Mammata: Kavyaprakasa
Based on the ed. by Ganganatha Jha: KÃvyaprakÃÓa of MammaÂa, with English translation,
rev. ed., Varanasi : Bharatiya Vidya PrakaÓan, 1967 (2 parts).
With occasional corrections according to the ed. by N.S. Venkatanathacharya: The Kavyaprakasha of Mammata,
with Sanketa of Acharya Manikyachandra, Madhumati of Ravi Bhattacharya and Bhavukapriya tippani,
Mysore : Oriental Research Institute, 1974 (2 vols).
Input by Masahiro Takano
NOTE:
Underbar(_) used to mark hiatus in Prakrit is not to be confused with sandhi.
#<...># = BOLD for kÃrikÃs
%<...>% = ITALICS for references
___________________________________________________________________
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
description character =ASCII
long a à 195
long A ù 249
long i Å 197
long I ý 253
long u Æ 198
long U ô 244
vocalic r 173
vocalic R ã 227
long vocalic r Ì 204
vocalic l Ê 202
long vocalic l Ë 203
velar n Ç 199
velar N § 167
palatal n ¤ 164
palatal N ¥ 165
retroflex t  194
retroflex T è 232
retroflex d ¬ 172
retroflex D Ö 214
retroflex n ï 239
retroflex N × 215
palatal s Ó 211
palatal S Á 193
retroflex s « 171
retroflex S å 229
anusvara æ 230
capital anusvara õ 245
visarga ÷ 247
capital visarga ê 234
Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________
KÃvyaprakÃÓa÷
prathama ullÃsa÷
granthÃrambhe vighnavighÃtÃya samucite«ÂadevatÃæ granthakt parÃmÓati ----
##
niyatiÓaktyà niyatarÆpà sukhadu÷khamohasvabhÃvà paramÃïvÃdyupÃdÃnakarmÃdisahakÃrikÃraïaparatantrà «a¬rasà na ca hdyaiva tai÷, tÃdÓÅ brahmaïo nirmitirnirmÃïam / etadvilak«aïà tu kavivÃÇnirmiti÷ / ata eva jayati / jayatyarthena ca namaskÃra Ãk«ipyate iti tÃæ pratyasmi praïata iti labhyate //1//
ihÃbhidheyaæ saprajyojanamityÃha ----
##
kÃlidÃsÃdÅnÃmiva yaÓa÷ ÓrÅhar«ÃderdhÃvakÃdÅnÃmiva dhanam rÃjÃdigatocitÃcÃraparij¤Ãnam ÃdityÃdermayÆrÃdÅnÃmivÃnarthanivÃraïam /
sakalaprayojanamaulibhÆtaæ samanantarameva rasÃsvÃdana-samudbhÆtaæ vigalitavedyÃntaramÃnandam prabhusaæmitaÓabdapradhÃnavedÃdiÓÃstrebhya÷ ÓabdÃrthayorguïabhÃvena rasÃÇgabhÆtavyÃpÃrapravaïatayà vilak«aïaæ yat kÃvyaæ lokottaravarïanÃnipuïakavikarma tat kÃnteva sarasatÃpÃdanenÃbhimukhÅktya rÃmÃdivadvartitavyaæ na rÃvaïÃdivadityupadeÓaæ ca yathÃyogaæ kave÷ sahdayasya ca karotÅti sarvathà tatra yatanÅyam //2//
evamasya prayojanamuktvà kÃraïamÃha ----
#<Óaktirnipuïatà lokaÓÃstrakÃvyÃdyavek«aïÃt /
kÃvyaj¤aÓik«ayÃbhyÃsa iti hetustadudbhave // MKpr-K_3 //>#
Óakti÷ kavitvabÅjarÆpa÷ saæskÃraviÓe«a÷ yÃæ vinà kÃvyaæ na prasaret prastaæ và upahasanÅyaæ syÃt / lokasya sthÃvarajaÇgamÃtmakalokavttasya / ÓÃstrÃïÃæ chandovyÃkaraïÃbhidhÃnakoÓakalÃcaturvargagajaturagakha¬gÃdilak«aïagranthÃnÃm / kÃvyÃnÃæ ca mahÃkavisaæbandhinÃm / ÃdigrahaïÃditihÃsÃnÃæ ca vimarÓanÃdvyutpatti÷ / kÃvyaæ kartuæ vicÃrayituæ ca ye jÃnanti tadupadeÓena karaïe yojane ca pauna÷punyena pravttiriti / traya÷ samuditÃ÷ na tu vyastÃ÷ tasya kÃvyasyodbhave nirmÃïe samullÃse ca heturna tu hetava÷ //3//
evamasya kÃraïamuktvà svarÆpamÃha ----
##
do«aguïÃlaÇkÃrÃ÷ vak«yante / kvÃpÅtyanenaitadÃha yat sarvatra
sÃlaÇkÃrau kvacittu sphuÂÃlaÇkÃravirahe 'pi na kÃvyatvahÃni÷ /
yathÃ
{ya÷ kaumarahara÷ sa eva hi varastà eva caitrak«apÃste
conmÅlitamÃlatÅsurabhaya÷ prau¬hÃ÷ kadambÃnilÃ÷ /
sà caivÃsmi tathÃpi tatra suratavyÃpÃralÅlÃvidau
revÃrodhasi vetasÅtarutale ceta÷ samutkaïÂhate //1//}
%<([ÁÅlÃbhaÂÂÃrikÃ], etc.)>%
atra sphuÂo na kaÓcidalaÇkÃra÷ / rasasya ca prÃdhÃnyÃnnÃlaÇkÃratà /
tadbhedÃn krameïÃha
##
idamiti kÃvyam / budhairvaiyÃkaraïai÷ pradhÃnabhÆtasphoÂarÆpavyaÇgyavya¤jakasya Óabdasya dhvanir iti vyavahÃra÷ kta÷ / tatastanmatÃnusÃribhiranyairapi nyagbhÃvitavÃcyavyaÇgyavya¤janak«amasya ÓabdÃrthayugalasya /
yathÃ
{ni÷Óe«acyutacandanaæ stanataÂaæ nirm«ÂarÃgocharo
netre dÆramana¤jane pulakità tanvÅ tavayaæ tanu÷ /
mithyÃvÃdini dÆti bÃndhavajanasyÃj¤ÃtapŬÃgame
vÃpÅæ snÃtumito gatÃsi na punastasyÃdhamasyÃntikam //2//}
%<(AmaruÓataka 105)>%
atra tadantikameva rantuæ gatÃsÅti prÃdhÃnyenÃdhamapadena vyajyate //4//
##
atÃdÓi vÃcyÃdanatiÓÃyini / yathà ----
{grÃmataruïaæ taruïyà navava¤julama¤jarÅsanÃthakaram /
paÓyantyà bhavati muhurnitarÃæ malinà mukhacchÃyà //3//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 7.39)>%
atra va¤julalatÃghe dattasaæketà na gateti vyaÇgyaæ guïÅbhÆtaæ
tadapek«ayà vÃcyasyaiva camatkÃritvÃt //
#<Óabdacitraæ vÃcyacitramavyaÇgyaæ tvavaraæ smtam // MKpr-K_5 //>#
citramiti guïÃlaÇkÃrayuktam / avyaÇgyamiti sphuÂapratÅyamÃnÃrtharahitam /
avaram adhamam / yathà ----
{svacchandocchaladacchakacchakuharacchÃtetarÃmbucchaÂÃ-
mÆrchanmohamahar«ihar«avihitasnÃnÃhnikÃhnÃya va÷ /
bhidyÃdudyadudÃradarduradarÅdÅrghÃdaridradruma-
drohodrekamahormimeduramadà mandÃkinÅ mandatÃm //4//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{vinirgataæ mÃnadamÃtmamandirÃd bhavatyupaÓrutya yadcchayÃpi yam /
sasaæbhramendrradrutapÃtitÃrgalà nimÅlitÃk«Åva bhiyÃmarÃvatÅ //5//}
%<(MeïÂhaktaæ HayagrÅvavadham)>%
iti kÃvyaprakÃÓe kÃvyasya prayojanakÃraïasvarÆpaviÓe«anirïayo nÃma
prathama ullÃsa÷ || 1 ||
==================================================
krameïa ÓabdÃrthayo÷ svarÆpamÃha
##
atreti kÃvye / e«Ãæ svarÆpaæ vak«yate //
##
vÃcyalak«yavyaÇgyÃ÷ //
#<... tÃtparyÃrtho 'pi ke«ucit // MKpr-K_6 //>#
ÃkÃÇk«ÃyogyatÃsaænidhivaÓÃdvak«yamÃïasvarÆpÃïÃæ padÃrthÃnÃæ samanvaye tÃtparyÃrtho viÓe«avapurapadÃrtho 'pi vÃkyaÃrtha÷ samullasatÅtyabhihitÃnvayavÃdinÃæ matam //
vÃcya eva vÃkyÃrtha ityanvitÃbhidhÃnavÃdina÷ //6//
##
atra vÃcyasya yathÃ
{mÃ_e gharova_araïaæ ajja hu ïatthi tti sÃhi_aæ tuma_e /
tà bhaïa kiæ karaïijjaæ eme_a ïa vÃsaro ÂhÃ_i //6//}
[mÃta÷ ghopakaraïaæ adya khalu nÃstÅti sÃdhitaæ tvayà /
tadbhaïa kiæ karaïÅyaæ evameva na vÃsara÷ sthÅyÅ //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ)>%
atra svairavihÃrÃrthinÅti vyajyate /
lak«yasya yathÃ
{sÃhentÅ sahi suha_aæ khaïe khaïe dummiÃsi majjhaka_e /
sabbhÃvaïehakaraïijjasarisa_aæ dÃva vira_i_aæ tuma_e //7//}
[sÃdhayantÅ sakhi subhagaæ k«aïek«aïe dÆnÃ'si matkte /
sadbhÃvasnehakaraïÅyasadÓaæ tÃvat viracitaæ tvayà //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ)>%
atra matpriyaæ ramayantyà tvayà ÓatrutvamÃcaritamiti lak«yam / tena ca kÃmukavi«ayaæ sÃparÃdhatvaprakÃÓanaæ vyaÇgyam / vyaÇgyasya yathÃ
{u_a ïiccalaïippandà bhisiïÅpattammi rehai valÃ_à /
ïimmalamaraga_abhÃ_aïapariÂÂià saækhasuttivva //8//}
[paÓya niÓcalani«pandà visinÅptre rÃjate balÃkà /
nirmalamarakatabhÃjanaparisthità ÓaÇkhaÓuktiriva //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 1.4)>%
atra ni«pandatvena ÃÓvastatvam / tena ca janarahitatvam / ata÷ saæketasthÃnametaditi kayÃcit ka¤citpratyucyate / athavà mithyà vadasi na tvamatrÃgatobhÆriti vyajyate //
vÃcakÃdÅnÃæ krameïa svarÆpamÃha /
##
ihÃghÅtasaæketasya ÓabdasyÃrthapratÅterabhÃvÃtsaæketasahÃya eva Óabdo 'rthaviÓe«aæ pratipÃdayatÅti yasya yatrÃvyavadhÃnena saæketo ghyate sa tasya vÃcaka÷ //7//
##
yadyapyarthakriyÃkÃritayà pravttinivttiyogyà vyaktireva tathÃpyÃnantyÃd vyabhicÃrÃcca tatra saæketa÷ kartuæ na yujyata iti
gau÷ ÓuklaÓcalo ¬ittha ityÃdÅnÃæ vi«ayavibhÃgo na prÃpnotÅti ca / tadupÃdhÃveva saæketa÷ /
upÃdhiÓca dvividha÷ ---- vastudharmo vaktyadcchÃsaæniveÓitaÓca / vastudharmo 'pi dvividha÷ ---- siddha÷ sÃdhyaÓca / siddho 'pi dvividha÷ ---- padÃrthasya prÃïaprado viÓe«ÃdhÃnahetuÓca / tatrÃdyo jÃti÷ / uktaæ hi vÃkyapadÅye ----
{na hi gau÷ svarÆpeïa gaurnÃpyagau÷ / gotvÃbhisaævandhÃtu gau÷} iti /
dvitÅyo guïa÷ / ÓuklÃdinà hi labdhasattÃkaæ vastu viÓi«yate / sÃdhya÷ pÆrvÃparÅbhÆtÃvayava÷ kriyÃrÆpa÷ /
¬itthÃdiÓabdÃnÃmantyabuddhinirgrÃhyaæ saæhtakramaæ svarÆpaæ vaktrà tadcchayà ¬itthÃdi«varthe«ÆpÃdhitvena saæniveÓyata iti so 'yaæ saæj¤ÃrÆpo yadcchÃtmaka iti /
{gau÷ÓuklaÓcalo ¬ittha ityÃdau catu«ÂayÅ ÓabdÃnÃæ pravtti÷} iti mahÃbhëyakÃra÷ / paramÃïvÃdÅnÃæ tu guïamadhyapÃÂhÃt pÃribhëikaæ guïatvam / guïakriyÃyadcchÃnÃæ vastuta ekarÆpÃïÃm apyÃÓrayabhedÃd bheda iva lak«yate / yathaikasya mukhasya kha¬gamukuratailÃdyÃlambanabhedÃt /
himapaya÷ÓaÇkhÃdyÃÓraye«u paramÃrthato bhinne«u ÓuklÃdi«u yadvaÓena Óukla÷ Óukla ityÃdyabhinnÃbhidhÃnapratyayotpattistat ÓuklatvÃdi sÃmÃnyam / gu¬ataï¬ulÃdipÃkÃdi«vevameva pÃkatvÃdi /
bÃlavddhaÓukÃdyudÅrite«u ¬itthÃdiÓabde«u ca pratik«aïaæ bhidyamÃne«u ¬itthÃdya'rthe«u và ¬itthatvÃdyastÅti sarve«Ãæ ÓabdÃnÃæ jÃtireva pravttinimittamityanye / tadvÃn apoho và ÓabdÃrtha÷ kaiÓciduktaæ iti granthagauravabhayÃt praktÃnupayogÃcca na darÓitam //7//
##
sa iti sÃk«Ãtsaæketita÷ / asyeti Óabdasya //8//
##
{karmani kuÓala÷} ityÃdau darbhagrahaïÃdyayogÃt {gaÇgaÃyÃæ gho«a÷} ityÃdau ca gaÇgÃdÅnÃæ gho«ÃdyÃdhÃratvÃsaæbhavÃt mukhyÃrthasya bÃdhe vivecakatvÃdau sÃmÅpye ca saæbandhe rƬhita÷ prasiddhe÷
tathà gaÇgÃtaÂe gho«a ityÃdai÷ prayogÃt ye«Ãæ na tathà pratipatti÷ te«Ãæ pÃvanatvÃdÅnÃæ dharmÃïÃæ tathÃpratipÃdanÃtmana÷ prayojanÃcca mukhyena amukhyo 'rtho lak«yate yat sa Ãropita÷ ÓabdavyÃpÃra÷ sÃntarÃrthani«Âho
lak«aïà //9//
##
{kuntÃ÷ praviÓanti} {ya«Âaya÷ praviÓanti} ityÃdau kuntÃdibhirÃtmana÷ praveÓasiddhyarthaæ svasaæyogina÷ puru«Ã Ãk«ipyante / tata upÃdÃnene 'yaæ lak«aïà /
{gauranubandhya÷} ityÃdau Óruticoditamanubandhanaæ kathaæ me syÃditi jÃtyà vyaktirÃk«ipyate na tu Óabdenocyate
{viÓe«yaæ nÃbhidhà gacchet k«ÅïaÓaktirviÓe«aïe} iti nyÃyÃdityupÃdÃnalak«aïà tu nodÃhartavyà /
na hyatra prayojanamasti na và rƬhiriyam / vyaktyavinÃbhÃvitvÃttu jÃtyà vyaktirÃk«ipyate / yathà kriyatÃmityatra kartà / kurvityatra karma / praviÓa piï¬ÅmityÃdau ghaæ bhak«ayetyÃdi ca /
{pÅno devadatto divà na bhuÇkte} ityatra ca rÃtribhojanaæ na lak«yate ÓrutÃrthÃpatterarthÃpattervà tasya vi«ayatvÃt /
{gaÇgÃyÃæ gho«a÷} ityatra taÂasya gho«Ãdhikaraïatvasiddhaye gaÇgÃÓabda÷ svÃrthamarpayati ityevamÃdau lak«aïenai«Ã lak«aïà / ubhayarÆpà ceyaæ Óuddhà / upacÃreïÃmiÓritatvÃt /
anayorlak«yasya lak«akasya ca na bhedarÆpaæ tÃÂasthyam / taÂÃdÅnÃæ gaÇgÃdiÓabdai÷ pratipÃdane tattvapratipattau hi pratipipÃdayi«itaprayojanasaæpratyaya÷ / gaÇgÃsaæbandhamÃtrapratÅtau tu gaÇgÃtaÂe gho«a iti mukhyaÓabdÃbhidhÃnÃllak«aïÃyÃ÷ ko bheda÷ //10//
##
ÃropyamÃïa÷ Ãropavi«ayaÓca yatrÃnapahnutabhedau sÃmÃnÃdhikaraïyena nirdiÓyete sà lak«aïà sÃropà //
##
vi«ayiïÃropyamÃïenÃnta÷kte nigÅrïe anyasminnÃropavi«aye sati sÃdhyavasÃnà syÃt //11//
##
imÃvÃropÃdhyavasÃnarÆpau sÃdÓyahetÆ bhedau {gaurvÃhÅka÷} ityatra {gaurayam} ityatra ca /
atra hi svÃrthasahacÃriïo guïà jìyamÃndyÃdayo lak«yamÃïà api goÓabdasya parÃrthÃbhidhÃne pravttinimittatvamupayÃntiæ iti kecit / svÃrthasahacÃriguïÃbhedena padÃrthagatà guïà eva lak«yante na
parÃrtho 'bhidhÅyate ityanye / sÃdhÃraïaguïÃÓrayatvena parÃrtha eva lak«yate ityapare /
uktaæ cÃnyatra
{abhidheyÃvinÃbhÆtapratÅtirlak«aïocyate /
lak«yamÃïaguïairyogÃdvtteri«ÂÃ tu gauïatÃæ} iti /
%<([KumÃrila, TantravÃrtika 3,4.12])>%
avinÃbhÃvo 'tra saæbandhamÃtraæ na tu nÃntarÅyakatvam / tattve hi {ma¤cÃ÷ kroÓanti} ityÃdau na lak«aïà syÃt /
avinÃbhÃve cÃk«epeïaiva siddherlak«aïÃyà nopayoga ityuktam /
{Ãyurdhtam} {Ãyurevedam} ityÃdau ca sÃdÓyÃdanyat kÃryakÃraïabhÃvÃdi saæbandhÃntaram / evamÃdau ca kÃryakÃraïabhÃvÃdilak«aïapÆrve ÃropÃdhyavasÃne /
atra gauïabhedayorbhede 'pi tÃdrÆpyapratÅti÷ sarvathaivÃbhedÃvagamaÓca prayojanam / Óuddhabhedayostvanyavailak«aïyenÃvyabhicÃreïa ca kÃryakÃritvÃdi /
kvacit tÃdarthyÃdupacÃra÷ / yathà indrÃrthà sthÆïà indra÷ / kvacit svasvÃmibhÃvÃt / yathà rÃjakÅya÷ puru«o rÃjà / kvacit avayavÃvayavibhÃvÃt / yathà agrahasta ityatrÃgramÃtre 'vayave hasta÷ / kvacit tÃtkarmyÃt / yathà atak«Ã tak«Ã //
#<... lak«aïà tena «a¬vidhà // MKpr-K_12 //>#
ÃdyabhedÃbhyÃæ saha //12//
sà ca
##
prayojanaæ hi vya¤janavyÃpÃragamyameva //
##
tacceti vyaÇgyam / gƬhaæ yathÃ
{mukhaæ vikasitasmitaæ vaÓitavakrima prek«itaæ
samucchalitavibhramà gatirapÃstasaæsthà mati÷ /
uro mukulitastanaæ jaghanamaæsavandhoddhuraæ
batenduvadanÃtanau taruïimodgamo modate //9//}
%<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana)>%
agƬhaæ yathÃ
{ÓrÅparicayÃjja¬Ã api bhavantyabhij¤Ã vidagdhacaritÃnÃm /
upadiÓati kÃminÅnÃæ yauvanamada eva lalitÃni //10//}
%<(Vallabhadeva's SubhëitÃvali)>%
atropadiÓatÅti //
#<... tade«Ã kathità tridhà // MKpr-K_13 //>#
avyaÇgyà gƬhavyaÇgyà agƬhavyaÇgyà ca //13//
##
Óabda iti saæbadhyate / tadbhÆstadÃÓraya÷ //
#<... tatra vyÃpÃro vya¤janÃtmaka÷ />#
kuta ityÃha
##
##
prayojanapratipipÃdayi«ayà yatra lak«aïayà Óabdaprayogastatra nÃnyatastatpratÅtirapi tu tasmÃdeva ÓabdÃt /
na cÃtra vya¤janÃdte 'nyo vyÃpÃra÷ //
tathÃhi
##
gaÇgÃyÃæ gho«a ityÃdau ye pÃvanatvÃdayo dharmÃstaÂÃdau pratÅyante na tatra gaÇgÃdiÓabdÃ÷ saæketitÃ÷ //
##
mukhyÃrthabÃdhÃditrayaæ hetu÷ //15//
tathà ca
##
yathà gaÇgÃÓabda÷ srotasi sabÃdha iti taÂaæ lak«ayati tadvat yadi taÂe 'pi sabÃdha÷ syÃt tat prayojanaæ lak«ayet /
na ca taÂaæ mukhyo 'rtha÷ / nÃpyatra bÃdha÷ / na ca gaÇgÃÓabdÃrthasya taÂasya pÃvanatvÃdyairlak«aïÅyai÷ saæbandha÷ / nÃpi prayojane lak«ye ki¤cit prayojanam / nÃpi gaÇgÃÓabdastaÂamiva prayojanaæ pratipÃdayitumasamartha÷ //16//
##
evamapi prayojanaæ cellak«yate tat prayojanÃntareïeti tadapi prayojanÃntareïeti praktÃpratÅtikt anavasthà bhavet //
nanu pÃvanatvÃdidharmayuktameva taÂaæ lak«yate / {gaÇgÃyÃstaÂe gho«a÷} ityato 'dhikasyÃrthasya pratÅtiÓca prayojanamiti viÓi«Âe lak«aïà tatkiæ vya¤janayetyÃha
##
kuta ityÃha
##
pratyak«ÃdernÅlÃdirvi«aya÷ phalaæ tu prakÂatà saævittirvà //
##
vyÃkhyÃtam //
#<... viÓe«Ã÷ syustu lak«ite // MKpr-K_18 //>#
taÂÃdau viÓe«Ã÷ pÃvanatvÃdayaste cÃbhidhÃtÃtparyalak«aïÃbhyo vyÃpÃrÃntareïa gamyÃ÷ / tacca vya¤janadhvananadyotanÃdiÓabdavÃcyamavaÓyame«itavyam //18//
evaæ lak«aïÃmÆlaæ vya¤jakatvamuktam // abhidhÃmÆlaæ tvÃha ----
##
{saæyogo viprayogaÓca sÃhacaryaæ virodhità /
artha÷ prakaraïaæ liÇgaæ ÓabdasyÃnyasya saænidhi÷ //
sÃmarthyamaucitÅ deÓa÷ kÃlo vyakti÷ svarÃdaya÷ /
ÓabdÃrthasyÃnavacchede viÓe«asmtihetava÷ //}
%<([Bharthari, VÃkyapadÅya 2.315-316])>%
ityuktadiÓÃ
saÓaÇkhacakro hari÷ aÓaÇkhacakro harirityucyate / rÃmalak«maïÃviti dÃÓarathau / rÃmÃrjunagatistayoriti bhÃrgavakÃrtavÅryayo÷ / sthÃïuæ bhaja bhavacchide, iti hare / sarvaæ jÃnÃti deva iti yu«madarthe /
kupito makaradhvaja iti kÃme / devasya purÃrÃteriti Óaæbhau / madhunà matta÷ kokila iti vasante / pÃtu vo dayitÃmukhamiti sÃæmukhye / bhÃtyatra parameÓvara iti rÃjadhÃnÅrÆpÃt deÓÃdrÃjani / citrabhÃnurvibhÃtÅti dine ravau rÃtrau vahnau /
mitraæ bhÃtÅti suhdi mitro bhÃtÅti ravau / indraÓatrurityÃdau vede eva na kÃvye svaro vi«e«apratÅtikt /
ÃdigrahaïÃt
{eddahamettatthaïià eddahamettehi acchivattehiæ /
eddahamettÃvatthà eddahamettehiæ diaehiæ //11//}
[etÃvanmÃtrastankà etÃvanmÃtrÃbhyÃmak«ipatrÃbhyÃm /
etÃvanmÃtrÃvasthà etÃvanmÃtrairdivasai÷ //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 973)>%
ityÃdÃvabhinayÃdaya÷ /
itthaæ saæyogÃdibhirarthÃntarÃbhidhÃyakatve nivÃrite 'pyanekÃrthasya Óabdasya yat kvacidarthÃntarapratipÃdanaæ tatra nÃbhidhà niyamanÃttasyÃ÷ / na ca lak«aïà mukhyÃrthabÃdhÃdyabhÃvÃt / api tva¤janaæ vya¤janameva vyÃpÃra÷ / yathÃ
{bhadrÃtmano duradhirohatanorviÓÃla
vaæÓonnate÷ktaÓilÅmukhavigrahasya /
yasyÃnupaplutagate÷ paravÃraïasya
dÃnÃmbusekasubhaga÷ satataæ karobhÆt //12//}
%<(ÁivasvÃmin's KapphinÃbhyudaya 1.38)>%
//19//
##
tadyukto vya¤janayukta÷
#<... yatso 'rthÃntarayuk tathà /
artho 'pi vya¤jakastatra sahakÃritayà mata÷ // MKpr-K_20 //>#
tatheti vya¤jaka÷ //20//
iti kÃvyaprakÃÓe ÓabdÃrthasvarÆpanirïayo nÃma dvitÅya ullÃsa÷ ||2||
===========================================
ttÅya ullÃsa÷
##
arthÃ÷ vÃcyalak«yavyaÇgyÃ÷ / te«Ãæ vÃcakalÃk«aïikavya¤jakÃnÃm //
#<... arhtavya¤jakatocyate />#
kÅdÓÅtyÃha ----
##
##
boddhavya÷ pratipÃdya÷ / kÃkurdhvanervikÃra÷ / prastÃva÷ prakaraïam /
arthasya vÃcyalak«yavyaÇgyÃtmana÷ /
krameïodÃharaïÃni /
{a_ipihulaæ jalakuæbhaæ ghettÆïa samÃgadahmi sahi turi_aæ /
samase_asalilaïÅsÃsaïÅsahà vÅsamÃmi khaïaæ //13//}
[atipthulaæ jalakumbhaæ ghÅtvà samÃgatÃsmi sakhi tvaritam /
Óramasvedasalilani÷ÓvÃsani÷sahà viÓrÃmyÃmi k«aïam //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 989)>%
atra cauryaratahopanaæ gamyate /
{oïïiddaæ dobballaæ cintà alasattaïaæ saïÅsasi_aæ /
maha mandabhÃ_iïÅ_e keraæ sahi tuha vi ahaha parihava_i //14//}
[aunnidryaæ daurbalyaæ cintÃlasatvaæ saniÓcasitam /
mama mandabhÃginyÃ÷ krÂe sakhi tvÃmapyahaha paribhavati //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 956)>%
atra dÆtyÃstatkÃmukopabhogo vyajyate /
{tathÃbhÆtÃæ d«Âvà npasadasi päcÃlatanayÃæ
vane vyÃdhai÷ sÃrdhaæ suciramu«itaæ valkaladharai÷ /
virÃÂasyÃvÃse sthitamanucitÃrambhanibhtaæ
guru÷ khedaæ khinne mayi bhajati nÃdyÃpi kuru«u //15 [=220]//}
%<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 1.11)>%
atra mayi na yogya÷ kheda÷ kuru«u tu yogya iti kÃkvà prakÃÓyate /
na ca vÃcyasiddhyaÇgamatra kÃkuriti guïÅbhÆtavyaÇgyatvaæ ÓaÇgyam /
praÓnamÃtreïÃpi kÃkorviÓrÃnte÷ /
{ta_i_à maha gaï¬atthalaïimiaæ diÂÂhiæ ïa ïesi aïïatto /
eïhiæ sacce_a ahaæ te a kavÃlà ïa sà diÂÂhÅ //16//}
[tadà mama gaï¬asthalanimagnÃæ d«Âiæ nÃnai«Åratnyatra /
idÃnÅæ saivÃhaæ tau ca kapolau na ca sà d«Âi÷ //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 939)>%
atra matsakhÅæ kapolapratibimbitÃæ paÓyataste d«ÂiranyaivÃbhÆt calitÃyÃæ tu tasyÃmanyaiva jÃtetyaho pracchannakÃmukatvaæ te iti vyajyate /
{uddeÓo 'yaæ sarasakadalÅÓreïiÓobhÃtiÓÃyÅ
ku¤jotkar«ÃÇkuritaramaïÅvibhramo narmadÃyÃ÷ /
kiæ caitasmin suratasuhdastanvi te vÃnti vÃtÃ
ye«Ãmagre sarati kalitÃkÃï¬akopo manobhÆ÷ //17//}
%<(Kuntaka's VakroktijÅvita 1.93)>%
atra ratÃrthaæ praviÓeti vyaÇgyam /
{ïolle_i aïollamaïà attà maæ gharabharammi sa_alammi /
khaïamettaæ ja_i saæjhÃ_i ho_i ïa va ho_i vÅsÃmo //18//}
[nudatyanÃrdramanÃ÷ ÓvaÓrÆrmÃæ ghabhare sakale /
k«aïamÃtraæ yadi saædhyÃyÃæ bhavati na và bhavati viÓrÃma÷ //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 875)>%
atra saædhyà saæketakÃla iti taÂasthaæ prati kayÃciddyotyate /
{suvva_i samÃgamissadi tujjha pi_o a¤jaæ paharametteïa /
eme a kitti ciÂÂhasi tà sahi sa¤jesu karaïijjaæ //19//}
[ÓrÆyate samÃgami«yati tava priyo 'dya praharamÃtreïa /
evameva kimiti ti«Âhasi tat sakhi sajjaya karaïÅyam //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 962)>%
atropapatiæ pratyabhisartuæ prastutà na yuktamiti kayÃcinnivÃryate /
{anyatra yÆyaæ kusumÃvacÃyaæ kurudhvamatrÃsmi karomi sakhya÷ /
nÃhaæ hi dÆraæ bhramituæ samarthà prasÅdatÃyaæ racito¤jalirva÷ //20//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra vivikto 'yaæ deÓa iti pracchannakÃmukastvayÃbhisÃryatÃmiti ÃÓvastÃæ prati kayÃcinnivedyate /
{guru_aïaparavasa pi_a kiæ bhaïÃmi tu_i mandabhÃiïÅ aha_aæ /
ajja pavÃsaæ vaccasi vacca sa_aæ jevva suïasi karaïijjaæ //21//}
[gurujanaparavaÓa priya kiæ bhaïÃmi tava mandabhÃginÅ ahakam /
adya pravÃsaæ vrajasi vraja svayameva Óro«yasi karaïÅyam //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 851)>%
atrÃdya madhusamaye yadi vrajasi tadÃhaæ tÃvat na bhavÃmi
tava tu na jÃnÃmi gatimiti vyajyate / //
ÃdigrahaïÃcce«ÂÃde÷ / tatra ce«ÂÃyà yathà ---
{dvÃropÃntanirantare mayi tayà saundaryasÃraÓriyÃ
prollÃsyoruyugaæ parasparasamÃsaktaæ samÃsÃditam /
ÃnÅtaæ purata÷ ÓiroæÓukamadha÷ k«ipte cale locane
vÃcastatra nivÃritaæ prasaraïaæ saækocite dorlate //22//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra ce«Âayà pracchannakÃntavi«aya ÃkÆtaviÓe«o dhvanyate /
nirÃkÃÇk«apratipattaye prÃptÃvasaratayà ca puna÷ punarudÃhriyate / vaktrÃdÅnÃæ mitha÷saæyoge dvikÃdibhedena /
anena krameïa lak«yavyaÇgyayoÓca vya¤jakatvamudÃhÃryam //21-22//
#<ÓabdapramÃïavedyo 'rtho vyanaktyarthÃntaraæ yata÷ /
arthasya vya¤jakatve tacchabdasya sahakÃrità // MKpr-K_23 //>#
Óabdeti / nahi pramÃïÃntaravedyo 'rtho vya¤jaka÷ //23//
iti ÓrÅkÃvyaprakÃÓe 'rthavya¤jakatÃnirïayo nÃma ttÅya ullÃsa÷ //3//
=================================================================
caturtha ullÃsa÷
yadyapi ÓabdÃrthayornirïaye kte do«aguïÃla.amkÃrÃïÃæ svarÆpamabhidhÃnÅyaæ tathÃpi dharmiïi pradarÓite dharmÃïÃæ heyopÃdeyatà j¤Ãyata iti prathamaæ kÃvyabhedÃt Ãha ----
##
lak«aïÃmÆlagƬhavyaÇgyaprÃdhÃnye satyeva avivak«itaæ vÃcyaæ yatra sa 'dhvanau' ityanuvÃdÃt dhvaniriti j¤eya÷ /
tatra ca vÃcyaæ kvacidanupayujyamÃnatvÃdarthÃntare pariïamitam / yathÃ
{tvÃmasmi vacmi vidu«Ãæ samavÃyo 'tra ti«Âhati /
ÃtmÅyÃæ matimÃsthÃya sthitimatra vidhehi tat //23//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 6.15)>%
atra vacanÃdi upadeÓÃdirÆpatayà pariïamati /
kvacidanupapadyamÃnatayà atyantaæ tirasktam / yathà ----
{upaktaæ bahu tatra kimucyate sujanatà prathità bhavatà param /
vidadhadÅdÓameva sadà sakhe sukhitamÃssva tata÷ ÓaradÃæ Óatam //24//}
%<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana)>%
etad apakÃriïaæ prati viparÅtalak«aïayà kaÓcidvakti //24//
##
anyaparaæ vyaÇgyani«Âham / e«a ca
##
alak«yeti / na khalu vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃriïa eva rasa÷ / api tu rasastai÷ ityasti krama÷ / sa tu lÃghavÃnna lak«yate //25//
atra
##
ÃdigrahaïÃd bhÃvodayabhÃvasaædhibhÃvaÓabalatvÃni / pradhÃnatayà yatra sthito rasÃdistatrÃlaÇkÃrya÷ yathodÃhari«yate / anyatra tu pradhÃne vÃkyÃrthe yatrÃÇgabhÆto rasÃdistatra guïÅbhÆtavyaÇgye
rasavatpreyaÆrjasvisamÃhitÃdayo 'laÇkÃrÃ÷ / te ca guïÅbhÆtavyaÇgyÃbhidhÃne udÃhari«yante //26//
tatra rasasvarÆpamÃha --
##
##
uktaæ hi bharatena {vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃrisaæyogÃd rasani«patti÷} iti
etadvivïvate ---- {vibhÃvairlalanodyÃnÃdibhirÃlambanoddÅpanakÃraïai÷ ratyÃdiko bhÃvo janita÷ anubhÃvai÷ kaÂÃk«abhujÃk«epaprabhtibhi÷ kÃryai÷ pratÅtiyogya÷ kta÷ vyabhicÃribhirnirvedÃdibhi÷ sahakÃribhirupacito mukhyayà vttyà rÃmÃdÃvanukÃrye tadrÆpasaædhÃnÃnnartake 'pi pratÅyamÃno rasa÷} iti bhaÂÂalollaÂaprabhtaya÷ /
rÃma evÃyam ayameva rÃma iti {na rÃmo 'yam} ityauttarakÃlike bÃdhe rÃmo 'yam iti rÃma÷ syÃdvà na vÃyam iti rÃmasadÓyo 'yam iti ca samyaÇmithyÃsaæÓayasÃdÓyapratÅtibhyo vilak«aïayà citraturagÃdinyÃyena rÃmo 'yamiti pratipattyà grÃhye naÂe
{seyaæ mamÃÇge«u sudhÃrasacchaÂà supÆrakarpÆraÓalÃkikà dÓo÷ /
manorathaÓrÅrmanasa÷ ÓarÅriïÅ prÃïeÓvarÅ locanagocaraæ gatà //25//}
%<(SubhëitaratnabhÃï¬ÃgÃra 273/6)>%
{daivÃdahamadya tayà capalÃyatanetrayà viyuktaÓca /
aciralavilolajalada÷ kÃla÷ samupÃgataÓcÃyam //26//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 7.29)>%
ityÃdikÃvyÃnusaædhÃnabalÃcchik«ÃbhyÃsanirvartitasvakÃryaprakaÂanena ca naÂenaiva prakÃÓitai÷ kÃraïakÃryasahakÃribhi÷ ktrimairapi tathÃnabhimanyamÃnairvibhÃvÃdiÓabdavyapadeÓyai÷ {saæyogÃt}, gamyagamakabhÃvarÆpÃt anumÅyamÃno 'pi vastusaudaryabalÃdrasanÅyatvenÃnyÃnumÅyamÃnavilak«aïa÷ sthÃyitvena saæbhÃvyamÃno ratyÃdirbhÃvastatrÃsannapi sÃmÃjikÃnÃæ vÃsanayà carvyamÃïo rasa iti ÓrÅÓaÇkuka÷ /
na tÃÂasthyena nÃtmagatatvena rasa÷ pratÅyate notpadyate nÃbhivyajyate api tu kÃvye nÃÂye cÃbhidhÃto dvitÅyena vibhÃvÃdisÃdhÃraïÅkaraïÃtmanà bhÃvakatvavyÃpÃreïa bhÃvyamÃna÷ sthÃyÅ sattvodrekaprakÃÓÃnandamayasaævidviÓrÃntisatattvena bhogena bhujyate iti bhaÂÂanÃyaka÷ /
loke pramadÃbhi÷ sthÃyyanumÃne 'bhyÃsapÃÂavavatÃæ kÃvye nÃÂye ca taireva kÃraïatvÃdiparihÃreïa vibhÃvanÃdivyÃpÃravattvÃdalaukikavibhÃvÃdiÓabdavyavahÃryairmamaivaite Óatrorevaite taÂasthasyaivaite na mamaivaite
na Óatrorevaite na taÂasthasyaivaite iti saæbandhaviÓe«asvÅkÃraparihÃraniyamÃnadhyavasÃyÃt sÃdhÃraïyena pratÅtairabhivyakta÷ sÃmÃjikÃnÃæ vÃsanÃtmatayà sthita÷ sthÃyÅ ratyÃdiko niyatapramÃtgatatvena sthito 'pi
sÃdhÃraïopÃyabalÃt tatkÃlavigalitaparimitapramÃtbhÃvavaÓonmi«itavedyÃntarasaæparkaÓÆnyÃparimitabhÃvena pramÃtrà sakalasahdayasaævÃdabhÃjà sÃdhÃraïyena svÃkÃra ivÃbhinno 'pi gocarÅktaÓcarvyamÃïataikaprÃïovibhÃvÃdijÅvitÃvadhi÷ pÃnakarasanyÃyena carvyamÃïa÷ pura iva parisphuran hdayamiva praviÓan sarvÃÇgÅïamivÃliÇgan anyat
sarvamiva tirodadhat brahmÃsvÃdamivÃnubhÃvayan alaukikacamatkÃrakÃrÅ ÓÇgÃrÃdiko rasa÷ / sa ca na kÃrya÷ / vibhÃvÃdivinÃæÓe 'pi tasya saæbhavaprasaÇgÃt / nÃpi j¤Ãpya÷ siddhasya tasyÃsaæbhavÃt /
api tu vibhÃvÃdibhirvya¤jitaÓcarvaïÅya÷ / kÃrakaj¤ÃpakÃbhyÃmanyat kva d«Âamiti cet na kvacidd«ÂamityalaukikasiddherbhÆ«aïametanna dÆ«aïam / carvaïÃni«pattyà tasya ni«pattirupacariteti kÃryo 'pyucyatÃm /
laukikapratyak«ÃdipramÃïatÃÂasthyÃvabodhaÓÃlimitayogij¤ÃnavedyÃntarasaæsparÓarahitasvÃtmamÃtraparyavasitaparimitetarayogisaævedanavilak«aïalokottarasvasaævedanagocara iti pratyeyo 'pyabhidhÅyatÃm / tadgrÃhakaæ ca na nirvikalpakaæ vibhÃvÃdiparÃmarÓapradhÃnatvÃt / nÃpi savikalpakaæ carvyamÃïasyÃlaukikÃnandamayasya svasaævedanasiddhatvÃt / ubhayÃbhÃvasvarÆpasya cobhayÃtmakatvamapi pÆrvavallokottaratÃmeva gamayati na tu
virodhamiti ÓrÅmadÃcÃryÃbhinavaguptapÃdÃ÷ //
vyÃghrÃdayo vibhÃvà bhayÃnakasyeva vÅrÃdbhutaraudrÃïÃm aÓrupÃtÃdayo 'nubhÃvÃ÷ ÓÇgÃrasyeva karuïabhayÃnakayo÷
cintÃdayo vyabhicÃriïa÷ ÓÇgÃrasyaeva vÅrakaruïabhayÃnakÃnÃm iti pthaganaikÃntikatvÃt sÆtre milità nirdi«ÂÃ÷ /
{viyadalimalinÃmbugarbhameghaæ
madhukarakokilakÆjitairdiÓÃæ ÓrÅ÷ /
dharaïirabhinavÃÇkurÃÇkaÂaÇkÃ
praïatipare dayite prasÅda mugdhe //27//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
ityÃdau
{parimditamïÃlÅmlÃnamaÇgaæ pravtti÷
kathamapi parivÃraprÃrthanÃbhi÷ kriyÃsu /
kalayati ca himÃæÓorni«kalaÇkasya lak«mÅæ
abhinavakaridantacchedakÃnta÷ kapola÷ //28//}
%<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 1.22)>%
ityÃdau
{durÃdutsukamÃgate vivalitaæ saæbhëiïi sphÃritaæ
saæÓli«yatyaruïaæ ghÅtavasane ki¤cäcitabhrÆlatam /
mÃninyÃÓcaraïÃnativyatikare bëpÃmbupÆrïek«aïaæ
cak«urjÃtamaho prapa¤cacaturaæ jÃtÃgasi preyasi //29//}
%<(AmaruÓataka 44)>%
ityÃdau ca
yadyapi vibhÃvÃnÃmanubhÃvÃnÃmautsukyavrŬÃhar«akopÃsÆyÃprasÃdÃnÃæ ca vyabhicÃriïÃæ kevalÃnÃmatra sthiti÷, tathÃpyete«ÃmasÃdhÃraïatvamityanyatamadvayÃk«epakatve sati nÃnaikÃntikatvamiti //28//
tadviÓe«ÃnÃha ----
##
tatra ÓÇgÃrasya dvau bhedau / saæbhogo vipralambhaÓca / tatrÃdya÷ parasparÃvalokanÃliÇganÃdharapÃnaparicumbanÃdyanantatvÃdaparicchedya
eka eva gaïyate / yathÃ
{ÓÆnyaæ vÃsaghaæ vilokya ÓayanÃdutthÃya ki¤cicchanair-
nidrÃvyÃjamupÃgatasya suciraæ nirvarïya patyurmukham /
viÓrabdhaæ paricumbya jÃtapulakÃmÃlokya gaï¬asthalÅæ
lajjÃnamramukhÅ priyeïa hasatà bÃlà ciraæ cumbità //30//}
%<(AmaruÓataka 77)>%
tathÃ
{tvaæ mugdhÃk«i vinaiva ka¤culikayà dhatse manohÃriïÅæ
lak«mÅmityabhidhÃyini priyatame tadvÅÂikÃsaæspÓi /
ÓayyopÃntanivi«ÂasasmitasakhÅnetrotsavÃnandito
niryÃta÷ ÓanakairalÅkavacanopanyÃsamÃlÅjana÷ //31//}
%<(AmaruÓataka 23)>%
aparastu ---- abhilëaviraher«yÃpravÃsaÓÃpahetuka iti pa¤cavidha÷ / krameïodÃharaïam ----
{premÃrdrÃ÷ praïayaspÓa÷ paricayÃdudgìharÃgodayÃ÷
tÃstà mugdhadÓo nisargamadhurÃÓce«Âà bhaveyurmayi /
yÃsvanta÷karaïasya bÃhyakaraïavyÃpÃrarodhÅ k«aïÃt
ÃÓaæsÃparikalpitÃsvapi bhavatyÃnandasÃndro laya÷ //32//}
%<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 5.7)>%
{anyatra vrajatÅti kà khalu kathà nÃpyasya tÃdk suhd
yo mÃæ necchati nÃgataÓca hahahà ko 'yaæ vidhe÷prakrama÷ /
ityalpetarakalpanÃkavalitasvÃntà niÓÃntÃntare
bÃlà vttavivartanavyatikarà nÃpnoti nidrÃæ niÓi //33//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
e«Ã virahotkaïÂhità /
{sà patyu÷ prathamÃparÃdhasamaye sakhyopadeÓaæ vinÃ
no jÃnÃti savibhramÃÇgavalanÃvakroktisaæsÆcanam /
svacchairacchakapolamÆlagalitai÷ paryastanetrotpalÃ
bÃlà kevalameva roditi luÂhallolÃlakairaÓrubhi÷ //34//}
%<(AmaruÓataka 29)>%
{prasthÃnaæ valayai÷ ktaæ priyasakhairasrairajasraæ gataæ
dhtyà na k«aïamÃsitaæ vyavasitaæ cittena gantuæ pura÷ /
yÃtuæ niÓcitacetasi priyatame sarve samaæ prasthitÃ
gantavye sati jÅvita priyasuhtsÃrtha÷ kimu tyajyate //35//}
%<(AmaruÓataka 35)>%
{tvÃmÃlikhya praïayakupitÃæ dhÃturÃgai÷ ÓilÃyÃ-
mÃtmÃnaæ te caraïapatitaæ yÃvadicchÃmi kartum /
asraistÃvanmuhurupacitaird«ÂirÃlupyate me
krÆrastasminnapi na sahate saægamaæ nau ktÃnta÷ //36//}
%<(KÃlidÃsa's MeghadÆta, Uttaramegha 44)>%
{Ãku¤cya pÃïimaÓuc¤ci mama mÆrdhni veÓyÃ
mantrÃbhasÃæ pratipadaæ p«atai÷ pavitre /
tÃrasvaraæ prathitathÆtkamadÃtprahÃraæ
hÃhà hato 'hamiti roditi vi«ïuÓarmà //37//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{hà mÃtastvaritÃsi kutra kimidaæ hà devatÃ÷ kvÃÓi«a÷
dhik prÃïÃn patito 'Óanirhutavahaste 'Çge«u dagdhe dÓau /
itthaæ ghargharamadhyaruddhakaruïÃ÷ paurÃÇganÃnÃæ gira-
ÓcitrasthÃnapi rodayanti Óatadhà kurvanti bhittÅrapi //38//}
%<(NÃrÃyaïabhaÂÂa,JayantabhaÂÂollekha÷)>%
{ktamanumataæ d«Âaæ và yairidaæ gurupÃtakaæ
manujapaÓubhirnirmaryÃdairbhavadbhirudÃyudhai÷ /
narakaripuïà sÃrdha te«Ãæ sabhÅmakirÅÂinÃ-
mayamaha[ma]sÇmedomÃæsai÷ karomi diÓÃæ balim //39//}
%<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 3.24)>%
{k«udrà saætrÃsamete vijahita haraya÷ k«uïïaÓakrebhakumbhÃ
yu«maddehe«u lajjÃæ dadhati paramamÅ sÃyakà ni«patanta÷ /
saumitre ti«Âha pÃtraæ tvamasi na hi ru«Ãæ nanvahaæ meghanÃda÷
ki¤cidbhrÆbhaÇgalÅlÃniyamitajaladhiæ rÃmamanve«ayÃmi //40//}
%<(Har«a's NÃgÃnanda 11.2)>%
{grÅvÃbhaÇgÃbhirÃmaæ muhuranupatati syandane baddhad«Âi÷
paÓcÃrdhena pravi«Âa÷ ÓarapatanabhayÃdbhÆyasà pÆrvakÃyam /
darbhairardhÃvalŬhai÷ ÓramavivtamukhabhraæÓibhi÷ kÅrïavartmÃ
paÓyodagraplutatvÃdviyati bahutaraæ stokamurvyÃæ prayÃti //41//}
%<(KÃlidÃsa's Abhij¤ÃnaÓakuntalam 1.7)>%
{utktyotktya kttiæ prathamamatha pthÆtsedhabhÆyÃæsi mÃæsÃ-
nyaæsasphikp«Âhapiï¬yÃdyavayavasulabhÃnyugrapÆtÅni jagdhvà /
Ãrtta÷ paryastanetra÷ prakaÂitadaÓana÷ pretaraÇka÷ karaÇkÃ-
daÇkasthÃdasthisaæsthaæ sthapuÂagatamapi kravyamavyagramatti //42//}
%<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 5.16)>%
{citraæ mahÃne«a batÃvatÃra÷ kva kÃntire«Ãbhinavaiva bhaÇgi÷ /
lokottaraæ dhairyamaho prabhÃva÷ kÃpyÃktirnÆtana e«a sarga÷ //43//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 29)>%
e«Ãæ sthÃyibhÃvÃnÃha----
##
spa«Âam //30//
vyabhicÃriïo brÆte ----
##
##
##
#
#
nirvedasyÃmaÇgalaprÃyasya prathamamanupÃdeyatve 'pyupÃdÃnaæ vyabhicÃritve 'pi sthÃyitÃbhidhÃnÃrtham / tena
##
yathÃ
{ahau và hÃre và kusumaÓayane và d«adi vÃ
maïau và lo«Âe và balavati ripau và suhdi và /
tïe và straiïe và mama samadÓo yÃnti divasÃ÷
kvacitpuïyÃraïye Óiva Óiva Óiveti pralapata÷ //44//}
%<(UtpalarÃja, UtpalarÃjÅya)>%
##
##
ÃdiÓabdÃnmunigurunpaputrÃdivi«ayà / kÃntÃvi«ayà tu vyaktà ÓÇgÃra÷ /
udÃharaïam
{kaïÂhakoïavinivi«ÂamÅÓa te kÃlakÆÂamapi me mahÃmtam /
apyupÃttamamtaæ bhavadvapurbhedavtti yadi me na rocate //45//}
%<(UtpalarÃja, UtpalarÃjÅya)>%
{haratyaghaæ saæprati heture«yata÷ Óubhasya pÆrvÃcaritai÷ ktaæ Óubhai÷ /
ÓarÅrabhÃjÃæ bhavadÅyadarÓanaæ vyanakti kÃlatritaye 'pi yogyatÃm //46//}
%<(MÃgha's SiÓupÃlavadha 1.26)>%
evamanyadapyudÃhÃryam / a¤jitavyabhicÃrÅ yathÃ
{jÃne kopaparÃÇmukhÅ priyatamà svapnedya d«Âà mayÃ
mà mÃæ saæspÓa pÃïineti rudatÅ gantuæ pravttà pura÷ /
no yÃvatparirabhya cÃÂuÓatakairÃÓvÃsayÃmi priyÃæ
bhrÃtastÃvadahaæ ÓaÂhena vidhinà nidrÃdaridrÅkta÷ //47//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra vidhiæ pratyasÆyà /
#<... tadÃbhÃsà anaucityapravarttitÃ÷ />#
tadÃbhÃsà rasÃbhÃsà bhÃvÃbhÃsÃÓca / tatra rasÃbhÃso yathÃ
{stuma÷ kaæ vÃmÃk«i k«aïamapi vinà yaæ na ramase
vilebhe ka÷ prÃïÃn raïamakhamukhe yaæ mgayase /
sulagne ko jÃta÷ ÓaÓimukhi yamÃliÇgasi balÃt
tapa÷ÓrÅ÷ kasyai«Ã madananagari dhyÃyasi tu yam //48//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 33)>%
atrÃnekakÃmukavi«ayamabhilÃpaæ tasyÃ÷ stuma ityÃdyanugataæ bahuvyÃpÃropÃdÃnaæ vyanakti / bhÃvÃbhÃso yathÃ
{rÃkÃsudhÃkaramukhÅ taralÃyatÃk«Å
sà smerayauvanataraÇgitavibhramÃÇgÅ /
tat kiæ karomi vidadhe kathamatra maitrÅæ
tatsvÅktivyatikare ka ivÃbhyupÃya÷ //49//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 34)>%
atra cintà anaucityapravartità / evamanye 'pyudÃhÃryÃ÷ //
##
karameïodÃharaïam
{tasyÃ÷ sÃndravilepanastanataÂapraÓle«amudrÃÇkitaæ
kiæ vak«aÓcaraïÃnativyatikaravyÃjena gopÃyyate /
ityukte kva tadityudÅrya sahasà tat saæpramÃr«Âuæ mayÃ
sÃÓli«ÂÃ(cx: saæÓli«ÂÃ) rabhasena tatsukhavaÓÃttanvyà ca tadvismtam //50//}
%<(AmaruÓataka 26)>%
atra kopasya /
{ekasmi¤ Óayane vipak«aramaïÅnÃmagrahe mugdhayÃ
sadyo mÃnaparigrahaglapitayà cÃÂÆni kurvannapi /
ÃvegÃdavadhÅrita÷ priyatamastÆ«ïÅæ sthitastatk«aïaæ
mà bhÆtsupta ivetyamandavalitagrÅvaæ punarvÅk«ita÷ //51//}
%<(AmaruÓataka 22)>%
atrautsukyasya /
{utsiktasya tapa÷parÃkramanidherabhyÃgamÃdekata÷
satsaægapriyatà ca vÅrarabhasotphÃlaÓca mÃæ kar«ata÷ /
vaidaihÅparirambha e«a ca muhurÓcaitanyamÃmÅlayan
ÃnandÅ haricandanenduÓiÓirasnigdho ruïaddhyanyata÷ //52//}
%<(BhavabhtÆti's MahÃvÅracarita 2.16)>%
atrÃvegahar«ayo÷ /
{kvÃkÃryaæ ÓaÓalak«aïa÷ kva ca kulaæ bhÆyo 'pi dÓyeta sÃ
do«ÃïÃæ praÓamÃya na Órutamaho kope 'pi kÃntaæ mukham /
kiæ vak«yantyapakalma«Ã÷ ktadhiya÷ svapne 'pi sà durlabhÃ
ceta÷ svÃsthyamupaihi ka÷ khalu yuvà dhanyo 'dharaæ dhÃsyati //53//}
%<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 4.4)>%
atra vitarkautsukyamatismaraïaÓaÇkÃdainyadhticintÃnÃæ Óabalatà /
bhÃvasthitistÆktà udÃhtà ca //36//
##
te bhÃvaÓÃntyÃdaya÷ / aÇgitvaæ rÃjÃnugatavivÃhapravttabhtyavat //
##
#<ÓabdÃrthobhayaÓaktyutthastridhà sa kathito dhvani÷ />#
ÓabdaÓaktimÆlÃnuraïanarÆpavyaÇgya÷, arthaÓaktimÆlÃnuraïanarÆpavyaÇgya÷,
ubhayaÓaktimÆlÃnuraïanarÆpavyaÇgyaÓceti trividha÷ //37//
tatra
##
##
vastveti, analaÇkÃraæ vastumÃtram / Ãdyo yathÃ
{ullÃsya kÃlakaravÃlamahÃmbuvÃhaæ
devena yena jaraÂhorjitagarjitena /
nirvÃpita÷ sakala eva raïe ripÆïÃæ
dhÃrÃjalaistrijagati jvalita÷ pratÃpa÷ //54//}
%<(ÁivasvÃmin's KapphinÃbhyudaya 1.24)>%
atra vÃkyasyÃsaæbaddhÃrthÃbhidhÃyakatvaæ mà prasÃÇk«Åditi prÃkaraïikÃprÃkaraïikayorupamÃnopameyabhÃva÷ kalpanÅya ityatropamÃlaÇkÃro vyaÇgya÷ /
{tigmarucirapratÃpo vidhuraniÓÃkdvibho madhuralÅla÷ /
matimÃnatattvavtti÷pratipadapak«ÃgraïÅrvibhÃti bhavÃn //55//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atraikaikasya padasya dvipadatve virodhÃbhÃsa÷ /
{amita÷ samita÷ prÃptairutkar«airhar«ada prabho /
ahita÷ sahita÷ sÃdhuyaÓobhirasatÃmasi //56//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atrÃpi virodhÃbhÃsa÷ /
{nirupÃdÃnasaæbhÃramabhittÃveva tanvate /
jagaccitraæ namastasmai kalÃÓlÃdhyÃya ÓÆline //57//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra vyatireka÷ /
alaÇkÃryasyÃpi brÃhmaïaÓramaïanyÃyenÃlaÇkÃratà / vastumÃtraæ yathÃ
{panthi_a ïa ettha sattharamaitthi maïaæ pattharatthale gÃme /
uïïa_apa_oharaæ pekhkhiÆïa ja_i vasasi tà vasasu //58//}
[pathika nÃtra srastaramasti manÃk prastarasthale grÃme /
unnatapayodharaæ praks.ya yadi vasasi tadà vasa //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 879)>%
atra yadyupabhogak«amosi tadà Ãssvetiæ vyajyate /
{ÓaniraÓaniÓca tamuccairnihanti kupyasi narendra yasmai tvam /
yatra prasÅdasi puna÷ sa bhÃtyudÃronudÃraÓca //59//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
aviruddhÃvapi tvadanuvartanÃrthamekaæ kÃrya kuruta iti dhvanyate /
##
##
##
svata÷saæbhavÅ na kevalaæ bhaïitamÃtrani«panno yÃvadbahirapyaucityena saæbhÃvyamÃna÷ / kavinà pratibhÃmÃtreïa bahirasannapi nirmita÷ kavinibaddhena vaktreti và dvividhopara iti trividha÷ / vastu vÃlaÇkÃro vÃsÃviti «o¬hà vya¤jaka÷ / tasya vastu vÃlaÇkÃro và vyaÇgya iti dvÃdaÓabhedo 'rthaÓaktyudbhavo dhvani÷ / krameïodÃharaïam ----
{alasaÓiromaïi dhuttÃïaæ aggimo putti dhaïasamiddhima_o /
i_a bhaïi_eïa ïa_aÇgÅ papphullavilo_aïà jÃ_à //60//}
[alasaÓiromaïirdhÆrtÃnÃmagrima÷ putri dhanasamddhimaya÷ /
iti bhaïitenanatÃÇgÅ praphullavilocanà jÃtà //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 970)>%
atra mamaivopabhogya iti vastunà vastu vyajyate /
{dhanyÃsi yà kathayasi priyasaægame 'pi
viÓrabdhacÃÂukaÓatÃni ratÃntare«u /
nÅvÅæ prati praïihite tu kare priyeïa
sakhya÷ ÓapÃmi yadi ki¤cidapi smarÃmi //61//}
%<(ÁÃrÇgadharapaddhati)>%
atra tvamadhanyà ahaæ tu dhanyeti vyatirekÃlaÇkÃra÷ /
{darpÃndhagandhagajakumbhakapÃÂakÆÂa-
saækrÃntinighnaghanaÓoïitaÓoïaÓoci÷ /
vÅrairvyaloki yudhi kopaka«ÃyakÃnti÷
kÃlÅkaÂÃk«a iva yasya kare kpÃïa÷ //62//}
%<(ÁivasvÃmin's KapphinÃbhyudaya 1.37)>%
atropamÃlaÇkÃreïa sakalaripubalak«aya÷ k«aïÃt kari«yate iti vastu /
{gìhakÃntadaÓanak«atavyathÃsaækaÂÃdarivadhÆjanasya ya÷ /
o«ÂhavidrumadalÃnyamocayannirdaÓan yudhi ru«Ã nijÃdharam //63//}
%<(ViÓvanÃtha's SÃhityadarpaïa 4.9)>%
atra virodhÃlaÇkÃreïÃdharanirdaÓanasamakÃlameva Óatravo vyÃpÃdità iti tulyayogità mama k«atyÃpyanyasya k«atirnivartatÃmiti tadbuddhirutprek«yate ityutprek«Ã ca /
e«ÆdÃharaïe«u svata÷saæbhavÅ vya¤jaka÷ /
{kailÃsasya prathamaÓikhare veïusaæmÆrchanÃbhi÷
Órutvà kÅrtiæ vibudharamaïÅgÅyamÃnÃæ yadÅyÃm /
srastÃpÃÇgÃ÷ sarasabisinÅkÃï¬asaæjÃtaÓaÇkÃ÷
diÇmÃtaÇgÃ÷ Óravaïapuline hastamÃvartayanti //64//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra vastunà ye«ÃmapyarthÃdhigamo nÃsti te«ÃmapyevamÃdibuddhijananena camatkÃraæ karoti tvatkÅrtiriti vastu dhvanyate /
{kesesu balÃmo¬i_a teïa a samarammi ja_asirÅ gahi_Ã /
jaha kandarÃæhi vihurà tassa da¬haæ kaïÂha_ammi saæÂhavi_à //65//}
[keÓe«u balÃtkÃreïa tena ca samare jayaÓrÅrghÅtà /
yathà kandarÃbhirvidhurÃstasya d¬haæ kaïÂhe saæsthÃpità //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 971)>%
atra keÓagrahaïÃvalokanoddÅpitamadanà iva kandarÃstadvidhurÃn kaïÂhe ghïanti ityutprek«Ã / ekatra saægrÃme vijayadarÓanÃttasyÃraya÷ palÃyya guhÃsu ti«ÂhantÅti kÃvyaheturalaÇkÃra÷ / na palÃyya gatÃstadvairiïo 'pi tu tata÷ parÃbhavaæ saæbhÃvya tÃn kandarà na tyajantÅtyapahnutiÓca /
{gìhÃliÇgaïarahasujja-ammi da-i-e lahu samosara-i /
mÃïaæsiïÅïa mÃïo pÅlaïabhÅ-a vva hi-a-Ãhiæ //66//}
[gìhÃliÇganarabhasodyate dayite laghu samapasarati /
manasvinyÃ÷ mÃna÷ pŬanabhÅta iva hdayÃt //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 934)>%
atrotprek«ayà pratyÃliÇganÃdi tatra vijmbhate iti vastu /
{jà Âheraævva hasantÅ ka-iva-aïaæburuhavaddhaviïivesà /
dÃve-i bhu-aïamaï¬alamaïïaæ vi-a ja-a-i sà vÃïÅ //67//}
[yà sthaviramiva hasantÅ kavivadanÃmburuhabaddhaviniveÓà /
darÓayati bhuvanamaï¬alamanyadiva jayati sà vÃïÅ //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 982)>%
atrotprek«ayà camatkÃraikakÃraïaæ navaæ navaæ jagat aja¬Ãsanasthà nirmimÅte iti vyatireka÷ / e«u kaviprau¬hoktimÃtrani«panno vya¤jaka÷ /
{je laÇkÃgirimehalÃse khali-Ã saæbhogakhiïïora-i-
phÃrupphullaphaïÃvalÅkavalaïe pattà dariddattaïaæ /
te ehïiæ mala-Ãnilà virahiïÅïÅsÃsasaæpakkiïo
jÃdà jhatti sisuttaïe vi bahalà tÃruïïapuïïà vi-a //68//}
[ye laÇkÃgirimekhalÃsu skhalitÃ÷ saæbhogakhinnoragÅ-
sphÃrotphullaphaïÃvalÅkavalane prÃptà daridratvam /
ta idÃnÅæ malayÃnilà virahiïÅni÷ÓvÃsasaæparkiïa÷
jÃtà jhaÂiti ÓiÓutve 'pi bahalÃstÃruïyapÆrïà iva //]
%<(RÃjaÓekhara's KarpÆrama¤jarÅ 1.19)>%
atra ni÷ÓvÃsai÷ prÃptaiÓvaryà vÃyava÷ kiæ kiæ na kurvantÅti vastunà vastu vyajyate /
{sahi vira-i-Æïa mÃïassa majjha dhÅrattaïeïa ÃsÃsaæ /
pi-adaæsaïavihaÇkhalelakkhaïammi sahasatti teïa osari-aæ //69//}
[sakhi viracayya mÃnasya mama dhÅratvenÃÓvÃsam /
priyadarÓanaviÓÇkhalak«aïe sahaseti tenÃpastam //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 936)>%
atra vastunÃkte 'pi prÃrthane prasanneti vibhÃvanà priyadarÓanasya saubhÃgyabalaæ dhairyeïa so¬huæ na Óakyate ityutprek«Ã và /
{ollollakara-ara-akhkha-ehi tuha lo-aïesu maha diïïaæ /
rattaæsu-aæ pasÃ-o koveïa puïo ime ïa akkami-Ã //70//}
[ÃrdrÃrdrakarajaradanak«ataistava locanayormama dattam /
raktÃæÓukaæ prasÃda÷ kopena punarime nÃkrÃnte //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 971)>%
atra kimiti locane kupite vahasi iti uttarÃlaÇkÃreïa na kevalamÃrdranakhak«atÃni gopÃyasi yÃvatte«Ãmahaæ prasÃdapÃtraæ jÃteti vastu /
{mahilÃsahassabhari-e tuha hi-a-e suha-a sà amÃ-antÅ /
aïudiïamaïaïïakammà aÇgaæ taïu-aæ vi taïu-e-i //71//}
[mahilÃsahasrabharite tava hdaye subhaga sà amÃntÅ /
anudinamananyakarmà aÇgaæ tanukamapi tanayati //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 2.82)>%
atra hetvalaÇkÃreïa tanostanÆkaraïepi tava hdaye na vartate iti viÓe«okti÷ / e«u kavinibaddhavaktprau¬hoktimÃtrani«pannaÓarÅro vya¤jaka÷ / evaæ dvÃdaÓa bhedÃ÷ //
#<ÓabdÃrthobhayabhÆreko ...>#
{atandracandrÃbharaïà samuddÅpitamanmathà /
tÃrakÃtaralà ÓyÃmà sÃnandaæ na karoti kam //72//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atropamà vyaÇgyà //
#<... bhedà a«ÂÃdaÓÃsya tat // MKpr-K_41 //>#
asyeti dhvane÷ //41//
nanu rasÃdÅnÃæ bahubhedatvena kathama«ÂÃdaÓetyata Ãha /
##
anantatvÃditi / tathÃhi ---- nava rasÃ÷ / tatra ÓÇgÃrasya dvau bhedau / saæbhogo vipralambhaÓca / saæbhogasyÃpi parasparÃvalokanÃliÇganaparicumbanÃdikusumoccayajalakelisÆryÃstamayacandrodaya«a¬tuvarïanÃdayo bahavo bhedÃ÷ / vipralambhasyÃbhilëÃdaya uktÃ÷ / tayorapi vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃrivaicitryam / tatrÃpi nÃyakayoruttamamadhyamÃdhamapraktitvam / tatrÃpi deÓakÃlÃvasthÃdibhedà ityekasyaiva rasasyÃnantyam /
kà gaïanà tvanye«Ãæ / kramatvaæ tu sÃmÃnyamÃÓritya rasÃdidhvanibheda eka eva gaïyate //
##
dvyuttha iti ÓabdÃrthobhayaÓaktimÆla÷ //
#<... pade 'pyanye ...>#
apiÓabdÃdvÃkyepi / ekÃvayavasthitena bhÆ«aïena kÃminÅva padadyotyena vyaÇgyena vÃkyavyaÇgyÃpi bhÃratÅ bhÃsate / tatra padaprakÃÓyatve krameïodÃharaïÃni ----
{yasya mitrÃïi mitrÃïi Óatrava÷ Óatravastathà /
anukampyonukampyaÓca sa jÃta÷ sa ca jÅvati //73// (1)}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra dvitÅyamitrÃdiÓabdà ÃÓvastatvaniyantraïÅyatvasnehapÃtratvÃdisaækramitavÃcyÃ÷ /
{khalavavahÃrà dÅsanti dÃruïà jahavi tahavi dhÅrÃïaæ /
hi_a_ava_assavahuma_Ã ïa hu vavasÃ_Ã vimujjhanti //74// (2)}
[khalavyavahÃrÃ÷ dÓyante dÃruïÃ÷ yadyapi tathÃpi dhÅrÃïÃm /
hdayavayasyabahumatÃ÷ na khalu vyavasÃyÃ÷ vimuhyanti //]
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra vimuhyantÅti /
{lÃvaïyaæ tadasau kÃntistadrÆpaæ sa vaca÷krama÷ /
tadà sudhÃspadamabhÆdadhunà tu jvaro mahÃn //75//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra tadÃdipadairanubhavaikagocarà arthÃ÷ prakÃÓyante / yathà vÃ
{mugdhe mugdhatayaiva netumakhila÷ kÃla÷ kimÃrabhyate
mÃnaæ dhatsva dhtiæ badhÃna jutÃæ dÆre kuru preyasi /
sakhyaivaæ pratibodhità prativacastÃmÃha bhÅtÃnanÃ
nÅcai÷Óaæsa hdi sthito hi nanu me prÃïeÓvara÷ Óro«yati //76// (3)}
%<(AmaruÓataka 70)>%
atra bhÅtÃnaneti / etena hi nÅcai÷ÓaæsanavidhÃnasya yuktatà gamyate / bhÃvÃdÅnÃæ padaprakÃÓyatve 'dhikaæ na vaicitryamiti na tadudÃhriyate /
{rudhiravisaraprasÃdhitakaravÃlakarÃlarucirabhujaparigha÷ /
jhaÂiti bhrukuÂiviÂaÇkitalalÃÂapaÂÂo vibhÃsi npa bhÅma //77// (4)}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra bhÅ«aïÅyasya bhÅmasena upamÃnam /
{bhuktimuktikdekÃntasamÃdeÓanatatpara÷ /
kasya nÃnandanisyandaæ vidadhÃti sadÃgama÷ //78// (5)}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
kÃcit saæketadÃyinamevaæ mukhyayà vttyà Óaæsati /
{sÃyaæ snÃnamupÃsitaæ malayajenÃÇgaæ samÃlepitaæ
yÃto 'stÃcalamaulimambaramaïirvisrabdhamatrÃgati÷ /
ÃÓcaryaæ tava saukumÃryamabhita÷ klÃntÃsi yenÃdhunÃ
netradvandvamamÅlanavyatikaraæ Óaknoti tenÃsitum //79// (6)}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra vastunà ktapuru«aparicayà klÃntÃsÅti vastu adhunÃpadadyotyaæ vyajyate /
{tadprÃptimahÃdu÷khavilÅnÃÓe«apÃtakà /
taccintÃvipulÃhlÃdak«Åïapuïyacayà tathà //80//
cintayantÅ jagatsÆtiæ parabrahmasvarÆpiïam /
nirucchvÃsatayà muktiæ gatÃnyà gopakanyakà //81// (7)}
%<(Vi«ïupurÃïa 5,13.21,22)>%
atra janmasahastairupabhoktavyÃni du«ktasuktaphalÃni viyogadu÷khacintanÃhlÃdÃbhyÃmanubhÆtÃnÅtyuktam /
evaæ cÃÓe«acayapadadyotye atiÓayoktÅ /
{k«aïadÃsÃvak«aïadà vanamavanaæ vyasanamavyasanam /
bata vÅra tava dvi«atÃæ parÃÇmukhe tvayi parÃæÇmukhaæ sarvam //82// (8)}
%<(SubhëitaratnabhÃï¬ÃgÃra 103/74)>%
atra ÓabdaÓaktimÆlavirodhÃÇgenÃrthÃntaranyÃsena {vidhirapi tvÃmanuvartate} iti sarvapadadyotyaæ vastu /
{tuha vallahassa gosammi Ãsi aharo milÃïakamaladalo /
i-a ïavavahu-Ã so-Æïa kuïa-i va-aïaæ mahisaæmuhaæ //83// (9)}
[tava vallabhasya prabhÃta ÃsÅdadharo mlÃnakamaladalam /
iti navavadhÆ÷ Órutvà karoti vadanaæ mahÅsaæmukham //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 998)>%
atra rÆpakeïa tvayÃsya muhurmuhu÷ paricumbanaæ tathà ktaæ yena mlÃnatvamiti milÃïÃdipadadyotyaæ kÃvyaliÇgam / e«u svata÷- saæbhavÅ vya¤jaka÷ /
{rÃ-Åsu candadhavalÃsu lali-amapphÃli-Æïa jo cÃvaæ /
ekacchattaæ vi-a kuïa-i bhu-aïarajjaæ vijaæbhanto //84// (10)}
[rÃtrÅ«u candradhavalÃsu lalitamÃsphÃlya yaÓcÃpam /
ekacchatramiva karoti bhuvanarÃjyaæ vijmbhamÃïa÷ //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 992)>%
atra vastunà ye«Ãæ kÃminÃmasau rÃjà smarastebhyo na kaÓcidapi tadÃdeÓaparÃÇmukha iti jÃgradbhirupabhogaparaireva tairniÓÃtivÃhyate iti bhu_aïarajjapadadyotyaæ vastu prakÃÓyate /
{niÓitaÓaradhiyÃrpayatyanaÇgo
dÓi sudÓa÷ svabalaæ vayasyarÃle /
diÓi nipatati yatra sà ca tatra
vyatikarametya samunmi«antyavasthÃ÷ //85// (11)}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra vastunà yugapadavasthÃ÷ prasparaviruddhà api prabhavantÅti vyatikarapadadyotyo virodha÷ /
{vÃrijjanto vi puïo saædÃvakadatthi-eïa hi-a-eïa /
thaïaharava-asma-eïa visuddhajÃ-Å ïa cala-i se hÃro //86// (12)}
[vÃryamÃïo 'pi puna÷ saætÃpakadarthitena hdayena /
stanabharavayasyena viÓuddhajÃtirna calatyasyà hÃra÷ //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 994)>%
atra viÓuddhajÃtitvalak«aïahetvalaÇkÃreïa hÃro 'navarataæ kampamÃna evÃste iti ïa cala-i-padadyotyaæ vastu /
{so muddhasÃmalaÇgo dhammillo kali-alaliaïi-adeho /
tÅ-e khandhÃhi balaæ gahi-a saæro sura-asaægare ja-a-i //87// (13)}
[sa mugdhaÓyÃmalÃÇga÷ dhammilla÷ kalitalalitanijadeha÷ /
tasyÃ÷ skandhÃdbalaæ ghÅtvà smara÷ suratasaægare jayati //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 998)>%
atra rÆpakeïa muhurmuhurÃkar«aïena tathà keÓapÃÓa÷ skandhayo÷ prÃpto yathà rativiratÃvapyanivttÃbhilëa÷ kÃmko 'bhÆditi khandha-padadyotyà vibhÃvanà // e«u kaviprau¬hoktimÃtrani«pannaÓarÅra÷ //
{ïavapuïïimÃmi-aÇkassa suha-a ko taæ si bhaïasu maha saccaæ /
kà sohaggasamaggà pa-osara-aïivva tuha ajja //88// (14)}
[navapÆrïimÃmgÃÇkasya subhaga kastvamasi bhaïa mama satyam /
kà saubhÃgyasamagrà prado«arajanÅva tavÃdya //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 986)>%
atra vastunà mayÅvÃnyasyÃmapi prathamamanuraktastvaæ na tata iti ïavetyÃdi - pa-osetyÃdipadadyotyaæ vastu vyajyate //
{sahi ïavaïihuvaïasamarammi aÇkavÃlÅsahÅ-e ïivi¬Ã-e /
hÃro ïivÃri-o vi-a uccheranto tado kahaæ rami-aæ //89// (15)}
[sakhi navanidhuvanasamare 'ÇkapÃlÅsakhyà nibi¬ayà /
hÃro nivÃrita evocchriyamÃïastata÷ kathaæ ramitam //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 996)>%
atra vastunà hÃracchedÃnantaramanyadeva ratamavaÓyamabhÆt tatkathaya kÅdgiti vyatireka÷ kahaæpadagamya÷ //
{pravisaætÅ gharavÃraæ vivali-ava-aïà vilo-i-Æïa pahaæ /
khandhe ghettÆïa gha¬aæ hà hà ïaÂÂhotti ru-asi sahi kinti //90//}
[praviÓantÅ ghadvÃraæ vivalitavadanà vilokya panthÃnam /
skandhe ghÅtvà ghaÂaæ hà hà na«Âa iti rodi«i sakhi kimiti //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 880)>%
atra hetvalaÇkÃreïa saæketaniketanaæ gacchantaæ d«Âvà yadi tatra gantumicchasi tadà aparaæ ghaÂaæ ghÅtvà gaccheti vastu kinti-pada-dyotyam / yathà vÃ
{vihalaÇkhalaæ tumaæ sahi daÂÂhÆïa ku¬eïa taralataradiÂÂhiæ /
vÃrapphaæsamiseïa a appà guru-otti pìi-a vihiïïo //91// (16)}
[viÓÇkhalÃæ tvÃæ sakhi d«Âvà kuÂena taralatarad«Âim /
dvÃrasparÓami«eïa cÃtmà guruka iti pÃtayitvà vibhinna÷ //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 880)>%
atra nadÅkÆle latÃgahane ktasaæketamaprÃptaæ ghapraveÓÃvasare paÓcÃdÃgataæ d«Âvà punarnadÅgamanÃya dvÃropaghÃtavyÃjena buddhipÆrvaæ vyÃkulatayà tvayà ghaÂa÷ sphoÂita iti mayà cintitaæ tatkimiti nÃÓvasi«i tatsamÅhitasiddhaye vraja ahaæ te ÓvaÓrÆnikaÂe sarvaæ samarthayi«ye iti dvÃrasparÓanavyÃjenetyapahnutyà vastu /
{johïÃ-iæ mahuraseïa a vi-iïïatÃruïcchu-amaïà sà /
vu¬¬hÃvi ïavo¬havvi-a paravahu-à ahaha hara-ituha hi-a-aæ //92// (17)}
[jyotsnayà madhurasena ca vitÅrïatÃruïyotsukamanÃ÷ sà /
vddhÃpi navo¬heva paravadhÆrahaha harati tava hdayam //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 984)>%
atra kÃvyaliÇgena vddhÃæ paravadhÆæ tvamasmÃnujjhitvÃbhila«asÅti tvadÅyamÃcaritaæ vaktuæ na ÓaktyamityÃk«epa÷ paravahÆpadaprakÃÓya÷ /
e«u kavinibaddhavaktprau¬hoktimÃtrani«pannaÓarÅra÷ //
vÃkyaprakÃÓye tu pÆrvamudÃhtam //
ÓabdÃrthobhayaÓaktyudbhavastu padaprakÃÓyo na bhavatÅti
pa¤catriæÓadbhedÃ÷ //
#<... prabandhe 'pyarthaÓaktibhÆ÷ // MKpr-K_42 //>#
yathà gdhragomÃyusaævÃdÃdau /
{alaæ sthitvà ÓmaÓÃne 'smin gdhragomÃyusaækule /
kaÇkÃlabahale ghore sarvaprÃïibhayaÇkare //93//}
%<(MahÃbhÃrata ÓÃntiparvan 153-11)>%
{na ceha jÅvita÷ kaÓcit kÃladharmamupÃgata÷ /
priyo và yadi và dve«ya÷ prÃïinÃæ gatirÅdÓÅ //94//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 52)>%
iti divà prabhavato gdhrasya puru«avisarjanaparamidaæ vacanam //
{Ãdityo 'yaæ sthito mƬhÃ÷ snehaæ kuruta sÃæpratam /
bahuvighno muhÆrto 'yaæ jÅvedapi kadÃcana //95//}
%<(MahÃbhÃrata, Gita Press. ÓÃntiparvan 153-19)>%
{amuæ kanakavarïÃbhaæ bÃlamaprÃptayauvanam /
gdhravÃkyÃtkathaæ mƬhÃstyajadhvamaviÓaÇkitÃ÷ //96//}
%<(MahÃbhÃrata, Gita Press. ÓÃntiparvan 153-65?)>%
iti niÓi vijmbhamÃïasya gomÃyorjanavyÃvartanani«Âhaæ ca vacanamiti prabandha eva prathate //
anye tvekÃdaÓa bhedà granthavistarabhayÃnnodÃhtÃ÷ svayaæ tu lak«aïatonusartavyÃ÷ //
apiÓabdÃtpadavÃkyayo÷ //42//
##
tatra praktyà yathÃ
{ra-ikelihi-aïivasaïakarakisala-aruddhaïa-aïaju-alassa /
ruddhassa ta-i-aïa-aïaæ pavva-Åparicuæbi-aæ ja-a-i //97//}
[ratikelibtanivasanakarakisalayaruddhanayanayugalasya /
rudrasya ttÅyanayanaæ pÃrvatÅparicumbita¤jayati //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 5.53)>%
atha jayatÅti na tu Óobhate ityÃdi / samÃne 'pi hi sthaganavyÃpÃre lokottareïaiva vyÃpÃreïÃsya pidhÃnamiti
tadevotk«Âam / yathà vÃ
{preyÃn so 'yamapÃkta÷ saÓapathaæ pÃdÃnata÷ kÃntayÃ
dvitrÃïyeva padÃni vÃsabhavanÃdyÃvanna yÃtyunmanÃ÷ /
tÃvatpratyuta pÃïisaæpuÂagalannÅvÅnibandhaæ dhto
dhÃvitveva ktapraïÃmakamaho premïo vicitrà gati÷ //98//}
%<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 3,2.15)>%
atra padÃnÅti na tu dvÃrÃïÅti //
tiÇsuporyathÃ
{pathi pathi Óukaca¤cÆcÃrurÃbhÃÇkurÃïÃæ
diÓi diÓi pavamÃno vÅrudhÃæ lÃsakaÓca /
nari nari kirati drÃk sÃyakÃn pu«padhanvÃ
puri puri vinivttà mÃninÅmÃnacarcà //99//}
%<(SubhëitaratnabhÃï¬ÃgÃra 333/85)>%
atra kiratÅti kiraïasya sÃdhyamÃnatvaæ nivtteti nivartanasya siddhatvaæ tiÇà supà ca tatrÃpi ktapratyayenÃtÅtatvaæ dyotyate / yathà vÃ
{likhannÃste bhÆmiæ bahiravanata÷ prÃïadayito
nirÃhÃrÃ÷ sakhya÷ satataruditocchÆnanayanÃ÷ /
parityaktaæ sarvaæ hasitapaÂhitaæ pa¤jaraÓukai÷
tavÃvasthà ceyaæ visja kaÂhine mÃnamadhhunà //100//}
%<(AmaruÓataka 6)>%
atra likhanniti na tu likhatÅti tathà Ãste iti na tu ÃsÅta iti api tu prasÃdaparyantamÃste iti bhÆmimiti na tu
bhÆmÃviti na hi buddhipÆrvakamaparaæ ki¤cillikhatÅti tiÇsubvibhaktÅnÃæ vyaÇgyam /
saæbandhasya yathÃ
{gÃmÃruhamhi hÃme vasÃmi ïa-araÂÂhi-iæ ïa jÃïÃmi /
ïÃ-ari-Ãïaæ pa-iïo haremi jà homi sà homi //101//}
[grÃmaruhÃsmi grÃme vasÃmi nagarasthitiæ na jÃnÃmi /
nÃgarikÃïÃæ patÅn harÃmi yà bhavÃmi sà bhavÃmi //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 705)>%
atra nÃgarikÃïÃmiti «a«ÂhyÃ÷ /
ramaïÅya÷ k«atriyakumÃra ÃsÅt iti kÃlasya / e«Ã hi bhagnamaheÓvarakÃrmukaæ dÃÓarathiæ pratikupitasya bhÃrgavasyokti / vacanasya yathà /
{tÃïaæ guïaggaaïÃïaæ tÃïukkaïÂhÃïaæ tassa pemmassa /
tÃïaæ bhaïi-Ãïaæ suædara erisi-aæ jÃ-amavasÃïaæ //102//}
[te«Ãæ guïagrahaïÃnÃæ tÃsÃmutkaïÂhÃnÃæ tasya premna÷ /
tÃsÃæ bhaïitÅnÃæ sundara ÅdÓaæ jÃtamavasÃnam //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 940)>%
atra guïagrahaïÃdÅnÃæ bahutvaæ premïaÓcaikatvaæ dyotyate //
puru«avyatyayasya yathÃ
{re re ca¤calalocanäcitaruce ceta÷ pramucya sthira-
premÃïaæ mahimÃnameïayanÃmÃlokya kiæ ntyasi /
kiæ manye vihari«yase bata hatÃæ mu¤cÃntarÃÓÃmimÃm
e«Ã kaïÂhataÂe ktà khalu Óilà saæsÃravÃrÃænidhau //103//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra prahÃsa÷ /
pÆrvanipÃtasya yathÃ
{ye«Ãæ dorbalameva durbalatayà te saæmatÃstairapi
prÃya÷ kevalanÅtirÅtiÓaraïai÷ kÃryaæ kimurvÅÓvarai÷ /
ye k«mÃÓakra puna÷ parÃkramanayasvÅkÃrakÃntakramÃs ----
te syurnaiva bhavÃdÓÃstrijagati dvitrÃ÷ pavitrÃ÷ param //104//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra parÃkramasya prÃdhÃnyamavagamyate /
vibhaktiviÓe«asya yathÃ
{pradhanÃdhvani dhÅradhanurdhvanibhti vidhurairayodhi tava divasam /
divasena tu narapa bhavÃnayuddha vidhisiddhasÃdhuvÃdapadam //105//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra divasenetyapavargattÅyà phalaprÃptiæ dyotayati /
{bhÆyo bhÆya÷ savidhanagarÅrathyayà paryaÂantaæ
d«Âvà d«Âvà bhavanavalabhÅtuÇgavÃtÃyanasthà /
sÃk«ÃtkÃmaæ navamiva ratirmÃlatÅ mÃdhavaæ yat
gìhotkaïÂhÃlulitalulitairaÇgakaistÃmyatÅti //106//}
%<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 1.30)>%
atrÃnukampÃvtte÷ karÆpataddhitasya /
{paricchedÃtÅta÷ sakalavacanÃnÃmavi«aya÷
punarjanmanyasminnanubhavapathaæ yo na gatavÃn /
vivekapradhvaæsÃdupacitamahÃmohagahano
vikÃra÷ ko 'pyantarja¬ayati ca tÃpaæ ca kurute //107//}
%<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 1.30)>%
atra praÓabdasyopasargasya /
{ktaæ ca garvÃbhimukhaæ manastvayÃ
kimanyadevaæ nihatÃÓca no dvi«a÷ /
tamÃæsi ti«Âhanti hi tÃvadaæÓumÃn
na yÃvadÃyÃtyudayÃdrimaulitÃm //108//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra tulyayogitÃdyotakasya [ca] iti nipÃtasya /
{rÃmosau bhuvane«u vikramaguïai÷ prÃpta÷ prasiddhiæ parÃ-
masmadbhÃgyaviparyayÃdyadi paraæ devo na jÃnÃti tam /
bandÅvai«a yaÓÃæsi gÃyati marudyasyaikabÃïÃhati-
ÓreïÅbhÆtaviÓÃlatÃlavivarodgÅrïai÷svarai÷saptabhi÷ //109//}
%<([ViÓÃkhadatta])>%
atrÃsÃviti bhuvane«viti guïairiti sarvanÃmaprÃtipadikavacanÃnÃæ na tvaditi na maditi api asmadityasya sarvÃk«epiïa÷ bhÃgyaviparyayÃdityanyathÃsaæpattimukhena na tvabhÃvamukhenÃbhidhÃnasya /
{taruïimani kalayati kalÃmanumadanadhanurbhruvo÷ paÂhatyagre /
adhivasati sakalalalanÃmaulimiyaæ cakitaæhariïacalanayanà //110//}
%<(MahimabhaÂÂa's Vyaktiviveka)>%
atra imanijavyayÅbhÃvakarmabhÆtÃdhÃrÃïÃæ svarÆpasya taruïatve, iti dhanu«a÷ samÅpe, iti maulau vasatÅti tvÃdibhistulye, e«Ãæ vÃcakatve, asti kaÓcit svarÆpasya viÓe«o yaÓcamatkÃrakÃrÅ sa eva vya¤jakatvaæ prÃpnoti /
evamanye«Ãmapi boddhavyam /
varïaracanÃnÃæ vya¤jakatvaæ guïasvarÆpanirÆpaïe udÃhari«yate apiÓabdÃt prabandhe«u nÃÂakÃdi«u /
evaæ rasÃdÅnÃæ pÆrvagaïitabhedÃbhyÃæ saha «a¬ bhedÃ÷ /
##
vyÃkhyÃtÃ÷ //
#<... te«Ãæ cÃnyonyayojane // MKpr-K_43 //>#
##
na kevalaæ Óuddhà evaikapa¤cÃÓadbhedà bhavanti / yÃvatte«Ãæ svaprabhedairekapa¤cÃÓatà saæÓayÃspadatvenÃnugrÃhakatayaikavya¤jakÃnupraveÓena ceti trividhena saækareïa parasparanirapek«arÆpayaikaprakÃrayà saæs«Âyà ceti catur[bhir]guïane /
##
Óuddhabhedai÷ saha
#<... Óare«uyugakhendava÷ // MKpr-K_44 //>#
tatra diÇmÃtramudÃhïiyate /
{kkhaïapÃhuïi-Ã de-ara jÃ-Ã-e suha-a kiæpi de bhaïi-Ã /
ru-a-i pa¬oharavalahÅgharammi aïuïi¤ja-u varÃ-Å //111//}
[k«aïaprÃghuïikà devara jÃyayà subhaga kimapi te bhaïità /
roditi ghapaÓcÃdbhÃgavalanbhÅghe 'nunÅyatÃæ varÃkÅ //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 963 ; Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 3)>%
atrÃnunaya÷ kimupabhogalak«aïe 'rthÃntare saækramita÷ kimanuraïananyÃyenopabhoge eva vyaÇgye vya¤jaka÷ iti saædeha÷ /
{snigdhaÓyÃmalakÃntiliptaviyato velladbalÃkà ghanÃ÷
vÃtÃ÷ ÓÅkariïa÷ payodasuhdÃmÃnandakekÃ÷ kalÃ÷ /
kÃmaæ santu d¬haæ kaÂhorahdayo rÃmo 'smi sarvaæ sahe
vaidehÅ tu kathaæ bhavi«yati ha hà hà devi dhÅrà bhava //112//}
%<(ùnandavardana's dhvanyÃloka 2)>%
atra lipteti payodasuhdÃmiti ca atyantatirasktavÃcyayo÷ saæs«Âi÷ / tÃbhyÃæ saha rÃmo 'smÅtyarthÃntarasaækramitavÃcyasyÃnugrÃhakabhÃvena rÃmapadalak«aïaikavya¤jakÃnupraveÓena cÃrthÃntarasaækramitavÃcyarasadhvanyo÷ saækara÷ / evamanyadapyudÃhÃryam //
iti kÃvyaprakÃÓe dhvaninirïayo nÃma caturtha ullÃsa÷ ||4||
==========================================================
atha pa¤cama ullÃsa÷
evaæ dhvanau nirïÅte guïÅbhÆtavyaÇgyaprabhedÃnÃha /
##
##
kÃminÅkucakalaÓavat gƬhaæ camatkaroti / agƬhaæ tu sphuÂatayà vÃcyÃyamÃnamiti guïÅbhÆtameva / agƬhaæ yathÃ
{yasyÃsuhtktatirasktiretya tapta-
sÆcÅvyadhavyatikareïa yunakti karïau /
käcÅguïagrathanabhÃjaname«a so 'smi
jÅvanna saæprati bhavÃmi kimÃvahÃmi //113//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra jÅvannityarthÃntarasaækramitavÃcyasya /
{unnidrakokanadareïupiÓaÇgitÃngÃ
gÃyanti ma¤ju madhupà ghadÅrghikÃsu /
etaccakÃsti ca ravernavabandhujÅva-
pu«pacchadÃbhamudayÃcalacumbi bimbam //114//}
%<(Kuntaka's VakroktijÅvita 2.3)>%
atra cumbanasyÃtyantatirasktavÃcyasya /
{atrÃsÅt phaïipÃÓabandhanavidhi÷ Óaktyà bhavaddevare
gìhaæ vak«asi tìite hanumatà droïÃdriratrÃhta÷ /
divyairindrajidatra lak«maïaÓarairlokÃntaraæ prÃpita÷
kenÃpyatra mgÃk«i rÃk«asapate÷ kttà ca kaïÂhÃÂavÅ //115// (1)}
%<(RÃjaÓekhara's BÃlarÃmÃyaïa 10.20)>%
atra kenÃpyatretyarthaÓaktimÆlÃnuraïanarÆpasya / {tasyÃpyatra} iti yukta÷ pÃÂha÷ /
aparasya rasÃdervÃcyasya và (vÃkyÃrthÅbhÆtasya) aÇgaæ rasÃdi anuraïanarÆpaæ và / yathÃ
{ayaæ sa raÓanotkar«Å pÅnastanavimardana÷ /
nÃbhyÆrujaghanasparÓÅ nÅvÅvisraæsana÷ kara÷ //116//}
%<(MahÃbhÃrata)>%
atra ÓÇgÃra÷ karuïasya /
{kailÃsÃlayabhÃlalocanarucà nirvartitÃlaktaka-
vyakti÷ pÃdanakhadyutirgiribhuva÷ sà va÷ sadà trÃyatÃm /
spardhÃbandhasamddhayeva sud¬haæ rƬhà yayà netrayo÷
kÃnti÷ kokanadÃnukÃrasarasà sadya÷ samutsÃryate //117//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra bhÃvasya rasa÷ /
{atyuccÃ÷ parita÷ sphuranti giraya÷ sphÃrÃstathÃbhyodhaya-
stÃnetÃnapi bibhratÅ kimapi na klÃntÃsi tubhyaæ nama÷ /
ÃÓcaryeïa muhurmuhu÷ stutimiti prastaumi yÃvadbhuva-
stÃvadbibhradimÃæ smtastava bhujo vÃcastato mudritÃ÷ //118//}
%<(Pa¤cÃk«arÅpraÓasti)>%
atra bhÆ.vi«ayo ratyÃkhyo bhÃvo rÃjavi«ayasya ratibhÃvasya /
{bandÅktya npa dvi«Ãæ mgadÓastÃ÷ paÓyatÃæ preyasÃæ
Óli«yanti praïamanti lÃnti paritaÓcumbanti te sainikÃ÷ /
asmÃkaæ suktairdÓornipatitosyaucityavÃrÃænidhe
vidhvastà vipadokhilÃstaditi tai÷ pratyarthibhi÷ stÆyase //119//}
%<(SubhëitaratnabhÃï¬ÃgÃra 112/268)>%
atra bhÃvasya rasÃbhÃsabhÃvÃbhÃsau prathamÃrdhadvitÅyÃrdhadyotyau /
{aviralakaravÃlakampanairbhrukuÂÅtarjanagarjanairmuhu÷ /
dadÓe tava vairiïÃæ mada÷ sa gata÷ kvÃpi tavek«aïe k«aïÃt //120//}
%<(ViÓvanÃtha's SÃhityadarpaïa)>%
atra bhÃvasya bhÃvapraÓama÷ /
{sÃkaæ kuraÇgakadÓÃ madhupÃnalÅlÃæ
kartuæ suhdbhirapi vairiïi te pravtte /
anyÃbhidhÃyi tava nÃma vibho ghÅtaæ
kenÃpi tatra vi«amÃmakarodavasthÃm //121//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra trÃsodaya÷ /
{aso¬hà tatkÃlollasadasahabhÃvasya tapasa÷
kathÃnÃæ viÓrambhe«vatha ca rasika÷ Óailaduhitu÷ /
pramodaæ vo diÓyÃt kapaÂabaÂuve«Ãpanayane
