Kuntaka: Vakroktijivita with Kuntaka's own commentary Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM: Vjiv_ = Vakroktijivita VjivC_ = Commentary ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ÷rãmadràjànakakuntakaviracitaü vakroktijãvitam 1 prathamonmeùaþ jagattritayavaicitryacitrakarmavidhàyinam / ÷ivaü ÷aktiparispandamàtropakaraõaü numaþ // VjivC_1.1 // yathàtattvaü vivecyante bhàvàstrailokyavartinaþ / yadi tannàdbhutaü nàma daivaraktà hi kiü÷ukàþ // VjivC_1.2 // svamanãùikayaivàtha tattvaü teùàü yathàruci / sthàpyate prauóhimàtraü tatparamàrtho na tàdç÷aþ // VjivC_1.3 // ityasattarkasandarbhe svatantre 'pyakçtàdaraþ / sàhityàrthasudhàsindhoþ sàramunmãlayàmyaham // VjivC_1.4 // yena dvitayamapyetattattvanirmitilakùaõam / tadvidàmadbhutàmodacamatkàraü vidhàsyati // VjivC_1.5 // granthàrambhe / abhimatadevatànamaskàrakaraõaü samàcàraþ, tasmàttadeva tàvadupakramate--- _________________________________________________________________ vande kavãndravaktrendulàsyamandiranartakãm / devãü såktiparispandasundaràbhinayojjvalàm // Vjiv_1.1 // iti / devãü vande devatàü staumi / kàmityàha---kavãndravaktrendulàsyamandiranartakãm / kavãndràþ kavipravaràsteùàü vaktrendurmukhacandraþ sa eva làsyamandiraü nàñyave÷ma tatra nartakã làsikàm / kiüvi÷iùñàm---såktiparispandasundaràbhinayojjvalàm / såktiparispandàþ subhàùitavilasitàni tànyeva sundarà abhinayàþ sukumàràþ sàttvikàdayastairujjvalaü bhràjamànàm / yà kila satkavivaktre làsyasadmanãva2 nartakã svavilàsà3 bhinayavi÷iùñà nçtyantã viràjate tàü vande naumãti vàkyàrthaþ / tadidamatra tàtparyam---yatkila prastutaü vastu kimapi kàvyàlaïkàrakaraõaü tadadhidaivatabhåtàmevaüvidharàõãyakahçdayahàriõãü vàgråpàü sarasvatãü staumãti / evaü namaskçtyedànãü vaktavyavastuviùayabhåtànyabhidhànàbhidheyaprayojanànyàsåtrayati / vàco viùayanaiyatyamutpàdayitumucyate / àdivàkye 'bhidhànàdi nirmitermànasåtravat // VjivC_1.6 // ityantara÷lokaþ /(?) _________________________________________________________________ lokottaracamatkàrakàrivaicitryasiddhaye / kàvyasyàyamalaïkàraþ ko 'pyapårvo vidhãyate // Vjiv_1.2 // alaïkàro vidhãyate alaïkàraõaü kriyate / kasya---kàvyasya / kaveþ karma kàvyaü tasya / nanu ca santi cirantanàstadalaïkàràstatkimarthamityàha---apårvaþ, tadvyatiriktàrthàbhidhàyã / tadapårvatvaü tadutkçùñasya tannikçùñasya ca dvayorapi saübhavatãtyàha---ko 'pi, alaukikaþ sàti÷ayaþ / so 'pi kimarthamityàha---lokottaramatkàrakàrivaicitryasiddhaye asàmànyàhlàdavidhàyivicitrabhàvasampattaye / yadyapi santi ÷ata÷aþ kàvyàlaïkàràstathàpi na kuta÷cidapyevaüvidhavaicitryasiddhaiþ / alaïkàra-÷abdaþ ÷arãrasya ÷obhàti÷ayakàritvànmukhyatayà kañakàdiùu vartate, tatkàritvasàmànyàdupacàràdupamàdiùu, tadvadeva ca tatsadç÷eùu guõeùu,4 tathaiva ca tadabhidhàyini granthe / ÷abdàrthayorekayogakùematvàdaikyena vyavahàraþ,yathà gauriti ÷abdaþ gaurityartha iti / tadayamarthaþ---granthasyà5 laïkàra ityabhidhànam, upamàdiprameyajàtamabhidheyam, uktaråpavaicitryasiddhiþ prayojanamiti / evamalaïkàrasyàsya prayojanamastãti sthàpite 'pi tadalaïkàryasya kàvyasya prayojanaü vinà sadapi tadapàrthakamityàha--- _________________________________________________________________ dharmàdisàdhanopàyaþ sukumàrakramoditaþ / kàvyabandho 'bhijàtànàü hçdayàhlàdakàrakaþ // Vjiv_1.3 // hçdayàhlàdakàraka÷cittànandajanakaþ kàvyabandhaþ sargabandhàdirbhavatãti saübandhaþ / kasyetyàkàïkùàyàmàha---abhijàtànàm / abhijàtàþ khalu ràjaputràdayo dharmàdyupeyàrthino vijigãùavaþ kle÷abhãrava÷ca, sukumàrà÷ayatvàtteùàm / tathà satyapi tadàhlàdakatve kàvyabandhasya krãóanakàdiprakhyatà pràpnotãtyabhidhatte6---dharmàdisàghanopàyaþ / dharmàderupeyasya7 caturvargasya sàdhane saüpàdane tadupadekharåpatvàdupàyastatpràptinimittam / tathàvidha8 puruùàrthopade÷aparairaparairapi ÷àstraiþ kimaparàddhamityabhidhãyate---sukumàrakramoditaþ / sukumàraþ sundaraþ hçdayahàrã9 kramaþ paripàñãvinyàsastenoditaþ kathitaþ san / abhijàtànàmàhlàdakatve sati pravartakatvàtkàvyabandho dharmàdipràptyupàyàtàü pratipadyate / ÷àstreùu punaþ kañhorakramàbhihãtatvàd dharmàdyupade÷o duravagàhaþ / tathàvidhe viùaye vidyamàno 'pyaki¤citkara eva / ràjaputràþ khalu samàsàditasvavibhavàþ samastajagatãvyavasthàkàritàü pratipadyamànàþ ÷làghyopade÷a10÷ånyatayà svatantràþ santaþ samucitasakalavyavahàrocchedaü pravartayituü prabhavantãtyetadarthameva11 tadvyutpattaye vyatãtasaccaritaràjacaritaü tannidar÷anàya nibaghnanti kavayaþ / tadevaü ÷àstràtiriktamastyeva12 praguõaü prayojanaü kàvyabandhasya / mukhyaü puruùàrthasiddhilakùaõaü prayojanamàstàü tàvat anyadapi lokayàtràpravartananimittaü bhçtyasuhçtsvàmyàdisamàvarjanamanena vinà samyaï na saübhavatãtyàha--- _________________________________________________________________ vyavahàraparispandasaundaryaü vyavahàribhiþ / satkàvyàdhigamàdeva nåtanaucityamàpyate // Vjiv_1.4 // vyavahàro lokavçttaü tasya parispando vyàpàraþ kriyàkramalakùaõastasya saundaryaü ràmaõãyakaü tadvyavahàribhirvyavahartçbhiþ satkàvyàdhigamàdeva kamanãyakàvyaparij¤ànàdeva nànyasmàd àpyate labhyata ityarthaþ / kãdç÷aü tatsaundaryam---nåtanaucityam / nåtanamabhinavamalaukikamaucityamucitabhàvo yasya / tadidamuktaü bhavati---mahatàü hi ràjàdãnàü vyavahàre varõyamàne tadaïgabhåtàþ sarve mukhyamàtyaprabhçtayaþ samucitapràtisvikakartavyavyavahàranipuõatayà nibadhyamànàþ sakalavyavahàrivçttopade÷atàmàpadyante / tataþ sarvaþ kvacitkamanãyakàvye kçta÷ramaþ samàsàditavyavahàraparispandasaundaryàti÷ayaþ ÷làghanãyaphalabhàg bhavatãti / yo 'sau caturvargalakùaõaþ puruùàrthastadupàrjanaviùayavyutpattikàraõatayà kàvyasya pàraüparyeõa prayojanamityàmnàtaþ, so 'pi samayàntarabhàvitayà tadupabhogasya tatphalabhåtàhlàdakàritvena tatkàlameva paryavasyati / tatastadatiriktaü kimapi sahçdayahçdayasaüvàdasubhagaü tadàtvaramaõãyaü prayojanàntaramabhidhàtumàha--- _________________________________________________________________ caturvargaphalàsvàdamapyatikramya tadvidàm / kàvyàmçtarasenànta÷camatkàro vitanyate // Vjiv_1.5 // camatkàro vitanyate camatkçtirvistàryate, hlàdaþ punaþ punaþ kriyata ityarthaþ / kena---kàvyàmçtarasena / kàvyamevàmçtaü tasya rasastadàsvàdastadanubhavastena / kvetyabhidadhàti---anta÷cetasi / kasya---tadvidàm / taü vidanti jànantãti tadvidastajj¤àsteùàm / katham---caturvargaphalàsvàdamapyatikramya / caturvargasya dharmàdeþ phalaü tadupabhogastasyàsvàdastadanubhavastamapi prasiddhàti÷ayamatikramya vijitya paspa÷apràyaü saüpàdya / tadayamatràbhipràyaþ13---yo 'sau caturvargaphalàsvàdaþ prakçùñapuruùàrthatayà sarva÷àstraprayojanatvena prasiddhaþ so 'pyasyakàvyàmçtacarvaõacamatkàrakalàmàtrasyà14 pi na kàmapi sàmyakalanàü kartumarhatãti / duþ÷rava-durbhaõa-duradhigamatvàdidoùaduùña15 tvàdadhyayanàvasare duþsahaduþkha16 dàyã ÷àstrasandarbhastatkàlakalpitakamanãyacamatkçteþ kàvyasya na katha¤cidapi spardhàmadhirohatãtyetadapyarthato 'bhihitaü bhavati / kañukauùadhavacchàstramavidyàvyàdhinà÷anam / àhlàdyamçtavatkàvyamavivekagadàpaham // VjivC_1.7 // 17 // àyatyàü ca tadàtve ca rasanisyandasundaram / yena saüpadyate kàvyaü taditànã vicàryate // VjivC_1.8 // ityantara÷lokau / _________________________________________________________________ alaïkçtiralaïkàryamapoddhçtya vivecyate / tadupàyatayà tattvaü sàlaïkàrasya kàvyatà // Vjiv_1.6 // alaïkçtiralaïkaraõam alaïkriyate yayeti vigçhya / sà vivecyate vicàryate / yaccàlaïkàryamalaïkaraõãyaü vàcakaråpaü vàcyaråpaü ca tadapi vivecyate / tayoþ sàmànyavi÷eùalakùaõadvàreõa svaråpaniråpaõaü kriyate / katham---apoddhçtya / niùkçùya pçthak pçthagavasthàpya, yatra samudàyaråpe tayorantarbhàvastasmàdvibhajya / kena hetunà---tadupàyatayà / taditi kàvyaü paràmç÷yate / tasyopàyastadupàyastasya bhàvastadupàyatà tayà hetubhåtayà / yasmàdevaüvidho18 vivekaþ kàvyavyutpattyupàyatàü pratipadyate / dç÷yate ca samudàyantaþ pàtinàmastyabhåtànàmapi vyutpattinimittamapoddhçtya vivecanam / yathà---padàntarbhåtayoþ prakçtipratyayayorvàkyàntarbhåtànàü padànàü ceti / yadyevamasatyabhåto 'pyapoddhàrastadupàyatà kriyate tat kiü punaþ satyamityàha---tattvaü sàlaïkàrasya kàvyatà / tadayamatra19 paramàrthaþ---sàlaïkàrasyàlaïkaraõasahitasya sakalasya nirastàvayavasya sataþ samudàyasya kàvyatà kavikarmatvam / tenàlaïkçtasya kàvyatvamiti sthitam,20 na punaþ kàvyasyàlaïkàrayoga iti / sàlaïkàrasya kàvyateti saümugdhatayà ki¤cit kàvyasvaråpaü såtritam21 nipuõaü punarna ni÷citam / kiülakùaõaü vastu kàvyavyapade÷abhàg bhavatãtyàha--- _________________________________________________________________ ÷abdàrthau sahitau vakrakavivyàpàra÷àlini / bandhe vyavasthitau kàvyaü tadvidàhlàdakàriõi // Vjiv_1.7 // 22 ÷abdàrthau kàvyaü vàcako vàcyaü ceti dvau saümilitau kàvyam / dvàvekamiti vicitraivoktiþ / tena yatkeùà¤cinmataü kavikau÷alakalpitakamanãyatàti÷ayaþ ÷abda eva kevalaü kàvyamiti keùà¤cid vàcyameva racanàvaicitryacamatkàrakàri kàvyamiti, pakùadvayamapi nirastaü bhavati / yasmàd23dvayorapi pratyekaü24 pratitilamiva tailaü tadvidàhlàdakàritvaü vartate, na punarekasmin / yathà--- bhaõa taruõi ramaõmandiramànandasyandisundarendumukhi / yadi sallãlollàpini gacchasi tat kiü tvadãyaü me // VjivC_1.9 // aõaõuraõanmaõimekhalamavirata÷i¤jàõama¤juma¤jãram / parisaraõamaruõacaraõe raõaraõakamakàraõaü kurute // VjivC_1.10 //25 // pratibhàdàridrayadainyàdatisvalpasubhàùitena kavinà varõasàvarõyaramyatàmàtramatroditam, na punarvàcyavaicitryakaõikà kàcidapyasti26 / yatkila nåtanatàruõyataraïgitalàvaõyalañabhakànteþ27 kàntàyàþ kàmayamànena kenacidevamu28cyate---yadi taruõi tvaü29 ramaõamandiraü vrajasi tatkiü tvadãyaü parisaraõaü raõaraõakamakàraõaü mama karotãtyatigràmyeyamuktiþ / ki¤ca, na akàraõam, yatastasyàstadanàdareõa gamane30 tadanuraktàntaþ karaõasya virahavidhuratà÷aïkàkàtaratà kàraõaü raõaraõakasya / yadi và parisaraõasya mayà kimaràddhamityàkaraõatàsamarpakam, etadapyatigràmyataram / saübodhanàni ca bahåni munipraõãtastotràmantraõakalpàni na kà¤cidapi tadvidàhlàda31 kàritàü puùõantãti yatki¤cidetat / vastumàtraü ca ÷abda÷obhà32 ti÷aya÷ånyaü na kàvyavyapade÷amarhati / yathà--- prakà÷asvàbhàvyaü vidadhati na bhàvàstamasi yattathà naite te syuryadi kila tathà yatra na katham / guõàdhyàsàbhàyàsavyasanadçóhadãkùàguruguõo ravivyàpàro 'yaü kimatha sadç÷aü tasya mahasaþ // VjivC_1.11 // atra hi ÷uùkatarkavàkyavàsanàdhivàsitacetasà pratibhàpratibhàtamàtrameva vastu vyasanitayà kavinà kevalamupanibaddham / na puvarvàcakavakratàvicchittilavo 'pi lakùyate / yasmàttarkavàkya÷ayyaiva ÷arãramasya ÷lokasya / tathà ca---tamovyatiriktàþ padàrthà dharmiõaþ, prakà÷asvabhàvà na bhavantãti sàdhyam, tamasyatathàbhåtatvàditi hetuþ / dçùñàntastarhi kathaü na dar÷itaþ, tarkanyàyasyaiva cetasi pratibhàsamànatvàt / tathocyate--- tadbhàvahetubhàvau hi dçùñànte tadavedinaþ / khyàpyete33 viduùàü vàcyo hetureva hi kevalaþ // VjivC_1.12 // 34 // iti / vidadhatãti vipårvo dadhàtiþ karotyarthe vartate / sa ca karotyartho 'tra na suspaùñasamanvayaþ, prakà÷asvàbhàvyaü na kurvantãti / prakà÷asvàbhàvya-÷abdo 'pi cintya eva / prakà÷aþ svabhàvo yasyàsau prakà÷asvabhàvaþ, tasya bhàva iti bhàvapratyaye vihite pårvapadasya vçddhiþ pràpnoti / atha svabhàvasya bhàvaþ svàbhàvyamityatràpi bhàvapratyayàntàdbhàvapratyayo na pracuraprayogàrhaþ / tathà ca prakà÷a÷càsau svàbhàvyaü ceti vi÷eùaõasamàso 'pi na samãcãnaþ / tçtãye ca pàde 'tyantàsamarpakasamàsabhåyastvavai÷asaü na tadvidàhlàdakàritàmàvahati / ravivyàpàra itiravi-÷abdasya pràdhànyenàbhimatasya samàse guõãbhàvo na vikalpitaþ, pàñhàntarasya"raveþ' iti saübhavàt / nanu vastumàtrasyàpyalaïkàra÷unyatayà kathaü tadvidàhlàdakàritvamiti cettanna;yasmàdalaïkàreõàprastutapra÷aüsàlakùaõenànyàpade÷atayàsphur itameva kavicetasi prathamaü ca pratibhàpratibhàsamànamaghañitapàùàõa÷akalakalpamaõiprakhyameva vastu vidagdhakaviviracitavakravàkyopàråóhaü ÷aõollãóhamaõimanoharatayà tadvidàhlàdakàrikàvyatvamadhirohati / tathà caikasminneva vastunyavahitànavahitakavidvitayaviracitaü vàkyadvayamidaü mahadantaramàvedayati--- màninãjanavilocanapàtà- nuùõabàùpakaluùànanugçhõan35 / mandamandamuditaþ priyayau khaü bhãtabhãta iva ÷ãtamayåkhaþ // VjivC_1.13 // kramàdekadvitriprabhçtiparipàñãþ prakañayan kalàþ svairaü svairaü navakamalakandàïkurarucaþ / purandhrãõàü preyovirahadahanoddãpitadç÷àü kañàkùebhyo bibhyannibhçta iva candro 'bhyudayate // VjivC_1.14 // etayorantaraü sahçdayasaüvedya36 miti taireva vicàraõãyam / tasmàt sthitametat---na ÷abdasyaiva ramaõãyatàvi÷iùñasya kevalasya kàvyatvam, nàpyarthasyeti / tadidamuktam--- råpakàdiralaïkàrastasyàntair37 bahudhoditaþ / na kàntamapi nirbhåùaü vibhàti vanitàmukham38 // VjivC_1.15 // råpakàdimalaïkàraü bàhyamàcakùate pare / supàü tiïàü ca vyutpattiü vàcàü và¤chantyalaïkçtim // VjivC_1.16 // tadetadàhuþ sau÷abdyaü nàrthavyutpattirãdç÷ã / ÷abdàbhidheyàlaïkàrabhedàdiùñaü dvayaü tu naþ39 // VjivC_1.17 // tena ÷abdàrthau dvau saümilitau kàvyamiti sthitam / evamavasthàpite dvayoþ kàvyatve kadàcidekasya manàïmàtranyånatàyàü satyàü kàvyavyavahàraþ pravartetetyàha---sahitàviti / sahitau sahitabhàvena sàhityenàvasthitau / nanu ca vàcyavàcakasaübandhasya vidyamànatvàdetayorna katha¤cidapisàhityavirahaþ, satyametat / kintu vi÷iùñameveha sàhityamabhipretam / kãdç÷am ?---vakratàvicitraguõàlaïkàrasaüpadàü parasparaspardhàdhirohaþ / tena samasarvaguõau santau suhçdàviva saïgatau / parasparasya ÷obhàyai ÷abdàrthau bhavato yathà // VjivC_1.18 // tato 'ruõaparispandamandãkçtavapu) ÷a÷ã / dadhre kàmaparikùàmakàminãgaõóapàõóutàm // VjivC_1.19 // atràruõaparispandamandãkçtavapuùaþ ÷a÷inaþ kàmaparikùàmavçtteþ kàminãkapolaphalakasya ca pàõóutvasàmyasamarthanàdarthàlaïkàraparipoùaþ ÷obhàti÷ayamàvahati / vakùyamàõavarõavinyàsavakratàlakùaõaþ ÷abdàlaïkàro 'pyatitaràü ramaõãyaþ / varõavinyàsavicchittivihità làvaõyalakùaõaguõa40saüpadastyeva / yathà ca lãlàe kuvalaaü kuvalaaü va sãse samuvvahanteõa / seseõa sesapurisàõaü purisaàro samuvyasio // VjivC_1.20 //41 // lãlayà kuvalayaü kuvalayamiva ÷ãrùe samudvahatà / ÷eùeõa ÷eùapuruùàõàü puruùakàraþ samuddhasitaþ // atràpyaprastutapra÷aüsopamàlakùaõavàcyàlaïkàravaicitryavihità helàmàtraviracitayamakànupràsahàriõã samarpakatvasubhagà kàpi kàvyacchàyà sahçdayahçdayamàhlàdayati / dvivacanenàtra vàcyavàcakajàtidvitvamabhidhãyate / vyaktidvitvàbhidhàne punarekapadavyavasthitayorapi kàvyatvaü syàdityàha---bandhe vyavasthitau / bandho vàkyavinyàsaþ tatra vyavasthitau vi÷eùeõa làvaõyàdiguõàlaïkàra÷obhinàü saünive÷ena kçtàvasthànau / sahitàvityatràpi yathàyukti sajàtãyà42 pakùayà ÷abdasya ÷abdàntareõa vàcyasya vàcyàntareõa ca sàhityaü parasparaspardhitvalakùaõameva vivakùitam / anyathà tadvidàhlàdakàritvahàniþ prasajyate / yathà asàraü saüsàraü parimuùitaratnaü traibhuvanaü niràlokaü lokaü maraõa÷araõaü bàndhavajanam / adarpaü kandarpaü jananayananirmàõamaphalaü jagajjãrõàraõyaü kathamasi vidhàtuü vyavasitaþ43 // VjivC_1.21 // atra kila kutracitprabandhe ka÷citkàpàlikaþ kàmapi kàminã44 vyàpàdayitumadhyavasito sanneva45 mabhidhãyate---yadapagatasàraþ saüsàraþ, hçtaratnasarvasvaü trailokyam, àlokanãyakamanãyavastuvarjito jãvalokaþ, sakalalokalocananirmàõaü niùphalaprayam, tribhuvanavijayitvadarpavihãnaþ46 kandarpaþ, jagajjãrõàraõyakalpamanayà bhavatãti kiü tvamevaüvidhamakaraõãyaü kartuü vyavasita iti / etasmin ÷loke mahàvàkyakalpe vàkyàntaraõyavàntaravàkyasadç÷àni tasyàþ sakalalokalobhanãyalàvaõyasaüpatpratipàdanaparàõi parasparaspardhonyatiramaõãyànyupanibaddhàni kamapi kàvyacchàyàti÷ayaü puùõanti / maraõa÷araõaü bàndhavajanamiti punareteùàü na kalàmàtramapi spardhitumarhatãti na tadvidàhlàdakàri / bahuùu ca ramaõãyeùvekavàkyopayogiùu yugapat pratibhàsapadavãmavataratsu vàkyàrthaparipåraõàrthaü tatpratimaü pràptumaparaü prayatnena pratibhà prasàdyate / tathà càsminneva prastutavastusabrahmacàrivastvantaramapi supràpameva---"vidhimapi vipannàdbhutavidhim" iti / prathamapratibhàtapadàrthapratinidhipadàrthàntaràsaübhave sukumàrataràpårvasamarpaõena kàmapi kàvyacchàyàmunmãlayanti kavayaþ / yathà rudràdrestulanaü svakaõñhavipinacchedo47 harervàsanaü kàràve÷mani puùpakàpaharaõam // VjivC_1.22 // ityupanibaddhya pårvopanibaddhapadàrthànuråpavastvantaràsaübhavàdapårvameva "yasyedç÷àþ kalayaþ" iti vinyastam,48 yenàneye 'pi kàmapi kamanãyatàmanãyanta / yathà ca tadvaktrenduvilokanena divaso nãtaþ pradoùastathà tadgoùñhyaiva ni÷àpi manmathakçtotsàhaistadaïgàrpaõaiþ / tàü saüpratyapi màrgadattanayanàü draùñuü pravçttasya me baddhotkaõñhamidaü manaþ kim // VjivC_1.23 // iti saüpratyapi tàmevaüvidhàü vãkùituü pravçttasya mama manaþ kimiti baddhotkaõñhamiti parasamàpte 'pi tathàvidho vastu49 vinyàso vihitaþ---"athavà premàsamàptotsavam" iti,yena pårveùàü jãvitamivàrpitam / yadyapi dvayorapyetayostatpràdhànyenaiva vàkyàrthopanibandhaþ,50 tathàpi kavipratibhàprauóhireva pràdhànyenàvitaùñhate / ÷abdasyàpi ÷abdàntareõa sàhityavirahodàharaõaü yathà càrutà vapurabhåùayadàsàü tàmanånanavayauvanayogaþ / taü punarmakaraketanalakùmãstàü mado dayitasaïgamabhåùaþ51 // VjivC_1.24 // dayitasaïgamastàmabhåùayaditi vaktavye kãdç÷o madaþ, dayatasaógamo bhåùà yasyeti dayitasaïgama÷abdasya pràdhànyenàbhimatasya samàsavçttàvantarbhåtatvàd guõãbhàvo na tadvidàhlàdakàrã / dãpakàlaïkàrasya ca kàvya÷obhàkàritvenopanibaddhasya nirvahaõàvasare truñitapràyatvàt prakramabhaïgavihitaü sahasahçdayavairasyamanivàryam / "dayitasaïgatirenam' iti pàñhàntaraü sulabhameva / dvayorapyetayorudàharaõayoþ pràdhànyena pratyekamekatarasya sàhityaviraho vyàkhyàtaþ / paramàrthataþ punarubhayorapyekatarasya sàhityaviraho 'nyatarasyàpi paryavasyati / tathà càrthaþ samarthavàcakàsadbhàve svàtmanà sphurannapi mçtakalpa evàvatiùñhate / ÷abdo 'pi vàkyopayogivàcyàsaübhavevàcyàntaravàcakaþ san vàkyasya vyàdhibhåtaþ pratibhàtãtyalamatiprasaïgena / prakçtaü tu / kãdç÷ai bandhe---vakrakavivyàpàra÷àlini / vakro yo 'sau ÷àstràdiprasiddha÷abdàrthopanibandhavyatirekã ùañprakàravakratàvi÷iùñaþ kavivyàpàrastatkriyàkramastena ÷àlate ÷làghate yastasmin / evamapi kaùñakalpanopahate 'pi prasiddhavyatirekitvamastãtyàha---tadvadàhlàdikàriõi / taditi kàvyaparàmar÷aþ tadvidantãti tadvidastajj¤àsteùàmàhlàdamànandaü karoti yasyasmin tadvidàhlàdakàriõi bandhe vyavasthitau / vakratà52 prakàràüstadvidàhlàdakàritvaü ca pratyekaü yathàvasaramevodàhariùyati53 / evaü kàvyasya sàmànyalakùaõe vihite vi÷eùalakùaõamupakramate / tatra ÷abdàrthayostàvatsvaråpaü niråpayati--- _________________________________________________________________ vàcyor'tho vàcakaþ ÷abdaþ prasiddhamiti yadyapi / tathàpi kàvyamàrge 'smin paramàrtho 'yametayoþ // Vjiv_1.8 // iti evaüvidhaü vastu prasiddhaü pratãtam---yo vàcakaþ pratyàyakaþ54 sa ÷abdaþ, yo vàcya÷càbhidheyaþ sor'tha iti / nanu ca dyotakavya¤jakàvapi ÷abdau saübhavataþ, tadasaügrahànnàvyàptiþ, yasmàdarthapratãtikàritvasàmànyàdupacàràttàvapi vàcakàveva / evaü dyotyavyaïgyayorapyarthayoþ55 pratyeyatvasàmànyàdupacàràdvàcyatvameva / tasmàd vàcakatvaü vàcyatvaü ca ÷abdàrthayorloke suprasiddhaü yadyapi lakùaõam, tathàpyasmin alaukike kàvyamàrge kavikarmavartmani ayametayorvakùyamàõaþ56 paramàrthaþ kimapyapårvaü tattvamityarthaþ / kãdç÷amityàha--- _________________________________________________________________ ÷abdo vivakùatàrthaikavàcako 'nyeùu satsvapi / arthaþ sahçdayàhlàdakàrisvaspandasundaraþ // Vjiv_1.9 // sa ÷abdaþ kàvye yastatsamucitasamastasàmagrãkaþ / kãdçk----vivakùitàrthaikavàcakaþ / vivakùito yo 'sau vaktumiùñor'thastadekavàcakaþ tasyaikaþ kevala eva vàcakaþ / katham---anyeùu satsvapi / apareùu tadvàcakeùu bahuùvapi vidyamàneùu / tathà ca---sàmànyàtmanà vaktumabhipreto yor / àthastasya vi÷eùàbhidhàyã ÷abdaþ samyag vàcakatàü na pratipadyate / yathà kallolavellitadçùaruùaprahàrai ratnànmamåni makaràkara màvamaüsthàþ / kiü kaustubhena bhavato vihito na nàma yàc¤àprasàritakaraþ puruùottamo 'pi57 // VjivC_1.25 // atra ratnasàmànyotkarùàbhidhànamupakràntam / kaustubheneti ratnavi÷eùàbhidhàyã ÷abdastadvi÷eùotkarùàbhidhànamupasaüharatãti prakramopasaühàravaiùamyaü na ÷obhàti÷ayamàvahati / na caitadvaktuü ÷akyate---yaþ ka÷cidvi÷eùe guõagràmagarimà vidyate sa sarvasàmànye 'pi saübhavatyeveti / yasmàt vàjivàraõalohànàü kàùñhapàùàõavàsasàm / nàrãpuruùatoyànàmantaraü mahadantaram58 // VjivC_1.26 // tasmàdevaüvidhe viùaye sàmànyàbhidhàyyeva ÷abdaþ sahçdayahçdayahàritàü pratipadyate / tathà càsmin prakçte pàñhàntaraü sulabhameva---"ekena kiü na vihito bhavataþ sa nàma" iti / yatra ca59 vi÷eùàtmanà vastu pratipàdayitumabhimataü tatra vi÷eùàbhidhàyakamevàbhidhànaü nibadhnanti kavayaþ / yathà dvayaü gataü saüprati ÷ocanãyatàü samàgamapràrthanayà kapàlinaþ / kalà ca sà kàntimatã kalàvata- satvamasya lokasya ca netrakaumudã60 // VjivC_1.27 // atra parame÷varavàcaka÷abdasahastrasaübhave 'pi kapàlina iti bãbhatsarasàlambanavibhàvavàcakaþ ÷abdo jugupsàspadatvena prayujyamànaþ kàmapi vàcakavakratàü vidadhàti / "saüprati' "dvayaü' cetyatãva ramaõãyam---yat kila pårvamekà saiva durvyasanadåùitatvena ÷ocanãyà jàtà,61 saüprati punastvayà tasyàstathàvidhaduradhyavasàyasàhàyakamivàrabdhamityupahasyate / "pràrthanà'-÷abdo 'pyatitaràü ramaõãyaþ, yasmàt kàkatàlãyayogena tatsamàgamaþ kadàcinna vàcyatàvahaþ / pràrthanà punaratràtyantaü kaulãnakalaïkakàriõã / "sà ca' "tvaü ca' iti dvayorapyanubhåyamànaparasparaspardhilàvaõyàti÷ayapratipàdanaparatvenopàttam / "kalàvataþ ' kàntimatã' iti ca matup62 pratyayena dvayorapi pra÷aüsà pratãyata ityeùàü pratyekaü ka÷cidapyarthaþ ÷abdàntaràbhidheyatàü notsahate / kavivivakùitavi÷eùàbhidhànakùamatvameva vàcarakatvalakùaõam / yasmàtpratibhàyàü tatkàlollikhitena kenacitparispandena parisphurantaþ padàrthàþ prakçtaprastàvasamucitena kenacidutkarùeõa và samàcchàditasvabhàvàþ santo vivakùàvidheyatvenàbhidheyatàpadavãmavatarantastathàvidhavi÷eùapratipàdanasamarthenàbhidhànenàbhidhãyamànà÷ceta÷camatkàri63 tàmàpadyante / yathà saürambhaþ karikãñamegha÷akalodde÷ena siühasya yaþ sarvasyaiva sa jàtimàtravihito hevàkale÷aþ kila / ityà÷àdviradakùayàmbhudaghañàbandhe 'pyasaürabdhavàn yo 'sau kutra camatkçterati÷ayaü yàtvamvikàkesarã // VjivC_1.28 // atra kariõàü "kãña'- vyavapade÷ena tiraskàraþ, toyadànàü ca "÷akala'- ÷abdàbhidhànenànàdaraþ, "sarvasya' iti yasya kasyacittucchatarapràyastetyavahelà, jàte÷ca "màtra'- ÷abdavi÷iùñatvenàvalepaþ, hevàkasya "le÷a'- ÷abdàbhidhànenàlpatàpratipattirityete vivakùitàrthaikavàcakatvaü dyotayanti / "ghañàbandha' - ÷abda÷ca prastutamahattvapratipàdanaparatvenopàttastannibandhanatàü pratipadyate / viü÷eùàbhidhànàkàïkùiõaþ punaþ padàrthasvaråpasya tatpratipàdanaparavi÷eùàõa÷ånyatayà ÷obhàparihàõirutpa64dyate / tathà yatrà65nullikhitàkhyameva nikhilaü nirmàõametadvidherutkarùapratiyogikalpanamapi nyakkàrakoñiþ parà / jàtà66 pràõabhçtàü manorathagatãrullaïghyayatsaüpadastasyàbhàsamaõãkçtà÷masu maõera÷matvamevocitam // VjivC_1.29 // atra "àbhàsa'- ÷abdaþ svayameva màtràdivi÷iùñatvamabhilaùaüllakùyate / pàñhàntaram---"chàyàmàtramaõãkçtà÷masu maõestasyà÷mataivocità' iti / etacca vàcakavakratàprakàrasvaråpaniråpaõàvasare pratipadaü prakañãbhaviùyatãtyalamatiprasaïgena / artha÷ca vàcyalakùaõaþ kãdç÷aþ---kàvye yaþ sahçdayàhlàdakàrisvaspandasundaraþ / sahçdayàþ kàvyàrthavidasteùàmàhlàdamànandaü karoti yastena svaspandenàtmãyena svabhàvena sundaraþ sukumàraþ / tadetaduktaü bhavati---yadyapi padàrthasya nànàvidhadharmakhacitatvaü saübhavati tathàpi tathàvidhena dharmeõa saübandhaþ samàkhyàyate ya), sahçdayahçdayàhlàdamàdhàtuü kùamate / tasya ca tadàhlàdasàmarthyaü saübhàvyate yena kàcideva svabhàvamahattà rasaparipoùàïgatvaü và vyaktimàsàdayati / yathà daüùñràpiùñeùu sadyaþ ÷ikhariùu na kçtaþ skandhakaõóåvinodaþ sindhuùvaïgàvagàhaþ khurakuharagalattucchatoyeùu nàptaþ / labdhàþ pàtàlapaïke na luñhanaratayaþ potramàtropayukte yenoddhàre dharitryàþ sa jayati vibhutàvighnitecchovaràhaþ // VjivC_1.30 // atra ca tathàvidhaþ padàrthaparispandamahimà nibaddho yaþ67 svabhàvasaübhavinastatparispandàntarasya saürodhasaüpàdanena svabhàvamahattàü samullàsayan sahçdayahçdayàhlàda68 kàritàmàpannaþ69 / yathà ca tàmabhyagacchadruditànusàrã muniþ ku÷edhmàharaõàya yàtaþ / niùàdaviddhàõóajadar÷anotthaþ ÷lokatvamàpadyata yasya ÷okaþ70 // VjivC_1.31 // atra ko 'sau munirvàlmãkiriti paryàyapadamàtre vaktavye paramakàruõikasya niùàdanirbhinna÷akunisaüdar÷anamàtralasamutthitaþ ÷okaþ ÷lokatvamabhajata yasyeti tasya tadavasthajanakaràjaputrãda÷àdar÷ana71 viva÷avçtterantaþ karaõaparispandaþ karuõarasaparipoùàïgatayà sahçdayahçdayàhlàdakàrã kaverabhipretaþ / yathà ca bharturmitraü priyamavidhave viddhi màmambuvàhaü tatsaüde÷àddhçdayanihitàdàgataü tvatsamãpam / yo vçndàni tvarayati pathi ÷ràmyatàü proùitànàü mandrasnigdhairdhvanibhirabalàveõimokùotsukàni // VjivC_1. 32 // atra prathamamàntraõapadàrthastadà÷vàsakàriparispandanibandhanaþ bharturmitraü màü viddhãtyupàdeyatàmà72 tmanaþ prathayati / tacca na sàmànyam, priyamiti vi÷rambhapàtratàm73 / iti tàmà÷vàsyonmukhãkçtya ca tatsaüde÷àttvatsamãpamàgamanamiti prakçtaü prastauti / hçdayanihitàditi suhçttvavihitaü74 sàvadhànatvaü dyotyate / nanu cànyaþ ka÷cidevaüvidhavyavahàravidagdhabuddhiþ kathaü na niyukta ityàha---mamaivàtra kau÷alaü kimapi75 vijçmbhate / ambuvàhamityàtmanastatkàritàbhidhànaü dyotayati / yaþ proùitànàü vçndàni tvarayati, saüjàtatvaràõi karoti / kãdç÷ànàm---÷ràmyatàü tvaràyàmasamarthànàmapi / vçndànãti bàhulyàttatkàritàbhyàsaü kathayati / kena---mandrasnigdhairdhvanibhiþ, màdhuryaramaõãyaiþ ÷abdairvidagdhadåtaprarocanàvacanaprayairityarthaþ / kva---pathi màrge / yadçcchayà yathàkatha¤cidahametadàcaràmãti kiü punaþ prayatnena suhçtpremanimittiü saürambhabuddhiü76 na karomãti / kãdç÷àni vçndàni---abalàveõimokùotsukàni / abalà-÷abdenàtratatpreyasãvirahavaidhuryàsahatvaü bhaõyate, tadveõimokùotsukànãti teùàü tadanuraktacittavçttatvam / tadayamatra vàkyàrthaþ---vidhivihitavirahavaidhuryasya parasparànuraktacittavçtteryasya kasyacitkàmijanasya samàgamasaukhyasaüpàdanasauhàrde sadaiva gçhãtavrato 'smãti / atra yaþ padàrthaparispandaþ kavinopanibaddhaþ prabandhasya meghadåtatve paramàrthataþ sa eva jãvitamiti sutaràü sahçdayàhlàdakàrã77 / na punarevaü vidho yathà sadyaþ purãparisare 'pi ÷irãùamçdvã gatvà78 javàttricaturàõi padàni sãtà79 / gantavyamadya kiyadityasakçd bruvàõà ràmà÷ruõaþ kçtavatã prathamàvatàram80 // VjivC_1.33 // atràsakçtpratikùaõaü kiyadadya gantavyamityabhidhànalakùaõaþ parispando na svabhàvamahattàmunmãlayati, na ca rasaparipoùàïgatàü pratipadyate / yasmàtsãtàyàþ sahajena kenàpyaucityena gantumadhyavasitàyàþ saukumàryàdevaüvidhaü vastu hçdaye parisphuradapi vacanamàrohatãti sahçdayaiþ saübhàvayituüna pàryate / na ca pratikùaõamabhidhãyamànamapi ràghavà÷ruprathamàvatàrasya samyak saïgatiü bhajate, sakçdàkarõanàdeva tasyopapatteþ / etaccàtyantaramaõãyamapi manàïmàtracalitàvadhànatvena kaveþ kadarthitam / tasmàd "ava÷am' ityatra pàñhaþ kartavyaþ / tadevaüvidhaü vi÷iùñameva ÷abdàrthayorlakùaõamupàdeyam / tena neyàrthàpàrthàdayo dårotsàritatvàtpçthaïna vaktavyàþ / evaü ÷abdàrthayoþ prasiddhasvaråpàtiriktamanyadeva råpàntaramabhidhàya na tàvanmàtrameva kàvyopayogi, kintu vaicitryàntaravi÷iùñamityàha--- _________________________________________________________________ abhàvetàvalaïkàryau tayoþ punaralaïkçtiþ / vakroktireva vaidagdhyabhaïgãbhaõitirucyate // Vjiv_1.10 // ubhau dvàvapyetau ÷abdàrthàvalaïkàryàvalaïkaraõãyau kenàpi ÷obhàti÷ayakàriõàlaïkaraõena yojanãyau / kiü tattayoralaïkaraõamityabhidhãyate---tayoþ punaralaïkçtiþ / tayordvitvasaükhyàvi÷iùñayorapyalaïkçtiþ punarekaiva, yayà dvàvapyalaïkriyate / kàsau---vakroktireva / vakroktiþ prasiddhàbhidhànavyatirekiõã vicitraivàbhidhà / kãdç÷ã---vaidagdhyabhaïgãbhaõitiþ / vaidagdhyaü vidagdhabhàvaþ kavikarmakau÷alaü tasya bhaïgã vicchittiþ, tayà bhaõitiþ vicitraivàbhidhà vakroktirityucyate / tadidamatra tàtparyam---yat ÷abdàrthau pçthagavasthitau na81 kenàpi vyatiriktenàlaïkaraõena yojyete, kintu vakratàvaicitryayogitayàbhidhànamàtra82 mavànayoralaïkàraþ, tasyaiva ÷obhàti÷ayakàritvàt / etacca vakratàvyàkhyànàvasara evodàhariùyate / nanu ca kimidaü prasiddhàrthaviruddhaü pratij¤àyate yadvakroktirevàlaïkàro nànyaþ ka÷ciditi, yata÷cirantanairaparaü svabhàvoktilakùaõamalaïkaraõamàmnàtaü taccàtãvaramaõãyamityasahamànastadeva niràkartumàha--- _________________________________________________________________ alaïkàrakçtàü yeùàü svabhàvoktiralaïkçtiþ / alaïkàryatayà teùàü kimanyadavatiùñhate // Vjiv_1.11 // yeùàmalaïkàrakçtàmalaïkàrakàràõàü svabhàvoktiralaïkçtiþ, yà svabhàvasya padàrthadharmalakùaõasya parispandasya uktirabhidhà saivàlaïkçtiralaïkaraõamiti pratibhàti, te sukumàramànasatvàd vivekakle÷adveùiõaþ / yasmàt svabhàvoktiriti kor'thaþ ? svabhàva evocyamànaþ sa eva yadyalaïkàrastatkimanyattadvyatiriktaü kàvya÷arãrakalpaü vastu vidyate yattoùàmalaïkàryatayà vibhåùyatvenàvatiùñhate pçthagavasthitimàsàdayati, na ki¤cidityarthaþ / nanu ca pårvamavasthàpitam---yadvàkyasyaivàvibhàgasya sàlaïkàrasya kàvyatvamiti (1 / 6) tatkimarthametadabhidhãyate ? satyam, kintu tatràsatyabhåto 'pyapoddhàrabuddhivihito vibhàgaþ kartuü ÷akyate varõapadanyàyena vàkyapadanyàyena cetyuktameva / etadeva prakàràntareõa vikalpayitumàha--- _________________________________________________________________ svabhàvavyatirekeõa vaktumeva na yujyate / vastu tadrahitaü yasmànnirupàkhyaü prasajyate // Vjiv_1.12 // svabhàvavyatirekeõa svaparispandaü vinà niþsvabhàvaü vaktumabhidhàtumeva na yujyate na ÷akyate / vastu vàcyalakùaõam / kutaþ---tadrahitaü tena svabhàvena rahitaü varjitaü yasmànnirupàkhyaü prasajyate / upàkhyàyà niùkràntaü nirupàkhyam / upàkhyà ÷abdaþ, tasyàgocarabhåtamabhidhànàyogyameva saüpadyate / yasmàt svabhàva÷abdasyedç÷ã vyutpattiþ---bhavato 'smàdabhidhànapratyayàviti bhàvaþ, svasyàtmano bhàvaþ svabhàvaþ / tena sa eva yasya kasyacitpadàrthasya prakhyopàkhyàvatàranibandhanam, tena varjitamasatkalpaü vastu ÷a÷aviùàõapràyaü ÷abdaj¤ànàgocaratàü pratipadyate / svabhàvayuktameva sarvathàbhidheyapadavãmavataratãti ÷àkañikavàkyànàmapi sàlaïkàratà pràpnoti, svabhàvoktiyuktatvena / etadeva yuktyantareõa vikalpayati--- _________________________________________________________________ ÷arãraü cedalaïkàraþ kimalaïkurute 'param / àtmaiva nàtmanaþ skandhaü kvacidapyadhirohati // Vjiv_1.13 // yasya kasyacidvarõyamànasya vastuno varõanãyatvena svabhàva eva varõya÷arãram / sa eva cedalaïkàro yadi vibhåùaõaü tatkimaparaü tadvyatiriktaü vidyate yadalaïkurute vibhåùayati / svàtmànamevàlaïkarotãti cettadayuktam anupapatteþ / yasmàdàtmaiva nàtmanaþ skandhaü kvacidapyadhirohati, ÷arãrameva ÷arãrasya na kutracidapyasamadhirohatãtyarthaþ, svatmani kriyàvirodhàt / anyaccàbhyupagamyàpi bråmaþ--- _________________________________________________________________ bhåùaõatve svabhàvasya vihite bhåùaõàntare / bhedàvabodhaþ prakañastayoraprakaño 'thavà // Vjiv_1.14 // spaùñe sarvatra saüsçùñiraspaùñe saükarastataþ / alaïkàràntaràõàü ca viùayo nàva÷iùyate // Vjiv_1.15 // bhåùaõatve svabhàvasya alaïkàratve parispandasya83 yadà bhåùaõàntaramalaïkàràntaraü vidhãyate tadà vihite kçte, tasmin sati, dvayã gatiþ saübhavati / kàsau---tayoþ svabhàvoktyalaïkàràntarayoþ bhedàvabodho bhinnatvapratibhàsaþ prakañaþ suspaùñaþ kadàcidaprakaña÷càparisphuño veti / tadà spaùñe prakañe tasmin sarvatra sarvasmin kavivàkye saüsçùñirevaikàlaïkçtiþ pràpnoti / aspaùñe tasminnaprakañe sarvatraivaikaþ saükaro 'laïkàraþ pràpnoti / tataþ ko doùaþ syàdityàha---alaïkàràntaràõàü ca viùayo nàva÷iùyate / anyeùàmalaïkàràõàmupamàdãnàü viùayo gocaro na ka÷cidapyava÷iùyate, nirviùayatvamevàyàtãtyarthaþ / tatasteùàü lakùaõakaraõavaiyarthyaprasaïgaþ / yadi ca84 tàveva saüsçùñisaükarau teùàü viùayatvena kalpyete tadapi na ki¤cit, tairevàlaïkàrakàrai85 stasyàrthasyànaïgãkçtatvàt / ityanenàkà÷acarvaõapratimenàlamalãkanibandhanena / prakçtamanusaràmaþ / sarvathà yasya kasyacit padàrthajàtasya kavivyàpàriviùayatvena varõanàpadavãmavatarataþ svabhàva eva sahçdayàhlàdakàrã kàvya÷arãratvena varõanãyatàü pratipadyate / sa eva ca yathàyogaü ÷obhàti÷ayakàriõà yena kenacidalaïkàreõa yojayitavyaþ / tadidamuktam---"arthaþ sahçdayàhlàdakàrisvaspandasundaraþ' (1 /9) iti / "ubhàvetàvalaïkàryau' (1 /10) iti ca / evaü ÷abdàrthayoþ paramàrthamabhidhàya "÷abdàrthau' iti (1 /7) kàvyalakùaõavàkye padamekaü vyàkhyàtam / idànã "sahitau' iti (1 /7) vyàkhyàtuü sàhityametayoþ paryàlocyate--- _________________________________________________________________ ÷abdàrthau sahitàveva pratãtau sphurataþ sadà / sahitàviti tàveva simapårvaü vidhãyate // Vjiv_1.16 // ÷abdàrthàvabhidhànàbhidheyau sahitàvaviyuktàveva sadà sarvakàlaü pratãtau sphurataþ j¤àne pratibhàsete / tatastàveva sahitàvaviyuktàviti punaþ kimapårvaü vidhãyate na ki¤cidapårvaü niùpàdyate, siddhaü sàdhyata ityarthaþ / tadevaü ÷abdàrthayoþ svabhàvasiddhaü sàhityaü kaþ sacetàþ punastadabhidhànena niùprayojanamàtmànamàyàsayati ? satyametat, kintu na vàcyavàcakalakùaõa÷à÷vatasaübandhanibandhanaü vastutaþ sàhitàmityucyate / yasmàdetasmin sàhitaya÷abdenàbhidhãyamàne kaùñakalpanoparacitàni gàïkuñàdivàkyànyasaübaddhàni ÷àkañikàdivàkyàni ca sarvàõi sàhitya÷abdenàbhidhãyeran / tena padavàkyapramàõavyatiriktaü kimapi tattvàntaraü sàhityamiti vibhàgo 'pi na syàt / nanu ca padàdivyatiriktaü yatkimapi sàhityaü nàma tadapi suprasiddhameva, punastadabhidhàne 'pi kathaü na paunaruktyaprasaïgaþ ? ata evaitaducyate---yadidaü sàhityaü nàma tadetàvati niþsãmani samayàdhvani sàhitya÷abdamàtreõaiva prasiddham / na punaretasya kavikarmakau÷alakàùñhàdhiråóharamaõã yasyàdyàpi ka÷cidapi vipa÷cidayamasya paramàrtha iti manàïmàtramapi vicàrapadavãmavatãrõaþ / tadadya sarasvatãhçdayàravindamakarandabindusandohasundaràõàü satkavivacasàmantaràmodamanoharatvena parisphuradetat sahçdayaùañcaraõagocaratàü nãyate / _________________________________________________________________ sàhityamanayoþ ÷obhà÷àlitàü prati kàpyasau / anyånànatiriktatvamanohàriõyavasthitiþ // Vjiv_1.17 // sahãtayorbhàvaþ sàhityam / anayoþ ÷abdàrthayoryà kàpyalaukikã cetanacamatkàrakàritàyàþ kàraõam avasthitirvicitraiva vinyàsabhaïgã / kãdç÷ã---anyånànatiriktatvamanohàriõã, parasparaspardhitvaramaõãyà / yasyàü dvayorekatarasyàpi nyånatvaü nikarùo na vidyate nàpyatiriktatvamutkarùo vàstãtyarthaþ / nanu ca tathàvidhaü sàmyaü dvayorupahatayorapi saübhavatãtyàha---÷obhà÷àlitàü prati / ÷obhà saundaryamucyate / tayà ÷àlate ÷làghate yaþ sa ÷obhà÷àlã, tasya bhàvaþ ÷obhà÷àlità, tàü prati saundarya÷làghitàü pratãtyaryaþ / saiva ca sahçdayàhlàdakàrità / tasyàü spardhitvena yàsàvavasthitiþ parasparasàmyasubhagamavasthànaü sà sàhityamucyate / atra ca vàcakasya vàcakàntareõa vàcyasya vàcyàntareõa sàhityamabhipretam, vàkye kàvyalakùaõasya parisamàptatvàditi pratipàditameva ( 1 / 7) / nanu ca vàcakasya vàcyàntareõa vàcyasya vàcakàntareõa kathaü na sàhityamiti cettanna, kramavyutkrame prayojanàbhàvàdasamanvayàcca / tasmàdetayoþ ÷abdàrthayoryathàsvaü yasyàü svasampatsàmagrãsamudayaþ sahçdayàhlàdakàrã parasparaspardhayà parisphurati, sà kàcideva vàkyavinyàsasampatsàhityavyapade÷abhàg bhavati / màrgànuguõyasubhago màdhuryàdiguõodayaþ / alaïkaraõavinyàso vakratàti÷ayànvitaþ // VjivC_1.34 // vçttyaucityamanohàri rasànàü paripoùaõam / spardhayà vidyate yatra yathàsvamubhayorapi // VjivC_1.35 // sà kàpyavasthitistadvidàhlàdaikanibandhanam / padàdivàkyaparispandasàraþ sàhityamucyate // VjivC_1.36 // eteùàü ca padavàkyapramàõasàhityànàü caturõàmapi prativàkyamupayogaþ / tathà caitatpadamevaüsvaråpaü gakàraukàravisarjanãyàtmakametasya càrthasya pratipadikàrthapa¤cakalakùaõasyàkhyàtapadàrthaùañkalakùaõasya và vàcakamiti padasaüskàralakùaõasya vyàpàraþ / padànàü ca parasparànvayalakùaõasaübandhanibandhanametadvàkyàrthatàtparyam iti vàkyavicàralakùaõasyopayogaþ / pramàõena pratyakùàdinaitadupapannamiti yuktiyuktatvaü nàma pramàõalakùaõasya prayojanam / idameva parispandamàhàtmyàtsahçdayahàritàü pratipannamiti sàhityasyopayujyamànatà / eteùàü yadyapi pratyekaü svaviùaye pràdhànyamanyeùàü guõãbhàvastathàpi sakalavàkya parispandajãvitàyamànasyàsya sàhityalakùaõasyaiva kavivyàpàrasya vastutaþ sarvà ti÷àyitvam / yasmàdetadamukhyatayàpi yatra vàkyasandarbhàntare svaparimalamàtreõaiva saüskàramàrabhave tasyaitadadhivàsanà÷ånya tàmàtreõaiva ràmaõãyakavirahaþ paryavasyati / tasmàdupàdeyatàyàþ parihàõirutpadyate / tathà ca svapravçttivaiyarthyaprasaïgaþ / ÷àstràtiriktaprayojanatvaü ÷àstràbhidheyacaturvargàdhikaphalatvaü càsya pårvameva pratipàditam (1 /3,5) / aparyàlecite 'pyarthe bandhasaundaryasampadà / gãtavaddhçdayàhlàdaü tadvidàü vidadhàti yat // VjivC_1.37 // vàcyàvabodhaniùpattau padavàkyàrthajãvitam / yatkimapyarpayatyantaþ pànakàsvàdavatsatàm // VjivC_1.38 // ÷arãraü jãviteneva sphuriteneva jãvitam / vinà nirjovatàü yena yàti kàvyaü vipa÷citàm // VjivC_1.39 // yasmàtkimapi saubhàgyaü tadvidàmeva socaram / sarasvatãsamabhyeti taditànã vicàryate // VjivC_1.40 // ityantara÷lokàþ / evaü sahitàviti vyàkhyàya kavivyàpàravakratvaü vyàcaùñe _________________________________________________________________ kavivyàpàravakratvaprakàràþ saübhavanti ùañ / pratyekaü bahavo bhedàsteùàü vicchitti÷obhinaþ // Vjiv_1.18 // kavãnàü vyàpàraþ kavivyàpàraþ kàvyakriyàlakùaõastasya vakratvaü vakrabhàvaþ prasiddhaprasthànavyatireki vaicitryaü tasya prakàràþ prabhedàþ ùañ saübhavanti / mukhyatayà tàvanta eva santãtyarthaþ / teùàü pratyekaü prakàràþ bahavo bhedavi÷eùàþ / kãdç÷àþ---vicchitti÷obhinaþ vaicitryabhaïgãbhràjiùõavaþ / saübhavantãti saübandhaþ / tadeva dar÷ayati-- _________________________________________________________________ varõavinyàsakratvaü padapårvàrdhavakratà / vakratàyàþ paro 'pyasti prakàraþ pratyayà÷rayaþ // Vjiv_1.19 // varõànàü vinyàso varõavinyasàþ lakùaràõàü vi÷iùñanyasanaü tasya vakratvaü vakrabhàvaþ prasiddhaprasthànavyatirekiõà vaicitryeõopanibandhaþ saünive÷avi÷eùavihitastadvidàhlàdakàrã ÷abda÷obhàti÷ayaþ / yathà prathamamaruõacchàyastàvattataþ kanakaprabha- stadanu virahottàmyattanvãkapolataladyutiþ / prasarati tato dhvàntadhvaüsakùamaþ kùaõadàmukhe sarasabisinãkandacchavirmçgalà¤chanaþ // VjivC_1.41 // atra varõavinyàsavakratàmàtravihitaþ ÷abda÷obhàti÷ayaþ sutaràü samunmãlitaþ / etadeva varõavinyàsavakratvaü cirantaneùvanupràsa iti prasiddham / asya ca prabhedasvaråpaniråpaõaü svalakùaõà vasare kariùyate (2 /1) / padapårvàrdhavakratà---padasya subantasya tiïantasya và yatpårvàrdhaü pràtipadikalakùaõaü dhàtulakùaõaü và tasya vakratà vakrabhàvo vinyàsavaicitryam / tatra ca bahavaþ prakàràþ saübhavanti / yatra råóhi÷abdasyaiva prastàvasamucitatvena vàcyaprasiddhadharmàntaràdhyàropagarbhatvena nibandhaþ sa padapårvàrdhavakratàyàþ prathamaþ prakàraþ / yathà ràmo 'smi sarvaü sahe // VjivC_1.42 // dvitãyaþ---yatra saüj¤à÷abdasya vàcyaprasiddhasya dharmasya lokottaràti÷ayàdhyàropaü garbhokçtyopanibandhaþ / yathà ràmo 'sau bhuvaneùu vikramaguõaiþ pràptaþ prasiddhiü parà- masmadbhàgyaviparyayàdyadi paraü devo na jànàti tam / vandãvaiùa ya÷àüsi gàyati marudyasyaikabàõàhati- ÷reõãbhåtavi÷àlatàlavivarodgãrõaiþ svaraiþ saptabhiþ // VjivC_1.43 // atra ràma-÷abdo lokottara÷auryàdidharmàti÷ayàdhyàropaparatvenopàtto vakratàü prathayati / paryàyavakratvaü nàma prakàràntaraü padapårvàrdhavakratàyàþ---yatràneka÷abdàbhidheyatve vastunaþ kimapi paryàyapadaü prastutànuguõatvena prayujyate / tathà--- vàmaü kajjalavadvilocanamuro rohadvisàristanaü madhyaü kùàmamakàõóa eva vipulàbhogà nitambasthalã / sadyaþ prodgatavismayairiti gaõairàlokyamànaü muhuþ pàyàdvaþ prathamaü vapuþ smararipormi÷rãbhavatkàntayà // VjivC_1.44 // atra "smararipoþ' iti paryàyaþ kàmapi vakratàmunmãlayati / yasmàtkàma÷atroþ kàntayà saha mi÷rãbhàvaþ ÷arãrasya na katha¤cidapi saübhàvyata iti gaõànàü sadyaþ prodgatavismayatvamupapannam / so 'pi punaþ punaþ pari÷ãlanenà÷caryakàrãti "prathama'--÷abdasya jãvitam / etacca paryàyavakratvaü vàcyàüsabhavidharmàntaragarbhokareõàpi paridç÷yate / yathà aïgaràja senàpate ràjavallabha rakùainaü bhãmàdduþ÷àsanam iti // VjivC_1.45 // atra trayàõàmapi paryàyàõàmasaübhàvyamànatatparitràõapàtratvalakùaõamaki¤citkaratvaü garbhokçtyopahasyate---rakùainamiti / padapårvàrdhavakratàyà upacàravakratvaü nàma prakàràntaraü vidyate---yatràmårtasya vastuno mårtadravyàbhidhàyinà ÷abdenàbhidhànamupacàràt / yathà---niùkàraõaü nikàrakaõikàpi manasvinàü mànasamàyàsayati / yathà---hastàvaceyaü ya÷aþ iti / "kaõikà'---÷abdo mårtavastustokàrthàbhidhàyã stokatvasàmànyopacàràdamårtasyàpi nikàrasya stokàbhidhànaparatvena prayuktastadvidàhlàdakàritvàdvakratàü puùõàti / "hastàvaceyam' iti mårtapuùpàdivastusabhavisaühatatvasàmànyopacàràdamårtasyàpi ya÷aso hastàvaceyamityabhidhànaü vakratvamàvahati / dravaråpasya vastuno vàcaka÷abdastaraïgitatvàdidharmanibandhanaþ kimapi sàdç÷yamàtramavalambya saühatasyàpi vàcakatvena prayujyamànaþ kavipravàhe prasiddhaþ / yathà ÷vàsotkampataraïgiõi stanatañe iti // VjivC_1. 46 // kvacidamårtasyàpi dravaråpàrthàbhidhàyã vàcakatvena prayujyate / yathà ekàü kàmapi kàlavipruùamamã ÷auryoùmakaõóåvyaya- vyagràþ syu÷ciravismçtàmaracamåóimbàhavà bàhavaþ // VjivC_1.47 // etayostaraïgiõãti vipruùamiti ca kàmapi vakratàmàvahataþ / vi÷eùaõavakratvaü nàma padapårvàrdhavakratàyàþ prakàro saübhavati---yatra vi÷eùaõamàhàtmyàdeva tadvidàhlàdakàritvalakùaõaü vakratvamabhivyajyate / yathà--- dàho 'mbhaþ prasçtiüpacaþ pracayavàn bàùpaþ praõàlocitaþ ÷vàsàþ preïkhitadãpradãpalatikàþ pàõóimni magnaü vapuþ / ki¤cànyatkathayàmi ràtrimakhilàü tvadvartma vàtàyane hastacchattravirudvacandramahasastasyàþ sthitirvartate // VjivC_1.48 // atra dàho bàùpaþ ÷vàsà vapuriti na ki¤cidvaicitryamunmãlitam / pratyekaü ca vi÷eùaõamàhàtmyàt kàcideva vakratàpratãtiþ / yathà ca vrãóàyogànnatavadanayà saünidhàne guråõàü baddhotkampastanakala÷ayà manyumanatarniyamya / tiùñhetyuktaü kimiva na tayà yatsamutsçjya bàùpaü mayyàsakta÷cakitahariõãhàrinetratribhàgaþ // VjivC_1. 