Anandavardhana: Dhvanyaloka, Uddyota 2, with Abhinavagupta's Locana and Ramasaraka's Balapriya. Input by members of the Sansknet project (formerly: www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! __________________________________________________ In order to facilitate orientation, the karikas of Jan Brzezinski's version of Rajani Arjun Shankar's text (see separate file) have been added, including the reference system: DhvK_n.n __________________________________________________ ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ dvitãya uddyotaþ / ÷rãrastu / dvitãya uddyotaþ evamavivakùitavàcyavivakùitànyaparavàcyatvena dhvanirdviprakàraþ prakà÷itaþ / tatràvivakùitavàcyasya prabhedapratipàdanàyedamucyate-- _________________________________________________________ arthàntare saïkramitam atyantaü và tiraskçtam / avivakùita-vàcyasya dhvaner vàcyaü dvidhà matam // DhvK_2.1 // __________ arthàntare saïkramitamatyantaü và tiraskçtam / avivakùitavàcyasya dhvanervàcyaü dvidà matam // 1 // locanam dvitãya uddyotaþ yà smaryamàõà ÷reyàüsi såte dhvaüsayate rujaþ / tàmabhãùñaphalodàrakalpavallãü stube ÷ivàm // vçttikàraþ saïgatimuddyetasya kurvaõa upakramate-- evamityàdi / prakà÷ita iti / mayà vçttikàreõa sateti bhàvaþ / na caitanmayotsåtramuktam, api tu kàrikàkàràbhipràyeõetyàha-- tatreti / tatra dviprakàraprakà÷ane vçttikàrakçte yannimittaü bãjabhåtamiti bàlapriyà dvitãya uddyotaþ locanasyottarasyàto na vyàkhyà prapyate 'tra tat / yathàmatãùadvyàkhyàmi prasãdantvatra me budhàþ // yeti / yà ÷ivà / janaiþ smaryamàõà satã, teùàü ÷reyàüsi såte janayati / rujaþ vyàpadaþ / abhãùñeti / abhãùñànàü phalànàmudàrà dàtrã / yadvà-abhãùñàni phalàni yasyàü sà udàrà mahatã ca kalpavallã tàmiti råpakam / "udàro dàtçmahato"rityamaraþ / saïgatimudyotasyeti / prathamodyotena dvitãyodyotasya saïgatimitatatatyarthaþ / uktena saha vakùyamàõasya saïgatimiti yàvat / sà càtra prasaïgaråpà bodhyà / kurvàõaþ sampàdayan / upakramate vaktumàrabhate / såtrakàreõàprakà÷itatvàdàha-- mayetyàdi / 'tatre'tyàdigranthamavatàrayati-- na cetyàdi / etaditi / dviprakàratvamityarthaþ / utsåtraü såtramullaïdhya såtrakàrànabhipretamiti yàvat / 'tetre'ti tatpadamuktadvi prakàraprakà÷anakriyàparàmar÷a kamityabhipretya vyàcaùñe-- dviprakàraprakà÷ana iti / nimittamiti / tralarthakathanaü påritaü và / asyaiva vivaraõam-- bãjabhåtamiti / 'ucyata' ityanenàsyànvayaþ / iti sambandha iti / evaü pårvàparayossaïgatirityarthaþ / anyathà vyàcaùñe-- yadi vetyàdi / pårva÷eùaþ pårvànvayi / prathamodyotànte vçttikàreõa locanam sambandhaþ / yadi và-tatreti pårva÷eùaþ / tatra prathamoddyote vçttikàreõa prakà÷itaþ avivakùitavàcyasya yaþ prabhedo 'vàntaraprakàrastatpratipàdanàyedamucyate / tadavàntarabhedapratipàdanadvàreõaiva cànuvàdadvàreõàvivakùitavàcyasya yaþ prabhedo vivakùitànyaparavàcyàtprabhinnatvaü tatpratipàdanàyedamucyate / bhavati målato dvibhedatvaü kàrikàkàrasyàpi sammatameveti / bhàvaþ / saïkramitamiti õicà vya¤canàvyàpàre yaþ sahakàrivargastasyàyaü prabhàva ityuktaü tiraskçta÷abdena ca / yena vàcyenàvivakùitena satàvivakùitàvàcyo dhvanirvyapadi÷yate tadvàcyaü dvidheti sambandhaþ / yo 'rthaü upapadyamano 'pi tàvataivànupayogàddharmàntarasaüvalanayànyatàmiva gato lakùyamàõo 'nugatadharmã såtranyàyenàste sa råpàntarapariõata uktaþ / bàlapriyà "iti pratamodyota" ityuktatvàdatra pakùe tatreti tatpadena tasya paràmar÷a ityàhç-- prathamodyota iti / asya pårvoõa sahànvayaü dar÷ayitumàha-- vçttikàreõa prakà÷ita iti / atra pakùe ata iti ÷eùo bodhyaþ / 'avivakùite'tyàdigranthaü vyàcaùñe-avivakùitavàcyasyetyàdi / avàntaraprakàraþ avàntaradharmaþ / idamiti / 'arthàntara' ityàdi'mata'mityantaü såtramityarthaþ / 'athàsaülakùyakramodyota' ityàdinà vakùyamàõenàpi saïgatiü sampàdayitumanyathàpi vyàcaùñe-tadavàntaretyàdi / 'arthàntare saïkramitam' ityàdinà yattadavàntarabhedapratipàdanaü tadvàreõaiva tatpårvakameva / avivakùitavàcyasya dhvaneriti yo 'nuvàdastaddvareõa / asyocyata ityanena sambandhaþ / avivakùitavàcyasyeti / tadanuyogika ityarthaþ / vakùyamàõaü manasi kçtya 'vivakùitànyaparavàcyàdityuktam / prabhinnatvamanyonyàbhàvaþ / tatpratipàdanàya tasya j¤àpanàya / idamiti / avivakùitavàcyamityarthaþ / phalitamàha-- bhavatãtyàdi / målato dvibhedatvamàdimaü dvaividhyam / 'õice'tyasya 'ukta'mityanena sambandhaþ / ya iti / lakùaõàvaktçvivakùàdirityarthaþ / ayaü saïkramaõam / tasya prabhàvaþ / tena prayuktaþ / sa eva prayojakakarteti bhàvaþ / uktaü bodhatam / tiraskçta÷abdena ceti / ityuktamityanenàsya sambandhaþ / 'avivakùite'tyàdikaü vivçõoti-- yenetyàdi / vàcyeneti / tattatpadavàcyajàtyàdidharmavi÷iùñadharmiõetyarthaþ / 'arthàntare saïkramitam' ityàdikaü vivçõoti-yo 'rtha ityàdi / yo 'rthaþ ràmo 'smãtyàdau ÷amàdiråpo 'rthaþ / upapadyamàno 'pi vàcyàjàtyàdiprakàreõànvayayogyo 'pi / anupayogàditi / vi÷eùànàdhàyakatvena punaruktatvena và upayogàbhàvàdityarthaþ / dharmàntarasaüvalanayà vàcyadharmàtiriktadharmavatvena / lakùyamàõaþ lakùaõayà pratãyamànaþ / ata evànyatàü gata iva / yadvà-- dharmàntarasaüvalanayà vàcyadharmàtiriktadharmaprakàrakapratãtiviùayatvena hetunà anyatàü gata iva lakùyamàõaþ pratãyamànaþ / anugatadharmã san lakùyamàõadharmàõàü tatra tatra bhinnatve 'pi vyaktiråpo dharmã anuståta eveti bhàvaþ / såtranyàyeneti / yathà puùpàdiùvekaü såtramanusyåtantathetyarthaþ / tathàvidhàbhyàü ca tàbhyàü vyaïgyasyaiva vi÷eùaþ / tatràrthàntarasaïkramitavàcyo yathà-- snigdha÷yàmalakàntiliptaviyato velladbalàkà dhanà vàtàþ ÷ãkariõaþ payodasuhçdàmànandakekàþ kalàþ / locanam yastvanupapadyamàna upàyatàmàtreõàrthàntarapratipattiü kçtàv palàyata iva sa tiraskçta iti / nanu vyaïgyàtmano yadà dhvanerbhedo niråpyate tadà vàcyasàya dvidheti bhedakathanaü na saïgatamityà÷aïkyàha-- tathàvidhàbhyàü ceti / co yasmàdarthe / vya¤jakavaici¤yàddhi yuktaü vyaïgyavaici¤yamiti bhàvaþ / vya¤jake tvarthe yadi dhvani÷abdastadà na ka÷ciddoùa iti bhàvaþ / bhedapratipàdakenaivànvarthanàmnà lakùaõamapi siddhamityabhipràyeõodàharaõamevàha-- arthàntarasaïkramitavàcyo yatheti / atra ÷loke ràma÷abda iti saïgatiþ / snigdhayà jalasambandhasarasayà ÷yàmalayà dravióavanitocitàsitavarõayà kàntyà càkacakyena liptamàcchuritaü viyannabho yaiþ vellantyo vijçmbhamàõàstatà calantyaþ parabhàgava÷àtpraharùava÷àcca balàkàþ bàlapriyà råpàntarapariõata iti arthàntare saïkramitamityasyaiva vivaraõam / yastviti / 'ni÷vàsàndha' ityàdàvandhàdipadàrtha ityarthaþ / anupapadyamànaþ anvayàyogyaþ / upàyatàmàtreõeti / mukhyàrthasambandhasya lakùaõànimittatvàditi bhàvaþ / tiraskçta iti / ukta ityanuùaïgaþ / nanviti / vyaïgyàtmano dhvaneþ dhvanipadàrthasya vyaïgyasya / yadà yadi / 'vàcyasya bhedakathanam' iti sambandhaþ / vçttau 'tathàvidhàbhyàm' iti / arthàntarasaïkramitàtyantatiraskçtàbhàyàmityarthaþ / 'tàbhyàü' vàcyàbhyàm / 'vi÷eùaþ' bhedaþ / vi÷eùa ityasyànantaraü 'iti vyaïgyaprakà÷anaparasya dhvanerevàyaü prakàraþ' iti pàñhaþ kvàcitkaþ / locane bhàvamàha-- vya¤jake tvartha ityàdi / dhvani÷abdàrthaþ vya¤jaka÷cedityarthaþ / sa càrtho và ÷abdo và / tatràdyapakùe avivakùitavàcyasyetyasya avivakùitaþ apradhànãkçto vàcyassvàtmà yena sa iti prathamodyotoktàrthau bodhyaþ / doùa iti / avatàrikoktadeùa ityarthaþ / càkacakyeneti / prabhàtàralyenetyarthaþ / vijçmbhamàõàþ utsàha÷àlinyaþ / parabhàgava÷àditi / medhànàü ÷ayàmatvàdbalàkànàü sitatvàccetibhàvaþ / praharùeti / meghasaüsargalàbhajanitapraharùetyarthaþ / 'ghanà' ityasya vivaraõam-- medhà iti / 'ghanà' ityanena nibióatva¤ca gamyate / 'velladbalàkà' ityanena sambhogasmàrakatva¤ca / ata eva àha-- evannabha ityàdi / '÷ãkariõa' ityasya vivaraõam-- såkùmetyàdi / itãti / kàmaü santu dçóhaü kañhorahçdayo ràmo 'smi sarve sahe vaidehã tu kathaü bhaviùyati hahà hà devi dhãrà bhava // locanam sitapakùivi÷eùà yeùu ta evaü nabhastàvadduràlokaü vartate / di÷o 'pi duþsahàþ / yataþ såkùmajalakaõodgàriõo vàtà iti mandamandatvameùàmaniyatadigàgamanaü ca bahuvacanena såcitam / tarhi guhàsu kvacitpravi÷yàsyatàmityata àha-- payodànàü ye suhçdasteùu ca satsu ye ÷obhanahçdayà mayåràsteùàmànandena harùeõa kalàþ ùaïjasaüvàdinyo madhuràþ kekàþ ÷abdavi÷eùàþ tà÷ca sarvaü payodavçttàntaü dussahaü smàrayanti; svayaü ca dussahà iti bhàvaþ / evamuddãpanavibhàvodbodhitavipralambhaþ parasparàdhiùñànatvadrateþ vibhàvànàü sàdhàraõatàmabhimanyamànaþ ita eva prabhçti priyatamàü hçdayenidhàyaiva svàtmavçttàntaü tàvadàha-- kàmaü santviti / dçóhamiti sàti÷ayam / kañhorahçdaya iti / ràma÷ubdarthadhvanivi÷eùàvakà÷adànàya kañhorahçdayapadam / yathà 'tadgehaü' ityukte 'pi 'natabhitti' iti / anyathà ràmapadaü da÷arathakulodbhavatvakausalyàsnehapàtratvabàlyacaritajànakãlàbhàdidharmàntarapariõatamarthaü kathaü na dhvanediti / asmãti / sa bàlapriyà ÷ãkarima iti ÷ãkarasambandhapratipàdanena hetunetyarthaþ / mandamandatvamityasya 'såcitam' ityanena sambandhaþ / bahuvacavavyaïgyaü dar÷ayati-- eùàmiti / suhçda iti / bandhava ityarthaþ / arthàntara¤càha-- teùviti / ÷obhanahçdayà iti ata evànanda iti bhàvaþ / kalatvasyànandahetukatvàttadvi÷iùñakekànàmànandahetukatvamiti dar÷ayannàha-- harùema kalà iti / evamityàdi / pårvoktairuddãpanavibhàvairudvodhitaþ vipralambhaþ viyogakàlàvacchinnà ratiryasya saþ / parasparetyàdi / strãpuüsayorjãvitasarvasvàbhimànàtmikàyà rateþ parasparasambandhitvàdityarthaþ / vibhàvànàü sajalajaladharàdãnàm / sàdhàraõyaü priyatamàsàdhàraõyam / abhimanyamàna iti / niråpayannityarthaþ / ita iti / kàmamityàdita ityarthaþ / tàvaditi / prathamamityarthaþ / kàmaü saüntviti / yatheùñaü bhavantu ityarthaþ / ràma÷abdàrtheti / ràma÷abdenàrthavi÷eùàõàü vya¤jane sahakàrãtyarthaþ / tadgehamiti / padyamidaü tçtãyodyote udàhariùyate / anyatheti / kañhorahçdaya ityasyàbhàva ityarthaþ / bàlpacariteti / vidyàbhyàsatàñakàvadhàdãtyarthaþ / àdipadena para÷uràmajayàdikaü gçhyate / làbhàdi yaddharmàntaraü tena pariõataü tatprakàrakapratãtiviùayam / kathaü na dhvanediti / tathàca kañhorahçdayapadantadarthànuguõànàmeva dharmàõàü ràma÷abdena vya¤jene sahaïkàritayà nirdiùñamiti bhàvaþ / 'sarvaü sahe'ityasya yadyadduþkhamàpatati tatsarvaü sahetyarthaþ / 'vaidehã' ityatra ràma÷abdaþ / anena hi vyaïgyadharmàntarapariõataþ sa¤j¤ã pratyàyyate, na saüj¤imàtram / locanam evàhaü bhavàmãtyarthaþ / bhaviùyatãti kriyàsàmànyam / tena kiü kàriùyatãtyarthaþ / atha ca bhavanamevàsyà asambhàvyamiti / uktaprakàreõa hçdayanihitàü priyàü smaraõa÷abdavikalpaparamparayà pratyakùãbhàvitàü hçdayasphoñanonmukhãü sasaübhramamàha-- hahà heti / devãti / yuktaü tava dhairyamityarthaþ / aneneti / ràma÷abdenànupayujyamànàrtheneti / bhàvaþ / vyaïgyaü dharmàntaraü prayojanaråpaü ràjyanirvàsanàdyasaïkhyeyam / taccàsaïkhyatvàdabhidhàvyàpàreõà÷akyasamarpaõam / krameõàrpyaümàõamapyekadhãviùayabhàvàbhàvànna citracarvaõàpadamiti na càrutvàti÷ayakçt / pratãyamànaü tu tadasaïkhyamanudbhi viseùatvenaiva kiü kiü råpaü na sahata iti citrapànakarasàpåpaguóamodakasthànãyavicitracarvaõàpadaü bhavati / yathoktam-- 'uktyantareõà÷akyaü yat' iti / bàlapriyà tyanena ca duþkhàsahiùõutvaü vyajyate / kriyàsàmànyamiti / bodhayatãti ÷eùaþ / mukhyàrthe 'pi vivakùita ityàha-- ata ceti / caturthapàdamavatàrayati-- uktetyàdi / smaraõeti / jaladharàdyuddãpakànàü priyatamàsàdhàraõatvasmaraõam / ÷abdaþ vaidehãti ÷abdaþ, tajjanitabodha iti yàvat / 'vikalpaþ kathaü bhaviùyatã'ti vitarkaþ / teùàü paramparayetyarthaþ / 'vyaïgye'tyàdigranthaü vyàcaùñe-- vyaïgyamityàdi / prayojaneti / lakùaõàprayojanetyarthaþ / tadatra kimityata àha-- ràjyeti / ràjyabhraü÷àdityarthaþ / àdipadena vanavàsapitçjàyàviyogàdikaü duþkhakàri sarvaü gçhyate / asya vyaïgyatvaü vyavasthàpayiùyannàha-- taccetyàdi / tat prayojanam / abhidhetyàdi / yugapadabhidàtuma÷akyamityarthaþ / krameõeti / taditi abhidàvyàpàreõeti cànuùajyate / ekadhãti / ekabodhaviùayatvàbhàvàdityarthaþ / pratãyamànamiti / vyajyamànamityarthaþ / tu÷abdo vi÷eùe / tadasaïkhyamiti / asaïkhayatvavi÷iùñaü prayojanamityarthaþ / anudbhinneti / anudbhinnaþ aspaùñaþvi÷eùaþ pàrthakyaü parasparabheda iti yàvat, yatra tatvenaiva tadvi÷iùñameva / pànakarasàdyàsvàde karpåràdyàü÷à yathà pàrthakyena nànubhåyante, kintu parasparasaüvalitatvenaiva prayojanapratãtau tathà ràjyanirvàsanàdayo dharmà ityarthaþ / kiü kimiti / nànàråpaü sahata ityarthaþ / pratipattçpratibhàdiva÷ena nànàvidhaü bhàtãti yàvat / itãti hetau / citretyàdi / citreti pànakarasàdãnàü trayàõàü vi÷eùaõaü nànàrasetyarthaþ / guóopaskçtaü modakaü guóamodakaü tatsthànãyà taccarvaõàkatulyà yà vicitrà vilakùaõà carvaõà ràmagatatvena tattaddharmàvagàhinã pratãtiþ, tasyàþ padaü viùaya yathà ca mamaiva viùamabàõalãlàyàm--- tàlà jàanti guõà jàlà de sahiaehiü gheppànti / raikiraõànuggahiàiü honti kamalàiü kamalàiü // (tadà jàyante guõà yadà te sahçdayairgçhyante / ravikiraõànugçhãtàni bhavanti kamalàni kamalàni // iti cchàyà ) / ityatra dvitãyaþ kamala÷abdaþ / locanam eùa eva sarvatra prayojanasya pratãyamànatvenotkarùaheturmantavyaþ / màtragrahaõena saüj¤ã nàtra tiraskçta ityàha---yathà cetyàdi / tàlà tadà / jàlà yadà / dheppanti gçhyante / arthàntaranyàsamàha---ravikiraõeti / kamala÷abda iti / lakùmãpàtratvàdidharmàntara÷atacitratàpariõataü saüj¤inamàhetyarthaþ / tena ÷uddhe 'rthe mukhye bàdhànimittaü tatràrthe taddharmasamavàyaþ / tena nimittena ràma÷abdo dharmàntarapariõatamarthaü bàlapriyà ityarthaþ / prayojanajàtasya abhidhàtuma÷akyatvaü yaduktaü tatropaùñambhakamàha---yathoktamityàdi / eùa eveti / vicitracarvaõàpadatvamevetyarthaþ / prayojanasyetyutkarùànvayi / màtragrahaõeneti / 'na saüj¤imàtram' iti vçttisthamàtra÷abdenetyarthaþ / àhetyanenàsya sambandhaþ / saüj¤ã nàtra tiraskçta iti / ràjyanirvàsanàdidharmavatvena ràmasyaiva saüj¤inaþ pratãteriti bhàvaþ / àheti / vçttikàro bodhayatãtyarthaþ / atra ràmapadalakùyatàvacchedakaü ràmapadavàcyatvaü sàmànyato duþkhapàtratvaü và bodhyam / tadeti / padàrthà iti ÷eùaþ / tadà guõàþ ati÷ayàdhàyako dharmo gumastadvantaþ santaþ / jàyante bhavanti / kadetyatràha-yadeti / te guõavantaþ padàrthàþ / gçhyante ÷lodhyante / asya sàmànyasya samarthakamuttaràrdhamityà÷ayenàha--arthàntaranyàsamàheti / ravãti / raviüõà kiraõànugçhãtànikaraspçùñàni, atha càbhinanditàni kamalàni pajhàni / kamalàni kamalatvena j¤àyamànàni bhavantãtyarthaþ / atra vyaïgyaü dar÷ayati---lakùmãtyàti / lakùmãpàtratvaü kàntyà÷rayatvam / àdipadena vikasitatvasaurabhàdi÷àlitvaü gçhyate / lakùmãpàtratvàdi yaddharmàntara÷ataü tasya citratà citratàvi÷iùñaü taditi yàvat / tena pariõatamityarthaþ / saüj¤inaü kamalam / àha vya¤jayati / kecidatra ràmapadaü ràjyanirvàsanàdidharmavatvena lakùayannarvedàdãnvyjayati / evaü kamala÷abde 'pi bodhyamityàhustanmataü dåùayitumupanyasyati-tenetyadi / teneti / vakùyamàõahetunetyarthaþ / 'apràtãtikam' ityanenàsya sambandhaþ / ÷uddhar'the mukhya iti / kevale ràmapadamukhyàrtha ityarthaþ / bàdheti / prakçtànupayogàtmakabàdhetyarthaþ / tatràrtha iti ràmapadamukhyarthadharmiõãtyarthaþ / taddharmasamavàya iti / vivakùitaràjyanirvàsanàdi dharmasambandha ityarthaþ / anenàdhàràdheyabhàvaråpamukhyàrthasambandhaþ pradar÷itaþ / ubhayatràstãti ÷eùaþ / dharmàntarapariõatamarthamiti / locanam lakùayati / vyaïgyànyasàdhàramànya÷abdavàcyàni dharmàntaràõi / evaü kamala÷abdaþ / guõa÷abdastu saüj¤imàtramàheti / tatra yadbalàtkai÷cidàropitaü tadapràtãtikam / anupayogabàdhito hyartho 'sya dhvanerviùayo lakùaõà målaü hyasya / yattu hçdayadarpaõa uktam---'hahà heti saürambhàrtho 'yaü camatkàraþ' iti / tatràpi saürambhaþ àvego vipralambhavyabhicàrãti rasadhvanistàvadupagataþ / na ca ràma÷abdabhivyaktàrthasàhàyakena vinà sarambhollàso 'pi // ahaü sahe tasyàþ ki vartata ityevamàtmà hi saürambhaþ / kamalapade ca kaþ saürambha ityàstàü tàvat / anupayogàtmikà ca mukhyàrthabàdhàtràstãti lakùaõàmålatvàdavivakùitavàcyabhedatàsyopapannaiva ÷uddhàrthasyàvivakùaõàt / bàlapriyà ràjyanirvàsanàdidharmavatvena ràmavyaktiråpàrthamityarthaþ / tarhi kiü vyaïgyamityatràha---vyaïgyànãtyàdi / a÷abdavàcyàni ÷abdenàbhidhàtuma÷akyàni / dharmàntaraõi nirvedaglànimohàdayo 'nye dharmàþ / evaü kamala÷abda iti / dvitãyaþ kamala÷abdo lakùmãpàtratvàdipariõatamarthaü lakùyati, vyaïgyantu manoharatvàdãtyarthaþ / jàyante guõà ityatra guõa÷abdasyàvçttiþ, dvãtãyo guõa÷abdaþ utkçùñatvàdidharmàntarapariõatamarthaü lakùyatãtyàdyà÷aïkàü parihartumàha---guõa÷abda ityàdi / saüj¤imàtramiti / mukhyàrthamàtramityarthaþ / na tu dharmàntarapariõatamarthamiti màtra÷abdàrthaþ / tatreti / pårvoktedàharaõayorityarthaþ / balàt buddhisàmarthyàt / àropitamiti / àropyoktamityarthaþ / taditi / taduktamityarthaþ / apràtãtikamiti / sahçdayapratãtyasiddhamityarthaþ / atra hetumàha---anupayogetyàdi / anupayogabàdhitaþ anupayogàtmakabàdhàdhãnaþ / hãti hetau / arthaþ bhavadukto ràjyanirvàsanàdyarthaþ / asya dhvanerviùaya iti / avivakùitavàcyasthalãya dhvanivyàpàrasya viùaya ityarthaþ / na tu lakùaõàyà viùaya iti bhàvaþ / lakùaõayà hyarthasyaikadharmaprakàreõaiva pratãtirna tvanekadharmaprakàreõa / parantvatra lakùaõà sahakàriõãtyàha-lakùaõetyàdi / yattvityàdi / hahetyàdi / hahàhetyanena gabhyo yassaürambhaþ tasyàrthaþ kàryabhåta ityarthaþ / tatrapãtyanuvàdaþ, uktàrtho 'pãtyarthaþ / saürambha ityasya vivaraõam-àvega iti / rasadhvanirityàdi / tavànabhimato rasadhvaniràdàvabhyugato bhavatãtyarthaþ / itthaü ca pårvoktàrthadhvanerabhyupagamo / ñapyàpatita ityàha---na cetyàdi / ràma÷abdàbhivyaktàrtheti / ràjyanirvàsanàdyarthetyarthaþ / uktàrthe hetumàha--ahaü sahe ityàdi / ahaü sarvaü sahe ityarthasyopodbalako hi ràma÷abdàbhivyaktàrtha iti bhàvaþ / uktedàharaõayoþ mukhyàrthabàdhàü svayaü vivçõvannavivakùitavàcyabhedatvamupapàdayati---anupayogàtmikà cetyàdi / mukhyàrthasya padàrthàntarànvayànupapattij¤ànamiva prakçtànuùayuktatvaj¤ànamapi lakùaõàbãjamato 'nupayuktatvaj¤ànaråpo 'pi mukhyàrthabàdhàpadàrtha ityarthaþ / atreti / uktodaharaõayorityarthaþ / ÷uddhàrthasyeti / vàcyajàtyàdivi÷iùñavyaktiråpàrthasyetyarthaþ / tasyàpãti / atyantatiraskçtavàcyo yathàdikavervàlmãkeþ--- ravisaükràntasaubhàgyastuùàràvçtamaõóalaþ / niþ÷vàsàndha ivàdar÷a÷candramà na prakà÷ate // iti / atràndha÷abdaþ / locanam na ca tiraskçtatvaü dharmiråpema, tasyàpi tàvatyanugamàt / ata eva ca pariõatavàcoyukatyà vyavahçtam-àdikaveriti / dhvanerlakùyaprasiddhatàmàha-ravãti / hemantavarõane pa¤cavañyàü ràmasyoktariyam / andha iti copahatadçùñiþ / jàtyandhasyàpi garbhe dçùñyupadhàtàt / andho 'yaü puro 'pi na pa÷yatãtyatra tiraskàrondhàrthasya na tvatyantam / iha tvàdar÷asyàndhatvamàropyamàõamapi na sahyamiti / andha÷abdo 'tra padàrthasphuñãkaraõà÷aktatvaü naùñadçùñigataü nimattãkçtyàdar÷aü lakùaõayà pratipàdayati / asàdhàraõavicchàyatvànupayogitvàdidharmajàtamasaükhyaü prayojanaüvyanakti / bhaññanàyakena tu yaduktam---'iva÷abdayàgàdgoõatàpyatra na kàvit'iti, tacchlokàrthamaparàmç÷ya / àdar÷acandramasorhi sàdç÷yamiva÷abdo dyàtayati / niþ÷vàsàndha iti càdar÷avi÷eùaõam / iva÷abdasyàndhàrthena yojane àdar÷a÷candramà ityudàharaõaü bhavet / yojanaü caitadiva÷abdasya kliùñam / bàlapriyà vyaktiråpàrthasyàpãtyarthaþ / tàvatyanugamàditi / lakùye vyaïgye càrthe anuprave÷àdityarthaþ / andha iti / andhapadamukhyàrtha ityarthaþ / nanu upahatatvaü jananàtparato yatki¤citkàraõena bhavati, tathàca jàtyandhe kathamandhavyavahàra ityata àha--jàtyandhasyàpãti / prakçtodàraõe andhapadavàcyasyàtyantatiraskçtatvaü vi÷adayitumanyatra tadabhàvaü dar÷ayati---andha ityàdi / andha iti ca dçùñerupahatatvamàropyopacàreõoktiþ / atra hetuþ--puro 'pãtyàdi / andhàrthasyeti / andhapadamukhyàrthasyetyarthaþ / iha tviti / prakçtãdàharaõe ityarthaþ / na sahyamiti / àdar÷asya dçùñerevàbhàvàditi bhàvaþ / padàrthetyàdi / padråpaü sàdç÷yamityarthaþ / idamevàtra lakùyatàvacchedakam / naùñadçùñãti / upahatadçùñãtyarthaþ / àdar÷aü pratipàdayatãti / padàrthasphuñãkaraõà÷aktatvena råpeõàdar÷aü bodhayatãtyarthaþ / andhàrthena yojana iti / ni÷vàsàndha iveti yojana ityarthaþ / ityudàharaõaü bhavediti / evaü yojanãyaü bhavedityarthaþ / bhavatvityatràha---yojanaü caitaditi / ni÷vàsàndha iva ya àdar÷astadråpa÷candramà iti yojanaü cetyarthaþ / kliùñamiti / arthasya kliùñatvàditi bhàvaþ / iva÷abdasyobhayatra sambandho 'stviti ÷aïkàü pariharan àha---na ceti / sa iveti / àdar÷a ivetyarthaþ / na yuktetyatra hetumupahàsagarbhamàha---j¤aiminãyeti / gaaõaü ca mattamehaü dhàràluliajjuõàiü a vaõàiü / õirahaïkàramçgàïkà haranti nãlà api ni÷àþ // locanam na ca niþ÷vàsenàndha ivàdar÷aþ sa iva candra iti kalpanà yuktà / jaiminãyasåtre hyevaü yojyate na kàvye 'pãtyalam / gamaõamiti / gaganaü ca mattameghaü dhàràlulitàrjunàni ca vanàni / nirahaïkàramçgàïkà haranti nãlà api ni÷àþ // iti cchàyà / ca÷abdo 'pi÷abdàrthe / gaganaü mattamedhamapi na kevalaü tàrakitam / dàràlulitàrjunavçkùàõyapi vanàni na kevalaü malayamàrutàndolitasahakàràõi / nirahaïkàramçgàïkà nãlà apini÷à na kevalaü sitakarakaradhavalitàþ / haranti utsukayantãtyarthaþ / matta÷abdena sarvathaivehàsambhavatsvàrthena bàdhitamadyopayogakùãvàtmakamukhyàrthena sàdç÷yànmeghàlaülakùayatàsama¤jasakàritvadurnivàratvàdidharmasahasraü ghvanyate / nirahaïkàra÷abdenàpi candraü lakùayatà tatpàratantryavicchàyatvojjigamiùàråpajigãùàtyàgaprabhçtiþ // 1 // avivakùitavàcyasya prabhinnatvamiti yaduktaü tatkutaþ? na hi svaråpàdeva bhedo bhavatãtyàïkya vivaïkùitavàcyàdevàsya bhedo bhavati, vivakùà tadabhàvayorvirodhàdityabhipràyeõàha---asaülakùyeti / bàlapriyà gaganaü ceti varùàvarõanam. ca ÷abda iti / gaga¤càrjunàni cetyubhayatra ca÷abda ityarthaþ / gaganaü mattameghamapãti api÷abdagamyamarthamàha---netyàdi / evamuparyapi bodhyam / vàcyasyàtyantatiraskçtatvamupapàdayati----matta÷abdenetyàdi / bàdhiteti / anvayànupapattiråpabàdhàvi÷iùñetyarthaþ / sàdç÷yàditi / sàdç÷yàtmakamukhyàrthasambandhànnimittàdityarthaþ / sàdç÷yaü maryàdollaïghanàdinà / asabha¤jaseti / anucitetyarthaþ / nirahaïkàra÷abdenàpãti / pratiùedhasya prasaktipårvakatvànnarahaïkàra÷abdo hyahaïkàrasvaråpayogye cetanavi÷eùe eva svarasataþ prayujyata ityato 'tra mukhyàrthasyànvayànupapattiråpabàdhà bodhyà / lakùayateti / sàdç÷yàdityanuùajyate / tacca màlinyàdinà / tadityàdi / tatpadena nirahaïkàraparàmar÷aþ tadgatapàratantryàdãtyarthaþ / ujjigamiùà unnatãcchà, tadråpà yà jãgãùà utkarùecchà tattyàgaprabhçtirityarthaþ // 1 // såtravçttikçtoraikyamabhipretyàvatàrayati---avivakùitavàcyasyetyàdi / uktamiti / 'prabhedapratipàdanàye'ti pårvagranthenoktamityarthaþ / taditi / prabhinnatvamityarthaþ / kata iti / kasmàtpratiyogina ityarthaþ / na hi svaråpàdeva bhedo bhavatãti / svasmàdeva bhedo na bhavatãtyarthaþ / asyeti / avivakùitavàcyasyetyarthaþ / vivakùetyàdi / vivakùitatvovivakùitasvayorekatràsambhavàdityarthaþ / nanu vivakùitànyaparàbhidheyasyeti atra mattanirahaïkàra÷abdau / _________________________________________________________ asaülakùya-kramoddyotaþ krameõa dyotitaþ paraþ / vivakùitàbhidheyasya dhvaner àtmà dvidhà mataþ // DhvK_2.2 // __________ asaülakùyakramoddyotaþ krameõa dyotitaþ paraþ / vivakùitàbhidheyasya dhvaneràtmà dvidhà mataþ // 2 // mukhyatayà prakà÷amàno vyaïgyo 'rtho dhvaneràtmà / sa ca vàcyàrthàpekùayà ka÷cidalakùyakramatayà prakà÷ate, ka÷citkrameõeti dvidhà mataþ / locanam samyaï na lakùayituü ÷akyaþ kramo yasya tàdç÷a uddyota uddyotanavyàpàro 'syeti bahuvrãhiþ / dhvani÷abdasàünadhyàdvivakùitàbhidheyatvenànyaparatvamatràkùiptamiti bahuvrãhiþ / dhvani÷abdasàünidhyàdvivakùitàbhidheyatvenànyaparatvamatràkùiptamiti svakaõñhena noktam / dhvaneriti / vyaïgyasyetyarthaþ / àtmeti / pårva÷lokena vyaïgyasya vàcyamukhena bheda uktaþ / idànãü tu dyotanavyàpàramukhena dyotyasya khàtmaniùña evetyarthaþ / vyaïgyasya dhvanerdyetane svàtnani kaþ krama ityà÷aïkyàha----vàcyàrthàpekùayeti / vàcyo 'rtho vibhàvàdiþ // 2. // tatreti / tayormadhyàdityarthaþ / yo rasàdirarthaþ sa evàkramo dhvaneràtmà na tvakrama eva saþ / kramatvamapi hi tasya kadàcidbhavati / tadà càrtha÷aktyudbhavànusvànaråpabhedateti vakùyate / àtma÷abdaþ svabhàvavacanaþ prakàramàha / tena rasàdiryo 'rthaþ sa dhvanerakramo nàmabhedaþ / asaülakùyakrama iti yàvat / nanu kiü sarvadaiva rasàdirartho dhvaneþ prakàraþ? netyàha; kiü tu yadàïgitvena pradhànatvenàvabhàsamànaþ / etacca sàmànyalakùaõe 'guõãkçtasvàrthàvi'tyatra bàlapriyà kuto noktamityata àha---dhvani÷abdetyàdi / vivakùitàbhidhetveneti / bivakùitàbhidheyatvoktyetyarthaþ / atreti / abhidheye ityarthaþ / àkùiptamiti / dar÷itamityarthaþ / vi÷eùamàha---pårva÷lokenetyàdi / idànãmiti / asmin ÷loke ityarthaþ / svàtmaniùñha eveti / 'bheda ukta'ityasyànuùaïgaþ / vçttau 'dhvaneràtme'tyasya vivaraõam---'mukhyàtaye'tyàdi / vàcyàrthetyàdikamavatàrayati---vyaïgyasyetyàdi // 2 // rasetyàdikàrikàyàmaïgibhàvena bhàsamàno rasabhàvàdiþ akramo ghnaneràtmà vyavasthita ityanvayo vaktavyaþ / tathà ca tathàvidharasabhàvàdisàmànyamasaülakùyakrama ityarthaþ sidhyati / sa càrtho bàdhitaþ, kvacidbhàvàdeþ saülakùyakramatvasyàpyaïgãkçtatvàdato vivakùitamarthaü vyàcaùñe---yo rasàdirityàdi / akramaþ asaülakùyakramaþ / na tvakrama eva sa iti / rasabhàvàdirakrama eva bhavatãti tu naivetyarthaþ / kuta ityatràha---krameti / saülakùyakramatvamapãtyartaþ / 'kramavattvam' iti ci pàñhaþ / tasya bhàvàdeþ / vakùyata iti / "evaüvàdini devarùàvi"tyàdyudàharaõapårvakaü vakùyata ityarthaþ / aïgibhàvena bhàsamàna ityasya vivaraõam--aïgitvenetyàdi etadukteþ paunaruktyamà÷aïkate--rataccetyàdi / tatra _________________________________________________________ rasa-bhàva-tad-àbhàsa-tat-pra÷ànty-àdir akramaþ / dhvaner àtmàïgi-bhàvena bhàsamàno vyavasthitaþ // DhvK_2.3 // __________ rasabhàvatadàbhàsatatpra÷àntyàdirakramaþ / dhvaneràtmàïgibhàvena bhàsamàno vyavasthitaþ // 3 // locanam yadyapi niråpitam, tathàpi rasavadàdyalaïkàraprakà÷anàvakà÷adànàyànåditam / sa ca rasàdirdhvanirvyavasthita eva; na hi tacchånyaü kàvyaü ki¤cidasti / yadyapi ca rasenaiva sarvaü jãvati kàvyam tathàpi tasya rasasyaikadhanacamatkàràtmano 'pi kuta÷cidaü÷àtprayojakãbhåtàdadhiko 'sau camatkàro bhavati / tatra yadà ka÷cidudriktàvasthàü pratipanno vyabhicàrã camatkàràti÷ayaprayojako bhavati, tadà bhàvadhvaniþ / yathà---- tiùñetkopava÷àtprabhàvapihità dãrghaü na sà kupyati svargàyotpatità bhavenmayi punarbhàvàrdramasyà manaþ / tàü hartuü vibudhadviùo 'pi na ca me ÷aktàþ purovavartinãü sà càtyantamagocaraü nayanayoryàteti ko 'yaü vidhiþ // atra hi vipralambharasasadbhàve 'pãyati vitarkàkhyavyabhicàricamatkriyàprayukta àsvàdàti÷ayaþ / vyabhicàriõa udayasthityapàyatridharmakàþ / yadàha---'vividhamàbhimukhyena carantãti vyabhicàriõaþ' iti / tatrodayàvastàprayuktaþ kadàcit / yathà-- yote gotraviparyaye ÷rutipathaü ÷ayyàmanupràptayà nirdhyàtaü parivartanaü punarapi pràrabdhumaïgãkçtam / bàlapriyà pariharati---tathàpãtyàdi / rasavadàdãti / aïgibhàvena bhàsamàna ityuktàvaïgabhàvena bhàne kaþ prakàra iti jij¤àsàyàþ sambhavàditi bhàvaþ / vyavasthita iti padaü vyàcaùñe----sa cetyàdi / vyavasthita iti / sarvatra kàvye sthita ityarthaþ / bhàvetyàdinà nirdiùña bhàvàdidhvaniü ÷aïkàpårvakaü vyavasthàpayati---yadyapãtyàdi / tasyeti / kàvyajãnitasyetyarthaþ / 'rasasya aü÷àdi'ti sambandhaþ / rasàïgabhåtàdityarthaþ / tiùñediti / vikramorva÷ãye puråravaso vacanam / sà urva÷ã / kopavasàddhetoþ / prabhàveõàntardhànakaraõavidyayà pihità antarhità / tiùñhediti sambhàvanàyàü liï / 'etanna yuktaü yata' iti ÷eùo 'tra bodhyaþ / evamuttaratràpi / svargàya svargaü gantum / vibudhadviùaþ asuràþ agocaram aviùayatvam / vidhiþ prakàraþ yadàheti / vividhamityanena triprakàratvamapi dar÷itamiti bhàvaþ / udayàvasthàprayukta iti / udayaunmukhyaprayukta ityarthaþ / yàta iti / ÷ayyàmanupràptayà priyeõa saha ÷ayànayà tanvaïgyà / gotrasya nàmno viparyaye vanitàntaranàmnãtyarthaþ / ÷rutipathaü yàte ÷rute sati / parivartanaü nirdhyàtaü cintitam / pràrabdhumiti / parivartanamityasyànuùaïgaþ / tadityasyàpakarùo và / locanam bhåyastatprakçtaü kçtaü ca ÷ithilakùiptaikadorlekhayà tanvaïgyà na tu pàritaþ stanabharaþ kraùñuü priyasyorasaþ // atra hi praõayakopasyojjigamiùayaiva yadavasthànaü na tu pàrita ityudayàvakà÷aniràkaraõàttadevàsvàdajãvitam / sthitiþ punarudàhçtà---'tiùñetkopava÷àt' ityàdinà / kvacittu vyabhicàriõaþ pra÷amàvasthayà prayukta÷camatkàraþ / yathodàhçtaü pràk 'ekasmin ÷ayane paràïmukhatayà' iti / ayaü tatpra÷ama ityuktaþ / atra cerùyàvipralambhasya rasasyàpi pra÷ama iti ÷akyaü yojayitum / kvacitu vyabhicàriõaþ sandhireva carvaõàspadam / yathà--- osuru sumñhi àhaü muhu cumbau jeõa / amiarasaghoõñàõaü paóij¤àõiu teõa // ityatra ÷rutyukte tu kope kopakaùàyagadgadamandaruditàyà yena mukhaü cumbitaü tenàmçtarasanigaraõavi÷ràntiparamparàõàü tçptirj¤àteti kopaprasàdasandhi÷camatkàrasthànam / bàlapriyà syàpakarùo và / punarapi punastu / pràrabdhumaïgãkçtaü cikãrùitam / bhåyaþ tat parivartanam / prakçtaü prayatnaviùayãkçtam / kçtaü ceti / bhåyastadityanayoranuùaïgaþ / ÷ithilakùiptaikadorlekhayà pårvaü ÷ithilà ÷itilãkçtà pa÷càdanyatra kùiptà ca ekadorlekhà yayà tathà satyà / bhåyaþtat parivartanam / kçtaü ca anuùñitaü ca / jànàtãcchati yatate ceùñate iti kramo 'tra pradar÷itaþ / na tviti / tu÷abdo vi÷eùe / 'stanabharaþ priyasya urasaþ kraùñuü na pàrita' iti sambandhaþ / pratãhàrenduràjena kàvyàlaïkàra saïgrahavyàkhyàne ÷loko 'yaü vyàkhyàtaþ / ujjigamiùayava / udayaunmukhyàvasthayaiva / evakàràrthaü vivçõoti---na tvityàdi / ityukta iti / pårvairiti ÷eùaþ / svàbhipràyamàha---atretyàdi / osuru iti / rirùyà÷ru÷obhitàyà mukhaü cumbitaü yena / amçtarasanigaraõànàü tçptirj¤àtà tena // iti chàyeti pratibhàti / nigaraõànàü bhakùaõànàü karaõaråpàrthe ùaùñã / yathà "nàgniþ tçpyati kàùñànà"mityàdi / ityatra ÷rutyukte itir / ir÷yà÷abdenokte 'pãvi÷ramasthànaü tasya / yadvà---amçtarasasya vi÷ràntipårvakàõi nigaraõàni vi÷ramya vi÷ramya nigaraõàni / j¤àtetyantena vàcyàrthakathanam / kopaprasàdasandhiriti / nàyikàgato dhvanyamàna iti ÷eùaþ / locanam kvacidyvabhicàryantara÷abalataiva vi÷ràntipadam / yathà--- kvàkàryaü ÷a÷alakùmaõaþ kva ca kulaü bhåyo 'pi dç÷yeta sà doùàõàü pra÷amàya me ÷rutamaho kope 'pi kàntaü mukham / kiü vakùyantyapakalmaùàþ kutadhiyaþ svapne 'pi sà durlabhà cetaþ sàvasthyamupaihi kaþ khalu yuvà dhanyo 'dharaü dhàsyati // atra hi vitakàraitsukye matismaraõe ÷ahkàdainye dhçticintane parasparaü bàdhyabàdhakabhàvena dvandva÷o bhavantã, paryante tu cintàyà eva pradhànatàü dadatã paramàsvàdasthànam / evamanyadapyutprekùyam / etàni codayasandhi÷abalatvàdikàni kàrikàyàmàdigrahaõena gçhãtàni / nanvevaü vibhàvànubhàvamukhenàpyadhika÷camatkàro dç÷yata iti vibhàvadvaniranubhàvadhvani÷ca vaktavyaþ / maivam; vibhàvànubhàvau tàvatsva÷abdavàcyàveva / taccarvaõàpi cittavçttiùveva paryavasyatãti rasabhàvebhyo nàdhikaü carvàõãyam / yadà tu vibhàvànubhàvàvapi vyaïyau bhavatastadà vastudhvanirapi kiü na sahyate / yadà tu vibhàvàbhàsàdratyàbhàsodayastadà bàlapriyà kvàkàryamiti / devayànãmabhilaùato yayàteriyamuktiþ / akàryaü bràhmaõakanya kàsaktiråpam / kvadvayena dvayoþ sahànavasthànapratãtiþ / tenàtyantànaucityaü vyajyate / atra vitarkaþ / bhåyo 'pãtyàdi / atrautsukyam / doùàõàü pramàdàdãnàm / pra÷amàya àtyantikanà÷àya / ÷rutaü ÷àstra÷ravaõam / atra matiþ aho ityàdi / kàntaü manoharaü mukhaü tasyàþ mukham / atra smçtiþ / apakalmaùàþ apagataü kalmaùaü du÷caritaü yebhyaste / kçte sucarite dhãryeùàm / yadvà-kçtà ÷ikùità dhãryeùàü te paõóitàþ / kiü vakùyanti / atra ÷aïkà / svapne 'pi adçùñà÷rutapårvaghañake 'pi sà durlabhà / atràbhimatàpràptiprayuktaü dainyam / ceta ityàdi / atra dhçtiþ / ka ityàdi / dhanyaþ nàhamiva mandabhàgyaþ / dhàsyati pàsyati / atra cintà ca vyajyate / tadàha--atra hãtyàdi / vitakàraitsukye ityàdi / kvàkàryamityàdyekaikapàdasthavàkyàbhyàü krameõa vyajyamàne iti bhàvaþ / parasparaü bàdhyeti / vitarkàdirautsukyàdinà bàdhyata ityarthaþ / 'bhavantã dadatã'ti ca dvivacanam / cintàyà iti / antyavàkyena vyajyamànàyà iti bhàvaþ / bàlapriyà kvàkàryamiti / devayànãmabhilaùato yayàteriyamuktiþ / akàryaü bràhmaõakanyakàsaktiråpam / kvadvayena dvayoþ sahànavasthànapratãtiþ / tenàtyantànaucityaü vyajyate / atra vitarkaþ / bhåyo 'pãtyàdi / atrautsukyam / doùàõàü pramàdàdãnàm / pra÷amàya àtyantikanà÷àya / ÷rutaü ÷àstra÷ravaõam / atra matiþ / aho ityàdi / kàntaü manoharaü mukhaü tasyàþ mukham / atra smçtiþ / apakalmaùàþ apagataü kalpaùaü du÷caritaü yebhyaste / kçte sucarite dhãryeùàm / yadvà-kçtà ÷ikùità dhãryeùàü te paõóitàþ / kiü vakùyanti / atra ÷aïkà / svapne 'pi adçùñà÷rutapårvaghañake 'pi sà durlabhà / atràbhimatàpràptiprayuktaü dainyam / ceta ityàdi / atra dhçtiþ / ka ityàdi / dhanyaþ nàhamiva mandabhàgyaþ / dhàsyati pàsyati / atra cintà ca vyajyate / tadàha-atra hãtyàdi / vitakàraitsukye ityàdi / kvàkàryamityàdyekaikapàdasthavàkyàbhyàü krameõa vyajyamàne iti bhàvaþ / parasparaü bàdhyeti / vitarkàdirautsukyàdinà bàdhyata ityarthaþ / 'bhavantã dadatã'ti ca dvivacanam / cintàyà iti / antyavàkyena vyajyamànàyà iti bhàvaþ / prasaïgàcchaïkate---nanviti / samàdhatte---maivamiti / sva÷abdavàcyàveva sva÷abdenàbhidhàtuü ÷akyàveva / cittavçttiùveveti / ratyàdicittavçtticarvaõàsvevetyarthaþ / kiü na sahyata iti / iùña eveti bhàvaþ / 'tadàbhàse'ti nirdiùñamàbhàsaü niråpayati---yadà tvityàdi / vibhàvànubhàvàviti / rasagaïgàdharàdau vistçtametat / vibhàvàbhàsàditi / vibhàvasyàbhàse 'nubhàvo 'pyàbhàsã bhavati / ÷aïkate--yadyapãti / locanam vibhàvànubhàsàccarvaõàbhàsa iti rasàbhàsasya viùayaþ / yathà ràvaõakàvyàkarõane ÷çïgàràbhàsaþ / yadyapi '÷çïgàrànukçtiryà tu sa hàsyaþ' iti muninà niråpitaü tathàpyauttarakàlikaü tatra hàsyarasatvam / dåràkarùaõamohamantra iva me tannàmni yàte ÷rutiü cetaþ kàlakalàmapi prakurute nàvasthitiü tàü vinà / ityatra tu na hàsyacarvaõàvasaraþ / nanu nàtra ratiþ sthàyibhàvo 'sti / parasparàsthàbandhàbhàvàt kenaitaduktaü ratiriti / ratyàbhàso hi saþ / a÷càbhàsatà yenàsya sãtà mayyupekùikà dviùñà veti pratipattirhçdayaü na spç÷atyeva / tatsapar÷e hi tasyàpyabhilàùo vilãyeta / naca mayãyamanuraktetyapi ni÷cayena kçtaü kàmakçtànmohàt / ata eva tadàbhàsatvaü vastutastatra sthàpyate ÷uktau rajatàbhàsavat / evacca ÷çïgàrànukçti÷abdaü bàlapriyà muninà niråpitamiti / tathà ca tatra hàsyo raso vaktuü nyàya iti bhàvaþ / auttarakàlikamiti / ÷çïgàracarvaõottarakàlabhavamityarthaþ / taccarvaõottaramayamananuraktàü kàmayata iti ràvaõàmilàùàdyàlamvitasya hàsasya sahçdayànàmudbodhàditi bhàvaþ / dåreti / 'etairàkulitasya vikùatarateraïgairanaïgàturaiþ sampadyeta kathaü tadàptisukhaümityetanna vejhi sphuñam' ityuttaràrdham / 'prakuruta' ityatra 'prasahata iti ca pàñhaþ / dåràkarùaõaü moha÷ca tatkàrã yo mantraþ tasminnavetyupamà / tayà dåràkarùakatvàderavyabhicàro dyotyate / tannàmni sãtànànmi / anaïgàturaiþ etaiþ aïgaiþ / àkulitasya vihvalãkçtasya vikùatà naùñà ratiþ viùayàntareùu ruciryasya tasya / aratimàpannasyeti / yàvat / me ityanuùajyate / na hàsyeti / àdàviti ÷eùaþ / kintu ÷çïgàràbhàsacarvaõaiveti bhàvaþ / keneti / ratirityetat kenoktamityanvayaþ / atra pratãyamànà ratirabhilàùaråpà cittavçttireva, na tu sthàyibhàva iti bhàvaþ / ratyàbhàso hi sa iti / saþ ràvaõagatàbhilàùaråpà cittavçttiþ / ràtyàbhàsaþ sthàyibhåtaratitvenàbhàsamànaþ / ata÷ceti / vakùyamàõahetunetyarthaþ / asya ràvaõatya mayiviùaye / upekùikà upekùàvatã / dviùñà dveùavatã / tatspar÷e tathàvidhapratãtispar÷e / tasya ràvaõasya / na ceti / kçtamiti niùedhavàcã nipàtaþ / iyaü mayyanurakteti ni÷cayasyàbhàva÷ca netyarthaþ / tanni÷caya÷càstãti yàvat / atra hetumàha--kàmetyàdi / 'ni÷cayena kçtya'ti ca pàñhaþ / tatpakùe 'na ka kçtyam' ityanvayaþ / iti ni÷cayena na ca prayojanamityarthaþ / tanni÷cayo hyabhilàùajanane 'nupayogãti bhàvaþ / ata pakùe 'kàmakutànmohàdi'tyasya