tvarÃÓaithilyÃbhyÃæ yugapadabhiyukta÷ smarahara÷ //122//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atrÃvegadhairyayo÷ saædhi÷ //
{paÓyetkaÓciccala capala re kà tvarÃhaæ kumÃrÅ
hastÃlambaæ vitara ha ha hà vyutkrama÷ kvÃsi yÃsi /
itthaæ pthvÅpariv¬ha bhavadvidvi«oraïyavtte÷
kanyà ka¤cit phalakisalayÃnyÃdadÃnÃbhidhatte //123//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra ÓaÇkÃsÆyÃdhtismtiÓramadainyavibodhautsukyÃnÃæ Óabalatà / ete ca rasavadÃdyalaÇkÃrÃ÷ / yadyapi bhÃvodayabhÃvasaædhibhÃvaÓabalatvÃni nÃlaÇkÃratayà uktÃni tathÃpi kaÓcit brÆyÃdityevamuktam / yadyapi sa nÃsti kaÓcidvi«aya÷ yatra dhvaniguïÅbhÆtavyaÇgyayo÷ svaprabhedÃdibhi÷ saha saækara÷ saæs«Âirvà nÃsti tathÃpi prÃdhÃnyena vyapadeÓà bhavantÅti kvacitkenacidvyavahÃra÷ /
{janasthÃne bhrÃntaæ kanakamgat«ïÃndhitadhiyÃ
vaco vaidehÅti pratipadamudaÓru pralapitam /
ktÃlaÇkÃbharturvadanaparipÃÂÅ«ughaÂanÃ
mayÃptaæ rÃmatvaæ kuÓalavasutà na tvadhigatà //124//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 66)>%
atra ÓabdaÓaktimÆlÃnuraïanarÆpo rÃmeïa sahopamÃnopameyabhÃvo
vÃcyÃÇgatÃæ nÅta÷ /
{Ãgatya saæprati viyogavisaæ«ÂhulÃÇgÅ
mambhojinÅæ kvacidapi k«apitatriyÃma÷ /
etÃæ prasÃdayati paÓya Óanai÷ prabhÃte
tanvaÇgi pÃdapatanena sahasraraÓmi÷ //125// (2)}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 67)>%
atra nÃyakavttÃnto 'rthaÓaktimÆlo vasturÆpo nirapek«aravikamalinÅvttÃntÃdhyÃropeïaiva sthita÷ //
vÃcyasiddhyaÇgaæ yathÃ
{bhramimaratimalasahdayatÃæ pralayaæ mÆrchà tama÷ ÓarÅrasÃdam /
maraïaæ jaladabhujagajaæ prasahya kurute vi«aæ viyoginÅnÃm //126//}
%<(ùnandavardana's dhvanyÃloka 2.3)>%
atra hÃlÃhalaæ vyaÇgyaæ bhujagarÆpasya vÃcyasya siddhikt / yathà vÃ
{gacchÃmyacyuta darÓanena bhavata÷ kiæ tptirutpadyate
kiæ tvevaæ vijanasthayorhatajana÷saæbhÃvayatyanyathà /
ityÃmantraïabhaÇgisÆcitavthÃvasthÃnakhedÃlasÃm
ÃÓli«yan pulakotkaräcitatanurgopÅæ hari÷ pÃtu va÷ //127// (3)}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atrÃcyutÃdipadavyaÇgyamÃmantraïetyÃdivÃcyasya / etaccaikatra ekavaktgatatvena aparatra bhinnavaktgatatvenetyanayorbheda÷ //
asphuÂaæ yathÃ
{ad«Âe darÓanotkaïÂhà d«Âe vicchedabhÅrutà /
nÃd«Âena na d«Âena bhavatà labhyate sukham //128// (4)}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atrÃd«Âo yathà na bhavasi viyogabhayaæ ca yathà notpadyate tathà kuryà iti kli«Âam //
saædigdhaprÃdhÃnyaæ yathÃ
{harastu ki¤citparivttadhairyaÓcandrodayÃrambha ivÃmburÃÓi÷ /
umÃmukhe bimbaphalÃdharo«Âhe vyÃpÃrayÃmÃsa vilocanÃni //129// (5)}
%<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 3.67)>%
atra paricumbitumaicchaditi kiæ pratÅyamÃnaæ kiæ và vilocanavyÃpÃraïaæ vÃcyaæ pradhÃnamiti saædeha÷ //
tulyaprÃdhÃnyaæ yathÃ
{brÃhmaïÃtikramatyÃgo bhavatÃmeva bhÆtaye /
jÃmadagnyastathà mitramanyathà durmanÃyate //130// (6)}
%<(BhavabhÆti's MahÃvÅracarita 2.8)>%
atra jÃmadagnya÷ sarve«Ãæ k«atriyÃïÃmiva rak«asÃæ k«aïÃt k«ayaæ kari«yatÅti vyaÇgyasya vÃcyasya ca samaæ prÃdhÃnyam //
kÃkvÃk«iptaæ yathÃ
{mathnÃmi kauravaÓataæ samare na kopÃt
du÷ÓÃsanasya rudhiraæ na pbÃmyurasta÷ //
saæcÆrïayÃmi gadayà na suyodhanorÆ
saædhiæ karotu bhavatÃæ npati÷ païena //131// (7)}
%<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 1.15)>%
atra mathnÃmyevetyÃdi vyaÇgyaæ vÃcyani«edhasahabhÃvena sthitam //
asundaraæ yathÃ
{vÃïÅraku¤ju¬¬Åïasa-uïikolÃhalaæ suïantÅ-e /
gharakammavÃva¬Ã-e bahu-e sÅ-anti aÇgÃ-iæ //132// (8)}
[vÃnÅraku¤jo¬¬ÅnaÓakunikolÃhalaæ ÓïvantyÃ÷ /
ghakarmavyÃptÃyà vadhvÃ÷ sÅdantyaÇgÃni //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 876)>%
atra dattasaæketa÷ kaÓcillatÃgahanaæ pravi«Âa iti vyaÇgyÃt sÅdantyaÇgÃnÅti vÃcyaæ sacamatkÃram //
##
yathÃyogamiti
{vyajyante vastumÃtreïa yadÃlaÇktayastadà /
dhruvaæ dhvanyaÇgatà tÃsÃæ kÃvyavttestadÃÓrayÃt //}
iti dhvanikÃroktadiÓà vastumÃtreïa yatrÃlaÇkÃro vyajyate na tatra guïÅbhÆtavyaÇgyatvam /
##
sÃlaÇkÃrairiti tairevÃlaÇkÃrai÷ alaÇkÃrayuktaiÓca tai÷ / taduktaæ dhvaniktÃ
{sa guïÅbhÆtavyaÇgyai÷ sÃlaÇkÃrai÷ saha prabhedai÷ svai÷ /
saækarasaæs«ÂibhyÃæ punarapyuddyotate bahudhà //}
iti /
##
evamanena prakÃreïa avÃntarabhedagaïanetiprabhÆtatarà gaïanà / tathÃhi--ÓÇgasyaiva bhedaprabhedagaïanÃyÃmÃnantyam / kà gaïanà tu sarve«Ãm /
saækalanena punarasya dhvanestrayo bhedÃ÷ / vyaÇgyasya trirÆpatvÃt / tathÃhi--ki¤cidvÃcyatÃæ sahate ki¤cittvanyathà / tatra vÃcyatÃsaham avicitraæ vicitraæ ceti / avicitraæ vastumÃtraæ vicitraæ tvalaÇkÃrarÆpam /
yadyapi prÃdhÃnyena tadalaÇkÃryaæ tathÃpi brÃhmaïaÓramaïanyÃyena tathocyate / rasÃdilak«aïastvartha÷ svapne 'pi na vÃcya÷ / sa hi rasÃdiÓabdena ÓÇgÃrÃdiÓabdena vÃbhidhÅyeta / na cÃbhidhÅyate tatprayoge 'pi vibhÃvÃdyaprayoge tasyÃpratipattestadaprayoge 'pi vibhÃvÃdiprayoge tasya pratipatteÓcetyanvayavyatirekÃbhyÃæ vibhÃvÃdyabhidhÃnadvÃreïaiva pratÅyate iti niÓcÅyate /
tenÃsau vyaÇgya eva / mukhyÃrthabÃdhÃdyabhÃvÃnna punarlak«aïÅya÷ / arthÃntarasaækramitÃtyantatirasktavÃcyayorvastumÃtrarÆpaæ vyaÇgyaæ vinà lak«aïaiva na bhavatÅti prÃk pratipÃditam / ÓabdaÓaktimÆle tu abhidhÃyà niyantraïenÃnabhidheyasyÃrthÃntarasya tena sahopamÃdera[raæ]laÇkÃrasya ca nirvivÃdaæ vyaÇgatvam / ([raæ] is needless)
arthaÓaktimÆle 'pi viÓe«e saæketa÷ kartu[æ] na yujyate iti sÃmÃnyarÆpÃïÃæ padÃrthÃnÃmÃkÃÇk«Ã-saænidhi-yogyatÃvaÓÃtparasparasaæsargo yatrÃpadÃrtho 'pi viÓe«arÆpo vÃkyÃrthastatrÃbhihitÃnvayavÃde
kà vÃrt[t]à vyaÇgyasyÃbhidheyatÃyÃm /
yaæapyÃhu÷
{ÓabdavddhÃbhidheyÃæÓca pratyak«eïÃtra paÓyati /
ÓrotuÓca pratipannatvamanumÃnena ce«Âayà //1//
anyathÃnupapattyà tu bodhecchaktiæ dvayÃtmikÃm /
arthÃpattyÃvabodheta saæbandhaæ tripramÃïakam //2//}
%<([KumÃrilabhaÂÂa,ÁlokavÃrtika141])>%
iti pratipÃditadiÓà devadatta gÃmÃnaya ityÃdyuttamavddhavÃkyaprayogÃddeÓÃntaraæ sÃsnÃdimantamarthaæ madhyamavddhe nayati sati anenÃsmÃdvÃkyÃdevaævidho 'rtha÷ pratipanna÷ iti tacce«ÂayÃnumÃya tayorakhaï¬avÃkyavÃkyÃrthayorarthÃpattyà vÃcyavÃcakabhÃvalak«aïaæ saæbandhamavadhÃrya bÃlastatra vyutpadyate / parata÷ caitra gÃmÃnaya devadatta aÓvamÃnaya devadatta gÃæ naya ityÃdivÃkyaprayoge tasya tasya
Óabdasya taæ tamarthamavadhÃrayatÅti anvayavyatirekÃbhyÃæ pravttinivttikÃri vÃkyameva prayogayogyamiti vÃkyasthitÃnÃmeva padÃnÃmanvitai÷ padÃ[r]thairanvitÃnÃmeva saæketo ghyate iti viÓi«Âà eva padÃrthà vÃkyÃrthÃ÷ /
na tu padÃrthÃnÃæ vaiÓi«Âyam /
yadyapi vÃkyÃntaraprayujyamÃnÃnyapi pratyabhij¤Ãpratyayena tÃnyevaitÃni padÃni niÓcÅyanta iti padÃrthÃntaramÃtreïÃnvita÷ padÃrtha÷ saæketagocara÷ / tathÃpi sÃmÃnyÃvacchÃdito viÓe«arÆpa evÃsau
pratipadyate vyati«aktÃnÃæ padÃrthÃnÃæ tathÃbhÆtatvÃdityanvitÃbhidhÃnavÃdina÷ /
te«Ãmapi mate sÃmÃnyaviÓe«arÆpa÷ padÃrha÷ saæketavi«aya ityativiÓe«abhÆto vÃkyÃrthÃntargatosaæketitatvÃdavÃcya eva yatra padÃrtha÷ pratipadyate tatra dÆre arthÃntarabhÆtasya ni÷Óe«acyutetyÃdau vidhyÃdeÓcarcà /
ananvito 'rtho 'bhihitÃnvaye padÃrthÃntaramÃtreïÃnvitastvanvitÃbhidhÃne anvitaviÓe«astvavÃcya eva ityubhayanaye 'pyapadÃrtha eva vÃkyÃrtha÷ /
yadapyucyate naimittikÃnusÃreïa nimittÃni kalpyante iti /
tatra nimittatvaæ kÃrakatvaæ j¤Ãpakatvaæ và Óabdasya / prakÃÓakatvÃnna kÃrakatvam / j¤Ãpakatvaæ tu aj¤Ãtasya katham / j¤Ãtatva¤ca saæketenaiva sa cÃnvitamÃtre evaæ ca nimittasya niyatanimittatvaæ
yÃvanna niÓcitaæ tÃvannaimittikasya pratÅtireva katham iti 'naimittikÃnusÃreïa nimittÃni kalpyante ' ityavicÃritÃbhidhÃnam /
ye tvabhidadhati so 'yami«oriva dÅrghadÅrghataro vyÃpÃra÷ iti yatpara÷ Óabda÷ sa ÓabdÃrtha÷ iti vidhirevÃtra vÃcya iti / te 'pyatÃtparyaj¤ÃstÃtparyavÃcoyukterdevÃnÃæpriyÃ÷ / tathÃhi {bhÆtavyasamuccÃraïe bhÆtaæ bhavyÃyopadiÓyate} iti kÃrakapadÃrthÃ÷ kriyÃbhisaïbandhÃt sÃdhyÃmÃnatÃæ prÃpnuvanti / tataÓcÃdagdhadahananyÃyena yÃvadaprÃptaæ tÃvadvidhÅyate / yathà tvikpracaraïe pramÃïÃntarÃt siddhe
{lohito«ïÅ«Ã tvija÷ pracaranti} ityatra lohito«ïÅ«atvamÃtraæ vidheyaæ havanasyÃnyata÷ siddhe÷ {dadhnà juhoti} ityÃdau dadhyÃde÷ karaïatvamÃtraæ vidheyam //
kvacidubhayavidhi÷ kvacittrividhirapi yathà {raktaæ paÂaæ vaya÷} ityÃdau ekavidhirdvividhistrividhirvà / tataÓca {yadeva vidheyaæ tatraiva tÃtparyam} ityupÃttasyava ÓabdasyÃrthe tÃtparya na tu pratÅtamÃtre evaæ hi {pÆrvo dhÃvati} ityÃdÃvaparÃdyathapi kvacittÃtparyaæ syÃt /
yattu {vi«aæ bhak«aya mà cÃnya ghe bhuÇkthÃ÷} ityatra {etadghe na bhoktavyam} ityatra tÃtparyamiti sa eva vÃkyÃrtha iti, ucyate tatra cakÃra ekavÃkyatÃsÆcanÃrtha÷ na cÃkhyÃtavÃkyayor dvayoraÇgÃÇgibhÃva iti vi«abhak«aïavÃkyasya suhdvÃkyatvenÃÇgatà kalpanÅyeti {vi«abhak«aïÃdapi du«Âametadghe bhojanamiti sarvathà mÃsya ghe bhuÇkthÃ÷} iti, upÃttaÓabdÃrthe eva tÃtparyam /
yadi ÓabdaÓruterantaraæ yÃvÃnartho labhyate tÃvati ÓabdasyÃbhidhaiva vyÃpÃra÷ tata÷ kathaæ 'brÃhmaïa putraste jÃta÷ brÃhmaïa kanyà te garbhiïÅ' ityÃdau har«aÓokÃdÅnÃmapi na vÃcyatvam / kasmÃcca lak«aïà lak«aïÅye 'pyarthe dÅrghadÅrghatarÃbhidhÃvyaÃpÃreïaiva pratÅtisiddhe÷ / kimiti ca ÓrutiliÇgavÃkyaprakaraïasthÃnasamÃkhyÃnÃæ pÆrvapÆrvabalÅyastvam ityanvitÃbhidhÃnavÃde 'pi vidherapi siddhaæ vyaÇgyatvam //
kiæ ca {kuru rucim} iti padayorvaiparÅtye kÃvyÃntarvartini kathaæ du«Âatvam / na hmatrÃsabhyo 'rtha÷ padÃrthÃntarairanvita÷ ityanabhidheya eveti evamÃdi aparityÃjyaæ syÃt /
yadi ca vÃcyavÃcakatvavyatirekeïa vyaÇgyavya¤jakabhÃvo nÃbhyupeyate tadÃsÃdhutvÃdÅnÃæ nityado«atvaæ ka«ÂatvÃdÅnÃmanityado«atvamiti
vibhÃgakaraïamanupapannaæ syÃt / na cÃnupapannaæ sarvasyaiva vibhaktatayà pratibhÃsÃt / vÃcyavÃcakabhÃvavyatirekeïa vyaÇgyavya¤jakatÃÓrayaïe tu vyaÇgyasya bahuvidhatvÃt kvacideva kasyacidevaucityenopapadyata eva vibhÃgavyavasthà //
{dvayaæ gataæ saæprati ÓocanÅyatÃæ samÃgamaprÃrthanayà kapÃlina÷ /}
ityÃdau pinÃkyÃdipadavailak«aïyena kimiti kapÃlyÃdipadÃnÃæ kÃvyÃnuguïatvam /
api ca vÃcyo 'rtha÷ sarvÃn pratipattÌn prati ekarÆpa eveti niyato 'sau / na hi {gatostamarka÷} ityÃdau vÃcyo 'rtha÷ kvacidanyathà bhavati / pratÅyamÃnastu tattatprakaraïavaktpratipattrÃdiviÓe«asahÃyatayà nÃnÃtvaæ
bhajate / tathà ca {gato 'stamarka÷} ityata÷ sapatnaæ pratyavaskandanÃvasara iti abhisaraïamupakramyatÃmiti prÃptaprÃyaste preyÃniti karmakaraïÃnnivartÃmaha iti sÃædhyo vidhirupakramyatÃmiti dÆraæ mà gà iti surabhayo ghaæ praveÓyantÃmiti saætÃpodhunà na bhavatÅti vikreyavastÆni saæhriyantÃmiti nÃgatodyÃpi preyÃnityÃdiranavadhirvyaÇgyo 'rtha÷ tatra tatra pratibhÃti /
vÃctavta¤jyayo÷ ni÷Óe«etyÃdau ni«edhavidhyÃtmanÃ
{mÃtsaryamutsÃrya vicÃrya kÃryamÃryÃ÷ samaryÃdamudÃharantu /
sevyÃnitambÃ÷ kimubhÆdharÃïÃmutasmarasmeravilÃsinÅnÃm //133//}
%<(Bharthari's ÁÇgÃraÓataka 36)>%
ityÃdau saæÓayaÓÃntaÓÇgÃryantaragataniÓcayarÆpeïa,
{kathamavanipa darpo yanniÓÃtÃsidhÃrÃ-
dalanagalitamÆrdhnà vidvi«Ãæ svÅktà ÓrÅ÷ /
nanu tava nihatÃrerapyasau kiæ na nÅtÃ
tridivamapagatÃÇgairvallabhà kÅrtirebhi÷ //134//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
ityÃdau nindÃstutivapu«Ã svarÆpasya /
pÆrvapaÓcÃdbhÃvena pratÅte÷ kÃlasya ÓabdÃÓrayatvena ÓabdatadekadeÓatadarthavarïaghaÂanÃÓrayatvena ca ÃÓrayasya ÓabdÃnuÓÃsabaj¤Ãnena prakaraïÃdisahÃyapratibhÃnairmalyasahitena tena cÃvagama iti nimittasya boddhmÃtravidagdhavyapadeÓayo÷ pratÅtimÃtracamatktyoÓca karaïÃt kÃryasya "gato 'stamarka÷" ityÃdau pradarÓitanayena saækhyÃyÃ÷
{kassa va ïa ho-i roso daÂÂhÆïa pi-Ã-i savvaïaæ aharaæ /
sabhamarapa¬amagdhÃ-iïi vÃri-avÃme sahasu eïhiæ //135//}
[kasya và na bhavati ro«o d«Âvà priyÃyà savraïama«aram /
sabhramarapadmÃghrÃyiïi vÃritavÃse sahasvedÃnÅm //]
%<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana)>%
ityÃdau sakhÅtatkÃntÃdigatatvena vi«ayasya ca bhede 'pi yadyekatvam tat kvacidapi nÅlapÅtÃdau bhedo na syÃt /
uktaæ hi {ayameva hi bhedo bhedaheturvà yadviruddhadharmÃdhyÃsa÷ kÃraïabhedaÓca} iti /
%<([J¤ÃnaÓrÅmitranibandhÃvalau,K«aïabhaÇgÃdhyÃya÷])>%
vÃcakÃnÃmarthÃpek«Ã vya¤jakÃnÃæ tu na tadapek«atvamiti na vÃcakatvameva vya¤jakatvam / kiæ ca {vÃïÅraku¬aÇgu} -- ityÃdau pratÅyamÃnamarthamabhivyajya vÃcyaæ svarÆpa eva yatra viÓrÃmyati tatra
guïÅbhÆtavyaÇgyetÃtparybhÆto 'pyartha÷ svaÓabdÃnabhidheya÷ pratÅtipathamavataran kasya vyÃpÃrasya vi«ayatÃmavalambatÃmiti /
nanu {rÃmo 'smi sarvaæ sahe} iti {rÃmeïa priyajÅvitena tu ktaæ
premïa÷ priye nocitam} iti {rÃmo 'sau bhuvane«u vikramaguïai÷ prÃpta÷ prasiddhiæ parÃm} ityÃdau lak«aïÅyo 'pyartho nÃnÃtvaæ bhajate viÓe«avyapadeÓahetuÓca bhavati / tadavagamaÓca ÓabdÃrthÃyatta÷
prakaraïÃdisavyapek«aÓca iti ko 'yaæ nÆtana÷ pratÅyamÃno nÃma /
ucyate ---- lak«aïÅyasyÃrthasya nÃnÃtve 'pi anekÃrthaÓabdÃbhidheyavanniyatatvameva / na khalu mukhyenÃrthenÃniyatasaæbandho lak«ayituæ Óakyate / pratÅyamÃnastu prakaraïÃdiviÓe«avaÓena niyata saæbandha÷ aniyatasaæbandha÷ saæbaddhasaæbandhaÓca dyotyate /
na ca
{attà ettha ïimajja-i ettha ahaæ di-aha-e palo-ehi /
mà pahi-a ratti-andha-a sejjÃ-e maha ïimajjahisi //136//}
[ÓvaÓrÆtatra nimajjati atrÃhaæ divasake pralokaya /
mà pathika rÃtryandhaka ÓayyÃyÃmÃvayornimaÇk«yasi //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 7.67)>%
ityÃdu vivak«itÃnyaparavÃcye dhvanau mukhyÃrthabÃdha÷ / tatkathamatra lak«aïà / lak«aïÃyÃmapi vya¤janamavaÓyamÃÓrayitavyamiti pratipÃditam /
yathà ca samayasavyapek«Ã abhidhà tathà mukhyÃrthabÃdhÃditrayasamayaviÓe«asavyapek«Ã lak«aïà / ata evÃbhidhÃpucchabhÆtà setyÃhu÷ /
na ca lak«aïÃtmakameva dhvananaæ tadanugamena tasya darÓanÃt / na ca tadanugatameva abhidhÃvalambanenÃpi tasya bhÃvÃt / na cobhayÃnusÃryeva avÃcakavarïÃnusÃreïÃpi tasya d«Âe÷ / na ca ÓabdÃnusÃryeva aÓabdÃtmakanetratribhÃgÃvalokanÃdigatatvenÃpi tasya prasiddhe÷ iti abhidhÃtÃtparyalak«aïÃtmakavyÃpÃratrayÃtivartÅ dhvananÃdiparyÃyo vyÃpÃronapahnavanÅya eva //
tatra {attà ettha} ityÃdau niyatasaæbandha÷ {kasya va ïa ho-i roso} ityÃdau, aniyatasaæbandha÷ /
{viparÅ-ara-e lacchÅ bamhaæ daÂaÂhÆïa ïÃhikamalaÂÂhaæ /
hariïo dÃhiïaïa-aïaæ rasÃ-ulà jhatti ¬hakke-i //137//}
[viparÅtarate lak«mÅrvrahmÃïaæ d«Âvà nÃbhikamalastham /
harerdak«iïanayanaæ rasÃkulà jhaÂiti sthagayati //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 816)>%
ityÃdau saæbaddhasaæbandha÷ / atra hi haripadena dak«iïanayanasya sÆryÃtmakatà vyajyate . tannimÅlanena sÆryÃstamaya÷ / tena padmasya saækoca÷ / tato brahmaïa÷ sthaganam / tatra sati go 'pyÃÇgasyÃdarÓanena aniryantraïaæ nidhuvanavilasitamiti /
{akhaï¬abuddhinirgrÃhyo vÃkyÃrtha eva vÃcya÷ vÃkyameva ca vÃcakam} //
%<([BhaddevÅ])>%
iti ye 'pyÃhu÷ tairapyavidyÃpadapatitai÷ padapadÃrthakalpanà kartavyaiveti tatpak«e 'pyavaÓyamuktodÃharaïÃdau vidhyÃdirvyaÇgya eva /
nanu vÃcyÃdasaæbaddhaæ tÃvanna pratÅyate yata÷ kutaÓcit yasya kasyacidarthasya pratÅte÷ prasaÇgÃt / evaæ ca saæbandhÃt vyaÇgyavya¤jakabhÃvopratibandhevaÓyaæ na bhavatÅti vyÃptatvena niyatadharmini«Âhatvena ca trirÆpÃlliÇgÃlliÇgij¤ÃnamanumÃnaæ yat tadrÆpa÷ paryavasyati / tathÃhi----
{bhama dhammi-a vÅsaddho so suïa-o ajja mÃri-o teïa /
golÃïa-ikacchaku¬aÇgavÃsiïà dari-asÅheïa //138//}
[bhrama dhÃrmika viÓrabdha÷ sa ÓÆnako 'dya mÃritastena /
godÃnadÅkacchaku¤javÃsinà dptasiæhena //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 175(2.75))>%
atra ghe Óvanivttyà bhramaïaæ vihitaæ godÃvarÅtÅre siæhopalabdherabhramaïamanumÃpayati / yat yata bhÅrubhramaïaæ tattadbhayakÃraïanivttyupalabdhipÆrvakaæ godÃvarÅtÅre ca siæhopalabdhiriti vyÃpakaviruddhopalabdhi÷ /
atrocyate ---- bhÅrurapi guro÷ prabhorvà nideÓena priyÃnurÃgeïa anyena caivaæbhÆtena hetunà satyapi bhayakÃraïe bhramatÅtyanaikÃntiko hetu÷Óuno bibhyadapi bÅratvena siæhÃnna bibhetÅti viruddho 'pi godÃvarÅtÅre
siæhasadbhÃva÷ pratyak«ÃdanumÃnÃdvà na niÓcita÷ / api tu vacanÃt / na ca vacanasya prÃmÃïyamasti /
arthenÃpratibandhÃdityaasiddhaÓca tatkathamevaævidhÃddheyo÷ sÃdhyasiddhi÷ /
tathà {ni÷Óe«acyuta- } ityÃdau gamakatayà yÃni candanacyavanÃdÅnyupÃttÃni tÃni kÃraïÃntarato 'pi bhavanti / ataÓcÃtraiva snÃnakÃryatvenoktÃnÅti nopabhoge eva pratibaddhÃnÅtyanaikÃntikÃni /
vyaktivÃdinà cÃdhamapadasahÃyÃnÃme«Ãæ vya¤jakatvamuktam / na cÃtrÃdhamatvaæ pramÃïapratipannamiti kathamanumÃnam / evaævidhÃdarthÃdevaævidho 'rtha upapattyanapek«atve 'pi prakÃÓate iti vyaktivÃdina÷ punastat adÆ«aïam //
iti kÃvyaprakÃÓe dhvaniguïÅbhÆtavyaÇgyasaækÅrïabhedanirïayo nÃma pa¤cama ullÃsa÷ || 5 ||
=============================================================
atha «a«Âha ullÃsa÷
#<ÓabdÃrthacitraæ yatpÆrvaæ kÃvyadvayamudÃhtam /
guïaprÃdhÃnyatastatra sthitiÓcitrÃrthaÓabdayo÷ // MKpr-K_48 //>#
na tu Óabdacitre arthasyÃcitratvamarthacitre và Óabdasya / tathà coktam
{rÆpakÃdiralaÇkÃrastasyÃnyairbahudhodita÷ /
na kÃntamapi nirbhÆ«aæ vibhÃti vanitÃnanam //
rÆpakÃdimalaÇkÃraæ bÃhyamÃcak«ate pare /
supÃæ tiÇÃæ ca vyutpattiæ vÃcÃæ vächantyalaÇktim //
tadetadÃhu÷ sauÓabdyaæ nÃrthavyutpattirÅdÓÅ /
ÓabdÃbhidheyÃlaÇkÃrabhedÃdi«Âaæ dvayaæ tu na÷ //}
iti //
Óabdacitraæ yathÃ
{prathamamaruïacchÃyastÃvattata÷ kanakaprabha-
stadanu virahottÃmyattanvÅkapolataladyuti÷ /
udayati tato dhvÃntadhvaæsak«ama÷ k«aïadÃmukhe
sarasabisinÅkandacchedacchavirmgalächana÷ //139//}
%<([BhavabhÆti,MÃlinÅmÃdhava)>%
arthacitraæ yathÃ
{te d«ÂimÃtrapatità api kasya nÃtra
k«obhÃya pak«maladÓÃmalakÃ÷ khalÃÓca /
nÅcÃ÷ sadaiva savilÃsamalÅkalagnÃ
ye kÃlatÃæ kuÂilatÃmiva na tyajanti //140//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
yadyapi sarvatra kÃvyentata÷ vibhÃvÃdirÆpatayaiva paryavasÃnaæ tathÃpi sphuÂasya rasasyÃnupalambhÃdavyaÇgyametatkÃvyadvayamuktam / atra ca ÓabdÃrthÃlaÇkÃrabhedÃdbahavo bhedÃ÷ te cÃlaÇkÃranirïaye nirïe«yante //
iti kÃvyaprakÃÓe ÓabdÃrthacitranirÆpaïaæ nÃma «a«Âha ullÃsa÷ || 6 ||
=============================================================
atha saptama ullÃsa÷
kÃvyasvarÆpaæ nirÆpya do«ÃïÃæ sÃmÃnyalak«aïamÃha
##
hatirapakar«a÷ / ÓabdÃdyÃ÷ ityÃdyagrahaïÃdvarïaracane /
viÓe«alak«aïamÃha
##
##
(1) {ÓrutikaÂu} paru«avarïarÆpaæ du«Âam / yathÃ
{anaÇgamangalaghÃpÃÇgabhaÇgitaraÇgitai÷ /
ÃliÇgita÷ sa tanvaÇgyà kÃrtÃrthyaæ labhate kadà //141//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã)>%
atra kÃrtÃrthyamiti //
(2) {cyutasaæskti} vyÃkaraïalak«aïahÅnam
yathÃ
{etanmandavipakvatindukaphalaÓyÃmodarÃpÃï¬ara-
prÃntaæ hanta pulindasundarakarasparÓak«amaæ labhyate /
tat pallÅpatiputri ku¤jarakulaæ kumbhÃbhayÃbhyarthanÃ-
dÅnaæ tvÃmanunÃthate kucayugaæ patrÃvtaæ mà kthÃ÷ //142//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atrÃnunÃthate iti / {sarpi«o nÃthate} ityÃdÃvÃÓi«yeva nÃthaterÃtmanepadaæ vihitam / {ÃÓi«i nÃtha÷} iti /
atra tu yÃcanamartha÷ / tasmÃt {anunÃthati stanayugam} iti paÂhanÅyam /
(3) {aprayuktaæ} tathà ÃmnÃtamapi kavibhirnÃdtam / yathÃ
{yathÃyaæ dÃruïÃcÃra÷ sarvadaiva vibhÃvyate /
tathà manye daivato 'sya piÓÃco rÃk«aso 'tha và //143//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra daivataÓabdo {daivatÃni puæsi vÃ} iti puæsyÃmnÃto 'pi na kenacitprayujyate //
(4) {asamarthaæ} yattadarthaæ paÂhyate na ca tatrÃsya Óakti÷ / yathÃ
{tÅrthÃntare«u snÃnena samupÃrjitasatkti÷ /
surasrotasvinÅme«a hanti saæprati sÃdaram //144//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
atra hantÅti gamanÃrtham //
(5) {nihatÃrthaæ} yadubhayÃrthamaprasiddhe 'rthe prayuktam / yathÃ
{yÃvakarasÃrdrapÃdaprahÃraÓoïitakacena dayitena /
mugdhà sÃdhvasataralà vilokya paricumbità sahasà //145//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 77)>%
atra ÓoïitaÓabdasya rudhiralak«aïenÃrthenojjvalÅktatvarÆpo 'rtho vyavadhÅyate //
(6) {anucitÃrthaæ} yathÃ
{tapasvibhiryà sucireïa labhyate prayatnata÷ sattribhiri«yate ca yà /
prayÃnti tÃmÃÓu gatiæ yaÓasvino raïÃÓvamedhepaÓutÃmupÃgatÃ÷ //146//}
%<(MahimabhaÂÂa's Vyaktiviveka)>%
atra paÓupadaæ kÃtaratÃmabhivyanaktÅtyanucitÃrtham //
(7) {nirarthakaæ} pÃdapÆraïamÃtraprayojanaæ cÃdipadam / yathÃ
{utphullakamalakesaraparÃgagauradyute mama hi gauri /
abhivächitaæ prasiddhyatu bhagavati yu«matprasÃdena //147//}
%<(Har«a's NÃgÃnanda 1.14)>%
atra hiÓabda÷ //
(8) {avÃcakaæ} yathÃ
{avandhyakopasya vihanturÃpadÃæ bhavanti vaÓyÃ÷ svayameva dehina÷ /
amar«aÓÆnyena janasya jantunà na jÃtahÃrdena na vidvi«Ãdara÷ //148//}
%<(BhÃravi's KirÃtÃrjunÅya 1.33)>%
atra jantupadamadÃtaryarthe vivak«itaæ tatra ca nÃbhidhÃyakam / yathà vÃ
{hÃdhika sà kila tÃmasÅ ÓaÓimukhÅ d«Âà mayà yatra sÃ
tadvicchedarujÃndhakÃritamidaæ dagdhaæ dinaæ kalpitam /
kiæ kurma÷ kuÓale sadaiva vidhuro dhÃtà na cettatkathaæ
tÃdgyÃmavatÅmayo bhavati me no jÅvalokodhunà //149//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra dinamiti prakÃÓamayamityarthe vÃcakam /
yaccopasargasaæsargÃdarthÃntaragatam
yathÃ
{jaÇghÃkÃï¬orunÃlo nakhakiraïalasatjesarÃlÅkarÃla÷
pratyagrÃlaktakÃbhÃprasarakisakayo ma¤juma¤jÅrabhÇga /
bharturnttÃnukÃre jayati nijatanusvacchalÃvaïyavÃpÅ-
saæbhÆtÃmbhojaÓobhÃæ vidadhadabhibavo daï¬apÃdo bhavÃnyÃ÷ //150//}
%<(MahimabhaÂÂa's Vyaktiviveka)>%
atra dadhadityarthe vidadhaditi //
(9) {aÓlÅlam} traidheti vrŬÃjugupsÃmaÇgalavya¤jakatvÃt / yathÃ
{sÃdhanaæ sumahadyasya yannÃnyasya vilokyate /
tasya dhÅÓÃlina÷ ko 'nya÷ sahatÃrÃlitÃæ bhruvam //151//(1)}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã)>%
{lÅlÃtÃmarasÃhato 'nyavanitÃni÷ÓaÇkada«ÂÃdhara÷
kaÓcvitkesaradÆ«itek«aïa iva vyÃmÅlya netre sthita÷ /
mugdhà ku¬malitÃnanena dadatÅ vÃyuæ sthità tatra sÃ
bhrÃntyà dhÆrtatayÃtha vÃnatimtetenÃniÓa¤cumbità //152//(2)}
([AmaruÓataka 72(or 70),or 88)])
{mdupavanavibhinno matptriyÃyà vinÃÓÃd
ghanarucirakalÃpo ni÷sapatno 'dya jÃta÷ /
rativigalitabandhe keÓapÃÓe sukeÓyÃ÷
sati kusumasanÃthe kaæ harede«a barhÅ //153//(3)}
%<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 4.22)>%
e«u sÃdhanavÃyuvinÃÓaÓabdÃ÷ vrŬÃdivya¤jakÃ÷ //
(10) {saædigdhaæ} yathÃ
{ÃliÇgitastatrabhavÃn saæparÃye jayaÓriyà /
ÃÓÅ÷paraæparÃæ vandyÃæ karïe ktvà kpÃæ kuru //154//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã)>%
atra vandyÃæ kiæ haÂhahtamahilÃyÃæ kiæ và namasyÃmiti saædeha÷ //
(11) {apratÅtaæ} yatkevale ÓÃstre prasiddham / yathÃ
{samyagj¤ÃnamahÃjyotirdalitÃÓayatÃju«a÷ /
vidhÅyamÃnamapyetanna bhavetkarmabandhanam //155//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
(12) {grÃmyaæ} yatkevale loke sthitam / yathÃ
{rÃkÃvibhÃvarÅkÃntasaækrÃntadyuti te mukham /
tapanÅyaÓilÃÓobhà kaÂiÓca harate mana÷ //156//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 86)>%
atra kaÂiriti //
(13) {neyÃrtham}
{nirƬhà lak«aïÃ÷ kÃÓcit sÃmarthyÃt abhidhÃnavat /
kriyante sÃæprataæ kÃÓcit kÃÓcinnaiva tvaÓaktita÷ //}
%<(KumÃrila,TantravÃrtikaPÆrva 700)>%
iti
yanni«iddhaæ lÃk«aïikam / yathÃ
{ÓaratkÃlasamullÃsipÆrïimÃÓarvarÅpriyam /
karoti te mukhaæ tanvi capeÂÃpÃtanÃtithim //157//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra capeÂÃpÃtanena nirjitatvaæ lak«yate /
atha samÃsagatameva du«Âamiti saæbandha÷, anyat kevalaæ samÃsagataæ ca //
(14) {kli«Âaæ} yata÷ arthapratipattirvyavahità / yathÃ
{atrilocanasaæbhÆtajyotirudgamabhÃsibhi÷ /
sadÓaæ Óobhatetyarthaæ bhÆpÃla tava ce«Âitam //158//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atrÃtrilocanasaæbhÆtasya candrasya jyotirudgamena bhÃsibhi÷ kumudairityartha÷ //
(15) {avim«ÂavidheyÃæÓam} avim«Âa÷ prÃdhÃnyenÃnirdi«Âo vidheyÃæÓo yatra tat / yathÃ
{mÆrddhnÃmudvttakttÃviralagalagaladraktasaæsaktadhÃrÃ-
dhauteÓÃÇghriprasÃdopanatajayajagajjÃtamithyÃmahimnÃm /
kailÃsollÃsanecchÃvyatikarapiÓunotsarpidarpoddhurÃïÃæ
do«ïÃæ cai«Ãæ kimetat phalamiha nagarÅrak«aïe yat prayÃsa÷ //159//}
%<(Har«a's NÃgÃnanda 8)>%
atra mithyÃmahimatvaæ nÃnuvÃdyam api tu vidheyam / yathà vÃ
{srastÃæ nitambÃdavaropayantÅ puna÷ puna÷ kesaradÃmakäcÅm /
nyÃsÅktÃæ sthÃnavidà smareïa dvitÅyamaurvÅmiva kÃrmukasya //160//}
%<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 3.55)>%
atra dvitÅyatvamÃtramutprek«yam / maurvÅæ dvitÅyÃmiti yukta÷ pÃÂha÷ / yathà vÃ
{vapurvirÆpÃk«amalak«yajanmatà digambaratvena niveditaæ vasu /
vare«u yadbÃlamgÃk«i mgyate tadasti kiæ vyastamapi trilocane //161//}
%<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 5.12)>%
atra {alak«ità jani÷} iti vÃcyam / yathà vÃ
{ÃnandasindhuraticÃpalaÓÃlicitta-
saædÃnanaikasadanaæ k«aïamapyamuktà /
yà sarvadaiva bhavatà tadudantacintÃ
tÃntiæ tanoti tava saæprati dhigdhigasmÃn //162//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra {na muktÃ} iti saænaddho 'yaæ vidheya÷ / yathÃ
{navajaladhara÷ saænaddho 'yaæ na dptaniÓÃcara÷
suradhanuridaæ dÆrÃk«Âaæ na tasya ÓarÃsanam /
ayamapi paÂurdhÃrÃsÃro na bÃïaparaæparÃ
kanakanika«asnigdhà vidyut priyà na mamorvaÓÅ //163//}
%<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 4.7)>%
ityatra / na tvamuktatÃnuvÃdenÃnyadatra ki¤cidvihitam / yathÃ
{jugopÃtmÃnamatrasto bheje dharmamanÃtura÷ /
agdhnurÃdade so 'rthÃnasakta÷ sukhamanvabhÆt //164//}
%<(KÃlidÃsa's RaghuvaæÓa 1.21)>%
ityatra atrastatvÃdyanuvÃdenÃtmano gopanÃdi //
(16) {viruddhamatikt} yathÃ
{sudhÃkarakarÃkÃraviÓÃradavice«Âita÷ /
akÃryamitrameko 'sau tasya kiæ varïayÃmahe //165//}
%<(ÁÃrÇgadharapaddhati)>%
atra {kÃryaæ vinà mitram} iti vivak«itam {akÃrye mitram iti} tu pratÅti÷ / yathà vÃ
{cirakÃlapariprÃptalocanÃnandadÃyina÷ /
kÃntà kÃntasya sahasà vidadhÃti galagraham //166//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra {kaïÂhagraham} iti vÃcyam / yathà vÃ
{na trastaæ yadi nÃma bhÆtakaruïÃsaætÃnaÓÃntÃtmana÷
tena vyÃrujatà dhanurbhagavato devÃdbhavÃnÅpate÷ /
tatputrastu madÃndhatÃrakavadhÃdviÓvasya dattotsava÷
skanda÷ skanda iva priyo 'hamatha và Ói«ya÷ kathaæ vismta÷ //167//}
%<(BhavabhtÆti's MahÃvÅracarita 2.28)>%
atra bhavÃnÅpatisabdo bhavÃnyÃ÷ patyantare pratÅtiæ karoti / yathà vÃ
{gorapi yadvÃhanatÃæ prÃptavata÷ so 'pi girisutÃsiæha÷ /
savidhe nirahaÇkÃra÷ pÃyÃdva÷ so 'mbikÃramaïa÷ //168//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atrÃmbikÃramaïa iti viruddhÃæ dhiyamutpÃdayati //
{ÓrutikaÂu} sasÃsagataæ yathÃ
{sà dÆre ca sudhÃsÃndrataraÇgitavilocanà /
bahirnirhrÃdanÃrho 'yaæ kÃlaÓca samupÃgata÷ //169//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 93)>%
evamanyadapi j¤eyam //
##
kecana na puna÷ sarve / krameïodÃharaïam
[(1) ÓrutikaÂu]
{so 'dhyau«Âa vedÃæstridaÓÃnaya«Âa pitnatÃrpsÅtsamamaæsta bandhÆn /
vyaje«Âa «a¬avargamaraæsta nÅtau samÆlaghÃtaæ nyavadhÅdarÅæÓca //170//}
%<(BhaÂÂikÃvya 1.2)>%
[(2) aprayuktam)]
{sa rÃtu vo duÓcyavano bhÃvukÃnÃæ paraæparÃm /
ane¬amÆkatÃdyaiÓca dyatu do«airasaæmatÃn //171//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra duÓcyavana indra÷ ane¬amÆko mÆkabadhira÷ //
[(3) nihata-artham]
{sÃyakasahÃyabÃhormakaradhvajaniyamitak«amÃdhipate÷ /
abjarucibhÃsvaraste bhÃtitarÃmavanipa Óloka÷ //172//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra sÃyakÃdaya÷ Óabda÷ kha¬gÃbdhibhÆcandrayaÓa÷paryÃyÃ÷ ÓarÃdyarthatayà prasiddha÷ //
[(4) anucita-artham]
{kuvindastvaæ tÃvatpaÂayasi guïagrÃmamabhito
yaÓo gÃyantyete diÓi diÓi ca nagnÃstava vibho /
ÓarajjyotsnÃgaurasphuÂavikaÂasarvÃÇgasubhagÃ
tathÃpi tvatkÅrtirbhramati vigatÃcchÃdanamiha //173//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra kuvindÃdiÓabdo 'rthÃntaraæ pratipÃdayannupaÓlokyamÃnasya tiraskÃraæ vyanaktÅtyanucitÃrtha÷ /
[(5) nirarthakam]
{prÃbhrabhrìvi«ïudhÃmÃpya vi«amÃÓva÷ karotyayam /
nidrÃæ sahasraparïÃnÃæ palÃyanaparÃyaïÃm //174//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra prÃbhrabhrìvi«ïudhÃmacvi«amÃÓvanidrÃparïaÓabdÃ÷ praku«ÂajaladagaganasaptÃÓvasaækocadalÃnÃmavÃcakÃ÷ //
[(6) aÓlÅlam, vrŬa]
{bhÆpaterupasarpantÅ kampanà vÃmalocanà /
tattatpraharaïotsÃhavatÅ mohanamÃdadhau //175//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atropasarpaïapraharaïamohanaÓabdà vrŬÃdÃyitvÃdaÓlÅlÃ÷ /
[jugupsÃ]
{tenyairvÃntaæ samaÓnanti parotsargaæ ca bhu¤jate /
itarÃrthagrahe ye«Ãæ kavÅnÃæ syÃtpravartanam //176//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra vÃntotsargapravartanaÓabdà jugupsÃdÃyina÷ /
[amaÇgala]
{pitvasatimahaæ vrajÃmi tÃæ saha parivÃrajanena yatra me /
bhavati sapadi pÃvakÃnvaye hdayamaÓe«itaÓokaÓalyakam //177//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 83)>%
atra pitghamityÃdau vivak«ite ÓmaÓÃnÃdipratÅtÃvamaÇgalÃrthatvam /
[(7) saædigdham]
{surÃlayollÃsapara÷ prÃptaparyÃptakampana÷ /
mÃrgaïapravaïo bhÃsvadbhÆtire«a vilokyatÃm //178//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra kiæ surÃdiÓabdà devasenÃÓaravibhÆtyarthÃ÷ kiæ madirÃdyarthÃ÷ iti saædeha÷ //
[(8) apratÅtam]
{tasyÃdhimÃtropÃyasya tÅvrasaævegatÃju«a÷ /
d¬habhÆmi÷ priyaprÃptau yatna÷ sa phalita÷ sakhe //179//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atrÃdhimÃtropÃyÃdaya÷ Óabdà yogaÓÃstramÃtraprayuktatvÃdapratÅtÃ÷ //
[(9)Vulgar (grÃmyam)]
{tÃmbÆlabhtagalloyaæ bhallaæ jalpati mÃnu«a÷ /
karoti khÃdanaæ pÃdaæ sadaiva tu yathà tathà //180//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra gallÃdaya÷ ÓabdÃ÷ grÃmyÃ÷ //
[(10) neyÃrtham]
{vastravaidÆryacaraïai÷ k«atasattvaraja÷parà /
ni«kampà racità netrayuddhaæ vedaya sÃæpratam //181//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 37)>%
atrÃmbararatnapÃdai÷ k«atatamà acalà bhÆ÷ ktà netradvandvaæ bodhayeti neyÃrthatà //
[(11) kli«Âam]
{dhammillasya na kasya prek«ya nikÃmaæ kuraÇgaÓÃvÃk«yÃ÷ /
rajyatyapÆrvabandhavyutpattermÃnasaæ ÓobhÃm //182//}
%<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 2,1.22)>%
atra dhammillasya ÓobhÃæ prek«ya kasya mÃnasaæ na rajyatÅti saæbandhe kli«Âatvam //
[(12) avim«ÂavidheyÃæÓam]
{nyakkÃro hyayameva me yadarayastatrÃpyasau tÃpasa÷