49 // atra cakitahariõãhàrãti kriyàvi÷eùaõaü netratribhàgàsaïgasya gurusaünidhànavihitàpragalbhatvaramaõãyasya kàmapi kàma nãyatàmàvahati cakitahariõãhàrivilokana sàmyena / ayamaparaþ padapårvàrdhavakratàyàþ prakàro yadidaü saüvçtivakratvaü nàma---yatra padàrthasvaråpaü prastàvànuguõyena kenàpi nikarùeõotkarùeõa và yuktaü vyaktatayà sàkùàdabhidhàtuma÷akyaü saüvçtisàmarthyopayoginà ÷abdenàbhidhãyate / yathà so 'yaü dambhadhçtavrataþ priyatame kartuü kimapyudyataþ // VjivC_1.50 // atra vatsaràje vàsavadattàvipattividhurahçdayastatpràpnipralobhanava÷ena padmàvatãü pariõetumãhamànastadevàkaraõãyamityavagacchan tasya vastuno mahàpatàkasyevàkãrtanãyatàü khyàpayati kimapãtyanena saüvaraõasamarthena sarvanàmapadena / yathà ca nidrànimãlatadç÷o madamantharàyà nàpyarthavanti na ca yàni nirthakàni / adyàpi me varatanormadhuràõi tasyà- stànyakùaràõi hçdaye kimapi dhvananti // VjivC_1.51 // atra kimapãti tadàkarõanavihitàyà÷cittacamatkçteranubhavaikagocaratvalakùaõamavyapade÷yatvaü pratipàdyate / tànãti tathàvidhànubhavavi÷iùñatayà smaryamàõàni / nàpyarthavantãti svasaüvedyatvena vyapade÷àviùayatvaü prakà÷yate / teùàü ca na ca yàni nirarthakànãtyalaukikacamatkàrakàritvàdapàrthakatvaü nivàryate / triùvapyeteùu vi÷eùaõavakratvaü pratãyate / idamaparaü padapårvàrdhavakratàyàþ prakàràntaraü saübhavati vçttivaicitryavakratvaü nàma---yatra samàsàdivçttãnàü kàsàücid vicitràõàmeva kavibhiþ parigrahaþ kriyate / yathà madhye 'ïkuraü pallavàþ // VjivC_1.52 // yathà ca pàõóimni magnaü vapuþ // VjivC_1.53 // yathà và sudhàvisaraniùyandasamullàsavidhàyini / himadhàmani khaõóe 'pi na jano nonmanàyate // VjivC_1.54 // aparaü liïgavaicitryavakratvaü nàma padapårvàrdhavakratàyàþ prakàràntaraü dç÷yate---yatra bhinnaliïgànàmapi ÷abdànàü vaicitryàya sàmànàdhikaraõyopanibandhaþ / yathà itthaü jaóe jagati ko nu bçhatpramàõakarõaþ karã nanu bhaved dhvanitasya pàtram // VjivC_1.55 // yathà ca maithilã tasya dàràþ // VjivC_1.56 // iti anyadapi liïgavaicitryavakratvam---yatrànekaliïgasaübhave 'pi saukumàryàt kavibhiþ strãliïgameva prayujyate, "nàmaiva strãti pe÷alam' (2 / 22) iti kçtvà / yathà etàü pa÷ya purastañãm iti // VjivC_1.57 // padapårvàrdhasya dhàtauþ kriyàvaicitryavakratvaü nàma vakratà prakàràntaraü vidyate---yatra kriyàvaicitryapratipàdanaparatvena vaidagdhyabhaïgãbhaõitiramaõãyàn prayogàn nibadhnanti kavayaþ / tatra kriyàvaicitryaü bahuvidhaü vicchattivitatavyavahàraü dç÷yate / yathà raikelihiaõiaüsaõakarakisalaaruddhaõaaõajualasya / ruddassa taiaõaaõaü pavvaiparicumbiaü jaai // VjivC_1.58 // ratikelihçtanivasanakarikisalayaruddhanayanayugalasya / rudrasya tçtãyanayanaü pàrvatãparicumbitaü jayati // iti chàyà // atra samàne 'pi hi sthaganaprayojane sàdhye sàmànye ca locanatve, devyàþ paricumbanena yasya nirodhaþ saüpàdyate tadbhagavatastçtãyanayanaü jayati sarvotkarùeõa vartata iti vàkyàrthaþ / atra jayatãti kriyàpadasya kimapi sahçdayahçdayasaüvedyaü vaicitryaü parisphuradeva lakùyate / yathà ca svecchàkesariõaþ svacchasvacchàyàyàsitendavaþ / tràyantàü vo madhuripoþ prapannàrticchido nakhàþ // VjivC_1.59 // atra nakhànàü sakalalokaprasiddhacchedanavyàpàravyatireki kimapyapårvameva prapannàrticchedanalakùaõaü kriyàvaicitryamupanibaddham / yathà ca sa dahatu duritaü ÷àmbhavo vaþ ÷aràgniþ // VjivC_1.60 // atra ca pårvavadeva kriyàvaicitryapratãtiþ / yathà ca kaõõuppaladalamilialoaõehiü helàlolaõamàõiaõaaõehiü / lãlai lãlàvarihi õiruddhào sióhiliacào jaai maaraddhao // VjivC_1.61 // karõotpaladalamilitalocanairhelàlolanamànitanayanàbhiþ / lãlayà lãlàvatãbhirniruddhaþ ÷ithilãkçtacàpo jayati makaradhvajaþ // atra locanairlolayà lãlàvatãbhirniruddhaþ svavyàpàraparàïmukhãkçtaþ san ÷ithilãkçtacàpaþ kandarpo jayati sarvotkarùeõa vartata iti kimucyate, yatastàstathàvidhavijayàvàptau satyàü jayantãti vaktavyam / tadayamatràbhipràyaþ---yadelallo canavilàsànàmevaüvidhaü jaitratàprauóhibhàvaü paryàlocya cetanatvena sa svacàpàdhiropa õàyàsamupasaühçtavàn / yatastenaiva tribhuvanavijayàvàptiþ parisamàpyate / mameti manyamànasya tasya sahàyatvotkarùàti÷ayo jayatãti kriyàpadena kartçtàyàþ kàraõatvena kave÷cetasi parisphuritaþ / tena kimapi kriyàvaicitryamatra tadvidàhlàdakàri pratãyate / yathà ca tànyakùaràõi hçdaye kimapi dhvananti // VjivC_1.62 // atra jalpanti vadantãtyàdi na prayuktam, yasmàttàni kayàpi vicchittyà kimapyanàkhyeyaü samarpayantãti kaverabhipretam / vakratàyàþ paro 'pyasti prakàraþ pratyayà÷rayaþ iti / vakrabhàvasyànyo 'pi prabhedo vidyate / kãdç÷aþ---pratyayà÷rayaþ / pratyayaþ suptiï ca yasyà÷rayaþ sthànaü sa tathoktaþ / tasyàpi bahavaþ prakàràþ saübhavanti---saükhyàvaicitryavihitaþ, kàrakavaicitryavihitaþ, puruùavaicirtyavihita÷ca / tatra saükhyàvaicitryavihitaþ---yasmin vacanavaicitryaü kàvya÷obhopanibandhanàya nibadhnanti / yathà và maithilã tasya dàràþ // VjivC_1.63 // iti yathà và phullendãvarakànanàni nayane pàõã sarojàkaràþ // VjivC_1.64 // atra dvivacanabahuvacanayoþ sàmànàdhikaraõyamatãva camatkàrakàri / kàrakavaicitryavihitaþ---yatràcetanasyàpi padàrthasya cetanatvàdhyàropeõa cetanasyaiva kriyàsamàve÷alakùaõaü rasàdiparipoùaõàrthaü kartçtvàdikàrakatvaü nibadhyate / yathà stanadvandvaü mandaü snapayati balàdvàùpanivaho hañhàdantaþ kaõñhaü luñhati sarasaþ pa¤camaravaþ / ÷arajjyotsnàpàõóuþ patati ca kapolaþ karatale na jànãmastasyà ka iva hi vikàravyatikaraþ // VjivC_1.65 // tra5 // atra bàùpanivahàdãnàmacetavànàmapi cetanatvàdhyàropeõa kavinà kartçtvamupanibaddham---yattasyà viva÷àyàþ satyàsteùàmevaüvidho vyavahàraþ, sà punaþ svayaü na ki¤cidapyàcarituü samarthetyabhipràyaþ / anyacca kapolàdãnàü tadavayavànàmetadavasthatvaü pratyakùatayàsmadàdigocaratàmàpadyate, tasyàþ punaryo 'sàvantarvikàravyatikarastaü tadanubhavaikaviùayatvàdvayaü na janãmaþ / yathà ca càpàcàryastripuravijayã kàrtikeyo vijeyaþ bàõavyastaþ sadanamudadhirbhåriyaü hantakàraþ / astyevaitat kimu kçtavatà reõukàkaõñhabàdhàü baddhaspardhastava para÷unà lajjate candrahàsaþ // VjivC_1.66 // atra candrahàso lajjata iti pårvavat kàrakavaicitryapratãtiþ / puruùavaicitryavihitaü vakratvaü vidyate---yatra pratyaktàparabhàvaviparyàsaü prayu¤jate kavayaþ, kàvyavaicitryàrthaü yuùmadyasmadi và prayoktavye pràtipadikamàtraü nibadhnanti / yathà asmadbhàgayaviparyayàdyadi paraü devo na jànàti tam // VjivC_1.67 // atra tvaü na jànàsãti vaktavye vaicitryàya devo na jànàtãtyuktam / evaü yuùmadàdivaparyàsaþ kriyàpadaü vinà pràtipadikamàtre 'pi dç÷yate / yathà ayaü janaþ praùñumanàstapodhane na cedrahasyaü prativaktumarhasi // VjivC_1.68 // atràhaü praùñukàma iti vaktavye tàñasthyapratãtyarthamayaü jana ityuktam / yathà và / so 'ya dambhadhçvrataþ iti // VjivC_1.69 // atra so 'hamiti vaktavye pårvavad "ayam' iti vaicitryapratãtiþ / ete ca mukhyatayà vakratàprakàràþ katicinnadar÷anàrthaü pradar÷itàþ / ÷iùñà÷ca sahastra÷aþ saübhavantãti mahàkavipravàhe sahçdayaiþ svayamevotprekùaõãyàþ / evaü vàkyàvayavànàü padànàü pratyekaü varõàdyavayavadvàreõa yathàsaübhava vakrabhàvaü vyàkhyàyedànãü padasamåhabhåtasya vàkyasya vakratà vyàkhyàyate--- _________________________________________________________________ vàkyasya vakrabhàvo 'nyo bhidyate yaþ sahastradhà / yatràlaïkàravargo 'sau sarvo 'pyantarbhaviùyati // Vjiv_1.20 // vàkyasya vakrabhàvo 'nyaþ / vàkyasya padasamåhabhåtasya / àkhyàtaü sàvyayakàrakavi÷eùaõaü vàkyamiti yasya pratãtistasya ÷lokàdervakrabhàvo bhaïgãbhaõitivaicitryam anyaþ pårvoktavakratàvyatirekã samudàyavaicitryanibandhanaþ ko 'pi saübhavati / yathà upasthitàü pårvamapàsya lakùmãü vanaü mayà sàrdhamasi prapannaþ / tvamà÷rayaü pràpya tayà nu kopà- tsoóhàsmi na tvadbhavane vasantã // VjivC_1.70 // etatsãtayà tathàvidhakaruõàkràntàntaþ karaõayà vallabhaü prati saüdi÷yate ---yadupasthitàü sevàsamàpannàü lakùmãmapàsya ÷riyaü parityajya pårvaü yastvaü mayà sàrdhaü prapanno vipinaü pràptastasya tava svapne 'pyetanna sabhàvyate / tayà punastasmàdeva kopàt strãsvabhàvasamucitasapatnãvidveùàttvadgçhe vasantã na soóhàsmi / tadidamuktaü bhavati--- yattasmin vidhurada÷àvisaüùñhule 'pi samaye tathàvidhaprasàdàspadatà / madhyàropya yadidànãü sàmràjye niùkàraõaparityàgatiraskàrapàtratà / nãtàsmãtyetaducitamanucitaü và viditavyavahàraparaüpareõa bhavatasvayameva vicàryatàmiti / sa ca vakrabhàvastathàvidho yaþ sahastradhà bhidyate bahuprakàraü bhedamàsàdayati / sahastra-÷abdo 'tra saükhyàbhåyastvamàtravàcã, na niyatàrthavçttiþ, yathà---sahastramavadhyamiti / yasmàt kavipratibhànàmànantyànniyatatvaü na saübhavati / yo 'sau vàkyasya vakrabhàvo bahuprakàraþ, na jànãmaþ kãdç÷a ityàha---yatràlaïkàravargo 'sau sarvo 'pyantarbhaviùyati / yatra yasminnasàvalaïkàravargaþ kavipravàhaprasiddhapratãtirupamàdiralaïkaraõakalàpaþ sarvaþ sakalo 'pyantarbhaviùyati antarbhàvaü gamiùyati pçthakatvena nàvasthàpyate / tatprakàrabhedatvenaiva vyapade÷amàsàdayiùyatãtyarthaþ / sa càlaïkàravargaþ svalakùaõàvasare pratipadamudàhariùyate // evaü vàkyavakratàü vyàkhyàya vàkyasamåharåpasya prakaraõasya tatsamudàyàtmakasya ca prabandhasya vakratà vyàkhyàyate--- _________________________________________________________________ vakrabhàvaþ prakaraõe prabandhe 'pyasti yàdç÷aþ / ucyate sahajàhàryasaukumàryamanohara) // Vjiv_1.21 // vakrabhàvo vinyàsavaicitryaü prabandhaikade÷abhåte prakaraõe yàdç÷o 'sti yàdçg vidyate prabandhe và nàñakàdau so 'pyucyate kathyate / kãdç÷aþ---sahajàhàryasaukumàryamanoharaþ / sahajaüsvàbhàvikamàhàryaü vyutpattyupàrjitaü yatsaukumàryaü ràmaõãyakaü tena manoharo hçdayahàrã yaþ sa tathoktaþ / tatra prakaraõe vakrabhàvo yathà---ràmàyaõe màrãcamàyàmayamàõikyamçgànusàriõo ràmasya karuõàkrandàkarõanakàtarantaþ- karaõayà janakaràjaputryà vtatpràõaparitràõàya svajãvitaparirakùànirapekùayà lakùmaõo nirbhartsya preùitaþ / tadetadatyantamanaucityayuktam, yasmàdanucarasaünidhàne pradhànasya tathàvidhavyàpàrakaraõamasaübhàvanãyam / tasya ca sarvàti÷àyicarita yuktatvena varõyamànasya tena kanãyasà pràõakaritràõasaübhàvanetyedatyantamasamãcãnamiti paryàlocya udàttaràghave kavinà vaidagdhyava÷ena màrãcamçgamàraõàya prayàtasya paritràõàrthaü lakùmaõasya sãtayà kàtaratvenaràmaþ preritaþ ityupanibaddham / atra ca tadvidàhlàdakàritvameva vakratvam / yathà và kiràtàrjunãye kiràtapuruùoktiùu vàcyatvena svamàrgaõamàrgaõamàtramevopakràntam / vastutaþ punararjunena saha tàtparyàrthaparyàlocanayà vigraho vàkyàrthatàmupanãtaþ / tathà ca tatraivocyate--- prayujya sàmàcaritaü vilobhanaü bhayaü vibhedàya dhiyaþ pradar÷itam / tathàbhiyuktaü ca ÷ilãmukhàrthinà yathetarannyàyyamivàvabhàsate // VjivC_1.71 // prabandhe vakrabhàvo yathà---kutracinmahàkaviviracite ràmakathopanibandhe nàñakàdau pa¤cavidhavakratàsàmagrãsamudayasundaraü sahçdayahçdayahàri mahàpuruùavarõanamupakrame pratibhàsate / paramàrthatastu vidhiniùedhàtmakadharmopade÷aþ paryavasyati, ràmavadvartivyaü na ràvaõavaditi / yathà ca tàpasavatsaràje kusumasukumàracetasaþ sarasavinodaikarasikasya nàyakasya caritavarõanamupakràntam / vastutastu vyasanàrõave nimajjannijo ràjà tathàvidhanayavyavahàranipuõairamàtyaistaistairupàyairuttàraõãya ityupadiùñam / etacca svalakùaõavyàkhyànàvasare vyaktimàyà syati / evaü kavivyàpàravakratàùañkamudde÷amàtreõa vyàkhyàtam / vistureõa tu svalakùaõàvasare vyàkhyàsyate / kramapràptatvena bandho 'dhunà vyàkhyàsyate--- _________________________________________________________________ vàcyavàcakasaubhàgyalàvaõyaparipoùakaþ / vyàpàra÷àlã vàkyasya vinyàso bandha ucyate // Vjiv_1.22 // vinyàso vi÷iùñaü nyasanaü yaþ sannive÷aþ sa eva vyàpàra÷àlã bandha ucyate / vyàpàro 'tra prastutatvàt kàvya kriyàlakùaõaþ / tena ÷àlate ÷làghate yaþ sa tathoktaþ / kasya---vàkyasya ÷lokàdeþ / kãdç÷aþ---vàcyavàcakasaubhàgyalàvaõyaparipoùakaþ / vàcyavàcakayordvayorapi vàcyasyàbhidheyasya vàcakasya ca ÷abdasya vakùyamàõaü saubhàgyalàvaõyalakùaõaü yadguõadvayaü tasya paripoùakaþ puùñatàti÷ayakàrã / saubhàgyaü pratibhàsaürambhaphalabhåtaü cetanacamatkàritvalakùaõam, làvaõyaü saünive÷asaundaryam, tayoþ paripoùakaþ / yathà dattvà vàmakaraü nitambaphalake lãlàvalanmadhyayà prottuïgastanamaüsacumbicibukaü kçtvà tayà màü prati / pràntaprotanavendranãlamaõimanmuktàvalãvibhramàþ sàsåyaü prahitàþ smarajvaramuco dvitràþ kañàkùacchañàþ // VjivC_1.72 // atra samagrakavikau÷alasaüpàdyasya cetanacamatkàritvalakùaõasya saubhàgyasya kiyanmàtravarõavinyàsavicchittivihitasya padasaüdhànasampadupàrjitasya ca làvaõyasya paraþ paripoùo vidyate / evaü ca svaråpamabhidhàya tadvidàhlàdakàritvamabhidhatte--- _________________________________________________________________ vàcyavàcakavakroktitritayàti÷ayottaram / tadvidàhlàdakàritvaü kimapyàmodasundaram // Vjiv_1.23 // tadvidàhlàdakàritvaü kàvyavidànandavidhàyitvam / kãdç÷am--- vàcyavàcakavakroktitritayàti÷ayottaram / vàcyamabhidheyaü vàcakaþ ÷abdo vakroktiralaïkaraõam, etasya tritayasya yo 'ti÷ayaþ ko 'pyutkarùastasmàduttaramatiriktam / svaråpeõàti÷ayena ca svaråpeõànyat kimapi tattvàntarametadati÷ayenaitasmàttritayàdapi lokottaramityarthaþ / anyacca kãdç÷am---kimapyàmodasundaram / kimapyavyapade÷yaü sahçdayahçdayasaüvedyam àmodaþ sukumàravastudharmo ra¤jakatvaü nàma, tena sundaraü ra¤jakatvaramaõãyam / yathà haüsànàü ninadeùu yaiþ kavalitairàsajyate kåjatà- manyaþ ko 'pi kaùàyakaõñhaluñhanàdàghargharo vibhramaþ / te saüpratyakañhoravàraõavadhådantàïkuraspardhino niryàtàþ kamalàkareùu bisinãkandàgrimagranthayaþ // VjivC_1.73 // atra tritaye 'pi vàcyavàcakavakroktilakùaõe pràdhànyena na ka÷cidapi kaveþ saürambho vibhàvyate / kintu pratibhàvaicitryava÷ena kimapi tadvidàhlàdakàritvamunmãlitam / yadyapi sarveùàmudàharaõànàmavikalakàvyalakùaõaparisamàptiþ saübhavati tathàpi yatpràdhànyenàbhidhãyate sa evàü÷aþ pratyekamudriktatayà teùàü parisphuratãti sahçdayaiþ svayamevotprekùaõãyam / evaü kàvyasàmànyalakùaõamabhidhàya tadvi÷eùalakùaõaviùayapradar÷anàrthaü màrgabhedanibandhanaü traividhyamabhidhatte--- _________________________________________________________________ santi tatra trayo màrgàþ kaviprasthànahetavaþ / sukumàro vicitra÷ca madhyama÷cobhayàtmakaþ // Vjiv_1.24 // tatra tasmin kàvye màrgàþ panthanastrayaþ santi saübhavanti / na dvau na catvàraþ svaràdisaükhyàvattàvatàmeva vastutastajj¤airupalambhàt / te ca kãdç÷àþ---kaviprasthànahetavaþ / kavãnàü prasthànaü vartanaü tasya hetavaþ, kàvyakaraõasya kàraõabhåtàþ / kimabhidhànàþ--- sukumàro vicitra÷ca madhyama÷ceti / kãdç÷o madhyamaþ---ubhayàtmakaþ / ubhayamanantaroktaü màrgadvayamàtmà yasyeti vigçhya chàyàdvayopajãvãtyuktaü bhavati / teùàü ca svalakùaõàvasare svaråpamàkhyàsyate / atra bahuvidhà vipratipattayaþ saübhavanti / yasmàccirantanairvidarbhàdide÷avi÷eùasamà÷rayaõena vaidarbhoprabhçtayo rãtayastistraþ samàmnàtàþ / tàsàü cottamàdhamamadhyamatvena traividhyam / anyai÷ca vaidarbhagauóãyalakùaõaü màrgadvitayamàkhyàtam / etaccobhayamapyayuktiyuktam / yasmàdde÷abhedanibandhanatve rãtibhedànàü de÷ànàmànantyàdasaükhyàtvaü prasajyate / na ca vi÷iùñarãtiyuktatvena kàvyakaraõaü màtuleyabhaginãvivàhavad de÷adharmatayà vyavasthàpayituü ÷akyam / de÷adharmo hi vçddhavyavahàraparaüparàmàtra÷araõaþ ÷akyànuùñhànatàü nàtivartate / tathàvidhakàvyakaraõaü punaþ ÷aktyàdikaraõakalàpasàkalyamapekùyamàõaü na ÷akyate yathàkatha¤cidanuùñhàtum / na ca dàkùiõàtyagãtaviùayasusvaratvàdi dhvaniràmaõãyakavattasya svàbhàvikaü ki¤cid vaktuü pàryate / tasmin sati tathàvidhakàvyakaraõaü sarvasya syàt / ki¤ca ÷aktau vidyamànàyàmapi vyutpattyàdiràhàryakàraõasampatpratiniyatade÷aviùayatayà na vyatiùñhate, niyamanibandhanàbhàvàt tatràdar÷anàd anyatra ca dar÷anàt / na ca rãtãnàmuttamamadhyamàdhamatvabhedena traividhyaü vyavasthàpayituü nyàyyam / yasmàt sahçdayahçdayà hlàdakàrikàvyalakùaõaprastàve vaidarbhosadç÷asaundaryàsaübhavànmadhyamàdhamayorupade÷avaiyarthyamàyàti / parihàryatvenàpyupade÷o na yuktatàmàlambate, tairevànabhyupagatatvàt / na càgatikagatinyàyena yathà÷akti daridradànavat kàvyaü karaõãyatà marhati / tadevaü nirvacanasamàkhyàmàtrakaraõakàraõatve de÷avi÷eùà÷rayaõasya vayaü na vivadàmahe / màrgadvitayavàdinàmapyetànyeva dåùaõàn / tidalamanena niþsàravastuparimalanavyasanena / kavisvabhàvabhedanibandhanatvena kàvyaprasthànabhedaþ sama¤jasatàü gàhate / sukumàrasvabhàvasya hi kavestathàvidhaiva sahajà ÷aktiþ samudbhavati, ÷akti÷aktimatorabhedàt / tayà ca tathàvidhasaukumàryaramaõãyàü vyutpattimàbadhnàti / tàbhyàü ca sukumàravartmanàbhyàsatatparaþ kriyate / tathaivai tasmàd vicitraþ svabhàvo yasya kavestadvidàhlàdakàrikàvyalakùaõaprastà vàt saukumàryavyatirekiõà vaicitryeõa ramaõãya eva, tasya kàcidvicitraiva tadanuråpà ÷aktiþ samullasati / tayà ca tathàvidhavaidagdhyabandhuràü vyutpattimàbadhnàti / tàbhyàü ca vaicitryavàsanàdhivàsitamànaso vicitravartmanàbhyàsabhàg bhavati / evametadubhayakavinibandhanasaüvalitasvabhàvasya kavestaducitaiva ÷abala÷obhàti÷aya÷àlinã ÷aktiþ samudeti / tayà ca tadubhayaparispandasundaraü vyutpattyupàrjanamàcarati / tatastacchàyàdvitayaparipoùape÷alàbhyàsaparava÷aþ saüpadyate / tadevamete kavayaþ kàvya karaõakalàpakàùñhàdhiråóhiramaõãyaü kimapi kàvyamàrabhante, sukumàraü vicitramubhayàtmakaü ca / ta eva tatpravartananimittabhåtà màrgà ityucyante / yadyapi kavisvabhàvabhedanibandhanatvàdanantabhedabhinnatvamanivàryaü, tathàpi parisaükhyàtuma÷akyatvàt sàmànyena traividhyamevopapadyate / tathà ca ramaõãyakàvyaparigrahaprastàve svabhàvasukumàrastàvadeko rà÷iþ, tadvyatiriktasyàramaõãyasyànupàdeyatvàt / tadvyatirekã ràmaõãyakavi÷iùño vicitra ityucyate / tadetayordvayorapi ramaõãyatvàdetadãyacchàyàdvitayopajãvino 'sya ramaõãyatvameva nyàyopapannaü paryavasyati / tasmàdeteùàü pratyekamaskhalitasvaparispandamahimnà tadvidàhlàdakàritvaparisamàpterna kasyacinnyånatà / nanu ca ÷aktyoràntaratamyàt svàbhàvikatvaü vaktuü yujyate, vyutpattyabhyàsayoþ punaràhàryayoþ kathametad ghañate ? naiùa doùaþ, yasmàdàstàü tàvat kàvyakaraõam, viùayàntare 'pi sarvasya kasyacidanàdivàsanàbhyàsàdhivàsitacetasaþ svabhàvànusàriõàveva vyutpattyabhyàsau pravartate / tau ca svabhàvàbhivya¤janenaiva sàphalyaü bhajataþ / svabhàvasya tayo÷ca parasparamupakàryopakàrakabhàvenàvasthànàt svabhàvastàvadàrabhate, tau ca tatparipoùamàtanutaþ / tathà càcetanànàmapi padàrthànàü svabhàvaþ svabhàvasaüvàdibhàvàntarasaünidhànamàhàtmyàdabhivyaktimàsàdayati, yathà candrakàntamaõaya÷candramasaþ kiraõaparà mar÷ava÷ena spandamànasahajarasaprasaràþ saüpadyante / tadevaü màrgànuddi÷ya tàneva krameõa lakùayati--- _________________________________________________________________ amlànapratibhodbhinnanava÷abdàrthasundaraþ / ayatnavihitasvalpamanohàrivibhåùaõaþ // Vjiv_1.25 // bhàvasvabhàvapràdhànyanyakkçtàhàryakau÷alaþ / rasàdiparamàrthaj¤amanaþ saüvàdasundaraþ // Vjiv_1.26 // avibhàvitasaüsthànaràmaõãyakara¤jakaþ / vidhivaidagdhyaniùpannanirmàõàti÷ayopamaþ // Vjiv_1.27 // yad ki¤canàpi vaicitryaü tatsarvaü pratibhodbhavam / saukumàryaparispandasyandi yatra viràjate // Vjiv_1.28 // sukumàràbhidhaþ so 'yaü yena satkavayo gatàþ / màrgeõotphullakusumakànaneneva ùañpadàþ // Vjiv_1.29 // sukumàràbhidhaþ so 'yam, so 'yaü pårvophalakùaõaþ sukumàra÷abdàbhidhànaþ / yena màrgeõa satkavayaþ kàlidàsaprabhçtayo gatàþ priyàtàþ, tadà÷rayeõa kàvyàni kçtavantaþ / katham---utphullakusumakànanaiva ùañpadàþ / utphullàni vikasitàni kusumàni puùpàõi yasmin kànane vane tena ùañpadà iva bhramarà yathà / vikasitakusumakànanasàmyena tasya kusumasaukumàrya sadç÷amàbhaijàtyaü dyotyate / teùàü ca bhramarasàdç÷yena kusumamakarandakalpasàrasaügrahavyasanità / sa ca kãdç÷aþ---yatra yasmin ki¤canàpi kiyanmàtramapi vaicitryaü vicitrabhàvo vakroktiyuktatvam / tatsarvamalaïkàràdi pratibhodbhavaü kavi÷aktisamullasitameva, na punaràhàryaü yathàkatha¤citprayatnena niùpàdyam / kãdç÷am---saukumàryaparispandasyandi / saukumàryamàbhijàtyaü tasya parispandastadvidàhlàdakàritvalakùaõaü ràmaõãyakaü tena syandate rasamayaü saüpadyate yattathoktam / yatra viràjate ÷obhàti÷ayaü puùõàtãti saübandhaþ / yathà pravçddhatàpo divaso 'timàtra- matyarthameva kùaõadà ca tanvã / ubhau virodhakriyayà vibhinnau jàyàpatã sànu÷ayàvivàstàm // VjivC_1.74 // atra ÷leùacchàyàcchuritaü kavi÷aktimàtrasamullasitamalaïkaraõamanàhàryaü kàmapi kamanãyatàü puùõàti / tathà ca "pravçddhatàpaþ' tanvã' iti vàcakau sundarasvabhàvamàtrasamarpaõaparatvena vartamànàvarthàntarapratãtyanurodhaparatvena pravçttiü na saümanyete, kavivyaktakau÷alasamullasitasya punaþ prakàràntirasya pratãtàvànuguõyamàtreõa tadvidàhlàdakàritàü pratipadyete / kiü tatprakàràntaraü nàma ?---virodhavibhinnayoþ ÷abdayorarthàntarapratãtikàriõorupanibandhaþ / tathà copameyayoþ sahànavasthànalakùaõo virodhaþ, svabhàvabhedalakùaõaü ca vibhinnatvam / upamànayoþ punarãrùyàkalahalakùaõo virodhaþ, kopàt pçthagavasthànalakùaõaü vibhinnatvam / "atimàtram' "atyarthaü' ceti vi÷eùaõadvitayaü pakùadvaye 'pi sàti÷ayatàpratãtikàritvenàtitaràü ramaõãyam / ÷leùacchàyà kle÷a saüpàdyàpyayatnaghañitatvenàtra manohàriõã / puna÷ca kãdç÷aþ---amlànapratibhodbhinnanava÷abdàrthabandhuraþ / amlànà yàsàvadoùopahatà pràktanàdyatanasaüskàraparipàkaprauóhà pratibhà kàcideva kavi÷aktiþ, tata udbhinnau natanàïkuranyàyena svayameva samullasitau, na punaþ kadarthanàkçùñau navau pratyagrau tadvidàhlàdakàritvasàmarthyayuktau ÷abdàrthàvabhidhànàbhidheyau tàbhyàü bandhuro hçdayahàrã / anyacca kãdç÷aþ---ayatnavihitasvalpamanohàrivibhåùaõaþ / ayatnenàkle÷ena vihitaü kçtaü yat svalpaü manàïmàtraü manohàri hçdayàhlàdakaü vibhåùaõamalaïkaraõaü yatra sa tathoktaþ / "svalpa'- ÷abdo 'tra prakaraõàdyapekùaþ, na vàkyamàtraparaþ / udàharaõaü yathà--- bàlenduvakràõyavikàsabhàvàd babhuþ palà÷ànyatilohitàni / sadyo vasantena samàgatànàü nakhakùatànãva vanasthalãnàm // VjivC_1.75 // atra "bàlenduvakràõi' "atilohitàni' "sadyo vasantena samàgatànàm' iti padàni saukumàryàt svabhàvavarõanàmàtraparatvenopàttànyapi "nakhakùatànãva' ityalakaraõasya manohàriõaþ kle÷aü vinà svabhàvodbhannatvena yojanàü bhajamànàni camatkàrakàrità màpadyante / ya÷cànyacca kãdç÷aþ--- bhàvasvabhàvapradhànyanyakkçtàhàryakau÷alaþ / bhàvàþ padàrthasteùàü svabhàvastattvaü tasya pràdhànyaü mukhyabhàvastena nyakkçtaü tiraskçtamàhàrthaü vyutpattivihitaü kau÷alaü naipuõyaü yatra sa tathoktaþ / tadayamatràbhipràyaþ---padàrthaparamàrthamahimaiva kavi÷aktisamunmãlitaþ, tathàvidho tatra vijçmbhate / yena vividhamapi vyutpattivilasitaü kàvyàntaragataü tiraskàràspadaü saüpadyate / atrodàharaõaü raghuvaü÷e mçgayàvarõanaparaü prakaraõam, yathà tasya stanapraõayibhirmuhureõa÷àvair- vyàhanyamànahariõãgamanaü purastàt / àvirbabhåva ku÷agarbhamukhaü mçgàõàü yåthaü tadagrasaragarvitakçùõasàram // VjivC_1.76 // ityàdi / yathà ca kumàrasambhave dvandvàni bhàvaü kriyayà vivavruþ // VjivC_1.77 // iti / ata) paraü pràõidharmavarõanam--- ÷çïgeõa ca spar÷animãlitàkùãü mçgãmakaõóåyata kçùõasàraþ // VjivC_1.78 // anyacca kãdç÷aþ---rasàdiparamàrthaj¤amanaþ saüvàdasundaraþ / rasàþ ÷çïgàràdayaþ / tadàdigrahaõena ratyàdayo 'pi gçhyante / teùàü paramàrthaþ para rahasyaü tajjànantãti tajj¤àstadvidasteùàü manaþ saüvàdo hçdayasaüvedanaü svànubhavagocaratayà pratibhàsaþ, tena sundaraþ sukumàraþ sahçdayahçdayàhlàdakàrã vàkyasyopanibandha ityarthaþ / atrodàharaõàni raghau ràvaõaü nihatya puùpakeõàgacchato ràmasya sãtàyàstadvirahavidhurahçdayena mayàsminnasmin samudde÷e kimapyevaüvidhaü vai÷asamanubhåtamiti varõayataþ sarvàõyeva vàkyàni / tathà pårvànubhåtaü smaratà ca ràtrau kampottaraü bhãru tavopagåóham / guhàvisàrãõyativàhitàni mayà katha¤cid ghanagarjitàni // VjivC_1.79 // atra rà÷idvayakaraõasyàyamabhipràyo yad vibhàvàdiråpeõa rasàïgabhåtàþ ÷akunirutatarusalilakusumasamayaprabhçtayaþ padàrthàþ sàti÷ayasvabhàvavarõanapràdhànyenaiva rasàïgatàü pratipadyante / tadvyatiriktàþ suragandharvaprabhçtayaþ sotkarùacetanàyoginaþ ÷çïgàràdirasanirbharatayà varõyamànàþ sarasahçdayàhlàdakàritàmàyàntãti kavibhirabhyupagatam / tathàvidhameva lakùye dç÷yate / anyacca kãdç÷aþ---avibhàvitasaüsthànaràmaõãyakara¤jakaþ / avibhàvitamanàlocitaü saüsthànaü saüsthitiryatra tena ràmaõãyakena ramaõãyatvena ra¤jakaþ sahçdayàhlàdakaþ / tenàyamarthaþ---yadi tathà vidhaü kavikau÷alamatra saübhavati tad vyapadeùñumiyattayà na katha¤cidapi pàryate, kevalaü sarvàti÷àyitayà cetasi parisphurati / anyacca kãdç÷aþ---vidhivaidagdhayaniùpannanirmàõàti÷ayopamaþ / vidhirvidhàtà tasya vaidagdhyaü kau÷alaü tena niùpannaþ parisamàpto yo 'sau nirmaõàti÷ayaþ sundaraþ sargollekho ramaõãyalàvaõyàdiþ sa upamà nidar÷anaü tasya sa tathoktaþ / tena vidhàturiva kaveþ kau÷alaü yatra vivektuma÷akyam / yathà jyàbandhaniùpandabhujena yasya viniþ÷vasadvaktraparaüpareõa / kàràgçhe nirjitavàsavena da÷ànanenoùitamà prasàdàt // VjivC_1.80 // atra vyapade÷aprakàràntaranirapekùaþ kavi÷aktipariõàmaþ paraü paripàkamadhiråóhaþ / etasmin kulake---prathama÷loke pràdhànyena ÷abdàlaïkàrayoþ saundaryaü pratipàditam / dvitãye varõanãyasya vastunaþ saukumàryam / tçtãye prakàràntaranirapekùasya saünive÷asya saukumàryam / caturthe vaicitryamapi saukumàryàvisaüvàdi vidheyamityuktam / pa¤camo viùayaviùayisaukumàryapratipàdanaraparaþ / evaü sukumàràbhidhànasya màrgasya lakùaõaü vidhàya tasyaiva guõàn lakùayati--- _________________________________________________________________ asamastamanohàripadavinyàsajãvitam / màdhuryaü sukumàrasya màrgasya prathamo guõaþ // Vjiv_1.30 // asamastàni samàsavarjitàni manohàrãõi hçdayàhlàdakàni ÷rutiramyatvenàrtharamaõãyatvena ca yàni padàni suptiïantàni teùàü vinyàsaþ saünive÷avaicitryaü jãvitaü sarvasvaü yasya tattathoktaü màdhçryaü nàma sukumàralakùaõasya màrgasya prathamaþ pradhànabhåto guõaþ / asamasta÷abdo 'tra pràcuryàrthaþ, na samàsàbhàvaniyamàrthaþ / udàharaõaü yathà krãóàrasena rahasi smatapårvamindor lekhàü vikçùya vinibad ca mårdhni gauryà / kiü ÷obhitàhamanayota ÷a÷àïkamauleþ pçùñasya pàtu paricumbhanamuttaravaþ // VjivC_1.81 // atra padànàmasamastatvaü ÷abdàrtharamaõãyatà vinyàsavaicitryaü ca tritayamapi cakàsti / tadevaü màdhuryamabhidhàya prasàdamabhidhatte--- _________________________________________________________________ akle÷avya¤jitàkåtaü jhagityarthasamarpaõam / rasavakroktiviùayaü yatprasàdaþ sa kathyate // Vjiv_1.31 // jhagiti prathamataramevàrthasamarpaõaü vastupratipàdanam / kãdç÷am--- akle÷avya¤jitàkåtam akadarthanàprakañitàbhipràyam / kiüviùayam---rasavakroktiviùayam / rasàþ ÷çïgàràdayaþ, vakroktiþ sakalàlaïkàrasàmànyaü viùayo yasya tattathoktam / sa eva prasàdàkhyo guõaþ kathyate bhaõyate / atra padànàmasamastatvaü prasiddhàbhidhànatvam avyavahitasaübandhatvaü samàsasadbhàve 'pi gamakasamàsayuktatà ca paramàrthaþ / "àkåta'- ÷abdastàtparye vicchittau ca vartate / udàharaõaü yathà himavyapàyàdvi÷adàdharàõà- màpàõóurãbhåtamukhacchavãnàm / svedodgamaþ kiüpuruùàïganànàü cakre padaü patravi÷eùakeùu // VjivC_1.82 // atràsamastatvàdisàmagrã vidyate / yadapi vividhapatravi÷eùakavaicitryavihitaü kimapi vadanasaundaryaü muktàkaõàkàrasvedalavopabçühitaü tadapi suvyaktameva / yathà và anena sàrdhaü viharàmburà÷es tãreùu tàóãvanamarmareùu / dvãpàntarànãtalavaïgapuùpair apàkçtasvedalavà marudbhiþ // VjivC_1.83 // alaïkàkhyaktiryathà bàlenduvakràõi iti // VjivC_1.84 // evaü prasàdamabhidhàya làvaõyaü lakùayati--- _________________________________________________________________ varõavinyàsavicchittipadasaüdhànasaüpadà / svalpayà bandhasaundaryaü làvaõyamabhidhãyate // Vjiv_1.32 // bandho vàkyavinyàsastasya saundaryaü ràmaõãyakaü làvaõyamabhidhãyate làvaõyamityucyate / kãdç÷am---varõànàmakùaràõàü vinyàso vicitraü nyasanaü tasya vicchittiþ ÷obhà vaidagdhyabhaïgã tayà lakùitaü padànàü suptiïantànàü saüdhànaü saüyojanaü tasya sampat, sàpi ÷obhaiva, tayà lakùitam / kãdç÷yà---ubhayaråpayàpi svalpayà manàïmàtrayà nàtinirbandhanirmitayà / tadayamatràrthaþ---÷abdàrthasaukumàryasubhagaþ saünive÷amahimà làvaõyaråpo guõaþ kathyate / yathà snànàrdramukteùvanudhåpavàsaü vinyastasàyantanamallikeùu / kàmo vasantàtyayamandavãryaþ ke÷eùu lebhe balamaïganànàm // VjivC_1.85 // atra saünive÷asaundaryamahimà sahçdayasaüvedyo na vyapadeùñuü pàryate / yathà và cakàra bàõairasuràïganànàü gaõóasthalãþ proùitapatralekhàþ // VjivC_1.86 // atràpi varõavinyàsavicchittiþ padasaüdhànasampacca saünive÷asaundaryanibandhanà sphuñàvabhàsaiva / evaü làvaõyamabhidhàya àbhijàtyamabhidhatte--- _________________________________________________________________ ÷rutipe÷alatà÷àli suspar÷amiva cetasà / svabhàvamasçõacchàyamàbhijàtyaü pracakùate // Vjiv_1.33 // evaü vidhaü vastu àbhijàtyaü pracakùate àbhijàtyàbhidhànaü guõaü varõayanti / ÷rutiþ ÷ravaõendriyaü tatra pe÷alatà ràmaõãyakaü tena ÷àlate ÷làghate yattathoktam / surapar÷amiva cetasà manasà suspar÷amiva / sukhena spç÷yata ivetyati÷ayoktiriyam / yasmàdubhayamapi spar÷ayogyatve sati saukumàryàt kimapi cetasi spar÷asukhamarpayatãva / yataþ svabhàvamasçõacchàyam ahàrya÷lakùõakànti yattad àbhijàtyaü kathayantãtyarthaþ / yathà jyotirlekhàvalayi galitaü yasya barhaü bhavànã putraprãtyà kuvalayadalapràpi karõe karoti // VjivC_1.87 // atra ÷rutipe÷alatàdi svabhàvamasçõacchàyatvaü kimapi sahçdayasaüvedyaü parisphurati / nanu ca làvaõyamàbhijàtyaü ca lokottarataruõãråpalakùaõavastudharmatayà yat prasiddhaü tat kathaü kàvyasya bhavitumarhatãti cettanna / yasmàdanena nyàyena pårvaprasiddhayorapi màdhuryaprasàdayoþ kàvyadharmatvaü vighañate / màdhuryaü hi guóàdimadhuradravyadharmatayà prasiddhaü tathàvidhàhlàdakàritvasàmànyopacàràt kàvye vyapadi÷yate / tathaiva ca prasàdaþ svacchasalilasphañikàdidharmatayà prasiddhaþ sphuñàvabhàsitvasàmànyopacàràj jhagitipratãtikàriõi kàvye pravartitavyahàrastadevaüvidhavaidagdhyavihitavicitravinyàsaramaõãràmaõãyakaü yathà làvaõya÷abdàbhidheyatayà pratãtipe÷alatàüpratipadyate / tadvadeva ca kàvye kavi÷aktikau÷alollikhitakàntikamanãyaü bandhasaundaryaü cetanacamatkàrakàritvasàmànyopacàràllavaõya÷abdavyatirekeõa ÷abdàntaràbhidheyatàü notsahate / tathaiva ca kàvye svabhàvamasçõacchàyatvamàbhijàtya÷abdenàbhidhãyate / nanu ca kai÷citpratãyamànaü vastu lalanàlàvaõyasàmyàllàvaõyamityutpàditapratãti--- pratãyamànaü puranyadeva vastvasti vàõãùu mahàkavãnàm / yattatprasiddhàvayavàtiriktam àbhàti làvaõyamivàïganàsu // VjivC_1.88 // tatkathaü bandhasaundaryamàtraü làvaõyamityabhidhãyate ? naiùa doùaþ, yasmàdanena dçùñàntena vàcyavàcakalakùaõaprasiddhàvayavavyatiriktatvenàstitvamàtraü sàdhyate pratãyamànasya, na punaþ sakalalokalocanasavedyasya lalanàlàvaõyasya / sahçdayahçdayànàmeva saüvedyaü sat pratãyamànaü samãkartuü pàryate / tasya bandhasaundaryamevàvyutpannapadapadàrthànàmapi ÷ravaõamàtreõaiva hçdayahàritvaspardhayà vyapadi÷yate / pratãyamànaü punaþ kàvyaparamàrthaj¤ànàmevànubhavagocaratàü pratipadyate / yathà kàminãnàü kimapi saubhàgyaü tadupabhogocitànàü nàyakànàmeva saüvedyatàmarhati, làvaõyaü punastàsàmeva satkavigiràmiva saundaryaü sakalalokagocaratàmàyàtãtyuktamevetyalamatiprasaïgena / evaü sukumàrasya lakùaõamabhidhàya vicitraü pratipàdayati--- _________________________________________________________________ pratibhàprathamodbhedasamaye yatra vakratà / sabhdàbhidheyayorantaþ sphuratãva vibhàvyate // Vjiv_1.34 // alaïkàrasya kavayo yatràlaïkàraõàntaram / asaütuùñà nibadhnanti hàràdermaõibandhavat // Vjiv_1.35 // ratnara÷micchañotsekabhàsurairbhåùaõairyathà / kàntà÷arãramàcchàdya bhåùàyai parikalpyate // Vjiv_1.36 // yatra tadvadalaïkàrairbhràjamànairnijàtmanà / sva÷obhàti÷ayàntaþ sthamalaïkàryaü prakà÷ate // Vjiv_1.37 // yadapyanåtanollekhaü vastu yatra tadapyalam / uktivaicitryamàtreõa kàùñhàü kàmapi nãyate // Vjiv_1.38 // yatrànyathàbhavat sarvamanyathaiva yathàruci / bhàvyate pratibhollekhamahattvena mahàkaveþ // Vjiv_1.39 // pratiyamànatà yatra vàkyàrthasya nibadhyate / vàcyavàcakavçttibhyàü vyatiriktasya kasyacit // Vjiv_1.40 // svabhàvaþ sarasàkåto bhàvànàü yatra badhyate / kenàpi kamanãyena vaicitryeõopabçühitaþ // Vjiv_1.41 // vicitro yatra vakroktivaicitryaü jãvitàyate / parisphurati yasyàntaþ sà kàpyati÷ayàbhidhà // Vjiv_1.42 // so 'tiduþsaücaro yena vidagdhakavayo gatàþ / khaógadhàràpatheneva subhañànàü manorathàþ // Vjiv_1.43 // sa vicitràbhidhànaþ panthàþ kãdç÷aþ---atiduþsaücaraþ, yatràtiduþkhena saücarante / kiü bahunà, yena vidagdhakavayaþ kecideva vyutpannàþ kevalaü gatàþ prayàtàþ, tadà÷rayeõa kàvyàni cakrurityarthaþ / katham---kaïgadhàràpatheneva subhañànàü manorathàþ / nistraiü÷adhàràmàrgeõa yathà subhañànàümahàvãràõàü manorathàþ / nistriü÷adhàràmàrgeõa yathà subhañànàü mahàvãràõàü manorathàþ saükalpavi÷eùàþ / tadayamatràbhipràyaþ---yadasidhàràmàrgagamane manorathànàmaucityànusàreõa yathàruci pravartamànànàü manàïmàtramapi mlànatà na saübhàvyate / sàkùàtsamarasaümardana samàcaraõe punaþ kadàcit kimapi mlànatvamapi saübhàvyeta / tadanena màrgasya durgamatvaü tatprasthitànàü ca viharaõaprauóhiþ pratipàdyate / kãdç÷aþ sà màrgaþ---yatra yasmin ÷abdàbhidheyayorabhidhànàbhidhãyamànayorantaþ svaråpànuprave÷inã vakratà bhaõitivicchittiþ sphuratãva praspandamàneva vibhàvyate lakùyate / kadà---pratibhàprathamodbhedasamaye / pratibhàyàþ kavi÷akteracaramollekhàvasare / tadayamatra paramàrthaþ---yat kaviprayatnanirapekùayoreva ÷abdàrthayoþ svàbhàvikaþ ko 'pi vakratàprakàraþ parisphuran paridç÷yate / yathà ko 'yaü bhàti prakàrastava pavana padaü lokapàdàhatãnàü tejasvivràtasevye nabhasi nayasi yatpàüsupåraü pratiùñhàm / yasminnutthàpyamàne jananayanapathopadravastàvadàstàü kenàpàyena sahyo vapuùi kaluùatàdoùa eva tvayaiva // VjivC_1.89 // atràprastutapra÷aüsàlakùaõo 'laïkàraþ pràdhànyena vàkyàrthaþ, pratãyamànapadàrthàntaratvena prayuktatvàt tatra ca vicitrakavi÷aktisamullikhitavakra÷abdàrthopanibandhamàhàtmyàt pratãyamànamapyabhidheyatàmiva pràpitam / prakrama eva pratibhàsamànatvànna càrthàntarapratãtikàritvena padànàü ÷leùavyapade÷aþ ÷akyate kartum, vàcyasya samapradhànabhàvenànavasthànàt / arthàntarapratãtikàritvaü ca padànàü pratãyamànàrthasphuñatàva bhàsanàrthamupanibadhyamànamatãva camatkàrakàritàü pratipadyate / tameva vicitraü prakàràntareõa lakùayati---alaïkàrasyetyàdi / yatra yasminmàrge kavayo nibadhnanti viracayanti, alaïkàrasya vibhåùaõasyàlaïkàraõàntaraü bhåùaõàntaram asaütuùñàþ santaþ / katham---hàràdermaõibandhavat / muktàkalàpaprabhçteryathà padakàdimaõibandhaü ratnavi÷eùavinyàsaü vaikañikàþ / yathà he helàjitabodhisattva vacasàü kiü vistaraistoyadhe nàsti tvatsadç÷aþ paraþ parahitàdhàne gçhãtavrataþ / tçùyatpànthajanopakàraghañanàvaimukhyalabdhàya÷o bhàraprodvahane karoùi kçpayà sàhàyyakaü yanmaroþ // VjivC_1.90 // atràtyantagarhaõãyacaritaü padàrthàntaraü pratãyamànatayà cetasi nidhàya tathàvidhavilasitaþ salilanidhirvàcyatayopakràntaþ / tadetàvadevàlaïkçteraprastutapra÷aüsàyàþ svaråpam---garhaõãyapratãyamànapadàrthàntaraparyavasànamapi vàkyaü ÷rutyupakramaramaõãyatayopanibadhyamànaü tadvidàhlàdakàritàmàyàti / tadetad vyàjastutipratiråpakapràyamalaïkaraõàntaramaprastutapra÷aüsàyà bhåùaõatvenopàttam / na càtra saükaràlaïkàravyavahàro bhavitumarhati, pçthagatiparisphuñatvenàvabhàsanàt / na càpi saüsçùñisaübhavaþ samapradhànabhàvenànavasthiteþ / na ca dvayorapi vàcyàlaïkàratvam, vibhinnaviùayatvàt / yathà và nàmàpyanyatarornimãlitamabhåttattàvadunmãlitaü prasthàne skhalataþ svartmani vidheranyad gçhãtaþ karaþ / loka÷càyamadçùñadar÷anakçtà dçgvai÷asàduddhçto yuktaü kàùñhika lånavàn yadasi tàmàmràlimàkàlikãm // VjivC_1.91 // atràyameva nyàyo 'nusaüdheyaþ / yathà ca kiü tàruõyataroriyaü rasabharodbhinnà navà ma¤jarã lãlàprocchalitasya kiü laharikà làvaõyavàràünidheþ / udgàóhotkalikàvatàü svasamayopanyàsavi÷rambhiõaþ kiü sàkùàdupade÷ayaùñirathavà devasya ÷çïgàriõaþ // VjivC_1.92 // atra råpakalakùaõo yo 'yaü kàvyàlaïkàraþ tasya sandehoktiriyaü chàyàntaràti÷ayotpadànàyopanibaddhà cetanacamatkàrakàrità màvahita / ÷iùñaü pårvodàharaõadvayoktamanusartavyam / anyacca kãdçk---ratnetyàdi / yugalakam / yatra yasminnalaïkàrairbhràjamànairnijàtmanà svajãvitena bhàsamànairbhåùàyai parikalpyate ÷obhàyai bhåùyate / katham---yathà bhåùaõaiþ, kaïkaõàdibhiþ / kãdç÷aiþ---ratnara÷micchañotsekabhàsuraiþ maõimayåkhollàsabhràjiùõubhiþ / kiü kçtvà---kàntà÷arãramàcchàdya kàminãvapuþ svaprabhàprasaratirohitaü vidhàya / bhåùàyai kalpanam---yadetaiþ sva÷obhàti÷ayàntaþ sthaü nijakàntikamanãyàntargatamalaïkàryamalaïkàraõãyaü prakà÷yate dyotyate / tadidamatra tàtparyam---tadalaïkàramahimaiva tathàvidho 'tra bhràjate tasyàtyantodriktavçtteþ sva÷obhàti÷ayàntargatamalaïkàryaü prakà÷yate / yathà àryasyàjimahotsavavyatikare nàsaüvibhakto 'tra vaþ ka÷cit kàpyava÷iùyate tyajata re nakta¤caràþ saübhramam / bhåyiùñheùvapi kà bhavatsu gaõanàtyarthaü kimuttàmyate tasyodàrabhujoùmaõo 'navasità nàràca saüpattayaþ // VjivC_1.93 // atràjermahotsavavyatikaratvena tathàvidhaü råpaõaü vihitaü yatràlaïkàryam "àryaþ sva÷auryeõa yuùmàn sarvàneva màrayati" ityalaïkàra÷obhàti÷ayàntargatatvena bhràjate / tathà ca ka÷cit sàmànyo 'pi kvàpi davãyasyapi de÷e nàsaüvibhakto yuùmàkamava÷iùyate / tasmàt samaramahotsavasavibhàgalampañatayà pratyekaü yåyaü saübhramaü tyajata / gaõanayà vayaü bhåyiùñhà itya÷akyànuùñhànatàü yadi manyadhve tadapyayuktam / yasmàdasaükhyasaüvibhàgà÷akyatà kadàcidasaüpattyà kàrpaõyena và saübhàvyate / tadetadubhayamapi nàstãtyuktam---tasyodàrabhujoùmaõo 'navasità nàràca saüpattayaþ (iti) / yathà ca katamaþ pravijçmbhitavirahavyathaþ ÷anyatàü nãto de÷aþ // VjivC_1.94 // iti / yathà ca kàni ca puõyabhà¤ji bhajantyabhikhyàmakùaràõi // VjivC_1.95 // iti / atra kasmàdàgatàþ stha, kiü càsya nàma ityalaïkàryamaprasutapra÷aüsàlakùaõàlaïkàracchàyàcchuritatvenaitadãya÷obhàntargatatvena sahçdayahçdayàhlàdakàritàü pràpitam / etaccavyàjastutiparyàyoktaprabhçtãnàü bhåyasà vibhàvyate / nanu ca råpakàdãnàü svalakùaõàvasara eva svaråpaü nirõeùyate tat kiü prayojanameteùàmihodàharaõasya ? satyametat, kintvetadeva vicitrasya vaicitryaü nàma yadalaukikacchàyàti÷ayayogitvena bhåùaõopanibandhaþ kàmapi vàkyavakratàmunmãlayati / vicitrameva råpàntareõa lakùaõayati---yadapãtyàdi / yadapi vastu vàcyamanåtanollekhamanabhinavatvenollikhitaü tadapi yatra yasminnalaü kàmapi kàùñhàü nãyate lokottaràti÷ayakoñimadhiroùyate / katham---uktivaicitryamàtreõa, bhaõitivaidagdhyenaivetyarthaþ / yathà aõõaü laóahattaõaaü aõõa ccia kàvi vattaõacchàà / sàmà sàmaõõàpaàvaiõo reha ccia õa hoi // VjivC_1.96 // anyad lañabhatvamanyaiva ca kàpi vartanacchàyà / ÷yàmà sàmànyaprajàpate rekhaiva ca na bhavati // iti chàyà / yathà và udde÷o 'yaü saürasaviñapi ÷reõi÷obhàti÷àyã ku¤jotkarùàïkuritahariõãvibhramo narmadàyàþ / kiü caitasmin suratasuhçdastanvi te vànti vàtà yeùàmagre sarati kalitàkàõóakopo manobhåþ // VjivC_1.97 // bhaõitivaicitryamàtramevàtra kàvyàrthaþ, na tu nåtanollekha÷àli vàcyavijçmbhitam / etacca bhaõitivaicitryaü sahastraprakàraü saübhavatãti svayamevotprekùaõãyam / punarvicitrameva prakàràntareõa lakùayati---yatrànyathetyàdi / yatra yasminnanyathàbhavadanyena prakàreõa sat sarvameva padàrthajàtam anyathaiva prakàràntareõaiva bhàvyate / katham---yathàruci / svapratibhàsànuråpeõotpàdyate / kena---pratibhollekhamahattvena mahàkaveþ, pratibhàsonmeùà ti÷ayatvena satkaveþ / yatkila varõyamànasya vastunaþ prastàvamucitaü kimapi sahçdayahçdayahàri råpàntaraü nirmimãte kaviþ / yathà tàpaþ svàtmani saü÷ritadrumalatà÷oùo 'dhyavagairvarjanaü sakhyaü duþ÷amayà tçùà tava maro ko 'sàvanartho na yaþ / ekor'thastu mahànayaü jalalavasvàmyasmayodgarjinaþ saünahyanti na yattavopakçtaye dhàràdharàþ pràkçtàþ // VjivC_1.98 // yathà và vi÷ati yadi no ka¤citkàlaü kilàmbunidhaü vidheþ kçtiùu sakalàsveko loke prakà÷akatàü gataþ / kathamitarathà dhàmnàü dhàtà tamàüsi ni÷àkaraü sphuradidamiyattàràcakraü prakà÷ayati sphuñam // VjivC_1.99 // atra jagadgarhitasyàpi maroþ kavipratibhollikhitena lokottaraudàryadhuràdhiropaõena tàdçk svaråpàntaramunmãlitaü yatpratãyamànatvenodàracaritasya kasyàpi satsvapyucitaparispandasundareùu padàrthasahastreùu tadeva vyapade÷apàtratàmarhatãti tàtparyam / avayavàrthastu---duþ÷amayet "tçó'vi÷eùaõena pratãyamànasya trailokyaràjyenàpyaparitoùaþ paryavasyati / adhvagairvarjanamityaudàrye 'pi tasya samucitasaüvibhàgàsaübhavàdarthibhirlajjamànairapi svayamevànabhisaraõaü pratãyate / saü÷ritadrumalatà÷oùa iti tadà÷ritànàü tathàvidhe 'pi saïkañe tadekaniùñhatàpratipattiþ / tasya ca pårvoktasvaparikaraparipo ùàkùamatayà tàpaþ svàtmani na bhogalavalaulyeneti pratipàdyate / uttaràrdhena---tàdç÷e durvilasite 'pi paropakàràviùayatvena ÷làghàspadatvamunmãlitam / aparatràpi vidhivihitasamucitasamayasaübhavaü salilanidhinimajjanaü nijodayanyakkçtanikhilasvaparapakùaþ prajàpatipraõãtasakalapadàrthaprakà÷anavratàbhyupagamanirvahaõàya vivasvàna svayameva samàcaratãtyanyathà kadàcidapi ÷a÷àïkatamastàràprabhçtã nàmabhivyaktirmanàgapi na saübhavatãti kavinà nåtanatvena yadullikhitaü tadatãva pratãyamànamahattvavyaktiparatvena camatkàritàmàpadyate / vicitrameva prakàràntareõonmãlayàta---pratãyamànatetyàdi / yatra yasmin pratãyamànatà gamyamànatà vàkyàrthasya mukhyatayà vivakùitasya vastunaþ kasyacidanàkhyeyasya nibadhyate / kayà yuktyà---vàcyavàcakavçttibhyàü ÷abdàrtha÷aktibhyàm / vyatiriktasya tadatiriktavçtteranyasya vyaïgyabhåtasyàbhivyaktiþ kriyate / "vçtti'--÷abdo 'tra ÷abdàrthayostatprakà÷anasàmarthyamabhidhatte / eùa ca "pratãyamàna'--vyavahàro vàkyavakratàvyàkhyàvasare sutaràü samunmãlyate / anantaroktamudàharaõadvayamatra yojanãyam / yathà và vaktrendorna haranti bàùpapayasàü dhàrà manoj¤àü ÷riyaü ni÷vàsà na kadarthayanti madhuràü bimbàdharasya dyatim / tasyàstvadvirahe vipakvalavalãlàvaõyasaüvàdinã chàyà kàpi kapolayoranudinaü tanvyàþ paraü puùyati // VjivC_1.100 // atratvadvirahavaidhuryasaüvaraõakadarthanàmanubhavantyàstasyàstathàvi dhe mahati gurusaïkañe vartamànàyàþ---kiü bahunà---bàùpani÷vàsamokùàvasaro 'pi na saübhavatãti / kevalaü pariõatalavalãlàvaõyasaüvàdasubhagà kàpi kapolayoþ kàntira÷akyasaüvaraõà pratidinaü paraü paripoùamàsàdayatãti vàcyavyatiriktavçtti dåtyuktitàtparyaü pratãyate / uktaprakàrakàntimattvakathanaü ca kàntakautukotkalikàkàraõatàü pratipadyate / vicitrameva råpàntareõa pratipàdayati---svabhàva ityàdi / yatra yasmin bhàvànàü svabhàvaþ parispandaþ sarasàkåto rasanirbharàbhipràyaþ padàrthànàü nibadhyate nive÷yate / kãdç÷aþ---kenàpi kamanãyena vaicitryeõopabçühitaþ, lokottareõa hçdayahàriõà vaidagdhyenottejitaþ / "bhàva'- ÷abdenàtra sarvapadàrtho 'bhidhãyate, na ratyàdireva / udàharaõam krãóàsu bàlakusumàyudhasaügatàyà yattat smitaü na khalu tat smitamàtrameva / àlokyate smitapañàntaritaü mçgàkùyàs tasyàþ parisphuradivàparameva ki¤cit // VjivC_1.101 // atra na khalu tat smitamàtrameveti prathamàrdhe 'bhilàùasubhagaü sarasàbhipràyatvamuktam / aparàrdhe tu---hasitàü÷ukatirohitamanyadeva kimapi parisphuradàlokyata iti kamanãyavaicitryavicchittiþ / idànãü vicitramevopasaüharati---vicitro yatretyàdi / evaüvidho vicitro màrgo yatra yasmin vakroktivaicitryam alaïkàravicitrabhàvo jãvitàyate jãvatavadàcarati / vaicitryàdeva vicitre "vicitra' ÷abdaþ pravartate / tasmàttadeva tasya jãvitam / kiü tadvaicitryaü nàmetyàha---parisphurati yasyàntaþ sà kàpyati÷ayàbhidhà / yasyàntaþ svaråpànuprave÷ena sà kàpyalaukikàti÷ayoktiþ parisphurati bhràjate / yathà--- yatsenàrajasàmuda¤cati yade dvàbhyàü davãyo 'ntaràn pàõibhyàü yugapadvilocanapuñànaùñàkùamo rakùitum / ekaikaü dalamunnamayya gamayan vàsàmbujaü ko÷atàü dhàtà saüvaraõàkula÷ciramabhåtsvàdhyàyavandhyànanaþ // VjivC_1.102 // evaü vaicitryaü saübhàvanànumànapravçttàyàþ pratãyamànatvamutprekùàyàþ / tacca dhàràdhiroharaõaramaõãyatayàti÷ayoktiparispandasyandi saüdç÷yate / tadevaü vaicitryaü vyàkhyàya tasyaiva guõàn vyàcaùñe--- _________________________________________________________________ vaidagdhyasyandi màdhuryaü padànàmatra badhyate / yàti yattayakta÷aithilyaü bandhabandhuratàïgatàm // Vjiv_1.44 // atràsmin màdhuryaü vaidagdhyasyàndi vaicitryasamarpakaü padànàü badhyate vàkyaikade÷ànàü nive÷yate / yattyakta÷aithilyamujjhitakomalabhàvaü bhavadvandhabandhuratàïgatàü yàti saünive÷asaundaryopakaraõatàü gacchati / yathà kiü tàruõyataroþ ityatra pårvàrdhe // VjivC_1.103 // evaü màdhuryamabhidhàya prasàdamabhidhatte--- _________________________________________________________________ asamastapadanyàsaþ prasiddhaþ kavivartmani / ki¤cidojaþ spç÷an pràyaþ prasàdo 'pyatra dç÷yate // Vjiv_1.45 // asamastànàü samàsarahitànàü padànàü nyàso nibandhaþ kavivartmani vipa÷cinmàrgeyaþ prasiddhaþ prakhyàtaþ so 'pyasmin vicitràkhye prasàdàbhidhàno guõaþ ki¤cit kiyanmàtramojaþ spç÷annuttànatayà vyavasthitaþ pràyo dç÷yate pràcuryeõa lakùyate / bandhasaundaryanibandhanatvàt / tathàvidhasyaujasaþ samàsavatã vçttiþ-"ojaþ'-÷abdena cirantanairucyate / tadayamatra paramàrthaþ---pårvasmin prasàdalakùaõe satyojaþ saüspar÷amàtramiha vidhãyate / yathà apàïgagatatàrakàþ stimitapakùmapàlãbhçtaþ sphuratsubhagakàntayaþ smitasamudgatidyotitàþ / vilàsabharamantharàstaralakalpitaikabhruvo jayanti ramaõàrpitàþ samadasundarãdçùñayaþ // VjivC_1.104 // prasàdameva prakàràntareõa prakañayati--- _________________________________________________________________ gamakàni nibadhyante vàkye vàkyàntaràõyapi / padànãvàtra ko 'pyeùa prasàdasyàparaþ kramaþ // Vjiv_1.46 // atràsmin vicitre yadvàkyaü padasamudàyastasmin gamakàni samarpakàõyanyàni vàkyàntaràpi nibadhyante nive÷yante / katham---padànãva padavat, parasparànvitànãtyarthaþ / eùa ko 'pyapårvaþ prasàdasyàparaþ kramaþ bandhacchàyàprakàraþ / yathà nàmàpyantaroþ iti // VjivC_1.105 // atha prasàdamabhidhàya làvaõyaü lakùayati _________________________________________________________________ atràluptavisargàntaiþ padaiþ protaiþ parasparam / hrasvaiþ saüyogapårvai÷ca làvaõyamatiricyate // Vjiv_1.47 // atràsminnevaüvidhaiþ padairlàvaõyamatiricyate paripoùaü pràpnoti / kãdç÷aiþ---parasparamanyonyaü protaiþ saü÷leùaü nãtaiþ / anyacca kãdç÷aiþ---aluptavisargàntaiþ, aluptavisargàþ ÷råyamàõavisarjanãyà antà yeùàü tàni tathoktàni taiþ / hrasvai÷ca laghubhiþ / saüyogebhyaþ pårvaiþ / atiricyate iti saübandhaþ / tadidamatra tàtparyam---pårvoktalakùaõaü làvaõyaü vidyamànamanenàtiriktatàü nãyate / yathà ÷vàsotkampataraïgiõi stanatañe dhautà¤jana÷yàmalàþ kãryante kaõa÷aþ kç÷àïgi kimamã bàùpàmbhasàü bindavaþ / ki¤càku¤citakaõñharodhakuñilàþ karõàmçtasyandino håïkàràþ kalapa¤camapraõayinastrucyantiniryànti ca // VjivC_1.106 // yathà và etanmandavipakvatindukaphala÷yàmodaràpàõóurapràntaü hanta pulandasundarakaraspar÷akùamaü lakùyate / tat pallãpatiputri ku¤jarakulaü kumbhàbhayàbhyarthanà- dãnaü tvàmanunàthate kucayugaü patràü÷ukairmà pidhàþ // VjivC_1.107 // yathà và haüsànàü ninadeùu iti // VjivC_1.108 // evaü làvaõyamabhidhàyàbhijàtyamabhidhãyate--- _________________________________________________________________ yannàtikomalacchàyaü nàtikàñhinyamudvahat / àbhijàtyaü manohàri tadatra prauóhinirmitam // Vjiv_1.48 // atràsmin tadàbhijàtyaü yannàtikomalacchàyaü nàtyantamasçõakànti nàtikàñhinyamudvahannàtikañhoratàü dhàrayat tat prauóhinirmitaü sakalakavikau÷alasaüpàditaü sanmanohàri hçdayara¤jakaü bhavatãtyarthaþ / yathà adhikaratalatalpaü kalpitasvàpalãlàparimalananimãlatpàõóimà gaõóapàlã / sutanu kathaya kasya vya¤jayatya¤jasaiva smaranarapatikelãyauvaràjyàbhiùekam // VjivC_1.109 // evaü sukumàravihitànàmeva guõànàü vicitre ka÷cidati÷ayaþ saüpàdyata iti boddhavyam / àbhijàtyaprabhçtayaþ pårvamàrgodità guõàþ / atràti÷ayamàyànti janitàhàryasaüpadaþ // VjivC_1.110 // ityantara÷lokaþ / evaü vicitramabhidhàya madhyamamupakramate--- _________________________________________________________________ vaicitryaü saukumàryaü ca yatra saükãrõatàü gate / bhràjete sahajàhàrya÷obhàti÷aya÷àlinã // Vjiv_1.49 // màdhuryàdiguõagràmo vçttimà÷ritya madhyamàm / yatra kàmapi puùõàti bandhacchàyàtiriktatàm // Vjiv_1.50 // màrgo 'sau madhyamo nàma nànàrucimanoharaþ / spardhayà yatra vartante màrgadvitayasaüpadaþ // Vjiv_1.51 // màrgo 'sau madhyamo nàma madhyamàbhidhàno 'sau panthàþ / kãdç÷aþ---nànàrucimanoharaþ / nànàvidhà rucayaþ pratibhàsà yeùàü te tathoktàsteùàü sukumàravicitramadhyamavyasaninàü sarveùàmeva manoharo hçdayahàrã / yasmin spardhayà màrgadvitayasaüpadaþ sukumàravicitra÷obhàþ sàmyena vartante vyavatiùñhante, na nyånàtiriktatvena / yatra vaicitryaü vicitratvaü saukumàryaü sukumàratvaü saükãrõatàü gate tasmin mi÷ratàü pràpte satã bhràjete ÷obhete / kãdç÷e---sahajàhàrya÷obhàti÷aya÷àlinã, ÷aktivyutpattisaübhavo yaþ ÷obhàti÷ayaþ kàntyutkarùastena ÷àlete ÷làghet ye te tathokte / màdhuryetyàdi / yatra ca màdhuryàdiguõagràmo màdhuryaprabhçtiguõasamåho madhyamàmubhayacchàyàcchuritàü vçttiü svaspandagatimà÷ritya kàmapyapårvàü bandhacchàyàtiriktatàü saünive÷akàntyadhikatàü puùõàti puùyatãtyarthaþ / guõà nàmudàharaõàni / tatra màdhuryasya yathà--- velànilairmçdubhiràkulitàlakàntà gàyanti yasya caritànyaparàntakàntàþ / lãlànatàþ samavalambya latàstaråõàü hintàlamàliùu tañeùu mahàrõavasya // VjivC_1.111 // prasàdasya yathà tadvaktrenduvilokanena ityàdi // VjivC_1.112 // làvaõyasya yathà saükràntàïguliparvasåcitakarasvàpà kapolasthalã netre nirbharamuktabàùpakaluùe ni÷vàsatànto 'dharaþ / baddhodbhedavisaüùñhulàlakalatà nirveda÷ånyaü manaþ kaùñaü durnayavedibhiþ kusacivairvatsà dçóhaü khedyate // VjivC_1.113 // àbhijàtyasya yathà àlambya lambàþ sarasàgravallãþ pibanti yatra stanabhàranamràþ / strota÷cyutaü ÷ãkarakåõitàkùyo mandàkinãnirjharama÷vamukhyaþ // VjivC_1.114 // _________________________________________________________________ atràrocakinaþ kecicchàyàvaicitryara¤jake / vidagdhanepathyavidhau bhujaïgà iva sàdaràþ // Vjiv_1.52 // evaü madhyamaü vyàkhyàya tamevopasaüharati---atreti / atraitasmin kecit katipaye sàdaràstadà÷rayeõa kàvyàni kurvanti / yasmàt arocakinaþ kamanãyavastuvyasaninaþ / kãdç÷e càsmin---chàyàvaicitryara¤jake kàntivicitrabhàvàhlàdake / katham---vidagdhanepathyavidhau bhujaïgà iva, agràmyàkalpakalpane nàgarà yathà / so 'pi chàyàvaicitryara¤jaka eva / atra guõodàharaõàni parimitatvàtpradar÷itàni, pratipadaü puna÷chàyàvaicitryaü sahçdayaiþ svayamevànusartavyam / anusaraõadikpradar÷anaü punaþ kriyate / yathà---màtçguptamàyuràjama¤jãraprabhçtãnàü saukumàryavaicitryasaüvalitaparispandasyandãni kàvyàni saübhavanti / tatra madhyamamàrgasaüvalitaü svaråpaü vicàraõãyam / evaü sahajasaukumàryasubhagàni kàlidàsasarvasenàdãnàü kàvyàni dç÷yante / tatra sukumàramàrgasvaråpaü carcanãyam / tathaiva ca vicitravakratvavijçmbhitaü harùacarite pràcuryeõa bhaññabàõasya vibhàvyate, bhavabhåtiràja÷ekharaviraciteùu bandhasaundaryasubhageùumuktakeùu paridç÷yate / tasmàt sahçdayaiþ sarvatra sarvamanusartavyam / evaü màrgatritayalakùaõaü diïmàtrameva pradar÷itam, na punaþ sàkalyena satkavikau÷alapràkàràõàü kenacidapi svaråpamabhidhàtuü pàryate / màrgeùu guõànàü samudàyadharmatà / yathà na kevalaü ÷abdàdidharmatvaü tathà tallakùaõavyàkhyàvasara eva pratipàditam / evaü pratyekaü pratiniyataguõagràmaramaõãyaü màrgatritayaü vyàkhyàya sàdhàraõaguõasvaråpavyàkhyànàrthamàha--- _________________________________________________________________ à¤jasena svabhàvasya mahattvaü yena poùyate / prakàreõa tadaucityamucitàkhyànajãvitam // Vjiv_1.53 // tadaucityaü nàma guõaþ / kãdçk---à¤jasena suspaùñena svabhàvasya padàrthasya mahattvamutkarùo yena poùyate paripoùaü pràpyate / prakàreõeti prastutatvàdabhidhàvaicitryamatra "prakàra'---÷abdenocyate / kãdç÷am---ucitàkhyànamudàràbhidhànaü jãvitaü paramàrtho yasya tattathoktam / etadànuguõyenaiva vibhåùaõavinyàso vicchattimàvahati / yathà karatalakalitàkùamàlayoþ samuditasàdhvasasannahastayoþ / kçtarucirajañànive÷ayo- rapara ive÷varayoþ samàgamaþ // VjivC_1.115 // yathà và upagiri puruhåtasyaiùa senànive÷astañamaparamito 'drestvadvalànyàvasantu / dhruvamiha kariõaste durdharàþ saünikarùe suragajamadalekhàsaurabhaü na kùamante // VjivC_1.116 // yathà ca he nàgaràja bahudhàsya nitambabhàgaü bhogena gàóhamabhiveùñaya mandaràdreþ / soóhàviùahyavçùavàhanayogalãlà- paryaïkabandhanavidhestava ko 'tibhàraþ // VjivC_1.117 // atra pårvatrodàharaõayorbhåùaõaguõenaiva tadguõaparipoùaþ, itaratra ca svabhàvaudàryàbhidhànena / aucityasyaiva chàyàntareõa svaråpamunmãlayati--- _________________________________________________________________ yatra vaktuþ pramàturvà vàcyaü ÷obhàti÷àyinà / àcchàdyate svabhàvena tadapyaucityamucyate // Vjiv_1.54 // yatra yasmin vakturabhidhàtuþ pramàturanubhaviturvà svabàvena svaparispandena vcyamabhidheyaü vastu ÷obhàti÷àyinà ràmaõãyakamanohareõa àcchàdyate saüvriyate tadapyaucityamevocyate / yathà ÷arãramàtreõa narendra tiùñhannàbhàsi tãrthapratipàditarddhiþ / àraõyakopàttaphalaprasåtiþ stambena nãvàra ivàva÷iùñaþ // VjivC_1.118 // atra ÷làghyatayà tathàvidhamahàràjaparispande varõyamàne muninà svànubhavasiddhavyavahàrànusàreõàlaïkaraõayojanamaucityaparipoùamàvahati / atra vaktuþ svabhàvena ca vàcyaparispandaþ saüvçtapràyo lakùyate / pramàturyathà / nipãyamànastabakà ÷ilãmukhair a÷okayaùñi÷calabàlapallavà / vióambayantã dadç÷e vadhåjanair amandadaùñauùñhakaràvadhånanam // VjivC_1.119 // atra vadhåjanairnijànubhavavàsanànusàreõa tathàvidha÷obhàbhiràmatànubhåtiraucitya màvahati / yathà và vàpãtaóe kuóuïgà piasahi hnàuü gaehiü dãsaüti / õa dharanti kareõa bhaõanti õa tti valiuü puõa õar deti // VjivC_1.120 // vàpãtañe niku¤jàþ snàtuü gatairda÷yante / na dharanti kareõa bhajanti na kimapi valituü punarna dadati // iti chàyà / atra kasyà÷citpramàtçbhåtàyàþ sàti÷ayamaugdhyaparispandasundareõa svabhàvena vàcyamàcchàditamaucityaparipoùamàvahati / evamaucityamabhidhàya saubhàgyamabhidhatte--- _________________________________________________________________ ityupàdeyavarge 'smin yadarthaü pratibhà kaveþ / samyak saürabhate tasya guõaþ saubhàgyamucyate // Vjiv_1.55 // ityevaüvidhe 'sminnupàdeyavarge ÷abdàdyupeyasamåhe yadarthaü yannimittaü kaveþ saübandhinã pratibhà ÷aktiþ samyak sàvadhànatayà saürabhate vyavasyati tasya vastunaþ prastutatvàt kàvyàbhidhànasya yo guõaþ sa saubhàgyamityucyate bhaõyate // tacca na pratibhàsaürambhamàtrasàdhyam, kintu tadvihitasamastasàmagrãsaüpàdyamityàha--- _________________________________________________________________ sarvasaüpatparispandasaüpàdyaü sarasàtmanàm / alaukikacamatkàrakàri kàvyaikajãvitam // Vjiv_1.56 // sarvasaüpatparispandasaüpàdyaü sarvasyopàdeyarà÷eryà saüpattiranavadyatàkàùñhà tasyàþ parispandaþ sphuritatvaü tena saüpàdyaü niùpàdanãyam / anyacca kãdç÷am---sarasàtmanàmàrdracetasàmalaukikacamatkàrakàri lokottaràhlàdavidhàyi / kiü bahunà, tacca kàvyaikajãvitaü kàvyasya paraþ paramàrtha ityarthaþ / yathà dormålàvadhisåtritastanamuraþ snihyatkañàkùe da÷au ki¤cittàõóavapaõóite smitasudhàsiktoktiùa bhrålate / cetaþ kandalitaü smaravyatikarairlàvyamaïgairvçtaü tanvaïgyàstaruõimnisarpati÷anairanyaiva kàciddyutiþ // VjivC_1.121 // tanvyàþ prathamataratàruõye 'vatãrõe, àkàrasya cetasa÷ceùñàyà÷cavaicitryamatra varõitam / tatra såtritastanamuro làvaõyamaïgairvçtamityàkàrasya, smaravyatikaraiþ kandalitamiti cetasaþ, snihyatkañàkùe dç÷àviti ki¤cittàõóavapaõóite smitasudhàsiktoktiùu bhrålate iti ceùñàyà÷ca / såtrita-sikta-tàõóava-paõóita-kandalitànàmupacàravakratvaü lakùyate, snihyadityetasya kàlavi÷eùàvedakaþ pratyayavakrabhàvaþ, anyaiva kàcidavarõanãyeti saüvçtivakratàvicchittiþ, aïgairvçtamiti kàrakavakratvam / vicitramàrgaviùayo làvaõyaguõàtirekaþ / tadevametasmin pratibhàsaürambhajanitasakalasàmagrãsamunmãlitaü sarasahçdayàhlàdakàri kimapi saubhàgyaü samudbhàsate / anantaroktasya guõadvayasya viùayaü pradar÷ayati--- _________________________________________________________________ etattriùvapi màrgeùu guõadvitayamujjvalam / padavàkyaprabandhànàü vyàpakatvena vartate // Vjiv_1.57 // etadguõadvaya maucityasaubhàgyàbhidhànam ujjvalamatãva bhràjiùõu padavàkyaprabandhànàü trayàõàmapi vyàpakatvena vartate sakalàvayavavyàptyàvatiùñhate / kvetyàha---triùvapi màrgeùu sukumàravicitramadhyamàkhyeùu / tatra padasya tàvadaucityaü bahuvidhabhedabhinnovakrabhàvaþ / svabhàvasyà¤jasena prakàreõa paripoùaõameva vakratàyàþ paraü rahasyam / ucitàbhidhànajãvitàtvàd vàkyasyàpyekade÷e 'pyaucityavirahàttadvidàhlàdakàritvahàniþ / yathà raghuvaü÷e puraü niùàdàdhipatestadeta- dyasminmayà maulimaõiü vihàya / jañàsu baddhàsvarudatsumantraþ kaikeyi kàmàþ phalãtàstaveti // VjivC_1.122 // atra raghupateranarghamahàpuruùasaüpadupetatvena varõyamànasya "kaikeyi kàmàþ phalitàstava' ityevaüvidhatucchatarapadàrthasaüsmaraõaü tadabhidhànaü càtyantamanaucityamàvahati / prabandhasyàpi kvacitprakaraõaikade÷e 'pyaucityavirahàdekade÷adàhadåùitadagdhapañapràyatà prasajyate / yathà---raghuvaü÷e eva dilãpa-siüha-saüvàdàvasare athaikadhenoraparàdhacaõóàd guroþ kç÷ànupratimàdvibheùi / ÷akyo 'sya manyurbhavatàpi netuü gàþ koñi÷aþ spar÷ayatà ghañodhnãþ // VjivC_1.123 // iti siühasyàbhidhàtumucitameva, ràjopahàsaparatvenàbhaidhãyamànatvàt / ràj¤aþ punarasya nijaya÷aþ parirakùaõaparatvena tçõavallaghuvçttayaþ pràõàþ pratibhàsante / tasyaitatpårvapakùottaratvena kathaü nu ÷akyànunayo maharùirvi÷ràõanàdanyapayasvinãnàm / imàmanånàü surabheravehi rudraujasà tu prahçtaü tvayàsyàm // VjivC_1.124 // ityanyàsàü gavàü tatprativastupradànayogyatà yadi kadàcitsaübhavati tatastasya munermama cobhayorapyetajjãvitaparirakùaõanairapekùyamupapannamiti tàtparyaparyavasànàdatyantamanaucityayukteyamuktiþ / yathà ca kumàrasaübhave trailokyàkràntipravaõaparàkramasya tàrakàkhyasya riporjigãùàvasare surapatirmanmathenàbhidhãyate--- kàmekapatnãü vrataduþkha÷ãlàü lolaü mana÷càrutayà praviùñàm / nitambinãmicchasi muktalajjàü kaõñhe svayaïgràhaniùaktabàhum // VjivC_1.125 // ityavinayànuùñhànaniùñhaü triviùñapàdhipatyapratiùñhitasyàpi tathàvidhàbhipràyànuvartanaparatvenàbhidhãyamànamanaucityamàvahati / etaccaitasyaiva kaveþ sahajasaukumàryamudritasåktiparaspandasaundaryasya paryàlocyate, na punaranyeùàmàhàryamàtrakàvyakaraõakau÷ala÷làghinàm / saubhàgyamapi padavàkyaprakaraõaprabandhànàü pratyekamanekàkàrakamanãyakàraõakalàpakalitaràmaõãyakànàü kimapi sahçdayahçdayasaüvedyaü kàvyaikajãvitamalaukikacamatkàrakàri saüvalitànekarasàsvàdasundaraü sakalàvayavavyàpakatvena kàvyasya guõàntaraü parisphuratãtyalamatiprasaïgena / idànãmetadupasaühçtyànyadavatàrayati--- _________________________________________________________________ màrgàõàü tritayaü tadetadasakçtpràptavyaparyutsukaiþ kùuõõaü kairapi yatra kàmapi bhuvaü pràpya prasiddhiü gatàþ / sarve svairavihàrahàri kavayo yàsyanti yenàdhunà tasmin ko 'pi sa sàdhusundarapadànyàsakramaþ kathyate // Vjiv_1.58 // màrgàõàü sukumàràdãnàmetattritayaü kairapi mahàkavibhireva, na sàmànyaiþ, pràptavyaparyutsukaiþ pràpyotkaõñhitairasakçt bahuvàramabhyàsena kùuõõaü parigamitam / yatra yasmin màrgatraye kàmapi bhuvaü pràpya prasiddhiü gatàþ lokottaràü bhåmimàsàdya pratãtiü pràptàþ / idànãü sarve kavayastasminmàrgatritaye yena yàsyanti gamiùyanti svairavihàrahàri svecchàviharaõaramaõãyaü sa ko 'pi alaukikaþ sàdhu÷obhanaü kçtvà sundarapadanyàsakramaþ kathyate subhagasuptiïantasamarpaõaparipàñãvinyàso varõyate / màrga-svairavihàra-pada-prabhçtayaþ ÷abdàþ ÷leùacchàyàvi÷iùñatvena vyàkhyeyàþ / iti ÷rãràjànakakuntakaviracite vakroktijãvite kàvyàlaïkàre prathama unmeùaþ / ==================================================================== vakroktijãvitam dvitãyonmeùaþ sarvatraiva sàmànyalakùaõe vihite vi÷eùalakùaõaü vidhàtavyamiti kàvyasya "÷abdàrthau sahitau" ityàdi (1 /7) sàmànyalakùaõaü vidhàya tadavayavabhåtayoþ ÷abdàrthayoþ sàhityasya prathamonmeùa eva vi÷eùalakùaõaü vihitam / idànãü prathamoddiùñasya varõavinyàsavakratvasya vi÷eùalakùaõamupakramate--- _________________________________________________________________ eko dvau bahavo varõà badhyamànàþ punaþ punaþ / svalpàntaràstridhà soktà varõavinyàsavakratà // Vjiv_2.1 // varõa÷abdo 'tra vya¤janavinyasanavicchittiþ tridhà tribhiþ prakàrairuktàvarõità / ke punaste trayaþ prakàrà ityucyate---ekaþ kevala eva, kadàcid dvau bahavo và varõàþ punaþ punarbadhyamànà yojyamànàþ / kãdç÷àþ---svalpàntaràþ / svalpaü sutaràmalpaü stokamantaraü vyavadhànaü yeùàü te tathoktàþ / ta eva trayaþ prakàrà ityucyante / atra vãpsayà punaþ punarityayogavyavacchedaparatvena niyamaþ, nànyayogavyavacchedaparatvena / tasmàtpunaþ punarbadhyamànà eva, na tu punaþ punareva badhyamànà iti / tatraikavya¤jananibandhodàharaõaü yathà dhammillo vinive÷itàlpakusumaþ saundaryadhuryaü smitaü vinyàso vacasàü vidagdhamadhuraþ kaõñhe kalaþ pa¤camaþ / lãlàmantharatàrake ca nayane yàtaü vilàsàlasaü ko 'pyevaü hariõãdç÷aþ smara÷aràpàtàvadàtaþ kramaþ // VjivC_2.1 // ekasya dvayorbahånàü codàharaõaü yathà bhagnailàvallarãkàstaralitakadalãstambatàmbålajambåjambãràstàlatàlãsaralataralatàlàsikà yasya jahruþ / vellatkallolahelà vi÷akala najaóàþ kålakaccheùu sindhoþ senàsãmantinãnàmanavarataratàbhyàsatàntiü samãràþ // VjivC_2.2 // etàmeva vakratàü vicchittyantareõa vivinakti--- _________________________________________________________________ vargàntayoginaþ spar÷à dviruktàsta-la-nàdayaþ / ÷iùñà÷ca ràdisaüyuktàþ prastutaucitya÷obhinaþ // Vjiv_2.2 // iyamaparà varõavinyàsavakratà tridhà tribhiþ prakàrairukteti "ca'-÷abdenàbhisambandhaþ / ke punarasyàstrayaþ prakàrà ityàha---vargàntayoginaþ spar÷àþ / spar÷àþ kàdayo makàraparyantà vargàstadantaiþ ïakàràdibhiryogaþ saüyogo yeùàü te tathoktàþ, punaþ punarbadhyamànàþ---prathamaþ prakàraþ / ta-la-nàdayaþ takàra-lakàra-nakàra-prabhçtayo dviruktà dviruccàrità dviguõàþ santaþ, punaþ punarbadhyamànàþ---dvitãyaþ / tadvyatiriktàþ ÷iùñà÷ca vya¤janasaüj¤à ye varõàste rephaprabhçtibhiþ saüyuktàþ punaþ punarbadhyamànàþ---tçtãyaþ / svalpàntaràþ parimitavyavahità iti sarveùàmabhisabandhaþ / te ca kãdç÷àþ---prastutaucitya÷obhinaþ / prastutaü varõyamànaü vastu tasya yadaucityamucitabhàvastena ÷obhante ye te yathoktàþ / na punarvarõasàvarõyavyasanitàmàtreõopanibaddhàþ prastutaucityamlànatvakàriõaþ / prastutaucitya÷obhitvàt kutracitparuùarasaprastàve tàdç÷ànevàbhyanujànàti / atha prathamapràkàrodàharaõaü yathà unnidrakokanadareõupi÷aïgitàïgà gu¤janti ma¤ju madhupàþ kamalàkareùu / etaccakàsti ca ravernavabandhujãva- puùpacchadàbhamudayàcalacumbibimbam // VjivC_2.3 // yathà ca kadalãstambatàmbålajambåjambãràþ iti // VjivC_2.4 // yathà và sarasvatãhçdayàravindamakarandabindusandohasundaràõàm // VjivC_2.5 // iti dvitãyaprakàrodàharaõaü prathamamaruõacchàyaþ // VjivC_2.6 // ityasya dvitãyacaturtho pàdau / tçtãyaprakàrodàharaõamasyaiva tçtãyaþ pàdaþ / yathà và saundaryadhuryaü smitam // VjivC_2.7 // yathà ca "kahlàra'-÷abdasàhacaryena "hlàda'-÷abdàprayogaþ / paruùarasaprastàve tathàvidhasaüyogodàharaõaü yathà uttàmyattàlava÷ca pratapati taraõàvàü÷avã tàpatandrãmadridroõãkuñãre kuhariõi hariõàràtayo yàpayanti // VjivC_2.8 // etameva vaicitryàntareõa vyàcaùñe--- _________________________________________________________________ kvacidavyavadhàne 'pi manohàrinibandhanà / sà svaràõàmasàråpyàt paràü puùõàti vakratàm // Vjiv_2.3 // kvacidaniyatapràyavàkyaikade÷e kasmiü÷cidavyavadhàne 'pi vyavadhànàbhàve 'pyekasya dvayoþ samuditayo÷ca bahånàü và punaþ punarbadhyamànànàmeùàü manoharinibandhanà hçdayàvarjakavinyàsà bhavati / kàcidevaü saüpadyata ityarthaþ / yamakavyavahàro 'tra na pravartate, tasya niyatasthànatayà vyavasthànàt / svarairavyavadhànamatra na vivakùitam, tasyànupapatteþ / tatraikasyàvyavadhànodàharaõaü yathà vàmaü kajjalavadvilocanamuro rohadvisàristanam // VjivC_2.9 // dvayoryathà / tàmbålãnaddhamugdhakramukatarulatàprastare sànugàbhiþ pàyaü pàyaü kalàcãkçtakadaladalaü nàrikelãphalàmbhaþ / sevyantàü vyomayàtrà÷ramajalajayinaþ sainyasãmantinãbhi- rdàtyubavyåhakelãkalitakuhakuhàràvakàntà vanàntàþ // VjivC_2.10 // yathà và ayi pibata cakoràþ kçtsanamunnamya kaõñhàn kramukavalanaca¤cacca¤cava÷candrikàmbhaþ / virahavidhuritànàü jãvitatràõahetor- bhavati hariõalakùmà yena tejodaridraþ // VjivC_2.11 // bahånàü yathà saralataralatàlàsikà iti // VjivC_2.12 // "api'-÷abdàt kvacid vyavadhàne 'pi / dvayoryathà svasthàþ santu vasanta te ratipateragresarà vàsaràþ // VjivC_2.13 // bahånàü vyavadhàne 'pi yathà cakitacàtakamecakitaviyati varùàtyaye // VjivC_2.14 // sà svaràõàmasàråpyàt seyamanantaroktà svarànàmakàràdãnàmasàråpyàdasàdç÷yàt kvacitkasmiü÷cidàvartamànasamudàyaikade÷e paràmanyàü vakratàü kàmapi puùõàti puùyatãtyarthaþ / yathà ràjãvajãvita÷vare // VjivC_2.15 // yathà và dhåsarasariti iti // VjivC_2.16 // yathà và svasthàþ santu vasanta iti // VjivC_2.17 // yathà và tàlatàlã iti // VjivC_2.18 // so 'yamubhayaprakàro 'pi varõavinyàsavakratàvi÷iùñàvayavavinyàso yamakàbhàsaþ saünive÷avi÷eùo muktàkalàpamadhyaprotamaõiyamayapadakabandhabandhuraþ sutaràü sahçdayahçdayahàritàü pratipadyate / tadidamuktam alaïkàrasya kavayo yatràlaïkàraõàntaram / asantuùñà nibadhnanti hàràdermaõibandhavat // VjivC_2.19 // iti / etàmeva vividhaprakàràü vakratàü vi÷inaùñi, yadevaüvidhavakùyamàõavi÷eùaõavi÷iùñà vidhàtavyeti--- _________________________________________________________________ nàtinirbandhavihità nàpyape÷alabhåùità / pårvàvçttaparityàganåtanàvartanojjvalà // Vjiv_2.4 // nàtinirbandhavihità---"nirbandha'-÷abdo 'tra vyasanitàyàü vartate / tenàtinirbandhena punaþ punaràvartanavyasanitayà na vihità, aprayatnaviracitetyarthaþ / vyasanitayà prayatnaviracane hi prastutaucityaparihàõervàcyavàcakayoþ parasparaspardhitvalakùaõasàhityavirahaþ paryavasyati / yathà bhaõa taruõi iti // VjivC_2.20 // nàpyape÷alabhåùità na càpe÷alairasukumàrairakùarairalaïkçtà / yathà ÷ãrõaghràõàïghri iti // VjivC_2.21 // tadevaü kãdç÷ã tarhi kartavyetyàha---pårvàvçttaparityàganåtanàvartanojjvalà pårvamàvçttànàü punaþ punarviracitànàü parityàgena prahàõena nåtanànàmabhinavànàü varõànàmàvartanena punaþ punaþ parigraheõa ca tadevamubhàbhyàü prakàràbhyàmujjvalà bhràjiùõuþ / yathà etàü pa÷ya purastañãmahi kila krãóàkiràto haraþ kodaõóena kirãñinà sarabhasaü cåóàntare tàóitaþ / ityàkarõya kathàdbhutaü himanãdhàvadrau subhadràpater mandaü mandamakàri yena nijayorderdaõóayormaõóanam // VjivC_2.22 // yathà và haüsànàü ninadeùu iti // VjivC_2.23 // yathà ca etanmandavipakta ityàdau // VjivC_2.24 // yathà và õamaha dasàõaõasarahasakaratuliavalantaselabhaavihalaü / vevatathorathaõaharaharakaakaõñhaggahaü goriü // VjivC_2.25 // namata da÷ànanasarabhasakaratulitavalacchailabhayavihvalàm / vepamànasthålastanabharaharakçtakaõñhagrahàü gaurãm // iti chàyà / evametàü varõavinyàsavakratàü vyàkhyàya tàmevopasaüharati--- _________________________________________________________________ varõacchàyànusàreõa guõamàrgànuvartinã / vçttivaicitryayukteti saiva proktà cirantanaiþ // Vjiv_2.5 // varõànàmakùaràõàü yà chàyà kàntiþ ÷ravyatàdiguõasaüpattayà hetubhåtayà yadanusaraõamanusàraþ pràpyasvaråpànuprave÷astena / guõamàrgàü÷ca sukumàraprabhçtãnanuvartate yà sà tathoktà / tatra guõànàmàntaramyàt prathamamupanyasanam, guõadvàreõaiva màrgànusaraõopapatteþ / tadayamatràrthaþ---yadyaùà varõavinyàsavakratà vya¤janacchàyànusàreõaiva, tathàpi pratiniyataguõavi÷iùñànàü màrgàõàü guõànuvartanadvàreõa yathà svaråpànuprave÷aü vidadhàti tathà vidhàtavyeti / tata eva ca tasyàstannibandhanàþ pravitatàþ prakàràþ samullasanti / cirantanaiþ punaþ saiva svàtantryeõa vçttivaicitryayukteti proktà / vçttãnàmupanàgarikàdãnàü yad vaicitryaü vicitrabhàvaþ svaniùñhasaükhyàbhedabhinnatvaü tena yuktà samanviteti cirantanaiþ pårvasåribhirabhihità / tadidamatra tàtparyam---yadasyàþ sakalàguõa svaråpànusaraõasamanvayena sukumàràdimàrgànuvartanàyattavçtteþ pàratantryamaparigaõitaprakàratvaü caitadubhayamapyava÷yaübhàvi tasmàdapàratantryaü parimitaprakàratvaü ceti nàticaturastram / nanu ca prathamameko dvàvityàdinà prakàreõa parimitàn prakàràn svatantratvaü ca svayameva vyàkhyàya kimetaduktamiti cennaiùa doùaþ, yasmàllakùaõakàrairyasya kasyàcitpadàrthasya samudàyaparàyattavçtteþ paravyutpattaye prathamamapoddhàrabuddhyà svatantratayà svaråpamullikhyate, tataþ samudàyàntarbhàvo bhaviùyatãtyalamatiprasaïgena / yeyaü varõavinyàsavakratà nàma vàcakàlaïkçtiþ sthànaniyamàbhàvàt sakalavàkyaviùayatvena samàmnàt, saiva prakàràntaravi÷iùñà niyatasthànatayopanibadhyamànà kimapi vaicitryàntaramàbadhnàtãtyàha--- _________________________________________________________________ samànavarõamanyàrthaü prasàdi ÷rutipe÷alam / aucityayuktamàdyàdiniyatasthàna÷obhi yat // Vjiv_2.6 // yamakaü nàma ko 'pyasyàþ prakàraþ paridç÷yate / sa tu ÷obhàntaràbhàvàdiha nàtipratanyate // Vjiv_2.7 // ko 'pyasyàþ prakàraþ paridç÷yate, asyàþ pårvoktàyàþ, ko 'pyapårvaþ prabhedo vibhàvyate / ko 'sàvityàha---yamakaü nàma / yamakamiti yasya prasiddhiþ / tacca kãdç÷am---samànavarõam / samànàþ saråpàþ sadç÷a÷rutayo varõà yasmin tattathoktam / evamekasya dvayorbahånàü sadç÷a÷rutãnàü vyavahitamavyavahitaü và yadupanibandhanaü tadeva yamakamityucyate / tadevamekaråpe saüsthànadvaye satyapi---anyàrthaü bhinnàbhidheyam / anyacca kãdç÷am---prasàdi prasàdaguõayuktaü jhagiti vàkyàrthasamarpakam, akadarthanàbodhyamiti yàvat / ÷rutipe÷alamityatadeva vi÷iùyate---÷rutiþ ÷ravaõendriyaü tatra pe÷alaü ra¤jakam, akañhora÷abdaviracitam / kãdç÷am---aucityayuktam / aucityaü varõyamànasya vastunaþ svabhàvotkarùastena saüyuktaü samanvitam / yatra yamakopanibandhanavyasanitvenàpyaucityamaparimlànamityarthaþ / tadeva vi÷eùaõàntareõa vi÷inaùñi---àdyàdiniyatasthàna÷obhi yat / àdiràdiryeùàü te tathoktàþ prathamamadhyàntàstànyeva niyatàni sthànàni vi÷iùñàþ saünive÷àstaiþ ÷obhate bhràjate yattathoktam / atràdyàdayaþ saübandhi÷abdàþ pàdàdi bhirvi÷eùaõãyàþ / sa tu prakàraþ proktalakùaõasaüpadupeto 'pi bhavan iha nàtipratanyate granthe 'sminnàtivistàryate / kutaþ---÷obhàntaràbhàvàt / sthànaniyamavyatiriktasyànyasya ÷obhàntarasya chàyàntarasyàsaübhavàdityarthaþ / asya ca varõavinyàsavaicitryavyatirekeõànyatki¤cidapi jãvitàntaraü na paridç÷yate / tenànantaroktàlaïkçtiprakàrataiva yuktà / udàharaõànyatra÷i÷upàlavadhe caturthe sarge samarpakàõi kànicideva yamakàni, raghuvaü÷e và vasantavarõane / evaü padàvayavànàü varõànàü vinyàsavakrabhàve vicàrite varõasamudàyàtmakasya padasya ca vakrabhàvavicàraþ pràptàvasaraþ / tatra padapårvàrdhasya tàvadvakratàpràkàràþ kiyantaþ saübhavantãti prakramate--- _________________________________________________________________ yatra råóherasaübhàvyadharmàdhyàropagarbhatà / saddharmàti÷ayàropagarbhatvaü và pratãyate // Vjiv_2.8 // lokottaratiraskàra÷làdhyotkarùàbhidhitsayà / vàcyasya socyate kàpi råóhivaicitryavakratà // Vjiv_2.9 // yatra råóherasaübhàvyadharmàdhyàropagarbhatà pratãyate / ÷abdasya niyatavçttità nàma dharmo råóhirucyate, rohaõaü råóhiriti kçtvà / sà ca dviprakàrà saübhavati--niyatasàmànyavçttità niyatavi÷eùavçttità ca / tena råóhi÷abdenàtra råóhipradhànaþ ÷abdo 'bhidhãyate, dharmadharmiõorabhedopacàradar÷anàt / yatra yasmin viùaye råóhi÷abdasya asaübhàvyaþ saübhàvayituma÷akyo yo dharmaþ ka÷citparispandastasyàdhyàropaþ samarpaõaü garbho 'bhipràyo yasya sa tathoktastasya bhàvastattà sà pratãyate pratipàdyate / yatreti saübandhaþ / saddharmàti÷ayàropagarbhatvaü và / saü÷càsau dharma÷ca saddharmaþ vidyamànaþ padàrthasya parispandastasmin yasya kasyacidapårvasyàti÷ayasyàdbhutaråpasya mahimna àropaþ samarpaõaü garbho 'pràyo yasya sa tathoktasya bhàvastattvam / tacca và yasmin pratãyate / kena hetunà---lokoktaratiraskàra÷làdhyotkarùàbhidhitsayà / lokottaraþ sarvàti÷àyã yastiraskàraþ khalãkaraõaü ÷làdhya÷ca spçhaõãyo ya utkarùaþ sàti÷ayatvaü tayorabhidhitsà abhidhàtumicchà vaktukàmatà tayà / kasya vàcyasya / råóhi÷abdasya vàcyo yo 'bhidheyor'thastasya / socyate kathyate kàpyalaukikã råóhivaicitryavakratà / råóhi÷abdasyaivaüvidhena vaicitryeõavicitrabhàvena vakratà vakrabhàvaþ / tadidamatra tàtparyam---yatsàmànyavicitrasaüspar÷inàü ÷abdànàmanumànavanniyatavi÷eùàliïganaü yadyapi svabhàvàdeva na ki¤cidapi saübhavati, tathàpyanayà yuktyà kavivivakùitaniyatavi÷eùaniùñhatàü nãyamànàþ kàmapi camatkàrakàritàü pratipadyante / yathà tàlà jàanti guõà jàlàte sahiaehi gheppanti / raikiraõàõuggahiàiü hàenti kamalàiü kamalàiü // VjivC_2.26 // tadà jàyante guõà yadà te sahçdayairgçhyante / ravikiraõànugçhãtàni bhavanti kamalàni kamalàni // iti chàyà / pratãyate iti kriyàpadavaicitryasyàyamabhipràyo yadevaüvidhe viùaye ÷abdànàü vàcakatvena na vyàpàraþ, api tu vastvantaravatpratãtikàritvamàtreõeti yuktiyuktamapyetadiha nàtipratanyate / yasyàd dhvanikàreõa vyaïgyavya¤jakabhàvo 'tra sutaràü samarthitastat kiü paunaruktyena / sà ca råóhivaicitryavakratà mukyatayà dviprakàrà saübhavati---yatra råóhivàcyor'thaþ svayameva àtmanyutkarùaü nikarùaü và samàropayitukàmaþ kavinopanibadhyate, tasyànyo và ka÷cidvakteti / yathà snigdha÷yàmalakàntiliptaviyato velladvalàkà ghanà vàtàþ ÷ãkariõaþ payodasuhçdàmànandakekàþ kalàþ / kàmaü santu dçóhaü kañhorahçdayo ràmo 'smi sarvaü sahe vaidehã tu kathaü bhaviùyati hahà hà devi dhãrà bhava // VjivC_2.27 // atra "ràma'-÷abdena "dçóhaü kañhorahçdayaþ' "sarvaü sahe' iti yadubhàbhyàü pratipàdayituü na pàryate, tadevaüvidhavividhoddãpanavibhàvavibhavasahanasàmarthyakàraõaü duþsahajanakaràjaputrãviraha vyathàvisaüùñhule 'pi samaye nirapatrapapràõaparirakùàvaicakùaõyalakùaõaü saüj¤àpadanibandhanaü kimapyasaübhàvyamasàdhàraõaü krauryaü pratãyate / vaidehãtyanena jaladharasamayasundarapadàrthasaüdar÷anàsahatvasamarpakaü sahajasaukumàryasulabhaü kimapi kàtaratvaü tasyàþ samarthyate / etadeva / ca pårvasmàdvi÷eùàbhidhàyinaþ "tu'-÷abdasya jãvitam / vidyamànadharmàti÷ayàdhyàropagarbhatvaü yathà tataþ prahasyàha punaþ purandaraü vyapetabhãrbhåmipurandaràtmajaþ / gçhàõa ÷astraü yadi sarga eùa te na khalvanirjitya raghuü kçtã bhavàn // VjivC_2.28 // "raghu'-÷abdenàtra sarvatràpratihataprabhàvasyàpi surapatestathàvidhàdhyavasàyavyaghàtasàmarthyanibandhanaþ ko 'pi svapauruùàti÷ayaþ pratãyate / prahasyetyanenaitadevopabçühitam / anyo vaktà yatra tatrodàharaõaü yathà àj¤à ÷akra÷ikhàmaõipraõayinã ÷àstràõi cakùurnavaü bhaktirbhåtapatau pinàkini padaü laïketi divyà purã / saübhåtirdruhiõànvaye ca tadaho nedçgvaro labhyate syàccedeùa na ràvaõaþ kva nu punaþ sarvatra sarve guõàþ // VjivC_2.29 // "ràvaõa'-÷abdenàtra sakalalokaprasiddhada÷ànanadurvilàsavyatiriktamabhijanavivekasadàcàraprabhàvasaübhogasukhasamçddhilakùaõàyàþ samastavaraguõasàmagrãsaüpadastiraskàrakàraõaü kimapyanupàdeyatànimittabhåtamaupahatyaü pratãyate / atraiva vidhyamànaguõàti÷ayàvyàropagarbhatvaü yathà--- ràmo 'sau bhuvaneùu vikramaguõaiþ pràptaþ prasiddhiü paràm // VjivC_2.30 // atra "ràma'-÷abdena sakalatribhuvanàti÷àyã ràvaõànucaravismayàspadaü ÷auryàti÷ayaþ pratãyate / eùà ca råóhivaicitryavakratà pratãyamànadharmabàhulyàd bahuprakàrà bhidyate / tacca svayamevotprekùaõãyam / yathà gurvarthamartho ÷rutapàradç÷và raghoþ sakà÷àdanavàptakàmaþ / gato vadànyàntaramityayaü me mà bhåtparãvàdanavàvatàraþ // VjivC_2.31 // "raghu'-÷abdenàtra tribhuvanàti÷àyyaudà ryàtirekaþ pratãyate / etasyàü vakratàyàmayameva paramàrtho yat sàmànyamàtraniùñhatàmapàkçtya kavivivakùitavi÷eùapratipàdanasàmarthyalakùaõaþ ÷obhàti÷ayaþ samullàsyate / saüj¤à÷abdànàü niyatàrthaniùñhatvàt sàmànyavi÷eùabhàvo na ka÷cit saübhavatãti na vaktavyam / yasmàtteùàmapyavasthàsahastrasàdhàraõavçttervàcyasya niyatada÷àvi÷eùavçttiniùñhatà satkavivivakùità saübhavatyeva, svara÷rutinyàyena lagnàü÷ukanyàyena ceti / evaü råóhivakratàü vivecya kramapràptasamanvayàü paryàyavakratàü vivinakti--- _________________________________________________________________ abhidheyàntaratamastasyàti÷ayapoùakaþ / ramyacchàyàntaraspar÷àttadalaïkartumã÷varaþ // Vjiv_2.10 // svayaü vi÷eùaõenàpi svacchàyotkarùape÷alaþ / asaübhàvyàrthapàtratvagarbhaü ya÷càbhidhãyate // Vjiv_2.11 // alaïkàropasaüskàramanohàrinibandhanaþ / paryàyastena vaicitryaü parà paryàyavakratà // Vjiv_2.12 // pårvoktavi÷eùaõavi÷iùñaþ kàvyaviùaye paryàyastena hetunà yadvaicitryaü yo vicitrabhàvo vicchittivi÷eùaþ sà parà prakçùñà kàcideva paryàyavakratetyucyate / paryàyapradhànaþ ÷abdaþ paryàyo 'bhidhãyate / tasya caitadeva paryàyapràdhànyaü yat sa kadàcidvivakùite vastuni vàcakatayà pravartate, kadàcidvàcakàntaramiti / tena pårvoktayà nãtyà bahuprakàraþ paryàyo 'bhihitaþ, tat kiyantastasya prakàràþ santãtyàha---abidheyàntaratamaþ / abidheyaü vàcyaü vastu tasyàntaratamaþ pratyàsannatamaþ / yasmàt paryàya÷abdatve satyapyantaraïgatvàt sa yathà vivakùitaü vastu vyanakti tathà nànyaþ ka÷ciditi / yathà nàbhiyoktum ançtaü tvamiùyase kastapasvivi÷ikheùu càdaraþ / santi bhåbhçti hi naþ ÷aràþ pare ye pàkramavasåni vajriõaþ // VjivC_2.32 // atra mahendravàcakeùvasaükhyeùu saübhavatsu paryàya÷abdeùu "vajriõaþ' iti prayuktaþ paryàyavakratàü puùõàti / yasmàt satasaünihitavajrasyàpi surapaterye paràkramavasåni vikramadhanànãti sàyakànàü lokottaratvapratãtiþ / "tapasvi'-÷abdo 'pyatitaràü ramaõãyaþ / yasmàt subhañasàyakànàmàdaro bahumànaþ kadàcidupapadyate, tàpasamàrgaõeùu punaraki¤citkareùu kaþ saürambha iti / yathà và kastavaü j¤àsyasi màü smara smarasi màü diùñyà kimabhyàgatastvàmunmàdayituü kathaü nanu balàt kiü te balaü pa÷ya tat / pasyàmãtyabhidhàya pàvakamucà ye locanenaiva taü kàntàkaõñhaniùaktabàhumadahattasmai namaþ ÷åline // VjivC_2.33 // atra parame÷vare paryàyasahastreùvapi saübhavatsu "÷åline' iti yatprayuktaü tatràyamabhipràyo yattasmai bhagavate namaskàravyatirekeõa kimanyadabhidhãyate / yattathàvidhotsekaparityaktavinayavçtteþ smarasya kupitenàpi tadabhimatàvalokavyatirekeõa tena satatasaünihita÷ålenàpi kopasamucitamàyudhagrahaõaü nàcaritam / locanapàtamàtreõaiva kopakàryakaraõàdbhagavataþ prabhàvàti÷ayaþ paripoùitaþ / ataeva tasmai namo 'stviti yuktiyuktatàü pratipadyate / ayamaparaþ padapårvàrdhavakratàhetuþ paryàyaþ---yastasyàti÷ayapoùakaþ / tasyàbhidheyasyàrthasyàti÷ayamutkarùa puùõàti yaþ sa tathoktaþ / yasmàt sahajasaukumàryasubhago 'pi padàrthastena paripoùitàti÷ayaþ sutaràü sahçdayahçdayahàritàü pratipadyate / yathà saübandhã raghubhåbhujàü manasijavyàpàradãkùàgurur gauràïgãvadanopamàparicitastàràvadhåvallabhaþ / sadyomàrjitadàkùiõàtyataruõãdantàvadàtadyuti- ÷candraþ sundari dç÷yatàmayamasau caõóã ÷acåóàmaõiþ // VjivC_2.34 // atra paryàyàþ sahajasaundaryasaüpadupetasyàpi candramasaþ sahçdayahçdayàhlàdakàraõaü kamapyati÷ayamållàsayantaþ padapårvàrdhavakratàü påùõanti / tathà ca ràmeõa ràvaõaü nihatya puùpakena gacchatà sãtàyàþ savistrambhaü svairakathàsvetadabhidhãyate yaccandraþ sundari dç÷yatàmiti, ràmaõãyakamanohàriõi sakalalokalocanotsava÷candramà vicàryatàmiti / yasmàttathàvidhànàmeva tàdç÷aþ samucito vicàragocaraþ / saübandhã raghubhåbhujàmityanena càsmàkaü nàpårvo bandhurayamityavalokanena saümànyatàmiti prakàràntareõàpi tadviùayo bahumànaþ pratãyate / ÷iùñà÷ca tadati÷ayàdhànapravaõatvamevàtmanaþprathayanti / tata eva ca prastutamarthaü prati pratyekaü pçthaktvenotkarùaprakañanàtparyàyàõàü bahånàmapyapaunaruktyam / tçtãye pàde vi÷eùaõavakratà vidyate, na paryàyavakratvam / ayamaparaþ paryàyaprakàraþ padapårvàrdhavakratànibandhanaþ---yastadalaïkarttumã÷varaþ / tadabhidheyalakùaõaü vastu vibhåùayituü yaþ prabhavatãtyarthaþ / kasmàt---ramyacchàyàntaraspar÷àt / ramyaü ramaõãyaü yacchàyàntaraü vicchittyantaraü ÷liùñatvàdi tasya spar÷àt,÷obhàntarapratãterityarthaþ / katham---svayaü vi÷eùaõenàpi / svayamàtmanaiva, svavi÷eùaõabhåtena padàntareõa và / tatra svayaü yathà itthaü jaóe jagati ko nu bçhatpramàõa- karõaþ karã nanu bhaved dhvanitasya pàtram / ityàgataü jhañiti yo 'linamunmamàtha màtaïga eva kimataþ paramucyate 'sau // VjivC_2.35 // atra "màtaïga'-÷abdaþ prastute vàraõamàtre pravartate / ÷liùñayà vçttyà caõóàlalakùaõasyàprastutasya vastunaþ pratãtimutpàdayan råpakàlaïkàracchàyàsaüspar÷àd gaurvàhãka ityanena nyàyena sàdç÷yanibandhanasyopacàrasya saübhavàt prastutasya vastunastattvamadhyàropayan paryàyavakratàü puùõàti / yasmàdevaüvidhe viùaye prastutasyàprastutena saübandhopanibandho råpakàlaïkàradvàreõa kadàcidupamàmukhena và / yathà sa evàyaü sa ivàyamiti và / eùa eva ca ÷abda÷aktimålànuraõanaråpavyaïgyasya padadhvanerviùayaþ, bahuùu caivaüvidheùu satsu vàkyadhvanervà / yathà kusumasamayayugamupasaüharannutphullamallikàdhavalàññahàso vyajçmbhata grãùmàbhidhàno mahàkàlaþ // VjivC_2.36 // yathà vçtte 'smin mahàpralayedharaõãdhàraõàyàdhunàtvaü ÷eùaþ // VjivC_2.37 // iti atra yugàdayaþ ÷abdàþ prastutàbhidhànaparatvena prayujyamànàþ santo 'pyaprastutavastupratãtikàritayà kàmapi kàvyacchàyàü samunmãlayantaþ pratãyamànàlaïkàravyapade÷abhàjanaü bhavanti // vi÷eùaõena yathà susnigdhadugdhadhavalorudç÷aü vidagdha- màlokya yanmadhuramughdha vilàsadigdham / bhasmãcakàra madanaü nanu kàùñhameva tannunamã÷a iti vetti purandhrilokaþ // VjivC_2.38 // atra kàùñhamiti vi÷eùaõapadaü varõyamànapadàrthàpekùayà manmathasya nãrasatàü pratipàdayad ramyacchàyàntaraspar÷i÷leùacchàyàmanoj¤avinyàsamaparamasmin vastunyaprastute madanàbhidhànapàdapalakùaõe pratãtimutpàpayad råpakàlaïkàracchàyàsaüspar÷àt kàmapi paryàyavakratàmunmãlayati / ayamaparaþ paryàyaprakàraþ padapårvàrdhavakratàyàþ kàraõam---yaþ svacchàyotkarùape÷alaþ / svasyàtmana÷chàyà kàntiryà sukumàratà tadutkarùeõa tadati÷ayena yaþ pe÷alo hçdayahàrã / tadidamatra tàtparyam---yadyapi varõyamànasya vastunaþ prakàràntarollàsakatvena vyavasthitistathàpi parispandasaundaryasaüpadeva sahçdayahçdayahàritàü pratipadyate / yathà itthamutkayati tàõóavalãlà- paõóitàbdhilaharãgurupàdaiþ / utthitaü viùamakàõóakuñumba- syàü÷ubhiþ smaravatãviraho màm // VjivC_2.39 // atrenduparyàyo "viùamakàõóakuñumba'-÷abdaþ kavinopanibaddhaþ / yasmànmçgàïkodayadveùiõà virahavidhurahçdayena kenacidetaducyate / yadayamaprasiddho 'pyaparimlànasamanvayatayà prasiddhatamatàmupanãtastena prathamatarollikhitatvena ca cetanacamatkàrakàritàmavagàhate / eùa ca svacchàyotkarùape÷alaþsahajasaundaryasu bhagatvena nåtanollekhavilakùaõatvena ca kavibhiþ paryàyàntaraparihàrapårvakamupavarõyate / yathà kçùõakuñilake÷ãti vaktavye yamunàkallolavakràlaketi / yathà và "gauràïgãvadanopamàparicita' ityatravanitàdivàcakasahastrasadbhàve 'pi gauràïgãtyabhidhànamatãvaramaõãyam / ayamaparaþ paryàyaprakàraþ padapårvàrdhavakratàbhidhàyã---alaübhàvyàrthapàtratvagarbhaü ya÷càbidhãyate / varõyamànasya saübhàvyaþ saübhàvayituma÷akyo yor'thaþ ka÷citparispandastatra pàtratvaü bhàjanatvaü garbho 'bhipràyo yatràbhidhàne tattathàvidhaü kçtvà ya÷càbhidhãyate bhaõyate / yathà alaü mahãpàla tava ÷rameõa prayuktamapyastramito vçthà syàt / na pàdaponmålana÷akti raühaþ ÷iloccaye mårchati màrutasya // VjivC_2.40 // atra mahãpàleti ràj¤aþ sakalapçthvãparirakùaõakùamapauruùasyàpi tathàvidhaprayatnaparipàlanãyagurugoråpajãvamàtraparitràõàsàmarthyaü svapne 'pyasaübhàvanãyaü yattatpàtratvagarbhamàmantraõamupanibaddham / yathà và bhåtànukampà tava cediyaü gau- rekà bhavet svastimatã tvadante / jãvan punaþ ÷asvadupaplavebhyaþ prajàþ prajànàtha piteva pàsi // VjivC_2.41 // atra yadi pràõikaruõàkàraõaü nijapràõaparityàgamàcarasi tadapyayuktam / yasmàttvadante svastimatã bhavediyamekaiva gauriti tritayamapyanàdaràspadam / jivan punaþ ÷a÷vatsadaivopaplavebhyo 'narthebhyaþ prajàþ sakalabhåtadhàtrãvalayavartinãþ prajànàtha pàsi rakùasi / pitevetyanàdaràti÷ayaþ prathate / tadevaü yadyapi suspaùñasamanvayo 'yaü vàkyàrthastathàpi tàtparyàntaramatra pratãyate / yasmàt sarvasya kasyàcitprajànàthatve sati sadaiva tatparirakùaõasyàkaraõamasaübhàvyam / tatpàtratvagarbhameva tadabhihitam / yasmàt pratyakùapràõimàtrabhakùmamàõaguruhomadhenupràõaparirakùaõàpekùànirapekùasya sato jãvatastavànena nyàyena kadàcidapi prijàparirakùaõaü manàgapi na saübhàvyata iti pramàõopapannam / tadidamuktam pramàõavattvàdàyàtaþ pravàhaþ kena vàryate // VjivC_2.42 // iti / atràbhidhànapratãtigocarãkçtànàü padàrthànàü parasparapratiyogitvamudàharaõapratyudàharaõanyàyenànusaüdheyam / ayamaparaþ paryàyaprakàraþ padapårvàrdhavakratàü vidadhàti---alaïkàropasaüskàramanohàrinibandhanaþ / atra "alaïkàropasaüskàra' ÷abde tçtãyàsamàsaþ ùaùñhãsamàsa÷ca karaõãyaþ / tenàrthadvayamabhihitaü bhavati / alaïkàreõa råpakàdinopasaüskàraþ ÷obhàntaràdhànaü yattena manohàri hçdayara¤jakaü nibandhanamupanibandho yasya sa tathoktaþ / alaïkàrasyotprekùàderupasaüskàraþ ÷obhàntaràdhànaü ceti vigçhya / tatra tçtãyàsamàsapakùodàharaõaü yathà yo lãlàtàlavçnto rahasi nirupadhirya÷ca kilãpradãpaþ kopakrãóàsu yo 'straü da÷anakçtarujo yo 'dharasyaikasekaþ / àkalpe darpaõa yaþ ÷rama÷ayanavidho ya÷ca gaõóopadhànaü devyàþ sa vyàpadaü vo haratu harajañàkandalãpuùpaminduþ // VjivC_2.43 // atra tàlavçntàdikàryasàmànyàdabhedopacàranibandhano råpakàlaïkàravinyàsaþ sarveùàmeva paryàyàõàü ÷obhàti÷ayakàritvenopanibaddhaþ / ùaùñhãsamàsapakùodàharaõaü yathà devi tvanmukhapaïkajena ÷a÷inaþ ÷obhàtiraskàriõà / pa÷yàbjàni vinirjitàni sahasà gacchanti vicchàyatàm // VjivC_2.44 // atra svarasasaüpravçttasàyaüsamayasamucità saroruhàõàü vicchàyatàpratipattirnàyakena nàgarakatayà vallabhopalàlanàpravçttena tannidar÷anopakramaramaõãyatvamukhena nirjitànãveti pratãyamànotprekùàlaïkàrakàritvena pratipàdyate / etadeva ca yuktiyuktam / yasmàtsarvasya kasyacitpaïkajasya ÷a÷àïka÷obhàtiraskàrakàrità pratipadyate / tvanmukhapaïkajena punaþ ÷a÷inaþ ÷obhàtiraskàriõà nyàyato nirjitàni santi vicchàyatàü gacchantãveti pratãyamànasyotprekùàlakùaõasyàlaïkàrasya ÷obhàti÷ayaþ samullàsyate / evaü paryàyavakratàü vicàrya kramasamucitàvasaràmupacàravakratàü vicàrayati--- _________________________________________________________________ yatra dåràntare 'nyasmàtsàmànyamupacaryate / le÷enàpi bhavat kà¤cidvaktumudriktavçttitàm // Vjiv_2.13 // yanmålà sarasollekhà råpakàdiralaïkçtiþ / upacàrapradhànàsau vakratà kàciducyate // Vjiv_2.14 // asau kàcidapårvà vakratocyate vakrabhàvo 'bhidhãyate / kãdç÷ã---upacàrapradhànà / upacaraõamupacàraþ sa eva pradhànaü yasyàþ sà tathoktà / kiüsvaråpà---yatra yasyàmanyasmàtpadàrthàntaràt prastutatvàdvarõyamàne vastuni sàmànyamupacaryate sàdhàraõo dharmaþ ka÷cidvaktumabhipretaþ samàropyate / kasmin varõyamàne vastuni---dåràntare / dåramanalpamantaraü vyavadhànaü yasya tattathoktaü tasmin / nanu ca vyavadhànamamårtatvàdvarõyamànasya vastuno de÷avihitaü tàvanna saübhavati / kàlavihitamapi nàstyeva, tasya kriyàviùayatvàt / kriyàsvaråpaü kàrakasvaråpaü cetyubhayàtmakaü yadyapi varõyamànaü vastu, tathàpi de÷akàlavyavadhànenàtra na bhavitavyam / yasmàtpadàrthànàmanumànavat sàmànyamàtrameva ÷abdairviùayãkartuü pàryate, na vi÷eùaþ / tatkathaü dåràntaratvamupapadyate ? satyametat, kintu "dåràntara'-÷abdo mukhyatayà de÷akàlaviùaye viprakarùe pratyàsattivirahe vartamàno 'pyupacàràt svabhàvaviprakarùe vartate / so 'yaü svabhàvaviprakarùo viruddhadharmàdhyàsalakùaõaþ padàrthànàm / yathà mårtimattvamamårtatvàpekùayà, dravatvaü ca ghanatvàpekùayà, cetanatvamacetanatvàpekùayeti / kãdçk tatsàmànyam---le÷enàpi bhavat / manàïmàtreõàpi sat / kimartham ---kà¤cidapårvàmudriktavçttitàü vaktuü sàti÷ayaparispandatàmabhidhàtum / yathà snigdha÷yàmalakàntiliptaviyataþ // VjivC_2.45 // atra yathà buddhipårvakàriõaþ keciccetanavarõacchàyàti÷ayotpàdanecchayà kenacidvidyamànalepana÷aktinà mårtena nãlàdinà ra¤janadravyavi÷eùeõa ki¤cideva lepanãyaü mårtimadvastu vastrapràyaü limpanti, tadvadeva tatkàritvasàmànyaü manàïmàtreõàpi vidyamànaü kàmapyudriktavçttitàmabhidhàtumupacàràt snigdha÷yàmalayà kàntyà liptaü viyad dyaurityupanibaddham / "snigdha'-÷abdo 'pyupacàravakra eva / yathà mårtaü vastu spar÷asaüvedyaü sneha naguõayogàt snigdhamityucyate, tathaiva kàntiramårtàpyupacàràt snigdhetyuktà / yathà và gacchantãnàü ramaõavasatiü yoùitàü tatra naktaü ruddhàloke narapatipathe såcibhedyaistamobhiþ / saudàminyà kanakanikaùasnigdhayà dar÷ayorvoü toyotsargastanitamukharo màsma bhårviklavàsatàþ // VjivC_2.46 // atràmårtànàmapi tamasàmatibàhulyàd ghanatvànmårtasamucitaü såcibhedyatvamupacaritam / yathà và gaaõaü ca mattamehaü dhàràluliajjuõàiü a vaõàiü / õirahaïkàramiaïkà haranti õãlào a õisào // VjivC_2.47 // gaganaü ca mattameghaü dhàràlulitàrjunàni ca vanàni / nirahaïkàramçgàïkà haranti nãlà÷ca ni÷àþ // iti chàyà / atra mattatvaü nirahaïkàratvaü ca cetanadharmasàmànyamupacaritam / so 'yamupacàravakratàprakàraþ satkavipravàhe sahastra÷aþ saübhavatãti sahçdayaiþ svayamevotprekùaõãyaþ ataeva ca pratyàsannàntare 'sminnupacàre na vakratàvyavahàraþ, yathà gaurvàhãka iti / idamaparamupacàravakratàyàþ svaråpam---yanmålà sarasollekhà råpakàdiralaïkçtiþ / yà målaü yasyàþ sà tathoktà / råpakamàdiryasyàþ sà tathoktà / kà sà---alaïkçtiralaïkaraõaü råpakaprabhçtiralaïkàravicchittirityarthaþ / kãdç÷ã---sarasollekhà / sarasaþ sàsvàdaþ sacamatkçtirullekhaþ samunmeùoyasyàþ sà tathoktà / samànàdhikaraõayoratra hetuhetumadbhàvaþ, yathà atiguravo ràjamàùà na bhakùyà iti // VjivC_2.48 // yanmålà satã råpakàdiralaïkçtiþ sarasollekhà / tena råpakàderalaïkaraõakalàpasya sakalasyaivopacàravakratà jãvitamityarthaþ / nanu ca pårvasmàdupacàravakratàprakàràdetasya ko bhedaþ ? pårvasmin svabhàvaviprakarùàt sàmànyena manàïmàtrameva sàmyaü samà÷ritya sàti÷ayatvaü pratipàdayituü taddharmamàtràdhyàropaþ pravartate, etasmin punaradåraviprakçùñasàdç÷yasamudbhavapratyàsattisamucitatvàdabhedopacàranibandhanaü tattvamevàdhyàropyate / yathà satsve kàla÷ravaõotpaleùu senàvanàlãviùapallaveùu / gàmbhãryapàtàlaphaõã÷vareùu saïgeùu ko và bhavatàü muràriþ // VjivC_2.49 // atra kàla÷ravaõotpalàdisàdç÷yajanitapratyàsattivihatamabhedopacàranibandhanaü tattvamàropitam / "àdi'-grahaõàdaprastutapra÷asàprakàrasya kasyacidanyàpade÷alakùaõasyopacàravakrataiva jãvitatvena lakùyate / tathà ca kimapi padàrthàntaraü pràdhànyena pratãyamànatayà cetasi nidhàya tathàvidhalakùaõasàmyasamanvayaü samà÷ritya padàrthàntaramabhidhãyamànatàü pràpayantaþ pràya÷aþ kavayo dç÷yante / yathà anardhaþ ko 'pyantasvava hariõa hevàkamahimà sphuratyekasyaiva tribhuvanacamatkàrajanakaþ / yadindormårtiste divi viharaõàraõyavasudhà sudhàsàrasyandã kiraõanikaraþ ÷aùpakavalaþ // VjivC_2.50 // atra lokottaratvalakùaõamubhayànuyàyi sàmànyaü samà÷ritya pràdhànyena vivakùitasya vastunaþ pratãyamànavçtterabhedopacàranibandhanaü tattvamadhyàropitam / tathà caitayordåyorapyalaïkàrayostulye 'pyupacàravakratàjãvitattve vàcyatvamekatra pratãyamànatvamaparasmin svaråpabhedasya nibandhanam / etaccobhayorapi svalakùaõavyàkhyànàvasare sutaràü samunmãlyate / evamupacàravakratàü vivecya samànantarapràptàvakà÷àü vi÷eùaõavakratàü vivinakti / _________________________________________________________________ vi÷eùaõasya màhàtmyàt kriyàyàþ kàrakasya và / yatrollasati làvaõyaü sà vi÷eùaõavakratà // Vjiv_2.15 // sà vi÷eùaõavakratà vi÷eùaõavakratvavicchittirabhidhãyate / kãdç÷ã---yatra yasyàü làvaõyamullasati ràmaõãyakamudbhidyate / kasya---kriyàyàþ kàrakasya và / kriyàlakùaõasya vastunaþ kàrakalakùaõasya và / kasmàt---vi÷eùaõasya màhàtmyàt / etayoþ pratyekaü yadvi÷eùaõaü bhedakaü padàrthàntaraü tasya sàti÷ayatvàt / bhàvasvabhàva saukumàryasamullàsakatvamalaïkàracchàyàti÷ayaparipoùakatvam ca / yathà ÷ramajalasekajanitanavalikhitanakhapadadàhamårchità vallabharabhasalulitalalitàlakavalayacayàrdhanihnutà / smararasavividhavihitasuratakramaparimalanatrapàlasà jayati ni÷àtyaye yuvatidçk tanumadhumadavi÷adapàñalà // VjivC_2.51 // yathà và karantaràlãnakapolabhittir bàùpocchalatkåõitapatralekhà / ÷rotràntare piõóitacittavçttiþ ÷çõoti gãtadhvanimatra tanvã // VjivC_2.52 // yathà và ÷uci÷ãtalacandrikàplutà÷ciraniþ÷abdamanoharà di÷aþ / pra÷amasya manobhavasya và hçdi kasyà pyatha hetutàü yayuþ // VjivC_2.53 // kriyàvi÷eùaõavakratvaü yathà sasmàra vàraõapatirvinimãlitàkùaþ svecchàvihàravanavàsamahotsavànàm // VjivC_2.54 // atra sarvatraivasvabhàvasaundaryasamullàsakatvaü vi÷eùaõànàm / alaïkàracchàyàti÷ayaparipoùakatvaü vi÷eùaõasya yathà ÷a÷inaþ ÷obhàtiraskàriõà // VjivC_2.55 // etadeva vi÷eùaõavakratvaü nàma prastutaucityànusàri sakalasatkàvyajãvitatvena lakùyate, yasmàdanenaiva rasaþ paràü paripoùapadavãmavatàryate / yathà karàntaràlãna iti // VjivC_2.56 // svamahimnà vidhãyante yena lokottara÷riyaþ / rasasvabhàvàlaïkàràstadvidheyaü vi÷eùaõam // VjivC_2.57 // (iti) antara÷lokaþ // evaü vi÷eùaõavakratàü vicàrya kramasamarpitàvasaràü saüvçtivakratàü vicàrayati--- _________________________________________________________________ yatra saüvriyate vastu vaicitryasya vivakùayà / sarvanàmàdibhiþ kai÷cit soktà saüvçtivakratà // Vjiv_2.16 // soktà saüvçtivakratà---yà kilaivaüvidhà sà saüvçtivakratetyuktà kathità / saüvçtyà vakratà saüvçtipradhànà veti samàsaþ / yatra yasyàü vastu padàrthalakùaõaü savriyate samàcchàdyate / kena hetunà---vaicitryasya vivakùayà vicitrabhàvasyàbhidhànecchayà, yayà padàrtho vicitrabhàvaü samàsàdayatãtyarthaþ / kena saüvriyate---sarvanàmàdibhiþ kai÷cit / sarvasya nàma sarvanàma tadàdiryeùàü te tathoktàstaiþ kai÷cidapårvairvàcakairityarthaþ / atra bahavaþ prakàràþ saübhavanti / yatra kimapi sàti÷ayaü vastu vaktuü ÷akyamapi sàkùàdabhidhànàdiyattàparicchinnatayà parimitapràyaü mà pratibhàsatàmiti sàmànyavàcinà sarvanàmnà samàcchàdya tatkàryàbhidhàyinà tadati÷ayàbhidhànapareõa vàkyàntareõa pratãtigocaratàü nãyate / yathà tatpitaryatha parigrahalipsau sa vyadhatta karaõãyamaõãyaþ / puùpacàpa÷ikharasthakapolo manmathaþ kimapi yena nidadhyau // VjivC_2.58 // atra sadàcàrapravaõatayà gurubhaktibhàvitàntaþ karaõo lokottaraudàryaguõayogàdvividhaviùayopabhogavitçùõamanà nijendriyanigrahamasaübhàvanãyamapi ÷àntanavo vihitavànityabhidhàtuü ÷akyamapi sàmànyàbhidhàyinà sarvànàmnàcchàdyottaràrdhena kàryàntaràbhidhàyinà vàkyàntareõa pratãtigocaratàmànãyamànaü kàmapi camatkàrakàritàmàvahati / ayamaparaþ prakàro yatra svaparispandakàùñhàdhiråóheþ sàti÷ayaü vastu vacasàmagocara iti prathayituü sarvànàmnà samàcchàdya tatkàryàbhidhàyinà tadati÷ayavàcinà vàkyàntareõa samunmãlyate / yathà yàte dvàravatã tadà madhuripau taddattakampànatàü kàlindãjalakeliva¤julalatàmàlambaya sotkaõñhayà / tad gãtaü gurubàùpagadgadalasattàrasvaraü ràdhayà yenàntarjalacàribhirjalacarairapyutkamutkåjitam // VjivC_2.59 // atra sarvanàmnà saüvçtaü vastu tatkàryàbhidhàyinà vàkyàntareõa samunmãlya sahçdayahçdayahàritàü pràpitam / yathà và taha ruõõaü kaõha visàhãàe rohagaggaragiràe / jaha kassa vi jammasae vi koi mà vallaho hou // VjivC_2.60 // tathai ruditaü kçùõa vi÷àkhayà rodhagadgadagirà / yathà kasyàpi janma÷ate 'pi ko 'pi mà vallabho bhavatu // iti chàyà / atra pårvàrdhe saüvçtaü vastu rodanalakùaõaü tadati÷ayàbhidhàyinà vàkyàntareõa kàmapi tadvidàhlàdakàritàü nãtam / idamaparamatra prakàràntaraü yatra sàti÷ayasukumàraü vastu kàryàti÷ayàbhidhànaü vinà saüvçtimàtraramaõãyatayà kàmapi kàùñhamadhiropyate / yathà darpaõe ca paribhogadar÷inã pçùñhataþ praõayino niùeduùaþ / vãkùya bimbamanubimbamàtmanaþ kàni kàni na cakàra lajjayà // VjivC_2.61 // ayamaparaþ prakàro yatra svànubhasaüvedanãyaü vastu vacasà vaktumaviùaya iti khyàpayituü saüvriyate / yathà tànyakùaràõi hçdaye kimapi dhvananti // VjivC_2.62 // iti / pårvameva vyàkhyàtam / idamapi prakàràntaraü saübhavati yatra parànubhasaüvedyasya vastuno vakturagocaratàü pratipàdayituü saüvçtiþ kriyate / yathà manmathaþ kimapi yena nidadhyau // VjivC_2.63 // atra hi tribhuvanaprathitapratàmahimà tathàvidha÷aktivyàghàtaviùaõõacetàþ kàmaþ kimapi svànubhavasamucitamacintayaditi / idamaparaü prakàràntaramatra vidyate ---yatra svabhàvena kavivivakùayà và kenacidaupahatyena yuktaü vastu mahàpàtakamiva kãrtanãyatàü nàrhatãti samarpayituü saüvriyate / yathà durvacaü tadatha màsma bhånmçga- stvayyasau yadakariùyadojasà / nainamà÷u yadi vàhinãpatiþ pratyapatsyata ÷itena patriõà // VjivC_2.64 // yathà và nivàryatàmàli kimapyayaü vañuþ punarvivakùuþ sphuritottaràdharaþ / na kevalaü yo mahato 'pabhàùate ÷çõoti tasmàdapi yaþ sa pàpabhàk // VjivC_2.65 // atràrjunamàraõaü bhagavadapabhàùaõaü ca na kãrtanoyatàmarhatãti saüvaraõena ramaõãyatàü nãtamiti / vivakùayo pahataü yathà so 'yaü dambhadhçtavrataþ priyatame kartuü kimapyudyataþ // VjivC_2.66 // iti / prathamameva vyàkhyàtam / eva saüvçtivakratàü vicàrya pratyayavakratàyàþ ko 'pi prakàraþ padamadhyàntarbhåtatvàdihaiva samucitàvasarastasmàttadvicàramàcarati--- _________________________________________________________________ prastutaucityavicchittiü svamahimnà vikàsayan / pratyayaþ padamadhye 'nyàmullàsayati vakratàm // Vjiv_2.17 // ka÷cit pratyayaþ kçdàdiþ padamadhyavçttiranyàmapårvàü vakratàmullàsayati vakrabhàvamuddãpayati / kiü kurvan---prastutasya varõyamànasya vastuno yadaucityamucitabhàvastasya vicchittimupa÷obhàü vikàsayan samullàsayan / kena---svamahimnà nijotkarùeõa / yathà velladvalàkà ghanàþ // VjivC_2.67 // yathà và snihyatkañàkùe dç÷au iti // VjivC_2.68 // atra vartamànakàlàbhidhàyã ÷atçpratyayaþ kàmapyatãtànàgatavibhramavirahitàü tàtkàlikaparispandasundarãü prastutaucityavicchittimullà sayan sahçdayahçdayahàriõãü pratyayavakratàmàvahati / idànãmetasyàþ prakàràntaraü paryàlocayati--- _________________________________________________________________ àgamàdiparispandasundaraþ ÷abdavakratàm / paraþ kàmapi puùõàti bandhacchàyàvidhàyinãm // Vjiv_2.18 // paro dvitãyaþ pratyayaprakàraþ kàmapyapårvàü ÷abdavakratàmàbadhnàti vàcakavakratàü vidadhàti / kãdçk---àgamàdiparispandasundaraþ / àgamo mumàdiràdiryasya sa tathoktaþ, tasyàgamàdeþ parispandaþ svavilasitaü tena sundaraþ sukumàraþ / kãdç÷ãü ÷abdavakratàm---bandhacchàyàvidhàyinãü saünive÷akàntikàriõãmityarthaþ / yathà jàne sakhyàstava mayi manaþ saübhçtasnehamasmà- ditthaübhåtàü prathamavirahe tàmahaü tarkayàmi / vàcàlaü màü na khalu subhagaümanyabhàvaþ karoti pratyakùaü te nikhilamaciràd bhràtaruktaü mayà yad // VjivC_2.69 // yathà ca dàho 'mbhaþ prasçtiüpacaþ iti // VjivC_2.70 // yathà ca pàyaü pàyaü kalàcãkçtakadalidalam // VjivC_2.71 // iti / atra subhagaümanyabhàvaprabhçtiùu ÷abdeùu mumàdiparispandasundaràþ saünive÷acchàyàvidhàyinã vàcakavakratàü pratyayàþ puùõanti / evaü prasaïgasamucitàü padamadhyavartipratyayavakratàü vicàrya samanantarasaübhavinãü vçttivakratàü vicàrayati--- _________________________________________________________________ avyayãbhàvamukhyànàü vçttãnàü ramaõãyatà / yatrollasati sà j¤eyà vçttivaicitryavakratà // Vjiv_2.19 // sà vçttivaicitryavakratà j¤eyà boddhavyà / vçttãnàü vaicitryaü vicitrabhàvaþ sajàtãyàpekùayà saukumàryotkarùastena vakratà vakrabhàvavicchittiþ / kãdç÷ã---ramaõãyatà yatrollasati / ràmaõãyakaü yasyàmudbhidyate / kasya---vçttãnàm / kàsàm---avyayãbhàvamukyànàm / avyayãbhàvaþ samàsaþ mukhyaþ pradhànabhåto yàsaü tàstathoktàstàsàü samàsataddhitasubdhàtuvçttãnàü vaiyàkaraõaprasiddhànàm / tadayamatràrthaþ---yatra svaparispandasaundaryametàsàü samucitabhittibhàgopanibandhàdabhivyaktimàsàdayati / yathà abhivyaktiü tàvad bahiralabhamànaþ kathamapi sphurannantaþ svatmanyadhikatarasaümårchitataraþ / manoj¤àmudvçttasmaraparimala spandasubhagà- maho datte ÷obhàmadhimadhu latànàü navarasaþ // VjivC_2.72 // atra "adhimadhu'-÷abde vibhaktyarthavihitaþ samàsaþ samayàbhidhàyyapi viùayasaptamãpratãtimutpàdayan "navarasa'-÷abdasya ÷loùacchàyàcchuraõavaicitryamunmãlayati / etadvçttivirahite vinyàsàntare vastupratãtau satyàmapi na tàdçktadvidàhlàdakàritvam / udvçtta-parimalaspanda-subhaga-÷abdanàmupacàravakratvaü parisphuradvibhàvyate / yathà ca à svarlokàduraganagaraü nåtanàlokalakùmãü- vyàtanvadbhiþ kimiva sitatàü ceùñitaiste na nãtam / apyetàsàü dayitavirahe vidviùatsundarãõàü yairànãtà nakhapadamayã maõóanà pàõóimànam // VjivC_2.73 // atra pàõóutva-pàõóutà-pàõóubhàva-÷abdebhyaþ pàõóima-÷abdasya kimapi vçttivaicitryavakratvaü vidyate / yathà ca kàntyonmãlati siühalãmukharucàü cårõàbhiùekollasa- llàvaõyàmçtavàhinirjharajuùàmàcàntibhi÷candramàþ / yenàpànamahotsavavyatikareùvekàtapatràyyate devasya trida÷àdhipàvadhijagajjiùõormanojanmanaþ // VjivC_2.74 // atra subdhàtuvçtteþ samàsavçtte÷ca kimapi vakratàvaicitryaü parisphurati / evaü vçttivakratàü vicàrya padapårvàrdhabhàvinãmucitàvasaràü bhàvavakratàü vicàrayati--- _________________________________________________________________ sàdhyatàmapyanàdçtya siddhatvenàbhidhãyate / yatra bhàvo bhavedeùà bhàvavaicitryavakratà // Vjiv_2.20 // eùà varõitasvaråpà bhàvavaicitryavakratà bhavatyasti / bhàvo dhàtvartharåpastasyai vaicitryaü vicitrabhàvaþ prakàràntaràbhidhànavyatireki ràmaõãyakaü tena vakratà vakratvavicchittiþ / kãdç÷ã---yatra yasyàü bhàvaþ siddhatvena pariniùpannatvenàbhidhãyate bhaõyate / kiü kçtvà---sàdhyatàmapyanàdçtya niùpàdyamànatàü prasiddhàmapyavadhãrya / tadidamatra tàtparyam---yat sàdhyatvenàbhidhànàdapariniùpatteþ prastutasyàrthasya durbalaþ paripoùaþ tasmàt siddhatvenàbhidhànaü pariniùpannatvàtparyàptaü prakçtàrthaparipoùamàvahati / yathà ÷vàsàyàsamalãmasàdhararucerdeþ kandalãtànavàt keyåràyitamaïgadaiþ pariõataü pàõóimni gaõóatviùà / asyàþ kiü ca vilocanotpalayugenàtyantama÷rustrutà tàraü tàdçgapàïgayoraruõitaü yenotpratàpaþ smaraþ // VjivC_2.75 // atra bhàvasya siddhatvenàbhidhànamatãva camatkàrakàri / evaü bhàvavakratàü vicàrya pràtipadikàntarvartinãü liïgavakratàü vicàrayati--- _________________________________________________________________ bhinnayorliïgayoryasyàü sàmànàdhikaraõyataþ / kàpi ÷obhàbhyudetyeùà liïgavaicitryavakratà // Vjiv_2.21 // eùà kathitasvaråpà liïgavaicitryavakratà stùàdivicitrabhàvavakratàvicchittiþ / bhavatãti saübandhaþ, kriyàntaràbhàvàt kãdç÷ã---yasyàü yatra bhinnayorvibhaktasvaråpayorliïgayordvayoþ sàmànàdhikaraõyatastulyà÷rayatvàdekadravyavçttitvàt kàpyapårvà ÷obhàbhyudeti kàntirullasati / yathà yasyàropaõakarmaõàpi bahavo vãravrataü tyàjitàþ kàryaü puïkhitabàõamã÷varadhanustaddorbhirebhirmayà / strãratnaü tadagarbhasaübhavamito labhyaü ca lãlàyità tenaiùà mama phullapaïkajavanaü jàtà dç÷àü viü÷atiþ // VjivC_2.76 // yathà và nabhasvatà làsitakalpavallã pravàlabàlavyajanena yasya / uraþ sthale 'kãryata dakùiõena sarvàspadaü saurabhamaïgaràgaþ // VjivC_2.77 // àyojya màlàmçtubhiþ prayatna- saüpàditàümaüsatañe 'sya cakre / karàravindaü makarandabindu- syandi ÷riyà vibhramakarõapåraþ // VjivC_2.78 // iyamaparà ca liïgavaicitryavakratà--- _________________________________________________________________ sati liïgàntare yatra strãliïgaü ca prayujyate / ÷obhàniùpattaye yasmànnàmaiva strãti pe÷alam // Vjiv_2.22 // yatra yasyàü liïgàntare satyanyasmin saübhavatyapi liïge strãliïgaü prayujyate nibadhyate / anekaliïgatve 'pi padàrthasya strãliïgaviùayaþ prayogaþ kriyate / kimartham---÷obhàniùpattaye kàntisampattaye / kasmàt kàraõàt---yasmànnàmaiva strãti pe÷alam / strãtyabhidhànameva hçdayahàri / vicchityantareõa rasàdiprayojana yogyatvàt / udàharaõaü yatheyaü grãùmoùmavyatikaravatã pàõóurabhidà mukhodbhinnamlànànilataralavallãkisalayà / tañã tàraü tàmyatyati÷a÷iya÷àþ ko 'pi jalada- stathà manye bhàvã bhuvanavalayàkràntisubhagà // VjivC_2.79 // atra triliïgatve satyapi "taña'-÷abdasya, saukumàryàt strãliïgameva prayuktam / tena vicchintyantareõa bhàvã nàyakavyavahàraþ ka÷cidàsåtrita ityatãva ramaõãyatvàdvakratàmàvahati // idamaparametasyàþ prakàràntaraü lakùayati--- _________________________________________________________________ vi÷iùñaü yojyate liïgamanyasmin saübhavatyapi / yatra vichittaye sànyà vàcyaucityànusàrataþ // Vjiv_2.23 // sà coktasvaråpà anyà aparà liïgavakratà vidyate / yatra yasyàü vi÷iùñaü yojyate liïgatrayàõàmekatamaü kimapi kavivivakùayà nibadhyate / katham---anyasmin saübhavatyapi, liïgàntare vidyamàne 'pi / kimartham---vicchittaye ÷obhàyai / kasmàt kàraõàt---vàcyaucityànusàrataþ / vàcyasya varõyamànasya vastuno yadaucityamucitabhàvastasyànusaraõamanusàrastasmàt / padàrthaucityamanusçtyetyarthaþ / yathà tvaü rakùasà bhãru yato 'panãtà taü màrgametàþ kçpayà latà me / adar÷ayan vaktuma÷aknuvantyaþ ÷àkhàbhiràvarjitapallavàbhiþ // VjivC_2.80 // atra sãtayà saha ràmaþ puùpakenàvataraüstasyàþ svayameva tadvirahavaidhuryamàvedayati---tattvaü ràvaõena tathàvidhatvaràparatantracetasà màrge yasminnapanãtà tatra tadupamardava÷àttathàvidhasaüsthànayuktatvaü latànàmunmukhatvaü mama tvanmàrgànumànasya nimittatàmàpannamiti vastu vicchittyantareõa ràmeõa yojyate / yathà---he bhãru svàbhàvikasaukumàryakàtaràntaþ karaõe, ràvaõena tathàvidhakrårakarmakàriõà yasminmàrge tvamapanãtà tametàþ sàkùàtkàraparidç÷yamànamårtayo latàþ kila mamàdar÷a yanniti / tanmàrgapradar÷anaü paramàrthatastàsàü ni÷cetanatayà na saübhàvyata iti pratãyamànavçttirutprekùàlaïkàraþ kaverabhimataþ / yathà---tava bhãrutvaü ràvaõasya krauryaü mamàpi tvatparitràõaprayatnaparatàü paryàlocya strãsvabhàvàdàrdrahçdayatvena samucitasvaviùayapakùapàtamàhàtmyàdetàþ kçpayaiva mama màrgapradar÷anamakurvanniti / kena karaõabhåtena---÷àkhàbhiràvarjitapallavàbhiþ / yasmàdvàgindriyavarjitatvàdvaktuma÷aknuvantyaþ / yatkila ye kecidajalpanto màrgapradar÷anaü prakurvanti te tadunmukhãbhåtahastapallavairbàhubhirityetadatãva yuktiyuktam / tathà càtraiva vàkyàntaramapi vidyate mçgya÷ca darbhàïkuranirvyapekùà- stavàgatij¤aü samabodhayanmàm / vyàpàrayantyo dikhi dakùiõasyà- mutpakùmaràjãni vilocanàni // VjivC_2.81 // hariõya÷ca màü samabodhayan / kãdç÷am---tavàgatij¤am, latàpradar÷itamàrgamajànantam / tatastàþ mamyagabodhayanniti, yatastàstadapekùayà ki¤citprabuddhà iti / tà÷ca kãdç÷yaþ---tathàvidhavai÷asasaüdar÷anava÷àd duþkhitatvena parityaktatçõagràsàþ / kiü kurvàõàþ---tasyàü di÷i nayanàni samarpayantyaþ / kãdç÷àni---årdhvokçtapakùmapaïktãni / tadevaü tathàvidhasthànakayuktatvena dakùiõàü di÷amantarikùeõa nãteti saüj¤ayà nivedayantyaþ / atra vçkùamçgàdiùu liïgàntareùu saübhavatsvapi strãliïgameva padàrthaucityànusàreõa cetanacamatkàrakàritayà kaverabhipretam / tasmàt kàmapi vakratàmàvahati / evaü pràtipadikalakùaõasya subantasaübhavinaþ padapårvàrdhasya yathàsaübhavaü vakrabhàvaü vicàryedànãmubhayorapi suptiïantayordhàtusvaråpaþ pårvabhàgo yaþ saübhavati tasya vakratàü vicàrayati / tasya ca kriyàvaicitryanibandhanageva vakratvaü vidyate / tasmàt kriyàvaicitryasyaiva kãdç÷àþ kiyanta÷ca prakàràþ saübhavantãti tatsvaråpaniråpaõàrthamàha--- _________________________________________________________________ kartturatyantaraïgatvaü kartrantaravicitratà / svavi÷eùaõavaicitryamupacàramanoj¤atà // Vjiv_2.24 // karmàdisaüvçtiþ pa¤ca prastutaucityacàravaþ / kriyàvaicitryavakratvaprakàràsta ime smçtàþ // Vjiv_2.25 // kriyàvaicitryavakratvaprikàrà dhàtvarthavicitrabhàvavakratàprabhedàsta ime smçtà varõyamànasvaråpàþ kãrtitàþ / kiyantaþ pa¤ca pa¤casaükhyàvi÷iùñàþ / kãdç÷àþ---prastutaucityacàravaþ / prastutaü varõyamànaü vastu tasya yadaucityamucitabhàvastena càravo ramaõãyàþ / tatra prathamastàvat prakàro yat---karturatyantaraïgatvaü nàma / kartuþ svatantratayà mukhyabhåtasya kàrakasya kriyàü prati nirvartayituryadatyantaraïgatvam atyantamàntaratamyam / yathà cåóàratnaniùaõõadurvahajagadbhàronnamatkandharo dhattàmuddhuratàmasau bhagavataþ ÷eùasya mårdhà param / svairaü saüspç÷atãùadapyavanatiü yasmin luñhantyakramaü ÷ånye nånamiyanti nàma bhuvanànyuddàmakampottaram // VjivC_2.82 // atroddhuratà dhàraõalakùaõakriyà kartuþ phaõã÷varamastakasya prastutaucityamàhàtmyàdantarbhàvaü yathà bhajate tathà nànyà kàciditi kriyàvaicitryavakratàmàvahati / yathà và kiü ÷obhitàhamanayeti pinàkapàõeþ pçùñasya pàtu paricumbanamuttara vaþ // VjivC_2.83 // atra cumbanavyatirekeõa bhagavatà tathàvidhalokottaragaurã ÷obhàti÷ayàbhidhànaü na kenacit kriyàntareõa kartuü pàryata iti kriyàvaicitryanibandhanaü vakrabhàvamàvahati / yathà ca ruddassa taiaõaaõaü pavvaiparicumbiaü jaai // VjivC_2.84 // rudrasya tçtãyanayanaü pàrvatãparicumbitaü jayati // iti chàyà / yathà và sióhiliacào jaai maaraddhao // VjivC_2.85 // ÷ithilãkçtacàpo jayati makaradhvajaþ // iti chàyà / etayorvaicitryaü pårvameva vyàkhyàtam / ayamaparaþ kriyàvaicitryavakratàyàþ prakàraþ---kartrantaravicitratà / anyaþ kartà kartrantaraü tasmàdvicitratà vaicitryam / prastutatvàt sajàtãyatvàcca kartureva / etadeva ca tasya vaicitryaü yad kriyàmeva kartrantaràpekùayà vicitrasvaråpàü saüpàdayati / yathà naikatra ÷aktiviratiþ kvacidasti sarve bhàvàþ svabhàvapariniùñhitatàratamyàþ / àkalpamaurvadahanena nipãyamàna- mambhodhimekaculakena papàvagastyaþ // VjivC_2.86 // atraikaculakenàmbhodhipànaü satatàdhyavasàyàbhàyàsakàùñhàdhiråóhiprauóhatvàdvàóavàgneþ kimapi kriyàvaicitryamudvahat vakratàmunmãlayati / yathà và prapannàrticchido nakhàþ // VjivC_2.87 // yathà và sa dahatu duritaü ÷àmbhavo vaþ ÷aràgniþ // VjivC_2.88 // etayorvaicitryaü pårvameva pradar÷itam / ayamanyaþ kriyàvaicitryavakràtàyàþ prabhedaþ---svavi÷eùaõavaicitryam / mukhyatayà prastutatvàt kriyàyàþ svasyàtmano yad vi÷eùaõaü bhedakaü tena vaicitryaü vicitrabhàvaþ / yathà--- ityudgate ÷a÷ini pe÷alakàntidåtã- saülàpasaüvalitalocanamànasàbhiþ / agràhi maõóanavidhirviparãtabhåùà- vinyàsahàsitasakhãjanamaïganàbhiþ // VjivC_2.89 // atra maõóanavidhigrahaõalakùaõàyàþ kriyàyà viparãtabhåùàvinyàsahàsitasakhãjanamiti vi÷eùaõena kimapi saukumàryamunmãlitam / yasmàttathàvidhàdaroparacitaü prasàdhanaü yasya vya¤jakatvenopàttaü mukhyatayà varõyamànavçttervallabhànuràgasya so 'pyanena sutaràü samuttejitaþ / yathà và mayyàsakta÷cakitahariõãhàrinetratribhàgaþ // VjivC_2.90 // asya vaicitryaü pårvamevoditam / etacca kriyàvi÷eùaõaü dvayorapi kriyàkàrakayorvakratvamullàsayati / yasmàdvicitrakriyàkàritvameva kàrakavaicitryam / idamaparaü kriyàvaicitryavakratàyàþ prakàràntaram---upacàramanoj¤atà / upacàraþ sàdç÷yàdisamanvayaü samà÷ritya dharmàntaràdhyàropastena manoj¤atà vakratvam / yathà tarantãvàïgàni skhaladamalalàvaõyajaladhau prathimnaþ pràgalbhyaü stanajaghanamunmudrayati ca / dç÷orlolàrambhàþ sphuñamapavadante saralatàmaho sàraïgàkùyàstaruõimani gàóhaþ paricayaþ // VjivC_2.91 // atra skhaladamalalàvaõyajaladhau samullasadvimalasaundaryasaübhàrasindhau parisphuraparispandatayà plavamànatvena lakùyamàõàni pàrapràptimàsàdayituü vyavasyantãveti cetanapadàrthasaübhavisàdç÷yopacàràttàruõyataralataruõãgàtràõàü taraõamutprekùitam / utprekùàyà÷copacàra eva bhåyasà jãvitatvena parisphuratãtyutprekùàvasara eva vicàrayiùyate / prathimnaþ pràgalbhyaü stanajaghanamunmudrayati ca (iti)-atra stanajaghanaü kartç prathimnaþ pràgalbhyaü mahattvasya prauóhimunmudrayatyunmãlayati / yathà ka÷ciccetanaþ kimapi rakùaõãyaü vastu mudrayitvà kamapi samayamavasthàpya samucitopayogàvasare svayamunmudrayatyuddhàñayati, tadevaü tatkàritvasàmyàt stanajaghanasyonmudraõamuparitam / tadidamuktaü bhavati yad tadeva ÷ai÷avada÷àyàü ÷aktyàtmanà vimãlitasvaråpamanavasthitamàsãt, tasya prathimnaþ pràgalbhyasya prathamataratàruõyàvatàràvasarasamucitaü prathanaprasaraü samarpayati / dç÷orlolàrambhàþ sphuñamapavadante saralatàm (iti)---atra ÷ai÷avapratiùñhitàü spaùñatàü prakañamevàpasàrya dç÷orvilàsollàsàþ kamapi navayauvanasamucitaü vibhramamadhiropayanti / yathà keciccetanàþ kutracidviùaye kamapi vyavahàraü samàsàditaprasaramapasàrya kimapi svàbhipràyàbhimataü parispandàntaraü pratiùñhàpayantãti tatkàritvasàdç÷yàllãlàvatãlocanavilàsollàsànàü saralatvàpavadanamupacaritam / tadevaüvidhenopacàreõaitàstistro 'pi vakratàprakàràþ pratipadaü saübhavantãtyavasaràntare vicàryante / idamaparaü kriyàvaicitryavakratàyàþ prakàràntaram--karmàdisaüvçtiþ / karmaprabhçtãnàü kàrakàõàü saüvçtiþ saüvaraõam, prastutaucityànusàreõa sàti÷ayapratãtaye samàcchàdyàbhidhà / sà ca kriyàvaicitryakàritvàt prakàratvenàbhidhãyate / kàraõe kàryopacàràd yathà--- netràntare madhuramarpayatãva ki¤cit karõàntike kathayatãva kimapyapårvam / antaþ samullikhati ki¤cidivàsitàkùyà ràgàlase manasi ramyapadàrthalakùmãþ // VjivC_2.92 // atra tadanubhavaikagocaratvàdanàkhyeyatvena kimapi sàti÷ayaü pratipadaü karma saüpàdayantyaþ kriyàþ svàtmani kamapi vakrabhàvamudbhàvayanti / upacàramanoj¤atàpyatra vidyate / yasmàdarpaõakathanollekhanànyupacàranibandhanànyeva cetanapadàrthadharmatvàt / yathà ca--- nçttàrambhàdviratarabhasastiùñha tàvanmuhårtaü yàvanmaulau ÷lathamacalatàü bhåùaõaü te nayàmi / ityàkhyàya praõayamadhuraü kàntayà yojyamàne cåóàcandre jayati sukhinaþ ko 'pi ÷arvasya garvaþ // VjivC_2.93 // atra "ko 'pi' ityanena sarvanàmapadena tadanubhavaikagocaratvàdavyapade÷yatvena sàti÷ayaþ ÷arvasya garva iti kartçsaüvçtiþ / jayati sarvotkarùeõa vartate iti kriyàvaicitryanibandhanam / ityayaü padapårvàrdhavakrabhàvo vyavasthitaþ / diïmàtramevametasya ÷iùñaü lakùye niråpyate // VjivC_2.94 // iti saügraha÷lokaþ / tadevaü suptiïantayordvayorapi padapårvàrdhasya pràtipadikasya dhàto÷ca yathàyukti vakratàü vicàryedànãü tayoreva yathàsvamaparàrdhasya pratyayalakùaõasya vakratàü vicàrayati / tatra kriyàvaicitryavakràtàyàþ samanantarasaübhavinaþ kramasamanvitatvàt kàlasya vakratvaü paryàlocyate, kriyàparicchedakatvàttasya / _________________________________________________________________ aucityàntaratamyena samayo ramaõãyatàm / yàti yatra bhavatyeùà kàlavaicitryavakratà // Vjiv_2.26 // eùà prakràntasvaråpà bhavatyasti kàlavaicitryavakratà / kàlo vaiyàkaraõàdiprasiddho vartamànàdirlañprabhçtipratyayavàcyo yaþ padàrthànàmudayatirodhànavidhàyã, tasya vaicitryaü vicitrabhàvastathàvidhatvenopanibandhastena vakratà vakratvavicchittiþ / kãdç÷ã---yatra yasyàü samayaþkàlàkhyo ramaõãyatàü yàti ràmaõãyakaü gacchati / kena hetunà--aucityàntaratamyena / prastutatvàtprastàvàdhikçtasya vastuno yadaucityamucitabhàvastasyàntaratamyenàntaraïgatvena, tadati÷ayotpàdakatvenetyarthaþ / yathà samavisamaõivvisesà samantao mandamandasaücàrà / airà hohinti pahà maõorahàõaü pi dullaïghà // VjivC_2.95 // samaviùamanirvi÷eùàþ samantato mandamandasa¤càràþ / aciràdbhaviùyanti panthàno manorathànàmapi durlaïghyàþ // iti chàyà / atra vallabhàvirahavaidhuryakàtaràntaþ karaõena bhàvinaþ samayasya saübhàvanànumànamahàtmyamutprekùya uddãpanavibhàvatvavibhavavilasitaü tatparispandasaundaryasandar÷anàsahiùõunà kimapi bhayavisaüùñhulatvamanubhåya ÷aïkàkulatvena kenacidetadabhidhãyate---yadaciràd bhaviùyanti panthàno manorathànàmapyalaïaghanãyà iti bhaviùyatkàlàbhidhàyã pratyayaþ kàmapi paràrdhavakratàü vikàsayati / yathà và yàvatki¤cidapårvamàrdramanasàmàvedayanto navàþ saubhàgyàti÷ayasya kàmapi da÷àü gantuü vyavasyantyamã / bhàvàstàvadananyajasya vidhuraþ ko 'pyudyamo jçmbhate paryàpte madhuvibhrame tu kimayaü karteti kampàmahe // VjivC_2.96 // atra vyavasyanti jçmbhate kartà kampàmahe ceti pratyayàþ pratyekaü pratiniyatakàlàbhidhàyinaþ kàmapi padaparàrdhavakratàü prakhyàpayanti / tathà ca--prathamataràvatãrõamadhusamayasaukumàryasamullasitasundarapadàthrasàrthasamunmeùasamuddãpitasahajavibhavavilasitatvena makaraketormanàïmàtramàdhavasàmarthya samullasitàtula÷akteþ sarasahçdayavidhuratàvidhàyã ko 'pi saürambhaþ samujjçmbhate / tasmàdanenànumànena punaþ paraü paripoùamadhirohati / kusumàkaravibhavavibhrame màninãmànadalanadurlalitasamuditasahajasaukumàryasaüpatsaüjanitasamucitajigãùàvasaraþ kimasau vidhàsyatãti vikalpayantastatkusuma÷aranikaranipàtakàtaràntaþ karaõàþ kimapi kampàmahe cakitacetasaþ saüpadyàmaha iti priyatamàvirahavidhuracetasaþ sarasahçdayasya kasyacidetadabhidhànam / evaü kàlavakratàü vicàrya kramasamucitàvasaràü kàrakavakratàü vicàrayati--- _________________________________________________________________ yatra kàrakasàmànyaü pràdhànyena nibadhyate / tattvàdhyàropaõànmukhyaguõabhàvàbhidhànataþ // Vjiv_2.27 // paripoùayituü kà¤cid bhaïgãbhaõitiramyatàm / kàrakàõàü viparyàsaþ soktà kàrakavakratà // Vjiv_2.28 // soktà kàrakavakratà sà kàrakavakratvavicchittirabhihità / kãdç÷ã---yatra yasyàü kàrakàõàü viparyàsaþ sàdhanànàü viparivartanam, gauõamukhyayoritaretaratvàpattiþ / katham---yat kàrakasàmànyaü mukhyàpekùayà karaõàdi tat pràdhànyena nibadhyate mukhyabhàvena prayujyate / kayà yuktyà tattvàdhyàropaõàt / taditi mukhyaparàmar÷aþ, tasya bhàvastattvaü tadadhyàropaõàt mukhyaguõabhàvàbhidhànataþ / mukhyasya yo guõabhàvastadabhidhànàdamukhyatvenopanibandhàdityarthaþ / kimartham---paripoùayituü kà¤cid bhaïgãbhaõitiramyatàm / kà¤cidapårvàü vicchityuktiramaõãyatàmullàsayitum / tadevamacetanasyàpi cetanasabhavisvàtantryasamarpaõàdamukhyasya karaõàdervà kartçtvàdhyàropaõàdyatra kàrakaviparyàsa÷camatkàrakàrã saüpadyate / yathà yà¤càü dainyaparigrahapraõayinãü nekùvàkavaþ ÷ikùitàþ sevàsaüvalitaþ kadà raghukule maulau nibaddho '¤jaliþ / sarvaü tadvihitaü tathàpyudadhinà naivoparodhaþ kçtaþ pàõiþ saüprati me hañhàt kimaparaü spraùñuü dhanurdhàvati // VjivC_2.97 // atra pàõinà dhanurgrahãtumicchàmãti vaktavye pàõeþ karaõabhåtasya kartçtvàdhyàropaþ kàmapi kàrakavakratàü pratipadyate / yathà và stanadvandvam ityàdau // VjivC_2.98 // yathà và niùparyàyanive÷ape÷alarasairanyonyanirbhartsibhir hastàgrairyugapannapatya da÷abhirvàmairdhçtaü kàrmukam / savyànàü punaraprathãyasi vidhàvasmin guõàropaõe matsevàviduùàmahaüprathamikà kàpyambare vartate // VjivC_2.99 // atra pårvaüvadeva kartçtvàdhyàropanibandhanaü kàrakavakratvam / yathà và baddhasparddha iti // VjivC_2.100 // evaü kàrakavakratàü vicàrya kramasamanvitàü saükhyàvakratàü vicàrayati, tatparicchedakatvàt saükhyàyàþ--- _________________________________________________________________ kurvanti kàvyavaicitryavivakùàparatantritàþ / yatra saükhyàviparyàsaü tàü saükhyàvakratàü viduþ // Vjiv_2.29 // yatra yasyàü kavayaþ kàvyavaicitryavivakùàparatantritàþ svakarmavicitrabhàvàbhidhitsàparava÷àþ saükhyàviparyàsaü vacanaviparivartanaü kurvanti vidadhate tàü saükhyàvakratàü viduþ tadvacanavakratvaü jànanti tadvidaþ / tadayamatràrthaþ---yadekavacane dvivacane prayoktavye vaicitryàrthaü vacanàntaraü yatra prayujyate, bhinnavacanayorvà yatra sàmànàdhikaraõyaü vidhãyate / yathà kapole patràlã karatalanirodhena mçdità nipãto ni÷vàsairayamamçtahçdyo 'dhararasaþ / muhuþ kaõñhe lagnastaralayati bàùpaþ stanatañãü priyo manyurjàtastava niranurodhe na tu vayam // VjivC_2.101 // atra "na tvaham' iti vaktavye, "na tu vayam' ityanantaraïgatvapratipàdanàrthaü tàñasthyapratãtaye bahuvacanaü prayuktam / yathà và vayaü tattvànveùànmadhukara hatàstvaü khalu kçtã // VjivC_2.102 // atràpi pårvavadeva tàñasthyapratãtiþ / yathà và phullendãvarakànanàni nayane pàõã sarojàkaràþ // VjivC_2.103 // atra dvivacanabahuvacanayoþ sàmànàdhikaraõyalakùaõaþ saükhyàviparyàsaþ sahçdayahçdayahàritàmàvahati / yathà và ÷àstràõi cakùurnavam iti // VjivC_2.104 // atra pårvavadevaikavacanabahuvacanayoþ sàmànàdhikaraõyaü vaicitryavidhàyi / evaü saükhyàvakratàü vicàrya tadviùayatvàt puruùàõàü kramasamarpitàvasaràü puruùavakratàü vicàrayati--- _________________________________________________________________ pratyaktà parabhàva÷ca viparyàsena yojyate / yatra vicchittaye saiùà j¤eyà puruùavakratà // Vjiv_2.30 // yatra yasyàü pratyaktà nijàtmabhàvaþ parabhàva÷ca anyatvamubhyamapyetadviparyàsena yojyate viparivartanena nibadhyate / kimartham---vicchittaye vaicitryàya / saiùà varõitasvaråpà j¤eyà j¤àtavyà puruùavakratà puruùavakratvavicchittiþ / tadayamatràrthaþ---yadanyasminnuttame madhyame và puruùe prayoktavye vaicitryàyànyaþ kadàcit prathamaþ prayujyate / tasmàcca puruùaikayogakùematvàdasmàdàdeþ pràtipadikamàtrasya ca viparyàsaþ paryavasyati / yathà kau÷àmbãü paribhåya naþ kçpaõakairvidveùibhiþ svãkçtàü jànàmyeva tathà pramàdaparatàü patyurnayadveùiõaþ / strãõàü ca priyaviprayogavidhuraü cetaþ sadaivàtra me vaktuü notsahate manaþ paramato jànàtu devã svayam // VjivC_2.105 // atra "jànàtu devã svayam' iti yuùmadi madhyamapuruùe prayoktavye pràtipadikamàtraprayogeõa vaktustada÷akyànuùñhànatàü manyamànasyaudàsãnyapratãtiþ / tasyà÷ca prabhutvàt svàtantryeõa hitàhitavicàrapårvakaü svayameva kartavyàrthapratipattiþ kamapi vàkyavakrabhàvamàvahati / yasmàdetadevàsya vàkyasya jãvitatvena parisphurati / evaü puruùavakratàü vicàrya puruùà÷rayatvàdàtmanepadaparasmaipadayorucitàvasaràü vakratàü vicàrayati / dhàtånàü lakùaõànusàreõa niyatapadà÷rayaþ prayogaþ pårvàcàryàõàm "upagraha'-÷abdàbhidheyatayà prasiddhaþ / tasmàttadabhidhànenaiva vyavaharati--- _________________________________________________________________ padayorubhayorekamaucityàd viniyujyate / ÷obhàyai yatra jalpanti tàmupagrahavakratàm // Vjiv_2.31 // tàmuktasvaråpàmupagrahavakratàmupagrahavakratvavicchittiü jalpanti kavayaþ kathayanti / kãdç÷ã---yatra yasyàü padayorubhayormadhyàdevakamàtmanepadaü parasmaipadaü và viniyujyate vinibadhyate niyamena / kasmàtkàraõàt---aucityàt / varõyamànasya vastuno yadaucityamucitabhàvastasmàt, taü samà÷rityetyarthaþ / kimartham---÷obhàyai vicchittaye / yathà tasyàpareùvapi mçgeùu ÷arànmumukùoþ karõàntametya bibhide nibióo 'pi muùñiþ / tràsàtimàtracañulaiþ smarayatsu netraiþ prauóhapriyànayanavibhramaceùñitàni // VjivC_2.106 // atra ràj¤aþ sulalitavilàsavatãlocanavilàseùu smaraõagocaramavataratsu tatparàyattacittavçtteràïgikaprayatnaparispandavinivartamàno muùñirbibhide bhidyate sma / svayameveti karmakartçnibandhanamàtmane padamatãva camatkàrakàriõãü kàmapi vàkyavakratàmàvahati / evamupagrahavakratàü vicàrya tadanusaübhavinãü pratyayàntaravakratàü vicàrayati--- _________________________________________________________________ vihitaþ pratyayàdanyaþ pratyayaþ kamanãyatàm / yatra kàmapi puùõàti sànyà pratyayavakratà // Vjiv_2.32 // sànyà pratyayavakratà sà samàmnàtaråpàdanyàparà kàcit pratyayavakratvavicchittiþ / astãti saübandhaþ / yatra yasyàü pratyayaþ kàmapyapårvàü kamanãyatàü ramyatàü puùõàti puùyati / kãdç÷aþ---pratyayàt tiïàdervihitaþ padatvena vinirmito 'nyaþ ka÷ciditi / yathà lãnaü vastuni yena såkùmasubhagaü tattvaü girà kçùyate nirmàtuü prabhavenmanoharamidaü vàcaiva yo và bahiþ / vande dvàvapi tàvahaü kavivarau vandetaràü taü punar- yo vij¤àtapari÷ramo 'yamanayorbhàràvatàrakùamaþ // VjivC_2.107 // "vandetaràm' ityatra kàpi pratyayavakratà kave÷cetasi parisphurati / tataeva "punaþ'-÷abdaþ pårvasmàdvi÷eùàbhidhàyitvena prayuktaþ / evaü nàmàkhyàtasvaråpayoþ padayoþ pratyekaü prakçtyàdyavayavavibhàgadvàreõa yathàsaübhavaü vakrabhàvaü vicàryedànãmupasarganipàtayoravyutpannatvàdasaübhavadvibhaktikatvàcca nirastàvayavatve satyavibhaktayoþ sàkalyena vakratàü vicàrayati--- _________________________________________________________________ rasàdidyotanaü yasyàmupasarganipàtayoþ / vàkyaikajãvitatvena sàparà padavakratà // Vjiv_2.33 // sàparà padavakratà---sà samarpitasvaråpàparà pårvoktavyatiriktà padavakatvavicchittiþ / astãti saübandhaþ / kãdç÷ã---yasyàü vakratàyàmupasarganipàtayorvaiyàkaraõaprasiddhàbhidhànayoþ rasàdidyotanaü ÷çïgàraprabhçtiprakà÷anam / katham---vàkyaikajãvitatvena / vàkyasya ÷lokàderekajãvitaü vàkyaikajãvitaü tasya bhàvastattvaü tena / tadidamuktaü bhavati---yadvàkyasyaikasphuritabhàvena parisphurati yo rasàdistatprakà÷anenetyarthaþ / yathà vaidehã tu kathaü bhaviùyati hahà hà devi dhãrà bhava // VjivC_2.108 // atra raghupatestatkàlajvalitoddãpanavibhàvasaüpatsamullàsitaþ saübhramo ni÷citajanitajànakãvipattisaübhàvanastatparitràõakaraõotsàhakàraõatàü pratipadyamànastedekàgratollikhitasàkùàtkàrastadàkàratayà vismçtaviprakarùaþ pratyagrarasaparispandasundaro nipàtaparaüparàpratipàdyamànavçttirvàkyaikajãvitatvena pratibhàsamànaþ kàmapi vàkyavakratàü samunmãlayati / tu-÷abdasya ca vakrabhàvaþ pårvameva vyàkhyàtaþ / yathà và ayamekapade tayà viyogaþ priyayà copanataþ suduþsaho me / navavàridharodayàdahobhir- bhavitavyaü ca niràtapatvaramyaiþ // VjivC_2.109 // atra dvayoþ parasparaü suduþsahatvoddãpanasàmarthyasametayoþ priyàvirahavarùàkàlayostulyakàlatvapratipàdanaparaü "ca'-÷abdadvitayaü samasamayasamullasitavahnidàhadakùadakùiõavàtavyajanasamànatàü samarthayat kàmapi vàkyavakratàü samuddãpayati / "su' -"duþ'-÷abdàbhyàü ca priyàvirahasyà÷akyapratãkàratà pratãyate / yathà ca muhuraïgulisaüvçtàdharoùñhaü pratiùedhàkùaraviklavàbhiràmam / mukhamaüsavivarti pakùmalàkùyàþ kathamapyunnamitaü na cumbitaü tu // VjivC_2.110 // atra nàyakasya prathamàbhilàùaviva÷avçtteranubhavasmçtisamullikhitatatkàlasamucitatadvadanendusaundaryasya pårvamaparicumbana skhalitasamuddãpitapa÷càttàpada÷àve÷a dyotanaparaþ "tu'-÷abdaþ kàmapi vàkyavakratàmuttejayati / etaduttaratra pratyayavakratvamevaüvidhapratyayàntaravakrabhàvàntarbhåtatvàt pçthaktvena noktamiti svayamevotprekùaõãyam / yathà yena ÷yàmaü vapuratitaràü kàntimàpatsyate te barheõeva sphuritarucinà gopaveùasya viùaõoþ // VjivC_2.111 // atra "atitaràm' ityatãva camatkàrakàri / evamanyeùàmapi sajàtãyalakùaõadvàreõa lakùaõaniùpattiþ svayamanusartavyà / tadevamiyamanekàkàrà vakratvavicchitti÷caturvidhapadaviùayà vàvayaikade÷ajãvitatvenàpi parisphurantã sakalavàkyavaicitryanibandhanatàmupayàti / vakratàyàþ prakàràõàmeko 'pi kavikarmaõaþ / tadvidàhlàdakàritvahetutàü pratipadyate // VjivC_2.112 // ityantara÷lokaþ / yadyevamekasyàpi vakratàprakàrasya yadevaüvidho mahimà, tadete bahavaþ saüpatitàþ santaþ kiü saüpàdayantãtyàha--- _________________________________________________________________ parasparasya ÷obhàyai bahavaþ patitàþ kvacit / prakàrà janayantyetàü citracchàyàmanoharàm // Vjiv_2.34 // kvacidekasmin padamàtre vàkye và vakratàprakàrà vakratvaprabhedà bahavaþ prabhåtàþ patitàþ kavipratibhàmàhàtmyasamullasitàþ / kimartham---parasparasya ÷obhàyai, anyonyasya vicchittaye / etàmeva citracchàyàmanoharàmanekàkàrakàntiramaõãyàü vakratàü janayantyutpàdayanti / yathà tarantãva iti // VjivC_2.113 // atra kriyàpadànàü trayàõàmapi pratyekaü triprakàraü vaicitryaü parisphurati---kriyàvaicitryaü kàrakavaicitryaü kàlavaicitryaü ca / prathimastana-jaghana-taruõimnàü trayàõàmapi vçttivaicitryam / làvaõyajaladhi-pragalbhya-saralatà-paricaya-÷abdànàmupacàravaicitryam / tadevamete bahavo vakratàprakàrà ekasmin pade vàkye và saüpatità÷citracchàyàmanoharàmetàmeva cetanacamatkàrakàriõãü vàkyavakratàmàvahanti / evaü nàmàkhyàto pasarganipàtalakùaõasya caturvidhasyàpi padasya yathàsaübhavaü vakratàprakàràn vicàryedànãü prakaraõamupasaühçtyànyadavatàrayati--- _________________________________________________________________ vàgvallyàþ padapallavàspadatayà yà vakratodbhàsinã vicchittiþ sarasatvasaüpaducità kàpyujjvalà jçmbhate / tàmàlocya vidagdhaùañpadagaõairvàkyaprasånà÷rayaü sphàràmodamanoharaü madhu navotkaõñhàkulaü pãyatàm // Vjiv_2.35 // vàgeva vallã vàõãlatà tasyàþ kàpyalaukikã vicchittirjçsbhate ÷obhà samallasati / katham---padapallavàspadatayà / padànyeva pallavàni suptiïantànyeva patràõi tadàspadatayà tadà÷rayatvena / kãdç÷ã vicchittiþ---sarasatvasaüpaducità, rasavattvàti÷ayopapannà / kiüvi÷iùñà ca---vakratayà vakrabhàvenodbhàsate bhràjate yà sà tathoktà / kãdç÷ã---ujjvalà, chàyàti÷ayaramaõãyà / tàmevaüvidhàmàlocya vicàrya vidagdhaùañpadagaõairvibudhaùañcaraõacakrairmadhu pãyatàü makaranda àsvàdyatàm / kãdç÷am---vàkyaprasånà÷rayam / vàkyànyeva padasamudàyaråpàõi prasånàni puùpàõyà÷rayaþ sthànaü yasya tattathoktam / anyacca kãdç÷am---sphàràmodamanoharam / sphàraþ sphãto yo 'sàvàmodastaddharmavi÷eùastena manoharaü hçdayahàri / kathamàsvàdyatàm--navotkaõñhàkulaü nåtanotkalikàvyagram / madhukarasamåhàþ khalu vallyàþ prathamollasitapallavollekhamàlocya pratitacetasaþsamanantarodbhinnavastu sukumàrakusumamakarandapànamahotsavamanubhavanti / tadvadeva sahçdayàþ padàspadaü kàmapi vakratàvicchittimàlocya navotkalikàkalitacetaso vàkyà÷rayaü kimapi vakratàjãvitasarvasvaü vicàrayantviti tàtparyàrthaþ / atraikatra sarasatvaü svasamayasaübhavi rasàrdratvam, anyatra ÷çïgàràdivya¤jakatvam / vakrataikatra bàlendusundarasaüsthànayuktatvam, itaratra råóhyàdivaicitryam / vicchittirekatra suvibhaktapatratvam, anyatra kavikau÷alakamanãyatà / ujjvalatvamekatra parõacchàyàti÷aya yuktatvam aparatra saünive÷asaundaryasamudayaþ / àmodaþ puùpeùusaurabham, vàkyeùu tadvidàhlàdakàrità / madhu kusumeùu makarandaþ, vàkyeùu sakalakàvyakàraõakalàpa saüpatsamudaya iti / iti ÷rãràjànakakuntakaviracite vakroktijãvite kàvyàlaïkàre dvitãya unmeùaþ / ==================================================================== vakroktijãvitam tçtãyonmeùaþ evaü pårvasmin prakaraõe vàkyàvayavànàü padànàü yathàsaübhava vakrabhàvaü vicàrayan vàcakavakratàvicchittiprakàraõàü dikpradar÷anaü vihitavàn / idànãü vàkyavakratàvaicitryamàsåtrayirtu vàcyasya varõanãyatayà prastàvàdhikçtasya vastuno vakràtàsvaråpaü niråpayati, padàrthàvabodhapårvakatvàd vàkyàrthàvasiteþ--- _________________________________________________________________ udàrasvaparispandasundaratvena varõanam / vastuno vakra÷abdaikagocaratvena vakratà // Vjiv_3.1 // vastuno varõanãyatayà prastàvitasya padàrthasya, yadevaüvidhatvena varõanaü sà tasya vakratà vakratvavicchittiþ / kiüvidhatvenetyàha---udàrasvaparispandasundaratvena / udàraþ sotkarùaþ sarvàti÷àyã yaþ svaparispandaþ svabhàvamahimà tasya sundaratvaü saukumàryàti÷ayastena, atyantaramaõãyasvàbhàvikadharmayuktatvena / varõanaü pratipàdanam / katham---vakra÷abdaikagocaratvena / vakro yo 'sau nànàvidhavakratàvi÷iùñaþ ÷abdaþ ka÷cideva vàcakavi÷eùo vivakùitàrthasamarpaõa samarthastasyaivaikasya kevalasya gocaratvena pratipàdyatayà viùayatvena / vàcyatveneti noktam, vyaïgyatvenàpi pratipàdanasaübhavàt / tadidamuktaü bhavati---yadevaüvidhe bhàvasvabhàvasausumàryavarõanaprastàve bhåyasàü na vàcyàlaïkàràõàmupamàdãnàmupayogayogyatà saübhavati, svabhàvasaukumàryàti÷ayamlànatàprasaïgàt / nanu ca saiùà sahçdayàhlàdakàriõã svabhàvoktiralaïkàratayà samàmnàt, tasmàt kiü taddaùaõadurvyasanaprayàsena ? yatasteùàü sàmànyavastudharmamàtramalaïkàryam, sàti÷ayasvabhàvasaundaryaparipoùaõamalaïkàraþ pratibhàsate / tena svabhàvokteralaïkàratvameva yuktiyuktamiti ye manyante tàn prati samàdhãyate---tadetannàticaturastram / yasmàdagatikagatinyàyena kàvyakaraõaü na yathàkatha¤cidanuùñheyatàmarhati, tadvidàhlàdakàrikàvyalakùaõaprastàvàt / ki¤ca---anutkçùñadharmayuktasya varõanãyasyàlaïkaraõamapyasamucitabhittibhàgollikhitàlekhyavanna ÷obhàti÷ayakàritàmàvahati / yasmàdatyantaramaõãyasvàbhàvikadharmayuktaüvarõanãyavastu parigrahaõãyam / tathàvidhasya tasya yathàyogamaucityànusàreõa råpakàdyalaïkàrayojanayà bhavitavyam / etàvàüstu vi÷eùo yat svàbhàvikasaukumàryapràdhànyena vivakùitasya na bhåyasà råpakàdyalaïkàraupakàràya kalpate, vastusvabhàvasaukumàryasya rasàdiparipoùaõasya và samàcchàdanaprasaïgàt / tathà caitasmin viùaye sarvàkàramalaïkàryaü vilàsavatãva snànasamaya-virahavrataparigraha-suratàvasànàdau nàtyantamalaïkaraõasahatàü pratipadyate, svàbhàvikasaukumàryasyaiva rasikahçdayàhlàdakàritvàt / yathà tàü pràïmukhãü tatra nive÷ya tanvãü kùaõaü vyalambanta puro niùaõõàþ / bhåtàrtha÷obhàhriyamàõanetràþ prasàdhane saünihite 'pi nàryaþ // VjivC_3.1 // atra tathàvidhasvabhàvikasaukumàryamanoharaþ ÷obhàti÷ayaþ kaveþ pratipàdayitumabhipretaþ / asyà alaïkaraõakalàpakalanaü sahajacchàyàtirodhàna÷aïkàspadatvena saübhàvitam / yasmàt svàbhàvikasaukumàryapràdhànyena varõyamànasyodàrasvaparispandamahimnaþ sahajacchàyàtirodhànavidhàyi pratãtyantaràpekùamalaïkaraõakalpanaü nopakàritàü pratipadyate / vi÷eùatastu---rasaparipoùape÷alàyàþ pratãtervibhàvànubhàvavyabhicàryaucityavyatirekeõa prakàràntareõa pratipattiþ prastuta÷obhàparihàrakàritàmàvahati / tathà ca prathamatarataruõãtàruõyàvatàraprabhçtayaþ padàrthàþ sukumàravasantàdisamayasamunmeùaparipoùaparisamàptiprabhçtaya÷ca svapratipàdakavàkyavakratàvyatirekeõa bhåyasà na kasyacidalaïkaraõàntarasya kavibhiralaïkaraõãyatàmupanãyamànàþ paridç÷yante / yathà smitaü ki¤cinmugdhaü taralamadhuro dçùñivibhavaþ parispando vàcàmabhinavavilàsoktisarasaþ / gatànàmàrambhaþ kisalayitalãlàparimalaþ spç÷antyàstàruõyaü kimiva hi na ramyaü mçgadç÷aþ // VjivC_3.2 // yathà và avyutpannamanobhavà madhurimaspar÷ollasanmànasà bhinnàntaþ karaõaü dç÷au mukulayantyàghràtabhåtodbhramàþ / ràgecchàü na samàpayanti manasaþ khedaü vinaivàlasà vçttàntaü na vidanti yànti ca va÷aü kanyà manojanmanaþ // VjivC_3.3 // yathà ca dormålàvadhi iti // VjivC_3.4 // yathà và garbhagranthiùu vãrudhàü sumanaso madhye 'ïkuraü pallavà và¤chàmàtraparigrahaþ pikavadhåkaõñhodare pa¤camaþ / kiü ca trãõi jaganti jiùõu divasairdvitrairmanojanmano devasyàpi cirojjhitaü yadi bhavedabhyàsava÷yaü dhanuþ // VjivC_3.5 // yathà và haüsànàü ninadeùu iti // VjivC_3.6 // yathà ca sajjehi surahimàso õa dàva appei juaijaõalakkhasahe / ahiõaasahaàramuhe õavapallavapattale aõaïgassa sare // VjivC_3.7 // sajjayati surabhimàso na tàvadarpayati yuvatijanalakùyasahàn / abhãnavasahakàramukhàn navapallavapatralànanaïgasya ÷aràn // iti chàyà // evaüvidhaviùaye svàbhàvikasaukumàryapràdhànyena varõyamànasya vastunastadàcchàdanabhayàdeva na bhåyasà tatkavibhiralaïkaraõamupanibadhyate / yadi và kadàcidupanibadhyate tattadeva svàbhàvikaü saukumàryaü sutaràü samunmãlayitum, na punaralaïkàravaicitryopapattaye / yathà dhautà¤jane ca nayane sphañikàcchakàntir- gaõóasthalã vigatakçtrimaràgamoùñham / aïgàni danti÷i÷udantavinirmalàni kiü yanna sundaramabhuttaruõãjanasya // VjivC_3.8 // atra "danti÷i÷udantavinirmalàni" ityupamayà svàbhàvikameva saundaryamunmãlitam / yathà và akañhoravàraõavadhådantàïkuraspardhinaþiti // VjivC_3.9 // etadevàtãva yuktayuktam / yasmànmahàkavãnàü prastutaucityànurodhena kadàcit svàbhàvikameva saundaryamaikaràjyena vijçmbhayitumabhipretaü bhavati, kadàcid vividhàracanàvaicitryuktamiti / atra pårvasmin pakùe, råpakàderalaïkàraõakalàpasya nàtyàdçtatvam / aparasmin punaþ sa evasutaràü samujjçmbhate / tasmàdanena nyàyena sarvàti÷àyinaþ svàbhàvikasaundaryalakùaõasya padàrthaparispandasyàlaïkàryatvameva yuktiyuktatàmàlambate, na punaralaïkàraõatvam / sàti÷ayatva÷ånyadharmayuktasya vastuno vibhåùitasyàpi pi÷àcàderiva tadvidàhlàdakàritvavirahàdanupàdeyatvamevetyalamatiprasaïgena / yadi và prastutaucityamàhàtmyànmukyatayà bhàvasvabhàvaþ sàti÷ayatvena varõyamànaþ svamahimnà bhåùaõàntaràsahiùõuþ svayameva ÷obhàti÷aya÷àlitvàdalaïkàryo 'pyalaïkaraõamityabhidhãyate tadayamàsmàkãnaeva pakùaþ / tadatiriktavçtteralaïkàràntarasya tiraskàratàtparyeõàbhidhànànnàtra vayaü vivadàmahe / evameùaiva varõyamànasya vastuno vakratetyutànyà kàcidastãtyàha-- _________________________________________________________________ aparà sahajàhàryakavikau÷ala÷àlinã / nirmitirnåtanollekhalokàtikràntagocarà // Vjiv_3.2 // aparà dvitãyà varõyamànavçtteþ padàrthasya nirmitiþ sçùñiþ / vakrateti saübandhaþ / kãdç÷ã---sahajàhàryakavikau÷ala÷àlinã / sahajaü svàbhàvikamàhàryaü ÷ikùàbhàyàsasamullàsitaü ca ÷aktivyutpattiparipàkaprauóhaü yat kavikau÷alaü nirmàtçnaipuõaü tena ÷àlate ÷làghyate yà sà tathoktà / anyacca kãdç÷ã---nåtanollekhalokàtikràntagocarà / nåtanastatprathamo yo 'sàvullikhyata ityullekhastatkàlamullikhyamànàti÷ayaþ, tena lokàtikràntaþ prasiddhavyàpàràtãtaþ ko 'pi sarvàti÷àyã gocaro viùayo yasyàþ sà tathokteti vigrahaþ / nirmitistena råpeõa vihitirityarthaþ / tadidamatra tàtparyam--- yanna varõyamànasvaråpàþ padàrthàþ kavibhirabhåtàþ santaþ kriyante, kevalaü sattàmàtreõaiva parisphuratàü teùàü tathàvidhaþ ko 'pyati÷ayaþ puràdhãyate, yena kàmapi sahçdayahçdayahàriõãü ramaõãyatàmadhiropyante / tadidamuktam lãnaü vastuni // VjivC_3.10 // ityàdi / tadevaü sattàmàtreõaiva parisphurataþ padàrthasya ko 'pyalaukikaþ ÷obhàti÷ayavidhàyã vicchittivi÷eùo 'bhidhãyate, yena nåtanacchàyàmano hàriõà vàstavasthititirodhànapravaõena nijàvabhàsodbhàsitasvaråpeõa tatkàlollikhita iva varõanãyapadàrthaparispandamahimà pratibhàsate, yena vidhàtçvyapade÷apàtratàü pratipadyante kavayaþ / tadidamuktam apàre kàvyasaüsàre kavireva prajàpatiþ / yathàsmai rocate vi÷vaü tathedaü parivartate // VjivC_3.11 // saiùà sahajàryabhedabhinnà varõanãyasya vastuno dviprakàrà vakratà / tadevamàhàryà yeyaü sà prastutavicchittividhàpyalaïkàravyatirekeõa nànyà kàcidupapadyate / tasmàd bahuvidhatatprakàraprabhedadvàreõàtyantavitatavyavahàràþ paridç÷yante / yathà asyàþ sargavidhau prajapatirabhåccandro nu kàntadyutiþ ÷çïgàraikarasaþ svayaü nu madano màso nu puùpàkaraþ / vedàbhyàsajaóaþ kathaü nu viùayavyàvçttakautåhalo nirmàtuü prabhavenmanoharamidaü råpaü puràõo muniþ // VjivC_3.12 // atra kàntàyàþ kimapi kàntimattvamasamavilàsasaüpadàü padaü ca rasavattvamasàmànyasauùñhavaü ca saukumàryaü pratipàdayituü pratyekaü tatparispandapràdhànyasamucitasaübhàvanànumànamàhàtmyàt pçthak pçthagapårvameva nirmàõamutprekùitam / tathà ca kàraõatritayasyàpyetasya sarveùàü vi÷eùaõànàü svayam iti saübadhyamànametadeva sutaràü samuddãpayati / yaþ kila svayameva kàntadyutistasya saujanyasamucitàdarocakitvàt kàntikatkàryakaraõakau÷alamevopapannam / ya÷ca svayameva ÷çïgàraikarasastasya rasikatvàde rasavadvastuvidhànavaidagdhyamaucityaü bhajate / ya÷ca svayameva puùpàkarastasyàbhijàtyàdeva tathàvidhaþ sukumàra eva sargaþ samucitaþ / tathà cottaràrdhe vyatirekamukhena trayasyàpyetasya kàntimattvàdervi÷eùaõairanyathànupapattirupapàdità / yasmàd vedàbhyàsajaóatvàt kàntimadvastuvidhànànabhij¤atvam, viùayavyàvçttakautukatvàd rasavatpadàrthe vihitavaimukhyam, puràõatvàt saukumàryasarasabhàvaviracanavairasyaü prajàpateþ pratãyate / tadevamutprekùàlakùaõo 'yamalaïkàraþ kavinà varõanãyasya vastunaþ kamapyalaukikollekhavilakùaõamati÷ayamàdhàtuma nibaddhaþ / sa ca svabhàvasaundaryamahimnà svayameva tatsahàyasaüpadà mahàrghamahanãyatàmãhamànaþ sandehasaüsargamaïgãkarotãti tenopabçühitaþ / tasmàllokottaranirmàtçnirmitatvaü nàma nåtanaþ ko 'pyati÷ayaþ padàrthasya varõayamànavçtternàyikàsvaråpasaundaryalakùaõasyàtra nirmitaþ kavinà, yena tadeva tatprathamamutpàditamiva pratibhàti / yatràpyutpàdyaü vastu prabandhàrthavadapårvatayà vàkyàrthastatkàlamullikhyate kavibhiþ, tasmin svasattàsamanvayena svayameva parisphuratàü padàrthànàü tathàvidhaparasparànvayalakùaõasaübandhopanibandhanaü nàma navãnamati÷ayamàtrameva nirmitiviùayatàü nãyate, na punaþ svaråpam / yathà kastvaü bho divi màliko 'hamiha kiü puùpàrthamabhyàgataþ kiü tenàstu mahàn krayo yadi mahaccitraü tadàkarõyatàm / saügràmeùvalabhàbhidhànançpatau divyàïganàbhaiþ strajaþ projjhantãbhiravidyamànakusumaü yasmàtkçtaü nandanam // VjivC_3.13 // tadevaüvidhe viùaye varõanãyavastuvi÷iùñàti÷ayavidhàyã vibhåùaõavinyàso vidheyatàü pratipadyate / tathà ca---prakçtamidamudàharaõamalaïkaraõakalpanaü vinà samyaï na katha¤cidapi vàkyàrthasaïgati bhajate / yasmàt pratyakùàdipramàõopapattini÷cayàbhàvàt svàbhàvikaü vastu dharmitayà vyavasthàpanaüna sahate, tasmàdvidagdhakavipratibhollikhitàlaïkaraõagocaratvenaiva sahçdayahçdayàhlàdamàdadhàti / tathà ca, duþsahasamarasamayasamucita÷auryàti÷aya÷làghayà prastutanaranàthaviùaye vallabhalàbharabhasollasitasurasundarãsamåhasamarpyamàõamandàràdikusumadàmasahastrasaübhàvanànumànanandanodyànapàdapaprasånasamçddhipradhvaüsabhàvasiddhiþ sutprekùità / yasmàdutprekùàviùayaü vastu kavayastadiveti tadeveti và dvividhamupanabadhnantãtyeta (tta)llakùaõàvasara eva vicàrayiùyàmaþ / tadevamiyamutprekùà pårvàrdhavihitàprastutapra÷aüsopanibandhabandhurà prakçtapàrthivapratàpàti÷ayaparipoùapravaõatayà sutaràü samudbhàsamànà tadvidàvarjanaü janayatãti sàti÷ayatvam / utprekùàti÷ayànvità // VjivC_3.14 // ityetasyàþ, svalakùaõànuprave÷a ityati÷ayokte÷ca kàlaïkàro 'nayà vinà // VjivC_3.15 // iti sakalàlaïkaraõànugràhakatvam / tasmàt pçthagati÷ayoktireveyaü mukhyatayetyucyamàne 'pi na ki¤cidatiricyate / kavipratibhotprekùitatvena càtyantamasaübhàvyamapyupanibadhyamànamanayaiva yuktyà sama¤jasatàü gàhate, na tapunaþ svatantryeõa / yadvà kàraõato lokàtikràntagocaratvena vacasaþ saiveyamityastu, tathàpi prastutàti÷ayavidhànavyatirekeõa na ki¤cidapårvamatràsti / tadevamabhidhànasya pårvamabhidheyasya ceha vakratàmabhidhàyedànãü vàkyasya vakratvamabhidhàtumupakramate--- _________________________________________________________________ màrgasthavakra÷abdàrthaguõàlaïkàrasaüpadaþ / anyadvàkyasya vakratvaü tathàbhihitijãvitam // Vjiv_3.3 // manoj¤aphalakollekhavarõacchàyà÷riyaþ pçthak / citrasyeva manohàri kartuþ kimapi kau÷alam // Vjiv_3.4 // anyadvàkyasya vakratvam---vàkyasya parasparànvitavçtteþ padasamudàyasyànyadapårvaü vyatiriktameva vakratvaü vakrabhàvaþ / bhavatãti saübandhaþ, kriyàntaràbhàvàt / kutaþ---màrgasthavakra÷abdàrthaguõàlaïkàrasaüpadaþ / màrgàþ sukumàràdayastatrasthàþ kecideva vakràþ prasiddhavyavahàravyatirekiõo ye ÷abdàrthaguõàlaïkàràsteùàü saüpat kàpyupa÷obhà tasyàþ pçthagbhåtaü kimapi vakratvàntarameva / kãdç÷am---tathàbhihitajãvitam / tathà tena prakàreõa kenàpyavyapade÷yena yàbihitiþ kàpyapårvaivàbhidhà saiva jãvitaü sarvasvaü yasya tattathoktam / kisvaråpamityàha---kartuþ kimapi kau÷alam / karturvidhàtuþ kimapyalaukikaü yatkau÷alaü naipuõaü tadeva vàkyasya vakratvamityarthaþ / katha¤cid citrasyeva, àlekhyasya yathà, manohàri hçdayara¤jakaü prakçtopakaraõavyatireki kartureva kau÷alaü kimapi pçthagbhåtaü vyatiriktam / kuta ityàha---manoj¤aphalakollekhavarõacchàyà÷riyaþ / manoj¤àþ kà÷cideva hçdayahàriõyo yàþ phalakollekhavarõacchàyàstàsàü ÷rãrupasobhà tasyàþ / pçthagråpaü kimapi tattvàntaramevetyarthaþ / phalakamàlekhyàdhàrabhåtà bhittiþ, ullekha÷citrasåtrapramàõopapannaü rekhàvinyasanamàtram, varõà ra¤jakadravyavi÷eùàþ, chàyà kàntiþ / tadidamatra tàtparyam---yathà citrasya kimapi phalakàdyupakaraõakalàpavyatireki sakalaprakçtapadàrthajãvitàyamànaü citrakarakau÷alaü pçthakatvena mukhyatayodbhàsate, tathaiva vàkyasya màrgàdiprakçtapadàrthasàrthavyatireki kavikau÷alalakùaõaü kimapi sahçdayahçdayasaüvedyaü sakalaprastutapadàrthasphuritabhåtaü vakratvamujjçmbate / tathà ca, bhàvasvabhàvasaukumàryavarõane ÷çïgàràdirasasvaråpasamunmãlane và vividhavibhåùaõavinyàsavicchittiviracane ca yaþ paraþ paripoùàti÷ayastadvidàhlàdakàritàyàþ kàraõam / padavàkyaikade÷avçttirvà yaþ ka÷cidvakratàprakàrastasya kavikau÷alameva nibandhanatayà vyavatiùñhate / yasmàdàkalpànàmeva tàvanmàtrasvaråpaniyataniùñhatayà vyavasthitànàü rasasvabhàvàlaïkaraõavakratàprakàràõàü navanavollekhavilakùaõaü cetanacamatkàrakàri kimapi svaråpàntarametasmàdeva samujjçmbhate / yenedamabhidhãyate--- àsaüsàraü kaipuïgavehiü paóidiahagahiasàro vi / ajjavi abhinnamuddo vva jaai vààü paripphando // VjivC_3.16 // àsaüsàraü kavipuïgavaiþ pratidivasagçhãtasàro 'pi / adyàpyabhinnamudra iva jayati vàcàü parispandaþ // iti chàyà / atra sargàrambhàt prabhçti kavipradhànaiþ pràtisvikapratibhàparispandamàhàtmyàt pratidivasagçhãtasarvasvo 'pyadyàpi navanavapratibhàsànantyavijçmbhaõàdanuddhàñitapràya iva yo vàkyaparispandaþ sa jayati sarvotkarùeõa vartate ityevamasmin susaïgate 'pi vàkyàrthe kavikau÷alasya vilasitaü kimapyalaukikameva parisphurati / yasmàt svàbhimànadhvanipràdhànyena tenaitadabhihitam yathà---àsaüsàraü kavipuïgavaiþ pratidivasaü gçhãtasàro 'pyadyàpyabhinnamudra ivàyam / evamaparij¤àtatattvatayà na kenacita kimapyetasmàd gçhãtamiti matpratibhoddhàñitaparamàrthasyedànãmeva mudràbandhodbhedo bhaviùyatãti lokottarasvaparispandasàphalyàpattervàkyaparispando jayatãtisaübandhaþ / yadyapi rasasvabhàvàlaïkàràõàü sarveùàü kavikau÷alameva jãvitam, tathàpyalaïkàrasya vi÷eùatastadanugrahaü vinà varõanàviùayavastuno bhåùaõàbhidhàyitvenàbhimatasya svaråpamàtreõa parisphurato yathàrthatvena nibadhyamànasya tadvidàhlàdanidhànànupapattermanàïmàtramapi na vaicitryamutprekùàmahe, pracurapravàhapatitetarapadàrthasàmànyena pratibhàsanàt / yathà dårvàkàõóamiva ÷yàmà tanvã ÷yàmàlatà yathà // VjivC_3.17 // iti ca nåtanollekhamanohàriõaþ puretasya lokottaravinyasanavicchittivi÷eùita÷obhàti÷ayasya kimapi tadvidàhlàdakàritvamudbhidyate / yathà asyàþ sargavidhau // VjivC_3.18 // iti / yathà kiü tàruõyataroþ // VjivC_3.19 // iti / tadevaü pçthagbhàvenàpi bhavato 'sya kavikau÷alàyattavçttitvalakùaõavàkyavakratàntarbhàva eva yuktiyuktatàmavagàhate / tadidamuktam vàkyasya vakrabhàvo 'nyo bhidyate yaþ sahastradhà / yatràlaïkàravargo 'sau sarvo 'pyantarbhaviùyati // VjivC_3.20 // svabhàvodàharaõaü yathà teùàü gopavadhåvilàsasuhçdàü ràdhàrahaþ sàkùiõàü kùemaü bhadra kalinda÷ailatanayàtãre latàve÷mànàm / vicchinne smaratalpakalpanamçducchedopayoge 'dhunà te jàne jarañhãbhavanti vigalannãlatviùaþ pallavàþ // VjivC_3.21 // atra yadyapi sahçdayasaüvedyaü vastusaübhavi svabhàvamàtrameva varõitam, tathàpyanuttànatayà vyavasthitasyàsya viralavidagdhahçdayaikagocaraü kimapi nåtanollekhamanohàri padàrthàntarlonavçtti såkùmasubhagaü tàdçk svaråpamunmãlitaü yena vàkyavakratàtmanaþ kavikau÷alasya kàcideva kàùñhàdhiråóhirupapadyate / yasmàttadvyatiriktavçttirarthàti÷ayo na ka÷cillabhyate / rasodàharaõaü yathà loko yàdç÷amàha sàhasadhanaü taü kùatriyàputrakaü syàtsatyena sa tàdçgeva na bhavedvàrtà visaüvàdinã / ekàü kàmapi kàlavipruùamamã ÷auryoùmakaõóåvyaya- vyagràþ syu÷ciravismçtàmaracamåóimbàhavà bàhavaþ // VjivC_3.22 // atrotsàhàbhidhànaþ sthàyibhàvaþ samucitàlambanavibhàvalakùaõaviùayasaundaryàti÷aya÷làghà÷raddhàlutayà vijigãùorvaidagdhyabhaïgãbhaõitavaicitryeõa paràü paripoùapadavãmadhiropitaþ san rasatàü nãyamànaþ kimapi vàkyavakrabhàvasvabhàvaü kavikau÷alamàvedayati / anyeùàü pårvaprakaraõodàharaõànàü pratyekantathàbhihitijãvitalakùaõaü vàkyavakratvaü svayameva sahçdayairvicàraõãyam / vakratàyàþ prakàràõàmaucityaguõa÷àlinàm / etaduttejanàyàlaü svaspandamahatàmapi // VjivC_3.23 // rasasvabhàvàlaïkàrà àsaüsàramapi sthitàþ / anena navatàü yànti tadvidàhlàdadàyinãm // VjivC_3.24 // ityantara÷lokau / evamabhidhànàbhideyàbhidhàlakùaõasya kàvyopayoginastritayasya svaråpamullikhya varõanãyasya vastuno viùayavibhàgaü vidadhàti--- _________________________________________________________________ bhàvànàmaparimlànasvabhàvaucityasundaram / cetanànàü jaóànàü ca svaråpaü dvividhaü smçtam // Vjiv_3.5 // bhàvànàü varõyamànavçttãnàü svaråpaü parispandaþ / kãdç÷am---dvividham / dve vidhe prakàrau yasya tattathoktam / smçtaü såribhiràmnàtam / keùàü bhàvànàm---cetanànàü jaóànàü ca / cetanànàü saüvidvatàü pràõinàmiti yàvat; jaóànàü tadvyatirekiõàü pràõacaitanya÷ånyànàm / etadeva ca dharmidvaividhyaü dharmadvaividhyasya nibandhanam / kãdçksvaråpaü---aparimlànasvabhàvaucityasundaram / aparimlànaþ pratyagraparipoùape÷alo yaþ svabhàvaþ pàramàrthiko dharmastasya yadaucityamucitabhàvaþ prastàvopayogyadoùaduùñatva tena sundaraü sukumàraü tadvidàhlàdakamityarthaþ / etadeva dvaividhyaü vibhajya vicàrayati--- _________________________________________________________________ tatra pårvaü prakàràbhyàü dvàbhyàmeva vibhidyate / suràdisiühaprabhçtipràdhànyetarayogataþ // Vjiv_3.6 // tatra dvayoþ svaråpayormadhyàt pårvaü yatprathamaü cetanapadàrthasaübandhi tad dvàbhyàmeva rà÷yantaràbhàvàt prakàràbhyàü vibhidyate bhedamàsàdayati, dvividhameva saüpadyate / kasmàt---suràdisiühaprabhçtipràdhànyetarayogataþ / suràdayaþ trida÷aprabhçtayo ye cetanàþ suràsurasiddhavidyàdharagandarvanaraprabhçtayaþ, ye cànye siühaprabhçtayaþ kesaripramukhàsteùàü yatpràdhànyaü mukhyatvamitaradapràdhànyaü ca tàbhyàü yathàsaükhyena pratyekaü yo yogaþ saübandhastasmàt kàraõàt / tadevaü suràdãnàü mukhyacetanànàü svaråpamekaü kavãnàü varõanàspadam / siühàdãnàmamukhyacetanànàü pa÷umçgapakùisarãsçpàõàü svaråpaü dvitãyamityetadeva