Mammata: Kavyaprakasa Based on the ed. by Ganganatha Jha: Kàvyaprakà÷a of Mammaña, with English translation, rev. ed., Varanasi : Bharatiya Vidya Praka÷an, 1967 (2 parts). With occasional corrections according to the ed. by N.S. Venkatanathacharya: The Kavyaprakasha of Mammata, with Sanketa of Acharya Manikyachandra, Madhumati of Ravi Bhattacharya and Bhavukapriya tippani, Mysore : Oriental Research Institute, 1974 (2 vols). Input by Masahiro Takano NOTE: Underbar(_) used to mark hiatus in Prakrit is not to be confused with sandhi. #<...># = BOLD for kàrikàs %<...>% = ITALICS for references ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ Kàvyaprakà÷aþ prathama ullàsaþ granthàrambhe vighnavighàtàya samuciteùñadevatàü granthakçt paràmç÷ati ---- ## niyati÷aktyà niyataråpà sukhaduþkhamohasvabhàvà paramàõvàdyupàdànakarmàdisahakàrikàraõaparatantrà ùaórasà na ca hçdyaiva taiþ, tàdç÷ã brahmaõo nirmitirnirmàõam / etadvilakùaõà tu kavivàïnirmitiþ / ata eva jayati / jayatyarthena ca namaskàra àkùipyate iti tàü pratyasmi praõata iti labhyate //1// ihàbhidheyaü saprajyojanamityàha ---- ## kàlidàsàdãnàmiva ya÷aþ ÷rãharùàderdhàvakàdãnàmiva dhanam ràjàdigatocitàcàraparij¤ànam àdityàdermayåràdãnàmivànarthanivàraõam / sakalaprayojanamaulibhåtaü samanantarameva rasàsvàdana-samudbhåtaü vigalitavedyàntaramànandam prabhusaümita÷abdapradhànavedàdi÷àstrebhyaþ ÷abdàrthayorguõabhàvena rasàïgabhåtavyàpàrapravaõatayà vilakùaõaü yat kàvyaü lokottaravarõanànipuõakavikarma tat kànteva sarasatàpàdanenàbhimukhãkçtya ràmàdivadvartitavyaü na ràvaõàdivadityupade÷aü ca yathàyogaü kaveþ sahçdayasya ca karotãti sarvathà tatra yatanãyam //2// evamasya prayojanamuktvà kàraõamàha ---- #<÷aktirnipuõatà loka÷àstrakàvyàdyavekùaõàt / kàvyaj¤a÷ikùayàbhyàsa iti hetustadudbhave // MKpr-K_3 //># ÷aktiþ kavitvabãjaråpaþ saüskàravi÷eùaþ yàü vinà kàvyaü na prasaret prasçtaü và upahasanãyaü syàt / lokasya sthàvarajaïgamàtmakalokavçttasya / ÷àstràõàü chandovyàkaraõàbhidhànako÷akalàcaturvargagajaturagakhaógàdilakùaõagranthànàm / kàvyànàü ca mahàkavisaübandhinàm / àdigrahaõàditihàsànàü ca vimar÷anàdvyutpattiþ / kàvyaü kartuü vicàrayituü ca ye jànanti tadupade÷ena karaõe yojane ca paunaþpunyena pravçttiriti / trayaþ samuditàþ na tu vyastàþ tasya kàvyasyodbhave nirmàõe samullàse ca heturna tu hetavaþ //3// evamasya kàraõamuktvà svaråpamàha ---- ## doùaguõàlaïkàràþ vakùyante / kvàpãtyanenaitadàha yat sarvatra sàlaïkàrau kvacittu sphuñàlaïkàravirahe 'pi na kàvyatvahàniþ / yathà {yaþ kaumaraharaþ sa eva hi varastà eva caitrakùapàste conmãlitamàlatãsurabhayaþ prauóhàþ kadambànilàþ / sà caivàsmi tathàpi tatra suratavyàpàralãlàvidau revàrodhasi vetasãtarutale cetaþ samutkaõñhate //1//} %<([øãlàbhaññàrikà], etc.)>% atra sphuño na ka÷cidalaïkàraþ / rasasya ca pràdhànyànnàlaïkàratà / tadbhedàn krameõàha ## idamiti kàvyam / budhairvaiyàkaraõaiþ pradhànabhåtasphoñaråpavyaïgyavya¤jakasya ÷abdasya dhvanir iti vyavahàraþ kçtaþ / tatastanmatànusàribhiranyairapi nyagbhàvitavàcyavyaïgyavya¤janakùamasya ÷abdàrthayugalasya / yathà {niþ÷eùacyutacandanaü stanatañaü nirmçùñaràgocharo netre dåramana¤jane pulakità tanvã tavayaü tanuþ / mithyàvàdini dåti bàndhavajanasyàj¤àtapãóàgame vàpãü snàtumito gatàsi na punastasyàdhamasyàntikam //2//} %<(Amaru÷ataka 105)>% atra tadantikameva rantuü gatàsãti pràdhànyenàdhamapadena vyajyate //4// ## atàdç÷i vàcyàdanati÷àyini / yathà ---- {gràmataruõaü taruõyà navava¤julama¤jarãsanàthakaram / pa÷yantyà bhavati muhurnitaràü malinà mukhacchàyà //3//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 7.39)>% atra va¤julalatàgçhe dattasaüketà na gateti vyaïgyaü guõãbhåtaü tadapekùayà vàcyasyaiva camatkàritvàt // #<÷abdacitraü vàcyacitramavyaïgyaü tvavaraü smçtam // MKpr-K_5 //># citramiti guõàlaïkàrayuktam / avyaïgyamiti sphuñapratãyamànàrtharahitam / avaram adhamam / yathà ---- {svacchandocchaladacchakacchakuharacchàtetaràmbucchañà- mårchanmohamaharùiharùavihitasnànàhnikàhnàya vaþ / bhidyàdudyadudàradarduradarãdãrghàdaridradruma- drohodrekamahormimeduramadà mandàkinã mandatàm //4//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {vinirgataü mànadamàtmamandiràd bhavatyupa÷rutya yadçcchayàpi yam / sasaübhramendrradrutapàtitàrgalà nimãlitàkùãva bhiyàmaràvatã //5//} %<(Meõñhakçtaü Hayagrãvavadham)>% iti kàvyaprakà÷e kàvyasya prayojanakàraõasvaråpavi÷eùanirõayo nàma prathama ullàsaþ || 1 || ================================================== krameõa ÷abdàrthayoþ svaråpamàha ## atreti kàvye / eùàü svaråpaü vakùyate // ## vàcyalakùyavyaïgyàþ // #<... tàtparyàrtho 'pi keùucit // MKpr-K_6 //># àkàïkùàyogyatàsaünidhiva÷àdvakùyamàõasvaråpàõàü padàrthànàü samanvaye tàtparyàrtho vi÷eùavapurapadàrtho 'pi vàkyaàrthaþ samullasatãtyabhihitànvayavàdinàü matam // vàcya eva vàkyàrtha ityanvitàbhidhànavàdinaþ //6// ## atra vàcyasya yathà {mà_e gharova_araõaü ajja hu õatthi tti sàhi_aü tuma_e / tà bhaõa kiü karaõijjaü eme_a õa vàsaro ñhà_i //6//} [màtaþ gçhopakaraõaü adya khalu nàstãti sàdhitaü tvayà / tadbhaõa kiü karaõãyaü evameva na vàsaraþ sthãyã //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã)>% atra svairavihàràrthinãti vyajyate / lakùyasya yathà {sàhentã sahi suha_aü khaõe khaõe dummiàsi majjhaka_e / sabbhàvaõehakaraõijjasarisa_aü dàva vira_i_aü tuma_e //7//} [sàdhayantã sakhi subhagaü kùaõekùaõe dånà'si matkçte / sadbhàvasnehakaraõãyasadç÷aü tàvat viracitaü tvayà //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã)>% atra matpriyaü ramayantyà tvayà ÷atrutvamàcaritamiti lakùyam / tena ca kàmukaviùayaü sàparàdhatvaprakà÷anaü vyaïgyam / vyaïgyasya yathà {u_a õiccalaõippandà bhisiõãpattammi rehai valà_à / õimmalamaraga_abhà_aõapariññià saükhasuttivva //8//} [pa÷ya ni÷calaniùpandà visinãptre ràjate balàkà / nirmalamarakatabhàjanaparisthità ÷aïkha÷uktiriva //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 1.4)>% atra niùpandatvena à÷vastatvam / tena ca janarahitatvam / ataþ saüketasthànametaditi kayàcit ka¤citpratyucyate / athavà mithyà vadasi na tvamatràgatobhåriti vyajyate // vàcakàdãnàü krameõa svaråpamàha / ## ihàgçhãtasaüketasya ÷abdasyàrthapratãterabhàvàtsaüketasahàya eva ÷abdo 'rthavi÷eùaü pratipàdayatãti yasya yatràvyavadhànena saüketo gçhyate sa tasya vàcakaþ //7// ## yadyapyarthakriyàkàritayà pravçttinivçttiyogyà vyaktireva tathàpyànantyàd vyabhicàràcca tatra saüketaþ kartuü na yujyata iti gauþ ÷ukla÷calo óittha ityàdãnàü viùayavibhàgo na pràpnotãti ca / tadupàdhàveva saüketaþ / upàdhi÷ca dvividhaþ ---- vastudharmo vaktçyadçcchàsaünive÷ita÷ca / vastudharmo 'pi dvividhaþ ---- siddhaþ sàdhya÷ca / siddho 'pi dvividhaþ ---- padàrthasya pràõaprado vi÷eùàdhànahetu÷ca / tatràdyo jàtiþ / uktaü hi vàkyapadãye ---- {na hi gauþ svaråpeõa gaurnàpyagauþ / gotvàbhisaüvandhàtu gauþ} iti / dvitãyo guõaþ / ÷uklàdinà hi labdhasattàkaü vastu vi÷iùyate / sàdhyaþ pårvàparãbhåtàvayavaþ kriyàråpaþ / óitthàdi÷abdànàmantyabuddhinirgràhyaü saühçtakramaü svaråpaü vaktrà tadçcchayà óitthàdiùvartheùåpàdhitvena saünive÷yata iti so 'yaü saüj¤àråpo yadçcchàtmaka iti / {gauþ÷ukla÷calo óittha ityàdau catuùñayã ÷abdànàü pravçttiþ} iti mahàbhàùyakàraþ / paramàõvàdãnàü tu guõamadhyapàñhàt pàribhàùikaü guõatvam / guõakriyàyadçcchànàü vastuta ekaråpàõàm apyà÷rayabhedàd bheda iva lakùyate / yathaikasya mukhasya khaógamukuratailàdyàlambanabhedàt / himapayaþ÷aïkhàdyà÷rayeùu paramàrthato bhinneùu ÷uklàdiùu yadva÷ena ÷uklaþ ÷ukla ityàdyabhinnàbhidhànapratyayotpattistat ÷uklatvàdi sàmànyam / guóataõóulàdipàkàdiùvevameva pàkatvàdi / bàlavçddha÷ukàdyudãriteùu óitthàdi÷abdeùu ca pratikùaõaü bhidyamàneùu óitthàdya'rtheùu và óitthatvàdyastãti sarveùàü ÷abdànàü jàtireva pravçttinimittamityanye / tadvàn apoho và ÷abdàrthaþ kai÷ciduktaü iti granthagauravabhayàt prakçtànupayogàcca na dar÷itam //7// ## sa iti sàkùàtsaüketitaþ / asyeti ÷abdasya //8// ## {karmani ku÷alaþ} ityàdau darbhagrahaõàdyayogàt {gaïgaàyàü ghoùaþ} ityàdau ca gaïgàdãnàü ghoùàdyàdhàratvàsaübhavàt mukhyàrthasya bàdhe vivecakatvàdau sàmãpye ca saübandhe råóhitaþ prasiddheþ tathà gaïgàtañe ghoùa ityàdaiþ prayogàt yeùàü na tathà pratipattiþ teùàü pàvanatvàdãnàü dharmàõàü tathàpratipàdanàtmanaþ prayojanàcca mukhyena amukhyo 'rtho lakùyate yat sa àropitaþ ÷abdavyàpàraþ sàntaràrthaniùñho lakùaõà //9// ## {kuntàþ pravi÷anti} {yaùñayaþ pravi÷anti} ityàdau kuntàdibhiràtmanaþ prave÷asiddhyarthaü svasaüyoginaþ puruùà àkùipyante / tata upàdànene 'yaü lakùaõà / {gauranubandhyaþ} ityàdau ÷ruticoditamanubandhanaü kathaü me syàditi jàtyà vyaktiràkùipyate na tu ÷abdenocyate {vi÷eùyaü nàbhidhà gacchet kùãõa÷aktirvi÷eùaõe} iti nyàyàdityupàdànalakùaõà tu nodàhartavyà / na hyatra prayojanamasti na và råóhiriyam / vyaktyavinàbhàvitvàttu jàtyà vyaktiràkùipyate / yathà kriyatàmityatra kartà / kurvityatra karma / pravi÷a piõóãmityàdau gçhaü bhakùayetyàdi ca / {pãno devadatto divà na bhuïkte} ityatra ca ràtribhojanaü na lakùyate ÷rutàrthàpatterarthàpattervà tasya viùayatvàt / {gaïgàyàü ghoùaþ} ityatra tañasya ghoùàdhikaraõatvasiddhaye gaïgà÷abdaþ svàrthamarpayati ityevamàdau lakùaõenaiùà lakùaõà / ubhayaråpà ceyaü ÷uddhà / upacàreõàmi÷ritatvàt / anayorlakùyasya lakùakasya ca na bhedaråpaü tàñasthyam / tañàdãnàü gaïgàdi÷abdaiþ pratipàdane tattvapratipattau hi pratipipàdayiùitaprayojanasaüpratyayaþ / gaïgàsaübandhamàtrapratãtau tu gaïgàtañe ghoùa iti mukhya÷abdàbhidhànàllakùaõàyàþ ko bhedaþ //10// ## àropyamàõaþ àropaviùaya÷ca yatrànapahnutabhedau sàmànàdhikaraõyena nirdi÷yete sà lakùaõà sàropà // ## viùayiõàropyamàõenàntaþkçte nigãrõe anyasminnàropaviùaye sati sàdhyavasànà syàt //11// ## imàvàropàdhyavasànaråpau sàdç÷yahetå bhedau {gaurvàhãkaþ} ityatra {gaurayam} ityatra ca / atra hi svàrthasahacàriõo guõà jàóyamàndyàdayo lakùyamàõà api go÷abdasya paràrthàbhidhàne pravçttinimittatvamupayàntiü iti kecit / svàrthasahacàriguõàbhedena padàrthagatà guõà eva lakùyante na paràrtho 'bhidhãyate ityanye / sàdhàraõaguõà÷rayatvena paràrtha eva lakùyate ityapare / uktaü cànyatra {abhidheyàvinàbhåtapratãtirlakùaõocyate / lakùyamàõaguõairyogàdvçtteriùñà tu gauõatàü} iti / %<([Kumàrila, Tantravàrtika 3,4.12])>% avinàbhàvo 'tra saübandhamàtraü na tu nàntarãyakatvam / tattve hi {ma¤càþ kro÷anti} ityàdau na lakùaõà syàt / avinàbhàve càkùepeõaiva siddherlakùaõàyà nopayoga ityuktam / {àyurdhçtam} {àyurevedam} ityàdau ca sàdç÷yàdanyat kàryakàraõabhàvàdi saübandhàntaram / evamàdau ca kàryakàraõabhàvàdilakùaõapårve àropàdhyavasàne / atra gauõabhedayorbhede 'pi tàdråpyapratãtiþ sarvathaivàbhedàvagama÷ca prayojanam / ÷uddhabhedayostvanyavailakùaõyenàvyabhicàreõa ca kàryakàritvàdi / kvacit tàdarthyàdupacàraþ / yathà indràrthà sthåõà indraþ / kvacit svasvàmibhàvàt / yathà ràjakãyaþ puruùo ràjà / kvacit avayavàvayavibhàvàt / yathà agrahasta ityatràgramàtre 'vayave hastaþ / kvacit tàtkarmyàt / yathà atakùà takùà // #<... lakùaõà tena ùaóvidhà // MKpr-K_12 //># àdyabhedàbhyàü saha //12// sà ca ## prayojanaü hi vya¤janavyàpàragamyameva // ## tacceti vyaïgyam / gåóhaü yathà {mukhaü vikasitasmitaü va÷itavakrima prekùitaü samucchalitavibhramà gatirapàstasaüsthà matiþ / uro mukulitastanaü jaghanamaüsavandhoddhuraü batenduvadanàtanau taruõimodgamo modate //9//} %<(Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana)>% agåóhaü yathà {÷rãparicayàjjaóà api bhavantyabhij¤à vidagdhacaritànàm / upadi÷ati kàminãnàü yauvanamada eva lalitàni //10//} %<(Vallabhadeva's Subhàùitàvali)>% atropadi÷atãti // #<... tadeùà kathità tridhà // MKpr-K_13 //># avyaïgyà gåóhavyaïgyà agåóhavyaïgyà ca //13// ## ÷abda iti saübadhyate / tadbhåstadà÷rayaþ // #<... tatra vyàpàro vya¤janàtmakaþ /># kuta ityàha ## ## prayojanapratipipàdayiùayà yatra lakùaõayà ÷abdaprayogastatra nànyatastatpratãtirapi tu tasmàdeva ÷abdàt / na càtra vya¤janàdçte 'nyo vyàpàraþ // tathàhi ## gaïgàyàü ghoùa ityàdau ye pàvanatvàdayo dharmàstañàdau pratãyante na tatra gaïgàdi÷abdàþ saüketitàþ // ## mukhyàrthabàdhàditrayaü hetuþ //15// tathà ca ## yathà gaïgà÷abdaþ srotasi sabàdha iti tañaü lakùayati tadvat yadi tañe 'pi sabàdhaþ syàt tat prayojanaü lakùayet / na ca tañaü mukhyo 'rthaþ / nàpyatra bàdhaþ / na ca gaïgà÷abdàrthasya tañasya pàvanatvàdyairlakùaõãyaiþ saübandhaþ / nàpi prayojane lakùye ki¤cit prayojanam / nàpi gaïgà÷abdastañamiva prayojanaü pratipàdayitumasamarthaþ //16// ## evamapi prayojanaü cellakùyate tat prayojanàntareõeti tadapi prayojanàntareõeti prakçtàpratãtikçt anavasthà bhavet // nanu pàvanatvàdidharmayuktameva tañaü lakùyate / {gaïgàyàstañe ghoùaþ} ityato 'dhikasyàrthasya pratãti÷ca prayojanamiti vi÷iùñe lakùaõà tatkiü vya¤janayetyàha ## kuta ityàha ## pratyakùàdernãlàdirviùayaþ phalaü tu prakñatà saüvittirvà // ## vyàkhyàtam // #<... vi÷eùàþ syustu lakùite // MKpr-K_18 //># tañàdau vi÷eùàþ pàvanatvàdayaste càbhidhàtàtparyalakùaõàbhyo vyàpàràntareõa gamyàþ / tacca vya¤janadhvananadyotanàdi÷abdavàcyamava÷yameùitavyam //18// evaü lakùaõàmålaü vya¤jakatvamuktam // abhidhàmålaü tvàha ---- ## {saüyogo viprayoga÷ca sàhacaryaü virodhità / arthaþ prakaraõaü liïgaü ÷abdasyànyasya saünidhiþ // sàmarthyamaucitã de÷aþ kàlo vyaktiþ svaràdayaþ / ÷abdàrthasyànavacchede vi÷eùasmçtihetavaþ //} %<([Bhartçhari, Vàkyapadãya 2.315-316])>% ityuktadi÷à sa÷aïkhacakro hariþ a÷aïkhacakro harirityucyate / ràmalakùmaõàviti dà÷arathau / ràmàrjunagatistayoriti bhàrgavakàrtavãryayoþ / sthàõuü bhaja bhavacchide, iti hare / sarvaü jànàti deva iti yuùmadarthe / kupito makaradhvaja iti kàme / devasya puràràteriti ÷aübhau / madhunà mattaþ kokila iti vasante / pàtu vo dayitàmukhamiti sàümukhye / bhàtyatra parame÷vara iti ràjadhànãråpàt de÷àdràjani / citrabhànurvibhàtãti dine ravau ràtrau vahnau / mitraü bhàtãti suhçdi mitro bhàtãti ravau / indra÷atrurityàdau vede eva na kàvye svaro viùeùapratãtikçt / àdigrahaõàt {eddahamettatthaõià eddahamettehi acchivattehiü / eddahamettàvatthà eddahamettehiü diaehiü //11//} [etàvanmàtrastankà etàvanmàtràbhyàmakùipatràbhyàm / etàvanmàtràvasthà etàvanmàtrairdivasaiþ //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 973)>% ityàdàvabhinayàdayaþ / itthaü saüyogàdibhirarthàntaràbhidhàyakatve nivàrite 'pyanekàrthasya ÷abdasya yat kvacidarthàntarapratipàdanaü tatra nàbhidhà niyamanàttasyàþ / na ca lakùaõà mukhyàrthabàdhàdyabhàvàt / api tva¤janaü vya¤janameva vyàpàraþ / yathà {bhadràtmano duradhirohatanorvi÷àla vaü÷onnateþkçta÷ilãmukhavigrahasya / yasyànupaplutagateþ paravàraõasya dànàmbusekasubhagaþ satataü karobhåt //12//} %<(øivasvàmin's Kapphinàbhyudaya 1.38)>% //19// ## tadyukto vya¤janayuktaþ #<... yatso 'rthàntarayuk tathà / artho 'pi vya¤jakastatra sahakàritayà mataþ // MKpr-K_20 //># tatheti vya¤jakaþ //20// iti kàvyaprakà÷e ÷abdàrthasvaråpanirõayo nàma dvitãya ullàsaþ ||2|| =========================================== tçtãya ullàsaþ ## arthàþ vàcyalakùyavyaïgyàþ / teùàü vàcakalàkùaõikavya¤jakànàm // #<... arhtavya¤jakatocyate /># kãdç÷ãtyàha ---- ## ## boddhavyaþ pratipàdyaþ / kàkurdhvanervikàraþ / prastàvaþ prakaraõam / arthasya vàcyalakùyavyaïgyàtmanaþ / krameõodàharaõàni / {a_ipihulaü jalakuübhaü ghettåõa samàgadahmi sahi turi_aü / samase_asalilaõãsàsaõãsahà vãsamàmi khaõaü //13//} [atipçthulaü jalakumbhaü gçhãtvà samàgatàsmi sakhi tvaritam / ÷ramasvedasalilaniþ÷vàsaniþsahà vi÷ràmyàmi kùaõam //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 989)>% atra cauryaratahopanaü gamyate / {oõõiddaü dobballaü cintà alasattaõaü saõãsasi_aü / maha mandabhà_iõã_e keraü sahi tuha vi ahaha parihava_i //14//} [aunnidryaü daurbalyaü cintàlasatvaü sani÷casitam / mama mandabhàginyàþ krñe sakhi tvàmapyahaha paribhavati //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 956)>% atra dåtyàstatkàmukopabhogo vyajyate / {tathàbhåtàü dçùñvà nçpasadasi pà¤càlatanayàü vane vyàdhaiþ sàrdhaü suciramuùitaü valkaladharaiþ / viràñasyàvàse sthitamanucitàrambhanibhçtaü guruþ khedaü khinne mayi bhajati nàdyàpi kuruùu //15 [=220]//} %<(Bhaññanàràyaõa's Veõãsaühàra 1.11)>% atra mayi na yogyaþ khedaþ kuruùu tu yogya iti kàkvà prakà÷yate / na ca vàcyasiddhyaïgamatra kàkuriti guõãbhåtavyaïgyatvaü ÷aïgyam / pra÷namàtreõàpi kàkorvi÷rànteþ / {ta_i_à maha gaõóatthalaõimiaü diññhiü õa õesi aõõatto / eõhiü sacce_a ahaü te a kavàlà õa sà diññhã //16//} [tadà mama gaõóasthalanimagnàü dçùñiü nànaiùãratnyatra / idànãü saivàhaü tau ca kapolau na ca sà dçùñiþ //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 939)>% atra matsakhãü kapolapratibimbitàü pa÷yataste dçùñiranyaivàbhåt calitàyàü tu tasyàmanyaiva jàtetyaho pracchannakàmukatvaü te iti vyajyate / {udde÷o 'yaü sarasakadalã÷reõi÷obhàti÷àyã ku¤jotkarùàïkuritaramaõãvibhramo narmadàyàþ / kiü caitasmin suratasuhçdastanvi te vànti vàtà yeùàmagre sarati kalitàkàõóakopo manobhåþ //17//} %<(Kuntaka's Vakroktijãvita 1.93)>% atra ratàrthaü pravi÷eti vyaïgyam / {õolle_i aõollamaõà attà maü gharabharammi sa_alammi / khaõamettaü ja_i saüjhà_i ho_i õa va ho_i vãsàmo //18//} [nudatyanàrdramanàþ ÷va÷rårmàü gçhabhare sakale / kùaõamàtraü yadi saüdhyàyàü bhavati na và bhavati vi÷ràmaþ //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 875)>% atra saüdhyà saüketakàla iti tañasthaü prati kayàciddyotyate / {suvva_i samàgamissadi tujjha pi_o a¤jaü paharametteõa / eme a kitti ciññhasi tà sahi sa¤jesu karaõijjaü //19//} [÷råyate samàgamiùyati tava priyo 'dya praharamàtreõa / evameva kimiti tiùñhasi tat sakhi sajjaya karaõãyam //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 962)>% atropapatiü pratyabhisartuü prastutà na yuktamiti kayàcinnivàryate / {anyatra yåyaü kusumàvacàyaü kurudhvamatràsmi karomi sakhyaþ / nàhaü hi dåraü bhramituü samarthà prasãdatàyaü racito¤jalirvaþ //20//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra vivikto 'yaü de÷a iti pracchannakàmukastvayàbhisàryatàmiti à÷vastàü prati kayàcinnivedyate / {guru_aõaparavasa pi_a kiü bhaõàmi tu_i mandabhàiõã aha_aü / ajja pavàsaü vaccasi vacca sa_aü jevva suõasi karaõijjaü //21//} [gurujanaparava÷a priya kiü bhaõàmi tava mandabhàginã ahakam / adya pravàsaü vrajasi vraja svayameva ÷roùyasi karaõãyam //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 851)>% atràdya madhusamaye yadi vrajasi tadàhaü tàvat na bhavàmi tava tu na jànàmi gatimiti vyajyate / // àdigrahaõàcceùñàdeþ / tatra ceùñàyà yathà --- {dvàropàntanirantare mayi tayà saundaryasàra÷riyà prollàsyoruyugaü parasparasamàsaktaü samàsàditam / ànãtaü purataþ ÷iroü÷ukamadhaþ kùipte cale locane vàcastatra nivàritaü prasaraõaü saükocite dorlate //22//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra ceùñayà pracchannakàntaviùaya àkåtavi÷eùo dhvanyate / niràkàïkùapratipattaye pràptàvasaratayà ca punaþ punarudàhriyate / vaktràdãnàü mithaþsaüyoge dvikàdibhedena / anena krameõa lakùyavyaïgyayo÷ca vya¤jakatvamudàhàryam //21-22// #<÷abdapramàõavedyo 'rtho vyanaktyarthàntaraü yataþ / arthasya vya¤jakatve tacchabdasya sahakàrità // MKpr-K_23 //># ÷abdeti / nahi pramàõàntaravedyo 'rtho vya¤jakaþ //23// iti ÷rãkàvyaprakà÷e 'rthavya¤jakatànirõayo nàma tçtãya ullàsaþ //3// ================================================================= caturtha ullàsaþ yadyapi ÷abdàrthayornirõaye kçte doùaguõàla.amkàràõàü svaråpamabhidhànãyaü tathàpi dharmiõi pradar÷ite dharmàõàü heyopàdeyatà j¤àyata iti prathamaü kàvyabhedàt àha ---- ## lakùaõàmålagåóhavyaïgyapràdhànye satyeva avivakùitaü vàcyaü yatra sa 'dhvanau' ityanuvàdàt dhvaniriti j¤eyaþ / tatra ca vàcyaü kvacidanupayujyamànatvàdarthàntare pariõamitam / yathà {tvàmasmi vacmi viduùàü samavàyo 'tra tiùñhati / àtmãyàü matimàsthàya sthitimatra vidhehi tat //23//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 6.15)>% atra vacanàdi upade÷àdiråpatayà pariõamati / kvacidanupapadyamànatayà atyantaü tiraskçtam / yathà ---- {upakçtaü bahu tatra kimucyate sujanatà prathità bhavatà param / vidadhadãdç÷ameva sadà sakhe sukhitamàssva tataþ ÷aradàü ÷atam //24//} %<(Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana)>% etad apakàriõaü prati viparãtalakùaõayà ka÷cidvakti //24// ## anyaparaü vyaïgyaniùñham / eùa ca ## alakùyeti / na khalu vibhàvànubhàvavyabhicàriõa eva rasaþ / api tu rasastaiþ ityasti kramaþ / sa tu làghavànna lakùyate //25// atra ## àdigrahaõàd bhàvodayabhàvasaüdhibhàva÷abalatvàni / pradhànatayà yatra sthito rasàdistatràlaïkàryaþ yathodàhariùyate / anyatra tu pradhàne vàkyàrthe yatràïgabhåto rasàdistatra guõãbhåtavyaïgye rasavatpreyaårjasvisamàhitàdayo 'laïkàràþ / te ca guõãbhåtavyaïgyàbhidhàne udàhariùyante //26// tatra rasasvaråpamàha -- ## ## uktaü hi bharatena {vibhàvànubhàvavyabhicàrisaüyogàd rasaniùpattiþ} iti etadvivçõvate ---- {vibhàvairlalanodyànàdibhiràlambanoddãpanakàraõaiþ ratyàdiko bhàvo janitaþ anubhàvaiþ kañàkùabhujàkùepaprabhçtibhiþ kàryaiþ pratãtiyogyaþ kçtaþ vyabhicàribhirnirvedàdibhiþ sahakàribhirupacito mukhyayà vçttyà ràmàdàvanukàrye tadråpasaüdhànànnartake 'pi pratãyamàno rasaþ} iti bhaññalollañaprabhçtayaþ / ràma evàyam ayameva ràma iti {na ràmo 'yam} ityauttarakàlike bàdhe ràmo 'yam iti ràmaþ syàdvà na vàyam iti ràmasadç÷yo 'yam iti ca samyaïmithyàsaü÷ayasàdç÷yapratãtibhyo vilakùaõayà citraturagàdinyàyena ràmo 'yamiti pratipattyà gràhye nañe {seyaü mamàïgeùu sudhàrasacchañà supårakarpåra÷alàkikà dç÷oþ / manoratha÷rãrmanasaþ ÷arãriõã pràõe÷varã locanagocaraü gatà //25//} %<(Subhàùitaratnabhàõóàgàra 273/6)>% {daivàdahamadya tayà capalàyatanetrayà viyukta÷ca / aciralavilolajaladaþ kàlaþ samupàgata÷càyam //26//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 7.29)>% ityàdikàvyànusaüdhànabalàcchikùàbhyàsanirvartitasvakàryaprakañanena ca nañenaiva prakà÷itaiþ kàraõakàryasahakàribhiþ kçtrimairapi tathànabhimanyamànairvibhàvàdi÷abdavyapade÷yaiþ {saüyogàt}, gamyagamakabhàvaråpàt anumãyamàno 'pi vastusaudaryabalàdrasanãyatvenànyànumãyamànavilakùaõaþ sthàyitvena saübhàvyamàno ratyàdirbhàvastatràsannapi sàmàjikànàü vàsanayà carvyamàõo rasa iti ÷rã÷aïkukaþ / na tàñasthyena nàtmagatatvena rasaþ pratãyate notpadyate nàbhivyajyate api tu kàvye nàñye càbhidhàto dvitãyena vibhàvàdisàdhàraõãkaraõàtmanà bhàvakatvavyàpàreõa bhàvyamànaþ sthàyã sattvodrekaprakà÷ànandamayasaüvidvi÷ràntisatattvena bhogena bhujyate iti bhaññanàyakaþ / loke pramadàbhiþ sthàyyanumàne 'bhyàsapàñavavatàü kàvye nàñye ca taireva kàraõatvàdiparihàreõa vibhàvanàdivyàpàravattvàdalaukikavibhàvàdi÷abdavyavahàryairmamaivaite ÷atrorevaite tañasthasyaivaite na mamaivaite na ÷atrorevaite na tañasthasyaivaite iti saübandhavi÷eùasvãkàraparihàraniyamànadhyavasàyàt sàdhàraõyena pratãtairabhivyaktaþ sàmàjikànàü vàsanàtmatayà sthitaþ sthàyã ratyàdiko niyatapramàtçgatatvena sthito 'pi sàdhàraõopàyabalàt tatkàlavigalitaparimitapramàtçbhàvava÷onmiùitavedyàntarasaüparka÷ånyàparimitabhàvena pramàtrà sakalasahçdayasaüvàdabhàjà sàdhàraõyena svàkàra ivàbhinno 'pi gocarãkçta÷carvyamàõataikapràõovibhàvàdijãvitàvadhiþ pànakarasanyàyena carvyamàõaþ pura iva parisphuran hçdayamiva pravi÷an sarvàïgãõamivàliïgan anyat sarvamiva tirodadhat brahmàsvàdamivànubhàvayan alaukikacamatkàrakàrã ÷çïgàràdiko rasaþ / sa ca na kàryaþ / vibhàvàdivinàü÷e 'pi tasya saübhavaprasaïgàt / nàpi j¤àpyaþ siddhasya tasyàsaübhavàt / api tu vibhàvàdibhirvya¤jita÷carvaõãyaþ / kàrakaj¤àpakàbhyàmanyat kva dçùñamiti cet na kvaciddçùñamityalaukikasiddherbhåùaõametanna dåùaõam / carvaõàniùpattyà tasya niùpattirupacariteti kàryo 'pyucyatàm / laukikapratyakùàdipramàõatàñasthyàvabodha÷àlimitayogij¤ànavedyàntarasaüspar÷arahitasvàtmamàtraparyavasitaparimitetarayogisaüvedanavilakùaõalokottarasvasaüvedanagocara iti pratyeyo 'pyabhidhãyatàm / tadgràhakaü ca na nirvikalpakaü vibhàvàdiparàmar÷apradhànatvàt / nàpi savikalpakaü carvyamàõasyàlaukikànandamayasya svasaüvedanasiddhatvàt / ubhayàbhàvasvaråpasya cobhayàtmakatvamapi pårvavallokottaratàmeva gamayati na tu virodhamiti ÷rãmadàcàryàbhinavaguptapàdàþ // vyàghràdayo vibhàvà bhayànakasyeva vãràdbhutaraudràõàm a÷rupàtàdayo 'nubhàvàþ ÷çïgàrasyeva karuõabhayànakayoþ cintàdayo vyabhicàriõaþ ÷çïgàrasyaeva vãrakaruõabhayànakànàm iti pçthaganaikàntikatvàt såtre milità nirdiùñàþ / {viyadalimalinàmbugarbhameghaü madhukarakokilakåjitairdi÷àü ÷rãþ / dharaõirabhinavàïkuràïkañaïkà praõatipare dayite prasãda mugdhe //27//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% ityàdau {parimçditamçõàlãmlànamaïgaü pravçttiþ kathamapi parivàrapràrthanàbhiþ kriyàsu / kalayati ca himàü÷orniùkalaïkasya lakùmãü abhinavakaridantacchedakàntaþ kapolaþ //28//} %<(Bhavabhåti's Màlatãmàdhava 1.22)>% ityàdau {duràdutsukamàgate vivalitaü saübhàùiõi sphàritaü saü÷liùyatyaruõaü gçhãtavasane ki¤cà¤citabhrålatam / màninyà÷caraõànativyatikare bàùpàmbupårõekùaõaü cakùurjàtamaho prapa¤cacaturaü jàtàgasi preyasi //29//} %<(Amaru÷ataka 44)>% ityàdau ca yadyapi vibhàvànàmanubhàvànàmautsukyavrãóàharùakopàsåyàprasàdànàü ca vyabhicàriõàü kevalànàmatra sthitiþ, tathàpyeteùàmasàdhàraõatvamityanyatamadvayàkùepakatve sati nànaikàntikatvamiti //28// tadvi÷eùànàha ---- ## tatra ÷çïgàrasya dvau bhedau / saübhogo vipralambha÷ca / tatràdyaþ parasparàvalokanàliïganàdharapànaparicumbanàdyanantatvàdaparicchedya eka eva gaõyate / yathà {÷ånyaü vàsagçhaü vilokya ÷ayanàdutthàya ki¤cicchanair- nidràvyàjamupàgatasya suciraü nirvarõya patyurmukham / vi÷rabdhaü paricumbya jàtapulakàmàlokya gaõóasthalãü lajjànamramukhã priyeõa hasatà bàlà ciraü cumbità //30//} %<(Amaru÷ataka 77)>% tathà {tvaü mugdhàkùi vinaiva ka¤culikayà dhatse manohàriõãü lakùmãmityabhidhàyini priyatame tadvãñikàsaüspç÷i / ÷ayyopàntaniviùñasasmitasakhãnetrotsavànandito niryàtaþ ÷anakairalãkavacanopanyàsamàlãjanaþ //31//} %<(Amaru÷ataka 23)>% aparastu ---- abhilàùaviraherùyàpravàsa÷àpahetuka iti pa¤cavidhaþ / krameõodàharaõam ---- {premàrdràþ praõayaspç÷aþ paricayàdudgàóharàgodayàþ tàstà mugdhadç÷o nisargamadhurà÷ceùñà bhaveyurmayi / yàsvantaþkaraõasya bàhyakaraõavyàpàrarodhã kùaõàt à÷aüsàparikalpitàsvapi bhavatyànandasàndro layaþ //32//} %<(Bhavabhåti's Màlatãmàdhava 5.7)>% {anyatra vrajatãti kà khalu kathà nàpyasya tàdçk suhçd yo màü necchati nàgata÷ca hahahà ko 'yaü vidheþprakramaþ / ityalpetarakalpanàkavalitasvàntà ni÷àntàntare bàlà vçttavivartanavyatikarà nàpnoti nidràü ni÷i //33//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% eùà virahotkaõñhità / {sà patyuþ prathamàparàdhasamaye sakhyopade÷aü vinà no jànàti savibhramàïgavalanàvakroktisaüsåcanam / svacchairacchakapolamålagalitaiþ paryastanetrotpalà bàlà kevalameva roditi luñhallolàlakaira÷rubhiþ //34//} %<(Amaru÷ataka 29)>% {prasthànaü valayaiþ kçtaü priyasakhairasrairajasraü gataü dhçtyà na kùaõamàsitaü vyavasitaü cittena gantuü puraþ / yàtuü ni÷citacetasi priyatame sarve samaü prasthità gantavye sati jãvita priyasuhçtsàrthaþ kimu tyajyate //35//} %<(Amaru÷ataka 35)>% {tvàmàlikhya praõayakupitàü dhàturàgaiþ ÷ilàyà- màtmànaü te caraõapatitaü yàvadicchàmi kartum / asraistàvanmuhurupacitairdçùñiràlupyate me krårastasminnapi na sahate saügamaü nau kçtàntaþ //36//} %<(Kàlidàsa's Meghadåta, Uttaramegha 44)>% {àku¤cya pàõima÷uc¤ci mama mårdhni ve÷yà mantràbhasàü pratipadaü pçùataiþ pavitre / tàrasvaraü prathitathåtkamadàtprahàraü hàhà hato 'hamiti roditi viùõu÷armà //37//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {hà màtastvaritàsi kutra kimidaü hà devatàþ kvà÷iùaþ dhik pràõàn patito '÷anirhutavahaste 'ïgeùu dagdhe dç÷au / itthaü ghargharamadhyaruddhakaruõàþ pauràïganànàü gira- ÷citrasthànapi rodayanti ÷atadhà kurvanti bhittãrapi //38//} %<(Nàràyaõabhañña,Jayantabhaññollekhaþ)>% {kçtamanumataü dçùñaü và yairidaü gurupàtakaü manujapa÷ubhirnirmaryàdairbhavadbhirudàyudhaiþ / narakaripuõà sàrdha teùàü sabhãmakirãñinà- mayamaha[ma]sçïmedomàüsaiþ karomi di÷àü balim //39//} %<(Bhaññanàràyaõa's Veõãsaühàra 3.24)>% {kùudrà saütràsamete vijahita harayaþ kùuõõa÷akrebhakumbhà yuùmaddeheùu lajjàü dadhati paramamã sàyakà niùpatantaþ / saumitre tiùñha pàtraü tvamasi na hi ruùàü nanvahaü meghanàdaþ ki¤cidbhråbhaïgalãlàniyamitajaladhiü ràmamanveùayàmi //40//} %<(Harùa's Nàgànanda 11.2)>% {grãvàbhaïgàbhiràmaü muhuranupatati syandane baddhadçùñiþ pa÷càrdhena praviùñaþ ÷arapatanabhayàdbhåyasà pårvakàyam / darbhairardhàvalãóhaiþ ÷ramavivçtamukhabhraü÷ibhiþ kãrõavartmà pa÷yodagraplutatvàdviyati bahutaraü stokamurvyàü prayàti //41//} %<(Kàlidàsa's Abhij¤àna÷akuntalam 1.7)>% {utkçtyotkçtya kçttiü prathamamatha pçthåtsedhabhåyàüsi màüsà- nyaüsasphikpçùñhapiõóyàdyavayavasulabhànyugrapåtãni jagdhvà / àrttaþ paryastanetraþ prakañitada÷anaþ pretaraïkaþ karaïkà- daïkasthàdasthisaüsthaü sthapuñagatamapi kravyamavyagramatti //42//} %<(Bhavabhåti's Màlatãmàdhava 5.16)>% {citraü mahàneùa batàvatàraþ kva kàntireùàbhinavaiva bhaïgiþ / lokottaraü dhairyamaho prabhàvaþ kàpyàkçtirnåtana eùa sargaþ //43//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 29)>% eùàü sthàyibhàvànàha---- ## spaùñam //30// vyabhicàriõo bråte ---- ## ## ## ## nirvedasyàmaïgalapràyasya prathamamanupàdeyatve 'pyupàdànaü vyabhicàritve 'pi sthàyitàbhidhànàrtham / tena ## yathà {ahau và hàre và kusuma÷ayane và dçùadi và maõau và loùñe và