Radhakrsnadasa Gosvami: Sadhanadipika ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! ³ ³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³ ³ ³ ³ Text converted to Classical Sanskrit Extended ³ ³ (CSX) encoding: ³ ³ ³ ³ description character = ASCII ³ ³ ³ ³ long a à 224 ³ ³ long A â 226 ³ ³ long i ã 227 ³ ³ long I ä 228 ³ ³ long u å 229 ³ ³ long U æ 230 ³ ³ vocalic r ç 231 ³ ³ vocalic R è 232 ³ ³ long vocalic r é 233 ³ ³ vocalic l ë 235 ³ ³ long vocalic l í 237 ³ ³ velar n ï 239 ³ ³ velar N ð 240 ³ ³ palatal n ¤ 164 ³ ³ palatal N ¥ 165 ³ ³ retroflex t ñ 241 ³ ³ retroflex T ò 242 ³ ³ retroflex d ó 243 ³ ³ retroflex D ô 244 ³ ³ retroflex n õ 245 ³ ³ retroflex N ö 246 ³ ³ palatal s ÷ 247 ³ ³ palatal S ø 248 ³ ³ retroflex s ù 249 ³ ³ retroflex S ú 250 ³ ³ anusvara ü 252 ³ ³ anusvara (overdot) § 167 ³ ³ capital anusvara ý 253 ³ ³ visarga þ 254 ³ ³ (capital visarga 255) ³ ³ long e ¹ 185 ³ ³ long o º 186 ³ ³ ³ ³ additional: ³ ³ l underbar × 215 ³ ³ r underbar Ÿ 159 ³ ³ n underbar ­ 173 ³ ³ k underbar É 201 ³ ³ t underbar  194 ³ ³ ³ ³ Other characters of the CSX encoding table are ³ ³ not included. Accents have been dropped in order ³ ³ to facilitate word search. ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ [COMMENTARY TAKEN OVER FROM GAUDIYA GRANTHA MANDIRA: This is an interesting text. There appear to be many original verses sprinkled throughout the text, many of which are incomplete. Some of the verses don't follow any regular meter and some work is needed to edit this text. Some verses are likely quotes, but I haven't been able to trace them. I have used Haridas Shastri's edition, and have not had access to another. It would be worth finding other manuscripts in order to produce a true critical edition.] ÷rã-sàdhanà-dãpikà ****************************************************************** prathama-kakùà amandaü vçndàvana-mandirodare suhema-ratnàvali-citra-kuññime | sahopaviùñaü priyayà samànayà govinda-sàkùàd-bhagavantam à÷raye ||1|| saüsàra-kåpe patitàn a÷eùàn uddhartu-kàmaþ kali-kàla-lokàn | yaþ pràduràsãt kila gauóa-de÷e caitanya-candraü tam ahaü prapadye ||2|| ÷rã-caitanya-priyatamaþ ÷rãmad-ràdhà-gadàdharaþ | tat-parãvara-råpasya ÷rã-govinda-prasevanam || tayoþ sat-prema-sat-pàtraü ÷rã-råpaþ karuõàmbudhiþ | tat-pàda-kamala-dvandve ratir me syàd vraje sadà ||3|| tadãya-sevàdhipatiü mahà÷ayaü samasta-kalyàõa-gauõaika-mandiram | vàrendra-viprànvaya-bhåùaõaü guruü bhaje'ni÷aü ÷rã-hari-dàsa-saüj¤akam ||4|| yat-sevayà va÷aþ ÷rãmad-govindo nanda-nandanaþ | payasà saüyutaü bhaktaü yàcate karuõàmbudhiþ ||5|| kiü càsmin kadàcid vasanta-vàsaràvasare ràtrau ràsa-maõóale bhramati sati saücàriõyàþ ÷rã-vçùabhànu-sutàyà à÷caryaü råpaü dçùñvà tamàlasya måle mårcchitavàn iti mahatã prasiddhiþ | tasyaiva kàntà-paricàrako'sau tayo÷ ca dàsaþ kila ko'pi nàmnà | svakãya-lokasya tadãya-dàsye mati-prave÷àya karoti yatnam ||6|| ÷rãmad-ràdhà-pràõa-bandhor naityikaü caritaü hi yat | ÷rãmat-kçùõa-kavãndreõa kçpayà prakañãkçtam ||7|| ÷rãmad-råpàj¤ayà teùàü paramàpta-vareõa tu | kçtaü tasmin mayà bhàùye teùàü vàkya-pramàõataþ ||8|| atha tasmàt pçthaktvena sàkùàd-bhagavato hareþ | mantra-mayyàü samàsena sevà ki¤cid vilikhyate ||9|| tat-tat-prasaïga-saïgatyà siddhànto'pi ca likhyate | tasya madhye na likhito grantha-vistàra-bhãtitaþ | kakùà-da÷ama-saüpårõo grantho'yaü sambhaviùyati |10|| tatra prathama-kakùàyàü ÷rãmat-sevà-prakà÷anam | dvitãye ÷rãla-govinda-sàkùàd-bhagavataþ kathà ||11|| tçtãye madhya-kai÷ore rasotkarùa-niråpaõam | caturthe'ùñàda÷àrõasya mantrasyàrtho vilikhyate ||12|| pa¤came'sya vraja-bhuvo màhàtmyaü parikãrtitam | ùaùñhe ÷rãbhànu-nandinyàþ prakà÷asya kathà ÷ubhà ||13|| ÷rãman-mahàprabhos tasya bhakta-vçndasya caiva hi | tattvàtmikà-kathà proktà tat-tad-grantha-pramàõataþ ||14|| saptame tv aùñame proktà punaþ ÷rã-råpa-sat-kathà | ràgàtmikà tathà ràgànugà-bhakti-niråpaõam ||15|| kakùàyà navame lekhyaü da÷ame likhyate punaþ | ÷rãmad-bhagavatas tat-tad-bhaktyàdes tattva-varõanam ||16|| atha ÷rãmad-råpa-sanàtanàbhyàü ÷rãla-paõóita-gosvàmi-÷iùya-÷rã-paramànanda- gosvàminà ca ÷rãmad-vçndàvana-yoga-pãñhàdiùu sarvaü svaråpa-ràja-svayaü- bhagavataþ ÷rãmad-govinda-devasya ÷rãman-madana-gopàla-gopãnàthayo÷ ca sevà ÷rãmad-ã÷varecchayà sva-sva-sthàne sva-sva-sevàþ prakà÷itàþ | prakà÷as tu na bhedeùu gaõyate sa hi na pçthak [Laghubhàg. 1.18] iti | svayaü bhagavataþ ÷rãmad-govindasya sukhàdhikaþ | vçndàvane yoga-pãñhe sevà tu prakañãkçtà | ÷rã-caitanya-kçpà-råpa-råpeõa karuõà-kçtà ||17|| sevà gopàla-devasya parmànanda-dà ÷ubhà | ÷rã-sanàtana-råpeõa tatraiva prakañãkçtà ||18|| paramànanda-de ÷rãman-nãpa-pàdapa-bhå-tale | kàlindã-jala-saüsargi-÷ãtalànala-kalpite ||19|| ràdhà-gadàdhara-cchàtraþ paramànanda-nàmakaþ | yas tenà÷u prakañito gopãnàtho dayàmbudhiþ | vaü÷ã-vaña-tañe ÷rãmad-yamunopatañe ÷ubhe ||20|| tataþ sarvasva-råpaü jànatà ÷rãla-råpeõa ÷rã-sanàtanena ca måla-svaråpa-÷akti-÷rã- ràdhà-gadàdhara-parivàre ÷rãman-mahàprabhor àj¤ànusàreõa sva-sva-sthàne sva- sva-sevà samarpità | tatràpi ÷rã-paõóita-gosvàmi-÷iùyaþ premi-kçùõa-dàsa- gosvàmine samarpità ÷rã-råpeõa | tathà hi, ÷rãmad-gadàdharasyàsya svaråpaü pårva-lakùaõam | jànatà ÷rãla-råpeõa sevà tasmai samarpità ||21|| ÷rãla-sanàtana-gosvàminà svasyàtãvàntaraïgàya ÷rã-kçùõa-dàsa-brahmacàriõe ÷rã-madana-gopàla-devasya seva samarpità | evaü ÷rãmad-råpàdvaita-råpeõa ÷rãmad-raghunàthena ÷rã=yuta-kuõóa-yugala-paricaryà tat-parisara-bhåmi÷ ca ÷rã- govindàya samarpità | evaü ÷rã-gopãnàthasya sevà ÷rã-paramànanda-gosvàminà ÷rãmadhu-paõóita-gosvàmine samarpità | kiü ca trayàõàü ÷rã-vigrahàõàü preyasã kila ÷rã-hari-dàsa-gosvàmi-÷rã-kçùõa-dàsa-brahmacàri-gosvàmi-÷rã-madhu- paõóita-gosvàmibhi÷ ca prakà÷ità || iti prathama-kakùà ****************************************************************** (2) dvitãya-kakùà atha ÷rã-vçndàvanottamàïga-yoga-pãñhàùña-dala-kamala-karõikà-ràja-siühàsana- viràjamànaþ sarvasva-råpa-ràjaþ sarva-prakà÷a-måla-bhåtaþ svayaü bhagavat-÷rã- vrajendra-nandano madhya-kai÷oràvasthitaþ ÷rã-govinda-deva eva ÷rã- vçndàvanàdhiràjaþ | yathà bahånàü ràja-putràõàü ràja-putratve sàmye tathàpy eko ràja-siühàsanàrho ràjà bhavati ÷ruti-smçti-puràõàdàv asyaiva pràdhànyàt, yathà vraje mahà-ràse dhàmno'bhede'pi parikara-bhedena sarveùu yåtheùu pårõatama-prakà÷ena sthitaþ san ÷rã-ràdhikàyàþ pàr÷ve svayam eva viràjate, tathà | ataeva mauna-mudràdikaü prakà÷ya vigrahaval-lãlà-kàle sarveùàü ÷rã-kçùõa- prakà÷ànàü tatraivànyatra sthitaþ san ÷rã-kçùõa-caitanya-mahàprabhos tat pàrùadànàü ca nirati÷aya-kçpà prakà÷a-råpa-÷rã-råpa-sevàm aïgãkçtya ÷rã- govinda-devaþ svayam eva viràjate | tathà hlàdinã-÷akti-sàràü÷a-mahàbhàva- svaråpayà ÷ruti-smçti-puràõàdiùu vçndàvanàdhã÷àtvena prasiddhayà ÷rã-ràdhayà saha viràjamànatvenàsyaiva prasiddheþ, yathà brahma-saühitàyàm (5.37)- ànanda-cinmaya-rasa-pratibhàvitàbhis tàbhir ya eva nija-råpatayà kalàbhiþ | goloka eva nivasaty akhilàtma-bhåto govindam àdi-puruùaü tam ahaü bhajàmi || yathà hari-vaü÷e- ahaü kilendro devànàü tvaü gavàm indratàü gataþ | govinda iti lokàs tvàü stoùyanti bhuvi ÷à÷vatam || ÷rã-bhàgavate ca (10.21.23)- indraþ surarùibhiþ sàkaü codito deva-màtçbhiþ | abhyasi¤cata dà÷àrhaü govinda iti càbhyadhàt || ñãkà ca-deva-màtçbhir iti | gàþ pa÷ån gàü svargaü và indratvena vindatãti kçtvà ca govinda ity abhyadhàt nàma kçtavàn | punas tatraiva da÷ama-skandhe (10.27.28)- iti go-gokula-patiü govindam abhiùicya saþ | anuj¤àto yayau ÷akro vçto devàdibhir divam || padyàvalyàü[*ENDNOTE #1]- kàlindã-tãra-kalpa-druma-tala-vilasat-padma-pàdàravindo mandàndolàïgulãbhir mukharita-muralã manda-gãtàbhinandaþ | ràdhà-vaktrendu-manda-smita-madhura-sudhàsvàda-sandoha-sàndraþ ÷rãmad-vçndàvanendraþ prabhavatu bhavatàü bhåtaye kçùõa-candraþ || skànde mathurà-khaõóe nàradoktau- tasmin vçndàvane puõyaü govindasya niketanam | tat-sevaka-samàkãrõaü tatraiva sthãyate mayà || bhuvi govinda-vaikuõñhaü tasmin vçndàvane nçpa | yatra vçndàdayo bhçtyàþ santi govinda-làlasàþ || vçndàvane mahà-sadma yair dçùñaü puruùottamaiþ | govindasya mahãpàla te kçtàrthà mahã-tale || tathà hi ÷rã-kçùõa-sandarbhe ÷rã-bhàgavata-ùaùñha-skandhe (6.8.20)-màü ke÷vavo gadayà pràtar avyàd govinda àsaïgavam àtta-veõuþ iti | ñãkà ca-tau hi ÷rã-mathurà-vçndàvanayoþ suprasiddha-mahà-yogapãñhayos tat-tan- nàmnaiva sahitau prasiddhau tau ca tatra tatra pràpa¤cika-loka-dçùñyà ÷rãmat- pratimàkàreõa bhàtaþ | svajana-dçùñyà sàkùàd-bhåtau ca | tatrottara-råpaü brahma-saühità-govinda-stavàdau prasiddham | ataevàtràpi sàkùàd-råpa-vçnda- prakaraõa evaitau pañhitau ity àdi-sandarbha-ñãkety arthaþ | tathà hi-sàkùàd bhagavataþ ÷rãmad-govindasya sukhàdhikà | tathà hi ÷rã-caitanya- caritàmçte (1.8.50-51)- vçndàvane kalpa-vçkùa suvarõa-sadana mahà-yoga-pãñha tàïhà ratna-siühàsana tàte basi àchena sàkùàt vrajendra-nandana ÷rã-govinda nàma sàkùàt manmatha-madana nau sarvatra de÷e yathà ÷rã-kçùõa-prakà÷àdãnàü navãna-pràcãnà-dhàtu-÷ãlàdy- àkàràþ kvacid bhakta-vatsalatayà calac-chakti-prakà÷ikà arcàyamànàþ kvacit sàmànyàkàrà÷ ca ÷rã-nanda-nandana-prakà÷à dç÷yante | tathàsau svayaü bhagavàn ÷rã-govinda-devo'pi (iti cet) ? na, kiü tv asau tathàtve dç÷yamàno'py arcàyamàna- vi÷eùaþ svayaü prakà÷aþ sàkùàd vrajendra-nandana eva | atra yukti-sudçùñàntàü pràcãna-pauràõikàü kathàm àha-prema-nagaràpara- paryàye pratiùñhàna-pure ko'pi ràjàsãt | sa ca pa¤ca-putraþ | vàrdhaka-da÷àyàü manasi evaü vicàritavàn-mat-putreùu yo ràjyàdi-pàlanen samartho mayi premavàü÷ ca bhavet | tasmin ràjyàdi samarpayiùyàmi | iti manasi kçtvà bahir jaóavad àcaritavàn | taü dçùñvà sarve janà manasi duþkhità abhavan | putràõàü madhye tu ye duùñàcàràs te manasi hçùñà ràjyàdikaü netuü viùaya-sukhaü ca kartuü pravçttà abhavan | teùu ko'pi paõóito j¤ànavàn pårvato'pi pitroþ prãtiü kçtvà sevàyàü pravçttaþ | ràjà tu tasya bhaktiü dçùñvà tasmin ràjyàdi-bhàraü samarpitavàn | anye putràs tu tac chrutvà tad-upari daõóàdikaü kçtavantaþ | tàn dçùñvàmàtyàþ sarve tad-vçttàntaü ràj¤i niveditavantaþ | ràjà tu tac chrutvà kçtrima-jaóa-svabhàvàdikaü tyaktvà tàn putràn nirasya tasmin putre svacchandam abhiùekaü kçtavàn | tathàyaü ÷rã-govinda-devaþ sàkùàd vrajendra-kumàro'py àdhunika-bhaktànàü prema-tàratamyaü kartuü mauna- mudràdikam aïgãkçtya ràdhikayà saha viràjate | atràpi ÷ruti-smçti-puràõàdi- pramàõàni bahåni santi | tatra ÷rã-gopàla-tàpanyàü (1.9-10)- sat-puõóarãka-nayanaü meghàbhaü vaidyutàmbaram | dvi-bhujaü j¤àna-mudràóhyaü vana-màlinam ã÷varam ||9|| gopa-gopã-gavàvãtaü sura-druma-talà÷ritam || ity àdi | tam ekaü govindaü sac-cid-ànanda-vigraham ity àdi | gopàlàya govardhanàya gopã-jana-vallabhàya namo namaþ | tathà hi årdhvàmnàye- gopàla eva govindaþ prakañàprakañaþ sadà | vçndàvane yoga-pãñhe sa eva satataü sthitaþ || asau yuga-catuùke'pi ÷rãmad-vçndàvanàdhipaþ | påjito nanda-gopàdyaiþ kçùõenàpi supåjitaþ || cãra-hartà vraja-strãõàü vrata-pårti-vidhàyakaþ | cid-ànanda-÷ilàkàro vyàpako vraja-maõóale || tatra- candràvalã-duràdharùaü ràdhà-saubhàgya-mandiram || tathà hi atharva-vede-gokulàraõye mathurà-maõóale vçndàvana-madhye sahasra- dala-padme ùoóa÷a-dala-madhye'ùña-dala-ke÷are govindo'pi ÷yàmaþ pãtàmbaro dvibhujo mayåra-puccha-÷iro veõu-vetra-hasto nirguõaþ sa-guõo niràkàraþ sàkàro nirãhaþ sa-ceùño viràjate iti | dve pàr÷ve candràvalã ràdhà ca ity àdi | tathà ca saümohana-tantroktiþ- govinda-sahitàü bhåri-hàva-bhàva-paràyaõàm | yoga-pãñhe÷varãü ràdhàü praõamàmi nirantaram || tathà hi skànde- govinda-svàmi-nàmàtra vasaty arcàtmako'cyutaþ | gandarvair apsarobhi÷ ca krãóamànaþ sa modate || tathà hi brahma-saühitàyàü (5.1)- ã÷varaþ paramaþ kçùõaþ saccidànanda-vigrahaþ | anàdir àdir govindaþ sarva-kàraõa-kàraõam || atra ÷loke kçùõoþ vi÷eùyaþ | anyatràpi govindasya vi÷eùyatvam | yathà- vraje govinda-nàmà yaþ pa÷ånàm indratàü gataþ | sa eva kçùõo bhavati mano-netràdi-karùaõàt || brahma-saühitàyàü ca (5.39)- ràmàdi-mårtiùu kalà-niyamena tiùñhan nànàvatàram akarod bhuvaneùu kintu | kçùõaþ svayaü samabhavat paramaþ pumàn yo govindam àdi-puruùaü tam ahaü bhajàmi || ñãkà ca-yo govindo ràmàdi-mårtiùu kalà-niyamena tiùñhan san nànàvatàram akarot, sa devaþ svayaü kçùõaþ samabhavan taü bhajàmãti | ÷rã-gopàla-tàpanyàü (1.35, 39-42, 45)- kçùõàya gopãnàthàya govindàya namo namaü || tathà hi- veõu-vàdana-÷ãlàya gopàlàyàhi-mardine | kàlindã-kåla-lolàya lola-kuõóala-dhàriõe || vallavã-vadanàmbhoja-màline nçtya-÷àline | namaþ praõata-pàlàya ÷rã-kçùõàya namo namaþ || namaþ pàpa-praõà÷àya govardhana-dharàya ca | påtanà-jãvitàntàya tçõàvàrtàsu-hàriõe || niùkalàya vimohàya ÷uddhàyà÷uddha-vairiõe | advitãyàya mahate ÷rã-kçùõàya namo namaþ || ke÷ava kle÷a-haraõa nàràyaõa janàrdana | govinda paramànanda màü samuddhara màdhava || ity àdi | tatra årdhvàmnàye- ÷rãman-madana-gopàlo'py atraiva supratiùñhitaþ | iti | ÷rã-da÷ame (10.19.16)- gopãnàü paramànanda àsãd govinda-dar÷ane || iti | tathà hi (10.21.10)- vçndàvane sakhi bhuvo vitanoti kãrtiü yad devakã-suta-padàmbuja-labdha-lakùmi | govinda-veõum anu matta-mayåra-nçtyaü prekùàdri-sànv-aparatànya-samasta-sattvam || iti | tathà hi ÷rã-govinda-lãlàmrte (21.28) ca- ÷rã-govinda-sthalàkhyaü tañam idam amalaü kçùõa-saüyoga-pãñhaü vçndàraõyottamàïgaü krama-natam abhitaþ kårma-pãñha-sthalàbham | ku¤ja-÷reõã-dalàóhyaü maõimaya-gçha-sat-karõikaü svarõa-rambhà- ÷reõã-ki¤jalkam eùà da÷a-÷ata-dala-ràjãva-tulyaü dadar÷a || ÷rã-padma-puràõe (5.69.79-85)- pàrvaty uvàca govindasya kim à÷caryaü saundaryàkçta-vigraha | tad ahaü ÷rotum icchàmi kathayasva dayà-nidhe || ã÷vara uvàca madhye vçndàvane ramye-ma¤ju-ma¤jãra-÷obhite | yojanà÷rita-sad-vçkùa-÷àkhà-pallava-maõóite || tan-madhye ma¤ju-bhavane yoga-pãñhaü samujjavalam | tad-aùña-koõa-nirmàõaü nànà-dãpti-manoharam || tasyopari ca màõikya-ratna-siühàsanaü ÷ubham | tasmin naùña-dalaü padmaü karõikàyàü sukhà÷rayam || govindasya paraü sthànaü kim asya mahimocyate | ÷rãmad-govinda-mantra-stha-ballavã-vçnda-sevitam || divya-vraja-vayo-råpaü kçùõaü vçndàvane÷varam | vrajendraü santatai÷varyaü vraja-bàlaika-vallabham || yauvanodbhinna-kai÷oraü vayasàdbhuta-vigraham | varàha-saühitàyàü ca- vçndàvane tu govindaü ye pa÷yanti vasundhare | na te yama-puraü yànti yànti puõya-kçtàü gatim || asya ñãkà ca-atha sarvàsàm arcànàü dar÷ana-màhàtmyaü vadan upary upari sphårtyà ÷rãmad-arcà-vi÷eùàyamàõasya sàkùàd-bhagavataþ ÷rã-govinda-devasya dar÷ana-màhàtmyam àha vçndàvana iti | tathà hi varàha-tantre pa¤cama-pañale, yathà- ÷rã-varàha uvàca- karõikà tan mahad dhàma govinda-sthànam avyayam | tatropari svarõa-pãñhe maõi-maõóapa-maõóitam || tathà hi- karõikàyàü mahà-lãlà tal-lãlà-rasa-tad-girau | yatra kçùõo nitya-vçndà-kànanasya patir bhavet || kçùõo govindatàü pràptaþ kim anyair bahu-bhàùitaiþ | dalaü tçtãyakaü ramyaü sarva-÷reùñhottamottamam || tathà hi- govindasya priya-sthànaü kim asya mahimocyate | govindaü tatra saüsthaü ca vallavã-vçnda-vallabham || divya-vraja-vayo-råpaü vallavã-prãti-vardhanam | vrajendraü niyatai÷varyaü vraja-bàlaika-vallabham || tathà hi- pçthivy uvàca- paramaü kàraõaü kçùõaü govindàkhyaü paràtparam | vçndàvane÷varaü nityaü nirguõasyaika-kàraõam || varàha uvàca- ràdhayà saha govindaü svarõa-siühàsane sthitam | pårvokta-råpa-làvaõyaü divya-bhåùaü susundaram || tribhaïga-ma¤ju-susnigdhaü gopã-locana-tàrakam | tatraiva yoga-pãñhe ca svarõa-siühàsanàvçte || pratyaïga-rabhasàve÷àþ pradhànàþ kçùõa-vallabhàþ | lalitàdyàþ prakçtayo måla-prakçtã ràdhikà || saümukhe lalità devã ÷yàmalàpi ca vàyave | itare ÷rã-madhumatã dhanyai÷ànyàü hari-priyà || vi÷àkhà ca tathà pårve ÷aivyà càgnau tataþ param | padmà ca dakùiõe bhadrà nairçte krama÷aþ sthitàþ || yoga-pãñhasya koõàgre càru-candràvalã priyà | prakçty aùñau tad anyà÷ ca pradhànàþ kçùõa-vallabhàþ || pradhànà prakçti÷ càdyà ràdhikà sarvathàdhikà | citrarekhà ca vçndà ca candrà madana-sundarã || supriyà ca madhumatã ÷a÷ãrekhà haripriyà | saümukhàdi-krame dikùu vidikùu ca tathà sthitàþ || ùoóa÷ã prakçti-÷reùñhà pradhànà kçùõa-vallabhà | vçndàvane÷varã ràdhà tavad tu lalità priyà || gautamãya-tantre- ratna-bhådhara-saülagna-ratnàsana-parigraham | kalpa-pàdapa-madhyastha-hema-maõóapikà-gatam || ity anena govindasyaiva vi÷eùaõam iti vivecanãyam | tàpanã ca- tam ekaü govindaü sac-cid-ànanda-vigraham iti | ÷rã-jayadeva-caraõai÷ ca (Gg 2.19)- govindaü vraja-sundarã-gaõa-vçtaü pa÷yàmi hçùyàmi ca || ÷rã-bhakti-rasàmçta-sindhau (2.1.43)- lãlà premõà priyàdhikyaü màdhuryaü veõu-råpayoþ | ity asàdhàraõaü proktaü govindasya catuùñayam || tatraiva (1.2.239)- smeràü bhaïgã-traya-paricitàü sàci-vistãrõa-dçùñiü vaü÷ã-nyastàdhara-ki÷alayàm ujjvalàü candrakeõa | govindàkhyàü hari-tanum itaþ ke÷i-tãrthopakaõñhe mà prekùiùñhàs tava yadi sakhe bandhu-sange'sti raïgaþ || ÷rã-dàna-keli-kaumudyàü - arjunaþ: bisàhe | idaü bi thoa ccea | tà suõàhi | so kira assuda-ara-sàhammo sammohaõa-màhurà-bhara-õabbo sabbobari virehanto pia-baassassa saala-goula- baittaõeõa goindàhisea-mahåsabo kassa bà gabbaü õa kkhu khabbedi ? |[*ENDNOTE #2] ity evambhåtasya mauna-mudràdikaü prakà÷ya vigrahavat sthitasya ÷rã-govinda- devasya prakaña-lãlà-kàle mauna-mudràdikam àcchàditam abhavat | tathà ca- prakaña-lãlà-kàle bhaktànàü bhakti-sadar÷anàrthaü prakañitam eva | tatra ÷rã- gopàla-tàpanyàdi-prasiddhaü-kadàcit prakañãbhåya (1.10) dvibhujaü mauna- mudràóhyaü iti ca | kiü ca ÷rã-kçùõa-sandarbhe (153)- tad evaü tatra ÷rã-kçùõa-lãlà dvividhà aprakaña-råpà prakaña-råpà ca | pràpa¤cika-lokàprakañatvàt tat-prakañatvàc ca | tatràprakañà - yatràsau saüsthitaþ kçùõas tribhiþ ÷aktyà samàhitaþ | ràmàniruddha-pradyumnai rukmiõyà sahito vibhuþ || [GTU 2.36] iti | mathurà-tattva-pratipàdaka-÷rã-gopàla-tàpany-àdau - cintàmaõi-prakara-sadmasu- kalpa-vçkùa [BhP 5.40] ity àdi vçndàvana-tattva-pratipàdaka-brahma-saühitàdau ca prakaña-lãlàtaþ ki¤cid vilakùaõatvena dçùñà, pràpa¤cika-lokais tad-vastubhi÷ càmi÷rà, kàlavad-àdi-madhyàvasàna-pariccheda-rahita-sva-pravàhà, yàdavendratva- vraja-yuvaràjatvàdy-ucitàharahar-mahà-sabhopave÷a-gocàraõa-vinodàdi-lakùaõà | prakaña-råpà tu ÷rã-vigrahavat kàlàdibhir aparicchedyaiva satã bhagavad- icchàtmaka-svaråpa-÷aktyaiva labdhàrambha-samàpanà pràpa¤cikàpràpa¤cika-loka- vastu-saüvalità tadãya-janmàdi-lakùaõà | tatràprakañà dvividhà | mantropàsanàmayã svàrasikã ca | prathamà yathà tat-tad- ekatara-sthànàdi-niyata-sthitikà tat-tan-mantra-dhyàna-mayã | yathà bçhad-dhyàna- ratnàbhiùekàdi-prastàvaþ krama-dãpikàyàm | yathà và -- atha dhyànaü pravakùyàmi sarva-pàpa-praõà÷anam | pãtàmbara-dharaü kçùõaü puõóarãka-nibhekùaõam || ity àdi gautamãya-tantre | yathà và - veõuü kvaõantam aravinda-dalàyatàkùam- barhàvataüsam asitàmbuda-sundaràïgam | kandarpa-koñi-kamanãya-vi÷eùa-÷obhaü govindam àdi-puruùaü tam ahaü bhajàmi || àlola-candraka-lasad-vanamàlya-vaü÷ã- ratnàïgadaü praõaya-keli-kalà-vilàsam | ÷yàmaü tri-bhaïga-lalitaü niyata-prakà÷aü govindam àdi-puruùaü tam ahaü bhajàmi || iti brahma-saühitàyàm [5.39-40] | homas tu pårvavat kàryo govinda-prãtaye tataþ ity-àdy-anantaraü - govindaü manasà dhyàyet gavàü madhye sthitaü ÷ubham | barhàpãóaka-saüyuktaü veõu-vàdana-tat-param || gopã-janaiþ parivçtaü vanya-puùpàvataüsakam || iti bodhàyana-karma-vipàka- pràya÷citta-smçtau | tad u hovàca hairaõyo gopa-ve÷am abhràbhaü taruõaü kalpa-drumà÷ritam | tadiha ÷lokà bhavanti -- sat-puõóarãka-nayanaü meghàbhaü vaidyutàmbaram | dvi-bhujaü mauna-mudràóhyaü vanamàlinamã÷varam || gopa-gopã-gavàvãtaü sura-druma-talà÷ritam | divyàlaïkaraõopetaü rakta-païkaja-madhyagam || kàlindã-jala-kallola-saïgi-màruta-sevitam | cintayaü÷ cetasà kçùõaü mukto bhavati saüsçteþ || iti ÷rã-gopàla-tàpanyàm [1.11-15] - govindaü gokulànandaü sac-cid-ànanda-vigraham [GTU 1.37] ity àdi ca | atha svàrasikã ca yathodàhçtam eva skànde -- vatsair vatsatarãbhi÷ ca sadà krãóati màdhavaþ | vçndàvanàntaragataþ sa-ràmo bàlakaiþ saha || ity àdi | tatra ca-kàràt ÷rã-gopendràdayo gçhyante | ràma-÷abdena rohiõy api | tathà tenaiva krãóatãty àdinà vrajàgamana-÷ayanàdi-lãlàpi | krãóà-÷abdasya vihàràrthatvàd vihàrasya nànà-sthànànusàraõa-råpatvàd eka-sthàna-niùñhàyà mantropàsanàmayyà bhidyate'sau | yathàvasara-vividha-svecchàmayã svàrasikã | evaü brahma-saühitàyàm -- cintàmaõi-prakara-sadmasu kalpa-vçkùa- lakùàvçteùu surabhir abhipàlayantam lakùmã-sahasra-÷ata-sambhrama-sevyamànaü govindam àdi-puruùaü tam ahaü bhajàmi || [BrahmaS 5.28] iti | atra kathà gànaü nàtyaü gamanam api vaü÷ã [BrahmaS 5.52] ity atrànusandheyam | tatra nànà-lãlà-pravàha-råpatayà svàrasikã gaïgeva | athàprakañàyàü mantropàsanà-mayãm àha -- màü ke÷avo gadayà pràtar avyàd govinda àsaïgavam àtta-veõuþ | [BhP 6.8.2] iti | àtta-veõur iti vi÷eùeõa govindaþ ÷rã-vçndàvana-mathurà-prasiddha-mahà-yoga- pãñhayos tan-nàmnaiva sahitau prasiddhau | tau ca tatra tatra pràpa¤cika-loka- dçùñyàü ÷rãmat-pratimàkàreõàbhàtaþ svajana-dçùñyàü sàkùàd-råpa-vçnda- prakaraõa eva etau pañhitau | tata÷ ca nàràyaõa-varmàkhya-mantropàsya- devatàtvena (÷rã-gopàla-tàpanyàdi-prasiddha-svatantra-mantràntaropàsya- devatàtvena) ca mantropàsanà-mayyàm idam udàhçtam || tathà hi lalita-màdhave (7.33f)- ràdhikà (÷rã-kçùõa-mukhendum avalokya): hanta ! hanta ! õibbha-råkkaõóidà e mama muddhattaõaü, jaü goindassa paóimaü jebba goindaü maõõemi | tathà ràdhikà (7.35)- puro dhinvan ghràõaü parimilati so'yaü parimalo ghana-÷yàmà seyaü dyuti-vitatir àkarùati dç÷au | svaraþ so'yaü dhãras taralayati karõau mama balàd aho govindasya prakçtim upalabdhà pratikçtiþ || skànde- dolàyamànaü govindaü ma¤casthaü madhusådanam | rathe ca vàmanaü dçùñvà punar janma na vidyate || dvàrakàyàü ÷rã-puruùottame ca | etat-padya-dvaye govinda-÷abdas tu sarva- prakà÷a-måla-bhåtasya ÷rã-vçndàvana-nàthasya govindasya prakà÷àpekùayà | sa ca prakà÷as tu na bhedeùu gaõyate sa hi na pçthak iti (LBhàg 1.1.20) | dakùiõàbhimukhaü devaü dolàråóhaü sure÷varam | sakçd dçùñvà tu govindaü mucyate brahma-hatyàyàþ | vartamànaü ca yat pàpaü yad bhåtaü yad bhaviùyati | tat sarvaü nirdahaty à÷u govindànala-kãrtanàt | govindeti yathà proktaü bhaktyà và bhakti-varjitam | dahate sarva-pàpàni yugàntàgnir ivotthitaþ || govinda-nàmà yaþ ka÷cin naro bhavati bhåtale | tan nàsti karmajaü loke vàï-mànasam eva và | yan na kùapayate pàpaü kalau govinda-kãrtanam || kiü tatra vedàgama-÷àstra-vistarais tãrthair anekair api kiü prayojanam | yady ànanenechasi mokùa-kàraõaü govinda govinda iti sphuñaü raña || ÷rã-caitanya-caritàmçte (1.8.50-51) vçndàvane kalpa-vçkùa suvarõa-sadana | mahà-yoga-pãñha tàïhà ratna-siühàsana || tàte basi àchena sàkùàt vrajendra-nandana | ÷rã-govinda nàma sàkùàt manmatha-madana || (1.5.221, 225-6) yàïra dhyàna nija-loke kare padmàsana aùñàda÷àkùara-mantre kare upàsana sàkùàt vrajendra-suta ithe nàhi àna yebà aj¤e kare tàïre pratimà-hena j¤àna sei aparàdhe tàra nàhika nistàra ghora narakete paóe ki baliba àra brahma-vaivarte- pràpyàpi durlabhataraü mànuùyaü vibudhepsitam | yair à÷rito na govindas tair àtmà va¤cita÷ ciram || draùñuü na yogyà vaktuü và triùu lokeùu te'dhamàþ | ÷rã-govinda-pàda-dvandve vimukhà ye bhavanti hi || asau rasika-÷ekharo govinda-devaþ kadàcid çtu-bhedena sva-sevà-kàle yathocita- bhojanàdi-nimittàya svàdhikàra-niyuktena kenàpi saha-gopa-ki÷ora-råpeõa ràtrau svapna-sphårtyà sàkùàd råpeõa và kathopakathanaü kurute | etac ca loka- paramparayà ÷råyate | kintu atãva-rahasyatvàt àcàrya-vacanàdy-anurodhàc ca prakà÷ya na likhyate ity àdi | atha årdhvàmnàya-tantra-vàkyàny àha- ÷rã-pàrvaty uvàca- ko'sau govinda-devo'sti yas tvayà såcitaþ purà | kãdç÷aü tasya màhàtmyaü kiü svaråpaü ca ÷aïkara || ÷rã-mahàdeva uvàca- gopàla eva govindaþ prakañàprakañaþ sadà | vçndàvane yoga-pãñhe sa eva satataü sthitaþ || asau yuga-catuùke'pi ÷rãmad-vçndàvanàdhipaþ | påjito nanda-gopàdyaiþ kçùõenàpi supåjitaþ || cãra-hartà vraja-strãõàü vrata-pårti-vidhàyakaþ | cid-ànanda-÷ilàkàro vyàpako vraja-maõóale || ki÷oratàm upakramya vartamàno dine dine | tàmbåla-pårita-mukho ràdhikà-pràõa-daivataþ || ratna-baddha-catuþ-kålaü haüsa-padmàdi-saïkulam | brahma-kuõóa-nàma kuõóaü tasya dakùiõato di÷i || ratna-maõóapam àbhàti madnàra-tarubhir vçtam | tan-madhye yoga-pãñhàkhyaü sàmràjya-padam uttamam || vçndàvane÷varã-pràjya-sàmràjya-rasa-ra¤jitaþ | ihaiva nirjitaþ kçùõo ràdhayà prauóha-hàsayà || tasyàü go ÷rãþ sadà vçndà vãrà càkhila-sàdhanà | yoga-pãñhasya pårvatra nàmnà lãlàvatã sthità | dakùiõasyàü sthità ÷yàmà kçùõa-keli-vinodinã || pa÷cime saüsthità devã bhoginã nàma sarvadà | uttaratra sthità nityaü siddhe÷ã nàma devatà | pa¤ca-vaktraþ sthitaþ pårve da÷a-vaktra÷ ca dakùiõe || pa÷cime ca caturvaktraþ sahasra-vaktra uttare | suvarõa-vetra-hastà ca sarvataþ ÷àsane sthità || madanonmodinã nàma ràdhikàyàþ priyà sakhã | pàdayoþ pàtayaty eva govindaü màna-vihvalam || rati-pati-mati-mànade'pi sàkùàd iha yugalàkçti-dhàma-kàma-dambhe | hari-maõi-nava-nãla-madhurãbhiþ padi padi manmatha-saudham uccinoti || manmatha-dvitayaü pa÷càt ÷rã-kçùõàyeti sat-padam | govindàya tataþ pa÷càt svàhàyaü dvàda÷àkùaraþ || govindasya mahà-mantraþ kàle pårvànuràga-bhàk | tataþ paraü pravakùyàmi govindaü yugalàtmakam || lakùmã-manmatha-ràdheti govindàbhyàü namaþ padam | etasya j¤àna-màtreõa ràdhà-kçùõau prasãdataþ || anayos tu çùiþ kàmo viràñ chanda udàhçtaþ | devatà nitya-govindo ràdhà-govinda eva ca || yoga-pãñhe÷varã ÷aktiþ ùaó-aïgaü kàma-bãjakaiþ | dhyàyed govinda-devaü nava-ghana-madhuraü dviya-lãlà-nañantam visphårjan-malla-kacchaü kara-yuga-muralã-ratna-daõóà÷ritaü ca | asaünyastàccha-pãtàmbara-vipula-da÷à-dvandva-gucchàbhiràmaü pårõa-÷rã-mohanendraü tad-itara-caraõàkrànta-dakùàïghri-nàlam || evaü dhyàtvà japen mantraü yàval-lakùa-catuùñayam | tilàjya-havanasyànte yoga-pãñhe÷varau yajet || campakà÷oka-tulasã-kahlàraiþ kamalais tathà | ràdhà-govinda-yugalaü sàkùàt pa÷yati cakùuùà || ÷rãman-madana-gopàlo'py atraiva supratiùñhitaþ | kai÷ora-råpã gopàlo govindaþ prauóha-vigrahaþ | ubhayos tàratamyena gopãnàtho'tisundaraþ || dhãroddhatas tu gopàlo dhãrodàttayocyate | govindo gopikànàtho yo dhãra-lalitàkçtiþ || siüha-madhyas tu gopàlas tribhaïga-lalitàkçtiþ | govindo gopikànàthaþ pãna-vakùaþ-sthalo viñaþ || trisandhyam anyad anyad dhi màdhuryaü govidàü patau | govardhana-darã-dhàtu-pallavàdi-vicitrite | bàlyataþ samatikràntaþ kai÷oràt parato gataþ || vagàhamànaþ kandarpaþ ÷rã-govindo viràjate | nànà-ratna-manohàrãny etasmin yoga-pãñhake | sahajo hi prabhàvo'yaü nàciràt parituùyati || anyeùu siddha-pãñheùu yà siddhir bahu-hàyanaiþ | vçndàvane yoga-pãñhe saikenàhnà prajàyate || pràtar bàlàrka-saïkà÷aü saïgave maïgala-cchavi | madhyàhne taruõàrkàbhaü paràhne padma-patravat || sàyaü sindåra-påràbhaü ràtrau ca ÷a÷i-nirmalam | tamasvinãùv indranãla-mayåkha-mecaka-prabham || varùàsu ca sadàbhàti harit-tçõa-maõi-prabham | ÷arat-sucandra-bimbàbhaü hemante padma-ràgavat || ÷i÷ire hãraka-prakhyaü vasante pallavàruõam | grãùme pãyåùa-påràbhaü yoga-pãñhaü viràjate || màdhurãbhiþ sadàcchannam a÷oka-lalitàdçtam | agha÷ cordhvaü mahà-ratna-mayåkhaiþ parito vçtam || candràvalã-duràdharùaü ràdhà-saubhàgya-mandiram || ÷rã-ratna-maõóapaü nàma tathà ÷çïgàra-maõóapam || saubhàgya-maõóapaü nàma mahà-màdhurya-maõóapam | sàmràjya-maõóapaü nàma tathà kandarpa-maõóapam || ànanda-maõóapaü nàma tathà surata-maõóapam | ity aùñau yoga-pãñhasya nàmàni ÷çõu pàrvati || nàmàùñakaü yaþ pañhati prabhàte ÷rã-yoga-pãñhasya mahattamasya | govinda-devaü va÷ayet sa tena premànam àpnoti parasya puüsaþ || atha mantra-mayyàü sad-àcàra-vidhir likhyate | mantra-mayã dvidhà | tatra ÷rã- bhàgavatàdi-varõita-janma-karma-go-càraõàdi-lãlà eka-vidhà | sà tu smaraõa- maïgala-÷rã-govinda-lãlàmçtàdy-anusàreõa kartavyà | dvitãyà tu arcàyamàna- vi÷eùa-mauna-mudràóhya-÷rã-vigraha-vi÷eùa-sevà | sà ca sarva-smçti-saümatà ÷rã- hari-bhakti-vilàse likhitàsti | tad-anusàreõa prema-yuktayà bhaktyà kartavyà | tasmàt ki¤cit prakà÷ya likhyate | bràhma-muhårtàd utthàya påjakàdayaþ sarve pàrùadàþ sevànàmàparàdha-rahità bhagavat-paricaryàü vinà prasàdànnam apy asvãkurvantaþ | kiü punar bhagavad- dravyaü svecchayà balàtkàreõa và | vidhivat gurvàdi-praõàma-danta-dhàvana- yathocita-snànàdi-vidhiü kçtvà sva-sevàyàü sàvadhànàþ ÷rã-mandire pravi÷anti | påjakas tu vidhivat ghaõñàdi-vàdyaü kçtvà prabhoþ ÷rãmad-ã÷varyà÷ ca prabodhanaü kàrayet | grãùma-÷ãta-varùàdy-anusàreõa devàdi-durlabha-sevàü [Additional text? yathà sàdhakaþ siddha-råpeõa mànasãü lãlàü daõóàtmikàü bhàvayet tathà tenaiva guru-paramparayà ràgànugà-matena mauna-mudràóhyaþ | daõóàtmikà-lãlà-sevà caikà nàmnà bhedaþ pçthag bhavet | atas tayor aikya- sevanaü ca |] tataþ ÷rã-mukha-prakùàlanàdikaü, yathà ÷rã-govinda-lãlàmçte (1.24?) (probably KAK) sa-muùñi-pàõi-dvayam unnamayya vimoñayan so'tha rasàlasàïgam | jçmbhà-visarpad-da÷anàü÷u-jàlas tamàla-nãlaþ ÷ayanàd udasthàt || tad yathà- utthàya talpa-varataþ sa varàsana-stho dattair jalaiþ kanaka-jharjhari-nàlito'pi | sarakàs taþ patita-patra-vinirmitena vãñã-vareõa parimamàrja sudivya-dantàn || evaü ÷rãmad-ã÷varyà÷ ca (÷rã-kçùõàhnika-kaumudyàü 2.49,52) utthàya talpa-talataþ kanakàsana-sthà nidràvasàna-vigalan-niyata-vyavasthà | sà pàda-pãñham adhidatta-padàravindà reje tadà parjanair vihitàbhinandà || àmçjya såkùma-vasanena sitena kàntàn sà danta-kàùñha-÷akalena vighçùña-dantàn | tàmbåla-ràga-para-bhàgavatãü manoj¤àü jihvàü vi÷odhanikayà vyalikhad rasaj¤àm || tataþ susvàdu-miùña-dadhi-samarpaõam | tato maïgalàràtrikam | tatra dhyànam- karpåràvali-nindi càru-vasanaü bibhran-nitambe vahann uùõãùaü vara-mårdhni kàntam aruõaü nidrà-vimi÷rekùaõam | svãkurvan sukhadaü manoratha-karaü màïgalyàràtrikaü govindaþ ku÷alaü karoti bhavato ràtry-anta-kàle sadà || tato haimante phalgulà-dhàraõaü- kau÷eya-vastra-parinirmita-phalgulàkhyaü pràleya-vàraõakaü bahu-målya-labhyam | sauvarõa-citra-paricitrita-sarva-de÷am à-mastakàt pada-yugàvadhi ÷obhamànam || govindam àdi-puruùaü vraja-ràja-putraü pa÷yantam agnim amalaü bhagavantam ãóe | varõenàruõam atulaü bahu-ratna-citra-vicitrita-phalgulakam | bibhràõaü govindaü vihasad vadanaü kadà pa÷ye || atha grãùme taniyà-dhàraõam- såkùma-vastra-nirmitaü tribhàga-råpa-khaõóitam | sarva-prànta-de÷a-svarõa-såtra-mauktikà¤citam || kçùõa-deva-madhya-de÷a-ràjitaü viràjitam | grãùma-tàpa-÷oùakaü su÷ãta-vastram à÷raye || mukulita-ka¤cuka-dhàraõam- uùõãùaü dadhad aruõaü dhañãü vicitràü tad-upari ca bibhràõaþ | mukulita-ka¤cuka-bandhaþ ÷rã-govindo hçdi sphuratu || tataþ sarve militvà àràtrika-dar÷anam | evaü deva-munãndràdayo'pi gãtàvàdya- kãrtanàdi kurvanti | yathà padyàvalyàü (22)- ceto-darpaõa-màrjanaü bhava-mahà-dàvàgni-nirvàpaõaü ÷reyaþ-kairava-candrikà-vitaraõaü vidyà-vadhå-jãvanam | ànandàmbudhi-vardhanaü prati-padaü pårõàmçtàsvàdanaü sarvàtma-snapanaü paraü vijayate ÷rã-kçùõa-saïkãrtanam || atha dar÷ana-phalam- sarvàbhãùña-pradaü ÷rãman maïgalàràtri-dar÷anam | prema-bhakti-pradaü sarva-duþsvapnàdi-nivartakam || evaü pàcakàdayaþ sarve sva-sva-sevàyàü parama-bhaktyà ca sàvadhànà vartiùyante | sevàyàü mukho'dhikàrã tu sva-pratinidhiü karma-càriõam uddi÷ya tasmin sva- sarva-karma samarpya sevàyàü sàvadhànaþ svayaü kariùyati abhàve påjakàdi-dvàrà ca | evaü ÷rãmad-ã÷varyà dadhi-bhojanaü maïgala-nãràjanaü ca kartavyam | atha ÷çïgàràràtri-vidhir likhyate | tataþ sugandha-tailàdibhir