipÃdayi«itaprayojanasaæpratyaya÷ / gaÇgÃsaæbandhamÃtrapratÅtau tu gaÇgÃtaÂe gho«a iti mukhyaÓabdÃbhidhÃnÃllak«aïÃyÃ÷ ko bheda÷ //10// ## ÃropyamÃïa÷ Ãropavi«ayaÓca yatrÃnapahnutabhedau sÃmÃnÃdhikaraïyena nirdiÓyete sà lak«aïà sÃropà // ## vi«ayiïÃropyamÃïenÃnta÷k­te nigÅrïe anyasminnÃropavi«aye sati sÃdhyavasÃnà syÃt //11// ## imÃvÃropÃdhyavasÃnarÆpau sÃd­ÓyahetÆ bhedau {gaurvÃhÅka÷} ityatra {gaurayam} ityatra ca / atra hi svÃrthasahacÃriïo guïà jìyamÃndyÃdayo lak«yamÃïà api goÓabdasya parÃrthÃbhidhÃne prav­ttinimittatvamupayÃntiæ iti kecit / svÃrthasahacÃriguïÃbhedena padÃrthagatà guïà eva lak«yante na parÃrtho 'bhidhÅyate ityanye / sÃdhÃraïaguïÃÓrayatvena parÃrtha eva lak«yate ityapare / uktaæ cÃnyatra {abhidheyÃvinÃbhÆtapratÅtirlak«aïocyate / lak«yamÃïaguïairyogÃdv­tteri«Âà tu gauïatÃæ} iti / %<([KumÃrila, TantravÃrtika 3,4.12])>% avinÃbhÃvo 'tra saæbandhamÃtraæ na tu nÃntarÅyakatvam / tattve hi {ma¤cÃ÷ kroÓanti} ityÃdau na lak«aïà syÃt / avinÃbhÃve cÃk«epeïaiva siddherlak«aïÃyà nopayoga ityuktam / {Ãyurdh­tam} {Ãyurevedam} ityÃdau ca sÃd­ÓyÃdanyat kÃryakÃraïabhÃvÃdi saæbandhÃntaram / evamÃdau ca kÃryakÃraïabhÃvÃdilak«aïapÆrve ÃropÃdhyavasÃne / atra gauïabhedayorbhede 'pi tÃdrÆpyapratÅti÷ sarvathaivÃbhedÃvagamaÓca prayojanam / Óuddhabhedayostvanyavailak«aïyenÃvyabhicÃreïa ca kÃryakÃritvÃdi / kvacit tÃdarthyÃdupacÃra÷ / yathà indrÃrthà sthÆïà indra÷ / kvacit svasvÃmibhÃvÃt / yathà rÃjakÅya÷ puru«o rÃjà / kvacit avayavÃvayavibhÃvÃt / yathà agrahasta ityatrÃgramÃtre 'vayave hasta÷ / kvacit tÃtkarmyÃt / yathà atak«Ã tak«Ã // #<... lak«aïà tena «a¬vidhà // MKpr-K_12 //># ÃdyabhedÃbhyÃæ saha //12// sà ca ## prayojanaæ hi vya¤janavyÃpÃragamyameva // ## tacceti vyaÇgyam / gƬhaæ yathà {mukhaæ vikasitasmitaæ vaÓitavakrima prek«itaæ samucchalitavibhramà gatirapÃstasaæsthà mati÷ / uro mukulitastanaæ jaghanamaæsavandhoddhuraæ batenduvadanÃtanau taruïimodgamo modate //9//} %<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana)>% agƬhaæ yathà {ÓrÅparicayÃjja¬Ã api bhavantyabhij¤Ã vidagdhacaritÃnÃm / upadiÓati kÃminÅnÃæ yauvanamada eva lalitÃni //10//} %<(Vallabhadeva's SubhëitÃvali)>% atropadiÓatÅti // #<... tade«Ã kathità tridhà // MKpr-K_13 //># avyaÇgyà gƬhavyaÇgyà agƬhavyaÇgyà ca //13// ## Óabda iti saæbadhyate / tadbhÆstadÃÓraya÷ // #<... tatra vyÃpÃro vya¤janÃtmaka÷ /># kuta ityÃha ## ## prayojanapratipipÃdayi«ayà yatra lak«aïayà Óabdaprayogastatra nÃnyatastatpratÅtirapi tu tasmÃdeva ÓabdÃt / na cÃtra vya¤janÃd­te 'nyo vyÃpÃra÷ // tathÃhi ## gaÇgÃyÃæ gho«a ityÃdau ye pÃvanatvÃdayo dharmÃstaÂÃdau pratÅyante na tatra gaÇgÃdiÓabdÃ÷ saæketitÃ÷ // ## mukhyÃrthabÃdhÃditrayaæ hetu÷ //15// tathà ca ## yathà gaÇgÃÓabda÷ srotasi sabÃdha iti taÂaæ lak«ayati tadvat yadi taÂe 'pi sabÃdha÷ syÃt tat prayojanaæ lak«ayet / na ca taÂaæ mukhyo 'rtha÷ / nÃpyatra bÃdha÷ / na ca gaÇgÃÓabdÃrthasya taÂasya pÃvanatvÃdyairlak«aïÅyai÷ saæbandha÷ / nÃpi prayojane lak«ye ki¤cit prayojanam / nÃpi gaÇgÃÓabdastaÂamiva prayojanaæ pratipÃdayitumasamartha÷ //16// ## evamapi prayojanaæ cellak«yate tat prayojanÃntareïeti tadapi prayojanÃntareïeti prak­tÃpratÅtik­t anavasthà bhavet // nanu pÃvanatvÃdidharmayuktameva taÂaæ lak«yate / {gaÇgÃyÃstaÂe gho«a÷} ityato 'dhikasyÃrthasya pratÅtiÓca prayojanamiti viÓi«Âe lak«aïà tatkiæ vya¤janayetyÃha ## kuta ityÃha ## pratyak«ÃdernÅlÃdirvi«aya÷ phalaæ tu prakÂatà saævittirvà // ## vyÃkhyÃtam // #<... viÓe«Ã÷ syustu lak«ite // MKpr-K_18 //># taÂÃdau viÓe«Ã÷ pÃvanatvÃdayaste cÃbhidhÃtÃtparyalak«aïÃbhyo vyÃpÃrÃntareïa gamyÃ÷ / tacca vya¤janadhvananadyotanÃdiÓabdavÃcyamavaÓyame«itavyam //18// evaæ lak«aïÃmÆlaæ vya¤jakatvamuktam // abhidhÃmÆlaæ tvÃha ---- ## {saæyogo viprayogaÓca sÃhacaryaæ virodhità / artha÷ prakaraïaæ liÇgaæ ÓabdasyÃnyasya saænidhi÷ // sÃmarthyamaucitÅ deÓa÷ kÃlo vyakti÷ svarÃdaya÷ / ÓabdÃrthasyÃnavacchede viÓe«asm­tihetava÷ //} %<([Bhart­hari, VÃkyapadÅya 2.315-316])>% ityuktadiÓà saÓaÇkhacakro hari÷ aÓaÇkhacakro harirityucyate / rÃmalak«maïÃviti dÃÓarathau / rÃmÃrjunagatistayoriti bhÃrgavakÃrtavÅryayo÷ / sthÃïuæ bhaja bhavacchide, iti hare / sarvaæ jÃnÃti deva iti yu«madarthe / kupito makaradhvaja iti kÃme / devasya purÃrÃteriti Óaæbhau / madhunà matta÷ kokila iti vasante / pÃtu vo dayitÃmukhamiti sÃæmukhye / bhÃtyatra parameÓvara iti rÃjadhÃnÅrÆpÃt deÓÃdrÃjani / citrabhÃnurvibhÃtÅti dine ravau rÃtrau vahnau / mitraæ bhÃtÅti suh­di mitro bhÃtÅti ravau / indraÓatrurityÃdau vede eva na kÃvye svaro vi«e«apratÅtik­t / ÃdigrahaïÃt {eddahamettatthaïià eddahamettehi acchivattehiæ / eddahamettÃvatthà eddahamettehiæ diaehiæ //11//} [etÃvanmÃtrastankà etÃvanmÃtrÃbhyÃmak«ipatrÃbhyÃm / etÃvanmÃtrÃvasthà etÃvanmÃtrairdivasai÷ //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 973)>% ityÃdÃvabhinayÃdaya÷ / itthaæ saæyogÃdibhirarthÃntarÃbhidhÃyakatve nivÃrite 'pyanekÃrthasya Óabdasya yat kvacidarthÃntarapratipÃdanaæ tatra nÃbhidhà niyamanÃttasyÃ÷ / na ca lak«aïà mukhyÃrthabÃdhÃdyabhÃvÃt / api tva¤janaæ vya¤janameva vyÃpÃra÷ / yathà {bhadrÃtmano duradhirohatanorviÓÃla vaæÓonnate÷k­taÓilÅmukhavigrahasya / yasyÃnupaplutagate÷ paravÃraïasya dÃnÃmbusekasubhaga÷ satataæ karobhÆt //12//} %<(ÁivasvÃmin's KapphinÃbhyudaya 1.38)>% //19// ## tadyukto vya¤janayukta÷ #<... yatso 'rthÃntarayuk tathà / artho 'pi vya¤jakastatra sahakÃritayà mata÷ // MKpr-K_20 //># tatheti vya¤jaka÷ //20// iti kÃvyaprakÃÓe ÓabdÃrthasvarÆpanirïayo nÃma dvitÅya ullÃsa÷ ||2|| =========================================== t­tÅya ullÃsa÷ ## arthÃ÷ vÃcyalak«yavyaÇgyÃ÷ / te«Ãæ vÃcakalÃk«aïikavya¤jakÃnÃm // #<... arhtavya¤jakatocyate /># kÅd­ÓÅtyÃha ---- ## ## boddhavya÷ pratipÃdya÷ / kÃkurdhvanervikÃra÷ / prastÃva÷ prakaraïam / arthasya vÃcyalak«yavyaÇgyÃtmana÷ / krameïodÃharaïÃni / {a_ipihulaæ jalakuæbhaæ ghettÆïa samÃgadahmi sahi turi_aæ / samase_asalilaïÅsÃsaïÅsahà vÅsamÃmi khaïaæ //13//} [atip­thulaæ jalakumbhaæ g­hÅtvà samÃgatÃsmi sakhi tvaritam / Óramasvedasalilani÷ÓvÃsani÷sahà viÓrÃmyÃmi k«aïam //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 989)>% atra cauryaratahopanaæ gamyate / {oïïiddaæ dobballaæ cintà alasattaïaæ saïÅsasi_aæ / maha mandabhÃ_iïÅ_e keraæ sahi tuha vi ahaha parihava_i //14//} [aunnidryaæ daurbalyaæ cintÃlasatvaæ saniÓcasitam / mama mandabhÃginyÃ÷ krÂe sakhi tvÃmapyahaha paribhavati //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 956)>% atra dÆtyÃstatkÃmukopabhogo vyajyate / {tathÃbhÆtÃæ d­«Âvà n­pasadasi päcÃlatanayÃæ vane vyÃdhai÷ sÃrdhaæ suciramu«itaæ valkaladharai÷ / virÃÂasyÃvÃse sthitamanucitÃrambhanibh­taæ guru÷ khedaæ khinne mayi bhajati nÃdyÃpi kuru«u //15 [=220]//} %<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 1.11)>% atra mayi na yogya÷ kheda÷ kuru«u tu yogya iti kÃkvà prakÃÓyate / na ca vÃcyasiddhyaÇgamatra kÃkuriti guïÅbhÆtavyaÇgyatvaæ ÓaÇgyam / praÓnamÃtreïÃpi kÃkorviÓrÃnte÷ / {ta_i_à maha gaï¬atthalaïimiaæ diÂÂhiæ ïa ïesi aïïatto / eïhiæ sacce_a ahaæ te a kavÃlà ïa sà diÂÂhÅ //16//} [tadà mama gaï¬asthalanimagnÃæ d­«Âiæ nÃnai«Åratnyatra / idÃnÅæ saivÃhaæ tau ca kapolau na ca sà d­«Âi÷ //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 939)>% atra matsakhÅæ kapolapratibimbitÃæ paÓyataste d­«ÂiranyaivÃbhÆt calitÃyÃæ tu tasyÃmanyaiva jÃtetyaho pracchannakÃmukatvaæ te iti vyajyate / {uddeÓo 'yaæ sarasakadalÅÓreïiÓobhÃtiÓÃyÅ ku¤jotkar«ÃÇkuritaramaïÅvibhramo narmadÃyÃ÷ / kiæ caitasmin suratasuh­dastanvi te vÃnti vÃtà ye«Ãmagre sarati kalitÃkÃï¬akopo manobhÆ÷ //17//} %<(Kuntaka's VakroktijÅvita 1.93)>% atra ratÃrthaæ praviÓeti vyaÇgyam / {ïolle_i aïollamaïà attà maæ gharabharammi sa_alammi / khaïamettaæ ja_i saæjhÃ_i ho_i ïa va ho_i vÅsÃmo //18//} [nudatyanÃrdramanÃ÷ ÓvaÓrÆrmÃæ g­habhare sakale / k«aïamÃtraæ yadi saædhyÃyÃæ bhavati na và bhavati viÓrÃma÷ //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 875)>% atra saædhyà saæketakÃla iti taÂasthaæ prati kayÃciddyotyate / {suvva_i samÃgamissadi tujjha pi_o a¤jaæ paharametteïa / eme a kitti ciÂÂhasi tà sahi sa¤jesu karaïijjaæ //19//} [ÓrÆyate samÃgami«yati tava priyo 'dya praharamÃtreïa / evameva kimiti ti«Âhasi tat sakhi sajjaya karaïÅyam //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 962)>% atropapatiæ pratyabhisartuæ prastutà na yuktamiti kayÃcinnivÃryate / {anyatra yÆyaæ kusumÃvacÃyaæ kurudhvamatrÃsmi karomi sakhya÷ / nÃhaæ hi dÆraæ bhramituæ samarthà prasÅdatÃyaæ racito¤jalirva÷ //20//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra vivikto 'yaæ deÓa iti pracchannakÃmukastvayÃbhisÃryatÃmiti ÃÓvastÃæ prati kayÃcinnivedyate / {guru_aïaparavasa pi_a kiæ bhaïÃmi tu_i mandabhÃiïÅ aha_aæ / ajja pavÃsaæ vaccasi vacca sa_aæ jevva suïasi karaïijjaæ //21//} [gurujanaparavaÓa priya kiæ bhaïÃmi tava mandabhÃginÅ ahakam / adya pravÃsaæ vrajasi vraja svayameva Óro«yasi karaïÅyam //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 851)>% atrÃdya madhusamaye yadi vrajasi tadÃhaæ tÃvat na bhavÃmi tava tu na jÃnÃmi gatimiti vyajyate / // ÃdigrahaïÃcce«ÂÃde÷ / tatra ce«ÂÃyà yathà --- {dvÃropÃntanirantare mayi tayà saundaryasÃraÓriyà prollÃsyoruyugaæ parasparasamÃsaktaæ samÃsÃditam / ÃnÅtaæ purata÷ ÓiroæÓukamadha÷ k«ipte cale locane vÃcastatra nivÃritaæ prasaraïaæ saækocite dorlate //22//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra ce«Âayà pracchannakÃntavi«aya ÃkÆtaviÓe«o dhvanyate / nirÃkÃÇk«apratipattaye prÃptÃvasaratayà ca puna÷ punarudÃhriyate / vaktrÃdÅnÃæ mitha÷saæyoge dvikÃdibhedena / anena krameïa lak«yavyaÇgyayoÓca vya¤jakatvamudÃhÃryam //21-22// #<ÓabdapramÃïavedyo 'rtho vyanaktyarthÃntaraæ yata÷ / arthasya vya¤jakatve tacchabdasya sahakÃrità // MKpr-K_23 //># Óabdeti / nahi pramÃïÃntaravedyo 'rtho vya¤jaka÷ //23// iti ÓrÅkÃvyaprakÃÓe 'rthavya¤jakatÃnirïayo nÃma t­tÅya ullÃsa÷ //3// ================================================================= caturtha ullÃsa÷ yadyapi ÓabdÃrthayornirïaye k­te do«aguïÃla.amkÃrÃïÃæ svarÆpamabhidhÃnÅyaæ tathÃpi dharmiïi pradarÓite dharmÃïÃæ heyopÃdeyatà j¤Ãyata iti prathamaæ kÃvyabhedÃt Ãha ---- ## lak«aïÃmÆlagƬhavyaÇgyaprÃdhÃnye satyeva avivak«itaæ vÃcyaæ yatra sa 'dhvanau' ityanuvÃdÃt dhvaniriti j¤eya÷ / tatra ca vÃcyaæ kvacidanupayujyamÃnatvÃdarthÃntare pariïamitam / yathà {tvÃmasmi vacmi vidu«Ãæ samavÃyo 'tra ti«Âhati / ÃtmÅyÃæ matimÃsthÃya sthitimatra vidhehi tat //23//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 6.15)>% atra vacanÃdi upadeÓÃdirÆpatayà pariïamati / kvacidanupapadyamÃnatayà atyantaæ tirask­tam / yathà ---- {upak­taæ bahu tatra kimucyate sujanatà prathità bhavatà param / vidadhadÅd­Óameva sadà sakhe sukhitamÃssva tata÷ ÓaradÃæ Óatam //24//} %<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana)>% etad apakÃriïaæ prati viparÅtalak«aïayà kaÓcidvakti //24// ## anyaparaæ vyaÇgyani«Âham / e«a ca ## alak«yeti / na khalu vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃriïa eva rasa÷ / api tu rasastai÷ ityasti krama÷ / sa tu lÃghavÃnna lak«yate //25// atra ## ÃdigrahaïÃd bhÃvodayabhÃvasaædhibhÃvaÓabalatvÃni / pradhÃnatayà yatra sthito rasÃdistatrÃlaÇkÃrya÷ yathodÃhari«yate / anyatra tu pradhÃne vÃkyÃrthe yatrÃÇgabhÆto rasÃdistatra guïÅbhÆtavyaÇgye rasavatpreyaÆrjasvisamÃhitÃdayo 'laÇkÃrÃ÷ / te ca guïÅbhÆtavyaÇgyÃbhidhÃne udÃhari«yante //26// tatra rasasvarÆpamÃha -- ## ## uktaæ hi bharatena {vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃrisaæyogÃd rasani«patti÷} iti etadviv­ïvate ---- {vibhÃvairlalanodyÃnÃdibhirÃlambanoddÅpanakÃraïai÷ ratyÃdiko bhÃvo janita÷ anubhÃvai÷ kaÂÃk«abhujÃk«epaprabh­tibhi÷ kÃryai÷ pratÅtiyogya÷ k­ta÷ vyabhicÃribhirnirvedÃdibhi÷ sahakÃribhirupacito mukhyayà v­ttyà rÃmÃdÃvanukÃrye tadrÆpasaædhÃnÃnnartake 'pi pratÅyamÃno rasa÷} iti bhaÂÂalollaÂaprabh­taya÷ / rÃma evÃyam ayameva rÃma iti {na rÃmo 'yam} ityauttarakÃlike bÃdhe rÃmo 'yam iti rÃma÷ syÃdvà na vÃyam iti rÃmasad­Óyo 'yam iti ca samyaÇmithyÃsaæÓayasÃd­ÓyapratÅtibhyo vilak«aïayà citraturagÃdinyÃyena rÃmo 'yamiti pratipattyà grÃhye naÂe {seyaæ mamÃÇge«u sudhÃrasacchaÂà supÆrakarpÆraÓalÃkikà d­Óo÷ / manorathaÓrÅrmanasa÷ ÓarÅriïÅ prÃïeÓvarÅ locanagocaraæ gatà //25//} %<(SubhëitaratnabhÃï¬ÃgÃra 273/6)>% {daivÃdahamadya tayà capalÃyatanetrayà viyuktaÓca / aciralavilolajalada÷ kÃla÷ samupÃgataÓcÃyam //26//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 7.29)>% ityÃdikÃvyÃnusaædhÃnabalÃcchik«ÃbhyÃsanirvartitasvakÃryaprakaÂanena ca naÂenaiva prakÃÓitai÷ kÃraïakÃryasahakÃribhi÷ k­trimairapi tathÃnabhimanyamÃnairvibhÃvÃdiÓabdavyapadeÓyai÷ {saæyogÃt}, gamyagamakabhÃvarÆpÃt anumÅyamÃno 'pi vastusaudaryabalÃdrasanÅyatvenÃnyÃnumÅyamÃnavilak«aïa÷ sthÃyitvena saæbhÃvyamÃno ratyÃdirbhÃvastatrÃsannapi sÃmÃjikÃnÃæ vÃsanayà carvyamÃïo rasa iti ÓrÅÓaÇkuka÷ / na tÃÂasthyena nÃtmagatatvena rasa÷ pratÅyate notpadyate nÃbhivyajyate api tu kÃvye nÃÂye cÃbhidhÃto dvitÅyena vibhÃvÃdisÃdhÃraïÅkaraïÃtmanà bhÃvakatvavyÃpÃreïa bhÃvyamÃna÷ sthÃyÅ sattvodrekaprakÃÓÃnandamayasaævidviÓrÃntisatattvena bhogena bhujyate iti bhaÂÂanÃyaka÷ / loke pramadÃbhi÷ sthÃyyanumÃne 'bhyÃsapÃÂavavatÃæ kÃvye nÃÂye ca taireva kÃraïatvÃdiparihÃreïa vibhÃvanÃdivyÃpÃravattvÃdalaukikavibhÃvÃdiÓabdavyavahÃryairmamaivaite Óatrorevaite taÂasthasyaivaite na mamaivaite na Óatrorevaite na taÂasthasyaivaite iti saæbandhaviÓe«asvÅkÃraparihÃraniyamÃnadhyavasÃyÃt sÃdhÃraïyena pratÅtairabhivyakta÷ sÃmÃjikÃnÃæ vÃsanÃtmatayà sthita÷ sthÃyÅ ratyÃdiko niyatapramÃt­gatatvena sthito 'pi sÃdhÃraïopÃyabalÃt tatkÃlavigalitaparimitapramÃt­bhÃvavaÓonmi«itavedyÃntarasaæparkaÓÆnyÃparimitabhÃvena pramÃtrà sakalasah­dayasaævÃdabhÃjà sÃdhÃraïyena svÃkÃra ivÃbhinno 'pi gocarÅk­taÓcarvyamÃïataikaprÃïovibhÃvÃdijÅvitÃvadhi÷ pÃnakarasanyÃyena carvyamÃïa÷ pura iva parisphuran h­dayamiva praviÓan sarvÃÇgÅïamivÃliÇgan anyat sarvamiva tirodadhat brahmÃsvÃdamivÃnubhÃvayan alaukikacamatkÃrakÃrÅ Ó­ÇgÃrÃdiko rasa÷ / sa ca na kÃrya÷ / vibhÃvÃdivinÃæÓe 'pi tasya saæbhavaprasaÇgÃt / nÃpi j¤Ãpya÷ siddhasya tasyÃsaæbhavÃt / api tu vibhÃvÃdibhirvya¤jitaÓcarvaïÅya÷ / kÃrakaj¤ÃpakÃbhyÃmanyat kva d­«Âamiti cet na kvacidd­«ÂamityalaukikasiddherbhÆ«aïametanna dÆ«aïam / carvaïÃni«pattyà tasya ni«pattirupacariteti kÃryo 'pyucyatÃm / laukikapratyak«ÃdipramÃïatÃÂasthyÃvabodhaÓÃlimitayogij¤ÃnavedyÃntarasaæsparÓarahitasvÃtmamÃtraparyavasitaparimitetarayogisaævedanavilak«aïalokottarasvasaævedanagocara iti pratyeyo 'pyabhidhÅyatÃm / tadgrÃhakaæ ca na nirvikalpakaæ vibhÃvÃdiparÃmarÓapradhÃnatvÃt / nÃpi savikalpakaæ carvyamÃïasyÃlaukikÃnandamayasya svasaævedanasiddhatvÃt / ubhayÃbhÃvasvarÆpasya cobhayÃtmakatvamapi pÆrvavallokottaratÃmeva gamayati na tu virodhamiti ÓrÅmadÃcÃryÃbhinavaguptapÃdÃ÷ // vyÃghrÃdayo vibhÃvà bhayÃnakasyeva vÅrÃdbhutaraudrÃïÃm aÓrupÃtÃdayo 'nubhÃvÃ÷ Ó­ÇgÃrasyeva karuïabhayÃnakayo÷ cintÃdayo vyabhicÃriïa÷ Ó­ÇgÃrasyaeva vÅrakaruïabhayÃnakÃnÃm iti p­thaganaikÃntikatvÃt sÆtre milità nirdi«ÂÃ÷ / {viyadalimalinÃmbugarbhameghaæ madhukarakokilakÆjitairdiÓÃæ ÓrÅ÷ / dharaïirabhinavÃÇkurÃÇkaÂaÇkà praïatipare dayite prasÅda mugdhe //27//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% ityÃdau {parim­ditam­ïÃlÅmlÃnamaÇgaæ prav­tti÷ kathamapi parivÃraprÃrthanÃbhi÷ kriyÃsu / kalayati ca himÃæÓorni«kalaÇkasya lak«mÅæ abhinavakaridantacchedakÃnta÷ kapola÷ //28//} %<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 1.22)>% ityÃdau {durÃdutsukamÃgate vivalitaæ saæbhëiïi sphÃritaæ saæÓli«yatyaruïaæ g­hÅtavasane ki¤cäcitabhrÆlatam / mÃninyÃÓcaraïÃnativyatikare bëpÃmbupÆrïek«aïaæ cak«urjÃtamaho prapa¤cacaturaæ jÃtÃgasi preyasi //29//} %<(AmaruÓataka 44)>% ityÃdau ca yadyapi vibhÃvÃnÃmanubhÃvÃnÃmautsukyavrŬÃhar«akopÃsÆyÃprasÃdÃnÃæ ca vyabhicÃriïÃæ kevalÃnÃmatra sthiti÷, tathÃpyete«ÃmasÃdhÃraïatvamityanyatamadvayÃk«epakatve sati nÃnaikÃntikatvamiti //28// tadviÓe«ÃnÃha ---- ## tatra Ó­ÇgÃrasya dvau bhedau / saæbhogo vipralambhaÓca / tatrÃdya÷ parasparÃvalokanÃliÇganÃdharapÃnaparicumbanÃdyanantatvÃdaparicchedya eka eva gaïyate / yathà {ÓÆnyaæ vÃsag­haæ vilokya ÓayanÃdutthÃya ki¤cicchanair- nidrÃvyÃjamupÃgatasya suciraæ nirvarïya patyurmukham / viÓrabdhaæ paricumbya jÃtapulakÃmÃlokya gaï¬asthalÅæ lajjÃnamramukhÅ priyeïa hasatà bÃlà ciraæ cumbità //30//} %<(AmaruÓataka 77)>% tathà {tvaæ mugdhÃk«i vinaiva ka¤culikayà dhatse manohÃriïÅæ lak«mÅmityabhidhÃyini priyatame tadvÅÂikÃsaæsp­Ói / ÓayyopÃntanivi«ÂasasmitasakhÅnetrotsavÃnandito niryÃta÷ ÓanakairalÅkavacanopanyÃsamÃlÅjana÷ //31//} %<(AmaruÓataka 23)>% aparastu ---- abhilëaviraher«yÃpravÃsaÓÃpahetuka iti pa¤cavidha÷ / krameïodÃharaïam ---- {premÃrdrÃ÷ praïayasp­Óa÷ paricayÃdudgìharÃgodayÃ÷ tÃstà mugdhad­Óo nisargamadhurÃÓce«Âà bhaveyurmayi / yÃsvanta÷karaïasya bÃhyakaraïavyÃpÃrarodhÅ k«aïÃt ÃÓaæsÃparikalpitÃsvapi bhavatyÃnandasÃndro laya÷ //32//} %<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 5.7)>% {anyatra vrajatÅti kà khalu kathà nÃpyasya tÃd­k suh­d yo mÃæ necchati nÃgataÓca hahahà ko 'yaæ vidhe÷prakrama÷ / ityalpetarakalpanÃkavalitasvÃntà niÓÃntÃntare bÃlà v­ttavivartanavyatikarà nÃpnoti nidrÃæ niÓi //33//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% e«Ã virahotkaïÂhità / {sà patyu÷ prathamÃparÃdhasamaye sakhyopadeÓaæ vinà no jÃnÃti savibhramÃÇgavalanÃvakroktisaæsÆcanam / svacchairacchakapolamÆlagalitai÷ paryastanetrotpalà bÃlà kevalameva roditi luÂhallolÃlakairaÓrubhi÷ //34//} %<(AmaruÓataka 29)>% {prasthÃnaæ valayai÷ k­taæ priyasakhairasrairajasraæ gataæ dh­tyà na k«aïamÃsitaæ vyavasitaæ cittena gantuæ pura÷ / yÃtuæ niÓcitacetasi priyatame sarve samaæ prasthità gantavye sati jÅvita priyasuh­tsÃrtha÷ kimu tyajyate //35//} %<(AmaruÓataka 35)>% {tvÃmÃlikhya praïayakupitÃæ dhÃturÃgai÷ ÓilÃyÃ- mÃtmÃnaæ te caraïapatitaæ yÃvadicchÃmi kartum / asraistÃvanmuhurupacitaird­«ÂirÃlupyate me krÆrastasminnapi na sahate saægamaæ nau k­tÃnta÷ //36//} %<(KÃlidÃsa's MeghadÆta, Uttaramegha 44)>% {Ãku¤cya pÃïimaÓuc¤ci mama mÆrdhni veÓyà mantrÃbhasÃæ pratipadaæ p­«atai÷ pavitre / tÃrasvaraæ prathitathÆtkamadÃtprahÃraæ hÃhà hato 'hamiti roditi vi«ïuÓarmà //37//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {hà mÃtastvaritÃsi kutra kimidaæ hà devatÃ÷ kvÃÓi«a÷ dhik prÃïÃn patito 'Óanirhutavahaste 'Çge«u dagdhe d­Óau / itthaæ ghargharamadhyaruddhakaruïÃ÷ paurÃÇganÃnÃæ gira- ÓcitrasthÃnapi rodayanti Óatadhà kurvanti bhittÅrapi //38//} %<(NÃrÃyaïabhaÂÂa,JayantabhaÂÂollekha÷)>% {k­tamanumataæ d­«Âaæ và yairidaæ gurupÃtakaæ manujapaÓubhirnirmaryÃdairbhavadbhirudÃyudhai÷ / narakaripuïà sÃrdha te«Ãæ sabhÅmakirÅÂinÃ- mayamaha[ma]s­ÇmedomÃæsai÷ karomi diÓÃæ balim //39//} %<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 3.24)>% {k«udrà saætrÃsamete vijahita haraya÷ k«uïïaÓakrebhakumbhà yu«maddehe«u lajjÃæ dadhati paramamÅ sÃyakà ni«patanta÷ / saumitre ti«Âha pÃtraæ tvamasi na hi ru«Ãæ nanvahaæ meghanÃda÷ ki¤cidbhrÆbhaÇgalÅlÃniyamitajaladhiæ rÃmamanve«ayÃmi //40//} %<(Har«a's NÃgÃnanda 11.2)>% {grÅvÃbhaÇgÃbhirÃmaæ muhuranupatati syandane baddhad­«Âi÷ paÓcÃrdhena pravi«Âa÷ ÓarapatanabhayÃdbhÆyasà pÆrvakÃyam / darbhairardhÃvalŬhai÷ Óramaviv­tamukhabhraæÓibhi÷ kÅrïavartmà paÓyodagraplutatvÃdviyati bahutaraæ stokamurvyÃæ prayÃti //41//} %<(KÃlidÃsa's Abhij¤ÃnaÓakuntalam 1.7)>% {utk­tyotk­tya k­ttiæ prathamamatha p­thÆtsedhabhÆyÃæsi mÃæsÃ- nyaæsasphikp­«Âhapiï¬yÃdyavayavasulabhÃnyugrapÆtÅni jagdhvà / Ãrtta÷ paryastanetra÷ prakaÂitadaÓana÷ pretaraÇka÷ karaÇkÃ- daÇkasthÃdasthisaæsthaæ sthapuÂagatamapi kravyamavyagramatti //42//} %<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 5.16)>% {citraæ mahÃne«a batÃvatÃra÷ kva kÃntire«Ãbhinavaiva bhaÇgi÷ / lokottaraæ dhairyamaho prabhÃva÷ kÃpyÃk­tirnÆtana e«a sarga÷ //43//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 29)>% e«Ãæ sthÃyibhÃvÃnÃha---- ## spa«Âam //30// vyabhicÃriïo brÆte ---- ## ## ## ## nirvedasyÃmaÇgalaprÃyasya prathamamanupÃdeyatve 'pyupÃdÃnaæ vyabhicÃritve 'pi sthÃyitÃbhidhÃnÃrtham / tena ## yathà {ahau và hÃre và kusumaÓayane và d­«adi và maïau và lo«Âe và balavati ripau và suh­di và / t­ïe và straiïe và mama samad­Óo yÃnti divasÃ÷ kvacitpuïyÃraïye Óiva Óiva Óiveti pralapata÷ //44//} %<(UtpalarÃja, UtpalarÃjÅya)>% ## ## ÃdiÓabdÃnmunigurun­paputrÃdivi«ayà / kÃntÃvi«ayà tu vyaktà ӭÇgÃra÷ / udÃharaïam {kaïÂhakoïavinivi«ÂamÅÓa te kÃlakÆÂamapi me mahÃm­tam / apyupÃttamam­taæ bhavadvapurbhedav­tti yadi me na rocate //45//} %<(UtpalarÃja, UtpalarÃjÅya)>% {haratyaghaæ saæprati heture«yata÷ Óubhasya pÆrvÃcaritai÷ k­taæ Óubhai÷ / ÓarÅrabhÃjÃæ bhavadÅyadarÓanaæ vyanakti kÃlatritaye 'pi yogyatÃm //46//} %<(MÃgha's SiÓupÃlavadha 1.26)>% evamanyadapyudÃhÃryam / a¤jitavyabhicÃrÅ yathà {jÃne kopaparÃÇmukhÅ priyatamà svapnedya d­«Âà mayà mà mÃæ saæsp­Óa pÃïineti rudatÅ gantuæ prav­ttà pura÷ / no yÃvatparirabhya cÃÂuÓatakairÃÓvÃsayÃmi priyÃæ bhrÃtastÃvadahaæ ÓaÂhena vidhinà nidrÃdaridrÅk­ta÷ //47//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra vidhiæ pratyasÆyà / #<... tadÃbhÃsà anaucityapravarttitÃ÷ /># tadÃbhÃsà rasÃbhÃsà bhÃvÃbhÃsÃÓca / tatra rasÃbhÃso yathà {stuma÷ kaæ vÃmÃk«i k«aïamapi vinà yaæ na ramase vilebhe ka÷ prÃïÃn raïamakhamukhe yaæ m­gayase / sulagne ko jÃta÷ ÓaÓimukhi yamÃliÇgasi balÃt tapa÷ÓrÅ÷ kasyai«Ã madananagari dhyÃyasi tu yam //48//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 33)>% atrÃnekakÃmukavi«ayamabhilÃpaæ tasyÃ÷ stuma ityÃdyanugataæ bahuvyÃpÃropÃdÃnaæ vyanakti / bhÃvÃbhÃso yathà {rÃkÃsudhÃkaramukhÅ taralÃyatÃk«Å sà smerayauvanataraÇgitavibhramÃÇgÅ / tat kiæ karomi vidadhe kathamatra maitrÅæ tatsvÅk­tivyatikare ka ivÃbhyupÃya÷ //49//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 34)>% atra cintà anaucityapravartità / evamanye 'pyudÃhÃryÃ÷ // ## karameïodÃharaïam {tasyÃ÷ sÃndravilepanastanataÂapraÓle«amudrÃÇkitaæ kiæ vak«aÓcaraïÃnativyatikaravyÃjena gopÃyyate / ityukte kva tadityudÅrya sahasà tat saæpramÃr«Âuæ mayà sÃÓli«ÂÃ(cx: saæÓli«ÂÃ) rabhasena tatsukhavaÓÃttanvyà ca tadvism­tam //50//} %<(AmaruÓataka 26)>% atra kopasya / {ekasmi¤ Óayane vipak«aramaïÅnÃmagrahe mugdhayà sadyo mÃnaparigrahaglapitayà cÃÂÆni kurvannapi / ÃvegÃdavadhÅrita÷ priyatamastÆ«ïÅæ sthitastatk«aïaæ mà bhÆtsupta ivetyamandavalitagrÅvaæ punarvÅk«ita÷ //51//} %<(AmaruÓataka 22)>% atrautsukyasya / {utsiktasya tapa÷parÃkramanidherabhyÃgamÃdekata÷ satsaægapriyatà ca vÅrarabhasotphÃlaÓca mÃæ kar«ata÷ / vaidaihÅparirambha e«a ca muhurÓcaitanyamÃmÅlayan ÃnandÅ haricandanenduÓiÓirasnigdho ruïaddhyanyata÷ //52//} %<(BhavabhtÆti's MahÃvÅracarita 2.16)>% atrÃvegahar«ayo÷ / {kvÃkÃryaæ ÓaÓalak«aïa÷ kva ca kulaæ bhÆyo 'pi d­Óyeta sà do«ÃïÃæ praÓamÃya na Órutamaho kope 'pi kÃntaæ mukham / kiæ vak«yantyapakalma«Ã÷ k­tadhiya÷ svapne 'pi sà durlabhà ceta÷ svÃsthyamupaihi ka÷ khalu yuvà dhanyo 'dharaæ dhÃsyati //53//} %<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 4.4)>% atra vitarkautsukyamatismaraïaÓaÇkÃdainyadh­ticintÃnÃæ Óabalatà / bhÃvasthitistÆktà udÃh­tà ca //36// ## te bhÃvaÓÃntyÃdaya÷ / aÇgitvaæ rÃjÃnugatavivÃhaprav­ttabh­tyavat // ## #<ÓabdÃrthobhayaÓaktyutthastridhà sa kathito dhvani÷ /># ÓabdaÓaktimÆlÃnuraïanarÆpavyaÇgya÷, arthaÓaktimÆlÃnuraïanarÆpavyaÇgya÷, ubhayaÓaktimÆlÃnuraïanarÆpavyaÇgyaÓceti trividha÷ //37// tatra ## ## vastveti, analaÇkÃraæ vastumÃtram / Ãdyo yathà {ullÃsya kÃlakaravÃlamahÃmbuvÃhaæ devena yena jaraÂhorjitagarjitena / nirvÃpita÷ sakala eva raïe ripÆïÃæ dhÃrÃjalaistrijagati jvalita÷ pratÃpa÷ //54//} %<(ÁivasvÃmin's KapphinÃbhyudaya 1.24)>% atra vÃkyasyÃsaæbaddhÃrthÃbhidhÃyakatvaæ mà prasÃÇk«Åditi prÃkaraïikÃprÃkaraïikayorupamÃnopameyabhÃva÷ kalpanÅya ityatropamÃlaÇkÃro vyaÇgya÷ / {tigmarucirapratÃpo vidhuraniÓÃk­dvibho madhuralÅla÷ / matimÃnatattvav­tti÷pratipadapak«ÃgraïÅrvibhÃti bhavÃn //55//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atraikaikasya padasya dvipadatve virodhÃbhÃsa÷ / {amita÷ samita÷ prÃptairutkar«airhar«ada prabho / ahita÷ sahita÷ sÃdhuyaÓobhirasatÃmasi //56//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atrÃpi virodhÃbhÃsa÷ / {nirupÃdÃnasaæbhÃramabhittÃveva tanvate / jagaccitraæ namastasmai kalÃÓlÃdhyÃya ÓÆline //57//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra vyatireka÷ / alaÇkÃryasyÃpi brÃhmaïaÓramaïanyÃyenÃlaÇkÃratà / vastumÃtraæ yathà {panthi_a ïa ettha sattharamaitthi maïaæ pattharatthale gÃme / uïïa_apa_oharaæ pekhkhiÆïa ja_i vasasi tà vasasu //58//} [pathika nÃtra srastaramasti manÃk prastarasthale grÃme / unnatapayodharaæ praks.ya yadi vasasi tadà vasa //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 879)>% atra yadyupabhogak«amosi tadà Ãssvetiæ vyajyate / {ÓaniraÓaniÓca tamuccairnihanti kupyasi narendra yasmai tvam / yatra prasÅdasi puna÷ sa bhÃtyudÃronudÃraÓca //59//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% aviruddhÃvapi tvadanuvartanÃrthamekaæ kÃrya kuruta iti dhvanyate / ## ## ## svata÷saæbhavÅ na kevalaæ bhaïitamÃtrani«panno yÃvadbahirapyaucityena saæbhÃvyamÃna÷ / kavinà pratibhÃmÃtreïa bahirasannapi nirmita÷ kavinibaddhena vaktreti và dvividhopara iti trividha÷ / vastu vÃlaÇkÃro vÃsÃviti «o¬hà vya¤jaka÷ / tasya vastu vÃlaÇkÃro và vyaÇgya iti dvÃdaÓabhedo 'rthaÓaktyudbhavo dhvani÷ / krameïodÃharaïam ---- {alasaÓiromaïi dhuttÃïaæ aggimo putti dhaïasamiddhima_o / i_a bhaïi_eïa ïa_aÇgÅ papphullavilo_aïà jÃ_à //60//} [alasaÓiromaïirdhÆrtÃnÃmagrima÷ putri dhanasam­ddhimaya÷ / iti bhaïitenanatÃÇgÅ praphullavilocanà jÃtà //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 970)>% atra mamaivopabhogya iti vastunà vastu vyajyate / {dhanyÃsi yà kathayasi priyasaægame 'pi viÓrabdhacÃÂukaÓatÃni ratÃntare«u / nÅvÅæ prati praïihite tu kare priyeïa sakhya÷ ÓapÃmi yadi ki¤cidapi smarÃmi //61//} %<(ÁÃrÇgadharapaddhati)>% atra tvamadhanyà ahaæ tu dhanyeti vyatirekÃlaÇkÃra÷ / {darpÃndhagandhagajakumbhakapÃÂakÆÂa- saækrÃntinighnaghanaÓoïitaÓoïaÓoci÷ / vÅrairvyaloki yudhi kopaka«ÃyakÃnti÷ kÃlÅkaÂÃk«a iva yasya kare k­pÃïa÷ //62//} %<(ÁivasvÃmin's KapphinÃbhyudaya 1.37)>% atropamÃlaÇkÃreïa sakalaripubalak«aya÷ k«aïÃt kari«yate iti vastu / {gìhakÃntadaÓanak«atavyathÃsaækaÂÃdarivadhÆjanasya ya÷ / o«ÂhavidrumadalÃnyamocayannirdaÓan yudhi ru«Ã nijÃdharam //63//} %<(ViÓvanÃtha's SÃhityadarpaïa 4.9)>% atra virodhÃlaÇkÃreïÃdharanirdaÓanasamakÃlameva Óatravo vyÃpÃdità iti tulyayogità mama k«atyÃpyanyasya k«atirnivartatÃmiti tadbuddhirutprek«yate ityutprek«Ã ca / e«ÆdÃharaïe«u svata÷saæbhavÅ vya¤jaka÷ / {kailÃsasya prathamaÓikhare veïusaæmÆrchanÃbhi÷ Órutvà kÅrtiæ vibudharamaïÅgÅyamÃnÃæ yadÅyÃm / srastÃpÃÇgÃ÷ sarasabisinÅkÃï¬asaæjÃtaÓaÇkÃ÷ diÇmÃtaÇgÃ÷ Óravaïapuline hastamÃvartayanti //64//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra vastunà ye«ÃmapyarthÃdhigamo nÃsti te«ÃmapyevamÃdibuddhijananena camatkÃraæ karoti tvatkÅrtiriti vastu dhvanyate / {kesesu balÃmo¬i_a teïa a samarammi ja_asirÅ gahi_à / jaha kandarÃæhi vihurà tassa da¬haæ kaïÂha_ammi saæÂhavi_à //65//} [keÓe«u balÃtkÃreïa tena ca samare jayaÓrÅrg­hÅtà / yathà kandarÃbhirvidhurÃstasya d­¬haæ kaïÂhe saæsthÃpità //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 971)>% atra keÓagrahaïÃvalokanoddÅpitamadanà iva kandarÃstadvidhurÃn kaïÂhe g­hïanti ityutprek«Ã / ekatra saægrÃme vijayadarÓanÃttasyÃraya÷ palÃyya guhÃsu ti«ÂhantÅti kÃvyaheturalaÇkÃra÷ / na palÃyya gatÃstadvairiïo 'pi tu tata÷ parÃbhavaæ saæbhÃvya tÃn kandarà na tyajantÅtyapahnutiÓca / {gìhÃliÇgaïarahasujja-ammi da-i-e lahu samosara-i / mÃïaæsiïÅïa mÃïo pÅlaïabhÅ-a vva hi-a-Ãhiæ //66//} [gìhÃliÇganarabhasodyate dayite laghu samapasarati / manasvinyÃ÷ mÃna÷ pŬanabhÅta iva h­dayÃt //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 934)>% atrotprek«ayà pratyÃliÇganÃdi tatra vij­mbhate iti vastu / {jà Âheraævva hasantÅ ka-iva-aïaæburuhavaddhaviïivesà / dÃve-i bhu-aïamaï¬alamaïïaæ vi-a ja-a-i sà vÃïÅ //67//} [yà sthaviramiva hasantÅ kavivadanÃmburuhabaddhaviniveÓà / darÓayati bhuvanamaï¬alamanyadiva jayati sà vÃïÅ //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 982)>% atrotprek«ayà camatkÃraikakÃraïaæ navaæ navaæ jagat aja¬Ãsanasthà nirmimÅte iti vyatireka÷ / e«u kaviprau¬hoktimÃtrani«panno vya¤jaka÷ / {je laÇkÃgirimehalÃse khali-à saæbhogakhiïïora-i- phÃrupphullaphaïÃvalÅkavalaïe pattà dariddattaïaæ / te ehïiæ mala-Ãnilà virahiïÅïÅsÃsasaæpakkiïo jÃdà jhatti sisuttaïe vi bahalà tÃruïïapuïïà vi-a //68//} [ye laÇkÃgirimekhalÃsu skhalitÃ÷ saæbhogakhinnoragÅ- sphÃrotphullaphaïÃvalÅkavalane prÃptà daridratvam / ta idÃnÅæ malayÃnilà virahiïÅni÷ÓvÃsasaæparkiïa÷ jÃtà jhaÂiti ÓiÓutve 'pi bahalÃstÃruïyapÆrïà iva //] %<(RÃjaÓekhara's KarpÆrama¤jarÅ 1.19)>% atra ni÷ÓvÃsai÷ prÃptaiÓvaryà vÃyava÷ kiæ kiæ na kurvantÅti vastunà vastu vyajyate / {sahi vira-i-Æïa mÃïassa majjha dhÅrattaïeïa ÃsÃsaæ / pi-adaæsaïavihaÇkhalelakkhaïammi sahasatti teïa osari-aæ //69//} [sakhi viracayya mÃnasya mama dhÅratvenÃÓvÃsam / priyadarÓanaviÓ­Çkhalak«aïe sahaseti tenÃpas­tam //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 936)>% atra vastunÃk­te 'pi prÃrthane prasanneti vibhÃvanà priyadarÓanasya saubhÃgyabalaæ dhairyeïa so¬huæ na Óakyate ityutprek«Ã và / {ollollakara-ara-akhkha-ehi tuha lo-aïesu maha diïïaæ / rattaæsu-aæ pasÃ-o koveïa puïo ime ïa akkami-à //70//} [ÃrdrÃrdrakarajaradanak«ataistava locanayormama dattam / raktÃæÓukaæ prasÃda÷ kopena punarime nÃkrÃnte //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 971)>% atra kimiti locane kupite vahasi iti uttarÃlaÇkÃreïa na kevalamÃrdranakhak«atÃni gopÃyasi yÃvatte«Ãmahaæ prasÃdapÃtraæ jÃteti vastu / {mahilÃsahassabhari-e tuha hi-a-e suha-a sà amÃ-antÅ / aïudiïamaïaïïakammà aÇgaæ taïu-aæ vi taïu-e-i //71//} [mahilÃsahasrabharite tava h­daye subhaga sà amÃntÅ / anudinamananyakarmà aÇgaæ tanukamapi tanayati //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 2.82)>% atra hetvalaÇkÃreïa tanostanÆkaraïepi tava h­daye na vartate iti viÓe«okti÷ / e«u kavinibaddhavakt­prau¬hoktimÃtrani«pannaÓarÅro vya¤jaka÷ / evaæ dvÃdaÓa bhedÃ÷ // #<ÓabdÃrthobhayabhÆreko ...