balavati ripau và suhçdi và / tçõe và straiõe và mama samadç÷o yànti divasàþ kvacitpuõyàraõye ÷iva ÷iva ÷iveti pralapataþ //44//} %<(Utpalaràja, Utpalaràjãya)>% ## ## àdi÷abdànmunigurunçpaputràdiviùayà / kàntàviùayà tu vyaktà ÷çïgàraþ / udàharaõam {kaõñhakoõaviniviùñamã÷a te kàlakåñamapi me mahàmçtam / apyupàttamamçtaü bhavadvapurbhedavçtti yadi me na rocate //45//} %<(Utpalaràja, Utpalaràjãya)>% {haratyaghaü saüprati hetureùyataþ ÷ubhasya pårvàcaritaiþ kçtaü ÷ubhaiþ / ÷arãrabhàjàü bhavadãyadar÷anaü vyanakti kàlatritaye 'pi yogyatàm //46//} %<(Màgha's Si÷upàlavadha 1.26)>% evamanyadapyudàhàryam / a¤jitavyabhicàrã yathà {jàne kopaparàïmukhã priyatamà svapnedya dçùñà mayà mà màü saüspç÷a pàõineti rudatã gantuü pravçttà puraþ / no yàvatparirabhya càñu÷atakairà÷vàsayàmi priyàü bhràtastàvadahaü ÷añhena vidhinà nidràdaridrãkçtaþ //47//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra vidhiü pratyasåyà / #<... tadàbhàsà anaucityapravarttitàþ /># tadàbhàsà rasàbhàsà bhàvàbhàsà÷ca / tatra rasàbhàso yathà {stumaþ kaü vàmàkùi kùaõamapi vinà yaü na ramase vilebhe kaþ pràõàn raõamakhamukhe yaü mçgayase / sulagne ko jàtaþ ÷a÷imukhi yamàliïgasi balàt tapaþ÷rãþ kasyaiùà madananagari dhyàyasi tu yam //48//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 33)>% atrànekakàmukaviùayamabhilàpaü tasyàþ stuma ityàdyanugataü bahuvyàpàropàdànaü vyanakti / bhàvàbhàso yathà {ràkàsudhàkaramukhã taralàyatàkùã sà smerayauvanataraïgitavibhramàïgã / tat kiü karomi vidadhe kathamatra maitrãü tatsvãkçtivyatikare ka ivàbhyupàyaþ //49//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 34)>% atra cintà anaucityapravartità / evamanye 'pyudàhàryàþ // ## karameõodàharaõam {tasyàþ sàndravilepanastanatañapra÷leùamudràïkitaü kiü vakùa÷caraõànativyatikaravyàjena gopàyyate / ityukte kva tadityudãrya sahasà tat saüpramàrùñuü mayà sà÷liùñà(cx: saü÷liùñà) rabhasena tatsukhava÷àttanvyà ca tadvismçtam //50//} %<(Amaru÷ataka 26)>% atra kopasya / {ekasmi¤ ÷ayane vipakùaramaõãnàmagrahe mugdhayà sadyo mànaparigrahaglapitayà càñåni kurvannapi / àvegàdavadhãritaþ priyatamaståùõãü sthitastatkùaõaü mà bhåtsupta ivetyamandavalitagrãvaü punarvãkùitaþ //51//} %<(Amaru÷ataka 22)>% atrautsukyasya / {utsiktasya tapaþparàkramanidherabhyàgamàdekataþ satsaügapriyatà ca vãrarabhasotphàla÷ca màü karùataþ / vaidaihãparirambha eùa ca muhur÷caitanyamàmãlayan ànandã haricandanendu÷i÷irasnigdho ruõaddhyanyataþ //52//} %<(Bhavabhtåti's Mahàvãracarita 2.16)>% atràvegaharùayoþ / {kvàkàryaü ÷a÷alakùaõaþ kva ca kulaü bhåyo 'pi dç÷yeta sà doùàõàü pra÷amàya na ÷rutamaho kope 'pi kàntaü mukham / kiü vakùyantyapakalmaùàþ kçtadhiyaþ svapne 'pi sà durlabhà cetaþ svàsthyamupaihi kaþ khalu yuvà dhanyo 'dharaü dhàsyati //53//} %<(Kàlidàsa's Vikramorva÷ãya 4.4)>% atra vitarkautsukyamatismaraõa÷aïkàdainyadhçticintànàü ÷abalatà / bhàvasthitiståktà udàhçtà ca //36// ## te bhàva÷àntyàdayaþ / aïgitvaü ràjànugatavivàhapravçttabhçtyavat // ## #<÷abdàrthobhaya÷aktyutthastridhà sa kathito dhvaniþ /># ÷abda÷aktimålànuraõanaråpavyaïgyaþ, artha÷aktimålànuraõanaråpavyaïgyaþ, ubhaya÷aktimålànuraõanaråpavyaïgya÷ceti trividhaþ //37// tatra ## ## vastveti, analaïkàraü vastumàtram / àdyo yathà {ullàsya kàlakaravàlamahàmbuvàhaü devena yena jarañhorjitagarjitena / nirvàpitaþ sakala eva raõe ripåõàü dhàràjalaistrijagati jvalitaþ pratàpaþ //54//} %<(øivasvàmin's Kapphinàbhyudaya 1.24)>% atra vàkyasyàsaübaddhàrthàbhidhàyakatvaü mà prasàïkùãditi pràkaraõikàpràkaraõikayorupamànopameyabhàvaþ kalpanãya ityatropamàlaïkàro vyaïgyaþ / {tigmarucirapratàpo vidhurani÷àkçdvibho madhuralãlaþ / matimànatattvavçttiþpratipadapakùàgraõãrvibhàti bhavàn //55//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atraikaikasya padasya dvipadatve virodhàbhàsaþ / {amitaþ samitaþ pràptairutkarùairharùada prabho / ahitaþ sahitaþ sàdhuya÷obhirasatàmasi //56//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atràpi virodhàbhàsaþ / {nirupàdànasaübhàramabhittàveva tanvate / jagaccitraü namastasmai kalà÷làdhyàya ÷åline //57//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra vyatirekaþ / alaïkàryasyàpi bràhmaõa÷ramaõanyàyenàlaïkàratà / vastumàtraü yathà {panthi_a õa ettha sattharamaitthi maõaü pattharatthale gàme / uõõa_apa_oharaü pekhkhiåõa ja_i vasasi tà vasasu //58//} [pathika nàtra srastaramasti manàk prastarasthale gràme / unnatapayodharaü praks.ya yadi vasasi tadà vasa //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 879)>% atra yadyupabhogakùamosi tadà àssvetiü vyajyate / {÷anira÷ani÷ca tamuccairnihanti kupyasi narendra yasmai tvam / yatra prasãdasi punaþ sa bhàtyudàronudàra÷ca //59//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% aviruddhàvapi tvadanuvartanàrthamekaü kàrya kuruta iti dhvanyate / ## ## ## svataþsaübhavã na kevalaü bhaõitamàtraniùpanno yàvadbahirapyaucityena saübhàvyamànaþ / kavinà pratibhàmàtreõa bahirasannapi nirmitaþ kavinibaddhena vaktreti và dvividhopara iti trividhaþ / vastu vàlaïkàro vàsàviti ùoóhà vya¤jakaþ / tasya vastu vàlaïkàro và vyaïgya iti dvàda÷abhedo 'rtha÷aktyudbhavo dhvaniþ / krameõodàharaõam ---- {alasa÷iromaõi dhuttàõaü aggimo putti dhaõasamiddhima_o / i_a bhaõi_eõa õa_aïgã papphullavilo_aõà jà_à //60//} [alasa÷iromaõirdhårtànàmagrimaþ putri dhanasamçddhimayaþ / iti bhaõitenanatàïgã praphullavilocanà jàtà //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 970)>% atra mamaivopabhogya iti vastunà vastu vyajyate / {dhanyàsi yà kathayasi priyasaügame 'pi vi÷rabdhacàñuka÷atàni ratàntareùu / nãvãü prati praõihite tu kare priyeõa sakhyaþ ÷apàmi yadi ki¤cidapi smaràmi //61//} %<(øàrïgadharapaddhati)>% atra tvamadhanyà ahaü tu dhanyeti vyatirekàlaïkàraþ / {darpàndhagandhagajakumbhakapàñakåña- saükràntinighnaghana÷oõita÷oõa÷ociþ / vãrairvyaloki yudhi kopakaùàyakàntiþ kàlãkañàkùa iva yasya kare kçpàõaþ //62//} %<(øivasvàmin's Kapphinàbhyudaya 1.37)>% atropamàlaïkàreõa sakalaripubalakùayaþ kùaõàt kariùyate iti vastu / {gàóhakàntada÷anakùatavyathàsaükañàdarivadhåjanasya yaþ / oùñhavidrumadalànyamocayannirda÷an yudhi ruùà nijàdharam //63//} %<(Vi÷vanàtha's Sàhityadarpaõa 4.9)>% atra virodhàlaïkàreõàdharanirda÷anasamakàlameva ÷atravo vyàpàdità iti tulyayogità mama kùatyàpyanyasya kùatirnivartatàmiti tadbuddhirutprekùyate ityutprekùà ca / eùådàharaõeùu svataþsaübhavã vya¤jakaþ / {kailàsasya prathama÷ikhare veõusaümårchanàbhiþ ÷rutvà kãrtiü vibudharamaõãgãyamànàü yadãyàm / srastàpàïgàþ sarasabisinãkàõóasaüjàta÷aïkàþ diïmàtaïgàþ ÷ravaõapuline hastamàvartayanti //64//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra vastunà yeùàmapyarthàdhigamo nàsti teùàmapyevamàdibuddhijananena camatkàraü karoti tvatkãrtiriti vastu dhvanyate / {kesesu balàmoói_a teõa a samarammi ja_asirã gahi_à / jaha kandaràühi vihurà tassa daóhaü kaõñha_ammi saüñhavi_à //65//} [ke÷eùu balàtkàreõa tena ca samare jaya÷rãrgçhãtà / yathà kandaràbhirvidhuràstasya dçóhaü kaõñhe saüsthàpità //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 971)>% atra ke÷agrahaõàvalokanoddãpitamadanà iva kandaràstadvidhuràn kaõñhe gçhõanti ityutprekùà / ekatra saügràme vijayadar÷anàttasyàrayaþ palàyya guhàsu tiùñhantãti kàvyaheturalaïkàraþ / na palàyya gatàstadvairiõo 'pi tu tataþ paràbhavaü saübhàvya tàn kandarà na tyajantãtyapahnuti÷ca / {gàóhàliïgaõarahasujja-ammi da-i-e lahu samosara-i / màõaüsiõãõa màõo pãlaõabhã-a vva hi-a-àhiü //66//} [gàóhàliïganarabhasodyate dayite laghu samapasarati / manasvinyàþ mànaþ pãóanabhãta iva hçdayàt //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 934)>% atrotprekùayà pratyàliïganàdi tatra vijçmbhate iti vastu / {jà ñheraüvva hasantã ka-iva-aõaüburuhavaddhaviõivesà / dàve-i bhu-aõamaõóalamaõõaü vi-a ja-a-i sà vàõã //67//} [yà sthaviramiva hasantã kavivadanàmburuhabaddhavinive÷à / dar÷ayati bhuvanamaõóalamanyadiva jayati sà vàõã //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 982)>% atrotprekùayà camatkàraikakàraõaü navaü navaü jagat ajaóàsanasthà nirmimãte iti vyatirekaþ / eùu kaviprauóhoktimàtraniùpanno vya¤jakaþ / {je laïkàgirimehalàse khali-à saübhogakhiõõora-i- phàrupphullaphaõàvalãkavalaõe pattà dariddattaõaü / te ehõiü mala-ànilà virahiõãõãsàsasaüpakkiõo jàdà jhatti sisuttaõe vi bahalà tàruõõapuõõà vi-a //68//} [ye laïkàgirimekhalàsu skhalitàþ saübhogakhinnoragã- sphàrotphullaphaõàvalãkavalane pràptà daridratvam / ta idànãü malayànilà virahiõãniþ÷vàsasaüparkiõaþ jàtà jhañiti ÷i÷utve 'pi bahalàstàruõyapårõà iva //] %<(Ràja÷ekhara's Karpårama¤jarã 1.19)>% atra niþ÷vàsaiþ pràptai÷varyà vàyavaþ kiü kiü na kurvantãti vastunà vastu vyajyate / {sahi vira-i-åõa màõassa majjha dhãrattaõeõa àsàsaü / pi-adaüsaõavihaïkhalelakkhaõammi sahasatti teõa osari-aü //69//} [sakhi viracayya mànasya mama dhãratvenà÷vàsam / priyadar÷anavi÷çïkhalakùaõe sahaseti tenàpasçtam //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 936)>% atra vastunàkçte 'pi pràrthane prasanneti vibhàvanà priyadar÷anasya saubhàgyabalaü dhairyeõa soóhuü na ÷akyate ityutprekùà và / {ollollakara-ara-akhkha-ehi tuha lo-aõesu maha diõõaü / rattaüsu-aü pasà-o koveõa puõo ime õa akkami-à //70//} [àrdràrdrakarajaradanakùataistava locanayormama dattam / raktàü÷ukaü prasàdaþ kopena punarime nàkrànte //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 971)>% atra kimiti locane kupite vahasi iti uttaràlaïkàreõa na kevalamàrdranakhakùatàni gopàyasi yàvatteùàmahaü prasàdapàtraü jàteti vastu / {mahilàsahassabhari-e tuha hi-a-e suha-a sà amà-antã / aõudiõamaõaõõakammà aïgaü taõu-aü vi taõu-e-i //71//} [mahilàsahasrabharite tava hçdaye subhaga sà amàntã / anudinamananyakarmà aïgaü tanukamapi tanayati //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 2.82)>% atra hetvalaïkàreõa tanostanåkaraõepi tava hçdaye na vartate iti vi÷eùoktiþ / eùu kavinibaddhavaktçprauóhoktimàtraniùpanna÷arãro vya¤jakaþ / evaü dvàda÷a bhedàþ // #<÷abdàrthobhayabhåreko ...># {atandracandràbharaõà samuddãpitamanmathà / tàrakàtaralà ÷yàmà sànandaü na karoti kam //72//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atropamà vyaïgyà // #<... bhedà aùñàda÷àsya tat // MKpr-K_41 //># asyeti dhvaneþ //41// nanu rasàdãnàü bahubhedatvena kathamaùñàda÷etyata àha / ## anantatvàditi / tathàhi ---- nava rasàþ / tatra ÷çïgàrasya dvau bhedau / saübhogo vipralambha÷ca / saübhogasyàpi parasparàvalokanàliïganaparicumbanàdikusumoccayajalakelisåryàstamayacandrodayaùaóçtuvarõanàdayo bahavo bhedàþ / vipralambhasyàbhilàùàdaya uktàþ / tayorapi vibhàvànubhàvavyabhicàrivaicitryam / tatràpi nàyakayoruttamamadhyamàdhamaprakçtitvam / tatràpi de÷akàlàvasthàdibhedà ityekasyaiva rasasyànantyam / kà gaõanà tvanyeùàü / kramatvaü tu sàmànyamà÷ritya rasàdidhvanibheda eka eva gaõyate // ## dvyuttha iti ÷abdàrthobhaya÷aktimålaþ // #<... pade 'pyanye ...># api÷abdàdvàkyepi / ekàvayavasthitena bhåùaõena kàminãva padadyotyena vyaïgyena vàkyavyaïgyàpi bhàratã bhàsate / tatra padaprakà÷yatve krameõodàharaõàni ---- {yasya mitràõi mitràõi ÷atravaþ ÷atravastathà / anukampyonukampya÷ca sa jàtaþ sa ca jãvati //73// (1)} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra dvitãyamitràdi÷abdà à÷vastatvaniyantraõãyatvasnehapàtratvàdisaükramitavàcyàþ / {khalavavahàrà dãsanti dàruõà jahavi tahavi dhãràõaü / hi_a_ava_assavahuma_à õa hu vavasà_à vimujjhanti //74// (2)} [khalavyavahàràþ dç÷yante dàruõàþ yadyapi tathàpi dhãràõàm / hçdayavayasyabahumatàþ na khalu vyavasàyàþ vimuhyanti //] %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra vimuhyantãti / {làvaõyaü tadasau kàntistadråpaü sa vacaþkramaþ / tadà sudhàspadamabhådadhunà tu jvaro mahàn //75//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra tadàdipadairanubhavaikagocarà arthàþ prakà÷yante / yathà và {mugdhe mugdhatayaiva netumakhilaþ kàlaþ kimàrabhyate mànaü dhatsva dhçtiü badhàna çjutàü dåre kuru preyasi / sakhyaivaü pratibodhità prativacastàmàha bhãtànanà nãcaiþ÷aüsa hçdi sthito hi nanu me pràõe÷varaþ ÷roùyati //76// (3)} %<(Amaru÷ataka 70)>% atra bhãtànaneti / etena hi nãcaiþ÷aüsanavidhànasya yuktatà gamyate / bhàvàdãnàü padaprakà÷yatve 'dhikaü na vaicitryamiti na tadudàhriyate / {rudhiravisaraprasàdhitakaravàlakaràlarucirabhujaparighaþ / jhañiti bhrukuñiviñaïkitalalàñapañño vibhàsi nçpa bhãma //77// (4)} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra bhãùaõãyasya bhãmasena upamànam / {bhuktimuktikçdekàntasamàde÷anatatparaþ / kasya nànandanisyandaü vidadhàti sadàgamaþ //78// (5)} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% kàcit saüketadàyinamevaü mukhyayà vçttyà ÷aüsati / {sàyaü snànamupàsitaü malayajenàïgaü samàlepitaü yàto 'stàcalamaulimambaramaõirvisrabdhamatràgatiþ / à÷caryaü tava saukumàryamabhitaþ klàntàsi yenàdhunà netradvandvamamãlanavyatikaraü ÷aknoti tenàsitum //79// (6)} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra vastunà kçtapuruùaparicayà klàntàsãti vastu adhunàpadadyotyaü vyajyate / {tadpràptimahàduþkhavilãnà÷eùapàtakà / taccintàvipulàhlàdakùãõapuõyacayà tathà //80// cintayantã jagatsåtiü parabrahmasvaråpiõam / nirucchvàsatayà muktiü gatànyà gopakanyakà //81// (7)} %<(Viùõupuràõa 5,13.21,22)>% atra janmasahastairupabhoktavyàni duùkçtasukçtaphalàni viyogaduþkhacintanàhlàdàbhyàmanubhåtànãtyuktam / evaü cà÷eùacayapadadyotye ati÷ayoktã / {kùaõadàsàvakùaõadà vanamavanaü vyasanamavyasanam / bata vãra tava dviùatàü paràïmukhe tvayi paràüïmukhaü sarvam //82// (8)} %<(Subhàùitaratnabhàõóàgàra 103/74)>% atra ÷abda÷aktimålavirodhàïgenàrthàntaranyàsena {vidhirapi tvàmanuvartate} iti sarvapadadyotyaü vastu / {tuha vallahassa gosammi àsi aharo milàõakamaladalo / i-a õavavahu-à so-åõa kuõa-i va-aõaü mahisaümuhaü //83// (9)} [tava vallabhasya prabhàta àsãdadharo mlànakamaladalam / iti navavadhåþ ÷rutvà karoti vadanaü mahãsaümukham //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 998)>% atra råpakeõa tvayàsya muhurmuhuþ paricumbanaü tathà kçtaü yena mlànatvamiti milàõàdipadadyotyaü kàvyaliïgam / eùu svataþ- saübhavã vya¤jakaþ / {rà-ãsu candadhavalàsu lali-amapphàli-åõa jo càvaü / ekacchattaü vi-a kuõa-i bhu-aõarajjaü vijaübhanto //84// (10)} [ràtrãùu candradhavalàsu lalitamàsphàlya ya÷càpam / ekacchatramiva karoti bhuvanaràjyaü vijçmbhamàõaþ //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 992)>% atra vastunà yeùàü kàminàmasau ràjà smarastebhyo na ka÷cidapi tadàde÷aparàïmukha iti jàgradbhirupabhogaparaireva tairni÷àtivàhyate iti bhu_aõarajjapadadyotyaü vastu prakà÷yate / {ni÷ita÷aradhiyàrpayatyanaïgo dç÷i sudç÷aþ svabalaü vayasyaràle / di÷i nipatati yatra sà ca tatra vyatikarametya samunmiùantyavasthàþ //85// (11)} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra vastunà yugapadavasthàþ prasparaviruddhà api prabhavantãti vyatikarapadadyotyo virodhaþ / {vàrijjanto vi puõo saüdàvakadatthi-eõa hi-a-eõa / thaõaharava-asma-eõa visuddhajà-ã õa cala-i se hàro //86// (12)} [vàryamàõo 'pi punaþ saütàpakadarthitena hçdayena / stanabharavayasyena vi÷uddhajàtirna calatyasyà hàraþ //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 994)>% atra vi÷uddhajàtitvalakùaõahetvalaïkàreõa hàro 'navarataü kampamàna evàste iti õa cala-i-padadyotyaü vastu / {so muddhasàmalaïgo dhammillo kali-alaliaõi-adeho / tã-e khandhàhi balaü gahi-a saüro sura-asaügare ja-a-i //87// (13)} [sa mugdha÷yàmalàïgaþ dhammillaþ kalitalalitanijadehaþ / tasyàþ skandhàdbalaü gçhãtvà smaraþ suratasaügare jayati //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 998)>% atra råpakeõa muhurmuhuràkarùaõena tathà ke÷apà÷aþ skandhayoþ pràpto yathà rativiratàvapyanivçttàbhilàùaþ kàmko 'bhåditi khandha-padadyotyà vibhàvanà // eùu kaviprauóhoktimàtraniùpanna÷arãraþ // {õavapuõõimàmi-aïkassa suha-a ko taü si bhaõasu maha saccaü / kà sohaggasamaggà pa-osara-aõivva tuha ajja //88// (14)} [navapårõimàmçgàïkasya subhaga kastvamasi bhaõa mama satyam / kà saubhàgyasamagrà pradoùarajanãva tavàdya //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 986)>% atra vastunà mayãvànyasyàmapi prathamamanuraktastvaü na tata iti õavetyàdi - pa-osetyàdipadadyotyaü vastu vyajyate // {sahi õavaõihuvaõasamarammi aïkavàlãsahã-e õivióà-e / hàro õivàri-o vi-a uccheranto tado kahaü rami-aü //89// (15)} [sakhi navanidhuvanasamare 'ïkapàlãsakhyà nibióayà / hàro nivàrita evocchriyamàõastataþ kathaü ramitam //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 996)>% atra vastunà hàracchedànantaramanyadeva ratamava÷yamabhåt tatkathaya kãdçgiti vyatirekaþ kahaüpadagamyaþ // {pravisaütã gharavàraü vivali-ava-aõà vilo-i-åõa pahaü / khandhe ghettåõa ghaóaü hà hà õaññhotti ru-asi sahi kinti //90//} [pravi÷antã gçhadvàraü vivalitavadanà vilokya panthànam / skandhe gçhãtvà ghañaü hà hà naùña iti rodiùi sakhi kimiti //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 880)>% atra hetvalaïkàreõa saüketaniketanaü gacchantaü dçùñvà yadi tatra gantumicchasi tadà aparaü ghañaü gçhãtvà gaccheti vastu kinti-pada-dyotyam / yathà và {vihalaïkhalaü tumaü sahi daññhåõa kuóeõa taralataradiññhiü / vàrapphaüsamiseõa a appà guru-otti pàói-a vihiõõo //91// (16)} [vi÷çïkhalàü tvàü sakhi dçùñvà kuñena taralataradçùñim / dvàraspar÷amiùeõa càtmà guruka iti pàtayitvà vibhinnaþ //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 880)>% atra nadãkåle latàgahane kçtasaüketamapràptaü gçhaprave÷àvasare pa÷càdàgataü dçùñvà punarnadãgamanàya dvàropaghàtavyàjena buddhipårvaü vyàkulatayà tvayà ghañaþ sphoñita iti mayà cintitaü tatkimiti nà÷vasiùi tatsamãhitasiddhaye vraja ahaü te ÷va÷rånikañe sarvaü samarthayiùye iti dvàraspar÷anavyàjenetyapahnutyà vastu / {johõà-iü mahuraseõa a vi-iõõatàruõcchu-amaõà sà / vuóóhàvi õavoóhavvi-a paravahu-à ahaha hara-ituha hi-a-aü //92// (17)} [jyotsnayà madhurasena ca vitãrõatàruõyotsukamanàþ sà / vçddhàpi navoóheva paravadhårahaha harati tava hçdayam //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 984)>% atra kàvyaliïgena vçddhàü paravadhåü tvamasmànujjhitvàbhilaùasãti tvadãyamàcaritaü vaktuü na ÷aktyamityàkùepaþ paravahåpadaprakà÷yaþ / eùu kavinibaddhavaktçprauóhoktimàtraniùpanna÷arãraþ // vàkyaprakà÷ye tu pårvamudàhçtam // ÷abdàrthobhaya÷aktyudbhavastu padaprakà÷yo na bhavatãti pa¤catriü÷adbhedàþ // #<... prabandhe 'pyartha÷aktibhåþ // MKpr-K_42 //># yathà gçdhragomàyusaüvàdàdau / {alaü sthitvà ÷ma÷àne 'smin gçdhragomàyusaükule / kaïkàlabahale ghore sarvapràõibhayaïkare //93//} %<(Mahàbhàrata ÷àntiparvan 153-11)>% {na ceha jãvitaþ ka÷cit kàladharmamupàgataþ / priyo và yadi và dveùyaþ pràõinàü gatirãdç÷ã //94//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 52)>% iti divà prabhavato gçdhrasya puruùavisarjanaparamidaü vacanam // {àdityo 'yaü sthito måóhàþ snehaü kuruta sàüpratam / bahuvighno muhårto 'yaü jãvedapi kadàcana //95//} %<(Mahàbhàrata, Gita Press. ÷àntiparvan 153-19)>% {amuü kanakavarõàbhaü bàlamapràptayauvanam / gçdhravàkyàtkathaü måóhàstyajadhvamavi÷aïkitàþ //96//} %<(Mahàbhàrata, Gita Press. ÷àntiparvan 153-65?)>% iti ni÷i vijçmbhamàõasya gomàyorjanavyàvartananiùñhaü ca vacanamiti prabandha eva prathate // anye tvekàda÷a bhedà granthavistarabhayànnodàhçtàþ svayaü tu lakùaõatonusartavyàþ // api÷abdàtpadavàkyayoþ //42// ## tatra prakçtyà yathà {ra-ikelihi-aõivasaõakarakisala-aruddhaõa-aõaju-alassa / ruddhassa ta-i-aõa-aõaü pavva-ãparicuübi-aü ja-a-i //97//} [ratikelibçtanivasanakarakisalayaruddhanayanayugalasya / rudrasya tçtãyanayanaü pàrvatãparicumbita¤jayati //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 5.53)>% atha jayatãti na tu ÷obhate ityàdi / samàne 'pi hi sthaganavyàpàre lokottareõaiva vyàpàreõàsya pidhànamiti tadevotkçùñam / yathà và {preyàn so 'yamapàkçtaþ sa÷apathaü pàdànataþ kàntayà dvitràõyeva padàni vàsabhavanàdyàvanna yàtyunmanàþ / tàvatpratyuta pàõisaüpuñagalannãvãnibandhaü dhçto dhàvitveva kçtapraõàmakamaho premõo vicitrà gatiþ //98//} %<(Vàmana's Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 3,2.15)>% atra padànãti na tu dvàràõãti // tiïsuporyathà {pathi pathi ÷ukaca¤cåcàruràbhàïkuràõàü di÷i di÷i pavamàno vãrudhàü làsaka÷ca / nari nari kirati dràk sàyakàn puùpadhanvà puri puri vinivçttà màninãmànacarcà //99//} %<(Subhàùitaratnabhàõóàgàra 333/85)>% atra kiratãti kiraõasya sàdhyamànatvaü nivçtteti nivartanasya siddhatvaü tiïà supà ca tatràpi ktapratyayenàtãtatvaü dyotyate / yathà và {likhannàste bhåmiü bahiravanataþ pràõadayito niràhàràþ sakhyaþ satataruditocchånanayanàþ / parityaktaü sarvaü hasitapañhitaü pa¤jara÷ukaiþ tavàvasthà ceyaü visçja kañhine mànamadhhunà //100//} %<(Amaru÷ataka 6)>% atra likhanniti na tu likhatãti tathà àste iti na tu àsãta iti api tu prasàdaparyantamàste iti bhåmimiti na tu bhåmàviti na hi buddhipårvakamaparaü ki¤cillikhatãti tiïsubvibhaktãnàü vyaïgyam / saübandhasya yathà {gàmàruhamhi hàme vasàmi õa-araññhi-iü õa jàõàmi / õà-ari-àõaü pa-iõo haremi jà homi sà homi //101//} [gràmaruhàsmi gràme vasàmi nagarasthitiü na jànàmi / nàgarikàõàü patãn haràmi yà bhavàmi sà bhavàmi //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 705)>% atra nàgarikàõàmiti ùaùñhyàþ / ramaõãyaþ kùatriyakumàra àsãt iti kàlasya / eùà hi bhagnamahe÷varakàrmukaü dà÷arathiü pratikupitasya bhàrgavasyokti / vacanasya yathà / {tàõaü guõaggaaõàõaü tàõukkaõñhàõaü tassa pemmassa / tàõaü bhaõi-àõaü suüdara erisi-aü jà-amavasàõaü //102//} [teùàü guõagrahaõànàü tàsàmutkaõñhànàü tasya premnaþ / tàsàü bhaõitãnàü sundara ãdç÷aü jàtamavasànam //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 940)>% atra guõagrahaõàdãnàü bahutvaü premõa÷caikatvaü dyotyate // puruùavyatyayasya yathà {re re ca¤calalocanà¤citaruce cetaþ pramucya sthira- premàõaü mahimànameõayanàmàlokya kiü nçtyasi / kiü manye vihariùyase bata hatàü mu¤càntarà÷àmimàm eùà kaõñhatañe kçtà khalu ÷ilà saüsàravàràünidhau //103//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra prahàsaþ / pårvanipàtasya yathà {yeùàü dorbalameva durbalatayà te saümatàstairapi pràyaþ kevalanãtirãti÷araõaiþ kàryaü kimurvã÷varaiþ / ye kùmà÷akra punaþ paràkramanayasvãkàrakàntakramàs ---- te syurnaiva bhavàdç÷àstrijagati dvitràþ pavitràþ param //104//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra paràkramasya pràdhànyamavagamyate / vibhaktivi÷eùasya yathà {pradhanàdhvani dhãradhanurdhvanibhçti vidhurairayodhi tava divasam / divasena tu narapa bhavànayuddha vidhisiddhasàdhuvàdapadam //105//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra divasenetyapavargatçtãyà phalapràptiü dyotayati / {bhåyo bhåyaþ savidhanagarãrathyayà paryañantaü dçùñvà dçùñvà bhavanavalabhãtuïgavàtàyanasthà / sàkùàtkàmaü navamiva ratirmàlatã màdhavaü yat gàóhotkaõñhàlulitalulitairaïgakaistàmyatãti //106//} %<(Bhavabhåti's Màlatãmàdhava 1.30)>% atrànukampàvçtteþ karåpataddhitasya / {paricchedàtãtaþ sakalavacanànàmaviùayaþ punarjanmanyasminnanubhavapathaü yo na gatavàn / vivekapradhvaüsàdupacitamahàmohagahano vikàraþ ko 'pyantarjaóayati ca tàpaü ca kurute //107//} %<(Bhavabhåti's Màlatãmàdhava 1.30)>% atra pra÷abdasyopasargasya / {kçtaü ca garvàbhimukhaü manastvayà kimanyadevaü nihatà÷ca no dviùaþ / tamàüsi tiùñhanti hi tàvadaü÷umàn na yàvadàyàtyudayàdrimaulitàm //108//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra tulyayogitàdyotakasya [ca] iti nipàtasya / {ràmosau bhuvaneùu vikramaguõaiþ pràptaþ prasiddhiü parà- masmadbhàgyaviparyayàdyadi paraü devo na jànàti tam / bandãvaiùa ya÷àüsi gàyati marudyasyaikabàõàhati- ÷reõãbhåtavi÷àlatàlavivarodgãrõaiþsvaraiþsaptabhiþ //109//} %<([Vi÷àkhadatta])>% atràsàviti bhuvaneùviti guõairiti sarvanàmapràtipadikavacanànàü na tvaditi na maditi api asmadityasya sarvàkùepiõaþ bhàgyaviparyayàdityanyathàsaüpattimukhena na tvabhàvamukhenàbhidhànasya / {taruõimani kalayati kalàmanumadanadhanurbhruvoþ pañhatyagre / adhivasati sakalalalanàmaulimiyaü cakitaühariõacalanayanà //110//} %<(Mahimabhañña's Vyaktiviveka)>% atra imanijavyayãbhàvakarmabhåtàdhàràõàü svaråpasya taruõatve, iti dhanuùaþ samãpe, iti maulau vasatãti tvàdibhistulye, eùàü vàcakatve, asti ka÷cit svaråpasya vi÷eùo ya÷camatkàrakàrã sa eva vya¤jakatvaü pràpnoti / evamanyeùàmapi boddhavyam / varõaracanànàü vya¤jakatvaü guõasvaråpaniråpaõe udàhariùyate api÷abdàt prabandheùu nàñakàdiùu / evaü rasàdãnàü pårvagaõitabhedàbhyàü saha ùaó bhedàþ / ## vyàkhyàtàþ // #<... teùàü cànyonyayojane // MKpr-K_43 //># ## na kevalaü ÷uddhà evaikapa¤cà÷adbhedà bhavanti / yàvatteùàü svaprabhedairekapa¤cà÷atà saü÷ayàspadatvenànugràhakatayaikavya¤jakànuprave÷ena ceti trividhena saükareõa parasparanirapekùaråpayaikaprakàrayà saüsçùñyà ceti catur[bhir]guõane / ## ÷uddhabhedaiþ saha #<... ÷areùuyugakhendavaþ // MKpr-K_44 //># tatra diïmàtramudàhõiyate / {kkhaõapàhuõi-à de-ara jà-à-e suha-a kiüpi de bhaõi-à / ru-a-i paóoharavalahãgharammi aõuõi¤ja-u varà-ã //111//} [kùaõapràghuõikà devara jàyayà subhaga kimapi te bhaõità / roditi gçhapa÷càdbhàgavalanbhãgçhe 'nunãyatàü varàkã //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 963 ; Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana 3)>% atrànunayaþ kimupabhogalakùaõe 'rthàntare saükramitaþ kimanuraõananyàyenopabhoge eva vyaïgye vya¤jakaþ iti saüdehaþ / {snigdha÷yàmalakàntiliptaviyato velladbalàkà ghanàþ vàtàþ ÷ãkariõaþ payodasuhçdàmànandakekàþ kalàþ / kàmaü santu dçóhaü kañhorahçdayo ràmo 'smi sarvaü sahe vaidehã tu kathaü bhaviùyati ha hà hà devi dhãrà bhava //112//} %<(ânandavardana's dhvanyàloka 2)>% atra lipteti payodasuhçdàmiti ca atyantatiraskçtavàcyayoþ saüsçùñiþ / tàbhyàü saha ràmo 'smãtyarthàntarasaükramitavàcyasyànugràhakabhàvena ràmapadalakùaõaikavya¤jakànuprave÷ena càrthàntarasaükramitavàcyarasadhvanyoþ saükaraþ / evamanyadapyudàhàryam // iti kàvyaprakà÷e dhvaninirõayo nàma caturtha ullàsaþ ||4|| ========================================================== atha pa¤cama ullàsaþ evaü dhvanau nirõãte guõãbhåtavyaïgyaprabhedànàha / ## ## kàminãkucakala÷avat gåóhaü camatkaroti / agåóhaü tu sphuñatayà vàcyàyamànamiti guõãbhåtameva / agåóhaü yathà {yasyàsuhçtkçtatiraskçtiretya tapta- såcãvyadhavyatikareõa yunakti karõau / kà¤cãguõagrathanabhàjanameùa so 'smi jãvanna saüprati bhavàmi kimàvahàmi //113//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra jãvannityarthàntarasaükramitavàcyasya / {unnidrakokanadareõupi÷aïgitàngà gàyanti ma¤ju madhupà gçhadãrghikàsu / etaccakàsti ca ravernavabandhujãva- puùpacchadàbhamudayàcalacumbi bimbam //114//} %<(Kuntaka's Vakroktijãvita 2.3)>% atra cumbanasyàtyantatiraskçtavàcyasya / {atràsãt phaõipà÷abandhanavidhiþ ÷aktyà bhavaddevare gàóhaü vakùasi tàóite hanumatà droõàdriratràhçtaþ / divyairindrajidatra lakùmaõa÷arairlokàntaraü pràpitaþ kenàpyatra mçgàkùi ràkùasapateþ kçttà ca kaõñhàñavã //115// (1)} %<(Ràja÷ekhara's Bàlaràmàyaõa 10.20)>% atra kenàpyatretyartha÷aktimålànuraõanaråpasya / {tasyàpyatra} iti yuktaþ pàñhaþ / aparasya rasàdervàcyasya và (vàkyàrthãbhåtasya) aïgaü rasàdi anuraõanaråpaü và / yathà {ayaü sa ra÷anotkarùã pãnastanavimardanaþ / nàbhyårujaghanaspar÷ã nãvãvisraüsanaþ karaþ //116//} %<(Mahàbhàrata)>% atra ÷çïgàraþ karuõasya / {kailàsàlayabhàlalocanarucà nirvartitàlaktaka- vyaktiþ pàdanakhadyutirgiribhuvaþ sà vaþ sadà tràyatàm / spardhàbandhasamçddhayeva sudçóhaü råóhà yayà netrayoþ kàntiþ kokanadànukàrasarasà sadyaþ samutsàryate //117//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra bhàvasya rasaþ / {atyuccàþ paritaþ sphuranti girayaþ sphàràstathàbhyodhaya- stànetànapi bibhratã kimapi na klàntàsi tubhyaü namaþ / à÷caryeõa muhurmuhuþ stutimiti prastaumi yàvadbhuva- stàvadbibhradimàü smçtastava bhujo vàcastato mudritàþ //118//} %<(Pa¤càkùarãpra÷asti)>% atra bhå.viùayo ratyàkhyo bhàvo ràjaviùayasya ratibhàvasya / {bandãkçtya nçpa dviùàü mçgadç÷astàþ pa÷yatàü preyasàü ÷liùyanti praõamanti lànti parita÷cumbanti te sainikàþ / asmàkaü sukçtairdç÷ornipatitosyaucityavàràünidhe vidhvastà vipadokhilàstaditi taiþ pratyarthibhiþ ståyase //119//} %<(Subhàùitaratnabhàõóàgàra 112/268)>% atra bhàvasya rasàbhàsabhàvàbhàsau prathamàrdhadvitãyàrdhadyotyau / {aviralakaravàlakampanairbhrukuñãtarjanagarjanairmuhuþ / dadç÷e tava vairiõàü madaþ sa gataþ kvàpi tavekùaõe kùaõàt //120//} %<(Vi÷vanàtha's Sàhityadarpaõa)>% atra bhàvasya bhàvapra÷amaþ / {sàkaü kuraïgakadç÷à madhupànalãlàü kartuü suhçdbhirapi vairiõi te pravçtte / anyàbhidhàyi tava nàma vibho gçhãtaü kenàpi tatra viùamàmakarodavasthàm //121//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra tràsodayaþ / {asoóhà tatkàlollasadasahabhàvasya tapasaþ kathànàü vi÷rambheùvatha ca rasikaþ ÷ailaduhituþ / pramodaü vo di÷yàt kapañabañuveùàpanayane tvarà÷aithilyàbhyàü yugapadabhiyuktaþ smaraharaþ //122//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atràvegadhairyayoþ saüdhiþ // {pa÷yetka÷ciccala capala re kà tvaràhaü kumàrã hastàlambaü vitara ha ha hà vyutkramaþ kvàsi yàsi / itthaü pçthvãparivçóha bhavadvidviùoraõyavçtteþ kanyà ka¤cit phalakisalayànyàdadànàbhidhatte //123//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra ÷aïkàsåyàdhçtismçti÷ramadainyavibodhautsukyànàü ÷abalatà / ete ca rasavadàdyalaïkàràþ / yadyapi bhàvodayabhàvasaüdhibhàva÷abalatvàni nàlaïkàratayà uktàni tathàpi ka÷cit bråyàdityevamuktam / yadyapi sa nàsti ka÷cidviùayaþ yatra dhvaniguõãbhåtavyaïgyayoþ svaprabhedàdibhiþ saha saükaraþ saüsçùñirvà nàsti tathàpi pràdhànyena vyapade÷à bhavantãti kvacitkenacidvyavahàraþ / {janasthàne bhràntaü kanakamçgatçùõàndhitadhiyà vaco vaidehãti pratipadamuda÷ru pralapitam / kçtàlaïkàbharturvadanaparipàñãùughañanà mayàptaü ràmatvaü ku÷alavasutà na tvadhigatà //124//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 66)>% atra ÷abda÷aktimålànuraõanaråpo ràmeõa sahopamànopameyabhàvo vàcyàïgatàü nãtaþ / {àgatya saüprati viyogavisaüùñhulàïgã mambhojinãü kvacidapi kùapitatriyàmaþ / etàü prasàdayati pa÷ya ÷anaiþ prabhàte tanvaïgi pàdapatanena sahasrara÷miþ //125// (2)} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 67)>% atra nàyakavçttànto 'rtha÷aktimålo vasturåpo nirapekùaravikamalinãvçttàntàdhyàropeõaiva sthitaþ // vàcyasiddhyaïgaü yathà {bhramimaratimalasahçdayatàü pralayaü mårchà tamaþ ÷arãrasàdam / maraõaü jaladabhujagajaü prasahya kurute viùaü viyoginãnàm //126//} %<(ânandavardana's dhvanyàloka 2.3)>% atra hàlàhalaü vyaïgyaü bhujagaråpasya vàcyasya siddhikçt / yathà và {gacchàmyacyuta dar÷anena bhavataþ kiü tçptirutpadyate kiü tvevaü vijanasthayorhatajanaþsaübhàvayatyanyathà / ityàmantraõabhaïgisåcitavçthàvasthànakhedàlasàm à÷liùyan pulakotkarà¤citatanurgopãü hariþ pàtu vaþ //127// (3)} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atràcyutàdipadavyaïgyamàmantraõetyàdivàcyasya / etaccaikatra ekavaktçgatatvena aparatra bhinnavaktçgatatvenetyanayorbhedaþ // asphuñaü yathà {adçùñe dar÷anotkaõñhà dçùñe vicchedabhãrutà / nàdçùñena na dçùñena bhavatà labhyate sukham //128// (4)} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atràdçùño yathà na bhavasi viyogabhayaü ca yathà notpadyate tathà kuryà iti kliùñam // saüdigdhapràdhànyaü yathà {harastu ki¤citparivçttadhairya÷candrodayàrambha ivàmburà÷iþ / umàmukhe bimbaphalàdharoùñhe vyàpàrayàmàsa vilocanàni //129// (5)} %<(Kàlidàsa's Kumàrasaübhava 3.67)>% atra paricumbitumaicchaditi kiü pratãyamànaü kiü và vilocanavyàpàraõaü vàcyaü pradhànamiti saüdehaþ // tulyapràdhànyaü yathà {bràhmaõàtikramatyàgo bhavatàmeva bhåtaye / jàmadagnyastathà mitramanyathà durmanàyate //130// (6)} %<(Bhavabhåti's Mahàvãracarita 2.8)>% atra jàmadagnyaþ sarveùàü kùatriyàõàmiva rakùasàü kùaõàt kùayaü kariùyatãti vyaïgyasya vàcyasya ca samaü pràdhànyam // kàkvàkùiptaü yathà {mathnàmi kaurava÷ataü samare na kopàt duþ÷àsanasya rudhiraü na pbàmyurastaþ // saücårõayàmi gadayà na suyodhanorå saüdhiü karotu bhavatàü nçpatiþ paõena //131// (7)} %<(Bhaññanàràyaõa's Veõãsaühàra 1.15)>% atra mathnàmyevetyàdi vyaïgyaü vàcyaniùedhasahabhàvena sthitam // asundaraü yathà {vàõãraku¤juóóãõasa-uõikolàhalaü suõantã-e / gharakammavàvaóà-e bahu-e sã-anti aïgà-iü //132// (8)} [vànãraku¤joóóãna÷akunikolàhalaü ÷çõvantyàþ / gçhakarmavyàpçtàyà vadhvàþ sãdantyaïgàni //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 876)>% atra dattasaüketaþ ka÷cillatàgahanaü praviùña iti vyaïgyàt sãdantyaïgànãti vàcyaü sacamatkàram // ## yathàyogamiti {vyajyante vastumàtreõa yadàlaïkçtayastadà / dhruvaü dhvanyaïgatà tàsàü kàvyavçttestadà÷rayàt //} iti dhvanikàroktadi÷à vastumàtreõa yatràlaïkàro vyajyate na tatra guõãbhåtavyaïgyatvam / ## sàlaïkàrairiti tairevàlaïkàraiþ alaïkàrayuktai÷ca taiþ / taduktaü dhvanikçtà {sa guõãbhåtavyaïgyaiþ sàlaïkàraiþ saha prabhedaiþ svaiþ / saükarasaüsçùñibhyàü punarapyuddyotate bahudhà //} iti / ## evamanena prakàreõa avàntarabhedagaõanetiprabhåtatarà gaõanà / tathàhi--÷çïgasyaiva bhedaprabhedagaõanàyàmànantyam / kà gaõanà tu sarveùàm / saükalanena punarasya dhvanestrayo bhedàþ / vyaïgyasya triråpatvàt / tathàhi--ki¤cidvàcyatàü sahate ki¤cittvanyathà / tatra vàcyatàsaham avicitraü vicitraü ceti / avicitraü vastumàtraü vicitraü tvalaïkàraråpam / yadyapi pràdhànyena tadalaïkàryaü tathàpi bràhmaõa÷ramaõanyàyena tathocyate / rasàdilakùaõastvarthaþ svapne 'pi na vàcyaþ / sa hi rasàdi÷abdena ÷çïgàràdi÷abdena vàbhidhãyeta / na càbhidhãyate tatprayoge 'pi vibhàvàdyaprayoge tasyàpratipattestadaprayoge 'pi vibhàvàdiprayoge tasya pratipatte÷cetyanvayavyatirekàbhyàü vibhàvàdyabhidhànadvàreõaiva pratãyate iti ni÷cãyate / tenàsau vyaïgya eva / mukhyàrthabàdhàdyabhàvànna punarlakùaõãyaþ / arthàntarasaükramitàtyantatiraskçtavàcyayorvastumàtraråpaü vyaïgyaü vinà lakùaõaiva na bhavatãti pràk pratipàditam / ÷abda÷aktimåle tu abhidhàyà niyantraõenànabhidheyasyàrthàntarasya tena sahopamàdera[raü]laïkàrasya ca nirvivàdaü vyaïgatvam / ([raü] is needless) artha÷aktimåle 'pi vi÷eùe saüketaþ kartu[ü] na yujyate iti sàmànyaråpàõàü padàrthànàmàkàïkùà-saünidhi-yogyatàva÷àtparasparasaüsargo yatràpadàrtho 'pi vi÷eùaråpo vàkyàrthastatràbhihitànvayavàde kà vàrt[t]à vyaïgyasyàbhidheyatàyàm / yaüapyàhuþ {÷abdavçddhàbhidheyàü÷ca pratyakùeõàtra pa÷yati / ÷rotu÷ca pratipannatvamanumànena ceùñayà //1// anyathànupapattyà tu bodhecchaktiü dvayàtmikàm / arthàpattyàvabodheta saübandhaü tripramàõakam //2//} %<([Kumàrilabhañña,ølokavàrtika141])>% iti pratipàditadi÷à devadatta gàmànaya ityàdyuttamavçddhavàkyaprayogàdde÷àntaraü sàsnàdimantamarthaü madhyamavçddhe nayati sati anenàsmàdvàkyàdevaüvidho 'rthaþ pratipannaþ iti tacceùñayànumàya tayorakhaõóavàkyavàkyàrthayorarthàpattyà vàcyavàcakabhàvalakùaõaü saübandhamavadhàrya bàlastatra vyutpadyate / parataþ caitra gàmànaya devadatta a÷vamànaya devadatta gàü naya ityàdivàkyaprayoge tasya tasya ÷abdasya taü tamarthamavadhàrayatãti anvayavyatirekàbhyàü pravçttinivçttikàri vàkyameva prayogayogyamiti vàkyasthitànàmeva padànàmanvitaiþ padà[r]thairanvitànàmeva saüketo gçhyate iti vi÷iùñà eva padàrthà vàkyàrthàþ / na tu padàrthànàü vai÷iùñyam / yadyapi vàkyàntaraprayujyamànànyapi pratyabhij¤àpratyayena tànyevaitàni padàni ni÷cãyanta iti padàrthàntaramàtreõànvitaþ padàrthaþ saüketagocaraþ / tathàpi sàmànyàvacchàdito vi÷eùaråpa evàsau pratipadyate vyatiùaktànàü padàrthànàü tathàbhåtatvàdityanvitàbhidhànavàdinaþ / teùàmapi mate sàmànyavi÷eùaråpaþ padàrhaþ saüketaviùaya ityativi÷eùabhåto vàkyàrthàntargatosaüketitatvàdavàcya eva yatra padàrthaþ pratipadyate tatra dåre arthàntarabhåtasya niþ÷eùacyutetyàdau vidhyàde÷carcà / ananvito 'rtho 'bhihitànvaye padàrthàntaramàtreõànvitastvanvitàbhidhàne anvitavi÷eùastvavàcya eva ityubhayanaye 'pyapadàrtha eva vàkyàrthaþ / yadapyucyate naimittikànusàreõa nimittàni kalpyante iti / tatra nimittatvaü kàrakatvaü j¤àpakatvaü và ÷abdasya / prakà÷akatvànna kàrakatvam / j¤àpakatvaü tu aj¤àtasya katham / j¤àtatva¤ca saüketenaiva sa cànvitamàtre evaü ca nimittasya niyatanimittatvaü yàvanna ni÷citaü tàvannaimittikasya pratãtireva katham iti 'naimittikànusàreõa nimittàni kalpyante ' ityavicàritàbhidhànam / ye tvabhidadhati so 'yamiùoriva dãrghadãrghataro vyàpàraþ iti yatparaþ ÷abdaþ sa ÷abdàrthaþ iti vidhirevàtra vàcya iti / te 'pyatàtparyaj¤àstàtparyavàcoyukterdevànàüpriyàþ / tathàhi {bhåtavyasamuccàraõe bhåtaü bhavyàyopadi÷yate} iti kàrakapadàrthàþ kriyàbhisaõbandhàt sàdhyàmànatàü pràpnuvanti / tata÷càdagdhadahananyàyena yàvadapràptaü tàvadvidhãyate / yathà çtvikpracaraõe pramàõàntaràt siddhe {lohitoùõãùà çtvijaþ pracaranti} ityatra lohitoùõãùatvamàtraü vidheyaü havanasyànyataþ siddheþ {dadhnà juhoti} ityàdau dadhyàdeþ karaõatvamàtraü vidheyam // kvacidubhayavidhiþ kvacittrividhirapi yathà {raktaü pañaü vayaþ} ityàdau ekavidhirdvividhistrividhirvà / tata÷ca {yadeva vidheyaü tatraiva tàtparyam} ityupàttasyava ÷abdasyàrthe tàtparya na tu pratãtamàtre evaü hi {pårvo dhàvati} ityàdàvaparàdyathapi kvacittàtparyaü syàt / yattu {viùaü bhakùaya mà cànya gçhe bhuïkthàþ} ityatra {etadgçhe na bhoktavyam} ityatra tàtparyamiti sa eva vàkyàrtha iti, ucyate tatra cakàra ekavàkyatàsåcanàrthaþ na càkhyàtavàkyayor dvayoraïgàïgibhàva iti viùabhakùaõavàkyasya suhçdvàkyatvenàïgatà kalpanãyeti {viùabhakùaõàdapi duùñametadgçhe bhojanamiti sarvathà màsya gçhe bhuïkthàþ} iti, upàtta÷abdàrthe eva tàtparyam / yadi ÷abda÷ruterantaraü yàvànartho labhyate tàvati ÷abdasyàbhidhaiva vyàpàraþ tataþ kathaü 'bràhmaõa putraste jàtaþ bràhmaõa kanyà te garbhiõã' ityàdau harùa÷okàdãnàmapi na vàcyatvam / kasmàcca lakùaõà lakùaõãye 'pyarthe dãrghadãrghataràbhidhàvyaàpàreõaiva pratãtisiddheþ / kimiti ca ÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyànàü pårvapårvabalãyastvam ityanvitàbhidhànavàde 'pi vidherapi siddhaü vyaïgyatvam // kiü ca {kuru rucim} iti padayorvaiparãtye kàvyàntarvartini kathaü duùñatvam / na hmatràsabhyo 'rthaþ padàrthàntarairanvitaþ ityanabhidheya eveti evamàdi aparityàjyaü syàt / yadi ca vàcyavàcakatvavyatirekeõa vyaïgyavya¤jakabhàvo nàbhyupeyate tadàsàdhutvàdãnàü nityadoùatvaü kaùñatvàdãnàmanityadoùatvamiti vibhàgakaraõamanupapannaü syàt / na cànupapannaü sarvasyaiva vibhaktatayà pratibhàsàt / vàcyavàcakabhàvavyatirekeõa vyaïgyavya¤jakatà÷rayaõe tu vyaïgyasya bahuvidhatvàt kvacideva kasyacidevaucityenopapadyata eva vibhàgavyavasthà // {dvayaü gataü saüprati ÷ocanãyatàü samàgamapràrthanayà kapàlinaþ /} ityàdau pinàkyàdipadavailakùaõyena kimiti kapàlyàdipadànàü kàvyànuguõatvam / api ca vàcyo 'rthaþ sarvàn pratipattén prati ekaråpa eveti niyato 'sau / na hi {gatostamarkaþ} ityàdau vàcyo 'rthaþ kvacidanyathà bhavati / pratãyamànastu tattatprakaraõavaktçpratipattràdivi÷eùasahàyatayà nànàtvaü bhajate / tathà ca {gato 'stamarkaþ} ityataþ sapatnaü pratyavaskandanàvasara iti abhisaraõamupakramyatàmiti pràptapràyaste preyàniti karmakaraõànnivartàmaha iti sàüdhyo vidhirupakramyatàmiti dåraü mà gà iti surabhayo gçhaü prave÷yantàmiti saütàpodhunà na bhavatãti vikreyavaståni saühriyantàmiti nàgatodyàpi preyànityàdiranavadhirvyaïgyo 'rthaþ tatra tatra pratibhàti / vàctavta¤jyayoþ niþ÷eùetyàdau niùedhavidhyàtmanà {màtsaryamutsàrya vicàrya kàryamàryàþ samaryàdamudàharantu / sevyànitambàþ kimubhådharàõàmutasmarasmeravilàsinãnàm //133//} %<(Bhartçhari's øçïgàra÷ataka 36)>% ityàdau saü÷aya÷ànta÷çïgàryantaragatani÷cayaråpeõa, {kathamavanipa darpo yanni÷àtàsidhàrà- dalanagalitamårdhnà vidviùàü svãkçtà ÷rãþ / nanu tava nihatàrerapyasau kiü na nãtà tridivamapagatàïgairvallabhà kãrtirebhiþ //134//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% ityàdau nindàstutivapuùà svaråpasya / pårvapa÷càdbhàvena pratãteþ kàlasya ÷abdà÷rayatvena ÷abdatadekade÷atadarthavarõaghañanà÷rayatvena ca à÷rayasya ÷abdànu÷àsabaj¤ànena prakaraõàdisahàyapratibhànairmalyasahitena tena càvagama iti nimittasya boddhçmàtravidagdhavyapade÷ayoþ pratãtimàtracamatkçtyo÷ca karaõàt kàryasya "gato 'stamarkaþ" ityàdau pradar÷itanayena saükhyàyàþ {kassa va õa ho-i roso daññhåõa pi-à-i savvaõaü aharaü / sabhamarapaóamagdhà-iõi vàri-avàme sahasu eõhiü //135//} [kasya và na bhavati roùo dçùñvà priyàyà savraõamaùaram / sabhramarapadmàghràyiõi vàritavàse sahasvedànãm //] %<(Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana)>% ityàdau sakhãtatkàntàdigatatvena viùayasya ca bhede 'pi yadyekatvam tat kvacidapi nãlapãtàdau bhedo na syàt / uktaü hi {ayameva hi bhedo bhedaheturvà yadviruddhadharmàdhyàsaþ kàraõabheda÷ca} iti / %<([J¤àna÷rãmitranibandhàvalau,Kùaõabhaïgàdhyàyaþ])>% vàcakànàmarthàpekùà vya¤jakànàü tu na tadapekùatvamiti na vàcakatvameva vya¤jakatvam / kiü ca {vàõãrakuóaïgu} -- ityàdau pratãyamànamarthamabhivyajya vàcyaü svaråpa eva yatra vi÷ràmyati tatra guõãbhåtavyaïgyetàtparybhåto 'pyarthaþ sva÷abdànabhidheyaþ pratãtipathamavataran kasya vyàpàrasya viùayatàmavalambatàmiti / nanu {ràmo 'smi sarvaü sahe} iti {ràmeõa priyajãvitena tu kçtaü premõaþ priye nocitam} iti {ràmo 'sau bhuvaneùu vikramaguõaiþ pràptaþ prasiddhiü paràm} ityàdau lakùaõãyo 'pyartho nànàtvaü bhajate vi÷eùavyapade÷ahetu÷ca bhavati / tadavagama÷ca ÷abdàrthàyattaþ prakaraõàdisavyapekùa÷ca iti ko 'yaü nåtanaþ pratãyamàno nàma / ucyate ---- lakùaõãyasyàrthasya nànàtve 'pi anekàrtha÷abdàbhidheyavanniyatatvameva / na khalu mukhyenàrthenàniyatasaübandho lakùayituü ÷akyate / pratãyamànastu prakaraõàdivi÷eùava÷ena niyata saübandhaþ aniyatasaübandhaþ saübaddhasaübandha÷ca dyotyate / na ca {attà ettha õimajja-i ettha ahaü di-aha-e palo-ehi / mà pahi-a ratti-andha-a sejjà-e maha õimajjahisi //136//} [÷va÷råtatra nimajjati atràhaü divasake pralokaya / mà pathika ràtryandhaka ÷ayyàyàmàvayornimaïkùyasi //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 7.67)>% ityàdu vivakùitànyaparavàcye dhvanau mukhyàrthabàdhaþ / tatkathamatra lakùaõà / lakùaõàyàmapi vya¤janamava÷yamà÷rayitavyamiti pratipàditam / yathà ca samayasavyapekùà abhidhà tathà mukhyàrthabàdhàditrayasamayavi÷eùasavyapekùà lakùaõà / ata evàbhidhàpucchabhåtà setyàhuþ / na ca lakùaõàtmakameva dhvananaü tadanugamena tasya dar÷anàt / na ca tadanugatameva abhidhàvalambanenàpi tasya bhàvàt / na cobhayànusàryeva avàcakavarõànusàreõàpi tasya dçùñeþ / na ca ÷abdànusàryeva a÷abdàtmakanetratribhàgàvalokanàdigatatvenàpi tasya prasiddheþ iti abhidhàtàtparyalakùaõàtmakavyàpàratrayàtivartã dhvananàdiparyàyo vyàpàronapahnavanãya eva // tatra {attà ettha} ityàdau niyatasaübandhaþ {kasya va õa ho-i roso} ityàdau, aniyatasaübandhaþ / {viparã-ara-e lacchã bamhaü dañañhåõa õàhikamalaññhaü / hariõo dàhiõaõa-aõaü rasà-ulà jhatti óhakke-i //137//} [viparãtarate lakùmãrvrahmàõaü dçùñvà nàbhikamalastham / harerdakùiõanayanaü rasàkulà jhañiti sthagayati //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 816)>% ityàdau saübaddhasaübandhaþ / atra hi haripadena dakùiõanayanasya såryàtmakatà vyajyate . tannimãlanena såryàstamayaþ / tena padmasya saükocaþ / tato brahmaõaþ sthaganam / tatra sati go 'pyàïgasyàdar÷anena aniryantraõaü nidhuvanavilasitamiti / {akhaõóabuddhinirgràhyo vàkyàrtha eva vàcyaþ vàkyameva ca vàcakam} // %<([Bçhaddevã])>% iti ye 'pyàhuþ tairapyavidyàpadapatitaiþ padapadàrthakalpanà kartavyaiveti tatpakùe 'pyava÷yamuktodàharaõàdau vidhyàdirvyaïgya eva / nanu vàcyàdasaübaddhaü tàvanna pratãyate yataþ kuta÷cit yasya kasyacidarthasya pratãteþ prasaïgàt / evaü ca saübandhàt vyaïgyavya¤jakabhàvopratibandheva÷yaü na bhavatãti vyàptatvena niyatadharminiùñhatvena ca triråpàlliïgàlliïgij¤ànamanumànaü yat tadråpaþ paryavasyati / tathàhi---- {bhama dhammi-a vãsaddho so suõa-o ajja màri-o teõa / golàõa-ikacchakuóaïgavàsiõà dari-asãheõa //138//} [bhrama dhàrmika vi÷rabdhaþ sa ÷ånako 'dya màritastena / godànadãkacchaku¤javàsinà dçptasiühena //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 175(2.75))>% atra gçhe ÷vanivçttyà bhramaõaü vihitaü godàvarãtãre siühopalabdherabhramaõamanumàpayati / yat yata bhãrubhramaõaü tattadbhayakàraõanivçttyupalabdhipårvakaü godàvarãtãre ca siühopalabdhiriti vyàpakaviruddhopalabdhiþ / atrocyate ---- bhãrurapi guroþ prabhorvà nide÷ena priyànuràgeõa anyena caivaübhåtena hetunà satyapi bhayakàraõe bhramatãtyanaikàntiko hetuþ÷uno bibhyadapi bãratvena siühànna bibhetãti viruddho 'pi godàvarãtãre siühasadbhàvaþ pratyakùàdanumànàdvà na ni÷citaþ / api tu vacanàt / na ca vacanasya pràmàõyamasti / arthenàpratibandhàdityaasiddha÷ca tatkathamevaüvidhàddheyoþ sàdhyasiddhiþ / tathà {niþ÷eùacyuta- } ityàdau gamakatayà yàni candanacyavanàdãnyupàttàni tàni kàraõàntarato 'pi bhavanti / ata÷càtraiva snànakàryatvenoktànãti nopabhoge eva pratibaddhànãtyanaikàntikàni / vyaktivàdinà càdhamapadasahàyànàmeùàü vya¤jakatvamuktam / na càtràdhamatvaü pramàõapratipannamiti kathamanumànam / evaüvidhàdarthàdevaüvidho 'rtha upapattyanapekùatve 'pi prakà÷ate iti vyaktivàdinaþ punastat adåùaõam // iti kàvyaprakà÷e dhvaniguõãbhåtavyaïgyasaükãrõabhedanirõayo nàma pa¤cama ullàsaþ || 5 || ============================================================= atha ùaùñha ullàsaþ #<÷abdàrthacitraü yatpårvaü kàvyadvayamudàhçtam / guõapràdhànyatastatra sthiti÷citràrtha÷abdayoþ // MKpr-K_48 //># na tu ÷abdacitre arthasyàcitratvamarthacitre và ÷abdasya / tathà coktam {råpakàdiralaïkàrastasyànyairbahudhoditaþ / na kàntamapi nirbhåùaü vibhàti vanitànanam // råpakàdimalaïkàraü bàhyamàcakùate pare / supàü tiïàü ca vyutpattiü vàcàü và¤chantyalaïkçtim // tadetadàhuþ sau÷abdyaü nàrthavyutpattirãdç÷ã / ÷abdàbhidheyàlaïkàrabhedàdiùñaü dvayaü tu naþ //} iti // ÷abdacitraü yathà {prathamamaruõacchàyastàvattataþ kanakaprabha- stadanu virahottàmyattanvãkapolataladyutiþ / udayati tato dhvàntadhvaüsakùamaþ kùaõadàmukhe sarasabisinãkandacchedacchavirmçgalà¤chanaþ //139//} %<([Bhavabhåti,Màlinãmàdhava)>% arthacitraü yathà {te dçùñimàtrapatità api kasya nàtra kùobhàya pakùmaladç÷àmalakàþ khalà÷ca / nãcàþ sadaiva savilàsamalãkalagnà ye kàlatàü kuñilatàmiva na tyajanti //140//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% yadyapi sarvatra kàvyentataþ vibhàvàdiråpatayaiva paryavasànaü tathàpi sphuñasya rasasyànupalambhàdavyaïgyametatkàvyadvayamuktam / atra ca ÷abdàrthàlaïkàrabhedàdbahavo bhedàþ te càlaïkàranirõaye nirõeùyante // iti kàvyaprakà÷e ÷abdàrthacitraniråpaõaü nàma ùaùñha ullàsaþ || 6 || ============================================================= atha saptama ullàsaþ kàvyasvaråpaü niråpya doùàõàü sàmànyalakùaõamàha ## hatirapakarùaþ / ÷abdàdyàþ ityàdyagrahaõàdvarõaracane / vi÷eùalakùaõamàha ## ## (1) {÷rutikañu} paruùavarõaråpaü duùñam / yathà {anaïgamangalagçhàpàïgabhaïgitaraïgitaiþ / àliïgitaþ sa tanvaïgyà kàrtàrthyaü labhate kadà //141//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà)>% atra kàrtàrthyamiti // (2) {cyutasaüskçti} vyàkaraõalakùaõahãnam yathà {etanmandavipakvatindukaphala÷yàmodaràpàõóara- pràntaü hanta pulindasundarakaraspar÷akùamaü labhyate / tat pallãpatiputri ku¤jarakulaü kumbhàbhayàbhyarthanà- dãnaü tvàmanunàthate kucayugaü patràvçtaü mà kçthàþ //142//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atrànunàthate iti / {sarpiùo nàthate} ityàdàvà÷iùyeva nàthateràtmanepadaü vihitam / {à÷iùi nàthaþ} iti / atra tu yàcanamarthaþ / tasmàt {anunàthati stanayugam} iti pañhanãyam / (3) {aprayuktaü} tathà àmnàtamapi kavibhirnàdçtam / yathà {yathàyaü dàruõàcàraþ sarvadaiva vibhàvyate / tathà manye daivato 'sya pi÷àco ràkùaso 'tha và //143//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra daivata÷abdo {daivatàni puüsi và} iti puüsyàmnàto 'pi na kenacitprayujyate // (4) {asamarthaü} yattadarthaü pañhyate na ca tatràsya ÷aktiþ / yathà {tãrthàntareùu snànena samupàrjitasatkçtiþ / surasrotasvinãmeùa hanti saüprati sàdaram //144//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% atra hantãti gamanàrtham // (5) {nihatàrthaü} yadubhayàrthamaprasiddhe 'rthe prayuktam / yathà {yàvakarasàrdrapàdaprahàra÷oõitakacena dayitena / mugdhà sàdhvasataralà vilokya paricumbità sahasà //145//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 77)>% atra ÷oõita÷abdasya rudhiralakùaõenàrthenojjvalãkçtatvaråpo 'rtho vyavadhãyate // (6) {anucitàrthaü} yathà {tapasvibhiryà sucireõa labhyate prayatnataþ sattribhiriùyate ca yà / prayànti tàmà÷u gatiü ya÷asvino raõà÷vamedhepa÷utàmupàgatàþ //146//} %<(Mahimabhañña's Vyaktiviveka)>% atra pa÷upadaü kàtaratàmabhivyanaktãtyanucitàrtham // (7) {nirarthakaü} pàdapåraõamàtraprayojanaü càdipadam / yathà {utphullakamalakesaraparàgagauradyute mama hi gauri / abhivà¤chitaü prasiddhyatu bhagavati yuùmatprasàdena //147//} %<(Harùa's Nàgànanda 1.14)>% atra hi÷abdaþ // (8) {avàcakaü} yathà {avandhyakopasya vihanturàpadàü bhavanti va÷yàþ svayameva dehinaþ / amarùa÷ånyena janasya jantunà na jàtahàrdena na vidviùàdaraþ //148//} %<(Bhàravi's Kiràtàrjunãya 1.33)>% atra jantupadamadàtaryarthe vivakùitaü tatra ca nàbhidhàyakam / yathà và {hàdhika sà kila tàmasã ÷a÷imukhã dçùñà mayà yatra sà tadvicchedarujàndhakàritamidaü dagdhaü dinaü kalpitam / kiü kurmaþ ku÷ale sadaiva vidhuro dhàtà na cettatkathaü tàdçgyàmavatãmayo bhavati me no jãvalokodhunà //149//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra dinamiti prakà÷amayamityarthe vàcakam / yaccopasargasaüsargàdarthàntaragatam yathà {jaïghàkàõóorunàlo nakhakiraõalasatjesaràlãkaràlaþ pratyagràlaktakàbhàprasarakisakayo ma¤juma¤jãrabhçïga / bharturnçttànukàre jayati nijatanusvacchalàvaõyavàpã- saübhåtàmbhoja÷obhàü vidadhadabhibavo daõóapàdo bhavànyàþ //150//} %<(Mahimabhañña's Vyaktiviveka)>% atra dadhadityarthe vidadhaditi // (9) {a÷lãlam} traidheti vrãóàjugupsàmaïgalavya¤jakatvàt / yathà {sàdhanaü sumahadyasya yannànyasya vilokyate / tasya dhã÷àlinaþ ko 'nyaþ sahatàràlitàü bhruvam //151//(1)} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà)>% {lãlàtàmarasàhato 'nyavanitàniþ÷aïkadaùñàdharaþ ka÷cvitkesaradåùitekùaõa iva vyàmãlya netre sthitaþ / mugdhà kuómalitànanena dadatã vàyuü sthità tatra sà bhràntyà dhårtatayàtha vànatimçtetenàni÷a¤cumbità //152//(2)} ([Amaru÷ataka 72(or 70),or 88)]) {mçdupavanavibhinno matptriyàyà vinà÷àd ghanarucirakalàpo niþsapatno 'dya jàtaþ / rativigalitabandhe ke÷apà÷e suke÷yàþ sati kusumasanàthe kaü haredeùa barhã //153//(3)} %<(Kàlidàsa's Vikramorva÷ãya 4.22)>% eùu sàdhanavàyuvinà÷a÷abdàþ vrãóàdivya¤jakàþ // (10) {saüdigdhaü} yathà {àliïgitastatrabhavàn saüparàye jaya÷riyà / à÷ãþparaüparàü vandyàü karõe kçtvà kçpàü kuru //154//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà)>% atra vandyàü kiü hañhahçtamahilàyàü kiü và namasyàmiti saüdehaþ // (11) {apratãtaü} yatkevale ÷àstre prasiddham / yathà {samyagj¤ànamahàjyotirdalità÷ayatàjuùaþ / vidhãyamànamapyetanna bhavetkarmabandhanam //155//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% (12) {gràmyaü} yatkevale loke sthitam / yathà {ràkàvibhàvarãkàntasaükràntadyuti te mukham / tapanãya÷ilà÷obhà kañi÷ca harate manaþ //156//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 86)>% atra kañiriti // (13) {neyàrtham} {niråóhà lakùaõàþ kà÷cit sàmarthyàt abhidhànavat / kriyante sàüprataü kà÷cit kà÷cinnaiva tva÷aktitaþ //} %<(Kumàrila,TantravàrtikaPårva 700)>% iti yanniùiddhaü làkùaõikam / yathà {÷aratkàlasamullàsipårõimà÷arvarãpriyam / karoti te mukhaü tanvi capeñàpàtanàtithim //157//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra capeñàpàtanena nirjitatvaü lakùyate / atha samàsagatameva duùñamiti saübandhaþ, anyat kevalaü samàsagataü ca // (14) {kliùñaü} yataþ arthapratipattirvyavahità / yathà {atrilocanasaübhåtajyotirudgamabhàsibhiþ / sadç÷aü ÷obhatetyarthaü bhåpàla tava ceùñitam //158//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atràtrilocanasaübhåtasya candrasya jyotirudgamena bhàsibhiþ kumudairityarthaþ // (15) {avimçùñavidheyàü÷am} avimçùñaþ pràdhànyenànirdiùño vidheyàü÷o yatra tat / yathà {mårddhnàmudvçttakçttàviralagalagaladraktasaüsaktadhàrà- dhaute÷àïghriprasàdopanatajayajagajjàtamithyàmahimnàm / kailàsollàsanecchàvyatikarapi÷unotsarpidarpoddhuràõàü doùõàü caiùàü kimetat phalamiha nagarãrakùaõe yat prayàsaþ //159//} %<(Harùa's Nàgànanda 8)>% atra mithyàmahimatvaü nànuvàdyam api tu vidheyam / yathà và {srastàü nitambàdavaropayantã punaþ punaþ kesaradàmakà¤cãm / nyàsãkçtàü sthànavidà smareõa dvitãyamaurvãmiva kàrmukasya //160//} %<(Kàlidàsa's Kumàrasaübhava 3.55)>% atra dvitãyatvamàtramutprekùyam / maurvãü dvitãyàmiti yuktaþ pàñhaþ / yathà và {vapurviråpàkùamalakùyajanmatà digambaratvena niveditaü vasu / vareùu yadbàlamçgàkùi mçgyate tadasti kiü vyastamapi trilocane //161//} %<(Kàlidàsa's Kumàrasaübhava 5.12)>% atra {alakùità janiþ} iti vàcyam / yathà và {ànandasindhuraticàpala÷àlicitta- saüdànanaikasadanaü kùaõamapyamuktà / yà sarvadaiva bhavatà tadudantacintà tàntiü tanoti tava saüprati dhigdhigasmàn //162//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra {na muktà} iti saünaddho 'yaü vidheyaþ / yathà {navajaladharaþ saünaddho 'yaü na dçptani÷àcaraþ suradhanuridaü dåràkçùñaü na tasya ÷aràsanam / ayamapi pañurdhàràsàro na bàõaparaüparà kanakanikaùasnigdhà vidyut priyà na mamorva÷ã //163//} %<(Kàlidàsa's Vikramorva÷ãya 4.7)>% ityatra / na tvamuktatànuvàdenànyadatra ki¤cidvihitam / yathà {jugopàtmànamatrasto bheje dharmamanàturaþ / agçdhnuràdade so 'rthànasaktaþ sukhamanvabhåt //164//} %<(Kàlidàsa's Raghuvaü÷a 1.21)>% ityatra atrastatvàdyanuvàdenàtmano gopanàdi // (16) {viruddhamatikçt} yathà {sudhàkarakaràkàravi÷àradaviceùñitaþ / akàryamitrameko 'sau tasya kiü varõayàmahe //165//} %<(øàrïgadharapaddhati)>% atra {kàryaü vinà mitram} iti vivakùitam {akàrye mitram iti} tu pratãtiþ / yathà và {cirakàlaparipràptalocanànandadàyinaþ / kàntà kàntasya sahasà vidadhàti galagraham //166//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra {kaõñhagraham} iti vàcyam / yathà và {na trastaü yadi nàma bhåtakaruõàsaütàna÷àntàtmanaþ tena vyàrujatà dhanurbhagavato devàdbhavànãpateþ / tatputrastu madàndhatàrakavadhàdvi÷vasya dattotsavaþ skandaþ skanda iva priyo 'hamatha và ÷iùyaþ kathaü vismçtaþ //167//} %<(Bhavabhtåti's Mahàvãracarita 2.28)>% atra bhavànãpatisabdo bhavànyàþ patyantare pratãtiü karoti / yathà và {gorapi yadvàhanatàü pràptavataþ so 'pi girisutàsiühaþ / savidhe nirahaïkàraþ pàyàdvaþ so 'mbikàramaõaþ //168//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atràmbikàramaõa iti viruddhàü dhiyamutpàdayati // {÷rutikañu} sasàsagataü yathà {sà dåre ca sudhàsàndrataraïgitavilocanà / bahirnirhràdanàrho 'yaü kàla÷ca samupàgataþ //169//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 93)>% evamanyadapi j¤eyam // ## kecana na punaþ sarve / krameõodàharaõam [(1) ÷rutikañu] {so 'dhyauùña vedàüstrida÷ànayaùña pitçnatàrpsãtsamamaüsta bandhån / vyajeùña ùaóavargamaraüsta nãtau samålaghàtaü nyavadhãdarãü÷ca //170//} %<(Bhaññikàvya 1.2)>% [(2) aprayuktam)] {sa ràtu vo du÷cyavano bhàvukànàü paraüparàm / aneóamåkatàdyai÷ca dyatu doùairasaümatàn //171//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra du÷cyavana indraþ aneóamåko måkabadhiraþ // [(3) nihata-artham] {sàyakasahàyabàhormakaradhvajaniyamitakùamàdhipateþ / abjarucibhàsvaraste bhàtitaràmavanipa ÷lokaþ //172//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra sàyakàdayaþ ÷abdaþ khaógàbdhibhåcandraya÷aþparyàyàþ ÷aràdyarthatayà prasiddhaþ // [(4) anucita-artham] {kuvindastvaü tàvatpañayasi guõagràmamabhito ya÷o gàyantyete di÷i di÷i ca nagnàstava vibho / ÷arajjyotsnàgaurasphuñavikañasarvàïgasubhagà tathàpi tvatkãrtirbhramati vigatàcchàdanamiha //173//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra kuvindàdi÷abdo 'rthàntaraü pratipàdayannupa÷lokyamànasya tiraskàraü vyanaktãtyanucitàrthaþ / [(5) nirarthakam] {pràbhrabhràóviùõudhàmàpya viùamà÷vaþ karotyayam / nidràü sahasraparõànàü palàyanaparàyaõàm //174//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra pràbhrabhràóviùõudhàmacviùamà÷vanidràparõa÷abdàþ prakuùñajaladagaganasaptà÷vasaükocadalànàmavàcakàþ // [(6) a÷lãlam, vrãóa] {bhåpaterupasarpantã kampanà vàmalocanà / tattatpraharaõotsàhavatã mohanamàdadhau //175//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atropasarpaõapraharaõamohana÷abdà vrãóàdàyitvàda÷lãlàþ / [jugupsà] {tenyairvàntaü sama÷nanti parotsargaü ca bhu¤jate / itaràrthagrahe yeùàü kavãnàü syàtpravartanam //176//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra vàntotsargapravartana÷abdà jugupsàdàyinaþ / [amaïgala] {pitçvasatimahaü vrajàmi tàü saha parivàrajanena yatra me / bhavati sapadi pàvakànvaye hçdayama÷eùita÷oka÷alyakam //177//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 83)>% atra pitçgçhamityàdau vivakùite ÷ma÷ànàdipratãtàvamaïgalàrthatvam / [(7) saüdigdham] {suràlayollàsaparaþ pràptaparyàptakampanaþ / màrgaõapravaõo bhàsvadbhåtireùa vilokyatàm //178//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra kiü suràdi÷abdà devasenà÷aravibhåtyarthàþ kiü madiràdyarthàþ iti saüdehaþ // [(8) apratãtam] {tasyàdhimàtropàyasya tãvrasaüvegatàjuùaþ / dçóhabhåmiþ priyapràptau yatnaþ sa phalitaþ sakhe //179//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atràdhimàtropàyàdayaþ ÷abdà yoga÷àstramàtraprayuktatvàdapratãtàþ // [(9)Vulgar (gràmyam)] {tàmbålabhçtagalloyaü bhallaü jalpati mànuùaþ / karoti khàdanaü pàdaü sadaiva tu yathà tathà //180//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra gallàdayaþ ÷abdàþ gràmyàþ // [(10) neyàrtham] {vastravaidåryacaraõaiþ kùatasattvarajaþparà / niùkampà racità netrayuddhaü vedaya sàüpratam //181//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 37)>% atràmbararatnapàdaiþ kùatatamà acalà bhåþ kçtà netradvandvaü bodhayeti neyàrthatà // [(11) kliùñam] {dhammillasya na kasya prekùya nikàmaü kuraïga÷àvàkùyàþ / rajyatyapårvabandhavyutpattermànasaü ÷obhàm //182//} %<(Vàmana's Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 2,1.22)>% atra dhammillasya ÷obhàü prekùya kasya mànasaü na rajyatãti saübandhe kliùñatvam // [(12) avimçùñavidheyàü÷am] {nyakkàro hyayameva me yadarayastatràpyasau tàpasaþ so 'pyatraiva nihanti ràkùasakulaü jãvatyaho ràvaõaþ / dhigdhik ÷akrajitaü prabodhitavatà kiü kumbhakarõena và svargagàmañikàviluõñhanavçthocchånaiþ kimebhirbhujaiþ //183//} %<(Harùa's Nàgànanda 9.55 ; Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana)>% atra 'ayameva nyakkàraþ' iti vàcyam / ucchånatvamàtraü cànuvàdyam, na vçthàtvavi÷eùitam / atra ca ÷abdaracanà viparãtà kçteti vàkyasyaiva doùo na vàkyàrthasya / yathà và {apàïgasaüsargi taraïgitaü dç÷orbhruvoraràlàntavilàsi vellitam / visàri romà¤canaka¤cukaü tanostanoti yo 'sau subhage tavàgataþ //184//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra yo 'sàviti padadvayamanuvàdyamàtrapratãtikçt / tathàhi ---- prakràntaprasiddhànubhåtàrthaviùayastacchabdo yacchabdopàdànaü nàpekùate / krameõodàharaõam / {kàtaryaü kevalà nãtiþ ÷auryaü ÷vàpadaceùñitam / ataþ siddhiü sametàbhyàmubhàbhyàmanviyeùa saþ //185//} %<(Kàlidàsa's Raghuvaü÷a 17.47)>% {dvayaü gataü saüprati ÷ocanãyatàü samàgamapràrthanayà kapàlinaþ / kalà ca sà kàntimatã kalàvatastvamasya lokasya ca netrakaumudã //186[=252]//} %<(Kàlidàsa's Kumàrasaübhava 5.71)>% {utkampinã bhayapariskhalitàü÷ukàntà te locane pratidi÷aü vidhure kùipantã / kråreõa dàruõatayà sahasaiva dagdhà dhåmàndhitena dahanena na vãkùitàsi //187//} %<(Harùa's Ratnàvali ; ânandavardana's dhvanyàloka)>% yacchabdaståttaravàkyànugatatvenopàttaþ sàmarthyàtpårvavàkyànugatasya tacchabdasyopàdànaü nàpekùate / yathà {sàdhu candramasi puùkaraiþ kçtaü mãlitaü yadabhiràmatàdhike / udyatà jayani kàminãmukhe tena sàhasamanuùñhitaü punaþ //188//} %<(Abhinanda's Ràmacarita 2.95)>% pràgupàttastu yacchabdastacchabdopàdànaü vinà sàkàïkùaþ / yathà atraiva ÷loke àdyapàdayorvyatyàse / dvayorupàdàne tu niràkàïkùatvaü prasiddham / anupàdàne 'pi sàmarthyàtkutraciddvayamapi gamyate / yathà {ye nàma kecidiha naþ prathayantyavaj¤àü jànanti te kimapi tàn prati naiùa yatnaþ / utpatsyatesti mama ko 'pi samànadharmà kàlo hyayaü niravadhirvipulà ca pçthvã //189//} %<(Bhavabhåti's Màlatãmàdhava 1.7)>% atra ya utpatsyate taü pratãti / evaü ca tacchabdànupàdàne 'tra sàkàïkùatvam / na càsàviti tacchabdàrthamàha / {asau maruccumbitacàrukesaraþ prasannatàràdhipamaõóalàgraõãþ / viyuktaràmàturadçùñivãkùito vasantakàlo hanumànivàgataþ //190//} %<(Harùa's Nàgànanda 6.4)>% atra hi na tacchabdàrthapratãtiþ / pratãtau và {karabàlakaràladoþ sahàyo yudhi yosau vijayàrjunaikamallaþ / yadi bhåpatinà sa tatra kàrye viniyujyeta tataþ kçtaü kçtaü syàt //191//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra sa ityasyànarthakyaü syàt / atha {yovikalpamidamarthamaõóalaü pa÷yatã÷a nikhilaü bhavadvapuþ / àtmapakùaparipårite jagatyasya nityasukhinaþ kuto bhayam //192//} %<(Mahimabhañña's Vyaktiviveka)>% itãdaü÷abdavadadaþ÷abdastacchabdàrthamabhidhatte iti ucyate / tarhyatraiva vàkyàntare upàdànamarhati na tatraiva / yacchabdasya hi nikañe sthitaþ prasiddhiü paràmç÷ati / yathà {yattadårjitamatyugraü kùàtraü tejosya bhåpateþ / dãvyatàkùaistadànena nånaü tadapiü hàritam //193//} %<(Bhaññanàràyaõa's Veõãsaühàra 1.13)>% ityatra tacchabdaþ / nanu katham {kalyàõànàü tvamasi mahasàü bhàjanaü vi÷vamårte dhuryàü lakùmãmatha mayi bhç÷aü dhehi deva prasãda / yadyatpàpaü pratijahi jagannàtha namrasya tanme bhadraü bhadraü vitara bhagavan bhåyase maïgalàya //194//} %<(Bhavabhåti's Màlatãmàdhava 1.4)>% atra yadyadityuktvà tanme ityuktam / ucyate ---- yadyaditi yena kenacidråpeõa sthitaü sarvàtmakaü vastvàkùiptaü tathàbhåtameva tacchabdena paràmç÷yate / yathà và {kiü lobheba vilaïghitaþ sa bharato yenatadevaü kçtaü màtrà strãlaghutàü gatà kimatha và màtaiva madhyamà / mithyaitanmama cintitaü dvitayamapyàryànujosau guru- rmàtà tàtakalatramityanucitaü manye vidhàtrà kçtaü //195//} %<(Dhana¤jaya's Da÷aråpaka 3.29 ; Bhavabhåti's Uttararàmacarita)>% atràryasyeti tàtasyeti ca vàcyam / na tvanayoþ samàse guõãbhàvaþ kàryaþ / evaü samàsàntare 'pyudàhàryam // viruddhamatikçdyathà [(13) viruddhamatikçt)] {÷ritakùamà raktabhuvaþ ÷ivàliïgitamårtayaþ / vigrahakùapaõenàdya ÷erate te gatàsukhàþ //196//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 97)>% atra kùamàdiguõayuktàþ sukhamàsate iti vivakùite hatà iti viruddhà pratãtiþ // padaikade÷e yathàsaübhavaü krameõodàharaõam [(1) ÷rutikañu] {alamaticapalatvàtsvapnamàyopamatvàt pariõativirasatvàtsaügamenàïganàyàþ / iti yadi ÷atakçtvastattvamàlocayàma- stadapi na hariõàkùãü vismaratyantaràtmà //197//} %<(Bilhaõacarita[or Bilhaõakàvya] 58)>% atra tvàditi / yathà và {tadgaccha siddhyai kuru devakàryamartho 'yamarthàntaralabhya eva / apekùate pratyayamaïgalabdhyai bãjàïkuraþ pràgudayàdivàmbhaþ //198//} %<(Kàlidàsa's Kumàrasaübhava 3.18)>% atra ddhyai vdhyai, iti kañu // [(2)] {ya÷càpsarovibhramamaõóanànàü saüpàdayitrãü ÷ikharairbibharti / balàhakacchedavibhaktaràgàmkàlasaüdhyàmiva dhàtumattàm //199//} %<(Kàlidàsa's Kumàrasaübhava 1.4)>% atra mattà÷abdaþ kùãbàrthe nihatàrthaþ // [(3)] {àdàva¤janapu¤jaliptavapuùàü ÷vàsànillollàsita- protsarpaddhirahànalena ca tataþ saütàpitànàü dç÷àm / saüpratyeva niùekama÷rupayasà devasya cettobhuvo bhallãnàmiva pànakarma kurute kàmaü kuraïgekùaõà //200//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra dç÷àmiti bahuvacanaü nirarthakam kuraïgekùaõàyà ekasyà evopàdànàt / na càlasavalitairityàdivat vyàpàrabhedàdbahutvam vyàpàràõàmanupàttatvàt / na ca vyàpàretra dçk÷abdo vartate / atraiva 'kurute ' ityàtmanepadamapyanarthakam / pradhànakriyàphalasya kartrasaübandhe kartrabhipràyakriyàphalàbhàvàt // [(4)] {càpàcàryastripuravijayã kàrtikeyo vijeyaþ ÷astravyastaþ sadanamudadhirbhåriyaü hantakàraþ / astyevaitat kimu kçtavatà reõukàkaõñhabàdhàü baddhaspardhastava para÷unà lajjate candrahàsaþ //201//} %<(Ràja÷ekhara's Bàlaràmàyaõa 2.37)>% atra vijeya iti kçtyapratyayaþ ktapratyayàrthavàcakaþ // [(5)] {atipelavamatiparimitavarõaü laghutaramudàharati ÷añhaþ / paramàrthataþ sa hçdayaü vahati punaþ kàlakåñaghañitamiva //202//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà)>% atra pelava÷abdaþ // {yaþ påyate surasarinmukhatãrthasàrtha- snànena ÷àstrapari÷ãlanakãlanena / saujantyamànyajanirårjitamårjitànàü yo 'yaü dç÷oþ patati kasyacideva puüsaþ //203//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra påya÷abdaþ // {vinayapraõaaikaketanaü satataü yobhavadaïga tàdç÷aþ / kathamadya sa tadvadãkùyataàü tadabhipretapadaü samàgataþ //204//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 104)>% atha preta÷abdaþ // [(6)] {kasmin karmaõi sàmarthyamasya nottapatetaràm / ayaü sàdhycarastasmàda¤jalirbadhyatàmiha //205//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà)>% atra kiü pårvaü sàdhuþ uta sàdhuùu caratãti saüdehaþ // [(7)] {kimucyate 'sya bhåpàlamaulimàlàmahàmaõeþ / sudurlabhaü vacobàõaistejo yasya vibhàvyate //206//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra vacaþ÷abdena gãþ÷abdo lakùyate / atra khalu na kevalaü pårvapadam yàvaduttarapadamapi paryàyaparivartanaü na kùamate / jaladhyàdàvuttarapadameva vaóavànalàdau pårvapadameva // yadyapyasamarthasyaivàprayuktàdayaþ kecana bhedàþ tathàpyanyairàlaïkàrikairvibhàgena pradar÷ità iti bhedapradar÷anenodàhartavyà iti ca vibhajyoktàþ //52// [vàkyadoùa] ## ## ## (1) rasànuguõatvaü varõànàü vakùyate / tadviparãtaü pratikålavarõam / yathà ÷çïgàre {akuõñhotkaõñhayà pårõamàkaõñhaü kalakaõñhi màm / kambukaõñhyàþ kùaõaü kaõñhe kuru kaõñhàrtimuddhara //207//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 107,325)>% raudre yathà {de÷aþ so 'yamaràti÷oõitajalairyasmin hradàþ påritàþ kùatràdeva tathàvidhaþ paribhavastàtasya ke÷agrahaþ / tànyevàhitahetighasmaraguråõyastràõi bhàsvanti me yadràmeõa kçtaü tadeva kurute droõàtmajaþ krodhanaþ //208//} %<(Bhaññanàràyaõa's Veõãsaühàra 3.33)>% atra hi vikañavarõatvaü dãrghasamàsatvaü cocitam / yathà {pràgpràptani÷umbha÷àübhavadhanurdvedhàvidhàvirbhavat- krodhapreritabhãmabhàrgavabhujastambhàpaviddhaþ ks.aõàt / ujjvàlaþ para÷urbhavatva÷ithilastvatkaõñhapãñhàtithi- ryenànena jagatsu khaõóapara÷urdevo haraþ khyàpyate //209//} %<(Bhavabhtåti's Mahàvãracarita 2.33)>% yatra tu na krodhastatra caturthapàdàbhidhàne tathaiva ÷abdaprayogaþ // (2) upahata utvaü pràpto (3) lupto và visargo yatra tat / yathà {dhãro vinãto nipuõo varàkàro nçpo 'tra saþ / yasya bhçtyà balotsiktà bhaktà buddhiprabhàvitàþ //210//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% (4) visaüdhi saüdhervairåpyam vi÷leùo÷lãlatvaü kaùñatvaü ca / tatràdyaü yahtà {ràjanvibhànti bhavata÷caritàni tàni indordyutiü dadhati yàni rasàtalentaþ / dhãdorbale atitate ucitànuvçttã àtanvatã vijayasaüpadametya bhàtaþ //211//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 109)>% yathà và {tata udita udàrahàrahàridyutiruccairudayàcalàdivenduþ / nijavaü÷a udàttakàntakàntirbata muktàmaõivaccakàstyanarghaþ //212//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% saühitàü na karomãti svacchayà sakçdapi doùaþ pragçhyàdihetukatve tvasakçt // {vegàduóóãya gagane calaõóàmaraceùñitaþ / ayamuttapate pastrã tato 'traiva ruciïkuru //213//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra saüdhàva÷lãlatà // {urvyasàvatra tarvàlã marvante càrvavasthitiþ / màtrarju yujyate gantuü ÷iro namaya tanmanàk //214//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 2.10)>% (5) hataü lakùaõànusaraõe 'pya÷ravyam / apràptagurubhàvàntalaghu rasànanuguõaü ca vçttaü yatra tat hatavçttam / krameõodàharaõam ---- {amçtamamçtaü kaþ saüdeho madhånyapi nànyathà madhuramadhikaü cåtasyàpi prasannarasaü phalam / sakçdapi punarmadhyasthaþ san rasàntaravijjano vadatu yadihànyatsvàdu syàtpriyàda÷anacchadàt //215//} %<(Vàmana's Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 3,2.10)>% atra 'yadihànyatsvàdu syàt' itya÷ravyam / yathà và {jaü parihari_uü tãra_i maõa_aüpi õa sundarattaõaguõeõa / aha õavaraü jassa doso paóipakkhehiü pi paóivaõõo //216//} [yat parihartuü tãryate manàgapi na sundaratvaguõena / atha kevalaü yasya doùaþ pratipakùairapi pratipannaþ //] %<(ânandavardhana's Viùamabàõalãlà ; Hàla's Gàthàsapta÷atã)>% atra dvitãyatatãyagaõau sakàrabhakàrau / {vikasitasahakàratàrahàriparimalagu¤jitapu¤jitadvirephaþ / navakisalayacàrucàmara÷rãharati munerapi mànasaü vasantaþ //217//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra hàri÷abdaþ / hàripramuditasaurabheti pàñho yuktaþ / yathà và {anyàstà guõaratnarohaõabhuvo dhanyà mçdanyaiva sà saübhàràþ khalu tenya eva vidhinà yaireùa sçùño yuvà / ÷rãmatkàntijuùàü dviùàü karatalàt strãõàü nitambasthalàt dçùñe yatra patanti måóhamanasàmastràõi vastràõi ca //218//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra 'vastràõyapi' iti pàñhe laghurapi gurutàü bhajate // {hà nçpa hà budha hà kavibandho viprasahasrasamà÷raya deva / mugdhavidagdhasabhàntararatna kvàsi gataþ kva vayaü ca tavaite //219//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% hàsyarasavya¤jakametadvçttam (6) nyånapadaü yathà {tathàbhåtàü dçùñvà nçpasadasi pà¤càlatanayàü vane vyàdhaiþ sàrdhaü suciramuùitaü valkaladharaiþ / viràñasyàvàse sthitamanucitàrambhanibhçtaü guruþ khedaü khinne mayi bhajati nàdyàpi kuruùu //220[= 15]//} %<(Bhaññanàràyaõa's Veõãsaühàra 1.11)>% atràsmàbhiriti "khinna" ityasmàtpårvamitthamiti ca // (7) adhikaü yathà {sphañikàkçtinirmalaþ prakàmaü pratisaükràntani÷àta÷àstratattvaþ / aviruddhasamanvitoktiyuktiþ pratimallàstamayodayaþ sa ko 'pi //221//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra àkçti÷abdaþ / yathà và {idamanucitamakrama÷ca puüsàü yadiha jaràsvapi mànmathà vikàràþ / yadapi ca na kçtaü nitambinãnàü stanapatanàvadhi jãvitaü rataü và //222//} %<(Bhartçhari's øçïgàra÷ataka 27)>% atra kçtamiti / kçtaü pratyuta prakramabhaïgamàvahati / tathà ca 'yadapi ca na kuraïgalocanànàm' iti pàñhe niràkàïkùaiva pratãtiþ // (8) kathitapadaü yathà {adhikaratalatalpaü kalpitasvàpalãlà- parimilananimãlatpàõóimà gaõóapàlã / sutanu kathaya kasya vya¤jayatya¤jasaiva smaranarapatilãlàyauvaràjyàbhiùekam //223//} %<(Kuntaka, Vakroktijãvita 1.109)>% atra lãleti // (9) patatprakarùaü yathà {kaþ kaþ kutra na ghurghuràyitaghurãghoro ghuretsåkaraþ kaþ kaþ kaü kamalàkaraü vikamakaü kartuü karã nodyataþ / ke ke kàni vanànyaraõyamahiùà nonmålayeyuryataþ siühãsnehavilàsabaddhavasatiþ pa¤cànano vartate //224//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 115)>% (10) samàptapunaràttaü yathà {kreïkàraþ smarakàrmukasya suratakrãóàpikãnàü ravaþ jhaïkàro ratima¤karãmadhulihàü lãlàcakorãdhvaniþ / tanvyàþ ka¤culikàpasàraõabhujàkùepaskhalatkaïkaõa- kvàõaþ prema tanotu vo navavayolàsyàya veõusvanaþ //225//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 116)>% (11) dvitãyàrdhagataikavàcaka÷eùaprathamàrdhaü yathà {masçõacaraõapàtaü gamyatàü bhåþ sadarbhà viracaya sicayàntaü mårdhni gharmaþ kañhoraþ / taditi janakaputrã locanaira÷rupårõaiþ pathi pathikavadhåbhirvãkùità ÷ikùità ca //226//} %<(Ràja÷ekhara's Bàlaràmàyaõa 6.36)>% (12) abhavan mataþ (iùñaþ) yogaþ (saübandhaþ) yatra tat / yathà {yeùàü tàstrida÷ebhadànasaritaþ pãtàþ pratàpoùmabhi- rlãlàpànabhuva÷ca nandanavanacchàyàsu yaiþ kalpitàþ / yeùàü huïkçtayaþ kçtàmarapatikùobhàþ kùapàcàriõàü kiü taistvatparitoùakàri vihitaü ki¤citpravàdocitam //227//} %<(Mahimabhañña's Vyaktiviveka)>% atra {guõànàü ca paràrthatvàdasaübandhaþ samatvàtsyàt} ityuktanayena yacchabdanida÷yànàmarthànàü parasparasamanvayena yair ityatra vi÷eùasyàpratãtiriti / {kùapàcàribhiþ} iti pàñhe yujyate samanvayaþ / yathà và {tvamevaüsaundaryà sa ca ruciratàyàþ paricitaþ kalànàü sãmànaü paramiha yuvàmeva bhajathaþ / api dvandvaü diùñyà taditi subhage saüvadati vàm ataþ ÷eùaü yatsyàjjitamiha tadànãü guõitayà //228//} %<(Bhavabhåti's Màlatãmàdhava)>% atra yadityatra taditi tadànãmityatra yadeti vacanaü nàsti / {cetsyàt} iti yuktaþ pàñhaþ / yathà và {saügràmàïgaõamàgatena bhavatà càpe samàropite devàkarõaya yena yena sahasà yadyatsamàsàditam / kodaõóena ÷aràþ ÷arairari÷irastenàpi bhåmaõóalaü tena tvaü bhavatà ca kãrtiratulà kãrtyà ca lokatrayam //229//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% atràkarõanakriyàkarmatve kodaõóaü ÷arànityàdi vàkyàrthasya karmatve kodaõóaþ ÷arà iti pràptam / na ca yacchabdàrthastadvi÷eùaõaü và kodaõóàdi / na ca kena kenetyàdi pra÷naþ / yathà và {"càpàcàryastripuravijayã kàrtikeyo vijeyaþ ÷astravyastaþ sadanamudadhirbhåriyaü hantakàraþ / astyevaitat kimu kçtavatà reõukàkaõñhabàdhàü baddhasparddhastava para÷unà lajjate candrahàsaþ" //230//} %<(Ràja÷ekhara's Bàlaràmàyaõa 2.37)>% ityàdau bhàrgavasya nindàyàü tàtparyam / kçtavateti para÷au sà pratãyate / 'kçtavataþ' iti tu pàñhe matayogo bhavati / yathà và {catvàro vayamçtvijaþ sa bhagavàn karmopadeùñà hariþ saügràmàdhvaradãkùito narapatiþ patnã gçhãtavratà / kauravyàþ pa÷avaþ priyàparirabhavakle÷opa÷àntiþ phalaü ràjyanyopanimantraõàya rasati sphãtaü hato dundubhiþ //231//} %<(Bhaññanàràyaõa's Veõãsaühàra 1.25)>% atràdhvara÷abdaþsamàse guõãbhåta iti na tadarthaþ sarvaiþ saüyujyate / yathà và {jaïghàkàõóorunàlo nakhakiraõalasatlesaràlãkaràlaþ pratyagràlaktakàbhàprasarakisalayo ma¤juma¤jãrabhçïgaþ / bharturnçttànukàra jayati nijatanusvacchalàvaõyavàpã- saübhåtàmbhoja÷obhàü vidadhavabhinavo daõóapàdo bhavànyàþ //232[=150]//} %<(Mahimabhañña's Vyaktiviveka)>% atra daõóapàdagatà nijatanuþpratãyate bhavànyàþ saübandhinã tu vivakùità // (13) ava÷yavaktavyamanuktaü yatra / yathà {apràkçtasya caritàti÷ayai÷ca dçùñai- ratyadbhutairapahçtasya tathàpi nàsthà / ko 'pyeùa vãra÷i÷ukàkçtiraprameya- saundaryasàrasamudàyamayaþ padàrthaþ //233//} %<(Bhavabhtåti's Mahàvãracarita 2.39)>% atra 'apahçto 'smi' ityapahçtatvasya vidhirvàcyaþ tathàpãtyasya dvitãyavàkyagatatvenaivopapatteþ / yathà và {eùo 'hamadritanayàmukhapadmajanmà pràptaþ suràsuramanorathadåravartã / svapneniruddhaghañanàdhigatàbhiråpa- lakùmãphalàmasuraràjasutàü vidhàya //234//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra manorathànàmapi dåravartãtyapyartho vàcyaþ / yathà và {tvayi nibaddharateþ priyavàdinaþ praõayabhaïgaparàïmukhacetasaþ / kamaparàdhalavaü mama pa÷yasi tyajasi mànini dàsajanaü yataþ //235//} %<(Kàlidàsa's Vikramorva÷ãya 4.55)>% atra 'aparàdhasya lavamapi' iti vàcyam // (14) asthànasthapadaü yathà {priyeõa saügrathya vipakùasaünidhà- vupàhitàü vakùasi pãvarastane / srajaü na kàcidvijahau jalàvilàü vasanti hi premõi guõà na vastuùu //236//} %<(Bhàravi's Kiràtàrjunãya 8.37)>% atra 'kàcinna vijahau' iti vàcyam / yathà và {lagnaþ kelikacagraha÷lathajañàlambena nidràntare mudràïkaþ ÷itikandharendu÷akalenànta.gkappolasthalam / pàrvatyà nakhalakùma÷aïkitasakhãnarmasmitahrãtayà pronmçùñaþ karapallavena kuñilàtàmracchaviþ pàtu vaþ //237//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra nakhalakùmetyataþ pårvaü 'kuñilatàmra ...' iti vàcyam // (15) asthànasthasamàsaü yathà {adyàpi stana÷ailadurgaviùame sãmantinãnàü hçdi sthàtuü và¤chati màna eùa dhigiti krodhàdivàlohitaþ / prodyaddårataraprasàritakaraþ karùatyasau tatkùaõàt phullatkairavako÷aniþsaradali÷reõãkçpàõaü ÷a÷ã //238//} %<(Harùa's Nàgànanda 2.41)>% atra kruddhasyoktau samàso na kçtaþ kaveruktau tu kçtaþ // (16) saükãrõam yatra vàkyàntarasya padàni vàkyàntaramanupravi÷anti / yathà {kimiti na pa÷yasi kopaü pàdagataü bahuguõaü gçhàõemam / nanu mu¤ca hçdayanàthaü kaõñhe manasastamoråpam //239//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 6.42)>% atra pàdagataü bahuguõaü hçdayanàrthaü kimiti na pa÷yasi / imaü kaõñhe gçhàõa manasastamoråpaü kopaü mu¤ceti / ekavàkyatàyàü tu kliùñamiti bhedaþ // (17) garbhitam yatra vàkyasya madhye vàkyàntaramanupravi÷ati / yathà {paràpakàraniratairdurjanaiþ saha saügatiþ / vadàmi bhavatastattvaü na vidheyà katha¤cana //240//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra tçtãyapàdo vàkyàntaramadhye praviùñaþ / yathà và {lagnaü ràgàvçtàïgyà sudçóhamiha yayaivàsiyaùñyàrikaõñhe màtaïgànàmapãhopari parapuruùairyà ca dçùñà patantã / tatsakto 'yaü na ki¤cidgaõayati viditaü te 'stu tenàsmi dattà bhçtyebhyaþ ÷rãniyogàdgaditumiva gatetyambudhiü yasya kãrtiþ //241//} %<(Veõidatta's Padyaveõã 2)>% atra {viditaü testu} iti etatkçtam / pratyuta lakùmãstatopasaratãti viruddhamatikçt // (18) {ma¤jãràdiùu raõitapràyaü pakùiùu ca kåjitaprabhçti / stanitamaõitàdi surate meghàdiùu garjitapramukham //} iti prasiddhimatikràntam / yathà {mahàpralayamàrutakùubhitapuùkaràvartaka- pracaõóaghanagarjitapratirutànukàrã muhuþ / ravaþ ÷ravaõabhairavaþ sthagitarodasãkandaraþ kuto 'dya samarodadherayambhåtapårvaþ puraþ //242//} %<(Bhaññanàràyaõa's Veõãsaühàra 3.4)>% atra ravo maõóåkàdiùu prasiddho na tåktavi÷eùe siühanàde // (19) bhagnaþ prakramaþ prastàvaþ yatra / yathà {nàthe ni÷àyà niyaterniyogàdastaü gate hanta ni÷àpi yàtà / kulàïganànàü hi da÷ànuråpaü nàtaþparaü bhadrataraü samasti //243//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 122)>% atra {gate} iti prakrànte {yàtà} iti prakçteþ / {gatà ni÷àpi} iti tu yuktam / nanu {naikaü padaü dviþ prayojyaü pràyeõa} ityanyatra kathitapadaü duùñamiti cehaivoktam / tatkathamekasya padasya dviþprayogaþ / ucyate / udde÷yapratinirde÷yavyatirikto viùaya ekapadaprayoganiùedhasya / tadvati viùaye pratyuta tasyaiva padasya sarvanàmro và prayogaü vinà doùaþ / tathàhi ---- {udeti savità tàmrastàmra evàstameti ca / saüpattau ca vipattau ca mahatàmekaråpatà //244//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 123)>% atra rakta evàstametãti yadi kriyeta tadà padàntarapratipàditaþ sa evàrtho 'rthàntaratayeva pratibhàsamànaþ pratãtiü sthagayati // yathà và {ya÷odhigantuü sukhalipsayà và manuùyasaükhyàmativartituü và / nirutsukànàmabhiyogabhàjàü samutsukevàïkamupaiti siddhiþ //245//} %<(Bhàravi's Kiràtàrjunãya 3.40)>% atra pratyayasya / 'sukhamãhituü và' iti yuktaþ pàñhaþ / {te himàlayamàmantrya punaþ prekùya ca ÷ålinam / siddhaü càsmai nivedyàrthaü taddhisçùñà kkhamudyayuþ //246//} %<(Kàlidàsa's Kumàrasaübhava 6.94)>% atra sarvanàmnaþ / 'anena visçùñàþ' iti tu vàcyam / {mahãbhçtaþ putravato 'pi dçùñistasminnapatye na jagàma tçptim / anantapuùpasya madhorhi cåte dvirephamàlà savi÷eùasaïgà //247//} %<(Kàlidàsa's Kumàrasaübhava 1.27)>% atra paryàyasya / {mahãbhçtopatyavato 'pi} iti yuktam / {atra satyapi putre kanyàråpe 'pyapatye sneho 'bhåt} iti kecitsamarthayante / {vipado 'bhibhavantyavikramaü rahayatyàpadupetamàyatiþ / niyatà laghutà niràyateragarãyànna padaü nçpa÷riyaþ //248//} %<(Bhàravi's Kiràtàrjunãya 2.14)>% atropasargasya paryàyasya ca / {tadabhibhavaþ kurute niràyatim} / laghutàü bhajate niràyatirlaghutàvànna padaü nçpa÷riyaþ // iti yuktam / {kàcitkãrõà rajobhirdivamanuvidadhau mandavajtrendulakùmã- ra÷rãkàþ kà÷cidantardi÷a iva dadhire dàhamudbhràntasattvàþ / bhremurvàtyà ivànyàþ pratipadamaparà bhåmivatkampamànàþ prasthàne pàrthivànàma÷ivamiti puro bhàvi nàryaþ ÷a÷aüsuþ //249//} %<(Màgha's Si÷upàlavadha 15.96)>% atra vacanasya / 'kà÷icitkãrõà rajobhirdivamanuvidadhurmandavaktrendu÷obhà niþ÷rãkàþ' iti 'kampamànàþ' ityatra 'kampamàpuþ' iti ca pañhanãyam / {gàhantàü mahiùà nipànasalilaü ÷çïgairmuhustàóitaü chàyàbaddhakadambakaü mçgakulaü romanthamabhyasyatàü / vi÷rabdhaiþ kriyatàü varàhapatibhirmustàkùatiþ palvale vi÷ràntiü labhatàmidaü ca ÷ithilajyàbandhamasmaddhanuþ //250//} %<(Kàlidàsa's Abhij¤àna÷akuntalam 2.6)>% atra kàrakasya / {vi÷rabdhà racayantu ÷åkaravarà mustàkùatim} ityaduùñam / {akalitatapastejovãryaprathimni ya÷onidhà- vavitathamadàdhmàte roùànmunàvabhigacchati / abhinavadhanurvidyàdarpakùamàya ca karmaõe sphurati rabhasàtpàõiþ pàdopasaügrahaõàya ca //251//} %<(Bhavabhtåti's Mahàvãracarita 2.30)>% atra kramasya / pàdopasaügrahaõàyati pårvaü vàcyam / evamanyadapyanusartavyam // (20) avidyamànaþ kramo yatra / yathà {dvayaü gataü saüprati ÷ocanãyatàü samàgamapràrthanayà kapàlinaþ / kalà ca sà kàntimatã kalàvataþ tvamasya lokasya ca netrakaumudã //252[=186]//} %<(Kàlidàsa's Kumàrasaübhava 5.71)>% atra tvaü÷abdànantaraü cakàro yuktaþ / yathà và {÷aktirnistriü÷ajeyaü tava bhujayugale nàtha doùàkara÷rã- rvaktre pàr÷ve tathaiùà prativasati mahàkuññanã khaógayaùñiþ / àj¤eyaü sarvagà te vilasati ca puraþ kiü mayà vçddhayà te procyevetthaü prakopàccha÷ikarasitayà yasya kãrtyà prayàtam //253//} %<(Veõidatta's Padyaveõã 2)>% atra {itthaü procyeva} iti nyàyyam / tathà {lagnaü ràgàvçtàïgyà- ...... //253 (ka) //} ityadau {iti ÷rãniyogàt} iti vàcyam // (21) amataþ prakçtaviruddhaþ paràrtho yatra / yathà {ràmamanmatha÷areõa tàóità duþsahena hçdaye ni÷àcarã / gandhavadrudhiracandanokùità jãvite÷avasatiü jagàma sà //254//} %<(Kàlidàsa's Raghuvaü÷a 11.20)>% atra prakçte rase viruddhasya ÷çïgàrasya vya¤jakoparo 'rthaþ //54// arthadoùànàha ## ## ## duùña iti saübadhyate / kraüeõodàharaõam ---- (1) [apuùña] {ativitatagaganasaraõiprasaraõaparimuktavi÷ramànandaþ / marudullàsitasaurabhakamalàkarahàsakçdravirjayati //255//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 126)>% atràtivitatatvàdayo 'nupàdàne 'pi pratipàdyamànamarthaü na bàdhanta ityapuùñàþ na tvasaügatàþ punaruktà và // (2) [kaùña-artha] {sadà madhye yàsàmiyamamçtani[þ]syandamadhurà sarasvatyuddàmà vahati bahumàrgà parimalam / prasàdaü tà età ghanaparicitàþ kena mahatàü mahàkàvyavyomni sphuritamadhurà yàntu rucayaþ //256//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 127)>% atra yàsàü kavirucãnàü madhye sukumàravicitramadhyamàtmakatrimàrgà bhàratã camatkàraü vahati tàþ gambhãrakàvyaparicitàþ kathamitarakàvyavat prasannà bhavantu / yàsàmàdityaprabhàõàü madhye tripathagà vahati tà meghaparicitàþ kathaü prasannà bhavantãti saükùepàrthaþ // (3) [vyàhata-artha] {jagati jayinaste te bhàvà navendukalàdayaþ prakçtimadhuràþ santyevànye mano madayanti ye / mama tu yadiyaü yàtà loke vilocanacandrikà nayanaviùayaü janmanyekaþ sa eva mahotsavaþ //257//} %<(Bhavabhåti's Màlatãmàdhava 1.36)>% atrendukalàdayo yaü prati paspa÷apràyàþ sa eva candrikàtvam utkarùàrthamàropayatãti vyàhatatvam // (4) [punaruktaþ] {kçtamanumatamityàdi //258[=39]//} [kçtamanumataü dçùñaü và yairidaü gurupàtakaü manujapa÷ubhirnirmaryàdairbhavadbhirudàyudhaiþ / narakaripuõà sàrdha teùàü sabhãmakirãñinà- mayamaha[ma]sçïmedomàüsaiþ karomi di÷àü balim //39//] %<(Bhaññanàràyaõa's Veõãsaühàra 3.24)>% atràrjunàrjuneti bhavadbhiriti cokte sabhãmakirãñinàmiti kirãñipadàrthaþ punaruktaþ / yathà và {astrajvàlàvalãóhapratibalajaladherantaraurvàyamàõe senànàthe sthitesminmama pitari gurau sarvadhanvã÷varàõàm / karõàlaü saübhrameõa vraja kçpa samaraü mu¤ca hàrdikya ÷aïkàü tàte càpaddhitãye vahati raõadhuraü ko bhayasyàvakà÷aþ //259//} %<(Bhaññanàràyaõa's Veõãsaühàra 3.7)>% atra caturthapàdavàkyàrthaþ punaruktaþ // (5) [duùkramaþ] {bhåpàlaratna nirdainyapradànaprathitotsava / vi÷ràõaya turaïgaü me màtaïgaü và madàlasam //260//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 126)>% atra màtaïgasya pràïnirde÷o yuktaþ / (6) [gràmyaþ] {svapiti yàvadayaü nikañe janaþ svapimi tàvadahaü kimapaiti te / tadapi sàüpratamàhara kårparaü tvaritamårumuda¤caya ku¤citam //261//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà)>% eùo 'vidagdhaþ // (7) [sandigdhaþ] {màtsaryamutsàryetyàdi //262[=133]//} [màtsaryamutsàrya vicàrya kàryamàryàþ samaryàdamudàharantu / sevyà nitambàþ kimu bhådharàõàm uta smarasmeravilàsinãnàm //133//] %<(Bhartçhari's øçïgàra÷ataka, Subhàùitatri÷atã 36)>% atra prakaraõàdyabhàve saüdehaþ ÷ànta÷çïgàryanyataràbhidhàne tu ni÷cayaþ // (8) [nirhetuþ] {gçhãtaü yenàsãþ paribhavabhayànnocitamapi prabhàvàdyasyàbhånna khalu tava ka÷cinna viùayaþ / parityaktaü tena tvamasi suta÷okànna tu bhayà- dvimokùye ÷astra tvàmahamapi yataþ svasti bhavate //263//} %<(Bhaññanàràyaõa's Veõãsaühàra 3.19)>% atra [dvitãya]÷astramocane heturnopàttaþ // (9) [prasiddhivirodhaþ] {idaü te kenoktaü kathaya kamalàtaïkavadane yadetasmin hemnaþ kañakamiti dhatse khalu dhiyam / idaü tad duþsàdhàkramaõaparamàstraü smçtibhuvà tava prãtyà cakraü karakamalamåle vinihitam //264//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra kàmasya cakraü loke 'prasiddham / yathà và (9a) {upaparisaraü godàvaryàþ parityajatàdhvagàþ saraõimaparo màrgastvadbhavadbhirihekùyatàm / iha hi vihito raktà÷okaþ kayàpi hatà÷ayà caraõalinanyàsoda¤cannavàïkuraka¤cukaþ //265//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra pàdàghàtenà÷okasya puùpodgamaþ kaviùu prasiddho na punaraïkurodgamaþ / ({susitavasanàlaïkàràyàü kadàcana kaumudã- mahasi sudç÷i svairaü yàntyàü gatostamabhådcidhuþ / tadanu bhavataþ kãrtiþ kenàpyagãyata yena sà priyagçhamagànmuktà÷aïkà kva nàsi ÷ubhapradaþ //266//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 121)>% atràmårtàpi kãrtiþ jyotsnàvatprakà÷aråpà kathiteti lokaviruddhamapi kaviprasiddherna duùñam //) (10) [vidyàvirodhaþ] {sadà snàtvà ni÷ãthinyàü sakalaü vàsaraü budhaþ / nànàvidhàni ÷àstràõi vyàcaùñe ca ÷çõoti ca //267//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 132)>% grahoparàgàdikaü vinà ràtrau snànaü dharma÷àstraõa viruddham / (10 a) {ananyasadç÷aü yasya balaü bàhvoþ samãkùyate / ùàóaguõyànusçtistasya satyaü sà niùprayojanà //268//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa 240)>% etat artha÷àstreõa / (10 à) {vidhàya dåre keyåramanaïgàïgaõamaïganà / babhàra kàntena kçtàü karajollekhamàlikàm //269//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra keyårapade nakhaksañaü na vihitamiti / etatkàma÷àstreõa / (10 i) {kaùñàïgayogapari÷ãlanakãlanena duþsàdhasiddhisavidhaü vidadhadvidåre / àsàdayannabhimatàmadhunà viveka- khyàtiü samàdhidhanamaulimarõirvimuktaþ //270//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra vivekakhyàtistataþ saüpraj¤àtasamàdhiþ pa÷càdasaüpraj¤àtastato muktirna tu vivekakhyàtau / etat yoga÷àstreõa // evaü vidyàntarairapi viruddhamudàhàryam // (11) [anavãkçtaþ] {pràptàþ ÷riyaþ sakalakàmadughàstataþ kim dattaü padaü ÷irasi vidviùatàü tataþ kim / saütarpitàþ praõayino vibhavaistataþ kim kalpaü sthitaü tanubhçtàü tanubhistataþ kim //271//} %<(Bhartçhari's Vairàgya÷ataka 67)>% atra tataþ kimiti na navãkçtam / tattu yathà {yadi dahatyanalotra kimadbhutaü yadi ca gauravamadriùu kiü tataþ / lavaõamambu sadaiva mahodadheþ prakçtireva satàmaviùàdità //272//} %<(ânandavardhana's Devi÷ataka)>% (12) [saniyamaparivçttaþ] {yatrànullikhitàrthameva nikhilaü nirmàõametadvidher- utkarùapratiyogikalpanamapi nyakkàrakoñiþ parà / yàtàþ pràõabhçtàü manorathagatãrullaïghya yatsaüpadas tasyàbhàsamaõãkçtà÷masumaõera÷matvamevocitam //273//} %<(Kuntaka's Vakroktijãvita [1.29])>% atra {chàyàmàtramaõãkçtà÷masu maõestasyà÷mataivocità} iti saniyamatvaü vàcyam // (13) [aniyamaparivçttaþ] {vaktràmbhojaü sarasvatyadhivasati sadà ÷oõa evàdharaste bàhuþ kàkutsthavãryasmçtikaraõapañurdakùiõaste samudraþ / vàhinyaþ pàr÷vametàþ kùaõamapi bhavato naiva mu¤cantyabhãkùaõaü svacchentarmànasesmin kathamavanipate tembupànàbhilàùaþ //274//} %<(Ballàla's Bhojaprabandha 230)>% atra {÷oõa eva} iti niyamo na vàcyaþ // (14) [vi÷eùaparivçttaþ] {÷yàmàü ÷yàmalimànamànayata bhoþ sàndrairmaùãkårcakair mantraü tantramatha prayujya harata ÷vetotpalànàü ÷riyam / candraü carõayata kùaõàcca kaõa÷aþ kçtvà ÷ilàpaññake yena draùñumahaü kùame da÷a di÷astadvaktramudràïkitàþ //275//} %<(Ràja÷ekhara's Viddha÷àlabha¤jikà 3.1)>% atra 'jyautsnãm' iti ÷yàmàvi÷eùo vàcyaþ // (15) [avi÷eùaparivçttaþ] {kallolavellitadçùatparuùaprahàrai ratnànyamåni makaràlaya màvamaüsthàþ / kiü kaustubhena vihito bhavato na nàma yà[¤c]àprasàritakaraþ puruùottame 'pi //276//} %<(Bhallaña÷ataka 62)>% atra {ekena kiü na vihito bhavataþ sa nàma} iti sàmànyaü vàcyam / (16) [sàkàïkùaþ] {arthitve prakañãkçte 