Kuntaka: Vakroktijivita with Kuntaka's own commentary Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM: Vjiv_ = Vakroktijivita VjivC_ = Commentary ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ÓrÅmadrÃjÃnakakuntakaviracitaæ vakroktijÅvitam 1 prathamonme«a÷ jagattritayavaicitryacitrakarmavidhÃyinam / Óivaæ ÓaktiparispandamÃtropakaraïaæ numa÷ // VjivC_1.1 // yathÃtattvaæ vivecyante bhÃvÃstrailokyavartina÷ / yadi tannÃdbhutaæ nÃma daivaraktà hi kiæÓukÃ÷ // VjivC_1.2 // svamanÅ«ikayaivÃtha tattvaæ te«Ãæ yathÃruci / sthÃpyate prau¬himÃtraæ tatparamÃrtho na tÃd­Óa÷ // VjivC_1.3 // ityasattarkasandarbhe svatantre 'pyak­tÃdara÷ / sÃhityÃrthasudhÃsindho÷ sÃramunmÅlayÃmyaham // VjivC_1.4 // yena dvitayamapyetattattvanirmitilak«aïam / tadvidÃmadbhutÃmodacamatkÃraæ vidhÃsyati // VjivC_1.5 // granthÃrambhe / abhimatadevatÃnamaskÃrakaraïaæ samÃcÃra÷, tasmÃttadeva tÃvadupakramate--- _________________________________________________________________ vande kavÅndravaktrendulÃsyamandiranartakÅm / devÅæ sÆktiparispandasundarÃbhinayojjvalÃm // Vjiv_1.1 // iti / devÅæ vande devatÃæ staumi / kÃmityÃha---kavÅndravaktrendulÃsyamandiranartakÅm / kavÅndrÃ÷ kavipravarÃste«Ãæ vaktrendurmukhacandra÷ sa eva lÃsyamandiraæ nÃÂyaveÓma tatra nartakÅ lÃsikÃm / kiæviÓi«ÂÃm---sÆktiparispandasundarÃbhinayojjvalÃm / sÆktiparispandÃ÷ subhëitavilasitÃni tÃnyeva sundarà abhinayÃ÷ sukumÃrÃ÷ sÃttvikÃdayastairujjvalaæ bhrÃjamÃnÃm / yà kila satkavivaktre lÃsyasadmanÅva2 nartakÅ svavilÃsÃ3 bhinayaviÓi«Âà n­tyantÅ virÃjate tÃæ vande naumÅti vÃkyÃrtha÷ / tadidamatra tÃtparyam---yatkila prastutaæ vastu kimapi kÃvyÃlaÇkÃrakaraïaæ tadadhidaivatabhÆtÃmevaævidharÃïÅyakah­dayahÃriïÅæ vÃgrÆpÃæ sarasvatÅæ staumÅti / evaæ namask­tyedÃnÅæ vaktavyavastuvi«ayabhÆtÃnyabhidhÃnÃbhidheyaprayojanÃnyÃsÆtrayati / vÃco vi«ayanaiyatyamutpÃdayitumucyate / ÃdivÃkye 'bhidhÃnÃdi nirmitermÃnasÆtravat // VjivC_1.6 // ityantaraÓloka÷ /(?) _________________________________________________________________ lokottaracamatkÃrakÃrivaicitryasiddhaye / kÃvyasyÃyamalaÇkÃra÷ ko 'pyapÆrvo vidhÅyate // Vjiv_1.2 // alaÇkÃro vidhÅyate alaÇkÃraïaæ kriyate / kasya---kÃvyasya / kave÷ karma kÃvyaæ tasya / nanu ca santi cirantanÃstadalaÇkÃrÃstatkimarthamityÃha---apÆrva÷, tadvyatiriktÃrthÃbhidhÃyÅ / tadapÆrvatvaæ tadutk­«Âasya tannik­«Âasya ca dvayorapi saæbhavatÅtyÃha---ko 'pi, alaukika÷ sÃtiÓaya÷ / so 'pi kimarthamityÃha---lokottaramatkÃrakÃrivaicitryasiddhaye asÃmÃnyÃhlÃdavidhÃyivicitrabhÃvasampattaye / yadyapi santi ÓataÓa÷ kÃvyÃlaÇkÃrÃstathÃpi na kutaÓcidapyevaævidhavaicitryasiddhai÷ / alaÇkÃra-Óabda÷ ÓarÅrasya ÓobhÃtiÓayakÃritvÃnmukhyatayà kaÂakÃdi«u vartate, tatkÃritvasÃmÃnyÃdupacÃrÃdupamÃdi«u, tadvadeva ca tatsad­Óe«u guïe«u,4 tathaiva ca tadabhidhÃyini granthe / ÓabdÃrthayorekayogak«ematvÃdaikyena vyavahÃra÷,yathà gauriti Óabda÷ gaurityartha iti / tadayamartha÷---granthasyÃ5 laÇkÃra ityabhidhÃnam, upamÃdiprameyajÃtamabhidheyam, uktarÆpavaicitryasiddhi÷ prayojanamiti / evamalaÇkÃrasyÃsya prayojanamastÅti sthÃpite 'pi tadalaÇkÃryasya kÃvyasya prayojanaæ vinà sadapi tadapÃrthakamityÃha--- _________________________________________________________________ dharmÃdisÃdhanopÃya÷ sukumÃrakramodita÷ / kÃvyabandho 'bhijÃtÃnÃæ h­dayÃhlÃdakÃraka÷ // Vjiv_1.3 // h­dayÃhlÃdakÃrakaÓcittÃnandajanaka÷ kÃvyabandha÷ sargabandhÃdirbhavatÅti saæbandha÷ / kasyetyÃkÃÇk«ÃyÃmÃha---abhijÃtÃnÃm / abhijÃtÃ÷ khalu rÃjaputrÃdayo dharmÃdyupeyÃrthino vijigÅ«ava÷ kleÓabhÅravaÓca, sukumÃrÃÓayatvÃtte«Ãm / tathà satyapi tadÃhlÃdakatve kÃvyabandhasya krŬanakÃdiprakhyatà prÃpnotÅtyabhidhatte6---dharmÃdisÃghanopÃya÷ / dharmÃderupeyasya7 caturvargasya sÃdhane saæpÃdane tadupadekharÆpatvÃdupÃyastatprÃptinimittam / tathÃvidha8 puru«ÃrthopadeÓaparairaparairapi ÓÃstrai÷ kimaparÃddhamityabhidhÅyate---sukumÃrakramodita÷ / sukumÃra÷ sundara÷ h­dayahÃrÅ9 krama÷ paripÃÂÅvinyÃsastenodita÷ kathita÷ san / abhijÃtÃnÃmÃhlÃdakatve sati pravartakatvÃtkÃvyabandho dharmÃdiprÃptyupÃyÃtÃæ pratipadyate / ÓÃstre«u puna÷ kaÂhorakramÃbhihÅtatvÃd dharmÃdyupadeÓo duravagÃha÷ / tathÃvidhe vi«aye vidyamÃno 'pyaki¤citkara eva / rÃjaputrÃ÷ khalu samÃsÃditasvavibhavÃ÷ samastajagatÅvyavasthÃkÃritÃæ pratipadyamÃnÃ÷ ÓlÃghyopadeÓa10ÓÆnyatayà svatantrÃ÷ santa÷ samucitasakalavyavahÃrocchedaæ pravartayituæ prabhavantÅtyetadarthameva11 tadvyutpattaye vyatÅtasaccaritarÃjacaritaæ tannidarÓanÃya nibaghnanti kavaya÷ / tadevaæ ÓÃstrÃtiriktamastyeva12 praguïaæ prayojanaæ kÃvyabandhasya / mukhyaæ puru«Ãrthasiddhilak«aïaæ prayojanamÃstÃæ tÃvat anyadapi lokayÃtrÃpravartananimittaæ bh­tyasuh­tsvÃmyÃdisamÃvarjanamanena vinà samyaÇ na saæbhavatÅtyÃha--- _________________________________________________________________ vyavahÃraparispandasaundaryaæ vyavahÃribhi÷ / satkÃvyÃdhigamÃdeva nÆtanaucityamÃpyate // Vjiv_1.4 // vyavahÃro lokav­ttaæ tasya parispando vyÃpÃra÷ kriyÃkramalak«aïastasya saundaryaæ rÃmaïÅyakaæ tadvyavahÃribhirvyavahart­bhi÷ satkÃvyÃdhigamÃdeva kamanÅyakÃvyaparij¤ÃnÃdeva nÃnyasmÃd Ãpyate labhyata ityartha÷ / kÅd­Óaæ tatsaundaryam---nÆtanaucityam / nÆtanamabhinavamalaukikamaucityamucitabhÃvo yasya / tadidamuktaæ bhavati---mahatÃæ hi rÃjÃdÅnÃæ vyavahÃre varïyamÃne tadaÇgabhÆtÃ÷ sarve mukhyamÃtyaprabh­taya÷ samucitaprÃtisvikakartavyavyavahÃranipuïatayà nibadhyamÃnÃ÷ sakalavyavahÃriv­ttopadeÓatÃmÃpadyante / tata÷ sarva÷ kvacitkamanÅyakÃvye k­taÓrama÷ samÃsÃditavyavahÃraparispandasaundaryÃtiÓaya÷ ÓlÃghanÅyaphalabhÃg bhavatÅti / yo 'sau caturvargalak«aïa÷ puru«ÃrthastadupÃrjanavi«ayavyutpattikÃraïatayà kÃvyasya pÃraæparyeïa prayojanamityÃmnÃta÷, so 'pi samayÃntarabhÃvitayà tadupabhogasya tatphalabhÆtÃhlÃdakÃritvena tatkÃlameva paryavasyati / tatastadatiriktaæ kimapi sah­dayah­dayasaævÃdasubhagaæ tadÃtvaramaïÅyaæ prayojanÃntaramabhidhÃtumÃha--- _________________________________________________________________ caturvargaphalÃsvÃdamapyatikramya tadvidÃm / kÃvyÃm­tarasenÃntaÓcamatkÃro vitanyate // Vjiv_1.5 // camatkÃro vitanyate camatk­tirvistÃryate, hlÃda÷ puna÷ puna÷ kriyata ityartha÷ / kena---kÃvyÃm­tarasena / kÃvyamevÃm­taæ tasya rasastadÃsvÃdastadanubhavastena / kvetyabhidadhÃti---antaÓcetasi / kasya---tadvidÃm / taæ vidanti jÃnantÅti tadvidastajj¤Ãste«Ãm / katham---caturvargaphalÃsvÃdamapyatikramya / caturvargasya dharmÃde÷ phalaæ tadupabhogastasyÃsvÃdastadanubhavastamapi prasiddhÃtiÓayamatikramya vijitya paspaÓaprÃyaæ saæpÃdya / tadayamatrÃbhiprÃya÷13---yo 'sau caturvargaphalÃsvÃda÷ prak­«Âapuru«Ãrthatayà sarvaÓÃstraprayojanatvena prasiddha÷ so 'pyasyakÃvyÃm­tacarvaïacamatkÃrakalÃmÃtrasyÃ14 pi na kÃmapi sÃmyakalanÃæ kartumarhatÅti / du÷Órava-durbhaïa-duradhigamatvÃdido«adu«Âa15 tvÃdadhyayanÃvasare du÷sahadu÷kha16 dÃyÅ ÓÃstrasandarbhastatkÃlakalpitakamanÅyacamatk­te÷ kÃvyasya na katha¤cidapi spardhÃmadhirohatÅtyetadapyarthato 'bhihitaæ bhavati / kaÂukau«adhavacchÃstramavidyÃvyÃdhinÃÓanam / ÃhlÃdyam­tavatkÃvyamavivekagadÃpaham // VjivC_1.7 // 17 // ÃyatyÃæ ca tadÃtve ca rasanisyandasundaram / yena saæpadyate kÃvyaæ taditÃnÅ vicÃryate // VjivC_1.8 // ityantaraÓlokau / _________________________________________________________________ alaÇk­tiralaÇkÃryamapoddh­tya vivecyate / tadupÃyatayà tattvaæ sÃlaÇkÃrasya kÃvyatà // Vjiv_1.6 // alaÇk­tiralaÇkaraïam alaÇkriyate yayeti vig­hya / sà vivecyate vicÃryate / yaccÃlaÇkÃryamalaÇkaraïÅyaæ vÃcakarÆpaæ vÃcyarÆpaæ ca tadapi vivecyate / tayo÷ sÃmÃnyaviÓe«alak«aïadvÃreïa svarÆpanirÆpaïaæ kriyate / katham---apoddh­tya / ni«k­«ya p­thak p­thagavasthÃpya, yatra samudÃyarÆpe tayorantarbhÃvastasmÃdvibhajya / kena hetunÃ---tadupÃyatayà / taditi kÃvyaæ parÃm­Óyate / tasyopÃyastadupÃyastasya bhÃvastadupÃyatà tayà hetubhÆtayà / yasmÃdevaævidho18 viveka÷ kÃvyavyutpattyupÃyatÃæ pratipadyate / d­Óyate ca samudÃyanta÷ pÃtinÃmastyabhÆtÃnÃmapi vyutpattinimittamapoddh­tya vivecanam / yathÃ---padÃntarbhÆtayo÷ prak­tipratyayayorvÃkyÃntarbhÆtÃnÃæ padÃnÃæ ceti / yadyevamasatyabhÆto 'pyapoddhÃrastadupÃyatà kriyate tat kiæ puna÷ satyamityÃha---tattvaæ sÃlaÇkÃrasya kÃvyatà / tadayamatra19 paramÃrtha÷---sÃlaÇkÃrasyÃlaÇkaraïasahitasya sakalasya nirastÃvayavasya sata÷ samudÃyasya kÃvyatà kavikarmatvam / tenÃlaÇk­tasya kÃvyatvamiti sthitam,20 na puna÷ kÃvyasyÃlaÇkÃrayoga iti / sÃlaÇkÃrasya kÃvyateti saæmugdhatayà ki¤cit kÃvyasvarÆpaæ sÆtritam21 nipuïaæ punarna niÓcitam / kiælak«aïaæ vastu kÃvyavyapadeÓabhÃg bhavatÅtyÃha--- _________________________________________________________________ ÓabdÃrthau sahitau vakrakavivyÃpÃraÓÃlini / bandhe vyavasthitau kÃvyaæ tadvidÃhlÃdakÃriïi // Vjiv_1.7 // 22 ÓabdÃrthau kÃvyaæ vÃcako vÃcyaæ ceti dvau saæmilitau kÃvyam / dvÃvekamiti vicitraivokti÷ / tena yatke«Ã¤cinmataæ kavikauÓalakalpitakamanÅyatÃtiÓaya÷ Óabda eva kevalaæ kÃvyamiti ke«Ã¤cid vÃcyameva racanÃvaicitryacamatkÃrakÃri kÃvyamiti, pak«advayamapi nirastaæ bhavati / yasmÃd23dvayorapi pratyekaæ24 pratitilamiva tailaæ tadvidÃhlÃdakÃritvaæ vartate, na punarekasmin / yathÃ--- bhaïa taruïi ramaïmandiramÃnandasyandisundarendumukhi / yadi sallÅlollÃpini gacchasi tat kiæ tvadÅyaæ me // VjivC_1.9 // aïaïuraïanmaïimekhalamavirataÓi¤jÃïama¤juma¤jÅram / parisaraïamaruïacaraïe raïaraïakamakÃraïaæ kurute // VjivC_1.10 //25 // pratibhÃdÃridrayadainyÃdatisvalpasubhëitena kavinà varïasÃvarïyaramyatÃmÃtramatroditam, na punarvÃcyavaicitryakaïikà kÃcidapyasti26 / yatkila nÆtanatÃruïyataraÇgitalÃvaïyalaÂabhakÃnte÷27 kÃntÃyÃ÷ kÃmayamÃnena kenacidevamu28cyate---yadi taruïi tvaæ29 ramaïamandiraæ vrajasi tatkiæ tvadÅyaæ parisaraïaæ raïaraïakamakÃraïaæ mama karotÅtyatigrÃmyeyamukti÷ / ki¤ca, na akÃraïam, yatastasyÃstadanÃdareïa gamane30 tadanuraktÃnta÷ karaïasya virahavidhuratÃÓaÇkÃkÃtaratà kÃraïaæ raïaraïakasya / yadi và parisaraïasya mayà kimarÃddhamityÃkaraïatÃsamarpakam, etadapyatigrÃmyataram / saæbodhanÃni ca bahÆni munipraïÅtastotrÃmantraïakalpÃni na käcidapi tadvidÃhlÃda31 kÃritÃæ pu«ïantÅti yatki¤cidetat / vastumÃtraæ ca ÓabdaÓobhÃ32 tiÓayaÓÆnyaæ na kÃvyavyapadeÓamarhati / yathÃ--- prakÃÓasvÃbhÃvyaæ vidadhati na bhÃvÃstamasi yattathà naite te syuryadi kila tathà yatra na katham / guïÃdhyÃsÃbhÃyÃsavyasanad­¬hadÅk«Ãguruguïo ravivyÃpÃro 'yaæ kimatha sad­Óaæ tasya mahasa÷ // VjivC_1.11 // atra hi Óu«katarkavÃkyavÃsanÃdhivÃsitacetasà pratibhÃpratibhÃtamÃtrameva vastu vyasanitayà kavinà kevalamupanibaddham / na puvarvÃcakavakratÃvicchittilavo 'pi lak«yate / yasmÃttarkavÃkyaÓayyaiva ÓarÅramasya Ólokasya / tathà ca---tamovyatiriktÃ÷ padÃrthà dharmiïa÷, prakÃÓasvabhÃvà na bhavantÅti sÃdhyam, tamasyatathÃbhÆtatvÃditi hetu÷ / d­«ÂÃntastarhi kathaæ na darÓita÷, tarkanyÃyasyaiva cetasi pratibhÃsamÃnatvÃt / tathocyate--- tadbhÃvahetubhÃvau hi d­«ÂÃnte tadavedina÷ / khyÃpyete33 vidu«Ãæ vÃcyo hetureva hi kevala÷ // VjivC_1.12 // 34 // iti / vidadhatÅti vipÆrvo dadhÃti÷ karotyarthe vartate / sa ca karotyartho 'tra na suspa«Âasamanvaya÷, prakÃÓasvÃbhÃvyaæ na kurvantÅti / prakÃÓasvÃbhÃvya-Óabdo 'pi cintya eva / prakÃÓa÷ svabhÃvo yasyÃsau prakÃÓasvabhÃva÷, tasya bhÃva iti bhÃvapratyaye vihite pÆrvapadasya v­ddhi÷ prÃpnoti / atha svabhÃvasya bhÃva÷ svÃbhÃvyamityatrÃpi bhÃvapratyayÃntÃdbhÃvapratyayo na pracuraprayogÃrha÷ / tathà ca prakÃÓaÓcÃsau svÃbhÃvyaæ ceti viÓe«aïasamÃso 'pi na samÅcÅna÷ / t­tÅye ca pÃde 'tyantÃsamarpakasamÃsabhÆyastvavaiÓasaæ na tadvidÃhlÃdakÃritÃmÃvahati / ravivyÃpÃra itiravi-Óabdasya prÃdhÃnyenÃbhimatasya samÃse guïÅbhÃvo na vikalpita÷, pÃÂhÃntarasya"rave÷' iti saæbhavÃt / nanu vastumÃtrasyÃpyalaÇkÃraÓunyatayà kathaæ tadvidÃhlÃdakÃritvamiti cettanna;yasmÃdalaÇkÃreïÃprastutapraÓaæsÃlak«aïenÃnyÃpadeÓatayÃsphur itameva kavicetasi prathamaæ ca pratibhÃpratibhÃsamÃnamaghaÂitapëÃïaÓakalakalpamaïiprakhyameva vastu vidagdhakaviviracitavakravÃkyopÃrƬhaæ ÓaïollŬhamaïimanoharatayà tadvidÃhlÃdakÃrikÃvyatvamadhirohati / tathà caikasminneva vastunyavahitÃnavahitakavidvitayaviracitaæ vÃkyadvayamidaæ mahadantaramÃvedayati--- mÃninÅjanavilocanapÃtÃ- nu«ïabëpakalu«Ãnanug­hïan35 / mandamandamudita÷ priyayau khaæ bhÅtabhÅta iva ÓÅtamayÆkha÷ // VjivC_1.13 // kramÃdekadvitriprabh­tiparipÃÂÅ÷ prakaÂayan kalÃ÷ svairaæ svairaæ navakamalakandÃÇkuraruca÷ / purandhrÅïÃæ preyovirahadahanoddÅpitad­ÓÃæ kaÂÃk«ebhyo bibhyannibh­ta iva candro 'bhyudayate // VjivC_1.14 // etayorantaraæ sah­dayasaævedya36 miti taireva vicÃraïÅyam / tasmÃt sthitametat---na Óabdasyaiva ramaïÅyatÃviÓi«Âasya kevalasya kÃvyatvam, nÃpyarthasyeti / tadidamuktam--- rÆpakÃdiralaÇkÃrastasyÃntair37 bahudhodita÷ / na kÃntamapi nirbhÆ«aæ vibhÃti vanitÃmukham38 // VjivC_1.15 // rÆpakÃdimalaÇkÃraæ bÃhyamÃcak«ate pare / supÃæ tiÇÃæ ca vyutpattiæ vÃcÃæ vächantyalaÇk­tim // VjivC_1.16 // tadetadÃhu÷ sauÓabdyaæ nÃrthavyutpattirÅd­ÓÅ / ÓabdÃbhidheyÃlaÇkÃrabhedÃdi«Âaæ dvayaæ tu na÷39 // VjivC_1.17 // tena ÓabdÃrthau dvau saæmilitau kÃvyamiti sthitam / evamavasthÃpite dvayo÷ kÃvyatve kadÃcidekasya manÃÇmÃtranyÆnatÃyÃæ satyÃæ kÃvyavyavahÃra÷ pravartetetyÃha---sahitÃviti / sahitau sahitabhÃvena sÃhityenÃvasthitau / nanu ca vÃcyavÃcakasaæbandhasya vidyamÃnatvÃdetayorna katha¤cidapisÃhityaviraha÷, satyametat / kintu viÓi«Âameveha sÃhityamabhipretam / kÅd­Óam ?---vakratÃvicitraguïÃlaÇkÃrasaæpadÃæ parasparaspardhÃdhiroha÷ / tena samasarvaguïau santau suh­dÃviva saÇgatau / parasparasya ÓobhÃyai ÓabdÃrthau bhavato yathà // VjivC_1.18 // tato 'ruïaparispandamandÅk­tavapu) ÓaÓÅ / dadhre kÃmaparik«ÃmakÃminÅgaï¬apÃï¬utÃm // VjivC_1.19 // atrÃruïaparispandamandÅk­tavapu«a÷ ÓaÓina÷ kÃmaparik«Ãmav­tte÷ kÃminÅkapolaphalakasya ca pÃï¬utvasÃmyasamarthanÃdarthÃlaÇkÃraparipo«a÷ ÓobhÃtiÓayamÃvahati / vak«yamÃïavarïavinyÃsavakratÃlak«aïa÷ ÓabdÃlaÇkÃro 'pyatitarÃæ ramaïÅya÷ / varïavinyÃsavicchittivihità lÃvaïyalak«aïaguïa40saæpadastyeva / yathà ca lÅlÃe kuvalaaæ kuvalaaæ va sÅse samuvvahanteïa / seseïa sesapurisÃïaæ purisaÃro samuvyasio // VjivC_1.20 //41 // lÅlayà kuvalayaæ kuvalayamiva ÓÅr«e samudvahatà / Óe«eïa Óe«apuru«ÃïÃæ puru«akÃra÷ samuddhasita÷ // atrÃpyaprastutapraÓaæsopamÃlak«aïavÃcyÃlaÇkÃravaicitryavihità helÃmÃtraviracitayamakÃnuprÃsahÃriïÅ samarpakatvasubhagà kÃpi kÃvyacchÃyà sah­dayah­dayamÃhlÃdayati / dvivacanenÃtra vÃcyavÃcakajÃtidvitvamabhidhÅyate / vyaktidvitvÃbhidhÃne punarekapadavyavasthitayorapi kÃvyatvaæ syÃdityÃha---bandhe vyavasthitau / bandho vÃkyavinyÃsa÷ tatra vyavasthitau viÓe«eïa lÃvaïyÃdiguïÃlaÇkÃraÓobhinÃæ saæniveÓena k­tÃvasthÃnau / sahitÃvityatrÃpi yathÃyukti sajÃtÅyÃ42 pak«ayà Óabdasya ÓabdÃntareïa vÃcyasya vÃcyÃntareïa ca sÃhityaæ parasparaspardhitvalak«aïameva vivak«itam / anyathà tadvidÃhlÃdakÃritvahÃni÷ prasajyate / yathà asÃraæ saæsÃraæ parimu«itaratnaæ traibhuvanaæ nirÃlokaæ lokaæ maraïaÓaraïaæ bÃndhavajanam / adarpaæ kandarpaæ jananayananirmÃïamaphalaæ jagajjÅrïÃraïyaæ kathamasi vidhÃtuæ vyavasita÷43 // VjivC_1.21 // atra kila kutracitprabandhe kaÓcitkÃpÃlika÷ kÃmapi kÃminÅ44 vyÃpÃdayitumadhyavasito sanneva45 mabhidhÅyate---yadapagatasÃra÷ saæsÃra÷, h­taratnasarvasvaæ trailokyam, ÃlokanÅyakamanÅyavastuvarjito jÅvaloka÷, sakalalokalocananirmÃïaæ ni«phalaprayam, tribhuvanavijayitvadarpavihÅna÷46 kandarpa÷, jagajjÅrïÃraïyakalpamanayà bhavatÅti kiæ tvamevaævidhamakaraïÅyaæ kartuæ vyavasita iti / etasmin Óloke mahÃvÃkyakalpe vÃkyÃntaraïyavÃntaravÃkyasad­ÓÃni tasyÃ÷ sakalalokalobhanÅyalÃvaïyasaæpatpratipÃdanaparÃïi parasparaspardhonyatiramaïÅyÃnyupanibaddhÃni kamapi kÃvyacchÃyÃtiÓayaæ pu«ïanti / maraïaÓaraïaæ bÃndhavajanamiti punarete«Ãæ na kalÃmÃtramapi spardhitumarhatÅti na tadvidÃhlÃdakÃri / bahu«u ca ramaïÅye«vekavÃkyopayogi«u yugapat pratibhÃsapadavÅmavataratsu vÃkyÃrthaparipÆraïÃrthaæ tatpratimaæ prÃptumaparaæ prayatnena pratibhà prasÃdyate / tathà cÃsminneva prastutavastusabrahmacÃrivastvantaramapi suprÃpameva---"vidhimapi vipannÃdbhutavidhim" iti / prathamapratibhÃtapadÃrthapratinidhipadÃrthÃntarÃsaæbhave sukumÃratarÃpÆrvasamarpaïena kÃmapi kÃvyacchÃyÃmunmÅlayanti kavaya÷ / yathà rudrÃdrestulanaæ svakaïÂhavipinacchedo47 harervÃsanaæ kÃrÃveÓmani pu«pakÃpaharaïam // VjivC_1.22 // ityupanibaddhya pÆrvopanibaddhapadÃrthÃnurÆpavastvantarÃsaæbhavÃdapÆrvameva "yasyed­ÓÃ÷ kalaya÷" iti vinyastam,48 yenÃneye 'pi kÃmapi kamanÅyatÃmanÅyanta / yathà ca tadvaktrenduvilokanena divaso nÅta÷ prado«astathà tadgo«Âhyaiva niÓÃpi manmathak­totsÃhaistadaÇgÃrpaïai÷ / tÃæ saæpratyapi mÃrgadattanayanÃæ dra«Âuæ prav­ttasya me baddhotkaïÂhamidaæ mana÷ kim // VjivC_1.23 // iti saæpratyapi tÃmevaævidhÃæ vÅk«ituæ prav­ttasya mama mana÷ kimiti baddhotkaïÂhamiti parasamÃpte 'pi tathÃvidho vastu49 vinyÃso vihita÷---"athavà premÃsamÃptotsavam" iti,yena pÆrve«Ãæ jÅvitamivÃrpitam / yadyapi dvayorapyetayostatprÃdhÃnyenaiva vÃkyÃrthopanibandha÷,50 tathÃpi kavipratibhÃprau¬hireva prÃdhÃnyenÃvita«Âhate / ÓabdasyÃpi ÓabdÃntareïa sÃhityavirahodÃharaïaæ yathà cÃrutà vapurabhÆ«ayadÃsÃæ tÃmanÆnanavayauvanayoga÷ / taæ punarmakaraketanalak«mÅstÃæ mado dayitasaÇgamabhÆ«a÷51 // VjivC_1.24 // dayitasaÇgamastÃmabhÆ«ayaditi vaktavye kÅd­Óo mada÷, dayatasa¬gamo bhÆ«Ã yasyeti dayitasaÇgamaÓabdasya prÃdhÃnyenÃbhimatasya samÃsav­ttÃvantarbhÆtatvÃd guïÅbhÃvo na tadvidÃhlÃdakÃrÅ / dÅpakÃlaÇkÃrasya ca kÃvyaÓobhÃkÃritvenopanibaddhasya nirvahaïÃvasare truÂitaprÃyatvÃt prakramabhaÇgavihitaæ sahasah­dayavairasyamanivÃryam / "dayitasaÇgatirenam' iti pÃÂhÃntaraæ sulabhameva / dvayorapyetayorudÃharaïayo÷ prÃdhÃnyena pratyekamekatarasya sÃhityaviraho vyÃkhyÃta÷ / paramÃrthata÷ punarubhayorapyekatarasya sÃhityaviraho 'nyatarasyÃpi paryavasyati / tathà cÃrtha÷ samarthavÃcakÃsadbhÃve svÃtmanà sphurannapi m­takalpa evÃvati«Âhate / Óabdo 'pi vÃkyopayogivÃcyÃsaæbhavevÃcyÃntaravÃcaka÷ san vÃkyasya vyÃdhibhÆta÷ pratibhÃtÅtyalamatiprasaÇgena / prak­taæ tu / kÅd­Óai bandhe---vakrakavivyÃpÃraÓÃlini / vakro yo 'sau ÓÃstrÃdiprasiddhaÓabdÃrthopanibandhavyatirekÅ «aÂprakÃravakratÃviÓi«Âa÷ kavivyÃpÃrastatkriyÃkramastena ÓÃlate ÓlÃghate yastasmin / evamapi ka«Âakalpanopahate 'pi prasiddhavyatirekitvamastÅtyÃha---tadvadÃhlÃdikÃriïi / taditi kÃvyaparÃmarÓa÷ tadvidantÅti tadvidastajj¤Ãste«ÃmÃhlÃdamÃnandaæ karoti yasyasmin tadvidÃhlÃdakÃriïi bandhe vyavasthitau / vakratÃ52 prakÃrÃæstadvidÃhlÃdakÃritvaæ ca pratyekaæ yathÃvasaramevodÃhari«yati53 / evaæ kÃvyasya sÃmÃnyalak«aïe vihite viÓe«alak«aïamupakramate / tatra ÓabdÃrthayostÃvatsvarÆpaæ nirÆpayati--- _________________________________________________________________ vÃcyor'tho vÃcaka÷ Óabda÷ prasiddhamiti yadyapi / tathÃpi kÃvyamÃrge 'smin paramÃrtho 'yametayo÷ // Vjiv_1.8 // iti evaævidhaæ vastu prasiddhaæ pratÅtam---yo vÃcaka÷ pratyÃyaka÷54 sa Óabda÷, yo vÃcyaÓcÃbhidheya÷ sor'tha iti / nanu ca dyotakavya¤jakÃvapi Óabdau saæbhavata÷, tadasaægrahÃnnÃvyÃpti÷, yasmÃdarthapratÅtikÃritvasÃmÃnyÃdupacÃrÃttÃvapi vÃcakÃveva / evaæ dyotyavyaÇgyayorapyarthayo÷55 pratyeyatvasÃmÃnyÃdupacÃrÃdvÃcyatvameva / tasmÃd vÃcakatvaæ vÃcyatvaæ ca ÓabdÃrthayorloke suprasiddhaæ yadyapi lak«aïam, tathÃpyasmin alaukike kÃvyamÃrge kavikarmavartmani ayametayorvak«yamÃïa÷56 paramÃrtha÷ kimapyapÆrvaæ tattvamityartha÷ / kÅd­ÓamityÃha--- _________________________________________________________________ Óabdo vivak«atÃrthaikavÃcako 'nye«u satsvapi / artha÷ sah­dayÃhlÃdakÃrisvaspandasundara÷ // Vjiv_1.9 // sa Óabda÷ kÃvye yastatsamucitasamastasÃmagrÅka÷ / kÅd­k----vivak«itÃrthaikavÃcaka÷ / vivak«ito yo 'sau vaktumi«Âor'thastadekavÃcaka÷ tasyaika÷ kevala eva vÃcaka÷ / katham---anye«u satsvapi / apare«u tadvÃcake«u bahu«vapi vidyamÃne«u / tathà ca---sÃmÃnyÃtmanà vaktumabhipreto yor / Ãthastasya viÓe«ÃbhidhÃyÅ Óabda÷ samyag vÃcakatÃæ na pratipadyate / yathà kallolavellitad­«aru«aprahÃrai ratnÃnmamÆni makarÃkara mÃvamaæsthÃ÷ / kiæ kaustubhena bhavato vihito na nÃma yÃc¤ÃprasÃritakara÷ puru«ottamo 'pi57 // VjivC_1.25 // atra ratnasÃmÃnyotkar«ÃbhidhÃnamupakrÃntam / kaustubheneti ratnaviÓe«ÃbhidhÃyÅ ÓabdastadviÓe«otkar«ÃbhidhÃnamupasaæharatÅti prakramopasaæhÃravai«amyaæ na ÓobhÃtiÓayamÃvahati / na caitadvaktuæ Óakyate---ya÷ kaÓcidviÓe«e guïagrÃmagarimà vidyate sa sarvasÃmÃnye 'pi saæbhavatyeveti / yasmÃt vÃjivÃraïalohÃnÃæ këÂhapëÃïavÃsasÃm / nÃrÅpuru«atoyÃnÃmantaraæ mahadantaram58 // VjivC_1.26 // tasmÃdevaævidhe vi«aye sÃmÃnyÃbhidhÃyyeva Óabda÷ sah­dayah­dayahÃritÃæ pratipadyate / tathà cÃsmin prak­te pÃÂhÃntaraæ sulabhameva---"ekena kiæ na vihito bhavata÷ sa nÃma" iti / yatra ca59 viÓe«Ãtmanà vastu pratipÃdayitumabhimataæ tatra viÓe«ÃbhidhÃyakamevÃbhidhÃnaæ nibadhnanti kavaya÷ / yathà dvayaæ gataæ saæprati ÓocanÅyatÃæ samÃgamaprÃrthanayà kapÃlina÷ / kalà ca sà kÃntimatÅ kalÃvata- satvamasya lokasya ca netrakaumudÅ60 // VjivC_1.27 // atra parameÓvaravÃcakaÓabdasahastrasaæbhave 'pi kapÃlina iti bÅbhatsarasÃlambanavibhÃvavÃcaka÷ Óabdo jugupsÃspadatvena prayujyamÃna÷ kÃmapi vÃcakavakratÃæ vidadhÃti / "saæprati' "dvayaæ' cetyatÅva ramaïÅyam---yat kila pÆrvamekà saiva durvyasanadÆ«itatvena ÓocanÅyà jÃtÃ,61 saæprati punastvayà tasyÃstathÃvidhaduradhyavasÃyasÃhÃyakamivÃrabdhamityupahasyate / "prÃrthanÃ'-Óabdo 'pyatitarÃæ ramaïÅya÷, yasmÃt kÃkatÃlÅyayogena tatsamÃgama÷ kadÃcinna vÃcyatÃvaha÷ / prÃrthanà punaratrÃtyantaæ kaulÅnakalaÇkakÃriïÅ / "sà ca' "tvaæ ca' iti dvayorapyanubhÆyamÃnaparasparaspardhilÃvaïyÃtiÓayapratipÃdanaparatvenopÃttam / "kalÃvata÷ ' kÃntimatÅ' iti ca matup62 pratyayena dvayorapi praÓaæsà pratÅyata itye«Ãæ pratyekaæ kaÓcidapyartha÷ ÓabdÃntarÃbhidheyatÃæ notsahate / kavivivak«itaviÓe«ÃbhidhÃnak«amatvameva vÃcarakatvalak«aïam / yasmÃtpratibhÃyÃæ tatkÃlollikhitena kenacitparispandena parisphuranta÷ padÃrthÃ÷ prak­taprastÃvasamucitena kenacidutkar«eïa và samÃcchÃditasvabhÃvÃ÷ santo vivak«ÃvidheyatvenÃbhidheyatÃpadavÅmavatarantastathÃvidhaviÓe«apratipÃdanasamarthenÃbhidhÃnenÃbhidhÅyamÃnÃÓcetaÓcamatkÃri63 tÃmÃpadyante / yathà saærambha÷ karikÅÂameghaÓakaloddeÓena siæhasya ya÷ sarvasyaiva sa jÃtimÃtravihito hevÃkaleÓa÷ kila / ityÃÓÃdviradak«ayÃmbhudaghaÂÃbandhe 'pyasaærabdhavÃn yo 'sau kutra camatk­teratiÓayaæ yÃtvamvikÃkesarÅ // VjivC_1.28 // atra kariïÃæ "kÅÂa'- vyavapadeÓena tiraskÃra÷, toyadÃnÃæ ca "Óakala'- ÓabdÃbhidhÃnenÃnÃdara÷, "sarvasya' iti yasya kasyacittucchataraprÃyastetyavahelÃ, jÃteÓca "mÃtra'- ÓabdaviÓi«ÂatvenÃvalepa÷, hevÃkasya "leÓa'- ÓabdÃbhidhÃnenÃlpatÃpratipattirityete vivak«itÃrthaikavÃcakatvaæ dyotayanti / "ghaÂÃbandha' - ÓabdaÓca prastutamahattvapratipÃdanaparatvenopÃttastannibandhanatÃæ pratipadyate / viæÓe«ÃbhidhÃnÃkÃÇk«iïa÷ puna÷ padÃrthasvarÆpasya tatpratipÃdanaparaviÓe«ÃïaÓÆnyatayà ÓobhÃparihÃïirutpa64dyate / tathà yatrÃ65nullikhitÃkhyameva nikhilaæ nirmÃïametadvidherutkar«apratiyogikalpanamapi nyakkÃrakoÂi÷ parà / jÃtÃ66 prÃïabh­tÃæ manorathagatÅrullaÇghyayatsaæpadastasyÃbhÃsamaïÅk­tÃÓmasu maïeraÓmatvamevocitam // VjivC_1.29 // atra "ÃbhÃsa'- Óabda÷ svayameva mÃtrÃdiviÓi«Âatvamabhila«aællak«yate / pÃÂhÃntaram---"chÃyÃmÃtramaïÅk­tÃÓmasu maïestasyÃÓmataivocitÃ' iti / etacca vÃcakavakratÃprakÃrasvarÆpanirÆpaïÃvasare pratipadaæ prakaÂÅbhavi«yatÅtyalamatiprasaÇgena / arthaÓca vÃcyalak«aïa÷ kÅd­Óa÷---kÃvye ya÷ sah­dayÃhlÃdakÃrisvaspandasundara÷ / sah­dayÃ÷ kÃvyÃrthavidaste«ÃmÃhlÃdamÃnandaæ karoti yastena svaspandenÃtmÅyena svabhÃvena sundara÷ sukumÃra÷ / tadetaduktaæ bhavati---yadyapi padÃrthasya nÃnÃvidhadharmakhacitatvaæ saæbhavati tathÃpi tathÃvidhena dharmeïa saæbandha÷ samÃkhyÃyate ya), sah­dayah­dayÃhlÃdamÃdhÃtuæ k«amate / tasya ca tadÃhlÃdasÃmarthyaæ saæbhÃvyate yena kÃcideva svabhÃvamahattà rasaparipo«ÃÇgatvaæ và vyaktimÃsÃdayati / yathà daæ«ÂrÃpi«Âe«u sadya÷ Óikhari«u na k­ta÷ skandhakaï¬Ævinoda÷ sindhu«vaÇgÃvagÃha÷ khurakuharagalattucchatoye«u nÃpta÷ / labdhÃ÷ pÃtÃlapaÇke na luÂhanarataya÷ potramÃtropayukte yenoddhÃre dharitryÃ÷ sa jayati vibhutÃvighnitecchovarÃha÷ // VjivC_1.30 // atra ca tathÃvidha÷ padÃrthaparispandamahimà nibaddho ya÷67 svabhÃvasaæbhavinastatparispandÃntarasya saærodhasaæpÃdanena svabhÃvamahattÃæ samullÃsayan sah­dayah­dayÃhlÃda68 kÃritÃmÃpanna÷69 / yathà ca tÃmabhyagacchadruditÃnusÃrÅ muni÷ kuÓedhmÃharaïÃya yÃta÷ / ni«ÃdaviddhÃï¬ajadarÓanottha÷ ÓlokatvamÃpadyata yasya Óoka÷70 // VjivC_1.31 // atra ko 'sau munirvÃlmÅkiriti paryÃyapadamÃtre vaktavye paramakÃruïikasya ni«ÃdanirbhinnaÓakunisaædarÓanamÃtralasamutthita÷ Óoka÷ Ólokatvamabhajata yasyeti tasya tadavasthajanakarÃjaputrÅdaÓÃdarÓana71 vivaÓav­tteranta÷ karaïaparispanda÷ karuïarasaparipo«ÃÇgatayà sah­dayah­dayÃhlÃdakÃrÅ kaverabhipreta÷ / yathà ca bharturmitraæ priyamavidhave viddhi mÃmambuvÃhaæ tatsaædeÓÃddh­dayanihitÃdÃgataæ tvatsamÅpam / yo v­ndÃni tvarayati pathi ÓrÃmyatÃæ pro«itÃnÃæ mandrasnigdhairdhvanibhirabalÃveïimok«otsukÃni // VjivC_1. 32 // atra prathamamÃntraïapadÃrthastadÃÓvÃsakÃriparispandanibandhana÷ bharturmitraæ mÃæ viddhÅtyupÃdeyatÃmÃ72 tmana÷ prathayati / tacca na sÃmÃnyam, priyamiti viÓrambhapÃtratÃm73 / iti tÃmÃÓvÃsyonmukhÅk­tya ca tatsaædeÓÃttvatsamÅpamÃgamanamiti prak­taæ prastauti / h­dayanihitÃditi suh­ttvavihitaæ74 sÃvadhÃnatvaæ dyotyate / nanu cÃnya÷ kaÓcidevaævidhavyavahÃravidagdhabuddhi÷ kathaæ na niyukta ityÃha---mamaivÃtra kauÓalaæ kimapi75 vij­mbhate / ambuvÃhamityÃtmanastatkÃritÃbhidhÃnaæ dyotayati / ya÷ pro«itÃnÃæ v­ndÃni tvarayati, saæjÃtatvarÃïi karoti / kÅd­ÓÃnÃm---ÓrÃmyatÃæ tvarÃyÃmasamarthÃnÃmapi / v­ndÃnÅti bÃhulyÃttatkÃritÃbhyÃsaæ kathayati / kena---mandrasnigdhairdhvanibhi÷, mÃdhuryaramaïÅyai÷ ÓabdairvidagdhadÆtaprarocanÃvacanaprayairityartha÷ / kva---pathi mÃrge / yad­cchayà yathÃkatha¤cidahametadÃcarÃmÅti kiæ puna÷ prayatnena suh­tpremanimittiæ saærambhabuddhiæ76 na karomÅti / kÅd­ÓÃni v­ndÃni---abalÃveïimok«otsukÃni / abalÃ-ÓabdenÃtratatpreyasÅvirahavaidhuryÃsahatvaæ bhaïyate, tadveïimok«otsukÃnÅti te«Ãæ tadanuraktacittav­ttatvam / tadayamatra vÃkyÃrtha÷---vidhivihitavirahavaidhuryasya parasparÃnuraktacittav­tteryasya kasyacitkÃmijanasya samÃgamasaukhyasaæpÃdanasauhÃrde sadaiva g­hÅtavrato 'smÅti / atra ya÷ padÃrthaparispanda÷ kavinopanibaddha÷ prabandhasya meghadÆtatve paramÃrthata÷ sa eva jÅvitamiti sutarÃæ sah­dayÃhlÃdakÃrÅ77 / na punarevaæ vidho yathà sadya÷ purÅparisare 'pi ÓirÅ«am­dvÅ gatvÃ78 javÃttricaturÃïi padÃni sÅtÃ79 / gantavyamadya kiyadityasak­d bruvÃïà rÃmÃÓruïa÷ k­tavatÅ prathamÃvatÃram80 // VjivC_1.33 // atrÃsak­tpratik«aïaæ kiyadadya gantavyamityabhidhÃnalak«aïa÷ parispando na svabhÃvamahattÃmunmÅlayati, na ca rasaparipo«ÃÇgatÃæ pratipadyate / yasmÃtsÅtÃyÃ÷ sahajena kenÃpyaucityena gantumadhyavasitÃyÃ÷ saukumÃryÃdevaævidhaæ vastu h­daye parisphuradapi vacanamÃrohatÅti sah­dayai÷ saæbhÃvayituæna pÃryate / na ca pratik«aïamabhidhÅyamÃnamapi rÃghavÃÓruprathamÃvatÃrasya samyak saÇgatiæ bhajate, sak­dÃkarïanÃdeva tasyopapatte÷ / etaccÃtyantaramaïÅyamapi manÃÇmÃtracalitÃvadhÃnatvena kave÷ kadarthitam / tasmÃd "avaÓam' ityatra pÃÂha÷ kartavya÷ / tadevaævidhaæ viÓi«Âameva ÓabdÃrthayorlak«aïamupÃdeyam / tena neyÃrthÃpÃrthÃdayo dÆrotsÃritatvÃtp­thaÇna vaktavyÃ÷ / evaæ ÓabdÃrthayo÷ prasiddhasvarÆpÃtiriktamanyadeva rÆpÃntaramabhidhÃya na tÃvanmÃtrameva kÃvyopayogi, kintu vaicitryÃntaraviÓi«ÂamityÃha--- _________________________________________________________________ abhÃvetÃvalaÇkÃryau tayo÷ punaralaÇk­ti÷ / vakroktireva vaidagdhyabhaÇgÅbhaïitirucyate // Vjiv_1.10 // ubhau dvÃvapyetau ÓabdÃrthÃvalaÇkÃryÃvalaÇkaraïÅyau kenÃpi ÓobhÃtiÓayakÃriïÃlaÇkaraïena yojanÅyau / kiæ tattayoralaÇkaraïamityabhidhÅyate---tayo÷ punaralaÇk­ti÷ / tayordvitvasaækhyÃviÓi«ÂayorapyalaÇk­ti÷ punarekaiva, yayà dvÃvapyalaÇkriyate / kÃsau---vakroktireva / vakrokti÷ prasiddhÃbhidhÃnavyatirekiïÅ vicitraivÃbhidhà / kÅd­ÓÅ---vaidagdhyabhaÇgÅbhaïiti÷ / vaidagdhyaæ vidagdhabhÃva÷ kavikarmakauÓalaæ tasya bhaÇgÅ vicchitti÷, tayà bhaïiti÷ vicitraivÃbhidhà vakroktirityucyate / tadidamatra tÃtparyam---yat ÓabdÃrthau p­thagavasthitau na81 kenÃpi vyatiriktenÃlaÇkaraïena yojyete, kintu vakratÃvaicitryayogitayÃbhidhÃnamÃtra82 mavÃnayoralaÇkÃra÷, tasyaiva ÓobhÃtiÓayakÃritvÃt / etacca vakratÃvyÃkhyÃnÃvasara evodÃhari«yate / nanu ca kimidaæ prasiddhÃrthaviruddhaæ pratij¤Ãyate yadvakroktirevÃlaÇkÃro nÃnya÷ kaÓciditi, yataÓcirantanairaparaæ svabhÃvoktilak«aïamalaÇkaraïamÃmnÃtaæ taccÃtÅvaramaïÅyamityasahamÃnastadeva nirÃkartumÃha--- _________________________________________________________________ alaÇkÃrak­tÃæ ye«Ãæ svabhÃvoktiralaÇk­ti÷ / alaÇkÃryatayà te«Ãæ kimanyadavati«Âhate // Vjiv_1.11 // ye«ÃmalaÇkÃrak­tÃmalaÇkÃrakÃrÃïÃæ svabhÃvoktiralaÇk­ti÷, yà svabhÃvasya padÃrthadharmalak«aïasya parispandasya uktirabhidhà saivÃlaÇk­tiralaÇkaraïamiti pratibhÃti, te sukumÃramÃnasatvÃd vivekakleÓadve«iïa÷ / yasmÃt svabhÃvoktiriti kor'tha÷ ? svabhÃva evocyamÃna÷ sa eva yadyalaÇkÃrastatkimanyattadvyatiriktaæ kÃvyaÓarÅrakalpaæ vastu vidyate yatto«ÃmalaÇkÃryatayà vibhÆ«yatvenÃvati«Âhate p­thagavasthitimÃsÃdayati, na ki¤cidityartha÷ / nanu ca pÆrvamavasthÃpitam---yadvÃkyasyaivÃvibhÃgasya sÃlaÇkÃrasya kÃvyatvamiti (1 / 6) tatkimarthametadabhidhÅyate ? satyam, kintu tatrÃsatyabhÆto 'pyapoddhÃrabuddhivihito vibhÃga÷ kartuæ Óakyate varïapadanyÃyena vÃkyapadanyÃyena cetyuktameva / etadeva prakÃrÃntareïa vikalpayitumÃha--- _________________________________________________________________ svabhÃvavyatirekeïa vaktumeva na yujyate / vastu tadrahitaæ yasmÃnnirupÃkhyaæ prasajyate // Vjiv_1.12 // svabhÃvavyatirekeïa svaparispandaæ vinà ni÷svabhÃvaæ vaktumabhidhÃtumeva na yujyate na Óakyate / vastu vÃcyalak«aïam / kuta÷---tadrahitaæ tena svabhÃvena rahitaæ varjitaæ yasmÃnnirupÃkhyaæ prasajyate / upÃkhyÃyà ni«krÃntaæ nirupÃkhyam / upÃkhyà Óabda÷, tasyÃgocarabhÆtamabhidhÃnÃyogyameva saæpadyate / yasmÃt svabhÃvaÓabdasyed­ÓÅ vyutpatti÷---bhavato 'smÃdabhidhÃnapratyayÃviti bhÃva÷, svasyÃtmano bhÃva÷ svabhÃva÷ / tena sa eva yasya kasyacitpadÃrthasya prakhyopÃkhyÃvatÃranibandhanam, tena varjitamasatkalpaæ vastu ÓaÓavi«ÃïaprÃyaæ Óabdaj¤ÃnÃgocaratÃæ pratipadyate / svabhÃvayuktameva sarvathÃbhidheyapadavÅmavataratÅti ÓÃkaÂikavÃkyÃnÃmapi sÃlaÇkÃratà prÃpnoti, svabhÃvoktiyuktatvena / etadeva yuktyantareïa vikalpayati--- _________________________________________________________________ ÓarÅraæ cedalaÇkÃra÷ kimalaÇkurute 'param / Ãtmaiva nÃtmana÷ skandhaæ kvacidapyadhirohati // Vjiv_1.13 // yasya kasyacidvarïyamÃnasya vastuno varïanÅyatvena svabhÃva eva varïyaÓarÅram / sa eva cedalaÇkÃro yadi vibhÆ«aïaæ tatkimaparaæ tadvyatiriktaæ vidyate yadalaÇkurute vibhÆ«ayati / svÃtmÃnamevÃlaÇkarotÅti cettadayuktam anupapatte÷ / yasmÃdÃtmaiva nÃtmana÷ skandhaæ kvacidapyadhirohati, ÓarÅrameva ÓarÅrasya na kutracidapyasamadhirohatÅtyartha÷, svatmani kriyÃvirodhÃt / anyaccÃbhyupagamyÃpi brÆma÷--- _________________________________________________________________ bhÆ«aïatve svabhÃvasya vihite bhÆ«aïÃntare / bhedÃvabodha÷ prakaÂastayoraprakaÂo 'thavà // Vjiv_1.14 // spa«Âe sarvatra saæs­«Âiraspa«Âe saækarastata÷ / alaÇkÃrÃntarÃïÃæ ca vi«ayo nÃvaÓi«yate // Vjiv_1.15 // bhÆ«aïatve svabhÃvasya alaÇkÃratve parispandasya83 yadà bhÆ«aïÃntaramalaÇkÃrÃntaraæ vidhÅyate tadà vihite k­te, tasmin sati, dvayÅ gati÷ saæbhavati / kÃsau---tayo÷ svabhÃvoktyalaÇkÃrÃntarayo÷ bhedÃvabodho bhinnatvapratibhÃsa÷ prakaÂa÷ suspa«Âa÷ kadÃcidaprakaÂaÓcÃparisphuÂo veti / tadà spa«Âe prakaÂe tasmin sarvatra sarvasmin kavivÃkye saæs­«ÂirevaikÃlaÇk­ti÷ prÃpnoti / aspa«Âe tasminnaprakaÂe sarvatraivaika÷ saækaro 'laÇkÃra÷ prÃpnoti / tata÷ ko do«a÷ syÃdityÃha---alaÇkÃrÃntarÃïÃæ ca vi«ayo nÃvaÓi«yate / anye«ÃmalaÇkÃrÃïÃmupamÃdÅnÃæ vi«ayo gocaro na kaÓcidapyavaÓi«yate, nirvi«ayatvamevÃyÃtÅtyartha÷ / tataste«Ãæ lak«aïakaraïavaiyarthyaprasaÇga÷ / yadi ca84 tÃveva saæs­«Âisaækarau te«Ãæ vi«ayatvena kalpyete tadapi na ki¤cit, tairevÃlaÇkÃrakÃrai85 stasyÃrthasyÃnaÇgÅk­tatvÃt / ityanenÃkÃÓacarvaïapratimenÃlamalÅkanibandhanena / prak­tamanusarÃma÷ / sarvathà yasya kasyacit padÃrthajÃtasya kavivyÃpÃrivi«ayatvena varïanÃpadavÅmavatarata÷ svabhÃva eva sah­dayÃhlÃdakÃrÅ kÃvyaÓarÅratvena varïanÅyatÃæ pratipadyate / sa eva ca yathÃyogaæ ÓobhÃtiÓayakÃriïà yena kenacidalaÇkÃreïa yojayitavya÷ / tadidamuktam---"artha÷ sah­dayÃhlÃdakÃrisvaspandasundara÷' (1 /9) iti / "ubhÃvetÃvalaÇkÃryau' (1 /10) iti ca / evaæ ÓabdÃrthayo÷ paramÃrthamabhidhÃya "ÓabdÃrthau' iti (1 /7) kÃvyalak«aïavÃkye padamekaæ vyÃkhyÃtam / idÃnÅ "sahitau' iti (1 /7) vyÃkhyÃtuæ sÃhityametayo÷ paryÃlocyate--- _________________________________________________________________ ÓabdÃrthau sahitÃveva pratÅtau sphurata÷ sadà / sahitÃviti tÃveva simapÆrvaæ vidhÅyate // Vjiv_1.16 // ÓabdÃrthÃvabhidhÃnÃbhidheyau sahitÃvaviyuktÃveva sadà sarvakÃlaæ pratÅtau sphurata÷ j¤Ãne pratibhÃsete / tatastÃveva sahitÃvaviyuktÃviti puna÷ kimapÆrvaæ vidhÅyate na ki¤cidapÆrvaæ ni«pÃdyate, siddhaæ sÃdhyata ityartha÷ / tadevaæ ÓabdÃrthayo÷ svabhÃvasiddhaæ sÃhityaæ ka÷ sacetÃ÷ punastadabhidhÃnena ni«prayojanamÃtmÃnamÃyÃsayati ? satyametat, kintu na vÃcyavÃcakalak«aïaÓÃÓvatasaæbandhanibandhanaæ vastuta÷ sÃhitÃmityucyate / yasmÃdetasmin sÃhitayaÓabdenÃbhidhÅyamÃne ka«ÂakalpanoparacitÃni gÃÇkuÂÃdivÃkyÃnyasaæbaddhÃni ÓÃkaÂikÃdivÃkyÃni ca sarvÃïi sÃhityaÓabdenÃbhidhÅyeran / tena padavÃkyapramÃïavyatiriktaæ kimapi tattvÃntaraæ sÃhityamiti vibhÃgo 'pi na syÃt / nanu ca padÃdivyatiriktaæ yatkimapi sÃhityaæ nÃma tadapi suprasiddhameva, punastadabhidhÃne 'pi kathaæ na paunaruktyaprasaÇga÷ ? ata evaitaducyate---yadidaæ sÃhityaæ nÃma tadetÃvati ni÷sÅmani samayÃdhvani sÃhityaÓabdamÃtreïaiva prasiddham / na punaretasya kavikarmakauÓalakëÂhÃdhirƬharamaïÅ yasyÃdyÃpi kaÓcidapi vipaÓcidayamasya paramÃrtha iti manÃÇmÃtramapi vicÃrapadavÅmavatÅrïa÷ / tadadya sarasvatÅh­dayÃravindamakarandabindusandohasundarÃïÃæ satkavivacasÃmantarÃmodamanoharatvena parisphuradetat sah­daya«aÂcaraïagocaratÃæ nÅyate / _________________________________________________________________ sÃhityamanayo÷ ÓobhÃÓÃlitÃæ prati kÃpyasau / anyÆnÃnatiriktatvamanohÃriïyavasthiti÷ // Vjiv_1.17 // sahÅtayorbhÃva÷ sÃhityam / anayo÷ ÓabdÃrthayoryà kÃpyalaukikÅ cetanacamatkÃrakÃritÃyÃ÷ kÃraïam avasthitirvicitraiva vinyÃsabhaÇgÅ / kÅd­ÓÅ---anyÆnÃnatiriktatvamanohÃriïÅ, parasparaspardhitvaramaïÅyà / yasyÃæ dvayorekatarasyÃpi nyÆnatvaæ nikar«o na vidyate nÃpyatiriktatvamutkar«o vÃstÅtyartha÷ / nanu ca tathÃvidhaæ sÃmyaæ dvayorupahatayorapi saæbhavatÅtyÃha---ÓobhÃÓÃlitÃæ prati / Óobhà saundaryamucyate / tayà ÓÃlate ÓlÃghate ya÷ sa ÓobhÃÓÃlÅ, tasya bhÃva÷ ÓobhÃÓÃlitÃ, tÃæ prati saundaryaÓlÃghitÃæ pratÅtyarya÷ / saiva ca sah­dayÃhlÃdakÃrità / tasyÃæ spardhitvena yÃsÃvavasthiti÷ parasparasÃmyasubhagamavasthÃnaæ sà sÃhityamucyate / atra ca vÃcakasya vÃcakÃntareïa vÃcyasya vÃcyÃntareïa sÃhityamabhipretam, vÃkye kÃvyalak«aïasya parisamÃptatvÃditi pratipÃditameva ( 1 / 7) / nanu ca vÃcakasya vÃcyÃntareïa vÃcyasya vÃcakÃntareïa kathaæ na sÃhityamiti cettanna, kramavyutkrame prayojanÃbhÃvÃdasamanvayÃcca / tasmÃdetayo÷ ÓabdÃrthayoryathÃsvaæ yasyÃæ svasampatsÃmagrÅsamudaya÷ sah­dayÃhlÃdakÃrÅ parasparaspardhayà parisphurati, sà kÃcideva vÃkyavinyÃsasampatsÃhityavyapadeÓabhÃg bhavati / mÃrgÃnuguïyasubhago mÃdhuryÃdiguïodaya÷ / alaÇkaraïavinyÃso vakratÃtiÓayÃnvita÷ // VjivC_1.34 // v­ttyaucityamanohÃri rasÃnÃæ paripo«aïam / spardhayà vidyate yatra yathÃsvamubhayorapi // VjivC_1.35 // sà kÃpyavasthitistadvidÃhlÃdaikanibandhanam / padÃdivÃkyaparispandasÃra÷ sÃhityamucyate // VjivC_1.36 // ete«Ãæ ca padavÃkyapramÃïasÃhityÃnÃæ caturïÃmapi prativÃkyamupayoga÷ / tathà caitatpadamevaæsvarÆpaæ gakÃraukÃravisarjanÅyÃtmakametasya cÃrthasya pratipadikÃrthapa¤cakalak«aïasyÃkhyÃtapadÃrtha«aÂkalak«aïasya và vÃcakamiti padasaæskÃralak«aïasya vyÃpÃra÷ / padÃnÃæ ca parasparÃnvayalak«aïasaæbandhanibandhanametadvÃkyÃrthatÃtparyam iti vÃkyavicÃralak«aïasyopayoga÷ / pramÃïena pratyak«Ãdinaitadupapannamiti yuktiyuktatvaæ nÃma pramÃïalak«aïasya prayojanam / idameva parispandamÃhÃtmyÃtsah­dayahÃritÃæ pratipannamiti sÃhityasyopayujyamÃnatà / ete«Ãæ yadyapi pratyekaæ svavi«aye prÃdhÃnyamanye«Ãæ guïÅbhÃvastathÃpi sakalavÃkya parispandajÅvitÃyamÃnasyÃsya sÃhityalak«aïasyaiva kavivyÃpÃrasya vastuta÷ sarvà tiÓÃyitvam / yasmÃdetadamukhyatayÃpi yatra vÃkyasandarbhÃntare svaparimalamÃtreïaiva saæskÃramÃrabhave tasyaitadadhivÃsanÃÓÆnya tÃmÃtreïaiva rÃmaïÅyakaviraha÷ paryavasyati / tasmÃdupÃdeyatÃyÃ÷ parihÃïirutpadyate / tathà ca svaprav­ttivaiyarthyaprasaÇga÷ / ÓÃstrÃtiriktaprayojanatvaæ ÓÃstrÃbhidheyacaturvargÃdhikaphalatvaæ cÃsya pÆrvameva pratipÃditam (1 /3,5) / aparyÃlecite 'pyarthe bandhasaundaryasampadà / gÅtavaddh­dayÃhlÃdaæ tadvidÃæ vidadhÃti yat // VjivC_1.37 // vÃcyÃvabodhani«pattau padavÃkyÃrthajÅvitam / yatkimapyarpayatyanta÷ pÃnakÃsvÃdavatsatÃm // VjivC_1.38 // ÓarÅraæ jÅviteneva sphuriteneva jÅvitam / vinà nirjovatÃæ yena yÃti kÃvyaæ vipaÓcitÃm // VjivC_1.39 // yasmÃtkimapi saubhÃgyaæ tadvidÃmeva socaram / sarasvatÅsamabhyeti taditÃnÅ vicÃryate // VjivC_1.40 // ityantaraÓlokÃ÷ / evaæ sahitÃviti vyÃkhyÃya kavivyÃpÃravakratvaæ vyÃca«Âe _________________________________________________________________ kavivyÃpÃravakratvaprakÃrÃ÷ saæbhavanti «a / pratyekaæ bahavo bhedÃste«Ãæ vicchittiÓobhina÷ // Vjiv_1.18 // kavÅnÃæ vyÃpÃra÷ kavivyÃpÃra÷ kÃvyakriyÃlak«aïastasya vakratvaæ vakrabhÃva÷ prasiddhaprasthÃnavyatireki vaicitryaæ tasya prakÃrÃ÷ prabhedÃ÷ «a saæbhavanti / mukhyatayà tÃvanta eva santÅtyartha÷ / te«Ãæ pratyekaæ prakÃrÃ÷ bahavo bhedaviÓe«Ã÷ / kÅd­ÓÃ÷---vicchittiÓobhina÷ vaicitryabhaÇgÅbhrÃji«ïava÷ / saæbhavantÅti saæbandha÷ / tadeva darÓayati-- _________________________________________________________________ varïavinyÃsakratvaæ padapÆrvÃrdhavakratà / vakratÃyÃ÷ paro 'pyasti prakÃra÷ pratyayÃÓraya÷ // Vjiv_1.19 // varïÃnÃæ vinyÃso varïavinyasÃ÷ lak«arÃïÃæ viÓi«Âanyasanaæ tasya vakratvaæ vakrabhÃva÷ prasiddhaprasthÃnavyatirekiïà vaicitryeïopanibandha÷ saæniveÓaviÓe«avihitastadvidÃhlÃdakÃrÅ ÓabdaÓobhÃtiÓaya÷ / yathà prathamamaruïacchÃyastÃvattata÷ kanakaprabha- stadanu virahottÃmyattanvÅkapolataladyuti÷ / prasarati tato dhvÃntadhvaæsak«ama÷ k«aïadÃmukhe sarasabisinÅkandacchavirm­galächana÷ // VjivC_1.41 // atra varïavinyÃsavakratÃmÃtravihita÷ ÓabdaÓobhÃtiÓaya÷ sutarÃæ samunmÅlita÷ / etadeva varïavinyÃsavakratvaæ cirantane«vanuprÃsa iti prasiddham / asya ca prabhedasvarÆpanirÆpaïaæ svalak«aïà vasare kari«yate (2 /1) / padapÆrvÃrdhavakratÃ---padasya subantasya tiÇantasya và yatpÆrvÃrdhaæ prÃtipadikalak«aïaæ dhÃtulak«aïaæ và tasya vakratà vakrabhÃvo vinyÃsavaicitryam / tatra ca bahava÷ prakÃrÃ÷ saæbhavanti / yatra rƬhiÓabdasyaiva prastÃvasamucitatvena vÃcyaprasiddhadharmÃntarÃdhyÃropagarbhatvena nibandha÷ sa padapÆrvÃrdhavakratÃyÃ÷ prathama÷ prakÃra÷ / yathà rÃmo 'smi sarvaæ sahe // VjivC_1.42 // dvitÅya÷---yatra saæj¤ÃÓabdasya vÃcyaprasiddhasya dharmasya lokottarÃtiÓayÃdhyÃropaæ garbhok­tyopanibandha÷ / yathà rÃmo 'sau bhuvane«u vikramaguïai÷ prÃpta÷ prasiddhiæ parÃ- masmadbhÃgyaviparyayÃdyadi paraæ devo na jÃnÃti tam / vandÅvai«a yaÓÃæsi gÃyati marudyasyaikabÃïÃhati- ÓreïÅbhÆtaviÓÃlatÃlavivarodgÅrïai÷ svarai÷ saptabhi÷ // VjivC_1.43 // atra rÃma-Óabdo lokottaraÓauryÃdidharmÃtiÓayÃdhyÃropaparatvenopÃtto vakratÃæ prathayati / paryÃyavakratvaæ nÃma prakÃrÃntaraæ padapÆrvÃrdhavakratÃyÃ÷---yatrÃnekaÓabdÃbhidheyatve vastuna÷ kimapi paryÃyapadaæ prastutÃnuguïatvena prayujyate / tathÃ--- vÃmaæ kajjalavadvilocanamuro rohadvisÃristanaæ madhyaæ k«ÃmamakÃï¬a eva vipulÃbhogà nitambasthalÅ / sadya÷ prodgatavismayairiti gaïairÃlokyamÃnaæ muhu÷ pÃyÃdva÷ prathamaæ vapu÷ smararipormiÓrÅbhavatkÃntayà // VjivC_1.44 // atra "smararipo÷' iti paryÃya÷ kÃmapi vakratÃmunmÅlayati / yasmÃtkÃmaÓatro÷ kÃntayà saha miÓrÅbhÃva÷ ÓarÅrasya na katha¤cidapi saæbhÃvyata iti gaïÃnÃæ sadya÷ prodgatavismayatvamupapannam / so 'pi puna÷ puna÷ pariÓÅlanenÃÓcaryakÃrÅti "prathama'--Óabdasya jÅvitam / etacca paryÃyavakratvaæ vÃcyÃæsabhavidharmÃntaragarbhokareïÃpi parid­Óyate / yathà aÇgarÃja senÃpate rÃjavallabha rak«ainaæ bhÅmÃddu÷ÓÃsanam iti // VjivC_1.45 // atra trayÃïÃmapi paryÃyÃïÃmasaæbhÃvyamÃnatatparitrÃïapÃtratvalak«aïamaki¤citkaratvaæ garbhok­tyopahasyate---rak«ainamiti / padapÆrvÃrdhavakratÃyà upacÃravakratvaæ nÃma prakÃrÃntaraæ vidyate---yatrÃmÆrtasya vastuno mÆrtadravyÃbhidhÃyinà ÓabdenÃbhidhÃnamupacÃrÃt / yathÃ---ni«kÃraïaæ nikÃrakaïikÃpi manasvinÃæ mÃnasamÃyÃsayati / yathÃ---hastÃvaceyaæ yaÓa÷ iti / "kaïikÃ'---Óabdo mÆrtavastustokÃrthÃbhidhÃyÅ stokatvasÃmÃnyopacÃrÃdamÆrtasyÃpi nikÃrasya stokÃbhidhÃnaparatvena prayuktastadvidÃhlÃdakÃritvÃdvakratÃæ pu«ïÃti / "hastÃvaceyam' iti mÆrtapu«pÃdivastusabhavisaæhatatvasÃmÃnyopacÃrÃdamÆrtasyÃpi yaÓaso hastÃvaceyamityabhidhÃnaæ vakratvamÃvahati / dravarÆpasya vastuno vÃcakaÓabdastaraÇgitatvÃdidharmanibandhana÷ kimapi sÃd­ÓyamÃtramavalambya saæhatasyÃpi vÃcakatvena prayujyamÃna÷ kavipravÃhe prasiddha÷ / yathà ÓvÃsotkampataraÇgiïi stanataÂe iti // VjivC_1. 46 // kvacidamÆrtasyÃpi dravarÆpÃrthÃbhidhÃyÅ vÃcakatvena prayujyate / yathà ekÃæ kÃmapi kÃlavipru«amamÅ Óauryo«makaï¬Ævyaya- vyagrÃ÷ syuÓciravism­tÃmaracamƬimbÃhavà bÃhava÷ // VjivC_1.47 // etayostaraÇgiïÅti vipru«amiti ca kÃmapi vakratÃmÃvahata÷ / viÓe«aïavakratvaæ nÃma padapÆrvÃrdhavakratÃyÃ÷ prakÃro saæbhavati---yatra viÓe«aïamÃhÃtmyÃdeva tadvidÃhlÃdakÃritvalak«aïaæ vakratvamabhivyajyate / yathÃ--- dÃho 'mbha÷ pras­tiæpaca÷ pracayavÃn bëpa÷ praïÃlocita÷ ÓvÃsÃ÷ preÇkhitadÅpradÅpalatikÃ÷ pÃï¬imni magnaæ vapu÷ / ki¤cÃnyatkathayÃmi rÃtrimakhilÃæ tvadvartma vÃtÃyane hastacchattravirudvacandramahasastasyÃ÷ sthitirvartate // VjivC_1.48 // atra dÃho bëpa÷ ÓvÃsà vapuriti na ki¤cidvaicitryamunmÅlitam / pratyekaæ ca viÓe«aïamÃhÃtmyÃt kÃcideva vakratÃpratÅti÷ / yathà ca vrŬÃyogÃnnatavadanayà saænidhÃne gurÆïÃæ baddhotkampastanakalaÓayà manyumanatarniyamya / ti«Âhetyuktaæ kimiva na tayà yatsamuts­jya bëpaæ mayyÃsaktaÓcakitahariïÅhÃrinetratribhÃga÷ // VjivC_1. 