vi÷eùeõonmãlayati--- _________________________________________________________________ mçkhyamakliùñaratyàdiparipoùamanoharam / svajàtyucitahevàkasamullekhojjvaü param // Vjiv_3.7 // mukhyaü yatpradhànaü cetanasuràsuràdisaübandhi svaråpaü tadevaüvidhaü sat kavãnàü varõanàspadaü bhavati svavyàpàragocaratàü pratipadyate / kãdç÷am---akliùñaratyàdiparipoùamanoharam / akliùñaþ kadarthanàvirahitaþ pratyagratàmanoharo yo ratyàdiþ sthàyibhàvastasya paripoùaþ ÷çïgàraprabhçtirasatvàpàdanam, "sthàyyeva tu raso bhavedi' ti nyàyàt / tena manoharaü hçdayahàri / atrodàharaõàni vipralambha÷çïgàre caturthe 'ïke vikramorva÷yàmunmattasya puråravasaþ pralapitàni / yathà tiùñhetkopava÷àtprabhàvapihità dãrghaü na sà kupyati svargàyotpatità bhavenmayi punarbhàvàrdramasyà manaþ / tàü hartuü vibudhadviùo 'pi na ca me ÷aktàþ purovartinoü sà càtyantamagocaraü nayanayoryàteti ko 'yaü vidhiþ // VjivC_3.25 // atra ràj¤o vallabhàvirahavaidhuryada÷àve÷aviva÷avçttestadasaüpràptinimittamanadhi gacchataþ prathamatarameva svàbhàvikasaukumàryasaübhàvyamànamanantarocitavicàràpasàryamàõopapatti kimapi tàtkàlikavikalpollikhyamànamanavalokanakàraõamutprekùamàõasya tadàsàdanasamanvayàsaübhavànnairà÷yani÷cayavimåóhamànasatayà rasaþ paràü paripoùapadavãmadhairopitaþ / tathà caitadeva vàkyàntarairuddãpitaü yathà padbhyàü spç÷edvasumatãü yadi sà sugàtrã meghàbhivçùñasikatàsu vanasthalãùu / pa÷cànnatà gurunitambatayà tato 'syà dç÷yeta càrupadapaïktiralaktakàïkà // VjivC_3.26 // atra padbhyàü vasumatãü kadàcit spç÷edityà÷aüsayà tatpràptiþ saübhàvyeta / yasmàjjaladharasalilasekasukumàrasikatàsu vanasthalãùu gurunitambatayà tasyàþ pa÷cànnatatvena nitaràü mudritasaüsthànà ràgoparaktatayà ramaõãyavçtti÷caraõavinyàsaparaüparà dç÷yeta, tasmànnairà÷yani÷citirevasutaràü samujjçmbhità, yà taduttaravàkyonmattavilapitànàü nimittatàmabhajat / karuõarasodàharaõàni tàpasavatsaràje dvitãye 'ïke vatsaràjasya paridevitàni / yathà dhàràve÷ma vilokya dãnavadano bhràntvà ca lãlàgçhà- nni÷vasyàyatamà÷u kesaralatàvãthãùu kçtvà dç÷aþ / kiü me pàr÷vamupaiùi putraka kçtaiþ kiü càñubhiþ krårayà màtrà tvaü parivarjitaþ saha mayà yàntyàtidãrghàü bhuvam // VjivC_3.27 // atra rasaparipoùanibandhanavibhàvàdisaüpatsamudayaþ kavinà sutaràü samujjçmbhitaþ / tathà càsyaiva vàkyasyàvatàrakaü vidhåùakavàkyamevaüvidhaü prayuktam--- pamàdo eso kkhu devãe puttakidako dariõapodo attabhavantaü aõusaradi // VjivC_3.28 // pramàdaþ ! eùa khalu devyàþ putrakçtako hariõapoto 'trabhavantamanusarati // iti chàyà / etena karuõarasoddãpanavibhàvatà hariõapotakadhàràgçhaprabhçtãnàü sutaràü samutpadyate / tathà ca "ayamaparaþ kùate kùàràvakùepaþ" iti rumaõvadvacanànantarametatparatvenaiva vàkyàntaramupanibaddham, yathà karõàntasthitapadmaràgakalikàü bhåyaþ samàkarùatà ca¤cvà dàóimabãjamityabhihatà pàdena gaõóasthalã / yenàsau tava tasya narmasuhçdaþ khedànmuhuþ krandato niþ÷aïkaüna ÷ukasya kiü prativaco devi tvayà dãyate // VjivC_3.29 // atra ÷ukasyaivaüvidhadurlalitayuktatvaü vàllabhyapratipàdanaparatvenopàttam / "asau' iti kapolasthàlyàþ svànubhavasvadamànasaukumàryotkarùaparàmar÷aþ / evaüvidhoddãpanavibhàvaikajãvitatvena karuõarasaþ kàùñhàdhiråóhiramaõãyatàmanãyata / evaü vipralambha÷çïgàrakaruõayoþ saukumàryàdudàharaõapradar÷anaü vihitam / rasàntaràõàmapi svayamevotprekùaõãyam / evaü dvitãyamapradhànacetanasihàdisaübandhi yatsvaråpaü taditthaü kavãnàü varõanàspadaü saüpadyate / kãdç÷am---svajàtyucitadevàkasamullekhojjvalam / svà pratyekamàtmãyà sàmànyalakùaõavastusvaråpà yà jàtistasyàþ samucito yo hevàkaþ svabhàvànusàrã parispandastasya samullekhaþsamyagullekhanaü vàstavena råpeõopanibandhastenojjvalaü bhràjiùõu, tadvidàhlàdakàrãti yàvat / yathà kadàcidetena ca pàriyàtra- guhàgçhe mãlitalocanena / vyatyastahastadvitayopaviùña- daüùñràïkurà¤caccibukaü prasuptam // VjivC_3.30 // atra giriguhàgehàntare nidràmanubhavataþ kaisariõaþ svajàtisamucitaü sthànakamullikhitam / yathà và grãvàbhaïgàbhiràmaü muhuranupatati syandane dattadçùñiþ pa÷càrdhena praviùñaþ ÷arapatanabhayàd bhåyasà pårvakàyam / darbhairardhàvalãóhaiþ ÷ramavivçtamukhabhraü÷ibhiþ kãrõavartmà pa÷yodagraplutatvàdviyati bahutaraüstokamurvyàü prayàti // VjivC_3.31 // etadeva prakàràntareõonmãlayati--- _________________________________________________________________ rasoddãpanasàmarthyavinibandhanabandhuram / cetanànàmamukhyànàü jaóànàü càpi bhåyasà // Vjiv_3.8 // cetanànàü pràõinàmamukhyànàmapradhànabhåtànàü yatsvaråpaü tadevaüvidhaü sat, varõanãyatàü pratipadyate prastutàïgatayopayujyamànam / kãdç÷amrasoddãpanasàmarthyavinibandhanabandhuram / rasàþ ÷çïgàràdayasteùàmuddãpanamullàsanaü paripoùastasmin sàmarthyaü ÷aktistayà vinibandhanaünive÷astena bandhuraü hçdayahàri / yathà cåtàïkuràsvàdakaùàyakaõñhaþ puüskokilo yanmadhuraü cukåja / manasvinãmànavighàtadakùaü tadeva jàtaü vacanaü smarasya // VjivC_3.32 // jaóànàü càpi bhåyasà---jaóànàmacetanànàü salilatarukusumasamayaprabhçtãnàmevaüvidhaü svaråpaü rasoddãpanasàmarthyavinibandhanabandhuraü varõanãyatàmavagàhate / yathà idamasulabhavastupràrthanàdurnivàraü prathamamapi mano me pa¤cabàõaþ kùiõoti / kimuta malayavàtonmålitàpàõóupatrai- rupavanasahakàrairdar÷iteùvaïkureùu // VjivC_3.33 // yathà và--- udbhedàbhimukhàïkuràþ kuravakàþ ÷aivàlajàlàkula-pràntaü bhànti saràüsi phenapañalaiþ sãmantitàþ sindhavaþ / ki¤càsmin samaye kç÷àïgi vilasatkandarpakodaõóika-krãóàbhà¤ji bhavanti santatalatàkãrõànyaraõyànyapi // VjivC_3.34 // evaü svàbhàvikasundaraparispandanibandhanaü padàrthasvaråpamabhidhàya tadevopasaüharati-- _________________________________________________________________ ÷arãramidamarthasya ràmaõãyakanirbharam / upàdeyatayà j¤eyaü kavãnàü varõanàspadam // Vjiv_3.9 // arthasya varõanãyasya vastunaþ ÷arãramidam upàdeyatayà j¤eyaü gràhyatvena boddhavyam / kãdç÷aü sat --- ràmaõãyakanirbharam, saundaryaparipårõam,aupahatyarahitatvena tadvidàvarjakamiti yàvat / kavãnàmetadeva yasmàdvarõanàspadamabhidhàvyàparàgocaram / evaüvidhasyàsya svaråpa÷obhàti÷ayabhràjiùõorvibhåùaõànyupa÷obhàntaramàrabhante / etadeva prakàràntareõa vicàrayati--- _________________________________________________________________ dharmàdisàdhanopàyaparispandanibandhanam / vyavahàrocitaü cànyallabhate varõanãyatàm // Vjiv_3.10 // vyavahàrocitaü cànyat / aparaü padàrthànàü cetanàcetanànàü svaråpamevaüvidhaü varõanãyatàü labhate kavivyàpàraviùayatàü pratipadyate / kãdç÷am---vyavahàrocitam, lokavçttayogyam / kãdç÷aü sat---dharmàdisàdhanopàyaparispandanibadhanam / dharmàde÷caturvargasya sàdhane saüpàdane upàyabhåto yaþ parispandaþ svavilasitaü tadeva nibandhanaü yasya tattathoktam / tadidamuktaü bhavati---yat kàvye varõyamànavçttayaþ pradhànacetanaprabhçtayaþ sarve padàrthà÷caturvargasàdhanopàyaparispandapràdhànyena varõanãyàþ, ye 'pyapradhànacetanasvaråpàþ padàrthàste 'pi dharmàrthàdyupàyabhåtasvavilàsapràdhànyena kavãnàü varõanãyatàmavataranti / tathà ca ràj¤àü ÷ådrakaprabhçtãnàü mantriõàü ca ÷ukanàsamukhyànàü caturvargànuùñhànopade÷aparatvenaiva caritàni varõyante / apradhànacetanànàü hastihariõaprabhçtãnàü saügramamçgayàdyaïgatayà parispandasundaraü svaråpaü lakùye varõyamànatayà paridç÷yate / tasmàdeva ca tathàvidhasvaråpollekhapràdhànyena kàvyakàvyopakaraõakavãnàü citracitropakaraõacitrakaraiþ sàmyaü prathamameva pratipàditam / tadevaüvidhaü svabhàvapràdhànye rasapràdhànyena ca dviprakàraü sahajasaukumàryasarasaü svaråpaü varõanàviùayavastunaþ ÷arãramevàlaïkàryatàmevàrhati, na punaralaïkàraõatvam / tatra svàbhàvikaü padàrthasvaråpamalaïkaraõaü yathà na bhavati tathà prathamameva pratipàditam / idànãü rasàtmanaþ pràdhànacetanaparispandavarõyamànavçtteralaïkàrakàràntaràbhimatàmalaïkàratàü niràkaroti--- _________________________________________________________________ alaïkàro na rasavat parasyàpratibhàsanàt / svaråpàdatiraktasya ÷abdàrthàsaïgaterapi // Vjiv_3.11 // alaïkàro na rasavat / rasavaditi yo 'yamutpàditapratãtirnàmàlaïkàrastasya vibhåùaõatvaü nopapadyate ityarthaþ / kasmàt kàraõàt---svaråpàdatiriktasya parasyàpratibhàsanàt / varõyamànasya vastuno yat svaråpamàtmãyaþ parispandastasmàdatiriktasyàbhyadhikasya parasya anyasya apratibhàsanàdanavabodhanàt / tadidamatra tàtparyam---yat sarveùàmeva satkavivàkyànàmidamalaïkàryamidamalaïkaraõam ityapoddhàravihito viviktabhàvaþ sarvasya yasya kasyacit pramàtu÷cetasi parisphurati / rasavadalaïkàravadityasmin vàkye punaravahitacetaso 'pi na ki¤cidetadeva budhyàmahe / tathà ca---yadi ÷çïgàràdireva pràdhànyena varõyamàno 'laïkàryaþ tatastadanyena kenacidalaïkaraõena bhavitavyam / yadi và tatsvaråpameva tadvidàhlàdanibandhanatvàdalaïkaraõamityucyate tathàpi tadvyatiriktamanyadalaïkàryatayà prakà÷anãyam / tadevaüvidho na ka÷cidapi viveka÷cirantanàlaïkàrakàràbhimate rasavadalaïkàralakùaõodàharaõamàrge manàgapi vibhàvyate / tathà ca rasavaddar÷itaspaùña÷çïgàràdi // VjivC_3.35 // iti rasavallakùaõam / atra dar÷itàþ spçùñàþ spaùñaü và ÷çïgàràdayo yatreti vyàkhyàne kàvyavyatirikto na ka÷cidanyaþ samàsàrthabhåtaþ saülakùyate / yo 'sàvalaïkàraþ kàvyameveti cet tadapi na suspaùñasauùñhavam / yasmàt kàvyaikade÷ayoþ ÷abdàrthayoþ pçthak pçthagalaïkàràþ santãtyupakramyedànãü kàvyamevàlaïkaraõamityupakramopasaühàravaiùamyaduùñatvamàyàti / yadi vàdar÷itàþ spaùñaü ÷çïgàràdayo yeneti samàsaþ, tathàpi vaktavyameva---ko 'sàviti / pratipàdanavaicitryameveti cet, tadapi na samyak samarthanàrham / yasmàt pratipàdyamànàdanyedeva tadupa÷obhànibandhanaü pratipàdanavaicitryam, na punaþ pratipàdyamànameva / spaùñatayà dar÷itaü rasànàü pratipàdanavaicitryaü yadyabhidhãyate, tadapi na supratãpàdanam / spaùñatayà dar÷ane ÷çïgàràdãnàü svaråpapariniùpattireva paryavasyati / ki¤ca rasavataþ kàvyasyàlaïkàra iti tathàvidhasya satastasyàsàviti na ki¤cidanena tasyàbhidheyaü syàt / athavà tenaivàlaïkàreõa rasavattvaü tasyàdhãyate, tadevaü tarhyasau na rasavato 'laïkàraþ pratyuta rasavànalaïkàra ityàyàti, tanmàhàtmyàt kàvyamapi rasavat saüpadyate / yadi và tenaivàhitarasasambandhasya rasavataþ kàvyasyàlaïkàra iti tatpa÷càdrasavalaïkàravyavade÷amàsàdayati---yathàgniùñomayàjyasya putro bhavitetyucyate, tadapi na supratibaddhasamàdhànam / yasmàd "agniùñomayàji'-÷abdaþ prathamaü bhåtalakùaõe viùayàntare niùpratipakùatayà samàsàditaprasiddhiþ pa÷càd bhaviùyati vàkyàrthasabandhalakùaõayogyatayà tamanubhavituü ÷aknoti / na punaratraivaü prayujyate / yasmàdrasavataþ kàvyasyàlaïkàra iti tatsaüj¤andhitayaivàsya svaråpabdhireva / tatsaübandhinibandhanaü ca kàvyasya rasavattvamityevamitaretarà÷rayalakùaõadoùaþ kenàpasàryate / yadi và raso vidyate yasyàsau tadvànalaïkàra evàstu ityabhidhãyate, tathàpyalaïkàraþ kàvyaü và nànyat tçtãyaü ki¤cidatràsti / tatpakùadvitayamapi pratyuktam / udàharaõaü lakùaõaikayogakùematvàt pçthaï na vikalpyate / mçteti pretya saïgantuü yayà me maraõaü smçtam / saivàvantã mayà labdhà kathamatraiva janmani // VjivC_3.36 // atra ratiparipoùalakùaõavarõanãya÷arãrabhåtàyà÷cittavçtteratiriktamanyadvibhaktaü vastu na ki¤cidvibhàvyate / tasmàdalaïkàryataiva yuktimatã / yadapi kai÷cit sva÷abdasthàyisaücàrivibhàvàbhinayàspadam // VjivC_3.37 // ityanena pårvameva lakùaõaü vi÷eùitam, tatra sva÷abdàspadatvaü rasànàmaparigatapårvamasmàkam / tatasta eva rasasarvasvasamàhitacetasastatparamàrthavido vidvàüsa evaü praùñavyàþ---kiü sva÷abdàspadatvaü rasànàmuta rasavata iti / tatra pårvasmin pakùe---rasyantaiti rasàste sva÷abdàspadàsteùu tiùñhantaþ ÷çïgàràdiùu vartamànàþ santastajj¤airàsvàdyante / tadidamuktaü bhavati---yat sva÷abdairabhidhãyamànàþ ÷rutipathamavataranta÷cetanànàü carvaõacamatkàraü kurvantãtyanena nyàyena ghçtapåraprabhåtayaþ padàrthàþ sva÷abdairabhidhãyamànàstadàsvàdasaüpadaü saüpàdayantãtyevaü sarvasya kasyacidupayogasukhàrthinastairudàracaritairayatnenaiva tadabhidhànamàtràdeva trailokyaràjyasaüpatsaukhyasamçddhiþ pratipàdyetaiti namastebhyaþ / rasavatastadàspadatvaü nopapadyate, rasasyaiva svavàcyasyàpi tadàspadatvàbhàvàt, kimutànyasyeti / tadalaïkàratvaü ca prathamameva pratiùiddham / ÷iùñaü sthàyyàdi pårvalakùaõaü vyàkhyàtameveti na punaþ paryàlocyate / yadapi rasabadrasasaü÷rayàt // VjivC_3.38 // iti kai÷cillakùaõamakàri tadapi na samyak samàdheyatàmadhitiùñhati / tathà hi---rasaþ saü÷rayo yasyàsau rasasaü÷rayaþ, tasmàt kàraõàdayaü rasavadalaïkàraþ saüpadyate / tathàpi vaktavyameva---ko 'sau rasavyatiriktavçttiþ anyapadàrthaþ? kàvyameveti cet tadapi pårvameva pratyuktam, tasyasvàtmanikriyàvirodhàdalaïkàratvànupapatteþ / athavà rasasya saü÷rayo rasena saü÷riyate yastasmàd / rasasaü÷rayàditi / tathàpi ko 'sàviti vyatiriktatvena vaktavyatàmevà (yàti) / udàharaõajàtamapyasya lakùaõasya pårveõa samànayogakùemapràyamiti (na) pçthak paryàlocyate / rasape÷alam // VjivC_3.39 // iti pàñhe na ki¤cidatràtiricyate / atha (vastusvabhàvarasàdi-) pratipàdakavàkyopàråóhapadàrthasàrthasvaråpamalaïkàryaü rasasvaråpànuprave÷ena vigalitasvaparispandànàü dravyàõàm iva kathamalaïkaraõaü bhavatãtyetadapi cintyameva / ki¤ca tathàbhyupagame 'pi pradhànaguõabhàvaviparyàsaþ paryavasyatãti na ki¤cidetat / atraiva (dåùaõàntaramu) pakramate---÷abdàrthàsaïgaterapi / ÷abdàrthàsaïgaterapi / ÷abdàrthayorabhidhànàbhidheyayorasamanvayàcca rasavadalaïkàropapattirnàsti / atra ca raso vidyate (tiùñha) ti yasyeti matuppratyaye vihite tasyàlaïkàra iti ùaùñhisamàsaþ kriyate, rasavàü÷càsàvalaïkàra÷ceti vi÷eùaõasamàso và / tatra pårvasmin pakùe---rasavyatiriktaü kimanyat padàrthàntaraü vidyate yasyàsàvalaïkàraþ / kàvyameveti cet, tatràpi tadvyatiriktaþ ko 'sau padàrtho yatra rasavadalaïkàravyapade÷aþ sàvakà÷atàü pratipadyate ? vi÷eùàtiriktaþ padàrtho na ka÷cit paridç÷yate yastadvànalaïkàra iti vyavasthitimàsàdayati / tadevamuktalakùaõe màrge rasavadalaïkàrasya ÷abdàrthasaïgatirna kàcidasti / yadi và nidar÷anàntaraviùayatayà samàsadvitaye 'pi ÷abdàrthasaïgatiyojanà vidhãyate, yathà tanvã meghajalàrdrapallavatayà dhautàdharevà÷rubhiþ ÷ånyevàbharaõaiþ svakàlavirahàd vi÷ràntapuùpodgamà / cintàmaunamivàsthità madhukçtàü ÷abdairvinà lakùyate caõóã màmavadhåya pàdapatitaü jàtànutàpeva sà // VjivC_3.40 // yathà và taraïgabhråbhaïgà (kùubhita) vihaga÷reõira÷anà vikarùantã phenaü vasanamiva saürambha÷ithilam / yathàviddhaü yàti skhalitamabhisaüdhàya bahu÷o nadãbhàveneyaü dhruvamasahanà sà pariõatà // VjivC_3.41 // atra rasavattvamalaïkàra÷ca prakañaü pratibhàsete / tasmànna katha¤cidapi tadvivekasya duravadhànatà / tena rasavato 'laïkàra iti ùaùñhãsamàsapakùe ÷abdàrthayorna ki¤cidasaïgatatvam, rasaparipoùaparatvàdalaïkàrasya tannibandhanameva rasavattvam / rasavàü÷càsàvalaïkàra÷ceti vi÷eùaõasamàsapakùe 'pi na ki¤cidasaïgatvam / tathà caitayorudàharaõayorlatàyàþ sarita÷coddãpanavibhàvatvena vallabhàbhàvitàntaþ karaõatayà nàyakasya tanmayatvena (ni÷cetana?) meva padàrthajàtaü sakalamavalokayataþ tatsàmyasamàropaõaü taddharmàdhyàropaõaü cetyupamàråpakakàvyàlaïkàrayojanaü vinà na kenacit prakàreõa ghañate, tallakùaõavàkyatvàt / satyametat, kintu "alaïkàra'-÷abdàbhidhànaü vinà vi÷eùaõasamà (sapa) kùe kevalasya rasavàniti (asya) prayogaþ pràpnoti / rasavànalaïkàra iti cet pratãtirabhyupagamyate, tadapi yukti (yuktatàü nàrhati), råpakàderabhàvàt / rasavato 'laïkàra iti ùaùñhãsamàsapakùo 'pi na suspaùñasamanvayaþ / sarvasya kasyacit kàvyasya rasavattvameva / yasmàtsàti÷ayatvanibandhanaü tathàvidhaü tadvidàhlàdakàri kàvyaü karaõãyamiti tasyàlaïkàra ityà÷rite sarveùàmeva ca råpakàdãnàü rasavadalaïkàratvameva nyàyopapannatàü pratipadyate / alaïkàrasya ca yasyakasyacitsarvasya rasavattvàd vi÷eùaõasamàsapakùe 'pyeùaiva vàrttà / kã¤ca tadabhyupagame 'pi pratyekamutskhalitalakùaõànàü prakçtaparipoùaparatayà labdhàtmanàmalaïkàraõàü pràtisvikalakùaõàbhihitàti÷ayavyatiriktamanena na ki¤cidàdhikyamàdhãyate / tasmàttattalla(kùaõa) karaõavaiyarthyamaprativàritaprasarameva paràpatati / na caivaüvidhaviùaye rasavadalaïkàravyavahàrasyàvakà÷aþ, tajj¤aistathànavagamàt, alaïkàràntaràõàü ca mukhyatayà vyavasthànàt / athavà cetanapadàrthagocaratayà rasavadalaïkàrasya, ni÷cetanavastuviùayatvena copamàdãnàü viùayavibhàgo vyavasthàpyate, tadapi na vidvajjanàvarjanaü vidadhàti / yasmàdacetanànàmapi rasoddãpanasàmarthyasamucitasatkavisamullikhitasaukumàryasarasàtvàdupamàdãnàü praviralaviùayatà nirviùayatvaü và syàditi ÷çïgaràdirasanisyandasundarasya satkavipravàhasya ca nãrasatvaü prasajyata iti pratipàditameva pårvasåribhiþ / yadi và vaicitryàntaramanohàritayà rasavadalaïkàraþ pratipàdyate, yathàbhiyuktataraustairevàbhyadhàyi--- pradhàne 'nyatra vàkyàrthe yatràïgaü tu rasàdayaþ / kàvye tasminnalaïkàro rasàdiriti me matiþ // VjivC_3.42 // iti / yatrànyo vàkyàrthaþ pràdhànyàdalaïkàryatayà vyavasthitastasmin tadaïgatayà vinabadhyamànaþ ÷çïgàràdiralaïkàratàü pratipadyate / yasmàd guõaþ pradhànaü bhàvàbhivyaktipårvamevaüvidhaviùaye vibhåùayati, tasmàd bhåùaõavivekavyaktirujjçmbhate, yathà kùipto hastàvalagnaþ prasabhamabhihato 'pyàdadànoü'÷ukàntaü gçhõan ke÷eùvapàsta÷caraõanipatito nekùitaþ saübhrameõa / àliïgan yo 'vadhåtastripurayuvatibhiþ sàstranetrotpalàbhiþ kàmãvàrdràparàdhaþ sa dahatu duritaü ÷àmbhavo vaþ ÷aràgniþ // VjivC_3.43 // atra sàstranetrotpalàdi÷abdagmyavaiklavyasya ÷àmbhava÷aràgnidahyamànàsurasundarãõàü, tripuraripuprabhàvaprakhyàpanaparasya prayojakatvena karuõo rasaþ aïga, na punarãrùyàvipralambha÷çïgàraþ, tasyànanubhåyamànatvàt / tadayamatra paramàrthaþ---kavipratibhàparipoùitaprakarùagamyamàna-karuõarasopabçühita-saundaryadhàràdhiråóho bhagavatprabhàvàti÷ayaþ kàmapi sahçdayahçdayahàritàü pratipadyate / na ca ÷abdavàcyatvaü nàma samànaü kàmi÷aràgnitejasoþ saübhavatãti tàvataiva tayostathàvidhaviruddhadharmàdhyàsàdivaruddhasvabhàvacoraikyaü katha¤cidapi vyavasthàpayituü pàryate, parame÷varaprayatnenàpi svabàvasyànyathàkartuma÷akyatvàt / na ca tathàvidha÷abdàvàcyatàmàtràdevaü tadvidàü tadanubhavapratãtirastiþ guóakhaõóàdi÷abdàbhidhànàdapi prãtiviùàdàdestadàsvàdaprasaïgàt / tadanubhavapratãtau satyàü rasadvayasamàve÷adoùo 'pyanivàryatàmàcarati / rasadvayasamàve÷àdoùo 'pyatra guõapradhànabhàvasya pra(yojaka iti vaktuü na pàryate) / yadi và bhagavatprabhàvasya mukhyatve dvayorapyetayoraïgatvàd bhåùaõatvamityucyate tadapi (na) sama¤jasam / yasmàt karuõasya vàstavatvàdeka eva syàt nirmålatvàdeva tayorbhàvàbhàvayoriva na katha¤cidapi sàmyopapattirityalamanucitacarvaõacàturyacàpalena / yadi và nidar÷ane 'sminnanà÷vasantaþ samàmnàtalakùaõodàharaõasaïgatiü samyak samãhamànàþ savimarùaõà udàharaõàntaraü rasavadalaïkàrasya vyàcakùate, yathà kiü hàsyena na me prayàsyasi punaþ pràpta÷ciràddar÷anaü keyaü niùkaruõa pravàsarucità kenàsi dårãkçtaþ / svapnànteùviti te vadan priyatamavyàsaktakaõñhagraho buddhvà roditi riktabàhuvalayastàraü ripustrãjanaþ // VjivC_3.44 // "atra bhavadvinihatavallabho vairivilàsinãsamåhaþ ÷okàve÷àda(÷ara)õaþ karuõarasakàùñhàdhiråóhivihitamevaü vidhavai÷asamanubhavatã"ti tàtparye sa eva pràdhànyena vàkyàrthaþ, tadaïgatayà vinibadhyamànaþ karuõaþ / pravàsavipralambha÷çïgàraparatvamatra na paramàrthaþ / parasparànvitapadàrthasàrthasamarpyamàõavçttirguõabhàvenàvabhàsanàdalaüïkaraõamityucyate / tasya ca nirviùayatvàbhàvàd rasàlambanavibhàvàdisvakàraõasàmagrãvirahavihità lakùaõànupapattirna saübhavati / rasadvayasamàve÷aduùñatvamapi dåramapàstameva / dvayorapi vàstavasvaråpasya vidyamànatvàttadanubhavapratãtau satyàü nàtmavirodhaþ spardhitvàbhàvàt / tena tadapi tadvidàhlàdavidhànasàmarthyasundaram, karuõarasasya ni÷càyakapramàõàbhàvàt / pravàsavipralambhasya svakàraõabhåtavàkyopàråóhàlambanavibhàvàdisamarpyamàõatvaü svapnàntasamaye, prabodhàvasare ca tathàvidhatvaü yuktyà saübhavatastasya karuõasyetyubhayamupapannamiti prathamatarameva kathamasau samudbhavatãti caitadapi na sama¤jasapràyam / yasmàccàñuviùayamahàpuruùapratàpàkrànticakitacetasàmitastataþ svavairiõàü tatpreyasãnàü ca palàyanairapi pçthagavasthànaü na yuktiprayuktatàmativartate / karuõarasasya satyapi ni÷caye, tasyaiva tathàvidhaparipoùada÷àdhàràdhiråóherekàgratàstimitamànasasya tathàbhyastavyasanàdhivàsitacetasà suciràtsamàsàditasvapnasamàgamaþ pårvànubhåtavçttàntusamucitasamàrabdhakàntasaülàpaþ kathamapi saüprabuddhaþ prabodhasamanantarasamullasitapårvàparànusaüdhànavihitaprastutavastuvisaüvàdavidàritàntaþ karaõo bhavadvairivilàsinãsàrtho roditãti karuõasyaiva paripoùapadavãsamadhirohaþ tathàvidhavyabhicàryaucityacàrutvaü tatsvaråpànuprave÷oveti kutaþ pravàsavipralambhasya pçthagvyàpàre rasagandho 'pi ? yadi và preyasaþ pràdhànye tadaïgatvàt karuõarasasyàlaïkaraõatvamityabhidhãyate tadapi na niravadyam / yasmàd dvayorapyetayorudàharaõayormukhyabhåto vàkyàrthaþ karuõàtmanaiva vivartamànavçttirupanibaddhaþ / paryàyoktànyàpade÷anyàyena vàcyatàvyatiriktayoþ pratãyamànatayà, na karuõasya rasatvàd vyaïgyasya sato vàcyatvamupapannam / nàpi guõãbhåtavyaïgyasya viùayaþ, vya(ïgyasya pràdhànyena ka)ruõàtmanaiva pratibhàsanàt / na ca dvayorapi vyaïgyatvam, aïgàïgibhàvasyànupapatteþ / etacca yathàsaübhavamasmàbhirvikalpitam, na punasta(nnyàyamatra prayojakamityalaü vi) stareõa / ki¤ca "kàvye tasminnalaïkàro rasàdiþ' iti rasa evàlaïkàraþ kevalaþ na tu rasavaditi matutpratyayasya jãvitam na ki¤cidabhihitaü syàt / evaü sadi ÷abdàrthasaïgaterabhàvàdanavasthaiva tiùñhatãtyetadapi na ki¤cit / evamalaïkàratàü rasavataþ pratyàkhyàya varõyamànàrtha÷arãratvàt tadekayogakùemasya preyasaþ saüprati (tàü) và (rayati):---na "preyastadviruddhaþ syàdapreyaþ' iti--- _________________________________________________________________ na preyastadviruddhaþ syàdapreyo('sàvalaïkçtiþ) / alaïkàràntare syàtàmanyatràdar÷anàdapi // Vjiv_3.12 // ya÷cirantanairalaïkàraþ samàmnàtaþ tasya na tadbhavàþ saübhavati / yasmàt kai÷cit"preyaþ priyataràkhyàna"miti lakùaõaü preyasaþ samàkhyàtam / kai÷cittasyodàharaõamàtrameva lakùaõaü manyamànaistu(tà) vadeva pradar÷itam / yathà preyo gçhàgataü kçùõamavàdãdviduro yathà / kàlenaiùà bhavetprãtistavaivàgamanàt punaþ // VjivC_3.45 // iti / pårveùàü caitadevodàharaõamabhimatam / tathà ca tairuktam--- adya yà mama govinda jàtà tvayi gçhàgate // VjivC_3.46 // iti / tadeva na kùodakùamatàmarhati / tathà ca kàlene (tyàdino)cyate (yat) tadeva varõyamànaviùayatayà vastunaþ svaråpaü, tadevàlaïkaraõamityalaïkàryaü na ki¤cidava÷iùyate / tasyaivobhayamalaïkàryatvamalaïkaraõatvaü cetyayuktiyuktam / ekakriyàviùayaü yugapadekasyaiva vastunaþ karmakaraõatvaü nopapadyate / yadi dç÷yante tathàvidhàni vàkyàni yeùàmubhayamapi saübhavati--- àtmànamàtmanà vetsi sçjasyàtmànamàtmanà / àtmanà kçtinà ca tvamàtmanyeva pralãyase // VjivC_3.47 // ityabhidhãyate, tadapi niþsamanvayapràyameva / yasmàdatra vàstave 'pyabhede kàlpanikamupacàrasattànibandhanaü vibhàgamà÷ritya tadvyavahàraþ pravartate / kiü ca vi÷vamayatvàt parame÷varasya parame÷varamayatvàdvà vi÷vasya, pàramàrthike 'pyabhede màhàtmyapratipàdanàrthaü pràtisvikaparispandavicitràü jagatprapa¤caracanàü prati sakalapramàtçtàmasya saüvedyamàno bhedàvabodhaþ sphuñàvakà÷atàü na kadàcidapyatikràmati / tasmàdatra parame÷varasyaiva råpasya kasyacittadàpyamànatvàt vedanàdeþ kriyàyàþ karmatvaü kasyacitsàdhakatamatvàt karaõatvamiti na ki¤cidasaügatam / udàharaõepunarapoddhàrabuddhiparikalpanayàpi na katha¤cidapi vibhàgo vibhàvyate / tasmàt "svaråpàdatiriktasya parasyàpratibhàsanàt" iti dåùaõatràpi saübandhanãyam / avibhàgapakùe ca tadevàlaïkàryaü tadevàlaïkaraõamiti preyaso rasavata÷ca svàtmani kriyàvirodhàt "àtmaiva nàtmanaþ skandhaü kvacidapyadhirohati" iti sthitameva / atha dåùaõàntaraü dadàti tadviruddhaþ syàditi / (anena nyàyena varõyamànatvàttadviruddhasya preyasaþ pratipakùo 'pi apreyaþ prasàdàdhikçtaþ ;tasmàdalaïkàro bhavet) / tathàpi ko doùaþ syàditi cettadapi na samyak, taireva tathànabhyupagamàt / anyacca laiïkikamalaïkàryàlaïkaraõavyavahàraü paryàlocya tathàvidhatvasàmànyamàtraü samà÷ritya pårvasårayaþ kàvye pravartitatadvyavahàràþ saüvçttàþ / loke tribhuvanàntaravartipadàrthajàtamanantaü siddhavidyàdharàdyalaïkàryam, alaïkaraõàni kañakakeyåràdãni katicideva, tadevameva kàvye varõanàviùayasya vastunaþ ÷arãramaparyavasitamalaïkàryam, tathaivàlaïkaraõànyupamàdãni katicideva / varõanãyasya prayeþ prabhçteralaïkàratve varõyamànàdanyàlaïkaraõànàmànantyaprasaïgaþ / tataþ parisamàptyabhàve saübhàvanàvadabhidhàdãnàmanàrambhaþ / tasmàllaukikavyavahàrànyånànatiriktamevàlaïkàryàlaïkàravyavahàraþ kàvyaviùaye 'pi vàcyatàmarhati / atraiva dåùaõàntaramupanyasyati---"alaïkàràntare" iti / saüsçùñisaükarau syàtàm / prathamaþ (maü) priyataràkhyànamàtrasàdhanasya varõyamànatvàdalaïkàryasyàpyalaïkaraõatve sati, alaïkàràntaraü råpakàdi yadà vidhãyate tadà tasmin vidhãyamàne preyasaþ saüsargasaükãrõatànibandhane saüsçùñisaïkaràvalaïkàravi÷eùau syàtàm bhavetàm / preyobhaõitayukteùu vàkyeùu tajj¤airna saüsçùñisakaravyavahàraþ kadàcidapi pravartitapårvaþ tathà pratibhàsàbhàvàt / yathà indorlakùma smaravijayinaþ kàõñhamålaü muràriþ diïnàgànàü madajalamaùãbhà¤ji gaõóasthalàni / adyàpyurvovalayatilaka ÷yàmalimnànu(vi) liptà0 nyàbhàsante vada dhavalitaü kiü ya÷obhistvadãyaiþ // VjivC_3.48 // atra preyobhihitaralaïkàryà, vyàjastutiralaïkaraõam; na punarubhayoralaïkàrapratibhàso yena saüsçùñivyapade÷aþ saükaravyapade÷o và pravartate tçtãyasyàlaïkàryatayà vastvantarasyàpratibhàsanàt / etadeva prakàràntareõa pratyàkhyàtumupakramate "anyatràdar÷anàdapi"(iti) / "anyatra" anyasmin viùaye preyobhaõitivivikte varõanãyàntare preyaso vibhåùaõatvàt(tve) upamàderivopanibandhaþ pràpnoti / na ca kvacidapi tathà dç÷yate, tasmàdanyatràdar÷anàdapi na ca yuktiyuktamalaïkàraõatvaü, rasavato 'pi tadekayogakùematvàt evameva vibhåùaõatvamanupapannam / evaümalaïkaraõatàü preyasaþ pratyàdi÷ya varõanãya÷arãra tvàttadekaråpàõàmanyeùàü pratyàdi÷ati--- _________________________________________________________________ årjasvyudàttayostadvad bhåùaõatvaü na vidyate / tathà samàhitasyàpi prakàradvaya÷obhinaþ // Vjiv_3.13 // årjasvyudàttàbhidhànayoþ paurvàparyapraõãtayoraülakaraõayoþ "bhåùaõatvaü"-alaïkaraõatvaü "na vidyate"---na saübhavati / kathaü "tadvat" / tadvadityanantaroktarasavadàdiparàmar÷aþ, tena tadvat tayoriva prathamapratiùiddhavibhåùaõabhàva-rasàdivadetayorvibhåùaõatvaü nàstãtyarthaþ / (yadyapi) cirantanairlakùaõodàharaõadar÷anapårvakametayoralaïkaraõatvamàkhyàtaü, tathàpyayuktiyuktatvàt (tat) nopapadyate---tathà ca kai÷cit prathamasya lakùaõamudàharaõaü ca dar÷itaü yathà anaucityapravçttànàü kàmakrodhàdikàraõàt / bhàvànàü ca rasànàü ca bandha årjasvi kathyate // VjivC_3.49 // tathà kàmo 'sya vavçdhe yathà himagireþ sutàm / saügçhãtuü pravavçte hañhenàpàsya satpatham // VjivC_3.50 // iti / kai÷cidudàharaõameva vaktavyatvàllakùaõaü manyamànaistadeva pradar÷itam / yathà và årjasvi karõena yathà pàrthàya punaràgataþ / dviþ sandadhàti kiü karõaþ ÷alyetyahirapàkçtaþ // VjivC_3.51 // yathà và apakartàhamasmãti hçdi te màsma bhådbhayam / vimukheùu na me khaïgaþ prahartuü jàtu và¤chati // VjivC_3.52 // iti / tatra prathamayorlakùaõodàharaõayostàvadetat paryàlocanãyam kiü tadanaucityaü nàm, yena (tathà) pravçttànàü rasàdãnàmupanibandhanamalaïkàraþ saüpadyate / yasmàdaucityapratiyoginà tena pratãyamànànàü teùàü (na kevalaü) paripoùaparihàõiþ, pratyuta saukumàryavirahaþ sàvakà÷atàü pratipadyate / tadidamuktam--- anaucityàdçte nànyadrabhaïgasya kàraõam // VjivC_3.53 // iti / yadi và na pàramàrthikamanaucityamatra vivakùitamapi tu vibhàvànubhàvavyabhicàryau cityàbhivyaïgyaprastàvàntaràviùayaniravadyarasàpekùayà kimapi prastutànuguõameva, tathà ca "kàmakrodhàdikàraõàt" iti yuktirupanyastetyucyate, tadapi na su sthitasamàdhi / yasmàdaucityaparipoùapuùkalarasàpekùayà ki¤cidanaucityayuktarasabhàvopanibandhanaü parimitasattvapràyapràõimàtraviùaye kàmàdikàraõàt karaõãyatàmarhati na punarudàhçte viùaye / (puùka) lavibhàvàdisamudayasamullàsitaþ sahajakavi÷aktikau÷alasamudbhàsitasaukumàryasamarpitasvàbhàvikaràmaõãyakaþ sarasamatimataþ candrakàntakaumudãprakà÷avadà÷caryavilàsàpasàryamàõopapatteþ samucito 'pi rasaþ paramasaundaryamàvahati / tat kathamanaucityaparimlànaþ kàmàdikàraõakalpanopasaühatavçttiralaïkàratàva bhàsatàü prayàsyati ? tathà ca tathàvidhe viùaye varõanãyàntarasamànatayà rasavattàü parikalpayantaþ satkavayo nitàntaü (vi) ràjante / yathà pa÷upatirapi tànyahàni kçcchrà- dagamayadadrisutàsamàgamotkaþ / kamaparava÷aü na viprakuryuþ vibhumapi taü yadamã spç÷anti bhàvàþ // VjivC_3.54 // tadetadavasaràpatitamasmàbhiþ paryàlocitam / nanu bhatanayanipuõamànasànàü paramàrthavidàü tatrabhavatàü (asminviùaye) vayaü vivadàmahe, yo 'yamatrodàhçtaþ sa bhagavàn rasàbhàsaviùayatayà varõanãyatàmarhati na veti ? kimaucityànaucityaparikalpanena / sarvathà yathà tatrabhavadbhyaþ pratibhàsate tattathaivàstàm / tathàpi tathàvidhastadãya÷cittavçttivi÷eùaþ pràdhànyena varõyamànatvàt alaïkàryatàü nàtikràmati / "dviþ sandadhàti" ityàdau vãrasya vakturlokottarapauruùàbhidhànavyasaninaþ sahajotsàhotsiktacittavçttyati÷ayavyatirekeõa na ki¤cidanyanmukyatayà vàkyàrthatàmupanãtam / tathàhi---sàyakasandhànakriyàbhyàvçttigaõanamakasmàdapi svaparispandatiraskàrakàraõaü manyamànaþ kimityanena pariharati / karõa ityabhimànapratãtiþ (pradhànaü puruùavakrabhàvopabçühitaü) råóhivaicitryayoginaþ ÷alyetyàmantraõapadasyàbhipràyaþ / pàrthàyeti sàmànyasya kasyacidàkàràntara÷abda(ra?) pratãkàrasya ÷atroþ kçte tatpratighàtasamarthopàdhyantaropakaraõaü kadàcitsaübhàvyetàpi iti prakaraõàt pratãyate / àgata iti tatpratiniya-tàrthaü)manàrthaü) prayatnenàbhimànenànyo 'pi svayamàgataþ san apàkçta ityabhimànotkarùapratãtiþ prakaraõàdgamyate / udàharaõamevorjitam / tadevamayaü pradhànacetanalakùaõopakçtàti÷ayavi÷iùñacittavçttivi÷eùaþ vastusvabhàva eva mukhyatayà varõyamànatvàtalaïkàryo na punaralaïkàraþ / tadidamuktam--- udàrasvaparispandasundaratvena varõanam / vastuno vakra÷abdaikagocaratvena vakrità // iti / tasmàdevaüvidhasya cittavçttivi÷eùatvàt rasabhàvatadàbhàsànàü yathàyogamekatamasmin vivakùàva÷àdantarbhàvaþ saübhavatãtyalaïkàryatvameva yuktam na tvalaïkàrabhàva iti / tasmànna rasavadàdyabhihitadåùaõapàtratàmatikràmati / tadetaduktamatra sarvameva yojanãyam / tadvad"apakartàhamasmi" ityaparamudàharaõamanenaiva nyàyena samànayogakùemapràyamiti gatàrthameva / evamudàttasyobhayaprakàrasyàpyalaïkàryataiva yuktimatã na punaralaïkaraõatvaü, tatra prathamasya tàvallakùaõavàkyameva duradhigamasamanvayam udàttamçddhimadvastu // VjivC_3.55a // iti / atra yadvastu tadudàttam, alakaraõaü kãdç÷amityàkàïkùàyàm çddhimadityanena yadi vi÷eùyate tattadeva saüpadupetaü vastu varõyamànamalaïkàryaü tadevàlaïkaraõamiti svàtmani kriyàvirodhalakùaõasya doùasya durnivàratvàt svaråpàdatiriktasya vastvantarasyàpratibhàsanàt årjasvivadudàtte '(pi bhåùa)õabhàvànupapattiþ / athavà çddhimadvastu yasmin yasyetyapi vyàkhyànaü kriyate, tathàpi tadanyapadàrthalakùaõaü vastu vaktavyameva yatsamàsàrthopanãtam / tatkàvyameva tathàvidhaü bhaviùyatãti cettadapi na ki¤cideva, yasmàt kàvyasyàlaïkàra iti prasiddhirna punaþ kàvyamevàlaïkaraõamiti / yadi và çddhimadvastu yasmin yasya và ityasàvalaïkàraþ (eva) samàsàrthenopanãyate tathàpi varõanãyàdalaïkaraõamatiriktamalaïkaraõakalpamanyadatra (na kiü) cidevopalabhyate ityubhayathàpi ÷abdàrthàsaügatilakùaõo doùaþ saüpràptàvasaraþ saüpadyate / kiü codàttasyàlaïkaraõatve sati, alaïkaraõàntaravidhànàt tadapekùànibandhanasya saüsçùñisaükaravyapade÷asyàprasiddheranyasmin viùaye varõanãyàntare råpakàdivat tadviruddhasya samçddhirahitasya varõanãyàntarasya càlaïkàratvaprasaügàt udàttasya na katha¤cidapi bhåùaõatvopapattirasti / tathà dvitãyasyàpyudàttaprakàrasyàlaïkàryatvamevopapannaü, na punaralaïkàrabhàvaþ / tathà caitasya lakùaõam--- "..........caritaü ca mahàtmanàm / upalakùaõatàü pràptaü netivçttatvamàgatam" // VjivC_3.55bcd // iti / tatra vàkyàrthaparamàrthavidbhirevaü paryàlocyatàm, yanmahànubhàvànàü vyavahàrasya lakùaõamàtravçtteranvayaþ prastute vàkyàrthe ka÷cicat vidyate na veti / tatra pårvasmin pakùe tatra tadalãnatvàt pçthagabhidheyasyàpi padàrthàntaravat tadavayavatvenaiva vyapade÷onyàyyaþ,pàõyàderiva ÷arãre, na punarevàlaïkàrabhàvo 'pi iti / dvitãyasmin pakùe tadanvayàbhàvàdeva vàkyàntaravartipadàrthavat tatra tasya sattaiva na saübhavati iti na punaralaïkàracarcà / nanu ca råpakàderalaïkàrasyàpi tatrànvayo vidyate, tatastasyàpi tadanvitatvàt alaïkàratà nivartate / satyametat, kiü tu tadanvitasya dvaividhyaü vidyate, apakarùàntaravat prastutatàtparyàïgabhàvena, vibhåùaõàntaravat tadupa÷obhàkàritvamàtreõaiva ca / tatra pårvasmin pakùe yuktaruktaiva / tadvicchattividhàyitvamàtre mahàpuruùacaritasya dåùaõànãti na duùparihàraõyeva / tadviruddhavçttervarõanãyàntarasyàlaïkàratvaprasaïgaþ / alaïkàràntarasaünidhàne tadapekùànibandhanasaüsçùñisaükaravyapade÷ayogyatà, viùayàntare 'pyalaïkàràntaravat pravartanaü ceti / yadapi sama¤jasodàharaõabandhanavyasanitayà pårvasåribhiratràdaraprathanapårvakaü pratiùñhitam, tadapi prastutatàtparyaparàyattavçttitvàdeva (sahçdayabhàva) nàü prati manàgapi na pàtratàü pratipadyate / yathà nethà kunthapçthak tarjarattà... ...masthàpatteþ vicchitti...(?) // VjivC_3.56 // mahendrakandarakvaõatkarõeùu ñaïkànvitàþ te nãlà...÷ekhara÷arakùepaikavãthãbhuvà... durgà avigàhitàþ ÷a÷irucà kãrtyà vasantyàstava (?) // VjivC_3.57 // (atra pårvàparavarõitaþ mahàpuruùacaritalakùaõapadàrtho (vyatirekopabçühitaþ?) prastatavàkyàrthatàtparyameva vighañate, na punastadupa÷obhàmàtrameva / tathàcàyamatràbhipràyo yadaskhalitaiþ laikhamahàpuruùapuruùa (prabhçtiþ sakalasaücàritacaritàpasaraõaü saüraübhamàtmasàtkçte ca kàrye tadatiriktavçttàntapuruùàntaravyatirekeõa na kasyacidanyasya niþsàmànyavçtterapi prakà÷ate / tasmàttathàvidhamahàsattvàpadànamahamuditeùvapi teùu prade÷eùu bhavataþ paraü pratàpaþ prathituü pragalbhata iti ?) evaü samàhitasyàpyalaïkàryatvameva nyàyyam na punaralaïkaraõabhàvaþ / tadàha---"tathà samàhitasyàpi" / "tathà"---tenaiva prakàreõa pårvoktenasamàhitàbhidhànasya càlaïkàrasya "bhuùaõatvam" alaïkaraõatvaü na vidyate nàstãtyarthaþ / tathàhi tasyedaü lakùaõam--- rasabhàvatadàbhàsapra÷amo 'viditakramaþ (?) anyànubhàvani÷÷ånyaråpo yastatsamàhitam // VjivC_3.58 // rasabhàvatadàbhàsànàü pra÷amavyapade÷aviùayo da÷àvi÷eùaþ, tadanantararasàvatàrataraïgavarjito nijavya¤jakavyàpàraviràmavi÷ràntavibhramaþ prathamaparispandaiþ parisamàpteþ uttarasamudàyàdanabhivyakterasaüvedyamànakramaþ sandhyàsamayanibhasaünive÷avi÷eùaþ satkavibhirapi katha¤cidunneyavçtti (ra) nimittamanoharaþ samàhitamalaïkaraõam / tathà akùõoþ sphuñà÷rukaluùo 'ruõimà vilãnaþ ÷àntaü ca sàrdhamadharasphuraõaü bhrukuñyà / bhàvàntarasya (tava) gaõóagato 'pi kopo nodgàóhavàsanatayà prasaraü dadàti // VjivC_3.59 // tadapi na saüpat (samyak) samàhitam / yasmàdrasàdivi÷eùasya satastasya svaråpalobhaþ / teùàü ca cittavçttivi÷eùatvàt bhåùaõatve nipiddhasyàpi tadekaråpatvàt kathaü tadupapadyate / kiü ca pradhànacetanasvaråpatvàt varõanãyasvabhàvabhåtasya (tadanyavidhasya) arthàtmanaþ sahajavya¤jakàsahiùõoþ vyatiriktapadàrthàntarasaüparkasahatvaü svacchasvabhàvatvàdeva na katha¤cidapi sama¤jasatàü samàsàdayatãtyevaü svaråpàdatiriktapadàrthàntarasyàpratibhàsanàdityàdi yathàsaübhavamanivàryam / yadapi kai÷citprakàràntareõa samàhitàkhyamalakaraõamàkhyàtaü tasyàpi tathaiva bhåùaõatvaü na vidyate, tadabhidhatte--- "tathà samàhitasyàpi prakàradvaya÷obhinaþ" // VjivC_3.60 // pårvoktena prakàreõa anena càpareõeti dvàbhyàü prakàràbhyàü ÷obhamànasya samàhitasyàlaïkaraõatvaü na sabhavati / tathàcàsya lakùaõodàharaõe--- ki¤cidàrabhamàõasya kàryaü daivava÷àt puna / tatsàdhanasamàpattiryattamàhuþ samàhitam // VjivC_3.61 // iti / spaùñàrthamidaü vàkyam / mànamasyà niràkartuü pàdayorme patipyataþ / upakàràya diùñayaitadudãrõaü ghanagarjitam // VjivC_3.62 // atra pårvasya pårvasya vastunaþ pradhànaü samarthanamuttaratra samàhita (miti) yaducyate tadàstàü, samàhita÷abdavàcyatve na kenacit (nivàr)yate / alaïkaraõatvaü punarddhayorapi sarasavçttatvàt guõapradhànabhàvasyàbhàvànna ki¤cidupapadyate / dvayorapi vastudharmatayà varõanãyatvameva samànaü (tadarthaü ghanagarjitamu)dãrõamiveti pratãtàvutprekùà bhaviùyati ityalamatiprasaïgena / tadevaü cetanàcetanapadàrthabhedabhinnaü svàbhàvikasaukumàryamanoharaü vastunaþ svaråpaü pratipàditam / idànãü tadeva kavipratibhollikhitalokottaràti÷aya÷àlitayà navanarmitaü manoj¤atàmupanãyamànamàlocyate / tathàvidhabhåùaõavinyàsavihitasaundaryàti÷ayavyatirekeõa bhåùyatvanimittabhåtaü na tadvidàhlàdakàritàyàþ kàraõam / prasiddho vastudharmo yo na vicchittyà÷rayo bhavet / tadevaü kavimukhyànàü varõanàyogamàsthitaþ // VjivC_3.63 // tasya lokottarotkarùalekhàlagitavçttibhiþ / guõaiþ (÷ca) bhàsamànasya navatvamupapadyate // VjivC_3.64 // ityantara÷lokau / tadevaü nåtanàti÷ayavidhàyinaþ kàvyàrthasvaråpasya alaïkàràþ / tatastànevopakramate--- _________________________________________________________________ abhidhàyàþ prakàrau staþ ko 'pyenaü sphuñayatyasau / kàvyasya ka÷cidvicchittiü dyotayatyaïgataþ sthitaþ // Vjiv_3.14 // abhidhàyà ityàdi / rasavadalaïkàràdiþ ka÷cidaü÷ena vartamàno vibhåùyasya ÷obhàti÷ayamàvahati / ka÷cidaïgato vyavasthitastasya mukhyatàü dyotayannàtmano vibhåùaõabhàvamàviùkarotãti codàhariùyàmaþ / idànãmetadeva vibhajya vicàrayati--- _________________________________________________________________ yathà sa rasavannàma sarvàlaïkàrajãvitam / kàvyaikasàratàü yàti kathedànãü vicàryate // Vjiv_3.15 // yathetyàdi / "yathà sa rasavannàma"---ñhayathà' yena prakàreõa "saþ'---pårvaprakhyàtavçttiralaïkàro (rasavannàma) rasavadabhidhànaþ "kàvyaikasàratàü yàti" kavikarmaikasarvasvatàü pratipadyate / "sarvàlaïkàrajãvitaü"---sarveùàmalaïkàràõàmupamàdãnàü "jãvitaü" sphuritabhåtaü ca saüpadyate, "tathà"---tenaprakàreõa"idànãü" adhunà "vicàryate"---vivacyate, lakùaõodàharaõabhedena vitanyate / tameva rasavadalaïkàraü lakùayati--- _________________________________________________________________ rasena vartate tulyaü rasavattvavidhànataþ / yo 'laïkàraþ sa rasavat tadvidàhlàdanirmiteþ // Vjiv_3.16 // rasenetyàdi / yo 'laïkàraþ sa rasavaditi / yaþ kilaivaüsvaråpo råpakàdiþ sa rasavadabhidhãyate / kiüsvabhàvaþ? "rasena vartate tulyaü"---rasena ÷çïgàràdinà tulyaü vartate samànamàtiùñhati / yathà bràhmaõena tulyaü vartate bràhmaõavat kùatriyastathaivasau rasavadalaïkàraþ / kasmàt ? "rasavattvavidhànataþ"---raso 'syàsti iti rasavat kàvyaü, tasya bhàvastattvaü, tadvidhànataþ---sarasatvasaüpàdanàt / (kutaþ?) "tadvidàhlàdanirmiteþ"---tat kàvyaü vidantãti tadvidaþ taj¤àþ, teùàmàhlàdanirmiterànandaniùpàdanàt / yathà rasaþ kàvyasya rasavattàü tadvidàhlàdaü ca vidadhàtyevamupamàdirapyubhyaü niùpàdayan rasavadalaïkàraþ saüpadyate / yathà upoóharàgeõa vilolatàrakaü tathà gçhãtaü ÷a÷inà ni÷àmukham / yathà samastaü timiràü÷ukaü tayà puro 'pi ràgàdgalitaü na lakùitam // VjivC_3.65 // atra svàvasarasamucitasukumàrasvaråpayorni÷à÷a÷inorvarõanãyatvaü pràdhànyena vàkyàrtha÷arãram / tatkàntikàritayà råpakàlaïkàraþ samàropitakàntavçttàntaþ kavinopanibaddhaþ / sa ca ÷leùacchàyàmanoj¤avi÷eùaõavakrabhàvàt vi÷iùñaliïgasàmarthyàcca sutaràü samudbhàsamànaþ kàvyasya sarasatàü samullàsayan tadvidàmàhlàdamàdadhànaþ svayameva rasavadalaïkàratàü samàsàditavàn / yathà vilàsinãvallabhàdi÷abdàbhidhàna(mantareõàpi) tatsvaråpasamarpaõasàmarthyaråpakasya sambhavati tathaikade÷avivartiråpakavicàràvasare sutaràü samunmãlayiùyàmaþ / na càtra pårvoktàni dåùaõàni (saüsçùñisaükaràdãni) prabhavituü ÷aknuvanti / "tathà cànyatra dar÷anàt" iti viùayàntare paridç÷yamànatvàdanenaivodàharaõena (tat) parihçtam / "svaråpàdatiriktasya parasyàpratibhàsanàt" ityalaïkàryàlaïkaraõayorapçthagbhàvasya alaïkàryatve svàtmani kriyàvirodhàttasyaivàlaïkaraõatvànupapattirudàharaõàntaraiþ parihçtà / yathà calàpàïgàü dçùñiü spç÷asi bahu÷o vepathumatãü rahasyàkhyàyãva svanasi mçdu karõàntikaracaþ / karaü vyàdhunvatyàþ pibasi ratisarvasvamadharaü vayaü tattvànveùànmadhukara hatàstvaü khalu kçtã // VjivC_3.66 // atra paramàrthaþ---pradhànavçtteþ ÷çïgàrasya bhramarasamàropitakàntavçttànto (råpakaü) rasavadalaïkàraþ ÷obhàti÷ayamàhitavàt / yathà và kapole patràlã // VjivC_3.67 // ityàdau / tadevamanena nyànena "kùipto hastàvalagna" // VjivC_3.68 // ityatra rasavadalaïkàrapratyàkhyànamayuktam / satyametat, kituü vipralambha÷çïgàra (syàïga) tà tatra nivàryate, ÷eùasya punastattulyavçttàntatayà rasavadalaïkàratvamanivàryameva / na càlaïkàràntare sati rasavadapekùànibandhanaþ saüsçùñisaükaravyapade÷aprasaïgaþ pratyàkhyeyatàü pratipadyate / yathà aïgulãbhiriva ke÷asaücayaü saünigçhya timiraü marãcibhiþ / suómalãkçtasarojalocanaü cumbatãva rajanãmukhaü ÷a÷ã // VjivC_3.69 // atra rasavadalaïkàrasya råpakàdãnàü ca saünipàtaþ sutaràü samudbhàsate / tatra "cumbatãva rajanãmukhaü ÷a÷ã"ti utprekùàlakùaõasya rasavadalaïkàrasya pràdhànyenopanibandhaþ / tadaïgatvenopamàdãnàm / kevalasya prastutatarasaparipoùàpariniùpatteþ / aindraü dhanuþ pàõóupayodhareõa ÷araddadhànàrdranakhakùatàbham / prasàdayantã sakalaïkaminduü tàpaü raverabhyadhikaü cakàra // VjivC_3.70 // iti / atra samayasaübhavaþ padàrthasvabhàvaþ tadvàcakevàdi÷abdàbhidhànaü vinà pratãyamànotprekùàlakùaõena rasavadalaïkàraema kavinàkàmapikamanãyatàmadhiropitaþ ; pratãtyantaramanohàriõàü sakalaïkàdãnàü vàcakànàmupanibandhàt, pàõóupayodhareõàrdranakhakùatàbhamaindraü dhanuþ dadhàneti ÷leùopamayo÷ca tadànuguõyena vinive÷anàt (ca) / evaü sakalaïkamapi prasàdayantã parasyàbhyadhikaü tàpaü cakàretyevaüråpaþ prakàro hi råpakàlaïkàranibandhanaþ prakañàïganàvçttàntasamàropa (ramaõãyaþ) sutaràü samanvayaü samàsàditavàn / atràpi pratãyamànavçtteþ rasavadalaïkàrasya pradhànyaü, tadaïgatvamupamàdãnàmiti pårvavadeva saïgatiþ / yatràpi prathamodbhedamanohararatyàdivadàcaraõamalaïkàràõàü tatràpyayameva samanvayaþ sahçdayaiþ svayamanusandheyaþ / yathà lagnadvirephà¤janabhakticitraü mukhe madhu÷rãstilakaü nive÷ya / ràgeõa bàlàruõakomalena cutapravàloùñhamala¤cakàra // VjivC_3.71 // atra samàropitanàyikàvçttàntasya ÷leùacchàyàsahàyasya råpa (kasya tadvadà) caraõàt rasavadalaïkàratvam / yadapi nãrasapràyaü padàrthajàtaü tadapi sarvamanenaiva sarasatàmupapadyate / yathà "bàlenduvakràõi" // VjivC_3.72 // iti / tadevamayaü sakalakàvyopaniùadbhåtaþ kàùñhakuóyopamànàü padàrthànàmalaïkàràõàü kimapi sphuritaü samarthayaü÷cetanacamatkàrakàritàyàþ kàraõatàü pratipadyate / ayaü sa rasavannàma sarvàlaïkaraõàgraõãþ / cåóàmaõirivàbhàti kàyotkarùaikakàraõam // VjivC_3.73 // kavikau÷alasarvasvamadyoddhàñitama¤jasà / vipa÷citàü vicàrasya gocaratvaü gamiùyati // VjivC_3.74 // ityantara÷lokau / evaü nãrasànàü padàrthànàü sarasatàü samullàsayituü rasavadalaïkàraü samàsàditavàn / idànãü svaråpamàtreõaivàvasthitànàü vastånàü kamapyàti÷ayamuddãpayituü dãpakàlaïkàramupakramate / tacca pràcãnàcàryairàdidãpakaü madhyadãpakam antadãpakamiti dãpyamànapadàpekùayà vàkyasyàdau madhye 'nte ca vyavasthitaü, dãpayatãti kriyàpadameva dãpakàkhyamalaïkaraõamàkhyàtm / yathà mado janayati prãtiü sànaïgaü mànabhaïguram / sa priyàsaïgamotkaõñhàü sàsahyàü manasaþ ÷ucam // VjivC_3.75 // màlinãraü÷ukabhçtaþ striyo 'laïkurute madhuþ / hàrãta÷ukavàca÷ca bhådharàõàmupatyakàþ // VjivC_3.76 // cãrãmatãraraõyànãþ saritaþ ÷uùyadambhasaþ / pravàsinàü ca cetàüsi ÷ucirantaü ninãùati // VjivC_3.77 // atra kriyàpadànàü dãpakatvaü prakà÷akatvam, yasyamàt kriyàpadaireva prakà÷yante svasaübandhitayà khyàpyante / tadevaü sarvasya kasyaciddãpakavyatirekiõo 'pi kriyàpadasyaikaråpatvàt dãpakàdvaitaü prasajyate / kiü ca ÷obhàti÷ayakàritvasya yukta÷ånyatve alaïkaraõatvànupapattiþ / anyaccàstàü tàvatkriyà / evaü yasya kasyacidvàkyavartinaþ kadasya saübandhitayà padàntaradyotanaü svabhàva eva / parasparànvayasaübandhanibandhanatvàt vàkyàrthasvaråpasyeti punarapi dãpakavai÷varåpyamàyàtam / àdau madhye cànte và vyavasthitaü kriyàpadamati÷ayamàsàdayati yenàlaïkàratàü pratipadyate (iti cet) teùàü ca vàkyàdãnàü parasparaü tathàvidhaþ kaþ svaråpàtirekaþ (vi÷eùaþ) saübhavati kriyàpadaprakàrabhedanibandhanaü vàkyasya yadàdimadhyàntaü tadetadarthakavàkyàdiùvapi saübhavatãtyevamapi dãpakaprakàrànantyaprasaïgaþ / dãpakàlaïkàravihitavàkyàntarvartinaþ kriyàpadasya bhvàdivyatiriktatvameva kàvyatvavyapade÷aþ / yadi và samànavibhaktãnàü bahånàü kàrakàõàmekaü kriyàpadaü prakà÷akaü dãpakamityucyate, tatràpi kàvyacchàyàti÷ayakàritàyàþ kiü nibandhanamiti vaktavyameva / prastutàprastutaviùayasàmarthyasaüpràptapratãyamànavçttisàmyameva nànyatki¤cidityabhiyuktataraiþ pratipàditameva / yathà àdimadhyàntaviùayàþ pràdhànyetarayoginaþ / antargatopamàdharmà yatra taddãpakaü viduþ // VjivC_3.78 // udàhçtaü ca granthàntare yathà caïkammanti karãndà disàgaamaagandhahàriahiaà / duþkha baõe ca kaiõo bhaõiivisamamahàkaimagge // VjivC_3.79 // caïkramyante karãndrà diggajamadagandhahàritahçdayàþ / duþkhaü vane ca kavayo bhaõitiviùamamahàkavimàrge // iti chàyà / atra (prastutàprastutaviùayasàmarthyasaüpràpta) sàmyasamullasitaü sahçdayahçdayàhlàdakàri kàvyaràmaõãyakaü svaråpameva / kriyàpadaü punarvàkyàvinàbhàvi vàkyàntaravad vyavasthitam, atraiva padàntaravacca / (ayama)tra vàkyàrthaþ / yathà dikku¤jaramadàmodasuhitamànasàþ karãndràþ kànane kathamapi duþkhaü caïkramyante, tathà bhaõitiviùame vakroktivicitre mahàkavimàrge kavaya iti ca÷abdasyàrthaþ / te hi sàbhimànàþ santaþ tadatiriktaparispandatayà vartitumãhamànàþ kçcchreõa samàcakùire ityabhipràyaþ / tasmàt sàmyaikajãvitamalaïkaraõamidaü pratãyamànatvànmanohàri prakàràntaram / (yatra) trividhaü hi pratãyamànavçttisàmyaü samudbhàsate tatràyameva nyàyo 'nusandheyaþ / ÷iùñaü punarvàrtàmàtrameva, yathà gato 'stamarko bhàtãnduryànti vàsàya pakùiõaþ // VjivC_3.80 // iti / tadidànãü dãpakamalaïkàràntarakaraõaü kalayan kàmapi kàvyakamanãyatàü kalpayituü prakàràntareõa prakramate--- _________________________________________________________________ aucityàvahamamlànaü tadvidàhlàdakàraõam / a÷aktaü dharmamarthànàü dãpayadvastu dãpakam // Vjiv_3.17 // aucityàvahamityàdi / "vastu dãpakaü" vastu siddharåpamalaïkaraõaü / bhavatãti saübandhaþ, kriyàntarà÷ravaõàt / tadevaü sarvasya kasyacidvastunaþ sadbhàvàttadàpattirityàha---"dãpayat" prakà÷ayadalaïkaraõaü saüpadyate / kiü kasyetyabhidhatte---"dharmaü" = parispandavi÷eùam, "arthànàü" = varõanãyànàm / kãdç÷aü---"a÷aktam" = aprakañam, tenaiva prakà÷amànatvàt / kiüsvaråpaü ca---"aucityàvahaü" = aucityamaudàryamàvahatiyaþ taü tathoktam / anyacca kiüvidham---"amlànaü" = pratyagramanàlãóhamiti yàvat / evaüvidhasvaråpatvàt "tadvidàhlàdakàraõaü" = kàvyavidànandanimittam / asyaiva prakàràntaràn niråpayati--- _________________________________________________________________ ekaü prakà÷akaü, santi bhåyàüsi bhåyasàü kvacit / kevalaü païktisaüsthaü và dvividhaü paridç÷yate // Vjiv_3.18 // ekamiti / "dvividhaü paridç÷yate" = dviprakàramavalokyate lakùye vibhàvyate / kathaü ?"kevalaü" = asahàyaü, "païktisaüsthaü và " païktau vyavasthitaü tattulyakakùàyàü sahàyàntaroparacitàyàü vartamànam / katham ? "ekaü" (bhåyasà) bahånàü padàrthànàmekaü "prakà÷akaü" dãpakaü kevalamityucyate / yathà và asàraü saüsàram // VjivC_3.81 // ityàdi / atra "vidhàtuü vyavasitaþ" kartà saüsàràdãnàmasàratvaprabhçtãn dharmàn