'pi na phalapràptiþ prabhoþ pratyuta druhyan dà÷arathirviruddhacarito yuktastayà kanyayà / utkarùaü ca parasya mànaya÷asorvisraüsanaü càtmanaþ strãratnaü ca jagatpatirda÷amukho devaþ kathaü mçùyate //277//} %<(Bhavabhtåti's Mahàvãracarita 2.9)>% atra strãratnam 'upeks.itum' ityàkàïkùati / nahi parasyetyanena saübandho yogyaþ // (17) [apadayuktaþ] {àj¤à ÷akra÷ikhàmaõipraõayinã ÷àstràõi cakùurnavaü bhaktirbhåtapatau pinàkini padaü laïketi divyà purã / utpattirdruhiõànvaye ca tadaho nedçgvaro labhyate syàccedeùa na ràvaõaþ kva nu punaþ sarvatra sarve guõàþ //278//} %<(Ràja÷ekhara's Bàlaràmàyaõa 1.36)>% atra 'syàccedeùa na ràvaõaþ' ityatra eva samàpyam // (18) [sahacarabhinnaþ] {÷rutena buddhirvyasanena mårkhatà madena nàrã salilena nimnagà / ni÷à ÷a÷àïkena dhçtiþsamàdhinà nayena càlaïkriyate narendratà //279//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 140)>% atra ÷rutàdibhirutkçùñaiþ sahacaritairvyasanamårkhatayornikçùñayorbhinnatvam / (19) [prakà÷itaviruddhaþ] {lagnaü ràgàvçtàïgyà- ....... //280[=241]//} [lagnaü ràgàvçtàïgyà sudçóhamiha yayaivàsiyaùñyàrikaõñhe màtaïgànàmapãhopari parapuruùairyà ca dçùñà patantã / tatsakto 'yaü na ki¤cidgaõayati viditaü testu tenàsmi dattà bhçtyebhyaþ ÷rãniyogàdgaditumiva gatetyambudhiü yasya kãrtiþ //241//] %<(Veõidatta's Padyaveõã 2)>% ityatra viditaü testvityanena ÷rãstasmàdapasaratãti viruddhaü prakà÷yate // (20) [vidhyayuktaþ] {prayatnaparibodhitaþ stutibhiradya ÷eùe ni÷à- make÷avamapàõóavaü bhuvanamadya niþsomakam / iyaü parisamàpyate raõakathàdya doþ÷àlinà- mapaitu ripukànanàtigururadya bhàro bhuvaþ //281//} %<(Bhaññanàràyaõa's Veõãsaühàra 3.34)>% atra {÷ayitaþ prayatnena bodhyase} iti vidheyam / yathà và {vàtàhàratayà jagadviùadharairà÷vàsya niþ÷aùitaü te grastàþ punarabhratoyakaõikàtãvravratairbarhibhiþ / te 'pi kruracamårucarmavasanairnãtàþ kùayaü lubdhakair- dambhasya sphuritaü vidannapi jano jàlmo guõànãhate //282//} %<(Bhallaña÷ataka 87)>% atra vàtàhàràditrayaü vyutkrameõa vàcyam // (21) [anuvàdàyuktaþ] {are ràmàhastàbharaõa bhasala÷reõi÷araõa smarakrãóàvrãóà÷amana virahipràõadamana / sarohaüsottaüsa pracaladala nãlotpala sakhe sakhedo 'haü mohaü ÷lathaya kathaya kvenduvadanà //283//} %<(Kàlidàsa's Vikramorva÷ãya)>% atra 'vihahipràõadamana' iti nànuvàdyam // (22) [tyaktapunaþsvãkçtaþ] {lagnaü ràgàvçtàïgyetyàdi //284=41//} [lagnaü ràgàvçtàïgyà sudçóhamiha yayaivàsiyaùñyàrikaõñhe màtaïgànàmapãhopari parapuruùairyà ca dçùñà patantã / tatsakto 'yaü na ki¤cidgaõayati viditaü testu tenàsmi dattà bhçtyebhyaþ ÷rãniyogàdgaditumiva gatetyambudhiü yasya kãrtiþ //241//] %<(Veõidatta's Padyaveõã 2)>% atra {viditaü testu} ityupasaühçto 'pi tenetyàdinà punarupàttaþ // (23) [a÷lãlaþ] {hantumeva pravçttasya stabdhasya vivaraiùiõaþ / yathàsya jàyate pàto na tathà punarunnatiþ //285//} %<(Bhàmaha's Kàvyàlaïkàra 1.51)>% atra puüvya¤janasyàpi pratãtiþ // yatraiko doùaþ pradar÷itastatra doùàntaràõyapi santi tathàpi teùàü tatràprakçtatvàtprakà÷anaü na kçtam //55-57// ## avataüsàdãni karõàdyàbharaõànyevocyante / tatra karõàdi÷abdàþ karõàdisthitipratipattaye / yathà {asyàþ karõàvataüsena jitaü sarvaü vibhåùaõam / tathaiva ÷obhatetyarthamasyàþ ÷ravaõakuõóalam //286//} %<(Vàmana's Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 2,2.14)>% {apårvamadhuràmodapramoditadi÷astataþ / àyayurbhçïgamukharàþ ÷iraþ÷ekhara÷àlinaþ //287//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra karõa÷ravaõa÷iraþ÷abdàþ saünidhànapratãtyarthàþ // {vidãrõàbhimukhàràtikaràle saügaràntare / dhanurjyàkiõacihnena doùõà visphuritaü tava //288//} %<(Vàmana's Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 2,2.13)>% atra dhanuþ÷abda àråñhatvàvagataye // anyatra tu {jyàbandhaniùpandabhujena yasya vini÷vamadvaktraparaüpareõa / kàràgçhe nirjitavàsavane laïke÷vareõoùitamà prasàdàt //289//} %<(Kàlidàsa's Raghuvaü÷a 6.20)>% ityatra kevalo jyà÷abdaþ / {pràõe÷varapariùvaïgavibhramapratipattibhiþ / muktàhàreõa lasatà hasatãva stanadvayam //290//} %<(Vàmana's Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 2,2.15)>% atra muktànàmanyaratnàmi÷ritatvabodhanàya muktà÷abdaþ / {saundaryasaüpat tàruõyaü yasyàste te ca vibhramàþ / ùañpadàn puùpamàleva kàn nàkarùati sà sakhe //291//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atrotkçùñapuùpaviùaye puùpa÷abdaþ / nirupapado hi màlà÷abdaþ puùpasrajamevàbhidhatte // #<... sthiteùvetatsamarthanam // MKpr-K_58 //># {na khalu karõàvataüsàdivajjaghanakà¤cãtyàdi kriyate / jagàda madhuràü vàcaü vi÷adàkùara÷àlinãm //292//} %<(Vàmana's Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 2,2.18)>% ityàdau kriyàvi÷eùaõatve 'pi vivakùitàrthapratãtisiddhau {gatàrthasyàpi vi÷eùyasya vi÷eùaõadànàrthaü kvacitprayogaþ kàryaþ} iti na yuktam / yuktatve và {caraõatraparitràõarahitàbhyàmapi drutam / pàdàbhyàü dåramadhvànaü vrajanneùa na khidyate //293//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% ityudàhàryam //58// ## yathà {candraü gatà padmaguõànna bhuïkte padmà÷rità càndramasãmabhikhyàm / umàmukhaü tu pratipadya lolà dvisaü÷rayàü prãtimavàpa lakùmãþ //294//} %<(Kàlidàsa's Kumàrasaübhava 1.43)>% atra ràtrau padmasya saükocaþ divà candramasa÷ca niùprabhatvaü lokaprasiddhamiti 'na bhuïkte ' iti hetuü nàpekùate // #<... anukaraõe tu sarveùàm /># sarveùàü ÷rutikañuprabhçtãnàü doùàõàm / yathà {mçgacakùuùamadràkùamityàdi kathayatyayam / pa÷yaiùa ca gavityàha såtràmàõaü yajeta ca //295//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 147)>% ## vakçpratipàdyavyaïgavàcyaprakaraõàdãnàü mahimnà doùo 'pi kvacidaguõaþ kvacinna doùo na guõaþ / tatra vyàkaraõàdau vaktari pratipàdye ca raudràdau ca rase vyaïge kaùñatvaü guõaþ / krameõodàharaõam ---- {dãrghãïvevãïsamaþ ka÷cidguõavçddhyorabhàjanam / kvippratyayanibhaþ ka÷cidyatra saünihite na te //296//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 43)>% {yadà tvàmahamadràkùaü padavidyàvi÷àradam / upàdhyàyaü tadàsmàrùaü samaspràkùaü ca saümadam //297//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 149)>% {antraprotabçhatkapàlanalakakrårakvaõatkaïkaõa- pràyapreïkhitabhåribhåùaõaravairàghoùayantyambaram / pãtaccharditaraktakardamaghanapràgbhàraghorollasa- dvyàlolastanabhàrabhairavavapurdarpoddhataü dhàvati //298//} %<(Bhavabhtåti's Mahàvãracarita 1.35)>% vàcyava÷àdyathà {màtaïgàþ kimu vilgitaiþ kimaphalairàóambarairjambukàþ sàraïgà mahiùà madaü vrajatha kiü ÷ånyeùu ÷arà na ke / kopàñopasamudbhañotkañasañàkoñeribhàreþ puraþ sindhudhvànini huïkçte sphurati yat tadgarjitaü garjitam //299//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra siühe vàcye paruùàþ ÷abdàþ // prakaraõava÷àdyathà {raktà÷oka kç÷odarã kka nu gatà tyaktvànuraktaü janaü no dçùñeti mudhaiva càlayasi kiü vàtàvadhåtaü ÷iraþ / utkaõñhàghañamànaùaópadaghañàsaüghaññadaù.ñacchada- statpàdàhatimantareõa bhavataþ puùpodgamo 'yaü kutaþ //300//} %<(Kàlidàsa's Vikramorva÷ãya 4)>% atra ÷irodhånanena kupitasya vacasi // kvacinnãrase na guõo na doùaþ / yathà {÷ãrõaghràõàïghrapàõãn vraõibhirapaghanairgharàvyaktaghoùàn dãrghàghràtànaghaughaiþ punarapi ghañayatyeka ullàghayan yaþ / gharmàü÷ostasya vontardviguõaghanaghçõànighnanirvighnavçtter dattàrghàþ siddhasaüghairvidadhatu ghçõayaþ ÷ãghramaühovighàtam //301//} %<(Mayåra's Sårya÷ataka 6)>% aprayuktanihatàrthau ÷leùàdàvaduùñau / yathà {yena dhvastamanobhavena balijitkàyaþ purà strãkçto ya÷coddhçttabhujaïgahàravalayogaïgàü ca yodhàrayat / yasyàhuþ ÷a÷imacchirohara iti syutyaü ca nàmàmaràþ pàyàtsa svayamandhakakùayakarastvàü sarvadomàdhavaþ //302//} %<(Vallabhadeva's Subhàùitàvali ; Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana [2.21,22])>% atra màdhavapakùe ÷a÷imadandhakakùaya÷abdàprayuktanihatàrthau // a÷lãlaü kvacidguõaþ / yathà suratàrambhagoùñhyàm {dvyartheþ padaiþ pi÷unayecca rahasyavastu} iti kàma÷àstrasthitau {karihastena saübàdhe pravi÷yàntarviloóite / upasarpan dhvajaþ puüsaþ sàdhanàntarviràjate //303//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 154)>% ÷amakathàsu {uttànocchanamaõóåkapàñitodarasaünibhe / kledini strãvraõe saktirakçmeþ kasya jàyate //304//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 155)>% {nirvàõavairadahanàþ pra÷amàdarãõàü nandantu pàõóutanayà saha màdhavena / raktaprasàdhitabhuvaþ kùatavigrahà÷ca svasthà bhavantu kururàjasutàþ sabhçtyàþ //305//} %<(Bhaññanàràyaõa's Veõãsaühàra 1.7)>% atra bhàvyamaïgakasåcakam // saüdigdhamapi vàcyamahimnà kvacinniyatàrthapratãtikçttvena vyàjastutiparyavasàyitve guõaþ / yathà {pçthukàrtasvarapàtraü bhåùitaniþ÷eùaparijanaü deva / vilasatkareõugahanaü saüprati samamàvayoþ sadanam //306//} %<(Subhàùitaratnàkara 1644)>% pratipàdyapratipàdakayorj¤atve satyapratãtaü guõaþ / yathà {àtmàràmà vihitaratayo nirvikalpe samàdau j¤ànodrekàdvighañitatamogranthayaþ sattvaniùñhàþ / yaü vãkùante kamapi tamasàü jyotiùàü và parastàt taü mohàndhaþ kathamayamamuü vetti devaü puràõaü //307//} %<(Bhaññanàràyaõa's Veõãsaühàra 1.23)>% svayaü và paràmar÷e / yathà {ùaóadhikada÷anàóãcakramadhyasthitàtmà hçdi vinihitaråpaþ siddhidastaddhitàü yaþ / avicalitamanobhiþ sàdhakairmçgyamàõaþ sa jayati pariõaddhaþ ÷aktibhiþ ÷aktinàthaþ //308//} %<(Bhavabhåti's Màlatãmàdhava 5.1)>% adhamaprakçtyuktiùu gràmyo guõaþ / yathà {phullukkaraü kalamakåraõihaü vahanti je sindhuvàravióavà maha vallahà de / je gàlidassa mahisãdahiõo saricchà de kiü ca muddhavi_a_illapasåõapu¤jà //309//} [puùpotkaraü kalamabhaktanibhaü vahanti ye sindhuvàraviñapà mama vallabhàste / ye gàlitasya mahiùãdaghnaþ sadçkùà stekiü ca mugdhavicakilaprasånapu¤jàþ //] %<(Ràja÷ekhara's Karpårama¤jarã 1.19)>% atra kalamabhaktamahiùãdadhi÷abdà gràmyà api vidåùakoktau // nyånapadaü kvacidguõaþ / yathà {gàóhàliïganavàmanãkçtakucaprodbhåtaromodgamà sàndrasneharasàtirekavigalacchrãmannitambàmbarà / mà mà mànada màti màmalamiti kùàmàkùarollàpinã suptà kiü nu mçtà nu kiü manasi me lãnà vilãnà nu kim //310//} %<(Amaru÷ataka 36)>% kvacinna guõo na doùaþ / yathà {tiùñhetkopava÷àtprabhàvapihità dãrghaü na sà kupyati svargàyotpatità bhavenmayi punarbhàvàdramasyà manaþ / tàü hartuü vibudhadviùo 'pi na ca me ÷aktàþ purovartinãü sà càtyantamagocaraü nayanayoryàteti ko 'yaü vidhiþ //311//} %<(Kàlidàsa's Vikramorva÷ãya 4.9)>% atra pihità ityatonantaraü 'naitadyataþ' ityetairnyånaiþ padairvi÷eùabuddherakaraõànna guõaþ / uttarà pratipattiþ pårvàü pratipattiü bàdhate iti na doùaþ // adhikapadaü kvacidguõaþ / yathà {yadva¤canàhitamatirbahucàñugarbhaü kàryonmukhaþ khalajanaþ krñakaü bravãti / tatsàdhavo na na vidanti vidanti kintu kartuü vçthà praõayamasya na pàrayanti //312//} %<(Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana 3.16)>% atra {vidanti} iti dvitãyamanyayogavyavacchedaparam / yathà và {vada vada jitaþ sa ÷atrurna hato jalpaü÷ca tava tavàsmãti / citraü citramarodãddhà heti paraü mçte putre //313//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 6.30)>% ityevamàdau harùabhayàdiyukte vaktari // kathitapadaü kvacidguõaþ làñànupràse arthàntarasaükramitavàcye vihitasyànuvàdyatve ca / krameõodàharaõam ---- {sitakarakararuciravibhà vibhàkaràkàra dharaõidhara kãrtiþ / pauruùakamalà kamalà sàpi tavaivàsti nànyasya //314(cf.359)//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 195)>% {tàlà jà_anti guõà jàlà de sahi_a_eühi gheppanti / ra_ikiraõàõuggahi_à_iü honti kamalà_iü kamalà_iü //315//} [tadà jàyante guõàþ yadà te sahçdayairgçhyante / ravikiraõànugçhãtàni bhavanti kamalàni kamalàni //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 989 ; Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana; ânandavardhana's Viùamabàõalãlà)>% {jitendriyatvaü vinayasya kàraõaü guõaprakarùo vinayàdavàpyate / guõaprakarùeõa janonurajyate janànuràgaprabhavà hi saüpadaþ //316//} %<(Vallabhadeva's Subhàùitàvali)>% {patatprakarùamapi kvacidguõaþ / yathà udàhçte pràgapràpta-ityàdau //317//} %<(Bhavabhtåti's Mahàvãracarita 2.33)>% samàptapunaràttaü kvacinna guõo na doùaþ / yatra na vi÷eùaõamàtradànàrthaþ punargrahaõam api tu vàkyàntarameva kriyate / yathà {atraiva pràgapràpta ityàdau //318//} apadasthasamàsaü kvacid guõaþ / yathà {udàhçte raktà÷okaityàdau //319//} garbhitaü tathaiva / yathà ---- {humi avahatthi_areho õiraïkuso aha vive_arahi_o vi / siviõe vi tumammi puõo pattihi bhattiü õa pasumaràmi //320//} [bhavàmyapahastitarekho niraïgu÷o 'tha vivekarahito 'pi / svapne 'pi tvayi punaþ pratãhi bhaktiü na prasmaràmi //] %<(ânandavardhana's Viùamabàõalãlà ; Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana)>% atra pratãhãti madhye dçóhapratyayotpàdanàya / evamanyadapi lakùyàllakùyam //59// ## ## ## (1) sva÷abdopàdànaü vyabhicàriõo yathà {savrãóà dayitànane sakaruõà màtaïgacarmàmbare satràsà bhujage savismayarasà candre 'mçtasyandini / serùyà jahnusutàvalokanavidhau dãnà kapàlodare pàrvatyà navasaügamapraõayinã dçùñiþ ÷ivàyàstu vaþ //321//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 164)>% atra vrãóàdãnàm / {vyànamrà dayitànane mukulità màtaïgacarmàmbare sotkampà bhujage nimeùarahità candremçtasyandini / mãladbhåþ surasindhudar÷anavidhau mlànà kapàlodare} ityàdi tu yuktam // (2) rasasya sva÷abdena ÷çïgàràdi÷abdena và vàcyatvam / krameõodàharaõam ---- {tàmanaïgajayamaïgala÷riyaü ki¤ciduccabhujamålalokitàm / netrayoþ kçtavato 'sya gocare ko 'pyajàyata raso nirantaraþ //322//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 166)>% {àlokya komalakapolatalàbhiùikta vyaktànuràgasubhagàmabhiràmamårtim / pa÷yaiùa bàlyamativçtya vivartamànaþ ÷çïgàrasãmani taraïgitamàtanoti //323//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% (3) sthàyino yathà {saüprahàre praharaõaiþ prahàràõàü parasparam / ñhaõatkàraiþ ÷rutigatairutsàhastasya ko 'pyabhåt //324//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 167)>% atrotsàhasya // (4) {karpåradhålidhavaladyutipåradhauta- diïmaõóale ÷i÷irarociùi tasya yånaþ / lãlà÷iro 'ü÷ukanive÷avi÷eùakë.pti- vyaktastanonnatirabhånnayanàvanau sà //325//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atroddãpanàlambanaråpàþ ÷çïgàrayogyà vibhàvà anubhàvaparyavasàyinaþ sthità iti kaùñakalpanà // (5) {pariharati ratiü matiü lunãte skhalati bhç÷aü parivartate ca bhåyaþ / iti bata viùamà da÷àsya dehaü paribhavati prasabhaü kimatra kurmaþ //326//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra ratiparihàràdãnàmanubhàvànàü karuõàdàvapi saübhavàtkàminãråpo vibhàvo yatnataþ pratipàdyaþ // (6) {prasàde vartasva prakañaya mudaü saütyaja ruùaü priye ÷uùyantyaïgànyamçtamiva te si¤catu vacaþ / nidhànaü saukhyànàü kùaõamabhimukhaü sthàpaya mukhaü na mugdhe pratyetuü prabhavati gataþ kàlahariõaþ //327//} %<(Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana ; øàrïgadharapaddhati)>% atra ÷çïgàre pratikålasya ÷àntasyànityatàprakà÷anaråpo vibhàvastatprakà÷ito nirveda÷ca vyabhicàrã upàttaþ // {õihu_aramaõammi lo_aõapahammi paói_e guru_aõamajjhammi / sa_alaparihàrahi_a_à vaõagamaõaü evva maha_i vahå //328//} [nibhçtaramaõe locanapathe patite gurujanamadhye / sakalaparihàrahçdayà vanamanamevecchati vadhåþ //] %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra sakalaparihàravanagamane ÷àntànubhàvau / indhanàdyànayanavyàjenopabhogàrthaü vanagamanaü cet na doùaþ // (7) dãptiþ punaþ punaryathà kumàrasaübhave rativilàpe // (8) akàõóe prathanaü yathà veõãsaühàre dvitãyeïkenekavãrakùaye pravçtte bhànumatyà saha duryodhanasya ÷çïgàravarõanam / (9) akàõóe chedo yathà vãracarite dvitãyeïke ràghavabhàrgavayordhàràdhiråóhe vãrarase {kaïkaõamocanàya gacchàmi} iti ràghavasyoktau // (10) aïgasyàpradhànasyàtivistareõa varõanam / yathà hayagrãvavadhe hayagrãvasya // (11) aïgino 'nanusaüdhànam / yathà ratnàvalyàü caturtheïke bàbhravyàgamane sàgarikàyà vismçtiþ // (12) prakçtayo divyà adivyà divyàdivyà÷ca vãraraudra÷çïgàra÷àntarasapradhànà dhãrodàttadhãroddhatadhãralalitadhãrapra÷àntàþ uttamàdhamamadhyamà÷ca / tatra ratihàsa÷okàdbhutàni adivyottamaprakçtivat divyeùvapi / kiü tu ratiþ saübhoga÷çïgàraråpà uttamadevatàviùayà na varõanãyà / tadvarõanaü hi pitroþ saübhogavarõanamivàtyantamanucitam / {krodhaü prabho saühara saühareti yàvad giraþ khe marutàü caranti / tàvatsa vahnirbhavanetrajanmà bhasmàva÷eùaü madanaü cakàra //329//} %<(Kàlidàsa's Kumàrasaübhava 3.32)>% ityuktavat bhrukuñyàdivikàravarjitaþ krodhaþ sadyaþphaladaþ svargapàtàlagagasamudrollaïghanàdyutsàha÷ca divyeùyeva / adhikaü tu nibadhyamànamasatyapratibhàsena 'nàyakavadvartitavyaü na pratinàyakavat' ityupade÷e na paryavasyet / divyàdivyeùu ubhayathàpi / evamuktasyaucityasya divyàdãnàmiva dhãrodàttàdãnàmapyanyathàvarõanaü viparyayaþ / tatrabhavan bhagavannityuttamena na adhamena muniprabhçtau na ràjàdau bhaññàraka-iti nottamena ràjàdau prakçtiviparyayàpattervàcyam / evaü de÷akàlavayojàtyàdãnàü veùavyavahàràdikamucitamevopanibanddhavyam // (13) anaïgasya rasànupakàrakasya varõanam / yathà karpårama¤jaryà nàyikayà svàtmanà ca kçtaü vasantavarõanamanàdçtya bandivarõitasya ràj¤à pra÷aüsanam // {ãdç÷àþ} iti / nàyikàpàdaprahàràdinà nàyakakopàdivarõanam / uktaü hi dhvanikçtà {anaucityàdçtte nànyad rasabhaïgasya kàraõam / aucityopanibandhastu rasasyopaniùatparà //} iti //60-62// idànãü kvacidadoùà apyete ityucyante / ## yathà {autsukyena kçtatvarà sahabhuvà vyàvartamànà hriyà taistairbandhuvadhåjanasya vacanairnãtàbhimukhyaü punaþ / dçùñvàgre varamàttasàdhvasarasà gaurã nave saügame saürohatpulakà hareõa hasatà ÷liùñà ÷ivàyàstu vaþ //330//} %<(Harùa's Ratnàvali 1.2)>% atrautsukya÷abda iva tadanubhàvo na tathà pratãtikçt / ata eva 'dåràdutsukam' ityàdau vrãóàpremàdyanubhàvànàü / vivalitatvàdãnàmivotsukatvànubhàvasya sahasà prasaraõàdiråpasya tathà pratipattikàritvàbhàvàdutsukamiti kçtam // ## bàdhyatvenoktirna paramadoùaþ yàvat prakçtarasaparipoùakçt / yathà {'kvàkàryaü ÷a÷alakùmaõaþ kva ca kulam' ityàdau //331[=53]//} [kvàkàryaü ÷a÷alakùaõaþ kva ca kulaü bhåyo 'pi dç÷yeta sà doùàõàü pra÷amàya na ÷rutamaho kope 'pi kàntaü mukham / kiü vakùyantyapakalmaùàþ kçtadhiyaþ svapne 'pi sà durlabhà cetaþ svàsthyamupaihi kaþ khalu yuvà dhanyo 'dharaü dhàsyati //53//] %<(Kàlidàsa's Vikramorva÷ãya 4.4)>% atra vitarkàdiùu udgateùvapi cintàyàmeva vi÷ràntiriti prakçtarasaparipoùaþ // {pàõóu kùàmaü vadanaü hçdayaü sarasaü tavàlasaü ca vapuþ / àvedayati nitàntaü kùetriyarogaü sakhi hçdantaþ //332//} %<(Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana)>% ityàdau sàdhàraõatvaü pàõóutàdãnàmiti na viruddham // {satyaü manoramà ràmàþ satyaü ramyà vibhåtayaþ / kiü tu mattàïganàpàïgabhaïgalolaü hi jãvitam //333//} %<(Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana 3.30)>% ityatràdyamardhaü bàdhyatvenaivokyam / jãvitàdapi adhikamapàïgabhaïgasyàsthiratvamiti prasiddhabhaïguropamànatayopàttaü ÷àntameva puùõàti na punaþ ÷çïgàrasyàtra pratãtistadaïgàpratipatterþ / na tu vineyonmukhãkaraõamatra parihàraþ ÷ànta÷çïgàrayornairantaryasyàbhàvàt / nàpi kàvya÷obhàkaraõaü rasàntaràdanupràsamàtràdvà tathàbhàvàt //63// #<à÷rayaikye viruddho yaþ sa kàryo bhinnasaü÷rayaþ / rasàntareõàntarito nairantaryeõa yo rasaþ // MKpr-K_64 //># vãrabhayànakayorekà÷rayatvena virodha iti pratiprakùagatatvena bhayànako nive÷ayitavyaþ / ÷ànta÷çïgàrayostu nairantaryeõa virodha iti rasàntaramantare kàryam yathà nàgànande ÷àntasya jãmåtavàhanasya 'aho gãtam aho vàditram' ityadbhåtamantarnive÷ya malayavatãü prati ÷çïgàro nibaddhaþ / na paraü prabandhe yàvadekasminnapi vàkye rasàntaravyavadhinà virodho nivartate / yathà {bhåreõudigdhàn navapàrijàta- màlàrajovàsitabàhumadhyà / gàóhaü ÷ivàbhiþ parirabhyamàõàn suràïganà÷liùñabhujàntaràlàþ //334//} %<(ânandavardana's dhvanyàloka)>% {sa÷oõitaiþ kravyabhujàü sphuradbhiþ pakùaiþ khagànàmupavãjyamànàn / saüvãjità÷candanavàrisekaiþ sugandhibhiþ kalpalatàdukålaiþ //334//(a)//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {vimànaparyaïkatale niùaõõàþ kutåhalàviùñitayà tadànãm / nirdi÷yamànàn lalanàïgulãbhir- vãràþ svadehàn patitànapa÷yan //335//} %<(ânandavardana's dhvanyàloka)>% atra bãbhatsa÷çïgàrayorantarvãraraso nive÷itaþ //64// ## {ayaü sa ra÷anotkarùã pãnastanavimardanaþ / nàbhyårujaghanaspar÷ã nãvãvisraüsanaþ karaþ //336//} %<(Mahàbhàrata strãparvan 24-19)>% etad bhåri÷ravasaþ samarabhuvi patitaü hastamàlokya tadvadhårabhidadhau / atra pårvàvasthàsmaraõaü ÷çïgàràïgamapi karuõaü paripoùayati // {dantakùatàni karajai÷ca vipàñitàni prodbhinnasàndrapulake bhavataþ ÷arãre / dattàni raktamanasà mçgaràjavadhvà jàtaspçhairmunibhirapyavalokitàni //337//} %<(Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana 3.43)>% atra kàmukasya dantakùatàdãni yathà camatkàrakàrãõi tathà jinasya / yathà và paraþ ÷çïgàrã tadalokanàtsaspçhastadvat etaddç÷o munaya iti sàmyavivakùà // {kràmantyaþ kùatakomalalàïguligaladraktaiþ sadarbhàþ sthalãþ pàdaiþ pàtitayàvakairiva galadbàùpàmbudhautànanà / bhãtà bhartçkaràvalambitakaràstvacchatrunàryodhunà dàvàgniü parito bhramanti punarapyudyadvivàhà iva //338//} %<(ânandavardana's dhvanyàloka 3.20)>% atra càñuke ràjaviùayà ratiþ pratãyate / tatra karuõa iva ÷çïgàro 'pyaïgamiti tayorna virodhaþ / yathà {ehi gaccha patottiùñha vada maunaü samàcara / evamà÷àgrahagrastaiþ krãóanti dhanino 'rthibhiþ //339//} %<(Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana 3.44)>% ityatra ehãti krãóanti gaccheti krãóantãti krãóanàpekùayoþ àgamanagamanayorna virodhaþ / {kùipto hastàvalagnaþ prasabhamabhihato 'pyàdadàno 'ü÷ukàntaü gçhõan ke÷eùvapàsta÷caraõanipatito nekùitaþ saübhrameõa / àliïgan yovadhåtastripurayuvatibhiþ sà÷runetrotpalàbhiþ kàmãvàrdràparàdhaþ sa dahatu duritaü ÷àbhavo vaþ ÷aràgniþ //340//} %<(Amaru÷ataka 2)>% ityatra tripuraripuprabhàvàti÷ayasya karuõo 'ïgam / tasya tu ÷çïgàraþ / tathàpi na karuõe vi÷ràntiriti tasyàïgataiva / athavà pràk yathà kàmuka àcarati sma tathà ÷aràgniriti ÷çïgàrapoùitena karuõeõa mukhya evàrtha upodbalyate / uktàü hi {guõaþ kçtàtmasaüskàraþ pradhànaü pratimadyate / pradhànasyopakàre hi tathà bhåyasi vartate //} iti // %<(Dhvanyàlokalocana 3.22)>% pràkpratipàditasya rasasya rasàntareõa na virodhaþ nàpyaïgàïgibhàvo bhavati iti rasa÷abdenàtra sthàyibhàva upalakùyate //65// iti kàvyaprakà÷e doùadar÷ano nàma saptama ullàsaþ //7// ==================================================== atha aùñama ullàsaþ evaü doùànuktvà guõàlaïkàravivekamàha -- ## àtmana eva hi yathà ÷auryàdayo nàkàrasya tathà rasasyaiva màdhuryàdayo guõà na varõànàm // kvacittu ÷auryàdisamucitasyàkàramahattvàderdar÷anàt 'àkàra evàsya ÷åraþ' ityàdervyavahàràdanyatrà÷åre 'pi vitatàkçtitvamàtreõa {÷åraþ' iti kvàpi ÷åre 'pi mårtilàghavamàtreõa 'a÷åraþ} iti avi÷ràntapratãtayo yathà vyavaharanti tadvanmadhuràdivya¤jakasukumàràdivarõànàü madhuràdivyavahàrapravçtteramadhuràdirasàïgànàü varõànàü saukumàryàdimàtreõa màdhuryàdi madhuràdirasopakaraõànàü teùàmasaukumàryàderamàdhuryàdi rasaparyantavi÷ràntapratãtibandhyà vyavaharanti / ata eva màdhuryàdayo rasadharmàþ samucitairvarõairvyajyante na tu varõamàtrà÷rayàþ / yathaiùàü vya¤jakatvam tathodàhariùyate //66// ## ye vàcakavàcyalakùaõàïgàti÷ayamukhena mukhyaü rasaü saübhavinam upakurvanti te kaõñhàdyaïgànàmutkarùàdhànadvàreõa ÷arãriõo 'pi upakàrakà hàràdaya ivàlaïkàràþ / yatra tu nàsti rasastatroktivaicitryamàtraparyavasàyinaþ / kvacittu santamapi nopakurvanti / yathàkramamudàharaõàni ---- {apasàraya ghanasàraü kuru hàraü dåra eva kiü kamalaiþ / alamalamàli mçõàlairiti vadati divàni÷aü bàlà //341//} %<(Dàmodaragupta's Kuññanãmata 102)>% ityàdau vàcakamukhena {manoràgastãvraü viùamiva visarpatyavirataü pramàthã nirdhåmaü jvalati vidhutaþ pàvaka iva / hinasti pratyaïgaü jvara iva garãyànita ito na màü tràtuü tàtaþ prabhavati na càmbà na bhavatã //342//} %<(Bhavabhåti's Màlatãmàdhava 2.1)>% ityàdau vàcyamukhenàlaïkàrau rasamupakurutaþ // {citte cihutñadi õa ñuññadi sà guõesuü sejjàsu loññadi visappadi dimuühesuü / bolammi vaññadi pavaññadi kavvabandhe jhàõeõa ñuññadi ciraü taruõã taraññã //343//} [citte vighañate na truñyati sà guõeùu ÷ayyàsu luñhati visarpati diïmukheùu / vacane vartate pravartate kàvyabandhe dhyànena truñyati ciraü taruõã pragalbhà //] %<(Ràja÷ekhara's Karpårama¤jarã 2.4)>% ityàdau vàcakameva / {mitre kvàpi gate saroruhavane baddhànane tàmyati krandatsu bhramareùu vãkùya dayitàsannaü puraþ sàrasam / cakràhvena viyoginà bisalatà nàsvàdità nojjhità kaõñhe kevalamargaleva nihità jãvasya nirgacchataþ //344//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 176)>% ityàdau vàcyameva na tu rasam / atra bisalatà na jãvaü roddhuü kùameti prakçtànanuguõopamà // eùa eva ca guõàlaïkàrapravibhàgaþ / evaü ca "samavàyavçttyà ÷auryàdayaþ saüyogavçttyà tu hàràdaya ityastu guõàlaïkàràõàü bhedaþ / ojaþprabhçtãnàmanupràsopamàdãnàü cobhayeùàmapi samavàyavçttyà sthitiriti gaóóalikàpravàheõaivaiùàü bhedaþ" ityabhidhànamasat // yadapyuktam {kàvya÷obhàyàþ kartàro dharmà guõàs tadati÷ayahetavastvalaïkàràþ} iti tadapi na yuktam / yataþ kiü samastairguõaiþ kàvyavyavahàraþ uta katipayaiþ / yadi samastaiþ tatkathamasamastaguõà gauóã pà¤càlã ca rãtiþ kàvyasyàtmà / atha katipayaiþ tataþ {adràvatra prajvalatyagniruccaiþ pràjyaþ prodyannullasatyeùa dhåmaþ //345//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 114)>% ityàdàvojaþ prabhçtiùu guõeùu satsu kàvyavyavahàrapràptiþ / {svargapràptiranenaiva dehena varavarõinã / asyà radacchadaraso nyakkarotitaràü sudhàm //346//} ityàdau vi÷eùoktivyatirekau guõanirapekùau kàvyavyavahàrasya pravartakau //67// idànãü guõànàü bhedamàha ## eùàü krameõa lakùaõamàha #<àhlàdakatvaü màdhuryaü ÷çïgàre drutikàraõam // MKpr-K_68 //># ÷çïgàre arthàt saübhoge / drutirgalitatvamiva / ÷ravyatvaü punarojaþprasàdayorapi //68// ## [ati÷ayànvitamiti] atyantadrutihetutvàt // ## cittasya vistàraråpadãptatvajanakamojaþ //69// ## vãràdvãbhatse tato sàti÷ayamojaþ // #<÷uùkendhanàgnivat svacchajalavatsahasaiva yaþ // MKpr-K_70 //># ## anyaditi / vyàpyamiha cittam / sarvatreti / sarveùu raseùu sarvàsu racanàsu ca // ## guõavçttyà upacàreõa / teùàïguõànàm / àkàre ÷aurysyeva //70-71// kutastraya eva na da÷a ityàha ## bahunàmapi padànàmekapadavadbhàsanàtmà yaþ ÷leùaþ ya÷càrohàbarohakramaråpaþ samàdhiþ yà ca vikañatvalakùaõà udàratà ya÷caujomi÷rita÷aithilyàtmà prasàdaþ teùàmojastantarbhàvaþ / pçthakpadatvaråpaü màdhuryaü bhaïgyà sàkùàdupàttam / prasàdenàrthavyaktirgçhãtà / màrgàbhedaråpà samatà kvaciddoùaþ / tathàhi {màtaïgàþ kimu valgataiþ} ityàdau siühàbhidhàne masçõamàrgatvàyo guõaþ / kaùñatvagràmyatvayorduùñàbhidhànàttanniràkaraõenàpàruùyaråpaü saukumàryam aujjvalyaråpà kànti÷ca svãkçtà // evaü na da÷a ÷abdaguõàþ // {padàrthe vàkyaracanaü vàkyàrthe ca padàbhidhà / prauóhirvyàsasamàsau ca sàbhipràyatvamasya ca //} %<(Vàmana, Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 3,2.2)>% iti yà prauóhiþ oja ityuktaü tad vaicitryamàtram na guõaþ / tadabhàve 'pi kàvyavyavahàrapravçtteþ / apuùñàrthatvàdhikapadatvànavãkçtatvàmaïgalaråpà÷lãlagràmyàõàü niràkaraõena ca sàbhipràyatvaråpamojaþ arthavaimalyàtmà prasàdaþ uktivaicitryaråpaü màdhuryam apàruùyaråpaü saukumàryam agràmyatvaråpà udàratà ca svãkçtàni / abhidhàsyamànasvabhàvoktyalaïkàreõa rasadhvaniguõãbhåtavyaïgyàbhyàü ca vastusvabhàvasphuñatvaråpà arthavyaktiþ, dãptarasatvaråpà kànti÷ca svãkçtà / kramakauñilyànulbaõatvopapattiyogaråpaghañanàtmà ÷leùo 'pi vicitratvamàtram / avaiùamyasvaråpà samatà doùàbhàvamàtraü na punarguõaþ / kaþ khalvanunmattonyasya prastàvenyadabhidadhyàt / arthasyàyoner'nyacchàyàyonervà yadi na bhavati dar÷anaü tatkathaü kàvyam ityarthadçùñiråpaþ samàdhirapi na guõaþ //72// ## na vàcyàþ na vaktavyàþ // #<... proktàþ ÷abdaguõà÷ca ye / varõàþ samàso racanà teùàü vya¤jakatàmitàþ // MKpr-K_73 //># ke kasya ityàha ## ñañhaóaóhavarjitàþ kàdayo màntàþ ÷irasi nijavargàntyayuktàþ tathà rephaõakàrau hrasvàntaritàviti varõàþ samàsàbhàvo madhyamaþ samàso veti samàsaþ tathà màdhuryavatã padàntarayogena racanà màdhuryasya vya¤jikà // udàharaõam {anaïgaraïgapratiaü tadaïgaü bhaïgãbhraïgãkçtamànatàïgyàþ / kurvanti yånàü sahasà yathaitàþ svàntàni ÷àntàparacintanàni //347//74///} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 179)>% ## vargaprathamatçtãyàbhyàmantyayoþ dvitãyacaturthayoþ repheõa adha upari ubhayatra và yasya kasyacit tulyayoþ tena tasyaiva saübandhaþ ñavargo 'rthàt õakàravarjaþ ÷akàraùakàrau dãrghasamàsaþ vikañà saüghañanà ojasaþ / udàharaõam ---- {mårdhnàmuddhçttakrñta_ityàdi //348[=159(incorr.285)]//75//} [mårddhnàmudvçttakçttàviralagalagaladraktasaüsaktadhàrà- dhaute÷àïghriprasàdopanatajayajagajjàtamithyàmahimnàm / kailàsollàsanecchàvyatikarapi÷unotsarpidarpoddhuràõàü doùõàü caiùàü kimetat phalamiha nagarãrakùaõe yat prayàsaþ //159//] %<(Harùa's Nàgànanda 8)>% #<÷rutimàtreõa ÷abdàttu yenàrthapratyayo bhavet / sàdhàraõaþ samagràõàü sa prasàdo guõo mataþ // MKpr-K_76 //># samagràõàü rasànàü saüghañanànàü ca / udàharaõam {parimlànaü pãnastanajaghanasaügàdubhayatas- tanormadhyasyàntaþ parimilanamapràpya haritam / idaü vyastanyàsaü ÷lathabhujalatàkùepavalanaiþ kç÷àïgyàþ saütàpaü vadati bisinãpatra÷ayanam //349//76//} %<(Kàlidàsa's Raghuvaü÷a 2.12)>% yadyapi guõaparatantràþ saüghañanàdayastathàpi ## kvacidvàcyaprabandhànapekùayà vaktraucityàdeva racanàdayaþ / yathà {manthàyastàrõavàmbhaþplutakuharacalanmandaradhvànadhãraþ koõàghàteùu garjatpralayaghanaghañànyonyasaüghaññacaõóaþ / kçù.