49 // atra cakitahariïÅhÃrÅti kriyÃviÓe«aïaæ netratribhÃgÃsaÇgasya gurusaænidhÃnavihitÃpragalbhatvaramaïÅyasya kÃmapi kÃma nÅyatÃmÃvahati cakitahariïÅhÃrivilokana sÃmyena / ayamapara÷ padapÆrvÃrdhavakratÃyÃ÷ prakÃro yadidaæ saæv­tivakratvaæ nÃma---yatra padÃrthasvarÆpaæ prastÃvÃnuguïyena kenÃpi nikar«eïotkar«eïa và yuktaæ vyaktatayà sÃk«ÃdabhidhÃtumaÓakyaæ saæv­tisÃmarthyopayoginà ÓabdenÃbhidhÅyate / yathà so 'yaæ dambhadh­tavrata÷ priyatame kartuæ kimapyudyata÷ // VjivC_1.50 // atra vatsarÃje vÃsavadattÃvipattividhurah­dayastatprÃpnipralobhanavaÓena padmÃvatÅæ pariïetumÅhamÃnastadevÃkaraïÅyamityavagacchan tasya vastuno mahÃpatÃkasyevÃkÅrtanÅyatÃæ khyÃpayati kimapÅtyanena saævaraïasamarthena sarvanÃmapadena / yathà ca nidrÃnimÅlatad­Óo madamantharÃyà nÃpyarthavanti na ca yÃni nirthakÃni / adyÃpi me varatanormadhurÃïi tasyÃ- stÃnyak«arÃïi h­daye kimapi dhvananti // VjivC_1.51 // atra kimapÅti tadÃkarïanavihitÃyÃÓcittacamatk­teranubhavaikagocaratvalak«aïamavyapadeÓyatvaæ pratipÃdyate / tÃnÅti tathÃvidhÃnubhavaviÓi«Âatayà smaryamÃïÃni / nÃpyarthavantÅti svasaævedyatvena vyapadeÓÃvi«ayatvaæ prakÃÓyate / te«Ãæ ca na ca yÃni nirarthakÃnÅtyalaukikacamatkÃrakÃritvÃdapÃrthakatvaæ nivÃryate / tri«vapyete«u viÓe«aïavakratvaæ pratÅyate / idamaparaæ padapÆrvÃrdhavakratÃyÃ÷ prakÃrÃntaraæ saæbhavati v­ttivaicitryavakratvaæ nÃma---yatra samÃsÃdiv­ttÅnÃæ kÃsÃæcid vicitrÃïÃmeva kavibhi÷ parigraha÷ kriyate / yathà madhye 'Çkuraæ pallavÃ÷ // VjivC_1.52 // yathà ca pÃï¬imni magnaæ vapu÷ // VjivC_1.53 // yathà và sudhÃvisarani«yandasamullÃsavidhÃyini / himadhÃmani khaï¬e 'pi na jano nonmanÃyate // VjivC_1.54 // aparaæ liÇgavaicitryavakratvaæ nÃma padapÆrvÃrdhavakratÃyÃ÷ prakÃrÃntaraæ d­Óyate---yatra bhinnaliÇgÃnÃmapi ÓabdÃnÃæ vaicitryÃya sÃmÃnÃdhikaraïyopanibandha÷ / yathà itthaæ ja¬e jagati ko nu b­hatpramÃïakarïa÷ karÅ nanu bhaved dhvanitasya pÃtram // VjivC_1.55 // yathà ca maithilÅ tasya dÃrÃ÷ // VjivC_1.56 // iti anyadapi liÇgavaicitryavakratvam---yatrÃnekaliÇgasaæbhave 'pi saukumÃryÃt kavibhi÷ strÅliÇgameva prayujyate, "nÃmaiva strÅti peÓalam' (2 / 22) iti k­tvà / yathà etÃæ paÓya purastaÂÅm iti // VjivC_1.57 // padapÆrvÃrdhasya dhÃtau÷ kriyÃvaicitryavakratvaæ nÃma vakratà prakÃrÃntaraæ vidyate---yatra kriyÃvaicitryapratipÃdanaparatvena vaidagdhyabhaÇgÅbhaïitiramaïÅyÃn prayogÃn nibadhnanti kavaya÷ / tatra kriyÃvaicitryaæ bahuvidhaæ vicchattivitatavyavahÃraæ d­Óyate / yathà raikelihiaïiaæsaïakarakisalaaruddhaïaaïajualasya / ruddassa taiaïaaïaæ pavvaiparicumbiaæ jaai // VjivC_1.58 // ratikelih­tanivasanakarikisalayaruddhanayanayugalasya / rudrasya t­tÅyanayanaæ pÃrvatÅparicumbitaæ jayati // iti chÃyà // atra samÃne 'pi hi sthaganaprayojane sÃdhye sÃmÃnye ca locanatve, devyÃ÷ paricumbanena yasya nirodha÷ saæpÃdyate tadbhagavatast­tÅyanayanaæ jayati sarvotkar«eïa vartata iti vÃkyÃrtha÷ / atra jayatÅti kriyÃpadasya kimapi sah­dayah­dayasaævedyaæ vaicitryaæ parisphuradeva lak«yate / yathà ca svecchÃkesariïa÷ svacchasvacchÃyÃyÃsitendava÷ / trÃyantÃæ vo madhuripo÷ prapannÃrticchido nakhÃ÷ // VjivC_1.59 // atra nakhÃnÃæ sakalalokaprasiddhacchedanavyÃpÃravyatireki kimapyapÆrvameva prapannÃrticchedanalak«aïaæ kriyÃvaicitryamupanibaddham / yathà ca sa dahatu duritaæ ÓÃmbhavo va÷ ÓarÃgni÷ // VjivC_1.60 // atra ca pÆrvavadeva kriyÃvaicitryapratÅti÷ / yathà ca kaïïuppaladalamilialoaïehiæ helÃlolaïamÃïiaïaaïehiæ / lÅlai lÅlÃvarihi ïiruddhÃo si¬hiliacÃo jaai maaraddhao // VjivC_1.61 // karïotpaladalamilitalocanairhelÃlolanamÃnitanayanÃbhi÷ / lÅlayà lÅlÃvatÅbhirniruddha÷ ÓithilÅk­tacÃpo jayati makaradhvaja÷ // atra locanairlolayà lÅlÃvatÅbhirniruddha÷ svavyÃpÃraparÃÇmukhÅk­ta÷ san ÓithilÅk­tacÃpa÷ kandarpo jayati sarvotkar«eïa vartata iti kimucyate, yatastÃstathÃvidhavijayÃvÃptau satyÃæ jayantÅti vaktavyam / tadayamatrÃbhiprÃya÷---yadelallo canavilÃsÃnÃmevaævidhaæ jaitratÃprau¬hibhÃvaæ paryÃlocya cetanatvena sa svacÃpÃdhiropa ïÃyÃsamupasaæh­tavÃn / yatastenaiva tribhuvanavijayÃvÃpti÷ parisamÃpyate / mameti manyamÃnasya tasya sahÃyatvotkar«ÃtiÓayo jayatÅti kriyÃpadena kart­tÃyÃ÷ kÃraïatvena kaveÓcetasi parisphurita÷ / tena kimapi kriyÃvaicitryamatra tadvidÃhlÃdakÃri pratÅyate / yathà ca tÃnyak«arÃïi h­daye kimapi dhvananti // VjivC_1.62 // atra jalpanti vadantÅtyÃdi na prayuktam, yasmÃttÃni kayÃpi vicchittyà kimapyanÃkhyeyaæ samarpayantÅti kaverabhipretam / vakratÃyÃ÷ paro 'pyasti prakÃra÷ pratyayÃÓraya÷ iti / vakrabhÃvasyÃnyo 'pi prabhedo vidyate / kÅd­Óa÷---pratyayÃÓraya÷ / pratyaya÷ suptiÇ ca yasyÃÓraya÷ sthÃnaæ sa tathokta÷ / tasyÃpi bahava÷ prakÃrÃ÷ saæbhavanti---saækhyÃvaicitryavihita÷, kÃrakavaicitryavihita÷, puru«avaicirtyavihitaÓca / tatra saækhyÃvaicitryavihita÷---yasmin vacanavaicitryaæ kÃvyaÓobhopanibandhanÃya nibadhnanti / yathà và maithilÅ tasya dÃrÃ÷ // VjivC_1.63 // iti yathà và phullendÅvarakÃnanÃni nayane pÃïÅ sarojÃkarÃ÷ // VjivC_1.64 // atra dvivacanabahuvacanayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyamatÅva camatkÃrakÃri / kÃrakavaicitryavihita÷---yatrÃcetanasyÃpi padÃrthasya cetanatvÃdhyÃropeïa cetanasyaiva kriyÃsamÃveÓalak«aïaæ rasÃdiparipo«aïÃrthaæ kart­tvÃdikÃrakatvaæ nibadhyate / yathà stanadvandvaæ mandaæ snapayati balÃdvëpanivaho haÂhÃdanta÷ kaïÂhaæ luÂhati sarasa÷ pa¤camarava÷ / ÓarajjyotsnÃpÃï¬u÷ patati ca kapola÷ karatale na jÃnÅmastasyà ka iva hi vikÃravyatikara÷ // VjivC_1.65 // tra5 // atra bëpanivahÃdÅnÃmacetavÃnÃmapi cetanatvÃdhyÃropeïa kavinà kart­tvamupanibaddham---yattasyà vivaÓÃyÃ÷ satyÃste«Ãmevaævidho vyavahÃra÷, sà puna÷ svayaæ na ki¤cidapyÃcarituæ samarthetyabhiprÃya÷ / anyacca kapolÃdÅnÃæ tadavayavÃnÃmetadavasthatvaæ pratyak«atayÃsmadÃdigocaratÃmÃpadyate, tasyÃ÷ punaryo 'sÃvantarvikÃravyatikarastaæ tadanubhavaikavi«ayatvÃdvayaæ na janÅma÷ / yathà ca cÃpÃcÃryastripuravijayÅ kÃrtikeyo vijeya÷ bÃïavyasta÷ sadanamudadhirbhÆriyaæ hantakÃra÷ / astyevaitat kimu k­tavatà reïukÃkaïÂhabÃdhÃæ baddhaspardhastava paraÓunà lajjate candrahÃsa÷ // VjivC_1.66 // atra candrahÃso lajjata iti pÆrvavat kÃrakavaicitryapratÅti÷ / puru«avaicitryavihitaæ vakratvaæ vidyate---yatra pratyaktÃparabhÃvaviparyÃsaæ prayu¤jate kavaya÷, kÃvyavaicitryÃrthaæ yu«madyasmadi và prayoktavye prÃtipadikamÃtraæ nibadhnanti / yathà asmadbhÃgayaviparyayÃdyadi paraæ devo na jÃnÃti tam // VjivC_1.67 // atra tvaæ na jÃnÃsÅti vaktavye vaicitryÃya devo na jÃnÃtÅtyuktam / evaæ yu«madÃdivaparyÃsa÷ kriyÃpadaæ vinà prÃtipadikamÃtre 'pi d­Óyate / yathà ayaæ jana÷ pra«ÂumanÃstapodhane na cedrahasyaæ prativaktumarhasi // VjivC_1.68 // atrÃhaæ pra«ÂukÃma iti vaktavye tÃÂasthyapratÅtyarthamayaæ jana ityuktam / yathà và / so 'ya dambhadh­vrata÷ iti // VjivC_1.69 // atra so 'hamiti vaktavye pÆrvavad "ayam' iti vaicitryapratÅti÷ / ete ca mukhyatayà vakratÃprakÃrÃ÷ katicinnadarÓanÃrthaæ pradarÓitÃ÷ / Ói«ÂÃÓca sahastraÓa÷ saæbhavantÅti mahÃkavipravÃhe sah­dayai÷ svayamevotprek«aïÅyÃ÷ / evaæ vÃkyÃvayavÃnÃæ padÃnÃæ pratyekaæ varïÃdyavayavadvÃreïa yathÃsaæbhava vakrabhÃvaæ vyÃkhyÃyedÃnÅæ padasamÆhabhÆtasya vÃkyasya vakratà vyÃkhyÃyate--- _________________________________________________________________ vÃkyasya vakrabhÃvo 'nyo bhidyate ya÷ sahastradhà / yatrÃlaÇkÃravargo 'sau sarvo 'pyantarbhavi«yati // Vjiv_1.20 // vÃkyasya vakrabhÃvo 'nya÷ / vÃkyasya padasamÆhabhÆtasya / ÃkhyÃtaæ sÃvyayakÃrakaviÓe«aïaæ vÃkyamiti yasya pratÅtistasya ÓlokÃdervakrabhÃvo bhaÇgÅbhaïitivaicitryam anya÷ pÆrvoktavakratÃvyatirekÅ samudÃyavaicitryanibandhana÷ ko 'pi saæbhavati / yathà upasthitÃæ pÆrvamapÃsya lak«mÅæ vanaæ mayà sÃrdhamasi prapanna÷ / tvamÃÓrayaæ prÃpya tayà nu kopÃ- tso¬hÃsmi na tvadbhavane vasantÅ // VjivC_1.70 // etatsÅtayà tathÃvidhakaruïÃkrÃntÃnta÷ karaïayà vallabhaæ prati saædiÓyate ---yadupasthitÃæ sevÃsamÃpannÃæ lak«mÅmapÃsya Óriyaæ parityajya pÆrvaæ yastvaæ mayà sÃrdhaæ prapanno vipinaæ prÃptastasya tava svapne 'pyetanna sabhÃvyate / tayà punastasmÃdeva kopÃt strÅsvabhÃvasamucitasapatnÅvidve«Ãttvadg­he vasantÅ na so¬hÃsmi / tadidamuktaæ bhavati--- yattasmin vidhuradaÓÃvisaæ«Âhule 'pi samaye tathÃvidhaprasÃdÃspadatà / madhyÃropya yadidÃnÅæ sÃmrÃjye ni«kÃraïaparityÃgatiraskÃrapÃtratà / nÅtÃsmÅtyetaducitamanucitaæ và viditavyavahÃraparaæpareïa bhavatasvayameva vicÃryatÃmiti / sa ca vakrabhÃvastathÃvidho ya÷ sahastradhà bhidyate bahuprakÃraæ bhedamÃsÃdayati / sahastra-Óabdo 'tra saækhyÃbhÆyastvamÃtravÃcÅ, na niyatÃrthav­tti÷, yathÃ---sahastramavadhyamiti / yasmÃt kavipratibhÃnÃmÃnantyÃnniyatatvaæ na saæbhavati / yo 'sau vÃkyasya vakrabhÃvo bahuprakÃra÷, na jÃnÅma÷ kÅd­Óa ityÃha---yatrÃlaÇkÃravargo 'sau sarvo 'pyantarbhavi«yati / yatra yasminnasÃvalaÇkÃravarga÷ kavipravÃhaprasiddhapratÅtirupamÃdiralaÇkaraïakalÃpa÷ sarva÷ sakalo 'pyantarbhavi«yati antarbhÃvaæ gami«yati p­thakatvena nÃvasthÃpyate / tatprakÃrabhedatvenaiva vyapadeÓamÃsÃdayi«yatÅtyartha÷ / sa cÃlaÇkÃravarga÷ svalak«aïÃvasare pratipadamudÃhari«yate // evaæ vÃkyavakratÃæ vyÃkhyÃya vÃkyasamÆharÆpasya prakaraïasya tatsamudÃyÃtmakasya ca prabandhasya vakratà vyÃkhyÃyate--- _________________________________________________________________ vakrabhÃva÷ prakaraïe prabandhe 'pyasti yÃd­Óa÷ / ucyate sahajÃhÃryasaukumÃryamanohara) // Vjiv_1.21 // vakrabhÃvo vinyÃsavaicitryaæ prabandhaikadeÓabhÆte prakaraïe yÃd­Óo 'sti yÃd­g vidyate prabandhe và nÃÂakÃdau so 'pyucyate kathyate / kÅd­Óa÷---sahajÃhÃryasaukumÃryamanohara÷ / sahajaæsvÃbhÃvikamÃhÃryaæ vyutpattyupÃrjitaæ yatsaukumÃryaæ rÃmaïÅyakaæ tena manoharo h­dayahÃrÅ ya÷ sa tathokta÷ / tatra prakaraïe vakrabhÃvo yathÃ---rÃmÃyaïe mÃrÅcamÃyÃmayamÃïikyam­gÃnusÃriïo rÃmasya karuïÃkrandÃkarïanakÃtaranta÷- karaïayà janakarÃjaputryà vtatprÃïaparitrÃïÃya svajÅvitaparirak«Ãnirapek«ayà lak«maïo nirbhartsya pre«ita÷ / tadetadatyantamanaucityayuktam, yasmÃdanucarasaænidhÃne pradhÃnasya tathÃvidhavyÃpÃrakaraïamasaæbhÃvanÅyam / tasya ca sarvÃtiÓÃyicarita yuktatvena varïyamÃnasya tena kanÅyasà prÃïakaritrÃïasaæbhÃvanetyedatyantamasamÅcÅnamiti paryÃlocya udÃttarÃghave kavinà vaidagdhyavaÓena mÃrÅcam­gamÃraïÃya prayÃtasya paritrÃïÃrthaæ lak«maïasya sÅtayà kÃtaratvenarÃma÷ prerita÷ ityupanibaddham / atra ca tadvidÃhlÃdakÃritvameva vakratvam / yathà và kirÃtÃrjunÅye kirÃtapuru«okti«u vÃcyatvena svamÃrgaïamÃrgaïamÃtramevopakrÃntam / vastuta÷ punararjunena saha tÃtparyÃrthaparyÃlocanayà vigraho vÃkyÃrthatÃmupanÅta÷ / tathà ca tatraivocyate--- prayujya sÃmÃcaritaæ vilobhanaæ bhayaæ vibhedÃya dhiya÷ pradarÓitam / tathÃbhiyuktaæ ca ÓilÅmukhÃrthinà yathetarannyÃyyamivÃvabhÃsate // VjivC_1.71 // prabandhe vakrabhÃvo yathÃ---kutracinmahÃkaviviracite rÃmakathopanibandhe nÃÂakÃdau pa¤cavidhavakratÃsÃmagrÅsamudayasundaraæ sah­dayah­dayahÃri mahÃpuru«avarïanamupakrame pratibhÃsate / paramÃrthatastu vidhini«edhÃtmakadharmopadeÓa÷ paryavasyati, rÃmavadvartivyaæ na rÃvaïavaditi / yathà ca tÃpasavatsarÃje kusumasukumÃracetasa÷ sarasavinodaikarasikasya nÃyakasya caritavarïanamupakrÃntam / vastutastu vyasanÃrïave nimajjannijo rÃjà tathÃvidhanayavyavahÃranipuïairamÃtyaistaistairupÃyairuttÃraïÅya ityupadi«Âam / etacca svalak«aïavyÃkhyÃnÃvasare vyaktimÃyà syati / evaæ kavivyÃpÃravakratëaÂkamuddeÓamÃtreïa vyÃkhyÃtam / vistureïa tu svalak«aïÃvasare vyÃkhyÃsyate / kramaprÃptatvena bandho 'dhunà vyÃkhyÃsyate--- _________________________________________________________________ vÃcyavÃcakasaubhÃgyalÃvaïyaparipo«aka÷ / vyÃpÃraÓÃlÅ vÃkyasya vinyÃso bandha ucyate // Vjiv_1.22 // vinyÃso viÓi«Âaæ nyasanaæ ya÷ sanniveÓa÷ sa eva vyÃpÃraÓÃlÅ bandha ucyate / vyÃpÃro 'tra prastutatvÃt kÃvya kriyÃlak«aïa÷ / tena ÓÃlate ÓlÃghate ya÷ sa tathokta÷ / kasya---vÃkyasya ÓlokÃde÷ / kÅd­Óa÷---vÃcyavÃcakasaubhÃgyalÃvaïyaparipo«aka÷ / vÃcyavÃcakayordvayorapi vÃcyasyÃbhidheyasya vÃcakasya ca Óabdasya vak«yamÃïaæ saubhÃgyalÃvaïyalak«aïaæ yadguïadvayaæ tasya paripo«aka÷ pu«ÂatÃtiÓayakÃrÅ / saubhÃgyaæ pratibhÃsaærambhaphalabhÆtaæ cetanacamatkÃritvalak«aïam, lÃvaïyaæ saæniveÓasaundaryam, tayo÷ paripo«aka÷ / yathà dattvà vÃmakaraæ nitambaphalake lÅlÃvalanmadhyayà prottuÇgastanamaæsacumbicibukaæ k­tvà tayà mÃæ prati / prÃntaprotanavendranÅlamaïimanmuktÃvalÅvibhramÃ÷ sÃsÆyaæ prahitÃ÷ smarajvaramuco dvitrÃ÷ kaÂÃk«acchaÂÃ÷ // VjivC_1.72 // atra samagrakavikauÓalasaæpÃdyasya cetanacamatkÃritvalak«aïasya saubhÃgyasya kiyanmÃtravarïavinyÃsavicchittivihitasya padasaædhÃnasampadupÃrjitasya ca lÃvaïyasya para÷ paripo«o vidyate / evaæ ca svarÆpamabhidhÃya tadvidÃhlÃdakÃritvamabhidhatte--- _________________________________________________________________ vÃcyavÃcakavakroktitritayÃtiÓayottaram / tadvidÃhlÃdakÃritvaæ kimapyÃmodasundaram // Vjiv_1.23 // tadvidÃhlÃdakÃritvaæ kÃvyavidÃnandavidhÃyitvam / kÅd­Óam--- vÃcyavÃcakavakroktitritayÃtiÓayottaram / vÃcyamabhidheyaæ vÃcaka÷ Óabdo vakroktiralaÇkaraïam, etasya tritayasya yo 'tiÓaya÷ ko 'pyutkar«astasmÃduttaramatiriktam / svarÆpeïÃtiÓayena ca svarÆpeïÃnyat kimapi tattvÃntarametadatiÓayenaitasmÃttritayÃdapi lokottaramityartha÷ / anyacca kÅd­Óam---kimapyÃmodasundaram / kimapyavyapadeÓyaæ sah­dayah­dayasaævedyam Ãmoda÷ sukumÃravastudharmo ra¤jakatvaæ nÃma, tena sundaraæ ra¤jakatvaramaïÅyam / yathà haæsÃnÃæ ninade«u yai÷ kavalitairÃsajyate kÆjatÃ- manya÷ ko 'pi ka«ÃyakaïÂhaluÂhanÃdÃghargharo vibhrama÷ / te saæpratyakaÂhoravÃraïavadhÆdantÃÇkuraspardhino niryÃtÃ÷ kamalÃkare«u bisinÅkandÃgrimagranthaya÷ // VjivC_1.73 // atra tritaye 'pi vÃcyavÃcakavakroktilak«aïe prÃdhÃnyena na kaÓcidapi kave÷ saærambho vibhÃvyate / kintu pratibhÃvaicitryavaÓena kimapi tadvidÃhlÃdakÃritvamunmÅlitam / yadyapi sarve«ÃmudÃharaïÃnÃmavikalakÃvyalak«aïaparisamÃpti÷ saæbhavati tathÃpi yatprÃdhÃnyenÃbhidhÅyate sa evÃæÓa÷ pratyekamudriktatayà te«Ãæ parisphuratÅti sah­dayai÷ svayamevotprek«aïÅyam / evaæ kÃvyasÃmÃnyalak«aïamabhidhÃya tadviÓe«alak«aïavi«ayapradarÓanÃrthaæ mÃrgabhedanibandhanaæ traividhyamabhidhatte--- _________________________________________________________________ santi tatra trayo mÃrgÃ÷ kaviprasthÃnahetava÷ / sukumÃro vicitraÓca madhyamaÓcobhayÃtmaka÷ // Vjiv_1.24 // tatra tasmin kÃvye mÃrgÃ÷ panthanastraya÷ santi saæbhavanti / na dvau na catvÃra÷ svarÃdisaækhyÃvattÃvatÃmeva vastutastajj¤airupalambhÃt / te ca kÅd­ÓÃ÷---kaviprasthÃnahetava÷ / kavÅnÃæ prasthÃnaæ vartanaæ tasya hetava÷, kÃvyakaraïasya kÃraïabhÆtÃ÷ / kimabhidhÃnÃ÷--- sukumÃro vicitraÓca madhyamaÓceti / kÅd­Óo madhyama÷---ubhayÃtmaka÷ / ubhayamanantaroktaæ mÃrgadvayamÃtmà yasyeti vig­hya chÃyÃdvayopajÅvÅtyuktaæ bhavati / te«Ãæ ca svalak«aïÃvasare svarÆpamÃkhyÃsyate / atra bahuvidhà vipratipattaya÷ saæbhavanti / yasmÃccirantanairvidarbhÃdideÓaviÓe«asamÃÓrayaïena vaidarbhoprabh­tayo rÅtayastistra÷ samÃmnÃtÃ÷ / tÃsÃæ cottamÃdhamamadhyamatvena traividhyam / anyaiÓca vaidarbhagau¬Åyalak«aïaæ mÃrgadvitayamÃkhyÃtam / etaccobhayamapyayuktiyuktam / yasmÃddeÓabhedanibandhanatve rÅtibhedÃnÃæ deÓÃnÃmÃnantyÃdasaækhyÃtvaæ prasajyate / na ca viÓi«ÂarÅtiyuktatvena kÃvyakaraïaæ mÃtuleyabhaginÅvivÃhavad deÓadharmatayà vyavasthÃpayituæ Óakyam / deÓadharmo hi v­ddhavyavahÃraparaæparÃmÃtraÓaraïa÷ ÓakyÃnu«ÂhÃnatÃæ nÃtivartate / tathÃvidhakÃvyakaraïaæ puna÷ ÓaktyÃdikaraïakalÃpasÃkalyamapek«yamÃïaæ na Óakyate yathÃkatha¤cidanu«ÂhÃtum / na ca dÃk«iïÃtyagÅtavi«ayasusvaratvÃdi dhvanirÃmaïÅyakavattasya svÃbhÃvikaæ ki¤cid vaktuæ pÃryate / tasmin sati tathÃvidhakÃvyakaraïaæ sarvasya syÃt / ki¤ca Óaktau vidyamÃnÃyÃmapi vyutpattyÃdirÃhÃryakÃraïasampatpratiniyatadeÓavi«ayatayà na vyati«Âhate, niyamanibandhanÃbhÃvÃt tatrÃdarÓanÃd anyatra ca darÓanÃt / na ca rÅtÅnÃmuttamamadhyamÃdhamatvabhedena traividhyaæ vyavasthÃpayituæ nyÃyyam / yasmÃt sah­dayah­dayà hlÃdakÃrikÃvyalak«aïaprastÃve vaidarbhosad­ÓasaundaryÃsaæbhavÃnmadhyamÃdhamayorupadeÓavaiyarthyamÃyÃti / parihÃryatvenÃpyupadeÓo na yuktatÃmÃlambate, tairevÃnabhyupagatatvÃt / na cÃgatikagatinyÃyena yathÃÓakti daridradÃnavat kÃvyaæ karaïÅyatà marhati / tadevaæ nirvacanasamÃkhyÃmÃtrakaraïakÃraïatve deÓaviÓe«ÃÓrayaïasya vayaæ na vivadÃmahe / mÃrgadvitayavÃdinÃmapyetÃnyeva dÆ«aïÃn / tidalamanena ni÷sÃravastuparimalanavyasanena / kavisvabhÃvabhedanibandhanatvena kÃvyaprasthÃnabheda÷ sama¤jasatÃæ gÃhate / sukumÃrasvabhÃvasya hi kavestathÃvidhaiva sahajà Óakti÷ samudbhavati, ÓaktiÓaktimatorabhedÃt / tayà ca tathÃvidhasaukumÃryaramaïÅyÃæ vyutpattimÃbadhnÃti / tÃbhyÃæ ca sukumÃravartmanÃbhyÃsatatpara÷ kriyate / tathaivai tasmÃd vicitra÷ svabhÃvo yasya kavestadvidÃhlÃdakÃrikÃvyalak«aïaprastà vÃt saukumÃryavyatirekiïà vaicitryeïa ramaïÅya eva, tasya kÃcidvicitraiva tadanurÆpà Óakti÷ samullasati / tayà ca tathÃvidhavaidagdhyabandhurÃæ vyutpattimÃbadhnÃti / tÃbhyÃæ ca vaicitryavÃsanÃdhivÃsitamÃnaso vicitravartmanÃbhyÃsabhÃg bhavati / evametadubhayakavinibandhanasaævalitasvabhÃvasya kavestaducitaiva ÓabalaÓobhÃtiÓayaÓÃlinÅ Óakti÷ samudeti / tayà ca tadubhayaparispandasundaraæ vyutpattyupÃrjanamÃcarati / tatastacchÃyÃdvitayaparipo«apeÓalÃbhyÃsaparavaÓa÷ saæpadyate / tadevamete kavaya÷ kÃvya karaïakalÃpakëÂhÃdhirƬhiramaïÅyaæ kimapi kÃvyamÃrabhante, sukumÃraæ vicitramubhayÃtmakaæ ca / ta eva tatpravartananimittabhÆtà mÃrgà ityucyante / yadyapi kavisvabhÃvabhedanibandhanatvÃdanantabhedabhinnatvamanivÃryaæ, tathÃpi parisaækhyÃtumaÓakyatvÃt sÃmÃnyena traividhyamevopapadyate / tathà ca ramaïÅyakÃvyaparigrahaprastÃve svabhÃvasukumÃrastÃvadeko rÃÓi÷, tadvyatiriktasyÃramaïÅyasyÃnupÃdeyatvÃt / tadvyatirekÅ rÃmaïÅyakaviÓi«Âo vicitra ityucyate / tadetayordvayorapi ramaïÅyatvÃdetadÅyacchÃyÃdvitayopajÅvino 'sya ramaïÅyatvameva nyÃyopapannaæ paryavasyati / tasmÃdete«Ãæ pratyekamaskhalitasvaparispandamahimnà tadvidÃhlÃdakÃritvaparisamÃpterna kasyacinnyÆnatà / nanu ca ÓaktyorÃntaratamyÃt svÃbhÃvikatvaæ vaktuæ yujyate, vyutpattyabhyÃsayo÷ punarÃhÃryayo÷ kathametad ghaÂate ? nai«a do«a÷, yasmÃdÃstÃæ tÃvat kÃvyakaraïam, vi«ayÃntare 'pi sarvasya kasyacidanÃdivÃsanÃbhyÃsÃdhivÃsitacetasa÷ svabhÃvÃnusÃriïÃveva vyutpattyabhyÃsau pravartate / tau ca svabhÃvÃbhivya¤janenaiva sÃphalyaæ bhajata÷ / svabhÃvasya tayoÓca parasparamupakÃryopakÃrakabhÃvenÃvasthÃnÃt svabhÃvastÃvadÃrabhate, tau ca tatparipo«amÃtanuta÷ / tathà cÃcetanÃnÃmapi padÃrthÃnÃæ svabhÃva÷ svabhÃvasaævÃdibhÃvÃntarasaænidhÃnamÃhÃtmyÃdabhivyaktimÃsÃdayati, yathà candrakÃntamaïayaÓcandramasa÷ kiraïaparà marÓavaÓena spandamÃnasahajarasaprasarÃ÷ saæpadyante / tadevaæ mÃrgÃnuddiÓya tÃneva krameïa lak«ayati--- _________________________________________________________________ amlÃnapratibhodbhinnanavaÓabdÃrthasundara÷ / ayatnavihitasvalpamanohÃrivibhÆ«aïa÷ // Vjiv_1.25 // bhÃvasvabhÃvaprÃdhÃnyanyakk­tÃhÃryakauÓala÷ / rasÃdiparamÃrthaj¤amana÷ saævÃdasundara÷ // Vjiv_1.26 // avibhÃvitasaæsthÃnarÃmaïÅyakara¤jaka÷ / vidhivaidagdhyani«pannanirmÃïÃtiÓayopama÷ // Vjiv_1.27 // yad ki¤canÃpi vaicitryaæ tatsarvaæ pratibhodbhavam / saukumÃryaparispandasyandi yatra virÃjate // Vjiv_1.28 // sukumÃrÃbhidha÷ so 'yaæ yena satkavayo gatÃ÷ / mÃrgeïotphullakusumakÃnaneneva «aÂpadÃ÷ // Vjiv_1.29 // sukumÃrÃbhidha÷ so 'yam, so 'yaæ pÆrvophalak«aïa÷ sukumÃraÓabdÃbhidhÃna÷ / yena mÃrgeïa satkavaya÷ kÃlidÃsaprabh­tayo gatÃ÷ priyÃtÃ÷, tadÃÓrayeïa kÃvyÃni k­tavanta÷ / katham---utphullakusumakÃnanaiva «aÂpadÃ÷ / utphullÃni vikasitÃni kusumÃni pu«pÃïi yasmin kÃnane vane tena «aÂpadà iva bhramarà yathà / vikasitakusumakÃnanasÃmyena tasya kusumasaukumÃrya sad­ÓamÃbhaijÃtyaæ dyotyate / te«Ãæ ca bhramarasÃd­Óyena kusumamakarandakalpasÃrasaægrahavyasanità / sa ca kÅd­Óa÷---yatra yasmin ki¤canÃpi kiyanmÃtramapi vaicitryaæ vicitrabhÃvo vakroktiyuktatvam / tatsarvamalaÇkÃrÃdi pratibhodbhavaæ kaviÓaktisamullasitameva, na punarÃhÃryaæ yathÃkatha¤citprayatnena ni«pÃdyam / kÅd­Óam---saukumÃryaparispandasyandi / saukumÃryamÃbhijÃtyaæ tasya parispandastadvidÃhlÃdakÃritvalak«aïaæ rÃmaïÅyakaæ tena syandate rasamayaæ saæpadyate yattathoktam / yatra virÃjate ÓobhÃtiÓayaæ pu«ïÃtÅti saæbandha÷ / yathà prav­ddhatÃpo divaso 'timÃtra- matyarthameva k«aïadà ca tanvÅ / ubhau virodhakriyayà vibhinnau jÃyÃpatÅ sÃnuÓayÃvivÃstÃm // VjivC_1.74 // atra Óle«acchÃyÃcchuritaæ kaviÓaktimÃtrasamullasitamalaÇkaraïamanÃhÃryaæ kÃmapi kamanÅyatÃæ pu«ïÃti / tathà ca "prav­ddhatÃpa÷' tanvÅ' iti vÃcakau sundarasvabhÃvamÃtrasamarpaïaparatvena vartamÃnÃvarthÃntarapratÅtyanurodhaparatvena prav­ttiæ na saæmanyete, kavivyaktakauÓalasamullasitasya puna÷ prakÃrÃntirasya pratÅtÃvÃnuguïyamÃtreïa tadvidÃhlÃdakÃritÃæ pratipadyete / kiæ tatprakÃrÃntaraæ nÃma ?---virodhavibhinnayo÷ ÓabdayorarthÃntarapratÅtikÃriïorupanibandha÷ / tathà copameyayo÷ sahÃnavasthÃnalak«aïo virodha÷, svabhÃvabhedalak«aïaæ ca vibhinnatvam / upamÃnayo÷ punarÅr«yÃkalahalak«aïo virodha÷, kopÃt p­thagavasthÃnalak«aïaæ vibhinnatvam / "atimÃtram' "atyarthaæ' ceti viÓe«aïadvitayaæ pak«advaye 'pi sÃtiÓayatÃpratÅtikÃritvenÃtitarÃæ ramaïÅyam / Óle«acchÃyà kleÓa saæpÃdyÃpyayatnaghaÂitatvenÃtra manohÃriïÅ / punaÓca kÅd­Óa÷---amlÃnapratibhodbhinnanavaÓabdÃrthabandhura÷ / amlÃnà yÃsÃvado«opahatà prÃktanÃdyatanasaæskÃraparipÃkaprau¬hà pratibhà kÃcideva kaviÓakti÷, tata udbhinnau natanÃÇkuranyÃyena svayameva samullasitau, na puna÷ kadarthanÃk­«Âau navau pratyagrau tadvidÃhlÃdakÃritvasÃmarthyayuktau ÓabdÃrthÃvabhidhÃnÃbhidheyau tÃbhyÃæ bandhuro h­dayahÃrÅ / anyacca kÅd­Óa÷---ayatnavihitasvalpamanohÃrivibhÆ«aïa÷ / ayatnenÃkleÓena vihitaæ k­taæ yat svalpaæ manÃÇmÃtraæ manohÃri h­dayÃhlÃdakaæ vibhÆ«aïamalaÇkaraïaæ yatra sa tathokta÷ / "svalpa'- Óabdo 'tra prakaraïÃdyapek«a÷, na vÃkyamÃtrapara÷ / udÃharaïaæ yathÃ--- bÃlenduvakrÃïyavikÃsabhÃvÃd babhu÷ palÃÓÃnyatilohitÃni / sadyo vasantena samÃgatÃnÃæ nakhak«atÃnÅva vanasthalÅnÃm // VjivC_1.75 // atra "bÃlenduvakrÃïi' "atilohitÃni' "sadyo vasantena samÃgatÃnÃm' iti padÃni saukumÃryÃt svabhÃvavarïanÃmÃtraparatvenopÃttÃnyapi "nakhak«atÃnÅva' ityalakaraïasya manohÃriïa÷ kleÓaæ vinà svabhÃvodbhannatvena yojanÃæ bhajamÃnÃni camatkÃrakÃrità mÃpadyante / yaÓcÃnyacca kÅd­Óa÷--- bhÃvasvabhÃvapradhÃnyanyakk­tÃhÃryakauÓala÷ / bhÃvÃ÷ padÃrthaste«Ãæ svabhÃvastattvaæ tasya prÃdhÃnyaæ mukhyabhÃvastena nyakk­taæ tirask­tamÃhÃrthaæ vyutpattivihitaæ kauÓalaæ naipuïyaæ yatra sa tathokta÷ / tadayamatrÃbhiprÃya÷---padÃrthaparamÃrthamahimaiva kaviÓaktisamunmÅlita÷, tathÃvidho tatra vij­mbhate / yena vividhamapi vyutpattivilasitaæ kÃvyÃntaragataæ tiraskÃrÃspadaæ saæpadyate / atrodÃharaïaæ raghuvaæÓe m­gayÃvarïanaparaæ prakaraïam, yathà tasya stanapraïayibhirmuhureïaÓÃvair- vyÃhanyamÃnahariïÅgamanaæ purastÃt / ÃvirbabhÆva kuÓagarbhamukhaæ m­gÃïÃæ yÆthaæ tadagrasaragarvitak­«ïasÃram // VjivC_1.76 // ityÃdi / yathà ca kumÃrasambhave dvandvÃni bhÃvaæ kriyayà vivavru÷ // VjivC_1.77 // iti / ata) paraæ prÃïidharmavarïanam--- Ó­Çgeïa ca sparÓanimÅlitÃk«Åæ m­gÅmakaï¬Æyata k­«ïasÃra÷ // VjivC_1.78 // anyacca kÅd­Óa÷---rasÃdiparamÃrthaj¤amana÷ saævÃdasundara÷ / rasÃ÷ Ó­ÇgÃrÃdaya÷ / tadÃdigrahaïena ratyÃdayo 'pi g­hyante / te«Ãæ paramÃrtha÷ para rahasyaæ tajjÃnantÅti tajj¤Ãstadvidaste«Ãæ mana÷ saævÃdo h­dayasaævedanaæ svÃnubhavagocaratayà pratibhÃsa÷, tena sundara÷ sukumÃra÷ sah­dayah­dayÃhlÃdakÃrÅ vÃkyasyopanibandha ityartha÷ / atrodÃharaïÃni raghau rÃvaïaæ nihatya pu«pakeïÃgacchato rÃmasya sÅtÃyÃstadvirahavidhurah­dayena mayÃsminnasmin samuddeÓe kimapyevaævidhaæ vaiÓasamanubhÆtamiti varïayata÷ sarvÃïyeva vÃkyÃni / tathà pÆrvÃnubhÆtaæ smaratà ca rÃtrau kampottaraæ bhÅru tavopagƬham / guhÃvisÃrÅïyativÃhitÃni mayà katha¤cid ghanagarjitÃni // VjivC_1.79 // atra rÃÓidvayakaraïasyÃyamabhiprÃyo yad vibhÃvÃdirÆpeïa rasÃÇgabhÆtÃ÷ Óakunirutatarusalilakusumasamayaprabh­taya÷ padÃrthÃ÷ sÃtiÓayasvabhÃvavarïanaprÃdhÃnyenaiva rasÃÇgatÃæ pratipadyante / tadvyatiriktÃ÷ suragandharvaprabh­taya÷ sotkar«acetanÃyogina÷ Ó­ÇgÃrÃdirasanirbharatayà varïyamÃnÃ÷ sarasah­dayÃhlÃdakÃritÃmÃyÃntÅti kavibhirabhyupagatam / tathÃvidhameva lak«ye d­Óyate / anyacca kÅd­Óa÷---avibhÃvitasaæsthÃnarÃmaïÅyakara¤jaka÷ / avibhÃvitamanÃlocitaæ saæsthÃnaæ saæsthitiryatra tena rÃmaïÅyakena ramaïÅyatvena ra¤jaka÷ sah­dayÃhlÃdaka÷ / tenÃyamartha÷---yadi tathà vidhaæ kavikauÓalamatra saæbhavati tad vyapade«Âumiyattayà na katha¤cidapi pÃryate, kevalaæ sarvÃtiÓÃyitayà cetasi parisphurati / anyacca kÅd­Óa÷---vidhivaidagdhayani«pannanirmÃïÃtiÓayopama÷ / vidhirvidhÃtà tasya vaidagdhyaæ kauÓalaæ tena ni«panna÷ parisamÃpto yo 'sau nirmaïÃtiÓaya÷ sundara÷ sargollekho ramaïÅyalÃvaïyÃdi÷ sa upamà nidarÓanaæ tasya sa tathokta÷ / tena vidhÃturiva kave÷ kauÓalaæ yatra vivektumaÓakyam / yathà jyÃbandhani«pandabhujena yasya vini÷Óvasadvaktraparaæpareïa / kÃrÃg­he nirjitavÃsavena daÓÃnaneno«itamà prasÃdÃt // VjivC_1.80 // atra vyapadeÓaprakÃrÃntaranirapek«a÷ kaviÓaktipariïÃma÷ paraæ paripÃkamadhirƬha÷ / etasmin kulake---prathamaÓloke prÃdhÃnyena ÓabdÃlaÇkÃrayo÷ saundaryaæ pratipÃditam / dvitÅye varïanÅyasya vastuna÷ saukumÃryam / t­tÅye prakÃrÃntaranirapek«asya saæniveÓasya saukumÃryam / caturthe vaicitryamapi saukumÃryÃvisaævÃdi vidheyamityuktam / pa¤camo vi«ayavi«ayisaukumÃryapratipÃdanarapara÷ / evaæ sukumÃrÃbhidhÃnasya mÃrgasya lak«aïaæ vidhÃya tasyaiva guïÃn lak«ayati--- _________________________________________________________________ asamastamanohÃripadavinyÃsajÅvitam / mÃdhuryaæ sukumÃrasya mÃrgasya prathamo guïa÷ // Vjiv_1.30 // asamastÃni samÃsavarjitÃni manohÃrÅïi h­dayÃhlÃdakÃni ÓrutiramyatvenÃrtharamaïÅyatvena ca yÃni padÃni suptiÇantÃni te«Ãæ vinyÃsa÷ saæniveÓavaicitryaæ jÅvitaæ sarvasvaæ yasya tattathoktaæ mÃdh­ryaæ nÃma sukumÃralak«aïasya mÃrgasya prathama÷ pradhÃnabhÆto guïa÷ / asamastaÓabdo 'tra prÃcuryÃrtha÷, na samÃsÃbhÃvaniyamÃrtha÷ / udÃharaïaæ yathà krŬÃrasena rahasi smatapÆrvamindor lekhÃæ vik­«ya vinibad ca mÆrdhni gauryà / kiæ ÓobhitÃhamanayota ÓaÓÃÇkamaule÷ p­«Âasya pÃtu paricumbhanamuttarava÷ // VjivC_1.81 // atra padÃnÃmasamastatvaæ ÓabdÃrtharamaïÅyatà vinyÃsavaicitryaæ ca tritayamapi cakÃsti / tadevaæ mÃdhuryamabhidhÃya prasÃdamabhidhatte--- _________________________________________________________________ akleÓavya¤jitÃkÆtaæ jhagityarthasamarpaïam / rasavakroktivi«ayaæ yatprasÃda÷ sa kathyate // Vjiv_1.31 // jhagiti prathamataramevÃrthasamarpaïaæ vastupratipÃdanam / kÅd­Óam--- akleÓavya¤jitÃkÆtam akadarthanÃprakaÂitÃbhiprÃyam / kiævi«ayam---rasavakroktivi«ayam / rasÃ÷ Ó­ÇgÃrÃdaya÷, vakrokti÷ sakalÃlaÇkÃrasÃmÃnyaæ vi«ayo yasya tattathoktam / sa eva prasÃdÃkhyo guïa÷ kathyate bhaïyate / atra padÃnÃmasamastatvaæ prasiddhÃbhidhÃnatvam avyavahitasaæbandhatvaæ samÃsasadbhÃve 'pi gamakasamÃsayuktatà ca paramÃrtha÷ / "ÃkÆta'- ÓabdastÃtparye vicchittau ca vartate / udÃharaïaæ yathà himavyapÃyÃdviÓadÃdharÃïÃ- mÃpÃï¬urÅbhÆtamukhacchavÅnÃm / svedodgama÷ kiæpuru«ÃÇganÃnÃæ cakre padaæ patraviÓe«ake«u // VjivC_1.82 // atrÃsamastatvÃdisÃmagrÅ vidyate / yadapi vividhapatraviÓe«akavaicitryavihitaæ kimapi vadanasaundaryaæ muktÃkaïÃkÃrasvedalavopab­æhitaæ tadapi suvyaktameva / yathà và anena sÃrdhaæ viharÃmburÃÓes tÅre«u tìÅvanamarmare«u / dvÅpÃntarÃnÅtalavaÇgapu«pair apÃk­tasvedalavà marudbhi÷ // VjivC_1.83 // alaÇkÃkhyaktiryathà bÃlenduvakrÃïi iti // VjivC_1.84 // evaæ prasÃdamabhidhÃya lÃvaïyaæ lak«ayati--- _________________________________________________________________ varïavinyÃsavicchittipadasaædhÃnasaæpadà / svalpayà bandhasaundaryaæ lÃvaïyamabhidhÅyate // Vjiv_1.32 // bandho vÃkyavinyÃsastasya saundaryaæ rÃmaïÅyakaæ lÃvaïyamabhidhÅyate lÃvaïyamityucyate / kÅd­Óam---varïÃnÃmak«arÃïÃæ vinyÃso vicitraæ nyasanaæ tasya vicchitti÷ Óobhà vaidagdhyabhaÇgÅ tayà lak«itaæ padÃnÃæ suptiÇantÃnÃæ saædhÃnaæ saæyojanaæ tasya sampat, sÃpi Óobhaiva, tayà lak«itam / kÅd­ÓyÃ---ubhayarÆpayÃpi svalpayà manÃÇmÃtrayà nÃtinirbandhanirmitayà / tadayamatrÃrtha÷---ÓabdÃrthasaukumÃryasubhaga÷ saæniveÓamahimà lÃvaïyarÆpo guïa÷ kathyate / yathà snÃnÃrdramukte«vanudhÆpavÃsaæ vinyastasÃyantanamallike«u / kÃmo vasantÃtyayamandavÅrya÷ keÓe«u lebhe balamaÇganÃnÃm // VjivC_1.85 // atra saæniveÓasaundaryamahimà sah­dayasaævedyo na vyapade«Âuæ pÃryate / yathà và cakÃra bÃïairasurÃÇganÃnÃæ gaï¬asthalÅ÷ pro«itapatralekhÃ÷ // VjivC_1.86 // atrÃpi varïavinyÃsavicchitti÷ padasaædhÃnasampacca saæniveÓasaundaryanibandhanà sphuÂÃvabhÃsaiva / evaæ lÃvaïyamabhidhÃya ÃbhijÃtyamabhidhatte--- _________________________________________________________________ ÓrutipeÓalatÃÓÃli susparÓamiva cetasà / svabhÃvamas­ïacchÃyamÃbhijÃtyaæ pracak«ate // Vjiv_1.33 // evaæ vidhaæ vastu ÃbhijÃtyaæ pracak«ate ÃbhijÃtyÃbhidhÃnaæ guïaæ varïayanti / Óruti÷ Óravaïendriyaæ tatra peÓalatà rÃmaïÅyakaæ tena ÓÃlate ÓlÃghate yattathoktam / suraparÓamiva cetasà manasà susparÓamiva / sukhena sp­Óyata ivetyatiÓayoktiriyam / yasmÃdubhayamapi sparÓayogyatve sati saukumÃryÃt kimapi cetasi sparÓasukhamarpayatÅva / yata÷ svabhÃvamas­ïacchÃyam ahÃryaÓlak«ïakÃnti yattad ÃbhijÃtyaæ kathayantÅtyartha÷ / yathà jyotirlekhÃvalayi galitaæ yasya barhaæ bhavÃnÅ putraprÅtyà kuvalayadalaprÃpi karïe karoti // VjivC_1.87 // atra ÓrutipeÓalatÃdi svabhÃvamas­ïacchÃyatvaæ kimapi sah­dayasaævedyaæ parisphurati / nanu ca lÃvaïyamÃbhijÃtyaæ ca lokottarataruïÅrÆpalak«aïavastudharmatayà yat prasiddhaæ tat kathaæ kÃvyasya bhavitumarhatÅti cettanna / yasmÃdanena nyÃyena pÆrvaprasiddhayorapi mÃdhuryaprasÃdayo÷ kÃvyadharmatvaæ vighaÂate / mÃdhuryaæ hi gu¬Ãdimadhuradravyadharmatayà prasiddhaæ tathÃvidhÃhlÃdakÃritvasÃmÃnyopacÃrÃt kÃvye vyapadiÓyate / tathaiva ca prasÃda÷ svacchasalilasphaÂikÃdidharmatayà prasiddha÷ sphuÂÃvabhÃsitvasÃmÃnyopacÃrÃj jhagitipratÅtikÃriïi kÃvye pravartitavyahÃrastadevaævidhavaidagdhyavihitavicitravinyÃsaramaïÅrÃmaïÅyakaæ yathà lÃvaïyaÓabdÃbhidheyatayà pratÅtipeÓalatÃæpratipadyate / tadvadeva ca kÃvye kaviÓaktikauÓalollikhitakÃntikamanÅyaæ bandhasaundaryaæ cetanacamatkÃrakÃritvasÃmÃnyopacÃrÃllavaïyaÓabdavyatirekeïa ÓabdÃntarÃbhidheyatÃæ notsahate / tathaiva ca kÃvye svabhÃvamas­ïacchÃyatvamÃbhijÃtyaÓabdenÃbhidhÅyate / nanu ca kaiÓcitpratÅyamÃnaæ vastu lalanÃlÃvaïyasÃmyÃllÃvaïyamityutpÃditapratÅti--- pratÅyamÃnaæ puranyadeva vastvasti vÃïÅ«u mahÃkavÅnÃm / yattatprasiddhÃvayavÃtiriktam ÃbhÃti lÃvaïyamivÃÇganÃsu // VjivC_1.88 // tatkathaæ bandhasaundaryamÃtraæ lÃvaïyamityabhidhÅyate ? nai«a do«a÷, yasmÃdanena d­«ÂÃntena vÃcyavÃcakalak«aïaprasiddhÃvayavavyatiriktatvenÃstitvamÃtraæ sÃdhyate pratÅyamÃnasya, na puna÷ sakalalokalocanasavedyasya lalanÃlÃvaïyasya / sah­dayah­dayÃnÃmeva saævedyaæ sat pratÅyamÃnaæ samÅkartuæ pÃryate / tasya bandhasaundaryamevÃvyutpannapadapadÃrthÃnÃmapi ÓravaïamÃtreïaiva h­dayahÃritvaspardhayà vyapadiÓyate / pratÅyamÃnaæ puna÷ kÃvyaparamÃrthaj¤ÃnÃmevÃnubhavagocaratÃæ pratipadyate / yathà kÃminÅnÃæ kimapi saubhÃgyaæ tadupabhogocitÃnÃæ nÃyakÃnÃmeva saævedyatÃmarhati, lÃvaïyaæ punastÃsÃmeva satkavigirÃmiva saundaryaæ sakalalokagocaratÃmÃyÃtÅtyuktamevetyalamatiprasaÇgena / evaæ sukumÃrasya lak«aïamabhidhÃya vicitraæ pratipÃdayati--- _________________________________________________________________ pratibhÃprathamodbhedasamaye yatra vakratà / sabhdÃbhidheyayoranta÷ sphuratÅva vibhÃvyate // Vjiv_1.34 // alaÇkÃrasya kavayo yatrÃlaÇkÃraïÃntaram / asaætu«Âà nibadhnanti hÃrÃdermaïibandhavat // Vjiv_1.35 // ratnaraÓmicchaÂotsekabhÃsurairbhÆ«aïairyathà / kÃntÃÓarÅramÃcchÃdya bhÆ«Ãyai parikalpyate // Vjiv_1.36 // yatra tadvadalaÇkÃrairbhrÃjamÃnairnijÃtmanà / svaÓobhÃtiÓayÃnta÷ sthamalaÇkÃryaæ prakÃÓate // Vjiv_1.37 // yadapyanÆtanollekhaæ vastu yatra tadapyalam / uktivaicitryamÃtreïa këÂhÃæ kÃmapi nÅyate // Vjiv_1.38 // yatrÃnyathÃbhavat sarvamanyathaiva yathÃruci / bhÃvyate pratibhollekhamahattvena mahÃkave÷ // Vjiv_1.39 // pratiyamÃnatà yatra vÃkyÃrthasya nibadhyate / vÃcyavÃcakav­ttibhyÃæ vyatiriktasya kasyacit // Vjiv_1.40 // svabhÃva÷ sarasÃkÆto bhÃvÃnÃæ yatra badhyate / kenÃpi kamanÅyena vaicitryeïopab­æhita÷ // Vjiv_1.41 // vicitro yatra vakroktivaicitryaæ jÅvitÃyate / parisphurati yasyÃnta÷ sà kÃpyatiÓayÃbhidhà // Vjiv_1.42 // so 'tidu÷saæcaro yena vidagdhakavayo gatÃ÷ / kha¬gadhÃrÃpatheneva subhaÂÃnÃæ manorathÃ÷ // Vjiv_1.43 // sa vicitrÃbhidhÃna÷ panthÃ÷ kÅd­Óa÷---atidu÷saæcara÷, yatrÃtidu÷khena saæcarante / kiæ bahunÃ, yena vidagdhakavaya÷ kecideva vyutpannÃ÷ kevalaæ gatÃ÷ prayÃtÃ÷, tadÃÓrayeïa kÃvyÃni cakrurityartha÷ / katham---kaÇgadhÃrÃpatheneva subhaÂÃnÃæ manorathÃ÷ / nistraiæÓadhÃrÃmÃrgeïa yathà subhaÂÃnÃæmahÃvÅrÃïÃæ manorathÃ÷ / nistriæÓadhÃrÃmÃrgeïa yathà subhaÂÃnÃæ mahÃvÅrÃïÃæ manorathÃ÷ saækalpaviÓe«Ã÷ / tadayamatrÃbhiprÃya÷---yadasidhÃrÃmÃrgagamane manorathÃnÃmaucityÃnusÃreïa yathÃruci pravartamÃnÃnÃæ manÃÇmÃtramapi mlÃnatà na saæbhÃvyate / sÃk«Ãtsamarasaæmardana samÃcaraïe puna÷ kadÃcit kimapi mlÃnatvamapi saæbhÃvyeta / tadanena mÃrgasya durgamatvaæ tatprasthitÃnÃæ ca viharaïaprau¬hi÷ pratipÃdyate / kÅd­Óa÷ sà mÃrga÷---yatra yasmin ÓabdÃbhidheyayorabhidhÃnÃbhidhÅyamÃnayoranta÷ svarÆpÃnupraveÓinÅ vakratà bhaïitivicchitti÷ sphuratÅva praspandamÃneva vibhÃvyate lak«yate / kadÃ---pratibhÃprathamodbhedasamaye / pratibhÃyÃ÷ kaviÓakteracaramollekhÃvasare / tadayamatra paramÃrtha÷---yat kaviprayatnanirapek«ayoreva ÓabdÃrthayo÷ svÃbhÃvika÷ ko 'pi vakratÃprakÃra÷ parisphuran parid­Óyate / yathà ko 'yaæ bhÃti prakÃrastava pavana padaæ lokapÃdÃhatÅnÃæ tejasvivrÃtasevye nabhasi nayasi yatpÃæsupÆraæ prati«ÂhÃm / yasminnutthÃpyamÃne jananayanapathopadravastÃvadÃstÃæ kenÃpÃyena sahyo vapu«i kalu«atÃdo«a eva tvayaiva // VjivC_1.89 // atrÃprastutapraÓaæsÃlak«aïo 'laÇkÃra÷ prÃdhÃnyena vÃkyÃrtha÷, pratÅyamÃnapadÃrthÃntaratvena prayuktatvÃt tatra ca vicitrakaviÓaktisamullikhitavakraÓabdÃrthopanibandhamÃhÃtmyÃt pratÅyamÃnamapyabhidheyatÃmiva prÃpitam / prakrama eva pratibhÃsamÃnatvÃnna cÃrthÃntarapratÅtikÃritvena padÃnÃæ Óle«avyapadeÓa÷ Óakyate kartum, vÃcyasya samapradhÃnabhÃvenÃnavasthÃnÃt / arthÃntarapratÅtikÃritvaæ ca padÃnÃæ pratÅyamÃnÃrthasphuÂatÃva bhÃsanÃrthamupanibadhyamÃnamatÅva camatkÃrakÃritÃæ pratipadyate / tameva vicitraæ prakÃrÃntareïa lak«ayati---alaÇkÃrasyetyÃdi / yatra yasminmÃrge kavayo nibadhnanti viracayanti, alaÇkÃrasya vibhÆ«aïasyÃlaÇkÃraïÃntaraæ bhÆ«aïÃntaram asaætu«ÂÃ÷ santa÷ / katham---hÃrÃdermaïibandhavat / muktÃkalÃpaprabh­teryathà padakÃdimaïibandhaæ ratnaviÓe«avinyÃsaæ vaikaÂikÃ÷ / yathà he helÃjitabodhisattva vacasÃæ kiæ vistaraistoyadhe nÃsti tvatsad­Óa÷ para÷ parahitÃdhÃne g­hÅtavrata÷ / t­«yatpÃnthajanopakÃraghaÂanÃvaimukhyalabdhÃyaÓo bhÃraprodvahane karo«i k­payà sÃhÃyyakaæ yanmaro÷ // VjivC_1.90 // atrÃtyantagarhaïÅyacaritaæ padÃrthÃntaraæ pratÅyamÃnatayà cetasi nidhÃya tathÃvidhavilasita÷ salilanidhirvÃcyatayopakrÃnta÷ / tadetÃvadevÃlaÇk­teraprastutapraÓaæsÃyÃ÷ svarÆpam---garhaïÅyapratÅyamÃnapadÃrthÃntaraparyavasÃnamapi vÃkyaæ ÓrutyupakramaramaïÅyatayopanibadhyamÃnaæ tadvidÃhlÃdakÃritÃmÃyÃti / tadetad vyÃjastutipratirÆpakaprÃyamalaÇkaraïÃntaramaprastutapraÓaæsÃyà bhÆ«aïatvenopÃttam / na cÃtra saækarÃlaÇkÃravyavahÃro bhavitumarhati, p­thagatiparisphuÂatvenÃvabhÃsanÃt / na cÃpi saæs­«Âisaæbhava÷ samapradhÃnabhÃvenÃnavasthite÷ / na ca dvayorapi vÃcyÃlaÇkÃratvam, vibhinnavi«ayatvÃt / yathà và nÃmÃpyanyatarornimÅlitamabhÆttattÃvadunmÅlitaæ prasthÃne skhalata÷ svartmani vidheranyad g­hÅta÷ kara÷ / lokaÓcÃyamad­«ÂadarÓanak­tà d­gvaiÓasÃduddh­to yuktaæ këÂhika lÆnavÃn yadasi tÃmÃmrÃlimÃkÃlikÅm // VjivC_1.91 // atrÃyameva nyÃyo 'nusaædheya÷ / yathà ca kiæ tÃruïyataroriyaæ rasabharodbhinnà navà ma¤jarÅ lÅlÃprocchalitasya kiæ laharikà lÃvaïyavÃrÃænidhe÷ / udgìhotkalikÃvatÃæ svasamayopanyÃsaviÓrambhiïa÷ kiæ sÃk«ÃdupadeÓaya«Âirathavà devasya Ó­ÇgÃriïa÷ // VjivC_1.92 // atra rÆpakalak«aïo yo 'yaæ kÃvyÃlaÇkÃra÷ tasya sandehoktiriyaæ chÃyÃntarÃtiÓayotpadÃnÃyopanibaddhà cetanacamatkÃrakÃrità mÃvahita / Ói«Âaæ pÆrvodÃharaïadvayoktamanusartavyam / anyacca kÅd­k---ratnetyÃdi / yugalakam / yatra yasminnalaÇkÃrairbhrÃjamÃnairnijÃtmanà svajÅvitena bhÃsamÃnairbhÆ«Ãyai parikalpyate ÓobhÃyai bhÆ«yate / katham---yathà bhÆ«aïai÷, kaÇkaïÃdibhi÷ / kÅd­Óai÷---ratnaraÓmicchaÂotsekabhÃsurai÷ maïimayÆkhollÃsabhrÃji«ïubhi÷ / kiæ k­tvÃ---kÃntÃÓarÅramÃcchÃdya kÃminÅvapu÷ svaprabhÃprasaratirohitaæ vidhÃya / bhÆ«Ãyai kalpanam---yadetai÷ svaÓobhÃtiÓayÃnta÷ sthaæ nijakÃntikamanÅyÃntargatamalaÇkÃryamalaÇkÃraïÅyaæ prakÃÓyate dyotyate / tadidamatra tÃtparyam---tadalaÇkÃramahimaiva tathÃvidho 'tra bhrÃjate tasyÃtyantodriktav­tte÷ svaÓobhÃtiÓayÃntargatamalaÇkÃryaæ prakÃÓyate / yathà ÃryasyÃjimahotsavavyatikare nÃsaævibhakto 'tra va÷ kaÓcit kÃpyavaÓi«yate tyajata re nakta¤carÃ÷ saæbhramam / bhÆyi«Âhe«vapi kà bhavatsu gaïanÃtyarthaæ kimuttÃmyate tasyodÃrabhujo«maïo 'navasità nÃrÃca saæpattaya÷ // VjivC_1.93 // atrÃjermahotsavavyatikaratvena tathÃvidhaæ rÆpaïaæ vihitaæ yatrÃlaÇkÃryam "Ãrya÷ svaÓauryeïa yu«mÃn sarvÃneva mÃrayati" ityalaÇkÃraÓobhÃtiÓayÃntargatatvena bhrÃjate / tathà ca kaÓcit sÃmÃnyo 'pi kvÃpi davÅyasyapi deÓe nÃsaævibhakto yu«mÃkamavaÓi«yate / tasmÃt samaramahotsavasavibhÃgalampaÂatayà pratyekaæ yÆyaæ saæbhramaæ tyajata / gaïanayà vayaæ bhÆyi«Âhà ityaÓakyÃnu«ÂhÃnatÃæ yadi manyadhve tadapyayuktam / yasmÃdasaækhyasaævibhÃgÃÓakyatà kadÃcidasaæpattyà kÃrpaïyena và saæbhÃvyate / tadetadubhayamapi nÃstÅtyuktam---tasyodÃrabhujo«maïo 'navasità nÃrÃca saæpattaya÷ (iti) / yathà ca katama÷ pravij­mbhitavirahavyatha÷ ÓanyatÃæ nÅto deÓa÷ // VjivC_1.94 // iti / yathà ca kÃni ca puïyabhäji bhajantyabhikhyÃmak«arÃïi // VjivC_1.95 // iti / atra kasmÃdÃgatÃ÷ stha, kiæ cÃsya nÃma ityalaÇkÃryamaprasutapraÓaæsÃlak«aïÃlaÇkÃracchÃyÃcchuritatvenaitadÅyaÓobhÃntargatatvena sah­dayah­dayÃhlÃdakÃritÃæ prÃpitam / etaccavyÃjastutiparyÃyoktaprabh­tÅnÃæ bhÆyasà vibhÃvyate / nanu ca rÆpakÃdÅnÃæ svalak«aïÃvasara eva svarÆpaæ nirïe«yate tat kiæ prayojanamete«ÃmihodÃharaïasya ? satyametat, kintvetadeva vicitrasya vaicitryaæ nÃma yadalaukikacchÃyÃtiÓayayogitvena bhÆ«aïopanibandha÷ kÃmapi vÃkyavakratÃmunmÅlayati / vicitrameva rÆpÃntareïa lak«aïayati---yadapÅtyÃdi / yadapi vastu vÃcyamanÆtanollekhamanabhinavatvenollikhitaæ tadapi yatra yasminnalaæ kÃmapi këÂhÃæ nÅyate lokottarÃtiÓayakoÂimadhiro«yate / katham---uktivaicitryamÃtreïa, bhaïitivaidagdhyenaivetyartha÷ / yathà aïïaæ la¬ahattaïaaæ aïïa ccia kÃvi vattaïacchÃà / sÃmà sÃmaïïÃpaÃvaiïo reha ccia ïa hoi // VjivC_1.96 // anyad laÂabhatvamanyaiva ca kÃpi vartanacchÃyà / ÓyÃmà sÃmÃnyaprajÃpate rekhaiva ca na bhavati // iti chÃyà / yathà và uddeÓo 'yaæ saærasaviÂapi ÓreïiÓobhÃtiÓÃyÅ ku¤jotkar«ÃÇkuritahariïÅvibhramo narmadÃyÃ÷ / kiæ caitasmin suratasuh­dastanvi te vÃnti vÃtà ye«Ãmagre sarati kalitÃkÃï¬akopo manobhÆ÷ // VjivC_1.97 // bhaïitivaicitryamÃtramevÃtra kÃvyÃrtha÷, na tu nÆtanollekhaÓÃli vÃcyavij­mbhitam / etacca bhaïitivaicitryaæ sahastraprakÃraæ saæbhavatÅti svayamevotprek«aïÅyam / punarvicitrameva prakÃrÃntareïa lak«ayati---yatrÃnyathetyÃdi / yatra yasminnanyathÃbhavadanyena prakÃreïa sat sarvameva padÃrthajÃtam anyathaiva prakÃrÃntareïaiva bhÃvyate / katham---yathÃruci / svapratibhÃsÃnurÆpeïotpÃdyate / kena---pratibhollekhamahattvena mahÃkave÷, pratibhÃsonme«Ã tiÓayatvena satkave÷ / yatkila varïyamÃnasya vastuna÷ prastÃvamucitaæ kimapi sah­dayah­dayahÃri rÆpÃntaraæ nirmimÅte kavi÷ / yathà tÃpa÷ svÃtmani saæÓritadrumalatÃÓo«o 'dhyavagairvarjanaæ sakhyaæ du÷Óamayà t­«Ã tava maro ko 'sÃvanartho na ya÷ / ekor'thastu mahÃnayaæ jalalavasvÃmyasmayodgarjina÷ saænahyanti na yattavopak­taye dhÃrÃdharÃ÷ prÃk­tÃ÷ // VjivC_1.98 // yathà và viÓati yadi no ka¤citkÃlaæ kilÃmbunidhaæ vidhe÷ k­ti«u sakalÃsveko loke prakÃÓakatÃæ gata÷ / kathamitarathà dhÃmnÃæ dhÃtà tamÃæsi niÓÃkaraæ sphuradidamiyattÃrÃcakraæ prakÃÓayati sphuÂam // VjivC_1.99 // atra jagadgarhitasyÃpi maro÷ kavipratibhollikhitena lokottaraudÃryadhurÃdhiropaïena tÃd­k svarÆpÃntaramunmÅlitaæ yatpratÅyamÃnatvenodÃracaritasya kasyÃpi satsvapyucitaparispandasundare«u padÃrthasahastre«u tadeva vyapadeÓapÃtratÃmarhatÅti tÃtparyam / avayavÃrthastu---du÷Óamayet "t­¬'viÓe«aïena pratÅyamÃnasya trailokyarÃjyenÃpyaparito«a÷ paryavasyati / adhvagairvarjanamityaudÃrye 'pi tasya samucitasaævibhÃgÃsaæbhavÃdarthibhirlajjamÃnairapi svayamevÃnabhisaraïaæ pratÅyate / saæÓritadrumalatÃÓo«a iti tadÃÓritÃnÃæ tathÃvidhe 'pi saÇkaÂe tadekani«ÂhatÃpratipatti÷ / tasya ca pÆrvoktasvaparikaraparipo «Ãk«amatayà tÃpa÷ svÃtmani na bhogalavalaulyeneti pratipÃdyate / uttarÃrdhena---tÃd­Óe durvilasite 'pi paropakÃrÃvi«ayatvena ÓlÃghÃspadatvamunmÅlitam / aparatrÃpi vidhivihitasamucitasamayasaæbhavaæ salilanidhinimajjanaæ nijodayanyakk­tanikhilasvaparapak«a÷ prajÃpatipraïÅtasakalapadÃrthaprakÃÓanavratÃbhyupagamanirvahaïÃya vivasvÃna svayameva samÃcaratÅtyanyathà kadÃcidapi ÓaÓÃÇkatamastÃrÃprabh­tÅ nÃmabhivyaktirmanÃgapi na saæbhavatÅti kavinà nÆtanatvena yadullikhitaæ tadatÅva pratÅyamÃnamahattvavyaktiparatvena camatkÃritÃmÃpadyate / vicitrameva prakÃrÃntareïonmÅlayÃta---pratÅyamÃnatetyÃdi / yatra yasmin pratÅyamÃnatà gamyamÃnatà vÃkyÃrthasya mukhyatayà vivak«itasya vastuna÷ kasyacidanÃkhyeyasya nibadhyate / kayà yuktyÃ---vÃcyavÃcakav­ttibhyÃæ ÓabdÃrthaÓaktibhyÃm / vyatiriktasya tadatiriktav­tteranyasya vyaÇgyabhÆtasyÃbhivyakti÷ kriyate / "v­tti'--Óabdo 'tra ÓabdÃrthayostatprakÃÓanasÃmarthyamabhidhatte / e«a ca "pratÅyamÃna'--vyavahÃro vÃkyavakratÃvyÃkhyÃvasare sutarÃæ samunmÅlyate / anantaroktamudÃharaïadvayamatra yojanÅyam / yathà và vaktrendorna haranti bëpapayasÃæ dhÃrà manoj¤Ãæ Óriyaæ niÓvÃsà na kadarthayanti madhurÃæ bimbÃdharasya dyatim / tasyÃstvadvirahe vipakvalavalÅlÃvaïyasaævÃdinÅ chÃyà kÃpi kapolayoranudinaæ tanvyÃ÷ paraæ pu«yati // VjivC_1.100 // atratvadvirahavaidhuryasaævaraïakadarthanÃmanubhavantyÃstasyÃstathÃvi dhe mahati gurusaÇkaÂe vartamÃnÃyÃ÷---kiæ bahunÃ---bëpaniÓvÃsamok«Ãvasaro 'pi na saæbhavatÅti / kevalaæ pariïatalavalÅlÃvaïyasaævÃdasubhagà kÃpi kapolayo÷ kÃntiraÓakyasaævaraïà pratidinaæ paraæ paripo«amÃsÃdayatÅti vÃcyavyatiriktav­tti dÆtyuktitÃtparyaæ pratÅyate / uktaprakÃrakÃntimattvakathanaæ ca kÃntakautukotkalikÃkÃraïatÃæ pratipadyate / vicitrameva rÆpÃntareïa pratipÃdayati---svabhÃva ityÃdi / yatra yasmin bhÃvÃnÃæ svabhÃva÷ parispanda÷ sarasÃkÆto rasanirbharÃbhiprÃya÷ padÃrthÃnÃæ nibadhyate niveÓyate / kÅd­Óa÷---kenÃpi kamanÅyena vaicitryeïopab­æhita÷, lokottareïa h­dayahÃriïà vaidagdhyenottejita÷ / "bhÃva'- ÓabdenÃtra sarvapadÃrtho 'bhidhÅyate, na ratyÃdireva / udÃharaïam krŬÃsu bÃlakusumÃyudhasaægatÃyà yattat smitaæ na khalu tat smitamÃtrameva / Ãlokyate smitapaÂÃntaritaæ m­gÃk«yÃs tasyÃ÷ parisphuradivÃparameva ki¤cit // VjivC_1.101 // atra na khalu tat smitamÃtrameveti prathamÃrdhe 'bhilëasubhagaæ sarasÃbhiprÃyatvamuktam / aparÃrdhe tu---hasitÃæÓukatirohitamanyadeva kimapi parisphuradÃlokyata iti kamanÅyavaicitryavicchitti÷ / idÃnÅæ vicitramevopasaæharati---vicitro yatretyÃdi / evaævidho vicitro mÃrgo yatra yasmin vakroktivaicitryam alaÇkÃravicitrabhÃvo jÅvitÃyate jÅvatavadÃcarati / vaicitryÃdeva vicitre "vicitra' Óabda÷ pravartate / tasmÃttadeva tasya jÅvitam / kiæ tadvaicitryaæ nÃmetyÃha---parisphurati yasyÃnta÷ sà kÃpyatiÓayÃbhidhà / yasyÃnta÷ svarÆpÃnupraveÓena sà kÃpyalaukikÃtiÓayokti÷ parisphurati bhrÃjate / yathÃ--- yatsenÃrajasÃmuda¤cati yade dvÃbhyÃæ davÅyo 'ntarÃn pÃïibhyÃæ yugapadvilocanapuÂÃna«ÂÃk«amo rak«itum / ekaikaæ dalamunnamayya gamayan vÃsÃmbujaæ koÓatÃæ dhÃtà saævaraïÃkulaÓciramabhÆtsvÃdhyÃyavandhyÃnana÷ // VjivC_1.102 // evaæ vaicitryaæ saæbhÃvanÃnumÃnaprav­ttÃyÃ÷ pratÅyamÃnatvamutprek«ÃyÃ÷ / tacca dhÃrÃdhiroharaïaramaïÅyatayÃtiÓayoktiparispandasyandi saæd­Óyate / tadevaæ vaicitryaæ vyÃkhyÃya tasyaiva guïÃn vyÃca«Âe--- _________________________________________________________________ vaidagdhyasyandi mÃdhuryaæ padÃnÃmatra badhyate / yÃti yattayaktaÓaithilyaæ bandhabandhuratÃÇgatÃm // Vjiv_1.44 // atrÃsmin mÃdhuryaæ vaidagdhyasyÃndi vaicitryasamarpakaæ padÃnÃæ badhyate vÃkyaikadeÓÃnÃæ niveÓyate / yattyaktaÓaithilyamujjhitakomalabhÃvaæ bhavadvandhabandhuratÃÇgatÃæ yÃti saæniveÓasaundaryopakaraïatÃæ gacchati / yathà kiæ tÃruïyataro÷ ityatra pÆrvÃrdhe // VjivC_1.103 // evaæ mÃdhuryamabhidhÃya prasÃdamabhidhatte--- _________________________________________________________________ asamastapadanyÃsa÷ prasiddha÷ kavivartmani / ki¤cidoja÷ sp­Óan prÃya÷ prasÃdo 'pyatra d­Óyate // Vjiv_1.45 // asamastÃnÃæ samÃsarahitÃnÃæ padÃnÃæ nyÃso nibandha÷ kavivartmani vipaÓcinmÃrgeya÷ prasiddha÷ prakhyÃta÷ so 'pyasmin vicitrÃkhye prasÃdÃbhidhÃno guïa÷ ki¤cit kiyanmÃtramoja÷ sp­ÓannuttÃnatayà vyavasthita÷ prÃyo d­Óyate prÃcuryeïa lak«yate / bandhasaundaryanibandhanatvÃt / tathÃvidhasyaujasa÷ samÃsavatÅ v­tti÷-"oja÷'-Óabdena cirantanairucyate / tadayamatra paramÃrtha÷---pÆrvasmin prasÃdalak«aïe satyoja÷ saæsparÓamÃtramiha vidhÅyate / yathà apÃÇgagatatÃrakÃ÷ stimitapak«mapÃlÅbh­ta÷ sphuratsubhagakÃntaya÷ smitasamudgatidyotitÃ÷ / vilÃsabharamantharÃstaralakalpitaikabhruvo jayanti ramaïÃrpitÃ÷ samadasundarÅd­«Âaya÷ // VjivC_1.104 // prasÃdameva prakÃrÃntareïa prakaÂayati--- _________________________________________________________________ gamakÃni nibadhyante vÃkye vÃkyÃntarÃïyapi / padÃnÅvÃtra ko 'pye«a prasÃdasyÃpara÷ krama÷ // Vjiv_1.46 // atrÃsmin vicitre yadvÃkyaæ padasamudÃyastasmin gamakÃni samarpakÃïyanyÃni vÃkyÃntarÃpi nibadhyante niveÓyante / katham---padÃnÅva padavat, parasparÃnvitÃnÅtyartha÷ / e«a ko 'pyapÆrva÷ prasÃdasyÃpara÷ krama÷ bandhacchÃyÃprakÃra÷ / yathà nÃmÃpyantaro÷ iti // VjivC_1.105 // atha prasÃdamabhidhÃya lÃvaïyaæ lak«ayati _________________________________________________________________ atrÃluptavisargÃntai÷ padai÷ protai÷ parasparam / hrasvai÷ saæyogapÆrvaiÓca lÃvaïyamatiricyate // Vjiv_1.47 // atrÃsminnevaævidhai÷ padairlÃvaïyamatiricyate paripo«aæ prÃpnoti / kÅd­Óai÷---parasparamanyonyaæ protai÷ saæÓle«aæ nÅtai÷ / anyacca kÅd­Óai÷---aluptavisargÃntai÷, aluptavisargÃ÷ ÓrÆyamÃïavisarjanÅyà antà ye«Ãæ tÃni tathoktÃni tai÷ / hrasvaiÓca laghubhi÷ / saæyogebhya÷ pÆrvai÷ / atiricyate iti saæbandha÷ / tadidamatra tÃtparyam---pÆrvoktalak«aïaæ lÃvaïyaæ vidyamÃnamanenÃtiriktatÃæ nÅyate / yathà ÓvÃsotkampataraÇgiïi stanataÂe dhautäjanaÓyÃmalÃ÷ kÅryante kaïaÓa÷ k­ÓÃÇgi kimamÅ bëpÃmbhasÃæ bindava÷ / ki¤cÃku¤citakaïÂharodhakuÂilÃ÷ karïÃm­tasyandino hÆÇkÃrÃ÷ kalapa¤camapraïayinastrucyantiniryÃnti ca // VjivC_1.106 // yathà và etanmandavipakvatindukaphalaÓyÃmodarÃpÃï¬uraprÃntaæ hanta pulandasundarakarasparÓak«amaæ lak«yate / tat pallÅpatiputri ku¤jarakulaæ kumbhÃbhayÃbhyarthanÃ- dÅnaæ tvÃmanunÃthate kucayugaæ patrÃæÓukairmà pidhÃ÷ // VjivC_1.107 // yathà và haæsÃnÃæ ninade«u iti // VjivC_1.108 // evaæ lÃvaïyamabhidhÃyÃbhijÃtyamabhidhÅyate--- _________________________________________________________________ yannÃtikomalacchÃyaæ nÃtikÃÂhinyamudvahat / ÃbhijÃtyaæ manohÃri tadatra prau¬hinirmitam // Vjiv_1.48 // atrÃsmin tadÃbhijÃtyaæ yannÃtikomalacchÃyaæ nÃtyantamas­ïakÃnti nÃtikÃÂhinyamudvahannÃtikaÂhoratÃæ dhÃrayat tat prau¬hinirmitaæ sakalakavikauÓalasaæpÃditaæ sanmanohÃri h­dayara¤jakaæ bhavatÅtyartha÷ / yathà adhikaratalatalpaæ kalpitasvÃpalÅlÃparimalananimÅlatpÃï¬imà gaï¬apÃlÅ / sutanu kathaya kasya vya¤jayatya¤jasaiva smaranarapatikelÅyauvarÃjyÃbhi«ekam // VjivC_1.109 // evaæ sukumÃravihitÃnÃmeva guïÃnÃæ vicitre kaÓcidatiÓaya÷ saæpÃdyata iti boddhavyam / ÃbhijÃtyaprabh­taya÷ pÆrvamÃrgodità guïÃ÷ / atrÃtiÓayamÃyÃnti janitÃhÃryasaæpada÷ // VjivC_1.110 // ityantaraÓloka÷ / evaæ vicitramabhidhÃya madhyamamupakramate--- _________________________________________________________________ vaicitryaæ saukumÃryaæ ca yatra saækÅrïatÃæ gate / bhrÃjete sahajÃhÃryaÓobhÃtiÓayaÓÃlinÅ // Vjiv_1.49 // mÃdhuryÃdiguïagrÃmo v­ttimÃÓritya madhyamÃm / yatra kÃmapi pu«ïÃti bandhacchÃyÃtiriktatÃm // Vjiv_1.50 // mÃrgo 'sau madhyamo nÃma nÃnÃrucimanohara÷ / spardhayà yatra vartante mÃrgadvitayasaæpada÷ // Vjiv_1.51 // mÃrgo 'sau madhyamo nÃma madhyamÃbhidhÃno 'sau panthÃ÷ / kÅd­Óa÷---nÃnÃrucimanohara÷ / nÃnÃvidhà rucaya÷ pratibhÃsà ye«Ãæ te tathoktÃste«Ãæ sukumÃravicitramadhyamavyasaninÃæ sarve«Ãmeva manoharo h­dayahÃrÅ / yasmin spardhayà mÃrgadvitayasaæpada÷ sukumÃravicitraÓobhÃ÷ sÃmyena vartante vyavati«Âhante, na nyÆnÃtiriktatvena / yatra vaicitryaæ vicitratvaæ saukumÃryaæ sukumÃratvaæ saækÅrïatÃæ gate tasmin miÓratÃæ prÃpte satÅ bhrÃjete Óobhete / kÅd­Óe---sahajÃhÃryaÓobhÃtiÓayaÓÃlinÅ, Óaktivyutpattisaæbhavo ya÷ ÓobhÃtiÓaya÷ kÃntyutkar«astena ÓÃlete ÓlÃghet ye te tathokte / mÃdhuryetyÃdi / yatra ca mÃdhuryÃdiguïagrÃmo mÃdhuryaprabh­tiguïasamÆho madhyamÃmubhayacchÃyÃcchuritÃæ v­ttiæ svaspandagatimÃÓritya kÃmapyapÆrvÃæ bandhacchÃyÃtiriktatÃæ saæniveÓakÃntyadhikatÃæ pu«ïÃti pu«yatÅtyartha÷ / guïà nÃmudÃharaïÃni / tatra mÃdhuryasya yathÃ--- velÃnilairm­dubhirÃkulitÃlakÃntà gÃyanti yasya caritÃnyaparÃntakÃntÃ÷ / lÅlÃnatÃ÷ samavalambya latÃstarÆïÃæ hintÃlamÃli«u taÂe«u mahÃrïavasya // VjivC_1.111 // prasÃdasya yathà tadvaktrenduvilokanena ityÃdi // VjivC_1.112 // lÃvaïyasya yathà saækrÃntÃÇguliparvasÆcitakarasvÃpà kapolasthalÅ netre nirbharamuktabëpakalu«e niÓvÃsatÃnto 'dhara÷ / baddhodbhedavisaæ«ÂhulÃlakalatà nirvedaÓÆnyaæ mana÷ ka«Âaæ durnayavedibhi÷ kusacivairvatsà d­¬haæ khedyate // VjivC_1.113 // ÃbhijÃtyasya yathà Ãlambya lambÃ÷ sarasÃgravallÅ÷ pibanti yatra stanabhÃranamrÃ÷ / strotaÓcyutaæ ÓÅkarakÆïitÃk«yo mandÃkinÅnirjharamaÓvamukhya÷ // VjivC_1.114 // _________________________________________________________________ atrÃrocakina÷ kecicchÃyÃvaicitryara¤jake / vidagdhanepathyavidhau bhujaÇgà iva sÃdarÃ÷ // Vjiv_1.52 // evaæ madhyamaæ vyÃkhyÃya tamevopasaæharati---atreti / atraitasmin kecit katipaye sÃdarÃstadÃÓrayeïa kÃvyÃni kurvanti / yasmÃt arocakina÷ kamanÅyavastuvyasanina÷ / kÅd­Óe cÃsmin---chÃyÃvaicitryara¤jake kÃntivicitrabhÃvÃhlÃdake / katham---vidagdhanepathyavidhau bhujaÇgà iva, agrÃmyÃkalpakalpane nÃgarà yathà / so 'pi chÃyÃvaicitryara¤jaka eva / atra guïodÃharaïÃni parimitatvÃtpradarÓitÃni, pratipadaæ punaÓchÃyÃvaicitryaæ sah­dayai÷ svayamevÃnusartavyam / anusaraïadikpradarÓanaæ puna÷ kriyate / yathÃ---mÃt­guptamÃyurÃjama¤jÅraprabh­tÅnÃæ saukumÃryavaicitryasaævalitaparispandasyandÅni kÃvyÃni saæbhavanti / tatra madhyamamÃrgasaævalitaæ svarÆpaæ vicÃraïÅyam / evaæ sahajasaukumÃryasubhagÃni kÃlidÃsasarvasenÃdÅnÃæ kÃvyÃni d­Óyante / tatra sukumÃramÃrgasvarÆpaæ carcanÅyam / tathaiva ca vicitravakratvavij­mbhitaæ har«acarite prÃcuryeïa bhaÂÂabÃïasya vibhÃvyate, bhavabhÆtirÃjaÓekharaviracite«u bandhasaundaryasubhage«umuktake«u parid­Óyate / tasmÃt sah­dayai÷ sarvatra sarvamanusartavyam / evaæ mÃrgatritayalak«aïaæ diÇmÃtrameva pradarÓitam, na puna÷ sÃkalyena satkavikauÓalaprÃkÃrÃïÃæ kenacidapi svarÆpamabhidhÃtuæ pÃryate / mÃrge«u guïÃnÃæ samudÃyadharmatà / yathà na kevalaæ ÓabdÃdidharmatvaæ tathà tallak«aïavyÃkhyÃvasara eva pratipÃditam / evaæ pratyekaæ pratiniyataguïagrÃmaramaïÅyaæ mÃrgatritayaæ vyÃkhyÃya sÃdhÃraïaguïasvarÆpavyÃkhyÃnÃrthamÃha--- _________________________________________________________________ äjasena svabhÃvasya mahattvaæ yena po«yate / prakÃreïa tadaucityamucitÃkhyÃnajÅvitam // Vjiv_1.53 // tadaucityaæ nÃma guïa÷ / kÅd­k---äjasena suspa«Âena svabhÃvasya padÃrthasya mahattvamutkar«o yena po«yate paripo«aæ prÃpyate / prakÃreïeti prastutatvÃdabhidhÃvaicitryamatra "prakÃra'---Óabdenocyate / kÅd­Óam---ucitÃkhyÃnamudÃrÃbhidhÃnaæ jÅvitaæ paramÃrtho yasya tattathoktam / etadÃnuguïyenaiva vibhÆ«aïavinyÃso vicchattimÃvahati / yathà karatalakalitÃk«amÃlayo÷ samuditasÃdhvasasannahastayo÷ / k­tarucirajaÂÃniveÓayo- rapara iveÓvarayo÷ samÃgama÷ // VjivC_1.115 // yathà và upagiri puruhÆtasyai«a senÃniveÓastaÂamaparamito 'drestvadvalÃnyÃvasantu / dhruvamiha kariïaste durdharÃ÷ saænikar«e suragajamadalekhÃsaurabhaæ na k«amante // VjivC_1.116 // yathà ca he nÃgarÃja bahudhÃsya nitambabhÃgaæ bhogena gìhamabhive«Âaya mandarÃdre÷ / so¬hÃvi«ahyav­«avÃhanayogalÅlÃ- paryaÇkabandhanavidhestava ko 'tibhÃra÷ // VjivC_1.117 // atra pÆrvatrodÃharaïayorbhÆ«aïaguïenaiva tadguïaparipo«a÷, itaratra ca svabhÃvaudÃryÃbhidhÃnena / aucityasyaiva chÃyÃntareïa svarÆpamunmÅlayati--- _________________________________________________________________ yatra vaktu÷ pramÃturvà vÃcyaæ ÓobhÃtiÓÃyinà / ÃcchÃdyate svabhÃvena tadapyaucityamucyate // Vjiv_1.54 // yatra yasmin vakturabhidhÃtu÷ pramÃturanubhaviturvà svabÃvena svaparispandena vcyamabhidheyaæ vastu ÓobhÃtiÓÃyinà rÃmaïÅyakamanohareïa ÃcchÃdyate saævriyate tadapyaucityamevocyate / yathà ÓarÅramÃtreïa narendra ti«ÂhannÃbhÃsi tÅrthapratipÃditarddhi÷ / ÃraïyakopÃttaphalaprasÆti÷ stambena nÅvÃra ivÃvaÓi«Âa÷ // VjivC_1.118 // atra ÓlÃghyatayà tathÃvidhamahÃrÃjaparispande varïyamÃne muninà svÃnubhavasiddhavyavahÃrÃnusÃreïÃlaÇkaraïayojanamaucityaparipo«amÃvahati / atra vaktu÷ svabhÃvena ca vÃcyaparispanda÷ saæv­taprÃyo lak«yate / pramÃturyathà / nipÅyamÃnastabakà ÓilÅmukhair aÓokaya«ÂiÓcalabÃlapallavà / vi¬ambayantÅ dad­Óe vadhÆjanair amandada«Âau«ÂhakarÃvadhÆnanam // VjivC_1.119 // atra vadhÆjanairnijÃnubhavavÃsanÃnusÃreïa tathÃvidhaÓobhÃbhirÃmatÃnubhÆtiraucitya mÃvahati / yathà và vÃpÅta¬e ku¬uÇgà piasahi hnÃuæ gaehiæ dÅsaæti / ïa dharanti kareïa bhaïanti ïa tti valiuæ puïa ïar deti // VjivC_1.120 // vÃpÅtaÂe niku¤jÃ÷ snÃtuæ gatairdaÓyante / na dharanti kareïa bhajanti na kimapi valituæ punarna dadati // iti chÃyà / atra kasyÃÓcitpramÃt­bhÆtÃyÃ÷ sÃtiÓayamaugdhyaparispandasundareïa svabhÃvena vÃcyamÃcchÃditamaucityaparipo«amÃvahati / evamaucityamabhidhÃya saubhÃgyamabhidhatte--- _________________________________________________________________ ityupÃdeyavarge 'smin yadarthaæ pratibhà kave÷ / samyak saærabhate tasya guïa÷ saubhÃgyamucyate // Vjiv_1.55 // ityevaævidhe 'sminnupÃdeyavarge ÓabdÃdyupeyasamÆhe yadarthaæ yannimittaæ kave÷ saæbandhinÅ pratibhà Óakti÷ samyak sÃvadhÃnatayà saærabhate vyavasyati tasya vastuna÷ prastutatvÃt kÃvyÃbhidhÃnasya yo guïa÷ sa saubhÃgyamityucyate bhaïyate // tacca na pratibhÃsaærambhamÃtrasÃdhyam, kintu tadvihitasamastasÃmagrÅsaæpÃdyamityÃha--- _________________________________________________________________ sarvasaæpatparispandasaæpÃdyaæ sarasÃtmanÃm / alaukikacamatkÃrakÃri kÃvyaikajÅvitam // Vjiv_1.56 // sarvasaæpatparispandasaæpÃdyaæ sarvasyopÃdeyarÃÓeryà saæpattiranavadyatÃkëÂhà tasyÃ÷ parispanda÷ sphuritatvaæ tena saæpÃdyaæ ni«pÃdanÅyam / anyacca kÅd­Óam---sarasÃtmanÃmÃrdracetasÃmalaukikacamatkÃrakÃri lokottarÃhlÃdavidhÃyi / kiæ bahunÃ, tacca kÃvyaikajÅvitaæ kÃvyasya para÷ paramÃrtha ityartha÷ / yathà dormÆlÃvadhisÆtritastanamura÷ snihyatkaÂÃk«e daÓau ki¤cittÃï¬avapaï¬ite smitasudhÃsiktokti«a bhrÆlate / ceta÷ kandalitaæ smaravyatikarairlÃvyamaÇgairv­taæ tanvaÇgyÃstaruïimnisarpatiÓanairanyaiva kÃciddyuti÷ // VjivC_1.121 // tanvyÃ÷ prathamataratÃruïye 'vatÅrïe, ÃkÃrasya cetasaÓce«ÂÃyÃÓcavaicitryamatra varïitam / tatra sÆtritastanamuro lÃvaïyamaÇgairv­tamityÃkÃrasya, smaravyatikarai÷ kandalitamiti cetasa÷, snihyatkaÂÃk«e d­ÓÃviti ki¤cittÃï¬avapaï¬ite smitasudhÃsiktokti«u bhrÆlate iti ce«ÂÃyÃÓca / sÆtrita-sikta-tÃï¬ava-paï¬ita-kandalitÃnÃmupacÃravakratvaæ lak«yate, snihyadityetasya kÃlaviÓe«Ãvedaka÷ pratyayavakrabhÃva÷, anyaiva kÃcidavarïanÅyeti saæv­tivakratÃvicchitti÷, aÇgairv­tamiti kÃrakavakratvam / vicitramÃrgavi«ayo lÃvaïyaguïÃtireka÷ / tadevametasmin pratibhÃsaærambhajanitasakalasÃmagrÅsamunmÅlitaæ sarasah­dayÃhlÃdakÃri kimapi saubhÃgyaæ samudbhÃsate / anantaroktasya guïadvayasya vi«ayaæ pradarÓayati--- _________________________________________________________________ etattri«vapi mÃrge«u guïadvitayamujjvalam / padavÃkyaprabandhÃnÃæ vyÃpakatvena vartate // Vjiv_1.57 // etadguïadvaya maucityasaubhÃgyÃbhidhÃnam ujjvalamatÅva bhrÃji«ïu padavÃkyaprabandhÃnÃæ trayÃïÃmapi vyÃpakatvena vartate sakalÃvayavavyÃptyÃvati«Âhate / kvetyÃha---tri«vapi mÃrge«u sukumÃravicitramadhyamÃkhye«u / tatra padasya tÃvadaucityaæ bahuvidhabhedabhinnovakrabhÃva÷ / svabhÃvasyäjasena prakÃreïa paripo«aïameva vakratÃyÃ÷ paraæ rahasyam / ucitÃbhidhÃnajÅvitÃtvÃd vÃkyasyÃpyekadeÓe 'pyaucityavirahÃttadvidÃhlÃdakÃritvahÃni÷ / yathà raghuvaæÓe puraæ ni«ÃdÃdhipatestadeta- dyasminmayà maulimaïiæ vihÃya / jaÂÃsu baddhÃsvarudatsumantra÷ kaikeyi kÃmÃ÷ phalÅtÃstaveti // VjivC_1.122 // atra raghupateranarghamahÃpuru«asaæpadupetatvena varïyamÃnasya "kaikeyi kÃmÃ÷ phalitÃstava' ityevaævidhatucchatarapadÃrthasaæsmaraïaæ tadabhidhÃnaæ cÃtyantamanaucityamÃvahati / prabandhasyÃpi kvacitprakaraïaikadeÓe 'pyaucityavirahÃdekadeÓadÃhadÆ«itadagdhapaÂaprÃyatà prasajyate / yathÃ---raghuvaæÓe eva dilÅpa-siæha-saævÃdÃvasare athaikadhenoraparÃdhacaï¬Ãd guro÷ k­ÓÃnupratimÃdvibhe«i / Óakyo 'sya manyurbhavatÃpi netuæ gÃ÷ koÂiÓa÷ sparÓayatà ghaÂodhnÅ÷ // VjivC_1.123 // iti siæhasyÃbhidhÃtumucitameva, rÃjopahÃsaparatvenÃbhaidhÅyamÃnatvÃt / rÃj¤a÷ punarasya nijayaÓa÷ parirak«aïaparatvena t­ïavallaghuv­ttaya÷ prÃïÃ÷ pratibhÃsante / tasyaitatpÆrvapak«ottaratvena kathaæ nu ÓakyÃnunayo mahar«irviÓrÃïanÃdanyapayasvinÅnÃm / imÃmanÆnÃæ surabheravehi rudraujasà tu prah­taæ tvayÃsyÃm // VjivC_1.124 // ityanyÃsÃæ gavÃæ tatprativastupradÃnayogyatà yadi kadÃcitsaæbhavati tatastasya munermama cobhayorapyetajjÅvitaparirak«aïanairapek«yamupapannamiti tÃtparyaparyavasÃnÃdatyantamanaucityayukteyamukti÷ / yathà ca kumÃrasaæbhave trailokyÃkrÃntipravaïaparÃkramasya tÃrakÃkhyasya riporjigÅ«Ãvasare surapatirmanmathenÃbhidhÅyate--- kÃmekapatnÅæ vratadu÷khaÓÅlÃæ lolaæ manaÓcÃrutayà pravi«ÂÃm / nitambinÅmicchasi muktalajjÃæ kaïÂhe svayaÇgrÃhani«aktabÃhum // VjivC_1.125 // ityavinayÃnu«ÂhÃnani«Âhaæ trivi«ÂapÃdhipatyaprati«ÂhitasyÃpi tathÃvidhÃbhiprÃyÃnuvartanaparatvenÃbhidhÅyamÃnamanaucityamÃvahati / etaccaitasyaiva kave÷ sahajasaukumÃryamudritasÆktiparaspandasaundaryasya paryÃlocyate, na punaranye«ÃmÃhÃryamÃtrakÃvyakaraïakauÓalaÓlÃghinÃm / saubhÃgyamapi padavÃkyaprakaraïaprabandhÃnÃæ pratyekamanekÃkÃrakamanÅyakÃraïakalÃpakalitarÃmaïÅyakÃnÃæ kimapi sah­dayah­dayasaævedyaæ kÃvyaikajÅvitamalaukikacamatkÃrakÃri saævalitÃnekarasÃsvÃdasundaraæ sakalÃvayavavyÃpakatvena kÃvyasya guïÃntaraæ parisphuratÅtyalamatiprasaÇgena / idÃnÅmetadupasaæh­tyÃnyadavatÃrayati--- _________________________________________________________________ mÃrgÃïÃæ tritayaæ tadetadasak­tprÃptavyaparyutsukai÷ k«uïïaæ kairapi yatra kÃmapi bhuvaæ prÃpya prasiddhiæ gatÃ÷ / sarve svairavihÃrahÃri kavayo yÃsyanti yenÃdhunà tasmin ko 'pi sa sÃdhusundarapadÃnyÃsakrama÷ kathyate // Vjiv_1.58 // mÃrgÃïÃæ sukumÃrÃdÅnÃmetattritayaæ kairapi mahÃkavibhireva, na sÃmÃnyai÷, prÃptavyaparyutsukai÷ prÃpyotkaïÂhitairasak­t bahuvÃramabhyÃsena k«uïïaæ parigamitam / yatra yasmin mÃrgatraye kÃmapi bhuvaæ prÃpya prasiddhiæ gatÃ÷ lokottarÃæ bhÆmimÃsÃdya pratÅtiæ prÃptÃ÷ / idÃnÅæ sarve kavayastasminmÃrgatritaye yena yÃsyanti gami«yanti svairavihÃrahÃri svecchÃviharaïaramaïÅyaæ sa ko 'pi alaukika÷ sÃdhuÓobhanaæ k­tvà sundarapadanyÃsakrama÷ kathyate subhagasuptiÇantasamarpaïaparipÃÂÅvinyÃso varïyate / mÃrga-svairavihÃra-pada-prabh­taya÷ ÓabdÃ÷ Óle«acchÃyÃviÓi«Âatvena vyÃkhyeyÃ÷ / iti ÓrÅrÃjÃnakakuntakaviracite vakroktijÅvite kÃvyÃlaÇkÃre prathama unme«a÷ / ==================================================================== vakroktijÅvitam dvitÅyonme«a÷ sarvatraiva sÃmÃnyalak«aïe vihite viÓe«alak«aïaæ vidhÃtavyamiti kÃvyasya "ÓabdÃrthau sahitau" ityÃdi (1 /7) sÃmÃnyalak«aïaæ vidhÃya tadavayavabhÆtayo÷ ÓabdÃrthayo÷ sÃhityasya prathamonme«a eva viÓe«alak«aïaæ vihitam / idÃnÅæ prathamoddi«Âasya varïavinyÃsavakratvasya viÓe«alak«aïamupakramate--- _________________________________________________________________ eko dvau bahavo varïà badhyamÃnÃ÷ puna÷ puna÷ / svalpÃntarÃstridhà soktà varïavinyÃsavakratà // Vjiv_2.1 // varïaÓabdo 'tra vya¤janavinyasanavicchitti÷ tridhà tribhi÷ prakÃrairuktÃvarïità / ke punaste traya÷ prakÃrà ityucyate---eka÷ kevala eva, kadÃcid dvau bahavo và varïÃ÷ puna÷ punarbadhyamÃnà yojyamÃnÃ÷ / kÅd­ÓÃ÷---svalpÃntarÃ÷ / svalpaæ sutarÃmalpaæ stokamantaraæ vyavadhÃnaæ ye«Ãæ te tathoktÃ÷ / ta eva traya÷ prakÃrà ityucyante / atra vÅpsayà puna÷ punarityayogavyavacchedaparatvena niyama÷, nÃnyayogavyavacchedaparatvena / tasmÃtpuna÷ punarbadhyamÃnà eva, na tu puna÷ punareva badhyamÃnà iti / tatraikavya¤jananibandhodÃharaïaæ yathà dhammillo viniveÓitÃlpakusuma÷ saundaryadhuryaæ smitaæ vinyÃso vacasÃæ vidagdhamadhura÷ kaïÂhe kala÷ pa¤cama÷ / lÅlÃmantharatÃrake ca nayane yÃtaæ vilÃsÃlasaæ ko 'pyevaæ hariïÅd­Óa÷ smaraÓarÃpÃtÃvadÃta÷ krama÷ // VjivC_2.1 // ekasya dvayorbahÆnÃæ codÃharaïaæ yathà bhagnailÃvallarÅkÃstaralitakadalÅstambatÃmbÆlajambÆjambÅrÃstÃlatÃlÅsaralataralatÃlÃsikà yasya jahru÷ / vellatkallolahelà viÓakala naja¬Ã÷ kÆlakacche«u sindho÷ senÃsÅmantinÅnÃmanavarataratÃbhyÃsatÃntiæ samÅrÃ÷ // VjivC_2.2 // etÃmeva vakratÃæ vicchittyantareïa vivinakti--- _________________________________________________________________ vargÃntayogina÷ sparÓà dviruktÃsta-la-nÃdaya÷ / Ói«ÂÃÓca rÃdisaæyuktÃ÷ prastutaucityaÓobhina÷ // Vjiv_2.2 // iyamaparà varïavinyÃsavakratà tridhà tribhi÷ prakÃrairukteti "ca'-ÓabdenÃbhisambandha÷ / ke punarasyÃstraya÷ prakÃrà ityÃha---vargÃntayogina÷ sparÓÃ÷ / sparÓÃ÷ kÃdayo makÃraparyantà vargÃstadantai÷ ÇakÃrÃdibhiryoga÷ saæyogo ye«Ãæ te tathoktÃ÷, puna÷ punarbadhyamÃnÃ÷---prathama÷ prakÃra÷ / ta-la-nÃdaya÷ takÃra-lakÃra-nakÃra-prabh­tayo dviruktà dviruccÃrità dviguïÃ÷ santa÷, puna÷ punarbadhyamÃnÃ÷---dvitÅya÷ / tadvyatiriktÃ÷ Ói«ÂÃÓca vya¤janasaæj¤Ã ye varïÃste rephaprabh­tibhi÷ saæyuktÃ÷ puna÷ punarbadhyamÃnÃ÷---t­tÅya÷ / svalpÃntarÃ÷ parimitavyavahità iti sarve«Ãmabhisabandha÷ / te ca kÅd­ÓÃ÷---prastutaucityaÓobhina÷ / prastutaæ varïyamÃnaæ vastu tasya yadaucityamucitabhÃvastena Óobhante ye te yathoktÃ÷ / na punarvarïasÃvarïyavyasanitÃmÃtreïopanibaddhÃ÷ prastutaucityamlÃnatvakÃriïa÷ / prastutaucityaÓobhitvÃt kutracitparu«arasaprastÃve tÃd­ÓÃnevÃbhyanujÃnÃti / atha prathamaprÃkÃrodÃharaïaæ yathà unnidrakokanadareïupiÓaÇgitÃÇgà gu¤janti ma¤ju madhupÃ÷ kamalÃkare«u / etaccakÃsti ca ravernavabandhujÅva- pu«pacchadÃbhamudayÃcalacumbibimbam // VjivC_2.3 // yathà ca kadalÅstambatÃmbÆlajambÆjambÅrÃ÷ iti // VjivC_2.4 // yathà và sarasvatÅh­dayÃravindamakarandabindusandohasundarÃïÃm // VjivC_2.5 // iti dvitÅyaprakÃrodÃharaïaæ prathamamaruïacchÃya÷ // VjivC_2.6 // ityasya dvitÅyacaturtho pÃdau / t­tÅyaprakÃrodÃharaïamasyaiva t­tÅya÷ pÃda÷ / yathà và saundaryadhuryaæ smitam // VjivC_2.7 // yathà ca "kahlÃra'-ÓabdasÃhacaryena "hlÃda'-ÓabdÃprayoga÷ / paru«arasaprastÃve tathÃvidhasaæyogodÃharaïaæ yathà uttÃmyattÃlavaÓca pratapati taraïÃvÃæÓavÅ tÃpatandrÅmadridroïÅkuÂÅre kuhariïi hariïÃrÃtayo yÃpayanti // VjivC_2.8 // etameva vaicitryÃntareïa vyÃca«Âe--- _________________________________________________________________ kvacidavyavadhÃne 'pi manohÃrinibandhanà / sà svarÃïÃmasÃrÆpyÃt parÃæ pu«ïÃti vakratÃm // Vjiv_2.3 // kvacidaniyataprÃyavÃkyaikadeÓe kasmiæÓcidavyavadhÃne 'pi vyavadhÃnÃbhÃve 'pyekasya dvayo÷ samuditayoÓca bahÆnÃæ và puna÷ punarbadhyamÃnÃnÃme«Ãæ manoharinibandhanà h­dayÃvarjakavinyÃsà bhavati / kÃcidevaæ saæpadyata ityartha÷ / yamakavyavahÃro 'tra na pravartate, tasya niyatasthÃnatayà vyavasthÃnÃt / svarairavyavadhÃnamatra na vivak«itam, tasyÃnupapatte÷ / tatraikasyÃvyavadhÃnodÃharaïaæ yathà vÃmaæ kajjalavadvilocanamuro rohadvisÃristanam // VjivC_2.9 // dvayoryathà / tÃmbÆlÅnaddhamugdhakramukatarulatÃprastare sÃnugÃbhi÷ pÃyaæ pÃyaæ kalÃcÅk­takadaladalaæ nÃrikelÅphalÃmbha÷ / sevyantÃæ vyomayÃtrÃÓramajalajayina÷ sainyasÅmantinÅbhi- rdÃtyubavyÆhakelÅkalitakuhakuhÃrÃvakÃntà vanÃntÃ÷ // VjivC_2.10 // yathà và ayi pibata cakorÃ÷ k­tsanamunnamya kaïÂhÃn kramukavalanaca¤cacca¤cavaÓcandrikÃmbha÷ / virahavidhuritÃnÃæ jÅvitatrÃïahetor- bhavati hariïalak«mà yena tejodaridra÷ // VjivC_2.11 // bahÆnÃæ yathà saralataralatÃlÃsikà iti // VjivC_2.12 // "api'-ÓabdÃt kvacid vyavadhÃne 'pi / dvayoryathà svasthÃ÷ santu vasanta te ratipateragresarà vÃsarÃ÷ // VjivC_2.13 // bahÆnÃæ vyavadhÃne 'pi yathà cakitacÃtakamecakitaviyati var«Ãtyaye // VjivC_2.14 // sà svarÃïÃmasÃrÆpyÃt seyamanantaroktà svarÃnÃmakÃrÃdÅnÃmasÃrÆpyÃdasÃd­ÓyÃt kvacitkasmiæÓcidÃvartamÃnasamudÃyaikadeÓe parÃmanyÃæ vakratÃæ kÃmapi pu«ïÃti pu«yatÅtyartha÷ / yathà rÃjÅvajÅvitaÓvare // VjivC_2.15 // yathà và dhÆsarasariti iti // VjivC_2.16 // yathà và svasthÃ÷ santu vasanta iti // VjivC_2.17 // yathà và tÃlatÃlÅ iti // VjivC_2.18 // so 'yamubhayaprakÃro 'pi varïavinyÃsavakratÃviÓi«ÂÃvayavavinyÃso yamakÃbhÃsa÷ saæniveÓaviÓe«o muktÃkalÃpamadhyaprotamaïiyamayapadakabandhabandhura÷ sutarÃæ sah­dayah­dayahÃritÃæ pratipadyate / tadidamuktam alaÇkÃrasya kavayo yatrÃlaÇkÃraïÃntaram / asantu«Âà nibadhnanti hÃrÃdermaïibandhavat // VjivC_2.19 // iti / etÃmeva vividhaprakÃrÃæ vakratÃæ viÓina«Âi, yadevaævidhavak«yamÃïaviÓe«aïaviÓi«Âà vidhÃtavyeti--- _________________________________________________________________ nÃtinirbandhavihità nÃpyapeÓalabhÆ«ità / pÆrvÃv­ttaparityÃganÆtanÃvartanojjvalà // Vjiv_2.4 // nÃtinirbandhavihitÃ---"nirbandha'-Óabdo 'tra vyasanitÃyÃæ vartate / tenÃtinirbandhena puna÷ punarÃvartanavyasanitayà na vihitÃ, aprayatnaviracitetyartha÷ / vyasanitayà prayatnaviracane hi prastutaucityaparihÃïervÃcyavÃcakayo÷ parasparaspardhitvalak«aïasÃhityaviraha÷ paryavasyati / yathà bhaïa taruïi iti // VjivC_2.20 // nÃpyapeÓalabhÆ«ità na cÃpeÓalairasukumÃrairak«arairalaÇk­tà / yathà ÓÅrïaghrÃïÃÇghri iti // VjivC_2.21 // tadevaæ kÅd­ÓÅ tarhi kartavyetyÃha---pÆrvÃv­ttaparityÃganÆtanÃvartanojjvalà pÆrvamÃv­ttÃnÃæ puna÷ punarviracitÃnÃæ parityÃgena prahÃïena nÆtanÃnÃmabhinavÃnÃæ varïÃnÃmÃvartanena puna÷ puna÷ parigraheïa ca tadevamubhÃbhyÃæ prakÃrÃbhyÃmujjvalà bhrÃji«ïu÷ / yathà etÃæ paÓya purastaÂÅmahi kila krŬÃkirÃto hara÷ kodaï¬ena kirÅÂinà sarabhasaæ cƬÃntare tìita÷ / ityÃkarïya kathÃdbhutaæ himanÅdhÃvadrau subhadrÃpater mandaæ mandamakÃri yena nijayorderdaï¬ayormaï¬anam // VjivC_2.22 // yathà và haæsÃnÃæ ninade«u iti // VjivC_2.23 // yathà ca etanmandavipakta ityÃdau // VjivC_2.24 // yathà và ïamaha dasÃïaïasarahasakaratuliavalantaselabhaavihalaæ / vevatathorathaïaharaharakaakaïÂhaggahaæ goriæ // VjivC_2.25 // namata daÓÃnanasarabhasakaratulitavalacchailabhayavihvalÃm / vepamÃnasthÆlastanabharaharak­takaïÂhagrahÃæ gaurÅm // iti chÃyà / evametÃæ varïavinyÃsavakratÃæ vyÃkhyÃya tÃmevopasaæharati--- _________________________________________________________________ varïacchÃyÃnusÃreïa guïamÃrgÃnuvartinÅ / v­ttivaicitryayukteti saiva proktà cirantanai÷ // Vjiv_2.5 // varïÃnÃmak«arÃïÃæ yà chÃyà kÃnti÷ ÓravyatÃdiguïasaæpattayà hetubhÆtayà yadanusaraïamanusÃra÷ prÃpyasvarÆpÃnupraveÓastena / guïamÃrgÃæÓca sukumÃraprabh­tÅnanuvartate yà sà tathoktà / tatra guïÃnÃmÃntaramyÃt prathamamupanyasanam, guïadvÃreïaiva mÃrgÃnusaraïopapatte÷ / tadayamatrÃrtha÷---yadya«Ã varïavinyÃsavakratà vya¤janacchÃyÃnusÃreïaiva, tathÃpi pratiniyataguïaviÓi«ÂÃnÃæ mÃrgÃïÃæ guïÃnuvartanadvÃreïa yathà svarÆpÃnupraveÓaæ vidadhÃti tathà vidhÃtavyeti / tata eva ca tasyÃstannibandhanÃ÷ pravitatÃ÷ prakÃrÃ÷ samullasanti / cirantanai÷ puna÷ saiva svÃtantryeïa v­ttivaicitryayukteti proktà / v­ttÅnÃmupanÃgarikÃdÅnÃæ yad vaicitryaæ vicitrabhÃva÷ svani«ÂhasaækhyÃbhedabhinnatvaæ tena yuktà samanviteti cirantanai÷ pÆrvasÆribhirabhihità / tadidamatra tÃtparyam---yadasyÃ÷ sakalÃguïa svarÆpÃnusaraïasamanvayena sukumÃrÃdimÃrgÃnuvartanÃyattav­tte÷ pÃratantryamaparigaïitaprakÃratvaæ caitadubhayamapyavaÓyaæbhÃvi tasmÃdapÃratantryaæ parimitaprakÃratvaæ ceti nÃticaturastram / nanu ca prathamameko dvÃvityÃdinà prakÃreïa parimitÃn prakÃrÃn svatantratvaæ ca svayameva vyÃkhyÃya kimetaduktamiti cennai«a do«a÷, yasmÃllak«aïakÃrairyasya kasyÃcitpadÃrthasya samudÃyaparÃyattav­tte÷ paravyutpattaye prathamamapoddhÃrabuddhyà svatantratayà svarÆpamullikhyate, tata÷ samudÃyÃntarbhÃvo bhavi«yatÅtyalamatiprasaÇgena / yeyaæ varïavinyÃsavakratà nÃma vÃcakÃlaÇk­ti÷ sthÃnaniyamÃbhÃvÃt sakalavÃkyavi«ayatvena samÃmnÃt, saiva prakÃrÃntaraviÓi«Âà niyatasthÃnatayopanibadhyamÃnà kimapi vaicitryÃntaramÃbadhnÃtÅtyÃha--- _________________________________________________________________ samÃnavarïamanyÃrthaæ prasÃdi ÓrutipeÓalam / aucityayuktamÃdyÃdiniyatasthÃnaÓobhi yat // Vjiv_2.6 // yamakaæ nÃma ko 'pyasyÃ÷ prakÃra÷ parid­Óyate / sa tu ÓobhÃntarÃbhÃvÃdiha nÃtipratanyate // Vjiv_2.7 // ko 'pyasyÃ÷ prakÃra÷ parid­Óyate, asyÃ÷ pÆrvoktÃyÃ÷, ko 'pyapÆrva÷ prabhedo vibhÃvyate / ko 'sÃvityÃha---yamakaæ nÃma / yamakamiti yasya prasiddhi÷ / tacca kÅd­Óam---samÃnavarïam / samÃnÃ÷ sarÆpÃ÷ sad­ÓaÓrutayo varïà yasmin tattathoktam / evamekasya dvayorbahÆnÃæ sad­ÓaÓrutÅnÃæ vyavahitamavyavahitaæ và yadupanibandhanaæ tadeva yamakamityucyate / tadevamekarÆpe saæsthÃnadvaye satyapi---anyÃrthaæ bhinnÃbhidheyam / anyacca kÅd­Óam---prasÃdi prasÃdaguïayuktaæ jhagiti vÃkyÃrthasamarpakam, akadarthanÃbodhyamiti yÃvat / ÓrutipeÓalamityatadeva viÓi«yate---Óruti÷ Óravaïendriyaæ tatra peÓalaæ ra¤jakam, akaÂhoraÓabdaviracitam / kÅd­Óam---aucityayuktam / aucityaæ varïyamÃnasya vastuna÷ svabhÃvotkar«astena saæyuktaæ samanvitam / yatra yamakopanibandhanavyasanitvenÃpyaucityamaparimlÃnamityartha÷ / tadeva viÓe«aïÃntareïa viÓina«Âi---ÃdyÃdiniyatasthÃnaÓobhi yat / ÃdirÃdirye«Ãæ te tathoktÃ÷ prathamamadhyÃntÃstÃnyeva niyatÃni sthÃnÃni viÓi«ÂÃ÷ saæniveÓÃstai÷ Óobhate bhrÃjate yattathoktam / atrÃdyÃdaya÷ saæbandhiÓabdÃ÷ pÃdÃdi bhirviÓe«aïÅyÃ÷ / sa tu prakÃra÷ proktalak«aïasaæpadupeto 'pi bhavan iha nÃtipratanyate granthe 'sminnÃtivistÃryate / kuta÷---ÓobhÃntarÃbhÃvÃt / sthÃnaniyamavyatiriktasyÃnyasya ÓobhÃntarasya chÃyÃntarasyÃsaæbhavÃdityartha÷ / asya ca varïavinyÃsavaicitryavyatirekeïÃnyatki¤cidapi jÅvitÃntaraæ na parid­Óyate / tenÃnantaroktÃlaÇk­tiprakÃrataiva yuktà / udÃharaïÃnyatraÓiÓupÃlavadhe caturthe sarge samarpakÃïi kÃnicideva yamakÃni, raghuvaæÓe và vasantavarïane / evaæ padÃvayavÃnÃæ varïÃnÃæ vinyÃsavakrabhÃve vicÃrite varïasamudÃyÃtmakasya padasya ca vakrabhÃvavicÃra÷ prÃptÃvasara÷ / tatra padapÆrvÃrdhasya tÃvadvakratÃprÃkÃrÃ÷ kiyanta÷ saæbhavantÅti prakramate--- _________________________________________________________________ yatra rƬherasaæbhÃvyadharmÃdhyÃropagarbhatà / saddharmÃtiÓayÃropagarbhatvaæ và pratÅyate // Vjiv_2.8 // lokottaratiraskÃraÓlÃdhyotkar«Ãbhidhitsayà / vÃcyasya socyate kÃpi rƬhivaicitryavakratà // Vjiv_2.9 // yatra rƬherasaæbhÃvyadharmÃdhyÃropagarbhatà pratÅyate / Óabdasya niyatav­ttità nÃma dharmo rƬhirucyate, rohaïaæ rƬhiriti k­tvà / sà ca dviprakÃrà saæbhavati--niyatasÃmÃnyav­ttità niyataviÓe«av­ttità ca / tena rƬhiÓabdenÃtra rƬhipradhÃna÷ Óabdo 'bhidhÅyate, dharmadharmiïorabhedopacÃradarÓanÃt / yatra yasmin vi«aye rƬhiÓabdasya asaæbhÃvya÷ saæbhÃvayitumaÓakyo yo dharma÷ kaÓcitparispandastasyÃdhyÃropa÷ samarpaïaæ garbho 'bhiprÃyo yasya sa tathoktastasya bhÃvastattà sà pratÅyate pratipÃdyate / yatreti saæbandha÷ / saddharmÃtiÓayÃropagarbhatvaæ và / saæÓcÃsau dharmaÓca saddharma÷ vidyamÃna÷ padÃrthasya parispandastasmin yasya kasyacidapÆrvasyÃtiÓayasyÃdbhutarÆpasya mahimna Ãropa÷ samarpaïaæ garbho 'prÃyo yasya sa tathoktasya bhÃvastattvam / tacca và yasmin pratÅyate / kena hetunÃ---lokoktaratiraskÃraÓlÃdhyotkar«Ãbhidhitsayà / lokottara÷ sarvÃtiÓÃyÅ yastiraskÃra÷ khalÅkaraïaæ ÓlÃdhyaÓca sp­haïÅyo ya utkar«a÷ sÃtiÓayatvaæ tayorabhidhitsà abhidhÃtumicchà vaktukÃmatà tayà / kasya vÃcyasya / rƬhiÓabdasya vÃcyo yo 'bhidheyor'thastasya / socyate kathyate kÃpyalaukikÅ rƬhivaicitryavakratà / rƬhiÓabdasyaivaævidhena vaicitryeïavicitrabhÃvena vakratà vakrabhÃva÷ / tadidamatra tÃtparyam---yatsÃmÃnyavicitrasaæsparÓinÃæ ÓabdÃnÃmanumÃnavanniyataviÓe«ÃliÇganaæ yadyapi svabhÃvÃdeva na ki¤cidapi saæbhavati, tathÃpyanayà yuktyà kavivivak«itaniyataviÓe«ani«ÂhatÃæ nÅyamÃnÃ÷ kÃmapi camatkÃrakÃritÃæ pratipadyante / yathà tÃlà jÃanti guïà jÃlÃte sahiaehi gheppanti / raikiraïÃïuggahiÃiæ hÃenti kamalÃiæ kamalÃiæ // VjivC_2.26 // tadà jÃyante guïà yadà te sah­dayairg­hyante / ravikiraïÃnug­hÅtÃni bhavanti kamalÃni kamalÃni // iti chÃyà / pratÅyate iti kriyÃpadavaicitryasyÃyamabhiprÃyo yadevaævidhe vi«aye ÓabdÃnÃæ vÃcakatvena na vyÃpÃra÷, api tu vastvantaravatpratÅtikÃritvamÃtreïeti yuktiyuktamapyetadiha nÃtipratanyate / yasyÃd dhvanikÃreïa vyaÇgyavya¤jakabhÃvo 'tra sutarÃæ samarthitastat kiæ paunaruktyena / sà ca rƬhivaicitryavakratà mukyatayà dviprakÃrà saæbhavati---yatra rƬhivÃcyor'tha÷ svayameva Ãtmanyutkar«aæ nikar«aæ và samÃropayitukÃma÷ kavinopanibadhyate, tasyÃnyo và kaÓcidvakteti / yathà snigdhaÓyÃmalakÃntiliptaviyato velladvalÃkà ghanà vÃtÃ÷ ÓÅkariïa÷ payodasuh­dÃmÃnandakekÃ÷ kalÃ÷ / kÃmaæ santu d­¬haæ kaÂhorah­dayo rÃmo 'smi sarvaæ sahe vaidehÅ tu kathaæ bhavi«yati hahà hà devi dhÅrà bhava // VjivC_2.27 // atra "rÃma'-Óabdena "d­¬haæ kaÂhorah­daya÷' "sarvaæ sahe' iti yadubhÃbhyÃæ pratipÃdayituæ na pÃryate, tadevaævidhavividhoddÅpanavibhÃvavibhavasahanasÃmarthyakÃraïaæ du÷sahajanakarÃjaputrÅviraha vyathÃvisaæ«Âhule 'pi samaye nirapatrapaprÃïaparirak«Ãvaicak«aïyalak«aïaæ saæj¤Ãpadanibandhanaæ kimapyasaæbhÃvyamasÃdhÃraïaæ krauryaæ pratÅyate / vaidehÅtyanena jaladharasamayasundarapadÃrthasaædarÓanÃsahatvasamarpakaæ sahajasaukumÃryasulabhaæ kimapi kÃtaratvaæ tasyÃ÷ samarthyate / etadeva / ca pÆrvasmÃdviÓe«ÃbhidhÃyina÷ "tu'-Óabdasya jÅvitam / vidyamÃnadharmÃtiÓayÃdhyÃropagarbhatvaæ yathà tata÷ prahasyÃha puna÷ purandaraæ vyapetabhÅrbhÆmipurandarÃtmaja÷ / g­hÃïa Óastraæ yadi sarga e«a te na khalvanirjitya raghuæ k­tÅ bhavÃn // VjivC_2.28 // "raghu'-ÓabdenÃtra sarvatrÃpratihataprabhÃvasyÃpi surapatestathÃvidhÃdhyavasÃyavyaghÃtasÃmarthyanibandhana÷ ko 'pi svapauru«ÃtiÓaya÷ pratÅyate / prahasyetyanenaitadevopab­æhitam / anyo vaktà yatra tatrodÃharaïaæ yathà Ãj¤Ã ÓakraÓikhÃmaïipraïayinÅ ÓÃstrÃïi cak«urnavaæ bhaktirbhÆtapatau pinÃkini padaæ laÇketi divyà purÅ / saæbhÆtirdruhiïÃnvaye ca tadaho ned­gvaro labhyate syÃccede«a na rÃvaïa÷ kva nu puna÷ sarvatra sarve guïÃ÷ // VjivC_2.29 // "rÃvaïa'-ÓabdenÃtra sakalalokaprasiddhadaÓÃnanadurvilÃsavyatiriktamabhijanavivekasadÃcÃraprabhÃvasaæbhogasukhasam­ddhilak«aïÃyÃ÷ samastavaraguïasÃmagrÅsaæpadastiraskÃrakÃraïaæ kimapyanupÃdeyatÃnimittabhÆtamaupahatyaæ pratÅyate / atraiva vidhyamÃnaguïÃtiÓayÃvyÃropagarbhatvaæ yathÃ--- rÃmo 'sau bhuvane«u vikramaguïai÷ prÃpta÷ prasiddhiæ parÃm // VjivC_2.30 // atra "rÃma'-Óabdena sakalatribhuvanÃtiÓÃyÅ rÃvaïÃnucaravismayÃspadaæ ÓauryÃtiÓaya÷ pratÅyate / e«Ã ca rƬhivaicitryavakratà pratÅyamÃnadharmabÃhulyÃd bahuprakÃrà bhidyate / tacca svayamevotprek«aïÅyam / yathà gurvarthamartho ÓrutapÃrad­Óvà ragho÷ sakÃÓÃdanavÃptakÃma÷ / gato vadÃnyÃntaramityayaæ me mà bhÆtparÅvÃdanavÃvatÃra÷ // VjivC_2.31 // "raghu'-ÓabdenÃtra tribhuvanÃtiÓÃyyaudà ryÃtireka÷ pratÅyate / etasyÃæ vakratÃyÃmayameva paramÃrtho yat sÃmÃnyamÃtrani«ÂhatÃmapÃk­tya kavivivak«itaviÓe«apratipÃdanasÃmarthyalak«aïa÷ ÓobhÃtiÓaya÷ samullÃsyate / saæj¤ÃÓabdÃnÃæ niyatÃrthani«ÂhatvÃt sÃmÃnyaviÓe«abhÃvo na kaÓcit saæbhavatÅti na vaktavyam / yasmÃtte«ÃmapyavasthÃsahastrasÃdhÃraïav­ttervÃcyasya niyatadaÓÃviÓe«av­ttini«Âhatà satkavivivak«ità saæbhavatyeva, svaraÓrutinyÃyena lagnÃæÓukanyÃyena ceti / evaæ rƬhivakratÃæ vivecya kramaprÃptasamanvayÃæ paryÃyavakratÃæ vivinakti--- _________________________________________________________________ abhidheyÃntaratamastasyÃtiÓayapo«aka÷ / ramyacchÃyÃntarasparÓÃttadalaÇkartumÅÓvara÷ // Vjiv_2.10 // svayaæ viÓe«aïenÃpi svacchÃyotkar«apeÓala÷ / asaæbhÃvyÃrthapÃtratvagarbhaæ yaÓcÃbhidhÅyate // Vjiv_2.11 // alaÇkÃropasaæskÃramanohÃrinibandhana÷ / paryÃyastena vaicitryaæ parà paryÃyavakratà // Vjiv_2.12 // pÆrvoktaviÓe«aïaviÓi«Âa÷ kÃvyavi«aye paryÃyastena hetunà yadvaicitryaæ yo vicitrabhÃvo vicchittiviÓe«a÷ sà parà prak­«Âà kÃcideva paryÃyavakratetyucyate / paryÃyapradhÃna÷ Óabda÷ paryÃyo 'bhidhÅyate / tasya caitadeva paryÃyaprÃdhÃnyaæ yat sa kadÃcidvivak«ite vastuni vÃcakatayà pravartate, kadÃcidvÃcakÃntaramiti / tena pÆrvoktayà nÅtyà bahuprakÃra÷ paryÃyo 'bhihita÷, tat kiyantastasya prakÃrÃ÷ santÅtyÃha---abidheyÃntaratama÷ / abidheyaæ vÃcyaæ vastu tasyÃntaratama÷ pratyÃsannatama÷ / yasmÃt paryÃyaÓabdatve satyapyantaraÇgatvÃt sa yathà vivak«itaæ vastu vyanakti tathà nÃnya÷ kaÓciditi / yathà nÃbhiyoktum an­taæ tvami«yase kastapasviviÓikhe«u cÃdara÷ / santi bhÆbh­ti hi na÷ ÓarÃ÷ pare ye pÃkramavasÆni vajriïa÷ // VjivC_2.32 // atra mahendravÃcake«vasaækhye«u saæbhavatsu paryÃyaÓabde«u "vajriïa÷' iti prayukta÷ paryÃyavakratÃæ pu«ïÃti / yasmÃt satasaænihitavajrasyÃpi surapaterye parÃkramavasÆni vikramadhanÃnÅti sÃyakÃnÃæ lokottaratvapratÅti÷ / "tapasvi'-Óabdo 'pyatitarÃæ ramaïÅya÷ / yasmÃt subhaÂasÃyakÃnÃmÃdaro bahumÃna÷ kadÃcidupapadyate, tÃpasamÃrgaïe«u punaraki¤citkare«u ka÷ saærambha iti / yathà và kastavaæ j¤Ãsyasi mÃæ smara smarasi mÃæ di«Âyà kimabhyÃgatastvÃmunmÃdayituæ kathaæ nanu balÃt kiæ te balaæ paÓya tat / pasyÃmÅtyabhidhÃya pÃvakamucà ye locanenaiva taæ kÃntÃkaïÂhani«aktabÃhumadahattasmai nama÷ ÓÆline // VjivC_2.33 // atra parameÓvare paryÃyasahastre«vapi saæbhavatsu "ÓÆline' iti yatprayuktaæ tatrÃyamabhiprÃyo yattasmai bhagavate namaskÃravyatirekeïa kimanyadabhidhÅyate / yattathÃvidhotsekaparityaktavinayav­tte÷ smarasya kupitenÃpi tadabhimatÃvalokavyatirekeïa tena satatasaænihitaÓÆlenÃpi kopasamucitamÃyudhagrahaïaæ nÃcaritam / locanapÃtamÃtreïaiva kopakÃryakaraïÃdbhagavata÷ prabhÃvÃtiÓaya÷ paripo«ita÷ / ataeva tasmai namo 'stviti yuktiyuktatÃæ pratipadyate / ayamapara÷ padapÆrvÃrdhavakratÃhetu÷ paryÃya÷---yastasyÃtiÓayapo«aka÷ / tasyÃbhidheyasyÃrthasyÃtiÓayamutkar«a pu«ïÃti ya÷ sa tathokta÷ / yasmÃt sahajasaukumÃryasubhago 'pi padÃrthastena paripo«itÃtiÓaya÷ sutarÃæ sah­dayah­dayahÃritÃæ pratipadyate / yathà saæbandhÅ raghubhÆbhujÃæ manasijavyÃpÃradÅk«Ãgurur gaurÃÇgÅvadanopamÃparicitastÃrÃvadhÆvallabha÷ / sadyomÃrjitadÃk«iïÃtyataruïÅdantÃvadÃtadyuti- Ócandra÷ sundari d­ÓyatÃmayamasau caï¬Å ÓacƬÃmaïi÷ // VjivC_2.34 // atra paryÃyÃ÷ sahajasaundaryasaæpadupetasyÃpi candramasa÷ sah­dayah­dayÃhlÃdakÃraïaæ kamapyatiÓayamÆllÃsayanta÷ padapÆrvÃrdhavakratÃæ pÆ«ïanti / tathà ca rÃmeïa rÃvaïaæ nihatya pu«pakena gacchatà sÅtÃyÃ÷ savistrambhaæ svairakathÃsvetadabhidhÅyate yaccandra÷ sundari d­ÓyatÃmiti, rÃmaïÅyakamanohÃriïi sakalalokalocanotsavaÓcandramà vicÃryatÃmiti / yasmÃttathÃvidhÃnÃmeva tÃd­Óa÷ samucito vicÃragocara÷ / saæbandhÅ raghubhÆbhujÃmityanena cÃsmÃkaæ nÃpÆrvo bandhurayamityavalokanena saæmÃnyatÃmiti prakÃrÃntareïÃpi tadvi«ayo bahumÃna÷ pratÅyate / Ói«ÂÃÓca tadatiÓayÃdhÃnapravaïatvamevÃtmana÷prathayanti / tata eva ca prastutamarthaæ prati pratyekaæ p­thaktvenotkar«aprakaÂanÃtparyÃyÃïÃæ bahÆnÃmapyapaunaruktyam / t­tÅye pÃde viÓe«aïavakratà vidyate, na paryÃyavakratvam / ayamapara÷ paryÃyaprakÃra÷ padapÆrvÃrdhavakratÃnibandhana÷---yastadalaÇkarttumÅÓvara÷ / tadabhidheyalak«aïaæ vastu vibhÆ«ayituæ ya÷ prabhavatÅtyartha÷ / kasmÃt---ramyacchÃyÃntarasparÓÃt / ramyaæ ramaïÅyaæ yacchÃyÃntaraæ vicchittyantaraæ Óli«ÂatvÃdi tasya sparÓÃt,ÓobhÃntarapratÅterityartha÷ / katham---svayaæ viÓe«aïenÃpi / svayamÃtmanaiva, svaviÓe«aïabhÆtena padÃntareïa và / tatra svayaæ yathà itthaæ ja¬e jagati ko nu b­hatpramÃïa- karïa÷ karÅ nanu bhaved dhvanitasya pÃtram / ityÃgataæ jhaÂiti yo 'linamunmamÃtha mÃtaÇga eva kimata÷ paramucyate 'sau // VjivC_2.35 // atra "mÃtaÇga'-Óabda÷ prastute vÃraïamÃtre pravartate / Óli«Âayà v­ttyà caï¬Ãlalak«aïasyÃprastutasya vastuna÷ pratÅtimutpÃdayan rÆpakÃlaÇkÃracchÃyÃsaæsparÓÃd gaurvÃhÅka ityanena nyÃyena sÃd­ÓyanibandhanasyopacÃrasya saæbhavÃt prastutasya vastunastattvamadhyÃropayan paryÃyavakratÃæ pu«ïÃti / yasmÃdevaævidhe vi«aye prastutasyÃprastutena saæbandhopanibandho rÆpakÃlaÇkÃradvÃreïa kadÃcidupamÃmukhena và / yathà sa evÃyaæ sa ivÃyamiti và / e«a eva ca ÓabdaÓaktimÆlÃnuraïanarÆpavyaÇgyasya padadhvanervi«aya÷, bahu«u caivaævidhe«u satsu vÃkyadhvanervà / yathà kusumasamayayugamupasaæharannutphullamallikÃdhavalÃÂÂahÃso vyaj­mbhata grÅ«mÃbhidhÃno mahÃkÃla÷ // VjivC_2.36 // yathà v­tte 'smin mahÃpralayedharaïÅdhÃraïÃyÃdhunÃtvaæ Óe«a÷ // VjivC_2.37 // iti atra yugÃdaya÷ ÓabdÃ÷ prastutÃbhidhÃnaparatvena prayujyamÃnÃ÷ santo 'pyaprastutavastupratÅtikÃritayà kÃmapi kÃvyacchÃyÃæ samunmÅlayanta÷ pratÅyamÃnÃlaÇkÃravyapadeÓabhÃjanaæ bhavanti // viÓe«aïena yathà susnigdhadugdhadhavalorud­Óaæ vidagdha- mÃlokya yanmadhuramughdha vilÃsadigdham / bhasmÅcakÃra madanaæ nanu këÂhameva tannunamÅÓa iti vetti purandhriloka÷ // VjivC_2.38 // atra këÂhamiti viÓe«aïapadaæ varïyamÃnapadÃrthÃpek«ayà manmathasya nÅrasatÃæ pratipÃdayad ramyacchÃyÃntarasparÓiÓle«acchÃyÃmanoj¤avinyÃsamaparamasmin vastunyaprastute madanÃbhidhÃnapÃdapalak«aïe pratÅtimutpÃpayad rÆpakÃlaÇkÃracchÃyÃsaæsparÓÃt kÃmapi paryÃyavakratÃmunmÅlayati / ayamapara÷ paryÃyaprakÃra÷ padapÆrvÃrdhavakratÃyÃ÷ kÃraïam---ya÷ svacchÃyotkar«apeÓala÷ / svasyÃtmanaÓchÃyà kÃntiryà sukumÃratà tadutkar«eïa tadatiÓayena ya÷ peÓalo h­dayahÃrÅ / tadidamatra tÃtparyam---yadyapi varïyamÃnasya vastuna÷ prakÃrÃntarollÃsakatvena vyavasthitistathÃpi parispandasaundaryasaæpadeva sah­dayah­dayahÃritÃæ pratipadyate / yathà itthamutkayati tÃï¬avalÅlÃ- paï¬itÃbdhilaharÅgurupÃdai÷ / utthitaæ vi«amakÃï¬akuÂumba- syÃæÓubhi÷ smaravatÅviraho mÃm // VjivC_2.39 // atrenduparyÃyo "vi«amakÃï¬akuÂumba'-Óabda÷ kavinopanibaddha÷ / yasmÃnm­gÃÇkodayadve«iïà virahavidhurah­dayena kenacidetaducyate / yadayamaprasiddho 'pyaparimlÃnasamanvayatayà prasiddhatamatÃmupanÅtastena prathamatarollikhitatvena ca cetanacamatkÃrakÃritÃmavagÃhate / e«a ca svacchÃyotkar«apeÓala÷sahajasaundaryasu bhagatvena nÆtanollekhavilak«aïatvena ca kavibhi÷ paryÃyÃntaraparihÃrapÆrvakamupavarïyate / yathà k­«ïakuÂilakeÓÅti vaktavye yamunÃkallolavakrÃlaketi / yathà và "gaurÃÇgÅvadanopamÃparicita' ityatravanitÃdivÃcakasahastrasadbhÃve 'pi gaurÃÇgÅtyabhidhÃnamatÅvaramaïÅyam / ayamapara÷ paryÃyaprakÃra÷ padapÆrvÃrdhavakratÃbhidhÃyÅ---alaæbhÃvyÃrthapÃtratvagarbhaæ yaÓcÃbidhÅyate / varïyamÃnasya saæbhÃvya÷ saæbhÃvayitumaÓakyo yor'tha÷ kaÓcitparispandastatra pÃtratvaæ bhÃjanatvaæ garbho 'bhiprÃyo yatrÃbhidhÃne tattathÃvidhaæ k­tvà yaÓcÃbhidhÅyate bhaïyate / yathà alaæ mahÅpÃla tava Órameïa prayuktamapyastramito v­thà syÃt / na pÃdaponmÆlanaÓakti raæha÷ Óiloccaye mÆrchati mÃrutasya // VjivC_2.40 // atra mahÅpÃleti rÃj¤a÷ sakalap­thvÅparirak«aïak«amapauru«asyÃpi tathÃvidhaprayatnaparipÃlanÅyagurugorÆpajÅvamÃtraparitrÃïÃsÃmarthyaæ svapne 'pyasaæbhÃvanÅyaæ yattatpÃtratvagarbhamÃmantraïamupanibaddham / yathà và bhÆtÃnukampà tava cediyaæ gau- rekà bhavet svastimatÅ tvadante / jÅvan puna÷ Óasvadupaplavebhya÷ prajÃ÷ prajÃnÃtha piteva pÃsi // VjivC_2.41 // atra yadi prÃïikaruïÃkÃraïaæ nijaprÃïaparityÃgamÃcarasi tadapyayuktam / yasmÃttvadante svastimatÅ bhavediyamekaiva gauriti tritayamapyanÃdarÃspadam / jivan puna÷ ÓaÓvatsadaivopaplavebhyo 'narthebhya÷ prajÃ÷ sakalabhÆtadhÃtrÅvalayavartinÅ÷ prajÃnÃtha pÃsi rak«asi / pitevetyanÃdarÃtiÓaya÷ prathate / tadevaæ yadyapi suspa«Âasamanvayo 'yaæ vÃkyÃrthastathÃpi tÃtparyÃntaramatra pratÅyate / yasmÃt sarvasya kasyÃcitprajÃnÃthatve sati sadaiva tatparirak«aïasyÃkaraïamasaæbhÃvyam / tatpÃtratvagarbhameva tadabhihitam / yasmÃt pratyak«aprÃïimÃtrabhak«mamÃïaguruhomadhenuprÃïaparirak«aïÃpek«Ãnirapek«asya sato jÅvatastavÃnena nyÃyena kadÃcidapi prijÃparirak«aïaæ manÃgapi na saæbhÃvyata iti pramÃïopapannam / tadidamuktam pramÃïavattvÃdÃyÃta÷ pravÃha÷ kena vÃryate // VjivC_2.42 // iti / atrÃbhidhÃnapratÅtigocarÅk­tÃnÃæ padÃrthÃnÃæ parasparapratiyogitvamudÃharaïapratyudÃharaïanyÃyenÃnusaædheyam / ayamapara÷ paryÃyaprakÃra÷ padapÆrvÃrdhavakratÃæ vidadhÃti---alaÇkÃropasaæskÃramanohÃrinibandhana÷ / atra "alaÇkÃropasaæskÃra' Óabde t­tÅyÃsamÃsa÷ «a«ÂhÅsamÃsaÓca karaïÅya÷ / tenÃrthadvayamabhihitaæ bhavati / alaÇkÃreïa rÆpakÃdinopasaæskÃra÷ ÓobhÃntarÃdhÃnaæ yattena manohÃri h­dayara¤jakaæ nibandhanamupanibandho yasya sa tathokta÷ / alaÇkÃrasyotprek«ÃderupasaæskÃra÷ ÓobhÃntarÃdhÃnaæ ceti vig­hya / tatra t­tÅyÃsamÃsapak«odÃharaïaæ yathà yo lÅlÃtÃlav­nto rahasi nirupadhiryaÓca kilÅpradÅpa÷ kopakrŬÃsu yo 'straæ daÓanak­tarujo yo 'dharasyaikaseka÷ / Ãkalpe darpaïa ya÷ ÓramaÓayanavidho yaÓca gaï¬opadhÃnaæ devyÃ÷ sa vyÃpadaæ vo haratu harajaÂÃkandalÅpu«pamindu÷ // VjivC_2.43 // atra tÃlav­ntÃdikÃryasÃmÃnyÃdabhedopacÃranibandhano rÆpakÃlaÇkÃravinyÃsa÷ sarve«Ãmeva paryÃyÃïÃæ ÓobhÃtiÓayakÃritvenopanibaddha÷ / «a«ÂhÅsamÃsapak«odÃharaïaæ yathà devi tvanmukhapaÇkajena ÓaÓina÷ ÓobhÃtiraskÃriïà / paÓyÃbjÃni vinirjitÃni sahasà gacchanti vicchÃyatÃm // VjivC_2.44 // atra svarasasaæprav­ttasÃyaæsamayasamucità saroruhÃïÃæ vicchÃyatÃpratipattirnÃyakena nÃgarakatayà vallabhopalÃlanÃprav­ttena tannidarÓanopakramaramaïÅyatvamukhena nirjitÃnÅveti pratÅyamÃnotprek«ÃlaÇkÃrakÃritvena pratipÃdyate / etadeva ca yuktiyuktam / yasmÃtsarvasya kasyacitpaÇkajasya ÓaÓÃÇkaÓobhÃtiraskÃrakÃrità pratipadyate / tvanmukhapaÇkajena puna÷ ÓaÓina÷ ÓobhÃtiraskÃriïà nyÃyato nirjitÃni santi vicchÃyatÃæ gacchantÅveti pratÅyamÃnasyotprek«Ãlak«aïasyÃlaÇkÃrasya ÓobhÃtiÓaya÷ samullÃsyate / evaæ paryÃyavakratÃæ vicÃrya kramasamucitÃvasarÃmupacÃravakratÃæ vicÃrayati--- _________________________________________________________________ yatra dÆrÃntare 'nyasmÃtsÃmÃnyamupacaryate / leÓenÃpi bhavat käcidvaktumudriktav­ttitÃm // Vjiv_2.13 // yanmÆlà sarasollekhà rÆpakÃdiralaÇk­ti÷ / upacÃrapradhÃnÃsau vakratà kÃciducyate // Vjiv_2.14 // asau kÃcidapÆrvà vakratocyate vakrabhÃvo 'bhidhÅyate / kÅd­ÓÅ---upacÃrapradhÃnà / upacaraïamupacÃra÷ sa eva pradhÃnaæ yasyÃ÷ sà tathoktà / kiæsvarÆpÃ---yatra yasyÃmanyasmÃtpadÃrthÃntarÃt prastutatvÃdvarïyamÃne vastuni sÃmÃnyamupacaryate sÃdhÃraïo dharma÷ kaÓcidvaktumabhipreta÷ samÃropyate / kasmin varïyamÃne vastuni---dÆrÃntare / dÆramanalpamantaraæ vyavadhÃnaæ yasya tattathoktaæ tasmin / nanu ca vyavadhÃnamamÆrtatvÃdvarïyamÃnasya vastuno deÓavihitaæ tÃvanna saæbhavati / kÃlavihitamapi nÃstyeva, tasya kriyÃvi«ayatvÃt / kriyÃsvarÆpaæ kÃrakasvarÆpaæ cetyubhayÃtmakaæ yadyapi varïyamÃnaæ vastu, tathÃpi deÓakÃlavyavadhÃnenÃtra na bhavitavyam / yasmÃtpadÃrthÃnÃmanumÃnavat sÃmÃnyamÃtrameva Óabdairvi«ayÅkartuæ pÃryate, na viÓe«a÷ / tatkathaæ dÆrÃntaratvamupapadyate ? satyametat, kintu "dÆrÃntara'-Óabdo mukhyatayà deÓakÃlavi«aye viprakar«e pratyÃsattivirahe vartamÃno 'pyupacÃrÃt svabhÃvaviprakar«e vartate / so 'yaæ svabhÃvaviprakar«o viruddhadharmÃdhyÃsalak«aïa÷ padÃrthÃnÃm / yathà mÆrtimattvamamÆrtatvÃpek«ayÃ, dravatvaæ ca ghanatvÃpek«ayÃ, cetanatvamacetanatvÃpek«ayeti / kÅd­k tatsÃmÃnyam---leÓenÃpi bhavat / manÃÇmÃtreïÃpi sat / kimartham ---käcidapÆrvÃmudriktav­ttitÃæ vaktuæ sÃtiÓayaparispandatÃmabhidhÃtum / yathà snigdhaÓyÃmalakÃntiliptaviyata÷ // VjivC_2.45 // atra yathà buddhipÆrvakÃriïa÷ keciccetanavarïacchÃyÃtiÓayotpÃdanecchayà kenacidvidyamÃnalepanaÓaktinà mÆrtena nÅlÃdinà ra¤janadravyaviÓe«eïa ki¤cideva lepanÅyaæ mÆrtimadvastu vastraprÃyaæ limpanti, tadvadeva tatkÃritvasÃmÃnyaæ manÃÇmÃtreïÃpi vidyamÃnaæ kÃmapyudriktav­ttitÃmabhidhÃtumupacÃrÃt snigdhaÓyÃmalayà kÃntyà liptaæ viyad dyaurityupanibaddham / "snigdha'-Óabdo 'pyupacÃravakra eva / yathà mÆrtaæ vastu sparÓasaævedyaæ sneha naguïayogÃt snigdhamityucyate, tathaiva kÃntiramÆrtÃpyupacÃrÃt snigdhetyuktà / yathà và gacchantÅnÃæ ramaïavasatiæ yo«itÃæ tatra naktaæ ruddhÃloke narapatipathe sÆcibhedyaistamobhi÷ / saudÃminyà kanakanika«asnigdhayà darÓayorvoæ toyotsargastanitamukharo mÃsma bhÆrviklavÃsatÃ÷ // VjivC_2.46 // atrÃmÆrtÃnÃmapi tamasÃmatibÃhulyÃd ghanatvÃnmÆrtasamucitaæ sÆcibhedyatvamupacaritam / yathà và gaaïaæ ca mattamehaæ dhÃrÃluliajjuïÃiæ a vaïÃiæ / ïirahaÇkÃramiaÇkà haranti ïÅlÃo a ïisÃo // VjivC_2.47 // gaganaæ ca mattameghaæ dhÃrÃlulitÃrjunÃni ca vanÃni / nirahaÇkÃram­gÃÇkà haranti nÅlÃÓca niÓÃ÷ // iti chÃyà / atra mattatvaæ nirahaÇkÃratvaæ ca cetanadharmasÃmÃnyamupacaritam / so 'yamupacÃravakratÃprakÃra÷ satkavipravÃhe sahastraÓa÷ saæbhavatÅti sah­dayai÷ svayamevotprek«aïÅya÷ ataeva ca pratyÃsannÃntare 'sminnupacÃre na vakratÃvyavahÃra÷, yathà gaurvÃhÅka iti / idamaparamupacÃravakratÃyÃ÷ svarÆpam---yanmÆlà sarasollekhà rÆpakÃdiralaÇk­ti÷ / yà mÆlaæ yasyÃ÷ sà tathoktà / rÆpakamÃdiryasyÃ÷ sà tathoktà / kà sÃ---alaÇk­tiralaÇkaraïaæ rÆpakaprabh­tiralaÇkÃravicchittirityartha÷ / kÅd­ÓÅ---sarasollekhà / sarasa÷ sÃsvÃda÷ sacamatk­tirullekha÷ samunme«oyasyÃ÷ sà tathoktà / samÃnÃdhikaraïayoratra hetuhetumadbhÃva÷, yathà atiguravo rÃjamëà na bhak«yà iti // VjivC_2.48 // yanmÆlà satÅ rÆpakÃdiralaÇk­ti÷ sarasollekhà / tena rÆpakÃderalaÇkaraïakalÃpasya sakalasyaivopacÃravakratà jÅvitamityartha÷ / nanu ca pÆrvasmÃdupacÃravakratÃprakÃrÃdetasya ko bheda÷ ? pÆrvasmin svabhÃvaviprakar«Ãt sÃmÃnyena manÃÇmÃtrameva sÃmyaæ samÃÓritya sÃtiÓayatvaæ pratipÃdayituæ taddharmamÃtrÃdhyÃropa÷ pravartate, etasmin punaradÆraviprak­«ÂasÃd­ÓyasamudbhavapratyÃsattisamucitatvÃdabhedopacÃranibandhanaæ tattvamevÃdhyÃropyate / yathà satsve kÃlaÓravaïotpale«u senÃvanÃlÅvi«apallave«u / gÃmbhÅryapÃtÃlaphaïÅÓvare«u saÇge«u ko và bhavatÃæ murÃri÷ // VjivC_2.49 // atra kÃlaÓravaïotpalÃdisÃd­ÓyajanitapratyÃsattivihatamabhedopacÃranibandhanaæ tattvamÃropitam / "Ãdi'-grahaïÃdaprastutapraÓasÃprakÃrasya kasyacidanyÃpadeÓalak«aïasyopacÃravakrataiva jÅvitatvena lak«yate / tathà ca kimapi padÃrthÃntaraæ prÃdhÃnyena pratÅyamÃnatayà cetasi nidhÃya tathÃvidhalak«aïasÃmyasamanvayaæ samÃÓritya padÃrthÃntaramabhidhÅyamÃnatÃæ prÃpayanta÷ prÃyaÓa÷ kavayo d­Óyante / yathà anardha÷ ko 'pyantasvava hariïa hevÃkamahimà sphuratyekasyaiva tribhuvanacamatkÃrajanaka÷ / yadindormÆrtiste divi viharaïÃraïyavasudhà sudhÃsÃrasyandÅ kiraïanikara÷ Óa«pakavala÷ // VjivC_2.50 // atra lokottaratvalak«aïamubhayÃnuyÃyi sÃmÃnyaæ samÃÓritya prÃdhÃnyena vivak«itasya vastuna÷ pratÅyamÃnav­tterabhedopacÃranibandhanaæ tattvamadhyÃropitam / tathà caitayordÆyorapyalaÇkÃrayostulye 'pyupacÃravakratÃjÅvitattve vÃcyatvamekatra pratÅyamÃnatvamaparasmin svarÆpabhedasya nibandhanam / etaccobhayorapi svalak«aïavyÃkhyÃnÃvasare sutarÃæ samunmÅlyate / evamupacÃravakratÃæ vivecya samÃnantaraprÃptÃvakÃÓÃæ viÓe«aïavakratÃæ vivinakti / _________________________________________________________________ viÓe«aïasya mÃhÃtmyÃt kriyÃyÃ÷ kÃrakasya và / yatrollasati lÃvaïyaæ sà viÓe«aïavakratà // Vjiv_2.15 // sà viÓe«aïavakratà viÓe«aïavakratvavicchittirabhidhÅyate / kÅd­ÓÅ---yatra yasyÃæ lÃvaïyamullasati rÃmaïÅyakamudbhidyate / kasya---kriyÃyÃ÷ kÃrakasya và / kriyÃlak«aïasya vastuna÷ kÃrakalak«aïasya và / kasmÃt---viÓe«aïasya mÃhÃtmyÃt / etayo÷ pratyekaæ yadviÓe«aïaæ bhedakaæ padÃrthÃntaraæ tasya sÃtiÓayatvÃt / bhÃvasvabhÃva saukumÃryasamullÃsakatvamalaÇkÃracchÃyÃtiÓayaparipo«akatvam ca / yathà ÓramajalasekajanitanavalikhitanakhapadadÃhamÆrchità vallabharabhasalulitalalitÃlakavalayacayÃrdhanihnutà / smararasavividhavihitasuratakramaparimalanatrapÃlasà jayati niÓÃtyaye yuvatid­k tanumadhumadaviÓadapÃÂalà // VjivC_2.51 // yathà và karantarÃlÅnakapolabhittir bëpocchalatkÆïitapatralekhà / ÓrotrÃntare piï¬itacittav­tti÷ Ó­ïoti gÅtadhvanimatra tanvÅ // VjivC_2.52 // yathà và ÓuciÓÅtalacandrikÃplutÃÓcirani÷Óabdamanoharà diÓa÷ / praÓamasya manobhavasya và h­di kasyà pyatha hetutÃæ yayu÷ // VjivC_2.53 // kriyÃviÓe«aïavakratvaæ yathà sasmÃra vÃraïapatirvinimÅlitÃk«a÷ svecchÃvihÃravanavÃsamahotsavÃnÃm // VjivC_2.54 // atra sarvatraivasvabhÃvasaundaryasamullÃsakatvaæ viÓe«aïÃnÃm / alaÇkÃracchÃyÃtiÓayaparipo«akatvaæ viÓe«aïasya yathà ÓaÓina÷ ÓobhÃtiraskÃriïà // VjivC_2.55 // etadeva viÓe«aïavakratvaæ nÃma prastutaucityÃnusÃri sakalasatkÃvyajÅvitatvena lak«yate, yasmÃdanenaiva rasa÷ parÃæ paripo«apadavÅmavatÃryate / yathà karÃntarÃlÅna iti // VjivC_2.56 // svamahimnà vidhÅyante yena lokottaraÓriya÷ / rasasvabhÃvÃlaÇkÃrÃstadvidheyaæ viÓe«aïam // VjivC_2.57 // (iti) antaraÓloka÷ // evaæ viÓe«aïavakratÃæ vicÃrya kramasamarpitÃvasarÃæ saæv­tivakratÃæ vicÃrayati--- _________________________________________________________________ yatra saævriyate vastu vaicitryasya vivak«ayà / sarvanÃmÃdibhi÷ kaiÓcit soktà saæv­tivakratà // Vjiv_2.16 // soktà saæv­tivakratÃ---yà kilaivaævidhà sà saæv­tivakratetyuktà kathità / saæv­tyà vakratà saæv­tipradhÃnà veti samÃsa÷ / yatra yasyÃæ vastu padÃrthalak«aïaæ savriyate samÃcchÃdyate / kena hetunÃ---vaicitryasya vivak«ayà vicitrabhÃvasyÃbhidhÃnecchayÃ, yayà padÃrtho vicitrabhÃvaæ samÃsÃdayatÅtyartha÷ / kena saævriyate---sarvanÃmÃdibhi÷ kaiÓcit / sarvasya nÃma sarvanÃma tadÃdirye«Ãæ te tathoktÃstai÷ kaiÓcidapÆrvairvÃcakairityartha÷ / atra bahava÷ prakÃrÃ÷ saæbhavanti / yatra kimapi sÃtiÓayaæ vastu vaktuæ Óakyamapi sÃk«ÃdabhidhÃnÃdiyattÃparicchinnatayà parimitaprÃyaæ mà pratibhÃsatÃmiti sÃmÃnyavÃcinà sarvanÃmnà samÃcchÃdya tatkÃryÃbhidhÃyinà tadatiÓayÃbhidhÃnapareïa vÃkyÃntareïa pratÅtigocaratÃæ nÅyate / yathà tatpitaryatha parigrahalipsau sa vyadhatta karaïÅyamaïÅya÷ / pu«pacÃpaÓikharasthakapolo manmatha÷ kimapi yena nidadhyau // VjivC_2.58 // atra sadÃcÃrapravaïatayà gurubhaktibhÃvitÃnta÷ karaïo lokottaraudÃryaguïayogÃdvividhavi«ayopabhogavit­«ïamanà nijendriyanigrahamasaæbhÃvanÅyamapi ÓÃntanavo vihitavÃnityabhidhÃtuæ Óakyamapi sÃmÃnyÃbhidhÃyinà sarvÃnÃmnÃcchÃdyottarÃrdhena kÃryÃntarÃbhidhÃyinà vÃkyÃntareïa pratÅtigocaratÃmÃnÅyamÃnaæ kÃmapi camatkÃrakÃritÃmÃvahati / ayamapara÷ prakÃro yatra svaparispandakëÂhÃdhirƬhe÷ sÃtiÓayaæ vastu vacasÃmagocara iti prathayituæ sarvÃnÃmnà samÃcchÃdya tatkÃryÃbhidhÃyinà tadatiÓayavÃcinà vÃkyÃntareïa samunmÅlyate / yathà yÃte dvÃravatÅ tadà madhuripau taddattakampÃnatÃæ kÃlindÅjalakeliva¤julalatÃmÃlambaya sotkaïÂhayà / tad gÅtaæ gurubëpagadgadalasattÃrasvaraæ rÃdhayà yenÃntarjalacÃribhirjalacarairapyutkamutkÆjitam // VjivC_2.59 // atra sarvanÃmnà saæv­taæ vastu tatkÃryÃbhidhÃyinà vÃkyÃntareïa samunmÅlya sah­dayah­dayahÃritÃæ prÃpitam / yathà và taha ruïïaæ kaïha visÃhÅÃe rohagaggaragirÃe / jaha kassa vi jammasae vi koi mà vallaho hou // VjivC_2.60 // tathai ruditaæ k­«ïa viÓÃkhayà rodhagadgadagirà / yathà kasyÃpi janmaÓate 'pi ko 'pi mà vallabho bhavatu // iti chÃyà / atra pÆrvÃrdhe saæv­taæ vastu rodanalak«aïaæ tadatiÓayÃbhidhÃyinà vÃkyÃntareïa kÃmapi tadvidÃhlÃdakÃritÃæ nÅtam / idamaparamatra prakÃrÃntaraæ yatra sÃtiÓayasukumÃraæ vastu kÃryÃtiÓayÃbhidhÃnaæ vinà saæv­timÃtraramaïÅyatayà kÃmapi këÂhamadhiropyate / yathà darpaïe ca paribhogadarÓinÅ p­«Âhata÷ praïayino ni«edu«a÷ / vÅk«ya bimbamanubimbamÃtmana÷ kÃni kÃni na cakÃra lajjayà // VjivC_2.61 // ayamapara÷ prakÃro yatra svÃnubhasaævedanÅyaæ vastu vacasà vaktumavi«aya iti khyÃpayituæ saævriyate / yathà tÃnyak«arÃïi h­daye kimapi dhvananti // VjivC_2.62 // iti / pÆrvameva vyÃkhyÃtam / idamapi prakÃrÃntaraæ saæbhavati yatra parÃnubhasaævedyasya vastuno vakturagocaratÃæ pratipÃdayituæ saæv­ti÷ kriyate / yathà manmatha÷ kimapi yena nidadhyau // VjivC_2.63 // atra hi tribhuvanaprathitapratÃmahimà tathÃvidhaÓaktivyÃghÃtavi«aïïacetÃ÷ kÃma÷ kimapi svÃnubhavasamucitamacintayaditi / idamaparaæ prakÃrÃntaramatra vidyate ---yatra svabhÃvena kavivivak«ayà và kenacidaupahatyena yuktaæ vastu mahÃpÃtakamiva kÅrtanÅyatÃæ nÃrhatÅti samarpayituæ saævriyate / yathà durvacaæ tadatha mÃsma bhÆnm­ga- stvayyasau yadakari«yadojasà / nainamÃÓu yadi vÃhinÅpati÷ pratyapatsyata Óitena patriïà // VjivC_2.64 // yathà và nivÃryatÃmÃli kimapyayaæ vaÂu÷ punarvivak«u÷ sphuritottarÃdhara÷ / na kevalaæ yo mahato 'pabhëate Ó­ïoti tasmÃdapi ya÷ sa pÃpabhÃk // VjivC_2.65 // atrÃrjunamÃraïaæ bhagavadapabhëaïaæ ca na kÅrtanoyatÃmarhatÅti saævaraïena ramaïÅyatÃæ nÅtamiti / vivak«ayo pahataæ yathà so 'yaæ dambhadh­tavrata÷ priyatame kartuæ kimapyudyata÷ // VjivC_2.66 // iti / prathamameva vyÃkhyÃtam / eva saæv­tivakratÃæ vicÃrya pratyayavakratÃyÃ÷ ko 'pi prakÃra÷ padamadhyÃntarbhÆtatvÃdihaiva samucitÃvasarastasmÃttadvicÃramÃcarati--- _________________________________________________________________ prastutaucityavicchittiæ svamahimnà vikÃsayan / pratyaya÷ padamadhye 'nyÃmullÃsayati vakratÃm // Vjiv_2.17 // kaÓcit pratyaya÷ k­dÃdi÷ padamadhyav­ttiranyÃmapÆrvÃæ vakratÃmullÃsayati vakrabhÃvamuddÅpayati / kiæ kurvan---prastutasya varïyamÃnasya vastuno yadaucityamucitabhÃvastasya vicchittimupaÓobhÃæ vikÃsayan samullÃsayan / kena---svamahimnà nijotkar«eïa / yathà velladvalÃkà ghanÃ÷ // VjivC_2.67 // yathà và snihyatkaÂÃk«e d­Óau iti // VjivC_2.68 // atra vartamÃnakÃlÃbhidhÃyÅ Óat­pratyaya÷ kÃmapyatÅtÃnÃgatavibhramavirahitÃæ tÃtkÃlikaparispandasundarÅæ prastutaucityavicchittimullà sayan sah­dayah­dayahÃriïÅæ pratyayavakratÃmÃvahati / idÃnÅmetasyÃ÷ prakÃrÃntaraæ paryÃlocayati--- _________________________________________________________________ ÃgamÃdiparispandasundara÷ ÓabdavakratÃm / para÷ kÃmapi pu«ïÃti bandhacchÃyÃvidhÃyinÅm // Vjiv_2.18 // paro dvitÅya÷ pratyayaprakÃra÷ kÃmapyapÆrvÃæ ÓabdavakratÃmÃbadhnÃti vÃcakavakratÃæ vidadhÃti / kÅd­k---ÃgamÃdiparispandasundara÷ / Ãgamo mumÃdirÃdiryasya sa tathokta÷, tasyÃgamÃde÷ parispanda÷ svavilasitaæ tena sundara÷ sukumÃra÷ / kÅd­ÓÅæ ÓabdavakratÃm---bandhacchÃyÃvidhÃyinÅæ saæniveÓakÃntikÃriïÅmityartha÷ / yathà jÃne sakhyÃstava mayi mana÷ saæbh­tasnehamasmÃ- ditthaæbhÆtÃæ prathamavirahe tÃmahaæ tarkayÃmi / vÃcÃlaæ mÃæ na khalu subhagaæmanyabhÃva÷ karoti pratyak«aæ te nikhilamacirÃd bhrÃtaruktaæ mayà yad // VjivC_2.69 // yathà ca dÃho 'mbha÷ pras­tiæpaca÷ iti // VjivC_2.70 // yathà ca pÃyaæ pÃyaæ kalÃcÅk­takadalidalam // VjivC_2.71 // iti / atra subhagaæmanyabhÃvaprabh­ti«u Óabde«u mumÃdiparispandasundarÃ÷ saæniveÓacchÃyÃvidhÃyinÅ vÃcakavakratÃæ pratyayÃ÷ pu«ïanti / evaæ prasaÇgasamucitÃæ padamadhyavartipratyayavakratÃæ vicÃrya samanantarasaæbhavinÅæ v­ttivakratÃæ vicÃrayati--- _________________________________________________________________ avyayÅbhÃvamukhyÃnÃæ v­ttÅnÃæ ramaïÅyatà / yatrollasati sà j¤eyà v­ttivaicitryavakratà // Vjiv_2.19 // sà v­ttivaicitryavakratà j¤eyà boddhavyà / v­ttÅnÃæ vaicitryaæ vicitrabhÃva÷ sajÃtÅyÃpek«ayà saukumÃryotkar«astena vakratà vakrabhÃvavicchitti÷ / kÅd­ÓÅ---ramaïÅyatà yatrollasati / rÃmaïÅyakaæ yasyÃmudbhidyate / kasya---v­ttÅnÃm / kÃsÃm---avyayÅbhÃvamukyÃnÃm / avyayÅbhÃva÷ samÃsa÷ mukhya÷ pradhÃnabhÆto yÃsaæ tÃstathoktÃstÃsÃæ samÃsataddhitasubdhÃtuv­ttÅnÃæ vaiyÃkaraïaprasiddhÃnÃm / tadayamatrÃrtha÷---yatra svaparispandasaundaryametÃsÃæ samucitabhittibhÃgopanibandhÃdabhivyaktimÃsÃdayati / yathà abhivyaktiæ tÃvad bahiralabhamÃna÷ kathamapi sphurannanta÷ svatmanyadhikatarasaæmÆrchitatara÷ / manoj¤Ãmudv­ttasmaraparimala spandasubhagÃ- maho datte ÓobhÃmadhimadhu latÃnÃæ navarasa÷ // VjivC_2.72 // atra "adhimadhu'-Óabde vibhaktyarthavihita÷ samÃsa÷ samayÃbhidhÃyyapi vi«ayasaptamÅpratÅtimutpÃdayan "navarasa'-Óabdasya Ólo«acchÃyÃcchuraïavaicitryamunmÅlayati / etadv­ttivirahite vinyÃsÃntare vastupratÅtau satyÃmapi na tÃd­ktadvidÃhlÃdakÃritvam / udv­tta-parimalaspanda-subhaga-ÓabdanÃmupacÃravakratvaæ parisphuradvibhÃvyate / yathà ca à svarlokÃduraganagaraæ nÆtanÃlokalak«mÅæ- vyÃtanvadbhi÷ kimiva sitatÃæ ce«Âitaiste na nÅtam / apyetÃsÃæ dayitavirahe vidvi«atsundarÅïÃæ yairÃnÅtà nakhapadamayÅ maï¬anà pÃï¬imÃnam // VjivC_2.73 // atra pÃï¬utva-pÃï¬utÃ-pÃï¬ubhÃva-Óabdebhya÷ pÃï¬ima-Óabdasya kimapi v­ttivaicitryavakratvaæ vidyate / yathà ca kÃntyonmÅlati siæhalÅmukharucÃæ cÆrïÃbhi«ekollasa- llÃvaïyÃm­tavÃhinirjharaju«ÃmÃcÃntibhiÓcandramÃ÷ / yenÃpÃnamahotsavavyatikare«vekÃtapatrÃyyate devasya tridaÓÃdhipÃvadhijagajji«ïormanojanmana÷ // VjivC_2.74 // atra subdhÃtuv­tte÷ samÃsav­tteÓca kimapi vakratÃvaicitryaæ parisphurati / evaæ v­ttivakratÃæ vicÃrya padapÆrvÃrdhabhÃvinÅmucitÃvasarÃæ bhÃvavakratÃæ vicÃrayati--- _________________________________________________________________ sÃdhyatÃmapyanÃd­tya siddhatvenÃbhidhÅyate / yatra bhÃvo bhavede«Ã bhÃvavaicitryavakratà // Vjiv_2.20 // e«Ã varïitasvarÆpà bhÃvavaicitryavakratà bhavatyasti / bhÃvo dhÃtvartharÆpastasyai vaicitryaæ vicitrabhÃva÷ prakÃrÃntarÃbhidhÃnavyatireki rÃmaïÅyakaæ tena vakratà vakratvavicchitti÷ / kÅd­ÓÅ---yatra yasyÃæ bhÃva÷ siddhatvena parini«pannatvenÃbhidhÅyate bhaïyate / kiæ k­tvÃ---sÃdhyatÃmapyanÃd­tya ni«pÃdyamÃnatÃæ prasiddhÃmapyavadhÅrya / tadidamatra tÃtparyam---yat sÃdhyatvenÃbhidhÃnÃdaparini«patte÷ prastutasyÃrthasya durbala÷ paripo«a÷ tasmÃt siddhatvenÃbhidhÃnaæ parini«pannatvÃtparyÃptaæ prak­tÃrthaparipo«amÃvahati / yathà ÓvÃsÃyÃsamalÅmasÃdhararucerde÷ kandalÅtÃnavÃt keyÆrÃyitamaÇgadai÷ pariïataæ pÃï¬imni gaï¬atvi«Ã / asyÃ÷ kiæ ca vilocanotpalayugenÃtyantamaÓrustrutà tÃraæ tÃd­gapÃÇgayoraruïitaæ yenotpratÃpa÷ smara÷ // VjivC_2.75 // atra bhÃvasya siddhatvenÃbhidhÃnamatÅva camatkÃrakÃri / evaæ bhÃvavakratÃæ vicÃrya prÃtipadikÃntarvartinÅæ liÇgavakratÃæ vicÃrayati--- _________________________________________________________________ bhinnayorliÇgayoryasyÃæ sÃmÃnÃdhikaraïyata÷ / kÃpi ÓobhÃbhyudetye«Ã liÇgavaicitryavakratà // Vjiv_2.21 // e«Ã kathitasvarÆpà liÇgavaicitryavakratà st«ÃdivicitrabhÃvavakratÃvicchitti÷ / bhavatÅti saæbandha÷, kriyÃntarÃbhÃvÃt kÅd­ÓÅ---yasyÃæ yatra bhinnayorvibhaktasvarÆpayorliÇgayordvayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyatastulyÃÓrayatvÃdekadravyav­ttitvÃt kÃpyapÆrvà ÓobhÃbhyudeti kÃntirullasati / yathà yasyÃropaïakarmaïÃpi bahavo vÅravrataæ tyÃjitÃ÷ kÃryaæ puÇkhitabÃïamÅÓvaradhanustaddorbhirebhirmayà / strÅratnaæ tadagarbhasaæbhavamito labhyaæ ca lÅlÃyità tenai«Ã mama phullapaÇkajavanaæ jÃtà d­ÓÃæ viæÓati÷ // VjivC_2.76 // yathà và nabhasvatà lÃsitakalpavallÅ pravÃlabÃlavyajanena yasya / ura÷ sthale 'kÅryata dak«iïena sarvÃspadaæ saurabhamaÇgarÃga÷ // VjivC_2.77 // Ãyojya mÃlÃm­tubhi÷ prayatna- saæpÃditÃæmaæsataÂe 'sya cakre / karÃravindaæ makarandabindu- syandi Óriyà vibhramakarïapÆra÷ // VjivC_2.78 // iyamaparà ca liÇgavaicitryavakratÃ--- _________________________________________________________________ sati liÇgÃntare yatra strÅliÇgaæ ca prayujyate / ÓobhÃni«pattaye yasmÃnnÃmaiva strÅti peÓalam // Vjiv_2.22 // yatra yasyÃæ liÇgÃntare satyanyasmin saæbhavatyapi liÇge strÅliÇgaæ prayujyate nibadhyate / anekaliÇgatve 'pi padÃrthasya strÅliÇgavi«aya÷ prayoga÷ kriyate / kimartham---ÓobhÃni«pattaye kÃntisampattaye / kasmÃt kÃraïÃt---yasmÃnnÃmaiva strÅti peÓalam / strÅtyabhidhÃnameva h­dayahÃri / vicchityantareïa rasÃdiprayojana yogyatvÃt / udÃharaïaæ yatheyaæ grÅ«mo«mavyatikaravatÅ pÃï¬urabhidà mukhodbhinnamlÃnÃnilataralavallÅkisalayà / taÂÅ tÃraæ tÃmyatyatiÓaÓiyaÓÃ÷ ko 'pi jalada- stathà manye bhÃvÅ bhuvanavalayÃkrÃntisubhagà // VjivC_2.79 // atra triliÇgatve satyapi "taÂa'-Óabdasya, saukumÃryÃt strÅliÇgameva prayuktam / tena vicchintyantareïa bhÃvÅ nÃyakavyavahÃra÷ kaÓcidÃsÆtrita ityatÅva ramaïÅyatvÃdvakratÃmÃvahati // idamaparametasyÃ÷ prakÃrÃntaraæ lak«ayati--- _________________________________________________________________ viÓi«Âaæ yojyate liÇgamanyasmin saæbhavatyapi / yatra vichittaye sÃnyà vÃcyaucityÃnusÃrata÷ // Vjiv_2.23 // sà coktasvarÆpà anyà aparà liÇgavakratà vidyate / yatra yasyÃæ viÓi«Âaæ yojyate liÇgatrayÃïÃmekatamaæ kimapi kavivivak«ayà nibadhyate / katham---anyasmin saæbhavatyapi, liÇgÃntare vidyamÃne 'pi / kimartham---vicchittaye ÓobhÃyai / kasmÃt kÃraïÃt---vÃcyaucityÃnusÃrata÷ / vÃcyasya varïyamÃnasya vastuno yadaucityamucitabhÃvastasyÃnusaraïamanusÃrastasmÃt / padÃrthaucityamanus­tyetyartha÷ / yathà tvaæ rak«asà bhÅru yato 'panÅtà taæ mÃrgametÃ÷ k­payà latà me / adarÓayan vaktumaÓaknuvantya÷ ÓÃkhÃbhirÃvarjitapallavÃbhi÷ // VjivC_2.80 // atra sÅtayà saha rÃma÷ pu«pakenÃvataraæstasyÃ÷ svayameva tadvirahavaidhuryamÃvedayati---tattvaæ rÃvaïena tathÃvidhatvarÃparatantracetasà mÃrge yasminnapanÅtà tatra tadupamardavaÓÃttathÃvidhasaæsthÃnayuktatvaæ latÃnÃmunmukhatvaæ mama tvanmÃrgÃnumÃnasya nimittatÃmÃpannamiti vastu vicchittyantareïa rÃmeïa yojyate / yathÃ---he bhÅru svÃbhÃvikasaukumÃryakÃtarÃnta÷ karaïe, rÃvaïena tathÃvidhakrÆrakarmakÃriïà yasminmÃrge tvamapanÅtà tametÃ÷ sÃk«ÃtkÃraparid­ÓyamÃnamÆrtayo latÃ÷ kila mamÃdarÓa yanniti / tanmÃrgapradarÓanaæ paramÃrthatastÃsÃæ niÓcetanatayà na saæbhÃvyata iti pratÅyamÃnav­ttirutprek«ÃlaÇkÃra÷ kaverabhimata÷ / yathÃ---tava bhÅrutvaæ rÃvaïasya krauryaæ mamÃpi tvatparitrÃïaprayatnaparatÃæ paryÃlocya strÅsvabhÃvÃdÃrdrah­dayatvena samucitasvavi«ayapak«apÃtamÃhÃtmyÃdetÃ÷ k­payaiva mama mÃrgapradarÓanamakurvanniti / kena karaïabhÆtena---ÓÃkhÃbhirÃvarjitapallavÃbhi÷ / yasmÃdvÃgindriyavarjitatvÃdvaktumaÓaknuvantya÷ / yatkila ye kecidajalpanto mÃrgapradarÓanaæ prakurvanti te tadunmukhÅbhÆtahastapallavairbÃhubhirityetadatÅva yuktiyuktam / tathà cÃtraiva vÃkyÃntaramapi vidyate m­gyaÓca darbhÃÇkuranirvyapek«Ã- stavÃgatij¤aæ samabodhayanmÃm / vyÃpÃrayantyo dikhi dak«iïasyÃ- mutpak«marÃjÅni vilocanÃni // VjivC_2.81 // hariïyaÓca mÃæ samabodhayan / kÅd­Óam---tavÃgatij¤am, latÃpradarÓitamÃrgamajÃnantam / tatastÃ÷ mamyagabodhayanniti, yatastÃstadapek«ayà ki¤citprabuddhà iti / tÃÓca kÅd­Óya÷---tathÃvidhavaiÓasasaædarÓanavaÓÃd du÷khitatvena parityaktat­ïagrÃsÃ÷ / kiæ kurvÃïÃ÷---tasyÃæ diÓi nayanÃni samarpayantya÷ / kÅd­ÓÃni---Ærdhvok­tapak«mapaÇktÅni / tadevaæ tathÃvidhasthÃnakayuktatvena dak«iïÃæ diÓamantarik«eïa nÅteti saæj¤ayà nivedayantya÷ / atra v­k«am­gÃdi«u liÇgÃntare«u saæbhavatsvapi strÅliÇgameva padÃrthaucityÃnusÃreïa cetanacamatkÃrakÃritayà kaverabhipretam / tasmÃt kÃmapi vakratÃmÃvahati / evaæ prÃtipadikalak«aïasya subantasaæbhavina÷ padapÆrvÃrdhasya yathÃsaæbhavaæ vakrabhÃvaæ vicÃryedÃnÅmubhayorapi suptiÇantayordhÃtusvarÆpa÷ pÆrvabhÃgo ya÷ saæbhavati tasya vakratÃæ vicÃrayati / tasya ca kriyÃvaicitryanibandhanageva vakratvaæ vidyate / tasmÃt kriyÃvaicitryasyaiva kÅd­ÓÃ÷ kiyantaÓca prakÃrÃ÷ saæbhavantÅti tatsvarÆpanirÆpaïÃrthamÃha--- _________________________________________________________________ kartturatyantaraÇgatvaæ kartrantaravicitratà / svaviÓe«aïavaicitryamupacÃramanoj¤atà // Vjiv_2.24 // karmÃdisaæv­ti÷ pa¤ca prastutaucityacÃrava÷ / kriyÃvaicitryavakratvaprakÃrÃsta ime sm­tÃ÷ // Vjiv_2.25 // kriyÃvaicitryavakratvaprikÃrà dhÃtvarthavicitrabhÃvavakratÃprabhedÃsta ime sm­tà varïyamÃnasvarÆpÃ÷ kÅrtitÃ÷ / kiyanta÷ pa¤ca pa¤casaækhyÃviÓi«ÂÃ÷ / kÅd­ÓÃ÷---prastutaucityacÃrava÷ / prastutaæ varïyamÃnaæ vastu tasya yadaucityamucitabhÃvastena cÃravo ramaïÅyÃ÷ / tatra prathamastÃvat prakÃro yat---karturatyantaraÇgatvaæ nÃma / kartu÷ svatantratayà mukhyabhÆtasya kÃrakasya kriyÃæ prati nirvartayituryadatyantaraÇgatvam atyantamÃntaratamyam / yathà cƬÃratnani«aïïadurvahajagadbhÃronnamatkandharo dhattÃmuddhuratÃmasau bhagavata÷ Óe«asya mÆrdhà param / svairaæ saæsp­ÓatÅ«adapyavanatiæ yasmin luÂhantyakramaæ ÓÆnye nÆnamiyanti nÃma bhuvanÃnyuddÃmakampottaram // VjivC_2.82 // atroddhuratà dhÃraïalak«aïakriyà kartu÷ phaïÅÓvaramastakasya prastutaucityamÃhÃtmyÃdantarbhÃvaæ yathà bhajate tathà nÃnyà kÃciditi kriyÃvaicitryavakratÃmÃvahati / yathà và kiæ ÓobhitÃhamanayeti pinÃkapÃïe÷ p­«Âasya pÃtu paricumbanamuttara va÷ // VjivC_2.83 // atra cumbanavyatirekeïa bhagavatà tathÃvidhalokottaragaurÅ ÓobhÃtiÓayÃbhidhÃnaæ na kenacit kriyÃntareïa kartuæ pÃryata iti kriyÃvaicitryanibandhanaæ vakrabhÃvamÃvahati / yathà ca ruddassa taiaïaaïaæ pavvaiparicumbiaæ jaai // VjivC_2.84 // rudrasya t­tÅyanayanaæ pÃrvatÅparicumbitaæ jayati // iti chÃyà / yathà và si¬hiliacÃo jaai maaraddhao // VjivC_2.85 // ÓithilÅk­tacÃpo jayati makaradhvaja÷ // iti chÃyà / etayorvaicitryaæ pÆrvameva vyÃkhyÃtam / ayamapara÷ kriyÃvaicitryavakratÃyÃ÷ prakÃra÷---kartrantaravicitratà / anya÷ kartà kartrantaraæ tasmÃdvicitratà vaicitryam / prastutatvÃt sajÃtÅyatvÃcca kartureva / etadeva ca tasya vaicitryaæ yad kriyÃmeva kartrantarÃpek«ayà vicitrasvarÆpÃæ saæpÃdayati / yathà naikatra Óaktivirati÷ kvacidasti sarve bhÃvÃ÷ svabhÃvaparini«ÂhitatÃratamyÃ÷ / Ãkalpamaurvadahanena nipÅyamÃna- mambhodhimekaculakena papÃvagastya÷ // VjivC_2.86 // atraikaculakenÃmbhodhipÃnaæ satatÃdhyavasÃyÃbhÃyÃsakëÂhÃdhirƬhiprau¬hatvÃdvìavÃgne÷ kimapi kriyÃvaicitryamudvahat vakratÃmunmÅlayati / yathà và prapannÃrticchido nakhÃ÷ // VjivC_2.87 // yathà và sa dahatu duritaæ ÓÃmbhavo va÷ ÓarÃgni÷ // VjivC_2.88 // etayorvaicitryaæ pÆrvameva pradarÓitam / ayamanya÷ kriyÃvaicitryavakrÃtÃyÃ÷ prabheda÷---svaviÓe«aïavaicitryam / mukhyatayà prastutatvÃt kriyÃyÃ÷ svasyÃtmano yad viÓe«aïaæ bhedakaæ tena vaicitryaæ vicitrabhÃva÷ / yathÃ--- ityudgate ÓaÓini peÓalakÃntidÆtÅ- saælÃpasaævalitalocanamÃnasÃbhi÷ / agrÃhi maï¬anavidhirviparÅtabhÆ«Ã- vinyÃsahÃsitasakhÅjanamaÇganÃbhi÷ // VjivC_2.89 // atra maï¬anavidhigrahaïalak«aïÃyÃ÷ kriyÃyà viparÅtabhÆ«ÃvinyÃsahÃsitasakhÅjanamiti viÓe«aïena kimapi saukumÃryamunmÅlitam / yasmÃttathÃvidhÃdaroparacitaæ prasÃdhanaæ yasya vya¤jakatvenopÃttaæ mukhyatayà varïyamÃnav­ttervallabhÃnurÃgasya so 'pyanena sutarÃæ samuttejita÷ / yathà và mayyÃsaktaÓcakitahariïÅhÃrinetratribhÃga÷ // VjivC_2.90 // asya vaicitryaæ pÆrvamevoditam / etacca kriyÃviÓe«aïaæ dvayorapi kriyÃkÃrakayorvakratvamullÃsayati / yasmÃdvicitrakriyÃkÃritvameva kÃrakavaicitryam / idamaparaæ kriyÃvaicitryavakratÃyÃ÷ prakÃrÃntaram---upacÃramanoj¤atà / upacÃra÷ sÃd­ÓyÃdisamanvayaæ samÃÓritya dharmÃntarÃdhyÃropastena manoj¤atà vakratvam / yathà tarantÅvÃÇgÃni skhaladamalalÃvaïyajaladhau prathimna÷ prÃgalbhyaæ stanajaghanamunmudrayati ca / d­ÓorlolÃrambhÃ÷ sphuÂamapavadante saralatÃmaho sÃraÇgÃk«yÃstaruïimani gìha÷ paricaya÷ // VjivC_2.91 // atra skhaladamalalÃvaïyajaladhau samullasadvimalasaundaryasaæbhÃrasindhau parisphuraparispandatayà plavamÃnatvena lak«yamÃïÃni pÃraprÃptimÃsÃdayituæ vyavasyantÅveti cetanapadÃrthasaæbhavisÃd­ÓyopacÃrÃttÃruïyataralataruïÅgÃtrÃïÃæ taraïamutprek«itam / utprek«ÃyÃÓcopacÃra eva bhÆyasà jÅvitatvena parisphuratÅtyutprek«Ãvasara eva vicÃrayi«yate / prathimna÷ prÃgalbhyaæ stanajaghanamunmudrayati ca (iti)-atra stanajaghanaæ kart­ prathimna÷ prÃgalbhyaæ mahattvasya prau¬himunmudrayatyunmÅlayati / yathà kaÓciccetana÷ kimapi rak«aïÅyaæ vastu mudrayitvà kamapi samayamavasthÃpya samucitopayogÃvasare svayamunmudrayatyuddhÃÂayati, tadevaæ tatkÃritvasÃmyÃt stanajaghanasyonmudraïamuparitam / tadidamuktaæ bhavati yad tadeva ÓaiÓavadaÓÃyÃæ ÓaktyÃtmanà vimÅlitasvarÆpamanavasthitamÃsÅt, tasya prathimna÷ prÃgalbhyasya prathamataratÃruïyÃvatÃrÃvasarasamucitaæ prathanaprasaraæ samarpayati / d­ÓorlolÃrambhÃ÷ sphuÂamapavadante saralatÃm (iti)---atra ÓaiÓavaprati«ÂhitÃæ spa«ÂatÃæ prakaÂamevÃpasÃrya d­ÓorvilÃsollÃsÃ÷ kamapi navayauvanasamucitaæ vibhramamadhiropayanti / yathà keciccetanÃ÷ kutracidvi«aye kamapi vyavahÃraæ samÃsÃditaprasaramapasÃrya kimapi svÃbhiprÃyÃbhimataæ parispandÃntaraæ prati«ÂhÃpayantÅti tatkÃritvasÃd­ÓyÃllÅlÃvatÅlocanavilÃsollÃsÃnÃæ saralatvÃpavadanamupacaritam / tadevaævidhenopacÃreïaitÃstistro 'pi vakratÃprakÃrÃ÷ pratipadaæ saæbhavantÅtyavasarÃntare vicÃryante / idamaparaæ kriyÃvaicitryavakratÃyÃ÷ prakÃrÃntaram--karmÃdisaæv­ti÷ / karmaprabh­tÅnÃæ kÃrakÃïÃæ saæv­ti÷ saævaraïam, prastutaucityÃnusÃreïa sÃtiÓayapratÅtaye samÃcchÃdyÃbhidhà / sà ca kriyÃvaicitryakÃritvÃt prakÃratvenÃbhidhÅyate / kÃraïe kÃryopacÃrÃd yathÃ--- netrÃntare madhuramarpayatÅva ki¤cit karïÃntike kathayatÅva kimapyapÆrvam / anta÷ samullikhati ki¤cidivÃsitÃk«yà rÃgÃlase manasi ramyapadÃrthalak«mÅ÷ // VjivC_2.92 // atra tadanubhavaikagocaratvÃdanÃkhyeyatvena kimapi sÃtiÓayaæ pratipadaæ karma saæpÃdayantya÷ kriyÃ÷ svÃtmani kamapi vakrabhÃvamudbhÃvayanti / upacÃramanoj¤atÃpyatra vidyate / yasmÃdarpaïakathanollekhanÃnyupacÃranibandhanÃnyeva cetanapadÃrthadharmatvÃt / yathà ca--- n­ttÃrambhÃdviratarabhasasti«Âha tÃvanmuhÆrtaæ yÃvanmaulau ÓlathamacalatÃæ bhÆ«aïaæ te nayÃmi / ityÃkhyÃya praïayamadhuraæ kÃntayà yojyamÃne cƬÃcandre jayati sukhina÷ ko 'pi Óarvasya garva÷ // VjivC_2.93 // atra "ko 'pi' ityanena sarvanÃmapadena tadanubhavaikagocaratvÃdavyapadeÓyatvena sÃtiÓaya÷ Óarvasya garva iti kart­saæv­ti÷ / jayati sarvotkar«eïa vartate iti kriyÃvaicitryanibandhanam / ityayaæ padapÆrvÃrdhavakrabhÃvo vyavasthita÷ / diÇmÃtramevametasya Ói«Âaæ lak«ye nirÆpyate // VjivC_2.94 // iti saægrahaÓloka÷ / tadevaæ suptiÇantayordvayorapi padapÆrvÃrdhasya prÃtipadikasya dhÃtoÓca yathÃyukti vakratÃæ vicÃryedÃnÅæ tayoreva yathÃsvamaparÃrdhasya pratyayalak«aïasya vakratÃæ vicÃrayati / tatra kriyÃvaicitryavakrÃtÃyÃ÷ samanantarasaæbhavina÷ kramasamanvitatvÃt kÃlasya vakratvaæ paryÃlocyate, kriyÃparicchedakatvÃttasya / _________________________________________________________________ aucityÃntaratamyena samayo ramaïÅyatÃm / yÃti yatra bhavatye«Ã kÃlavaicitryavakratà // Vjiv_2.26 // e«Ã prakrÃntasvarÆpà bhavatyasti kÃlavaicitryavakratà / kÃlo vaiyÃkaraïÃdiprasiddho vartamÃnÃdirlaÂprabh­tipratyayavÃcyo ya÷ padÃrthÃnÃmudayatirodhÃnavidhÃyÅ, tasya vaicitryaæ vicitrabhÃvastathÃvidhatvenopanibandhastena vakratà vakratvavicchitti÷ / kÅd­ÓÅ---yatra yasyÃæ samaya÷kÃlÃkhyo ramaïÅyatÃæ yÃti rÃmaïÅyakaæ gacchati / kena hetunÃ--aucityÃntaratamyena / prastutatvÃtprastÃvÃdhik­tasya vastuno yadaucityamucitabhÃvastasyÃntaratamyenÃntaraÇgatvena, tadatiÓayotpÃdakatvenetyartha÷ / yathà samavisamaïivvisesà samantao mandamandasaæcÃrà / airà hohinti pahà maïorahÃïaæ pi dullaÇghà // VjivC_2.95 // samavi«amanirviÓe«Ã÷ samantato mandamandasa¤cÃrÃ÷ / acirÃdbhavi«yanti panthÃno manorathÃnÃmapi durlaÇghyÃ÷ // iti chÃyà / atra vallabhÃvirahavaidhuryakÃtarÃnta÷ karaïena bhÃvina÷ samayasya saæbhÃvanÃnumÃnamahÃtmyamutprek«ya uddÅpanavibhÃvatvavibhavavilasitaæ tatparispandasaundaryasandarÓanÃsahi«ïunà kimapi bhayavisaæ«ÂhulatvamanubhÆya ÓaÇkÃkulatvena kenacidetadabhidhÅyate---yadacirÃd bhavi«yanti panthÃno manorathÃnÃmapyalaÇaghanÅyà iti bhavi«yatkÃlÃbhidhÃyÅ pratyaya÷ kÃmapi parÃrdhavakratÃæ vikÃsayati / yathà và yÃvatki¤cidapÆrvamÃrdramanasÃmÃvedayanto navÃ÷ saubhÃgyÃtiÓayasya kÃmapi daÓÃæ gantuæ vyavasyantyamÅ / bhÃvÃstÃvadananyajasya vidhura÷ ko 'pyudyamo j­mbhate paryÃpte madhuvibhrame tu kimayaæ karteti kampÃmahe // VjivC_2.96 // atra vyavasyanti j­mbhate kartà kampÃmahe ceti pratyayÃ÷ pratyekaæ pratiniyatakÃlÃbhidhÃyina÷ kÃmapi padaparÃrdhavakratÃæ prakhyÃpayanti / tathà ca--prathamatarÃvatÅrïamadhusamayasaukumÃryasamullasitasundarapadÃthrasÃrthasamunme«asamuddÅpitasahajavibhavavilasitatvena makaraketormanÃÇmÃtramÃdhavasÃmarthya samullasitÃtulaÓakte÷ sarasah­dayavidhuratÃvidhÃyÅ ko 'pi saærambha÷ samujj­mbhate / tasmÃdanenÃnumÃnena puna÷ paraæ paripo«amadhirohati / kusumÃkaravibhavavibhrame mÃninÅmÃnadalanadurlalitasamuditasahajasaukumÃryasaæpatsaæjanitasamucitajigÅ«Ãvasara÷ kimasau vidhÃsyatÅti vikalpayantastatkusumaÓaranikaranipÃtakÃtarÃnta÷ karaïÃ÷ kimapi kampÃmahe cakitacetasa÷ saæpadyÃmaha iti priyatamÃvirahavidhuracetasa÷ sarasah­dayasya kasyacidetadabhidhÃnam / evaæ kÃlavakratÃæ vicÃrya kramasamucitÃvasarÃæ kÃrakavakratÃæ vicÃrayati--- _________________________________________________________________ yatra kÃrakasÃmÃnyaæ prÃdhÃnyena nibadhyate / tattvÃdhyÃropaïÃnmukhyaguïabhÃvÃbhidhÃnata÷ // Vjiv_2.27 // paripo«ayituæ käcid bhaÇgÅbhaïitiramyatÃm / kÃrakÃïÃæ viparyÃsa÷ soktà kÃrakavakratà // Vjiv_2.28 // soktà kÃrakavakratà sà kÃrakavakratvavicchittirabhihità / kÅd­ÓÅ---yatra yasyÃæ kÃrakÃïÃæ viparyÃsa÷ sÃdhanÃnÃæ viparivartanam, gauïamukhyayoritaretaratvÃpatti÷ / katham---yat kÃrakasÃmÃnyaæ mukhyÃpek«ayà karaïÃdi tat prÃdhÃnyena nibadhyate mukhyabhÃvena prayujyate / kayà yuktyà tattvÃdhyÃropaïÃt / taditi mukhyaparÃmarÓa÷, tasya bhÃvastattvaæ tadadhyÃropaïÃt mukhyaguïabhÃvÃbhidhÃnata÷ / mukhyasya yo guïabhÃvastadabhidhÃnÃdamukhyatvenopanibandhÃdityartha÷ / kimartham---paripo«ayituæ käcid bhaÇgÅbhaïitiramyatÃm / käcidapÆrvÃæ vicchityuktiramaïÅyatÃmullÃsayitum / tadevamacetanasyÃpi cetanasabhavisvÃtantryasamarpaïÃdamukhyasya karaïÃdervà kart­tvÃdhyÃropaïÃdyatra kÃrakaviparyÃsaÓcamatkÃrakÃrÅ saæpadyate / yathà yäcÃæ dainyaparigrahapraïayinÅæ nek«vÃkava÷ Óik«itÃ÷ sevÃsaævalita÷ kadà raghukule maulau nibaddho '¤jali÷ / sarvaæ tadvihitaæ tathÃpyudadhinà naivoparodha÷ k­ta÷ pÃïi÷ saæprati me haÂhÃt kimaparaæ spra«Âuæ dhanurdhÃvati // VjivC_2.97 // atra pÃïinà dhanurgrahÅtumicchÃmÅti vaktavye pÃïe÷ karaïabhÆtasya kart­tvÃdhyÃropa÷ kÃmapi kÃrakavakratÃæ pratipadyate / yathà và stanadvandvam ityÃdau // VjivC_2.98 // yathà và ni«paryÃyaniveÓapeÓalarasairanyonyanirbhartsibhir hastÃgrairyugapannapatya daÓabhirvÃmairdh­taæ kÃrmukam / savyÃnÃæ punaraprathÅyasi vidhÃvasmin guïÃropaïe matsevÃvidu«Ãmahaæprathamikà kÃpyambare vartate // VjivC_2.99 // atra pÆrvaævadeva kart­tvÃdhyÃropanibandhanaæ kÃrakavakratvam / yathà và baddhasparddha iti // VjivC_2.100 // evaæ kÃrakavakratÃæ vicÃrya kramasamanvitÃæ saækhyÃvakratÃæ vicÃrayati, tatparicchedakatvÃt saækhyÃyÃ÷--- _________________________________________________________________ kurvanti kÃvyavaicitryavivak«ÃparatantritÃ÷ / yatra saækhyÃviparyÃsaæ tÃæ saækhyÃvakratÃæ vidu÷ // Vjiv_2.29 // yatra yasyÃæ kavaya÷ kÃvyavaicitryavivak«ÃparatantritÃ÷ svakarmavicitrabhÃvÃbhidhitsÃparavaÓÃ÷ saækhyÃviparyÃsaæ vacanaviparivartanaæ kurvanti vidadhate tÃæ saækhyÃvakratÃæ vidu÷ tadvacanavakratvaæ jÃnanti tadvida÷ / tadayamatrÃrtha÷---yadekavacane dvivacane prayoktavye vaicitryÃrthaæ vacanÃntaraæ yatra prayujyate, bhinnavacanayorvà yatra sÃmÃnÃdhikaraïyaæ vidhÅyate / yathà kapole patrÃlÅ karatalanirodhena m­dità nipÅto niÓvÃsairayamam­tah­dyo 'dhararasa÷ / muhu÷ kaïÂhe lagnastaralayati bëpa÷ stanataÂÅæ priyo manyurjÃtastava niranurodhe na tu vayam // VjivC_2.101 // atra "na tvaham' iti vaktavye, "na tu vayam' ityanantaraÇgatvapratipÃdanÃrthaæ tÃÂasthyapratÅtaye bahuvacanaæ prayuktam / yathà và vayaæ tattvÃnve«Ãnmadhukara hatÃstvaæ khalu k­tÅ // VjivC_2.102 // atrÃpi pÆrvavadeva tÃÂasthyapratÅti÷ / yathà và phullendÅvarakÃnanÃni nayane pÃïÅ sarojÃkarÃ÷ // VjivC_2.103 // atra dvivacanabahuvacanayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyalak«aïa÷ saækhyÃviparyÃsa÷ sah­dayah­dayahÃritÃmÃvahati / yathà và ÓÃstrÃïi cak«urnavam iti // VjivC_2.104 // atra pÆrvavadevaikavacanabahuvacanayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyaæ vaicitryavidhÃyi / evaæ saækhyÃvakratÃæ vicÃrya tadvi«ayatvÃt puru«ÃïÃæ kramasamarpitÃvasarÃæ puru«avakratÃæ vicÃrayati--- _________________________________________________________________ pratyaktà parabhÃvaÓca viparyÃsena yojyate / yatra vicchittaye sai«Ã j¤eyà puru«avakratà // Vjiv_2.30 // yatra yasyÃæ pratyaktà nijÃtmabhÃva÷ parabhÃvaÓca anyatvamubhyamapyetadviparyÃsena yojyate viparivartanena nibadhyate / kimartham---vicchittaye vaicitryÃya / sai«Ã varïitasvarÆpà j¤eyà j¤Ãtavyà puru«avakratà puru«avakratvavicchitti÷ / tadayamatrÃrtha÷---yadanyasminnuttame madhyame và puru«e prayoktavye vaicitryÃyÃnya÷ kadÃcit prathama÷ prayujyate / tasmÃcca puru«aikayogak«ematvÃdasmÃdÃde÷ prÃtipadikamÃtrasya ca viparyÃsa÷ paryavasyati / yathà kauÓÃmbÅæ paribhÆya na÷ k­païakairvidve«ibhi÷ svÅk­tÃæ jÃnÃmyeva tathà pramÃdaparatÃæ patyurnayadve«iïa÷ / strÅïÃæ ca priyaviprayogavidhuraæ ceta÷ sadaivÃtra me vaktuæ notsahate mana÷ paramato jÃnÃtu devÅ svayam // VjivC_2.105 // atra "jÃnÃtu devÅ svayam' iti yu«madi madhyamapuru«e prayoktavye prÃtipadikamÃtraprayogeïa vaktustadaÓakyÃnu«ÂhÃnatÃæ manyamÃnasyaudÃsÅnyapratÅti÷ / tasyÃÓca prabhutvÃt svÃtantryeïa hitÃhitavicÃrapÆrvakaæ svayameva kartavyÃrthapratipatti÷ kamapi vÃkyavakrabhÃvamÃvahati / yasmÃdetadevÃsya vÃkyasya jÅvitatvena parisphurati / evaæ puru«avakratÃæ vicÃrya puru«ÃÓrayatvÃdÃtmanepadaparasmaipadayorucitÃvasarÃæ vakratÃæ vicÃrayati / dhÃtÆnÃæ lak«aïÃnusÃreïa niyatapadÃÓraya÷ prayoga÷ pÆrvÃcÃryÃïÃm "upagraha'-ÓabdÃbhidheyatayà prasiddha÷ / tasmÃttadabhidhÃnenaiva vyavaharati--- _________________________________________________________________ padayorubhayorekamaucityÃd viniyujyate / ÓobhÃyai yatra jalpanti tÃmupagrahavakratÃm // Vjiv_2.31 // tÃmuktasvarÆpÃmupagrahavakratÃmupagrahavakratvavicchittiæ jalpanti kavaya÷ kathayanti / kÅd­ÓÅ---yatra yasyÃæ padayorubhayormadhyÃdevakamÃtmanepadaæ parasmaipadaæ và viniyujyate vinibadhyate niyamena / kasmÃtkÃraïÃt---aucityÃt / varïyamÃnasya vastuno yadaucityamucitabhÃvastasmÃt, taæ samÃÓrityetyartha÷ / kimartham---ÓobhÃyai vicchittaye / yathà tasyÃpare«vapi m­ge«u ÓarÃnmumuk«o÷ karïÃntametya bibhide nibi¬o 'pi mu«Âi÷ / trÃsÃtimÃtracaÂulai÷ smarayatsu netrai÷ prau¬hapriyÃnayanavibhramace«ÂitÃni // VjivC_2.106 // atra rÃj¤a÷ sulalitavilÃsavatÅlocanavilÃse«u smaraïagocaramavataratsu tatparÃyattacittav­tterÃÇgikaprayatnaparispandavinivartamÃno mu«Âirbibhide bhidyate sma / svayameveti karmakart­nibandhanamÃtmane padamatÅva camatkÃrakÃriïÅæ kÃmapi vÃkyavakratÃmÃvahati / evamupagrahavakratÃæ vicÃrya tadanusaæbhavinÅæ pratyayÃntaravakratÃæ vicÃrayati--- _________________________________________________________________ vihita÷ pratyayÃdanya÷ pratyaya÷ kamanÅyatÃm / yatra kÃmapi pu«ïÃti sÃnyà pratyayavakratà // Vjiv_2.32 // sÃnyà pratyayavakratà sà samÃmnÃtarÆpÃdanyÃparà kÃcit pratyayavakratvavicchitti÷ / astÅti saæbandha÷ / yatra yasyÃæ pratyaya÷ kÃmapyapÆrvÃæ kamanÅyatÃæ ramyatÃæ pu«ïÃti pu«yati / kÅd­Óa÷---pratyayÃt tiÇÃdervihita÷ padatvena vinirmito 'nya÷ kaÓciditi / yathà lÅnaæ vastuni yena sÆk«masubhagaæ tattvaæ girà k­«yate nirmÃtuæ prabhavenmanoharamidaæ vÃcaiva yo và bahi÷ / vande dvÃvapi tÃvahaæ kavivarau vandetarÃæ taæ punar- yo vij¤ÃtapariÓramo 'yamanayorbhÃrÃvatÃrak«ama÷ // VjivC_2.107 // "vandetarÃm' ityatra kÃpi pratyayavakratà kaveÓcetasi parisphurati / tataeva "puna÷'-Óabda÷ pÆrvasmÃdviÓe«ÃbhidhÃyitvena prayukta÷ / evaæ nÃmÃkhyÃtasvarÆpayo÷ padayo÷ pratyekaæ prak­tyÃdyavayavavibhÃgadvÃreïa yathÃsaæbhavaæ vakrabhÃvaæ vicÃryedÃnÅmupasarganipÃtayoravyutpannatvÃdasaæbhavadvibhaktikatvÃcca nirastÃvayavatve satyavibhaktayo÷ sÃkalyena vakratÃæ vicÃrayati--- _________________________________________________________________ rasÃdidyotanaæ yasyÃmupasarganipÃtayo÷ / vÃkyaikajÅvitatvena sÃparà padavakratà // Vjiv_2.33 // sÃparà padavakratÃ---sà samarpitasvarÆpÃparà pÆrvoktavyatiriktà padavakatvavicchitti÷ / astÅti saæbandha÷ / kÅd­ÓÅ---yasyÃæ vakratÃyÃmupasarganipÃtayorvaiyÃkaraïaprasiddhÃbhidhÃnayo÷ rasÃdidyotanaæ Ó­ÇgÃraprabh­tiprakÃÓanam / katham---vÃkyaikajÅvitatvena / vÃkyasya ÓlokÃderekajÅvitaæ vÃkyaikajÅvitaæ tasya bhÃvastattvaæ tena / tadidamuktaæ bhavati---yadvÃkyasyaikasphuritabhÃvena parisphurati yo rasÃdistatprakÃÓanenetyartha÷ / yathà vaidehÅ tu kathaæ bhavi«yati hahà hà devi dhÅrà bhava // VjivC_2.108 // atra raghupatestatkÃlajvalitoddÅpanavibhÃvasaæpatsamullÃsita÷ saæbhramo niÓcitajanitajÃnakÅvipattisaæbhÃvanastatparitrÃïakaraïotsÃhakÃraïatÃæ pratipadyamÃnastedekÃgratollikhitasÃk«ÃtkÃrastadÃkÃratayà vism­taviprakar«a÷ pratyagrarasaparispandasundaro nipÃtaparaæparÃpratipÃdyamÃnav­ttirvÃkyaikajÅvitatvena pratibhÃsamÃna÷ kÃmapi vÃkyavakratÃæ samunmÅlayati / tu-Óabdasya ca vakrabhÃva÷ pÆrvameva vyÃkhyÃta÷ / yathà và ayamekapade tayà viyoga÷ priyayà copanata÷ sudu÷saho me / navavÃridharodayÃdahobhir- bhavitavyaæ ca nirÃtapatvaramyai÷ // VjivC_2.109 // atra dvayo÷ parasparaæ sudu÷sahatvoddÅpanasÃmarthyasametayo÷ priyÃvirahavar«ÃkÃlayostulyakÃlatvapratipÃdanaparaæ "ca'-Óabdadvitayaæ samasamayasamullasitavahnidÃhadak«adak«iïavÃtavyajanasamÃnatÃæ samarthayat kÃmapi vÃkyavakratÃæ samuddÅpayati / "su' -"du÷'-ÓabdÃbhyÃæ ca priyÃvirahasyÃÓakyapratÅkÃratà pratÅyate / yathà ca muhuraÇgulisaæv­tÃdharo«Âhaæ prati«edhÃk«araviklavÃbhirÃmam / mukhamaæsavivarti pak«malÃk«yÃ÷ kathamapyunnamitaæ na cumbitaæ tu // VjivC_2.110 // atra nÃyakasya prathamÃbhilëavivaÓav­tteranubhavasm­tisamullikhitatatkÃlasamucitatadvadanendusaundaryasya pÆrvamaparicumbana skhalitasamuddÅpitapaÓcÃttÃpadaÓÃveÓa dyotanapara÷ "tu'-Óabda÷ kÃmapi vÃkyavakratÃmuttejayati / etaduttaratra pratyayavakratvamevaævidhapratyayÃntaravakrabhÃvÃntarbhÆtatvÃt p­thaktvena noktamiti svayamevotprek«aïÅyam / yathà yena ÓyÃmaæ vapuratitarÃæ kÃntimÃpatsyate te barheïeva sphuritarucinà gopave«asya vi«aïo÷ // VjivC_2.111 // atra "atitarÃm' ityatÅva camatkÃrakÃri / evamanye«Ãmapi sajÃtÅyalak«aïadvÃreïa lak«aïani«patti÷ svayamanusartavyà / tadevamiyamanekÃkÃrà vakratvavicchittiÓcaturvidhapadavi«ayà vÃvayaikadeÓajÅvitatvenÃpi parisphurantÅ sakalavÃkyavaicitryanibandhanatÃmupayÃti / vakratÃyÃ÷ prakÃrÃïÃmeko 'pi kavikarmaïa÷ / tadvidÃhlÃdakÃritvahetutÃæ pratipadyate // VjivC_2.112 // ityantaraÓloka÷ / yadyevamekasyÃpi vakratÃprakÃrasya yadevaævidho mahimÃ, tadete bahava÷ saæpatitÃ÷ santa÷ kiæ saæpÃdayantÅtyÃha--- _________________________________________________________________ parasparasya ÓobhÃyai bahava÷ patitÃ÷ kvacit / prakÃrà janayantyetÃæ citracchÃyÃmanoharÃm // Vjiv_2.34 // kvacidekasmin padamÃtre vÃkye và vakratÃprakÃrà vakratvaprabhedà bahava÷ prabhÆtÃ÷ patitÃ÷ kavipratibhÃmÃhÃtmyasamullasitÃ÷ / kimartham---parasparasya ÓobhÃyai, anyonyasya vicchittaye / etÃmeva citracchÃyÃmanoharÃmanekÃkÃrakÃntiramaïÅyÃæ vakratÃæ janayantyutpÃdayanti / yathà tarantÅva iti // VjivC_2.113 // atra kriyÃpadÃnÃæ trayÃïÃmapi pratyekaæ triprakÃraæ vaicitryaæ parisphurati---kriyÃvaicitryaæ kÃrakavaicitryaæ kÃlavaicitryaæ ca / prathimastana-jaghana-taruïimnÃæ trayÃïÃmapi v­ttivaicitryam / lÃvaïyajaladhi-pragalbhya-saralatÃ-paricaya-ÓabdÃnÃmupacÃravaicitryam / tadevamete bahavo vakratÃprakÃrà ekasmin pade vÃkye và saæpatitÃÓcitracchÃyÃmanoharÃmetÃmeva cetanacamatkÃrakÃriïÅæ vÃkyavakratÃmÃvahanti / evaæ nÃmÃkhyÃto pasarganipÃtalak«aïasya caturvidhasyÃpi padasya yathÃsaæbhavaæ vakratÃprakÃrÃn vicÃryedÃnÅæ prakaraïamupasaæh­tyÃnyadavatÃrayati--- _________________________________________________________________ vÃgvallyÃ÷ padapallavÃspadatayà yà vakratodbhÃsinÅ vicchitti÷ sarasatvasaæpaducità kÃpyujjvalà j­mbhate / tÃmÃlocya vidagdha«aÂpadagaïairvÃkyaprasÆnÃÓrayaæ sphÃrÃmodamanoharaæ madhu navotkaïÂhÃkulaæ pÅyatÃm // Vjiv_2.35 // vÃgeva vallÅ vÃïÅlatà tasyÃ÷ kÃpyalaukikÅ vicchittirj­sbhate Óobhà samallasati / katham---padapallavÃspadatayà / padÃnyeva pallavÃni suptiÇantÃnyeva patrÃïi tadÃspadatayà tadÃÓrayatvena / kÅd­ÓÅ vicchitti÷---sarasatvasaæpaducitÃ, rasavattvÃtiÓayopapannà / kiæviÓi«Âà ca---vakratayà vakrabhÃvenodbhÃsate bhrÃjate yà sà tathoktà / kÅd­ÓÅ---ujjvalÃ, chÃyÃtiÓayaramaïÅyà / tÃmevaævidhÃmÃlocya vicÃrya vidagdha«aÂpadagaïairvibudha«aÂcaraïacakrairmadhu pÅyatÃæ makaranda ÃsvÃdyatÃm / kÅd­Óam---vÃkyaprasÆnÃÓrayam / vÃkyÃnyeva padasamudÃyarÆpÃïi prasÆnÃni pu«pÃïyÃÓraya÷ sthÃnaæ yasya tattathoktam / anyacca kÅd­Óam---sphÃrÃmodamanoharam / sphÃra÷ sphÅto yo 'sÃvÃmodastaddharmaviÓe«astena manoharaæ h­dayahÃri / kathamÃsvÃdyatÃm--navotkaïÂhÃkulaæ nÆtanotkalikÃvyagram / madhukarasamÆhÃ÷ khalu vallyÃ÷ prathamollasitapallavollekhamÃlocya pratitacetasa÷samanantarodbhinnavastu sukumÃrakusumamakarandapÃnamahotsavamanubhavanti / tadvadeva sah­dayÃ÷ padÃspadaæ kÃmapi vakratÃvicchittimÃlocya navotkalikÃkalitacetaso vÃkyÃÓrayaæ kimapi vakratÃjÅvitasarvasvaæ vicÃrayantviti tÃtparyÃrtha÷ / atraikatra sarasatvaæ svasamayasaæbhavi rasÃrdratvam, anyatra Ó­ÇgÃrÃdivya¤jakatvam / vakrataikatra bÃlendusundarasaæsthÃnayuktatvam, itaratra rƬhyÃdivaicitryam / vicchittirekatra suvibhaktapatratvam, anyatra kavikauÓalakamanÅyatà / ujjvalatvamekatra parïacchÃyÃtiÓaya yuktatvam aparatra saæniveÓasaundaryasamudaya÷ / Ãmoda÷ pu«pe«usaurabham, vÃkye«u tadvidÃhlÃdakÃrità / madhu kusume«u makaranda÷, vÃkye«u sakalakÃvyakÃraïakalÃpa saæpatsamudaya iti / iti ÓrÅrÃjÃnakakuntakaviracite vakroktijÅvite kÃvyÃlaÇkÃre dvitÅya unme«a÷ / ==================================================================== vakroktijÅvitam t­tÅyonme«a÷ evaæ pÆrvasmin prakaraïe vÃkyÃvayavÃnÃæ padÃnÃæ yathÃsaæbhava vakrabhÃvaæ vicÃrayan vÃcakavakratÃvicchittiprakÃraïÃæ dikpradarÓanaæ vihitavÃn / idÃnÅæ vÃkyavakratÃvaicitryamÃsÆtrayirtu vÃcyasya varïanÅyatayà prastÃvÃdhik­tasya vastuno vakrÃtÃsvarÆpaæ nirÆpayati, padÃrthÃvabodhapÆrvakatvÃd vÃkyÃrthÃvasite÷--- _________________________________________________________________ udÃrasvaparispandasundaratvena varïanam / vastuno vakraÓabdaikagocaratvena vakratà // Vjiv_3.1 // vastuno varïanÅyatayà prastÃvitasya padÃrthasya, yadevaævidhatvena varïanaæ sà tasya vakratà vakratvavicchitti÷ / kiævidhatvenetyÃha---udÃrasvaparispandasundaratvena / udÃra÷ sotkar«a÷ sarvÃtiÓÃyÅ ya÷ svaparispanda÷ svabhÃvamahimà tasya sundaratvaæ saukumÃryÃtiÓayastena, atyantaramaïÅyasvÃbhÃvikadharmayuktatvena / varïanaæ pratipÃdanam / katham---vakraÓabdaikagocaratvena / vakro yo 'sau nÃnÃvidhavakratÃviÓi«Âa÷ Óabda÷ kaÓcideva vÃcakaviÓe«o vivak«itÃrthasamarpaïa samarthastasyaivaikasya kevalasya gocaratvena pratipÃdyatayà vi«ayatvena / vÃcyatveneti noktam, vyaÇgyatvenÃpi pratipÃdanasaæbhavÃt / tadidamuktaæ bhavati---yadevaævidhe bhÃvasvabhÃvasausumÃryavarïanaprastÃve bhÆyasÃæ na vÃcyÃlaÇkÃrÃïÃmupamÃdÅnÃmupayogayogyatà saæbhavati, svabhÃvasaukumÃryÃtiÓayamlÃnatÃprasaÇgÃt / nanu ca sai«Ã sah­dayÃhlÃdakÃriïÅ svabhÃvoktiralaÇkÃratayà samÃmnÃt, tasmÃt kiæ tadda«aïadurvyasanaprayÃsena ? yataste«Ãæ sÃmÃnyavastudharmamÃtramalaÇkÃryam, sÃtiÓayasvabhÃvasaundaryaparipo«aïamalaÇkÃra÷ pratibhÃsate / tena svabhÃvokteralaÇkÃratvameva yuktiyuktamiti ye manyante tÃn prati samÃdhÅyate---tadetannÃticaturastram / yasmÃdagatikagatinyÃyena kÃvyakaraïaæ na yathÃkatha¤cidanu«ÂheyatÃmarhati, tadvidÃhlÃdakÃrikÃvyalak«aïaprastÃvÃt / ki¤ca---anutk­«Âadharmayuktasya varïanÅyasyÃlaÇkaraïamapyasamucitabhittibhÃgollikhitÃlekhyavanna ÓobhÃtiÓayakÃritÃmÃvahati / yasmÃdatyantaramaïÅyasvÃbhÃvikadharmayuktaævarïanÅyavastu parigrahaïÅyam / tathÃvidhasya tasya yathÃyogamaucityÃnusÃreïa rÆpakÃdyalaÇkÃrayojanayà bhavitavyam / etÃvÃæstu viÓe«o yat svÃbhÃvikasaukumÃryaprÃdhÃnyena vivak«itasya na bhÆyasà rÆpakÃdyalaÇkÃraupakÃrÃya kalpate, vastusvabhÃvasaukumÃryasya rasÃdiparipo«aïasya và samÃcchÃdanaprasaÇgÃt / tathà caitasmin vi«aye sarvÃkÃramalaÇkÃryaæ vilÃsavatÅva snÃnasamaya-virahavrataparigraha-suratÃvasÃnÃdau nÃtyantamalaÇkaraïasahatÃæ pratipadyate, svÃbhÃvikasaukumÃryasyaiva rasikah­dayÃhlÃdakÃritvÃt / yathà tÃæ prÃÇmukhÅæ tatra niveÓya tanvÅæ k«aïaæ vyalambanta puro ni«aïïÃ÷ / bhÆtÃrthaÓobhÃhriyamÃïanetrÃ÷ prasÃdhane saænihite 'pi nÃrya÷ // VjivC_3.1 // atra tathÃvidhasvabhÃvikasaukumÃryamanohara÷ ÓobhÃtiÓaya÷ kave÷ pratipÃdayitumabhipreta÷ / asyà alaÇkaraïakalÃpakalanaæ sahajacchÃyÃtirodhÃnaÓaÇkÃspadatvena saæbhÃvitam / yasmÃt svÃbhÃvikasaukumÃryaprÃdhÃnyena varïyamÃnasyodÃrasvaparispandamahimna÷ sahajacchÃyÃtirodhÃnavidhÃyi pratÅtyantarÃpek«amalaÇkaraïakalpanaæ nopakÃritÃæ pratipadyate / viÓe«atastu---rasaparipo«apeÓalÃyÃ÷ pratÅtervibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃryaucityavyatirekeïa prakÃrÃntareïa pratipatti÷ prastutaÓobhÃparihÃrakÃritÃmÃvahati / tathà ca prathamatarataruïÅtÃruïyÃvatÃraprabh­taya÷ padÃrthÃ÷ sukumÃravasantÃdisamayasamunme«aparipo«aparisamÃptiprabh­tayaÓca svapratipÃdakavÃkyavakratÃvyatirekeïa bhÆyasà na kasyacidalaÇkaraïÃntarasya kavibhiralaÇkaraïÅyatÃmupanÅyamÃnÃ÷ parid­Óyante / yathà smitaæ ki¤cinmugdhaæ taralamadhuro d­«Âivibhava÷ parispando vÃcÃmabhinavavilÃsoktisarasa÷ / gatÃnÃmÃrambha÷ kisalayitalÅlÃparimala÷ sp­ÓantyÃstÃruïyaæ kimiva hi na ramyaæ m­gad­Óa÷ // VjivC_3.2 // yathà và avyutpannamanobhavà madhurimasparÓollasanmÃnasà bhinnÃnta÷ karaïaæ d­Óau mukulayantyÃghrÃtabhÆtodbhramÃ÷ / rÃgecchÃæ na samÃpayanti manasa÷ khedaæ vinaivÃlasà v­ttÃntaæ na vidanti yÃnti ca vaÓaæ kanyà manojanmana÷ // VjivC_3.3 // yathà ca dormÆlÃvadhi iti // VjivC_3.4 // yathà và garbhagranthi«u vÅrudhÃæ sumanaso madhye 'Çkuraæ pallavà vächÃmÃtraparigraha÷ pikavadhÆkaïÂhodare pa¤cama÷ / kiæ ca trÅïi jaganti ji«ïu divasairdvitrairmanojanmano devasyÃpi cirojjhitaæ yadi bhavedabhyÃsavaÓyaæ dhanu÷ // VjivC_3.5 // yathà và haæsÃnÃæ ninade«u iti // VjivC_3.6 // yathà ca sajjehi surahimÃso ïa dÃva appei juaijaïalakkhasahe / ahiïaasahaÃramuhe ïavapallavapattale aïaÇgassa sare // VjivC_3.7 // sajjayati surabhimÃso na tÃvadarpayati yuvatijanalak«yasahÃn / abhÅnavasahakÃramukhÃn navapallavapatralÃnanaÇgasya ÓarÃn // iti chÃyà // evaævidhavi«aye svÃbhÃvikasaukumÃryaprÃdhÃnyena varïyamÃnasya vastunastadÃcchÃdanabhayÃdeva na bhÆyasà tatkavibhiralaÇkaraïamupanibadhyate / yadi và kadÃcidupanibadhyate tattadeva svÃbhÃvikaæ saukumÃryaæ sutarÃæ samunmÅlayitum, na punaralaÇkÃravaicitryopapattaye / yathà dhautäjane ca nayane sphaÂikÃcchakÃntir- gaï¬asthalÅ vigatak­trimarÃgamo«Âham / aÇgÃni dantiÓiÓudantavinirmalÃni kiæ yanna sundaramabhuttaruïÅjanasya // VjivC_3.8 // atra "dantiÓiÓudantavinirmalÃni" ityupamayà svÃbhÃvikameva saundaryamunmÅlitam / yathà và akaÂhoravÃraïavadhÆdantÃÇkuraspardhina÷iti // VjivC_3.9 // etadevÃtÅva yuktayuktam / yasmÃnmahÃkavÅnÃæ prastutaucityÃnurodhena kadÃcit svÃbhÃvikameva saundaryamaikarÃjyena vij­mbhayitumabhipretaæ bhavati, kadÃcid vividhÃracanÃvaicitryuktamiti / atra pÆrvasmin pak«e, rÆpakÃderalaÇkÃraïakalÃpasya nÃtyÃd­tatvam / aparasmin puna÷ sa evasutarÃæ samujj­mbhate / tasmÃdanena nyÃyena sarvÃtiÓÃyina÷ svÃbhÃvikasaundaryalak«aïasya padÃrthaparispandasyÃlaÇkÃryatvameva yuktiyuktatÃmÃlambate, na punaralaÇkÃraïatvam / sÃtiÓayatvaÓÆnyadharmayuktasya vastuno vibhÆ«itasyÃpi piÓÃcÃderiva tadvidÃhlÃdakÃritvavirahÃdanupÃdeyatvamevetyalamatiprasaÇgena / yadi và prastutaucityamÃhÃtmyÃnmukyatayà bhÃvasvabhÃva÷ sÃtiÓayatvena varïyamÃna÷ svamahimnà bhÆ«aïÃntarÃsahi«ïu÷ svayameva ÓobhÃtiÓayaÓÃlitvÃdalaÇkÃryo 'pyalaÇkaraïamityabhidhÅyate tadayamÃsmÃkÅnaeva pak«a÷ / tadatiriktav­tteralaÇkÃrÃntarasya tiraskÃratÃtparyeïÃbhidhÃnÃnnÃtra vayaæ vivadÃmahe / evame«aiva varïyamÃnasya vastuno vakratetyutÃnyà kÃcidastÅtyÃha-- _________________________________________________________________ aparà sahajÃhÃryakavikauÓalaÓÃlinÅ / nirmitirnÆtanollekhalokÃtikrÃntagocarà // Vjiv_3.2 // aparà dvitÅyà varïyamÃnav­tte÷ padÃrthasya nirmiti÷ s­«Âi÷ / vakrateti saæbandha÷ / kÅd­ÓÅ---sahajÃhÃryakavikauÓalaÓÃlinÅ / sahajaæ svÃbhÃvikamÃhÃryaæ Óik«ÃbhÃyÃsasamullÃsitaæ ca ÓaktivyutpattiparipÃkaprau¬haæ yat kavikauÓalaæ nirmÃt­naipuïaæ tena ÓÃlate ÓlÃghyate yà sà tathoktà / anyacca kÅd­ÓÅ---nÆtanollekhalokÃtikrÃntagocarà / nÆtanastatprathamo yo 'sÃvullikhyata ityullekhastatkÃlamullikhyamÃnÃtiÓaya÷, tena lokÃtikrÃnta÷ prasiddhavyÃpÃrÃtÅta÷ ko 'pi sarvÃtiÓÃyÅ gocaro vi«ayo yasyÃ÷ sà tathokteti vigraha÷ / nirmitistena rÆpeïa vihitirityartha÷ / tadidamatra tÃtparyam--- yanna varïyamÃnasvarÆpÃ÷ padÃrthÃ÷ kavibhirabhÆtÃ÷ santa÷ kriyante, kevalaæ sattÃmÃtreïaiva parisphuratÃæ te«Ãæ tathÃvidha÷ ko 'pyatiÓaya÷ purÃdhÅyate, yena kÃmapi sah­dayah­dayahÃriïÅæ ramaïÅyatÃmadhiropyante / tadidamuktam lÅnaæ vastuni // VjivC_3.10 // ityÃdi / tadevaæ sattÃmÃtreïaiva parisphurata÷ padÃrthasya ko 'pyalaukika÷ ÓobhÃtiÓayavidhÃyÅ vicchittiviÓe«o 'bhidhÅyate, yena nÆtanacchÃyÃmano hÃriïà vÃstavasthititirodhÃnapravaïena nijÃvabhÃsodbhÃsitasvarÆpeïa tatkÃlollikhita iva varïanÅyapadÃrthaparispandamahimà pratibhÃsate, yena vidhÃt­vyapadeÓapÃtratÃæ pratipadyante kavaya÷ / tadidamuktam apÃre kÃvyasaæsÃre kavireva prajÃpati÷ / yathÃsmai rocate viÓvaæ tathedaæ parivartate // VjivC_3.11 // sai«Ã sahajÃryabhedabhinnà varïanÅyasya vastuno dviprakÃrà vakratà / tadevamÃhÃryà yeyaæ sà prastutavicchittividhÃpyalaÇkÃravyatirekeïa nÃnyà kÃcidupapadyate / tasmÃd bahuvidhatatprakÃraprabhedadvÃreïÃtyantavitatavyavahÃrÃ÷ parid­Óyante / yathà asyÃ÷ sargavidhau prajapatirabhÆccandro nu kÃntadyuti÷ Ó­ÇgÃraikarasa÷ svayaæ nu madano mÃso nu pu«pÃkara÷ / vedÃbhyÃsaja¬a÷ kathaæ nu vi«ayavyÃv­ttakautÆhalo nirmÃtuæ prabhavenmanoharamidaæ rÆpaæ purÃïo muni÷ // VjivC_3.12 // atra kÃntÃyÃ÷ kimapi kÃntimattvamasamavilÃsasaæpadÃæ padaæ ca rasavattvamasÃmÃnyasau«Âhavaæ ca saukumÃryaæ pratipÃdayituæ pratyekaæ tatparispandaprÃdhÃnyasamucitasaæbhÃvanÃnumÃnamÃhÃtmyÃt p­thak p­thagapÆrvameva nirmÃïamutprek«itam / tathà ca kÃraïatritayasyÃpyetasya sarve«Ãæ viÓe«aïÃnÃæ svayam iti saæbadhyamÃnametadeva sutarÃæ samuddÅpayati / ya÷ kila svayameva kÃntadyutistasya saujanyasamucitÃdarocakitvÃt kÃntikatkÃryakaraïakauÓalamevopapannam / yaÓca svayameva Ó­ÇgÃraikarasastasya rasikatvÃde rasavadvastuvidhÃnavaidagdhyamaucityaæ bhajate / yaÓca svayameva pu«pÃkarastasyÃbhijÃtyÃdeva tathÃvidha÷ sukumÃra eva sarga÷ samucita÷ / tathà cottarÃrdhe vyatirekamukhena trayasyÃpyetasya kÃntimattvÃderviÓe«aïairanyathÃnupapattirupapÃdità / yasmÃd vedÃbhyÃsaja¬atvÃt kÃntimadvastuvidhÃnÃnabhij¤atvam, vi«ayavyÃv­ttakautukatvÃd rasavatpadÃrthe vihitavaimukhyam, purÃïatvÃt saukumÃryasarasabhÃvaviracanavairasyaæ prajÃpate÷ pratÅyate / tadevamutprek«Ãlak«aïo 'yamalaÇkÃra÷ kavinà varïanÅyasya vastuna÷ kamapyalaukikollekhavilak«aïamatiÓayamÃdhÃtuma nibaddha÷ / sa ca svabhÃvasaundaryamahimnà svayameva tatsahÃyasaæpadà mahÃrghamahanÅyatÃmÅhamÃna÷ sandehasaæsargamaÇgÅkarotÅti tenopab­æhita÷ / tasmÃllokottaranirmÃt­nirmitatvaæ nÃma nÆtana÷ ko 'pyatiÓaya÷ padÃrthasya varïayamÃnav­tternÃyikÃsvarÆpasaundaryalak«aïasyÃtra nirmita÷ kavinÃ, yena tadeva tatprathamamutpÃditamiva pratibhÃti / yatrÃpyutpÃdyaæ vastu prabandhÃrthavadapÆrvatayà vÃkyÃrthastatkÃlamullikhyate kavibhi÷, tasmin svasattÃsamanvayena svayameva parisphuratÃæ padÃrthÃnÃæ tathÃvidhaparasparÃnvayalak«aïasaæbandhopanibandhanaæ nÃma navÅnamatiÓayamÃtrameva nirmitivi«ayatÃæ nÅyate, na puna÷ svarÆpam / yathà kastvaæ bho divi mÃliko 'hamiha kiæ pu«pÃrthamabhyÃgata÷ kiæ tenÃstu mahÃn krayo yadi mahaccitraæ tadÃkarïyatÃm / saægrÃme«valabhÃbhidhÃnan­patau divyÃÇganÃbhai÷ straja÷ projjhantÅbhiravidyamÃnakusumaæ yasmÃtk­taæ nandanam // VjivC_3.13 // tadevaævidhe vi«aye varïanÅyavastuviÓi«ÂÃtiÓayavidhÃyÅ vibhÆ«aïavinyÃso vidheyatÃæ pratipadyate / tathà ca---prak­tamidamudÃharaïamalaÇkaraïakalpanaæ vinà samyaÇ na katha¤cidapi vÃkyÃrthasaÇgati bhajate / yasmÃt pratyak«ÃdipramÃïopapattiniÓcayÃbhÃvÃt svÃbhÃvikaæ vastu dharmitayà vyavasthÃpanaæna sahate, tasmÃdvidagdhakavipratibhollikhitÃlaÇkaraïagocaratvenaiva sah­dayah­dayÃhlÃdamÃdadhÃti / tathà ca, du÷sahasamarasamayasamucitaÓauryÃtiÓayaÓlÃghayà prastutanaranÃthavi«aye vallabhalÃbharabhasollasitasurasundarÅsamÆhasamarpyamÃïamandÃrÃdikusumadÃmasahastrasaæbhÃvanÃnumÃnanandanodyÃnapÃdapaprasÆnasam­ddhipradhvaæsabhÃvasiddhi÷ sutprek«ità / yasmÃdutprek«Ãvi«ayaæ vastu kavayastadiveti tadeveti và dvividhamupanabadhnantÅtyeta (tta)llak«aïÃvasara eva vicÃrayi«yÃma÷ / tadevamiyamutprek«Ã pÆrvÃrdhavihitÃprastutapraÓaæsopanibandhabandhurà prak­tapÃrthivapratÃpÃtiÓayaparipo«apravaïatayà sutarÃæ samudbhÃsamÃnà tadvidÃvarjanaæ janayatÅti sÃtiÓayatvam / utprek«ÃtiÓayÃnvità // VjivC_3.14 // ityetasyÃ÷, svalak«aïÃnupraveÓa ityatiÓayokteÓca kÃlaÇkÃro 'nayà vinà // VjivC_3.15 // iti sakalÃlaÇkaraïÃnugrÃhakatvam / tasmÃt p­thagatiÓayoktireveyaæ mukhyatayetyucyamÃne 'pi na ki¤cidatiricyate / kavipratibhotprek«itatvena cÃtyantamasaæbhÃvyamapyupanibadhyamÃnamanayaiva yuktyà sama¤jasatÃæ gÃhate, na tapuna÷ svatantryeïa / yadvà kÃraïato lokÃtikrÃntagocaratvena vacasa÷ saiveyamityastu, tathÃpi prastutÃtiÓayavidhÃnavyatirekeïa na ki¤cidapÆrvamatrÃsti / tadevamabhidhÃnasya pÆrvamabhidheyasya ceha vakratÃmabhidhÃyedÃnÅæ vÃkyasya vakratvamabhidhÃtumupakramate--- _________________________________________________________________ mÃrgasthavakraÓabdÃrthaguïÃlaÇkÃrasaæpada÷ / anyadvÃkyasya vakratvaæ tathÃbhihitijÅvitam // Vjiv_3.3 // manoj¤aphalakollekhavarïacchÃyÃÓriya÷ p­thak / citrasyeva manohÃri kartu÷ kimapi kauÓalam // Vjiv_3.4 // anyadvÃkyasya vakratvam---vÃkyasya parasparÃnvitav­tte÷ padasamudÃyasyÃnyadapÆrvaæ vyatiriktameva vakratvaæ vakrabhÃva÷ / bhavatÅti saæbandha÷, kriyÃntarÃbhÃvÃt / kuta÷---mÃrgasthavakraÓabdÃrthaguïÃlaÇkÃrasaæpada÷ / mÃrgÃ÷ sukumÃrÃdayastatrasthÃ÷ kecideva vakrÃ÷ prasiddhavyavahÃravyatirekiïo ye ÓabdÃrthaguïÃlaÇkÃrÃste«Ãæ saæpat kÃpyupaÓobhà tasyÃ÷ p­thagbhÆtaæ kimapi vakratvÃntarameva / kÅd­Óam---tathÃbhihitajÅvitam / tathà tena prakÃreïa kenÃpyavyapadeÓyena yÃbihiti÷ kÃpyapÆrvaivÃbhidhà saiva jÅvitaæ sarvasvaæ yasya tattathoktam / kisvarÆpamityÃha---kartu÷ kimapi kauÓalam / karturvidhÃtu÷ kimapyalaukikaæ yatkauÓalaæ naipuïaæ tadeva vÃkyasya vakratvamityartha÷ / katha¤cid citrasyeva, Ãlekhyasya yathÃ, manohÃri h­dayara¤jakaæ prak­topakaraïavyatireki kartureva kauÓalaæ kimapi p­thagbhÆtaæ vyatiriktam / kuta ityÃha---manoj¤aphalakollekhavarïacchÃyÃÓriya÷ / manoj¤Ã÷ kÃÓcideva h­dayahÃriïyo yÃ÷ phalakollekhavarïacchÃyÃstÃsÃæ ÓrÅrupasobhà tasyÃ÷ / p­thagrÆpaæ kimapi tattvÃntaramevetyartha÷ / phalakamÃlekhyÃdhÃrabhÆtà bhitti÷, ullekhaÓcitrasÆtrapramÃïopapannaæ rekhÃvinyasanamÃtram, varïà ra¤jakadravyaviÓe«Ã÷, chÃyà kÃnti÷ / tadidamatra tÃtparyam---yathà citrasya kimapi phalakÃdyupakaraïakalÃpavyatireki sakalaprak­tapadÃrthajÅvitÃyamÃnaæ citrakarakauÓalaæ p­thakatvena mukhyatayodbhÃsate, tathaiva vÃkyasya mÃrgÃdiprak­tapadÃrthasÃrthavyatireki kavikauÓalalak«aïaæ kimapi sah­dayah­dayasaævedyaæ sakalaprastutapadÃrthasphuritabhÆtaæ vakratvamujj­mbate / tathà ca, bhÃvasvabhÃvasaukumÃryavarïane Ó­ÇgÃrÃdirasasvarÆpasamunmÅlane và vividhavibhÆ«aïavinyÃsavicchittiviracane ca ya÷ para÷ paripo«ÃtiÓayastadvidÃhlÃdakÃritÃyÃ÷ kÃraïam / padavÃkyaikadeÓav­ttirvà ya÷ kaÓcidvakratÃprakÃrastasya kavikauÓalameva nibandhanatayà vyavati«Âhate / yasmÃdÃkalpÃnÃmeva tÃvanmÃtrasvarÆpaniyatani«Âhatayà vyavasthitÃnÃæ rasasvabhÃvÃlaÇkaraïavakratÃprakÃrÃïÃæ navanavollekhavilak«aïaæ cetanacamatkÃrakÃri kimapi svarÆpÃntarametasmÃdeva samujj­mbhate / yenedamabhidhÅyate--- ÃsaæsÃraæ kaipuÇgavehiæ pa¬idiahagahiasÃro vi / ajjavi abhinnamuddo vva jaai vÃÃæ paripphando // VjivC_3.16 // ÃsaæsÃraæ kavipuÇgavai÷ pratidivasag­hÅtasÃro 'pi / adyÃpyabhinnamudra iva jayati vÃcÃæ parispanda÷ // iti chÃyà / atra sargÃrambhÃt prabh­ti kavipradhÃnai÷ prÃtisvikapratibhÃparispandamÃhÃtmyÃt pratidivasag­hÅtasarvasvo 'pyadyÃpi navanavapratibhÃsÃnantyavij­mbhaïÃdanuddhÃÂitaprÃya iva yo vÃkyaparispanda÷ sa jayati sarvotkar«eïa vartate ityevamasmin susaÇgate 'pi vÃkyÃrthe kavikauÓalasya vilasitaæ kimapyalaukikameva parisphurati / yasmÃt svÃbhimÃnadhvaniprÃdhÃnyena tenaitadabhihitam yathÃ---ÃsaæsÃraæ kavipuÇgavai÷ pratidivasaæ g­hÅtasÃro 'pyadyÃpyabhinnamudra ivÃyam / evamaparij¤Ãtatattvatayà na kenacita kimapyetasmÃd g­hÅtamiti matpratibhoddhÃÂitaparamÃrthasyedÃnÅmeva mudrÃbandhodbhedo bhavi«yatÅti lokottarasvaparispandasÃphalyÃpattervÃkyaparispando jayatÅtisaæbandha÷ / yadyapi rasasvabhÃvÃlaÇkÃrÃïÃæ sarve«Ãæ kavikauÓalameva jÅvitam, tathÃpyalaÇkÃrasya viÓe«atastadanugrahaæ vinà varïanÃvi«ayavastuno bhÆ«aïÃbhidhÃyitvenÃbhimatasya svarÆpamÃtreïa parisphurato yathÃrthatvena nibadhyamÃnasya tadvidÃhlÃdanidhÃnÃnupapattermanÃÇmÃtramapi na vaicitryamutprek«Ãmahe, pracurapravÃhapatitetarapadÃrthasÃmÃnyena pratibhÃsanÃt / yathà dÆrvÃkÃï¬amiva ÓyÃmà tanvÅ ÓyÃmÃlatà yathà // VjivC_3.17 // iti ca nÆtanollekhamanohÃriïa÷ puretasya lokottaravinyasanavicchittiviÓe«itaÓobhÃtiÓayasya kimapi tadvidÃhlÃdakÃritvamudbhidyate / yathà asyÃ÷ sargavidhau // VjivC_3.18 // iti / yathà kiæ tÃruïyataro÷ // VjivC_3.19 // iti / tadevaæ p­thagbhÃvenÃpi bhavato 'sya kavikauÓalÃyattav­ttitvalak«aïavÃkyavakratÃntarbhÃva eva yuktiyuktatÃmavagÃhate / tadidamuktam vÃkyasya vakrabhÃvo 'nyo bhidyate ya÷ sahastradhà / yatrÃlaÇkÃravargo 'sau sarvo 'pyantarbhavi«yati // VjivC_3.20 // svabhÃvodÃharaïaæ yathà te«Ãæ gopavadhÆvilÃsasuh­dÃæ rÃdhÃraha÷ sÃk«iïÃæ k«emaæ bhadra kalindaÓailatanayÃtÅre latÃveÓmÃnÃm / vicchinne smaratalpakalpanam­ducchedopayoge 'dhunà te jÃne jaraÂhÅbhavanti vigalannÅlatvi«a÷ pallavÃ÷ // VjivC_3.21 // atra yadyapi sah­dayasaævedyaæ vastusaæbhavi svabhÃvamÃtrameva varïitam, tathÃpyanuttÃnatayà vyavasthitasyÃsya viralavidagdhah­dayaikagocaraæ kimapi nÆtanollekhamanohÃri padÃrthÃntarlonav­tti sÆk«masubhagaæ tÃd­k svarÆpamunmÅlitaæ yena vÃkyavakratÃtmana÷ kavikauÓalasya kÃcideva këÂhÃdhirƬhirupapadyate / yasmÃttadvyatiriktav­ttirarthÃtiÓayo na kaÓcillabhyate / rasodÃharaïaæ yathà loko yÃd­ÓamÃha sÃhasadhanaæ taæ k«atriyÃputrakaæ syÃtsatyena sa tÃd­geva na bhavedvÃrtà visaævÃdinÅ / ekÃæ kÃmapi kÃlavipru«amamÅ Óauryo«makaï¬Ævyaya- vyagrÃ÷ syuÓciravism­tÃmaracamƬimbÃhavà bÃhava÷ // VjivC_3.22 // atrotsÃhÃbhidhÃna÷ sthÃyibhÃva÷ samucitÃlambanavibhÃvalak«aïavi«ayasaundaryÃtiÓayaÓlÃghÃÓraddhÃlutayà vijigÅ«orvaidagdhyabhaÇgÅbhaïitavaicitryeïa parÃæ paripo«apadavÅmadhiropita÷ san rasatÃæ nÅyamÃna÷ kimapi vÃkyavakrabhÃvasvabhÃvaæ kavikauÓalamÃvedayati / anye«Ãæ pÆrvaprakaraïodÃharaïÃnÃæ pratyekantathÃbhihitijÅvitalak«aïaæ vÃkyavakratvaæ svayameva sah­dayairvicÃraïÅyam / vakratÃyÃ÷ prakÃrÃïÃmaucityaguïaÓÃlinÃm / etaduttejanÃyÃlaæ svaspandamahatÃmapi // VjivC_3.23 // rasasvabhÃvÃlaÇkÃrà ÃsaæsÃramapi sthitÃ÷ / anena navatÃæ yÃnti tadvidÃhlÃdadÃyinÅm // VjivC_3.24 // ityantaraÓlokau / evamabhidhÃnÃbhideyÃbhidhÃlak«aïasya kÃvyopayoginastritayasya svarÆpamullikhya varïanÅyasya vastuno vi«ayavibhÃgaæ vidadhÃti--- _________________________________________________________________ bhÃvÃnÃmaparimlÃnasvabhÃvaucityasundaram / cetanÃnÃæ ja¬ÃnÃæ ca svarÆpaæ dvividhaæ sm­tam // Vjiv_3.5 // bhÃvÃnÃæ varïyamÃnav­ttÅnÃæ svarÆpaæ parispanda÷ / kÅd­Óam---dvividham / dve vidhe prakÃrau yasya tattathoktam / sm­taæ sÆribhirÃmnÃtam / ke«Ãæ bhÃvÃnÃm---cetanÃnÃæ ja¬ÃnÃæ ca / cetanÃnÃæ saævidvatÃæ prÃïinÃmiti yÃvat; ja¬ÃnÃæ tadvyatirekiïÃæ prÃïacaitanyaÓÆnyÃnÃm / etadeva ca dharmidvaividhyaæ dharmadvaividhyasya nibandhanam / kÅd­ksvarÆpaæ---aparimlÃnasvabhÃvaucityasundaram / aparimlÃna÷ pratyagraparipo«apeÓalo ya÷ svabhÃva÷ pÃramÃrthiko dharmastasya yadaucityamucitabhÃva÷ prastÃvopayogyado«adu«Âatva tena sundaraæ sukumÃraæ tadvidÃhlÃdakamityartha÷ / etadeva dvaividhyaæ vibhajya vicÃrayati--- _________________________________________________________________ tatra pÆrvaæ prakÃrÃbhyÃæ dvÃbhyÃmeva vibhidyate / surÃdisiæhaprabh­tiprÃdhÃnyetarayogata÷ // Vjiv_3.6 // tatra dvayo÷ svarÆpayormadhyÃt pÆrvaæ yatprathamaæ cetanapadÃrthasaæbandhi tad dvÃbhyÃmeva rÃÓyantarÃbhÃvÃt prakÃrÃbhyÃæ vibhidyate bhedamÃsÃdayati, dvividhameva saæpadyate / kasmÃt---surÃdisiæhaprabh­tiprÃdhÃnyetarayogata÷ / surÃdaya÷ tridaÓaprabh­tayo ye cetanÃ÷ surÃsurasiddhavidyÃdharagandarvanaraprabh­taya÷, ye cÃnye siæhaprabh­taya÷ kesaripramukhÃste«Ãæ yatprÃdhÃnyaæ mukhyatvamitaradaprÃdhÃnyaæ ca tÃbhyÃæ yathÃsaækhyena pratyekaæ yo yoga÷ saæbandhastasmÃt kÃraïÃt / tadevaæ surÃdÅnÃæ mukhyacetanÃnÃæ svarÆpamekaæ kavÅnÃæ varïanÃspadam / siæhÃdÅnÃmamukhyacetanÃnÃæ paÓum­gapak«isarÅs­pÃïÃæ svarÆpaæ dvitÅyamityetadeva viÓe«eïonmÅlayati--- _________________________________________________________________ m­khyamakli«ÂaratyÃdiparipo«amanoharam / svajÃtyucitahevÃkasamullekhojjvaæ param // Vjiv_3.7 // mukhyaæ yatpradhÃnaæ cetanasurÃsurÃdisaæbandhi svarÆpaæ tadevaævidhaæ sat kavÅnÃæ varïanÃspadaæ bhavati svavyÃpÃragocaratÃæ pratipadyate / kÅd­Óam---akli«ÂaratyÃdiparipo«amanoharam / akli«Âa÷ kadarthanÃvirahita÷ pratyagratÃmanoharo yo ratyÃdi÷ sthÃyibhÃvastasya paripo«a÷ Ó­ÇgÃraprabh­tirasatvÃpÃdanam, "sthÃyyeva tu raso bhavedi' ti nyÃyÃt / tena manoharaæ h­dayahÃri / atrodÃharaïÃni vipralambhaÓ­ÇgÃre caturthe 'Çke vikramorvaÓyÃmunmattasya purÆravasa÷ pralapitÃni / yathà ti«ÂhetkopavaÓÃtprabhÃvapihità dÅrghaæ na sà kupyati svargÃyotpatità bhavenmayi punarbhÃvÃrdramasyà mana÷ / tÃæ hartuæ vibudhadvi«o 'pi na ca me ÓaktÃ÷ purovartinoæ sà cÃtyantamagocaraæ nayanayoryÃteti ko 'yaæ vidhi÷ // VjivC_3.25 // atra rÃj¤o vallabhÃvirahavaidhuryadaÓÃveÓavivaÓav­ttestadasaæprÃptinimittamanadhi gacchata÷ prathamatarameva svÃbhÃvikasaukumÃryasaæbhÃvyamÃnamanantarocitavicÃrÃpasÃryamÃïopapatti kimapi tÃtkÃlikavikalpollikhyamÃnamanavalokanakÃraïamutprek«amÃïasya tadÃsÃdanasamanvayÃsaæbhavÃnnairÃÓyaniÓcayavimƬhamÃnasatayà rasa÷ parÃæ paripo«apadavÅmadhairopita÷ / tathà caitadeva vÃkyÃntarairuddÅpitaæ yathà padbhyÃæ sp­ÓedvasumatÅæ yadi sà sugÃtrÅ meghÃbhiv­«ÂasikatÃsu vanasthalÅ«u / paÓcÃnnatà gurunitambatayà tato 'syà d­Óyeta cÃrupadapaÇktiralaktakÃÇkà // VjivC_3.26 // atra padbhyÃæ vasumatÅæ kadÃcit sp­ÓedityÃÓaæsayà tatprÃpti÷ saæbhÃvyeta / yasmÃjjaladharasalilasekasukumÃrasikatÃsu vanasthalÅ«u gurunitambatayà tasyÃ÷ paÓcÃnnatatvena nitarÃæ mudritasaæsthÃnà rÃgoparaktatayà ramaïÅyav­ttiÓcaraïavinyÃsaparaæparà d­Óyeta, tasmÃnnairÃÓyaniÓcitirevasutarÃæ samujj­mbhitÃ, yà taduttaravÃkyonmattavilapitÃnÃæ nimittatÃmabhajat / karuïarasodÃharaïÃni tÃpasavatsarÃje dvitÅye 'Çke vatsarÃjasya paridevitÃni / yathà dhÃrÃveÓma vilokya dÅnavadano bhrÃntvà ca lÅlÃg­hÃ- nniÓvasyÃyatamÃÓu kesaralatÃvÅthÅ«u k­tvà d­Óa÷ / kiæ me pÃrÓvamupai«i putraka k­tai÷ kiæ cÃÂubhi÷ krÆrayà mÃtrà tvaæ parivarjita÷ saha mayà yÃntyÃtidÅrghÃæ bhuvam // VjivC_3.27 // atra rasaparipo«anibandhanavibhÃvÃdisaæpatsamudaya÷ kavinà sutarÃæ samujj­mbhita÷ / tathà cÃsyaiva vÃkyasyÃvatÃrakaæ vidhÆ«akavÃkyamevaævidhaæ prayuktam--- pamÃdo eso kkhu devÅe puttakidako dariïapodo attabhavantaæ aïusaradi // VjivC_3.28 // pramÃda÷ ! e«a khalu devyÃ÷ putrak­tako hariïapoto 'trabhavantamanusarati // iti chÃyà / etena karuïarasoddÅpanavibhÃvatà hariïapotakadhÃrÃg­haprabh­tÅnÃæ sutarÃæ samutpadyate / tathà ca "ayamapara÷ k«ate k«ÃrÃvak«epa÷" iti rumaïvadvacanÃnantarametatparatvenaiva vÃkyÃntaramupanibaddham, yathà karïÃntasthitapadmarÃgakalikÃæ bhÆya÷ samÃkar«atà ca¤cvà dìimabÅjamityabhihatà pÃdena gaï¬asthalÅ / yenÃsau tava tasya narmasuh­da÷ khedÃnmuhu÷ krandato ni÷ÓaÇkaæna Óukasya kiæ prativaco devi tvayà dÅyate // VjivC_3.29 // atra Óukasyaivaævidhadurlalitayuktatvaæ vÃllabhyapratipÃdanaparatvenopÃttam / "asau' iti kapolasthÃlyÃ÷ svÃnubhavasvadamÃnasaukumÃryotkar«aparÃmarÓa÷ / evaævidhoddÅpanavibhÃvaikajÅvitatvena karuïarasa÷ këÂhÃdhirƬhiramaïÅyatÃmanÅyata / evaæ vipralambhaÓ­ÇgÃrakaruïayo÷ saukumÃryÃdudÃharaïapradarÓanaæ vihitam / rasÃntarÃïÃmapi svayamevotprek«aïÅyam / evaæ dvitÅyamapradhÃnacetanasihÃdisaæbandhi yatsvarÆpaæ taditthaæ kavÅnÃæ varïanÃspadaæ saæpadyate / kÅd­Óam---svajÃtyucitadevÃkasamullekhojjvalam / svà pratyekamÃtmÅyà sÃmÃnyalak«aïavastusvarÆpà yà jÃtistasyÃ÷ samucito yo hevÃka÷ svabhÃvÃnusÃrÅ parispandastasya samullekha÷samyagullekhanaæ vÃstavena rÆpeïopanibandhastenojjvalaæ bhrÃji«ïu, tadvidÃhlÃdakÃrÅti yÃvat / yathà kadÃcidetena ca pÃriyÃtra- guhÃg­he mÅlitalocanena / vyatyastahastadvitayopavi«Âa- daæ«ÂrÃÇkuräcaccibukaæ prasuptam // VjivC_3.30 // atra giriguhÃgehÃntare nidrÃmanubhavata÷ kaisariïa÷ svajÃtisamucitaæ sthÃnakamullikhitam / yathà và grÅvÃbhaÇgÃbhirÃmaæ muhuranupatati syandane dattad­«Âi÷ paÓcÃrdhena pravi«Âa÷ ÓarapatanabhayÃd bhÆyasà pÆrvakÃyam / darbhairardhÃvalŬhai÷ Óramaviv­tamukhabhraæÓibhi÷ kÅrïavartmà paÓyodagraplutatvÃdviyati bahutaraæstokamurvyÃæ prayÃti // VjivC_3.31 // etadeva prakÃrÃntareïonmÅlayati--- _________________________________________________________________ rasoddÅpanasÃmarthyavinibandhanabandhuram / cetanÃnÃmamukhyÃnÃæ ja¬ÃnÃæ cÃpi bhÆyasà // Vjiv_3.8 // cetanÃnÃæ prÃïinÃmamukhyÃnÃmapradhÃnabhÆtÃnÃæ yatsvarÆpaæ tadevaævidhaæ sat, varïanÅyatÃæ pratipadyate prastutÃÇgatayopayujyamÃnam / kÅd­ÓamrasoddÅpanasÃmarthyavinibandhanabandhuram / rasÃ÷ Ó­ÇgÃrÃdayaste«ÃmuddÅpanamullÃsanaæ paripo«astasmin sÃmarthyaæ Óaktistayà vinibandhanaæniveÓastena bandhuraæ h­dayahÃri / yathà cÆtÃÇkurÃsvÃdaka«ÃyakaïÂha÷ puæskokilo yanmadhuraæ cukÆja / manasvinÅmÃnavighÃtadak«aæ tadeva jÃtaæ vacanaæ smarasya // VjivC_3.32 // ja¬ÃnÃæ cÃpi bhÆyasÃ---ja¬ÃnÃmacetanÃnÃæ salilatarukusumasamayaprabh­tÅnÃmevaævidhaæ svarÆpaæ rasoddÅpanasÃmarthyavinibandhanabandhuraæ varïanÅyatÃmavagÃhate / yathà idamasulabhavastuprÃrthanÃdurnivÃraæ prathamamapi mano me pa¤cabÃïa÷ k«iïoti / kimuta malayavÃtonmÆlitÃpÃï¬upatrai- rupavanasahakÃrairdarÓite«vaÇkure«u // VjivC_3.33 // yathà vÃ--- udbhedÃbhimukhÃÇkurÃ÷ kuravakÃ÷ ÓaivÃlajÃlÃkula-prÃntaæ bhÃnti sarÃæsi phenapaÂalai÷ sÅmantitÃ÷ sindhava÷ / ki¤cÃsmin samaye k­ÓÃÇgi vilasatkandarpakodaï¬ika-krŬÃbhäji bhavanti santatalatÃkÅrïÃnyaraïyÃnyapi // VjivC_3.34 // evaæ svÃbhÃvikasundaraparispandanibandhanaæ padÃrthasvarÆpamabhidhÃya tadevopasaæharati-- _________________________________________________________________ ÓarÅramidamarthasya rÃmaïÅyakanirbharam / upÃdeyatayà j¤eyaæ kavÅnÃæ varïanÃspadam // Vjiv_3.9 // arthasya varïanÅyasya vastuna÷ ÓarÅramidam upÃdeyatayà j¤eyaæ grÃhyatvena boddhavyam / kÅd­Óaæ sat --- rÃmaïÅyakanirbharam, saundaryaparipÆrïam,aupahatyarahitatvena tadvidÃvarjakamiti yÃvat / kavÅnÃmetadeva yasmÃdvarïanÃspadamabhidhÃvyÃparÃgocaram / evaævidhasyÃsya svarÆpaÓobhÃtiÓayabhrÃji«ïorvibhÆ«aïÃnyupaÓobhÃntaramÃrabhante / etadeva prakÃrÃntareïa vicÃrayati--- _________________________________________________________________ dharmÃdisÃdhanopÃyaparispandanibandhanam / vyavahÃrocitaæ cÃnyallabhate varïanÅyatÃm // Vjiv_3.10 // vyavahÃrocitaæ cÃnyat / aparaæ padÃrthÃnÃæ cetanÃcetanÃnÃæ svarÆpamevaævidhaæ varïanÅyatÃæ labhate kavivyÃpÃravi«ayatÃæ pratipadyate / kÅd­Óam---vyavahÃrocitam, lokav­ttayogyam / kÅd­Óaæ sat---dharmÃdisÃdhanopÃyaparispandanibadhanam / dharmÃdeÓcaturvargasya sÃdhane saæpÃdane upÃyabhÆto ya÷ parispanda÷ svavilasitaæ tadeva nibandhanaæ yasya tattathoktam / tadidamuktaæ bhavati---yat kÃvye varïyamÃnav­ttaya÷ pradhÃnacetanaprabh­taya÷ sarve padÃrthÃÓcaturvargasÃdhanopÃyaparispandaprÃdhÃnyena varïanÅyÃ÷, ye 'pyapradhÃnacetanasvarÆpÃ÷ padÃrthÃste 'pi dharmÃrthÃdyupÃyabhÆtasvavilÃsaprÃdhÃnyena kavÅnÃæ varïanÅyatÃmavataranti / tathà ca rÃj¤Ãæ ÓÆdrakaprabh­tÅnÃæ mantriïÃæ ca ÓukanÃsamukhyÃnÃæ caturvargÃnu«ÂhÃnopadeÓaparatvenaiva caritÃni varïyante / apradhÃnacetanÃnÃæ hastihariïaprabh­tÅnÃæ saægramam­gayÃdyaÇgatayà parispandasundaraæ svarÆpaæ lak«ye varïyamÃnatayà parid­Óyate / tasmÃdeva ca tathÃvidhasvarÆpollekhaprÃdhÃnyena kÃvyakÃvyopakaraïakavÅnÃæ citracitropakaraïacitrakarai÷ sÃmyaæ prathamameva pratipÃditam / tadevaævidhaæ svabhÃvaprÃdhÃnye rasaprÃdhÃnyena ca dviprakÃraæ sahajasaukumÃryasarasaæ svarÆpaæ varïanÃvi«ayavastuna÷ ÓarÅramevÃlaÇkÃryatÃmevÃrhati, na punaralaÇkÃraïatvam / tatra svÃbhÃvikaæ padÃrthasvarÆpamalaÇkaraïaæ yathà na bhavati tathà prathamameva pratipÃditam / idÃnÅæ rasÃtmana÷ prÃdhÃnacetanaparispandavarïyamÃnav­tteralaÇkÃrakÃrÃntarÃbhimatÃmalaÇkÃratÃæ nirÃkaroti--- _________________________________________________________________ alaÇkÃro na rasavat parasyÃpratibhÃsanÃt / svarÆpÃdatiraktasya ÓabdÃrthÃsaÇgaterapi // Vjiv_3.11 // alaÇkÃro na rasavat / rasavaditi yo 'yamutpÃditapratÅtirnÃmÃlaÇkÃrastasya vibhÆ«aïatvaæ nopapadyate ityartha÷ / kasmÃt kÃraïÃt---svarÆpÃdatiriktasya parasyÃpratibhÃsanÃt / varïyamÃnasya vastuno yat svarÆpamÃtmÅya÷ parispandastasmÃdatiriktasyÃbhyadhikasya parasya anyasya apratibhÃsanÃdanavabodhanÃt / tadidamatra tÃtparyam---yat sarve«Ãmeva satkavivÃkyÃnÃmidamalaÇkÃryamidamalaÇkaraïam ityapoddhÃravihito viviktabhÃva÷ sarvasya yasya kasyacit pramÃtuÓcetasi parisphurati / rasavadalaÇkÃravadityasmin vÃkye punaravahitacetaso 'pi na ki¤cidetadeva budhyÃmahe / tathà ca---yadi Ó­ÇgÃrÃdireva prÃdhÃnyena varïyamÃno 'laÇkÃrya÷ tatastadanyena kenacidalaÇkaraïena bhavitavyam / yadi và tatsvarÆpameva tadvidÃhlÃdanibandhanatvÃdalaÇkaraïamityucyate tathÃpi tadvyatiriktamanyadalaÇkÃryatayà prakÃÓanÅyam / tadevaævidho na kaÓcidapi vivekaÓcirantanÃlaÇkÃrakÃrÃbhimate rasavadalaÇkÃralak«aïodÃharaïamÃrge manÃgapi vibhÃvyate / tathà ca rasavaddarÓitaspa«ÂaÓ­ÇgÃrÃdi // VjivC_3.35 // iti rasavallak«aïam / atra darÓitÃ÷ sp­«ÂÃ÷ spa«Âaæ và ӭÇgÃrÃdayo yatreti vyÃkhyÃne kÃvyavyatirikto na kaÓcidanya÷ samÃsÃrthabhÆta÷ saælak«yate / yo 'sÃvalaÇkÃra÷ kÃvyameveti cet tadapi na suspa«Âasau«Âhavam / yasmÃt kÃvyaikadeÓayo÷ ÓabdÃrthayo÷ p­thak p­thagalaÇkÃrÃ÷ santÅtyupakramyedÃnÅæ kÃvyamevÃlaÇkaraïamityupakramopasaæhÃravai«amyadu«ÂatvamÃyÃti / yadi vÃdarÓitÃ÷ spa«Âaæ Ó­ÇgÃrÃdayo yeneti samÃsa÷, tathÃpi vaktavyameva---ko 'sÃviti / pratipÃdanavaicitryameveti cet, tadapi na samyak samarthanÃrham / yasmÃt pratipÃdyamÃnÃdanyedeva tadupaÓobhÃnibandhanaæ pratipÃdanavaicitryam, na puna÷ pratipÃdyamÃnameva / spa«Âatayà darÓitaæ rasÃnÃæ pratipÃdanavaicitryaæ yadyabhidhÅyate, tadapi na supratÅpÃdanam / spa«Âatayà darÓane Ó­ÇgÃrÃdÅnÃæ svarÆpaparini«pattireva paryavasyati / ki¤ca rasavata÷ kÃvyasyÃlaÇkÃra iti tathÃvidhasya satastasyÃsÃviti na ki¤cidanena tasyÃbhidheyaæ syÃt / athavà tenaivÃlaÇkÃreïa rasavattvaæ tasyÃdhÅyate, tadevaæ tarhyasau na rasavato 'laÇkÃra÷ pratyuta rasavÃnalaÇkÃra ityÃyÃti, tanmÃhÃtmyÃt kÃvyamapi rasavat saæpadyate / yadi và tenaivÃhitarasasambandhasya rasavata÷ kÃvyasyÃlaÇkÃra iti tatpaÓcÃdrasavalaÇkÃravyavadeÓamÃsÃdayati---yathÃgni«ÂomayÃjyasya putro bhavitetyucyate, tadapi na supratibaddhasamÃdhÃnam / yasmÃd "agni«ÂomayÃji'-Óabda÷ prathamaæ bhÆtalak«aïe vi«ayÃntare ni«pratipak«atayà samÃsÃditaprasiddhi÷ paÓcÃd bhavi«yati vÃkyÃrthasabandhalak«aïayogyatayà tamanubhavituæ Óaknoti / na punaratraivaæ prayujyate / yasmÃdrasavata÷ kÃvyasyÃlaÇkÃra iti tatsaæj¤andhitayaivÃsya svarÆpabdhireva / tatsaæbandhinibandhanaæ ca kÃvyasya rasavattvamityevamitaretarÃÓrayalak«aïado«a÷ kenÃpasÃryate / yadi và raso vidyate yasyÃsau tadvÃnalaÇkÃra evÃstu ityabhidhÅyate, tathÃpyalaÇkÃra÷ kÃvyaæ và nÃnyat t­tÅyaæ ki¤cidatrÃsti / tatpak«advitayamapi pratyuktam / udÃharaïaæ lak«aïaikayogak«ematvÃt p­thaÇ na vikalpyate / m­teti pretya saÇgantuæ yayà me maraïaæ sm­tam / saivÃvantÅ mayà labdhà kathamatraiva janmani // VjivC_3.36 // atra ratiparipo«alak«aïavarïanÅyaÓarÅrabhÆtÃyÃÓcittav­tteratiriktamanyadvibhaktaæ vastu na ki¤cidvibhÃvyate / tasmÃdalaÇkÃryataiva yuktimatÅ / yadapi kaiÓcit svaÓabdasthÃyisaæcÃrivibhÃvÃbhinayÃspadam // VjivC_3.37 // ityanena pÆrvameva lak«aïaæ viÓe«itam, tatra svaÓabdÃspadatvaæ rasÃnÃmaparigatapÆrvamasmÃkam / tatasta eva rasasarvasvasamÃhitacetasastatparamÃrthavido vidvÃæsa evaæ pra«ÂavyÃ÷---kiæ svaÓabdÃspadatvaæ rasÃnÃmuta rasavata iti / tatra pÆrvasmin pak«e---rasyantaiti rasÃste svaÓabdÃspadÃste«u ti«Âhanta÷ Ó­ÇgÃrÃdi«u vartamÃnÃ÷ santastajj¤airÃsvÃdyante / tadidamuktaæ bhavati---yat svaÓabdairabhidhÅyamÃnÃ÷ ÓrutipathamavatarantaÓcetanÃnÃæ carvaïacamatkÃraæ kurvantÅtyanena nyÃyena gh­tapÆraprabhÆtaya÷ padÃrthÃ÷ svaÓabdairabhidhÅyamÃnÃstadÃsvÃdasaæpadaæ saæpÃdayantÅtyevaæ sarvasya kasyacidupayogasukhÃrthinastairudÃracaritairayatnenaiva tadabhidhÃnamÃtrÃdeva trailokyarÃjyasaæpatsaukhyasam­ddhi÷ pratipÃdyetaiti namastebhya÷ / rasavatastadÃspadatvaæ nopapadyate, rasasyaiva svavÃcyasyÃpi tadÃspadatvÃbhÃvÃt, kimutÃnyasyeti / tadalaÇkÃratvaæ ca prathamameva prati«iddham / Ói«Âaæ sthÃyyÃdi pÆrvalak«aïaæ vyÃkhyÃtameveti na puna÷ paryÃlocyate / yadapi rasabadrasasaæÓrayÃt // VjivC_3.38 // iti kaiÓcillak«aïamakÃri tadapi na samyak samÃdheyatÃmadhiti«Âhati / tathà hi---rasa÷ saæÓrayo yasyÃsau rasasaæÓraya÷, tasmÃt kÃraïÃdayaæ rasavadalaÇkÃra÷ saæpadyate / tathÃpi vaktavyameva---ko 'sau rasavyatiriktav­tti÷ anyapadÃrtha÷? kÃvyameveti cet tadapi pÆrvameva pratyuktam, tasyasvÃtmanikriyÃvirodhÃdalaÇkÃratvÃnupapatte÷ / athavà rasasya saæÓrayo rasena saæÓriyate yastasmÃd / rasasaæÓrayÃditi / tathÃpi ko 'sÃviti vyatiriktatvena vaktavyatÃmevà (yÃti) / udÃharaïajÃtamapyasya lak«aïasya pÆrveïa samÃnayogak«emaprÃyamiti (na) p­thak paryÃlocyate / rasapeÓalam // VjivC_3.39 // iti pÃÂhe na ki¤cidatrÃtiricyate / atha (vastusvabhÃvarasÃdi-) pratipÃdakavÃkyopÃrƬhapadÃrthasÃrthasvarÆpamalaÇkÃryaæ rasasvarÆpÃnupraveÓena vigalitasvaparispandÃnÃæ dravyÃïÃm iva kathamalaÇkaraïaæ bhavatÅtyetadapi cintyameva / ki¤ca tathÃbhyupagame 'pi pradhÃnaguïabhÃvaviparyÃsa÷ paryavasyatÅti na ki¤cidetat / atraiva (dÆ«aïÃntaramu) pakramate---ÓabdÃrthÃsaÇgaterapi / ÓabdÃrthÃsaÇgaterapi / ÓabdÃrthayorabhidhÃnÃbhidheyayorasamanvayÃcca rasavadalaÇkÃropapattirnÃsti / atra ca raso vidyate (ti«Âha) ti yasyeti matuppratyaye vihite tasyÃlaÇkÃra iti «a«ÂhisamÃsa÷ kriyate, rasavÃæÓcÃsÃvalaÇkÃraÓceti viÓe«aïasamÃso và / tatra pÆrvasmin pak«e---rasavyatiriktaæ kimanyat padÃrthÃntaraæ vidyate yasyÃsÃvalaÇkÃra÷ / kÃvyameveti cet, tatrÃpi tadvyatirikta÷ ko 'sau padÃrtho yatra rasavadalaÇkÃravyapadeÓa÷ sÃvakÃÓatÃæ pratipadyate ? viÓe«Ãtirikta÷ padÃrtho na kaÓcit parid­Óyate yastadvÃnalaÇkÃra iti vyavasthitimÃsÃdayati / tadevamuktalak«aïe mÃrge rasavadalaÇkÃrasya ÓabdÃrthasaÇgatirna kÃcidasti / yadi và nidarÓanÃntaravi«ayatayà samÃsadvitaye 'pi ÓabdÃrthasaÇgatiyojanà vidhÅyate, yathà tanvÅ meghajalÃrdrapallavatayà dhautÃdharevÃÓrubhi÷ ÓÆnyevÃbharaïai÷ svakÃlavirahÃd viÓrÃntapu«podgamà / cintÃmaunamivÃsthità madhuk­tÃæ Óabdairvinà lak«yate caï¬Å mÃmavadhÆya pÃdapatitaæ jÃtÃnutÃpeva sà // VjivC_3.40 // yathà và taraÇgabhrÆbhaÇgà (k«ubhita) vihagaÓreïiraÓanà vikar«antÅ phenaæ vasanamiva saærambhaÓithilam / yathÃviddhaæ yÃti skhalitamabhisaædhÃya bahuÓo nadÅbhÃveneyaæ dhruvamasahanà sà pariïatà // VjivC_3.41 // atra rasavattvamalaÇkÃraÓca prakaÂaæ pratibhÃsete / tasmÃnna katha¤cidapi tadvivekasya duravadhÃnatà / tena rasavato 'laÇkÃra iti «a«ÂhÅsamÃsapak«e ÓabdÃrthayorna ki¤cidasaÇgatatvam, rasaparipo«aparatvÃdalaÇkÃrasya tannibandhanameva rasavattvam / rasavÃæÓcÃsÃvalaÇkÃraÓceti viÓe«aïasamÃsapak«e 'pi na ki¤cidasaÇgatvam / tathà caitayorudÃharaïayorlatÃyÃ÷ saritaÓcoddÅpanavibhÃvatvena vallabhÃbhÃvitÃnta÷ karaïatayà nÃyakasya tanmayatvena (niÓcetana?) meva padÃrthajÃtaæ sakalamavalokayata÷ tatsÃmyasamÃropaïaæ taddharmÃdhyÃropaïaæ cetyupamÃrÆpakakÃvyÃlaÇkÃrayojanaæ vinà na kenacit prakÃreïa ghaÂate, tallak«aïavÃkyatvÃt / satyametat, kintu "alaÇkÃra'-ÓabdÃbhidhÃnaæ vinà viÓe«aïasamà (sapa) k«e kevalasya rasavÃniti (asya) prayoga÷ prÃpnoti / rasavÃnalaÇkÃra iti cet pratÅtirabhyupagamyate, tadapi yukti (yuktatÃæ nÃrhati), rÆpakÃderabhÃvÃt / rasavato 'laÇkÃra iti «a«ÂhÅsamÃsapak«o 'pi na suspa«Âasamanvaya÷ / sarvasya kasyacit kÃvyasya rasavattvameva / yasmÃtsÃtiÓayatvanibandhanaæ tathÃvidhaæ tadvidÃhlÃdakÃri kÃvyaæ karaïÅyamiti tasyÃlaÇkÃra ityÃÓrite sarve«Ãmeva ca rÆpakÃdÅnÃæ rasavadalaÇkÃratvameva nyÃyopapannatÃæ pratipadyate / alaÇkÃrasya ca yasyakasyacitsarvasya rasavattvÃd viÓe«aïasamÃsapak«e 'pye«aiva vÃrttà / kŤca tadabhyupagame 'pi pratyekamutskhalitalak«aïÃnÃæ prak­taparipo«aparatayà labdhÃtmanÃmalaÇkÃraïÃæ prÃtisvikalak«aïÃbhihitÃtiÓayavyatiriktamanena na ki¤cidÃdhikyamÃdhÅyate / tasmÃttattalla(k«aïa) karaïavaiyarthyamaprativÃritaprasarameva parÃpatati / na caivaævidhavi«aye rasavadalaÇkÃravyavahÃrasyÃvakÃÓa÷, tajj¤aistathÃnavagamÃt, alaÇkÃrÃntarÃïÃæ ca mukhyatayà vyavasthÃnÃt / athavà cetanapadÃrthagocaratayà rasavadalaÇkÃrasya, niÓcetanavastuvi«ayatvena copamÃdÅnÃæ vi«ayavibhÃgo vyavasthÃpyate, tadapi na vidvajjanÃvarjanaæ vidadhÃti / yasmÃdacetanÃnÃmapi rasoddÅpanasÃmarthyasamucitasatkavisamullikhitasaukumÃryasarasÃtvÃdupamÃdÅnÃæ praviralavi«ayatà nirvi«ayatvaæ và syÃditi Ó­ÇgarÃdirasanisyandasundarasya satkavipravÃhasya ca nÅrasatvaæ prasajyata iti pratipÃditameva pÆrvasÆribhi÷ / yadi và vaicitryÃntaramanohÃritayà rasavadalaÇkÃra÷ pratipÃdyate, yathÃbhiyuktataraustairevÃbhyadhÃyi--- pradhÃne 'nyatra vÃkyÃrthe yatrÃÇgaæ tu rasÃdaya÷ / kÃvye tasminnalaÇkÃro rasÃdiriti me mati÷ // VjivC_3.42 // iti / yatrÃnyo vÃkyÃrtha÷ prÃdhÃnyÃdalaÇkÃryatayà vyavasthitastasmin tadaÇgatayà vinabadhyamÃna÷ Ó­ÇgÃrÃdiralaÇkÃratÃæ pratipadyate / yasmÃd guïa÷ pradhÃnaæ bhÃvÃbhivyaktipÆrvamevaævidhavi«aye vibhÆ«ayati, tasmÃd bhÆ«aïavivekavyaktirujj­mbhate, yathà k«ipto hastÃvalagna÷ prasabhamabhihato 'pyÃdadÃnoæ'ÓukÃntaæ g­hïan keÓe«vapÃstaÓcaraïanipatito nek«ita÷ saæbhrameïa / ÃliÇgan yo 'vadhÆtastripurayuvatibhi÷ sÃstranetrotpalÃbhi÷ kÃmÅvÃrdrÃparÃdha÷ sa dahatu duritaæ ÓÃmbhavo va÷ ÓarÃgni÷ // VjivC_3.43 // atra sÃstranetrotpalÃdiÓabdagmyavaiklavyasya ÓÃmbhavaÓarÃgnidahyamÃnÃsurasundarÅïÃæ, tripuraripuprabhÃvaprakhyÃpanaparasya prayojakatvena karuïo rasa÷ aÇga, na punarÅr«yÃvipralambhaÓ­ÇgÃra÷, tasyÃnanubhÆyamÃnatvÃt / tadayamatra paramÃrtha÷---kavipratibhÃparipo«itaprakar«agamyamÃna-karuïarasopab­æhita-saundaryadhÃrÃdhirƬho bhagavatprabhÃvÃtiÓaya÷ kÃmapi sah­dayah­dayahÃritÃæ pratipadyate / na ca ÓabdavÃcyatvaæ nÃma samÃnaæ kÃmiÓarÃgnitejaso÷ saæbhavatÅti tÃvataiva tayostathÃvidhaviruddhadharmÃdhyÃsÃdivaruddhasvabhÃvacoraikyaæ katha¤cidapi vyavasthÃpayituæ pÃryate, parameÓvaraprayatnenÃpi svabÃvasyÃnyathÃkartumaÓakyatvÃt / na ca tathÃvidhaÓabdÃvÃcyatÃmÃtrÃdevaæ tadvidÃæ tadanubhavapratÅtirasti÷ gu¬akhaï¬ÃdiÓabdÃbhidhÃnÃdapi prÅtivi«ÃdÃdestadÃsvÃdaprasaÇgÃt / tadanubhavapratÅtau satyÃæ rasadvayasamÃveÓado«o 'pyanivÃryatÃmÃcarati / rasadvayasamÃveÓÃdo«o 'pyatra guïapradhÃnabhÃvasya pra(yojaka iti vaktuæ na pÃryate) / yadi và bhagavatprabhÃvasya mukhyatve dvayorapyetayoraÇgatvÃd bhÆ«aïatvamityucyate tadapi (na) sama¤jasam / yasmÃt karuïasya vÃstavatvÃdeka eva syÃt nirmÆlatvÃdeva tayorbhÃvÃbhÃvayoriva na katha¤cidapi sÃmyopapattirityalamanucitacarvaïacÃturyacÃpalena / yadi và nidarÓane 'sminnanÃÓvasanta÷ samÃmnÃtalak«aïodÃharaïasaÇgatiæ samyak samÅhamÃnÃ÷ savimar«aïà udÃharaïÃntaraæ rasavadalaÇkÃrasya vyÃcak«ate, yathà kiæ hÃsyena na me prayÃsyasi puna÷ prÃptaÓcirÃddarÓanaæ keyaæ ni«karuïa pravÃsarucità kenÃsi dÆrÅk­ta÷ / svapnÃnte«viti te vadan priyatamavyÃsaktakaïÂhagraho buddhvà roditi riktabÃhuvalayastÃraæ ripustrÅjana÷ // VjivC_3.44 // "atra bhavadvinihatavallabho vairivilÃsinÅsamÆha÷ ÓokÃveÓÃda(Óara)ïa÷ karuïarasakëÂhÃdhirƬhivihitamevaæ vidhavaiÓasamanubhavatÅ"ti tÃtparye sa eva prÃdhÃnyena vÃkyÃrtha÷, tadaÇgatayà vinibadhyamÃna÷ karuïa÷ / pravÃsavipralambhaÓ­ÇgÃraparatvamatra na paramÃrtha÷ / parasparÃnvitapadÃrthasÃrthasamarpyamÃïav­ttirguïabhÃvenÃvabhÃsanÃdalaæÇkaraïamityucyate / tasya ca nirvi«ayatvÃbhÃvÃd rasÃlambanavibhÃvÃdisvakÃraïasÃmagrÅvirahavihità lak«aïÃnupapattirna saæbhavati / rasadvayasamÃveÓadu«Âatvamapi dÆramapÃstameva / dvayorapi vÃstavasvarÆpasya vidyamÃnatvÃttadanubhavapratÅtau satyÃæ nÃtmavirodha÷ spardhitvÃbhÃvÃt / tena tadapi tadvidÃhlÃdavidhÃnasÃmarthyasundaram, karuïarasasya niÓcÃyakapramÃïÃbhÃvÃt / pravÃsavipralambhasya svakÃraïabhÆtavÃkyopÃrƬhÃlambanavibhÃvÃdisamarpyamÃïatvaæ svapnÃntasamaye, prabodhÃvasare ca tathÃvidhatvaæ yuktyà saæbhavatastasya karuïasyetyubhayamupapannamiti prathamatarameva kathamasau samudbhavatÅti caitadapi na sama¤jasaprÃyam / yasmÃccÃÂuvi«ayamahÃpuru«apratÃpÃkrÃnticakitacetasÃmitastata÷ svavairiïÃæ tatpreyasÅnÃæ ca palÃyanairapi p­thagavasthÃnaæ na yuktiprayuktatÃmativartate / karuïarasasya satyapi niÓcaye, tasyaiva tathÃvidhaparipo«adaÓÃdhÃrÃdhirƬherekÃgratÃstimitamÃnasasya tathÃbhyastavyasanÃdhivÃsitacetasà sucirÃtsamÃsÃditasvapnasamÃgama÷ pÆrvÃnubhÆtav­ttÃntusamucitasamÃrabdhakÃntasaælÃpa÷ kathamapi saæprabuddha÷ prabodhasamanantarasamullasitapÆrvÃparÃnusaædhÃnavihitaprastutavastuvisaævÃdavidÃritÃnta÷ karaïo bhavadvairivilÃsinÅsÃrtho roditÅti karuïasyaiva paripo«apadavÅsamadhiroha÷ tathÃvidhavyabhicÃryaucityacÃrutvaæ tatsvarÆpÃnupraveÓoveti kuta÷ pravÃsavipralambhasya p­thagvyÃpÃre rasagandho 'pi ? yadi và preyasa÷ prÃdhÃnye tadaÇgatvÃt karuïarasasyÃlaÇkaraïatvamityabhidhÅyate tadapi na niravadyam / yasmÃd dvayorapyetayorudÃharaïayormukhyabhÆto vÃkyÃrtha÷ karuïÃtmanaiva vivartamÃnav­ttirupanibaddha÷ / paryÃyoktÃnyÃpadeÓanyÃyena vÃcyatÃvyatiriktayo÷ pratÅyamÃnatayÃ, na karuïasya rasatvÃd vyaÇgyasya sato vÃcyatvamupapannam / nÃpi guïÅbhÆtavyaÇgyasya vi«aya÷, vya(Çgyasya prÃdhÃnyena ka)ruïÃtmanaiva pratibhÃsanÃt / na ca dvayorapi vyaÇgyatvam, aÇgÃÇgibhÃvasyÃnupapatte÷ / etacca yathÃsaæbhavamasmÃbhirvikalpitam, na punasta(nnyÃyamatra prayojakamityalaæ vi) stareïa / ki¤ca "kÃvye tasminnalaÇkÃro rasÃdi÷' iti rasa evÃlaÇkÃra÷ kevala÷ na tu rasavaditi matutpratyayasya jÅvitam na ki¤cidabhihitaæ syÃt / evaæ sadi ÓabdÃrthasaÇgaterabhÃvÃdanavasthaiva ti«ÂhatÅtyetadapi na ki¤cit / evamalaÇkÃratÃæ rasavata÷ pratyÃkhyÃya varïyamÃnÃrthaÓarÅratvÃt tadekayogak«emasya preyasa÷ saæprati (tÃæ) và (rayati):---na "preyastadviruddha÷ syÃdapreya÷' iti--- _________________________________________________________________ na preyastadviruddha÷ syÃdapreyo('sÃvalaÇk­ti÷) / alaÇkÃrÃntare syÃtÃmanyatrÃdarÓanÃdapi // Vjiv_3.12 // yaÓcirantanairalaÇkÃra÷ samÃmnÃta÷ tasya na tadbhavÃ÷ saæbhavati / yasmÃt kaiÓcit"preya÷ priyatarÃkhyÃna"miti lak«aïaæ preyasa÷ samÃkhyÃtam / kaiÓcittasyodÃharaïamÃtrameva lak«aïaæ manyamÃnaistu(tÃ) vadeva pradarÓitam / yathà preyo g­hÃgataæ k­«ïamavÃdÅdviduro yathà / kÃlenai«Ã bhavetprÅtistavaivÃgamanÃt puna÷ // VjivC_3.45 // iti / pÆrve«Ãæ caitadevodÃharaïamabhimatam / tathà ca tairuktam--- adya yà mama govinda jÃtà tvayi g­hÃgate // VjivC_3.46 // iti / tadeva na k«odak«amatÃmarhati / tathà ca kÃlene (tyÃdino)cyate (yat) tadeva varïyamÃnavi«ayatayà vastuna÷ svarÆpaæ, tadevÃlaÇkaraïamityalaÇkÃryaæ na ki¤cidavaÓi«yate / tasyaivobhayamalaÇkÃryatvamalaÇkaraïatvaæ cetyayuktiyuktam / ekakriyÃvi«ayaæ yugapadekasyaiva vastuna÷ karmakaraïatvaæ nopapadyate / yadi d­Óyante tathÃvidhÃni vÃkyÃni ye«Ãmubhayamapi saæbhavati--- ÃtmÃnamÃtmanà vetsi s­jasyÃtmÃnamÃtmanà / Ãtmanà k­tinà ca tvamÃtmanyeva pralÅyase // VjivC_3.47 // ityabhidhÅyate, tadapi ni÷samanvayaprÃyameva / yasmÃdatra vÃstave 'pyabhede kÃlpanikamupacÃrasattÃnibandhanaæ vibhÃgamÃÓritya tadvyavahÃra÷ pravartate / kiæ ca viÓvamayatvÃt parameÓvarasya parameÓvaramayatvÃdvà viÓvasya, pÃramÃrthike 'pyabhede mÃhÃtmyapratipÃdanÃrthaæ prÃtisvikaparispandavicitrÃæ jagatprapa¤caracanÃæ prati sakalapramÃt­tÃmasya saævedyamÃno bhedÃvabodha÷ sphuÂÃvakÃÓatÃæ na kadÃcidapyatikrÃmati / tasmÃdatra parameÓvarasyaiva rÆpasya kasyacittadÃpyamÃnatvÃt vedanÃde÷ kriyÃyÃ÷ karmatvaæ kasyacitsÃdhakatamatvÃt karaïatvamiti na ki¤cidasaægatam / udÃharaïepunarapoddhÃrabuddhiparikalpanayÃpi na katha¤cidapi vibhÃgo vibhÃvyate / tasmÃt "svarÆpÃdatiriktasya parasyÃpratibhÃsanÃt" iti dÆ«aïatrÃpi saæbandhanÅyam / avibhÃgapak«e ca tadevÃlaÇkÃryaæ tadevÃlaÇkaraïamiti preyaso rasavataÓca svÃtmani kriyÃvirodhÃt "Ãtmaiva nÃtmana÷ skandhaæ kvacidapyadhirohati" iti sthitameva / atha dÆ«aïÃntaraæ dadÃti tadviruddha÷ syÃditi / (anena nyÃyena varïyamÃnatvÃttadviruddhasya preyasa÷ pratipak«o 'pi apreya÷ prasÃdÃdhik­ta÷ ;tasmÃdalaÇkÃro bhavet) / tathÃpi ko do«a÷ syÃditi cettadapi na samyak, taireva tathÃnabhyupagamÃt / anyacca laiÇkikamalaÇkÃryÃlaÇkaraïavyavahÃraæ paryÃlocya tathÃvidhatvasÃmÃnyamÃtraæ samÃÓritya pÆrvasÆraya÷ kÃvye pravartitatadvyavahÃrÃ÷ saæv­ttÃ÷ / loke tribhuvanÃntaravartipadÃrthajÃtamanantaæ siddhavidyÃdharÃdyalaÇkÃryam, alaÇkaraïÃni kaÂakakeyÆrÃdÅni katicideva, tadevameva kÃvye varïanÃvi«ayasya vastuna÷ ÓarÅramaparyavasitamalaÇkÃryam, tathaivÃlaÇkaraïÃnyupamÃdÅni katicideva / varïanÅyasya praye÷ prabh­teralaÇkÃratve varïyamÃnÃdanyÃlaÇkaraïÃnÃmÃnantyaprasaÇga÷ / tata÷ parisamÃptyabhÃve saæbhÃvanÃvadabhidhÃdÅnÃmanÃrambha÷ / tasmÃllaukikavyavahÃrÃnyÆnÃnatiriktamevÃlaÇkÃryÃlaÇkÃravyavahÃra÷ kÃvyavi«aye 'pi vÃcyatÃmarhati / atraiva dÆ«aïÃntaramupanyasyati---"alaÇkÃrÃntare" iti / saæs­«Âisaækarau syÃtÃm / prathama÷ (maæ) priyatarÃkhyÃnamÃtrasÃdhanasya varïyamÃnatvÃdalaÇkÃryasyÃpyalaÇkaraïatve sati, alaÇkÃrÃntaraæ rÆpakÃdi yadà vidhÅyate tadà tasmin vidhÅyamÃne preyasa÷ saæsargasaækÅrïatÃnibandhane saæs­«ÂisaÇkarÃvalaÇkÃraviÓe«au syÃtÃm bhavetÃm / preyobhaïitayukte«u vÃkye«u tajj¤airna saæs­«ÂisakaravyavahÃra÷ kadÃcidapi pravartitapÆrva÷ tathà pratibhÃsÃbhÃvÃt / yathà indorlak«ma smaravijayina÷ kÃïÂhamÆlaæ murÃri÷ diÇnÃgÃnÃæ madajalama«Åbhäji gaï¬asthalÃni / adyÃpyurvovalayatilaka ÓyÃmalimnÃnu(vi) liptÃ0 nyÃbhÃsante vada dhavalitaæ kiæ yaÓobhistvadÅyai÷ // VjivC_3.48 // atra preyobhihitaralaÇkÃryÃ, vyÃjastutiralaÇkaraïam; na punarubhayoralaÇkÃrapratibhÃso yena saæs­«ÂivyapadeÓa÷ saækaravyapadeÓo và pravartate t­tÅyasyÃlaÇkÃryatayà vastvantarasyÃpratibhÃsanÃt / etadeva prakÃrÃntareïa pratyÃkhyÃtumupakramate "anyatrÃdarÓanÃdapi"(iti) / "anyatra" anyasmin vi«aye preyobhaïitivivikte varïanÅyÃntare preyaso vibhÆ«aïatvÃt(tve) upamÃderivopanibandha÷ prÃpnoti / na ca kvacidapi tathà d­Óyate, tasmÃdanyatrÃdarÓanÃdapi na ca yuktiyuktamalaÇkÃraïatvaæ, rasavato 'pi tadekayogak«ematvÃt evameva vibhÆ«aïatvamanupapannam / evaæmalaÇkaraïatÃæ preyasa÷ pratyÃdiÓya varïanÅyaÓarÅra tvÃttadekarÆpÃïÃmanye«Ãæ pratyÃdiÓati--- _________________________________________________________________ ÆrjasvyudÃttayostadvad bhÆ«aïatvaæ na vidyate / tathà samÃhitasyÃpi prakÃradvayaÓobhina÷ // Vjiv_3.13 // ÆrjasvyudÃttÃbhidhÃnayo÷ paurvÃparyapraïÅtayoraælakaraïayo÷ "bhÆ«aïatvaæ"-alaÇkaraïatvaæ "na vidyate"---na saæbhavati / kathaæ "tadvat" / tadvadityanantaroktarasavadÃdiparÃmarÓa÷, tena tadvat tayoriva prathamaprati«iddhavibhÆ«aïabhÃva-rasÃdivadetayorvibhÆ«aïatvaæ nÃstÅtyartha÷ / (yadyapi) cirantanairlak«aïodÃharaïadarÓanapÆrvakametayoralaÇkaraïatvamÃkhyÃtaæ, tathÃpyayuktiyuktatvÃt (tat) nopapadyate---tathà ca kaiÓcit prathamasya lak«aïamudÃharaïaæ ca darÓitaæ yathà anaucityaprav­ttÃnÃæ kÃmakrodhÃdikÃraïÃt / bhÃvÃnÃæ ca rasÃnÃæ ca bandha Ærjasvi kathyate // VjivC_3.49 // tathà kÃmo 'sya vav­dhe yathà himagire÷ sutÃm / saæg­hÅtuæ pravav­te haÂhenÃpÃsya satpatham // VjivC_3.50 // iti / kaiÓcidudÃharaïameva vaktavyatvÃllak«aïaæ manyamÃnaistadeva pradarÓitam / yathà và Ærjasvi karïena yathà pÃrthÃya punarÃgata÷ / dvi÷ sandadhÃti kiæ karïa÷ ÓalyetyahirapÃk­ta÷ // VjivC_3.51 // yathà và apakartÃhamasmÅti h­di te mÃsma bhÆdbhayam / vimukhe«u na me khaÇga÷ prahartuæ jÃtu vächati // VjivC_3.52 // iti / tatra prathamayorlak«aïodÃharaïayostÃvadetat paryÃlocanÅyam kiæ tadanaucityaæ nÃm, yena (tathÃ) prav­ttÃnÃæ rasÃdÅnÃmupanibandhanamalaÇkÃra÷ saæpadyate / yasmÃdaucityapratiyoginà tena pratÅyamÃnÃnÃæ te«Ãæ (na kevalaæ) paripo«aparihÃïi÷, pratyuta saukumÃryaviraha÷ sÃvakÃÓatÃæ pratipadyate / tadidamuktam--- anaucityÃd­te nÃnyadrabhaÇgasya kÃraïam // VjivC_3.53 // iti / yadi và na pÃramÃrthikamanaucityamatra vivak«itamapi tu vibhÃvÃnubhÃvavyabhicÃryau cityÃbhivyaÇgyaprastÃvÃntarÃvi«ayaniravadyarasÃpek«ayà kimapi prastutÃnuguïameva, tathà ca "kÃmakrodhÃdikÃraïÃt" iti yuktirupanyastetyucyate, tadapi na su sthitasamÃdhi / yasmÃdaucityaparipo«apu«kalarasÃpek«ayà ki¤cidanaucityayuktarasabhÃvopanibandhanaæ parimitasattvaprÃyaprÃïimÃtravi«aye kÃmÃdikÃraïÃt karaïÅyatÃmarhati na punarudÃh­te vi«aye / (pu«ka) lavibhÃvÃdisamudayasamullÃsita÷ sahajakaviÓaktikauÓalasamudbhÃsitasaukumÃryasamarpitasvÃbhÃvikarÃmaïÅyaka÷ sarasamatimata÷ candrakÃntakaumudÅprakÃÓavadÃÓcaryavilÃsÃpasÃryamÃïopapatte÷ samucito 'pi rasa÷ paramasaundaryamÃvahati / tat kathamanaucityaparimlÃna÷ kÃmÃdikÃraïakalpanopasaæhatav­ttiralaÇkÃratÃva bhÃsatÃæ prayÃsyati ? tathà ca tathÃvidhe vi«aye varïanÅyÃntarasamÃnatayà rasavattÃæ parikalpayanta÷ satkavayo nitÃntaæ (vi) rÃjante / yathà paÓupatirapi tÃnyahÃni k­cchrÃ- dagamayadadrisutÃsamÃgamotka÷ / kamaparavaÓaæ na viprakuryu÷ vibhumapi taæ yadamÅ sp­Óanti bhÃvÃ÷ // VjivC_3.54 // tadetadavasarÃpatitamasmÃbhi÷ paryÃlocitam / nanu bhatanayanipuïamÃnasÃnÃæ paramÃrthavidÃæ tatrabhavatÃæ (asminvi«aye) vayaæ vivadÃmahe, yo 'yamatrodÃh­ta÷ sa bhagavÃn rasÃbhÃsavi«ayatayà varïanÅyatÃmarhati na veti ? kimaucityÃnaucityaparikalpanena / sarvathà yathà tatrabhavadbhya÷ pratibhÃsate tattathaivÃstÃm / tathÃpi tathÃvidhastadÅyaÓcittav­ttiviÓe«a÷ prÃdhÃnyena varïyamÃnatvÃt alaÇkÃryatÃæ nÃtikrÃmati / "dvi÷ sandadhÃti" ityÃdau vÅrasya vakturlokottarapauru«ÃbhidhÃnavyasanina÷ sahajotsÃhotsiktacittav­ttyatiÓayavyatirekeïa na ki¤cidanyanmukyatayà vÃkyÃrthatÃmupanÅtam / tathÃhi---sÃyakasandhÃnakriyÃbhyÃv­ttigaïanamakasmÃdapi svaparispandatiraskÃrakÃraïaæ manyamÃna÷ kimityanena pariharati / karïa ityabhimÃnapratÅti÷ (pradhÃnaæ puru«avakrabhÃvopab­æhitaæ) rƬhivaicitryayogina÷ ÓalyetyÃmantraïapadasyÃbhiprÃya÷ / pÃrthÃyeti sÃmÃnyasya kasyacidÃkÃrÃntaraÓabda(ra?) pratÅkÃrasya Óatro÷ k­te tatpratighÃtasamarthopÃdhyantaropakaraïaæ kadÃcitsaæbhÃvyetÃpi iti prakaraïÃt pratÅyate / Ãgata iti tatpratiniya-tÃrthaæ)manÃrthaæ) prayatnenÃbhimÃnenÃnyo 'pi svayamÃgata÷ san apÃk­ta ityabhimÃnotkar«apratÅti÷ prakaraïÃdgamyate / udÃharaïamevorjitam / tadevamayaæ pradhÃnacetanalak«aïopak­tÃtiÓayaviÓi«Âacittav­ttiviÓe«a÷ vastusvabhÃva eva mukhyatayà varïyamÃnatvÃtalaÇkÃryo na punaralaÇkÃra÷ / tadidamuktam--- udÃrasvaparispandasundaratvena varïanam / vastuno vakraÓabdaikagocaratvena vakrità // iti / tasmÃdevaævidhasya cittav­ttiviÓe«atvÃt rasabhÃvatadÃbhÃsÃnÃæ yathÃyogamekatamasmin vivak«ÃvaÓÃdantarbhÃva÷ saæbhavatÅtyalaÇkÃryatvameva yuktam na tvalaÇkÃrabhÃva iti / tasmÃnna rasavadÃdyabhihitadÆ«aïapÃtratÃmatikrÃmati / tadetaduktamatra sarvameva yojanÅyam / tadvad"apakartÃhamasmi" ityaparamudÃharaïamanenaiva nyÃyena samÃnayogak«emaprÃyamiti gatÃrthameva / evamudÃttasyobhayaprakÃrasyÃpyalaÇkÃryataiva yuktimatÅ na punaralaÇkaraïatvaæ, tatra prathamasya tÃvallak«aïavÃkyameva duradhigamasamanvayam udÃttam­ddhimadvastu // VjivC_3.55a // iti / atra yadvastu tadudÃttam, alakaraïaæ kÅd­ÓamityÃkÃÇk«ÃyÃm ­ddhimadityanena yadi viÓe«yate tattadeva saæpadupetaæ vastu varïyamÃnamalaÇkÃryaæ tadevÃlaÇkaraïamiti svÃtmani kriyÃvirodhalak«aïasya do«asya durnivÃratvÃt svarÆpÃdatiriktasya vastvantarasyÃpratibhÃsanÃt ÆrjasvivadudÃtte '(pi bhÆ«a)ïabhÃvÃnupapatti÷ / athavà ­ddhimadvastu yasmin yasyetyapi vyÃkhyÃnaæ kriyate, tathÃpi tadanyapadÃrthalak«aïaæ vastu vaktavyameva yatsamÃsÃrthopanÅtam / tatkÃvyameva tathÃvidhaæ bhavi«yatÅti cettadapi na ki¤cideva, yasmÃt kÃvyasyÃlaÇkÃra iti prasiddhirna puna÷ kÃvyamevÃlaÇkaraïamiti / yadi và ­ddhimadvastu yasmin yasya và ityasÃvalaÇkÃra÷ (eva) samÃsÃrthenopanÅyate tathÃpi varïanÅyÃdalaÇkaraïamatiriktamalaÇkaraïakalpamanyadatra (na kiæ) cidevopalabhyate ityubhayathÃpi ÓabdÃrthÃsaægatilak«aïo do«a÷ saæprÃptÃvasara÷ saæpadyate / kiæ codÃttasyÃlaÇkaraïatve sati, alaÇkaraïÃntaravidhÃnÃt tadapek«Ãnibandhanasya saæs­«ÂisaækaravyapadeÓasyÃprasiddheranyasmin vi«aye varïanÅyÃntare rÆpakÃdivat tadviruddhasya sam­ddhirahitasya varïanÅyÃntarasya cÃlaÇkÃratvaprasaægÃt udÃttasya na katha¤cidapi bhÆ«aïatvopapattirasti / tathà dvitÅyasyÃpyudÃttaprakÃrasyÃlaÇkÃryatvamevopapannaæ, na punaralaÇkÃrabhÃva÷ / tathà caitasya lak«aïam--- "..........caritaæ ca mahÃtmanÃm / upalak«aïatÃæ prÃptaæ netiv­ttatvamÃgatam" // VjivC_3.55bcd // iti / tatra vÃkyÃrthaparamÃrthavidbhirevaæ paryÃlocyatÃm, yanmahÃnubhÃvÃnÃæ vyavahÃrasya lak«aïamÃtrav­tteranvaya÷ prastute vÃkyÃrthe kaÓcicat vidyate na veti / tatra pÆrvasmin pak«e tatra tadalÅnatvÃt p­thagabhidheyasyÃpi padÃrthÃntaravat tadavayavatvenaiva vyapadeÓonyÃyya÷,pÃïyÃderiva ÓarÅre, na punarevÃlaÇkÃrabhÃvo 'pi iti / dvitÅyasmin pak«e tadanvayÃbhÃvÃdeva vÃkyÃntaravartipadÃrthavat tatra tasya sattaiva na saæbhavati iti na punaralaÇkÃracarcà / nanu ca rÆpakÃderalaÇkÃrasyÃpi tatrÃnvayo vidyate, tatastasyÃpi tadanvitatvÃt alaÇkÃratà nivartate / satyametat, kiæ tu tadanvitasya dvaividhyaæ vidyate, apakar«Ãntaravat prastutatÃtparyÃÇgabhÃvena, vibhÆ«aïÃntaravat tadupaÓobhÃkÃritvamÃtreïaiva ca / tatra pÆrvasmin pak«e yuktaruktaiva / tadvicchattividhÃyitvamÃtre mahÃpuru«acaritasya dÆ«aïÃnÅti na du«parihÃraïyeva / tadviruddhav­ttervarïanÅyÃntarasyÃlaÇkÃratvaprasaÇga÷ / alaÇkÃrÃntarasaænidhÃne tadapek«Ãnibandhanasaæs­«ÂisaækaravyapadeÓayogyatÃ, vi«ayÃntare 'pyalaÇkÃrÃntaravat pravartanaæ ceti / yadapi sama¤jasodÃharaïabandhanavyasanitayà pÆrvasÆribhiratrÃdaraprathanapÆrvakaæ prati«Âhitam, tadapi prastutatÃtparyaparÃyattav­ttitvÃdeva (sah­dayabhÃva) nÃæ prati manÃgapi na pÃtratÃæ pratipadyate / yathà nethà kunthap­thak tarjarattÃ... ...masthÃpatte÷ vicchitti...(?) // VjivC_3.56 // mahendrakandarakvaïatkarïe«u ÂaÇkÃnvitÃ÷ te nÅlÃ...ÓekharaÓarak«epaikavÅthÅbhuvÃ... durgà avigÃhitÃ÷ ÓaÓirucà kÅrtyà vasantyÃstava (?) // VjivC_3.57 // (atra pÆrvÃparavarïita÷ mahÃpuru«acaritalak«aïapadÃrtho (vyatirekopab­æhita÷?) prastatavÃkyÃrthatÃtparyameva vighaÂate, na punastadupaÓobhÃmÃtrameva / tathÃcÃyamatrÃbhiprÃyo yadaskhalitai÷ laikhamahÃpuru«apuru«a (prabh­ti÷ sakalasaæcÃritacaritÃpasaraïaæ saæraæbhamÃtmasÃtk­te ca kÃrye tadatiriktav­ttÃntapuru«Ãntaravyatirekeïa na kasyacidanyasya ni÷sÃmÃnyav­tterapi prakÃÓate / tasmÃttathÃvidhamahÃsattvÃpadÃnamahamudite«vapi te«u pradeÓe«u bhavata÷ paraæ pratÃpa÷ prathituæ pragalbhata iti ?) evaæ samÃhitasyÃpyalaÇkÃryatvameva nyÃyyam na punaralaÇkaraïabhÃva÷ / tadÃha---"tathà samÃhitasyÃpi" / "tathÃ"---tenaiva prakÃreïa pÆrvoktenasamÃhitÃbhidhÃnasya cÃlaÇkÃrasya "bhu«aïatvam" alaÇkaraïatvaæ na vidyate nÃstÅtyartha÷ / tathÃhi tasyedaæ lak«aïam--- rasabhÃvatadÃbhÃsapraÓamo 'viditakrama÷ (?) anyÃnubhÃvaniÓÓÆnyarÆpo yastatsamÃhitam // VjivC_3.58 // rasabhÃvatadÃbhÃsÃnÃæ praÓamavyapadeÓavi«ayo daÓÃviÓe«a÷, tadanantararasÃvatÃrataraÇgavarjito nijavya¤jakavyÃpÃravirÃmaviÓrÃntavibhrama÷ prathamaparispandai÷ parisamÃpte÷ uttarasamudÃyÃdanabhivyakterasaævedyamÃnakrama÷ sandhyÃsamayanibhasaæniveÓaviÓe«a÷ satkavibhirapi katha¤cidunneyav­tti (ra) nimittamanohara÷ samÃhitamalaÇkaraïam / tathà ak«ïo÷ sphuÂÃÓrukalu«o 'ruïimà vilÅna÷ ÓÃntaæ ca sÃrdhamadharasphuraïaæ bhrukuÂyà / bhÃvÃntarasya (tava) gaï¬agato 'pi kopo nodgìhavÃsanatayà prasaraæ dadÃti // VjivC_3.59 // tadapi na saæpat (samyak) samÃhitam / yasmÃdrasÃdiviÓe«asya satastasya svarÆpalobha÷ / te«Ãæ ca cittav­ttiviÓe«atvÃt bhÆ«aïatve nipiddhasyÃpi tadekarÆpatvÃt kathaæ tadupapadyate / kiæ ca pradhÃnacetanasvarÆpatvÃt varïanÅyasvabhÃvabhÆtasya (tadanyavidhasya) arthÃtmana÷ sahajavya¤jakÃsahi«ïo÷ vyatiriktapadÃrthÃntarasaæparkasahatvaæ svacchasvabhÃvatvÃdeva na katha¤cidapi sama¤jasatÃæ samÃsÃdayatÅtyevaæ svarÆpÃdatiriktapadÃrthÃntarasyÃpratibhÃsanÃdityÃdi yathÃsaæbhavamanivÃryam / yadapi kaiÓcitprakÃrÃntareïa samÃhitÃkhyamalakaraïamÃkhyÃtaæ tasyÃpi tathaiva bhÆ«aïatvaæ na vidyate, tadabhidhatte--- "tathà samÃhitasyÃpi prakÃradvayaÓobhina÷" // VjivC_3.60 // pÆrvoktena prakÃreïa anena cÃpareïeti dvÃbhyÃæ prakÃrÃbhyÃæ ÓobhamÃnasya samÃhitasyÃlaÇkaraïatvaæ na sabhavati / tathÃcÃsya lak«aïodÃharaïe--- ki¤cidÃrabhamÃïasya kÃryaæ daivavaÓÃt puna / tatsÃdhanasamÃpattiryattamÃhu÷ samÃhitam // VjivC_3.61 // iti / spa«ÂÃrthamidaæ vÃkyam / mÃnamasyà nirÃkartuæ pÃdayorme patipyata÷ / upakÃrÃya di«ÂayaitadudÅrïaæ ghanagarjitam // VjivC_3.62 // atra pÆrvasya pÆrvasya vastuna÷ pradhÃnaæ samarthanamuttaratra samÃhita (miti) yaducyate tadÃstÃæ, samÃhitaÓabdavÃcyatve na kenacit (nivÃr)yate / alaÇkaraïatvaæ punarddhayorapi sarasav­ttatvÃt guïapradhÃnabhÃvasyÃbhÃvÃnna ki¤cidupapadyate / dvayorapi vastudharmatayà varïanÅyatvameva samÃnaæ (tadarthaæ ghanagarjitamu)dÅrïamiveti pratÅtÃvutprek«Ã bhavi«yati ityalamatiprasaÇgena / tadevaæ cetanÃcetanapadÃrthabhedabhinnaæ svÃbhÃvikasaukumÃryamanoharaæ vastuna÷ svarÆpaæ pratipÃditam / idÃnÅæ tadeva kavipratibhollikhitalokottarÃtiÓayaÓÃlitayà navanarmitaæ manoj¤atÃmupanÅyamÃnamÃlocyate / tathÃvidhabhÆ«aïavinyÃsavihitasaundaryÃtiÓayavyatirekeïa bhÆ«yatvanimittabhÆtaæ na tadvidÃhlÃdakÃritÃyÃ÷ kÃraïam / prasiddho vastudharmo yo na vicchittyÃÓrayo bhavet / tadevaæ kavimukhyÃnÃæ varïanÃyogamÃsthita÷ // VjivC_3.63 // tasya lokottarotkar«alekhÃlagitav­ttibhi÷ / guïai÷ (Óca) bhÃsamÃnasya navatvamupapadyate // VjivC_3.64 // ityantaraÓlokau / tadevaæ nÆtanÃtiÓayavidhÃyina÷ kÃvyÃrthasvarÆpasya alaÇkÃrÃ÷ / tatastÃnevopakramate--- _________________________________________________________________ abhidhÃyÃ÷ prakÃrau sta÷ ko 'pyenaæ sphuÂayatyasau / kÃvyasya kaÓcidvicchittiæ dyotayatyaÇgata÷ sthita÷ // Vjiv_3.14 // abhidhÃyà ityÃdi / rasavadalaÇkÃrÃdi÷ kaÓcidaæÓena vartamÃno vibhÆ«yasya ÓobhÃtiÓayamÃvahati / kaÓcidaÇgato vyavasthitastasya mukhyatÃæ dyotayannÃtmano vibhÆ«aïabhÃvamÃvi«karotÅti codÃhari«yÃma÷ / idÃnÅmetadeva vibhajya vicÃrayati--- _________________________________________________________________ yathà sa rasavannÃma sarvÃlaÇkÃrajÅvitam / kÃvyaikasÃratÃæ yÃti kathedÃnÅæ vicÃryate // Vjiv_3.15 // yathetyÃdi / "yathà sa rasavannÃma"---ÂhayathÃ' yena prakÃreïa "sa÷'---pÆrvaprakhyÃtav­ttiralaÇkÃro (rasavannÃma) rasavadabhidhÃna÷ "kÃvyaikasÃratÃæ yÃti" kavikarmaikasarvasvatÃæ pratipadyate / "sarvÃlaÇkÃrajÅvitaæ"---sarve«ÃmalaÇkÃrÃïÃmupamÃdÅnÃæ "jÅvitaæ" sphuritabhÆtaæ ca saæpadyate, "tathÃ"---tenaprakÃreïa"idÃnÅæ" adhunà "vicÃryate"---vivacyate, lak«aïodÃharaïabhedena vitanyate / tameva rasavadalaÇkÃraæ lak«ayati--- _________________________________________________________________ rasena vartate tulyaæ rasavattvavidhÃnata÷ / yo 'laÇkÃra÷ sa rasavat tadvidÃhlÃdanirmite÷ // Vjiv_3.16 // rasenetyÃdi / yo 'laÇkÃra÷ sa rasavaditi / ya÷ kilaivaæsvarÆpo rÆpakÃdi÷ sa rasavadabhidhÅyate / kiæsvabhÃva÷? "rasena vartate tulyaæ"---rasena Ó­ÇgÃrÃdinà tulyaæ vartate samÃnamÃti«Âhati / yathà brÃhmaïena tulyaæ vartate brÃhmaïavat k«atriyastathaivasau rasavadalaÇkÃra÷ / kasmÃt ? "rasavattvavidhÃnata÷"---raso 'syÃsti iti rasavat kÃvyaæ, tasya bhÃvastattvaæ, tadvidhÃnata÷---sarasatvasaæpÃdanÃt / (kuta÷?) "tadvidÃhlÃdanirmite÷"---tat kÃvyaæ vidantÅti tadvida÷ taj¤Ã÷, te«ÃmÃhlÃdanirmiterÃnandani«pÃdanÃt / yathà rasa÷ kÃvyasya rasavattÃæ tadvidÃhlÃdaæ ca vidadhÃtyevamupamÃdirapyubhyaæ ni«pÃdayan rasavadalaÇkÃra÷ saæpadyate / yathà upo¬harÃgeïa vilolatÃrakaæ tathà g­hÅtaæ ÓaÓinà niÓÃmukham / yathà samastaæ timirÃæÓukaæ tayà puro 'pi rÃgÃdgalitaæ na lak«itam // VjivC_3.65 // atra svÃvasarasamucitasukumÃrasvarÆpayorniÓÃÓaÓinorvarïanÅyatvaæ prÃdhÃnyena vÃkyÃrthaÓarÅram / tatkÃntikÃritayà rÆpakÃlaÇkÃra÷ samÃropitakÃntav­ttÃnta÷ kavinopanibaddha÷ / sa ca Óle«acchÃyÃmanoj¤aviÓe«aïavakrabhÃvÃt viÓi«ÂaliÇgasÃmarthyÃcca sutarÃæ samudbhÃsamÃna÷ kÃvyasya sarasatÃæ samullÃsayan tadvidÃmÃhlÃdamÃdadhÃna÷ svayameva rasavadalaÇkÃratÃæ samÃsÃditavÃn / yathà vilÃsinÅvallabhÃdiÓabdÃbhidhÃna(mantareïÃpi) tatsvarÆpasamarpaïasÃmarthyarÆpakasya sambhavati tathaikadeÓavivartirÆpakavicÃrÃvasare sutarÃæ samunmÅlayi«yÃma÷ / na cÃtra pÆrvoktÃni dÆ«aïÃni (saæs­«ÂisaækarÃdÅni) prabhavituæ Óaknuvanti / "tathà cÃnyatra darÓanÃt" iti vi«ayÃntare parid­ÓyamÃnatvÃdanenaivodÃharaïena (tat) parih­tam / "svarÆpÃdatiriktasya parasyÃpratibhÃsanÃt" ityalaÇkÃryÃlaÇkaraïayorap­thagbhÃvasya alaÇkÃryatve svÃtmani kriyÃvirodhÃttasyaivÃlaÇkaraïatvÃnupapattirudÃharaïÃntarai÷ parih­tà / yathà calÃpÃÇgÃæ d­«Âiæ sp­Óasi bahuÓo vepathumatÅæ rahasyÃkhyÃyÅva svanasi m­du karïÃntikaraca÷ / karaæ vyÃdhunvatyÃ÷ pibasi ratisarvasvamadharaæ vayaæ tattvÃnve«Ãnmadhukara hatÃstvaæ khalu k­tÅ // VjivC_3.66 // atra paramÃrtha÷---pradhÃnav­tte÷ Ó­ÇgÃrasya bhramarasamÃropitakÃntav­ttÃnto (rÆpakaæ) rasavadalaÇkÃra÷ ÓobhÃtiÓayamÃhitavÃt / yathà và kapole patrÃlÅ // VjivC_3.67 // ityÃdau / tadevamanena nyÃnena "k«ipto hastÃvalagna" // VjivC_3.68 // ityatra rasavadalaÇkÃrapratyÃkhyÃnamayuktam / satyametat, kituæ vipralambhaÓ­ÇgÃra (syÃÇga) tà tatra nivÃryate, Óe«asya punastattulyav­ttÃntatayà rasavadalaÇkÃratvamanivÃryameva / na cÃlaÇkÃrÃntare sati rasavadapek«Ãnibandhana÷ saæs­«ÂisaækaravyapadeÓaprasaÇga÷ pratyÃkhyeyatÃæ pratipadyate / yathà aÇgulÅbhiriva keÓasaæcayaæ saænig­hya timiraæ marÅcibhi÷ / su¬malÅk­tasarojalocanaæ cumbatÅva rajanÅmukhaæ ÓaÓÅ // VjivC_3.69 // atra rasavadalaÇkÃrasya rÆpakÃdÅnÃæ ca saænipÃta÷ sutarÃæ samudbhÃsate / tatra "cumbatÅva rajanÅmukhaæ ÓaÓÅ"ti utprek«Ãlak«aïasya rasavadalaÇkÃrasya prÃdhÃnyenopanibandha÷ / tadaÇgatvenopamÃdÅnÃm / kevalasya prastutatarasaparipo«Ãparini«patte÷ / aindraæ dhanu÷ pÃï¬upayodhareïa ÓaraddadhÃnÃrdranakhak«atÃbham / prasÃdayantÅ sakalaÇkaminduæ tÃpaæ raverabhyadhikaæ cakÃra // VjivC_3.70 // iti / atra samayasaæbhava÷ padÃrthasvabhÃva÷ tadvÃcakevÃdiÓabdÃbhidhÃnaæ vinà pratÅyamÃnotprek«Ãlak«aïena rasavadalaÇkÃraema kavinÃkÃmapikamanÅyatÃmadhiropita÷ ; pratÅtyantaramanohÃriïÃæ sakalaÇkÃdÅnÃæ vÃcakÃnÃmupanibandhÃt, pÃï¬upayodhareïÃrdranakhak«atÃbhamaindraæ dhanu÷ dadhÃneti Óle«opamayoÓca tadÃnuguïyena viniveÓanÃt (ca) / evaæ sakalaÇkamapi prasÃdayantÅ parasyÃbhyadhikaæ tÃpaæ cakÃretyevaærÆpa÷ prakÃro hi rÆpakÃlaÇkÃranibandhana÷ prakaÂÃÇganÃv­ttÃntasamÃropa (ramaïÅya÷) sutarÃæ samanvayaæ samÃsÃditavÃn / atrÃpi pratÅyamÃnav­tte÷ rasavadalaÇkÃrasya pradhÃnyaæ, tadaÇgatvamupamÃdÅnÃmiti pÆrvavadeva saÇgati÷ / yatrÃpi prathamodbhedamanohararatyÃdivadÃcaraïamalaÇkÃrÃïÃæ tatrÃpyayameva samanvaya÷ sah­dayai÷ svayamanusandheya÷ / yathà lagnadvirephäjanabhakticitraæ mukhe madhuÓrÅstilakaæ niveÓya / rÃgeïa bÃlÃruïakomalena cutapravÃlo«Âhamala¤cakÃra // VjivC_3.71 // atra samÃropitanÃyikÃv­ttÃntasya Óle«acchÃyÃsahÃyasya rÆpa (kasya tadvadÃ) caraïÃt rasavadalaÇkÃratvam / yadapi nÅrasaprÃyaæ padÃrthajÃtaæ tadapi sarvamanenaiva sarasatÃmupapadyate / yathà "bÃlenduvakrÃïi" // VjivC_3.72 // iti / tadevamayaæ sakalakÃvyopani«adbhÆta÷ këÂhaku¬yopamÃnÃæ padÃrthÃnÃmalaÇkÃrÃïÃæ kimapi sphuritaæ samarthayaæÓcetanacamatkÃrakÃritÃyÃ÷ kÃraïatÃæ pratipadyate / ayaæ sa rasavannÃma sarvÃlaÇkaraïÃgraïÅ÷ / cƬÃmaïirivÃbhÃti kÃyotkar«aikakÃraïam // VjivC_3.73 // kavikauÓalasarvasvamadyoddhÃÂitama¤jasà / vipaÓcitÃæ vicÃrasya gocaratvaæ gami«yati // VjivC_3.74 // ityantaraÓlokau / evaæ nÅrasÃnÃæ padÃrthÃnÃæ sarasatÃæ samullÃsayituæ rasavadalaÇkÃraæ samÃsÃditavÃn / idÃnÅæ svarÆpamÃtreïaivÃvasthitÃnÃæ vastÆnÃæ kamapyÃtiÓayamuddÅpayituæ dÅpakÃlaÇkÃramupakramate / tacca prÃcÅnÃcÃryairÃdidÅpakaæ madhyadÅpakam antadÅpakamiti dÅpyamÃnapadÃpek«ayà vÃkyasyÃdau madhye 'nte ca vyavasthitaæ, dÅpayatÅti kriyÃpadameva dÅpakÃkhyamalaÇkaraïamÃkhyÃtm / yathà mado janayati prÅtiæ sÃnaÇgaæ mÃnabhaÇguram / sa priyÃsaÇgamotkaïÂhÃæ sÃsahyÃæ manasa÷ Óucam // VjivC_3.75 // mÃlinÅraæÓukabh­ta÷ striyo 'laÇkurute madhu÷ / hÃrÅtaÓukavÃcaÓca bhÆdharÃïÃmupatyakÃ÷ // VjivC_3.76 // cÅrÅmatÅraraïyÃnÅ÷ sarita÷ Óu«yadambhasa÷ / pravÃsinÃæ ca cetÃæsi Óucirantaæ ninÅ«ati // VjivC_3.77 // atra kriyÃpadÃnÃæ dÅpakatvaæ prakÃÓakatvam, yasyamÃt kriyÃpadaireva prakÃÓyante svasaæbandhitayà khyÃpyante / tadevaæ sarvasya kasyaciddÅpakavyatirekiïo 'pi kriyÃpadasyaikarÆpatvÃt dÅpakÃdvaitaæ prasajyate / kiæ ca ÓobhÃtiÓayakÃritvasya yuktaÓÆnyatve alaÇkaraïatvÃnupapatti÷ / anyaccÃstÃæ tÃvatkriyà / evaæ yasya kasyacidvÃkyavartina÷ kadasya saæbandhitayà padÃntaradyotanaæ svabhÃva eva / parasparÃnvayasaæbandhanibandhanatvÃt vÃkyÃrthasvarÆpasyeti punarapi dÅpakavaiÓvarÆpyamÃyÃtam / Ãdau madhye cÃnte và vyavasthitaæ kriyÃpadamatiÓayamÃsÃdayati yenÃlaÇkÃratÃæ pratipadyate (iti cet) te«Ãæ ca vÃkyÃdÅnÃæ parasparaæ tathÃvidha÷ ka÷ svarÆpÃtireka÷ (viÓe«a÷) saæbhavati kriyÃpadaprakÃrabhedanibandhanaæ vÃkyasya yadÃdimadhyÃntaæ tadetadarthakavÃkyÃdi«vapi saæbhavatÅtyevamapi dÅpakaprakÃrÃnantyaprasaÇga÷ / dÅpakÃlaÇkÃravihitavÃkyÃntarvartina÷ kriyÃpadasya bhvÃdivyatiriktatvameva kÃvyatvavyapadeÓa÷ / yadi và samÃnavibhaktÅnÃæ bahÆnÃæ kÃrakÃïÃmekaæ kriyÃpadaæ prakÃÓakaæ dÅpakamityucyate, tatrÃpi kÃvyacchÃyÃtiÓayakÃritÃyÃ÷ kiæ nibandhanamiti vaktavyameva / prastutÃprastutavi«ayasÃmarthyasaæprÃptapratÅyamÃnav­ttisÃmyameva nÃnyatki¤cidityabhiyuktatarai÷ pratipÃditameva / yathà ÃdimadhyÃntavi«ayÃ÷ prÃdhÃnyetarayogina÷ / antargatopamÃdharmà yatra taddÅpakaæ vidu÷ // VjivC_3.78 // udÃh­taæ ca granthÃntare yathà caÇkammanti karÅndà disÃgaamaagandhahÃriahiaà / du÷kha baïe ca kaiïo bhaïiivisamamahÃkaimagge // VjivC_3.79 // caÇkramyante karÅndrà diggajamadagandhahÃritah­dayÃ÷ / du÷khaæ vane ca kavayo bhaïitivi«amamahÃkavimÃrge // iti chÃyà / atra (prastutÃprastutavi«ayasÃmarthyasaæprÃpta) sÃmyasamullasitaæ sah­dayah­dayÃhlÃdakÃri kÃvyarÃmaïÅyakaæ svarÆpameva / kriyÃpadaæ punarvÃkyÃvinÃbhÃvi vÃkyÃntaravad vyavasthitam, atraiva padÃntaravacca / (ayama)tra vÃkyÃrtha÷ / yathà dikku¤jaramadÃmodasuhitamÃnasÃ÷ karÅndrÃ÷ kÃnane kathamapi du÷khaæ caÇkramyante, tathà bhaïitivi«ame vakroktivicitre mahÃkavimÃrge kavaya iti caÓabdasyÃrtha÷ / te hi sÃbhimÃnÃ÷ santa÷ tadatiriktaparispandatayà vartitumÅhamÃnÃ÷ k­cchreïa samÃcak«ire ityabhiprÃya÷ / tasmÃt sÃmyaikajÅvitamalaÇkaraïamidaæ pratÅyamÃnatvÃnmanohÃri prakÃrÃntaram / (yatra) trividhaæ hi pratÅyamÃnav­ttisÃmyaæ samudbhÃsate tatrÃyameva nyÃyo 'nusandheya÷ / Ói«Âaæ punarvÃrtÃmÃtrameva, yathà gato 'stamarko bhÃtÅnduryÃnti vÃsÃya pak«iïa÷ // VjivC_3.80 // iti / tadidÃnÅæ dÅpakamalaÇkÃrÃntarakaraïaæ kalayan kÃmapi kÃvyakamanÅyatÃæ kalpayituæ prakÃrÃntareïa prakramate--- _________________________________________________________________ aucityÃvahamamlÃnaæ tadvidÃhlÃdakÃraïam / aÓaktaæ dharmamarthÃnÃæ dÅpayadvastu dÅpakam // Vjiv_3.17 // aucityÃvahamityÃdi / "vastu dÅpakaæ" vastu siddharÆpamalaÇkaraïaæ / bhavatÅti saæbandha÷, kriyÃntarÃÓravaïÃt / tadevaæ sarvasya kasyacidvastuna÷ sadbhÃvÃttadÃpattirityÃha---"dÅpayat" prakÃÓayadalaÇkaraïaæ saæpadyate / kiæ kasyetyabhidhatte---"dharmaæ" = parispandaviÓe«am, "arthÃnÃæ" = varïanÅyÃnÃm / kÅd­Óaæ---"aÓaktam" = aprakaÂam, tenaiva prakÃÓamÃnatvÃt / kiæsvarÆpaæ ca---"aucityÃvahaæ" = aucityamaudÃryamÃvahatiya÷ taæ tathoktam / anyacca kiævidham---"amlÃnaæ" = pratyagramanÃlŬhamiti yÃvat / evaævidhasvarÆpatvÃt "tadvidÃhlÃdakÃraïaæ" = kÃvyavidÃnandanimittam / asyaiva prakÃrÃntarÃn nirÆpayati--- _________________________________________________________________ ekaæ prakÃÓakaæ, santi bhÆyÃæsi bhÆyasÃæ kvacit / kevalaæ paÇktisaæsthaæ và dvividhaæ parid­Óyate // Vjiv_3.18 // ekamiti / "dvividhaæ parid­Óyate" = dviprakÃramavalokyate lak«ye vibhÃvyate / kathaæ ?"kevalaæ" = asahÃyaæ, "paÇktisaæsthaæ và " paÇktau vyavasthitaæ tattulyakak«ÃyÃæ sahÃyÃntaroparacitÃyÃæ vartamÃnam / katham ? "ekaæ" (bhÆyasÃ) bahÆnÃæ padÃrthÃnÃmekaæ "prakÃÓakaæ" dÅpakaæ kevalamityucyate / yathà và asÃraæ saæsÃram // VjivC_3.81 // ityÃdi / atra "vidhÃtuæ vyavasita÷" kartà saæsÃrÃdÅnÃmasÃratvaprabh­tÅn dharmÃn udyotayan dÅpakÃlaÇkÃratÃmavÃptavÃn / paÇktisaæsthaæ (?) "bhÆyÃæsi" = bahÆni vastÆni dÅpakÃni "bhÆyasÃæ" prabhÆtÃnÃæ varïanÅyÃnÃæ "santi và kvacit" bhavanti và kasmiæÓcidvi«aye / yathà kaikesarÅ vaaïÃïà motiaraaïÃïà ÃiveaÂio / ÂhÃïÃÂhÃïa jÃïai kusumÃïa a jÅïamÃlÃro // VjivC_3.82 // kavikesarÅ vacanÃnÃæ mauktikaratnÃnÃmÃdivaikaÂika÷ / sthÃnÃsthÃnaæ jÃnÃti kusumÃnÃæ ca jÅrïamÃlÃkÃra÷ // iti chÃyà / cirantanairetadevodÃh­taæ, taccÃyuktamiti pÆrvapak«atÃæ prÃpitamidÃnÅæ kimetasyÃpyatiriktatvamÃyÃti, yena siddhÃntasiddhamanupÃdeyatÃmadhiti«Âhati ? yuktamuktam / kiæ tu tairvÃkyaikadeÓav­tti kriyÃpadaæ kÃrakÃïi bahÆni svasaæbandhitayà prakÃÓayadekaæ dÅpakamityabhihitam, (vayaæ)punastÃnyeva kÃrakÃïi varïanÅyÃnÃæ vastÆnÃæ kamapyatiÓayaæ prakÃÓayanti bahÆni dÅpakÃnÅti brÆma÷ / tathà ca "sthÃnÃsthÃnaæ jÃnÃti" ityasyÃyamabhiprÃya÷ / prastutavastuÓobhÃtiÓayÃvahaæ kamapyavakÃÓaviÓe«aæ vettÅti / kimuktaæ bhavati ? kavikesarÅ padÃnÃmupanibandhavidagdhatayà kamapi chÃyÃtiÓayamutpÃdayati, mauktikaratnÃnÃæ cÃdivaikaÂika÷, kusumÃnÃæ ca jÅrïamÃlÃkÃra iti / yadyapi padÃnÃæ kesariprabh­tÅnÃæ ca sajÃtÅyÃpek«ayà parasparapratÅyamÃnav­ttisÃmyaæ samudbhÃsate, tathÃpi prÃdhÃnyÃddÅpakaæ tÃtparyaparyavasitam / vÃkyÃrthena sÃmyaæ puna÷ nÃtra paribhÃsate / yathà và candramaÆehiæïisà ïalinÅ kamalehiæ kusumagucchehiæ laà / haæsehiæ sÃraasohà kavvakahà sajjanehiæ karai garuri // VjivC_3.83 // candramayÆÓairniÓà nalinÅ kamalai÷ kusumagucchairlatà / haæsaiÓÓÃradaÓobhà kÃvyakathà sajjanai÷ kriyate gurvo // iti chÃyà / atra ai(ndava mayÆkhÃdibhi) retÃ÷ sarvÃ÷ samullÃsitaÓobhÃtiÓayÃ÷ saæpadyanta iti kart­padÃnyeva bahÆni dÅpakÃni / Ói«Âaæ pÆrvavadeva sarvaæ samÃdeyam / _________________________________________________________________ (aparaæ triprakÃraæ ca kvacidbhÆyÃæsi bhÆyasà / dÅpakaæ dÅpayatyanyattadanyaddÅpayanmatam) // Vjiv_3.19 // tadaparaæ paÇktisaæsthaæ nÃma (avasthÃbheda) kÃraïÃt "triprakÃraæ" traya÷ prakÃrÃ÷ prabhedÃ÷ yasyeti vigraha÷ / tatra prathamastÃvat anantarokto bhÆyÃæsi bhÆyasÃæ kvacidbhavantÅti / dvitÅyo "dÅpakaæ dÅpayatyanyattadanyat" iti (yada) nyasyÃtiÓayotpÃdakatvena dÅpakam / yadvihitaæ tatkarmabhÆtamanyat kart­bhÆtam / "dÅpayati" = prakÃÓayati, "tadupyanyaddÅpayati" iti / dvitÅyadÅpakaprakÃro yathÃ--- k«oïÅmaï¬alamaï¬anaæ n­patayaste«Ãæ Óriyo bhÆ«aïaæ tÃ÷ ÓobhÃæ gamayatyacÃpalamidaæ pragalbhyato rÃjate / tadbhÆ«yaæ nayavartmanà tadapi cet ÓauryakriyÃlaÇk­taæ bibhrÃïaæ yadiyattayà tribhuvanaæ chettuæ vyavasyedapi // VjivC_3.84 // atrottarottarÃïi pÆrvapÆrvapadadÅpakÃni mÃlÃyÃæ kavinopanibaddhÃni / yathà và Óuci bhÆ«ayati Órutaæ vapu÷ praÓamastasya bhavatyalaÇkriyà / praÓamÃbharaïaæ parÃkrama÷ sa nayÃpÃditasiddhibha«aïa÷ // VjivC_3.85 // yathà ca cÃrutà vapurabhÆ«ayadÃsÃæ tÃmanÆnanavayauvanayoga÷ / taæ punarmakaraketanalak«mÅstÃæ mado dayitasaægamabhÆ«a÷ // VjivC_3.86 // t­tÅyaprakÃro 'traiva ÓlokÃrdhe dÅpakaÓabdasthÃne dÅpitamiti pÃÂhÃntaraæ vidhÃya vyÃkhyeya÷ / tadayamatrÃrtho ya "ddÅpitaæ" yadanyena kenacidutpÃditÃtiÓayasaæ (pannaæ) vastu tatkart­bhÆtamanyat dÅpayat uttejayat tadanyaditi / yathà "mado janayati prÅtiæ sÃnaÇgaæ mÃnabhaÇguram" // VjivC_3.87 // ityÃdi / (nanupÆrvÃcÃryaiÓcaitadeva pÆrvamudÃh­taæ, tadeva prathamaæ pratyÃkhyÃyedÃnÅæ samÃhitamityasyÃbhiprÃyo vyÃkhyÃtavya÷ / satyamuktam / tadayaæ vyÃkhyÃyate---kriyÃpadamekameva dÅpakamiti te«Ãæ tÃtparyam, asmÃka puna÷ kart­padÃni dÅpakÃni bahÆni saæbhavanti iti) / (atra) prÅtyÃdÅnÃæ prÃgabhÃvÃt, te«Ãæ satÃmabhÆtaprÃdurbhÃvaæ vidadhÃtÅti nÃbhidhÅyate, madÃdiniyatakÃraïatvÃbhÃvÃt / api tu svasaæv­ttÃnÃæ kamapyapÆrvamatiÓayamutpÃdayati / janayatÅti kriyÃpadasyÃrtha÷ yauvanaæ paramaÇganÃnÃæ lÃvaïyaæ janayatÅti / athavà jvalayatÅti pÃÂhÃntaraæ parikalpyodÃhÃryam / idÃnÅmetadevopasaæharati--- _________________________________________________________________ yathÃyogikriyÃpadaæ mana÷ saævÃdÅ tadvidÃm / varïanÅyasya vicchitte÷ kÃraïaæ vastu dÅpakam // Vjiv_3.20 // "yathÃyogikriyÃpadam" = yathà yena prakÃreïa yujyate iti yathÃyogi, kriyÃpadaæ yasya tattathoktaæ tena yathÃsaæbandhamanubhavituæ Óaknoti / yathà dÅpake kriyÃ, "tadvidÃæ" kÃvyaj¤ÃnÃæ ("mana÷saævÃdi")manasi saævadati = cetasi pratiphalati yat (tadapi) tathoktam / (evaæ dÅpakamabhidhÃya) sÃmyaprÃyaæ rÆpakaæ vivinakti--- _________________________________________________________________ upacÃraikasarvasvaæ (yatra tat) sÃmyamudvahan / yadarpayati rÆpaæ svaæ vastu tadrupakaæ vidu÷ // Vjiv_3.21 // varïanÅyasya vicchitte÷ kÃraïaæ (dvividhaæ sm­taæ) / samastavastuvi«ayamekadeÓavivarti ca // Vjiv_3.22 // upacÃretyÃdi / "vastu tadrÆpakaæ vidu÷"---"tadvastu" = padÃrthasvarÆpaæ "rÆpakaæ" = rÆpakÃkhyamalaÇkÃraæ vidurjanà iti / kÅd­Óaæ---"yadarpayati" "yat" kart­bhÆtam "arpayati" vinyasyati / kiæ---"svaæ" = ÃtmÅyaæ "rÆpaæ" vÃcyasya vÃcakÃtmakaæ parispandam, alaÇkÃraprastÃvÃdalaÇkÃrasyaiva svasaæbandhitvÃt / kiæ kurvat---"sÃmyamudvahat" = samatvandhÃrayat / anyacca (kÅd­Óaæ sÃmyaæ) "varïanÅyasya vicchitte÷ kÃraïam" "varïanÅyasya" = prastÃvÃjhik­tasya padÃrthasya "vicchitte÷" = upaÓobhÃyÃ÷ "kÃraïaæ" = nimittabhÆtam, na punarjanyatva prameyatvÃdisÃmÃnyaæ, yasmÃttenaiva pÆrvoktalak«aïasÃmyena varïanÅyaæ sah­dayah­dayÃhlÃdakÃritÃmavatarati / "upacÃraikasarvasvaæ" "upacÃra÷" = tattvÃdhyÃropa÷, tasyaikaæ sarvasvaæ kevalameva jÅvitaæ, tannibandhanatvÃt rÆpakaprav­tte÷ / yasmÃdupacÃravakratÃjÅvitametadalaÇkaraïamiti prathamameva samÃkhyÃtaæ "yanmÆlÃsarasollekhà rÆpakÃdiralaÇk­ti÷ " iti / tadeva pÆrvasÆribhirabhyadhÃyi / tadevaæ mukhaminduriti rÆpakamalaÇkaraïam / tatkimana (yo÷) (viÓe«aïaviÓe«yayo÷) bhinnasvarÆpayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyasya kÃraïam ? ucyate / induÓabda÷ prathamamäjasyena candramasi vartamÃna÷ pratyÃsattinibandhana (tvÃd) atikÃntimattvÃdiguïav­ttitÃmavalambate / tatastasmÃdetatsad­Óavakt­gataguïav­tti÷ san vadanaviÓe«aïatÃæ pratipadyamÃnaÓcetanacamatkÃritÃæ pratipadyate / (upameyaÓabda÷) svÃbhidhe (yÃvinÃ) bhÆtav­ttitÃæ (upamÃna)Óabdasya niyamayatÅtyetasmÃdeva viÓe«aïaviÓe«yabhÃvanibandhanÃt mukhendurityatra samÃsopapatti÷ / tasmÃdeva ca sah­dayah­dayasaævÃdamÃhÃtmyÃt "mukhamindu÷" ityÃdi na kevalaæ rÆpakaæ, yÃvat "kiæ tÃruïyataro÷" ityevamÃdyapi / evaæ rÆpakasÃmÃnyalak«aïasvarÆpamullikhya prakÃraparyÃlocanena tadevonmÅlayati--- "samastavastuvi«ayam" iti / samastavastuvi«ayo yasya tattathoktaæ; tadayamatra và (kyÃr)tha÷---yad sarvÃïyeva prÃdhÃnyena vÃcyatayà sakalavÃkyopÃrƬhÃnyabhidheyÃni alaÇkÃryatayà sundarasvaparispandasamarpaïena gocaro yasyeti tat / viÓe«aïÃnÃæ viÓe«yÃyattatvÃt asvÃtantrayeïa p­thagalaÇkÃryatvÃbhÃvÃtte«Ãmavi«ayatvÃt / yathà ta¬idvalayakak«yÃïÃæ balÃkÃmÃlabhÃriïÃm / payomucÃæ dhvanirdhoro dunoti mama tÃæ priyÃm // VjivC_3.88 // iti / atra vidyudvalayasya kak«yÃtvena, balÃkÃnÃæ tanmÃlÃtvena rÆpaïaæ vidyate; payomucÃæ punardantibhÃvena nÃstÅtyeka (deÓa) vivartirÆpakamalaÇkÃra÷ / tadatyarthaæ yuktiyuktam / yasmÃdalaÇkÃraïasyÃlaÇkÃryaÓobhÃtiÓayotpÃdanameva prayojanaæ nÃnyatki¤ciditi / taduktarÆpakaprikÃrÃpek«ayà ki¤cidvilak«aïametena yadi saæpÃdyate tadetasya rÆpakaprakÃrÃntaratvopapatti÷ syÃt / tadetadÃstÃæ tÃvat ;pratyuta kak«yÃdirÆpaïocitamukhyavastuvi«aye vighaÂamÃnatvÃdalaÇkÃrado«atvaæ durnivÃratÃmavambate / tasmÃdanyathaivaitadasmÃbhi÷ samÃdhÅyate / rÆpakÃlaÇkÃrasya paramÃrthastÃvadayaæ, yatprasiddhasaundaryÃtiÓayapadÃrthasaukumÃryanibandhanaæ varïanÅyasya vastuna÷ sÃmyasamullikhitaæ svarÆpasamarpaïagrahaïasÃmarthyamavisaævÃdi / tena mukhamindurityatra mukhamevendu÷saæpadyate tena rÆpeïa vivartate / tadevamayamalaÇkÃra÷ (padapÆrvÃrdhavakratÃnibandhana÷ pa) dÃrthamÃtrav­tti) "alaÇkÃropasaæskÃra-"ityÃdinà paryÃyavakrabhÃvÃntarbhÃvÃt vÃkyavakrabhÃvavicÃrÃvasare vaktavyatÃmeva kadÃcinnÃdhigacchediti / dvaividhyamasyopapÃdayati---(samastavastuvi«ayaæ ekadeÓavivarti ceti) sarve vÃkyopayogina÷ padÃrthÃ÷ (pratyekaæ) vibhÆ«yatayà vi«ayà yasyeti pratyekaæ yathÃyogametasminnupanibadhyamÃne samaste 'pi vartanterÆpÃntareïÃvati«Âhanti / yathà m­dutanulatÃvasanta÷ sundaravadanendubimbasitapak«a÷ / manmathamÃtaÇgamado jayatyaho taruïatÃrambha÷ // VjivC_3.89 // atraiva prakÃrÃntaraæ vicÃrayati--- "ekadeÓavivarti ca" iti / atra pÆrvÃcÃryairvyÃkhyÃtam---yathà yadekadeÓena vivartate vighaÂate viÓe«eïa và vartate tattathoktamiti / ubhayathÃpyetaduktaæ bhavati---yadvÃkyasya kasmiæÓcideva sthÃne svaparispandasamarpaïÃtmakaæ rÆpaïamÃdadhÃti / kvacideveti tadekadeÓavivartirÆpakam / yathà himÃcalasutÃvallÅgìhÃliÇgitamÆrtaye / saæsÃramarumÃrgaikakalpav­k«Ãya te nama÷ // VjivC_3.90 // ekadeÓavivarto yatra tattathoktam, ekadeÓa eva vivartate yatra rÆpÃntareïÃvati«Âhate (và tadekadeÓavivarti) rityartha÷ / te«Ãæ viÓe«aïasÃmarthyanibandhanÃyÃ÷ padÃrthaÓobhÃyÃ÷ (atra) rÆpÃtiÓayakÃrirÆpakÃlaÇkÃrani«patte÷ / yathà "upo¬harÃgeïa" ityÃdau timirÃæÓukamityatraikadeÓavivarti(rÆpaïaæ) vidyate / Ói«Âaæ puna÷ ÓaÓina÷ kÃmukatvaæ, niÓÃyÃÓca kÃminÅtvaæ rÆpaïÅyamapi pratÅtyantaravidhÃyi viÓe«aïaviÓi«ÂiliÇgasÃmarthyamÃtrasamadhigamyaæ ÓabdenÃbhi(dhÅyamÃnaæ) punaruktatà grÃmyatà cÃdhirohati / _________________________________________________________________ tasmÃt vÃcyaæ sÃmarthyalabhyaæ ca pratÅtyà ca samarpitam / alaÇk­tÅnÃmÃtmÃnaæ trividhaæ tadvido vidu÷ // Vjiv_3.23 // tatra vÃcyaæ samastavastuvi«ayaæ rÆpakaæ pÆrvamevodÃh­tam / sÃmarthyalabhyaæ tad (tu) ekadeÓavivarti tadeva "upo¬harÃgeïe"tyÃdi / pratÅyamÃnaæ yathà lÃvaïyakÃntiparipÆritadiÇmukhe 'smin smere 'dhunà tava mukhe taralÃyatÃk«i / k«obhaæ yadeti na manÃgapi tena manye suvyaktameva jala (¬a) rÃÓirayaæ payodhi÷ // VjivC_3.91 // atra tvanmukhaminduriti rÆpakaæ pratÅyamÃnatayà kavinopanibaddham / ekadeÓav­ttitvamanekadeÓav­ttitvaæ ca rÆpakasya dÅpakatvameva samÃlak«yamiti tadanantaramasyopanibandhanam / tadeva vicchittyantareïa viÓina«Âi--- _________________________________________________________________ nayanti rÆpakaæ käcidvakrabhÃvarahasyatÃm / alaÇkÃrÃntarollekhasahÃyaæ pratibhÃvaÓÃt // Vjiv_3.24 // etadeva rÆpakÃkhyamalaÇkaraïaæ "käcit" = alaukikÅæ "vakrabhÃvarahasyatÃæ" vakratvaparamÃrthatÃæ kavayo "nayanti" (prÃpayanti) / tatropanibandhanavakratÃvicchittyantarÃdhirƬhÃyÃ÷ ramaïÅyatÃ(yÃ÷) tadeva tattvaæ paraæ pratibhÃsate / kÅd­Óam ?"alaÇkÃrÃntarollekhasahÃyam"---alaÇkÃrÃntarasya" = anyasya sasandehotprek«Ãprabh­te÷, "ullekha÷", samudbheda÷, (tatra)"sahaya÷"kÃvyaÓobhotpÃdane sahakÃrÅ yasya (tattathoktam) / kasmÃnnayanti---"pratibhÃvaÓÃt"---svaÓakterÃyattatvÃt / tathÃvidhe lokÃtikrÃntakÃntigocare vi«aye tasyopanibandho vidhÅyate / yatra tathÃprasiddhyabhÃvÃt siddhavyavahÃrÃvataraïaæ sÃhasamivÃvabhÃsate / vibhÆ«aïÃntarasahÃyasya punarullekhatvena vidhÅyamÃnatvÃt sah­dayah­dayasaævÃdasundarÅ parà prau¬hirutpadyate / yathà nirmokamuktiriva gaganoragasya lÅlÃlalÃÂikÃmiva trivi«ÂapaviÂasya // VjivC_3.92 // iti / atra kavipratibhÃpratibhÃsasyÃyamabhiprÃya÷---yat lokottarasaundaryÃtiÓayaÓlÃghitayà varïanÅyasya vastuna÷ prakÃrÃntareïÃbhidhÃtumaÓakyatvam / evaævidhayà rÆpakÃlaÇkÃrarekhayÃpi tathà prasiddhyabhÃvÃdeva ni«kampatayà vyavahartuæ na yujyate / tasmÃdasmÃkamevaæsvarÆpamevedaæ varïanÅyaævastu pratibhÃtÅtyalaÇkÃrÃntaramutprek«Ãlak«aïamatra sahÃyatvenollikhitam / yathà và "kiæ tÃruïyataro÷" // VjivC_3.93 // ityÃdi / atrÃpyayameva nyÃyo 'nusandheya÷ / kevalamanena kavinà sarvÃtiÓÃyitayà varïanÅyasya prakÃrÃntarasya prastutasaukumÃryasamarpaïasÃmarthyÃsaæbhavÃdevaæsvarÆpasya rÆpakasya mukhendurityÃdivadaprasiddhe÷ / kevalasyopanibandhe "cakitatvÃdevaævidhaæ kimatadvastu syÃditi sandihyate mama cetasÃ" iti vicchittyà sasandehÃlaÇkÃrasahÃyametadevopanibaddhamiti cetasvinÃæ svasaævedanamevÃtra pramÃïam / rÆpakarÆpaÇka nÃma--- "bhrÆlatÃnartakÅ" // VjivC_3.94 // ityÃdi lak«aïÃntarasyÃsaæbhavÃt udÃharaïamÃtrÃdeva p­thaÇ nopapadyate, lak«aïÃnantyaprasaÇgÃt, punarapi rÆpakÃntarÃvatÃropapatteÓcÃnavasthÃpravartanÃt / evaæ rÆpakaæ vicÃrya tatsad­ÓasÃmyanirvacanÃmaprastutapraÓaæsÃæ prastauti--- _________________________________________________________________ aprastuto 'pi vicchittiæ prastutasyÃvatÃrayan / padÃrtho vÃtha vÃkyÃrtha÷ prÃpyate varïanÅyatÃm // Vjiv_3.25 // yatra tatsÃmyamÃÓritya saæbandhÃntarameva và / aprastutapraÓaæseti kathitÃsÃvalaÇk­ti÷ // Vjiv_3.26 // aprastutetyÃdi / "aprastutapraÓaæseti (kathitÃsÃva) laÇk­ti÷" "aprastutapraÓaæseti" nÃmnÃsau kathitÃlaÇkÃravidbhiralaÇk­ti÷ / kÅd­ÓÅ---"yatra'-yasyÃm"aprastuto 'pi'---avivak«ita÷ (api) padÃrtha÷ "varïanÅyatÃm prÃpyate"---varïanÃvi«aya÷ saæpadyate / kiæ kurvan ?"prastutasya'-vivak«itasyÃrthasya "vicchittim'-upaÓobhÃm "avatÃrayan'-samullÃsayan / dvividho hi tattvabhÆta÷ padÃrtha÷ saæbhavati / vÃkyÃntarbhÆtapadamÃtrasiddhor'tha÷ sakalavÃkyavyÃpakakÃryo vividhasvaparispandÃtiÓayatvaviÓi«ÂaprÃdhÃnyena vartamÃnaÓca / tadubhayarÆpamapi prastutaæ pratÅyamÃnatayà cetasi nidhÃya padÃrthÃntaramaprastutaæ tadvicchittisaæpattaye varïanÅyatÃmasyÃmalaÇk­tau kavaya÷ prÃpayanti / kiæ k­tvà ? "tatsÃmyamÃÓritÃya"--"tat"---anantaroktaæ rÆpakÃlaÇkÃropakÃri "sÃmyaæ"---samatvaæ, ÃÓritya---nimittÅk­tya, "saæbandhÃntarameva và " "saæbandhÃntaram"---aparaæ và (saæbandhaæ) nimittabhÃvÃdi saæÓritya / "vÃkyÃrtha÷"---asatya (bhÆ) to và parasparÃnvitapadasamudÃyalak«aïavÃkyakÃryabhÆta÷ / sÃmyaæ saæbandhÃntaraæ và samÃÓrityÃprastutaæ prastutaÓobhÃyai varïanÅyatÃæ yatra nayantÅti / tatra sÃmyasamÃÓrayaïÃdvÃkyÃntarbhÆtÃprastutapadÃrthapraÓaæsodÃharaïaæ yathà lÃvaïyasindhuraparaiva hi keyamatra yatrotpalÃni ÓaÓinà saha saæplavante / unmajjati dviradakumbhataÂÅ ca yatra yatrÃpare kadalikÃï¬am­ïÃladaïa¬Ã÷ // VjivC_3.96 // iti / atra sÃmyasamÃÓrayaïÃt vÃkyÃntarbhÆtÃprastuta (praÓaæsayÃ) kavivivak«itamukhyapadÃrtha÷ pratÅyate / sakalavÃkyavyÃpakÃprastutÃrthapraÓaæsodÃharaïaæ yathÃ--- chÃyà nÃtmana eva yà kathamasÃvanyasya ni«pragrahà grÅ«mo«mÃpadi ÓÅtalastalak«uvi sparÓo 'nilÃde÷ kuta÷ / vÃrtà var«aÓate gate kila phalaæ bhÃvÅti vÃrteva sà drÃghimïà mu«itÃ÷ kiyacciramaho tÃlena bÃlà vayam // VjivC_3.96 // ÂhÂha // saæbandhÃntarasamÃÓrayaïÃt vÃkyÃntarbhÆtÃprastutapadÃrthapraÓaæsodÃharaïaæ yathÃ--- indurlipta iväjanena ja¬ità d­«Âirm­gÅïÃmiva pramlÃnÃruïimeva vidrumalatà ÓyÃmeva hemaprabhà / kÃrkaÓyaæ kalayà ca kokilavadhÆkaïÂhe«viva prastutaæ sÅtÃyÃ÷ purataÓca hanta ÓikhinÃæ barhÃ÷ saharhà iva // VjivC_3.97 // atra induprabh­tÅnÃæ nimittinÃæ vicchÃyatà nimittam / sÅtÃyÃ÷ saæbandhÅ ÓobhÃtiÓayasaukumÃryamanoharo mukhÃdyavayavasamÆha÷ prak­tÃÇgabhÆtabhÆ«aïÃntaropanibandhasahÃya÷ prastutapraÓaæsÃæ samarpayan sotkar«a÷ pratÅyate / evamasmÃdeva saæbandhà (ntara) samÃÓrayaïÃt sakalavÃkya-vyÃpakÃprastutapraÓaæsodÃharaïam yathÃ--- parÃm­Óita sÃyakaæ k«ipati locanaæ kÃrmuke vilokayati vallabhÃsmitasudhÃrdravaktraæ smara÷ / madho÷ kimapi bhëate bhuvananirjayÃyÃvaniæ gato 'hamiti har«ita÷ sp­Óati gÃtralekhÃmaho // VjivC_3.98 // atra prakÃrÃntarapratipÃdanÃgocarastaruïÅtÃruïyÃvatÃrastathÃvidhamanmathace«ÂÃtiÓayanimittavata÷ tannimitta(rÆpasaæbandhÃÓrayaïÃt pratÅyate) / asatyabhÆtavÃkyÃrthatÃtparyaprastutapraÓaæsodÃharaïaæ yathÃ--- taïïatthi kiæpi paiïo pakappiaæ jaæ ïa ïiai gharaïÅe / aïavaraagaaïasÅlassa kÃlapahiassa pÃhijjaæ // VjivC_3.99 // tannÃsti kimapi patyu÷ prikalpitaæ yanna niyatigehinyà / anavaratagamanaÓÅlasya kÃlapathikasya pÃtheyam // (chÃyÃ) atra sÃmyaæ, nimittanimittibhÃva÷, sÃmÃnyaviÓe«abhÃvaÓceti tritayamapi antarbhÃvayituæ yujyate / yasmÃt prahastavadhe ÓrÃvayitavye sÃk«ÃdabhidhÃnÃnucitatvÃt vicchittyaivamabhidhÅyate / tadevamayamaprastutapraÓaæsÃvyavahÃra÷ kavÅnÃmativitataprapa¤ca÷ parid­Óyate / tasmÃt sah­dayaiÓca svayamevotprek«aïÅya÷ / praÓaæsÃÓabdo 'trÃrthaprakÃÓÃdivat viparÅtalak«aïayà garhÃyÃmapi vartate / varïanà sÃmÃnyamÃtrav­ttirvà / evamaprastutapraÓaæsÃæ vicÃrya vivak«itÃrthapratipÃdanÃya prakÃrÃntarÃbhidhÃnatvÃdanayaiva samacchÃyaprÃyaæ paryÃyoktaæ vicÃrayati--- _________________________________________________________________ yadvÃkyÃntaravaktavyaæ tadanyena samarpyate / yenopaÓobhÃni«pattyai paryÃyoktaæ taducyate // Vjiv_3.27 // yadvÃkyÃntaretyÃdi---"paryÃyoktaæ taducyate" = paryÃyoktÃbhidhÃnamalaÇkaraïaæ tadabhidhÅyate / "yadvÃkyÃntaravaktavyaæ" = vastu vÃkyÃrthalak«aïaæ padasamudÃyÃntarÃbhidheyaæ "tadanyena" = vÃkyÃntareïa yena "samarpyate" = pratipÃdyate / kimartham ?"upaÓobhÃni«pattyai" = vicchitti (viÓe«a) saæpattaye / tatparyÃyoktamityartha÷ / nanvevaæ paryÃyavakratvÃt kimatrÃtiricyate ? paryÃyavakratvasya padÃrthamÃtraæ vÃcyatayà vi«aya÷, paryÃyoktasya punarvÃkyÃrtho 'pyaÇgatayeti tasmÃt p­thagabhidhÅyate / udÃharaïaæ yathÃ--- cakrÃbhighÃtaprasabhÃj¤ayaiva cakÃra yo rÃhuvadhÆjanasya / ÃliÇganoddÃmavilÃsavandhyaæ ratotsavaæ cumbanamÃtraÓe«am iti // VjivC_3.100 // evam--- _________________________________________________________________ yatra vÃcyatayà nindà vicchittyai prastutasya sà / stutirvyaÇgyatayà caiva vyÃjastutirasau matà // Vjiv_3.28 // "yatra' = yasyÃæ, "vÃcyatayÃ' = ÓabdÃbhidheyatvena "nindÃ' = garhÃ, "vyaÇgyatayà stuti÷' = pratÅyamÃnatvena praÓaæsà "prastutasya vicchittyai' = ÓobhÃyai, tadevamasau dviprakÃrà "vyÃjastuti÷' alaÇk­ti÷ "matÃ' = sm­tà / yathà bhÆbhÃrodvahanÃya Óe«aÓirasÃæ sÃrthena saænahyate viÓvasya sthitaye svayaæ sa bhagavÃn jÃgarti devo hari÷ / adyÃpyatra ca nÃbhimÃnamasamaæ rÃjaæstvayà tanvatà viÓrÃnti÷ k«aïamekameva na tayorjÃteti ko 'yaæ krama÷ // VjivC_3.101 // yathà và indorlak«ma // VjivC_3.102 // ityÃdi / viparyaye vibhÆ«yasyÃlaÇk­tire«aiva vihità / yathà he helÃjita // VjivC_3.103 // ityÃdi / yathà và nÃmÃpyantataro÷ // VjivC_3.104 // iti / yathà và dinamavasitaæ viÓrÃntÃ÷ smastvayà marukÆpa he paramupak­taæ vaktuæ ro«aæ hriyà na vayaæ k«amÃ÷ / bhavatu suk­tairadhvanyÃnÃmaÓo«ajalo bhavÃ- niyamapi punaÓchÃyÃbhÆyà tavopataÂaæ ÓamÅ // VjivC_3.105 // atra stutiÓabda÷ pÆrvavadviparÅtalak«aïayà nindÃyÃmapi vartate / evaæ vyÃjastutiæ vyÃkhyÃya prakramopasaæhÃrÃnanyatvasÃmÃnyÃt anayopa(mÃ)samÃnakak«yÃæ (utprek«Ãæ) vivak«urÃha--- _________________________________________________________________ saæbhÃvanÃnumÃnena sÃd­Óyenobhayena và / nirvarïyÃtiÓayodrekapratipÃdanavächayà // Vjiv_3.29 // vÃcyavÃcakasÃmarthyÃk«iptasvÃrthairivÃdibhi÷ / tadiveti tadeveti vÃdibhirvÃcakaæ vinà // Vjiv_3.30 // samullikhitavÃkyÃrthavyatiriktÃrthayojanam / utprek«Ã, (kÃvyatattvaj¤airalaÇkaraïamucyate) // Vjiv_3.31 // saæbhÃvanetyÃdi / "samullikhitavÃkyÃrthavyatiriktÃrthayojanamutprek«Ã"---"samullikhita÷"---samyagullikhita÷, svÃbhÃvikatvena samarpayituæ prastÃvita÷ / "vÃkyÃrtha÷"---padasamudÃyÃbhidheyaæ vastu, tasmÃd "vyatiriktasyÃrthasya"--vÃkyÃntaratÃtparyalak«aïasya, "yojanam"---upapÃdanam / "utprek«Ã"---utprek«ÃbhidhÃnamalaÇkaraïam / utprek«aïamutprek«eti vig­hyate / (ke) na sÃdhanenetyÃha---"saæbhÃvanÃnumÃnena" saæbhÃvanayà yadanumÃnaæ, saæbhÃvyamÃnasyÃrthasya Æhanaæ tena / tadavaÓyaæ tasya vastvantaratvÃpÃdanaæ tatsamÃnakÃryadarÓanÃditi bhÃva÷ / prakÃrÃntareïÃpye«Ã saæbhavatÅtyÃha---sÃd­Óyeneti / "sÃd­Óyena"---sÃmyenÃpi hetunà "samullikhitavÃkyÃrthavyatiriktÃrthayojanam" utprek«aiva / dvividhaæ sÃd­Óyaæ saæbhavati vÃstavaæ kÃlpanikaæ ceti / tatra vÃstavamupamÃdivi«ayam, kÃlpanikamihÃÓrÅyate, sÃtiÓayatvena prastÃvÃt / sÃd­ÓyasyobhayÃÓrayatvÃvinÃbhÃvÃt, prastutavyatiriktasya padÃrthÃntarasyÃsaæbhavÃt, tasya ca dharmatve sati parÃÓritatvÃt kevalasya kalpya(tva) mevÃnupapannamiti tadÃÓraya÷ kaÓcidapara÷ kalpanÅya÷ / so 'pi ko 'sÃviti niyamÃsiddhi÷ / ekasya kasyÃpi kalpane 'pyanavasthÃprasaÇgÃt, guïasamanvayÃbhÃvÃdapratipatteÓca vÃstavasÃd­ÓyÃdhÃrabhÆtadharmyantarasad­Óa÷ pÃriÓe«yÃt parikalpanÅyatÃmarhatÅti sacetasa÷ pramÃïam / tasmÃttathÃvidhadharmiïa÷ sÃd­Óyeneti vyaktam / kvacidavÃstavenÃpi prau¬hivÃdena uktavidhaprakÃrÃntaramamaparamasyÃ÷ pratipÃdayati---"ubhayena vÃ" saæbhÃvanÃnumÃnasÃd­Óyalak«aïobhayena và kÃraïadvitayena saævaliv­ttinà prastutavyatiriktÃrthÃntarayojanamutprek«Ã / prakÃrÃtritayasyÃpyasya kenÃbhiprÃyeïopanibandhanamityÃha---"nirvarïyÃtiÓayodrekapratipÃdanavächayÃ"---varïanÅyotkar«akëÂhÃdhirƬhisamarpaïÃkÃÇk«ayà / katham ? "tadiveti tadeveti và "dvÃbhyÃæ prakÃrÃbhyÃm / "tadiva" aprastutamiva / tadatiÓayapratipÃdanÃya (yÃ) prastutasÃd­Óyopanibandha÷ / "tadeveti"---aprastutameva prastutamiti / (samÃropita) svarÆpaprasaraïapÆrvakamaprastutasvarÆpasamÃro(pasya) prastutotkar«adhÃrÃdhirohapratipattaye tÃtparyÃntarayojanam / kai÷ utprek«Ã prakÃÓyata ityÃha---"ivÃdibhi÷"---ivaprabh­tibhi÷ Óabdai÷ yathÃyogaæ prayujyamÃnairityartha÷ / "vÃcyÃ" iti / pak«Ãntaramabhidhatte---"vÃcyavÃcakasÃmarthyÃk«iptasvÃrthai÷ " taireva prayujyamÃnai÷ pratÅyamÃnav­ttibhirvà / tatra saæbhÃvanÃnumÃnodÃharaïaæ yathÃ--- ÃpŬalobhÃdupakarïametya pratyÃhitopÃæÓurutairdvirephai÷ / abhyasyamÃneva mahÅpatÅnÃæ saæmohamantraæ makaradhvajena // VjivC_3.106 // kÃlpanikasÃd­ÓyodÃharaïaæ yathÃ--- "rÃÓÅbhÆta÷ pratidinamiva tryaæbakasyÃÂÂahÃsa÷" // VjivC_3.107 // yathà vÃ--- "nirmokamuktiriva gaganoragasya" // VjivC_3.108 // ityÃdi / vÃstavasÃd­syodÃharaïaæ yathÃ--- Ãkarïakisalayakara alamalaæ ca calaæ tÃraÃdi / hindu alÅlaæ vasa sa cÃla bhavÃdihi Ãsati // VjivC_3.109 // (chÃyà ?) ubhayodÃharaïaæ yathÃ--- tikkhÃruïaæ tathÃraïïa aïajaaæ rÃïti pralÃri / antire ude aase avandilagga riurƬhirale savva mahureuïà // VjivC_3.110 // (chÃyà ?) (tikkhÃruïaæ tam iti / ÃrÃt dÆrÃt bheda eva bhedo drutireva vidÃraïaæ tatretyartha÷ / loke hi tÅk«ïa÷ ÓarÃdipadÃrtho 'ÇgavidÃraïe lagnarudhiraleÓo d­Óyate / iti taddharmasÃd­Óye nayanayugagatatÅk«ïÃruïÃttatvasya vidyamÃne prastutavastudharmo 'prastutavastudharmatvena saæbhÃvita ityubhayasÃdhaneyamutprek«Ã / yathà vÃ--- ïÅsÃsà khaïavirahe phuranti ramaïÅïasurahiïo tassa / ka¬¬hia hiaaÂÂhia kusumabÃïamaarandalesavva // VjivC_3.111 // ni÷ÓvÃsà k«aïavirahe sphuranti ramaïÅnÃæ surabhayastasya / k­«Âah­dayasthitakusumabÃïamakarandaleÓà iva // chÃyà / atra vÃstavasÃd­ÓyodÃharaïaæ yathÃ--- utphullacÃrukusumastabakena namrà yeyaæ dhutà ruciracÆtalatà m­gÃk«yà / ÓaÇke na và virahiïÅm­dumardanasya mÃrasya tarjitamidaæ pratipu«pacÃpam // VjivC_3.112 // atrÃsÆtritÃrthavyatirekivastvantaravidhÃnÃdapahnutibhrÃntirna vidhÃtavyÃ, yatastasyÃ÷ prathamodbhedajÅvitamutprek«Ã na punarapahnutiretasyÃ÷ / tadevÃnantaraæ vyaktimÃyÃsyati / tadivetyatra vÃdibhirvinodÃharaïaæ yathÃ--- candanÃsaktabhujagani÷ÓvÃsÃnilamÆrchita÷ / mÆrcchayatye«a pathikÃn madhau malayamÃruta÷ // VjivC_3.113 // yathà vÃ--- "devi tvanmukhapaÇkajena" // VjivC_3.114 // ityÃdi / yathà vÃ--- "tvaæ rak«asà bhÅru" // VjivC_3.115 // ityÃdi / tadevetyatra vÃcakaæ vinodÃharaïam / yathÃ--- "ekaikaæ dalamunnamayya" // VjivC_3.116 // ityÃdi / etasyÃ÷ prakÃrÃntaramupakramate--- _________________________________________________________________ pratibhÃsÃttathà boddhu÷ svaspandamahimocitam / vastuno ni«kriyasyÃpi kriyÃyÃæ kart­tÃrpaïam // Vjiv_3.32 // "pratibhÃsÃdityÃdi" / tadidamutprek«ÃyÃ÷ prakÃrÃntaraæ parid­Óyate-"kriyÃyÃm"---sÃdhyasvarÆpÃyÃæ, "kart­tÃrpaïam"---svatantratvasamÃropaïaæ / kasya ? "vastuna÷"---padÃrthasya / "ni«kriyasyÃpi" kriyÃvirahitasyÃpi / kÅd­Óaæ ? "svabhÃvotkar«a÷, tasyocitamanurÆpam / kasmÃt ? ("boddhu÷ tathà pratibhÃsÃt") "boddhu÷"---anubhavitu÷ "tathÃ"---tena prakÃreïa / "pratibhÃsÃt"---avabodhanÃt / "nirvarïyÃtiÓayodrekapratipÃdanavächayà / tadiveti tadeveti vÃdibhirvÃcakaæ vinÃ" iti pÆrvavadihÃpi saæbandhanÅye / udÃharaïaæ yathÃ--- "limpatÅva tamo 'ÇgÃni var«atÅväjanaæ nabha÷ " // VjivC_3.117 // yathà vÃ--- tarantÅvÃÇgÃni skhaladamalalÃvaïyajaladhau // VjivC_3.118 // yathà vÃ÷--- viyati visarpatÅva kumude«u bahubhavatÅva yo«itÃm pratiphalatÅva jaraÂhaÓarakÃï¬apÃï¬u«u gaï¬abhitti«u / ambhasi vikasatÅva hasatÅva sudhÃdhavale«u dhÃmasu dhvajapaÂapallave«u lalatÅva samÅracale«u candrikà // VjivC_3.119 // (utprek«ÃvÃcakÃnÃmi) vÃdÅnÃæ parigaïanamatra daï¬inà vihitamiti na punarvidhÅyate / seyamutprek«Ã varïanÅyasya svabhÃvavisaævÃdasundaraæ kamapyatiÓayamullÃsayati / kavipratibhÃsÃparaparyÃyaprÃyÃïÃmanye«Ãmapi bhÆ«aïÃnÃæ ke«Ã¤cidiyaæ sÃrasvarÆpamÃsÆtrayantÅ prathamollekhakÃraïatÃæ svayameva samÃkrÃmati, tannibandhanatvÃdvicchittiviÓe«ÃnÃm / apah­tyÃlaÇkÃralÃvaïyÃtiÓayaÓriya÷ / utprek«Ã prathamollekhajÅvitatvena j­mbhate // VjivC_3.120 // ityantaraÓloka÷ / evamutprek«Ãæ vyÃkhyÃya sÃtiÓayatvÃsÃd­ÓyasamullasitÃvasarÃm atiÓayoktiæ prastauti / _________________________________________________________________ ucyate 'tiÓayokti÷ sà sarvÃlaÇkÃrajÅvitam / yasyÃmatiÓaya÷ ko 'pi vicchittyà pratipÃdyate / varïanÅyasya dharmÃïÃæ tadvidÃhlÃdadÃyinÃm // Vjiv_3.33 // "ucyate 'tiÓayokti÷ sÃ"---atiÓayoktiralaÇk­tirabhidhÅyate / kÅd­ÓÅ? "yasyÃmatiÓaya÷"---prakar«akëÂhÃdhirƬha÷ ko 'pyatikrÃntaprasiddhavyavahÃrasaraïi÷ / "vicchittyà pratipÃdyate"---vaidagdhyabhaÇgyà samarpyate / kasya ? "varïanÅyasya dharmÃïÃæ"---prastÃvÃdhik­tasya vastuna÷ svabhÃvÃnusaæbandhinÃæ parispandÃnÃm / kÅd­ÓÃnÃæ ? "tadvidÃhlÃdadÃyinÃæ"---kÃvyavidÃnandakÃriïÃm / yasyÃt sah­dayÃhlÃdakÃrisvaspandasundaratvameva vÃkyÃrtha÷, tatastadatiÓayaparipo«ikÃyÃm atiÓayoktÃvalaÇkÃrak­ta÷ k­tÃdarÃ÷ / evaævidhasvarÆpÃs te yathollÃsitakÃntaya÷ / rasasvabhÃvÃlaækÃrÃ÷ parÃæ pu«ïanti vaktratÃæ // Vjiv_3.34 // "evaævidhasvarÆpÃste yathollÃsitakÃntaya÷" samuddÅpitaÓobhÃtiÓayÃstrayo 'pi" parÃæ vakratÃæ"---alaukikaæ kÃvyarahasyabhÆtavakrabhÃvaæ "pu«ïanti" udbhÃsayanti / yathà candrakÃntamaïidurdine (sadmani ?)tyajad rÃjahaæsamanubadhnatÅ girà / jyotsnayà janitasaæÓayà puna÷ vakradÆtiriva rauti sÃrasÅ // VjivC_3.121 // yathà vÃ--- khapu«pacchavihÃriïyà candrabhÃsà tirohitÃ÷ / anvamÅyanta bh­ÇgÃlivÃcà saptacchadadrumÃ÷ // VjivC_3.122 // atra bhÃvasvabhÃvÃtiÓaya÷ paraæ paripo«amadhiropita÷ / yathà vÃ--- yasya prajvalati pratÃpatapane tejasvinÃmityalaæ lokÃlokadharÃdhare 'pyatiÓaya÷ ÓÅtÃæÓubimbe v­thà / trailokyaprathitÃpadÃnamahite k«oïÅÓavaæÓodbhave sÆryÃcandramasau svayaæ k­ÓataracchÃyÃæ samÃrohata÷ // VjivC_3.123 // yathà ca himÃmbunirv­ttanimajjanÃnÃæ bÃlÃtapasparÓananirmalÃnÃm / sÃvitrabhÃsà vihatÃÇgaraga- maÇgaæ kimapyaÇkuritaæ sthalÅnÃm // VjivC_3.124 // atra pÆrvasmin rÆpakÃlaÇkÃrÃtiÓayaparipo«aprakar«a÷ / tathà prathame 'parasmiæÓca rasavadalaÇkÃraparipu«Âi÷ / tathà ca tuhinasalilak«Ãlanak«apitakalaÇkitayà nÆtanÃtapapihatÃæÓukenÃbhivyaktavimalabhÃvenÃæbha÷ snÃnÃdisarasaramaïÅvyapÃrasamÃropaïena kimapi saukumÃryamÃropitam / yatà ca-- Óakyamo«adhipaternavodayÃ÷ karïapÆraracanÃk­te tava / apragalbhayavasÆcikomalà chettumagranakhasaæpuÂai÷ karÃ÷ // VjivC_3.125 // atra rasaparispandasaundaryÃtiÓaya÷ samudbhÃsate / tathà ca nÆtanodayÃnÃæ darÓitasaukumÃryÃïÃæ ÓaÓÃÇkakiraïÃnÃmanyÃd­Óa÷ ko 'pyatiÓaya÷ saæprati samujj­mbhate, yenÃtyarthaæ kapolakarïÃlakasaæparkaÓlÃghanÅyÃæ karïapÆraracanÃvicchittimarhatÅti pÃrvatÅpati÷ priyÃyÃ÷ pratipÃdayaæstadvadanendusaundaryadarÓanena tatkÃloditaÓaÓÃÇkakarÃvalokanena ca rasoccalitacittav­tti÷ pratÅyate / evamalaÇkÃryasya vastuna÷ pradhÃnabhÆtasyÃÇgabhÃvena vya (vasthi)-to 'pyalaÇkÃravarga÷ ki¤cidatiriktav­ttitayopanibadhyamÃna÷ saæniveÓasaukumÃryamÃhÃtmyÃdudriktabhÃvena parisphuran guïabhÆto 'pi mukhyatÃmivÃpadyamÃna÷ nibandhanaprabhÃvÃttu prÃdhÃnyenÃvabhÃsamÃno vyÃkhyÃta÷ / idÃnÅæ sÃmyasamudbhÃsino vibhÆ«aïavargasya vinyÃsavicchittiæ vicÃrayati--- _________________________________________________________________ vivak«itaparispandamanohÃritvasiddhaye / vastuna÷ kenacitsÃmyaæ tadutkar«avatopamà // Vjiv_3.35 // tÃæ sÃdhÃraïadharmoktau vÃkyÃrthe và tadanvayÃt / ivÃdirapi vicchittyà yatra vakti kriyÃpadam // Vjiv_3.36 // vivak«itetyÃdi---"yatra"---yasyÃæ, "vastuna÷"---prastÃvÃdhik­tasya, "kenacit"---aprastutena padÃrthÃntareïa, "sÃmyam" sopamÃ---upamÃlaÇk­tirityucyate / kimarthamaprastutena sÃmyamityÃha---"vivak«itaparispandamanohÃritvasiddhaye" "vivak«ita÷"---vaktumabhipreto yo 'sau "parispanda÷"---kaÓcideva dharmaviÓe«a÷ (tasya "manohÃritvaæ"---h­dayÃhlÃdakatvaæ tasya "siddhi÷"---ni«patti÷) tadartham / kÅd­Óena padÃrthÃntareïa---"tadutkar«avatÃ"; taditi manohÃritvaæ parÃm­Óyate, tasya "utkar«a÷" (atiÓaya÷) sa vidyate yasya sa tathokta÷, tena tadutkar«avatÃ, manohÃritvÃtiÓayavatà / tadidamatra tÃtparyam---varïanÅyasya vivak«itadharmasaundaryasiddhyarthaæ aprastutapadÃrthena dharmiïà sÃmyaæ yuktiyuktatÃmarhati / dharmeïeti noktaæ, kevalasya tasyÃsaæbhavÃt; tadevamayaæ dharmadvÃrako dharmiïorupamÃnopameyalak«aïayo÷ phalata; sÃmyasamuccaya÷ paryavasyati / evaævidhÃmupamÃÇka÷ pratipÃdayatÅtyÃha---kriyÃpadamityÃdi / "kriyÃ"---dhÃtvartha÷ / (kriyÃpadaÓabdena) vÃcakasÃmÃnyamÃtramatrÃbhipretaæ na punarÃkhyÃtapadameva / yasmÃt amukhyabhÃvenÃpi kriyà yatra vartate tadapyupamÃvÃcakameva / tathà ca pÃcaka÷ ityatra pÃkaÓakte÷ prÃdhÃnyena tadantarlonav­tti÷ prak­tyartho vidyata eva, pacati iti pÃcaka iti / tathà pacatÅtyatra kriyÃyÃ÷ prÃdhÃnye 'pi kÃrakÃrtha api antarlona÷ / tadevamubhayarÆpamapi kriyÃpadaparispandaspandinÅ "tÃæ"---apamÃæ, "vakti"---abhidhatte / kathaæ ?"vicchittyÃ"---vaidagdhyabhahgyà / vicchittiviraheïÃbhidhÃnena tadvidÃhlÃdakatvaæ na saæbhavatÅti bhÃva÷ / kriyÃpadaæ na kevalaæ tÃæ vakti yÃvad "ivÃdirapi"(iv­) prabh­tirapi tatsamarpaïasÃmarthyasamanvito ya÷ kaÓcideva ÓabdaviÓe«a÷, samÃso bahubrÅhayÃdi÷, pratyayo 'pi vatyÃdi÷ vicchityà tÃæ vaktÅti / api÷ samuccaye / kasmin sati ?"sÃdhÃraïadharmoktau"---"sÃdhÃraïa÷" samÃna÷ yo (' sau) tayorupamÃnopameyayorubhayoranuyÃyÅ dharma÷ (taduktau) / dharmÃnvayayo÷ kriyÃyo÷ kart­bhedena subantasyopamà / kutra ? "vÃkyÃrthe và "---parasparÃnvayasaæbandhena padasamÆho vÃkyaæ, tadabhidheyaæ và vastu vibhÆ«yatvena vi«ayo gocara÷ tasmin / kathaæ ? "tadanvayÃt"---taditi padÃrthaparÃmarÓa÷, te«Ãæ padÃrthÃnÃæ "samanvayÃt" anyonyamabhisaæbadhyamÃnatvÃt / vÃkye hi bahava÷ padÃrthÃ÷ saæbhavanti / tatra parasparÃbhisaæbandhamÃhÃtmyÃt kasyacidekena kenacideva sÃmyanibandhana)mupamotprek«ayo÷) / tadevaæ tulye 'smin vastusÃmye sati, upamotprek«Ãvastuno÷ kÅd­k p­thaktvamityÃha--- _________________________________________________________________ utprek«ÃvastusÃmye 'pi tÃtparyÃntaragocara÷ // Vjiv_3.37 // utprek«ÃyÃ÷ sÃmyasaæbandhe vidyamÃne 'pi "tÃtparyaæ" padÃrthavyatiriktav­tti vÃkyÃrthajÅvitabhÆtaæ vastvantarameva "gocaro" vi«aya÷ tadvidÃmanta÷ pratibhÃsa÷ yasya, tathà caivodÃh­ta÷ / upamotprek«Ãvastunoratra kevale karaïe karmaïi và avartinorubhayorapi tulyatvenÃbhisaæbadhyamÃnatvÃt / evamupamitirupameti bhÃvamÃtre vyavati«Âhate / tathà ca varïyasya ni (tarÃm avarïanÅye) na sÃmyaæ yasyÃmiti lak«aïatÃtparyam / ubhayameva niÓcitaæ pratipÃdayati / amukhyakriyÃpadapratipanna / padÃrthÃnÃmudÃharaïaæ yathÃ--- pÆrïendostava saævÃdi vadanaæ vanajek«aïe / pu«ïÃti pu«pacÃpasya jagattrayajigÅ«utÃm // VjivC_3.126 // ivÃdipratipÃdyapadÃrthopamodÃharaïaæ yathà "nipÅyamÃnastabakà ÓilÅmukhai÷" // VjivC_3.127 // ityÃdi / ÃkhyÃtapadapratipÃdyapadÃrthopamodÃharaïa yathÃ--- tato 'ruïaparispandetyÃdi // VjivC_3.128 // tathÃvidhavÃkyopamodÃharaïaæ yathÃ-- mukhena sà ketakapatrapÃï¬unà k­ÓÃÇgaya«Âi÷ kapimeyabhÆ«aïà / sthitÃlpatÃrÃæ taruïendumaï¬alÃæ vibhÃtakalpÃæ rajanÅæ vya¬ambayat // VjivC_3.129 // ivÃdipratipÃdyapadÃrthopamodÃharaïaæ yathÃ--- cumban kapolatalamutpulakaæ priyÃyÃ÷ sparÓollasannayanamÃmukulÅcakÃra / ÃvirbhavanmadhuranidramivÃravinda- mindurasp­ÓÃstamitamutpalamutpalinyÃ÷ // VjivC_3.130 // tathÃvidhavÃkyopamodÃharaïaæ yathÃ--- pÃï¬yo 'yamaæsÃrpitalambahÃra÷ / kÊptÃÇgarÃgo haricandanena // ÃbhÃti bÃlÃtaparaktasÃnu÷ / sanirjharodgÃra ivÃdrirÃja÷ // VjivC_3.131 // etayordvayorapi vÃkyayo÷ yadyapyupameyenopamÃnai÷ saha pratyekaæ svasaæbandhinaæ prati paraspara (sÃmya) samanvayalak«aïasaæbandhinÃbhisaæbandha÷, tathÃpi pÆrvasmin sÃmyasamanvayÃvasÃyapÆrvako vÃkyÃrthÃvasÃya÷, parasmin puna÷ vÃkyÃrthÃvasitapÆrvakasÃmyasamanvayÃvasiti÷ / asmin vÃkye samÃsÃdi / vi«ayapratyayÃntaranirapek«atvÃt padÃrthÃvabodhasamanantaratayà parasparasÃmyasamanvayasyÃpyudbhidyamÃnatvÃt, padÃrthopamÃvyapadeÓa÷ pravartate / nÃtra prathamÃrdhe eva vÃkyÃrthaparisamÃptirveditavyÃ, kavivivak«Ãvi«ayÃrthani«patterananubhÆtatvÃt / tatra "sÃlaÇkÃrasya kÃvyatÃ" iti ca nyÃya÷ / aparasmin puna÷ parasparÃnvayalak«aïasaæbandhanibandhanavÃkyÃrthÃvadhÃraïapÆrvakatvÃt upamÃnopameyaparasparasÃmyasamanvayÃvagate÷ vÃkyopamÃvyapadeÓa÷ yuktatÃæ pratipadyate / (kriyÃpadapratipÃdyopamodÃharaïÃnÃmupamÃvÃrtÃdyuktamityalamatiprasaÇgena) / ÃdigrahaïÃdivÃdivyatiriktenÃpi yathÃdinà ÓabdÃntareïopamÃpratÅtirbhavatÅti (uktameva) / (samÃse 'nuktau uktau) vÃdvayaæ yathÃ--- pÆrïendukÃntivadanà nÅlotpalavilocanà // VjivC_3.132 // yathà ca--- yÃntyà muhurvalitakandharamÃnanaæ ta- dÃv­ttav­ttaÓatapatranibhaæ vahantyà / digdho 'm­tena ca vi«eïa ca pak«malÃk«yà gìhaæ nikhÃta iva me h­daye kaÂÃk«a÷ // VjivC_3.133 // pratyayapratipÃdyopamodÃharaïaæ yathÃ--- mäji«ÂhÅk­tapadmasÆtrasad­Óa÷ pÃdÃnayaæ pu¤jayan yÃtyastÃcalacumbinÅæ pariïatiæ svairaæ grahagrÃmaïÅ÷ / vÃtyà cakravivartitÃmbujarajacchatrÃyamÃïa÷ k«aïaæ k«Åïajyotirito 'pyayaæ sa bhagavÃnambhonidhau majjati // VjivC_3.134 // yathà vÃ--- ityÃkarïitakÃlanemivacanà (dÃghargharo) durdharo huÇkÃra÷ padayo.....pura÷ prakhyÃpitasyÃgama÷ / dhairyastambhavij­mbhitoddhuramadapronmÃthaparyÃkulaæ krodha÷ ku¤jaravanmahÃsurapate÷ svacchandamà (lokyate) // VjivC_3.135 // yathÃ--- itidamÃkarïya tapasvikanyà (vilola) mudvÅk«itamutsukasya / tasyÃtimuktÃkulapu«pakÃlaæ gatÃgatÃsyà h­dayaæ mumoha (?) // VjivC_3.136 // yathà vÃ--- rÃmeïa mugdhamanasà v­«abhadhvajasya yajjarjaraæ dhanurabhÃji m­ïÃlabha¤jam / tenÃmunà trijagadarpitakÅrtibhÃro rak«a÷ patirnanu manÃÇ na vi¬ambito 'bÆt // VjivC_3.137 // pratÅyamÃnopamodÃharaïe parasya rasasya saæbandhasamanvitÃnyÆnÃmatiriktaparispandobhayapadÃrthavÃcakavÃcyasÃmarthyÃdeva kriyÃpadÃdipratipÃdakavidhÅnÃpyupamÃpratÅtirupapadyate / yathÃ--- mahÅbh­ta÷ putravato 'pi d­«Âi- stasminnapatye na jagÃma t­ptim / anantapu«pasya madhorhi cÆte dvirephamÃlà saviÓe«asaÇgà // VjivC_3.138 // atra yasmÃttathÃvidhÃnantasÃmagrÅkasya madhorapi tatsamÃnopa (nÅtacÆte pratÅtirupa) lapsyate iti nyÃyyametayo÷ suvyaktameva sÃmyamupagamayati, tathÃcÃsaækhyakusumatvÃdidharmasaukumÃryÃtirekÃt sÃmyasaæpattyÃdirvivak«itetyÃdyupamÃlak«aïatÃtparya (ma) vikalpamevÃtra samarpyate / na cÃrthÃntaranyÃsabhrÃntiratrodbhÃvanÅyÃ, tasya vÃkyÃrthatÃtparya (sÃmya) lak«aïasÃmÃnyamÃtravi«ayatvÃt / tasmÃdanena nyÃyena samÃnavastunyÃsopanibandhanà prativastÆpamÃpi na p­thagvaktavyatÃmarhati, pÆrvodÃharaïenaiva samÃnayogak«ematvÃt / tathà ca lak«aïodÃharaïe tasyÃ÷ samÃnavastunyÃsena prativastÆpamà yathÃ--- kiyanta÷ santi guïina÷ sÃdhusÃdhÃraïaÓriya÷ / svadupÃkaphalÃnamrÃ÷ kiyanto vÃdhvaÓÃkhina÷ // VjivC_3.139 // atra samÃnavilasitÃnÃmubhaye«Ãmapi kavivik«ita (tÃ) viralatvalak«aïasÃmyavyatireki (na) ki¤cidanyanmanohÃri jÅvitamatiricyamÃnamupalabhyate / tadevaæ prativastÆpamÃyÃ÷ pratÅyamÃnopamÃyÃmantarbhÃvopapattau satyÃmidÃnÅmupameyopamÃderupamÃyÃmantarbhÃvo vicÃryate / _________________________________________________________________ upameyomapà yeyamupamÃnopameyayo÷ / sÃmÃnyà prastutatvÃttu lak«aïÃnanyathÃstite÷ // Vjiv_3.38 // upameyopametyÃdi---"upameyopamà nÃma" = kÃcidalaÇk­ti÷ "sÃmÃnyÃ"---na vyatiriktà / kuta÷---prastutatvÃdupamÃyÃ÷ / kasmÃt kÃraïÃt ? "lak«aïÃnanyathÃsthite÷"---tatsvarÆpasya asÃdhÃraïamabhidhÃnaæ lak«aïaæ, tasya ananyathÃsiddherapi = atiriktabhÃvÃnavasthÃnÃt / tathà copameyamupamÃnaæ yasyÃmiti vigrahe (sva) yamupamÃnamupameyaæ saæpadyate, yadupamÃnaæ tadupameyamuditam / "prasuptamathÃvà nidrà ca ÓokÃtmatÃmÃpannasya h­dayahÃrÅti raterÃÓvÃsanÃbhÆmaya÷" // VjivC_3.140 // etadÃdestulyayogitÃprakÃratvamupapadyate na vetyÃha-- _________________________________________________________________ tattulyayogità nÃma nÃsau p­thagalaÇk­ti÷ / etasyÃæ bahavo dvau padÃrthÃstulyayogina÷ // Vjiv_3.39 // prakÃratvaæ prapadyante prÃdhÃnyasya nivartanÃt / (vastu mukhyatayà varïyaæ, kiæ syÃt kasya bhÆ«aïam) // Vjiv_3.40 // yeyaæ tulyayogità nÃma nÃsÃvalaÇk­ti÷ yasmÃt "etasyÃæ dvau bahavo và padÃrthÃ÷ tulyayogina÷ prakÃratvamupapadyante, "varïanÅyatÃæ nÅyante / atra varïyate mukhyatayà varïanÅyaæ vastu (iti) kiæ kasya vibhÆ«aïaæ syÃt alaÇkaraïaæ bhavet / pratyekaæ prÃdhÃnye niyamà niÓcite÷ na kiæcit kasyacidityartha÷ / yadi và sarvasya kasyacidbhÆ«aïatvaæ syÃdityabhidhÅyate, tatraitadapi nopapadyate / kasmÃt---"prÃdhÃnyasya" = parito mukhyabhÃvasya "nivartanÃt " / yasmÃdbhÆ«aïatve sati parÃÇgatvameva / tena vastuna÷ prÃdhÃnyaæ nivartate / mukhyaæ hi vastu yenaiva rÆpeïaprÃdhÃnyamanubhavati, na tenaiva parÃÇgatvamanubhavitumarhati, rÆpÃntaraæ vinà parasparÃviruddhayorekatrÃnupapatte÷ / yadi và rÃjÃnucarÃdÃvekasmin mukhyatvaæ guïabhÃvaÓca saæbhavatÅtyabhidhÅyate, tatra rÆpadvayasya saæbhÃvta, tathà ca rÃjÃnucare«u svÃmyapek«ayà bh­tyabhÃva÷ svabh­tyÃpek«ayà svÃmibhÃvaÓceti dharmadvayaæ viruddhavyapek«Ãdvitayalak«aïasya rÆpadvayasya vidyamÃnatvÃdupapannameva / tadevamihÃpi svarÆpÃntarasadbhÃve bhÆ«aïatvaæ kena vÃryate / satyametatat / bhÆ«aïatvaæ na vÃryate tulyayogitÃprakÃratvaæ punarapasÃryate ityÃha--- _________________________________________________________________ varïyatvame«Ãmathavà sÃmyaæ yadyatiricyate / ete«Ãæ prastutÃnÃæ sà bhavatyupamiti÷ sphuÂam // Vjiv_3.41 // varïyatvamityÃdi = "athavÃ" ityanena prakÃrÃntarasyopapatte÷ / avarïyatve 'pi varïanÅyabhÃve bhavatyapyete«Ãæ prastutÃnÃæ padÃrthÃnÃæ yadi "sÃmyaæ" = sÃd­Óyaæ kadÃcitatiricyate = varïyamÃnatvÃdadhikatÃæ pratipadyate / tata÷ kiæ syÃdityatrÃha---"sà bhavatyupamiti÷ sphuÂam" prakaÂà cÃsÃvalaÇk­ti÷ sÃmyasamanvayÃdisaævÃdÃdupamaiva nÃnyà kÃcidityartha÷ / tathà samuccitopamÃyÃæ---samuccitena varïyamÃnatayÃr'thenÃbhisaæbadhyamÃne sati samuccità upamà yasyÃæ sà tathoktà samuccitopamÃ, tadvattayà tulyaæ vartate / upamÃbhidhÃnamatropamÃne vartate na samuccitopamÃyÃm / upamÃnaæ prastutatvÃt varïanÅyaæ sÃmyasamanvayÃtirekÃt alaÇkaraïÃya kalpate yathÃ--- pararaimattaa amahe puïo ssaïo dei dÃri aar pasaïanu vinudi khilÃsiïio aïo hucchaïaæ yadusadaæ ca dappaïo bahuïi are (?) // VjivC_3.141 // tadetadevamihÃpi varïyamÃnatve 'pi sÃmyÃtirekÃdupamaiva bhavatumarhatÅti bhÃva÷ / yathÃ--- janasya sÃketanivÃsinastau dvÃvapyabhÆtÃmabhinandyasattvau / gurupradeyÃdhikani÷ sp­ho' rtho n­po 'rthikÃmÃdadhikapradaÓca // VjivC_3.142 // rucirasaukumÃryÃtirekasubhagadharmÃntaravi«ayamupamÃnaæ kalpitaæ vivak«itopameyÃtiÓayanvasaæpattaye samullasati yathÃ--- ubhau yadi vyomni p­thak-pravÃhÃ- vÃkÃÓagaÇgÃpayasa÷ patetÃm / tenopamÅyeta tamÃlanÅla- mÃmuktamuktÃlatamasya vak«a÷ // VjivC_3.143 // (e) taddvayorapi nidarÓanam / tadevamananvaye 'pi varïyamÃnasaukumÃryamÃhÃtmyÃt kÃlpanikamapyumÃnaæ nopapannamiti manyamÃnÃ÷ tatsvarÆpasamÃropitavyatirekÃmupamÃæ tÃæ varïyanti / yathÃ--- tatpÆrvÃnubhave bhavanti laghavo bhÃvÃ÷ ÓaÓÃÇkÃdaya÷ tadvaktropamite paraæ pariïamecceto rasÃyÃmbujÃt / evaæ niÓcinute manastava mukhaæ saundaryasÃrÃvadhi badhnÃti vyavasÃyametumupamotkar«aæ svakÃntyà svayam // VjivC_3.144 // tadevamabhidhÃvaicitryaprakÃrÃïÃmevaævidhaæ vaiÓvarÆpyaæ na pÆnarlak«aïabhedÃnÃm / abhidhÃyÃ÷ prakÃrÃïÃmÃnantyaæ pratibhodbhavam / vaktuæ na pÃryate kÃntÃlÅlÃvaicitryavatsphuÂam // VjivC_3.145 // antaraÓloka÷ / tulyayogitÃpyatraivÃntarbhÃvÃnnÃtiricyate / tathà ca lak«aïaæ nidarÓanaæ caitasyÃ÷--- nyÆnasyÃpi viÓi«Âena guïasÃmyavivak«ayà / tulyakÃlakriyÃyogÃdityuktà tulyayogità // VjivC_3.146 // iti / tai÷ pratipÃditÃ, yasmÃt sÃmyÃtiÓayÃt / yathÃ--- Óe«o himagiristvaæ ca mahÃnto gurava÷ sthirÃ÷ / jÃtvalaÇghitamaryÃdÃ÷ calantÅæ bibh­tha k«itim // VjivC_3.147 // atra lak«aïe tÃvadupamÃntarbhÃvaæ tulyayogitÃyÃ÷ pratipÃdayati-(asi)-dvÃtiÓayasya vastuna÷ siddhÃtiÓayena sÃdharmyasamanvayo nibandhanamupamÃyÃ÷; purarasyà guïasÃmyavivak«ayà tulyakÃlakriyÃyoga÷ prastutÃprastutasÃmyavyatirekeïa na ki¤cidatra tÃtparyaæ pratipÃdayati / nidarÓanamapyevaæprÃyameva / varïanÃvi«ayasya varïyamÃnav­ttiÓle«ÃdisÃmyavyatirekeïa atiriktatayà na ki¤cidapi pratibhÃsate / tena caitadudÃharaïaæ vivaktÃrthav­ttiÓli«ÂatÃpratibhÃsamÃhÃtmyÃt na ca nidarÓanÃntaramiti yadabhiyuktatarai÷ tairevÃbhyadhÃyita, na tadapi yuktiyuktam / yathÃ--- yaird­«Âà sà na và d­«Âà mu«itÃ÷ samameva te / h­taæ h­dayameke«Ãmanye«Ãæ cak«u«a÷ phalam // VjivC_3.148 // etadalaÇkÃravÃrtÃmÃtrÃnabhij¤asya kasyacitpralapitamiti sacetasÃæ pratibhÃsate / yasmÃdvaidagdhyasya bhaÇgyà taruïÅlÃvaïyÃtiÓayapratipÃdanapareyaæ aprastutapraÓaæsà kavicetasi parisphurati / yadi và nidarÓanÃntaravi«ayatvena tulyayogità saæbhavati / yathÃ--- yatkÃvyÃrthanirÆpaïaæ prayikathÃlÃpà raho 'vasthitaæ kaïÂhÃntaæ m­dugÅtamÃd­tasuh­dadu÷khÃntarÃvedanam // VjivC_3.149 // ananvayo 'pyupamÃyÃmevÃntarbhavatÅti vivecyate / tathà cÃsya lak«aïamudÃharaïaæ ca--- yatra tenaiva tasya syÃdupamÃnopameyatà / asÃd­Óyavivak«ÃtastamityÃhurananvayam // VjivC_3.150 // tÃmbÆlarÃgavalayaæ sphuraddaÓanadÅdhiti / indÅvarÃbhanayanaæ taveva vadanaæ tava // VjivC_3.151 // etasya lak«aïÃnanyatvameva (vaæ) (tatsahÃya) mabhidhÃvaicitryavidhÃyakatvaæ ceti dvitayamapyupamÃntarbhÃvameva sÃdhayati / tatropamÃnopameyabhÃvavyavasthite÷ / upamÃntareïa saha lak«aïÃnvitatvamananvayasya na saæbhavatÅtyabhÅdhÅyate tadapi na samÃdhÃnaæ, yasmÃtsamÃropitarÆpasya (dvitvasyÃbhyupagamÃdu) pamÃnopameyabhÃvasaæbandhanibandhanameva (sÃmyaæ) bhavatÃmananvayalaÓraïasya prav­ttinimittam, asmÃkaæ kevalenÃpi sÃdhyate tadityÃha--- _________________________________________________________________ kalpitopamayà tulyaæ kavayo 'nanvayaæ vidu÷ // Vjiv_3.42 // "kalpitÃ"---ullikhità (vÃ) "upamÃ" yasyÃ÷ sà tathoktà / tathà kalpitopamayà "tulyaæ" anyÆnÃnatiriktamananvayamalaÇkaraïaæ "kavaya÷"---tadvida÷ "vidu÷"---jÃnanti / tathà ca kalpitopamÃyÃæ varïanÃvi«ayasya vastuna÷ saundaryadhÃrÃdhirƬhasvasÃmya samanvaya÷ samudbhavati / sÃtiÓayatvasamarpaïasÃmarthyavirahÃt sarve«Ãæ padÃrthÃnÃæ bhÆtÃnÃmasadbhataæ kimapi kÃlpanikamupamÃnamullikhanto yathÃruci rucirÃÓayÃ÷ kavaya÷ parid­Óyante / (asadbhÆtaæ) samullikhitamiti ca punarapi parasparasÃmyanibandhanastayorupamÃnopameyabhÃva÷ paryavasyÃti, nÃnyatki¤cidatiriktaæ manohÃritÃyÃ÷ kÃraïam / tathà ca lak«aïamudÃharaïaæ ca upameyopamÃæ nÃma bruvate tÃæ yathoditÃm // VjivC_3.152 // sugandhi nayanÃnandi madirÃmadapÃÂalam / ambhojamiva te vaktraæ tvadÃsyamiva paÇkajam // VjivC_3.153 // nÃpyatra lak«aïamupamÃlaÇkÃrÃdalaÇkÃrÃntarasya kÃraïam / pÆrvoktayà nÅtyà tasya nirÃk­tatvÃt / (upamÃnopameyabhÃvaÓcÃtra paryÃyato bhavet) / (te) nopamÃnopameyabhÃve (bheda) pratibhÃso 'bhedapratibhÃso 'pi sapra (mÃïa÷) / na ca upamÃnÃntaranirÃsalak«aïatÃtparyÃdalaÇkÃrÃntaratvam, mukhamindurityÃdau upamÃnetarasvabhÃvagandhasyÃpyavidyamÃnatvà (t) / (pratibhÃ) pratibhÃsi prau¬hipratipÃditamabhidhÃprakÃravaicitryamÃtramevÃtra vij­mbhate na punaralaÇkaraïÃntaratvam / vÃcyÃntare«vapi vaicitryÃntaradar (ÓanÃt) / yathÃ--- tadvalgunà yugapadunmi«itena tÃvat sadya÷ parasparatulÃmÃdhirohatÃæ dve // praspandamÃnaparu«etaratÃramanta÷ cak«ustava pracalitabhramaraæ ca padmam // VjivC_3.154 // yathÃ--- janasya sÃketanivÃsinastau dvÃvapyabhÆtÃmabhinandyasattvau / gurupradeyÃdhikani÷ sp­ho' rtho n­po 'rthikÃmÃdadhikapradaÓca // VjivC_3.155 // atra dvayorapi prastutatvÃdvarïanÅyasÃmyasadbhÃva÷ (na) punaralaÇkÃrabhÃva÷ / yathà vÃ--- helÃvabhagnaharakÃrmuka e«a so 'pi helà (padÃna) parito«itacandracƬa÷ / tasyaiva so 'sya ca....sakhya và syÃt ÓlÃghyaæ dvayorubhayathÃpi tavÃdya te«Ãm // VjivC_3.156 // atra pÆrvoktamevÃnusandheyam / yadyapyupamÃlak«aïÃvasare bhÃvamÃtramityubhayani«ÂhamalaÇkaraïa mÃkhyÃtam, tathÃpi tatrÃprastutatvÃdupamÃnasya parÃÇgatvamupapannam / iha puna÷ prastutasya mukhyatvam / kathaæ taditi vicÃritameva / pariv­ttirapyanena nyÃyena p­thaÇ nÃstÅti nirÆpyate / tathà ca lak«aïaæ pariv­tte÷--- "arthÃnÃæ yo vinamaya÷ pariv­ttistu sà matà " // VjivC_3.157 // iti / parivartanaæ ca sÃvantarÃvakÃÓe vastvantarasyÃvasthÃnam / asau pariv­ttiralaÇkÃro 'bhidhÅyate / sà ca bahuprakÃrÃ---ekasyaiva vi«ayiïà samucitavi«ayÃvakÃÓe vi«ayÃntaraæ parivartate / yathÃ--- svalpaæ jalpa b­haspate suraguro nai«Ã sabhà vijriïa÷ // VjivC_3.158 // kvacidekasyaiva krameïa samuccitadharmagocare dharmÃntaraæ parivartate / yathÃ--- vis­«ÂarÃgÃdadharÃnnivartita÷ stanÃÇgarÃgÃruïitÃcca kandukÃt / kuÓÃÇkurÃdÃnapik«atÃÇguli÷ k­to 'k«asÆtrapraïayÅ tayà kara÷ // VjivC_3.159 // atra gauryÃ÷ karakalalak«aïo dharma÷ parivartita÷ kvacidekasyaiva dharmiïa÷ sucitasvasaævÃdidharmÃvakÃÓe dharmÃntaraæ parivartate / yathÃ--- kimityapÃsyÃbharaïÃni yauvane / tvayà dh­taæ vÃrdhakaÓobhi valkalam // VjivC_3.160 // kvacidvahÆnÃmapi dharmiïÃæ parispardhinà pÆrvoktÃ÷ sarve 'pi parivartante / tathà ca lak«aïakÃreïÃtraivodÃharaïaæ darÓitam / yathÃ--- ÓastraprahÃraæ dadatà bhujena tava bhÆbhujà / cirÃrjitaæ h­taæ te«Ãæ yaÓa÷ kumudapÃï¬uram // VjivC_3.161 // tadevaæ pariv­tteralaÇkaraïatvaæ (na) yuktamityÃha--- _________________________________________________________________ vinivartanamekasya yattadanyasya vartanam / tadalaÇkaraïaæ na syÃt pÆrvavat parivartanÃt // Vjiv_3.43 // vinivartanamityÃdi---"yadekasya" padÃrthasya "vinivartanaæ" apÃkaraïaæ "tadanyasya" tadvyatiriktasya parasya, "vartanaæ" tadupanibandhanaæ tadalaÇkaraïaæ na bhavati / kasmÃt ubhayo÷ "parivartamÃnatvÃt" mukhyenÃbhidhÅyamÃnatvÃt / kathaæ "pÆrvavat" yathÃpÆrvaæ pratyekaæ prÃdhÃnyÃnniyamÃniÓciteÓca (yathÃ) na ki¤cit kasyacidalaÇkaraïaæ, tadvadihÃpi vicÃritam / na ca tÃvanmÃtrarÆpatayà tayo÷ parasparavibhÆ«aïa (vibhÆ«ya) bhÃva÷, (tathà sati) prÃdhÃnyanivartanaprasaÇgÃt / rÆpÃntarÃnirodhe«u puna÷ sÃmyasadbhÃve bhavatyupamitire«Ã cÃlaÇk­ti÷ samuccitopamÃvat pÆrvavadeva / yathÃ--- sadayaæ bubhaje mahÃbhuja÷ sahasodvegamiyaæ vrajediti / aciropanatÃæ sa medinÅæ navapÃïigrahaïÃæ vadhÆmiva // VjivC_3.162 // atra samatayà (dhriyamÃïa÷) sÃnurÃga÷ p­thivÅ (vadhÆbhoga) yatna÷ pÃrthivasya pratÅyate, dvayorapi varïyamÃnatvÃt, tathà pariv­ttÃvapi sÃmyapratiterupamaiva / yathÃ--- ayaæ raïaÓcÃraïajÅvitÃntak­t nananda (tuÓcaiva) narasya sainikÃ÷ / iha vrato ÓaktiÓirobhirÃdarÃt navÃsidhÃrà na khalÆtpalastraja÷ // VjivC_3.163 // sÃmyapratibhÃsamÃtraæ (atra) manohÃritÃyÃ÷ kÃraïamityalaÇkaraïam / yasmÃdevaævidhe vi«aye vicchittividhÃnasya saæniyata (sÃmyaæ) pratÅyamÃnamalaÇkaraïamupanibadhnanti, na punarabhidhÅyamÃnameva / pratÅyamÃnatvaæ pariv­tterapi d­Óyate / yathÃ--- nirdi«ÂÃæ kulapatinà sa parïaÓÃlÃ- madhyÃsya prayataparigrahadvitÅya÷ / tacchi«yÃdhyayananiveditÃvasÃnÃæ saævi«Âa÷ kuÓaÓayane niÓÃæ ninÃya // VjivC_3.164 // atra sarvÃïyapi padÃni yathÃsvamÃk«iptaparivartanÅyapadÃrthÃntarÃïyupanibaddhÃni, tata÷ pratÅyamÃnatvÃttadvidÃhlÃdakÃritvamapi ( na ca) saævÃdinÅ pariv­tti÷ katham amupapadyamÃnatvÃt anyathà ? (satyaæ) yuktametat / na pariv­tteratyantÃbhÃvo 'smÃbhirabhidhÅyate, varïanÅyatvÃdalaÇk­tirna bhavatÅtyasmÃkamabhiprÃya÷ / na ca pratÅyamÃnatÃmÃtramalaÇkaraïasÃdhanam, alaÇkÃryavastumÃtre 'pi tasyÃ÷ saæbhavÃt / tathÃcaitadevodÃharaïam / na ca yatpratÅyamÃnaæ tadalaÇkaraïaæ tadvidÃhlÃdakÃritvÃt iti yujyate vaktum / alaÇkÃrye 'pi tadvidÃhlÃdakÃritvasya darÓanÃt / vastumÃtramalaÇkÃro rasÃdayaÓceti bhedatritayÃnupapatteÓca / kiæ ca pariv­tteralaÇkÃratve tadupaÓobhÃyai bhÆ«aïÃntaraæ nopayujyate, "kimityapÃsyÃbharaïÃni" ityÃdau / yadi và "vada prado«e sphuÂacandratÃrakà vibhÃvarÅ yadyaruïÃya kalpate" iti / yadi và bhÆ«aïe 'pi vibhÆ«aïÃntaramasanto«ÃdupanibadhnantÅtyabhidhÅyate, tadapi na yuktiyuktam / yasmÃdanyasmin vibhÆ«ye saæbhavati yatra bhÆ«aïopanibandha÷, tatra bhÆ«aïÃntaramasanto«Ãdupapadyate, na punaranyasmin / neyaæ pÆrvoktayà nÅtyà pratyekameva parasparaæ dvayorapi bhÆ«aïabhÃve pratyÃrakhÃte pariv­ttervibhÆ«Ã saæbhavati, yatra bhÆ«aïatvamevÃvaÓi«yate / tasmÃdupaÓobhÃrthamupamÃkhyamalaÇkaraïamupanibaddham / tathà cÃyamatra vÃkyÃrtha÷---yauvanodbhedasamayasamucitÃbharaïÃpasÃraïapÆrvakaæ vÃrdhakopapannacÅraparidhÃnagrahaïaæ prakaÂaÓaÓÃÇkatÃrakayà (vibhÃvaryà prado«e 'ruïasamÃgamakalpamiti) kimapi kÃvyasphuritabhÆtaæ tadvidÃhlÃdakÃritvamunmÅlayati / tadayamatra paramÃrtha÷---lak«aïollikhitarekhayà vibhÆ«aïavinyÃso vidhÃtavya÷ / pratibhÃpratibhÃsamÃnabhaïitivakratÃprakÃravaicitryeïÃpi yathÃ--- siviïavivkheïa...