na spç÷atyevetyanenànvayo bodhyaþ / ata eva uktàddhetoreva / tadàbhàsatvaü ratyàbhàsatvaü / tatra abhilàùaråpàyàü ràvaõacittavçtto / sthàpyata iti / pratipattçbhiriti ÷eùaþ / ÷çïgàrànukçti÷abdaü prayu¤jàna iti / ÷çïgàrànukçtiryà tu sa hàsya iti prayu¤jàna ityarthaþ / locanam prayu¤jàno munirapi såcitavàn / anukçtiramukhyatà àbhàsa iti hyeko 'rthaþ / ata evàbhilàùe ekataraniùñe 'pi ÷çïgara÷abdena tatra tatra vyavahàrastadàbhàsatayà mantavyaþ / ÷çïgàrema vãràdãnàmapyàbhàsaråpatãpalakùitaiva / evaü rasadhvanerevàmã bhàvadhvaniprabhçtayo niùyandà àsvàde pradhànaüprayojakamevamaü÷aü vibhajya pçthagvyavasthapyate / yathà gandhayuktij¤airekarasasammårcchitàmodopabhoge 'pi ÷uddhamàsyàdiprayuktamidaü saurabhamiti / rasadhvanistu sa eva yo 'tra mukhyatayà vibhàvànubhàvavyabhicàrisaüyojanoditasthàyi pratipattikasya pratipattuþ sthàyyaü÷acarvaõàprayukta evàsvàdaprakarùaþ / yathà--- kçcchreõoruyugaü vyatãtya suciraü bhràntvà nitambasthale madhye 'syàstrivalãtaraïgaviùame niþùpandatàmàgatà / maddçùñistçùiteva samprati ÷aneràruhya tuïgo stanau sàkàïkùaü muhurãkùate jalalavaprasyandinã locane // atra hi nàyikàkàrànuvarõyamànasvàtmapratikçtipavitritacitraphalakàvalokanàdvatsaràjasya bàlapriyà iti hyoko 'rtha iti / anukçtyàdi ÷abdàþ paryàyà ityarthaþ / ÷çïgàreõeti / ÷çïgàrànukçtiriti munivacanastha÷çïgàra÷abdenetyarthaþ / vãràdãnàmiti / teùàü gurvàdyàlambantve hyabhàsàtà / upasaüharati---evamityàdi / kathaü tarhi pçthagvyavahàra ityata àha---àsvàda iti / 'pradhànaüprayojakamaü÷amevaü vibhajye' tyanvayaþ / pçthagavyavasthàpyata iti / pçthak rasadhvanitvabhàvadhvanitvàdibhinnaråpema / atra dçùñàntamàha--yatheti / gandhayuktiþ gandhadravyayojanà / eketi / ekàsvàdaþ yaþ sammårcchitasya vyàptasya àmodasya upabhogaþ tasminnapi / màüsãgandhadravyavi÷eùaþ / itãti pçthagavyavasthàpyata ityasyànuùaïgaþ / vibhàveti / vibhàvàdãnàü trayàõàü saüyojanena taccarvaõàyà udità utpannà sthàyipratipattiþ yasya / kçccheõeti / ratnàvalyàü ràj¤o vidåùakaü pratãyamuktiþ / asyà ityasyoruyugamityàdibhiþ pa¤camiþ sambandhaþ / trivalyeva taraïgaþ taraïgatulyà trivalã và tena viùame nimnonnate / tçùiteva tçùitatvàdiva / jalalavàþ a÷rukaõàþ / tatprasyandinãti / thathà likhite iti bodhyam / atroruyugasya nitambasya càtivi÷àlatvaü madhyasya tanutvaü stanayormahatvaü ca gamyata iti saundaryàti÷ayo jalalavetyàdinà nàyikàyà virahaduþkhàti÷ayasca vyajyate / kasyà÷cidaraõyabhramaõavçttàntasya càtra samàdhiþ / nàyiketi / nàyikàkàreõa likhitanàyikàpratikçtyà hetunà anuvarõyamànaü narmasacivaü pratimaharvarõyabhànaü svàtmapratikçtyà likhitanàyakapratikçtyà pavitritaü ca, yadvà--nàyikàkàreõa rasàdirartho hi saheva vàcyenàvabhàsate / sa càïgitvanàvabhàsamàno dhvaneràtmà / idànãü rasavadalaïkàràdalakùyakramadyotanàtmano dhvanervibhakto viùaya iti pradar÷yate--- _________________________________________________________ vàcya-vàcaka-càrutva-hetånàü vividhàtmanàm / rasàdi-paratà yatra sa dhvaner viùayo mataþ // DhvK_2.4 // __________ vàcyavàcakacàrutvahetunàü vividhàtmanàm / rasàdiparatà yatra sa dhvanerviùayo mataþ // 4 // locanam parasparàsthàbandharåpo ratisthàyibhàvo vibhàvànubhàvasaüyojanava÷ena carvaõàråóha iti / tadalaü bahunà / sthitametat--rasàdirartho 'ïgitvena bhàsamàno 'saülakùyakramavyaïgyasya dhvaneþ prakàra iti / saheveti / iva÷abdenàsaülakùyatà vidyamànatve 'pi kramasya vyàkhyàtà / vàcyeneti / vibhàvànubhàvàdinà // 3 // nanvaïgitvenàvabhàsamàna ityucyate; tatràïgatvamapi kimasti rasàderyena tanniràkaraõàyaitadvi÷eùaõamityabhipràyeõopakramate---idànãmityàdinà / ahgatvamasti rasàdãnàü rasavatpreya årjasvisamàhitàlahkàraråpatàyàmiti bhàvaþ / anayà ca bhaïgyà rasavadàdiùvalaïkàreùu rasàdidhvanernàntarbhàva iti såcayati / pårvaü hi samàsoktyàdiùu vastudhvanernàntarbhàva iti dar÷itam / vàcyaü ca vàcakaü ca taccàrutvahetava÷ceti dvandvaþ / vçttàvapi ÷abdà÷càlaïkàrà÷càrthà÷càlaïkàrà÷ceti dvandvaþ / mata iti / påvamevaitaduktamityarthaþ / nanåktaü bhaññanàyakena---"raso yadà paragatatayà pratãyate tarhi tàñasthyameva syàt / na ca bàlapriyà kartrà anuvarõyamànà dç÷yamànà, 'nirvarõyamàne'ti pàñhaþ sàdhiùñhaþ, yà svàtmapratikçtistayà pavitritaü yaccitraphalakaü tadavalokanàdityarthaþ / prabuddha iti ÷eùaþ / carvaõàråóha iti / sahçdayacarvaõàspadamityarthaþ // 3 // vàcyetyàdikàrikàyàü '÷abdàlaïkàrà' ityàdivçttau càrthàntarabhramaþ syàdityato vivakùitamarthaü vyàcaùñe---vàcyatrcetyàdi / prasaïgàdrasakharåpaü vyavasthàpayiùyannàdau paramatànyupanyasyati--nanåktamityàdi / nanviti ÷aïkàdyotakaü bhaññanàyakàdyuktànàü pårvapakùatvamagavamayati / kathamuktamityatràha-'rasa' ityàdya 'pradànameve'tyantena / rasa iti / ratyàdiråpaþ ÷çïgàràdirasa ityarthaþ / yadeti yadãtyarthe / pareti / sahçdayàdanyetyarthaþ / tàñasthamiti / sahçdayàsambandhitvamityarthaþ / tàñasthye sati svarasanãyatvaü na bhavediti bhàvaþ / na cetyàdi / 'asau svagatatvena na ca pratãyata' iti sambandhaþ tatpratyàyakàbhàvàditi bhàvaþ / svagatvena pratãtyabhyupagame bàdhaka¤càha--svàtmetyàdi / locanam svagatatvena ràmàdicaritamayàtkàvyàdasau pratãyate / svàtmagatatvena ca pratãtausvàtmani rasasyotpattirevàbhyupagatà syàt / sà càyuktà sãtàyàþ / sàmàjikaü pratyavibhàvatvàt / kàntàtvaü sàdhàraõaü vàsanàvikàsahetuvibhàvatàyàü prayojakamiti cet---devatàvarmanàdau tadapi katham / na ca svakàntàsmaraõaü madhye saüvedyete / alokasàmànyànàü ca ràmàdãnàü ye samudrasetubandhàdayo vibhàvàüste kathaü sàdhàraõyaü bhajeyuþ / na cotsàhàdimàn ràmaþ smaryate, ananubhåtatvàt / ÷abdàdapi tatpratipattau na rasopajanaþ / bàlapriyà svàtmagatatvena sahçdayàtmagatatvena / svàtmanãtyàdi / pratipattuþ svacittavçttereva pratyakùaråpà pratãtirbhavati, tathà ca taccittavçtterutpattiràvasyakã / viùayaü vinà pratyakùàyogàditi bhàvaþ / nanu rasa utpadyatàmityatràha-sà cetyàdi. sà ca svàtmani rasotpati÷ca / pårvaü ràmàdãti nirde÷àt sãtàyà ityuktam / sãtàderityarthaþ / sàmàjikamiti / sahçdayamityarthaþ / ÷aïkate---kàntàtvàmityàdi / sàdhàraõaü sotàsàdhàraõam / vàsaneti / vàsanàyàþ sahçdayagataratyàdivàsanàyàþ yo vikàkaudbodhaþ tasya heturyo vibhàvaþ / tasya bhàvastattà tasyàü vàsanàvikàsahetutàråpàyàü vibhàvatàyàmityarthaþ / heturiti pàñhe hetuþ sanniti yojanà / prayojakamiti / tathà ca sãtàyàþ mànuùãtvena sãtàdau sahçdayànàü kàntàtvasaüvedanaü bhavatãti bhàvaþ / prativakti---devatetyàdi / tadapi kàntàtvasaüvedanamapi / kathamiti / devatàsvamàtràdernàyikàtvena varõanasthale devatàdàvàradhyatvaj¤ànena pratibandhàttatra kàmyatvaråpakàntàtvasaüvedanaü bhavatãtyarthaþ / nanu kàvyàditaþ sãtàdij¤àne jàte sahçdayànàü svakàntàsmaraõaü jàyate, tena ca tadvàsanodvodha ityata àha---na cetyàdi / na saüvedyate sahçdayairna cànubhåyate / vãrarasaviùaye 'pyàha---loketyàdi / alokasàmànyànàü lokasàdhàraõabhinnàm / vibhàvàþ sahçdayagatotsàhavibhàvàþ / sàdhàraõyaü sarvasàdhàramatvam / kathaü bhajeyuriti / samudrasetubandhanànau utsàhahetuþ svakçtisàdhyatvabuddhirhçdayasaüvàdo và sahçdayànàü notpadyeteti bhàvaþ / ràmàdigatotsàhàdisthàyij¤ànamapi sahçdayànàürasodbodhe hetustadapi durghañamityàha---na cetyàdinà / nanu kàvyàdanubhavaråpà tatpratãtirbhavatãtyatràha---÷abdàdityàdi / tatparatãtau ràmàdigatotsàhapratãtau / satyàmapiti yojanà / na rasopajanaþ sahçdayànàü na rasotpattiþ / atra dçùñàntamàha---pratyaj¤àdityàdi / locanam pratyakùàdiva nàyakamithunapratipattau / utpattipakùe ca karuõasyotpàdàdduþkhitve karuõaprekùàsu punarapravçttiþ syàt / 'tanna utpattirapi, nàpyabhivyaktiþ, ÷aktiråpasya hi ÷çïgàrasyabhivyaktau viùayàrjanatàratamyapravçttiþ syàt tatràpi kiü khagato 'bhivyajyate rasaþ paragato veti pårvavadeva doùaþ / tena na pratãyate notpadyate nàbhivyajyate kàvyena rasaþ / kiü tvanya÷abdavailakùaõyaü kàvyàtmanaþ ÷abdasya tryaü÷atàprasàdàt / tatràbhidàyakatvaü vàcyaviùayam, bhàvakatvaü rasàdiviùayam, bhogakçtvaü sahçdayaviùayamiti trayoü'÷abhåtà vyàpàràþ / tatràbhidhàbhàgo yadi ÷uddhaþ syàttattantràdibhyaþ ÷àstranyàyebhyaþ ÷leùàdyalaïkàraõàü ko bhedaþ? vçttibhedavaicitryaü càki¤citkaram / ÷rutiduùñàdivarjanaü ca kimartham? bàlapriyà pratipattàviveti sambandhaþ dåùaõàntaramàha---utpattipakùe ityàdi / sahçdayànàmiti ÷eùaþ / karuõaprekùàsu karuõarasapradhànanàñyeùu / taditi / tasmàdityarthaþ / nàpyabhiviyaktiriti / rasasyeti ÷eùaþ / tasya pràgasiddhatvàditi bhàvaþ / pårvasiddhameva hi ghañàdikaü pradãpàdinàbhivyajyate / nanu ratyàdiråpo rasaþ såkùmaråpema sahçdayànàmàtmani vartata ityataþ siddha evetyatràha---÷aktãtyàdi / ÷aktiråpasya vàsanàtatmakasåkùmaråpeõa sthitasya / ÷çïgàrasya rateþ / ÷çïgàrapadaü vãràderupalakùakam / abhivyaktau sahçdayahçdaye 'bhivyaktyaïgãkàre / viùayeti / viùayo ratyàdiviùayaþ kàntàdiþ abhivyaktyupàya iti yàvat / tasya arjane sampàdane tàratamyapravçttiþ taratamabhàvena pravçttiþ syàditi / yathà andhakàrasthaghañàderadhikàdhikàbhivyaktaye tadupàyabhåtàlokasyàdhikàdhikasyàrjane janànàü pravçttistathà vàsanàtmatayà antaþ sthitasya ratyàderadhikàdhikàbhivyaktaye tadupàyabhåtasya vibhàvàderadhikàdhikasyànubhavaråpàrjane sahçdayànàü pravçttiþ prasajyetetyarthaþ / adhikàdhikaviùayànubhave vàsanàyà jhañityabhivyaraktisambhavàditi bhàvaþ / dåùaõàntaramàha---tatràpãtyàdi / tatràpa abhivyaktipakùe 'pi / upasaüharati---tenetyàdi / na pratãyata ityàdi / sahçdayàtmanãti ÷eùaþ / svamatamàha---kintvityàdi / anya÷abdeti / ÷àstrãyàdi÷abdetyarthaþ / ÷ateti / trayoü'sà yasya tasya bhàvastattà, tasyàþ prasàdàtsambandhàdityarthaþ / tryaü÷atàü dar÷ayati---tatretyàdi / vàcyeti. vàcyo 'rtho viùayo yasya tat, vàcyàrthasambandhãtyarthaþ / rasàdãti / raso ratyàdiþ, àdipadena vibhàvadergrahaõam / bhàvakatvabhogakçtvayoþ svaråpaü dar÷ayistadaïgãkàre yuktiü tàvadàha-tatretyàdi / abhidhàbhàgaþ abhidhàyakatvàü÷aþ / ÷uddhaþ itataravyàpàrànàliïgitaþ tat tarhi / tantràdibhya iti / tantraü nàmànekàrthabodhecchayà padasyaikasya sakçduccàraõam / ko bheda iti / ÷àstrai locanam tena rasabhàvanàkhyo divatãyo vyàpàraþ; yadva÷adabhidhà vilakùaõaiva / taccaitadbhàvakatvaü nàma rasàn prati yatkàvyasya tadvibhàvàdãnàü sàdhàraõatvàpàdanaü nàma / bhàvite ca rase tasya bhogaþ yo 'nubhavasmaraõapratipattibhyo vilakùaõa eva drutivistaravikàsàtmà rajastamovaicitryànuviddhasattvamayanijacitsvabhàvanirvçtivi÷ràntilakùaõaþ parabrahmàsvàdasavidhaþ / sa eva ca pradhànabhåtoü'÷aþ siddharåpa iti / vyutpattirnàmàpradhànameve'ti / bàlapriyà "halantyami"ti paõinãyasåtràdàviva "sarvado màdhava" ityàdi÷leùasthale 'pi tantràdinànekàrthabodhasambhavàdubhayorbhedo na syàdityarthaþ / vçttãti / vçttibhedàþ upanàgarikàdyàþ teùàü vaicitryaü ca aki¤citkaramiti / kàvye abhidhàmàtrasvãkàre vyarthamityarthaþ / kimarthamiti. niùphalamityarthaþ / teneti / uktahetunetyarthaþ / rasabhàvaneti / ratyàdibhàvanetyarthaþ / dvitãya iti / abhidhànantarabhàvãtyarthaþ / yadva÷àditi / bhàvakatvavyàpàraråpaprayojakàdityarthaþ / vilakùaõaiveti / ÷àstrãyàdi÷abdagatàbhidhàto vicàtãyaivetyarthaþ / taccetyàdi / rasàn prati etadbhàvakatvaü nàma taditi sambandhaþ / kàvyasyeti. nàñyasyàpyupalakùaõam / tadvibhàvàdãnàmiti / tasya ratyàdiråparasasya vibhàvàditrayàõàü cetyarthaþ / sàdhàramatvàpàdanamiti / sàdhàraõãkaraõamityarthaþ / sàmànyenopasthàpakatvamiti yàvat / bhàvite uktabhàvanàviùayãkçte / rase ràmàdigatatyàdau / tasyeti / bhàvitasya ratyàderityarthaþ / bhoga iti / sàkùàtkàravi÷eùa ityarthaþ / sahçdayànàü bhavatãti ÷eùaþ / tathàca bhàvanopanãto ràmàdigataratyàdiþ sthàyã sahçdayairbhujyamàno rasaþ ratyàdeþ sàdhàraõyena pratãtyà ca na tàñasthyàdidoùa iti bhàvaþ / bhogasvaråpamàha---ya ityàdi / anubhaveti / anubhavasmaraõaråpàþ yàþ pratãpattayo laukikyaþ pratãtayastàbhya ityarthaþ / 'drutivistàravikàsàtme'tyatra hetumàha----raja ityàdi / vaicitryànuviddheti pàñhaþ / "rajastamonuvedyavaicitryabalàdi"tyabhinavabhàratyàmukteþ / rajastamasorvaicitryeõa vi÷eùeõa anuviddhaü yatsatvaü tanmayã / pràcuryàrthe mayañ / nijacitsvabhàvà svàtmacaitanyaråpà ca yà nivçtiþ lokottarànandaþ, tasyàü vi÷ràntiþ vigalitavedyàntaratayà sthitiþ tallakùaõa ityarthaþ / atra rajaso guõasyànuvedhena drutiþ tamaso vistàraþ satvasya vikàsa iti vivekaþ / uktaü hi kàvyaprakà÷asaïkete---"yadàhi rajaso guõasya drutiþ tamaso vistàraþ satvasya vikàsaþ tadà bhogaþ svaråpaü lamata" iti / uktarãtyà bhogasyàtmànandaviùayakatvàdàha---pareti / sa eveti / uktavidhabhoga evetyarthaþ / siddharåpa iti / cidànandaråpasyàtmanaþ siddharåpatvàditi bhàvaþ / vyutpattiriti / pratipattéõàü locanam atrocyate---rasasvaråpa eva tàvadvipratipattayaþ prativàdinàm / tathàhi-pårvàvasthàyàü yaþ sthàyã sa eva vyabhicàrisampàtàdinà pràptaparipoùo 'nukàryagata eva rasaþ / nàñye tu prayujyamànatvànnàñyarasa iti kecit / pravàhadharmiõyàü cittavçttau cittavçtteþ cittavçttyantareõa kaþ paripoùàrthaþ? vismaya÷okakrodhàde÷ca krameõa tàvanna paripoùa iti nànukàrye rasaþ / anukartari catadbhàve layàdyananusaraõaü syàt / ràmajikagate và bàlapriyà caturvargopàyavyutpattirityarthaþ / itãti / iti bhaññanàyakoktamiti sambandhaþ / rasasvaråpa eveti / rasapadàrtha evetyarthaþ / vibhinnàþ pratipattayo vipratipattayaþ vibhinnàni matàni / tathàhãti / nàñyasthale vipratipattãràdau vivçõuma ityarthaþ / tatra lalanàdibhiràlambanavibhàvaiþ sthàyã ratyàdiko janitaþ, udyànàdibhirvyabhicàribhiþ paripoùito ràmàdàvanukàrye rasaþ, nañe tu ràmàdiråpatànusandhànava÷àdàropyamàõassàmàjikànàü camatkàrakàrãti bhaññalollañàdimatamàdau dar÷ayati---pårvetyàdi / pårvàvastàyàmiti / apràptaparipoùàvasthàyàmityarthaþ / yaþ sthàyãti / sthàyitvena vyapadi÷yamàno yo ratyàdirityarthaþ / 'sa eva pràptaparipoùo rasa' itisambandhaþ / rasaþ rasapadàrthaþ / sa cànukàryagata eveti / anukàryaràmàdàvevotpadyamàno vartata ityarthaþ / anenànukartari tadàropa iti dar÷itam / tasmànnàñyarasà iti bharatoktanàñyarasa÷abdàrthamàha----nàñya ityàdi / nàñyasya nàñyasambandhã và raso nàñyarasa iti vyutpattiriti bhàvaþ / matamidaü dåùayitvà prakàràntareõa vadatàü ÷rã÷aïkukàdãnàü mataü dar÷ayati----pravàhetyàdi / cittavçttau ratyàdicittavçttau / pravàhadharmiõyàü tattatkàraõava÷ena punaþ punarutpadyamànàyàü na÷yantyàü ca satyàmiti hetugarbham / cittavçtteþ ratyàdisyàyicittavçtteþ / cittavçtyantareõa utkaõñhàdivyabhicàriõã paripoùàrthaþ ka iti / paripoùaråpaü phalaü na bhavatãtyarthaþ / ato vyabhicàribhiþ paripoùasya kathanamanupapannamiti bhàvaþ / viùaryaya÷càstãtyàha---vismayetyàdi / krameõa kàlakrameõa / na paripoùa iti / kintvapacaya eveti bhàvaþ / yathoktaü kàvyaprakà÷asaïkete---"iùñaviyogajo mahàn ÷okaþ kramema ÷àmyati, na tu dçóhãbhavati krodhotsàharataya÷ca nijanijakàraõodbhåtà api kàlavasàdamarùasthairyasavàviparyaye 'pacãyanta" iti / itãti hetau / nànukàrye rasa iti / anukàryaràmàdigato rasa ityuktapakùo na yukta ityarthaþ / tarhi anukartçgato 'stvityatràha---anukartarãtyàdi / anukartari nañe / tadbhàve rasasatve sati / layàdãti / layo nàma nçttagãtavàdyànàmekatànatàråpaü sàmyaü rasasya nañe siddhatvena tadupayogilayàdyanusaraõaü na syàdityarthaþ / tarhi sàmàjikato 'stvityatràhasàmàjiketyàdi / locanam ka÷camatkàraþ? pratyuta karuõàdau duþkhapràptiþ / tasmànnàyaü pakùaþ / kastarhi? ihànantyànniyatasyànukàro na ÷akyaþ, niùprayojana÷ca vi÷iùñatàpratãtau tàñasthyena vyutpattyabhàvàt / tasmàdaniyatàvasthàtmakaü sthàyinamuddi÷ya vibhàvànubhàvyabhicàribhiþ saüyujyamànairayaü ràmaþ sukhãti smçtivilakùaõà sthàyini pratãtigocaratayàsvàdaråpà pratipattiranu kartràlambanà nàñyaikagàminã rasaþ / sa ca na vyatiriktamàdhàramapekùate / kiü tvanukàryàbhinnàbhimate nartake àsvàdayità sàmàjika ityetàvanmàtramadaþ / tena nàñya eva bàlapriyà tadbhàve ityanuùajyate / ka÷camatkàra iti / ràmàderiva sàmàjikasyàpi ratyàdiråparasotpattau camatkàro na jàyeteti bhàvaþ / duþkhapràptiriti / syàditi ÷eùaþ / nàyaü pakùa iti / uktaþ pakùo na yukta ityarthaþ / kastarhãti / pakùa ityanuùajyate / pra÷rasyottaraü vaktumupakramamàõa àha---ihetyàdi / ànantyàditi / tattadgatasya ratyàdibhàvasya mandatamamandataramandamadhyamatvàdibhedenàsaükhvatvàdityarthaþ / niyatasyeti / ni÷citaikàvasthàvi÷iùñasyetyarthaþ / sthàyina iti ÷eùaþ / anukàro na ÷akya iti / sthàyina ànantyànniyataikàvasthatvena j¤àtuma÷akyatvàditi bhàvaþ / katha¤cittatsambhave 'pyàha---niùprayejana÷cetyàdi / anukàra ityanuùajyate / niùprayojanatve hetumàha---vi÷iùñatetyàdi / sthàyino ràmàdivyaktivi÷eùavçttitvavai÷iùñyamavabudhya nañena tadanukàre kriyamàõe tathaiva sàmàjikànàü pratãtyà tasya tañasthatvena caturvargopàyavyutpatteranudayàdityarthaþ / anena sthàyyanukàro rasa iti pakùo 'pyayukta iti dar÷itam / khamatamàha---tasmàdityàdi / 'sthàyinamuddi÷ya saüyujyamànai'riti sambandhaþ / 'sthàyipratãtimuddi÷ya saüyujyamànai'riti sambandhaþ / sthàyipratãtimuddi÷ya nañena prayujyamànairityarthaþ / vibhàveti / tairliïgairityarthaþ / pratipattirityanenàsya sambandhaþ / ayaü ràmaþ sukhãti / ràmo 'yaü sãtàviùayakaratimànityarthaþ / sàmàjikànàü citraturaganyàyena nañe ràmàdibuddharjàyate / itãtyasya pratipattirityanena sambandhaþ / sthàyini pratãtigocaratayeti / sthàyinaþ pratãtiviùayatvena hetunetyarthaþ / vastusaundaryàditi bhàvaþ / àsvàdaråpeti / camatkàricarvaõàråpetyarthaþ / pratipattiriti / sàmàjikànàmanumitirityarthaþ / anukartràlambaneti / ayamityanena nañasya viùayãkaraõàdanukartçviùayiketyarthaþ / sa ceti / tathàvidhasthàyipratãtiråpo rasa÷cetyarthaþ / vyatiriktamiti / vakùyamàõàdanyamityarthaþ / anukàryàbhinnàbhimate anukàryaràmàdyabhedena gçhãte / nartaka iti / astãti ÷eùaþ / tathàvidhapratãtiråparasasya nartakavi÷eùyakatvànnartake vi÷eùyatàsambandhena satvàtsa evà÷raya ityarthaþ / àsvàdayità àsvàdaråpapratãteþ samavàyenà÷rayaþ / nàñya eveti / locanam rasaþ, nànukàryàdiùviti kecit / anye tu---anukartari yaþ sthàyyavabhàso 'bhinayàdisàmagpyàdikçto bhittàvivaharitàlàdinà a÷vàvabhàsaþ, sa eva lokàtãtatayàsvàdàparasaüj¤ayà pratãtyà rasyamàno rasa iti nàñyàdrasà nàñyarasàþ / apare punarvibhàvànubhàvamàtrameva vi÷iùñasàmagapyà samarpyamàõaü tadvibhàvanãyànubhàvanãyasthàyiråpacittavçttyucitavàsanànuùaktaü svanirvçticarvaõàvi÷iùñameva rasaþ / tannàñyameva rasàþ / anye tu ÷uddhaü vibhàvam, apare ÷uddhamanu bhàvam, kecittu sthàyimàtram, itare vyabhicàriõam, anye tatsaüyogam, eke 'nukàryam, kecana sakalameva samudàyaü rasamàhurityalaü bahunà / kàvye 'pi ca lokanàñyadharmisthànãyena svabhàvoktivakroktiprakàradvayenàlaukikaprasannamadhuraujasvi÷abdasamarpyamàõavibhàvàdiyogàdi yameva rasavàrtà / astu vàtra nàñyàdvicitraråpà rasapratãtiþ; upàyavailakùaõyàdiyameva tàvadatra saraõiþ / evaü sthite prathamapakùa bàlapriyà nàñye iti chedaþ / rasasyoktarãtyà nañà÷rayakatvena nàñyà÷rayakatvamityarthaþ / ràmàdigatasthàyino 'nukàre nañe sthàyyavabhàso mithyàj¤ànaråpaþ sàmàjikànàü jàyate, sa eva camatkàrakàrã rasa iti kecittanmatamàha----anya ityàdi / 'a÷vàvabhàsa ive'tyanvayaþ / sa eveti / avabhàsamànaþ sthàyyevetyarthaþ / rasyamàna iti / viùayãkriyamàõa ityarthaþ / nàñyàdrasà iti / sthàyyavabhàsasya nàñyahetukatvàditi bhàvaþ / matàntaramàha---apara ityàdi / vibhàvànubhàvamàtrameveti / rasa ityanenàsya sambandhaþ / kathamityatràha---vi÷iùñetyàdi / vi÷iùñasàmagrayà bhàvakatvavi÷iùñayà nàñyàdisàmagrayà / samarpyamàõamiti / sàmàjikeùpiti ÷eùaþ / taditi / tàbhyàü vibhavànubhavàbhyàü kramàdvibhàvaniyà anubhàvanãyà ca yà ratyàdisthàyiråpacittavçtyucità vàsanà sàmàjikagatà tadanuùaktaü tatsambaddham / sveti / svasya sàmàjikasya nirvçtiråpà yà carvaõà tadvi÷iùñaü tadviùayabhåtam / nàñyameveti / vibhavànubhavayornaõñanayogyatvaråpanàñyatvàditi bhàvaþ / '÷uddhaü vibhàvam' ityàdau sarvatra rasamàhurityasya sambandho bodhyaþ / loketyàdi / "svabhàvàbhinayopetaü na nàstrãpuruùà÷rayaü nàñyaü lokadharmi" "svaràlaïkàrasaüyuktamasvasthapuruùà÷rayaü nàñyaü nàñyadharmi" tatsthànãyena tattulyena / svabhàveti / vakrokti÷abdàrthaþ pårvamuktaþ / dvayeneti tçtãyàrtho vai÷iùñyaü ÷abde 'nveti / dvayenetyalaukikatve heturvà / alaukiketi / alaukiko laukika÷abdavyatiriktaþ prasanno madhura ojasvã ca yaþ ÷abdaþ, tena samarpyamàõànàü vibhàvàdãnàü yogàdityarthaþ / iyameveti / uktaprakàraivetyarthaþ / rasavàrtà rasapadàrthaþ tatpratãtirvà / astu vàtreti / atra kàvye / vicitraråpà vijàtãyà / atra hetumàha---upàyeti / iyamiti / vakùyamàõaråpetyarthaþ / locanam evaitàni dåùaõàni, pratãteþ svaparagatatvàdivikalpanena / sarvapakùeùu ca pratãtiraparihàryà rasasya / apratãtaü hi pi÷àcavadavyavahàrya syàt / kiü tu yathà pratãtimàtratvenàvi÷iùñatve 'pi pràtyakùikã ànumànikã àgamotthà pratibhànakçtà yogipratyakùajà ca pratãtirupàyavailakùõyàdanyaiva, tadvadiyamapi pratãti÷carvaõàsvàdanabhogàparanàmà bhavatu / tannidànabhåtàyà hçdayasaüvàdàdyupakçtàyà vibhàvàdisàmagpyà lokottararåpatvàt / rasàþ pratãyanta iti odanaü pacatãtivadyvavahàraþ pratãyamàna eva hi rasaþ / pratãtireva vi÷iùñà rasanà / sà ca nàñye laukikànumànapratãtervilakùaõà; tàü ca pramukhe upàyatayà sandadhànà / evaü kàvye anya÷àbdapratãtervilakùaõà, tàü ca pramukhe upàyatayàpekùamàõà / tasmàdanutthànopahataþ pårvapakùaþ / ràmàdicaritaü tu na sarvasya hçdayasaüvàdãti mahatsàhasam / citravàsanàvi÷iùñatvàccetasaþ / yadàha-"tàsàmanàditvaü à÷iùo nityatvàt / bàlapriyà atra kàvye / prathamapakùa iti / bhaññalollañoktotpattipakùa ityarthaþ / vikalpanena dåùaõàniti sambandhaþ / sarveti / sahçdayànàü rasapratãtiþ sarvapakùe 'pyaparihàryetyarthaþ / vipakùe bàdhakamàha-apratãtamityàdi / apratãtaü vi÷iùyàj¤àtaü vastu / atryavahàryam vyavahàràyogyam / atra dçùñàntaþ---pi÷àcacaditi / pi÷àco hi vi÷iùyàj¤àtatvenàtràyaü vi÷àca ityàdi lokavyavahàrànarhaþ / kintviti / rasapratãteþ vi÷eùo 'stãtyarthaþ / pratãtãtyàdi / pratãtitvaråpasàmànyadharmeõàvi÷eùe 'pãtyarthaþ / àgamottheti / ÷abdajanyetyarthaþ / anyaiveti / parasparabhinnaivetyarthaþ / tadvadityàdi / rasapratãtirapi tàbhyo bhinnaivetyarthaþ / tatparyàyànàha---carvaõeti / bhavatvityabhyupagame / odanamityàdi / pakvastaõóulo hyodanapadàrtha iti tadvayavahàro yathà aupacàrikaþ, tathetyarthaþ / uktàrthe hetumàha---pratãyamàna eveti / pratãtiviùayatàvi÷iùña evetyarthaþ / vi÷iùñeti / vibhàvàdivi÷iùñasthàyiviùayiketyarthaþ / sà cà nàñya iti / nàñyajanyà rasapratãti÷cetyarthaþ / laukiketi / laukikã yà anumànena pratãtiþ dhåmàdiliïgakavahnyàdyanumitiþ, tadvilakùaõetyarthaþ / tàü laukikànumànapratãtim / pramukhe àdau / sandadhànà apekùamàõà / evaü kàvya iti / sà cetyanuùajyate / anya÷àbdapratãteþ / laukikavaidikàdi÷abdajanyapratãteþ / tàmiti / anya÷àbdapratãtimityarthaþ / upàyatayà apekùamàõeti / laukikànumàna÷abdapramàõavyutpannahçdayasyaiva sahçdayasya rasapratãtirbhavatãti bhàvaþ / atha bhaññanàyakoktaü khaõñayati----tasmàdityàdi / pårvapakùaþ raso na pratãyata ityàdyuktaþ / alokasàmànyànàmityadyuktaü manasikçtyàha---ràmàdãti / itãti / locanam jàtide÷akàlavyavahitànàmapyànantaryaü smçtisaüskàrayorekaråpatvàt" iti / tena pratitistàvadrasasya siddhà / sà ca rasanàråpà pratãtirutpadyate / vàcyavàcakayostatràbhidhàdivivikto vya¤janàtmà dhvananavyàpàra eva / bhogãkaraõavyàpàra÷ca kàvyasya rasaviùayo dhvananàtmaiva, nànyatki¤jit / bhàvakatvamapi samucitaguõàlaïkàraparigrahàtmakamasmàbhireva vitatya vakùyate / kimetadapårvam? kàvyaü ca rasàn prati bhàvakamiti yaducyate, bàlapriyà ityuktamityarthaþ / citreti / nànàvidhetyarthaþ / tathàca lokottaracariteùvapi sahçdayànàü hçdayasaüvàdo bhavatyeveti bhàvaþ / yadàheti / yogasåtrakàra iti ÷eùaþ / 'jàtã'tyàdisåtrànantaraü 'tàsàm' ityàdisåtrapàñho dç÷yate / jàtãtyàdisåtre vàsanànàmiti padasyànuùaïgaþ / bhojaràjena såtradvayamidamitthaü vivçtam--iha nànàyoniùu bhramatàü saüsàriõàü kà¤cidyonimanubhåya yadà yonyantarasahasravyavadhànena punastàmeva yoniü pratipadyate, tadà tasyàü pårvànubhåtàyàü yonau tathàvidha÷arãràdivya¤jakàpekùayà yà vàsanàþ prakañãbhåtà àsaüstàstathàvidhavya¤jakàbhàvàttirohitàþ punastathàvidhavya¤jaka÷arãràdilàbhe prakañãbhavanti / jàtide÷akàlavyavadhàne 'pi tàsàü svanuråpasmçtyàdiphalasàdhane ànantaryaü nairantaryaü kutaþ? smçtisaüskàrayorekaråpatvàt / tathà hyanuùñhãyamànakarmaõa÷cittastve vàsanàråpaþ saüskàraþ samutpadyate / sa ca svarganarakàdãnàü phalànàmaïkurãbhàvaþ, karmaõàü và yàgàdãnàü ÷aktiråpatayàvasthànaü, karturvà tathàvidhabhogyabhoktçtvaråpaü sàmarthyaü, saüskàràtsmçtiþ smçte÷ca sukhaduþkhopabhogaþ, tadanubhavàcca punarapi saüskàrasmçtyàdayaþ / bhavatvànantaryaü kàryakàraõabhàva÷ca vàsanànàü; yadà tu prathamamevànubhavaþ pravartate, tadà kiü vàsanànimitta uta nirnimitta iti ÷aïkàü vyapanetumàha--'tàsàü'vàsanànàü 'anàditva' masti, kutaþ? 'à÷iùo nityatvàt' seyamà÷ãrmahàmoharåpà sadaiva sukhasàdhanàni me bhåyàsurmà kadàcana tairme viyogo 'bhåditi yaþ saïkalpavi÷eùo vàsanànàü kàraõaü tasyàþ nityatvàdityarthaþ / etaduktaü bhavati---kàraõasya sannihitatvàdanubavasaüskàràdãnàü kàryaõàü pravçttiþ kena vàryata iti / teneti / pårvoktahetunetyarthaþ / sà cetyàdi / rasanàråpà rasapratãtiþ sahçdayànàmutpadyata ityarthaþ / vàcyavàcakayoriti / kàvyasyetyarthaþ / tatra rasapratãtau / vya¤janàtmà vyjakatvaråpaþ / bhogãti / bhaññanàyakokto bhogakçtvavyàpàra÷cetyarthaþ / bhàvakatvamiti yaduktaü tadapyasmadamyupagatameva, parantu guõàlaïkàra÷àlitvameva tat; yatastenaiva kàvyaü sahçdayànàü rasabhàvakaü rasacarvaõotpàdakamityàha---bhàvakatvamapãti / kàvyasyetyanuùaïgaþ / samuciteti / tattadrasàdisamucitaguõàlaïkàra÷àlitvamityarthaþ / kimetadapårvamiti / evadapårvaü netyarthaþ / ki¤ca bhàvakatvasvãkàre raso notpadyata iti bhavadãyapratij¤àyà bhaïge 'pyàpatati ityàha---kàvyaü cetyàdi / 'bhàvakamityucyate yadi'ti sambandhaþ / tatreti / tadvacane satãtyarthaþ / locanam tatra bhavataiva bhàvanàdutpattipakùa eva pratyujjãvitaþ / na ca kàvya÷abdànàü kevalànàü bhàvakatvam, arthàparij¤àne tadabhàvàt. na ca kevalànàmarthànàm, ÷abdàntareõàrpyamàmatve tadayogàt / dvayostu bhàvakakatvamasmàbhirevoktam / 'yatràrthaþ ÷abdo và tamarthaü vyaïktaþ' ityatra / tasmàdvaya¤jakatvàkhyena vyàpàrema guõàlaïkàraucityàdikayetikartavyatayà kàvyaü bhàvakaü rasàn bhàvayati, iti tryaüsàyàmapi bhàvanàyàü karaõàü÷e dhvananavyàpàra eva mårdhàbhiùiktaþ / tacacedaü bhogakçttvaü rasasya dhvananãtyatve siddhe daivasiddham / bàlapriyà 'bhavataiva pratyujjãvita' ityanvayaþ / atra hetuþ---bhàvanàditi / kàvyasya rasotpàdakatvàïgãkàràdityarthaþ / ÷abdàntareõeti / laukikavàkyenetyarthaþ / ÷abdàrthamayaü kàvyaü guõàlaïkàrasàhityena sahçdayànàü rasacarvaõàü janayatãtyàha---tasmadvya¤jakatvàkhyenetyàdi / yàgàdirdharmoyajatetyàdivaidikavàkyena svargàdikamuddisya puruùaü prati vidhãyate / tathàhi---yajetetyatràstyaü÷advayam---yajidhàtuþ pratyaya÷ca / pratyaye 'pyastyaü÷advayamàkhyàtatvaü liïtvaü ca / ubhàbhyàmapyaü÷àbhyàü bhàvanaivocyate / bhàvanà nàma bhaviturbhavanànukålo vyàpàraþ / sà càrthã ÷àbdãti dvividhà / àrthã tu prayojanecchàjanitikriyàviùayakavyàpàraråpà àkhyàtatvena råpeõocyate / sà hyaü÷atrayamapekùate---sàdhyaü sàdhanamitikartavyatàü ca / kiü kena kathaü bhàvayediti / tatra sàdhyàkàïkùàyàü svargàdika miùñaü sàdhyatvena / sàdhanàkàïkùàyàü dhàtvartho yàgàdiþ karaõatvena, itikartavyatàkàïkùàyàü prayàjàdikriyàkalàpa÷ca itikartavyatàtvena tasyàü bhàvanàyamanvetãti mãmàüsakàþ pràhuþ / tathà ca yajetetyàdivaidikavàkyaü svargamudçsya puruùaü prati vidhàyakatvena yathà bhàvakaü yàgena karaõena prayàjàdãtikartavyatayà svargàrthinaþ svargaübhàvayati, tathà kàvyaü bhàvakaü vya¤jakatvavyàpàreõa karaõena guõàlaïkàraucityàdiråpayà itikartavyatayà sagçdayasya rasaü bhàvayatãtyarthaþ / iti÷abdaþ prakàravàcã, kartavyatà nàma kriyà / kartavyatayàþ prakàra iti kartavyatà, upakàrakamiti yàvaditi bodhyam / tryaü÷àyàmiti / sàdhyàdyaü÷atrayavatyàmityarthaþ / bhàvanàyàmiti / rasabhàvanàyàmityarthaþ / karaõàü÷e sàdhanàü÷e / kàraõàü÷e iti ca pàñhaþ / bhogo 'pãtyàdi / 'na kriyate' iti sambandhaþ / na¤i kàkuþ / kriyata evetyarthaþ. nana kriyata iti và pàñhaü(?) vi÷eùamàha--api tvityàdi / 'api tu bhoge kartavye lokottaro dhvananavyàpàra eva mårdhàbhiùikta' iti samàbandhaþ / ghaneti / dhanaü nibióaü yanmeharåpamàndhyamaj¤ànaü tena yà saïkañatà ànandàü÷asyàvçtatvaü tasyà nivçtitirbha¤janaü taddvàreõetyathaþ / alaukike laukikasukhànubhavavilakùaõe / bhoga iti / bhagnànandàü÷àvaraõakadibhàvàdisaüvalitaratyàdisthàyyavacchinnàtmacaitanyasàkùàtkàra ityarthaþ / kartavye jananãye / rasabhàvatadàbhàsatatpra÷amalakùaõaü mukhyamarthamanuvartamànà yatra ÷abdàrthàlaïkàrà guõà÷ca parasparaü dhvanyapekùayà vibhinnaråpà vyavasthitàstatra kàvye dhvaniriti vyapade÷aþ / locanam rasyamànatoditacatkàrànatiriktatvadbhogasyeti / sattvàdãnàü càïgàïgibhàvavaicitryasyànantyàddrutyàditvenàsvàdagaõanà na yuktà / parabrahmàsvàdasabrahmacàritvaü càstvasya rasàsvàdasya / vyutpàdanaü ca ÷àsanapratipàdànàbhyàü ÷àstretihàsakçtàbhyàü vilakùaõam / yathà ràmastathàhamityupamànàtiriktàü rasàsvàdopàyasvapratibhàvijçmbhàråpàü vyutpattimante karotãti kamupàlabhàmahe / tasmàtsthitametat---abhiviyajyante rasàþ pratãtyaiva ca rasyanta iti / tatràbhivyaktiþ pradhànatayà bhavatvanyathà và / pradhànatve dhvaniþ, anyathà rasàdyalaïkàràþ tadàha----mukhyamarthamiti / vyavasthità iti / purvoktayuktibhirvibhàgena vyavasthàpitatvàditi bhàvaþ // 4 // bàlapriyà mårdhàbhiùiktaþ pradhànahetuþ / kàvyaü tu tadà÷rayatayà sahakàrãti bhàvaþ / taccedamiti / bhavaduktamityarthaþ / rasyeti / rasyamànatayà hetunà udito ya÷camatkàraþ camatkàratmakaþ sàkùàtkàraþ tadanatiriktatvàttabhinnatvàdityarthaþ / drutivistàretyàdipårvoktaü manasi kçtyàha---satvàdãnàmityàdi / aïgàïgibhàveti / nyånàdhikatetyarthaþ / ànantyàditi / asaükhyatvàdityarthaþ / drutyàditveneti / drutitvàdiråpeõetyarthaþ / na yukteti / kàraõasyànantyàrtkà bhåtacittavçttãnàmapi ànantyasambhavàditi bhàvaþ / bhaññanàyakoktaü ka¤cidaü÷amabhyupagacchati-pareti / vyutpattirnàmàpradhànamiti taduktaü manasikçtyàha--vyutpàdanaü cetyàdi / kàvyasyeti ÷eùaþ / ÷àsaneti / ÷àstreõa ÷àsanamitihàsena pratipàdanaü tàbhyàü vilakùaõamityarthaþ / vailakùaõyaü dar÷ayannàha--yathetyàdi / ahamityasyànantaraü varteya iti ÷eùaþ / ràmeõeva mayànuùñhatavyamityarthaþ / itãtyàdi / iti yadupamànamityàkàrikà yà upamitiþ sàdç÷yadhãþ ÷àstretihàsàbhyàü kriyamàõà tadatiriktàmityarthaþ / uktopamitimàtraü na, kintu tato 'dikàmiti yàvat / raseti / rasàsvàdopàyabhåtà svasya pratipattuþ yà pratibhà tasyà vijçmbho vikàsastadråpàmityarthaþ / karotãti / kàvyamiti ÷eùaþ / punaþ punaþ kàvyapari÷ãlane hi rasàsvàdopàyasvapratibhàvikàso bhavati / ante karotãtyanenàdàvuktopamitiråpàü vyutpattiü ci karotãti j¤àpyate / upasaüharati---tasmàdityàdi / ityetassthitamiti sambandhaþ / abhivyajyante rasà iti / abhivyaktiviùayatàvi÷iùñasthàyino rasapadàrthà ityarthaþ / abhivyaktirghañapradãpanyàyeneti vakùyate / pratãtyetyàdi / pratãtiråpaiva rasanetyarthaþ / tatràbhivyaktiþ pradhànatayà bhavatyanyathà veti / anyathà apradhànatayà / apradhànatayà và iti ca pàñhaþ // 4 // _________________________________________________________ pradhànye 'nyatra vàkyàrthe yatràïgaü tu rasàdayaþ / kàvye tasminn alaïkàro rasàdir iti me matiþ // DhvK_2.5 // __________ pradhànye 'nyatra vàkyàrthe yatràïgaü tu rasàdayaþ / kàvye tasminnalaïkàro rasàdiriti me matiþ // 5 // yadyapi rasavadalaïkàrasyànyairdar÷ito viùayastathàpi yasmin kàveya pradhànatayànyo 'rtho vàkyàrthãbhåtastasya càïgabhåtà ye rasàdayaste rasàderalaïkàrasya viùayà iti màmakãnaþ pakùaþ / tadyathà càñuùu preyolaïkàrasya vàkyàrthatve 'pi rasàdayo 'ïgabhåtà dç÷yante / locanam anyatreti / rasasvaråpe vastumàtre 'laïkàratàyogve và / me matirityanyapakùaü dåpyatvena hçdi nidhàyàbhãùñatatvàtsvapakùaü pårvaü dar÷ayati--tathàpiti / sa hi paradar÷ito viùayo bhàvinãtyànopapanna iti bhàvaþ / yasmin kàvye iti spaùñatvenàsaïgataü vàkyamitthaü yojanãyam--yasmin kàvye te pårvoktà rasàdayo 'ïgabhåtà vàkyàrthãbhåta÷cànyo 'rthaþ, ca÷abdastu÷abdasyàrthe; tasya kàvyasya sambandhino ye rasàdayo 'ïgabhåtàste rasàderalaïkàrasya rasavadàdyalaïkàra÷abdasya viùayàþ; sa evàlaïkàra÷abdavàcyo bhavati yo 'ïgabhåtaþ, na tvanya iti yàvat / utrodàharaõamàha---tadyatheti / tadityaïgatvam / yathàtra vakùyamàõodàharaõe, tathànyatràpãtyarthaþ / bhàmahàbhipràyeõa càñuùu preyolaïkàrasya vàkyàrthatve 'pi rasàdayo 'ïgabhåtà dç÷yanta itãdamekaü vàkyam / bhàmahena hi gurudevançpatiputraviùayaprãtivarõanaü preyolaïkàra ityuktam / bàlapriyà kàrikàyàmanyatretyasya rasàdibhyo 'nyonyasminnatyarthaþ / tathàvidho vàkyàrthastrividho bhavatãtyàha---rasasvaråpa ityàdi / alaïkàratàyogya iti / upamàdàvityarthaþ / upamàdeþ pràdhànyena dhvanyamànatve 'laïkàratvàbhàvàdyogya ityuktam / me matirititi / me matirityanenetyarthaþ / anyapakùamiti / vakùyamàõaü pakùàntaramityarthaþ / tathàpãti / idaü pratikadhàraõam / bhàvàrthamàha---sa hãtyàdi / asaïgatamiti / tasya càïgabhåtà ityatra tatpadena kàvyasyaiva paràmç÷yatayà yathà÷rute tadarthasya tanniråpitàïgatvasya rasàdàvasambhavenàsaïgatàrthakamityarthaþ / te ityàdi / te rasàdayo 'ïgabhåtà ityasya pårvavàkye 'pi sambandha iti bhàvaþ / te ityasya vyàkhyànam---pårvoktà iti / rasabhàvetyàdikàrikànirdiùñà ityarthaþ / anyaþ rasàdibhyo 'nyaþ / ca ÷abda iti / 'tasya ce'ti ca ÷abda ityarthaþ / tasyetyasya vyàkhyà---kàvyasyati / 'sambandhina' iti ùaùñhyarthakathanam / tathàca tasyeti ùaùñhyantàrthasya kàvyasambandhitvasya rasàdàvanvayànnàsaïgatàrthakatvamiti bhàvaþ / aïgabhåtà iti / vàkyàrthasyànyasyàïgabhåtà ityarthaþ / rasàderityasya vivaraõam---rasavadàdãti / phalitamàha---sa evetyàdi / càñuùvityàdigranthaü vyàkhyàtumupakramate---bhàmahetyàdi / càñuùvityàdi dç÷yanta ityantamekaü vàkyamiti ca pàñhaþ / vivçõoti--bhàmahenetyàdi / gurviti / gurvàdiviùayikà yà prãtirbhaktivàtsalyàdipadavàcyà, tasyàþ svavàcakena vibhàvàdidvàreõa và varõanamityarthaþ / locanam tatra preyànalaïkàro yatra sa preyolaïkàro 'laïkaraõãya ihoktaþ / na tvalaïkàrasya vàkyàrthatvaü yuktam / yadivà vàkyàrthatvaü pradhànatvam / camatkàrakàriteti yàvat / udbhañamatànusàriõastu bhaïktvà vyàcakùate---càñuùu càñuviùaye vàkyarthatve càñånàü vàkyàrthatve preyolaïkàrasyàpi viùaya iti pårvoõa sambandhaþ / udbhañamate hi bhàvàlaïkàra eva preya ityuktaþ, premõà bhàvànàmupalakùaõàt / na kevalaü rasavadalaïkàrasya viùayaþ yàvatpreyaþprabhçterapãtyapi÷abdàrthaþ / rasavacchabdena preyaþ÷abdena ca sarva eva rasavadàdyalaïkàrà upalakùitàþ, tadevàha---rasàdayo 'ïgabhåtà dç÷yanta iti uktaviùaya iti ÷eùaþ / bàlapriyà ityuktamiti / "preyogçhàgataü kçùõàmavàdãdviduro yathà / adya yà mama govinda jàtà tvayi gçhàgate // kàlenaiùà bhavetprãtiþ tavaivàgamanàtpunaþ" // iti granthena dar÷itamityarthaþ / tatra tadvacane satã / càñusthale 'kiü hàsyene'tyàdau varõyamànanarapatiprabhàvàdereva vàkyàrthatà na tu preyoråpàlaïkàrasyetyataþ tatpadaü bahuvrãhitvà÷rayeõa vyàcaùñe---preyànityàdi / iheti / càñuùvityàdivàkya ityarthaþ / vàkyàrthatvaü mukhyatayà vàkyapratipàdyatvam / preyànalaïkàraþ preyolaïkàra iti yathà÷rutàrthàbhipràyeõàha---yadi veti / pradhànatvameva vivçõoti---camaditi / aho narapateþ prabhàvo yenaivaü durda÷à ripustrijano 'nubhavatãti prabhàvàlambitàyàþ prãteþ ripustrãjanavçttàntaviùayakatvàccamatkàritvaü bodhyam / bhaïktveti / vàkyaü bhitvetyarthaþ / vyàkhyànaü dar÷ayati---càñuùvityàdi / vàkyàrthatve vàkyapratipàdyatve / phalitamàha--càñånàü vàkyàrthatva iti / càñurnàma ÷làdhyamàno 'rtho varõyamànanarapatiprabhàvàdiþ / api ÷abdo bhinnakrama ityàha---preyolaïkàrasyàpãti / preyoråpàlaïkàrasyàpãtyarthaþ / kutràsya sambandha ityata àha---viùaya ityàdi / ekavacanàntatayànuùaktaviùayapadena sambandha ityarthaþ / càñuriti ÷eùaþ, càñukàvyamityarthaþ / preya ityukta iti / preyolaïkàratvenokta ityarthaþ / preyasvãtyukta iti ca pàñhaþ / atra hetumàha--premõetyàdi / premõà preya÷÷abdàrthaghajakaratiråpapremõà / upalakùaõàditi / yathoktamudbhañena--- "ratyàdikànàü