õàkrodhàgradåtaþ kurukulanidhanotpàtanirghàtavàtaþ kenàsmatsiühanàdapratirasitasakho dundubhistàóitosau //350//} %<(Bhaññanàràyaõa's Veõãsaühàra 1.22)>% atra hi na vàcyaü krodhàdivya¤jakam / abhineyàrthaü ca ca kàvyamiti tatpratikålà uddhatà racanàdayaþ / vaktà càtra bhãmasenaþ // kvacidvaktçprabandhànapekùayà vàcyaucityàdeva racanàdayaþ // yathà {prauóhacchedànuråpocchalanarayabhavatsaiühikeyopaghàta- tràsàkçùñà÷vatiryagvalitaravirathenàruõenekùyamàõam / kurvat kàkutsthavãryastutimiva marutàü kandharàrandhrabhàjàü bhàïkàrairbhãmametannipatati viyataþ kumbhakarõottamàïgam //351//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% kvacidvaktçvàcyànapekùàþ prabandhocità eva te // tathàhi ---- àkhyàyikàyàü ÷çïgàre 'pi na masçõavarõàdayaþ / kathàyàü raudre 'pi nàtyantamuddhatàþ / nàñakàdau raudre 'pi na dãrghasamàsàdayaþ // evamanyadapuaucityamanusartavyam //77// iti kàvyaprakà÷e guõàlaïkàrabhedaniyataguõanirõayo nàma aùñama ullàsaþ //8// ======================================================= atha navama ullàsaþ guõavivecane kçte 'laïkàràþ pràptàvasaràþ iti saüprati ÷abdàlaïkàrànàha ---- ## tatheti ÷leùavakroktiþ kàkuvakrokti÷ca / tara padabhaïga÷leùeõa yathà {nàrãõàmanukålamàcarasi cejjànàsi ka÷cetano vàmànàü priyamàdadhàti hitakçnnaivàbalànàü bhavàn / yuktaü kiü hitakartanaü nanu balàbhàvaprasiddhàtmanaþ sàmarthyaü bhavataþ purandaramatacchedaü vidhàtuü kutaþ //352//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% abhaïga÷leùeõa yathà {aho kenedç÷ã buddhirdàruõà tava nirmità / triguõà ÷råyate buddhirna tu dàrumayã kvacit //353//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% kàkvà yathà {gurujanaparatantratayà dårataraü de÷amudyato gantum / alikulakokilalalite naiùyati sakhi surabhisamaye 'sau //354//78//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 191)>% ## svaravaisàdç÷ye 'pi vya¤janasadç÷atvaü varõasàmyam / rasàdyanugataþ prakçùño nyàso 'nupràsaþ // #<... chekavçttigato dvidhà /># chekàþ vidagdhàþ / vçttirniyatavarõagato rasaviùayo vyàpàraþ / gata iti chekànupràso vçttyanupràsa÷ca // kiü tayoþ svaråpam ityàha ---- ## anekasya arthàt vya¤janasya sakçdekavàraü sàdç÷yaü chekànupràsaþ / udàharaõam {tato 'ruõaparispandamandãkçtavapuþ ÷a÷ã / dadhre kàmaparikùàmakàminãgaõóapàõóutàm //355//} %<(Kuntaka's Vakroktijãvita 1.19)>% #<... ekasyàpyasakçtparaþ // MKpr-K_79 //># ekasya api÷abdàdanekasya vya¤janasya dvirbahukçtvo và sàdç÷yaü vçttyanupràsaþ //79// tatra ## ubhayatràpi pràgudàhçtam / #<... komalà paraiþ // MKpr-K_80 //># paraiþ ÷eùaiþ / tàmeva kecit gràmyeti vadanti / udàharaõam {apasàrasya ghanasàraü kuru hàraü dåra eva kiü kamalaiþ / alamalamàli mçõàkairiti vadati divàni÷aü bàlà //356[=341]//} %<(Dàmodaragupta's Kuññanãmata 102)>% //80// ## etàstisro vçttayaþ vàmànàdãnàü mate vaidarbhãgauóãpà¤càlyàkhyà rãtayo matàþ // #<÷àbdastu làñànupràso bhede tàtparyamàtrataþ // MKpr-K_81 //># ÷abdagato 'nupràsaþ ÷abdàrthayorabhede 'pyanvayamàtrabhedàt làñajanavallabhatvàcca làñànupràsaþ / eùa padànupràsa ityanye //81// ## sa iti làñànupràsaþ / udàharaõam {yasya na savidhe dayità davadahanastuhinadãdhitistasya / yasya ca savidhe dayità davadahanastuhinadãdhitistasya //357//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 161)>% #<... padasyàpi ...># api÷abdena sa iti samuccãyate / udàharaõam {vadanaü varavarõinyàstasyàþ satyaü sudhàkaraþ / sudhàkaraþ kva nu punaþ kalaïkavikalo bhavet //358//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 194)>% #<... vçttàvanyatra tatra và / nàmnaþ sa vçttyavçttyo÷ca ...># ekasmin samàse bhinne và samàse samàsàsamàsayorvà nàmnaþ pràtipadikasya na tu padasya sàråpyam / udàharaõam {sitakarakararuciravibhà vibhàkaràkàra dharaõidhara kãrtiþ / pauruùakamalà kamalà sàpi tavaivàsti nànyasya //359 [=314]//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 195)>% #<... tadevaü pa¤cadhà mataþ // MKpr-K_82 //># ## samarasamaraso 'yamityàdàvekeùàmarthavattve anyeùàmanarthakatve bhinnàrthànàmiti na yujyate vaktum iti arthe satãtyuktam / seti sarorasa ityàdivailakùaõyena tenaiva krameõa sthità / #<... pàdatadbhàgavçtti tadyàtyanekatàm // MKpr-K_83 //># prathamo dvitãyàdau dvitãyastçtãyàdau tçtãya÷caturthe prathamastriùvapãti sapta / prathamo dvitãye tçtãya÷caturthe prathama÷caturthe dvitãyastçtãye, iti dve / tadevaü pàdajaü navabhedam / ardhàvçttiþ ÷lokàvçtti÷ceti dve / dvidhà vibhakte pàde prathamàdipàdàdibhàgaþ pårvavat dvitãyàdipàdàdibhàgeùu antabhàgo 'nantabhàgeùviti viü÷atirbhedàþ ÷lokàntare hi nàsau bhàgàvçttiþ / trikhaõóe triü÷at catuþkhaõóe catvàriü÷at / prathamapàdàdigatàntyàrghàdibhàgo dvitãyapàdàdigate àdyàrdhàdibhàge yamyate ityàdyanvarthatànusaraõenànekabhedam / antàdikam / àdyantikam / tatsamucchayaþ / madhyàdikam / àdimadhyam / antamadhyam / madhy¤tikam / teùàü samuccayaþ / tathà tasminneva pàde àdyàdibhàgànàü madhyàdibhàge aniyate ca sthàne àvçttiriti prabhåtatamabhedam / tadetatkàvyàntargaóubhåtam iti nàsya bhedalakùaõaü kçtam / diïmàtramudàhriyate / {sannàrãbharaõomàyamàràdhya vidhu÷ekharam / sannàrãbharaõomàyastatastvaü pçthivãü jaya //360//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 10.27)>% {vinàyameno nayatàsukhàdinà vinà yamenonayatà sukhàdinà / mahàjanodãyata mànasàdaraü mahàjanodã yatamànasàdaram //361//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 3.5)>% {sa tvàrambharatova÷yamabalaü vitatàravam / sarvadà raõamànaiùãdavànalasamasthitaþ //362//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 3.18)>% {sattvàrambharatova÷yamavalambitatàravam / sarvadàraõamànaiùã davànalasamasthitaþ //363//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra3-19)>% {anantamahimavyàptavi÷vàü vedhà na veda yàm / yà ca màteva bhajate praõate mànave dayàm //364//} %<(ânandavardhana's Devi÷ataka 1)>% {yadànato 'yadà nato nayàtyayaü na yàtyayam / ÷ivehitàü ÷ive hitàü smaràmitàü smaràmi tàm //365//} %<(ânandavardhana's Devi÷ataka 49)>% {sarasvati prasàdaü me sthitiü cittasarasvati / sara svati kuru kùetrakurukùetrasarasvati //366//} %<(ânandavardhana's Devã÷ataka 50)>% {sasàra sàkaü darpaõe kandarpeõa sasàrasà / ÷arannavànà bibhràõà nàvibhràõà ÷arannavà //367//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 3.35)>% {madhuparàjiparàjitamànãjanamanaþsumanaþsurabhi ÷riyam / abhçta vàritavàrijaviplavaü sphuñitatàmratatàmravaõaü jagat //368//} %<(Ratnàkara's Haravijaya 3.57)>% evaü vaicitryasahasraiþ sthitamanyadunneyam //83// ## {arthabhedena ÷abdabhedaþ} iti dar÷ane {kàvyamàrge svaro na gaõyate} iti ca naye vàcyabhedena bhinnà api ÷abdà yat yugapaduccàraõena ÷liùyanti bhinnaü svaråpamapahnuvate sa ÷leùaþ / sa ca varõapadaliïgabhàùàprakçtipratyayavibhaktivacan¤anàü bhedàdaùñadhà / krameõodàharaõam ---- [(1) varõa] {alaïkàraþ ÷aïkàkaranarakapàlaü parijano vi÷ãrõàïgo bhçïgã avsu ca vçùa eko bahuvayàþ / avastheyaü sthàõor'pi bhavati sarvàmaraguror- vidhau vakre mårdhni sthitavati vayaü ke punaramã //369//} %<(Subhàùitaratnàkara 1344)>% [(2) pada] {pçthukàrtasvarapàtraü bhåùitaniþ÷eùaparijanaü deva / vilasatkareõugahanaü saüprati samamàvayoþ sadanam //370[=306]//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% [(3) liïga, (8) vacana] {bhaktiprahvavilokanapraõayinã nãlotpalaspardhinã dhyànàlambanatàü samàdhiniratairnãtehitapràptaye / làvaõyasya mahànidhã rasikatàü lakùmãdç÷ostanvatã yuùmàkaü kurutàü bhavàrti÷amanaü netre tanurvà hareþ //371//} %<(Vallabhadeva's Subhàùitàvali)>% eùa vacana÷leùo 'pi / [(4) bhàùà] {mahadesurasaüdhamme tamavasamàsaügamàgamàharaõe / harabahusaraõaü taü cittamohamavasara_ume sahasà //372//} [mama dehi rasaü dharme tamoa÷àm à÷àü gamàgamàt hara naþ / haravadhu ÷araõaü tvaü cittamoho 'pasaratu me sahasà //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 991 ; ânandavardhana's Devi÷ataka)>% [(5) prakçti] {ayaü sarvàõi ÷àstràõi hçdi j¤eùu ca vakùyati / sàmarthyakçdamitràõàü mitràõàü ca nçpàtmajaþ //373//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% [(6) pratyaya] {rajaniramaõamauleþ pàdapadmàvaloka- kùaõasamayaparàptàpårvasaüsahasram / pramathanivahamadhye jàtucittvatprasàdàd ahamucitaruciþ syànnandità sà tathà me //374//} [(7) vibhakti] {sarvasvaü hara sarvasya tvaü bhavacchedatatparaþ / nayopakàrasàümukhyamàyàsi tanuvartanam //375//84//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% ## navamopãtyapirbhinnakramaþ / udàharaõam ---- {yosakçtparagotràõàü pakùacchedakùaõakùamaþ / ÷atakoñidatàü bibhradcibudhendraþ sa ràjate //376//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 201)>% atra prakaraõàdiniyamàbhàvàt dvàvapyarthau vàcyau // nanu svaritàdiguõabhedàd bhinnaprayatnoccàryàõàü tadabhàvàdabhinnaprayatnoccàryàõàü ca ÷abdànàü bandhe 'laïkàràntarapratibhotpattihetuþ ÷abda÷leùo 'rtha÷leùa÷ceti dvividho 'pyarthàlaïkàramadhye parigaõito 'nyairiti kathamayaü ÷abdàlaïkàraþ / ucyate ---- iha doùaguõàlaïkàràõàü ÷abdàrthagatatvena yo vibhàgaþ saþ anvayavyatirekàbhyàmeva vyavatiùñhate / tathàhi ---- kaùñavàdigàóhatvàdyanupràsàdayaþ vyarthatvàdiprauóhyàdyupamàdayastadbhàvatadabhàvànuvidhàyitvàdeva ÷abdàrthagatatvena vyavasthàpyante / svayaü ca pallavàtàmrabhàsvatkaraviràjità / ityabhaïgaþ {prabhàtasaüdhyevàsvàpaphalalubdhehitapradà //377//} iti sabhaïgaþ iti dvàvapi ÷abdaikasamà÷rayàviti dvayorapi ÷abda÷leùatvamupapannaü na tvàdyasyàrtha÷leùatvam / artha÷leùasya tu sa viùayaþ yatra ÷abdaparivartane 'pi na ÷leùatvakhaõóanà / yathà {stokenonnatimàyàti stokenàyàtyadhogatim / aho susadç÷ã vçttistulàkoñeþ khalasya ca //378//} %<(Kàlidàsa's Pa¤castavã 1.150)>% na càyamupamàpratibhotpattihetuþ ÷leùaþ api tu ÷leùapratibhotpattiheturupamà / tathàpi ---- yathà {kamalamiva mukhaü manoj¤ametatkacatitaràm} ityàdau guõasàmye kriyàsàmye ubhayasàmye và upamà / tathà 'sakalakalaü purametajjàtaü saüprati sudhàü÷ubimbamiva' ityàdau ÷abdamàtrasàmye 'pi sà yuktaiva / tathà hyuktaü rudrañena {sphuñamarthàlaïkàràvetàvupamàsamuccayau kiü tu / à÷ritya ÷abdamàtraü s÷mànyamihàpi saübhavataþ //} iti / %<(Rudraña, Kàvyàlaïkàra)>% na ca {kamalamiva mukham} ityàdiþ sàdhàraõadharmaprayoga÷ånya upamàviùaya iti vaktaü yuktaü pårõopamàyà nirviùayatvàpatteþ // {deva tvameva pàtàlamà÷ànàü tvaü nibandhanam / tvaü càmaramarudbhåmireko lokatrayàtmakaþ //379//} ityàdiþ ÷leùasya copamàdyalaïkàraviviktosti viùaya iti / dvayoryoge saükara eva / upapattiparyàlocane tu upamàyà evàyaü yukto viùayaþ / anyathà viùayàpahàra eva pårõopamàyàþ syàt / na ca 'abindusundarã nityaü galallàvaõyabindukà' ityàdau virodhapratibhotpattihetuþ ÷leùaþ api tu ÷leùapratibhotpattiheturvirodhaþ / na hyatràrthadvayapratipàdakaþ ÷abda÷leùaþ dvitãyàrthasya pratibhàtamàtrasya prarohàbhàvàt / na ca virodhàbhàsa iva virodhaþ ÷leùàbhàsaþ ÷leùaþ / tadevamàdiùu vàkyeùu ÷leùapratibhotpattiheturalaïkàràntarameva / tathà ca { sadvaü÷amuktàmaõiþ //380//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 10.27)>% {nàlpaþ kaviriva svalpa÷loko deva mahàn bhavàn //381//} {anuràgavatã saüdhyà divasastatpuraþsaraþ / aho daivagati÷citrà tathàpi na samàgamaþ //382//} %<(ânandavardana's dhvanyàloka 1.9)>% {àdàya càpamacalaü kçtvàhãnaü guõaü viùamadçùñiþ / ya÷citramacyuta÷aro lakùyamabhàïkùãnnamastasmai //383//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% ityàdàvekade÷avivartiråpaka÷leùavyatirekasamàsoktivirodhatvamucitaü na tu ÷leùatvam // ÷abda÷leùa iti cocyate arthàlaïkàramadhye ca lakùyate iti ko 'yaü nayaþ / kiü ca caicitryamalaïkàra iti ya eva kavipratibhàsaürambhagocarastatreva vicitratà iti saivàlaïkàrabhåmiþ / arthamukhaprekùitvameteùàü ÷abdànàmiti cet anupràsàdãnàmapi tathaiveti te 'pyarthàlaïkàràþ kiü nocyante / rasàdivya¤jakasvaråpavàcyavi÷eùasavyapekùatve 'pi hyanupràsàdãnàm alaïkàratà / ÷abdaguõadoùàõàmapyarthàpekùayaiva guõadoùatà / arthaguõadoùàlaïkàràõàü ÷abdàpekùayaiva vyavasthitiriti te 'pi ÷abdagatatvenocyantàm / {vidhau vakre mårdhni} ityàdau ca varõàdi÷leùe ekaprayatnoccàryatve 'rtha÷leùatvaü ÷abdabhede 'pi prasajyatàmityevamàdi svayaü vicàryam // ## saünive÷avi÷eùeõa yatra nyastà varõàþ khaógamurajapadmàdyàkàramullàsayanti taccitraü kàvyam / kaùñaü kàvyametaditi diïmàtraü pradar÷yate / udàharaõam ---- {màràri÷akraràmebhamukhairàsàraraühasà / sàràrabdhastavà nityaü tadàrtiharaõakùamà //384//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 5.6)>% {màtà natànàü saüghaññaþ÷riyàü bàdhitasaübhramà / mànyàtha sãmà ràmàõàü ÷aü me di÷yàdumàdimà //385//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 5.7)>% %<(khaïgabandhaþ)>% {saralà bahulàrambhataralàlibalàravà / vàralàbahulàmandakaralàbahulàmalà //386//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 5.19)>% %<(murajabandhaþ)>% {bhàsate pratibhàsàra rasàbhàtàhatàvibhà / bhàvitàtmà ÷ubhà vàde devàbhà bata te sabhà //387//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% %<(padmabandhaþ)>% {rasàsàra rasà sàrasàyatàkùakùatàyasà / sàtàvàta tavàtàsà rakùatastvastvatakùara //388//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 3.399)>% %<(sarvatobhadram)>% saübhavino 'pyanye prabhedàþ ÷aktimàtraprakà÷akà na tu kàvyaråpatàü dadhatãti na pradar÷yante //85// ## bhinnaråpasàrthakànarthaka÷abdaniùñhamekàrthatvena mukhe bhàsanaü punaruktavadàbhàsaþ / sa ca #<... ÷abdasya ...># sabhaïgàbhaïgaråpakevala÷abdaniùñhaþ / udàharaõam ---- {arivadhadeha÷arãraþ sahasà rathisåtaturagapàdàtaþ / bhàti sadànatyàgaþ sthiratàyàmavanitalatilakaþ //389//} %<(Udbhaña's Kàvyàlaïkàrasàrasaïgraha 1)>% {cakàsatyaïganàràmàþ kautukànandahetavaþ / tasya ràj¤aþ sumanaso vibudhàþ pàr÷vavartinaþ //390//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 207)>% #<... tathà ÷abdàrthayorayam // MKpr-K_86 //># udàharaõam ---- {tanuvapurajaghanyo 'sau kariku¤jararudhiraraktakharanakharaþ / tejodhàma mahaþpçthumanasàmindro harirjiùõuþ //391//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atraikasmin pade parivartite nàlaïkàra iti ÷abdà÷rayaþ aparasmiüstu parivartite 'pi sa na hãyate ityarthaniùñha ityubhayàlaïkàro 'yam //86// iti kàvyaprakà÷e ÷abdàlaïkàranirõayo nàma navama ullàsaþ // ========================================================= atha da÷ama ullàsaþ arthàlaïkàrànàha ## upamànopameyayoreva na tu kàryakàraõàdikayoþ sàdharmyaü bhavatãti tayoreva samànena dharmeõa saübandha upamà / #<... pårõà luptà ca ...># upamànopameyasàdhàraõadharmopamàpratipàdakànàmupàdàne pårõà / ekasya dvayostrayàõàü và lope luptà // #<... sàgrimà /># #<÷rautyàrthã ca bhavedvàkye samàse taddhite tathà // MKpr-K_87 //># agrimà pårõà / yathevàdi÷abdà yatparàstasyaivopamànatàpratãtiriti yadyapyupamànavi÷eùaõànyete tathàpi ÷abda÷aktimahimnà ÷rutyaiva ùaùñhãvat saübandhaü pratipàdayantãti tatsadbhàve ÷rautã upamà / tathaiva {tatra tasyeva} ityanenevàrthe vihitasya vaterupàdàne // {tena tulyaü mukham} ityàdàvupameye eva {tattulyamasya} ityàdau copamàne eva {idaü ca tacca tulyam} ityubhayatràpi tulyàdi÷abdànàü vi÷ràntiriti sàmyaparyàlocanayà tulyatàpratãtiriti sàdharmyasyàrthatvàttulyàdi÷andopàdàne àrthã tadvat 'tena tulyaü kriyà cedvatiþ' ityanena vihitasya vateþ sthitau / {ivena nityasamàso vibhaktyapolaþ pårvapadakçtisvaratvaü ca} iti nityasamàse iva÷abdayoge samàsagà // krameõodàharaõam ---- {svapne 'pi samareùu tvàü vijaya÷rãrna mu¤chati / prabhàvaprabhavaü kàntaü svàdhãnapatikà yathà //392//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {cakitahariõalolalocanàyàþ krudhi taruõàruõatàrahàrikànti / sarasijamidamànanaü ca tasyàþ samamiti cetasi saümadaü vidhatte //393//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 211)>% {atyàyatairniyamakàribhiruddhatànàü divyaiþ prabhàbhiranapàyamayairupàyaiþ / ÷aurirbhujairiva caturbhiradaþ sadà yo lakùmãvilàsabhavanairbhuvanaü babhàra //394//} %<(øivasvàmin's Kapphinàbhyudaya 1.39)>% {avitathamanorathapathaprathaneùu praguõa garimagãta÷rãþ / suratarusadç÷aþ sa bhavàn abhilaùaõãyaþ kùitã÷varo na kasya //395//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {gàmbhãryagarimà tasya satyaïgaïgàbhujaïgavat / duràlokaþ sa samare nidàghàmbararatnavat //396//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% svàdhãnapatikà kàntaü bhajamànà yathàü lokottaracamatkàrabhåþ tathà jaya÷rãstvadàsevanenetyàdinà pratãyamànena vinà yadyapi noktervaicitryam / vaicitryaü càlaïkàraþ / tathàpi na dhvaniguõãbhåtavyaïgyavyavahàraþ / na khalu vyaïgyasaüspar÷aparàmar÷àdatra càrutàpratãtiþ / api tu vàcya vaicityapratibhàsàdeva // rasàdistu vyaïgyor'rthàlaïkàràntaraü ca sarvatràvyabhicàrãtyagaõayitvaiva tadalaïkàrà udàhçtàþ / tadrahitatvena tu udàhriyamàõà virasatàmàvahantãti pårvàparaciruddhàbhidhànamiti na codanãyam //87// ## dharmaþ sàdhàraõaþ / taddhite kalpavàdau tvàrthyeva // tena pa¤ca // udàharaõam ---- {dhanyasyànanyasàmànyasaujanyotkarùa÷àlinaþ / karaõãyaü vaca÷cetaþ satyaü tasyàmçtaü yathà //397//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {àkçùñakaravàlo 'sau saüparàye paribhraman / pratyarthisenayà dçùñaþ kçtàntena samaþ prabhuþ //398//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {karavàla ivàcàrastasya vàgamçtopamà / viùakalpaü mano vetsi yadi jãvasi tatsakhe //399//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% ## {sa_alakaraõaparavãsàmasiriviaraõaü õa sarasakavvassa / dãsa_i aha và õisamma_i sarisaü aüsaüsametteõa //400//} [sakalakaraõaparaci÷ràma÷rãvitaraõaü na sarasakàvyasya / dç÷yate 'tha và ni÷amyate sadç÷amaü÷àü÷amàtreõa //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 995)>% kavvassetryatra kavvasamamiti sarisamityatra ca õåõamiti pàñhe eùaiva samàsagà //88// ## và÷abdaþ upamàdyotaka iti / vàderupamàpratipàdakasya lope ùañ samàsena karnõo 'dhikaraõàccotpannena kyacà kartuþ kyaïà karmakartrorupapadayorõamulà ca bhavet // udàharaõam ---- {tataþ kumudanàthena kàminãgaõóapàõóunà / netrànandena candreõa màhendrã digalaïkçtà //401//} %<(Mahàbhàrata dro.[184-46])>% tathà {asitabhujagabhãùaõàsipatro ruharuhikàhitacittatårõacàraþ / pulakitatanurutkapolakàntiþ pratibhañavikramadar÷aneyamàsãt //402//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {pauraü sutãyati janaü samaràntaresà- vantaþpurãyati vicitracaritracu¤cuþ / nàrãyate samarasãmni kçpàõapàõer àlokya tasya caritàni sapatnasenà //403//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 217)>% {mçdhe nidàghagharmàü÷udar÷aü pa÷yanti taü pare / sa punaþ pàrthasaücàraü saücaratyavanãpatiþ //404//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 218)>% #<... etaddvilope kvipsamàsagà // MKpr-K_89 //># etayordhrmavàdyoþ / udàharaõam ---- {savità vidhavati vidhurapi savitarati tathà dinanti yàminyaþ / yàminayanti dinàni ca sukhaduþkhava÷ãkçte manasi //405//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 219)>% {paripanthimanojya÷atairapi duràkramaþ / saüparàyapravçttausau ràjate ràjaku¤jaraþ //406//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% //89// ## {ñuñuõõanto marihisi kaõñaakaliàiü keaivaõàiü / màlaikusumasaricchaü bhamara bhamanto õa pàvihisi //407//} [ñuõñuõàyamàno mariùyasi kaõñakakalitàni ketakãvanàni / màlatãkusumasadçkùaü bhramara bhraman na pràpsyasi //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 979 ; Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana)>% kusumeõa samamiti pàñhe vàkyagà / ## àse niràse / {aràtivikramàlokavikasvaravilocanaþ / kçpàõodagradordaõóaþ sa sahasràyudhãyati //408//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atràtmà upameyaþ / #<... trilope ca samàsagà // MKpr-K_90 //># trayàõàü vàdidharmopamànànàm / udàharaõam ---- {taruõamani kçtàvalokanà lalitavilàsavitãrõavigrahà / smara÷aravisaràcitàntarà mçganayanà harate munermanaþ //409//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra saptamyupamànetyàdinà yadà samàsalopau bhavataþ / tadedamudàharaõam // krårasyàcàrasyàyaþ÷ålatayàdhyavasàyàd ayaþ÷ålenànvicchati {àyaþ÷ålikaþ} ityati÷ayoktirna tu kråràcàropameyataikùõyadharmavàdãnàü lope trilope 'yamupamà / evamekonaviü÷atirluptàþ pårõàbhiþ saha pa¤caviü÷atiþ // {anayeneva ràjya÷rãrdainyeneva manasvità / mamlau sàtha viùàdena padminãva himàmbhasà //410//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 222)>% ityabhinne sàdhàraõe dharme // {jyotsneva nayanànandaþ sureva madakàraõam / prabhuteva samàkçùñasarvalokà nitambinã //411//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% ity bhinne ca tasmin ekasyaiva bahåpamànopàdàne màlopamà / yathottaramupameyasyopamànatve pårvavadabhinnadharmatve {anavaratakanakavitaraõajalalavabhçtakarataraïgitàrthitateþ / bhaõitiriva matirmatiriva ceùñà ceùñeva kãrtirativimalà //412//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {matiriva mårtirmadhurà mårtiriva sabhà prabhàvacità / tasya sabheva jaya÷rãþ ÷akyà jetuü nçpasya na pareùàm //413//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 223)>% ityàdikà ra÷anopamà ca na lakùità evaüvidhavaicitryasahasrasaübhavàt uktabhedànatikramàcca //90// ## upamànàntarasaübandhàbhàvo 'nanvayaþ / udàharaõam ---- {na kevalaü bhàti nitàntakàntirnitambanã saiva nitambinãva / yàvadvilàsàyudhalàsyavàsàste tadvilàsà iva tadvilàsàþ //414//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% #<... viparyàsa upameyopamà tayoþ // MKpr-K_91 //># tayoþ upamànopameyayoþ / parivçttiþ arthàt vàkyadvaye / itaropamànavyavacchedaparà upameyenopamà iti upameyopamà / udàharaõam ---- {kamaleva matirmatiriva kamalà tanuriva vibhà vibheva tanuþ / dharaõãva dhçtirdhçtiriva dharaõã satataü vibhàti bata yasya //415// %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 225)>% //91// ## samena upamànena / udàharaõam ---- {unmeùaü yo mama na sahate jàtivairã ni÷àyàm indorindãvaradaladç÷à tasya saundaryadarpaþ / nãtiþ ÷àntiü prasabhamanayà vaktrakàntyeti harùàl lagnà manye lalitatanu te pàdayoþ padmalakùmãþ //416//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {limpatãva tamo 'ïgàni varùatãvà¤janaü nabhaþ / asatpuruùaseveva dçùñirviphalatàü gatà //417//} %<(øådraka's Mçcchakañikà 1.32)>% ityàdau vyàpanàdi lepanàdiråpatayà saübhàvitam // ## bhedoktau yathà {ayaü màrtaõóaþ kiü sa khalu turagaiþ saptabhiritaþ kç÷ànuþ kiü sarvàþ prasarati di÷o naiùa niyatam / kçtàntaþ kiü sàkùànmahiùavahano 'sàviti ciraü samàlokyàjau tvàü vidadhati vikalpàn pratibhañàþ //418//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% bhedoktàvityanena na kevalamayaü ni÷cayagarbho yàvanni÷cayànto 'pi saüdehaþ svãkrñaþ / yathà {induþ kiü kva kalaïkaþ sarasijametat kimambu kutra gatam / lalitasavilàsavacanairmukhamiti hariõàkùi ni÷citaü parataþ //419//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% kiü tu ni÷cayagarbha iva nàtra ni÷cayaþ pratãyamàna iti upekùito bhaññodbhañena / tadanuktau yathà {asyàþ sargavidhau prajàpatirabhåccandro nu kàntipradaþ ÷çïgàraikarasaþ svayaü nu madano màso nu puùpàkaraþ / vedàbhyàsajaóaþ kathaü nu viùayavyàvçttakautåhalo nirmàtuü prabhavenmanoharamidaü råpaü puràõo muniþ //420//} %<(Kàlidàsa's Vikramorva÷ãya 1.8)>% //92// ## atisàmyàd anapahnutabhedayoþ abhedaþ / ## àropaviùayà iva àropyamàõàþ yadà ÷abdopàttàþ tadà samastàni vaståni viùayosyeti samastavastuviùayam / àropità iti bahuvacanamavivakùitam / yathà {jyotsnàbhasmacchuraõadhavalà bibhratã tàrakàsthã- nyantardhànavyasanarasikà ràtrikàpàlikãyam / dvãpàd dvãpaü bhramati dadhatã candramudràkapàle nyastaü siddhà¤janaparimalaü là¤chanasyacchalena //421//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% atra pàdatraye, antardhànavyasanarasikatvamàropitadharma eveti råpakaparigrahe sàdhakamastãtitatsaükarà÷aïkà na kàryà //93// #<÷rautà àrtha÷ca te yasminnekade÷avivarti tat /># kevidàropyamàõàþ ÷abdo 'pàttàþ kecidarthasàmarthyàdavaseyàþ ityekade÷avivartanàt ekade÷avivarti / yathà {jassa raõante_ura_e kare kuõantassa maõóalaggala_aü / rasasaümuhã vi sahasà paramuhã ho_i ri_useõà //422//} [yasya raõàntaþpure kare kurvato maõóalàgralatàm / rasasaümukhyapi sahasà parà¤mukhã bhavati ripusenà //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 980)>% atra raõasyàntaþpuratvamàropyamàõaü ÷abdo 'pàttam maõóalàgralatàyàþ nàyikàtvam ripusenàyà÷ca pratinàyikàtvam arthasàmarthyàdavasãyate iti ekade÷e vi÷eùeõa vartanàdekade÷avivarti / ## uktadvibhedaü sàvayavam // #<... niraïgaü tu ÷uddhaü ...># yathà {kuraïgãvàïgàni stimitayati gãtadhvaniùu yat sakhãü kàntodantaü ÷rutamapi punaþ pra÷nayati yat / anidraü yaccàntaþ svapiti tadaho vedmyabhinavàü pravçtto 'syàþ sektuü hçdi manasijaþ premalatikàm //423//} %<(Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana ; Abhinavagupta's Abhinavabhàratã)>% #<... màlà tu pårvavat // MKpr-K_94 //># màlopamàyàmivaikasmin bahava àropitàþ / yathà {saundaryasya taraïgiõã taruõimotkarùasya harùodgamaþ kànteþ kàrmaõakarma narmarahasàmullàsanàvàsabhåþ / vidyà vakragiràü vidheranavadhipràvãõyasàkùàtkriyà vàõàþ pa¤ca÷ilãmukhasya lalanàcåóàmaõiþ sà priyà //424//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% //94// ## yathà {vidvanmànasahaüsa vairikamalàsaükocadãptadyute durgàmàrgaõanãlalohita samitsvãkàravai÷vànara / satyaprãtividhànadakùa vijayapràgbhàvabhãma prabho sàmràjyaü varavãra vatsara÷ataü vairi¤camuccaiþ kriyàþ //425//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% atra mànasameva mànasam kamalàyàþ saükoca eva kamalànàmasaükocaþ durgàõàmamàrgaõameva durgàyàþ màrgaõam samitàü svãkàra eva samidhàü svãkàraþ satye pratãtireva satyàmaprãtiþ vijayaþ paraparàbhava eva vijayorjunaþ evamàropaõanimitto haüsàderàropaþ / yadyapi ÷abdàrthàlaïkàro 'yamityuktaü vakùyate ca tathàpi prasiddhyanurodhàdatroktaþ / ekade÷avivarti hãdamanyairabhidhãyate // bhedabhàji yathà {àlànaü jayaku¤jarasya dçùadàü seturvipadvàridheþ pårvàdriþ karavàlacaõóamahaso lãlopadhànaü ÷riyaþ / saügràmàmçtasàgarapramathanakrãóàvidhau mandaro ràjan ràjati vãravairivanitàvaidhavyadaste bhujaþ //426//} %<(Mahimabhañña's Vyaktiviveka)>% atra jayàderbhinna÷abdavàcyasya ku¤jaratvàdyàrope bhujasya àlànatvàdyàropo yujyate / {alaukikamahàlokaprakà÷itajagattrayaþ / ståyate deva sadvaü÷amuktàratnaü na kairbhavàn //427//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {niravadhi ca nirà÷rayaü ca yasya sthitamanivartitakautukaprap¤cam / prathama iha bhavàn sa kårmamårtirjayati caturda÷alokavallikandaþ //428//} %<(Vàmana's Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 3,4.32)>% iti ca amàlàråpoakamapi paraüparitaü draùñavyam // {kisalayakarairlatànàü karakamalaiþ kàminàü mano jayati / nalinãnàü kamalamukhaiþ mukhendubhiryoùitàü madanaþ //429//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 8.50)>% ityàdi ra÷anàråpakaü na vaicitryavaditi na lakùitam //95// ## upameyam asatyaü kçtvopamànaü satyatayà yat sthàpyate sà tu apahnutiþ udàharaõam ---- {avàptaþ pràgalbhyaü pariõatarucaþ ÷ailatanaye kalaïko naivàyaü vilasati ÷a÷àïkasya vapuùi / amuùyeyaü manye vigaladamçtasyanda÷i÷ire rati÷ràntà ÷ete rajaniramaõã gàóhamurasi //430//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% itthaü và {bata sakhi kiyadetat pa÷ya vairaü smarasya priyavirahakç÷esmin ràgiloke tathà hi / upavanasahakàrodbhàsibhçïgacchalena prativi÷ikhamanenoññaïkitaü kàlakåñam //431//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra hi na sabhçïgàõi sahakàràõi api tu sakàlakåñà ÷arà iti pratãtiþ / evaü và {amuùmiüllàvaõyàmçtasarasi nånaü mçgadç÷aþ smaraþ ÷arvapluùñaþ pçthujaghanabhàge nipatitaþ / yadaïgàïgàraõàü prathamapi÷unà nàbhikuhare ÷ikhà dhåmasyeyaü pariõaümati romàvalivapuþ //432//} %<(Vallabhadeva's Subhàùitàvali, Bombay Sankrit and Prakrit Series. 1558)>% atra na romàvaliþ dhåma÷ikheyamiti pratipattiþ // evamiyaü bhaïgyantarairapyåhyà // #<÷leùaþ sa vàkya ekasmin yatrànekàrthatà bhavet // MKpr-K_96 //># ekàrthapratipàdakànàmeva ÷abdànàü yatràneko 'rthaþ sa ÷leùaþ / udàharaõam ---- {udayamayate diïmàlinyaü niràkurutetaràü nayati nidhanaü nidràmudràü pravartayati kriyàþ / racayatitaràü svairàcàrapravartanakartanaü bata bata lasattejaþpu¤jo vibhàti vibhàkaraþ //433//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 237)>% atràbhidhàyà aniyantraõàt dvàvapyarkabhåpau vàcyau //96// ## prakçtàrthapratipàdakavàkyena ÷liùñavi÷eùaõamàhàtmyàt na tu vi÷eùyasya sàmarthyàdapi yat aprakçtasyàrthasyàbhidhànam sà samàsena saükùepeõàrthadvayakathanàt samàsoktiþ / udàharaõam ---- {lahiåõa tujjha bàhupphaüsaü jãe sa ko vi ullàso / jaalacchã tuba virahe õa hujjalà dubbalà õaü sà //434//} [labdhvà tava bàhuspar÷a yasyàþ sa ko 'pyullàsaþ / jayalakùmãstava virahe na khalåjjvalà durbalà nanu sà //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã, Nirnaya Sagar Press. 428)>% atra jayalakùmã÷abdasya kevalaü kàntàvàcakatvaü nàsti // #<... nidar÷anà / abhavanvastusaübandha upamàparikalpakaþ // MKpr-K_97 //># nidar÷anaü dçùñàntakaraõam / udàharaõam ---- {kva såryaprabhàvo vaü÷aþ kva càlpaviùayà matiþ / titãrùurdustaraü mohàduóupenàsmi sàgaram //435//} %<(Kàlidàsa's Raghuvaü÷a1-2)>% atra uóupena sàgarataraõamiva manmatyà såryavaü÷avarõanamityupamàyàü paryavasyati / yathà và {udayati vitatordhvara÷mirajjàvahimarucau himadhàmni yàti càstam / vahati girirayaü vilambighaõñàdvayaparivàritavàraõendralãlàm //436//} %<(Màgha's Si÷upàlavadha, Nirnaya Sagar Press. 