udyotayan dãpakàlaïkàratàmavàptavàn / païktisaüsthaü (?) "bhåyàüsi" = bahåni vaståni dãpakàni "bhåyasàü" prabhåtànàü varõanãyànàü "santi và kvacit" bhavanti và kasmiü÷cidviùaye / yathà kaikesarã vaaõàõà motiaraaõàõà àiveañio / ñhàõàñhàõa jàõai kusumàõa a jãõamàlàro // VjivC_3.82 // kavikesarã vacanànàü mauktikaratnànàmàdivaikañikaþ / sthànàsthànaü jànàti kusumànàü ca jãrõamàlàkàraþ // iti chàyà / cirantanairetadevodàhçtaü, taccàyuktamiti pårvapakùatàü pràpitamidànãü kimetasyàpyatiriktatvamàyàti, yena siddhàntasiddhamanupàdeyatàmadhitiùñhati ? yuktamuktam / kiü tu tairvàkyaikade÷avçtti kriyàpadaü kàrakàõi bahåni svasaübandhitayà prakà÷ayadekaü dãpakamityabhihitam, (vayaü)punastànyeva kàrakàõi varõanãyànàü vastånàü kamapyati÷ayaü prakà÷ayanti bahåni dãpakànãti bråmaþ / tathà ca "sthànàsthànaü jànàti" ityasyàyamabhipràyaþ / prastutavastu÷obhàti÷ayàvahaü kamapyavakà÷avi÷eùaü vettãti / kimuktaü bhavati ? kavikesarã padànàmupanibandhavidagdhatayà kamapi chàyàti÷ayamutpàdayati, mauktikaratnànàü càdivaikañikaþ, kusumànàü ca jãrõamàlàkàra iti / yadyapi padànàü kesariprabhçtãnàü ca sajàtãyàpekùayà parasparapratãyamànavçttisàmyaü samudbhàsate, tathàpi pràdhànyàddãpakaü tàtparyaparyavasitam / vàkyàrthena sàmyaü punaþ nàtra paribhàsate / yathà và candramaåehiüõisà õalinã kamalehiü kusumagucchehiü laà / haüsehiü sàraasohà kavvakahà sajjanehiü karai garuri // VjivC_3.83 // candramayå÷airni÷à nalinã kamalaiþ kusumagucchairlatà / haüsai÷÷àrada÷obhà kàvyakathà sajjanaiþ kriyate gurvo // iti chàyà / atra ai(ndava mayåkhàdibhi) retàþ sarvàþ samullàsita÷obhàti÷ayàþ saüpadyanta iti kartçpadànyeva bahåni dãpakàni / ÷iùñaü pårvavadeva sarvaü samàdeyam / _________________________________________________________________ (aparaü triprakàraü ca kvacidbhåyàüsi bhåyasà / dãpakaü dãpayatyanyattadanyaddãpayanmatam) // Vjiv_3.19 // tadaparaü païktisaüsthaü nàma (avasthàbheda) kàraõàt "triprakàraü" trayaþ prakàràþ prabhedàþ yasyeti vigrahaþ / tatra prathamastàvat anantarokto bhåyàüsi bhåyasàü kvacidbhavantãti / dvitãyo "dãpakaü dãpayatyanyattadanyat" iti (yada) nyasyàti÷ayotpàdakatvena dãpakam / yadvihitaü tatkarmabhåtamanyat kartçbhåtam / "dãpayati" = prakà÷ayati, "tadupyanyaddãpayati" iti / dvitãyadãpakaprakàro yathà--- kùoõãmaõóalamaõóanaü nçpatayasteùàü ÷riyo bhåùaõaü tàþ ÷obhàü gamayatyacàpalamidaü pragalbhyato ràjate / tadbhåùyaü nayavartmanà tadapi cet ÷auryakriyàlaïkçtaü bibhràõaü yadiyattayà tribhuvanaü chettuü vyavasyedapi // VjivC_3.84 // atrottarottaràõi pårvapårvapadadãpakàni màlàyàü kavinopanibaddhàni / yathà và ÷uci bhåùayati ÷rutaü vapuþ pra÷amastasya bhavatyalaïkriyà / pra÷amàbharaõaü paràkramaþ sa nayàpàditasiddhibhaùaõaþ // VjivC_3.85 // yathà ca càrutà vapurabhåùayadàsàü tàmanånanavayauvanayogaþ / taü punarmakaraketanalakùmãstàü mado dayitasaügamabhåùaþ // VjivC_3.86 // tçtãyaprakàro 'traiva ÷lokàrdhe dãpaka÷abdasthàne dãpitamiti pàñhàntaraü vidhàya vyàkhyeyaþ / tadayamatràrtho ya "ddãpitaü" yadanyena kenacidutpàditàti÷ayasaü (pannaü) vastu tatkartçbhåtamanyat dãpayat uttejayat tadanyaditi / yathà "mado janayati prãtiü sànaïgaü mànabhaïguram" // VjivC_3.87 // ityàdi / (nanupårvàcàryai÷caitadeva pårvamudàhçtaü, tadeva prathamaü pratyàkhyàyedànãü samàhitamityasyàbhipràyo vyàkhyàtavyaþ / satyamuktam / tadayaü vyàkhyàyate---kriyàpadamekameva dãpakamiti teùàü tàtparyam, asmàka punaþ kartçpadàni dãpakàni bahåni saübhavanti iti) / (atra) prãtyàdãnàü pràgabhàvàt, teùàü satàmabhåtapràdurbhàvaü vidadhàtãti nàbhidhãyate, madàdiniyatakàraõatvàbhàvàt / api tu svasaüvçttànàü kamapyapårvamati÷ayamutpàdayati / janayatãti kriyàpadasyàrthaþ yauvanaü paramaïganànàü làvaõyaü janayatãti / athavà jvalayatãti pàñhàntaraü parikalpyodàhàryam / idànãmetadevopasaüharati--- _________________________________________________________________ yathàyogikriyàpadaü manaþ saüvàdã tadvidàm / varõanãyasya vicchitteþ kàraõaü vastu dãpakam // Vjiv_3.20 // "yathàyogikriyàpadam" = yathà yena prakàreõa yujyate iti yathàyogi, kriyàpadaü yasya tattathoktaü tena yathàsaübandhamanubhavituü ÷aknoti / yathà dãpake kriyà, "tadvidàü" kàvyaj¤ànàü ("manaþsaüvàdi")manasi saüvadati = cetasi pratiphalati yat (tadapi) tathoktam / (evaü dãpakamabhidhàya) sàmyapràyaü råpakaü vivinakti--- _________________________________________________________________ upacàraikasarvasvaü (yatra tat) sàmyamudvahan / yadarpayati råpaü svaü vastu tadrupakaü viduþ // Vjiv_3.21 // varõanãyasya vicchitteþ kàraõaü (dvividhaü smçtaü) / samastavastuviùayamekade÷avivarti ca // Vjiv_3.22 // upacàretyàdi / "vastu tadråpakaü viduþ"---"tadvastu" = padàrthasvaråpaü "råpakaü" = råpakàkhyamalaïkàraü vidurjanà iti / kãdç÷aü---"yadarpayati" "yat" kartçbhåtam "arpayati" vinyasyati / kiü---"svaü" = àtmãyaü "råpaü" vàcyasya vàcakàtmakaü parispandam, alaïkàraprastàvàdalaïkàrasyaiva svasaübandhitvàt / kiü kurvat---"sàmyamudvahat" = samatvandhàrayat / anyacca (kãdç÷aü sàmyaü) "varõanãyasya vicchitteþ kàraõam" "varõanãyasya" = prastàvàjhikçtasya padàrthasya "vicchitteþ" = upa÷obhàyàþ "kàraõaü" = nimittabhåtam, na punarjanyatva prameyatvàdisàmànyaü, yasmàttenaiva pårvoktalakùaõasàmyena varõanãyaü sahçdayahçdayàhlàdakàritàmavatarati / "upacàraikasarvasvaü" "upacàraþ" = tattvàdhyàropaþ, tasyaikaü sarvasvaü kevalameva jãvitaü, tannibandhanatvàt råpakapravçtteþ / yasmàdupacàravakratàjãvitametadalaïkaraõamiti prathamameva samàkhyàtaü "yanmålàsarasollekhà råpakàdiralaïkçtiþ " iti / tadeva pårvasåribhirabhyadhàyi / tadevaü mukhaminduriti råpakamalaïkaraõam / tatkimana (yoþ) (vi÷eùaõavi÷eùyayoþ) bhinnasvaråpayoþ sàmànàdhikaraõyasya kàraõam ? ucyate / indu÷abdaþ prathamamà¤jasyena candramasi vartamànaþ pratyàsattinibandhana (tvàd) atikàntimattvàdiguõavçttitàmavalambate / tatastasmàdetatsadç÷avaktçgataguõavçttiþ san vadanavi÷eùaõatàü pratipadyamàna÷cetanacamatkàritàü pratipadyate / (upameya÷abdaþ) svàbhidhe (yàvinà) bhåtavçttitàü (upamàna)÷abdasya niyamayatãtyetasmàdeva vi÷eùaõavi÷eùyabhàvanibandhanàt mukhendurityatra samàsopapattiþ / tasmàdeva ca sahçdayahçdayasaüvàdamàhàtmyàt "mukhaminduþ" ityàdi na kevalaü råpakaü, yàvat "kiü tàruõyataroþ" ityevamàdyapi / evaü råpakasàmànyalakùaõasvaråpamullikhya prakàraparyàlocanena tadevonmãlayati--- "samastavastuviùayam" iti / samastavastuviùayo yasya tattathoktaü; tadayamatra và (kyàr)thaþ---yad sarvàõyeva pràdhànyena vàcyatayà sakalavàkyopàråóhànyabhidheyàni alaïkàryatayà sundarasvaparispandasamarpaõena gocaro yasyeti tat / vi÷eùaõànàü vi÷eùyàyattatvàt asvàtantrayeõa pçthagalaïkàryatvàbhàvàtteùàmaviùayatvàt / yathà taóidvalayakakùyàõàü balàkàmàlabhàriõàm / payomucàü dhvanirdhoro dunoti mama tàü priyàm // VjivC_3.88 // iti / atra vidyudvalayasya kakùyàtvena, balàkànàü tanmàlàtvena råpaõaü vidyate; payomucàü punardantibhàvena nàstãtyeka (de÷a) vivartiråpakamalaïkàraþ / tadatyarthaü yuktiyuktam / yasmàdalaïkàraõasyàlaïkàrya÷obhàti÷ayotpàdanameva prayojanaü nànyatki¤ciditi / taduktaråpakaprikàràpekùayà ki¤cidvilakùaõametena yadi saüpàdyate tadetasya råpakaprakàràntaratvopapattiþ syàt / tadetadàstàü tàvat ;pratyuta kakùyàdiråpaõocitamukhyavastuviùaye vighañamànatvàdalaïkàradoùatvaü durnivàratàmavambate / tasmàdanyathaivaitadasmàbhiþ samàdhãyate / råpakàlaïkàrasya paramàrthastàvadayaü, yatprasiddhasaundaryàti÷ayapadàrthasaukumàryanibandhanaü varõanãyasya vastunaþ sàmyasamullikhitaü svaråpasamarpaõagrahaõasàmarthyamavisaüvàdi / tena mukhamindurityatra mukhamevenduþsaüpadyate tena råpeõa vivartate / tadevamayamalaïkàraþ (padapårvàrdhavakratànibandhanaþ pa) dàrthamàtravçtti) "alaïkàropasaüskàra-"ityàdinà paryàyavakrabhàvàntarbhàvàt vàkyavakrabhàvavicàràvasare vaktavyatàmeva kadàcinnàdhigacchediti / dvaividhyamasyopapàdayati---(samastavastuviùayaü ekade÷avivarti ceti) sarve vàkyopayoginaþ padàrthàþ (pratyekaü) vibhåùyatayà viùayà yasyeti pratyekaü yathàyogametasminnupanibadhyamàne samaste 'pi vartanteråpàntareõàvatiùñhanti / yathà mçdutanulatàvasantaþ sundaravadanendubimbasitapakùaþ / manmathamàtaïgamado jayatyaho taruõatàrambhaþ // VjivC_3.89 // atraiva prakàràntaraü vicàrayati--- "ekade÷avivarti ca" iti / atra pårvàcàryairvyàkhyàtam---yathà yadekade÷ena vivartate vighañate vi÷eùeõa và vartate tattathoktamiti / ubhayathàpyetaduktaü bhavati---yadvàkyasya kasmiü÷cideva sthàne svaparispandasamarpaõàtmakaü råpaõamàdadhàti / kvacideveti tadekade÷avivartiråpakam / yathà himàcalasutàvallãgàóhàliïgitamårtaye / saüsàramarumàrgaikakalpavçkùàya te namaþ // VjivC_3.90 // ekade÷avivarto yatra tattathoktam, ekade÷a eva vivartate yatra råpàntareõàvatiùñhate (và tadekade÷avivarti) rityarthaþ / teùàü vi÷eùaõasàmarthyanibandhanàyàþ padàrtha÷obhàyàþ (atra) råpàti÷ayakàriråpakàlaïkàraniùpatteþ / yathà "upoóharàgeõa" ityàdau timiràü÷ukamityatraikade÷avivarti(råpaõaü) vidyate / ÷iùñaü punaþ ÷a÷inaþ kàmukatvaü, ni÷àyà÷ca kàminãtvaü råpaõãyamapi pratãtyantaravidhàyi vi÷eùaõavi÷iùñiliïgasàmarthyamàtrasamadhigamyaü ÷abdenàbhi(dhãyamànaü) punaruktatà gràmyatà càdhirohati / _________________________________________________________________ tasmàt vàcyaü sàmarthyalabhyaü ca pratãtyà ca samarpitam / alaïkçtãnàmàtmànaü trividhaü tadvido viduþ // Vjiv_3.23 // tatra vàcyaü samastavastuviùayaü råpakaü pårvamevodàhçtam / sàmarthyalabhyaü tad (tu) ekade÷avivarti tadeva "upoóharàgeõe"tyàdi / pratãyamànaü yathà làvaõyakàntiparipåritadiïmukhe 'smin smere 'dhunà tava mukhe taralàyatàkùi / kùobhaü yadeti na manàgapi tena manye suvyaktameva jala (óa) rà÷irayaü payodhiþ // VjivC_3.91 // atra tvanmukhaminduriti råpakaü pratãyamànatayà kavinopanibaddham / ekade÷avçttitvamanekade÷avçttitvaü ca råpakasya dãpakatvameva samàlakùyamiti tadanantaramasyopanibandhanam / tadeva vicchittyantareõa vi÷inaùñi--- _________________________________________________________________ nayanti råpakaü kà¤cidvakrabhàvarahasyatàm / alaïkàràntarollekhasahàyaü pratibhàva÷àt // Vjiv_3.24 // etadeva råpakàkhyamalaïkaraõaü "kà¤cit" = alaukikãü "vakrabhàvarahasyatàü" vakratvaparamàrthatàü kavayo "nayanti" (pràpayanti) / tatropanibandhanavakratàvicchittyantaràdhiråóhàyàþ ramaõãyatà(yàþ) tadeva tattvaü paraü pratibhàsate / kãdç÷am ?"alaïkàràntarollekhasahàyam"---alaïkàràntarasya" = anyasya sasandehotprekùàprabhçteþ, "ullekhaþ", samudbhedaþ, (tatra)"sahayaþ"kàvya÷obhotpàdane sahakàrã yasya (tattathoktam) / kasmànnayanti---"pratibhàva÷àt"---sva÷akteràyattatvàt / tathàvidhe lokàtikràntakàntigocare viùaye tasyopanibandho vidhãyate / yatra tathàprasiddhyabhàvàt siddhavyavahàràvataraõaü sàhasamivàvabhàsate / vibhåùaõàntarasahàyasya punarullekhatvena vidhãyamànatvàt sahçdayahçdayasaüvàdasundarã parà prauóhirutpadyate / yathà nirmokamuktiriva gaganoragasya lãlàlalàñikàmiva triviùñapaviñasya // VjivC_3.92 // iti / atra kavipratibhàpratibhàsasyàyamabhipràyaþ---yat lokottarasaundaryàti÷aya÷làghitayà varõanãyasya vastunaþ prakàràntareõàbhidhàtuma÷akyatvam / evaüvidhayà råpakàlaïkàrarekhayàpi tathà prasiddhyabhàvàdeva niùkampatayà vyavahartuü na yujyate / tasmàdasmàkamevaüsvaråpamevedaü varõanãyaüvastu pratibhàtãtyalaïkàràntaramutprekùàlakùaõamatra sahàyatvenollikhitam / yathà và "kiü tàruõyataroþ" // VjivC_3.93 // ityàdi / atràpyayameva nyàyo 'nusandheyaþ / kevalamanena kavinà sarvàti÷àyitayà varõanãyasya prakàràntarasya prastutasaukumàryasamarpaõasàmarthyàsaübhavàdevaüsvaråpasya råpakasya mukhendurityàdivadaprasiddheþ / kevalasyopanibandhe "cakitatvàdevaüvidhaü kimatadvastu syàditi sandihyate mama cetasà" iti vicchittyà sasandehàlaïkàrasahàyametadevopanibaddhamiti cetasvinàü svasaüvedanamevàtra pramàõam / råpakaråpaïka nàma--- "bhrålatànartakã" // VjivC_3.94 // ityàdi lakùaõàntarasyàsaübhavàt udàharaõamàtràdeva pçthaï nopapadyate, lakùaõànantyaprasaïgàt, punarapi råpakàntaràvatàropapatte÷cànavasthàpravartanàt / evaü råpakaü vicàrya tatsadç÷asàmyanirvacanàmaprastutapra÷aüsàü prastauti--- _________________________________________________________________ aprastuto 'pi vicchittiü prastutasyàvatàrayan / padàrtho vàtha vàkyàrthaþ pràpyate varõanãyatàm // Vjiv_3.25 // yatra tatsàmyamà÷ritya saübandhàntarameva và / aprastutapra÷aüseti kathitàsàvalaïkçtiþ // Vjiv_3.26 // aprastutetyàdi / "aprastutapra÷aüseti (kathitàsàva) laïkçtiþ" "aprastutapra÷aüseti" nàmnàsau kathitàlaïkàravidbhiralaïkçtiþ / kãdç÷ã---"yatra'-yasyàm"aprastuto 'pi'---avivakùitaþ (api) padàrthaþ "varõanãyatàm pràpyate"---varõanàviùayaþ saüpadyate / kiü kurvan ?"prastutasya'-vivakùitasyàrthasya "vicchittim'-upa÷obhàm "avatàrayan'-samullàsayan / dvividho hi tattvabhåtaþ padàrthaþ saübhavati / vàkyàntarbhåtapadamàtrasiddhor'thaþ sakalavàkyavyàpakakàryo vividhasvaparispandàti÷ayatvavi÷iùñapràdhànyena vartamàna÷ca / tadubhayaråpamapi prastutaü pratãyamànatayà cetasi nidhàya padàrthàntaramaprastutaü tadvicchittisaüpattaye varõanãyatàmasyàmalaïkçtau kavayaþ pràpayanti / kiü kçtvà ? "tatsàmyamà÷ritàya"--"tat"---anantaroktaü råpakàlaïkàropakàri "sàmyaü"---samatvaü, à÷ritya---nimittãkçtya, "saübandhàntarameva và " "saübandhàntaram"---aparaü và (saübandhaü) nimittabhàvàdi saü÷ritya / "vàkyàrthaþ"---asatya (bhå) to và parasparànvitapadasamudàyalakùaõavàkyakàryabhåtaþ / sàmyaü saübandhàntaraü và samà÷rityàprastutaü prastuta÷obhàyai varõanãyatàü yatra nayantãti / tatra sàmyasamà÷rayaõàdvàkyàntarbhåtàprastutapadàrthapra÷aüsodàharaõaü yathà làvaõyasindhuraparaiva hi keyamatra yatrotpalàni ÷a÷inà saha saüplavante / unmajjati dviradakumbhatañã ca yatra yatràpare kadalikàõóamçõàladaõaóàþ // VjivC_3.96 // iti / atra sàmyasamà÷rayaõàt vàkyàntarbhåtàprastuta (pra÷aüsayà) kavivivakùitamukhyapadàrthaþ pratãyate / sakalavàkyavyàpakàprastutàrthapra÷aüsodàharaõaü yathà--- chàyà nàtmana eva yà kathamasàvanyasya niùpragrahà grãùmoùmàpadi ÷ãtalastalakùuvi spar÷o 'nilàdeþ kutaþ / vàrtà varùa÷ate gate kila phalaü bhàvãti vàrteva sà dràghimõà muùitàþ kiyacciramaho tàlena bàlà vayam // VjivC_3.96 // ñhñha // saübandhàntarasamà÷rayaõàt vàkyàntarbhåtàprastutapadàrthapra÷aüsodàharaõaü yathà--- indurlipta ivà¤janena jaóità dçùñirmçgãõàmiva pramlànàruõimeva vidrumalatà ÷yàmeva hemaprabhà / kàrka÷yaü kalayà ca kokilavadhåkaõñheùviva prastutaü sãtàyàþ purata÷ca hanta ÷ikhinàü barhàþ saharhà iva // VjivC_3.97 // atra induprabhçtãnàü nimittinàü vicchàyatà nimittam / sãtàyàþ saübandhã ÷obhàti÷ayasaukumàryamanoharo mukhàdyavayavasamåhaþ prakçtàïgabhåtabhåùaõàntaropanibandhasahàyaþ prastutapra÷aüsàü samarpayan sotkarùaþ pratãyate / evamasmàdeva saübandhà (ntara) samà÷rayaõàt sakalavàkya-vyàpakàprastutapra÷aüsodàharaõam yathà--- paràmç÷ita sàyakaü kùipati locanaü kàrmuke vilokayati vallabhàsmitasudhàrdravaktraü smaraþ / madhoþ kimapi bhàùate bhuvananirjayàyàvaniü gato 'hamiti harùitaþ spç÷ati gàtralekhàmaho // VjivC_3.98 // atra prakàràntarapratipàdanàgocarastaruõãtàruõyàvatàrastathàvidhamanmathaceùñàti÷ayanimittavataþ tannimitta(råpasaübandhà÷rayaõàt pratãyate) / asatyabhåtavàkyàrthatàtparyaprastutapra÷aüsodàharaõaü yathà--- taõõatthi kiüpi paiõo pakappiaü jaü õa õiai gharaõãe / aõavaraagaaõasãlassa kàlapahiassa pàhijjaü // VjivC_3.99 // tannàsti kimapi patyuþ prikalpitaü yanna niyatigehinyà / anavaratagamana÷ãlasya kàlapathikasya pàtheyam // (chàyà) atra sàmyaü, nimittanimittibhàvaþ, sàmànyavi÷eùabhàva÷ceti tritayamapi antarbhàvayituü yujyate / yasmàt prahastavadhe ÷ràvayitavye sàkùàdabhidhànànucitatvàt vicchittyaivamabhidhãyate / tadevamayamaprastutapra÷aüsàvyavahàraþ kavãnàmativitataprapa¤caþ paridç÷yate / tasmàt sahçdayai÷ca svayamevotprekùaõãyaþ / pra÷aüsà÷abdo 'tràrthaprakà÷àdivat viparãtalakùaõayà garhàyàmapi vartate / varõanà sàmànyamàtravçttirvà / evamaprastutapra÷aüsàü vicàrya vivakùitàrthapratipàdanàya prakàràntaràbhidhànatvàdanayaiva samacchàyapràyaü paryàyoktaü vicàrayati--- _________________________________________________________________ yadvàkyàntaravaktavyaü tadanyena samarpyate / yenopa÷obhàniùpattyai paryàyoktaü taducyate // Vjiv_3.27 // yadvàkyàntaretyàdi---"paryàyoktaü taducyate" = paryàyoktàbhidhànamalaïkaraõaü tadabhidhãyate / "yadvàkyàntaravaktavyaü" = vastu vàkyàrthalakùaõaü padasamudàyàntaràbhidheyaü "tadanyena" = vàkyàntareõa yena "samarpyate" = pratipàdyate / kimartham ?"upa÷obhàniùpattyai" = vicchitti (vi÷eùa) saüpattaye / tatparyàyoktamityarthaþ / nanvevaü paryàyavakratvàt kimatràtiricyate ? paryàyavakratvasya padàrthamàtraü vàcyatayà viùayaþ, paryàyoktasya punarvàkyàrtho 'pyaïgatayeti tasmàt pçthagabhidhãyate / udàharaõaü yathà--- cakràbhighàtaprasabhàj¤ayaiva cakàra yo ràhuvadhåjanasya / àliïganoddàmavilàsavandhyaü ratotsavaü cumbanamàtra÷eùam iti // VjivC_3.100 // evam--- _________________________________________________________________ yatra vàcyatayà nindà vicchittyai prastutasya sà / stutirvyaïgyatayà caiva vyàjastutirasau matà // Vjiv_3.28 // "yatra' = yasyàü, "vàcyatayà' = ÷abdàbhidheyatvena "nindà' = garhà, "vyaïgyatayà stutiþ' = pratãyamànatvena pra÷aüsà "prastutasya vicchittyai' = ÷obhàyai, tadevamasau dviprakàrà "vyàjastutiþ' alaïkçtiþ "matà' = smçtà / yathà bhåbhàrodvahanàya ÷eùa÷irasàü sàrthena saünahyate vi÷vasya sthitaye svayaü sa bhagavàn jàgarti devo hariþ / adyàpyatra ca nàbhimànamasamaü ràjaüstvayà tanvatà vi÷ràntiþ kùaõamekameva na tayorjàteti ko 'yaü kramaþ // VjivC_3.101 // yathà và indorlakùma // VjivC_3.102 // ityàdi / viparyaye vibhåùyasyàlaïkçtireùaiva vihità / yathà he helàjita // VjivC_3.103 // ityàdi / yathà và nàmàpyantataroþ // VjivC_3.104 // iti / yathà và dinamavasitaü vi÷ràntàþ smastvayà marukåpa he paramupakçtaü vaktuü roùaü hriyà na vayaü kùamàþ / bhavatu sukçtairadhvanyànàma÷oùajalo bhavà- niyamapi puna÷chàyàbhåyà tavopatañaü ÷amã // VjivC_3.105 // atra stuti÷abdaþ pårvavadviparãtalakùaõayà nindàyàmapi vartate / evaü vyàjastutiü vyàkhyàya prakramopasaühàrànanyatvasàmànyàt anayopa(mà)samànakakùyàü (utprekùàü) vivakùuràha--- _________________________________________________________________ saübhàvanànumànena sàdç÷yenobhayena và / nirvarõyàti÷ayodrekapratipàdanavà¤chayà // Vjiv_3.29 // vàcyavàcakasàmarthyàkùiptasvàrthairivàdibhiþ / tadiveti tadeveti vàdibhirvàcakaü vinà // Vjiv_3.30 // samullikhitavàkyàrthavyatiriktàrthayojanam / utprekùà, (kàvyatattvaj¤airalaïkaraõamucyate) // Vjiv_3.31 // saübhàvanetyàdi / "samullikhitavàkyàrthavyatiriktàrthayojanamutprekùà"---"samullikhitaþ"---samyagullikhitaþ, svàbhàvikatvena samarpayituü prastàvitaþ / "vàkyàrthaþ"---padasamudàyàbhidheyaü vastu, tasmàd "vyatiriktasyàrthasya"--vàkyàntaratàtparyalakùaõasya, "yojanam"---upapàdanam / "utprekùà"---utprekùàbhidhànamalaïkaraõam / utprekùaõamutprekùeti vigçhyate / (ke) na sàdhanenetyàha---"saübhàvanànumànena" saübhàvanayà yadanumànaü, saübhàvyamànasyàrthasya åhanaü tena / tadava÷yaü tasya vastvantaratvàpàdanaü tatsamànakàryadar÷anàditi bhàvaþ / prakàràntareõàpyeùà saübhavatãtyàha---sàdç÷yeneti / "sàdç÷yena"---sàmyenàpi hetunà "samullikhitavàkyàrthavyatiriktàrthayojanam" utprekùaiva / dvividhaü sàdç÷yaü saübhavati vàstavaü kàlpanikaü ceti / tatra vàstavamupamàdiviùayam, kàlpanikamihà÷rãyate, sàti÷ayatvena prastàvàt / sàdç÷yasyobhayà÷rayatvàvinàbhàvàt, prastutavyatiriktasya padàrthàntarasyàsaübhavàt, tasya ca dharmatve sati parà÷ritatvàt kevalasya kalpya(tva) mevànupapannamiti tadà÷rayaþ ka÷cidaparaþ kalpanãyaþ / so 'pi ko 'sàviti niyamàsiddhiþ / ekasya kasyàpi kalpane 'pyanavasthàprasaïgàt, guõasamanvayàbhàvàdapratipatte÷ca vàstavasàdç÷yàdhàrabhåtadharmyantarasadç÷aþ pàri÷eùyàt parikalpanãyatàmarhatãti sacetasaþ pramàõam / tasmàttathàvidhadharmiõaþ sàdç÷yeneti vyaktam / kvacidavàstavenàpi prauóhivàdena uktavidhaprakàràntaramamaparamasyàþ pratipàdayati---"ubhayena và" saübhàvanànumànasàdç÷yalakùaõobhayena và kàraõadvitayena saüvalivçttinà prastutavyatiriktàrthàntarayojanamutprekùà / prakàràtritayasyàpyasya kenàbhipràyeõopanibandhanamityàha---"nirvarõyàti÷ayodrekapratipàdanavà¤chayà"---varõanãyotkarùakàùñhàdhiråóhisamarpaõàkàïkùayà / katham ? "tadiveti tadeveti và "dvàbhyàü prakàràbhyàm / "tadiva" aprastutamiva / tadati÷ayapratipàdanàya (yà) prastutasàdç÷yopanibandhaþ / "tadeveti"---aprastutameva prastutamiti / (samàropita) svaråpaprasaraõapårvakamaprastutasvaråpasamàro(pasya) prastutotkarùadhàràdhirohapratipattaye tàtparyàntarayojanam / kaiþ utprekùà prakà÷yata ityàha---"ivàdibhiþ"---ivaprabhçtibhiþ ÷abdaiþ yathàyogaü prayujyamànairityarthaþ / "vàcyà" iti / pakùàntaramabhidhatte---"vàcyavàcakasàmarthyàkùiptasvàrthaiþ " taireva prayujyamànaiþ pratãyamànavçttibhirvà / tatra saübhàvanànumànodàharaõaü yathà--- àpãóalobhàdupakarõametya pratyàhitopàü÷urutairdvirephaiþ / abhyasyamàneva mahãpatãnàü saümohamantraü makaradhvajena // VjivC_3.106 // kàlpanikasàdç÷yodàharaõaü yathà--- "rà÷ãbhåtaþ pratidinamiva tryaübakasyàññahàsaþ" // VjivC_3.107 // yathà và--- "nirmokamuktiriva gaganoragasya" // VjivC_3.108 // ityàdi / vàstavasàdçsyodàharaõaü yathà--- àkarõakisalayakara alamalaü ca calaü tàraàdi / hindu alãlaü vasa sa càla bhavàdihi àsati // VjivC_3.109 // (chàyà ?) ubhayodàharaõaü yathà--- tikkhàruõaü tathàraõõa aõajaaü ràõti pralàri / antire ude aase avandilagga riuråóhirale savva mahureuõà // VjivC_3.110 // (chàyà ?) (tikkhàruõaü tam iti / àràt dåràt bheda eva bhedo drutireva vidàraõaü tatretyarthaþ / loke hi tãkùõaþ ÷aràdipadàrtho 'ïgavidàraõe lagnarudhirale÷o dç÷yate / iti taddharmasàdç÷ye nayanayugagatatãkùõàruõàttatvasya vidyamàne prastutavastudharmo 'prastutavastudharmatvena saübhàvita ityubhayasàdhaneyamutprekùà / yathà và--- õãsàsà khaõavirahe phuranti ramaõãõasurahiõo tassa / kaóóhia hiaaññhia kusumabàõamaarandalesavva // VjivC_3.111 // niþ÷vàsà kùaõavirahe sphuranti ramaõãnàü surabhayastasya / kçùñahçdayasthitakusumabàõamakarandale÷à iva // chàyà / atra vàstavasàdç÷yodàharaõaü yathà--- utphullacàrukusumastabakena namrà yeyaü dhutà ruciracåtalatà mçgàkùyà / ÷aïke na và virahiõãmçdumardanasya màrasya tarjitamidaü pratipuùpacàpam // VjivC_3.112 // atràsåtritàrthavyatirekivastvantaravidhànàdapahnutibhràntirna vidhàtavyà, yatastasyàþ prathamodbhedajãvitamutprekùà na punarapahnutiretasyàþ / tadevànantaraü vyaktimàyàsyati / tadivetyatra vàdibhirvinodàharaõaü yathà--- candanàsaktabhujaganiþ÷vàsànilamårchitaþ / mårcchayatyeùa pathikàn madhau malayamàrutaþ // VjivC_3.113 // yathà và--- "devi tvanmukhapaïkajena" // VjivC_3.114 // ityàdi / yathà và--- "tvaü rakùasà bhãru" // VjivC_3.115 // ityàdi / tadevetyatra vàcakaü vinodàharaõam / yathà--- "ekaikaü dalamunnamayya" // VjivC_3.116 // ityàdi / etasyàþ prakàràntaramupakramate--- _________________________________________________________________ pratibhàsàttathà boddhuþ svaspandamahimocitam / vastuno niùkriyasyàpi kriyàyàü kartçtàrpaõam // Vjiv_3.32 // "pratibhàsàdityàdi" / tadidamutprekùàyàþ prakàràntaraü paridç÷yate-"kriyàyàm"---sàdhyasvaråpàyàü, "kartçtàrpaõam"---svatantratvasamàropaõaü / kasya ? "vastunaþ"---padàrthasya / "niùkriyasyàpi" kriyàvirahitasyàpi / kãdç÷aü ? "svabhàvotkarùaþ, tasyocitamanuråpam / kasmàt ? ("boddhuþ tathà pratibhàsàt") "boddhuþ"---anubhavituþ "tathà"---tena prakàreõa / "pratibhàsàt"---avabodhanàt / "nirvarõyàti÷ayodrekapratipàdanavà¤chayà / tadiveti tadeveti vàdibhirvàcakaü vinà" iti pårvavadihàpi saübandhanãye / udàharaõaü yathà--- "limpatãva tamo 'ïgàni varùatãvà¤janaü nabhaþ " // VjivC_3.117 // yathà và--- tarantãvàïgàni skhaladamalalàvaõyajaladhau // VjivC_3.118 // yathà vàþ--- viyati visarpatãva kumudeùu bahubhavatãva yoùitàm pratiphalatãva jarañha÷arakàõóapàõóuùu gaõóabhittiùu / ambhasi vikasatãva hasatãva sudhàdhavaleùu dhàmasu dhvajapañapallaveùu lalatãva samãracaleùu candrikà // VjivC_3.119 // (utprekùàvàcakànàmi) vàdãnàü parigaõanamatra daõóinà vihitamiti na punarvidhãyate / seyamutprekùà varõanãyasya svabhàvavisaüvàdasundaraü kamapyati÷ayamullàsayati / kavipratibhàsàparaparyàyapràyàõàmanyeùàmapi bhåùaõànàü keùà¤cidiyaü sàrasvaråpamàsåtrayantã prathamollekhakàraõatàü svayameva samàkràmati, tannibandhanatvàdvicchittivi÷eùànàm / apahçtyàlaïkàralàvaõyàti÷aya÷riyaþ / utprekùà prathamollekhajãvitatvena jçmbhate // VjivC_3.120 // ityantara÷lokaþ / evamutprekùàü vyàkhyàya sàti÷ayatvàsàdç÷yasamullasitàvasaràm ati÷ayoktiü prastauti / _________________________________________________________________ ucyate 'ti÷ayoktiþ sà sarvàlaïkàrajãvitam / yasyàmati÷ayaþ ko 'pi vicchittyà pratipàdyate / varõanãyasya dharmàõàü tadvidàhlàdadàyinàm // Vjiv_3.33 // "ucyate 'ti÷ayoktiþ sà"---ati÷ayoktiralaïkçtirabhidhãyate / kãdç÷ã? "yasyàmati÷ayaþ"---prakarùakàùñhàdhiråóhaþ ko 'pyatikràntaprasiddhavyavahàrasaraõiþ / "vicchittyà pratipàdyate"---vaidagdhyabhaïgyà samarpyate / kasya ? "varõanãyasya dharmàõàü"---prastàvàdhikçtasya vastunaþ svabhàvànusaübandhinàü parispandànàm / kãdç÷ànàü ? "tadvidàhlàdadàyinàü"---kàvyavidànandakàriõàm / yasyàt sahçdayàhlàdakàrisvaspandasundaratvameva vàkyàrthaþ, tatastadati÷ayaparipoùikàyàm ati÷ayoktàvalaïkàrakçtaþ kçtàdaràþ / evaüvidhasvaråpàs te yathollàsitakàntayaþ / rasasvabhàvàlaükàràþ paràü puùõanti vaktratàü // Vjiv_3.34 // "evaüvidhasvaråpàste yathollàsitakàntayaþ" samuddãpita÷obhàti÷ayàstrayo 'pi" paràü vakratàü"---alaukikaü kàvyarahasyabhåtavakrabhàvaü "puùõanti" udbhàsayanti / yathà candrakàntamaõidurdine (sadmani ?)tyajad ràjahaüsamanubadhnatã girà / jyotsnayà janitasaü÷ayà punaþ vakradåtiriva rauti sàrasã // VjivC_3.121 // yathà và--- khapuùpacchavihàriõyà candrabhàsà tirohitàþ / anvamãyanta bhçïgàlivàcà saptacchadadrumàþ // VjivC_3.122 // atra bhàvasvabhàvàti÷ayaþ paraü paripoùamadhiropitaþ / yathà và--- yasya prajvalati pratàpatapane tejasvinàmityalaü lokàlokadharàdhare 'pyati÷ayaþ ÷ãtàü÷ubimbe vçthà / trailokyaprathitàpadànamahite kùoõã÷avaü÷odbhave såryàcandramasau svayaü kç÷ataracchàyàü samàrohataþ // VjivC_3.123 // yathà ca himàmbunirvçttanimajjanànàü bàlàtapaspar÷ananirmalànàm / sàvitrabhàsà vihatàïgaraga- maïgaü kimapyaïkuritaü sthalãnàm // VjivC_3.124 // atra pårvasmin råpakàlaïkàràti÷ayaparipoùaprakarùaþ / tathà prathame 'parasmiü÷ca rasavadalaïkàraparipuùñiþ / tathà ca tuhinasalilakùàlanakùapitakalaïkitayà nåtanàtapapihatàü÷ukenàbhivyaktavimalabhàvenàübhaþ snànàdisarasaramaõãvyapàrasamàropaõena kimapi saukumàryamàropitam / yatà ca-- ÷akyamoùadhipaternavodayàþ karõapåraracanàkçte tava / apragalbhayavasåcikomalà chettumagranakhasaüpuñaiþ karàþ // VjivC_3.125 // atra rasaparispandasaundaryàti÷ayaþ samudbhàsate / tathà ca nåtanodayànàü dar÷itasaukumàryàõàü ÷a÷àïkakiraõànàmanyàdç÷aþ ko 'pyati÷ayaþ saüprati samujjçmbhate, yenàtyarthaü kapolakarõàlakasaüparka÷làghanãyàü karõapåraracanàvicchittimarhatãti pàrvatãpatiþ priyàyàþ pratipàdayaüstadvadanendusaundaryadar÷anena tatkàlodita÷a÷àïkakaràvalokanena ca rasoccalitacittavçttiþ pratãyate / evamalaïkàryasya vastunaþ pradhànabhåtasyàïgabhàvena vya (vasthi)-to 'pyalaïkàravargaþ ki¤cidatiriktavçttitayopanibadhyamànaþ saünive÷asaukumàryamàhàtmyàdudriktabhàvena parisphuran guõabhåto 'pi mukhyatàmivàpadyamànaþ nibandhanaprabhàvàttu pràdhànyenàvabhàsamàno vyàkhyàtaþ / idànãü sàmyasamudbhàsino vibhåùaõavargasya vinyàsavicchittiü vicàrayati--- _________________________________________________________________ vivakùitaparispandamanohàritvasiddhaye / vastunaþ kenacitsàmyaü tadutkarùavatopamà // Vjiv_3.35 // tàü sàdhàraõadharmoktau vàkyàrthe và tadanvayàt / ivàdirapi vicchittyà yatra vakti kriyàpadam // Vjiv_3.36 // vivakùitetyàdi---"yatra"---yasyàü, "vastunaþ"---prastàvàdhikçtasya, "kenacit"---aprastutena padàrthàntareõa, "sàmyam" sopamà---upamàlaïkçtirityucyate / kimarthamaprastutena sàmyamityàha---"vivakùitaparispandamanohàritvasiddhaye" "vivakùitaþ"---vaktumabhipreto yo 'sau "parispandaþ"---ka÷cideva dharmavi÷eùaþ (tasya "manohàritvaü"---hçdayàhlàdakatvaü tasya "siddhiþ"---niùpattiþ) tadartham / kãdç÷ena padàrthàntareõa---"tadutkarùavatà"; taditi manohàritvaü paràmç÷yate, tasya "utkarùaþ" (ati÷ayaþ) sa vidyate yasya sa tathoktaþ, tena tadutkarùavatà, manohàritvàti÷ayavatà / tadidamatra tàtparyam---varõanãyasya vivakùitadharmasaundaryasiddhyarthaü aprastutapadàrthena dharmiõà sàmyaü yuktiyuktatàmarhati / dharmeõeti noktaü, kevalasya tasyàsaübhavàt; tadevamayaü dharmadvàrako dharmiõorupamànopameyalakùaõayoþ phalata; sàmyasamuccayaþ paryavasyati / evaüvidhàmupamàïkaþ pratipàdayatãtyàha---kriyàpadamityàdi / "kriyà"---dhàtvarthaþ / (kriyàpada÷abdena) vàcakasàmànyamàtramatràbhipretaü na punaràkhyàtapadameva / yasmàt amukhyabhàvenàpi kriyà yatra vartate tadapyupamàvàcakameva / tathà ca pàcakaþ ityatra pàka÷akteþ pràdhànyena tadantarlonavçttiþ prakçtyartho vidyata eva, pacati iti pàcaka iti / tathà pacatãtyatra kriyàyàþ pràdhànye 'pi kàrakàrtha api antarlonaþ / tadevamubhayaråpamapi kriyàpadaparispandaspandinã "tàü"---apamàü, "vakti"---abhidhatte / kathaü ?"vicchittyà"---vaidagdhyabhahgyà / vicchittiviraheõàbhidhànena tadvidàhlàdakatvaü na saübhavatãti bhàvaþ / kriyàpadaü na kevalaü tàü vakti yàvad "ivàdirapi"(ivç) prabhçtirapi tatsamarpaõasàmarthyasamanvito yaþ ka÷cideva ÷abdavi÷eùaþ, samàso bahubrãhayàdiþ, pratyayo 'pi vatyàdiþ vicchityà tàü vaktãti / apiþ samuccaye / kasmin sati ?"sàdhàraõadharmoktau"---"sàdhàraõaþ" samànaþ yo (' sau) tayorupamànopameyayorubhayoranuyàyã dharmaþ (taduktau) / dharmànvayayoþ kriyàyoþ kartçbhedena subantasyopamà / kutra ? "vàkyàrthe và "---parasparànvayasaübandhena padasamåho vàkyaü, tadabhidheyaü và vastu vibhåùyatvena viùayo gocaraþ tasmin / kathaü ? "tadanvayàt"---taditi padàrthaparàmar÷aþ, teùàü padàrthànàü "samanvayàt" anyonyamabhisaübadhyamànatvàt / vàkye hi bahavaþ padàrthàþ saübhavanti / tatra parasparàbhisaübandhamàhàtmyàt kasyacidekena kenacideva sàmyanibandhana)mupamotprekùayoþ) / tadevaü tulye 'smin vastusàmye sati, upamotprekùàvastunoþ kãdçk pçthaktvamityàha--- _________________________________________________________________ utprekùàvastusàmye 'pi tàtparyàntaragocaraþ // Vjiv_3.37 // utprekùàyàþ sàmyasaübandhe vidyamàne 'pi "tàtparyaü" padàrthavyatiriktavçtti vàkyàrthajãvitabhåtaü vastvantarameva "gocaro" viùayaþ tadvidàmantaþ pratibhàsaþ yasya, tathà caivodàhçtaþ / upamotprekùàvastunoratra kevale karaõe karmaõi và avartinorubhayorapi tulyatvenàbhisaübadhyamànatvàt / evamupamitirupameti bhàvamàtre vyavatiùñhate / tathà ca varõyasya ni (taràm avarõanãye) na sàmyaü yasyàmiti lakùaõatàtparyam / ubhayameva ni÷citaü pratipàdayati / amukhyakriyàpadapratipanna / padàrthànàmudàharaõaü yathà--- pårõendostava saüvàdi vadanaü vanajekùaõe / puùõàti puùpacàpasya jagattrayajigãùutàm // VjivC_3.126 // ivàdipratipàdyapadàrthopamodàharaõaü yathà "nipãyamànastabakà ÷ilãmukhaiþ" // VjivC_3.127 // ityàdi / àkhyàtapadapratipàdyapadàrthopamodàharaõa yathà--- tato 'ruõaparispandetyàdi // VjivC_3.128 // tathàvidhavàkyopamodàharaõaü yathà-- mukhena sà ketakapatrapàõóunà kç÷àïgayaùñiþ kapimeyabhåùaõà / sthitàlpatàràü taruõendumaõóalàü vibhàtakalpàü rajanãü vyaóambayat // VjivC_3.129 // ivàdipratipàdyapadàrthopamodàharaõaü yathà--- cumban kapolatalamutpulakaü priyàyàþ spar÷ollasannayanamàmukulãcakàra / àvirbhavanmadhuranidramivàravinda- minduraspç÷àstamitamutpalamutpalinyàþ // VjivC_3.130 // tathàvidhavàkyopamodàharaõaü yathà--- pàõóyo 'yamaüsàrpitalambahàraþ / këptàïgaràgo haricandanena // àbhàti bàlàtaparaktasànuþ / sanirjharodgàra ivàdriràjaþ // VjivC_3.131 // etayordvayorapi vàkyayoþ yadyapyupameyenopamànaiþ saha pratyekaü svasaübandhinaü prati paraspara (sàmya) samanvayalakùaõasaübandhinàbhisaübandhaþ, tathàpi pårvasmin sàmyasamanvayàvasàyapårvako vàkyàrthàvasàyaþ, parasmin punaþ vàkyàrthàvasitapårvakasàmyasamanvayàvasitiþ / asmin vàkye samàsàdi / viùayapratyayàntaranirapekùatvàt padàrthàvabodhasamanantaratayà parasparasàmyasamanvayasyàpyudbhidyamànatvàt, padàrthopamàvyapade÷aþ pravartate / nàtra prathamàrdhe eva vàkyàrthaparisamàptirveditavyà, kavivivakùàviùayàrthaniùpatterananubhåtatvàt / tatra "sàlaïkàrasya kàvyatà" iti ca nyàyaþ / aparasmin punaþ parasparànvayalakùaõasaübandhanibandhanavàkyàrthàvadhàraõapårvakatvàt upamànopameyaparasparasàmyasamanvayàvagateþ vàkyopamàvyapade÷aþ yuktatàü pratipadyate / (kriyàpadapratipàdyopamodàharaõànàmupamàvàrtàdyuktamityalamatiprasaïgena) / àdigrahaõàdivàdivyatiriktenàpi yathàdinà ÷abdàntareõopamàpratãtirbhavatãti (uktameva) / (samàse 'nuktau uktau) vàdvayaü yathà--- pårõendukàntivadanà nãlotpalavilocanà // VjivC_3.132 // yathà ca--- yàntyà muhurvalitakandharamànanaü ta- dàvçttavçtta÷atapatranibhaü vahantyà / digdho 'mçtena ca viùeõa ca pakùmalàkùyà gàóhaü nikhàta iva me hçdaye kañàkùaþ // VjivC_3.133 // pratyayapratipàdyopamodàharaõaü yathà--- mà¤jiùñhãkçtapadmasåtrasadç÷aþ pàdànayaü pu¤jayan yàtyastàcalacumbinãü pariõatiü svairaü grahagràmaõãþ / vàtyà cakravivartitàmbujarajacchatràyamàõaþ kùaõaü kùãõajyotirito 'pyayaü sa bhagavànambhonidhau majjati // VjivC_3.134 // yathà và--- ityàkarõitakàlanemivacanà (dàghargharo) durdharo huïkàraþ padayo.....puraþ prakhyàpitasyàgamaþ / dhairyastambhavijçmbhitoddhuramadapronmàthaparyàkulaü krodhaþ ku¤jaravanmahàsurapateþ svacchandamà (lokyate) // VjivC_3.135 // yathà--- itidamàkarõya tapasvikanyà (vilola) mudvãkùitamutsukasya / tasyàtimuktàkulapuùpakàlaü gatàgatàsyà hçdayaü mumoha (?) // VjivC_3.136 // yathà và--- ràmeõa mugdhamanasà vçùabhadhvajasya yajjarjaraü dhanurabhàji mçõàlabha¤jam / tenàmunà trijagadarpitakãrtibhàro rakùaþ patirnanu manàï na vióambito 'båt // VjivC_3.137 // pratãyamànopamodàharaõe parasya rasasya saübandhasamanvitànyånàmatiriktaparispandobhayapadàrthavàcakavàcyasàmarthyàdeva kriyàpadàdipratipàdakavidhãnàpyupamàpratãtirupapadyate / yathà--- mahãbhçtaþ putravato 'pi dçùñi- stasminnapatye na jagàma tçptim / anantapuùpasya madhorhi cåte dvirephamàlà savi÷eùasaïgà // VjivC_3.138 // atra yasmàttathàvidhànantasàmagrãkasya madhorapi tatsamànopa (nãtacåte pratãtirupa) lapsyate iti nyàyyametayoþ suvyaktameva sàmyamupagamayati, tathàcàsaükhyakusumatvàdidharmasaukumàryàtirekàt sàmyasaüpattyàdirvivakùitetyàdyupamàlakùaõatàtparya (ma) vikalpamevàtra samarpyate / na càrthàntaranyàsabhràntiratrodbhàvanãyà, tasya vàkyàrthatàtparya (sàmya) lakùaõasàmànyamàtraviùayatvàt / tasmàdanena nyàyena samànavastunyàsopanibandhanà prativaståpamàpi na pçthagvaktavyatàmarhati, pårvodàharaõenaiva samànayogakùematvàt / tathà ca lakùaõodàharaõe tasyàþ samànavastunyàsena prativaståpamà yathà--- kiyantaþ santi guõinaþ sàdhusàdhàraõa÷riyaþ / svadupàkaphalànamràþ kiyanto vàdhva÷àkhinaþ // VjivC_3.139 // atra samànavilasitànàmubhayeùàmapi kavivikùita (tà) viralatvalakùaõasàmyavyatireki (na) ki¤cidanyanmanohàri jãvitamatiricyamànamupalabhyate / tadevaü prativaståpamàyàþ pratãyamànopamàyàmantarbhàvopapattau satyàmidànãmupameyopamàderupamàyàmantarbhàvo vicàryate / _________________________________________________________________ upameyomapà yeyamupamànopameyayoþ / sàmànyà prastutatvàttu lakùaõànanyathàstiteþ // Vjiv_3.38 // upameyopametyàdi---"upameyopamà nàma" = kàcidalaïkçtiþ "sàmànyà"---na vyatiriktà / kutaþ---prastutatvàdupamàyàþ / kasmàt kàraõàt ? "lakùaõànanyathàsthiteþ"---tatsvaråpasya asàdhàraõamabhidhànaü lakùaõaü, tasya ananyathàsiddherapi = atiriktabhàvànavasthànàt / tathà copameyamupamànaü yasyàmiti vigrahe (sva) yamupamànamupameyaü saüpadyate, yadupamànaü tadupameyamuditam / "prasuptamathàvà nidrà ca ÷okàtmatàmàpannasya hçdayahàrãti raterà÷vàsanàbhåmayaþ" // VjivC_3.140 // etadàdestulyayogitàprakàratvamupapadyate na vetyàha-- _________________________________________________________________ tattulyayogità nàma nàsau pçthagalaïkçtiþ / etasyàü bahavo dvau padàrthàstulyayoginaþ // Vjiv_3.39 // prakàratvaü prapadyante pràdhànyasya nivartanàt / (vastu mukhyatayà varõyaü, kiü syàt kasya bhåùaõam) // Vjiv_3.40 // yeyaü tulyayogità nàma nàsàvalaïkçtiþ yasmàt "etasyàü dvau bahavo và padàrthàþ tulyayoginaþ prakàratvamupapadyante, "varõanãyatàü nãyante / atra varõyate mukhyatayà varõanãyaü vastu (iti) kiü kasya vibhåùaõaü syàt alaïkaraõaü bhavet / pratyekaü pràdhànye niyamà ni÷citeþ na kiücit kasyacidityarthaþ / yadi và sarvasya kasyacidbhåùaõatvaü syàdityabhidhãyate, tatraitadapi nopapadyate / kasmàt---"pràdhànyasya" = parito mukhyabhàvasya "nivartanàt " / yasmàdbhåùaõatve sati paràïgatvameva / tena vastunaþ pràdhànyaü nivartate / mukhyaü hi vastu yenaiva råpeõapràdhànyamanubhavati, na tenaiva paràïgatvamanubhavitumarhati, råpàntaraü vinà parasparàviruddhayorekatrànupapatteþ / yadi và ràjànucaràdàvekasmin mukhyatvaü guõabhàva÷ca saübhavatãtyabhidhãyate, tatra råpadvayasya saübhàvta, tathà ca ràjànucareùu svàmyapekùayà bhçtyabhàvaþ svabhçtyàpekùayà svàmibhàva÷ceti dharmadvayaü viruddhavyapekùàdvitayalakùaõasya råpadvayasya vidyamànatvàdupapannameva / tadevamihàpi svaråpàntarasadbhàve bhåùaõatvaü kena vàryate / satyametatat / bhåùaõatvaü na vàryate tulyayogitàprakàratvaü punarapasàryate ityàha--- _________________________________________________________________ varõyatvameùàmathavà sàmyaü yadyatiricyate / eteùàü prastutànàü sà bhavatyupamitiþ sphuñam // Vjiv_3.41 // varõyatvamityàdi = "athavà" ityanena prakàràntarasyopapatteþ / avarõyatve 'pi varõanãyabhàve bhavatyapyeteùàü prastutànàü padàrthànàü yadi "sàmyaü" = sàdç÷yaü kadàcitatiricyate = varõyamànatvàdadhikatàü pratipadyate / tataþ kiü syàdityatràha---"sà bhavatyupamitiþ sphuñam" prakañà càsàvalaïkçtiþ sàmyasamanvayàdisaüvàdàdupamaiva nànyà kàcidityarthaþ / tathà samuccitopamàyàü---samuccitena varõyamànatayàr'thenàbhisaübadhyamàne sati samuccità upamà yasyàü sà tathoktà samuccitopamà, tadvattayà tulyaü vartate / upamàbhidhànamatropamàne vartate na samuccitopamàyàm / upamànaü prastutatvàt varõanãyaü sàmyasamanvayàtirekàt alaïkaraõàya kalpate yathà--- pararaimattaa amahe puõo ssaõo dei dàri aar pasaõanu vinudi khilàsiõio aõo hucchaõaü yadusadaü ca dappaõo bahuõi are (?) // VjivC_3.141 // tadetadevamihàpi varõyamànatve 'pi sàmyàtirekàdupamaiva bhavatumarhatãti bhàvaþ / yathà--- janasya sàketanivàsinastau dvàvapyabhåtàmabhinandyasattvau / gurupradeyàdhikaniþ spçho' rtho nçpo 'rthikàmàdadhikaprada÷ca // VjivC_3.142 // rucirasaukumàryàtirekasubhagadharmàntaraviùayamupamànaü kalpitaü vivakùitopameyàti÷ayanvasaüpattaye samullasati yathà--- ubhau yadi vyomni pçthak-pravàhà- vàkà÷agaïgàpayasaþ patetàm / tenopamãyeta tamàlanãla- màmuktamuktàlatamasya vakùaþ // VjivC_3.143 // (e) taddvayorapi nidar÷anam / tadevamananvaye 'pi varõyamànasaukumàryamàhàtmyàt kàlpanikamapyumànaü nopapannamiti manyamànàþ tatsvaråpasamàropitavyatirekàmupamàü tàü varõyanti / yathà--- tatpårvànubhave bhavanti laghavo bhàvàþ ÷a÷àïkàdayaþ tadvaktropamite paraü pariõamecceto rasàyàmbujàt / evaü ni÷cinute manastava mukhaü saundaryasàràvadhi badhnàti vyavasàyametumupamotkarùaü svakàntyà svayam // VjivC_3.144 // tadevamabhidhàvaicitryaprakàràõàmevaüvidhaü vai÷varåpyaü na pånarlakùaõabhedànàm / abhidhàyàþ prakàràõàmànantyaü pratibhodbhavam / vaktuü na pàryate kàntàlãlàvaicitryavatsphuñam // VjivC_3.145 // antara÷lokaþ / tulyayogitàpyatraivàntarbhàvànnàtiricyate / tathà ca lakùaõaü nidar÷anaü caitasyàþ--- nyånasyàpi vi÷iùñena guõasàmyavivakùayà / tulyakàlakriyàyogàdityuktà tulyayogità // VjivC_3.146 // iti / taiþ pratipàdità, yasmàt sàmyàti÷ayàt / yathà--- ÷eùo himagiristvaü ca mahànto guravaþ sthiràþ / jàtvalaïghitamaryàdàþ calantãü bibhçtha kùitim // VjivC_3.147 // atra lakùaõe tàvadupamàntarbhàvaü tulyayogitàyàþ pratipàdayati-(asi)-dvàti÷ayasya vastunaþ siddhàti÷ayena sàdharmyasamanvayo nibandhanamupamàyàþ; purarasyà guõasàmyavivakùayà tulyakàlakriyàyogaþ prastutàprastutasàmyavyatirekeõa na ki¤cidatra tàtparyaü pratipàdayati / nidar÷anamapyevaüpràyameva / varõanàviùayasya varõyamànavçtti÷leùàdisàmyavyatirekeõa atiriktatayà na ki¤cidapi pratibhàsate / tena caitadudàharaõaü vivaktàrthavçtti÷liùñatàpratibhàsamàhàtmyàt na ca nidar÷anàntaramiti yadabhiyuktataraiþ tairevàbhyadhàyita, na tadapi yuktiyuktam / yathà--- yairdçùñà sà na và dçùñà muùitàþ samameva te / hçtaü hçdayamekeùàmanyeùàü cakùuùaþ phalam // VjivC_3.148 // etadalaïkàravàrtàmàtrànabhij¤asya kasyacitpralapitamiti sacetasàü pratibhàsate / yasmàdvaidagdhyasya bhaïgyà taruõãlàvaõyàti÷ayapratipàdanapareyaü aprastutapra÷aüsà kavicetasi parisphurati / yadi và nidar÷anàntaraviùayatvena tulyayogità saübhavati / yathà--- yatkàvyàrthaniråpaõaü prayikathàlàpà raho 'vasthitaü kaõñhàntaü mçdugãtamàdçtasuhçdaduþkhàntaràvedanam // VjivC_3.149 // ananvayo 'pyupamàyàmevàntarbhavatãti vivecyate / tathà càsya lakùaõamudàharaõaü ca--- yatra tenaiva tasya syàdupamànopameyatà / asàdç÷yavivakùàtastamityàhurananvayam // VjivC_3.150 // tàmbålaràgavalayaü sphuradda÷anadãdhiti / indãvaràbhanayanaü taveva vadanaü tava // VjivC_3.151 // etasya lakùaõànanyatvameva (vaü) (tatsahàya) mabhidhàvaicitryavidhàyakatvaü ceti dvitayamapyupamàntarbhàvameva sàdhayati / tatropamànopameyabhàvavyavasthiteþ / upamàntareõa saha lakùaõànvitatvamananvayasya na saübhavatãtyabhãdhãyate tadapi na samàdhànaü, yasmàtsamàropitaråpasya (dvitvasyàbhyupagamàdu) pamànopameyabhàvasaübandhanibandhanameva (sàmyaü) bhavatàmananvayala÷raõasya pravçttinimittam, asmàkaü kevalenàpi sàdhyate tadityàha--- _________________________________________________________________ kalpitopamayà tulyaü kavayo 'nanvayaü viduþ // Vjiv_3.42 // "kalpità"---ullikhità (và) "upamà" yasyàþ sà tathoktà / tathà kalpitopamayà "tulyaü" anyånànatiriktamananvayamalaïkaraõaü "kavayaþ"---tadvidaþ "viduþ"---jànanti / tathà ca kalpitopamàyàü varõanàviùayasya vastunaþ saundaryadhàràdhiråóhasvasàmya samanvayaþ samudbhavati / sàti÷ayatvasamarpaõasàmarthyavirahàt sarveùàü padàrthànàü bhåtànàmasadbhataü kimapi kàlpanikamupamànamullikhanto yathàruci rucirà÷ayàþ kavayaþ paridç÷yante / (asadbhåtaü) samullikhitamiti ca punarapi parasparasàmyanibandhanastayorupamànopameyabhàvaþ paryavasyàti, nànyatki¤cidatiriktaü manohàritàyàþ kàraõam / tathà ca lakùaõamudàharaõaü ca upameyopamàü nàma bruvate tàü yathoditàm // VjivC_3.152 // sugandhi nayanànandi madiràmadapàñalam / ambhojamiva te vaktraü tvadàsyamiva païkajam // VjivC_3.153 // nàpyatra lakùaõamupamàlaïkàràdalaïkàràntarasya kàraõam / pårvoktayà nãtyà tasya niràkçtatvàt / (upamànopameyabhàva÷càtra paryàyato bhavet) / (te) nopamànopameyabhàve (bheda) pratibhàso 'bhedapratibhàso 'pi sapra (màõaþ) / na ca upamànàntaraniràsalakùaõatàtparyàdalaïkàràntaratvam, mukhamindurityàdau upamànetarasvabhàvagandhasyàpyavidyamànatvà (t) / (pratibhà) pratibhàsi prauóhipratipàditamabhidhàprakàravaicitryamàtramevàtra vijçmbhate na punaralaïkaraõàntaratvam / vàcyàntareùvapi vaicitryàntaradar (÷anàt) / yathà--- tadvalgunà yugapadunmiùitena tàvat sadyaþ parasparatulàmàdhirohatàü dve // praspandamànaparuùetaratàramantaþ cakùustava pracalitabhramaraü ca padmam // VjivC_3.154 // yathà--- janasya sàketanivàsinastau dvàvapyabhåtàmabhinandyasattvau / gurupradeyàdhikaniþ spçho' rtho nçpo 'rthikàmàdadhikaprada÷ca // VjivC_3.155 // atra dvayorapi prastutatvàdvarõanãyasàmyasadbhàvaþ (na) punaralaïkàrabhàvaþ / yathà và--- helàvabhagnaharakàrmuka eùa so 'pi helà (padàna) paritoùitacandracåóaþ / tasyaiva so 'sya ca....sakhya và syàt ÷làghyaü dvayorubhayathàpi tavàdya teùàm // VjivC_3.156 // atra pårvoktamevànusandheyam / yadyapyupamàlakùaõàvasare bhàvamàtramityubhayaniùñhamalaïkaraõa màkhyàtam, tathàpi tatràprastutatvàdupamànasya paràïgatvamupapannam / iha punaþ prastutasya mukhyatvam / kathaü taditi vicàritameva / parivçttirapyanena nyàyena pçthaï nàstãti niråpyate / tathà ca lakùaõaü parivçtteþ--- "arthànàü yo vinamayaþ parivçttistu sà matà " // VjivC_3.157 // iti / parivartanaü ca sàvantaràvakà÷e vastvantarasyàvasthànam / asau parivçttiralaïkàro 'bhidhãyate / sà ca bahuprakàrà---ekasyaiva viùayiõà samucitaviùayàvakà÷e viùayàntaraü parivartate / yathà--- svalpaü jalpa bçhaspate suraguro naiùà sabhà vijriõaþ // VjivC_3.158 // kvacidekasyaiva krameõa samuccitadharmagocare dharmàntaraü parivartate / yathà--- visçùñaràgàdadharànnivartitaþ stanàïgaràgàruõitàcca kandukàt / ku÷àïkuràdànapikùatàïguliþ kçto 'kùasåtrapraõayã tayà karaþ // VjivC_3.159 // atra gauryàþ karakalalakùaõo dharmaþ parivartitaþ kvacidekasyaiva dharmiõaþ sucitasvasaüvàdidharmàvakà÷e dharmàntaraü parivartate / yathà--- kimityapàsyàbharaõàni yauvane / tvayà dhçtaü vàrdhaka÷obhi valkalam // VjivC_3.160 // kvacidvahånàmapi dharmiõàü parispardhinà pårvoktàþ sarve 'pi parivartante / tathà ca lakùaõakàreõàtraivodàharaõaü dar÷itam / yathà--- ÷astraprahàraü dadatà bhujena tava bhåbhujà / ciràrjitaü hçtaü teùàü ya÷aþ kumudapàõóuram // VjivC_3.161 // tadevaü parivçtteralaïkaraõatvaü (na) yuktamityàha--- _________________________________________________________________ vinivartanamekasya yattadanyasya vartanam / tadalaïkaraõaü na syàt pårvavat parivartanàt // Vjiv_3.43 // vinivartanamityàdi---"yadekasya" padàrthasya "vinivartanaü" apàkaraõaü "tadanyasya" tadvyatiriktasya parasya, "vartanaü" tadupanibandhanaü tadalaïkaraõaü na bhavati / kasmàt ubhayoþ "parivartamànatvàt" mukhyenàbhidhãyamànatvàt / kathaü "pårvavat" yathàpårvaü pratyekaü pràdhànyànniyamàni÷cite÷ca (yathà) na ki¤cit kasyacidalaïkaraõaü, tadvadihàpi vicàritam / na ca tàvanmàtraråpatayà tayoþ parasparavibhåùaõa (vibhåùya) bhàvaþ, (tathà sati) pràdhànyanivartanaprasaïgàt / råpàntarànirodheùu punaþ sàmyasadbhàve bhavatyupamitireùà càlaïkçtiþ samuccitopamàvat pårvavadeva / yathà--- sadayaü bubhaje mahàbhujaþ sahasodvegamiyaü vrajediti / aciropanatàü sa medinãü navapàõigrahaõàü vadhåmiva // VjivC_3.162 // atra samatayà (dhriyamàõaþ) sànuràgaþ pçthivã (vadhåbhoga) yatnaþ pàrthivasya pratãyate, dvayorapi varõyamànatvàt, tathà parivçttàvapi sàmyapratiterupamaiva / yathà--- ayaü raõa÷càraõajãvitàntakçt nananda (tu÷caiva) narasya sainikàþ / iha vrato ÷akti÷irobhiràdaràt navàsidhàrà na khalåtpalastrajaþ // VjivC_3.163 // sàmyapratibhàsamàtraü (atra) manohàritàyàþ kàraõamityalaïkaraõam / yasmàdevaüvidhe viùaye vicchittividhànasya saüniyata (sàmyaü) pratãyamànamalaïkaraõamupanibadhnanti, na punarabhidhãyamànameva / pratãyamànatvaü parivçtterapi dç÷yate / yathà--- nirdiùñàü kulapatinà sa parõa÷àlà- madhyàsya prayataparigrahadvitãyaþ / tacchiùyàdhyayananiveditàvasànàü saüviùñaþ ku÷a÷ayane ni÷àü ninàya // VjivC_3.164 // atra sarvàõyapi padàni yathàsvamàkùiptaparivartanãyapadàrthàntaràõyupanibaddhàni, tataþ pratãyamànatvàttadvidàhlàdakàritvamapi ( na ca) saüvàdinã parivçttiþ katham amupapadyamànatvàt anyathà ? (satyaü) yuktametat / na parivçtteratyantàbhàvo 'smàbhirabhidhãyate, varõanãyatvàdalaïkçtirna bhavatãtyasmàkamabhipràyaþ / na ca pratãyamànatàmàtramalaïkaraõasàdhanam, alaïkàryavastumàtre 'pi tasyàþ saübhavàt / tathàcaitadevodàharaõam / na ca yatpratãyamànaü tadalaïkaraõaü tadvidàhlàdakàritvàt iti yujyate vaktum / alaïkàrye 'pi tadvidàhlàdakàritvasya dar÷anàt / vastumàtramalaïkàro rasàdaya÷ceti bhedatritayànupapatte÷ca / kiü ca parivçtteralaïkàratve tadupa÷obhàyai bhåùaõàntaraü nopayujyate, "kimityapàsyàbharaõàni" ityàdau / yadi và "vada pradoùe sphuñacandratàrakà vibhàvarã yadyaruõàya kalpate" iti / yadi và bhåùaõe 'pi vibhåùaõàntaramasantoùàdupanibadhnantãtyabhidhãyate, tadapi na yuktiyuktam / yasmàdanyasmin vibhåùye saübhavati yatra bhåùaõopanibandhaþ, tatra bhåùaõàntaramasantoùàdupapadyate, na punaranyasmin / neyaü pårvoktayà nãtyà pratyekameva parasparaü dvayorapi bhåùaõabhàve pratyàrakhàte parivçttervibhåùà saübhavati, yatra bhåùaõatvamevàva÷iùyate / tasmàdupa÷obhàrthamupamàkhyamalaïkaraõamupanibaddham / tathà càyamatra vàkyàrthaþ---yauvanodbhedasamayasamucitàbharaõàpasàraõapårvakaü vàrdhakopapannacãraparidhànagrahaõaü prakaña÷a÷àïkatàrakayà (vibhàvaryà pradoùe 'ruõasamàgamakalpamiti) kimapi kàvyasphuritabhåtaü tadvidàhlàdakàritvamunmãlayati / tadayamatra paramàrthaþ---lakùaõollikhitarekhayà vibhåùaõavinyàso vidhàtavyaþ / pratibhàpratibhàsamànabhaõitivakratàprakàravaicitryeõàpi yathà--- siviõavivkheõa...