bhàvànàmanubhàvàdisåcanaiþ / yatkàvyaü badhyate sadbhiþ tatpreyasvadudàhçta"miti // ratyàdikànàmityàdi÷abdenànyeùàü sthàyinàü vyabhicàriõàü sàtvikànàü ca, anubhàvàdãtyàdi÷abdena vibhàvavyabhicàrisva÷abdànàü ca grahaõamatra bhàvanàmalaïkàrateti ca tadvyàkhyàtà pratãhàrenduràjaþ / preyolaïkàrasyàpãtyapi÷abdàrthamàha--na kevalamityàdi / rasavacchabdeneti / yadyapi rasavadalaïkàrasyeti pårvavçttigranthastharasavacchabdenetyarthaþ / sa ca rasàdiralaïkàraþ ÷uddhaþ saïkãrõã và / tatràdyo yathà--- kiü hàsyena na me prayàsyasi punaþ pràpta÷ciràdçr÷anaü keyaü niùkaruma pravàsarucità kenàsi dårãkçtaþ / svapnànteùviti te vadan priyatamavyàsaktakaõñhagraho buddhvà roditi riktabàhuvalayastàraü ripustrãjanaþ // ityatra karuõarasasya ÷uddhasyàïgabhàvàtspaùñameva rasavadalaïkàratvam / evamevaüvidhe viùaye rasàntaràõàü spaùña evàïgabhàvaþ / locanam ÷uddha iti / rasàntareõàïgabhåtenàlaïkàràntarema và na mi÷raþ, àbhi÷rastu saïkãrõaþ / svapnasyànubhåtasadç÷atvena bhavanamiti hasanneva priyatamaþ svapne 'valokitaþ, / na me prayàsyasi punariti / idànãü tvàü vidita÷añhabhàvaü bàhupà÷abandhànna mokùyàmi / ata eva riktabàhuvalaya iti / svãkçtasya copàlambho yukta ityàha-keyaü niùkaruõoti / kenàsãti / gotraskhalanàdàvapi na mayà kadàcitkhedito 'si / svapnànteùu svapnàyiteùu suptapralatiteùu punaþpunarudbhåtatayà bahuùviti vadanyuùmàkaü sambandhã ripustrãjanaþ bàlapriyà praye÷÷abdeneti / preyolaïkàrasyàpãtyapi÷abdasahitapreya÷÷abdena cetyarthaþ / rasàdyalaïkàrà iti / rasavadàdyalaïkàrà iti ca pàñhaþ / tadeveti / uktabhipràyàdevetyarthaþ / pårayati--uktaviùaya iti / càñusthala ityarthaþ / gurbàdiviùayakaprãtivarõanameva preyolaïkàraþ, càñusthale tasyapràdhànye 'pi rasàdayastatprãtestadviùayanarapatiprabhàvàdervà aïgabhåtà÷ceti bhàmahamatànurodhena païktyarthaþ / ratihàsàditattadbhàvavarõanaü bhàvàlaïkàraþ, sa eva preyolaïkàraþ; càñusthale 'kiü hàsyene'tyàdau càñurvàkyàrthaþ, tatra rasavadalaïkàraþ bhàvàlaïkàra÷ca sta ityudabhañamatànurodhena païktyartha iti sàràrthaþ / vçttau 'sa ce'tyàdi / 'alaïkàraþ sa rasàdiri'ti yojanà / ca÷abdo vàkyàlaïkàre / veti / và ÷abdaþ samuccaye / 'udàharati kimiti' iti pàñhaþ kvacinnàsti / svapnedçùñaü priyatamaü pratyàha---kimityàdi / hàsyena sàdhyamidànãü nàstãtyarthaþ / hàsavatvena dar÷anasyopapattimàha---svapnasyetyàdi / na me ityàdi / tvamitiþ paraü matto na yàsyasãtyarthaþ / asya bhàvamàha---idànãmityàdi / viditaþ ÷añhabhàvo yasya tam / "gåóhavipriyakçcchañha" iti da÷aråpake / uktar4the gamakamàha---ata eveti / svãkçtasyeti / svãyajanasyetyarthaþ, karmaõi ùaùñhã / 'iyaü pravàsarucità ke'ti sambandhaþ / keti / anucitetyarthaþ / kenetyàderbhàvamàha---gotretyàdi / locanam priyatame vi÷eùemàsaktaþ kaõñhagraho yena tàdç÷a eva san buddhvà ÷ånyavalayàkàrãkçtabàhupà÷aþ san tàraü muktakaõñhaü roditãti / atra ÷okasthàyibhàvena svapnadar÷anoddãpitena karuõarasena carvyamàõena sundarãbhåto narapatiprabhàvo bhàtãti karuõaþ ÷uddha evàlaïkàraþ / na hi tvayà ripavo hatà iti yàdçganalaïkçto 'yaü vàkyàrthastàdçgayam, api tu sundaratarãbhåto 'tra vàkyàrthaþ, saundaryaü ca karuõarasakçtameveti / candràdinà vastunà tathà vastvantaraü vadanàdyalaïkriyate tadupamitatvena càrutayàvabhàsàt / tathà rasenàpi vastu và rasàntaraü vopaskçtaü sundaraü bhàti iti rasasyàpi vastuna ivàlaïkàratve ko virodhaþ? nanu rasena kiü kurvatà prakçto 'rtho 'laïkriyate / tarhi upamayàpi kiü kurvatyàlaïkriyeta / nanu tayopamãyate prastuto 'rthaþ / rasenàpi tarhi sarasãkriyate so 'rtha iti svasaüvedyametat / tena yatkecidacåcudan--'atra rasena vibhàvàdãnàü madhye kimalaïkriyate' iti tadanabhyupagamaparàhatam; prastutàrthasyàlaïkàryatvenàbhidhànàt / asyàrthasya bhåyasà lakùye bàlapriyà bahuùviti bahuvacanàrthavivaraõam / 'vaþ' ityasya vyàkhyànam---yuùmàkaü sambandhãti / 'ityatra karuõarasasya ÷uddhasyàïgabhàvàdi'ti vçttàvuktaü vivçõoti---atretyàdinà / 'atra narapatiprabhàvaþ tathàvidhena karuõarasena sundarãbhåto bhàtã'ti sambandhaþ / carvyamàõeneti / sahçdayacarvaõàviùayeõetyarthaþ / alaïkàra iti / varõanãyanarapatiprabhàvaråpavàkyàrthopaskàrakatvenàlaïkàra ityarthaþ / uktamupapàdayati---na hãtyàdi / 'ityayamanalaïkçto vàkyàrtho yàdçk, ayaü tàdçïna hã'tyanvayaþ / saundarye ceti / vàkyàrthasaundaryaü cetyarthaþ / karuõarasakçtamevetyuktaü sadçùñàntamupapàdayati----candràdinetyàdinà ko virodha ityantena / alaïkriyata iti / "tàmindusundaramukhã"mityàdikàvye iti ÷eùaþ / ÷aïkate---nanviti / pratibandyàha--tarhiti / uttaramàha---nanviti / samànamuttaramàha---rasenàpãti / sarasãkriyate rasavàn kriyate / svasaüvedyaü sahçdayànubhavasiddham / teneti / vakùyamàõahetunetyarthaþ / taditi / codyamityarthaþ / anabhyupagameti / vibhàvàdãnàmalaïkàryatvànabhyupagamenahetunà paràkçtamityarthaþ / tarhi ko 'laïkàrya ityatràha---prastutàrthasyetyàdi / prastutàrthasya vivakùitasya prakçtàrthasya / 'kiü hàsyene'tyàdau varõitena ripustrãjanavçttàntena taddhetubhåtapriyatamavinà÷apratyàyanadvàrà narapatiprabhàvaþ pratyàyyata iti sa eva prastutàrthaþ / evamanyatràpyavadheyam / abhidhànàditi / vçttikàreõa pradar÷anàdityarthaþ / saïkãrõo rasàdiraïgabhåto yathà---- kùipto hastàvalagnaþ prasabhamabhihato 'pyàdadàrno '÷ukàntaü gçhõan ke÷eùvapàsta÷caraõanipatito nekùitaþ sambhrameõa / locanam sadbhàva iti dar÷ayati-evamiti / yatra ràjàdeþ prabhàvakhyàpanaü tàdç÷a ityathaþ / kùipta iti / kàmipakùe 'nàdçtaþ, itaratra dhutaþ / avadhåta iti na pratãpsitaþ bàlapriyà kùipta ityàdyamarukastham / saþ tripuradàhakàlãnaþ ÷àmbhavaþ ÷ambhusambandhã / àliïganyo 'vadhåtastripurayuvatibhiþ sà÷runetrotpalàbhiþ kàmãvàrdràparàdhaþ sa dahatu duritaü ÷àmbhavo vaþ ÷aràgniþ // ityatra tripuraripuprabhàvàti÷ayasya vàkyàrthatver irùyàvipralambhasya ÷loùasahitasyàïgabhàva iti, evaüvidha eva rasavadàdyalaïkàrasya nyàyyo viùayaþ / ata eva cerùyàvipralambhakaruõayoraïgatvena vyavasthànàtsamàve÷o na doùaþ / locanam pratyàliïganena, itaratra sarvàïgadhånanena vi÷aràråkçtaþ / sà÷rutvamekatrerùyayà anyatra niùpratyà÷atayà / kàmãvetyanenopamànena ÷loùànugçhãtenerùyàvipralambho ya àkçùñastatya ÷leùopamàsahitasyàïgatvam, na kevalasya / yadyapyatra karuõo raso vàstavo 'pyasti tathàpi sataccàrutvapratãtyai na vyàpriyata ityanenàbhipràyeõa ÷leùasahitasyetyetàvadevà vocat na tu karumasahitasyetyapi / etamarthamapårvatayotprekùitaü draóhãkartumàha--evaü vidha eveti / ata eveti / yato 'tra vipralambhasyàlaïkàratvaü na tu vàkyàrthatà, ato hetorityarthaþ / na doùa iti / yadi hyanyatarasya rasasya pràdhànyamabhaviùyanna dvitãyo rasaþ samàvi÷et / ratisthàyibhàvatvena tu sàpekùabhàvo vipralambhaþ, sa ca ÷okasthàyibhàvatvena nirapekùabhàvasya karuõasya viruddha eva / evamalaïkàra÷abdaprasaïgena samàve÷aü prasàdhya bàlapriyà '÷aràgniþ vaþ duritaü dahatvi'ti sambandhaþ / sa kaþ? ya àrdraþ tatkalabhavaþ aparàdho yasya saþ / kàmãva hastavalagnaþ san / sà÷ruõã netrotpale yàsàü tàbhiþ / tripurayuvatibhiþ kùipta ityàdyanvayaþ tatra kùiptapadàrthamàha---kàmãtyàdi / itaratreti / ÷aràgnipakùe ityarthaþ / vçtyuktamevàïgabhàvaü svayaü dar÷ayati---kàmãvetyàdi / àkçùñaþ sphuñaü vya¤jitaþ / tasyar irùyàvipralambhasya / '÷loùasahitasye'tyasya vivaraõam---÷loùetyàdi / aïgatvamiti / tripuraripuprabhàvàti÷ayaråpavàkyàrthaü pratyaïgatvamityarthaþ / na kevalasyeti / tasyàïgatvamityanayoranuùaïgaþ / karuõo raso 'pyastãti / tathà ca tatsahitasyetyapi vaktavyamiti bhàvaþ / sa iti / karuõa ityarthaþ / taccàrutvapratãtyai vipralambhacàrutvapratãtyai / na vyàpriyata iti / karuõasyatra vipralambhàïgatvaü nàstãti bhàvaþ / 'ata eve'tyetadyvàcaùñe--yata ityàdi / vàkyàrthateti / alaïkàryatvena pràdhànyamityarthaþ / anyatarasya rasasyeti / vipralambhakaruõayorekasyetyarthaþ / pràdhànyaü samapràdhànyam / dvitãya iti / tayorekasmàdapara ityarthaþ / na samàvi÷editi / ekatra kàvye iti ÷eùaþ / atra hetumàha---ratãtyàdi / viùayo 'yaü tçtãyodyote vakùyate / 'rase'tyàdikàrikà parikara÷lokaþ / tatra sarvàsàmalaïkçtãnàmityasya yatra hi rasasya vàkyàrthãbhàvastatra kathamalaïkàratvam? alaïkàro hi càrutvahetuþ prasiddhaþ; na tvasàvàtmaivàtmana÷càrutvahetuþ / tathà càyamatra saükùepaþ--- rasabhàvàditàtparyamà÷ritya vinive÷anam / alaïkçtãnàü sarvàsàmalaïkàratvasàdhanam // locanam evaüvidha eveti yaduktaü tatraivakàrasyàbhipràyaü vyàcaùñe---yatra hãti / sarvàsàmupamàdãnàm / athaü bhàvaþ---upamàdãnàmalaïkàratve yàdç÷ã vàrtà tàdç÷yeva rasàdãnàm / tadava÷yamanyenàlaïkàryeõa bhavitavyam / tacca yadyapi vastumàtramapi bhavati, tathàpi tasya punarapi vibhàvàdiråpatàparyavasànàdrasàditàtparyameveti sarvatra rasadhvanerevàtmabhàvaþ / taduktaü rasabhàvàditàtparyamiti / tasyeti / pradhànasyàtmabhåtasya / etaduktaü bhavati--upamayà yadyapi vàcyo 'rtho 'laïkriyate, tathàpi tasya tadevàlaïkaraõaü yadvyaïgyàrthàbhivya¤janasàmarthyadhànamiti vastuto dhvanyàtmaivàlaïkàryaþ / kañakakeyåràdibhirapi hi ÷arãrasamavàyibhi÷cetana àtmaiva tattaccittavçttivi÷eùaucityasåcanàtmatayàlaïkriyate / tathàhi--acetanaü bàlapriyà rasavadàdãnàmalaïkçtãnàmityarthabhramaþ syàdato vyàkhyàti---upamàdãnàmityàdi / upamàdãnàü rasavadàdãnàü cetyarthaþ / 'rasabhàve' tyàdikamavatàrayiùyannàha---ayaü bhàva ityàdi / yàda÷ã vàrteti / yo heturityarthaþ / sa cànyopaskàraþ / tacceti / alaïkàryaü cetyarthaþ / vastumàtramiti / yathà 'kiü hàsyene'tyàdau narapatiprabhàvàdi / tasyeti / vastuna ityarthaþ / rasadhvaneriti / rasabhàvàdidhvanerityarthaþ / 'kiü hàsyene"tyàdau varõanãyaràjaviùayakaratibhàvo hi vaktçgatastatprabhàvavibhàvitaþ pradhànabhåtaþ / upamayeti / upamàdinetyarthaþ / tasyeti / vàcyàrthasyetyarthaþ / vyaïgyàrtheti / rasàdãtyarthaþ / varõyamànàstattadvàcyàrthà upamàdyalaïkàrairàhitàti÷ayàþ kavivannabaddhànyataragatacittavçttivi÷eùaü sphuñaü vya¤jayanti kvacidarthàntara¤ceti vyaïgyàbhivya¤janasàmarthyàdhànaü vàcyàrthasyopamàdikartçkamalaïkaraõamityarthaþ / dhvaniyàtmeti / dhvaniråpa àtmetyarthaþ / uktàrthe laukikaü dçùñantaü dar÷ayati---kañaketyàdi / àtmaiva na ÷arãram / kathamàtmàlaïkriyata ityatràha---tattaditi / tattadàtmagatà ràgitvàdayo ye cittavçttivi÷eùàþ, teùàü yadaucityaü tatsåcanàtmatayà tatsåcanasvabhàvakatayà tattadalaïkàrà hyasyethaü cittavçttiruciteti såcayanti; yathà yuvajana÷arãragatà hàrakañakakuõóalàdayaþ tadràgitvasyaucityaü yatti÷arãragatà daõóakaùàyavastràdayastadvairàgyasyaucityaü ceti tatsåcakatvenetyarthaþ / uktamupapàdayati---tathàhãtyàdi / tasmàdyatra rasàdayo vàkyàrthãbhåtàþ sa sarvaþ na rasàderalaïkàrasya viùayaþ, sa dhvaneþ prabhedaþ, tasyopamàdayo 'laïkàràþ / yatra tu pràdhànyenàrthàntarasya vàkyàrthãbhàve rasàdibhi÷càrutvaniùpattiþ kriyate, sa rasàderalaïkàratàyà viùayaþ / evaü dhvanerupamàdãnàü rasavadalaïkàrasya ca vibhaktaviùayatà bhavati / yadi tu cetanànàü vàkyàrthãbhàvo rasàdyalaïkàrasya viùaya ityucyate locanam ÷ava÷arãraü kuõóalàdyupetamapi na bhàti, alaïkàryasyàbhàvàt / yati÷arãraü kañakàdiyuktaü hàsyàvahaü bhavati, alaïkàryasyànaucityàt / na hi dehasya ki¤cidanaucityamiti vastuta àtmaivàlaïkàryaþ, ahamalaïkçta ityabhimànàt / rasàderalaïkàratàyà iti vyadhikaraõaùaùñhyau, rasàderyàlaïkàratà tasyàþ sa eva viùayaþ / etadanusàreõaiva pårvatràpi vàkyeyojyam, rasàdikartçkasyàlaïkaraõakriyàtmano viùaya iti / evamiti / asmaduktena viùayavibhàgenetyarthaþ / upamàdãnàmiti / yatra rasasyàlaïkàryatà rasàntaraü càïgabhåtaü nàsti tatra ÷uddhà evopamàdayaþ tena saüsçùñyà nopamàdãnàü viùayàpahàra iti bhàvaþ / rasavadalaïkàrasya ceti / anena bhàvàdyalaïkàrà api preyasvyårjasvisamàhità gçhyante / bàlapriyà alaïkàryasyàbhàvàditi / ÷ava÷arãsyàcetanatvàditi bhàvaþ / anena cetana evàlaïkriyata ityuktamupapàditam / yati÷àrãramityàdi / kañakàdayo hi ràgitvasyaucityaü såcayanti / yateràtmana÷ca ràgitvamanucitamityato yati÷arãragatàþ kañakàdayo hàsyàvahà ityarthaþ / tattaccetana÷arãragataiþ kañakakuõóalàdibhiþ såcyasya ràgitvàdicittavçttivi÷eùasya tattaccetanocitatve teùàmalaïkàratà, anyathà hàsyàvahateti / bhàvaþ / anubhavaråpapramàmamapyàha---ahamityàdi / vyadhikaraõaùaùñhyàviti / na tu samànàdhikaraõe tatpade iti bhàvaþ / vyàcaùñe---rasàderiti / rasàdiniùñhà yà alaïkàratà alaïkriyàkartçtvaü rasàdikartçkàlaïkriyeti yàvat / sa eva tasyà viùaya iti sambandhaþ / sa iti vçttisthasyànuvàdaþ, yatretyasya pratinirde÷aþ tatkàvyamityarthaþ / viùayaþ à÷rayaþ / pårvatreti / sa sarvo na rasàderalaïkàrasya viùaya iti vàkya ityarthaþ / yojanàmàha---rasàdãti / asminvàkye'pi 'sa' iti yatretyasya pratinirde÷aþ / upamàdãnàü rasavadàdivivaviktaü viùayaü dar÷ayati---yatretyàdi / saüsçùñyeti / rasavadàdisaüsçùñyetyarthaþ / bhàvàdyalaïkàrà ityasyaiva viviraõam---preyasvyårjasvisamàhità iti / samàhitàdaya iti ca pàñhaþ / bhàvasyàparàïgatve bhàvàlaïkàraþ, sa eva preyasvã preyàniti cocyate / rasàbhàsabhàvabhàsayoraparàïgatve årjasvã / locanam tatra bhàvàlaïktàrasya ÷uddhasyodàharaõaü yathà--- tava ÷atapatrapatramçdutàmratala÷carama÷calakalahaüsanåpurakaladhvaninà mukharaþ / mahiùamahàsurasya ÷irasi prasabhaü nihitaþ kanakamahàmahãdhragurutàü kathamamba gataþ // ityatra devãstotre vàkyàrthãbhåte vitarkavismayàdibhàvasya càrutvahetuteti / tasyàïgatvàdbhàvàlaïkàrasya viùayaþ / rasàbhàsasyàlaïkàratà yathà mamaiva stotre--- samastaguõasampadaþ samamalaïkriyàõàü gaõair-- bhavanti yadi bhåùaõaü tava tathàpi no ÷obhase / ÷ivaü hçdayavallabhaü yadi yathà tathà ra¤jayeþ tadeva nanu vàõi te bhavati sarvalalokottaram // atra hi parame÷astutimàtraü vàcaþ paramopàdeyamiti vàkyàrthe ÷çïgàràbhàsa÷càrutvahetuþ ÷loùasahitaþ / na hyayaü pårõaþ ÷çïgàro nàyikàyà nirguõatve niralaïkàratve ca bhavati / bàlapriyà bhàva÷ànteraparàïgatve samàhita iti vivekaþ / ÷uddhasyeti / alaïkàràntareõa abhi÷rasyetyarthaþ / taveti / he amba ! tava / ÷atetyàdi / ÷atapatraü pajhaü, tasya patramiva mçñu tàmraü ca talamadhobhàgo yasya saþ / calakalahaüsatulyo nåpuraþ tasya dhvaninà mukharaþ sa ÷abdaþ / caraõaþ mahiùàkhyasya mahàsurasya / ÷irasi prasabhaü, nihitaþ san / kanakamayo mahàü÷ca yo mahãdhraþ parvataþ sumeruþ tasya / kanakamayatvoktyà gauravàdhikyaü dyotyate / gurutàü kathaü gata iti sambandhaþ / gurutvapràptiþ mahiùa÷ironiùpãjanena ni÷citeti bhàvaþ / devãstotra iti / ståyamàne devãprabhàve tadviùayakaratibhàve vetyarthaþ / vitarketi / kathaüpadena vitarkàdikaü gamyate / yadyapyatra vitarkàdeþ ÷atapatretyàdyuktopamàsaüsçùñatvàcchuddhatvaü durghañaü, tathàpi mçdutàmratala ityetàvanmàtroktàvapi vitarkàdeþ sambhavàdupamàyàstadaïgatvàbhàvàttadasaïkãrõatvaråpaü ÷uddhatvaü sughañam / samasteti / nàyikàtvamàropya svavàcaü pratyuktiriyam / nanu vàõi ! samastànàü guõànàü màdhuryàdãnàmatha ca saundaryàdãnàü sampadaþ / alaïkriyàõàmanupràsopamàdãnàmatha ca kañakàdãnàm / gaõaiþ samaü saha / tava bhåùaõaü bhavanti yadi yadyapi, tathàpi tvaü no ÷obhase / tarhi kathaü ÷obhà bhavatãtyatràha---÷ivamityàdi / tvaü hçdayavallabhaü sarveùàmàtmatvena priyam / ÷ivaü parame÷varamatha ca maïgalàkàraü priyatamam / yathà tatà yathà kayàpi vidhayà / gumàlaïkàrasàhityenànyathà vetyarthaþ / ra¤jayeþ guõapratipàdanena prasàdayeþ, atha cànura¤jayeþ / yadi tarhi tadeva tadanura¤janameva / te sarvalokottaraü bhåùaõaü bhavatãtyarthaþ / atra pratãyamànasya ÷çïgàrasyàbhàsatvaü vavçõoti---na hityàdi / hi yataþ / nàyikàyà nirguõatve niralaïkàratve ca sati ÷çïgàraþ pårõo na bhavati, ato 'yaü tarhyupamàdãnàü praviralaviùayatà nirviùayatà vàbhihità syàt / yasmàdacetanavastuvçtte vàkyàrthãbhåte puna÷cetanavastuvçttàntayojanayà yathàkatha¤cidbhavitavyam / atha satyàmapi tasyàü yatràcetanànàü vàkyàrthãbhàvo nàsau rasavadalaïkàrasya viùaya ityucyate / tat mahataþ kàvyaprabandhasya rasanidhànabhåtasya nãrasatvamabhihitaü syàt / yathà-- locanam 'uttamayuvaprakçtirujjvalaveùàtmakaþ' iti càbhidhànàt / bhàvàbhàsàïgatà yathà--- sa pàtu vo yasya hatàva÷eùàstattulyavarõà¤janara¤jiteùu / làvaõyayukteùvapi vitrasanti daityàþ svakàntànayanotpaleùu // atra raudraprakçtãnàmanucitastraso bhagavatprabhàvakàraõakçta iti bhàvàbhàsaþ / evaü tatpra÷amasyàïgatvamudàhàryam / me matirityanena yatparamataü såcitantaddåùaõamupanyasyati--yadityàdinà / parasya càyamà÷ayaþ---acetanànàü cittavçttiråparasàdyasambhavàttadvarõane rasavadalaïkàrasyànà÷aïkyatvàttadvibhakta evopamàdãnàü viùaya iti / etaddåùayati---tarhãti / tasmàddhacanàddhetorityarthaþ // nanvacetanavarõanaü viùaya ityuktamityà÷aïkya hetumàha---yasmàditi / yathàkatha¤ciditi vibhàvàdiråpatayà / tasyàmiti / cetanavçttàntayojanàyàm / nãrasatvamiti / yatra hi rasastatràva÷yaü rasavadalaïkàra iti paramatam / tato na rasavadalaïkàra÷cennånaü tatra raso nàstãti paramatàbhipràyànnãrasatvamuktam / na tvasmàkaü rasavadalaïkàràbhàve nãrasatvam / api tu dhvanyàtmabhåtarasàbhàve, tàdçkca raso 'tràstyeva / bàlapriyà pårõo netyarthaþ / kintvàbhàsa iti bhàvaþ / yasyeti kartuþ ÷eùatvaviùayà ùaùñã / tattulyeti / bhagavadvarõatulyetyarthaþ / svetyàdi / dç÷yamàneùviti ÷eùaþ / iti bhàvàbhàsa iti / tatrràsasya bhagavatprabhàvavibhàvitàyàü ratau guõãbhàvàdbhàvàbhàsa årjasvyalaïkàra ityarthaþ / yadi tvityàdigranthena gamyamarthamàha----parasyetyàdi / tadvarõana iti / acetanavarõana ityarthaþ / taditi / tadvarõanamityarthaþ / vibhakta iti / tadvarõana iti / acetanavarõana ityarthaþ / tadeveti yojanà / vçttau ÷aïkate---'athe'ti / 'tasyàm' iti / cetanavastuvçttàntayojanàyàmityarthaþ / 'asà'viti / yatretyasya pratinirde÷aþ / 'tanmahata'iti / 'tat' tarhi / 'mahataþ' bhåyasaþ / nãrasatvamabhihitaü syàditi na svamatànurodhena, kintu parabhatànurodhenetyàha locane---yatra hãtyàdi / rasa iti / pradhànavàkyàrtha iti ÷eùaþ / pareti / bhàmahodbhañàdimatamityarthaþ / asmàkamiti / mata iti taraïgabhråbhaïgà kùubhitavihaga÷reõira÷anà vikarùantã phenaü vasanamiva saürambha÷ithilam / yathàviddhaü yàti skhalitamabhisandhàya bahu÷o nadãråpeõeyaü dhruvamasahanà sà pariõatà // yathà va--- tanvã meghajalàrdrapallavatayà dhautàdharevà÷rubhiþ ÷ånyevàbharaõaiþ svakàlavirahàdvi÷ràntapuùpodnamà / locanam taraïgeti / taraïgà eva bhråbhaïgà yasyàþ vikarùantàü vilambamànaü balàdàkùipantã / vasanamaü÷ukam / priyatamàvalambananiùedhàyeti bhàvaþ / bahu÷o yatskhalitaü ye 'paràdhàstànabhisandhàya hçdayenaikokçtyàsahamànà màninãtyarthaþ / atha ca madviyogapa÷càttàpà sahiùõustàpa÷àntaye nadãbhàvaü gateti / tanvãti / viyogakç÷àpyanutaptà càbharaõàni tyajati / svakàlo vasantagrãùmapràyaþ / bàlapriyà ÷eùaþ / tàdçgiti / dhvanyàtmabhåta ityarthaþ / atreti / vakùyamàõodàharaõeùvityarthaþ / taraïgeti / 'asahanà' seyamurva÷ã / 'nadãråpeõa' nadãbhàveneti ca pàñhaþ / 'pariõatàdhruva'mityutprekùàyàm / iyaü na nadã, kintu sà iti sambhàvayàmãtyarthaþ / uktamupapàdayati--taraïgetyàdi / taraïgàdau bhråbhaïgatvàdyàropàdråpakam / vasanamivetyupamà / saürambheõa kopàvegena ÷ithilaü ÷ithilabandham / 'yathe'ti / yata ityarthaþ / tata iti ÷eùa / 'àviddhaü' kuñilam / yadvà yathàviddhamityekaü padam / kauñilyamanatikramyetyarthaþ / 'skhalitamabhisandhàye'ti nadãpakùe ÷ilàdiskhalanaü pràpyetyarthaþ / locane--taraïgà ityàdi / evaü kùubhitavihàga÷reõireva ra÷anà yasyà iti bodhyam / aparàdhà iti / mameti ÷eùaþ / màninãti / kopavatãtyarthaþ / asahiùõuriti / asahiùõutvàdivetyarthaþ / tanvãti / asmàtpårvamiyamiti vartate / 'iyaü, latà / 'caõóã' àtikopanà / ata eva pàdapatitaü màmavadhåya tiraskçtya sthità / ata eva jàtànutàpà / 'sà' urva÷ã iva lakùyate / etadaïgamutprekùàtrayaü tanvãtyàdinocyate / tanvãtyubhayasàdhàraõam / iyaü latà / meghajàlairàrdràþ pallavà yasyàü tasya bhàvaþ tattà, tayà hetunà a÷rubhiþ dhautaþ adharo yasyàþ sà iva / svakàlavirahàdvi÷ràntapuùpodgamà iyamàbharaõaiþ ÷ånyeva / nàyikàyà àbharaõatyàgamupapàdayati---viyogeti / viyogakàr÷yàdanutàpàñaccetyarthaþ / cintà maunamivà÷rità madhukçtàü ÷abdairvinà lakùyate caõóã màmavadhåya pàdapatitaü jàtànutàpeva sa // yathà và---- teùàü gopavadhåvilàsasuhçdàü ràdhàrahaþsàkùiõàü kùemaü bhadra kalinda÷ailatanayàtãre latàve÷manàm / vicchinne smaratalpakalpanamçducchedopayoge 'dhunà te jàne jarañhãbhavanti vigalannãlatviùaþ pallavàþ // locanam upàyacintanàrthaü mauvaü, kimiti pàdapatitamapi dayitamavadhåtavatyahamiti ca cintayà maunam / caõóã kopanà / etau ÷lokau nadãlatàvarõanaparau tàtparyeõa puråravasa unmàdàkràntasyoktiråpau / teùàmiti / he bhadra ! teùamiti ye mamaiva hçdaye sthitàsteùàm / gopavadhånàü gopãnàü ye vilàsasuhçdo narmasacivàsteùàm / pracchannànuràgiõãnàü hi nànyo narmasuhçdbhavati / ràdhàyà÷ca sàti÷ayaü premasthànamityàha---ràdhàsbhogànàü ye sàkùàddraùñàraþ, kalinda÷ailatanayà yamunà tasyàstãre latàgçhàõàü kùemaü ku÷alamiti kàkvà pra÷naþ / evaü taü pçùñvà gopadar÷anaprabuddhasaüskàra àlambanoddãpanavibhàvasmaramàtprabuddharatibhàvamàtmagatamautsukyagarbhaümàha dvàrakàgato bhagavàn kçùõaþ---smaratalpasya madana÷ayyàyàþ kalpanàrthaü mçdu sukumàraü kçtvà ya÷chedastroñanaü sa evopayogaþ sàphalyam / atha ca smaratalpe yatkalpanaü kléptiþ sa eva mçduþ sukumàra utkçùña÷chedopayogastroñanaphalaü tasminvicchinne / mayyanàsãne kà smaratalpakalpaneti / bhàvaþ / ata eva parasparànuràgani÷cayagarbhamevàha---te jàna iti / vàkyàrthasyàtra karmatvam / adhunà bàlapriyà 'madhukçtàü' mçïganàü '÷abdairvinà' ÷abdànàmabhàvena / iyaü cintà maunamà÷riteveti / atra nàyikàyà maunaü dvedhà vyàcaùñe---upàyetyàdi / upàyassaïgamopàyaþ / teùàmiti / teùàmityanubhåtàthakamityàha----ya ityàdi / gopeti gopadar÷anena prabuddhà udbuddhàþ saüskàràþ latàve÷màdyanubhavajanitàþ saüskàrà yasya saþ / prabuddyetyàditrayamàhetikriyàvi÷eùaõam / 'prabuddharatibhàva' it ca pàñhaþ / ratibhàvaþ gopãviùayakaþ / kalpanàrthamiti / nirmàõàrthamityarthaþ / mçdukçtveti / mçdutvàddhetorityarthaþ / arthàntaraü càha---atha ceti / smaratatpa iti / uttarãyàdikçta iti bhàvaþ / këptiriti / vikiraõamityarthaþ / sukumàra ityasyaiva vivaraõam---utkçùña iti / vicchinnatvamupapàdayati----mayãti / ata eva kathitopayogavicchedàdeva / paraspareti / svasya gopãnàü ca yaþ ityevamàdau viùaye 'cetanànàü vàkyàrthãbhàve 'pi cetanavastuvçttàntayojanàstyeva / atha yatra cetanavastuvçttàntayojanàsti tatra rasàdiralaïkàraþ / tadevaü satyupamàdayo nirviùayàþ praviralaviùayà và syuþ / yasmànnàstyevàsàvacetanavastuttànto yatra cetanavastuvçttàntayojanànàstyantato vibhàvatvena / locanam jarañhãbhavantãti / mayi tu sannihite 'navaratakathitopayogànneme jaràjãrõatàkhilãkàraü kadàcidavàpnuvantãti bhàvaþ / vigalantã nãlà tvióyeùàmityanena katipayakàlaproùitasyàpyautsukyanirbharatvaü dhvanitam / evamàtmagateyamuktiryadi và gopaü pratyeva saüpradhàraõoktiþ / bahubhirudàharaõermahato bhåyasaþ prabandhasyeti yaduktaü tatsåcitam / athetyàdi / nãrasatvamatra mà bhådityabhipràyeõeti ÷eùaþ / nanu yatra cetanavçttasya sarvathà nànuprave÷aþ sa upamàderviùayo bhaviùyatãtyà÷aïkyàha--yasmàdityàdi / antata iti / stambhapulalakàdyacetanamapi varõyamànamanubhàvatvàccetanamàkùipatyeva tàvat, kimatrocyate / atijaóo 'pi candrodyànaprabhçtiþ svavi÷rànto 'pi varõyamàno 'va÷yaü cittavçttivibhàvatàü tyaktvà bàlapriyà parasparàlambano 'nuràgaþ tanni÷cayagarbhamevetyarthaþ / tanni÷cayàbhàve vakùyamàõamanupaüpannaü bhavet gopãnàü puruùàntararamaõe tadupayogasambhavàditi / bhàvaþ / te ityasya latàve÷masambandhina ityarthaþ / jarañhãbhavanti jãrõãbhavantãtyanena gamyamàha---mayãtyàdi / anavarateti / anavarato yaþ kathitopayogaþ pårvoktopayogaþ tasya yogàt / nema iti / ime pallavàþ / jareti / jaràjãrmatayà yaþ khilãkàraþ vaivarõyadiråpastam / vigaladiti ÷atçpratyayena gamyamàha---katipayeti / proùitasyeti / bhagavata iti ÷eùaþ / autsukyeti / autsukyamutkaõñhà didçkùà và / udàharamatrayapradar÷anaphalamàha---bahubhirityàdi / bahubhiþ tribhiþ / udàharaõaiþ tatsåcitamiti sambandhaþ / mahata iti vçttisthasyànuvàdaþ / tasya vyàkhyànam---bhåyasa iti / vçttàvathetyasya yadãtyarthaþ / tatra rasàdiralaïkàro yadãti yojanà / atràbhipràyaü påraõena dar÷ayati---nãrasatvamiti / yasmàdityàdigranthamavatàrayati---nanviti / 'yatràntato vibhàvatvena cetanavastuvçttàntayojanà nàsti asàvacetanavastuvçttànto nàstã'ti vçttànvayaþ / antato vibàvatvena yojaneti vçttàbuktaü, tadabhipràyamàha---stambhetyàdi / varõyamànamacetanamapi stambhapulakàdãti yojanà / cetanamàkùipatyeva cittavçttivi÷eùagamakatvena cetanagamakaü bhavatyeva / tàvaditi sampratipattau / kimatrocyata iti / anubhàvasya bhàvagamakatàyàþ prasiddhatvàdatra na ki¤jidvaktavyamityarthaþ / vibhàvatvena yojanàü vivçõoti----atijaóa ityàdi / 'varõyamànaþ svavi÷rànto 'pi candrodyànaprabhçtiri'ti sambandhaþ / svavi÷ràntaþ vàcyàrthabodhena svasmin paryavasitaþ / citeti / cittavçttivi÷eùasya tasmàdaïgatvena ca rasàdãnàmalaïkàratà / yaþ punaraïgã raso bhàvo và sarvàkàramalaïkàryaþ sa dhvaneràtmeti / ki¤ci--- _________________________________________________________ tam artham avalambante ye 'ïginaü te guõàþ smçtàþ / aïgà÷ritàs tv alaïkàrà mantavyàþ kañakàdivat // DhvK_2.6 // __________ tamarthamavalambante ye 'ïginaü te guõàþ smçtàþ / aïgà÷ritàstvalaïkàrà mantavyàþ kañakàdivat // 6 // yetamarthaü rasàdilakùaõamaïginaü santamavalambante te gumàþ ÷auryàdivat / vàcyavàcakalakùaõànyaïgàni ye punastadà÷ritàste 'laïkàrà mantavyàþ kañakàdivat / locanam kàvye 'nàkhyeya eva syàt; ÷àstretihàsayorapi và / evaü paramataü dåùayitvà svamatameva pratyàmnàyenopasaüharati--tasmàditi / yataþ parokto viùayavibhàgo na yukta ityarthaþ / bhàvo veti vàgrahaõàttadàbhàsatatpra÷amàdayaþ / sarvàkàramiti kriyàvi÷eùaõam / tena sarvaprakàramityarthaþ / alaïkàrya iti / ata eva nàlaïkàra iti bhàvaþ // 5 // alaïkàryavyatirikta÷càlaïkàro 'bhyupagantavyaþ, loke tathà siddhatvàt, yathà guõivyatirikto guõaþ / guõàlaïkàravyavahàra÷ca guõinyalaïkàrye ca sati yuktaþ / sa càrasmatpakùa evopapanna ityabhipràyadvayenàha---ki¤cetyàdi / na kevalametàvadyuktijàtaü rasasyàïgitve, yàvadanyadapãti samuccayàrthaþ / kàrikàpyabhipràyadvayenaiva yojyà / kevalaü prathamàbhipràye prathamaü kàrikàrdhaü dçùñàntàbhipràyeõa vyàkhyeyam / evaü vçttigrantho 'pi yojyaþ // 6 // bàlapriyà uddãpanavibhàvatàmityarthaþ / ÷àstreti / anàkhyeya ityanuùajyate / na hi tadasti vastu yanna ki¤jiccittavçttivi÷eùamudbodhayatãti bhàvaþ / pratyàmnàyena uktasyaiva punaþ kathanena / àmnàyapadena vedavadasya pràmàõyaü dyotyate / vàgrahaõàditi / gçhyanta iti ÷eùaþ / alaïkàrya ityaktyà gamyàmàha---ata eveti // 5 // 'ki¤ce'tyàdigranthamavatàrayati----alaïkàryetyàdi / abhipràyàntaraü càha---guõeti / sa ceti / guõàlaïkàravyavahàra÷cetyarthaþ / ki¤cetyasyàrthamàha---netyàdi / yuktijàtaü yuktisamåhaþ / abhipràyadvayeneti / ukteneti bhàvaþ / yojanàü dar÷ayati---kevalamityàdi / prathamàbhipràyaiti / alaïkàryavyatirikta÷càlaïkàro 'bhyupagantavya ityabhipràya ityarthaþ / prathamaü kàrikàrdhamiti / tamarthamityàdyardhamityarthaþ / dçùñànteti / yatà guõivyatirikto guõa iti dçùñàntetyarthaþ / dvitãyàbhipràyastu pårvottaràrdhàbhyàü gamya iti bhàvaþ / vçttau tamarthamityasya vivaõaü---'rasàdilakùaõam' iti / 'aïginaü santa'miti tadvi÷eùaõamaïgãbhåtamityarthaþ / ÷auryàdivaditi dçùñànto gamyaþ / 'tadà÷rità' iti / aïgà÷rità ityarthaþ // 6 // tathà ca--- _________________________________________________________ ÷çïgàra eva madhuraþ paraþ prahlàdano rasaþ / tan-mayaü kàvyam à÷ritya màdhuryaü pratitiùñhati // DhvK_2.7 // __________ ÷çïgàra eva madhuraþ paraþ prahlàdano rasaþ / tanmayaü kàvyamà÷ritya màdhuryaü pratitiùñhati // 7 // locanam nanu÷abdàrthayormàdhuryàdayo guõàþ, tatkathamuktaü rasàdikamaïginaü guõà à÷rità ityà÷aïkyàha--tatà cetyadi / tena vakùyamàõena buddhitthena parihàraprakàreõopapadyate caitadityarthaþ / ÷çïgàra eveti / madhura ityatra hetumàha--paraþ prahlàdana iti / ratau hi samastadevatiryaïnaràdijàtiùvavicchinnaiva vàsanàsta iti na ka÷cittatra tàdçgyo na hçdayasaüvàdamayaþ, yaterapi hi taccamatkàro 'styeva / ata eva madhura ityuktam / madhuro hi ÷arkaràdiraso vivekino 'vivekinàü v svasthasyàturasya và jhañiti rasanànipatitastàvadabhilaùaõãya eva bhavati / tanmayamiti / sa ÷çïgàra àtmatvena prakçto yatra vyaïgyatayà / kàvyamiti / ÷abdàrthàvityarthaþ / pratitiùñhatãti / pratiùñhàü gacchatãti yàvat / bàlapriyà 'tathàce'tyàdigranthamavatàrayati----nanvityàdi / ÷abdàrthayorityàdi / tathaiva pràcãnairuktatvàditi bhàvaþ / tathàcetyetatprakçtànuguõyena vyàcaùñe---tenetyàdi / kàrikàü vyàcaùñe---madhura ityàdi / madhuraþ màdhuryàkhyaguõavi÷iùñaþ / hetumiti / j¤àpakamityarthaþ / paraprahlàdanatvamupapàdayati---ratàvityàdi / ratau jàyamànàyàmiti ÷eùaþ / vàsaneti / saüskàràparaparyàyà såkùmàvasthetyarthaþ / itãti hetau / netyàdi / tatra ratau / hçdayasaüvàdamayaþ pràcuryeõa hçdayasaüvàda÷àlã / yastatra hçdayasaüvàdamayo na tàdçkka÷cinnetyanvayaþ / sarveùàü ratau hçdayasaüvàdo bhavatãtyarthaþ / taccamatkàra iti / ratau hçdayasaüvàda ityarthaþ / avatàrikoktaü yojayati--ata ityàdi / uktaü dçùñàntena vi÷adayati---madhuro hãtyàdi / kàrikàyàü madhura ityàdinà ayamartho 'pi dçùñàntavidhayà vivakùita iti bhàvaþ / vivekino 'vivekino veti / sarvasyaivetyarthaþ / abhilaùaõãya eveti / prahlàdana eveti bhàvaþ / tanmayamityatra "tatprakçtavacane mayaói"ti såtreõa mayaóiti vyàcaùñe--sa ityàdi / àtmatvenetyasyopapàdakaü---vyaïgyatayeti / locanam etaduktaü bhavati--vastuto màdhuryaü nàma ÷çïgàràde rasasyaiva guõaþ / tanmadhurarasàbhivya¤jakayoþ bàlapriyà kàrikàbhàvàrthamàha---etaduktamityàdi / ÷çïgàràderityàdipadena karuõasya saïgrahaþ / taditi / màdhuryamityarthaþ / upacaritaü sàkùàtsambandhenàropitam / phalitamàha---madhuretyàdi / ÷çïgàra eva rasàntaràpekùayà madhuraþ prahlàdahetutvàt / tatprakà÷anapara÷abdàrthatayà kàvyasya sa màdhuryalakùaõo guõàþ / ÷ravyatvaü punarojaso 'pi sàdhàraõamiti / _________________________________________________________ ÷çïgàre vipralambhàkhye karuõe ca prakarùavat / màdhuryam àrdratàü yàti yatas tatràdhikaü manaþ // DhvK_2.8 // __________ ÷çïgàre vipralambhàkhye karuõe ca prakarùavat / màdhuryamàrdratàü yàti yatastatràdhikaü manaþ // 8 // locanam vya¤jakayoþ ÷abdàrthayorupacaritaü madhura÷çïgàrarasàbhivyaktisamarthatà ÷abdàrthayormàdhuryamiti hi lakùaõam / tasmàdyuktamuktaü 'tamartham' ityàdi / kàrikàrthaü vçttyàha--÷çïgàra iti / nanu '÷ravyaü nàtisamastàrtha÷abdaü madhuramiùyate'iti màdhuryasya lakùaõam / netyàha--÷ravyatvamiti / sarvaü lakùaõamupalakùitam / ojaso 'pãti / 'yo yaþ ÷astraü' ityatra hi ÷ravyatvamasamastatvaü càstyeveti bhàvaþ // 7 // sambhoga ÷çïgàrànmadurataro vipralambhaþ, tato 'pi madhuratamaþ karuma iti tadabhivya¤janakau÷alaü ÷abdàrthayorbhadhurataratvaü madhuratamatvaü cetyabhipràyeõàha--÷çïgàra ityàdi / karuõeceti ca÷abdaþ kramamàha / prakarùavaditi / uttarottaraü taratamayogeneti bhàvaþ / àrdratàmiti / sahçdayasya cetaþ svàbhàvikamanàviùñatvàtmakaü kàñhinyaü krodhàdidoptaråpatvaü bàlapriyà ÷çïgàreti / ÷çïgàràdãtyarthaþ / lakùaõamiti / svaråpamityarthaþ / anena 'tatprakà÷ane'tyàdi vçtyartho dar÷itaþ / vçttau 'rasàntaràpekùayà prahlàdahetutvàdi'ti sambandhaþ / locane--nanvityàdi / nàtisamastàrtha÷abdaü madhuramiti / kàvyamiti ÷eùaþ / itãti / iti bhàmahoktamityarthaþ / lakùaõamiti / ÷ravyatvàdighañitalakùaõamityarthaþ / etadantaþ ÷aïkàgranthaþ / netyàheti / uktamativyàptyà lakùaõaü na bhavatãtyàhetyarthaþ / sarvamiti / ÷ravyamityàdinoktaü sarvamityarthaþ / ojasa iti / ojasvinaþ kàvyasyetyarthaþ / tadudàhçtyàtivyàptiü dar÷ayati--yo ya ityàdi / padyamidaü vçttàvudàhariùyate //7// avatàrayati--sambhogetyàdi / itãti hetau / tadabhãtyàdi / tatpadena madhuratarasya madhuratamasya ca rasasya paràmar÷aþ / kramamàheti / tathà ca kramema prakarùavadityarthaþ / tamevàha---uttarottaramiti / àrdratàmetãtyetadvyàcaùñe---sahçdayasyetyàdi / 'cetastyajatã'ti sambandhaþ / svàbhàvikaü kàñhinyamiti / yathoktaü bhaktirasàyane---"cittadravyaü tu kañhinaü svabhàvàdi'ti / krodhàdãti / krodhàdyàhitaü dãptatvamityarthaþ / vipralambha÷çïgàrakarumayostu màduryameva prakarùavat / sahçdayahçdayàvarjanàti÷ayanimittvàditi / _________________________________________________________ raudràdayo rasà dãptyà lakùyante kàvya-vartinaþ / tad-vyakti-hetå ÷abdàrthàv à÷rityaujo vyavasthitam // DhvK_2.9 // __________ raudràdayo rasà dãptyà lakùyante kàvyavartinaþ / tadvyaktihetå ÷abdàrthàvà÷rityojo vyavasthitam // 9 // raudràdayo hi rasàþ paràü dãptimujjavalatàü janayantãti lakùaõayà ta locanam vismayahàsàdiràgitvaü ca tyajatãtyarthaþ / adhikamiti / krameõetyà÷ayaþ tena karuõe 'pi sarvathaiva cittaü dravatãtyuktaü bhavati / nanu karuõe 'pi yadi madhurimàsti, tarhi pårvakàrikàyàü ÷çïgàra evetyevakàraþ kimarthaþ / ucyate--- nànena rasàntaraü vyavacchidyate; api tvàtmabhåtasya rasasyaiva paramàrthato guõà màdhuryàdayaþ, upacàreõa tu ÷abdàrthayorityevakàreõa dyotyate / vçttyàrthamàha---vipralambheti // 8 // raudretyàgadi / àdi÷abdaþ prakàre / tena vãràdbhutayorapi grahaõam / dãptiþ pratipatturhçdaye vikàsavistàraprajvalanasvabhàvà / sà ca mukhyatayà oja÷÷abdavàcyà / bàlapriyà vismayeti / ràgitvaü råùitatvaü vismayahàsàdyàhitaü vikùepamityarthaþ / tyajatãti / tathà càrdratà nà cittasya ÷çïgàràdicarvaõàjanyaþ kàñhinyàdiparityàgaþ, tena drutyàkhyo vçttivi÷eùo veti bhàvaþ / spaùñamidaü kàvyapradãpodyote / krameõeti / àrdratàyàþ krameõàdhikyamiti bhàvaþ / sarvathaiva atyadhikameva / kimartha iti / kiü÷abdaþ pra÷ne / kaþ artho yasya saþ / anyayogavyavacchedaråpàrthasya bàdhàditi bhàvaþ / prativakti---ucyata ityàdi / evakàra÷÷abdatadarthavyavacchedapara iti bhàvaþ / vçttau 'prakarùavadeve'ti yojanà // 8 // prakàra iti / sàdç÷ya ityarthaþ, na tu pràthamye / raudrànantaraü viràdereva pàñha ityatràniyamàditi bhàvaþ / vãràdbhutayoriti / yadyatràdipadenàdbhutaü gçhyate, tadà tasya dãptijanakatvena 'krodhàdidãptaråpatvaü vismayahàsàdã'ti pårvagranthe krodhàdãtyàdipadena vismayasya gràhyatvàtpunarvismayetyuktirasaïgatà syàdato 'tra vãrabãbhatsayoriti pàñhena bhàvyam / uttataratra " hàsyabhayànakabãbhatsa÷ànteùvi"tyatra "bãbhatse 'pyevami"tyatra ca bãbhatsapadasthàne adbhatapadaü ca pañhanãyaü, tathà sati kàvyaprakà÷àdisaüvàdo 'pi bhavati / tatra ÷ànte màdhuryamàtrakathanaü matàntaràbhipràyeõa yojyamiti pratibhàti / vikàseti / vikàsaråpo yo vistàraþ tadråpaü yatprajvalanaü tatsvabhàva tatsvaråpà dãptirnàma tathàvidhà eva dãptirityucyate / tatprakà÷anaparaþ ÷abdo dãrghasamàsaracanàlaïkçtaü vàkyam / locanam tadàsvàdamayà raudràdyàþ, tayà dãptyà àsvàdavi÷eùàtmikayà kàryaråpayà lakùyante rasàntaràtpçthaktayà / tena kàraõe kàryopacàràdraudràdirevaujaþ÷abdavàcyaþ / tato lakùitalakùaõayà tatprakà÷anaparaþ ÷abdo dãrghasamàsaracanavàkyaråpo 'pi dãptirityucyate / yathà bàlapriyà kàciccittavçttirityarthaþ / sà cetyàdi / "ojo dãptà" vityamaraþ / tadàsvàdamayà iti / dãptiråpacittavçttijanakà ityarthaþ / àsvàdavi÷eùàtmikayeti / cittavçttivi÷eùaråpayetyarthaþ / kàryaråpayeti / raudràdirasacarvaõàjanyayetyarthaþ / lakùyanta iti / j¤àyanta ityarthaþ / pårayati---raseti / pçthaktayà bhinnatvena / 'kàraõe kàryopacàràdeva raudràdirojaþ÷abdavàcya' iti yojanà / evakàro 'rpyarthako và / ojasvikàvyamityàdivyavahàrasthamojaþpadaü lakùaõayà raudràdyarthakamityarthaþ / anena raudràdaya ityàdivçttigrantho vivçtaþ / vçttau 'la÷aõayaive'ti yojanà / dãptirityucyanta ityatra dãpti÷abda ojaþpadopalakùakaþ / tatprakà÷aneti / raudràdiprakà÷anetyarthaþ kàrikottaràrdhavyàkhyàråpametadàdivçttigranthaü vivçõoti--tata ityàdi / lakùaõàyà dãptirityujyata iti padànàmanuùaïgaü manasikçtyàha--lakùitalakùiõayetyàdi / lakùitenàrthena lakùaõà lakùita lakùaõeti kecit / ÷akyàrthasya paramparàsambandho lakùitalakùaõetyapare / tatprakà÷anaparaþ ÷abda ityasyaiva viviraõaü dãrghetyàdãti sphuñãkartumàha--dãrgheti / dãptirityucyata iti yathà---- ca¤cadbhujabhramitacaõóagadàbhidhàta-- sa¤cårõitoruyugalasya suyodhanasya / styànàvabaddhadhana÷oõita÷omapàõi-- ruttaüsayiùyati kacàüstava devi bhãmaþ // locanam 'ca¤cadi'tyàdi / tatprakà÷anapara÷càrthaþ prasannairgamakairvàcakairabhidhãyamànaþ samàsànapekùyapi dãptirityucyate / yathà-'yo yaþ' ityàdi / ca¤caditi / ca¤cadbhyàü vegàdàvartamànàbhyàü bhujàbhyàü bhramità yeyaü caõóà dàruõà gadà tayà yo 'bhitaþ sarvata årvorghàtastena samyak cårõitaü punaranutthànopahataü kçtamåruyugalaü yugapadevorudvayaü yasya taü suyodhanamanàdçtyaiva styànenà÷yànatayà na tu kàlàntara÷uùkatayàvabaddhaü hastàbhyàmavigaladråpamatyantamàbhyantaratayà ghanaü na tu rasamàtrasvabhàvaü yaccheõitaü rudhiraü tena ÷oõau lohitau pàõã yasya saþ / ata eva sa bhãmaþ kàtaratràsadàyã / taveti / yasyàstattadapamànajàtaü kçtaü devyanucitamapi tasyàstava kacànuttaüsayiùyatyuttaüsavataþ kariùyati, veõãtvamapaharan karavicyuta÷oõita÷akalairlohitakusumàpãóeneva yojayiùyatãtyutprekùà / devãtyanena kulakalatrakhilãkàrasmaramakàriõà krodhasyaivoddãpanavibhàvatvaü kçtamiti nàtra ÷çïgàra÷aïkà kartavyà / suyodhanasya cànàdaraõaü dvitãyagadàghàtadànàdyanudyamaþ / saca sa¤cårõitorutvàdeva / styànagrahaõena draupadãmanyuprakùàlane tvarà såcità / samàsena ca santatavegavahanasvabhàvàt bàlapriyà dãptipadamojaþpadopalakùakam / 'prasannai'rityasya vyàkhyànam--gamakairiti / jhañityarthabodhakairityarthaþ / suyodhanasyeti "ùaùñhã cànàdara" ityanena ùaùñhãtyàha---suyodhanamanàdçtyeti / styànenetyasya vivaraõam---à÷yànatayeti / ghanãbhàvenetyarthaþ / na tvityàdi / kàlàntara÷uùkatayàpyavabaddhaü bhavati tathà netyarthaþ / avabaddhamityasya vyàkhyànam---hastàbhyàmityàdi / atyantamityàdi / atyantàbhyantaratvamatra ghanatvamityarthaþ / kàtareti / kàtaro bhãruþ / devyanucitamapyavamànajàtamityanvayaþ / devyàþ kçtàbhiùekàyà anucitaü devyanucitam / uttaüsavata iti / uttaüsaþ ÷ekharaþ / kareti / karàdvicyutaiþ galitaiþ ÷oõita÷akalaiþ rakta÷akalaiþ / lohitakusumeti / raktapuùpetyarthaþ / utprekùeti såcitetyasyàpakarùaþ / kuleti / khilãkàro 'pakàro suyodhanapreritadu÷÷àsanakartçkake÷àkarùaõàdiþ / tvareti / bhãmasenatvaretyarthaþ / såciteti / styànàvasthàyàmeva uttaüsãkaraõodyamàditi bhàvaþ / atra samàsa ojovya¤jaka iti dar÷ayati---samàsenetyàdi / samàsena ca¤jadityàdinà / santatavegetyàdi / samàsasya tatprakà÷anapara÷càrtho 'napekùitadãrghasamàsaracanaþ prasannavàcakàbhidheyaþ / yathà---- yo yaþ ÷astraü bibhirti svabhujagurumadaþ pàõóavãnàü camunàü yo yaþ pà¤càlagotre ÷i÷uradhikavayà garbha÷ayyàü gato và / yo yastatkarmasàkùã carati mayi raõe ya÷ca ya÷ca pratãpaþ krodhàndhastasya tasya svayamapi jagatàmantakasyàntako 'ham // ityàdau dvayorojastvam / locanam tàvatyeva madhye vi÷ràntimalabhamànà cårõitorudvayasuyodhanànàdaraõaparyantà pratãtirektvenaiva / bhavatãtyauddhatyasya paraü paripoùikà / anye tusuyodhanasya sambandhi yatstyànà vabaddhaü ghanaü ÷oõitaü tena ÷oõapàõiriti vyàcakùte / ya iti / svabhujayorgururbhado yasya camunàü madhye 'rjunàdirityarthaþ / pà¤càlaràjaputrema dhçùñadyumnena droõasya vyàpàdanàttatkulaü pratyadhikaþ krodhàve÷o '÷vatthàmnaþ / tatkarmasàkùãti kaõaprabhçtiþ / rame saïkagràme yaþ pratãpaü pratikålaü kçtvàste sa evaü vidho yadi sakalajagadantako bhavati tasyàpyahamantakaþ kimutànyasya manuùyasya devasya bàlapriyà drutaü sasaühitamuccaritatvenàvicchinnavega÷àlitvàdityarthaþ / tàvatyeveti / pratãtivi÷eùaõaü vegavatyevetyarthaþ / cårõitetyàdi / gadàbhramamaprabhçti tadanàdaraõaparyantàrthaviùiyiketyarthaþ / pratãtiriti / sahçdayapratãtirityarthaþ / ekatve va bhavatãti / ekaiva bhavatãtyarthaþ / ekaghana iva bhàtãti ca pàñhaþ auddhatyasyeti / vaktçgatadhãroddhatatvasyetyarthaþ / bhãmagatakrodhasyeti yàvat / kecittu suyodhanasyeti ÷eùe ùaùñhã, ÷oõitamityanenàsya sambandha ityàhuþ tanmatamàha---anye tviti / caratãti laóantamiti kçtvà vyàcaùñe---àcaratãti / karotãtyarthaþ / tatsaptamyanta÷atrantamiti kçtvàha---yadveti / tasyàpãtyapi÷abdàrthamàha--kimutetyàdi / vçttàvanapekùitadãrghasamàsaracanaþ prasannavàcakàbhidheyo 'rtha÷ca tatprakà÷anapara _________________________________________________________ samarpakatvaü kàvyasya yat tu sarva-rasàn prati / sa prasàdo guõo j¤eyaþ sarva-sàdhàraõa-kriyaþ // DhvK_2.10 // __________ samarpakatvaü kàvyasya yattu sarvarasàn prati / sa prasàdo guõo j¤eyaþ sarvasàdhàraõakriyàþ // 10 // locanam và / atra pçthagbhåtaireva kramàdvimç÷yamànairarthaiþ padàtpadaü krodhaþ paràü dhàràmà÷rita ityasamastataiva dãptinibandhanam / evaü màdhuryadãptã parasparapratidvandvitayà sthite ÷çïgàràdiraudràdigate iti pradar÷ayatà tatsamàve÷avaicitryaü hàsyabhayànakabãbhatsa÷ànteùu dar÷itam / hàsyasya ÷çïgàràïgatayà màdhuryaü prakçùñaü vikàsadharmatayà caujo 'pi prakçùñamiti sàmyaü dvayoþ / bhayànakasya magnacittavçttisvabhàvatve 'pi vibhàvasya dãptatayà ojaþ prakçùñaü màghuryamalpam / bãbhatse 'pyevam / ÷ànte tu vibhàvavaicitryàtkadàcidojaþ prakçùñaü kadàcinmàdhuryamiti vibhàgaþ //9// samarpaktvaü samyagarpaktvaü hçdayasaüvàdena pratipattén prati svàtmàve÷ena vyàpàrakatvaü jhañiti ÷uùkakàùñhàgnidçùñàntena / akaluùodakadçùñantena ca tadakàluùyaü prasannatvaü bàlapriyà iti yojanà / etadudàharaõe yojayati---atretyàdi / pçthagbhåtairiti / bhinnabhinnapadabodhyairityarthaþ / kramàditi / kramema krameõetyarthaþ, viramya viramyeti yàvat / vimç÷yamànairarthairiti / vaktrà tattatprakàrema vicàryamàõairarthairityarthaþ / krodha iti / vaktçgatakrodha ityarthaþ / dhàràmiti / koñimityarthaþ / dãptimiti pàñhe prakà÷amityarthaþ / à÷rita iti / sahçdayànàü bhàtãti ÷eùaþ / asamastateti / padànàü samàsàbhàvo 'lpasamàsa÷cetyarthaþ / dãptinibandhanamiti / ojovya¤jakamityarthaþ / prasaïgàdàha---evamityàdi / màdhuryadãptã iti / màdhuryaujasã ityarthaþ / paraspareti / mithovirodhitayetyarthaþ / ÷çïgàràdãti / yathàsaükhyaü bodhyam / tatsamàve÷eti / màdhuryaujasmamàve÷etyarthaþ / uktamupapàdayati---hàsyasyetyàdi / ÷çïgàràïgatayeti / ÷çïgàravibhàvàdiprabhavatvasya vikàsadhramatayeti vãràdiprabhavatvasya ca upalakùaõam // 9 // samarpakatvamityàdi / kàvyasya sarvarasàn prati sarvarasànàm / samarpakatvaü tu yat pratipattçhçdaye sarvarasakarmakaü jhañiti yadarpaõaü vyàpanaråpaü tatkartçtvaü tu yaditi yàvat / saþ sarvasàdhàraõã kriyà vartanaråpà yasya saþ / prasàdo guõo j¤eya' iti kàrikàrthaþ / etamarthaü vivçõoti---samarpakatvamityàdi / hçdayasaüvàdenetyàve÷e hetuþ / pratipatténiti / taddhçdayànãtyarthaþ / svàtmeti / svasvaråpetyarthaþ / sarvarasànàmityasyàtràpakarùaþ / jhañiti vyàpakatvamiti sambandhaþ / atra dçùñantamàha---÷uùketyàdi / yathà ÷uùkakàùñhamagriþ, yathà và akaluùaü svacchaü vastràdi udakaü jhañiti vyàpnoti tathetyarthaþ / tadakàluùyamiti / jhañiti svàtmàve÷ena vyàpakatvaråpaü svacchatvamityarthaþ / prasàdastu svacchatà ÷abdàrthayoþ / sa ca sarvarasasàdhàraõo guõaþ sarvaracanàsàdhàraõa÷ca vyaïgyàrthàpekùayaiva mukhyatayà vyavasthito mantavyaþ / locanam nàma sarvarasànàü guõaþ / upacàràttu tathàvidhe vyaïgye 'rthe yacchabdàrthayoþ samarpaktvaü tadapi prasàdaþ / tameva vyàcaùñe---prasàdeti / nanu rasagato gumastatkathaü ÷abdàrthayoþ svacchatetyà÷aïkyàha---sa ceti / ca÷abdo 'vadhàraõe / sarvarasasàdhàraõa eva guõaþ / sa eva ca guõa evaüvidhaþ / sarvàyeyaü racanà ÷abdagatà càrthagatà ca samastà càsamastà ca tatra sàdhàramaþ / mukhyatayeti / arthasya tàvatsamarpaktvaü vyaïgyaü pratyeva sambhavati nànyathà / ÷abdasyàpi svavàcyàrpaktvaü nàma kiyadalaukikaü yena gumaþ syàditi bhàvaþ / evaü màdhuryaujaþprasàdà eva trayo guõà upapannà bhàmahàbhipràyeõa / te ca pratipattràsvàdamayà mukhyatayà tata àsvàdye upacarità rase tatastadvya¤jakayoþ ÷abdàrthayoriti tàtparyam // 10 // bàlaprayà nanvevaü prasàdo guõaþ kàvyaniùñhatvena kathamukta ityata àha---upacàràdityàdi / tathàvidhe rasaråpe / vyaïgye 'rtha iti / tadviùayakamityarthaþ / samarpakatvaü jhañityarpakatvam / taditi / jhañiti rasàdivyaïgyàrpakatvamityarthaþ apãti samuccaye / guõa iti / prasàda ityarthaþ / kathamiti / ÷abdarthayoþ svacchatvaü kathaü prakàdo bhavatãtyarthaþ / saþ sarvarasasàdhàraõa eva guõaþ, sa eva sarvarasasàdhàraõo guõa iti dvedhàvadhàraõamatretyàha---sarvetyàdi / atràdyainaivakàreõa ÷abdàrthasàdhàraõyasya, dvitãyena màdhuryaujaso÷ca vyavacchedaþ / guõa evaüvidha iti / sarvarasasàdhàraõo guõa ityarthaþ / sarvaracanetyàdikaü vyàcaùñe---sarvetyàdi / vçttau 'vyaïgyàrthe'tyàdi / sa ityanuùaïgaþ / etadupapàdayati---arthasyetyàdi / arthasya vàcyàrthasya / tàvadityàdi / vàcyàrthagataü vyaïgyasamarpaktvaü nàma kiyadalaukikamiti bhàvaþ / bhàva iti / ÷abdàrthayostattadarpakatvaü na guõaþ, kintu rasasyaiva svàtmàve÷ena jhañiti sahçdayahçdayavyàpakatvamato mukhyatayà rasaniùñha eva prasàdàkhyo guõaþ, upacàràttu sa÷abdàrthayorapãti bhàvàrthaþ / upasaüharati---evamityadi / bhàmaheti / "màdhuryamabhivà¤chanta" ityàdibhàsahavacanànurodhenetyarthaþ / te cetyàdi / te màdhuryaujaþprasàdà guõàþ / pratipattràsvàdamayà iti / pratipatturye drutidãptiprasàdàtmakacittavçttivi÷eùaråpàsvàdàþ mukhyatayà tatsvaråpà ityarthaþ / te ca cittasthà iti bhàvaþ / tata ityàdi / tattadàsvàdàþ tattadrasacarvaõàjanyà ityàsvàdyetattadrase te upacarità ityarthaþ / tata ityàdi / upacarità ityasyànuùaïgaþ / ÷abdàrthayostattadrasacarvaõàprayojakatvàditi bhàvaþ // 10 // _________________________________________________________ ÷ruti-duùñàdayo doùà anityà ye ca dar÷itàþ / dhvany-àtmany eva ÷çïgàre te heyà ity udàhçtàþ // DhvK_2.11 // __________ ÷rutiduùñàdayo doùà anityà ye ca dar÷itàþ / dhvanyàtmanyena ÷çïgàre te heyà ityudàhçtàþ // 11 // anityà doùà÷ca ye ÷rutiduùñàdayaþ såcitàste 'pi na vàtye arthamàtre, na ca vyaïgye ÷çïgàvyatirekiõi ÷çïgàre và dhvaneranàtmamåte / kiü tarhi? dhvanyàtmanyeva ÷çïgàre 'ïgitayà vyaïgye te heyà ityudàhçtàþ / anyathà hi teùàmanityadoùataiva na syàt / evamayamasaülakùyakramadçyoto dhvaneràtmà pradar÷itaþ sàmànyena / locanam evamasmatpakùa eva guõàlaïkàravyavahàro vibhàgenopapadyata iti pradar÷ya nityànityadoùavibhàgo 'pyasmatpakùa eva saïgacchata iti dar÷ayitumàha---÷rutiduùñàdaya ityàdi / vàntàdayo 'sabhyasmçtihetavaþ / ÷rutiduùñà arthaduùñà vàkyàrthabalàda÷lãlàrthapratipattikàriõaþ / yathà---'chandrànveùã mihàüstabdho ghàtàyaivopasarpati' iti / kalpanàduùñàstu dvayoþ padayoþ kalpanayà / yathà 'kuru rucim' ityatra kramavyatyase / ÷rutikaùñastu adhàkùãt akùotsãt tçõeóhi ityàdi / ÷çïgàra ityucitarasopalakùaõàrtham / vãra÷àntàdbhutàdàvapi teùàü varjanàt / såcità iti / na tveùàü viùayavibhàgapradar÷anenànityatvaü bàlapriyà "÷rutiduùñàrthaduùñe ca kalpanàduùñamityapi / ÷rutikaùñaü tathaivàhurvàcàü doùaü caturvidham" // ityàdinà bhàmahoktan ÷çtidudhñàdidoùàn sodàharaõàn dar÷ayati---vàntàdayàsabhyetyàdi / '÷rutiduùñàþ asabhyasmçtihetavo vàntàdaya' iti sambandhaþ / ÷rutiduùñàþ ÷rutiduùñatvaråpadoùavantaþ / evamuttaratràpi bodhyam / kàriõa iti / ÷abdà iti ÷eùaþ / chidreti ràjavarõanam / parasya chidrànveùã / stabdhaþ aca¤calaþ / ghàtàya pareùàü vinà÷anàya / atra puruùa÷epharåpà÷lãlàrthasya pratãtirbhavati / kalpanayeti / bhavantãti ÷eùaþ / kramavyatyàsa iti / ruciïkuru iti parivartana ityarthaþ / ciïkurnàma yonyantarvartyaïkuraþ / adhàkùãdityàdi / tióantam / ÷çïgàra itãti / dhvanyàtmanyeva ÷çïgàra ityatratyaü, ÷çïgàrapadamityarthaþ / bhàvaü vivçõoti---na tvityàdi / bhinnavçttàdidoùebhyaþ viviktaü vyatyastam anityatvam / eùàü ÷rutiduùñàdãnàm / viùayavibhàgapradar÷anena viùayavibhàgaü pradar÷ya, na tu pradar÷itamiti _________________________________________________________ tasyàïgànàü prabhedà ye prabhedàþ svagatà÷ ca ye / teùàmànantyamanyonyasambandhaparikalpane // DhvK_2.12 // __________ tasyàïgànàü prabhedà ye prabhedàþ svagatà÷ca ye / teùàmànantyamanyonyasambandhapirakalpane // 12 // aïgità vyaïgyo rasàdirvivakùitànyaparavàcyasya dhvanereka àtmà ya uktastasyàïganàü vàcyavàcakànupàtinàmalaïkàràõàü ye prabhedà niravadhayo ye ca svagatàstasyàïgino 'rthasya rasabhàvatadàbhàsatatpra÷amalakùaõà vibhàvànubhàvavyabhicàripratipàdanasahità anantàþ svà÷rayàpekùayà niþ--- locanam bhinnavçttàdidoùebhyo viviktaü pradar÷itam / nàpi guõebhyo vyatiriktatvam / bãbhatsahàsyalaudràdau tveùàmasmàbhirupagamàt ÷çïgàràdau ca varjanàdanityatvaü ca doùatvaü ca samarthitameveti / bhàvaþ // 12 // aïgànàmityalaïkàràõàm / svagatà iti / àtmagatàþ sambhogavipralambhàdyà àtmãyagatà vibhàvàdigatàsteùàü loùñaprastàreõàïgàïgibhàve kà gaõaneti bhàvaþ / svà÷rayaþ strãpuüsaprakçtyaucityàdiþ / parasparaü premõà dar÷anamityupalakùaõaü sambhàùaõàderapi / bàlapriyà sambandhaþ / bhinnavçttàdidoùà iva ÷rutiduùñàdadoùà api bhàmahàdibhiruktàþ, na tveùàmanityatvamuktamityarthaþ / nàpi guõebhyo vyatiriktatvamiti / eùamaguõatvamapi noktamityarthaþ / samarthitameveti / dhyanyàtmanyevetyàdigranthena sàdhitamityarthaþ / vçttau '÷çïgàre ve'tyàdau 'na ce'tyasyànuùaïgaþ / 'heyà ityudàhçtà' ityasya 'te 'pi na vàcye 'rthamàtre' ityàdivàkyatrayeõàpi sambandha÷ca bodhyaþ // 11 // alaïkàràõàmiti / alaïkàràõàü rasàdyaïgatvamevamupapàditaü kàvyapradãpodyote "ramaõãyà apyarthàstuccha÷abdenàbhidhãyamànà na tathà camatkàràya ityanupràsàdayaþ ÷abdadvàrema rasàdyupakàrakàþ, upamàdaya÷ca rasàdyabhivya¤jakavibhàvàdyarthotkarùàdhànadvàreõa rasàdyupaskàrakà alaïkàrairàhitàti÷ayà÷càsvàdàti÷ayaü janayanti / anubhåyate hi niralaïkàràtsàlaïkàre ka÷canàti÷ayaþ / alaïkàrà hi vibhàvàdyutkarùayanto bahudhoddãpanàþ kvacidanubhàvà api yathà nàyakàdikçtanàyikàdivarõana ityapyàhuri"ti / 'svagatà' ityatra svapadamàtmaparamàtmãyaparaü ceti vyàcaùñe---àtmagatà ityàdi / àtmagatà ityasyaiva vivaraõam----sambhogetyàda / àtmãyagatà ityasya vibhàvàdãti ca / teùàmiti / bhedànàmityarthaþ / loùñaprastàreõeti / prastàro nàma vçttavi÷eùasvaråpa j¤àpakaþ prakriyàbhedaþ / "pàde sarvagurà"vityàdinà vçttaratnàkare lakùitaþ, tadrãtyà bhedànàü gaõanama÷akyamityarthaþ / 'svà÷rayàpekùaye'tyatra svà÷rayapadaü vyàcaùñe---strãti / strãpuüsaråpe ye prakçtã tadaucityàdãtyarthaþ / parasparapremadar÷anamityetadvyàcaùñe---parasparamiti / sãmàno vi÷eùàsteùàmanyonyasambandhandhaparikalpane kriyamàõe kasyacidanyatamasyàpi rasasya prakàràþ parisaïkhyàtuü na ÷akyante kimuta sarveùàm / tathà hi ÷çïgàrasyàïginastàvadàdyau dvau bhedau-sambhogo vipralambha÷ca / sambhogasya ca parasparapremadar÷anasurataviharaõàdilakùaõàþ prakàràþ / locanam surataü càtuþùaùñikamàliïganàdi / viharaõamudyànagamanam / àdigrahaõena jalakrãóàpànakacandrodayakrãóàdã / abhilàùavipralambho dvayorapyanyonyajãvitasarbasvàbhimànàtmikàyàü ratàvutpannàyàmapi kuta÷ciddhetorapràptasamàgamatve mantavyaþ / yathà 'sukhayatãti kimucyata' ityaþ prabhçti vatsaràjaratnàvalyoþ, na tu pårvaü ratnàvalyàþ tadà hi bàlapriyà 'vipralambhasyàpã'tyàdigranthaü vivçõoti---abhilàùavipralambha ityàdi / sukhayatãti kimucyata iti / idaü ratnàvalãnàñikàyàü vidåùakaü prati vatsaràjasya vacanam / na tu pårvaü ratnàvalyà iti / ityata ityasyànuùaïgaþ / evadvacanàtpårvaü ratnàvalyà abhilàùavipralambho naivetyarthaþ / etadvacana÷ravaõenaiva ràj¤aþ svasminnanuràgasya ratnàvalyà ni÷cayàditi bhàvaþ / etameva hetuü dar÷ayannàha---udetyàdi / tadà pårvakàle / vipralambhasyàpyabhilàùerùyàvirahapravàsavipralambhàdayaþ / teùàü ca pratyekaü vibhàvànubhàvavyabhicàribhedaþ / teùàü ci de÷akàlàdyà÷rayàvasthàbheda iti svagatabhedàpekùayaikasya tasyàparimeyatvam, kiü punaraïgaprabhedakalpanàyàm / te hyaïgaprabhedàþ pratyekamaïgiprabhedasambandhaparikalpane kriyamàõe satyànantyamevopayànti / locanam ratyabhàve kàmavasthàmàtraü tart / irùyàvipralambhaþ pramayakhaõóanàdinà khaõóitayà saha / virahavipralambhaþ / punaþ khaõóitayà prasàdyamànayàpi prasàdamagçhõantyà tataþ pa÷càttàpaparãtatvena virahotkaõñhitayà saha mantavyaþ / pravàsavipralambhaþ proùitabhartçkayà saheti vibhàgaþ / àdigrahamàcchàpàdikçtaþ vipralambha iva ca vipralambhaþ / va¤canàyàü hyabhilaùito viùayo na labhyate; evamatra / teùàü ceti / ekatra sambhogàdãnàmaparatra vibhàvàdãnàm / à÷rayo malayàdiþ màrutàdãnàü vibhàvànàmiti yaducyate tadde÷a÷abdena gatàrtham / tasmàdà÷rayaþ kàraõam / yathà mamaiva--- dayitayà grathità sragiyaü mayà hçdayadhàmani nityaniyojità / galati ÷uùkatayàpi sudhàrasaü virahadàharujàü parihàrakam // tasyeti ÷çïgàrasya / aïginàü rasàdãnàü prabhedastatsambandhakalpanetyarthaþ / bàlapriyà ratyabhàva iti nimitte saptamã / raterabhàvena hetunetyarthaþ / ni÷citaparasparàdhiùñànà hi ratiþ ÷çïgàrasthàyã / kàmàvasthàmàtraü taditi / ratnàvalãgatà ratiþ abhilàùaråpaivetyarthaþ / praõayeti / praõayaþ snehaþ pràrthanà và / khaõóitayeti / khaõóitayà saheti sambandhaþ / prasàdyamànayetyàdi khaõjitàvi÷eùaõam / uktànàmabhilàùàdãnàü va¤canàrthakavipralambhapadena vyavahàramupapàyati---vipralambha iveti / vipralambha÷abdo gauma iti bhàvaþ / dvayoþ sàmyamàha--va¤canàyàmityàdi / evamatreti / tathà abhilàùàdàvityarthaþ / vçttau 'teùàü ca pratyekam' iti 'teùàü ca de÷e'tyubhayatra sthiteteùàmiti pade krameõa vivçõoti---ekatretyàdi / de÷akàlà÷rayàvasthàbheda ityatrà÷rayapadasya keùà¤cidvyàkhyànaü na yuktamityàha---à÷raya ityàdi / tadityàdi / tathàrthe sati paunaruktyaü syàdityarthaþ / dayitayeti / ÷uùkataràpãti ca pàñhaþ / hçdayatàpàti÷ayena ÷uùkatvam / sudhàrasaü galati sràvayatãtyati÷ayoktiþ / atroddãpakatvena _________________________________________________________ diïmàtraü tåcyate yena vyutpannànàü sa-cetasàm / buddhir àsàditàlokà sarvatraiva bhaviùyati // DhvK_2.13 // __________ diïmàtraü tåcyate yena vyutpannànàü sacetasàm / buddhiràsàditàlokà sarvatraiva bhaviùyati // 13 // diïmàtrakathanena hi vyutpannànàü sahçdayànàmekatràpi rasabhede sahàlaïkàrairaïgàïgibhàvaparij¤ànàdàsàditàlokà buddhiþ sarvatraiva bhaviùyati / tatra----- _________________________________________________________ ÷çïgàrasyàïgino yatnàd eka-råpànubandhavàn / sarveùv eva prabhedeùu nànupràsaþ prakà÷akaþ // DhvK_2.14 // __________ ÷çïgàrasyàïgino yatnàdekaråpànubandhavàn / sarvoùveva prabhedeùu nànupràsaþ prakà÷akaþ // 14 // aïgino hi ÷çïgàrasya ye uktaþ / prabhedàsteùu sarveùvekaprakàrànubandhi tayà prabandhena pravçtto 'nupràso na vya¤jakaþ / aïgina ityanenàïgabhåtasya ÷çïgàrasyaikaråpànubandhanupràsanibandhane kàmacàramàha / dhvanyàtmabhåte ÷çïgàre yamakàdinibandhanam / locanam yeneti / diïmàtroktenetyarthaþ / sacetasàmiti / mahàkavitvaü sagçdayatvaü ca prepsånàmiti bhàvaþ / sarvatreti / sarveùu rasàdiùvàsàdita àloko 'vagamaþ samyagvyutpattiryayeti sambandhaþ // 13 // tatreti / vaktavye diïmàtre satãtyarthaþ / yatnàditi / yatnataþ kriyamàmatvàditi hetvartho 'bhipretaþ / ekaråpaü tvanubandhaü tyaktvà vicitro 'nupràso nibadhyamàno na doùàyetyekaråpagrahaõam // 14 // yamakàdãtyàdi÷abdaþ prakàravàcã / duùkaraü murajacakrabandhàdi / ÷abdabhaïgana bàlapriyà virahapãóàhetubhåtàyà api srajo dayitàgrathanaråpakàraõavi÷eùàdvirahapãóàparihàrakasudhàrasasràvakatvamuktamiti kàraõakçto bhedaþ // 12 // kàrikàü vyàcaùñe---yenetyàdi / sacetasàmityanena prakçte vivakùitamàha---mahetyàdi / yenetyasya vivaramaü vçttau---'diïmàtrakathanene'ti / asyaiva vivaramamupapàdakaü và 'vyutpannànàm' ityàdi 'parij¤ànàdi'tyàntam // 13 // hetvartha iti / yatnataþ kriyamàõatvamaprakà÷akatve heturiti bhàvaþ / 'ekaråpànuvandhavàni'tyatraikaråpagrahaõasya phalamàha----eketyàdi // 14 // _________________________________________________________ dhvanyàtma-bhåte ÷çïgàre yamakàdi-nibandhanam / ÷aktàv api pramàditvaü vipralambhe vi÷eùataþ // DhvK_2.15 // __________ ÷aktàvapi pramàditvaü vipralambhe vi÷eùataþ // 15 // dhvaneràtmabhåtaþ ÷çïgàrastàtparyeõa vàcyavàcakàbhyàü prakà÷yamànastasminyamakàdãnàü yamakaprakàràõàü nibandhanaü duùkara÷abdabhaïga÷leùàdãnàü ÷aktàvapi pramàditvam / 'pramàditvà'mityanenaitaddç÷yate---kàkatàlãyena kadàcitkasyacidekasya yamakàderniùpattàvapi bhåmnàlaïkàràntaravadrasàïgatvena nibandho na kartavya iti / 'vipralambhe vi÷eùata' ityanena vipralambhe saukumàrthàti÷ayaþ svyàpyate / tasmindyotye yamakàderaïgasya nibandho niyamànna kartavya iti / atra yuktirabhidhãyate----- _________________________________________________________ rasàkùiptatayà yasya bandhaþ ÷akya-kriyo bhavet / apçthag-yatna-nirvatyaþ so 'laïkàro dhvanau mataþ // DhvK_2.16 // __________ rasàkùiptatayà yasya bandhaþ ÷akyakriyo bhavet / apçthagatnanirvatyaþ so 'laïkàro dhvanau mataþ // 16 // locanam ÷leùa iti / artha÷leùo na doùàya 'raktastvaü' ityàdau; ÷abdabhaïgo 'pi vilaùña eva duùñaþ, na tva÷okàdau // 15// yuktirit / sarvavyàpakaü vastvityarthaþ / raseti / rasasamavadhànena vibhàvàdighañanàmeva bàlapriyà vçttau 'yamakàdãnàm' ityasya vyakhyànaü 'yamakaprakàràõàm' iti / asyopapapattimàha--àdi÷abda iti / yamakaprakàràmàmityasyaiva vivaraõam---'duùkare'tyàdi / tadvyàcaùñe--duùkaramityàdi / ÷abdabhaïga÷leùetyukte phalamàha---artha÷leùa iti / abhaïga÷leùa ityarthaþ / abhaïga÷leùo 'rtha÷leùa÷ca pràcàü mate eka eveti sphaùñaü kàvyapradãpàdau / raktastvamiti / atra rakta÷ilãmukhàdipade 'rtha÷leùaþ / na tva÷okàdàviti / a÷ãkàdipade ÷abdabhaïge na duùña ityarthaþ / a÷okapadaü råóhyà vçkùavi÷eùaü ÷abdabhaïgena nàsti ÷oko yasyeti yogavyutpatyà ÷okarahitaü ca vaktãti bhàvaþvçttau---'÷aktàvapi pramàditvam' iti / " avyutpattikçto doùaþ ÷aktyà saüvriyate kave"riti vakùyamàõatvena doùatirodhàyaka÷aktau satyàmapi kaveþ pramàditvaj¤àpakatvenàkartavyatvàtkadàcitkasyacidekasya yamakàderniùpattirna doùàvaheti bhàvaþ // 15 // yathà÷rutayuktipadàrthasyàtra bodhàttatpadaü vyàcaùñe vyàcaùñe----sarvetyàdi / 'rase'ti 'dhvanàvi'ti ca sàmànyokteþ tàtparyaü dar÷ayan kàrikàü vyàcaùñe---rasetyàdi / rasàkùiptatayetyàderarthato vivaraõam---rasasamavadhànenetyàdi / tannàntarãyarãyakatayeti / tatpadena vibhàvàdidhañanà paràmç÷yate tanniùpàdakayatnaniùpàdyatvenetyarthaþ / yamiti / niùpattàvà÷caryabhåto 'pi yasyàlaïkàrasya rasàkùiptatayaiva bandhaþ ÷akyakriyo locanam kurvaüstunnàntarãyakatayà yamàsàdayati sa evàtràlaïkàro rasamàrge, nànyaþ / tenavãràdbhutàdiraseùvapi yamakàdi kaveþ pratipattu÷ca rasavighnàkàryeva sarvatra / gaóaóurikàpravàhopahatasahçdayadhuràdhirohaõavihãnalokàvarjanàbhipiràyeõa tu mayà ÷çïgàre vipralambhe ca vi÷eùata ityuktamiti bhàvaþ / tathà ca 'rase 'ïgatvaü tasmàdeùàü na vidyate' iti sàmànyena vakùyati / niùpattàviti / pratibhànugrahàtsvayameva sampattau niùpàdanànapekùàyàmityartha / à÷caryabhåta iti / kathameùa nibaddha ityudbhutasthànam / karakisalayanyastavadanà ÷vàsatàntàdharà pravartamànabàùpabharaniruddhakaõñã avicchinnaruditaca¤catkucatañà roùamaparityajantã càñåktyà yàvatprasàdyate tàvadãrùyàvipralambhagatànubhàvacarvaõàvahitacetasa eva vaktuþ ÷leùaråpakavyatirekàdyà ayatnaniùpannà÷carvayiturapi rasacarvaõàvidhnamàdadhatãti / bàlapriyà yamalaïkàramityarthaþ / 'sa evàtra rasamàrge 'laïkàra' iti sambandhaþ / dhvanàvityasya vivaraõam--atra rasamàrga iti / alakùyakrame rasasàmànya ityarthaþ / teneti / dhvanàviti sàmànyanirde÷enetyarthaþ / vãretyàdi / tatkàvalyeùvityarthaþ / 'yamakàdirasavidhnakàrye ve'ti yojanà / sarvatretyasya vãretyàdinà sambandhaþ / nanvevaü pårvoktaü viruddhyetetyata àha---gaóóuriketi / gaóóuraü meùamanudhàvatãti gaóóurikà meùànugantrã meùapaïktiþ, tatsàmyàdgatànugatikatetyarthaþ / tasyàþ pravàheõa avicchedena upahatàþ naùñavivekàþ tathà sahçdayadhuràdhirohaõena vihãnà÷ca ye lokàþ janàstadàvarjanàbhipràyeõetyarthaþ / mayeti / målakçtetyarthaþ / bhàvaþ målakçdabhipràyaþ / uktàrthe upaùñambhakamàha---tathàceti / sampattau utpattau / svayamevetyasyaiva vivaraõam---niùpàdanetyàdi / tanniùpatyanukålayatnàntarànapekùàyàmityarthaþ / 'kapola' ityàdeþ sàràrthaü vivçõvannalaïkàràn dar÷ayati--karetyàdi / ÷vàseti / ÷vàsena tàntaþ mlàno 'dharo yasyàþ sà / avicchinneti / vicchinnavicchinneti ca pàñhaþ / prasàdyata iti / vaktrà nàyakena praõayakupità nàyiketi ÷eùarþ / irùyetyàdi / anubhàvo ni÷vàsàdiþ tasya carvamà punaþ punaranusandhàn / vakturiti / kavinibaddhanàyakasya kave÷caiveyaü vivakùitvoktiþ / 'ayatnaniùpannà' ityanenàsya sambandhaþ / ÷leùetyàdi / adhararasa ityatra rasa÷abdasyàsvadyamàdhuryebhayàrthakatvattatra ÷leùaþ / yadvà ÷loke 'sminnartha÷leùaþ / yataþ, manyuþ priya iti råpakaü, kapola ityàdyarthastatsàdhakaþ, karatalanirodhàdanà mardanàdikriyàü prati prayojakakartçtvaü manyupriyobhayasàdhàraõam / 'nipãta' ityantarbhàvitaõyarthakam / 'bàùpa' ityasya bàùpàtmà manyurityartha÷ca / vayanta na priyà iti vyatirekaþ / àdyapadenànupràso gçhyate / carvayituriti / sahçdayasyetyarthaþ / na àdadhatãti sambandhaþ / lakùaõaü nàma lakùyatàvacchedakavyàpakaþ sadvyàpya÷ca dharmaþ / bhavetso 'sminnalakùyakramavyaïgye dhvanàvalaïkàro mataþ / tasyaiva rasàïgatvaü mukhyamityarthaþ / yathà---- kapole pattràlã karatalanirodhena mçdità nipãto niþ÷vàsairayamamçtahçdyo 'dhararasaþ / muhuþ kaõñhe lagnastaralayati bàùpastanatañãü priyo manyurjàtastava niranurodhe na tu vayam // rasàïgatve ca tasya lakùaõamapçthagyatnanirvartyatvamiti yo rasaü bandhumadhyavasitasya kaveralaïkàrastàü vàsanàmatyåhya yatnàntaramàsthitasya niùpadyate sa na rasàïgamiti / yamake ca prabandhena buddhipårvakaü kriyamàõe niyamenaiva yatnàntaraparigraha àpatati ÷abdavi÷eùànveùaõaråpaþ / alaïkàràntareùvapi tattulyamiti cet---naivam; alaïkàràntaràõi hi niråpapyamàõadurghañanànyapi rasasamàhitacetasaþ locanam lakùamamiti / byàpakamityarthaþ / 'prabandhena kriyamàõa' ita sambandhaþ / ata eva buddhipårvakatvamava÷yambhàvãti buddhipårvaka÷abda upàttaþ / rasasamavadhànàdanyo yatnoyatnàntaram / niråpyamàõàni santi durghañanàni / buddhipårvaü cikãrùitànyapi kartuma÷akyànãtyarthaþ / tathà niråpyamàõe durghañanàni kathametàni racitànãtyevaü vismayàvahànãtyarthaþ / bàlapriyà prakçte tatpadena vyàpakamàtraü vivakùitamityàha---vyàpakamityartha iti / j¤àpakamityartha iti pàñhena bhàvyamiti kecit / apçthagyatnanirvartyatvamalaïkàrasya rasàïgatvavyàpakamiti 'rasàïgatva' ityàdi vçtyartha iti bhàvaþ / uktamarthaü sàdhayituü vyatirekaü dar÷ayati vçttau'yo rasam' ityàdi / yo 'laïkàro niùpadyata ityanvayaþ / 'tàü vàsanà'mit / rasabandhàdhyavasàyavàsanàmityarthaþ / 'atyåhya' atilaïdhya parityajyeti yàvat / 'àsthitasya' à÷ritavataþ / kaverityanenàsya sambandhaþ / 'sa na rasàïgam' iti / tasminnalaïkàre rasàïgatvaü nàstãtyarthaþ / yamakàdinibandhe yatnàntaramàva÷yakamityàha---'yamaka' ityàdi / 'prabandhena' avicchedena / asya 'buddhipårvakam' ityanenànvayabhramaþ syàdato 'nvayaü dar÷ayati locane---kriyamàõa iti / yatnàntaraparigraha ityatra yatnàntarapadaü vivçõoti---rasetyàdi / rasasamavadhànàt rasaniùpàdakàt / niråpyamàõadurghañanànãtyetatprakçtànuguõyena dvedhà vyàcaùñe---niråpyamàõànãtyàdi / kartuma÷akyànãtyatra pratibhànavataþ kaverahampårvikayà paràpatanti / yathà kàdambaryàü kàdambarãdar÷anàvasare / yathà ca màyàràma÷irodar÷anena vihvalàyàü sãtàdevyàü setau / yuktaü caitat, yato rasà vàcyavi÷eùairevàkùeptavyàþ / tatpratipàdakai÷ca ÷abdaistatprakà÷ino vàcyavi÷eùà eva råpakàdayo 'laïkàràþ / tasmànna teùàü bahiraïgatvaü rasàbhivayaktau / yamakaduùkaramàrgeùu tu tatsthitameva / yattu rasavanti kànicidyamakàdãni dç÷yante, tatra rasàdãnàmaïgatà yamakàdãnàü tvaïgitaiva / rasàbhàse càïgatvamapyaviruddham / aïgitayà tu vyaïgye rase nàïgatvaü pçthakprayatnanirvartyatvàdyamakàdeþ / asyaivàrthasya saïgraha÷lokàþ---- rasavanti hi vaståni sàlaïkàràõi kànicit / ekenaiva prayatnena nirvartyante màhàkaveþ // yamakàdinibandhe tu pçthagyatno 'sya jàyate / ÷aktasyàpi rase 'ïgatvaü tasmàdeùàü na vidyate // rasàbhàsàïgabhàvastu yamakàderna vàryate / dhvanyàtmabhåte ÷çïgàre tvaïgatà nopapadyate // locanam ahampårvaþ agmya ityarthaþ / ahamàdàhamàdau pravarta ityarthaþ / ahampårva ityasya bhàvo 'hampårvikà / ahamiti nipàto vibhaktipratiråpako 'smadarthavçttiþ / etaditi / ahaüpårvikayà paràpatanamityarthaþ / kànicaditi / kàlidàsàdikçtànãtyarthaþ / ÷aktasyàpi pçthagyatno jàyata iti sambandhaþ / eùàmiti / yamakàdãnam / 'dhvanyàtmabhåte ÷çïgàre iti yaduktaü tat pràdhànyanàrdha÷lokena saïgçhãte dhvanyàtmabhåta iti // 16 // bàlapriyà kaveriti, vismayàvahànãtyatra sahçdayasyeti ca ÷eùaþ / ahampårvikayetyetadvyàcaùñe---ahamityàdi / pårva ityasya vyàkhyà agùa iti / paryavasitamàha--ahamàdàvityàdi / vçttau 'tatpratipàdakai÷ca ÷abdai'riti / àkùeptavyà ityanenàsya sambandhaþ / 'tatprakà÷ina' iti / atra tatpadena ÷abdasya paràmar÷aþ / 'teùàm' iti / råpakàdãnàmityarthaþ / 'tadi'ti / bahiraïgatvamityarthaþ / 'rasàbhàse càïgatva'miti / yamakàdãnàmityanuùaïgaþ / uktànarthàn vçttikàraþ ÷lokaiþ saïgçhõàti---'rasavantã'tyàdi / 'mahàkaverekena prayatnenaiva tathàvidhàni vaståni nirvartyante' ityanvayaþ / locane 'nvayaü dar÷ayati---÷aktasyàpãti // 16 // idànãü dhvanyàtmabhåtasya ÷çïgàrasya vya¤jako 'laïkàravarga àkhyàyate--- _________________________________________________________ dhvany-àtma-bhåte ÷çïgàre samãkùya vinive÷itaþ / råpakàdir alaïkàra-varga eti yathàrthatàm // DhvK_2.17 // __________ dhvanyàtmabhåte ÷çïgàre samãkùya vinive÷itaþ / råpakàdiralaïkàravarga eti yathàrthatàm // 17 // alaïkàro he bàhyàlaïkàrasàmyàdaïgina÷càrutvaheturucyate / vàcyàlaïkàravarga÷ca råpakàdiryàvànukto vakùyate ca kai÷cit, alaïkàràmàmanantatvàt / sa sarvo 'pi yadi samãkùya vinive÷yate tadalakùyakramavyaïgyasya dhvaneraïginaþ sarvasyaiva càrutvaheturniùpadyate / eùà càsya vinive÷ane samãkùà--- _________________________________________________________ vivakùà tatparatvena nàïgitvena kadàcana / kàle ca grahaõa-tyàgau nàtinirvahaõaiùità // DhvK_2.18 // nirvyåóhàv api càïgatve yatnena pratyavekùaõam / __________ vivakùà tatparatvena nàïgitvena kadàcana / kàle ca grahaõatyàgau nàtinirvahaõaiùità // 18 // nirvyåóhàvapi càïgatve yatnena pratyavekùaõam / locanam itànãmiti / heyavarga uktaþ, upàdeyavargastu vaktavya iti bhàvaþ / vya¤jaka iti / ya÷ca yathà cetyadhyàhàhaþ / yathàrthatàmiti / càrutvahetutàmityarthaþ / ukta iti / bhàmahàdibhiralaïkàralakùaõakàraiþ / vakùyate cetyatra hetumàha---alaïkàràõàmanantatvàditi / pratabhànantyàt anyairapi bhàvibhiþ kai÷cidityarthaþ // 17 // samãkùyeti / samãkùyetyanena ÷abdena kàrikàyàmukteti bhàvaþ / ÷lokapàdeùu caturùu ÷lokàrdhe càïgatvasàdhanamidam; råpakàdiriti pratyekaü sambandhaþ / yamalaïkàraü tadaïgatayà vivakùati nàïgitvena, yamavasare gçhõàti, yamavasare tyajati, yaü nàtyantaü nirveóhumicchati, yaü yatnàdaïgatvena pratyavekùate, sa evamupanibadhyamàno rasàbhivyaktiheturbhavatãti vitataü mahàvàkyam / tanmahàvàkyamadhye codàharamàvakà÷amudàhalaraõasvaråpaü tadyojanaü tatsamarthanaü ca niråpayituü granthàntaramati vçtigranthasya sambandhaþ / bàlapriyà ya÷ceti / yo 'laïkàro yathà vya¤jakaþ, tathà àkhyàyata ityarthaü iti bhàvaþ / 'yathàrthatàm' ityasyànvarthatàmityarthaü dar÷ayati---càrutveti / alaïkàràõàmanantatvàtkai÷cidityasya vivaraõam---pratibhànantyàdanyairityàdi // 17 // 'eùà samãkùe'ti vçttàvuktaü, samãkùàyàþ ko 'tra prastàva ityata àha locane---samãkùyetyàdi / samãkùyetyaneneti / 'samãkùya vinive÷ita' ityatra samãkùya÷abdenetyarthaþ / kàrikàdvayasàràrthakathanapårvakaü pårvàparagranthasambandhaü dar÷ayati---yamalaïkàramityàdi / _________________________________________________________ råpakàdir alaïkàra-vargasyàïgatva-sàdhanam // DhvK_2.19 // __________ råpakàdiralaïkàravargasyàïgatvasàdhanam // 19 // rasabandheùvatyàdçtamanàþ kaviryamalaïkàraü tadaïgatayà vivakùati / yathà---- calàpàïgàü dçùñiü spç÷asi bahu÷o vepathumatãü rahasyàkhyàyãva svanasi mçdu karõàntikacaraþ / karau vyàdhunvatyàþ pibasi ratisarvasvamadharaü vayaü tattvànveùànmadhukara hastàstvaü khalu kçtã // atra hi bhramarasvabhàvoktiralaïkàro rasànuguõaþ / locanam calàpàïgàmiti / he madhukara, vayamevaüvidhàbhilàùacàñupravaõà api tattvànveùamàdvastuvçtte 'nviùyamàõe hatà àyàsamàtrapàtrãbhåtà jàtàþ / tvaü khalviti nipàtenàyatnasiddhaü tataiva caritàrthatvamiti ÷akuntalàü pratyabhilàùiõo duùyantasyeyamuktiþ / tathàhikathametadãyakañàkùagocarà bhåyàsma, kathameùàsmadabhipràyavya¤jakaü rahovacanamàkarõyàt, kathaü nu hañhàdanicchantatyà api paricumbanaü vidheyàsmeti yadasmàkaü manoràjyapadavãmadhi÷ete tattavàyatnasiddham / bhramaro hi nãlotpaladhiyà tadà÷aïkàkarãü dçùñiü punaþpunaþ spç÷ati / ÷ravaõàvakà÷aparyantatvàcca netrayorutpala÷aïkànapagamàttatraiva dandhvanyamàna àste / sahajasaukumàryatràsakàtaràyà÷ca ratinidhànabhåtaü vikasitàravindakuvalayàmodamadhuramadharaü pibatãti bhramarasvabhàvoktiralaïkàro 'ïgatàmeva prakçtarasasyopagataþ / anye tu bhramarasvabhàve bàlapriyà calàpàïgàmiti / ÷loko 'yamasmàbhiþ ÷àkuntalavyàkhyàyàü savistaraü vyàkhyàtaþ / vayamityanena gamyamarthamàha--evamityàdi / evaüvidhàþ vakùyamàõàþ abhilàùà yeùàü te / càñau càñuvacane pravaõàstatparà÷ca / ayatnetyàdi vyaïgyàrthakathanam / 'katham' ityàdi 'siddham' ityantaü duùyantavacanaråpema nirdiùñam / bhramaro hãtyàdivyàkhyàturvacanam / tatraiva ÷ravaõàvakà÷e eva / dandhvanyamàna iti / ati÷ayena dhvaniü kurvannityarthaþ / 'bhramarasvabhàvoktiri'tyàdigranthamarthato vyacaùñe---iti bhramarasvabhàvoktirityàdi / samàsoktivyatirekayoþ satve 'pyatra svabhàvokteþ purasphårtikatvàttanmàtramuktam / prakçtarasasyeti / vipralambhasyetyarathaþ / aïgatàmevopagata iti / 'nàïgitvene'ti na pràdhànyena / kadàcidrasàditàtparyeõa vivakùito 'pi hmalaïkàraþ ka÷cidaïgitvena vivakùito dç÷yate / yathà---- cakràbhighàtaprasabhàj¤ayaiva cakàra yo ràhuvadhåjanasya / àliïganoddàmavilàsavandhyaü ratotsavaü cumbanamàtra÷eùam // atra hi paryàyoktasyàïgitvena vivakùà rasàditàtparye satyapãti / locanam uktiryasyeti bhramarasvabhàvoktiratra råpakavyàtireka ityàhuþ / cakràbhighàta eva prasabhàj¤à alaïghanãyo niyogastayà yo ràhudayitànàü ratotsavaü cumbanamàtra÷eùaü cakàra / yata àliïganamuddàmaü pradhànaü yeùu vilàseùu tairvandhyaþ ÷ånyo 'sau ratotsavaþ / atràha ka÷cit--'paryàyoktamevàtra kaveþ pràdhànyena vivakùitaü, na tu rasàdi / tatkathamucyate rasàditàtparye satyapã'ti / maivam; vàsudevapratàpo hyatra vivakùitaþ / sa càtra càrutvahetutayà na cakàsti, api tu paryàyoktamevala / yadyapi càtra kàvye na kàciddoùà÷aïkà, tathàpi dçùñàntavadetat---yatprakçtasya poùaõãyasya svaråpatiraskàrako 'ïgabhåto 'pyalaïkàraþ sampadyate / tata÷ca kvacidanaucityamàgacchatãtyayaü granthakçta à÷ayaþ / bàlapriyà tathàvidhabhramaraceùñàyàþ kàmoddãpakatvàditi bhàvaþ / råpaketi / råpakasahito vyatireko råpakavyatirekaþ, bhramare nàyakatvàropàdråpakaü, caturthapàde vyatireka÷ca / vastuto 'tra na råpakaü, kintu samàsoktirityà÷ayenàsvarasasåcanàya anya iti / vçttau 'aïgitvene'tyasya vivaraõam---'pràdhànyene'ti / 'kadàcidi'ti / kvacitkàvye ityarthaþ / locane--cakretyàdi / cakreõàbhighàtaþ abhito hananaü sa eva / na tu rasàdãti / 'pràdhànyena vivakùitam' ityasyànuùaïgaþ / rasàditàtparye satyapãti vçttigranthànuvàdaþ / prativakti--maivamityàdi / vivakùita iti / pràdhànyeneti ÷eùaþ / tathàcàtra vãrarase tàtparyamastãti bhàvaþ / vi÷eùamàha---sa ceti / api tu paryàyoktameveti / càrutvahetutayà cakàstãtyasyànuùaïgaþ / ÷aïkate---yadyapãtyàdi / na kadàdiddoùà÷aïketi / camatkàravighàtakaü kimapi na ÷aïkanãyamityarthaþ / tathà ca paryàyoktasya pràdhànye 'pi na kùatiriti bhàvaþ / samàdhatte---tathàpãtyàdi / dçùñàntavaditi / dçùñàntena tulyamityarthaþ / etaditi / cakretyàdyudàharaõamityarthaþ / bhàvaü vivçõoti---yadityàdi / 'aïgabhuto 'pyalaïkàraþ poùamãyasya prakçtasya svaråpatiraskàrakassampadyate yadi'ti sambandhaþ / kvaciditi ÷eùaþ / tatra dçùñàntaþ prakçta÷loka iti bhàvaþ / tataþ kimata àha--tata÷ceti / kvacidanaucityamiti / asyodàharaõaü "srastaþ sragdàma÷obhà"mityàdikaü kàvyànu÷àsanàdàvuktam / upaùñambhakamàha---tathà ceti / aïgatvena viva÷ritamapa yamavasare gçhõàti nànavasare / avasare gçhãtiryathà----- uddàmotkalikàü vipàõóurarucaü pràrabdhajçmbhàü kùaõà- dàyàsaü ÷vasanodgamairaviralairàtanvatãmàtmanaþ / adyodyànalatàmimàü samadanàü nàrãmivànyàü dhruvaü pa÷yan kopavipàñaladyuti mukhaü devyàþ kariùyàmyaham // locanam tathà ca granthakàra evamagre dar÷ayiùyati / mahàtmanàü dåùaõoddhoùaõamàtmana eva dåùaõamiti nedaü dåùaõodàharaõaü dattam / uddàmà udgatàþ kalikà yasyàþ / utkalikà÷ca ruharuhikàþ / kùaõàttasminnevàvasare pràrabdhà jçmbhà vikàso yayà / jçmbhà ca manmathakçto 'ïgamardaþ / ÷vasanodgamairvasantamàrutollàsairàtmano àyàsaü hçdayasthitaü santàpamàtanvatãü prakañãkurvàõàm / saha madanàkhyena vçkùavi÷eùema madanena kàmena ca / atropamà÷leùar irùyàvipralambhasya bhàvino màrgapari÷odhaktvena sthitastaccarvaõàbhimukhyaü kurvannavasare rasasya pramukhãbhàvada÷àyàü puraþsaràyamàõo gçhãta iti bhàvaþ / abhinayo 'pyatra pràkaraõike pratipadam / apràkaraõike bàlapriyà kathaü dar÷ayiùyatãtyatràha---mahàtmanàmityàdi dattamityantam / uddàmeti / ratnàvalãnàñikàsthamidam / svaparigçhãtàü nabamàlikàlatàü dohadavi÷eùeõa puùpitàmavagatavato vatsaràjasya narmasacivaü prati vacanam / 'ahamadya imàmudyànalatàmanyàü nàrãmiva pa÷yan devyà mukhaü kopavipàñaladyuti kariùyàmã'tyanvayaþ / mayi anyanàrãmiva puùpitàü madãyalatàü pa÷yati, tatpa÷yantyà svaparigçhãtamàdhavãlatàyàþ puùpodgamàbhàvena janitakopàyà vàsavadattàyà mukhamàtàmradyupi yathà bhaviùyati tathà kariùyàmãtyarthaþ / dhruvamiti ni÷caye / uttaràrdhasya spaùñàrthakatvaü manyamànaþ pårvàrdhaü vyàcaùñe---uddàmà ityàdi / uddàmàþ udbhañàþ, yadvà bahvyaþ / nàrãpakùe vyàcaùñe--utkalikà÷ceti / ruharuhikàþ utkaõñhàþ / àyàsanamityasyaiva vivaraõam---àndolaneti / vçttau 'ityatropamà÷leùasye'tyuktaü vivçõoti---atretyàdi / upamàsahitaþ ÷leùa upamà÷leùarþ / irùyepi / vàsavadattàgatervyetyarthaþ / bhàvina iti / dvitàyàïkàvasàne varmayiùyamàmasyetyarthaþ / màrgetyàdi / vya¤jakatvenetyarthaþ / taccarvaõeti / sahçdayànàmiti ÷eùaþ / 'avasara' ityasya vyàkhyànam---rasasyetyàdi / rasasya rasacarvaõàyàþ / puraþsaràyamàõaþ purassaratulyaþ / naña÷ikùàrthamàha---abhinaya ityàdi / apràkaraõika iti / nàrãråpàprakçtàrtha ityarthaþ / ityatra upamà ÷leùasya / gçhãtamapi ca yamavasare tyajati tadrasànuguõatayàlaïkàràntaràpekùayà / yathà---- raktastvaü navapallavairahamapi ÷làdhyaiþ priyàyà guõai- stvàmàyànti ÷ilãmukhàþ smaradhanurmuktàstathà màmapi / kàntàpàdatalàhãtastava mude tadvanmamàpyàvayoþ sarvaü tulyama÷oka kevalamahaü dhàtrà sa÷okaþ kçtaþ // locanam tu vàkyàrthàbhinayenopàïgàdinà / na tu sarvathà nàbhinaya ityalabhavàntareõa / dhruva÷abda÷ca bhàvãrùyàvakà÷apradànajãvitam / rakto lohitaþ / ahamapi raktaþ prabuddhànuràgaþ / tatra ca prabodhako vibhàvastadãyaùallavaràga iti mantavyam / evaü pratipàdamàdyo 'rtho vibhàvatvena vyàkhyeyaþ / ata eva hetu÷leùo 'yam / sahokttyupamàhetvalaïkàràõàü hi bhåyasà ÷leùànugràhakatvam / anenaivàbhipràyeõa bàlapriyà upàïgàdineti / abhinaya ityanuùajyate / prabuddhànuràga iti / priyàyà guõairanurakto 'hamudbuddhànuràga iti tantràdinà arthaü iti bhàvaþ / kaþ prabodhaka ityatra vyàkhyàtàha--tatra cetyàdi / vibhàva iti / uddãpanavibhàva ityarthaþ / tadãyeti / a÷okasambandhãtyarthaþ / pratipàdamiti / dvitãye tçtãye ca pàda ityarthaþ / vibhàvatveneti / uddãpanavibhàvatvenetyarthaþ / vyàkhyeya iti / yatastvàü smadhanurmuktàþ kàmacàpànnirgatàþ ÷ilãmukhàþ bhramarà àyànti, tato màmapi tathà smaradhanurmuktàþ kàmacàpànnirgatàþ ÷ilãmukhàþ ÷arà àyànti / 'kànte'tyàdi / yadyapyatra kàntàpàdatalenàhatiþ tava mude puùpavikàsàya bhavati, tadvattathà kàntàpàdatalàhatiþ ratabandhavi÷eùaþ mama mude santoùàya bhavatãti yatà÷rutàrthaþ, tatàpi svakàntàpàdatalàhananenà÷okasya puùpavikàse sati nàyakasya santãùo bhavatãti yatastava mude tato mamàpi mude iti hetutvena vyàkhyeya iti bhàvaþ / atra hi prabandhapravçtto 'pi ÷loùo vyatirekavivakùayà tyajyamàno rasavi÷eùaü puùõàti / nàtràlaïkàradvayasannipàtaþ, kiü tarhi? alaïkàràntarameva ÷leùavyatirekalakùamaü narasiühavaditi cet--na; tasya prakàràntarema vyavasthàpanàt / yatra hi ÷leùaviùaya eva ÷abde pràkaràntareõa vyatirekapratãtirjàyate sa tasya viùayaþ / yathà---'sa harirnàmnà devaþ saharirvaraturaganivahena' ityàdau / locanam bhàmaho nyaråpayat---'tatsahoktyupamàhetunirde÷àtrrividham' ityuktyà na tvanyàlaïkàrànugrahaniràcikãrùayà / rasavi÷eùamiti vipralambham / sa÷oka÷abdena vyatirekamànayatà ÷okasahabhåtànàü nirvedacintàdãnàü vyabhicàriõàü vipralambhaparipoùakàõàmavakà÷o dattaþ / kiü tarhãti / saïkàràlaïkàra eka evàyam; tatra kiü tyaktaü kiü và gçhãtamiti parasyàbhipràyaþ / tasyeti saïkarasya / ekatra hi viùaye 'laïkàradvayapratibhollàsaþ saïkaraþ / sahari÷abda eko viùayaþ / saþ hariþ, yadi và saha haribhiþ sahaririti / bàlapriyà hetu÷leùa iti / hetvalaïkàrasahitaþ ÷leùa ityarthaþ / uktamupapàdayati---sahoktãtyàdi / anenaiveti / bhåyasà ÷leùànugràhakatvàbhipràyeõaivetyarthaþ / ityuktyà nyaråpayadityanvayaþ / tatsahoktãti / tat ÷liùñaü vacaþ / 'anenai'vetyevakàravyavacchedyamàha--na tvityàdi / prakçtarasànuguõàlaïkàràntaravivakùayà gçhãtapårvasyàlaïkàrasya tyàgaþ prakçtarasàïgaü bhavatãti prakçte vyatirekasya vipralambhapoùakatvaü vivçõoti---sa÷oka÷abdenetyàdi / vyatirekamànayateti / vaktura÷okàdvyatirekaü dar÷ayatetyarthaþ / avakà÷o datta iti / sthitirdar÷itetyarthaþ / vçttau '÷leùa' iti / ÷leùopametyarthaþ / 'nàtre'tyàdiþ 'cedi'tyantaþ ÷aïkàgranthaþ / tatra kiü tahãntyàdeþ bhàvamàha---saïkaretyàdi / saïkareti / ekavàkyànuprave÷asaïkaretyarthaþ / vçttau samàdhatte---'ne'tyàdi / prakàràntareõa vyavasthàpanameva da÷aüyati--'yatre'tyàdi / bhàvaü vyàcaùñe-ekatretyàdi / alaïkàreti / alaïkàradvayasya yà pratibhà pratãtistasyà ullàsaþ udaya ityarthaþ / saïkaraþ ekavàkyànuprave÷asaïkaraþ / sa haririti ràjavarõanam / 'yadyapyanupamacaritastathàpi tava nàcyutastulàü labhate'iti pårvàrdham / atraikaviùayakatvaü dar÷ayati--sa harãtyàdi / viùaya iti / ÷leùavyatirekayoriti ÷eùaþ / saharirnàmnetyatra sa haririti padadvayamityàha--saþ haririti / saþ acyutaþ / nàmnà hariþ harinàmaka ityarthaþ / a÷vavàcino hari÷abdasya saha÷abdena samàsa ityà÷ayena dvitãyaü sahari÷abdaü vyàcaùñe--yadi vetyàdi / yadi veti / atha cetyarthaþ, avyayànàmanekàrthatvàt / yadvà--yadivetyapapàñhaþ / haribhiþ a÷vaiþ / nivaheneti hetau abhede và tçyãyà / antyapàde atra hyanya eva ÷abdaþ ÷leùasya viùayo 'nya÷ca vyatirekasya / yadi caivaüvidhe viùaye 'laïkàràntaratvakalpanà kriyate tatsaüsçùñerviùayàpahàra eva syàt / ÷leùamukhainaivàtra vyatirekasyàtmalàbha iti nàyaü saüsçùñerviùaya iti cet--na; vyatirekasya prakàràntareõàpi dar÷anàt / yathà--- cet--na; vyatirekasya prakàràntareõàpi dar÷anàt / yathà--- no kalpàpàyavàyoradayarayadalatkùyàdhàrasyàpi ÷amyà locanam atra hãti / hi÷abdastu÷abdasyàrthe, 'raktastva'mityatretyarthaþ / anya iti rakta ityàdiþ / anya÷ca a÷okasa÷okàdiþ / nanvekaü vàkyàtmakaü viùayamà÷rityaikaviùayatvàdastu saïkara ityà÷aïkyàha--yadãti / evaüvidhe vàkyalakùaõe viùaye viùaya ityekatvaü vivakùitaü bodhyam / ekavàkyàpekùayà yadyekaviùayatvamucyate tanna kvacitsaüsçùñiþ syàt, saïkareõa vyàptatvàt / nanåpamàgarbho vyatirekaþ; upamà ca ÷leùamukhenaivàyàteti ÷leùo 'tra vyatirekasyànugràhaka iti saïkarasyaivaiùa viùayaþ / yatra tvanugràhmànugràhakabhàvonàsti tatraikavàkyagàmitve 'pi saüsçùñireva; tadetadàha---÷leùeti / ÷leùabalànãtopamàmukhenetyarthaþ / etatpariharati--neti / ayaü bhàvaþ---kiü sarvatropamàyàþ sva÷abdenàbhidhàne vyatireko bhavatyuta gamyamànatve / tatràdyaü pakùaü dåùayati-prakàràntareõeti / upamàbhidhànena vinàpãtyarthaþ / ÷amyà ÷amayituü ÷akyetyarthaþ / dãpavartistu vàyumàtreõa ÷amayituü ÷akyate / bàlapriyà tvamiti ÷eùaþ / deva iti dvayorvi÷eùaõam / yadyapyatra sahariþ sahaririti dve upàtte, tathàpi tayorekànupårvãïkatvenaikaviùayakatvamiti bhàvaþ / vçttigatànyapade vyàcaùñe---raktetyàdi / vàkyalakùaõe vàkyàtmake / ekatvavivakùàyàþ phalaü dar÷ayaüstadityàdivçtyarthaü vivçõoti---ekavàkyetyàdi / saïkarasyaivaiùa viùaya iti / saïkarasya anugràhyanugràhakabhàvena saïkarasya / saüsçùñe÷va nàsti viùayàpahàra ityàha---yatretyàdi / tadetadàheti / tàmimàü ÷aïkàü dar÷ayatãtyarthaþ / netyàdiparihàragranthasya bhàvaü dar÷ayati---ayamityàdi / kimiti pra÷ne / gamyamànatve vyaïgyatve / upamàbhidhànena upamàvàcakena / nokalpeti / sårya÷atakastham / uùõàtviùaþ såryasyaiva / nikhiladvãpadãpasya dãptireva anyaråpà, sà prasiddhà eva vartiþ vaþ sukhayatviti sambandhaþ / anyaråpetyanena dar÷itaü dãptervaidharmyaü no katpetyàdinà kathyate / adayarayena prauóhavegena dalan kùmàdharo yasya / vàyoriti kartari ùaùñã gàóhamudgãrõà gàóhodgãrõojjvala÷rãrahani na rahità no tamaþkajjalena / pràptotpattiþ pataïgànna punarupagatà moùamuùõàtviùo vo vartiþ saivànyaråpà sukhayatu nikhiladvãpadãpasya dãptiþ // atra hi sàmyaprapa¤japratipàdanaü vinaiva vyatareko dar÷itaþ / nàtra locanam tama eva kajjalaü tena / na no rahitàü api tu rahitaiva / dãpavartistu tamasàpi yuktà bhavati / atyantamaprakañatvatkajjalena coparicarema / patàïgàdarkàt / dãpavartiþ punaþ ÷alabhàddhvaüsate notpadyate / sàmyeti / sàmyasyopamàyàþ prapa¤cena prabandhena yatpratipàdanaü sva÷badena tena vinàpãtyarthaþ / etaduktaü bhavati---pratãyamànaivopamà vyatirekasyànugràhiõã bhavantã nàbhidhànaü svakaõñhenàpekùate / tasmànàna ÷leùàpamà vyatirekasyànugràhitvenopàttà / nanu yadyapyanyatra naivaü, tatàpãha tatpràvaõyenaiva sopàttà; tadapràvaõye svayaü càrutvahetutvàbhàvàditi ÷leùopamàtra pçthagalaïkàrabhàvameva na bhajate / tadàha--nàtreti / etadasiddhaü svasaüvedanabàdhitatvàditi hçdaye gçhãtvà svasaüvedanamapahnuvànaü bàlapriyà àvirbhàvità ujvalà ÷rãryayà sà / gamyaü varteþ vaidharmyaü dar÷ayati--dãpavartirityàdi / tama÷ca kajjalaü ca tamaþkajjalamityarthàbhipràyeõàha---tamasàpãtyàdi / uparicarema kajjalena ca yuktetyanvayaþ / dvàbhyàü yuktatve j¤àpakam / àtyantamaprakañatvàditi / patahgàtpràptotpattiþ pataïgànmoùaü punarnopagatetyatra vartigataü vaidharmyamàha---÷alabhàditi / 'pataïgau sårya÷alabhàvi'tyamaraþ / evaü dãpavartirahani manda÷rãriti ca bodhyam / sva÷abdena pratipàdanamiti sambandhaþ / bhàvamàha---etadityàdi / anugràhiõãti / vyatirekasyopamàgarbhatvàditi bhàvaþ / svakaõñhena sva÷bdena / upàttà sva÷abdenàbhihità / nanvityàdi / anyatreti / 'nokalpàpàye'tyàdàvityarthaþ / iheti / 'raktastvam' ityàdàvityarthaþ / tatpràvaõyena vyatirekaparatvena, vyatirekànugràhakatveneti yàvat / tasyàþ svayamevetyarthaþ / itãti hetau / atra 'raktastvam' ityàdau / pçthagityàdi / pçthagalaïkàrabhàvaü na bhajata evetyanvayaþ / kintu vyatirekema sahànugrahyànugràhakabhàvaü bhajate iti bhàvaþ / tadàheti / nàtretyàdigranthena tadà÷aïkàü dar÷ayatãtyarthaþ / vçttau--'atra ÷leùasya vyatirekàïgatvenaiva vivakùitatvàt ÷leùamàtraccàrutvapratãtirnàsti iti na svato 'laïkàratà ityapi na vàcyam' ityanvayaþ / ÷leùasyetyasya na svato 'laïkàratetyanenàpi sambandhaþ / svata ityasya pçthagityarthaþ / locane---etadityàdi / etat ÷aïkitam / svasaüvedaneti / svànubhavetyarthaþ / paraü pårvapakùiõam / niruttarãkarotãtyanena sambandhaþ / ÷leùamàtràccàrutvapratãtirastãti ÷leùasya vyatirekàïgatvenaiva vivakùitatvàt na svato 'laïkàratetyapi na vàcyam / yata evaüvide viùaye sàmyamàtràdapi supratipàditàccàrutvaü dç÷yata eva / yathà--- àkrandàþ stanitairvilocanajalànya÷ràntadhàràmbubhi- stadvicchedabhuva÷ca ÷oka÷ikhinastulyàstaóidvibhramaiþ / antarme dayitàmukhaü tava ÷a÷ã vçttiþ samaivàvayo- statkiü màmani÷aü sakhe jaladhara tvaü dagdhamevodyataþ // ityàdau / locanam paraü ÷leùaü vinopamàmàtrema càrutvasampannamudàharaõàntaraü dar÷ayanniruttarãkaroti--yata ityàdinà / udàharaõa÷loke tçtãyàntapadeùu tulya÷abdo 'bhisambandhanãyaþ / anyatsarvaü 'raktastvaü' itivadyojyam / bàlapriyà kathamityatràha--÷leùamityàdi / ÷leùaü vinà upamàmàtreõeti / màtrapadàrthavivaraõaü ÷leùaü vineti / ÷leùarahitopramàgarbhavyatirekemeti yàvat / vçttau--'evam' ityàdi / 'evaüvide viùaye' vyatirekaviùaye / 'sàmyamàtràdi'ti / màtra÷abdena ÷leùavyavacchedaþ sàmya÷abdasyopamàgarbhavyatireko 'rthaþ / 'àkrandà' ityàdisthale ÷leùaü vinà upamàgarbhavyatirekeõaiva càrutvasya dar÷anà'draktastva'mityàdàvapi ÷leùasya vyatirekànugràhakatvaü vinà pçthagalaïkàratvaü bhavatyeveti parihàragranthàbhipràyaþ / anena prabandhapravçtto 'pãtyàdi pårvoktaü nirvyåóham / tulya÷abda it / me àkrandàþ tava stanitaitaistulyà ityàdi sambandhanãyamityarthaþ / ÷rotçjanamanaþkùobhakàritvàdinà tulyatvam / tasyàvicchedo virahaþ tasmàdbhavantãti tathà / ÷okà eva ÷ikhino 'gnayaþ / 'antari'tyàdi / atra mukha÷a÷inostulyatvaü gamyam / 'vçttiri'tyàdi / uktaprakàreõàvayordharmau tulyàvevetyarthaþ / 'tadi'ti / asmaddharmayostulyatvenàvayostulyatvàdityarthaþ / ata evàha---'sakhe' iti / anena dahanamanucitamanukålàcaraõameva yuktamiti, 'jaladhare'tyanena santàpaharaõasàmarthyaü ca dyotyate / ani÷aü dagdhuü pãóayitumeva, na tu kadàcitsukhayitumapi / 'kiü' kutaþ / 'udyataþ' ayamudyamo na yuktaþ, ahantu naivaüvidha iti bhàvaþ / atra bandhujanapãóàkàritvena jaladharasya svasmàdvyatireka uktaþ, sàmyaü càdàvuktam / ÷leùa÷ca nàstãti bodhyam / yojayamiti / stanitàdikamàkrandanàdihetutayàpi yojanãyamityarthaþ / vçttau---'àkùiptam' iti / uktamityarthaþ / 'rasapuùñaye paramanirvyåóha¤cetyanvayaþ / rasanirvahaõaikatànahçdayo yaü ca nàtyantaü nirvoóhumicchati / yathà--- kopàtkomalalobàhulatikàpà÷ena baddhvà dçóhaü nãtvà vàsaniketanaü dayitayà sàyaü sakhãnàü puraþ / bhåyo naivamiti skhalatkalagirà saüsåcya du÷ceùñitaü dhanyo hanyata eva ninhutiparaþ preyànrudatyà hasan // atra he råpakamàkùiptamanirvyåóhaü ca paraü rasapuùñaye / nirvoóhumiùñamapi yaü yatnàdaïgatvena pratyavekùate yathà--- ÷yàmàsvaïgaü cakitahariõãprekùaõe dçùñipàtaü locanam evaü grahaõatyàgau samarthya 'nàtinirvahaõaiùità' iti bhàgaü vyàcaùñe--raseti / cakàraþ samãkùàprakàrasamuccàrthaþ / bàhulatikàyàþ bandhanãyapà÷atvena råpaõaü yadi nirvàhayet, dayità vyàdhavadhåþ vàsagçhaü kàràgàrapa¤jaràdãti paramanaucityaü syàt / sakhãnàü pura iti / bhavatyo 'navarataü bruvate nàyamevaü karotãti tatpa÷yantvidànãmiti bhàvaþ / skhalantã kopàve÷ena kalà madhurà ca gãryasyàþ sà / kàsau gãrityàha--bhåyo naivamityevaüråpà / evamiti yaduktaü tatkimityàha--du÷ceùñitaü nakhapadàda saüsåcya aïgulyàdinirde÷ena / inyata eveti / na tu sakhyàdikçto 'nunayo 'nurudhyate / yato 'sau hasanaü nimittãkçtya nihnutiparaþ priyatama÷ca tadãyaü vyalãlaü kà soóhuü samartheti / nirvoóhumiti / niþ÷eùeõa parisamàpayitumityarthaþ / ÷yàmàsu sugandhipriyaïgulatàsu bàlapriyà etadvivçõoti locane---bàhvityàdi / iti nirvàhayedyadãti sambandhaþ / dayitàdãnàü vyàdhavadhåtvàdiråpaõasya kathanena bàhulatikàyàþ pà÷atvaråpaõaü kavirnirvàhayedyadãtyarthaþ / tadeti ÷eùaþ / paramanaucityaü syàditi / tathà ca rasabhaïgaþ syàditi bhàvaþ / na karotãti bruvata ityanena sambandhaþ / iti bhàva iti / sakhãnàü puronayane nàyikàbhipràya ityarthaþ / sakhãnàü puro nãtvetyanenoktàbhipràyo gamyata ityarthaþ / du÷ceùñitamityasya vyàkhyànam---nakhapadàdãti / 'nirde÷ena saüsåcye'tyanvayaþ / evakàràrthamàha---na tvityàdi / nihnutãtyàdikamuktàrthe hetugarbhamityà÷ayena vyàcaùñe---yata ityàdi / bhàvàrthamàha---tadãyamityàdi tadãyaü prayatamasambandhi / ato hanyata eveti bhàvaþ / ÷loko 'yamamaru÷atakasthaþ / '÷yàmàkhi'tyàdi÷loko meghasande÷asthaþ / ÷yàmànàü vi÷iùyoktau bãjabhåtamaïgasàthadharmyaü gaõóacchàyàü ÷a÷ini ÷ikhinàü barhabhàreùu ke÷àn / atpa÷yàmi pratanuùu nadãvãciùu bhråvilàsàn hantaikasthaü kvacidapi na te bhãru sàdç÷yamasti // ityàdau / sa evamupanibadhyamàno 'laïkàro rasàbhivyaktihetuþ kaverbhavati / uktaprakàràtikrame tu niyamenaiva rasabhaïgahetuþ sampadyate / lakùyaü ca tathàvidhaü mahàkaviprabandheùvapi dç÷yate bahu÷aþ / tattu såktitasahasradyotitàtmànàü mahàtmanàü doùoddhoùaõamàtmana eva dåùaõaü bhavatãti na vibhajya dar÷itam / kiü tu råpakàderalaïkàravargasya yeyaü vya¤jakatve rasàdiviùaye lakùaõadigdar÷ità tàmanusaran svayaü cànyallakùaõamutprekùamàõo yadyalakùyakramapratibhamanantaroktamenaü locanam pàõóamnà tanimnà kaõñakitatvena ca yogàt / ÷a÷inãti pàõóuratvàt / utpa÷yàmãti yatnenotprekùe / jãvitasandhàraõàyetyarthaþ / hanteti kaùñam, ekasthasàdç÷yàbhàve ha dolàyamàno 'haü sarvatra sthito na kutracidekasya dhçtiü labha iti bhàva / bhãrviti / yo hi kàtarahçdayo bhavatinàsau sarvasvamekasthaü dhàrayatãtyarthaþ / atra hyutprekùàyàstadbhàvàdhyàroparåpàyà anupràõakaü sàdç÷yaü yathopakràntaü, tathà nirvàhitamapi vipralambharasapoùakameva jàtam / tattu lakùyaü na dar÷itamiti sambandhaþ / pratyudàharaõe hyadar÷ite 'pyudàharaõànu÷ãlanadi÷à kçtakçtyateti dar÷ayati--kiü tviti / anyallakùaõamiti / parãkùàprakàramityarthaþ / tadyathàvasare tyaktasyàpi punargrahaõamityàdi / yathà mamaiva--÷ãtàü÷oramçtacchañà yada karàþ kasmànmano me mç÷aü bàlapriyà gamyaü dar÷ayati---pàõóimnetyàdi / kaõñakitvaü tãkùõàgràvayavavi÷eùavatvaü romaharùavatvaü ca / hanteti / viùàdàrthakamityàha--kaùñamekasthetyàdi / 'bhãru' iti sambudhyà dyotyamarthamàha---yo hãtyàdi / na dhàrayati nàvakthàpayata anyàpaharaõa÷aïkayeti bhàvaþ / tadbhàveti / atasmiüstattàdàtmyàhàryasambhàvanàråpàyà ityarthaþ / atra ca ÷yàmàdàvaïgàditàdàtmyasambhàvanà bodhyà / anupràõakamiti / aïgamityarthaþ / sàdç÷yamiti / gamyamiti ÷eùaþ / tatheti / aïgasàdç÷yasya upakràntasya upasaühàràditi bhàvaþ / nirvàhitamiti / utprekùànirvahaõadvàrà nirvàhitamityarthaþ / vçttàvupasaüharati---'sa eva' mityàdi / 'tathàvidham' iti / uktaprakàràtikràntamityarthaþ / ÷ãtàü÷oriti / virahiõa uktiþ / '÷ãtàü÷oþ karàþ' kiraõàþ amçtacchañàþ, yadãti siddhànuvàde / yathà--"sragiyaü yadi jãvitàpahe"tyàdau / 'kasmàt' kutaþ / me manaþ dhvaneràtmànamupanibadhnàti sukaviþ samàhitacetàstàdà tasyàtmalàbho bhavati mahãyàniti / _________________________________________________________ krameõa pratibhàty àtmà yo 'syànusvàna-sannibhaþ / ÷abdàrtha-÷akti-målatvàt so 'pi dvedhà vyavasthitaþ // DhvK_2.20 // __________ krameõa pratibhàtyàtmà yo 'syànusvànasannibhaþ / ÷abdàrthaü÷aktimålatvàtso 'pi dvedhà vyavasthitaþ // 20 // locanam saüpluùyantyatha kàlakåñapañalãsaüvàsasandåùitàþ / kiü pràõànna harantyuta priyatamàsa¤jalpamantràkùarai- rakùyante kimu mohamemi hahahà no vejhi keyaü gatiþ // ityatra hi råpakasandehanidar÷anàstyaktvà punarupàttà rasaparipoùàyetyalam // 18// ,19 // evaü vivakùitànyaparavàcyadhvaneþ prathamaü bhedamalakùyakramaü vicàryaü dvitãyaü bhedaü vibhaktumàha---krameõetyàdi / bàlapriyà bhç÷aü sampluùyantisantàpayanti / amçtacchañàtmakatvena sampaloùakatvàyogàditi bhàvaþ / asyopapattiü sandihàna àha--athetyàdi / atheti vikalpe / karà ityanuùajyate / kàlakåñànàü pañalyà samåhena yaþ saüvàsaþ dvayorekotpannatvàtsahavàsaþ saüsargaü iti yàvat, tena sandåùitàþ santàpakatvàdisvãyadoùavi÷iùñàþ kçtàþ / tarhi te kiü kutaþ pràõànna haranti? pràõàpahàrakatvasyàpi tatsvabhàvatvàditi bhàvaþ / pràõaharaõàbhàve hetumà÷aïkamàna àha--utetyàdi / uteti vikalpe / priyatamàyàþ sa¤jalpeùu yàni mantràkùaràõi viùàpahàrãõi taiþ / rakùyante pràõà iti vipariõàmenànuùaïgaþ / atràpyanupapattiü manyamàna àha--kiü tvityàdi / kimu kutaþ / råpaketi / karà amçtacchañà iti råpakaü, kàlakåñetyàdau sandehaþ, priyatamàsa¤jalpeùu mantràkùaràropànnidar÷anà / tyàgaþ / athetyàdinà punarupàdànaü, tathà sandåùitatvasandehasya 'kiü pràõàni'tyàdinà tyàgaþ / utetyàdinà punarupàdanamevaü priyatametyàdi nidar÷anàyàþ, mohaü mårcchàmemi pràpnomãtyanena tyàgaþ / iyaü gatiravasthà padàrthasvabhàvaþ / kà no vejhi na jànàmãtyanena punarupàdànaü ca pratyàyyata iti bhàvaþ / yadvà sampluùyantãtyantena råpakasyàharantãtyantena sandehasya, emãtyantena nidar÷anàyà÷ca tyàgaþ / no vedmãtyàdinà teùàmupàdànaü ceti bodhyam // 18// -19 // hetutvenopàtta iti / yataþ krameõa bhàti, ato 'nusvànasannibha ityartha iti bhàvaþ / asya vivakùitànyaparavàcyasya dhvaneþ saülakùyakramavyaïgyatvàdanuraõana- prakhyo ya àtmà so 'pi ÷åbda÷aktimålo 'rtha÷aktimåla÷ceti dviprakàraþ / nanu ÷abda÷aktyà yatràrthàntaraü prakà÷ate sa yadi dhvaneþ prakàra ucyate tadidànãü ÷leùasya viùaya evàpahçtaþ syàt, nàpahçta ityàha--- _________________________________________________________ àkùipta evàlaïkàraþ ÷abda-÷aktyà prakà÷ate / yasminn anuktaþ ÷abdena ÷abda-÷akty-udbhavo hi saþ // DhvK_2.21 // __________ àkùipta evàlaïkàraþ ÷abda÷aktyà prakà÷ate / yasminnanuktaþ ÷abdena ÷abda÷aktyudbhavo hi saþ // 21 // yasmàdalaïkàro na vastumàtraü yasmin kàvye ÷abda÷aktyà prakà÷ate sa ÷abda÷aktyudabhavo dhvaniratyasmàkaü vivakùitam / vastudvaye ca ÷abda÷aktyà prakà÷amàne ÷leùaþ / yathà--- yena dhvastamanobhavena balijitkàyaþ puràstrãkçto ya÷cedvçttabhujaïgahàravalayo gaïgàü ca yo 'dhàrayat / locanam prathamapàdo 'nuvàdabhàgo hetutvenopàttaþ / ghaõñàyà anuraõanamabhighàtaja÷abdàpekùayà kramemaiva bhàti / so 'pãti / na kevalaü målato dhvanirdvividhaþ / nàpi kevalaü vivakùitànyaparavàcyo dvividhaþ / ayamapi dvividha evetyapi÷abdàrthaþ //20// kàrikàgataü hi÷abdaü vyàcaùñe--yasmàditi / alaïkàra÷abdasya vyavacchedyaü dar÷ayati--na vastumàtramiti / vastudvaye ceti / ca÷abdastu÷abdasyàrthe / yeneti / yena dhvastaü bàlakrãóàyàmanaþ ÷akañam / abhavenàjena satà / balino dànavànyo jayati tàdçgyena kàyo vapuþ puràmçtaharaõakàle strãtvaü pràpitaþ / ya÷cedvçttaü samadaü kàliyàkhyaü bhujaïgaü hatavàn / rave ÷abde layo yasya / 'akàro viùõuþ' ityukteþ / ya÷càgaü govardhanaparvataü gàü ca bhåmiü pàtàlagatàmadhàrayat / yasya ca nàma stutyamçùaya àhuþ kiü tat? ÷a÷inaü mathnàtãti kvip ràhuþ, tasya ÷iroharo bàlapriyà anusvànapadàrthaüvivçõvaüstadbhànasya kramikatvaü dar÷ayanti---ghaõñàyà ityàdi / vivakùitànyaparavàcya ityasya sthàne 'avivakùitavàcya' iti ca pàñhaþ / api÷abdàrthaþ 'so 'pã'tyapi ÷abdagamyaþ // 2.0 // 'na vastumàtra'miti kàrikàsthaivakàravyavacchedyamiti bhramaþ syàdato vyàcaùñe---alaïkàra÷abdasyeti / evakàravyavacchedyamupari vakùyati / yenetyatràdau viùõupakùe vyàcaùñe---bàlakrãóàyàmityàdi / 'tàdçkkàyo yena strãtvaü pràpita' ityàdyanvayaþ / laya iti / tàdàtmyamityarthaþ / ÷abdàtmaka iti yàvat / tatra pramàõamàha---akàra iti / yasyàhuþ ÷a÷imacchiro hara iti stutyaü ca nàmàmaràþ pàyàtsa svayamandhakakùayakarastvàü sarvadomàdhavaþ // nanvalaïkàràntarapratibhàyàmapi ÷leùavyapade÷o bhavatãti dar÷itaü bhaññodbhañena, tatpunarapi ÷abda÷aktimålo dhvanirniravakà÷a ityà÷aïkyedamuktaü 'àkùiptaþ' iti / tadayamarthaþ--yatra ÷abda÷aktyà sàkùàdalaïkàràntaraü vàcyaü satpratibhàsate sa sarvaþ ÷leùaviùayaþ / yatra tu ÷abda÷aktyà sàmarthyàkùiptaü vàcyavyatiriktaü vyaïgyamevàlaïkàràntaraü prakà÷ate sa dhvanerviùayaþ / ÷abda÷aktyà sàkùàdalaïkàràntarapratibhà yathà--- tasyà vinàpi hàreõa nisargàdeva hàriõau / janayàmàsatuþ kasya vismayaü na payodharau // atra ÷çïgàravyabhicàrã vismayàkhyo bhàvaþ sàkùàdvirodhàlaïkàra÷ca pratibhàsata iti virodhacchàyànugràhiõaþ ÷leùasyàyaü viùayaþ, na tvanusvànopamavyaïgyasya dhveneþ / locanam mådhàpahàraka iti / sa tvàü màdhavo viùõuþ sarvadaþ pàyàt / kãdçk? andhakanàmnàü janànàü yena kùayo nivàso dvàrakàyàü kçtaþ / yadi và mausale iùãkàbhisteùàü kùayovinà÷o yena kçtaþ / dvitãyo 'rthaþ--yena dhvastakàmena satà balijito vidhõoþ sambandhã kàyaþ purà tripuranirdahanàvasare 'strãkçtaþ ÷aratvaü nãtaþ / udvçttà bhujaïgà eva hàrà valayà÷ca yasya, mandàkinãü ca yo 'dhàrayat, yasya ca éùayaþ ÷a÷imaccandrayuktaü ÷ira àhuþ, hara iti ca yasya nàma stutyamàhuþ, sa bhagavànsvayamevàndhakàsurasya vinà÷akàrã tvàü sarvadà kalvakàlamumàyà dhavo vallabhaþ pàyàdati / atra vastumàtraü dvitãyaü pratãtaü nàlaïkàra iti ÷leùasyaiva viùayaþ / àkùipta÷abdasya kàrikàgatasya vyavacchedyaü dar÷ayituü codyonopakramate---nanvalaïkàretyàdinà / tasyà vinàpãti / api÷abdo 'yaü virodhamàcakùàõo 'rthadvaye 'pyabhidhà÷aktiü bàlapriyà ÷eùaü spaùñam / vastumàtramityàdi / màdhavasyomàdhavasya ca stotavyatvena prakçtatvàttayoþ sàmyaü na vivakùitamiti bhàvaþ / vçttau 'sàkùàdalaïkàràntaraü vàcya'miti / alaïkàràntaramalaïkàravi÷eùaþ / vàcyamabhidheyamiti tadarthaþ / api÷abdo 'yamiti / hàrema vinàpãtyapi÷abda ityarthaþ / virodhaü hàratadabhàvayorekatra vçttitvaråpam / àcakùàõaþ bodhayan / arthadvaye vakùyamàõe / abhidhà÷aktiü hàrin÷abdasyàbhidhàtmikàü ÷aktim / alakùyakramavyaïgyasya tu dhvanervàcyena ÷leùeõa virodhena và vya¤jitasya viùaya eva / yathà mamaiva-- ÷làdhyà÷eùatanuü sudar÷anakaraþ sarvàïgalãlàjata- trailokyàü caramàravindalalitenàkràntaloko hariþ / bibhràmàü mukhabhinduråpamakhilaü candràtmacakùurdadha- tsthàne yàü svatanorapa÷yadadhikàü sà rukmiõã vo 'vatàt // atra vàcyatayaiva vyatirekacchàyànugràhã ÷loùaþ pratãyate / yathà ca--- bhramimaratimalasahçdayatàü pralayaü mårchàü tamaþ ÷arãrasàdam / maraõaü ca jaladabhujagajaü prasahyaü kurute viùaü viyoginãnàm // locanam niyacchati harato hçdayamava÷yamiti hàriõau / hàro vidyate yayostau hàriõàviti / ata eva vismaya÷abdo 'syaivàrthasyopodbalakaþ / api÷abdàbhàve tu na tata evàrthadvayasyàbhidhà syàt, svasaundaryàdeva stanayorvismayahetutvopapatteþ / vismayàkhyo bhàva iti dçùñantàbhipràyeõopàttam / yathà vismayaþ ÷abdena pratibhàti vismaya ityanena ÷abdena tathà virodho 'pi pratibhàtyapãtyanena ÷abdena / nanu kiü sarvathàtra dhanirnàstãtyà÷aïkyàha--alakùyeti / virodhena veti / vàgrahaõena ÷leùavirodhasaïkaràlaïkàro 'yamiti dar÷ayati, anugrahayogàdekataratyàgagrahaõanimittàbhàvo he và÷abdena såcyate / sudar÷anaü cakraü kare yasya / vyatirekapakùe sudar÷anau ÷làdhyau karàveva yasya / caraõaravindasya lalitaü tribhuvanàkramaõakrãjanam / candraråpaü cakùurdhàrayan / vàcyatayaiveti / svatanoradhikàmiti ÷abdena vyatirekasyoktatvàt / bàlapriyà arthadvayamàha-harata ityàdi / 'ityàrthadvaye' iti sambandhaþ / ata eva api÷abdaprayogàdeva / vismaya÷abdaþ dvitãyàntavismaya÷abdaþ / upodbalakaþ bodhe sahakàrã / ekatra viruddhàrthabodhe hi vismayaþ / uktamupapàdayati--api÷abdàbhàve tviti / tata evàrthadvayasyàbhidhà na syàdityanvayaþ / tata eva vismaya÷abdàdeva / abhidhà abhidhànam / kuta ityatràha---sveti / vçttau---'vismayàkhyo bhàvaþ pratibhàsata' iti kimarthamuktamityatràha--dçùñànteti / ÷abdena pratibhàtãtyuktasyaiva vivaraõam--vismaya ityàdi / pratibhàtãtyasyànuùaïgaþ / dar÷ayatãtyatra hetumàha--anugrahayogàditi / virodha÷leùayoranugràhyanugràhakabhàvàdityarthaþ / eketi / ekatarasya tyàge grahaõe và yannimittaü tadabhàva ityarthaþ / vàcyatayaivetyasya vyatireka ityanenàpi sambandho vivakùita ityàha---svatanoradhikàmitãti yathà và--- camahiamàõasaka¤caõapaïkaaõimmahiaparimalà jasya / akhaõóiadàõapasàrà bàhuppalihà vvia gaindà // ( khaõóitamànasakà¤canapaïkajanirmathitaparimalà yasya / akhaõóitadànaprasarà bàhuparidhà iva gajendràþ // iti chàyà ) atra råpakacchàyànugràhã ÷leùo vàcyatayaivàvabhàsate / sa càkùipte 'laïkàro yatra punaþ ÷abdàntareõàbhihitasvaråpasta na locanam bhujaga÷abdàrthaparyàlocanàbalàdeva viùa÷abdo jalamabhidhàyàpi na virantumutsahate, api tu dvitãyamarthaü hàlàhalalakùaõamàha / tadabhidhànena vinàbhidhàyà evàsamàptatvàt / bhramiprabhçtãnàü tu maraõàntànàü sàdhàraõa evàrthaþ / nirà÷ãkçtatvena khaõóitàni yàni mànasàni ÷atruhçdayàni tànyeva kà¤canapaïkajàni / sasàratvàt tairhetubhåtaiþ / õimmahiaparimalà iti / gajendra÷abdava÷àccamahima÷abdaþ parimala÷abdo dàna÷abda÷ca troñanasaurabhamadalakùaõànarthànpratipàdyàpi na parisamàptàbhidhàvyàpàrà bhavantãtyuktaråpaü dvãtãyamapyarthamabhidadhatyeva / evamàkùipta÷abdasya vyavacchedyaü pradar÷yaivakàrasya vyavacchedyaü dar÷ayitumàha--sa ceti / abhayàrthapratipàdana÷akta÷abdaprayoge, yatra tàvadekataraviùayaniyamanakàraõamabhidhàyà bàlapriyà ÷leùamupapàdayati---bhujagetyàdi / balàdevetyasya na virantumutsahate, api tvahetyanena sambandhaþ / kuta ityatràha--tadabhãti / sàdhàraõa eveti / tathà ca tadaü÷e 'rtha÷leùa iti bhàvaþ / nirà÷ãkçtatveneti / à÷àtra jayaviùayikà bodhyà / kà¤canapajhatvaråpaõe gamyaü hetuü dar÷ayati---sasàratvàditi / yathà kumàrasambhave " dhruvaü vapuþ kà¤canapajhanirmita"mityàdi / 'nirmathitaparimalà' ityanena lakùyasyàrthasya vivaraõam--prasçtetyàdi / prasçtaþ dikùu vyàptaþ pratàpasàro yeùàü te / evaübhåtàþ yasya bàhuparidhàþ gajendrà eveti sambandhaþ / gajendre vi÷eùaõàni yojayati--gajetyàdi / ÷abda÷ceti / krameõoti ÷eùaþ / uktaråpamiti / pårvoktamityarthaþ / abhidadhatyeveti / tasyàrthasyàpi pràkaraõikatvàditi bhàvaþ / vçttau 'atra råpake'ti / atretyasya uktayoþ ÷lokarthorityarthaþ / pratipattisaukaryàyoktavakùyamàmagranthabhàvàrthaü dar÷ayati---ubhayàrthetyàdi / iti tàtparyamityantena / ubhayorarthayoþ pratipàdane abhidhàne ÷aktaþ samartho yaþ ÷abdaþ tasya prayoge sati / eketi / dvayorarthayorekatarasmin viùaye yanniyamanaü niyantraõamabhidhàyàþ ÷abda÷aktyudbhavànuraõanaråpavyaïgyadhvanivyavahàraþ / tatra vakroktyàdivàcyàlaïkàravyavahàra eva / yathà--- locanam nàsti, yathà--'yena dhvastamanobhavena' iti / yatra và pratyuta dvitãyàbhidhàvyàpàrasadbhàvàvedakaü pramàõamasti, yathà--'tasyà vinà' ityàdau, tatra tàvatsarvathà 'camahia' ityante / so 'rtho 'bhidheya eveti sphuñamadaþ / yatràpyabhidhàyà ekatra niyamahetuþ prakaraõàdirvidyate tena dvitãyasminnarthe nàbhidhà saïkràmati, tatra dvitãyo 'rtho 'sàvàkùipta ityucyate; tatràpi yadi punastàdçkchabdo vidyate yenàsau niyàmakaþ prakaraõàdiraphata÷aktikaþ sampàdyate / ata eva sàbhidhà÷aktirbàdhitàpi satã pratiprasåteva tatràpi na dhvanerviùaya iti tàtparyam / ca÷abdo 'pi÷abdàrthe bhinnakramaþ àkùipto 'pyàkùiptatayà jhañiti sambhàvayitumàrabdho 'pãtyarthaþ / na tvasàvàkùitpaþ, kiü tu ÷abdàntareõànyenàbhidhàyàþ pratiprasavanàdabhihitasvaråpaþ sampannaþ / punargrahaõena pratiprasavaü vyàkhyàtaü såcayati / tenaivakàra àkùiptàbhà' niràkarotãtyarthaþ / bàlapriyà ityasyànena sambandhaþ, tasya kàraõaü saüyogàdi / itãti / ityàdàvityarthaþ / .yatretyanena sambandhaþ / dvitãyàbhidheti / dvitãyàrthabhidhetyarthaþ / tamyà vinà ityàdau camahia ityanta iti / tasyà vinàpãtyàdyudàharaõacatuùñaya ityarthaþ / tatreti / yenetyàdau tasyà ityàdicatuùñayecetyarthaþ / tàvaditi samapratipattau / so 'rtha iti dvitãyo 'rtha ityarthaþ / tatràpãtyàdi / tàdgagiti yenetyasya pratinirde÷aþ / yeneti / yena ÷abdenetyarthaþ / apahata÷aktikaþ pratihataniyamanasàmarthyakaþ / sàbhidhà÷aktiþ dvitãyàrthàbhidhàna÷aktiþ bàdhitàpi bodhànanukålàkçtàpi pratiprasåtà punarbodhànukålà kçtà / eveti / iveti ca pàñhaþ / ca ÷abda iti / sa cetyatratyaca÷abda ityarthaþ. bhinnakrama iti / àkùiptapadottaraü yojya ityarthaþ / àkùipto 'pãtyasya vivaraõam---àkùiptatayetyàdi / sambhàvanàrthakàpi÷abdena gamyamarthamàha--na tvityàdi / vçttau 'so 'laïkàra' ityasya ÷leùa ityarthaþ / dvitãyo 'rtha iti yàvat / '÷abdàntareõe'tyàdervivaraõam--÷abdetyàdi / ÷abdàntareõa ÷abdavi÷eùeõa / nanu ÷leùasya ÷abdàntareõa sale÷àdipadenàbhidhànaü na sambhavati ityata àha--abhidhàyà ityàdi / abhidhàyàþ dvitãyàrthàbhidhàyàþ / punargrahaõeneti / 'yatra puna'rityatratyapunaþ÷abdenetyarthaþ / vyàkhyàtamiti / pårvoktamityarthaþ / phalitamàha--teneti / 'vakroktyà'dãti / imàmeva vakroktiü vivçtoktiriti kuvalayànandakàràþ pràhuþ / dçùñyà ke÷ava goparàgahçtayà ki¤cinna dçùñaü mayà tenaiva skhalitàsmi nàtha patitàü kiü nàma nàlambase / ekastvaü viùameùu khinnamanasàü sarvàbalànàü gatir- gopyaivaü gaditaþ sale÷amavatàdgoùñhe harirva÷ciram // locanam he ke÷ava, godhålihçtayà dçùñyà na ki¤ciddçùñaü mayà tena kàraõena skhalitàsmimàrge / tàü patitàü satãü màü kiü nàma kaþ khalu heturyannalambase hastena / yatastvamevaiko 'ti÷ayena balavànnimnonnateùu sarveùàmabalànàü bàlavçddhàïganàdãnàü khinnamanasàü gantuma÷aknuvatàü gatiràlambanàbhyupàya ityevaüvidhe 'rthe yadapyete prakaraõena niyantritàbhidhà÷aktayaþ ÷abdàstathàpi dvitãye 'rthe vyàkhyàsyamàne 'bhidhà÷aktirniruddhà satã sale÷amityanena pratyujjãvità / atra sale÷aü sasåcanamityarthaþ, alpãbhavanaü hi såcanameva / he ke÷ava ! gopa svàmin ! ràgahçtayàdçùñyeti / ke÷avagena uparàgeõa hçtayà dçùñyeti và sambandhaþ / skhalitàsmi khaõóitacaritrà jàtàsmi / patitàmiti bhartçbhàvaü màü prati / eka ityasàdhàraõasaubhàgya÷àlã tvameva / yataþ sarvàsàmabalànàü madanavidhuramanasàmãrùyàkàluùyaniràsena sevyamànaþ san gatiþ jãvitarakùopàya ityarthaþ / evaü ÷leùàlaïkàrasya bàlapriyà paràgapadavyàkhyànaü--dhålãti / màrge skhalitàsmãti sambandhaþ / eka÷abdo mukhyàrthaka ityà÷ayenàha--ati÷ayena balavàniti / viùameùvityasya vyàkhyànam--nimnonnateùviti / khinnamanasàmityasya bhàvàrthavivaraõam--gantumityàdi / 'ete ÷abdà' iti sambandhaþ / ke÷avagoparàgàdi÷abdà ityarthaþ / 'prakaraõene'tyasya 'niyantrite'tyanena niruddhe'tyanena ca sambandhaþ / abhidhà÷aktiriti / eteùàmiti ÷eùaþ / pratyujjãvità pratiprasàvità / pratyujjãvanaü vivçõoti--atretyàdi / sale÷amityasya sasåcanamityarthaþ / kathaü labhyata ityatràha--alpãti / dvitãyamarthaü vyàcaùñe---he ke÷avetyàdi / ke÷ava gopa iti sambodhanadvayamiti bhàvaþ / svàminniti 'nàthe'tyasya vivaraõam / prakàràntareõa àha--ke÷avagenetyàdi / ke÷avagena ke÷avaviùayakeõa uparàgeõa anuràgeõa / patyurbhàvaþ patità tàmityàha---bhartçbhàvamiti / 'atràntara' itvàdigadyaü ha rùacarite dvitãyocchvàse sthitam / màsadbayamiti / caitravai÷àkhàtmakamàsadvayamityarthaþ / dhavalànyaññàni yena sa càsau hàsa÷ca dhavalàññahàsaþ, phullàþ vikasitàþ mallikàþ phullamallikàþ phullamallikànàü dhavalàññahàso yatra sa iti vyadhikaraõo bahuvrãhiriti vyàcùñe---dhavalànãtyàdi / eva¤jàtãyakaþ sarva eva bhavatu kàmaü vàcya÷leùasya viùayaþ / yatra tu sàmarthyàkùiptaü sadalaïkàràntaraü ÷abda÷aktyà prakà÷ate sa sarva eva dhvanerviùayaþ / yathà--- 'atràntare kusumasamayayugamupasaüharannajçmbhata grãùmàbhidhànaþ phullamallikàdhavalàññahàso mahàkàlaþ' / yathà ca---- unnataþ prollasaddhàraþ kàlàgurumalãmasaþ / payodharabharastanvyàþ kaü na cakre 'bhilàùiõam // locanam viùayamavasthàpya dhvaneràha---yatra tviti / kusumasamayàtmakaü yadyugaü màsadvayaü tadupasaüharan / dhavalàni hçdyànyaññànyàpaõà yena tàdçk phullamallikànàü hàso vikàsaþ sitimà yatra / phullamallikà eva dhavalàññahàso 'syeti tu vyàkhyàne 'jaladabhujagajaü' ityetattulyametatsyàt / mahàü÷càsau dinadairdhyadurativàhatàyogàtkàlaþ samayaþ / atra çtuvarõanaprastàvaniyantritàbhidhà÷aktayaþ, ata eva 'avayavaprasiddheþ samudàyaprasiddhirbalãyasã' iti nyàyamapàkurvanto mahàkàlaprabhçtayaþ ÷abdà etamevàrthamabhidhàya kçta kçtyà eva / tadanantaramarthàvagatirdhvananavyàpàràdeva ÷abda÷aktimålàt / atra kecinmanyante---'yeti etoùàü ÷abdànàü pårvamarthàntare 'bhidhàntaraü dçùñaü tatastathàvidhe 'rthàntare bàlapriyà hàsa ityasya vyakhyànaü--vikàsa iti / tasyaiva vivaraõaü--sitimeti / sitasya bhàvaþ / sitimà / yathà÷rutàrthaparityàge bãjamàha--phulleti / ityetattulyametatsyàditi / tathàcàbhimatadhvanyudàharaõaü na bhavediti bhàvaþ / mahatvopapàdakaü--dinetyàdi / dinadairdhyaü durativàhatà ca tayoryogàdityarthaþ / 'sàmarthyàkùiptaü' sahakàribhåtenàrthasàmarthyena vya¤jitaü sat / 'alaïkàràntaraü' alaïkàravi÷eùaþ / '÷abda÷aktyà prakà÷ate' pràdhànyena ÷abda÷aktyà bhàsata ityàdivçtyuktamupapàdayati---atretyàdi / çtuvarõanaråpaþ çtuvarõanasya và yaþ prastàvaþ tena niyantritàþ tattadartheùu niyamitàþ abhidhà÷aktayo yeùàü te / ata eva prakaraõàdeva / iti nyàyamiti / yathoktaü "yogàdråóherbalãyastva"miti / etamevàrthamiti / pårvoktàrthamityarthaþ / tadanantaramarthàvagatiriti / kçtàdiyugasamayamupasaüharan mallikàdhavalamaññahàsaü kurvan bhayaïkaro mahàkàlaþ mahàn jagatsaühartçdevatàvi÷eùa ityàdyarthabodha ityarthaþ / atra matabhedànda÷ayati---atra kecidityàdi / eteùàmiti / mahàkàlàdãnàmityarthaþ / locanam dçùñatadabhidhà÷aktereva pratipatturniyantritàbhidhà÷aktikebhya etebhyaþ pratipattirdhvananavyàpàràdeveti ÷abda÷aktimålatvaü vyaïgyatvaü cetyaviruddham' iti / anye tu---'sàbhidhaiva dvitãyà arthasàmarthyaü grãùmasya bhãùaõadevatàvi÷eùasàdç÷yàtmakaü sahakàritvena yato 'valamvate tato dhvananavyàpàraråpocyate' iti / eke tu---'÷abda÷leùe tàvadbhede sati ÷abdasya, artha÷leùe 'pi ÷aktibhedàcchabdabheda iti dar÷ane dvitãyaþ ÷abdastatrànãyate / sa ca kadàcitabhidhàvyàpàràt