mardanon- màrjanàdikaü hima-grãùma-varùàdi-kàlocitam uùõa-÷ãtala-jalàdibhiþ snànaü ca, såkùma-vastreõa ÷rãmad-aïga-saümàrjanaü, yathà ÷rã-govinda-lãlàmçte (4.8-12)- tam àgataü snàpana-vedikàntaraü bhçtyaþ samuttàrya vibhåùaõaü tanoþ | suku¤citaü cãna-navãnam aü÷ukaü sàraïga-nàmà laghu paryadhàpayan ||8|| abhyajya nàràyaõa-taila-lepaiþ pratyaïga-nànà-mçdu-bandha-pårvam | subandha-nàmà kùurita-sånur asya premõàïga-saümardanam àtatàna ||9|| udvartanenàsya mudà sugandhaþ ÷ãtena pãtena sadà su÷ãtam | snigdhena mugdho navanãta-piõóàd udvartayàmàsa ÷anais tad-aïgam ||10|| dhàtrã-phalàrdra-kalkena ke÷àn ÷ãta-sugandhinà | snigdhaþ snigdhena susnigdhàn karpåro'pi samaskarot ||11|| manda-pakva-parivàsita-kumbha- ÷reõi-saübhçta-jalair atha dàsàþ | ÷atakumbha-ghañikàtta-vimuktaiþ sve÷varaü pramuditàþ snapayanti ||12|| iti ÷rã-govinda-devasya sàkùàd vrajendra-nandanatvena påjakàdibhir bhàva-yuktena manasà snànàdikaü kartavyam | tataþ pãtàruõàdi-nànà-vidha-svarõa-citra-vastràdi | evaü svarõa-råpya-mauktika-ratna-jañita-nànàlaïkàra-gu¤jà-màlàdi-vidagdha- påjakena paridhàpanãyam | kadàcit sevàvasare lokottara-camatkàra-svàda- pakvànnàdikaü prema-yuktena manasà tat-sevà-sukha-paràdhãno'rpayet | tatra ka¤cukàdi-dhàraõaü, yathà (BRS 2.1.351)- smeràsyaþ parihita-pàñalàmbara-÷rã÷ channàïgaþ puraña-rucoru-ka¤cakena | uùõãùaü dadhad aruõaü dhañãü ca citràþ kaüsàrir vahati mahotsave mudaü naþ || kvacic ca naña-vara-ve÷aü, yathà (BRS 2.1.353)- akhaõóita-vikhaõóitaiþ sita-pi÷aïga-nãlàruõaiþ pañaiþ kçta-yathocita-prakaña-sannive÷ojjvalaþ | ayaü karabha-ràñ-prabhaþ pracura-raïga-÷çïgàritaþ karoti karabhoru me ghana-rucir mudaü màdhavaþ || årdhvàmnàye- dhyàyed govinda-devaü nava-ghana-madhuraü divya-lãlà-nañantaü visphårjan-malla-kacchaü kara-yuga-muralã-ratna-daõóà÷ritaü ca | asaünyastàccha-pãtàmbara-vipula-da÷à-dvandva-gucchàbhiràmaü pårõa-÷rã-mohanendraü tad-itara-caraõàkrànta-dakùàïghri-nàlam || evaü dhyàtvà japen mantraü yàval-lakùa-catuùñayam | tilàjya-havanasyànte yoga-pãñhe÷varau yajet || campakà÷oka-tulasã-kahlàraiþ kamalais tathà | ràdhà-govinda-yugalaü sàkùàt pa÷yati cakùuùà || ÷rãman-madana-gopàlo'py atraiva supratiùñhitaþ | evaü ÷rã-tàpanyàü- kçùõàya gopãnàthàya govindàya namo namaþ || tatra àkalpaþ (BRS 2.1.354)- ke÷a-bandhanam àlepo màlà-citra-vi÷eùakaþ | tàmbåla-keli-padmàdir àkalpaþ parikãrtitaþ || yathà (2.1.358)- tàmbåla-sphurad-ànanendur amalaü dhaümillam ullàsayan bhakti-ccheda-lasat-sughçùña-ghusçõàlepa-÷riyà pe÷alaþ | tuïgoraþ-sthala-piïgala-srag alika-bhràjiùõu-patràïguliþ ÷yàmàïga-dyutir adya me sakhi dç÷or dugdhe mudaü màdhavaþ || atha maõóanam (2.1.359-360)- kirãñaü kuõóale hàra÷ catuùkã valayormayaþ | keyåra-nåpuràdyaü ca ratna-maõóanam ucyate || yathà - kà¤cã citrà mukuñam atulaü kuõóale hàri-hãre hàras tàro valayam amalaü candrà-càru÷ catuùkã | ramyà cormir madhurima-påre nåpure cety aghàrer aïgair evàbharaõa-pañalã bhåùità dogdhi bhåùàm || yathà stavàvalyàü mukundàùñake (3) - kanaka-nivaha-÷obhànandi pãtaü nitambe tad-upari navaraktaü vastram itthaü dadhànaþ | kanaka-nicitam uùõãùaü daddhac cottamàïge vraja-nava-yuva-ràjaþ ko'pi kuryàt sukhaü te ||[*ENDNOTE #3] etad-upalakùaõaü samaya-krame çtu-krame nànàve÷a-bhåùàdi-mukulita-bandha- ka¤cukàdikaü j¤eyam, yathà- uùõãùaü dadhad aruõaü dhañãü vicitràü tad-upari ca bibhràõaþ | mukulita-ka¤cuka-bandhaþ ÷rã-govindo hçdi sphuratu || yathà- puùpai÷ cåóàü mukuñam atulaü kuõóale càru-hãre vakùasy àrohayantãr vividha-sukusumair vanya-màlàü vahantam | jànuny àrohayantãü bhramara-karùiõãü bibhrataü kàntayànyàü nàmnà tàü vaijayantãü nija-priyatamayà pa÷ya govinda-devam || govinda karõa-yuga-kuõóala-yugma-madhye kaõñha-sthale kara-yugàïguli-parva-madhye | pàdàbjayor upari càïguliùu prabhàtitàn hãrakàn sukçtino hçdi cintayanti || muktàdi-hema-jañita uùõãùa-savye mukhyopariùñàc ca | hari-hçdaya-sthe sundari hãraka-ràje mano lagnam || ÷rã-govinda-lãlàmçte (4.14) bhakti-cchedàóhya-carcàü malayaja-ghusçõair dhàtu-citràõi bibhrad bhåyiùñhaü navya-vàsaþ ÷ikhi-dala-mukuñaü mudrikàþ kuõóale dve | gu¤jàhàraü suratna-srajam api taralaü kaustubhaü vaijayantãü keyåre kaïkaõe ÷rã-yuta-padaka-kañakau nåpurau ÷çïkhalàü ca || ÷rã-kçùõàhnika-kaumudyàü (3.18)- cåóà-cumbita-càru-candra-kalasad-gu¤jàlataþ karõayoþ punnàga-stavakã lavaïga-latikà ÷rã-kuõóalà pårõayoþ | ÷rã-vakùaþ pratimukta-mauktika-latà ÷rã-ra¤ji-gu¤jà saraþ krãóà-kànana-yàna-kautuka-manà reje sa pãtàmbaraþ || atha paruõamàsyàdi-yugala-dar÷anaü- vidyud-ghanàïgau ghana-vidyud-ambarau nisarga-manda-smita-sundarànanau | mithaþ kañàkùà÷uga-kãlitàntarau ràdhà-mukundau praõamàmi tau mudà || evaü ÷rãmad-ã÷varyà dvàda÷àbharaõa-ùoóa÷a-÷çïgàràdikaü kartavyam | tad yathà (UN 4.9-10)- snàtà nàsàgra-jàgran-maõi-rasita-pañà såtriõã baddha-veõã sottaüsà carcitàïgã kusumita-cikura sragviõã padma-hastà | tàmbålàsyoru-bindu-stavakita-cibukà kajjalàkùã sucitrà ràdhàlaktojjvalàïghriþ sphuriti tilakinã ùoóa÷à-kalpinãyam || dvàda÷àbharaõaü yathà- divya÷ cåóàmaõãndraþ puraña-viracitàþ kuõóala-dvandva-kà¤ci- niùkà÷ cakrã-÷alàkà-yuga-valaya-ghañàþ kaõñha-bhåùormikà÷ ca | hàràs tàrànukàra bhuja-kañaka-tulàkoñayo ratna-k ptàs tuïgà pàdàïgurãya-cchavir iti ravibhir bhåùaõair bhàti ràdhà || yathà- saïgopyàïgàbharaõa-pañalãü rakta-citràntarãyaü ÷roõau celaü tad-upari varaü daõóikàkhyaü ca nãlam | sarvàïgànàvarayitum aye devi kiü te prayojyaü dçùñvà càntar muditamanasotphullatàm eti nàthaþ || (vilàpa-kusumà¤jalyàü 28)- yà te ka¤culir atra sundari mayà vakùojayor arpità ÷yàmàcchàdana-kàmyayà kila na sàsatyeti vij¤àyatàm | kintu svàmini kçùõa eva sahasà tat tàm avàpya svayaü pràõebhyo'py adhikaü svakaü nidhi-yugaü saügopayaty eva hi || (bhakti-rasàmçta-sindhau 3.5.8)- mada-cakita-cakorã-càrutà-cora-dçùñir vadana-damita-ràkàrohiõã-kànta-kãrtiþ | avikala-kala-dhautoddhåti-dhaureyaka-÷rãr madhurima-madhu-pàtrã ràjate pa÷ya ràdhà || evaü samayànuråpa-vastràdi-paridhàpanaü kartavyaü, tathà svarõa-raupya- mauktika-ratna-jañita-nànàlaïkàràdikaü ca | atha tilakàdi-dar÷anàrtham àdar÷a-dar÷anaü, yathà (÷rã-govinda-lãlàmçte 2.104- 105) ÷rãmad-ã÷varyàþ- tadaiva samayàbhij¤à purastàn maõi-bandhanam | àdar÷aü dar÷ayàmàsa sugandhà nàpitàtmajà || sà kçùõa-netra-kutukocita-råpa-veùaü varùmàvalokya mukure pratibimbitaü svam | kçùõopasatti-taralàsa varàïganànàü kàntàvalokana-phalo hi vi÷eùa-veùaþ || atha ÷rãmad-ã÷varasya ÷rã-bhàgavate (10.35.10)- dar÷anãya-tilako vana-màlà- divya-gandha-tulasã-madhu-mattaiþ | ali-kulair alaghu gãtam abhãùñam àdriyan yarhi sandhita-veõuþ || atha ràgànugãya-vidhivat påjà-tulasã-samarpaõaü yathà (10.30.1)- kaccit tulasi kalyàõi govinda-caraõa-priye | tad yathà- màtas tulasi govinda-hçdayànanda-kàriõã ity àdi | tato dhåpa-dãpàdi-nivedanam- sa dhåpa-dãpakaü ÷rãmad-govinda-mukha-païkajam | ÷çïgàre ye tu pa÷yati te yànti paramaü padam | tenàpi saha divyanti tal-loke ÷à÷vatãþ samàþ || tataþ pakvànna-nivedanaü | tataþ karpåràdi-saüskçta-tàmbålà-samarpaõam | tato nànà-vidhànna-vya¤jana-piùña-påpa-pàyasa-sarasa-rasàlàdi-nivedanam | atraiva ÷rã-govindaþ priya-påjàri-gosvàminaü prati dadhi-kaóamànnaü svayaü yàcitavàn | yathà- dadhi-kaóamànnaü miùñaü govinda-priya-påjakaü svasya | yàcitvà yena nãtaü taü vande svayaü bhagavantam || tata àràtrikaü, sarve militvà tad-dar÷anam | athàràtrika-dar÷ana-phalaü- ÷çïgàràtrikaü nàma govindasya sukhàvaham | prema-bhakti-pradàtàraü dar÷anàt pàpa-nà÷akam || atha ràjabhoga-vidhir likhyate | vastra-bhåùàdikaü samarpya tathaiva mandira- sevakas tu tata àgatya mandira-dhautàdikaü kçtvà tato dhåpa-dãpaü ca nivedayet | tat tu saïgopanam | tataþ pàcakàþ parama-rasikàþ parama-sàvadhànà niyatendriyà nànà-prakàra-÷àkàdy-anna-vya¤jana-roñikà-påpa-pàyasa-piùñakàdi- ÷ikhariõã-rasàlàdikaü lehya-coùya-peya-carvya-ùaó-rasa-nirmitaü suvarõa-pàtràdiùu pariveùayanti | sva-sva-rtu-bhavaü phalàdikaü ca | evam ekàda÷yàdi-vrata-dinàni, sad-àcàrànusàreõa ÷rã-prabhoþ ÷rãmad-ã÷varyà nitya-niyamita-pàka-racanàdi kartavyam | påjako niyatendriyaþ sàvadhànaþ san bhojana-sàmagrãü vidhivad ràgànugãya-matena da÷a-ghañikàntaþ samaprya samayàn nivarti nivaset | påjakasya tu naivedya-samarpaõe vij¤aptir, yathà ÷rã-råpa-gosvàmi-pàdaiþ ÷rã-padyàvalyàü (118)- kùãre ÷yàmalayàrpite kamalayà vi÷ràõite phàõite datte laóóåni bhadrayà madhurase sobhàbhayà lambhite | tuùñiryà bhavatas tataþ ÷ataguõàü ràdhà-nide÷àn mayà naste'smin puratas tvam arpaya hare ramyopahàre ratim || àhnika-kaumudyàü (3.9-10)- ÷àkàdi-kramato'bhitoùa-va÷ataþ sarvàõi sad-vya¤janàny àdaü màtç-mude bhaved api yathà paktrã-mano-ra¤janà | tàn sarvàn saha-bhojinaþ sarasayà vàcà sahan hàsayan bhu¤jadhvaü na parityajan kim apãty ekàntam àhlàdayan || annaü vya¤janavat kiyat kiyad adaü÷ cakre'nnavad vya¤janaü paryàptaü na tathàpi làlasatayà vàbhåd anuvya¤janam | pratyekaü ca tad iùña-piùñaka-kulaü tàü gorasànàü bhidàm ekaikàü ca kçtàbhinandanam adan saüpipriye sarvadà || påjakas tu ÷ãtala-jalàdi samarpya mandiràn nirgatya niyama-japàdi kuryàt | japa- niyamànte ca vidhivad ghaõñàdi-vàdyaü kçtvà ÷rã-mandire pravi÷ya tato jala- sevakena datta-pàñalàdi-parivàsitayamunà-jalenàcamanaü dattvà sukùma-vastreõa mukha-màrjanàdikaü kuryàt | tato mahà-prasàdànayanaü tato mandira-sevakena mandiramàrjanaü | tatas tàmbålàdi-samarpaõaü, yathà- elà-lavaïga-paripårita-påga-cårõaiþ karpåra-påra-parivàsita-cårõa-vçndaiþ | parõaþ sukartari -vikhaõóita-pàr÷va-bhàgais tàü vãñikàü sa bubhuje vara-nàgavallyàþ || tato grãùmàrtau nànà-vidha-suvàsita-jala-nànà-vidha-jala-yantràdinà secanam | evaü mantramaya-nànà-vãjanàdikaü ca | evaü sugandha-dravyàdi purato dhàraõam | evaü sugandha-puùpàdibhir màlà-ku¤ja-kuñãra-racanam | evaü varùàdiùu yathà- yogyaü j¤eyam | tata àràtrikasya sarve militvà dar÷anam | tato dar÷ana-phalaü, yathà- svayaü bhagavataþ ÷rãmad-govindasya kçpàmbudheþ | mahàràjopacàràkhyam àràtrikam anuttamam || ya idaü ÷raddhayà devi pa÷yen mantrã subhaktimàn | sa sarva-kàmàn labhate bhaktiü tat-pàdayoþ paràm || evaü ÷rãmad-ã÷varyà bhojanàcamana-tàmbålàdi-samarpaõaü ca | tathà hi- tàbhyaþ parivive÷ànnaü tulasyà råpa-ma¤jarã | snehena mohinã yadvad devatàbhyo'mçtaü kramàt || tato ratna-khaññopari ÷ayyàdi-racanaü tatra bhàva-yuktena manasà ÷ayanaü kàrayet | tataþ sevàyàü mukhyo'dhikàrã påjaka-pàcakàdi-sarvàüs tathàki¤canàn vaiùõavàn ànãya tair militvà mahà-prasàdasya mahad-bhaktyà ca- anàdi purato nyastaü cakùuùà gçhyate mayà | rasaü dàsasya jihvàyàm a÷nàmi kamalodbhava || bhuktaü yan nikhilàgha-saïgha-÷amanaü sarvendriyàhlàdikaü | saüsàràd vinivartakaü haripada-dvandve punaþ pràpakam |[*ENDNOTE #4] ÷rã-govindas tat prasàda÷ caraõàmçtam eva ca | vastra-candana-màlyàdi tulasã caika-råpakam || sa ca punar madhyamàdhikàri-guõam à÷ritya teùu vaiùõava-vargeùu yathocita- maryàdà-màrga-rakùaõàya kçpàpekùà ity àdi-di÷à tatra bhagavad-bhaktàya ca vastràdi-vàrùikaü dattvà sneha-yuktena ÷rã-÷rã-sevàyàü sàvadhànaü kçtavàn | tataþ sarve påjakàdayaþ sva-sva-dehàdi-vyàpàraü kçtvà ÷rã-bhagavat-kathà- ÷ravaõaü kuryuþ | tataþ sarve snànàdikaü kçtvà sva-sva-sevàyàü sàvadhànà bhavanti | tato'paràhne vidhivad dvàrodghàñanaü kçtvà ÷rã-bhagavat-prabodhanaü tataþ ÷rã- mukha-prakùàlanàdikaü tasmàt pakvànna-bhojanaü tasmàd elà-lavaïga-karpåràdi- saüskçta-tàmbålàdi-samarpaõam | tato dhåpa-dãpàdi-samarpaõaü ca tad-dar÷ana- phalaü ca - utthàpane dhåpa-dãpaü ye pa÷yanti narà bhuvi | te yànti paramaü viùõoþ padaü ÷à÷vatam avyayam || kanaka-nivaha-÷obhà ity àdi | evaü ÷rãmad-ã÷varyà÷ ca | atha sandhyàratrika-vidhir likhyate | sandhyàyàü pakvànna-nivedanaü, tataþ ÷ãtala- jala-susaüskçta-tàmbålàdikaü ca | tato nãràjanaü mahà-maïgalaü ca | tataþ pa÷yatàü deva-munãndra-manuùyàdãnàü gãta-vàdyaiþ saha jaya-jaya-÷abdaþ | tathà hi ànanda-vçndàvana-campvàü (13.141)- go-dhålã dhåmra-kamràlaka-lasad-alikas tiryag-uùõãùa-bandhaþ preïkholat kaiïkaràta-stavaka-nava-kalo barhi-barhaü dadhànaþ | àbalàt kuõóala-÷rãr dina-maõi-kiraõa-krànta-karõotpalànto niryan ki¤jalka-rekhàc-churita-mçdutara-svinna-gaõóànta-lakùmãþ || ÷rã-bhàgavate (10.35.15)- savana÷as tad-upadhàrya sure÷àþ ÷akra-÷arva-parameùñhi-purogàþ | kavaya ànata-kandhara-cittàþ ka÷malaü yayur ani÷cita-tattvàþ || tato dar÷ana-màhàtmyam- sandhyàyàü kçùõa-devasya sàràtrika-mukhaü naràþ | ye pa÷yanti tu te yànti tad-dhàma param avyayam || evaü ÷rãmad-ã÷varyà÷ ca | tataþ ÷ayanàràtrika-vidhir likhyate | tataþ påjakaþ ÷çïgàra-maõi-maõóanàdikam uttàrya yathà-rahaþ yugma-vastràdi-paridhàpanam | evaü màlya-lepanàde÷ ca | tataþ kiyat-kùaõaü dar÷anàrthaü viràmaü ca | karpåràvali-nindi càru-vasanaü bibhran-nitambe vahann uùõãùaü vara-mårdhni kàntam aruõaü nidrà-vimi÷rekùaõam | svãkurvan sukhadaü manoratha-karaü màïgalyàràtrikaü govindaþ ku÷alaü karoti bhavato ràtry-anta-kàle sadà || tato bhojana-saüskaraõaü sumiùña-susvàdu-durdar÷anãya-loka-pra÷aüsya-svàtma- rocaka-bhagavad-rocaka-nànà-prakàrànna-vya¤jana-pakvànna-dugdhànna- piùñakàdi-samarpaõam tatra gopanãya-dhåpa-dãpam | tato bhojana-nimittaü samayàpekùaõam | yat-sevayà va÷aþ ÷rãmad-govindo nanda-nandanaþ | payasà saüyutaü bhaktaü yàcate karuõàmbudhiþ || iti pårvaü dar÷itavàn | tasmàd àcamanaü mukha-màrjanàrthaü vastra-samarpaõaü | tato mahà- prasàdànayanaü, tato mandira-sevakena bhojana-sthala-màrjanaü | tasmàd elà- lavaïga-jàtiphala-karpåràdi-saüskçta-tàmbålàdi-samarpaõam | tato haimante phalgulà-dhàraõaü- kau÷eya-vastra-parinirmita-phalgulàkhyaü pràleya-vàraõakaü bahu-målya-labhyam | sauvarõa-citra-paricitrita-sarva-de÷am à-mastakàt pada-yugàvadhi ÷obhamànam || govindam àdi-puruùaü vraja-ràja-putraü pa÷yantam agnim amalaü bhagavantam ãóe | varõenàruõam atulaü bahu-ratna-citra-vicitrita-phalgulakam | bibhràõaü govindaü vihasad vadanaü kadà pa÷ye || atha grãùme taniyà-dhàraõam- såkùma-vastra-nirmitaü tribhàga-råpa-khaõóitam | sarva-prànta-de÷a-svarõa-såtra-mauktikà¤citam || kçùõa-deva-madhya-de÷a-ràjitaü viràjitam | grãùma-tàpa-÷oùakaü su÷ãta-vastram à÷raye || mukulita-ka¤cuka-dhàraõam- uùõãùaü dadhad aruõaü dhañãü vicitràü tad-upari ca bibhràõaþ | mukulita-ka¤cuka-bandhaþ ÷rã-govindo hçdi sphuratu || evaü karpåra-parivàsita-÷ãtala-jalaü yamunàyà nànà-vidha-sugandha-dravyaü vãjanàdikaü ca | tato da÷a-ghañikàntaràràtrikaü tad-dar÷ana-phalaü- ye pa÷yanti janàþ ÷reùñhaü ÷ayanàràtrikaü hareþ | te tu govinda-devasya kçpà-pårõà na saü÷ayaþ || tatra ratna-khaññopari ÷ayyàdi-nirmàõam | tatra khaññàdho ràtri-sevanàrthaü suvàsita-÷ãtala-jala-pakvànna-tàmbålàdi-sthàpanam | tato mandiràn niùkçùya bhàva-yuktena manasà ÷ayana-samayàpekùaõam | evaü ÷rãmad-ã÷varyà÷ ca | grantha-vistàra-bhiyà vistàrya na likhyate | evaü pa¤ca-vidhàràtrika-dar÷ana- phalam- maïgalàràtrim àrabhya cànte ca ÷ayanàvadhi | evam àràtrikaü pa¤ca ye pa÷yanti janà bhuvi || te sarve và¤chitaü pràpya putraü pautraü dhanaü tathà | ante govinda-devasya kçpayà yànti tat-padam || ÷rã-vijaya-govindo, yathà- ÷rã-ràdhikà-màdhavikà-tamàlaü sakhã-tatã-valli-vasanta-vàyum | ràdhà-supadmàli-saroja-bandhuü govindam ãóe vijayàdi-varõam || garbha-janmavatàü teùàü kaüsàdãnàü jayàj jayaþ | mano-janma-kàma-jayàd vijayaþ parikãrtitaþ || tvaü gavàm indra ity àder govinda iti kathyate | tasmàd vijaya-govindaü budhà evaü vadanti hi || athavà yasya bhajanàt kàmàdy-ari-jayàt tu tam | kçtvà vijaya-govindaü pravadanti manãùiõaþ || vande vijaya-govindaü govindàdvaita-vigraham | mano lagati govinde yasya sandar÷anàd dhruvam || atha ÷rã-mahàprabhoþ ÷rã-vçndàvanàgamana-kathà pràcãnà- ÷rãmat-kà÷ã÷varaü vande yat-prãti-va÷ataþ svayam | caitanya-devaþ kçpayà pa÷cimaü de÷am àgataþ || atha ÷rã-mahàprabhu-pàrùada-÷rãmukha-÷ruta-kathà-ekadà ÷rã-mahàprabhuþ ÷rã-kà÷ã÷varaü kathitavàn - bhavàn ÷rã-vçndàvanaü gatvà ÷rãla-råpa-sanàtanayor antikaü nivasatu iti | sa tu tac chrutvà harùa-vismito'bhåt | sarvaj¤a-÷iromaõis tad- dhçdayaü j¤àtvà punaþ kathitavàn - ÷rã-jagannàtha-pàr÷va-vartinaü ÷rã-kçùõa- vigraham ànãya kathitavàn svayaü bhagavatànena mamàbhedaü jànãhi | ata enaü sevasva | tac chrutvà sa tåùõãü babhåva | tato vigrahasya gaura-vapuùà ÷rã-kçùõena mahà-prabhunà ca ekatra bhojanaü kçtam | tataþ ÷rã-kà÷ã÷varo daõóavat praõamya gaura-govinda-vigrahaü ÷rã-vçndàvnaaü pràpitavàn | so'yaü ÷rã-govinda-pàr÷varti- ÷rã-mahàprabhuþ | ato yathà ÷rã-govindasya sevà-vidhiþ ÷rã-mahàprabhor api tathà grantha-vistàra-bhiyà vistàrya na likhyate | pada-kàntyà jita-madano mukha-kàntyà maõóita-kamala-maõi-garvaþ | ÷rã-råpà÷rita-caraõaþ kçpayatu mayi gaura-govindaþ || evaü ÷rã-mahàprabhor janma-yàtràdi kartavyam | tathà ÷rã-mahàprabhoþ pàrùadànàü sevà | mukhyàdhikàriõàm aprakaña-tithi-pàlanaü ca kartavyam | atha ÷rã-vçndàdevã-màhàtmyam - vçndà vandita-caraõà netràdibhir vçndàdika-vane | yad vàcà vçkùa-latàþ kàle'kàle puùpitàþ syuþ || cåóàyàü càru-ratnàmbara-maõi-mukuñaü bibhratãü mårdhni devãü karõa-dvandvaü ca dãpte puraña-viracite kuõóale hàri-hãre | niùkaü kà¤cãü suhàràn bhuja-kañaka-tulàkoñikàdãü÷ ca vande vçndàü vçndàvanàntaþ surucira-vasanàü ÷rãla-govinda-pàr÷ve || ÷rã-vçndàyà÷ caraõa-kamalaü sarva-lokaika-vandyaü bhaktyà saüsevyamànaü kali-kaluùa-haraü sarva-và¤chàa-pradaü ca | vaktavyaü càtra kiü và yad anubhajanato durlabhe deva-lokaiþ ÷rãmad-vçndàvanàkhye nivasati manujaþ sarva-duþkhair vimuktaþ || asyàþ sva-pràj¤à likhyate - ekadà ràtrau suptaü ÷rãmat-prabhuü ÷rã-haridàsa- gosvàminaü prati vçndayàdide÷e - aye ÷rãmad-ràdhà-govinda-sevàdhikàrin ! mat- prabhoþ ÷rãmahà-prasàdànnaü dàtum arhasi | evaü sevà-vastra-bhåùàdikaü ÷rãmad-ã÷varyà÷ ca | atha vàrùikà-yàtrà-vidhir likhyate | bhaktànàü vyadadhan mahotsavam ayaü netràrbudànàü param svãkurvan prathamaü sumaïgalataraü snànaü ca pa¤càmçtaiþ ||[*ENDNOTE #5] dadhi-madhu-khaõóa-dhçtàdãn ÷irasi dadhato devasya | kim indra-nãla-÷ailopari ÷ata-dhàrà jàhnavã sarati ||[*ENDNOTE #6] pa¤camyàü prathame vasanta-samaye govinda-devo hariþ | yaü dçùñvà bhava-padma-japa-prabhçtayaþ sadyaþ kçtàrthaü gatàþ ||[*ENDNOTE #7] chalato brahmàdi-devà÷ caraõàmçta-pànato lobhàt | dhçta-manuja-råpa-ve÷aþ pàrùada-bhaktàn saüyàcate ||[*ENDNOTE #8] pãtaü ka¤cukam atulaü coùõãùaü citra-dhañãü dhçtaü devam | dãvyantaü nija-priyayà ÷rã-govindaü sakhe pa÷ya || yadyapi màgha-÷rã-pa¤camãtaþ phàlgunã-paurõamàsã-paryantaü vasantotsavaþ pravartate | tathà hi, phàlguna-÷ukla-da÷amãtaþ caitra-kçùõa-pratipat-paryantaü mukhyo vidhiþ | teùu pa¤ca-dineùu prabhuþ priyayà sahitaþ sadà viràjate | brahmàdi-devatàþ sarve paramànanda-nirvçtàþ | indràdibhir militvàtra vasanti vraja-maõóale || sarva-vraja-maõóala-mukhyatve ÷rã-govinda-sthalaü j¤eyam | vasanta-vastràdikaü ca paridadhàti | divyai ratnair jañita-mukuñaü kuõóale càru-hàraü niùkaü kà¤cãü supada-kañakàv aïgade kaïkaõe ca | pãtaü vàsa÷ catuùkaü maõi-gaõa-ghañità mudrikà÷ càïguliùu bibhràõaü vàma-pàr÷ve nija-priyatamayà sevitaü devam ãóe || tathà- cåóà-ratnaü sudivyaü maõimaya-mukuñaü kuõóale tàra-hàràn niùkaü kà¤cã-÷alàkà yuga-valaya-ghañà nåpuràn mudrikà÷ ca | ÷roõau raktaü dukålaü tad-uparama-tulaü càru-nãlaü dadhànàü divyantãü vàma-pàr÷ve vraja-kumuda-vidho ràdhikàm à÷raye'ham || atha vasantotsavaþ- nànà-prakàra-paña-vàsa-cayàn kùipantaþ pauùpàdi-kanduka-gaõàn mçdu-kåpikà÷ ca | premõà sugandha-salilair jala-yantra-muktaiþ ÷rã-påjaka-prabhçtayaþ siùicuþ sva-devam || nànà-varõair gandha-cårõaiþ prapårõair àdau bhår dyau vyàna÷e dik vidik ca | gandhàmbånàü vçùñi-saüchinna-målair lebhe pa÷càc citra-candràtapatvam || atha ÷rã-ràma-navamã- uccasthe graha-pa¤cake suraguro sendau navamyàü tithau lagne karkañake punar vasu-yute meùaü gate påùaõi | nirgagdhuü nikhilàþ palà÷a-samidho medhyàd ayodhyàràme àvirbhåtam abhåd apårva-vibhavaü yat ki¤cid ekaü mahaþ || vandàmahe mahe÷ànaü hara-kodaõóa-khaõóanam | jànakã-hçdayànanda-candanaü raghunandanam || atha dolotsavaþ- ÷rãmad-vçndàraõya-kalpàga-måle nànà-puùpair divya-hindola-madhye | ÷rãmad-ràdhà-÷rãla-govinda-devau bhaktàlãbhiþ sevitau saüsmaràmi || puùpai÷ cåóàü mukuñam atulaü kuõóale càru-hãre vakùasy àrohayantãr vividha-sukusumair vanya-màlàü vahantam | jànuny àrohayantãü bhramara-karùiõãü bibhrataü kàntayànyàü nàmnà tàü vaijayantãü nija-priyatamayà pa÷ya govinda-devam || puùpaiþ ku¤jàvali-viracanà puùpa-candràtapa÷ ca dolà nànà-kusuma-racità puùpa-vçndai÷ ca veõuþ | puùpàraõyaü lasati paritaþ kçtrimaü deva-sçùñaü cetthaü dole priya-parijanaiþ sevyate deva-devaþ || agrataþ pçùñhataþ pàr÷ve govindaü priyayà yutam | hindole dolayàmàsus tat-sevaka-janà mudà || dolàyàm atilolàyàü sà kàntà bhaya-vepità | kàntam àliïgya hçùñà taiþ prema-bhaktais tadojjvalaiþ | jaya vçndàvanàdhã÷a jaya vçndàvane÷vari | jaya nandànanda-kanda sarvànanda-vidhàyaka || iti brahmàdayo devà gàyanto divi harùataþ | puùpa-varùaü vikurvanti sva-sva-sevana-tat-parà || gandharva-vidyàdhara-caraõàdayo munãndra-devendra-gaõàþ samàhitàþ | tàü dolikàü dolayituü samutsukàþ svàyogyatàm etya tato'vatasthire || ye mànavà bhàgya-bhàjo divi devàs tathaiva ca | tair dçùñaþ priyayà yukto govindo dolanotsave || atha candanotsavaþ (àryà-cchandaþ)- mama kurute mudam atulaü vai÷àkhã ÷ukla-tçtãyà ÷ubhadà | yasyàü ÷rã-govinda÷ candana-païkaiþ sevito bhaktaiþ || divyai÷ candana-païkaiþ kuïkuma-ghana-sàra-mi÷ritair devam | sarvàïgeùu viliptaü vande ÷rã-gaura-govindam || mastakopari coùõãùe sarvàïge ka¤cukopari ghana-sàrà¤ci-ghusçõa-candana-drava-carvitaþ | abhito bhakta-vçndena gãtà-vàditra-maïgalaiþ sevito gaura-kçùõo'yaü karotu tava maïgalam || yathà- vai÷àkhaü tu samàrabhya cà÷vinàvadhi yatnataþ | suvãjanaü tu kartavyaü bhaktair yantràdinà hareþ || gandha-candana-saümi÷rair jalair atyanta-÷ãtalaiþ | niùecanaü prabhor agre jala-yantra-viniþsçtaiþ || atha ÷rã-nçsiüha-caturda÷ã- àyàti ÷rã-nçsiühasya ÷ubhà jyaiùñhã caturda÷ã | dhinot càntaraü sà me mahotsava-vidhànataþ || sarvàvatàra-bãjasya svayaü bhagavato hareþ | ÷rãmad-govinda-devasya nçsiühàder abhedataþ || tat-taj-janma-dineùv eva sarveùu vidhi-pårvataþ | utsavaþ kriyate bhaktair gãti-vàditra-nisvanaiþ || caturda÷ãü samàrabhya divyànnam atiyatnataþ | nàmnà paryuùitaü yat tu dadhyàdika-samàyutam || athàùàóhe rathàråóha-vidhiþ- àùàóhãyà tithiþ ÷ukla-dvitãyà ÷ubha-dàyinã | unmàdayati devasya rathàråóa-pariùkriyà || atra bhojana-sàmagrã dviguõãkçtya kartavyà | bhåùàve÷àdikaü sarvaü mahàràja- kumàratvena kartavyam | àyàtà sakhi ràdhe tava sukhadà ÷ràvaõa-tçtãyeyam | kàraya bahu-maõi-maõóanam atulaü dolàü samàrabhya || ato vraja-maõóala-prasiddhàyàü ÷ràvaõa-÷ukla-tçtãyàyàü ÷rã-vçùabhànu- nandinyàþ ÷rãmad-ã÷varyà dolàråóha-mahotsavo yatnataþ kartavyaþ | evaü pavitrà dvàda÷ã saubhàgya-paurõamàsã ca | atha bhàdre ÷rã-janmàùñamã- yasmin dine prasåyeta devakã tvàü janàrdana | tad dinaü bråhi vaikuõñha kurmas te tatra cotsavam ||[*ENDNOTE #9] sphurati kathaü mama satataü vàma-netraü vicàraya sakhi tvam | j¤àtaü càyatãdaü janma-dinaü kçùõa-candrasya || bhadre tu bhadradà ceyaü ÷rã-harer janmanas tithiþ | lokato vidhitas tatra cotsavaþ kriyate budhaiþ || nardanto dadhi-dhçta-kardameùu bhaktàþ kårdantaþ punar api tat kùipanta àràt | anyon'nyaü ÷irasi mukhe ca pçùñha-de÷e ànandàmçta-jaladhau lipanti magnàþ || janma-vàsaram àj¤àya vraja-ràja-sutasya hi | vraja-maõóalataþ sarve àgatà vraja-vàsinaþ || nànà-dig-de÷ata÷ caiva govinda-priya-kiïkaràþ | divya-màlyàmbara-dharàþ putra-dàra-samanvitàþ || vandino gàyakà÷ caiva nartakà vàdakà÷ ca ye | divya-ve÷a-dharàs te tu nançtuþ papañhur jaguþ || gàyanto mçdu-madhuraü vandi-gaõàþ pañhanti bhç÷am uccaiþ | vçttiü vinàpi te te yàcante pàritoùikaü tebhyaþ || evaü janma-kùaõe pràpte pa¤càmçta-jalair mudà | jaya-÷abdaü prakurvantaþ snàpayanti nijaü prabhum || bhaktànàü vyadadhan mahotsavamayaü netràrbudànàü paraü svãkurvan prathamaü sumaïgalataraü snànaü ca pa¤càmçtaiþ | aùñamyàü sutithau ni÷àrdha-samaye govinda-devo harir yaü dçùñvà bhava-padmaja-prabhçtayaþ sadyaþ kçtàrthaü gatàþ || chalato brahmàdi-devà÷ caraõàmçta-pànato lobhàt | dhçta-manuja-råpa-ve÷àþ pàrùada-bhaktàn saüyàcante || iti brahmàdayo devà gàyanto divi harùataþ | puùpa-vçùñiü vikurvanti sva-sva-sevana-tatparàþ || divi deva-gaõàþ sarve àgatàs tad-dine ÷ubhe | tad ye pa÷yanti tad-ràtrau te kçtàrthàs tu bhåtale || cakùuùmantas tu te proktàþ prabhoþ pàr÷vaü vrajanti ca || ànanda-vçndàvana-campvàü dvitãya-stavake (17-19)- evaü paripårõa-maïgala-guõatayà dåùaõa-dvàparànte dvàparànte nirantaràla- bhàdrapade bhàdrapade màsi màsite pakùe'pakùepa-rahite hite rasamaye guõa-gaõa- rohiõãü rohiõãü sarati sudhàkare sudhàkare yoge yoge÷vare÷varo madhye kùaõadàyàþ kùaõadàyàþ pårõànandatayà jãvavaj-jananã-jañhara- saübandhàbhàvàd bandhàbhàvàc ca kevalaü vilasat-karuõayàruõayà tathàvidha- lãlàlã-làsikayà kayàcana purandara-dig-aïganotsaïga iva rajanãkaraþ sva- prakà÷atayà pràdurbhàvam eva bhàvayan agre pårva-pårvajani janita-tapaþ saubhàgya-phalenopalabdhi-pitç-màtç-bhàvayoþ ÷rã-vasudeva-devakyor vàsudeva- svaråpeõàvirbhàvaü bhàvayitvà stanandhayatvàbhimànam eva kùaõaü tayoþ prakañayya pa÷càn nitya-siddha-pitç-màtç-bhàvayoþ ÷rã-nanda-ya÷odayor api ÷rã- govinda-priya-ramaõã-gaõeùu mukhyà ràdheyaü trijagati ràjate svayaü ÷rãþ priyàli- premonnà janimàpa jananyàþ | atha ÷rã-vàmanàbhiùekàdi | atha ÷arat-paurõamàsyàü, yathà- ghana-praõaya-medurau ÷arad-amanda-candrànanau kirãña-mukuñe dhçtau vidhçta-nãla-pãtàmbarau | ÷rat-sukhada-kànane sarasa-yoga-pãñhàsane puraþ kalaya nàgaro madhura-ràdhikà-màdhavau || ÷arac-candramasau ràtrau ÷rãmantaü nandanandanam | ÷rama-yuktaü ràsa-làsyàt priyayà ca sakhã-gaõaiþ || divya-màlyàmbara-dharaü naña-ve÷ocitaü harim | dhyàyed vçndàvane ramye yamunà-puline vane || prapànakàdi-÷ãtànnaü nànà-pakvànna-saüyutam | sàdhako bhojayitvà taü santuùñaþ sa-sakhã-gaõam | ÷eùànnaü càdareõàtha gçhõãyàd vaiùõavaiþ saha || athàmàvasyà dãpa-dànaü, yathà- amàvàsyà kàrttikãyaü vi÷eùàt ÷ubha-dàyinã | yatra dãpa-pradànena tuùño bhavati ke÷avaþ || cala cala naya naya bho bho govinde copaóhaukanam | divyaü pa÷yàmo mukha-padmaü dàsyàmo dãpa-màlikàs tatra || iti kçtvà pragàyanti pralapanti punaþ punaþ | puravàsi-janàþ sarve vi÷eùàd vraja-vàsinaþ || agrataþ pçùñhataþ pàr÷ve muõóakopari ve÷mani | dãpa-màlàþ pradàsyanti govinda-prãti-dàyikàþ || yamunàyàs tañe kecit tãrthe kecij jale tathà | vçndàvane prakurvanti dãpamàlà-mahotsavam || divi deva-gaõàþ sarve prabhor àj¤à-paràyaõàþ | dàsyanti và¤chitàn teùàü dãpa-màlàü prakurvatàm || vande'haü ÷rãla-govindaü bhaktànugraha-vigraham | dar÷anàd dãpa-màlàyàþ prasannànanda-locanam || [atha anna-kåñam -] anna-kåñaü samàyàntaü kàrttike paramotsavam | j¤àtvà samutsukàþ sarve govinda-priya-pàrùadàþ || kartuü bhojana-sàmagrãü paramànanda-dàyinãm | ÷rãmad-govinda-devasya govardhana-dharasya ca || nànànna-vya¤janaü påpa-piùñakair bahudhà kçtam | tat-tad-dravyàdi-bhedena caturaiþ pàcakàdibhiþ || tair anna-kåñaü saüsthàpya yathà govardhano giriþ | tasya pàr÷ve dhçtaü sarvaü vya¤janàdikam uttamam || pakvànnàni tathànyàni bahu-yatna-kçtàni ca | go-rasànàü bahuvidhaü rasàlàdika-bhedataþ || ÷rãmad-bhagavato'gre tat kåñaü yatna-kçtaü kçtam | yad anna-kåñaü saüvãkùya santuùño bhavati prabhuþ || bhuïkte bahu-prãta-manà devànàü janayan sukham | prabhor agre tu tat kåñaü ye pa÷yanti narà bhuvi || bhàgya-bhàjas tu te loke triùu lokeùu durlabhàþ | dadhy-àdinànna-påpais tad anna-kåñaü ÷ubhaü mahat || parikramaõakaü kçtvà tato bandhu-janaiþ saha | mahad-àràtrikaü nàma ye pa÷yanti janà bhuvi || teùàü bhàgyaü na vaktavyaü sahasra-vadanair api | dhana-dhànyàdi-saüyuktàþ putra-dàra-samanvitàþ || mahad-bhogaü bhuri kçtvà cànte vaikuõñham àpnuyuþ | prasàdam anna-kåñasya ye janàþ param àdaràt | vaiùõavàn bhojayanto vai bhu¤jeyur bhakti-tat-paràþ || teùàü vrata-phalaü devi koñi-koñi-guõaü bhavet | svalaïkçtànàü tu gavàü påjà kàryà tataþ ÷ubhà || atha gopàùñamã-dar÷anaü, yathà (10.21.5)- barhàpãóaü nañavara-vapuþ karõayoþ karõikàraü bibhrad-vàsaþ kanaka-kapi÷aü vaijayantãü ca màlàm | randhràn veõor adhara-sudhayà pårayan gopa-vçndair vçndàraõyaü sva-pada-ramaõaü pràvi÷ad gãtakãrtiþ || tad-dar÷ana-phalam- gopàùñmyàü tu devasya ye pa÷yanti harer mukham | dåràn na÷yanti pàpàni tasmin bhakti÷ ca jàyate || dhyàyed govinda-devaü nava-ghana-madhuraü divya-lãlàü nañantam ity àdi pårvavat | prabodhanyàü yugala-dar÷anaü, yathà- prabodhanyàs tu govindaü ye pa÷yanti priyàyutam | naràõàü kùãõa-pàpànàü tad-bhaktir acalà bhavet || yathà (Premendu 12)- prabodhinã ni÷ànçtya-màhàtmya-bhara-dar÷inã | candrakànti-carã sarva-gàndharva-bakula-pàvanã || dvàda÷yàü kàrttikàdi-vrata-mahotsavaþ kartavyaþ | màrga-÷ãrùe pauùe khecaóànnaü, yathà- pauùe tuùàra-ghore'smin rasikaiþ kçùõa-pàrùadaiþ | suvicàrya kçtaü tatra khecaóànnaü prabhu-priyam || divya-vàsam atãdhànya-taõóulaü mudgakaü tathà | samabhàgaü tu ki¤cid và viùamaü parikalpitam || himartau vihitaü yuktaü loka-÷àstra-vidhànataþ | hiïguü trijàtaü maricaü lavaõaü càdrakaü tathà || loka-prasiddhaü yac cànyad vi÷eùàc chuddha-go-ghçtam | caturaiþ karmakàrai÷ ca tathà catura-pàcakaiþ || yathàyogyaü tu tair dravyaiþ pacyate bahu-yatnataþ | sudar÷anãya sukhadaü rocakaü puùñi-kàrakam || sumiùñaü dadhikaü caiva tathànyad vya¤janàdikam | prãtito loka-paryàyam ati praõayakaü hareþ | lavaïgailendu-maricaiþ saüyutaiþ ÷arkarà-cayaiþ | nànà-de÷a-bhavair nànà-phala-÷asya-cayais tathà || kçtaü laóóu-varaü yatnàd bahu-prema-bhareõa ca | yad dçùñvà bhojanàt kçùõo jàyate hy atiharùitaþ || prabhor harùàt tu bhaktànàm atiharùaiþ prajàyate | kurvann anudinaü tat tu govinda-prãti-dàyakam || tulyàntarãya-vastràdi tathà caivàgni-sevanam || vande'haü ÷rãla-govindaü trikàle nitya-vigraham | bhajanàd yasya nityatvaü nityatve tasya kà kathà || draùñuü na yogyà vaktuü và triùu lokeùu te'dhamàþ | ÷rã-govinda-pada-dvandve vimukhà ye bhavanti hi || govinda-pàrùadàn vande tadvat kàla-traye sthitàn | yeùàü smaraõa-màtreõa sarvàbhãùña-phalaü labhet || yeùàü govinda-devasya naityikã vàrùikã tathà | sevà saükùepato mukhyà mayàtra parikãrtità || kiü ca (BRS 2.1.49)- ràgaþ saptasu hanta ùañsv api ÷i÷or aïgeùv alaü tuïgatà vistàras triùu kharvatà triùu punar gambhãratà ca triùu | dairghyaü pa¤casu kiü ca pa¤casu sakhe saüprekùyate såkùmatà dvàtriü÷ad-vara-lakùaõaþ katham asau gopeùu sambhàvyate || ràga iti vraje÷varaü prati kvacit tat-sama-vayaso gopasya vàkyam idam | saptasu netrànta-pàdaka-rata-latàlpa-dharoùñha-jihvà-nakheùu | ùañsu vakùaþ skandha- nakha-nàsikà-kañi-mukheùu | pa¤casu nàsà-bhuja-netra-hanå-jànuùu | punaþ pa¤casu tvak-ke÷àïguli-dantàïguli-parvasu | tathaiva mahà-puruùa-lakùaõaü sàmudraka-prasiddheþ | dvàtriü÷ad varàõi tal-lakùaõebhyo'nyebhyo'pi ÷reùñhàni lakùaõàni yasya saþ | gopeùu katham iti bhagavad-avatàràdiùu etàdç÷ãatvà÷ravaõàd iti bhàvaþ | karayoþ kamalaü tathà rathàïgaü sphuña-rekhàmayam àtmajasya pa÷ya | pada-pallavayo÷ ca vallavendra dhvaja-vajràïku÷a-mãna-païkajàni || (BRS 2.1.51) karayor iti kasyà÷cid vçddha-gopyà vacanam | upalakùaõàny evaitàni cihnàni padma-puràõàdi-dçùñyànyàny apy asàdhàraõàni j¤eyàni | tàni yathà padma- puràõe- ÷çõu nàrada vakùyàmi padayo÷ cihna-lakùaõam | bhagavan kçùõa-råpasya hy ànandaika-sukhasya ca || avatàrà hy asaïkhyàtàþ kathità me tavàgrataþ | paraü samyak pravakùyàmi kçùõas tu bhagavàn svayam || devànàü kàrya-siddhy-artham çùãõàü ca tathaiva ca | àvirbhåtas tu bhagavàn svànàü pirya-cikãrùayà || yair eva j¤àyate devo bhagavàn bhakta-vatsalaþ | tàny ahaü veda nànyo'pi satyam etan mayoditam || ùoóa÷aiva tu cihnàni mayà dçùñàni tat-pade | dakùiõenàùña-cihnàni itare sapta eva ca || dhvajàþ padmaü tathà vajram aïku÷o yava eva ca | svastikaü cordhva-rekhà ca aùña-koõas tathaiva ca || saptànyàni pravakùyàmi sàmprataü vaiùõavottama | indra-càpaü trikoõaü ca kalasaü càrdha-candrakam || ambaraü matsya-cihnaü ca goùpadaü saptamaü smçtam | aïkàny etàni bho vidvan dç÷yante tu yadà kadà || kçùõàkhyaü tu paraü brahma bhuvi jàtaü na saü÷ayaþ | dvayaü vàtha trayaü vàtha catvàraþ pa¤ca eva và || dç÷yante vaiùõava-÷reùñha avatàre katha¤cana || ùoóa÷aü tu tathà cihnaü ÷çõu devarùi-saptam | jambå-phala-samàkàraü dç÷yate yatra kutracit || ÷àstràntare tu ÷aïkha-cakra-cchatràõi j¤eyàni | atha kara-dhyànam- ÷aïkhàrdhendu-yavàïku÷air ari-gadà-chatra-dhvajaiþ svastikair yåpàbja-siühalair dhanuþ pavighañeþ ÷rã-vçkùamãneùubhiþ | nandàvarta-cayais tathàïguli-gatair etair nijair lakùaõaiþ bhràtaþ ÷rã-puruùottamatva-gamakair jànãhi rekhàïkitaiþ || atha manda-hàsyaü (kçùõa-karõàmçte 99)- akhaõóa-nirvàõa-rasa-pravàhair vikhaõóità÷eùa-rasàntaràõi | ayantritodvànta-sudhàrõavàni jayanti ÷ãtàni tava smitàni || padmàdi-divya-ramaõã-kamanãya-gandhaü gopàïganà-nayana-bhçïga-nipãyamànam | kçùõasya veõu-ninadàrpita-màdhurãkam àsyàmbuja-smita-marandam ahaü smaràmi || (brahma-saühitàyàü 5.31)- àlola-candraka-lasad-vanamàlya-vaü÷ã- ratnàïgadaü praõaya-keli-kalà-vilàsam | ÷yàmaü tri-bhaïga-lalitaü niyata-prakà÷aü govindam àdi-puruùaü tam ahaü bhajàmi || ÷rã-hari-bhakti-vilàse (18.31-37)- evaü puràõa-tantràdi dçùñvàtredaü vilikhyate | lalàñàc civukàntaü syàt ÷rãmukhaü dvàda÷àïgulam || tatrànanaü bhàga ekas tatraiva caturaïgulam | lalàñaü nàsikà tadvad gulpham ardhàïgulaü bhavet || ardhàïgulo'dharas tårdhvo'para÷ caikàïgulo mataþ | dvy-aïgulaü cibukaü càtha grãvà syàt caturaïgulà || vakùo-bhogo bhaved anyas tasmàn nàbhy-avadhiþ paraþ | tato'para÷ ca meóhràntas tasmàd uru-vibhàgakau || tathà dvibhàgike jaïghe jànunã caturaïgule | pàdau ca tat-samàv itthaü dairghya-bhàgà navoditàþ || kutràpy uccàt lalàñasyopariùñàtry-aïgulaü ÷iraþ | tadvad grãvà jànu-pàdàs tathàpi syur navaiva te || iti syàt sarvato dairghye sàùñottara-÷atàïgulàþ || tad yathà idam eva rahasyam-yadyapi tiryaï-naràdiùu bhagavato janma, tathàpi svecchayà gauóa-de÷e tad-de÷ãyàn bràhmaõàn sarva-÷reùñhàn vij¤àya teùàü kule ÷rã-kçùõa-caitanya-nityànandàdvaitàdayo janma svãkurvantaþ | ato mahàprabhuõàïgãkçteùu gauóotkala-dàkùiõàtya-pà÷càtyeùu gauóa-de÷a-nivàsina eva bahavaþ pàrùadàþ | te khalu mahat-kula-prasåtàs teùàü bhojanàdi-vyavahàraþ sat-kula-prasåtàn gauóãyàn bràhmaõàn vinà na sambhavati | tathà hi-nijatve gauóãyàn iti j¤àtvà sarvaj¤a-÷iromaõir mahàprabhuþ ÷rã-råpa-sanàtanau nijàntaraïgau vij¤àpya tayoþ sarva-÷aktiü saücàrya pa÷cima-de÷e svãya-vitaraõa- bhakta-bhåpatvena sthàpitavàn | tad-dvàrà nija-prakañana-hetu-bhåtaü và¤chà- traya-samullasita-paramàntaraïga-råpasyàtula-bhajana-ratnasya lupta-tãrthàde÷ ca prakañanàt, svayaü prakà÷a-÷rã-govindàdi-svaråpa-ràja-sevà prakà÷àc ca | tàbhyàü ca punaþ ÷rã-vçndàvanaü gatvà ÷rã-÷rã-sevàdikaü parivàre tat samarpitam | na tu nija-pàr÷va-vartiùu ÷rã-gopàla-bhañña-÷rã-raghunàtha-dàsàdiùu svato bhagavan-mantra-gçhãta-sva-bhràtuùputra-÷rã-jãva-gosvàmiùu ca | aho parama- bhàgavatànàü maryàdà-rakùaõa-svabhàvaþ svayaü caite sevà-samaye mandire na pravi÷anti ca | kim utànyat | etat tu ÷rã-caitanya-caritàmçtàdau prasiddhaü vartate | iti ÷rã-govinda-deva-sevàdhipati-÷rã-haridàsa-gosvàmi-caraõànujãvi-ràdhàkçùõa- dàsodãrità sàdhana-dãpikà dvitãyà kakùà ||2|| ***************************************************************** (3) tçtãya-kakùà atha dhãra-lalitasya ÷rãmad-govinda-devasya (BRS 2.1.63)- vayaso vividhatve'pi sarva-bhakti-rasà÷rayaþ | dharmã ki÷ora evàtra nitya-nànà-vilàsavàn || tad yathà (BRS 2.1.308-312)- vayaþ kaumàra-paugaõóa-kai÷oram iti tat tridhà || kaumàraü pa¤camàbdàntaü paugaõóaü da÷amàvadhi | à-ùoóa÷àc ca kai÷oraü yauvanaü syàt tataþ param || aucityàt tatra kaumàraü vaktavyaü vatsale rase | paugaõóaü preyasi tat-tat-khelàdi-yogataþ || ÷raiùñhyam ujjvala evàsya kai÷orasya tathàpy adaþ | pràyaþ sarva-rasaucityàd atrodàhriyate kramàt || àdyaü madhyaü tathà ÷eùaü kai÷oraü trividhaü bhavet || tatra madhyaü yathà (BRS 2.1.320-324) åru-dvayasya bàhvo÷ ca kàpi ÷rãr urasas tathà | mårter màdhurimàdyaü ca kai÷ore sati madhyame || yathà - spçhayati kari-÷uõóà-daõóanàyoru-yugmaü garuóa-maõi-kavàñã-sakhyam icchaty ura÷ ca | bhuja-yugam api dhitsaty argalàvarga-nindàm abhinava-taruõimnaþ prakrame ke÷avasya || mukhaü smita-vilàsàóhyaü vibhramottarale dç÷au | tri-jagan-mohanaü gãtam ity àdir iha màdhurã || yathà - anaïga-naya-càturã-paricayottaraïge dç÷au mukhàmbujam uda¤cita-smita-vilàsa-ramyàdharam | aca¤cala-kulàïganà-vrata-vióambi-saïgãtakaü hares taruõimàïkure sphurati màdhurã kàpy abhåt || vaidagdhã-sàra-vistàraþ ku¤ja-keli-mahotsavaþ | àrambho ràsa-lãlàder iha ceùñàdi-sauùñhavam || ñãkà ÷rãmaj-jãva-gosvàmi-caraõànàü madhye ÷eùa-vayasa-pràyaþ sarvatra samànatvam | iha madhye ceùñàdi-sauùñhavaü, yathà (BRS 2.1.325)- vyaktàlakta-padaiþ kvacit pariluñhat-pi¤chàvataüsaiþ kvacit talpair vicyuta-kà¤cibhiþ kvacid asau vyàkãrõa-ku¤jotkarà | prodyan-maõóala-bandha-tàõóava-ghañàlakùmollasat-saikatà govindasya vilàsa-vçndam adhikaü vçndàñavã ÷aüsati || dhãra-lalita-lakùaõam (BRS 2.1.230-2) - vidagdho nava-tàruõyaþ parihàsa-vi÷àradaþ | ni÷cinto dhãra-lalitaþ syàt pràyaþ preyasã-va÷aþ || yathà -- vàcà såcita-÷arvarã-rati-kalà-pràgalbhyayà ràdhikàü vrãóà-ku¤cita-locanàü viracayann agre sakhãnàm asau | tad-vakùo-ruha-citra-keli-makarã-pàõóitya-pàraü gataþ kai÷oraü saphalã-karoti kalayan ku¤je vihàraü hariþ || govinde prakañaü dhãra-lalitatvaü pradar÷yate | udàharanti nàñya-j¤àþ pràyo'tra makara-dhvajam || ataeva dhãra-lalita-lakùaõasthàyika-÷rã-govinda-deve madhya-kai÷oraü vyakaü dç÷yate | antaþpuras tu devasya madhye påryà manoharam | maõi-pràkàra-saüyuktaü vara-toraõa-÷obhitam || vimànair gçhamukhyai÷ ca pràsàdair bahubhir vçtam | divyàpasarogaõaiþ strãbhiþ sarvataþ samalaïkçtam || madhye tu maõóapaü divyaü ràjasthànaü mahotsavam | màõikya-stambha-sahasra-juùñaü ratna-mayaü ÷ubham || nitya-muktaiþ samàkãrõaü sàma-gànopa÷obhitam | madhye siühàsanaü ramyaü sarva-veda-mayaü ÷ubham || dharmàdi-daivatair nityair vçtaü vedamayàtmakaiþ | dharma-j¤àna-mahai÷varya-vairàgyaiþ pàda-vigrahaiþ || vasanti madhyame tatra vahni-sårya-sudhàü÷avaþ | kårma÷ ca nàgaràja÷ ca vainateyas trayã÷varaþ || chandàüsi sarva-mantrà÷ ca pãñha-råpatvam àsthitàþ | sarvàkùara-mayaü divyaü yoga-pãñham iti smçtam || tan-madhye'ùña-dalaü padmam udayàrka-sama-prabham | tan-madhye karõikàyàü tu sàvitryàü ÷ubha-dar÷ane || ã÷varyà saha deve÷as tatràsãnaþ paraþ pumàn | indãvara-dala-÷yàmaü sårya-koñi-sama-prabhaþ || iti tçtãya-kakùà ||3|| ****************************************************************** (4) caturtha-kakùà atha ÷rã-gopàla-deva-mantra-màhàtmyam | mantràs tu kçùõa-devasya sàkùàd bhagavato hareþ | sarvàvatàra-bãjasya sarvato vãryavattamà || tathà ca bçhad-gautamãye ÷rã-govinda-vçndàvanàkhye- sarveùàü mantra-varyàõàü ÷reùñho vaiùõava ucyate | vi÷eùàt kçùõa-manavo bhoga-mokùaika-sàdhanam || yasya yasya ca mantrasya yo yo devas tathà punaþ | abhedàt tan-manånàü ca devatà saiva bhàùyate || kçùõa eva paraü brahma saccidànanda-vigrahaþ | smçti-màtreõa teùàü vai bhukti-mukti-phala-pradaþ || tatràpi bhagavattàü svàü tanvato gopa-lãlayà | tasya ÷reùñhatamà mantràs teùv apy aùñàda÷àkùaraþ || athàùñàda÷àkùara-màhàtmyaü tàpanã-÷rutiùu oü munayo ha vai brahmàõam åcuþ | kaþ paramo devaþ | kuto mçtyur bibheti | kasya j¤ànenàkhilaü j¤àtaü bhavati | kenedaü vi÷vaü saüsaratãti | tàn u hovàca bràhmaõaþ -- kçùõo vai paramaü daivatam | govindàn mçtyur bibheti | gopã-jana- vallabha-j¤ànenàkhilaü j¤àtaü bhavati | svàhayedaü saüsaratãti | tam u hocuþ | kaþ kçùõo govindaþ ko'sau gopã-jana-vallabhaþ kaþ kà svàheti | tàn uvàca bràhmaõaþ pàpa-karùaõo go-bhåmi-veda-vidito vedità gopã-janàvidyà-kalà-prerakas tan-màyà ceti | sakalaü paraü brahmaiva tat | yo dhyàyati rasati bhajati so'mçto bhavati so'mçto bhavatãti | te hocuþ -- kiü tad-råpaü kiü rasanaü kathaü vàho tad-bhajanaü | tat sarvaü vividiùatàm àkhyàhãti | tad u hovàca hairaõyaþ -- gopa-ve÷am abhràbhaü taruõaü kalpa-drumà÷ritam || (GTU 1.2-8) kiü ca, tatraivàgre -- bhaktir asya bhajanam | tad ihàmutropàdhi-nairàsyenaivàmuùmin manaþ-kalpanam | etad eva ca naiùkarmyam | kçùõaü taü viprà bahudhà yajanti govindaü santaü bahudhàràdhayanti | gopãjana-vallabho bhuvanàni dadhre svàhà÷rito jagad ejayjat sva-retàþ ||161|| (GTU 1.14-15) vàyur yathaiko bhuvanaü praviùño janye janye pa¤ca-råpo babhåva | kçùõas tathaiko'pi jagad-dhitàrthaü ÷abdenàsau pa¤ca-pado vibhàti ||162|| iti | (GTU 1.16) kiü ca tatraivopàsana-vidhi-kathanànantaram - eko va÷ã sarvagaþ kçùõa ãóya eko'pi san bahudhà yo vibhàti | taü pãñhasthaü ye'nubhajanti dhãràs teùàü sukhaü ÷à÷vataü netareùàm ||163|| (GTU nityo nityànàü cetana÷ cetanànàm eko bahånàü yo vidadhàti kàmàn | taü pãñhagaü ye'nubhajanti dhãràs teùàü siddhiþ ÷à÷vatã netareùàm ||164|| etad viùõoþ paramaü padaü ye nitya-muktàþ saüyajante na kàmàn | teùàm asau gopa-råpaþ prayatnàt prakà÷ayed àtma-padaü tadaiva ||165|| yo brahmàõaü vidadhàti pårvaü yo vidyàs tasmai gopàyati sma kçùõaþ | taü ha daivam àtma-buddhi-prakà÷aü mumukùur vai ÷araõam anuvrajeta ||166|| japa-saïkhyà yathà gautamãya-tantre (15.4)-anena lakùa-jàpena kçùõaü pa÷yati cakùuùà | aneneti pratyakùeõa svaråpeõa svapnena và kçùõa-sàkùàtkàro bhavatãty arthaþ | pura÷caraõàdi-vidhis tu ÷rã-brahma-saühità-gopàla-tàpanã-hari-bhakti-vilàsa- ñãkàyàü draùñavyaþ | sa tu vi÷eùato yoga-pãñhe draùñavyaþ | oükàreõàntaritaü ye japanti govindasya pa¤capadaü manum | teùàm asau dar÷ayed àtma-råpaü tasmàn mumukùur abhyasen nitya-÷àntyai ||167|| tasmàd anye pa¤capadàd abhåvan govindasya manavo mànavànàm | da÷àrõàdyàs te'pi saïkrandanàdyair abhyasyante bhåti-kàmair yathàvat ||168|| kiü ca tatraiva- tad u hovàca bràhmaõo'sàv anavarataü me dhyàtaþ stutaþ paràrdhànte so'budhyata | gopa-ve÷o me puruùaþ purastàd àvirbabhåva | tataþ praõatena mayà'nukålena hçdà mahyam aùñàda÷àrõaü svaråpaü sçùñaye dattvàntarhitaþ | punaþ sisçkùà me pràdurabhåt | teùv akùareùu bhaviùyaj-jagad-råpaü prakà÷ayat | tad iha kàd àpo | làt pçthivã | ãto'gniþ | bindor induþ | tan-nàdàd arka iti klãü-kàràd asçjam | kçùõàd àkà÷aü yad vàyur ity uttaràt surabhiü vidyàü pràdurakàrùam | tad-uttaràt tad-uttaràt strã-pumàdi cedaü sakalam idaü iti ||169|| tathà ca gautamãye- klãü-kàràd asçjad vi÷vam iti pràha ÷ruteþ ÷iraþ | la-kàràt pçthivã jàtà ka-kàràj jala-sambhavaþ ||170|| ã-kàràd vahnir utpanno nàdàd àyur ajàyata | bindor àkà÷a-sambhåtir iti bhåtàtmako manuþ || svà-÷abdena ca kùetraj¤o heti cit-prakçtiþ parà | tayor aikya-samudbhåtir mukha-veùñana-varõakaþ || ataeva hi vi÷vasya layaþ svàhàrõake bhavet ||171|| puna÷ ca sà ÷rutiþ -- etasyaiva yajanena candra-dhvajo gata-moham àtmànaü vedayitvà oükàràntaràlakaü manum àvartayat saïga-rahito'bhyànayat | tad viùõoþ paramaü padaü sadà pa÷yanti sårayaþ | divãva cakùur àtatam | tasmàd enaü nityam abhyaset ||172|| ity àdi | tatraivàgre -- yasya pårva-padàd bhåmir dvitãyàt salilodbhavaþ | tçtãyàt teja udbhåtaü caturthàd gandha-vàhanaþ ||173|| pa¤camàd ambarotpattis tam evaikaü samabhyaset | candra-dhvajo'gamad viùõuþ paramaü padam avyayam ||174|| tato vi÷uddhaü vimalaü vi÷okam a÷eùa-lobhàdi-nirasta-saïgam | yat tat padaü pa¤ca-padaü tad eva sa vàsudevo na yato'nyad asti ||175|| tam ekaü govindaü sac-cid-ànanda-vigraham pa¤ca-padaü vçndàvana-sura-bhåruha- talàsãnaü satataü sa-marud-gaõo'haü paramayà stutyà toùayàmi ||176|| iti | kiü ca stuty-anantaram -- amuü pa¤capadaü mantram àvartayed yaþ sa yàty anàyàsataþ kevalaü tat padaü tat | anejad ekaü manaso javãyo naitad devà àpnuvan pårvam ar÷àt | tasmàt kçùõa eva paro devas taü dhyàyet taü raset taü yajed iti oü tat sad iti | trailokya-saümohana-tantre ca, devãü prati ÷rã-mahàdevoktàùñàda÷àkùara- prasaïga eva - dharmàrtha-kàma-mokùàõàm ã÷varo jagad-ã÷varaþ | santi tasya mahàbhàgà avatàràþ sahasra÷aþ || teùàü madhye'vatàràõàü bàlatvam atidurlabham | amànuùàõi karmàõi tàni tàni kçtàni ca || ÷àpànugraha-kartçtve yena sarvaü pratiùñhitam | tasya matnraü pravakùyàmi sàïgopàïgam anuttamam || yasya vij¤àna-màtreõa naraþ sarvaj¤atàm iyàt | putràrthã putram àpnoti dharmàrthã labhate dhanam || sarva-÷àstràrtha-pàraj¤o bhavaty eva na saü÷ayaþ | trailokyaü ca va÷ãkuryàt vyàkulãkurute jagat || mohayet sakalaü so'pi màrayet sakalàn ripån | bahunà kim ihoktena mumukùur mokùam àpnuyàt || yathà cintàmaõiþ ÷reùñho yathà gau÷ ca yathà satã | yathà dvijo yathà gaïgà tathàsau mantra uttamaþ || yathàvad akhila-÷reùñhaü yathà ÷àstraü tu vaiùõavam | yathà susaüskçtà vàõã tathàsau mantra uttamaþ || kiü ca -- ato mayà sure÷àni pratyahaü japyate manuþ | naitena sadç÷aþ ka÷cid jagaty asmin caracare || sanatkumàra-kalpe'pi - gopàla-viùayà mantràs trayastriü÷at prabhedataþ | teùu sarveùu mantreùu mantra-ràjam imaü ÷çõu || suprasannam imaü mantraü tantre sammohanàhvaye | gopanãyas tvayà mantro yatnena muni-puïgava || anena mantra-ràjena mahendratvaü purandaraþ | jagàma deva-deve÷o viùõunà dattam a¤jasà || durvàsasaþ purà ÷àpàd asaubhàgyena pãóitaþ | sa eva subhagavatvaü vai tenaiva punar àptavàn || bahunà kim ihoktena pura÷caraõa-sàdhanaiþ | vinàpi japa-màtreõa labhate sarvam ãpsitam || prabhuü ÷rã-kçùõa-caitanyaü taü nato'smi guråttamam | katha¤cid à÷rayàd yasya pràkçto'py uttamo bhavet || iti ÷rã-hari-bhakti-vilàse mantra-màhàtmya-kathane ÷rã-gopàla-mantra-màhàtmya- kathanam | tatra mantroddhàraõaü ca yathà brahma-saühitàyàü (5.24) ca- kàmaþ kçùõàya govinda ïe gopã-jana ity api | vallabhàya priyà vahner mantram te dàsyati priyam || ka-kàro lãlà-÷aktiþ | la-kàro bhå-÷aktiþ | ã-kàraþ ÷rã-÷aktiþ ma-kàras tattva- vi÷iùñaþ | kçùõàyeti sarva-cittàkarùakàyeti | athavà- kçùi-÷abda÷ ca sattàrtho õa÷ cànanda-svaråpakaþ | sukha-råpo bhaved àtmà bhàvànanda-mayatvataþ || iti | govindàyeti pårvavat | gàm indriya-kulaü vindatãti govindaþ | gàü govardhanam uddhçtya paramai÷varya-pradatvena rakùati pàlayatãti govindas tasmai | gopã-jana- vallabhàyeti- gopãti prakçtiü vidyàj janas tattva-samåhakaþ | anayor à÷rayo vyàptyà kàraõatvena ce÷varaþ | pårvàrthe svàhety asya tathà-tathàbhåtàyàtmànaü samarpayàmi | tatra krama- dãpikàyàm (1.1)- kalàtta-màyà-lavakàtta-mårtiþ kala-kvaõad-veõu-ninàda-ramyaþ | ÷rito hçdi vyàkulayaüs trilokã ÷riye'stu gopã-jana-vallabho vaþ || atha saümohana-tantroddhàraõam- vàg-bhavaü madana-÷aktim indirà- saüyutaþ sakala-vidyayà¤citaþ | mantra eùa bhuvanàrõa ãrito vyatyayena sakala iùña-sàdhakaþ || atha mantra-siddhi-lakùaõaü- àdàv çùy-àdi-nyàsaþ syàt kara-÷uddhis tataþ param | aïgulã-vyàpaka-nyàso hçdàdi-nyàsa eva ca || tàla-trayaü ca dig-bandhaþ pràõàyàmas tataþ param | dhyàna-påjà japa÷ caiva sarva-tantreùv ayaü vidhiþ || nyàsa-vidhiþ-÷rã-vrajàcàrya-÷rãmad-råpa-gosvàmi-bhajanànusàreõa | ahaïkàràdhiùñhàtçtvàd bhåta-÷uddher adhidevàya saïkarùaõàya namaþ | he saïkarùaõa-deva prasãda kçpàü kuru | asya janasya deha-råpeõa pariõataü bhåta- pa¤cakaü yathà sadyaþ ÷udhyed upàsanopayuktaü syàt tathà kçpàü kuru | atha màtçkà-dhyànam- cikura-kalita-pi¤chàü pãna-tuïga-stanàbhyàü kara-jala-ruhi vidyàü dakùiõe padma-råpàm | dadhi-ghañam api savye bibhratãü tuïga-vidyàm amçta-kiraõa-kàntiü màtçkà-mårtim ãóe || ke÷ava-kãrtikàdi-dhyànam- koõenàkùõoþ pçthu-ruciþ mitho hàriõà lihyamànàv ekaikena pracura-pulakenopaguóhau bhujena | gaurã-÷yàmau va sana-yugalaü ÷yàma-gauraü vasànau ràdhà-kçùõau smara-vilasitoddàma-tçùõau smaràmi || tat-tan-màsasya vàsudevo'dhiùñhàtà | sa stoka-kçùõo'tra j¤eyaþ | tasya dhyànam ucyate- abhra-÷yàmaü vidyud-udyad-dukålaü smeraü lãlàmbhoja-vibhràji-hastam | pi¤chottaüsaü vàsudeva-svaråpaü kçùõa-preùñhaü stoka-kçùõaü namàmi || ànanda-ghanaü smaren manasvã | tatra kuññima-vare sphuña-dãpta-yoga-pãñhaü vicintya- tasmàj jvalàyàm urukarõikàyàü viràjitàyàü sthiti-saukhya-bhàjo | navyàmbuda-svarõa-vióambi-bhàsau kçùõaü ca ràdhàü ca vicintayàmi || mantràrthaü mantra-caitanyaü yoni-mudràü na vetti yaþ | ÷ata-koñi-japenàpi tasya siddhir na jàyate || puna÷ ca mantroddhàraõe yathà da÷a-saüskàràþ (sàradà-tilake)- jananaü jãvanaü ceti tàóanaü rodhanaü tathà | athàbhiùeko vimalãkaraõàpyàyane punaþ | tarpaõaü dãpanaü guptir da÷aità mantra-saüskriyàþ || puna÷ ca- upàyàs tatra kartavyàþ sapta ÷aïkara-bhàùitàþ | bhràmaõaü rodhanaü va÷yaü pãóanaü poùa-÷oùaõe || dahanàntaü kramàt kuryàt tataþ siddho bhaven manuþ | japàt siddhir japàt siddhir japàt siddhir na saü÷ayaþ || aharni÷aü japed yas tu mantrã niyata-mànasaþ | sa pa÷yati na sandeho gopa-ve÷a-dharaü harim || atha khaõóa-pura÷caraõa-vidhiþ- såryodayàt samàrabhya yàvat såryodayàntaram | tàvat kàlaü manuü japtvà sarva-siddhã÷varo bhavet || prathamam udayodayam | dvitãye udayàstam | tçtãye niùkàmàõàü prati satodayam | caturthe astàstam | tatra- niùkàmàõàm anenaiva sàkùàtkàro bhaviùyati | artha-siddhiþ sakàmànàü sarvà vai bhaktim àlabhet || pa¤càïgam etat kurvãta yaþ pura÷caraõaü budhaþ | sa vai vijayate loke vidyai÷varya-sutàdibhiþ || evaü gràsàd vimukti-paryantam ityàdi-khaõóa-karoparàgàdi-pura÷caraõàdi- prayogam àha | vai÷àkha-kçtyaü bçhad-gautamãye- anena lakùa-jàpena kçùõaü pa÷yati cakùuùà | vai÷àkha-kçùõa-pratipady àrabhya paurõamàsã-paryantam || atha pa¤ca-divasã-prayogam àha- caitre'thavà vai÷àkhe ÷uklaikàda÷yàm àrabhya paurõamàsã-paryantam | japa-niyamam ayuta-dvayaü manau tathà catvariü÷at sahasraü da÷àrõe || iti | pårva-sevàkhya-pura÷caraõa-prayogam àha krama-dãpikàyàü (5.49-69)- sàyàhne vàsudevaü yo nityam eva yajen naraþ | sarvàn kàmàn avàpyànte sa yàti paramàü gatim || ràtrau cen manmathàkrànta-mànasaü devakã-sutam | yajed ràsa-pari÷ràntaü gopã-maõóala-madhyagam || pçthuü suvçttaü masçõaü vitasti- màtronnataü kau vinikhanya ÷aïkum | àkramya padbhyàm itaretaràtta- hastair bhramo'yaü khalu ràsa-goùñhã ||51|| sthala-nãraja-såna-paràga-bhçtà laharã-kaõa-jàla-bhareõa satà | marutà paritàpahçtàdhyuùite vipule yamunà-puline vimale ||52|| a÷arãra-ni÷ànta-÷aronmathita- pramadà-÷ata-koñibhir àkulite | uóunàtha-karir vi÷adãkçta-dik- prasare vicarad-bhramarã-nikare ||53|| vidyàdhara-kinnara-siddha-suraiþ gandharva-bhujaïgama-càraõakaiþ | dàropahitaiþ suvimàna-gataiþ svasthair abhivçùña-supuùpa-cayaiþ ||54|| itaretara-baddha-kara-pramadà- gaõa-kalpita-ràsa-vihàra-vidhau | maõi-÷aïku-gam apy amunàvapuùà bahudhà vihita-svaka-divya-tanum ||55|| sudç÷àm ubhayoþ pçthag-antaragaü dayità-gaõa-baddha-bhuja-dvitayam | nija-saïga-vijçmbhad-anaïga-÷ikhi- jvalitàïga-lasat-pulakàli-yujàm ||56|| vividha-÷ruti-bhinna-manoj¤atara- svarasaptaka-mårcchana-tàla-gaõaiþ | bhramamàõam amåbhir udàra-maõi- sphuña-maõóana-÷i¤jita-càrutaram ||57|| iti bhinna-tanuü maõibhir militaü tapanãya-mayir iva bhàrakatam | maõi-nirmita-madhyaga-÷aïku-lasad- vipulàruõa-païkaja-madhya-gatam ||58|| atasã-kusumàbha-tanuü taruõaü taruõàruõa-padma-palà÷a-dç÷am | nava-pallava-citra-suguccha-lasac- chikhi-piccha-pinaddha-kaca-pracayam ||59|| cañula-bhruvam indu-samàna-mukhaü maõi-kuõóala-maõóita-gaõóa-yugam | ÷a÷a-rakta-sadçk-da÷ana-cchadanaü maõi-ràjad-aneka-vidhàbharaõam ||60|| asana-prasava-cchadanojjvalasad- vasanaü suvilàsa-nivàsa-bhuvam | nava-vidruma-bhadra-karàïghri-talaü bhramaràkula-dàma-viràji-tanum ||61|| taruõã-kuca-yuk-parirambha-milad- ghusçõàruõa-vakùasam ukùa-gatim | ÷iva-veõu-samãrita-gàna-paraü smara-vihvalitaü bhuvanaika-gurum ||62|| prathamodita-pãñha-vare vidhivat prayajed iti råpam aråpam ajam | prathamaü paripåjya tad-aïga-vçttiü mithunàni yajed rasagàni tataþ ||63|| dala-ùoóa÷ake svaram åti-gaõaü saha-÷aktikam uttama-ràsa-gatam | saramà-madanam sva-kalà-sahita- mithunàhvam athendrapa-vipra-mukhàn ||64|| iti samyag amuü paripåjya hariü caturàvçti-saüvçtam àrdra-matiþ | rajatàracite caùake sa-sitaü su÷çtaü supayo'sya nivedayatu ||65|| vibhave sati k¸aüsyamayeùu pçthak caùakeùu tu ùoóa÷asu krama÷aþ | mithuneùu nivedya payaþ sa-sitaü vidadhãta purovad atho sakalam ||66|| sakala-bhuvana-mohnaü vidhiü yo niyatam amuü ni÷i ni÷y udàra-cetàþ | bhajati sa khalu sarva-loka-påjyaþ ÷riyam atulàü samavàpya yàty anantam ||67|| ni÷i và dinànta-samaye prapåjayen nitya÷o'cyutaü bhaktyà | samapahalam ubhayaü hi tataþ saüsàràbdhiü samuttitãrùati yaþ ||68|| ity evaü manu-vigrahaü madhu-ripuü yo và trikàlaü yajet tasyaivàkhila-jantu-jàta-dayitasyàmbhodhijà-ve÷manaþ | haste dharma-sukhàrtha-mokùa-taravaþ sad-varga-sampràrthitàþ sàndrànanda-mahà-rasa-drava-muco yeùàü phala-÷reõayaþ ||69|| nitya-kçtya-prayogam àha- oü namaþ ÷rã-kçùõàya | om asya ÷rã-bhagavad-gãtà-màlà-matrasya bhagavàn veda-vyàsa çùor anuùñup- chandaþ ÷rã-kçùõaþ paramàtmà devatà jape viniyogaþ | a÷ocyàn anva÷ocas tvaü praj¤àvàdàü÷ ca bhàùase (2.11) iti bãjam | sarva-dharmàn parityajya màm ekaü ÷araõaü vraja (18.66) iti ÷aktiþ | ahaü tvà sarvapàpebhyo mokùayiùyàmi mà ÷ucaþ (18.66) iti kãlakam | årdhva-målam adhaþ-÷àkham a÷vatthaü pràhur avyayam (15.1) iti kavacam| amuka-karmaõi viniyogaþ | nainaü chindanti ÷astràõi nainaü dahati pàvakaþ (2.27) ity aïguùñàbhyàü namaþ | na cainaü kledayanty àpo na ÷oùayati màrutaþ (2.27) iti tarjanãbhyàü namaþ | acchedyo'yam adàhyo'yam akledyo'÷oùya eva ca (2.24) iti madhyamàbhyàü namaþ | nityaþ sarvagataþ sthàõur acalo'yaü sanàtanaþ (2.24) iti anàmikàbhyàü namaþ | pa÷ya me pàrtha råpàõi ÷ata÷o'tha sahasra÷aþ (11.5) iti kaniùñhàbhyàü namaþ | nànàvidhàni divyàni nànàvarõàkçtãni ca (11.5) iti kara-tala-pçùñhàbhyàü namaþ | nainaü chindanti ÷astràõi iti hçdayàya namaþ | na cainaü kledayanty àpo iti ÷irase svàhà | acchedyo'yam adàhyo'yam iti ÷ikhàyai vaùañ | nityaþ sarvagataþ sthàõuþ iti kavacàya håü | pa÷ya me pàrtha råpàõi iti netra-trayàya vauùañ | nànàvidhàni divyàni ity astràya phañ | ÷rã-kçùõa-prãty-arthaü jape viniyogaþ | (÷rã-gãtà-màhàtmyam)- pàrthàya pratibodhitàü bhagavatà nàràyaõena svayaü vyàsena grathitàü puràõa-muninà madhye mahàbhàrate | advaitàmçta-varùiõãü bhagavatãm aùñàda÷àdhyàyinãü amba tvàm anusandadhàmi bhagavad-gãte bhava-dveùiõãm || namo'stu te vyàsa vi÷àla-buddhe phullàravindàyàtapatra-netre | yena tvayà bhàrata-taila-pårõaþ prajvalito j¤ànamayaþ pradãpaþ || prapanna-parijàtàya totra-vetraika-pàõaye | j¤àna-mudràya kçùõàya gãtàmçta-duhe namaþ || sarvopaniùado gàvo dogdhà gopàla-nandanaþ | pàrtho vatsaþ sudhãr bhoktà dugdhaü gãtàmçtaü mahat || vasudeva-sutaü devaü kaüsa-càõåra-mardanam | devakã-paramànandaü kçùõaü vande jagad-gurum || bhãùma-droõa-tañà jayadratha-jalà gàndhàrã-nãlotpalà ÷alya-gràhavatã kçpeõa vahinã karõena velàkula | a÷vattàma-vikarõa-ghora-makarà duryodhanàvartinã sottãrõà khalu pàõóavàrõava-nadã kaivartakaþ ke÷vaþ || pàrà÷arya-vacaþ sarojam amalaü gãtàrtha-gandhotkañaü nànàkhyànaka-ke÷araü hari-kathà-sambodhanàbodhitam | loke sajjana-ùañpadair aharahaþ pepãyamànaü mudà bhåyàd bhàrata-païkajaü kalimala-pradhvaüsanaü ÷reyase || måkaü karoti vàcàlaü païguü laïghàyate girim | yat-kçpà tam ahaü vande paramànanda-màdhavam || yaü brahmà varuõendra-rudra-marutaþ stunvanti divyaiþ stavair vedaiþ sàïga-pada-kramopaniùadair gàyanti yaü sàma-gàþ | dhyànàvasthita-tad-gatena manasà pa÷yanti yaü yogino yasyàntaü na viduþ suràsura-gaõà devàya tasmai namaþ || (12.13.1) iti nyàsa-vidhiþ | kàrpaõya-doùopahata-svabhàvaþ pçcchàmi tvàü dharma-saümåóha-cetàþ | yac chreyaþ syàn ni÷citaü bråhi tan me ÷iùyas te'haü ÷àdhi màü tvàü prapannam || (2.7) japa-niyama-saïkhyà aùñottara-÷atam | athavà sahasram | prayogam àha- (÷rã-gopàla-kavacam |) pulastya uvàca- bhagavan sarva-dharmaj¤a kavacaü yat prakà÷itam | trailokya-maïgala nàma kçpayà brahmaõe purà || brahmaõà kathitaü mahyaü paraü snehàd vadàmi te | atiguhyatamaü tattvaü brahma mantrogha-vigraham || yad dhçtvà pañhanàd brahmà sçùñiü vitanute sadà | yad dhçtvà pañhanàd pàti mahà-lakùmãr jagat trayam || pañhanàd dhàraõàc chambhuþ saühartà sarva-tattva-vit | trailokya-jananã durgà mahiùàdi-mahàsuràn || vara-dçptàn jaghànaiva pañhanàd dhàraõàd yataþ | evam indràdayaþ sarve sarvai÷varyam avàpnuyuþ || ÷iùyàya bhakti-yuktàya sàdhakàya prakà÷ayet | ÷añhàya para-÷iùyàya nindakàya tathaiva hi || haribhakti-vihãnàya para-dàra-ratàya ca | kçpaõàya ku÷ãlàya dattvà mçtyum avàpnuyàt || trailokya-maïgalasyàpi kavacasya prajàpatiþ | çùi÷ chanda÷ ca gàyatrã devo nàràyaõaþ svayam || dharmàrtha-kàma-mokùeùu viniyogaþ prakãrtitaþ | oü praõavo me ÷iraþ pàtu namo nàràyaõàya ca | bhàlaü pàyàn netra-yugmam aùñàrõo bhakti-muktidaþ || klãü pàyàc chrotra-yugmaü caikàkùaraþ sarva-mohanaþ | klãü kçùõàya sadà ghràõaü govindàyeti jihvikàm | gopã-jana-padaü vallabhàya svàhànanaü mama || aùñàda÷àkùaro mantraþ kaõñhaü pàyàd da÷àkùaraþ | gopã-jana-padaü vallabhàya svàhà bhuja-dvayam || klãü glauü klãü karau pàyàt klãü kçùõàyàïgajo'vatu | hçdayaü ÷rã-bhuvane÷aþ klãü kçùõàya klãü stanau mama || gopàlàyàgnijàyàü taü kukùi-yugmaü sadàvatu | klãü kçùõàya sadà pàtu pàr÷va-yugmaü manåttamaþ | kçùõa-govindakau pàtàü smaràdyau ïe-yutau manå || aùñàda÷àkùaraþ pàtu nàbhiü kçùõeti dvy-akùaro manuþ | pçùñhaü klãü kçùõa-kaïkàlaü klãü kçùõàya dvi-ñhàntakaþ | sakthinã satataü pàtu ÷rãü hrãü klãü ñha-dvayam || urå saptàkùaraþ pàtu trayoda÷àkùaro'vatu || ÷rãü hrãü klãü padato gopã-jana-padaü tataþ | vallabhàya svàheti pàtu klãü hrãü ÷rãü ca da÷àrõakaþ || jànunã ca sadà pàtu hrãü ÷rãü klãü ca da÷àkùaraþ | trayoda÷àkùaraþ pàtu jaïghe cakràdyudàyudhaþ | aùñàda÷àkùaro hrãü-÷rãü-pårvako viü÷ad-arõakaþ || sarvàïgaü me sadà pàtu dvàrakà-nàyako balã | namo bhagavate pa÷càd vàsudevàya tat-param || tàràd yo dvàda÷àrõo'yaü pràcyàü màü sarvadàvatu | ÷rãü hrãü klãü da÷avarõas tu klãü hrãü ÷rãü ùoóa÷àkùaraþ || gadàdyadàyudho viùõur màm agner di÷i rakùatu | hrãü ÷rãü da÷àkùaro mantro dakùiõe màü sadàvatu || tàraü namo bhagavate rukmiõã-vallabhàya ca | svàheti ùoóa÷àrõo'yaü nairçtyàü di÷i rakùatu || klãü padaü hçùãke÷àya namo màü vàruõ'vatu | aùñàda÷àrõaþ kàmànto vàyavye màü sadàvatu | ÷rãü màyà kàma-kçùõàya hrãü govindàya dvi-ñho manuþ | dvàda÷àrõàtmako viùõur uttare màü sadàvatu || vàg bhavaü kàma-kçùõàya hrãü govindàya tataþ param || ÷rãü gopã-jana-vallabhàya svàhà iti tataþ param | dvàtriü÷ad-akùaro mantro màm ai÷ànye sadàvatu | kàlãyasya phaõà-madhye divyaü nçtyaü karoti tam | namàmi devakã-putraü nitya-ràjànam acyutam || dvàtriü÷ad-akùaro mantro'py àdyo'dho màü sarvato'vatu | klãü kàma-devàya vidmahe puùpa-bàõàya dhãmahi | tan no'naïgaþ pracodayàd eùa màü pàtu cordhvataþ || trailokya-maïgalaü nàma kavacaü brahma-råpiõam | iti te kathitaü vipra sarva-mantrauùadha-vigraham | brahme÷a-pramukhàdhã÷air nàràyaõa-mukhàc chrutam || tava snehàn mayàkhyàtaü pravaktavyaü na kasyacit | guruü praõamya vidhivat kavacaü prapañhed yadi || sakçd-dis-trir-yathà-j¤ànaü so'pi sarva-tapomayaþ | mantreùu sakaleùv eva de÷iko nàtra saü÷ayaþ || ÷atam aùñottaraü sàsya pura÷caryà-vidhiþ smçtaþ | havanàdãn da÷àü÷ena kçtvà tat sàdhayed dhruvam | yadi cet siddhi-kavaco vibhur eva bhavet svayam || mantra-siddhir bhavet tasya pura÷caryà-vidhànataþ | ÷raddhà-÷uddha-mates tasya lakùmã-vàõã vasen mukhe || puùpà¤jaly-aùñakaü dattvà målenaiva pañhet sakçt | da÷a-varùa-sahasràõàü påjàyàþ phalam àpnuyàt || bhårje vilikhya guñikàü svarõasthàü dhàrayed yadi kaõñhe và dakùiõe bàhau so'pi viùõur na saü÷ayaþ || a÷vamedha-sahasràõi vàjapeya-÷atàni ca | mahà-dànàni yàny eva pràdakùiõye bhavas tathà || kalàü nàrhanti tàny eva sakçd uccàdaõàdataþ | kavacasya prasàdena jãvan-mukto bhaven naraþ || trailokyaü kùobhayaty eva trailokya-vijayã bhavet | idaü kavacam aj¤àtvà bhajed yaþ puruùottamam | ÷ata-lakùa-prajapto'pi na mantraþ siddhi-dàyakaþ || iti sanat-kumàra-tantre navama-pañale ÷rã-nàrada-pa¤caràtre (4.5) trailokya-maïgalaü nàma ÷rã-gopàla-kavacaü samàptam | atha pura÷caraõa-saïkalpàdi-vidhiþ | ÷rã-viùõur viùõur namo'sya amuka-màse amuka-pakùe bhàskare amuka-tithau amuka-gotro'muka-dàsas trailokya-saümohana- tantrokta-÷rã-kçùõa-devatàyàs trailokya-saümohana-kavaca-siddhi-kàmas tat kavacasyàùñottara-÷ata-japa-tad-da÷àü÷a-homa-tad-da÷àü÷a-tarpaõa-tad- da÷àü÷àbhiùeka-tad-da÷àü÷a-bràhmaõa-bhojana-råpa-pura÷caraõam ahaü kariùye | eka-divase kàrya-siddhiþ | prayogaþ ÷rãmad-bhàgavatànusàreõa da÷àrõa-mantra- prathame ÷rã-bhàgavata-maïgalàcaraõe | [The following section is perhaps not in all manuscripts.] atha chàyà-puruùa-dar÷ana-phalam àha- pårvàhne sårya-bimbàrkaü pçùñhe kçtvà naraþ ÷uciþ | animiùo hi sva-cchàyàü galàd årdhvaü vilokayet || tatra cchàyà-samudbhåtaü puruùaü yadi pa÷yati | sarvàvayava-saüyuktaü ÷ubhaü varùàvadhiü smçtam || adçùñe hasta-karõasya pàrayàü hçdaye naraþ || jãvasyàrkà÷va-dik-candra-vahni-netra-samàþ kramàt | ÷irasy àdçùñe ùaõmàsaü sarandhre hçdi saptakam || etaj-j¤ànaü mahà-divyaü duùña-÷iùyàya no vadet || iti ÷rã-kaüsàri-mi÷ra-ya÷odhara-viracita-daivaj¤a-cintàmaõau tçtãya-prakà÷aþ samàptaþ | gàyatrã-mantro ràdhàyà mantraþ kçùõasya tat-param | mahàprabhor mantra-varo hari-nàma tathaiva ca | mànasã vara-sevà ca pa¤ca-saüskàra-saüj¤akaþ || ahaïkàràdhiùñhàtçtvàd bhåta-÷uddher adhidevàya saïkarùaõàya namaþ he saïkarùaõa sadyaþ ÷udhyed upàsanopayuktaü syàt tathà kçpàü kuru | atha màtçkà-dhyànam- cikura-kalita-pi¤chàü pãna-tuïga-stanàbhyàü kara-jala-ruhi vidyàü dakùiõe padma-råpàm | dadhi-ghañam api savye bibhratãü tuïga-vidyàm amçta-kiraõa-kàntiü màtçkà-mårtim ãóe || ke÷ava-kãrtikàdi-dhyànam- koõenàkùõoþ pçthu-ruciþ mitho hàriõà lihyamànàv ekaikena pracura-pulakenopaguóhau bhujena | gaurã-÷yàmau vasana-yugalaü ÷yàma-gauraü vasànau ràdhà-kçùõau smara-vilasitoddàma-tçùõau smaràmi || tatra nyàsasya vàsudevo'dhiùñhàtà sa stoka-kçùõo'tra j¤eyas tad-dhyànam ucyate | abhra-÷yàmaü vidyud-udyad-dukålaü smeraü lãlàmbhoja-vibhràji-hastam | pi¤chottaüsaü vàsudeva-svaråpaü kçùõa-preùñhaü stoka-kçùõaü namàmi || pràõàyàme nijàbhãùña-devau tau paricintayet | anyo'nya-skandha-vandãkçta-pulaki-bhujau hiïgula-svarõa-varõaü kau÷eyànàü catuùkaü dhçta-ruci dadhatau phulla-vaktràravindau | àcinvànau vihàraü parijana-ghañayà saübhçtàraõya-bhåùau gaura-÷yàmàïga-bhàsau smita-madhura-mukhau naumi ràdhà-mukundau || kara-kacchapikàü kçtvà tato dhyàyet sva-devate | iddhaiþ siddha-trida÷a-munibhiþ praùñum apy apragalhbair dåre svasthair vihita-natibhiþ sambhramaiþ ståyamànà | vaikuõñhàdyair api parijanaiþ saspçhaü prekùita-÷rãr màdhuryeõa tirbhuvana-camatkàra-vistàra-dãkùà || navãna-yavasàïkura-prakara-saïkula-droõibhiþ parisphurita-mekhalair akhila-dhàtu-lekhà-÷riyà | upaskçta-guhàgçhair giribhir uccalan nirjharaiþ kvacit kvacid alaïkçtàsphuñam anuùñhànãva sthalà || vikaca-kamala-ùaõóotkåja-kàraõóavànàü niravadhi dadhi-dugdhoóhàti-mugdhàmbu-bhàjàm | laghu-lahari-bhujàgronmçùñatãva drumàõàü vighañita-ghana-dharmàü nimnagànàü ghañàbhiþ || mada-valita-valgu-sàrasaiþ sarasànàü muhur a¤jasà rasaiþ | sarasã-ruha-råóha-rociùàü sarasãnàü visareõa ràjità || (line missing?) gandhànandita-sindhujà-sahacarã-vçndaiþ kùaõàd vãkùitaiþ | bàlàrka-pratima-pravàla-suùamà-pårõaiþ sudhà-màdhurã darpa-dhvaüsi-phalaiþ palà÷ibhir atisphãtair niruddhàtapà || madhålãbhir màdyan-madhukara-vadhå-jhaïkçti-ghañà- kçtànanïgàràti-pramada-vana-bhaïgã-jaóimabhiþ | samantàd utphulla-stavaka-bhara-labdhàvanatibhir latà-vi¤cholãbhiþ pçthubhir abhito là¤chita-tañà || kapi¤jala-valàkikà-cañaka-càtakopayaùñikaiþ pikair madana-sàrikà-÷uka-kaliïga-pàràvataiþ | ÷ata-cchada-÷ita-cchadaiþ karaña-kha¤jarãñàdibhiþ ÷akuntibhir akuõñhita-dhvanibhir antar udbhàùità || àbhãràõàm ànanda-vçndàni cakorai÷ candràtmatvà làlasayà hàtum a÷akyà | tàsàü labdhaü kuntala-sàmyaü pi¤cha-samåhair yadbhir nçtyànuccair matta-mayåra-prakaraiþ | kiñi-kirãñibhiþ ÷alyair bhalla-plavaïga-kuraïgamaiþ sçmara-camarair golàïgulaiþ samårucamårubhir urubhir urubhiþ pàrãndroghaiþ saràru-bhayojjhitaiþ pa÷ubhir a÷ubhonmuktair iva sthagitàntarà gaóóarair jaóima-óàmara-÷çïgaiþ kùãriõãbhir api ca cchagalãbhiþ | gaõóa-÷aila-smçti-saïgamàbhiþ kàsarã-tatibhir apy avaruddhà || sthalaiþ kvacana nisthalaiþ sphañika-kuññima-dyotibhir harin-maõi-mayair iva kvacana ÷àdvalair ujjvalà | nija-pravala-màdhurã-mçdita-harmya-÷riyà prasåna-bhara-ma¤julà vara-niku¤ja-pu¤jena ca || àràdhità kila kalinda-sutàravinda- syandànubandha-rasikena samãraõena | ànanda-tundila-caràcara-jãva-vçndà vçndàñavã prathamam ucca-rucir vicityàm || kulakam | muhur avikala-kala-jhaïkriyà-kalàpair ali-nikarasya karambitàü smareyam | iha ghana-makaranda-sikta-målàü parimala-digdha-di÷aü prasåna-vàñãm || iha vidruma-vidrumaü harin-maõi-patraü vara-hãra-korakam | kuruvinda-phalaü ÷ravat-sudhà-prasaraü kalpa-taruü smared budhaþ || çtubhir mahitasya tasya nityaü prakañaü hema-tañã-madhye vicintya- mahãùñam aùñapatram udayan-mihiràbhaü cintayed iha saroruha-varyam | maõi-kuññimam atra visphurantaü paramànanda-ghanaü smaren manasvã || tatra kuññima-vare sphuña-dãptau yogapãñham api vincintya- tasyojjvalàyàm uru-karõikàyàü viràjitàyàü sthita-saukhya-bhàjau | navyàmbuda-svarõa-vióambi-bhàsau kçùõaü ca ràdhàü ca vicintayàmi || ÷ikhara-baddha-÷ikhaõóa-visphurat- kuñila-kuntala-veõu-kçta-÷riyau | tilakita-sphurad-ujjvala-kuïkuma- mçgamadàcita-càru-vi÷eùakau || manoj¤atara-saurabha-praõaya-nandad-indindiraü sphurat-kusuma-ma¤jarã-viracitàvataüsa-tviùau | calan-makara-kuõóala-sphurita-phulla-gaõóa-sthalaü vicitra-maõi-karõikà-dyuti-vilãóha-karõà¤calàm || ÷arad-abhimuditàra-vinda-dyuti- damanàyata-lohità¤calàïkam alaghu-cañula-dãrgha-dçùñi-khelà- madhurima-kharvita-kha¤jarãña-yuvàm vala-lalàña-kçtàrdha-÷a÷i-prabhuü dvi-kalasãti-kara-sphuritàlikàm | kusuma-kàrmuka-kàrmuka-vibhramo- ddhati-vidhånana-dhurya-tara-bhruvo citra-pañña-ghañikopama-sphurat- pà÷a-varya-parivãta-mastakam nàsikà-÷ikhara-lambi-vartula- sthåla-mauktika-rucà¤citànanàm ràkà-÷àrada-÷arvarã÷a-suùamà-jaitrànana-÷rã-yujau navydãrõa-tila-prasåna-damana-÷rã-nàsikà-roci÷au | ràjad-bimba-vióambikàvara-rucau gaõóasthalã-nyakkçte pronmãlan-maõi-darpaõoru-mahasau susmeratà-sampadau || divya-dundubhi-gabhãra-nisvanaü snigdhakaõñha-kala-kaõñha-jalpitàü phullàbhinava-vallibhir valayita-skandhaiþ prasånàvalã | suùñhu-labdha-paripàka-dàóimã- bãja-ràja-vijayi-dvijàrciùe | kambukaõñha-viluñhan-maõi-ratna- ratna-niùka-pari÷obhita-kaõñhàm | unnati-prathima-sulalitàüsaü snigdhayor ucita-ràmavanamràm | dãpràn yugena bhujayor bhujagàn hasantaü keyåriõà vilasatà ÷riyam àkùipantãm | ratnormikà-sphurita-càru-taràïgulibhir vidyota-kaïkaõaka-ra¤jita-pàõi-bhàjau || harinmaõi-kavàñikodbhaña-kañhora-vakùa-sthalã- vilàsi-vana-màlikà-milita-hàra-gu¤jàvalim | sphuran-nivióa-dàóimã-phala-vióambi-vakùoruha- dvaya-÷ikhara-÷ekharã-bhavad-amanda-muktà-latàm || alola-madhupàvali-vijayi-roma-ràjãvalad- valã-tritaya-maõóita-pratanu-madhya-ramyàkçtim | yama-svasari saüpatat-sura-sarid-varàvarta-jid- gabhãratara-nàbhi-bhàgam uru-tunda-lakùmã-bhçtau || ghana-jaghana-vióambita-ratna-kà¤cã- valayita-pãta-dukåla-ma¤ju-làbham | maõimaya-rasanàóhya-÷oõa-paññà- mbara-parirambhi-nitamba-ramyàm || atinava-mada-bhara-manthara-sindhura-kara-bandhuroru-vimànau jaïghàbhyàü racita-rucau suvartulàbhyàü gåóhenàpy anupama-gulpha-yugmakena padbhyàm apy aruõa-nakhojjvalàbhyàü maõimaya-nåpurà¤citàbhyàü | àmçùña-pçùñham abhito dayità-bhujena tiùñhantam utphulikinà kila dakùiõena | kàntasya savya-bhuja-måla-kçtottamàïgàü tad-vaktra-padma-taña-valgad-apàïga-yugmàm || tiro-nyasta-grãvaü kim api dayità-vaktra-kamale valad-dãrghàpàïgaü sphurad-adhara-kåjan-muralikam | bhayan-madhyaü savyopari parimilad-dakùiõa-padaü calac-cillã-màlaü bhuja-taña-gatottaüsa-kusumam || råpe kaüsaharasya mugdha-nayanàü spar÷e'tihçùyat-tvacaü vàõyàm utkalita-÷rutiü parimale saüspçùña-nàsà-puñàm | àrajyad-rasanàü kilàdhara-puñe nya¤can-mukhàmbhoruhàü dambhodgãrõa-mahà-dhçtiü bahir api prodyad-vikàràkulàm || mukha-stokodgãrõànila-vilasitàmçùña-muralã- viniùkràmad-gràma-glapita-jagatã-dhairya-vibhavam | priyà-spar÷enàntaþ-parava÷atayà khaõóitam api svaràlàpaü bhaïgyà sapadi gamayantaü sva-samayam || nãvã-bandhe'py ati÷ithilite sveda-sandoha-maitrã- ruddha-÷roõã-pulina-rasanàm unnatà-raïga-raïgàm | àdya-drava-dravad-abhihçdàü vismçtà÷eùa-bhàvàü gàóhotkaõñhà-nicaya-racitoddàma-vaiklavya-vij¤àm || pulakita-vapuùau ÷rutà÷ru-dhàrà snapita-mukhàmburuhau prakampa-bhàjau | kùaõam atigåóha-gadgadàóhya-vàcau madana-madonmada-cetasau smaràmi || navabhiþ ÷u÷irair viràjità guravã-bãja-samàna-varùmabhiþ | aruõena vibhåùitàdhara- kara-bhàjàü saralena veõunà || su÷làghyayàntar-nija-muùñimeyayà hasta-trayã-màna-manoj¤a-råpayà | bhåyiùñayà ÷yàmala-kànti-juùñayà yaùñyàdy-avaùñambhita-dakùa-kårparam || asitena vibhaïguràtmanà pçthu-målena kçtena càgrataþ | dhañi-kà¤cala-baddha-mårtinà vara-÷çïgena påro niùevitam || bhçïgàn suhçd-vadana-gandha-bhareõa lolàn lãlàmbujena mçdulena nivàrayantyà | udvãkùyamàõa-mukha-candramasau rasaugha- vistàriõà lalitayà nayanà¤calena || càmarabha-nava-ma¤ju-ma¤jarã- bhràjamàna-karayà vi÷àkhayà | citrayà ca kila dakùa-vàmayor vãjyamàna-vapuùau vilàsataþ || nàga-valli-dala-baddha-vãñikà- sampuña-sphurita-pàõi-padmayà | campakàdilatayà sakampayà dçùña-pçùña-taña-råpa-sampadau || ramyendulekhà-kala-gãta-mi÷ritair vaü÷ã-vilàsànu-guõair guõa-j¤ayà | vãõà-ninàda-prasaraiþ purasthayà pràrabdha-raïgau kila tuïgavidyayà || taraïgad-aïgyà kila raïga-devyà savye sudevyà ca ÷anair asavye | ÷lakùõàbhimar÷ana-vimçjyamàna- svedà÷ru-dhàrau sicayà¤calena || smaraõa-maïgala-stotram ÷rã-ràdhà-pràõa-bandho÷ caraõa-kamalayoþ ke÷a-÷eùàdy-agamyà yà sàdhyà prema-sevà vraja-carita-parair gàóha-laulyaika-labhyà | sà syàt pràptà yayà tàü prathayitum adhunà mànasãm asya sevàü bhàvyàü ràgàdhva-pànthair vrajam anucaritaü naityikaü tasya naumi ||1|| ku¤jàd goùñhaü ni÷ànte pravi÷ati kurute dohanànnà÷anàdyàü pràtaþ sàyaü ca lãlàü viharati sakhibhiþ saïgave càrayan gàþ | madhyàhne càtha naktaü vilasati vipine ràdhayàddhàparàhne goùñhaü yàti pradoùe ramayati suhçdo yah sa kçùõo'vatàn naþ || 2 || ràtryante trasta-vçnderita-bahu-viravair bodhitau kãra-÷àrã- padyair hçdyair ahçdyair api sukha-÷ayanàd utthitau tau sakhãbhiþ | dçùñau hçùñau tadàtvodita-rati-lalitau kakkhañã-gãþ-sa÷aïkau ràdhà-kçùõau sa-tçùõàv api nija-nija-dhàmny àpta-talpau smaràmi ||3|| ràdhàü snàta-vibhåùitàü vraja-payàhåtàü sakhãbhiþ prage tad-gehe vihitànna-pàka-racanàü kçùõàva÷eùà÷anàm | kçùõaü buddham avàpta-dhenu-sadanaü nirvyåóha-go-dohanaü susnàtaü kçta-bhojanaü sahacarais tàü càtha taü cà÷raye || 4 || pårvàhne dhenu-mitrair vipinam anusçtaü goùñha-lokànuyàtaü kçùõaü ràdhàpti-lolaü tad-abhisçti-kçte pràpta-tat-kuõóa-tãram | ràdhàü càlokya kçùõaü kçta-gçha-gamanàryayàrkàrcanàyai diùñàü kçùõa-pravçttyai prahita-nija-sakhã-vartma-netràü smaràmi || 5 || madhyàhne'nyonya-saïgodita-vividha-vikàràdi-bhåùà-pramugdhau vàmyotkaõñhàtilolau smara-makha-lalitàdy-àli-narmàpta-÷àtau | dolàraõyàmbu-vaü÷ã-hçti-rati-madhu-pànàrka-påjàdi-lãlau ràdhà-kçùõau sa-tçùõau parijana-ghañayà sevyamànau smaràmi || 6 || ÷rãràdhàü pràptagehàü nijaramaõakçte k.lptanànopahàràü susnàtàü ramyave÷àü priyamukhakamalàlokapårõapramodàm | kçùõa¤caivàparàhõe vrajamanucalitaü dhenuvõdairvayasyaiþ ÷rãràdhàlokatçptaü pitçmukhamilitaü màtçmçùñaü smaràmi || 7 || sàyaü ràdhà sva-sakhyà nija-ramaõa-kçte preùitàneka-bhojyàü sakhyànãte÷a-÷eùà÷ana-mudita-hçdaü tàü ca taü ca vrajendum | susnàtaü ramya-ve÷aü gçham anu jananã làlitaü pràpta-goùñhaü nirvyåóhosràli-dohaü sva-gçham anu punar bhuktavantaü smaràmi || 8 || ràdhàü sàlãgaõàntàmasitasitani÷àyogyave÷àü pradoùe dåtyà vçndopade÷àdabhisçtayamunàtãrakalpàgaku¤jàü | kçùõaü gopaiþ sabhàyàü vihitaguõikalàlokanaü snigdhamàtrà yatnàdànãya saü÷àyitamatha nibhçtaü pràptaku¤jaü smaràmi || 9 || tàv utkau labdha-saïghau bahu-paricaraõair vçndayàràdhyamànau gànair narma-prahelã-sulapana-nañanaiþ ràsa-làsyàdi-raïgaiþ | preùñhàlãbhir lasantau rati-gata-manasau mçùña-màdhvãka-pànau krãóà-càryau niku¤je vividha-rati-raõa uddhatya vistàritàntau || 10 || tàmbålair gandha-màlyair vyajana-hima-payaþ-pàda-saüvàhanàdyaiþ premõà saüsevyamànau praõayi-sahacarã-sa¤cayenàpta-÷àtau | vàcà kàntairaõàbhir nibhçta-rati-rasaiþ ku¤ja-suptàli-saïghau ràdhà-kçùõau ni÷àyàü su-kusuma-÷ayane pràpta-nidrau smaràmi || 11 || iti ÷rã-råpa-gosvàmi-viracità smaraõa-paddhatiþ | ÷rã-råpo jayati | iti smaraõa-maïgalaü samàptam | iti caturtha-kakùà ****************************************************************** pa¤cama-kakùà atha paramai÷varya-màdhurya-pãyåùàmçta-vàridheþ svayaü bhagavataþ katamaü tad-dhàma yatràsau bhagavàn viharati | ity apekùàyàm àhàkare- yasya vàsaþ puràõàdau khyàtaþ sthàna-catuùñaye | vraje madhupure dvàravatyàü goloka eva ca || tathà hi skànde- yà yathà bhuvi vartante puryo bhagavataþ priyàþ | tàs tathà santi vaikuõñhe tat-tal-lãlàrtham àdçtàþ || ity àdi | tad-vyavasthàm àhàkàre (LBhàg 1.4.497-8, 502)- dhàmàsya dvividhaü proktaü màthuraü dvàrvatã tathà | màthuraü ca dvidhà pràhur gokulaü puram eva ca || yat tu goloka-nàma syàt tac ca gokula-vaibhavam | tad-àtma-vaibhavatvaü ca tasya tan-mahimonnateþ || asyàrthaþ-gokula-vaibhavaü goikulai÷varyaü prakà÷a-råpam | tasya gokulasya tad- àtma-vaibhavatvaü sa goloka àtmanaþ svasya vaibhavaü yasya | tan-mahimonnates tasmàd golokàn mahimonnater hetoþ | anyathà golokasya gokulàprakaña- prakà÷atve sthàna-catuùñayatà-siddhiþ | yady aprakañatvena sthànatvàt tadà madhupurã-dvàrakayor aprakaña-prakà÷àbhyàü sthàna-ùañtà syàt | tarhi golokasya kutra sthitir ity àha | para-vyomopari sarvordhva-bhàga eva | ÷rã-brahma- saühitàyàm- goloka-nàmni nija-dhàmni tale ca tasya devi mahe÷a-hari-dhàmasu teùu teùu | te te prabhàva-nicayà vihità÷ ca yena govindam àdi-puruùaü tam ahaü bhajàmi || [BrahmaS 5.43] iti | ÷riyaþ kàntàþ kàntaþ parama-puruùaþ kalpa-taravo | ity àdi | sa yatra kùãràbdhiþ sravati surabhãbhya÷ ca su-mahàn nimeùàrdhàkhyo và vrajati na hi yatràpi samayaþ | bhaje ÷vetadvãpaü tam aham iha golokam iti yaü vidantas te santaþ kùiti-virala-càràþ katipaye || ity àdi | ataeva ÷rã-bhàgavate (10.2.7) gaccha devi vrajaü bhadre iti, ÷rã-caitanya-caritàmçte (àdi 4.29) mo-viùaye gopã-gaõra upapati-bhàve ity àdi prakaña-lãlànusàreõa ÷rã- goloka-nàtha-vàkyam | atra goloke ÷ry-àdayo'nuvàda-råpàþ | kàntàdayo vidheya-råpàþ | param apãti goloke ÷vetadvãpa-vaikuõñhàdayo'py anuvàda-råpàþ | vçndàvana-gokulàdayo vidheya-råpàþ | tataþ kçùõo'yaü nàràyaõasya vilàsã goloka-para-vyomopari vartata iti dçùñyà janànàü jhañiti pravçtti-durghañà syàt | ataeva tad-gata parikaràõàm ayaü sarve÷varo'smàkaü prabhur iti sadà sphårtiþ | kiü ca, goloka-gata kai÷ora-lãlàyà ai÷varya-mayatvàt tal-lãlà-valitasya goloka- nàthasya bàlya-paugaõóa-dharmàbhàvàt kai÷ora-gatatvena lãlàyà eka-vidhatvam | tasmiü÷ ca sati, ayaü parama-puruùaþ ÷aktimàn vayam asya ÷aktayaþ iti sphårteþ pàõi-grahaõàbhàvàc ca dànàbhisàràdayo lãlà na santi | tatra nimeùàrdhàkhyo và vrajati na hi yatràpi samayaþ iti | dina-ràtrer abhàvàd ràtri-vilàsitvàbhàvena tal-lãlànàm abhàvaþ | gauõa-sama¤jasa rati-matãbhis tad-gata-strãbhis tad ayogyatvàt | tasmàd dvàrakàto'pi golokasya nyånatvam | tathàpi ÷rã-dàsa-gosvàminaþ ÷rã-stavàvalyàü (vraja-vilàse 5)- vaikuõñhàd api sodaràtmaja-vçtà dvàravatã sà priyà yatra ÷rã-÷ata-nindi-pañña-mahiùã-vçndaiþ prabhuþ khelati | prema-kùetram asau tato'pi mathurà ÷reùñhà harer janmato yatra ÷rã-vraja eva ràjatitaràü tàm eva nityaü bhaje || evaü paraspara-sambandhatvena mathuràto'pi dvàrakàyà nyånatvam | atha ÷ruti- smçti-saümataü sarvotkçùñaü tu màthuram | yathà padma-puràõe- aho madhupurã dhanyà vaikuõñhàc ca garãyasã | evaü sapta-purãõàü tu sarvotkçùñaü tu màthuram | ÷råyatàü mahimà devi vaikuõñha-bhuvanottamaþ || iti | ataeva ÷rã-bçhad-bhàgavatàmçte goloka-gata-gopa-kumàrasya tad-gata-parikaràõàü sa¤jàyamànàdara-gaurava-dar÷anena sva-mano na tçpyet | tad yathà (2.4.110-113)- tam eva sarvaj¤a-÷iromaõiü prabhuü vaikuõñha-nàthaü kila nanda-nandanam | lakùmyàdi-kàntaü kalayàmi ràdhikà- mukhà÷ ca dàsàdi-gaõàn vrajàrbhakàn || tathàpy asyàü vraja-kùmàyàü prabhuü sa-parivàrakam | viharantaü tathà nekùe bhidyate tena manmathaþ || kadàpi tatropavaneùu lãlayà tathà lasantaü niciteùu go-gaõaiþ | pa÷yàmy amåü karhy api sthitaü nijàsane sva-prabhuvac ca sarvathà || tathàpi tasmin parame÷a-buddher vaikuõñha-nàthe kila nanda-nandane | sa¤jàyamànàdara-gauraveõa tat-prema-hànyà sva-mano na tçpyet ||[*ENDNOTE #10] ÷rã-stava-màlàyàü ca (nandàpaharaõaü 19)- loko ramyaþ ko'pi vçndàñavãto nàsti kvàpãty a¤jasà bandhu-vargam | yo vaikuõñhaü suùñhu sandar÷ya bhåyo ninye goùñhaü pàtu sa tvàü mukundaþ || yathà ÷rã-da÷ame (10.28.10)- nandas tv atãndriyaü dçùñvà lokapàlamahodayam | kçùõe ca sannatiü teùàü j¤àtibhyo vismito'bravãt || atha ñãkà-vismitaþ parama-màdhuryàviùñatvenai÷varyànusandhànàbhàvàt | ataþ parama-kàruõikaþ ÷rã-kçùõaþ sva-bandhu-vargaü nandàdikaü golokaü sandar÷ya punar gokulaü nãtavàn | golokaü bhå-vçndàvanàdikaü ÷rã-da÷ame nandàdãnàü vaikuõñha-dar÷anànantaraü vrajàgamanaü vyaktam evàsti | ataeva svayaü-prakà÷a- bhå-vçndàvanasya sadà prakañàprakañatve viràjamànatve sasmàd gokulàkhyàd vçndàvanàd golokaya pçthaktvaü nyånatvaü ca spaùñam madhurai÷varyayor abhàvàt | madhurai÷varyaü ca-ye daityà duþ÷akà hantuü ity àdeþ | kvacid ai÷varya- sàmyena dhàmnor goloka-goùñhayor aikyaü dar÷itam indràdyair màdhuryàõàm akovidaiþ | aikyaü tu golokasya gokula-vaibhava-prakà÷a-råpatvàt | prakà÷as tu na bhedeùu gaõyate sa hi no pçthak (LBhàg 1.1.20), tatra ca karoti yàþ prakà÷eùu koñi÷o'prakañeùv api (LBhàg 1.5.451) | yadyapi svayaü-prakà÷a-prakà÷yànàü madhye bhedo gaõyate tathàpi caitanya- caritàmçte (madhya 8.83) tañastha ha-iyà vicàrile àche taratama | tatra ca mahà- ràsa-prasaïge tàra madhye eka mårti rahe ràdhà-pà÷a iti pårve vicàrito'sti | yad và vi÷eùato ÷rã-caritàmçte madhya-lãlàyàü viü÷ati-paricchede ÷rã-sanàtana-gosvàmi- ÷ikùà-prasaïge vivçtam asti | athavà acintya-÷akti-prabhàveõa samàdheyaþ | kiü ca- yathà caturbhujatve'pi na tyajet kçùõa-råpatvam | ataþ prakà÷a eva syàt tasyàsau dvibhujasya ca || (LBhàg 1.1.23) ity-àdi-nyàyàt brahma-mohanàdi-kartçtvàbhàvàt mathurà-dvàrakà-gata-÷rã-kçùõa- prakà÷e ÷rã-gokula-gata-pårõatama-råpa-màdhuryàbhàve'pi prakà÷atvam, tathà goloke'pi ÷rã-vçndàvana-gata-madhurai÷varya-màdhuryayor abhàve'pi prakà÷atvam | aprapa¤ca-prapa¤ca-gocaratvam apràkçta-pràkçta iva ÷rã-gokula- bhåråpo'nuvàdatayà cintàmaõy-àdi-råpo vidheyatayà, sa tu màthura-bhå-råpaþ paricchinno'py athàdbhutaþ ity àdeþ | màthuro ÷rã-gokulaþ- màthuraü ca dvidhà pràhur gokulaü puram eva ca (LBhàg 1.5.497) ity àdeþ | atevàsya pàdme ca ÷råyate nitya-råpatà | nityaü me mathuràü viddhi vanaü vçndàvanaü tathà iti | atraivàjàõóamàlàpi paryàptim upagacchati | vçndàvana-pratãke'pi yànubhåtaiva vedhasà || ity ato ràsa-lãlàyàü puline tatra yàmune | pramadà-÷ata-koñyo'pi mamår yat tat kim adbhutam || svaiþ svair lãlà-parikarair janair dç÷yàni nàparaiþ | tat-tal-lãlàdy-avasare pràdurbhàvocitàni hi || à÷caryam ekadaikatra vartamànàny api dhruvam | parasparam asaüpçkta-svaråpàõy eva sarvathà || kçùõa-bàlyàdi-lãlàbhir bhåùitàni samantataþ | ÷aila-goùñha-vanàdãnàü santi råpàõy aneka÷aþ || lãlàóhyo'pi prade÷o'sya kadàcit kila kai÷cana | ÷ånya evekùate dçùñi-yogyair apy aparair api || ataþ prabhoþ priyàõàü ca dhàmna÷ ca samayasya ca | avicintya-prabhàvatvàd atra kiü ca na durghañam || (LBhàg 1.5.506-7, 509-515) caturdhà màdhurã tasya vraja eva viràjate | ai÷varya-krãóayor veõos tathà ÷rã-vigrahasya ca || (LBhàg 1.5.526) tasmàt yà yathà bhuvi vartante ityàdi-di÷à dvàrakà mathurà-gokula-nàmàni svatanvàõy eva bhagavato dhàmàni | gokula-tad-vaibhava-prakà÷atvena prasiddho goloka iti nàma para-vyomoparãti ÷àstra-prasiddhaü, yathà hari-vaü÷e ÷akra- vacanam- svargàd årdhvaü brahma-loko brahmarùi-gaõa-sevitaþ | tatra soma-gati÷ caiva jyotiùàü ca mahàtmanàm || tasyopari gavàü lokaþ sàdhyàs taü pàlayanti hi | sa hi sarva-gataþ kçùõa mahàkà÷a-gato mahàn || upary upari tatràpi gatis tava tapomayã | yàü na vidmo vayaü sarve pçcchanto'pi pitàmaham | gatiþ ÷ama-damàóhyànàü svargaþ sukçta-karmaõàm || bràhmye tapasi yuktànàü brahma-lokaþ parà gatiþ | gavàm eva tu yo loko duràroho hi sà gatiþ || sa tu lokas tvayà kçùõa sãdamànaþ kçtàtmanà | dhçto dhçtimatà vãra nighnatopadravàn gavàm || [HV 2.19.29-35] iti | indras tu brahma-mohanàdau gokula-paramai÷varyaü j¤àtvàpi parama-màdhurya- dar÷anena brahmaõa iva punar mohitaþ san tasyaivà÷carya-prakà÷aü golokaü varõayitvà tasyàpi gokulena sahàbhedavan nirde÷enàha-- sa tu lokas tvayà kçùõa iti | ataþ ÷rã-kçùõa-vàkyaü ÷rã-bhàgavate (10.25.18)- tasmàn mac-charaõaü goùñhaü man-nàthaü mat-parigraham | gopàye svàtma-yogena so'yaü me vrata àhitaþ || iti | tasmàd yuktam eva-yasya vàsaþ puràõàdau khyàtaþ sthàna-catuùñaye iti | kiü ca- mac-charaõaü man-nàthaü mat-parigraham iti vi÷eùaõàd atra brahmàdãnàm apy adhikàro nàsti, kà kathànyeùàm ? dç÷yate cànyatra da÷a-yojanàtmake ÷rã- puruùottama-kùetre ÷aïkàkàre kro÷a-pa¤cake tad-de÷àdhipateþ svatantreõàdhikàro nàsti | kiü bahunà, ataþ svayaü-prakà÷a-bhå-vçndàvanasya parama-pràpyatvaü parama-rahasyatvaü parama-ramaõãyatvaü ca tathà ÷rã- bhàgavate (10.21.10)- vçndàvane sakhi bhuvo vitanoti kãrtiü yad devakã-suta-padàmbuja-labdha-lakùmi | punas tatraiva brahma-stave (10.14.34)- tad bhåri-bhàgyam iha janma kim apy añavyàü yad gokule'pi katamàïghri-rajo'bhiùekam | yaj jãvitaü tu nikhilaü bhagavàn mukundas tv adyàpi yat-pada-rajaþ ÷ruti-mçgyam eva || punas tatraiva ÷rãmad-uddhavoktau (10.47.61)- àsàm aho caraõa-reõu-juùàm ahaü syàü vçndàvane kim api gulma-latauùadhãnàm | iti | àdi-puràõe- trailokye pçthivã dhanyà yatra vçndàvanaü purã | tatràpi gopikà pàrtha yatra ràdhàbhidhà mama || tathà hi- vraja na gopikà bhinnà mattaþ pa÷yanti kevalam | gopà gàva÷ ca tatratyà mamaivànanda-vigrahàþ || ye vrajasthàn aho bhinnàn mat pa÷yanti tu kecana | na teùàü måóha-buddhãnàü gatir naiva paratra ca || brahma-saühitàyàm (5.56)- drumà bhåmi÷ cintàmaõi-gaõa-mayi toyam amçtam | kathà gànaü nàñyaü gamanam api vaü÷ã priya-sakhi cid-ànandaü jyotiþ param api tad àsvàdyam api ca || ÷rã-gopàla-tàpanyàü ca (2.36)-tàsàü madhye sàkùàd brahma gopàla-purã iti | bçhad-gautamãye- idaü vçndàvanaü ramyaü mama dhàmaiva kevalam | atra ye pa÷avaþ pakùi-vçkùà kãñà naràmaràþ | ye vasanti mamàdhiùõye mçtà yànti mamàlayam || atra yà gopa-kanyà÷ ca nivasanti mamàlaye | yoginyas tà mayà nityaü mama sevà-paràyaõàþ || pa¤ca-yojanam evàsti vanaü me deha-råpakam | kàlindãyaü suùumnàkhyà paramàmçta-vàhinã || atra devà÷ ca bhåtàni vartante såkùma-råpataþ | sarva-deva-maya÷ càhaü na tyajàmi vanaü kvacit || àvirbhàvas tirobhàvo bhaven me 'tra yuge yuge | tejo-mayam idaü ramyam adç÷yaü carma-cakùuùà || vçndàvanaü dvàda÷amaü vçndayà parirakùitam | hariõàdhiùñhitaü tac ca brahma-rudràdi-sevitam || skànde- tato vçndàvanaü puõyaü vçndà-devã-samà÷ritam | hariõàdhiùñhitaü tac ca brahma-rudràdi-sevitam || yathà lakùmãþ priyatamà yathà bhakti-parà naràþ | govindasya priayatamaü tathà vçndàvanaü bhuvi || tatra ÷rã-vçndàvane ÷rã-govinda-sthalàkhyaü | yathà ÷rã-govinda-lãlàmçte (21.28)- ÷rã-govinda-sthalàkhyaü tañam idam amalaü kçùõa-saüyoga-pãñhaü vçndàraõyottamàïgaü krama-natam abhitaþ kårma-pãñha-sthalàbham | ku¤ja-÷reõã-dalàóhyaü maõimaya-gçha-sat-karõikaü svarõa-rambhà- ÷reõã-ki¤jalkam eùà da÷a-÷ata-dala-ràjãva-tulyaü dadar÷a || ataeva smaraõa-maïgale ku¤jàt ity atra ku¤jàd iti ku¤ja-pràdhànyàt ÷rã-govinda- sthala-gataþ ku¤jo j¤eya iti | skànde mathurà-khaõóe (Mathurà-màhàtmye 399-401)- tasmin vçndàvane puõyaü govindasya niketanam tat-sevaka-samàkãrõaü tatraiva sthãyate mayà | bhuvi govinda-vaikuõñhaü tasmin vçndàvane nçpa | yatra vçndàdayo bhçtyàþ santi govinda-làlasàþ || vçndàvane mahà-sadma yair dçùñaü puruùottamaiþ | govindasya mahã-pàla te kçtàrthà mahãtale || tatra yoga-pãñhe ÷rã-govinda-devasya dhyànaü, yathà krama-dãpikàyàm (3.1-36)- atha prakaña-saurabhodgalita-màdhvãkotphullasat- prasåna-nava-pallava-prakara-namra-÷àkhair drumaiþ | praphulla-nava-ma¤jarã-lalita-vallarã-veùñitaiþ smarec chi÷iritaü ÷ivaü sita-matis tu vçndàvanam ||1 vikà÷i-sumano-ramàsvàdana-ma¤julaiþ sa¤carac- chilimukhodgatair mukharitàntaraü jhaïkçtaiþ | kapota-÷uka-÷àrikàpara-bhçtàdibhiþ patribhir viràõitam itas tato bhujaga-÷atru-nçtyàkulam ||2 kalinda-duhitu÷ calal-lahari-vipruùàü vàhibhir vinidra-sarasã-ruhodara-raja÷ cayoddhåsaraiþ | pradãpita-manobhava-vraja-vilàsinã-vàsasàü vilolana-parair niùevitam anàrataü màrutaiþ ||3 pravàla-nava-pallavaü marakata-cchadaü vajra-mau- ktika-prakara-korakaü kamala-ràga-nànà-phalam | sthaviùñham akhila-rtubhiþ satata-sevitaü kàmadaü tad-antaram api kalpakàïghripam uda¤citaü cintayet ||4 suhema-÷ikharàvaler udita-bhànuvad-bhàsvaràm adho'sya kanaka-sthalãm amçta-÷ãkaràsàriõaþ | pradãpta-maõi-kuññimàü kusuma-reõu-pu¤jojjvalàü smaret punar atandrito vigata-ùañtanaïgàü budhaþ ||5 tad-ratna-kuññima-niviùña-mahiùñha-yoga- pãñhe'ùña-patram aruõaü kamalaü vicintya | udyad-virocana-sarocir amuùya madhye sa¤cintayet sukha-niviùñham atho mukundam ||6 såtràma-ratna-dalità¤jana-megha-pu¤ja- pratyagra-nãla-jalajanma-samàna-bhàsam | susnigdha-nãla-ghana-ku¤cita-ke÷a-jàlaü ràjan-manoj¤a-÷iti-kaõñha-÷ikhaõóa-cåóam ||7 àpårõa-÷àrada-gatàïku÷a-÷àïka-bimba- kàntànanaü kamala-patra-vi÷àla-netram | ratna-sphuran-makara-kuõóala-ra÷mi-dãpta- gaõóa-sthalã-mukuram unnata-càru-nàsam ||8 sidnåra-sundarataràdharam indu-kunda- mandàra-manda-hasita-dyuti-dãpitàïgam | vanya-pravàla-kusuma-pracayàvak pta- graiveyakojjvala-manohara-kambu-kaõñham ||9 matta-bhramara-juùña-vilambamàna- santàna-kapra-sava-dàma-pariùkçtàüsam | hàràvalã-bhagaõa-ràjita-pãvaroro- vyoma-sthalã-lasita-kaustubha-bhànumantam ||10 ÷rãvatsa-lakùaõa-sulakùitam unnatàüsam àjànu-pãna-parivçtta-sujàta-bàhum | àbandhurodaram udàra-gambhãra-nàbhiü bhçïgàïganà-nikara-ma¤jula-roma-ràjim ||11 nànà-maõi-praghañitàïgada-kaïkaõormi- graiveya-sàra-sana-nåpura-tunda-bandham | dvyàïga-ràga-paripa¤jaritàïga-yaùñim àpãta-vastra-parivãta-nitamba-bimbam ||12 càråru-jànum anuvçtta-manoj¤a-jaïgha- kàntonnata-prapada-nindita-kårma-kàntim | màõikya-darpaõa-lasan-nakharàji-ràjad- ratnàïguli-cchadan-sundara-pàda-padmam ||13 matsyàïku÷àradara-ketu-yavàbja-vajra- saülakùitàruõa-karàïghri-talàbhiràmam | làvaõya-sàra-samudàya-vinirmitàïga- saundarya-nirjita-manobhava-deha-kàntim ||14 àsyàravinda-paripårita-veõu-randhra- lolat-karàïguli-samãrita-divya-ràgaiþ | ÷a÷vad-dravã-jçta-vikçùña-samasta-jantu- santàna-santatim ananta-sukhàmbu-rà÷im ||15|| atha sulalita-gopa-sundarãõàü pçthu-nivivãùa-nitamba-mantharàõàm | guru-kuca-bhara-bhaïguràvalagna- trivali-vijçmbhita-roma-ràji-bhàjàm ||23|| tad-atimadhura-càru-veõu-vàdyà- mçta-rasa-pallavitàïgajàïghri-pànàm | mukula-visara-ramya-råóha-romod- gama-samalaïkçta-gàtra-vallarãõàm ||24|| tad-atirucira-manda-hàsa-candrà- tapa-parijçmbhita-ràga-vàriõà÷eþ | taralatara-taraïga-bhaïga-vipruñ- prakara-sama-÷rama-bindu-santatànàm ||25|| tad-atilalita-manda-cilli-càpa cyuta-ni÷itekùaõa-màra-vàõa-vçùñyà | dalita-sakala-marma-vihvalàïga- pravisçta-duþsaha-vepathu-vyathànàm ||26|| tad-atirucira-karma-råpa-÷obhà- mçta-rasa-pàna-vidhàna-làlasàbhyàm | praõaya-salila-påra-vàhinãnàm alasa-vilola-vilocanàmbujàbhyàm ||27|| vi÷raüsat-kavarã-kalàpa-vigalat-phulla-prasåna-÷ravan- màdhvã-lampaña-ca¤carãka-ghañayà saüsevitànàü muhuþ | màronmàda-mada-skhalan-mçdu-giràm àlola-kà¤cy-uchvasan- nãvã-vi÷lathamàna-cãna-sicayàntàvirnitamba-tviùàm ||28|| skhalita-lalita-pàdàmbhoja-mandàbhighàta- kvaõita-maõi-tulàkoñyàkulà÷à-mukhànàm | calad-adhara-dalànàü kuómalat-pakùmalàkùi- dvaya-sarasi-ruhaõàm ullasat-kuõóalànàm ||29|| dràghiùñha-÷vasana-samãraõàbhi-tàpa- pramlànã-bhavad-aruõoùñha-pallavànàm | nànopàyana-vilasat-karàmbujànàm àlãbhiþ satata-niùevitaü samantàt ||30|| tàsàm àyata-lola-nãla-nayana-vyàko÷a-nãlàmbuja- sragbhiþ samparipåjitàkhila-tanuü nànà-vilàsàspadam | tan-mugdhànana-païkaja-pravigalan-màdhvã-rasàsvàdanãü bibhràõaü praõayonmadàkùi-madhukçn-màlàü manohàriõãm ||31|| gopã-gopa-pa÷ånàü bahiþ smared agrato'sya gãrvàõa-ghañàü | vittàrthinãü viri¤ci-trinayana- ÷atamanyu-pårvikàü stotra-paràm ||32|| tad-dakùiõato muni-nikaraü dçóha-dharma-và¤cham àmnàya-param | yogãndràn atha pçùñhe mumukùa- màõàn samàdhinà sanakàdyàn ||33|| savye sakàntàn atha yakùa-siddha- gandharva-vidyàdhara-càraõàü÷ ca | sakinnaràn apsarasa÷ ca mukhyàþ kàmàrthino nartana-gãta-vàdyaiþ ||34|| ÷aïkhendu-kunda-dhavalaü sakalàgamaj¤aü saudàmanã-tati-pi÷aïga-jañà-kalàpam | tat-pàda-païkaja-gatàm acalà¤ca bhaktiü và¤chantam ujjhitatarànya-samasta-saïgam ||35|| nànà-vidha-÷ruti-gaõànvita-sapta-ràga- gràma-trayã-gata-manohara-mårchanàbhiþ | saüprãõayantam uditàbhir amuü mahatyà sa¤cintayen nabhasi dhàtç-sutaü munãndram ||36|| iha padma-puràõãya÷ càdhyàyo (5.69.4-118) likhyate kramàt- pàrvaty uvàca - ananta-koñi-brahmàõóa-tad-bàhyàbhyantara-sthiteþ | viùõoþ sthànaü paraü teùàü pradhànaü varam uttamam ||4|| yat paraü nàsti kçùõasya priyaü sthànaü manoramam | tat sarvaü ÷rotum icchàmi kathayasva mahà-prabho ||5|| ã÷vara uvàca - guhyàd guhyataraü guhyaü paramànanda-kàrakam | atyadbhutaü rahaþ sthànam ànandaü paramaü param ||6|| durlabhànàü ca paramaü durlabhaü mohanaü param | sarva-÷akti-mayaü devi sarva-sthàneùu gopitam ||7|| sàtvatàü sthàna-mårddhanyaü viùõor atyanta-durlabham | nityaü vçndàvanaü nàma brahmàõóopari-saüsthitam ||8|| pårõa-brahma sukhai÷varyaü nityam ànandam avyayam | vaikuõñhàdi tadaü÷àü÷aü svayaü vçndàvanaü bhuvi ||9|| golokai÷varyaü yat ki¤cid gokule tat-pratiùñhitam | vaikuõñha-vaibhavaü yad vai dvàrikàyàü pratiùñhitam ||10|| yad brahma paramai÷varyaü nityaü vçndàvanà÷rayam | kçùõa-dhàma paraü teùàü vana--madhye vi÷eùataþ ||11|| tasmàt trailokya-madhye tu pçthvã dhanyeti vi÷rutà | yasmàn màthurakaü nàma viùõor ekànta-vallabham ||12|| sva-sthànam adhikaü nàma-dheyaü màthura-maõóalam | nigåóhaü vividhaü sthànaü pury-abhyantara-saüsthitam ||13|| sahasra-patra-kamalàkàraü màthura-maõóalam | viùõu-cakra-paribhràmàd dhàma vaiùõavam adbhutam ||14|| karõikà-parõa-vistàraü rahasya-drumam ãritam | pradhànaü dvàda÷àraõyaü màhàtmyaü kathitaü kramàt ||15|| bhadra-÷rã-loha-bhàõóãra-mahà-tàla-khadãrakàþ | bakulaü kumudaü kàmyaü madhu vçndà vanaü tathà ||16|| dvàda÷aitàvatã saükhyà kàlindyàþ sapta-pa÷cime | pårve pa¤ca-vanaü proktaü tatràsti guhyam uttamam ||17|| mahàraõyaü gokulàkhyaü madhu vçndà-vanaü tathà | anyac copavanaü proktaü kçùõa-krãóà-rasa-sthalam ||18|| kadamba-khaõóanaü nanda-vanaü nandã÷varaü tathà | nanda-nandana-khaõóaü ca palà÷à÷oka-ketakã ||19|| sugandha-mànasaü kailam amçtaü bhojana-sthalam | sukha-prasàdhanaü vatsa-haraõaü ÷eùa-÷àyikam ||20|| ÷yàma-pårvo dadhi-gràma÷ cakra-bhànu-puraü tathà | saüketaü dvipadaü caiva bàla-krãóana-dhåsaram ||21|| kàma-drumaü sulalitam utsukaü càpi kànanam | nànà-vidha-rasa-krãóà nànà-lãlà-rasa-sthalam ||22|| nàga-vistàra-viùñambhaü rahasya-drumam ãritam | sahasra-patra-kamalaü gokulàkhyaü mahat-padam ||23|| karõikà tan mahad dhàma govinda-sthànam uttamam | tatropari svarõa-pãñhe maõi-maõóapa-maõóitam ||24|| karõikàyàü kramàd dikùu vidikùu dalam ãritam | yad dalaü dakùiõe proktaü paraü guhyottamottamam ||25|| tasmin dale mahà-pãñhaü nigamàgama-durgamam | yogãndrair api duùpràpaü sarvàtmà yac ca gokulam ||26|| dvitãyaü dalam àgneyyàü tad rahasya-dalaü tathà | saüketaü dvipadaü caiva kuñã dvau tat-kule sthitau ||27|| pårvaü dalaü tçtãyaü ca pradhàna-sthànam uttamam | gaïgàdi-sarva-tãrthànàü spar÷àc chata-guõaü smçtam ||28|| caturthaü dalam ai÷ànyàü siddha-pãñhe'pi tat- padam | vyàyàmanåtanàgopã tatra kçùõaü patiü labhet ||29|| vastràlaïkàraharaõaü taddalesamudàhçtam | uttarepa¤camaü proktaü dalaü sarvadalottamam ||30|| dvàda÷àdityamatraivadalaü cakarõikàsamam | vàyavyàü tu dalaü ùaùñhaü tatra kàlã-hradaþ smçtaþ ||31|| dalottamottamaü caiva pradhànaü sthànam ucyate | sarvottama-dalaü caiva pa÷cime saptamaü smçtam ||32|| yaj¤a-patnã-gaõànàü ca tad-ãpsita-vara-pradam | atràsuro'pi nirvàõaü pràpa trida÷a-durlabham ||33|| brahma-mohanam atraiva dalaü brahma-hradàvaham | nairçtyàü tu dalaü proktam aùñamaü vyoma-ghàtanam ||34|| ÷aïkhacåóa-vadhas tatra nànà-keli-rasa-sthalam | ÷rutam aùña-dalaü proktaü vçndàraõyàntara-sthitam ||35|| ÷rãmad-vçndàvanaü ramyaü yamunàyàþ pradakùiõam | ÷iva-liïgam adhiùñhànaü dçùñaü gopã÷varàbhidham ||36|| tad-bàhye ùoóa÷a-dalaü ÷riyà pårõaü tam ã÷varam | sarvàsu dikùu yat proktaü pràdakùiõyàd yathà kramam ||37|| mahat-padaü mahad-dhàma sva-dhàmàdhàva-saüj¤akam | prathamaika-dalaü ÷reùñhaü màhàtmyaü karõikà-samam ||38|| tatra govardhana-girau ramye nitya-rasà÷raye | karõikàyàü mahà-lãlà tal-lãlà-rasa-gahvarau ||39|| yatra kçùõo nitya-vçndà-kànanasya patir bhavet | kçùõo govindatàü pràptaþ kim anyair bahu-bhàùitaiþ ||40|| dalaü tçtãyam àkhyàtaü sarva-÷reùñhottamottamam | caturthaü dalam àkhyàtaü mahàdbhuta-rasa-sthalam ||41|| nandã÷vara-vanaü ramyaü tatra nandàlayaþ smçtaþ | karõikà-dala-màhàtmyaü pa¤camaü dalam ucyate ||42|| adhiùñhàtà'tra gopàlo dhenu-pàlana-tat-paraþ | ùaùñhaü dalaü yad àkhyàtaü tatra nanda-vanaü smçtam ||43|| saptamaü bakulàraõyaü dalaü ramyaü prakãrtitam | tatràùñamaü tàla-vanaü tatra dhenu-vadhaþ smçtaþ ||44|| navamaü kumudàraõyaü dalaü ramyaü prakãrtitam | kàmàraõyaü ca da÷amaü padhànaü sarva-kàraõam ||45|| brahma-prasàdhanaü tatra viùõu-cchadma-pradar÷anam | kçùõa-krãóà-rasa-sthànaü pradhànaü dalam ucyate ||46|| dalam ekàda÷aü proktaü bhaktànugraha-kàraõam | nirmàõaü setu-bandhasya nànà-vana-maya-sthalam ||47|| bhàõóãraü dvàda÷a-dalaü vanaü ramyaü manoharam | kçùõaþ krãóà-ratas tatra ÷rã-dàmàdibhir àvçtaþ ||48|| trayoda÷aü dalaü ÷reùñhaü tatra bhadra-varaü smçtam | caturda÷a-dalaü proktaü sarva-siddhi-prada-sthalam ||49|| ÷rã-vanaü tatra ruciraü sarvai÷varyasya kàraõam | kçùõa-krãóà-dala-mayaü ÷rã-kànti-kãrti-vardhanam ||50|| dalaü pa¤cada÷aü ÷reùñhaü tatra loha-vanaü smçtam | kathitaü ùoóa÷a-dalaü màhàtmyaü karõikà-samam ||51|| mahà-vanaü tatra gãtaü tatràsti guhyam uttamam | bàla-krãóà-ratas tatra vatsa-pàlaiþ samàvçtaþ ||52|| påtanàdi-vadhas tatra yamalàrjuna-bha¤janam | adhiùñhàtà tatra bàla-gopàlaþ pa¤camàbdikaþ ||53|| nàmnà dàmodaraþ proktaþ premànanda-rasàrõavaþ | dalaü prasiddham àkhyàtaü sarva-÷reùñha-dalottamam ||54|| kçùõa-krãóà ca ki¤jalkã vihàra-dalam ucyate | siddha-pradhàna-ki¤jalka-dalaü ca samudàhçtam ||55|| pàrvaty uvàca - vçndàraõyasya màhàtmyaü rahasyaü và kim adbhutam | tad ahaü ÷rotum icchàmi kathayasva mahà-prabho ||56|| ã÷vara uvàca - kathitaü te priyatame guhyàd guhyottamottamam | rahasyànàü rahasyaü yad durlabhànàü ca durlabham ||57|| trailokya-gopitaü devi deve÷vara-supåjitam | brahmàdi-và¤chitaü sthànaü sura-siddhàdi-sevitam ||58|| yogãndrà hi sadà bhaktyà tasya dhyànaika-tat-paràþ | apsarobhi÷ ca gandharvair nçtya-gãta-nirantaram ||59|| ÷rãmad-vçndàvanaü ramyaü pårõànanda-rasà÷rayam | bhåri-cintàmaõis toyam amçtaü rasa-påritam ||60|| vçkùaü guru-drumaü tatra surabhã-vçnda-sevitam | strãü lakùmãü puruùaü viùõuü tad-da÷àü÷a-samudbhavam ||61|| tatra kai÷ora-vayasaü nityam ànanda-vigraham | gati-nàñyaü kalàlàpa-smita-vaktraü nirantaram ||62|| ÷uddha-sattvaiþ prema-pårõair vaiùõavais tad-vanà÷ritam | pårõa-brahma sukhe magnaü sphurat-tan-mårti-tan-mayam ||63|| matta-kokila-bhçïgàdyaiþ kåjat-kala-manoharam | kapola-÷uka-saïgãtam unmattàli-sahasrakam ||64|| bhujaïga-÷atru-nçtyàóhyaü sakalàmoda-vibhramam | nànà-varõai÷ ca kusumais tad-reõu-paripåritam ||65|| pårõendu-nityàbhyudayaü såryamaüdàü÷usevitam | aduþkhaü duþkha-vicchedaü jarà-maraõa-varjitam ||66|| akrodhaü gata-màtsaryam abhinnam anahaïkçtam | pårõànandàmçta-rasam pårõa-prema-sukhàrõavam ||67|| guõàtãtaü mahad-dhàma pårõa-prema-svaråpakam | vçkùàdi-pulakair yatra premànandà÷ru-varùitam ||68|| kiü puna÷ cetanà-yuktair viùõu-bhaktaiþ kim ucyate | govindàïghri-rajaþ spar÷àn nityaü vçndàvanaü bhuvi ||69|| sahasra-dala-padmasya vçndàraõyaü varàñakam | yasya spar÷ana-màtreõa pçthvã dhanyà jagat-traye ||70|| guhyàd guhyataraü ramyaü madhye vçndàvanaü bhuvi | akùaraü paramànandaü govinda-sthànam avyayam ||71|| govinda-dehato'bhinnaü pårõa-brahma sukhà÷rayam | muktis tatra rajaþ spar÷àt tan-màhàtmyaü kim ucyate ||72|| tasmàt sarvàtmanà devi hçdi-sthaü tad vanaü kuru | vçndàvana-vihàreùu kçùõaü kai÷ora-vigraham ||73|| kàlindã càkarod yasya karõikàyàü pradakùiõàm | lãlà-nirvàõa-gambhãraü jalaü saurabha-mohanam ||74|| ànandàmçta-tan-mi÷ra-makaranda-ghanàlayam | padmotpalàdyaiþ kusumair nànà-varõa-samujjavalam ||75|| cakravàkàdi-vihagair ma¤ju-nànà-kala-svanaiþ | ÷obhamànaü jalaü ramyantaraü gàti-manoramam ||76|| tasyobhaya-tañã-ramyà ÷uddha-kà¤cana-nirmità | gaïgà-koñi-guõà proktà yatra spar÷a-varàñakaþ ||77|| karõikàyàü koñi-guõo yatra krãóà-rato hariþ | kàlindã-karõikà kçùõam abhinnam eka-vigraham ||78|| pàrvaty uvàca govindasya kim à÷caryaü saundaryàkçta-vigraha | tad ahaü ÷rotum icchàmi kathayasva dayà-nidhe ||79|| ã÷vara uvàca madhye vçndàvane ramye-ma¤ju-ma¤jãra-÷obhite | yojanà÷rita-sad-vçkùa-÷àkhà-pallava-maõóite ||80|| tan-madhye ma¤ju-bhavane yoga-pãñhaü samujjavalam | tad-aùña-koõa-nirmàõaü nànà-dãpti-manoharam ||81|| tasyopari ca màõikya-ratna-siühàsanaü ÷ubham | tasmin naùña-dalaü padmaü karõikàyàü sukhà÷rayam ||82|| govindasya paraü sthànaü kim asya mahimocyate | ÷rãmad-govinda-mantra-stha-ballavã-vçnda-sevitam ||83|| divya-vraja-vayo-råpaü kçùõaü vçndàvane÷varam | vrajendraü santatai÷varyaü vraja-bàlaika-vallabham ||84|| yauvanodbhinna-kai÷oraü vayasàdbhuta-vigraham | anàdim àdiü sarveùàü nanda-gopa-priyàtmajam ||85|| ÷ruti-mçgyam ajaü nityaü gopã-jana-manoharam | paraü dhàma paraü råpaü dvibhujaü gokule÷varam ||86|| ballavã-nandanaü dhyàyen nirguõasyaika-kàraõam | su÷rãmantaü navaü svacchaü ÷yàma-dhàma manoharam ||87|| navãna-nãrada-÷reõã-susnigdhaü ma¤ju-kuõóalam | phullendãvara-sat-kànti-sukha-spar÷aü sukhàvaham ||88|| dalitàü jana-pu¤jàbha-cikkaõaü ÷yàma-mohanam | susnigdha-nãla-kuñilà÷eùa-saurabha-kuntalam ||89|| tad-årdhvaü dakùiõe kàle ÷yàma-cåóà-manoharam | nànà-varõojjvalaü ràjac-chikhaõói-dala-maõóitam ||90|| mandàra-ma¤ju-go-pucchà-cåóaü càru-vibhåùaõam | kvacid bçhad-dala-÷reõã-mukuñenàbhimaõóitam ||91|| aneka-maõi-màõikya-kirãña-bhåùaõaü kvacit | lolàlaka-vçtaü ràjat-koñi-candra-samànanam ||92|| kastårã-tilakaü bhràjan-ma¤ju-go-rocanànvitam | nãlendãvara-susnigdha-sudãrgha-dala-locanam ||93|| ànçtyad-bhrå-latà÷leùa-smitaü sàci-nirãkùaõam | sucàrånnata-saundarya-nàsàgràti-manoharam ||94|| nàsàgra-gaja-muktàü÷u-mugdhãkçta-jagat-trayam | sindåràruõa-susnigdhàdharauùñha-sumanoharam ||95|| nànà-varõollasat-svarõa-makaràkçti-kuõóalam | tad-ra÷mi-pu¤ja-sad-gaõóa-mukuràbha-lasad-dyutim ||96|| karõotpala-sumandàra-makarottaüsa-bhåùitam | ÷rã-vatsa-kaustubhoraskaü muktà-hàra-sphurad-galam ||97|| vilasad-divya-màõikyaü ma¤ju-kà¤cana-mi÷ritam | kare kaïkaõa-keyåraü kiïkiõã-kañi-÷obhitam ||98|| ma¤ju-ma¤jãra-saundarya-÷rãmad-aïghri-viràjitam | karpåràguru-kastårã-vilasac-candanàdikam ||99|| gorocanàdi-saümi÷ra-divyàïga-ràga-citritam | snigdha-pãta-pañã-ràjat-prapadàü dolitàü janam ||100|| gambhãra-nàbhi-kamalaü roma-ràjã-nata-srajam | suvçtta-jànu-yugalaü pàda-padma-manoharam ||101|| dhvaja-vajràïku÷àmbhoja-karàïghri-tala-÷obhitam | nakhendu-kiraõa-÷reõã-pårõa-brahmaika-kàraõam ||102|| kecid vadanti tasyàü÷aü brahma cid-råpam advayam | tad-da÷àü÷aü mahà-viùõuü pravadanti manãùiõaþ ||103|| yogãndraiþ sanakàdyai÷ ca tad eva hçdi cintyate | tri-bhaïgaü lalità÷eùa-nirmàõa-sàra-nirmitam ||104|| tiryag-grãva-jitànanta-koñi-kandarpa-sundaram | vàmàüsàrpita-sad-gaõóa-sphurat-kà¤cana-kuõóalam ||105|| sahàpàïgekùaõa-smeraü koñi-manmatha-sundaram | ku¤citàdhara-vinyasta-vaü÷ã-ma¤ju-kala-svanaiþ ||106|| jagat-trayaü mohayantaü magnaü prema-sudhàrõave | ÷rã-pàrvaty uvàca - paramaü kàraõaü kçùõaü govindàkhyaü mahat-padam ||107|| vçndàvane÷varaü nityaü nirguõasyaika-kàraõam | tat tad rahasya-màhàtmyaü kim à÷caryaü ca sundaram ||108|| tad bråhi devadeve÷a ÷rotum icchàmy ahaü prabho | ã÷vara uvàca - yad-aïghri-nakha-candràü÷u-mahimànto na gamyate ||109|| tan-màhàtmyaü kiyad devi procyate tvaü mudà ÷çõu | ananta-koñi-brahmàõóe ananta-triguõocchraye ||110|| tat-kalà-koñi-koñy-aü÷à brahma-viùõu-mahe÷varàþ | sçùñi-sthity-àdinà yuktàs tiùñhanti tasya vaibhavàþ ||111|| tad-råpa-koñi-koñy-aü÷àþ kalàþ kandarpa-vigrahàþ | jagan-mohaü prakurvanti tad-aõóàntara-saüsthitàþ ||112|| tad-deha-vilasat-kànti-koñi-koñy-aü÷ako vibhuþ | tat-prakà÷asya koñy-aü÷a-ra÷mayo ravi-vigrahàþ ||113|| tasya sva-deha-kiraõaiþ parànanda-rasàmçtaiþ | paramàmoda-cid-råpair nirguõasyaika-kàraõaiþ ||114|| tad-aü÷a-koñi-koñy-aü÷à jãvanti kiraõàtmakàþ | tad-aïghri-païkaja-dvandva-nakha-candra-maõi-prabhàþ ||115|| àhuþ pårõa-brahmaõo'pi kàraõaü veda-durgamam | tad-aü÷a-saurabhànanta-koñy-aü÷o vi÷va-mohanaþ ||116|| tat-spar÷a-puùpa-gandhàdi-nànà-saurabha-sambhavaþ | tat-priyà prakçtis tv àdyà ràdhikà kçùõa-vallabhà ||117|| tat-kalà-koñi-koñy-aü÷à durgàdyàs tri-guõàtmikàþ | tasyà aïghri-rajasaþ spar÷àt koñi-viùõuþ prajàyate ||118|| tat-pàda-païkaja-spar÷àd dhanyàsi tvaü varànane || iti padma-puràõe ÷rã-vçndàvana-màhàtmyam | yathà bçhad-gautamãye- devã kçùõamayã proktà ràdhikà para-devatà | sarva-lakùmã-mayã sarva-kàntiþ sammohinã parà || iti | tathà màtsya-skàndàbhyàm- vàràõasyàü vi÷àlàkùã vimalà puruùottame | rukmiõã dvàravatyàü tu ràdhà vçndàvane vane || [atha puruùa-bodhinã ÷rutiþ] ÷rã-÷rã-ràdhà-govindau jayataþ | prathamaþ prapàñhakaþ oü atha suùuptau ràmaþ subodham àdhàya iva kiü me devi kvàsau kçùõaþ, yo'yaü mama bhràteti | tasya kànti-cchàye bråhãti | sà vaiùõavy uvàca-ràma ! ÷çõu | bhår bhuvaþ svar mahaþ janas tapaþ satyam atalaü vitalaü sutalaü rasàtalaü talàtalaü mahàtalaü pàtàlam eva pa¤cà÷at-koñi-yojana- bahulaü svarõàõóaü brahmàõóam iti | ananta-koñi-brahmàõóànàm upari kàraõa- jalopari mahà-viùõor nitya-sthalaü vaikuõñham | sa pçcchati-kathaü ÷ånya-maõóale niràlambanam | sàpy uktà-padmàsanàsãnaþ kçùõa-dhyàna-paràyaõaþ ÷eùa-devo'sti | tasyànanta- roma-kåpeùu ananta-koñi-brahmàõóàni ananta-koñi-kàraõa-jalàni | tasya mastakopari sahasrà÷ramità phaõàni | phaõopari rudra-lokaü ÷iva-vaikuõñham iti da÷a-koñi-yojana-vistãrõaü rudra-lokam | tad upari viùõulokaü, sapta-koñi-yojana- vistãrõaü viùõu-lokam | trad-upari sudar÷ana-cakraü tri-koñi-yojana-vistãrõaü, tad- upari gokulàkhyaü mathurà-maõóalaü sudhà-maya-samudreõàveùñitam iti | tatràùña-dala-ke÷ara-madhye maõimaya-saptàvaraõakaü kiü råpaü sthànaü, kiü padmaü kiü yantraþ kiü sevakàþ kim àvaraõàþ ity ukte sàpy uktà-gokulàkhye mathurà-maõóale vçndàvana-madhye sahasra-dala-padma-madhye kalpa-taror måle aùña-dala-ke÷are govindo'pi ÷yàmaþ pãtàmbaro dvibhujo mayåra-piccha-÷iro veõu- vetra-hasto nirguõaþ saguõo niràkàraþ sàkàro nirãhaþ saceùño viràjate iti | dve pàr÷ve candràvalã ràdhà ceti yasyàü÷ena lakùmã-durgàdikà ÷aktir iti pa÷cime sammukhe lalità, vàyavye ÷yàmalà, uttare ÷rãmati, ai÷anyàü haripriyà, pårve vi÷àkhà, càgnau ÷raddhà, yàmyàü padmà nairçtyàü bhadrà | ùoóa÷a-dalàgre candràvalã, tad-vàme citrarekhà, tat-pàr÷ve ÷rã-÷a÷irekhà, tat-pàr÷ve kçùõapriyà, tat-pàr÷ve kçùõa-vallabhà, tat-pàr÷ve candràvatã, tat-pàr÷ve manoharà, tat-pàr÷ve yogànandà, tat-pàr÷ve parànandà, tat-pàr÷ve premànandà citra-karà, tat-pàr÷ve madana-sundarã nandà, tat-pàr÷ve satyànandà, tat-pàr÷ve candrà, tat-pàr÷ve ki÷orãvallabhà, karuõà, ku÷alà evaü vividhà gopyaþ kçùõa-sevàü kurvantãti veda- vacanaü bhavatãti veda-vacanaü bhavati | mànasa-påjayà japena dhyànena kãrtanena stuti-mànasena sarveõa nitya-sthalaü pràpnoti nànyeneti nànyeneti | ity atharvaõãya-puruùa-bodhinyàü prathamaþ prapàñhakaþ || ||1|| dvitãyaþ prapàñhakaþ sàpy uktà-tasya bàhye ÷ata-dala-patreùu yoga-pãñheùu ràma-krãóànuraktà gopyas tiùñhanti | *** | etac caturdvàraü lakùa-sårya-samujjvalam | tatra samàkãçõaþ | tatra prathamàvaraõe pa÷cime saümukhe svarõa-maõóape gopa-kanyà | dvitãye ÷rãdàmàdiþ | tçtãye kiïkiõy-àdiþ | caturthe lavaïgàdiþ | pa¤came kalpataror måle uùà-sahito'niruddho'pi | ùaùñhe devàþ | saptame rakta-varõo viùõur iti dvàrapàlam | etad bàhye ràdhà-kuõóam | tatra snàtvà ràdhàïgaü bhavati, ã÷varasya dar÷ana- yogyaü bhavati | tatra snàtvà nàrada ã÷varasya nitya-sthala-samãpa-yogyo bhavati | ràdhà-kçùõayor ekàsane eka-buddhir ekaü mana ekaü j¤ànam eka àtmà eka- padmaikàkçtir ekaü brahmatayàsanaü hema-muralãü vàdayan hema-svaråpàm anuràga-saüvalitàü kalpa-taror måle surabhi-vidyàm arakùita-vimalà÷rur iva paramà siddhà sàttvikà ÷uddhà sàttvikã guõàtãta-sneha-bhàva-rahità | ataeva dvayor na bhedaþ kàla-màyà-guõàtãtaü syàt | tad eva spaùñayati atheti | athànantaraü maïgale và | atra ÷rã-vçndàvana-madhye çg-yajuþ-sàma-svaråpaü råpàtmako ma-kàraþ | yajur-àtmaka u-kàraþ | ÷rã-ràma- rasàtmako'pi a-kàraþ | ÷rã-kçùõo'rdhamàtràtmako'pi ya÷odà iva bidnuþ para- brahma-saccidànanda-ràdhà-kçùõayoþ paraspara-sukhàbhilàùa-rasàsvàdana iva tat saccidànandàmçtaü kathyate | etal-lakùaõaü yat praõavaü brahma-viùõuü ÷ivàtmakaü svecchàkhya-j¤àna-÷akti-niùñhaü kàyika-vàcika-mànasika-bhàvaü sattva-rajas-tamaþ-svaråpaü satya-tretà-dvàparànugãtaü turãyaü gokula-mathurà- dvàrakàõàü turãyam eva tad divyaü vçndàvanam iti puraivoktaü sarva- sampradàyànugataü trayam | ity atharvaõãya-puruùa-bodhinyàü dvitãyaþ prapàñhakaþ || ||2|| tçtãyaþ prapàñhakaþ athànantaram- bhadra-÷rã-loha-bhàõóãra-mahà-tàla-khadirakàþ | bahulà-kumudà-kàmyaü madhu-vçndàvanàni ca || dvàda÷a-vanàni | kàlindyàþ pa÷cime sapta-vanàni pårve pa¤ca-vanàni | uttare tu guhyam astãti | mahà-vanaü gokulàkhyaü mathurà madhuvanam iti | khadiravanaü bhàõóãravanaü nandã÷vara-vanaü nandanànanda-khaõóeva vanaü palà÷à÷oka- vanaü ketadruma-bhadravana-÷eùa-÷àyi-krãóà-vana utsava-vanàny eteùu catura÷ caturviü÷a vanàni nànà-lãlayà nitya-sthalàni kçùõaþ krãóati | tasya vasanta-çtu-sevitaü nandàdy-upavana-yuktam | tatra duþkhaü nàsti, sukhaü nàsti, jarà nàsti, maraõaü nàsti, krodhaü nàsti | tatra purõànanda-mayaþ ÷rã- kai÷oraþ kçùõaþ ÷ikhaõóa-dala-lambita-triyugma-gu¤jàvataüsa-maõimaya-kirãñã- ÷iro gorocanà-tilakaþ karõayor makara-kuõóale vanya-sragvã màlatã-dàma-bhåùita- ÷arãraþ kare kaïkaõaþ keyåraü kañyàü kiïkiõã-pãtàmbara-dharo gambhãra- nàbhi-kamalaþ suvçtta-nàsà-yugalo dhvaja-vajràdi-cihnita-pàda-padmas tad- aü÷àü÷ena koñi-mahà-viùõur iti | evaü-råpaü kçùõa-candraü cintayen nitya÷aþ sudhãr iti | tasya àdyà prakçtiþ ràdhikà nityà nirguõà sarvàlaïkàra-÷obhità prasannà aneka- làvaõya-sundarã | evaü bhåtasya siddhi-mahimnà sukha-sindhur a÷onotpanna iti mànasa-påjayà japena dhyànena kãrtanena stuti-mànasena sarveõa nitya-sthalaü pràpnotãti nànyeneti nànyeneti veda-vacanaü bhavatãti veda-vacanaü bhavatãti veda- vacanaü bhavatãti | ity atharvaõãya-puruùa-bodhinyàü tçtãyaþ prapàñhakaþ || ||3|| caturthaþ prapàñhakaþ atha puruùottamasyàni÷aü turãyaü sàkùàd brahma | yatra parama-saünyàsa- svaråpaþ kçùõa-nyagrodhaþ kalpa-pàdapaþ | yatra lakùmãr jàmbavatã-ràdhikà- vimalà-candràvalã-sarasvatã-lalitàdibhir iti sàkùàd brahma-svaråpo jagannàthaþ | ahaü subhadrà÷eùàü÷o jyotãråpaþ sudar÷ano bhakta÷ ca | evaü brahma pa¤cadhà vibhåtir yatra mathurà-gokula-dvàrakà-vaikuõñha-purã-÷vetadvãpa-purã-ràmapurã | etàþ devatàs tiùñhanti | yatra surasà-pàtàla-gaïgà-÷veta-gaïgà-rohiõã-kuõóam amçta-kuõóam ity àdi nànàpurã | yatrànnaü siddhànnaü brahma-spar÷àd doùa- rahitaü ÷ådràdi-saüskàràpekùà-rahitam | yatra ÷rã-jagannàthasya yogyam ity arthaþ | anya-varõodãrita-nànàbhyàsã sãdati mantraþ | annapàt te'nnasya iti mantraþ | annàdyàya vyåhadhvaü somo ràjàya magaman sa me sukhaü pramàyaü tejasà ca balena ca ity anena mantraþ | vi÷va-karmaõe svàhà iti mantre÷àyojyo raso'mçtaü brahme bhår bhuvaþ svar om | pçthvã te pàtrandho'pidhànaü bràhmaõasya mukhe amitaü amçtaü juhomi svàhà | ity anena mantreõa anna-brahmeti ÷rutir iti vaikalpaü muktir ucyate | yatrànnaü brahma paramaü pavitraü ÷ànto rasaþ kaivalyaü muktiþ siddhà bhår buddhir hi tattvam ity àdi | yatra bhàrgavã yamunà samudram amçta-mayaü vàso vçndàvanàni nãla-parvato govardhanaü | siühàsanaü yoga-pãñha-pràsàda-maõi- maõóapaü vimalàdi-ùoóa÷a-caõóikà gopã | yatra samudra-tãre niraü÷akà màghano'ùñedaü | yatra nçsiühàdayo devatà àvaraõàni | yatra na jarà na mçtyur na kàlo na bhaïgo na yamo na vivàdo na hiüsà na bhràntir na svapna evaü lãlà- kàma-bharà svavinodàrthaü bhaktàþ sotkaõñhitàþ | asyàü krãóati kçùõaþ | eko devo nitya-lãlànurakto bhakta-vyàpã bhakta-hçdayàntaràtmà | karmàdhyakùaþ sarva-bhåtàdi-vàsaþ sàkùã cetàþ kevalo nirguõa÷ ca || mànasa-påjayà japena dhyànena kãrtanena stuti-mànasena sarveõa nitya-sthalaü pràpnotãti nànyeneti nànyeneti veda-vacanaü bhavatãti veda-vacanaü bhavatãti veda- vacanaü bhavatãti | ity atharvaõãya-puruùa-bodhinyàü caturthaþ prapàñhakaþ || ||4|| iti pa¤cama-kakùà | ************************************************************** ùaùñha-kakùà ÷rã-ràdhikàyai namaþ vande'haü ÷rãla-ràdhàyàþ pada-cintàmaõiü sadà | ÷rã-kãrtidà-garbha-khani-pràdurbhåtaü subhàsvaram ||1|| ÷rã-govinda-priyatamà vareyaü vçùabhànujà | tat sukhaü nityam icchantã vapuùà vacasà dhiyà ||2|| sa yathà gokule sàkùàd vrajendra-suta ãryate | tasya kàntà tathà sàkùàd vçùabhànu-sutà smçtà ||3|| yadà yathecchà bhavati nija-priyatamasya hi | tadà tathaiva kurvatã tenaiva saha dãvyati ||4|| mauna-mudràü dhçte kçùõe vraje'smin prakañaü gate | svayà tan-maudrayà yuktà tat pårvaü prakañaü gatà ||5|| atràpi ÷råyate kàcit kathà pauràtanã ÷ubhà | vipro bçhad-bhànu-nàmà dàkùiõàtyaþ su-vaiùõavaþ ||6|| oóra-de÷a-nivàsã sa ràdhà-nagara-gràmake | puü-strã-bhàvena teneyaü kati varùàõi sevità | yad iyaü karuõà yasyàs tatra ki¤cin na durghañam ||7|| ÷rã-govinda-sthàlàvàsã ÷rã-gopàlo dayàmbudhiþ | sàkùyaü dàtuü bràhmaõasya svapadàbhyàü yato gataþ ||8|| adyàpi ràjate oóra-de÷e'sau bhakta-vatsalaþ | kartuü na kartuü tat kartuü samartho harir ã÷varaþ | yathà haris tathà seyaü tat-priyà parame÷varã ||9|| tataþ kiyad dinànte'smin bràhmaõe'prakañaü gate | tad-gràma-vàsibhir gåóhaü sevyate vçùabhànujà ||10|| tataþ ÷rã-råpa-gosvàmi-dvàràsmin vçndikà-vane | govinde prakañaü gate sàkùàd gopendra-nandane ||11|| ÷rãmat-pratàparudrasya putraþ parama-sundaraþ | mahà-bhàgavato dhãraþ saümataü sàdhu-maõóalaiþ ||12|| ÷rãmat-paõóita-gosvàmi-÷iùyas tatràdhikàravàn | tasminn àj¤àbhavad ràtrau ÷rã-govinda-priyà-maõeþ ||13|| mat-pràõanàtho govindaþ sàkùàc chrã-nandanandanaþ | råpa-dvàrà vraje tasminn idànãü prakañaü gataþ ||14|| ÷ãghraü yàsyàmi tatràhaü nocitàtra sthitir mama | nàmnà gadàdharaþ khyàto mad-råpaþ paõóitaþ sudhãþ ||15|| prasthàpayatu màü yatra ÷iùya-dvàrà tvarànvitaþ | so'pi tad-vacanaü ÷rutvà ràjà parama-vismitaþ ||16|| tadànenaiva råpeõa ÷rã÷varã pràpità vraje | ràdhà-gadàdhara-priya-÷iùya-yugmena dhãmatà ||17|| pathi saüsevya saüsevya sànãtà parame÷varã | yadà mad-ã÷varã ràdhà govinda-vàma-pàr÷vagà | bhavet tadaivàsya ÷obhà-vi÷eùo hi vivardhate ||18|| atra pramàõaü ÷rã-govinda-lãlàmçte (13.32)- ràdhà-saïge yadà bhàti tadà madana-mohanaþ | anyathà vi÷va-moho'pi svayaü madana-mohitaþ || ÷rã-bhàgavate ca tatràti÷u÷ubhe tàbhiþ (10.33.6) iti | asyàþ saundarya-màdhurya-sau÷ãlyàdikam eva yat | dar÷anàd eva j¤àtavyaü tasmàn nàtra vilikhyate ||19|| yathà ràdhà tathà viùõos tasyàþ kuõóaü priyaü tathà | sarva-gopãùu saivaikà viùõor atyanta-vallabhà || iti pàdmoktàt | sattvaü tattvaü paratvaü ca tattva-trayam ahaü kila | tri-tattva-råpiõã sàpi ràdhikà mama vallabhà || prakçteþ para evàhaü sàpi mac-chakti-råpiõã | iti bçhad-gautamãye ÷rã-kçùõa-vacanàt | kaçùõavan nitya-saundarya-vaidagdhyàdi-guõà÷rayà | gopã-gaõa-mahiùã-gaõa-lakùmã-gaõa-prakà÷ikà || sadaiva madhyàlakùaõàkràntà, tathà kamalàùña-dala-bhàgbhiþ arva-sakhã-varga- mukhyàbhiþ parameùñàbhiþ ÷rã-lalitàdy-aùña-sakhãbhiþ saha viràjamànà ÷rã- ràdhikaiva ÷rã-vçndàvane÷varã mahàràj¤ã, yathà bçhad-gautamãye- devã kçùõa-mayã proktà ràdhikà para-devatà | sarva-lakùmã-mayã sarva-kàntiþ saümohinã parà || iti | yathà màtsya-skàndàbhyàm- vàràõasyàü vi÷àlàkùã vimalà puruùottame | rukmiõã dvàravatyàü ca ràdhà vçndàvane vane || iti | ÷rã-vçndàvane÷varã ràdhikà | tasyàm eva parmotkarùa-paràkàùñhàyà dar÷itatvàt | ÷rã-prãti-sandarbhe ca-tat prema-vai÷iùñyaü tad eva mukhyam iti | prema- vai÷iùñyaü yathà ÷rãmad-ujjvale (5.98)- kartuü ÷arma kùaõikam api me sàdhyam ujjhaty a÷eùaü cittotsaïge na bhajati mayà datta-khedàpy asåyàm | ÷rutvà càntarvidalati mçùàpy àrti-vàrtà-lavaü me ràdhà mårdhany akhila-sudç÷àü ràjate sad-guõena || ÷rã-bhàgavate ca (10.30.28)- anayàràdhito nånaü bhagavàn harir ã÷varaþ | iti | yàü gopãm anayat kçùõo vihàyànyàþ striyo vane | sà ca mene tadàtmànaü variùñhaü sarva-yoùitàm || (10.30.36) tàpanãbhya÷ ca (2.12)- tàsàü madhye gàndharvà ÷reùñhà iti ca | kevalaü yo bhajed bhakto màdhavaü ràdhikàü vinà | màdhavo naiva tuùñaþ syàt sàdhanaü tad vçthà bhavet || iti | evaü dàna-keli-kaumudyàü (77)- nàndãmukhã: sahi citte suõàhi imàe bundàe gadua bhaabadã biõõattà "hanta joesari, bundàbaõa-rajje ahisi¤cajjau ràhã | (sakhi citre ÷çõu anayà vçndayà gatvà bhagavatã vij¤aptà "hanta yoge÷vari, vçndàvana-ràjye abhiùicyatàü ràdhà |") mattaõóa-mahisãe bhaõidaü bhaabadi, aõadikka-maõijjaü tumha-sàsaõaü õiccidaü kkhu amhehiü sire gahãdaü, kintu kahiü mahiññhà esà bacchà ràhã, kahiü bà solaha-kohamettabitthiõõaü edaü bundàbaõa-rajjaü tti õa suññhu pasãdai me hiaam | (tataþ kaniùñhayà màrtaõóa-mahiùyà chàyayà bhaõitaü bhagavati anatikramaõãyaü yuùmat-÷àsanaü ni÷citaü khalu asmàbhiþ ÷irasi gçhãtaü kintu kva mahiùñhà eùà ràdhà kva và ùoóa÷a-kro÷a-màtra-vistãrõam idaü vçndàvana- ràjyam iti | na suùñhu prasãdati me hçdayaü | tena sarva-brahmàõóàdhipatya evàbhiùicyatàm iti bhàvaþ |) (iti saüskçtena) sakhi savarõe samàkarõaya- àmnàyàdhvara-tãrtha-mantra-tapasàü svargàkhila-svargiõàü siddhãnàü mahatàü dvayor api tayo÷ cicchakti-vaikuõñhayoþ | vãryaü yat prathate tato'pi gahanaü ÷rã-màthure maõóale dãvyat tatra tato'pi tundilataraü vçndàvane sundari || kiü ca ÷rã-ràdhikà-madhyàyàm eva (ujjvale 5.42)- pràyaþ sarva-rasotkarùo madhyàyàm eva yujyate | yad asyàü vartate vyaktà maugdhya-pràgalbhyayor yutiþ || iti | tathà hi (narahari-sarakàrasya ràdhikàùñake, 6)- bhaktiü na kçùõa-caraõe na karomi càrtiü ràdhà-padàmbuja-rajaþ-kaõa-sàhasena | tasyà dçg-a¤cala-nipàta-vi÷eùa-vettà daivàd ayaü mayi kariùyati dàsa-buddhim || punaþ ÷rã-kçùõa-sandarbhe (289) ca--vçndàvane ÷rã-ràdhikàyàm eva svayaü- lakùmãtvam | ataeva satãùv anyàsv api mukhyàbhipràyeõaiva tasyà eva vçndàvanàdhipatyena nàma-grahaõam | tathà ÷rã-laghu-gaõodde÷e (135)- àbhãra-subhruvàü ÷reùñhà ràdhà vçndàvane÷varã | asyàþ sakhya÷ ca lalità-vi÷àkhàdyàþ suvi÷rutàþ || tathà hi pàdme kàrttika-màhàtmye (5.77.39) brahma-nàrada-saüvàde- vçndàvanàdhipatyaü ca dattaü tasyai pratyuùyatà | kçùõenànyatra devã tu ràdhà vçndàvane vane || iti | anyatra sàdhàraõa-de÷e devy-evàdhikàriõã ÷rã-vçndàvanàbhidha-vane ÷rã- ràdhikaivety arthaþ | atha ÷rã-årdhvàmnàye- ã÷vara uvàca- athàtaþ saüpravakùyàmi ràdhikàyà manån ÷ubhàn | yeùàü vij¤àna-màtreõa va÷ãkuryàd vrajàdhipam ||1|| kàmo ramà ràdhikà ca õetà pàvaka-vallabhà | aùñàkùaro mahà-mantraþ sarvaj¤atva-pradàyakaþ ||2|| agastyo munir etasya chandas tu jagatã smçtam | devatà sundarã proktà ràdhikà parame÷varã ||3|| màyà-bãjaü parà ÷aktiþ svàhà ÷aktir udãrità | kãlakaü kàma-bãjàkhyaü ùaó-dãrtha-svara-bhedataþ ||4|| ÷rã-bãjena ùaó-aïgàni kuryàt sarvàrtha-siddhaye | dhyànam asyàþ pravakùyàmi ÷rã-kçùõa-prãti-kàrakam ||5|| a÷oka-vana-madhyasthàü sarvàvayava-sundarãm | gopãü ùoóa÷a-varùãyàü pãnonnata-payodharàm ||6|| dakùa-hasta-samàkrànta-kçùõa-kaõñhàvalambinãm | vàma-hastena kamalaü bhràmayantãü sulocanàm ||7|| nãlàmbara-parãdhànàü taóit-kà¤cana-vigrahàm | saïketa-vaña-succhàya-ratna-vedã-paristhitàm ||8|| rahasya-ceñikà-yugma-pçùñha-de÷ànusevitàm | mitha÷ cumbanam àlàpa-parãrambha-paràyaõàm ||9|| sampårõa-candra-sàhasra-vadanàü rucira-smitàm | evaüvidhàü mahe÷àni bhàvayed vçùabhànujàm ||10|| ÷uklà-caturda÷ãtaþ kçùõàùñamã-paryantaü lakùa-japa-vidhir da÷a-divasa-prayogaþ | lakùa-màtraü japen mantraü ÷ubhe de÷e susaüyutaþ | ràdhà-kuõóe'tha saïkete ÷rãmad-govardhanàcale ||11|| kiü và mànasa-gaïgàyàü yamunàyàs tañe'thavà | vçndàvane mahà-ku¤je màdhavã-maõóapàntare ||12|| vai÷àkhe kàrttike vàpi màse caivàgrahàyaõe | sarva eva ÷ubhaþ kàlaþ pura÷caryà-japàdiùu ||13|| campakai rakta-padamair và da÷àü÷aü juhåyàt tataþ | yathokta-vihite kuõóe tri-madhv-àktair mahe÷vari ||14|| bilvã-dalaiþ kiü÷ukair và ÷arkaràtila-sarpiùà | tat-tat-kàmena hotavyaü tais tair dravyair vidhànataþ ||15|| ràjya-kàmena hotavyaü padmàkùaiþ pàyasena ca | vidyà-kàmena hotavyaü brahma-vçkùa-prasånakaiþ ||16|| lakùmã-kàmena hotavyaü vi÷eùàt tila-sarpiùà | stambhanàrthã ca juhuyàt kiü÷ukai÷ campakais tathà ||17|| va÷yàrthã juhuyàd devi dràkùayà sitayà punaþ | uccàñe ketakã-patraiþ sarvatra tila-sarpiùà ||18|| bhåti-kàmena hotavyaü madhunà sarpiùà tathà | evaü siddha-manur mantrã sàdhayet sakalepsitàm ||19|| vi÷eùàd amunà nånaü kçùõa-va÷yatvam àpnuyàt | yo na jànàti ràdhàyà mantraü sarvàrtha-sàdhakam ||20|| tasya koñi-prajapto'pi gopàlo nàtra siddhidaþ | tasmàd yathokta-vidhinà sàdhayed vçùabhànujàm ||21|| [ràdhikàùñottara-÷ata-nàma-stotram] athaiva sampravakùyàmi nàmnàm aùñottaraü ÷atam | yasya saükãrtanàd eva ÷rã-kçùõaü va÷ayed dhruvam ||1|| ràdhikà sundarã gopã kçùõa-saïgama-kàriõã | ca¤calàkùã kuraïgàkùã gàndharvã vçùabhànujà ||2|| vãõà-pàõiþ smitamukhã raktà÷oka-latàlayà | govardhana-carã gopyà gopã-ve÷a-manoharà ||3|| candràvalã-sapatnã ca darpaõàsyà kalàvatã | kçpàvatã upratãkà taruõã hçdayaïgamã ||4|| kçùõa-priyà kçùõa-sakhã viparãta-rati-priyà | pravãõà surata-prãtà candràsyà càru-vigrahà ||5|| kekaràkùã hareþ kàntà mahà-lakùmãþ sukelinã | saïketa-vaña-saüsthànà kamanãyà ca kàminã ||6|| vçùabhànu-sutà ràdhà ki÷orã lalità-latà | vidyudvallã kà¤canàbhà kumàrã mugdha-ve÷inã ||7|| ke÷inã ke÷ava-sakhã navanãtaika-vikrayà | ùoóa÷àbdà kalà-pårõà jàriõã jàra-saïghinã ||8|| harùiõã varùiõã vãrà dhãràdhãrà dharàdhçtiþ | yauvanasthà vanasthà ca madhurà madhuràkçtiþ ||9|| vçùabhànu-puràvàsà màna-lãlà-vi÷àradà | dàna-lãlà-dàna-dàtrã daõóa-hastà bhruvonnatà ||10|| sustanã madhuràsyà ca bimboùñhã pa¤cama-svarà | saïgãta-ku÷alà sevyà kçùõa-va÷yatva-kàriõã ||11|| tàriõã hàriõã hãrlà ÷ãlà-lãlà-lalàmikà | gopàlã dadhi-vikretrã prauóhà mugdhà ca madhyakà ||12|| svàdhãnapatikà coktà khaõóità càbhisàrikà | rasikà rasinã rasyà rasa-÷àstraika-÷evadhiþ ||13|| pàlikà làlikà lajjà làlasà lalanà-maõiþ | bahuråpà suråpà ca suprasannà mahàmatiþ ||14|| maràla-gamanà mattà mantriõã mantra-nàyikà | mantra-ràjaika-saüsevyà mantra-ràjaika-siddhidà ||15|| aùñàda÷àkùara-phalà aùñàkùara-niùevità | ity etad ràdhikà devyà nàmnàm aùñottaraü ÷atam ||16|| kãrtayet pràtar utthàya kçùõa-va÷yatva-siddhaye | ekaika-nàmoccàreõa va÷ãbhavati ke÷avaþ ||17|| vadane caiva kaõñhe ca bàhvor urasi codare | pàdayo÷ ca krameõàrõàn nyasen mantrodbhavàn pçthak || klãü ÷rãü ràdhikàyai svàhà | asya ÷rã-ràdhikà-mantrasyàgastya-çùir jagatã chandaþ | ÷rã-ràdhikà parame÷varã devatà klãü bãjaü svàhà ÷aktiþ klãü ÷rãü kãlakaü ÷rã-kçùõava÷yartha-jape viniyogaþ | agastya-çùaye namaþ (÷irasi) | jagatã- chandase namaþ (mukhe) | ràdhikà-devatàyai namaþ (hçdaye) | klãü bãjàya namaþ (guhye) | ÷rãü svàhà-÷aktaye namaþ (pàdayoþ) | klãü ÷rãü kãlakàya namaþ (sarvàïgebhyaþ) | klãü aïguùñhàbhyàü namaþ | klãü tarjanãbhyàü namaþ | klãü madhyamàbhyàü namaþ | klãü anàmikàbhyàü namaþ | klãü kaniùñhàbhyàü namaþ | klãü ÷rã-ràdhikàyai svàhà kara-tala-pçùñhàbhyàü namaþ | klãü hçdayàya namaþ | ÷rãü ÷irase svàhà | ràdhikàyai svàhà ÷ikhàyai vaùañ | klãü kavacàya håü | ÷rãü ràdhikàyai svàhà astràya phañ | dhyàtvà japet | lakùa-màtraü pura÷caraõam | kalau catur-lakùaü japtvà ca ku÷alãbhavet | ÷rãü ràdhikàyai vidmahe klãü vçùabhànujàyai dhãmahi tan no gopã pracodayàt | priyà gàyatryà brahmà çùir gàyatrã chandaþ ÷rã-ràdhikà devatà ÷rã-kçùõa-prãtaye jape viniyogaþ | ÷rã-÷rã-ràdhikàyai vidmahe aïguùñhàbhyàü namaþ | klãü vçùabhànujàyai dhãmahi tarjanãbhyàü svàhà | tan no gopã pracodayàt madhyamàbhyàü vaùañ | ÷rãü ràdhikàyai vidmahe anàmikàbhyàü huü | klãü vçùabhànujàyai dhãmahi kaniùñhàbhyàü vaùañ | tan no gopã pracodayàt kara-tala- kara-pçùñhàbhyàü phañ | evaü hçdayàdiùv api | atha dhyànam | sårya-maõóala-madhyasthàü lkehanã-pustikànvitàm | ÷rã-kçùõa-sahitàü dhyàyet tri-sandhyaü ràdhike÷varãm || athàùñàda÷àkùara-mahàràja-mantra-prayogaþ | oü asya ÷rã-aùñàda÷àkùara-÷rã- ràdhikà-mantrasya saümohana-çùir anuùñup-chandaþ ÷rã-ràdhà devatà svàhà ÷aktiþ klãü kãlakaü ÷rã-kçùõa-prãty-arthe jape viniyogaþ | saümohana-çùaye namaþ (÷irasi) | anuùñup-chandase namaþ (mukhe) | ÷rã-ràdhà devatàyai namaþ (hçdaye) | ràü ràdhike kavacàya huü | kçùõa-vallabhe ÷ikhàyai vaùañ | gàyatrã sarvàïge | ÷rã-ràdhikàyai vidmahe kçùõa-vallabhàyai dhãmahi tan no gopã pracodayàt | atha aïga-nyàsaþ | ÷rãü aïguùñhàbhyàü namaþ | ràdhikàyai tarjanãbhyàü namaþ | vidmahe madhyamàbhyàü namaþ | kçùõa-vallabhàyai anàmikàbhyàü namaþ | dhãmahi kaniùñhàbhyàü namaþ | tan no gopã pracodayàt kara-tala-kara- pçùñhikàbhyàü namaþ | ÷rãü hçdayàya namaþ | ràdhikàyai ÷irase svàhà | vidmahe kavacàya håü | kçùõa-vallabhàyai dhãmahi netra-trayàya vauùañ | tan no gopã pracodayàt astràya phañ | atha dhyànam- tapta-hema-prabhàü nãla-ku¤citàbaddha-maulikàm | ÷arac-candra-mukhãü nçtyac cakorã-càru-locanàm || sarvàvayava-saundaryàü sarvàbharaõa-bhåùitàm | nãlàmbara-dharàü kçùõa-priyàü ki÷orãm à÷raye || hrãü ÷rãü klãü ràü ràdhikàyai kçùõa-vallabhàyai gopyai svàhà | japa-niyamaü lakùa-màtram | pura÷caraõaü kalau caturguõam | sàkùàtkàràya bhaved ity arthaþ | màyà-bãjam antaraïgà-bahiraïgà-cic-chakti-svaråpam | lakùmã-bãjaü para- brahmànanda-sarva-lakùmã-sarva-÷akti-svaråpam | kàma-bãjaü sàkùàn-manmatha- manmatha-lãlà-vilàsa-÷rã-kçùõa-svaråpam | ra-kàraþ ÷ukla-bhàskara-råpaþ | à- kàraþ samastai÷varya-råpaþ | binduþ samasta-màdhurya-råpaþ | kalà samasta- saüyoga-råpaþ | tatra- kalàyà nitya-saüyogo bindur màdhuryam iùyate | nàràyaõon nijai÷varyaü ra-kàraþ ÷ukla-bhàskaraþ || kiü ca, pràõàyama-vidhiþ-ekenàpårayed vàme caturbhiþ | kumbhayed atha | ãóàdi- kramato mantrã tato dvàbhyàü virecayet | atha ÷rã-ràdhikàyàþ priyatama-÷rã-pa¤càkùarã-mantra-vidhànaü pårvavat | atha ÷rã-gope÷varã-sàdhanam athàsyàþ sàdhanaü vakùye gope÷varyà vi÷eùataþ | ràkàyàü pårõa-candre tu sàyam àrabhya yatnataþ ||1|| nitya-kçtyaü nirvartya japa-homàdikaü tathà | tato madhya-divaü gate ÷ãta-bhànau sumaõóale ||2|| adhaþ saüropayet pàtraü vi÷àlaü ràjatàdikam | tan-madhye pårayet toyaü yàmunaü gàïgam eva và ||3|| dvir-àvçttyà màtçkayà àrohàd avarohataþ | athavà puùkaràdau ca vimale tãrtha-vàriõi ||4|| prapa÷yet sumanà bhåtvà sampårõaü candra-maõóalam | bimbitaü susthirãbhåtaü pãñha-buddhyà vibhàvayet ||5|| dig-bandhaü vidhinà kçtvà vighnàn utsàrayet sudhãþ | pãñha-nyàsaü tataþ kuryàt sampårõe candra-maõóale ||6||[*ENDNOTE #11] prakçtiü caiva kårmaü ca sudhà-sindhu-mahoharam | maõi-dãpaü tathà divyaü cintà-maõi-gçhaü tathà ||7|| pàrijàtaü tasya måle ratna-vedã suvistaràm | ratna-pãñhaü caturdikùu gopa-kanyàþ sv-alaïkçtàþ ||8|| kuraïga-÷àvakàü÷ càpi ratna-daõóàn manoharàn | dharmaü j¤ànaü ca vairàgyam ai÷varyaü càüsakoruùu ||9|| adharmàdãn nyased vaktre vàma-pàr÷ve ca nàbhitaþ | dakùa-pàr÷ve tathà divya-gopã-rûpàn vicintya ca ||10|| ànanda-maya-kandaü ca nàlaü caitanya-råpakam | sarvàtmakaü tathà pàdmaü parõàn prakçti-råpiõaþ ||11|| ke÷aràü÷ ca vicàràkhyàn karõikàü màtçkà-mayãm | vahny-arka-candra-bimbàni upary upari vinyaset ||12|| sattvaü rajas tama÷ caiva nairguõyà¤càpi vinyaset | àtmànam antaràtmànaü paramàtmànam eva ca ||13|| lakùmã-rati-sarasvatyaþ prãtiþ kãrti÷ ca ÷àntikà | tuùñiþ puùñis tathà caità vinyaset pãñha-madhyataþ ||14|| madhye ca vinyasec chrãmad vçùabhànu-puràlayam | tatra saïketa-ku¤jàntar divyà÷oka-latà vane ||15|| bhàvayen nãla-vasanàü sarvàvayava-÷obhitàm | sarvàbharaõa-÷obhàóhyàü sahitàü nanda-sånunà ||16|| sàmànyàrdhaü tataþ kçtvà ÷uddhena tãrtha-vàriõà | pàdyàrghyàcamanãyaü ca madhuparkàtiùecane ||17|| måla-mantreõa saüsthàpya vikùepàrghyaü vidhàpayet | sãtopala-jalenàpi pakvena payasàthavà ||18|| tan-madhye nikùipej jàtã-lavaïga-ghusçõàdikam | elà-bãjàni karpåraü målenaivàbhimantrayet ||19|| àdhàre bhojane kùãre vahny-arka-÷a÷i-maõóalam | påjayitvà candanàdyais tata àvàhayet priyàm ||20|| tulasã-puùpa-saüyukta-puùpà¤jalim upàdadat | vahan nàsàpuñàü tejo-råpàü ÷rã-vçùabhànujàm ||21|| ànãya påjà-pãñhàntaþ påjayed upacàrakaiþ | pàdyàdiü tu tatas tat-tan-mudrayàpy àyayettaràm ||22|| vi÷eùàrghya-stha-sudhayà måla-mantreõa saptadhà | gandha-puùpaü tathà dhåpaü dãpaü naviedya-bhàjanam ||23|| kalpayet parayà bhaktyà tathà ÷rã-nanda-sånave | aùñàda÷àrõa-mantreõa upacàràn pçthak pçthak ||24|| kãrtiü ca vçùbhànuü ca ya÷odàü nandam eva ca | anyà÷ ca màtçkà gopãs tayoþ pçùñhe prapåjayet ||25|| saïketaü påjayed bhaktyà vçùabhànupuraü tathà | varasànuü prapåjyàtha nandã-÷ailaü prapåjayet ||26|| nanda-gràmaü ca sampåjya a÷oka-vana-vallarãm | pãyåùa-vàpikàü påjya påjet màna-sarovaram ||27|| tato bhànusara iùñvà påjayet puùpa-vàñikàm | ràdhàyàþ paritaþ pa÷càt påjayed aùña tàþ sakhãþ ||28|| ràdhà kçùõà ca lalità vi÷àkhà ca¤calà tathà | citrà mitrà ca mudità ity etàþ påjayet kramàt ||29|| tad-bàhye påjayed gopãü vi÷àlàü subhagàü tathà | raïgavidyàü raïgadevãü gàndharvãü gàyikàü tathà ||30|| sundarãü subhagàü ÷obhàü paurõamàsãü ca candrikàm | vãràü vçndàü ca viditàü vanditàü nanditàü tathà ||31|| tad-bàhye påjayed yatnàd gopikàþ sarva-saukhyadàþ | candrà candraprabhà kàmyà màdhurã madhurà priyà ||32|| preyasã preùità preùyà modinã ÷yàmalàmalà | ÷yàmà kàmà ramà ràmà ramaõã ratna-ma¤jarã ||33|| ÷çïgàra-ma¤jarã ÷ãlà