(?) // VjivC_3.165 // kriyayaiva vi÷iùñasya tadarthasyopadar÷anàt / j¤eyà nidar÷anaivàsau yathevavatibhirvinà // VjivC_3.166 // iti (lakùità) nidar÷anàpyupamitireva / ayaü mandadyutirbhàsvànastaü prati yiyàsati / udayaþ patanàyeti ÷rãmato bodhayannaràn // VjivC_3.167 // atra tathaiveti kavipratibhàrpitatàtparyàntarani÷cayalakùaõasya vastunaþ tadiveti tadeveti và sàdç÷yasya pratipàdakaü vinà tatpratipàdanapragalbhavàkya prayogamàhàtmyàdutprekùàyàþ pratãyamànatvàt / yathà--- pavàõa cala vijju ca duliü ràiàsu khanaanti me aàso uvàõa urulisavdayami hiëiàsuka jillai virahae / (?) // VjivC_3.168 // atra garjita÷abdaü ÷rutvà mahilàsu kàsucit...calavidyudbhàvikà (la) ràtriùu meghàn vilokayantãti....mahilànàmabhipràyani÷cayasyàgocaratvàt vàkyàrthasyànyathànupapatte÷ca pårvoktamanusartavyam / tamindurardhoditabimba÷obhà .........÷o 'pi / mandaprabhàlaïghitakàmapàla- lalàñapañña÷riyamàcakarùa // VjivC_3.169 // atràrdhoditendubimba÷obhàyàþ sàdç÷yollaïghitakàmapàlalalàñapañña÷riyaþ.....tadapyatiriktavçttidhamyarntareõa camatkàrakàraõamanyathà na ki¤canàpi upapadyate / nànàrthamupamàyàþ kriyàpadamevaüvidhapratipàdakatàü pràpnoti / tata÷ca gatàrthatvàbhidhàyinaþ ÷abdasyàprayogaþ sàkùàdvilocanarathavçttirna bhavatãtyupacàrapàraüparyeõa tadvi÷eùaõatàü pràpyate / tathà ca dharmadharmibhàvalakùaõàyàþ pratyàsatteþ prathamaü svàbhidheyalakùaõalakùaõàyà guõamàtreõaiva tata÷ca sàdç÷yanibandhanàyàþ pratyàsattereva tatsadç÷e vilocanacchàyàti÷ayavçttimàsàdayati / tadvi÷eùaõatvàdeva samàse 'smin nãlotpala÷abdasya pårvanipàtaþ saptamãvi÷eùaõe bahuvrãhàviti / indumukhãtyatra induriva mukhaü yasyàþ sà tathoktà / sakalalokavilokyamànàkhilamçgàïkamaõóalasaüsthànasàdç÷ye nimittabhàve pårvoktayaiva (nãtyà) indu÷abdasyaiva vi÷eùaõatvamiti pårvavadeva samàsopapattiþ / yadi và indumukhamiva mukhaü yasyàþ sà tathoktetyatra indu÷abdastadekade÷e mukhe vi÷eùaõam (bhavati) yathà gràmo dagdha iti / ÷iùñaü pårvoktamevànusandheyam / "puruùavyàghraþ" ityatra sàdhàraõadharmo 'pi pratãyate / saübandhaü vinopamànopameyabhàvasyànupapatteþ; padàbhisaübandhasàmarthyàttasyàvagatau gatàrthatvàt sàmànya÷abdasyàprayogaþ / tadidamuktam "upamitaü vyàghràdibhiþ sàmànyàprayoge" iti / induriva kàntaü mukhaü yasyàþ sà indukàntamukhãtyatra sàmànya÷abdasya ÷råyamàõatayà yuktirabhidhãyate / "induriva kàntamindukàntam" iti "upamànàni sàmànyavacanaiþ" ityanena samàse vihite pa÷càdindukàntaü mukhaü yasyàþ sà tathokteti / sàmànya÷abdasya vçttivàkyayordvayorapi upapadyamànatvànna kenacinnyàyena ÷råyamàõatà vicàrayituü pàryate, yatastenaiva saha padàntaraü samasyate, na punaranyeneti kutastasya ÷råyamàõavçtteþ pratãyamànatà kalpeta ? / tadevaü vivakùàva÷àt kvacidgamyamànatà, kvacitprayujyamànatvam / evamàdãnàü sàdç÷yanibandhanobhayaviùaya (sàmànya) saübandhàbhidhàyinàü gamyamànatvàda prayujyamànatvam / arthapratyàyanàrthaü hi ÷abdasya prayogaþ kriyate / sa cet kavikau÷alakalpitàt pràkàràntaràt pratipannaþ tataþ kiü ÷abdaprayogeõa ? / tathàca yatra anyånàtiriktacchàyàvi÷eùamarthataþ ÷abdata÷copamànopameyayoþ sàmyasamarpaõa sàmarthya subhagaprasàdasundaramupanibandhabandhuraü vàkyaü ÷rutisamanantarameva varõànupårvyàþ pratibhàsavadarthapratipattipårvakamalaïkàra pratãti mutpàdayati, tatra tadupapàdakànàmivàdãnàü gatàrthatvàdaprayuktiþ / yathà-- mahãbhçtaþ putravato 'pi // VjivC_3.170 // yatràpyalaïkàràntarabhedanibandhanamantareõa padàrthaparivartanàdau kavikau÷alollàsitàtiriktasàmyasamanvaya màhàtmyàdupamànopameyabhàvàvagatirudbhidyate, tatràpyabhidhànaprakàravaicitryava÷àdalaïkaraõavicchittireva tadvidàü tatpratãtikàriõà¤camatkçtikàritàmàvahatãti pratãyamànatvamalaïkàrasya / tadabhidhàyinàmivàdãnàmaprayogo yathà--- mahàsidadhàrà na khalåtpalastrajaþ // VjivC_3.171 // /iti yatra punarvàcyamalaü (karaõaü), tatrevàdikaü pratipàdanavaicitryàt bahuprakàraü prayogamarhati / tathàca padàrthaviùayàyàmupamàyàü vàkyaikade÷avartinorupamànopameyayoþ parasparasàmyavàcke prayukte, tasminneva vàkye stanàntaravartinorupamànopameyayoþ sàdç÷yasaübandhàbhidhàyã punarivàdiþ prayujyate / (yadyapi) pratiyugalamupamànopameyabhàvasya parisamàptiþ, tathàpi vàkyàrthaniùpattàvupamànopameyabhàvasya saübhave prathamàbhihitaiva yuktiranusartavyà / yathà--- tataþ pratasthe kauberãü bhàsvàniva raghurdi÷am / ÷arairustrairivodãcyànuddhariùyan rasàniva // VjivC_3.172 // kvacitpadàrthopamàyàmeva vàkyaikade÷avyavasthitayorupamànopameyayoþ sàdç÷yasamanvayaþ vàcikaþ / vàcakayukte tasminneva vàkye tayorekatarasya dharmyantareõa saha dharmàntaraü (ra) sàdç÷yanibandhanatvàt upamànopameyabhàvaþ saübhavati / pårvoktayà nãtyà tadabhidhàyã punarivàdiþ prayujyate / yathà--- niryàya vidyàtha dinàdiramyà- dvimbàdivàrkasya mukhanmaharùeþ / pàrthànanaü vahnikaõàvadàtà dãptiþ sphuratpadmamivàbhipede // VjivC_3.173 // kvacitpadàrthopamàyàmupameyànàmupamànànàü ca samasaükhyàkànàü såhadvaye prathamaü vivakùitasamåhasaükhyàbhedasamàhi (ta) dvitvameva samà÷ritya parasparasàmyasamanvayàdupamànopameyabhàvamabhidhàtumekasmin vàcake prayukte samudàyadharmàõàü samudàyapårvakatvàttu pa÷càdeteùàü pratyekaü svasaübandhinaü prati sàdhàraõadharmasaübandhasàmarthyàdupamànopameyabhàvaþ paryavasyati / yathà--- "cumban kapolam" // VjivC_3.174 // ityàdau / atra spar÷ollasaditi kriyàvi÷eùaõaü ceti dvàbhyàü prakàràbhyàmubhayaniùñhatayànyonyaü (sàdhàraõadharmasaübandhàdupamànopameyabhàvaþ) / kvacitpadàrthopamàyàm ekasya vastunaþ bahuvidhapadàrthavi÷eùaõavi÷iùñatayà mukhyabhàvena varõyamànavçtterupameyatve tàvanmàtravi÷eùaõaiþ svairvi÷iùñaü padàrthàntaramupamànatàü yadà pràpnoti, tadà tayorubhayorapi tathàvidhayaiva parasparasàmyadharmatayànvayàt upamànopameyabhàvaþ / tadabhidhànàrthamivàdireva priyujyamànatàmarhati / tadvi÷eùaõànàü parasparasàmyasaübandhàbhidhàne pårvoktaiva yuktiranusandheyà / yathà--- "pàõóyo 'yam" ityàdau // VjivC_3.175 // tadevaüvi(dha)pakùe abhidhàprikàravaicitryàt vàcaka÷aktivaicitryàcca sarvametadupapadyate / upamàdoùaõàü tu lakùaõasyeva sughañitatvàt dårotsàritatvena neyàrthàdivadaparigaõanam / (vivakùàviùayo dharma÷cetohàrã yadocyate / tadà doùà bhavantyete dårotsàritavçttayaþ) // VjivC_3.176 // ityantara÷lokaþ / evaü prasutàprastutavàcyasàdç÷yajãvitamupamàkhyamalaïkaraõamabhidhàya samànacchàyàpràyaü vàcakasàdç÷yasarvasvaü ÷leùamabhidhatte--- _________________________________________________________________ tadeka÷abdavàcyatvamarthayordhàryate dvayoþ / ÷leùàbhidhàno 'laïkàraþ tàdçgvàcakavàcyatà // Vjiv_3.44 // tadeka÷abdavàcyatvamityàdi tadityanena ÷leùopanibadhyamànavçttervàcakasya paràmar÷aþ / tena tasyaivoktasya ÷abdasya padàtmano vàcakatvam / tena "vàcyatvam" abhidheyatvam / "arthayoþ" = vastunorabhidhãyamànayoþ dvayoþ satyabhåtayoþ vàkyàrthatàtparyasvaråpayoþ "dhàryate" yasmin sa ÷leùàbhidhàno 'laïkàraþ / "tàdçgvàcakavàcyatà" = sa iva dç÷yate yaþ sa tàdçgucyate, tàdçkcàsau vàcaka÷ca sa tathoktaþ, tena vàcyatà vàcyatvaü abhidheyatvam / tàdç÷àrthavàcakatvaü yatra yasmin so 'pi ÷leùa ucyate / yaþ ÷rutisàmyàt sa ivànubhåyate 'sau tàdçgucyate / punaþ sa eva svaràdidharmàõàmudàttàdãnàmanyatvàd bhidyate / atra parasparàpekùatvameva dvayorapi sàdç÷yam / yàdçgeko 'sya vàcakaþ tàdçk evàsàviti samà÷rito vàstavapadavçrtirvà yatraikasmin kvacidvàkyaikade÷e, tadeka÷abdavàcyatvaü dvayoþ / atha tayoþ tàdçgvàcakavàcyatvàvi÷eùe 'pi ÷leùa eveti katham / atastribhiþ prakàraistrividhaiþ padàrthaireva tatpratãteþ / artha÷leùaþ ÷abda÷leùaþ ubhaya÷leùaþ iti / tadevaüvidhasyàsya pratipàdakaü kimityàhaþ--- _________________________________________________________________ padàrthàntarametasya kavayaþ pratipàdakam / vàcyasàmarthyamaparamivàdi pratijànate // Vjiv_3.45 // padàrthàntaramityàdi / "padàrthàntaraü" = ÷liùñapadavyatiriktaü "aparaü" tatsamarpaõasàmarthyasametametasya ÷leùàlaïkàrasya pratipàdakaü samarpakaü kavayastadvidaþ"pratijànate" pratyavabuddhyanti / vàcakavi÷eùa "maparaü ivàdi" ivaprabhçti và padàrthàntaràdivyatiriktaü vàcyasàmarthyamevavà kevalaü vàkyaü sakçtpratipàditam / tasya svaråpasàmarthyavivakùitàrtha samarpaõa÷aktiyuktàrthaü pratijànate / pratipàdakamiti saübandhaþ / triùvapyeteùu prakàreùu dvayorarthayoþ pràdhànyena ca varõyamànatve tathàvidha÷abdavàcyatvalakùaõasàmyasamanvayasvaråpaü ÷obhànimittaü vàkyasàmarthyalabhyaü pratãyamànamalaïkaraõaü, vàcakasadbhàve punaþ vàcyameva / prastutàprastutayorarthayoþ pradhànaguõabhàve sati tathaiva tathàvidha÷abdavàcyatvasàmyasamanvaya eva / mukhyatayà varõyamànasyàpyekatarasyopamànatve samuccitopamàdyà(locanayànyasyopameyatvasamanvayo 'nu) sandheyaþ / _________________________________________________________________ arthayorekamullekhi padaü ÷abdatadarthayoþ / ekàvabhàsayoþ sàmyaü tantratvàdatra jçmbhate // Vjiv_3.46 // tulya÷abdasmçterarthaþ tasmàdanyaþ pratãyate / ÷abdasyodbhåtanaùñatvàt smçtiþ sarvatra vàcikà // Vjiv_3.47 // tatra prathamasyodàharaõaü yathà--- svàbhipràyasamarpaõapravaõayà màdhuryamudràïkayà vicchittyà hçdaye 'bhijàtamanasàmantaþ kimapyullikhat / àråóhaü rasavàsanàpariõateþ kàùñhàü kavãnàü paraü kàntànàü ca vilokitaü vijayate vaidagdhyavakraü vacaþ // VjivC_3.177 // dvidãyasya yathà--- yena dhvastamanobhavena balijitkàyaþ puràstrãkçtaþ ya÷codvçttabhujaïgàharavalayo gaïgàü ca yo 'dhàrayat / yasyàhuþ ÷a÷imacchirohara iti stutyaü ca nàmàmaràþ pàyàtsa svayamandhakakùayakarastvàü sarvado-màdhavaþ // VjivC_3.178 // tçtãyasya yathà--- màlàmutpalakandalai÷ca vikacairàyojitàü bibhratã netreõàsamadçùñipàtasubhagenoddãpayantã smaram / kà¤cãdàmanibaddhabhaïgi dadhatã vyalambinà vàsasà mårtiþ kàmaripoþ sitàmbaradharà pàyàdapàyàjjagat // VjivC_3.179 // asatyabhåtàrtha÷leùodàharaõaü yathà--- dçùñyà ke÷ava goparàgahçtayà ki¤cinna dçùñaü mayà tenaiva skhalitàsmi nàtha patitàü kiü nàma nàlambase / ekastvaü viùameùu khinnamanasàü sarvàbalànàü gatiþ gopyevaü gaditaþ sa le÷amavatàdgoùñhe hasantyà hariþ // VjivC_3.180 // evaü vàkyabandhavaicitrya÷aktabuddhiviracitaü carvaõãyaü ÷leùamabhidhàya, sàmyaikanibandhanatvàdupamàråpaka÷leùakàraõaikaü vyatirekamabhidhatte--- sati tacchabdavàcyatve dharmasàmye 'nyathàsthiteþ / _________________________________________________________________ vyatirecanamanyasmàt prastutotkarùasiddhaye / ÷àbdaþ pratãyamàno và vyatireko 'bhidhãyate // Vjiv_3.48 // satãtyàdiþ / sa càsau ÷abda÷ceti vigçhya tacchabdena ÷aktyà ÷leùanimittabhåtaþ ÷abdaþ paràmç÷yate, tasya "vàcyatve" abhidheyatve "sati" "dharmasàmye" parasparaparispandasàdç÷ye vidyamàne, (vikalpanà) yàü tathàvidha÷abdavàcyatvasya dharmasàmyasya cobhayaniùñhatvàdubhayoþ prakçtatvàt / prastutàprastutayoreva tayoþ dharmàdekasya yathàruci kenàpi vivakùi(tadharmànta) reõa "anyathàsthaiteþ" anyathàbhàvenàvasthiteþ "vyatirecanaü"---pçthakkaraõaü "anyasmàt" upameyasyopamànàt, upamànasya và tasmàt / saþ "vyatirekaþ" vyatirekanàmà alaïkàro "'bhidhãyate" kathyate / kimarthaü---"prastutotkarùasiddhaye", "prastutasya" varõyamànavçtteþ "utkarùasiddhaye" chàyàti÷ayaniùpattaye / sa dvividhaþ saübhavati "÷àbdaþ pratãyamàno và" = "÷àbdaþ" = kavipravàhaprasiddhaþ tatsamarpaõasamarthàbhidhànenàbhidhãyamànaþ / "pratãyamànaþ" = vàkyàrthasàmarthyamàtràvabodhyaþ / tatra prathamatàratamyàdupamàvyatireko yathà--- emea jaõo tissà dei kavolovamài sasibiübam / paramatthaviàre uõa cando via varào // VjivC_3.181 // evameva janastasyà dadàti kapolopamàyàü ÷a÷ibimbam / paramàrthavicàre puna÷candra÷candra iva varàkaþ // (chàyà) yathà và--- didçkùavaþ pakùmalatàvilàsamakùõàü sahastrasya manoharaü te / vàpãùu nãlotpalinã-vikàsaramyàsu nandanti na ùañpadaughàþ // VjivC_3.182 // yathà và--- pràpta÷rãreùa kasmàt puranapi mayi te manthakhedaü vidadhyàt nidràmapyasya pårvàmanalasamanaso naiva saübhàvayàmi / setuü badhnàti bhåyaþ kimiti ca sakaladvãpanàthànuyàtaþ tvayyàyàte vikalpàniti dadhata ivàbhàti kampaþ payodheþ // VjivC_3.183 // atra varõyamànasya nàràyaõatvasamàropaü vinà tadàrambhasaübhàvanà na saübhavatãti tasya tattvàdhyàropaõàt pratãyamànatayà råpakameva pårvasåribhiþ samàmnàtam; vàcyavyatirekaþ tatkathamasyopapadyate / satyamuktam, kintu yuktiratràbhidhãyate, tasmàddividhaü pratãyamànaü vastu, pratipàdanaguõãbhåtasvàrthavàcakavyàpàragocaraþ, tathàvidhàrthasàmarthyaviùayo và / tatra vàcakamupamànamityàlocya vivakùitàrthopapattinimittaü vàcyasàmarthyameva samà÷ritya pårvasåribhiratadàmnàtam / vàcakavyàpàraþ punaranyathaiva vyavasthitaþ / tathà ca pràpta(÷rã) prabhçtãni padàni àkùiptapratiyogitayopanibaddhàni, prastutasya pràktanaparispandavi÷iùñataradevatàtvapratipàdakaparàõi prakañameva råpakavyatirekaü gamayanti / tadidamuktam-- yatràrthaþ ÷abdo và tamarthamupasarjanãkçtasvàrthau / vyaïktaþ kàvyavi÷eùaþ sadhvaniriti såribhiþ kathitaþ // VjivC_3.184 // tasmànna ki¤cidanupapannam / ÷leùavyatireko yathà--- ÷làghyàseùatanuü sudar÷anakaraþ sarvaïgalãlàjita- tryailokyàü caraõàravindalalitenàkràntaloko hariþ / bibhràõà mukhaminduråpamakhilaü candràtmacakùurdadhat sthàne yàü svatanorapa÷yadadhikàü sà rukmiõãvo 'vatàt // VjivC_3.185 // ayaisva prakàràntaramàha-- _________________________________________________________________ lokaprasiddhasàmànyaparispandàdvi÷eùataþ / vyatireko yadekasya parastadavivakùayà // Vjiv_3.49 // lokaprasiddhetyàdiþ---"paraþ" anyaþ sa vyatirekàlaïkàraþ / kãdç÷aþ "yadekasya" vastunaþ "vyatirekaþ "pçthakkaraõaü / kasmàt "lokaprasiddhasàmànyaparispandàt = "lokaprasiddhaþ "---jagatpratãtaþ sàmànyabhåtaþ sarvasàdhàraõaþ yaþ"parispandaþ " vyàpàraþ tasmàt / kuto hetoþ "vi÷eùataþ" kuta÷cidati÷ayàt / kathaü "tadavivakùayà" tadityupamàdãnàü paràmar÷aþ, teùàm "avivakùayà" tànyavivikùitvà yo vihitaþ / ayamatràbhipràyaþ---yadayameva (vivakùitaþ) sàmànyabhåtatvena te punarasyaiva ÷eùàþ prastàvapårvamabhihitàþ / parasyodàharaõaü yathà--- càpaü puùpitabhåtalaü suracità maurvo dvirephàvalã pårõendorudaye 'bhiyogasamayaþ puùpàkaro 'pyàsaraþ / ÷astràõyutpalaketakãsumanaso yodhàtmanaþ kàminàü trailokye madanasya ko 'pi lalitollekho jãgiùàgrahaþ // VjivC_3.186 // atra sakalalokaprasiddha÷astràdyupakaraõakalàpàjjigãùà vyavahàrànmanmathasya sukumàropakaraõatvàjjigãùàvyavahàro vyatiricyate / nanu bhåtalàdãnàü càpàdiråpaõàdråpakavyatireka evàyam ? naitadasti / råpakavyatireke hi råpaõaü vidhàya tasmàdeva vyatirecanaü vidhãyate ; etasmina punaþ sakalalokaprasiddhàt sàmànyatàtparyàdvyatirecanam / bhåtalàdãnàü càpàdiråpaõaü vi÷eùaõàntaranimittamàtramavadhàryatàm / evaü vyatirekaü vicàrya ÷leùàbhisaübhinnatvàducitàvasaraü virodhaü vicàrayati--- _________________________________________________________________ virodho yo viruddhàrthavàcinàü saügatiü punaþ / samarpayannullikhati pratãteryuktiyuktatàm // Vjiv_3.50 // virodhetyàdi / yo 'laïkàraþ parasparaviruddhàrthapratãtyà, "viruddhàrthavàcinàü" viruddhavastuvacanànàü yuktiyuktatàmullikhati tadabhidhàyinà padàntareõa arthasàmarthyena và samarpayan yuktyà prakàreõopapadyamànatayà saïgatiü vidadhàti / tasya padàrthatvàt samanvayaü karoti virodhàbhidhànaþ sa bhaõyate / yathà "kupatimapi kalatravallabham, mahàdoùamapi sakalakalàdhiùñhànam" // VjivC_3.187 // atra "api" ÷abdena virodhapratipattiþ / kvacidarthasàmarthyena virodhaþ pratãyate / yathà "gauryàdi bhavatà" // VjivC_3.188 // ÷leùàdisaübhede 'pi virodhaþ saübhavati / yathà "maulàvartàntamate vicittoyare aõaü aparihatvena pari la¤citakamantà visesasàhoti ahaü / " (?) // VjivC_3.189 // råpakàdiùvapyete bhedàþ saübhavantãti svayamutprekùaõãyam / evaü virodhaü vicàrya samàsoktyàdervirodhacchàyànuprave÷aprasaïgataþ tadvicàramàracayati--- _________________________________________________________________ samàsoktiþ sahokti÷ca nàlaïkàratayà matà / alaïkàràntaratvena ÷obhà÷ånyatayà tathà // Vjiv_3.51 // samàsoktirityàdi / yeyaü "samàsoktiþ" alaïkçtira (bhihità) (sà) "nàlaïkàratayà matà" na vibhåùaõabhàvena pratibhàtà, yasmàt pçthaï nopapadyate / kena hetunà "alaïkàràntaratvena" vibhåùaõàntarabhàvena / "÷obhà÷ånyatayà tathà" kàntirahitatvena ca / tadidamuktaü bhavati--yadi ràmaõãyakatvaü saübhavati prakaràntaravihite tasmin bhåùaõàntare 'ntarbhavati / ramaõãyatvàbhàve ÷obhà÷ånyatvaü paryavasyati tasyàþ / tathà ca lakùaõodàharaõe--- yatroktergamyate 'nyor'thastatsamànavi÷eùaõaþ / sà samàsoktirudità saükùiptàrthatayà yathà // VjivC_3.190 // skandhavàn çjuravyàlaþ sthiro 'nekamahàphalaþ / jàtastarurayaü coccaiþ pàtita÷ca nabhasvatà // VjivC_3.191 // atra taroþ mahàpuruùasya ca dvayorapi mukhyatve mahàpuruùapakùe vi÷eùaõàni santãti vi÷eùyàbhidhàyi padàntaramabhidhàtavyam / athavà vi÷eùaõànyathànupapattyà pratãyamànatayà vi÷eùyaü parikalpyate / tadevaüvidhakalpanasya sphuritaü na ki¤ciditi sphuñameva ÷obhà÷ånyatà / tathàvidhasvabhàvayoranayoþ pràdhànyenaikavàkyopàvarohayuktirabhidheyà, yataþ parasparàbhidhànasaübandhaü vinà na ki¤cidetadupapadyate / na ca kàmaripormårtirumà và jagat pàyàdityanena nyàyena tayoþ saïgatirghañate, yasmàttatra dvayorapi parame÷varayoþ pàlanasàmarthyopapatteþ tathàvidhasyàpyarthasyàpyucitatvenà÷aüsanãyatvàttathàvidha÷abdavàcyatvànna ki¤cidanupapannam / etasmin punaþ parasparàbhisaübandhaü vinà tulyakàlamekavàkyopàvarohe na ki¤cinnabandhanamiti yatkiïkacidetat / atha tathà ka÷cidevaüvidho vidhinà pumàn pàtitaþ, yathàyaü nabhasvatà taruþ ityà÷rãyate, tadevaü sphuñamevopamànopameyabhàvaþ / tasmàdalaïkàrànta (ràntar) bhàvaþ (kena) vàryate / yadi và mahàpuruùasya pratãyamàna (tve), vàcyatayà tarurupapadyate, tadevamaprastutaprasaüsaiùà / tasmàtpunarapitadeva vyavasthitam / vi÷eùaõà(nà)mubhayàrthatve ÷leùànuprave÷o durnivàraþ (iti) tenàpi tadevàpatati / nidar÷anàntaramapi samàsokteþ pçthakkçtanibandhanaü yathà--- anuràgavatã sandhyà divasastatpuraþ saraþ / aho daivagati÷citrà tathàpi na samàgamaþ // VjivC_3.192 // atra sandhyàdivasayormukhyatayà prastutatvena, samànavi÷eùaõaprastutakàntàvçttàntapratãtiþ prastutayoþ sàmyasamanvayàttathàbhàvaü samarpayantã pratãyamànopamàsvaråpaü nàti vartate / kàntàvçttàntasya và mukhyatayà pratãyamànatve sandhyàdivasayorupadi÷yamànatvamityaprastutapra÷aüsaiva / "sahokti÷ca nàlaïkàratayà matà" pårvoktenaiva hetudvayena / tathà ca lakùaõamudàharaõaü caitasyàþ--- tulyakàlakriye yatra vastudvayasamà÷raye / vàkyenaikena kathyete sà sahoktirmatà yathà // VjivC_3.193 // himapàtàviladi÷o gàóhàliïganahetavaþ / vçddhimàyànti yàminyaþ kàminàü prãtibhiþ saha // VjivC_3.194 // atra parasparasàmyasamanvayo manohàritànibandha (na) mityupamaiva tadabhàve, "÷iùyeõa sahopàdhyàyaþ pañhati", "putreõa saha pità tiùñhati " ityàdau ÷obhà÷ånyatve 'pi sà syàt / tadevametayoþ yuktiyuktamalaïkaraõatvamapasàrya pramàõopapannamabhidhatte / tatra sahoktestàvat--- _________________________________________________________________ yatraikenaiva vàkyena varõanãyàrthasiddhaye / uktiryugapadarthànàü sà sahoktiþ satàü matà // Vjiv_3.52 // yatretyàdi / sà sahoktiralaïkçtiþ, "matà" = pratibhàtà, "satàü" tadvidàü saümatetyarthaþ / kãdç÷ã---"yatra" = yasyàü, "ekenaiva vàkyena" abhinnenaiva padasamåhena "arthànàü" vàkyàrthatàtparyabhåtànàü vastånàü "yugapat" = tulyakàlam "uktiþ" = abhihitiþ / kimarthaü---"varõanãyàrthasiddhaye" = "varõanãyasya" = pradhànatvena vivakùitasyàrthasya "siddhaye" = saüpattaye / tadidamuktaü bhavati---yatra vàkyàntaravaktavyamapi vastu prastutàrthaniùpattaye vicchittyà tenaiva vàkyenàbhidhãyate / yathà he hasta dakùiõa mçtasya ÷i÷ordvijasya jãvàtave visçja ÷ådramunau kçpàõam / ràmasya pàõirasi nirbharagarbhakhinna- devãvivàsanapañoþ karuõà kutaste // VjivC_3.195 // atra mukhyàrthasiddhaye yad(vàkyàüntarà)bhidheyaü vastu vicchittyà tadekenaiva (vàkyeno) panibaddham / yadi ca nyàyyatvà dava÷yaü karaõãyamapi nikçtilakùaõaü vastu karuõàspadatvàdakaraõãyakalpaü (tathàpi) naivopekùaõãyànuùñhànam; nirbharagarbhakhinnadevãvivàsanapañoþ dà÷aratheþ pàõirasãtyucitànurodhitvàt kutaste karuõà(saübhavaþ)tadavadhyasyàpi ÷ådramuneþ bràhmaõa÷i÷ujãvitarakùaõàya maõóalàgraü samarpayetyekaü vastu / dvitãyaü, yadi nyàyyamava÷yakaraõãyamapi tathàvidhakàruõikatvàdudàracetasà na karaõãyameveti manyase, tathàpi ràmasya nirbharagarbhakhinnadevãvivàsanapañoþ niùkaruõacåóàmaõeþ karastvamiti munimàraõaü kiyanmàtraü taveti vipralambha÷çïgàraparipoùàt kimapi ràma÷abdasya råóhivaicitryavakratvamubhayatràpi sphurati / tathà ca--- ucyatàü sa vacanãyama÷eùaü ne÷vare paruùatà sakhi sàdhvã / ànayainamanunãya kathaü và vipriyàõi janayannanuneyaþ // VjivC_3.196 // kiü gatena na hi yuktamupaituü kaþ priye subhagamànini mànaþ / yoùitàmiti kathàsu sametaiþ kàmibhirbahurasà dhçtiråhe // VjivC_3.197 // atra vicchittyà tàtparyàrthavàcakamupanibaddham / tathàhi---nàyikàyàþ sakhyà÷càvabaddhayorapi pratyekaü vallabhatatsandhànapravaõatayà sakalameva vàkyaü (vàcaka) miti pratãyate / yathà và--- sarvakùitibhçtàü nàtha dçùñà sarvàïgasundarã / ràmà ramyà vanodde÷e mayà virahità tvayà // VjivC_3.198 // atra pradhànabhåtavipralambha÷çïgàrarasaparipoùa (vicchitta) ye vàkyàrthadvayamupanibaddham / nanu cànekàrthasaübhave 'tra ÷leùànuprave÷aþ kathaü na bhavatãti ? abhidhãyate / tatra yasmàt dvayorekatarasya và mukhyabhàve ÷leùaþ, atra punastathàvidhàbhàvàt, bahånàü dvayorvà sarveùàü guõabhàvaþ pradhànàrthaparatvenàvasànàt / anyacca tasminnekenaiva ÷abdena yugapat pradãpaprakà÷avadarthadvayaprakà÷anaü ÷abdàrthadvayaprakà÷anaü veti ÷àbdastatra sàmànyàrtho vijçmbhate / sahoktau punastathàvidhasyàïgabhàvàdekenai(va) vàkyena punaþ punaràvartamànatayà vastvantaraprakà÷anaü vidhãyate, tasmàdàvçttiratra ÷abda (sya) pràdhànyatàü pratipadyate / (yadi) "sarvakùitibhçtàü nàtha" ityatra vàkyaikade÷e ÷leùànuprave÷aþ saübhavatãtyucyate, tathàpi na ka÷ciddoùaþ, yasmàdalaïkaraõamalaïkaraõàntaraü kvacidaïgabhàvaü gamayatãti / atra vàkyaikade÷e ÷leùasyàïgatvaü, mukhyabhàvaþ punaþ sahoktereva / (nanu) tadevamàvçttyà vastvantaràvagatau sahokteþ sahabhàvàbhàvàdarthànyeparihàõiþ prasajyate, naitadasti / yasmàt sahoktirityuktam, na punaþ sahapratipattiriti / tenàtyantasahabhàvàbhidhànameva (saü) pratipannamutkarùàvagateriti na ki¤cidasaübaddham / kai÷cideùà samàsoktiþ sahoktiþ kai÷ciducyate / arthànvayàtsà vidvadbhiranyairanyatvametayoþ // VjivC_3.199 // ityantara÷lokaþ / evaü guõabhåtàdapi svaråpotkarùamàhàtmyàdalaïkàrasàmànyasvabhàvàt / kàü÷cidalaïkàrànamidhàyedànãü vibhåùaõatvàdeva tathavidhàn guõabhåtànupakramate / tatra dçùñàntaü tàvadabhidhatte--- _________________________________________________________________ vastusàmyaü samà÷ritya yadanyasyopadar÷anam / ivàdyasaübhave tatra dçùñàntaþ so 'bhidhãyate // Vjiv_3.53 // vastusàmyetyàdi / "yadanyasya" ("yasmàt") varõyàt prastutàt "anyasya" vyatiriktavçtteþ padàrthàntarasya "upadar÷anam" = upanibandhanaü sa dçùñàntanàmàlaïkàro 'bhidhãyate / kathaü "vastusàmyaü samà÷ritya" "vastunoþ" padàrthayoþ dçùñàntadàrùñàntikayoþ "sàmyaü" sàdç÷yaü "samà÷ritàya" nimittãkçtya / liïgasaükhyàvibhaktisvaråpalakùaõasàmyavarjitamiti (bodhanàrthaü) vastugrahaõam / "tatra" upante "ivàdyasaübhave" sàdç÷yàbhidhàyinàmivaprabhçtãnàü virahe / tadevamupamàyàþ vàcakamagre vyatiricyate / yathà--- sarasijamanuviddhaü ÷aivalenàpi ramyaü malinamapi himàü÷orlakùma lakùmãü tanoti / iyamadhikamanoj¤à valkalenàpi tanvã kimiva hi madhuràõàü maõóanaü nàkçtãnàm // VjivC_3.200 // (atra) pàdatrayamevodàharaõaü, caturthe bhåùaõàntarasaübhavàt / dçùñàntamabhidhàya tatsaübhaddhavibhåùaõaprastàvàt samànacchàyamarthàntaranyàsamabhidhatte / _________________________________________________________________ vàkyàrthàntaravinyàso mukhyatàtparyasàmyataþ / j¤eyaþ sor'thàntaranyàsaþ yaþ samarpakatayàhitaþ // Vjiv_3.54 // vàkyàrthetyàdi / "j¤eyaþ sor'thàntaranyàsaþ" = (arthàntaranyàsa) nàmàlaïkàro "j¤eyaþ" = parij¤àtavyaþ / kãdç÷aþ---"vàkyàrthàntaravinyàsaþ"---parasparànvitapadasamudàyàbhidheyaü vastu vàkyàrthaþ tasmàdanyasmàt = aprakçtatvàt prastutavyatireki vàkyàrthàntaraü, tasya "vinyàsaþ" = vi÷iùñaü nyasanaü = tadvidàhlàdakàritayopanibandhaþ / kasmàt kàraõàt "mukhyatàtparyasàmyataþ"," mukhyaü" = prastàvàdhikçtatvàt pradhànabhåtaü vastu, tasya "tàtparyaü" = yatparatvena tatsaümataü, tasya "sàmyataþ" = sàdç÷yàt / kathaü "samar(pakata) yàhitaþ" = samarpakatvenopanibaddhaþ, tadupapattiyojaneneti yàvat / atra sàmànye samarthanãye vi÷eùaþ samarthako, vi÷eùe và sàmànyaü, (ta) yoþ parasparàvyabhicàràt / yathà--- asaü÷ayaü kùatraparigrahakùamà yadàryamasyàmabhilàùi me manaþ / satàü hi sandehapadeùu vastuùu pramàõamantaþ karaõapravçttayaþ // VjivC_3.201 // yathà và--- "kimiva hi madhuràõaàü maõóanaü nàkçtãnàm // VjivC_3.202 // evamarthàntaranyàsamabhidhàya (tatsamànacchàyaü vi÷eùaviùayavà) kyasamanvayàdàkùepamabhidhatte--- _________________________________________________________________ niùedhacchàyayàkùepaþ kàntiü prathayituü paràm / àkùepa iti sa j¤eyaþ prastutasyaiva vastunaþ // Vjiv_3.55 // niùedhacchàyayetyàdi / "àkùepa iti sa j¤eyaþ" = so 'pyamàkùepàlaïkàroj¤àtavyaþ / sa kãdç÷aþ---"prastutasyaiva vastunaþ àkùepaþ" = prakçtasyaivàrthasya àkùepaþ = apàkaraõam = abhipretasyàrthasyàpi nivartanamiti (yàvat) / kayà ? "niùedhacchàyayà" = pratiùedhavicchittyà / kimartham ? "kàntiü prathayituü paràü" = prakçùñàmupa÷obhàü prakañayitum / yathà--- suhaa vilaüvasu thoaü jàva imaü virahakàaraü hiaaü / saüñhaviåõa bhaõissaü ahavà volesu kiü bhaõimo // VjivC_3.203 // subhaga vilambasva stokaü yàvadidaü virahakàtaraü hçdayam / saüsthàpya bhaõiùyàmyathavàpakrama kiü bhaõàmaþ / (iti chàyà) atra vàkyàrthaþ--- subhageti bahuvallabhatàpratipàdanaparamàmantraõapadam / (nàyikàprativacanaü) nàsåtritam, (taddhi) sàkùàdabhidhãyamànatayà na tathà cetanacamatkàritàü pratipadyate, yathaitadàkùepamàtraü bhaõitivaicitryeõa pratãyamànatayà niyamàt tadvidàhlàdavidhàyitvaü puùõàti / tadevamàkùepasvaråpamabhidhàya sàdhàraõavaktavya÷eùameteùàmabhidhatte--- _________________________________________________________________ vakùyamàõoktaviùayàþ saübhavanti vivakùayà / dçùñàntàdyàstrayo 'pyete hetau satyathavàsati // Vjiv_3.56 // vakùyamàõetyàdi / vakùyamàõoktau viùayau yeùàü te vakùyamàõoktaviùayàþ, "dçùñàntaprabhçtaya÷ca "trayo 'pyete" abhidhàsyamànàbhihitagocaràþ saübhavantãti saübandhaþ / kena hetunà"vivakùayà" = vaktumicchayà = kaveryathàpratibhàsamabhidhàtuü và¤chayà / tadidamatra tàtparyam---yadà saünive÷avaicitryamàtrametanna punaratra lakùaõàtirekaþ ka÷cidasti / madhyamasya vi÷eùàntaramabhidhàtumàha--- "hetau satyathavàsati" hetàviti / "hetau" hetuvàcini hi÷abdàdau "sati" saübhavati = pramujyamàne, "athavà" kadàcit, "asati" asabhavati---aprayujyamàne / evaü (hetorabhidhànenànabhidhànena) vàrthàntaranyàsaþ prakàradvayena vidyate / arthàntaranyàsamàtramabhibhåùaõamityarthaþ / nidar÷anajàtamatra pårvoktavyatireki na pradar÷itam, tasmàtsvayamevotprekùaõãyam / evaü svaråpavi÷eùapratiùedhabodhitachàyàti÷ayamalaïkaraõamabhidhàya kàraõapratiùedhottejita(chàyà)ti÷ayamabhidhatte--- _________________________________________________________________ svakàraõaparityàgapårvakaü kàntipuùñaye / bhàvanàrthasya kenàpi vi÷eùeõa vibhàvanà // Vjiv_3.57 // svakàraõetyàdi / "arthasya" varõanãyasya = prastutasya, "vi÷eùeõa kenàpi" alaukikena råpàntareõa "bhàvanà" = "vibhàvanà" vibhàvanetyalaïkçtirabhidhãyate / tadayamatràrthaþ---yà vinà bhàvyate, kà sà ? tatsamarthakàraõaråpaprayojakavyàpàralakùaõàü kriyàü (vinà bhàvyate sà) vibhàvanà / "svakàraõaparityagapårvakam" = tasya vi÷eùasya svamàtmãyaü kàraõaü yannimittaü tasya parityàgaþ prihàõaü pårvaü prathamaü yatra tatkçtetyarthaþ / kimarthaü "kàntipuùñaye" ÷obhà(vçddhaye) / tadidamuktaü bhavati---yathà lokottaravi÷iùñatàü varõanãyaü nãyate iti / yathà--- asaübhçtaü maõóanamaïgayaùñe- ranàsavàkhyaü karaõaü madasya / kàmasya puùpavyatiriktamastraü bàlyàtparaü sàtha vayaþ prapede // VjivC_3.204 // atra kçtrimakàraõaparityàgapårvakaü lokottarasahajavi÷eùavi÷iùñatà varõanãyasya kaverabhipretà / tadevamasaübhàvyakàraõatvàdavibhàvyamànasvabhàvàü vibhàvanàü vicàrya vicàragocarasvaråpatayà svaråpasandehasamarpitàti÷ayaü sasandehamabhidhatte--- _________________________________________________________________ yasminnutprekùitaü råpamutprekùàntarasaübhavàt / sandehamete vicchittyai sasandehaü vadanti tam // Vjiv_3.58 // yasminnityàdi / "yasmin" = alakàre, "utprekùitaü" saübhàvanànumànàt sàmyasamanvayàcca svaråpàntarasamàropadvàreõa pratibhollekhitaü "råpaü" padàrthaparispandalakùaõaü "sandehameti" saü÷ayaü samàrohati / kasmàt kàraõàt---"utprekùàntarasaübhavàt" = utprekùàprakarùaparasyàparasyàpitadviùayasya sadbhàvàt / kimarthaü---"vicchittyai" = ÷obhàyai / tadevamabhidhàvaicitryaü sasandehàbhidhànaü vadanti / yathà--- ra¤jità nu vividhàstaru÷ailàþ nàmitaü nu gaganaü sthàgitaü nu / pårità nu viùameùu dharitrã saühçtà nu kakubhastimireõa // VjivC_3.205 // yathà và--- nimãladàkekaralolacakùuùàü priyopakaõñhaü kçtagàtravepathuþ / nimajjatãnàü ÷vasitoddhatastanaþ ÷ramo nu tàsàü madano nu paprathe // VjivC_3.206 // yathà và--- avibhàviacharabhaa¤javaiõa jaõatsamayamantharaü hi avaram / bhisvai ÷i÷àve guõaà muhà sarvayanti ahaõarai tam // VjivC_3.207 // (chàyà ?) yathà và--- kiü saundaryamahàrthasa¤citajagatko÷aikaratnaü vidheþ kiü ÷çïgàrasarassaroruhamidaü syàtsaukumàryàvadhi / kiü làvaõyapayonidherabhinavaü bimbaü sudhàdãdhiter- vaktuü kàntatatamànanaü tava mayà sàmyaü na ni÷cãyate // VjivC_3.208 // sasandehasyaikavidhatvamutprekùàmålakatvàt / evaü svaråpasandehasundaraü sasandehamabhidhàya svaråpàpahnavaramaõãyàmapahnutimabhidhatte--- _________________________________________________________________ anyadarpayituü råpaü varõanãyasya vastunaþ / svaråpàpahnavvo yasyàmapahnutirasau matà // Vjiv_3.59 // anyàdityàdi / pårvavadutprekùàmålatvamevàsyàþ / saübhàvanànumànàt sàdç÷yasamanvayàcca "varõanãyasya vastunaþ" = prastutasyàrthasya, "anyat" = kimapyapårvaü, "råpamarpayitum" = råpàntaraü samàropayituü, "svaråpàpahnavaþ" = svabhàvàpalàpaþ saübhavati, "yasyàm" "asau" = eùà evaüvidhabhaõitireva, "apahnatiþ" "matà" = pratibhàtà tadvidàm / yathà-- bhàsvàneùa jagatya÷eùanayanaü tejasvinàmagraõãþ nàyaü kàntatamànanàptasurucirnetrotsava÷candramàþ / paryàyeõa manobhuvà virahiõàü veddhuü mano nirdayaü puùpeùånni÷itàgratàü vijayinã netuü niyakto mama // VjivC_3.209 // svaråpeõa dharmiõaþ tàdavasthye dharmamàtràpahnutiryathà--- tava kusuma÷aratvaü ÷ãtara÷mitvamindoþ dvayamidamayathàrthaü dç÷yate madvidheùu / visçjati himagarbhairagnimindurmayåkhaistvamapi kusubhabàõàn vajrasàrãkaroùi // VjivC_3.210 // atra bhaõitivaicitryava÷àda÷àbdam apahnavapratipàdanaü vihitam, yasmàddharmasya kusuma÷aratvàdeþ svabhàvasamucitaü sukumàrakàryakàritvamapasàrya tadviruddhamatikaràlakàryakàritvamupanibaddham / kvacicca sàdç÷yasamanvayàdapahnatiryathà--- pårõendoþ paripoùakàntavapuùaþ sphàraprabhàbhàsuraü nedaü maõóalamabhuyudeti gaganàbhoge jigãùorjagat / màrasyocitamàtapatramadhunà pàõóu pradoùa÷riyà mànonnaddhajanàbhimànadalanodyogaikahevàkinaþ // VjivC_3.211 // evamalaïkàràõàü tantratayà pratyekamalaïkàryaü prati vicchittividhàyitvamabhidhàyedànãü samuditànàü tadevàbhidhatte--- _________________________________________________________________ ràjanti yatràlaïkàrà anyonyànvitavçttayaþ / yathà padàrthà vàkyàrthe saüsçùñiþ sàbhidãyate // Vjiv_3.60 // ràjantãtyàdi / "yatra" = yasyàm,"alaïkàràþ" = prastutasaüpadupetàþ santaþ "ràjanti" ÷obhante, "saüsçùñiþ sàbhidhãyate" saüsçùñisaüj¤àlaïkçtiþ socyate / kathaü ràjantãtyàha---"yatà padàrthà vàkyàrthe" = tàtparyalakùaõe vastuni "yathà" = yena prikàreõa "padàrthàþ" pravibhaktasvaråpàþ vàkyaikade÷abhåtapadàbhidheyàþ santovà svàtmanà sphuranto 'pi parasparànvayalakùaõasaübandhanibandhanasvabhàvàþ pradhàne hi pàratantryamanubhavantastadeva samudàyàtmakamekavàkyàrthatàtparyaü pratipàdayanti, yathà tena prakàreõa yadetayoravisaüvàdisamavàye saübandhitayà saüsçùñàvanyonyànvitavçttayaþ parasparasaübandhàvagatasàmarthyàt pçthagbhåtavàkyàrthàvayavaikade÷avartino 'pyalaïkàràþ kàmapi sahçdayasaüvedyaparasparasaüsargàtmatàmevaü (va) sakalavàkyàrthaviùayàü vicchittimupapàdayantaþ paratantràþ parisphuranti ityabhipràyaþ / yathà--- à÷liùño navakuïkumàruõaravivyàlokitairvistçto lambàntàmbarayà sametya bhuvane dhyànàntare sandhyayà / candràü÷åtkarakorakàkulapataddhvàntadvirepho 'dhunà devyevàrpitadohadaþ kuravake bhàti pradoùagamaþ // VjivC_3.212 // atra råpakàdinà svàtmanà pçthakkçtakçtyena parasparasaüsargasaüpadupàrjità vàkyàrthavakratàvicchittiþ kàcideva parisphurati / yathà và--- mlàniü vàntaviùànalena nayanavyàpàralabdhàtmanà nãtà ràjabhujaïga pallavamçdå rambhà tatheyaü tvayà / adyàpã÷vara÷ekharendukiraõasmerasthalãlà¤chite kailàsopavane yathà sugahane naiti prarohaü punaþ // VjivC_3.213 // atra pårvavadeva råpakàdãnàü parasparasaüsargasaüpadupàrjità vakratàvicchittiþ vibhàvyate / evaü saüsçùñimabhidhàya tathàvidhacchàyàvicchittividhàyinaü saükaràlaïkàramabhidhatte--- _________________________________________________________________ alaïkàrakalàpo 'yamanyaiþ saükãrõatàü gataþ / sphurannanekadhà vàkye saükaraþ so 'bhidhãyate // Vjiv_3.61 // alaïkàretyàdi / pårvoktalakùaõamàkràntavçttiþ "alakàrakalàpo 'yaü" rasavadàdyalaïkàranikurambaþ "saükaràkhyo 'bhidhãyate" saükaranàmà nigadyate / kãdç÷aþ---"saükãrõatàü gataþ" = saümi÷ratàü pràptaþ, sabalatvena pratibhàsatvamadhiråóhaþ / kiü kurvan---"sphuran" = àtmanaþ sphuritaü samupadar÷ayan---pratibhàsamànatàmupasaran,"vàkye" saükãrõatàmupapadyate / tatsaüve÷anavi÷eùasyànupapatteþ bhaõitàntarvarto yaþ ka÷cidalaïkàro yathopapatti vibhåùaõàntareõa saükãrõaþ saükara saüj¤àviùayatàü pratipadyate / tena sakalasyàpyalaïkàrakalàpasya (saükara ityabhidhànaü saüpadyate) / yathà--- rohanmålàtigaurairuragapatiphaõaistatra pàtàlakukùau prodyadvàlaïkura÷rãþ di÷i di÷i da÷anairebhirà÷àgajànàm / asminnàkà÷ade÷e vikasitakusumà rà÷ibhistàrakàõaàü nàtha tvatkãrtivallã phalati phalamidaü bimbamindoþ sudhàrdram // VjivC_3.214 // atra kãrtivallãti råpakàlaïkàraþ siddhabaddhatatsàmyà÷aïkàü vinà na yuktayuktatàü pratipadyate / tena tadà÷aïkànibandhanatathàvidhaparispandakãrtisandar÷itasamudbhutatasaübhàvanànumànamàhàtmyàt pratãyamànavçttirutprekùàtra kaverabhipretà / yasmàdetayordvayorapi parasparasaübhàvanàü vinà svaråpalabdhireva na (parya) vasyatãti, saükãrõayoratha saüvàdàdevaüvidhaviùaye saükaroktiþ pravartate / vàkyaikade÷e yathà "nirmokamuktiriva gaganoragasya" iti niùkampatayà vyavahartuma÷akyatvàt, nirmokamuktirivetyutprekùayà råpakàlaïkàrasya svaråpalàbhàvakà÷aþ (samarpyate) / tathaivotprekùàyàþ, yasmàdatràpi saükaràlaïkàravyavahàraþ / nanu cànenanyàyena "asyàþ sargavidhau" iti "kiü tàruõyataroþ" ityàdeþ saükaràlaïkàroktiþ pravartatàm ? na pravartate, yasmàdatràr (thasàmarthyàvagato) tprekùàyàþ sasandehaü vinànupapatteþ, parasmiü÷ca tathaiva råpakasyeti dvayorapyetayoþ tattvaü tulyam / sasandehasya punastadvibhåùaõatvenàntarvidhàne maõimayapadakabandhabandhurahàràdiramaõãyatvamityuktameva / saüsçùñernànàvidhacchàyamaõimàlàmanoharatà, saüïkaràlaïkàrasya vividhakàntiratnavinyàsavictrabahulàtulakàntikalpatvamiti sarvameva vibhaktam / evaü yathopapattyalaïkàràn lakùayitvà keùà¤cidalakùitatvàt lakùaõàvyàptidoùaü parihartumupakramate / _________________________________________________________________ bhåùaõàntarabhàvena ÷obhà÷ånyatayà tathà / alaïkàràstu ye kecinnàlaïkàratayà manàk // Vjiv_3.62 // bhåùaõetyàdi / "ye" = pårvoktavyatiriktàþ"kecidalaïkàràþ" te "nàlaïkàratayà manàk" na vibhåùaõatvenàbhyupagatàþ / kena hetunà "bhåùaõàntarabhàvena" = anyadbhåùaõaü "bhåùaõàntaraü", tebhyo vyatiriktam; "tadbhàvena" = tatsvabhàvatvena tadananyatvena pårvoktànàmevànyatamatvenetyarthaþ / "÷obhà÷ånyatayà tathà" = ÷obhà kànatiþ tayà ÷ånyaü rahitaü ÷obhà÷ånya tasya bhàvaþ ÷obhà÷ånyatà tayà hetubhåtayà / na kevalaü tàbhyàmeva, yàvadalaïkàryatayà vibhåùyatvenàpi teùàmalaïkaraõatvamanupapannam / evaü ca--- _________________________________________________________________ yathàsaükhyamalaïkàraþ pårvairàmnàt eva yaþ / kàraõadvitayenàpi nàlaïkàraþ sa saümataþ // Vjiv_3.63 // "yathàsaükhyamalaïkàraþ pårvairàmnàtaþ" tulya (kramaü) kai÷citsva÷abdenàbhihitaþ svanàmnà "sa nàlaïkàraþ,kàraõadvitayenàpi" bhåùaõàntarabhàvena ÷obhà÷ånyatayà ca / tathà ca tasyodàharaõam--- padmendubhçïgamàtaïgapuüskokilakalàpinaþ / vaktra kàntãkùaõagatisvarake÷aistvayà jità // VjivC_3.215 // atràtmakçtalakùye bhaõitivaicitryavirahàt na kàcit kàntirvidyate / satyàmapyetasyàü sàmyaü vyatireko và jãvitamàmnàtaü na punaþ samànasaükhyàtvam / (kevala) samànasaükhyàtve "yathàsaükhyamanude÷aþ samànàm" iti såtrodàharaõanyàyàt saükhyàtànude÷àt na ki¤cidatiricyate / keùà¤cidà÷ãþ prabhçtãnàmalaïkàratayà matànàü bhåùaõatvànupapatteþ / àsiùastu lakùaõodàharaõàni neha pañhyante / teùu cà÷aüsanãyasyaivàrthasya mukhyatayà varõanãyatvàdalaïkàryatvamiti preyolaïkàroktàni dåùaõànyàpatanti / na preyaso viruddhaþ syàdalaïkàràntare sati / saüsçùñisaükarau syàtàmanyatràdar÷anàdapi // VjivC_3.216 // (antara÷lokaþ) / vi÷eùokterapyuktàlaïkàràntarbhàvenàlaïkàryatayà ca bhåùaõatvànupapattiþ / tathà codàharaõametasyàþ--- sa ekastrãõi jayati jaganti kusumàyudhaþ / haratàpi tanuü yasya ÷ambhunà na hçtaü balam // VjivC_3.217 // atra sakalalokaprasiddhajayitvavyatirekikandarpasvabhàvamàtraü lokottaratvena vàkyàrthaþ / (evaü) såkùmale÷ahetavaþ (nàlaïkàràþ / tathà ca) bhàmahaþ--- hetu÷ca såkùmo le÷o 'tha nàlaïkàratayà mataþ / samudàyàbhidheyasya vakroktyanabhidhànataþ // VjivC_3.218 // tathà ca såkùmasyodàharaõam--- saüketakàlamanasaü viñaü j¤àtvà vidagdhayà / hasannetràrpitàkåtaü lãlàpadmaü nimãlitam // VjivC_3.219 // atra varõanãyàtmà såkùmo na punaralaïkàraõam, kasmàt---sàkùàdabhidhayà vaktavyàrthastathàvidhayà yuktyà pratipàdyate / le÷asyodàharaõaü yathà--- ràjakanyànuraktaü màü romodbhedena rakùakàþ / avagaccheyurà j¤àtamaho ÷ãtànilaü vanam // VjivC_3.220 // atràpyetadeva vaktavyaü vastu kathaü vibhåùaõatàmarhati ? / "yatparaþ ÷abdaþ sa ÷abdàrthaþ" iti nyàyàt / hetorudàharaõam--- ayamàndolitaprauóhacandanadrumapallavaþ / utpàdayati sarvasya prãtiü malayamàrutaþ // VjivC_3.221 // evamupamàråpakamapi nàlaïkaraõam / samagragaganàyàmamànadaõóo rathàïginaþ / pàdo jayati siddhastrãmukhendunavadarpaõaþ // VjivC_3.222 // atra rasavadalaïkàra (vat) vàcyavàcakayoþ saügatireva nàsti / tathà ca upamà ca råpakaü ceti vigrahe dvandvo và vivakùitaþ syàt, vi÷eùaõasamàso và / tatra dvandvapakùe kvacidvàkyaikade÷e råpakaü kvacidupameti (dvitiya) praõibandhanaü na ki¤cidekasmin / tatràpi pratyekaü parispandatayà svasthàne samaü vibhàtãti parasparàpekùàü vinà samudàyàtmakasya vi÷eùyasyàsaübhavàt dvandvapakùo 'nupapannaþ / vi÷eùaõasamàse 'pi sarvasmin vàkye, ekade÷e và dvitayamapãti dvayorekasmin vastuni yugapat parasparaviruddhayo÷chàyàtapayoriva samàve÷ànupapattiþ / ekatarapakùàvalambinyà vàcà pratyekaü vàcyavàcakasvaråpani÷citàvaparasyàvakà÷abhaïgo 'pi na sambhavatãti parasparàpekùàü vinà samudàyàtmakavi÷eùaõasamàso 'pyakicitkaraþ / katha¤cittatraikatarani÷caye pramàõàbhàvàdanyatarakalpanena doùàyogàtsaükaravyavahàraþ / prastute punarevaüvidhasvaråpaniùpattàvapi saüsiddhivivakùayà yasyàtmasiddhaàvapi sandehadolàdhiråóhistatràpyasambhåtàdvastuto 'vyavasthitaiva kadàcidastãti yatki¤cideva vàkyasàmarthyàdavaseyaþ / pratãyamànaprakàràttçtãyaü ramaõãyamalaïkaraõakalàpamiti vàkyavakratàsarvasvaü samàkhyeyam / samudàyàtmakavàkyavakratàsvaråpamàsåtrayati--- _________________________________________________________________ làvaõyàdiguõojjvalà pratipadanyàsairvilàsà¤cità vicchittyà racitairvibhåùaõabharairalpainohàriõã / atyarthaü rasavattayàrdrahçdayà (÷aknotyudàràbhidhà vàgvakrà sukavestathaiva ca) mano hartuü yathà nàyikà // Vjiv_3.64 // làvaõyàdãtyàdi / àsàmevaüvidhavàkyasvaråpàyattàvagamanodàharaõaü pravakùyati / tatsamudàyàtmakasya (vàkyasya) rasavattayà (manaþ cetaþ) hartuü ca saknoti yatà nàyikà tathà / kãdç÷ã---"làvaõyàdiguõojjvalà" (làvaõyàdibhiþ) làvaõyaprabhçtibhiþ "guõaiþ" prathamollekhalakùaõairguõaiþ "ujjvalà" bhràjiùõuþ "pratipadanyàsaiþ" "pratipadanyàsaþ" pratisuptiïantopanibandhànàni, taiþ "vilàsà¤cità" ÷obhàti÷ayenàbhya¤cità "vicchittyà" vaidagdhyabhaïgyà kayàcit "racitaiþ" upanibaddhaiþ "alpaiþ" parimitaiþ (vibhåùaõabharaiþ) alaïkaraõairupamàdibhiþ, "manohàriõã" hçyapara¤jikà vàk vicchittivihitaparimitàlaïkàraõavinmayàsà ÷obhàti÷ayanidhànatàü pratipadyate / kãdç÷ã vàk---"udàràbhidhà" audàryaguõayuktàbhihità / "atyarthaü rasavattayà" ràgàdimattvena "àrdrahçdayà" sarasàbhipràyà kàntàpi tathàvidhavilàsà¤cità bhavati / nàyikàpakùe làvaõyàdayaþ saundaryaprabhçtayaþ, padanyàsaþ pàdavikùepaþ, vilàsaþ ceùñàvi÷eùaþ (vàkpakùe) vicchittiþ vaidagdhyam, vàk vàkyam, bhåùaõàni alaïkàràþ, kavyabhidhà vacanam / prabandhasàmarthyamiti / iti ÷rãràjànakakuntakaviricite vakroktijãvite kàvyàlaïkàre tçtãya unmeùaþ / ==================================================================== vakroktijãvitam caturthonmeùaþ evaü sakalasàhityasarvasvakalpavàkyavakratàprakà÷anànantaramavasarapràptàü prakaraõavakratàmavatàrayati--- _________________________________________________________________ yatra niryantraõotsàhaparispandopa÷obhinã / vçttirvyavahartéõàü svà÷ayollekha÷àlinã // Vjiv_4.1 // apyàmålàdanà÷aïkyasamutthàne manorathe / kàpyunmãlati niþsãmà sà prabandhàü÷avakratà // Vjiv_4.2 // yatretyàdi / ---"prabandhàü÷avakratà" (prakaraõa) vakrabhàvo bhavatãti sambandhaþ / kãdç÷ã---"niþsãmà"---niravadhiþ, "yatra"---yasyàü "vyavahartéõàü"---tattadvyàpàraparigrahavyagràõàü pravçttiþ "kàpi"---alaukikã "unmãlati"---udbhidyate / kiüvi÷iùñà---"niryantraõotsàhaparispandopa÷obhinã"---nirargalavyavasàyasphuritasphàravicchittiþ, ata eva "svà÷ayollekha÷àlinã" nirupamani (ja) hçdayollàsitàlaïkçtiþ, kasmin sati---"apyàmålàdanà÷aïkyasamutthàne manorathe"---kandàt prabhçtyasaübhàvyasamudbhede samãhite / tadayamamatràrthaþ---yatra manàïmàtramapyanunmãlitamanorathe kathàmadhye nirupadhimànadhanànàmadhyavasàyapaddhatiþ nirantaravyavasàyàtisphàrà cetanacamatkàriõã tadvihitavakratàvicchittiþ prikaraõasyàlaïkaraõàyate, prabandhasya ca / yathà abhij¤ànajànakãnàmni nàñaketçtãye 'ïke setubandhe 'nàkalitavidyàbalànàmaviditavaidehãdayitadivyàstra prabhàvasaüpadàü vànarapravãràõàü prathamameva makaràkaramàlokayatàü bandhàdhyavasàyaþ / tathàhi---tatra nãlasya senàpatervacanam--- ÷ailàþ santi sahastra÷aþ pratidi÷aü valmãkakalpà ime dordaõóà÷ca kañhoravikramarasakrãóhàsamutkaõñhitàþ / karõàsvàditakumbhasaübhavakathàþ kiü nàma kallolinã- kànte goùpadapåraõe 'pi kapayaþ kautåhalaü nàsti vaþ // VjivC_4.1 // vànaràõàmuttaravàkyaü nepathye kalakalànantaram--- àndolyante kati na girayaþ kandukànandamudràü vyàtanvànàþ kapiparisare kautukotkarùatarùàt / lopàmudràparivçóhakathàbhij¤atàpyasti kiü tu vrãóàve÷aþ pavanatanayocchiùñasaüspar÷anena // VjivC_4.2 // atraiva pavanatanayocchiùñe adhivàcini paryàyavakratàprikàraþ smartavyaþ / àrya, duùkaro 'yamebhirmakaràkarabandhàdhyavasàya iti ràmeõa paryanuyuktasya jàmbavato 'pi vàkyam--- anaïkuritanissãmamanorathapatheùvapi / kçtinaþ kçtyasaürambhamàrabhante jayanti ca // VjivC_4.3 // evaüvidhamaparamapi tata eva vibhàvanãyamabhinavàdbhutàbhogabhaïgãsubhagaü subhàùitasarvasvam / yathà và raghuvaü÷e pa¤came sarge caturu (da) dhikà¤cãkalàpàlaïkaraõakà÷yapãparivçóhasya vi÷vajidàkhyamakhadãkùàdakùiõãkçtasamastasaüpadaþ sahajaudàryarahasyodàharaõasya raghorarghasaüpàditamçõmayapàtrasamàlokanasamunmålitamanorathàóambare varatantorantevàsini niùiddhagamane munau "kiü vastu vidvan gurave pradeyaü tvayà kiyadveti" // VjivC_4.4 // pra÷nasamanantaraü samàveditacaturda÷akoñiparimàõacàmãkaràmàcàryapradadakùiõà (màkalayya) dvitràõyahànyarhasi soóhumarhan yàvadyate sàdhayituü tvadartham // VjivC_4.5 // iti nirargalagambhãrato dàragarimàgopàyitàntargatayà giragnyagàramalaïkurvati kuberaü prati sàmantasaübhàvanayà jayàdhyavasàyaþ kàmapi sahçdayahçdayàhlàdakàritàü pratipadyate / såktisudhàvãcayo 'pyatra tata (evà) svàdanãyàþ / etatprakaraõapràõaparispandasundaraü ca ki¤cidudàhriyate / yathà--- taü bhåpatirbhàsurahemarà÷iü labdhaü kuberàdabhiyàsyamànàt / dide÷a kautsàya samastameva pàdaü sumeroriva vajrabhinnam // VjivC_4.6 // atra dambholidalitakà¤canàcalapàdasàdç÷yapratãyamànàparimitasya tapanãyakåñasya sarvasyàpi (vi÷rà)õanàt, anya eva tàdç÷adraviõavyasanavartino dilãpanandanasya, kalpanàkalaïkakadarthitàrthavitaraõànuccataràn kalpataråpanapi tiraskurvàõaþ sa koùyaudàryasãmàvi÷eùaþ samujjçmbhate, yena garbhokçtagarvagarimagranthã÷ithilàdvitãyaya÷assandohadohadasya dàtrantaràsahiùõoþ "gurvartham" ityàdeþ prathamoditavàkyaprakàõóasya pràõaparispandaparipoùaõamevàdhãyate / anyacca--- janasya sàketanivàsinastau dvàvapyabhåtàmabhinandyasattvau / gurupredayàdhikanispçhor'tho nçpo 'rthikàmàdadhikaprada÷ca // VjivC_4.7 // ityàdi / atràpi gurupradeyadakùiõàtiriktaü kàrtasvaramapratigçhõataþ kautsasya, raghorapi pràthitàt ÷ataguõaü sahastraguõaü và prayacchataþ (parasparaü kalahàyamànayo) rniravadhi(ni) spçhatvaudàryasaüpat sàketanivàsinàm a÷rutapårvàü kàmapi mahotsavamudràmàtatàna / evameùà mahàkaviprabandheùu prakaraõavakratàvicchittiþ rasaniùyandinã sahçdayaiþ svayamutprekùaõãyà / imàmeva prakàràntareõa prakà÷ayati--- _________________________________________________________________ itivçttaprayukte 'pi kathàvaicitryavartmani / utpàdyalavalàvaõyàdanyà lasati vakratà // Vjiv_4.3 // tathà yathà, prabandhasya sakalasyàpi jãvitam / bhàti prakaraõaü kàùñhàdhiråóharasanirbharam // Vjiv_4.4 // itivçtteti / ---"tathà utpàdyalavalàvaõyàdanyà bhavati vakratà" = tena prakàreõa kçtrisaüvidhànakàmanãyakàdalaukikã vakrabhàvabhaïgã samujjçmbhate sahçdayànàvarjayatãti yàvat / (kasmin--) "kathàvaicitryavartmani"---kàvyasya kathàvicitrabhàvamàrge / kiüvi÷iùñe "itivçttaprayukte 'pi"---itihàsaparigrahe 'pi / tatheti tathàprayogamapekùata ata àha---"yathà prabandhasya sakalasyàpi jãvitam / bhàti prakaraõaü" yena prakàreõa sargabandhàdeþ samagrasyàpi pràõapradaü bhàsate 'ïgam / kãdçgbhåtaü---"kàùñhàdhiråóharasanirbhara (m) = prathamadhàrodbhàsita÷çïgàràdiparipårõam / tadayamatra paramàrthaþ = vikhyàtavicitrarucirakathàkaraõóakàyamà(ne)mahàbhàratàdau rasasamudramudritàyàmapi kathàyàü