># {atandracandrÃbharaïà samuddÅpitamanmathà / tÃrakÃtaralà ÓyÃmà sÃnandaæ na karoti kam //72//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atropamà vyaÇgyà // #<... bhedà a«ÂÃdaÓÃsya tat // MKpr-K_41 //># asyeti dhvane÷ //41// nanu rasÃdÅnÃæ bahubhedatvena kathama«ÂÃdaÓetyata Ãha / ## anantatvÃditi / tathÃhi ---- nava rasÃ÷ / tatra Ó­ÇgÃrasya dvau bhedau / saæbhogo vipralambhaÓca / saæbhogasyÃpi parasparÃvalokanÃliÇganaparicumbanÃdikusumoccayajalakelisÆryÃstamayacandrodaya«a¬­tuvarïanÃdayo bahavo bhedÃ÷ / vipralambhasyÃbhilëÃdaya uktÃ÷ / tayorapi vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃrivaicitryam / tatrÃpi nÃyakayoruttamamadhyamÃdhamaprak­titvam / tatrÃpi deÓakÃlÃvasthÃdibhedà ityekasyaiva rasasyÃnantyam / kà gaïanà tvanye«Ãæ / kramatvaæ tu sÃmÃnyamÃÓritya rasÃdidhvanibheda eka eva gaïyate // ## dvyuttha iti ÓabdÃrthobhayaÓaktimÆla÷ // #<... pade 'pyanye ...># apiÓabdÃdvÃkyepi / ekÃvayavasthitena bhÆ«aïena kÃminÅva padadyotyena vyaÇgyena vÃkyavyaÇgyÃpi bhÃratÅ bhÃsate / tatra padaprakÃÓyatve krameïodÃharaïÃni ---- {yasya mitrÃïi mitrÃïi Óatrava÷ Óatravastathà / anukampyonukampyaÓca sa jÃta÷ sa ca jÅvati //73// (1)} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra dvitÅyamitrÃdiÓabdà ÃÓvastatvaniyantraïÅyatvasnehapÃtratvÃdisaækramitavÃcyÃ÷ / {khalavavahÃrà dÅsanti dÃruïà jahavi tahavi dhÅrÃïaæ / hi_a_ava_assavahuma_à ïa hu vavasÃ_à vimujjhanti //74// (2)} [khalavyavahÃrÃ÷ d­Óyante dÃruïÃ÷ yadyapi tathÃpi dhÅrÃïÃm / h­dayavayasyabahumatÃ÷ na khalu vyavasÃyÃ÷ vimuhyanti //] %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra vimuhyantÅti / {lÃvaïyaæ tadasau kÃntistadrÆpaæ sa vaca÷krama÷ / tadà sudhÃspadamabhÆdadhunà tu jvaro mahÃn //75//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra tadÃdipadairanubhavaikagocarà arthÃ÷ prakÃÓyante / yathà và {mugdhe mugdhatayaiva netumakhila÷ kÃla÷ kimÃrabhyate mÃnaæ dhatsva dh­tiæ badhÃna ­jutÃæ dÆre kuru preyasi / sakhyaivaæ pratibodhità prativacastÃmÃha bhÅtÃnanà nÅcai÷Óaæsa h­di sthito hi nanu me prÃïeÓvara÷ Óro«yati //76// (3)} %<(AmaruÓataka 70)>% atra bhÅtÃnaneti / etena hi nÅcai÷ÓaæsanavidhÃnasya yuktatà gamyate / bhÃvÃdÅnÃæ padaprakÃÓyatve 'dhikaæ na vaicitryamiti na tadudÃhriyate / {rudhiravisaraprasÃdhitakaravÃlakarÃlarucirabhujaparigha÷ / jhaÂiti bhrukuÂiviÂaÇkitalalÃÂapaÂÂo vibhÃsi n­pa bhÅma //77// (4)} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra bhÅ«aïÅyasya bhÅmasena upamÃnam / {bhuktimuktik­dekÃntasamÃdeÓanatatpara÷ / kasya nÃnandanisyandaæ vidadhÃti sadÃgama÷ //78// (5)} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% kÃcit saæketadÃyinamevaæ mukhyayà v­ttyà Óaæsati / {sÃyaæ snÃnamupÃsitaæ malayajenÃÇgaæ samÃlepitaæ yÃto 'stÃcalamaulimambaramaïirvisrabdhamatrÃgati÷ / ÃÓcaryaæ tava saukumÃryamabhita÷ klÃntÃsi yenÃdhunà netradvandvamamÅlanavyatikaraæ Óaknoti tenÃsitum //79// (6)} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra vastunà k­tapuru«aparicayà klÃntÃsÅti vastu adhunÃpadadyotyaæ vyajyate / {tadprÃptimahÃdu÷khavilÅnÃÓe«apÃtakà / taccintÃvipulÃhlÃdak«Åïapuïyacayà tathà //80// cintayantÅ jagatsÆtiæ parabrahmasvarÆpiïam / nirucchvÃsatayà muktiæ gatÃnyà gopakanyakà //81// (7)} %<(Vi«ïupurÃïa 5,13.21,22)>% atra janmasahastairupabhoktavyÃni du«k­tasuk­taphalÃni viyogadu÷khacintanÃhlÃdÃbhyÃmanubhÆtÃnÅtyuktam / evaæ cÃÓe«acayapadadyotye atiÓayoktÅ / {k«aïadÃsÃvak«aïadà vanamavanaæ vyasanamavyasanam / bata vÅra tava dvi«atÃæ parÃÇmukhe tvayi parÃæÇmukhaæ sarvam //82// (8)} %<(SubhëitaratnabhÃï¬ÃgÃra 103/74)>% atra ÓabdaÓaktimÆlavirodhÃÇgenÃrthÃntaranyÃsena {vidhirapi tvÃmanuvartate} iti sarvapadadyotyaæ vastu / {tuha vallahassa gosammi Ãsi aharo milÃïakamaladalo / i-a ïavavahu-à so-Æïa kuïa-i va-aïaæ mahisaæmuhaæ //83// (9)} [tava vallabhasya prabhÃta ÃsÅdadharo mlÃnakamaladalam / iti navavadhÆ÷ Órutvà karoti vadanaæ mahÅsaæmukham //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 998)>% atra rÆpakeïa tvayÃsya muhurmuhu÷ paricumbanaæ tathà k­taæ yena mlÃnatvamiti milÃïÃdipadadyotyaæ kÃvyaliÇgam / e«u svata÷- saæbhavÅ vya¤jaka÷ / {rÃ-Åsu candadhavalÃsu lali-amapphÃli-Æïa jo cÃvaæ / ekacchattaæ vi-a kuïa-i bhu-aïarajjaæ vijaæbhanto //84// (10)} [rÃtrÅ«u candradhavalÃsu lalitamÃsphÃlya yaÓcÃpam / ekacchatramiva karoti bhuvanarÃjyaæ vij­mbhamÃïa÷ //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 992)>% atra vastunà ye«Ãæ kÃminÃmasau rÃjà smarastebhyo na kaÓcidapi tadÃdeÓaparÃÇmukha iti jÃgradbhirupabhogaparaireva tairniÓÃtivÃhyate iti bhu_aïarajjapadadyotyaæ vastu prakÃÓyate / {niÓitaÓaradhiyÃrpayatyanaÇgo d­Ói sud­Óa÷ svabalaæ vayasyarÃle / diÓi nipatati yatra sà ca tatra vyatikarametya samunmi«antyavasthÃ÷ //85// (11)} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra vastunà yugapadavasthÃ÷ prasparaviruddhà api prabhavantÅti vyatikarapadadyotyo virodha÷ / {vÃrijjanto vi puïo saædÃvakadatthi-eïa hi-a-eïa / thaïaharava-asma-eïa visuddhajÃ-Å ïa cala-i se hÃro //86// (12)} [vÃryamÃïo 'pi puna÷ saætÃpakadarthitena h­dayena / stanabharavayasyena viÓuddhajÃtirna calatyasyà hÃra÷ //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 994)>% atra viÓuddhajÃtitvalak«aïahetvalaÇkÃreïa hÃro 'navarataæ kampamÃna evÃste iti ïa cala-i-padadyotyaæ vastu / {so muddhasÃmalaÇgo dhammillo kali-alaliaïi-adeho / tÅ-e khandhÃhi balaæ gahi-a saæro sura-asaægare ja-a-i //87// (13)} [sa mugdhaÓyÃmalÃÇga÷ dhammilla÷ kalitalalitanijadeha÷ / tasyÃ÷ skandhÃdbalaæ g­hÅtvà smara÷ suratasaægare jayati //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 998)>% atra rÆpakeïa muhurmuhurÃkar«aïena tathà keÓapÃÓa÷ skandhayo÷ prÃpto yathà rativiratÃvapyaniv­ttÃbhilëa÷ kÃmko 'bhÆditi khandha-padadyotyà vibhÃvanà // e«u kaviprau¬hoktimÃtrani«pannaÓarÅra÷ // {ïavapuïïimÃmi-aÇkassa suha-a ko taæ si bhaïasu maha saccaæ / kà sohaggasamaggà pa-osara-aïivva tuha ajja //88// (14)} [navapÆrïimÃm­gÃÇkasya subhaga kastvamasi bhaïa mama satyam / kà saubhÃgyasamagrà prado«arajanÅva tavÃdya //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 986)>% atra vastunà mayÅvÃnyasyÃmapi prathamamanuraktastvaæ na tata iti ïavetyÃdi - pa-osetyÃdipadadyotyaæ vastu vyajyate // {sahi ïavaïihuvaïasamarammi aÇkavÃlÅsahÅ-e ïivi¬Ã-e / hÃro ïivÃri-o vi-a uccheranto tado kahaæ rami-aæ //89// (15)} [sakhi navanidhuvanasamare 'ÇkapÃlÅsakhyà nibi¬ayà / hÃro nivÃrita evocchriyamÃïastata÷ kathaæ ramitam //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 996)>% atra vastunà hÃracchedÃnantaramanyadeva ratamavaÓyamabhÆt tatkathaya kÅd­giti vyatireka÷ kahaæpadagamya÷ // {pravisaætÅ gharavÃraæ vivali-ava-aïà vilo-i-Æïa pahaæ / khandhe ghettÆïa gha¬aæ hà hà ïaÂÂhotti ru-asi sahi kinti //90//} [praviÓantÅ g­hadvÃraæ vivalitavadanà vilokya panthÃnam / skandhe g­hÅtvà ghaÂaæ hà hà na«Âa iti rodi«i sakhi kimiti //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 880)>% atra hetvalaÇkÃreïa saæketaniketanaæ gacchantaæ d­«Âvà yadi tatra gantumicchasi tadà aparaæ ghaÂaæ g­hÅtvà gaccheti vastu kinti-pada-dyotyam / yathà và {vihalaÇkhalaæ tumaæ sahi daÂÂhÆïa ku¬eïa taralataradiÂÂhiæ / vÃrapphaæsamiseïa a appà guru-otti pìi-a vihiïïo //91// (16)} [viÓ­ÇkhalÃæ tvÃæ sakhi d­«Âvà kuÂena taralatarad­«Âim / dvÃrasparÓami«eïa cÃtmà guruka iti pÃtayitvà vibhinna÷ //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 880)>% atra nadÅkÆle latÃgahane k­tasaæketamaprÃptaæ g­hapraveÓÃvasare paÓcÃdÃgataæ d­«Âvà punarnadÅgamanÃya dvÃropaghÃtavyÃjena buddhipÆrvaæ vyÃkulatayà tvayà ghaÂa÷ sphoÂita iti mayà cintitaæ tatkimiti nÃÓvasi«i tatsamÅhitasiddhaye vraja ahaæ te ÓvaÓrÆnikaÂe sarvaæ samarthayi«ye iti dvÃrasparÓanavyÃjenetyapahnutyà vastu / {johïÃ-iæ mahuraseïa a vi-iïïatÃruïcchu-amaïà sà / vu¬¬hÃvi ïavo¬havvi-a paravahu-à ahaha hara-ituha hi-a-aæ //92// (17)} [jyotsnayà madhurasena ca vitÅrïatÃruïyotsukamanÃ÷ sà / v­ddhÃpi navo¬heva paravadhÆrahaha harati tava h­dayam //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 984)>% atra kÃvyaliÇgena v­ddhÃæ paravadhÆæ tvamasmÃnujjhitvÃbhila«asÅti tvadÅyamÃcaritaæ vaktuæ na ÓaktyamityÃk«epa÷ paravahÆpadaprakÃÓya÷ / e«u kavinibaddhavakt­prau¬hoktimÃtrani«pannaÓarÅra÷ // vÃkyaprakÃÓye tu pÆrvamudÃh­tam // ÓabdÃrthobhayaÓaktyudbhavastu padaprakÃÓyo na bhavatÅti pa¤catriæÓadbhedÃ÷ // #<... prabandhe 'pyarthaÓaktibhÆ÷ // MKpr-K_42 //># yathà g­dhragomÃyusaævÃdÃdau / {alaæ sthitvà ÓmaÓÃne 'smin g­dhragomÃyusaækule / kaÇkÃlabahale ghore sarvaprÃïibhayaÇkare //93//} %<(MahÃbhÃrata ÓÃntiparvan 153-11)>% {na ceha jÅvita÷ kaÓcit kÃladharmamupÃgata÷ / priyo và yadi và dve«ya÷ prÃïinÃæ gatirÅd­ÓÅ //94//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 52)>% iti divà prabhavato g­dhrasya puru«avisarjanaparamidaæ vacanam // {Ãdityo 'yaæ sthito mƬhÃ÷ snehaæ kuruta sÃæpratam / bahuvighno muhÆrto 'yaæ jÅvedapi kadÃcana //95//} %<(MahÃbhÃrata, Gita Press. ÓÃntiparvan 153-19)>% {amuæ kanakavarïÃbhaæ bÃlamaprÃptayauvanam / g­dhravÃkyÃtkathaæ mƬhÃstyajadhvamaviÓaÇkitÃ÷ //96//} %<(MahÃbhÃrata, Gita Press. ÓÃntiparvan 153-65?)>% iti niÓi vij­mbhamÃïasya gomÃyorjanavyÃvartanani«Âhaæ ca vacanamiti prabandha eva prathate // anye tvekÃdaÓa bhedà granthavistarabhayÃnnodÃh­tÃ÷ svayaæ tu lak«aïatonusartavyÃ÷ // apiÓabdÃtpadavÃkyayo÷ //42// ## tatra prak­tyà yathà {ra-ikelihi-aïivasaïakarakisala-aruddhaïa-aïaju-alassa / ruddhassa ta-i-aïa-aïaæ pavva-Åparicuæbi-aæ ja-a-i //97//} [ratikelib­tanivasanakarakisalayaruddhanayanayugalasya / rudrasya t­tÅyanayanaæ pÃrvatÅparicumbita¤jayati //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 5.53)>% atha jayatÅti na tu Óobhate ityÃdi / samÃne 'pi hi sthaganavyÃpÃre lokottareïaiva vyÃpÃreïÃsya pidhÃnamiti tadevotk­«Âam / yathà và {preyÃn so 'yamapÃk­ta÷ saÓapathaæ pÃdÃnata÷ kÃntayà dvitrÃïyeva padÃni vÃsabhavanÃdyÃvanna yÃtyunmanÃ÷ / tÃvatpratyuta pÃïisaæpuÂagalannÅvÅnibandhaæ dh­to dhÃvitveva k­tapraïÃmakamaho premïo vicitrà gati÷ //98//} %<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 3,2.15)>% atra padÃnÅti na tu dvÃrÃïÅti // tiÇsuporyathà {pathi pathi Óukaca¤cÆcÃrurÃbhÃÇkurÃïÃæ diÓi diÓi pavamÃno vÅrudhÃæ lÃsakaÓca / nari nari kirati drÃk sÃyakÃn pu«padhanvà puri puri viniv­ttà mÃninÅmÃnacarcà //99//} %<(SubhëitaratnabhÃï¬ÃgÃra 333/85)>% atra kiratÅti kiraïasya sÃdhyamÃnatvaæ niv­tteti nivartanasya siddhatvaæ tiÇà supà ca tatrÃpi ktapratyayenÃtÅtatvaæ dyotyate / yathà và {likhannÃste bhÆmiæ bahiravanata÷ prÃïadayito nirÃhÃrÃ÷ sakhya÷ satataruditocchÆnanayanÃ÷ / parityaktaæ sarvaæ hasitapaÂhitaæ pa¤jaraÓukai÷ tavÃvasthà ceyaæ vis­ja kaÂhine mÃnamadhhunà //100//} %<(AmaruÓataka 6)>% atra likhanniti na tu likhatÅti tathà Ãste iti na tu ÃsÅta iti api tu prasÃdaparyantamÃste iti bhÆmimiti na tu bhÆmÃviti na hi buddhipÆrvakamaparaæ ki¤cillikhatÅti tiÇsubvibhaktÅnÃæ vyaÇgyam / saæbandhasya yathà {gÃmÃruhamhi hÃme vasÃmi ïa-araÂÂhi-iæ ïa jÃïÃmi / ïÃ-ari-Ãïaæ pa-iïo haremi jà homi sà homi //101//} [grÃmaruhÃsmi grÃme vasÃmi nagarasthitiæ na jÃnÃmi / nÃgarikÃïÃæ patÅn harÃmi yà bhavÃmi sà bhavÃmi //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 705)>% atra nÃgarikÃïÃmiti «a«ÂhyÃ÷ / ramaïÅya÷ k«atriyakumÃra ÃsÅt iti kÃlasya / e«Ã hi bhagnamaheÓvarakÃrmukaæ dÃÓarathiæ pratikupitasya bhÃrgavasyokti / vacanasya yathà / {tÃïaæ guïaggaaïÃïaæ tÃïukkaïÂhÃïaæ tassa pemmassa / tÃïaæ bhaïi-Ãïaæ suædara erisi-aæ jÃ-amavasÃïaæ //102//} [te«Ãæ guïagrahaïÃnÃæ tÃsÃmutkaïÂhÃnÃæ tasya premna÷ / tÃsÃæ bhaïitÅnÃæ sundara Åd­Óaæ jÃtamavasÃnam //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 940)>% atra guïagrahaïÃdÅnÃæ bahutvaæ premïaÓcaikatvaæ dyotyate // puru«avyatyayasya yathà {re re ca¤calalocanäcitaruce ceta÷ pramucya sthira- premÃïaæ mahimÃnameïayanÃmÃlokya kiæ n­tyasi / kiæ manye vihari«yase bata hatÃæ mu¤cÃntarÃÓÃmimÃm e«Ã kaïÂhataÂe k­tà khalu Óilà saæsÃravÃrÃænidhau //103//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra prahÃsa÷ / pÆrvanipÃtasya yathà {ye«Ãæ dorbalameva durbalatayà te saæmatÃstairapi prÃya÷ kevalanÅtirÅtiÓaraïai÷ kÃryaæ kimurvÅÓvarai÷ / ye k«mÃÓakra puna÷ parÃkramanayasvÅkÃrakÃntakramÃs ---- te syurnaiva bhavÃd­ÓÃstrijagati dvitrÃ÷ pavitrÃ÷ param //104//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra parÃkramasya prÃdhÃnyamavagamyate / vibhaktiviÓe«asya yathà {pradhanÃdhvani dhÅradhanurdhvanibh­ti vidhurairayodhi tava divasam / divasena tu narapa bhavÃnayuddha vidhisiddhasÃdhuvÃdapadam //105//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra divasenetyapavargat­tÅyà phalaprÃptiæ dyotayati / {bhÆyo bhÆya÷ savidhanagarÅrathyayà paryaÂantaæ d­«Âvà d­«Âvà bhavanavalabhÅtuÇgavÃtÃyanasthà / sÃk«ÃtkÃmaæ navamiva ratirmÃlatÅ mÃdhavaæ yat gìhotkaïÂhÃlulitalulitairaÇgakaistÃmyatÅti //106//} %<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 1.30)>% atrÃnukampÃv­tte÷ karÆpataddhitasya / {paricchedÃtÅta÷ sakalavacanÃnÃmavi«aya÷ punarjanmanyasminnanubhavapathaæ yo na gatavÃn / vivekapradhvaæsÃdupacitamahÃmohagahano vikÃra÷ ko 'pyantarja¬ayati ca tÃpaæ ca kurute //107//} %<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 1.30)>% atra praÓabdasyopasargasya / {k­taæ ca garvÃbhimukhaæ manastvayà kimanyadevaæ nihatÃÓca no dvi«a÷ / tamÃæsi ti«Âhanti hi tÃvadaæÓumÃn na yÃvadÃyÃtyudayÃdrimaulitÃm //108//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra tulyayogitÃdyotakasya [ca] iti nipÃtasya / {rÃmosau bhuvane«u vikramaguïai÷ prÃpta÷ prasiddhiæ parÃ- masmadbhÃgyaviparyayÃdyadi paraæ devo na jÃnÃti tam / bandÅvai«a yaÓÃæsi gÃyati marudyasyaikabÃïÃhati- ÓreïÅbhÆtaviÓÃlatÃlavivarodgÅrïai÷svarai÷saptabhi÷ //109//} %<([ViÓÃkhadatta])>% atrÃsÃviti bhuvane«viti guïairiti sarvanÃmaprÃtipadikavacanÃnÃæ na tvaditi na maditi api asmadityasya sarvÃk«epiïa÷ bhÃgyaviparyayÃdityanyathÃsaæpattimukhena na tvabhÃvamukhenÃbhidhÃnasya / {taruïimani kalayati kalÃmanumadanadhanurbhruvo÷ paÂhatyagre / adhivasati sakalalalanÃmaulimiyaæ cakitaæhariïacalanayanà //110//} %<(MahimabhaÂÂa's Vyaktiviveka)>% atra imanijavyayÅbhÃvakarmabhÆtÃdhÃrÃïÃæ svarÆpasya taruïatve, iti dhanu«a÷ samÅpe, iti maulau vasatÅti tvÃdibhistulye, e«Ãæ vÃcakatve, asti kaÓcit svarÆpasya viÓe«o yaÓcamatkÃrakÃrÅ sa eva vya¤jakatvaæ prÃpnoti / evamanye«Ãmapi boddhavyam / varïaracanÃnÃæ vya¤jakatvaæ guïasvarÆpanirÆpaïe udÃhari«yate apiÓabdÃt prabandhe«u nÃÂakÃdi«u / evaæ rasÃdÅnÃæ pÆrvagaïitabhedÃbhyÃæ saha «a¬ bhedÃ÷ / ## vyÃkhyÃtÃ÷ // #<... te«Ãæ cÃnyonyayojane // MKpr-K_43 //># ## na kevalaæ Óuddhà evaikapa¤cÃÓadbhedà bhavanti / yÃvatte«Ãæ svaprabhedairekapa¤cÃÓatà saæÓayÃspadatvenÃnugrÃhakatayaikavya¤jakÃnupraveÓena ceti trividhena saækareïa parasparanirapek«arÆpayaikaprakÃrayà saæs­«Âyà ceti catur[bhir]guïane / ## Óuddhabhedai÷ saha #<... Óare«uyugakhendava÷ // MKpr-K_44 //># tatra diÇmÃtramudÃhïiyate / {kkhaïapÃhuïi-à de-ara jÃ-Ã-e suha-a kiæpi de bhaïi-à / ru-a-i pa¬oharavalahÅgharammi aïuïi¤ja-u varÃ-Å //111//} [k«aïaprÃghuïikà devara jÃyayà subhaga kimapi te bhaïità / roditi g­hapaÓcÃdbhÃgavalanbhÅg­he 'nunÅyatÃæ varÃkÅ //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 963 ; Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 3)>% atrÃnunaya÷ kimupabhogalak«aïe 'rthÃntare saækramita÷ kimanuraïananyÃyenopabhoge eva vyaÇgye vya¤jaka÷ iti saædeha÷ / {snigdhaÓyÃmalakÃntiliptaviyato velladbalÃkà ghanÃ÷ vÃtÃ÷ ÓÅkariïa÷ payodasuh­dÃmÃnandakekÃ÷ kalÃ÷ / kÃmaæ santu d­¬haæ kaÂhorah­dayo rÃmo 'smi sarvaæ sahe vaidehÅ tu kathaæ bhavi«yati ha hà hà devi dhÅrà bhava //112//} %<(ùnandavardana's dhvanyÃloka 2)>% atra lipteti payodasuh­dÃmiti ca atyantatirask­tavÃcyayo÷ saæs­«Âi÷ / tÃbhyÃæ saha rÃmo 'smÅtyarthÃntarasaækramitavÃcyasyÃnugrÃhakabhÃvena rÃmapadalak«aïaikavya¤jakÃnupraveÓena cÃrthÃntarasaækramitavÃcyarasadhvanyo÷ saækara÷ / evamanyadapyudÃhÃryam // iti kÃvyaprakÃÓe dhvaninirïayo nÃma caturtha ullÃsa÷ ||4|| ========================================================== atha pa¤cama ullÃsa÷ evaæ dhvanau nirïÅte guïÅbhÆtavyaÇgyaprabhedÃnÃha / ## ## kÃminÅkucakalaÓavat gƬhaæ camatkaroti / agƬhaæ tu sphuÂatayà vÃcyÃyamÃnamiti guïÅbhÆtameva / agƬhaæ yathà {yasyÃsuh­tk­tatirask­tiretya tapta- sÆcÅvyadhavyatikareïa yunakti karïau / käcÅguïagrathanabhÃjaname«a so 'smi jÅvanna saæprati bhavÃmi kimÃvahÃmi //113//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra jÅvannityarthÃntarasaækramitavÃcyasya / {unnidrakokanadareïupiÓaÇgitÃngà gÃyanti ma¤ju madhupà g­hadÅrghikÃsu / etaccakÃsti ca ravernavabandhujÅva- pu«pacchadÃbhamudayÃcalacumbi bimbam //114//} %<(Kuntaka's VakroktijÅvita 2.3)>% atra cumbanasyÃtyantatirask­tavÃcyasya / {atrÃsÅt phaïipÃÓabandhanavidhi÷ Óaktyà bhavaddevare gìhaæ vak«asi tìite hanumatà droïÃdriratrÃh­ta÷ / divyairindrajidatra lak«maïaÓarairlokÃntaraæ prÃpita÷ kenÃpyatra m­gÃk«i rÃk«asapate÷ k­ttà ca kaïÂhÃÂavÅ //115// (1)} %<(RÃjaÓekhara's BÃlarÃmÃyaïa 10.20)>% atra kenÃpyatretyarthaÓaktimÆlÃnuraïanarÆpasya / {tasyÃpyatra} iti yukta÷ pÃÂha÷ / aparasya rasÃdervÃcyasya và (vÃkyÃrthÅbhÆtasya) aÇgaæ rasÃdi anuraïanarÆpaæ và / yathà {ayaæ sa raÓanotkar«Å pÅnastanavimardana÷ / nÃbhyÆrujaghanasparÓÅ nÅvÅvisraæsana÷ kara÷ //116//} %<(MahÃbhÃrata)>% atra Ó­ÇgÃra÷ karuïasya / {kailÃsÃlayabhÃlalocanarucà nirvartitÃlaktaka- vyakti÷ pÃdanakhadyutirgiribhuva÷ sà va÷ sadà trÃyatÃm / spardhÃbandhasam­ddhayeva sud­¬haæ rƬhà yayà netrayo÷ kÃnti÷ kokanadÃnukÃrasarasà sadya÷ samutsÃryate //117//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra bhÃvasya rasa÷ / {atyuccÃ÷ parita÷ sphuranti giraya÷ sphÃrÃstathÃbhyodhaya- stÃnetÃnapi bibhratÅ kimapi na klÃntÃsi tubhyaæ nama÷ / ÃÓcaryeïa muhurmuhu÷ stutimiti prastaumi yÃvadbhuva- stÃvadbibhradimÃæ sm­tastava bhujo vÃcastato mudritÃ÷ //118//} %<(Pa¤cÃk«arÅpraÓasti)>% atra bhÆ.vi«ayo ratyÃkhyo bhÃvo rÃjavi«ayasya ratibhÃvasya / {bandÅk­tya n­pa dvi«Ãæ m­gad­ÓastÃ÷ paÓyatÃæ preyasÃæ Óli«yanti praïamanti lÃnti paritaÓcumbanti te sainikÃ÷ / asmÃkaæ suk­taird­ÓornipatitosyaucityavÃrÃænidhe vidhvastà vipadokhilÃstaditi tai÷ pratyarthibhi÷ stÆyase //119//} %<(SubhëitaratnabhÃï¬ÃgÃra 112/268)>% atra bhÃvasya rasÃbhÃsabhÃvÃbhÃsau prathamÃrdhadvitÅyÃrdhadyotyau / {aviralakaravÃlakampanairbhrukuÂÅtarjanagarjanairmuhu÷ / dad­Óe tava vairiïÃæ mada÷ sa gata÷ kvÃpi tavek«aïe k«aïÃt //120//} %<(ViÓvanÃtha's SÃhityadarpaïa)>% atra bhÃvasya bhÃvapraÓama÷ / {sÃkaæ kuraÇgakad­Óà madhupÃnalÅlÃæ kartuæ suh­dbhirapi vairiïi te prav­tte / anyÃbhidhÃyi tava nÃma vibho g­hÅtaæ kenÃpi tatra vi«amÃmakarodavasthÃm //121//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra trÃsodaya÷ / {aso¬hà tatkÃlollasadasahabhÃvasya tapasa÷ kathÃnÃæ viÓrambhe«vatha ca rasika÷ Óailaduhitu÷ / pramodaæ vo diÓyÃt kapaÂabaÂuve«Ãpanayane tvarÃÓaithilyÃbhyÃæ yugapadabhiyukta÷ smarahara÷ //122//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atrÃvegadhairyayo÷ saædhi÷ // {paÓyetkaÓciccala capala re kà tvarÃhaæ kumÃrÅ hastÃlambaæ vitara ha ha hà vyutkrama÷ kvÃsi yÃsi / itthaæ p­thvÅpariv­¬ha bhavadvidvi«oraïyav­tte÷ kanyà ka¤cit phalakisalayÃnyÃdadÃnÃbhidhatte //123//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra ÓaÇkÃsÆyÃdh­tism­tiÓramadainyavibodhautsukyÃnÃæ Óabalatà / ete ca rasavadÃdyalaÇkÃrÃ÷ / yadyapi bhÃvodayabhÃvasaædhibhÃvaÓabalatvÃni nÃlaÇkÃratayà uktÃni tathÃpi kaÓcit brÆyÃdityevamuktam / yadyapi sa nÃsti kaÓcidvi«aya÷ yatra dhvaniguïÅbhÆtavyaÇgyayo÷ svaprabhedÃdibhi÷ saha saækara÷ saæs­«Âirvà nÃsti tathÃpi prÃdhÃnyena vyapadeÓà bhavantÅti kvacitkenacidvyavahÃra÷ / {janasthÃne bhrÃntaæ kanakam­gat­«ïÃndhitadhiyà vaco vaidehÅti pratipadamudaÓru pralapitam / k­tÃlaÇkÃbharturvadanaparipÃÂÅ«ughaÂanà mayÃptaæ rÃmatvaæ kuÓalavasutà na tvadhigatà //124//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 66)>% atra ÓabdaÓaktimÆlÃnuraïanarÆpo rÃmeïa sahopamÃnopameyabhÃvo vÃcyÃÇgatÃæ nÅta÷ / {Ãgatya saæprati viyogavisaæ«ÂhulÃÇgÅ mambhojinÅæ kvacidapi k«apitatriyÃma÷ / etÃæ prasÃdayati paÓya Óanai÷ prabhÃte tanvaÇgi pÃdapatanena sahasraraÓmi÷ //125// (2)} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 67)>% atra nÃyakav­ttÃnto 'rthaÓaktimÆlo vasturÆpo nirapek«aravikamalinÅv­ttÃntÃdhyÃropeïaiva sthita÷ // vÃcyasiddhyaÇgaæ yathà {bhramimaratimalasah­dayatÃæ pralayaæ mÆrchà tama÷ ÓarÅrasÃdam / maraïaæ jaladabhujagajaæ prasahya kurute vi«aæ viyoginÅnÃm //126//} %<(ùnandavardana's dhvanyÃloka 2.3)>% atra hÃlÃhalaæ vyaÇgyaæ bhujagarÆpasya vÃcyasya siddhik­t / yathà và {gacchÃmyacyuta darÓanena bhavata÷ kiæ t­ptirutpadyate kiæ tvevaæ vijanasthayorhatajana÷saæbhÃvayatyanyathà / ityÃmantraïabhaÇgisÆcitav­thÃvasthÃnakhedÃlasÃm ÃÓli«yan pulakotkaräcitatanurgopÅæ hari÷ pÃtu va÷ //127// (3)} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atrÃcyutÃdipadavyaÇgyamÃmantraïetyÃdivÃcyasya / etaccaikatra ekavakt­gatatvena aparatra bhinnavakt­gatatvenetyanayorbheda÷ // asphuÂaæ yathà {ad­«Âe darÓanotkaïÂhà d­«Âe vicchedabhÅrutà / nÃd­«Âena na d­«Âena bhavatà labhyate sukham //128// (4)} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atrÃd­«Âo yathà na bhavasi viyogabhayaæ ca yathà notpadyate tathà kuryà iti kli«Âam // saædigdhaprÃdhÃnyaæ yathà {harastu ki¤citpariv­ttadhairyaÓcandrodayÃrambha ivÃmburÃÓi÷ / umÃmukhe bimbaphalÃdharo«Âhe vyÃpÃrayÃmÃsa vilocanÃni //129// (5)} %<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 3.67)>% atra paricumbitumaicchaditi kiæ pratÅyamÃnaæ kiæ và vilocanavyÃpÃraïaæ vÃcyaæ pradhÃnamiti saædeha÷ // tulyaprÃdhÃnyaæ yathà {brÃhmaïÃtikramatyÃgo bhavatÃmeva bhÆtaye / jÃmadagnyastathà mitramanyathà durmanÃyate //130// (6)} %<(BhavabhÆti's MahÃvÅracarita 2.8)>% atra jÃmadagnya÷ sarve«Ãæ k«atriyÃïÃmiva rak«asÃæ k«aïÃt k«ayaæ kari«yatÅti vyaÇgyasya vÃcyasya ca samaæ prÃdhÃnyam // kÃkvÃk«iptaæ yathà {mathnÃmi kauravaÓataæ samare na kopÃt du÷ÓÃsanasya rudhiraæ na pbÃmyurasta÷ // saæcÆrïayÃmi gadayà na suyodhanorÆ saædhiæ karotu bhavatÃæ n­pati÷ païena //131// (7)} %<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 1.15)>% atra mathnÃmyevetyÃdi vyaÇgyaæ vÃcyani«edhasahabhÃvena sthitam // asundaraæ yathà {vÃïÅraku¤ju¬¬Åïasa-uïikolÃhalaæ suïantÅ-e / gharakammavÃva¬Ã-e bahu-e sÅ-anti aÇgÃ-iæ //132// (8)} [vÃnÅraku¤jo¬¬ÅnaÓakunikolÃhalaæ Ó­ïvantyÃ÷ / g­hakarmavyÃp­tÃyà vadhvÃ÷ sÅdantyaÇgÃni //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 876)>% atra dattasaæketa÷ kaÓcillatÃgahanaæ pravi«Âa iti vyaÇgyÃt sÅdantyaÇgÃnÅti vÃcyaæ sacamatkÃram // ## yathÃyogamiti {vyajyante vastumÃtreïa yadÃlaÇk­tayastadà / dhruvaæ dhvanyaÇgatà tÃsÃæ kÃvyav­ttestadÃÓrayÃt //} iti dhvanikÃroktadiÓà vastumÃtreïa yatrÃlaÇkÃro vyajyate na tatra guïÅbhÆtavyaÇgyatvam / ## sÃlaÇkÃrairiti tairevÃlaÇkÃrai÷ alaÇkÃrayuktaiÓca tai÷ / taduktaæ dhvanik­tà {sa guïÅbhÆtavyaÇgyai÷ sÃlaÇkÃrai÷ saha prabhedai÷ svai÷ / saækarasaæs­«ÂibhyÃæ punarapyuddyotate bahudhà //} iti / ## evamanena prakÃreïa avÃntarabhedagaïanetiprabhÆtatarà gaïanà / tathÃhi--Ó­Çgasyaiva bhedaprabhedagaïanÃyÃmÃnantyam / kà gaïanà tu sarve«Ãm / saækalanena punarasya dhvanestrayo bhedÃ÷ / vyaÇgyasya trirÆpatvÃt / tathÃhi--ki¤cidvÃcyatÃæ sahate ki¤cittvanyathà / tatra vÃcyatÃsaham avicitraæ vicitraæ ceti / avicitraæ vastumÃtraæ vicitraæ tvalaÇkÃrarÆpam / yadyapi prÃdhÃnyena tadalaÇkÃryaæ tathÃpi brÃhmaïaÓramaïanyÃyena tathocyate / rasÃdilak«aïastvartha÷ svapne 'pi na vÃcya÷ / sa hi rasÃdiÓabdena Ó­ÇgÃrÃdiÓabdena vÃbhidhÅyeta / na cÃbhidhÅyate tatprayoge 'pi vibhÃvÃdyaprayoge tasyÃpratipattestadaprayoge 'pi vibhÃvÃdiprayoge tasya pratipatteÓcetyanvayavyatirekÃbhyÃæ vibhÃvÃdyabhidhÃnadvÃreïaiva pratÅyate iti niÓcÅyate / tenÃsau vyaÇgya eva / mukhyÃrthabÃdhÃdyabhÃvÃnna punarlak«aïÅya÷ / arthÃntarasaækramitÃtyantatirask­tavÃcyayorvastumÃtrarÆpaæ vyaÇgyaæ vinà lak«aïaiva na bhavatÅti prÃk pratipÃditam / ÓabdaÓaktimÆle tu abhidhÃyà niyantraïenÃnabhidheyasyÃrthÃntarasya tena sahopamÃdera[raæ]laÇkÃrasya ca nirvivÃdaæ vyaÇgatvam / ([raæ] is needless) arthaÓaktimÆle 'pi viÓe«e saæketa÷ kartu[æ] na yujyate iti sÃmÃnyarÆpÃïÃæ padÃrthÃnÃmÃkÃÇk«Ã-saænidhi-yogyatÃvaÓÃtparasparasaæsargo yatrÃpadÃrtho 'pi viÓe«arÆpo vÃkyÃrthastatrÃbhihitÃnvayavÃde kà vÃrt[t]à vyaÇgyasyÃbhidheyatÃyÃm / yaæapyÃhu÷ {Óabdav­ddhÃbhidheyÃæÓca pratyak«eïÃtra paÓyati / ÓrotuÓca pratipannatvamanumÃnena ce«Âayà //1// anyathÃnupapattyà tu bodhecchaktiæ dvayÃtmikÃm / arthÃpattyÃvabodheta saæbandhaæ tripramÃïakam //2//} %<([KumÃrilabhaÂÂa,ÁlokavÃrtika141])>% iti pratipÃditadiÓà devadatta gÃmÃnaya ityÃdyuttamav­ddhavÃkyaprayogÃddeÓÃntaraæ sÃsnÃdimantamarthaæ madhyamav­ddhe nayati sati anenÃsmÃdvÃkyÃdevaævidho 'rtha÷ pratipanna÷ iti tacce«ÂayÃnumÃya tayorakhaï¬avÃkyavÃkyÃrthayorarthÃpattyà vÃcyavÃcakabhÃvalak«aïaæ saæbandhamavadhÃrya bÃlastatra vyutpadyate / parata÷ caitra gÃmÃnaya devadatta aÓvamÃnaya devadatta gÃæ naya ityÃdivÃkyaprayoge tasya tasya Óabdasya taæ tamarthamavadhÃrayatÅti anvayavyatirekÃbhyÃæ prav­ttiniv­ttikÃri vÃkyameva prayogayogyamiti vÃkyasthitÃnÃmeva padÃnÃmanvitai÷ padÃ[r]thairanvitÃnÃmeva saæketo g­hyate iti viÓi«Âà eva padÃrthà vÃkyÃrthÃ÷ / na tu padÃrthÃnÃæ vaiÓi«Âyam / yadyapi vÃkyÃntaraprayujyamÃnÃnyapi pratyabhij¤Ãpratyayena tÃnyevaitÃni padÃni niÓcÅyanta iti padÃrthÃntaramÃtreïÃnvita÷ padÃrtha÷ saæketagocara÷ / tathÃpi sÃmÃnyÃvacchÃdito viÓe«arÆpa evÃsau pratipadyate vyati«aktÃnÃæ padÃrthÃnÃæ tathÃbhÆtatvÃdityanvitÃbhidhÃnavÃdina÷ / te«Ãmapi mate sÃmÃnyaviÓe«arÆpa÷ padÃrha÷ saæketavi«aya ityativiÓe«abhÆto vÃkyÃrthÃntargatosaæketitatvÃdavÃcya eva yatra padÃrtha÷ pratipadyate tatra dÆre arthÃntarabhÆtasya ni÷Óe«acyutetyÃdau vidhyÃdeÓcarcà / ananvito 'rtho 'bhihitÃnvaye padÃrthÃntaramÃtreïÃnvitastvanvitÃbhidhÃne anvitaviÓe«astvavÃcya eva ityubhayanaye 'pyapadÃrtha eva vÃkyÃrtha÷ / yadapyucyate naimittikÃnusÃreïa nimittÃni kalpyante iti / tatra nimittatvaæ kÃrakatvaæ j¤Ãpakatvaæ và Óabdasya / prakÃÓakatvÃnna kÃrakatvam / j¤Ãpakatvaæ tu aj¤Ãtasya katham / j¤Ãtatva¤ca saæketenaiva sa cÃnvitamÃtre evaæ ca nimittasya niyatanimittatvaæ yÃvanna niÓcitaæ tÃvannaimittikasya pratÅtireva katham iti 'naimittikÃnusÃreïa nimittÃni kalpyante ' ityavicÃritÃbhidhÃnam / ye tvabhidadhati so 'yami«oriva dÅrghadÅrghataro vyÃpÃra÷ iti yatpara÷ Óabda÷ sa ÓabdÃrtha÷ iti vidhirevÃtra vÃcya iti / te 'pyatÃtparyaj¤ÃstÃtparyavÃcoyukterdevÃnÃæpriyÃ÷ / tathÃhi {bhÆtavyasamuccÃraïe bhÆtaæ bhavyÃyopadiÓyate} iti kÃrakapadÃrthÃ÷ kriyÃbhisaïbandhÃt sÃdhyÃmÃnatÃæ prÃpnuvanti / tataÓcÃdagdhadahananyÃyena yÃvadaprÃptaæ tÃvadvidhÅyate / yathà ­tvikpracaraïe pramÃïÃntarÃt siddhe {lohito«ïÅ«Ã ­tvija÷ pracaranti} ityatra lohito«ïÅ«atvamÃtraæ vidheyaæ havanasyÃnyata÷ siddhe÷ {dadhnà juhoti} ityÃdau dadhyÃde÷ karaïatvamÃtraæ vidheyam // kvacidubhayavidhi÷ kvacittrividhirapi yathà {raktaæ paÂaæ vaya÷} ityÃdau ekavidhirdvividhistrividhirvà / tataÓca {yadeva vidheyaæ tatraiva tÃtparyam} ityupÃttasyava ÓabdasyÃrthe tÃtparya na tu pratÅtamÃtre evaæ hi {pÆrvo dhÃvati} ityÃdÃvaparÃdyathapi kvacittÃtparyaæ syÃt / yattu {vi«aæ bhak«aya mà cÃnya g­he bhuÇkthÃ÷} ityatra {etadg­he na bhoktavyam} ityatra tÃtparyamiti sa eva vÃkyÃrtha iti, ucyate tatra cakÃra ekavÃkyatÃsÆcanÃrtha÷ na cÃkhyÃtavÃkyayor dvayoraÇgÃÇgibhÃva iti vi«abhak«aïavÃkyasya suh­dvÃkyatvenÃÇgatà kalpanÅyeti {vi«abhak«aïÃdapi du«Âametadg­he bhojanamiti sarvathà mÃsya g­he bhuÇkthÃ÷} iti, upÃttaÓabdÃrthe eva tÃtparyam / yadi ÓabdaÓruterantaraæ yÃvÃnartho labhyate tÃvati ÓabdasyÃbhidhaiva vyÃpÃra÷ tata÷ kathaæ 'brÃhmaïa putraste jÃta÷ brÃhmaïa kanyà te garbhiïÅ' ityÃdau har«aÓokÃdÅnÃmapi na vÃcyatvam / kasmÃcca lak«aïà lak«aïÅye 'pyarthe dÅrghadÅrghatarÃbhidhÃvyaÃpÃreïaiva pratÅtisiddhe÷ / kimiti ca ÓrutiliÇgavÃkyaprakaraïasthÃnasamÃkhyÃnÃæ pÆrvapÆrvabalÅyastvam ityanvitÃbhidhÃnavÃde 'pi vidherapi siddhaæ vyaÇgyatvam // kiæ ca {kuru rucim} iti padayorvaiparÅtye kÃvyÃntarvartini kathaæ du«Âatvam / na hmatrÃsabhyo 'rtha÷ padÃrthÃntarairanvita÷ ityanabhidheya eveti evamÃdi aparityÃjyaæ syÃt / yadi ca vÃcyavÃcakatvavyatirekeïa vyaÇgyavya¤jakabhÃvo nÃbhyupeyate tadÃsÃdhutvÃdÅnÃæ nityado«atvaæ ka«ÂatvÃdÅnÃmanityado«atvamiti vibhÃgakaraïamanupapannaæ syÃt / na cÃnupapannaæ sarvasyaiva vibhaktatayà pratibhÃsÃt / vÃcyavÃcakabhÃvavyatirekeïa vyaÇgyavya¤jakatÃÓrayaïe tu vyaÇgyasya bahuvidhatvÃt kvacideva kasyacidevaucityenopapadyata eva vibhÃgavyavasthà // {dvayaæ gataæ saæprati ÓocanÅyatÃæ samÃgamaprÃrthanayà kapÃlina÷ /} ityÃdau pinÃkyÃdipadavailak«aïyena kimiti kapÃlyÃdipadÃnÃæ kÃvyÃnuguïatvam / api ca vÃcyo 'rtha÷ sarvÃn pratipattÌn prati ekarÆpa eveti niyato 'sau / na hi {gatostamarka÷} ityÃdau vÃcyo 'rtha÷ kvacidanyathà bhavati / pratÅyamÃnastu tattatprakaraïavakt­pratipattrÃdiviÓe«asahÃyatayà nÃnÃtvaæ bhajate / tathà ca {gato 'stamarka÷} ityata÷ sapatnaæ pratyavaskandanÃvasara iti abhisaraïamupakramyatÃmiti prÃptaprÃyaste preyÃniti karmakaraïÃnnivartÃmaha iti sÃædhyo vidhirupakramyatÃmiti dÆraæ mà gà iti surabhayo g­haæ praveÓyantÃmiti saætÃpodhunà na bhavatÅti vikreyavastÆni saæhriyantÃmiti nÃgatodyÃpi preyÃnityÃdiranavadhirvyaÇgyo 'rtha÷ tatra tatra pratibhÃti / vÃctavta¤jyayo÷ ni÷Óe«etyÃdau ni«edhavidhyÃtmanà {mÃtsaryamutsÃrya vicÃrya kÃryamÃryÃ÷ samaryÃdamudÃharantu / sevyÃnitambÃ÷ kimubhÆdharÃïÃmutasmarasmeravilÃsinÅnÃm //133//} %<(Bhart­hari's Á­ÇgÃraÓataka 36)>% ityÃdau saæÓayaÓÃntaÓ­ÇgÃryantaragataniÓcayarÆpeïa, {kathamavanipa darpo yanniÓÃtÃsidhÃrÃ- dalanagalitamÆrdhnà vidvi«Ãæ svÅk­tà ÓrÅ÷ / nanu tava nihatÃrerapyasau kiæ na nÅtà tridivamapagatÃÇgairvallabhà kÅrtirebhi÷ //134//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% ityÃdau nindÃstutivapu«Ã svarÆpasya / pÆrvapaÓcÃdbhÃvena pratÅte÷ kÃlasya ÓabdÃÓrayatvena ÓabdatadekadeÓatadarthavarïaghaÂanÃÓrayatvena ca ÃÓrayasya ÓabdÃnuÓÃsabaj¤Ãnena prakaraïÃdisahÃyapratibhÃnairmalyasahitena tena cÃvagama iti nimittasya boddh­mÃtravidagdhavyapadeÓayo÷ pratÅtimÃtracamatk­tyoÓca karaïÃt kÃryasya "gato 'stamarka÷" ityÃdau pradarÓitanayena saækhyÃyÃ÷ {kassa va ïa ho-i roso daÂÂhÆïa pi-Ã-i savvaïaæ aharaæ / sabhamarapa¬amagdhÃ-iïi vÃri-avÃme sahasu eïhiæ //135//} [kasya và na bhavati ro«o d­«Âvà priyÃyà savraïama«aram / sabhramarapadmÃghrÃyiïi vÃritavÃse sahasvedÃnÅm //] %<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana)>% ityÃdau sakhÅtatkÃntÃdigatatvena vi«ayasya ca bhede 'pi yadyekatvam tat kvacidapi nÅlapÅtÃdau bhedo na syÃt / uktaæ hi {ayameva hi bhedo bhedaheturvà yadviruddhadharmÃdhyÃsa÷ kÃraïabhedaÓca} iti / %<([J¤ÃnaÓrÅmitranibandhÃvalau,K«aïabhaÇgÃdhyÃya÷])>% vÃcakÃnÃmarthÃpek«Ã vya¤jakÃnÃæ tu na tadapek«atvamiti na vÃcakatvameva vya¤jakatvam / kiæ ca {vÃïÅraku¬aÇgu} -- ityÃdau pratÅyamÃnamarthamabhivyajya vÃcyaæ svarÆpa eva yatra viÓrÃmyati tatra guïÅbhÆtavyaÇgyetÃtparybhÆto 'pyartha÷ svaÓabdÃnabhidheya÷ pratÅtipathamavataran kasya vyÃpÃrasya vi«ayatÃmavalambatÃmiti / nanu {rÃmo 'smi sarvaæ sahe} iti {rÃmeïa priyajÅvitena tu k­taæ premïa÷ priye nocitam} iti {rÃmo 'sau bhuvane«u vikramaguïai÷ prÃpta÷ prasiddhiæ parÃm} ityÃdau lak«aïÅyo 'pyartho nÃnÃtvaæ bhajate viÓe«avyapadeÓahetuÓca bhavati / tadavagamaÓca ÓabdÃrthÃyatta÷ prakaraïÃdisavyapek«aÓca iti ko 'yaæ nÆtana÷ pratÅyamÃno nÃma / ucyate ---- lak«aïÅyasyÃrthasya nÃnÃtve 'pi anekÃrthaÓabdÃbhidheyavanniyatatvameva / na khalu mukhyenÃrthenÃniyatasaæbandho lak«ayituæ Óakyate / pratÅyamÃnastu prakaraïÃdiviÓe«avaÓena niyata saæbandha÷ aniyatasaæbandha÷ saæbaddhasaæbandhaÓca dyotyate / na ca {attà ettha ïimajja-i ettha ahaæ di-aha-e palo-ehi / mà pahi-a ratti-andha-a sejjÃ-e maha ïimajjahisi //136//} [ÓvaÓrÆtatra nimajjati atrÃhaæ divasake pralokaya / mà pathika rÃtryandhaka ÓayyÃyÃmÃvayornimaÇk«yasi //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 7.67)>% ityÃdu vivak«itÃnyaparavÃcye dhvanau mukhyÃrthabÃdha÷ / tatkathamatra lak«aïà / lak«aïÃyÃmapi vya¤janamavaÓyamÃÓrayitavyamiti pratipÃditam / yathà ca samayasavyapek«Ã abhidhà tathà mukhyÃrthabÃdhÃditrayasamayaviÓe«asavyapek«Ã lak«aïà / ata evÃbhidhÃpucchabhÆtà setyÃhu÷ / na ca lak«aïÃtmakameva dhvananaæ tadanugamena tasya darÓanÃt / na ca tadanugatameva abhidhÃvalambanenÃpi tasya bhÃvÃt / na cobhayÃnusÃryeva avÃcakavarïÃnusÃreïÃpi tasya d­«Âe÷ / na ca ÓabdÃnusÃryeva aÓabdÃtmakanetratribhÃgÃvalokanÃdigatatvenÃpi tasya prasiddhe÷ iti abhidhÃtÃtparyalak«aïÃtmakavyÃpÃratrayÃtivartÅ dhvananÃdiparyÃyo vyÃpÃronapahnavanÅya eva // tatra {attà ettha} ityÃdau niyatasaæbandha÷ {kasya va ïa ho-i roso} ityÃdau, aniyatasaæbandha÷ / {viparÅ-ara-e lacchÅ bamhaæ daÂaÂhÆïa ïÃhikamalaÂÂhaæ / hariïo dÃhiïaïa-aïaæ rasÃ-ulà jhatti ¬hakke-i //137//} [viparÅtarate lak«mÅrvrahmÃïaæ d­«Âvà nÃbhikamalastham / harerdak«iïanayanaæ rasÃkulà jhaÂiti sthagayati //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 816)>% ityÃdau saæbaddhasaæbandha÷ / atra hi haripadena dak«iïanayanasya sÆryÃtmakatà vyajyate . tannimÅlanena sÆryÃstamaya÷ / tena padmasya saækoca÷ / tato brahmaïa÷ sthaganam / tatra sati go 'pyÃÇgasyÃdarÓanena aniryantraïaæ nidhuvanavilasitamiti / {akhaï¬abuddhinirgrÃhyo vÃkyÃrtha eva vÃcya÷ vÃkyameva ca vÃcakam} // %<([B­haddevÅ])>% iti ye 'pyÃhu÷ tairapyavidyÃpadapatitai÷ padapadÃrthakalpanà kartavyaiveti tatpak«e 'pyavaÓyamuktodÃharaïÃdau vidhyÃdirvyaÇgya eva / nanu vÃcyÃdasaæbaddhaæ tÃvanna pratÅyate yata÷ kutaÓcit yasya kasyacidarthasya pratÅte÷ prasaÇgÃt / evaæ ca saæbandhÃt vyaÇgyavya¤jakabhÃvopratibandhevaÓyaæ na bhavatÅti vyÃptatvena niyatadharmini«Âhatvena ca trirÆpÃlliÇgÃlliÇgij¤ÃnamanumÃnaæ yat tadrÆpa÷ paryavasyati / tathÃhi---- {bhama dhammi-a vÅsaddho so suïa-o ajja mÃri-o teïa / golÃïa-ikacchaku¬aÇgavÃsiïà dari-asÅheïa //138//} [bhrama dhÃrmika viÓrabdha÷ sa ÓÆnako 'dya mÃritastena / godÃnadÅkacchaku¤javÃsinà d­ptasiæhena //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 175(2.75))>% atra g­he Óvaniv­ttyà bhramaïaæ vihitaæ godÃvarÅtÅre siæhopalabdherabhramaïamanumÃpayati / yat yata bhÅrubhramaïaæ tattadbhayakÃraïaniv­ttyupalabdhipÆrvakaæ godÃvarÅtÅre ca siæhopalabdhiriti vyÃpakaviruddhopalabdhi÷ / atrocyate ---- bhÅrurapi guro÷ prabhorvà nideÓena priyÃnurÃgeïa anyena caivaæbhÆtena hetunà satyapi bhayakÃraïe bhramatÅtyanaikÃntiko hetu÷Óuno bibhyadapi bÅratvena siæhÃnna bibhetÅti viruddho 'pi godÃvarÅtÅre siæhasadbhÃva÷ pratyak«ÃdanumÃnÃdvà na niÓcita÷ / api tu vacanÃt / na ca vacanasya prÃmÃïyamasti / arthenÃpratibandhÃdityaasiddhaÓca tatkathamevaævidhÃddheyo÷ sÃdhyasiddhi÷ / tathà {ni÷Óe«acyuta- } ityÃdau gamakatayà yÃni candanacyavanÃdÅnyupÃttÃni tÃni kÃraïÃntarato 'pi bhavanti / ataÓcÃtraiva snÃnakÃryatvenoktÃnÅti nopabhoge eva pratibaddhÃnÅtyanaikÃntikÃni / vyaktivÃdinà cÃdhamapadasahÃyÃnÃme«Ãæ vya¤jakatvamuktam / na cÃtrÃdhamatvaæ pramÃïapratipannamiti kathamanumÃnam / evaævidhÃdarthÃdevaævidho 'rtha upapattyanapek«atve 'pi prakÃÓate iti vyaktivÃdina÷ punastat adÆ«aïam // iti kÃvyaprakÃÓe dhvaniguïÅbhÆtavyaÇgyasaækÅrïabhedanirïayo nÃma pa¤cama ullÃsa÷ || 5 || ============================================================= atha «a«Âha ullÃsa÷ #<ÓabdÃrthacitraæ yatpÆrvaæ kÃvyadvayamudÃh­tam / guïaprÃdhÃnyatastatra sthitiÓcitrÃrthaÓabdayo÷ // MKpr-K_48 //># na tu Óabdacitre arthasyÃcitratvamarthacitre và Óabdasya / tathà coktam {rÆpakÃdiralaÇkÃrastasyÃnyairbahudhodita÷ / na kÃntamapi nirbhÆ«aæ vibhÃti vanitÃnanam // rÆpakÃdimalaÇkÃraæ bÃhyamÃcak«ate pare / supÃæ tiÇÃæ ca vyutpattiæ vÃcÃæ vächantyalaÇk­tim // tadetadÃhu÷ sauÓabdyaæ nÃrthavyutpattirÅd­ÓÅ / ÓabdÃbhidheyÃlaÇkÃrabhedÃdi«Âaæ dvayaæ tu na÷ //} iti // Óabdacitraæ yathà {prathamamaruïacchÃyastÃvattata÷ kanakaprabha- stadanu virahottÃmyattanvÅkapolataladyuti÷ / udayati tato dhvÃntadhvaæsak«ama÷ k«aïadÃmukhe sarasabisinÅkandacchedacchavirm­galächana÷ //139//} %<([BhavabhÆti,MÃlinÅmÃdhava)>% arthacitraæ yathà {te d­«ÂimÃtrapatità api kasya nÃtra k«obhÃya pak«malad­ÓÃmalakÃ÷ khalÃÓca / nÅcÃ÷ sadaiva savilÃsamalÅkalagnà ye kÃlatÃæ kuÂilatÃmiva na tyajanti //140//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% yadyapi sarvatra kÃvyentata÷ vibhÃvÃdirÆpatayaiva paryavasÃnaæ tathÃpi sphuÂasya rasasyÃnupalambhÃdavyaÇgyametatkÃvyadvayamuktam / atra ca ÓabdÃrthÃlaÇkÃrabhedÃdbahavo bhedÃ÷ te cÃlaÇkÃranirïaye nirïe«yante // iti kÃvyaprakÃÓe ÓabdÃrthacitranirÆpaïaæ nÃma «a«Âha ullÃsa÷ || 6 || ============================================================= atha saptama ullÃsa÷ kÃvyasvarÆpaæ nirÆpya do«ÃïÃæ sÃmÃnyalak«aïamÃha ## hatirapakar«a÷ / ÓabdÃdyÃ÷ ityÃdyagrahaïÃdvarïaracane / viÓe«alak«aïamÃha ## ## (1) {ÓrutikaÂu} paru«avarïarÆpaæ du«Âam / yathà {anaÇgamangalag­hÃpÃÇgabhaÇgitaraÇgitai÷ / ÃliÇgita÷ sa tanvaÇgyà kÃrtÃrthyaæ labhate kadà //141//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã)>% atra kÃrtÃrthyamiti // (2) {cyutasaæsk­ti} vyÃkaraïalak«aïahÅnam yathà {etanmandavipakvatindukaphalaÓyÃmodarÃpÃï¬ara- prÃntaæ hanta pulindasundarakarasparÓak«amaæ labhyate / tat pallÅpatiputri ku¤jarakulaæ kumbhÃbhayÃbhyarthanÃ- dÅnaæ tvÃmanunÃthate kucayugaæ patrÃv­taæ mà k­thÃ÷ //142//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atrÃnunÃthate iti / {sarpi«o nÃthate} ityÃdÃvÃÓi«yeva nÃthaterÃtmanepadaæ vihitam / {ÃÓi«i nÃtha÷} iti / atra tu yÃcanamartha÷ / tasmÃt {anunÃthati stanayugam} iti paÂhanÅyam / (3) {aprayuktaæ} tathà ÃmnÃtamapi kavibhirnÃd­tam / yathà {yathÃyaæ dÃruïÃcÃra÷ sarvadaiva vibhÃvyate / tathà manye daivato 'sya piÓÃco rÃk«aso 'tha và //143//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra daivataÓabdo {daivatÃni puæsi vÃ} iti puæsyÃmnÃto 'pi na kenacitprayujyate // (4) {asamarthaæ} yattadarthaæ paÂhyate na ca tatrÃsya Óakti÷ / yathà {tÅrthÃntare«u snÃnena samupÃrjitasatk­ti÷ / surasrotasvinÅme«a hanti saæprati sÃdaram //144//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% atra hantÅti gamanÃrtham // (5) {nihatÃrthaæ} yadubhayÃrthamaprasiddhe 'rthe prayuktam / yathà {yÃvakarasÃrdrapÃdaprahÃraÓoïitakacena dayitena / mugdhà sÃdhvasataralà vilokya paricumbità sahasà //145//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 77)>% atra ÓoïitaÓabdasya rudhiralak«aïenÃrthenojjvalÅk­tatvarÆpo 'rtho vyavadhÅyate // (6) {anucitÃrthaæ} yathà {tapasvibhiryà sucireïa labhyate prayatnata÷ sattribhiri«yate ca yà / prayÃnti tÃmÃÓu gatiæ yaÓasvino raïÃÓvamedhepaÓutÃmupÃgatÃ÷ //146//} %<(MahimabhaÂÂa's Vyaktiviveka)>% atra paÓupadaæ kÃtaratÃmabhivyanaktÅtyanucitÃrtham // (7) {nirarthakaæ} pÃdapÆraïamÃtraprayojanaæ cÃdipadam / yathà {utphullakamalakesaraparÃgagauradyute mama hi gauri / abhivächitaæ prasiddhyatu bhagavati yu«matprasÃdena //147//} %<(Har«a's NÃgÃnanda 1.14)>% atra hiÓabda÷ // (8) {avÃcakaæ} yathà {avandhyakopasya vihanturÃpadÃæ bhavanti vaÓyÃ÷ svayameva dehina÷ / amar«aÓÆnyena janasya jantunà na jÃtahÃrdena na vidvi«Ãdara÷ //148//} %<(BhÃravi's KirÃtÃrjunÅya 1.33)>% atra jantupadamadÃtaryarthe vivak«itaæ tatra ca nÃbhidhÃyakam / yathà và {hÃdhika sà kila tÃmasÅ ÓaÓimukhÅ d­«Âà mayà yatra sà tadvicchedarujÃndhakÃritamidaæ dagdhaæ dinaæ kalpitam / kiæ kurma÷ kuÓale sadaiva vidhuro dhÃtà na cettatkathaæ tÃd­gyÃmavatÅmayo bhavati me no jÅvalokodhunà //149//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra dinamiti prakÃÓamayamityarthe vÃcakam / yaccopasargasaæsargÃdarthÃntaragatam yathà {jaÇghÃkÃï¬orunÃlo nakhakiraïalasatjesarÃlÅkarÃla÷ pratyagrÃlaktakÃbhÃprasarakisakayo ma¤juma¤jÅrabh­Çga / bharturn­ttÃnukÃre jayati nijatanusvacchalÃvaïyavÃpÅ- saæbhÆtÃmbhojaÓobhÃæ vidadhadabhibavo daï¬apÃdo bhavÃnyÃ÷ //150//} %<(MahimabhaÂÂa's Vyaktiviveka)>% atra dadhadityarthe vidadhaditi // (9) {aÓlÅlam} traidheti vrŬÃjugupsÃmaÇgalavya¤jakatvÃt / yathà {sÃdhanaæ sumahadyasya yannÃnyasya vilokyate / tasya dhÅÓÃlina÷ ko 'nya÷ sahatÃrÃlitÃæ bhruvam //151//(1)} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã)>% {lÅlÃtÃmarasÃhato 'nyavanitÃni÷ÓaÇkada«ÂÃdhara÷ kaÓcvitkesaradÆ«itek«aïa iva vyÃmÅlya netre sthita÷ / mugdhà ku¬malitÃnanena dadatÅ vÃyuæ sthità tatra sà bhrÃntyà dhÆrtatayÃtha vÃnatim­tetenÃniÓa¤cumbità //152//(2)} ([AmaruÓataka 72(or 70),or 88)]) {m­dupavanavibhinno matptriyÃyà vinÃÓÃd ghanarucirakalÃpo ni÷sapatno 'dya jÃta÷ / rativigalitabandhe keÓapÃÓe sukeÓyÃ÷ sati kusumasanÃthe kaæ harede«a barhÅ //153//(3)} %<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 4.22)>% e«u sÃdhanavÃyuvinÃÓaÓabdÃ÷ vrŬÃdivya¤jakÃ÷ // (10) {saædigdhaæ} yathà {ÃliÇgitastatrabhavÃn saæparÃye jayaÓriyà / ÃÓÅ÷paraæparÃæ vandyÃæ karïe k­tvà k­pÃæ kuru //154//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã)>% atra vandyÃæ kiæ haÂhah­tamahilÃyÃæ kiæ và namasyÃmiti saædeha÷ // (11) {apratÅtaæ} yatkevale ÓÃstre prasiddham / yathà {samyagj¤ÃnamahÃjyotirdalitÃÓayatÃju«a÷ / vidhÅyamÃnamapyetanna bhavetkarmabandhanam //155//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% (12) {grÃmyaæ} yatkevale loke sthitam / yathà {rÃkÃvibhÃvarÅkÃntasaækrÃntadyuti te mukham / tapanÅyaÓilÃÓobhà kaÂiÓca harate mana÷ //156//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 86)>% atra kaÂiriti // (13) {neyÃrtham} {nirƬhà lak«aïÃ÷ kÃÓcit sÃmarthyÃt abhidhÃnavat / kriyante sÃæprataæ kÃÓcit kÃÓcinnaiva tvaÓaktita÷ //} %<(KumÃrila,TantravÃrtikaPÆrva 700)>% iti yanni«iddhaæ lÃk«aïikam / yathà {ÓaratkÃlasamullÃsipÆrïimÃÓarvarÅpriyam / karoti te mukhaæ tanvi capeÂÃpÃtanÃtithim //157//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra capeÂÃpÃtanena nirjitatvaæ lak«yate / atha samÃsagatameva du«Âamiti saæbandha÷, anyat kevalaæ samÃsagataæ ca // (14) {kli«Âaæ} yata÷ arthapratipattirvyavahità / yathà {atrilocanasaæbhÆtajyotirudgamabhÃsibhi÷ / sad­Óaæ Óobhatetyarthaæ bhÆpÃla tava ce«Âitam //158//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atrÃtrilocanasaæbhÆtasya candrasya jyotirudgamena bhÃsibhi÷ kumudairityartha÷ // (15) {avim­«ÂavidheyÃæÓam} avim­«Âa÷ prÃdhÃnyenÃnirdi«Âo vidheyÃæÓo yatra tat / yathà {mÆrddhnÃmudv­ttak­ttÃviralagalagaladraktasaæsaktadhÃrÃ- dhauteÓÃÇghriprasÃdopanatajayajagajjÃtamithyÃmahimnÃm / kailÃsollÃsanecchÃvyatikarapiÓunotsarpidarpoddhurÃïÃæ do«ïÃæ cai«Ãæ kimetat phalamiha nagarÅrak«aïe yat prayÃsa÷ //159//} %<(Har«a's NÃgÃnanda 8)>% atra mithyÃmahimatvaæ nÃnuvÃdyam api tu vidheyam / yathà và {srastÃæ nitambÃdavaropayantÅ puna÷ puna÷ kesaradÃmakäcÅm / nyÃsÅk­tÃæ sthÃnavidà smareïa dvitÅyamaurvÅmiva kÃrmukasya //160//} %<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 3.55)>% atra dvitÅyatvamÃtramutprek«yam / maurvÅæ dvitÅyÃmiti yukta÷ pÃÂha÷ / yathà và {vapurvirÆpÃk«amalak«yajanmatà digambaratvena niveditaæ vasu / vare«u yadbÃlam­gÃk«i m­gyate tadasti kiæ vyastamapi trilocane //161//} %<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 5.12)>% atra {alak«ità jani÷} iti vÃcyam / yathà và {ÃnandasindhuraticÃpalaÓÃlicitta- saædÃnanaikasadanaæ k«aïamapyamuktà / yà sarvadaiva bhavatà tadudantacintà tÃntiæ tanoti tava saæprati dhigdhigasmÃn //162//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra {na muktÃ} iti saænaddho 'yaæ vidheya÷ / yathà {navajaladhara÷ saænaddho 'yaæ na d­ptaniÓÃcara÷ suradhanuridaæ dÆrÃk­«Âaæ na tasya ÓarÃsanam / ayamapi paÂurdhÃrÃsÃro na bÃïaparaæparà kanakanika«asnigdhà vidyut priyà na mamorvaÓÅ //163//} %<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 4.7)>% ityatra / na tvamuktatÃnuvÃdenÃnyadatra ki¤cidvihitam / yathà {jugopÃtmÃnamatrasto bheje dharmamanÃtura÷ / ag­dhnurÃdade so 'rthÃnasakta÷ sukhamanvabhÆt //164//} %<(KÃlidÃsa's RaghuvaæÓa 1.21)>% ityatra atrastatvÃdyanuvÃdenÃtmano gopanÃdi // (16) {viruddhamatik­t} yathà {sudhÃkarakarÃkÃraviÓÃradavice«Âita÷ / akÃryamitrameko 'sau tasya kiæ varïayÃmahe //165//} %<(ÁÃrÇgadharapaddhati)>% atra {kÃryaæ vinà mitram} iti vivak«itam {akÃrye mitram iti} tu pratÅti÷ / yathà và {cirakÃlapariprÃptalocanÃnandadÃyina÷ / kÃntà kÃntasya sahasà vidadhÃti galagraham //166//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra {kaïÂhagraham} iti vÃcyam / yathà và {na trastaæ yadi nÃma bhÆtakaruïÃsaætÃnaÓÃntÃtmana÷ tena vyÃrujatà dhanurbhagavato devÃdbhavÃnÅpate÷ / tatputrastu madÃndhatÃrakavadhÃdviÓvasya dattotsava÷ skanda÷ skanda iva priyo 'hamatha và Ói«ya÷ kathaæ vism­ta÷ //167//} %<(BhavabhtÆti's MahÃvÅracarita 2.28)>% atra bhavÃnÅpatisabdo bhavÃnyÃ÷ patyantare pratÅtiæ karoti / yathà và {gorapi yadvÃhanatÃæ prÃptavata÷ so 'pi girisutÃsiæha÷ / savidhe nirahaÇkÃra÷ pÃyÃdva÷ so 'mbikÃramaïa÷ //168//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atrÃmbikÃramaïa iti viruddhÃæ dhiyamutpÃdayati // {ÓrutikaÂu} sasÃsagataæ yathà {sà dÆre ca sudhÃsÃndrataraÇgitavilocanà / bahirnirhrÃdanÃrho 'yaæ kÃlaÓca samupÃgata÷ //169//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 93)>% evamanyadapi j¤eyam // ## kecana na puna÷ sarve / krameïodÃharaïam [(1) ÓrutikaÂu] {so 'dhyau«Âa vedÃæstridaÓÃnaya«Âa pit­natÃrpsÅtsamamaæsta bandhÆn / vyaje«Âa «a¬avargamaraæsta nÅtau samÆlaghÃtaæ nyavadhÅdarÅæÓca //170//} %<(BhaÂÂikÃvya 1.2)>% [(2) aprayuktam)] {sa rÃtu vo duÓcyavano bhÃvukÃnÃæ paraæparÃm / ane¬amÆkatÃdyaiÓca dyatu do«airasaæmatÃn //171//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra duÓcyavana indra÷ ane¬amÆko mÆkabadhira÷ // [(3) nihata-artham] {sÃyakasahÃyabÃhormakaradhvajaniyamitak«amÃdhipate÷ / abjarucibhÃsvaraste bhÃtitarÃmavanipa Óloka÷ //172//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra sÃyakÃdaya÷ Óabda÷ kha¬gÃbdhibhÆcandrayaÓa÷paryÃyÃ÷ ÓarÃdyarthatayà prasiddha÷ // [(4) anucita-artham] {kuvindastvaæ tÃvatpaÂayasi guïagrÃmamabhito yaÓo gÃyantyete diÓi diÓi ca nagnÃstava vibho / ÓarajjyotsnÃgaurasphuÂavikaÂasarvÃÇgasubhagà tathÃpi tvatkÅrtirbhramati vigatÃcchÃdanamiha //173//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra kuvindÃdiÓabdo 'rthÃntaraæ pratipÃdayannupaÓlokyamÃnasya tiraskÃraæ vyanaktÅtyanucitÃrtha÷ / [(5) nirarthakam] {prÃbhrabhrìvi«ïudhÃmÃpya vi«amÃÓva÷ karotyayam / nidrÃæ sahasraparïÃnÃæ palÃyanaparÃyaïÃm //174//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra prÃbhrabhrìvi«ïudhÃmacvi«amÃÓvanidrÃparïaÓabdÃ÷ praku«ÂajaladagaganasaptÃÓvasaækocadalÃnÃmavÃcakÃ÷ // [(6) aÓlÅlam, vrŬa] {bhÆpaterupasarpantÅ kampanà vÃmalocanà / tattatpraharaïotsÃhavatÅ mohanamÃdadhau //175//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atropasarpaïapraharaïamohanaÓabdà vrŬÃdÃyitvÃdaÓlÅlÃ÷ / [jugupsÃ] {tenyairvÃntaæ samaÓnanti parotsargaæ ca bhu¤jate / itarÃrthagrahe ye«Ãæ kavÅnÃæ syÃtpravartanam //176//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra vÃntotsargapravartanaÓabdà jugupsÃdÃyina÷ / [amaÇgala] {pit­vasatimahaæ vrajÃmi tÃæ saha parivÃrajanena yatra me / bhavati sapadi pÃvakÃnvaye h­dayamaÓe«itaÓokaÓalyakam //177//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 83)>% atra pit­g­hamityÃdau vivak«ite ÓmaÓÃnÃdipratÅtÃvamaÇgalÃrthatvam / [(7) saædigdham] {surÃlayollÃsapara÷ prÃptaparyÃptakampana÷ / mÃrgaïapravaïo bhÃsvadbhÆtire«a vilokyatÃm //178//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra kiæ surÃdiÓabdà devasenÃÓaravibhÆtyarthÃ÷ kiæ madirÃdyarthÃ÷ iti saædeha÷ // [(8) apratÅtam] {tasyÃdhimÃtropÃyasya tÅvrasaævegatÃju«a÷ / d­¬habhÆmi÷ priyaprÃptau yatna÷ sa phalita÷ sakhe //179//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atrÃdhimÃtropÃyÃdaya÷ Óabdà yogaÓÃstramÃtraprayuktatvÃdapratÅtÃ÷ // [(9)Vulgar (grÃmyam)] {tÃmbÆlabh­tagalloyaæ bhallaæ jalpati mÃnu«a÷ / karoti khÃdanaæ pÃdaæ sadaiva tu yathà tathà //180//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra gallÃdaya÷ ÓabdÃ÷ grÃmyÃ÷ // [(10) neyÃrtham] {vastravaidÆryacaraïai÷ k«atasattvaraja÷parà / ni«kampà racità netrayuddhaæ vedaya sÃæpratam //181//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 37)>% atrÃmbararatnapÃdai÷ k«atatamà acalà bhÆ÷ k­tà netradvandvaæ bodhayeti neyÃrthatà // [(11) kli«Âam] {dhammillasya na kasya prek«ya nikÃmaæ kuraÇgaÓÃvÃk«yÃ÷ / rajyatyapÆrvabandhavyutpattermÃnasaæ ÓobhÃm //182//} %<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 2,1.22)>% atra dhammillasya ÓobhÃæ prek«ya kasya mÃnasaæ na rajyatÅti saæbandhe kli«Âatvam // [(12) avim­«ÂavidheyÃæÓam] {nyakkÃro hyayameva me yadarayastatrÃpyasau tÃpasa÷ so 'pyatraiva nihanti rÃk«asakulaæ jÅvatyaho rÃvaïa÷ / dhigdhik Óakrajitaæ prabodhitavatà kiæ kumbhakarïena và svargagÃmaÂikÃviluïÂhanav­thocchÆnai÷ kimebhirbhujai÷ //183//} %<(Har«a's NÃgÃnanda 9.55 ; Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana)>% atra 'ayameva nyakkÃra÷' iti vÃcyam / ucchÆnatvamÃtraæ cÃnuvÃdyam, na v­thÃtvaviÓe«itam / atra ca Óabdaracanà viparÅtà k­teti vÃkyasyaiva do«o na vÃkyÃrthasya / yathà và {apÃÇgasaæsargi taraÇgitaæ d­ÓorbhruvorarÃlÃntavilÃsi vellitam / visÃri romäcanaka¤cukaæ tanostanoti yo 'sau subhage tavÃgata÷ //184//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra yo 'sÃviti padadvayamanuvÃdyamÃtrapratÅtik­t / tathÃhi ---- prakrÃntaprasiddhÃnubhÆtÃrthavi«ayastacchabdo yacchabdopÃdÃnaæ nÃpek«ate / krameïodÃharaïam / {kÃtaryaæ kevalà nÅti÷ Óauryaæ ÓvÃpadace«Âitam / ata÷ siddhiæ sametÃbhyÃmubhÃbhyÃmanviye«a sa÷ //185//} %<(KÃlidÃsa's RaghuvaæÓa 17.47)>% {dvayaæ gataæ saæprati ÓocanÅyatÃæ samÃgamaprÃrthanayà kapÃlina÷ / kalà ca sà kÃntimatÅ kalÃvatastvamasya lokasya ca netrakaumudÅ //186[=252]//} %<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 5.71)>% {utkampinÅ bhayapariskhalitÃæÓukÃntà te locane pratidiÓaæ vidhure k«ipantÅ / krÆreïa dÃruïatayà sahasaiva dagdhà dhÆmÃndhitena dahanena na vÅk«itÃsi //187//} %<(Har«a's RatnÃvali ; ùnandavardana's dhvanyÃloka)>% yacchabdastÆttaravÃkyÃnugatatvenopÃtta÷ sÃmarthyÃtpÆrvavÃkyÃnugatasya tacchabdasyopÃdÃnaæ nÃpek«ate / yathà {sÃdhu candramasi pu«karai÷ k­taæ mÅlitaæ yadabhirÃmatÃdhike / udyatà jayani kÃminÅmukhe tena sÃhasamanu«Âhitaæ puna÷ //188//} %<(Abhinanda's RÃmacarita 2.95)>% prÃgupÃttastu yacchabdastacchabdopÃdÃnaæ vinà sÃkÃÇk«a÷ / yathà atraiva Óloke ÃdyapÃdayorvyatyÃse / dvayorupÃdÃne tu nirÃkÃÇk«atvaæ prasiddham / anupÃdÃne 'pi sÃmarthyÃtkutraciddvayamapi gamyate / yathà {ye nÃma kecidiha na÷ prathayantyavaj¤Ãæ jÃnanti te kimapi tÃn prati nai«a yatna÷ / utpatsyatesti mama ko 'pi samÃnadharmà kÃlo hyayaæ niravadhirvipulà ca p­thvÅ //189//} %<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 1.7)>% atra ya utpatsyate taæ pratÅti / evaæ ca tacchabdÃnupÃdÃne 'tra sÃkÃÇk«atvam / na cÃsÃviti tacchabdÃrthamÃha / {asau maruccumbitacÃrukesara÷ prasannatÃrÃdhipamaï¬alÃgraïÅ÷ / viyuktarÃmÃturad­«ÂivÅk«ito vasantakÃlo hanumÃnivÃgata÷ //190//} %<(Har«a's NÃgÃnanda 6.4)>% atra hi na tacchabdÃrthapratÅti÷ / pratÅtau và {karabÃlakarÃlado÷ sahÃyo yudhi yosau vijayÃrjunaikamalla÷ / yadi bhÆpatinà sa tatra kÃrye viniyujyeta tata÷ k­taæ k­taæ syÃt //191//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra sa ityasyÃnarthakyaæ syÃt / atha {yovikalpamidamarthamaï¬alaæ paÓyatÅÓa nikhilaæ bhavadvapu÷ / Ãtmapak«aparipÆrite jagatyasya nityasukhina÷ kuto bhayam //192//} %<(MahimabhaÂÂa's Vyaktiviveka)>% itÅdaæÓabdavadada÷ÓabdastacchabdÃrthamabhidhatte iti ucyate / tarhyatraiva vÃkyÃntare upÃdÃnamarhati na tatraiva / yacchabdasya hi nikaÂe sthita÷ prasiddhiæ parÃm­Óati / yathà {yattadÆrjitamatyugraæ k«Ãtraæ tejosya bhÆpate÷ / dÅvyatÃk«aistadÃnena nÆnaæ tadapiæ hÃritam //193//} %<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 1.13)>% ityatra tacchabda÷ / nanu katham {kalyÃïÃnÃæ tvamasi mahasÃæ bhÃjanaæ viÓvamÆrte dhuryÃæ lak«mÅmatha mayi bh­Óaæ dhehi deva prasÅda / yadyatpÃpaæ pratijahi jagannÃtha namrasya tanme bhadraæ bhadraæ vitara bhagavan bhÆyase maÇgalÃya //194//} %<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 1.4)>% atra yadyadityuktvà tanme ityuktam / ucyate ---- yadyaditi yena kenacidrÆpeïa sthitaæ sarvÃtmakaæ vastvÃk«iptaæ tathÃbhÆtameva tacchabdena parÃm­Óyate / yathà và {kiæ lobheba vilaÇghita÷ sa bharato yenatadevaæ k­taæ mÃtrà strÅlaghutÃæ gatà kimatha và mÃtaiva madhyamà / mithyaitanmama cintitaæ dvitayamapyÃryÃnujosau guru- rmÃtà tÃtakalatramityanucitaæ manye vidhÃtrà k­taæ //195//} %<(Dhana¤jaya's DaÓarÆpaka 3.29 ; BhavabhÆti's UttararÃmacarita)>% atrÃryasyeti tÃtasyeti ca vÃcyam / na tvanayo÷ samÃse guïÅbhÃva÷ kÃrya÷ / evaæ samÃsÃntare 'pyudÃhÃryam // viruddhamatik­dyathà [(13) viruddhamatik­t)] {Óritak«amà raktabhuva÷ ÓivÃliÇgitamÆrtaya÷ / vigrahak«apaïenÃdya Óerate te gatÃsukhÃ÷ //196//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 97)>% atra k«amÃdiguïayuktÃ÷ sukhamÃsate iti vivak«ite hatà iti viruddhà pratÅti÷ // padaikadeÓe yathÃsaæbhavaæ krameïodÃharaïam [(1) ÓrutikaÂu] {alamaticapalatvÃtsvapnamÃyopamatvÃt pariïativirasatvÃtsaægamenÃÇganÃyÃ÷ / iti yadi Óatak­tvastattvamÃlocayÃma- stadapi na hariïÃk«Åæ vismaratyantarÃtmà //197//} %<(Bilhaïacarita[or BilhaïakÃvya] 58)>% atra tvÃditi / yathà và {tadgaccha siddhyai kuru devakÃryamartho 'yamarthÃntaralabhya eva / apek«ate pratyayamaÇgalabdhyai bÅjÃÇkura÷ prÃgudayÃdivÃmbha÷ //198//} %<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 3.18)>% atra ddhyai vdhyai, iti kaÂu // [(2)] {yaÓcÃpsarovibhramamaï¬anÃnÃæ saæpÃdayitrÅæ Óikharairbibharti / balÃhakacchedavibhaktarÃgÃmkÃlasaædhyÃmiva dhÃtumattÃm //199//} %<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 1.4)>% atra mattÃÓabda÷ k«ÅbÃrthe nihatÃrtha÷ // [(3)] {ÃdÃva¤janapu¤jaliptavapu«Ãæ ÓvÃsÃnillollÃsita- protsarpaddhirahÃnalena ca tata÷ saætÃpitÃnÃæ d­ÓÃm / saæpratyeva ni«ekamaÓrupayasà devasya cettobhuvo bhallÅnÃmiva pÃnakarma kurute kÃmaæ kuraÇgek«aïà //200//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra d­ÓÃmiti bahuvacanaæ nirarthakam kuraÇgek«aïÃyà ekasyà evopÃdÃnÃt / na cÃlasavalitairityÃdivat vyÃpÃrabhedÃdbahutvam vyÃpÃrÃïÃmanupÃttatvÃt / na ca vyÃpÃretra d­kÓabdo vartate / atraiva 'kurute ' ityÃtmanepadamapyanarthakam / pradhÃnakriyÃphalasya kartrasaæbandhe kartrabhiprÃyakriyÃphalÃbhÃvÃt // [(4)] {cÃpÃcÃryastripuravijayÅ kÃrtikeyo vijeya÷ Óastravyasta÷ sadanamudadhirbhÆriyaæ hantakÃra÷ / astyevaitat kimu k­tavatà reïukÃkaïÂhabÃdhÃæ baddhaspardhastava paraÓunà lajjate candrahÃsa÷ //201//} %<(RÃjaÓekhara's BÃlarÃmÃyaïa 2.37)>% atra vijeya iti k­tyapratyaya÷ ktapratyayÃrthavÃcaka÷ // [(5)] {atipelavamatiparimitavarïaæ laghutaramudÃharati ÓaÂha÷ / paramÃrthata÷ sa h­dayaæ vahati puna÷ kÃlakÆÂaghaÂitamiva //202//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã)>% atra pelavaÓabda÷ // {ya÷ pÆyate surasarinmukhatÅrthasÃrtha- snÃnena ÓÃstrapariÓÅlanakÅlanena / saujantyamÃnyajanirÆrjitamÆrjitÃnÃæ yo 'yaæ d­Óo÷ patati kasyacideva puæsa÷ //203//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra pÆyaÓabda÷ // {vinayapraïaaikaketanaæ satataæ yobhavadaÇga tÃd­Óa÷ / kathamadya sa tadvadÅk«yataÃæ tadabhipretapadaæ samÃgata÷ //204//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 104)>% atha pretaÓabda÷ // [(6)] {kasmin karmaïi sÃmarthyamasya nottapatetarÃm / ayaæ sÃdhycarastasmÃda¤jalirbadhyatÃmiha //205//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã)>% atra kiæ pÆrvaæ sÃdhu÷ uta sÃdhu«u caratÅti saædeha÷ // [(7)] {kimucyate 'sya bhÆpÃlamaulimÃlÃmahÃmaïe÷ / sudurlabhaæ vacobÃïaistejo yasya vibhÃvyate //206//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra vaca÷Óabdena gÅ÷Óabdo lak«yate / atra khalu na kevalaæ pÆrvapadam yÃvaduttarapadamapi paryÃyaparivartanaæ na k«amate / jaladhyÃdÃvuttarapadameva va¬avÃnalÃdau pÆrvapadameva // yadyapyasamarthasyaivÃprayuktÃdaya÷ kecana bhedÃ÷ tathÃpyanyairÃlaÇkÃrikairvibhÃgena pradarÓità iti bhedapradarÓanenodÃhartavyà iti ca vibhajyoktÃ÷ //52// [vÃkyado«a] ## ## ## (1) rasÃnuguïatvaæ varïÃnÃæ vak«yate / tadviparÅtaæ pratikÆlavarïam / yathà ӭÇgÃre {akuïÂhotkaïÂhayà pÆrïamÃkaïÂhaæ kalakaïÂhi mÃm / kambukaïÂhyÃ÷ k«aïaæ kaïÂhe kuru kaïÂhÃrtimuddhara //207//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 107,325)>% raudre yathà {deÓa÷ so 'yamarÃtiÓoïitajalairyasmin hradÃ÷ pÆritÃ÷ k«atrÃdeva tathÃvidha÷ paribhavastÃtasya keÓagraha÷ / tÃnyevÃhitahetighasmaragurÆïyastrÃïi bhÃsvanti me yadrÃmeïa k­taæ tadeva kurute droïÃtmaja÷ krodhana÷ //208//} %<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 3.33)>% atra hi vikaÂavarïatvaæ dÅrghasamÃsatvaæ cocitam / yathà {prÃgprÃptaniÓumbhaÓÃæbhavadhanurdvedhÃvidhÃvirbhavat- krodhapreritabhÅmabhÃrgavabhujastambhÃpaviddha÷ ks.aïÃt / ujjvÃla÷ paraÓurbhavatvaÓithilastvatkaïÂhapÅÂhÃtithi- ryenÃnena jagatsu khaï¬aparaÓurdevo hara÷ khyÃpyate //209//} %<(BhavabhtÆti's MahÃvÅracarita 2.33)>% yatra tu na krodhastatra caturthapÃdÃbhidhÃne tathaiva Óabdaprayoga÷ // (2) upahata utvaæ prÃpto (3) lupto và visargo yatra tat / yathà {dhÅro vinÅto nipuïo varÃkÃro n­po 'tra sa÷ / yasya bh­tyà balotsiktà bhaktà buddhiprabhÃvitÃ÷ //210//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% (4) visaædhi saædhervairÆpyam viÓle«oÓlÅlatvaæ ka«Âatvaæ ca / tatrÃdyaæ yahtà {rÃjanvibhÃnti bhavataÓcaritÃni tÃni indordyutiæ dadhati yÃni rasÃtalenta÷ / dhÅdorbale atitate ucitÃnuv­ttÅ ÃtanvatÅ vijayasaæpadametya bhÃta÷ //211//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 109)>% yathà và {tata udita udÃrahÃrahÃridyutiruccairudayÃcalÃdivendu÷ / nijavaæÓa udÃttakÃntakÃntirbata muktÃmaïivaccakÃstyanargha÷ //212//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% saæhitÃæ na karomÅti svacchayà sak­dapi do«a÷ prag­hyÃdihetukatve tvasak­t // {vegÃdu¬¬Åya gagane calaï¬Ãmarace«Âita÷ / ayamuttapate pastrÅ tato 'traiva ruciÇkuru //213//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra saædhÃvaÓlÅlatà // {urvyasÃvatra tarvÃlÅ marvante cÃrvavasthiti÷ / mÃtrarju yujyate gantuæ Óiro namaya tanmanÃk //214//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 2.10)>% (5) hataæ lak«aïÃnusaraïe 'pyaÓravyam / aprÃptagurubhÃvÃntalaghu rasÃnanuguïaæ ca v­ttaæ yatra tat hatav­ttam / krameïodÃharaïam ---- {am­tamam­taæ ka÷ saædeho madhÆnyapi nÃnyathà madhuramadhikaæ cÆtasyÃpi prasannarasaæ phalam / sak­dapi punarmadhyastha÷ san rasÃntaravijjano vadatu yadihÃnyatsvÃdu syÃtpriyÃdaÓanacchadÃt //215//} %<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 3,2.10)>% atra 'yadihÃnyatsvÃdu syÃt' ityaÓravyam / yathà và {jaæ parihari_uæ tÅra_i maïa_aæpi ïa sundarattaïaguïeïa / aha ïavaraæ jassa doso pa¬ipakkhehiæ pi pa¬ivaïïo //216//} [yat parihartuæ tÅryate manÃgapi na sundaratvaguïena / atha kevalaæ yasya do«a÷ pratipak«airapi pratipanna÷ //] %<(ùnandavardhana's Vi«amabÃïalÅlà ; HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ)>% atra dvitÅyatatÅyagaïau sakÃrabhakÃrau / {vikasitasahakÃratÃrahÃriparimalagu¤jitapu¤jitadvirepha÷ / navakisalayacÃrucÃmaraÓrÅharati munerapi mÃnasaæ vasanta÷ //217//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra hÃriÓabda÷ / hÃripramuditasaurabheti pÃÂho yukta÷ / yathà và {anyÃstà guïaratnarohaïabhuvo dhanyà m­danyaiva sà saæbhÃrÃ÷ khalu tenya eva vidhinà yaire«a s­«Âo yuvà / ÓrÅmatkÃntiju«Ãæ dvi«Ãæ karatalÃt strÅïÃæ nitambasthalÃt d­«Âe yatra patanti mƬhamanasÃmastrÃïi vastrÃïi ca //218//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra 'vastrÃïyapi' iti pÃÂhe laghurapi gurutÃæ bhajate // {hà n­pa hà budha hà kavibandho viprasahasrasamÃÓraya deva / mugdhavidagdhasabhÃntararatna kvÃsi gata÷ kva vayaæ ca tavaite //219//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% hÃsyarasavya¤jakametadv­ttam (6) nyÆnapadaæ yathà {tathÃbhÆtÃæ d­«Âvà n­pasadasi päcÃlatanayÃæ vane vyÃdhai÷ sÃrdhaæ suciramu«itaæ valkaladharai÷ / virÃÂasyÃvÃse sthitamanucitÃrambhanibh­taæ guru÷ khedaæ khinne mayi bhajati nÃdyÃpi kuru«u //220[= 15]//} %<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 1.11)>% atrÃsmÃbhiriti "khinna" ityasmÃtpÆrvamitthamiti ca // (7) adhikaæ yathà {sphaÂikÃk­tinirmala÷ prakÃmaæ pratisaækrÃntaniÓÃtaÓÃstratattva÷ / aviruddhasamanvitoktiyukti÷ pratimallÃstamayodaya÷ sa ko 'pi //221//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra Ãk­tiÓabda÷ / yathà và {idamanucitamakramaÓca puæsÃæ yadiha jarÃsvapi mÃnmathà vikÃrÃ÷ / yadapi ca na k­taæ nitambinÅnÃæ stanapatanÃvadhi jÅvitaæ rataæ và //222//} %<(Bhart­hari's Á­ÇgÃraÓataka 27)>% atra k­tamiti / k­taæ pratyuta prakramabhaÇgamÃvahati / tathà ca 'yadapi ca na kuraÇgalocanÃnÃm' iti pÃÂhe nirÃkÃÇk«aiva pratÅti÷ // (8) kathitapadaæ yathà {adhikaratalatalpaæ kalpitasvÃpalÅlÃ- parimilananimÅlatpÃï¬imà gaï¬apÃlÅ / sutanu kathaya kasya vya¤jayatya¤jasaiva smaranarapatilÅlÃyauvarÃjyÃbhi«ekam //223//} %<(Kuntaka, VakroktijÅvita 1.109)>% atra lÅleti // (9) patatprakar«aæ yathà {ka÷ ka÷ kutra na ghurghurÃyitaghurÅghoro ghuretsÆkara÷ ka÷ ka÷ kaæ kamalÃkaraæ vikamakaæ kartuæ karÅ nodyata÷ / ke ke kÃni vanÃnyaraïyamahi«Ã nonmÆlayeyuryata÷ siæhÅsnehavilÃsabaddhavasati÷ pa¤cÃnano vartate //224//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 115)>% (10) samÃptapunarÃttaæ yathà {kreÇkÃra÷ smarakÃrmukasya suratakrŬÃpikÅnÃæ rava÷ jhaÇkÃro ratima¤karÅmadhulihÃæ lÅlÃcakorÅdhvani÷ / tanvyÃ÷ ka¤culikÃpasÃraïabhujÃk«epaskhalatkaÇkaïa- kvÃïa÷ prema tanotu vo navavayolÃsyÃya veïusvana÷ //225//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 116)>% (11) dvitÅyÃrdhagataikavÃcakaÓe«aprathamÃrdhaæ yathà {mas­ïacaraïapÃtaæ gamyatÃæ bhÆ÷ sadarbhà viracaya sicayÃntaæ mÆrdhni gharma÷ kaÂhora÷ / taditi janakaputrÅ locanairaÓrupÆrïai÷ pathi pathikavadhÆbhirvÅk«ità Óik«ità ca //226//} %<(RÃjaÓekhara's BÃlarÃmÃyaïa 6.36)>% (12) abhavan mata÷ (i«Âa÷) yoga÷ (saæbandha÷) yatra tat / yathà {ye«Ãæ tÃstridaÓebhadÃnasarita÷ pÅtÃ÷ pratÃpo«mabhi- rlÅlÃpÃnabhuvaÓca nandanavanacchÃyÃsu yai÷ kalpitÃ÷ / ye«Ãæ huÇk­taya÷ k­tÃmarapatik«obhÃ÷ k«apÃcÃriïÃæ kiæ taistvatparito«akÃri vihitaæ ki¤citpravÃdocitam //227//} %<(MahimabhaÂÂa's Vyaktiviveka)>% atra {guïÃnÃæ ca parÃrthatvÃdasaæbandha÷ samatvÃtsyÃt} ityuktanayena yacchabdanidaÓyÃnÃmarthÃnÃæ parasparasamanvayena yair ityatra viÓe«asyÃpratÅtiriti / {k«apÃcÃribhi÷} iti pÃÂhe yujyate samanvaya÷ / yathà và {tvamevaæsaundaryà sa ca ruciratÃyÃ÷ paricita÷ kalÃnÃæ sÅmÃnaæ paramiha yuvÃmeva bhajatha÷ / api dvandvaæ di«Âyà taditi subhage saævadati vÃm ata÷ Óe«aæ yatsyÃjjitamiha tadÃnÅæ guïitayà //228//} %<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava)>% atra yadityatra taditi tadÃnÅmityatra yadeti vacanaæ nÃsti / {cetsyÃt} iti yukta÷ pÃÂha÷ / yathà và {saægrÃmÃÇgaïamÃgatena bhavatà cÃpe samÃropite devÃkarïaya yena yena sahasà yadyatsamÃsÃditam / kodaï¬ena ÓarÃ÷ ÓarairariÓirastenÃpi bhÆmaï¬alaæ tena tvaæ bhavatà ca kÅrtiratulà kÅrtyà ca lokatrayam //229//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% atrÃkarïanakriyÃkarmatve kodaï¬aæ ÓarÃnityÃdi vÃkyÃrthasya karmatve kodaï¬a÷ Óarà iti prÃptam / na ca yacchabdÃrthastadviÓe«aïaæ và kodaï¬Ãdi / na ca kena kenetyÃdi praÓna÷ / yathà và {"cÃpÃcÃryastripuravijayÅ kÃrtikeyo vijeya÷ Óastravyasta÷ sadanamudadhirbhÆriyaæ hantakÃra÷ / astyevaitat kimu k­tavatà reïukÃkaïÂhabÃdhÃæ baddhasparddhastava paraÓunà lajjate candrahÃsa÷" //230//} %<(RÃjaÓekhara's BÃlarÃmÃyaïa 2.37)>% ityÃdau bhÃrgavasya nindÃyÃæ tÃtparyam / k­tavateti paraÓau sà pratÅyate / 'k­tavata÷' iti tu pÃÂhe matayogo bhavati / yathà và {catvÃro vayam­tvija÷ sa bhagavÃn karmopade«Âà hari÷ saægrÃmÃdhvaradÅk«ito narapati÷ patnÅ g­hÅtavratà / kauravyÃ÷ paÓava÷ priyÃparirabhavakleÓopaÓÃnti÷ phalaæ rÃjyanyopanimantraïÃya rasati sphÅtaæ hato dundubhi÷ //231//} %<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 1.25)>% atrÃdhvaraÓabda÷samÃse guïÅbhÆta iti na tadartha÷ sarvai÷ saæyujyate / yathà và {jaÇghÃkÃï¬orunÃlo nakhakiraïalasatlesarÃlÅkarÃla÷ pratyagrÃlaktakÃbhÃprasarakisalayo ma¤juma¤jÅrabh­Çga÷ / bharturn­ttÃnukÃra jayati nijatanusvacchalÃvaïyavÃpÅ- saæbhÆtÃmbhojaÓobhÃæ vidadhavabhinavo daï¬apÃdo bhavÃnyÃ÷ //232[=150]//} %<(MahimabhaÂÂa's Vyaktiviveka)>% atra daï¬apÃdagatà nijatanu÷pratÅyate bhavÃnyÃ÷ saæbandhinÅ tu vivak«ità // (13) avaÓyavaktavyamanuktaæ yatra / yathà {aprÃk­tasya caritÃtiÓayaiÓca d­«Âai- ratyadbhutairapah­tasya tathÃpi nÃsthà / ko 'pye«a vÅraÓiÓukÃk­tiraprameya- saundaryasÃrasamudÃyamaya÷ padÃrtha÷ //233//} %<(BhavabhtÆti's MahÃvÅracarita 2.39)>% atra 'apah­to 'smi' ityapah­tatvasya vidhirvÃcya÷ tathÃpÅtyasya dvitÅyavÃkyagatatvenaivopapatte÷ / yathà và {e«o 'hamadritanayÃmukhapadmajanmà prÃpta÷ surÃsuramanorathadÆravartÅ / svapneniruddhaghaÂanÃdhigatÃbhirÆpa- lak«mÅphalÃmasurarÃjasutÃæ vidhÃya //234//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra manorathÃnÃmapi dÆravartÅtyapyartho vÃcya÷ / yathà và {tvayi nibaddharate÷ priyavÃdina÷ praïayabhaÇgaparÃÇmukhacetasa÷ / kamaparÃdhalavaæ mama paÓyasi tyajasi mÃnini dÃsajanaæ yata÷ //235//} %<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 4.55)>% atra 'aparÃdhasya lavamapi' iti vÃcyam // (14) asthÃnasthapadaæ yathà {priyeïa saægrathya vipak«asaænidhÃ- vupÃhitÃæ vak«asi pÅvarastane / srajaæ na kÃcidvijahau jalÃvilÃæ vasanti hi premïi guïà na vastu«u //236//} %<(BhÃravi's KirÃtÃrjunÅya 8.37)>% atra 'kÃcinna vijahau' iti vÃcyam / yathà và {lagna÷ kelikacagrahaÓlathajaÂÃlambena nidrÃntare mudrÃÇka÷ ÓitikandharenduÓakalenÃnta.gkappolasthalam / pÃrvatyà nakhalak«maÓaÇkitasakhÅnarmasmitahrÅtayà pronm­«Âa÷ karapallavena kuÂilÃtÃmracchavi÷ pÃtu va÷ //237//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra nakhalak«metyata÷ pÆrvaæ 'kuÂilatÃmra ...' iti vÃcyam // (15) asthÃnasthasamÃsaæ yathà {adyÃpi stanaÓailadurgavi«ame sÅmantinÅnÃæ h­di sthÃtuæ vächati mÃna e«a dhigiti krodhÃdivÃlohita÷ / prodyaddÆrataraprasÃritakara÷ kar«atyasau tatk«aïÃt phullatkairavakoÓani÷saradaliÓreïÅk­pÃïaæ ÓaÓÅ //238//} %<(Har«a's NÃgÃnanda 2.41)>% atra kruddhasyoktau samÃso na k­ta÷ kaveruktau tu k­ta÷ // (16) saækÅrïam yatra vÃkyÃntarasya padÃni vÃkyÃntaramanupraviÓanti / yathà {kimiti na paÓyasi kopaæ pÃdagataæ bahuguïaæ g­hÃïemam / nanu mu¤ca h­dayanÃthaæ kaïÂhe manasastamorÆpam //239//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 6.42)>% atra pÃdagataæ bahuguïaæ h­dayanÃrthaæ kimiti na paÓyasi / imaæ kaïÂhe g­hÃïa manasastamorÆpaæ kopaæ mu¤ceti / ekavÃkyatÃyÃæ tu kli«Âamiti bheda÷ // (17) garbhitam yatra vÃkyasya madhye vÃkyÃntaramanupraviÓati / yathà {parÃpakÃraniratairdurjanai÷ saha saægati÷ / vadÃmi bhavatastattvaæ na vidheyà katha¤cana //240//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra t­tÅyapÃdo vÃkyÃntaramadhye pravi«Âa÷ / yathà và {lagnaæ rÃgÃv­tÃÇgyà sud­¬hamiha yayaivÃsiya«ÂyÃrikaïÂhe mÃtaÇgÃnÃmapÅhopari parapuru«airyà ca d­«Âà patantÅ / tatsakto 'yaæ na ki¤cidgaïayati viditaæ te 'stu tenÃsmi dattà bh­tyebhya÷ ÓrÅniyogÃdgaditumiva gatetyambudhiæ yasya kÅrti÷ //241//} %<(Veïidatta's PadyaveïÅ 2)>% atra {viditaæ testu} iti etatk­tam / pratyuta lak«mÅstatopasaratÅti viruddhamatik­t // (18) {ma¤jÅrÃdi«u raïitaprÃyaæ pak«i«u ca kÆjitaprabh­ti / stanitamaïitÃdi surate meghÃdi«u garjitapramukham //} iti prasiddhimatikrÃntam / yathà {mahÃpralayamÃrutak«ubhitapu«karÃvartaka- pracaï¬aghanagarjitapratirutÃnukÃrÅ muhu÷ / rava÷ Óravaïabhairava÷ sthagitarodasÅkandara÷ kuto 'dya samarodadherayambhÆtapÆrva÷ pura÷ //242//} %<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 3.4)>% atra ravo maï¬ÆkÃdi«u prasiddho na tÆktaviÓe«e siæhanÃde // (19) bhagna÷ prakrama÷ prastÃva÷ yatra / yathà {nÃthe niÓÃyà niyaterniyogÃdastaæ gate hanta niÓÃpi yÃtà / kulÃÇganÃnÃæ hi daÓÃnurÆpaæ nÃta÷paraæ bhadrataraæ samasti //243//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 122)>% atra {gate} iti prakrÃnte {yÃtÃ} iti prak­te÷ / {gatà niÓÃpi} iti tu yuktam / nanu {naikaæ padaæ dvi÷ prayojyaæ prÃyeïa} ityanyatra kathitapadaæ du«Âamiti cehaivoktam / tatkathamekasya padasya dvi÷prayoga÷ / ucyate / uddeÓyapratinirdeÓyavyatirikto vi«aya ekapadaprayogani«edhasya / tadvati vi«aye pratyuta tasyaiva padasya sarvanÃmro và prayogaæ vinà do«a÷ / tathÃhi ---- {udeti savità tÃmrastÃmra evÃstameti ca / saæpattau ca vipattau ca mahatÃmekarÆpatà //244//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 123)>% atra rakta evÃstametÅti yadi kriyeta tadà padÃntarapratipÃdita÷ sa evÃrtho 'rthÃntaratayeva pratibhÃsamÃna÷ pratÅtiæ sthagayati // yathà và {yaÓodhigantuæ sukhalipsayà và manu«yasaækhyÃmativartituæ và / nirutsukÃnÃmabhiyogabhÃjÃæ samutsukevÃÇkamupaiti siddhi÷ //245//} %<(BhÃravi's KirÃtÃrjunÅya 3.40)>% atra pratyayasya / 'sukhamÅhituæ vÃ' iti yukta÷ pÃÂha÷ / {te himÃlayamÃmantrya puna÷ prek«ya ca ÓÆlinam / siddhaæ cÃsmai nivedyÃrthaæ taddhis­«Âà kkhamudyayu÷ //246//} %<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 6.94)>% atra sarvanÃmna÷ / 'anena vis­«ÂÃ÷' iti tu vÃcyam / {mahÅbh­ta÷ putravato 'pi d­«Âistasminnapatye na jagÃma t­ptim / anantapu«pasya madhorhi cÆte dvirephamÃlà saviÓe«asaÇgà //247//} %<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 1.27)>% atra paryÃyasya / {mahÅbh­topatyavato 'pi} iti yuktam / {atra satyapi putre kanyÃrÆpe 'pyapatye sneho 'bhÆt} iti kecitsamarthayante / {vipado 'bhibhavantyavikramaæ rahayatyÃpadupetamÃyati÷ / niyatà laghutà nirÃyateragarÅyÃnna padaæ n­paÓriya÷ //248//} %<(BhÃravi's KirÃtÃrjunÅya 2.14)>% atropasargasya paryÃyasya ca / {tadabhibhava÷ kurute nirÃyatim} / laghutÃæ bhajate nirÃyatirlaghutÃvÃnna padaæ n­paÓriya÷ // iti yuktam / {kÃcitkÅrïà rajobhirdivamanuvidadhau mandavajtrendulak«mÅ- raÓrÅkÃ÷ kÃÓcidantardiÓa iva dadhire dÃhamudbhrÃntasattvÃ÷ / bhremurvÃtyà ivÃnyÃ÷ pratipadamaparà bhÆmivatkampamÃnÃ÷ prasthÃne pÃrthivÃnÃmaÓivamiti puro bhÃvi nÃrya÷ ÓaÓaæsu÷ //249//} %<(MÃgha's SiÓupÃlavadha 15.96)>% atra vacanasya / 'kÃÓicitkÅrïà rajobhirdivamanuvidadhurmandavaktrenduÓobhà ni÷ÓrÅkÃ÷' iti 'kampamÃnÃ÷' ityatra 'kampamÃpu÷' iti ca paÂhanÅyam / {gÃhantÃæ mahi«Ã nipÃnasalilaæ Ó­Çgairmuhustìitaæ chÃyÃbaddhakadambakaæ m­gakulaæ romanthamabhyasyatÃæ / viÓrabdhai÷ kriyatÃæ varÃhapatibhirmustÃk«ati÷ palvale viÓrÃntiæ labhatÃmidaæ ca ÓithilajyÃbandhamasmaddhanu÷ //250//} %<(KÃlidÃsa's Abhij¤ÃnaÓakuntalam 2.6)>% atra kÃrakasya / {viÓrabdhà racayantu ÓÆkaravarà mustÃk«atim} ityadu«Âam / {akalitatapastejovÅryaprathimni yaÓonidhÃ- vavitathamadÃdhmÃte ro«ÃnmunÃvabhigacchati / abhinavadhanurvidyÃdarpak«amÃya ca karmaïe sphurati rabhasÃtpÃïi÷ pÃdopasaægrahaïÃya ca //251//} %<(BhavabhtÆti's MahÃvÅracarita 2.30)>% atra kramasya / pÃdopasaægrahaïÃyati pÆrvaæ vÃcyam / evamanyadapyanusartavyam // (20) avidyamÃna÷ kramo yatra / yathà {dvayaæ gataæ saæprati ÓocanÅyatÃæ samÃgamaprÃrthanayà kapÃlina÷ / kalà ca sà kÃntimatÅ kalÃvata÷ tvamasya lokasya ca netrakaumudÅ //252[=186]//} %<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 5.71)>% atra tvaæÓabdÃnantaraæ cakÃro yukta÷ / yathà và {ÓaktirnistriæÓajeyaæ tava bhujayugale nÃtha do«ÃkaraÓrÅ- rvaktre pÃrÓve tathai«Ã prativasati mahÃkuÂÂanÅ kha¬gaya«Âi÷ / Ãj¤eyaæ sarvagà te vilasati ca pura÷ kiæ mayà v­ddhayà te procyevetthaæ prakopÃcchaÓikarasitayà yasya kÅrtyà prayÃtam //253//} %<(Veïidatta's PadyaveïÅ 2)>% atra {itthaæ procyeva} iti nyÃyyam / tathà {lagnaæ rÃgÃv­tÃÇgyÃ- ...... //253 (ka) //} ityadau {iti ÓrÅniyogÃt} iti vÃcyam // (21) amata÷ prak­taviruddha÷ parÃrtho yatra / yathà {rÃmamanmathaÓareïa tìità du÷sahena h­daye niÓÃcarÅ / gandhavadrudhiracandanok«ità jÅviteÓavasatiæ jagÃma sà //254//} %<(KÃlidÃsa's RaghuvaæÓa 11.20)>% atra prak­te rase viruddhasya Ó­ÇgÃrasya vya¤jakoparo 'rtha÷ //54// arthado«ÃnÃha ## ## ## du«Âa iti saæbadhyate / kraæeïodÃharaïam ---- (1) [apu«Âa] {ativitatagaganasaraïiprasaraïaparimuktaviÓramÃnanda÷ / marudullÃsitasaurabhakamalÃkarahÃsak­dravirjayati //255//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 126)>% atrÃtivitatatvÃdayo 'nupÃdÃne 'pi pratipÃdyamÃnamarthaæ na bÃdhanta ityapu«ÂÃ÷ na tvasaægatÃ÷ punaruktà và // (2) [ka«Âa-artha] {sadà madhye yÃsÃmiyamam­tani[÷]syandamadhurà sarasvatyuddÃmà vahati bahumÃrgà parimalam / prasÃdaæ tà età ghanaparicitÃ÷ kena mahatÃæ mahÃkÃvyavyomni sphuritamadhurà yÃntu rucaya÷ //256//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 127)>% atra yÃsÃæ kavirucÅnÃæ madhye sukumÃravicitramadhyamÃtmakatrimÃrgà bhÃratÅ camatkÃraæ vahati tÃ÷ gambhÅrakÃvyaparicitÃ÷ kathamitarakÃvyavat prasannà bhavantu / yÃsÃmÃdityaprabhÃïÃæ madhye tripathagà vahati tà meghaparicitÃ÷ kathaæ prasannà bhavantÅti saæk«epÃrtha÷ // (3) [vyÃhata-artha] {jagati jayinaste te bhÃvà navendukalÃdaya÷ prak­timadhurÃ÷ santyevÃnye mano madayanti ye / mama tu yadiyaæ yÃtà loke vilocanacandrikà nayanavi«ayaæ janmanyeka÷ sa eva mahotsava÷ //257//} %<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 1.36)>% atrendukalÃdayo yaæ prati paspaÓaprÃyÃ÷ sa eva candrikÃtvam utkar«ÃrthamÃropayatÅti vyÃhatatvam // (4) [punarukta÷] {k­tamanumatamityÃdi //258[=39]//} [k­tamanumataæ d­«Âaæ và yairidaæ gurupÃtakaæ manujapaÓubhirnirmaryÃdairbhavadbhirudÃyudhai÷ / narakaripuïà sÃrdha te«Ãæ sabhÅmakirÅÂinÃ- mayamaha[ma]s­ÇmedomÃæsai÷ karomi diÓÃæ balim //39//] %<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 3.24)>% atrÃrjunÃrjuneti bhavadbhiriti cokte sabhÅmakirÅÂinÃmiti kirÅÂipadÃrtha÷ punarukta÷ / yathà và {astrajvÃlÃvalŬhapratibalajaladherantaraurvÃyamÃïe senÃnÃthe sthitesminmama pitari gurau sarvadhanvÅÓvarÃïÃm / karïÃlaæ saæbhrameïa vraja k­pa samaraæ mu¤ca hÃrdikya ÓaÇkÃæ tÃte cÃpaddhitÅye vahati raïadhuraæ ko bhayasyÃvakÃÓa÷ //259//} %<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 3.7)>% atra caturthapÃdavÃkyÃrtha÷ punarukta÷ // (5) [du«krama÷] {bhÆpÃlaratna nirdainyapradÃnaprathitotsava / viÓrÃïaya turaÇgaæ me mÃtaÇgaæ và madÃlasam //260//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 126)>% atra mÃtaÇgasya prÃÇnirdeÓo yukta÷ / (6) [grÃmya÷] {svapiti yÃvadayaæ nikaÂe jana÷ svapimi tÃvadahaæ kimapaiti te / tadapi sÃæpratamÃhara kÆrparaæ tvaritamÆrumuda¤caya ku¤citam //261//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã)>% e«o 'vidagdha÷ // (7) [sandigdha÷] {mÃtsaryamutsÃryetyÃdi //262[=133]//} [mÃtsaryamutsÃrya vicÃrya kÃryamÃryÃ÷ samaryÃdamudÃharantu / sevyà nitambÃ÷ kimu bhÆdharÃïÃm uta smarasmeravilÃsinÅnÃm //133//] %<(Bhart­hari's Á­ÇgÃraÓataka, SubhëitatriÓatÅ 36)>% atra prakaraïÃdyabhÃve saædeha÷ ÓÃntaÓ­ÇgÃryanyatarÃbhidhÃne tu niÓcaya÷ // (8) [nirhetu÷] {g­hÅtaæ yenÃsÅ÷ paribhavabhayÃnnocitamapi prabhÃvÃdyasyÃbhÆnna khalu tava kaÓcinna vi«aya÷ / parityaktaæ tena tvamasi sutaÓokÃnna tu bhayÃ- dvimok«ye Óastra tvÃmahamapi yata÷ svasti bhavate //263//} %<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 3.19)>% atra [dvitÅya]Óastramocane heturnopÃtta÷ // (9) [prasiddhivirodha÷] {idaæ te kenoktaæ kathaya kamalÃtaÇkavadane yadetasmin hemna÷ kaÂakamiti dhatse khalu dhiyam / idaæ tad du÷sÃdhÃkramaïaparamÃstraæ sm­tibhuvà tava prÅtyà cakraæ karakamalamÆle vinihitam //264//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra kÃmasya cakraæ loke 'prasiddham / yathà và (9a) {upaparisaraæ godÃvaryÃ÷ parityajatÃdhvagÃ÷ saraïimaparo mÃrgastvadbhavadbhirihek«yatÃm / iha hi vihito raktÃÓoka÷ kayÃpi hatÃÓayà caraïalinanyÃsoda¤cannavÃÇkuraka¤cuka÷ //265//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra pÃdÃghÃtenÃÓokasya pu«podgama÷ kavi«u prasiddho na punaraÇkurodgama÷ / ({susitavasanÃlaÇkÃrÃyÃæ kadÃcana kaumudÅ- mahasi sud­Ói svairaæ yÃntyÃæ gatostamabhÆdcidhu÷ / tadanu bhavata÷ kÅrti÷ kenÃpyagÅyata yena sà priyag­hamagÃnmuktÃÓaÇkà kva nÃsi Óubhaprada÷ //266//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 121)>% atrÃmÆrtÃpi kÅrti÷ jyotsnÃvatprakÃÓarÆpà kathiteti lokaviruddhamapi kaviprasiddherna du«Âam //) (10) [vidyÃvirodha÷] {sadà snÃtvà niÓÅthinyÃæ sakalaæ vÃsaraæ budha÷ / nÃnÃvidhÃni ÓÃstrÃïi vyÃca«Âe ca Ó­ïoti ca //267//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 132)>% grahoparÃgÃdikaæ vinà rÃtrau snÃnaæ dharmaÓÃstraïa viruddham / (10 a) {ananyasad­Óaæ yasya balaæ bÃhvo÷ samÅk«yate / «Ã¬aguïyÃnus­tistasya satyaæ sà ni«prayojanà //268//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa 240)>% etat arthaÓÃstreïa / (10 Ã) {vidhÃya dÆre keyÆramanaÇgÃÇgaïamaÇganà / babhÃra kÃntena k­tÃæ karajollekhamÃlikÃm //269//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra keyÆrapade nakhaksaÂaæ na vihitamiti / etatkÃmaÓÃstreïa / (10 i) {ka«ÂÃÇgayogapariÓÅlanakÅlanena du÷sÃdhasiddhisavidhaæ vidadhadvidÆre / ÃsÃdayannabhimatÃmadhunà viveka- khyÃtiæ samÃdhidhanamaulimarïirvimukta÷ //270//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra vivekakhyÃtistata÷ saæpraj¤ÃtasamÃdhi÷ paÓcÃdasaæpraj¤Ãtastato muktirna tu vivekakhyÃtau / etat yogaÓÃstreïa // evaæ vidyÃntarairapi viruddhamudÃhÃryam // (11) [anavÅk­ta÷] {prÃptÃ÷ Óriya÷ sakalakÃmadughÃstata÷ kim dattaæ padaæ Óirasi vidvi«atÃæ tata÷ kim / saætarpitÃ÷ praïayino vibhavaistata÷ kim kalpaæ sthitaæ tanubh­tÃæ tanubhistata÷ kim //271//} %<(Bhart­hari's VairÃgyaÓataka 67)>% atra tata÷ kimiti na navÅk­tam / tattu yathà {yadi dahatyanalotra kimadbhutaæ yadi ca gauravamadri«u kiæ tata÷ / lavaïamambu sadaiva mahodadhe÷ prak­tireva satÃmavi«Ãdità //272//} %<(ùnandavardhana's DeviÓataka)>% (12) [saniyamapariv­tta÷] {yatrÃnullikhitÃrthameva nikhilaæ nirmÃïametadvidher- utkar«apratiyogikalpanamapi nyakkÃrakoÂi÷ parà / yÃtÃ÷ prÃïabh­tÃæ manorathagatÅrullaÇghya yatsaæpadas tasyÃbhÃsamaïÅk­tÃÓmasumaïeraÓmatvamevocitam //273//} %<(Kuntaka's VakroktijÅvita [1.29])>% atra {chÃyÃmÃtramaïÅk­tÃÓmasu maïestasyÃÓmataivocitÃ} iti saniyamatvaæ vÃcyam // (13) [aniyamapariv­tta÷] {vaktrÃmbhojaæ sarasvatyadhivasati sadà Óoïa evÃdharaste bÃhu÷ kÃkutsthavÅryasm­tikaraïapaÂurdak«iïaste samudra÷ / vÃhinya÷ pÃrÓvametÃ÷ k«aïamapi bhavato naiva mu¤cantyabhÅk«aïaæ svacchentarmÃnasesmin kathamavanipate tembupÃnÃbhilëa÷ //274//} %<(BallÃla's Bhojaprabandha 230)>% atra {Óoïa eva} iti niyamo na vÃcya÷ // (14) [viÓe«apariv­tta÷] {ÓyÃmÃæ ÓyÃmalimÃnamÃnayata bho÷ sÃndrairma«ÅkÆrcakair mantraæ tantramatha prayujya harata ÓvetotpalÃnÃæ Óriyam / candraæ carïayata k«aïÃcca kaïaÓa÷ k­tvà ÓilÃpaÂÂake yena dra«Âumahaæ k«ame daÓa diÓastadvaktramudrÃÇkitÃ÷ //275//} %<(RÃjaÓekhara's ViddhaÓÃlabha¤jikà 3.1)>% atra 'jyautsnÅm' iti ÓyÃmÃviÓe«o vÃcya÷ // (15) [aviÓe«apariv­tta÷] {kallolavellitad­«atparu«aprahÃrai ratnÃnyamÆni makarÃlaya mÃvamaæsthÃ÷ / kiæ kaustubhena vihito bhavato na nÃma yÃ[¤c]ÃprasÃritakara÷ puru«ottame 'pi //276//} %<(BhallaÂaÓataka 62)>% atra {ekena kiæ na vihito bhavata÷ sa nÃma} iti sÃmÃnyaæ vÃcyam / (16) [sÃkÃÇk«a÷] {arthitve prakaÂÅk­te 'pi na phalaprÃpti÷ prabho÷ pratyuta druhyan dÃÓarathirviruddhacarito yuktastayà kanyayà / utkar«aæ ca parasya mÃnayaÓasorvisraæsanaæ cÃtmana÷ strÅratnaæ ca jagatpatirdaÓamukho deva÷ kathaæ m­«yate //277//} %<(BhavabhtÆti's MahÃvÅracarita 2.9)>% atra strÅratnam 'upeks.itum' ityÃkÃÇk«ati / nahi parasyetyanena saæbandho yogya÷ // (17) [apadayukta÷] {Ãj¤Ã ÓakraÓikhÃmaïipraïayinÅ ÓÃstrÃïi cak«urnavaæ bhaktirbhÆtapatau pinÃkini padaæ laÇketi divyà purÅ / utpattirdruhiïÃnvaye ca tadaho ned­gvaro labhyate syÃccede«a na rÃvaïa÷ kva nu puna÷ sarvatra sarve guïÃ÷ //278//} %<(RÃjaÓekhara's BÃlarÃmÃyaïa 1.36)>% atra 'syÃccede«a na rÃvaïa÷' ityatra eva samÃpyam // (18) [sahacarabhinna÷] {Órutena buddhirvyasanena mÆrkhatà madena nÃrÅ salilena nimnagà / niÓà ÓaÓÃÇkena dh­ti÷samÃdhinà nayena cÃlaÇkriyate narendratà //279//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 140)>% atra ÓrutÃdibhirutk­«Âai÷ sahacaritairvyasanamÆrkhatayornik­«Âayorbhinnatvam / (19) [prakÃÓitaviruddha÷] {lagnaæ rÃgÃv­tÃÇgyÃ- ....... //280[=241]//} [lagnaæ rÃgÃv­tÃÇgyà sud­¬hamiha yayaivÃsiya«ÂyÃrikaïÂhe mÃtaÇgÃnÃmapÅhopari parapuru«airyà ca d­«Âà patantÅ / tatsakto 'yaæ na ki¤cidgaïayati viditaæ testu tenÃsmi dattà bh­tyebhya÷ ÓrÅniyogÃdgaditumiva gatetyambudhiæ yasya kÅrti÷ //241//] %<(Veïidatta's PadyaveïÅ 2)>% ityatra viditaæ testvityanena ÓrÅstasmÃdapasaratÅti viruddhaæ prakÃÓyate // (20) [vidhyayukta÷] {prayatnaparibodhita÷ stutibhiradya Óe«e niÓÃ- makeÓavamapÃï¬avaæ bhuvanamadya ni÷somakam / iyaæ parisamÃpyate raïakathÃdya do÷ÓÃlinÃ- mapaitu ripukÃnanÃtigururadya bhÃro bhuva÷ //281//} %<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 3.34)>% atra {Óayita÷ prayatnena bodhyase} iti vidheyam / yathà và {vÃtÃhÃratayà jagadvi«adharairÃÓvÃsya ni÷Óa«itaæ te grastÃ÷ punarabhratoyakaïikÃtÅvravratairbarhibhi÷ / te 'pi kruracamÆrucarmavasanairnÅtÃ÷ k«ayaæ lubdhakair- dambhasya sphuritaæ vidannapi jano jÃlmo guïÃnÅhate //282//} %<(BhallaÂaÓataka 87)>% atra vÃtÃhÃrÃditrayaæ vyutkrameïa vÃcyam // (21) [anuvÃdÃyukta÷] {are rÃmÃhastÃbharaïa bhasalaÓreïiÓaraïa smarakrŬÃvrŬÃÓamana virahiprÃïadamana / sarohaæsottaæsa pracaladala nÅlotpala sakhe sakhedo 'haæ mohaæ Ólathaya kathaya kvenduvadanà //283//} %<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya)>% atra 'vihahiprÃïadamana' iti nÃnuvÃdyam // (22) [tyaktapuna÷svÅk­ta÷] {lagnaæ rÃgÃv­tÃÇgyetyÃdi //284=41//} [lagnaæ rÃgÃv­tÃÇgyà sud­¬hamiha yayaivÃsiya«ÂyÃrikaïÂhe mÃtaÇgÃnÃmapÅhopari parapuru«airyà ca d­«Âà patantÅ / tatsakto 'yaæ na ki¤cidgaïayati viditaæ testu tenÃsmi dattà bh­tyebhya÷ ÓrÅniyogÃdgaditumiva gatetyambudhiæ yasya kÅrti÷ //241//] %<(Veïidatta's PadyaveïÅ 2)>% atra {viditaæ testu} ityupasaæh­to 'pi tenetyÃdinà punarupÃtta÷ // (23) [aÓlÅla÷] {hantumeva prav­ttasya stabdhasya vivarai«iïa÷ / yathÃsya jÃyate pÃto na tathà punarunnati÷ //285//} %<(BhÃmaha's KÃvyÃlaÇkÃra 1.51)>% atra puævya¤janasyÃpi pratÅti÷ // yatraiko do«a÷ pradarÓitastatra do«ÃntarÃïyapi santi tathÃpi te«Ãæ tatrÃprak­tatvÃtprakÃÓanaæ na k­tam //55-57// ## avataæsÃdÅni karïÃdyÃbharaïÃnyevocyante / tatra karïÃdiÓabdÃ÷ karïÃdisthitipratipattaye / yathà {asyÃ÷ karïÃvataæsena jitaæ sarvaæ vibhÆ«aïam / tathaiva ÓobhatetyarthamasyÃ÷ Óravaïakuï¬alam //286//} %<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 2,2.14)>% {apÆrvamadhurÃmodapramoditadiÓastata÷ / Ãyayurbh­ÇgamukharÃ÷ Óira÷ÓekharaÓÃlina÷ //287//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra karïaÓravaïaÓira÷ÓabdÃ÷ saænidhÃnapratÅtyarthÃ÷ // {vidÅrïÃbhimukhÃrÃtikarÃle saægarÃntare / dhanurjyÃkiïacihnena do«ïà visphuritaæ tava //288//} %<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 2,2.13)>% atra dhanu÷Óabda ÃrÆÂhatvÃvagataye // anyatra tu {jyÃbandhani«pandabhujena yasya viniÓvamadvaktraparaæpareïa / kÃrÃg­he nirjitavÃsavane laÇkeÓvareïo«itamà prasÃdÃt //289//} %<(KÃlidÃsa's RaghuvaæÓa 6.20)>% ityatra kevalo jyÃÓabda÷ / {prÃïeÓvarapari«vaÇgavibhramapratipattibhi÷ / muktÃhÃreïa lasatà hasatÅva stanadvayam //290//} %<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 2,2.15)>% atra muktÃnÃmanyaratnÃmiÓritatvabodhanÃya muktÃÓabda÷ / {saundaryasaæpat tÃruïyaæ yasyÃste te ca vibhramÃ÷ / «aÂpadÃn pu«pamÃleva kÃn nÃkar«ati sà sakhe //291//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atrotk­«Âapu«pavi«aye pu«paÓabda÷ / nirupapado hi mÃlÃÓabda÷ pu«pasrajamevÃbhidhatte // #<... sthite«vetatsamarthanam // MKpr-K_58 //># {na khalu karïÃvataæsÃdivajjaghanakäcÅtyÃdi kriyate / jagÃda madhurÃæ vÃcaæ viÓadÃk«araÓÃlinÅm //292//} %<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 2,2.18)>% ityÃdau kriyÃviÓe«aïatve 'pi vivak«itÃrthapratÅtisiddhau {gatÃrthasyÃpi viÓe«yasya viÓe«aïadÃnÃrthaæ kvacitprayoga÷ kÃrya÷} iti na yuktam / yuktatve và {caraïatraparitrÃïarahitÃbhyÃmapi drutam / pÃdÃbhyÃæ dÆramadhvÃnaæ vrajanne«a na khidyate //293//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% ityudÃhÃryam //58// ## yathà {candraæ gatà padmaguïÃnna bhuÇkte padmÃÓrità cÃndramasÅmabhikhyÃm / umÃmukhaæ tu pratipadya lolà dvisaæÓrayÃæ prÅtimavÃpa lak«mÅ÷ //294//} %<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 1.43)>% atra rÃtrau padmasya saækoca÷ divà candramasaÓca ni«prabhatvaæ lokaprasiddhamiti 'na bhuÇkte ' iti hetuæ nÃpek«ate // #<... anukaraïe tu sarve«Ãm /># sarve«Ãæ ÓrutikaÂuprabh­tÅnÃæ do«ÃïÃm / yathà {m­gacak«u«amadrÃk«amityÃdi kathayatyayam / paÓyai«a ca gavityÃha sÆtrÃmÃïaæ yajeta ca //295//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 147)>% ## vak­pratipÃdyavyaÇgavÃcyaprakaraïÃdÅnÃæ mahimnà do«o 'pi kvacidaguïa÷ kvacinna do«o na guïa÷ / tatra vyÃkaraïÃdau vaktari pratipÃdye ca raudrÃdau ca rase vyaÇge ka«Âatvaæ guïa÷ / krameïodÃharaïam ---- {dÅrghÅÇvevÅÇsama÷ kaÓcidguïav­ddhyorabhÃjanam / kvippratyayanibha÷ kaÓcidyatra saænihite na te //296//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 43)>% {yadà tvÃmahamadrÃk«aæ padavidyÃviÓÃradam / upÃdhyÃyaæ tadÃsmÃr«aæ samasprÃk«aæ ca saæmadam //297//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 149)>% {antraprotab­hatkapÃlanalakakrÆrakvaïatkaÇkaïa- prÃyapreÇkhitabhÆribhÆ«aïaravairÃgho«ayantyambaram / pÅtaccharditaraktakardamaghanaprÃgbhÃraghorollasa- dvyÃlolastanabhÃrabhairavavapurdarpoddhataæ dhÃvati //298//} %<(BhavabhtÆti's MahÃvÅracarita 1.35)>% vÃcyavaÓÃdyathà {mÃtaÇgÃ÷ kimu vilgitai÷ kimaphalairìambarairjambukÃ÷ sÃraÇgà mahi«Ã madaæ vrajatha kiæ ÓÆnye«u Óarà na ke / kopÃÂopasamudbhaÂotkaÂasaÂÃkoÂeribhÃre÷ pura÷ sindhudhvÃnini huÇk­te sphurati yat tadgarjitaæ garjitam //299//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra siæhe vÃcye paru«Ã÷ ÓabdÃ÷ // prakaraïavaÓÃdyathà {raktÃÓoka k­ÓodarÅ kka nu gatà tyaktvÃnuraktaæ janaæ no d­«Âeti mudhaiva cÃlayasi kiæ vÃtÃvadhÆtaæ Óira÷ / utkaïÂhÃghaÂamÃna«a¬padaghaÂÃsaæghaÂÂada«.