(?) // VjivC_3.165 // kriyayaiva viÓi«Âasya tadarthasyopadarÓanÃt / j¤eyà nidarÓanaivÃsau yathevavatibhirvinà // VjivC_3.166 // iti (lak«itÃ) nidarÓanÃpyupamitireva / ayaæ mandadyutirbhÃsvÃnastaæ prati yiyÃsati / udaya÷ patanÃyeti ÓrÅmato bodhayannarÃn // VjivC_3.167 // atra tathaiveti kavipratibhÃrpitatÃtparyÃntaraniÓcayalak«aïasya vastuna÷ tadiveti tadeveti và sÃd­Óyasya pratipÃdakaæ vinà tatpratipÃdanapragalbhavÃkya prayogamÃhÃtmyÃdutprek«ÃyÃ÷ pratÅyamÃnatvÃt / yathÃ--- pavÃïa cala vijju ca duliæ rÃiÃsu khanaanti me aÃso uvÃïa urulisavdayami hiÊiÃsuka jillai virahae / (?) // VjivC_3.168 // atra garjitaÓabdaæ Órutvà mahilÃsu kÃsucit...calavidyudbhÃvikà (la) rÃtri«u meghÃn vilokayantÅti....mahilÃnÃmabhiprÃyaniÓcayasyÃgocaratvÃt vÃkyÃrthasyÃnyathÃnupapatteÓca pÆrvoktamanusartavyam / tamindurardhoditabimbaÓobhà .........Óo 'pi / mandaprabhÃlaÇghitakÃmapÃla- lalÃÂapaÂÂaÓriyamÃcakar«a // VjivC_3.169 // atrÃrdhoditendubimbaÓobhÃyÃ÷ sÃd­ÓyollaÇghitakÃmapÃlalalÃÂapaÂÂaÓriya÷.....tadapyatiriktav­ttidhamyarntareïa camatkÃrakÃraïamanyathà na ki¤canÃpi upapadyate / nÃnÃrthamupamÃyÃ÷ kriyÃpadamevaævidhapratipÃdakatÃæ prÃpnoti / tataÓca gatÃrthatvÃbhidhÃyina÷ ÓabdasyÃprayoga÷ sÃk«Ãdvilocanarathav­ttirna bhavatÅtyupacÃrapÃraæparyeïa tadviÓe«aïatÃæ prÃpyate / tathà ca dharmadharmibhÃvalak«aïÃyÃ÷ pratyÃsatte÷ prathamaæ svÃbhidheyalak«aïalak«aïÃyà guïamÃtreïaiva tataÓca sÃd­ÓyanibandhanÃyÃ÷ pratyÃsattereva tatsad­Óe vilocanacchÃyÃtiÓayav­ttimÃsÃdayati / tadviÓe«aïatvÃdeva samÃse 'smin nÅlotpalaÓabdasya pÆrvanipÃta÷ saptamÅviÓe«aïe bahuvrÅhÃviti / indumukhÅtyatra induriva mukhaæ yasyÃ÷ sà tathoktà / sakalalokavilokyamÃnÃkhilam­gÃÇkamaï¬alasaæsthÃnasÃd­Óye nimittabhÃve pÆrvoktayaiva (nÅtyÃ) induÓabdasyaiva viÓe«aïatvamiti pÆrvavadeva samÃsopapatti÷ / yadi và indumukhamiva mukhaæ yasyÃ÷ sà tathoktetyatra induÓabdastadekadeÓe mukhe viÓe«aïam (bhavati) yathà grÃmo dagdha iti / Ói«Âaæ pÆrvoktamevÃnusandheyam / "puru«avyÃghra÷" ityatra sÃdhÃraïadharmo 'pi pratÅyate / saæbandhaæ vinopamÃnopameyabhÃvasyÃnupapatte÷; padÃbhisaæbandhasÃmarthyÃttasyÃvagatau gatÃrthatvÃt sÃmÃnyaÓabdasyÃprayoga÷ / tadidamuktam "upamitaæ vyÃghrÃdibhi÷ sÃmÃnyÃprayoge" iti / induriva kÃntaæ mukhaæ yasyÃ÷ sà indukÃntamukhÅtyatra sÃmÃnyaÓabdasya ÓrÆyamÃïatayà yuktirabhidhÅyate / "induriva kÃntamindukÃntam" iti "upamÃnÃni sÃmÃnyavacanai÷" ityanena samÃse vihite paÓcÃdindukÃntaæ mukhaæ yasyÃ÷ sà tathokteti / sÃmÃnyaÓabdasya v­ttivÃkyayordvayorapi upapadyamÃnatvÃnna kenacinnyÃyena ÓrÆyamÃïatà vicÃrayituæ pÃryate, yatastenaiva saha padÃntaraæ samasyate, na punaranyeneti kutastasya ÓrÆyamÃïav­tte÷ pratÅyamÃnatà kalpeta ? / tadevaæ vivak«ÃvaÓÃt kvacidgamyamÃnatÃ, kvacitprayujyamÃnatvam / evamÃdÅnÃæ sÃd­Óyanibandhanobhayavi«aya (sÃmÃnya) saæbandhÃbhidhÃyinÃæ gamyamÃnatvÃda prayujyamÃnatvam / arthapratyÃyanÃrthaæ hi Óabdasya prayoga÷ kriyate / sa cet kavikauÓalakalpitÃt prÃkÃrÃntarÃt pratipanna÷ tata÷ kiæ Óabdaprayogeïa ? / tathÃca yatra anyÆnÃtiriktacchÃyÃviÓe«amarthata÷ ÓabdataÓcopamÃnopameyayo÷ sÃmyasamarpaïa sÃmarthya subhagaprasÃdasundaramupanibandhabandhuraæ vÃkyaæ Órutisamanantarameva varïÃnupÆrvyÃ÷ pratibhÃsavadarthapratipattipÆrvakamalaÇkÃra pratÅti mutpÃdayati, tatra tadupapÃdakÃnÃmivÃdÅnÃæ gatÃrthatvÃdaprayukti÷ / yathÃ-- mahÅbh­ta÷ putravato 'pi // VjivC_3.170 // yatrÃpyalaÇkÃrÃntarabhedanibandhanamantareïa padÃrthaparivartanÃdau kavikauÓalollÃsitÃtiriktasÃmyasamanvaya mÃhÃtmyÃdupamÃnopameyabhÃvÃvagatirudbhidyate, tatrÃpyabhidhÃnaprakÃravaicitryavaÓÃdalaÇkaraïavicchittireva tadvidÃæ tatpratÅtikÃriïäcamatk­tikÃritÃmÃvahatÅti pratÅyamÃnatvamalaÇkÃrasya / tadabhidhÃyinÃmivÃdÅnÃmaprayogo yathÃ--- mahÃsidadhÃrà na khalÆtpalastraja÷ // VjivC_3.171 // /iti yatra punarvÃcyamalaæ (karaïaæ), tatrevÃdikaæ pratipÃdanavaicitryÃt bahuprakÃraæ prayogamarhati / tathÃca padÃrthavi«ayÃyÃmupamÃyÃæ vÃkyaikadeÓavartinorupamÃnopameyayo÷ parasparasÃmyavÃcke prayukte, tasminneva vÃkye stanÃntaravartinorupamÃnopameyayo÷ sÃd­ÓyasaæbandhÃbhidhÃyÅ punarivÃdi÷ prayujyate / (yadyapi) pratiyugalamupamÃnopameyabhÃvasya parisamÃpti÷, tathÃpi vÃkyÃrthani«pattÃvupamÃnopameyabhÃvasya saæbhave prathamÃbhihitaiva yuktiranusartavyà / yathÃ--- tata÷ pratasthe kauberÅæ bhÃsvÃniva raghurdiÓam / ÓarairustrairivodÅcyÃnuddhari«yan rasÃniva // VjivC_3.172 // kvacitpadÃrthopamÃyÃmeva vÃkyaikadeÓavyavasthitayorupamÃnopameyayo÷ sÃd­Óyasamanvaya÷ vÃcika÷ / vÃcakayukte tasminneva vÃkye tayorekatarasya dharmyantareïa saha dharmÃntaraæ (ra) sÃd­ÓyanibandhanatvÃt upamÃnopameyabhÃva÷ saæbhavati / pÆrvoktayà nÅtyà tadabhidhÃyÅ punarivÃdi÷ prayujyate / yathÃ--- niryÃya vidyÃtha dinÃdiramyÃ- dvimbÃdivÃrkasya mukhanmahar«e÷ / pÃrthÃnanaæ vahnikaïÃvadÃtà dÅpti÷ sphuratpadmamivÃbhipede // VjivC_3.173 // kvacitpadÃrthopamÃyÃmupameyÃnÃmupamÃnÃnÃæ ca samasaækhyÃkÃnÃæ sÆhadvaye prathamaæ vivak«itasamÆhasaækhyÃbhedasamÃhi (ta) dvitvameva samÃÓritya parasparasÃmyasamanvayÃdupamÃnopameyabhÃvamabhidhÃtumekasmin vÃcake prayukte samudÃyadharmÃïÃæ samudÃyapÆrvakatvÃttu paÓcÃdete«Ãæ pratyekaæ svasaæbandhinaæ prati sÃdhÃraïadharmasaæbandhasÃmarthyÃdupamÃnopameyabhÃva÷ paryavasyati / yathÃ--- "cumban kapolam" // VjivC_3.174 // ityÃdau / atra sparÓollasaditi kriyÃviÓe«aïaæ ceti dvÃbhyÃæ prakÃrÃbhyÃmubhayani«ÂhatayÃnyonyaæ (sÃdhÃraïadharmasaæbandhÃdupamÃnopameyabhÃva÷) / kvacitpadÃrthopamÃyÃm ekasya vastuna÷ bahuvidhapadÃrthaviÓe«aïaviÓi«Âatayà mukhyabhÃvena varïyamÃnav­tterupameyatve tÃvanmÃtraviÓe«aïai÷ svairviÓi«Âaæ padÃrthÃntaramupamÃnatÃæ yadà prÃpnoti, tadà tayorubhayorapi tathÃvidhayaiva parasparasÃmyadharmatayÃnvayÃt upamÃnopameyabhÃva÷ / tadabhidhÃnÃrthamivÃdireva priyujyamÃnatÃmarhati / tadviÓe«aïÃnÃæ parasparasÃmyasaæbandhÃbhidhÃne pÆrvoktaiva yuktiranusandheyà / yathÃ--- "pÃï¬yo 'yam" ityÃdau // VjivC_3.175 // tadevaævi(dha)pak«e abhidhÃprikÃravaicitryÃt vÃcakaÓaktivaicitryÃcca sarvametadupapadyate / upamÃdo«aïÃæ tu lak«aïasyeva sughaÂitatvÃt dÆrotsÃritatvena neyÃrthÃdivadaparigaïanam / (vivak«Ãvi«ayo dharmaÓcetohÃrÅ yadocyate / tadà do«Ã bhavantyete dÆrotsÃritav­ttaya÷) // VjivC_3.176 // ityantaraÓloka÷ / evaæ prasutÃprastutavÃcyasÃd­ÓyajÅvitamupamÃkhyamalaÇkaraïamabhidhÃya samÃnacchÃyÃprÃyaæ vÃcakasÃd­Óyasarvasvaæ Óle«amabhidhatte--- _________________________________________________________________ tadekaÓabdavÃcyatvamarthayordhÃryate dvayo÷ / Óle«ÃbhidhÃno 'laÇkÃra÷ tÃd­gvÃcakavÃcyatà // Vjiv_3.44 // tadekaÓabdavÃcyatvamityÃdi tadityanena Óle«opanibadhyamÃnav­ttervÃcakasya parÃmarÓa÷ / tena tasyaivoktasya Óabdasya padÃtmano vÃcakatvam / tena "vÃcyatvam" abhidheyatvam / "arthayo÷" = vastunorabhidhÅyamÃnayo÷ dvayo÷ satyabhÆtayo÷ vÃkyÃrthatÃtparyasvarÆpayo÷ "dhÃryate" yasmin sa Óle«ÃbhidhÃno 'laÇkÃra÷ / "tÃd­gvÃcakavÃcyatÃ" = sa iva d­Óyate ya÷ sa tÃd­gucyate, tÃd­kcÃsau vÃcakaÓca sa tathokta÷, tena vÃcyatà vÃcyatvaæ abhidheyatvam / tÃd­ÓÃrthavÃcakatvaæ yatra yasmin so 'pi Óle«a ucyate / ya÷ ÓrutisÃmyÃt sa ivÃnubhÆyate 'sau tÃd­gucyate / puna÷ sa eva svarÃdidharmÃïÃmudÃttÃdÅnÃmanyatvÃd bhidyate / atra parasparÃpek«atvameva dvayorapi sÃd­Óyam / yÃd­geko 'sya vÃcaka÷ tÃd­k evÃsÃviti samÃÓrito vÃstavapadav­rtirvà yatraikasmin kvacidvÃkyaikadeÓe, tadekaÓabdavÃcyatvaæ dvayo÷ / atha tayo÷ tÃd­gvÃcakavÃcyatvÃviÓe«e 'pi Óle«a eveti katham / atastribhi÷ prakÃraistrividhai÷ padÃrthaireva tatpratÅte÷ / arthaÓle«a÷ ÓabdaÓle«a÷ ubhayaÓle«a÷ iti / tadevaævidhasyÃsya pratipÃdakaæ kimityÃha÷--- _________________________________________________________________ padÃrthÃntarametasya kavaya÷ pratipÃdakam / vÃcyasÃmarthyamaparamivÃdi pratijÃnate // Vjiv_3.45 // padÃrthÃntaramityÃdi / "padÃrthÃntaraæ" = Óli«Âapadavyatiriktaæ "aparaæ" tatsamarpaïasÃmarthyasametametasya Óle«ÃlaÇkÃrasya pratipÃdakaæ samarpakaæ kavayastadvida÷"pratijÃnate" pratyavabuddhyanti / vÃcakaviÓe«a "maparaæ ivÃdi" ivaprabh­ti và padÃrthÃntarÃdivyatiriktaæ vÃcyasÃmarthyamevavà kevalaæ vÃkyaæ sak­tpratipÃditam / tasya svarÆpasÃmarthyavivak«itÃrtha samarpaïaÓaktiyuktÃrthaæ pratijÃnate / pratipÃdakamiti saæbandha÷ / tri«vapyete«u prakÃre«u dvayorarthayo÷ prÃdhÃnyena ca varïyamÃnatve tathÃvidhaÓabdavÃcyatvalak«aïasÃmyasamanvayasvarÆpaæ ÓobhÃnimittaæ vÃkyasÃmarthyalabhyaæ pratÅyamÃnamalaÇkaraïaæ, vÃcakasadbhÃve puna÷ vÃcyameva / prastutÃprastutayorarthayo÷ pradhÃnaguïabhÃve sati tathaiva tathÃvidhaÓabdavÃcyatvasÃmyasamanvaya eva / mukhyatayà varïyamÃnasyÃpyekatarasyopamÃnatve samuccitopamÃdyÃ(locanayÃnyasyopameyatvasamanvayo 'nu) sandheya÷ / _________________________________________________________________ arthayorekamullekhi padaæ Óabdatadarthayo÷ / ekÃvabhÃsayo÷ sÃmyaæ tantratvÃdatra j­mbhate // Vjiv_3.46 // tulyaÓabdasm­terartha÷ tasmÃdanya÷ pratÅyate / ÓabdasyodbhÆtana«ÂatvÃt sm­ti÷ sarvatra vÃcikà // Vjiv_3.47 // tatra prathamasyodÃharaïaæ yathÃ--- svÃbhiprÃyasamarpaïapravaïayà mÃdhuryamudrÃÇkayà vicchittyà h­daye 'bhijÃtamanasÃmanta÷ kimapyullikhat / ÃrƬhaæ rasavÃsanÃpariïate÷ këÂhÃæ kavÅnÃæ paraæ kÃntÃnÃæ ca vilokitaæ vijayate vaidagdhyavakraæ vaca÷ // VjivC_3.177 // dvidÅyasya yathÃ--- yena dhvastamanobhavena balijitkÃya÷ purÃstrÅk­ta÷ yaÓcodv­ttabhujaÇgÃharavalayo gaÇgÃæ ca yo 'dhÃrayat / yasyÃhu÷ ÓaÓimacchirohara iti stutyaæ ca nÃmÃmarÃ÷ pÃyÃtsa svayamandhakak«ayakarastvÃæ sarvado-mÃdhava÷ // VjivC_3.178 // t­tÅyasya yathÃ--- mÃlÃmutpalakandalaiÓca vikacairÃyojitÃæ bibhratÅ netreïÃsamad­«ÂipÃtasubhagenoddÅpayantÅ smaram / käcÅdÃmanibaddhabhaÇgi dadhatÅ vyalambinà vÃsasà mÆrti÷ kÃmaripo÷ sitÃmbaradharà pÃyÃdapÃyÃjjagat // VjivC_3.179 // asatyabhÆtÃrthaÓle«odÃharaïaæ yathÃ--- d­«Âyà keÓava goparÃgah­tayà ki¤cinna d­«Âaæ mayà tenaiva skhalitÃsmi nÃtha patitÃæ kiæ nÃma nÃlambase / ekastvaæ vi«ame«u khinnamanasÃæ sarvÃbalÃnÃæ gati÷ gopyevaæ gadita÷ sa leÓamavatÃdgo«Âhe hasantyà hari÷ // VjivC_3.180 // evaæ vÃkyabandhavaicitryaÓaktabuddhiviracitaæ carvaïÅyaæ Óle«amabhidhÃya, sÃmyaikanibandhanatvÃdupamÃrÆpakaÓle«akÃraïaikaæ vyatirekamabhidhatte--- sati tacchabdavÃcyatve dharmasÃmye 'nyathÃsthite÷ / _________________________________________________________________ vyatirecanamanyasmÃt prastutotkar«asiddhaye / ÓÃbda÷ pratÅyamÃno và vyatireko 'bhidhÅyate // Vjiv_3.48 // satÅtyÃdi÷ / sa cÃsau ÓabdaÓceti vig­hya tacchabdena Óaktyà Óle«animittabhÆta÷ Óabda÷ parÃm­Óyate, tasya "vÃcyatve" abhidheyatve "sati" "dharmasÃmye" parasparaparispandasÃd­Óye vidyamÃne, (vikalpanÃ) yÃæ tathÃvidhaÓabdavÃcyatvasya dharmasÃmyasya cobhayani«ÂhatvÃdubhayo÷ prak­tatvÃt / prastutÃprastutayoreva tayo÷ dharmÃdekasya yathÃruci kenÃpi vivak«i(tadharmÃnta) reïa "anyathÃsthaite÷" anyathÃbhÃvenÃvasthite÷ "vyatirecanaæ"---p­thakkaraïaæ "anyasmÃt" upameyasyopamÃnÃt, upamÃnasya và tasmÃt / sa÷ "vyatireka÷" vyatirekanÃmà alaÇkÃro "'bhidhÅyate" kathyate / kimarthaæ---"prastutotkar«asiddhaye", "prastutasya" varïyamÃnav­tte÷ "utkar«asiddhaye" chÃyÃtiÓayani«pattaye / sa dvividha÷ saæbhavati "ÓÃbda÷ pratÅyamÃno vÃ" = "ÓÃbda÷" = kavipravÃhaprasiddha÷ tatsamarpaïasamarthÃbhidhÃnenÃbhidhÅyamÃna÷ / "pratÅyamÃna÷" = vÃkyÃrthasÃmarthyamÃtrÃvabodhya÷ / tatra prathamatÃratamyÃdupamÃvyatireko yathÃ--- emea jaïo tissà dei kavolovamÃi sasibiæbam / paramatthaviÃre uïa cando via varÃo // VjivC_3.181 // evameva janastasyà dadÃti kapolopamÃyÃæ ÓaÓibimbam / paramÃrthavicÃre punaÓcandraÓcandra iva varÃka÷ // (chÃyÃ) yathà vÃ--- did­k«ava÷ pak«malatÃvilÃsamak«ïÃæ sahastrasya manoharaæ te / vÃpÅ«u nÅlotpalinÅ-vikÃsaramyÃsu nandanti na «aÂpadaughÃ÷ // VjivC_3.182 // yathà vÃ--- prÃptaÓrÅre«a kasmÃt puranapi mayi te manthakhedaæ vidadhyÃt nidrÃmapyasya pÆrvÃmanalasamanaso naiva saæbhÃvayÃmi / setuæ badhnÃti bhÆya÷ kimiti ca sakaladvÅpanÃthÃnuyÃta÷ tvayyÃyÃte vikalpÃniti dadhata ivÃbhÃti kampa÷ payodhe÷ // VjivC_3.183 // atra varïyamÃnasya nÃrÃyaïatvasamÃropaæ vinà tadÃrambhasaæbhÃvanà na saæbhavatÅti tasya tattvÃdhyÃropaïÃt pratÅyamÃnatayà rÆpakameva pÆrvasÆribhi÷ samÃmnÃtam; vÃcyavyatireka÷ tatkathamasyopapadyate / satyamuktam, kintu yuktiratrÃbhidhÅyate, tasmÃddividhaæ pratÅyamÃnaæ vastu, pratipÃdanaguïÅbhÆtasvÃrthavÃcakavyÃpÃragocara÷, tathÃvidhÃrthasÃmarthyavi«ayo và / tatra vÃcakamupamÃnamityÃlocya vivak«itÃrthopapattinimittaæ vÃcyasÃmarthyameva samÃÓritya pÆrvasÆribhiratadÃmnÃtam / vÃcakavyÃpÃra÷ punaranyathaiva vyavasthita÷ / tathà ca prÃpta(ÓrÅ) prabh­tÅni padÃni Ãk«iptapratiyogitayopanibaddhÃni, prastutasya prÃktanaparispandaviÓi«ÂataradevatÃtvapratipÃdakaparÃïi prakaÂameva rÆpakavyatirekaæ gamayanti / tadidamuktam-- yatrÃrtha÷ Óabdo và tamarthamupasarjanÅk­tasvÃrthau / vyaÇkta÷ kÃvyaviÓe«a÷ sadhvaniriti sÆribhi÷ kathita÷ // VjivC_3.184 // tasmÃnna ki¤cidanupapannam / Óle«avyatireko yathÃ--- ÓlÃghyÃse«atanuæ sudarÓanakara÷ sarvaÇgalÅlÃjita- tryailokyÃæ caraïÃravindalalitenÃkrÃntaloko hari÷ / bibhrÃïà mukhamindurÆpamakhilaæ candrÃtmacak«urdadhat sthÃne yÃæ svatanorapaÓyadadhikÃæ sà rukmiïÅvo 'vatÃt // VjivC_3.185 // ayaisva prakÃrÃntaramÃha-- _________________________________________________________________ lokaprasiddhasÃmÃnyaparispandÃdviÓe«ata÷ / vyatireko yadekasya parastadavivak«ayà // Vjiv_3.49 // lokaprasiddhetyÃdi÷---"para÷" anya÷ sa vyatirekÃlaÇkÃra÷ / kÅd­Óa÷ "yadekasya" vastuna÷ "vyatireka÷ "p­thakkaraïaæ / kasmÃt "lokaprasiddhasÃmÃnyaparispandÃt = "lokaprasiddha÷ "---jagatpratÅta÷ sÃmÃnyabhÆta÷ sarvasÃdhÃraïa÷ ya÷"parispanda÷ " vyÃpÃra÷ tasmÃt / kuto heto÷ "viÓe«ata÷" kutaÓcidatiÓayÃt / kathaæ "tadavivak«ayÃ" tadityupamÃdÅnÃæ parÃmarÓa÷, te«Ãm "avivak«ayÃ" tÃnyavivik«itvà yo vihita÷ / ayamatrÃbhiprÃya÷---yadayameva (vivak«ita÷) sÃmÃnyabhÆtatvena te punarasyaiva Óe«Ã÷ prastÃvapÆrvamabhihitÃ÷ / parasyodÃharaïaæ yathÃ--- cÃpaæ pu«pitabhÆtalaæ suracità maurvo dvirephÃvalÅ pÆrïendorudaye 'bhiyogasamaya÷ pu«pÃkaro 'pyÃsara÷ / ÓastrÃïyutpalaketakÅsumanaso yodhÃtmana÷ kÃminÃæ trailokye madanasya ko 'pi lalitollekho jÅgi«Ãgraha÷ // VjivC_3.186 // atra sakalalokaprasiddhaÓastrÃdyupakaraïakalÃpÃjjigÅ«Ã vyavahÃrÃnmanmathasya sukumÃropakaraïatvÃjjigÅ«ÃvyavahÃro vyatiricyate / nanu bhÆtalÃdÅnÃæ cÃpÃdirÆpaïÃdrÆpakavyatireka evÃyam ? naitadasti / rÆpakavyatireke hi rÆpaïaæ vidhÃya tasmÃdeva vyatirecanaæ vidhÅyate ; etasmina puna÷ sakalalokaprasiddhÃt sÃmÃnyatÃtparyÃdvyatirecanam / bhÆtalÃdÅnÃæ cÃpÃdirÆpaïaæ viÓe«aïÃntaranimittamÃtramavadhÃryatÃm / evaæ vyatirekaæ vicÃrya Óle«ÃbhisaæbhinnatvÃducitÃvasaraæ virodhaæ vicÃrayati--- _________________________________________________________________ virodho yo viruddhÃrthavÃcinÃæ saægatiæ puna÷ / samarpayannullikhati pratÅteryuktiyuktatÃm // Vjiv_3.50 // virodhetyÃdi / yo 'laÇkÃra÷ parasparaviruddhÃrthapratÅtyÃ, "viruddhÃrthavÃcinÃæ" viruddhavastuvacanÃnÃæ yuktiyuktatÃmullikhati tadabhidhÃyinà padÃntareïa arthasÃmarthyena và samarpayan yuktyà prakÃreïopapadyamÃnatayà saÇgatiæ vidadhÃti / tasya padÃrthatvÃt samanvayaæ karoti virodhÃbhidhÃna÷ sa bhaïyate / yathà "kupatimapi kalatravallabham, mahÃdo«amapi sakalakalÃdhi«ÂhÃnam" // VjivC_3.187 // atra "api" Óabdena virodhapratipatti÷ / kvacidarthasÃmarthyena virodha÷ pratÅyate / yathà "gauryÃdi bhavatÃ" // VjivC_3.188 // Óle«Ãdisaæbhede 'pi virodha÷ saæbhavati / yathà "maulÃvartÃntamate vicittoyare aïaæ aparihatvena pari la¤citakamantà visesasÃhoti ahaæ / " (?) // VjivC_3.189 // rÆpakÃdi«vapyete bhedÃ÷ saæbhavantÅti svayamutprek«aïÅyam / evaæ virodhaæ vicÃrya samÃsoktyÃdervirodhacchÃyÃnupraveÓaprasaÇgata÷ tadvicÃramÃracayati--- _________________________________________________________________ samÃsokti÷ sahoktiÓca nÃlaÇkÃratayà matà / alaÇkÃrÃntaratvena ÓobhÃÓÆnyatayà tathà // Vjiv_3.51 // samÃsoktirityÃdi / yeyaæ "samÃsokti÷" alaÇk­tira (bhihitÃ) (sÃ) "nÃlaÇkÃratayà matÃ" na vibhÆ«aïabhÃvena pratibhÃtÃ, yasmÃt p­thaÇ nopapadyate / kena hetunà "alaÇkÃrÃntaratvena" vibhÆ«aïÃntarabhÃvena / "ÓobhÃÓÆnyatayà tathÃ" kÃntirahitatvena ca / tadidamuktaæ bhavati--yadi rÃmaïÅyakatvaæ saæbhavati prakarÃntaravihite tasmin bhÆ«aïÃntare 'ntarbhavati / ramaïÅyatvÃbhÃve ÓobhÃÓÆnyatvaæ paryavasyati tasyÃ÷ / tathà ca lak«aïodÃharaïe--- yatroktergamyate 'nyor'thastatsamÃnaviÓe«aïa÷ / sà samÃsoktirudità saæk«iptÃrthatayà yathà // VjivC_3.190 // skandhavÃn ­juravyÃla÷ sthiro 'nekamahÃphala÷ / jÃtastarurayaæ coccai÷ pÃtitaÓca nabhasvatà // VjivC_3.191 // atra taro÷ mahÃpuru«asya ca dvayorapi mukhyatve mahÃpuru«apak«e viÓe«aïÃni santÅti viÓe«yÃbhidhÃyi padÃntaramabhidhÃtavyam / athavà viÓe«aïÃnyathÃnupapattyà pratÅyamÃnatayà viÓe«yaæ parikalpyate / tadevaævidhakalpanasya sphuritaæ na ki¤ciditi sphuÂameva ÓobhÃÓÆnyatà / tathÃvidhasvabhÃvayoranayo÷ prÃdhÃnyenaikavÃkyopÃvarohayuktirabhidheyÃ, yata÷ parasparÃbhidhÃnasaæbandhaæ vinà na ki¤cidetadupapadyate / na ca kÃmaripormÆrtirumà và jagat pÃyÃdityanena nyÃyena tayo÷ saÇgatirghaÂate, yasmÃttatra dvayorapi parameÓvarayo÷ pÃlanasÃmarthyopapatte÷ tathÃvidhasyÃpyarthasyÃpyucitatvenÃÓaæsanÅyatvÃttathÃvidhaÓabdavÃcyatvÃnna ki¤cidanupapannam / etasmin puna÷ parasparÃbhisaæbandhaæ vinà tulyakÃlamekavÃkyopÃvarohe na ki¤cinnabandhanamiti yatkiÇkacidetat / atha tathà kaÓcidevaævidho vidhinà pumÃn pÃtita÷, yathÃyaæ nabhasvatà taru÷ ityÃÓrÅyate, tadevaæ sphuÂamevopamÃnopameyabhÃva÷ / tasmÃdalaÇkÃrÃnta (rÃntar) bhÃva÷ (kena) vÃryate / yadi và mahÃpuru«asya pratÅyamÃna (tve), vÃcyatayà tarurupapadyate, tadevamaprastutaprasaæsai«Ã / tasmÃtpunarapitadeva vyavasthitam / viÓe«aïÃ(nÃ)mubhayÃrthatve Óle«ÃnupraveÓo durnivÃra÷ (iti) tenÃpi tadevÃpatati / nidarÓanÃntaramapi samÃsokte÷ p­thakk­tanibandhanaæ yathÃ--- anurÃgavatÅ sandhyà divasastatpura÷ sara÷ / aho daivagatiÓcitrà tathÃpi na samÃgama÷ // VjivC_3.192 // atra sandhyÃdivasayormukhyatayà prastutatvena, samÃnaviÓe«aïaprastutakÃntÃv­ttÃntapratÅti÷ prastutayo÷ sÃmyasamanvayÃttathÃbhÃvaæ samarpayantÅ pratÅyamÃnopamÃsvarÆpaæ nÃti vartate / kÃntÃv­ttÃntasya và mukhyatayà pratÅyamÃnatve sandhyÃdivasayorupadiÓyamÃnatvamityaprastutapraÓaæsaiva / "sahoktiÓca nÃlaÇkÃratayà matÃ" pÆrvoktenaiva hetudvayena / tathà ca lak«aïamudÃharaïaæ caitasyÃ÷--- tulyakÃlakriye yatra vastudvayasamÃÓraye / vÃkyenaikena kathyete sà sahoktirmatà yathà // VjivC_3.193 // himapÃtÃviladiÓo gìhÃliÇganahetava÷ / v­ddhimÃyÃnti yÃminya÷ kÃminÃæ prÅtibhi÷ saha // VjivC_3.194 // atra parasparasÃmyasamanvayo manohÃritÃnibandha (na) mityupamaiva tadabhÃve, "Ói«yeïa sahopÃdhyÃya÷ paÂhati", "putreïa saha pità ti«Âhati " ityÃdau ÓobhÃÓÆnyatve 'pi sà syÃt / tadevametayo÷ yuktiyuktamalaÇkaraïatvamapasÃrya pramÃïopapannamabhidhatte / tatra sahoktestÃvat--- _________________________________________________________________ yatraikenaiva vÃkyena varïanÅyÃrthasiddhaye / uktiryugapadarthÃnÃæ sà sahokti÷ satÃæ matà // Vjiv_3.52 // yatretyÃdi / sà sahoktiralaÇk­ti÷, "matÃ" = pratibhÃtÃ, "satÃæ" tadvidÃæ saæmatetyartha÷ / kÅd­ÓÅ---"yatra" = yasyÃæ, "ekenaiva vÃkyena" abhinnenaiva padasamÆhena "arthÃnÃæ" vÃkyÃrthatÃtparyabhÆtÃnÃæ vastÆnÃæ "yugapat" = tulyakÃlam "ukti÷" = abhihiti÷ / kimarthaæ---"varïanÅyÃrthasiddhaye" = "varïanÅyasya" = pradhÃnatvena vivak«itasyÃrthasya "siddhaye" = saæpattaye / tadidamuktaæ bhavati---yatra vÃkyÃntaravaktavyamapi vastu prastutÃrthani«pattaye vicchittyà tenaiva vÃkyenÃbhidhÅyate / yathà he hasta dak«iïa m­tasya ÓiÓordvijasya jÅvÃtave vis­ja ÓÆdramunau k­pÃïam / rÃmasya pÃïirasi nirbharagarbhakhinna- devÅvivÃsanapaÂo÷ karuïà kutaste // VjivC_3.195 // atra mukhyÃrthasiddhaye yad(vÃkyÃæntarÃ)bhidheyaæ vastu vicchittyà tadekenaiva (vÃkyeno) panibaddham / yadi ca nyÃyyatvà davaÓyaæ karaïÅyamapi nik­tilak«aïaæ vastu karuïÃspadatvÃdakaraïÅyakalpaæ (tathÃpi) naivopek«aïÅyÃnu«ÂhÃnam; nirbharagarbhakhinnadevÅvivÃsanapaÂo÷ dÃÓarathe÷ pÃïirasÅtyucitÃnurodhitvÃt kutaste karuïÃ(saæbhava÷)tadavadhyasyÃpi ÓÆdramune÷ brÃhmaïaÓiÓujÅvitarak«aïÃya maï¬alÃgraæ samarpayetyekaæ vastu / dvitÅyaæ, yadi nyÃyyamavaÓyakaraïÅyamapi tathÃvidhakÃruïikatvÃdudÃracetasà na karaïÅyameveti manyase, tathÃpi rÃmasya nirbharagarbhakhinnadevÅvivÃsanapaÂo÷ ni«karuïacƬÃmaïe÷ karastvamiti munimÃraïaæ kiyanmÃtraæ taveti vipralambhaÓ­ÇgÃraparipo«Ãt kimapi rÃmaÓabdasya rƬhivaicitryavakratvamubhayatrÃpi sphurati / tathà ca--- ucyatÃæ sa vacanÅyamaÓe«aæ neÓvare paru«atà sakhi sÃdhvÅ / ÃnayainamanunÅya kathaæ và vipriyÃïi janayannanuneya÷ // VjivC_3.196 // kiæ gatena na hi yuktamupaituæ ka÷ priye subhagamÃnini mÃna÷ / yo«itÃmiti kathÃsu sametai÷ kÃmibhirbahurasà dh­tirÆhe // VjivC_3.197 // atra vicchittyà tÃtparyÃrthavÃcakamupanibaddham / tathÃhi---nÃyikÃyÃ÷ sakhyÃÓcÃvabaddhayorapi pratyekaæ vallabhatatsandhÃnapravaïatayà sakalameva vÃkyaæ (vÃcaka) miti pratÅyate / yathà vÃ--- sarvak«itibh­tÃæ nÃtha d­«Âà sarvÃÇgasundarÅ / rÃmà ramyà vanoddeÓe mayà virahità tvayà // VjivC_3.198 // atra pradhÃnabhÆtavipralambhaÓ­ÇgÃrarasaparipo«a (vicchitta) ye vÃkyÃrthadvayamupanibaddham / nanu cÃnekÃrthasaæbhave 'tra Óle«ÃnupraveÓa÷ kathaæ na bhavatÅti ? abhidhÅyate / tatra yasmÃt dvayorekatarasya và mukhyabhÃve Óle«a÷, atra punastathÃvidhÃbhÃvÃt, bahÆnÃæ dvayorvà sarve«Ãæ guïabhÃva÷ pradhÃnÃrthaparatvenÃvasÃnÃt / anyacca tasminnekenaiva Óabdena yugapat pradÅpaprakÃÓavadarthadvayaprakÃÓanaæ ÓabdÃrthadvayaprakÃÓanaæ veti ÓÃbdastatra sÃmÃnyÃrtho vij­mbhate / sahoktau punastathÃvidhasyÃÇgabhÃvÃdekenai(va) vÃkyena puna÷ punarÃvartamÃnatayà vastvantaraprakÃÓanaæ vidhÅyate, tasmÃdÃv­ttiratra Óabda (sya) prÃdhÃnyatÃæ pratipadyate / (yadi) "sarvak«itibh­tÃæ nÃtha" ityatra vÃkyaikadeÓe Óle«ÃnupraveÓa÷ saæbhavatÅtyucyate, tathÃpi na kaÓciddo«a÷, yasmÃdalaÇkaraïamalaÇkaraïÃntaraæ kvacidaÇgabhÃvaæ gamayatÅti / atra vÃkyaikadeÓe Óle«asyÃÇgatvaæ, mukhyabhÃva÷ puna÷ sahoktereva / (nanu) tadevamÃv­ttyà vastvantarÃvagatau sahokte÷ sahabhÃvÃbhÃvÃdarthÃnyeparihÃïi÷ prasajyate, naitadasti / yasmÃt sahoktirityuktam, na puna÷ sahapratipattiriti / tenÃtyantasahabhÃvÃbhidhÃnameva (saæ) pratipannamutkar«Ãvagateriti na ki¤cidasaæbaddham / kaiÓcide«Ã samÃsokti÷ sahokti÷ kaiÓciducyate / arthÃnvayÃtsà vidvadbhiranyairanyatvametayo÷ // VjivC_3.199 // ityantaraÓloka÷ / evaæ guïabhÆtÃdapi svarÆpotkar«amÃhÃtmyÃdalaÇkÃrasÃmÃnyasvabhÃvÃt / kÃæÓcidalaÇkÃrÃnamidhÃyedÃnÅæ vibhÆ«aïatvÃdeva tathavidhÃn guïabhÆtÃnupakramate / tatra d­«ÂÃntaæ tÃvadabhidhatte--- _________________________________________________________________ vastusÃmyaæ samÃÓritya yadanyasyopadarÓanam / ivÃdyasaæbhave tatra d­«ÂÃnta÷ so 'bhidhÅyate // Vjiv_3.53 // vastusÃmyetyÃdi / "yadanyasya" ("yasmÃt") varïyÃt prastutÃt "anyasya" vyatiriktav­tte÷ padÃrthÃntarasya "upadarÓanam" = upanibandhanaæ sa d­«ÂÃntanÃmÃlaÇkÃro 'bhidhÅyate / kathaæ "vastusÃmyaæ samÃÓritya" "vastuno÷" padÃrthayo÷ d­«ÂÃntadÃr«ÂÃntikayo÷ "sÃmyaæ" sÃd­Óyaæ "samÃÓritÃya" nimittÅk­tya / liÇgasaækhyÃvibhaktisvarÆpalak«aïasÃmyavarjitamiti (bodhanÃrthaæ) vastugrahaïam / "tatra" upante "ivÃdyasaæbhave" sÃd­ÓyÃbhidhÃyinÃmivaprabh­tÅnÃæ virahe / tadevamupamÃyÃ÷ vÃcakamagre vyatiricyate / yathÃ--- sarasijamanuviddhaæ ÓaivalenÃpi ramyaæ malinamapi himÃæÓorlak«ma lak«mÅæ tanoti / iyamadhikamanoj¤Ã valkalenÃpi tanvÅ kimiva hi madhurÃïÃæ maï¬anaæ nÃk­tÅnÃm // VjivC_3.200 // (atra) pÃdatrayamevodÃharaïaæ, caturthe bhÆ«aïÃntarasaæbhavÃt / d­«ÂÃntamabhidhÃya tatsaæbhaddhavibhÆ«aïaprastÃvÃt samÃnacchÃyamarthÃntaranyÃsamabhidhatte / _________________________________________________________________ vÃkyÃrthÃntaravinyÃso mukhyatÃtparyasÃmyata÷ / j¤eya÷ sor'thÃntaranyÃsa÷ ya÷ samarpakatayÃhita÷ // Vjiv_3.54 // vÃkyÃrthetyÃdi / "j¤eya÷ sor'thÃntaranyÃsa÷" = (arthÃntaranyÃsa) nÃmÃlaÇkÃro "j¤eya÷" = parij¤Ãtavya÷ / kÅd­Óa÷---"vÃkyÃrthÃntaravinyÃsa÷"---parasparÃnvitapadasamudÃyÃbhidheyaæ vastu vÃkyÃrtha÷ tasmÃdanyasmÃt = aprak­tatvÃt prastutavyatireki vÃkyÃrthÃntaraæ, tasya "vinyÃsa÷" = viÓi«Âaæ nyasanaæ = tadvidÃhlÃdakÃritayopanibandha÷ / kasmÃt kÃraïÃt "mukhyatÃtparyasÃmyata÷"," mukhyaæ" = prastÃvÃdhik­tatvÃt pradhÃnabhÆtaæ vastu, tasya "tÃtparyaæ" = yatparatvena tatsaæmataæ, tasya "sÃmyata÷" = sÃd­ÓyÃt / kathaæ "samar(pakata) yÃhita÷" = samarpakatvenopanibaddha÷, tadupapattiyojaneneti yÃvat / atra sÃmÃnye samarthanÅye viÓe«a÷ samarthako, viÓe«e và sÃmÃnyaæ, (ta) yo÷ parasparÃvyabhicÃrÃt / yathÃ--- asaæÓayaæ k«atraparigrahak«amà yadÃryamasyÃmabhilëi me mana÷ / satÃæ hi sandehapade«u vastu«u pramÃïamanta÷ karaïaprav­ttaya÷ // VjivC_3.201 // yathà vÃ--- "kimiva hi madhurÃïaÃæ maï¬anaæ nÃk­tÅnÃm // VjivC_3.202 // evamarthÃntaranyÃsamabhidhÃya (tatsamÃnacchÃyaæ viÓe«avi«ayavÃ) kyasamanvayÃdÃk«epamabhidhatte--- _________________________________________________________________ ni«edhacchÃyayÃk«epa÷ kÃntiæ prathayituæ parÃm / Ãk«epa iti sa j¤eya÷ prastutasyaiva vastuna÷ // Vjiv_3.55 // ni«edhacchÃyayetyÃdi / "Ãk«epa iti sa j¤eya÷" = so 'pyamÃk«epÃlaÇkÃroj¤Ãtavya÷ / sa kÅd­Óa÷---"prastutasyaiva vastuna÷ Ãk«epa÷" = prak­tasyaivÃrthasya Ãk«epa÷ = apÃkaraïam = abhipretasyÃrthasyÃpi nivartanamiti (yÃvat) / kayà ? "ni«edhacchÃyayÃ" = prati«edhavicchittyà / kimartham ? "kÃntiæ prathayituæ parÃæ" = prak­«ÂÃmupaÓobhÃæ prakaÂayitum / yathÃ--- suhaa vilaævasu thoaæ jÃva imaæ virahakÃaraæ hiaaæ / saæÂhaviÆïa bhaïissaæ ahavà volesu kiæ bhaïimo // VjivC_3.203 // subhaga vilambasva stokaæ yÃvadidaæ virahakÃtaraæ h­dayam / saæsthÃpya bhaïi«yÃmyathavÃpakrama kiæ bhaïÃma÷ / (iti chÃyÃ) atra vÃkyÃrtha÷--- subhageti bahuvallabhatÃpratipÃdanaparamÃmantraïapadam / (nÃyikÃprativacanaæ) nÃsÆtritam, (taddhi) sÃk«ÃdabhidhÅyamÃnatayà na tathà cetanacamatkÃritÃæ pratipadyate, yathaitadÃk«epamÃtraæ bhaïitivaicitryeïa pratÅyamÃnatayà niyamÃt tadvidÃhlÃdavidhÃyitvaæ pu«ïÃti / tadevamÃk«epasvarÆpamabhidhÃya sÃdhÃraïavaktavyaÓe«amete«Ãmabhidhatte--- _________________________________________________________________ vak«yamÃïoktavi«ayÃ÷ saæbhavanti vivak«ayà / d­«ÂÃntÃdyÃstrayo 'pyete hetau satyathavÃsati // Vjiv_3.56 // vak«yamÃïetyÃdi / vak«yamÃïoktau vi«ayau ye«Ãæ te vak«yamÃïoktavi«ayÃ÷, "d­«ÂÃntaprabh­tayaÓca "trayo 'pyete" abhidhÃsyamÃnÃbhihitagocarÃ÷ saæbhavantÅti saæbandha÷ / kena hetunÃ"vivak«ayÃ" = vaktumicchayà = kaveryathÃpratibhÃsamabhidhÃtuæ vächayà / tadidamatra tÃtparyam---yadà saæniveÓavaicitryamÃtrametanna punaratra lak«aïÃtireka÷ kaÓcidasti / madhyamasya viÓe«ÃntaramabhidhÃtumÃha--- "hetau satyathavÃsati" hetÃviti / "hetau" hetuvÃcini hiÓabdÃdau "sati" saæbhavati = pramujyamÃne, "athavÃ" kadÃcit, "asati" asabhavati---aprayujyamÃne / evaæ (hetorabhidhÃnenÃnabhidhÃnena) vÃrthÃntaranyÃsa÷ prakÃradvayena vidyate / arthÃntaranyÃsamÃtramabhibhÆ«aïamityartha÷ / nidarÓanajÃtamatra pÆrvoktavyatireki na pradarÓitam, tasmÃtsvayamevotprek«aïÅyam / evaæ svarÆpaviÓe«aprati«edhabodhitachÃyÃtiÓayamalaÇkaraïamabhidhÃya kÃraïaprati«edhottejita(chÃyÃ)tiÓayamabhidhatte--- _________________________________________________________________ svakÃraïaparityÃgapÆrvakaæ kÃntipu«Âaye / bhÃvanÃrthasya kenÃpi viÓe«eïa vibhÃvanà // Vjiv_3.57 // svakÃraïetyÃdi / "arthasya" varïanÅyasya = prastutasya, "viÓe«eïa kenÃpi" alaukikena rÆpÃntareïa "bhÃvanÃ" = "vibhÃvanÃ" vibhÃvanetyalaÇk­tirabhidhÅyate / tadayamatrÃrtha÷---yà vinà bhÃvyate, kà sà ? tatsamarthakÃraïarÆpaprayojakavyÃpÃralak«aïÃæ kriyÃæ (vinà bhÃvyate sÃ) vibhÃvanà / "svakÃraïaparityagapÆrvakam" = tasya viÓe«asya svamÃtmÅyaæ kÃraïaæ yannimittaæ tasya parityÃga÷ prihÃïaæ pÆrvaæ prathamaæ yatra tatk­tetyartha÷ / kimarthaæ "kÃntipu«Âaye" ÓobhÃ(v­ddhaye) / tadidamuktaæ bhavati---yathà lokottaraviÓi«ÂatÃæ varïanÅyaæ nÅyate iti / yathÃ--- asaæbh­taæ maï¬anamaÇgaya«Âe- ranÃsavÃkhyaæ karaïaæ madasya / kÃmasya pu«pavyatiriktamastraæ bÃlyÃtparaæ sÃtha vaya÷ prapede // VjivC_3.204 // atra k­trimakÃraïaparityÃgapÆrvakaæ lokottarasahajaviÓe«aviÓi«Âatà varïanÅyasya kaverabhipretà / tadevamasaæbhÃvyakÃraïatvÃdavibhÃvyamÃnasvabhÃvÃæ vibhÃvanÃæ vicÃrya vicÃragocarasvarÆpatayà svarÆpasandehasamarpitÃtiÓayaæ sasandehamabhidhatte--- _________________________________________________________________ yasminnutprek«itaæ rÆpamutprek«ÃntarasaæbhavÃt / sandehamete vicchittyai sasandehaæ vadanti tam // Vjiv_3.58 // yasminnityÃdi / "yasmin" = alakÃre, "utprek«itaæ" saæbhÃvanÃnumÃnÃt sÃmyasamanvayÃcca svarÆpÃntarasamÃropadvÃreïa pratibhollekhitaæ "rÆpaæ" padÃrthaparispandalak«aïaæ "sandehameti" saæÓayaæ samÃrohati / kasmÃt kÃraïÃt---"utprek«ÃntarasaæbhavÃt" = utprek«Ãprakar«aparasyÃparasyÃpitadvi«ayasya sadbhÃvÃt / kimarthaæ---"vicchittyai" = ÓobhÃyai / tadevamabhidhÃvaicitryaæ sasandehÃbhidhÃnaæ vadanti / yathÃ--- ra¤jità nu vividhÃstaruÓailÃ÷ nÃmitaæ nu gaganaæ sthÃgitaæ nu / pÆrità nu vi«ame«u dharitrÅ saæh­tà nu kakubhastimireïa // VjivC_3.205 // yathà vÃ--- nimÅladÃkekaralolacak«u«Ãæ priyopakaïÂhaæ k­tagÃtravepathu÷ / nimajjatÅnÃæ Óvasitoddhatastana÷ Óramo nu tÃsÃæ madano nu paprathe // VjivC_3.206 // yathà vÃ--- avibhÃviacharabhaa¤javaiïa jaïatsamayamantharaæ hi avaram / bhisvai ÓiÓÃve guïaà muhà sarvayanti ahaïarai tam // VjivC_3.207 // (chÃyà ?) yathà vÃ--- kiæ saundaryamahÃrthasa¤citajagatkoÓaikaratnaæ vidhe÷ kiæ Ó­ÇgÃrasarassaroruhamidaæ syÃtsaukumÃryÃvadhi / kiæ lÃvaïyapayonidherabhinavaæ bimbaæ sudhÃdÅdhiter- vaktuæ kÃntatatamÃnanaæ tava mayà sÃmyaæ na niÓcÅyate // VjivC_3.208 // sasandehasyaikavidhatvamutprek«ÃmÆlakatvÃt / evaæ svarÆpasandehasundaraæ sasandehamabhidhÃya svarÆpÃpahnavaramaïÅyÃmapahnutimabhidhatte--- _________________________________________________________________ anyadarpayituæ rÆpaæ varïanÅyasya vastuna÷ / svarÆpÃpahnavvo yasyÃmapahnutirasau matà // Vjiv_3.59 // anyÃdityÃdi / pÆrvavadutprek«ÃmÆlatvamevÃsyÃ÷ / saæbhÃvanÃnumÃnÃt sÃd­ÓyasamanvayÃcca "varïanÅyasya vastuna÷" = prastutasyÃrthasya, "anyat" = kimapyapÆrvaæ, "rÆpamarpayitum" = rÆpÃntaraæ samÃropayituæ, "svarÆpÃpahnava÷" = svabhÃvÃpalÃpa÷ saæbhavati, "yasyÃm" "asau" = e«Ã evaævidhabhaïitireva, "apahnati÷" "matÃ" = pratibhÃtà tadvidÃm / yathÃ-- bhÃsvÃne«a jagatyaÓe«anayanaæ tejasvinÃmagraïÅ÷ nÃyaæ kÃntatamÃnanÃptasurucirnetrotsavaÓcandramÃ÷ / paryÃyeïa manobhuvà virahiïÃæ veddhuæ mano nirdayaæ pu«pe«ÆnniÓitÃgratÃæ vijayinÅ netuæ niyakto mama // VjivC_3.209 // svarÆpeïa dharmiïa÷ tÃdavasthye dharmamÃtrÃpahnutiryathÃ--- tava kusumaÓaratvaæ ÓÅtaraÓmitvamindo÷ dvayamidamayathÃrthaæ d­Óyate madvidhe«u / vis­jati himagarbhairagnimindurmayÆkhaistvamapi kusubhabÃïÃn vajrasÃrÅkaro«i // VjivC_3.210 // atra bhaïitivaicitryavaÓÃdaÓÃbdam apahnavapratipÃdanaæ vihitam, yasmÃddharmasya kusumaÓaratvÃde÷ svabhÃvasamucitaæ sukumÃrakÃryakÃritvamapasÃrya tadviruddhamatikarÃlakÃryakÃritvamupanibaddham / kvacicca sÃd­ÓyasamanvayÃdapahnatiryathÃ--- pÆrïendo÷ paripo«akÃntavapu«a÷ sphÃraprabhÃbhÃsuraæ nedaæ maï¬alamabhuyudeti gaganÃbhoge jigÅ«orjagat / mÃrasyocitamÃtapatramadhunà pÃï¬u prado«aÓriyà mÃnonnaddhajanÃbhimÃnadalanodyogaikahevÃkina÷ // VjivC_3.211 // evamalaÇkÃrÃïÃæ tantratayà pratyekamalaÇkÃryaæ prati vicchittividhÃyitvamabhidhÃyedÃnÅæ samuditÃnÃæ tadevÃbhidhatte--- _________________________________________________________________ rÃjanti yatrÃlaÇkÃrà anyonyÃnvitav­ttaya÷ / yathà padÃrthà vÃkyÃrthe saæs­«Âi÷ sÃbhidÅyate // Vjiv_3.60 // rÃjantÅtyÃdi / "yatra" = yasyÃm,"alaÇkÃrÃ÷" = prastutasaæpadupetÃ÷ santa÷ "rÃjanti" Óobhante, "saæs­«Âi÷ sÃbhidhÅyate" saæs­«Âisaæj¤ÃlaÇk­ti÷ socyate / kathaæ rÃjantÅtyÃha---"yatà padÃrthà vÃkyÃrthe" = tÃtparyalak«aïe vastuni "yathÃ" = yena prikÃreïa "padÃrthÃ÷" pravibhaktasvarÆpÃ÷ vÃkyaikadeÓabhÆtapadÃbhidheyÃ÷ santovà svÃtmanà sphuranto 'pi parasparÃnvayalak«aïasaæbandhanibandhanasvabhÃvÃ÷ pradhÃne hi pÃratantryamanubhavantastadeva samudÃyÃtmakamekavÃkyÃrthatÃtparyaæ pratipÃdayanti, yathà tena prakÃreïa yadetayoravisaævÃdisamavÃye saæbandhitayà saæs­«ÂÃvanyonyÃnvitav­ttaya÷ parasparasaæbandhÃvagatasÃmarthyÃt p­thagbhÆtavÃkyÃrthÃvayavaikadeÓavartino 'pyalaÇkÃrÃ÷ kÃmapi sah­dayasaævedyaparasparasaæsargÃtmatÃmevaæ (va) sakalavÃkyÃrthavi«ayÃæ vicchittimupapÃdayanta÷ paratantrÃ÷ parisphuranti ityabhiprÃya÷ / yathÃ--- ÃÓli«Âo navakuÇkumÃruïaravivyÃlokitairvist­to lambÃntÃmbarayà sametya bhuvane dhyÃnÃntare sandhyayà / candrÃæÓÆtkarakorakÃkulapataddhvÃntadvirepho 'dhunà devyevÃrpitadohada÷ kuravake bhÃti prado«agama÷ // VjivC_3.212 // atra rÆpakÃdinà svÃtmanà p­thakk­tak­tyena parasparasaæsargasaæpadupÃrjità vÃkyÃrthavakratÃvicchitti÷ kÃcideva parisphurati / yathà vÃ--- mlÃniæ vÃntavi«Ãnalena nayanavyÃpÃralabdhÃtmanà nÅtà rÃjabhujaÇga pallavam­dÆ rambhà tatheyaæ tvayà / adyÃpÅÓvaraÓekharendukiraïasmerasthalÅlächite kailÃsopavane yathà sugahane naiti prarohaæ puna÷ // VjivC_3.213 // atra pÆrvavadeva rÆpakÃdÅnÃæ parasparasaæsargasaæpadupÃrjità vakratÃvicchitti÷ vibhÃvyate / evaæ saæs­«ÂimabhidhÃya tathÃvidhacchÃyÃvicchittividhÃyinaæ saækarÃlaÇkÃramabhidhatte--- _________________________________________________________________ alaÇkÃrakalÃpo 'yamanyai÷ saækÅrïatÃæ gata÷ / sphurannanekadhà vÃkye saækara÷ so 'bhidhÅyate // Vjiv_3.61 // alaÇkÃretyÃdi / pÆrvoktalak«aïamÃkrÃntav­tti÷ "alakÃrakalÃpo 'yaæ" rasavadÃdyalaÇkÃranikuramba÷ "saækarÃkhyo 'bhidhÅyate" saækaranÃmà nigadyate / kÅd­Óa÷---"saækÅrïatÃæ gata÷" = saæmiÓratÃæ prÃpta÷, sabalatvena pratibhÃsatvamadhirƬha÷ / kiæ kurvan---"sphuran" = Ãtmana÷ sphuritaæ samupadarÓayan---pratibhÃsamÃnatÃmupasaran,"vÃkye" saækÅrïatÃmupapadyate / tatsaæveÓanaviÓe«asyÃnupapatte÷ bhaïitÃntarvarto ya÷ kaÓcidalaÇkÃro yathopapatti vibhÆ«aïÃntareïa saækÅrïa÷ saækara saæj¤Ãvi«ayatÃæ pratipadyate / tena sakalasyÃpyalaÇkÃrakalÃpasya (saækara ityabhidhÃnaæ saæpadyate) / yathÃ--- rohanmÆlÃtigaurairuragapatiphaïaistatra pÃtÃlakuk«au prodyadvÃlaÇkuraÓrÅ÷ diÓi diÓi daÓanairebhirÃÓÃgajÃnÃm / asminnÃkÃÓadeÓe vikasitakusumà rÃÓibhistÃrakÃïaÃæ nÃtha tvatkÅrtivallÅ phalati phalamidaæ bimbamindo÷ sudhÃrdram // VjivC_3.214 // atra kÅrtivallÅti rÆpakÃlaÇkÃra÷ siddhabaddhatatsÃmyÃÓaÇkÃæ vinà na yuktayuktatÃæ pratipadyate / tena tadÃÓaÇkÃnibandhanatathÃvidhaparispandakÅrtisandarÓitasamudbhutatasaæbhÃvanÃnumÃnamÃhÃtmyÃt pratÅyamÃnav­ttirutprek«Ãtra kaverabhipretà / yasmÃdetayordvayorapi parasparasaæbhÃvanÃæ vinà svarÆpalabdhireva na (parya) vasyatÅti, saækÅrïayoratha saævÃdÃdevaævidhavi«aye saækarokti÷ pravartate / vÃkyaikadeÓe yathà "nirmokamuktiriva gaganoragasya" iti ni«kampatayà vyavahartumaÓakyatvÃt, nirmokamuktirivetyutprek«ayà rÆpakÃlaÇkÃrasya svarÆpalÃbhÃvakÃÓa÷ (samarpyate) / tathaivotprek«ÃyÃ÷, yasmÃdatrÃpi saækarÃlaÇkÃravyavahÃra÷ / nanu cÃnenanyÃyena "asyÃ÷ sargavidhau" iti "kiæ tÃruïyataro÷" ityÃde÷ saækarÃlaÇkÃrokti÷ pravartatÃm ? na pravartate, yasmÃdatrÃr (thasÃmarthyÃvagato) tprek«ÃyÃ÷ sasandehaæ vinÃnupapatte÷, parasmiæÓca tathaiva rÆpakasyeti dvayorapyetayo÷ tattvaæ tulyam / sasandehasya punastadvibhÆ«aïatvenÃntarvidhÃne maïimayapadakabandhabandhurahÃrÃdiramaïÅyatvamityuktameva / saæs­«ÂernÃnÃvidhacchÃyamaïimÃlÃmanoharatÃ, saæÇkarÃlaÇkÃrasya vividhakÃntiratnavinyÃsavictrabahulÃtulakÃntikalpatvamiti sarvameva vibhaktam / evaæ yathopapattyalaÇkÃrÃn lak«ayitvà ke«Ã¤cidalak«itatvÃt lak«aïÃvyÃptido«aæ parihartumupakramate / _________________________________________________________________ bhÆ«aïÃntarabhÃvena ÓobhÃÓÆnyatayà tathà / alaÇkÃrÃstu ye kecinnÃlaÇkÃratayà manÃk // Vjiv_3.62 // bhÆ«aïetyÃdi / "ye" = pÆrvoktavyatiriktÃ÷"kecidalaÇkÃrÃ÷" te "nÃlaÇkÃratayà manÃk" na vibhÆ«aïatvenÃbhyupagatÃ÷ / kena hetunà "bhÆ«aïÃntarabhÃvena" = anyadbhÆ«aïaæ "bhÆ«aïÃntaraæ", tebhyo vyatiriktam; "tadbhÃvena" = tatsvabhÃvatvena tadananyatvena pÆrvoktÃnÃmevÃnyatamatvenetyartha÷ / "ÓobhÃÓÆnyatayà tathÃ" = Óobhà kÃnati÷ tayà ÓÆnyaæ rahitaæ ÓobhÃÓÆnya tasya bhÃva÷ ÓobhÃÓÆnyatà tayà hetubhÆtayà / na kevalaæ tÃbhyÃmeva, yÃvadalaÇkÃryatayà vibhÆ«yatvenÃpi te«ÃmalaÇkaraïatvamanupapannam / evaæ ca--- _________________________________________________________________ yathÃsaækhyamalaÇkÃra÷ pÆrvairÃmnÃt eva ya÷ / kÃraïadvitayenÃpi nÃlaÇkÃra÷ sa saæmata÷ // Vjiv_3.63 // "yathÃsaækhyamalaÇkÃra÷ pÆrvairÃmnÃta÷" tulya (kramaæ) kaiÓcitsvaÓabdenÃbhihita÷ svanÃmnà "sa nÃlaÇkÃra÷,kÃraïadvitayenÃpi" bhÆ«aïÃntarabhÃvena ÓobhÃÓÆnyatayà ca / tathà ca tasyodÃharaïam--- padmendubh­ÇgamÃtaÇgapuæskokilakalÃpina÷ / vaktra kÃntÅk«aïagatisvarakeÓaistvayà jità // VjivC_3.215 // atrÃtmak­talak«ye bhaïitivaicitryavirahÃt na kÃcit kÃntirvidyate / satyÃmapyetasyÃæ sÃmyaæ vyatireko và jÅvitamÃmnÃtaæ na puna÷ samÃnasaækhyÃtvam / (kevala) samÃnasaækhyÃtve "yathÃsaækhyamanudeÓa÷ samÃnÃm" iti sÆtrodÃharaïanyÃyÃt saækhyÃtÃnudeÓÃt na ki¤cidatiricyate / ke«Ã¤cidÃÓÅ÷ prabh­tÅnÃmalaÇkÃratayà matÃnÃæ bhÆ«aïatvÃnupapatte÷ / Ãsi«astu lak«aïodÃharaïÃni neha paÂhyante / te«u cÃÓaæsanÅyasyaivÃrthasya mukhyatayà varïanÅyatvÃdalaÇkÃryatvamiti preyolaÇkÃroktÃni dÆ«aïÃnyÃpatanti / na preyaso viruddha÷ syÃdalaÇkÃrÃntare sati / saæs­«Âisaækarau syÃtÃmanyatrÃdarÓanÃdapi // VjivC_3.216 // (antaraÓloka÷) / viÓe«okterapyuktÃlaÇkÃrÃntarbhÃvenÃlaÇkÃryatayà ca bhÆ«aïatvÃnupapatti÷ / tathà codÃharaïametasyÃ÷--- sa ekastrÅïi jayati jaganti kusumÃyudha÷ / haratÃpi tanuæ yasya Óambhunà na h­taæ balam // VjivC_3.217 // atra sakalalokaprasiddhajayitvavyatirekikandarpasvabhÃvamÃtraæ lokottaratvena vÃkyÃrtha÷ / (evaæ) sÆk«maleÓahetava÷ (nÃlaÇkÃrÃ÷ / tathà ca) bhÃmaha÷--- hetuÓca sÆk«mo leÓo 'tha nÃlaÇkÃratayà mata÷ / samudÃyÃbhidheyasya vakroktyanabhidhÃnata÷ // VjivC_3.218 // tathà ca sÆk«masyodÃharaïam--- saæketakÃlamanasaæ viÂaæ j¤Ãtvà vidagdhayà / hasannetrÃrpitÃkÆtaæ lÅlÃpadmaæ nimÅlitam // VjivC_3.219 // atra varïanÅyÃtmà sÆk«mo na punaralaÇkÃraïam, kasmÃt---sÃk«Ãdabhidhayà vaktavyÃrthastathÃvidhayà yuktyà pratipÃdyate / leÓasyodÃharaïaæ yathÃ--- rÃjakanyÃnuraktaæ mÃæ romodbhedena rak«akÃ÷ / avagaccheyurà j¤Ãtamaho ÓÅtÃnilaæ vanam // VjivC_3.220 // atrÃpyetadeva vaktavyaæ vastu kathaæ vibhÆ«aïatÃmarhati ? / "yatpara÷ Óabda÷ sa ÓabdÃrtha÷" iti nyÃyÃt / hetorudÃharaïam--- ayamÃndolitaprau¬hacandanadrumapallava÷ / utpÃdayati sarvasya prÅtiæ malayamÃruta÷ // VjivC_3.221 // evamupamÃrÆpakamapi nÃlaÇkaraïam / samagragaganÃyÃmamÃnadaï¬o rathÃÇgina÷ / pÃdo jayati siddhastrÅmukhendunavadarpaïa÷ // VjivC_3.222 // atra rasavadalaÇkÃra (vat) vÃcyavÃcakayo÷ saægatireva nÃsti / tathà ca upamà ca rÆpakaæ ceti vigrahe dvandvo và vivak«ita÷ syÃt, viÓe«aïasamÃso và / tatra dvandvapak«e kvacidvÃkyaikadeÓe rÆpakaæ kvacidupameti (dvitiya) praïibandhanaæ na ki¤cidekasmin / tatrÃpi pratyekaæ parispandatayà svasthÃne samaæ vibhÃtÅti parasparÃpek«Ãæ vinà samudÃyÃtmakasya viÓe«yasyÃsaæbhavÃt dvandvapak«o 'nupapanna÷ / viÓe«aïasamÃse 'pi sarvasmin vÃkye, ekadeÓe và dvitayamapÅti dvayorekasmin vastuni yugapat parasparaviruddhayoÓchÃyÃtapayoriva samÃveÓÃnupapatti÷ / ekatarapak«Ãvalambinyà vÃcà pratyekaæ vÃcyavÃcakasvarÆpaniÓcitÃvaparasyÃvakÃÓabhaÇgo 'pi na sambhavatÅti parasparÃpek«Ãæ vinà samudÃyÃtmakaviÓe«aïasamÃso 'pyakicitkara÷ / katha¤cittatraikataraniÓcaye pramÃïÃbhÃvÃdanyatarakalpanena do«ÃyogÃtsaækaravyavahÃra÷ / prastute punarevaævidhasvarÆpani«pattÃvapi saæsiddhivivak«ayà yasyÃtmasiddhaÃvapi sandehadolÃdhirƬhistatrÃpyasambhÆtÃdvastuto 'vyavasthitaiva kadÃcidastÅti yatki¤cideva vÃkyasÃmarthyÃdavaseya÷ / pratÅyamÃnaprakÃrÃtt­tÅyaæ ramaïÅyamalaÇkaraïakalÃpamiti vÃkyavakratÃsarvasvaæ samÃkhyeyam / samudÃyÃtmakavÃkyavakratÃsvarÆpamÃsÆtrayati--- _________________________________________________________________ lÃvaïyÃdiguïojjvalà pratipadanyÃsairvilÃsäcità vicchittyà racitairvibhÆ«aïabharairalpainohÃriïÅ / atyarthaæ rasavattayÃrdrah­dayà (ÓaknotyudÃrÃbhidhà vÃgvakrà sukavestathaiva ca) mano hartuæ yathà nÃyikà // Vjiv_3.64 // lÃvaïyÃdÅtyÃdi / ÃsÃmevaævidhavÃkyasvarÆpÃyattÃvagamanodÃharaïaæ pravak«yati / tatsamudÃyÃtmakasya (vÃkyasya) rasavattayà (mana÷ ceta÷) hartuæ ca saknoti yatà nÃyikà tathà / kÅd­ÓÅ---"lÃvaïyÃdiguïojjvalÃ" (lÃvaïyÃdibhi÷) lÃvaïyaprabh­tibhi÷ "guïai÷" prathamollekhalak«aïairguïai÷ "ujjvalÃ" bhrÃji«ïu÷ "pratipadanyÃsai÷" "pratipadanyÃsa÷" pratisuptiÇantopanibandhÃnÃni, tai÷ "vilÃsäcitÃ" ÓobhÃtiÓayenÃbhya¤cità "vicchittyÃ" vaidagdhyabhaÇgyà kayÃcit "racitai÷" upanibaddhai÷ "alpai÷" parimitai÷ (vibhÆ«aïabharai÷) alaÇkaraïairupamÃdibhi÷, "manohÃriïÅ" h­yapara¤jikà vÃk vicchittivihitaparimitÃlaÇkÃraïavinmayÃsà ÓobhÃtiÓayanidhÃnatÃæ pratipadyate / kÅd­ÓÅ vÃk---"udÃrÃbhidhÃ" audÃryaguïayuktÃbhihità / "atyarthaæ rasavattayÃ" rÃgÃdimattvena "Ãrdrah­dayÃ" sarasÃbhiprÃyà kÃntÃpi tathÃvidhavilÃsäcità bhavati / nÃyikÃpak«e lÃvaïyÃdaya÷ saundaryaprabh­taya÷, padanyÃsa÷ pÃdavik«epa÷, vilÃsa÷ ce«ÂÃviÓe«a÷ (vÃkpak«e) vicchitti÷ vaidagdhyam, vÃk vÃkyam, bhÆ«aïÃni alaÇkÃrÃ÷, kavyabhidhà vacanam / prabandhasÃmarthyamiti / iti ÓrÅrÃjÃnakakuntakaviricite vakroktijÅvite kÃvyÃlaÇkÃre t­tÅya unme«a÷ / ==================================================================== vakroktijÅvitam caturthonme«a÷ evaæ sakalasÃhityasarvasvakalpavÃkyavakratÃprakÃÓanÃnantaramavasaraprÃptÃæ prakaraïavakratÃmavatÃrayati--- _________________________________________________________________ yatra niryantraïotsÃhaparispandopaÓobhinÅ / v­ttirvyavahartÌïÃæ svÃÓayollekhaÓÃlinÅ // Vjiv_4.1 // apyÃmÆlÃdanÃÓaÇkyasamutthÃne manorathe / kÃpyunmÅlati ni÷sÅmà sà prabandhÃæÓavakratà // Vjiv_4.2 // yatretyÃdi / ---"prabandhÃæÓavakratÃ" (prakaraïa) vakrabhÃvo bhavatÅti sambandha÷ / kÅd­ÓÅ---"ni÷sÅmÃ"---niravadhi÷, "yatra"---yasyÃæ "vyavahartÌïÃæ"---tattadvyÃpÃraparigrahavyagrÃïÃæ prav­tti÷ "kÃpi"---alaukikÅ "unmÅlati"---udbhidyate / kiæviÓi«ÂÃ---"niryantraïotsÃhaparispandopaÓobhinÅ"---nirargalavyavasÃyasphuritasphÃravicchitti÷, ata eva "svÃÓayollekhaÓÃlinÅ" nirupamani (ja) h­dayollÃsitÃlaÇk­ti÷, kasmin sati---"apyÃmÆlÃdanÃÓaÇkyasamutthÃne manorathe"---kandÃt prabh­tyasaæbhÃvyasamudbhede samÅhite / tadayamamatrÃrtha÷---yatra manÃÇmÃtramapyanunmÅlitamanorathe kathÃmadhye nirupadhimÃnadhanÃnÃmadhyavasÃyapaddhati÷ nirantaravyavasÃyÃtisphÃrà cetanacamatkÃriïÅ tadvihitavakratÃvicchitti÷ prikaraïasyÃlaÇkaraïÃyate, prabandhasya ca / yathà abhij¤ÃnajÃnakÅnÃmni nÃÂaket­tÅye 'Çke setubandhe 'nÃkalitavidyÃbalÃnÃmaviditavaidehÅdayitadivyÃstra prabhÃvasaæpadÃæ vÃnarapravÅrÃïÃæ prathamameva makarÃkaramÃlokayatÃæ bandhÃdhyavasÃya÷ / tathÃhi---tatra nÅlasya senÃpatervacanam--- ÓailÃ÷ santi sahastraÓa÷ pratidiÓaæ valmÅkakalpà ime dordaï¬ÃÓca kaÂhoravikramarasakrŬhÃsamutkaïÂhitÃ÷ / karïÃsvÃditakumbhasaæbhavakathÃ÷ kiæ nÃma kallolinÅ- kÃnte go«padapÆraïe 'pi kapaya÷ kautÆhalaæ nÃsti va÷ // VjivC_4.1 // vÃnarÃïÃmuttaravÃkyaæ nepathye kalakalÃnantaram--- Ãndolyante kati na giraya÷ kandukÃnandamudrÃæ vyÃtanvÃnÃ÷ kapiparisare kautukotkar«atar«Ãt / lopÃmudrÃpariv­¬hakathÃbhij¤atÃpyasti kiæ tu vrŬÃveÓa÷ pavanatanayocchi«ÂasaæsparÓanena // VjivC_4.2 // atraiva pavanatanayocchi«Âe adhivÃcini paryÃyavakratÃprikÃra÷ smartavya÷ / Ãrya, du«karo 'yamebhirmakarÃkarabandhÃdhyavasÃya iti rÃmeïa paryanuyuktasya jÃmbavato 'pi vÃkyam--- anaÇkuritanissÅmamanorathapathe«vapi / k­tina÷ k­tyasaærambhamÃrabhante jayanti ca // VjivC_4.3 // evaævidhamaparamapi tata eva vibhÃvanÅyamabhinavÃdbhutÃbhogabhaÇgÅsubhagaæ subhëitasarvasvam / yathà và raghuvaæÓe pa¤came sarge caturu (da) dhikäcÅkalÃpÃlaÇkaraïakÃÓyapÅpariv­¬hasya viÓvajidÃkhyamakhadÅk«Ãdak«iïÅk­tasamastasaæpada÷ sahajaudÃryarahasyodÃharaïasya raghorarghasaæpÃditam­ïmayapÃtrasamÃlokanasamunmÆlitamanorathìambare varatantorantevÃsini ni«iddhagamane munau "kiæ vastu vidvan gurave pradeyaæ tvayà kiyadveti" // VjivC_4.4 // praÓnasamanantaraæ samÃveditacaturdaÓakoÂiparimÃïacÃmÅkarÃmÃcÃryapradadak«iïà (mÃkalayya) dvitrÃïyahÃnyarhasi so¬humarhan yÃvadyate sÃdhayituæ tvadartham // VjivC_4.5 // iti nirargalagambhÅrato dÃragarimÃgopÃyitÃntargatayà giragnyagÃramalaÇkurvati kuberaæ prati sÃmantasaæbhÃvanayà jayÃdhyavasÃya÷ kÃmapi sah­dayah­dayÃhlÃdakÃritÃæ pratipadyate / sÆktisudhÃvÅcayo 'pyatra tata (evÃ) svÃdanÅyÃ÷ / etatprakaraïaprÃïaparispandasundaraæ ca ki¤cidudÃhriyate / yathÃ--- taæ bhÆpatirbhÃsurahemarÃÓiæ labdhaæ kuberÃdabhiyÃsyamÃnÃt / dideÓa kautsÃya samastameva pÃdaæ sumeroriva vajrabhinnam // VjivC_4.6 // atra dambholidalitakäcanÃcalapÃdasÃd­ÓyapratÅyamÃnÃparimitasya tapanÅyakÆÂasya sarvasyÃpi (viÓrÃ)ïanÃt, anya eva tÃd­Óadraviïavyasanavartino dilÅpanandanasya, kalpanÃkalaÇkakadarthitÃrthavitaraïÃnuccatarÃn kalpatarÆpanapi tiraskurvÃïa÷ sa ko«yaudÃryasÅmÃviÓe«a÷ samujj­mbhate, yena garbhok­tagarvagarimagranthÅÓithilÃdvitÅyayaÓassandohadohadasya dÃtrantarÃsahi«ïo÷ "gurvartham" ityÃde÷ prathamoditavÃkyaprakÃï¬asya prÃïaparispandaparipo«aïamevÃdhÅyate / anyacca--- janasya sÃketanivÃsinastau dvÃvapyabhÆtÃmabhinandyasattvau / gurupredayÃdhikanisp­hor'tho n­po 'rthikÃmÃdadhikapradaÓca // VjivC_4.7 // ityÃdi / atrÃpi gurupradeyadak«iïÃtiriktaæ kÃrtasvaramapratig­hïata÷ kautsasya, raghorapi prÃthitÃt Óataguïaæ sahastraguïaæ và prayacchata÷ (parasparaæ kalahÃyamÃnayo) rniravadhi(ni) sp­hatvaudÃryasaæpat sÃketanivÃsinÃm aÓrutapÆrvÃæ kÃmapi mahotsavamudrÃmÃtatÃna / evame«Ã mahÃkaviprabandhe«u prakaraïavakratÃvicchitti÷ rasani«yandinÅ sah­dayai÷ svayamutprek«aïÅyà / imÃmeva prakÃrÃntareïa prakÃÓayati--- _________________________________________________________________ itiv­ttaprayukte 'pi kathÃvaicitryavartmani / utpÃdyalavalÃvaïyÃdanyà lasati vakratà // Vjiv_4.3 // tathà yathÃ, prabandhasya sakalasyÃpi jÅvitam / bhÃti prakaraïaæ këÂhÃdhirƬharasanirbharam // Vjiv_4.4 // itiv­tteti / ---"tathà utpÃdyalavalÃvaïyÃdanyà bhavati vakratÃ" = tena prakÃreïa k­trisaævidhÃnakÃmanÅyakÃdalaukikÅ vakrabhÃvabhaÇgÅ samujj­mbhate sah­dayÃnÃvarjayatÅti yÃvat / (kasmin--) "kathÃvaicitryavartmani"---kÃvyasya kathÃvicitrabhÃvamÃrge / kiæviÓi«Âe "itiv­ttaprayukte 'pi"---itihÃsaparigrahe 'pi / tatheti tathÃprayogamapek«ata ata Ãha---"yathà prabandhasya sakalasyÃpi jÅvitam / bhÃti prakaraïaæ" yena prakÃreïa sargabandhÃde÷ samagrasyÃpi prÃïapradaæ bhÃsate 'Çgam / kÅd­gbhÆtaæ---"këÂhÃdhirƬharasanirbhara (m) = prathamadhÃrodbhÃsitaÓ­ÇgÃrÃdiparipÆrïam / tadayamatra paramÃrtha÷ = vikhyÃtavicitrarucirakathÃkaraï¬akÃyamÃ(ne)mahÃbhÃratÃdau rasasamudramudritÃyÃmapi kathÃyÃæ kasyaciduttarÃdharavicchittikÃraïavikalpakÃbhÃvÃt, savi(Óe«a)rasabhÃvajanakÃÓcaryajananakÃryajÃtÃni atibandhuranijapratibhÃsamunmÅlitasamucitanirupamÃnanimittÃni nibandhanÅyÃnÅti / tadatiÓayavakratÃprakÃreïa prakaraïena vyavaharan kavi÷ sakalakavirasikapari«atparito«aïamÃvahati / prabandhe 'pi pravaranavasaæskÃrakÃraïaramaïÅyakÃntiparipo«a÷ rekhÃrÃjamÃnapurÃtanatruÂitacitradaÓÃspadasaubhÃgyamanubhavati / abhij¤ÃnaÓÃkuntale nÃÂake itarataruïÅtiraskÃrakÃraïÃvirodhakatvenek«aïak«aïÃkalitalalitalÃvaïyalak«mÅlalÃmanirupamarÆparekhà sukhapratyabhij¤Ã samujj­mbhate / vistrambhasaæbhÃvanÃsanÃthakathÃrahasyaramyaparasparÃnurÆpapremaprakar«apravartitacirataravicitraviharaïavyÃpÃrasuprÃptapratyabhij¤Ãæ tÃæÓakuntalÃæ prati du«yantasya vismaraïakÃraïamitiv­ttÃgaditamapi alpamÃtrÃparÃdhapravartamÃnakrÆrakrudha÷ karuïÃparÃÇmukhasyamunerduvÃsasa÷ ÓÃpamutpÃditavÃn kavi÷ / tatra hi prakaraïaprakÃï¬e Óakuntalà kila prathamapriyapravÃsavÃsaravitÅrïavirahadu÷sahadu÷khÃveÓavivaÓÃnta÷karaïav­ttiruÂaja(saænihitÃ) paryÃkulena prÃÇgaïaprÃnte sthite (na) mahar«iïà manyusaÇgÃt--- vicintayantÅ yamananyamÃnasà taponidhiæ vetsi na mÃmupasthitam / smari«yati tvÃæ sa na bodhito 'pi san kathÃæ pramatta÷ prathamaæ k­tÃmiva // VjivC_4.8 // itthaæ Óaptà / tacchravaïaparyÃkulÃbhyÃæ sakhÅbhyÃæ (anunÅta÷) pravÃsyamÃno 'pi munipravara÷ priyatamanyÃsÃÇgulÅyakavilokanaæ (ÓÃpÃ) vasÃnà (vadhi) makÃr«ot / priyaæ prati yÃntyÃÓca muniduhituralaÇk­tÃÇgulÅkisalayasyÃÇgalÅyakasya kutracit kuÂilatarataraÇgiïÅpayovatÃrÃdantarjalamalak«itaæ paribhra«Âasya sasaæbhramamadabhramarÅcimaï¬alamÃïikyasamullasitasarasÃmi«aviÓaÇkÃkulaÓakalÅkavalitasya kÃlÃntare tadantakÃriïà kaivartanena punarapi (samarpaïam) / evaævidhasya saævidhÃnakasya rasanidhÃnakalaÓÃyamÃnasya mÃhÃtmyÃdikhilasyÃpi nÃÂakasya kÃpi (vicchitti÷) samaye ca¤carÅkopÃlambhagarbhagÅtyavagamanÃt muniÓÃpÃpasÃritapreyasÅsm­terapi tadadhivÃsavÃsanÃpi ca parisphurantÅ pauravasya pÃravaÓyaæ niÓcayÃmÃsa / tathà ca ramyÃïi vÅk«ya madhurÃæÓca niÓamya ÓabdÃn paryutsukÅbhavati yatsukhito 'pi jantu÷ / taccetasà smarati nÆnamabodhapÆrvaæ bhÃvasthirÃïi jananÃntarasauh­dÃni // VjivC_4.9 // atra saæmugdhasubhagamenakÃnandinÅsmaraïalekhÃlÃvaïyamanyadeva camatkÃrakÃraïaæ sah­dayÃnÃæ samudyotate / aparaæ ca parÃvartitÃyÃmapi vyalÅkamabhij¤akaæ ca, mahar«iÓi«yasamÃkhyÃtakaragrahaïagarbhÃdhÃnÃyÃæ mahÃmanyusamunme«a÷ / manÃgullaÇghitasahajalajjÃvatÃratÃpasaÓÅghrÃpanÅtÃvaguïÂhanena (parÃÇganÃracita)tathÃvidhasakalalalanÃlÃvaïyÃvalepasaæpadi saæpÃditavipa¤ciÂaÇkÃravalguvÃgvilÃsavyÃh­tavanaviharaïarahasyÃbhi j¤ÃyÃæ bharatamÃtari tathÃrÆpaæ pratyÃkhyÃnapÃru«yamapi rÃj¤a÷ ÓÃpasya saæpatsyamÃnÃnutÃpaæ parasparaæ prakÃÓÅbhavadanargalÃnurÃgapragbhÃrasaÇgÃdatÅva sah­dayÃhlÃdakÃri / ÓÃpÃvasÃnasamutpattaye prasiddhasyaraïasamullÃsidu÷sahavirahajvarapÃtÃvegavikalatvaæ ca samanantaramevÃÇgulÅyasaÇgamÃdatÅva sah­dayÃnÃhlÃdayati / narapatestatra ka¤cukino vacanam--- pratyÃdi«ÂaviÓe«amaï¬anavidhirvÃmaprako«ÂhÃrpitaæ bibhratkäcanamekameva valayaæ ÓvÃsoparaktÃdhara÷ / cintÃjÃgaraïapratÃntanayanastejoguïÃdÃtmana÷ saæskÃrollikhito mahÃmaïiriva k«Åïo 'pi nÃlak«yate // VjivC_4.10 // ramyaæ dve«Âi yathà purà prak­tibhirna pratyahaæ sevyate ÓayyÃprÃntavivartanairvigamayatyunnidra eva k«apÃ÷ / dÃk«iïyena dadÃti vÃcamucitÃmanta÷ purebhyo yadà gotre«u skhalitastadà bhavati ca vrŬÃvilak«aÓciram // VjivC_4.11 // atra rÃj¤o viÓe«aïavakratÃ, gotre«viti vacanavakratvaæ ca kimapi cittacamatkÃrakÃri / rÃj¤o 'pi svayaælikhitÃlekhyÃlokamÃnavilocanasya smaraïÃtmaka dayitÃtmamudrÃmudritaæ sah­dayavacanam / akli«ÂabÃlatarupallavalobhanÅyaæ pÅtaæ mayà sadayameva ratotsave«u / bimbÃdharaæ sp­Óasi cet bhramara priyÃyÃ÷ tvÃæ kÃrayÃmi kamalodarabandhanastham // VjivC_4.12 // ityudita evÃsvÃdanÅya÷ / avidyamÃne punaretasmin tatpÃdyalavalÃvaïyallÃmni prakaraïe ni«kÃraïavismaraïavairasyamitihÃsÃæsyeva rÆpakasyÃpi virÆpakatÃpattinimittatÃmavagÃhate / utpÃdyalavalÃvaïyÃditi dvidhà vyÃkhyeyam = yathà kvacidasadevotpÃdyam, kvacidaucityatyaktaæ sadapyanyathÃsaæpÃdyam sah­dayah­dayÃhlÃdanÃya / yathÃdÃttarÃghave mÃrÅcavadha÷ / tacca prÃgeva vyÃkhyÃtam / evamanyadapyasyà vakratÃvicchitterudÃharaïaæ mahÃkaviprabandhe«u svayamutprek«aïÅyam / nirantararasodgÃragarbhasandarbhanirbharÃ÷ / gira÷ kavÅnÃæ jÅvanti na kathÃmÃtramÃÓritÃ÷ // VjivC_4.13 // (ityantaraÓloka÷) / aparamapi prakaraïavakratÃprakÃramÃvirbhÃvayati--- _________________________________________________________________ prabandhasyaikadeÓÃnÃæ phalabandhÃnubandhavÃn / upakÃryopakart­tvaparispanda÷ parisphuran // Vjiv_4.5 // asÃmÃnyasamullekhapratibhÃpratibhÃsina÷ / sÆte nÆtanavakratvarahasyaæ kasyacitkave÷ // Vjiv_4.6 // "sÆte"---samunmÅlayati / (kiæ) "nÆtanakratvarahasyaæ"---abhinavavakrabhÃvopani«adaæ / "kasyÃcit"---(na) sarvasya / "kave÷"---kavayitu÷, prastutau (citya) cÃruracanÃvicak«aïasyeti yÃvat / ka÷ "upakÃryopakart­tvaparispanda÷"---anugrÃhyanugrahakatvamahimà / kiæ kurvan "parisphuran"---samunmÅlayan / kiæviÓi«Âa÷---"phalabandhÃnubandhavÃn" = pradhÃnakÃryÃnusandhÃnavÃn kÃryÃnusandhÃnanipuïa(iti bhÃva÷) / kathamevaævidhasya hatyÃha---"asÃmÃnyasamullekhapratibhÃpratibhÃsina÷"---nirupamonmÅlitaÓakti vibhavabhrÃji«ïo÷ / ke«Ãæ "prabandhasyaikadeÓÃnÃæ" = prakaraïÃnÃm / tadidamuktaæ bhavati---prÃtisvikasaæniveÓaÓobhinÃmapi prabandhÃvayavÃnÃæ pradhÃnaphalasaæbandhanibandhÃnugrÃhyÃnugrÃhakabhÃva÷ svabhÃvasubhagapratibhÃprakÃÓyamÃna÷ kasyacidvicak«aïasya vakratÃcamatkÃriïa÷ kaveralaukikaæ (kathÃprÃïaprau¬hiprarƬha) vakratollekhalÃvaïyaæ samullÃsayati / yathà pu«padÆ«itake dvitÅye 'Çke--- prasthÃnÃt pratiniv­tya nibi¬ÃnurÃgÃt (andhakÃrÃv­tÃyÃæ) vibhÃvaryÃmamandamadanonmÃdamudreïa samudradattena nijabhÃryÃniketanaæ tulyadivasaæ nandayantÅsaægamÃya malÅmluceneva praviÓatà prakampÃvegavikalÃlasakÃyanipÃtananihatanidrasya dvÃradeÓaÓÃyina÷ kalahÃyamÃnasya kuvalayasyotkocakÃraïaæ svakarÃdaÇgulÅyakadÃnaæ yat k­taæ, taccaturthe 'Çke mathurÃpratiniv­ttena tenaiva ÓvaÓurasya samÃveditasamudradattav­ttÃntena kulakalaÇkÃtaÇkakadarthyamÃnasya sÃrthavÃhasÃgaradattasya svatanayasparÓa (samÃhita) mÃna (sasya) snu«ÃÓÅlaÓuddhimunmÅlayattadupakÃrÃya kalpate / tathà ca sÃgaradattasya vacanam tadaÇgulÅyaæ sutanÃmacihnaæ caritrasuddhiæ viÓadÅkaroti / mamÃpi sÃmÃnyasamudyato 'nu- tÃpastu pÃpasya bhavetsa Óuddhi÷ // VjivC_4.14 // atra bh­tya, kimiti tvayà prathamamasmÃkaæ (noktamiti p­«Âasya) kuvalayasyottaraæ--- tadopaïikamante rÃma païi yÃta ta hiæ evva pavisaæti / dgdhÃcchÃditaæ ca mae sa aæ evva pekhkhiaæ chanvÃhanasaæpadaæ putana vedaissadi // VjivC_4.15 // tata evÃvadhÃryam / yathottararÃmacarite--- p­thugarbhabharakheditadehÃyà videharÃjaduhiturvinodÃya dÃÓarathinà cirantanarÃjacaritacitraruciæ darÓayatà nirvyÃjavijayavij­mbhamÃïaj­mbhakÃstrÃïyuddiÓya "sarvathedÃnÅæ tvatprasÆtimupasthÃsyanti" iti yadabhihitaæ tatpa¤camÃÇke pravÅracaryÃcatureïa candraketunà k«aïaæ samarakelimÃkÃÇk«atà tadantarÃyakalitakalakalìambarÃïÃæ varÆthinÅnÃæ sahajajayotkaïÂhÃbhrÃji«ïorjÃnakÅnandanasya j­mbhakÃstravyÃpÃreïa kamapyupakÃramutpÃdayati / tathà ca tatra lava÷--- "bhavatu, kÃlaharaïaprati«edhÃya j­mbhakÃstreïa tÃvat sainyÃni saæstambhayÃmi" sumantra÷---tatkimakasmÃdullolÃ÷ sainyayodhÃ÷ praÓÃmyanti / lava÷---paÓyÃmyenamadhunà pragalbham / sumantra÷---(sasaæbhramam) vatsa, sumÃreïÃnena j­mbhakÃstramabhimantritam / candraketu÷---Ãrya, ka÷ sandeha÷--- vyatikara iva bhÅmo vaidyutastÃmasaÓca praïihitamapi cak«urgrastamuktaæ hinasti / abilikhitamivaitat sainyamaspandamÃste niyatamajitavÅryaæ j­mbhate j­mbhakÃstram // VjivC_4.16 // ÃrÓcaryam (ÃÓcaryam)--- pÃtÃlodaraku¤japu¤jitatama÷ ÓyÃmairnabho j­mbhakai- ruttaptasphuradÃrakÆÂakapilajyotirjvaladdÅptibhi÷ / kalpak«epakaÂhorabhairavamaruddhvastairavastÅryate nÅlÃmbhodata¬itka¬ÃrakuharairvindhyÃdrikÆÂairiva // VjivC_4.17 // ityÃdi / eka evÃyamekadeÓÃnÃmiti bahuvacanam / atra dvayorapi bahÆnÃmupakÃryopakÃrakatvaæ svayamutprek«aïÅyam / ekaprakaraïaprÃptaprakÃrÃntaraÓobhita÷ / prabandho bhÃsate nÆtnaparispanda ivodita÷ // VjivC_4.18 // (ityantaraÓloka÷) / asyà eva prakÃrÃntaraæ prakÃÓayati--- _________________________________________________________________ pratiprakaraïaæ prau¬hapratibhÃbhogayojita÷ / eka evÃbhidheyÃtmà badhyamÃna÷ puna÷ puna÷ // Vjiv_4.7 // anyÆnanÆtanollekharasÃlaÇkaraïojjvala÷ / badhnÃti vakratodbhedabhaÇgÅmutpÃditÃdbhutÃm // Vjiv_4.8 // "badhnÃti"---niyantrayati nibandhayatÅti yÃvat / kÃæ---"vakratodbhedabhaÇgÅm"---gambhÅravakrabhÃvÃvirbhÃvitÃæ ÓobhÃm / kiæviÓi«ÂÃæ---"udbhÃvitÃdbhutÃm" = kandalitakutÆhalÃm / ka÷ "eka evÃbhidheyÃtmÃ"---tadeva vastusvarÆpam / kiæ kriyamÃïa÷---"badhyamÃna÷"---prastutaucityacÃruracanÃmÃtraspandamÃna÷ / kathaæ "puna÷ puna÷"---vÃraæ vÃraæ / kva---"pratiprakÃraïam" = prakaraïe prakaraïe, sthÃne sthÃne iti yÃvat / nanvevaæ punaruktatÃpÃtratÃæ samÃsÃdayatÅtyÃha---"anyÆnanÆtanollekharasÃlaÇkaraïojjvala÷"---avikalÃbhinavollÃsaÓ­ÇgÃrarÆpakÃdiparispandabhrÃji«ïu÷ / kÅd­Óa÷---"prau¬hapratibhÃbhogayojita÷" pragalbhatarapraj¤ÃprakÃraprakÃÓita÷ / ayamasya paramÃrtha÷---tadevaæ sakalacandrodayà (di) prakaraïaprakÃre«u vastu prastutakathÃsaævidhÃnakÃnurodhÃt muhurmuhurupanibadhyamÃnaæ yadi paripÆrïapÆrvavirÆparasÃlaÇkÃrarÃmaïÅyakanirbharaæ bhavati tadà kÃmapi rÃmaïÅyakamaryÃdÃæ vakratÃmavatÃrayati / yathà har«acarite--abhinavabhaÇgÅparigrahagrathitasaubhÃgyopasaæpat (dharÃ) dhara-vibhÃvarÅvirÃm(di) rÃmaïÅyakakartro naikasthÃne«u camatkurute / tata eva ca tadÃsvÃdanÅyam / bahutvÃdatra varïayitumaÓakyam / rÃjÃ---(sakaruïaæ puro 'valokya) hà devi pÃdapairapyapagatÃsi kuravakatarurgìhÃÓle«aæ, mukhÃsavalÃlanÃæ bakulaviÂapÅ, raktÃÓokastathà caraïÃhatim / tava suk­tina÷ saæbhÃvyaite prasÃdamahotsavÃn anugatadaÓÃ÷ sarve, sarvaÓÓaÂho na yathà vayam // VjivC_4.19 // yathà anyatra hi--- pradÅptÃnta÷ pureïa k­ÓÃnunà kavalitÃn vilÃsaÓÃkhina÷ paÓyannabhinavaÓokÃveÓavivaÓÃnta÷ karaïa; "sÃk«ÃddevÅmanusarantaste" iti samutpannamatinirvikalpamavayavaikaikaprasÃdapÃtrebhyo 'pi avidvadbhyo 'pi samanu«ÂhitasamucitasÃhasebhya÷ samucitatÃd­ÓaprasÃdasÃdhanamabhyastatadÃsvÃdÃnubhavasarvasvamapyÃtmÃnaæ tatsamaya eva priyÃnugamanamanÃcarantamadhamaæ manyamÃno nirupamavrŬÃniveÓanirbharaæ nirbhartsayati vatsarÃja÷ / "dhÃrÃveÓma' ityÃdi, "karïa' ityÃdi ca Ólokadvayaæ prÃgudÃh­tamatra yojyam / t­tÅye 'Çke rÃjÃ---(sÃstraæ niÓvasya) sarvatra jvalite«u veÓmasu bhayÃdÃlÅjane vidrute trÃsotkampavihastayà pratipadaæ devyà patantyà tadà / hà nÃtheti muhu÷ pralÃpaparayà dagdhaæ varÃkyà tathà ÓÃntenÃpi vayaæ tu tena dahanenÃdyÃpi dahyÃmahe // VjivC_4.20 // atra ÓÃntenÃpi nirvÃïenÃpi tenÃmlÃnamÃlatÅmukulakomaladehavidÃhÃnumÅyamÃnanairgh­ïyena dahanenÃpyekavyÃpÃrÃ(napagata)karaïà vayamadyÃpi dahyÃmahe iti nÆtanollekhavirodhÃlaÇkÃreïa karuïà pÆrvaæ nivi«ÂÃpi vakratÃæ nÅyate / api ca tathà vidhÃtuæ komalatvÃdeva devyà tadaiva dagdhaæ, vayaæ punarvajrasÃrÃtikaÂorimÃïo 'dyÃpi dahyÃmahe na bhasmÅbhavÃma iti viÓe«aïaæ prastutamevollÃsayati / caturthe 'Çke rÃjÃ---(sakaruïamÃtmagatam) hà devi cak«uryasya tavÃnanÃdapagataæ nÃbhÆtkvacinnarv­taæ yenai«Ã satataæ tvadekaÓayanaæ vak«a÷sthalÅ kalpità / yenoktÃsi vinà tvayà bata jagacchÆnyaæ k«aïÃjjÃyate so 'yaæ dambhadh­tavrata÷ priyatame kartuæ kimapyudyata÷ // VjivC_4.21 // iti sakhedamÃste / atra hi kvaciditi keliklamÃpanodananimittaæ niketap­«ÂhasaæcÃraïÅyÃsu lÅlÃsu aprayatnasulabhadarÓane tanumÃtronmÅlitasaæpÃtabimbalÃvaïyaleÓaÓaÇkamÃnatvadÃnanÃntevÃsitve candramasi darÓitanijavÃkyopÃrƬhapadÃrthatvÃt paryÃlocanayà (karuïameva) pratyÃyayati / yeneti paryaÇkÃrdhaÓayanamapi pravÃsapadamiva pariharatÅti tadeva vyanakti / k«aïÃditi etÃvantamapi kÃlaæ tvayà virahitasya jÅvata÷ kiyadaugyaæ mama / (evaæ) puna÷ sakalo 'pyalÅka evÃyaæ premabandho 'vadhÃryatÃmiti tathaiva pratipÃdayati / so 'yamityÃdi prÃgeva vyÃkhyÃtam // evametat, antaravÃkyakadambakÃbhivyaktayÃbhinavabhaÇgyà pÆrvasmÃtsvÃdÃdÃsvÃdÃntarasampadaæ kÃmapi karuïasya kurute / pa¤came 'Çke--- rÃjÃ--(saviÓe«otkaïÂhaæ niÓvasya) bhrÆbhaÇgaæ rucire lalÃÂaphalake tÃraæ samÃropayet bëpÃmbuplutapÅtapatraracanÃæ kuryÃtkapolasthalÅm / vyÃv­ttairvinibaddhacÃÂumahimÃmÃlokya lajjÃnatà ti«Âhet kiæ k­takopacÃrakaruïairÃÓvÃsayainÃæ priyÃm // VjivC_4.22 // atrÃdhigamapratyÃÓÃsaæbhÃvitapadmÃvatÅpÃïipŬasyÃnaÇkuritamanorathaleÓasyÃpi tatkÃlakandalitautsukyaparavaÓÅk­tÃnta÷ karaïav­tterunmÃdyata iva prÃptÃmeva pradyotarÃjaputrÅæ (manvÃnasya) rÃj¤a÷ prasÃdasamayasamucitaprakÃra (cintanaæ këÂhÃæ) karuïasyÃvatÃrayati / tatraivÃÇke kiæ prÃïà na mayà tavÃnugamanaæ kartuæ samutsÃhità baddhà kiæ na jaÂà na và praruditaæ bhrÃntaæ vane nirjane / tvatsaæprÃptivilobhanena punarapyÆnena pÃpena kiæ kiÇk­tvà kupità yadadya na vacastvaæ me dadÃsi priye // VjivC_4.23 // "iti roditi" ityantena manÃgunmÃdamudrÃpyunmÅlità tameva proddÅpayati / «a«Âhe 'Çke rÃjÃ---hà devi ! tvatsaæprÃptivilobhanena sacivai÷ prÃïà mayà dhÃritÃ÷ tanmatvÃtyajata÷ ÓarÅrakamidaæ me nÃsti ni÷snehatà / Ãsanno 'vasarastadÃnugamane jÃtà dh­ti÷ kiæ tvayaæ khedo yacchatadhà gataæ na h­dayaæ tadvatk«aïe dÃruïe // VjivC_4.24 // atra nairÃÓyena rÃÓÅbhÆtabhÆritaraÓokÃvegavedanÃdahyamÃnamÃnasapratÅkÃrakÃraïaæ kÃlindÅnÃmanimnagÃsaægamanam / tasya priyÃnugamamapi vastu vÃcyavistaraæ prakaraïÃbharaïÃyate / "procyate kiyat" ityuktyà vividhairvà vilÃsai÷, kuta÷ kathopakÃrakÃditi kathÃyÃ÷ samÃÓaÇkitavicchedÃyÃ÷ prarohayatÅti (?) / kimuktaæ bhavati---svalpo 'pi vÃcyaviÓe«a÷ saviÓe«avisphÃrita÷ samuddhÃÂitarasakavÃÂadvÃrasarasoktivisaravikÃsinyà prakaraïavicchittyà vitanyamÃna÷ kamapi vakrimÃïamÃsÃdayati / yathà raghuvaæÓe m­gayÃprakaraïe--- atra hi taraÇgiïÅtÅralekhÃsvÃkheÂavÃÂodyatena pramÃdyatà daÓarathena rÃj¤Ã sthavirÃndhatapasvibÃlavadho vyadhÅyateti ekavÃkyaÓakyapratipÃdano 'pyayamartha÷ puna÷ paramÃrthasarasasarasvatÅsarvasvÃyamÃnapratibhÃvidhÃnakuÓale kavinà tÃd­Óyà prakaraïavicchittyà visphÃritaÓcetanacamatkÃrakÃraïatÃmadhiti«Âhati / tathÃhi---yadyatrÃnekanaktandinÃnubandhivividham­gayÃvyÃpÃraparavaÓÅk­tÃnta÷ karaïakavalitasakalataditara (vyÃpÃra) vyÃv­ttyavasaraprasaradabhyÃsarasasodarÃtmakam­gayÃnurÃgagarimÃta÷ prÃïyetÃd­grÆpo na pratihanyeta, tadà sadÃcÃrasaæpÃdanacaïe tribhuvanÃbhayadÅk«ÃdhikÃriïi kiraïamÃlina÷ kule tilakÃyamÃnasyÃkhilavidyÃpÃrÃvÃrapÃrad­Óvana÷ kÅrtidhanasya dhanya(daÓaratha) nÃmno dharitrÅpate÷ pavitritatridivÃdhipÃrdhÃsanasya tathÃvidhÃkaraïÅyakaraïaæ mahar«iïÃpyudÃhriyamÃïamanupapannaprÃyameva pratibhÃsetÃpÃtata÷ / idaæ ca tatraiva sakalamunmÅlitaæ manÃgudÃhriyate / vyÃghrÃnabhÅrabhimukhotpatitÃn guhÃbhya÷ phullÃsanÃgraviÂapÃniva vÃyurugïÃn / Óik«ÃviÓe«alaghuhastatayà sa dhanvÅ tÆïÅcakÃra ÓarapÆritavaktrarandhrÃn // VjivC_4.25 // api turagasamÅpÃdutpatantaæ mayÆraæ na sa rucirakalÃpaæ bÃïalak«ÅcakÃra / sapadi gatamanaskaÓchinnamÃlyÃnukÅrïe rativigalitabandhe keÓahaste priyÃyÃ÷ // VjivC_4.26 // lak«yÅk­tasya hariïasya hariprabhÃva÷ prek«ya sthitÃæ sahacarÅæ vyavadhÃya dehÃt / Ãkarïak­«Âamapi kÃmitayà sa dhanvÅ bÃïaæ k­pÃm­dumanÃ÷ pratisaæjahÃra // VjivC_4.27 // ityÃdi / etairhi vicitravÃcyavÃcakaucityacÃrubhirvÃkyaviÓe«airvivadhavyÃpÃrapÃravaÓyamati tarÃæ pratÅyate / yathÃ--- sa lalitakusumapravÃlaÓayyÃæ jvalitamahau«adhidÅpikÃsanÃthÃm / vanarati rativÃhayÃæbabhÆva kvacidasametaparicchadastriyÃmÃm // VjivC_4.28 // atra vanaratiriti viÓe«aïavakratà vane sthityà vilÃsag­hakelÅparyaÇke preyasÅ sametya madhugo«ÂhÅprabh­tyupabhogapratÅtipratyÃkhyÃtapratÅtiæ pratipÃdayantyà prastutarasÃveÓa eva vitanyate / triyÃmeti vacanavakratollekhena ciratarasamayamandha (kÃra÷) samunmÅlyate / rƬhivakratÃmahimnà ca nirbharÃndhakÃranivÃritaruciravyÃpÃraprakÃrÃntarasÃntarÃyakÃritvÃt tatpratikÆlatà pratipÃdyate / ata evÃtivÃhayÃæbabhÆveti kriyÃvakratvavaicitryeïa dÃruïadehavedanÃæ Óayanagata÷ apagamayÃmÃsa, paramapariÓramavidhÃne nidrà rasadÃyinÅtyabhinananda / yathà ca iti vism­tÃnyakaraïÅyamÃtmana÷ sacivÃvalambitadhuraæ dharÃpatim / pariv­ddharÃgamanubandhasevayà m­gayà jahÃra catureva kÃminÅ // VjivC_4.29 // atra jahÃreti kriyÃvakratvavicchittyÃ, m­gayÃyà karaïÅyetarabhÃvanÃsuvikalÃnta÷ karaïatvamaÇkuritaæ mahÅbhartu÷ / tathà atha jÃtu rurorg­hÅtavartmà vipine pÃrÓvacarairalak«yamÃïa÷ / Óramaphenamucà tapasvigìhÃæ tamasÃæ prÃpa nadÅæ turaÇgameïa // VjivC_4.30 // atra tapasvigìhÃmiti viÓe«aïavakratayà vividhadharmÃcÃraparÃyaïatÃpasasaækulÃæ tamasÃæ paÓyannapi ÓabdaÓravaïamÃtrÃt Óaraæ vyÃk­«ya Óaramok«amavikalÃnta÷ karaïa÷ kathamakurvateti prakÃÓyate / "apathe padamarpayanti hi Órutavanto 'pi rajonimÅlitÃ÷" ityanena nyÃyena paradhÃrÃdhirƬhadurdharavyasanarÃgÃndakÃrakavalitavivekad­«ÂayastathÃvidhà aÓuddhÃdhvani sa¤caranta ityupapattirapyupapÃdità / uttarakathopakÃro 'pyekadeÓasyÃstyeva / tathà hi--- di«ÂÃntamÃpsyati bhavÃnapi putraÓokÃ- dante vayasyahamiveti tamuktavantam // VjivC_4.31 // iti viÓÅrïatÃpasavitÅrïaÓÃpasya tÃpasaæ prati prativacanaæ kausalyÃpate÷---tathà hi ÓÃpo 'pyad­«ÂatanayÃnanapadmaÓobhe sÃnugraho bhagavatà mayi pÃtito 'yam / k­«yÃæ dahannapi khalu k«itimindhaneddha÷ bÅjaprarohajananÅæ dahana÷ karoti // VjivC_4.32 // atra ÓÃpa iti evaævidhÃpacÃraprÃgbhÃraprabhavo bhavatu nÃma / sÃnugraha iti anugraha÷ punarayamanupapanna evÃsyÃmavasthÃyÃm / bhagavatetyanarthadarÓanena sahajadayÃlunà / yadi và bhagavatà ÓÃpo 'pi iti ÓÃpÃnugrahayordahanavÃriïorivaikakÃlamekavi«ayavartitvamasatorapi bhagavat(svarÆpa)saæpatsÃmarthyÃdeva saæbhÃvyate, ad­«ÂatanayÃnanapadmaÓobhe mayi etasmÃdevÃnugrahÃdavaÓyaæbhÃvina÷ sucirakÃlÃbhikÃÇk«itasya sutÃvalambanatanorjovitaphalasya vilokanotkaïÂhÃpÃravaÓyÃt (sÃrthakyam) ityalamatiprasaÇgena / asyà eva prabhedÃntaramunmÅlayati--- _________________________________________________________________ kathÃvaicitryapÃtraæ tadvakrimÃïaæ prapadyate / yadaÇgaæ sargabandhÃde÷ saundaryÃya nibadhyate // Vjiv_4.9 // "tadvakrimÃïaæ(prapadyate)" kiævisi«Âaæ---"kathavaicitryapÃtraæ" = prastutasaævidhÃnakabhaÇgÅbhÃjanaæ / kiæ tat ? "yadaÇkaæsargabandhÃde÷ saundaryÃya nibadhyate" = "yat"---jalakrŬÃdiprakaraïaæ ("sargabandhÃde÷") mahÃkÃvyaprabh­te÷ ("saundaryÃya")---upaÓobhÃni«apattyai ("nibadhyate") niveÓyate / ayamasya paramÃrtha÷---prabandhe«u jalakelikusumÃpacayaprabh­ti prakaraïaæ prakrÃntasaævidhÃnakÃnubandhi nibadhyamÃnaæ nidhÃnamiva kamanÅyasaæpada÷ saæpadyate / yathà raghuvaæÓe--- athormilolonmadarÃjahaæse rodholatÃpu«pavahe sarayvÃ÷ / vihartumicchà vanitÃsakhasya tasyÃmbhasi grÅ«masukhe babhÆva // VjivC_4.33 // ityÃdi / jalakrŬÃsparÓÃnantaralak«itatvÃt akhilamadavikala(lalanÃ)vilÃsamÆlÃdhyÃsyamÃnotsavÃkulasya(kumudakanyÃ)kandukakrŬÃlak«aïamutsavÃntaramuttarakathopakÃryupapadyate, tadvidÃmÃhlÃdamÃvaiti ca / tathà hi rÃj¤a÷ karÃ(sphÃlanÃbhyuk«aïÃ)divÃrivihÃrarasaparavaÓÃnta÷ karaïasya (karÃravindÃ) dalaÇkaraïamalak«itapatanamutpannakutÆhalà kumudvatÅ nÃma nÃgakanyà jag­he / tatastasminnÃdarodrekÃdanvi«Âe 'pyanÃsÃdite pÃthontarvartinaæ nÃganÃyakamÃnÅya niveditaæ kumudamuddiÓya daÓÃnanÃntakanandana÷ samadhatta dhanu«i dhanvÅ gÃrutmatamastram / atha paritrÃïaparyÃkula÷ kumuda÷ kumudvatÅæ svasÃramÃbharaïena samaæ karakamalÃlaÇkÃriïà videhanandinÅnandanasyÃr (payÃmÃsa) / atra sÆktÃni kÃnicidudÃhriyante / avaimi kÃryantaramÃnu«asya vi«ïo÷ sutÃkhyÃmaparÃæ tanuæ tvÃm / so 'haæ kathaæ nÃtha tavÃcareya- mÃrÃdhanÅyasya dh­tervighÃtam // VjivC_4.34 // karÃbhighÃtottthitakandukeya- mÃlokya bÃlÃtikutÆhalena / hradÃtpatajjyotirivÃntarik«Ã- dadatta jaitrÃbharaïaæ tvadÅyam // VjivC_4.35 // tadetadÃjÃnuvilambinà te jyÃghÃtarekhÃkiïalächanena / bhujena rak«Ãparigheïa bhÆme- rupaitu yogaæ punaraæsalena // VjivC_4.36 // imÃæ svasÃraæ ca yavÅyasÅæ me kumudvatÅæ nÃrhasi nÃnumantum / ÃtmÃparÃdhaæ nudatÅæ cirÃya ÓuÓrÆ«ayà pÃrthiva pÃdayoste // VjivC_4.37 // ete«u bhujaÇgarÃjavÃkye«u Ãdye "vi«ïo'riti rƬhivakratayà vakt­prabhÃvÃt paryaÇkÅbhÆya bhuvanÃdhÃreïa anantena ni«evyamÃïasya sakalÃj¤ÃpÃlanasaæpÃdane sajjo bhujaÇgÃntaro bhavi«yatÅti pratipÃdyate / "sa' iti saæv­tivakratvena ya÷ satatameva tava vÃstavyavi«aya÷ sa evetyabhivyajyate / katham iti padavakratayà (tvayi) bhaktiriti vidheyatÃniyantritasya mama na kenÃpi prakÃreïa duÓcaritÃpannaæ ÓÅlamÃÓaÇkyamiti / dvitÅye 'pi "autpÃtikajyotirivÃntarik«Ãt" ityupamayà na kathaæ kisalayitadigantarÃlataralitamarÅcimaï¬alatayà yÃvadasmÃkaæ akÃraïakamahÃbhayasaæÓayasaæpÃdanamapÅtyavagamyate / t­tÅye 'pi tadetaditi saæv­tivakratayà yasya tvatpitururasthalamiva kaustubhasya bhadrajayavibhÆ«yatÃvi«aya÷ iti "rak«Ãparigheïa bhÆme÷" iti rÆpakeïa nivÃritanikhilavasundharÃdu÷khasya tvadvÃhoralaÇkaraïam, "ÓuÓrÆ«ayà pÃdayo' riti caraïaÓuÓrÆ«Ãpavitreïa pÃïinÃæ saæpÃditapariïayotsavÃæ "yaviyasÅ' miti drutataratÃruïyÃvatÃritatvadanurÃgaprÃgbhÃrÃm / ata eva nÃrhasi nÃnumantumapi / tarhyarhasyaiva gatyantarÃbhÃvÃditi pratÅyate / "atithiæ nÃma kÃkutsthÃt putramÃpa kumudvatÅ" // VjivC_4.38 // ityanantaraprakaraïe kathopakÃro 'pi prakaÂameva vÃrivihÃrasya darÓita÷ / nasmÃdeva ca tadavasaranidÃnatayà nidÃghavarïanamapi atra--- athÃsya ratnagrathitottarÅya- mekÃntapÃï¬ustanalambihÃram / niÓvÃsahÃryÃæÓukamÃjagÃma gharma÷ priyÃve«amivopade«Âum // VjivC_4.39 // ityÃdinà nibadhyamÃnaæ na kathÃvaicitryamÃtramatikrÃmati / (asmin samasta) prabandhe prakaraïaæ prakrÃntasaævidhÃnamapi (nÃnÃpriyakÃryatantumilitarÆpakÃraïaæ prasaktam / asyà nidarÓanÃnyapi svayamanyÃnyudÃharaïaïÅyÃni / jalakrŬÃdikÃkhyÃnamapi saædarbhasundaram / prabandhasya kathÃprÃïaparispandaparaæ sukham // VjivC_4.40 // (ityantaraÓloka÷) punarapyasyÃ÷ prabhedÃntaramudbhÃvayati--- _________________________________________________________________ yatrÃÇgirasani«yandanika«a÷ ko 'pi lak«yate / pÆrvottarairasaæpÃdya÷ sÃÇkÃde÷ kÃpi vakratà // Vjiv_4.10 // "sÃÇkÃde÷ kÃpi vakratÃ" "aÇkÃde÷" = aÇkasargÃde÷ prakaraïasya "sà kÃpi" = alaukikÅ "vakratÃ" = vakrabhÃvo bhavatÅti saæbandha÷ / "yatrÃÇgirasani«yandanika«a÷ ko 'pi" lak«yate" "yatra"---yasyÃæ aÇgÅ ya÷ "rasa÷" prÃïarÆpa÷, tasya ni«yanda÷ pravÃha÷ tasya, käcanasyeva nika«a÷ parÅk«opalavadvi«ayaviÓe«a÷ "ko 'pi" abhÆta---nirmÃïanirupamo lak«yate (nika«a) yojane (käcanasya rekho) dayairiva viÓe«a÷ / kiæ viÓi«Âa÷ "pÆrvottarairasaæpÃdya÷"---prakparav­ttibhiraÇkÃdyai÷ saæpÃdayitumaÓakya÷ / idamatra tÃtparyam / pradhÃnarasasarvasvakrŬÃniketanaæ tÃtkimapi prakaraïaæ (yatra) prakaÂataraæ ca vakratÃvicchittirvidyotate / yadÅyalÃvaïyÃtiÓayaæ manÃÇmÃtramapi pÆrvÃïyaparÃïi và prakaraïÃntarÃïi nÃnukartuæ Óakruvanti / yathà vikramorvaÓyÃmunmattÃÇka÷--- tatra hi prastutarasÃsÃdhÃraïa(vibhÃvÃnubhÃva) mÃdhuryasaæpattyà vipralambhaÓ­ÇgÃrasyÃÇgina÷ sa ko 'pi (sah­dayah­dayÃ) de÷ rasani«yandaparispanda÷ paristÅryate, ya÷ na kevalaæ prakaraïÃntare prabandhÃntare 'pyaÓakyakÃmanÅyakakaïikÃnukÃra÷ / tathà ca tadupakrama eva--- rÃjà (sasaæbhramam)---à durÃtman, ti«Âha ti«Âha ! kva nu khalu priyatamÃmÃdÃya gacchisi ?(vilokya) kathaæ ÓailaÓikharÃt gaganamutplutya bÃïairmÃmabhivar«ati ? (vibhÃvya sabëpam) kathaæ vipralabdho 'smi--- navajaladhara÷ saænaddho 'yaæ na d­ptaniÓÃcara÷ suradhanuridaæ dÆrÃk­«Âaæ na nÃma ÓarÃsanam / ayamapi paÂurdhÃrÃsÃro na bÃïaparamparà kanakanika«asnigdhà vidyut priyà na mamorvaÓÅ // VjivC_4.41 // anenonmÅlitonmÃdadaÓÃvaiÓasasya rÃj¤a÷, kavacita÷ Ói¤citakodaï¬adaï¬o darpÃdÃpatan nakta¤caro 'pi ÓakyapratÅkÃro na tvasau navÃmbhoda iti, nÃrÃcanicayo 'pi na tathà marmÃïi k­ntati yathÃyamÃsÃradhÃrÃnikara iti / kiæ ca nabhasi và bhÆya÷ saudÃminyÃ÷ anvÅk«aïad­«Âana«ÂÃyÃ÷ k«aïÃntare darÓanamÃsÃdyate, tathÃvidhasthairyÃsaæbhÃvitabhÆmerapi priyÃyÃ÷ tatkimidamiti cÃbhiprÃyo vÃkyena pratipÃdyate / "ti«ÂhetkopavaÓÃdi"tyÃdi, "padbhyÃ'-miti, "taraÇge' tyÃdikaæ (ca) prÃgudÃh­tamasmÃbhiranusandheyam / yathà và kirÃtÃrjunÅye bÃhuyuddhaprakaraïam---tatrÃpi kavacÃdikÃyarak«aïÃdyupakaraïamantareïÃpi sahajabÃhubalÃvalepaprakÃÓanaprastÃvaprÃptipramodamÃnamÃnasasya nirupamaniyuddhanirmÃïanirmaryÃdanivedyamÃnasÃhasasÃhÃyyasya pÃï¬usÆno÷ sa ko 'pi vÅrarasasyotkar«a÷ prakÃÓate / (ti«Âhatu tÃvat sarvamitaraæ sacetasÃmityabhiprÃya÷) / parameÓvarasyÃpi kevalamÃnu«asya bÃhubalÃdevaæ dÆramutk«ipya viyatyÃndolyamÃnasya kavikalpitacamatkÃrÃntarakÃraïam (spa«Âam) / evamanyadapyudÃhÃryam / punarimÃmevÃnyathà prathayati--- _________________________________________________________________ pradhÃnavastuni«pattyai vastvantaravicitratà / yatrollasati sollekhà sÃparÃpyasya vakratà // Vjiv_4.11 // "aparÃpyasya" prakaraïasya "vakratÃ" vakrabhÃvo bhavatÅti saæbandha÷ / "yatrollasati" = unmÅlati / (kÅd­ÓÅ) "sollekhÃ"---abhinavodbhedabhaÇgÅ / (subhagà cÃsau sundarapratirÆpÃ) "vastvantaravicitratÃ" = vastvantaramitaradvastu, tasya vicitratà vaicitryaæ nÆtanacamatkÃra iti yÃvat / kimarthaæ "pradhÃnavastuni«pattyai" / pradhÃnamadhik­taæ prakaraïaæ kamapi vakrimÃïamÃkrÃmati / yathà mudrÃrÃk«ase «a«Âhe 'Çke "tata÷ praviÓati rajjuhasta÷ puru«a÷" ityÃdi prakaraïam / tatra hi sa pumÃn nirupamÃnanayakelikuÓalakauÂilyaprayojyamÃno nipuïamatirjorïodyÃne mudrodgalanasamuccalitavipak«atÃrÆk«aæ rÃk«asamÃk­«Âak­pÃïapÃïimÃpatantamapaÓyanniva svayamudagragrÅvÃvalambinà rajjuvalayena vyÃpÃdayitum (ÃtmÃnaæ) Ãrebhe / rÃk«asenÃpi kautukakaruïÃkrÃntamanasà bhadramukha kimidamiti p­«Âam / Ã÷ kiæ mama mahÃdu÷khapraÓamakÃraïe maraïe 'ntarÃyamÃcarasÅtyÃcacak«e / tannirbandhÃcca vadhyabhÆmimÃnÅtasya mahÃsattva(mukuÂa)maïermaïikÃraÓre«ÂhinaÓcandanadÃsasya priyasuh­do du÷khÃvegamasahi«ïurvi«ïudÃso 'pi matpriyamitraæ puro 'sya pÃvakaæ pravi«Âumudyata÷ / tato 'hamapi tadvadeva ÓokÃvegamasahamÃna÷ prathamamevÃtmÃnaæ vyÃpÃdayÃmÅtyÃvedayÃmÃsa / kiæ bahunÃ, vicitrasaæbhÃvanÃgahane nÅtivartmani vicak«aïaæmanyasya rÃk«asasyÃpi tathà saæbhrama÷ santÃpamujjanayÃæbabhÆve, yathà và sa÷ svadehadÃnena candanadÃsadehamocanÃyopacakrame / atrÃpi ki¤cidudÃhriyate yathÃ--- chagguïasaæjoadi¬hà uvÃaparivìidha¬iapÃsamuhÅ / cÃïakkaïÅtirajjÆ ripusaæjamaajjaà jaadi // VjivC_4.42 // «aÇgaïasaæyogad­¬hà upÃyaparipÃÂighacitapÃÓamukhÅ / cÃïakyanÅtirajjÆ ripusaæyamanodyatà jayati // iti chÃyà // viÓe«aïavakratÃviÓi«Âena rÆpakeïa puru«asyÃyamabhiprÃya÷ prakÃÓyate / yathÃ--- ta eva guïÃsta evÃbhyupÃyÃstadeva ca nÅtitantram, tathÃpi kasyacidevÃvikalakauÓalaprasÃrità ripukulasaæyamanÃya saæghaÂanà aviditavividhabandhayuktà nÅtiprayuktà tadvidÃmapi vimohamÃvahati, ata eva jayatÅti / tathà ca--- "rÃk«asa÷---bhadramukha asyÃgnipraveÓe suh­daste ko hetu÷ ? kimau«adhapathÃtigairupahato mahÃvyÃdhibhi÷ ? puru«a÷---ajja ïahi ïahi (Ãrya na hi na hi) rÃk«asa÷---kimagnivi«akalpayà narapaternirasta÷ krudhà ? puru«a÷---santaæ pÃvaæ santaæ pÃvaæ, candauttassa jaïavade ïa ïisaæsà pa¬ivattÅ / (ÓÃntaæ pÃpaæ, ÓÃntaæ pÃpam / candraguptasya janapade«van­Óaæsà pratipatti÷) rÃk«asa÷---alabhyamanuraktavÃn kathaya kiæ nu nÃrÅjanam ? puru«a÷---(karïau pidhÃya) santaæ pÃvaæ, abhÆmi kkhu eso aviïaassa / (ÓÃntaæ pÃpam / abhÆmi÷ khalve«a avinayasya÷ rÃk«asa÷--- kimasya bhavato yathà suh­da eva nÃÓo vi«am // VjivC_4.43 // puru«a÷---ajja aha iæ ? (Ãrya atha kim)" atra mahÃvyÃdhibhiriti bahuvacanavakratvaæ, agnivi«akalpayeti ca (viÓe«aïavakratvaæ) tathÃvidhÃrÃjÃpathyavidhÃyÅ vadhyasthÃnasthÃpito 'pi candanadÃsa÷ tatkalatramadyÃpi yÃcito na samarpayatÅti vyÃpÃdyata ityasya vak«yamÃïasya pradhÃnÃbhidheyasya nimittamÃdatte / asyeti sahajasauhÃrdanibarhaïanihanyamÃnasya / "bhavato yathÃ" vitatavyatikarotsekakÃriïa÷ sÃvatmahatyecchà / anenaiva vividhavikalpanena yo 'yamartha÷ samuddÅpyamÃno navatÃbhÃjanaæ vibhÆ«yamÃïa÷ san prikÃÓate / evamanyadapi tata eva vibhÃvya vyÃkhyeyam / pradhÃnaphalasiddhaÓcÃtra "...vyÃpattiæ j¤Ãtamasya svatanumahamimÃæ ni«krayaæ kalpayami" ityunmÅlità tatastadanantaraprakaraïe "tasyeyaæ mama m­tyulokapadavÅ vadhyastragÃbadhyatÃm" ityÃdinà ni«pÃdità / tÃmeva bhaÇgyantareïa vyÃca«Âe / _________________________________________________________________ sÃmÃjikajanÃhlÃdanirmÃïanipuïairnaÂai÷ / tadbhÆmikÃæ samÃsthÃya nirvartitanacÃntaram // Vjiv_4.12 // kvacitprakaraïasyÃnta÷ sm­taæ prakaraïÃntaram / sarvaprabandhasarvasvakalpÃæ pu«ïÃti vakratÃm // Vjiv_4.13 // "sarvaprabandhasarvasvakalpÃæ pu«ïÃti vakratÃm" = sakalarÆpakaprÃïarÆpaæ samullÃsayati vakrimÃïam / "kvacitprakaraïasyÃnta÷ sm­taæ prakaraïÃntaram" kasmiæmaÓcit kavikauÓalonme«aÓÃlini nÃÂake, na sarvatra / ekasya madhyavartyaÇkÃntaragarbhok­taæ garbho và nÃmeti yÃvat / kiæviÓi«Âaæ "nirvartitanaÂÃntaraæ" = vibhÃvitÃnyanartakaæ / naÂai÷ kÅd­gbhi÷ "sÃmÃjikajanÃhlÃdanirmÃïanipuïai÷"---sah­dayapari«atparito«apo«aïani«ïÃtai÷ / (kiæ k­tvÃ) "tadbhÆmikÃæ samÃsthÃya" sÃmÃjikÅbhÆya / idamatra tÃtparyam--kutracideva niraÇkuÓakauÓalÃ÷ kuÓÅlavÃ÷ svÅyabhÆmikÃparigraheïa raÇgamalaÇkurvÃïà nartakÃntaraprayujyamÃne prak­tÃrthajÅvita iva garbhavartinyaÇkÃntare taraÇgitavakratÃmahimni sÃmÃjikÅbhavanto vividhÃbhirbhÃvanÃbhaÇgÅbhi÷ sÃk«ÃtsÃmÃjikÃnÃæ kimapi cittacamatkÃravaicitryamÃsÆtrayanti / yathà bÃlarÃmÃyaïe caturthe 'ÇkelaÇkeÓvarÃnukÃrÅ prahastÃnukÃriïà naÂo naÂenÃnuvartamÃna÷--- karpÆra iva dagdho 'pi ÓaktimÃn yo jane jane / nama÷ Ó­ÇgÃrabÅjÃya tasmai kusumadhanvane // VjivC_4.44 // ityÃdinà naÂÃntarÃbhinÅyamÃna (vividhabhÃvanÃ÷ bhaÇgÅtaraÇgitavakratÃgarimaïi garbhÃÇke sÃmÃjikÅbhÆya (sÅtÃ) sakhÅbhirvibhÃvanavikriyÃbhirabhinÅyamÃno manorathÃtiriktamÃnandamutpÃdayati sah­dayÃnÃm / tatsÆktisarvasvaæ ca svayamevotprek«ya vyÃkhyeyam / prabandhÃnta÷ prakaraïavakratÃpyasya prakaraïasya tatraiva--- Óravaïai÷ peyamanekaird­Óyaæ dÅrghaiÓca locanairbahubhi÷ / bhavadarthamiva nibaddhaæ nÃÂyaæ sÅtÃsvayaævaraïam // VjivC_4.45 // ityanena prakÃÓyate / yathà và uttararÃmacarite saptame 'Çke rÃmabhadrà (nukÃrÅ) lak«maïÃsahakÃriïà nartako nartakenopÃsyamÃna÷ "(nepathye) ajjautta, hà kumÃra ukkhaïa, eÃiïiæ asaraïaæ araïïe Ãsaïïapasavaveaïaæ hadÃsaæ sÃvadà maæ ahilasanti / sÃhaæ dÃïiæ mandabhÃiïÅ bhÃrirarie attÃïaæ ïikkhivissÃmi" // VjivC_4.46 // (hà aryaputra, hà kumÃralak«maï, ekÃkinÅæ mandabhÃginÅmaÓaraïÃmaraïye ÃsannaprasavavedanÃæ hatÃÓÃæÓvÃpadà mÃmabhila«anti / sÃhamidÃnÅæ mandabhÃginÅ bhÃgÅrathyÃmÃtmÃnaæ nik«ipÃmi) / ityÃdinà naÂÃntaretyÃdi pÆrvavat / aparamapi prakaraïavakratÃyÃ÷ prakÃramÃvi«karoti--- _________________________________________________________________ mukhÃbhisandhisaæhlÃdi saævidhÃnakabandhuram / pÆrvottarÃdisaægatyÃda¬gÃnÃæ viniveÓanam // Vjiv_4.14 // na tvamÃrgagrahagrastavarïakÃÇgai÷ kadarthitam / vakratollekhalÃvaïyamullÃsayati nÆtanam // Vjiv_4.15 // "vakratollekhalÃvaïyamullÃsayati nÆtanam" = vakratonme«akÃmanÅyakamunmÅlayatyabhinavam / "a¬gÃnÃæ viniveÓanam"---prakaraïÃnÃæ viÓe«eïa nyÃsa÷ / kasmÃt---"pÆrvottarÃdisÃægatyÃt"---pÆrvasya pÆrvasyottarottareïa yatsÃægatyamatiÓayitasaæbandhatvamupajÅvyopajÅvakabhÃvalak«aïaæ tasmÃt / kiæbhÆtaæ "mukhÃbhisandhisaæhlÃdi" = mukhÃni ca tÃni abhisandhÅni, tai÷ saæhlÃdi sundaraæ h­dayahÃri / (puna÷ kÅd­Óaæ)"saævidhÃnakabandhuram" = prastutasaævidhÃnaramaïÅyam / idamuktaæ bhavati---prabandhe«u pÆrvaæ pÆrvaæ prakaraïaæ parasya parasya prakaraïÃntarasya sarasasaæpÃditasandhisaæbandhasaævidhÃnakasamarpyamÃïa(kÃmanÅyaka)tÃprÃïaprau¬hiprarƬhavakratollekhamÃhlÃdayati / yathà pu«padÆ«itake prathamaæ prakaraïam--atidÃruïÃbhinavavipravÃsavedanÃnirÃnandasya nandayantÅmasaæmÃnya samÃgatasya samudratÅre samudradattasyotkaïÂhÃprakÃraprakÃÓanam / dvitÅyamapi--prasthÃnÃt pratiniv­tya niÓÅthinyÃmutkocÃlaÇkÃradÃnamÆkÅk­takuvalayasya kusumavÃÂikÃyÃmanÃkalitÃnanasya sahacarÅsaægamanam / t­tÅyamapi---saæbhÃvitadurvinyavijayadattanandinÅnirvÃsanavyasanani bandhanam / caturthamapi--mathurÃpratiniv­ttakuvalayapradarÓyamÃnÃÇgulÅyakasamÃveditavimalaÓÅlasaæpada÷ kaÂhorataragarbhabhÃrakhinnÃyÃ÷ snu«Ãyà ni«kÃraïani«kÃsanÃdanÃsÃditatatprav­ttermahÃpÃtakinamÃtmÃnaæ manyamÃnasya sÃrthavÃhasÃgaradattasya tÅrthayÃtrÃpravartanam / pa¤camamapi---vanÃntare vanapÃlapÃlitÃyà nandayantyÃ÷ kuvalayena samudradattakuÓalodantakathanam / «a«Âhamapi---vicitrasaraïyà samÃgamÃbhyupÃyasaæpÃdanamiti / evamete«ÃmanantopÃyÃnÃæ kathÃrasani«yandatatparÃïÃæ paripÃÂi÷ kÃmapi kÃmanÅyakasaæpadamudbhÃvayati / yathà và kumÃrasaæbhave--- pÃrvatyÃ÷ prathamatÃruïyÃvatÃravarïanam, ÓaÇkaraÓuÓrÆ«Ã, dustaratÃrakaparÃbhavapÃrÃvÃrottÃrakÃraïamaravindasÆterupadeÓa÷, kusumÃkarasuh­da÷ kandarpasya purandaroddeÓÃt gauryÃ÷ saundaryabalÃdvipraharato haravilocanavicitrabhÃnunà bhasmÅkaraïaæ, du÷khÃveÓavivaÓÃyà ratyà vilÃpanam, vik«atavikalamanaso menÃtmajÃyÃstapaÓcaraïam, Ãd­tav­ddhà (cÃrayà saha) manasijavi«ÆdanasaævÃdanirÆpaïaæ, citraÓikhaï¬ibhi÷ ÓikharinÃthÃbhyarthanam, nirargalÃnurÃgaprÃgbhÃraparim­«Âacetasà (parameÓvareïa) pÃïipŬanam, iti prakaraïÃni paurvÃparyaparyavasitasundarasamÃveÓasaæbandhabandhurÃïi rÃmaïÅyakadhÃramadhirohanti / evamanye«vapi mahÃkaviprabandhe«u prakaraïavaicitryamevameva vivecanÅyam / asyaiva prÃdhÃnyamabhidhÃtuæ vyatirekamÃha--- "na tvamÃrgagrahagrastavarïakÃÇgai÷ kadarthitam"---na tvaÇgÃnÃæ viniveÓanaæ vakratollÃsabhÃgbhavati / kiæ bhÆtam---amÃrgagrahagrastavarïakÃntarakadarthitam / uttarottaraparasparÃnvayalak«aïasaæbandhanibandhanam etadvÃkyÃrthatÃtparyamiti vÃkyavicÃralak«aïasyopayoga÷, pramÃïena pratyak«Ãdinaitat, upapannamiti pramÃïalak«aïasyopayoga÷ / yuktiyuktatvaæ nÃma grathanÃveÓakalitaæ bharatÃdilak«aïayojanÃvilambitaæ, saædhyaÇgaprabh­tipratipÃdanÃya kathÃnupayuktairvarïakairÃkÅrïam // yathà veïÅsaæhÃre pratimukhasandhyaÇgabhÃgini dvitÅye 'Çke bhÃnumatyÃ÷ svapnav­ttÃntaÓravaïasamutpannadurvinayabuddherduryodhanasya vividhavipak«availak«ye tÃd­Ói samarasaæmarde samudv­tte, ÓaraÓayyÃÓÃyini mandÃkinÅnandane, nihanyamÃne«u ca kumÃrasodarasaæbandhisuh­tsu, tathÃvidhavÅrav­tterabhimÃnino 'spandamavasthitirapyanucità kiæ punarvilÃsavyÃp­ti÷, tatrÃpi veÓyÃyÃmiva vilÃsa÷ mahÃrÃjasya mahi«yÃæ, (vi) cÃramantareïa taducitacittaparicitiæ vinà ca durvinayÃdhyÃsa÷ sakalamidamasama¤jasatÃbhÃjanamupek«yameva / yathà ÓiÓupÃlavadhe--- upendrasyendraprasthaæ prati prati«ÂhamÃnasya dvÃravatÅvyÃvarïanam / aucityacÃruvacanairanyai÷ prakaraïai÷ kave÷ / ratnairalaÇkÃra iva prabandha÷ pu«yati Óriyam // VjivC_4.47 // vicitrabhaÇgÅsaæcÃrakathÃmÆrtyekajÅvitam / rasÃyanaæ rasasyeva svÃnuprakaraïaæ vidu÷ // VjivC_4.48 // (ityantaraÓlokau) evamanekaprakÃrÃæ prakaraïavakratÃæ pratipÃdya samudÃyÃtmakasya prabandhasya tÃmabhidadhÃti--- _________________________________________________________________ itiv­ttÃnyathÃv­ttarasasaæpadupek«ayà / rasÃntareïa ramyeïa yatra nirvahaïaæ bhavet // Vjiv_4.16 // tasyà eva kathÃmÆrterÃmÆlovanamÅlitÃÓriya÷ / vineyÃnandani«pattyai sà prabandhasya vakratà // Vjiv_4.17 // "sÃ" "prabandhasya"---nÃÂakasargabandhÃde÷ "vakratÃ"---vakrabhÃvo bhavatÅti saæbandha÷ / "yatra nirvahaïaæ bhavet" = yasyÃmupasaæharaïaæ syÃt / "rasÃntareïa ramyeïa" itareïa rasena rÃmaïÅyaka (tva) vidhÃyinà / kayà "itiv­ttÃnyathÃv­ttarasasaæpadupek«ayÃ"---"itiv­tte" itihÃse 'nyathÃ---apareïaprakÃreïa "v­ttÃ" nirvyƬhà yà "rasasaæpat" Ó­ÇgÃrÃdibhaÇgÅ "tadupek«ayÃ"---tadanÃdareïa tÃæ parityajyeti yÃvat / kasyÃ÷ "tasyà eva kathÃmÆrte÷" tasyaiva kÃvyaÓarÅrasya / kiæbhÆtÃyÃ÷---"ÃmÆlonmÅlitaÓriya÷"---"ÃmÆlaæ" prÃrambhÃt unmÅlità ÓrÅ÷ = vÃcyavÃcakaracanÃvaicitryasaæpat yasyÃ÷ sà tathoktà tasyÃ÷ / kimarthaæ "vineyÃnandani«pattyai" = pratibodhyapÃrthivÃdipramodasaæpÃdanÃya / anenedamabhihitaæ bhavati--itiv­ttÃntarv­ttÃyÃ÷ kasyÃÓcidekasyÃ÷ kathÃyÃ÷ kavistannibandhanirvahaïagatarasapaddhatiæ parityajyÃbhijÃtÃnÃmÃhlÃdakÃriïà kÃmanÅyakena kenÃpyanyena rasenopasaæharaïamupapÃdayan prabandhe kamapi vakrimÃïamÃdadhÃti / yathà veïÅsaæhÃre-- sa hi kÃmÃntarakavalitasakalabhÃvabhÃvanÃvÃritani÷sÃrasaæsÃravÃsanÃmahimani mahÃbhÃrate ÓÃntarasavinÃsinà nibandhani r(vahaïa)paddhatau pÃï¬avakathÃyÃstathÃvidhÃdbhutÃbhogaÓobhinà vÅreïa raïaprÃÇgaïanihatÃkhilÃrÃticakradhÃrÃdhi«ÂhitarÃjadharmadharmarÃjÃbhyudayasaæpÃditÃæ samÃptamupapÃdayan prabandhaprarƬhaprau¬havakratÃvicchittyÃcchinnamabhijÃtÃnÃmÃhlÃdamÃvahati / te hi tathÃvidhavyasanak«etrÅbhÆtairapi puna÷ svapak«opab­æhitaparÃkramaparÃjitaparipanthibhirbhujyata e«Ã rÃjyaÓrÅriti akhidyamÃnà vipatsvapi vipulotsÃhabhÃjo bhavantÅ / yathà vottararÃmacaritam--rÃmÃyaïe 'pyaÇginà karuïena dÃruïavirahavedanÃbhÃjanajanakarÃjaputrÅpÃtÃlapraveÓÃt, prabÃhodara (patitasya) sodarasahitasya raghupaternibandhanirvahaïaviparyastakathÃyÃ÷ sakaladivyÃstrakuÓalalavabaladarÓanotsavÃntaropab­æhitatvena videhanandinÅsaæbhogaÓ­ÇgÃra÷ upasaæharaïamÃtre vicchittiviÓe«apo«aïa (padavÅæ) bhajan abhijÃtÃnÃmabhinandanÅyo bhavati / evamanyadapi svayamÆhyam / vidhvastavyasanÃnÃæ yo nÃyakÃbhyudayÃvaha÷ / prabandha÷ pratipÃdyÃnÃæ prÅtibandhÃya jÃyate // VjivC_4.49 // (ityantaraÓloka÷) rÃmÃyaïamahÃbhÃratayoÓca karuïaÓÃntÃÇgitvaæ pÆrvasÆribhireva nirÆpitam / asyÃ÷ prakÃrÃntaramapyavatÃrayati÷--- _________________________________________________________________ trailokyÃbhinavollekhanÃyakotkar«apo«iïà / itihÃsaikadeÓena prabandhasya samÃpanam // Vjiv_4.18 // taduttarakathÃvartivirasatvajihÃsayà / kurvota yatra sukavi÷ sà vicitrÃsya vakratà // Vjiv_4.19 // "sà vicitrÃ"---vividhabhaÇgÅbhrÃji«ïu÷ / "asya"---prabandhasya / "vakratÃ"---vakrabhÃvo bhavatÅti saæbandha÷ / "kurvota yatra sukavi÷" "kurvota"---vidadhÅta / "yatra"---yasyÃæ / "sukavi÷"---aucityapaddhati-prabhÃvacatura÷ / "prabandhasya samÃpanam" ("prabandhasya")sargabandhÃde÷, "samÃpanam"--upasaæharaïaæ samarthanamiti yÃvat / "itihÃsaikadeÓena" itiv­ttasyÃvayavena / kiæbhÆtena "trailokyÃbhinavollekhanÃyakotkar«apo«iïÃ" jagadasÃdhÃraïasphuritanet­prakar«aprakÃÓakena / kimarthaæ---taduttarakathÃvartivirasatvajihÅr«ayÃ--tasmÃduttarà yà kathà tadv­tti tadantargataæ yadvirasatvaæ vairasyamanÃrjavaæ, tasya "jihÃsayÃ" parijihÅr«ayà / idamuktaæ bhavati÷---itihÃsodÃh­tÃæ käcana mahÃkavi÷ sakalÃæ kathÃæ prÃrabhyÃpi, tadavayavena trailokyacamatkÃrakÃraïanirupamÃnanÃyakayaÓa÷ samutkar«odayadÃyinà tadagrimagranthaprasaÇgata÷ saæbhÃvitavirasabhÃvabhayÃt upasaæhÃramÃïa÷ tasya prabandhasya kÃmanÅyakaniketanÃyamÃnaæ vakrimÃïamÃdadhÃti / yathà kirÃtÃrjunÅye--- sa hi sargabandha÷ dvi«Ãæ vighÃtÃya vidhÃtumicchato rahasyanuj¤Ãmadhigamya bhÆbh­ta÷ // VjivC_4.50 // ... riputimiramudasyodÅyamÃnaæ dinÃdau dinak­tamiva lak«mÅstvÃæ samabhyetu bhÆya÷ // VjivC_4.51 // ete durÃpaæ samavÃpya vÅryamunmÆlitÃra÷ kapiketanena // VjivC_4.52 // ityÃdinà duryodhananidhanÃntÃæ dharmarÃjÃbhyudayadÃyinÅæ sakalÃmapi kathÃmupakramya kavinà nibadhyamÃnatvÃt tejasviv­ndÃrakasya durodaradvÃrà dÆrÅk­tavibhÆte÷ prabhÆtadrupadÃtmajÃnikÃraniratiÓayoddÅpitamanyo÷ k­«ïadvaipÃyanopadi«ÂavidyÃyogasaæpada÷ pÃÓupatÃdidivyÃstraprÃptaye tapasyato gÃï¬Åvasuh­da÷ pÃï¬unandanasyÃntarà kirÃtarÃjasaæpraharaïÃt samunmÅlitÃnupamavikramollekhaæ kamapyabhiprÃyaæ prakÃÓayati / tathÃhi--- yatprathamam---prÃptapÃÓupataprabh­tiparamÃstrasaæbhÃreïÃpyekÃkinà (pÃrthena) pinÃkinà (saha) mahÃhava÷, yasmin bhujayorÃdÃyÃndolyamÃno viyati vi«amalocano 'pi vismayÃveÓavikalatÃæ vilak«atÃæ cÃlabdhapÆrvÃæ lambhita÷ / tasya pratyak«Åk­tatryak«asya tatprasÃdÃsÃditadivyÃstrasaæpado vyÃpadÃpÃtarak«aïavicak«aïacakradharasÃrathestathÃvidharathottamamÃsth itasya sthiratarasamarasaærambhabhÅmasenÃdyupetÃnÅkinÅparaæparÃparivÃritasya purusk­taÓikhaï¬ina÷ parÃÇmukhe var«oyasyapi pitÃmahe, mahÃdayÃlo÷"arjunasya ime bÃïÃ÷ neme bÃïÃ÷ syapi pitÃmahe, mahÃdayÃlo÷ "arjunasya hame bÃïÃ÷ neme bÃïÃ÷ Óikhaï¬ina÷" ityÃdinÃr«eïa vacasà sÆcitam ÓvapacÃdapi (n­Óaæsav­ttÃcÃraïam) / auctiyapradhÃnapaddhatipravardhamÃnavÅrarasapariv­¬haprabandhanibadhyamÃnamayaÓasyamevÃnyathà vyÃp­tasya p­thivÅpate÷ bhÆriÓravaso 'pyadhÅravartmanà bhujadaï¬occhedanam / tadvanmedinÅnimagnasyandanÃbhyuddharaïavyÃp­tasya vyÃh­tavirodhitÃhavapaddhaterapyaÇgabharturuttamÃÇgakartanam / evamanyadapyÆhyam / sÃtirekarasotsekakarmanirmÃïakarmaïa÷ / pratyuhadÆrÅkaraïÃt kÃntiæ pu«ïÃti nÃyaka÷ // VjivC_4.53 // ityantaraÓloka÷ / bhÆyo 'pi bhedÃntaramasyÃæ saæbhÃvayati--- _________________________________________________________________ pradhÃnavastusaæbandhatirodhÃnavidhÃyinà / kÃryÃntarÃntarÃyeïa vicchinnavirasà kathà // Vjiv_4.20 // tatraiva tasya ni«patternirnibandharasojjvalÃm / prabandhasyÃnubadhnÃti navÃæ kÃmapi vakratÃm // Vjiv_4.21 // "prabandhasya"---sargabandhÃde÷, "anubadhnÃti"---dra¬hayati / "navÃm"---apÆrvollekhÃæ, "kÃmapi" sah­dayÃnubhÆyamÃnÃæ na punarabhidhÃgocaracamatkÃrÃæ, "vakratÃæ"---vakrimÃïaæ / kÃsau "kÃryÃntarÃntarÃyeïa vicchinnavirasà kathÃ" "kÃryÃntarÃntarÃyeïa"---anyakÃryak­tena ÃdhikÃrikakathÃpratyÆhena "vicchinnavirasÃ" vicchinnà cÃsau virasà ca sÃ, vicchidyamÃna (rasa) tvÃt anÃvarjanasaæj¤etyartha÷ / kimabhÆtena "pradhÃnavastusaæbandha(tirodhÃna) vidhÃyinÃ"---ÃdhikÃrikaphalasiddhayupÃyanirodhinà / kuta÷ "tatraiva tasya ni«patte÷" "natraiva" kÃryÃntarÃnu«ÂhÃne "tasyÃ" dhikÃrikasya "ni«patte÷"---saæsiddhe÷ / tata eva "nirnibandharasojjvalÃm"---nirantarÃyataraÇgitÃÇgirasaprÃgbhÃrabhrÃji«ïum / ayamasya paramÃrtha÷---yà kilÃdhikÃrikakathÃni«edhikÃryÃntaravyavadhÃnÃt jhagiti vighaÂamÃnÃlabdhÃvakÃÓÃpi vikÃÓyamÃnà sà prastutetaravyÃpÃrÃdeva prastutavastuni«pannendÅvarasitarasanirbharà prabandhasya rÃmaïÅyakavakrimÃïamÃdadhÃti / yathà ÓiÓupÃlavadhe / sa hi sargabandha÷ / trailokyarak«ÃdhikÃravyÃp­tabÃhunà vÃsudevena devar«imukhÃt "tadindrasandi«Âamupendra yadvaca÷ k«aïaæ mayà viÓvajanÅnamucyate" // VjivC_4.54 // ityÃdinà purandarasaædeÓaæ "omityuktavato 'thaÓÃrÇgiïa÷ // VjivC_4.55 // ityÃdinà tatkÃlakandalitakrodhÃnubhÃvabhaÇgyà niÓamyÃÇgÅk­tamÃdhikÃrikaæ mÃhi«matÅnÃthamanÃd­tya, iændraprasthaæ prati prati«ÂhÃsyamÃnena nimagnanikhilavÅrasthitirvi«ayatÃmanÅyata / tatastasminneva saæÓritasakalarÃjake dharmarÃjasya rÃjasÆyamaï¬ape madhuripora (grapÆjÃsaæ) mÃnamasahamÃnenÃtidu÷sahavÃkyapÃru«yÃvarodhaparaæparÃviracanacatureïa cedirÃjena "k­tÃrthok­ta" ityantena ca / prabandhavakratÃmeva prikÃrÃntareïa vyÃca«Âe--- _________________________________________________________________ yatraikaphalasaæpattisamudyukto 'pi nÃyaka÷ / phalÃntare«vanante«u tattulyapratipatti«u // Vjiv_4.22 // dhatte nimittatÃæ sphÃrayaÓa÷ saæbhÃrabhÃjanam / svamÃhÃtmyacamatkÃrÃt sà parÃpyasya vakratà // Vjiv_4.23 // "sà parÃpi"--anyÃpi na kevalaæ prÃguktÃ, "asya" rÆpakÃde÷, "vakratÃ"---vakrabhÃvo bhavatÅti saæbandha÷ / "yatraikaphalasaæpattisamudyukto 'pi nÃyaka÷", "yatra"---yasyÃæ, "ekaphalasaæpattisamudyukto 'pi"--parÃbhimatavastusÃdhanavyavasito 'pi nÃyaka÷, "phalÃntare«vanante«u" "phalÃntare«u"---sÃdhyarÆpe«u vastu«u, "anante«u"---gaïanÃtÅte«u / "tattulyapratipatti«u dhatte nimittatÃm" "tattulyapratipatti«u"---ÃdhikÃrikaphalasamÃnopapatti«u, prastutÃrthasiddherevÃdhigatasiddhi«vati (yÃvat) / kiæbhÆta÷ "spharÃyaÓa÷saæbhÃrabhÃjanam" "sphÃrasya" brahmÃï¬odarabharitvÃdatiriktasya, "yaÓasa÷"---kÅrte÷ ya÷ "saæbhÃra÷"---samudaya÷, tasya "bhÃjanaæ" pÃtraæ bhÆmiriti yÃvat / kuto heto÷ "svamÃhÃtmyacamatkÃrÃt" "svamÃhÃtmyaæ" svasya prabhÃva÷, tasya "camatkÃra÷" ÃÓcaryakÃritvaæ, tasmÃt / etaduktaæ bhavati--ni÷sÅmamanorathamalaÇkari«ïunaikenÃæÓakena phalena saæyuto 'pyaparimitÃni tÃd­ÓasvarÆpÃïi phalÃnyagamyÃnyadhyavasÃyÃdanicchannapi svaprabhÃvasaæpadà saæpÃdayannÃyaka÷ kamapi kÃmanÅyakanidhÃnakalaÓaæ prabandhasya vakrimÃïamÃvahati / yathà nÃgÃnande tatra durnivÃravairÃdapi vainateyÃntakÃde (kÃkinam) sakalakÃruïikacÆcamaïi÷ ÓaÇkhacƬaæ jÅmÆtavÃhano nijadehadÃnÃdabhirak«anna (kevalaæ taæ) rak«itavÃn apitu sakalaæ tatkulameva--- _________________________________________________________________ ÃstÃæ vastu«u vaidagdhÅ kÃvye kÃmapi vakratÃm / pradhÃnasaævidhÃnÃÇkanÃmnÃpi kurute kavi÷ // Vjiv_4.24 // "ÃstÃæ vastu«u vaidagdhÅ" "ÃstÃm"---dÆrata eva vartatÃm, "vastu«u"---abhidheye«u prakaraïapratipÃdye«u, "vaidagdhÅ"--vicchitti÷, "kÃvyaæ kÃmapi vakratÃæ kurute kavi÷" ÂhakÃvye'---nÃÂake sargabandhÃdau ca, kÃmapi vakratÃæ "kurute"---vidadhÃti / "kavi÷'---adbhutapratibhÃprasÃraprakÃÓaka÷ / kena---"pradhÃnasaævidhÃnÃÇkanÃmnÃpi" "pradhÃnaæ"--prabandhaprÃïaprÃyaæ, "yatsaævidhÃnaæ'---kathÃyojanaæ, "nadaÇka÷" cihnamupalak«aïaæ yasya yatra và tattathoktaæ, tacca tannÃma ca, tenÃpi / apiÓabdo vismayamuddyotayati / idamasya rahasyam---vicÃritavicitravastuvicchitte÷ prabandhasya vakratÃvirbhavati (iti) kimadbhutam / adbhutaæ punaridaæ yatsÃratarasaævidhÃnakanibandhalak«aïà (yojitasara) sÃk«areïa nÃmnÃpi sà niveÓyate / yathÃ---abhij¤ÃnaÓÃkuntala--mudrÃrÃk«asa--pratimÃniruddha---mÃyÃpu«paka---k­tyÃrÃvaïa--chalitarÃma---pu«padÆ«itakÃdÅni nÃmÃni / evaævidhÃni kÃvyabandhÃnÃæ nÃmadheyÃnyapi nirupamollekhÃni (vilak«aïavakratÃsarasÃ) k«arÃïi niveditÃntargataviÓi«Âasaæbandhatayà nibadhnantyeva vakrimÃïam, na punarhayagrÅvavadha--ÓiÓupÃlavadha--pÃï¬avÃbhyudaya--rÃmÃnanda--rÃmacaritaprÃyÃïi saralasvarÆpÃïi / _________________________________________________________________ apyekakak«ayà baddhÃ÷ kÃvyabandhÃ÷ kavÅÓvarai÷ / pu«ïantyanarghÃmanyonyavailak«aïyena vakratÃm // Vjiv_4.25 // "pu«ïanti"--ullÃsayanti, "anarghÃm"---aparicchedyÃm, "vakratÃæ"---vakrabhavam / kena--"anyonyavailak«aïyena"---parasparavaisÃd­Óyena / ke te "kÃvyabandhÃ÷"---rÆpakapura÷sarÃ÷ / kiæviÓi«ÂÃ÷---"apyekakak«ayà baddhÃ÷"---ekenÃpÅtiv­ttena yojitÃ÷ / kai÷---"kavÅÓvarai÷'---anyatra vistÅrïaæ vastu saæk«ipadbhi÷ saæk«iptaæ và vistÃrayadbhi÷, vicitravÃcyavÃcakÃlaÇkaraïasaækalanayà navatÃæ nayÃdbhirityartha÷ / idamatra tÃtparyam---ekÃmeva kÃmapi kandalitakÃmanÅyakÃæ kathÃæ nirvahadbhirbahubhirapi kaviku¤jarairnibadhyamÃnà bahava÷ prabandhà manÃgapyanyonyasaævÃdamanÃsÃdayanta÷ sah­dayah­dayÃhlÃdakaæ kamapi vakrimÃïamÃdadhati / yathà ekasyÃmeva dÃÓarathikathÃyÃæ rÃmÃbhyudaya---udÃttarÃghavavÅracarita--bÃlarÃmÃyaïa---k­tyÃrÃvaïa--mÃyÃpu«pakaprabh­taya÷ / te hi prabandhapravarÃstenaiva kathÃmÃrgeïa nirargalarasÃsÃragarbhasandarbhasaæpadà pratipadaæ prativÃkyaæ pratiprakaraïaæ ca prakÃÓamÃnÃbhinavabhaÇgÅprÃyÃ÷ bhrÃji«ïavo navonabonmÅlitanÃyakÃdbhutaguïotkar«Ãkar«Ã÷ har«ÃtirekamanekaÓo 'pyÃsvÃdyamÃnÃ÷ samutpÃdayanti sah­dayÃnÃm / evamanyadapi nidarÓanÃntaramudbhÃvanÅyam / kathonme«e samÃne 'pi vapu«Åva nijairguïai÷ / prabandhÃ÷ prÃïina iva prabhÃsÃnte p­thak p­thak // VjivC_4.56 // ityantaraÓloka÷ / bhÆyo 'pyasyà bhedamupapÃdayati--- _________________________________________________________________ mahÃkaviprabandhÃnÃæ sarve«Ãmasti vakratà / nÆtanopÃyani«pannanayavartmopadeÓinÃm // Vjiv_4.26 // "mahÃkaviprabandhanÃm"---navanirmÃïanipuïanirupamakaviprakÃï¬a (viracitÃnÃæ) "sarve«Ãæ" / (kiæbhÆtÃnÃæ)--"nÆtanopÃyani«apannanayavartmo padeÓinÃæ"---"nÆtanÃ÷"---pratyagrÃ÷, "upÃyÃ÷"---sÃmÃdiprayogaprakÃrÃ÷ tadvidÃæ gocarà ye "tairni«pannaæ' siddhaæ yat "nayavartma" nÅti (mÃrga÷) tadupadiÓanti Óik«ayanti ye (te) tathoktÃste«Ãm / kimuktaæ bhavati---sakale«vapi satkaviprabandha«u abhinavabhaÇgÅniveÓapeÓalinyà nÅtyÃ÷ phalamupapadyamÃnaæ pratipÃdyopadeÓadvÃreïa kimapi camatkÃraïamupalabhyata eva / yathà mudrÃrÃk«ase--- tatra hi pravarapraj¤ÃprabhÃvaprapa¤citavicitranÅtivyÃpÃrÃ÷ pragalbhanta eva / yathà ca tÃpasavatsarÃjoddeÓa eva vyÃkhyÃta÷ / evamanyadapyutprek«aïÅyam / vakratollekhavaikalya (masatkÃvye vi) lokyate / prabandhe«u kavÅndrÃïÃæ kÅrtikande«u kiæ puna÷ // VjivC_4.57 // ityantaraÓloka÷ / samÃptaprÃyo 'yaæ grantha÷ /