4.20)>% atra kathmanyasya lãlàmanyo vahatãti tatsadç÷ãmityupamàyàü paryavasànam / {dorbhyàü titãrùati taraïgavatãbhujaïgam àdàtumicchati kare hariõàïkabimbam / meruülilaïghayiùati dhruvameùa deva yaste guõàn gaditumudyamamàdadhati //437//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 241)>% ityàdau màlàråpàpyeùà draùñavyà //97// ## kriyayaiva svasvaråpasvakàraõayoþ saübandho yadavagamyate sà aparà nidar÷anà / yathà {unnataü padamavàpya yo laghuhelayaiva patediti bruvan / ÷aila÷ekharagato dçùatkaõa÷càrumàrutadhutaþ patatyadhaþ //438//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 242)>% atra pàtakriyayà patanasya làghave sati unnatapadapràptiråpasya ca saübandhaþ khyàpyate // ## apràkaraõikasyàbhidhànena pràkaraõikasyàkùepo 'prastutapra÷aüsà //98// ## tadanyasya kàraõàdeþ / krameõodàhyaõam ---- {yàtà kiü na milanti sundari puna÷cintà tvayà matkçte no kàryà nitaràü kç÷àsi kathayatyevaü sabàùpe mayi / lajjàmantharatàrakeõa nipatatpãtà÷ruõà cakùuùà dçùñvà màü hasitena bhàvimaraõotsàhastayà såcitaþ //439//} %<(Amaru÷ataka 10)>% atra prasthànàtkimiti nivçtto 'sãti kàrye pçùñe kàraõamabhihitam / {ràjanràjasutà na pàñhayati màü devyo 'pi tåùõãü sthitàþ kubje bhojaya màü kumàrasacivairnàdyàpi kiü bhujyate / itthaü nàtha ÷ukastavàribhavane muktodhvagaiþ pa¤jaràc citrasthànavalokya ÷ånyavalabhàvekaikamàbhàùate //440//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% atra prasthànodyataü bhavantaü j¤àtvà sahasaiva tvadarayaþ palàyya gatàþ iti kàraõe prastute kàryamuktam / {etattasya mukhàtkiyat kamalinãpatre kaõaü vàriõo yanmuktàmaõirityamaüsta sa jaóaþ÷çõvanyadasmàdapi / aïgulyagralaghukriyàpravilayinyàdãyamàne ÷anaiþ kutroóóãya gato mametyanudinaü nidràti nàntaþ÷ucà //441//} %<(Bhallaña÷ataka 94)>% atràsthàne jaóànàü mamatvasaübhàvanà bhavatãti sàmànye prastute vi÷eùaþ kathitaþ / {suhçdvadhåbàùpajalapramàrjanaü karoti vairapratiyàtanena yaþ / sa eva påjyaþ sa pumànsa nãtimànsujãvitaü tasya sa bhàjanaü ÷riyaþ //442//} %<(Udbhaña's Kàvyàlaïkàrasàrasaïgraha)>% atra 'kçùõaü nihatya narakàsuravadhånàü yadi duþkham pra÷amayasi tat tvameva ÷làghyaþ' iti vi÷eùe prakçte sàmànyamabhihitam / tuye prastute tulyàbhidhàne trayaþ prakàràþ / ÷leùaþ samàsoktiþ sàdç÷yamàtraü và tulyàt tulyasya hyàkùepe hetuþ / krameõodàharaõam -- {puüstvàdapi pravicalet yadi yadyadho 'pi yàyàd yadi praõayane na mahànapi syàt / abhyuddharettadapi vi÷vamitãdç÷ãyaü kenàpi dik orakañità puruùottamena //443//} %<(Bhallaña÷ataka 79)>% {ye¤àsyabhyuditena candra gamitaþ klàntiü ravau tatra te yujyeta pratikartumeva na punastasyaiva pàdagrahaþ / kùãõenaitadanuùñhitaü yadi tataþ kiü lajjase no manàg astvevaü jaóadhàmatà tu bhavato yad vyomni visphårjase //444//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {àdàya vàri paritaþ saritàü mukhebhyaþ kiü tàvadarjitamanena durarõavena / kùàrãkçtaü ca vaóavàdahane hutaü ca pàtàlakukùikuhare vinive÷itaü ca //445//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% iyaü ca kàcit vàcye pratãyamànàrthànadhyàropeõaiva bhavati / yathà {abdherambhaþ sthagitabhuvanàbhogapàtàlakukùeþ potopàyà iha hi bahavo laïghane 'pi kùamante / àho riktaþ kathamapi bhavedeùa daivàt tadànãü ko nàma syàdavañakuharàlokane 'pyasya kalpaþ //446//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% kvacidadhyàropeõaiva / yathà {kastvaü bhoþ kathayàmi daivahatakaü màü viddhi ÷àkhoñakaü vairàgyàdiva vakùi sàdhu viditaü kasmàdidaü kathyate / vàmenàtra vañastamadhvagajanaþ sarvàtmanà sevate na cchàyàpi paropakàrakaraõe màrgasthitasyàpi me//447//} %<(Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana 3.51)>% kvacidaü÷eùvadhyàropeõa / yathà {so 'pårvo rasanàviparyayavidhiþ tat karõayo÷càpalaü dçùñiþ sà madavismçtasvaparadik kiü bhåyasoktena và / sarvaü vismçtavànasi bhramara he yadvàraõo 'dyàpyasau antaþ÷ånyakaro niùevyata iti bhràtaþ ka eùa grahaþ //448//} %<(Bhallaña÷ataka 18)>% atra rasanàvaparyàsaþ ÷ånyakartvaü ca bhramarasyàsevane na hetuþ karõacàpalaü tu hetuþ madaþ pratyuta sevate nimittam //99// ## ## upamànenàntarnigãrõasyopameyasya yadadhyavasànaü saikà / yathà {kamalamanambhasi kamale ca kubalaye tàni kanakalatikàyàm / sà ca sukumàrasubhagetyutpàtaparaüparà keyam //449//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% atra mukhàdi kamalàdiråpatayàdhyavasitam / yacca tadevànyatvenàdhyavasãyate sà aparà / yathà {aõõaü laóahattaõa_aü aõõà vi_a kà vi vattaõacchà_à / sàmà sàmaõõapa_àva_iõo rehacci_a õa ho_i //450//} [anyatsaukumàryam anyaiva ca kàpi vartanacchàyà / ÷yàmà sàmànyaprajàpateþ rekùaiva ca na bhavati //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 969)>% (arthàt asaübhavino 'rthasya) sà tçtãyà / yathà {ràkàyàmakalaïkaü cedamçtàü÷orbhavedvapuþ / tasyà mukhaü tadà sàmyaparàbhavamavàpnuyàt //451//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% kàraõasya ÷ãghrakàritàü vaktuü kàryasya pårvamuktau caturthã / yathà {hçdayamadhiùñhitamàdau màlatyàþ kusumacàpabàõena / caramaü ramaõãvallabha locanaviùayaü tvayà bhajatà //452//} %<(Dàmodaragupta's Kuññanãmata 96)>% #<... prativaståpamà tu sà // MKpr-K_101 //># ## sàdhàraõo dharmaþ upameyavàkye upamànavàkye ca kathitapadasya duùñatayàbhihitatvàt ÷abdabhedena yat upàdãyate sà vaståno vàkyàrthasyopamànatvàt prativaståpamà / yathà {devãbhàvaü gamità parivàrapadaü kathaü bhajatveùà / na khalu paribhogayogyaü daivataråpàïkitaü ratnam //453//} %<(Vàmana's Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 4,2.4)>% {yadi dahatyanalo 'tra kimadbhutaü yadi ca gauravamadriùu kiü tataþ / lavaõamambu sadaiva mahodadheþ prakçtireva satàmaviùàdità //454[=272]//} %<(ânandavardhana's Devi÷ataka)>% ityàdikà màlàprativaståpamà draùñavyà / evamanyatràpyanusartavyam // ## eteùàü sàdhàraõadharmàdãnàü dçùño 'nto ni÷cayo yatra sa dçùñàntaþ / {tvayi dçùña eva tasyà nirvàti mano manobhavajvalitam / àloke hi himàü÷orvikasati kusumaü kumudvatyàþ //455//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 251)>% eùa sàdharmyeõa / vaidharmyeõa tu {tavàhave sàhasakarma÷armaõaþ karaü kçpàõàntikamàninãùataþ / bhañaþ pareùàü vi÷aràrutàmaguþ dadhatyavàte sthiratàü hi pàüsavaþ //456//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% //100-102// ## pràkaraõikàpràkaraõikànàm arthàt upamànopameyànàü dharmaþ kriyàdiþ ekavàrameva yat upàdãyate tat ekasthasyaiva samastavàkyadãpanàd dãpakam / yathà {kivaõàõaü dhaõaü õàgàõaü phaõamaõã ke÷arà_iü sãhàõaü / kulabàli_àõaü tthaõa_à kutto chippanti amu_àõaü //457//} [kçpaõànàü dhanaü nàgànàü phaõamaõiþ kesarà siühànàm / kulabàlikànàü stanàþ kutaþ spç÷yante 'mçtànàm //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã, Nirnaya Sagar Press. 976)>% kàrakasya ca bahvãùu kriyàsu sakçdvçttidãrpakam / yathà {svidya[t]i kåõati vellati vicalati nimiùati vilokayati tiryak / antarnandati cumbatumicchati navapariõayà vadhåþ ÷ayane //458//} %<(Subhàùitaratnabhàõóàgàra 317/3)>% //103// ## pårveõa pårveõa vastunà uttaramuttaraü cedupakriyate tat màlàdãpakam / yathà {saügràmàïgaõamàgatena bhavatà càpe samàropite devàkraõaya yena yena sahasà yadyatsamàsàditam / kodaõóena ÷aràþ ÷arairari÷irastenàpi bhåmaõóalaü tena tvaü bhavatà ca kãrtiratulà kãrtyà ca lokatrayam //459//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% ## niyatànàü pràkaraõikànàmeva apràkaraõikànàmeva và / krameõodàharaõam ---- {pàõóu kùàmaü vadanaü hçdayaü sarasaü tavàlasaü ca vapuþ / àvedayati nitàntaü kùetriyarogaü sakhi hçdantaþ //460//} %<(Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana)>% {kumudakamalanãlanãrajàlirlalitavilàsajuùordç÷oþ puraþ kà / amçtamamçtara÷mirambujanma pratihatamekapade tavànanasya //461//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% //104// ## anyasyopameyasya vyatireka àdhikyam / {kùãõaþ kùãõo 'pi ÷a÷ã bhåyo bhåyo vivardhate satyam / virama prasãda sundari yauvanamanivarti yàtaü tu //462//} %<(Amaru÷ataka)>% tadyuktam / atra yauvanagatàstairyàdhikyaü hi vivakùitam // ## #<÷abdàrthàbhyàmathàkùipte ÷liùñe tadvattriraùña tat /># vyatirekasya hetuþ upameyagatamutkarùanimittam / upamànagatamapakarùakàraõam / tayordvayoruktiþ, ekatarasya dvayorvà anuktirityanuktitrayam / etadbhedacatuùñayamupamànopameyabhàve ÷abdena pratipàdite àrthena ca krameõoktà÷catvàra eva bhedàþ / àkùipte caupamye tàvanta eva / evaü dvàda÷a // ete ÷leùe 'pi bhavantãti caturvi÷atirbhedàþ / krameõodàharaõam ---- {asimàtrasahàyasya prabhåtàriparàbhave / anyatucchajanasyeva na smayo 'sya mahàdhçteþ //463//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atraiva tuccheti mahàdhçterityanayoþ paryàyeõa yugapadvànapàdànenyat bhedatrayam / evamanyeùvapi draùñavyam / atra iva÷abdasya sadbhàvàcchàbdamaupamyam / {asimàtrasahàyo 'pi prabhåtàriparàbhave / naivànyatucchajanavatsagarvo 'yaü mahàdhçtiþ //464//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atr trulyàrthe vatirityàrthamaupamyam / {iyaü sunayanà dàsãkçtatàmarasa÷riyà / ànanenàkalaïkena jayatãnduü kalaïkinam //465//} %<(Udbhaña's Kàvyàlaïkàrasàrasaïgraha)>% atrevàditulyàdipadaviraheõa àkùiptaivopamà / {jitendriyatayà samyagvidyàvçddhaniùeviõaþ / atigàóhaguõasyàsya nàbjavadbhaïgurà guõàþ //466//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atrevàrthe vatiþ / guõa÷abdaþ ÷liùñaþ / ÷àbdamaupamyam // {akhaõóamaõóalaþ ÷rãmàn pa÷yaiùa pçthivãpatiþ / na ni÷àkaravajjàtu kalàvaikalyamàgataþ //467//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra tulyàrthe vatiþ / kalà÷abdaþ ÷liùñaþ / màlàprativaståpamàvat màlàvyatireko 'pi saübhavati / tasyàpi bhedà evamåhyàþ / diïmàtramudàhriyate / yathà {haravanna viùamadçùñirharivanna vibho vidhåtavitatavçùaþ / rativanna càtiduþsahakaratàpitabhåþ kadàcidasi //468//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 256)>% atra tulyàrthe vatiþ / viùamàdaya÷ca ÷abdàþ ÷liùñàþ / {nityoditapratàpena triyàmàmãlitaorabhaþ / bhàsvatànena bhåpena bhàsvàneùa vinirjitaþ //469//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra hyàkùiptaivopamà bhàsvateti÷liùñaþ / yathà và {svacchàtmatàguõasamullasitendubimbaü bimbaprabhàdharamakçtrimahçdyagandham / yånàmatãva pibatàü rajanãùu yatra tçùõàü jahàra madhu nànanamaïganànàm //470//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atrevàdãnàü tulyàdãnàü ca padànàmabhàve 'pi ÷liùñavi÷eùaõairàkùiptaivopamà pratãyate / eva¤jàtãyakàþ ÷liùñoktiyogyasya padasya pçthagpàdàne 'nyepi bhedàþ saübhavanti / te 'pi anayaiva di÷à draùñavyàþ // ## ## vivakùitasya pràkaraõikatvàdanupasarjanãkàryasya a÷akyavaktavyatvam atiprasiddhatvaü và vi÷eùaü vaktuü niùedho niùedha iva yaþ sa vakùyamàõaviùaya uktaviùaya÷ceti dvidhà àkùepaþ / krameõodàharaõam ---- {e ehi kiüapi kãevi a_eõa õikkiva bhaõàmi alamaha và / aviàri_akajjàrambha_àriõã marau õa bhaõissaü //471//} [e ehi kimapi kasyà api kçte niùkçpa bhaõàmi alamatha và / avicàritakàryàrambhakàriõã mriyatàü na bhaniùyàmi //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 7.2)>% {jyotsnà mauktikadàma candanarasaþ ÷ãtàü÷ukàntadravaþ karpåraü kadalã mçõàlavalayànyambhojinãpallavàþ / antarmànasamàstvayà prabhavatà tasyàþ sphuliïgotkara- vyàpàràya bhavanti hanta kimanenoktena na bråmahe //472//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% ## heturåpakriyàyàþ niùedhe 'pi tatphalaprakà÷anaü vibhàvanà / yathà {kusumitalatàbhirahatàpyadhatta rujamalikulairadaùñàpi / parivartate sma nalinãlaharãbhiralolitàpyaghårõata sà //473//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà)>% //105-107// ## militeùvapi kàraõeùu kàryasyàkathanaü vi÷eùoktiþ / anuktanimittà uktanimittà acintyanimittà ca / krameõodàharaõam ---- {nidrànivçttàvudite dyuratne sakhãjane dvàrapadaü paràpte / ÷lathãkçtà÷leùarase bhujaïge cacàla nàliïganatoïganà sà //474//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {karpåra iva dagdho 'pi ÷aktimàn yo jane jane / namo 'stvavàryavãryàya tasmai makaraketave //475//} %<(Ràja÷ekhara's Bàlaràmàyaõa 3.11)>% {sa ekastrãõi jayati jaganti kusumàyudhaþ / haratàpi tanuü yasya ÷ambhunà na balaü hçtam //476//} %<(Bhàmaha's Kàvyàlaïkàra 3.24)>% ## yathà {ekastridhà vasasi cetasi citramatra deva dviùàü ca viduùàü ca mçgãdç÷àü ca / tàpaü ca saümadarasaü ca ratiü ca puùõan ÷auryoùmaõà ca vinayena ca lãlayà ca //477//} %<(Subhàùitaratnàkara 1438)>% //108// ## sàdharmyeõa vaidharmyeõa và sàmànyaü vi÷eùeõa yat samarthyate vi÷eùo và sàmànyena so 'rthàntaranyàsaþ / krameõodàharaõam ---- {nijadoùàvçtamanasàmatisundarameva bhàti viparãtam / pa÷yati pittopahataþ ÷a÷i÷ubhraü ÷aïkhamapi pãtam //478//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 265)>% {susitavasanàlaïkàràyàü kadàcana kaumudã- mahasi sudç÷i svairaü yàntyàü gato 'stamabhådvidhuþ / tadanu bhavataþ kãrtiþ kenàpyagãyata yena sà priyagçhamagànmuktà÷aïkà kva nàsi ÷ubhapradaþ //479[=266]//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 121)>% {guõànàmeva dauràtmyàd dhuri dhuryo niyujyate / asaüjàtakiõaskandhaþ sukhaü svapiti gaurgaliþ //480//} %<(Bhoja's Sarasvatãkàõñhàbharaõa 4.125)>% {aho hi me bahvaparàddhamàyuùà yadapriyaü vàcyamidaü mayedç÷am / ta eva dhanyàþ suhçdaþ paràbhavaü jagatyadçùñvaiva hi ye kùayaü gatàþ //481//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% //109// ## vastuvçttenàvirodhe 'pi viruddhayoriva yadabhidhànaü sa virodhaþ / ## ## krameõodàharaõam ---- {abhinavanalinãkisalayamçõàlavalayàdi davadahanarà÷iþ / subhaga kuraïgadç÷osyà vidhiva÷atastvadviyogapavipàte //482//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa 267)>% {girayo 'pyanunnatiyujo marudapyacalobdhayo 'pyagambhãràþ / vi÷vaübharàpyatilaghurnaranàtha tavàntike niyatam //483//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {yeùàü kaõñhaparigrahapraõayitàü saüpràpya dhàràdharas tãkùõaþ so 'pyanurajyate ca kamapi snehaü paràpnoti ca / teùàü saügarasaïgasaktamanasàü ràj¤àü tvayà bhåpate pàüsånàü pañalaiþ prasàdhanavidhirnirvartyate kautukam //484//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {sçjati ca jagadidamavati ca saüharati ca helayaiva yo niyatam / avasarava÷ataþ ÷apharo janàrdanaþ so 'pi citramidam //485//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {satataü musalàsaktà bahutaragçhakarmaghañanayà nçpate / dvijapatnãnàü kañhinàþ sati bhavati karàþ sarojasukumàràþ //486//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {pe÷alamapi khalavacanaü dahatitaràü mànasaü sattattvavidàm / paruùamapi sujanavàkyaü malayajarasavat pramodayati //487//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {kau¤càdriruddàmadçùaddçóhosau yanmàrgaõànargala÷àtapàte / abhånnavàmbhojadalàbhijàtaþ sa bhàrgavaþ satyamapårvasargaþ //488//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {paricchedàtãtaþ sakalavacanànàmaviùayaþ punarjanmanyasminnanubhavapathaü yo na gatavàn / vivekapradhvaüsàdupacitamahàmohagahano vikàraþ ko 'pyantarjaóayati ca tàpaü ca kurute //489//} %<(Bhavabhåti's Màlatãmàdhava 1.30)>% {ayaü vàràmeko nilaya ita ratnàkara iti ÷ritosmàbhistçùõàtaralitamanobhirjalanidhiþ / ka evaü jànãte nijakarapuñãkoñaragataü kùaõàdenaü tàmyattimimakaramàpàsyati muniþ //490//} %<(Bhallaña÷ataka 108)>% {samadamataïgajamadajalanisyandataraïgiõãpariùvaïgàt / kùititilaka tvayi tañajuùi ÷aïkaracåóàpagàpi kàlindã //491//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% ## svayostadekà÷rayoþ / råpaü varõaþ saüsthànaü ca / udàharaõam ---- {pa÷càdaïghrã prasàrya trikanativitataü dràghayitvàïgamuccair àsajyàbhugnakaõñho mukhamurasi sañàü dhålidhåbhràü vidhåya / ghàsagràsàbhilàùàdanavaratacalatprothatuõóasturaïgo mandaü ÷abdàyamàno vilikhati ÷ayanàdutthitaþ kùmàü khureõa //492//} %<(Bàõa's Harùacarita 3.5)>% //110-111// ## vyàjaråpà vyàjena và stutiþ / krameõodàharaõam ---- {hitvà tvàmuparodhabandhyamanasàü manye na mauliþ paro lajjàvarjanamantareõa na ramàmanyatra saüdç÷yate / yastyàgaü tanutetaràü mukha÷atairetyà÷ritàyàþ ÷riyaþ pràpya tyàgakçtàvamànanamapi tvayyeva yasyàþ sthitiþ //493//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {he helàjitabodhisattva vacasàü kiü vistaraistoyadhe nàsti tvatsadç÷aþ paraþ parahitàdhàne gçhãtavrataþ / tçùyatpànthajanopakàraghañanàvaimukhyalabdhàya÷o- bhàraprodvahane karoùi kçpayà sàhàyakaü yanmaroþ //494//} %<(Kuntaka's Vakroktijãvita 1.90; Pu¤jaràja, Vàkyapadãyañãkà 2.249)>% ## ekàrthàbhidhàyakamapi sahàrthabalàt yat ubhayasyàpyavagamakaü sà sahoktiþ / yathà {saha diahaõisàühi dãharà sàsadaõóà saha maõivalayeühi bàhadhàrà galanti / tuha suhaa vioe tãa ubbiggirãe saha a taõuladàe dubbalà jãvidàsà //495//} [saha divasani÷àbhirdãrghàþ ÷vàsadaõóàþ saha maõibalayairvàùpadhàrà galanti / tava subhaga viyoge tasyà udvignàyàþ saha ca tanulatayà durbalà jãvità÷à //] %<(Ràja÷ekhara's Karpårama¤jarã 2.9)>% ÷vàsadaõóàdigataü dãrghatvàdi ÷àbdam divasani÷àdigataü tu sahàrthasàmarthyàtpratipadyate //112// ## kvacida÷obhanaþ kvacicchobhanaþ / krameõodàharaõam ---- {arucirni÷ayà vinà ÷a÷ã ÷a÷inà sàpi vinà mahattamaþ / ubhayena vinà manobhavasphuritaü naiva cakàsti kàminoþ //496//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {mçgalocanayà vinà vicitracvyavahàrapratibhàprabhàpragalbhaþ / amçtadyutisundarà÷ayo 'yaü suhçdà tena vinà narendrasånuþ //497//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva 50)>% ## parivçttiralaïkàraþ / udàharaõam ---- {latànàmetàsàmuditakusumànàü marudayaü mataü làsyaü dattvà ÷rayati bhç÷amàmodamasamam / latàstvadhvanyànàmahaha dç÷amàdaya sahasà dadatyàdhivyàdhibhramiruditamohavyatikaram //498//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra prathamerghe samena samasya dvitãye uttamene nyånasya / {nànàvidhapraharaõairnçpa saüprahàre svãkçtya dàruõaninàdavataþ prahàràn / dçptàrivãravisareõa vasuüdhareyaü nirvipralambhaparirambhavidhirvitãrõà //499//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra nyånenottamasya //113// ## bhåtà÷ca bhàvina÷ceti dvandvaþ / bhàvaþ kaverabhipràyo 'tràstãti bhàvikam / udàharaõam ---- {àsãda¤janamatreti pa÷yàmi tava locane / bhàvibhåùaõasaübhàràü sàkùàtkurve tavàkçtim //500//} %<(Bhallaña÷ataka 69)>% àdye bhåtasya dvitãye bhàvino dar÷anam // #<... kàvyaliïgaü hetorvàkyapadàrthatà // MKpr-K_114 //># vàkyàrthatà yathà {vapuþpràdurbhàvàdanumitamidaü janmani purà puràre na pràyaþ kvacidapi bhavantaü praõatavàn / naman muktaþ saüpratyahamatanuragre 'pyanatibhàï mahe÷a kùantavyaü tadidamaparàdhadvayamapi //501//} %<(Subhàùitaratnàkara 36)>% anekapadàrthatà yathà {praõayisakhã salãlaparihàsarasàdhigatair lalita÷irãùapuùpahananairapi tàmyati yat / vapuùi vadhàya tatra tava ÷astramupakùipataþ patatu ÷irasyakàõóayamadaõóa ivaiùa bhujaþ //502//} %<(Bhavabhåti's Màlatãmàdhava 5.31)>% ekapadàrthatà yathà {bhasmoddhålana bhadramastu bhavate rudràkùamàle ÷ubhaü hà sopànaparaüparàü girisutàkàntàlayàlaïkçtiü / adyàràdhanatoùitena vibhunà yuùmatsaparyàsukhà- lokocchedini mokùanàmani mahàmohe nidhãyàmahe //503//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% eùu aparàdhadvaye pårvàparajanmanoranamanam bhujapàte ÷astropakùepaþ mahàmohe sukhàvalokoccheditvaü ca yathàkramamuktaråpo hetuþ //114// ## vàcyavàcakabhàvavyatiriktenàvagamanavyàpàreõa yat pratipàdanaü tat paryàyeõa bhaïgyantareõa kathanàt paryàyoktam / udàharaõam ---- {yaü prekùya ciraråóhàpi nivàsaprãtirujjhatà / madenairàvaõamukhe mànena hçdaye hareþ //504//} %<(Meõñha,Hayagrãvavadham)>% atra airàvaõa÷akrau madamànamuktau jàtàviti vyaïgyamapi ÷abdenocyate / tena yadevocyate tadeva vyaïgyam / yathà tu vyaïgyaü na tathocyate / yathà gavi ÷ukle calati dçùñe {gauþ ÷ukla÷calati} iti vikalpaþ / yadeva dçùñaü tadeva vikalpayati na tu yathà dçùñaü tathà / yato 'bhinnàsaüsçùñatvena dçùñam bhedasaüsargàbhyàü vikalpayati // ## saüpat samçddhiyogaþ / yathà {muktàþ kelivisåtrahàragalitàþ saümàrjanãbhirhçtàþ pràtaþ pràïgaõasãmni mantharacaladbàlàïghrilàkùàruõàþ / dåràddàóimabãja÷aïkitadhiüyaþ karùanti kelã÷ukàþ yadvidvadbhavaneùu bhojançpatestat tyàgalãlàyitam //505//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% #<... mahatàü copalakùaõam // MKpr-K_115 //># upalakùaõamaïgabhàvaþ arthàdupalakùaõãye 'rthe / udàharaõam ---- {tadidamaraõyaü yasmin da÷arathavacanànupàlanavyasanã / nivasan bàhusahàya÷cakàra rakùaþkùayaü ràmaþ //506//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 7.104)>% na càtra vãro rasaþ tasyehàïgatvàt //115// ## tasya prastutasya kàryasya ekasmin sàdhake sthite sàdhakàntaràõi yatra saübhavanti sa samuccayaþ / udàharaõam ---- {durvàràþ smaramàrgaõàþ priyatamo dåre manotyutsukaü gàóhaü prema navaü vayotikañhinàþ pràõàþ kulaü nirmalam / strãtvaü dhairyavirodhi manmathasuhçt kàlaþ kçtàntokùamo no sakhya÷caturàþ kathaü nu virahaþ soóhavya itthaü ÷añhaþ //507//} %<(øàrïgadharapaddhati)>% atra virahàsahatvaü smaramàrgaõà eva kurvanti / tadupari priyatamadårasthityàdi upàttam // eùa eva samuccayaþ sadyoge 'sadyoge sadasadyoge ca paryavasyatãti na pçthak lakùyate / tathàhi ---- {kulamamalinaü bhadrà mårtirmatiþ ÷ruti÷àlinã bhujabalamalaü sphãtà lakùmãþ prabhutvamakhaõóitam / prakçtisubhagà hyete bhàvà amãbhirayaü jano vrajati sutaràü darpaü ràjan ta eva tavàïku÷àþ //508//} %<(Bhoja's Sarasvatãkàõñhàbharaõa 5.368)>% atra satàü yogaþ / uktodàharaõe tvasatàü yogaþ / {÷a÷ã divasadhåsaro galitayauvanà kàminã saro vigatavàrikaü mukhamanakùaraü svàkçteþ / prabhurdhanaparàyaõaþ satatadurgataþ sajjano nçpàïgaõagataþ khalo manasi sapta ÷alyàni me //509//} %<(Bhartçhari's Nãti÷ataka 45)>% atra ÷a÷ini dhåsare ÷alye ÷alyàntaràõãti ÷obhanà÷obhanayogaþ // #<... sa tvanyo yugapad yà guõakriyàþ // MKpr-K_116 //># guõau ca kriye ca guõakriye ca guõakriyàþ / krameõodàharaõam ---- {vidalitasakalàrikulaü tava balamidamabhavadà`u vimalaü ca / prakhalamukhàni naràdhipa malinàni ca tàni jàtàni //510//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 7.28)>% {ayamekapade tayà viyogaþ prayayà copanataþ suduþsaho me / navavàridharodayàdahobhirbhavitavyaü ca niràtapatvaramyaiþ //511//} %<(Kàlidàsa's Vikramorva÷ãya 4.10)>% {kaluùaü ca tavàhiteùvakasmàtsitapaïkeruhasodara÷ri cakùuþ / patitaü ca mahãpatãndra teùàü vapuùi prasphuñamàpadàü kañàkùaiþ //512//} %<(Vi÷vanàtha's Sàhityadarpaõa 10.85)>% {dhunoti càsiü tanute ca kãrtim} ityàdeþ {kçpàõapàõi÷ca bhavàn raõakùitau sasàdhuvàdà÷ca suràþ suràlaye} ityàde÷ca dar÷anàt {vyadhikaraõe} iti {ekasmin de÷e} iti ca na vàcyam //116// ## ekaü vastu krameõànekasmin bhavati kriyate và sa paryàyaþ / krameõodàharaõam ---- {nanvà÷rayasthitiriyaü tava kàlakåña kenottarottaravi÷iùñapadopadiùñà / pràgarõavasya hçdaye vçùalakùmaõo 'tha kaõñhedhunà vasasi vàci punaþ khalànàm //513//} %<(Bhallaña÷ataka 4)>% yathà và {bimboùña eva ràgaste tanvi pårvamadç÷yata / adhunà hçdaye 'pyeùa mçga÷àvàkùi lakùyate //514//} %<(Padmagupta alias Parimala's Navasàhasàïkacarita 6.60)>% ràgasya vastuto bhede 'pyekatayàdhyavasitatvàdekatvamaviruddham / {taü tàõa sirisahoararaaõàharaõammi hiaamekkarasaü / bimbàhare piàõaü õivesiaü kusumabàõeõa //515//} [tatteùàü ÷rãsahodararatnàbharaõe hçdayamekarasam / vimbàdhare priyàõàü nive÷itaü kusumabàõena //] %<(ânandavardhana's Viùamabàõalãlà)>% #<... anyastato 'nyathà /># anekamekasmin krameõa bhavati kriyate và so 'nyaþ // krameõodàharaõam ---- {madhurimaruciraü vacaþ khalànàmamçtamaho prathamaü pçthu vyanakti / atha kathayati mohahetumantargatamiva hàlahalaü viùaü tadeva //516//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 286)>% {tadgehaü natabhitti mandiramidaü labdhàvakà÷aü divaþ sà dhenurjaratã nadamti kariõàmetà ghanàbhà ghañàþ / sa kùudro musaladhvaniþ kalamidaü saügãtakaü yoùitàm à÷caryaü divasairdvijoyamiyatãü bhåmiü samàropitaþ //517//} %<(Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana 3.16)>% atra ekasyaiva hànopàdànayoravivakùitatvàt na parivçttiþ // ## pakùadharmànvayavyatirekitvena triråpo hetuþ sàdhanam / dharmiõi ayogavyavacchedo vyàpakasya sàdhyatvam / yathà {yatraità laharãcalàcaladç÷o vyàpàrayanti bhruvaü yat tatraiva patanti saütatamamã marmaspç÷o màrgaõàþ / taccakrãkçtacàpama¤cita÷arapreïkhatkaraþ krodhano dhàvatyagrata eva ÷àsanadharaþ satyaü sadàsàü smaraþ //518//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% sàdhyasàdhanyoþ paurvàparyavikalpe ne ki¤cidvaicitryamiti na tathà dar÷itam //117// ## arthàdvi÷eùyasya / udàharaõam ---- {mahaujaso mànadhanà dhanàrcità dhanurbhçtaþ saüyati labdhakãrtayaþ / na saühatàstasya na bhedavçttayah priyàõi và¤chantyasubhiþ samãhitum //519//} %<(Bhàravi's Kiràtàrjunãya 1.19)>% yadyapyuùñàrthasya doùatàbhidhànàttanniràkaraõena puùñàrthasvãkàraþ kçtaþ tathàpyekaniùñhatvena bahunàü vi÷eùaõànàmevamupanyàse vaicitryam ityalaïkàramadhye gaõitaþ // ## nigåóhamapi vastuno råpaü kathamapi prabhinnaü kenàpi vyapade÷ena yadapahnåyate sà vyàjoktiþ / na caiùàpahnutiþ prakçtàprakçto 'bhayaniùñhasya sàmyasyehàsaübhavàt / udàharaõam ---- {÷ailendrapratipàdyamànagirijàhastopagåóhollasad- romà¤càdivisaüùñhulàkhilavidhivyàsaïgabhaïgàkulaþ / hà ÷aityaü tuhinàcalasya karayorityåcivàn sasmitaü ÷ailàntaþpuramàtçmaõóalagaõairdçùño 'vatàdvaþ ÷ivaþ //520//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% ## pramànàntaràvagatamapi vastu ÷abdena pratipàditaü prayojanàntaràbhàvàt sadç÷avastvanataravyavacchedàya yat paryavasyati sà bhavetparisaükhyà / atra ca kathanaü pra÷napårvakaü tadanyathà ca paridçùñam / tathà ubhayatra vyapohyamànasya pratãyamànatà vàcyatvaü ceti catvàro bhedàþ // krameõodàharaõam ---- {kimàsevyaü puüsàü savidhamanavadyaü dyusaritaþ kimekànte dhyeyaü caraõayugalaü kaustubhabhçtaþ / kimàràdhyaü puõyaü kiüabhilaùaõãyaü ca karuõà yadàsaktyà ceto niravadhivimuktyai prabha[v]ati //521//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% {kiü bhåùaõaü sudçóhamatra ya÷o na ratnaü kiü kàryamàryacaritaü sukçtaü na doùaþ / kiü cakùurapratihataü dhiùaõà na netraü jànàti kastvadadaparaþ sadasadvivekam //522//} %<(Vi÷vanàtha's Sàhityadarpaõa 10.82)>% {kauñilyaü kacanicaye karacaraõàdharadaleùu ràgaste / kàñhinyaü kucayugale taralatvaü nayanayorvasati //523//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 7.81)>% {bhaktirbhave na vibhave vyasanaü ÷àstre na yuvatikàmàstre / cintà ya÷asi na vapuùi pràyaþ paridç÷yate mahatàm //524//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% //119// ## uttaramuttaraü prati yathottaram / udàharaõam ---- {jitendriyatvaü vinayasya kàraõaü guõaprakarùo vinayàdavàpyate / guõaprakarùeõa jano 'nurajyate janànuràgaprabhavà hi saüpadaþ //525//} %<(Vallabhadeva's Subhàùitàvali ; ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 162)>% {hetumatà saha hetoravhidhànamabhedayo hetuþ /} iti hetvalaïkàro na lakùitaþ / àyurdhçtamityàdiråpo hyeùa na bhåùaõatàü kadàcidarhati vaicitryàbhàvàt / {aviralakamalavikàsaþ sakalàlimada÷ca kokilànandaþ / ramyo 'yameti saüprati lokotkaõñhàkaraþ kàlaþ //526//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 7.83)>% ityatra kàvyaråpatàü komalànupràsamahimnaiva samàmnàsiùurna punarhetvalaïkàrakalpanayeti pårvoktakàvyaliïgameva hetuþ // #<... kriyayà tu parasparam // MKpr-K_120 //># ## arthayorekakriyàmukhena parasparaü kàraõatve sati anyonyanàmà alaïkàraþ / udàharaõam ---- {haüsàõaü sarehiü sirã sàrijjai aha saràõa haüsehiü / aõõoõõaü via ee appàõõaü õavara garuanti //527//} [haüsànàü sarobhiþ ÷rãþ sàryate atha sarasàü haüsaiþ / anyonyameva ete àtmànaü kevalaü garayanti //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã, Nirnaya Sagar Press. 953)>% atrobhayeùànapi parasparajanakatà mithaþ ÷rãsàratàsaüpàdanadvàreõa // #<... uttara÷rutimàtrataþ / pra÷nasyonnayanaü yatra kriyate tatra và sati // MKpr-K_121 //># ## prativacanopalambhàdeva pårvavàkyaü yatra kalpyate tadekaü tàvaduttaram / udàharaõam ---- {vàõia_a hatthidantà kutto amhàõa vagdhakittã a / jàva luliàla_amuhã dharammi parisakkae soõhà //528//} [vàõijaka hastidantàþ kuto 'smàkaü vyàghrakçtaya÷ca / yàvat lulitàlakamukhã gçhe pariùvakkate snuùà //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 951; Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana 3.17)>% hastidantavyàghrakçttãnàmahamarthã tàþ målyena prayaccheti kreturvacanam amunà vàkyena samunnãyata // na caitat kàvyaliïgam uttarasya tàdråpyànupapatteþ / nahi pra÷nasya prativacanaü janako hetuþ / nàpãdamanumànam ekadharminiùñhatayà sàdyasàdhanayoranirde÷àdityalaïkàràntaramevottaraü sàdhãyaþ / pra÷nàdanantaraü lokàtikràntagocaratayà yat asaübhàvyaråpaü prativacanaü syàt tat aparamuttaram / anayo÷ca sakçdupàdàne na càrutàpratãtirityasakçdityuktam / udàharaõam ---- {kà visamà devvagari kiü labdhaü jaü jaõo guõggàhã / kiü sokkhaü sukalattaü kiü dukkhaü jaü khalo lo_o //529//} [kà viùamà daivagatiþ kiü labdhavyaü yat jano guõagràhã / kiü saukhyaü sukalatraü kiü duþkhaü yat khalo lokaþ //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã, Nirnaya Sagar Press. 