Âacchada- statpÃdÃhatimantareïa bhavata÷ pu«podgamo 'yaæ kuta÷ //300//} %<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 4)>% atra ÓirodhÆnanena kupitasya vacasi // kvacinnÅrase na guïo na do«a÷ / yathà {ÓÅrïaghrÃïÃÇghrapÃïÅn vraïibhirapaghanairgharÃvyaktagho«Ãn dÅrghÃghrÃtÃnaghaughai÷ punarapi ghaÂayatyeka ullÃghayan ya÷ / gharmÃæÓostasya vontardviguïaghanagh­ïÃnighnanirvighnav­tter dattÃrghÃ÷ siddhasaæghairvidadhatu gh­ïaya÷ ÓÅghramaæhovighÃtam //301//} %<(MayÆra's SÆryaÓataka 6)>% aprayuktanihatÃrthau Óle«ÃdÃvadu«Âau / yathà {yena dhvastamanobhavena balijitkÃya÷ purà strÅk­to yaÓcoddh­ttabhujaÇgahÃravalayogaÇgÃæ ca yodhÃrayat / yasyÃhu÷ ÓaÓimacchirohara iti syutyaæ ca nÃmÃmarÃ÷ pÃyÃtsa svayamandhakak«ayakarastvÃæ sarvadomÃdhava÷ //302//} %<(Vallabhadeva's SubhëitÃvali ; Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana [2.21,22])>% atra mÃdhavapak«e ÓaÓimadandhakak«ayaÓabdÃprayuktanihatÃrthau // aÓlÅlaæ kvacidguïa÷ / yathà suratÃrambhago«ÂhyÃm {dvyarthe÷ padai÷ piÓunayecca rahasyavastu} iti kÃmaÓÃstrasthitau {karihastena saæbÃdhe praviÓyÃntarvilo¬ite / upasarpan dhvaja÷ puæsa÷ sÃdhanÃntarvirÃjate //303//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 154)>% ÓamakathÃsu {uttÃnocchanamaï¬ÆkapÃÂitodarasaænibhe / kledini strÅvraïe saktirak­me÷ kasya jÃyate //304//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 155)>% {nirvÃïavairadahanÃ÷ praÓamÃdarÅïÃæ nandantu pÃï¬utanayà saha mÃdhavena / raktaprasÃdhitabhuva÷ k«atavigrahÃÓca svasthà bhavantu kururÃjasutÃ÷ sabh­tyÃ÷ //305//} %<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 1.7)>% atra bhÃvyamaÇgakasÆcakam // saædigdhamapi vÃcyamahimnà kvacinniyatÃrthapratÅtik­ttvena vyÃjastutiparyavasÃyitve guïa÷ / yathà {p­thukÃrtasvarapÃtraæ bhÆ«itani÷Óe«aparijanaæ deva / vilasatkareïugahanaæ saæprati samamÃvayo÷ sadanam //306//} %<(SubhëitaratnÃkara 1644)>% pratipÃdyapratipÃdakayorj¤atve satyapratÅtaæ guïa÷ / yathà {ÃtmÃrÃmà vihitaratayo nirvikalpe samÃdau j¤ÃnodrekÃdvighaÂitatamogranthaya÷ sattvani«ÂhÃ÷ / yaæ vÅk«ante kamapi tamasÃæ jyoti«Ãæ và parastÃt taæ mohÃndha÷ kathamayamamuæ vetti devaæ purÃïaæ //307//} %<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 1.23)>% svayaæ và parÃmarÓe / yathà {«a¬adhikadaÓanìÅcakramadhyasthitÃtmà h­di vinihitarÆpa÷ siddhidastaddhitÃæ ya÷ / avicalitamanobhi÷ sÃdhakairm­gyamÃïa÷ sa jayati pariïaddha÷ Óaktibhi÷ ÓaktinÃtha÷ //308//} %<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 5.1)>% adhamaprak­tyukti«u grÃmyo guïa÷ / yathà {phullukkaraæ kalamakÆraïihaæ vahanti je sindhuvÃravi¬avà maha vallahà de / je gÃlidassa mahisÅdahiïo saricchà de kiæ ca muddhavi_a_illapasÆïapu¤jà //309//} [pu«potkaraæ kalamabhaktanibhaæ vahanti ye sindhuvÃraviÂapà mama vallabhÃste / ye gÃlitasya mahi«Ådaghna÷ sad­k«Ã stekiæ ca mugdhavicakilaprasÆnapu¤jÃ÷ //] %<(RÃjaÓekhara's KarpÆrama¤jarÅ 1.19)>% atra kalamabhaktamahi«ÅdadhiÓabdà grÃmyà api vidÆ«akoktau // nyÆnapadaæ kvacidguïa÷ / yathà {gìhÃliÇganavÃmanÅk­takucaprodbhÆtaromodgamà sÃndrasneharasÃtirekavigalacchrÅmannitambÃmbarà / mà mà mÃnada mÃti mÃmalamiti k«ÃmÃk«arollÃpinÅ suptà kiæ nu m­tà nu kiæ manasi me lÅnà vilÅnà nu kim //310//} %<(AmaruÓataka 36)>% kvacinna guïo na do«a÷ / yathà {ti«ÂhetkopavaÓÃtprabhÃvapihità dÅrghaæ na sà kupyati svargÃyotpatità bhavenmayi punarbhÃvÃdramasyà mana÷ / tÃæ hartuæ vibudhadvi«o 'pi na ca me ÓaktÃ÷ purovartinÅæ sà cÃtyantamagocaraæ nayanayoryÃteti ko 'yaæ vidhi÷ //311//} %<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 4.9)>% atra pihità ityatonantaraæ 'naitadyata÷' ityetairnyÆnai÷ padairviÓe«abuddherakaraïÃnna guïa÷ / uttarà pratipatti÷ pÆrvÃæ pratipattiæ bÃdhate iti na do«a÷ // adhikapadaæ kvacidguïa÷ / yathà {yadva¤canÃhitamatirbahucÃÂugarbhaæ kÃryonmukha÷ khalajana÷ krÂakaæ bravÅti / tatsÃdhavo na na vidanti vidanti kintu kartuæ v­thà praïayamasya na pÃrayanti //312//} %<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 3.16)>% atra {vidanti} iti dvitÅyamanyayogavyavacchedaparam / yathà và {vada vada jita÷ sa Óatrurna hato jalpaæÓca tava tavÃsmÅti / citraæ citramarodÅddhà heti paraæ m­te putre //313//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 6.30)>% ityevamÃdau har«abhayÃdiyukte vaktari // kathitapadaæ kvacidguïa÷ lÃÂÃnuprÃse arthÃntarasaækramitavÃcye vihitasyÃnuvÃdyatve ca / krameïodÃharaïam ---- {sitakarakararuciravibhà vibhÃkarÃkÃra dharaïidhara kÅrti÷ / pauru«akamalà kamalà sÃpi tavaivÃsti nÃnyasya //314(cf.359)//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 195)>% {tÃlà jÃ_anti guïà jÃlà de sahi_a_eæhi gheppanti / ra_ikiraïÃïuggahi_Ã_iæ honti kamalÃ_iæ kamalÃ_iæ //315//} [tadà jÃyante guïÃ÷ yadà te sah­dayairg­hyante / ravikiraïÃnug­hÅtÃni bhavanti kamalÃni kamalÃni //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 989 ; Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana; ùnandavardhana's Vi«amabÃïalÅlÃ)>% {jitendriyatvaæ vinayasya kÃraïaæ guïaprakar«o vinayÃdavÃpyate / guïaprakar«eïa janonurajyate janÃnurÃgaprabhavà hi saæpada÷ //316//} %<(Vallabhadeva's SubhëitÃvali)>% {patatprakar«amapi kvacidguïa÷ / yathà udÃh­te prÃgaprÃpta-ityÃdau //317//} %<(BhavabhtÆti's MahÃvÅracarita 2.33)>% samÃptapunarÃttaæ kvacinna guïo na do«a÷ / yatra na viÓe«aïamÃtradÃnÃrtha÷ punargrahaïam api tu vÃkyÃntarameva kriyate / yathà {atraiva prÃgaprÃpta ityÃdau //318//} apadasthasamÃsaæ kvacid guïa÷ / yathà {udÃh­te raktÃÓokaityÃdau //319//} garbhitaæ tathaiva / yathà ---- {humi avahatthi_areho ïiraÇkuso aha vive_arahi_o vi / siviïe vi tumammi puïo pattihi bhattiæ ïa pasumarÃmi //320//} [bhavÃmyapahastitarekho niraÇguÓo 'tha vivekarahito 'pi / svapne 'pi tvayi puna÷ pratÅhi bhaktiæ na prasmarÃmi //] %<(ùnandavardhana's Vi«amabÃïalÅlà ; Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana)>% atra pratÅhÅti madhye d­¬hapratyayotpÃdanÃya / evamanyadapi lak«yÃllak«yam //59// ## ## ## (1) svaÓabdopÃdÃnaæ vyabhicÃriïo yathà {savrŬà dayitÃnane sakaruïà mÃtaÇgacarmÃmbare satrÃsà bhujage savismayarasà candre 'm­tasyandini / ser«yà jahnusutÃvalokanavidhau dÅnà kapÃlodare pÃrvatyà navasaægamapraïayinÅ d­«Âi÷ ÓivÃyÃstu va÷ //321//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 164)>% atra vrŬÃdÅnÃm / {vyÃnamrà dayitÃnane mukulità mÃtaÇgacarmÃmbare sotkampà bhujage nime«arahità candrem­tasyandini / mÅladbhÆ÷ surasindhudarÓanavidhau mlÃnà kapÃlodare} ityÃdi tu yuktam // (2) rasasya svaÓabdena Ó­ÇgÃrÃdiÓabdena và vÃcyatvam / krameïodÃharaïam ---- {tÃmanaÇgajayamaÇgalaÓriyaæ ki¤ciduccabhujamÆlalokitÃm / netrayo÷ k­tavato 'sya gocare ko 'pyajÃyata raso nirantara÷ //322//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 166)>% {Ãlokya komalakapolatalÃbhi«ikta vyaktÃnurÃgasubhagÃmabhirÃmamÆrtim / paÓyai«a bÃlyamativ­tya vivartamÃna÷ Ó­ÇgÃrasÅmani taraÇgitamÃtanoti //323//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% (3) sthÃyino yathà {saæprahÃre praharaïai÷ prahÃrÃïÃæ parasparam / ÂhaïatkÃrai÷ ÓrutigatairutsÃhastasya ko 'pyabhÆt //324//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 167)>% atrotsÃhasya // (4) {karpÆradhÆlidhavaladyutipÆradhauta- diÇmaï¬ale ÓiÓiraroci«i tasya yÆna÷ / lÅlÃÓiro 'æÓukaniveÓaviÓe«akÊ.pti- vyaktastanonnatirabhÆnnayanÃvanau sà //325//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atroddÅpanÃlambanarÆpÃ÷ Ó­ÇgÃrayogyà vibhÃvà anubhÃvaparyavasÃyina÷ sthità iti ka«Âakalpanà // (5) {pariharati ratiæ matiæ lunÅte skhalati bh­Óaæ parivartate ca bhÆya÷ / iti bata vi«amà daÓÃsya dehaæ paribhavati prasabhaæ kimatra kurma÷ //326//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra ratiparihÃrÃdÅnÃmanubhÃvÃnÃæ karuïÃdÃvapi saæbhavÃtkÃminÅrÆpo vibhÃvo yatnata÷ pratipÃdya÷ // (6) {prasÃde vartasva prakaÂaya mudaæ saætyaja ru«aæ priye Óu«yantyaÇgÃnyam­tamiva te si¤catu vaca÷ / nidhÃnaæ saukhyÃnÃæ k«aïamabhimukhaæ sthÃpaya mukhaæ na mugdhe pratyetuæ prabhavati gata÷ kÃlahariïa÷ //327//} %<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana ; ÁÃrÇgadharapaddhati)>% atra Ó­ÇgÃre pratikÆlasya ÓÃntasyÃnityatÃprakÃÓanarÆpo vibhÃvastatprakÃÓito nirvedaÓca vyabhicÃrÅ upÃtta÷ // {ïihu_aramaïammi lo_aïapahammi pa¬i_e guru_aïamajjhammi / sa_alaparihÃrahi_a_à vaïagamaïaæ evva maha_i vahÆ //328//} [nibh­taramaïe locanapathe patite gurujanamadhye / sakalaparihÃrah­dayà vanamanamevecchati vadhÆ÷ //] %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra sakalaparihÃravanagamane ÓÃntÃnubhÃvau / indhanÃdyÃnayanavyÃjenopabhogÃrthaæ vanagamanaæ cet na do«a÷ // (7) dÅpti÷ puna÷ punaryathà kumÃrasaæbhave rativilÃpe // (8) akÃï¬e prathanaæ yathà veïÅsaæhÃre dvitÅyeÇkenekavÅrak«aye prav­tte bhÃnumatyà saha duryodhanasya Ó­ÇgÃravarïanam / (9) akÃï¬e chedo yathà vÅracarite dvitÅyeÇke rÃghavabhÃrgavayordhÃrÃdhirƬhe vÅrarase {kaÇkaïamocanÃya gacchÃmi} iti rÃghavasyoktau // (10) aÇgasyÃpradhÃnasyÃtivistareïa varïanam / yathà hayagrÅvavadhe hayagrÅvasya // (11) aÇgino 'nanusaædhÃnam / yathà ratnÃvalyÃæ caturtheÇke bÃbhravyÃgamane sÃgarikÃyà vism­ti÷ // (12) prak­tayo divyà adivyà divyÃdivyÃÓca vÅraraudraÓ­ÇgÃraÓÃntarasapradhÃnà dhÅrodÃttadhÅroddhatadhÅralalitadhÅrapraÓÃntÃ÷ uttamÃdhamamadhyamÃÓca / tatra ratihÃsaÓokÃdbhutÃni adivyottamaprak­tivat divye«vapi / kiæ tu rati÷ saæbhogaÓ­ÇgÃrarÆpà uttamadevatÃvi«ayà na varïanÅyà / tadvarïanaæ hi pitro÷ saæbhogavarïanamivÃtyantamanucitam / {krodhaæ prabho saæhara saæhareti yÃvad gira÷ khe marutÃæ caranti / tÃvatsa vahnirbhavanetrajanmà bhasmÃvaÓe«aæ madanaæ cakÃra //329//} %<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 3.32)>% ityuktavat bhrukuÂyÃdivikÃravarjita÷ krodha÷ sadya÷phalada÷ svargapÃtÃlagagasamudrollaÇghanÃdyutsÃhaÓca divye«yeva / adhikaæ tu nibadhyamÃnamasatyapratibhÃsena 'nÃyakavadvartitavyaæ na pratinÃyakavat' ityupadeÓe na paryavasyet / divyÃdivye«u ubhayathÃpi / evamuktasyaucityasya divyÃdÅnÃmiva dhÅrodÃttÃdÅnÃmapyanyathÃvarïanaæ viparyaya÷ / tatrabhavan bhagavannityuttamena na adhamena muniprabh­tau na rÃjÃdau bhaÂÂÃraka-iti nottamena rÃjÃdau prak­tiviparyayÃpattervÃcyam / evaæ deÓakÃlavayojÃtyÃdÅnÃæ ve«avyavahÃrÃdikamucitamevopanibanddhavyam // (13) anaÇgasya rasÃnupakÃrakasya varïanam / yathà karpÆrama¤jaryà nÃyikayà svÃtmanà ca k­taæ vasantavarïanamanÃd­tya bandivarïitasya rÃj¤Ã praÓaæsanam // {Åd­ÓÃ÷} iti / nÃyikÃpÃdaprahÃrÃdinà nÃyakakopÃdivarïanam / uktaæ hi dhvanik­tà {anaucityÃd­tte nÃnyad rasabhaÇgasya kÃraïam / aucityopanibandhastu rasasyopani«atparà //} iti //60-62// idÃnÅæ kvacidado«Ã apyete ityucyante / ## yathà {autsukyena k­tatvarà sahabhuvà vyÃvartamÃnà hriyà taistairbandhuvadhÆjanasya vacanairnÅtÃbhimukhyaæ puna÷ / d­«ÂvÃgre varamÃttasÃdhvasarasà gaurÅ nave saægame saærohatpulakà hareïa hasatà Óli«Âà ÓivÃyÃstu va÷ //330//} %<(Har«a's RatnÃvali 1.2)>% atrautsukyaÓabda iva tadanubhÃvo na tathà pratÅtik­t / ata eva 'dÆrÃdutsukam' ityÃdau vrŬÃpremÃdyanubhÃvÃnÃæ / vivalitatvÃdÅnÃmivotsukatvÃnubhÃvasya sahasà prasaraïÃdirÆpasya tathà pratipattikÃritvÃbhÃvÃdutsukamiti k­tam // ## bÃdhyatvenoktirna paramado«a÷ yÃvat prak­tarasaparipo«ak­t / yathà {'kvÃkÃryaæ ÓaÓalak«maïa÷ kva ca kulam' ityÃdau //331[=53]//} [kvÃkÃryaæ ÓaÓalak«aïa÷ kva ca kulaæ bhÆyo 'pi d­Óyeta sà do«ÃïÃæ praÓamÃya na Órutamaho kope 'pi kÃntaæ mukham / kiæ vak«yantyapakalma«Ã÷ k­tadhiya÷ svapne 'pi sà durlabhà ceta÷ svÃsthyamupaihi ka÷ khalu yuvà dhanyo 'dharaæ dhÃsyati //53//] %<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 4.4)>% atra vitarkÃdi«u udgate«vapi cintÃyÃmeva viÓrÃntiriti prak­tarasaparipo«a÷ // {pÃï¬u k«Ãmaæ vadanaæ h­dayaæ sarasaæ tavÃlasaæ ca vapu÷ / Ãvedayati nitÃntaæ k«etriyarogaæ sakhi h­danta÷ //332//} %<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana)>% ityÃdau sÃdhÃraïatvaæ pÃï¬utÃdÅnÃmiti na viruddham // {satyaæ manoramà rÃmÃ÷ satyaæ ramyà vibhÆtaya÷ / kiæ tu mattÃÇganÃpÃÇgabhaÇgalolaæ hi jÅvitam //333//} %<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 3.30)>% ityatrÃdyamardhaæ bÃdhyatvenaivokyam / jÅvitÃdapi adhikamapÃÇgabhaÇgasyÃsthiratvamiti prasiddhabhaÇguropamÃnatayopÃttaæ ÓÃntameva pu«ïÃti na puna÷ Ó­ÇgÃrasyÃtra pratÅtistadaÇgÃpratipatter÷ / na tu vineyonmukhÅkaraïamatra parihÃra÷ ÓÃntaÓ­ÇgÃrayornairantaryasyÃbhÃvÃt / nÃpi kÃvyaÓobhÃkaraïaæ rasÃntarÃdanuprÃsamÃtrÃdvà tathÃbhÃvÃt //63// #<ÃÓrayaikye viruddho ya÷ sa kÃryo bhinnasaæÓraya÷ / rasÃntareïÃntarito nairantaryeïa yo rasa÷ // MKpr-K_64 //># vÅrabhayÃnakayorekÃÓrayatvena virodha iti pratiprak«agatatvena bhayÃnako niveÓayitavya÷ / ÓÃntaÓ­ÇgÃrayostu nairantaryeïa virodha iti rasÃntaramantare kÃryam yathà nÃgÃnande ÓÃntasya jÅmÆtavÃhanasya 'aho gÅtam aho vÃditram' ityadbhÆtamantarniveÓya malayavatÅæ prati Ó­ÇgÃro nibaddha÷ / na paraæ prabandhe yÃvadekasminnapi vÃkye rasÃntaravyavadhinà virodho nivartate / yathà {bhÆreïudigdhÃn navapÃrijÃta- mÃlÃrajovÃsitabÃhumadhyà / gìhaæ ÓivÃbhi÷ parirabhyamÃïÃn surÃÇganÃÓli«ÂabhujÃntarÃlÃ÷ //334//} %<(ùnandavardana's dhvanyÃloka)>% {saÓoïitai÷ kravyabhujÃæ sphuradbhi÷ pak«ai÷ khagÃnÃmupavÅjyamÃnÃn / saævÅjitÃÓcandanavÃrisekai÷ sugandhibhi÷ kalpalatÃdukÆlai÷ //334//(a)//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {vimÃnaparyaÇkatale ni«aïïÃ÷ kutÆhalÃvi«Âitayà tadÃnÅm / nirdiÓyamÃnÃn lalanÃÇgulÅbhir- vÅrÃ÷ svadehÃn patitÃnapaÓyan //335//} %<(ùnandavardana's dhvanyÃloka)>% atra bÅbhatsaÓ­ÇgÃrayorantarvÅraraso niveÓita÷ //64// ## {ayaæ sa raÓanotkar«Å pÅnastanavimardana÷ / nÃbhyÆrujaghanasparÓÅ nÅvÅvisraæsana÷ kara÷ //336//} %<(MahÃbhÃrata strÅparvan 24-19)>% etad bhÆriÓravasa÷ samarabhuvi patitaæ hastamÃlokya tadvadhÆrabhidadhau / atra pÆrvÃvasthÃsmaraïaæ Ó­ÇgÃrÃÇgamapi karuïaæ paripo«ayati // {dantak«atÃni karajaiÓca vipÃÂitÃni prodbhinnasÃndrapulake bhavata÷ ÓarÅre / dattÃni raktamanasà m­garÃjavadhvà jÃtasp­hairmunibhirapyavalokitÃni //337//} %<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 3.43)>% atra kÃmukasya dantak«atÃdÅni yathà camatkÃrakÃrÅïi tathà jinasya / yathà và para÷ Ó­ÇgÃrÅ tadalokanÃtsasp­hastadvat etadd­Óo munaya iti sÃmyavivak«Ã // {krÃmantya÷ k«atakomalalÃÇguligaladraktai÷ sadarbhÃ÷ sthalÅ÷ pÃdai÷ pÃtitayÃvakairiva galadbëpÃmbudhautÃnanà / bhÅtà bhart­karÃvalambitakarÃstvacchatrunÃryodhunà dÃvÃgniæ parito bhramanti punarapyudyadvivÃhà iva //338//} %<(ùnandavardana's dhvanyÃloka 3.20)>% atra cÃÂuke rÃjavi«ayà rati÷ pratÅyate / tatra karuïa iva Ó­ÇgÃro 'pyaÇgamiti tayorna virodha÷ / yathà {ehi gaccha patotti«Âha vada maunaæ samÃcara / evamÃÓÃgrahagrastai÷ krŬanti dhanino 'rthibhi÷ //339//} %<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 3.44)>% ityatra ehÅti krŬanti gaccheti krŬantÅti krŬanÃpek«ayo÷ Ãgamanagamanayorna virodha÷ / {k«ipto hastÃvalagna÷ prasabhamabhihato 'pyÃdadÃno 'æÓukÃntaæ g­hïan keÓe«vapÃstaÓcaraïanipatito nek«ita÷ saæbhrameïa / ÃliÇgan yovadhÆtastripurayuvatibhi÷ sÃÓrunetrotpalÃbhi÷ kÃmÅvÃrdrÃparÃdha÷ sa dahatu duritaæ ÓÃbhavo va÷ ÓarÃgni÷ //340//} %<(AmaruÓataka 2)>% ityatra tripuraripuprabhÃvÃtiÓayasya karuïo 'Çgam / tasya tu Ó­ÇgÃra÷ / tathÃpi na karuïe viÓrÃntiriti tasyÃÇgataiva / athavà prÃk yathà kÃmuka Ãcarati sma tathà ÓarÃgniriti Ó­ÇgÃrapo«itena karuïeïa mukhya evÃrtha upodbalyate / uktÃæ hi {guïa÷ k­tÃtmasaæskÃra÷ pradhÃnaæ pratimadyate / pradhÃnasyopakÃre hi tathà bhÆyasi vartate //} iti // %<(DhvanyÃlokalocana 3.22)>% prÃkpratipÃditasya rasasya rasÃntareïa na virodha÷ nÃpyaÇgÃÇgibhÃvo bhavati iti rasaÓabdenÃtra sthÃyibhÃva upalak«yate //65// iti kÃvyaprakÃÓe do«adarÓano nÃma saptama ullÃsa÷ //7// ==================================================== atha a«Âama ullÃsa÷ evaæ do«Ãnuktvà guïÃlaÇkÃravivekamÃha -- ## Ãtmana eva hi yathà ÓauryÃdayo nÃkÃrasya tathà rasasyaiva mÃdhuryÃdayo guïà na varïÃnÃm // kvacittu ÓauryÃdisamucitasyÃkÃramahattvÃderdarÓanÃt 'ÃkÃra evÃsya ÓÆra÷' ityÃdervyavahÃrÃdanyatrÃÓÆre 'pi vitatÃk­titvamÃtreïa {ÓÆra÷' iti kvÃpi ÓÆre 'pi mÆrtilÃghavamÃtreïa 'aÓÆra÷} iti aviÓrÃntapratÅtayo yathà vyavaharanti tadvanmadhurÃdivya¤jakasukumÃrÃdivarïÃnÃæ madhurÃdivyavahÃraprav­tteramadhurÃdirasÃÇgÃnÃæ varïÃnÃæ saukumÃryÃdimÃtreïa mÃdhuryÃdi madhurÃdirasopakaraïÃnÃæ te«ÃmasaukumÃryÃderamÃdhuryÃdi rasaparyantaviÓrÃntapratÅtibandhyà vyavaharanti / ata eva mÃdhuryÃdayo rasadharmÃ÷ samucitairvarïairvyajyante na tu varïamÃtrÃÓrayÃ÷ / yathai«Ãæ vya¤jakatvam tathodÃhari«yate //66// ## ye vÃcakavÃcyalak«aïÃÇgÃtiÓayamukhena mukhyaæ rasaæ saæbhavinam upakurvanti te kaïÂhÃdyaÇgÃnÃmutkar«ÃdhÃnadvÃreïa ÓarÅriïo 'pi upakÃrakà hÃrÃdaya ivÃlaÇkÃrÃ÷ / yatra tu nÃsti rasastatroktivaicitryamÃtraparyavasÃyina÷ / kvacittu santamapi nopakurvanti / yathÃkramamudÃharaïÃni ---- {apasÃraya ghanasÃraæ kuru hÃraæ dÆra eva kiæ kamalai÷ / alamalamÃli m­ïÃlairiti vadati divÃniÓaæ bÃlà //341//} %<(DÃmodaragupta's KuÂÂanÅmata 102)>% ityÃdau vÃcakamukhena {manorÃgastÅvraæ vi«amiva visarpatyavirataæ pramÃthÅ nirdhÆmaæ jvalati vidhuta÷ pÃvaka iva / hinasti pratyaÇgaæ jvara iva garÅyÃnita ito na mÃæ trÃtuæ tÃta÷ prabhavati na cÃmbà na bhavatÅ //342//} %<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 2.1)>% ityÃdau vÃcyamukhenÃlaÇkÃrau rasamupakuruta÷ // {citte cihutÂadi ïa ÂuÂÂadi sà guïesuæ sejjÃsu loÂÂadi visappadi dimuæhesuæ / bolammi vaÂÂadi pavaÂÂadi kavvabandhe jhÃïeïa ÂuÂÂadi ciraæ taruïÅ taraÂÂÅ //343//} [citte vighaÂate na truÂyati sà guïe«u ÓayyÃsu luÂhati visarpati diÇmukhe«u / vacane vartate pravartate kÃvyabandhe dhyÃnena truÂyati ciraæ taruïÅ pragalbhà //] %<(RÃjaÓekhara's KarpÆrama¤jarÅ 2.4)>% ityÃdau vÃcakameva / {mitre kvÃpi gate saroruhavane baddhÃnane tÃmyati krandatsu bhramare«u vÅk«ya dayitÃsannaæ pura÷ sÃrasam / cakrÃhvena viyoginà bisalatà nÃsvÃdità nojjhità kaïÂhe kevalamargaleva nihità jÅvasya nirgacchata÷ //344//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 176)>% ityÃdau vÃcyameva na tu rasam / atra bisalatà na jÅvaæ roddhuæ k«ameti prak­tÃnanuguïopamà // e«a eva ca guïÃlaÇkÃrapravibhÃga÷ / evaæ ca "samavÃyav­ttyà ÓauryÃdaya÷ saæyogav­ttyà tu hÃrÃdaya ityastu guïÃlaÇkÃrÃïÃæ bheda÷ / oja÷prabh­tÅnÃmanuprÃsopamÃdÅnÃæ cobhaye«Ãmapi samavÃyav­ttyà sthitiriti ga¬¬alikÃpravÃheïaivai«Ãæ bheda÷" ityabhidhÃnamasat // yadapyuktam {kÃvyaÓobhÃyÃ÷ kartÃro dharmà guïÃs tadatiÓayahetavastvalaÇkÃrÃ÷} iti tadapi na yuktam / yata÷ kiæ samastairguïai÷ kÃvyavyavahÃra÷ uta katipayai÷ / yadi samastai÷ tatkathamasamastaguïà gau¬Å päcÃlÅ ca rÅti÷ kÃvyasyÃtmà / atha katipayai÷ tata÷ {adrÃvatra prajvalatyagniruccai÷ prÃjya÷ prodyannullasatye«a dhÆma÷ //345//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 114)>% ityÃdÃvoja÷ prabh­ti«u guïe«u satsu kÃvyavyavahÃraprÃpti÷ / {svargaprÃptiranenaiva dehena varavarïinÅ / asyà radacchadaraso nyakkarotitarÃæ sudhÃm //346//} ityÃdau viÓe«oktivyatirekau guïanirapek«au kÃvyavyavahÃrasya pravartakau //67// idÃnÅæ guïÃnÃæ bhedamÃha ## e«Ãæ krameïa lak«aïamÃha #<ÃhlÃdakatvaæ mÃdhuryaæ Ó­ÇgÃre drutikÃraïam // MKpr-K_68 //># Ó­ÇgÃre arthÃt saæbhoge / drutirgalitatvamiva / Óravyatvaæ punaroja÷prasÃdayorapi //68// ## [atiÓayÃnvitamiti] atyantadrutihetutvÃt // ## cittasya vistÃrarÆpadÅptatvajanakamoja÷ //69// ## vÅrÃdvÅbhatse tato sÃtiÓayamoja÷ // #<Óu«kendhanÃgnivat svacchajalavatsahasaiva ya÷ // MKpr-K_70 //># ## anyaditi / vyÃpyamiha cittam / sarvatreti / sarve«u rase«u sarvÃsu racanÃsu ca // ## guïav­ttyà upacÃreïa / te«ÃÇguïÃnÃm / ÃkÃre Óaurysyeva //70-71// kutastraya eva na daÓa ityÃha ## bahunÃmapi padÃnÃmekapadavadbhÃsanÃtmà ya÷ Óle«a÷ yaÓcÃrohÃbarohakramarÆpa÷ samÃdhi÷ yà ca vikaÂatvalak«aïà udÃratà yaÓcaujomiÓritaÓaithilyÃtmà prasÃda÷ te«ÃmojastantarbhÃva÷ / p­thakpadatvarÆpaæ mÃdhuryaæ bhaÇgyà sÃk«ÃdupÃttam / prasÃdenÃrthavyaktirg­hÅtà / mÃrgÃbhedarÆpà samatà kvaciddo«a÷ / tathÃhi {mÃtaÇgÃ÷ kimu valgatai÷} ityÃdau siæhÃbhidhÃne mas­ïamÃrgatvÃyo guïa÷ / ka«ÂatvagrÃmyatvayordu«ÂÃbhidhÃnÃttannirÃkaraïenÃpÃru«yarÆpaæ saukumÃryam aujjvalyarÆpà kÃntiÓca svÅk­tà // evaæ na daÓa ÓabdaguïÃ÷ // {padÃrthe vÃkyaracanaæ vÃkyÃrthe ca padÃbhidhà / prau¬hirvyÃsasamÃsau ca sÃbhiprÃyatvamasya ca //} %<(VÃmana, KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 3,2.2)>% iti yà prau¬hi÷ oja ityuktaæ tad vaicitryamÃtram na guïa÷ / tadabhÃve 'pi kÃvyavyavahÃraprav­tte÷ / apu«ÂÃrthatvÃdhikapadatvÃnavÅk­tatvÃmaÇgalarÆpÃÓlÅlagrÃmyÃïÃæ nirÃkaraïena ca sÃbhiprÃyatvarÆpamoja÷ arthavaimalyÃtmà prasÃda÷ uktivaicitryarÆpaæ mÃdhuryam apÃru«yarÆpaæ saukumÃryam agrÃmyatvarÆpà udÃratà ca svÅk­tÃni / abhidhÃsyamÃnasvabhÃvoktyalaÇkÃreïa rasadhvaniguïÅbhÆtavyaÇgyÃbhyÃæ ca vastusvabhÃvasphuÂatvarÆpà arthavyakti÷, dÅptarasatvarÆpà kÃntiÓca svÅk­tà / kramakauÂilyÃnulbaïatvopapattiyogarÆpaghaÂanÃtmà Óle«o 'pi vicitratvamÃtram / avai«amyasvarÆpà samatà do«ÃbhÃvamÃtraæ na punarguïa÷ / ka÷ khalvanunmattonyasya prastÃvenyadabhidadhyÃt / arthasyÃyoner'nyacchÃyÃyonervà yadi na bhavati darÓanaæ tatkathaæ kÃvyam ityarthad­«ÂirÆpa÷ samÃdhirapi na guïa÷ //72// ## na vÃcyÃ÷ na vaktavyÃ÷ // #<... proktÃ÷ ÓabdaguïÃÓca ye / varïÃ÷ samÃso racanà te«Ãæ vya¤jakatÃmitÃ÷ // MKpr-K_73 //># ke kasya ityÃha ## ÂaÂha¬a¬havarjitÃ÷ kÃdayo mÃntÃ÷ Óirasi nijavargÃntyayuktÃ÷ tathà rephaïakÃrau hrasvÃntaritÃviti varïÃ÷ samÃsÃbhÃvo madhyama÷ samÃso veti samÃsa÷ tathà mÃdhuryavatÅ padÃntarayogena racanà mÃdhuryasya vya¤jikà // udÃharaïam {anaÇgaraÇgapratiaæ tadaÇgaæ bhaÇgÅbhraÇgÅk­tamÃnatÃÇgyÃ÷ / kurvanti yÆnÃæ sahasà yathaitÃ÷ svÃntÃni ÓÃntÃparacintanÃni //347//74///} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 179)>% ## vargaprathamat­tÅyÃbhyÃmantyayo÷ dvitÅyacaturthayo÷ repheïa adha upari ubhayatra và yasya kasyacit tulyayo÷ tena tasyaiva saæbandha÷ Âavargo 'rthÃt ïakÃravarja÷ ÓakÃra«akÃrau dÅrghasamÃsa÷ vikaÂà saæghaÂanà ojasa÷ / udÃharaïam ---- {mÆrdhnÃmuddh­ttakrÂta_ityÃdi //348[=159(incorr.285)]//75//} [mÆrddhnÃmudv­ttak­ttÃviralagalagaladraktasaæsaktadhÃrÃ- dhauteÓÃÇghriprasÃdopanatajayajagajjÃtamithyÃmahimnÃm / kailÃsollÃsanecchÃvyatikarapiÓunotsarpidarpoddhurÃïÃæ do«ïÃæ cai«Ãæ kimetat phalamiha nagarÅrak«aïe yat prayÃsa÷ //159//] %<(Har«a's NÃgÃnanda 8)>% #<ÓrutimÃtreïa ÓabdÃttu yenÃrthapratyayo bhavet / sÃdhÃraïa÷ samagrÃïÃæ sa prasÃdo guïo mata÷ // MKpr-K_76 //># samagrÃïÃæ rasÃnÃæ saæghaÂanÃnÃæ ca / udÃharaïam {parimlÃnaæ pÅnastanajaghanasaægÃdubhayatas- tanormadhyasyÃnta÷ parimilanamaprÃpya haritam / idaæ vyastanyÃsaæ ÓlathabhujalatÃk«epavalanai÷ k­ÓÃÇgyÃ÷ saætÃpaæ vadati bisinÅpatraÓayanam //349//76//} %<(KÃlidÃsa's RaghuvaæÓa 2.12)>% yadyapi guïaparatantrÃ÷ saæghaÂanÃdayastathÃpi ## kvacidvÃcyaprabandhÃnapek«ayà vaktraucityÃdeva racanÃdaya÷ / yathà {manthÃyastÃrïavÃmbha÷plutakuharacalanmandaradhvÃnadhÅra÷ koïÃghÃte«u garjatpralayaghanaghaÂÃnyonyasaæghaÂÂacaï¬a÷ / k­«.ïÃkrodhÃgradÆta÷ kurukulanidhanotpÃtanirghÃtavÃta÷ kenÃsmatsiæhanÃdapratirasitasakho dundubhistìitosau //350//} %<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 1.22)>% atra hi na vÃcyaæ krodhÃdivya¤jakam / abhineyÃrthaæ ca ca kÃvyamiti tatpratikÆlà uddhatà racanÃdaya÷ / vaktà cÃtra bhÅmasena÷ // kvacidvakt­prabandhÃnapek«ayà vÃcyaucityÃdeva racanÃdaya÷ // yathà {prau¬hacchedÃnurÆpocchalanarayabhavatsaiæhikeyopaghÃta- trÃsÃk­«ÂÃÓvatiryagvalitaravirathenÃruïenek«yamÃïam / kurvat kÃkutsthavÅryastutimiva marutÃæ kandharÃrandhrabhÃjÃæ bhÃÇkÃrairbhÅmametannipatati viyata÷ kumbhakarïottamÃÇgam //351//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% kvacidvakt­vÃcyÃnapek«Ã÷ prabandhocità eva te // tathÃhi ---- ÃkhyÃyikÃyÃæ Ó­ÇgÃre 'pi na mas­ïavarïÃdaya÷ / kathÃyÃæ raudre 'pi nÃtyantamuddhatÃ÷ / nÃÂakÃdau raudre 'pi na dÅrghasamÃsÃdaya÷ // evamanyadapuaucityamanusartavyam //77// iti kÃvyaprakÃÓe guïÃlaÇkÃrabhedaniyataguïanirïayo nÃma a«Âama ullÃsa÷ //8// ======================================================= atha navama ullÃsa÷ guïavivecane k­te 'laÇkÃrÃ÷ prÃptÃvasarÃ÷ iti saæprati ÓabdÃlaÇkÃrÃnÃha ---- ## tatheti Óle«avakrokti÷ kÃkuvakroktiÓca / tara padabhaÇgaÓle«eïa yathà {nÃrÅïÃmanukÆlamÃcarasi cejjÃnÃsi kaÓcetano vÃmÃnÃæ priyamÃdadhÃti hitak­nnaivÃbalÃnÃæ bhavÃn / yuktaæ kiæ hitakartanaæ nanu balÃbhÃvaprasiddhÃtmana÷ sÃmarthyaæ bhavata÷ purandaramatacchedaæ vidhÃtuæ kuta÷ //352//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% abhaÇgaÓle«eïa yathà {aho kened­ÓÅ buddhirdÃruïà tava nirmità / triguïà ÓrÆyate buddhirna tu dÃrumayÅ kvacit //353//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% kÃkvà yathà {gurujanaparatantratayà dÆrataraæ deÓamudyato gantum / alikulakokilalalite nai«yati sakhi surabhisamaye 'sau //354//78//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 191)>% ## svaravaisÃd­Óye 'pi vya¤janasad­Óatvaæ varïasÃmyam / rasÃdyanugata÷ prak­«Âo nyÃso 'nuprÃsa÷ // #<... chekav­ttigato dvidhà /># chekÃ÷ vidagdhÃ÷ / v­ttirniyatavarïagato rasavi«ayo vyÃpÃra÷ / gata iti chekÃnuprÃso v­ttyanuprÃsaÓca // kiæ tayo÷ svarÆpam ityÃha ---- ## anekasya arthÃt vya¤janasya sak­dekavÃraæ sÃd­Óyaæ chekÃnuprÃsa÷ / udÃharaïam {tato 'ruïaparispandamandÅk­tavapu÷ ÓaÓÅ / dadhre kÃmaparik«ÃmakÃminÅgaï¬apÃï¬utÃm //355//} %<(Kuntaka's VakroktijÅvita 1.19)>% #<... ekasyÃpyasak­tpara÷ // MKpr-K_79 //># ekasya apiÓabdÃdanekasya vya¤janasya dvirbahuk­tvo và sÃd­Óyaæ v­ttyanuprÃsa÷ //79// tatra ## ubhayatrÃpi prÃgudÃh­tam / #<... komalà parai÷ // MKpr-K_80 //># parai÷ Óe«ai÷ / tÃmeva kecit grÃmyeti vadanti / udÃharaïam {apasÃrasya ghanasÃraæ kuru hÃraæ dÆra eva kiæ kamalai÷ / alamalamÃli m­ïÃkairiti vadati divÃniÓaæ bÃlà //356[=341]//} %<(DÃmodaragupta's KuÂÂanÅmata 102)>% //80// ## etÃstisro v­ttaya÷ vÃmÃnÃdÅnÃæ mate vaidarbhÅgau¬ÅpäcÃlyÃkhyà rÅtayo matÃ÷ // #<ÓÃbdastu lÃÂÃnuprÃso bhede tÃtparyamÃtrata÷ // MKpr-K_81 //># Óabdagato 'nuprÃsa÷ ÓabdÃrthayorabhede 'pyanvayamÃtrabhedÃt lÃÂajanavallabhatvÃcca lÃÂÃnuprÃsa÷ / e«a padÃnuprÃsa ityanye //81// ## sa iti lÃÂÃnuprÃsa÷ / udÃharaïam {yasya na savidhe dayità davadahanastuhinadÅdhitistasya / yasya ca savidhe dayità davadahanastuhinadÅdhitistasya //357//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 161)>% #<... padasyÃpi ...