so 'pyatraiva nihanti rÃk«asakulaæ jÅvatyaho rÃvaïa÷ /
dhigdhik Óakrajitaæ prabodhitavatà kiæ kumbhakarïena vÃ
svargagÃmaÂikÃviluïÂhanavthocchÆnai÷ kimebhirbhujai÷ //183//}
%<(Har«a's NÃgÃnanda 9.55 ; Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana)>%
atra 'ayameva nyakkÃra÷' iti vÃcyam / ucchÆnatvamÃtraæ cÃnuvÃdyam, na vthÃtvaviÓe«itam / atra ca Óabdaracanà viparÅtà kteti vÃkyasyaiva do«o na vÃkyÃrthasya / yathà vÃ
{apÃÇgasaæsargi taraÇgitaæ dÓorbhruvorarÃlÃntavilÃsi vellitam /
visÃri romäcanaka¤cukaæ tanostanoti yo 'sau subhage tavÃgata÷ //184//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra yo 'sÃviti padadvayamanuvÃdyamÃtrapratÅtikt /
tathÃhi ---- prakrÃntaprasiddhÃnubhÆtÃrthavi«ayastacchabdo yacchabdopÃdÃnaæ nÃpek«ate / krameïodÃharaïam /
{kÃtaryaæ kevalà nÅti÷ Óauryaæ ÓvÃpadace«Âitam /
ata÷ siddhiæ sametÃbhyÃmubhÃbhyÃmanviye«a sa÷ //185//}
%<(KÃlidÃsa's RaghuvaæÓa 17.47)>%
{dvayaæ gataæ saæprati ÓocanÅyatÃæ samÃgamaprÃrthanayà kapÃlina÷ /
kalà ca sà kÃntimatÅ kalÃvatastvamasya lokasya ca netrakaumudÅ //186[=252]//}
%<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 5.71)>%
{utkampinÅ bhayapariskhalitÃæÓukÃntÃ
te locane pratidiÓaæ vidhure k«ipantÅ /
krÆreïa dÃruïatayà sahasaiva dagdhÃ
dhÆmÃndhitena dahanena na vÅk«itÃsi //187//}
%<(Har«a's RatnÃvali ; ùnandavardana's dhvanyÃloka)>%
yacchabdastÆttaravÃkyÃnugatatvenopÃtta÷ sÃmarthyÃtpÆrvavÃkyÃnugatasya tacchabdasyopÃdÃnaæ nÃpek«ate / yathÃ
{sÃdhu candramasi pu«karai÷ ktaæ mÅlitaæ yadabhirÃmatÃdhike /
udyatà jayani kÃminÅmukhe tena sÃhasamanu«Âhitaæ puna÷ //188//}
%<(Abhinanda's RÃmacarita 2.95)>%
prÃgupÃttastu yacchabdastacchabdopÃdÃnaæ vinà sÃkÃÇk«a÷ / yathà atraiva Óloke ÃdyapÃdayorvyatyÃse / dvayorupÃdÃne tu nirÃkÃÇk«atvaæ prasiddham / anupÃdÃne 'pi sÃmarthyÃtkutraciddvayamapi gamyate / yathÃ
{ye nÃma kecidiha na÷ prathayantyavaj¤Ãæ
jÃnanti te kimapi tÃn prati nai«a yatna÷ /
utpatsyatesti mama ko 'pi samÃnadharmÃ
kÃlo hyayaæ niravadhirvipulà ca pthvÅ //189//}
%<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 1.7)>%
atra ya utpatsyate taæ pratÅti / evaæ ca tacchabdÃnupÃdÃne 'tra sÃkÃÇk«atvam / na cÃsÃviti
tacchabdÃrthamÃha /
{asau maruccumbitacÃrukesara÷ prasannatÃrÃdhipamaï¬alÃgraïÅ÷ /
viyuktarÃmÃturad«ÂivÅk«ito vasantakÃlo hanumÃnivÃgata÷ //190//}
%<(Har«a's NÃgÃnanda 6.4)>%
atra hi na tacchabdÃrthapratÅti÷ /
pratÅtau vÃ
{karabÃlakarÃlado÷ sahÃyo yudhi yosau vijayÃrjunaikamalla÷ /
yadi bhÆpatinà sa tatra kÃrye viniyujyeta tata÷ ktaæ ktaæ syÃt //191//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra sa ityasyÃnarthakyaæ syÃt /
atha
{yovikalpamidamarthamaï¬alaæ paÓyatÅÓa nikhilaæ bhavadvapu÷ /
Ãtmapak«aparipÆrite jagatyasya nityasukhina÷ kuto bhayam //192//}
%<(MahimabhaÂÂa's Vyaktiviveka)>%
itÅdaæÓabdavadada÷ÓabdastacchabdÃrthamabhidhatte iti ucyate / tarhyatraiva vÃkyÃntare upÃdÃnamarhati na tatraiva / yacchabdasya hi nikaÂe sthita÷ prasiddhiæ parÃmÓati / yathÃ
{yattadÆrjitamatyugraæ k«Ãtraæ tejosya bhÆpate÷ /
dÅvyatÃk«aistadÃnena nÆnaæ tadapiæ hÃritam //193//}
%<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 1.13)>%
ityatra tacchabda÷ /
nanu katham
{kalyÃïÃnÃæ tvamasi mahasÃæ bhÃjanaæ viÓvamÆrte
dhuryÃæ lak«mÅmatha mayi bhÓaæ dhehi deva prasÅda /
yadyatpÃpaæ pratijahi jagannÃtha namrasya tanme
bhadraæ bhadraæ vitara bhagavan bhÆyase maÇgalÃya //194//}
%<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 1.4)>%
atra yadyadityuktvà tanme ityuktam / ucyate ---- yadyaditi yena kenacidrÆpeïa sthitaæ sarvÃtmakaæ vastvÃk«iptaæ tathÃbhÆtameva tacchabdena parÃmÓyate /
yathà vÃ
{kiæ lobheba vilaÇghita÷ sa bharato yenatadevaæ ktaæ
mÃtrà strÅlaghutÃæ gatà kimatha và mÃtaiva madhyamà /
mithyaitanmama cintitaæ dvitayamapyÃryÃnujosau guru-
rmÃtà tÃtakalatramityanucitaæ manye vidhÃtrà ktaæ //195//}
%<(Dhana¤jaya's DaÓarÆpaka 3.29 ; BhavabhÆti's UttararÃmacarita)>%
atrÃryasyeti tÃtasyeti ca vÃcyam / na tvanayo÷ samÃse guïÅbhÃva÷ kÃrya÷ / evaæ samÃsÃntare 'pyudÃhÃryam //
viruddhamatikdyathÃ
[(13) viruddhamatikt)]
{Óritak«amà raktabhuva÷ ÓivÃliÇgitamÆrtaya÷ /
vigrahak«apaïenÃdya Óerate te gatÃsukhÃ÷ //196//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 97)>%
atra k«amÃdiguïayuktÃ÷ sukhamÃsate iti vivak«ite hatà iti viruddhà pratÅti÷ //
padaikadeÓe yathÃsaæbhavaæ krameïodÃharaïam
[(1) ÓrutikaÂu]
{alamaticapalatvÃtsvapnamÃyopamatvÃt
pariïativirasatvÃtsaægamenÃÇganÃyÃ÷ /
iti yadi ÓataktvastattvamÃlocayÃma-
stadapi na hariïÃk«Åæ vismaratyantarÃtmà //197//}
%<(Bilhaïacarita[or BilhaïakÃvya] 58)>%
atra tvÃditi / yathà vÃ
{tadgaccha siddhyai kuru devakÃryamartho 'yamarthÃntaralabhya eva /
apek«ate pratyayamaÇgalabdhyai bÅjÃÇkura÷ prÃgudayÃdivÃmbha÷ //198//}
%<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 3.18)>%
atra ddhyai vdhyai, iti kaÂu //
[(2)]
{yaÓcÃpsarovibhramamaï¬anÃnÃæ saæpÃdayitrÅæ Óikharairbibharti /
balÃhakacchedavibhaktarÃgÃmkÃlasaædhyÃmiva dhÃtumattÃm //199//}
%<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 1.4)>%
atra mattÃÓabda÷ k«ÅbÃrthe nihatÃrtha÷ //
[(3)]
{ÃdÃva¤janapu¤jaliptavapu«Ãæ ÓvÃsÃnillollÃsita-
protsarpaddhirahÃnalena ca tata÷ saætÃpitÃnÃæ dÓÃm /
saæpratyeva ni«ekamaÓrupayasà devasya cettobhuvo
bhallÅnÃmiva pÃnakarma kurute kÃmaæ kuraÇgek«aïà //200//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra dÓÃmiti bahuvacanaæ nirarthakam kuraÇgek«aïÃyà ekasyà evopÃdÃnÃt / na cÃlasavalitairityÃdivat vyÃpÃrabhedÃdbahutvam vyÃpÃrÃïÃmanupÃttatvÃt / na ca vyÃpÃretra dkÓabdo vartate / atraiva 'kurute ' ityÃtmanepadamapyanarthakam / pradhÃnakriyÃphalasya kartrasaæbandhe kartrabhiprÃyakriyÃphalÃbhÃvÃt //
[(4)]
{cÃpÃcÃryastripuravijayÅ kÃrtikeyo vijeya÷
Óastravyasta÷ sadanamudadhirbhÆriyaæ hantakÃra÷ /
astyevaitat kimu ktavatà reïukÃkaïÂhabÃdhÃæ
baddhaspardhastava paraÓunà lajjate candrahÃsa÷ //201//}
%<(RÃjaÓekhara's BÃlarÃmÃyaïa 2.37)>%
atra vijeya iti ktyapratyaya÷ ktapratyayÃrthavÃcaka÷ //
[(5)]
{atipelavamatiparimitavarïaæ laghutaramudÃharati ÓaÂha÷ /
paramÃrthata÷ sa hdayaæ vahati puna÷ kÃlakÆÂaghaÂitamiva //202//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã)>%
atra pelavaÓabda÷ //
{ya÷ pÆyate surasarinmukhatÅrthasÃrtha-
snÃnena ÓÃstrapariÓÅlanakÅlanena /
saujantyamÃnyajanirÆrjitamÆrjitÃnÃæ
yo 'yaæ dÓo÷ patati kasyacideva puæsa÷ //203//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra pÆyaÓabda÷ //
{vinayapraïaaikaketanaæ satataæ yobhavadaÇga tÃdÓa÷ /
kathamadya sa tadvadÅk«yataÃæ tadabhipretapadaæ samÃgata÷ //204//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 104)>%
atha pretaÓabda÷ //
[(6)]
{kasmin karmaïi sÃmarthyamasya nottapatetarÃm /
ayaæ sÃdhycarastasmÃda¤jalirbadhyatÃmiha //205//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã)>%
atra kiæ pÆrvaæ sÃdhu÷ uta sÃdhu«u caratÅti saædeha÷ //
[(7)]
{kimucyate 'sya bhÆpÃlamaulimÃlÃmahÃmaïe÷ /
sudurlabhaæ vacobÃïaistejo yasya vibhÃvyate //206//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra vaca÷Óabdena gÅ÷Óabdo lak«yate / atra khalu na kevalaæ pÆrvapadam yÃvaduttarapadamapi paryÃyaparivartanaæ na k«amate / jaladhyÃdÃvuttarapadameva va¬avÃnalÃdau pÆrvapadameva //
yadyapyasamarthasyaivÃprayuktÃdaya÷ kecana bhedÃ÷ tathÃpyanyairÃlaÇkÃrikairvibhÃgena pradarÓità iti bhedapradarÓanenodÃhartavyà iti ca vibhajyoktÃ÷ //52//
[vÃkyado«a]
##
##
##
(1) rasÃnuguïatvaæ varïÃnÃæ vak«yate / tadviparÅtaæ pratikÆlavarïam / yathà ÓÇgÃre
{akuïÂhotkaïÂhayà pÆrïamÃkaïÂhaæ kalakaïÂhi mÃm /
kambukaïÂhyÃ÷ k«aïaæ kaïÂhe kuru kaïÂhÃrtimuddhara //207//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 107,325)>%
raudre yathÃ
{deÓa÷ so 'yamarÃtiÓoïitajalairyasmin hradÃ÷ pÆritÃ÷
k«atrÃdeva tathÃvidha÷ paribhavastÃtasya keÓagraha÷ /
tÃnyevÃhitahetighasmaragurÆïyastrÃïi bhÃsvanti me
yadrÃmeïa ktaæ tadeva kurute droïÃtmaja÷ krodhana÷ //208//}
%<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 3.33)>%
atra hi vikaÂavarïatvaæ dÅrghasamÃsatvaæ cocitam / yathÃ
{prÃgprÃptaniÓumbhaÓÃæbhavadhanurdvedhÃvidhÃvirbhavat-
krodhapreritabhÅmabhÃrgavabhujastambhÃpaviddha÷ ks.aïÃt /
ujjvÃla÷ paraÓurbhavatvaÓithilastvatkaïÂhapÅÂhÃtithi-
ryenÃnena jagatsu khaï¬aparaÓurdevo hara÷ khyÃpyate //209//}
%<(BhavabhtÆti's MahÃvÅracarita 2.33)>%
yatra tu na krodhastatra caturthapÃdÃbhidhÃne tathaiva Óabdaprayoga÷ //
(2) upahata utvaæ prÃpto (3) lupto và visargo yatra tat / yathÃ
{dhÅro vinÅto nipuïo varÃkÃro npo 'tra sa÷ /
yasya bhtyà balotsiktà bhaktà buddhiprabhÃvitÃ÷ //210//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
(4) visaædhi saædhervairÆpyam viÓle«oÓlÅlatvaæ ka«Âatvaæ ca / tatrÃdyaæ yahtÃ
{rÃjanvibhÃnti bhavataÓcaritÃni tÃni
indordyutiæ dadhati yÃni rasÃtalenta÷ /
dhÅdorbale atitate ucitÃnuvttÅ
ÃtanvatÅ vijayasaæpadametya bhÃta÷ //211//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 109)>%
yathà vÃ
{tata udita udÃrahÃrahÃridyutiruccairudayÃcalÃdivendu÷ /
nijavaæÓa udÃttakÃntakÃntirbata muktÃmaïivaccakÃstyanargha÷ //212//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
saæhitÃæ na karomÅti svacchayà sakdapi do«a÷ praghyÃdihetukatve tvasakt //
{vegÃdu¬¬Åya gagane calaï¬Ãmarace«Âita÷ /
ayamuttapate pastrÅ tato 'traiva ruciÇkuru //213//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra saædhÃvaÓlÅlatà //
{urvyasÃvatra tarvÃlÅ marvante cÃrvavasthiti÷ /
mÃtrarju yujyate gantuæ Óiro namaya tanmanÃk //214//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 2.10)>%
(5) hataæ lak«aïÃnusaraïe 'pyaÓravyam / aprÃptagurubhÃvÃntalaghu rasÃnanuguïaæ ca vttaæ yatra tat hatavttam / krameïodÃharaïam ----
{amtamamtaæ ka÷ saædeho madhÆnyapi nÃnyathÃ
madhuramadhikaæ cÆtasyÃpi prasannarasaæ phalam /
sakdapi punarmadhyastha÷ san rasÃntaravijjano
vadatu yadihÃnyatsvÃdu syÃtpriyÃdaÓanacchadÃt //215//}
%<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 3,2.10)>%
atra 'yadihÃnyatsvÃdu syÃt' ityaÓravyam / yathà vÃ
{jaæ parihari_uæ tÅra_i maïa_aæpi ïa sundarattaïaguïeïa /
aha ïavaraæ jassa doso pa¬ipakkhehiæ pi pa¬ivaïïo //216//}
[yat parihartuæ tÅryate manÃgapi na sundaratvaguïena /
atha kevalaæ yasya do«a÷ pratipak«airapi pratipanna÷ //]
%<(ùnandavardhana's Vi«amabÃïalÅlà ; HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ)>%
atra dvitÅyatatÅyagaïau sakÃrabhakÃrau /
{vikasitasahakÃratÃrahÃriparimalagu¤jitapu¤jitadvirepha÷ /
navakisalayacÃrucÃmaraÓrÅharati munerapi mÃnasaæ vasanta÷ //217//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra hÃriÓabda÷ / hÃripramuditasaurabheti pÃÂho yukta÷ / yathà vÃ
{anyÃstà guïaratnarohaïabhuvo dhanyà mdanyaiva sÃ
saæbhÃrÃ÷ khalu tenya eva vidhinà yaire«a s«Âo yuvà /
ÓrÅmatkÃntiju«Ãæ dvi«Ãæ karatalÃt strÅïÃæ nitambasthalÃt
d«Âe yatra patanti mƬhamanasÃmastrÃïi vastrÃïi ca //218//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra 'vastrÃïyapi' iti pÃÂhe laghurapi gurutÃæ bhajate //
{hà npa hà budha hà kavibandho viprasahasrasamÃÓraya deva /
mugdhavidagdhasabhÃntararatna kvÃsi gata÷ kva vayaæ ca tavaite //219//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
hÃsyarasavya¤jakametadvttam
(6) nyÆnapadaæ yathÃ
{tathÃbhÆtÃæ d«Âvà npasadasi päcÃlatanayÃæ
vane vyÃdhai÷ sÃrdhaæ suciramu«itaæ valkaladharai÷ /
virÃÂasyÃvÃse sthitamanucitÃrambhanibhtaæ
guru÷ khedaæ khinne mayi bhajati nÃdyÃpi kuru«u //220[= 15]//}
%<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 1.11)>%
atrÃsmÃbhiriti "khinna" ityasmÃtpÆrvamitthamiti ca //
(7) adhikaæ yathÃ
{sphaÂikÃktinirmala÷ prakÃmaæ pratisaækrÃntaniÓÃtaÓÃstratattva÷ /
aviruddhasamanvitoktiyukti÷ pratimallÃstamayodaya÷ sa ko 'pi //221//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra ÃktiÓabda÷ / yathà vÃ
{idamanucitamakramaÓca puæsÃæ yadiha jarÃsvapi mÃnmathà vikÃrÃ÷ /
yadapi ca na ktaæ nitambinÅnÃæ stanapatanÃvadhi jÅvitaæ rataæ và //222//}
%<(Bharthari's ÁÇgÃraÓataka 27)>%
atra ktamiti / ktaæ pratyuta prakramabhaÇgamÃvahati / tathà ca 'yadapi ca na kuraÇgalocanÃnÃm' iti pÃÂhe nirÃkÃÇk«aiva pratÅti÷ //
(8) kathitapadaæ yathÃ
{adhikaratalatalpaæ kalpitasvÃpalÅlÃ-
parimilananimÅlatpÃï¬imà gaï¬apÃlÅ /
sutanu kathaya kasya vya¤jayatya¤jasaiva
smaranarapatilÅlÃyauvarÃjyÃbhi«ekam //223//}
%<(Kuntaka, VakroktijÅvita 1.109)>%
atra lÅleti //
(9) patatprakar«aæ yathÃ
{ka÷ ka÷ kutra na ghurghurÃyitaghurÅghoro ghuretsÆkara÷
ka÷ ka÷ kaæ kamalÃkaraæ vikamakaæ kartuæ karÅ nodyata÷ /
ke ke kÃni vanÃnyaraïyamahi«Ã nonmÆlayeyuryata÷
siæhÅsnehavilÃsabaddhavasati÷ pa¤cÃnano vartate //224//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 115)>%
(10) samÃptapunarÃttaæ yathÃ
{kreÇkÃra÷ smarakÃrmukasya suratakrŬÃpikÅnÃæ rava÷
jhaÇkÃro ratima¤karÅmadhulihÃæ lÅlÃcakorÅdhvani÷ /
tanvyÃ÷ ka¤culikÃpasÃraïabhujÃk«epaskhalatkaÇkaïa-
kvÃïa÷ prema tanotu vo navavayolÃsyÃya veïusvana÷ //225//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 116)>%
(11) dvitÅyÃrdhagataikavÃcakaÓe«aprathamÃrdhaæ yathÃ
{masïacaraïapÃtaæ gamyatÃæ bhÆ÷ sadarbhÃ
viracaya sicayÃntaæ mÆrdhni gharma÷ kaÂhora÷ /
taditi janakaputrÅ locanairaÓrupÆrïai÷
pathi pathikavadhÆbhirvÅk«ità Óik«ità ca //226//}
%<(RÃjaÓekhara's BÃlarÃmÃyaïa 6.36)>%
(12) abhavan mata÷ (i«Âa÷) yoga÷ (saæbandha÷) yatra tat / yathÃ
{ye«Ãæ tÃstridaÓebhadÃnasarita÷ pÅtÃ÷ pratÃpo«mabhi-
rlÅlÃpÃnabhuvaÓca nandanavanacchÃyÃsu yai÷ kalpitÃ÷ /
ye«Ãæ huÇktaya÷ ktÃmarapatik«obhÃ÷ k«apÃcÃriïÃæ
kiæ taistvatparito«akÃri vihitaæ ki¤citpravÃdocitam //227//}
%<(MahimabhaÂÂa's Vyaktiviveka)>%
atra {guïÃnÃæ ca parÃrthatvÃdasaæbandha÷ samatvÃtsyÃt} ityuktanayena yacchabdanidaÓyÃnÃmarthÃnÃæ parasparasamanvayena yair ityatra viÓe«asyÃpratÅtiriti / {k«apÃcÃribhi÷} iti pÃÂhe yujyate samanvaya÷ / yathà vÃ
{tvamevaæsaundaryà sa ca ruciratÃyÃ÷ paricita÷
kalÃnÃæ sÅmÃnaæ paramiha yuvÃmeva bhajatha÷ /
api dvandvaæ di«Âyà taditi subhage saævadati vÃm
ata÷ Óe«aæ yatsyÃjjitamiha tadÃnÅæ guïitayà //228//}
%<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava)>%
atra yadityatra taditi tadÃnÅmityatra yadeti vacanaæ nÃsti / {cetsyÃt} iti yukta÷ pÃÂha÷ / yathà vÃ
{saægrÃmÃÇgaïamÃgatena bhavatà cÃpe samÃropite
devÃkarïaya yena yena sahasà yadyatsamÃsÃditam /
kodaï¬ena ÓarÃ÷ ÓarairariÓirastenÃpi bhÆmaï¬alaæ
tena tvaæ bhavatà ca kÅrtiratulà kÅrtyà ca lokatrayam //229//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
atrÃkarïanakriyÃkarmatve kodaï¬aæ ÓarÃnityÃdi vÃkyÃrthasya
karmatve kodaï¬a÷ Óarà iti prÃptam / na ca yacchabdÃrthastadviÓe«aïaæ
và kodaï¬Ãdi / na ca kena kenetyÃdi praÓna÷ / yathà vÃ
{"cÃpÃcÃryastripuravijayÅ kÃrtikeyo vijeya÷
Óastravyasta÷ sadanamudadhirbhÆriyaæ hantakÃra÷ /
astyevaitat kimu ktavatà reïukÃkaïÂhabÃdhÃæ
baddhasparddhastava paraÓunà lajjate candrahÃsa÷" //230//}
%<(RÃjaÓekhara's BÃlarÃmÃyaïa 2.37)>%
ityÃdau bhÃrgavasya nindÃyÃæ tÃtparyam / ktavateti paraÓau sà pratÅyate / 'ktavata÷' iti tu pÃÂhe matayogo bhavati / yathà vÃ
{catvÃro vayamtvija÷ sa bhagavÃn karmopade«ÂÃ hari÷
saægrÃmÃdhvaradÅk«ito narapati÷ patnÅ ghÅtavratà /
kauravyÃ÷ paÓava÷ priyÃparirabhavakleÓopaÓÃnti÷ phalaæ
rÃjyanyopanimantraïÃya rasati sphÅtaæ hato dundubhi÷ //231//}
%<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 1.25)>%
atrÃdhvaraÓabda÷samÃse guïÅbhÆta iti na tadartha÷ sarvai÷ saæyujyate / yathà vÃ
{jaÇghÃkÃï¬orunÃlo nakhakiraïalasatlesarÃlÅkarÃla÷
pratyagrÃlaktakÃbhÃprasarakisalayo ma¤juma¤jÅrabhÇga÷ /
bharturnttÃnukÃra jayati nijatanusvacchalÃvaïyavÃpÅ-
saæbhÆtÃmbhojaÓobhÃæ vidadhavabhinavo daï¬apÃdo bhavÃnyÃ÷ //232[=150]//}
%<(MahimabhaÂÂa's Vyaktiviveka)>%
atra daï¬apÃdagatà nijatanu÷pratÅyate bhavÃnyÃ÷ saæbandhinÅ tu vivak«ità //
(13) avaÓyavaktavyamanuktaæ yatra / yathÃ
{aprÃktasya caritÃtiÓayaiÓca d«Âai-
ratyadbhutairapahtasya tathÃpi nÃsthà /
ko 'pye«a vÅraÓiÓukÃktiraprameya-
saundaryasÃrasamudÃyamaya÷ padÃrtha÷ //233//}
%<(BhavabhtÆti's MahÃvÅracarita 2.39)>%
atra 'apahto 'smi' ityapahtatvasya vidhirvÃcya÷ tathÃpÅtyasya dvitÅyavÃkyagatatvenaivopapatte÷ / yathà vÃ
{e«o 'hamadritanayÃmukhapadmajanmÃ
prÃpta÷ surÃsuramanorathadÆravartÅ /
svapneniruddhaghaÂanÃdhigatÃbhirÆpa-
lak«mÅphalÃmasurarÃjasutÃæ vidhÃya //234//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra manorathÃnÃmapi dÆravartÅtyapyartho vÃcya÷ / yathà vÃ
{tvayi nibaddharate÷ priyavÃdina÷ praïayabhaÇgaparÃÇmukhacetasa÷ /
kamaparÃdhalavaæ mama paÓyasi tyajasi mÃnini dÃsajanaæ yata÷ //235//}
%<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 4.55)>%
atra 'aparÃdhasya lavamapi' iti vÃcyam //
(14) asthÃnasthapadaæ yathÃ
{priyeïa saægrathya vipak«asaænidhÃ-
vupÃhitÃæ vak«asi pÅvarastane /
srajaæ na kÃcidvijahau jalÃvilÃæ
vasanti hi premïi guïà na vastu«u //236//}
%<(BhÃravi's KirÃtÃrjunÅya 8.37)>%
atra 'kÃcinna vijahau' iti vÃcyam / yathà vÃ
{lagna÷ kelikacagrahaÓlathajaÂÃlambena nidrÃntare
mudrÃÇka÷ ÓitikandharenduÓakalenÃnta.gkappolasthalam /
pÃrvatyà nakhalak«maÓaÇkitasakhÅnarmasmitahrÅtayÃ
pronm«Âa÷ karapallavena kuÂilÃtÃmracchavi÷ pÃtu va÷ //237//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra nakhalak«metyata÷ pÆrvaæ 'kuÂilatÃmra ...' iti vÃcyam //
(15) asthÃnasthasamÃsaæ yathÃ
{adyÃpi stanaÓailadurgavi«ame sÅmantinÅnÃæ hdi
sthÃtuæ vächati mÃna e«a dhigiti krodhÃdivÃlohita÷ /
prodyaddÆrataraprasÃritakara÷ kar«atyasau tatk«aïÃt
phullatkairavakoÓani÷saradaliÓreïÅkpÃïaæ ÓaÓÅ //238//}
%<(Har«a's NÃgÃnanda 2.41)>%
atra kruddhasyoktau samÃso na kta÷ kaveruktau tu kta÷ //
(16) saækÅrïam yatra vÃkyÃntarasya padÃni vÃkyÃntaramanupraviÓanti / yathÃ
{kimiti na paÓyasi kopaæ pÃdagataæ bahuguïaæ ghÃïemam /
nanu mu¤ca hdayanÃthaæ kaïÂhe manasastamorÆpam //239//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 6.42)>%
atra pÃdagataæ bahuguïaæ hdayanÃrthaæ kimiti na paÓyasi / imaæ kaïÂhe ghÃïa manasastamorÆpaæ kopaæ mu¤ceti / ekavÃkyatÃyÃæ tu kli«Âamiti bheda÷ //
(17) garbhitam yatra vÃkyasya madhye vÃkyÃntaramanupraviÓati / yathÃ
{parÃpakÃraniratairdurjanai÷ saha saægati÷ /
vadÃmi bhavatastattvaæ na vidheyà katha¤cana //240//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra ttÅyapÃdo vÃkyÃntaramadhye pravi«Âa÷ / yathà vÃ
{lagnaæ rÃgÃvtÃÇgyà sud¬hamiha yayaivÃsiya«ÂyÃrikaïÂhe
mÃtaÇgÃnÃmapÅhopari parapuru«airyà ca d«Âà patantÅ /
tatsakto 'yaæ na ki¤cidgaïayati viditaæ te 'stu tenÃsmi dattÃ
bhtyebhya÷ ÓrÅniyogÃdgaditumiva gatetyambudhiæ yasya kÅrti÷ //241//}
%<(Veïidatta's PadyaveïÅ 2)>%
atra {viditaæ testu} iti etatktam / pratyuta lak«mÅstatopasaratÅti viruddhamatikt //
(18)
{ma¤jÅrÃdi«u raïitaprÃyaæ pak«i«u ca kÆjitaprabhti /
stanitamaïitÃdi surate meghÃdi«u garjitapramukham //}
iti prasiddhimatikrÃntam / yathÃ
{mahÃpralayamÃrutak«ubhitapu«karÃvartaka-
pracaï¬aghanagarjitapratirutÃnukÃrÅ muhu÷ /
rava÷ Óravaïabhairava÷ sthagitarodasÅkandara÷
kuto 'dya samarodadherayambhÆtapÆrva÷ pura÷ //242//}
%<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 3.4)>%
atra ravo maï¬ÆkÃdi«u prasiddho na tÆktaviÓe«e siæhanÃde //
(19) bhagna÷ prakrama÷ prastÃva÷ yatra / yathÃ
{nÃthe niÓÃyà niyaterniyogÃdastaæ gate hanta niÓÃpi yÃtà /
kulÃÇganÃnÃæ hi daÓÃnurÆpaæ nÃta÷paraæ bhadrataraæ samasti //243//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 122)>%
atra {gate} iti prakrÃnte {yÃtÃ} iti prakte÷ / {gatà niÓÃpi} iti tu yuktam /
nanu {naikaæ padaæ dvi÷ prayojyaæ prÃyeïa} ityanyatra kathitapadaæ du«Âamiti cehaivoktam / tatkathamekasya padasya dvi÷prayoga÷ / ucyate / uddeÓyapratinirdeÓyavyatirikto vi«aya ekapadaprayogani«edhasya / tadvati vi«aye pratyuta tasyaiva padasya sarvanÃmro và prayogaæ vinà do«a÷ / tathÃhi ----
{udeti savità tÃmrastÃmra evÃstameti ca /
saæpattau ca vipattau ca mahatÃmekarÆpatà //244//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 123)>%
atra rakta evÃstametÅti yadi kriyeta tadà padÃntarapratipÃdita÷ sa evÃrtho 'rthÃntaratayeva pratibhÃsamÃna÷ pratÅtiæ sthagayati // yathà vÃ
{yaÓodhigantuæ sukhalipsayà và manu«yasaækhyÃmativartituæ và /
nirutsukÃnÃmabhiyogabhÃjÃæ samutsukevÃÇkamupaiti siddhi÷ //245//}
%<(BhÃravi's KirÃtÃrjunÅya 3.40)>%
atra pratyayasya / 'sukhamÅhituæ vÃ' iti yukta÷ pÃÂha÷ /
{te himÃlayamÃmantrya puna÷ prek«ya ca ÓÆlinam /
siddhaæ cÃsmai nivedyÃrthaæ taddhis«ÂÃ kkhamudyayu÷ //246//}
%<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 6.94)>%
atra sarvanÃmna÷ / 'anena vis«ÂÃ÷' iti tu vÃcyam /
{mahÅbhta÷ putravato 'pi d«Âistasminnapatye na jagÃma tptim /
anantapu«pasya madhorhi cÆte dvirephamÃlà saviÓe«asaÇgà //247//}
%<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 1.27)>%
atra paryÃyasya / {mahÅbhtopatyavato 'pi} iti yuktam / {atra satyapi putre kanyÃrÆpe 'pyapatye sneho 'bhÆt} iti kecitsamarthayante /
{vipado 'bhibhavantyavikramaæ rahayatyÃpadupetamÃyati÷ /
niyatà laghutà nirÃyateragarÅyÃnna padaæ npaÓriya÷ //248//}
%<(BhÃravi's KirÃtÃrjunÅya 2.14)>%
atropasargasya paryÃyasya ca / {tadabhibhava÷ kurute nirÃyatim} / laghutÃæ bhajate nirÃyatirlaghutÃvÃnna padaæ npaÓriya÷ // iti yuktam /
{kÃcitkÅrïà rajobhirdivamanuvidadhau mandavajtrendulak«mÅ-
raÓrÅkÃ÷ kÃÓcidantardiÓa iva dadhire dÃhamudbhrÃntasattvÃ÷ /
bhremurvÃtyà ivÃnyÃ÷ pratipadamaparà bhÆmivatkampamÃnÃ÷
prasthÃne pÃrthivÃnÃmaÓivamiti puro bhÃvi nÃrya÷ ÓaÓaæsu÷ //249//}
%<(MÃgha's SiÓupÃlavadha 15.96)>%
atra vacanasya / 'kÃÓicitkÅrïà rajobhirdivamanuvidadhurmandavaktrenduÓobhà ni÷ÓrÅkÃ÷' iti 'kampamÃnÃ÷' ityatra 'kampamÃpu÷' iti ca paÂhanÅyam /
{gÃhantÃæ mahi«Ã nipÃnasalilaæ ÓÇgairmuhustìitaæ
chÃyÃbaddhakadambakaæ mgakulaæ romanthamabhyasyatÃæ /
viÓrabdhai÷ kriyatÃæ varÃhapatibhirmustÃk«ati÷ palvale
viÓrÃntiæ labhatÃmidaæ ca ÓithilajyÃbandhamasmaddhanu÷ //250//}
%<(KÃlidÃsa's Abhij¤ÃnaÓakuntalam 2.6)>%
atra kÃrakasya / {viÓrabdhà racayantu ÓÆkaravarà mustÃk«atim} ityadu«Âam /
{akalitatapastejovÅryaprathimni yaÓonidhÃ-
vavitathamadÃdhmÃte ro«ÃnmunÃvabhigacchati /
abhinavadhanurvidyÃdarpak«amÃya ca karmaïe
sphurati rabhasÃtpÃïi÷ pÃdopasaægrahaïÃya ca //251//}
%<(BhavabhtÆti's MahÃvÅracarita 2.30)>%
atra kramasya / pÃdopasaægrahaïÃyati pÆrvaæ vÃcyam / evamanyadapyanusartavyam //
(20) avidyamÃna÷ kramo yatra / yathÃ
{dvayaæ gataæ saæprati ÓocanÅyatÃæ
samÃgamaprÃrthanayà kapÃlina÷ /
kalà ca sà kÃntimatÅ kalÃvata÷
tvamasya lokasya ca netrakaumudÅ //252[=186]//}
%<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 5.71)>%
atra tvaæÓabdÃnantaraæ cakÃro yukta÷ / yathà vÃ
{ÓaktirnistriæÓajeyaæ tava bhujayugale nÃtha do«ÃkaraÓrÅ-
rvaktre pÃrÓve tathai«Ã prativasati mahÃkuÂÂanÅ kha¬gaya«Âi÷ /
Ãj¤eyaæ sarvagà te vilasati ca pura÷ kiæ mayà vddhayà te
procyevetthaæ prakopÃcchaÓikarasitayà yasya kÅrtyà prayÃtam //253//}
%<(Veïidatta's PadyaveïÅ 2)>%
atra {itthaæ procyeva} iti nyÃyyam / tathÃ
{lagnaæ rÃgÃvtÃÇgyÃ- ...... //253 (ka) //}
ityadau {iti ÓrÅniyogÃt} iti vÃcyam //
(21) amata÷ praktaviruddha÷ parÃrtho yatra / yathÃ
{rÃmamanmathaÓareïa tìità du÷sahena hdaye niÓÃcarÅ /
gandhavadrudhiracandanok«ità jÅviteÓavasatiæ jagÃma sà //254//}
%<(KÃlidÃsa's RaghuvaæÓa 11.20)>%
atra prakte rase viruddhasya ÓÇgÃrasya vya¤jakoparo 'rtha÷ //54//
arthado«ÃnÃha
##
##
##
du«Âa iti saæbadhyate / kraæeïodÃharaïam ----
(1) [apu«Âa]
{ativitatagaganasaraïiprasaraïaparimuktaviÓramÃnanda÷ /
marudullÃsitasaurabhakamalÃkarahÃsakdravirjayati //255//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 126)>%
atrÃtivitatatvÃdayo 'nupÃdÃne 'pi pratipÃdyamÃnamarthaæ na bÃdhanta ityapu«ÂÃ÷ na tvasaægatÃ÷ punaruktà và //
(2) [ka«Âa-artha]
{sadà madhye yÃsÃmiyamamtani[÷]syandamadhurÃ
sarasvatyuddÃmà vahati bahumÃrgà parimalam /
prasÃdaæ tà età ghanaparicitÃ÷ kena mahatÃæ
mahÃkÃvyavyomni sphuritamadhurà yÃntu rucaya÷ //256//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 127)>%
atra yÃsÃæ kavirucÅnÃæ madhye sukumÃravicitramadhyamÃtmakatrimÃrgà bhÃratÅ camatkÃraæ vahati tÃ÷ gambhÅrakÃvyaparicitÃ÷ kathamitarakÃvyavat prasannà bhavantu / yÃsÃmÃdityaprabhÃïÃæ madhye tripathagà vahati tà meghaparicitÃ÷ kathaæ prasannà bhavantÅti saæk«epÃrtha÷ //
(3) [vyÃhata-artha]
{jagati jayinaste te bhÃvà navendukalÃdaya÷
praktimadhurÃ÷ santyevÃnye mano madayanti ye /
mama tu yadiyaæ yÃtà loke vilocanacandrikÃ
nayanavi«ayaæ janmanyeka÷ sa eva mahotsava÷ //257//}
%<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 1.36)>%
atrendukalÃdayo yaæ prati paspaÓaprÃyÃ÷ sa eva candrikÃtvam utkar«ÃrthamÃropayatÅti vyÃhatatvam //
(4) [punarukta÷]
{ktamanumatamityÃdi //258[=39]//}
[ktamanumataæ d«Âaæ và yairidaæ gurupÃtakaæ
manujapaÓubhirnirmaryÃdairbhavadbhirudÃyudhai÷ /
narakaripuïà sÃrdha te«Ãæ sabhÅmakirÅÂinÃ-
mayamaha[ma]sÇmedomÃæsai÷ karomi diÓÃæ balim //39//]
%<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 3.24)>%
atrÃrjunÃrjuneti bhavadbhiriti cokte sabhÅmakirÅÂinÃmiti kirÅÂipadÃrtha÷ punarukta÷ / yathà vÃ
{astrajvÃlÃvalŬhapratibalajaladherantaraurvÃyamÃïe
senÃnÃthe sthitesminmama pitari gurau sarvadhanvÅÓvarÃïÃm /
karïÃlaæ saæbhrameïa vraja kpa samaraæ mu¤ca hÃrdikya ÓaÇkÃæ
tÃte cÃpaddhitÅye vahati raïadhuraæ ko bhayasyÃvakÃÓa÷ //259//}
%<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 3.7)>%
atra caturthapÃdavÃkyÃrtha÷ punarukta÷ //
(5) [du«krama÷]
{bhÆpÃlaratna nirdainyapradÃnaprathitotsava /
viÓrÃïaya turaÇgaæ me mÃtaÇgaæ và madÃlasam //260//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 126)>%
atra mÃtaÇgasya prÃÇnirdeÓo yukta÷ /
(6) [grÃmya÷]
{svapiti yÃvadayaæ nikaÂe jana÷ svapimi tÃvadahaæ kimapaiti te /
tadapi sÃæpratamÃhara kÆrparaæ tvaritamÆrumuda¤caya ku¤citam //261//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã)>%
e«o 'vidagdha÷ //
(7) [sandigdha÷]
{mÃtsaryamutsÃryetyÃdi //262[=133]//}
[mÃtsaryamutsÃrya vicÃrya kÃryamÃryÃ÷ samaryÃdamudÃharantu /
sevyà nitambÃ÷ kimu bhÆdharÃïÃm uta smarasmeravilÃsinÅnÃm //133//]
%<(Bharthari's ÁÇgÃraÓataka, SubhëitatriÓatÅ 36)>%
atra prakaraïÃdyabhÃve saædeha÷ ÓÃntaÓÇgÃryanyatarÃbhidhÃne tu niÓcaya÷ //
(8) [nirhetu÷]
{ghÅtaæ yenÃsÅ÷ paribhavabhayÃnnocitamapi
prabhÃvÃdyasyÃbhÆnna khalu tava kaÓcinna vi«aya÷ /
parityaktaæ tena tvamasi sutaÓokÃnna tu bhayÃ-
dvimok«ye Óastra tvÃmahamapi yata÷ svasti bhavate //263//}
%<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 3.19)>%
atra [dvitÅya]Óastramocane heturnopÃtta÷ //
(9) [prasiddhivirodha÷]
{idaæ te kenoktaæ kathaya kamalÃtaÇkavadane
yadetasmin hemna÷ kaÂakamiti dhatse khalu dhiyam /
idaæ tad du÷sÃdhÃkramaïaparamÃstraæ smtibhuvÃ
tava prÅtyà cakraæ karakamalamÆle vinihitam //264//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra kÃmasya cakraæ loke 'prasiddham / yathà vÃ
(9a)
{upaparisaraæ godÃvaryÃ÷ parityajatÃdhvagÃ÷
saraïimaparo mÃrgastvadbhavadbhirihek«yatÃm /
iha hi vihito raktÃÓoka÷ kayÃpi hatÃÓayÃ
caraïalinanyÃsoda¤cannavÃÇkuraka¤cuka÷ //265//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra pÃdÃghÃtenÃÓokasya pu«podgama÷ kavi«u prasiddho na punaraÇkurodgama÷ /
({susitavasanÃlaÇkÃrÃyÃæ kadÃcana kaumudÅ-
mahasi sudÓi svairaæ yÃntyÃæ gatostamabhÆdcidhu÷ /
tadanu bhavata÷ kÅrti÷ kenÃpyagÅyata yena sÃ
priyaghamagÃnmuktÃÓaÇkà kva nÃsi Óubhaprada÷ //266//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 121)>%
atrÃmÆrtÃpi kÅrti÷ jyotsnÃvatprakÃÓarÆpà kathiteti lokaviruddhamapi kaviprasiddherna du«Âam //)
(10) [vidyÃvirodha÷]
{sadà snÃtvà niÓÅthinyÃæ sakalaæ vÃsaraæ budha÷ /
nÃnÃvidhÃni ÓÃstrÃïi vyÃca«Âe ca Óïoti ca //267//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 132)>%
grahoparÃgÃdikaæ vinà rÃtrau snÃnaæ dharmaÓÃstraïa viruddham /
(10 a)
{ananyasadÓaæ yasya balaæ bÃhvo÷ samÅk«yate /
«Ã¬aguïyÃnustistasya satyaæ sà ni«prayojanà //268//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa 240)>%
etat arthaÓÃstreïa /
(10 Ã)
{vidhÃya dÆre keyÆramanaÇgÃÇgaïamaÇganà /
babhÃra kÃntena ktÃæ karajollekhamÃlikÃm //269//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra keyÆrapade nakhaksaÂaæ na vihitamiti / etatkÃmaÓÃstreïa /
(10 i)
{ka«ÂÃÇgayogapariÓÅlanakÅlanena
du÷sÃdhasiddhisavidhaæ vidadhadvidÆre /
ÃsÃdayannabhimatÃmadhunà viveka-
khyÃtiæ samÃdhidhanamaulimarïirvimukta÷ //270//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra vivekakhyÃtistata÷ saæpraj¤ÃtasamÃdhi÷ paÓcÃdasaæpraj¤Ãtastato muktirna tu vivekakhyÃtau / etat yogaÓÃstreïa //
evaæ vidyÃntarairapi viruddhamudÃhÃryam //
(11) [anavÅkta÷]
{prÃptÃ÷ Óriya÷ sakalakÃmadughÃstata÷ kim
dattaæ padaæ Óirasi vidvi«atÃæ tata÷ kim /
saætarpitÃ÷ praïayino vibhavaistata÷ kim
kalpaæ sthitaæ tanubhtÃæ tanubhistata÷ kim //271//}
%<(Bharthari's VairÃgyaÓataka 67)>%
atra tata÷ kimiti na navÅktam / tattu yathÃ
{yadi dahatyanalotra kimadbhutaæ yadi ca gauravamadri«u kiæ tata÷ /
lavaïamambu sadaiva mahodadhe÷ praktireva satÃmavi«Ãdità //272//}
%<(ùnandavardhana's DeviÓataka)>%
(12) [saniyamaparivtta÷]
{yatrÃnullikhitÃrthameva nikhilaæ nirmÃïametadvidher-
utkar«apratiyogikalpanamapi nyakkÃrakoÂi÷ parà /
yÃtÃ÷ prÃïabhtÃæ manorathagatÅrullaÇghya yatsaæpadas
tasyÃbhÃsamaïÅktÃÓmasumaïeraÓmatvamevocitam //273//}
%<(Kuntaka's VakroktijÅvita [1.29])>%
atra {chÃyÃmÃtramaïÅktÃÓmasu maïestasyÃÓmataivocitÃ} iti saniyamatvaæ vÃcyam //
(13) [aniyamaparivtta÷]
{vaktrÃmbhojaæ sarasvatyadhivasati sadà Óoïa evÃdharaste
bÃhu÷ kÃkutsthavÅryasmtikaraïapaÂurdak«iïaste samudra÷ /
vÃhinya÷ pÃrÓvametÃ÷ k«aïamapi bhavato naiva mu¤cantyabhÅk«aïaæ
svacchentarmÃnasesmin kathamavanipate tembupÃnÃbhilëa÷ //274//}
%<(BallÃla's Bhojaprabandha 230)>%
atra {Óoïa eva} iti niyamo na vÃcya÷ //
(14) [viÓe«aparivtta÷]
{ÓyÃmÃæ ÓyÃmalimÃnamÃnayata bho÷ sÃndrairma«ÅkÆrcakair
mantraæ tantramatha prayujya harata ÓvetotpalÃnÃæ Óriyam /
candraæ carïayata k«aïÃcca kaïaÓa÷ ktvà ÓilÃpaÂÂake
yena dra«Âumahaæ k«ame daÓa diÓastadvaktramudrÃÇkitÃ÷ //275//}
%<(RÃjaÓekhara's ViddhaÓÃlabha¤jikà 3.1)>%
atra 'jyautsnÅm' iti ÓyÃmÃviÓe«o vÃcya÷ //
(15) [aviÓe«aparivtta÷]
{kallolavellitad«atparu«aprahÃrai
ratnÃnyamÆni makarÃlaya mÃvamaæsthÃ÷ /
kiæ kaustubhena vihito bhavato na nÃma
yÃ[¤c]ÃprasÃritakara÷ puru«ottame 'pi //276//}
%<(BhallaÂaÓataka 62)>%
atra {ekena kiæ na vihito bhavata÷ sa nÃma} iti sÃmÃnyaæ vÃcyam /
(16) [sÃkÃÇk«a÷]
{arthitve prakaÂÅkte 'pi na phalaprÃpti÷ prabho÷ pratyuta
druhyan dÃÓarathirviruddhacarito yuktastayà kanyayà /
utkar«aæ ca parasya mÃnayaÓasorvisraæsanaæ cÃtmana÷
strÅratnaæ ca jagatpatirdaÓamukho deva÷ kathaæ m«yate //277//}
%<(BhavabhtÆti's MahÃvÅracarita 2.9)>%
atra strÅratnam 'upeks.itum' ityÃkÃÇk«ati / nahi parasyetyanena saæbandho yogya÷ //
(17) [apadayukta÷]
{Ãj¤Ã ÓakraÓikhÃmaïipraïayinÅ ÓÃstrÃïi cak«urnavaæ
bhaktirbhÆtapatau pinÃkini padaæ laÇketi divyà purÅ /
utpattirdruhiïÃnvaye ca tadaho nedgvaro labhyate
syÃccede«a na rÃvaïa÷ kva nu puna÷ sarvatra sarve guïÃ÷ //278//}
%<(RÃjaÓekhara's BÃlarÃmÃyaïa 1.36)>%
atra 'syÃccede«a na rÃvaïa÷' ityatra eva samÃpyam //
(18) [sahacarabhinna÷]
{Órutena buddhirvyasanena mÆrkhatà madena nÃrÅ salilena nimnagà /
niÓà ÓaÓÃÇkena dhti÷samÃdhinà nayena cÃlaÇkriyate narendratà //279//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 140)>%
atra ÓrutÃdibhirutk«Âai÷ sahacaritairvyasanamÆrkhatayornik«Âayorbhinnatvam /
(19) [prakÃÓitaviruddha÷]
{lagnaæ rÃgÃvtÃÇgyÃ- ....... //280[=241]//}
[lagnaæ rÃgÃvtÃÇgyà sud¬hamiha yayaivÃsiya«ÂyÃrikaïÂhe
mÃtaÇgÃnÃmapÅhopari parapuru«airyà ca d«Âà patantÅ /
tatsakto 'yaæ na ki¤cidgaïayati viditaæ testu tenÃsmi dattÃ
bhtyebhya÷ ÓrÅniyogÃdgaditumiva gatetyambudhiæ yasya kÅrti÷ //241//]
%<(Veïidatta's PadyaveïÅ 2)>%
ityatra viditaæ testvityanena ÓrÅstasmÃdapasaratÅti viruddhaæ prakÃÓyate //
(20) [vidhyayukta÷]
{prayatnaparibodhita÷ stutibhiradya Óe«e niÓÃ-
makeÓavamapÃï¬avaæ bhuvanamadya ni÷somakam /
iyaæ parisamÃpyate raïakathÃdya do÷ÓÃlinÃ-
mapaitu ripukÃnanÃtigururadya bhÃro bhuva÷ //281//}
%<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 3.34)>%
atra {Óayita÷ prayatnena bodhyase} iti vidheyam / yathà vÃ
{vÃtÃhÃratayà jagadvi«adharairÃÓvÃsya ni÷Óa«itaæ
te grastÃ÷ punarabhratoyakaïikÃtÅvravratairbarhibhi÷ /
te 'pi kruracamÆrucarmavasanairnÅtÃ÷ k«ayaæ lubdhakair-
dambhasya sphuritaæ vidannapi jano jÃlmo guïÃnÅhate //282//}
%<(BhallaÂaÓataka 87)>%
atra vÃtÃhÃrÃditrayaæ vyutkrameïa vÃcyam //
(21) [anuvÃdÃyukta÷]
{are rÃmÃhastÃbharaïa bhasalaÓreïiÓaraïa
smarakrŬÃvrŬÃÓamana virahiprÃïadamana /
sarohaæsottaæsa pracaladala nÅlotpala sakhe
sakhedo 'haæ mohaæ Ólathaya kathaya kvenduvadanà //283//}
%<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya)>%
atra 'vihahiprÃïadamana' iti nÃnuvÃdyam //
(22) [tyaktapuna÷svÅkta÷]
{lagnaæ rÃgÃvtÃÇgyetyÃdi //284=41//}
[lagnaæ rÃgÃvtÃÇgyà sud¬hamiha yayaivÃsiya«ÂyÃrikaïÂhe
mÃtaÇgÃnÃmapÅhopari parapuru«airyà ca d«Âà patantÅ /
tatsakto 'yaæ na ki¤cidgaïayati viditaæ testu tenÃsmi dattÃ
bhtyebhya÷ ÓrÅniyogÃdgaditumiva gatetyambudhiæ yasya kÅrti÷ //241//]
%<(Veïidatta's PadyaveïÅ 2)>%
atra {viditaæ testu} ityupasaæhto 'pi tenetyÃdinà punarupÃtta÷ //
(23) [aÓlÅla÷]
{hantumeva pravttasya stabdhasya vivarai«iïa÷ /
yathÃsya jÃyate pÃto na tathà punarunnati÷ //285//}
%<(BhÃmaha's KÃvyÃlaÇkÃra 1.51)>%
atra puævya¤janasyÃpi pratÅti÷ //
yatraiko do«a÷ pradarÓitastatra do«ÃntarÃïyapi santi tathÃpi te«Ãæ tatrÃpraktatvÃtprakÃÓanaæ na ktam //55-57//
##
avataæsÃdÅni karïÃdyÃbharaïÃnyevocyante / tatra karïÃdiÓabdÃ÷ karïÃdisthitipratipattaye / yathÃ
{asyÃ÷ karïÃvataæsena jitaæ sarvaæ vibhÆ«aïam /
tathaiva ÓobhatetyarthamasyÃ÷ Óravaïakuï¬alam //286//}
%<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 2,2.14)>%
{apÆrvamadhurÃmodapramoditadiÓastata÷ /
ÃyayurbhÇgamukharÃ÷ Óira÷ÓekharaÓÃlina÷ //287//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra karïaÓravaïaÓira÷ÓabdÃ÷ saænidhÃnapratÅtyarthÃ÷ //
{vidÅrïÃbhimukhÃrÃtikarÃle saægarÃntare /
dhanurjyÃkiïacihnena do«ïà visphuritaæ tava //288//}
%<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 2,2.13)>%
atra dhanu÷Óabda ÃrÆÂhatvÃvagataye //
anyatra tu
{jyÃbandhani«pandabhujena yasya viniÓvamadvaktraparaæpareïa /
kÃrÃghe nirjitavÃsavane laÇkeÓvareïo«itamà prasÃdÃt //289//}
%<(KÃlidÃsa's RaghuvaæÓa 6.20)>%
ityatra kevalo jyÃÓabda÷ /
{prÃïeÓvarapari«vaÇgavibhramapratipattibhi÷ /
muktÃhÃreïa lasatà hasatÅva stanadvayam //290//}
%<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 2,2.15)>%
atra muktÃnÃmanyaratnÃmiÓritatvabodhanÃya muktÃÓabda÷ /
{saundaryasaæpat tÃruïyaæ yasyÃste te ca vibhramÃ÷ /
«aÂpadÃn pu«pamÃleva kÃn nÃkar«ati sà sakhe //291//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atrotk«Âapu«pavi«aye pu«paÓabda÷ / nirupapado hi mÃlÃÓabda÷ pu«pasrajamevÃbhidhatte //
#<... sthite«vetatsamarthanam // MKpr-K_58 //>#
{na khalu karïÃvataæsÃdivajjaghanakäcÅtyÃdi kriyate /
jagÃda madhurÃæ vÃcaæ viÓadÃk«araÓÃlinÅm //292//}
%<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 2,2.18)>%
ityÃdau kriyÃviÓe«aïatve 'pi vivak«itÃrthapratÅtisiddhau {gatÃrthasyÃpi viÓe«yasya viÓe«aïadÃnÃrthaæ kvacitprayoga÷ kÃrya÷} iti na yuktam / yuktatve vÃ
{caraïatraparitrÃïarahitÃbhyÃmapi drutam /
pÃdÃbhyÃæ dÆramadhvÃnaæ vrajanne«a na khidyate //293//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
ityudÃhÃryam //58//
##
yathÃ
{candraæ gatà padmaguïÃnna bhuÇkte padmÃÓrità cÃndramasÅmabhikhyÃm /
umÃmukhaæ tu pratipadya lolà dvisaæÓrayÃæ prÅtimavÃpa lak«mÅ÷ //294//}
%<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 1.43)>%
atra rÃtrau padmasya saækoca÷ divà candramasaÓca ni«prabhatvaæ lokaprasiddhamiti 'na bhuÇkte ' iti hetuæ nÃpek«ate //
#<... anukaraïe tu sarve«Ãm />#
sarve«Ãæ ÓrutikaÂuprabhtÅnÃæ do«ÃïÃm / yathÃ
{mgacak«u«amadrÃk«amityÃdi kathayatyayam /
paÓyai«a ca gavityÃha sÆtrÃmÃïaæ yajeta ca //295//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 147)>%
##
vakpratipÃdyavyaÇgavÃcyaprakaraïÃdÅnÃæ mahimnà do«o 'pi kvacidaguïa÷ kvacinna do«o na guïa÷ / tatra vyÃkaraïÃdau vaktari pratipÃdye ca raudrÃdau ca rase vyaÇge ka«Âatvaæ guïa÷ / krameïodÃharaïam ----
{dÅrghÅÇvevÅÇsama÷ kaÓcidguïavddhyorabhÃjanam /
kvippratyayanibha÷ kaÓcidyatra saænihite na te //296//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 43)>%
{yadà tvÃmahamadrÃk«aæ padavidyÃviÓÃradam /
upÃdhyÃyaæ tadÃsmÃr«aæ samasprÃk«aæ ca saæmadam //297//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 149)>%
{antraprotabhatkapÃlanalakakrÆrakvaïatkaÇkaïa-
prÃyapreÇkhitabhÆribhÆ«aïaravairÃgho«ayantyambaram /
pÅtaccharditaraktakardamaghanaprÃgbhÃraghorollasa-
dvyÃlolastanabhÃrabhairavavapurdarpoddhataæ dhÃvati //298//}
%<(BhavabhtÆti's MahÃvÅracarita 1.35)>%
vÃcyavaÓÃdyathÃ
{mÃtaÇgÃ÷ kimu vilgitai÷ kimaphalairìambarairjambukÃ÷
sÃraÇgà mahi«Ã madaæ vrajatha kiæ ÓÆnye«u Óarà na ke /
kopÃÂopasamudbhaÂotkaÂasaÂÃkoÂeribhÃre÷ pura÷
sindhudhvÃnini huÇkte sphurati yat tadgarjitaæ garjitam //299//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra siæhe vÃcye paru«Ã÷ ÓabdÃ÷ //
prakaraïavaÓÃdyathÃ
{raktÃÓoka kÓodarÅ kka nu gatà tyaktvÃnuraktaæ janaæ
no d«Âeti mudhaiva cÃlayasi kiæ vÃtÃvadhÆtaæ Óira÷ /
utkaïÂhÃghaÂamÃna«a¬padaghaÂÃsaæghaÂÂada«.Âacchada-
statpÃdÃhatimantareïa bhavata÷ pu«podgamo 'yaæ kuta÷ //300//}
%<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 4)>%
atra ÓirodhÆnanena kupitasya vacasi //
kvacinnÅrase na guïo na do«a÷ / yathÃ
{ÓÅrïaghrÃïÃÇghrapÃïÅn vraïibhirapaghanairgharÃvyaktagho«Ãn
dÅrghÃghrÃtÃnaghaughai÷ punarapi ghaÂayatyeka ullÃghayan ya÷ /
gharmÃæÓostasya vontardviguïaghanaghïÃnighnanirvighnavtter
dattÃrghÃ÷ siddhasaæghairvidadhatu ghïaya÷ ÓÅghramaæhovighÃtam //301//}
%<(MayÆra's SÆryaÓataka 6)>%
aprayuktanihatÃrthau Óle«ÃdÃvadu«Âau / yathÃ
{yena dhvastamanobhavena balijitkÃya÷ purà strÅkto
yaÓcoddhttabhujaÇgahÃravalayogaÇgÃæ ca yodhÃrayat /
yasyÃhu÷ ÓaÓimacchirohara iti syutyaæ ca nÃmÃmarÃ÷
pÃyÃtsa svayamandhakak«ayakarastvÃæ sarvadomÃdhava÷ //302//}
%<(Vallabhadeva's SubhëitÃvali ; Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana [2.21,22])>%
atra mÃdhavapak«e ÓaÓimadandhakak«ayaÓabdÃprayuktanihatÃrthau //
aÓlÅlaæ kvacidguïa÷ / yathà suratÃrambhago«ÂhyÃm {dvyarthe÷
padai÷ piÓunayecca rahasyavastu} iti kÃmaÓÃstrasthitau
{karihastena saæbÃdhe praviÓyÃntarvilo¬ite /
upasarpan dhvaja÷ puæsa÷ sÃdhanÃntarvirÃjate //303//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 154)>%
ÓamakathÃsu
{uttÃnocchanamaï¬ÆkapÃÂitodarasaænibhe /
kledini strÅvraïe saktirakme÷ kasya jÃyate //304//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 155)>%
{nirvÃïavairadahanÃ÷ praÓamÃdarÅïÃæ
nandantu pÃï¬utanayà saha mÃdhavena /
raktaprasÃdhitabhuva÷ k«atavigrahÃÓca
svasthà bhavantu kururÃjasutÃ÷ sabhtyÃ÷ //305//}
%<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 1.7)>%
atra bhÃvyamaÇgakasÆcakam //
saædigdhamapi vÃcyamahimnà kvacinniyatÃrthapratÅtikttvena vyÃjastutiparyavasÃyitve guïa÷ / yathÃ
{pthukÃrtasvarapÃtraæ bhÆ«itani÷Óe«aparijanaæ deva /
vilasatkareïugahanaæ saæprati samamÃvayo÷ sadanam //306//}
%<(SubhëitaratnÃkara 1644)>%
pratipÃdyapratipÃdakayorj¤atve satyapratÅtaæ guïa÷ / yathÃ
{ÃtmÃrÃmà vihitaratayo nirvikalpe samÃdau
j¤ÃnodrekÃdvighaÂitatamogranthaya÷ sattvani«ÂhÃ÷ /
yaæ vÅk«ante kamapi tamasÃæ jyoti«Ãæ và parastÃt
taæ mohÃndha÷ kathamayamamuæ vetti devaæ purÃïaæ //307//}
%<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 1.23)>%
svayaæ và parÃmarÓe / yathÃ
{«a¬adhikadaÓanìÅcakramadhyasthitÃtmÃ
hdi vinihitarÆpa÷ siddhidastaddhitÃæ ya÷ /
avicalitamanobhi÷ sÃdhakairmgyamÃïa÷
sa jayati pariïaddha÷ Óaktibhi÷ ÓaktinÃtha÷ //308//}
%<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 5.1)>%
adhamapraktyukti«u grÃmyo guïa÷ / yathÃ
{phullukkaraæ kalamakÆraïihaæ vahanti
je sindhuvÃravi¬avà maha vallahà de /
je gÃlidassa mahisÅdahiïo saricchÃ
de kiæ ca muddhavi_a_illapasÆïapu¤jà //309//}
[pu«potkaraæ kalamabhaktanibhaæ vahanti
ye sindhuvÃraviÂapà mama vallabhÃste /
ye gÃlitasya mahi«Ådaghna÷ sadk«Ã
stekiæ ca mugdhavicakilaprasÆnapu¤jÃ÷ //]
%<(RÃjaÓekhara's KarpÆrama¤jarÅ 1.19)>%
atra kalamabhaktamahi«ÅdadhiÓabdà grÃmyà api vidÆ«akoktau //
nyÆnapadaæ kvacidguïa÷ / yathÃ
{gìhÃliÇganavÃmanÅktakucaprodbhÆtaromodgamÃ
sÃndrasneharasÃtirekavigalacchrÅmannitambÃmbarà /
mà mà mÃnada mÃti mÃmalamiti k«ÃmÃk«arollÃpinÅ
suptà kiæ nu mtà nu kiæ manasi me lÅnà vilÅnà nu kim //310//}
%<(AmaruÓataka 36)>%
kvacinna guïo na do«a÷ / yathÃ
{ti«ÂhetkopavaÓÃtprabhÃvapihità dÅrghaæ na sà kupyati
svargÃyotpatità bhavenmayi punarbhÃvÃdramasyà mana÷ /
tÃæ hartuæ vibudhadvi«o 'pi na ca me ÓaktÃ÷ purovartinÅæ
sà cÃtyantamagocaraæ nayanayoryÃteti ko 'yaæ vidhi÷ //311//}
%<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 4.9)>%
atra pihità ityatonantaraæ 'naitadyata÷' ityetairnyÆnai÷ padairviÓe«abuddherakaraïÃnna guïa÷ / uttarà pratipatti÷ pÆrvÃæ pratipattiæ bÃdhate iti na do«a÷ //
adhikapadaæ kvacidguïa÷ / yathÃ
{yadva¤canÃhitamatirbahucÃÂugarbhaæ
kÃryonmukha÷ khalajana÷ krÂakaæ bravÅti /
tatsÃdhavo na na vidanti vidanti kintu
kartuæ vthà praïayamasya na pÃrayanti //312//}
%<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 3.16)>%
atra {vidanti} iti dvitÅyamanyayogavyavacchedaparam / yathà vÃ
{vada vada jita÷ sa Óatrurna hato jalpaæÓca tava tavÃsmÅti /
citraæ citramarodÅddhà heti paraæ mte putre //313//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 6.30)>%
ityevamÃdau har«abhayÃdiyukte vaktari //
kathitapadaæ kvacidguïa÷ lÃÂÃnuprÃse arthÃntarasaækramitavÃcye vihitasyÃnuvÃdyatve ca / krameïodÃharaïam ----
{sitakarakararuciravibhà vibhÃkarÃkÃra dharaïidhara kÅrti÷ /
pauru«akamalà kamalà sÃpi tavaivÃsti nÃnyasya //314(cf.359)//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 195)>%
{tÃlà jÃ_anti guïà jÃlà de sahi_a_eæhi gheppanti /
ra_ikiraïÃïuggahi_Ã_iæ honti kamalÃ_iæ kamalÃ_iæ //315//}
[tadà jÃyante guïÃ÷ yadà te sahdayairghyante /
ravikiraïÃnughÅtÃni bhavanti kamalÃni kamalÃni //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 989 ; Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana; ùnandavardhana's Vi«amabÃïalÅlÃ)>%
{jitendriyatvaæ vinayasya kÃraïaæ guïaprakar«o vinayÃdavÃpyate /
guïaprakar«eïa janonurajyate janÃnurÃgaprabhavà hi saæpada÷ //316//}
%<(Vallabhadeva's SubhëitÃvali)>%
{patatprakar«amapi kvacidguïa÷ / yathà udÃhte prÃgaprÃpta-ityÃdau //317//}
%<(BhavabhtÆti's MahÃvÅracarita 2.33)>%
samÃptapunarÃttaæ kvacinna guïo na do«a÷ / yatra na viÓe«aïamÃtradÃnÃrtha÷ punargrahaïam api tu vÃkyÃntarameva kriyate / yathÃ
{atraiva prÃgaprÃpta ityÃdau //318//}
apadasthasamÃsaæ kvacid guïa÷ / yathÃ
{udÃhte raktÃÓokaityÃdau //319//}
garbhitaæ tathaiva / yathà ----
{humi avahatthi_areho ïiraÇkuso aha vive_arahi_o vi /
siviïe vi tumammi puïo pattihi bhattiæ ïa pasumarÃmi //320//}
[bhavÃmyapahastitarekho niraÇguÓo 'tha vivekarahito 'pi /
svapne 'pi tvayi puna÷ pratÅhi bhaktiæ na prasmarÃmi //]
%<(ùnandavardhana's Vi«amabÃïalÅlà ; Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana)>%
atra pratÅhÅti madhye d¬hapratyayotpÃdanÃya / evamanyadapi lak«yÃllak«yam //59//
##
##
##
(1) svaÓabdopÃdÃnaæ vyabhicÃriïo yathÃ
{savrŬà dayitÃnane sakaruïà mÃtaÇgacarmÃmbare
satrÃsà bhujage savismayarasà candre 'mtasyandini /
ser«yà jahnusutÃvalokanavidhau dÅnà kapÃlodare
pÃrvatyà navasaægamapraïayinÅ d«Âi÷ ÓivÃyÃstu va÷ //321//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 164)>%
atra vrŬÃdÅnÃm /
{vyÃnamrà dayitÃnane mukulità mÃtaÇgacarmÃmbare
sotkampà bhujage nime«arahità candremtasyandini /
mÅladbhÆ÷ surasindhudarÓanavidhau mlÃnà kapÃlodare}
ityÃdi tu yuktam //
(2) rasasya svaÓabdena ÓÇgÃrÃdiÓabdena và vÃcyatvam / krameïodÃharaïam ----
{tÃmanaÇgajayamaÇgalaÓriyaæ ki¤ciduccabhujamÆlalokitÃm /
netrayo÷ ktavato 'sya gocare ko 'pyajÃyata raso nirantara÷ //322//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 166)>%
{Ãlokya komalakapolatalÃbhi«ikta
vyaktÃnurÃgasubhagÃmabhirÃmamÆrtim /
paÓyai«a bÃlyamativtya vivartamÃna÷
ÓÇgÃrasÅmani taraÇgitamÃtanoti //323//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
(3) sthÃyino yathÃ
{saæprahÃre praharaïai÷ prahÃrÃïÃæ parasparam /
ÂhaïatkÃrai÷ ÓrutigatairutsÃhastasya ko 'pyabhÆt //324//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 167)>%
atrotsÃhasya //
(4)
{karpÆradhÆlidhavaladyutipÆradhauta-
diÇmaï¬ale ÓiÓiraroci«i tasya yÆna÷ /
lÅlÃÓiro 'æÓukaniveÓaviÓe«akÊ.pti-
vyaktastanonnatirabhÆnnayanÃvanau sà //325//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atroddÅpanÃlambanarÆpÃ÷ ÓÇgÃrayogyà vibhÃvà anubhÃvaparyavasÃyina÷ sthità iti ka«Âakalpanà //
(5)
{pariharati ratiæ matiæ lunÅte skhalati bhÓaæ parivartate ca bhÆya÷ /
iti bata vi«amà daÓÃsya dehaæ paribhavati prasabhaæ kimatra kurma÷ //326//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra ratiparihÃrÃdÅnÃmanubhÃvÃnÃæ karuïÃdÃvapi saæbhavÃtkÃminÅrÆpo vibhÃvo yatnata÷ pratipÃdya÷ //
(6)
{prasÃde vartasva prakaÂaya mudaæ saætyaja ru«aæ
priye Óu«yantyaÇgÃnyamtamiva te si¤catu vaca÷ /
nidhÃnaæ saukhyÃnÃæ k«aïamabhimukhaæ sthÃpaya mukhaæ
na mugdhe pratyetuæ prabhavati gata÷ kÃlahariïa÷ //327//}
%<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana ; ÁÃrÇgadharapaddhati)>%
atra ÓÇgÃre pratikÆlasya ÓÃntasyÃnityatÃprakÃÓanarÆpo vibhÃvastatprakÃÓito nirvedaÓca vyabhicÃrÅ upÃtta÷ //
{ïihu_aramaïammi lo_aïapahammi pa¬i_e guru_aïamajjhammi /
sa_alaparihÃrahi_a_Ã vaïagamaïaæ evva maha_i vahÆ //328//}
[nibhtaramaïe locanapathe patite gurujanamadhye /
sakalaparihÃrahdayà vanamanamevecchati vadhÆ÷ //]
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra sakalaparihÃravanagamane ÓÃntÃnubhÃvau / indhanÃdyÃnayanavyÃjenopabhogÃrthaæ vanagamanaæ cet na do«a÷ //
(7) dÅpti÷ puna÷ punaryathà kumÃrasaæbhave rativilÃpe //
(8) akÃï¬e prathanaæ yathà veïÅsaæhÃre dvitÅyeÇkenekavÅrak«aye pravtte bhÃnumatyà saha duryodhanasya ÓÇgÃravarïanam /
(9) akÃï¬e chedo yathà vÅracarite dvitÅyeÇke rÃghavabhÃrgavayordhÃrÃdhirƬhe vÅrarase {kaÇkaïamocanÃya gacchÃmi} iti rÃghavasyoktau //
(10) aÇgasyÃpradhÃnasyÃtivistareïa varïanam / yathà hayagrÅvavadhe hayagrÅvasya //
(11) aÇgino 'nanusaædhÃnam / yathà ratnÃvalyÃæ caturtheÇke bÃbhravyÃgamane sÃgarikÃyà vismti÷ //
(12) praktayo divyà adivyà divyÃdivyÃÓca vÅraraudraÓÇgÃraÓÃntarasapradhÃnÃ
dhÅrodÃttadhÅroddhatadhÅralalitadhÅrapraÓÃntÃ÷ uttamÃdhamamadhyamÃÓca / tatra ratihÃsaÓokÃdbhutÃni adivyottamapraktivat divye«vapi / kiæ tu rati÷ saæbhogaÓÇgÃrarÆpà uttamadevatÃvi«ayà na varïanÅyà / tadvarïanaæ hi pitro÷ saæbhogavarïanamivÃtyantamanucitam /
{krodhaæ prabho saæhara saæhareti yÃvad gira÷ khe marutÃæ caranti /
tÃvatsa vahnirbhavanetrajanmà bhasmÃvaÓe«aæ madanaæ cakÃra //329//}
%<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 3.32)>%
ityuktavat bhrukuÂyÃdivikÃravarjita÷ krodha÷ sadya÷phalada÷ svargapÃtÃlagagasamudrollaÇghanÃdyutsÃhaÓca divye«yeva / adhikaæ tu nibadhyamÃnamasatyapratibhÃsena 'nÃyakavadvartitavyaæ na pratinÃyakavat' ityupadeÓe na paryavasyet / divyÃdivye«u ubhayathÃpi / evamuktasyaucityasya divyÃdÅnÃmiva dhÅrodÃttÃdÅnÃmapyanyathÃvarïanaæ viparyaya÷ / tatrabhavan bhagavannityuttamena na adhamena muniprabhtau na rÃjÃdau bhaÂÂÃraka-iti nottamena rÃjÃdau praktiviparyayÃpattervÃcyam / evaæ deÓakÃlavayojÃtyÃdÅnÃæ ve«avyavahÃrÃdikamucitamevopanibanddhavyam //
(13) anaÇgasya rasÃnupakÃrakasya varïanam / yathà karpÆrama¤jaryà nÃyikayà svÃtmanà ca ktaæ vasantavarïanamanÃdtya bandivarïitasya rÃj¤Ã praÓaæsanam //
{ÅdÓÃ÷} iti / nÃyikÃpÃdaprahÃrÃdinà nÃyakakopÃdivarïanam / uktaæ hi dhvaniktÃ
{anaucityÃdtte nÃnyad rasabhaÇgasya kÃraïam /
aucityopanibandhastu rasasyopani«atparà //} iti //60-62//
idÃnÅæ kvacidado«Ã apyete ityucyante /
##
yathÃ
{autsukyena ktatvarà sahabhuvà vyÃvartamÃnà hriyÃ
taistairbandhuvadhÆjanasya vacanairnÅtÃbhimukhyaæ puna÷ /
d«ÂvÃgre varamÃttasÃdhvasarasà gaurÅ nave saægame
saærohatpulakà hareïa hasatà Óli«Âà ÓivÃyÃstu va÷ //330//}
%<(Har«a's RatnÃvali 1.2)>%
atrautsukyaÓabda iva tadanubhÃvo na tathà pratÅtikt / ata eva 'dÆrÃdutsukam' ityÃdau vrŬÃpremÃdyanubhÃvÃnÃæ / vivalitatvÃdÅnÃmivotsukatvÃnubhÃvasya sahasà prasaraïÃdirÆpasya tathà pratipattikÃritvÃbhÃvÃdutsukamiti ktam //
##
bÃdhyatvenoktirna paramado«a÷ yÃvat praktarasaparipo«akt / yathÃ
{'kvÃkÃryaæ ÓaÓalak«maïa÷ kva ca kulam' ityÃdau //331[=53]//}
[kvÃkÃryaæ ÓaÓalak«aïa÷ kva ca kulaæ bhÆyo 'pi dÓyeta sÃ
do«ÃïÃæ praÓamÃya na Órutamaho kope 'pi kÃntaæ mukham /
kiæ vak«yantyapakalma«Ã÷ ktadhiya÷ svapne 'pi sà durlabhÃ
ceta÷ svÃsthyamupaihi ka÷ khalu yuvà dhanyo 'dharaæ dhÃsyati //53//]
%<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 4.4)>%
atra vitarkÃdi«u udgate«vapi cintÃyÃmeva viÓrÃntiriti praktarasaparipo«a÷ //
{pÃï¬u k«Ãmaæ vadanaæ hdayaæ sarasaæ tavÃlasaæ ca vapu÷ /
Ãvedayati nitÃntaæ k«etriyarogaæ sakhi hdanta÷ //332//}
%<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana)>%
ityÃdau sÃdhÃraïatvaæ pÃï¬utÃdÅnÃmiti na viruddham //
{satyaæ manoramà rÃmÃ÷ satyaæ ramyà vibhÆtaya÷ /
kiæ tu mattÃÇganÃpÃÇgabhaÇgalolaæ hi jÅvitam //333//}
%<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 3.30)>%
ityatrÃdyamardhaæ bÃdhyatvenaivokyam / jÅvitÃdapi adhikamapÃÇgabhaÇgasyÃsthiratvamiti prasiddhabhaÇguropamÃnatayopÃttaæ ÓÃntameva pu«ïÃti na puna÷ ÓÇgÃrasyÃtra pratÅtistadaÇgÃpratipatter÷ / na tu vineyonmukhÅkaraïamatra parihÃra÷ ÓÃntaÓÇgÃrayornairantaryasyÃbhÃvÃt / nÃpi kÃvyaÓobhÃkaraïaæ rasÃntarÃdanuprÃsamÃtrÃdvà tathÃbhÃvÃt //63//
#<ÃÓrayaikye viruddho ya÷ sa kÃryo bhinnasaæÓraya÷ /
rasÃntareïÃntarito nairantaryeïa yo rasa÷ // MKpr-K_64 //>#
vÅrabhayÃnakayorekÃÓrayatvena virodha iti pratiprak«agatatvena bhayÃnako niveÓayitavya÷ / ÓÃntaÓÇgÃrayostu nairantaryeïa virodha iti rasÃntaramantare kÃryam yathà nÃgÃnande ÓÃntasya jÅmÆtavÃhanasya 'aho gÅtam aho vÃditram' ityadbhÆtamantarniveÓya
malayavatÅæ prati ÓÇgÃro nibaddha÷ / na paraæ prabandhe yÃvadekasminnapi vÃkye rasÃntaravyavadhinà virodho nivartate / yathÃ
{bhÆreïudigdhÃn navapÃrijÃta-
mÃlÃrajovÃsitabÃhumadhyà /
gìhaæ ÓivÃbhi÷ parirabhyamÃïÃn
surÃÇganÃÓli«ÂabhujÃntarÃlÃ÷ //334//}
%<(ùnandavardana's dhvanyÃloka)>%
{saÓoïitai÷ kravyabhujÃæ sphuradbhi÷
pak«ai÷ khagÃnÃmupavÅjyamÃnÃn /
saævÅjitÃÓcandanavÃrisekai÷
sugandhibhi÷ kalpalatÃdukÆlai÷ //334//(a)//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{vimÃnaparyaÇkatale ni«aïïÃ÷
kutÆhalÃvi«Âitayà tadÃnÅm /
nirdiÓyamÃnÃn lalanÃÇgulÅbhir-
vÅrÃ÷ svadehÃn patitÃnapaÓyan //335//}
%<(ùnandavardana's dhvanyÃloka)>%
atra bÅbhatsaÓÇgÃrayorantarvÅraraso niveÓita÷ //64//
##
{ayaæ sa raÓanotkar«Å pÅnastanavimardana÷ /
nÃbhyÆrujaghanasparÓÅ nÅvÅvisraæsana÷ kara÷ //336//}
%<(MahÃbhÃrata strÅparvan 24-19)>%
etad bhÆriÓravasa÷ samarabhuvi patitaæ hastamÃlokya tadvadhÆrabhidadhau / atra pÆrvÃvasthÃsmaraïaæ ÓÇgÃrÃÇgamapi karuïaæ paripo«ayati //
{dantak«atÃni karajaiÓca vipÃÂitÃni
prodbhinnasÃndrapulake bhavata÷ ÓarÅre /
dattÃni raktamanasà mgarÃjavadhvÃ
jÃtasphairmunibhirapyavalokitÃni //337//}
%<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 3.43)>%
atra kÃmukasya dantak«atÃdÅni yathà camatkÃrakÃrÅïi tathà jinasya / yathà và para÷ ÓÇgÃrÅ tadalokanÃtsasphastadvat etaddÓo munaya iti sÃmyavivak«Ã //
{krÃmantya÷ k«atakomalalÃÇguligaladraktai÷ sadarbhÃ÷ sthalÅ÷
pÃdai÷ pÃtitayÃvakairiva galadbëpÃmbudhautÃnanà /
bhÅtà bhartkarÃvalambitakarÃstvacchatrunÃryodhunÃ
dÃvÃgniæ parito bhramanti punarapyudyadvivÃhà iva //338//}
%<(ùnandavardana's dhvanyÃloka 3.20)>%
atra cÃÂuke rÃjavi«ayà rati÷ pratÅyate / tatra karuïa iva ÓÇgÃro 'pyaÇgamiti tayorna virodha÷ / yathÃ
{ehi gaccha patotti«Âha vada maunaæ samÃcara /
evamÃÓÃgrahagrastai÷ krŬanti dhanino 'rthibhi÷ //339//}
%<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 3.44)>%
ityatra ehÅti krŬanti gaccheti krŬantÅti krŬanÃpek«ayo÷ Ãgamanagamanayorna virodha÷ /
{k«ipto hastÃvalagna÷ prasabhamabhihato 'pyÃdadÃno 'æÓukÃntaæ
ghïan keÓe«vapÃstaÓcaraïanipatito nek«ita÷ saæbhrameïa /
ÃliÇgan yovadhÆtastripurayuvatibhi÷ sÃÓrunetrotpalÃbhi÷
kÃmÅvÃrdrÃparÃdha÷ sa dahatu duritaæ ÓÃbhavo va÷ ÓarÃgni÷ //340//}
%<(AmaruÓataka 2)>%
ityatra tripuraripuprabhÃvÃtiÓayasya karuïo 'Çgam / tasya tu ÓÇgÃra÷ / tathÃpi na karuïe viÓrÃntiriti tasyÃÇgataiva / athavà prÃk yathà kÃmuka Ãcarati sma tathà ÓarÃgniriti ÓÇgÃrapo«itena karuïeïa mukhya evÃrtha upodbalyate /
uktÃæ hi
{guïa÷ ktÃtmasaæskÃra÷ pradhÃnaæ pratimadyate /
pradhÃnasyopakÃre hi tathà bhÆyasi vartate //} iti //
%<(DhvanyÃlokalocana 3.22)>%
prÃkpratipÃditasya rasasya rasÃntareïa na virodha÷ nÃpyaÇgÃÇgibhÃvo bhavati iti rasaÓabdenÃtra sthÃyibhÃva upalak«yate //65//
iti kÃvyaprakÃÓe do«adarÓano nÃma saptama ullÃsa÷ //7//
====================================================
atha a«Âama ullÃsa÷
evaæ do«Ãnuktvà guïÃlaÇkÃravivekamÃha --
##
Ãtmana eva hi yathà ÓauryÃdayo nÃkÃrasya tathà rasasyaiva mÃdhuryÃdayo guïà na varïÃnÃm //
kvacittu ÓauryÃdisamucitasyÃkÃramahattvÃderdarÓanÃt 'ÃkÃra evÃsya ÓÆra÷' ityÃdervyavahÃrÃdanyatrÃÓÆre 'pi vitatÃktitvamÃtreïa {ÓÆra÷' iti kvÃpi ÓÆre 'pi mÆrtilÃghavamÃtreïa 'aÓÆra÷} iti aviÓrÃntapratÅtayo yathà vyavaharanti tadvanmadhurÃdivya¤jakasukumÃrÃdivarïÃnÃæ madhurÃdivyavahÃrapravtteramadhurÃdirasÃÇgÃnÃæ
varïÃnÃæ saukumÃryÃdimÃtreïa mÃdhuryÃdi madhurÃdirasopakaraïÃnÃæ
te«ÃmasaukumÃryÃderamÃdhuryÃdi rasaparyantaviÓrÃntapratÅtibandhyÃ
vyavaharanti / ata eva mÃdhuryÃdayo rasadharmÃ÷ samucitairvarïairvyajyante na tu
varïamÃtrÃÓrayÃ÷ / yathai«Ãæ vya¤jakatvam tathodÃhari«yate //66//
##
ye vÃcakavÃcyalak«aïÃÇgÃtiÓayamukhena mukhyaæ rasaæ saæbhavinam upakurvanti te kaïÂhÃdyaÇgÃnÃmutkar«ÃdhÃnadvÃreïa ÓarÅriïo 'pi upakÃrakà hÃrÃdaya ivÃlaÇkÃrÃ÷ / yatra tu nÃsti rasastatroktivaicitryamÃtraparyavasÃyina÷ / kvacittu santamapi nopakurvanti /
yathÃkramamudÃharaïÃni ----
{apasÃraya ghanasÃraæ kuru hÃraæ dÆra eva kiæ kamalai÷ /
alamalamÃli mïÃlairiti vadati divÃniÓaæ bÃlà //341//}
%<(DÃmodaragupta's KuÂÂanÅmata 102)>%
ityÃdau vÃcakamukhena
{manorÃgastÅvraæ vi«amiva visarpatyavirataæ
pramÃthÅ nirdhÆmaæ jvalati vidhuta÷ pÃvaka iva /
hinasti pratyaÇgaæ jvara iva garÅyÃnita ito
na mÃæ trÃtuæ tÃta÷ prabhavati na cÃmbà na bhavatÅ //342//}
%<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 2.1)>%
ityÃdau vÃcyamukhenÃlaÇkÃrau rasamupakuruta÷ //
{citte cihutÂadi ïa ÂuÂÂadi sà guïesuæ
sejjÃsu loÂÂadi visappadi dimuæhesuæ /
bolammi vaÂÂadi pavaÂÂadi kavvabandhe
jhÃïeïa ÂuÂÂadi ciraæ taruïÅ taraÂÂÅ //343//}
[citte vighaÂate na truÂyati sà guïe«u
ÓayyÃsu luÂhati visarpati diÇmukhe«u /
vacane vartate pravartate kÃvyabandhe
dhyÃnena truÂyati ciraæ taruïÅ pragalbhà //]
%<(RÃjaÓekhara's KarpÆrama¤jarÅ 2.4)>%
ityÃdau vÃcakameva /
{mitre kvÃpi gate saroruhavane baddhÃnane tÃmyati
krandatsu bhramare«u vÅk«ya dayitÃsannaæ pura÷ sÃrasam /
cakrÃhvena viyoginà bisalatà nÃsvÃdità nojjhitÃ
kaïÂhe kevalamargaleva nihità jÅvasya nirgacchata÷ //344//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 176)>%
ityÃdau vÃcyameva na tu rasam / atra bisalatà na jÅvaæ roddhuæ k«ameti praktÃnanuguïopamà //
e«a eva ca guïÃlaÇkÃrapravibhÃga÷ / evaæ ca "samavÃyavttyà ÓauryÃdaya÷ saæyogavttyà tu hÃrÃdaya ityastu guïÃlaÇkÃrÃïÃæ bheda÷ / oja÷prabhtÅnÃmanuprÃsopamÃdÅnÃæ cobhaye«Ãmapi samavÃyavttyà sthitiriti
ga¬¬alikÃpravÃheïaivai«Ãæ bheda÷" ityabhidhÃnamasat //
yadapyuktam {kÃvyaÓobhÃyÃ÷ kartÃro dharmà guïÃs tadatiÓayahetavastvalaÇkÃrÃ÷} iti tadapi na yuktam / yata÷ kiæ samastairguïai÷ kÃvyavyavahÃra÷ uta katipayai÷ / yadi samastai÷ tatkathamasamastaguïà gau¬Å päcÃlÅ ca rÅti÷ kÃvyasyÃtmà /
atha katipayai÷ tata÷
{adrÃvatra prajvalatyagniruccai÷ prÃjya÷ prodyannullasatye«a dhÆma÷ //345//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 114)>%
ityÃdÃvoja÷ prabhti«u guïe«u satsu kÃvyavyavahÃraprÃpti÷ /
{svargaprÃptiranenaiva dehena varavarïinÅ /
asyà radacchadaraso nyakkarotitarÃæ sudhÃm //346//}
ityÃdau viÓe«oktivyatirekau guïanirapek«au kÃvyavyavahÃrasya pravartakau //67//
idÃnÅæ guïÃnÃæ bhedamÃha
##
e«Ãæ krameïa lak«aïamÃha
#<ÃhlÃdakatvaæ mÃdhuryaæ ÓÇgÃre drutikÃraïam // MKpr-K_68 //>#
ÓÇgÃre arthÃt saæbhoge / drutirgalitatvamiva / Óravyatvaæ punaroja÷prasÃdayorapi //68//
##
[atiÓayÃnvitamiti] atyantadrutihetutvÃt //
##
cittasya vistÃrarÆpadÅptatvajanakamoja÷ //69//
##
vÅrÃdvÅbhatse tato sÃtiÓayamoja÷ //
#<Óu«kendhanÃgnivat svacchajalavatsahasaiva ya÷ // MKpr-K_70 //>#
##
anyaditi / vyÃpyamiha cittam / sarvatreti / sarve«u rase«u sarvÃsu racanÃsu ca //
##
guïavttyà upacÃreïa / te«ÃÇguïÃnÃm / ÃkÃre Óaurysyeva //70-71//
kutastraya eva na daÓa ityÃha
##
bahunÃmapi padÃnÃmekapadavadbhÃsanÃtmà ya÷ Óle«a÷ yaÓcÃrohÃbarohakramarÆpa÷ samÃdhi÷ yà ca vikaÂatvalak«aïà udÃratà yaÓcaujomiÓritaÓaithilyÃtmà prasÃda÷
te«ÃmojastantarbhÃva÷ / pthakpadatvarÆpaæ mÃdhuryaæ bhaÇgyà sÃk«ÃdupÃttam / prasÃdenÃrthavyaktirghÅtà / mÃrgÃbhedarÆpà samatà kvaciddo«a÷ / tathÃhi {mÃtaÇgÃ÷ kimu valgatai÷} ityÃdau siæhÃbhidhÃne masïamÃrgatvÃyo guïa÷ / ka«ÂatvagrÃmyatvayordu«ÂÃbhidhÃnÃttannirÃkaraïenÃpÃru«yarÆpaæ saukumÃryam aujjvalyarÆpà kÃntiÓca svÅktà //
evaæ na daÓa ÓabdaguïÃ÷ //
{padÃrthe vÃkyaracanaæ vÃkyÃrthe ca padÃbhidhà /
prau¬hirvyÃsasamÃsau ca sÃbhiprÃyatvamasya ca //}
%<(VÃmana, KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 3,2.2)>%
iti yà prau¬hi÷ oja ityuktaæ tad vaicitryamÃtram na guïa÷ / tadabhÃve 'pi kÃvyavyavahÃrapravtte÷ / apu«ÂÃrthatvÃdhikapadatvÃnavÅktatvÃmaÇgalarÆpÃÓlÅlagrÃmyÃïÃæ nirÃkaraïena ca
sÃbhiprÃyatvarÆpamoja÷ arthavaimalyÃtmà prasÃda÷ uktivaicitryarÆpaæ mÃdhuryam apÃru«yarÆpaæ saukumÃryam agrÃmyatvarÆpà udÃratà ca svÅktÃni / abhidhÃsyamÃnasvabhÃvoktyalaÇkÃreïa rasadhvaniguïÅbhÆtavyaÇgyÃbhyÃæ ca vastusvabhÃvasphuÂatvarÆpà arthavyakti÷, dÅptarasatvarÆpà kÃntiÓca svÅktà / kramakauÂilyÃnulbaïatvopapattiyogarÆpaghaÂanÃtmà Óle«o 'pi vicitratvamÃtram / avai«amyasvarÆpà samatà do«ÃbhÃvamÃtraæ na punarguïa÷ / ka÷ khalvanunmattonyasya
prastÃvenyadabhidadhyÃt / arthasyÃyoner'nyacchÃyÃyonervà yadi na bhavati darÓanaæ tatkathaæ kÃvyam ityarthad«ÂirÆpa÷ samÃdhirapi na guïa÷ //72//
##
na vÃcyÃ÷ na vaktavyÃ÷ //
#<... proktÃ÷ ÓabdaguïÃÓca ye /
varïÃ÷ samÃso racanà te«Ãæ vya¤jakatÃmitÃ÷ // MKpr-K_73 //>#
ke kasya ityÃha
##
ÂaÂha¬a¬havarjitÃ÷ kÃdayo mÃntÃ÷ Óirasi nijavargÃntyayuktÃ÷ tathà rephaïakÃrau hrasvÃntaritÃviti varïÃ÷ samÃsÃbhÃvo madhyama÷ samÃso veti samÃsa÷ tathà mÃdhuryavatÅ padÃntarayogena racanà mÃdhuryasya vya¤jikà // udÃharaïam
{anaÇgaraÇgapratiaæ tadaÇgaæ
bhaÇgÅbhraÇgÅktamÃnatÃÇgyÃ÷ /
kurvanti yÆnÃæ sahasà yathaitÃ÷
svÃntÃni ÓÃntÃparacintanÃni //347//74///}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 179)>%
##
vargaprathamattÅyÃbhyÃmantyayo÷ dvitÅyacaturthayo÷ repheïa adha upari ubhayatra và yasya kasyacit tulyayo÷ tena tasyaiva saæbandha÷ Âavargo 'rthÃt ïakÃravarja÷ ÓakÃra«akÃrau dÅrghasamÃsa÷ vikaÂà saæghaÂanà ojasa÷ /
udÃharaïam ----
{mÆrdhnÃmuddhttakrÂta_ityÃdi //348[=159(incorr.285)]//75//}