ratna÷àlà rasà ruùàþ | raïgiõã màninã manyà dhãrà dhanyà dharà dhçtiþ ||34|| bhàmà suvarõa-vallã ca ity etàþ krama÷o yajet | tad-bàhye campakalatà-màlatã-malli-kàruõàþ ||35|| a÷oka-lalità lolà mãnàkùã madanàmatiþ | sumatiþ supratãkà ca sukhadà kalikà kalà ||36|| kàdambinã ki÷orã ca yugmikà yugalà yugà | vallabhà vallikà velà vellinã ratna-vallarã ||37|| kamalà komalà kulyà kalyàõã valayàvalà | dharmà sudharmà sànandà sunandà-sumukhà-mukhàþ ||38|| su÷rãþ suråpà kumudà kaumudã-susmitàmitàþ | kokilà kokilàlàpà bhàvanã suprabhà prabhà ||39|| madane÷ã màlilkà ca kanakà kanakàvatã | nãlà lalàmà lalanà màdhavã madhu-vibhramà ||40|| vàsantikà ca sunasà premà premavatã parà | ÷çïgàriõã ÷çïganã ca sukacà maõóanàvalã ||41|| catuþùaùñhi ramàþ påjyà vi÷eùàrghya-sudhà-yutaiþ | gandhaiþ puùpais tathà dhåpair dãpair naivedyakaiþ pçthak ||42|| tad-bàhye påjayed bhåri ÷rãmad-vçndàvanaü mahat | govardhanaü ratna-÷ailaü hema-÷ailaü sudhàcalam ||43|| indràdãn påjayet pa÷càd uttarottarataþ sudhãþ | evaü påjà-vidhiü kçtvà kuryàd àràtrikaü mahat ||44|| àtmàrpaõaü tataþ kçtvà saühàra-mudrayà muhuþ | ràdhikàü nanda-sånuü ca nije hçdi visarjayet ||45|| nijeùña-mantra-japa-påjayà ardha-ràtri-paryantaü vidhànam | iti ÷rã-årdhvàmnàye mahà-tantre ÷rãmad-gope÷varã-vidhànaü samàptam | atha sammohana-tantre pa¤ca-bàõe÷varã-vidhànam | vçùabhànu-sutà saiva pa¤ca-bàõe÷varã svayam | saükùobhaõaü dràvaõaü ca tathaivàkarùaõaü priye ||1|| va÷ãkaraõam evàpi unmàdanam anuttamam | ete pa¤ca mahà-bàõà nanda-sånor manaþ spç÷aþ ||2|| ràdhikàyàþ kañàkùepe manmathasya vyavasthiteþ | atrã÷a-vahni-pà÷ai÷ ca saükùobhaõam udàhçtam ||3|| tad eva vàma-netràóhyaü dràvaõaü nàma kãrtanam | àkarùaõaü kàma-bãjaü va÷ãkaraõam ucyate ||4|| pa-varga-tçtãyaü pçthvã vàma-karõe subhåùitàþ | bhçguþ sargã mahe÷àni unmàdanam udàhçtam ||5|| oü namo ràdhikàyai ca gope÷varyai ÷uci-priyà | aùñàda÷àkùaro mantraþ sarva-siddhi-pradàyakaþ ||6|| durvàsà çùir etasya chando'nuùñup prakãrtitam | praõavo bãjam etasya svàhà ÷aktir udàhçtà | dhyàna-påjàdikaü càsya pårvavat parikãrtitam ||7|| atisita-vasanàü vi÷àla-netràü vividha-vilàsa-paràü priyeõa sàkam | suvipula-maõi-pãñhagàü ki÷orãü hçdi vçùabhànu-sutàü smareta nityam ||8|| khaõóa-trayeõa mantrasya dvir-àvçttyà ùaó-aïgakam | imàü vidyàü samàsàdya vyàsàdyà çùi-puïgavàþ ||9|| brahmàdyà devatà÷ càpi indràdyà÷ ca dig-ã÷varàþ | nàràyaõas tathaivàhaü lakùmãþ ÷eùas tathà smaraþ ||10|| anye ca sakalà devàþ sakalai÷varyam àpnuvan | tantreùu gopità pårvaü mayà tubhyaü prakà÷ità ||11|| na deyà yasya kasyàpi putrebhyo'bhipragopayet | deyà vipràya bhaktàya sàdhave ÷uddha-cetase ||12|| alolupàya puõyàya bhakti-÷raddhàparàya ca | anyathà siddhi-hàniþ syàt tasmàd yatnena gopayet ||13|| pàõóityaü sukavitvaü ca raõe vàde jayaü tathà | va÷ãkàraü vibhåtiü ca svargaü caivàpavargakam | anàyàsena deve÷i pràpnuvanti na saü÷ayaþ ||15|| tathà hi- saükùobha-dràvaõàkarùa-va÷yonmàdana-råpiõaþ | àmbraü jambu ca bakulaü campakà÷oka-pàdapàþ ||16|| puùpavati vasante ca-iti bãjaü pratikràmya ra-yutaü tathà måla-mantra-lakùa-japena siddhiþ syàt | iti sammohana-tantre pa¤ca-bàõe÷varã-÷rã-ràdhikà-mantra-kathanam | [årdhvàmnàya-tantre pa¤càkùarã-sàdhanam] athàhaü sampravakùyàmi ràdhàü pa¤càkùaràtmikàm | yasyà vij¤àna-màtreõa ÷rã-kçùõaü va÷ayen naraþ ||1|| ramà-bãjaü samuccàrya ràdhike param uccaret rasàntà ràdhikà vidyà bhaktànàü cintitàrthadà ||2|| sanako'sya çùiþ prokto jagatã cchanda ãritam | ÷rã-ràdhà devatà proktà viniyogo'khilàptaye ||3|| dvir àvçttyà tu mantrasya ùaó-aïga-nyàsam àcaret | dhyàyet padmakaràü gaurãü kùãra-sàgara-tãragàm ||4|| kçùõa-kaõñhàrpita-karàü smayamàna-mukhàmbujàm | mårdhni locanayor àsye hçdaye ca pravinyaset ||5|| ekaika-kramato varõàn pa¤càkùaram anådbhavàn | målàdhàre ramàü nyaset svàdhiùñhàne ca ràm iti ||6|| maõipåre tçtãyaü ca nyaset tåryam anàhate | vi÷uddhe ca ramàü nyasyed àj¤àyàü sarva-mantrakam ||7|| tri-koõaü bindu-saüyuktamm aùña-koõaü tato likhet | tato bhåpuram àlikhya pãñha-påjàü samàcaret ||8|| bindau prapåjayet sàkùàd vçùabhànu-sutàü paràm | trikoõe påjayec chyàmàü vi÷àkhàü lalitàm api ||9|| karpåra-ma¤jarãü råpa-ma¤jarãü rasa-ma¤jarãm | lavaïga-ma¤jarãü prema-ma¤jarãü raïga-ma¤jarãm ||10|| ànanda-ma¤jarãü caiva tathaiva rati-ma¤jarãm | aùña-koõe samàpåjya bhåpure ca dig-ã÷varàn ||11|| siddhàùñaka-samàyuktàüs tataþ puùpà¤jaliü kùipet | evaü kçtvàrcanaü mantrã japed ayuta-màtrakam ||12|| yathokta-vihite mantre pa¤ca-varõa-prapårite | dãpa-rajaü tu saüsthàpya saurabheya-ghçtànvitam ||13|| da÷abhiþ såtrakair varti saüyojyàkhaõóa-råpiõãm | sauvarõaü ràjataü vàpi tàmraü kàüsya-mayaü tathà ||14|| abhàve màrtikaü vàpi divyaü dãpaü prakalpayet | sàdhàraü sthàpayed yantraü kårcikàü càpi tan-mayãm ||15|| kanyà-kartita-såtreõa vratikàü parikalpayet | yàvat pa¤ca-dinaü kuryàd evaü vidhim anuttamam ||16|| sarvàn mano-gatàn kàmàn avàpnoti na saü÷ayaþ | saügràme viùaye caiva vivàde'rtha-sàdhane ||17|| amåü prayogam àcarya sadyaþ siddhim avàpnuyàt | anyeùv api ca kàryeùu kuryàd evaü vidhiü naraþ ||18|| laü raü maü kùaü vaü yaü saü haü hrãü ÷rãü eka-varõam | laü indràya devàdhipataye sàyudhàya sa-vàhanàya sa-÷aktikàya sa-parivàràya ÷rã- ràdhikà-pàrùadàya namaþ | indra-pàdukàü påjayàmi namas tarpayàmi namaþ | ity årdhvàmnàye pa¤càkùarã-sàdhanaü samàptam | tatra pràõàyàmaþ- àdàv çùàdi-nyàsaþ syàt kara-÷uddhis tataþ param | aïguli-vyàpaka-nyàso hçd-àdi-nyàsa eva ca || tàla-trayaü ca dig-bandhaþ pràõàyàmas tataþ param | dhyàna-påjà japa÷ caiva sarva-tantreùv ayaü vidhiþ || pràõàyàmaþ-dakùiõa-nàsà-puñaü nirudhya vàmanàsà-puñena caturvàraü pårake, ùoóa÷a-vàraü kumbhake, dvayaü nàsà-puñaü nirudhyàùña-vàraü dakùa-nàsayà vàyuü recayet | atha saïkalpa-vidhiþ - ÷rã-viùõur viùõur namo'dya amuka-màsi amuka-tithau amuka-gotro'muka-dàsaþ ÷rã-ràdhikà-devatà amuka-mantra-siddhi-kàmo'muka- pura÷caraõa-japam ahaü kariùye | asya ÷rã-ràdhikà-pa¤càkùarã-mantrasya sanaka- çùiþ jagatã-cchandaþ ÷rã-ràdhà devatà akhilàptaye viniyogaþ | ÷rãü aïguùñàbhyàü namaþ | ràü tarjanãbhyàü namaþ | dhãü madhyamàbhyàü namaþ | keü anàmikàbhyàü namaþ | ÷rãü kaniùñhàbhyàü namaþ | ÷rã-ràdhike ÷rã-kara- tala-kara-pçùñhàbhyàü namaþ | ÷rãü hçdayàya namaþ | ràü ÷irase svàhà | dhiü ÷ikhàyai vaùañ | keü kavacàya håü | ÷rãü netra-trayàya vauùañ | ÷rãü ràdhike ÷rãü atràya phañ | iti ùaó-aïga-nyàsaþ | ÷rãü mårdhni | ràü dakùa-netre | dhiü vàma-netre | keü mukhe | ÷rãü hçdaye | iti varõa-nyàsaþ | ÷rãü caturdala-målàdhàre | vaü ÷aü ùaü saü | ràü ùaó-dale svàdhiùñhàne kaü bhaü maü yaü raü laü | dhiü da÷a-dale maõi-påre | óaü óhaü õaü taü thaü daü dhaü naü paü phaü | keü dvàda÷a-dale anàhate | kaü khaü gaü ghaü ïaü caü chaü jaü jhaü ¤aü ñaü ñhaü | ÷rãü ùoóa÷a-dale vi÷uddhe | aü àü iü ãü uü åü çü éü ü ü eü aiü oü auü aü aþ | ÷rã-ràdhike ÷rã-ràdhike ÷rã-dvidale | lakùaü | àj¤àyàm iti ùañ- cakràtmaka-tan-nyàsaþ | dhyànam- dhyàyet padma-karàü gaurãü kùãra-sàgara-nãragàm | kçùõa-kaõñhàrpita-karàü smayamàna-mukhàmbujàm || iti dhyànam | iti pårvaü kçtvà guru-mantra-devatànàm aikyaü vibhàvya mantra-japaü kuryàt | kçtaitat-tan-mantra-japasya amuka-saïkhyàtmakasya da÷àü÷a-homaü tad-da÷àü÷aü tarpaõaü tad-da÷àü÷aü màrjanam | tad-da÷àü÷am abhiùekam | tad-da÷àü÷aü bràhmaõa-bhojana-dànam ahaü kariùye | gandhàkùata-ku÷odakam àdàya sarva- nyàsa-jàlaü vidhàya ÷rã-ràdhikà-devyà vàma-haste --- guhyàtiguhya-goptrã taü gçhàõàsmat kçtaü japam | siddhir bhavatu me devi prasãda ÷rã-rame÷varã || iti mantreõa japàdi-dàna-phalaü samarpayet | atha dãpa-dàna-prayogam àha- ÷iva uvàca- ÷çõu devi pravakùyàmi dãpa-dàna-vidhiü ÷ubham | yasmin kçte bhavet siddhiþ pa¤càkùara-manor dhruvam ||1|| nayayonyàtmakaü cakraü madhye bindu-vibhåùitam | tad-agre vilikhet padmam aùña-patraü manoharam ||2|| dharaõã-valayopetaü vidikùv asra-vibhåùitam | lalitàyai namaþ procya maõóale÷ãü prapåjayet ||3|| (4-7) àvàhanaü sthàpanaü ca sannidhàpanam eva ca | sannirodhanam evàpi cakra-devyàþ prakalpayet ||8|| tat-tan-mudràbhir àcarya puùpà¤jaliü vinikùipet | atha dãpaü samànãya sauvarõaü ràjataü tathà ||9|| tàmraü kàüsyam ayaü càpi mçn-mayaü ÷ubha-lakùaõam | pa¤ca-tola-mitaü va÷ye àkarùe da÷a-tolakam ||10|| mohane pa¤ca-da÷abhir màraõe viü÷a-tolakam | pa¤ca-viü÷ati-tolais tu sarva-kàrye ÷ubhàvaham ||11|| dharmàrtha-kàma-mokùeùu saügràme jaya-vàdayoþ | kàrya-gauravam àlakùya triü÷at-tolàdi-mànakam ||12|| astra-mantreõa saükùàlya dhåpayen måla-mantrataþ | påjayed gandha-puùpàdyair målenaivàbhimantrayet ||13|| surabhã-ghçta-dhàràbhiþ pårayen måla-mantrataþ | ugra-kàrye mahe÷àni tailenàpi prapårayet ||14|| sugandhibhiþ prasånàdyair yathàvad upakalpayet | ùoóa÷àïgula-mànena ku¤cikàü tatra dhàrayet ||15|| yad-dravyeõa kçto dãpaþ sàpi tad-dravya-nirmità | dãpàntaraü vidhàyàtha ùañ-koõa-maõóalopari ||16|| hçdayàdikam astràntaü påjayet tatra maõóale | pradãpe påjayet tasmin svayaü jyotiþ sanàtanam ||17|| sanàtanàya svayaü jyotiùe nama ity a¤jaliü kùipet | bhåtale jvàlayed dãpaü påjayed upacàrakaiþ | gandhàdibhiþ ùoóa÷abhis tato dãpaü pradãpayet ||18|| vàma-dakùa-kramàd dãpa-vartikàü yugalàtmikàm | akhaõóàm eva tàü kuryàd yàvat pa¤ca-dinàvadhi ||19|| vana-kàrpàsa-tålotthàü vi÷adàü dçóha-vigrahàm | kanyà-kartita-såtreõa àkhaõóenha balãyasà ||20|| vàmàü pa¤cada÷aiþ såtrair dakùiõàü ùoóa÷air api | sarva-kàryaü prasiddhy-arthaü kartavyaiva tu vartikà ||21|| va÷ye'ùñàda÷abhiþ såtrair dakùiõà vartikà bhavet | vàmà caikonaviü÷ais tair àkarùe viü÷a-tàrakaiþ ||22|| dakùiõaikàdhikair vàmà mohane caikaviü÷akaiþ | dakùiõaikàdhikà vàmà màraõe ca dvàviü÷akaiþ ||23|| dakùiõaikàdhikair vàmà itthaü sarvatra kalpayet | atyàhite gurau kàrye vartikàü pa¤caviü÷akaiþ ||24|| triü÷ai÷ catvàriü÷a-saïkhyaiþ pa¤cà÷adbhiþ ÷atàvadhi | kçta-màtre dãpa-ràje sarvaü kàryaü prajàyate ||25|| yad yad hçdi sthitaü vàpi nàlabhyaü bhuvana-traye | ràdhà-kçùõa-va÷ãkàraü tat-kùaõàt kurute janaþ ||26|| ante ca mahatãü påjàü kçtvà dãpaü visarjayet | putràrthã putram àpnoti dhanàrthã labhate dhanam ||27|| ity àdi | atha yugala-dãpa-dàna-prayogam àha- ÷rã-sanat-kumàra uvàca- dãpa-dàna-vidhiü brahman bråhi vistarato mama | yasyànuùñhàna-màtreõa ràdhà-kçùõau prasãdataþ ||1|| brahmovàca- ÷çõu vatsa pravakùyàmi dãpa-dànaü vi÷eùataþ | ràdhà-kçùõa-prasàdaika-sàdhanaü nàtra saü÷ayaþ ||2|| kàrttike màrga÷ãrùe và pauùe và màgha-màsake | vai÷àkhe và prakartavyaü nitya-snàna-puraþ saram ||3|| vi÷uddhaü sthànam à÷ritya siddha-kùetraü manoharam | nanda-gràmaü ca saïketaü vara-sànuü giriü tathà ||4|| govardhanaü ca vimalaü yamunà-tãram adbhutam | eùàm anyatamaü sthànaü samà÷ritya vidhir bhavet ||5|| pårvàhne kçta-nityàdiþ saïkalpya vidhivan naraþ | maõóalaü vipulaü kuryàd dãpa-dànocitaü mune ||6|| binduü caturasra-yutaü tato'ùñàraü prakalpya ca | ùoóa÷àstraü vidhàyàtha sara-dvàtriü÷akaü kuru ||7|| catuùaùñhi-mitàsraü ca maõóalaü vipulaü kuru | bhå-bimbaü ca pravinyasya pa¤ca-varõair vidhànataþ ||8|| tan-madhye sthàpayed dãpaü ùoóa÷àrõena vatsaka | sauvarõaü ràjataü caiva yugàtmànaü vidhàpayet ||9|| màrtikaü ced vidhàtavyaü varasànu-purotthayà | nandagràmotthayà caiva mudà dãpaü prakalpayet ||10|| dvidhàtu-sambhavaü dãpaü dhàtu-janyaü prakalpayet | tatràjya-dhàràü surabhã-dvayotthàü paripàtayet ||11|| kçùõàyà÷ caiva ÷uklàyà dhenor àjyaü nidhàpayet | abhimantryaiva målena krama-vyutkrama-saüsthayà ||12|| kçtvà màtçkayà càjyaü vartikàü tatra vinyaset | gràmotthaü ca tulaü varõau kàryàrambhe prakalpayet ||13|| sthàpayitvà ghçte samyak karùaõãü tatra tan-mayãm | evaü dãpaü vinirvartya yantra-ràjaü prapåjayet ||14|| aùñàda÷àrõa-mantreõa nanda-sånuü prapåjayet | ùoóa÷àrõena vidhivad ràdhikàü paripåjayet ||15|| sarvàvaraõa-påjànte puùpà¤jaliü pravinyaset | atahvà mårti-råpeõa ràdhà-kçùõau prapåjayet ||16|| tataþ prakà÷ayed dãpaü dãpàntara-vidhànataþ | yugalaü dãpa-madhyasthaü påjayet sva-sva-mantrataþ ||17|| caturasre'rcayen nityaü lalitàü ca vi÷àkhikàm | ràdhàü caivànuràdhàü ca vidhivad gandha-puùpakaiþ ||18|| gopàlã pàlikà caiva dhyàna-niùñhà tathaiva ca | somàbhà tàrakà caiva ÷aivyà padmà ca bhadrikà ||19|| aùñàsre påjayed aùñau vidhivad gandha-puùpakaiþ | yonimudràü tato vadhvà praõamet sàdaraü mune ||20|| ùoóa÷àsre'rcayec chyàmàü màdhavãü kamalàü tathà | kalàü candrakalàü candràü tathà capalatàü punaþ ||21|| pramodàü padminãü pårõàü paramàü subhagàü ÷ubhàm | capalàü vipulàü vàmàü kramato gandha-puùpakaiþ ||22|| dvàtriü÷àsre'rcayed veõãü va÷inãü suprabhàü prabhàm | màlinãü ÷àlinãü ÷àlàü vi÷àlàü kanaka-prabhàm ||23|| maõóinãü maõóalà-mukhyàü jyeùñhàü ÷reùñhàü ca bhàminãm | tvaritàü pràrijàte÷ãü sukalàü surasàü rasàm ||24|| ve÷inãü ke÷inãü ke÷àü suke÷àü ma¤jaghoùiõãm | ÷ubhàvatãü kàntimatãü kàntàü bhànumatãü mudàm ||25|| vasudhàü vasudhàmàü ca kramato gandha-puùpakaiþ | catuþùaùñhi-mitàsre ca paddhã-puùñàü ca poùiõãm ||26|| ka¤ja-prabhàü ka¤ja-hastàü varùiõãü harùiõãü haràm | hàriõãü kàriõãü dhàràü dhàriõãü citra-lepinãm ||27|| lalàmàü lulitàü lobhadàü ca sulocanàm | rocinãü suruciü ÷obhàü ÷ubhràü ÷obhàvatãü sabhàm ||28|| rohitàü lohitàü lãlàü ÷ãlàü caiva sa÷ãlikàm | patriõãü pallavàbhàsàü vi÷uddhàü vi÷adàü balàm ||29|| sudatãü sumukhãü vyomàü somàü sàmàü tvaràturàm | ratnàvalãü ratnanibhàü ratnadhàmàü dayàvatãm ||30|| prabhàvatãü premagàü ca kùemàü kùemàvatãü kùamàm | ma¤jarãü kha¤jarãñàü ca lakùaõàü ca sulakùaõàm ||31|| kàmàü kàmavatãü vãõàü hãnàü vãõàkaràü talàm | triyugàü ÷oõacaraõàü càriõãü càrudantinãm ||32|| vicitrabhàùiõãü caiva kramataþ paripåjayet | gandhaiþ puùpais tathà dåpair dãpair naivedyakais tathà ||33|| bhå-bimbe påjayed gopa-bàlakàn kramato'ùña ca | subalaü ca subàhuü ÷rãdàmaü ÷rã-madhumaïgalam | màdhavaü citralekhaü ca ÷àradaü ca vibhàvasum ||34|| tataþ prapåjayec citràü prathmàvaraõe÷varãm | dvitãyàvaraõe vçndàü vãràü ca paripåjayet ||35|| tçtãyàvaraõ÷ãü ca paurõamàsãü prapåjayet | caturthàvaraõe pàlãü ÷rãmad-gàndharvikà-sakhãm ||36|| pa¤camàvaraõe÷ãü ca ÷yàmalàü paripåjayet | ùaùñhàvaraõa-ràj¤ãü ca padmà-devãü prapåjayet ||37|| saptamàvaraõe÷ãü ca ÷rãmaj-jyotsnàvatãü ÷ubhàm | dãpasya dakùa-bhàge tu nandaü caiva ya÷odikàü ||38|| vàme sampåjayet kãrtiü vçùabhànuü ca gopakam | maõóalaü paripåjyàtha puùpà¤jaliü parikùipet ||39|| dãpaü pa¤ca-dinaü vàpi kuryàd da÷a-dinaü tathà | pakùaü và rakùayed dãpaü màsaü vàpi munã÷vara ||40|| tato visarjayed dãpaü kçta-nitya-kriyo budhaþ | sampåjya dãpa-ràjaü tu puùpà¤jalim upakùipet ||41|| yamunàdau ÷ubhe nãre dãparàjaü pravàhayet | evaü kçtvà vidhiü sadyaþ sarvàn kàmàn avàpnuyàt ||42|| sàkùàt karoti yugalaü dãparàja-prabhàvataþ | påjanàd eva dãpasya nàsàdhyaü vidyate kvacit ||43|| iti sanat-kumàra-saühitàyàü yugala-dãpa-dàna-vidhiþ | pa¤cama-pañalaþ | pa¤ca-bàõaiþ puñãkçtya yo japed ràdhikà-manum | tasya sarvàrtha-siddhiþ syàt kçùõaü pa÷yati tat-kùaõàt || hrãü hrãü klãü bråü saþ kçùõa-priye hràü hrãü klãü svàhà | iti ùoóa÷àkùaro mantraþ | catuþùaùñhi-yantra-dãpa-dàna-prayogam àha | atha stavaþ | [÷rã ràdhà-kçpà-kañàkùa-stava-ràjaþ] munãndra-vçnda-vandite tri-loka-÷oka-hàriõã prasanna-vaktra-paõkaje niku¤ja-bhå-vilàsini vrajendra-bhànu-nandini vrajendra-sånu-saïgate kadà kariùyasãha màü kçpà-kañàkùa-bhàjanam ||1|| a÷oka-vçkùa-vallarã-vitàna-maõóapa-sthite pravàla-vàla-pallava prabhà ruõàïghri-komale varàbhaya-sphurat-kare prabhåta-sampadàlaye kadà kariùyasãha màü kçpà-kañàkùa-bhàjanam ||2|| anaïga-raõga maïgala-prasaïga-bhaïgura-bhruvàü savibhramaü-sasambhramaü dçganta-bàõa-pàtanai nirantaraü va÷ã-kçta-pratãti-nanda-nandane kadà kariùyasãha màü kçpà-kañàkùa-bhàjanam ||3|| taóit-suvarõa-campaka-pradãpta-gaura-vigrahe mukha-prabhà-paràsta-koñi-÷àradendu-maõóale vicitra-citra-sa¤carac-cakora-÷àva-locane kadà kariùyasãha màü kçpà-kañàkùa-bhàjanam ||4|| madonmadàti-yauvane pramoda-màna-maõóite priyànuràga-ra¤jite kalà-vilàsa-paõóite ananya-dhanya-ku¤ja-ràjya-kàma keli-kovide kadà kariùyasãha màü kçpà-kañàkùa-bhàjanam ||5|| a÷eùa-hàva-bhàva-dhãra-hãra-hàra-bhåùite prabhåta-÷àta-kumbha-kumbha-kumbhi kumbha-sustani pra÷asta-manda-hàsya-cårõa-pårõa-saukhya-sàgare kadà kariùyasãha màü kçpà-kañàkùa-bhàjanam ||6|| mçõàla-vàla-vallarã taraïga-raïga-dor-late latàgra-làsya-lola-nãla-locanàvalokane lalal-lulan-milan-manoj¤a mugdha-mohanà÷rite kadà kariùyasãha màü kçpà-kañàkùa-bhàjanam ||7|| suvarõa-màlikà¤cita-tri-rekha-kambu-kaõñhage tri-såtra-maïgalã-guõa-tri-ratna-dãpti-dãdhiti salola-nãla-kuntala prasåna-guccha-gumphite kadà kariùyasãha màü kçpà-kañàkùa-bhàjanam ||8|| nitamba-bimba-lambamàna-puùpa-mekhalà-guõe pra÷asta-ratna-kiïkiõã-kalàpa-madhya ma¤jule karãndra-÷uõóa-daõóikà-varoha-saubhagoruke kadà kariùyasãha màü kçpà-kañàkùa-bhàjanam ||9|| aneka-mantra-nàda-ma¤ju-nåpurà-rava-skhalat samàja-ràja-haüsa-vaü÷a-nikvaõàti-gaurave vilola-hema-vallarã-vióambi-càru-caïkrame kadà kariùyasãha màü kçpà-kañàkùa-bhàjanam ||10|| ananta-koñi-viùõu-loka-namra-padmajàrcite himàdrijà-pulomajà-viri¤cajà-vara-prade apàra-siddhi-çddhi-digdha-sat-padàïgulã-nakhe kadà kariùyasãha màü kçpà-kañàkùa-bhàjanam ||11|| makhe÷vari! kriye÷vari svadhe÷vari sure÷vari triveda-bhàratã÷vari pramàõa-÷àsane÷vari rame÷vari! kùame÷vari pramoda kànane÷vari vraje÷vari vrajàdhipe ÷rã ràdhike namo'stu te ||12|| itã mam adbhutaü-stavaü ni÷amya bhànu-nandinã karotu santataü janaü kçpà-kañàkùa-bhàjanam bhavet tadaiva-sa¤cita-tri-råpa-karma-nà÷anaü bhavet tadà-vrajendra-sånu-maõóala-prave÷anam ||13|| ràkàyàü ca sitàùñamyàü da÷amyàü ca vi÷uddha-dhãþ | ekàda÷yàü trayoda÷yàü yaþ pañhet sa svayaü ÷ivaþ ||14|| yaü yaü kàmayate kàmaü taü tam àpnoti sàdhakaþ | ràdhà-kçpà-kañàkùeõa bhuktvànte mokùam àpnuyàt ||15|| åru-daghne nàbhi-daghne hçd-daghne kaõña-daghnake | ràdhà-kuõóa-jale sthità yaþ pañhet sàdhakaþ ÷atam ||16|| tasya sarvàrtha-siddhiþ syàd vàk-sàmarthyaü tathà labhet | ai÷varyaü ca labhet sàkùàd dç÷à pa÷yati ràdhikàm ||17|| tena sa tat-kùaõàd eva tuùñà datte mahàvaram | yena pa÷yati netràbhyàü tat-priyaü ÷yàmasundaram ||18|| nitya-lãlà-prave÷aü ca dadàti ÷rã-vrajàdhipaþ | ataþ parataraü pràrthyaü vaiùõavasya na vidyate ||19|| iti ÷rãmad-årdhvàmnàye ÷rã-ràdhikàyàþ kçpà-kañàkùa-stotraü sampårõam | atha saümohana-tantroktaü trailokya-vikrama-kavacaü likhyate- ÷rã-pàrvaty uvàca- yad gopitaü tvayà pårvaü tantràdau yàmalàdiùu | trailokya-vikramaü nàma ràdhà-kavacam adbhutam ||1|| tan mahyaü bråhi deve÷a yady ahaü tava vallabhà | sarva-siddhi-pradaü sàkùàt sàdhakàbhãùña-dàyakam ||2|| ÷rã-mahàdeva uvàca- ÷çõu priye pravakùyàmi kavacaü deva-durlabham | yac ca kasmaicid àkhyàtuü gopitaü bhuvana-traye ||3|| yasya prasàdato devi sarva-siddhã÷varo'smy aham | vàgã÷a÷ ca hayagrãvo devarùi÷ caiva nàradaþ ||4|| yasya prasàdato viùõus trailokya-sthiti-kàrakaþ | brahmà yasya prasàdena trailokyaü racayet kùaõàt ||5|| ahaü saühàra-sàmarthyaü pràptavàn nàtra saü÷ayaþ | trailokya-vikramaü nàma kavacaü mantra-vigraham ||6|| tac chçõu tvaü mahe÷àni bhakti-÷raddhà-samanvità | trailokya-vikramasyàsya kavacasya çùir hariþ ||7|| chando'nuùñup devatà ca ràdhikà vçùabhànujà | ÷rã-kçùõa-prãti-siddhy-arthaü viniyogaþ prakãrtitaþ ||8|| ràdhikà pàtu me ÷ãrùaü vçùabhànu-sutà ÷ikhàm | bhàlaü pàtu sadà gopã netre govinda-vallabhà ||9|| nàsàü rakùatu ghoùe÷ã vraje÷ã pàtu karõayoþ | gaõóau pàtu rati-krãóà oùñhau rakùatu gopikà ||10|| dantàn rakùatu gàndharvã jihvàü rakùatu bhàminã | grãvàü kãrtisutà pàtu mukha-vçttaü haripriyà ||11|| bàhå me pàtu gope÷ã pàdau me gopa-sundarã | dakùa-pàr÷vaü sadà pàtu ku¤je÷ã ràdhike÷varã ||12|| vàma-pàr÷vaü sadà pàtu ràsakelivinodinã | saïketasthà pàtu pçùñhaü nàbhiü vana-vihàriõã ||13|| udaraü nava-tàruõyà vakùo me vraja-sundarã | aüsa-dvayaü sadà pàtu parakãya-rasa-pradà ||14|| kakudaü pàtu gopàlã sarvàïgaü gokule÷varã | candrànanà pàtu guhyaü ràdhà sarvàïga-sundarã ||15|| målàdhàraü sadà pàtu ÷rãü klãü saubhàgya-vardhinã | aiü klãü ÷rã-ràdhike svàhà svàdhiùñhànaü sadàvatu ||16|| klàü klãü namo ràdhikàyai maõipåraü sadàvatu | lakùmã màyà smaro ràdhà pàtu cittam anàhatam ||17|| klàü klãü kàmakalà ràdhà vi÷uddhaü sarvadàvatu | àj¤àü rakùatu ràdhà me haüsaþ klãü vahni-vallabhà ||18|| oü namo ràdhikàyai svàhà sahasràraü sadàvatu | aùñàda÷àkùarã ràdhà sarva-de÷e tu pàtu màm ||19|| navàrõà pàtu màm årdhvaü da÷àrõàvatu saüsadi | ekàda÷àkùarã pàtu dyåte vàda-vivàdayoþ ||20|| sarva-kàle sarvade÷e dvàda÷àrõà sadàvatu | pa¤càkùarã ràdhike÷ã vàsare pàtu sarvadà ||21|| aùñàkùarã ca ràdhà màü ràtrau rakùatu sarvadà | pårõà pa¤cada÷ã ràdhà pàtu màü vraja-maõóale ||22|| ity evaü ràdhikàyàs te kavadaü kãrtitaü mayà | gopanãyaü prayatnena sva-yonir iva pàrvati ||23|| na deyaü yasya kasyàpi mahà-siddhi-pradàyakam | abhaktàyàpi putràya dattvà mçtyuü labhen naraþ ||24|| nàtaþ parataraü divyaü kavacaü bhuvi vidyate | pañhitvà kavacaü pa÷càd yugalaü påjayen naraþ ||25|| puùpà¤jaliü tato dattvà ràdhà-sàyujyam àpnuyàt | aùñottara-÷ataü càsya pura÷caryà prakãrtità ||26|| aùñottara-÷ataü japtvà sàkùàd devo bhavet svayam | kçùõa-premàõam apy à÷u durlabhaü labhate dhruvam ||27|| iti ÷rã-saümohana-tantre ÷rã-ràdhàyàs trailokya-vikramaü nàma kavacaü sampårõam | ÷rã-ràdhà-govindau jayataþ tathà hi- govinda-sahitàü bhåri-hàva-bhàva-paràyaõàm | yoga-pãñhe÷varãü ràdhàü praõamàmi nirantaram || atha caraõa-dhyànam-(GLA 11.51) ÷aïkhàrdhendu-yavàbja-ku¤jara-rathaiþ sãràïku÷eùu-dhvajai÷ càpa-svastika-matsya-tomara-mukhaiþ sal-lakùaõair aïkitam | làkùà-varmita-màhavopakaraõair ebhir vijityàkhilaü ÷rã-ràdhà-caraõa-dvayaü sukañakaü sàmràjya-lakùmyà babhau || atha kara-cihnam -(GLA 11.66) bhçïgàràmbhoja-màlà-vyajana-÷a÷ikalà-kuõóala-cchatra-yåpaiþ ÷aïkha-÷rã-vçkùa-vedyàsana-kusuma-latà-càmara-svastikàdyaiþ | saubhàgyàïkair amãbhir yuta-kara-yugalà ràdhikà ràjate'sau manye tat-tan-miùàt sva-priya-paricaraõasyopacàràn bibharti || atha mada-hàsyam-(GLA 11.88) harer guõàlã-vara-kalpa-vallyo ràdhà-hçdàràmam anu praphullàþ | lasanti yà yàþ kusumàni tàsàü smita-cchalàt kintu bahiþ skhalanti || atha ÷çïgàraþ-(UN 4.9) snàtà nàsàgra-jàgran-maõi-rasita-pañà såtriõã baddha-veõã sottaüsà carcitàïgã kusumita-cikura sragviõã padma-hastà | tàmbålàsyoru-bindu-stavakita-cibukà kajjalàkùã sucitrà ràdhàlaktojjvalàïghriþ sphuriti tilakinã ùoóa÷à-kalpinãyam || atha àbharaõam-(UN 4.10) divya÷ cåóà-maõãndraþ puraña-viracitàþ kuõóala-dvandva-kà¤ci- niùkà÷ cakrã-÷alàkà-yuga-valaya-ghañàþ kaõñha-bhåùormikà÷ ca | hàràs tàrànukàra bhuja-kañaka-tulàkoñayo ratna-k ptàs tuïgà pàdàïgurãya-cchavir iti ravibhir bhåùaõair bhàti ràdhà || anyac ca- (ViM 1.10) so'yam vasanta-samayaþ yasmin purõaü tam i÷varam upoóha-navànuràgam | guóha-grahà rucirayà saha ràdhayàsau raïgàya saïgamayità ni÷i paurõamàsi || kiü ca-(UN 15.4) pårva-ràgas tathà mànaþ prema-vaicittyam ity api | pravàsa÷ ceti kathito vipralambha÷ catur-vidhaþ || (15.191)- jàtàn saükùipta-saïkãrõa-sampanna-rddhimato viduþ || tatra saïkùiptaþ (15.192)- yuvànau yatra saükùiptàn sàdhvasa-vrãóitàdibhiþ | upacàràn niùevete sa saükùipta itãritaþ || atha saïkãrõaþ (15.195)- yatra saïkãryamàõàþ syur vyalãka-smaraõàdibhiþ | upacàràþ sa saïkãrõaþ ki¤cit taptekùu-pe÷alaþ || atha sampannaþ (15.198)- pravàsàt saïgate kànte bhogaþ sampanna ãritaþ | dvidhà syàd àgatiþ pràdurbhàva÷ ceti sa saïgamaþ || atha samçddhimàn (15.206)- durlabhàlokayor yånoþ pàratantryàd viyuktayoþ | upabhogàtireko yaþ kãrtyate sa samçddhimàn || yathà- vande ÷rã-ràdhikàdãnàü bhàva-kàùñhàm ahaü paràm | vinà viyogaü saüyogaü yà tåryam udagàd yataþ || tatra ÷rã-bhàgavate (10.31.15)- añati yad bhavàn ahni kànanaü truñir yugàyate tvàm apa÷yatàm | kuñila-kuntalaü ÷rã-mukhaü ca te jaóa udãkùitàü pakùma-kçt dç÷àm || iti ÷rãmad-ràdhà-govinda-deva-sevàdhipati-÷rã-haridàsa-gosvàmã-caraõànujãvi- ÷rã-ràdhà-kçùõa-dàsodãrità bhakti-sàdhana-dãpikàyàü ùaùñha-kakùà | ||6|| ****************************************************************** (7) saptama-kakùà atha- ÷rã-ràdhà-pràõa-bandho÷ caraõa-kamalayoþ ke÷a-÷eùàdy-agamyà yà sàdhyà prema-sevà vraja-carita-parair gàóha-laulyaika-labhyà | yad-và¤chayà ÷rãr lalanàcarat tapo vihàya kàmàn suciraü dhçta-vratà ity àdeþ ÷rã- kçùõa-lãlàyàü ÷rã-ràdhàyà anugatve ÷rãmad-ràdhà-govinda-caraõa-sevanaü sarvotkçùñam | tat tu madhura-rasaü vinà na sambhavati | tato madhura-rasasya ÷reùñhatvam | yathà bhakti-rasàmçta-sindhau (2.5.38)- yathottaram asau svàda-vi÷eùollàsamayy api | ratir vàsanayà svàdvã bhàsate kàpi kasyacit || ÷rãmad-ujjvala-nãlamaõau (1.2) ca- mukhya-raseùu purà yaþ saükùepeõodito rahasyatvàt | pçthag eva bhakti-rasa-ràñ sa vistareõocyate madhuraþ || iti hetor gaura-lãlàyàm api tathaiva ÷rã-ràdhà-gadàdharasyaivànugatye ÷rã-gaura- govindasya bhajanaü sarvotkçùñam | nanu ÷rã-gadàdharasya ràdhàtve ÷rã-gaurasya govindatve kiü pramàõam iti cet tatràha-yathà svayaü bhagavataþ ÷rã-kçùõasya para-brahmatvaü, gåóhaü paraü brahma manuùya-liïgam ity àdeþ, tato'pi gåóhataraü ÷acãnandanasya, tato gåóhatamaü preyasãnàm | parama-÷aktitvaü pàrùadànàü, tathà ÷rã-÷acãnandanasya ÷rã-kçùõatve àrùa-pramàõàni bahåni santi | yathà-kçùõa-varõaü tviùàkçùõaü sàïgopàïgàstra-pàrùadam, ÷rã-bhàgavate saptama-skandhe (7.9.78)- itthaü nç-tiryag-çùi-deva-jhaùàvatàrair lokàn vibhàvayasi haüsi jagat pratãpàn | dharmaü mahà-puruùa pàsi yugànuvçttaü channaþ kalau yad abhavas tri-yugo'tha sa tvam || kalau prathama-sandhàyàü lakùmãkànto bhaviùyati | tathà, suvarõa-varõa-hemàïgo varàïga÷ candanàïgadã | tathà, sannyàsa-kçc chamaþ ÷ànto niùñhà-÷ànti- paràyaõaþ iti tu saïkùepato likhitam | vi÷eùatas tu smaraõa-maïgala-da÷a-÷lokã- bhàùye vivçtam asti ity àdãni | preyasãnàü parama-÷aktitvam atãva-gåóhatvàt muninà tatra tatra noktaü àptaiþ khalu svàntaraïgàn prati tad-dvàràtidhanyàn prati kçpayà prakañitam eva | tad yathà pràkçta-saüskçteùu ca | tatra ÷rã-karõapåra-gosvàmino ÷rã-gaura-gaõodde÷e (147)- ÷rã ràdhà prema-råpà yà purà vçndàvane÷varã | sà ÷rã-gadàdharo gaura-vallabhaþ paõóitàkhyakaþ || tasyaiva tasyaiva ÷rã-caitanya-candrodaya-nàñake (3.44)- iyam eva lalitaiva ràdhikàlã na khalu gadàdhara eùa bhåsurendraþ | harir ayam athavà svayaiva ÷aktyà tritayam abhåt sva-sakhã ca ràdhikà ca || tatraiva gaõodde÷e (152)- dhruvànanda-brahmacàrã lalitety apare jaguþ | sva-prakà÷a-vibhedena samãcãnaü mataü tu tat || athavà bhagavàn gauraþ svecchayàgàtri-råpatàm | ataþ ÷rã-ràdhikà-råpaþ ÷rã-gadàdhara-paõóitaþ || ÷rã-caitanya-caritàmçte (1.1.41)- gadàdhara paõóitàdi prabhura nija ÷akti | tàï sabàra caraõe mora sahasra praõati || punas tatraiva (1.12.90)- paõóita gosà¤ira gaõa bhàgavata dhanya | pràõa-vallabha yàïra ÷rã-ka-caitanya || ity àdi | yad uktaü (1.10.15)- teïho lakùmã-råpà tàïra sama keho nà¤i || tat tu måla-lakùmy-abhipràyeõa, yathà bçhad-gautamãye- devã kçùõa-mayã proktà ràdhikà para-devatà | sarva-lakùmã-mayã sarva-kàntiþ saümohinã parà || iti | ÷rã-brahma-saühitàyàm ca- ÷riyaþ kàntàþ kàntaþ parama-puruùaþ kalpa-taravo drumà bhåmi÷ cintàmaõi-gaõa-mayã toyam amçtam | kathà gànaü nàñyam iti | lakùmã-sahasra-÷ata-sambhrama-sevyamànaü iti | tatraiva- ÷rã-vàsudeva-rati-keli-kathà-sametam etaü karoti iti | sandarbhe ca (kçùõa-sandarbhe 189)-÷rã-vçndàvane ÷rã-ràdhikàyàm eva svayaü- lakùmãtvam iti | ÷rã-jagannàtha-vallabha-nàñake ÷rã-ràmànanda-ràya-caraõaiþ (1.20)-yato gopàïganà-÷atàdhara-madhu-pàna-nirbhara-keli-klamàlasàpaghanaþ kvacit prauóha-vadhås tatnopadhànãya-maõóita-hçdaya-paryaïka-÷àyã pãtàmbaro nàràyaõaþ smàritaþ | ity àdi | evaü ÷rã-vidagdha-màdhave (4.52)-sundari ! nàham kevalaü tavàdhãnaþ | kintu mama da÷àvatàrà÷ ca | ity àdi | evaü ÷rã-govinda-lãlàmçte ca (18.10)- guõa-maõi-khanir udyat-prema-sampat-sudhàbdhis tribhuvana-vara-sàdhvã-vçnda-vandyehita-÷rãþ | bhuvana-mahita-vçndàraõya-ràjàdhi-ràj¤ã vilasati kila sà ÷rã-ràdhikeha svayaü ÷rãþ || saundarya-lakùmãr ihakàdhya lakùmãþ saïgãta-lakùmã÷ ca harer mude'sti || sva-niyama-da÷ake (10) ÷rã-dàsa-gosvàmibhi÷ ca- sphural-lakùmã-vraja-vijayi-lakùmã-bhara-lasad- vapuþ-÷rã-gàndharvà-smara-nikara-dãvyad-giri-bhçtoþ | vidhàsye ku¤jàdau vividha-varivasyàþ sarabhasaü rahaþ ÷rã-råpàkhya-priyatama-janasyaiva caramaþ || ÷rã-svaråpa-gosvàmi-kaóacàyàm- avani-sura-varaþ ÷rã-paõóitàkhyo yatãndraþ sa khalu bhavati ràdhà ÷rãla-gauràvatàre | narahari-sarakàrasyàpi dàmodarasya prabhu-nija-dayitànàü tac ca sàraü mataü me || ity àdi | ÷rã-sàrvabhauma-bhaññàcàryaiþ ÷ata-nàma-stotre (14)- gadàdhara-pràõanàtha àrtihà ÷araõa-pradaþ | ity àdi | ÷rã-sarakàra-ñhakkureõa bhajanàmçte-iha mataü me, yathà kali-yuga- pàvanàvatàra-karuõàmaya-÷rã-÷rã-caitanya-candraþ vrajaràjakumàras tatahiva niþsãma-÷uddha-praõaya-sàra-ghanãbhåta-mahàbhàva-svaråpa-rasamaya-parama- dayitaþ ÷rã-gadàdhara eva ràdhà | vaiùõavàbhidhàne (4) ca- gadàdhara-pràõanàthaü lakùmã-viùõu-priyà-patim iti | ÷rã-madhu-paõóita-gosvàminokta-paramànanda-gosvàmi-pàdànàm aùñake ca- gopãnàtha-padàbje bhramati mano yasya bhramara-råpatayà | taü karuõàmçta-jaladhiü paramànandaü prabhuü vande || ÷rã-paramànanda-gosvàmi-pàdair yathà- kalinda-naga-nandinã-taña-niku¤ja-pu¤jeùu yas tatàna vçùabhànujàkçtir analpa-lãlà-rasam | nipãya vraja-maïgalo'yam iha gaura-råpo'bhavat sa me di÷atu bhàvukaü prabhu-gadàdharaþ ÷rã-guruþ || ÷rã-caitanya-carita-kàvye (6.12-14)- ÷rãmàn gadàdhara-mahàmatir atyudàra- ÷rãlaþ svabhàva-madhuro bahu-÷ànta-mårtiþ | ucce samãpa-÷ayitaþ prabhuõà rajanyàü nirmàlyam etad urasi prasàryam ebhyaþ || itthaü sa yad yad adadàt pramadena yasmai yasmai janàya tad idaü sa gadàdharo'pi | pràtar dadau satatam ullasitàya tasmai tasmai mahàprabhu-vimukta-mahà-prasàdam || saïgrathya màlaya-nicayaü paricarya yatnàt sad-gandha-sàra-ghanasàra-varàdi-païkam | aïgeùu tasya parito jayati sma nityaü sotkaõñham atra sa gadàdhara-paõóitàgrataþ || tatra hi (5.55)- ÷rãvàsas tad anu gadàdharaü babhàùe bhaññàdyaü sakalam amutra nãyatàü tat | ity uktaþ sa ca sakalaü ninàya tatra premàrdro niravadhi vismçtàtma-ceùñaþ || tatra hi (5.128-9)- sa tu gadàdhara-paõóita-sattamaþ satatam asya samãpa-susaïgataþ | anudinaü bhajate nija-jãvata-priya- tamaü tam atispçhayà yutam || ni÷i tadãya-samãpa-gataþ sthiraþ ÷ayanam utsuka eva karoti saþ | viharaõàmçtam asya nirantaraü sad-upabhuktam anena nirantaram || tatra hi (11.22-24)- nivçtte'smin tais taiþ kalita-lalanà-bhåmika-rucir gadàdhçk-saüj¤o'sau dhçta-valaya-÷aïkhojjvala-karaþ | praviùño gàyadbhir laghu laghu mçdaïge mukharite tathà tàlair mànair nañana-kalayà tatra vibhavau || tadà nçtyaty asmin dhçta-madhura-ve÷ojjvala-rucau mçdaïgàlã-bhaïgã÷ata-madhura-saïgãta-kalayà | janair bhåyo bhåyaþ sukha-jaladhi-magnair vinimiùaiþ samantàd àsede jaóima-jaóimàïgaiþ kim amçtam || vçùabhànu-sutà ràdhà ÷yàmasundara-vallabhà kalau gadàdharaþ khyàto màdhavànanda-nandanaþ | màdhavasya gçhe jàto màdhavasya kuhå-tithau ÷rã-ràdhàdbhuta-råpeõa paõóitaþ ÷rã-gadàdharaþ || atha ÷rã-vàsudeva-ghoùa-ñhakkuraþ- akhila brahma-para veda upara, nà jàne pàùaõóã mati-bhorà || nitya nityànanda caitanya govinda paõóita gadàdhara ràdhe | caitanya yugala-råpa kevala rasera kåpa avatàra sadà-÷iva sàdhe || antare nava-ghana bàhire gaura-tanu yugala-råpa parakà÷e | kahe vàsudeva ghoùa yugala-bhajana-rase janame janame rahu à÷e || gauràïga vihara-i parama ànande nityànanda kari saïge gaïgà-pulina-raïge hari hari bole nija-vçnde | kàïcà kà¤cana-maõi gorà-råpa tàhe jini óagamagi-prema-taraïga | o nava kusuma-dàma gale dole anupàma helana narahari