975)>% pra÷naparisaükhyàyàmanyavyapohe eva tàtparyam / iha tu vàcye eva vi÷ràntirityanayorvivekaþ // ## ## kuto 'pi àkàràdiïgitàdvà såkùmastãkùõamatisaüvedyaþ // udàharaõam -- {vaktrasyandisvedabinduprabandhairdçùñvà bhinnaü kuïkumaü kàpi kaõñhe / puüstvaü tanvyà vya¤jayantã vayasyà smitvà pàõau khaógalekhàü lilekha //530//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% atra àkçtimavalokya kayàpi vitarkitaü puruùàyitam asilatàlekhanena vaidagdhyàdabhivyaktimupanãtam puüsàmeva kçpàõapàõità yogyatvàt // yathà và {saüketakàlamanasaü viñ.am j¤àtvà vidagdhayà / ãùannetràrpitàkåtaü lãlàpadmaü nimãlitam //531//} %<(Abhinavagupta's Dhvanyàlokalocana 2.36)>% atra jij¤àsitaþ saüketakàlaþ kayàcidiïgitamàtreõa vidito ni÷àsamaya÷aüsinà kamalanimãlanena lãlayà pratipàditaþ // ## paraþ paryantabhàgaþ avadhiryasya dhàràdhirohitayà tatraivotkarùasya vi÷rànteþ / udàharaõam ---- {ràjye sàraü vasudhà vasudhàyàü puraü pure saudham / saudhe talpaü talpe varàïganànaïgasarvasvam //532//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 7.97)>% //123// ## iha yadde÷aü karaõaü tadde÷ameva kàryamutpadyamànaü dçùñam yathà dhåmàdi / yatra tu hetuphalaråpayorapi dharmayoþ kenàpyati÷ayena nànàde÷atayà yugapadavabhàsanaü sà tayoþ svabhàvotpannaparasparasaügatityàgàt asaügatiþ / udàharaõam ---- {jasse_a vaõo tasse_a ve_aõà bhaõai taü jaõo ali_aü / dantakkha_aü kavole bahu_e ve_aõà savattãõaü //533//} [yasyaiva vraõastasyaiva vedanà bhaõati tajjano 'lãkam / dantakùataü kapole vadhvàþ vedanà sapatnãnàm //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 981)>% eùà ca virodhabàdhinã na virodhaþ bhinnàdharatayaiva dvayoriha virodhitàyàþ pratibhàsàt / virodhe tu virodhitvam ekà÷rayaniùñamanuktamapi paryavasitam apavàdaviùayaparihàreõotsargasya vyavasthiteþ / tathà caivaü nidar÷itam //124// ## sàdhanàntaropakçtena kartrà yat akle÷ena kàryamàrabdhaü samàdhãyate sa samàdhirnàma / udàharaõam ---- {mànamasyà niràkartuü pàdayorme patiùyataþ / upakàràya diùñyedamudãrõaü ghanagarjitam //534//} %<(Daõóin's Kàvyàdar÷a 2.299)>% ## idamanayoþ ÷làghyamiti yogyatayà saübandhasya niyataviùayamadhyavasànaü cettadà samam tat sadyoge 'sadyoge ca // udàharaõam ---- {dhàtuþ ÷ilpàti÷ayanikaùasthànameùà mçgàkùã råpe devo 'pyayamanupamo dattapatraþ smarasya / jàtaü daivàtsadç÷amanayoþ saügataü yat tadeta- cchçïgàrasyopanatamadhunà ràjyamekàtapatram //535//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {citraü citraü bata bata mahaccitrametadvicitraü jàto daivàducitaracanàsaüvidhàtà vidhàtà / yannimbànàü pariõataphalasphãtiràsvàdanãyà yaccaitasyàþ kavalanakalàkovidaþ kàkalokaþ //536//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% ## ## dvayoratyantavilakùaõatayà yat anupapadyamànatayaiva yogaþ pratãyate (1) yacca ki¤cidàrabhamàõaþ kartà kriyàyàþ praõà÷àt na kevalamabhãùñaü yat phalaü na labhet yàvadapràrthitamapyanarthaü viùayamàsàdayet (2) tathà satyapi kàryasya kàraõaråpànukàre tat tayorguõau kriye ca parasparaü viruddhatàü vrajataþ (3/4) sa samaviparyayàtmà catåråpo viùamaþ // krameõodàharaõam ---- {÷irãùàdapi mçdvaïgã kveyamàyatalocanà / ayaü kva ca kukålàgnikarka÷o madanànalaþ //537//} %<(Padmagupta's Navasàhasàïkacarita 1.28)>% {siühikàsutasaütrastaþ ÷a÷aþ ÷ãtàü÷umà÷ritaþ / jagrase sà÷rayaü tatra tamanyaþ siühikàsutaþ //538//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 303)>% {sadyaþkaraspar÷amavàpya citraü raõe raõe yasya kçpàõalekhà / tamàlanãlà ÷aradindupàõóu ya÷astrilokyàbharaõaü prasåte //539//} %<(Padmagupta's Navasàhasàïkacarita 1.62)>% {ànandamamandamimaü kuvalayadalalocane dadàsi tvam / virahastvayaiva janitastàpayatitaràü ÷arãraü me //540//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 9.47)>% atrànandadànaü ÷arãratàpena virudhyate / evam {vipulena sàgara÷ayasya kukùiõà bhuvanàni yasya papire yugakùaye / madavibhramàsakalayà pape punaþ sa purastriyaikatamayaikayà dç÷à //541//} %<(Màgha's Si÷upàlavadha 13.40)>% ityàdàvapi viùamatvaü yathàyogabhavagantavyam //127// ## à÷ritam àdheyam à÷rayastadàdhàraþ / tayormahatorapi viùaye tadapekùayà tanå apyà÷rayà÷rayiõau prastutavastuprakarùaviavkùayà yathàkramaü yat adhikataratàü vrajataþ / tadidaü dvividham adhikaü nàma / krameõodàharaõam ---- {aho vi÷àlaü bhåpàla bhuvanatritayodaram / màti màtuma÷akyo 'pi ya÷orà÷iryadatra te //542//} %<(Daõóin's Kàvyàdar÷a 2.297)>% {yugàntakàlapratisaühçtàtmano jaganti yasyàü savikà÷amàsata / tanau manustatra na kaiñabhadviùastapodhanàbhyàgamasaübhavà mudaþ //543//} %<(Màgha's Si÷upàlavadha 1.23)>% //128// ## nyakkçtiparamapi vipakùaü sàkùànnirasituma÷aktena kenàpi yat tameva pratipakùamutkarùayituü tadà÷ritasya tiraskaraõam tat anãkapratinidhitulyatvàt pratyanãkamabhidhãyate / yathà anãke abhiyojye tatpratinidhãbhåtamaparaü måóhatayà kenacidabhiyujyate tatheha pratiyogini vijeye tadãyonyo vijãyate ityarthaþ / udàharaõam ---- {tvaü vinirjitamanobhavaråpaþ sà ca sundara bhavatyanuraktà / pa¤cabhiryugapadeva ÷araistàü tàpayatyanu÷ayàdiva kàmaþ //544//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 306)>% yathà và {yasya ki¤cidapakartumakùamaþ kàyanigrahagçhãtavigrahaþ / kàntavaktrasadç÷àkçtiü kçtã ràhurindumadhunàpi bàdhate //545//} %<(Màgha's Si÷upàlavadha 14.78)>% indoratra tadãyatà saübandhisaübandhàt //129// ## sahajam àgantukaü và kimapi sàdhàraõaü yat lakùaõam taddvàreõa yat ki¤cit kenacidvastu vastusthityaiva valãyastayà tirodhãyate tat mãlitamiti dvidhà smaranti // {apàïgatarale dç÷au madhuravakravarõàgiro vilàsabharamantharà gatiratãva kàntaü mukham / iti sphuritamaïgake mçgadç÷aþsvato lãlayà tadatra na madodayaþ kçtapado 'pi saülakùyate //546//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra dçktaralatàdikamaïgasya liïgaü svàbhàvikaü sàdhàraõaü ca mahodayena tatràpyetasya dar÷anàt / {ye kandaràsu nivasanti sadà himàdres tvatpàta÷aïkitadhiyo viva÷à dviùaste / apyaïgamutpulakamudvahatàü sakampaü teùàmaho bata bhiyàü na budho 'pyabhij¤aþ //547//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% atra tu sàmarthyàdavasitasya ÷aityasya àgantukatvàttatprabhavayorapi kampapulakayostàdråpyaü samànatà ca bhayeùvapi tayorupalakùitatvàt //130// ## pårvaü pårvaü prati yathottarasya vastuno vãpsayà vi÷eùaõabhàvena yat sthàpanaü niùedho và saübhavati sà dvidhà budhairekàvalã bhaõyate / krameõodàharaõam ---- {puràõi yasyàü savaràïganàni varàïganà råpapuraskçtàïgyaþ / råpaü samunmãlitasadvilàsamastraü vilàsaþ kusumàyudhasya //548//} %<(Padmagupta's Navasàhasàïkacarita 1.22)>% {na tajjalaü yanna sucàrupaïkajaü napaïkajaü tad yadalãnaùañpadam / ca ùañpado 'sau kalagu¤jito na yo na gu¤jitaü tanna jahàra yanmanaþ //549//} %<(Bhaññikàvya 2.19)>% pårvatra puràõàü varàïganàþ tàsàmaïgavi÷eùaõamukhena råpam tasya vilàsàþ teùàmapyastramityamunà krameõa vi÷eùaõaü vidhãyate / uttaratra pratiùedhe 'pyevaü yojyam //131// ## yaþ padàrthaþ kenacidàkàreõa niyataþ yadà kadàcit anubhåto 'bhåt sa kàlàntare smçtipratibodhàdhàyini tatsamàne vastuni dçùñe sati yat tathaiva smaryate tat bhavet smaraõam / udàharaõam ---- {nimnanàbhikuhareùu yadambhaþ plàvitaü caladç÷àü laharãbhiþ / tadbhavaiþ kuharutaiþ suranàryaþ smàrità suratakaõñharutànàm //550//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 310)>% yathà và {karajuagahiajasoàtthaõamuhaviõivesiàharapuóassa / samariapa¤cajaõõassa õamaha kaõhassa romà¤caü //551//} [karayugagçhãtaya÷odàstanamukhavinive÷itàdharapuñasya / saüsmçtapà¤cajanyasya namata kçùõasya romà¤cam //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 974)>% #<... bhràntimànanyasaüvittattulyadar÷ane // MKpr-K_132 //># taditi anyat apràkaraõikaü nirdi÷yate / tena samànam arthàdiha pràkaraõikam à÷rãyate / tasya tathàvidhasya dçùñau satyàü yat apràkaraõikatayà saüvedanaü sa bhràntimàn / na caiùa råpakaü prathamàti÷ayoktirvà tatra vastuto bhramasyàbhàvàt iha ca, arthànugamanena saüj¤àyàþ pravçtteþ tasya spaùñameva pratipannatvàt / udàharaõam ---- {kapàle màrjàraþ paya iti karàn leóhi ÷a÷inas tarucchidraprotàn bisamiti karã saükalayati / ratànte talpasthàn harati vanitàpyaü÷ukamiti prabhàmatta÷candro jagadidamaho viplavayati //552//} %<(Bhoja's Sarasvatãkàõñhàbharaõa 3.38 ; Subhàùitaratnàkara 905)>% #<àkùepa upamànasya pratãpamupameyatà / tasyaiva yadi và kalpyà tiraskàranibandhanam // MKpr-K_133 //># asya dhuraü sutaràmupameyameva voóhuü prauóhamiti kaimarthyena yat upamànamàkùipyate yadapi tasyaivopamànatayà prasiddhasya upamànàntaravivakùayànàdaràrthamupameyabhàvaþ kalpyate tat upameyasyopamànapratikålavartitvàt ubhyaråpaü pratãpam / krameõodàharaõam ---- {làvaõyaukasi sapratàpagarimaõyagresare tyàginàü deva tvayyavanãbharakùamabhuje niùpàdite vedhasà / induþ kiü ghañitaþ kimeùa vihitaþ påùà kimutpàditaü cintàratnamado mudhaiva kimamã sçùñàþ kulakùmàbhçtaþ //553//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% {e ehi dàva sundari kaõõaü dàåõa suõasu vaaõijjaü / tujjha muheõa kisoari cando uamijjai jaõeõa //554//} [ayi ehi tàvat sundari karõandattvà ÷çõuùva vacanãyam / tava mukhena kç÷odari candra upamãyate janena //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 972)>% atra mukhenopamãyamànasya ÷a÷inaþ svalpataraguõatvàt upamityaniùpattyà 'va_aõijjaü' iti vacanãyapadàbhivyaïgyastiraskàraþ / kkacittu niùpannaivopamitikriyà anàdaranibandhanam / yathà {garvamasaüvàhyamimaü locranayugalena kiü vahasi mugdhe / santãdç÷àni di÷i di÷i sarassu nanu nãlanalinàni //555//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 8.78)>% ihopameyãkaraõamevotpalànàmanàdaraþ / anayaiva rãtyà yat asàmànyaguõayogàt nopamànabhàvamapi anubhåtapårvi tasya tatkalpanàyàmapi bhavati pratãpamiti pratyetavyam / yathà {ahameva guruþ sudàruõànàm iti hàlàhala tàta mà sma dçpyaþ / nanu santi bhavàdç÷àni bhåyo bhuvanesmin vacanàni durjanànàm //556//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra hàlàhalasyopamànatvamasaübhàvyamevopanibaddham // ## atàdç÷amapi tàdç÷atayà vivakùituü yat aprastutàrthena saüpçktamaparityaktanijaguõameva tadekàtmatayà nibadhyate tat samànaguõanibandhanàt sàmànyam / udàharaõam ---- {malayajarasaviliptanavo navahàralatàvibhåùitàþ sitataradantapatra kçtavaktraruco ruciràmalàü÷ukàþ / ÷a÷abhçti vitatadhàmni dhavalayati dharàmavibhàvyatàü gatàþ / priyavasatiü prayànti sukhameva nirastabhiyo 'bhisàrikàþ //557//} %<(Vàmana's Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 4,3.10)>% atra prastutatadanyayoranyånànatiriktatayà nibaddhaü dhavalatvamekàtmatàhetuþ / ata eva pçthagbhàvena na tayorupalakùaõam / yathà và {vetratvacà tulyarucàü cadhånàü karõàgrato gaõóatalàgatàni / bhçïgà sahelaü yadi nàpatiùyan kovedayiùyannavacampakàni //558//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 311)>% atra nimittàntarajanitàpi nànàtvapratãtiþ prathamapratipannamabhedaü na vyudsitumutsahate pratãtatvàttasya pratãte÷ca bàdhàyogàt // ## ## prasiddhàrdhaparihàreõa yat àdheyasya vi÷iùñà sthitirabhidhãyate sa prathamo vi÷eùaþ / udàharaõam ---- {divamapyupayàtànàmàkalpamanalpaguõagaõà yeùàm / ramayanti jaganti giraþ kathamiha kavayo na te vandyàþ //559//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 9.6)>% evamapi vastu yat ekenaiva svabhàvena yugapadanekatra vartate sa dvitãyaþ / udàharaõam ---- {sà vasai tujjha hiae sà ccia acchãsu sà a vaaõesu / ahmàrisàõa sundara osàso kattha pàvàõaü //560//} [sà vasati tava hçdaye saivàkùiùu sà ca vacaneùu / asmàdç÷ãnàü sundara avakà÷aþ kutra pàpànàm //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 947)>% yadyapi ki¤cidrabhasena àrabhamàõastenaiva yatnenà÷akyamapi kàryàntaramàrabhate soparo vi÷eùaþ / udàharaõam ---- {sphuradadbhutaråpamutpratàpajvalanaü tvàü sçjatànavadyavidyam / vidhinà sasçje navo manobhårbhuvisatyaü savità vçhaspati÷ca //561//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 315)>% yathà và {gçhiõã sacivaþ sakhã mithaþ priya÷iùyà lalite kalàvidhau / karuõàvimukhena mçtyunà haratà tvàü bata kiü na me hçtam //562//} %<(Kàlidàsa's Raghuvaü÷a 8.67)>% sarvatra evaüvidhaviùaye 'ti÷ayoktireva pràõatvenàvatiùñhate tàü vinà pràueõàlaïkàratvàyogàt / ata evoktam {saiùà sarvatra vakroktiranayàrtho vibhàvyate / yatnosyàü kavinà kàryaþ ko 'laïkàro 'nayà vinà //} iti // ## vastu tiraskçtanijaråpaü kenàpi samãpagatena praguõayà svaguõasaüpadoparaktaü tatpratibhàsameva yatsamàsàdayati sa tadguõaþ / tasyàprakçtasya guõotràstãti / udàharaõam ---- {vibhinnavarõà garuóàgrajena såryasya rathyàþ paritaþ sphurantyà / ratnaiþ punaryatra rucà rucaü svàmàninyire vaü÷akarãranãlaiþ //563//} %<(Màgha's Si÷upàlavadha, Nirnaya Sagar Press. 4.14)>% atra ravituragàpekùayà garuóàgrajasya tadapekùayà ca harinmaõãnàü praguõavarõatà //137// ## yadi tu tadãyaü varõaü saübhavantyàmapi yogyatàyàm idaü nyånaguõaü na gçhaõãyàt tadà bhavedatadguõo nàma / udàharaõam ---- {dhavalosi jahavi sundara taha vi tue majjha ra¤jiaü hiaaü / ràabharievi hiae suhaa õihitto õa rattosi //564//} [dhvalo 'si yadyapi sundara tathàpi tvayà mama ra¤jitaü hçdayam / ràgabharite 'pi hçdaye subhaga nihito na rakto 'si //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã [665,7-64])>% atràtiraktenàpi manasà saüyukto na raktatàmupagata ityatadguõaþ / ki¤ca taditi aprakçtam asyeti ca prakçtamatra nirdi÷yate / tena yat aprakçtasya råpaü prakçtena kutp'pi nimittàt nànuvidhãyate so 'tadaguõa ityapi pratipattavyam / yathà {gàïgamambu sitamambu yàmunaü kajjalàbhamubhayatra majjataþ / ràjahaüsa tava saiva ÷ubhratà cãyate na ca na càpacãyate //565//} %<(Ruyyaka's Alaïkàrasarvasva)>% ## ## yenopàyena yat ekenopakalpitam tasyànyena jigãùutayà tadupàyakameva yat anyathàkaraõam sa sàdhitavastuvyàhatitetutvàt vyàghàtaþ / udàharaõam ---- {dç÷à dagdhaü manasijaü jãvayanti dç÷aiva yàþ / viråpàkùasya jayinãstàþ stuve vàmalocanàþ //566//} %<(Ràja÷ekhara's Viddha÷àlabha¤jikà 1.4)>% ## eteùàü samanantaramevoktasvaråpàõàü yathàsaübhavananyonyanirapekùatayà yat ekatra ÷abdabhàge eva arthaviùaye eva ubhayatràpi và avasthànam sà ekàrthasamavàyasvabhàvà saüsçùñiþ / tatra ÷abdàlaïkàrasaüsçùñiryathà {vadanasaurabhalobhaparibhramadbhramarasaübhramasaübhçta÷obhayà / calitayà vidadhe kalamekhalàkalakalolakaloladç÷ànyayà //567//} %<(Màgha's Si÷upàlavadha 6.14)>% arthàlaïkàrasaüsçùñistu {limpatãva tamoïgàni varùatãvà¤janaü nabhaþ / asatpuruùaseveva dçùñirviphalatàü gatà //568[=417]//} %<(øådraka's Mçcchakañikà 1.32)>% pårvatra parasparanirapekùau yamakànupràsau saüsçùñiü prayojayataþ uttaratra tu tathàvidhe upamotprekùe / ÷abdàrthàlaïkàrayostu saüsçùñiþ / {so õatthi ettha gàme jo e_aü mahamahantalà_aõõaü / taruõàõa hiaalåóiü parisakkantãü õivàre_i //569//} [sa nàstyatra gràme ya enàü mahamahàyamànalàvaõyàm / taruõànàü hçdayaluõñhàkiü pariùvakkamàõàü nivàrayati /] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 997)>% atrànupràso råpakaü cànyonyànapekùe / saüsarga÷ca tayorekatra vàkye chandasi và samavetatvàt //139// ## ete eva yatràtmani anàsàditasvatantrabhàvàþ prasparam anugràhyànugràhakatàü dadhati sa eùàü saükãryamàõasvaråpatvàt saükaraþ / udàharaõam ---- {àtte sãmantaratne marakatini hçte hematàñaïkapatre luptàyàü mekhalàyàü jhañiti maõitulàkoñiyugme gçhãte / ÷oõaü bimboùñhakàntyà tvadarimçgadç÷àmitvarãõàmaraõye ràjan gu¤jàphalànàü sraja iti ÷abarà naiva hàraü haranti //570//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atra tadguõamapekùya bhràntimatà pràdurbhåtam tadà÷rayeõa ca tadguõaþ sacetasàü prabhåtacamatkçtinimittamityanayoraïgàïgibhàvaþ / yathà và {jañàbhàbhirbhàbhiþ karadhçtakalaïkàkùavalayo viyogivyàpatteriva kalitavairàgyavi÷adaþ / paripreïkhattàràparikarakapàlàïkitatale ÷a÷ã bhasmàpàõóuþ pitçvana iva vyomni carati //571//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% upamà råpakam utprekùà ÷leùa÷ceti catvàro 'tra pårvavat aïgàïgitayà pratãyante / kalaïka evàkùavalayamiti råpakaparigrahe karadhçtatvameva sàdhakapramàõatàü pratipadyate / asya hi råpakatve tirohitakalaïkaråpam akùavalayameva mukhyatayàvagamyate tasyaiva ca karagrahaõayogyatàyàü sàrvatrikã prasiddhiþ / ÷leùacchàyayà tu kalaïgasya kalaïkasya mårtyaiva udvahanàt / kalaïko 'kùavalayamiveti tu, upamàyàü kalaïkasya, utkañatayà pratipattiþ / na càsya karadhçtatvaü tattvatostãti mukhye 'pyupacàra eva ÷araõaü syàt / evaüråpa÷ca saükaraþ ÷abdàlaïkàrayorapi paridç÷yate / yathà {ràjati tañãyamabhihatadànavaràsàtipàtisàràvanadà / gajatà ca yåthamviratadànavarà sàtipàti sàrà vanadà //572//} %<(Ratnàkara's Haravijaya 5.137)>% atra yamakàmanulomapratiloma÷ca citrabhedaþ pàdadvayagate parasparàpekùe / ## dvayorbahånàü và alaïkàràõàmekatra samàve÷e 'pi virodhàt na yatra yugapadavasthànam na caikatarasya parigrahe sàdhakam taditarasya và parihàre bàdhakamasti yenaikatara eva parigçhyate sa ni÷cayàbhàvàråpo dvitãyaþ saükaraþ samuccayena saükarasyaivàkùepàt / udàharaõam ---- {jaha gahiro jaha raaõaõivbharo jaha a õimmalacchào / taha kiü vihiõà eso sarasavàõão jalaõihã õa kio //573//} [yathà gabhãro yathà ratnanirbharo yathà ca nirmalacchàyaþ / tathà kiü vidhinà eùa sarasapànãyo jalanidhirna krñaþ //] %<(Hàla's Gàthàsapta÷atã 976)>% atra samudre prastute vi÷eùaõasàmyàdaprastutàrthapratãteþ kimasau samàsoktiþ kim abdheraprastutasya mukhena kasyàpi tatsamaguõatayà prastutasya pratãteþ iyamaprastutapra÷aüsà iti saüdehaþ / yathà và {nayanànandadàyãndorbimbametatprasãdati / adhunàpi niruddhà÷amavi÷ãrõamidaü tamaþ //574//} %<(Kùemendra's Aucityavicàracarcà)>% atra kiü kàmasyoddãpalaþ kàlo vartate iti bhaïgyantareõàbhidhànàt paryàyoktam / uta vadanasyendubimbatayà adhyavasànàt ati÷ayoktiþ kiü và / etaditi vaktraü nirdi÷ya tadråpàropava÷àt råpakam / athavà tayoþ samuccayavivakùàyàü dãpakam /athavà tulyayogità / kimu pradoùasamaye vi÷eùaõasàmyàdànanasyàvagatau samàsoktiþ / àhosvit mukhanairmalyaprastàvàt aprastutapra÷aüsà iti bahånàü saüdehàdayameva saükaraþ / yatra tu nyàyadoùayoranyarasyàvatàraþ tatra ekatarasya ni÷cayàt na saü÷ayaþ // nyàya÷ca sàdhakatvam anukålatà doùo 'pi bàdhakatvaü pratikålatà / tatra {saubhàgyaü vitanoti vaktra÷a÷ino jyotsneva hàsadyutiþ //575//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 321)>% ityatra mukhyatayà avagamyamànà hàsadyutirvaktre evànukålyaü bhajate ityupamàyàþ sàdhakam / ÷a÷inà tu na tathà pratikåleti råpakaü prati tasyà abàdhakatà / {vaktrendau tava satyayaü yadaparaþ ÷ãtàü÷urabhyudyataþ //576//} %<(Harùa's Ratnàvali [3.23 cd])>% ityatràparatvamindoranuguõaü na tu vaktrasya pratikålamiti råpakasya sàdhakatàü pratipadyate na tåpamàyà bàdhakatàm / {ràjanàràyaõaü lakùmãstvàmàliïgati nirbharam //577//} %<(Udbhaña's Kàvyàlaïkàrasàrasaïgraha)>% ityatra punaràliïganamupamàü nirasyati sadç÷aü prati parapreyasãprayuktasyàloïganasyàsaübhavàt / {pàdàmbujaü bhavatu no vijayàya ma¤ju- ma¤jãra÷ijjitamanoharamambikàyàþ //578//} %<(Kàlidàsa, Pa¤castavã 3.1)>% ityatra ma¤jãra÷i¤jitam ambuje pratikålam asaübhavàditi råpakasyabàdhakam na tu pàde 'nukålamityupamàyàþ sàdhakamabhidhayate vidhyupamardino bàdhakasya tadapekùayotkañatvena pratipatteþ // evamanyatràpi sudhãbhiþ parãkùyam //140// ## abhinne eva pade sphuñatayà, yat ubhàvapi ÷abdàrthàlaïkàrau vyavasthàü samàsàdayataþ so 'pyaparaþ saükaraþ / udàharaõam ---- {spaùñollasatkiraõakesarasåryabimba- vistãrõakaõikamatho divasàravindam / ÷liùñàùñadigdalakalàpamukhàvatàra- baddhàndhakàramadhapàvali saücakoca //579//} %<(Ratnàkara's Haravijaya 19.1)>% atra ekàpadànupraviùñau råpakànupràsau // #<... tenàsau triråpaþ parikãrtitaþ // MKpr-K_141 //># tadayamanugràhyànugràhakatayà saüdehena ekapadapratipàdyatayà ca vyavasthitatvàttriprakàra eva saükaro vyàkçtaþ / prakàràntareõa tu na ÷akyo vyàkartum ànantyàttatprabhedànàmiti pratipàditàþ ÷abdàrthobhayagatatvena trividhyajuùo 'laïkàràþ // kutaþ punareùa niyamo yadeteùàü tulye 'pi kàvya÷obhàti÷ayahetutve ka÷cidalaïkàraþ ÷abdasya ka÷cidarthasya ka÷ciccobhayasya iti cet / uktamtra yathà kàvye doùaguõàëaïkàràõàü ÷abdàrthobhayagatatvena vyavasthàyàmanvayavyatirekàveva prabhavataþ nimittàntarasyàbhàvàt / tata÷ca yo 'laïkàro yadãyànvayavyatirekàvanuvidhatte sa tadalaïkàro vyavasthàpyate iti / evaü ca yathà punaruktavadàbhàsaþ paraüparitaråpakaü cobhayor bhàvànuvidhàyitayà, ubhayàlaïkàrau tathà ÷abdahetukàrthàntaranyàsaprabhçtayo 'pi draùñavyàþ / arthasya tu tatra vaivitryam utkañatayà pratibhàsate, iti vàcyàlaïkàramadhye vastusthitimanapekùyaiva lakùitàþ // yo 'laïkàro yadà÷ritaþ sa tadalaïkàra ityapi kalpanàyàm anvayavyatirelàveva samà÷rayitavyau tadà÷rayaõamantareõa vi÷iùñasyà÷rayibhàvasyàbhàvàdityalaïkàràõàü yathoktanimitta eva parasparavyatireko jyàyàn //141// ## tathàhi ---- anupràsasya prasiddhyabhàvo vaiphalyaü vçttivirodha iti ye trayo doùàþ / te prasiddhiviruddhatàm apuùñàthatvam pratikålavarõatàü ca yathàkramaü na vyatikràmanti tatsvabhàvatvàt / krameõodàharaõam ---- {cakrã cakràrapaïktiü harirapi ca harãn dhårjañirdhårdhvajàgràn akùaü nakùatranàthoruõamapi varuõaþ kåbaràgraü kuberaþ / raühaþ saüghaþ suràõàü jagadupakçtaye nityayuktasya yasya stauti prãtiprasannonvahamahimaruceþ sovatàtsyandano vaþ //580//} %<(Mayåra's Sårya÷ataka 71)>% atra kartçkarmapratiniyamena stutiþ anupràsànurodhenaiva kçtà na puràõetihàsàdiùu tathà pratãteti prasiddhivirodhaþ // {bhaõa taruõi ramaõamandiramànandasyandisundarendumukhi / yadi sallãlollàpini gacchasi tat kiü tvadãyaü me //581//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 2.22)>% {anuõuraõanmaõimekhalamavirata÷i¤jànama¤juma¤jãram / parisaraõamaruõacaraõe raõaraõakamakàraõaü kurute //582 (=207)//} %<(Rudraña's Kàvyàlaïkàra 2.23)>% atra vàvyasya vicintyamànaü na ki¤cidapi càrutvaü pratãyate, ityapuùñàrthataivànupràsasya vaiphalyam // akuõñhotkaõñhayà iti atra ÷çïgàre paruùavarõàóambaraþ pårvoktarãtyà virudhyate iti paruùànupràso 'tra pratikålavarõataiva vçttivirodhaþ // yamakasya pàdatrayagatatvena yamanamaprayutatvaü doùaþ // yathà {bhujaïgamasyeva maõiþ sadambhà gràhàvakãrõeva nadã sadambhàþ / durantatàü nirõayato 'pi jantoþ karùanti cetaþ prasabhaü sadambhàþ //583//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% upamàyàm upamànasya jàtipramàõagatanyånatvam adhikatà và tàdç÷ã anucitàrthatvaü doùaþ / dharmà÷raye tu nyånàdhikatve yathàkramaü hãnapadatvamadhikapadatvaü ca na vyabhicarataþ // krameõodàharaõam -- {caõóàlairiva yuùmàbhiþ sàhasaü paramaü kçtam //584//} %<(Vàmana's Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 4,2.9)>% {vahnisphuliïga iva bhànurayaü cakàsti //585//} %<(Vàmana's Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 4.2)>% {ayaü padmàsanàsãna÷cakravàko viràjate / yugàdau bhagavàn vedhà vinirmitsuriva prajàþ //586//} %<(Bhàmaha's Kàvyàlaïkàra 2.25; Vàmana's Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 4,2.11)>% {pàtàlamiva te nàbhiþ stanau kùitidharopamau / veõãdaõóaþ punarayaü kàlindãpàtasaünibhaþ //587//} %<(Vàmana's Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 4,2.11)>% atra caõóàlàdibhirupamànaþ prastuto 'rtho 'tyarthameva kadarthita ityanucitàthantà // {sa munirlà¤chito mau¤jyà kçùõàjinapañaü vahan / vyaràjannãlajãmåtabhàgà÷liùña ivàü÷umàn //588//} %<(Vàmana's Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 4,2.9)>% atropamànasya mau¤jãsthànãyastaóillakùaõo dharmaþ kenàpi padena na pratipàdita iti hãnapadatvam // {sa pãtavàsàþ pragçhãta÷àrïgo manoj¤abhãmaü vapuràpa kçùõaþ / ÷atahradendràyudhavànni÷àyàü saüsçjyamànaþ ÷a÷ineva meghaþ //589//} %<(Bhàmaha's Kàvyàlaïkàra 2.58)>% atropameyasya ÷aïkhàderanirde÷e ÷a÷ino grahaõamatiricyate ityadhikapadatvam // liïgavacanabhedo 'pi upamànopameyayoþ sàdhàraõaü cet dharmamanyaråpaü kuryàt / tadà ekatarasyaiva taddharmasamanvayàvagateþ savi÷eùaõasyaiva tasyopamànatvamupameyatvaü và pratãyamànena dharmeõa pratãyate iti prakàntasyàrthasya sphuñamanirvàhàdasya bhagnaprakramaråpatvam / yathà ---- {cintàratnamiva cyutosi karato dhiïmandabhàgyasya me //590//} %<(Rudraña, Kàvyàlaïkàra 11.20)>% {saktavo bhakùità deva ÷uddhàþ kulavadhåriva //591//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 334)>% yatra tu nànàtve 'pi liïggavacanayoþ sàmànyàbhidhàyi padaü dvaråpabhedaü nàpadyate na tatraitaddåùaõàvatàraþ ubhayathàpi asya anugamakùamasvabhàvatvàt / yathà {guõairanarghyaiþ prathito ratnairiva mahàrõavaþ //592//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 335)>% {tadveùosadç÷onyàbhiþ strãbhirmadhuratàbhçtaþ / dadhate sma paràü ÷obhàü tadãyà vibhramà iva //593//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 336)>% kàlapuruùavidhyàdibhede 'pi na tathà pratãtiraskhalitaråpatayà vi÷ràntimàsàdayatãtyasàvapi bhagnaprakramatayaiva vyàptaþ / yathà {atithiü nàma kàkutsthàt putramàpa kumudvatã / pa÷cimàd yàminãyàmàt prasàdamiva cetanà //594//} %<(Kàlidàsa's Raghuvaü÷a 17.1)>% atra cetanà prasàdamàpnoti na punaràpeti kàlabhedaþ / {pratyagramajjanavi÷eùaviviktamårtiþ kausumbharàgarucirasphuradaü÷ukàntàþ / vibhràjase makaraketanamarcayantã bàlaprabàlaviñapaprabhavà lateva //595//} %<(Harùa's Ratnàvali 1.20)>% atra latà vibhràjate na tu vibhràjase iti saübodhyamànaniùñhasya parabhàgasya asaübodhyamànaviùayatayà vyatyàsàt puruùabhedaþ / {gaïgeva pravahatu te sadaiva kãrtiþ //596//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 339)>% ityàdau ca gaïgà pravahati na tu pravahatu iti apravçttapravartanàtmano vidheþ / eva¤jàtãyakasya cànyasyàrthasya upamànagatasyàsaübhavàdvidhyàdibhedaþ // nanu samànam uccàritaü pratãyamànaü và dharmàntaramupàdàya paryavasitàyàm upamàyàm upameyasya prakçtadharmàmisaübandhànna ka÷citkàlàdibhedo 'sti / yatràpyupàttenaiva sàmànyadharmeõa upamà avagamyate yathà {yudhiùñhira ivàyaü satyaü vadati} iti tatra yudhiùthira iva satyavàdyayaü satyaü vadatãti pratipatsyàmahe / satyavàdã satyaü vadatãti ca na paunaruktyam à÷aïkanãyam raipoùaü puùõàtãtivat yudhiùthira iva satyavadanena satyavàdyayamityarthàvagamàt / satyametat kiü tu sthiteùu prayogeùu samarthanamidaü na tu sarvathà niravadyam prastutavastupratãtivyàdhàtàditi savetasa evàtra pramàõam // asàdç÷yàsaübhavàvapyupamàyàm anucitàrthatàyàmeva paryavasyataþ / yathà {grathnàmi kàvya÷a÷inaü vitatàrthara÷mim //597//} %<(Vàmana's Kàvyàlaïkàrasåtravçtti 2,4.16)>% atra kàvyasya ÷a÷inà arthànàü ca ra÷mibhiþ sàdharmyaü kutràpi na pratãtamityanucitàrthatvam / {nipeturàsyàdiva tasya dãptàþ ÷arà dhanurmaõóalamadhyabhàjaþ / jàjvalyamànà iva vàridhàrà dinàrdhabhàjaþ pariveùiõorkàt //598//} %<(Govindañhakkura's Kàvyapradãpa)>% atràpi jvalantyombudhàràþ såryamaõóalàt niùpatantyo na saübhavantãtyupanibadhyamàno 'rtho 'naucityameva puùõàti // utprekùàyàmapi saübhàvanaü dhruvevàdaya eva ÷abdà vaktuü sahante na yathà÷abdo 'pi kevalasyàsya sàdhàrmyameva pratipàdayituü paryàptatvàt tasya càsyàmavivakùitatvàditi tatrà÷aktirasyàvàcakatvaü doùaþ / yathà {udyayau dãrghikàgarbhànmukulaü mecakotpalam / nàrãlocanacàturya÷aïkàsaükucitaüya thà //599//} %<(ørivatsalà¤chanàcàrya's Kàvyaparãkùà 340)>% utprekùitamapi tàttvikena råpeõa parivarjitatvàt nirupàkhyaprakhyam / tatsamarthanàya yat arthàntaranyàsopàdànam tat àlekhyamiva gaganataletyantamasamãcãnamiti nirviùayatvametasya / anucitàrthataiva doùaþ / yathà {divàkaràdrakùati yo guhàsu lãnaü divà bhãtamivàndhakàram / kùudre 'pi nånaü prapanne mamatvamuccaiþ ÷irasàmatãva //600//} %<(Kàlidàsa's Kumàrasaübhava 1.12)>% atràcetanasya tamaso divàkaràttràsa eva na saübhavatãti kuta eva tatprayojitamadriõà paritràõam / saübhàvitena tu råpeõa pratibhàsamànasyàsya na kàcidanupapattiravataratãti vyartha eva tatsamarthanàyàü yatnaþ / sàdhàraõavi÷eùaõava÷àdeva samàsoktiranuktamapi upamànavi÷eùaü prakà÷ayatãti tasyàtra punarupàdàne prayojanàbhàvàt anupàdeyatvaü yat tat apuùñàrthatvaü punaruktaü và doùaþ / yathà {spç÷ati tigmarucau kakubhaþ karairdayitayeva vijçmbhitatàpayà / atanumànaparigrahayà sthitaü rucirayà cirayàpi dina÷riyà //601//} %<(Ratnàkara's Haravijaya 3.37)>% atra tigmaruceþ kakubhàü ca yathà sadç÷avi÷eùaõava÷ena vyaktivi÷eùaparigraheõa ca nàyakatayà nàyikàtvena ca vyaktiþ, tathà grãùmadivasa÷riyo 'pi pratinàyikàtvena bhaviùyatãti kiü dayitayeti sva÷abdopàdànena // ÷leùopamàyàstu sa viùayaþ yatropamànasyopàdànamantareõa sàdhàraõeùvapi vi÷eùaõeùu na tathà pratãtiþ / yathà {svayaü ca pallavàtàmra bhàsvatkaraviràjità / prabhàtasaüdhyevàsvàpaphalalubdhehitapradà //602//} iti// %<(Udbhaña's Kàvyàlaïkàrasàrasaïgraha 4.15)>% aprastutapra÷aüsàyàmapi upameyam anayaiva rãtyà pratãtaü na punaþ prayogeõa kadarthatàü neyam / yathà {àhåteùu vihaïgameùu ma÷ako nàyàn puro vàryate madhyevàridhi vàvasaüstçõamaõirdhatte maõãnàü rucam / khadyoto 'pi na kampate pracalituü madhye 'pi tejasvinàü dhik sàmànyamacetanaü prabhumivànàmçùñatattvàntaram //603//} %<(Bhallaña÷ataka 67)>% atra acetanasya prabhoraprastutavi÷iùñasàmànyadvàreõàbhivyaktau na yuktameva punaþ kathanam // tadeta alaïkàradoùàþ yathàsaübhàvinonye 'pyeva¤jàtãyakàþ pårvoktayaiva doùajàtyà antarbhàvitàþ na pçthag pratipàdanamarhantãti saüpårõamidaü kàvyalakùaõam //142// {ityeùa màrgo viduùàü vibhinno 'pyabhinnaråpaþ pratibhàsate yat / na tadvicitraü yadamutra samyagvinirmità saüghañanaiva hetuþ //1//} iti kàvyaprakà÷e 'rthàlaïkàranirõayo nàma da÷ama ullàsaþ // // samàpta÷càyaü kàvyaprakà÷aþ // // samàpto 'yaü granthaþ //