kasyaciduttaràdharavicchittikàraõavikalpakàbhàvàt, savi(÷eùa)rasabhàvajanakà÷caryajananakàryajàtàni atibandhuranijapratibhàsamunmãlitasamucitanirupamànanimittàni nibandhanãyànãti / tadati÷ayavakratàprakàreõa prakaraõena vyavaharan kaviþ sakalakavirasikapariùatparitoùaõamàvahati / prabandhe 'pi pravaranavasaüskàrakàraõaramaõãyakàntiparipoùaþ rekhàràjamànapuràtanatruñitacitrada÷àspadasaubhàgyamanubhavati / abhij¤àna÷àkuntale nàñake itarataruõãtiraskàrakàraõàvirodhakatvenekùaõakùaõàkalitalalitalàvaõyalakùmãlalàmanirupamaråparekhà sukhapratyabhij¤à samujjçmbhate / vistrambhasaübhàvanàsanàthakathàrahasyaramyaparasparànuråpapremaprakarùapravartitacirataravicitraviharaõavyàpàrasupràptapratyabhij¤àü tàü÷akuntalàü prati duùyantasya vismaraõakàraõamitivçttàgaditamapi alpamàtràparàdhapravartamànakrårakrudhaþ karuõàparàïmukhasyamunerduvàsasaþ ÷àpamutpàditavàn kaviþ / tatra hi prakaraõaprakàõóe ÷akuntalà kila prathamapriyapravàsavàsaravitãrõavirahaduþsahaduþkhàve÷aviva÷àntaþkaraõavçttiruñaja(saünihità) paryàkulena pràïgaõaprànte sthite (na) maharùiõà manyusaïgàt--- vicintayantã yamananyamànasà taponidhiü vetsi na màmupasthitam / smariùyati tvàü sa na bodhito 'pi san kathàü pramattaþ prathamaü kçtàmiva // VjivC_4.8 // itthaü ÷aptà / tacchravaõaparyàkulàbhyàü sakhãbhyàü (anunãtaþ) pravàsyamàno 'pi munipravaraþ priyatamanyàsàïgulãyakavilokanaü (÷àpà) vasànà (vadhi) makàrùot / priyaü prati yàntyà÷ca muniduhituralaïkçtàïgulãkisalayasyàïgalãyakasya kutracit kuñilatarataraïgiõãpayovatàràdantarjalamalakùitaü paribhraùñasya sasaübhramamadabhramarãcimaõóalamàõikyasamullasitasarasàmiùavi÷aïkàkula÷akalãkavalitasya kàlàntare tadantakàriõà kaivartanena punarapi (samarpaõam) / evaüvidhasya saüvidhànakasya rasanidhànakala÷àyamànasya màhàtmyàdikhilasyàpi nàñakasya kàpi (vicchittiþ) samaye ca¤carãkopàlambhagarbhagãtyavagamanàt muni÷àpàpasàritapreyasãsmçterapi tadadhivàsavàsanàpi ca parisphurantã pauravasya pàrava÷yaü ni÷cayàmàsa / tathà ca ramyàõi vãkùya madhuràü÷ca ni÷amya ÷abdàn paryutsukãbhavati yatsukhito 'pi jantuþ / taccetasà smarati nånamabodhapårvaü bhàvasthiràõi jananàntarasauhçdàni // VjivC_4.9 // atra saümugdhasubhagamenakànandinãsmaraõalekhàlàvaõyamanyadeva camatkàrakàraõaü sahçdayànàü samudyotate / aparaü ca paràvartitàyàmapi vyalãkamabhij¤akaü ca, maharùi÷iùyasamàkhyàtakaragrahaõagarbhàdhànàyàü mahàmanyusamunmeùaþ / manàgullaïghitasahajalajjàvatàratàpasa÷ãghràpanãtàvaguõñhanena (paràïganàracita)tathàvidhasakalalalanàlàvaõyàvalepasaüpadi saüpàditavipa¤ciñaïkàravalguvàgvilàsavyàhçtavanaviharaõarahasyàbhi j¤àyàü bharatamàtari tathàråpaü pratyàkhyànapàruùyamapi ràj¤aþ ÷àpasya saüpatsyamànànutàpaü parasparaü prakà÷ãbhavadanargalànuràgapragbhàrasaïgàdatãva sahçdayàhlàdakàri / ÷àpàvasànasamutpattaye prasiddhasyaraõasamullàsiduþsahavirahajvarapàtàvegavikalatvaü ca samanantaramevàïgulãyasaïgamàdatãva sahçdayànàhlàdayati / narapatestatra ka¤cukino vacanam--- pratyàdiùñavi÷eùamaõóanavidhirvàmaprakoùñhàrpitaü bibhratkà¤canamekameva valayaü ÷vàsoparaktàdharaþ / cintàjàgaraõapratàntanayanastejoguõàdàtmanaþ saüskàrollikhito mahàmaõiriva kùãõo 'pi nàlakùyate // VjivC_4.10 // ramyaü dveùñi yathà purà prakçtibhirna pratyahaü sevyate ÷ayyàpràntavivartanairvigamayatyunnidra eva kùapàþ / dàkùiõyena dadàti vàcamucitàmantaþ purebhyo yadà gotreùu skhalitastadà bhavati ca vrãóàvilakùa÷ciram // VjivC_4.11 // atra ràj¤o vi÷eùaõavakratà, gotreùviti vacanavakratvaü ca kimapi cittacamatkàrakàri / ràj¤o 'pi svayaülikhitàlekhyàlokamànavilocanasya smaraõàtmaka dayitàtmamudràmudritaü sahçdayavacanam / akliùñabàlatarupallavalobhanãyaü pãtaü mayà sadayameva ratotsaveùu / bimbàdharaü spç÷asi cet bhramara priyàyàþ tvàü kàrayàmi kamalodarabandhanastham // VjivC_4.12 // ityudita evàsvàdanãyaþ / avidyamàne punaretasmin tatpàdyalavalàvaõyallàmni prakaraõe niùkàraõavismaraõavairasyamitihàsàüsyeva råpakasyàpi viråpakatàpattinimittatàmavagàhate / utpàdyalavalàvaõyàditi dvidhà vyàkhyeyam = yathà kvacidasadevotpàdyam, kvacidaucityatyaktaü sadapyanyathàsaüpàdyam sahçdayahçdayàhlàdanàya / yathàdàttaràghave màrãcavadhaþ / tacca pràgeva vyàkhyàtam / evamanyadapyasyà vakratàvicchitterudàharaõaü mahàkaviprabandheùu svayamutprekùaõãyam / nirantararasodgàragarbhasandarbhanirbharàþ / giraþ kavãnàü jãvanti na kathàmàtramà÷ritàþ // VjivC_4.13 // (ityantara÷lokaþ) / aparamapi prakaraõavakratàprakàramàvirbhàvayati--- _________________________________________________________________ prabandhasyaikade÷ànàü phalabandhànubandhavàn / upakàryopakartçtvaparispandaþ parisphuran // Vjiv_4.5 // asàmànyasamullekhapratibhàpratibhàsinaþ / såte nåtanavakratvarahasyaü kasyacitkaveþ // Vjiv_4.6 // "såte"---samunmãlayati / (kiü) "nåtanakratvarahasyaü"---abhinavavakrabhàvopaniùadaü / "kasyàcit"---(na) sarvasya / "kaveþ"---kavayituþ, prastutau (citya) càruracanàvicakùaõasyeti yàvat / kaþ "upakàryopakartçtvaparispandaþ"---anugràhyanugrahakatvamahimà / kiü kurvan "parisphuran"---samunmãlayan / kiüvi÷iùñaþ---"phalabandhànubandhavàn" = pradhànakàryànusandhànavàn kàryànusandhànanipuõa(iti bhàvaþ) / kathamevaüvidhasya hatyàha---"asàmànyasamullekhapratibhàpratibhàsinaþ"---nirupamonmãlita÷akti vibhavabhràjiùõoþ / keùàü "prabandhasyaikade÷ànàü" = prakaraõànàm / tadidamuktaü bhavati---pràtisvikasaünive÷a÷obhinàmapi prabandhàvayavànàü pradhànaphalasaübandhanibandhànugràhyànugràhakabhàvaþ svabhàvasubhagapratibhàprakà÷yamànaþ kasyacidvicakùaõasya vakratàcamatkàriõaþ kaveralaukikaü (kathàpràõaprauóhipraråóha) vakratollekhalàvaõyaü samullàsayati / yathà puùpadåùitake dvitãye 'ïke--- prasthànàt pratinivçtya nibióànuràgàt (andhakàràvçtàyàü) vibhàvaryàmamandamadanonmàdamudreõa samudradattena nijabhàryàniketanaü tulyadivasaü nandayantãsaügamàya malãmluceneva pravi÷atà prakampàvegavikalàlasakàyanipàtananihatanidrasya dvàrade÷a÷àyinaþ kalahàyamànasya kuvalayasyotkocakàraõaü svakaràdaïgulãyakadànaü yat kçtaü, taccaturthe 'ïke mathuràpratinivçttena tenaiva ÷va÷urasya samàveditasamudradattavçttàntena kulakalaïkàtaïkakadarthyamànasya sàrthavàhasàgaradattasya svatanayaspar÷a (samàhita) màna (sasya) snuùà÷ãla÷uddhimunmãlayattadupakàràya kalpate / tathà ca sàgaradattasya vacanam tadaïgulãyaü sutanàmacihnaü caritrasuddhiü vi÷adãkaroti / mamàpi sàmànyasamudyato 'nu- tàpastu pàpasya bhavetsa ÷uddhiþ // VjivC_4.14 // atra bhçtya, kimiti tvayà prathamamasmàkaü (noktamiti pçùñasya) kuvalayasyottaraü--- tadopaõikamante ràma paõi yàta ta hiü evva pavisaüti / dgdhàcchàditaü ca mae sa aü evva pekhkhiaü chanvàhanasaüpadaü putana vedaissadi // VjivC_4.15 // tata evàvadhàryam / yathottararàmacarite--- pçthugarbhabharakheditadehàyà videharàjaduhiturvinodàya dà÷arathinà cirantanaràjacaritacitraruciü dar÷ayatà nirvyàjavijayavijçmbhamàõajçmbhakàstràõyuddi÷ya "sarvathedànãü tvatprasåtimupasthàsyanti" iti yadabhihitaü tatpa¤camàïke pravãracaryàcatureõa candraketunà kùaõaü samarakelimàkàïkùatà tadantaràyakalitakalakalàóambaràõàü varåthinãnàü sahajajayotkaõñhàbhràjiùõorjànakãnandanasya jçmbhakàstravyàpàreõa kamapyupakàramutpàdayati / tathà ca tatra lavaþ--- "bhavatu, kàlaharaõapratiùedhàya jçmbhakàstreõa tàvat sainyàni saüstambhayàmi" sumantraþ---tatkimakasmàdullolàþ sainyayodhàþ pra÷àmyanti / lavaþ---pa÷yàmyenamadhunà pragalbham / sumantraþ---(sasaübhramam) vatsa, sumàreõànena jçmbhakàstramabhimantritam / candraketuþ---àrya, kaþ sandehaþ--- vyatikara iva bhãmo vaidyutastàmasa÷ca praõihitamapi cakùurgrastamuktaü hinasti / abilikhitamivaitat sainyamaspandamàste niyatamajitavãryaü jçmbhate jçmbhakàstram // VjivC_4.16 // àr÷caryam (à÷caryam)--- pàtàlodaraku¤japu¤jitatamaþ ÷yàmairnabho jçmbhakai- ruttaptasphuradàrakåñakapilajyotirjvaladdãptibhiþ / kalpakùepakañhorabhairavamaruddhvastairavastãryate nãlàmbhodataóitkaóàrakuharairvindhyàdrikåñairiva // VjivC_4.17 // ityàdi / eka evàyamekade÷ànàmiti bahuvacanam / atra dvayorapi bahånàmupakàryopakàrakatvaü svayamutprekùaõãyam / ekaprakaraõapràptaprakàràntara÷obhitaþ / prabandho bhàsate nåtnaparispanda ivoditaþ // VjivC_4.18 // (ityantara÷lokaþ) / asyà eva prakàràntaraü prakà÷ayati--- _________________________________________________________________ pratiprakaraõaü prauóhapratibhàbhogayojitaþ / eka evàbhidheyàtmà badhyamànaþ punaþ punaþ // Vjiv_4.7 // anyånanåtanollekharasàlaïkaraõojjvalaþ / badhnàti vakratodbhedabhaïgãmutpàditàdbhutàm // Vjiv_4.8 // "badhnàti"---niyantrayati nibandhayatãti yàvat / kàü---"vakratodbhedabhaïgãm"---gambhãravakrabhàvàvirbhàvitàü ÷obhàm / kiüvi÷iùñàü---"udbhàvitàdbhutàm" = kandalitakutåhalàm / kaþ "eka evàbhidheyàtmà"---tadeva vastusvaråpam / kiü kriyamàõaþ---"badhyamànaþ"---prastutaucityacàruracanàmàtraspandamànaþ / kathaü "punaþ punaþ"---vàraü vàraü / kva---"pratiprakàraõam" = prakaraõe prakaraõe, sthàne sthàne iti yàvat / nanvevaü punaruktatàpàtratàü samàsàdayatãtyàha---"anyånanåtanollekharasàlaïkaraõojjvalaþ"---avikalàbhinavollàsa÷çïgàraråpakàdiparispandabhràjiùõuþ / kãdç÷aþ---"prauóhapratibhàbhogayojitaþ" pragalbhatarapraj¤àprakàraprakà÷itaþ / ayamasya paramàrthaþ---tadevaü sakalacandrodayà (di) prakaraõaprakàreùu vastu prastutakathàsaüvidhànakànurodhàt muhurmuhurupanibadhyamànaü yadi paripårõapårvaviråparasàlaïkàraràmaõãyakanirbharaü bhavati tadà kàmapi ràmaõãyakamaryàdàü vakratàmavatàrayati / yathà harùacarite--abhinavabhaïgãparigrahagrathitasaubhàgyopasaüpat (dharà) dhara-vibhàvarãviràm(di) ràmaõãyakakartro naikasthàneùu camatkurute / tata eva ca tadàsvàdanãyam / bahutvàdatra varõayituma÷akyam / ràjà---(sakaruõaü puro 'valokya) hà devi pàdapairapyapagatàsi kuravakatarurgàóhà÷leùaü, mukhàsavalàlanàü bakulaviñapã, raktà÷okastathà caraõàhatim / tava sukçtinaþ saübhàvyaite prasàdamahotsavàn anugatada÷àþ sarve, sarva÷÷añho na yathà vayam // VjivC_4.19 // yathà anyatra hi--- pradãptàntaþ pureõa kç÷ànunà kavalitàn vilàsa÷àkhinaþ pa÷yannabhinava÷okàve÷aviva÷àntaþ karaõa; "sàkùàddevãmanusarantaste" iti samutpannamatinirvikalpamavayavaikaikaprasàdapàtrebhyo 'pi avidvadbhyo 'pi samanuùñhitasamucitasàhasebhyaþ samucitatàdç÷aprasàdasàdhanamabhyastatadàsvàdànubhavasarvasvamapyàtmànaü tatsamaya eva priyànugamanamanàcarantamadhamaü manyamàno nirupamavrãóànive÷anirbharaü nirbhartsayati vatsaràjaþ / "dhàràve÷ma' ityàdi, "karõa' ityàdi ca ÷lokadvayaü pràgudàhçtamatra yojyam / tçtãye 'ïke ràjà---(sàstraü ni÷vasya) sarvatra jvaliteùu ve÷masu bhayàdàlãjane vidrute tràsotkampavihastayà pratipadaü devyà patantyà tadà / hà nàtheti muhuþ pralàpaparayà dagdhaü varàkyà tathà ÷àntenàpi vayaü tu tena dahanenàdyàpi dahyàmahe // VjivC_4.20 // atra ÷àntenàpi nirvàõenàpi tenàmlànamàlatãmukulakomaladehavidàhànumãyamànanairghçõyena dahanenàpyekavyàpàrà(napagata)karaõà vayamadyàpi dahyàmahe iti nåtanollekhavirodhàlaïkàreõa karuõà pårvaü niviùñàpi vakratàü nãyate / api ca tathà vidhàtuü komalatvàdeva devyà tadaiva dagdhaü, vayaü punarvajrasàràtikañorimàõo 'dyàpi dahyàmahe na bhasmãbhavàma iti vi÷eùaõaü prastutamevollàsayati / caturthe 'ïke ràjà---(sakaruõamàtmagatam) hà devi cakùuryasya tavànanàdapagataü nàbhåtkvacinnarvçtaü yenaiùà satataü tvadeka÷ayanaü vakùaþsthalã kalpità / yenoktàsi vinà tvayà bata jagacchånyaü kùaõàjjàyate so 'yaü dambhadhçtavrataþ priyatame kartuü kimapyudyataþ // VjivC_4.21 // iti sakhedamàste / atra hi kvaciditi keliklamàpanodananimittaü niketapçùñhasaücàraõãyàsu lãlàsu aprayatnasulabhadar÷ane tanumàtronmãlitasaüpàtabimbalàvaõyale÷a÷aïkamànatvadànanàntevàsitve candramasi dar÷itanijavàkyopàråóhapadàrthatvàt paryàlocanayà (karuõameva) pratyàyayati / yeneti paryaïkàrdha÷ayanamapi pravàsapadamiva pariharatãti tadeva vyanakti / kùaõàditi etàvantamapi kàlaü tvayà virahitasya jãvataþ kiyadaugyaü mama / (evaü) punaþ sakalo 'pyalãka evàyaü premabandho 'vadhàryatàmiti tathaiva pratipàdayati / so 'yamityàdi pràgeva vyàkhyàtam // evametat, antaravàkyakadambakàbhivyaktayàbhinavabhaïgyà pårvasmàtsvàdàdàsvàdàntarasampadaü kàmapi karuõasya kurute / pa¤came 'ïke--- ràjà--(savi÷eùotkaõñhaü ni÷vasya) bhråbhaïgaü rucire lalàñaphalake tàraü samàropayet bàùpàmbuplutapãtapatraracanàü kuryàtkapolasthalãm / vyàvçttairvinibaddhacàñumahimàmàlokya lajjànatà tiùñhet kiü kçtakopacàrakaruõairà÷vàsayainàü priyàm // VjivC_4.22 // atràdhigamapratyà÷àsaübhàvitapadmàvatãpàõipãóasyànaïkuritamanorathale÷asyàpi tatkàlakandalitautsukyaparava÷ãkçtàntaþ karaõavçtterunmàdyata iva pràptàmeva pradyotaràjaputrãü (manvànasya) ràj¤aþ prasàdasamayasamucitaprakàra (cintanaü kàùñhàü) karuõasyàvatàrayati / tatraivàïke kiü pràõà na mayà tavànugamanaü kartuü samutsàhità baddhà kiü na jañà na và praruditaü bhràntaü vane nirjane / tvatsaüpràptivilobhanena punarapyånena pàpena kiü kiïkçtvà kupità yadadya na vacastvaü me dadàsi priye // VjivC_4.23 // "iti roditi" ityantena manàgunmàdamudràpyunmãlità tameva proddãpayati / ùaùñhe 'ïke ràjà---hà devi ! tvatsaüpràptivilobhanena sacivaiþ pràõà mayà dhàritàþ tanmatvàtyajataþ ÷arãrakamidaü me nàsti niþsnehatà / àsanno 'vasarastadànugamane jàtà dhçtiþ kiü tvayaü khedo yacchatadhà gataü na hçdayaü tadvatkùaõe dàruõe // VjivC_4.24 // atra nairà÷yena rà÷ãbhåtabhåritara÷okàvegavedanàdahyamànamànasapratãkàrakàraõaü kàlindãnàmanimnagàsaügamanam / tasya priyànugamamapi vastu vàcyavistaraü prakaraõàbharaõàyate / "procyate kiyat" ityuktyà vividhairvà vilàsaiþ, kutaþ kathopakàrakàditi kathàyàþ samà÷aïkitavicchedàyàþ prarohayatãti (?) / kimuktaü bhavati---svalpo 'pi vàcyavi÷eùaþ savi÷eùavisphàritaþ samuddhàñitarasakavàñadvàrasarasoktivisaravikàsinyà prakaraõavicchittyà vitanyamànaþ kamapi vakrimàõamàsàdayati / yathà raghuvaü÷e mçgayàprakaraõe--- atra hi taraïgiõãtãralekhàsvàkheñavàñodyatena pramàdyatà da÷arathena ràj¤à sthaviràndhatapasvibàlavadho vyadhãyateti ekavàkya÷akyapratipàdano 'pyayamarthaþ punaþ paramàrthasarasasarasvatãsarvasvàyamànapratibhàvidhànaku÷ale kavinà tàdç÷yà prakaraõavicchittyà visphàrita÷cetanacamatkàrakàraõatàmadhitiùñhati / tathàhi---yadyatrànekanaktandinànubandhivividhamçgayàvyàpàraparava÷ãkçtàntaþ karaõakavalitasakalataditara (vyàpàra) vyàvçttyavasaraprasaradabhyàsarasasodaràtmakamçgayànuràgagarimàtaþ pràõyetàdçgråpo na pratihanyeta, tadà sadàcàrasaüpàdanacaõe tribhuvanàbhayadãkùàdhikàriõi kiraõamàlinaþ kule tilakàyamànasyàkhilavidyàpàràvàrapàradç÷vanaþ kãrtidhanasya dhanya(da÷aratha) nàmno dharitrãpateþ pavitritatridivàdhipàrdhàsanasya tathàvidhàkaraõãyakaraõaü maharùiõàpyudàhriyamàõamanupapannapràyameva pratibhàsetàpàtataþ / idaü ca tatraiva sakalamunmãlitaü manàgudàhriyate / vyàghrànabhãrabhimukhotpatitàn guhàbhyaþ phullàsanàgraviñapàniva vàyurugõàn / ÷ikùàvi÷eùalaghuhastatayà sa dhanvã tåõãcakàra ÷arapåritavaktrarandhràn // VjivC_4.25 // api turagasamãpàdutpatantaü mayåraü na sa rucirakalàpaü bàõalakùãcakàra / sapadi gatamanaska÷chinnamàlyànukãrõe rativigalitabandhe ke÷ahaste priyàyàþ // VjivC_4.26 // lakùyãkçtasya hariõasya hariprabhàvaþ prekùya sthitàü sahacarãü vyavadhàya dehàt / àkarõakçùñamapi kàmitayà sa dhanvã bàõaü kçpàmçdumanàþ pratisaüjahàra // VjivC_4.27 // ityàdi / etairhi vicitravàcyavàcakaucityacàrubhirvàkyavi÷eùairvivadhavyàpàrapàrava÷yamati taràü pratãyate / yathà--- sa lalitakusumapravàla÷ayyàü jvalitamahauùadhidãpikàsanàthàm / vanarati rativàhayàübabhåva kvacidasametaparicchadastriyàmàm // VjivC_4.28 // atra vanaratiriti vi÷eùaõavakratà vane sthityà vilàsagçhakelãparyaïke preyasã sametya madhugoùñhãprabhçtyupabhogapratãtipratyàkhyàtapratãtiü pratipàdayantyà prastutarasàve÷a eva vitanyate / triyàmeti vacanavakratollekhena ciratarasamayamandha (kàraþ) samunmãlyate / råóhivakratàmahimnà ca nirbharàndhakàranivàritaruciravyàpàraprakàràntarasàntaràyakàritvàt tatpratikålatà pratipàdyate / ata evàtivàhayàübabhåveti kriyàvakratvavaicitryeõa dàruõadehavedanàü ÷ayanagataþ apagamayàmàsa, paramapari÷ramavidhàne nidrà rasadàyinãtyabhinananda / yathà ca iti vismçtànyakaraõãyamàtmanaþ sacivàvalambitadhuraü dharàpatim / parivçddharàgamanubandhasevayà mçgayà jahàra catureva kàminã // VjivC_4.29 // atra jahàreti kriyàvakratvavicchittyà, mçgayàyà karaõãyetarabhàvanàsuvikalàntaþ karaõatvamaïkuritaü mahãbhartuþ / tathà atha jàtu rurorgçhãtavartmà vipine pàr÷vacarairalakùyamàõaþ / ÷ramaphenamucà tapasvigàóhàü tamasàü pràpa nadãü turaïgameõa // VjivC_4.30 // atra tapasvigàóhàmiti vi÷eùaõavakratayà vividhadharmàcàraparàyaõatàpasasaükulàü tamasàü pa÷yannapi ÷abda÷ravaõamàtràt ÷araü vyàkçùya ÷aramokùamavikalàntaþ karaõaþ kathamakurvateti prakà÷yate / "apathe padamarpayanti hi ÷rutavanto 'pi rajonimãlitàþ" ityanena nyàyena paradhàràdhiråóhadurdharavyasanaràgàndakàrakavalitavivekadçùñayastathàvidhà a÷uddhàdhvani sa¤caranta ityupapattirapyupapàdità / uttarakathopakàro 'pyekade÷asyàstyeva / tathà hi--- diùñàntamàpsyati bhavànapi putra÷okà- dante vayasyahamiveti tamuktavantam // VjivC_4.31 // iti vi÷ãrõatàpasavitãrõa÷àpasya tàpasaü prati prativacanaü kausalyàpateþ---tathà hi ÷àpo 'pyadçùñatanayànanapadma÷obhe sànugraho bhagavatà mayi pàtito 'yam / kçùyàü dahannapi khalu kùitimindhaneddhaþ bãjaprarohajananãü dahanaþ karoti // VjivC_4.32 // atra ÷àpa iti evaüvidhàpacàrapràgbhàraprabhavo bhavatu nàma / sànugraha iti anugrahaþ punarayamanupapanna evàsyàmavasthàyàm / bhagavatetyanarthadar÷anena sahajadayàlunà / yadi và bhagavatà ÷àpo 'pi iti ÷àpànugrahayordahanavàriõorivaikakàlamekaviùayavartitvamasatorapi bhagavat(svaråpa)saüpatsàmarthyàdeva saübhàvyate, adçùñatanayànanapadma÷obhe mayi etasmàdevànugrahàdava÷yaübhàvinaþ sucirakàlàbhikàïkùitasya sutàvalambanatanorjovitaphalasya vilokanotkaõñhàpàrava÷yàt (sàrthakyam) ityalamatiprasaïgena / asyà eva prabhedàntaramunmãlayati--- _________________________________________________________________ kathàvaicitryapàtraü tadvakrimàõaü prapadyate / yadaïgaü sargabandhàdeþ saundaryàya nibadhyate // Vjiv_4.9 // "tadvakrimàõaü(prapadyate)" kiüvisiùñaü---"kathavaicitryapàtraü" = prastutasaüvidhànakabhaïgãbhàjanaü / kiü tat ? "yadaïkaüsargabandhàdeþ saundaryàya nibadhyate" = "yat"---jalakrãóàdiprakaraõaü ("sargabandhàdeþ") mahàkàvyaprabhçteþ ("saundaryàya")---upa÷obhàniùapattyai ("nibadhyate") nive÷yate / ayamasya paramàrthaþ---prabandheùu jalakelikusumàpacayaprabhçti prakaraõaü prakràntasaüvidhànakànubandhi nibadhyamànaü nidhànamiva kamanãyasaüpadaþ saüpadyate / yathà raghuvaü÷e--- athormilolonmadaràjahaüse rodholatàpuùpavahe sarayvàþ / vihartumicchà vanitàsakhasya tasyàmbhasi grãùmasukhe babhåva // VjivC_4.33 // ityàdi / jalakrãóàspar÷ànantaralakùitatvàt akhilamadavikala(lalanà)vilàsamålàdhyàsyamànotsavàkulasya(kumudakanyà)kandukakrãóàlakùaõamutsavàntaramuttarakathopakàryupapadyate, tadvidàmàhlàdamàvaiti ca / tathà hi ràj¤aþ karà(sphàlanàbhyukùaõà)divàrivihàrarasaparava÷àntaþ karaõasya (karàravindà) dalaïkaraõamalakùitapatanamutpannakutåhalà kumudvatã nàma nàgakanyà jagçhe / tatastasminnàdarodrekàdanviùñe 'pyanàsàdite pàthontarvartinaü nàganàyakamànãya niveditaü kumudamuddi÷ya da÷ànanàntakanandanaþ samadhatta dhanuùi dhanvã gàrutmatamastram / atha paritràõaparyàkulaþ kumudaþ kumudvatãü svasàramàbharaõena samaü karakamalàlaïkàriõà videhanandinãnandanasyàr (payàmàsa) / atra såktàni kànicidudàhriyante / avaimi kàryantaramànuùasya viùõoþ sutàkhyàmaparàü tanuü tvàm / so 'haü kathaü nàtha tavàcareya- màràdhanãyasya dhçtervighàtam // VjivC_4.34 // karàbhighàtottthitakandukeya- màlokya bàlàtikutåhalena / hradàtpatajjyotirivàntarikùà- dadatta jaitràbharaõaü tvadãyam // VjivC_4.35 // tadetadàjànuvilambinà te jyàghàtarekhàkiõalà¤chanena / bhujena rakùàparigheõa bhåme- rupaitu yogaü punaraüsalena // VjivC_4.36 // imàü svasàraü ca yavãyasãü me kumudvatãü nàrhasi nànumantum / àtmàparàdhaü nudatãü ciràya ÷u÷råùayà pàrthiva pàdayoste // VjivC_4.37 // eteùu bhujaïgaràjavàkyeùu àdye "viùõo'riti råóhivakratayà vaktçprabhàvàt paryaïkãbhåya bhuvanàdhàreõa anantena niùevyamàõasya sakalàj¤àpàlanasaüpàdane sajjo bhujaïgàntaro bhaviùyatãti pratipàdyate / "sa' iti saüvçtivakratvena yaþ satatameva tava vàstavyaviùayaþ sa evetyabhivyajyate / katham iti padavakratayà (tvayi) bhaktiriti vidheyatàniyantritasya mama na kenàpi prakàreõa du÷caritàpannaü ÷ãlamà÷aïkyamiti / dvitãye 'pi "autpàtikajyotirivàntarikùàt" ityupamayà na kathaü kisalayitadigantaràlataralitamarãcimaõóalatayà yàvadasmàkaü akàraõakamahàbhayasaü÷ayasaüpàdanamapãtyavagamyate / tçtãye 'pi tadetaditi saüvçtivakratayà yasya tvatpitururasthalamiva kaustubhasya bhadrajayavibhåùyatàviùayaþ iti "rakùàparigheõa bhåmeþ" iti råpakeõa nivàritanikhilavasundharàduþkhasya tvadvàhoralaïkaraõam, "÷u÷råùayà pàdayo' riti caraõa÷u÷råùàpavitreõa pàõinàü saüpàditapariõayotsavàü "yaviyasã' miti drutataratàruõyàvatàritatvadanuràgapràgbhàràm / ata eva nàrhasi nànumantumapi / tarhyarhasyaiva gatyantaràbhàvàditi pratãyate / "atithiü nàma kàkutsthàt putramàpa kumudvatã" // VjivC_4.38 // ityanantaraprakaraõe kathopakàro 'pi prakañameva vàrivihàrasya dar÷itaþ / nasmàdeva ca tadavasaranidànatayà nidàghavarõanamapi atra--- athàsya ratnagrathitottarãya- mekàntapàõóustanalambihàram / ni÷vàsahàryàü÷ukamàjagàma gharmaþ priyàveùamivopadeùñum // VjivC_4.39 // ityàdinà nibadhyamànaü na kathàvaicitryamàtramatikràmati / (asmin samasta) prabandhe prakaraõaü prakràntasaüvidhànamapi (nànàpriyakàryatantumilitaråpakàraõaü prasaktam / asyà nidar÷anànyapi svayamanyànyudàharaõaõãyàni / jalakrãóàdikàkhyànamapi saüdarbhasundaram / prabandhasya kathàpràõaparispandaparaü sukham // VjivC_4.40 // (ityantara÷lokaþ) punarapyasyàþ prabhedàntaramudbhàvayati--- _________________________________________________________________ yatràïgirasaniùyandanikaùaþ ko 'pi lakùyate / pårvottarairasaüpàdyaþ sàïkàdeþ kàpi vakratà // Vjiv_4.10 // "sàïkàdeþ kàpi vakratà" "aïkàdeþ" = aïkasargàdeþ prakaraõasya "sà kàpi" = alaukikã "vakratà" = vakrabhàvo bhavatãti saübandhaþ / "yatràïgirasaniùyandanikaùaþ ko 'pi" lakùyate" "yatra"---yasyàü aïgã yaþ "rasaþ" pràõaråpaþ, tasya niùyandaþ pravàhaþ tasya, kà¤canasyeva nikaùaþ parãkùopalavadviùayavi÷eùaþ "ko 'pi" abhåta---nirmàõanirupamo lakùyate (nikaùa) yojane (kà¤canasya rekho) dayairiva vi÷eùaþ / kiü vi÷iùñaþ "pårvottarairasaüpàdyaþ"---prakparavçttibhiraïkàdyaiþ saüpàdayituma÷akyaþ / idamatra tàtparyam / pradhànarasasarvasvakrãóàniketanaü tàtkimapi prakaraõaü (yatra) prakañataraü ca vakratàvicchittirvidyotate / yadãyalàvaõyàti÷ayaü manàïmàtramapi pårvàõyaparàõi và prakaraõàntaràõi nànukartuü ÷akruvanti / yathà vikramorva÷yàmunmattàïkaþ--- tatra hi prastutarasàsàdhàraõa(vibhàvànubhàva) màdhuryasaüpattyà vipralambha÷çïgàrasyàïginaþ sa ko 'pi (sahçdayahçdayà) deþ rasaniùyandaparispandaþ paristãryate, yaþ na kevalaü prakaraõàntare prabandhàntare 'pya÷akyakàmanãyakakaõikànukàraþ / tathà ca tadupakrama eva--- ràjà (sasaübhramam)---à duràtman, tiùñha tiùñha ! kva nu khalu priyatamàmàdàya gacchisi ?(vilokya) kathaü ÷aila÷ikharàt gaganamutplutya bàõairmàmabhivarùati ? (vibhàvya sabàùpam) kathaü vipralabdho 'smi--- navajaladharaþ saünaddho 'yaü na dçptani÷àcaraþ suradhanuridaü dåràkçùñaü na nàma ÷aràsanam / ayamapi pañurdhàràsàro na bàõaparamparà kanakanikaùasnigdhà vidyut priyà na mamorva÷ã // VjivC_4.41 // anenonmãlitonmàdada÷àvai÷asasya ràj¤aþ, kavacitaþ ÷i¤citakodaõóadaõóo darpàdàpatan nakta¤caro 'pi ÷akyapratãkàro na tvasau navàmbhoda iti, nàràcanicayo 'pi na tathà marmàõi kçntati yathàyamàsàradhàrànikara iti / kiü ca nabhasi và bhåyaþ saudàminyàþ anvãkùaõadçùñanaùñàyàþ kùaõàntare dar÷anamàsàdyate, tathàvidhasthairyàsaübhàvitabhåmerapi priyàyàþ tatkimidamiti càbhipràyo vàkyena pratipàdyate / "tiùñhetkopava÷àdi"tyàdi, "padbhyà'-miti, "taraïge' tyàdikaü (ca) pràgudàhçtamasmàbhiranusandheyam / yathà và kiràtàrjunãye bàhuyuddhaprakaraõam---tatràpi kavacàdikàyarakùaõàdyupakaraõamantareõàpi sahajabàhubalàvalepaprakà÷anaprastàvapràptipramodamànamànasasya nirupamaniyuddhanirmàõanirmaryàdanivedyamànasàhasasàhàyyasya pàõóusånoþ sa ko 'pi vãrarasasyotkarùaþ prakà÷ate / (tiùñhatu tàvat sarvamitaraü sacetasàmityabhipràyaþ) / parame÷varasyàpi kevalamànuùasya bàhubalàdevaü dåramutkùipya viyatyàndolyamànasya kavikalpitacamatkàràntarakàraõam (spaùñam) / evamanyadapyudàhàryam / punarimàmevànyathà prathayati--- _________________________________________________________________ pradhànavastuniùpattyai vastvantaravicitratà / yatrollasati sollekhà sàparàpyasya vakratà // Vjiv_4.11 // "aparàpyasya" prakaraõasya "vakratà" vakrabhàvo bhavatãti saübandhaþ / "yatrollasati" = unmãlati / (kãdç÷ã) "sollekhà"---abhinavodbhedabhaïgã / (subhagà càsau sundarapratiråpà) "vastvantaravicitratà" = vastvantaramitaradvastu, tasya vicitratà vaicitryaü nåtanacamatkàra iti yàvat / kimarthaü "pradhànavastuniùpattyai" / pradhànamadhikçtaü prakaraõaü kamapi vakrimàõamàkràmati / yathà mudràràkùase ùaùñhe 'ïke "tataþ pravi÷ati rajjuhastaþ puruùaþ" ityàdi prakaraõam / tatra hi sa pumàn nirupamànanayakeliku÷alakauñilyaprayojyamàno nipuõamatirjorõodyàne mudrodgalanasamuccalitavipakùatàråkùaü ràkùasamàkçùñakçpàõapàõimàpatantamapa÷yanniva svayamudagragrãvàvalambinà rajjuvalayena vyàpàdayitum (àtmànaü) àrebhe / ràkùasenàpi kautukakaruõàkràntamanasà bhadramukha kimidamiti pçùñam / àþ kiü mama mahàduþkhapra÷amakàraõe maraõe 'ntaràyamàcarasãtyàcacakùe / tannirbandhàcca vadhyabhåmimànãtasya mahàsattva(mukuña)maõermaõikàra÷reùñhina÷candanadàsasya priyasuhçdo duþkhàvegamasahiùõurviùõudàso 'pi matpriyamitraü puro 'sya pàvakaü praviùñumudyataþ / tato 'hamapi tadvadeva ÷okàvegamasahamànaþ prathamamevàtmànaü vyàpàdayàmãtyàvedayàmàsa / kiü bahunà, vicitrasaübhàvanàgahane nãtivartmani vicakùaõaümanyasya ràkùasasyàpi tathà saübhramaþ santàpamujjanayàübabhåve, yathà và saþ svadehadànena candanadàsadehamocanàyopacakrame / atràpi ki¤cidudàhriyate yathà--- chagguõasaüjoadióhà uvàaparivàóidhaóiapàsamuhã / càõakkaõãtirajjå ripusaüjamaajjaà jaadi // VjivC_4.42 // ùaïgaõasaüyogadçóhà upàyaparipàñighacitapà÷amukhã / càõakyanãtirajjå ripusaüyamanodyatà jayati // iti chàyà // vi÷eùaõavakratàvi÷iùñena råpakeõa puruùasyàyamabhipràyaþ prakà÷yate / yathà--- ta eva guõàsta evàbhyupàyàstadeva ca nãtitantram, tathàpi kasyacidevàvikalakau÷alaprasàrità ripukulasaüyamanàya saüghañanà aviditavividhabandhayuktà nãtiprayuktà tadvidàmapi vimohamàvahati, ata eva jayatãti / tathà ca--- "ràkùasaþ---bhadramukha asyàgniprave÷e suhçdaste ko hetuþ ? kimauùadhapathàtigairupahato mahàvyàdhibhiþ ? puruùaþ---ajja õahi õahi (àrya na hi na hi) ràkùasaþ---kimagniviùakalpayà narapaternirastaþ krudhà ? puruùaþ---santaü pàvaü santaü pàvaü, candauttassa jaõavade õa õisaüsà paóivattã / (÷àntaü pàpaü, ÷àntaü pàpam / candraguptasya janapadeùvanç÷aüsà pratipattiþ) ràkùasaþ---alabhyamanuraktavàn kathaya kiü nu nàrãjanam ? puruùaþ---(karõau pidhàya) santaü pàvaü, abhåmi kkhu eso aviõaassa / (÷àntaü pàpam / abhåmiþ khalveùa avinayasyaþ ràkùasaþ--- kimasya bhavato yathà suhçda eva nà÷o viùam // VjivC_4.43 // puruùaþ---ajja aha iü ? (àrya atha kim)" atra mahàvyàdhibhiriti bahuvacanavakratvaü, agniviùakalpayeti ca (vi÷eùaõavakratvaü) tathàvidhàràjàpathyavidhàyã vadhyasthànasthàpito 'pi candanadàsaþ tatkalatramadyàpi yàcito na samarpayatãti vyàpàdyata ityasya vakùyamàõasya pradhànàbhidheyasya nimittamàdatte / asyeti sahajasauhàrdanibarhaõanihanyamànasya / "bhavato yathà" vitatavyatikarotsekakàriõaþ sàvatmahatyecchà / anenaiva vividhavikalpanena yo 'yamarthaþ samuddãpyamàno navatàbhàjanaü vibhåùyamàõaþ san prikà÷ate / evamanyadapi tata eva vibhàvya vyàkhyeyam / pradhànaphalasiddha÷càtra "...vyàpattiü j¤àtamasya svatanumahamimàü niùkrayaü kalpayami" ityunmãlità tatastadanantaraprakaraõe "tasyeyaü mama mçtyulokapadavã vadhyastragàbadhyatàm" ityàdinà niùpàdità / tàmeva bhaïgyantareõa vyàcaùñe / _________________________________________________________________ sàmàjikajanàhlàdanirmàõanipuõairnañaiþ / tadbhåmikàü samàsthàya nirvartitanacàntaram // Vjiv_4.12 // kvacitprakaraõasyàntaþ smçtaü prakaraõàntaram / sarvaprabandhasarvasvakalpàü puùõàti vakratàm // Vjiv_4.13 // "sarvaprabandhasarvasvakalpàü puùõàti vakratàm" = sakalaråpakapràõaråpaü samullàsayati vakrimàõam / "kvacitprakaraõasyàntaþ smçtaü prakaraõàntaram" kasmiüma÷cit kavikau÷alonmeùa÷àlini nàñake, na sarvatra / ekasya madhyavartyaïkàntaragarbhokçtaü garbho và nàmeti yàvat / kiüvi÷iùñaü "nirvartitanañàntaraü" = vibhàvitànyanartakaü / nañaiþ kãdçgbhiþ "sàmàjikajanàhlàdanirmàõanipuõaiþ"---sahçdayapariùatparitoùapoùaõaniùõàtaiþ / (kiü kçtvà) "tadbhåmikàü samàsthàya" sàmàjikãbhåya / idamatra tàtparyam--kutracideva niraïku÷akau÷alàþ ku÷ãlavàþ svãyabhåmikàparigraheõa raïgamalaïkurvàõà nartakàntaraprayujyamàne prakçtàrthajãvita iva garbhavartinyaïkàntare taraïgitavakratàmahimni sàmàjikãbhavanto vividhàbhirbhàvanàbhaïgãbhiþ sàkùàtsàmàjikànàü kimapi cittacamatkàravaicitryamàsåtrayanti / yathà bàlaràmàyaõe caturthe 'ïkelaïke÷varànukàrã prahastànukàriõà naño nañenànuvartamànaþ--- karpåra iva dagdho 'pi ÷aktimàn yo jane jane / namaþ ÷çïgàrabãjàya tasmai kusumadhanvane // VjivC_4.44 // ityàdinà nañàntaràbhinãyamàna (vividhabhàvanàþ bhaïgãtaraïgitavakratàgarimaõi garbhàïke sàmàjikãbhåya (sãtà) sakhãbhirvibhàvanavikriyàbhirabhinãyamàno manorathàtiriktamànandamutpàdayati sahçdayànàm / tatsåktisarvasvaü ca svayamevotprekùya vyàkhyeyam / prabandhàntaþ prakaraõavakratàpyasya prakaraõasya tatraiva--- ÷ravaõaiþ peyamanekairdç÷yaü dãrghai÷ca locanairbahubhiþ / bhavadarthamiva nibaddhaü nàñyaü sãtàsvayaüvaraõam // VjivC_4.45 // ityanena prakà÷yate / yathà và uttararàmacarite saptame 'ïke ràmabhadrà (nukàrã) lakùmaõàsahakàriõà nartako nartakenopàsyamànaþ "(nepathye) ajjautta, hà kumàra ukkhaõa, eàiõiü asaraõaü araõõe àsaõõapasavaveaõaü hadàsaü sàvadà maü ahilasanti / sàhaü dàõiü mandabhàiõã bhàrirarie attàõaü õikkhivissàmi" // VjivC_4.46 // (hà aryaputra, hà kumàralakùmaõ, ekàkinãü mandabhàginãma÷araõàmaraõye àsannaprasavavedanàü hatà÷àü÷vàpadà màmabhilaùanti / sàhamidànãü mandabhàginã bhàgãrathyàmàtmànaü nikùipàmi) / ityàdinà nañàntaretyàdi pårvavat / aparamapi prakaraõavakratàyàþ prakàramàviùkaroti--- _________________________________________________________________ mukhàbhisandhisaühlàdi saüvidhànakabandhuram / pårvottaràdisaügatyàdaógànàü vinive÷anam // Vjiv_4.14 // na tvamàrgagrahagrastavarõakàïgaiþ kadarthitam / vakratollekhalàvaõyamullàsayati nåtanam // Vjiv_4.15 // "vakratollekhalàvaõyamullàsayati nåtanam" = vakratonmeùakàmanãyakamunmãlayatyabhinavam / "aógànàü vinive÷anam"---prakaraõànàü vi÷eùeõa nyàsaþ / kasmàt---"pårvottaràdisàügatyàt"---pårvasya pårvasyottarottareõa yatsàügatyamati÷ayitasaübandhatvamupajãvyopajãvakabhàvalakùaõaü tasmàt / kiübhåtaü "mukhàbhisandhisaühlàdi" = mukhàni ca tàni abhisandhãni, taiþ saühlàdi sundaraü hçdayahàri / (punaþ kãdç÷aü)"saüvidhànakabandhuram" = prastutasaüvidhànaramaõãyam / idamuktaü bhavati---prabandheùu pårvaü pårvaü prakaraõaü parasya parasya prakaraõàntarasya sarasasaüpàditasandhisaübandhasaüvidhànakasamarpyamàõa(kàmanãyaka)tàpràõaprauóhipraråóhavakratollekhamàhlàdayati / yathà puùpadåùitake prathamaü prakaraõam--atidàruõàbhinavavipravàsavedanànirànandasya nandayantãmasaümànya samàgatasya samudratãre samudradattasyotkaõñhàprakàraprakà÷anam / dvitãyamapi--prasthànàt pratinivçtya ni÷ãthinyàmutkocàlaïkàradànamåkãkçtakuvalayasya kusumavàñikàyàmanàkalitànanasya sahacarãsaügamanam / tçtãyamapi---saübhàvitadurvinyavijayadattanandinãnirvàsanavyasanani bandhanam / caturthamapi--mathuràpratinivçttakuvalayapradar÷yamànàïgulãyakasamàveditavimala÷ãlasaüpadaþ kañhorataragarbhabhàrakhinnàyàþ snuùàyà niùkàraõaniùkàsanàdanàsàditatatpravçttermahàpàtakinamàtmànaü manyamànasya sàrthavàhasàgaradattasya tãrthayàtràpravartanam / pa¤camamapi---vanàntare vanapàlapàlitàyà nandayantyàþ kuvalayena samudradattaku÷alodantakathanam / ùaùñhamapi---vicitrasaraõyà samàgamàbhyupàyasaüpàdanamiti / evameteùàmanantopàyànàü kathàrasaniùyandatatparàõàü paripàñiþ kàmapi kàmanãyakasaüpadamudbhàvayati / yathà và kumàrasaübhave--- pàrvatyàþ prathamatàruõyàvatàravarõanam, ÷aïkara÷u÷råùà, dustaratàrakaparàbhavapàràvàrottàrakàraõamaravindasåterupade÷aþ, kusumàkarasuhçdaþ kandarpasya purandarodde÷àt gauryàþ saundaryabalàdvipraharato haravilocanavicitrabhànunà bhasmãkaraõaü, duþkhàve÷aviva÷àyà ratyà vilàpanam, vikùatavikalamanaso menàtmajàyàstapa÷caraõam, àdçtavçddhà (càrayà saha) manasijaviùådanasaüvàdaniråpaõaü, citra÷ikhaõóibhiþ ÷ikharinàthàbhyarthanam, nirargalànuràgapràgbhàraparimçùñacetasà (parame÷vareõa) pàõipãóanam, iti prakaraõàni paurvàparyaparyavasitasundarasamàve÷asaübandhabandhuràõi ràmaõãyakadhàramadhirohanti / evamanyeùvapi mahàkaviprabandheùu prakaraõavaicitryamevameva vivecanãyam / asyaiva pràdhànyamabhidhàtuü vyatirekamàha--- "na tvamàrgagrahagrastavarõakàïgaiþ kadarthitam"---na tvaïgànàü vinive÷anaü vakratollàsabhàgbhavati / kiü bhåtam---amàrgagrahagrastavarõakàntarakadarthitam / uttarottaraparasparànvayalakùaõasaübandhanibandhanam etadvàkyàrthatàtparyamiti vàkyavicàralakùaõasyopayogaþ, pramàõena pratyakùàdinaitat, upapannamiti pramàõalakùaõasyopayogaþ / yuktiyuktatvaü nàma grathanàve÷akalitaü bharatàdilakùaõayojanàvilambitaü, saüdhyaïgaprabhçtipratipàdanàya kathànupayuktairvarõakairàkãrõam // yathà veõãsaühàre pratimukhasandhyaïgabhàgini dvitãye 'ïke bhànumatyàþ svapnavçttànta÷ravaõasamutpannadurvinayabuddherduryodhanasya vividhavipakùavailakùye tàdç÷i samarasaümarde samudvçtte, ÷ara÷ayyà÷àyini mandàkinãnandane, nihanyamàneùu ca kumàrasodarasaübandhisuhçtsu, tathàvidhavãravçtterabhimànino 'spandamavasthitirapyanucità kiü punarvilàsavyàpçtiþ, tatràpi ve÷yàyàmiva vilàsaþ mahàràjasya mahiùyàü, (vi) càramantareõa taducitacittaparicitiü vinà ca durvinayàdhyàsaþ sakalamidamasama¤jasatàbhàjanamupekùyameva / yathà ÷i÷upàlavadhe--- upendrasyendraprasthaü prati pratiùñhamànasya dvàravatãvyàvarõanam / aucityacàruvacanairanyaiþ prakaraõaiþ kaveþ / ratnairalaïkàra iva prabandhaþ puùyati ÷riyam // VjivC_4.47 // vicitrabhaïgãsaücàrakathàmårtyekajãvitam / rasàyanaü rasasyeva svànuprakaraõaü viduþ // VjivC_4.48 // (ityantara÷lokau) evamanekaprakàràü prakaraõavakratàü pratipàdya samudàyàtmakasya prabandhasya tàmabhidadhàti--- _________________________________________________________________ itivçttànyathàvçttarasasaüpadupekùayà / rasàntareõa ramyeõa yatra nirvahaõaü bhavet // Vjiv_4.16 // tasyà eva kathàmårteràmålovanamãlità÷riyaþ / vineyànandaniùpattyai sà prabandhasya vakratà // Vjiv_4.17 // "sà" "prabandhasya"---nàñakasargabandhàdeþ "vakratà"---vakrabhàvo bhavatãti saübandhaþ / "yatra nirvahaõaü bhavet" = yasyàmupasaüharaõaü syàt / "rasàntareõa ramyeõa" itareõa rasena ràmaõãyaka (tva) vidhàyinà / kayà "itivçttànyathàvçttarasasaüpadupekùayà"---"itivçtte" itihàse 'nyathà---apareõaprakàreõa "vçttà" nirvyåóhà yà "rasasaüpat" ÷çïgàràdibhaïgã "tadupekùayà"---tadanàdareõa tàü parityajyeti yàvat / kasyàþ "tasyà eva kathàmårteþ" tasyaiva kàvya÷arãrasya / kiübhåtàyàþ---"àmålonmãlita÷riyaþ"---"àmålaü" pràrambhàt unmãlità ÷rãþ = vàcyavàcakaracanàvaicitryasaüpat yasyàþ sà tathoktà tasyàþ / kimarthaü "vineyànandaniùpattyai" = pratibodhyapàrthivàdipramodasaüpàdanàya / anenedamabhihitaü bhavati--itivçttàntarvçttàyàþ kasyà÷cidekasyàþ kathàyàþ kavistannibandhanirvahaõagatarasapaddhatiü parityajyàbhijàtànàmàhlàdakàriõà kàmanãyakena kenàpyanyena rasenopasaüharaõamupapàdayan prabandhe kamapi vakrimàõamàdadhàti / yathà veõãsaühàre-- sa hi kàmàntarakavalitasakalabhàvabhàvanàvàritaniþsàrasaüsàravàsanàmahimani mahàbhàrate ÷àntarasavinàsinà nibandhani r(vahaõa)paddhatau pàõóavakathàyàstathàvidhàdbhutàbhoga÷obhinà vãreõa raõapràïgaõanihatàkhilàràticakradhàràdhiùñhitaràjadharmadharmaràjàbhyudayasaüpàditàü samàptamupapàdayan prabandhapraråóhaprauóhavakratàvicchittyàcchinnamabhijàtànàmàhlàdamàvahati / te hi tathàvidhavyasanakùetrãbhåtairapi punaþ svapakùopabçühitaparàkramaparàjitaparipanthibhirbhujyata eùà ràjya÷rãriti akhidyamànà vipatsvapi vipulotsàhabhàjo bhavantã / yathà vottararàmacaritam--ràmàyaõe 'pyaïginà karuõena dàruõavirahavedanàbhàjanajanakaràjaputrãpàtàlaprave÷àt, prabàhodara (patitasya) sodarasahitasya raghupaternibandhanirvahaõaviparyastakathàyàþ sakaladivyàstraku÷alalavabaladar÷anotsavàntaropabçühitatvena videhanandinãsaübhoga÷çïgàraþ upasaüharaõamàtre vicchittivi÷eùapoùaõa (padavãü) bhajan abhijàtànàmabhinandanãyo bhavati / evamanyadapi svayamåhyam / vidhvastavyasanànàü yo nàyakàbhyudayàvahaþ / prabandhaþ pratipàdyànàü prãtibandhàya jàyate // VjivC_4.49 // (ityantara÷lokaþ) ràmàyaõamahàbhàratayo÷ca karuõa÷àntàïgitvaü pårvasåribhireva niråpitam / asyàþ prakàràntaramapyavatàrayatiþ--- _________________________________________________________________ trailokyàbhinavollekhanàyakotkarùapoùiõà / itihàsaikade÷ena prabandhasya samàpanam // Vjiv_4.18 // taduttarakathàvartivirasatvajihàsayà / kurvota yatra sukaviþ sà vicitràsya vakratà // Vjiv_4.19 // "sà vicitrà"---vividhabhaïgãbhràjiùõuþ / "asya"---prabandhasya / "vakratà"---vakrabhàvo bhavatãti saübandhaþ / "kurvota yatra sukaviþ" "kurvota"---vidadhãta / "yatra"---yasyàü / "sukaviþ"---aucityapaddhati-prabhàvacaturaþ / "prabandhasya samàpanam" ("prabandhasya")sargabandhàdeþ, "samàpanam"--upasaüharaõaü samarthanamiti yàvat / "itihàsaikade÷ena" itivçttasyàvayavena / kiübhåtena "trailokyàbhinavollekhanàyakotkarùapoùiõà" jagadasàdhàraõasphuritanetçprakarùaprakà÷akena / kimarthaü---taduttarakathàvartivirasatvajihãrùayà--tasmàduttarà yà kathà tadvçtti tadantargataü yadvirasatvaü vairasyamanàrjavaü, tasya "jihàsayà" parijihãrùayà / idamuktaü bhavatiþ---itihàsodàhçtàü kà¤cana mahàkaviþ sakalàü kathàü pràrabhyàpi, tadavayavena trailokyacamatkàrakàraõanirupamànanàyakaya÷aþ samutkarùodayadàyinà tadagrimagranthaprasaïgataþ saübhàvitavirasabhàvabhayàt upasaühàramàõaþ tasya prabandhasya kàmanãyakaniketanàyamànaü vakrimàõamàdadhàti / yathà kiràtàrjunãye--- sa hi sargabandhaþ dviùàü vighàtàya vidhàtumicchato rahasyanuj¤àmadhigamya bhåbhçtaþ // VjivC_4.50 // ... riputimiramudasyodãyamànaü dinàdau dinakçtamiva lakùmãstvàü samabhyetu bhåyaþ // VjivC_4.51 // ete duràpaü samavàpya vãryamunmålitàraþ kapiketanena // VjivC_4.52 // ityàdinà duryodhananidhanàntàü dharmaràjàbhyudayadàyinãü sakalàmapi kathàmupakramya kavinà nibadhyamànatvàt tejasvivçndàrakasya durodaradvàrà dårãkçtavibhåteþ prabhåtadrupadàtmajànikàranirati÷ayoddãpitamanyoþ kçùõadvaipàyanopadiùñavidyàyogasaüpadaþ pà÷upatàdidivyàstrapràptaye tapasyato gàõóãvasuhçdaþ pàõóunandanasyàntarà kiràtaràjasaüpraharaõàt samunmãlitànupamavikramollekhaü kamapyabhipràyaü prakà÷ayati / tathàhi--- yatprathamam---pràptapà÷upataprabhçtiparamàstrasaübhàreõàpyekàkinà (pàrthena) pinàkinà (saha) mahàhavaþ, yasmin bhujayoràdàyàndolyamàno viyati viùamalocano 'pi vismayàve÷avikalatàü vilakùatàü càlabdhapårvàü lambhitaþ / tasya pratyakùãkçtatryakùasya tatprasàdàsàditadivyàstrasaüpado vyàpadàpàtarakùaõavicakùaõacakradharasàrathestathàvidharathottamamàsth itasya sthiratarasamarasaürambhabhãmasenàdyupetànãkinãparaüparàparivàritasya puruskçta÷ikhaõóinaþ paràïmukhe varùoyasyapi pitàmahe, mahàdayàloþ"arjunasya ime bàõàþ neme bàõàþ syapi pitàmahe, mahàdayàloþ "arjunasya hame bàõàþ neme bàõàþ ÷ikhaõóinaþ" ityàdinàrùeõa vacasà såcitam ÷vapacàdapi (nç÷aüsavçttàcàraõam) / auctiyapradhànapaddhatipravardhamànavãrarasaparivçóhaprabandhanibadhyamànamaya÷asyamevànyathà vyàpçtasya pçthivãpateþ bhåri÷ravaso 'pyadhãravartmanà bhujadaõóocchedanam / tadvanmedinãnimagnasyandanàbhyuddharaõavyàpçtasya vyàhçtavirodhitàhavapaddhaterapyaïgabharturuttamàïgakartanam / evamanyadapyåhyam / sàtirekarasotsekakarmanirmàõakarmaõaþ / pratyuhadårãkaraõàt kàntiü puùõàti nàyakaþ // VjivC_4.53 // ityantara÷lokaþ / bhåyo 'pi bhedàntaramasyàü saübhàvayati--- _________________________________________________________________ pradhànavastusaübandhatirodhànavidhàyinà / kàryàntaràntaràyeõa vicchinnavirasà kathà // Vjiv_4.20 // tatraiva tasya niùpatternirnibandharasojjvalàm / prabandhasyànubadhnàti navàü kàmapi vakratàm // Vjiv_4.21 // "prabandhasya"---sargabandhàdeþ, "anubadhnàti"---draóhayati / "navàm"---apårvollekhàü, "kàmapi" sahçdayànubhåyamànàü na punarabhidhàgocaracamatkàràü, "vakratàü"---vakrimàõaü / kàsau "kàryàntaràntaràyeõa vicchinnavirasà kathà" "kàryàntaràntaràyeõa"---anyakàryakçtena àdhikàrikakathàpratyåhena "vicchinnavirasà" vicchinnà càsau virasà ca sà, vicchidyamàna (rasa) tvàt anàvarjanasaüj¤etyarthaþ / kimabhåtena "pradhànavastusaübandha(tirodhàna) vidhàyinà"---àdhikàrikaphalasiddhayupàyanirodhinà / kutaþ "tatraiva tasya niùpatteþ" "natraiva" kàryàntarànuùñhàne "tasyà" dhikàrikasya "niùpatteþ"---saüsiddheþ / tata eva "nirnibandharasojjvalàm"---nirantaràyataraïgitàïgirasapràgbhàrabhràjiùõum / ayamasya paramàrthaþ---yà kilàdhikàrikakathàniùedhikàryàntaravyavadhànàt jhagiti vighañamànàlabdhàvakà÷àpi vikà÷yamànà sà prastutetaravyàpàràdeva prastutavastuniùpannendãvarasitarasanirbharà prabandhasya ràmaõãyakavakrimàõamàdadhàti / yathà ÷i÷upàlavadhe / sa hi sargabandhaþ / trailokyarakùàdhikàravyàpçtabàhunà vàsudevena devarùimukhàt "tadindrasandiùñamupendra yadvacaþ kùaõaü mayà vi÷vajanãnamucyate" // VjivC_4.54 // ityàdinà purandarasaüde÷aü "omityuktavato 'tha÷àrïgiõaþ // VjivC_4.55 // ityàdinà tatkàlakandalitakrodhànubhàvabhaïgyà ni÷amyàïgãkçtamàdhikàrikaü màhiùmatãnàthamanàdçtya, iündraprasthaü prati pratiùñhàsyamànena nimagnanikhilavãrasthitirviùayatàmanãyata / tatastasminneva saü÷ritasakalaràjake dharmaràjasya ràjasåyamaõóape madhuripora (grapåjàsaü) mànamasahamànenàtiduþsahavàkyapàruùyàvarodhaparaüparàviracanacatureõa cediràjena "kçtàrthokçta" ityantena ca / prabandhavakratàmeva prikàràntareõa vyàcaùñe--- _________________________________________________________________ yatraikaphalasaüpattisamudyukto 'pi nàyakaþ / phalàntareùvananteùu tattulyapratipattiùu // Vjiv_4.22 // dhatte nimittatàü sphàraya÷aþ saübhàrabhàjanam / svamàhàtmyacamatkàràt sà paràpyasya vakratà // Vjiv_4.23 // "sà paràpi"--anyàpi na kevalaü pràguktà, "asya" råpakàdeþ, "vakratà"---vakrabhàvo bhavatãti saübandhaþ / "yatraikaphalasaüpattisamudyukto 'pi nàyakaþ", "yatra"---yasyàü, "ekaphalasaüpattisamudyukto 'pi"--paràbhimatavastusàdhanavyavasito 'pi nàyakaþ, "phalàntareùvananteùu" "phalàntareùu"---sàdhyaråpeùu vastuùu, "ananteùu"---gaõanàtãteùu / "tattulyapratipattiùu dhatte nimittatàm" "tattulyapratipattiùu"---àdhikàrikaphalasamànopapattiùu, prastutàrthasiddherevàdhigatasiddhiùvati (yàvat) / kiübhåtaþ "spharàya÷aþsaübhàrabhàjanam" "sphàrasya" brahmàõóodarabharitvàdatiriktasya, "ya÷asaþ"---kãrteþ yaþ "saübhàraþ"---samudayaþ, tasya "bhàjanaü" pàtraü bhåmiriti yàvat / kuto hetoþ "svamàhàtmyacamatkàràt" "svamàhàtmyaü" svasya prabhàvaþ, tasya "camatkàraþ" à÷caryakàritvaü, tasmàt / etaduktaü bhavati--niþsãmamanorathamalaïkariùõunaikenàü÷akena phalena saüyuto 'pyaparimitàni tàdç÷asvaråpàõi phalànyagamyànyadhyavasàyàdanicchannapi svaprabhàvasaüpadà saüpàdayannàyakaþ kamapi kàmanãyakanidhànakala÷aü prabandhasya vakrimàõamàvahati / yathà nàgànande tatra durnivàravairàdapi vainateyàntakàde (kàkinam) sakalakàruõikacåcamaõiþ ÷aïkhacåóaü jãmåtavàhano nijadehadànàdabhirakùanna (kevalaü taü) rakùitavàn apitu sakalaü tatkulameva--- _________________________________________________________________ àstàü vastuùu vaidagdhã kàvye kàmapi vakratàm / pradhànasaüvidhànàïkanàmnàpi kurute kaviþ // Vjiv_4.24 // "àstàü vastuùu vaidagdhã" "àstàm"---dårata eva vartatàm, "vastuùu"---abhidheyeùu prakaraõapratipàdyeùu, "vaidagdhã"--vicchittiþ, "kàvyaü kàmapi vakratàü kurute kaviþ" ñhakàvye'---nàñake sargabandhàdau ca, kàmapi vakratàü "kurute"---vidadhàti / "kaviþ'---adbhutapratibhàprasàraprakà÷akaþ / kena---"pradhànasaüvidhànàïkanàmnàpi" "pradhànaü"--prabandhapràõapràyaü, "yatsaüvidhànaü'---kathàyojanaü, "nadaïkaþ" cihnamupalakùaõaü yasya yatra và tattathoktaü, tacca tannàma ca, tenàpi / api÷abdo vismayamuddyotayati / idamasya rahasyam---vicàritavicitravastuvicchitteþ prabandhasya vakratàvirbhavati (iti) kimadbhutam / adbhutaü punaridaü yatsàratarasaüvidhànakanibandhalakùaõà (yojitasara) sàkùareõa nàmnàpi sà nive÷yate / yathà---abhij¤àna÷àkuntala--mudràràkùasa--pratimàniruddha---màyàpuùpaka---kçtyàràvaõa--chalitaràma---puùpadåùitakàdãni nàmàni / evaüvidhàni kàvyabandhànàü nàmadheyànyapi nirupamollekhàni (vilakùaõavakratàsarasà) kùaràõi niveditàntargatavi÷iùñasaübandhatayà nibadhnantyeva vakrimàõam, na punarhayagrãvavadha--÷i÷upàlavadha--pàõóavàbhyudaya--ràmànanda--ràmacaritapràyàõi saralasvaråpàõi / _________________________________________________________________ apyekakakùayà baddhàþ kàvyabandhàþ kavã÷varaiþ / puùõantyanarghàmanyonyavailakùaõyena vakratàm // Vjiv_4.25 // "puùõanti"--ullàsayanti, "anarghàm"---aparicchedyàm, "vakratàü"---vakrabhavam / kena--"anyonyavailakùaõyena"---parasparavaisàdç÷yena / ke te "kàvyabandhàþ"---råpakapuraþsaràþ / kiüvi÷iùñàþ---"apyekakakùayà baddhàþ"---ekenàpãtivçttena yojitàþ / kaiþ---"kavã÷varaiþ'---anyatra vistãrõaü vastu saükùipadbhiþ saükùiptaü và vistàrayadbhiþ, vicitravàcyavàcakàlaïkaraõasaükalanayà navatàü nayàdbhirityarthaþ / idamatra tàtparyam---ekàmeva kàmapi kandalitakàmanãyakàü kathàü nirvahadbhirbahubhirapi kaviku¤jarairnibadhyamànà bahavaþ prabandhà manàgapyanyonyasaüvàdamanàsàdayantaþ sahçdayahçdayàhlàdakaü kamapi vakrimàõamàdadhati / yathà ekasyàmeva dà÷arathikathàyàü ràmàbhyudaya---udàttaràghavavãracarita--bàlaràmàyaõa---kçtyàràvaõa--màyàpuùpakaprabhçtayaþ / te hi prabandhapravaràstenaiva kathàmàrgeõa nirargalarasàsàragarbhasandarbhasaüpadà pratipadaü prativàkyaü pratiprakaraõaü ca prakà÷amànàbhinavabhaïgãpràyàþ bhràjiùõavo navonabonmãlitanàyakàdbhutaguõotkarùàkarùàþ harùàtirekamaneka÷o 'pyàsvàdyamànàþ samutpàdayanti sahçdayànàm / evamanyadapi nidar÷anàntaramudbhàvanãyam / kathonmeùe samàne 'pi vapuùãva nijairguõaiþ / prabandhàþ pràõina iva prabhàsànte pçthak pçthak // VjivC_4.56 // ityantara÷lokaþ / bhåyo 'pyasyà bhedamupapàdayati--- _________________________________________________________________ mahàkaviprabandhànàü sarveùàmasti vakratà / nåtanopàyaniùpannanayavartmopade÷inàm // Vjiv_4.26 // "mahàkaviprabandhanàm"---navanirmàõanipuõanirupamakaviprakàõóa (viracitànàü) "sarveùàü" / (kiübhåtànàü)--"nåtanopàyaniùapannanayavartmo pade÷inàü"---"nåtanàþ"---pratyagràþ, "upàyàþ"---sàmàdiprayogaprakàràþ tadvidàü gocarà ye "tairniùpannaü' siddhaü yat "nayavartma" nãti (màrgaþ) tadupadi÷anti ÷ikùayanti ye (te) tathoktàsteùàm / kimuktaü bhavati---sakaleùvapi satkaviprabandhaùu abhinavabhaïgãnive÷ape÷alinyà nãtyàþ phalamupapadyamànaü pratipàdyopade÷advàreõa kimapi camatkàraõamupalabhyata eva / yathà mudràràkùase--- tatra hi pravarapraj¤àprabhàvaprapa¤citavicitranãtivyàpàràþ pragalbhanta eva / yathà ca tàpasavatsaràjodde÷a eva vyàkhyàtaþ / evamanyadapyutprekùaõãyam / vakratollekhavaikalya (masatkàvye vi) lokyate / prabandheùu kavãndràõàü kãrtikandeùu kiü punaþ // VjivC_4.57 // ityantara÷lokaþ / samàptapràyo 'yaü granthaþ /