aïga || bhàve bharala tanu pulaka kadamba janu garaha-i yaichana siühe | priya gadàdhara dhariyà se bàma kara nija-guõa-gàna govinde || aruõa-nayana-koõe ãùat hàsiyà khene royata kibà abhilàùa | soïari se saba khelà ÷rã-vçndàvana-rasa-lãlà ki bolaba vàsudeva ghoùe || atha vàsaka-sajjà-rasaþ (356)- aruõa-nayane dhàrà bahe | aruõita màla màthe gora rahe || ki bhàva paóiyàche mane | bhåmi gaói paóe kùaõe kùaõe || kamala pallava bichàiyà | rahe gorà dheyàna kariyà || vàsaka-sajjàra bhàva kari | virale basiyà eke÷varã || vàsudeva ghoùa tà dekhiyà | bole kichu caraõe dhariyà || atha dàna-lãlà (gaurapada)- àjura gorà-càïdera ki bhàva paóila | nadãyàra bàñe gorà dàna sirajila || ki rasera dàna càhe gorà dvija-maõi | beta diyà àguliyà ràkhaye taruõã || dàna deha bali ghane ghane óàke | nagara-nàgarã yata paóila vipàke || kçùõa-avatàra àmi sàdhiyàchi dàna | se bhàva paóila mane vàsudeva gàna || atha jala-krãóà (2649)- jala-krãóà goràcàïdera manete paóila | saïge laiyà pariùada jalete nàmbila || gorà-aïge keho keho jala pheli màre | gauràïga pheliyà jala màre gadàdhare || jala-krãóà kare gorà haraùita mane | hulàhuli tulàtuli kari jane jane || gauràïga càïdera lãlà kahana nà yàya | vàsudeva ghoùa ai gorà-guõa gàya || atha pà÷à-khelà (2671)- pà÷à-khelà goràcàïdera mane ta paóila | pà÷à laiyà gorà khelà sirajila || priya gadàdhara saïge gorà khele pà÷à sàri | khelite làgila pà÷à hàri jini kari || duyàcàri bali dàna phele gadàdhara | pa¤ca tina baliyà óàke gauràïga-sundara || dui jane magana bhela nava pà÷à rase | jaya jaya diyà gàya vàsudeva ghoùe || atha candanam (gaurapada)- aguru candana lepiyà gorà gàya | priya pàriùada gaõa gorà guõa gàya || àni salila keha dhari nija kare | manera mànase óhàle goràra upare || càïda jiniyà mukha adhika kari sàje | màlatã-phulera màlà gorà-aïge sàje || aruõa vasana sàje nànà àbharaõe | vàsudeva gorà-råpa kare nirãkùaõe || atha phula-lãlà (1525)- phula-vana gorà càïda dekhiyà nayane | phulera samara goràra paói gela mane || *** priya gadàdhara saïge àra nityànanda | phulera samare goràra ha-ila ànanda || gadàdhara saïge pahuü karaye vilàsa | vàsudeva kahe rasa karala prakà÷a || atha holikà-khelà - sahacara mili phàgu màre gorà gàya | candana picakà bhari keho keho dhàya || nànà yantra sumeli kariyà ÷rãnivàsa | gadàdhara àdi saïge karaye vilàsa || hari buli bhuja tuli nàce haridàsa | vàsudeva ghoùe rasa karila prakà÷a || àre more dvija-maõi ràdhà ràdhà bali gaurà loñàya dharaõã || ràdhà nàma jape gorà parama-yatane | sulalita dhàrà bahe aruõa nayane | kùaõe kùaõe gorà càïda bhåme gaói yàya | ràdhikàra vadana heri kùeõe muruchàya || pulaka pårala tanu gadagada bola | kahe vàsu gorà mora baóa utarola || gauràïga viraha jvara hiyà chaña phaña kare jãvane nà bàïdhaye thehà | nà heriyà càïda mukha vidarite càhe buka kemana karite càhe nehà || pràõera hari hari kaha more jãvana upàya | e dukhe dukhita ye e dukha jànaye se àra àmi nivediba kàya || gauràïga mukhera hàsi sudhà khase rà÷i rà÷i tàhà àmi nà pài dekhite | yata chila bandhu gaõa sabhe bhela nikaruõa àmi jãye ki sukha khàite || gadàdhara àdi kari nà dekhiyà pràõe mari ma-ila ma-ilu madhumatã nà dekhiyà | ye more karita dayà se gela niñhura ha¤à vàsu kene nà gela mariyà || yathà svayaü bhagavàn ÷rã-vrajendra-nandanaþ svasya kàya-vyåha-prakà÷a-vilàsa- paràvastha-pràbhava-vaibhava-råpaiþ ÷rã-baladeva-÷rã-mathurà-dvàrakà-goloka- paravyoma-nàtha-nçsiüha-raghunàthàdibhiþ svàvatàràvalãbhis tat tat pàrùadai÷ ca ÷rãman-nityànandàdvaita-÷rãvàsaü kçtvà kalau ÷rã-kçùõa-caitanya-mahàprabhuþ san kçpayà prakaño'bhåt | tathà tena rasika-maõóala-÷ekhareõa svasya mahà-÷akti- hlàdinã-sàra-råpà sarva-lakùmã svaråpà-÷rã-vçùabhànu-nandinã ÷rãmatã ràdhaiva ÷rã-gopã-gaõa-mahiùã-gaõa-lakùmã-gaõaiþ svaysa kàya-vyåha-prakà÷a-råpaiþ sahità ÷rã-gadàdhara-paõóita-råpeõàvatàritàbhåt | prabhutvàt tasyaiva | ÷akti÷ ca aghañana-ghañanà-pañãyasã yogamàyà vaibhavena yadà yad icchàü karoti tat kim api durghañaü na bhavati avatãrya saïkãrtanànandàve÷ena tat tat pårva- bhàvaü sva-sva-vilàsa-÷akti-pàrùadaü prati dar÷itavàn | etat tu ÷rã-karõapåra-÷rã- vçndàvana-dàsa-÷rã-vàsudeva-÷rã-narahari-ñhakkuràdi-÷rã-råpa-sanàtana-÷rã- kçùõadàsa-÷rã-kaviràja-÷rã-locanadàsa-prabhçtibhiþ sva-sva-granthe likhitvà sthàpitam asti | tasmàt sarveùàü ÷rã-kçùõa-caitanya-pàrùadànàü mate ÷rã- gadàdhara-paõóita eva ÷rã-vçùabhànu-nandinã ÷rã-ràdhà | kiü bahu-vicàritena | kiü ca, adyàpi ÷rã-vçndàvane upàsanà-pràpti-sthàne ÷rãmad-ràdhà-govinda-÷rã- ràdhà-madana-gopàla-sevàdhikàrã ÷rã-råpa-sanàtanànugatye ràdhà-gadàdhara- caritram eva dç÷yate | ÷rã-caitanya-bhàgavate ÷rã-ñhakkura-vçndàvana-varõane madhya-khaõóe (18.101-119)- prathama prahare ei kautuka vi÷eùa | dvitãya prahare gadàdhara parave÷a || suprabhà tàhàna sakhã kari nija-saïge | brahmànanda tàïhàra baóài buóã raïge || hàte laói kàïkhe óàli neta paridhàna | brahmànanda ye hena baóài vidyamàna || óàki bole haridàsa ke saba tomarà | brahmànanda bole yài mathurà àmarà || ÷rãnivàsa bole tui kàhàra banità | brahmànanda bole kene jij¤à vàratà || ÷rãnivàsa bole jànibàre nà juyàya | haya bali brahmànanda mastaka óhulàya || gaïgàdàsa bole àji kothàya rahibà | brahmànanda bole sthànakhàni tumi dibà || gaïgàdàsa bole tumi jij¤àsile baóa | jij¤àsàra kàja nàhi jhàña tumi naóa || advaita bolaye eta vicàra ki kàja | màtç-samà para-nàrã kene deha làja || nçtya gãte pãta baóa àmàra ñhàkura | ethàya nàcaha dhana pàibe pracura || advaitera vàkya ÷uni parama hariùe | gadàdhara nçtya kare prema parakà÷e || rasàve÷e gadàdhara nàce manohara | samaya-ucita gãta gàya anucara || gadàdhara nçtya dekhi àche kona jana | vihvala haiyà nàhi karaye krandana || prema-nadã bahe gadàdharera nayane | pçthivã ha-iyà sikta dhanya hena màne || gadàdhara hailà yena gaïgà mårtimatã | satya satya gadàdhara kçùõera prakçti || àpane caitanya baliyàchena bàra bàra | gadàdhara mora vaikuõñhera parivàra || ye gàya ye dekhe sabhe bhàsilena prema | caitanya prasàde keho bàhya nàhi jàne || hari hari boli kàïde saba vaiùõava maõóala | sarva-gaõa la-iyà govinda kolàhala || caudike ÷uniye kçùõa-premera krandana | gopikàra ve÷e nàca màdhava-nandana || tathà hi- eka dina tàmbåla la-iyà gadàdhara | santoùa àilà prabhu prabhura gocara || gadàdhare dekhi prabhu karena jij¤àsà | kothà kçùõa àchena ÷yàmala pãta-vàsà || se àrti dekhite sarva hçdaya vidare | ke ki balibeka prabhu bàdha nàhi sphure || saübhrame bolena gadàdhara mahà÷aya | niravadhi àchena kçùõa tomàra hçdaya || hçdaye àchena kçùõa vacana ÷uniyà | àpana hçdaya prabhu cire naka diyà || àste vyaste gadàdhara prabhu-hasta dhare | àrti dekhi gadàdhara mane ta vicàre || ei àsibena kçùõa sthira hao khàni | gadàdhara bole ài dekhaye àpani || baóa tuùña hailà ài gadàdhara prati | emata ÷i÷ura buddhi nàhi àra kati || mu¤i bhaye nàhi pàro sammukha ha-ite | ÷i÷u ha-i kemane prabodhilà bhàla mate || ài bole bàpa tumi sarvadà thàkibà | chàóiyà uhàra saïga kothàha nà yàbà || tathà hi madhya-khaõóe - prabhu bole kon jana gçhera bhitara | brahmacàrã bolena tomàra gadàdhara || heïña màthà kari kàïdena gadàdhara | dekhiyà santoùe prabhu bole vi÷vambhara || prabhu bole gadàdhara tomarà sukçti | ÷i÷u haite kçùõete ha-ilà dçóha-mati || àmàra se hena janma gela vçthà rase | nà pàila amålya nidhi dãna-hãna doùe || tathà hi madhya-khaõóe - ei saba adbhuta sei navadvãpe haye | tathàpi o bhakta ba-i anya nà jànaye || madhya-khaõóera parama adbhuta saba kathà | mçta-dehe tattva-j¤àna kahilena kathà || hena matae navadvãpe ÷rã-gaurasundara | biharaye saïkãrtana sukhe nirantara || prema-rase prabhura saüsàra nàhi sphure | anyera ki dàya viùõu påjite nà pàre || snàna kari baise prabhu ÷rã-viùõu påjite | prema jale sakala ÷rã-aïga vastra tite || bàhira ha-iyà prabhu se vastra chàóiyà | puna anya vastra pari viùõu påje giyà || puna premànanda jale tite se vasana | puna bàhirài aïga kari prakùàlana || ei mata vastra parivarta kare màtra | preme viùõu påjite nà pàre tila màtra || ÷eùe gadàdhara prati balilena vàkya | tumi viùõu påja mora nàhika saubhàgya || ei mata vaikuõñha nàyaka bhakti-rase | bihara-i navadvãpa ràtrite divase || tathà hi- nityànanda-svaråpa sabhàre kari kole | si¤cilà sabhàra aïga nayanera jale || tabe jagannàtha dekhi harùe sarva-gaõe | ànande calilà gadàdhara dara÷ane || nityànanda- gadàdhare ye prãti antare | ihà kahibàre ÷akti ã÷vare se dhare || gadàdhara-bhavane mohana gopãnàtha | àchena ye hena nanda-kumàra sàkùàt | àpane caitanya tàïre kariyàchena kole | atibaóa pàùaõóã se vigraha dekhi bhule || dekhi ÷rã-muralã mukha aïgera bhaïgimà | nityànanda ànanda-a÷rura nàhi sãmà || nityànanda vijaya jàniyà gadàdhara | bhàgavata-pàñha chàói àilà satvara || duïhe màtra dekhi doïhàra ÷rã-vadana | galà dhari làligena karite krandana || anyonya duïhu prabhu karena namaskàra | anyonya duþhe bole mahimà doïhàra || duïhu bole àji haila locana nirmala | duïhu bole janma àji àmàra saphala || bàhya j¤àna nàhi duïhu prabhura ÷arãre | duïhu prabhu bhàse nija ànanda sàgare || hena se haila prema-bhaktira prakà÷a | dekhi caturdike paói kàïde sarva-dàsa || ki adbhuta prãti nityànanda-gadàdhare | ekera apriya àre sambhàùà nà kare || gadàdhara devera saïkalpa ei råpa | nityànanda nindakera nà dekhena mukha || nityànanda svaråpere prãti yàra nài | dekhà jo nà dena tàre paõóita gosà¤i || tabe dui prabhu sthira ha-i eka-sthàne | basilena caitanya-maïgala-saïkãrtane || atha ÷eùa-khaõóe- hena mate sindhu-tãre ÷rã-gaurasundara | sarva-ràtri nçtya kare ati manohara || niravadhi gadàdhara thàkena saühati | prabhu gadàdharera biccheda nàhi kati || ki bhojane ki ÷ayane kibà paryañane | gadàdhara prabhure sevena anukùaõe || gadàdhara sammukhe paóena bhàgavata | ÷uni haya prabhu prema-rase mahà-matta || gadàdhara vàkye màtra prabhu sukhã haya | bhrame gadàdhara saïge vaiùõava àlaya || tathà hi - ei mata prabhu priya gadàdhara saïge | tàn mukhe bhàgavata kathà ÷une raïge || gadàdhara paóena svamukhe bhàgavata | prahlàda-carita àra dhruvera carita || ÷atàvçtti kariyà ÷unena sàvahita | para-kàrya prabhura nàhika kadàcit || bhàgavata-pàñha gadàdharera viùaya | dàmodara-svaråpera kãrtana sadàya || eke÷vara ÷rã-dàmodara-svaråpa gàya | vihvala ha¤à nàce vaikuõñhera ràya || a÷ru kampa hàsya mårcchà pulaka huïkàra | yata kichu àche prema-bhaktira vikàra || mårtimanta sabhe thàke ã÷varera sthàne | nàceta caitanya-candra ihàü sabha-sane || dàmodara svaråpera ucca saïkãrtane | ÷unile nà thàke bàhya nàce sei kùaõe || tathà hi - ye nà màne bhàgavata se yavana sama | tàra ÷àstà àche prabhu janme janme yama || tathà hi tatraiva - sei ràtri tathàha thàki tabe àra dine | gçhe àilena prabhu lakùmã devã sane || ÷rã-lakùmã sahite prabhu caóhiyà dolàya | nadãyàra loka saba dekhibàre dhàya || gandha-màlà alaïkàra mukuñe candana | kajjale ujjvala doïhe lakùmã nàràyaõa || tathà hi tatraiva - kà÷ãnàtha dekhi ràja-paõóita àpane | basite àsana àni dilena sambhrame || parama-gaurave vidhi kari yathocita | ki kàrye àile jij¤àsilena paõóita || kà÷ãnàtha bolena àchaye kichu kathà | citte laya yadi tabe karaha sarvathà || vi÷vambhara paõóitere tomàra duhità | dàna kara sambandha ucita sarvathà || tomàra kanyàra yogya sei divya pati | tàhàne ucita patnã ei mahàsatã || yena kçùõa rukmiõãye anyonya ucita | sei mata viùõu-priyà nimài paõóita || ÷uni vipra patnã àdi àpta-varga sahe | làgila karite yukti ke budhi ki kahe || sabhe bulilena àra ki kàrya vicàre | sarvathà e karma giyà karaha satvare || tathà tatraiva- bhojana kariyà sukha-ràtri sumaïgale | lakùmã-kçùõa ekatra rahilà kutåhale || sanàtana paõóitera goùñhãra sahite | ye sukha pàilà tàhà ke pàre barõite || nagna-jita janaka bhãùmaka jàmbåvanta | pårve yena tàïrà ha-ilà bhàgyavanta || sei bhàgya goùñhãra sahita sanàtana | pàilena pårva-viùõu-sevàra kàraõa || tathà hi tatraiva - nçtya-gãta vàdya puùpa varùite varùite | parama ànande àilena sarva pathe || tabe ÷ubha kùaõe prabhu sakala maïgale | putra vadhå gçhe ànilena harùa ha-iyà || gçhe àsi basilena lakùmã nàràyaõa | jaya jaya mahà-dhvani ha-ila takhana || atha ÷rã-caitanya-caritàmçte ca- bhagavànera bhakta yata ÷rãvàsa pradhàna tàï'-sabhàra pàda-padme sahasra praõàma advaita àcàrya prabhura aü÷a-avatàra tàïra pàda-padme koñi praõati àmàra nityànanda-ràya prabhura svaråpa-prakà÷a tàïra pàda-padma vando yàïra mu¤i dàsa gadàdhara-paõóitàdi prabhura nija-÷akti tàï'-sabàra caraõe mora sahasra praõati ÷rã-kçùõa-caitanya prabhu svayaü-bhagavàn tàïhàra padàravinde ananta praõàma tathà hi tatraiva - pa¤ca-tattvàtmakaü kçùõaü bhakta-råpa-svaråpakam bhaktàvatàraü bhaktàkhyaü namàmi bhakta-÷aktikam tathà hi tatraiva - antaraïgà bahiraïgà tañasthà kahi yàre | antaraïgà svaråpa-÷akti sabàra upare || ÷rã-gadàdhara-paõóita gosà¤i ÷akti-avatàra | antaraïga-svaråpa ÷akti gaõana yàïhàra || tathà hi àdikhaõóe dvàda÷a-paricchede- ÷rã-gadàdhara paõóita ÷àkhàte mahottama tàïra upa÷àkhà kichu kari ye gaõana paõóitera gaõa saba bhàgavata dhanya pràõa-vallabha sabàra ÷rã-kçùõa-caitanya ei tina skandhera kailuï ÷àkhàra gaõana yàï-sabà-smaraõe bhava-bandha-vimocana yàï-sabà-smaraõe pài caitanya-caraõa yàï-sabà-smaraõe haya và¤chita påraõa ataeva tàï-sabàra vandiye caraõa caitanya-màlãra kahi lãlà-anukrama tathà hi madhya-khaõóe - caõóã-dàsa vidyàpati ràyera nàñaka gãti karõàmçta ÷rã gãta govinda mahàprabhu ràtri dine svaråpa-ràmànandera sane nàce gàya parama ànanda purã gosà¤ira vàtsalya mukhya ràmànandera ÷uddha sakhya govindàdyera ÷uddha dàsya rase gadàdhara jagadànanda svaråpera mukhya rasànanda ei càri bhàve prabhu va÷a ataþ ÷rã-bhagavat-kçùõa-caitanya-devasyàntaraïga-÷akti-varga-mukhyatamaþ ÷rã- gadàdhara-paõóitaþ | ataþ ÷rã-nãlàcale sva-sevàdhi-kàritvena ÷rã-bhàgavata-kathà- kathanàdhikàritvena ca tena sa ca niråpitaþ | evaü gauóa-de÷a-mukhya-prade÷a-sva- prakaña-sthala-navadvãpe tayà sarva-dhàma-pravara-÷rã-vçndàvane'pi | iti tu ÷rã- caitanya-bhàgavate ÷rã-caitanya-caritàmçtàdau prasiddhaü vartate | tatra ÷rã- caitanya-bhàgavate ÷rã-navadvãpa-lãlàyàü ÷rãmahàprabhor àj¤à - ÷eùe gadàdhara prati bulilena vàkya | tumi viùõu påja mora nàhika se bhàgya || tathà càtra nãlàcale- bhàgavata-pàñha gadàdharera viùaya | dàmodara svaråpera kãrtana sadàya || tatra ca ÷rã-vçndàvane ÷rã-÷rã-sevàdhikàras tu pårvaü likhito'sti | tathà hi ùoóa÷a- paricchede ÷rã-vçndàvana-gamane (CC 2.16.130-144)- gadàdhara-paõóita yabe saïgete calilà kùetra-sannyàsa nà chàóiha prabhu niùedhilà paõóita kahe yàhàï tumi sei nãlàcala kùetra-sannyàsa mora yàuka rasàtala prabhu kahe iïhà kara gopãnàtha sevana paõóita kahe koñi-sevà tvat-pàda-dar÷ana prabhu kahe sevà chàóibe àmàya làge doùa iïhà rahi sevà kara àmàra santoùaç paõóita kahe saba doùa àmàra upara tomà-saïge nà yàiba yàiba eke÷vara àike dekhite yàiba nà yàiba tomà làgi pratijà-sevà-tyàga-doùa tàra àmi bhàgãç eta bali paõóita-gosài pçthak calilà kañaka àsi prabhu tàïre saïge ànàilà paõóitera gauràïga-prema bujhana nà yàya pratijà ÷rã-kçùõa-sevà chàóila tçõa-pràya tàïhàra caritre prabhu antare santoùa tàïhàra hàte dhari kahe kari praõaya-roùa pratijà sevà chàóibe e tomàra udde÷a se siddha ha-ila chàói àilà dåra de÷a àmàra saïge rahite càha vàcha nija-sukha tomàra dui dharma yàya àmàra haya duþkha mora sukha càha yadi nãlàcale cala àmàra ÷apatha yadi àra kichu bala eta bali mahàprabhu naukàte caóilà mårcchita ha¤à paõóita tathài paóilà paõóite laà yàite sàrvabhaume àjà dilà bhaññàcàrya kahe uñha aiche prabhura lãlà tumi jàna kçùõa nija-pratijà chàóilà bhakta kçpà-va÷e bhãùmera pratijà ràkhilà tathà hi sva-nigamam apahàya mat-pratij¤àmçtam adhikartum (BhP 1.9.37) ity àdi | tathà hi saptama-paricchede (CC 3.7.148-173)- vallabha-bhaññera haya vàtsalya-upàsana bàla-gopàla-mantre teïho karena sevana paõóitera sane tàra mana phirigela ki÷ora-gopàla-upàsanàya mana dila paõóitera ñhà¤i càhe mantràdi ÷ikhite paõóita kahe ei karma nahe àmà haite àmi paratantra àmàra prabhu gauracandra tàïra àj¤à vinà àmi nà ha-i svatantra' tumi ye àmàra ñhà¤i kara àgamana tàhàtei prabhu more dena olàhanaç ei-mata bhaññera katheka dina gela ÷eùe yadi prabhu tàre suprasanna haila nimantraõera dine paõóite bolàilà svaråpa jagadànanda govinde pàñhàilà pathe paõóitere svaråpa kahena vacana parãkùite prabhu tomàre kailà upekùaõa tumi kene àsitàïre nà dilà olàhana bhãta-pràya ha¤à kàïhe karilà sahana paõóita kahena prabhu svatantra sarvaj¤a-÷iromaõi tàïra sane'hañhakari bhàla nàhi màni yei kahe sei sahi nija-÷ire dhari àpane karibena kçpà guõa-doùa vicàri eta balipaõóita prabhura sthàne àilà rodana kariyà prabhura caraõe paóilà ãùat hàsiyà prabhu kailà àliïgana sabàre ÷unà¤à kahena madhura vacana çàmi càlàiluï tomà tumi nà calilà krodhe kichu nà kahilà sakala sahilà àmàra bhaïgãte tomàra mana nà calilà sudçóha sarala-bhàve àmàre kinilàç paõóitera bhàva-mudrà kahana nà yàya gadàdhara-pràõa-nàthanàma haila yàya paõóite prabhura prasàda kahana nà yàya gadàira gauràïgabaliyàïre loke gàya caitanya-prabhura lãlà ke bujhite pàre eka-lãlàya vahe gaïgàra ÷ata ÷ata dhàre paõóitera saujanya brahmaõyatà-guõa dçóha prema-mudrà loke karilà khyàpana abhimàna-païka dhu¤à bhaññere ÷odhilà sei-dvàrà àra saba loke ÷ikhàilà antare anugraha bàhye upekùàra pràya bàhyàrtha yei laya sei nà÷a yàya nigåóha caitanya-lãlà bujhite kà'ra ÷akti sei bujhe gauracandre yàïra dçóha bhakti dinàntare paõóita kaila prabhura nimantraõa prabhu tàhàï bhikùà kaila la¤à nija-gaõa tàhàïi vallabha-bhañña prabhura àj¤à laila paõóita-ñhà¤i pårva-pràrthita saba siddhi haila ei takahiluï vallabha-bhaññera milana yàhàra ÷ravaõe pàya gaura-prema-dhana ÷rã-råpa-raghunàtha-pade yàra à÷a caitanya-caritàmçta kahe kçùõadàsa ÷rã-caitanya-maïgale madhya-khaõóe- ràga-baroóã (dhulà-khelà-jàta) àra aparåpa kathà ÷una gorà-guõa-gàthà loke vede agocara vàõã ave÷era ve÷e kara bhakti-yoga paracàre karuõà vigraha guõa-maõi ÷una kathà mana diyà àna kathà pàsariyà aparåpa kahibàra belà nija jana saïge kari ÷rã-vi÷vambhara hari ÷rã candra÷ekhara bàói gelà kathà parasaïge kathà gopikàra guõa-gàthà kahite se gadagada bhàùa aruõa varuõa bhela du-nayane bhare jala sei rasàve÷era vilàsa kamalà yàhàra pada sevà kare avirata hena pahuï bhàve gopikàre parasaïge haya bhorà hena bhakti kaila tàrà kathà màtre se àve÷a dhare tabe vi÷vambhara hari gopikàra ve÷a dhari ÷rã candra÷ekharàcàrya ghare nàcaye ànande bhorà ÷rãnivàsa hena belà nàrada àve÷e bhela tàre prabhure praõàma kare vinaya vacane bole dàsa kari jàniha àmàre e bola boliyà vàõã tabe sei mahà-muni gadàdhara paõóitere bole ÷unaha gopikà tumi ye kichu kahiye àmi àpanà marama kichu jàna apårva kahiye àmi jagate durlabha tumi tora kathà ÷una sàvadhàne àmi to sabhàra kathà kahi ÷una guõa-gàthà gokule janmila jane jane chàói nija pati suta sevà kara avirata abhimata pà¤à vçndàvane aichana karili bhakti keho nà jànaye yukti parama nigåóha tina loke brahmà mahe÷vara kibà lakhimã ananta-devà tatodhika parasàda toke prahlàda nàrada ÷uka sanàtana sa-sanaka keho nà jànaye bhakti-le÷a trailokya lakhimã pati tore màge pirãti aïge baraye vara-ve÷a lakhimã jàhàra dàsã tora prema prati à÷ã hçdaye dharaye anuràga sakala bhuvana pati bhulàili pirãti dhani dhani bhàva to svabhàva torà se jànili tattva prabhura marma mahattva priãte bàïdhili bhàla-mate uddhava akråra àdi saba tora pada sàdhi anugraha nà chàóiha cite eteka kahila vàõã ÷rãnivàsa dvijamaõi ÷uni ànandita saba jana sakala vaiùõava mili kari kare kolàkuli dekhi vi÷vambharera caraõa àchaye ànande bhorà preme garagara tàrà hena bele àilà haridàsa daõóa eka kari kare sammukhe dàõóàyà bole guõa gàya parama ullàsa hari guõa kãrtana kara bhài anukùaõa ihà buli añña añña hàse hari guõa gàne bhorà du-nayane bahe dhàrà ànande phiraye càri di÷e ÷uni haridàsa vàõã sakala vaiùõava maõi amçta si¤cila yena gàya haraùite nàce gàya màjhe kari gorà ràya kàïdiyà dharaye ràïgà pàya tabe sarva-guõa-dhàma advaita àcàrya nàma àilà sarva vaiùõavera ràjà råpe àlo kari mahã sammukhe dàïóàiyà rahi prabhu aü÷e janma mahà-tejà hari hari bali óàke camaka paóila loke ànande nàcaye prema-bhare pulakita saba gàya àpàda mastaka yàya prema-vàri du-nayane jhare vi÷vambhara caraõe neharaye ghane ghane huhuïkàra màre màlasàña sakala vaiùõava mili premera pasarà óàli pasàrila aparåpa hàña gaura-pada- holi khelata gaura ki÷ora rasavatã nàrã gadàdhara kora sveda-bindu mukhe pulaka ÷arãra bhàva bhare galatahi locana nãra vraja rasa gàota narahari saïge mukunda muràri vàsu nàcata raïge kùaõe kùaõe muruccha-i paõóita kora hera-ite sahacarã sukhe bhela bhora niku¤ja mandire pahuï karala bithàra bhåme paói kahe kàïhà muralã hàmàra kàïhà govardhana àra yamunàra kula niku¤ja màdhavã yuthã màlatãka phula ÷ivànanda kahe pahuï ÷uni rasa vàõã yàïhà pahuï gadàdhara tàïhà rasa khàni atha ñhakkura-vçndàvanasya- gauràïga nàce àpanàra sukhe yàïhàra anubhava se se jànaye kahane nà yàya ÷ata mukhe gauràïga aïge ÷obhe kanayà kadamba aichana pulaka àbhà ànande bhulala ñhàkura nityànanda dkehiyà bhàiyàra ÷obhà ke jàne kemana o càïda vadana ni÷i di÷i parakà÷e vàme rahala paõóita gadàdhara óàhine narahari dàse hena avatàre ye jana va¤cita tàre kçpà karu nàthe ÷rã-kçùõa caitanya ñhàkura nityànanda guõa gàna vçndàvana dàse priya gadàdhara saïge kari kautuke kaupãna pari veda nigåóha avatàra ha-ila àkà÷a vàõã avatàra ÷iromaõi tribhuvane deya jaya jayakàra prakà÷ila ùaó-bhuja dekhila pratàparudra o rase va¤cita sàrvabhaume saïge nityànanda ràya vçndàvana dàsa gàya mu¤i se va¤cita gora-preme tathà narottama-ñhakkura-kçta-pràrthanàyàm- dhana mora nityànanda pati mora goracandra deva mora yugala ki÷ora advaita àcàrya bala gadàdhara mora kula narahari vilàa ye mora parama kàruõya dhàma nitya japa harinàma ÷rã-guru vaiùõava kari dhyàna ÷rã-vaiùõava pada-dhuli tàhe mora snàna keli tarapaõa tàï sabhàra nàma hena anumàni mane bhakti rasa àsvàdane madhyastha puràõa bhàgavata vaiùõavera ucchiùña tàhe mora ha-u nãùñhà kuñumbità tà sabhàra sàtha vçndàvane ca-utarà tàïhà yàïu nitya tvarà mane rahuï sevà abhilàùa mu¤i atihãna-jana mora ei nivedana kahe dãna narottama dàsa atha ÷rã-govinda-kaviràjasya phàguyà-vasanta-àkhyàne (1465)- nãlàcale kanakàcala gorà govinda phàgu-raïge bhela bhorà deva kumàrã nàrã gaõa saïga pulaka kadamba karambita aïga phàguyà khelata gaura tanu prema sudhà sindhu murati janu phàgu aruõa tanu aruõahi cãra aruõa nayàne bahe aruõahiï nãra kaõñhahiï lolata aruõita màla aruõa bhakata saba gàoye rasàla kata kata bhàva vitharala aïga nayana óhulàota prema taraïga heri gadàdhara lahu lahu hàsa so nàhi samujhala govinda dàsa atha vraje yaþ svayaü bhagavataþ ÷rã-nanda-nandanasya kàyavyåhya [?] ÷rã- balaràmaþ, ya÷ ca jagat-kartà mahà-viùõuþ, sarve ÷rã-prabhoþ saïginaþ ÷rã- nityànandàdvaitàdi-råpeõa jàtà vartante | tatra pramàõaü ÷rã-vçndàvana- dàsàdãnàü ÷rã-caitanya-bhàgavate ÷rã-caitanya-caritàmçte ca prasiddham | tatra ÷rã-caitanya-bhàgavate- ei mata nityànanda bàlaka jãvana vihvala karite làgilena ÷i÷u gaõa màse keo ÷i÷u gaõa nà kare àhàra dekhite lokera citte làge camatkàra ha-ilena vihvala sakala bhakta vçnda sabhàra rakùaka ha-ilena nityànanda putra pràya kari prabhu sabhàre dhariyà karàyena bhojana àpane hasta diyà kàreo và bàïdhiyà ràkhena nija pà÷e màrena bàïdhena mahà añña añña hàse eka dina gadàdhara dàsera mandire àilena tàïra prãti karibàra tare gopã bhàve gadàdhara dàsa mahà÷aya ha-iyàchena vihvala parànanda maya mastake kariyà gaïgà jalera kalasa niravadhi óàkena ki kinibe go rasa ÷rã-bàla gopàlera mårti tàna devàlaya sarva gaõe hari dhvani vi÷àla karaya huïkàra kariyà nityànanda malla ràya karite làgilà nçtya gopàla lãlàya dàna khaõóa gàyena màdhavànanda ghoùa ÷uni avadhåta siüha parama santoùa bhàgyavanta màdhavera hena divya dhvani ÷unite àviùña hana avadhåta maõi sukçti ÷rã gadàdhara dàsa kari saïge dàna khaõóa nçtya prabhu kare nija raïge gopã bhàve bàhya nàhi gadàdhara dàse niravadhi àpanàre gopã hena vàse dàna khaõóa lãlà ÷uni nityànanda ràya ye nçtya karena tàhà varõana nà yàya prema bhakti vikàrera yata àche nàma sarva prakà÷iyà nçtya kare anupàma vidyutera pràya nçtya gatira bhaïgimà kibà se adbhuta bhuja càlana mahimà kibà se nayana bhaïgã ki sundara hàsa kibà se adbhuta saba kemana vilàsa eke eke kari dui caraõa sundara ki se jàóe jàóe lampha dena manohara ye dike càhena nityànanda prema rase sei dike kçùõa rase strã puruùa bhàse hena se karen kçpà dçùñi ati÷aya parànande deha smçti kàro nà thàkaya ye bhakti và¤chaye yogãndràdi muni gaõe nityànanda prasàde tàhà bhu¤je jane jane hasti sama jala nà khàila tina dina calite nà pàre deha haya ati kùãõa eka màsa eka ÷i÷u nà kare àhàra tathàpi siühera pràya sarva vyavahàra hena ÷akti prakà÷e ÷rã-nityànanda ràya tathàpi nà bujhe keho caitanya màyàya ei mata katho dina premànanda rase gadàdhara dàsera mandire prabhu baise tathà hi ÷rã-caitanya-caritàmçte (1.1.7)- saïkarùaõaþ kàraõa-toya-÷àyã garbhoda-÷àyã ca payobdhi-÷àyã | ÷eùa÷ ca yasyàü÷a-kalàþ sa nityà- nandàkhya-ràmaþ ÷araõaü mamàstu || sei vãrabhadra-gosà¤ira la-inu ÷araõa yàïhàra prasàde haya abhãùña-påraõa ÷rã-ràmadàsa àra gadàdhara dàsa caitanya-gosà¤ira bhakta rahe tàïra pà÷a nityànande àj¤à dila yabe gauóe yàite mahàprabhu ei dui dilà tàïra sàthe ataeva dui-gaõe duïhàra gaõana màdhava-vàsudeva ghoùerao ei vivaraõa gadàdhara dàsa gopãbhàve pårõànanda yàïra ghare dànakeli kaila nityànanda tathà hi tatraiva - mahà-viùõur jagat-kartà màyayà yaþ sçjaty adaþ | tasyàvatàra evàyam advaitàcàrya ã÷varaþ || tatraiva - acyutànanda baóa ÷àkhà àcàrya-nandana àjanma sevilà teïho caitanya-caraõa yei yei bhakta-gaõa la-ila acyutànandera mata sei àcàryera gaõa mahà-bhàgavata sei sei àcàryera kçpàra bhàjana anàyàse pàila sei caitanya caraõa evaü ÷rã-caitanya-bhàgavate ÷eùa-khaõóe (3.4.xx) kùaõeke acyutànanda advaita kumàra prabhura caraõe àsi haila namaskàra prema-jale dhuilena tàïra kalevara acyutere prabhu nà dhàóena vakùa haite acyuto praviùña hailà caitanya dehete acyutere dekhi dekhi sarva-bhakta-gaõa preme sabhe làgilena karite krandana caitanyera yata priya pàriùada-gaõa nityànanda svaråpera pràõera samàna gadàdhara paõóitera ÷iùyete pradhàna ihàïre se bali yogya advaita nandana yena pità yena putra ucita milana kiü ca yathà vraje pa¤ca-vidha-sakhã-varga-mukhyàbhiþ ÷rã-lalità-vi÷àkhàdyàbhiþ sihitayà ÷rã-ràdhayà saha sukham àsvàdyate, tathà ÷rã-gaura-govinda-devaþ ÷rã- svaråpa-÷rã-ràmànanda-ràya-÷rã-narahari-sarakàra-prabhçtibhiþ saha tat sukham àsvàdyate | tat tu ÷rã-caitanya-caritàmçtàdau prasiddham eva | tataþ keùàücit pàrùadànàü pårva-nàmàni yathà-÷rutàbhipràyeõa prakà÷yate | tad yathà- pràõa-preùñha-sakhã-madhye yà vi÷àkhà purà vraje | sàdya svaråpa-gosvàmã ÷rã-caitanya-priyo varaþ || yathà ÷rã-gaura-gaõodde÷e (160)- kalàm a÷ikùayad ràdhàü yà vi÷àkhà vraje purà | sàdya svaråpa-gosvàmã tat-tad-bhàva-vilàsavàn || tatraiva (120, 122)- priya-narma-sakhà ka÷cid arjuno yaþ purà vraje | idànãü samabhåd ràmànanda-ràyaþ prabhoþ priyaþ || lalitety àhur eke yat tad eke nànumanyante | tatraiva (177)- purà madhumatã pràõa-sakhã vçndàvane sthità | adhunà narahary-àkhyaþ sarakàraþ prabhoþ priyaþ || yathà ÷rã-råpa-kçta-padyam- ÷rã-vçndàvana-vàsinã rasavatã ràdhà-ghana-÷yàmayoþ | ràsollàsa-rasàtmikà madhumatã siddhànugà yà purà || so'yaü ÷rã-sarakàra-ñhakkura iha pramàrtithaþ premadaþ | premànanda-mahodadhir vijayate ÷rãkhaõóa-bhåkhaõóake || yathà ÷rã-karõapåra-kçta-padyam- ÷rã-caitanya-mahàprabhor atikçpà-màdhvãka-sad-bhàjanaü sàndra-prema-paramparàa-kavalitaü vàci praphullaü mudà | ÷rãkhaõóe racita-sthitiü niravadhi ÷rãkhaõóa-carcàrcitaü vande ÷rã-madhumaty-upàdhi-valitaü kaücin mahà-premajam || gadàdhara-pràõa-tulyo naraharis tasya so'dyataþ | ubhayoþ pràõanàthaþ ÷rã-kçùõa-caitanya ã÷varaþ || idam eva rahasyam- premàmçtamaya-stotraiþ paõóitaþ ÷rã-gadàdharaþ | svaråpa-guõam utkãrtya vraja-ràja-sutasya hi || patre vilihya tad dhãmàn prabhoþ pàr÷vam upàgataþ | lajjà-bhaya-yutaü taü tu j¤àtvà sarvaj¤a-÷ekharaþ || tad-dhastàt patram ànãya stavaràjaü vilokya saþ | à÷vàsa-yuktayà vàõyà paõóitaü càvadat prabhuþ || tvayi kçto mayà pårvaü ÷akteþ saücàra eva yat | stavaràjas tato'yaü te mukha-dvàrà prakà÷itaþ || ity uktvà ÷rã-stavasyànte sva-nàmàpy alikhat prabhuþ || iti | [÷rã-raghunandana-ñhakkurasya- gopãnàü kuca-kuïkumena nicitaü vàsaþ kim asyàruõaü nindat-kà¤cana-kànti-ràsa-rasikà÷leùeõa gauraü vapuþ | tàsàü gàóha-karàbhibandhana-va÷àl lomodgamo dç÷yate à÷caryaü sakhi pa÷ya lampaña-guroþ sannyàsa-veùaü kùitau || tathà hi vàyu-puràõe- purà yoùid-gaõaþ sarva idànãü puruùo'bhavat | iti yasmàt kalau viùõus tad-arthe puruùaü gataþ ||] iti ÷rãmad-ràdhà-govinda-deva-sevàdhipati-÷rã-haridàsa-gosvàmã-caraõànujãvi- ÷rã-ràdhà-kçùõa-dàsodãrità bhakti-sàdhana-dãpikà-saptama-kakùà sampårõa | ||7|| ****************************************************************** (8) aùña-kakùà ÷rã-÷rã-ràdhà-kçùõàbhyàü namaþ ÷rãmad-råpa-padàmbhoja-dvandvaü vande muhur muhuþ | yasya prasàdàd aj¤o'pi tan-mata-j¤àna-bhàg bhavet || yas tu ÷rã-kçùõa-caitanyasyàj¤ayà sva-gçhaü hareþ | tyaktvà svargopamaü sadya prayàge taü dadar÷a ha || taü dçùñvà parama-prãtaþ ÷rã-÷acãnandano hariþ | snehàt taü ÷ikùayàmàsa bhakti-siddhànta-màdhurãm || kçùõa-tattvaü bhakti-tattvaü rasa-tattvaü pçthak pçthak | sa¤càrya ÷aktiü svàü tasmin kçpayà karuõà-nidhiþ || punas taü kathayàmàsa gaccha tvaü vçndikà-vanam | sevàü pràkà÷ayas tatra ÷rã-govindasya mohinãm || svayaü bagavatas tasya mauna-mudrà-dharasya tu | dar÷anàder janàdãnàü prema-bhaktir bhaviùyati || lupta-tãrtha-prakañanaü bhakti-÷àstrasya tat tathà | aki¤canànàü bhaktànàü pàlanaü sarvathàpi ca || mahàprabhor vacaþ ÷rutvà ÷rã-råpo virahàturaþ | patitvà daõóavad bhåmau nanàma ca punaþ punaþ || prabhor àj¤à-pàlanàrthaü gatvà vçndàvanàntare | na dçùñvà ÷rã-vapus tatra cintitaþ svàntare sudhãþ || vraja-vàsi-janànàü tu gçheùu ca vane vane | gràme gràme na dçùñvà tu rodita÷ cintito budhaiþ || ekadà vasatas tasya yamunàyàs tañe ÷ucau | vrajavàsi-janàkàraþ sundara ka÷cid àgataþ || taü dçùñvà kathitaü tena he yate duþkhito nu kim | tac chrutvà vacanaü tasya sneha-karùita-mànasaþ || prema-gambhãrayà vàcà dårãkçta-manaþ-klamaþ | kathayàmàsa taü sarvaü nide÷aü ÷rã-mahàprabhoþ || sa ÷rutvà sarva-vçttàntam àgaccheti dhruvann amum | gumàñilà iti khyàte tatra nãtvàbravãt punaþ || atra kàcid gavàü ÷reùñhà pårvàhne samupàgatà | dugdha-÷ràvaü vikurvàõàpy ahany ahani yàti bhoþ || sva-manasi vimç÷yaitad ucitaü kuru yàmy aham | ÷rã-råpas tad-vacaþ ÷rutvà råpaü dçùñvà ca mårcchitaþ || punaþ kùaõàntare dhãraþ dhairyaü dhçtvopacintayan | j¤àta-sarva-rahasyo'pi lokànukçta-ceùñitaþ || vraja-vàsi-janàn àha ÷rã-govindo'tra vidyate | etac chrutvà tu te sarve prema-sambhinna-cetasaþ || militvà bàla-vçddhai÷ ca tàü bhåmiü sama÷odhayat | yoga-pãñhasya madhyasthaü pa÷yan taü kçùõam ã÷varam || sàkùàd vrajendra-tanayaü koñi-manmatha-mohanam | rurudhus tàü dharàü yatnàd ràmasyàj¤ànusàrataþ || brahma-kuõóa-tañopàntàd vçndà-devã prakà÷ità | prabhor àj¤à-balenàpi ÷rã-råpeõa kçpàbdhinà | gurau me hari-dàsàkhye ÷rã-÷rã-sevà samarpità || tathà hi ÷rã-caitanya-caritàmçte - paõóita gosà¤ira ÷iùya ananta àcàrya kçùõa-prema-maya-tanu udàra