yathobhayoruttaradànàya '÷vato dhàvati' iti; pra÷nottaràdau và tatra vàcyalaïkàratà / yatra tu dhvananavyàpàràdeva bàlapriyà arthàntare jagatsaühartçdevatàvi÷eùàdyarthe / dçùñaü j¤àtam / dçùñeti / dçùñà j¤àtà tadabhidhà÷aktiryena tasyetyarthaþ / niyantriteti / pràkaraõikàrthe prakaraõàdinà niyamitetyarthaþ / etebhyaþ mahàkàlàdi÷abdebhyaþ / pratipattiþ arthàntarapratãtiþ / itãti hetau / vyahgyatva¤jeti / yato 'rthàntare gçhãtatattacchabdàbhidhà÷aktikasyaiva pratipattustadarthàntarasya pratãtirbhavati, tata÷÷abda÷aktimålatvaü, yata÷ca sà pratãtirabhidhàyà viramyavyàpàràbhàvena dhvananavyàpàràdeva, tatastadarthasya vyaïgyatva¤jetyarthaþ / matamidaü kàvyaprakà÷akàràdyabhyupagatam / matàntaramàha---anya ityàdi / sàbhidhava dvitãyeti / gçhãtapårvà dvitãyàrthàbhidhaivetyarthaþ / dhvananavyàpàraråpocyata iti sambandhaþ / kuta ityatràha---arthetyàdi / arthasàmarthyamiti / sàmarthyakùiptamiti granthenoktamarthasàmarthyamityarthaþ / tat kimityatràha---grãùmasyetyàdi / bhãùaõeti / yugopasaüharaõàdinà yaddevatàvi÷eùasàþ dç÷yaü tadàtmakamityarthaþ / sahakàritveneti / tadarthàntarabodhana iti ÷eùaþ / tata ityàdi / abhidhàdayo vyàpàrà hyarthabodhànukåla÷aktivi÷eùàtmakàþ / sahakàribhedena teùàü bhedaþ / saïketagrahaõamàtrasahakàreõa ÷abdasyàrthabodhana÷aktirabhidhà / saïketagrahaõàtiriktàrthasàmarthyàdisahakàreõàrthabodhana÷aktistu dhvananamato 'tra sà dhvananaråpocyata iti bhàvaþ / eka ityàdi / tàvaditi sampratipattau / ÷abdasya bhede satãti sambandhaþ / bhedasya satvàdityarthaþ / ÷aktibhedàditi / tattadarthabodhànukålaktibhedàdityarthaþ / arthabhedàditi yàvat / tatreti / ÷abda÷leùe 'rtha÷leùe cetyarthaþ / ànãyata iti / anusandhàneneti bhàvaþ / saþ dvitãya÷÷abdaþ / kadàciditi / yadàrthadvaye 'pi prakaraõàdikaü tadetyarthaþ / abhidhàvyàpàràditi / arthadvayasyàbhidheyatvàva÷yambhàvàditi bhàvaþ / ànãyata ityanuùaïgaþ / atrodàharaõamàha---yathetyàdi / abhayoriti / ka ito dhàvati, kiïguõavi÷iùña÷ceti dvayoþ pra÷nayorityarthaþ / ÷veta iti / ÷và itaþ ÷vetodhavala÷ca / pra÷nottaràdau veti / "yattu paryanuyogasya nirbhedaþ kriyate budhaiþ / vidagdhagoùñhyàü vàkyairvà tadvi pra÷nottaraü viduþ" // iti lakùaõam / locanam ÷abda ànãtaþ, tatra ÷abdàntarabalàdapi tadarthàntaraü pratintaraü pratipannaü pratiyamànamålatvàtpratiyamàmeva yuktam' iti / itaretu--'dvitãyapakùavyàkhyàne yadarthasàmarthyaü tena dvatãyàbhidhaiva pratiprasåyate, tata÷cadvitãyo 'rtho 'bhidhãyata eva na dhvanyate, tadanantaraü tu tasya dvitãyàrthasya pratipannasya prathamàrthena prakàraõikena sàkaü yà råpaõà sà tàvadbhàtyeva, na cànyataþ ÷abdàditi sà dhvananavyàpàràt / tatràbhidha÷akteþ kasyà÷cidapyanà÷aïkanãyatvàt / tasyàü ca dvitãyà ÷abda÷aktirmålam / tathà vinà råpaõàyà anutthànàt / ata evàlaïkàradhvanirayamiti yuktam / vakùyate ca 'asambaddhàrthàbhidhàyitvaü mà prasàïkùãt' ityàdi / pårvatra tu sale÷apadenaivàsambaddhatàniràkçtà / bàlapriyà yathà---"kàhamasmi guhà vakti pra÷ne 'muùmin kimuttaram / kathamuktaü na jànàsi kadarthayasi yatsakhe" // iti / atra kadarthayasãtyetat 'katha' varõàbhyàmuktaü daryasãtyuttaram / àdipadena "yena dhvaste"tyàdisaïgrahaþ / vàcyeti / ÷leùàdivàcyàlaïkàra ityarthaþ / dvayorarthayoþ prakçtatvàdati bhàvaþ / yatreti / kusumasamayamityàdàvityarthaþ / dhvananavyàpàràdeveti / abhidhàyàþ prakçtàrtheniyamanena vya¤jakatvàdevetyarthaþ / ÷abdàntarabalàditi / ÷abdàntarasyàbhidhà÷akterityarthaþ / pratipannamapãtyanvayaþ pratãyeti / pratãyamànaþ dhvananàdgamyamànaþ ÷abdaþ målaü yasya tatvàdityarthaþ / dhvanivyàpàramålakatvàditi yàvat / pratãyamànameva vyaïgyameva / dvitãyapakùavyàkhyàne iti / 'anye tvi'tyàdyuktavyàkhyàna ityarthaþ / teneti / arthasàrthyenetyarthaþ / dvitãyàbhidheti / dvitãyàrthàbhidhetyarthaþ / pratipannasya tasya dvitãyàrthasyeti sambandhaþ / råpaõeti / abhedàropa ityarthaþ / àropyamàõàbheda iti yàvat / idamupamàderupalakùaõam. sà tàvaditi / sà råpaõà / na cetyàdi / bhàtãtyanuùaïgaþ / ÷abdàdanyasmànna bhàtãtyarthaþ / kintu ÷abdàde veti bhàvaþ / tatreti / råpaõàyamityarthaþ / tasyàmiti / råpaõàyàmityarthaþ / anutthànàditi / pratiyogibhåtasya dvitãyàrthasyàpratãtyeti bhàvaþ / ata eva råpaõàdimàtrasya vyaïgyatvàdeva / alaïkàreti / råpakàdãtyarthaþ / iti yuktamiti / iti vacanaü yujyata ityarthaþ / anyathà dvatãyàrthasya vyaïgyatvena vastudhvanivyavahàro 'pi syàditi bhàvaþ / vakùyata iti / vçttàviti ÷eùaþ / tatra upamànopameyabhàvaþ / kalpayitavya ityukyà tadaü÷asyaiva vyaïgyatvaj¤àpanàditi bhàvaþ / ÷abda÷aktyà prakà÷amàne iti grantho 'pyetatpakùànukålaþ prasaïgàdàha---pårvatretyàdi / pårvatra "dçùñyà ke÷ave"tyàdau / niràkçteti / tatra hi dvitãyàrtha eva pràdhànyena vivakùitaþ, prathamàrthastu yathà và--- dattànandàþ prajànàü samucitasamayàkçùñasçùñeþ payobhiþ pårvàhõe viprakãrõà di÷i di÷i viramatyahni saühàrabhàjaþ / dãptàü÷erdãrghaduþkhaprabhavabhavabhayodanvaduttàranàvo gàvo vaþ pàvanànàü pararamaparimitàü prãtimutpàdayantu // eùådàharaõeùu ÷abda÷akyà prakà÷amàne satyapràkaraõike 'rthàntare vàkyasyàsambaddhàrthàbhidhàyitvaü mà prasaïkùãdityapràkàraõikapràkaraõikàrthayorupamànopameyabhàvaþ kalpayitavyaþ sàmarthyàdityarthàkùipto 'yaü ÷leùo na ÷abdopàråóha iti vibhinna eva ÷leùàdanusvànãpamavyaïgyasya dhvanerviùayaþ / anye 'pi locanam ÷apadenaivàsambaddhatà niràkçtà / 'yena dhvasta' ityatràsambaddhatà naiva bhàti / 'tasyàvinàpi' ityatràpi÷abdena '÷làdhyà' ityatràdhika÷abdena 'bhramiü' ityàdau ca råpakeõàsambaddhatà niràkçteti tàtparyam / payobhiriti pànãyaiþ kùãrai÷ca / saühàro dhvaüsaþ, ekatra óhaukanaü ca / gàvo ra÷mayaþ surabhaya÷ca / asambaddhàrthàbhidhàyitvamiti / asaüvedyamànamevetyarthaþ / upamànopameyabhàva iti / bàlapriyà tadgopanàrthatayeti bhàvaþ / anena tatra råpaõàdikaü nàstãti càveditam / naiva bhàtãti / dvayorapi stutyatayà prakçtatvàditi bhàvaþ / 'tàtparyam' ityantaü 'itare vi'ti matam / etanmatànurodhinaþ kuvalayànandakàràdayaþ / 'annata' iti / prollasan hàro yatra, prollasantã dhàrà yatra ca saþ / kàlàgaråõà sa iva ca malãmasaþ nãlaþ payodharaþ stanaþ jaladhara÷ca / tasyàþ kàminyàþ pràvçùa÷cà kaü yuvànaü pathika¤ca / 'dattànandà' iti sårya÷atakastham / samucitasamaye pårvamàkçùñàni pa÷càtsçùñàni taiþ dãptàü÷oþ såryasya pàvanànàü paramutkçùñaü vartamànàþ / locane vyàkhyeyànipadàni vyàcaùñe---payobhirityàdi / ra÷mipakùe pànãyairiti surabhipakùe kùãrariti / vçttau 'asambaddhàrthàbhidhàyitva'miti / prakçtàrthenàsambaddho yo 'rthastadabhidhàyitvamityarthaþ / 'mà prasàïkùãdi'ti / prasaktiviùayo mà bhådityarthaþ / atraiùñàpattiü parihartuü bhàvamàha---asaüvedyamànameveti / asambaddhàrthàbhidhàyitvaü sahçdayairapratãyamànamevetyarthaþ / càlaïkàràþ ÷abda÷aktimålànusvànaråpavyaïgye dhvanau sambhavantyeva / tathà hi virodho 'pi ÷abda÷aktimålànusvànaråpo dç÷yate / yathà sthàõvã÷varàkhyajanapadavarõane bhaññabàõasya--- 'yatra ca màtaïgagàminyaþ ÷ãlavatya÷ca gauryo vibhavaratà÷ca ÷yàmàþ pajharàgiõya÷ca dhavaladvija÷ucivadanà madiràmodi÷vasanà÷ca pramadàþ' / atra hi vàcyo virodhastacchàyànugràhã và ÷leùo 'yamiti na ÷akyaü vaktum / sàkùàcchabdena virodhàlaïkàrasyàprakà÷itatvàt / yatra hi sàkùàcchabdàvedito virodhàlaïkàrastatra hi ÷liùñoktau vàcyàlaïkàrasya virodhasya locanam tenopamàråpeõa vyatirecananihnavàdayo vyàpàramàtraråpà evàtràsvàdapratãteþ pradhànaü vi÷ràntisthànaü, na tåpameyàdãti sarvatràlaïkàradhvanau mantavyam / sàmarthyaditi / dhvananavyàpàràdityarthaþ / màtaïgeta / màtaïgavadgacchanti tàn ÷abaràü÷ca gacchantãti virodhaþ / vibhaveùu ratàþ / vigatamahàdeve sthàne ca ratàþ / pajharàgaratnayuktàþ pajhasadç÷alauhityayuktà÷ca / dhvalairdvijairdantaiþ ÷uci nirmalaü vadanaü yàsàü dhavaladvijavadutkçùñavipravacchuci vadanaü ca yàsàs / yatra hãti / yasyàü ÷leùoktau kàvyaråpàyàü, tatra yo virodhaþ ÷leùo veti saïkaraþ tasya viùayatvam / sa viùayo bhavatãtyarthaþ / kasya? vàcyàlaïkàrasya vàcyàlaïkçteþ vàcyàlaïkçtitvasyetyarthaþ / bàlapriyà arthaþ bhàvàrthaþ / teneti / upamàtmakopamànopameyabhàvakalpanasya kathanàttasya upalakùaõatvàccetyarthaþ / upamàråpaõetyàdi / upamàråpakàdidhvanisthale upamitiråpaõàdipratãtikriyà evetyarthaþ / màtaïgavaditi / gajavadityarthaþ / ÷abaràü÷ceti / caõóàlàü÷cetyarthaþ / iti virodha iti / caõóàlagamanaråpàrthasya sadvçttaråpa÷ãlena virodha ityarthaþ / àdyenàrthena ca tatparihàraþ / evamuparyapi bodhyam / 'gauryaþ' gauravarõàþ pàrvatya÷ca / '÷yàmàþ' ÷yàmavarõàþ yauvanavatya÷ca / vçttau--'sàkùàcchabdenàprakà÷itatvà'diti / ÷ãlavatya÷cetyàdau cakàràõàü samuccayàrthakatvàditi bhàvaþ / veti saïkara iti / virodhasya ÷leùasya vetyatra vàkàrastatsaïkaradyotaka ityarthaþ / tasya viùayatvamityasyaiva vivaraõam---sa ityàdi / vàcyàlaïkàrasyetyasya viùayatvamityanenànvayamàkàïkùàpårvakaü dar÷ayati---kasyetyàdinà / vàcyàlaïkàrasyetyasya yathà÷rutàrthamàha---vàcyàlaïkçteriti / vivakùitamàha---vàcyàlaïkçtitvasyeti / ÷leùasya và viùayatvam / yathà tatreva--- 'sayavàya iva virodhinàü padàrthànàm / tathàhi---sannihitabàlàndhakàràpi bhàsvanmårtiþ' ityàdau / yathà và mamaiva--- sarvaika÷araõamakùayamadhã÷amã÷aü dhiyàü hariü kçùõam / caturàtmànaü niùkriyamarimathanaü namata cakradharam // atra hi ÷abda÷aktimålànusvànaråpo virodhaþ sphuñameva pratãyate / evaüvido vyatireko 'pi dç÷yate / yathà mamaiva--- khaü ye 'tyujjvalayanti lånatamaso ye và nakhodbhàsino locanam tatraiva virodhe ÷leùe và vàcyàlaïkàratvaü suvacamiti yàvat / vàleùu ke÷eùvandhakàraþ kàrùõyaü, bàlaþ pratyagra÷càndhakàrastamaþ / nanu màtaïgetyàdàvapi dharmadvaye ya÷cakàraþ sa virodhadyotaka eva / anyathà pratadharmaü sarvadharmànte và na kvacidvà cakàraþ syàt yadi samuccayàrthaþ syàdityabhipràyeõodàharaõàntaramàha---yatheti / ÷araõaü gçhamakùayaråpamagçhaü katham / yo na dhã÷aþ sa kathaü dhiyàmã÷aþ / yo hariþ kapilaþ sa kathaü kçùõaþ / caturaþ paràkramayukto yasyàtmà sa kathaü niùkriyaþ / arãõàmarayuktànàü yo nà÷ayità sa kathaü cakraü vahumànena dhàrayati / virodha iti / virodhanamityarthaþ / pratiyata iti / sphuñaü nocyate kenaciditi bhàvaþ / bàlapriyà tathà ca virodha÷leùasaïkarasya vàcyàlaïkçtitvaniråpitaü viùayatvamiti vàkyàrthaþ / viùayatvamatrà÷rayatvaü bodhyam / phalitamàha---tatraivetyàdi / bhàsvanmårtiþ prakà÷amànatanuþ såryamårti÷ca / sarvetyàdyudàharaõàntarabhavatàrayati---nanvityàdi / dharmadvaye ya÷cakàra iti / màtaïgagàminya÷÷ãlavatya÷ca gauryo vibhavaratà÷cetyàdau dharmadvayavàcakànte ya÷cakàra ityarthaþ / evakàreõa samuccayadyotakatvavyavacchedaþ / uktàrthe hetumàha---anyathetyàdi / anyathà virodhadyotakatvàbhàve tadeti ÷eùaþ / anyathà cakàro yadi samuccayàrthassyàttadà pratidharmaü sarvadharmànte và syàt, kvacidvà na syàdityanvayaþ / sarvadharmànta ityatra sarva÷abdànta iti ca pàñhaþ / cakàrasyàtra samuccayàrthakatve "ghaña¤ca pañha¤ca pustaka¤cànaya, ghañaü pañaü pustaka¤cànaya, ghañaü pañaü pustakamànaya itipatprayogassyàdityarthaþ / gçhamagçhamityàdi viråddhàrthakathanam / ÷araõaü rakùitàram / akùayaü nà÷arahitamityàdyaviruddhàrthà bodhyàþ virodhanamiti / virodhanakriyetyarthaþ / sphuñamiti / nissandehamityarthaþ / pratãyata ityasya dhvanyata ityartha ityàha--nocyate kenaciditi / ye puùõànti saroruha÷riyamapi kùiptàbjabhàsa÷ca ye / ye mårdhasvavabhàsinaþ kùitibhçtàü ye càmaràõàü ÷iràü- syàkràmantyubhaye 'pi te dinapateþ pàdàþ ÷riye santu vaþ // evamanye 'pi ÷abda÷aktimålànusvànaråpavyaïgyadhvaniprakàràþ santi te sahçdayaiþ svayamanusartavyàþ / iha tu granthavistarabhayànna tatprapa¤caþ kçtaþ / _________________________________________________________ artha÷aktyudbhavas tv anyo yatràrthaþ sa prakà÷ate / yas tàtparyeõa vastv anyad vyanakty uktiü vinà svataþ // DhvK_2.22 // __________ artha÷aktyudbhavastvanyo yatràrthaþ sa prakà÷ate / yastàtparyeõa vastvanyadyvanaktyuktiü vinà svataþ // 22 // locanam nakhairudbhàsante ye 'va÷yaü khe gagane na udbhàsanta / ubhaye ra÷myàtmàno 'ïgulãpàrùõyàdyavayaviråpà÷cetyarthaþ //21// evaü ÷abda÷aktyudbhavaü dhvanimuktvàrtha÷aktyudbhavaü dar÷ayati---artheti / anya iti ÷abda÷aktyudbhavàt / svatastàtparyeõetyabhidhàvyàpàraniràkaraõaparamidaü padaü dhvananavyàpàramàha na tu tàtparya÷aktim / sà hi vàcyàrthapratãtàvevopakùãõetyuktaü pràk / anenaivà÷ayena bàlapriyà khamiti / khamàkà÷am / ye kiraõàþ lånaü vinà÷itaü tamastibhiraü pàpa¤ca yaiste / ye veti / ye caraõàþ / nakhodbhàsina ityasya vàcyaü vyaïgya¤càrthamàha---nakhairityàdi / ye kiraõàþ, saroruhàõàü pajhànàü ÷riyaü kàntiü puùõanti ye caraõàþ / kùipteti / adhaþ kçtapajhakàntayaþ vinà÷itapajhakàntaya÷ca ye kiraõàþ, kùitibhçtàü parvatànàm mårdhasu÷çïgeùu ÷irassu ca ye caraõàþ / amaràõàü devànàm ÷iràüsi àkràmanti praõàmakàle spç÷anti teùvanavabhàsina÷ca / locane---aïgulãtyàdi / caraõà ityàrthaþ / a6 lånatamastvàdidharmaiþ kiraõatulyànàü dinapate÷caraõànàü gaganànudbhàsitvàdibhiþ kiraõebhyo vyatireko dhvanita iti bodhyam // 2.1 // 'arthe'tyàdi kàrikàyàü 'anyaþ artha÷aktyudbhavastu tatra bhavati, yatra sa arthaþ prakà÷ate, ya uktiü vinà svatastàtparyeõa anyadvastu vyanaktã'tyanvayaþ / kasmàdanya ityatràha locane---÷abdeti / svatastàtparyeõetyetadvyàcaùñe--svata ityàdi / itãdamiti sambandhaþ / idaü padamiti ca pàñhaþ / seti / tàtparya÷aktirityarthaþ / anenetyàdi / svatastàtparyeõetyasya vivaraõaü vçttau--'svasàmarthyàdi'titi bhàvaþ / '÷abdavyàpàra'miti / abhidhàmityarthaþ / vçttau'lãle'tyàdi / idamadhomukhatvasyàpyupalakùaõam / 'prakà÷ayatã'ti / anubhàvavatvàdvya¤jayatãtyarthaþ / yadi lajjàtmakavyabhicàripratãtistarhyayamalakùyakramavyaïgyasyaiva dhvanerviùayo na tu vastudhvaneriti ÷aïkate--'na ce'tyàdi / samàdhatte'yata' ityàdi / nanvatra vyabhicàriõo vàcyatvaråpasàkùàcchabdaniveditatvasya kathanamasaïgataü, yatràrthaþ svasàmarthyàdarthàntaramabhivyanàkti ÷abdavyàpàraü vinaiva so 'rtha÷akyudbhavo nàmànusvànopamavyaïgyo dhvaniþ / yathà--- evaüvàdini devarùau pàr÷ve pituradhomukhã / lãlàkamalapatrràõi gaõayàmàsa pàrvatã // atra hi lãlàkamalapatrragaõanamupasarjanãkçtasvaråpaü ÷abdavyàpàraü vinaivàrthàntaraü vyabhicàribhàvalakùaõaü prakà÷ayati / na càyamalakùyakramavyaïgyasyaiva dhvanerviùayaþ / yato yatra sàkùàcchabdaniveditebhyo vibhàvànubhàvavyabhicàribhyo rasàdãnàü pratãtiþ, sa tasya kevalasya màrgaþ / yathà kumàrasambhave madhuprasaïge vasantapuùpàbharaõaü vahantyà devyà àgamanàdivarõanaü manobhava÷arasandhànaparyantaü ÷ambho÷ca parivçttadhairyasya ceùñàvi÷eùavarõanàdi sàkùàcchabdaniveditam / locanam vçttau vyàcaùñe---yatràrthaþ svasàmarthyàditi / svata iti ÷abdaþ sva÷abdena vyàkhyàtaþ / uktiü vineti vyàcaùñe---÷abdavyàpàraü vinaiveti / udàharati---yathà evamiti / arthàntaramiti lajjàtmakam / sàkùàditi / vyabhicàraõàü yatràlakùyakramatayà vyavadhivandhyaiva pratipattiþ svavibhàvàdabalàttatra sàkùàcchabdaniveditatvaü vivakùitamiti na pårvàparavirodhaþ / pårvaü hyuktaü vyabhicàriõàmapi bhàvatvànna sva÷abdataþ pratipattirityàdi vistarataþ / etaduktaü bhavati--yadyapi rasabhàvàdirartho dhvanyamàna eva bhavati na vàcyaþ kadàcidapi, tathàpi na sarvo 'lakùyakramasya viùayaþ / yatra hi vibhàvànubhàvebhyaþ sthàyigatebhyo vyabhicàrigatebhya÷ca pårõobhyo jhañityeva bàlapriyà tasya tadabhàvasya pårvamuktatvàdityatassàkùàcchabdaniveditatvaü vivçõoti locane---vyabhicàriõàmityàdi / 'yatra vyabhicàriõàü svasvavibhàvàdibalàdalakùyakramatayà vyavadhivandhyaiva pratipattiri'tyanvayaþ / vyavadhivandhyà avyavadhànà / pårvoktaü smàrayati---pårvamityàdi / ityàdi vistarataþ pårvamuktaü hãti sambandhaþ / 'tasmàdayamanyo dhvaneþ prakàra' ityantavçttigranthasya sàràrthamàha---etaduktamityàdi / sarvaþ alakùyakramasya iticchedaþ / sthàyigatebhyaþ sthàyisambandhibhyaþ / 'nirvàõe'tyàdi kumàrasambhavatçtãyasargastham / ityàdàvityàdipadena 'àvarjità ki¤cidive'tyàdeþ iha tu sàmarthyàkùiptavyabhicàrimukhena rasapratãtiþ tasmàdayamanyo dhvaneþ prakàraþ / locanam rasavyaktistatràstvalakùyakramaþ / yathà--- nirvàõabhåyiùñhamathàsya vãryaü sandhukùayantãva vapurguõena / anuprayàtà vanadevatàbhiradç÷yata sthàvararàjakanyà // ityàdau sampårõàlambanoddãpanavibhàvatàyogyasvabhàvavarõanam / pratigrahãtuü praõayipriyatvàtrrilocanastàmupacakrame ca / saümohanaü nàma ca puùpadhanvà dhanuùyamoghaü samadhatta bàõam / . ityanena vibhàvatopayoga uktaþ / harastu ki¤citparivçttadhairya÷candrodayàrambha ivàmburà÷iþ / umàmukhe bimbaphalàdharoùñhe vyàpàrayàmàsa vilocanàni // atra hi bhagavatyàþ prathamameva tatpravaõatvàttasya cedànãü tadunmukhãbhåtatvàtpraõayipriyatayà ca pakùapàtasya såcitasya gàóhãbhàvàdratyàtmanaþ sthàyibhàvasyautsukyàvegacàpalyaharùàde÷ca vyabhicàriõaþ sàdhàraõãbhåto 'nubhàvavargaþ prakà÷ita iti vibhàvànubhàvacarvaõaiva vyabhicàricarvaõàyàü paryavasyati / vyabhicàriõàü pàratantryàdeva sraksåtrakalpasthàyicarvaõàvi÷rànteralakùyakramatvam / iha tu pajhadalagaõanamadhomukhatvaü cànyathàpi kumàrãõàü sambhàvyata iti jhañiti na lajjàyàü vi÷ramayati hçdayaü, api tu pràgvçttatapa÷caryàdivçttàntànusmaraõena bàlapriyà parigrahaþ / sampårõetyàdi / sampårõeti varõanavi÷eùaõam / àlambanamatra devã, uddãpanaü saundaryavasantapuùpàbharaõàdi / vibhàvatopayoga iti / vibhàvatàyà upayoga ityarthaþ / ukta iti / pratigrahãtumityàdinà sammohanamityàdinà ca dar÷ita ityarthaþ / atra hãtyasyànubhàvavargaþ prakà÷ita ityanena sambandhaþ / tatpravaõatvàditi / haràsaktatvàdityarthaþ / tasyeti / harasyetyarthaþ / tadunmukhãti / bhagavatyunmukhãtyarthaþ / praõayipriyatayeti taddhetukamàlàgrahaõopakrameõetyarthaþ / såcitasyetyanenàsya sambandhaþ / såcito yaþ pakùapàtaþ gàóhãbhàvadrasàtmakasthàyiråpaþ tasya vyabhicàriõa÷ca, yo 'nubhàvavarga iti sambandhaþ / anubhàvaþ dhairyaparivçttivilocanavyàparaõàdiråpaþ / itãti hetau / vibhàvànubhàvacarvaõaivetyevakàreõa kàraõàntaravyavacchedaþ / pàratantryàditi / sthàyiparatantratvàdityarthaþ / sragiti / sraksthànãyà vyabhicàriõaþ, såtrasthànãyaþ sthayã / iha tviti / 'evaü vàdinã'tyàdàvityarthaþ / anyathàpãti / lajjàtiriktahetunàpãtyarthaþ / hçdayamiti / pratipatturiti ÷eùaþ / tatreti / lajjàyàmityarthaþ / kramavyaïgyataiveti / lajjàyà iti ÷eùaþ / pràgiti / pràgvçtto yastapa÷caryàdivçttànto devyàþ tadanusmaraõena taddvàreõetyarthaþ / smàraõeneti và pàñhaþ / tatra lajjàyàm / karota utpàdayati / pratipatturiti ÷eùaþ / yatra ca ÷abdavyàpàrasahàyo 'rthontarasya vya¤jakatvenopàdãyate sa nàsya dhvanerviùayaþ / yathà--- saïketakàlamanasaü viñaü j¤àtvà vidagdhayà / hasannetràrpitàkåtaü lãlàpadmaü nimãlitam // atra lãlàkamalanimãlanasya vya¤jakatvamuktyaiva niveditam / locanam tatra pratipattiü karotãti kramavyaïgyataiva / rasastvatràpi dårata eva vyabhicàrisvaråpe paryàlocyamàne bhàtãti tadapekùayàlakùyakramataiva / lajjàpekùayà tu tatra lakùyakramatvam / amumeva bhàvameva÷abdaþ kevala÷abda÷ca såcayati / 'uktiü vine'ti yaduktaü tadyvacchedyaü dar÷ayitumupakramate---yatra ceti / ca÷abdastu÷abdasyàrthe / asyeti / alakùyakramastu tatràpi syàdeveti bhàvaþ / udàharata--saïketeti / vya¤jakatvamiti / pradoùasamayaü pratãti ÷eùaþ / uktyaiveti àdyapàdatrayeõetyarthaþ / yadyapi càtra ÷abdàntarasannidhàne 'pa pradoùàrthaü prati na kasyacidabhidhà÷aktiþ padasyeti vya¤jakatvaü na vighañitaü, tathàpi ÷abdenaivoktamayamartho 'rthàntarasya vya¤jaka iti / bàlapriyà kramavyaïgyataiveti / lajjàyàssaülakùyakramavyaïgyatvamevetyarthaþ / rasa iti / ÷çïgàra ityarthaþ / atràpi 'evaüvàdinã'tyàdàvapi / dårata eva vilambenaiva / paryàlocyamàna ityanena sambandhaþ / lajjàråpavyabhicàripratãtirvilambenaiva, tatpratãtau satyà¤ca jhañiti rasapratãtirityarthaþ / tadapekùayà rasàpekùayà / alakùyakramataivetyevakàreõa lakùyakramatvavyavacchedaþ / tarhi kathamatra lakùyakramatvamuktamityata àha--lajjeti eva÷abdaþ kevala÷abda÷ceti / 'alakùyakramavyaïgyasyaive'tyatratyaiva÷abdaþ 'sa tasya kevalasye'tyatratyakevala÷abda÷cetyarthaþ / vçttau 'asyadhvane'rityasya saülakùyakramadhvanerityarthaþ / tadukteþ phalamàha--alakùyakramastviti / saïketeti / viñaü saïketakàle mano yasya taü tajjij¤àsum / ata eva hasadbhyàü netràbhyàmarpitaü såcitaü àkåtaü saïketakàlajij¤àsàråpàbhipràyo yena tam / j¤àtveti sambandhaþ / locane--pradoùàrthaü prati na kasyacidabhidhà÷aktiþ padasyeti / pradoùaråpàrthaþ kenàpi padenàbhidhayà napratipàdyata ityarthaþ / itãti hetau / na vighañitamiti / ata÷càtra dhvaniviùayatvameva yuktamiti bhàvaþ / ÷abdeneti / ayamartho 'rthàntarasya vya¤jaka iti ÷abdenaivoktamityanvayaþ / pajhanimãlanasya pradoùasamayavya¤jakatvamàdyapàdatrayàtmaka÷abdenaiva pradar÷itamityarthaþ / tata÷ca tadapahastitamiti sambandhaþ / gopyati / gopyamànatayà uditamutpannaü yaccàrutvaü tadàtmakamityarthaþ / pràõitaü tathà ca--- _________________________________________________________ ÷abdàrtha-÷aktyà kùipto 'pi vyaïgyo 'rthaþ kavinà punaþ / yatràviùkriyate svoktyà sànyaivàlaïkçtir dhvaneþ // DhvK_2.23 // __________ ÷abdàrtha÷aktyà kùipto 'pi vyaïgyo 'rthaþ kavinà punaþ / yatràviùkriyate svoktyà sànyaivàlaïkçtirdhvaneþ // 23 // ÷abda÷aktyàrtha÷aktyà ÷abdàrtha÷aktyà vàkùipto 'pi vyaïgyo 'rthaþ kavinà punaryatra svoktyà prakà÷ãkriyate so 'smàdanusvànopamavyaïgyàddhvaneranya evàlaïkàraþ / alakùyakramavyaïgyasya và dhvaneþ sati sambhave sa tàdçganyo 'laïkàraþ / locanam tata÷ca dhvaneryadgopyamànatoditacàrutvàtmakaü pràõitaü tadapahastitam / yathà ka÷cidàha--'gambhãro 'haü na me kçtyaü ko 'pi veda na såcitam / ki¤cidbravãmi' iti / tena gàmbhãryasåcanàrthaþ pratyuta àviùkçta eva / ata evàha---vya¤janakatvamiti uktyaiveti ca // 2.2 // prakàntaprakàradvayopasaühàraü tçtãyaprakàrasåcanaü caikenaiva yatnena karomãtyà÷ayena sàdhàraõamavataraõapadaü prakùipati vçttikçt---tathà ceti / tena coktaprakàradvayenàyamapi tçtãyaþ prakàro mantavya ityarthaþ / ÷abda÷càrtha÷ca ÷abdàrthau cetyeka÷eùaþ / sànyaiveti / na dhvanirasau, api tu ÷leùàdiralaïkàra ityarthaþ / athavà dhvani÷abdenàlakùyakramaþ tasyàlaïkàryasyàïginaþ bàlapriyà jãvitam / dçùñàntamàha--yathetyàdi / gambhãra iti / gambhãro janassvakçtyaü vàcà na vadati, kintu kadàcitsåcayatãti lokasthitimabhipretya kasyaciduktiriyam / ahaü gambhãro na bhavàmi / ataþ me kçtyaü såcitaü sat ko 'pi na veda na jànàti / ataþ ki¤jidbravãmãtyanvayaþ / teneti / uktena vàkyenetyarthaþ / gàmbhãryasåcanàrtha iti / gàmbhãryasåcako vadanavikàràdyabhàvaråpo 'rtha ityarthaþ / àviùkçtaþ prakà÷itaþ / uktàbhipràyeõaiva vçttau 'vya¤jakatvamuktyaiva nivedita' mityuktaü, na tu vyaïgyàrthaþ ÷abdàntareõa pradar÷ita itãtyàha--ata eveti // 2.2 // 'tathàce'tyasya yathà÷rutàrthe sàïgatyàbhàvàdavatàrayanvivçõoti---prakràntetyàdi / prakràntaprakàradvayeti / ÷abda÷aktimålàrtha÷aktimåladhvanidvayetyarthaþ / tçtãyaprakàreti / ÷abdàrthebhaya÷aktimåladhvaniprakàretyarthaþ / ityeka÷eùa iti / ÷abda÷càrtha÷ca ÷abdàrthau ÷abdàrthauca ÷abdàrthau ca ÷abdàrthàþ teùàü ÷aktetyarthàtrrividho 'pi bhedassaïgçhãta iti bhàvaþ / kàrikàyàü 'kùipto 'pã'ti pàñhaþ / àkùipta iticchedaþ / 'se'ti 'yatre'tyasya pratinirde÷aþ / tatkàvyamityarthaþ / yadvà--tatreti ÷eùaþ / seti vyaïgyàrtha ityarthaþ / sàmyetyàdyantapàdo dvedhà vçttau vivçtaþ, tadanurodhenàdyamarthaü vivçõoti locane---na dhvanirityàdi / tatra ÷abda÷aktyà yathà--- vatse mà gà viùàdaü ÷vasanamurujavaü santyajordhvapravçttaü kampaþ ko và guruste bhavatu balabhidà jçmbhitenàtra yàhi / pratyàkhyànaü suràõàmiti bhaya÷amanacchajhanà kàrayitvà yasmai lakùmãmadvàdvaþ sa dahatu duritaü manthamåóhàü payodhiþ // locanam sa vyaïgyo 'rtho 'nyo vàcyamàtràlaïkàràpekùayà dvitãyo lokottara÷càlaïkàra ityarthaþ / evameva vçttau dvidhà vyàkhyàsyati / viùamattãti viùàdaþ / årdhvapravçttamagnimityatra càrtho mantavyaþ / kampo 'pàmpatiþ ko brahmà và tava guruþ / balabhidà indreõa jçmbhitena ai÷varyamadamattenetyarthaþ / jçmbhitaü ca gàtrasaümardanàtmakaü balaü bhinatti àyàsakàritvàt / pratyàkhyànamiti vacasaivàtra dvitãyo 'rtho 'bhidhãyata iti niveditam / kàrayitveti / sà hi kamalà puõóarãkàkùameva hçdaye nidhàyotthiteti svayameva devàntaràõàü pratyàkhyànaü karoti / svabhàvasukumàratayà tu mandaràndolitajaladhitaraïgabhaïgaparyàkulãkçtàü tena pratibodhayatà tatsamarthàcaraõamanyatra doùodghàñanena atra yàhãti càbhinayavi÷eùeõa sakalaguõàdaradar÷akena kçtam / ata eva manthamåóhàmityàha / bàlapriyà asau vyaïgyàrthaþ / dvitãyaü vyàcaùñe---athavetyàdi / pårvasmin pakùe dhvaneriti pa¤jamyantaü saülakùyakramadhvaniparamasmiüstu ùaùñhyantamasaülakùyakramadhvaniparamityàha---dhvani÷abdenetyàdi / ukta iti ÷eùaþ / tàdçganya iti vçtyanurodhenànyapadaü vyàcaùñe---vàcyetyàdi / tàdçgatyasya vivaraõam----lokottara iti / vatse iti / he vatse tvaü viùàdaü duþkhaü mà gàþ / årdhvapravçttamurujavaü ÷vasanaü dãrgha÷vàsaü santyaja saüvçõviti ca pàñhaþ, guruþ mahànityàdi yathà÷rutàrthasya spaùñatvàdarthàntaraü vivçõoti---viùamityàdi / viùàda iti / ÷iva ityarthaþ / årdhvapravçttamityasya vivaraõam---'agnim' iti / càrtho mantavya iti / ÷vasanamårdhvapravçtta¤ceti samuccayo j¤àtavya ityarthaþ / guruþ pità / balabhidà jçmbhitenetyasya vàcyàrtha¤ca prasaïgàdàha--jçmbhita¤cetyàdi / dvitãyàrthasàya svoktyàviùkaraõaü dar÷ayati---pratyàkhyànamiti / vacasaiveti / niveditamityanenànvayaþ / dvitãyo 'rtha iti / ÷ivàdiparityàgaråpàrtha ityarthaþ / kàrayatveti / õijartho 'tra tatsamarthàcaraõaråpo na tvapravçttapravarttanaråpaþ, tasya rasànanuguõatvàdityaha---sà hãtyàdinà / sukumàratayà paryàkulãkçtàmiti sambandhaþ / tàmiti ÷eùaþ / pratibodhayatà tene tatsamarthàcaraõaü kçtamityanvayaþ / tena samudreõa / anyatreti / ÷ivàdideveùvityarthaþ / dàùodghàñaneneti / viùàdàdipadaiþ viùabhakùaõàdidoùaõàü prakà÷anenetyarthaþ / atreti / lokottaraguõavi÷iùñe ÷rãnàràyaõe ityarthaþ / artha÷aktyà yathà---- ambà ÷ete 'tra vçddhà pariõatavayasàmagraõaritra tàto niþ÷eùàgàrakarma÷rama÷ithilatanuþ kumbhadàsã tathàtra / asmin pàpàhamekà katipayadivasaproùitapràõanàthà pànthàyetthaü taruõyà kathitamavasaravyàhçtivyàjapårvam // ubhaya÷aktyà yathà---'dçùñyà ke÷avagoparàgahçtayà' ityàdau / locanam ityuktaprakàreõa bhayanivàraõavyàjena suràõàü pratyàkhyànaü manthamåóhàü lakùmãü kàrayitvà payodhiryasmai tàmadàtsa vo yuùmàkaü duritaü dahatviti sambandhaþ / ambeti / atraikaikasya padasya vya¤jaktavaü sahçdayaiþ sukalpyamiti svakaõñhena noktam / vyàja÷abdo 'tra svoktiþ / evamupasaühàravyàjena prakàradvayaü sodàharaõaü niråpyatçtãyaü prakàramàha---ubhayeti / ÷abda÷aktistàvadgoparàgàdi ÷abda÷leùava÷àt / bàlapriyà sakaleti / bhagavatsambandhiùu sakalaguõeùu ya àdaraþ svasya bahumatistaddar÷akenetyarthaþ / ata eveti / samarthàcaraõasya õijarthatvàdevetyarthaþ / manthamåóhàmiti / tajj¤àpakamiti bhàvaþ / uttaràrdha vyàcaùñe---itãtyàdi / lakùmãü kàrayitveti / "hçkroranyatarasyà" mityanena karmasaüj¤à / suråpaü ka¤citpànthamavalokya pravçddhamadanà kàcitsvairiõo tamàha---ambeti / ÷ete ityasyottaratràpyanuùaïga / pariõatavayasàü vçddhànàm / ni÷÷eùairagàrakarmabhissvayamanuùñhitaiþ gçhakarmabhiþ yaþ ÷ramastena ÷ithilà asvasthà tanuryasyàþ sà / 'avasare'ti / avasarasya tattassthale màtràdi÷ayanàdiråpasya prastàvasya vyàhçtiruktiþ tasya vyàjaþ saþ pårvo yatra tattathà / atràvayoryathàkàmaü rantuü ÷akyaü ko 'pi na jànãyàt, tvaddar÷anena kàmàrtà màü ramaõena prãõayeti vaktrã bodhayatãti vaktçvai÷iùñyàdij¤ànavatàü sahçdayànàü vyajyate / parantu vyaïgyàrtho yamavasaravyàhçtivyàjapårvamiti vyàja÷abdena kavinà àviùkçtaþ / sukalpyamiti / ambà tàta ityàbhyàü pitrornaisargikavàtsalya÷àlitvena tau mama sarvatràpyanukålàveveti / tadviseùaõàbhyàü nidràparava÷atvaü parasàhàyyaü vinà÷ayanàdutthànà÷aktatvamityàdi, ni÷÷eùetyàdinà dàsyà gàóhanidritatvam, uktairhetubhisteùàmanà÷aïkanãyatvaü, dàsãtyanena svaj¤àvartitvaü, pàpetyanenàdyàvàdhesarasasambhogànubhavaràhityam, eketyanena puruùàntarànubhogàbhàvaþ, ata eva sambhogautsukyaü, katipayetyàdinà patyuraciràtpratyàgamanamanà÷aïkyamiti pràõanàthaityanena pativiùayakànuràgàbhàva iti ca dyotyata ityåhyamiti bhàvaþ / itãti hetau / svakaõñhena noktamiti / svayaü vyàkhyànena na pradar÷itamityarthaþ / _________________________________________________________ prauóhokti-màtra-niùpanna-÷arãraþ sambhavã svataþ / artho 'pi dvividho j¤eyo vastuno 'nyasya dãpakaþ // DhvK_2.24 // __________ prauóhoktibhàtraniùpanna÷arãraþ sambhavã svataþ / artho 'pi dvividho j¤eyo vastuno 'nyasya dãpakaþ // 24 // artha÷aktyudbhavànuraõanaråpavyaïgye dhvanau yo vya¤jako 'rtha uktastasyàpi dvau prakàrau---kaveþ kavinibaddhasya và vaktuþ prauóhoktimàtraniùpanna÷arãra ekaþ, svatassambhavã ca dvitãyaþ / locanam artha÷aktistu prakaraõava÷àt / yàvadatra ràdhàramaõasyàkhilataruõãjanacchannànuràgagarimàspadatvaü na viditaü tàvadarthàntarasyàpratãteþ, sale÷amiti càtra svoktiþ // 2.3 // evamartha÷aktyudbhavasya sàmànyalakùaõaü kçtam. ÷leùàdyalaïkarebhya÷càsya vibhakto viùaya uktaþ / adhunàsya prabhedaniråpaõaü karoti---prauóhoktãtyàdinà / yo 'rthàntarasya dãpako vya¤jako 'rtha uktaþ so 'pi dvividhaþ / na kevalamanusvànopamo dvividhaþ, yàvattadbhedo yo dvitãyaþ so 'pa vya¤jakàrthadvaividhyadvàreõa dvividha ityapi÷abdasyàrthaþ / prauóhokterapyavàntarabhedamàha---kaveriti / tenaite trayo bhedà bhavanti / prakarùema åóaþ sampàdayitavyena vastunà pràptastatku÷alaþ prauóhaþ / uktirapi samarpayitavyavastvarpaõocità prauóhetyucyate / bàlapriyà artha÷aktistu prakaraõava÷àdityuktameva vivçõoti---yàvadityàdi // 2.3 // artho 'pãtyipi÷abdàrthamàha---na kevalamityàdi / kaverityàdikamavatàrayati---prauóhokteriti / ete trayo bhedà iti / kaviprauóhoktimàtrasiddhaþ, kavinibaddhavaktçprauróhektimàtrasiddhaþ, svatassambhavã ceti trayo bhedà ityarthaþ / prauóhapadavyutpattimàha--prakarùeõetyàdi / åóha ityasya vyàkhyànaü--sampàdetyàdi / taditi / tasmàdityarthaþ / sampàdayitvyavastupràpteþ ku÷ala eva sambhavàditi yàvat / prauóha iti / prauóha ityucyata ityarthaþ / prauóha iti sthite "pràdåhoóhe"tyàdinà vçddhiþ / samarpayitavyeti / kaviprauóhoktimàtranippanna÷arãro yathà--- sajjehi surahimàso õa dàva appei juaijaõalakkhamuhe / ahiõavasahaàramuhe õavapallavapattale aõaïgassa ÷are // kavinibaddhavaktçprauóhoktimàtraniùpanna÷arãro yathodàhçtabheva----'÷ikhariõi' ityàdi / locanam sajjayati surabhimàso na tàvadarpayati yuvatijanalakùyamukhàn / abhinavasahakàramukhànnavapallavapatrralànanaïgasya ÷aràn // atra vasanta÷cetano 'naïgasya sakhà sajjayati kevalaü na tàvadarpayatãtyevaüvidhayà samarpayitavyavastvarpaõaku÷alayoktyà sahakàrodbhedinã vasantada÷à yata uktà ato dhvanyamànaü manmathonmàthasyàrambhaü kramema gàóhagàóhãbhaviùyantaü vyanakti / anyathà vasante sapallavasahakàrodgama iti vastumàtraü na vya¤jakaü syàt / eùà ca kaverevoktiþ prauóhà / ÷ikhariõãti / atra lohitaü bimbaphalaü ÷uko da÷atãti na vya¤jakatà kàcit / yadà tu kavinibaddhasya sàbhilàùasya taruõasya vakturitthaü prauóhoktistadà vya¤jakatvam / bàlapriyà sahçdayahçdayàrpaõayogyetyarthaþ / vçttau---'svatassambhavã ca dvitãya' iti pàñhaþ kvàcitkaþ / sajjayatãti / surabhimàsaþ vasantasambandhã màsaþ yuvatijanà eva lakùyàõi yeùàü tathàvidhàni mukhànyagràõi yeùàü tàn / lakùasahàniti pàñhe tàni sahante teùveva prayojyà iti yàvattànityarthaþ / naveti / navàni pallavà÷ca patràõi ca tàni lànti àdadate iti tàn / abhãti / nåtanasahakàrapuùpàdãnityarthaþ / tàneva anaïgasya ÷aràn / sajjayati, na tàvadaryayatãtyanvayaþ / sajjãkaraõàdyanvayopapatyarthamàha locane---vasanta÷cetava iti / vasanta÷cetanatvenàdhyasya iti bhàvaþ / saheti sahakàrasyodbhedaþ prakà÷aþ tadvatãtyarthaþ / sahakàrapadaü puùpàntaropalakùaõam / ukteti / abhihitetyarthaþ / uktyà ukteti / sambandhaþ / ato dhvanyamànamityàdi / tathàvidhànanaïgasya ÷aràn sajjayati kevalamityanena manmathonmàthanasyàrambhaþ, na tàvadarpayatãtyanena bhaviùyadarpaõavya¤janadvàrà manmathonmàthanasya bhavã gàóhagàóhã bhàvasca dyotyata ityarthaþ / anyatheti / uktaprakàràtiriktaprakàreõetyarthaþ / tatprakàramàha--vasanta ityàdi / itãti / etadvacanpratipàdyamityarthaþ / netyàdi / uktàrthavya¤jakaü na bhavedityarthaþ / atretyàdi / ÷ukta ityasya sthàne ayaü ÷ukapotaka iti ca pàñhaþ / itãtyàdi / itivacanapratipàdyasya kàpi vya¤jakatà netyarthaþ / itthamiti / ÷ikhariõãtyàdiråpetyarthaþ / tadà yathà và---- sàaraviiõõajovbaõahatthàlambaü samuõõamantehim / abbhuññhàõaü via mammahasya diõõaü tuha thaõohim // svataþ sambhavã ya aucatyena bahirapi sambhàvyamànasadbhàvo na kevalaü bhaõitiva÷enaivàbhiniùpanna÷ariraþ / yathodàhçtam 'evaüvàdini' ityàdi / yathà và--- sihipi¤chakaõõapårà jàà vàhasya gavvirã bhamai / bhuttàphalaraiapasàhaõàõaü macjhe savattãõam // locanam sàdaravitãrõayauvanahastàlambaü samunnamabhdyàm / abhyutthànamiva manmathasya dattaü tava stanàbhyàm // stanau tàvadiha pradhànabhåtau tato 'pi gauravitaþ kàmastàbhyàmabhyutthànenoparcyate / yauvanaü cànayoþ paricàrakabhàvena sthitamityevaüvidhenoktivaicitryeõa tvadãyastanàvaloka napravçddhamanmathàvasthaþ ko na bhavatãti bhaïgyà svàbhipràyadhvananaü kçtam / tava tàruõyenonnatau stanàviti hi vacanena vya¤jakatà / na kevalamiti / uktivaicitryaü tàvatsarvathopayogi bhavatãti bhàvaþ / ÷ikhipicchakarõapårà jàyà vyàdhasya garviõã bhramati / muktàphalaracitaprasàdhanànàü madhye sapatnãnàm // ÷ikhimàtramàraõameva tadàsaktasya kçtyam / anyàsu tvàsakto hastino 'pyamàrayaditi hi vacanenoktamuttamasaubhàgyam / bàlapriyà vya¤jakatvamiti / vyaïgyàrthàþ prathamodyote pradar÷itàþ / sàdareti / kçtveti / pàñhe tatpåritam / sàdaraü vitãrõo yauvanena datte yauvanahastàlambo yatra tadyathà tathà / samunnamadbhàü tava stanàbhyàü manmathasyàpyutthànaü dattamivetyanvayaþ / atra yauvanàdiùu parijanàdicetanavçttàntàropàtsamàsoktirutprekùàïgamityà÷ayena vivçõoti---stanàvityàdi / iti hãtyàdi / iti vacane sati tatpratipàdyasya vya¤jakatà na hãtyarthaþ / na kevalamiti idaü pratãkadhàraõam / svataþsambhavãtyanena loke sambhàvyamàno 'pãtyartho vivakùita ityà÷ayena vçttau 'ya' ityàdinà vivçtaü, tatra na kevalamityàdinà gamyamarthaü dar÷ayati---uktivaicitryamityàdi / upayogãti / kàvya iti ÷eùaþ / uktivaicitryàbhàve bhàvyatvaü na bhavatãti bhàvaþ / ÷ikhãti / gàtheyaü tçtãyodyote vçttikçtà udàhçtya vyàkhyàsyate / jàyeti / navapariõãtetyarthaþ / prasàdhanaü alaïkàraþ / sapatnãnàmiti / pårvapariõãtànàmityarthaþ / ÷ikhãti / ÷ikhinàü samãpasthatvàditi _________________________________________________________ artha÷akter alaïkàro yatràpy anyaþ pratãyate / anusvànopama-vyaïgyaþ sa prakàro 'paro dhvaneþ // DhvK_2.25 // __________ artha÷akteralaïkàro yatràpyanyaþ pratãyate / anusvànopamavyaïgyaþ sa prakàro 'paro dhvaneþ // 25 // vàcyàlaïkàravyatirikto yatrànyo 'laïkàro 'rthasàmarthyàtpratãyamàno 'vabhàsate so 'rtha÷aktyudbhavo nàmànusvànaråpavyaïgyo 'nyo dhvaniþ / tasya praviralaviùayatvamà÷aïkyedamucyate--- locanam racitàni vividhabhaïgãbhiþ prasàdhanànãta tàsàü sambhogavyagrimàbhàvàttadviracana÷ilpakau÷alameva paramiti daurbhàgyàti÷aya idànãmiti prakà÷itam / garva÷ca bàlyàvivekàdinàpi bhavatãti nàtra svoktisadbhàvaþ ÷aïkyaþ / eùa càrtho yathà yathà varõyate àstàü và varõnà, bahirapi yadi pratyakùàdinàvalokyate tathà tathà saubhàgyàti÷ayaü vyàdhavadhvà dyotayati // 2.4 // evamartha÷aktyudbhavo dvibhedo vastumàtrasya vya¤janãyatve vastudhvaniråpatayà niråpitaþ / idànãü tasyaivàlaïkàraråpe vya¤janãye 'laïkàradhvanitvamapi bhavatãtyàha---arthetyàdi / na kevalaü ÷abda÷akteralaïkàraþ pratãyate pårvoktanãtyà yàvadartha÷akterapi / yadi và na kevalaü yatra vastumàtraü pratãyate yàvalaïkàro 'pãtyapi÷abdàrthaþ / anya÷abdaü vyàcaùñe---vàcyeti // 2.5 // à÷aïkyeti / ÷abda÷aktyà ÷leùàdyalaïkàro bhàsata iti sambhàvyametat / artha÷aktyà bàlapriyà bhàvaþ / tadàsaktasyeti / jàyàyàmatyàsaktasya vyàdhasyetyarthaþ / kçtyamiti / tadvirahàsahanàditi bhàvaþ / anyàsviti / sapatnãùvityarthaþ / hastino 'pãti / dårasthànapãti bhàvaþ / iti hi vacaneneti / uktavàkyàrthenetyarthaþ / uktaü vya¤jitam / uttamasaubhàgyamati / jàyàyà iti ÷eùaþ / muktàphaletyàdivyaïgyaü dar÷ayati--racitànãtyàdi / idànãmiti / navapariõayanottarakàla ityarthaþ / nanu vyaïgyo jàyàyàþ saubhàgyàti÷ayo hi garvaheturityatasso 'rtho garviõãtyanenàviùkçta ityata àha---garva÷ceti / bàlyanimittakaþ avivekaþ bàlyàvivekaþ / àdipadena sambhavato hetvantarasya parigrahaþ / svataþsasbhavã ya aucityena bahirapi sambhàvyamànetyàdyuktaü yojayati---eùa càrtha ityàdi //24// 'arthe'tyàdikàrikàmavatàrayati---evamityàdi / tasyaiva artha÷aktyudbhavasyaiva / alaïkàradhvanitvamityanenàsya sambandhaþ / vya¤janãye arthena vyaïgye sati / yatràpãtyapi÷abdasya artha÷akterapãti alaïkàro 'pãti yojanàü vikalpena dar÷ayannàha---na kevalamityàdi // 2.5 // ÷aïkàbãjaü dar÷ayati---÷abda÷aktyetyàdi / padeneti / kàrikàsthapadenetyarthaþ / _________________________________________________________ råpakàdir alaïkàra-vargo yo vàcyatàü ÷ritaþ / sa sarvo gamyamànatvaü bibhrad bhåmnà pradar÷itaþ // DhvK_2.26 // __________ råpakàdiralaïkàravargo yo vàcyatàü ÷ritaþ / sa sarvo gamyamànatvaü bibhradbhåmnà pradar÷itaþ // 26 // anyatra vàcyatvena prasiddho yo råpakàdiralaïkàraþ so 'nyatra pratãyamànatayà bàhulyena pradar÷itastatrabhavadbhirbhaññodbhañàdibhiþ / tathà ca sasandehàdiùåpamàråpakàti÷ayoktãnàü prakà÷amànatvaü pradar÷itàmityalaïkàràntarasyàlaïkàràntare vyaïgyatvaü na yatnapratipàdyam / locanam tu ko 'laïkàro bhàtãtyà÷aïkàbãjam / sarva iti pradar÷ita iti ca padenàsambhàvanàtra mithyaivetyàha / upamànena tattvaü ca bhedaü ca vadataþ punaþ / sasandehaü vacaþ stutyai samandehaü viduryathà // iti / tasyàþ pàõirayaü nu màrutacalatpatrràïguliþ pallavaþ ityàdàvçpamà råpakaü và dhvanyate / ati÷ayokte÷ca pràya÷aþ sarvàlaïkàreùu dhvanyamànatvam / alaïkàràntarasyeti / yatràlaïkàro 'pyalaïkàràntaraü dhvanati tatra vastumàtreõàlaïkàro dhvanyata iti kiyadidamasambhàvyamiti tàtparyoõàlaïkàràntara÷abdo vçttikçtà prayukto na tu prakçtopayogã; na hyalaïkàreõàlaïkàro dhvanyata iti prakçtabhadaþ, artha÷aktyudbhave dhvanau vastvivàlaïkàro 'pi vyaïgya ityetàvataþ prakçtatvàt / tathà copasaühàragranthe bàlapriyà tathà ca sasandehàdiùvityàdivçttigrandhaü vivçõoti---upamànenetyàdi / lakùaõabhidamudbhañoktam / tattvamiti / abhedamityarthaþ / bhedaü vaidharmyamupameyasyeti ÷eùaþ / vadataþ varõayataþ kaveþ / itãti / 'alaïkaràntaracchàyà'mityàdikàrikayà bhedànupanibandhanaghañitamapi lakùitaü tasyopalakùaõamidam / tasyà iti / ÷lokasyàsya sampårõasyànavagamàdyathàbhàtaü vyàkhyàyate---ayaü tasyàþ pàõiþ pallavaþ nu itati yojanà / nu iti saü÷aye / ubhayasàdhàraõam--màrutetyàdi / màrutacalatpatràõeyevàïgulayo yasya saþ / aïgulãnàü calatvamarthàt sidhyati / 'upamàråpakàti÷ayoktãnàü' ityatretaretarayogo na vivakùita ityà÷ayenàha---upamàråpakaü veti / ati÷ayokte÷ceti / etattçtãyodyote vakùyate / 'ityalaïkàràntarasye'tyàdigrantho yathà÷rute prakçtàsaïgata ityatastadbhàvàrthamàha---yatretyàdi / yatra kàvye / yadvà---yataþ tatra tatkàvye / yadvà---tataþ itãdamityanvayaþ / kiyadityàdi / asambhàvyaü netyarthaþ / alaïkàràntara÷abdaþ saptamyantàlaïkàràntara÷abdaþ / 'na tu prakçtopayogã'tyatra hetumàha---na hãtyàdi / tarhi kiü iyatpunarucyata eva--- _________________________________________________________ alaïkàràntarasyàpi pratãtau yatra bhàsate / tat-paratvaü na vàcyasya nàsau màrgo dhvaner mataþ // DhvK_2.27 // __________ alaïkàràntarasyàpi pratãtau yatra bhàsate / tatparatvaü na vàcyasya nàsau màrgo dhvanermataþ // 27 // alaïkàràntareùu tvanuraõanaråpàlaïkàrapratãtau satyàmapi yatra vàcyasya vyaïgyapratipàdanaunmukhyena càrutvaü na prakà÷ate nàsau dhvanermàrgaþ / tathà ca dãpakàdàvalaïkàre upamàyà gamyamànatve 'pi tatparatvena càrutvasyàvyavasthànànna dhvanivyapade÷aþ / yathà----- candamaåehi õisà õalini kamalehi kusumagucchehi laà / locanam 'te 'laïkàràþ paràü chàyàü yànti dhvanyaïgatàü gatàþ' ityatra ÷leke vçttikçt 'dhvanyaïgatà cobhobhyàü pràkaràbhyàü' ityupakramya 'tatreha prakàraõàdvyaïgyatvenetyavagantavyam' iti vakùyati / antara÷abdo vobhayatràpi vi÷eùaparyàyaþ; vaiùayikã saptamã, na tu pràgvyàkhyàyàmiva nimittasaptamã / tadayamarthaþ---vàcyàlaïkàravi÷eùaviùaye vyaïgyàlaïkàravi÷eùo bhàtãtyudbhañàdibhiruktamevetyartha÷aktyàlaïkàro vyajyata iti tairupagatameva / kevalaü te 'laïkàralakùaõakàratvadvàcyalaïkàravi÷eùaviùayatvenàhuriti bhàvaþ // 2.6 // nanu pårvaireva yadãdamuktaü kimarthaü tava yatna ityà÷aïkyàha---iyaditi / asmàbhiriti vàkya÷eùaþ / punaþ÷abdastuduktàdvi÷eùadyotakaþ / candamaå iti / candramayåkhàdãnàü na ni÷àdinà vinà ko 'pi parabhàgalàbhaþ / sajjanànàmapi kàvyakathàü vinà kãdç÷ã bàlapriyà prakçtamityàtràha---arthetyàdi / atropaùñambhakamàha---tathàcetyàdi / prakaraõàdvyaïgyatveneti / dhvanyaïgatetyanenàsya sambandhaþ / alaïkàràntareõa alaïkàràntarasya vyahkyatvamityasya ekàlahkàranimittakamanyalaïkàrasya vyaïgyatvamityarthamabhisandhàya bhàvàrthe vivçtaþ / atharathantaràbhipràyeõa vivçõoti---antara÷abdo veti / vi÷eùaparyàyaþ vi÷eùavàcã / vaiùayikã viùayaråpàrthavàcikà / saptamãti / 'alaïkàràntara' ityatratyasaptamãtyarthaþ / phalitamàha---tadityàdi / vàcyati / vàcyàlaïkàravi÷eùaråpo yo viùayastasminnityarthaþ / vàcyàlaïkàravi÷eùa÷àlini kàvya iti yàvat / bhàtãti / yatà sasandehàdàvupamàdiþ // 2.6 // candretyàdi / atra gurvãkriyata ityasya candramayåkhairni÷etyàdibhiþ pa¤cabhiþ pratyekaü sambandhaþ / atra ni÷ayà candramayåkhàþ guravaþ kriyante ityàdivipariõàmena padànàü sambandhàdarthasàmarthyàdvà pratãyamànamarthàntaraü dar÷ayati---candretyàdi / kãdç÷ãti / haüsehi sarasohà kavvakahà sajjanehi karai garuri // (candramayåkhairni÷à nalinã kamalaiþ kusumagucchairlatà / haüsai÷÷àrada÷obà kàvyakathà sajjanaiþ kriyate gurvã // iti chàyà) ityàdiùåpamàgarbhatve 'pi sati vàcyàlaïkàramukhenaiva càrutvaü vyavatiùñhate na vyaïgyàlaïkàratàtparyeõa / tasmàttatra vàcyàlaïkàramukhenaiva kàvyavyapade÷o nyàyyaþ / yatra tu vyaïgyaparatvenaiva vàcyasya vyavasthànaü tatra vyaïgyamukhenaiva vyapade÷o yuktaþ / locanam sàdhujanatà / candramayåkhe÷ca ni÷àyà gurukãkaraõaü bhàsvaratvasevyatvàdi yatkriyate, kamalairnalinyàþ ÷obhàparimalalakùmyàdi, kusumagucchairlatàyà abhigamyatvamanoharatvàdi, haüsaiþ ÷àrada÷obhàyàþ ÷rutisukhakaratvamanoharatvàdi, tatsarvaü kàvyakathàyàþ sajjanairityetàvànayamartho guruþ kryita iti dãpakabalàccakàsti / kathà÷abda idamàha---àsatàü tàvatkàvyasya kecana såkùmà vi÷eùàþ, sajjanairvinà kàvyamityeùa ÷abdo 'pi dhvaüsate / teùu tu satsvàste subhagaü kàvya÷abdavyapade÷abhàgapi ÷abdasandarbhamàtram; tathà taiþ kriyate yathàdaraõãyatàü pratipadyata iti dãpakasyaiva vyavacchedyabalena yo 'rtho 'bhimato yatra tatparatvaü sa dhvanemàrga ityevaüråpastaü vyàcaùñe---yatra tviti / tatra ca vàcyàlaïkàreõa kadàcidvyahgyamalaïkàràntaraü, yadi và vàcyàlaïkàrasya sadbhàvamàtraü na vya¤jakatà, vàcyàlaïkàrasyàbhàva bàlapriyà na bhavatãtyarthaþ / gurukãkaraõaü vivçõoti--candramayåkhai÷cetyàdi / yatkriyate iti / taditi ÷eùaþ / kamalairityàdivàkyeùvapi yatkriyata ityasyànuùaïgaþ / tatsarvamiti / kàvyakathànvayayogyaü pårvoktaü sevyatvamanoharatvàdikamityarthaþ / sajjanairiti / kriyata ityasyànuùaïgaþ / cakàstãti / vàcyatayà pratãyata ityarthaþ / kavitetyanuktvà kàvyakathetyukteþ phalamàha---kathetyàdi / kàvyakathetyasya kathyamànaü kàvyamityarthaþ / tatra kathà÷abdo vakùyamàõaü dyotayatãtyarthaþ / såkùmà vi÷eùàþ dhvanitvàdayaþ / teùviti / sajjaneùvityarthaþ / ÷abdasandarbhamàtramapi kàvya÷abdavyapade÷abhàk såbhagamàsta ityanvayaþ / kuta ityatràha---tathetyàdi / 'iti dãpakasye'tyàdinà 'vàcyetyàdivçttigrantho vivçtaþ / nopamàyà iti / sajjaneùu haüsàdãnàü kàvyakathàyàü ni÷àdãnàü ca gamyamànàyà upamàyà na pràdhànyamityarthaþ / vyavacchedyabaleneti / yatra bhàsate tatparatvaü netyàdyuktisàmarthyenetyarthaþ / abhimataþ vivakùitaþ / yatretyàdinà pradar÷itasya vikalpena traividhyaü bhavatãti dar÷ayati---tatra cetyàdi / kadàcidityasyottaravàkyayorapi sambandhaþ / yathà--- pràpta÷rãreùa kasmàtpunarapi mayi taü manthakhedaü vidadhyà- nnidràmapyasya pårvàmanalasamanaso naiva sambhàvayàmi / setuü badhnàti bhåyaþ kimiti ca sakaladvãpanàthànuyàta- stvayyàyàte vitarkàniti dadhata ivàbhàti kampaþ payodheþ // yathà và mamaiva--- làvaõyakàntiparipåritadiïmukhe 'smi- nsmere 'dhunà tava mukhe taralàyatàkùi / kùobhaü yadeti na manàgapi tena manye suvyaktameva jalarà÷irayaü payodhiþ // locanam eva veti tridà vikalpaþ / etacca yathàyogamudàharaõeùu yojyam / udàharati---pràpteti / kasmiü÷cidanantabalasamudàyavati narapatau samudraparisaravartini pårõacandrodayatadãyabalàvagàhanàdinà nimittena payodhestàvatkampo jàtaþ / so 'nena sandehenotprekùyata iti sasandehotprekùayoþ saïkaràtsaïkaràlaïkàro vàcyaþ / tena ca vàsudevaråpatà bàlapriyà eùàmudàharaõàni sphuñãbhaviùyanti / pràpta÷rãriti / eùaþ ràjà, pràptà ÷rãþ sampadramà ca yena saþ / ataþ punarapi mayi tamanubhåtam / manthakhedaü mathanahetukaü duþkham kasmàt kimiti vidadhyàt kuryàt / atràdau punarapãtyàdi sandehaþ, pa÷cànmathanaphalabhåtalakùmãpràptibuddhyà kasmàditi phalàntarajij¤àsà / evamuparyapi bodhyam / analasamàlasyarahitaü mano yasya tasyeti hetugarbham / asya ràj¤aþ pårvà nidràmapyahaü naiva sambhàvayàmi naiva saü÷aye / setumiti / eùamayãtyanuùaïgaþ / eùaþ yataþ sakaladvãpanàthairanuyàtaþ, ataþ kimiti mayi bhåyaþ setuü badhnàti / tvayi àyàte svasannidhimàgate sati iti vitarkàn pårvoktavàkyairgamyàn kiü mathnãyàdityàdisandehàn / dadhata iva taddhàraõàdiva payodheþ kampaþ jalacà¤calyamatha ca vepathuþ àbhàtãtyanvayaþ / atra vàcyaü tadyvaïgyaü càlaïkàraü vivçõoti---kasmiü÷cidityàdi / sa iti / kampa ityarthaþ / atra jalacà¤calyasya vepatho÷càbhedàdhyavasàyo bodhyaþ / anena sandeheneti / vitarkàn dadhata iti vàkyapratipàditena eùaþ kiü mathnãyàditi sandehena hetunetyarthaþ / utprekùyata iti / kampena kàryeõa nimittena uktasandeharåpo hetuþ payodhàvutprekùyate / yadvà---jalacà¤calyaråpaþ kampaþ uktasandehahetukavepathutvenotprekùyata iti bhàvaþ / saïkaràditi / ekavàkyànuprave÷asaïkaràdityarthaþ / ityevaüvidhe viùaye 'nuraõanaråparåpakà÷rayeõa kàvyacàrutvavyavasthànàdråpakadhvaniriti vyapade÷o nyàyyaþ / drapakadhvaniriti vyapade÷o nyàyyaþ / upamàdhvaniryathà---- vãràõaü ramai ghusiõaruõammi õa tadà piàthaõucchaïge / diñhñhã riugaakumbhatthalammi jaha bahalasindåre // locanam tasya nçpaterdhvanyate / yadyapi càtra vyatireko bhàti, tathàpi sa pårvavàsudevasvaråpàt, nàdyatanàt / adyatanatve bhagavato 'pi pràpta÷rãkatvenànàlasyena sakaladvãpàdhipati vijayitvena ca vartamànatvàt / na ca sandehotprekùànupapattibalàdråpakasyàkùepaþ, yena vàcyàlaïkàropaskàrakatvaü vyaïgyasya bhavet / yo yo 'sampràptalakùmãko nirvyàjavijigãùàkràntaþ sa sa màü mathnãyàdityàdyarthasambhàvanàt / na ca punarapãti pårvàmiti bhåya iti ca ÷abdairayamàkçùño 'rthaþ / punararthasya bhåyorthasya ca kartçbhede 'pi samudraikyamàtreõàpyupapatteþ / yathà pçthvã pårvaü kàrtavãryeõa jità punarapi jàmadagnyeneti / pårvà nidrà ca siddhà ràjaputràdyavasthàyàmapãti siddhaü råpakadhvanirevàyamiti / ÷abdavyàpàraü vinaivàrthasaundarayabalàdråpaõàpratipatteþ / bàlapriyà tene saïkareõa / vàsudevaråpateti / bhagavadvàsudevàbheda ityarthaþ / vyatireko bhàtãti / pràpta÷rãkatvàdinà ràj¤o vàsudevàdvyatireko bhàtãtyarthaþ / tathàca kathamabhedabhànaü bhavatãti bhàvaþ / saþ vyatirekaþ / vårvavàsudevasvaråpàditi / pårvaü mathanodyukto nidronmukhaþ setubandhanodyukta÷ca yo vàsudevaþ tatsvaråpàdityarthaþ / nàdyatanàditi / sa bhàtãtyanuùaïgaþ / atra hetumàha---adyatanatva ityàdi / vartamànatvàditi vi÷iùñatvàdityarthaþ / tathàcaitadvacanakàlãnatathàvidhavàsudevàdvyatireko na bhàtãti tadabhedo 'tra dhvanyata iti bhàvaþ / nanvatra ni÷i vàsudevatvapratãti vinà payodheruktavitarkà na dhañanta ityastadvyaïgyaü tadupapàdakatayà guõãbhåtamiti ÷aïkàü pariharati---na cetyàdi / yeneti / anupapattimålakàkùepeõetyarthaþ / vàcyàlaïkàreti / sasandehotprekùàsaïkaretyarthaþ / nàkùepa ityatra hetumàha---yo ya ityàdi / vàsudeva iva asampràptalakùmãko yo yo janaþ, sa sa màü mathnãyàt / nirvyàjavijigoùàkrànto yo yaþ, sa sa mayi setuü badhnãyàdityàdisaü÷ayasambhavàdityarthaþ / svoktyà vyaïgyàviùkaraõamà÷aïkya pariharati---ta cetyàdi / ayamartha iti / ràj¤o vàsudevatvamityarthaþ / itãti hetau / ayaü råpakadhvanireveti siddhamityanvayaþ / atra hetumàha---÷abdeti / ÷abdavyàpàraþ abhidhà / kvacit granthe pràpta÷rãrityasyànantaraü yathà và 'jyotsnàpåre'tyàdi pàñho dç÷yate, sa locanam yathà ca---- jyotsnàpåraprasaradhavale saikate 'sminsarayvà vàdadyåtaü suciramabhavatsiddhayånoþ kayo÷cit / eko 'vàdãtprathamanihataü ke÷inaü kaüsamanyo matvà tattavaü kathaya bhavatà ko hatastatra pårvam // iti kecidudàharaõamatra pañhanti, tadasat ; bhavatetyanena ÷abdabalenàtra, tvaü vàsudeva ityarthasya sphuñãkçtatvàt / làvaõyaü saüsthànamugdhimà, kàntiþ prabhà tàbhyàü paripåritàni saüvibhaktani hçdyàni sampàditàni diïmukhàni yena / adhunà kopakàluùyàdanantaraü prasàdaunmukhyena / smereriùadvihasana÷ãle taralàyate prasàdàndolanavikàsasundare akùiõã yasyàstasyà àmantraõam / atha càdhunà na eti, vçtte tu kùaõàntare kùobhamagamat / kopakaùàyapàñalaü smeraü ca tava mukhaü sandhyàruõapårõa÷a÷adharamaõóalameveti bhàvyaü kùobheõa calacittatayà sahçdayasya / na caiti tatsuvyaktamanvarthatàyaü jalarà÷irjaóyasa¤jayaþ / jalàdayaþ ÷abdà bhàvàrthapradhànà bàlapriyà tvapapàñha ityàha---yathocetyàdi / tadasadityatra hetumàha---bhavatetyàdi / sphuñãkçtatvàditi / bhavacchabdàrthasya varõyasya ràj¤o hananakartçtvoktyà tasya vàsudevàbhedo yataþ sphujãkçtastasmàdityarthaþ / tathàcàtra vyaïgyaü guõãbhåtamiti bhàvaþ / paunaruktyaparihàràya làvaõyapadenàtra vivakùitamarthaü vyàcaùñe---saüsthàneti / àkçtisaundaryamityarthaþ / 'saüvibhaktànã'tyasyaiva vivaraõaü hçdyànãtyàdi / diïmukhànãti / di÷àmàrambhade÷à ityarthaþ / yeùu mukhasya svadçùñidvàrà sambandhastàni diïmukhànãti bhàvaþ / 'adhune'tyasya 'smere' ityanena sambandha iti vyàcaùñe---kopetyàdi / prasàdeti / prasàdena yàvàndolanavikàsau tàbhyàü sundare ityarthaþ / vyaïgyànugaõamarthàntaraü càha---atha cetyàdi / adhunetyasya na eti ityanenàpi sambandha iti bhàvaþ / adhunà naitãtyanena gamyamarthàntaraü dar÷ayati---vçtte tvityàdi / vçtte gate / kùaõàntare kùaõavi÷eùe, candrodayakàle iti yàvat / kùobhamagamaditi / payodhiriti ÷eùaþ / payodheþ kùobho dçùña iti bhàvaþ / råpakadhvaniü dar÷ayati---kopetyàdi / itãti hetau / tathàvidhasya mukhasya tathàvidhacandramaõjalàbhinnatvàdityarthaþ / taddar÷anàditi yàvat / bhàvyamityàdi / sahçdayasya madanavikàratmakacittacà¤calyaråpeõa kùobheõa bhàvyamityarthaþ / payodhestu salilollàsalakùaõaþ kùobhaþ / dvayoþ kùobhayoratràbhedàdhyavasàyaþ / kùobhapadasya cittacà¤calyamàtràrthakatve tu mukhasya saundaryàti÷aya eva dhvanenna candràbhedaþ / ata÷candrodayakàryabhåtasalilollàsaråpakùobhàrthakatvamapi vivakùitam / na caitãti / payodhiþ kùobhamiti ÷eùaþ / taditi / kùobhapràptyabhàvàdityarthaþ / jàóyasa¤caya locanam ityuktaü pràk / atra ca kùobho madanavikàràtmà sahçdayasya tvanmukhàvalokanena bhavatãtãyatyabhidhàyà vi÷ràntatayà råpakaü dhvanyamànameva / vàcyàlaïkàra÷càtra ÷leùaþ, sa ca na vya¤jakaþ / anuraõanaråpaü yadråpakamartha÷aktivyaïgyaü tadà÷rayeõeha kàvyasya càrutvaü vyavatiùñhate / tatastenaiva vyapade÷a iti sambandhaþ / tulyojanatvàdupamàdhvanyudàharaõayorlakùaõaü svakaõñhena na yojitam / vãràõàü ramate ghusçõàruõe na tathà priyàstanotsaïge / dçùñã ripugajakumbhatthale yathà bahalasindåre // prasàdhitapriyatamà÷vàsanaparatayà samanantarãbhåtayuddhatvaritamanaskatayà ca dolàyamànadçùñitve 'pi yuddhe tvaràti÷aya iti vyatireko vàcyàlaïkàraþ / tatra tu yeyaü dhvanyamànopamà priyàkucakuïmalàbhyàü sakalajanatràsakareùvapi ÷àtraveùu mardanodyateùu ràjakumbhasthaleùu bàlapriyà iti / à÷rayà÷rayiõorabhedàdhyavasàyenoktiþ / manye ityanenàsya sambandhaþ / ni÷cinomiti tadarthaþ. / tathàvidhe mukhe prakà÷amàne kùobhapràptyabhàvàt, janairucyamànaü mahajjàóyaü payodherni÷cinomityarthaþ / atràpi jàóyapadàrthasyànàbhij¤atvasya jalasya caikyàdhyavasàyo bodhyaþ / bhàvàrthapradhànà iti / pràdhànyena jàóyàdyarthavàcakà ityarthaþ / vyaïgyasyoktasya vàcyasiddhyaïgatvaü niràkurvan dhvaniü vyavasthàpayati--atra cetyàdi / tvanmukhàvalokaneneti / saptamyantatayàpi pàñhaþ / iyatãti / tathàvidhakùobhapràptyabhàvàt payonidhirjaóarà÷iriti ni÷cinomi ityetàvatyarthe ityarthaþ / råpakamiti / nàyikàmukhe pårõacandràbheda ityarthaþ / ÷leùa iti / jaóa÷abdagata÷leùa ityarthaþ / na vya¤jaka iti tasyoktaråpakadhvanàvanupayogàditi bhàvaþ / anuraõanaråparupaketyàdi vyàcaùñe--anuraõanaråpaü yadråpakamityàdi / nanu vçttau vãràõàmityudàharaõayorupamàdhvaniþ sva÷abdena kutato na yojita ityata àha--tulyetyàdi / svakaeñhana svavacanena / vãràõàmiti / viràõàü dçùñiryathà bahalasindåre ripugajakumbhasthale ramate, tathà ghusçõàruõe priyàstanotsaïge na samate ityanvayaþ / ghusçõaü kuïkumam / vivçõoti---prasàdhitetyàdi / prasàdhità alaïkçtà / samà÷vàsanaü sambhogenànandanam / samanantarãbhåteti / pratyàsannetyarthaþ / óolàyamànà ca¤calà / iti vyatireko vàcyàlaïkàra iti / vãràõàü dçùñeþ priyàtanotsaïgaramaõàpekùayà ripugajakumbhasthalaramaõe 'ti÷ayasya pratipàdanàt sambhogatvaràpekùayà yuddhe tvaràti÷ayo gamyata iti tasya vàcyàyamànatvàt vàcyalaïkàratà / yadvà---iti vyatireka ityasya ityarthavya¤jako vyatireka ityarthaþ / sa ca pårvoktaþ / atropamàdhvaniü vivçõoti --tatra tvityàdi / tatra tadvacane / yeyamityàdi----gajakumbhasthaleùu ityasya upametyanena sambandhaþ / gajakumbhasthalànuyogikà priyàkucakuïmalapratiyogikà dhvanyamànà yeyamupametyarthaþ / asyàþ pràdhànyaü vivçõoti---sakaletyàdi / etàni kumbhasthalavi÷eùaõàni vastusthitikathanaparàõi / yathà và mamaiva viùamabàõalãlàyàmasuraparàkramaõe kàmadevasya--- taü tàõa sirisahoararaaõàharaõammi hiaamekkarasam / bimbàhare piàõaü õivesiaü kusumabàõena // (tatteùàü ÷rãsahodararatnàharaõe hçdayamekarasam / bimbàdhare priyàõàü nive÷itaü kusumabàõena // iti chàyà ) àkùepadhvaniryathà---- sa vaktumakhilàn ÷akto hayagrãvà÷ritàn guõàn / yo 'mbukumbhaiþ paricchedaü j¤àtuü ÷akto mahodadheþ // locanam tadva÷ena ratimàdadànànàmiva bahumàna iti saiva vãratàti÷ayacamatkàraü vidhatta ityupamàyàþ pràdhànyam / asuraparàkramaõa iti / trailokyavijayo hi tatràsya varõyate / teùàmasuràõàü pàtàlavàsinàü yaiþ punaþ punarindrapuràvamardanàdi kiü kiü na kçtaü taddhçdayamiti yattebhyastebhyo 'tiduùkarebhyo 'pyakampanãyavyavasàyaü tacca / ÷rãsahodaràõàmata evànirvàcyotkarùàõàmityarthaþ / teùàü ratnànàmà samantàddharaõe ekarasaü tatparaü yaddhçdayaü tatkusumabàõena sukumàrataropakaraõasambhàreõa priyàõàü bimbàdhare nive÷itam tadavalokanaparicumbanadar÷anamàtrakçtakçtyatàbhimànayogi tenakàmadevena kçtam / teùàü hçdayaü yadatyantaü vijigãùàjvalanajàjvalyamànamabhåditi yàvat / atràti÷ayoktirvàcyàlaïkàraþ / bàlapriyà ÷àtraveùu ÷atrubhåteùu, ÷atrumasambandhiùu và / api÷abdo ratibahumànotpattau virodhaü dyotayati / gajakumbhasthaleùvityasya ratimityanena bahumàna ityanena ca sambandhaþ / tadva÷ena upamàva÷ena / ratiü prãtim / àdadànàü bibhratàm / iveti pratãtau / bahumàna iti / priyàkucakuïmalasàdç÷yena gajakumbhasthaleùu prãtiü bibhratàü vãràõàü teùu bahumatirivetyarthaþ / ratimàdadànàmanuraktànamivetyartha iti và / itãti hetau / saiva iktopamaiva / vãrateti / pratãyamàno yo bhañànàü vãryàti÷ayastasya ya÷camatkàraþ camatkàrakàritvaü tamityarthaþ / vidhatte sampàdayati / itãti hetau / vãrarasopaskàrakatvenetyarthaþ / tatràsyeti / viùamabàõalãlàyàü kàmasyetyarthaþ / 'teùà' mityasyaiva vivaraõam---yairityàdi / tadityasya vyàkhàyànaü yattebhya ityàdi / akampanãyeti / acàlanãyetyarthaþ / gamyarthakathanam---anirvàcyetyàdi / sukumàretyàdi ca / 'bimbàdhare nive÷itam' ityasya bhàvàrthamàha---tadityàdi / teùàü hçdayaü yadityàdinà pårvàrdhabhàvàrthakathanaü taditi ÷eùaþ / tattena kàmadevena tadavalokanaparicumbanadar÷anamànakçtakçtyatàbhimànayogi kçtamiti sambandhaþ / atràti÷ayoktiriti / atràti÷ayoktyà hayagrãvaguõànàmavarõanãyatàpratipàdanaråpasyàsàdhàraõatadvi÷eùaprakà÷anaparasyàkùepasya prakà÷anam / arthàntaranyàsadhvaniþ ÷abda÷aktimålànuraõanaråpavyaïgyo 'rthaktimålànuraõanaråpavyaïgya÷ca sambhavati / tatràdyasyodàharaõam--- devvàettammi phale kiü kãrai ettiaü puõà bhaõimo / kaïkillapallavàþ pallavàõaü aõõàõa õa saricchà // locanam pratãyamànà copamà / sakalaratnasàratulyo bimbàdhara iti hi teùàü bahumàno vàstava eva / ata eva na råpakadhvaniþ / råpakasyàropyamàõatvenàvàstavatvàt / teùàmasuràõàü vastuvçttyaiva sàdç÷yaü sphurati / tadeva ca sàdç÷yaü camatkàrahetuþ pràdhànyena / ati÷ayoktyeti / vàcyàlaïkàraråpayetyarthaþ / avarõanãyatàpratipàdanamevàkùepasya råpamiùñapratiùedhàtmakatvàt / tasya pràdhànyaü vi÷eùaõadvàreõàha---asàdhàraõeti / sambhavatãtyanena prasaïgàcchabda÷aktimålasyàtra vicàra iti dar÷ayati / bàlapriyà nimittato vaco yattu lokàtikràntagocaram / bhede 'nanyatvamanyatra nànàtvaü yatra badhyate // tathà sambhàvyamànàrthanibandhe 'ti÷ayoktigãþ / ityàdinà tallakùaõamuktamudbhañàdibhiþ / ratnàharaõe ekarasaü yaddhçdayaü tadbimbadhare nive÷itamiti vastuto bhinnayorantaþkaraõavçttivi÷eùàtmakayoþ hçdayayoraikyamatra pratipàditamiti bhede abhedaråpàti÷ayoktirityarthaþ / nive÷anàsambandhe 'pi tatsambandhakathanàt sambandhàti÷ayoktirvà / pratãyamàneti / dhvanyamànetyarthaþ / uktaü vivçõoti---sakaletyàdi / samupàdeyatvàdità ratnàsàratulyatvam / ata eva vakùyamàõàdeva / råpakasyàropyamàõatveneti / ratnasàraråpopamànàbhedasya kalpitatvenetyarthaþ / råpakasyopacàratveneti ca pàñhaþ / sàdç÷yamiti / bimbàdhare ratnasàrasàdç÷yamityarthaþ / vçttau 'anati÷ayoktye'tyuktaü tadvivçõoti---vàcyetyàdi / vàcyàlaïkàraråpayeti / 'yo 'mbukumbhairi'tyàdinà sambhàvyamànàrthanibandhanàditi bhàvaþ / avarõanãyatàpratipàdanamevetyatra hetumàha---iùñeti / iùñamatra varõanãyatvapratipàdanamiti bhàvaþ / 'asàdhàraõe'tyàdikathanasya phalaü dar÷ayati--tasyetyàdivi÷eùaõadvàreõa tasya pràdhànyamàhetyanvayaþ / atra 'yo 'mbukumbhairi'tyàdyati÷ayoktyà hayagrãvaguõànàmavaõanãyatvapratipàdanaråpàkùepo dhvanyate, tena tadguõànàmasàdhàraõo vi÷eùa÷ceti bhàvaþ / vçttau '÷abda÷aktã'tyàdyuktau kà saïgatirityata àha---sambhavatãtyàdi / atreti / padaprakà÷a÷càyaü dhvaniriti vàkyasyàrthàntaratàtparye 'pi sati na virodhaþ / dvitãyasyodàharaõaü yathà--- hiaaññàviamaõõuü avaruõõamuhaü hi maü pasàanta / avaraddhasya vi õa hu de pahujàõaa rosiuü sakkam // (hçdayasthàpitamanyumaparoùamukhãmapi màü prasàdayan / aparàddhasyàpi na khalu te bahuj¤a roùituü ÷akyam // iti chàyà) locanam daivàyatte phale kiü kriyatàmetàvatpunarbhaõàmaþ / raktà÷okapallavàþ pallavànàmanyeùàü na sadç÷àþ // a÷okasya phalamàmràdivannàsti, kiü kriyatàü pallavàstvatãva hçdyà itãyatàbhidhà samàptaiva / atra phala÷abdasya ÷aktiva÷àtsamarthakamasya vastunaþ pårvameva pratãyate / lokottarajigãùàtadupàyapravçttasyàpi hi phalaü sampallakùaõaü daivàyattaü kadàcinna bhavedapãtyevaüråpaü sàmànyàtmakam / nanvasya sarvavàkyasyàprastutapra÷aüsà pràdhànyena vyaïgyà tatkathamarthàntaranyàsasya vyaïgyatà, dvayoryugapadekatra pràdhànyàyogàdityà÷aïkyàha---padaprakà÷eti / sarvo hi dhvaniprapa¤caþ padaprakà÷o vàkyaprakà÷a÷ceti yakùyate / tatra bàlapriyà artha÷aktimålavicàre ityarthaþ / kiü kriyatàmityantasya vivaraõam---a÷okasyetyàdi / uttaràrdhavivaraõam----pallavà ityàdi / iyateti / uktàrthamàtreõetyarthaþ / dhvaniü vivçõoti---atretyàdi / atra ityevaüråpaü sàmànyàtmakaü asya vastunaþ samarthakaü phala÷abdasya ÷aktiva÷àtpårvameva pratãyata ityanvayaþ / daivàyatte hi phale kiü kriyatàmityatra phala÷abdaþ prakaraõava÷àt sasyaråpamarthamabhidhayà vakti, tata÷cà÷okasya phalaü nàstãti prastutàrtho labhyate, puna÷ca phala÷abda÷÷aktimåladhvaninà sampadàtmakaprayojanaråpamarthaü bodhayati, tata÷ca sarveùàü sampado daivàyattàþ kadàcinna bhaveyurapãti sàmànyaråpo 'rthaþ pårvoktaprastutàrthasya samarthako labhyata ityarthaþ / pårvameva pratãyate ityasya daivàyatte hi phale ityasya ÷ravaõakàla eva pratãyata ityarthaþ / 'padaprakà÷a' ityàdigranthamavatàrayati---nanvityàdi / aprastutapra÷aüseti / upàyapravçttasyàpi sampallakùaõaü phalamalabdhavataþ kasyacidràjàdeþ guõapra÷aüsàråpaþ prastutàrtha ityarthaþ / pràdhànyena vyaïgyeti / aprastutapra÷aüsàsthaleprastutàrtho vyaïgyaþ, sa kvacit pradhàna¤ceti prathamodyote uktam / arthàntaranyàsasya vyaïgyateti / pràdhànyenetyanuùajyate / kuta ityatràha---dvayorityàdi / bhàvàrthamàha---sarvo hãtyàdi / vàkye tvaprastutapra÷aüseti / pràdhànyena vyaïgyeti ÷eùaþ / nanvevaü sati kathamatra vyavahàra hatyata atra hi vàcyavi÷eùeõa sàparàghasyàpi bahuj¤asya kopaþ kartuma÷akya iti samarthakaü sàmànyamanvitamanyattàtparyeõa prakà÷ate / locanam phalapade 'rthàntaranyàsadhvaniþ pràdhànyena / vàkye tvaprastutapra÷aüsà / tatràpi punaþ phalapadopàttasàmarthyasamarthakabhàvapràdhànyameva bhàtãtyarthàntaranyàsadhvanirevàyamiti bhàvaþ / hçdaye sthàpito na tu bahiþ prakañato manyuryayà / ata evàpradar÷itaroùamukhãmapi màü prasàdayan he bahuj¤a, aparàddhasyàpi tava na khalu roùakaraõaü ÷akyam / atra bahuj¤etyàmantraõàrthe vi÷eùe paryavasitaþ / anantaraü tu tadarthaparyàlojanàdyatsàmànyaråpaü samarthakaü pratãyate tadeva camatkàrakàri / sà hi khaõóità satã vaidagdhyànunãtà taü pratyasåyàü dar÷ayantãtthamàha / yaþ ka÷cidbahuj¤o dhårtaþ sa evaü sàparàdho 'pi svàparàdhàvakà÷amàcchàdayatãti mà tvamàtmani bahumànaü mithyà grahãriti / anvitamiti / vi÷eùe sàmànyasya saübaddhatvàditi bhàvaþ / bàlapriyà àha---tatràpãtyàdi / phaleti / phalapadopàttau yau samarthyasamarthakàvarthau tayorbhàvasya pràdhànyamityarthaþ / bhàti sahçdayànàü sphurati / arthàntaretyàdi / 'pràdhànyena vyapade÷à bhavantã'ti nyàyenàrthàntaranyàsadhvanivyavahàra evàtreti bhàvaþ / kasyà÷cidantargataroùàyà anàviùkçtaroùacihnàyàþ kçtàgasà vallabhena prasàdyamànàyàþ taü prativacanam--hçdayetyàdi / vivçõoti--hçdaye sthàpita ityàdi / prasàdayanniti sambuddhyantam / yadvà--tvamasãti ÷eùaþ / na khaluroùakaraõaü ÷akyamiti / mayeti ÷eùaþ / he bahuj¤a ! yatastvaü màü prasàdayannasi, ato 'paràddhamapi tvàü prati roùaü kartuü na ÷aknomãtyarthaþ / 'bahuj¤asye'ti / bahuj¤aü pratãtyarthaþ / 'a÷akya' iti / kenàpa na ÷akya ityarthaþ / svavaidugdhyena svàparàdhsya tena pracchàdanàditi bhàvaþ / 'itã'ti / evaüråpamityarthaþ / 'samarthakaü samànam' ityasya vi÷eùaõam 'anvitamanyadi'ti ca / 'tàtparyeõa prakà÷ata' iti / dhvanatãtyarthaþ / vçttyuktamevàrtha vivçõoti---atretyàdi / vi÷eùe paryavasita iti / nàhamaparàdhã nàhamanyàü cintayàmi, tvadekàsakte mayi prasãdetyàdyamekavacanàbhij¤eti bahuj¤apadaprakçtàrthe ityarthaþ / dhvaniü dar÷ayati---anantaramityàdi / sàlàmyaråpaü samarthakamiti / tattu ya ityàdinà vakùyate---seti / prakçtà nàyiketyarthaþ / khaõóiteti / "j¤àte 'nyàsaïgavikçte khaõjiterùyàkaùàyite'ti tallakùaõam / vaidugdhyànunãtà svavaidugdhyena prasàdità, nàyakeneti ÷eùaþ / kathamàhetyatràha---ya ityàdi / tvamàtmani mithyàbahuj¤ànaü mà grahãþ, yato bahuj¤àstu sàparàdhà api tattadvacanena svàparàdhàvakà÷amàcchàdayantãtyarthaþ / anvitamityanena sàmànyavi÷eùabhàvaråpasambandho vivakùita iti dar÷ayati---vi÷eùa ityàdi / "vyati pràgi'tyetadvivçõoti-----svamityàdi / vyatirekadhvanirapyubhayaråpaþ sambhavati / tatràdyasyodàharaõaü pràkpradar÷itameva / dvitãyasyodàharaõaü yathà--- jàejja vaõuddese khujja vvia pàavo gaóiavatto / mà màõusammi loe tàekvaraso dariddo a // (jàyeya vanodde÷e kubja eva pàdapo galitapatraþ / mà mànuùe loke tyàgaikaraso daridra÷ca // ita chàyà) atra hi tyàgaikarasasya daridrasya janmànabhinandanaü truñitapatrrakubjapà dapajanmàbhinandanaü ca sàkùàcchabdavàcyam / tathàvidhàdapi pàdapàttàdç÷asya puüsa upamànopameyatvapratãtipårvakaü ÷ocyatàyàmàdhikyaü tàtparyeõa prakà÷ayati / utprekùàdhvaniryathà---- candanàsaktabhujaganiþ÷vàsànilamårcchitaþ / mårcchayatyeùa pathikànmadhau malayamàrutaþ // locanam vyatirekadhvanirapãti / api÷abdenàrthàntaranyàsavadeva dviprakàratvamàha / pràgiti / 'khaü ye 'tyujjvalayanti' iti / 'raktastvaü navapallavaiþ' iti / jàyeya, vanodde÷a eva vanasyaikànte gahane yatra sphuñatarabahuvçkùasampattyà prekùate 'pi na ka÷cit / kubja ita råpayoñanàdàvanupayogã / galitapatrra iti / chàyàmapi na karoti tasya kà puùpaphalavattetyabhipràyaþ / tàdç÷o 'pi kadàcidàïgàrikasyopayogã bhavedulåkàdãnàü và nivàsàyeti bhàvaþ / mànuùa iti / sulabhàrthijana iti bhàvaþ / loka iti / yatra lokyate so 'rthibhistena càrthijano na ca ki¤cicchakyate kartuü tanmahadvai÷asamiti bhàvaþ / atra bàlapriyà khaü ye 'tyujvalayanti iti, ityasyànantaraü 'raktastvaünavapallavai'riti iti ca pàñhaþ kvacit dç÷yate, sa pràmàdikaþ / 'na tu raktastvam' ityàdipàñho và / kubja eveti chàyà / vanodde÷a ityanenaivakàrasya sambandha ityàha---vanetyàdi / vanodde÷a ityasya vivaraõam----vanasyetyàdi / gamyamarthamàha---yatretyàdi / evamuparyapi bodhyam / råpaghañaneti / pratimàdyakçtinirmàõetyarthaþ / galitapatra iti / truñitatra iti ca pàñhaþ / àïgàrikasyeti / aïgàropajãvina ityarthaþ / ahaü kubjaþ galitapatraþ pàdapaþ panodde÷e iva jàyeya / tyàgaikaraso daridra÷ca mànuùeloke màjayeya ityanvayaþ / vçtto---'÷abdavàcya'mityasya 'prakà÷ayatã'tyanenànvayaþ / atra hi madhau malayamàrutasya pathikamårcchàkàritvaü manmathonmàthadàyitvenaiva / tattu candanàsaktabhujaganiþ÷vàsànilamårcchitatvenotprekùitamityutprekùà sàkùàdanuktàpi vàkyàrthasàmarthyàdanuraõanaråpà lakùyate / na caivaüvidhe viùaye ivàdi÷abdaprayogamantareõàsaübaddhataiveti ÷akyate vaktum / gamakatvàdanyatràpi locanam vàcyàlaïkàro na ka÷cit / upamànetyanena vyatirekasya màrgapari÷uddhiü karoti / àdhikyamiti / vyatirekamityarthaþ / utprekùitamiti / viùavàtena hi mårchito bçühita upacito mohaü karoti / eka÷ca mårcchitaþ pathikamadhye 'nyeùàmapi dhairyacyuti vidadhanmårcchàü karotãtityubhayathotprekùà / nanvatra vi÷eùaõamadhikãbhavaddhetutayaiva saïgacchate / tataþ kiü? na hi hetutà paramàrthataþ / tathàpi tu hetutà utprekùyata iti yatki¤cidetat / bàlapriyà màrgapari÷uddhiü karotãti / ki¤ciddharmeõa sàdç÷yàtmakasyopamàïgopameyatvasya pratãtirhi vyatirekapratãteraïgamiti bhàvaþ / vçttau---'candane'ti / malayàdristhacandanavçkùetyarthaþ / 'madhau' vasante / 'pathike'tyàdi / virahijanamohakàritvamityarthaþ / 'manmathe'ti / kàmoddãpakatvenavastudatà hetunetyarthaþ / 'tattvi'ti / pathikamårcchàkàritvantvityarthaþ / 'candane'tyàdi / candanàsaktabhujagani÷vàsànilamår¤chitatvena hetunà utprekùitamityarthaþ / etadvivçõoti---viùavàtenetyàdi / viùavàtena viùayuktavàyunà / prakçte niþ÷vàsànilasya bhujagasambandhitayàviùasamparko gamyata iti bhàvaþ / "mårcchàmohasamucchràyayo"riti dhàtupàñhaþ / tatra samucchràyàrthàpràyeõà vyàcaùñe---bçühita iti asyaiva vivaraõam---upacita iti / mohaü karotãti / svasarïgeõànyasya mohàvasthàü / janayatãtyarthaþ / gopàrthàbhipràyeõa vyàcaùñe---eka÷cetyàdi / ekapadàrthatvenàtra pathikàyamàno vàyurgràhyaþ / dhairyacyutiü taddvàretyarthaþ / mårcchàmiti / mohamityarthaþ / ubhayathotprekùeti viùavàtopacitatvaü mohàvasthàpràpti÷ceti ye tayoþ malayamàrutasya pathikamårcchàkaraõehetutvenotprekùetyarthaþ / vçttau 'mårcchitatvenotprekùita'miti granthasya uktahetåtprekùàparatvaü ÷aïkàsamàdhànàbhyàü dar÷ayati---nanvityàdi / vi÷eùaõaü candanetyàdivi÷eùaõam / hetutayaiveti / hetugarbhatvenaivetyarthaþ / samàdhatte---tata ityàdi / tataþ kiü hetugarbhatve satyapi kim / kuta ityata àha--na hãtyàdi / tadvi÷eùaõasya parthikamårcchàkàritve vastuto hetutvaü nàstãtyarthaþ / tathàpi tviti / kiü tvityarthaþ / hetutà utprekùyata iti / uktayordvayoþ hetutvamutprekùyate ityarthaþ / hetutàpi iti ca pàñhaþ / tatpakùe malayamàrute tayordvayorutprekùàyà api÷abdena samuccayaþ / candanàsaktabhujagànàü ni÷vàsànilaiþ mårcchitaþ sambaddha iti svaråpakathanamàtraparaü tadvi÷eùaõamato vàcyàrthaniùpattirbodhyà / vçttau 'sàkùàdanuktàpã'ti / ivàdipadenàbodhitàpãtyarthaþ / tadaprayoge tadarthàvagçtidar÷anàt / yathàr--- isàkalusassa vi tuha muhassa õaü esa puõõimàcando / ajja sarisattaõaü pàviåõa aïge via õa mài // r(irùyàkaluùasyàpi tava mukhasya nanveùa pårõimàcandraþ / adya sadç÷atvaü pràpyàïga eva na màti // iti chàyà) locanam taditi / tasyevàderaprayoge 'pi tasyàrthasyetyutprekùàråpasyàvagateþ pratãterdar÷anàt / etadevodàharati---yathetir / irùyàkaluùasyàpãùadaruõacchàyàkasya / yadi tu prasannasya mukhasya sàdç÷yamudvahetsarvadà và tatkiü kuryàttvanmukhaü tvetadbhavatãti manorathànàmapyapathamidamityapi÷abdasyàbhipràyaþ / aïge svadehe na màtyeva da÷a di÷aþ pårayati yataþ / adyeyatà kàlenaikaü divasamàtramityarthaþ / atra pårõacandreõa di÷àü påraõaü svarasasiddhamevamutprekùyate / nanu nanu÷abdena vitarkotprekùàråpamàcakùàõenàsambaddhatà niràkçteti sambhàvayamàna bàlapriyà 'anuraõanaråpà' saülakùyakramavyaïgyà / 'lakùyate' j¤àyate / ÷aïkate 'na ce'tyàdi 'evaüvidhe viùaye' iti candanàsaktetyàdisthala ityarthaþ / 'asambaddhate'ti / utprekùàyàþ vàkyàsambaddhatetyarthaþ / vàkyàpratipàdyateti yàvat / samàdhatte---'gamakatvàdi'ti / candanetyàdivi÷eùaõasya pratipattçpratibhàvadisahakàreõa bodhakatvàdityarthaþ / atra pramàõamàha----'anyatràpã'tyàdi / 'tadaprayoga' ityàdigranthaü vivçõoti---tasyetyàdir / irùyeti / kupitàü nàyikàü prasàdayatumuktirþ, irùyàkaluùasyetyasya vyàkhyànarm----iùadityàdi / api÷abdagamyamàha---yadi tvityàdi / udvahet kuryàdityubhayatra candra iti ÷eùaþ / adyetyanena gamyamàha---sarvadeti / tattadà kiü kuryàditi / santoùàti÷ayena yadyat kuryàt tanna jànàmãtyarthaþ / etadbhavatãti / candrãbhavatãtyarthaþ / aïga eveti chàyà / evakàrasya màtãtyanenànvaya ityàha---netyàdi / atra gamyaü hetumàha---da÷adi÷aþ pårayati yata iti / adyeti padaü vivçõoti----iyatetyàdi / dhvaniü dar÷ayati---atretyàdi / di÷àü påraõamiti / aïgena bhàtyevetyanena labdhaü svaprabhayà di÷aü påraõamityarthaþ / svarasasiddhaü asvàbhàvikam / evamutprekùyate iti / tava mukhasya sadç÷atvaü pràpyeveti mukhasàdç÷yapràptihetukatvenotprekùyata ityarthaþ / udàharaõàntaramavatàrayati---nanvityàdi / nanu÷abdeneti / gàthàsthananu÷abdenetyarthaþ / sadç÷atvaü pràpya nanviti yojaneti bhàvaþ / 'tràse'tyàdi ÷lokaü vyàcaùñe---sarvata ityàdi / niketàn parita iti / nànubaddha iti ca sambandhaþ / anubaddhaþ yathà và---- tràsàkulaþ paripatan parito niketàn puübhirna kai÷cidapi dhanvibhiranvabandhi / tasthau tathàpi na mçgaþ kvacidaïganàbhi- ràkarõapårõanayaneùuhatekùaõa÷rãþ // ÷abdàrthavyavahàre ca prasiddhireva pramàõam / ÷leùadhvaniryathà--- ramyà iti pràptavatãþ patàkàþ ràgaü viviktà iti vardhayantãþ / yasyàmasevanta namadvalãkàþ samaü vadhåbhirvalabhãryuvànaþ // atra vadhåmiþ saha valabhãrasevanteti vàkyàrthapratãteranantaraü vadhva iva locanam udàharaõàntaramàha--yathà veti / paritaþ sarvato niketàn paripatannàkramanna kai÷cidapi càpapàõibhirasau mçgo 'nubaddhastathàpi na kvacittasthau tràsacàpalayogàtsvàbhàvikàdeva / tatra cotprekùà dhvanyate---aïganàbhiràkarõapårõaurnetra÷arairhatàr ikùaõa÷rãþ sarvasvabhåtà yasya yato 'to na tasthau / nanvetadapyasambaddhamastvityà÷aïkyàha----÷abdàrtheti / patàkà dhvajapañàn pràptavantã / ramyà iti hetoþ / patàkàþ prasiddhãþ pràptavatãþ / kimàkàràþ prasiddhãþ ramyà ityevamàkàràþ viviktà janasaïkulatvàbhàvàdityato heto ràgaü sambhogàbhilàùaü vardhayantãþ / anye tu ràgaü citra÷obhàmiti / tathà ràgamanuràgaü vardhayantãþ / yato hetoþ viviktà vibhaktaïgyo lañabhàþ yàþ / namanti valãkàni chadiparyantabhàgà yàsu / namantyo vallayastrivalãlakùaõà yàsàm / samamiti sahetyarthaþ / nanu sama÷abdàttulyàrtho 'pi pratãtaþ / bàlapriyà anugataþ, 'na tasthàvi'tyatra vàstavo hetustràsàkula ityanena dar÷ita ityàha---tràsetyàdi / àkarõapårõaiþ karõaparyantavyàptaiþ àkarõakçùñai÷ca netra÷araiþ netràõyeva ÷aràstaiþ, ato na tasthàviti / uktàddhetoreva na