[mÆrddhnÃmudvttakttÃviralagalagaladraktasaæsaktadhÃrÃ-
dhauteÓÃÇghriprasÃdopanatajayajagajjÃtamithyÃmahimnÃm /
kailÃsollÃsanecchÃvyatikarapiÓunotsarpidarpoddhurÃïÃæ
do«ïÃæ cai«Ãæ kimetat phalamiha nagarÅrak«aïe yat prayÃsa÷ //159//]
%<(Har«a's NÃgÃnanda 8)>%
#<ÓrutimÃtreïa ÓabdÃttu yenÃrthapratyayo bhavet /
sÃdhÃraïa÷ samagrÃïÃæ sa prasÃdo guïo mata÷ // MKpr-K_76 //>#
samagrÃïÃæ rasÃnÃæ saæghaÂanÃnÃæ ca / udÃharaïam
{parimlÃnaæ pÅnastanajaghanasaægÃdubhayatas-
tanormadhyasyÃnta÷ parimilanamaprÃpya haritam /
idaæ vyastanyÃsaæ ÓlathabhujalatÃk«epavalanai÷
kÓÃÇgyÃ÷ saætÃpaæ vadati bisinÅpatraÓayanam //349//76//}
%<(KÃlidÃsa's RaghuvaæÓa 2.12)>%
yadyapi guïaparatantrÃ÷ saæghaÂanÃdayastathÃpi
##
kvacidvÃcyaprabandhÃnapek«ayà vaktraucityÃdeva racanÃdaya÷ / yathÃ
{manthÃyastÃrïavÃmbha÷plutakuharacalanmandaradhvÃnadhÅra÷
koïÃghÃte«u garjatpralayaghanaghaÂÃnyonyasaæghaÂÂacaï¬a÷ /
k«.ïÃkrodhÃgradÆta÷ kurukulanidhanotpÃtanirghÃtavÃta÷
kenÃsmatsiæhanÃdapratirasitasakho dundubhistìitosau //350//}
%<(BhaÂÂanÃrÃyaïa's VeïÅsaæhÃra 1.22)>%
atra hi na vÃcyaæ krodhÃdivya¤jakam / abhineyÃrthaæ ca ca kÃvyamiti tatpratikÆlà uddhatà racanÃdaya÷ / vaktà cÃtra bhÅmasena÷ //
kvacidvaktprabandhÃnapek«ayà vÃcyaucityÃdeva racanÃdaya÷ //
yathÃ
{prau¬hacchedÃnurÆpocchalanarayabhavatsaiæhikeyopaghÃta-
trÃsÃk«ÂÃÓvatiryagvalitaravirathenÃruïenek«yamÃïam /
kurvat kÃkutsthavÅryastutimiva marutÃæ kandharÃrandhrabhÃjÃæ
bhÃÇkÃrairbhÅmametannipatati viyata÷ kumbhakarïottamÃÇgam //351//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
kvacidvaktvÃcyÃnapek«Ã÷ prabandhocità eva te //
tathÃhi ----
ÃkhyÃyikÃyÃæ ÓÇgÃre 'pi na masïavarïÃdaya÷ / kathÃyÃæ raudre 'pi nÃtyantamuddhatÃ÷ / nÃÂakÃdau raudre 'pi na dÅrghasamÃsÃdaya÷ //
evamanyadapuaucityamanusartavyam //77//
iti kÃvyaprakÃÓe guïÃlaÇkÃrabhedaniyataguïanirïayo nÃma a«Âama ullÃsa÷ //8//
=======================================================
atha navama ullÃsa÷
guïavivecane kte 'laÇkÃrÃ÷ prÃptÃvasarÃ÷ iti saæprati ÓabdÃlaÇkÃrÃnÃha ----
##
tatheti Óle«avakrokti÷ kÃkuvakroktiÓca / tara padabhaÇgaÓle«eïa yathÃ
{nÃrÅïÃmanukÆlamÃcarasi cejjÃnÃsi kaÓcetano
vÃmÃnÃæ priyamÃdadhÃti hitaknnaivÃbalÃnÃæ bhavÃn /
yuktaæ kiæ hitakartanaæ nanu balÃbhÃvaprasiddhÃtmana÷
sÃmarthyaæ bhavata÷ purandaramatacchedaæ vidhÃtuæ kuta÷ //352//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
abhaÇgaÓle«eïa yathÃ
{aho kenedÓÅ buddhirdÃruïà tava nirmità /
triguïà ÓrÆyate buddhirna tu dÃrumayÅ kvacit //353//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
kÃkvà yathÃ
{gurujanaparatantratayà dÆrataraæ deÓamudyato gantum /
alikulakokilalalite nai«yati sakhi surabhisamaye 'sau //354//78//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 191)>%
##
svaravaisÃdÓye 'pi vya¤janasadÓatvaæ varïasÃmyam / rasÃdyanugata÷ prak«Âo nyÃso 'nuprÃsa÷ //
#<... chekavttigato dvidhà />#
chekÃ÷ vidagdhÃ÷ / vttirniyatavarïagato rasavi«ayo vyÃpÃra÷ / gata iti chekÃnuprÃso vttyanuprÃsaÓca //
kiæ tayo÷ svarÆpam ityÃha ----
##
anekasya arthÃt vya¤janasya sakdekavÃraæ sÃdÓyaæ chekÃnuprÃsa÷ / udÃharaïam
{tato 'ruïaparispandamandÅktavapu÷ ÓaÓÅ /
dadhre kÃmaparik«ÃmakÃminÅgaï¬apÃï¬utÃm //355//}
%<(Kuntaka's VakroktijÅvita 1.19)>%
#<... ekasyÃpyasaktpara÷ // MKpr-K_79 //>#
ekasya apiÓabdÃdanekasya vya¤janasya dvirbahuktvo và sÃdÓyaæ vttyanuprÃsa÷ //79//
tatra
##
ubhayatrÃpi prÃgudÃhtam /
#<... komalà parai÷ // MKpr-K_80 //>#
parai÷ Óe«ai÷ / tÃmeva kecit grÃmyeti vadanti / udÃharaïam
{apasÃrasya ghanasÃraæ kuru hÃraæ dÆra eva kiæ kamalai÷ /
alamalamÃli mïÃkairiti vadati divÃniÓaæ bÃlà //356[=341]//}
%<(DÃmodaragupta's KuÂÂanÅmata 102)>%
//80//
##
etÃstisro vttaya÷ vÃmÃnÃdÅnÃæ mate vaidarbhÅgau¬ÅpäcÃlyÃkhyà rÅtayo matÃ÷ //
#<ÓÃbdastu lÃÂÃnuprÃso bhede tÃtparyamÃtrata÷ // MKpr-K_81 //>#
Óabdagato 'nuprÃsa÷ ÓabdÃrthayorabhede 'pyanvayamÃtrabhedÃt lÃÂajanavallabhatvÃcca lÃÂÃnuprÃsa÷ / e«a padÃnuprÃsa ityanye //81//
##
sa iti lÃÂÃnuprÃsa÷ / udÃharaïam
{yasya na savidhe dayità davadahanastuhinadÅdhitistasya /
yasya ca savidhe dayità davadahanastuhinadÅdhitistasya //357//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 161)>%
#<... padasyÃpi ...>#
apiÓabdena sa iti samuccÅyate / udÃharaïam
{vadanaæ varavarïinyÃstasyÃ÷ satyaæ sudhÃkara÷ /
sudhÃkara÷ kva nu puna÷ kalaÇkavikalo bhavet //358//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 194)>%
#<... vttÃvanyatra tatra và /
nÃmna÷ sa vttyavttyoÓca ...>#
ekasmin samÃse bhinne và samÃse samÃsÃsamÃsayorvà nÃmna÷ prÃtipadikasya na tu padasya sÃrÆpyam / udÃharaïam
{sitakarakararuciravibhà vibhÃkarÃkÃra dharaïidhara kÅrti÷ /
pauru«akamalà kamalà sÃpi tavaivÃsti nÃnyasya //359 [=314]//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 195)>%
#<... tadevaæ pa¤cadhà mata÷ // MKpr-K_82 //>#
##
samarasamaraso 'yamityÃdÃveke«Ãmarthavattve anye«Ãmanarthakatve bhinnÃrthÃnÃmiti na yujyate vaktum iti arthe satÅtyuktam / seti sarorasa ityÃdivailak«aïyena tenaiva krameïa sthità /
#<... pÃdatadbhÃgavtti tadyÃtyanekatÃm // MKpr-K_83 //>#
prathamo dvitÅyÃdau dvitÅyasttÅyÃdau ttÅyaÓcaturthe prathamastri«vapÅti sapta / prathamo dvitÅye ttÅyaÓcaturthe prathamaÓcaturthe dvitÅyasttÅye, iti dve / tadevaæ pÃdajaæ navabhedam / ardhÃvtti÷ ÓlokÃvttiÓceti dve /
dvidhà vibhakte pÃde prathamÃdipÃdÃdibhÃga÷ pÆrvavat dvitÅyÃdipÃdÃdibhÃge«u antabhÃgo 'nantabhÃge«viti viæÓatirbhedÃ÷ ÓlokÃntare hi nÃsau bhÃgÃvtti÷ / trikhaï¬e triæÓat catu÷khaï¬e catvÃriæÓat /
prathamapÃdÃdigatÃntyÃrghÃdibhÃgo dvitÅyapÃdÃdigate ÃdyÃrdhÃdibhÃge yamyate ityÃdyanvarthatÃnusaraïenÃnekabhedam / antÃdikam / Ãdyantikam / tatsamucchaya÷ / madhyÃdikam / Ãdimadhyam / antamadhyam / madhy¤tikam / te«Ãæ samuccaya÷ / tathà tasminneva pÃde
ÃdyÃdibhÃgÃnÃæ madhyÃdibhÃge aniyate ca sthÃne Ãvttiriti prabhÆtatamabhedam / tadetatkÃvyÃntarga¬ubhÆtam iti nÃsya bhedalak«aïaæ ktam / diÇmÃtramudÃhriyate /
{sannÃrÅbharaïomÃyamÃrÃdhya vidhuÓekharam /
sannÃrÅbharaïomÃyastatastvaæ pthivÅæ jaya //360//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 10.27)>%
{vinÃyameno nayatÃsukhÃdinà vinà yamenonayatà sukhÃdinà /
mahÃjanodÅyata mÃnasÃdaraæ mahÃjanodÅ yatamÃnasÃdaram //361//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 3.5)>%
{sa tvÃrambharatovaÓyamabalaæ vitatÃravam /
sarvadà raïamÃnai«ÅdavÃnalasamasthita÷ //362//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 3.18)>%
{sattvÃrambharatovaÓyamavalambitatÃravam /
sarvadÃraïamÃnai«Å davÃnalasamasthita÷ //363//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra3-19)>%
{anantamahimavyÃptaviÓvÃæ vedhà na veda yÃm /
yà ca mÃteva bhajate praïate mÃnave dayÃm //364//}
%<(ùnandavardhana's DeviÓataka 1)>%
{yadÃnato 'yadà nato nayÃtyayaæ na yÃtyayam /
ÓivehitÃæ Óive hitÃæ smarÃmitÃæ smarÃmi tÃm //365//}
%<(ùnandavardhana's DeviÓataka 49)>%
{sarasvati prasÃdaæ me sthitiæ cittasarasvati /
sara svati kuru k«etrakuruk«etrasarasvati //366//}
%<(ùnandavardhana's DevÅÓataka 50)>%
{sasÃra sÃkaæ darpaïe kandarpeïa sasÃrasà /
ÓarannavÃnà bibhrÃïà nÃvibhrÃïà Óarannavà //367//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 3.35)>%
{madhuparÃjiparÃjitamÃnÅjanamana÷sumana÷surabhi Óriyam /
abhta vÃritavÃrijaviplavaæ sphuÂitatÃmratatÃmravaïaæ jagat //368//}
%<(RatnÃkara's Haravijaya 3.57)>%
evaæ vaicitryasahasrai÷ sthitamanyadunneyam //83//
##
{arthabhedena Óabdabheda÷} iti darÓane {kÃvyamÃrge svaro na gaïyate} iti ca naye vÃcyabhedena bhinnà api Óabdà yat yugapaduccÃraïena Óli«yanti bhinnaæ svarÆpamapahnuvate sa Óle«a÷ /
sa ca varïapadaliÇgabhëÃpraktipratyayavibhaktivacan¤anÃæ bhedÃda«Âadhà / krameïodÃharaïam ----
[(1) varïa]
{alaÇkÃra÷ ÓaÇkÃkaranarakapÃlaæ parijano
viÓÅrïÃÇgo bhÇgÅ avsu ca v«a eko bahuvayÃ÷ /
avastheyaæ sthÃïor'pi bhavati sarvÃmaraguror-
vidhau vakre mÆrdhni sthitavati vayaæ ke punaramÅ //369//}
%<(SubhëitaratnÃkara 1344)>%
[(2) pada]
{pthukÃrtasvarapÃtraæ bhÆ«itani÷Óe«aparijanaæ deva /
vilasatkareïugahanaæ saæprati samamÃvayo÷ sadanam //370[=306]//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
[(3) liÇga, (8) vacana]
{bhaktiprahvavilokanapraïayinÅ nÅlotpalaspardhinÅ
dhyÃnÃlambanatÃæ samÃdhiniratairnÅtehitaprÃptaye /
lÃvaïyasya mahÃnidhÅ rasikatÃæ lak«mÅdÓostanvatÅ
yu«mÃkaæ kurutÃæ bhavÃrtiÓamanaæ netre tanurvà hare÷ //371//}
%<(Vallabhadeva's SubhëitÃvali)>%
e«a vacanaÓle«o 'pi /
[(4) bhëÃ]
{mahadesurasaædhamme tamavasamÃsaægamÃgamÃharaïe /
harabahusaraïaæ taæ cittamohamavasara_ume sahasà //372//}
[mama dehi rasaæ dharme tamoaÓÃm ÃÓÃæ gamÃgamÃt hara na÷ /
haravadhu Óaraïaæ tvaæ cittamoho 'pasaratu me sahasà //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 991 ; ùnandavardhana's DeviÓataka)>%
[(5) prakti]
{ayaæ sarvÃïi ÓÃstrÃïi hdi j¤e«u ca vak«yati /
sÃmarthyakdamitrÃïÃæ mitrÃïÃæ ca npÃtmaja÷ //373//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
[(6) pratyaya]
{rajaniramaïamaule÷ pÃdapadmÃvaloka-
k«aïasamayaparÃptÃpÆrvasaæsahasram /
pramathanivahamadhye jÃtucittvatprasÃdÃd
ahamucitaruci÷ syÃnnandità sà tathà me //374//}
[(7) vibhakti]
{sarvasvaæ hara sarvasya tvaæ bhavacchedatatpara÷ /
nayopakÃrasÃæmukhyamÃyÃsi tanuvartanam //375//84//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
##
navamopÅtyapirbhinnakrama÷ / udÃharaïam ----
{yosaktparagotrÃïÃæ pak«acchedak«aïak«ama÷ /
ÓatakoÂidatÃæ bibhradcibudhendra÷ sa rÃjate //376//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 201)>%
atra prakaraïÃdiniyamÃbhÃvÃt dvÃvapyarthau vÃcyau //
nanu svaritÃdiguïabhedÃd bhinnaprayatnoccÃryÃïÃæ tadabhÃvÃdabhinnaprayatnoccÃryÃïÃæ ca ÓabdÃnÃæ bandhe 'laÇkÃrÃntarapratibhotpattihetu÷ ÓabdaÓle«o 'rthaÓle«aÓceti dvividho 'pyarthÃlaÇkÃramadhye parigaïito 'nyairiti kathamayaæ ÓabdÃlaÇkÃra÷ /
ucyate ---- iha do«aguïÃlaÇkÃrÃïÃæ ÓabdÃrthagatatvena yo vibhÃga÷ sa÷ anvayavyatirekÃbhyÃmeva vyavati«Âhate / tathÃhi ---- ka«ÂavÃdigìhatvÃdyanuprÃsÃdaya÷ vyarthatvÃdiprau¬hyÃdyupamÃdayastadbhÃvatadabhÃvÃnuvidhÃyitvÃdeva ÓabdÃrthagatatvena vyavasthÃpyante /
svayaæ ca pallavÃtÃmrabhÃsvatkaravirÃjità / ityabhaÇga÷
{prabhÃtasaædhyevÃsvÃpaphalalubdhehitapradà //377//}
iti sabhaÇga÷ iti dvÃvapi ÓabdaikasamÃÓrayÃviti dvayorapi ÓabdaÓle«atvamupapannaæ
na tvÃdyasyÃrthaÓle«atvam / arthaÓle«asya tu sa vi«aya÷ yatra Óabdaparivartane 'pi na Óle«atvakhaï¬anà / yathÃ
{stokenonnatimÃyÃti stokenÃyÃtyadhogatim /
aho susadÓÅ vttistulÃkoÂe÷ khalasya ca //378//}
%<(KÃlidÃsa's Pa¤castavÅ 1.150)>%
na cÃyamupamÃpratibhotpattihetu÷ Óle«a÷ api tu Óle«apratibhotpattiheturupamà / tathÃpi ---- yathÃ
{kamalamiva mukhaæ manoj¤ametatkacatitarÃm} ityÃdau guïasÃmye kriyÃsÃmye ubhayasÃmye và upamà / tathà 'sakalakalaæ purametajjÃtaæ saæprati sudhÃæÓubimbamiva' ityÃdau ÓabdamÃtrasÃmye 'pi sà yuktaiva / tathà hyuktaæ rudraÂena
{sphuÂamarthÃlaÇkÃrÃvetÃvupamÃsamuccayau kiæ tu /
ÃÓritya ÓabdamÃtraæ sÓmÃnyamihÃpi saæbhavata÷ //} iti /
%<(RudraÂa, KÃvyÃlaÇkÃra)>%
na ca {kamalamiva mukham} ityÃdi÷ sÃdhÃraïadharmaprayogaÓÆnya upamÃvi«aya iti vaktaæ yuktaæ pÆrïopamÃyà nirvi«ayatvÃpatte÷ //
{deva tvameva pÃtÃlamÃÓÃnÃæ tvaæ nibandhanam /
tvaæ cÃmaramarudbhÆmireko lokatrayÃtmaka÷ //379//}
ityÃdi÷ Óle«asya copamÃdyalaÇkÃraviviktosti vi«aya iti / dvayoryoge saækara eva / upapattiparyÃlocane tu upamÃyà evÃyaæ yukto vi«aya÷ / anyathà vi«ayÃpahÃra eva pÆrïopamÃyÃ÷ syÃt /
na ca 'abindusundarÅ nityaæ galallÃvaïyabindukÃ' ityÃdau virodhapratibhotpattihetu÷ Óle«a÷ api tu Óle«apratibhotpattiheturvirodha÷ / na hyatrÃrthadvayapratipÃdaka÷ ÓabdaÓle«a÷ dvitÅyÃrthasya pratibhÃtamÃtrasya prarohÃbhÃvÃt / na ca virodhÃbhÃsa iva virodha÷ Óle«ÃbhÃsa÷ Óle«a÷ /
tadevamÃdi«u vÃkye«u Óle«apratibhotpattiheturalaÇkÃrÃntarameva / tathà ca
{ sadvaæÓamuktÃmaïi÷ //380//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 10.27)>%
{nÃlpa÷ kaviriva svalpaÓloko deva mahÃn bhavÃn //381//}
{anurÃgavatÅ saædhyà divasastatpura÷sara÷ /
aho daivagatiÓcitrà tathÃpi na samÃgama÷ //382//}
%<(ùnandavardana's dhvanyÃloka 1.9)>%
{ÃdÃya cÃpamacalaæ ktvÃhÅnaæ guïaæ vi«amad«Âi÷ /
yaÓcitramacyutaÓaro lak«yamabhÃÇk«Ånnamastasmai //383//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
ityÃdÃvekadeÓavivartirÆpakaÓle«avyatirekasamÃsoktivirodhatvamucitaæ na tu Óle«atvam //
ÓabdaÓle«a iti cocyate arthÃlaÇkÃramadhye ca lak«yate iti ko 'yaæ naya÷ / kiæ ca caicitryamalaÇkÃra iti ya eva kavipratibhÃsaærambhagocarastatreva vicitratà iti saivÃlaÇkÃrabhÆmi÷ / arthamukhaprek«itvamete«Ãæ ÓabdÃnÃmiti cet anuprÃsÃdÅnÃmapi tathaiveti te 'pyarthÃlaÇkÃrÃ÷ kiæ nocyante / rasÃdivya¤jakasvarÆpavÃcyaviÓe«asavyapek«atve 'pi hyanuprÃsÃdÅnÃm
alaÇkÃratà / Óabdaguïado«ÃïÃmapyarthÃpek«ayaiva guïado«atà / arthaguïado«ÃlaÇkÃrÃïÃæ ÓabdÃpek«ayaiva vyavasthitiriti te 'pi ÓabdagatatvenocyantÃm / {vidhau vakre mÆrdhni} ityÃdau ca varïÃdiÓle«e ekaprayatnoccÃryatve 'rthaÓle«atvaæ Óabdabhede 'pi prasajyatÃmityevamÃdi svayaæ
vicÃryam //
##
saæniveÓaviÓe«eïa yatra nyastà varïÃ÷ kha¬gamurajapadmÃdyÃkÃramullÃsayanti taccitraæ kÃvyam / ka«Âaæ kÃvyametaditi diÇmÃtraæ pradarÓyate / udÃharaïam ----
{mÃrÃriÓakrarÃmebhamukhairÃsÃraraæhasà /
sÃrÃrabdhastavà nityaæ tadÃrtiharaïak«amà //384//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 5.6)>%
{mÃtà natÃnÃæ saæghaÂÂa÷ÓriyÃæ bÃdhitasaæbhramà /
mÃnyÃtha sÅmà rÃmÃïÃæ Óaæ me diÓyÃdumÃdimà //385//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 5.7)>%
%<(khaÇgabandha÷)>%
{saralà bahulÃrambhataralÃlibalÃravà /
vÃralÃbahulÃmandakaralÃbahulÃmalà //386//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 5.19)>%
%<(murajabandha÷)>%
{bhÃsate pratibhÃsÃra rasÃbhÃtÃhatÃvibhà /
bhÃvitÃtmà Óubhà vÃde devÃbhà bata te sabhà //387//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
%<(padmabandha÷)>%
{rasÃsÃra rasà sÃrasÃyatÃk«ak«atÃyasà /
sÃtÃvÃta tavÃtÃsà rak«atastvastvatak«ara //388//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 3.399)>%
%<(sarvatobhadram)>%
saæbhavino 'pyanye prabhedÃ÷ ÓaktimÃtraprakÃÓakà na tu kÃvyarÆpatÃæ dadhatÅti na pradarÓyante //85//
##
bhinnarÆpasÃrthakÃnarthakaÓabdani«ÂhamekÃrthatvena mukhe bhÃsanaæ punaruktavadÃbhÃsa÷ / sa ca
#<... Óabdasya ...>#
sabhaÇgÃbhaÇgarÆpakevalaÓabdani«Âha÷ / udÃharaïam ----
{arivadhadehaÓarÅra÷ sahasà rathisÆtaturagapÃdÃta÷ /
bhÃti sadÃnatyÃga÷ sthiratÃyÃmavanitalatilaka÷ //389//}
%<(UdbhaÂa's KÃvyÃlaÇkÃrasÃrasaÇgraha 1)>%
{cakÃsatyaÇganÃrÃmÃ÷ kautukÃnandahetava÷ /
tasya rÃj¤a÷ sumanaso vibudhÃ÷ pÃrÓvavartina÷ //390//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 207)>%
#<... tathà ÓabdÃrthayorayam // MKpr-K_86 //>#
udÃharaïam ----
{tanuvapurajaghanyo 'sau kariku¤jararudhiraraktakharanakhara÷ /
tejodhÃma maha÷pthumanasÃmindro harirji«ïu÷ //391//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atraikasmin pade parivartite nÃlaÇkÃra iti ÓabdÃÓraya÷ aparasmiæstu parivartite 'pi sa na hÅyate ityarthani«Âha ityubhayÃlaÇkÃro 'yam //86//
iti kÃvyaprakÃÓe ÓabdÃlaÇkÃranirïayo nÃma navama ullÃsa÷ //
=========================================================
atha daÓama ullÃsa÷
arthÃlaÇkÃrÃnÃha
##
upamÃnopameyayoreva na tu kÃryakÃraïÃdikayo÷ sÃdharmyaæ bhavatÅti tayoreva samÃnena dharmeïa saæbandha upamà /
#<... pÆrïà luptà ca ...>#
upamÃnopameyasÃdhÃraïadharmopamÃpratipÃdakÃnÃmupÃdÃne pÆrïà / ekasya dvayostrayÃïÃæ và lope luptà //
#<... sÃgrimà />#
#<ÓrautyÃrthÅ ca bhavedvÃkye samÃse taddhite tathà // MKpr-K_87 //>#
agrimà pÆrïà /
yathevÃdiÓabdà yatparÃstasyaivopamÃnatÃpratÅtiriti yadyapyupamÃnaviÓe«aïÃnyete tathÃpi ÓabdaÓaktimahimnà Órutyaiva «a«ÂhÅvat saæbandhaæ pratipÃdayantÅti tatsadbhÃve ÓrautÅ upamà /
tathaiva {tatra tasyeva} ityanenevÃrthe vihitasya vaterupÃdÃne //
{tena tulyaæ mukham} ityÃdÃvupameye eva {tattulyamasya} ityÃdau copamÃne eva {idaæ ca tacca tulyam} ityubhayatrÃpi tulyÃdiÓabdÃnÃæ viÓrÃntiriti sÃmyaparyÃlocanayà tulyatÃpratÅtiriti sÃdharmyasyÃrthatvÃttulyÃdiÓandopÃdÃne ÃrthÅ tadvat 'tena tulyaæ kriyà cedvati÷' ityanena
vihitasya vate÷ sthitau /
{ivena nityasamÃso vibhaktyapola÷ pÆrvapadaktisvaratvaæ ca} iti nityasamÃse ivaÓabdayoge samÃsagà // krameïodÃharaïam ----
{svapne 'pi samare«u tvÃæ vijayaÓrÅrna mu¤chati /
prabhÃvaprabhavaæ kÃntaæ svÃdhÅnapatikà yathà //392//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{cakitahariïalolalocanÃyÃ÷ krudhi taruïÃruïatÃrahÃrikÃnti /
sarasijamidamÃnanaæ ca tasyÃ÷ samamiti cetasi saæmadaæ vidhatte //393//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 211)>%
{atyÃyatairniyamakÃribhiruddhatÃnÃæ
divyai÷ prabhÃbhiranapÃyamayairupÃyai÷ /
Óaurirbhujairiva caturbhirada÷ sadà yo
lak«mÅvilÃsabhavanairbhuvanaæ babhÃra //394//}
%<(ÁivasvÃmin's KapphinÃbhyudaya 1.39)>%
{avitathamanorathapathaprathane«u praguïa garimagÅtaÓrÅ÷ /
suratarusadÓa÷ sa bhavÃn abhila«aïÅya÷ k«itÅÓvaro na kasya //395//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{gÃmbhÅryagarimà tasya satyaÇgaÇgÃbhujaÇgavat /
durÃloka÷ sa samare nidÃghÃmbararatnavat //396//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
svÃdhÅnapatikà kÃntaæ bhajamÃnà yathÃæ lokottaracamatkÃrabhÆ÷ tathà jayaÓrÅstvadÃsevanenetyÃdinà pratÅyamÃnena vinà yadyapi noktervaicitryam / vaicitryaæ cÃlaÇkÃra÷ / tathÃpi na dhvaniguïÅbhÆtavyaÇgyavyavahÃra÷ / na khalu vyaÇgyasaæsparÓaparÃmarÓÃdatra cÃrutÃpratÅti÷ / api tu vÃcya vaicityapratibhÃsÃdeva //
rasÃdistu vyaÇgyor'rthÃlaÇkÃrÃntaraæ ca sarvatrÃvyabhicÃrÅtyagaïayitvaiva tadalaÇkÃrà udÃhtÃ÷ / tadrahitatvena tu udÃhriyamÃïà virasatÃmÃvahantÅti pÆrvÃparaciruddhÃbhidhÃnamiti na codanÅyam //87//
##
dharma÷ sÃdhÃraïa÷ / taddhite kalpavÃdau tvÃrthyeva // tena pa¤ca //
udÃharaïam ----
{dhanyasyÃnanyasÃmÃnyasaujanyotkar«aÓÃlina÷ /
karaïÅyaæ vacaÓceta÷ satyaæ tasyÃmtaæ yathà //397//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{Ãk«ÂakaravÃlo 'sau saæparÃye paribhraman /
pratyarthisenayà d«Âa÷ ktÃntena sama÷ prabhu÷ //398//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{karavÃla ivÃcÃrastasya vÃgamtopamà /
vi«akalpaæ mano vetsi yadi jÅvasi tatsakhe //399//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
##
{sa_alakaraïaparavÅsÃmasiriviaraïaæ ïa sarasakavvassa /
dÅsa_i aha và ïisamma_i sarisaæ aæsaæsametteïa //400//}
[sakalakaraïaparaciÓrÃmaÓrÅvitaraïaæ na sarasakÃvyasya /
dÓyate 'tha và niÓamyate sadÓamaæÓÃæÓamÃtreïa //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 995)>%
kavvassetryatra kavvasamamiti sarisamityatra ca ïÆïamiti pÃÂhe e«aiva samÃsagà //88//
##
vÃÓabda÷ upamÃdyotaka iti / vÃderupamÃpratipÃdakasya lope «a samÃsena karnïo 'dhikaraïÃccotpannena kyacà kartu÷ kyaÇà karmakartrorupapadayorïamulà ca bhavet //
udÃharaïam ----
{tata÷ kumudanÃthena kÃminÅgaï¬apÃï¬unà /
netrÃnandena candreïa mÃhendrÅ digalaÇktà //401//}
%<(MahÃbhÃrata dro.[184-46])>%
tathÃ
{asitabhujagabhÅ«aïÃsipatro ruharuhikÃhitacittatÆrïacÃra÷ /
pulakitatanurutkapolakÃnti÷ pratibhaÂavikramadarÓaneyamÃsÅt //402//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{pauraæ sutÅyati janaæ samarÃntaresÃ-
vanta÷purÅyati vicitracaritracu¤cu÷ /
nÃrÅyate samarasÅmni kpÃïapÃïer
Ãlokya tasya caritÃni sapatnasenà //403//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 217)>%
{mdhe nidÃghagharmÃæÓudarÓaæ paÓyanti taæ pare /
sa puna÷ pÃrthasaæcÃraæ saæcaratyavanÅpati÷ //404//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 218)>%
#<... etaddvilope kvipsamÃsagà // MKpr-K_89 //>#
etayordhrmavÃdyo÷ / udÃharaïam ----
{savità vidhavati vidhurapi savitarati tathà dinanti yÃminya÷ /
yÃminayanti dinÃni ca sukhadu÷khavaÓÅkte manasi //405//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 219)>%
{paripanthimanojyaÓatairapi durÃkrama÷ /
saæparÃyapravttausau rÃjate rÃjaku¤jara÷ //406//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
//89//
##
{ÂuÂuïïanto marihisi kaïÂaakaliÃiæ keaivaïÃiæ /
mÃlaikusumasaricchaæ bhamara bhamanto ïa pÃvihisi //407//}
[ÂuïÂuïÃyamÃno mari«yasi kaïÂakakalitÃni ketakÅvanÃni /
mÃlatÅkusumasadk«aæ bhramara bhraman na prÃpsyasi //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 979 ; Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana)>%
kusumeïa samamiti pÃÂhe vÃkyagà /
##
Ãse nirÃse /
{arÃtivikramÃlokavikasvaravilocana÷ /
kpÃïodagradordaï¬a÷ sa sahasrÃyudhÅyati //408//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atrÃtmà upameya÷ /
#<... trilope ca samÃsagà // MKpr-K_90 //>#
trayÃïÃæ vÃdidharmopamÃnÃnÃm / udÃharaïam ----
{taruïamani ktÃvalokanà lalitavilÃsavitÅrïavigrahà /
smaraÓaravisarÃcitÃntarà mganayanà harate munermana÷ //409//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra saptamyupamÃnetyÃdinà yadà samÃsalopau bhavata÷ / tadedamudÃharaïam //
krÆrasyÃcÃrasyÃya÷ÓÆlatayÃdhyavasÃyÃd aya÷ÓÆlenÃnvicchati {Ãya÷ÓÆlika÷} ityatiÓayoktirna tu krÆrÃcÃropameyataik«ïyadharmavÃdÅnÃæ lope trilope 'yamupamà /
evamekonaviæÓatirluptÃ÷ pÆrïÃbhi÷ saha pa¤caviæÓati÷ //
{anayeneva rÃjyaÓrÅrdainyeneva manasvità /
mamlau sÃtha vi«Ãdena padminÅva himÃmbhasà //410//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 222)>%
ityabhinne sÃdhÃraïe dharme //
{jyotsneva nayanÃnanda÷ sureva madakÃraïam /
prabhuteva samÃk«Âasarvalokà nitambinÅ //411//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
ity bhinne ca tasmin ekasyaiva bahÆpamÃnopÃdÃne mÃlopamà /
yathottaramupameyasyopamÃnatve pÆrvavadabhinnadharmatve
{anavaratakanakavitaraïajalalavabhtakarataraÇgitÃrthitate÷ /
bhaïitiriva matirmatiriva ce«Âà ce«Âeva kÅrtirativimalà //412//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{matiriva mÆrtirmadhurà mÆrtiriva sabhà prabhÃvacità /
tasya sabheva jayaÓrÅ÷ Óakyà jetuæ npasya na pare«Ãm //413//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 223)>%
ityÃdikà raÓanopamà ca na lak«ità evaævidhavaicitryasahasrasaæbhavÃt
uktabhedÃnatikramÃcca //90//
##
upamÃnÃntarasaæbandhÃbhÃvo 'nanvaya÷ / udÃharaïam ----
{na kevalaæ bhÃti nitÃntakÃntirnitambanÅ saiva nitambinÅva /
yÃvadvilÃsÃyudhalÃsyavÃsÃste tadvilÃsà iva tadvilÃsÃ÷ //414//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
#<... viparyÃsa upameyopamà tayo÷ // MKpr-K_91 //>#
tayo÷ upamÃnopameyayo÷ / parivtti÷ arthÃt vÃkyadvaye / itaropamÃnavyavacchedaparà upameyenopamà iti upameyopamà / udÃharaïam ----
{kamaleva matirmatiriva kamalà tanuriva vibhà vibheva tanu÷ /
dharaïÅva dhtirdhtiriva dharaïÅ satataæ vibhÃti bata yasya //415//
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 225)>%
//91//
##
samena upamÃnena / udÃharaïam ----
{unme«aæ yo mama na sahate jÃtivairÅ niÓÃyÃm
indorindÅvaradaladÓÃ tasya saundaryadarpa÷ /
nÅti÷ ÓÃntiæ prasabhamanayà vaktrakÃntyeti har«Ãl
lagnà manye lalitatanu te pÃdayo÷ padmalak«mÅ÷ //416//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{limpatÅva tamo 'ÇgÃni var«atÅväjanaæ nabha÷ /
asatpuru«aseveva d«ÂirviphalatÃæ gatà //417//}
%<(ÁÆdraka's McchakaÂikà 1.32)>%
ityÃdau vyÃpanÃdi lepanÃdirÆpatayà saæbhÃvitam //
##
bhedoktau yathÃ
{ayaæ mÃrtaï¬a÷ kiæ sa khalu turagai÷ saptabhirita÷
kÓÃnu÷ kiæ sarvÃ÷ prasarati diÓo nai«a niyatam /
ktÃnta÷ kiæ sÃk«Ãnmahi«avahano 'sÃviti ciraæ
samÃlokyÃjau tvÃæ vidadhati vikalpÃn pratibhaÂÃ÷ //418//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
bhedoktÃvityanena na kevalamayaæ niÓcayagarbho yÃvanniÓcayÃnto 'pi saædeha÷ svÅkrÂa÷ /
yathÃ
{indu÷ kiæ kva kalaÇka÷ sarasijametat kimambu kutra gatam /
lalitasavilÃsavacanairmukhamiti hariïÃk«i niÓcitaæ parata÷ //419//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
kiæ tu niÓcayagarbha iva nÃtra niÓcaya÷ pratÅyamÃna iti upek«ito
bhaÂÂodbhaÂena / tadanuktau yathÃ
{asyÃ÷ sargavidhau prajÃpatirabhÆccandro nu kÃntiprada÷
ÓÇgÃraikarasa÷ svayaæ nu madano mÃso nu pu«pÃkara÷ /
vedÃbhyÃsaja¬a÷ kathaæ nu vi«ayavyÃvttakautÆhalo
nirmÃtuæ prabhavenmanoharamidaæ rÆpaæ purÃïo muni÷ //420//}
%<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 1.8)>%
//92//
##
atisÃmyÃd anapahnutabhedayo÷ abheda÷ /
##
Ãropavi«ayà iva ÃropyamÃïÃ÷ yadà ÓabdopÃttÃ÷ tadà samastÃni vastÆni vi«ayosyeti samastavastuvi«ayam / Ãropità iti bahuvacanamavivak«itam / yathÃ
{jyotsnÃbhasmacchuraïadhavalà bibhratÅ tÃrakÃsthÅ-
nyantardhÃnavyasanarasikà rÃtrikÃpÃlikÅyam /
dvÅpÃd dvÅpaæ bhramati dadhatÅ candramudrÃkapÃle
nyastaæ siddhäjanaparimalaæ lächanasyacchalena //421//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
atra pÃdatraye, antardhÃnavyasanarasikatvamÃropitadharma eveti rÆpakaparigrahe sÃdhakamastÅtitatsaækarÃÓaÇkà na kÃryà //93//
#<Órautà ÃrthaÓca te yasminnekadeÓavivarti tat />#
kevidÃropyamÃïÃ÷ Óabdo 'pÃttÃ÷ kecidarthasÃmarthyÃdavaseyÃ÷ ityekadeÓavivartanÃt ekadeÓavivarti / yathÃ
{jassa raïante_ura_e kare kuïantassa maï¬alaggala_aæ /
rasasaæmuhÅ vi sahasà paramuhÅ ho_i ri_useïà //422//}
[yasya raïÃnta÷pure kare kurvato maï¬alÃgralatÃm /
rasasaæmukhyapi sahasà parämukhÅ bhavati ripusenà //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 980)>%
atra raïasyÃnta÷puratvamÃropyamÃïaæ Óabdo 'pÃttam maï¬alÃgralatÃyÃ÷ nÃyikÃtvam ripusenÃyÃÓca pratinÃyikÃtvam arthasÃmarthyÃdavasÅyate iti ekadeÓe viÓe«eïa vartanÃdekadeÓavivarti /
##
uktadvibhedaæ sÃvayavam //
#<... niraÇgaæ tu Óuddhaæ ...>#
yathÃ
{kuraÇgÅvÃÇgÃni stimitayati gÅtadhvani«u yat
sakhÅæ kÃntodantaæ Órutamapi puna÷ praÓnayati yat /
anidraæ yaccÃnta÷ svapiti tadaho vedmyabhinavÃæ
pravtto 'syÃ÷ sektuæ hdi manasija÷ premalatikÃm //423//}
%<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana ; Abhinavagupta's AbhinavabhÃratÅ)>%
#<... mÃlà tu pÆrvavat // MKpr-K_94 //>#
mÃlopamÃyÃmivaikasmin bahava ÃropitÃ÷ / yathÃ
{saundaryasya taraÇgiïÅ taruïimotkar«asya har«odgama÷
kÃnte÷ kÃrmaïakarma narmarahasÃmullÃsanÃvÃsabhÆ÷ /
vidyà vakragirÃæ vidheranavadhiprÃvÅïyasÃk«ÃtkriyÃ
vÃïÃ÷ pa¤caÓilÅmukhasya lalanÃcƬÃmaïi÷ sà priyà //424//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
//94//
##
yathÃ
{vidvanmÃnasahaæsa vairikamalÃsaækocadÅptadyute
durgÃmÃrgaïanÅlalohita samitsvÅkÃravaiÓvÃnara /
satyaprÅtividhÃnadak«a vijayaprÃgbhÃvabhÅma prabho
sÃmrÃjyaæ varavÅra vatsaraÓataæ vairi¤camuccai÷ kriyÃ÷ //425//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
atra mÃnasameva mÃnasam kamalÃyÃ÷ saækoca eva kamalÃnÃmasaækoca÷ durgÃïÃmamÃrgaïameva durgÃyÃ÷ mÃrgaïam samitÃæ svÅkÃra eva samidhÃæ svÅkÃra÷ satye pratÅtireva satyÃmaprÅti÷ vijaya÷ paraparÃbhava eva vijayorjuna÷ evamÃropaïanimitto haæsÃderÃropa÷ /
yadyapi ÓabdÃrthÃlaÇkÃro 'yamityuktaæ vak«yate ca tathÃpi prasiddhyanurodhÃdatrokta÷ / ekadeÓavivarti hÅdamanyairabhidhÅyate //
bhedabhÃji yathÃ
{ÃlÃnaæ jayaku¤jarasya d«adÃæ seturvipadvÃridhe÷
pÆrvÃdri÷ karavÃlacaï¬amahaso lÅlopadhÃnaæ Óriya÷ /
saægrÃmÃmtasÃgarapramathanakrŬÃvidhau mandaro
rÃjan rÃjati vÅravairivanitÃvaidhavyadaste bhuja÷ //426//}
%<(MahimabhaÂÂa's Vyaktiviveka)>%
atra jayÃderbhinnaÓabdavÃcyasya ku¤jaratvÃdyÃrope bhujasya ÃlÃnatvÃdyÃropo yujyate /
{alaukikamahÃlokaprakÃÓitajagattraya÷ /
stÆyate deva sadvaæÓamuktÃratnaæ na kairbhavÃn //427//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{niravadhi ca nirÃÓrayaæ ca yasya sthitamanivartitakautukaprap¤cam /
prathama iha bhavÃn sa kÆrmamÆrtirjayati caturdaÓalokavallikanda÷ //428//}
%<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 3,4.32)>%
iti ca amÃlÃrÆpoakamapi paraæparitaæ dra«Âavyam //
{kisalayakarairlatÃnÃæ karakamalai÷ kÃminÃæ mano jayati /
nalinÅnÃæ kamalamukhai÷ mukhendubhiryo«itÃæ madana÷ //429//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 8.50)>%
ityÃdi raÓanÃrÆpakaæ na vaicitryavaditi na lak«itam //95//
##
upameyam asatyaæ ktvopamÃnaæ satyatayà yat sthÃpyate sà tu apahnuti÷ udÃharaïam ----
{avÃpta÷ prÃgalbhyaæ pariïataruca÷ Óailatanaye
kalaÇko naivÃyaæ vilasati ÓaÓÃÇkasya vapu«i /
amu«yeyaæ manye vigaladamtasyandaÓiÓire
ratiÓrÃntà Óete rajaniramaïÅ gìhamurasi //430//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
itthaæ vÃ
{bata sakhi kiyadetat paÓya vairaæ smarasya
priyavirahakÓesmin rÃgiloke tathà hi /
upavanasahakÃrodbhÃsibhÇgacchalena
prativiÓikhamanenoÂÂaÇkitaæ kÃlakÆÂam //431//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra hi na sabhÇgÃïi sahakÃrÃïi api tu sakÃlakÆÂà Óarà iti pratÅti÷ / evaæ vÃ
{amu«miællÃvaïyÃmtasarasi nÆnaæ mgadÓa÷
smara÷ Óarvaplu«Âa÷ pthujaghanabhÃge nipatita÷ /
yadaÇgÃÇgÃraïÃæ prathamapiÓunà nÃbhikuhare
Óikhà dhÆmasyeyaæ pariïaæmati romÃvalivapu÷ //432//}
%<(Vallabhadeva's SubhëitÃvali, Bombay Sankrit and Prakrit Series. 1558)>%
atra na romÃvali÷ dhÆmaÓikheyamiti pratipatti÷ //
evamiyaæ bhaÇgyantarairapyÆhyà //
#<Óle«a÷ sa vÃkya ekasmin yatrÃnekÃrthatà bhavet // MKpr-K_96 //>#
ekÃrthapratipÃdakÃnÃmeva ÓabdÃnÃæ yatrÃneko 'rtha÷ sa Óle«a÷ / udÃharaïam ----
{udayamayate diÇmÃlinyaæ nirÃkurutetarÃæ
nayati nidhanaæ nidrÃmudrÃæ pravartayati kriyÃ÷ /
racayatitarÃæ svairÃcÃrapravartanakartanaæ
bata bata lasatteja÷pu¤jo vibhÃti vibhÃkara÷ //433//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 237)>%
atrÃbhidhÃyà aniyantraïÃt dvÃvapyarkabhÆpau vÃcyau //96//
##
praktÃrthapratipÃdakavÃkyena Óli«ÂaviÓe«aïamÃhÃtmyÃt na tu viÓe«yasya sÃmarthyÃdapi yat apraktasyÃrthasyÃbhidhÃnam sà samÃsena saæk«epeïÃrthadvayakathanÃt samÃsokti÷ / udÃharaïam ----
{lahiÆïa tujjha bÃhupphaæsaæ jÅe sa ko vi ullÃso /
jaalacchÅ tuba virahe ïa hujjalà dubbalà ïaæ sà //434//}
[labdhvà tava bÃhusparÓa yasyÃ÷ sa ko 'pyullÃsa÷ /