># apiÓabdena sa iti samuccÅyate / udÃharaïam {vadanaæ varavarïinyÃstasyÃ÷ satyaæ sudhÃkara÷ / sudhÃkara÷ kva nu puna÷ kalaÇkavikalo bhavet //358//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 194)>% #<... v­ttÃvanyatra tatra và / nÃmna÷ sa v­ttyav­ttyoÓca ...># ekasmin samÃse bhinne và samÃse samÃsÃsamÃsayorvà nÃmna÷ prÃtipadikasya na tu padasya sÃrÆpyam / udÃharaïam {sitakarakararuciravibhà vibhÃkarÃkÃra dharaïidhara kÅrti÷ / pauru«akamalà kamalà sÃpi tavaivÃsti nÃnyasya //359 [=314]//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 195)>% #<... tadevaæ pa¤cadhà mata÷ // MKpr-K_82 //># ## samarasamaraso 'yamityÃdÃveke«Ãmarthavattve anye«Ãmanarthakatve bhinnÃrthÃnÃmiti na yujyate vaktum iti arthe satÅtyuktam / seti sarorasa ityÃdivailak«aïyena tenaiva krameïa sthità / #<... pÃdatadbhÃgav­tti tadyÃtyanekatÃm // MKpr-K_83 //># prathamo dvitÅyÃdau dvitÅyast­tÅyÃdau t­tÅyaÓcaturthe prathamastri«vapÅti sapta / prathamo dvitÅye t­tÅyaÓcaturthe prathamaÓcaturthe dvitÅyast­tÅye, iti dve / tadevaæ pÃdajaæ navabhedam / ardhÃv­tti÷ ÓlokÃv­ttiÓceti dve / dvidhà vibhakte pÃde prathamÃdipÃdÃdibhÃga÷ pÆrvavat dvitÅyÃdipÃdÃdibhÃge«u antabhÃgo 'nantabhÃge«viti viæÓatirbhedÃ÷ ÓlokÃntare hi nÃsau bhÃgÃv­tti÷ / trikhaï¬e triæÓat catu÷khaï¬e catvÃriæÓat / prathamapÃdÃdigatÃntyÃrghÃdibhÃgo dvitÅyapÃdÃdigate ÃdyÃrdhÃdibhÃge yamyate ityÃdyanvarthatÃnusaraïenÃnekabhedam / antÃdikam / Ãdyantikam / tatsamucchaya÷ / madhyÃdikam / Ãdimadhyam / antamadhyam / madhy¤tikam / te«Ãæ samuccaya÷ / tathà tasminneva pÃde ÃdyÃdibhÃgÃnÃæ madhyÃdibhÃge aniyate ca sthÃne Ãv­ttiriti prabhÆtatamabhedam / tadetatkÃvyÃntarga¬ubhÆtam iti nÃsya bhedalak«aïaæ k­tam / diÇmÃtramudÃhriyate / {sannÃrÅbharaïomÃyamÃrÃdhya vidhuÓekharam / sannÃrÅbharaïomÃyastatastvaæ p­thivÅæ jaya //360//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 10.27)>% {vinÃyameno nayatÃsukhÃdinà vinà yamenonayatà sukhÃdinà / mahÃjanodÅyata mÃnasÃdaraæ mahÃjanodÅ yatamÃnasÃdaram //361//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 3.5)>% {sa tvÃrambharatovaÓyamabalaæ vitatÃravam / sarvadà raïamÃnai«ÅdavÃnalasamasthita÷ //362//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 3.18)>% {sattvÃrambharatovaÓyamavalambitatÃravam / sarvadÃraïamÃnai«Å davÃnalasamasthita÷ //363//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra3-19)>% {anantamahimavyÃptaviÓvÃæ vedhà na veda yÃm / yà ca mÃteva bhajate praïate mÃnave dayÃm //364//} %<(ùnandavardhana's DeviÓataka 1)>% {yadÃnato 'yadà nato nayÃtyayaæ na yÃtyayam / ÓivehitÃæ Óive hitÃæ smarÃmitÃæ smarÃmi tÃm //365//} %<(ùnandavardhana's DeviÓataka 49)>% {sarasvati prasÃdaæ me sthitiæ cittasarasvati / sara svati kuru k«etrakuruk«etrasarasvati //366//} %<(ùnandavardhana's DevÅÓataka 50)>% {sasÃra sÃkaæ darpaïe kandarpeïa sasÃrasà / ÓarannavÃnà bibhrÃïà nÃvibhrÃïà Óarannavà //367//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 3.35)>% {madhuparÃjiparÃjitamÃnÅjanamana÷sumana÷surabhi Óriyam / abh­ta vÃritavÃrijaviplavaæ sphuÂitatÃmratatÃmravaïaæ jagat //368//} %<(RatnÃkara's Haravijaya 3.57)>% evaæ vaicitryasahasrai÷ sthitamanyadunneyam //83// ## {arthabhedena Óabdabheda÷} iti darÓane {kÃvyamÃrge svaro na gaïyate} iti ca naye vÃcyabhedena bhinnà api Óabdà yat yugapaduccÃraïena Óli«yanti bhinnaæ svarÆpamapahnuvate sa Óle«a÷ / sa ca varïapadaliÇgabhëÃprak­tipratyayavibhaktivacan¤anÃæ bhedÃda«Âadhà / krameïodÃharaïam ---- [(1) varïa] {alaÇkÃra÷ ÓaÇkÃkaranarakapÃlaæ parijano viÓÅrïÃÇgo bh­ÇgÅ avsu ca v­«a eko bahuvayÃ÷ / avastheyaæ sthÃïor'pi bhavati sarvÃmaraguror- vidhau vakre mÆrdhni sthitavati vayaæ ke punaramÅ //369//} %<(SubhëitaratnÃkara 1344)>% [(2) pada] {p­thukÃrtasvarapÃtraæ bhÆ«itani÷Óe«aparijanaæ deva / vilasatkareïugahanaæ saæprati samamÃvayo÷ sadanam //370[=306]//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% [(3) liÇga, (8) vacana] {bhaktiprahvavilokanapraïayinÅ nÅlotpalaspardhinÅ dhyÃnÃlambanatÃæ samÃdhiniratairnÅtehitaprÃptaye / lÃvaïyasya mahÃnidhÅ rasikatÃæ lak«mÅd­ÓostanvatÅ yu«mÃkaæ kurutÃæ bhavÃrtiÓamanaæ netre tanurvà hare÷ //371//} %<(Vallabhadeva's SubhëitÃvali)>% e«a vacanaÓle«o 'pi / [(4) bhëÃ] {mahadesurasaædhamme tamavasamÃsaægamÃgamÃharaïe / harabahusaraïaæ taæ cittamohamavasara_ume sahasà //372//} [mama dehi rasaæ dharme tamoaÓÃm ÃÓÃæ gamÃgamÃt hara na÷ / haravadhu Óaraïaæ tvaæ cittamoho 'pasaratu me sahasà //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 991 ; ùnandavardhana's DeviÓataka)>% [(5) prak­ti] {ayaæ sarvÃïi ÓÃstrÃïi h­di j¤e«u ca vak«yati / sÃmarthyak­damitrÃïÃæ mitrÃïÃæ ca n­pÃtmaja÷ //373//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% [(6) pratyaya] {rajaniramaïamaule÷ pÃdapadmÃvaloka- k«aïasamayaparÃptÃpÆrvasaæsahasram / pramathanivahamadhye jÃtucittvatprasÃdÃd ahamucitaruci÷ syÃnnandità sà tathà me //374//} [(7) vibhakti] {sarvasvaæ hara sarvasya tvaæ bhavacchedatatpara÷ / nayopakÃrasÃæmukhyamÃyÃsi tanuvartanam //375//84//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% ## navamopÅtyapirbhinnakrama÷ / udÃharaïam ---- {yosak­tparagotrÃïÃæ pak«acchedak«aïak«ama÷ / ÓatakoÂidatÃæ bibhradcibudhendra÷ sa rÃjate //376//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 201)>% atra prakaraïÃdiniyamÃbhÃvÃt dvÃvapyarthau vÃcyau // nanu svaritÃdiguïabhedÃd bhinnaprayatnoccÃryÃïÃæ tadabhÃvÃdabhinnaprayatnoccÃryÃïÃæ ca ÓabdÃnÃæ bandhe 'laÇkÃrÃntarapratibhotpattihetu÷ ÓabdaÓle«o 'rthaÓle«aÓceti dvividho 'pyarthÃlaÇkÃramadhye parigaïito 'nyairiti kathamayaæ ÓabdÃlaÇkÃra÷ / ucyate ---- iha do«aguïÃlaÇkÃrÃïÃæ ÓabdÃrthagatatvena yo vibhÃga÷ sa÷ anvayavyatirekÃbhyÃmeva vyavati«Âhate / tathÃhi ---- ka«ÂavÃdigìhatvÃdyanuprÃsÃdaya÷ vyarthatvÃdiprau¬hyÃdyupamÃdayastadbhÃvatadabhÃvÃnuvidhÃyitvÃdeva ÓabdÃrthagatatvena vyavasthÃpyante / svayaæ ca pallavÃtÃmrabhÃsvatkaravirÃjità / ityabhaÇga÷ {prabhÃtasaædhyevÃsvÃpaphalalubdhehitapradà //377//} iti sabhaÇga÷ iti dvÃvapi ÓabdaikasamÃÓrayÃviti dvayorapi ÓabdaÓle«atvamupapannaæ na tvÃdyasyÃrthaÓle«atvam / arthaÓle«asya tu sa vi«aya÷ yatra Óabdaparivartane 'pi na Óle«atvakhaï¬anà / yathà {stokenonnatimÃyÃti stokenÃyÃtyadhogatim / aho susad­ÓÅ v­ttistulÃkoÂe÷ khalasya ca //378//} %<(KÃlidÃsa's Pa¤castavÅ 1.150)>% na cÃyamupamÃpratibhotpattihetu÷ Óle«a÷ api tu Óle«apratibhotpattiheturupamà / tathÃpi ---- yathà {kamalamiva mukhaæ manoj¤ametatkacatitarÃm} ityÃdau guïasÃmye kriyÃsÃmye ubhayasÃmye và upamà / tathà 'sakalakalaæ purametajjÃtaæ saæprati sudhÃæÓubimbamiva' ityÃdau ÓabdamÃtrasÃmye 'pi sà yuktaiva / tathà hyuktaæ rudraÂena {sphuÂamarthÃlaÇkÃrÃvetÃvupamÃsamuccayau kiæ tu / ÃÓritya ÓabdamÃtraæ sÓmÃnyamihÃpi saæbhavata÷ //} iti / %<(RudraÂa, KÃvyÃlaÇkÃra)>% na ca {kamalamiva mukham} ityÃdi÷ sÃdhÃraïadharmaprayogaÓÆnya upamÃvi«aya iti vaktaæ yuktaæ pÆrïopamÃyà nirvi«ayatvÃpatte÷ // {deva tvameva pÃtÃlamÃÓÃnÃæ tvaæ nibandhanam / tvaæ cÃmaramarudbhÆmireko lokatrayÃtmaka÷ //379//} ityÃdi÷ Óle«asya copamÃdyalaÇkÃraviviktosti vi«aya iti / dvayoryoge saækara eva / upapattiparyÃlocane tu upamÃyà evÃyaæ yukto vi«aya÷ / anyathà vi«ayÃpahÃra eva pÆrïopamÃyÃ÷ syÃt / na ca 'abindusundarÅ nityaæ galallÃvaïyabindukÃ' ityÃdau virodhapratibhotpattihetu÷ Óle«a÷ api tu Óle«apratibhotpattiheturvirodha÷ / na hyatrÃrthadvayapratipÃdaka÷ ÓabdaÓle«a÷ dvitÅyÃrthasya pratibhÃtamÃtrasya prarohÃbhÃvÃt / na ca virodhÃbhÃsa iva virodha÷ Óle«ÃbhÃsa÷ Óle«a÷ / tadevamÃdi«u vÃkye«u Óle«apratibhotpattiheturalaÇkÃrÃntarameva / tathà ca { sadvaæÓamuktÃmaïi÷ //380//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 10.27)>% {nÃlpa÷ kaviriva svalpaÓloko deva mahÃn bhavÃn //381//} {anurÃgavatÅ saædhyà divasastatpura÷sara÷ / aho daivagatiÓcitrà tathÃpi na samÃgama÷ //382//} %<(ùnandavardana's dhvanyÃloka 1.9)>% {ÃdÃya cÃpamacalaæ k­tvÃhÅnaæ guïaæ vi«amad­«Âi÷ / yaÓcitramacyutaÓaro lak«yamabhÃÇk«Ånnamastasmai //383//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% ityÃdÃvekadeÓavivartirÆpakaÓle«avyatirekasamÃsoktivirodhatvamucitaæ na tu Óle«atvam // ÓabdaÓle«a iti cocyate arthÃlaÇkÃramadhye ca lak«yate iti ko 'yaæ naya÷ / kiæ ca caicitryamalaÇkÃra iti ya eva kavipratibhÃsaærambhagocarastatreva vicitratà iti saivÃlaÇkÃrabhÆmi÷ / arthamukhaprek«itvamete«Ãæ ÓabdÃnÃmiti cet anuprÃsÃdÅnÃmapi tathaiveti te 'pyarthÃlaÇkÃrÃ÷ kiæ nocyante / rasÃdivya¤jakasvarÆpavÃcyaviÓe«asavyapek«atve 'pi hyanuprÃsÃdÅnÃm alaÇkÃratà / Óabdaguïado«ÃïÃmapyarthÃpek«ayaiva guïado«atà / arthaguïado«ÃlaÇkÃrÃïÃæ ÓabdÃpek«ayaiva vyavasthitiriti te 'pi ÓabdagatatvenocyantÃm / {vidhau vakre mÆrdhni} ityÃdau ca varïÃdiÓle«e ekaprayatnoccÃryatve 'rthaÓle«atvaæ Óabdabhede 'pi prasajyatÃmityevamÃdi svayaæ vicÃryam // ## saæniveÓaviÓe«eïa yatra nyastà varïÃ÷ kha¬gamurajapadmÃdyÃkÃramullÃsayanti taccitraæ kÃvyam / ka«Âaæ kÃvyametaditi diÇmÃtraæ pradarÓyate / udÃharaïam ---- {mÃrÃriÓakrarÃmebhamukhairÃsÃraraæhasà / sÃrÃrabdhastavà nityaæ tadÃrtiharaïak«amà //384//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 5.6)>% {mÃtà natÃnÃæ saæghaÂÂa÷ÓriyÃæ bÃdhitasaæbhramà / mÃnyÃtha sÅmà rÃmÃïÃæ Óaæ me diÓyÃdumÃdimà //385//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 5.7)>% %<(khaÇgabandha÷)>% {saralà bahulÃrambhataralÃlibalÃravà / vÃralÃbahulÃmandakaralÃbahulÃmalà //386//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 5.19)>% %<(murajabandha÷)>% {bhÃsate pratibhÃsÃra rasÃbhÃtÃhatÃvibhà / bhÃvitÃtmà Óubhà vÃde devÃbhà bata te sabhà //387//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% %<(padmabandha÷)>% {rasÃsÃra rasà sÃrasÃyatÃk«ak«atÃyasà / sÃtÃvÃta tavÃtÃsà rak«atastvastvatak«ara //388//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 3.399)>% %<(sarvatobhadram)>% saæbhavino 'pyanye prabhedÃ÷ ÓaktimÃtraprakÃÓakà na tu kÃvyarÆpatÃæ dadhatÅti na pradarÓyante //85// ## bhinnarÆpasÃrthakÃnarthakaÓabdani«ÂhamekÃrthatvena mukhe bhÃsanaæ punaruktavadÃbhÃsa÷ / sa ca #<... Óabdasya ...># sabhaÇgÃbhaÇgarÆpakevalaÓabdani«Âha÷ / udÃharaïam ---- {arivadhadehaÓarÅra÷ sahasà rathisÆtaturagapÃdÃta÷ / bhÃti sadÃnatyÃga÷ sthiratÃyÃmavanitalatilaka÷ //389//} %<(UdbhaÂa's KÃvyÃlaÇkÃrasÃrasaÇgraha 1)>% {cakÃsatyaÇganÃrÃmÃ÷ kautukÃnandahetava÷ / tasya rÃj¤a÷ sumanaso vibudhÃ÷ pÃrÓvavartina÷ //390//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 207)>% #<... tathà ÓabdÃrthayorayam // MKpr-K_86 //># udÃharaïam ---- {tanuvapurajaghanyo 'sau kariku¤jararudhiraraktakharanakhara÷ / tejodhÃma maha÷p­thumanasÃmindro harirji«ïu÷ //391//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atraikasmin pade parivartite nÃlaÇkÃra iti ÓabdÃÓraya÷ aparasmiæstu parivartite 'pi sa na hÅyate ityarthani«Âha ityubhayÃlaÇkÃro 'yam //86// iti kÃvyaprakÃÓe ÓabdÃlaÇkÃranirïayo nÃma navama ullÃsa÷ // ========================================================= atha daÓama ullÃsa÷ arthÃlaÇkÃrÃnÃha ## upamÃnopameyayoreva na tu kÃryakÃraïÃdikayo÷ sÃdharmyaæ bhavatÅti tayoreva samÃnena dharmeïa saæbandha upamà / #<... pÆrïà luptà ca ...># upamÃnopameyasÃdhÃraïadharmopamÃpratipÃdakÃnÃmupÃdÃne pÆrïà / ekasya dvayostrayÃïÃæ và lope luptà // #<... sÃgrimà /># #<ÓrautyÃrthÅ ca bhavedvÃkye samÃse taddhite tathà // MKpr-K_87 //># agrimà pÆrïà / yathevÃdiÓabdà yatparÃstasyaivopamÃnatÃpratÅtiriti yadyapyupamÃnaviÓe«aïÃnyete tathÃpi ÓabdaÓaktimahimnà Órutyaiva «a«ÂhÅvat saæbandhaæ pratipÃdayantÅti tatsadbhÃve ÓrautÅ upamà / tathaiva {tatra tasyeva} ityanenevÃrthe vihitasya vaterupÃdÃne // {tena tulyaæ mukham} ityÃdÃvupameye eva {tattulyamasya} ityÃdau copamÃne eva {idaæ ca tacca tulyam} ityubhayatrÃpi tulyÃdiÓabdÃnÃæ viÓrÃntiriti sÃmyaparyÃlocanayà tulyatÃpratÅtiriti sÃdharmyasyÃrthatvÃttulyÃdiÓandopÃdÃne ÃrthÅ tadvat 'tena tulyaæ kriyà cedvati÷' ityanena vihitasya vate÷ sthitau / {ivena nityasamÃso vibhaktyapola÷ pÆrvapadak­tisvaratvaæ ca} iti nityasamÃse ivaÓabdayoge samÃsagà // krameïodÃharaïam ---- {svapne 'pi samare«u tvÃæ vijayaÓrÅrna mu¤chati / prabhÃvaprabhavaæ kÃntaæ svÃdhÅnapatikà yathà //392//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {cakitahariïalolalocanÃyÃ÷ krudhi taruïÃruïatÃrahÃrikÃnti / sarasijamidamÃnanaæ ca tasyÃ÷ samamiti cetasi saæmadaæ vidhatte //393//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 211)>% {atyÃyatairniyamakÃribhiruddhatÃnÃæ divyai÷ prabhÃbhiranapÃyamayairupÃyai÷ / Óaurirbhujairiva caturbhirada÷ sadà yo lak«mÅvilÃsabhavanairbhuvanaæ babhÃra //394//} %<(ÁivasvÃmin's KapphinÃbhyudaya 1.39)>% {avitathamanorathapathaprathane«u praguïa garimagÅtaÓrÅ÷ / suratarusad­Óa÷ sa bhavÃn abhila«aïÅya÷ k«itÅÓvaro na kasya //395//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {gÃmbhÅryagarimà tasya satyaÇgaÇgÃbhujaÇgavat / durÃloka÷ sa samare nidÃghÃmbararatnavat //396//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% svÃdhÅnapatikà kÃntaæ bhajamÃnà yathÃæ lokottaracamatkÃrabhÆ÷ tathà jayaÓrÅstvadÃsevanenetyÃdinà pratÅyamÃnena vinà yadyapi noktervaicitryam / vaicitryaæ cÃlaÇkÃra÷ / tathÃpi na dhvaniguïÅbhÆtavyaÇgyavyavahÃra÷ / na khalu vyaÇgyasaæsparÓaparÃmarÓÃdatra cÃrutÃpratÅti÷ / api tu vÃcya vaicityapratibhÃsÃdeva // rasÃdistu vyaÇgyor'rthÃlaÇkÃrÃntaraæ ca sarvatrÃvyabhicÃrÅtyagaïayitvaiva tadalaÇkÃrà udÃh­tÃ÷ / tadrahitatvena tu udÃhriyamÃïà virasatÃmÃvahantÅti pÆrvÃparaciruddhÃbhidhÃnamiti na codanÅyam //87// ## dharma÷ sÃdhÃraïa÷ / taddhite kalpavÃdau tvÃrthyeva // tena pa¤ca // udÃharaïam ---- {dhanyasyÃnanyasÃmÃnyasaujanyotkar«aÓÃlina÷ / karaïÅyaæ vacaÓceta÷ satyaæ tasyÃm­taæ yathà //397//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {Ãk­«ÂakaravÃlo 'sau saæparÃye paribhraman / pratyarthisenayà d­«Âa÷ k­tÃntena sama÷ prabhu÷ //398//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {karavÃla ivÃcÃrastasya vÃgam­topamà / vi«akalpaæ mano vetsi yadi jÅvasi tatsakhe //399//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% ## {sa_alakaraïaparavÅsÃmasiriviaraïaæ ïa sarasakavvassa / dÅsa_i aha và ïisamma_i sarisaæ aæsaæsametteïa //400//} [sakalakaraïaparaciÓrÃmaÓrÅvitaraïaæ na sarasakÃvyasya / d­Óyate 'tha và niÓamyate sad­ÓamaæÓÃæÓamÃtreïa //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 995)>% kavvassetryatra kavvasamamiti sarisamityatra ca ïÆïamiti pÃÂhe e«aiva samÃsagà //88// ## vÃÓabda÷ upamÃdyotaka iti / vÃderupamÃpratipÃdakasya lope «a samÃsena karnïo 'dhikaraïÃccotpannena kyacà kartu÷ kyaÇà karmakartrorupapadayorïamulà ca bhavet // udÃharaïam ---- {tata÷ kumudanÃthena kÃminÅgaï¬apÃï¬unà / netrÃnandena candreïa mÃhendrÅ digalaÇk­tà //401//} %<(MahÃbhÃrata dro.[184-46])>% tathà {asitabhujagabhÅ«aïÃsipatro ruharuhikÃhitacittatÆrïacÃra÷ / pulakitatanurutkapolakÃnti÷ pratibhaÂavikramadarÓaneyamÃsÅt //402//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {pauraæ sutÅyati janaæ samarÃntaresÃ- vanta÷purÅyati vicitracaritracu¤cu÷ / nÃrÅyate samarasÅmni k­pÃïapÃïer Ãlokya tasya caritÃni sapatnasenà //403//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 217)>% {m­dhe nidÃghagharmÃæÓudarÓaæ paÓyanti taæ pare / sa puna÷ pÃrthasaæcÃraæ saæcaratyavanÅpati÷ //404//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 218)>% #<... etaddvilope kvipsamÃsagà // MKpr-K_89 //># etayordhrmavÃdyo÷ / udÃharaïam ---- {savità vidhavati vidhurapi savitarati tathà dinanti yÃminya÷ / yÃminayanti dinÃni ca sukhadu÷khavaÓÅk­te manasi //405//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 219)>% {paripanthimanojyaÓatairapi durÃkrama÷ / saæparÃyaprav­ttausau rÃjate rÃjaku¤jara÷ //406//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% //89// ## {ÂuÂuïïanto marihisi kaïÂaakaliÃiæ keaivaïÃiæ / mÃlaikusumasaricchaæ bhamara bhamanto ïa pÃvihisi //407//} [ÂuïÂuïÃyamÃno mari«yasi kaïÂakakalitÃni ketakÅvanÃni / mÃlatÅkusumasad­k«aæ bhramara bhraman na prÃpsyasi //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 979 ; Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana)>% kusumeïa samamiti pÃÂhe vÃkyagà / ## Ãse nirÃse / {arÃtivikramÃlokavikasvaravilocana÷ / k­pÃïodagradordaï¬a÷ sa sahasrÃyudhÅyati //408//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atrÃtmà upameya÷ / #<... trilope ca samÃsagà // MKpr-K_90 //># trayÃïÃæ vÃdidharmopamÃnÃnÃm / udÃharaïam ---- {taruïamani k­tÃvalokanà lalitavilÃsavitÅrïavigrahà / smaraÓaravisarÃcitÃntarà m­ganayanà harate munermana÷ //409//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra saptamyupamÃnetyÃdinà yadà samÃsalopau bhavata÷ / tadedamudÃharaïam // krÆrasyÃcÃrasyÃya÷ÓÆlatayÃdhyavasÃyÃd aya÷ÓÆlenÃnvicchati {Ãya÷ÓÆlika÷} ityatiÓayoktirna tu krÆrÃcÃropameyataik«ïyadharmavÃdÅnÃæ lope trilope 'yamupamà / evamekonaviæÓatirluptÃ÷ pÆrïÃbhi÷ saha pa¤caviæÓati÷ // {anayeneva rÃjyaÓrÅrdainyeneva manasvità / mamlau sÃtha vi«Ãdena padminÅva himÃmbhasà //410//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 222)>% ityabhinne sÃdhÃraïe dharme // {jyotsneva nayanÃnanda÷ sureva madakÃraïam / prabhuteva samÃk­«Âasarvalokà nitambinÅ //411//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% ity bhinne ca tasmin ekasyaiva bahÆpamÃnopÃdÃne mÃlopamà / yathottaramupameyasyopamÃnatve pÆrvavadabhinnadharmatve {anavaratakanakavitaraïajalalavabh­takarataraÇgitÃrthitate÷ / bhaïitiriva matirmatiriva ce«Âà ce«Âeva kÅrtirativimalà //412//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {matiriva mÆrtirmadhurà mÆrtiriva sabhà prabhÃvacità / tasya sabheva jayaÓrÅ÷ Óakyà jetuæ n­pasya na pare«Ãm //413//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 223)>% ityÃdikà raÓanopamà ca na lak«ità evaævidhavaicitryasahasrasaæbhavÃt uktabhedÃnatikramÃcca //90// ## upamÃnÃntarasaæbandhÃbhÃvo 'nanvaya÷ / udÃharaïam ---- {na kevalaæ bhÃti nitÃntakÃntirnitambanÅ saiva nitambinÅva / yÃvadvilÃsÃyudhalÃsyavÃsÃste tadvilÃsà iva tadvilÃsÃ÷ //414//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% #<... viparyÃsa upameyopamà tayo÷ // MKpr-K_91 //># tayo÷ upamÃnopameyayo÷ / pariv­tti÷ arthÃt vÃkyadvaye / itaropamÃnavyavacchedaparà upameyenopamà iti upameyopamà / udÃharaïam ---- {kamaleva matirmatiriva kamalà tanuriva vibhà vibheva tanu÷ / dharaïÅva dh­tirdh­tiriva dharaïÅ satataæ vibhÃti bata yasya //415// %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 225)>% //91// ## samena upamÃnena / udÃharaïam ---- {unme«aæ yo mama na sahate jÃtivairÅ niÓÃyÃm indorindÅvaradalad­Óà tasya saundaryadarpa÷ / nÅti÷ ÓÃntiæ prasabhamanayà vaktrakÃntyeti har«Ãl lagnà manye lalitatanu te pÃdayo÷ padmalak«mÅ÷ //416//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {limpatÅva tamo 'ÇgÃni var«atÅväjanaæ nabha÷ / asatpuru«aseveva d­«ÂirviphalatÃæ gatà //417//} %<(ÁÆdraka's M­cchakaÂikà 1.32)>% ityÃdau vyÃpanÃdi lepanÃdirÆpatayà saæbhÃvitam // ## bhedoktau yathà {ayaæ mÃrtaï¬a÷ kiæ sa khalu turagai÷ saptabhirita÷ k­ÓÃnu÷ kiæ sarvÃ÷ prasarati diÓo nai«a niyatam / k­tÃnta÷ kiæ sÃk«Ãnmahi«avahano 'sÃviti ciraæ samÃlokyÃjau tvÃæ vidadhati vikalpÃn pratibhaÂÃ÷ //418//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% bhedoktÃvityanena na kevalamayaæ niÓcayagarbho yÃvanniÓcayÃnto 'pi saædeha÷ svÅkrÂa÷ / yathà {indu÷ kiæ kva kalaÇka÷ sarasijametat kimambu kutra gatam / lalitasavilÃsavacanairmukhamiti hariïÃk«i niÓcitaæ parata÷ //419//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% kiæ tu niÓcayagarbha iva nÃtra niÓcaya÷ pratÅyamÃna iti upek«ito bhaÂÂodbhaÂena / tadanuktau yathà {asyÃ÷ sargavidhau prajÃpatirabhÆccandro nu kÃntiprada÷ Ó­ÇgÃraikarasa÷ svayaæ nu madano mÃso nu pu«pÃkara÷ / vedÃbhyÃsaja¬a÷ kathaæ nu vi«ayavyÃv­ttakautÆhalo nirmÃtuæ prabhavenmanoharamidaæ rÆpaæ purÃïo muni÷ //420//} %<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 1.8)>% //92// ## atisÃmyÃd anapahnutabhedayo÷ abheda÷ / ## Ãropavi«ayà iva ÃropyamÃïÃ÷ yadà ÓabdopÃttÃ÷ tadà samastÃni vastÆni vi«ayosyeti samastavastuvi«ayam / Ãropità iti bahuvacanamavivak«itam / yathà {jyotsnÃbhasmacchuraïadhavalà bibhratÅ tÃrakÃsthÅ- nyantardhÃnavyasanarasikà rÃtrikÃpÃlikÅyam / dvÅpÃd dvÅpaæ bhramati dadhatÅ candramudrÃkapÃle nyastaæ siddhäjanaparimalaæ lächanasyacchalena //421//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% atra pÃdatraye, antardhÃnavyasanarasikatvamÃropitadharma eveti rÆpakaparigrahe sÃdhakamastÅtitatsaækarÃÓaÇkà na kÃryà //93// #<Órautà ÃrthaÓca te yasminnekadeÓavivarti tat /># kevidÃropyamÃïÃ÷ Óabdo 'pÃttÃ÷ kecidarthasÃmarthyÃdavaseyÃ÷ ityekadeÓavivartanÃt ekadeÓavivarti / yathà {jassa raïante_ura_e kare kuïantassa maï¬alaggala_aæ / rasasaæmuhÅ vi sahasà paramuhÅ ho_i ri_useïà //422//} [yasya raïÃnta÷pure kare kurvato maï¬alÃgralatÃm / rasasaæmukhyapi sahasà parämukhÅ bhavati ripusenà //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 980)>% atra raïasyÃnta÷puratvamÃropyamÃïaæ Óabdo 'pÃttam maï¬alÃgralatÃyÃ÷ nÃyikÃtvam ripusenÃyÃÓca pratinÃyikÃtvam arthasÃmarthyÃdavasÅyate iti ekadeÓe viÓe«eïa vartanÃdekadeÓavivarti / ## uktadvibhedaæ sÃvayavam // #<... niraÇgaæ tu Óuddhaæ ...># yathà {kuraÇgÅvÃÇgÃni stimitayati gÅtadhvani«u yat sakhÅæ kÃntodantaæ Órutamapi puna÷ praÓnayati yat / anidraæ yaccÃnta÷ svapiti tadaho vedmyabhinavÃæ prav­tto 'syÃ÷ sektuæ h­di manasija÷ premalatikÃm //423//} %<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana ; Abhinavagupta's AbhinavabhÃratÅ)>% #<... mÃlà tu pÆrvavat // MKpr-K_94 //># mÃlopamÃyÃmivaikasmin bahava ÃropitÃ÷ / yathà {saundaryasya taraÇgiïÅ taruïimotkar«asya har«odgama÷ kÃnte÷ kÃrmaïakarma narmarahasÃmullÃsanÃvÃsabhÆ÷ / vidyà vakragirÃæ vidheranavadhiprÃvÅïyasÃk«Ãtkriyà vÃïÃ÷ pa¤caÓilÅmukhasya lalanÃcƬÃmaïi÷ sà priyà //424//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% //94// ## yathà {vidvanmÃnasahaæsa vairikamalÃsaækocadÅptadyute durgÃmÃrgaïanÅlalohita samitsvÅkÃravaiÓvÃnara / satyaprÅtividhÃnadak«a vijayaprÃgbhÃvabhÅma prabho sÃmrÃjyaæ varavÅra vatsaraÓataæ vairi¤camuccai÷ kriyÃ÷ //425//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% atra mÃnasameva mÃnasam kamalÃyÃ÷ saækoca eva kamalÃnÃmasaækoca÷ durgÃïÃmamÃrgaïameva durgÃyÃ÷ mÃrgaïam samitÃæ svÅkÃra eva samidhÃæ svÅkÃra÷ satye pratÅtireva satyÃmaprÅti÷ vijaya÷ paraparÃbhava eva vijayorjuna÷ evamÃropaïanimitto haæsÃderÃropa÷ / yadyapi ÓabdÃrthÃlaÇkÃro 'yamityuktaæ vak«yate ca tathÃpi prasiddhyanurodhÃdatrokta÷ / ekadeÓavivarti hÅdamanyairabhidhÅyate // bhedabhÃji yathà {ÃlÃnaæ jayaku¤jarasya d­«adÃæ seturvipadvÃridhe÷ pÆrvÃdri÷ karavÃlacaï¬amahaso lÅlopadhÃnaæ Óriya÷ / saægrÃmÃm­tasÃgarapramathanakrŬÃvidhau mandaro rÃjan rÃjati vÅravairivanitÃvaidhavyadaste bhuja÷ //426//} %<(MahimabhaÂÂa's Vyaktiviveka)>% atra jayÃderbhinnaÓabdavÃcyasya ku¤jaratvÃdyÃrope bhujasya ÃlÃnatvÃdyÃropo yujyate / {alaukikamahÃlokaprakÃÓitajagattraya÷ / stÆyate deva sadvaæÓamuktÃratnaæ na kairbhavÃn //427//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {niravadhi ca nirÃÓrayaæ ca yasya sthitamanivartitakautukaprap¤cam / prathama iha bhavÃn sa kÆrmamÆrtirjayati caturdaÓalokavallikanda÷ //428//} %<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 3,4.32)>% iti ca amÃlÃrÆpoakamapi paraæparitaæ dra«Âavyam // {kisalayakarairlatÃnÃæ karakamalai÷ kÃminÃæ mano jayati / nalinÅnÃæ kamalamukhai÷ mukhendubhiryo«itÃæ madana÷ //429//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 8.50)>% ityÃdi raÓanÃrÆpakaæ na vaicitryavaditi na lak«itam //95// ## upameyam asatyaæ k­tvopamÃnaæ satyatayà yat sthÃpyate sà tu apahnuti÷ udÃharaïam ---- {avÃpta÷ prÃgalbhyaæ pariïataruca÷ Óailatanaye kalaÇko naivÃyaæ vilasati ÓaÓÃÇkasya vapu«i / amu«yeyaæ manye vigaladam­tasyandaÓiÓire ratiÓrÃntà Óete rajaniramaïÅ gìhamurasi //430//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% itthaæ và {bata sakhi kiyadetat paÓya vairaæ smarasya priyavirahak­Óesmin rÃgiloke tathà hi / upavanasahakÃrodbhÃsibh­Çgacchalena prativiÓikhamanenoÂÂaÇkitaæ kÃlakÆÂam //431//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra hi na sabh­ÇgÃïi sahakÃrÃïi api tu sakÃlakÆÂà Óarà iti pratÅti÷ / evaæ và {amu«miællÃvaïyÃm­tasarasi nÆnaæ m­gad­Óa÷ smara÷ Óarvaplu«Âa÷ p­thujaghanabhÃge nipatita÷ / yadaÇgÃÇgÃraïÃæ prathamapiÓunà nÃbhikuhare Óikhà dhÆmasyeyaæ pariïaæmati romÃvalivapu÷ //432//} %<(Vallabhadeva's SubhëitÃvali, Bombay Sankrit and Prakrit Series. 1558)>% atra na romÃvali÷ dhÆmaÓikheyamiti pratipatti÷ // evamiyaæ bhaÇgyantarairapyÆhyà // #<Óle«a÷ sa vÃkya ekasmin yatrÃnekÃrthatà bhavet // MKpr-K_96 //># ekÃrthapratipÃdakÃnÃmeva ÓabdÃnÃæ yatrÃneko 'rtha÷ sa Óle«a÷ / udÃharaïam ---- {udayamayate diÇmÃlinyaæ nirÃkurutetarÃæ nayati nidhanaæ nidrÃmudrÃæ pravartayati kriyÃ÷ / racayatitarÃæ svairÃcÃrapravartanakartanaæ bata bata lasatteja÷pu¤jo vibhÃti vibhÃkara÷ //433//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 237)>% atrÃbhidhÃyà aniyantraïÃt dvÃvapyarkabhÆpau vÃcyau //96// ## prak­tÃrthapratipÃdakavÃkyena Óli«ÂaviÓe«aïamÃhÃtmyÃt na tu viÓe«yasya sÃmarthyÃdapi yat aprak­tasyÃrthasyÃbhidhÃnam sà samÃsena saæk«epeïÃrthadvayakathanÃt samÃsokti÷ / udÃharaïam ---- {lahiÆïa tujjha bÃhupphaæsaæ jÅe sa ko vi ullÃso / jaalacchÅ tuba virahe ïa hujjalà dubbalà ïaæ sà //434//} [labdhvà tava bÃhusparÓa yasyÃ÷ sa ko 'pyullÃsa÷ / jayalak«mÅstava virahe na khalÆjjvalà durbalà nanu sà //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ, Nirnaya Sagar Press. 428)>% atra jayalak«mÅÓabdasya kevalaæ kÃntÃvÃcakatvaæ nÃsti // #<... nidarÓanà / abhavanvastusaæbandha upamÃparikalpaka÷ // MKpr-K_97 //># nidarÓanaæ d­«ÂÃntakaraïam / udÃharaïam ---- {kva sÆryaprabhÃvo vaæÓa÷ kva cÃlpavi«ayà mati÷ / titÅr«urdustaraæ mohÃdu¬upenÃsmi sÃgaram //435//} %<(KÃlidÃsa's RaghuvaæÓa1-2)>% atra u¬upena sÃgarataraïamiva manmatyà sÆryavaæÓavarïanamityupamÃyÃæ paryavasyati / yathà và {udayati vitatordhvaraÓmirajjÃvahimarucau himadhÃmni yÃti cÃstam / vahati girirayaæ vilambighaïÂÃdvayaparivÃritavÃraïendralÅlÃm //436//} %<(MÃgha's SiÓupÃlavadha, Nirnaya Sagar Press. 