sthitavànityarthaþ / tathàcàtra hetåtprekùàdhvaniritibhàvaþ / atràpyaïganàdçùñiü pra÷aüsàparamàkarõetyàdikaü svaråpakathanamitivàkyàrthaniùpattiravaseyà / etadapãti / uktodàharaõamapãtyarthaþ / asambaddhamiti / utprekùàråpàrthàbodhakamityarthaþ / vçttau '÷abde'ti / evamasya÷abdasyàrtha iti vyavahàra ityarthaþ / 'prasiddhireva' pratipattéõàü pratitireva / tathàcoktasthale ivàdi÷abdàbhàve 'pyutprekùàråpàrthasya sahçdayànàü pratãterasambaddhatvàpàdànaü na yuktamiti bhàvaþ / vyàcaùñe----patàkà ityàdi / atràdyo 'rtho valabhãbhiranveti, dvitãyastu vadhåbhiþ / vyàkhyànàntaramàha--anya iti / lañabhà iti sundarya ityarthaþ / nanvityàdi / sama÷abdàditi / locanam satyam ; so 'pi ÷leùabalàt / ÷leùa÷ca nàbhidhàvçtteràkùiptaþ, api tvarthasaundaryabalàdeveti sarvathà dhvanyamàna eva ÷leùaþ / ata eva vadhva iva valabhya ityabhidadhatàpi vçttikçtopamàdhvaniriti noktam / ÷leùasyaivàtra målatvàt / samà iti hi yadi spaùñaü bhavettadopamàyà eva spaùñatvàcchleùastadàkùiptaþ syàt / samamiti nipàto '¤jasà sahàrthavçttirvya¤jakatvabalenaiva kriyàvi÷eùaõatvena ÷abda÷leùatàmeti / na ca tena vinàbhidàyà aparipuùñatà kàcit / ata eva samàptàyàmevàbhidhàyàü sahçdayaireva sa dvitãyo 'rtho 'pçthakprayatnenaivàvagamyaþ / yathoktaü pràk---'÷abdàrtha÷àsanaj¤ànamàtreõaiva' ityàdi / etacca sarvodàharaõeùvanusartavyam / 'pãna÷caitro divà nàti' ityatràbhidhaivàparyavasiteti saiva svàrthanirvàhàyàrthàntaraü ÷abdàntaraü vàkarùatãtyanumànasya ÷rutàrthàpattervà bàlapriyà samamiti ÷abdàdityarthaþ / tulyàrtho 'pãta / api÷abdena pårvoktasahàrthasya samuccayaþ / so 'pi tulyaråpàrtho 'pi ÷leùabalàditi / vadhvanvayyarthàntarasàmarthyàdityarthaþ / ÷leùasceti / arthàntaraü cetyarthaþ / abhidhàvçtteþ abhidhàvyàpàràddhetoþ / nàkùiptaþ na pratãtaþ / padànàü valabhãpadasamànavibhaktikatvenàbhidàyà valabhyanvayyarthe niyamanàditi bhàvaþ / ata eveti / vakùyamàõahetorevetùathaþ / samà itãti / samamityasya sathàna iti ÷eùaþ / samamityuktau kuto na spaùñatvamata àha---samamityàdi / a¤jasà jhañiti / sahàrthavçttiþ sàhityaråpàrthabodhakaþ / yånàü savadhåkànàü satàü valabhãsevanasyàrthasya prakçtatvàditi bhàvaþ / kriyàvi÷eùaõatveneti / sevanakriyàyàþ vartamànà ityavyàhçtakriyàyà và vi÷eùaõatayetyarthaþ / ÷abda÷leùatàmetãti / tulyamityarthàntaraü bodhayatãtyarthaþ / ÷leùadhvaniü sthàpayati--na cetyàdi / apåthakprayatnena prayatnàntaraü vinà / prasaïgàdàha--pãna ityàdi / apryavasiteti / divàbhojanamakurvataþ kutaþ pãnatvamityàkàïkùàsattvena ÷àntàkàïkùasya bodhasyàjananàditi bhàvaþ / svàrtheti / pãnatvàdighañitasvaviùayàrthetyarthaþ / arthàntaram ràtribhojanam / ÷abdàntaram ràtrau bhuïkte iti ÷abdam / àkarùati anusandhàpayati / anumànetyàdi / yatàsaükhyamatra bodhyam / yathàsaükhyadhvaniü vivçõoti vçttau---'ata hã'tyàdi / 'yathodde÷aü' udde÷akramamanatilaïdhya / 'anådde÷e' pa÷cànnirde÷e sati / 'yaccàrutvam' càrutvakàri yat 'anuraõanaråpaü' saülakùyakramaü vyaïgyam / 'madane'ti / madanavi÷eùaõãbhåto yo 'ïkuritàdi÷abdaþ sa¤jàteùatpràdurbhàvàdiþ tadarthaþ tañgataü tadà÷ritam / 'tadi'ti / càrutvakàri yathàsaükhyàtmakaü vyaïgyamityarthaþ / tattu yatà÷rutakramaü saükhyàsàmyameva / 'madanasahakàrayori'ti / kàryakàraõàtmakayostayorityarthaþ / 'tulye'ti / tulyayogità tulyakàlasambandhaþ tadråpo yaþ samuccayastallakùaõàdityarthaþ / 'vàcyàdi'ti / cakàràbhyàü bodhyàdityarthaþ / 'atiricyamànam' iti / utkçùñamityarthaþ / 'àlakùyate'j¤àyate / balabhya iti ÷leùapratãtira÷abdàpyarthasàmarthyànmukhyatvena vartate / yathàsaïkhyadhvaniryathà--- aïkuritaþ pallavitaþ korakitaþ puùpita÷ca sahakàraþ / aïkuritaþ pallavitaþ korakitaþ puùpita÷ca hçdi madanaþ // atra hi yathodde÷amanådde÷e yacacàrutvamanuraõanaråpaü madanàvi÷eùaõabhåtàïkuritàdi÷abdagataü tanmadanasahakàrayostulyayogitàsamuccayalakùaõàdvàcyàdatiricyamànamàlakùyate / evamanye 'pyalaïkàrà yathoyogaü locanam tàrkikamãmàüsakayorna dhvaniprasaïga ityalaü bahunà / tadàha--a÷abdàpãti / evamanye 'pãti / sarveùàmevàrthàlaïkàràõàü dhvanyamànatà dç÷yate / yathà ca dãpakadhvaniþ-- mà bhavantamanalaþ pavano và vàraõo madavalaþ para÷urvà / vajramindrakaraviprasçtaü và svasti te 'stu latayà saha vçkùa // ityatra bàdhiùñeti gopyamànàdeva dãpakàdatyantasnehàspadatvapratipattyà càrutvaniùpattiþ / aprastugatapra÷aüsàdhvanirapi--- óhuõóhullanto marihisi kaõñaakaliàiü keaivaõàiü / màlaikusumasaricchaü bhamara bhamanto õa pàvihisi // priyatamena sàkamudyàne viharantã kàcinnàyikà bhramaramevamàheti bhçïgasyàbhidhàyàü bàlapriyà 'aïkurite' iti saptamyantapàñho 'pi pårvàrdhe dç÷yate / locane--yathàceti / tathà ca iti ca pàñhaþ / ityatretyasya dãpakadhvanirityanenàpi sambandhaþ / dãpakadhvaniü vivçõoti---bàdhiùñhetyàdi / bàdhiùñheti dãpakàditi / màïarthànvitaluïantabàdhatyartharåpàdanalàdyanekànvayi dharmàdityarthaþ / atyanteti / latàsahite vçkùe vaktçgatanirati÷aya÷nehàspadatvasya pratãtyetyarthaþ / càrutvaniùpattiriti / yatastato dãpakadhvaniriti sambandhaþ / atra "ya÷ca nimbaü para÷une"tyàdàviva mà bhavantamanala ityatra dhàkùãdityasya, pavano vetyàdau bhàïkùãrityasya, para÷urvetyàdau bhaitsãdityasya càdhyàhàreõa vàcyàrthaniùpattirbodhyà / aprastutapra÷aüsàdhvanirapãti / sàdç÷yanimittakàprastutapra÷aüsàdhvanirapãtyarthaþ / óuõóhu ityàdi / anveùayanmariùyasi kaõñakakalitàni ketakãvanàni / màlatãkusumasadç÷aü bhramara bhramanna pràpsyasi // iti chàyà / vivçõoti--priyatamenetyàdi / bhramaramiti / ketakyabhimukhaü carantaü ka¤jinmadhupamityarthaþ / àhetãti / vaktãtyato hetorityarthaþ / bhçïgasyeti / bhçïgavçttàntasyetyarthaþ / abhidàyàmabhidheyatve sati / locanam prastutatvameva / na càmantraõàdaprastutatvàvagatiþ, pratyutàmàntraõaü tasyà maugdhyavijçmbhitamiti abhidhayà tàvannàprastutapra÷aüsà samàpyà / samàptàyàü punarabhidhàyàü vàcyàrthabalàdanyàpade÷atà dhvanyate / yatsaubhàgyàbhimànapårõà sukumàraparimalamàlatãkusumasadç÷ã kulavadhårnirvyàjapremaparatayà kçtakavaidagdhyalabdhaprasiddhyati÷ayàni ÷ambhalãkaõñakavyàptàni dåràmodaketakãvanasthànãyàni ve÷yàkulànãta÷ceta÷ca ca¤cåryamàõaü priyatamamupàlabhate / apahnutadhvaniryathàsmadupàdhyàyabhaññenduràjasya--- yaþ kàlagurupatrrabhaïgaracanàvàsaikasàràyate gauràïgãkuvakumbhabhårisubhagàbhoge sudhàdhàmani / bàlapriyà prastutatvamevetyevakàreõàprastutatvavyavacchedaþ / ÷aïketa---na cetyàdi / àmantraõàditi / bhçïgasyetyanuùaïgaþ / anàmantraõãyasya bhramarasya sambodhanàdityarthaþ / aprastutatvàvagatiþ aprastutatvasya bodhaþ / na cetyanvayaþ / kuta ityata àha---pratyutetyàdi / tasyàþ nàyikàyàþyanmaugadhyaü mugdhatvaü "mugdhà navavayaþkàme"tyàdi mugdhàlakùaõaü, tasya vijçmbhitaü maugdhyahetukamiti yàvat / itãti hetau / abhidhayà tàvadityàdi / bhçïgavçttàntasya yadyaprastutatvaü bhavetadà priyatamopàlambharåpàrtha eva vàkyasya vi÷ràntyà tasyàbhidhayà samàpyatvaü bhavet, prakçte bhçïgavçttàntasyàpi prastutatvasambhavànmukhyatayà vivakùitaþ / priyatamopàlambharåpàrtho 'bhidhayà na samàpya ityarthaþ / samàptàyàmityàdi / prakàraõava÷ena bhçïgatadanvayyabhidheyàrthabodhe niùpanne satãtyarthaþ / vàcyàrthabalàditi / vàcyàrthasàmyabalàdityarthaþ / anyàpade÷ateti / arthàntaramityarthaþ / tadàha---yadityàdi / sukumàraþ sundaraþ mugdhakulavadhåriti ca pàñhaþ / premeti / priyatamaviùayakapremetyarthaþ / paratayà hetunà upàlabhate iti sambandhaþ / kçtaketi / kçtakavaidagdhyena labdhaþ prasiddhyati÷ayo yaiþ tàni / ÷ambhalãti / kaõñakatulyàbhiþ kuññanãbhirvyàptànãtyarthaþ / óàmbhikakaõñaketi ca pàñhaþ / dåreti / dåravyàptàmodàni yàni ketakãvanàni tattulyànãtyarthaþ / ca¤cåryamàõamiti / tatsambhogàya muhu÷carantamityarthaþ / ya iti / yaþ gauràïgãkucakumbha iva bhåriþ subhaga÷càbhogo yasya tasmin / sudhàdhàmani candre kàlàgaruõà yà patrabhaïgaracanà racitaþ patrabhaïga iti yàvat, tadråpeõa yo vàsaþ, yadvà---racanàyà àvàsaþ àspadatvaü tena ekena sàràyate / he natàïgi sundari ! locanam vicchedànaladãpitotkavanitàcetodhivàsodbhavaü santàpaü vininãùureùa vitatairaïgairnatàïgi smaraþ // atra candramaõjalamadhyavartino lakùmaõo viyogàgniparicitavanitàhçdayoditaploùamalãmasacchavimanmathàkàratayàpahnavo dhvanyate / atreva sasandehadhvaniþ---yata÷candravartinastasya nàmàpi na gçhãtam / api tu gauràïgãstanàbhogasthànãye candramasi kàlàgurupatrrabhaïgavicchittyàspadatvena yaþ sàratàmutkçùñatàmàcaratãti tanna jànãmaþ kimetadvastviti sasandeho 'pi dhvanyate / pårvamanaïgãkçtapraõayàmanutaptàü virahotkaõñhitàü vallabhàgamanapratãkùàparatvena kçtaprasàdhanàdividhitayà vàsakasajjãbhåtàü pårõacandrodayàvasare dåtãmukhànãtaþ priyatamastvadãyakucakala÷anyastakàlàgurupatrrabhaïgaracanà manmathoddãpanakàriõãti càñukaü kurvàõa÷candravartinã ceyaü kuvalayadala÷yàmalakàntirevameva karotãti prativaståpamàdhvanirapi / sudhàdhàmanãti candraparyàyatayopàttamapi padaü santàpaü vininãùurityatra hetutàmapi bàlapriyà eùa iti / ya ityasya pratinirde÷aþ sa ityarthaþ / vicchedaþ priyatamaviraha evànalo 'griþ, tena dãpitàni yàni utkànàmutkaõñhitànàü vanitànàü cetàüsi tadadhivàsena udbhavo yasya tam / santàpaü vininãùuþ vinetuü ÷amayitumicchuriti hetugarbham / vitatairiti / prasàritairityarthaþ / aïgairupalakùitaþ smaraþ bhavatãtyanvayaþ / dhvaniü dar÷ayati--atretyàdinà / apahnava iti / nàyamaïkaþ, kintu tathàvidho manmatha ityapahnava ityarthaþ / yata ityàdyàcaratãtyantaü vyàkhyàtçvacanam / tasyeti / lakùmaõa ityarthaþ / na gçhãtamiti / vi÷eùato na nirdiùñamityarthaþ / api tvityàdi / gçhãtamityanuùajyate / api tu iti gçhãtamiti sambandhaþ / evaü nirdiùñamityarthaþ / gauràïgãtyàdi / àbhogavi÷iùñagauràïgãstanatulyetyarthaþ / racanàvàsetyasya vivaraõam---vicchittyàspadatveneti / àcaratãti / àvahatãtyarthaþ / phalitàrthakathanametat / sàraþ utkçùña ivàcarati sàro bhavati iti và vigrahaþ / taditi / tathà nirde÷àdityarthaþ / na jànãma ityàdi sandehàkàrakathanam / itãti / uktànadhyavasàyàtmakavaktçnàyakagatasaü÷ayapratãterityarthaþ / sasandehaþ sasandehàlaïkàraþ / apãti samuccaye / pårvamitiyàdi / praõayaþ priyàtamasya pràrthanà / anutaptàmiti / pa÷càttàpavatãmityarthaþ / bhåtàmiti / nàyikàmiti ÷eùaþ / càñukaü kurvàõa ityanenàsya sambandhaþ / tvadãyetyàdi / càñuvacanam / evameva karotãti / manmathoddãpanakàriõãtyarthaþ / itiprativaståpamàdhvaniriti / tvadãyakucakala÷anyastakàlàgarupatrabhaïgaracanàmanmathoddãpanakàriõo candravartinãyaü kuvalayadala÷yàmalà kànti÷caivameva karotãti vaktçnàyakacàñuvàkyàrthasya pratãtyà prativaståpamàyà dhvanirityarthaþ / hetutàmiti / sudhàdhàmatvaråpayogàrthasyeti ÷eùaþ / ÷obhàbhiþ saha uddãpayati iti ca pàñhaþ / locanam vyanaktãti hetvalaïkàradhvanirapi / tvadãyakuca÷obhà mçgàïka÷obhà ca saha madanamuddãpayata iti sahoktidhvanirapi / 'tvatkucasadç÷a÷candra÷candra÷candrasamastvakuvàbhogaþ' ityarthapratiterupameyopamàdhvanirapi / evamanye 'pyatra bhedàþ ÷akyotprekùàþ / mahàkavivàco 'syàþ kàmadhenutvàt / yataþ--- helàpi kasyacidacintyaphalaprasåtyai kasyàpi nàlamaõave 'pi phalàya yatnaþ / digdantiromacalanaü dharaõãü dhunoti khàtsampatannapi latàü calayenna bhçïgaþ // eùàü tu bhedànàü saüsçùñitva saïkaratvaü ca yathàyogaü cintyam / ati÷ayoktidhvaniryathà mamaiva--- kelãkandalitasya vibhramamadhordhuryaü vapuste dç÷au bhaïgãbhaïgarakàmakàrbhukamidaü bhrånarmakarmakramaþ / àpàte 'pi vikàrakàraõamaho vaktràmbujanmàsavaþ satyaü sundari vedhasastrijagatãsàrastvamekàkçtiþ // atra hi madhu màsamadanàsavànàü trailokye subhagatànyonyaü paripoùakatvena / te tu bàlapriyà heleti / helà lãlà / yatnaþ buddhipårvako vyàpàraþ / vàkyadvaye bhavatãti ÷eùaþ / uktaü sàmànyaü vi÷eùeõa samarthayati---digdantãtyàdi / digdantino 'ïgacalanamiti ca pàñhaþ / eùàü tvityàdi / apahnavena sahetareùàü saüsçùñiþ, sasandehaprativaståpamopameyopamànàmekavàkyànuprave÷asaïkara ityàdikaü cintyamityarthaþ / kelãti / he sundari ! te tava dç÷au kelãvilàsijanasya krãóà tasyàþ kandalaü navàïkuraþ riùadàvirbhàva iti yàvat / tadasya sa¤jàtamiti kelãkandalitaþ, tasya aciràvirbhåtasyetyarthaþ / vibhramaþ strãõàü ÷çhgàraceùñà tatkàrã vibhramaþ ÷obhà, tacchàlã và yo madhurvasantaþ tasya dhuraü kàmoddãpanàdibhàraü vahatãti dhuryam / vapuþ sta iti ÷eùaþ / tvadãyaü netradvitayamaciràvirbhåtasya vasantasya kàmoddãpanàdikàryakàri ÷arãraü bhavatãtyarthaþ / tathà te idamityàdyekaü padam / ayamanubhavaikagocaro bhruvornarmakarmaõaþ lãlàyàþ kramaþ kramikalãlàvi÷iùñabhråyugmamityarthaþ / bhaïkã racanàvi÷eùaþ, tayà hetunà bhaïguraü vakraü, yadvà---bhaïgãyuktaü vakraü ca yat kàmasya kàrbhukaü kramikakarmavi÷iùñaü dhanuþ tadbhavati / yadvà---idamiti bhinnaü padaü karmukavi÷eùaõaü, kramikakarmavi÷iùñamiti tadarthaþ / tathà te vaktràmbujanmani mukhapajhe ya àsavaþ madyavi÷eùaþ / atràsavatvenàdhararasasyàdhyavasàyaþ / àpàte 'pi ki¤jidàsvàde 'pi / kikàràõàü sammohànandàdiråpacittavikàràõàü kàraõaü bhavati / aho idamadbhutam / ataþ tvamekà vedhasaþ kçtiþ sçùñiþ trijagatãsàraþ trailokyasàrabhåtà bhavati / satyaü ni÷citam / atra hãtyasya dhvanyata ityàdibhiþ sambandhaþ / poùakatvenetyantaü hetuvacanam / te ityàdivyaïgyakathanam / yojanãyàþ / evamalaïkàradhvanimàrgaü vyutpàdya tasya prayojanavattàü khyàpayitumidamucyate-- _________________________________________________________ ÷arãrãkaraõaü yeùàü vàcyatve na vyavasthitam / te 'laïkàràþ paràü chàyàü yànti dhvanyaïgatàü gataþ // DhvK_2.28 // __________ ÷arãrãkaraõaü yeùàü vàcyatve na vyavasthitam / te 'laïkàràþ paràü chàyàü yànti dhvanyaïgatàü gataþ // 28 // dhvanyaïgatà cobhàbhyàü prakàràbhyàü vya¤jakatvena vyaïgyatvena ca / tatreha prakaraõàdyvaïgyatvenetyavagantavyam / vyaïgyatve 'pyalaïkàràõàü pradhànyavivakùàyàmeva locanam tvayi lokottareõa vapuùà sambhåya sthità ityati÷ayoktirdhvanyate / àpàte 'pi vikàrakàraõamityàsvàdaparamparàkriyayàpi vinà vikàràtmanaþ phalasya sampattiriti vibhàvanàdhvanirapi / vibhramamadhordhuryamiti tulyayogitàdhvanirapi / evaü sarvàlaïkàràõàü dhvanyamànatvamastãti mantavyam / na tu yathà kai÷cinniyataviùayãkçtam / yathàyogamiti / kvacidalaïkàraþ kvacidvastu vya¤jakamityartho yojanãya iti // 2.7 // nanuktàstàvaccirantanairalaïkàràsteùàü tu bhavatà yadi vyaïgyatvaü pradar÷itaü kimiyatetyà÷aïkyàha--evamityàdi / yeùàmalaïkàràõàü vàcyatvena ÷arãrãkaraõaü ÷arãrabhåtàtprastutàdarthàntarabhåtatayà a÷arãràõàü kañakàdisthànãyànàü ÷arãratàpàdanaü vyavasthitaü bàlapriyà te madhumadanàsavàþ / lokàttareõa vapuùeti / netraråpeõa bhråråpeõàdhararasaråpeõa ca ÷arãreõetyarthaþ / madanadhanuùo bhråråpeõa sthityà madanasya sthitiþ sidhyatãti bodhyam / itãti / itivaktçkàmukavàkyàrthapratãtyetyarthaþ / ati÷ayoktiriti / netràdau / vasantàdyabhedapratãtyà bhede abhedaråpàti÷ayoktirityarthaþ / tulyayogiteti / dçgdvayasya madho÷ca sàmyavivakùayà dç÷au vibhramamadhordhuryaü vapurityuktyà "nyånasyàpi vi÷iùñene"tyàdinà bhàmahàdilakùità tulyayogitetyarthaþ / 'evamanye 'pyalaïkàrà' iti bahuvacanalabdhamarthamàha---evamityàdi / gamyaü vyavacchedyamàha---na tvityàdi / na tviti / tatheti ÷eùaþ / niyateti / niyataþ niyamitaþ viùayaþ alaïkàravi÷eùaråpà÷rayo yasya tatkçtamityarthaþ / dhvanyamànatvamityanuùajyate // 2.7 // kimiyateti / alaïkàràõàü vyaïgyatvapradar÷anena kiü phalamityarthaþ / àheti / ÷arãrãtyàdinà tatphalaü dar÷ayatãtyarthaþ / kàrikàü vyàcaùñe--yeùàmityàdi / vàcyatveneti hetau tçtãyà / cvipratyayàrthaü dar÷ayan vyàcaùñe---÷arãrabhåtàdityàdi / ÷arãratàpàdanamiti / ÷arãratvasampàdanamityarthaþ / vyavasthitatve gamyaü hetumàha---sukavinàmayatnasampàdyatayà / satyàü dhvanàvantaþpàtaþ / itarathà tu guõãbhåtavyaïgyatvaü pratipàdayiùyate / àïgitvena vyaïgyatàyàmapi / alaïkàràõàü dvayã gatiþ--kadàcidvastumàtreõa vyajyante, kadàcidalaïkàreõa / tatra--- vyajyante vastumàtreõa yadàlaïkçtayastayà / dhruvaü dhvanyaïgatà tàsàü _________________________________________________________ atra hetuþ- . . . . . . . . kàvya-vçttis tad-à÷rayà // DhvK_2.29 // __________ atra hetuþ---- kàvyavçttistadà÷rayà // 29 // locanam yadi và vàcyatve sati yeùàü ÷arãratàpàdanamapi na vyavasthitaü durghañamiti yàvat / te 'laïkàrà dhvanervyàpàrasya kàvyasya vàïgatàü vyaïgyaråpatayà gatàþ santaþ paràü durlabhàü chàyàü kàntimàtmaråpatàü yànti / etaduktaü bhavati---sukavirvidagdhapurandhãvadbhåùaõaü yadyapi ÷liùñaü yojayati, tathàpi ÷arãratàpattirevàsya kaùñasampàdyà kuïkumapãtikàyà iva / àtmatàyàstu kà sambhàvanàpi / evambhåtà ceyaü vyaïgyatà yà apradhànabhåtàpi vàcyamàtràlaïkàrebhya utkarùamalaïkàràõàü vitarati / bàlakrãóàyàmapi ràjatvamivetyamumarthaü manasi kçtvàha---itarathà tviti // 2.8 // tatreti / dvayyàü gatau satyàm / atra heturityayaü vçttigrandhaþ / kàvyasya kavivyàpàrasya bàlapriyà sukavãnàmityàdi / vàcyatve iti saptamyantam / neti pçthak padamityanyathàpi vyàcaùñe---yadi vetyàdi / 'dhvanyaïgatàm' ityatra dhvani÷abdaü dvedhà vyàcaùñe---vyàpàrasyetyàdi / kathamaïgatvamityatràha----vyaïgyatayeti / yadi vetyuktavyàkhyànànurodhena bhàvàrthamàha---ataduktamityàdi / bhåùaõamiti / upamàdikaü kuïkumàdikaü cetyarthaþ / ÷liùñamiti / saktamityarthaþ / ati÷liùñamiti ca pàñhaþ / ÷ararãtàpattiþ ÷arãratvasampàdanam / asyeti / upamàderbhåùaõasyetyarthaþ / kuïkumeti / kuïkumayuktànulepanavi÷eùaþ kuïkumapãtikà tasyà ivetyarthaþ / àtmatàyà iti / àtmatvasampàdanasyetyarthaþ / asyetyanuùaïgaþ / kà sambhàvanàpãti / àtmatvasampàdanamatikaùñasampàdyamityarthaþ / itarathetyàdigranthamavatàrayati---evaübhåtetyàdi / iyaü vyaïgyatà evambhåtà cetyanvayaþ / kathambhåtetyatràha---yetyàdi / ràjatvamiveti / bàlàntarebhyo ràjabàlasyeti / ÷eùaþ // 2.8 // vçttigrantha iti / na tu kàrikàü÷a iti bhàvaþ / "kàvvavçttistadà÷raye"ti yasmàttatra tathàvidhavyaïgyàlaïkàraparatvenaiva kàvyaü pravçttam / anyathà tu tadvàkyamàtrameva syàt / tàsàmevàlaïkçtãnàm--- alaïkàràntaravyaïgyabhàve _________________________________________________________ punaþ, . . . . . . . . dhvany-aïgatà bhavet / càrutvotkarùato vyaïgya-pràdhànyaü yadi lakùyate // DhvK_2.30 // __________ punaþ, dhvanyaïgatà bhavet / càrutvotkarùato vyaïgyapràdhànyaü yadi lakùyate // 30 // uktaü hyetat--'càrutvotkarùanibandhanà vàcyavyaïgyayoþ pràdhànyavivakùà' iti / vastumàtravyaïgyatve càlaïkàràõàmanantaropadar÷itebhya evodàharaõebhyo viùaya unneyaþ / tadevamarthamàtreõàlaïkàravi÷eùaråpeõa vàrthenàrthàntarasyàlaïkàrasya locanam vçttistadà÷rayàlaïkàrapravaõà yataþ / anyatheti / yadi na tatparatvamityarthaþ / tena tatra guõãbhåtavyaïgyatà naiva ÷aïkyeti / tàtparyam / tàsàmevàlaïkçtãnàmityayaü pañhiùyamàõakàrikopaskàraþ / punariti kàrikàmadhya upaskàraþ / dhvanyaïgateti / dhvanibhedatvamityarthaþ / vyaïgyapràdhànyamiti / atra hetuþ---càrutvotkarùata iti / yadãti / tadapràdhànye tu vàcyàlaïkàra eva pradhànamiti guõãbhåtavyaïgyateti bhàvaþ / nanvalaïkàro vastunà vyajyate alaïkàràntareõa ca vyajyata ityatrodàharaõàni kimiti na dar÷itànãtyà÷aïkyàha---vastviti / etatsaükùipyopasaüharati---tadevamiti / vyaïgyasya bàlapriyà kàrikàpàñhàbhipràyeõa vyàcaùñe---kàvyasyetyàdi / kavivyàpàrasyeti / ÷abdàrtharåpasyetyarthaþ / vçttiriti / sthitirityarthaþ / sà alaïkçtirà÷rayo yasyà ityabhipràyeõa vyàcaùñe---alaïkàretyàdi / yadi na tatparatvamiti / vyaïgyàlaïkàraparatvaü na bhavati yadãtyarthaþ / vçttau 'tadvàkyamàtrameva syàdi'ti / 'tat' kàvyatvenàbhimatam / 'vàkyamàtrameva' na tu kàvyàtmakamityarthaþ / ataþ tatparatvena bhàvyaü, tathàca dhvanyaïgatvameveti bhàvaþ / etadbhàvàrthaü dar÷ayati locane--tenetyàdi / tàsàmityasyàlaïkàràntaravyaïgyabhàva ityanenàpi sambandhaþ / tàsàmityasyàlaïkçtãnàmityartha÷cetyà÷ayena vçttau 'tàsàmevàlaïkçtãnàü' ityuktamityàha--tàsàmevetyàdi / pañhiùyetyàdi / vakùyamàõakàrikayàpi sambandhamàsàdya kàsàmityàkaïkakùànivartakatvenopakàrakàrãtyarthaþ / prakçtànuguõyena vyàcaùñe--dhvanibhedatvamiti / dhvanyavàntaraprakàratvamityarthaþ / vàcyàlaïkàra eveti / dãpakàdirevetyarthaþ / kàrikàyàmalaïkàràntaravyaïgyabhàve ityasya alaïkàràntareõa vyaïgyatve satãtyarthaþ / tadevamityàdigranthasya sàràrthamàha---vyaïgyasyetyàdi / và prakà÷ane càrutvotkarùanibandhane sati pràdhànye 'rtha÷aktudbhavànuraõaråpavyaïgyo dhvaniravagantavyaþ / evaü dhvaneþ prabhedàn pratipàdya tadàbhàsavivekaü kartumucyate-- _________________________________________________________ yatra pratãyamàno 'rthaþ pramliùñatvena bhàsate / vàcyasyàïgatayà vàpi nàsyàsau gocaro dhvaneþ // DhvK_2.31 // __________ yatra pratãyamàno 'rthaþ pramliùñatvena bhàsate / vàcyasyàïgatayà vàpi nàsyàsau gocaro dhvaneþ // 31 // dvividho 'pi pratiyamànaþ sphuño 'sphuña÷ca / tatra ya eva sphuñaþ ÷abda÷aktyàrtha÷aktyà và prakà÷ate sa eva dhvanermàrgo netaraþ / sphuño 'pi yo 'bhidheyasyàïgatvena pratiyamàno 'vabhàsate so 'syànuraõanaråpavyaïgyasya dhvaneragocaraþ / yathà---- kamalàarà õaü malià haüsà uóóàvià õa a piucchà / locanam vya¤jakasya ca pratyekaü vastvalaïkàraråpatayà dviprakàratvàccaturvidho 'yamatha÷aktyudbhava iti tàtparyam //29// ,30 // evamiti / avivakùitavàcyo vivakùitànyaparavàcya iti dvau målabhedau / àdyasya dvau bhedau---atyantatiraskçtavàcyar'thàntarasaükramitavàcya÷ca / dvitãyasya dvau bhedau alakùyakramo 'nuraõanaråpa÷ca / prathamo 'nantabhedaþ / dvitãyo dvividhaþ---÷abda÷aktimålo 'rtha÷aktimåla÷ca / pa÷cimastrividhaþ---kaviprauóhoktikçta÷arãraþ kavinibaddhavaktçprauóhoktikçta÷arãraþ svatassambhavã ca / te ca pratyekaü vyaïgyavya¤jakayoruktabhedanayena caturdheti dvàda÷avidho 'rtha÷aktimålaþ / àdyà÷catvàro bhedà iti ùoóa÷a mukhyabhedàþ / te ca padavàkyaprakà÷atvena pratyekaü dvividhà vakùyante / alakùyakramasya tu varõapadavàkyasaïghañanàprabandhaprakà÷yatvena pa¤catriü÷adbhedàþ / tadàbhàsebhyo dhvanyàbhàsebhyo viveko vibhàgaþ / bàlapriyà subodhàyoktàn vakùyamàõàü÷ca dhvaniprabhedàn saïkalayyàha---avivakùitavàcyaityàdinà pa¤jatriü÷adbhedà ityantena / uktabhedeti / vastvalaïkàrabhedetyarthaþ / àdyà÷catvàra iti / atyantatiraskçtavàcyo 'rthàntarasaïkramitavàcyo 'lakùyakramavyaïgyaþ ÷abda÷aktimålànuraõanaråpa÷ceti catvàra ityarthaþ / dvividhà vakùyanta iti / tathàca dvàtriü÷adityarthaþ / varõotyàdi / atra padavàkyaprakà÷atvena bhedasyoktatvàdanena varõasaïghañanàprabandhaprakà÷ayatvena yadbhedatrayaü tadeva vivakùitaü, tathàca pa¤catriü÷adbhedàþ / tadàbhàsebhya ityàdi / dhvanerityasyàtràpi sambandho bodhyaþ / yatretyàdipårvàdhasya vivaraõam / vçttau'dvividho 'pã'tyàdi / pratiyamànaþsphuñaþ asphuña÷ca dvividho 'pa bhavatãtyanvayaþ / keõa vi gàmataóàe abbhaü uttàõaaü phaliham // atra hi pratiyamànasya mugdhavadhvà jaladharapratibimbadar÷anasya vàcyàïgatvameva / evaüvidhe viùaye 'nyatràpi yatra vyaïgyàpekùayà vàcyasya càrutvotkarùapratãtyà pràdhànyamavasãyate, tatra vyaïgyàpekùayà vàcyasya càrutvotkarùapratãtyà pràdhànyamavasãyate, tatra vyaïgyasyàïgatvena pratãterdhvaneraviùayatvam / yathà---- vàõãrakuóaïgoóóãõasauõikolàhalaü suõantãe / gharakammavàvaóàe bahue sãanti aïgàiü // evaüvidho hi viùayaþ pràyeõa guõãbhåtavyaïgyasyodàharaõatvena nirdakùyate / locanam asyetyàtmabhåtasya dhvanerasau kàvyavi÷eùo na gocaraþ / kamalàkarà na malità haüsà uóóàyità na ca sahasà / na viùaya ityarthaþ / kenàpi gràmataóàge 'bhramuttànitaü kùiptam // iti cchàyà / anye tu pi ucchà pitçùvasaþ itthamàmantryate / kenàpi atinipuõena / vàcyàïgatvameveti / vàcyenaiva hi vismayavibhàvaråpeõa mugdhimàti÷ayaþ pratãyata iti vàcyàdeva càrutvasampat / vàcyaü tu svàtmopapattaye 'rthàntaraü svopakàravà¤chayà vyanakti / vetasalatàgahanoóóãna÷akunikolàhalaü ÷çõvatyàþ / gçhakarmavyàpçtàyà vadhvàþ sãdantyaïgàni // iti cchàyà / bàlapriyà 'apã'ti samuccaye / 'sphuña' iti / asphuñabhinna ityarthaþ / 'asphuña' iti 'yaþ pramliùñatvena bhàsata' ityasya vivaraõam / vàcyetyàdyuttaràrdhasya vivaraõam---'sphuño 'pã'tyàdi / 'nàsyàsà'vityàdicaturthapàdasya vçttigranthenàprakà÷itamarthamàha locane-asyetyàdi / kasyà÷cinmugdhàyàstañàke pratibimbitamabhraü dçùñvà vismitàyàþ sakhãjanaü pitçùvasàraü và prati kamaletyàdivacanam / kenàpi gràmatañàke abhraü medhamaõóalam uttànitamuttànaü kçtaü sat anyathà yathopari tathà jalàntardar÷anaü na bhavet kùiptaü parantu / kamalàkaràþ na malinàþ sa¤jàtamalàþ malinà iti và chàyà / haüsàþ sahasà uóóàyitàþ urdhvaïgatàþ / na ca idamadbhutamiti bhàvaþ / sahasetyasya sthàne pitçùvasa iti chàyàü kecit pañhantãtyàha---anya ityàdi / kenàpãtyasyavivaraõam---atinipuõeneti / vàcyàïgatvaü vivçõoti---vàcyainaivetyàdi / svàtmopapattaye svabodhavi÷ràntaye / arthàntaramiti / vyaïgyaü mugdhavadhvà jaladharapratibimbasya dar÷anamityarthaþ / svopakàravà¤chayà svopakàraü karotãti và¤chayeva / vetaseti / kàvyaprakà÷e 'pyudàhçteyaü gàthà / guõãbhåtavyaïgyatvamatra vivçõoti---atretyàdi / yatra tu prakaraõàdipratipattyà nirdhàratavi÷eùo vàcyo 'rthaþ punaþ pratãyamànàïgatvenaivàvabhàsate so 'syaivànuraõanaråpavyaïgyasya dhvanermàrgaþ / yathà--- ucciõasu paóia kusumaü mà dhuõa sehàliaü haliasuhõe / aha de visamaviràvo samureõa suo valaasaddo // locanam atra dattasaïketacauryakàmukaratasamucitasthànapràptirdhvanyamànà vàcyamevopaskurute / tathà hi gçhakarmavyàpçtàyà ityanyaparàyà api, vàdhvà iti sàti÷ayalajjàpàratantryabaddhàyà api, aïgànãtyekamapi na tàdçgaïgaü yadgàmbhãryàvahitthava÷ena saüvarãtuü pàritam, sadintãtyàstàü gçhakarmasampàdanaü svàtmànamapi dhartuü na prabhavantãti / gçhakarmayogena sphuñaü tathà lakùyamàõànãti / asmàdeva vàcyàtsàti÷ayamadanaparava÷atàpratãte÷càrutvasampattiþ / yatra tviti / prakaraõamàdiryasya ÷abdàntarasannidhànasàmarthyaliïgàdestadavagamàdeva yatràrtho ni÷citasamastasvabhàvaþ / punarvàcyaþ punarapi sva÷abdenokto 'ta eva svàtmàvagateþ sampannapårvatvàdena tàvanmàtraparyavasàyã na bhavati bàlapriyà datteti / dattasaïketo ya÷cauryakàmuko jàraþ tasya ratasamucitasthàne vetasalatàgahane pràptiþ / dhvanyamàneti / ÷akunikolàhaloktyà vyajyamànetyarthaþ / anyetyàdi / sàti÷ayetyàdi ca gamyàrthakathanam / tàbhyàü sarvàïgasàdotpatteþ pratibandhakasadbhàvo dar÷itaþ / gàmbhãryeõa yadavahitthamàkàragopanaü tadva÷ena / na prabhavantãti / aïgànãtyasyànuùaïgaþ gçhakarmavyàpçtàyà ityanena gamyamàha---gçhetyàdi / tatheti / sàdàti÷ayavattvenetyarthaþ / gçhakarmayoge sphuñaü tathà na lakùyamàõànãti sambandhaþ / ataþ kolàhala÷ravaõameva sàdàti÷ayajanakamiti bhàvaþ / yoge ceti pàñhe 'lakùyamàõànãti chedaþ / asmàdeva vàcyàditi / tathàvidhàyàstasyàþ kolàhala÷ravaõakàla eva santanyamànatàvi÷iùñasarvàïgasàdaråpavàcyàrthadevetyarthaþ / 'prakaraõàdã'tyàdipadena "saüyogo viprayoga÷ce"tyàdinà abhidhàniyàmakatayà nirdiùñànàü grahaõamityà÷ayena vyàcaùñe---prakaraõamàdiryasyeti / ÷abdàntaretyàdi / taddhañitasamudàyasyetyarthaþ / tadavagamàdeveti / tadaj¤ànàdevetyarthaþ / yatretyasya sambandhaü dar÷ayannirdhàritetyàdikaü vyàcaùñe---yatràrtha ityàdi / ni÷citeti / ni÷cayo 'tra / bodhayitavyajanagato vàkyajanyo gràhyaþ / vàkyajanyabodhaü pratyeva prakaraõàdij¤ànasya hetutvàt upalakùaõaü cedamanumànàdajanyani÷cayasya / 'uccinvi'tyàdau ÷ephàlikàdhånanaü na kartavyaü ÷va÷urakopàdyaniùñajanakatvàditi vacanàdijanyo bodhayitavyanàyikàdigato ni÷cayo gràhyaþ / samastasvabhàva iti vi÷eùapadavivaraõam / punarvàcya iti hetugarbhamityàha--ata evetyàdi / ata atra hyavinayapatinà saha ramamàõà sakhã bahiþ÷rutavalayakalakalayà locanam tathàvidha÷ca pratãyamànasyàïgatàmetãti so 'sya dhvanerviùaya ityanena vyaïgyatàtparyanibandhanaü sphuñaü vadatà vyaïgyaguõãbhàve tvetadviparãtameva nibandhanaü mantavyamityuktaü bhavati / uccinu patitaü kusumaü mà dhunãhi ÷ephàlikàü hàlakasnuùe / eùa te viùamavipàkaþ ÷va÷ureõa ÷ruto valaya÷abdaþ // iti cchàyà / yataþ ÷va÷uraþ ÷ophàlikàlatikàü prayatnai rakùaüstasyà àkarùaõadhånanàdinà kupyati / tenàtra viùamaparipàkatvaü mantavyam / anyathà svoktyaiva vyaïgyàkùepaþ syàt / atra ca 'kassa và õa hoi roso' ityetadanusàreõa vyàkhyà kartavyà / vàcyàrthasya pratipattaye làbhàya etadyvamapekùaõãyam / anyathà vàcyo 'rtho na labhyate / svatassiddhatayà avacanãya eva so 'rthaþ syàditi yàvat / nanvevaü vyaïgyasyopaskàratà pratyutoktà bàlapriyà evetyasya vivaraõam---svàmetyàdi / tàvanmàtreti / vàcyàrthamàtretyarthaþ / pratãyamànàïgatvenetyàdervavaraõam---pratãyamànasyetyàdi / sa iti / tatkàvyamityarthaþ / bhàvàrthamàha---anenetyàdi / uccinviti / ÷ephàlikàmiti / "÷ophàlikà tu suvahe"tyamaraþ / hàliko halakarùakaþ tasva snuùà putrabhàryà / dhånananiùedhe hetumàha---eùa ityàdi / eùaþ mayà ÷råyamàõaþ / te valaya÷abdaþ / ÷va÷ureõa ÷rutaþ san viùamavipàkaþ viùamo 'niùñajanako vipàkaþ pariõàmo yasya saþ / bhavediti ÷eùaþ / viùamavipàka ityuktervakùyamàõavyaïgyàkùepakatva÷aïkàü pariharati---yata ityàdinà / vyàkhyà kartavyeti / viùayabhedena nànàvidhaü vyaïgyamavadhàtavyamiti bhàvaþ / atra yatki¤cidvyaïgyasya vàcyàïgatve 'pi vyaïgyàntaramàdàya dhvanitvamiti dar÷ayati vçttau--'atre'tyàdinà / 'avinayapatinà' jàreõa / 'sakhã'ti / nàyiketyarthaþ / etadapekùaõãyaü 'vàcyàrthapratipattaye' iti granthaü vivçõoti---vàcyàrthasyetyàdi / vàcyàrthasya uccinvatyàdigàthàvàcyàrthasya / làbhàyeti / niràkàïkùàkabodhaniùpattaye / saphalabodhàya vetyarthaþ / etadityasya vivaraõam---etadyvaïgyamiti / sakhãkatçkanàyikàpratibodhanaråpaü vyaïgyamityarthaþ / apekùaõãyamiti / sahakàritayàpekùaõãyamityarthaþ / bodhayitavyanàyikàyàþ sakhã màü pratibodhayatãti, sahçdayànàü tu ramamàõanàyikàyai sakhã pratibodhayatãti ca j¤ànaü j¤àyamànaü tadyvaïgyaü và vàcyàrthalàbhaü prati sahakàrãti yàvat / uktaü vyavasthàpayati----anyathetyàdi / anyathà vyaïgyàpekùàbhàve / na labhyeteti / kuta ityata àha---svata ityàdi / svatassiddhatayà nàyikàdibhiþ svato j¤àtatvena / avacanãya eveti / niùphalatveneti bhàvaþ / so 'rtha iti / ÷ephalikàü mà dhunãrityàdyartha ityarthaþ / vya ysyeti uktavyaïgyasyetyarthaþ / punarvàcya iti grantho yathàvyàkhyàtastathà sakhyà pratibodhyate / etadapekùaõãyaü vàcyàrthapratipattaye / pratipanne ca vàcye 'rthe tasyàvanayapracchàdanatàtparyeõàbhidhãyamànatvàtpunarvyaïgyàïgatvamevetyasminnanuraõanaråpavyaïgyadhvanàvantarbhàvaþ / evaü vivakùitavàcyasya dhvanestadàbhàsaviveke prastute satyavivakùitavàcyasyàpi taü kartumàha--- _________________________________________________________ avyutpatter a÷akter và nibandho yaþ skhalad-gateþ / ÷abdasya sa ca na j¤eyaþ såribhir viùayo dhvaneþ // DhvK_2.32 // __________ avyutpattera÷aktervà nibandho yaþ skhaladgateþ / ÷abdasya sa ca na j¤eyaþ såribhirviùayo dhvaneþ // 32 // locanam bhavedatyà÷aïkyàha--pratipanne ceti / ÷abdenokta iti yàvat // 31 // tadàbhàsaviveke prastuta iti saptamã hetau / tadàbhàsavivekaprastàvalakùaõàtprasaïgàditi yàvat / kasya tadàbhàsa ityapekùàyàmàha---vivakùitavàcyasyeti / spaùñe tu vyàkhyàne prastuta ityasaïgatam / parisamàptau hi vivakùitàbhidheyasya tadàbhàsavivekaþ / na tvadhunà prastutaþ / nàpyuttarakàlamanubadhnàta / skhaladgateriti / gauõasya làkùaõikasya và ÷abdasyetyarthaþ / avyutpattiranupràsàdinibandhanatàtparyapravçttiþ / yathà---- preïkhatpremaprabandhapracuraparicaye prauóhasãmantinãnàü cittàkà÷àvakà÷e viharati satataü yaþ sa saubhàgyabhåmiþ / atrànupràsarasikatayà preïkhaditi làkùaõikaþ, cittàkà÷a iti gauõaþ prayogaþ kavinà kçto 'pi na dhvanyamànaråpasundaraprayojanàü÷aparyavasàyã / a÷aktirvçttaparipåraõàdyasàmarthyam / bàlapriyà pratipanne ityetadvyàcaùñe---÷abdenokte iti / vçttau 'tasye'ti / vàcyàrthasyetyarthaþ / 'avinaye'tyàdi / avinayasya cauryasuratasya pracchàdanaü balaya÷abdàdinà prakà÷anàbhàvaþ / tattàtparyeõetyarthaþ / 'vyaïgyàïgatvam' iti / valaya÷abdaü mà kàrùãrityàdivyaïgyàïgatvamityarthaþ // 31 // tadàbhàsa iti / tadàbhàsaviveka ityarthaþ / spaùñe tu vyàkhyàna ityàda / prastute ityasya àrabdhe prakçte iti và vyàkhyàne sati tatpadamasaïgataü syàdityarthaþ / kuta ityatràha--parasamàptau hãtyàdi / avyutpattipadena tatkàryaü vivakùitamiti dar÷ayati---anupràsàdãti / anupràsàdinibandhane yattàtparyaü tena kàvyapravçttirityarthaþ / preïkhaditi / preïkhata÷ca¤jalasya yathoktaü "strãõàü prema yaduttarottaraguõagràmaspçhàca¤calam' iti / premõaþ prabandhaþ prakarùeõa bandhaþ sthirãkaraõaü tena saha pracuraþ paricayo yasya tasmin / làkùaõika iti / asthira ityarthe iti ÷eùaþ / gauõa iti / apratyakùatvàdinàü àkà÷atulye citte ityarthàditi bhàvaþ / a÷aktipadaü vyàcaùñe---vçttetyàdi / skhaladgaterupacaritasya ÷abdasyàvyutpattera÷aktervà nibandho yaþ sa ca na dhvanerviùayaþ / yataþ--- _________________________________________________________ sarveùv eva prabhedeùu sphuñatvenàvabhàsanam / yad vyaïgyasyàïgi-bhåtasya tat pårõaü dhvani-lakùaõam // DhvK_2.33 // __________ sarveùveva prabhedeùu sphuñatvenàvabhàsanam / yadvyaïgyasyàïgibhåtasya tatpårõe dhvanilakùaõam // 33 // locanam yathà---- viùamakàõóakuñumbakasa¤cayapravara vàrinidhau patatà tvayà / calataraïgavighårõitabhàjane vicalatàtmani kuóyamaye kçtà // atra pravaràntamàdyapadaü candramasyupacaritam / bhàjanamityà÷aye, kuóyamaya iti ca vicale / atraitat kàmapi kàntiü na puùyata, çte vçttapåraõàt / sa ceti / prathamoddyote yaþ prasiddhyanurodhapravartitavyavahàràþ kavaya ityatra 'vadati bisinãpatrra÷ayanam' ityàdi bhàkta uktaþ / sa na kevalaü dhvanerna viùayo yàvadayamanyo 'pãti ca÷abdasyàrthaþ / uktameva dhvanisvaråpaü tadàbhàsavivekahetutayà kàrikàkàro 'nuvadatãtyabhipràyeõa vçttikçdupaskàraü dadàti--yata iti / avabhàsanamiti / bhàvànayane dravyànayanamiti nyàyàdavabhàsamànaü vyaïgyam / dhvanilakùaõaü dhvaneþ svaråpaü pårõam, avabhàsanaü và j¤ànaü taddhvanerlakùaõaü pramàõaü, tacca pårõaü, pårõadhvanisvaråpanivedakatvàt / ata và j¤ànameva bàlapriyà viùameti / viùamaþ viùamasaükhyàkaþ kàõóa÷÷aro yasya tasya kàmadevasya, yaþ kuóumbakasa¤jayaþ tasya pravaramukhya he candretyarthaþ / vàrinidhau patatà patitena tvayà / kuraïgeti pàñhe ca latàkuraïgeõa mçgeõa vidhårõitaü bhàjanaü madhyabhàgo yasya tasminnityàtmavi÷eùaõam / taraïgeti pàñhe vàrinidhivi÷eùaõam / kuóyamaye acaóhcale / àtmanisva÷arãre / vicalateti / sa caccalatetyarthaþ / kçtà utpàdità / upacaritamityasya uttaravàkyàyorapi sambandhaþ / sa ceti cakàraþ prathamodyotoktasamuccàyaka ityàha--prathamadyoto ityàdi / sa netyàdi / tanmàtraü dhvaneraviùayo netyarthaþ / anyo 'pãti / avyutpatterityàdyuktaprakàro 'pãtyarthaþ / avabhàsanamityàdikaü vyàcaùñe---bhàvetyàdi / avabhàsanapadena avabhàsamànaü vyaïgyaü lakùyata iti bhàvaþ / pårõaü svaråpamiti sambandhaþ / nanvevaü vyaïgyasyàïgãbhåtasyetyasyànvayo durghaña ityata àha---avabhàsanamityàdi / tat sphuñatvena j¤ànam / lakùyate j¤àyate aneneti vyutpatyanurodhenàha---pramàõamiti / lakùaõapadasya pramàõàrthakatvaü na svarasaü, tatpadamasàdhàraõadharmàrthakamevetyà÷ayenàha--athavetyàdi / lakùaõaj¤ànayoþ paricchedyaparicchedakabhàvàttayoraikyàropeõàtra nirde÷a ityàha---j¤ànamevetyàdi / ta¤codàhçtaviùayameva // iti ÷rãràjànakànandavardhanàcàryaviracite dhvanyàloke dvitãya uddyotaþ // locanam dhvanilakùaõam, lakùaõasya j¤ànaparacchedyatvàt / vçttàvevakàreõa tato 'nyasya càbhàsaråpatvameveti såcayatà tadàbhàsavivekahetubhàvoyaþ prakrantaþ sa eva nirvàhita iti ÷ivam // pràjyaü prollàsamàtraü sadbhedenàsåtryate yayà / vande 'bhinavagupto 'haü pa÷yantãü tàmidaü jagat // iti ÷rãmahàmàhe÷varàcàryavaryàbhinavaguptonmãlite sahçdayàloka locane dhvanisaïkete dvitãya uddyotaþ // bàlapriyà j¤ànaparicchedyatvàditi / lakùyaj¤ànena nirõetavyatvàdityarthaþ / gavàdij¤ànena hi gavàdilakùaõaü paricchidyate / evakàreõeti / udàhçtaviùayamevetyevakàreõetyarthaþ / pràjyamiti / yayà màyàråpayà parame÷varyà pràjyaü prabhåtam idaü jagadati prathamàntatayà / óapakçùyate / prollàsaþ pratãtistanmàtram sat na tu vastusaditi bhàvaþ / bhedena brahmabhinnatvena / yadvà---sadbhedenetyekaü padam sato brahmaõo bhinnatvenatyarthaþ / àsåtryate prakà÷yate / idaü jagatpa÷yantãü tàmabhinavagupto 'haü vande iti sambandhaþ / iti sarvaü ÷ivam / iti ÷rãsahçdayatilakapaõóitaràjaràma÷àrakaviracitàyàü dhvanyàlokañippaõyàü bàlapriyàyàü dvitãyoddyotaþ samàptaþ //