jayalak«mÅstava virahe na khalÆjjvalà durbalà nanu sà //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ, Nirnaya Sagar Press. 428)>%
atra jayalak«mÅÓabdasya kevalaæ kÃntÃvÃcakatvaæ nÃsti //
#<... nidarÓanà /
abhavanvastusaæbandha upamÃparikalpaka÷ // MKpr-K_97 //>#
nidarÓanaæ d«ÂÃntakaraïam / udÃharaïam ----
{kva sÆryaprabhÃvo vaæÓa÷ kva cÃlpavi«ayà mati÷ /
titÅr«urdustaraæ mohÃdu¬upenÃsmi sÃgaram //435//}
%<(KÃlidÃsa's RaghuvaæÓa1-2)>%
atra u¬upena sÃgarataraïamiva manmatyà sÆryavaæÓavarïanamityupamÃyÃæ paryavasyati /
yathà vÃ
{udayati vitatordhvaraÓmirajjÃvahimarucau himadhÃmni yÃti cÃstam /
vahati girirayaæ vilambighaïÂÃdvayaparivÃritavÃraïendralÅlÃm //436//}
%<(MÃgha's SiÓupÃlavadha, Nirnaya Sagar Press. 4.20)>%
atra kathmanyasya lÅlÃmanyo vahatÅti tatsadÓÅmityupamÃyÃæ paryavasÃnam /
{dorbhyÃæ titÅr«ati taraÇgavatÅbhujaÇgam
ÃdÃtumicchati kare hariïÃÇkabimbam /
meruælilaÇghayi«ati dhruvame«a deva
yaste guïÃn gaditumudyamamÃdadhati //437//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 241)>%
ityÃdau mÃlÃrÆpÃpye«Ã dra«Âavyà //97//
##
kriyayaiva svasvarÆpasvakÃraïayo÷ saæbandho yadavagamyate sà aparà nidarÓanà / yathÃ
{unnataæ padamavÃpya yo laghuhelayaiva patediti bruvan /
ÓailaÓekharagato d«atkaïaÓcÃrumÃrutadhuta÷ patatyadha÷ //438//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 242)>%
atra pÃtakriyayà patanasya lÃghave sati unnatapadaprÃptirÆpasya ca saæbandha÷ khyÃpyate //
##
aprÃkaraïikasyÃbhidhÃnena prÃkaraïikasyÃk«epo 'prastutapraÓaæsà //98//
##
tadanyasya kÃraïÃde÷ / krameïodÃhyaïam ----
{yÃtà kiæ na milanti sundari punaÓcintà tvayà matkte
no kÃryà nitarÃæ kÓÃsi kathayatyevaæ sabëpe mayi /
lajjÃmantharatÃrakeïa nipatatpÅtÃÓruïà cak«u«Ã
d«Âvà mÃæ hasitena bhÃvimaraïotsÃhastayà sÆcita÷ //439//}
%<(AmaruÓataka 10)>%
atra prasthÃnÃtkimiti nivtto 'sÅti kÃrye p«Âe kÃraïamabhihitam /
{rÃjanrÃjasutà na pÃÂhayati mÃæ devyo 'pi tÆ«ïÅæ sthitÃ÷
kubje bhojaya mÃæ kumÃrasacivairnÃdyÃpi kiæ bhujyate /
itthaæ nÃtha ÓukastavÃribhavane muktodhvagai÷ pa¤jarÃc
citrasthÃnavalokya ÓÆnyavalabhÃvekaikamÃbhëate //440//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
atra prasthÃnodyataæ bhavantaæ j¤Ãtvà sahasaiva tvadaraya÷ palÃyya gatÃ÷ iti kÃraïe prastute kÃryamuktam /
{etattasya mukhÃtkiyat kamalinÅpatre kaïaæ vÃriïo
yanmuktÃmaïirityamaæsta sa ja¬a÷ÓïvanyadasmÃdapi /
aÇgulyagralaghukriyÃpravilayinyÃdÅyamÃne Óanai÷
kutro¬¬Åya gato mametyanudinaæ nidrÃti nÃnta÷Óucà //441//}
%<(BhallaÂaÓataka 94)>%
atrÃsthÃne ja¬ÃnÃæ mamatvasaæbhÃvanà bhavatÅti sÃmÃnye prastute viÓe«a÷ kathita÷ /
{suhdvadhÆbëpajalapramÃrjanaæ karoti vairapratiyÃtanena ya÷ /
sa eva pÆjya÷ sa pumÃnsa nÅtimÃnsujÅvitaæ tasya sa bhÃjanaæ Óriya÷ //442//}
%<(UdbhaÂa's KÃvyÃlaÇkÃrasÃrasaÇgraha)>%
atra 'k«ïaæ nihatya narakÃsuravadhÆnÃæ yadi du÷kham praÓamayasi tat tvameva ÓlÃghya÷' iti viÓe«e prakte sÃmÃnyamabhihitam / tuye prastute tulyÃbhidhÃne traya÷ prakÃrÃ÷ / Óle«a÷ samÃsokti÷ sÃdÓyamÃtraæ và tulyÃt tulyasya hyÃk«epe hetu÷ / krameïodÃharaïam --
{puæstvÃdapi pravicalet yadi yadyadho 'pi
yÃyÃd yadi praïayane na mahÃnapi syÃt /
abhyuddharettadapi viÓvamitÅdÓÅyaæ
kenÃpi dik orakaÂità puru«ottamena //443//}
%<(BhallaÂaÓataka 79)>%
{ye¤Ãsyabhyuditena candra gamita÷ klÃntiæ ravau tatra te
yujyeta pratikartumeva na punastasyaiva pÃdagraha÷ /
k«Åïenaitadanu«Âhitaæ yadi tata÷ kiæ lajjase no manÃg
astvevaæ ja¬adhÃmatà tu bhavato yad vyomni visphÆrjase //444//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{ÃdÃya vÃri parita÷ saritÃæ mukhebhya÷
kiæ tÃvadarjitamanena durarïavena /
k«ÃrÅktaæ ca va¬avÃdahane hutaæ ca
pÃtÃlakuk«ikuhare viniveÓitaæ ca //445//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
iyaæ ca kÃcit vÃcye pratÅyamÃnÃrthÃnadhyÃropeïaiva bhavati / yathÃ
{abdherambha÷ sthagitabhuvanÃbhogapÃtÃlakuk«e÷
potopÃyà iha hi bahavo laÇghane 'pi k«amante /
Ãho rikta÷ kathamapi bhavede«a daivÃt tadÃnÅæ
ko nÃma syÃdavaÂakuharÃlokane 'pyasya kalpa÷ //446//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
kvacidadhyÃropeïaiva / yathÃ
{kastvaæ bho÷ kathayÃmi daivahatakaæ mÃæ viddhi ÓÃkhoÂakaæ
vairÃgyÃdiva vak«i sÃdhu viditaæ kasmÃdidaæ kathyate /
vÃmenÃtra vaÂastamadhvagajana÷ sarvÃtmanà sevate
na cchÃyÃpi paropakÃrakaraïe mÃrgasthitasyÃpi me//447//}
%<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 3.51)>%
kvacidaæÓe«vadhyÃropeïa / yathÃ
{so 'pÆrvo rasanÃviparyayavidhi÷ tat karïayoÓcÃpalaæ
d«Âi÷ sà madavismtasvaparadik kiæ bhÆyasoktena và /
sarvaæ vismtavÃnasi bhramara he yadvÃraïo 'dyÃpyasau
anta÷ÓÆnyakaro ni«evyata iti bhrÃta÷ ka e«a graha÷ //448//}
%<(BhallaÂaÓataka 18)>%
atra rasanÃvaparyÃsa÷ ÓÆnyakartvaæ ca bhramarasyÃsevane na hetu÷ karïacÃpalaæ tu hetu÷ mada÷ pratyuta sevate nimittam //99//
##
##
upamÃnenÃntarnigÅrïasyopameyasya yadadhyavasÃnaæ saikà / yathÃ
{kamalamanambhasi kamale ca kubalaye tÃni kanakalatikÃyÃm /
sà ca sukumÃrasubhagetyutpÃtaparaæparà keyam //449//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
atra mukhÃdi kamalÃdirÆpatayÃdhyavasitam / yacca tadevÃnyatvenÃdhyavasÅyate sà aparà / yathÃ
{aïïaæ la¬ahattaïa_aæ aïïà vi_a kà vi vattaïacchÃ_à /
sÃmà sÃmaïïapa_Ãva_iïo rehacci_a ïa ho_i //450//}
[anyatsaukumÃryam anyaiva ca kÃpi vartanacchÃyà /
ÓyÃmà sÃmÃnyaprajÃpate÷ rek«aiva ca na bhavati //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 969)>%
(arthÃt asaæbhavino 'rthasya) sà ttÅyà / yathÃ
{rÃkÃyÃmakalaÇkaæ cedamtÃæÓorbhavedvapu÷ /
tasyà mukhaæ tadà sÃmyaparÃbhavamavÃpnuyÃt //451//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
kÃraïasya ÓÅghrakÃritÃæ vaktuæ kÃryasya pÆrvamuktau caturthÅ / yathÃ
{hdayamadhi«ÂhitamÃdau mÃlatyÃ÷ kusumacÃpabÃïena /
caramaæ ramaïÅvallabha locanavi«ayaæ tvayà bhajatà //452//}
%<(DÃmodaragupta's KuÂÂanÅmata 96)>%
#<... prativastÆpamà tu sà // MKpr-K_101 //>#
##
sÃdhÃraïo dharma÷ upameyavÃkye upamÃnavÃkye ca kathitapadasya du«ÂatayÃbhihitatvÃt Óabdabhedena yat upÃdÅyate sà vastÆno vÃkyÃrthasyopamÃnatvÃt prativastÆpamà / yathÃ
{devÅbhÃvaæ gamità parivÃrapadaæ kathaæ bhajatve«Ã /
na khalu paribhogayogyaæ daivatarÆpÃÇkitaæ ratnam //453//}
%<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 4,2.4)>%
{yadi dahatyanalo 'tra kimadbhutaæ yadi ca gauravamadri«u kiæ tata÷ /
lavaïamambu sadaiva mahodadhe÷ praktireva satÃmavi«Ãdità //454[=272]//}
%<(ùnandavardhana's DeviÓataka)>%
ityÃdikà mÃlÃprativastÆpamà dra«Âavyà / evamanyatrÃpyanusartavyam //
##
ete«Ãæ sÃdhÃraïadharmÃdÅnÃæ d«Âo 'nto niÓcayo yatra sa d«ÂÃnta÷ /
{tvayi d«Âa eva tasyà nirvÃti mano manobhavajvalitam /
Ãloke hi himÃæÓorvikasati kusumaæ kumudvatyÃ÷ //455//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 251)>%
e«a sÃdharmyeïa / vaidharmyeïa tu
{tavÃhave sÃhasakarmaÓarmaïa÷ karaæ kpÃïÃntikamÃninÅ«ata÷ /
bhaÂa÷ pare«Ãæ viÓarÃrutÃmagu÷ dadhatyavÃte sthiratÃæ hi pÃæsava÷ //456//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
//100-102//
##
prÃkaraïikÃprÃkaraïikÃnÃm arthÃt upamÃnopameyÃnÃæ dharma÷ kriyÃdi÷ ekavÃrameva yat upÃdÅyate tat ekasthasyaiva samastavÃkyadÅpanÃd dÅpakam / yathÃ
{kivaïÃïaæ dhaïaæ ïÃgÃïaæ phaïamaïÅ keÓarÃ_iæ sÅhÃïaæ /
kulabÃli_Ãïaæ tthaïa_Ã kutto chippanti amu_Ãïaæ //457//}
[kpaïÃnÃæ dhanaæ nÃgÃnÃæ phaïamaïi÷ kesarà siæhÃnÃm /
kulabÃlikÃnÃæ stanÃ÷ kuta÷ spÓyante 'mtÃnÃm //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ, Nirnaya Sagar Press. 976)>%
kÃrakasya ca bahvÅ«u kriyÃsu sakdvttidÅrpakam / yathÃ
{svidya[t]i kÆïati vellati vicalati nimi«ati vilokayati tiryak /
antarnandati cumbatumicchati navapariïayà vadhÆ÷ Óayane //458//}
%<(SubhëitaratnabhÃï¬ÃgÃra 317/3)>%
//103//
##
pÆrveïa pÆrveïa vastunà uttaramuttaraæ cedupakriyate tat mÃlÃdÅpakam / yathÃ
{saægrÃmÃÇgaïamÃgatena bhavatà cÃpe samÃropite
devÃkraïaya yena yena sahasà yadyatsamÃsÃditam /
kodaï¬ena ÓarÃ÷ ÓarairariÓirastenÃpi bhÆmaï¬alaæ
tena tvaæ bhavatà ca kÅrtiratulà kÅrtyà ca lokatrayam //459//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
##
niyatÃnÃæ prÃkaraïikÃnÃmeva aprÃkaraïikÃnÃmeva và / krameïodÃharaïam ----
{pÃï¬u k«Ãmaæ vadanaæ hdayaæ sarasaæ tavÃlasaæ ca vapu÷ /
Ãvedayati nitÃntaæ k«etriyarogaæ sakhi hdanta÷ //460//}
%<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana)>%
{kumudakamalanÅlanÅrajÃlirlalitavilÃsaju«ordÓo÷ pura÷ kà /
amtamamtaraÓmirambujanma pratihatamekapade tavÃnanasya //461//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
//104//
##
anyasyopameyasya vyatireka Ãdhikyam /
{k«Åïa÷ k«Åïo 'pi ÓaÓÅ bhÆyo bhÆyo vivardhate satyam /
virama prasÅda sundari yauvanamanivarti yÃtaæ tu //462//}
%<(AmaruÓataka)>%
tadyuktam / atra yauvanagatÃstairyÃdhikyaæ hi vivak«itam //
##
#<ÓabdÃrthÃbhyÃmathÃk«ipte Óli«Âe tadvattrira«Âa tat />#
vyatirekasya hetu÷ upameyagatamutkar«animittam / upamÃnagatamapakar«akÃraïam / tayordvayorukti÷, ekatarasya dvayorvà anuktirityanuktitrayam / etadbhedacatu«ÂayamupamÃnopameyabhÃve Óabdena pratipÃdite Ãrthena ca krameïoktÃÓcatvÃra eva bhedÃ÷ / Ãk«ipte caupamye tÃvanta eva / evaæ dvÃdaÓa // ete Óle«e 'pi bhavantÅti caturviÓatirbhedÃ÷ / krameïodÃharaïam ----
{asimÃtrasahÃyasya prabhÆtÃriparÃbhave /
anyatucchajanasyeva na smayo 'sya mahÃdhte÷ //463//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atraiva tuccheti mahÃdhterityanayo÷ paryÃyeïa yugapadvÃnapÃdÃnenyat bhedatrayam / evamanye«vapi dra«Âavyam / atra ivaÓabdasya sadbhÃvÃcchÃbdamaupamyam /
{asimÃtrasahÃyo 'pi prabhÆtÃriparÃbhave /
naivÃnyatucchajanavatsagarvo 'yaæ mahÃdhti÷ //464//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atr trulyÃrthe vatirityÃrthamaupamyam /
{iyaæ sunayanà dÃsÅktatÃmarasaÓriyà /
ÃnanenÃkalaÇkena jayatÅnduæ kalaÇkinam //465//}
%<(UdbhaÂa's KÃvyÃlaÇkÃrasÃrasaÇgraha)>%
atrevÃditulyÃdipadaviraheïa Ãk«iptaivopamà /
{jitendriyatayà samyagvidyÃvddhani«eviïa÷ /
atigìhaguïasyÃsya nÃbjavadbhaÇgurà guïÃ÷ //466//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atrevÃrthe vati÷ / guïaÓabda÷ Óli«Âa÷ / ÓÃbdamaupamyam //
{akhaï¬amaï¬ala÷ ÓrÅmÃn paÓyai«a pthivÅpati÷ /
na niÓÃkaravajjÃtu kalÃvaikalyamÃgata÷ //467//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra tulyÃrthe vati÷ / kalÃÓabda÷ Óli«Âa÷ /
mÃlÃprativastÆpamÃvat mÃlÃvyatireko 'pi saæbhavati / tasyÃpi bhedà evamÆhyÃ÷ / diÇmÃtramudÃhriyate / yathÃ
{haravanna vi«amad«Âirharivanna vibho vidhÆtavitatav«a÷ /
rativanna cÃtidu÷sahakaratÃpitabhÆ÷ kadÃcidasi //468//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 256)>%
atra tulyÃrthe vati÷ / vi«amÃdayaÓca ÓabdÃ÷ Óli«ÂÃ÷ /
{nityoditapratÃpena triyÃmÃmÅlitaorabha÷ /
bhÃsvatÃnena bhÆpena bhÃsvÃne«a vinirjita÷ //469//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra hyÃk«iptaivopamà bhÃsvatetiÓli«Âa÷ / yathà vÃ
{svacchÃtmatÃguïasamullasitendubimbaæ
bimbaprabhÃdharamaktrimahdyagandham /
yÆnÃmatÅva pibatÃæ rajanÅ«u yatra
t«ïÃæ jahÃra madhu nÃnanamaÇganÃnÃm //470//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atrevÃdÅnÃæ tulyÃdÅnÃæ ca padÃnÃmabhÃve 'pi Óli«ÂaviÓe«aïairÃk«iptaivopamà pratÅyate / eva¤jÃtÅyakÃ÷ Óli«Âoktiyogyasya padasya pthagpÃdÃne 'nyepi bhedÃ÷ saæbhavanti / te 'pi anayaiva diÓà dra«ÂavyÃ÷ //
##
##
vivak«itasya prÃkaraïikatvÃdanupasarjanÅkÃryasya aÓakyavaktavyatvam atiprasiddhatvaæ và viÓe«aæ vaktuæ ni«edho ni«edha iva ya÷ sa vak«yamÃïavi«aya uktavi«ayaÓceti dvidhà Ãk«epa÷ /
krameïodÃharaïam ----
{e ehi kiæapi kÅevi a_eïa ïikkiva bhaïÃmi alamaha và /
aviÃri_akajjÃrambha_ÃriïÅ marau ïa bhaïissaæ //471//}
[e ehi kimapi kasyà api kte ni«kpa bhaïÃmi alamatha và /
avicÃritakÃryÃrambhakÃriïÅ mriyatÃæ na bhani«yÃmi //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 7.2)>%
{jyotsnà mauktikadÃma candanarasa÷ ÓÅtÃæÓukÃntadrava÷
karpÆraæ kadalÅ mïÃlavalayÃnyambhojinÅpallavÃ÷ /
antarmÃnasamÃstvayà prabhavatà tasyÃ÷ sphuliÇgotkara-
vyÃpÃrÃya bhavanti hanta kimanenoktena na brÆmahe //472//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
##
heturÆpakriyÃyÃ÷ ni«edhe 'pi tatphalaprakÃÓanaæ vibhÃvanà / yathÃ
{kusumitalatÃbhirahatÃpyadhatta rujamalikulairada«ÂÃpi /
parivartate sma nalinÅlaharÅbhiralolitÃpyaghÆrïata sà //473//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã)>%
//105-107//
##
milite«vapi kÃraïe«u kÃryasyÃkathanaæ viÓe«okti÷ / anuktanimittà uktanimittà acintyanimittà ca / krameïodÃharaïam ----
{nidrÃnivttÃvudite dyuratne sakhÅjane dvÃrapadaæ parÃpte /
ÓlathÅktÃÓle«arase bhujaÇge cacÃla nÃliÇganatoÇganà sà //474//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{karpÆra iva dagdho 'pi ÓaktimÃn yo jane jane /
namo 'stvavÃryavÅryÃya tasmai makaraketave //475//}
%<(RÃjaÓekhara's BÃlarÃmÃyaïa 3.11)>%
{sa ekastrÅïi jayati jaganti kusumÃyudha÷ /
haratÃpi tanuæ yasya Óambhunà na balaæ htam //476//}
%<(BhÃmaha's KÃvyÃlaÇkÃra 3.24)>%
##
yathÃ
{ekastridhà vasasi cetasi citramatra
deva dvi«Ãæ ca vidu«Ãæ ca mgÅdÓÃæ ca /
tÃpaæ ca saæmadarasaæ ca ratiæ ca pu«ïan
Óauryo«maïà ca vinayena ca lÅlayà ca //477//}
%<(SubhëitaratnÃkara 1438)>%
//108//
##
sÃdharmyeïa vaidharmyeïa và sÃmÃnyaæ viÓe«eïa yat samarthyate viÓe«o và sÃmÃnyena so 'rthÃntaranyÃsa÷ / krameïodÃharaïam ----
{nijado«ÃvtamanasÃmatisundarameva bhÃti viparÅtam /
paÓyati pittopahata÷ ÓaÓiÓubhraæ ÓaÇkhamapi pÅtam //478//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 265)>%
{susitavasanÃlaÇkÃrÃyÃæ kadÃcana kaumudÅ-
mahasi sudÓi svairaæ yÃntyÃæ gato 'stamabhÆdvidhu÷ /
tadanu bhavata÷ kÅrti÷ kenÃpyagÅyata yena sÃ
priyaghamagÃnmuktÃÓaÇkà kva nÃsi Óubhaprada÷ //479[=266]//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 121)>%
{guïÃnÃmeva daurÃtmyÃd dhuri dhuryo niyujyate /
asaæjÃtakiïaskandha÷ sukhaæ svapiti gaurgali÷ //480//}
%<(Bhoja's SarasvatÅkÃïÂhÃbharaïa 4.125)>%
{aho hi me bahvaparÃddhamÃyu«Ã yadapriyaæ vÃcyamidaæ mayedÓam /
ta eva dhanyÃ÷ suhda÷ parÃbhavaæ jagatyad«Âvaiva hi ye k«ayaæ gatÃ÷ //481//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
//109//
##
vastuvttenÃvirodhe 'pi viruddhayoriva yadabhidhÃnaæ sa virodha÷ /
##
##
krameïodÃharaïam ----
{abhinavanalinÅkisalayamïÃlavalayÃdi davadahanarÃÓi÷ /
subhaga kuraÇgadÓosyà vidhivaÓatastvadviyogapavipÃte //482//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa 267)>%
{girayo 'pyanunnatiyujo marudapyacalobdhayo 'pyagambhÅrÃ÷ /
viÓvaæbharÃpyatilaghurnaranÃtha tavÃntike niyatam //483//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{ye«Ãæ kaïÂhaparigrahapraïayitÃæ saæprÃpya dhÃrÃdharas
tÅk«ïa÷ so 'pyanurajyate ca kamapi snehaæ parÃpnoti ca /
te«Ãæ saægarasaÇgasaktamanasÃæ rÃj¤Ãæ tvayà bhÆpate
pÃæsÆnÃæ paÂalai÷ prasÃdhanavidhirnirvartyate kautukam //484//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{sjati ca jagadidamavati ca saæharati ca helayaiva yo niyatam /
avasaravaÓata÷ Óapharo janÃrdana÷ so 'pi citramidam //485//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{satataæ musalÃsaktà bahutaraghakarmaghaÂanayà npate /
dvijapatnÅnÃæ kaÂhinÃ÷ sati bhavati karÃ÷ sarojasukumÃrÃ÷ //486//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{peÓalamapi khalavacanaæ dahatitarÃæ mÃnasaæ sattattvavidÃm /
paru«amapi sujanavÃkyaæ malayajarasavat pramodayati //487//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{kau¤cÃdriruddÃmad«add¬hosau yanmÃrgaïÃnargalaÓÃtapÃte /
abhÆnnavÃmbhojadalÃbhijÃta÷ sa bhÃrgava÷ satyamapÆrvasarga÷ //488//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{paricchedÃtÅta÷ sakalavacanÃnÃmavi«aya÷
punarjanmanyasminnanubhavapathaæ yo na gatavÃn /
vivekapradhvaæsÃdupacitamahÃmohagahano
vikÃra÷ ko 'pyantarja¬ayati ca tÃpaæ ca kurute //489//}
%<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 1.30)>%
{ayaæ vÃrÃmeko nilaya ita ratnÃkara iti
ÓritosmÃbhist«ïÃtaralitamanobhirjalanidhi÷ /
ka evaæ jÃnÅte nijakarapuÂÅkoÂaragataæ
k«aïÃdenaæ tÃmyattimimakaramÃpÃsyati muni÷ //490//}
%<(BhallaÂaÓataka 108)>%
{samadamataÇgajamadajalanisyandataraÇgiïÅpari«vaÇgÃt /
k«ititilaka tvayi taÂaju«i ÓaÇkaracƬÃpagÃpi kÃlindÅ //491//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
##
svayostadekÃÓrayo÷ / rÆpaæ varïa÷ saæsthÃnaæ ca / udÃharaïam ----
{paÓcÃdaÇghrÅ prasÃrya trikanativitataæ drÃghayitvÃÇgamuccair
ÃsajyÃbhugnakaïÂho mukhamurasi saÂÃæ dhÆlidhÆbhrÃæ vidhÆya /
ghÃsagrÃsÃbhilëÃdanavaratacalatprothatuï¬asturaÇgo
mandaæ ÓabdÃyamÃno vilikhati ÓayanÃdutthita÷ k«mÃæ khureïa //492//}
%<(BÃïa's Har«acarita 3.5)>%
//110-111//
##
vyÃjarÆpà vyÃjena và stuti÷ / krameïodÃharaïam ----
{hitvà tvÃmuparodhabandhyamanasÃæ manye na mauli÷ paro
lajjÃvarjanamantareïa na ramÃmanyatra saædÓyate /
yastyÃgaæ tanutetarÃæ mukhaÓatairetyÃÓritÃyÃ÷ Óriya÷
prÃpya tyÃgaktÃvamÃnanamapi tvayyeva yasyÃ÷ sthiti÷ //493//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{he helÃjitabodhisattva vacasÃæ kiæ vistaraistoyadhe
nÃsti tvatsadÓa÷ para÷ parahitÃdhÃne ghÅtavrata÷ /
t«yatpÃnthajanopakÃraghaÂanÃvaimukhyalabdhÃyaÓo-
bhÃraprodvahane karo«i kpayà sÃhÃyakaæ yanmaro÷ //494//}
%<(Kuntaka's VakroktijÅvita 1.90; Pu¤jarÃja, VÃkyapadÅyaÂÅkà 2.249)>%
##
ekÃrthÃbhidhÃyakamapi sahÃrthabalÃt yat ubhayasyÃpyavagamakaæ sà sahokti÷ / yathÃ
{saha diahaïisÃæhi dÅharà sÃsadaï¬Ã
saha maïivalayeæhi bÃhadhÃrà galanti /
tuha suhaa vioe tÅa ubbiggirÅe
saha a taïuladÃe dubbalà jÅvidÃsà //495//}
[saha divasaniÓÃbhirdÅrghÃ÷ ÓvÃsadaï¬Ã÷
saha maïibalayairvëpadhÃrà galanti /
tava subhaga viyoge tasyà udvignÃyÃ÷
saha ca tanulatayà durbalà jÅvitÃÓà //]
%<(RÃjaÓekhara's KarpÆrama¤jarÅ 2.9)>%
ÓvÃsadaï¬Ãdigataæ dÅrghatvÃdi ÓÃbdam divasaniÓÃdigataæ tu sahÃrthasÃmarthyÃtpratipadyate //112//
##
kvacidaÓobhana÷ kvacicchobhana÷ / krameïodÃharaïam ----
{arucirniÓayà vinà ÓaÓÅ ÓaÓinà sÃpi vinà mahattama÷ /
ubhayena vinà manobhavasphuritaæ naiva cakÃsti kÃmino÷ //496//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{mgalocanayà vinà vicitracvyavahÃrapratibhÃprabhÃpragalbha÷ /
amtadyutisundarÃÓayo 'yaæ suhdà tena vinà narendrasÆnu÷ //497//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva 50)>%
##
parivttiralaÇkÃra÷ / udÃharaïam ----
{latÃnÃmetÃsÃmuditakusumÃnÃæ marudayaæ
mataæ lÃsyaæ dattvà Órayati bhÓamÃmodamasamam /
latÃstvadhvanyÃnÃmahaha dÓamÃdaya sahasÃ
dadatyÃdhivyÃdhibhramiruditamohavyatikaram //498//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra prathamerghe samena samasya dvitÅye uttamene nyÆnasya /
{nÃnÃvidhapraharaïairnpa saæprahÃre
svÅktya dÃruïaninÃdavata÷ prahÃrÃn /
dptÃrivÅravisareïa vasuædhareyaæ
nirvipralambhaparirambhavidhirvitÅrïà //499//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra nyÆnenottamasya //113//
##
bhÆtÃÓca bhÃvinaÓceti dvandva÷ / bhÃva÷ kaverabhiprÃyo 'trÃstÅti bhÃvikam / udÃharaïam ----
{ÃsÅda¤janamatreti paÓyÃmi tava locane /
bhÃvibhÆ«aïasaæbhÃrÃæ sÃk«Ãtkurve tavÃktim //500//}
%<(BhallaÂaÓataka 69)>%
Ãdye bhÆtasya dvitÅye bhÃvino darÓanam //
#<... kÃvyaliÇgaæ hetorvÃkyapadÃrthatà // MKpr-K_114 //>#
vÃkyÃrthatà yathÃ
{vapu÷prÃdurbhÃvÃdanumitamidaæ janmani purÃ
purÃre na prÃya÷ kvacidapi bhavantaæ praïatavÃn /
naman mukta÷ saæpratyahamatanuragre 'pyanatibhÃÇ
maheÓa k«antavyaæ tadidamaparÃdhadvayamapi //501//}
%<(SubhëitaratnÃkara 36)>%
anekapadÃrthatà yathÃ
{praïayisakhÅ salÅlaparihÃsarasÃdhigatair
lalitaÓirÅ«apu«pahananairapi tÃmyati yat /
vapu«i vadhÃya tatra tava Óastramupak«ipata÷
patatu ÓirasyakÃï¬ayamadaï¬a ivai«a bhuja÷ //502//}
%<(BhavabhÆti's MÃlatÅmÃdhava 5.31)>%
ekapadÃrthatà yathÃ
{bhasmoddhÆlana bhadramastu bhavate rudrÃk«amÃle Óubhaæ
hà sopÃnaparaæparÃæ girisutÃkÃntÃlayÃlaÇktiæ /
adyÃrÃdhanato«itena vibhunà yu«matsaparyÃsukhÃ-
lokocchedini mok«anÃmani mahÃmohe nidhÅyÃmahe //503//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
e«u aparÃdhadvaye pÆrvÃparajanmanoranamanam bhujapÃte Óastropak«epa÷ mahÃmohe sukhÃvalokoccheditvaæ ca yathÃkramamuktarÆpo hetu÷ //114//
##
vÃcyavÃcakabhÃvavyatiriktenÃvagamanavyÃpÃreïa yat pratipÃdanaæ tat paryÃyeïa bhaÇgyantareïa kathanÃt paryÃyoktam / udÃharaïam ----
{yaæ prek«ya cirarƬhÃpi nivÃsaprÅtirujjhatà /
madenairÃvaïamukhe mÃnena hdaye hare÷ //504//}
%<(MeïÂha,HayagrÅvavadham)>%
atra airÃvaïaÓakrau madamÃnamuktau jÃtÃviti vyaÇgyamapi Óabdenocyate / tena yadevocyate tadeva vyaÇgyam / yathà tu vyaÇgyaæ na tathocyate / yathà gavi Óukle calati d«Âe {gau÷ ÓuklaÓcalati} iti vikalpa÷ / yadeva d«Âaæ tadeva vikalpayati na tu yathà d«Âaæ tathà /
yato 'bhinnÃsaæs«Âatvena d«Âam bhedasaæsargÃbhyÃæ vikalpayati //
##
saæpat samddhiyoga÷ / yathÃ
{muktÃ÷ kelivisÆtrahÃragalitÃ÷ saæmÃrjanÅbhirhtÃ÷
prÃta÷ prÃÇgaïasÅmni mantharacaladbÃlÃÇghrilÃk«ÃruïÃ÷ /
dÆrÃddìimabÅjaÓaÇkitadhiæya÷ kar«anti kelÅÓukÃ÷
yadvidvadbhavane«u bhojanpatestat tyÃgalÅlÃyitam //505//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
#<... mahatÃæ copalak«aïam // MKpr-K_115 //>#
upalak«aïamaÇgabhÃva÷ arthÃdupalak«aïÅye 'rthe / udÃharaïam ----
{tadidamaraïyaæ yasmin daÓarathavacanÃnupÃlanavyasanÅ /
nivasan bÃhusahÃyaÓcakÃra rak«a÷k«ayaæ rÃma÷ //506//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 7.104)>%
na cÃtra vÅro rasa÷ tasyehÃÇgatvÃt //115//
##
tasya prastutasya kÃryasya ekasmin sÃdhake sthite sÃdhakÃntarÃïi yatra saæbhavanti sa samuccaya÷ / udÃharaïam ----
{durvÃrÃ÷ smaramÃrgaïÃ÷ priyatamo dÆre manotyutsukaæ
gìhaæ prema navaæ vayotikaÂhinÃ÷ prÃïÃ÷ kulaæ nirmalam /
strÅtvaæ dhairyavirodhi manmathasuht kÃla÷ ktÃntok«amo
no sakhyaÓcaturÃ÷ kathaæ nu viraha÷ so¬havya itthaæ ÓaÂha÷ //507//}
%<(ÁÃrÇgadharapaddhati)>%
atra virahÃsahatvaæ smaramÃrgaïà eva kurvanti / tadupari priyatamadÆrasthityÃdi upÃttam //
e«a eva samuccaya÷ sadyoge 'sadyoge sadasadyoge ca paryavasyatÅti na pthak lak«yate / tathÃhi ----
{kulamamalinaæ bhadrà mÆrtirmati÷ ÓrutiÓÃlinÅ
bhujabalamalaæ sphÅtà lak«mÅ÷ prabhutvamakhaï¬itam /
praktisubhagà hyete bhÃvà amÅbhirayaæ jano
vrajati sutarÃæ darpaæ rÃjan ta eva tavÃÇkuÓÃ÷ //508//}
%<(Bhoja's SarasvatÅkÃïÂhÃbharaïa 5.368)>%
atra satÃæ yoga÷ / uktodÃharaïe tvasatÃæ yoga÷ /
{ÓaÓÅ divasadhÆsaro galitayauvanà kÃminÅ
saro vigatavÃrikaæ mukhamanak«araæ svÃkte÷ /
prabhurdhanaparÃyaïa÷ satatadurgata÷ sajjano
npÃÇgaïagata÷ khalo manasi sapta ÓalyÃni me //509//}
%<(Bharthari's NÅtiÓataka 45)>%
atra ÓaÓini dhÆsare Óalye ÓalyÃntarÃïÅti ÓobhanÃÓobhanayoga÷ //
#<... sa tvanyo yugapad yà guïakriyÃ÷ // MKpr-K_116 //>#
guïau ca kriye ca guïakriye ca guïakriyÃ÷ / krameïodÃharaïam ----
{vidalitasakalÃrikulaæ tava balamidamabhavadÃ`u vimalaæ ca /
prakhalamukhÃni narÃdhipa malinÃni ca tÃni jÃtÃni //510//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 7.28)>%
{ayamekapade tayà viyoga÷ prayayà copanata÷ sudu÷saho me /
navavÃridharodayÃdahobhirbhavitavyaæ ca nirÃtapatvaramyai÷ //511//}
%<(KÃlidÃsa's VikramorvaÓÅya 4.10)>%
{kalu«aæ ca tavÃhite«vakasmÃtsitapaÇkeruhasodaraÓri cak«u÷ /
patitaæ ca mahÅpatÅndra te«Ãæ vapu«i prasphuÂamÃpadÃæ kaÂÃk«ai÷ //512//}
%<(ViÓvanÃtha's SÃhityadarpaïa 10.85)>%
{dhunoti cÃsiæ tanute ca kÅrtim} ityÃde÷ {kpÃïapÃïiÓca bhavÃn raïak«itau sasÃdhuvÃdÃÓca surÃ÷ surÃlaye} ityÃdeÓca darÓanÃt {vyadhikaraïe} iti {ekasmin deÓe} iti ca na vÃcyam //116//
##
ekaæ vastu krameïÃnekasmin bhavati kriyate và sa paryÃya÷ / krameïodÃharaïam ----
{nanvÃÓrayasthitiriyaæ tava kÃlakÆÂa
kenottarottaraviÓi«Âapadopadi«ÂÃ /
prÃgarïavasya hdaye v«alak«maïo 'tha
kaïÂhedhunà vasasi vÃci puna÷ khalÃnÃm //513//}
%<(BhallaÂaÓataka 4)>%
yathà vÃ
{bimbo«Âa eva rÃgaste tanvi pÆrvamadÓyata /
adhunà hdaye 'pye«a mgaÓÃvÃk«i lak«yate //514//}
%<(Padmagupta alias Parimala's NavasÃhasÃÇkacarita 6.60)>%
rÃgasya vastuto bhede 'pyekatayÃdhyavasitatvÃdekatvamaviruddham /
{taæ tÃïa sirisahoararaaïÃharaïammi hiaamekkarasaæ /
bimbÃhare piÃïaæ ïivesiaæ kusumabÃïeïa //515//}
[tatte«Ãæ ÓrÅsahodararatnÃbharaïe hdayamekarasam /
vimbÃdhare priyÃïÃæ niveÓitaæ kusumabÃïena //]
%<(ùnandavardhana's Vi«amabÃïalÅlÃ)>%
#<... anyastato 'nyathà />#
anekamekasmin krameïa bhavati kriyate và so 'nya÷ //
krameïodÃharaïam ----
{madhurimaruciraæ vaca÷ khalÃnÃmamtamaho prathamaæ pthu vyanakti /
atha kathayati mohahetumantargatamiva hÃlahalaæ vi«aæ tadeva //516//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 286)>%
{tadgehaæ natabhitti mandiramidaæ labdhÃvakÃÓaæ diva÷
sà dhenurjaratÅ nadamti kariïÃmetà ghanÃbhà ghaÂÃ÷ /
sa k«udro musaladhvani÷ kalamidaæ saægÅtakaæ yo«itÃm
ÃÓcaryaæ divasairdvijoyamiyatÅæ bhÆmiæ samÃropita÷ //517//}
%<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 3.16)>%
atra ekasyaiva hÃnopÃdÃnayoravivak«itatvÃt na parivtti÷ //
##
pak«adharmÃnvayavyatirekitvena trirÆpo hetu÷ sÃdhanam / dharmiïi ayogavyavacchedo vyÃpakasya sÃdhyatvam / yathÃ
{yatraità laharÅcalÃcaladÓo vyÃpÃrayanti bhruvaæ
yat tatraiva patanti saætatamamÅ marmaspÓo mÃrgaïÃ÷ /
taccakrÅktacÃpama¤citaÓarapreÇkhatkara÷ krodhano
dhÃvatyagrata eva ÓÃsanadhara÷ satyaæ sadÃsÃæ smara÷ //518//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
sÃdhyasÃdhanyo÷ paurvÃparyavikalpe ne ki¤cidvaicitryamiti na tathà darÓitam //117//
##
arthÃdviÓe«yasya / udÃharaïam ----
{mahaujaso mÃnadhanà dhanÃrcitÃ
dhanurbhta÷ saæyati labdhakÅrtaya÷ /
na saæhatÃstasya na bhedavttayah
priyÃïi vächantyasubhi÷ samÅhitum //519//}
%<(BhÃravi's KirÃtÃrjunÅya 1.19)>%
yadyapyu«ÂÃrthasya do«atÃbhidhÃnÃttannirÃkaraïena pu«ÂÃrthasvÅkÃra÷ kta÷ tathÃpyekani«Âhatvena bahunÃæ viÓe«aïÃnÃmevamupanyÃse vaicitryam ityalaÇkÃramadhye gaïita÷ //
##
nigƬhamapi vastuno rÆpaæ kathamapi prabhinnaæ kenÃpi vyapadeÓena yadapahnÆyate sà vyÃjokti÷ /
na cai«Ãpahnuti÷ praktÃprakto 'bhayani«Âhasya sÃmyasyehÃsaæbhavÃt / udÃharaïam ----
{ÓailendrapratipÃdyamÃnagirijÃhastopagƬhollasad-
romäcÃdivisaæ«ÂhulÃkhilavidhivyÃsaÇgabhaÇgÃkula÷ /
hà Óaityaæ tuhinÃcalasya karayorityÆcivÃn sasmitaæ
ÓailÃnta÷puramÃtmaï¬alagaïaird«Âo 'vatÃdva÷ Óiva÷ //520//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
##
pramÃnÃntarÃvagatamapi vastu Óabdena pratipÃditaæ prayojanÃntarÃbhÃvÃt sadÓavastvanataravyavacchedÃya yat paryavasyati sà bhavetparisaækhyà / atra ca kathanaæ praÓnapÆrvakaæ tadanyathà ca parid«Âam /
tathà ubhayatra vyapohyamÃnasya pratÅyamÃnatà vÃcyatvaæ ceti catvÃro bhedÃ÷ // krameïodÃharaïam ----
{kimÃsevyaæ puæsÃæ savidhamanavadyaæ dyusarita÷
kimekÃnte dhyeyaæ caraïayugalaæ kaustubhabhta÷ /
kimÃrÃdhyaæ puïyaæ kiæabhila«aïÅyaæ ca karuïÃ
yadÃsaktyà ceto niravadhivimuktyai prabha[v]ati //521//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
{kiæ bhÆ«aïaæ sud¬hamatra yaÓo na ratnaæ
kiæ kÃryamÃryacaritaæ suktaæ na do«a÷ /
kiæ cak«urapratihataæ dhi«aïà na netraæ
jÃnÃti kastvadadapara÷ sadasadvivekam //522//}
%<(ViÓvanÃtha's SÃhityadarpaïa 10.82)>%
{kauÂilyaæ kacanicaye karacaraïÃdharadale«u rÃgaste /
kÃÂhinyaæ kucayugale taralatvaæ nayanayorvasati //523//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 7.81)>%
{bhaktirbhave na vibhave vyasanaæ ÓÃstre na yuvatikÃmÃstre /
cintà yaÓasi na vapu«i prÃya÷ paridÓyate mahatÃm //524//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
//119//
##
uttaramuttaraæ prati yathottaram / udÃharaïam ----
{jitendriyatvaæ vinayasya kÃraïaæ guïaprakar«o vinayÃdavÃpyate /
guïaprakar«eïa jano 'nurajyate janÃnurÃgaprabhavà hi saæpada÷ //525//}
%<(Vallabhadeva's SubhëitÃvali ; ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 162)>%
{hetumatà saha hetoravhidhÃnamabhedayo hetu÷ /}
iti hetvalaÇkÃro na lak«ita÷ / ÃyurdhtamityÃdirÆpo hye«a na bhÆ«aïatÃæ kadÃcidarhati vaicitryÃbhÃvÃt /
{aviralakamalavikÃsa÷ sakalÃlimadaÓca kokilÃnanda÷ /
ramyo 'yameti saæprati lokotkaïÂhÃkara÷ kÃla÷ //526//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 7.83)>%
ityatra kÃvyarÆpatÃæ komalÃnuprÃsamahimnaiva samÃmnÃsi«urna punarhetvalaÇkÃrakalpanayeti pÆrvoktakÃvyaliÇgameva hetu÷ //
#<... kriyayà tu parasparam // MKpr-K_120 //>#
##
arthayorekakriyÃmukhena parasparaæ kÃraïatve sati anyonyanÃmà alaÇkÃra÷ / udÃharaïam ----
{haæsÃïaæ sarehiæ sirÅ sÃrijjai aha sarÃïa haæsehiæ /
aïïoïïaæ via ee appÃïïaæ ïavara garuanti //527//}
[haæsÃnÃæ sarobhi÷ ÓrÅ÷ sÃryate atha sarasÃæ haæsai÷ /
anyonyameva ete ÃtmÃnaæ kevalaæ garayanti //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ, Nirnaya Sagar Press. 953)>%
atrobhaye«Ãnapi parasparajanakatà mitha÷ ÓrÅsÃratÃsaæpÃdanadvÃreïa //
#<... uttaraÓrutimÃtrata÷ /
praÓnasyonnayanaæ yatra kriyate tatra và sati // MKpr-K_121 //>#
##
prativacanopalambhÃdeva pÆrvavÃkyaæ yatra kalpyate tadekaæ tÃvaduttaram / udÃharaïam ----
{vÃïia_a hatthidantà kutto amhÃïa vagdhakittÅ a /
jÃva luliÃla_amuhÅ dharammi parisakkae soïhà //528//}
[vÃïijaka hastidantÃ÷ kuto 'smÃkaæ vyÃghraktayaÓca /
yÃvat lulitÃlakamukhÅ ghe pari«vakkate snu«Ã //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 951; Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 3.17)>%
hastidantavyÃghrakttÅnÃmahamarthÅ tÃ÷ mÆlyena prayaccheti kreturvacanam amunà vÃkyena samunnÅyata //
na caitat kÃvyaliÇgam uttarasya tÃdrÆpyÃnupapatte÷ / nahi praÓnasya prativacanaæ janako hetu÷ / nÃpÅdamanumÃnam ekadharmini«Âhatayà sÃdyasÃdhanayoranirdeÓÃdityalaÇkÃrÃntaramevottaraæ sÃdhÅya÷ /
praÓnÃdanantaraæ lokÃtikrÃntagocaratayà yat asaæbhÃvyarÆpaæ prativacanaæ syÃt tat aparamuttaram / anayoÓca sakdupÃdÃne na cÃrutÃpratÅtirityasakdityuktam / udÃharaïam ----
{kà visamà devvagari kiæ labdhaæ jaæ jaïo guïggÃhÅ /
kiæ sokkhaæ sukalattaæ kiæ dukkhaæ jaæ khalo lo_o //529//}