4.20)>% atra kathmanyasya lÅlÃmanyo vahatÅti tatsad­ÓÅmityupamÃyÃæ paryavasÃnam / {dorbhyÃæ titÅr«ati taraÇgavatÅbhujaÇgam ÃdÃtumicchati kare hariïÃÇkabimbam / meruælilaÇghayi«ati dhruvame«a deva yaste guïÃn gaditumudyamamÃdadhati //437//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 241)>% ityÃdau mÃlÃrÆpÃpye«Ã dra«Âavyà //97// ## kriyayaiva svasvarÆpasvakÃraïayo÷ saæbandho yadavagamyate sà aparà nidarÓanà / yathà {unnataæ padamavÃpya yo laghuhelayaiva patediti bruvan / ÓailaÓekharagato d­«atkaïaÓcÃrumÃrutadhuta÷ patatyadha÷ //438//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 242)>% atra pÃtakriyayà patanasya lÃghave sati unnatapadaprÃptirÆpasya ca saæbandha÷ khyÃpyate // ## aprÃkaraïikasyÃbhidhÃnena prÃkaraïikasyÃk«epo 'prastutapraÓaæsà //98// ## tadanyasya kÃraïÃde÷ / krameïodÃhyaïam ---- {yÃtà kiæ na milanti sundari punaÓcintà tvayà matk­te no kÃryà nitarÃæ k­ÓÃsi kathayatyevaæ sabëpe mayi / lajjÃmantharatÃrakeïa nipatatpÅtÃÓruïà cak«u«Ã d­«Âvà mÃæ hasitena bhÃvimaraïotsÃhastayà sÆcita÷ //439//} %<(AmaruÓataka 10)>% atra prasthÃnÃtkimiti niv­tto 'sÅti kÃrye p­«Âe kÃraïamabhihitam / {rÃjanrÃjasutà na pÃÂhayati mÃæ devyo 'pi tÆ«ïÅæ sthitÃ÷ kubje bhojaya mÃæ kumÃrasacivairnÃdyÃpi kiæ bhujyate / itthaæ nÃtha ÓukastavÃribhavane muktodhvagai÷ pa¤jarÃc citrasthÃnavalokya ÓÆnyavalabhÃvekaikamÃbhëate //440//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% atra prasthÃnodyataæ bhavantaæ j¤Ãtvà sahasaiva tvadaraya÷ palÃyya gatÃ÷ iti kÃraïe prastute kÃryamuktam / {etattasya mukhÃtkiyat kamalinÅpatre kaïaæ vÃriïo yanmuktÃmaïirityamaæsta sa ja¬a÷Ó­ïvanyadasmÃdapi / aÇgulyagralaghukriyÃpravilayinyÃdÅyamÃne Óanai÷ kutro¬¬Åya gato mametyanudinaæ nidrÃti nÃnta÷Óucà //441//} %<(BhallaÂaÓataka 94)>% atrÃsthÃne ja¬ÃnÃæ mamatvasaæbhÃvanà bhavatÅti sÃmÃnye prastute viÓe«a÷ kathita÷ / {suh­dvadhÆbëpajalapramÃrjanaæ karoti vairapratiyÃtanena ya÷ / sa eva pÆjya÷ sa pumÃnsa nÅtimÃnsujÅvitaæ tasya sa bhÃjanaæ Óriya÷ //442//} %<(UdbhaÂa's KÃvyÃlaÇkÃrasÃrasaÇgraha)>% atra 'k­«ïaæ nihatya narakÃsuravadhÆnÃæ yadi du÷kham praÓamayasi tat tvameva ÓlÃghya÷' iti viÓe«e prak­te sÃmÃnyamabhihitam / tuye prastute tulyÃbhidhÃne traya÷ prakÃrÃ÷ / Óle«a÷ samÃsokti÷ sÃd­ÓyamÃtraæ và tulyÃt tulyasya hyÃk«epe hetu÷ / krameïodÃharaïam -- {puæstvÃdapi pravicalet yadi yadyadho 'pi yÃyÃd yadi praïayane na mahÃnapi syÃt / abhyuddharettadapi viÓvamitÅd­ÓÅyaæ kenÃpi dik orakaÂità puru«ottamena //443//} %<(BhallaÂaÓataka 79)>% {ye¤Ãsyabhyuditena candra gamita÷ klÃntiæ ravau tatra te yujyeta pratikartumeva na punastasyaiva pÃdagraha÷ / k«Åïenaitadanu«Âhitaæ yadi tata÷ kiæ lajjase no manÃg astvevaæ ja¬adhÃmatà tu bhavato yad vyomni visphÆrjase //444//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {ÃdÃya vÃri parita÷ saritÃæ mukhebhya÷ kiæ tÃvadarjitamanena durarïavena / k«ÃrÅk­taæ ca va¬avÃdahane hutaæ ca pÃtÃlakuk«ikuhare viniveÓitaæ ca //445//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% iyaæ ca kÃcit vÃcye pratÅyamÃnÃrthÃnadhyÃropeïaiva bhavati / yathà {abdherambha÷ sthagitabhuvanÃbhogapÃtÃlakuk«e÷ potopÃyà iha hi bahavo laÇghane 'pi k«amante / Ãho rikta÷ kathamapi bhavede«a daivÃt tadÃnÅæ ko nÃma syÃdavaÂakuharÃlokane 'pyasya kalpa÷ //446//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% kvacidadhyÃropeïaiva / yathà {kastvaæ bho÷ kathayÃmi daivahatakaæ mÃæ viddhi ÓÃkhoÂakaæ vairÃgyÃdiva vak«i sÃdhu viditaæ kasmÃdidaæ kathyate / vÃmenÃtra vaÂastamadhvagajana÷ sarvÃtmanà sevate na cchÃyÃpi paropakÃrakaraïe mÃrgasthitasyÃpi me//447//} %<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 3.51)>% kvacidaæÓe«vadhyÃropeïa / yathà {so 'pÆrvo rasanÃviparyayavidhi÷ tat karïayoÓcÃpalaæ d­«Âi÷ sà madavism­tasvaparadik kiæ bhÆyasoktena và / sarvaæ vism­tavÃnasi bhramara he yadvÃraïo 'dyÃpyasau anta÷ÓÆnyakaro ni«evyata iti bhrÃta÷ ka e«a graha÷ //448//} %<(BhallaÂaÓataka 18)>% atra rasanÃvaparyÃsa÷ ÓÆnyakartvaæ ca bhramarasyÃsevane na hetu÷ karïacÃpalaæ tu hetu÷ mada÷ pratyuta sevate nimittam //99// ## ## upamÃnenÃntarnigÅrïasyopameyasya yadadhyavasÃnaæ saikà / yathà {kamalamanambhasi kamale ca kubalaye tÃni kanakalatikÃyÃm / sà ca sukumÃrasubhagetyutpÃtaparaæparà keyam //449//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% atra mukhÃdi kamalÃdirÆpatayÃdhyavasitam / yacca tadevÃnyatvenÃdhyavasÅyate sà aparà / yathà {aïïaæ la¬ahattaïa_aæ aïïà vi_a kà vi vattaïacchÃ_à / sÃmà sÃmaïïapa_Ãva_iïo rehacci_a ïa ho_i //450//} [anyatsaukumÃryam anyaiva ca kÃpi vartanacchÃyà / ÓyÃmà sÃmÃnyaprajÃpate÷ rek«aiva ca na bhavati //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 969)>% (arthÃt asaæbhavino 'rthasya) sà t­tÅyà / yathà {rÃkÃyÃmakalaÇkaæ cedam­tÃæÓorbhavedvapu÷ / tasyà mukhaæ tadà sÃmyaparÃbhavamavÃpnuyÃt //451//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% kÃraïasya ÓÅghrakÃritÃæ vaktuæ kÃryasya pÆrvamuktau caturthÅ / yathà {h­dayamadhi«ÂhitamÃdau mÃlatyÃ÷ kusumacÃpabÃïena / caramaæ ramaïÅvallabha locanavi«ayaæ tvayà bhajatà //452//} %<(DÃmodaragupta's KuÂÂanÅmata 96)>% #<... prativastÆpamà tu sà // MKpr-K_101 //># ## sÃdhÃraïo dharma÷ upameyavÃkye upamÃnavÃkye ca kathitapadasya du«ÂatayÃbhihitatvÃt Óabdabhedena yat upÃdÅyate sà vastÆno vÃkyÃrthasyopamÃnatvÃt prativastÆpamà / yathà {devÅbhÃvaæ gamità parivÃrapadaæ kathaæ bhajatve«Ã / na khalu paribhogayogyaæ daivatarÆpÃÇkitaæ ratnam //453//} %<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 4,2.4)>% {yadi dahatyanalo 'tra kimadbhutaæ yadi ca gauravamadri«u kiæ tata÷ / lavaïamambu sadaiva mahodadhe÷ prak­tireva satÃmavi«Ãdità //454[=272]//} %<(ùnandavardhana's DeviÓataka)>% ityÃdikà mÃlÃprativastÆpamà dra«Âavyà / evamanyatrÃpyanusartavyam // ## ete«Ãæ sÃdhÃraïadharmÃdÅnÃæ d­«Âo 'nto niÓcayo yatra sa d­«ÂÃnta÷ / {tvayi d­«Âa eva tasyà nirvÃti mano manobhavajvalitam / Ãloke hi himÃæÓorvikasati kusumaæ kumudvatyÃ÷ //455//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 251)>% e«a sÃdharmyeïa / vaidharmyeïa tu {tavÃhave sÃhasakarmaÓarmaïa÷ karaæ k­pÃïÃntikamÃninÅ«ata÷ / bhaÂa÷ pare«Ãæ viÓarÃrutÃmagu÷ dadhatyavÃte sthiratÃæ hi pÃæsava÷ //456//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% //100-102// ## prÃkaraïikÃprÃkaraïikÃnÃm arthÃt upamÃnopameyÃnÃæ dharma÷ kriyÃdi÷ ekavÃrameva yat upÃdÅyate tat ekasthasyaiva samastavÃkyadÅpanÃd dÅpakam / yathà {kivaïÃïaæ dhaïaæ ïÃgÃïaæ phaïamaïÅ keÓarÃ_iæ sÅhÃïaæ / kulabÃli_Ãïaæ tthaïa_à kutto chippanti amu_Ãïaæ //457//} [k­païÃnÃæ dhanaæ nÃgÃnÃæ phaïamaïi÷ kesarà siæhÃnÃm / kulabÃlikÃnÃæ stanÃ÷ kuta÷ sp­Óyante 'm­tÃnÃm //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ, Nirnaya Sagar Press. 976)>% kÃrakasya ca bahvÅ«u kriyÃsu sak­dv­ttidÅrpakam / yathà {svidya[t]i kÆïati vellati vicalati nimi«ati vilokayati tiryak / antarnandati cumbatumicchati navapariïayà vadhÆ÷ Óayane //458//} %<(SubhëitaratnabhÃï¬ÃgÃra 317/3)>% //103// ## pÆrveïa pÆrveïa vastunà uttaramuttaraæ cedupakriyate tat mÃlÃdÅpakam / yathà {saægrÃmÃÇgaïamÃgatena bhavatà cÃpe samÃropite devÃkraïaya yena yena sahasà yadyatsamÃsÃditam / kodaï¬ena ÓarÃ÷ ÓarairariÓirastenÃpi bhÆmaï¬alaæ tena tvaæ bhavatà ca kÅrtiratulà kÅrtyà ca lokatrayam //459//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% ## niyatÃnÃæ prÃkaraïikÃnÃmeva aprÃkaraïikÃnÃmeva và / krameïodÃharaïam ---- {pÃï¬u k«Ãmaæ vadanaæ h­dayaæ sarasaæ tavÃlasaæ ca vapu÷ / Ãvedayati nitÃntaæ k«etriyarogaæ sakhi h­danta÷ //460//} %<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana)>% {kumudakamalanÅlanÅrajÃlirlalitavilÃsaju«ord­Óo÷ pura÷ kà / am­tamam­taraÓmirambujanma pratihatamekapade tavÃnanasya //461//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% //104// ## anyasyopameyasya vyatireka Ãdhikyam / {k«Åïa÷ k«Åïo 'pi ÓaÓÅ bhÆyo bhÆyo vivardhate satyam / virama prasÅda sundari yauvanamanivarti yÃtaæ tu //462//} %<(AmaruÓataka)>% tadyuktam / atra yauvanagatÃstairyÃdhikyaæ hi vivak«itam // ## #<ÓabdÃrthÃbhyÃmathÃk«ipte Óli«Âe tadvattrira«Âa tat /># vyatirekasya hetu÷ upameyagatamutkar«animittam / upamÃnagatamapakar«akÃraïam / tayordvayorukti÷, ekatarasya dvayorvà anuktirityanuktitrayam / etadbhedacatu«ÂayamupamÃnopameyabhÃve Óabdena pratipÃdite Ãrthena ca krameïoktÃÓcatvÃra eva bhedÃ÷ / Ãk«ipte caupamye tÃvanta eva / evaæ dvÃdaÓa // ete Óle«e 'pi bhavantÅti caturviÓatirbhedÃ÷ / krameïodÃharaïam ---- {asimÃtrasahÃyasya prabhÆtÃriparÃbhave / anyatucchajanasyeva na smayo 'sya mahÃdh­te÷ //463//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atraiva tuccheti mahÃdh­terityanayo÷ paryÃyeïa yugapadvÃnapÃdÃnenyat bhedatrayam / evamanye«vapi dra«Âavyam / atra ivaÓabdasya sadbhÃvÃcchÃbdamaupamyam / {asimÃtrasahÃyo 'pi prabhÆtÃriparÃbhave / naivÃnyatucchajanavatsagarvo 'yaæ mahÃdh­ti÷ //464//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atr trulyÃrthe vatirityÃrthamaupamyam / {iyaæ sunayanà dÃsÅk­tatÃmarasaÓriyà / ÃnanenÃkalaÇkena jayatÅnduæ kalaÇkinam //465//} %<(UdbhaÂa's KÃvyÃlaÇkÃrasÃrasaÇgraha)>% atrevÃditulyÃdipadaviraheïa Ãk«iptaivopamà / {jitendriyatayà samyagvidyÃv­ddhani«eviïa÷ / atigìhaguïasyÃsya nÃbjavadbhaÇgurà guïÃ÷ //466//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atrevÃrthe vati÷ / guïaÓabda÷ Óli«Âa÷ / ÓÃbdamaupamyam // {akhaï¬amaï¬ala÷ ÓrÅmÃn paÓyai«a p­thivÅpati÷ / na niÓÃkaravajjÃtu kalÃvaikalyamÃgata÷ //467//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra tulyÃrthe vati÷ / kalÃÓabda÷ Óli«Âa÷ / mÃlÃprativastÆpamÃvat mÃlÃvyatireko 'pi saæbhavati / tasyÃpi bhedà evamÆhyÃ÷ / diÇmÃtramudÃhriyate / yathà {haravanna vi«amad­«Âirharivanna vibho vidhÆtavitatav­«a÷ / rativanna cÃtidu÷sahakaratÃpitabhÆ÷ kadÃcidasi //468//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 256)>% atra tulyÃrthe vati÷ / vi«amÃdayaÓca ÓabdÃ÷ Óli«ÂÃ÷ / {nityoditapratÃpena triyÃmÃmÅlitaorabha÷ / bhÃsvatÃnena bhÆpena bhÃsvÃne«a vinirjita÷ //469//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra hyÃk«iptaivopamà bhÃsvatetiÓli«Âa÷ / yathà và {svacchÃtmatÃguïasamullasitendubimbaæ bimbaprabhÃdharamak­trimah­dyagandham / yÆnÃmatÅva pibatÃæ rajanÅ«u yatra t­«ïÃæ jahÃra madhu nÃnanamaÇganÃnÃm //470//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atrevÃdÅnÃæ tulyÃdÅnÃæ ca padÃnÃmabhÃve 'pi Óli«ÂaviÓe«aïairÃk«iptaivopamà pratÅyate / eva¤jÃtÅyakÃ÷ Óli«Âoktiyogyasya padasya p­thagpÃdÃne 'nyepi bhedÃ÷ saæbhavanti / te 'pi anayaiva diÓà dra«ÂavyÃ÷ // ## ## vivak«itasya prÃkaraïikatvÃdanupasarjanÅkÃryasya aÓakyavaktavyatvam atiprasiddhatvaæ và viÓe«aæ vaktuæ ni«edho ni«edha iva ya÷ sa vak«yamÃïavi«aya uktavi«ayaÓceti dvidhà Ãk«epa÷ / krameïodÃharaïam ---- {e ehi kiæapi kÅevi a_eïa ïikkiva bhaïÃmi alamaha và / aviÃri_akajjÃrambha_ÃriïÅ marau ïa bhaïissaæ //471//} [e ehi kimapi kasyà api k­te ni«k­pa bhaïÃmi alamatha và / avicÃritakÃryÃrambhakÃriïÅ mriyatÃæ na bhani«yÃmi //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 7.2)>% {jyotsnà mauktikadÃma candanarasa÷ ÓÅtÃæÓukÃntadrava÷ karpÆraæ kadalÅ m­ïÃlavalayÃnyambhojinÅpallavÃ÷ / antarmÃnasamÃstvayà prabhavatà tasyÃ÷ sphuliÇgotkara- vyÃpÃrÃya bhavanti hanta kimanenoktena na brÆmahe //472//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% ## heturÆpakriyÃyÃ÷ ni«edhe 'pi tatphalaprakÃÓanaæ vibhÃvanà / yathà {kusumitalatÃbhirahatÃpyadhatta rujamalikulairada«ÂÃpi / parivartate sma nalinÅlaharÅbhiralolitÃpyaghÆrïata sà //473//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã)>% //105-107// ## milite«vapi kÃraïe«u kÃryasyÃkathanaæ viÓe«okti÷ / anuktanimittà uktanimittà acintyanimittà ca / krameïodÃharaïam ---- {nidrÃniv­ttÃvudite dyuratne sakhÅjane dvÃrapadaæ parÃpte / ÓlathÅk­tÃÓle«arase bhujaÇge cacÃla nÃliÇganatoÇganà sà //474//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {karpÆra iva dagdho 'pi ÓaktimÃn yo jane jane / namo 'stvavÃryavÅryÃya tasmai makaraketave //475//} %<(RÃjaÓekhara's BÃlarÃmÃyaïa 3.11)>% {sa ekastrÅïi jayati jaganti kusumÃyudha÷ / haratÃpi tanuæ yasya Óambhunà na balaæ h­tam //476//} %<(BhÃmaha's KÃvyÃlaÇkÃra 3.24)>% ## yathà {ekastridhà vasasi cetasi citramatra deva dvi«Ãæ ca vidu«Ãæ ca m­gÅd­ÓÃæ ca / tÃpaæ ca saæmadarasaæ ca ratiæ ca pu«ïan Óauryo«maïà ca vinayena ca lÅlayà ca //477//} %<(SubhëitaratnÃkara 1438)>% //108// ## sÃdharmyeïa vaidharmyeïa và sÃmÃnyaæ viÓe«eïa yat samarthyate viÓe«o và sÃmÃnyena so 'rthÃntaranyÃsa÷ / krameïodÃharaïam ---- {nijado«Ãv­tamanasÃmatisundarameva bhÃti viparÅtam / paÓyati pittopahata÷ ÓaÓiÓubhraæ ÓaÇkhamapi pÅtam //478//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 265)>% {susitavasanÃlaÇkÃrÃyÃæ kadÃcana kaumudÅ- mahasi sud­Ói svairaæ yÃntyÃæ gato 'stamabhÆdvidhu÷ / tadanu bhavata÷ kÅrti÷ kenÃpyagÅyata yena sà priyag­hamagÃnmuktÃÓaÇkà kva nÃsi Óubhaprada÷ //479[=266]//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 121)>% {guïÃnÃmeva daurÃtmyÃd dhuri dhuryo niyujyate / asaæjÃtakiïaskandha÷ sukhaæ svapiti gaurgali÷ //480//} %<(Bhoja's SarasvatÅkÃïÂhÃbharaïa 4.125)>% {aho hi me bahvaparÃddhamÃyu«Ã yadapriyaæ vÃcyamidaæ mayed­Óam / ta eva dhanyÃ÷ suh­da÷ parÃbhavaæ jagatyad­«Âvaiva hi ye k«ayaæ gatÃ÷ //481//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% //109// ## vastuv­ttenÃvirodhe 'pi viruddhayoriva yadabhidhÃnaæ sa virodha÷ / ## ## krameïodÃharaïam ---- {abhinavanalinÅkisalayam­ïÃlavalayÃdi davadahanarÃÓi÷ / subhaga kuraÇgad­Óosyà vidhivaÓatastvadviyogapavipÃte //482//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa 267)>% {girayo 'pyanunnatiyujo marudapyacalobdhayo 'pyagambhÅrÃ÷ / viÓvaæbharÃpyatilaghurnaranÃtha tavÃntike niyatam //483//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {ye«Ãæ kaïÂhaparigrahapraïayitÃæ saæprÃpya dhÃrÃdharas tÅk«ïa÷ so 'pyanurajyate ca kamapi snehaæ parÃpnoti ca / te«Ãæ saægarasaÇgasaktamanasÃæ rÃj¤Ãæ tvayà bhÆpate pÃæsÆnÃæ paÂalai÷ prasÃdhanavidhirnirvartyate kautukam //484//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {s­jati ca jagadidamavati ca saæharati ca helayaiva yo niyatam / avasaravaÓata÷ Óapharo janÃrdana÷ so 'pi citramidam //485//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {satataæ musalÃsaktà bahutarag­hakarmaghaÂanayà n­pate / dvijapatnÅnÃæ kaÂhinÃ÷ sati bhavati karÃ÷ sarojasukumÃrÃ÷ //486//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {peÓalamapi khalavacanaæ dahatitarÃæ mÃnasaæ sattattvavidÃm / paru«amapi sujanavÃkyaæ malayajarasavat pramodayati //487//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {kau¤cÃdriruddÃmad­«add­¬hosau yanmÃrgaïÃnargalaÓÃtapÃte / abhÆnnavÃmbhojadalÃbhijÃta÷ sa bhÃrgava÷ satyamapÆrvasarga÷ //488//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {paricchedÃtÅta÷ sakalavacanÃnÃmavi«aya÷ punarjanmanyasminnanubhavapathaæ yo na gatavÃn / vivekapradhvaæsÃdupacitamahÃmohagahano vikÃra÷ ko 'pyantarja¬ayati ca tÃpaæ ca kurute //489//} %<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 1.30)>% {ayaæ vÃrÃmeko nilaya ita ratnÃkara iti ÓritosmÃbhist­«ïÃtaralitamanobhirjalanidhi÷ / ka evaæ jÃnÅte nijakarapuÂÅkoÂaragataæ k«aïÃdenaæ tÃmyattimimakaramÃpÃsyati muni÷ //490//} %<(BhallaÂaÓataka 108)>% {samadamataÇgajamadajalanisyandataraÇgiïÅpari«vaÇgÃt / k«ititilaka tvayi taÂaju«i ÓaÇkaracƬÃpagÃpi kÃlindÅ //491//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% ## svayostadekÃÓrayo÷ / rÆpaæ varïa÷ saæsthÃnaæ ca / udÃharaïam ---- {paÓcÃdaÇghrÅ prasÃrya trikanativitataæ drÃghayitvÃÇgamuccair ÃsajyÃbhugnakaïÂho mukhamurasi saÂÃæ dhÆlidhÆbhrÃæ vidhÆya / ghÃsagrÃsÃbhilëÃdanavaratacalatprothatuï¬asturaÇgo mandaæ ÓabdÃyamÃno vilikhati ÓayanÃdutthita÷ k«mÃæ khureïa //492//} %<(BÃïa's Har«acarita 3.5)>% //110-111// ## vyÃjarÆpà vyÃjena và stuti÷ / krameïodÃharaïam ---- {hitvà tvÃmuparodhabandhyamanasÃæ manye na mauli÷ paro lajjÃvarjanamantareïa na ramÃmanyatra saæd­Óyate / yastyÃgaæ tanutetarÃæ mukhaÓatairetyÃÓritÃyÃ÷ Óriya÷ prÃpya tyÃgak­tÃvamÃnanamapi tvayyeva yasyÃ÷ sthiti÷ //493//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {he helÃjitabodhisattva vacasÃæ kiæ vistaraistoyadhe nÃsti tvatsad­Óa÷ para÷ parahitÃdhÃne g­hÅtavrata÷ / t­«yatpÃnthajanopakÃraghaÂanÃvaimukhyalabdhÃyaÓo- bhÃraprodvahane karo«i k­payà sÃhÃyakaæ yanmaro÷ //494//} %<(Kuntaka's VakroktijÅvita 1.90; Pu¤jarÃja, VÃkyapadÅyaÂÅkà 2.249)>% ## ekÃrthÃbhidhÃyakamapi sahÃrthabalÃt yat ubhayasyÃpyavagamakaæ sà sahokti÷ / yathà {saha diahaïisÃæhi dÅharà sÃsadaï¬Ã saha maïivalayeæhi bÃhadhÃrà galanti / tuha suhaa vioe tÅa ubbiggirÅe saha a taïuladÃe dubbalà jÅvidÃsà //495//} [saha divasaniÓÃbhirdÅrghÃ÷ ÓvÃsadaï¬Ã÷ saha maïibalayairvëpadhÃrà galanti / tava subhaga viyoge tasyà udvignÃyÃ÷ saha ca tanulatayà durbalà jÅvitÃÓà //] %<(RÃjaÓekhara's KarpÆrama¤jarÅ 2.9)>% ÓvÃsadaï¬Ãdigataæ dÅrghatvÃdi ÓÃbdam divasaniÓÃdigataæ tu sahÃrthasÃmarthyÃtpratipadyate //112// ## kvacidaÓobhana÷ kvacicchobhana÷ / krameïodÃharaïam ---- {arucirniÓayà vinà ÓaÓÅ ÓaÓinà sÃpi vinà mahattama÷ / ubhayena vinà manobhavasphuritaæ naiva cakÃsti kÃmino÷ //496//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {m­galocanayà vinà vicitracvyavahÃrapratibhÃprabhÃpragalbha÷ / am­tadyutisundarÃÓayo 'yaæ suh­dà tena vinà narendrasÆnu÷ //497//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva 50)>% ## pariv­ttiralaÇkÃra÷ / udÃharaïam ---- {latÃnÃmetÃsÃmuditakusumÃnÃæ marudayaæ mataæ lÃsyaæ dattvà Órayati bh­ÓamÃmodamasamam / latÃstvadhvanyÃnÃmahaha d­ÓamÃdaya sahasà dadatyÃdhivyÃdhibhramiruditamohavyatikaram //498//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra prathamerghe samena samasya dvitÅye uttamene nyÆnasya / {nÃnÃvidhapraharaïairn­pa saæprahÃre svÅk­tya dÃruïaninÃdavata÷ prahÃrÃn / d­ptÃrivÅravisareïa vasuædhareyaæ nirvipralambhaparirambhavidhirvitÅrïà //499//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra nyÆnenottamasya //113// ## bhÆtÃÓca bhÃvinaÓceti dvandva÷ / bhÃva÷ kaverabhiprÃyo 'trÃstÅti bhÃvikam / udÃharaïam ---- {ÃsÅda¤janamatreti paÓyÃmi tava locane / bhÃvibhÆ«aïasaæbhÃrÃæ sÃk«Ãtkurve tavÃk­tim //500//} %<(BhallaÂaÓataka 69)>% Ãdye bhÆtasya dvitÅye bhÃvino darÓanam // #<... kÃvyaliÇgaæ hetorvÃkyapadÃrthatà // MKpr-K_114 //># vÃkyÃrthatà yathà {vapu÷prÃdurbhÃvÃdanumitamidaæ janmani purà purÃre na prÃya÷ kvacidapi bhavantaæ praïatavÃn / naman mukta÷ saæpratyahamatanuragre 'pyanatibhÃÇ maheÓa k«antavyaæ tadidamaparÃdhadvayamapi //501//} %<(SubhëitaratnÃkara 36)>% anekapadÃrthatà yathà {praïayisakhÅ salÅlaparihÃsarasÃdhigatair lalitaÓirÅ«apu«pahananairapi tÃmyati yat / vapu«i vadhÃya tatra tava Óastramupak«ipata÷ patatu ÓirasyakÃï¬ayamadaï¬a ivai«a bhuja÷ //502//} %<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 5.31)>% ekapadÃrthatà yathà {bhasmoddhÆlana bhadramastu bhavate rudrÃk«amÃle Óubhaæ hà sopÃnaparaæparÃæ girisutÃkÃntÃlayÃlaÇk­tiæ / adyÃrÃdhanato«itena vibhunà yu«matsaparyÃsukhÃ- lokocchedini mok«anÃmani mahÃmohe nidhÅyÃmahe //503//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% e«u aparÃdhadvaye pÆrvÃparajanmanoranamanam bhujapÃte Óastropak«epa÷ mahÃmohe sukhÃvalokoccheditvaæ ca yathÃkramamuktarÆpo hetu÷ //114// ## vÃcyavÃcakabhÃvavyatiriktenÃvagamanavyÃpÃreïa yat pratipÃdanaæ tat paryÃyeïa bhaÇgyantareïa kathanÃt paryÃyoktam / udÃharaïam ---- {yaæ prek«ya cirarƬhÃpi nivÃsaprÅtirujjhatà / madenairÃvaïamukhe mÃnena h­daye hare÷ //504//} %<(MeïÂha,HayagrÅvavadham)>% atra airÃvaïaÓakrau madamÃnamuktau jÃtÃviti vyaÇgyamapi Óabdenocyate / tena yadevocyate tadeva vyaÇgyam / yathà tu vyaÇgyaæ na tathocyate / yathà gavi Óukle calati d­«Âe {gau÷ ÓuklaÓcalati} iti vikalpa÷ / yadeva d­«Âaæ tadeva vikalpayati na tu yathà d­«Âaæ tathà / yato 'bhinnÃsaæs­«Âatvena d­«Âam bhedasaæsargÃbhyÃæ vikalpayati // ## saæpat sam­ddhiyoga÷ / yathà {muktÃ÷ kelivisÆtrahÃragalitÃ÷ saæmÃrjanÅbhirh­tÃ÷ prÃta÷ prÃÇgaïasÅmni mantharacaladbÃlÃÇghrilÃk«ÃruïÃ÷ / dÆrÃddìimabÅjaÓaÇkitadhiæya÷ kar«anti kelÅÓukÃ÷ yadvidvadbhavane«u bhojan­patestat tyÃgalÅlÃyitam //505//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% #<... mahatÃæ copalak«aïam // MKpr-K_115 //># upalak«aïamaÇgabhÃva÷ arthÃdupalak«aïÅye 'rthe / udÃharaïam ---- {tadidamaraïyaæ yasmin daÓarathavacanÃnupÃlanavyasanÅ / nivasan bÃhusahÃyaÓcakÃra rak«a÷k«ayaæ rÃma÷ //506//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 7.104)>% na cÃtra vÅro rasa÷ tasyehÃÇgatvÃt //115// ## tasya prastutasya kÃryasya ekasmin sÃdhake sthite sÃdhakÃntarÃïi yatra saæbhavanti sa samuccaya÷ / udÃharaïam ---- {durvÃrÃ÷ smaramÃrgaïÃ÷ priyatamo dÆre manotyutsukaæ gìhaæ prema navaæ vayotikaÂhinÃ÷ prÃïÃ÷ kulaæ nirmalam / strÅtvaæ dhairyavirodhi manmathasuh­t kÃla÷ k­tÃntok«amo no sakhyaÓcaturÃ÷ kathaæ nu viraha÷ so¬havya itthaæ ÓaÂha÷ //507//} %<(ÁÃrÇgadharapaddhati)>% atra virahÃsahatvaæ smaramÃrgaïà eva kurvanti / tadupari priyatamadÆrasthityÃdi upÃttam // e«a eva samuccaya÷ sadyoge 'sadyoge sadasadyoge ca paryavasyatÅti na p­thak lak«yate / tathÃhi ---- {kulamamalinaæ bhadrà mÆrtirmati÷ ÓrutiÓÃlinÅ bhujabalamalaæ sphÅtà lak«mÅ÷ prabhutvamakhaï¬itam / prak­tisubhagà hyete bhÃvà amÅbhirayaæ jano vrajati sutarÃæ darpaæ rÃjan ta eva tavÃÇkuÓÃ÷ //508//} %<(Bhoja's SarasvatÅkÃïÂhÃbharaïa 5.368)>% atra satÃæ yoga÷ / uktodÃharaïe tvasatÃæ yoga÷ / {ÓaÓÅ divasadhÆsaro galitayauvanà kÃminÅ saro vigatavÃrikaæ mukhamanak«araæ svÃk­te÷ / prabhurdhanaparÃyaïa÷ satatadurgata÷ sajjano n­pÃÇgaïagata÷ khalo manasi sapta ÓalyÃni me //509//} %<(Bhart­hari's NÅtiÓataka 45)>% atra ÓaÓini dhÆsare Óalye ÓalyÃntarÃïÅti ÓobhanÃÓobhanayoga÷ // #<... sa tvanyo yugapad yà guïakriyÃ÷ // MKpr-K_116 //># guïau ca kriye ca guïakriye ca guïakriyÃ÷ / krameïodÃharaïam ---- {vidalitasakalÃrikulaæ tava balamidamabhavadÃ`u vimalaæ ca / prakhalamukhÃni narÃdhipa malinÃni ca tÃni jÃtÃni //510//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 7.28)>% {ayamekapade tayà viyoga÷ prayayà copanata÷ sudu÷saho me / navavÃridharodayÃdahobhirbhavitavyaæ ca nirÃtapatvaramyai÷ //511//} %<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 4.10)>% {kalu«aæ ca tavÃhite«vakasmÃtsitapaÇkeruhasodaraÓri cak«u÷ / patitaæ ca mahÅpatÅndra te«Ãæ vapu«i prasphuÂamÃpadÃæ kaÂÃk«ai÷ //512//} %<(ViÓvanÃtha's SÃhityadarpaïa 10.85)>% {dhunoti cÃsiæ tanute ca kÅrtim} ityÃde÷ {k­pÃïapÃïiÓca bhavÃn raïak«itau sasÃdhuvÃdÃÓca surÃ÷ surÃlaye} ityÃdeÓca darÓanÃt {vyadhikaraïe} iti {ekasmin deÓe} iti ca na vÃcyam //116// ## ekaæ vastu krameïÃnekasmin bhavati kriyate và sa paryÃya÷ / krameïodÃharaïam ---- {nanvÃÓrayasthitiriyaæ tava kÃlakÆÂa kenottarottaraviÓi«Âapadopadi«Âà / prÃgarïavasya h­daye v­«alak«maïo 'tha kaïÂhedhunà vasasi vÃci puna÷ khalÃnÃm //513//} %<(BhallaÂaÓataka 4)>% yathà và {bimbo«Âa eva rÃgaste tanvi pÆrvamad­Óyata / adhunà h­daye 'pye«a m­gaÓÃvÃk«i lak«yate //514//} %<(Padmagupta alias Parimala's NavasÃhasÃÇkacarita 6.60)>% rÃgasya vastuto bhede 'pyekatayÃdhyavasitatvÃdekatvamaviruddham / {taæ tÃïa sirisahoararaaïÃharaïammi hiaamekkarasaæ / bimbÃhare piÃïaæ ïivesiaæ kusumabÃïeïa //515//} [tatte«Ãæ ÓrÅsahodararatnÃbharaïe h­dayamekarasam / vimbÃdhare priyÃïÃæ niveÓitaæ kusumabÃïena //] %<(ùnandavardhana's Vi«amabÃïalÅlÃ)>% #<... anyastato 'nyathà /># anekamekasmin krameïa bhavati kriyate và so 'nya÷ // krameïodÃharaïam ---- {madhurimaruciraæ vaca÷ khalÃnÃmam­tamaho prathamaæ p­thu vyanakti / atha kathayati mohahetumantargatamiva hÃlahalaæ vi«aæ tadeva //516//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 286)>% {tadgehaæ natabhitti mandiramidaæ labdhÃvakÃÓaæ diva÷ sà dhenurjaratÅ nadamti kariïÃmetà ghanÃbhà ghaÂÃ÷ / sa k«udro musaladhvani÷ kalamidaæ saægÅtakaæ yo«itÃm ÃÓcaryaæ divasairdvijoyamiyatÅæ bhÆmiæ samÃropita÷ //517//} %<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 3.16)>% atra ekasyaiva hÃnopÃdÃnayoravivak«itatvÃt na pariv­tti÷ // ## pak«adharmÃnvayavyatirekitvena trirÆpo hetu÷ sÃdhanam / dharmiïi ayogavyavacchedo vyÃpakasya sÃdhyatvam / yathà {yatraità laharÅcalÃcalad­Óo vyÃpÃrayanti bhruvaæ yat tatraiva patanti saætatamamÅ marmasp­Óo mÃrgaïÃ÷ / taccakrÅk­tacÃpama¤citaÓarapreÇkhatkara÷ krodhano dhÃvatyagrata eva ÓÃsanadhara÷ satyaæ sadÃsÃæ smara÷ //518//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% sÃdhyasÃdhanyo÷ paurvÃparyavikalpe ne ki¤cidvaicitryamiti na tathà darÓitam //117// ## arthÃdviÓe«yasya / udÃharaïam ---- {mahaujaso mÃnadhanà dhanÃrcità dhanurbh­ta÷ saæyati labdhakÅrtaya÷ / na saæhatÃstasya na bhedav­ttayah priyÃïi vächantyasubhi÷ samÅhitum //519//} %<(BhÃravi's KirÃtÃrjunÅya 1.19)>% yadyapyu«ÂÃrthasya do«atÃbhidhÃnÃttannirÃkaraïena pu«ÂÃrthasvÅkÃra÷ k­ta÷ tathÃpyekani«Âhatvena bahunÃæ viÓe«aïÃnÃmevamupanyÃse vaicitryam ityalaÇkÃramadhye gaïita÷ // ## nigƬhamapi vastuno rÆpaæ kathamapi prabhinnaæ kenÃpi vyapadeÓena yadapahnÆyate sà vyÃjokti÷ / na cai«Ãpahnuti÷ prak­tÃprak­to 'bhayani«Âhasya sÃmyasyehÃsaæbhavÃt / udÃharaïam ---- {ÓailendrapratipÃdyamÃnagirijÃhastopagƬhollasad- romäcÃdivisaæ«ÂhulÃkhilavidhivyÃsaÇgabhaÇgÃkula÷ / hà Óaityaæ tuhinÃcalasya karayorityÆcivÃn sasmitaæ ÓailÃnta÷puramÃt­maï¬alagaïaird­«Âo 'vatÃdva÷ Óiva÷ //520//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% ## pramÃnÃntarÃvagatamapi vastu Óabdena pratipÃditaæ prayojanÃntarÃbhÃvÃt sad­ÓavastvanataravyavacchedÃya yat paryavasyati sà bhavetparisaækhyà / atra ca kathanaæ praÓnapÆrvakaæ tadanyathà ca parid­«Âam / tathà ubhayatra vyapohyamÃnasya pratÅyamÃnatà vÃcyatvaæ ceti catvÃro bhedÃ÷ // krameïodÃharaïam ---- {kimÃsevyaæ puæsÃæ savidhamanavadyaæ dyusarita÷ kimekÃnte dhyeyaæ caraïayugalaæ kaustubhabh­ta÷ / kimÃrÃdhyaæ puïyaæ kiæabhila«aïÅyaæ ca karuïà yadÃsaktyà ceto niravadhivimuktyai prabha[v]ati //521//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% {kiæ bhÆ«aïaæ sud­¬hamatra yaÓo na ratnaæ kiæ kÃryamÃryacaritaæ suk­taæ na do«a÷ / kiæ cak«urapratihataæ dhi«aïà na netraæ jÃnÃti kastvadadapara÷ sadasadvivekam //522//} %<(ViÓvanÃtha's SÃhityadarpaïa 10.82)>% {kauÂilyaæ kacanicaye karacaraïÃdharadale«u rÃgaste / kÃÂhinyaæ kucayugale taralatvaæ nayanayorvasati //523//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 7.81)>% {bhaktirbhave na vibhave vyasanaæ ÓÃstre na yuvatikÃmÃstre / cintà yaÓasi na vapu«i prÃya÷ parid­Óyate mahatÃm //524//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% //119// ## uttaramuttaraæ prati yathottaram / udÃharaïam ---- {jitendriyatvaæ vinayasya kÃraïaæ guïaprakar«o vinayÃdavÃpyate / guïaprakar«eïa jano 'nurajyate janÃnurÃgaprabhavà hi saæpada÷ //525//} %<(Vallabhadeva's SubhëitÃvali ; ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 162)>% {hetumatà saha hetoravhidhÃnamabhedayo hetu÷ /} iti hetvalaÇkÃro na lak«ita÷ / Ãyurdh­tamityÃdirÆpo hye«a na bhÆ«aïatÃæ kadÃcidarhati vaicitryÃbhÃvÃt / {aviralakamalavikÃsa÷ sakalÃlimadaÓca kokilÃnanda÷ / ramyo 'yameti saæprati lokotkaïÂhÃkara÷ kÃla÷ //526//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 7.83)>% ityatra kÃvyarÆpatÃæ komalÃnuprÃsamahimnaiva samÃmnÃsi«urna punarhetvalaÇkÃrakalpanayeti pÆrvoktakÃvyaliÇgameva hetu÷ // #<... kriyayà tu parasparam // MKpr-K_120 //># ## arthayorekakriyÃmukhena parasparaæ kÃraïatve sati anyonyanÃmà alaÇkÃra÷ / udÃharaïam ---- {haæsÃïaæ sarehiæ sirÅ sÃrijjai aha sarÃïa haæsehiæ / aïïoïïaæ via ee appÃïïaæ ïavara garuanti //527//} [haæsÃnÃæ sarobhi÷ ÓrÅ÷ sÃryate atha sarasÃæ haæsai÷ / anyonyameva ete ÃtmÃnaæ kevalaæ garayanti //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ, Nirnaya Sagar Press. 953)>% atrobhaye«Ãnapi parasparajanakatà mitha÷ ÓrÅsÃratÃsaæpÃdanadvÃreïa // #<... uttaraÓrutimÃtrata÷ / praÓnasyonnayanaæ yatra kriyate tatra và sati // MKpr-K_121 //># ## prativacanopalambhÃdeva pÆrvavÃkyaæ yatra kalpyate tadekaæ tÃvaduttaram / udÃharaïam ---- {vÃïia_a hatthidantà kutto amhÃïa vagdhakittÅ a / jÃva luliÃla_amuhÅ dharammi parisakkae soïhà //528//} [vÃïijaka hastidantÃ÷ kuto 'smÃkaæ vyÃghrak­tayaÓca / yÃvat lulitÃlakamukhÅ g­he pari«vakkate snu«Ã //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 951; Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 3.17)>% hastidantavyÃghrak­ttÅnÃmahamarthÅ tÃ÷ mÆlyena prayaccheti kreturvacanam amunà vÃkyena samunnÅyata // na caitat kÃvyaliÇgam uttarasya tÃdrÆpyÃnupapatte÷ / nahi praÓnasya prativacanaæ janako hetu÷ / nÃpÅdamanumÃnam ekadharmini«Âhatayà sÃdyasÃdhanayoranirdeÓÃdityalaÇkÃrÃntaramevottaraæ sÃdhÅya÷ / praÓnÃdanantaraæ lokÃtikrÃntagocaratayà yat asaæbhÃvyarÆpaæ prativacanaæ syÃt tat aparamuttaram / anayoÓca sak­dupÃdÃne na cÃrutÃpratÅtirityasak­dityuktam / udÃharaïam ---- {kà visamà devvagari kiæ labdhaæ jaæ jaïo guïggÃhÅ / kiæ sokkhaæ sukalattaæ kiæ dukkhaæ jaæ khalo lo_o //529//} [kà vi«amà daivagati÷ kiæ labdhavyaæ yat jano guïagrÃhÅ / kiæ saukhyaæ sukalatraæ kiæ du÷khaæ yat khalo loka÷ //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ, Nirnaya Sagar Press. 