DANDIN: KAVYADARSA, Pariccheda 1 based on the edition by S.K. Belvalkar, Poona 1924. Input by Reinhold Gruenendahl Plain Text version ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! ³ ³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³ ³ ³ ³ Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for ³ ³ WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes ³ ³ BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): ³ ³ ³ ³ description character = ASCII ³ ³ ³ ³ long a à 195 ³ ³ long A ù 249 ³ ³ long i Å 197 ³ ³ long I ý 253 ³ ³ long u Æ 198 ³ ³ long U ô 244 ³ ³ vocalic r ­ 173 ³ ³ vocalic R ã 227 ³ ³ long vocalic r Ì 204 ³ ³ vocalic l Ê 202 ³ ³ long vocalic l Ë 203 ³ ³ velar n Ç 199 ³ ³ velar N § 167 ³ ³ palatal n ¤ 164 ³ ³ palatal N ¥ 165 ³ ³ retroflex t  194 ³ ³ retroflex T è 232 ³ ³ retroflex d ¬ 172 ³ ³ retroflex D Ö 214 ³ ³ retroflex n ï 239 ³ ³ retroflex N × 215 ³ ³ palatal s Ó 211 ³ ³ palatal S Á 193 ³ ³ retroflex s « 171 ³ ³ retroflex S å 229 ³ ³ anusvara æ 230 ³ ³ capital anusvara õ 245 ³ ³ visarga ÷ 247 ³ ³ capital visarga ê 234 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ atha kÃvyÃdarÓa÷ caturmukhamukhÃmbhoja- vanahaæsavadhÆr mama / mÃnase ramatÃæ dÅrghaæ sarvaÓuklà sarasvatÅ // 1.1 // pÆrvaÓÃstrÃïi saæh­tya prayogÃn upalak«ya ca / yathÃsÃmarthyam asmÃbhi÷ kriyate kÃvyalak«aïam // 1.2 // iha Ói«ÂÃnuÓi«ÂÃnÃæ Ói«ÂÃnÃm api sarvathà / vÃcÃm eva prasÃdena lokayÃtrà pravartate // 1.3 // idam andhaæ tama÷ k­tsnaæ jÃyeta bhuvanatrayam / yadi ÓabdÃhvayaæ jyotir ÃsaæsÃraæ na dÅpyate // 1.4 // ÃdirÃjayaÓobimbam ÃdarÓaæ prÃpya vÃÇmayam / te«Ãm asaænidhÃne 'pi na svayaæ paÓya naÓyati // 1.5 // gaur gau÷ kÃmadughà samyak prayuktà smaryate budhai÷ / du«prayuktà punar gotvaæ prayoktu÷ saiva Óaæsati // 1.6 // tad alpam api nopek«yaæ kÃvye du«Âaæ kathaæ cana / syÃd vapu÷ sundaram api Óvitreïaikena durbhagam // 1.7 // guïado«Ãn aÓÃstraj¤a÷ kathaæ vibhajate nara÷ / kim andhasyÃdhikÃro 'sti rÆpabhedopalabdhi«u // 1.8 // ata÷ prajÃnÃæ vyutpattim abhisaædhÃya sÆraya÷ / vÃcÃæ vicitramÃrgÃïÃæ nibabandhu÷ kriyÃvidhim // 1.9 // tai÷ ÓarÅraæ ca kÃvyÃnÃm alaækÃrÃÓ ca darÓitÃ÷ / ÓarÅraæ tÃvadi«ÂÃrtha- vyavacchinnà padÃvalÅ // 1.10 // padyaæ gadyaæ ca miÓraæ ca tat tridhaiva vyavasthitam / padyaæ catu«padÅ tac ca v­ttaæ jÃtir iti dvidhà // 1.11 // chandovicityÃæ sakalas tatprabandho nidarÓita÷ / sà vidyà naus vivik«ÆïÃæ gambhÅraæ kÃvyasÃgaram // 1.12 // muktakaæ kulakaæ koÓa÷ saæghÃta iti tÃd­Óa÷ / sargabandhÃæÓarÆpatvÃd anukta÷ padyavistara÷ // 1.13 // sargabandho mahÃkÃvyam ucyate tasya lak«aïam / ÃÓÅr namaskriyà vastu- nirdeÓo vÃpi tanmukham // 1.14 // itihÃsakathodbhÆtam itarad và sadÃÓrayam / caturvargaphalÃyattaæ caturodÃttanÃyakam // 1.15 // nagarÃrïavaÓailartu- candrÃrkodayavarïanai÷ / udyÃnasalilakrŬÃ- madhupÃnaratotsavai÷ // 1.16 // vipralambhair vivÃhaiÓ ca kumÃrodayavarïanai÷ / mantradÆtaprayÃïÃji- nÃyakÃbhyudayair api // 1.17 // alaæk­tam asaæk«iptaæ rasabhÃvanirantaram / sargair anativistÅrïai÷ Óravyav­ttai÷ susaædhibhi÷ // 1.18 // sarvatra bhinnav­ttÃntair upetaæ lokara¤janam / kÃvyaæ kalpottarasthÃyi jÃyate sadalaæk­ti // 1.19 // nyÆnam apy atra yai÷kaiÓcid aÇgai÷ kÃvyaæ na du«yati / yady upÃtte«u saæpattir ÃrÃdhayati tadvida÷ // 1.20 // guïata÷ prÃg upanyasya nÃyakaæ tena vidvi«Ãm / nirÃkaraïam ity e«a mÃrga÷ prak­tisundara÷ // 1.21 // vaæÓavÅryaÓrutÃdÅni varïayitvà ripor api / tajjayÃn nÃyakotkar«a- varïanaæ ca dhinoti na÷ // 1.22 // apÃda÷ padasaætÃno gadyam ÃkhyÃyikà kathà / iti tasya prabhedau dvau tayor ÃkhyÃyikà kila // 1.23 // nÃyakenaiva vÃcyÃnyà nÃyakenetareïa và / svaguïÃvi«kriyà do«o nÃtra bhÆtÃrthaÓaæsina÷ // 1.24 // api tv aniyamo d­«Âas tatrÃpy anyair udÅraïÃt / anyo vaktà svayaæ veti kÅd­g và bhedalak«aïam // 1.25 // vaktraæ cÃparavaktraæ ca socchvÃsatvaæ ca bhedakam / cihnam ÃkhyÃyikÃyÃÓ cet prasaÇgena kathÃsv api // 1.26 // ÃryÃdivatpraveÓa÷ kiæ na vaktrÃparavaktrayo÷ / bhedaÓ ca d­«Âo lambÃdir ucchvÃso vÃstu kiæ tata÷ // 1.27 // tat kathÃkhyÃyikety ekà jÃti÷ saæj¤ÃdvayÃÇkità / atraivÃntarbhavi«yanti Óe«ÃÓ cÃkhyÃnajÃtaya÷ // 1.28 // kanyÃharaïasaægrÃma- vipralambhodayÃdaya÷ / sargabandhasamà eva naite vaiÓe«ikà guïÃ÷ // 1.29 // kavibhÃvak­taæ cihnam anyatrÃpi na du«yati / mukham i«ÂÃrthasaæsiddhyai kiæ hi na syÃt k­tÃtmanÃm // 1.30 // miÓrÃïi nÃÂakÃdÅni te«Ãm anyatra vistara÷ / gadyapadyamayÅ kÃcit campÆr ity abhidhÅyate // 1.31 // tad etad vÃÇmayaæ bhÆya÷ saæsk­taæ prÃk­taæ tathà / apabhraæÓaÓ ca miÓraæ cety Ãhur ÃryÃÓ caturvidham // 1.32 // saæsk­taæ nÃma daivÅ vÃg anvÃkhyÃtà mahar«ibhi÷ / tadbhavas tatsamo deÓÅty aneka÷ prÃk­takrama÷ // 1.33 // mahÃrëÂrÃÓrayÃæ bhëÃæ prak­«Âaæ prÃk­taæ vidu÷ / sÃgara÷ sÆktiratnÃnÃæ setubandhÃdi yanmayam // 1.34 // ÓaurasenÅ ca gau¬Å ca lÃÂÅ cÃnyà ca tÃd­ÓÅ / yÃti prÃk­tam ity evaæ vyavahÃre«u saænidhim // 1.35 // ÃbhÅrÃdigira÷ kÃvye«v apabhraæÓa iti sm­tÃ÷ / ÓÃstre«u saæsk­tÃd anyad apabhraæÓatayoditam // 1.36 // saæsk­taæ sargabandhÃdi prÃk­taæ skandhakÃdikam / osarÃdÅny apabhraæÓo nÃÂakÃdi tu miÓrakam // 1.37 // kathÃpi sarvabhëÃbhi÷ saæsk­tena ca badhyate / bhÆtabhëÃmayÅæ prÃhur adbhutÃrthÃæ b­hatkathÃm // 1.38 // lÃsyacchalitaÓamyÃdi prek«Ãrtham itarat puna÷ / Óravyam eveti sai«Ãpi dvayÅ gatir udÃh­tà // 1.39 // asty aneko girÃæ mÃrga÷ sÆk«mabheda÷ parasparam / tatra vaidarbhagau¬Åyau varïyete prasphuÂÃntarau // 1.40 // Óle«a÷ prasÃda÷ samatà mÃdhuryaæ sukumÃratà / arthavyaktir udÃratvaæ oja÷kÃntisamÃdhaya÷ // 1.41 // iti vaidarbhamÃrgasya prÃïà daÓa guïÃ÷ sm­tÃ÷ / e«Ãæ viparyaya÷ prÃyo lak«yate gau¬avartmani // 1.42 // [Óle«a vs. Óithila] Óli«Âam asp­«ÂaÓaithilyam alpaprÃïÃk«arottaram / Óithilaæ mÃlatÅmÃlà lolÃlikalilà yathà // 1.43 // anuprÃsadhiyà gau¬ais tad i«Âaæ bandhagauravÃt / vaidarbhair mÃlatÅdÃma laÇghitaæ bhramarair iti // 1.44 // [prasÃda vs. vyutpanna] prasÃdavat prasiddhÃrtham indor indÅvaradyuti / lak«ma lak«mÅæ tanotÅti pratÅtisubhagaæ vaca÷ // 1.45 // vyutpannam iti gau¬Åyair nÃtirƬham apÅ«yate / yathÃnatyarjunÃbjanma- sad­k«ÃÇko balak«agu÷ // 1.46 // [samatà vs. vai«amya] samaæ bandhe«v avi«amaæ te m­dusphuÂamadhyamÃ÷ / bandhà m­dusphuÂonmiÓra- varïavinyÃsayonaya÷ // 1.47 // kokilÃlÃpavÃcÃlo mÃm eti malayÃnila÷ / ucchalacchÅkarÃcchÃccha- nirjharÃmbha÷kaïok«ita÷ // 1.48 // candanapraïayodgandhir mando malayamÃruta÷ / spardhate ruddhamaddhairyo vararÃmÃmukhÃnilai÷ // 1.49 // ity anÃlocya vai«amyam arthÃlaækÃra¬ambarau / apek«amÃïà vav­dhe paurastyà kÃvyapaddhati÷ // 1.50 // [mÃdhurya] madhuraæ rasavad vÃci vastuny api rasasthiti÷ / yena mÃdhyanti dhÅmanto madhuneva madhuvratÃ÷ // 1.51 // [(1.) anuprÃsa (ÓabdÃlaækÃra) vs. varïÃv­tti] yayà kayÃcic chrutyà yat samÃnam anubhÆyate / tadrÆpà hi padÃsatti÷ sÃnuprÃsà rasÃvahà // 1.52 // e«a rÃjà yadà lak«mÅæ prÃptavÃn brahmaïapriya÷ / tata÷ prabh­ti dharmasya loke 'sminn utsavo 'bhavat // 1.53 // itÅdaæ nÃd­taæ gau¬air anuprÃsas tu tatpriya÷ / anuprÃsÃd api prÃyo vaidarbhair idam i«yate // 1.54 // varïÃv­ttir anuprÃsa÷ pÃde«u ca pade«u ca / pÆrvÃnubhavasaæskÃra- bodhinÅ yady adÆratà // 1.55 // candre ÓaranniÓottaæse kundastavakavibhrame / indranÅlanibhaæ lak«ma saædadhÃty anila÷ Óriyam // 1.56 // cÃru candramasaæ bhÅru bimbaæ paÓyaitad ambare / manmano manmathÃkrÃntaæ nirdayaæ hantum udyatam // 1.57 // ity anuprÃsam icchanti nÃtidÆrÃntaraÓrutim / na tu rÃmÃmukhÃmbhoja- sad­ÓaÓ candramà iti // 1.58 // smara÷ khara÷ khala÷ kÃnta÷ kÃya÷ kopaÓ ca na÷ k­Óa÷ / cyuto mÃno 'dhiko rÃgo moho jÃto 'savo gatÃ÷ // 1.59 // ity Ãdi bandhapÃru«yaæ Óaithilyaæ ca nigacchati / ato naivam anuprÃsaæ dÃk«inÃtyÃ÷ prayu¤jate // 1.60 // [(2.) yamaka (ÓabdÃlaækÃra; Vw.)] Ãv­ttiæ varïasaæghÃta- gocarÃæ yamakaæ vidu÷ / tat tu naikÃntamadhuram ata÷ paÓcÃd vidhÃsyate // 1.61 // [(3.) agrÃmyatà (arthÃlaækÃra) vs. grÃmyatÃ] kÃmaæ sarvo 'py alaækÃro rasam arthe ni«a¤cati / tathÃpy agrÃmyataivaitaæ bhÃraæ vahati bhÆyasà // 1.62 // kanye kÃmayamÃnaæ mÃæ na tvaæ kÃmayase katham / iti grÃmyo 'yam arthÃtmà vairasyÃya prakalpate // 1.63 // kÃmaæ kandarpacÃï¬Ãlo mayi vÃmÃk«i nirdaya÷ / tvayi nirmatsaro di«Âyety agrÃmyo 'rtho rasÃvaha÷ // 1.64 // Óabde 'pi grÃmyatÃsty eva sà sabhyetarakÅrtanÃt / yathà yakÃrÃdipadaæ ratyutsavanirÆpaïe // 1.65 // padasaædhÃnav­ttyà và vÃkyÃrthatvena và puna÷ / du«pratÅtikaraæ grÃmyaæ yathà yà bhavata÷ priyà // 1.66 // kharaæ prah­tya viÓrÃnta÷ puru«o vÅryavÃn iti / evam Ãdi na Óaæsanti mÃrgayor ubhayor api // 1.67 // bhaginÅbhagavatyÃdi sarvatraivÃnumanyate / vibhaktam iti mÃdhuryam ucyate sukumÃratà // 1.68 // [sukumÃratà vs. dÅpta] ani«ÂhurÃk«araprÃyaæ sukumÃram ihe«yate / bandhaÓaithilyado«as tu darÓita÷ sarvakomale // 1.69 // maï¬alÅk­tya barhÃïi kaïÂhair madhuragÅtibhi÷ / kalÃpina÷ pran­tyanti kÃle jÅmÆtamÃlini // 1.70 // ity anÆrjita evÃrtho nÃlaækÃro 'pi tÃd­Óa÷ / sukumÃratayaivaitad Ãrohati satÃæ mana÷ // 1.71 // dÅptam ity aparair bhÆmnà k­cchrodyam api badhyate / nyak«eïa k«ayita÷ pak«a÷ k«atriyÃïÃæ k«aïÃd iti // 1.72 // [arthavyakti vs. neyatva] arthavyaktir aneyatvam arthasya hariïoddh­tà / bhÆ÷ khurak«uïïanÃgÃs­g- lohitÃd udadher iti // 1.73 // mahÅ mahÃvarÃheïa lohitÃd uddh­todadhe÷ / itÅyaty eva nirdi«Âe neyatvam uragÃs­ja÷ // 1.74 // ned­Óaæ bahu manyate mÃrgayor ubhayor api / na hi pratÅti÷ subhagà ÓabdanyÃyavilaÇghinÅ // 1.75 // [udÃratvam] utkar«avÃn guïa÷ kaÓcid yasminn ukte pratÅyate / tadudÃrÃhvayaæ tena sanÃthà kÃvyapaddhati÷ // 1.76 // arthinÃæ k­païà d­«Âis tvanmukhe patità sak­t / tadavasthà punar deva nÃnyasya mukham Åk«ate // 1.77 // iti tyÃgasya vÃkye 'sminn utkar«a÷ sÃdhu lak«yate / anenaiva pathÃnyatra samÃnanyÃyam ÆhyatÃm // 1.78 // ÓlÃghyair viÓe«aïair yuktam udÃraæ kaiÓcid i«yate / yathà lÅlÃmbujakrŬÃ- sarohemÃÇgadÃdaya÷ // 1.79 // [ojas] oja÷ samÃsabhÆyastvam etad gadyasya jÅvitam / padye 'py adÃk«iïÃtyÃnÃm idam ekaæ parÃyaïam // 1.80 // tad gurÆïÃæ laghÆnÃæ ca bÃhulyÃlpatvamiÓraïai÷ / uccÃvacaprakÃraæ tad d­Óyam ÃkhyÃyikÃdi«u // 1.81 // astamastakaparyasta- samastÃrkÃæÓusaæstarà / pÅnastanasthitÃtÃmra- kamravastreva vÃruïÅ // 1.82 // iti padye 'pi paurastyà badhnanty ojasvinÅr gira÷ / anye tv anÃkulaæ h­dyam icchanty ojo girÃæ yathà // 1.83 // payodharataÂotsaÇga- lagnasaædhyÃtapÃæÓukà / kasya kÃmÃturaæ ceto vÃruïÅ na kari«yati // 1.84 // [kÃnti vs. atyukti] kÃntaæ sarvajagatkÃntaæ laukikÃrthÃnatikramÃt / tac ca vÃrttÃbhidhÃne«u varïanÃsv api d­Óyate // 1.85 // g­hÃïi nÃma tÃny eva taporÃÓir bhavÃd­Óa÷ / saæbhÃvayati yÃny eva pÃvanai÷ pÃdapÃæsubhi÷ // 1.86 // anayor anavadyÃÇgi stanayor j­mbhamÃïayo÷ / avakÃÓo na paryÃptas tava bÃhulatÃntare // 1.87 // iti saæbhÃvyam evaitad viÓe«ÃkhyÃnasaæsk­tam / kÃntaæ bhavati sarvasya lokayÃtrÃnuvartina÷ // 1.88 // lokÃtÅta ivÃtyartham adhyÃropya vivak«ita÷ / yo 'rthas tenÃti tu«yanti vidagdhà netare janÃ÷ // 1.89 // devadhi«ïyam ivÃrÃdhyam adyaprabh­ti no g­ham / yu«matpÃdaraja÷pÃta- dhautani÷Óe«akilbi«am // 1.90 // alpaæ nirmitam ÃkÃÓam anÃlocyaiva vedhasà / idam evaævidhaæ bhÃvi bhavatyÃ÷ stanajh­mbhaïam // 1.91 // idam atyuktir ity uktam etad gau¬opalÃlitam / prasthÃnaæ prÃkpraïÅtaæ tu sÃram anyasya vartmana÷ // 1.92 // [samÃdhi] anyadharmas tato 'nyatra lokasÅmÃnurodhinà / samyag ÃdhÅyate yatra sa samÃdhi÷ sm­to yathà // 1.93 // kumudÃni nimÅlÃni kamalÃny unmi«anti ca / iti netrakriyÃdhyÃsÃl labdhà tadvÃcinÅ Óruti÷ // 1.94 // ni÷«ÂhyÆtodgÅrïavÃntÃdi gauïav­ttivyapÃÓrayam / atisundaram anyatra grÃmyakak«Ãæ vigÃhate // 1.95 // padmÃny arkÃæÓuni÷«ÂhyÆtÃ÷ pÅtvà pÃvakavipru«a÷ / bhÆyo vamantÅva mukhair udgÅrïÃruïareïubhi÷ // 1.96 // iti h­dyam ah­dyaæ tu ni÷«ÂhÅvati vadhÆr iti / yugapan naikadharmÃïÃm adhyÃsaÓ ca sm­to yathà // 1.97 // gurugarbhabharaklÃntÃ÷ stanantyo meghapaÇktaya÷ / acalÃdhityakotsaÇgam imÃ÷ samadhiÓerate // 1.98 // utsaÇgaÓayanaæ sakhyÃ÷ stananaæ gauravaæ klama÷ / itÅme garbhiïÅdharmà bahavo 'py atra darÓitÃ÷ // 1.99 // tad etat kÃvyasarvasvaæ samÃdhir nÃma yo guïa÷ / kavisÃrtha÷ samagro 'pi tam ekam anugacchati // 1.100 // iti mÃrgadvayaæ bhinnaæ tatsvarÆpanirÆpaïÃt / tadbhedÃs tu na Óakyante vaktuæ pratikavi sthitÃ÷ // 1.101 // ik«uk«Åragu¬ÃdÅnÃæ mÃdhuryasyÃntaraæ mahat / tathÃpi na tad ÃkhyÃtuæ sarasvatyÃpi Óakyate // 1.102 // naisargikÅ ca pratibhà Órutaæ ca bahu nirmalam / amandaÓ cÃbhiyogo 'syÃ÷ kÃraïaæ kÃvyasaæpada÷ // 1.103 // na vidyate yady api pÆrvavÃsanÃ- guïÃnubandhi pratibhÃnam adbhutam / Órutena yatnena ca vÃg upÃsità dhruvaæ karoty eva kamapy anugraham // 1.104 // tad astatandrair aniÓaæ sarasvatÅ ÓramÃd upÃsyà khalu kÅrtim Åpsubhi÷ / k­Óe kavitve 'pi janÃ÷ k­taÓramÃ÷ vidagdhago«ÂhÅ«u vihartum ÅÓate // 1.105 // // iti kÃvyÃdarÓe mÃrgavibhÃgo nÃma prathama÷ pariccheda÷ //