[kà vi«amà daivagati÷ kiæ labdhavyaæ yat jano guïagrÃhÅ /
kiæ saukhyaæ sukalatraæ kiæ du÷khaæ yat khalo loka÷ //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ, Nirnaya Sagar Press. 975)>%
praÓnaparisaækhyÃyÃmanyavyapohe eva tÃtparyam / iha tu vÃcye eva viÓrÃntirityanayorviveka÷ //
##
##
kuto 'pi ÃkÃrÃdiÇgitÃdvà sÆk«mastÅk«ïamatisaævedya÷ //
udÃharaïam --
{vaktrasyandisvedabinduprabandhaird«Âvà bhinnaæ kuÇkumaæ kÃpi kaïÂhe /
puæstvaæ tanvyà vya¤jayantÅ vayasyà smitvà pÃïau kha¬galekhÃæ lilekha //530//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
atra Ãktimavalokya kayÃpi vitarkitaæ puru«Ãyitam asilatÃlekhanena vaidagdhyÃdabhivyaktimupanÅtam puæsÃmeva kpÃïapÃïità yogyatvÃt //
yathà vÃ
{saæketakÃlamanasaæ viÂ.am j¤Ãtvà vidagdhayà /
Å«annetrÃrpitÃkÆtaæ lÅlÃpadmaæ nimÅlitam //531//}
%<(Abhinavagupta's DhvanyÃlokalocana 2.36)>%
atra jij¤Ãsita÷ saæketakÃla÷ kayÃcidiÇgitamÃtreïa vidito niÓÃsamayaÓaæsinà kamalanimÅlanena lÅlayà pratipÃdita÷ //
##
para÷ paryantabhÃga÷ avadhiryasya dhÃrÃdhirohitayà tatraivotkar«asya viÓrÃnte÷ / udÃharaïam ----
{rÃjye sÃraæ vasudhà vasudhÃyÃæ puraæ pure saudham /
saudhe talpaæ talpe varÃÇganÃnaÇgasarvasvam //532//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 7.97)>%
//123//
##
iha yaddeÓaæ karaïaæ taddeÓameva kÃryamutpadyamÃnaæ d«Âam yathà dhÆmÃdi / yatra tu hetuphalarÆpayorapi dharmayo÷ kenÃpyatiÓayena nÃnÃdeÓatayà yugapadavabhÃsanaæ sà tayo÷ svabhÃvotpannaparasparasaægatityÃgÃt asaægati÷ / udÃharaïam ----
{jasse_a vaïo tasse_a ve_aïà bhaïai taæ jaïo ali_aæ /
dantakkha_aæ kavole bahu_e ve_aïà savattÅïaæ //533//}
[yasyaiva vraïastasyaiva vedanà bhaïati tajjano 'lÅkam /
dantak«ataæ kapole vadhvÃ÷ vedanà sapatnÅnÃm //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 981)>%
e«Ã ca virodhabÃdhinÅ na virodha÷ bhinnÃdharatayaiva dvayoriha virodhitÃyÃ÷ pratibhÃsÃt / virodhe tu virodhitvam ekÃÓrayani«Âamanuktamapi paryavasitam apavÃdavi«ayaparihÃreïotsargasya vyavasthite÷ / tathà caivaæ nidarÓitam //124//
##
sÃdhanÃntaropaktena kartrà yat akleÓena kÃryamÃrabdhaæ samÃdhÅyate sa samÃdhirnÃma / udÃharaïam ----
{mÃnamasyà nirÃkartuæ pÃdayorme pati«yata÷ /
upakÃrÃya di«ÂyedamudÅrïaæ ghanagarjitam //534//}
%<(Daï¬in's KÃvyÃdarÓa 2.299)>%
##
idamanayo÷ ÓlÃghyamiti yogyatayà saæbandhasya niyatavi«ayamadhyavasÃnaæ cettadà samam tat sadyoge 'sadyoge ca //
udÃharaïam ----
{dhÃtu÷ ÓilpÃtiÓayanika«asthÃname«Ã mgÃk«Å
rÆpe devo 'pyayamanupamo dattapatra÷ smarasya /
jÃtaæ daivÃtsadÓamanayo÷ saægataæ yat tadeta-
cchÇgÃrasyopanatamadhunà rÃjyamekÃtapatram //535//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{citraæ citraæ bata bata mahaccitrametadvicitraæ
jÃto daivÃducitaracanÃsaævidhÃtà vidhÃtà /
yannimbÃnÃæ pariïataphalasphÅtirÃsvÃdanÅyÃ
yaccaitasyÃ÷ kavalanakalÃkovida÷ kÃkaloka÷ //536//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
##
##
dvayoratyantavilak«aïatayà yat anupapadyamÃnatayaiva yoga÷ pratÅyate (1) yacca ki¤cidÃrabhamÃïa÷ kartà kriyÃyÃ÷ praïÃÓÃt na kevalamabhÅ«Âaæ yat phalaæ na labhet yÃvadaprÃrthitamapyanarthaæ vi«ayamÃsÃdayet (2) tathà satyapi kÃryasya kÃraïarÆpÃnukÃre tat tayorguïau kriye ca parasparaæ viruddhatÃæ vrajata÷ (3/4) sa samaviparyayÃtmà catÆrÆpo vi«ama÷ //
krameïodÃharaïam ----
{ÓirÅ«Ãdapi mdvaÇgÅ kveyamÃyatalocanà /
ayaæ kva ca kukÆlÃgnikarkaÓo madanÃnala÷ //537//}
%<(Padmagupta's NavasÃhasÃÇkacarita 1.28)>%
{siæhikÃsutasaætrasta÷ ÓaÓa÷ ÓÅtÃæÓumÃÓrita÷ /
jagrase sÃÓrayaæ tatra tamanya÷ siæhikÃsuta÷ //538//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 303)>%
{sadya÷karasparÓamavÃpya citraæ raïe raïe yasya kpÃïalekhà /
tamÃlanÅlà ÓaradindupÃï¬u yaÓastrilokyÃbharaïaæ prasÆte //539//}
%<(Padmagupta's NavasÃhasÃÇkacarita 1.62)>%
{Ãnandamamandamimaæ kuvalayadalalocane dadÃsi tvam /
virahastvayaiva janitastÃpayatitarÃæ ÓarÅraæ me //540//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 9.47)>%
atrÃnandadÃnaæ ÓarÅratÃpena virudhyate /
evam
{vipulena sÃgaraÓayasya kuk«iïà bhuvanÃni yasya papire yugak«aye /
madavibhramÃsakalayà pape puna÷ sa purastriyaikatamayaikayà dÓà //541//}
%<(MÃgha's SiÓupÃlavadha 13.40)>%
ityÃdÃvapi vi«amatvaæ yathÃyogabhavagantavyam //127//
##
ÃÓritam Ãdheyam ÃÓrayastadÃdhÃra÷ / tayormahatorapi vi«aye tadapek«ayà tanÆ apyÃÓrayÃÓrayiïau prastutavastuprakar«aviavk«ayà yathÃkramaæ yat adhikataratÃæ vrajata÷ / tadidaæ dvividham adhikaæ nÃma /
krameïodÃharaïam ----
{aho viÓÃlaæ bhÆpÃla bhuvanatritayodaram /
mÃti mÃtumaÓakyo 'pi yaÓorÃÓiryadatra te //542//}
%<(Daï¬in's KÃvyÃdarÓa 2.297)>%
{yugÃntakÃlapratisaæhtÃtmano jaganti yasyÃæ savikÃÓamÃsata /
tanau manustatra na kaiÂabhadvi«astapodhanÃbhyÃgamasaæbhavà muda÷ //543//}
%<(MÃgha's SiÓupÃlavadha 1.23)>%
//128//
##
nyakktiparamapi vipak«aæ sÃk«ÃnnirasitumaÓaktena kenÃpi yat tameva pratipak«amutkar«ayituæ tadÃÓritasya tiraskaraïam tat anÅkapratinidhitulyatvÃt pratyanÅkamabhidhÅyate / yathà anÅke abhiyojye tatpratinidhÅbhÆtamaparaæ mƬhatayà kenacidabhiyujyate tatheha pratiyogini vijeye tadÅyonyo vijÅyate ityartha÷ / udÃharaïam ----
{tvaæ vinirjitamanobhavarÆpa÷ sà ca sundara bhavatyanuraktà /
pa¤cabhiryugapadeva ÓaraistÃæ tÃpayatyanuÓayÃdiva kÃma÷ //544//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 306)>%
yathà vÃ
{yasya ki¤cidapakartumak«ama÷ kÃyanigrahaghÅtavigraha÷ /
kÃntavaktrasadÓÃktiæ ktÅ rÃhurindumadhunÃpi bÃdhate //545//}
%<(MÃgha's SiÓupÃlavadha 14.78)>%
indoratra tadÅyatà saæbandhisaæbandhÃt //129//
##
sahajam Ãgantukaæ và kimapi sÃdhÃraïaæ yat lak«aïam taddvÃreïa yat ki¤cit kenacidvastu vastusthityaiva valÅyastayà tirodhÅyate tat mÅlitamiti dvidhà smaranti //
{apÃÇgatarale dÓau madhuravakravarïÃgiro
vilÃsabharamantharà gatiratÅva kÃntaæ mukham /
iti sphuritamaÇgake mgadÓa÷svato lÅlayÃ
tadatra na madodaya÷ ktapado 'pi saælak«yate //546//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra dktaralatÃdikamaÇgasya liÇgaæ svÃbhÃvikaæ sÃdhÃraïaæ ca mahodayena tatrÃpyetasya darÓanÃt /
{ye kandarÃsu nivasanti sadà himÃdres
tvatpÃtaÓaÇkitadhiyo vivaÓÃ dvi«aste /
apyaÇgamutpulakamudvahatÃæ sakampaæ
te«Ãmaho bata bhiyÃæ na budho 'pyabhij¤a÷ //547//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
atra tu sÃmarthyÃdavasitasya Óaityasya ÃgantukatvÃttatprabhavayorapi kampapulakayostÃdrÆpyaæ samÃnatà ca bhaye«vapi tayorupalak«itatvÃt //130//
##
pÆrvaæ pÆrvaæ prati yathottarasya vastuno vÅpsayà viÓe«aïabhÃvena yat sthÃpanaæ ni«edho và saæbhavati sà dvidhà budhairekÃvalÅ bhaïyate / krameïodÃharaïam ----
{purÃïi yasyÃæ savarÃÇganÃni varÃÇganà rÆpapurasktÃÇgya÷ /
rÆpaæ samunmÅlitasadvilÃsamastraæ vilÃsa÷ kusumÃyudhasya //548//}
%<(Padmagupta's NavasÃhasÃÇkacarita 1.22)>%
{na tajjalaæ yanna sucÃrupaÇkajaæ
napaÇkajaæ tad yadalÅna«aÂpadam /
ca «aÂpado 'sau kalagu¤jito na yo
na gu¤jitaæ tanna jahÃra yanmana÷ //549//}
%<(BhaÂÂikÃvya 2.19)>%
pÆrvatra purÃïÃæ varÃÇganÃ÷ tÃsÃmaÇgaviÓe«aïamukhena rÆpam tasya vilÃsÃ÷ te«Ãmapyastramityamunà krameïa viÓe«aïaæ vidhÅyate / uttaratra prati«edhe 'pyevaæ yojyam //131//
##
ya÷ padÃrtha÷ kenacidÃkÃreïa niyata÷ yadà kadÃcit anubhÆto 'bhÆt sa kÃlÃntare smtipratibodhÃdhÃyini tatsamÃne vastuni d«Âe sati yat tathaiva smaryate tat bhavet smaraïam / udÃharaïam ----
{nimnanÃbhikuhare«u yadambha÷ plÃvitaæ caladÓÃæ laharÅbhi÷ /
tadbhavai÷ kuharutai÷ suranÃrya÷ smÃrità suratakaïÂharutÃnÃm //550//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 310)>%
yathà vÃ
{karajuagahiajasoÃtthaïamuhaviïivesiÃharapu¬assa /
samariapa¤cajaïïassa ïamaha kaïhassa romäcaæ //551//}
[karayugaghÅtayaÓodÃstanamukhaviniveÓitÃdharapuÂasya /
saæsmtapäcajanyasya namata k«ïasya romäcam //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 974)>%
#<... bhrÃntimÃnanyasaævittattulyadarÓane // MKpr-K_132 //>#
taditi anyat aprÃkaraïikaæ nirdiÓyate / tena samÃnam arthÃdiha prÃkaraïikam ÃÓrÅyate / tasya tathÃvidhasya d«Âau satyÃæ yat aprÃkaraïikatayà saævedanaæ sa bhrÃntimÃn /
na cai«a rÆpakaæ prathamÃtiÓayoktirvà tatra vastuto bhramasyÃbhÃvÃt iha ca, arthÃnugamanena saæj¤ÃyÃ÷ pravtte÷ tasya spa«Âameva pratipannatvÃt / udÃharaïam ----
{kapÃle mÃrjÃra÷ paya iti karÃn le¬hi ÓaÓinas
tarucchidraprotÃn bisamiti karÅ saækalayati /
ratÃnte talpasthÃn harati vanitÃpyaæÓukamiti
prabhÃmattaÓcandro jagadidamaho viplavayati //552//}
%<(Bhoja's SarasvatÅkÃïÂhÃbharaïa 3.38 ; SubhëitaratnÃkara 905)>%
#<Ãk«epa upamÃnasya pratÅpamupameyatà /
tasyaiva yadi và kalpyà tiraskÃranibandhanam // MKpr-K_133 //>#
asya dhuraæ sutarÃmupameyameva vo¬huæ prau¬hamiti kaimarthyena yat upamÃnamÃk«ipyate yadapi tasyaivopamÃnatayà prasiddhasya upamÃnÃntaravivak«ayÃnÃdarÃrthamupameyabhÃva÷ kalpyate tat upameyasyopamÃnapratikÆlavartitvÃt ubhyarÆpaæ pratÅpam / krameïodÃharaïam ----
{lÃvaïyaukasi sapratÃpagarimaïyagresare tyÃginÃæ
deva tvayyavanÅbharak«amabhuje ni«pÃdite vedhasà /
indu÷ kiæ ghaÂita÷ kime«a vihita÷ pÆ«Ã kimutpÃditaæ
cintÃratnamado mudhaiva kimamÅ s«ÂÃ÷ kulak«mÃbhta÷ //553//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
{e ehi dÃva sundari kaïïaæ dÃÆïa suïasu vaaïijjaæ /
tujjha muheïa kisoari cando uamijjai jaïeïa //554//}
[ayi ehi tÃvat sundari karïandattvà Óïu«va vacanÅyam /
tava mukhena kÓodari candra upamÅyate janena //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 972)>%
atra mukhenopamÅyamÃnasya ÓaÓina÷ svalpataraguïatvÃt upamityani«pattyà 'va_aïijjaæ' iti vacanÅyapadÃbhivyaÇgyastiraskÃra÷ /
kkacittu ni«pannaivopamitikriyà anÃdaranibandhanam / yathÃ
{garvamasaævÃhyamimaæ locranayugalena kiæ vahasi mugdhe /
santÅdÓÃni diÓi diÓi sarassu nanu nÅlanalinÃni //555//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 8.78)>%
ihopameyÅkaraïamevotpalÃnÃmanÃdara÷ /
anayaiva rÅtyà yat asÃmÃnyaguïayogÃt nopamÃnabhÃvamapi anubhÆtapÆrvi tasya tatkalpanÃyÃmapi bhavati pratÅpamiti pratyetavyam / yathÃ
{ahameva guru÷ sudÃruïÃnÃm
iti hÃlÃhala tÃta mà sma dpya÷ /
nanu santi bhavÃdÓÃni bhÆyo
bhuvanesmin vacanÃni durjanÃnÃm //556//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra hÃlÃhalasyopamÃnatvamasaæbhÃvyamevopanibaddham //
##
atÃdÓamapi tÃdÓatayà vivak«ituæ yat aprastutÃrthena saæpktamaparityaktanijaguïameva tadekÃtmatayà nibadhyate tat samÃnaguïanibandhanÃt sÃmÃnyam / udÃharaïam ----
{malayajarasaviliptanavo navahÃralatÃvibhÆ«itÃ÷
sitataradantapatra ktavaktraruco rucirÃmalÃæÓukÃ÷ /
ÓaÓabhti vitatadhÃmni dhavalayati dharÃmavibhÃvyatÃæ gatÃ÷ /
priyavasatiæ prayÃnti sukhameva nirastabhiyo 'bhisÃrikÃ÷ //557//}
%<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 4,3.10)>%
atra prastutatadanyayoranyÆnÃnatiriktatayà nibaddhaæ dhavalatvamekÃtmatÃhetu÷ / ata eva pthagbhÃvena na tayorupalak«aïam / yathà vÃ
{vetratvacà tulyarucÃæ cadhÆnÃæ karïÃgrato gaï¬atalÃgatÃni /
bhÇgà sahelaæ yadi nÃpati«yan kovedayi«yannavacampakÃni //558//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 311)>%
atra nimittÃntarajanitÃpi nÃnÃtvapratÅti÷ prathamapratipannamabhedaæ na vyudsitumutsahate pratÅtatvÃttasya pratÅteÓca bÃdhÃyogÃt //
##
##
prasiddhÃrdhaparihÃreïa yat Ãdheyasya viÓi«ÂÃ sthitirabhidhÅyate sa prathamo viÓe«a÷ /
udÃharaïam ----
{divamapyupayÃtÃnÃmÃkalpamanalpaguïagaïà ye«Ãm /
ramayanti jaganti gira÷ kathamiha kavayo na te vandyÃ÷ //559//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 9.6)>%
evamapi vastu yat ekenaiva svabhÃvena yugapadanekatra vartate sa dvitÅya÷ / udÃharaïam ----
{sà vasai tujjha hiae sà ccia acchÅsu sà a vaaïesu /
ahmÃrisÃïa sundara osÃso kattha pÃvÃïaæ //560//}
[sà vasati tava hdaye saivÃk«i«u sà ca vacane«u /
asmÃdÓÅnÃæ sundara avakÃÓa÷ kutra pÃpÃnÃm //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 947)>%
yadyapi ki¤cidrabhasena ÃrabhamÃïastenaiva yatnenÃÓakyamapi kÃryÃntaramÃrabhate soparo viÓe«a÷ / udÃharaïam ----
{sphuradadbhutarÆpamutpratÃpajvalanaæ tvÃæ sjatÃnavadyavidyam /
vidhinà sasje navo manobhÆrbhuvisatyaæ savità vhaspatiÓca //561//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 315)>%
yathà vÃ
{ghiïÅ saciva÷ sakhÅ mitha÷ priyaÓi«yà lalite kalÃvidhau /
karuïÃvimukhena mtyunà haratà tvÃæ bata kiæ na me htam //562//}
%<(KÃlidÃsa's RaghuvaæÓa 8.67)>%
sarvatra evaævidhavi«aye 'tiÓayoktireva prÃïatvenÃvati«Âhate tÃæ vinà prÃueïÃlaÇkÃratvÃyogÃt / ata evoktam
{sai«Ã sarvatra vakroktiranayÃrtho vibhÃvyate /
yatnosyÃæ kavinà kÃrya÷ ko 'laÇkÃro 'nayà vinà //} iti //
##
vastu tirasktanijarÆpaæ kenÃpi samÅpagatena praguïayà svaguïasaæpadoparaktaæ tatpratibhÃsameva yatsamÃsÃdayati sa tadguïa÷ / tasyÃpraktasya guïotrÃstÅti / udÃharaïam ----
{vibhinnavarïà garu¬Ãgrajena sÆryasya rathyÃ÷ parita÷ sphurantyà /
ratnai÷ punaryatra rucà rucaæ svÃmÃninyire vaæÓakarÅranÅlai÷ //563//}
%<(MÃgha's SiÓupÃlavadha, Nirnaya Sagar Press. 4.14)>%
atra ravituragÃpek«ayà garu¬Ãgrajasya tadapek«ayà ca harinmaïÅnÃæ praguïavarïatà //137//
##
yadi tu tadÅyaæ varïaæ saæbhavantyÃmapi yogyatÃyÃm idaæ nyÆnaguïaæ na ghaïÅyÃt tadà bhavedatadguïo nÃma / udÃharaïam ----
{dhavalosi jahavi sundara taha vi tue majjha ra¤jiaæ hiaaæ /
rÃabharievi hiae suhaa ïihitto ïa rattosi //564//}
[dhvalo 'si yadyapi sundara tathÃpi tvayà mama ra¤jitaæ hdayam /
rÃgabharite 'pi hdaye subhaga nihito na rakto 'si //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ [665,7-64])>%
atrÃtiraktenÃpi manasà saæyukto na raktatÃmupagata ityatadguïa÷ /
ki¤ca taditi apraktam asyeti ca praktamatra nirdiÓyate / tena yat apraktasya rÆpaæ praktena kutp'pi nimittÃt nÃnuvidhÅyate so 'tadaguïa ityapi pratipattavyam / yathÃ
{gÃÇgamambu sitamambu yÃmunaæ kajjalÃbhamubhayatra majjata÷ /
rÃjahaæsa tava saiva Óubhratà cÅyate na ca na cÃpacÅyate //565//}
%<(Ruyyaka's AlaÇkÃrasarvasva)>%
##
##
yenopÃyena yat ekenopakalpitam tasyÃnyena jigÅ«utayà tadupÃyakameva yat anyathÃkaraïam sa sÃdhitavastuvyÃhatitetutvÃt vyÃghÃta÷ / udÃharaïam ----
{dÓà dagdhaæ manasijaæ jÅvayanti dÓaiva yÃ÷ /
virÆpÃk«asya jayinÅstÃ÷ stuve vÃmalocanÃ÷ //566//}
%<(RÃjaÓekhara's ViddhaÓÃlabha¤jikà 1.4)>%
##
ete«Ãæ samanantaramevoktasvarÆpÃïÃæ yathÃsaæbhavananyonyanirapek«atayà yat ekatra ÓabdabhÃge eva arthavi«aye eva ubhayatrÃpi và avasthÃnam sà ekÃrthasamavÃyasvabhÃvà saæs«Âi÷ /
tatra ÓabdÃlaÇkÃrasaæs«ÂiryathÃ
{vadanasaurabhalobhaparibhramadbhramarasaæbhramasaæbhtaÓobhayà /
calitayà vidadhe kalamekhalÃkalakalolakaloladÓÃnyayà //567//}
%<(MÃgha's SiÓupÃlavadha 6.14)>%
arthÃlaÇkÃrasaæs«Âistu
{limpatÅva tamoÇgÃni var«atÅväjanaæ nabha÷ /
asatpuru«aseveva d«ÂirviphalatÃæ gatà //568[=417]//}
%<(ÁÆdraka's McchakaÂikà 1.32)>%
pÆrvatra parasparanirapek«au yamakÃnuprÃsau saæs«Âiæ prayojayata÷ uttaratra tu tathÃvidhe upamotprek«e /
ÓabdÃrthÃlaÇkÃrayostu saæs«Âi÷ /
{so ïatthi ettha gÃme jo e_aæ mahamahantalÃ_aïïaæ /
taruïÃïa hiaalƬiæ parisakkantÅæ ïivÃre_i //569//}
[sa nÃstyatra grÃme ya enÃæ mahamahÃyamÃnalÃvaïyÃm /
taruïÃnÃæ hdayaluïÂhÃkiæ pari«vakkamÃïÃæ nivÃrayati /]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 997)>%
atrÃnuprÃso rÆpakaæ cÃnyonyÃnapek«e / saæsargaÓca tayorekatra vÃkye chandasi và samavetatvÃt //139//
##
ete eva yatrÃtmani anÃsÃditasvatantrabhÃvÃ÷ prasparam anugrÃhyÃnugrÃhakatÃæ dadhati sa e«Ãæ saækÅryamÃïasvarÆpatvÃt saækara÷ / udÃharaïam ----
{Ãtte sÅmantaratne marakatini hte hematÃÂaÇkapatre
luptÃyÃæ mekhalÃyÃæ jhaÂiti maïitulÃkoÂiyugme ghÅte /
Óoïaæ bimbo«ÂhakÃntyà tvadarimgadÓÃmitvarÅïÃmaraïye
rÃjan gu¤jÃphalÃnÃæ sraja iti Óabarà naiva hÃraæ haranti //570//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atra tadguïamapek«ya bhrÃntimatà prÃdurbhÆtam tadÃÓrayeïa ca tadguïa÷ sacetasÃæ prabhÆtacamatktinimittamityanayoraÇgÃÇgibhÃva÷ / yathà vÃ
{jaÂÃbhÃbhirbhÃbhi÷ karadhtakalaÇkÃk«avalayo
viyogivyÃpatteriva kalitavairÃgyaviÓada÷ /
paripreÇkhattÃrÃparikarakapÃlÃÇkitatale
ÓaÓÅ bhasmÃpÃï¬u÷ pitvana iva vyomni carati //571//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
upamà rÆpakam utprek«Ã Óle«aÓceti catvÃro 'tra pÆrvavat aÇgÃÇgitayà pratÅyante /
kalaÇka evÃk«avalayamiti rÆpakaparigrahe karadhtatvameva sÃdhakapramÃïatÃæ pratipadyate / asya hi rÆpakatve tirohitakalaÇkarÆpam ak«avalayameva mukhyatayÃvagamyate tasyaiva ca karagrahaïayogyatÃyÃæ sÃrvatrikÅ prasiddhi÷ / Óle«acchÃyayà tu kalaÇgasya kalaÇkasya mÆrtyaiva udvahanÃt / kalaÇko 'k«avalayamiveti tu, upamÃyÃæ
kalaÇkasya, utkaÂatayà pratipatti÷ / na cÃsya karadhtatvaæ tattvatostÅti mukhye 'pyupacÃra eva Óaraïaæ syÃt /
evaærÆpaÓca saækara÷ ÓabdÃlaÇkÃrayorapi paridÓyate / yathÃ
{rÃjati taÂÅyamabhihatadÃnavarÃsÃtipÃtisÃrÃvanadà /
gajatà ca yÆthamviratadÃnavarà sÃtipÃti sÃrà vanadà //572//}
%<(RatnÃkara's Haravijaya 5.137)>%
atra yamakÃmanulomapratilomaÓca citrabheda÷ pÃdadvayagate parasparÃpek«e /
##
dvayorbahÆnÃæ và alaÇkÃrÃïÃmekatra samÃveÓe 'pi virodhÃt na yatra yugapadavasthÃnam na caikatarasya parigrahe sÃdhakam taditarasya và parihÃre bÃdhakamasti yenaikatara eva parighyate sa niÓcayÃbhÃvÃrÆpo
dvitÅya÷ saækara÷ samuccayena saækarasyaivÃk«epÃt / udÃharaïam ----
{jaha gahiro jaha raaïaïivbharo jaha a ïimmalacchÃo /
taha kiæ vihiïà eso sarasavÃïÅo jalaïihÅ ïa kio //573//}
[yathà gabhÅro yathà ratnanirbharo yathà ca nirmalacchÃya÷ /
tathà kiæ vidhinà e«a sarasapÃnÅyo jalanidhirna krÂa÷ //]
%<(HÃla's GÃthÃsaptaÓatÅ 976)>%
atra samudre prastute viÓe«aïasÃmyÃdaprastutÃrthapratÅte÷ kimasau samÃsokti÷ kim abdheraprastutasya mukhena kasyÃpi tatsamaguïatayà prastutasya pratÅte÷ iyamaprastutapraÓaæsà iti saædeha÷ / yathà vÃ
{nayanÃnandadÃyÅndorbimbametatprasÅdati /
adhunÃpi niruddhÃÓamaviÓÅrïamidaæ tama÷ //574//}
%<(K«emendra's AucityavicÃracarcÃ)>%
atra kiæ kÃmasyoddÅpala÷ kÃlo vartate iti bhaÇgyantareïÃbhidhÃnÃt paryÃyoktam / uta vadanasyendubimbatayà adhyavasÃnÃt atiÓayokti÷ kiæ và / etaditi vaktraæ nirdiÓya tadrÆpÃropavaÓÃt rÆpakam / athavà tayo÷ samuccayavivak«ÃyÃæ dÅpakam /athavà tulyayogità / kimu prado«asamaye viÓe«aïasÃmyÃdÃnanasyÃvagatau samÃsokti÷ / Ãhosvit mukhanairmalyaprastÃvÃt aprastutapraÓaæsà iti bahÆnÃæ saædehÃdayameva saækara÷ /
yatra tu nyÃyado«ayoranyarasyÃvatÃra÷ tatra ekatarasya niÓcayÃt na saæÓaya÷ //
nyÃyaÓca sÃdhakatvam anukÆlatà do«o 'pi bÃdhakatvaæ pratikÆlatà / tatra
{saubhÃgyaæ vitanoti vaktraÓaÓino jyotsneva hÃsadyuti÷ //575//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 321)>%
ityatra mukhyatayà avagamyamÃnà hÃsadyutirvaktre evÃnukÆlyaæ bhajate ityupamÃyÃ÷ sÃdhakam / ÓaÓinà tu na tathà pratikÆleti rÆpakaæ prati tasyà abÃdhakatà /
{vaktrendau tava satyayaæ yadapara÷ ÓÅtÃæÓurabhyudyata÷ //576//}
%<(Har«a's RatnÃvali [3.23 cd])>%
ityatrÃparatvamindoranuguïaæ na tu vaktrasya pratikÆlamiti rÆpakasya sÃdhakatÃæ pratipadyate na tÆpamÃyà bÃdhakatÃm /
{rÃjanÃrÃyaïaæ lak«mÅstvÃmÃliÇgati nirbharam //577//}
%<(UdbhaÂa's KÃvyÃlaÇkÃrasÃrasaÇgraha)>%
ityatra punarÃliÇganamupamÃæ nirasyati sadÓaæ prati parapreyasÅprayuktasyÃloÇganasyÃsaæbhavÃt /
{pÃdÃmbujaæ bhavatu no vijayÃya ma¤ju-
ma¤jÅraÓijjitamanoharamambikÃyÃ÷ //578//}
%<(KÃlidÃsa, Pa¤castavÅ 3.1)>%
ityatra ma¤jÅraÓi¤jitam ambuje pratikÆlam asaæbhavÃditi rÆpakasyabÃdhakam na tu pÃde 'nukÆlamityupamÃyÃ÷ sÃdhakamabhidhayate vidhyupamardino bÃdhakasya tadapek«ayotkaÂatvena pratipatte÷ //
evamanyatrÃpi sudhÅbhi÷ parÅk«yam //140//
##
abhinne eva pade sphuÂatayÃ, yat ubhÃvapi ÓabdÃrthÃlaÇkÃrau vyavasthÃæ samÃsÃdayata÷ so 'pyapara÷ saækara÷ / udÃharaïam ----
{spa«ÂollasatkiraïakesarasÆryabimba-
vistÅrïakaïikamatho divasÃravindam /
Óli«ÂëÂadigdalakalÃpamukhÃvatÃra-
baddhÃndhakÃramadhapÃvali saæcakoca //579//}
%<(RatnÃkara's Haravijaya 19.1)>%
atra ekÃpadÃnupravi«Âau rÆpakÃnuprÃsau //
#<... tenÃsau trirÆpa÷ parikÅrtita÷ // MKpr-K_141 //>#
tadayamanugrÃhyÃnugrÃhakatayà saædehena ekapadapratipÃdyatayà ca vyavasthitatvÃttriprakÃra eva saækaro vyÃkta÷ / prakÃrÃntareïa tu na Óakyo vyÃkartum ÃnantyÃttatprabhedÃnÃmiti pratipÃditÃ÷
ÓabdÃrthobhayagatatvena trividhyaju«o 'laÇkÃrÃ÷ //
kuta÷ punare«a niyamo yadete«Ãæ tulye 'pi kÃvyaÓobhÃtiÓayahetutve kaÓcidalaÇkÃra÷ Óabdasya kaÓcidarthasya kaÓciccobhayasya iti cet / uktamtra yathà kÃvye do«aguïÃÊaÇkÃrÃïÃæ ÓabdÃrthobhayagatatvena
vyavasthÃyÃmanvayavyatirekÃveva prabhavata÷ nimittÃntarasyÃbhÃvÃt / tataÓca yo 'laÇkÃro yadÅyÃnvayavyatirekÃvanuvidhatte sa tadalaÇkÃro vyavasthÃpyate iti /
evaæ ca yathà punaruktavadÃbhÃsa÷ paraæparitarÆpakaæ cobhayor bhÃvÃnuvidhÃyitayÃ, ubhayÃlaÇkÃrau tathà ÓabdahetukÃrthÃntaranyÃsaprabhtayo 'pi dra«ÂavyÃ÷ / arthasya tu tatra vaivitryam utkaÂatayà pratibhÃsate, iti vÃcyÃlaÇkÃramadhye vastusthitimanapek«yaiva lak«itÃ÷ //
yo 'laÇkÃro yadÃÓrita÷ sa tadalaÇkÃra ityapi kalpanÃyÃm anvayavyatirelÃveva samÃÓrayitavyau tadÃÓrayaïamantareïa viÓi«ÂasyÃÓrayibhÃvasyÃbhÃvÃdityalaÇkÃrÃïÃæ yathoktanimitta eva parasparavyatireko jyÃyÃn //141//
##
tathÃhi ---- anuprÃsasya prasiddhyabhÃvo vaiphalyaæ vttivirodha iti ye trayo do«Ã÷ / te prasiddhiviruddhatÃm apu«ÂÃthatvam pratikÆlavarïatÃæ ca yathÃkramaæ na vyatikrÃmanti tatsvabhÃvatvÃt / krameïodÃharaïam ----
{cakrÅ cakrÃrapaÇktiæ harirapi ca harÅn dhÆrjaÂirdhÆrdhvajÃgrÃn
ak«aæ nak«atranÃthoruïamapi varuïa÷ kÆbarÃgraæ kubera÷ /
raæha÷ saægha÷ surÃïÃæ jagadupaktaye nityayuktasya yasya
stauti prÅtiprasannonvahamahimaruce÷ sovatÃtsyandano va÷ //580//}
%<(MayÆra's SÆryaÓataka 71)>%
atra kartkarmapratiniyamena stuti÷ anuprÃsÃnurodhenaiva ktà na purÃïetihÃsÃdi«u tathà pratÅteti prasiddhivirodha÷ //
{bhaïa taruïi ramaïamandiramÃnandasyandisundarendumukhi /
yadi sallÅlollÃpini gacchasi tat kiæ tvadÅyaæ me //581//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 2.22)>%
{anuïuraïanmaïimekhalamavirataÓi¤jÃnama¤juma¤jÅram /
parisaraïamaruïacaraïe raïaraïakamakÃraïaæ kurute //582 (=207)//}
%<(RudraÂa's KÃvyÃlaÇkÃra 2.23)>%
atra vÃvyasya vicintyamÃnaæ na ki¤cidapi cÃrutvaæ pratÅyate, ityapu«ÂÃrthataivÃnuprÃsasya vaiphalyam //
akuïÂhotkaïÂhayà iti atra ÓÇgÃre paru«avarïìambara÷ pÆrvoktarÅtyà virudhyate iti paru«ÃnuprÃso 'tra pratikÆlavarïataiva vttivirodha÷ //
yamakasya pÃdatrayagatatvena yamanamaprayutatvaæ do«a÷ // yathÃ
{bhujaÇgamasyeva maïi÷ sadambhà grÃhÃvakÅrïeva nadÅ sadambhÃ÷ /
durantatÃæ nirïayato 'pi janto÷ kar«anti ceta÷ prasabhaæ sadambhÃ÷ //583//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
upamÃyÃm upamÃnasya jÃtipramÃïagatanyÆnatvam adhikatà và tÃdÓÅ anucitÃrthatvaæ do«a÷ / dharmÃÓraye tu nyÆnÃdhikatve yathÃkramaæ hÅnapadatvamadhikapadatvaæ ca na vyabhicarata÷ // krameïodÃharaïam --
{caï¬Ãlairiva yu«mÃbhi÷ sÃhasaæ paramaæ ktam //584//}
%<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 4,2.9)>%
{vahnisphuliÇga iva bhÃnurayaæ cakÃsti //585//}
%<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 4.2)>%
{ayaæ padmÃsanÃsÅnaÓcakravÃko virÃjate /
yugÃdau bhagavÃn vedhà vinirmitsuriva prajÃ÷ //586//}
%<(BhÃmaha's KÃvyÃlaÇkÃra 2.25; VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 4,2.11)>%
{pÃtÃlamiva te nÃbhi÷ stanau k«itidharopamau /
veïÅdaï¬a÷ punarayaæ kÃlindÅpÃtasaænibha÷ //587//}
%<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 4,2.11)>%
atra caï¬ÃlÃdibhirupamÃna÷ prastuto 'rtho 'tyarthameva kadarthita ityanucitÃthantà //
{sa munirlächito mau¤jyà k«ïÃjinapaÂaæ vahan /
vyarÃjannÅlajÅmÆtabhÃgÃÓli«Âa ivÃæÓumÃn //588//}
%<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 4,2.9)>%
atropamÃnasya mau¤jÅsthÃnÅyasta¬illak«aïo dharma÷ kenÃpi padena na pratipÃdita iti hÅnapadatvam //
{sa pÅtavÃsÃ÷ praghÅtaÓÃrÇgo manoj¤abhÅmaæ vapurÃpa k«ïa÷ /
ÓatahradendrÃyudhavÃnniÓÃyÃæ saæsjyamÃna÷ ÓaÓineva megha÷ //589//}
%<(BhÃmaha's KÃvyÃlaÇkÃra 2.58)>%
atropameyasya ÓaÇkhÃderanirdeÓe ÓaÓino grahaïamatiricyate ityadhikapadatvam //
liÇgavacanabhedo 'pi upamÃnopameyayo÷ sÃdhÃraïaæ cet dharmamanyarÆpaæ kuryÃt / tadà ekatarasyaiva taddharmasamanvayÃvagate÷ saviÓe«aïasyaiva tasyopamÃnatvamupameyatvaæ và pratÅyamÃnena dharmeïa
pratÅyate iti prakÃntasyÃrthasya sphuÂamanirvÃhÃdasya bhagnaprakramarÆpatvam / yathà ----
{cintÃratnamiva cyutosi karato dhiÇmandabhÃgyasya me //590//}
%<(RudraÂa, KÃvyÃlaÇkÃra 11.20)>%
{saktavo bhak«ità deva ÓuddhÃ÷ kulavadhÆriva //591//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 334)>%
yatra tu nÃnÃtve 'pi liÇggavacanayo÷ sÃmÃnyÃbhidhÃyi padaæ dvarÆpabhedaæ nÃpadyate na tatraitaddÆ«aïÃvatÃra÷ ubhayathÃpi asya anugamak«amasvabhÃvatvÃt / yathÃ
{guïairanarghyai÷ prathito ratnairiva mahÃrïava÷ //592//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 335)>%
{tadve«osadÓonyÃbhi÷ strÅbhirmadhuratÃbhta÷ /
dadhate sma parÃæ ÓobhÃæ tadÅyà vibhramà iva //593//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 336)>%
kÃlapuru«avidhyÃdibhede 'pi na tathà pratÅtiraskhalitarÆpatayà viÓrÃntimÃsÃdayatÅtyasÃvapi bhagnaprakramatayaiva vyÃpta÷ / yathÃ
{atithiæ nÃma kÃkutsthÃt putramÃpa kumudvatÅ /
paÓcimÃd yÃminÅyÃmÃt prasÃdamiva cetanà //594//}
%<(KÃlidÃsa's RaghuvaæÓa 17.1)>%
atra cetanà prasÃdamÃpnoti na punarÃpeti kÃlabheda÷ /
{pratyagramajjanaviÓe«aviviktamÆrti÷
kausumbharÃgarucirasphuradaæÓukÃntÃ÷ /
vibhrÃjase makaraketanamarcayantÅ
bÃlaprabÃlaviÂapaprabhavà lateva //595//}
%<(Har«a's RatnÃvali 1.20)>%
atra latà vibhrÃjate na tu vibhrÃjase iti saæbodhyamÃnani«Âhasya parabhÃgasya asaæbodhyamÃnavi«ayatayà vyatyÃsÃt puru«abheda÷ /
{gaÇgeva pravahatu te sadaiva kÅrti÷ //596//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 339)>%
ityÃdau ca gaÇgà pravahati na tu pravahatu iti apravttapravartanÃtmano vidhe÷ / eva¤jÃtÅyakasya cÃnyasyÃrthasya upamÃnagatasyÃsaæbhavÃdvidhyÃdibheda÷ //
nanu samÃnam uccÃritaæ pratÅyamÃnaæ và dharmÃntaramupÃdÃya paryavasitÃyÃm upamÃyÃm upameyasya praktadharmÃmisaæbandhÃnna kaÓcitkÃlÃdibhedo 'sti / yatrÃpyupÃttenaiva sÃmÃnyadharmeïa upamÃ
avagamyate yathà {yudhi«Âhira ivÃyaæ satyaæ vadati} iti tatra yudhi«thira iva satyavÃdyayaæ satyaæ vadatÅti pratipatsyÃmahe / satyavÃdÅ satyaæ vadatÅti ca na paunaruktyam ÃÓaÇkanÅyam raipo«aæ pu«ïÃtÅtivat
yudhi«thira iva satyavadanena satyavÃdyayamityarthÃvagamÃt / satyametat kiæ tu sthite«u prayoge«u samarthanamidaæ na tu sarvathà niravadyam prastutavastupratÅtivyÃdhÃtÃditi savetasa evÃtra pramÃïam //
asÃdÓyÃsaæbhavÃvapyupamÃyÃm anucitÃrthatÃyÃmeva paryavasyata÷ / yathÃ
{grathnÃmi kÃvyaÓaÓinaæ vitatÃrtharaÓmim //597//}
%<(VÃmana's KÃvyÃlaÇkÃrasÆtravtti 2,4.16)>%
atra kÃvyasya ÓaÓinà arthÃnÃæ ca raÓmibhi÷ sÃdharmyaæ kutrÃpi na pratÅtamityanucitÃrthatvam /
{nipeturÃsyÃdiva tasya dÅptÃ÷
Óarà dhanurmaï¬alamadhyabhÃja÷ /
jÃjvalyamÃnà iva vÃridhÃrÃ
dinÃrdhabhÃja÷ parive«iïorkÃt //598//}
%<(GovindaÂhakkura's KÃvyapradÅpa)>%
atrÃpi jvalantyombudhÃrÃ÷ sÆryamaï¬alÃt ni«patantyo na saæbhavantÅtyupanibadhyamÃno 'rtho 'naucityameva pu«ïÃti //
utprek«ÃyÃmapi saæbhÃvanaæ dhruvevÃdaya eva Óabdà vaktuæ sahante na yathÃÓabdo 'pi kevalasyÃsya sÃdhÃrmyameva pratipÃdayituæ paryÃptatvÃt tasya cÃsyÃmavivak«itatvÃditi tatrÃÓaktirasyÃvÃcakatvaæ do«a÷ /
yathÃ
{udyayau dÅrghikÃgarbhÃnmukulaæ mecakotpalam /
nÃrÅlocanacÃturyaÓaÇkÃsaækucitaæya thà //599//}
%<(ÁrivatsalächanÃcÃrya's KÃvyaparÅk«Ã 340)>%
utprek«itamapi tÃttvikena rÆpeïa parivarjitatvÃt nirupÃkhyaprakhyam / tatsamarthanÃya yat arthÃntaranyÃsopÃdÃnam tat Ãlekhyamiva gaganataletyantamasamÅcÅnamiti nirvi«ayatvametasya / anucitÃrthataiva do«a÷ / yathÃ
{divÃkarÃdrak«ati yo guhÃsu lÅnaæ divà bhÅtamivÃndhakÃram /
k«udre 'pi nÆnaæ prapanne mamatvamuccai÷ ÓirasÃmatÅva //600//}
%<(KÃlidÃsa's KumÃrasaæbhava 1.12)>%
atrÃcetanasya tamaso divÃkarÃttrÃsa eva na saæbhavatÅti kuta eva tatprayojitamadriïà paritrÃïam / saæbhÃvitena tu rÆpeïa pratibhÃsamÃnasyÃsya na kÃcidanupapattiravataratÅti vyartha eva tatsamarthanÃyÃæ yatna÷ /
sÃdhÃraïaviÓe«aïavaÓÃdeva samÃsoktiranuktamapi upamÃnaviÓe«aæ prakÃÓayatÅti tasyÃtra punarupÃdÃne prayojanÃbhÃvÃt anupÃdeyatvaæ yat tat apu«ÂÃrthatvaæ punaruktaæ và do«a÷ / yathÃ
{spÓati tigmarucau kakubha÷ karairdayitayeva vijmbhitatÃpayà /
atanumÃnaparigrahayà sthitaæ rucirayà cirayÃpi dinaÓriyà //601//}
%<(RatnÃkara's Haravijaya 3.37)>%
atra tigmaruce÷ kakubhÃæ ca yathà sadÓaviÓe«aïavaÓena vyaktiviÓe«aparigraheïa ca nÃyakatayà nÃyikÃtvena ca vyakti÷, tathà grÅ«madivasaÓriyo 'pi pratinÃyikÃtvena bhavi«yatÅti kiæ dayitayeti svaÓabdopÃdÃnena //
Óle«opamÃyÃstu sa vi«aya÷ yatropamÃnasyopÃdÃnamantareïa sÃdhÃraïe«vapi viÓe«aïe«u na tathà pratÅti÷ / yathÃ
{svayaæ ca pallavÃtÃmra bhÃsvatkaravirÃjità /
prabhÃtasaædhyevÃsvÃpaphalalubdhehitapradà //602//} iti//
%<(UdbhaÂa's KÃvyÃlaÇkÃrasÃrasaÇgraha 4.15)>%
aprastutapraÓaæsÃyÃmapi upameyam anayaiva rÅtyà pratÅtaæ na puna÷ prayogeïa kadarthatÃæ neyam / yathÃ
{ÃhÆte«u vihaÇgame«u maÓako nÃyÃn puro vÃryate
madhyevÃridhi vÃvasaæstïamaïirdhatte maïÅnÃæ rucam /
khadyoto 'pi na kampate pracalituæ madhye 'pi tejasvinÃæ
dhik sÃmÃnyamacetanaæ prabhumivÃnÃm«ÂatattvÃntaram //603//}
%<(BhallaÂaÓataka 67)>%
atra acetanasya prabhoraprastutaviÓi«ÂasÃmÃnyadvÃreïÃbhivyaktau na yuktameva puna÷ kathanam //
tadeta alaÇkÃrado«Ã÷ yathÃsaæbhÃvinonye 'pyeva¤jÃtÅyakÃ÷ pÆrvoktayaiva do«ajÃtyà antarbhÃvitÃ÷ na pthag pratipÃdanamarhantÅti saæpÆrïamidaæ kÃvyalak«aïam //142//
{itye«a mÃrgo vidu«Ãæ vibhinno 'pyabhinnarÆpa÷ pratibhÃsate yat /
na tadvicitraæ yadamutra samyagvinirmità saæghaÂanaiva hetu÷ //1//}
iti kÃvyaprakÃÓe 'rthÃlaÇkÃranirïayo nÃma daÓama ullÃsa÷ //
// samÃptaÓcÃyaæ kÃvyaprakÃÓa÷ //
// samÃpto 'yaæ grantha÷ //