975)>% praÓnaparisaækhyÃyÃmanyavyapohe eva tÃtparyam / iha tu vÃcye eva viÓrÃntirityanayorviveka÷ // ## ## kuto 'pi ÃkÃrÃdiÇgitÃdvà sÆk«mastÅk«ïamatisaævedya÷ // udÃharaïam -- {vaktrasyandisvedabinduprabandhaird­«Âvà bhinnaæ kuÇkumaæ kÃpi kaïÂhe / puæstvaæ tanvyà vya¤jayantÅ vayasyà smitvà pÃïau kha¬galekhÃæ lilekha //530//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% atra Ãk­timavalokya kayÃpi vitarkitaæ puru«Ãyitam asilatÃlekhanena vaidagdhyÃdabhivyaktimupanÅtam puæsÃmeva k­pÃïapÃïità yogyatvÃt // yathà và {saæketakÃlamanasaæ viÂ.am j¤Ãtvà vidagdhayà / Å«annetrÃrpitÃkÆtaæ lÅlÃpadmaæ nimÅlitam //531//} %<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 2.36)>% atra jij¤Ãsita÷ saæketakÃla÷ kayÃcidiÇgitamÃtreïa vidito niÓÃsamayaÓaæsinà kamalanimÅlanena lÅlayà pratipÃdita÷ // ## para÷ paryantabhÃga÷ avadhiryasya dhÃrÃdhirohitayà tatraivotkar«asya viÓrÃnte÷ / udÃharaïam ---- {rÃjye sÃraæ vasudhà vasudhÃyÃæ puraæ pure saudham / saudhe talpaæ talpe varÃÇganÃnaÇgasarvasvam //532//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 7.97)>% //123// ## iha yaddeÓaæ karaïaæ taddeÓameva kÃryamutpadyamÃnaæ d­«Âam yathà dhÆmÃdi / yatra tu hetuphalarÆpayorapi dharmayo÷ kenÃpyatiÓayena nÃnÃdeÓatayà yugapadavabhÃsanaæ sà tayo÷ svabhÃvotpannaparasparasaægatityÃgÃt asaægati÷ / udÃharaïam ---- {jasse_a vaïo tasse_a ve_aïà bhaïai taæ jaïo ali_aæ / dantakkha_aæ kavole bahu_e ve_aïà savattÅïaæ //533//} [yasyaiva vraïastasyaiva vedanà bhaïati tajjano 'lÅkam / dantak«ataæ kapole vadhvÃ÷ vedanà sapatnÅnÃm //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 981)>% e«Ã ca virodhabÃdhinÅ na virodha÷ bhinnÃdharatayaiva dvayoriha virodhitÃyÃ÷ pratibhÃsÃt / virodhe tu virodhitvam ekÃÓrayani«Âamanuktamapi paryavasitam apavÃdavi«ayaparihÃreïotsargasya vyavasthite÷ / tathà caivaæ nidarÓitam //124// ## sÃdhanÃntaropak­tena kartrà yat akleÓena kÃryamÃrabdhaæ samÃdhÅyate sa samÃdhirnÃma / udÃharaïam ---- {mÃnamasyà nirÃkartuæ pÃdayorme pati«yata÷ / upakÃrÃya di«ÂyedamudÅrïaæ ghanagarjitam //534//} %<(Daï¬in's KÃvyÃdarÓa 2.299)>% ## idamanayo÷ ÓlÃghyamiti yogyatayà saæbandhasya niyatavi«ayamadhyavasÃnaæ cettadà samam tat sadyoge 'sadyoge ca // udÃharaïam ---- {dhÃtu÷ ÓilpÃtiÓayanika«asthÃname«Ã m­gÃk«Å rÆpe devo 'pyayamanupamo dattapatra÷ smarasya / jÃtaæ daivÃtsad­Óamanayo÷ saægataæ yat tadeta- cch­ÇgÃrasyopanatamadhunà rÃjyamekÃtapatram //535//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {citraæ citraæ bata bata mahaccitrametadvicitraæ jÃto daivÃducitaracanÃsaævidhÃtà vidhÃtà / yannimbÃnÃæ pariïataphalasphÅtirÃsvÃdanÅyà yaccaitasyÃ÷ kavalanakalÃkovida÷ kÃkaloka÷ //536//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% ## ## dvayoratyantavilak«aïatayà yat anupapadyamÃnatayaiva yoga÷ pratÅyate (1) yacca ki¤cidÃrabhamÃïa÷ kartà kriyÃyÃ÷ praïÃÓÃt na kevalamabhÅ«Âaæ yat phalaæ na labhet yÃvadaprÃrthitamapyanarthaæ vi«ayamÃsÃdayet (2) tathà satyapi kÃryasya kÃraïarÆpÃnukÃre tat tayorguïau kriye ca parasparaæ viruddhatÃæ vrajata÷ (3/4) sa samaviparyayÃtmà catÆrÆpo vi«ama÷ // krameïodÃharaïam ---- {ÓirÅ«Ãdapi m­dvaÇgÅ kveyamÃyatalocanà / ayaæ kva ca kukÆlÃgnikarkaÓo madanÃnala÷ //537//} %<(Padmagupta's NavasÃhasÃÇkacarita 1.28)>% {siæhikÃsutasaætrasta÷ ÓaÓa÷ ÓÅtÃæÓumÃÓrita÷ / jagrase sÃÓrayaæ tatra tamanya÷ siæhikÃsuta÷ //538//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 303)>% {sadya÷karasparÓamavÃpya citraæ raïe raïe yasya k­pÃïalekhà / tamÃlanÅlà ÓaradindupÃï¬u yaÓastrilokyÃbharaïaæ prasÆte //539//} %<(Padmagupta's NavasÃhasÃÇkacarita 1.62)>% {Ãnandamamandamimaæ kuvalayadalalocane dadÃsi tvam / virahastvayaiva janitastÃpayatitarÃæ ÓarÅraæ me //540//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 9.47)>% atrÃnandadÃnaæ ÓarÅratÃpena virudhyate / evam {vipulena sÃgaraÓayasya kuk«iïà bhuvanÃni yasya papire yugak«aye / madavibhramÃsakalayà pape puna÷ sa purastriyaikatamayaikayà d­Óà //541//} %<(MÃgha's SiÓupÃlavadha 13.40)>% ityÃdÃvapi vi«amatvaæ yathÃyogabhavagantavyam //127// ## ÃÓritam Ãdheyam ÃÓrayastadÃdhÃra÷ / tayormahatorapi vi«aye tadapek«ayà tanÆ apyÃÓrayÃÓrayiïau prastutavastuprakar«aviavk«ayà yathÃkramaæ yat adhikataratÃæ vrajata÷ / tadidaæ dvividham adhikaæ nÃma / krameïodÃharaïam ---- {aho viÓÃlaæ bhÆpÃla bhuvanatritayodaram / mÃti mÃtumaÓakyo 'pi yaÓorÃÓiryadatra te //542//} %<(Daï¬in's KÃvyÃdarÓa 2.297)>% {yugÃntakÃlapratisaæh­tÃtmano jaganti yasyÃæ savikÃÓamÃsata / tanau manustatra na kaiÂabhadvi«astapodhanÃbhyÃgamasaæbhavà muda÷ //543//} %<(MÃgha's SiÓupÃlavadha 1.23)>% //128// ## nyakk­tiparamapi vipak«aæ sÃk«ÃnnirasitumaÓaktena kenÃpi yat tameva pratipak«amutkar«ayituæ tadÃÓritasya tiraskaraïam tat anÅkapratinidhitulyatvÃt pratyanÅkamabhidhÅyate / yathà anÅke abhiyojye tatpratinidhÅbhÆtamaparaæ mƬhatayà kenacidabhiyujyate tatheha pratiyogini vijeye tadÅyonyo vijÅyate ityartha÷ / udÃharaïam ---- {tvaæ vinirjitamanobhavarÆpa÷ sà ca sundara bhavatyanuraktà / pa¤cabhiryugapadeva ÓaraistÃæ tÃpayatyanuÓayÃdiva kÃma÷ //544//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 306)>% yathà và {yasya ki¤cidapakartumak«ama÷ kÃyanigrahag­hÅtavigraha÷ / kÃntavaktrasad­ÓÃk­tiæ k­tÅ rÃhurindumadhunÃpi bÃdhate //545//} %<(MÃgha's SiÓupÃlavadha 14.78)>% indoratra tadÅyatà saæbandhisaæbandhÃt //129// ## sahajam Ãgantukaæ và kimapi sÃdhÃraïaæ yat lak«aïam taddvÃreïa yat ki¤cit kenacidvastu vastusthityaiva valÅyastayà tirodhÅyate tat mÅlitamiti dvidhà smaranti // {apÃÇgatarale d­Óau madhuravakravarïÃgiro vilÃsabharamantharà gatiratÅva kÃntaæ mukham / iti sphuritamaÇgake m­gad­Óa÷svato lÅlayà tadatra na madodaya÷ k­tapado 'pi saælak«yate //546//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra d­ktaralatÃdikamaÇgasya liÇgaæ svÃbhÃvikaæ sÃdhÃraïaæ ca mahodayena tatrÃpyetasya darÓanÃt / {ye kandarÃsu nivasanti sadà himÃdres tvatpÃtaÓaÇkitadhiyo vivaÓà dvi«aste / apyaÇgamutpulakamudvahatÃæ sakampaæ te«Ãmaho bata bhiyÃæ na budho 'pyabhij¤a÷ //547//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% atra tu sÃmarthyÃdavasitasya Óaityasya ÃgantukatvÃttatprabhavayorapi kampapulakayostÃdrÆpyaæ samÃnatà ca bhaye«vapi tayorupalak«itatvÃt //130// ## pÆrvaæ pÆrvaæ prati yathottarasya vastuno vÅpsayà viÓe«aïabhÃvena yat sthÃpanaæ ni«edho và saæbhavati sà dvidhà budhairekÃvalÅ bhaïyate / krameïodÃharaïam ---- {purÃïi yasyÃæ savarÃÇganÃni varÃÇganà rÆpapurask­tÃÇgya÷ / rÆpaæ samunmÅlitasadvilÃsamastraæ vilÃsa÷ kusumÃyudhasya //548//} %<(Padmagupta's NavasÃhasÃÇkacarita 1.22)>% {na tajjalaæ yanna sucÃrupaÇkajaæ napaÇkajaæ tad yadalÅna«aÂpadam / ca «aÂpado 'sau kalagu¤jito na yo na gu¤jitaæ tanna jahÃra yanmana÷ //549//} %<(BhaÂÂikÃvya 2.19)>% pÆrvatra purÃïÃæ varÃÇganÃ÷ tÃsÃmaÇgaviÓe«aïamukhena rÆpam tasya vilÃsÃ÷ te«Ãmapyastramityamunà krameïa viÓe«aïaæ vidhÅyate / uttaratra prati«edhe 'pyevaæ yojyam //131// ## ya÷ padÃrtha÷ kenacidÃkÃreïa niyata÷ yadà kadÃcit anubhÆto 'bhÆt sa kÃlÃntare sm­tipratibodhÃdhÃyini tatsamÃne vastuni d­«Âe sati yat tathaiva smaryate tat bhavet smaraïam / udÃharaïam ---- {nimnanÃbhikuhare«u yadambha÷ plÃvitaæ calad­ÓÃæ laharÅbhi÷ / tadbhavai÷ kuharutai÷ suranÃrya÷ smÃrità suratakaïÂharutÃnÃm //550//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 310)>% yathà và {karajuagahiajasoÃtthaïamuhaviïivesiÃharapu¬assa / samariapa¤cajaïïassa ïamaha kaïhassa romäcaæ //551//} [karayugag­hÅtayaÓodÃstanamukhaviniveÓitÃdharapuÂasya / saæsm­tapäcajanyasya namata k­«ïasya romäcam //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 974)>% #<... bhrÃntimÃnanyasaævittattulyadarÓane // MKpr-K_132 //># taditi anyat aprÃkaraïikaæ nirdiÓyate / tena samÃnam arthÃdiha prÃkaraïikam ÃÓrÅyate / tasya tathÃvidhasya d­«Âau satyÃæ yat aprÃkaraïikatayà saævedanaæ sa bhrÃntimÃn / na cai«a rÆpakaæ prathamÃtiÓayoktirvà tatra vastuto bhramasyÃbhÃvÃt iha ca, arthÃnugamanena saæj¤ÃyÃ÷ prav­tte÷ tasya spa«Âameva pratipannatvÃt / udÃharaïam ---- {kapÃle mÃrjÃra÷ paya iti karÃn le¬hi ÓaÓinas tarucchidraprotÃn bisamiti karÅ saækalayati / ratÃnte talpasthÃn harati vanitÃpyaæÓukamiti prabhÃmattaÓcandro jagadidamaho viplavayati //552//} %<(Bhoja's SarasvatÅkÃïÂhÃbharaïa 3.38 ; SubhëitaratnÃkara 905)>% #<Ãk«epa upamÃnasya pratÅpamupameyatà / tasyaiva yadi và kalpyà tiraskÃranibandhanam // MKpr-K_133 //># asya dhuraæ sutarÃmupameyameva vo¬huæ prau¬hamiti kaimarthyena yat upamÃnamÃk«ipyate yadapi tasyaivopamÃnatayà prasiddhasya upamÃnÃntaravivak«ayÃnÃdarÃrthamupameyabhÃva÷ kalpyate tat upameyasyopamÃnapratikÆlavartitvÃt ubhyarÆpaæ pratÅpam / krameïodÃharaïam ---- {lÃvaïyaukasi sapratÃpagarimaïyagresare tyÃginÃæ deva tvayyavanÅbharak«amabhuje ni«pÃdite vedhasà / indu÷ kiæ ghaÂita÷ kime«a vihita÷ pÆ«Ã kimutpÃditaæ cintÃratnamado mudhaiva kimamÅ s­«ÂÃ÷ kulak«mÃbh­ta÷ //553//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% {e ehi dÃva sundari kaïïaæ dÃÆïa suïasu vaaïijjaæ / tujjha muheïa kisoari cando uamijjai jaïeïa //554//} [ayi ehi tÃvat sundari karïandattvà ӭïu«va vacanÅyam / tava mukhena k­Óodari candra upamÅyate janena //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 972)>% atra mukhenopamÅyamÃnasya ÓaÓina÷ svalpataraguïatvÃt upamityani«pattyà 'va_aïijjaæ' iti vacanÅyapadÃbhivyaÇgyastiraskÃra÷ / kkacittu ni«pannaivopamitikriyà anÃdaranibandhanam / yathà {garvamasaævÃhyamimaæ locranayugalena kiæ vahasi mugdhe / santÅd­ÓÃni diÓi diÓi sarassu nanu nÅlanalinÃni //555//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 8.78)>% ihopameyÅkaraïamevotpalÃnÃmanÃdara÷ / anayaiva rÅtyà yat asÃmÃnyaguïayogÃt nopamÃnabhÃvamapi anubhÆtapÆrvi tasya tatkalpanÃyÃmapi bhavati pratÅpamiti pratyetavyam / yathà {ahameva guru÷ sudÃruïÃnÃm iti hÃlÃhala tÃta mà sma d­pya÷ / nanu santi bhavÃd­ÓÃni bhÆyo bhuvanesmin vacanÃni durjanÃnÃm //556//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra hÃlÃhalasyopamÃnatvamasaæbhÃvyamevopanibaddham // ## atÃd­Óamapi tÃd­Óatayà vivak«ituæ yat aprastutÃrthena saæp­ktamaparityaktanijaguïameva tadekÃtmatayà nibadhyate tat samÃnaguïanibandhanÃt sÃmÃnyam / udÃharaïam ---- {malayajarasaviliptanavo navahÃralatÃvibhÆ«itÃ÷ sitataradantapatra k­tavaktraruco rucirÃmalÃæÓukÃ÷ / ÓaÓabh­ti vitatadhÃmni dhavalayati dharÃmavibhÃvyatÃæ gatÃ÷ / priyavasatiæ prayÃnti sukhameva nirastabhiyo 'bhisÃrikÃ÷ //557//} %<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 4,3.10)>% atra prastutatadanyayoranyÆnÃnatiriktatayà nibaddhaæ dhavalatvamekÃtmatÃhetu÷ / ata eva p­thagbhÃvena na tayorupalak«aïam / yathà và {vetratvacà tulyarucÃæ cadhÆnÃæ karïÃgrato gaï¬atalÃgatÃni / bh­Çgà sahelaæ yadi nÃpati«yan kovedayi«yannavacampakÃni //558//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 311)>% atra nimittÃntarajanitÃpi nÃnÃtvapratÅti÷ prathamapratipannamabhedaæ na vyudsitumutsahate pratÅtatvÃttasya pratÅteÓca bÃdhÃyogÃt // ## ## prasiddhÃrdhaparihÃreïa yat Ãdheyasya viÓi«Âà sthitirabhidhÅyate sa prathamo viÓe«a÷ / udÃharaïam ---- {divamapyupayÃtÃnÃmÃkalpamanalpaguïagaïà ye«Ãm / ramayanti jaganti gira÷ kathamiha kavayo na te vandyÃ÷ //559//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 9.6)>% evamapi vastu yat ekenaiva svabhÃvena yugapadanekatra vartate sa dvitÅya÷ / udÃharaïam ---- {sà vasai tujjha hiae sà ccia acchÅsu sà a vaaïesu / ahmÃrisÃïa sundara osÃso kattha pÃvÃïaæ //560//} [sà vasati tava h­daye saivÃk«i«u sà ca vacane«u / asmÃd­ÓÅnÃæ sundara avakÃÓa÷ kutra pÃpÃnÃm //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 947)>% yadyapi ki¤cidrabhasena ÃrabhamÃïastenaiva yatnenÃÓakyamapi kÃryÃntaramÃrabhate soparo viÓe«a÷ / udÃharaïam ---- {sphuradadbhutarÆpamutpratÃpajvalanaæ tvÃæ s­jatÃnavadyavidyam / vidhinà sas­je navo manobhÆrbhuvisatyaæ savità v­haspatiÓca //561//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 315)>% yathà và {g­hiïÅ saciva÷ sakhÅ mitha÷ priyaÓi«yà lalite kalÃvidhau / karuïÃvimukhena m­tyunà haratà tvÃæ bata kiæ na me h­tam //562//} %<(KÃlidÃsa's RaghuvaæÓa 8.67)>% sarvatra evaævidhavi«aye 'tiÓayoktireva prÃïatvenÃvati«Âhate tÃæ vinà prÃueïÃlaÇkÃratvÃyogÃt / ata evoktam {sai«Ã sarvatra vakroktiranayÃrtho vibhÃvyate / yatnosyÃæ kavinà kÃrya÷ ko 'laÇkÃro 'nayà vinà //} iti // ## vastu tirask­tanijarÆpaæ kenÃpi samÅpagatena praguïayà svaguïasaæpadoparaktaæ tatpratibhÃsameva yatsamÃsÃdayati sa tadguïa÷ / tasyÃprak­tasya guïotrÃstÅti / udÃharaïam ---- {vibhinnavarïà garu¬Ãgrajena sÆryasya rathyÃ÷ parita÷ sphurantyà / ratnai÷ punaryatra rucà rucaæ svÃmÃninyire vaæÓakarÅranÅlai÷ //563//} %<(MÃgha's SiÓupÃlavadha, Nirnaya Sagar Press. 4.14)>% atra ravituragÃpek«ayà garu¬Ãgrajasya tadapek«ayà ca harinmaïÅnÃæ praguïavarïatà //137// ## yadi tu tadÅyaæ varïaæ saæbhavantyÃmapi yogyatÃyÃm idaæ nyÆnaguïaæ na g­haïÅyÃt tadà bhavedatadguïo nÃma / udÃharaïam ---- {dhavalosi jahavi sundara taha vi tue majjha ra¤jiaæ hiaaæ / rÃabharievi hiae suhaa ïihitto ïa rattosi //564//} [dhvalo 'si yadyapi sundara tathÃpi tvayà mama ra¤jitaæ h­dayam / rÃgabharite 'pi h­daye subhaga nihito na rakto 'si //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ [665,7-64])>% atrÃtiraktenÃpi manasà saæyukto na raktatÃmupagata ityatadguïa÷ / ki¤ca taditi aprak­tam asyeti ca prak­tamatra nirdiÓyate / tena yat aprak­tasya rÆpaæ prak­tena kutp'pi nimittÃt nÃnuvidhÅyate so 'tadaguïa ityapi pratipattavyam / yathà {gÃÇgamambu sitamambu yÃmunaæ kajjalÃbhamubhayatra majjata÷ / rÃjahaæsa tava saiva Óubhratà cÅyate na ca na cÃpacÅyate //565//} %<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>% ## ## yenopÃyena yat ekenopakalpitam tasyÃnyena jigÅ«utayà tadupÃyakameva yat anyathÃkaraïam sa sÃdhitavastuvyÃhatitetutvÃt vyÃghÃta÷ / udÃharaïam ---- {d­Óà dagdhaæ manasijaæ jÅvayanti d­Óaiva yÃ÷ / virÆpÃk«asya jayinÅstÃ÷ stuve vÃmalocanÃ÷ //566//} %<(RÃjaÓekhara's ViddhaÓÃlabha¤jikà 1.4)>% ## ete«Ãæ samanantaramevoktasvarÆpÃïÃæ yathÃsaæbhavananyonyanirapek«atayà yat ekatra ÓabdabhÃge eva arthavi«aye eva ubhayatrÃpi và avasthÃnam sà ekÃrthasamavÃyasvabhÃvà saæs­«Âi÷ / tatra ÓabdÃlaÇkÃrasaæs­«Âiryathà {vadanasaurabhalobhaparibhramadbhramarasaæbhramasaæbh­taÓobhayà / calitayà vidadhe kalamekhalÃkalakalolakalolad­ÓÃnyayà //567//} %<(MÃgha's SiÓupÃlavadha 6.14)>% arthÃlaÇkÃrasaæs­«Âistu {limpatÅva tamoÇgÃni var«atÅväjanaæ nabha÷ / asatpuru«aseveva d­«ÂirviphalatÃæ gatà //568[=417]//} %<(ÁÆdraka's M­cchakaÂikà 1.32)>% pÆrvatra parasparanirapek«au yamakÃnuprÃsau saæs­«Âiæ prayojayata÷ uttaratra tu tathÃvidhe upamotprek«e / ÓabdÃrthÃlaÇkÃrayostu saæs­«Âi÷ / {so ïatthi ettha gÃme jo e_aæ mahamahantalÃ_aïïaæ / taruïÃïa hiaalƬiæ parisakkantÅæ ïivÃre_i //569//} [sa nÃstyatra grÃme ya enÃæ mahamahÃyamÃnalÃvaïyÃm / taruïÃnÃæ h­dayaluïÂhÃkiæ pari«vakkamÃïÃæ nivÃrayati /] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 997)>% atrÃnuprÃso rÆpakaæ cÃnyonyÃnapek«e / saæsargaÓca tayorekatra vÃkye chandasi và samavetatvÃt //139// ## ete eva yatrÃtmani anÃsÃditasvatantrabhÃvÃ÷ prasparam anugrÃhyÃnugrÃhakatÃæ dadhati sa e«Ãæ saækÅryamÃïasvarÆpatvÃt saækara÷ / udÃharaïam ---- {Ãtte sÅmantaratne marakatini h­te hematÃÂaÇkapatre luptÃyÃæ mekhalÃyÃæ jhaÂiti maïitulÃkoÂiyugme g­hÅte / Óoïaæ bimbo«ÂhakÃntyà tvadarim­gad­ÓÃmitvarÅïÃmaraïye rÃjan gu¤jÃphalÃnÃæ sraja iti Óabarà naiva hÃraæ haranti //570//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atra tadguïamapek«ya bhrÃntimatà prÃdurbhÆtam tadÃÓrayeïa ca tadguïa÷ sacetasÃæ prabhÆtacamatk­tinimittamityanayoraÇgÃÇgibhÃva÷ / yathà và {jaÂÃbhÃbhirbhÃbhi÷ karadh­takalaÇkÃk«avalayo viyogivyÃpatteriva kalitavairÃgyaviÓada÷ / paripreÇkhattÃrÃparikarakapÃlÃÇkitatale ÓaÓÅ bhasmÃpÃï¬u÷ pit­vana iva vyomni carati //571//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% upamà rÆpakam utprek«Ã Óle«aÓceti catvÃro 'tra pÆrvavat aÇgÃÇgitayà pratÅyante / kalaÇka evÃk«avalayamiti rÆpakaparigrahe karadh­tatvameva sÃdhakapramÃïatÃæ pratipadyate / asya hi rÆpakatve tirohitakalaÇkarÆpam ak«avalayameva mukhyatayÃvagamyate tasyaiva ca karagrahaïayogyatÃyÃæ sÃrvatrikÅ prasiddhi÷ / Óle«acchÃyayà tu kalaÇgasya kalaÇkasya mÆrtyaiva udvahanÃt / kalaÇko 'k«avalayamiveti tu, upamÃyÃæ kalaÇkasya, utkaÂatayà pratipatti÷ / na cÃsya karadh­tatvaæ tattvatostÅti mukhye 'pyupacÃra eva Óaraïaæ syÃt / evaærÆpaÓca saækara÷ ÓabdÃlaÇkÃrayorapi parid­Óyate / yathà {rÃjati taÂÅyamabhihatadÃnavarÃsÃtipÃtisÃrÃvanadà / gajatà ca yÆthamviratadÃnavarà sÃtipÃti sÃrà vanadà //572//} %<(RatnÃkara's Haravijaya 5.137)>% atra yamakÃmanulomapratilomaÓca citrabheda÷ pÃdadvayagate parasparÃpek«e / ## dvayorbahÆnÃæ và alaÇkÃrÃïÃmekatra samÃveÓe 'pi virodhÃt na yatra yugapadavasthÃnam na caikatarasya parigrahe sÃdhakam taditarasya và parihÃre bÃdhakamasti yenaikatara eva parig­hyate sa niÓcayÃbhÃvÃrÆpo dvitÅya÷ saækara÷ samuccayena saækarasyaivÃk«epÃt / udÃharaïam ---- {jaha gahiro jaha raaïaïivbharo jaha a ïimmalacchÃo / taha kiæ vihiïà eso sarasavÃïÅo jalaïihÅ ïa kio //573//} [yathà gabhÅro yathà ratnanirbharo yathà ca nirmalacchÃya÷ / tathà kiæ vidhinà e«a sarasapÃnÅyo jalanidhirna krÂa÷ //] %<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 976)>% atra samudre prastute viÓe«aïasÃmyÃdaprastutÃrthapratÅte÷ kimasau samÃsokti÷ kim abdheraprastutasya mukhena kasyÃpi tatsamaguïatayà prastutasya pratÅte÷ iyamaprastutapraÓaæsà iti saædeha÷ / yathà và {nayanÃnandadÃyÅndorbimbametatprasÅdati / adhunÃpi niruddhÃÓamaviÓÅrïamidaæ tama÷ //574//} %<(K«emendra's AucityavicÃracarcÃ)>% atra kiæ kÃmasyoddÅpala÷ kÃlo vartate iti bhaÇgyantareïÃbhidhÃnÃt paryÃyoktam / uta vadanasyendubimbatayà adhyavasÃnÃt atiÓayokti÷ kiæ và / etaditi vaktraæ nirdiÓya tadrÆpÃropavaÓÃt rÆpakam / athavà tayo÷ samuccayavivak«ÃyÃæ dÅpakam /athavà tulyayogità / kimu prado«asamaye viÓe«aïasÃmyÃdÃnanasyÃvagatau samÃsokti÷ / Ãhosvit mukhanairmalyaprastÃvÃt aprastutapraÓaæsà iti bahÆnÃæ saædehÃdayameva saækara÷ / yatra tu nyÃyado«ayoranyarasyÃvatÃra÷ tatra ekatarasya niÓcayÃt na saæÓaya÷ // nyÃyaÓca sÃdhakatvam anukÆlatà do«o 'pi bÃdhakatvaæ pratikÆlatà / tatra {saubhÃgyaæ vitanoti vaktraÓaÓino jyotsneva hÃsadyuti÷ //575//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 321)>% ityatra mukhyatayà avagamyamÃnà hÃsadyutirvaktre evÃnukÆlyaæ bhajate ityupamÃyÃ÷ sÃdhakam / ÓaÓinà tu na tathà pratikÆleti rÆpakaæ prati tasyà abÃdhakatà / {vaktrendau tava satyayaæ yadapara÷ ÓÅtÃæÓurabhyudyata÷ //576//} %<(Har«a's RatnÃvali [3.23 cd])>% ityatrÃparatvamindoranuguïaæ na tu vaktrasya pratikÆlamiti rÆpakasya sÃdhakatÃæ pratipadyate na tÆpamÃyà bÃdhakatÃm / {rÃjanÃrÃyaïaæ lak«mÅstvÃmÃliÇgati nirbharam //577//} %<(UdbhaÂa's KÃvyÃlaÇkÃrasÃrasaÇgraha)>% ityatra punarÃliÇganamupamÃæ nirasyati sad­Óaæ prati parapreyasÅprayuktasyÃloÇganasyÃsaæbhavÃt / {pÃdÃmbujaæ bhavatu no vijayÃya ma¤ju- ma¤jÅraÓijjitamanoharamambikÃyÃ÷ //578//} %<(KÃlidÃsa, Pa¤castavÅ 3.1)>% ityatra ma¤jÅraÓi¤jitam ambuje pratikÆlam asaæbhavÃditi rÆpakasyabÃdhakam na tu pÃde 'nukÆlamityupamÃyÃ÷ sÃdhakamabhidhayate vidhyupamardino bÃdhakasya tadapek«ayotkaÂatvena pratipatte÷ // evamanyatrÃpi sudhÅbhi÷ parÅk«yam //140// ## abhinne eva pade sphuÂatayÃ, yat ubhÃvapi ÓabdÃrthÃlaÇkÃrau vyavasthÃæ samÃsÃdayata÷ so 'pyapara÷ saækara÷ / udÃharaïam ---- {spa«ÂollasatkiraïakesarasÆryabimba- vistÅrïakaïikamatho divasÃravindam / Óli«ÂëÂadigdalakalÃpamukhÃvatÃra- baddhÃndhakÃramadhapÃvali saæcakoca //579//} %<(RatnÃkara's Haravijaya 19.1)>% atra ekÃpadÃnupravi«Âau rÆpakÃnuprÃsau // #<... tenÃsau trirÆpa÷ parikÅrtita÷ // MKpr-K_141 //># tadayamanugrÃhyÃnugrÃhakatayà saædehena ekapadapratipÃdyatayà ca vyavasthitatvÃttriprakÃra eva saækaro vyÃk­ta÷ / prakÃrÃntareïa tu na Óakyo vyÃkartum ÃnantyÃttatprabhedÃnÃmiti pratipÃditÃ÷ ÓabdÃrthobhayagatatvena trividhyaju«o 'laÇkÃrÃ÷ // kuta÷ punare«a niyamo yadete«Ãæ tulye 'pi kÃvyaÓobhÃtiÓayahetutve kaÓcidalaÇkÃra÷ Óabdasya kaÓcidarthasya kaÓciccobhayasya iti cet / uktamtra yathà kÃvye do«aguïÃÊaÇkÃrÃïÃæ ÓabdÃrthobhayagatatvena vyavasthÃyÃmanvayavyatirekÃveva prabhavata÷ nimittÃntarasyÃbhÃvÃt / tataÓca yo 'laÇkÃro yadÅyÃnvayavyatirekÃvanuvidhatte sa tadalaÇkÃro vyavasthÃpyate iti / evaæ ca yathà punaruktavadÃbhÃsa÷ paraæparitarÆpakaæ cobhayor bhÃvÃnuvidhÃyitayÃ, ubhayÃlaÇkÃrau tathà ÓabdahetukÃrthÃntaranyÃsaprabh­tayo 'pi dra«ÂavyÃ÷ / arthasya tu tatra vaivitryam utkaÂatayà pratibhÃsate, iti vÃcyÃlaÇkÃramadhye vastusthitimanapek«yaiva lak«itÃ÷ // yo 'laÇkÃro yadÃÓrita÷ sa tadalaÇkÃra ityapi kalpanÃyÃm anvayavyatirelÃveva samÃÓrayitavyau tadÃÓrayaïamantareïa viÓi«ÂasyÃÓrayibhÃvasyÃbhÃvÃdityalaÇkÃrÃïÃæ yathoktanimitta eva parasparavyatireko jyÃyÃn //141// ## tathÃhi ---- anuprÃsasya prasiddhyabhÃvo vaiphalyaæ v­ttivirodha iti ye trayo do«Ã÷ / te prasiddhiviruddhatÃm apu«ÂÃthatvam pratikÆlavarïatÃæ ca yathÃkramaæ na vyatikrÃmanti tatsvabhÃvatvÃt / krameïodÃharaïam ---- {cakrÅ cakrÃrapaÇktiæ harirapi ca harÅn dhÆrjaÂirdhÆrdhvajÃgrÃn ak«aæ nak«atranÃthoruïamapi varuïa÷ kÆbarÃgraæ kubera÷ / raæha÷ saægha÷ surÃïÃæ jagadupak­taye nityayuktasya yasya stauti prÅtiprasannonvahamahimaruce÷ sovatÃtsyandano va÷ //580//} %<(MayÆra's SÆryaÓataka 71)>% atra kart­karmapratiniyamena stuti÷ anuprÃsÃnurodhenaiva k­tà na purÃïetihÃsÃdi«u tathà pratÅteti prasiddhivirodha÷ // {bhaïa taruïi ramaïamandiramÃnandasyandisundarendumukhi / yadi sallÅlollÃpini gacchasi tat kiæ tvadÅyaæ me //581//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 2.22)>% {anuïuraïanmaïimekhalamavirataÓi¤jÃnama¤juma¤jÅram / parisaraïamaruïacaraïe raïaraïakamakÃraïaæ kurute //582 (=207)//} %<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 2.23)>% atra vÃvyasya vicintyamÃnaæ na ki¤cidapi cÃrutvaæ pratÅyate, ityapu«ÂÃrthataivÃnuprÃsasya vaiphalyam // akuïÂhotkaïÂhayà iti atra Ó­ÇgÃre paru«avarïìambara÷ pÆrvoktarÅtyà virudhyate iti paru«ÃnuprÃso 'tra pratikÆlavarïataiva v­ttivirodha÷ // yamakasya pÃdatrayagatatvena yamanamaprayutatvaæ do«a÷ // yathà {bhujaÇgamasyeva maïi÷ sadambhà grÃhÃvakÅrïeva nadÅ sadambhÃ÷ / durantatÃæ nirïayato 'pi janto÷ kar«anti ceta÷ prasabhaæ sadambhÃ÷ //583//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% upamÃyÃm upamÃnasya jÃtipramÃïagatanyÆnatvam adhikatà và tÃd­ÓÅ anucitÃrthatvaæ do«a÷ / dharmÃÓraye tu nyÆnÃdhikatve yathÃkramaæ hÅnapadatvamadhikapadatvaæ ca na vyabhicarata÷ // krameïodÃharaïam -- {caï¬Ãlairiva yu«mÃbhi÷ sÃhasaæ paramaæ k­tam //584//} %<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 4,2.9)>% {vahnisphuliÇga iva bhÃnurayaæ cakÃsti //585//} %<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 4.2)>% {ayaæ padmÃsanÃsÅnaÓcakravÃko virÃjate / yugÃdau bhagavÃn vedhà vinirmitsuriva prajÃ÷ //586//} %<(BhÃmaha's KÃvyÃlaÇkÃra 2.25; VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 4,2.11)>% {pÃtÃlamiva te nÃbhi÷ stanau k«itidharopamau / veïÅdaï¬a÷ punarayaæ kÃlindÅpÃtasaænibha÷ //587//} %<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 4,2.11)>% atra caï¬ÃlÃdibhirupamÃna÷ prastuto 'rtho 'tyarthameva kadarthita ityanucitÃthantà // {sa munirlächito mau¤jyà k­«ïÃjinapaÂaæ vahan / vyarÃjannÅlajÅmÆtabhÃgÃÓli«Âa ivÃæÓumÃn //588//} %<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 4,2.9)>% atropamÃnasya mau¤jÅsthÃnÅyasta¬illak«aïo dharma÷ kenÃpi padena na pratipÃdita iti hÅnapadatvam // {sa pÅtavÃsÃ÷ prag­hÅtaÓÃrÇgo manoj¤abhÅmaæ vapurÃpa k­«ïa÷ / ÓatahradendrÃyudhavÃnniÓÃyÃæ saæs­jyamÃna÷ ÓaÓineva megha÷ //589//} %<(BhÃmaha's KÃvyÃlaÇkÃra 2.58)>% atropameyasya ÓaÇkhÃderanirdeÓe ÓaÓino grahaïamatiricyate ityadhikapadatvam // liÇgavacanabhedo 'pi upamÃnopameyayo÷ sÃdhÃraïaæ cet dharmamanyarÆpaæ kuryÃt / tadà ekatarasyaiva taddharmasamanvayÃvagate÷ saviÓe«aïasyaiva tasyopamÃnatvamupameyatvaæ và pratÅyamÃnena dharmeïa pratÅyate iti prakÃntasyÃrthasya sphuÂamanirvÃhÃdasya bhagnaprakramarÆpatvam / yathà ---- {cintÃratnamiva cyutosi karato dhiÇmandabhÃgyasya me //590//} %<(RudraÂa, KÃvyÃlaÇkÃra 11.20)>% {saktavo bhak«ità deva ÓuddhÃ÷ kulavadhÆriva //591//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 334)>% yatra tu nÃnÃtve 'pi liÇggavacanayo÷ sÃmÃnyÃbhidhÃyi padaæ dvarÆpabhedaæ nÃpadyate na tatraitaddÆ«aïÃvatÃra÷ ubhayathÃpi asya anugamak«amasvabhÃvatvÃt / yathà {guïairanarghyai÷ prathito ratnairiva mahÃrïava÷ //592//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 335)>% {tadve«osad­ÓonyÃbhi÷ strÅbhirmadhuratÃbh­ta÷ / dadhate sma parÃæ ÓobhÃæ tadÅyà vibhramà iva //593//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 336)>% kÃlapuru«avidhyÃdibhede 'pi na tathà pratÅtiraskhalitarÆpatayà viÓrÃntimÃsÃdayatÅtyasÃvapi bhagnaprakramatayaiva vyÃpta÷ / yathà {atithiæ nÃma kÃkutsthÃt putramÃpa kumudvatÅ / paÓcimÃd yÃminÅyÃmÃt prasÃdamiva cetanà //594//} %<(KÃlidÃsa's RaghuvaæÓa 17.1)>% atra cetanà prasÃdamÃpnoti na punarÃpeti kÃlabheda÷ / {pratyagramajjanaviÓe«aviviktamÆrti÷ kausumbharÃgarucirasphuradaæÓukÃntÃ÷ / vibhrÃjase makaraketanamarcayantÅ bÃlaprabÃlaviÂapaprabhavà lateva //595//} %<(Har«a's RatnÃvali 1.20)>% atra latà vibhrÃjate na tu vibhrÃjase iti saæbodhyamÃnani«Âhasya parabhÃgasya asaæbodhyamÃnavi«ayatayà vyatyÃsÃt puru«abheda÷ / {gaÇgeva pravahatu te sadaiva kÅrti÷ //596//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 339)>% ityÃdau ca gaÇgà pravahati na tu pravahatu iti aprav­ttapravartanÃtmano vidhe÷ / eva¤jÃtÅyakasya cÃnyasyÃrthasya upamÃnagatasyÃsaæbhavÃdvidhyÃdibheda÷ // nanu samÃnam uccÃritaæ pratÅyamÃnaæ và dharmÃntaramupÃdÃya paryavasitÃyÃm upamÃyÃm upameyasya prak­tadharmÃmisaæbandhÃnna kaÓcitkÃlÃdibhedo 'sti / yatrÃpyupÃttenaiva sÃmÃnyadharmeïa upamà avagamyate yathà {yudhi«Âhira ivÃyaæ satyaæ vadati} iti tatra yudhi«thira iva satyavÃdyayaæ satyaæ vadatÅti pratipatsyÃmahe / satyavÃdÅ satyaæ vadatÅti ca na paunaruktyam ÃÓaÇkanÅyam raipo«aæ pu«ïÃtÅtivat yudhi«thira iva satyavadanena satyavÃdyayamityarthÃvagamÃt / satyametat kiæ tu sthite«u prayoge«u samarthanamidaæ na tu sarvathà niravadyam prastutavastupratÅtivyÃdhÃtÃditi savetasa evÃtra pramÃïam // asÃd­ÓyÃsaæbhavÃvapyupamÃyÃm anucitÃrthatÃyÃmeva paryavasyata÷ / yathà {grathnÃmi kÃvyaÓaÓinaæ vitatÃrtharaÓmim //597//} %<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtrav­tti 2,4.16)>% atra kÃvyasya ÓaÓinà arthÃnÃæ ca raÓmibhi÷ sÃdharmyaæ kutrÃpi na pratÅtamityanucitÃrthatvam / {nipeturÃsyÃdiva tasya dÅptÃ÷ Óarà dhanurmaï¬alamadhyabhÃja÷ / jÃjvalyamÃnà iva vÃridhÃrà dinÃrdhabhÃja÷ parive«iïorkÃt //598//} %<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>% atrÃpi jvalantyombudhÃrÃ÷ sÆryamaï¬alÃt ni«patantyo na saæbhavantÅtyupanibadhyamÃno 'rtho 'naucityameva pu«ïÃti // utprek«ÃyÃmapi saæbhÃvanaæ dhruvevÃdaya eva Óabdà vaktuæ sahante na yathÃÓabdo 'pi kevalasyÃsya sÃdhÃrmyameva pratipÃdayituæ paryÃptatvÃt tasya cÃsyÃmavivak«itatvÃditi tatrÃÓaktirasyÃvÃcakatvaæ do«a÷ / yathà {udyayau dÅrghikÃgarbhÃnmukulaæ mecakotpalam / nÃrÅlocanacÃturyaÓaÇkÃsaækucitaæya thà //599//} %<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 340)>% utprek«itamapi tÃttvikena rÆpeïa parivarjitatvÃt nirupÃkhyaprakhyam / tatsamarthanÃya yat arthÃntaranyÃsopÃdÃnam tat Ãlekhyamiva gaganataletyantamasamÅcÅnamiti nirvi«ayatvametasya / anucitÃrthataiva do«a÷ / yathà {divÃkarÃdrak«ati yo guhÃsu lÅnaæ divà bhÅtamivÃndhakÃram / k«udre 'pi nÆnaæ prapanne mamatvamuccai÷ ÓirasÃmatÅva //600//} %<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 1.12)>% atrÃcetanasya tamaso divÃkarÃttrÃsa eva na saæbhavatÅti kuta eva tatprayojitamadriïà paritrÃïam / saæbhÃvitena tu rÆpeïa pratibhÃsamÃnasyÃsya na kÃcidanupapattiravataratÅti vyartha eva tatsamarthanÃyÃæ yatna÷ / sÃdhÃraïaviÓe«aïavaÓÃdeva samÃsoktiranuktamapi upamÃnaviÓe«aæ prakÃÓayatÅti tasyÃtra punarupÃdÃne prayojanÃbhÃvÃt anupÃdeyatvaæ yat tat apu«ÂÃrthatvaæ punaruktaæ và do«a÷ / yathà {sp­Óati tigmarucau kakubha÷ karairdayitayeva vij­mbhitatÃpayà / atanumÃnaparigrahayà sthitaæ rucirayà cirayÃpi dinaÓriyà //601//} %<(RatnÃkara's Haravijaya 3.37)>% atra tigmaruce÷ kakubhÃæ ca yathà sad­ÓaviÓe«aïavaÓena vyaktiviÓe«aparigraheïa ca nÃyakatayà nÃyikÃtvena ca vyakti÷, tathà grÅ«madivasaÓriyo 'pi pratinÃyikÃtvena bhavi«yatÅti kiæ dayitayeti svaÓabdopÃdÃnena // Óle«opamÃyÃstu sa vi«aya÷ yatropamÃnasyopÃdÃnamantareïa sÃdhÃraïe«vapi viÓe«aïe«u na tathà pratÅti÷ / yathà {svayaæ ca pallavÃtÃmra bhÃsvatkaravirÃjità / prabhÃtasaædhyevÃsvÃpaphalalubdhehitapradà //602//} iti// %<(UdbhaÂa's KÃvyÃlaÇkÃrasÃrasaÇgraha 4.15)>% aprastutapraÓaæsÃyÃmapi upameyam anayaiva rÅtyà pratÅtaæ na puna÷ prayogeïa kadarthatÃæ neyam / yathà {ÃhÆte«u vihaÇgame«u maÓako nÃyÃn puro vÃryate madhyevÃridhi vÃvasaæst­ïamaïirdhatte maïÅnÃæ rucam / khadyoto 'pi na kampate pracalituæ madhye 'pi tejasvinÃæ dhik sÃmÃnyamacetanaæ prabhumivÃnÃm­«ÂatattvÃntaram //603//} %<(BhallaÂaÓataka 67)>% atra acetanasya prabhoraprastutaviÓi«ÂasÃmÃnyadvÃreïÃbhivyaktau na yuktameva puna÷ kathanam // tadeta alaÇkÃrado«Ã÷ yathÃsaæbhÃvinonye 'pyeva¤jÃtÅyakÃ÷ pÆrvoktayaiva do«ajÃtyà antarbhÃvitÃ÷ na p­thag pratipÃdanamarhantÅti saæpÆrïamidaæ kÃvyalak«aïam //142// {itye«a mÃrgo vidu«Ãæ vibhinno 'pyabhinnarÆpa÷ pratibhÃsate yat / na tadvicitraæ yadamutra samyagvinirmità saæghaÂanaiva hetu÷ //1//} iti kÃvyaprakÃÓe 'rthÃlaÇkÃranirïayo nÃma daÓama ullÃsa÷ // // samÃptaÓcÃyaæ kÃvyaprakÃÓa÷ // // samÃpto 'yaæ grantha÷ //