mahà àrya tàïhàra ananta guõa ke karu prakà÷a tàïhàra priya ÷iùya paõóita haridàsa tatraiva - sevàra adhyakùa ÷rã-paõóita haridàsa yàïra ya÷a guõa srava-jagate prakà÷a tatraiva hi - pà¤à yàïra àj¤à-dhana vrajera vaiùõava-gaõa vando tàïra mukhya haridàsa ÷rãmad-råpa-pada-dvandve hçdi me sphuratàü sadà | ràgànugàdhikàrã syàd yat kçpàlava-màtrataþ || ÷rã-råpa-ma¤jarã kuryàd atulàü karuõàü mayi | vçùabhànu-sutà-pàda-padma-pràptir yayà bhavet || svaråpo haridàsa÷ ca råpàdyo raghunàthakaþ | råpaþ sanàtanaþ ÷rãmàn janma-janmani me gatiþ || tatra akhila-bhagavad-dhàmasu mukhyatama-brahmàdi-vandya-lakùmyàdy-apràpya- ÷ruty-àdy-anveùaõãya-÷rãmad-ràdhà-govinda-caraõaika-nilaya-÷rãmad-vraja- maõóalàcàryaþ ÷rã-råpa eva ÷rã-ràdhikàyàþ priya-narma-sakhã-vargeùu ÷rã-råpa- rati-ma¤jary-àdiùu mukhyà ÷rã-råpa-ma¤jarã | asyà evànugatye ÷rã-ràdhà-pràõa- bandho÷ caraõa-kamalayoþ ke÷a-÷eùàdy-agamyà iti yà prema-sevà saiva syàt | atra pramàõàni ÷rã-raghunàtha-dàsa-gosvàmi-pàdànàü manaþ-÷ikùàyàm- manaþ-÷ikùà-daikàda÷aka-varam etan madhurayà girà gàyaty uccaiþ samadhigata-sarvàrthayati yaþ | sa-yåthaþ ÷rã-råpànuga iha bhavan gokula-vane jano ràdhà-kçùõàtula-bhajana-ratnaü sa labhate || ÷rã-vaiùõava-toùaõyàm (10.1)- ÷rãmac-caitanya-råpas te prãtyai guõavato'khilam | bhåyàd idaü yad àde÷a-balenaiva vilikhyate || ÷rãmad-bçhad-bhàgavatàmçte (1.1.11)- bhagavad-bhakti-÷àstràõàm ahaü sàrasya saïgrahaþ | anubhåtasya caitanya-deve tat-priya-råpataþ || tatraiva pårva-khaõóe ñãkàyàü (1.1.1)- nama÷ caitanya-devàya sva-nàmàmçta-sevine | yad råpà÷rayaõàd yasya bheje bhakti-mayaü janaþ || tatraiva ñãkàyàü ÷eùe- svayaü pravartitaiþ kçtsnair mamaital likhana-÷ramaiþ | ÷rãmac-caitanya-råpo'sau bhagavàn prãyatàü sadà || asya ñãkà-÷rãmàn caitanya÷ caitanya-saüj¤ayà prasiddhaþ ÷rã-÷acãnandanas tat- svaråpas tan-mårtir và bhagavàn ÷rã-kçùõa-devaþ | pakùe ÷rãmàn caitanyasya tasyaiva priya-sevako råpas tat-saüj¤ako vaiùõava-varaþ | tata÷ ca bhagavàn iti | àyatiü niyatiü caiva bhåtànàm àgatiü gatim | vetti vidyàm avidyàü ca sa vàco bhagavàn iti || ity abhipràyeõeti dik | yathà bhràtç-sambandhe ÷rã-kçùõa-lãlàyàü kçùõa-baladevau ca gaura-lãlàyàü caitanya-nityànandau ca viràjataþ, tat-tat-parikaratve tat-tad-anusàreõa råpa- sanàtanau prasiddhàv eva | yadyapi teùàü madhye bhedaþ ko'pi nàsti, tathàpi lãlà- ÷akty-anusàreõa ÷rã-kçùõa-caitanya-råpa-pàdànàü mukhyaü matam idaü j¤eyam | tathà hi caitanya-caritàmçte ÷rã-mahàprabhor àj¤à- àji ha-ite nàma duïhàra råpa sanàtana dainya chàói tomàra dainye phàñe mora mana ÷rã-sandarbhàdye- tau santoùayatà santau ÷rãla-råpa-sanàtanau | dàkùiõàtyena bhaññena pnuar etad vivicyate || ÷rã-dàsa-gosvàminaþ sva-niyama-da÷ake (1)- gurau mantre nàmni prabhu-vara-÷acã-garbhaja-pade svaråpe ÷rã-råpe gaõa-yuji tadãya-prathamaje | ity àdi | tathà hi, ÷rã-sandarbha-÷eùe-÷rã-÷rã-bhagavat-kçùõa-caitanya-deva-caraõànucara- vi÷va-vaiùõava-ràja-sabhàjana-bhàjana-÷rã-råpa-sanàtanety àdi | tatra ÷rã-kçùõa-dàsa-kaviràja-mahànubhàvànàü- hà ràdhe kva nu kçùõa kva lalite kva tvaü vi÷àkhe'si hà hà caitanya-mahàprabho kva nu bhavàn hà ÷rã-svaråpa kva và | hà ÷rã-råpa-sanàtanety anudinam ity àdi | tatra- ÷ivànanda senera putra kavi karõapåra duïhàra milana granthe likhiyàchena pracura tasya caitanya-candrodaya-nàñake dvayor milanaü, yathà (9.38)- kàlena vçndàvana-keli-vàrtà lupteti tàü khyàpayituü vi÷iùya | kçpàmçtenàbhiùiùeca devas tatraiva råpaü ca sanàtanaü ca || tatraiva ÷rã-råpe vi÷eùato, yathà (9.29)- yaþ pràg eva priya-guõa-gaõair gàóha-baddho'pi mukto gehàdhyàsàd rasa iva paro mårta evàpy amårtaþ | premàlàpair dçóhatara-pariùvaïga-raïgaiþ prayàge taü ÷rã-råpaü samam anupamenànujagràha devaþ ||9.29|| tatraiva ÷akti-saücàro, yathà (9.30)- priya-svaråpe dayita-svaråpe prema-svaråpe sahajàbhiråpe | nijànuråpe prabhur eka-råpe tatàna råpe svavilàsa-råpe || tathà hi caitanya-caritàmçte ca- loka-bhióa-bhaye gosà¤i da÷à÷vamedha yà¤à råpa-gosà¤ike ÷ikùà karàn ÷akti sa¤càriyà kçùõa-tattva bhakti-tattva rasa-tattva prànta saba ÷ikhàilà prabhu bhàgavata-siddhànta punas tatraiva madhya-lãlànuvàda-kathane - tàra madhye ÷rã-råpera ÷akti-sa¤càraõa | viü÷ati-paricchede sanàtanera milana || tatraiva ÷rãla-råpa-pàda-kçta-÷lokaþ- priyaþ so'yaü kçùõaþ sahacari kurukùetra-militas tathàhaü sà ràdhà tad idam ubhayoþ saïgama-sukham | tathàpy antaþ-khelan-madhura-muralã-pa¤cama-juùe mano me kàlindã-pulina-vipinàya spçhayati || måóha mora hçdaya tumi jànilà kemane eta buli råpe kailà premàliïgane sei ÷loka prabhu la-iyà svaråpe dekhàilà råpera parãkùà làgi tàhàre puchilà mora antara vàrtà råpa jànila kemane svaråpa kahe tumi kçpà kariyàcha àpane anyathà e artha kàro nàhi haya j¤àna tumi pårve kçpà kariyàcha kari anumàne prabhu kahe mohe ihoï prayàge mililà yogya-pàtra jàni ihàïya mora kçpà hailà tabe ÷akti sa¤càriyà kailuï upade÷a tumiha kahiya ihàra rasera vi÷eùa svaråpa kahe yabe ei ÷loka dekhila tumi kçpà kariyàcha tavahiï jànila ity àdi | ÷rãmaj-jãva-gosvàmi-caraõaiþ (÷rã-màdhava-mahotsave 2.106)- nikhila-jana-kupåyaü màü kçpà-pårõa-cetà nija-caraõa-saroja-prànta-de÷aü ninãya | nija-bhajana-padavyair vartayed bhåri÷o yas tam iha mahita-råpaü kçùõa-råpaü niùeve || ÷rã-vaiùõava-toùaõyàm (10.19.16)- gopãnàü paramànanda àsãd govinda-dar÷ane iti ñãkàyàm-bhàva-prema-sneha- praõaya-màna-ràgànuràga-mahàbhàvàkhyatayà saptama-kakùàm àråóhàyà rateþ prapàkaþ ÷rãmad-anuja-varair viracitojjvala-nãlam anàvalokanãyaþ | tatraiva kçtvà tàvantam àtmànaü yàvatãr gopa-yoùitaþ iti ñãkàyàü etac ca ÷rã- lalita-màdhavàdau mad-anuja-varaiþ spaùñaü likhitam | ñippaõã ca-so'sau krama- janmato'nujaþ paramàrthato varaþ | tathà hi manuþ- janmadaþ brahma-dàtà ca garãyàn brahma-daþ pità | rudra-yàmale ca- janmada÷ ca guruþ prokto brahmadaþ paramo guruþ | paràtpara-gurus tasmàt parameùñhã tataþ param || ity àdi | ÷rã-hari-bhakti-vilàse (1.2)- bhakter vilàsàü÷ cinute prabodhà- nandasya ÷iùyo bhagavat-priyasya | gopàla-bhañño raghunàtha-dàsaü santoùayan råpa-sanàtanau ca || pràmàõikair apy uktam- na ràdhàü na ca kçùõaü và na gauràïgam ahaü bhaje | ÷rãmad-råpa-padàmbhoje dhålir bhåyàü bhave bhave || ye kecid vçùabhànujà-caraõayoþ sevà-paràþ sajjanàþ ÷rã-nandàtmaja-sevane'tirasikà÷ caitanya-pàdà÷ritàþ | te råpànugatiü sadà vidadhatas tiùñhanti vçndàvane ÷rã-gopàla-sanàtana-prabhçtayo hçùyanti càsyàj¤ayà || saüskàra-pa¤cakair yukto'nya-devàn na påjayet | j¤àna-karmàdi-rahitaþ sa hi råpànugaþ sudhãþ || gàyatrã-mantro ràdhàyàü mantraþ kçùõasya tat-param | mahàprabhor mantra-varo hari-nàma tathaiva ca | mànasã vara-sevà ca pa¤ca-saüskàra-saüj¤akaþ || gopàla-bhañño raghunàtha-dàsaþ ÷rã-lokanàtho raghunàtha-bhaññaþ | råpànugàs te vçùabhànu-putrã- sevà-paràþ ÷rãla-sanàtanàdyàþ || kiü ca- ÷rã-sanàtana-pàdàbja-dvandvaü vande muhur muhuþ | yat prasàda-lavenàpi kçùõe bhakti-raso bhavet || ÷rã-ujjvala-nãlamaõau ca (1.1)- nàmàkçùña-rasaj¤aþ ÷ãlenoddãpayan sadànandam | nija-råpotsava-dàyã sanàtanàtmà prabhur jayati || tatra bhakti-rasàmçta-sindhau (1.1.3)- vi÷ràma-mandiratyà tasya sanàtana-tanor mad-ã÷asya | bhakti-rasàmçta-sindhur bhavatu sadàyam pramodàya || anyatra- govinda-pàda-sarvasvaü vande gopàla-bhaññakam | ÷rãmad-råpàj¤ayà yena pçthak sevà prakà÷ità || ÷rã-ràdhà-ramaõo devaþ sevàyà viùayo mataþ | kçtinà ÷rãla-råpeõa so'yaü yo'sau vinirmitaþ || àj¤àyàþ kàraõaü pràmàõika-mukhàc chrutam | tat tu prasiddham eva | ÷rãmat-prabodhànandasya bhràtuùputraü kçpàlayam | ÷rãmad-gopàla-bhaññaü taü naumi ÷rã-vraja-vàsinam || ÷rã-råpa-caraõa-dvandva-ràginaü vraja-vàsinam | ÷rã-jãvaü satataü vande mandeùv ànanda-dàyinam || ràdhà-dàmodaro devaþ ÷rã-råpa-kara-nirmitaþ | jãva-gosvàmine dattaþ ÷rã-råpeõa kçpàbdhinà || ÷rãmad-bhågarbha-gosvàmi-pàdà iha jayanti hi | lokanàthena sva-bhràtuùputreõa vraja-maõóale || ÷rãmad-råpa-priyaü ÷rãla-raghunàthàkhya-bhaññakam | yena vaü÷ã-kuõóalaü ca ÷rã-govinde samarpitam || etat ÷rã-caitanya-caritàmçte varõitam asti- råpàdvaita-tanuü vande dàsa-gosvàminaü varam | yat pràõàrbuda-sarvasvaü ÷rã-govinda-pada-dvayam || tathà- vande ÷rã-paramànandaü bhaññàcàryaü rasà÷rayam | ràmabhadraü tathà vàõãvilàsaü copade÷akam || vçndàvana-priyàn vande ÷rã-govinda-padà÷ritàn | ÷rãmat-kà÷ã÷varaü loka-nàthaü ÷rã-kçùõa-dàsakam || iti ÷rã-vaiùõava-toùaõyàm | ÷rã-caitanya-priyatamaþ ÷rãmad-ràdhà-gadàdharaþ | tat-parivàra-råpasya ÷rã-govinda-prasevanam || tayoþ sat-prema-sat-pàtraü ÷rã-råpaþ karuõàmbudhiþ | tat-pàda-kamala-dvandve ratir me syàd vraje sadà || ÷rãmad-gaurã-dàsa-nàmà paõóitaþ pàrùado hareþ | caitanyasya praõayavàn paõóite ÷rã-gadàdhare || ataþ ÷rã-hçdayànanda-caitanyaü tasya sevakam | yàcitvà tu svayaü ninye tat-sauhàrda-prakà÷ayan || svasya sevàdhikàraü taü dattavàn karuõàmbudhiþ | yaü ÷rãmad-gaurãdàsaü ÷rã-subalaü pravadanti hi || ÷rã-karõapåra-gosvàminàü (àrya-÷atake 1) ÷ravasoþ kuvalayam akùõor a¤janam uraso mahendra-maõi-dàma | vçndàvana-ramaõãnàm akhila-maõóanaü harir jayati || ÷rã-muktà-carite (4)- yasya saïga-balato'dbhutà mayà mauktikottama-kathà pracàrità | tasya kçùõa-kavi-bhåpater vraje saïgatir bhavatu me bhave bhave || ÷rã-karõapåra-gosvàminàm-iha vilasati ràdhà-kçùõa-kuõóàdhikàrã ity àdi | ÷rã-premi-kçùõa-dàsàkhyam anantaü paramaü gurum | yat-kçpà-lava-màtreõa ÷rã-govinde matir bhavet || prabhor àj¤à-balenàpi ÷rã-råpeõa kçpàbdhinà | gurau me hari-dàsàkhye ÷rã-÷rã-sevà samarpità || yat-sevàyà va÷aþ ÷rãmad-govindo nanda-nandanaþ | payasà saüyutaü bhaktaü yàcate karuõàmbudhiþ || kiü càsmin kadàcid vasanta-vàsaràvasare ràtrau ràsa-maõóale bhramati sati saücàriõyàþ ÷rã-vçùabhànu-sutàyà à÷carya-råpaü dçùñvà tamàlasya måle mårcchitavàn iti prasiddhiþ | tasyaiva kàntà-paricàrako'sau tayo÷ ca dàsaþ kila ko'pi nàmnà | svakãya-lokasya tadãya-dàsye mati-prave÷àya karoti yatnam || ÷rãmàn pratàpã govinda-pàda-bhakti-paràyaõaþ | bhakta÷ caitanya-pàdàbje màna-siüho naràdhipaþ || pratàparudras tv ai÷varya-sevà-lagna-manà hareþ | ayaü màdhurya-sevàyàü lobhàkrànta-manà nçpaþ || mahà-mandira-nirmàõaü kàritaü yena yatnataþ | adyàpi nçpa-tad-vaü÷yàþ prabhu-bhakti-paràyaõàþ || ÷rã-raghunàtha-gosvàmi-pàdànàü (pràrthanàmçte)- ÷rã-råpa-rati-ma¤jaryor aïghri-sevaika-gçdhnunà | asaïkhyenàpi januùà vraje vàso'stu me'ni÷am || kiü ÷rã-karõapåra-gosvàminokta-gaura-gaõodde÷ànusàreõa keùàücit pårva-nàmàni likhyante (180-184)- ÷rã-råpa-ma¤jarã khyàtà yàsãd vçndàvane purà | sàdya råpàkhya-gosvàmã bhåtvà prakaçatàm iyàt || yà råpa-ma¤jarã-preùñhà puràsãd rati-ma¤jarã | sàdya gauràbhinna-tanuþ sarvàràdhyaþ sanàtanaþ | taü ÷rã-lavaïga-ma¤jarãty abravãt ka÷cana paõóitaþ | anaïga-ma¤jarã yàsãt sàdya gopàla-bhaññakaþ | bhañña-gosvàminaü kecit àhuþ ÷rã-guõa-ma¤jarã || raghunàthàkhyako bhaññaþ purà yà ràga-ma¤jarã | kçta-÷rã-ràdhikà-kuõóa-kuñãra-vasateþ prabhoþ || dàsa-raghunàthasya pàrvàkhyà rasa-ma¤jarã | bhågarbha-ñhakkurasyàsãt pàrvàkhyà prema-ma¤jarã.| lokanàthàkhya-gosvàmã ÷rã-lãlà-ma¤jarã purà || ÷ivànanda-cakravartã lavaïga-ma¤jarã purà || ÷rã-ràdhà-kçùõa-gaõodde÷e- kalàvatã rasollàsà guõatuïgà vrajasthitàþ | ÷rã-vi÷àkhà-kçtaü gãtaü gàyanti smàdyatà matàþ || govinda-màdhavànanda-vàsudevà yathàkramam | ràga-lekhà kalàkelau ràdhà-dàsyau purà sthite || etàþ khalu pårvàparair dehair abhinnàþ ÷rã-vçùabhànujàyàþ priya-narma-sakhyo'pi pàda-mardana-payodànàbhisàràdikaü paricàrikà iva kurvanti yathà stavàvalyàü (vraja-vilàsa-stave)-svàbhilaùita-paricaraõa-vi÷eùa-làbhàya raïgaõa-vallã-raïgaõa- màlà-prabhçtayaþ | etàþ parama-praõayi-sakhyo'pi paricàrikà iva vyavaharanti | ÷rã-govinda-lãlàmçte-(1.86) talpa-pràntàd upàdàya ka¤culãü råpa-ma¤jarã | priya-narma-sakhã sakhyai nirgatya nibhçtaü dadau || yat tu ÷rã-gaõodde÷a-dãpikàdau dàsãtvenoktam asti | tat tu svayaü grantha-kçtatvàd dainyenoktiþ smaraõa-maïgala-da÷a-÷lokã-vaiùõava-raïga-bhàùye dhçtà | ÷rã- govinda-lãlàmçte varõanaü yathà (23.89-91)- ÷rã-råpa-rati-ma¤jaryau pàda-saüvàhanaü tayoþ | cakratu÷ càparà dhanyà vyajanais tàv avãjayan || kùaõaü tau paricaryetthaü nirgatàþ keli-mandiràt | sakhyas tàþ suùupuþ sve sve kalpa-vçkùa-latàlaye || ÷rã-råpa-ma¤jarã-mukhyàþ sevà-para-sakhã-janàþ | tal-lãlà-mandira-bahiþ kuññime ÷i÷yire sukham || kiü ca- ÷rã-ràdhà-pràõa-tulyà priya-sahacarã ma¤jarã råpa-pårvà tasyàþ pràõàdhika-priyatayà vi÷rutànaïga-pårvà | vikhyàtà yà kila hari-priyà-tat-pàdàbjànugàtve tat-pàdàbje spçhayatitaràü ma¤jarã ràsa-pårvà || ÷rã-råpa-ma¤jarã tasyà anugànaïga-ma¤jarã | haripriyà÷ ca tàþ santu ràsa-ma¤jarikà hçdi || atha ÷rã-råpa-ma¤jary-aùñakam ai÷a-buddhi-vàsitàtma-loka-vçnda-durlabhà vyakta-ràga-vartma-ratna-dàna-vij¤a-vallabhà | sa-priyàli-goùñha-pàli-keli-kãra-pa¤jarã màm urãkarotu nityadeha råpa-ma¤jarã ||1|| bhakti-hãna-mànuùeùu sànukampa-cintayà ÷a÷vad-unnacittatà-nisarga-visphurad-dayà | goùñha-candra-ceùñitàmçtàvagàli-nirjharã màm urãkarotu nityadeha råpa-ma¤jarã ||2|| ÷ãla-sãdhu-sikta-vàrùabhànavã-sakhã-gaõà nitya-tat-tad-ànukålya-kçtya ucchalan-manàþ | màdç÷ãùu måóha-dhãùu sarvataþ ÷ubhaïkarã màm urãkarotu nityadeha råpa-ma¤jarã ||3|| gauracandra-÷àsanàd upetya vçndikà-vanaü ràga-màrga-pàntha-sàdhu-maõóalaika-jãvanam | vi÷va-varti-bhakta-kàma-pårti-kalpa-vallarã màm urãkarotu nityadeha råpa-ma¤jarã ||4|| dhãratà-gambhãratàdi-sadguõaika-sat-khaniþ svànuràga-ra¤jita-vrajendra-sånu-hçõ-maõiþ | ràdhikà-girãndra-dhàri-nitya-dàsikà-carã màm urãkarotu nityadeha råpa-ma¤jarã ||5|| svàïghri-païkajà÷ayàtra ye vasanti sajjanàs tan-nijeùña-dàna-kàma-nitya-viklavan-manàþ | svàsç-tulyatà-pratãta-sarva-gopa-sundarã màm urãkarotu nityadeha råpa-ma¤jarã ||6|| prauóha-bhàva-bhàvitàntar-udbhramàli-kampità sarvadà tathàpi loka-rãtim etya lajjità | kunda-vçnda-nindi-kçùõa-kãrti-vàdi-jhallarã màm urãkarotu nityadeha råpa-ma¤jarã ||7|| sarva-guhya-ramya-keli-råpaõàdi-sampadà tuùña-sakhya-vairi-gopikàbhir àtta-sampadà | tàbhir iùña-kçùõa-saïga-nçtya-raïga-carcarã màm urãkarotu nityadeha råpa-ma¤jarã ||8|| råpa-ma¤jarã-guõaika-le÷a-màtra-såcakaü yaþ pañhed idaü nijàrtha-sàravit sad-aùñakam | sa-priyeõa ràdhikà-suvallabhena tuùyatà dãyate'tra svàïghri-padma-sevane'sya yogyatà ||9|| kiü ca- matàd bahiùkçtà ye ca ÷rã-råpasya kçpàmbudheþ | teùu saïgo na kartavyo ràgàdhva-pathikaiþ khalu || teùàm annaü phalaü målam anya-dànàdikaü ca yat | nà÷itavyaü na pàtavyaü pràõaiþ kaõñha-gatair api || niùñhàbhàvàt svàdhikàre itare'pi ca kevalàt | yeùàü kàpi gatir nàsti ÷rã-bhàgavata-tatpare || rupeti nàma vada bho rasane sadà tvaü råpaü ca saüsmara manaþ karuõà-svaråpam | råpaü namaskuru ÷iraþ sadayàvalokaü tasyàdvitãya-sutanuü raghunàtha-dàsam || yadi janma hy anekaü syàt ÷rã-råpa-caraõà÷ayà | tac ca svãkçtam asmàbhir nànyat ÷ãghram ihàpi ca || ÷rã-råpànaïga-ma¤jaryoþ kçpà-pårõà hari-priyà | mamànanya-gateþ svànte kçpayà sphuratàü sadà || iti ÷rã-govinda-deva-sevàdhipati-÷rã-haridàsa-gosvàmi-caraõànujãvi- ràdhàkçùõadàsodãrità sàdhana-dãpikà ity aùña-kakùà ||8|| ****************************************************************** (9) navama-kakùà atha mukhyaü tattvaü niråpyate | ÷rã-bhàgavate (1.2.11)- vadanti tat tattva-vidas tattvaü yaj j¤ànam advayam | brahmeti paramàtmeti bhagavàn iti ÷abdyate || atra tat-tattva-trayeùu bhagavàn eva mukhyaþ | bhagavàn svayaü bhagavàn | sa tu ÷rã-kçùõo vrajendra-nandano govinda eva | tatra pramàõam- ã÷varaþ paramaþ kçùõaþ saccidànanda-vigrahaþ | anàdir àdir govindaþ sarva-kàraõa-kàraõam ||1|| yat tu brahma, tad asyaiva prabhà-råpam, yathà- yasya prabhà prabhavato jagad-aõóa-koñi- koñiùv a÷eùa-vasudhàdi vibhåti-bhinnam | tad brahma niùkalam anantam a÷eùa-bhåtaü govindam àdi-puruùaü tam ahaü bhajàmi ||40|| tatra bhagavad-gãtà brahmaõo hi pratiùñhàham ity àdi | ya÷ ca paramàtmà sa tu asya bhagavato'ü÷àü÷a-råpaþ, yathà dvitãye (2.2.8)- kecit sva-dehàntar-hçdayàvakà÷e pràde÷a-màtraü puruùaü vasantam | catur-bhujaü ka¤ja-rathàïga-÷aïkha- gadà-dharaü dhàraõayà smaranti || kçùõa-brahmaõor aikyam (BRS 2.3.218) kiraõàrokopamàjuùoþ ity àdeþ | atas tat- tattva-trayeùu parama-tattva-råpasya svayaü-bhagavato mukhyatvaü dç÷yate | tasmàd yoga-trayeùu bhakti-yoga eva mukhyaþ | sa tu anyàbhilàùità-÷ånyam ity àdua uttamatvena gçhãtaþ | yathà ÷rã-bhàgavate (11.11.48)- pràyeõa bhakti-yogena sat-saïgena vinoddhava | nopàyo vidyate samyak pràyaõaü hi satàm aham || ity àdeþ | [bhakti-rasàmçta-sindhau 1.2.1,5]- sà bhaktiþ sàdhanaü bhàvaþ premà ceti tridhodità | vaidhã ràgànugà ceti sà dvidhà sàdhanàbhidhà || tatra ràgànugàyà mukhyatvam, yathà (BRS 1.2.281)- ràga-bandhena kenàpi taü bhajanto vrajanty amã | aïghri-padma-sudhàþ prema-råpàs tasya priyà janàþ || vai÷iùñyaü pàtra-vai÷iùñyàd ratir eùopagacchati | iti (BRS 2.5.1) yathàvidha-svaråpànugatya-lakùaõaü ÷rãmat-prabhu-caraõaiþ (BRS 1.2.270)- viràjantãm abhivyaktàü vraja-vàsã janàdiùu | ràgàtmikàm anusçtà yà sà ràgànugocyate || iti pårvaü vicàritam asti | ÷rãbhàgavate ca (10.14.32)- aho bhàgyam aho bhàgyaü nanda-gopa-vrajaukasàm | yan-mitraü paramànandaü pårõaü brahma sanàtanam || atha ràgànugà sà dvidhà sambandhànugà kàmànugà ca | tatra kàmànugà mukhyà | sà dvidhà sambhogecchàmayã tat-tad-bhàvecchàmayã ca | keli-tàtparyavaty eva sambhogecchà-mayã bhavet | tad-bhàvecchàtmikà tàsàm bhàva-màdhurya-kàmità || (BRS 1.2.299) tatràdhikàrã- ÷rã-mårter màdhurãü prekùya tat-tal-lãlàü ni÷amya và | tad-bhàvàkàõkùiõo ye syus teùu sàdhanatànayoþ | (BRS 1.2.3) matto'sya sukhaü bh àd iti sambhogecchàmayã | matto'nayoþ sukhaü bhåyàd iti tat- tad-bhàvecchàmayãti dvayor bhedaþ | yathà ÷rã-bhàgavate (10.44.14) gopyas tapaþ kim acaran yad amuùya råpaü làvaõya-sàram asamordhvam ananya-siddham | dçgbhiþ pibanty anusavàbhinavaü duràpam ekànta-dhàma ya÷asaþ ÷riya ai÷varasya || trailokye pçthivã dhanyà yatra vçndàvanaü purã | tatràpi gopikàþ pàrtha tatra ràdhàbhidhà mama || ÷rã-bhakti-rasàmçta-sindhau (2.5.38) ca-yathottaram asau ity àdi, ity uddhavàdayo'py etaü và¤chati bhagavat-priyàþ | (1.2.286) iti | tad yathà (BhP 10.47.61)- àsàm aho caraõa-reõu-juùàm ahaü syàü vçndàvane kim api gulma-latauùadhãnàm | yà dustyajaü sva-janam àrya-pathaü ca hitvà bhejur mukunda-padavãü ÷rutibhir vimçgyàm || brahma-stutiþ (10.14.34)- tad bhåri-bhàgyam iha janma kim apy añavyàü yad gokule'pi katamàïghri-rajo'bhiùekam | ity àdi | ato vraja-vàsi-janàdiùu viràjamànàyà ràgàtmikàyà mukhyatvena ràgànugàyà mukhyatvam | tad-anusàratvàt | asyàm eva ràgànugàyàü gçhasthodàsãna- bhedenàdhikàriõo dvividhà dç÷yante | tatra udàsãnà mukhyàþ | tad yathà ÷rã- nàrada-vàkye (BhP 1.5.5)- tat sàdhu manye'sura-varya dehinàü sadà samudvigna-dhiyàm asad-grahàt | hitvàtma-pàtaü gçham andha-kåpaü vanaü gato yad dharim à÷rayeta || ity àdi | kiü vàsanaü te garuóàsanàya kiü bhåùaõaü kaustubha-bhåùaõàya | lakùmã-kalatràya kim asti deyaü vàgã÷a kiü te vacanãyam àste || ity àdeþ | ai÷varya-màdhuryànubhavi-bhaktànàü divivdhatve'pi puna÷ caturvidhà bhaktàþ ÷rã-laghu-bhàgavatàmçte (2.5.39)- yasya vàsaþ puràõàdau khyàtaþ sthàna-catuùñaye | vraje madhupure dvàra-vatyàü goloka eva ca || tatraiva (1.5.488-9)- vraje÷àder aü÷a-bhåtà ye droõàdyà avàtaran | kçùõas tàn eva vaikuõñhe pràhiõod iti sàmpratam || preùñhebhyo'pi priayatamair janair gokula-vàsibhiþ | vçndàraõye sadaivàsau vihàraü kurute hariþ || bçhad-gaõodde÷a-dãpikàyàm (125)-sarvà evàkhilaü karma jànante ity àdeþ | tathà hi laghu-bhàgavatàmçte (1.5.498)-yat tu goloka-nàma syàt tac ca gokula-vaibhavam iti | tathàpi stava-màlàyàü (nandàpaharaõam) ca-vaikuõñhaü yaþ suùñhu sandar÷ya ity àdi | ÷rã-kçùõa-sandarbhe (116) ÷rã-vçndàvane ÷rã-goloka-dar÷anaü tu tasyaivàparicchinnasya golokàkhya-vçndàvanàprakaña-prakà÷a-vi÷eùaþ paryavasyatãti màhàtmyàvalambanena bhajatàü sphuratãti j¤eyam | tat tu na kevalam upàsanà-sthànam evedaü pràpti-sthànam idam eva | tatropàsakà÷ caturvidhàþ-kevalai÷varyànubhavinaþ, màdhurya- mi÷rai÷varyànubhavinaþ, ai÷varya-mi÷ra-màdhuryànubhavinaþ, kevala- màdhuryànubhavina÷ ca | tatra kevalai÷varyànubhavinàü sthànaü vaikuõñhaü màdhurya-mi÷rai÷varyànubhavinàü mahà-vaikuõñha-para-vyoma-golokam | ai÷varya-mi÷ra-màdhuryànubhavinàü pura-dvayam | kevala-màdhuryànubhavinàü tu ÷rã-vçndàvanam (BRS 1.2.303)- riraüsàü suùñhu kurvan yo vidhi-màrgeõa sevate | kevalenaiva sa tadà mahiùãtvam iyàt pure || kiü ca svakãyà-parakãyayor madhye parakãyàyàm eva mukhyo raso jàyate iti pårvaü vicàrito'sti | ato ratis tridhà-sàdhàraõã sama¤jasà samarthà ca | tatra sàdhàraõã sambhogecchà-nidànà kubjàdiùu | sama¤jasà tu patnãbhàvàbhimàna- mayã kvacid bhedita-sambhogecchà-sàndrà rukimõy-àdiùu | samarthà khalu sva- svaråpa-jàtà ÷rã-kçùõa-sukha-svaråpà sàndratamà ÷rã-ràdhikàdiùu | yathà (UN 14.53)- sva-svaråpàt tadãyàd và jàtà yat-kiücid-anvayàt | samarthà sarva-vismàri-gandhà sàndratamà matà || kiü ca mantra-mayã svàrasikyor madhye svàrasikã ÷reùñhà | svàrasikã càtra ÷rã- ràdhà-pràõa-bandhor ity atra màsayàm api sevàyàü sad-bhàvàt | ataeva gãtàyàü (12.10)- abhyàse'py asamartho'si matkarmaparamo bhava | madartham api karmàõi kurvan siddhim avàpsyasi || abhyàso nàma mano-yogo mat-karma ÷ravaõa-kãrtanàdi | ÷rã-hari-bhakti-vilàse (20.382)- evam ekàntinàü pràyaþ kãrtanaü smaraõaü prabhoþ | kurvatàü parama-prãtyà ity àdi | evaü bhakti-sandarbhe[*ENDNOTE #12]-- sad-dharma-÷àsako nityaü sadàcàra-niyojakaþ | sampradàyã kçpà-pårõo viràgã gurur ucyate || ñãkà-viràgã vi÷iùña-ràgavàn | tasmàd doùa-dçùñyà viùaya-parityàgaþ sutaràü labhyate | tathà hi- viùayàviùña-cittànàü viùõv-àve÷aþ sudårataþ | vàruõã-dig-gataü vastu vrajann aindrãü kim àpnuyàt ||[*ENDNOTE #13] gçhàrambho hi duþkhàya na sukhàya kadàcana | iti ca | ÷rã-prahlàda-vàkye (7.5.5) ca- tat sàdhu manye'sura-varya dehinàü sadà samudvigna-dhyàm asad-grahàt | hitvàtma-pàtaü gçham andha-kåpaü vanaü gato yad dharim à÷rayeta || ÷rã-bhàgavate bhagavad-uktau (11.7.6)- tvaü tu sarvaü parityajya snehaü sva-jana-bandhuùu | mayy àve÷ya manaþ samyak sama-dçg vicarasva gàm || tyaktvà sva-dharmaü caraõàmbujaü harer bhajann apakvo'tha patet tato yadi | yatra kva vàbhadram abhåd amuùya kiü ko vàrtha àpto'bhajatàü sva-dharmataþ || iti | (gãtà 18.65)- sarva-dharmàn parityajya màm ekaü ÷araõaü vraja | (gãtà 9.30)- api cet suduràcàro bhajate màm ananya-bhàk | sàdhur eva sa mantavyaþ samyag vyavasito hi saþ || (gãtà 9.22)- ananyà÷ cintayanto màü ye janàþ paryupàsate | teùàü nityàbhiyuktànàü yoga-kùemaü vahàmy aham || ity àdeþ bahu÷aþ | vi÷eùato ràgànugàdhikàri-lakùaõaü dar÷ayati (BRS 1.4.7)- na patiü kàmayet ka¤cid brahmacarya-sthità sadà | tam-eva mårtiü dhyàyantã candrakantir-varànanà || smaraõaü kãrtanaü keliþ prekùaõaü guhya-bhàùaõam | saïkalpo'dhyavasàya÷ ca kriyà-nirvçtir eva ca || etan-maithunam aùñàïgaü pravadanti manãùiõaþ | viparãtaü brahmacaryam etad evàùña-lakùaõam || ity àdi | ye tu bhagavat-parikaràõàü viùayà dç÷yante | te tu siddhànàü teùàü bhava- bandhanàya na bhavanti | nitya-siddhà mukundavat ity àdeþ | kiü ca ÷rã-svàmi- caraõaiþ gçha-sthitasya punar àsakti-sambhavàt ity àdeþ | prasaïgàt ÷iùya-lakùaõam (HBV 1.59-62, mantra-muktàvalyàm)- ÷iùyaþ ÷uddhànvayaþ ÷rãmàn vinãtaþ priya-dar÷anaþ | satya-vàk puõya-carito'dabhra-dhãr dambha-varjitaþ || kàma-krodha-parityàgã bhakta÷ ca guru-pàdayoþ | devatà-pravaõaþ kàya-mano-vàgbhir divà-ni÷am || nãrujo nirjità÷eùa-pàtakaþ ÷raddhyànvitaþ | dvija-deva-pitéõàü ca nityam arcà-paràyaõaþ || yuvà viniyatà÷eùa-karaõaþ karuõàlayaþ | ity àdi-lakùaõair yuktaþ ÷iùyo dãkùàdhikàravàn || ity àdi | nanv anukàrya-j¤ànaü vinà katham anusaraõa-j¤ànam | ity ata àha- ràgànugà-vivekàrtham àdau ràgàtmikocyate || (BRS 1.2.271) ñãkà-atha svaråpa-lakùaõa-tañastha-lakùaõàbhyàü tàm evopapàdayati | iùñe svàrasikã ràgaþ paramàviùñatà bhavet | tan-mayã yà bhaved bhaktiþ sàtra ràgàtmikodità || (BRS 1.2.272) ñãkà-iùñe svàbhãpsita-prema-viùaye ÷rã-nanda-nandane iti yàvat | svàrasikã svàbhàvikã paramàviùñatà kàyikã vàcikã mànasã ceùñà | sà ràgo bhavet | tan- mayã tan-màtra-prerità yà bhaktiþ sà ràgàtimkoditeti yojanà | iùñe premamaya- gàóha-tçùõeti svaråpa-lakùaõam | iùñe svàrasikã paramàviùñateti tañastha- lakùaõam | atha tasyà vibhàgam àha (BRS 1.2.273)- sà kàmaråpà sambandha-råpà ceti bhaved dvidhà || yadyapi kàma-råpàyàm api sambandha-vi÷eùo'sty eva, tathàpi pçthag-upàdànaü vai÷iùñyàpekùayà | tatra kàma-råpam àha (BRS 1.2.283)- sà kàmaråpà sambhoga-tçùõàü yà nayati svatàm | yad asyàü kçùõa-saukhyàrtham eva kevalam udyamaþ || atha sambandha-råpà (BRS 1.2.288)- sambandha-råpà govinde pitçtvàdy-àbhimànità | atropalakùaõatayà vçùõãnàü vallavà matàþ || atra ÷uddha-sambandha-råpàyàü sambandhàd vçùõayaþ (7.1.20) ity atra vçùõãnàm upalakùaõatayà ye vallavàþ pràptàs ta evàtra matàþ | na tu mahima-j¤àna-yuktà dvàrakàdi-nitya-siddha-bhaktà ity arthaþ | tad vettum evopapàdayati (1.2.288)- yadai÷ya-j¤àna-÷ånyatvàd eùàü ràge pradhànatà || atha pårvokta-ràgànugà-bhakter vibhàgam àha (1.2.290)- ràgàtmikàyà dvaividhyàd dvidhà ràgànugà ca sà | kàmànugà ca sambandhànugà ceti nigadyate || tatra adhikàri-lakùaõam (1.2.291)- ràgàtmikàika-niùñhà ye vraja-vàsi-janàdayaþ | teùàü bhàvàptaye lubdho bhaved atràdhikàravàn || nanu ràgànugàyàü lubdha÷ ced adhikàravàn tarhi lobha-j¤ànaü vinà kathaü pravçttir ity ata àha lobha-svaråpam (BRS 1.2.292)- tat-tad-bhàvàdi-màdhurye ÷rute dhãr yad apekùate | nàtra ÷àstraü na yuktiü ca tal-lobhotpatti-lakùaõaü || ñãkà-tat-tad-bhàvàdi-màdhurye ÷rute ÷rã-kçùõa-bhakta-mukhàt ÷rã- bhàgavatàdiùu ÷ravaõa-dvàrà yat ki¤cid anubhåte sati dhãr yan-màdhuryàdikam apekùate kadà mama tad-bhàva-màdhurya-ceùñà màdhuryaü ca bhavet iti tad eva lobhotpatter lakùaõaü svaråpam | ata à÷rayiùyamàõe gurau tad-bhàva-màdhuryam àyàtam | yataþ (BhP 11.2.21) tasmàd guruü prapadyeta jij¤àsuþ ÷reya uttamam ity ekàda÷a-skandha-padya-ñãkàyàü ÷rã-÷rãdhara-svàmibhir apy uktam | anyathà nyàyato bodha-saücàràbhàvàt | vikrãóitaü vraja-vadhåbhir idaü ca viùõoþ ÷raddhànvito yaþ ÷çõuyàd atha varõayed và | bhaktiü paràü bhagavati parilabhya kàmaü hçd-rogam à÷v apahinoty acireõa dhãraþ || (BhP 10.33.39) ñãkà--hçd-rogaü kàmàdikam api ÷ãghram eva tyajati | atra sàmànyato'pi paramatva-siddhes tatràpi parama-÷reùñha-÷rã-ràdhà-saüvalita-lãlà-maya-tad- bhajanaü tu paramatamam eveti svataþ sidhyati | kintu rahasya-lãlà tu pauruùa- vikàravad indriyaiþ pitç-putra-dàsa-bhàvai÷ ca nopàsyà svãya-bhàva-virodhàt | rahasyatvaü ca tasyàþ kvacid alpàü÷ena kvacit tu sarvàü÷eneti j¤eyam | (Bhakti- sandarbhe 338) tatratya-bhakti-màrgà dar÷itàþ | tathà hi-sva-puüstva-bhàvanàyàü tu naiva ràgànugàü gatà ÷rã-da÷ame ÷ruty-adhyàye striya uragendra-bhoga-bhuja-daõóa- viùakta-dhiyo [BhP 10.87.23] ity àdiþ | ÷ruta-màtro'pi yaþ strãõàü prasahyàkarùate manaþ (BhP 10.90.26) | na patiü kàmayet ka¤cid brahmacarya-sthità sadà (BRS 1.4.7) | evaü veda-stutau (!0.87.21)- duravagamàtma-tattva-nigamàya tavàtta-tano÷ carita-mahàmçtàbdhi-parivarta-pari÷ramaõàþ | na parilaùanti kecid apavargam apã÷vara te caraõa-saroja-haüsa-kula-saïga-visçùña-gçhàþ || (10.87.21) ñãkà-yàni kulàni ÷iùyopa÷iùyatayà teùàü saïgena visçùña-gçhàþ | atha ràgànugàïgàny àha (BRS 1.2.294-5, 309, 300-2, 307)- kçùõaü smaran janaü càsya preùñhaü nija-samãhitam | tat-tat-kathà-rata÷ càsau kuryàd vàsaü vraje sadà || sevà sàdhaka-råpeõa siddha-råpeõa càtra hi | tad-bhàva-lipsunà kàryà vraja-lokànusàrataþ || kçùõa-tad-bhakta-kàruõya-màtra-làbhaika-hetukà | puùñi-màrgatayà kai÷cid iyaü ràgànugocyate || puràõe ÷ruyate pàdme puüsam api bhaved iyam || purà maharùayaþ sarve daõóakàraõya-vàsinaþ | dçùñvà ràmaü hariü tatra bhoktum aicchan suvigraham || te sarve strãtvam àpannàþ samudbhåtà÷ ca gokule | hariü sampràpya kàmena tato muktà bhavàrõavàt || tathàpi ÷ruyate ÷àstre ka÷cit kurupurã-sthitaþ | nanda-sånor adhiùñhànaü tatra putratayà bhajan | nàradasyopade÷ena siddho'bhåd vçddha-vardhakiþ || ñãkà-siddhi'bhåd iti bàlavatsa-haraõa-lãlàyàü tat-pitéõàm eva siddhir j¤eyà | evaü ca sati ÷ruit-kanyà-candrakànti-prabhçtãnàü nitya-siddha-parkarànugatyàbhàvàt ÷rã-nanda-nandanasya prakà÷a-råpasyaiva pràptir na tu tàdç÷a-svaråpasya | ataeva pràmàõikair apy uktam dhàmno'bhede'pi parikara-bhede prakà÷aþ | yathà tàsàü madhye dvayor dvayoþ (10.77.7) iti | nitya-siddhànugatànàü tu ÷rã-nanda- nandanasya tàdç÷a-svaråpasyaiva pràptir ity ànugatyàpekùàva÷yakãti bhåyàn vi÷eùo'stãti vibhàvanãyam | atha candrakànti-prabhçtiùu ràgànugãya-guru-caraõàvalambanasyàdçùñatvàd ràgànugàyàm etasya kàraõatà na sambhavati cen na | sàmànyatas tàdç÷a-guru- caraõàvalambanasya kàraõatàyàþ sàkùàt paramparayà svãkàràt | yatra sàkùàtkàraõatà na sambhavati tatra janmàntarãõa-kàraõa-kalpanam phala-balàt | ataevàlaïkàrikair bàlaksaya kavitàyàü tathaiva kalpyate | ataþ svayam eva vakùyate (BRS 1.3.57)- sàdhanekùàü vinà yasminn akasmàd bhàva ãkùyate | vighna-sthagitam atrohyaü pràg-bhavãyaü susàdhanaü || ataeva gopàlopàsakàþ pårvam apràptàbhãùña-siddhayaþ ity àdikaü ca | atha bhàvaþ (BRS 1.3.1)- ÷uddha-sattva-vi÷eùàtmà prema-såryàü÷u-sàmya-bhàk | rucibhi÷ citta-màsçõya-kçd asau bhàva ucyate || yathà tantre -- premõas tu prathamàvasthà bhàva ity abhidhãyate | sàttvikàþ svalpa-màtràþ syur atrà÷ru-pulakàdayaþ || atha premà (BRS 1.4.1)- samyaï-masçõita-svànto mamatvàti÷ayàïkitaþ | bhàvaþ sa eva sàndràtmà budhaiþ premà nigadyate || yathà pa¤caràtre- ananya-mamatà viùõau mamatà prema-saïgatà | bhaktir ity ucyate bhãùma-prahlàdoddhava-nàradaiþ || (BRS 1.4.15-16)- àdau ÷raddhà tataþ sàdhu-saïgo'tha bhajana-kriyà | tato'nartha-nivçttiþ syàt tato niùñhà rucis tataþ || athàsaktis tato bhàvas tataþ premàbhyuda¤cati | sàdhakànàm ayaü premnaþ pràdurbhàve bhavet kramaþ || (BRS 2.1.4-6, 10) athàsyàþ ke÷ava-rater lakùitàyà nigadyate | sàmagrã-paripoùena paramà rasa-råpatà || vibhàvair anubhàvai÷ ca sàttvikair vyabhicàribhiþ | svàdyatvaü hçdi bhaktànàm ànãtà ÷ravaõàdibhiþ | eùà kçùõa-ratiþ sthàyã bhàvo bhakti-raso bhavet || pràktany àdhunikã càsti yasya sad-bhakti-vàsanà | eùa bhakti-rasàsvàdas tasyaiva hçdi jàyate || kçùõàdibhir vibhàvàdyair gatair anubhavàdhvani | prauóhànanda-camatkàra-kàùñhàm àpadyate paràm || tathà hi ÷rutiþ-raso vai saþ | rasaü hy evàyaü labdhvànandã bhavati iti | upapatau parakãyàyàm eva rasotkarùaþ | ataeva ujjvala-nãlamaõau (1.19) atraiva paramotkarùaþ ÷çïgàrasya pratiùñhitaþ || ñãkà-atraiva upapatau | tathà ca bharatena (UN 1.20-21)- bahu vàryate khalu yatra pracchanna-kàmukatvaü ca | yà ca mitho durlabhatà sà manmathasya paramà ratiþ || laghutvam atra yat proktaü tat tu pràkçta-nàyake | na kçùõe rasa-niryàsa-svàdàrtham avatàrini || punas tatraiva (UN 3.19)- kanyakà÷ ca paroóhà÷ ca parakãyà dvidhà matàþ | vraje÷a-vrajavàsinya etàþ pràyeõa vi÷rutàþ | tathà hi rudraþ (UN 3.20)- vàmatà durlabhatvaü ca strãõàü yà ca nivàraõà | tad eva pa¤ca-bàõasya manye paramam àyudham || viùõu-gupta-saühitàyàü ca (UN 3.21)- yatra niùedha-vi÷eùaþ sudurlabhatvaü ca yan mçgàkùãõàm | tatraiva nàgaràõàü nirbharam àsajjate hçdayam || (UN 3.22)- àþ kiü vànyad yatas tasyàm idam eva mahàmuniþ jagau pàramahaüsyàü ca saühitàyàü svayaü ÷ukaþ || yathà ÷rã-da÷ame (10.33.19)- kçtvà tàvantam àtmànaü yàvatãr gopayoùitaþ | reme sa bhagavàüs tàbhir àtmàràmo'pi lãlayà || ñãkà-gopãnàü yoùita iti tàsàü spaùñam eva parakãyatvam | tà vàryamàõàþ patibhiþ pitçbhir bhàtç-bandhubhiþ | (BhP 10.33.19) yat patyapatyasuhçdàm anuvçttir aïga strãõàü svadharma iti dharmavidà tvayoktam | (BhP 10.29.32) tad yàta mà ciraü goùñhaü ÷u÷råùadhvaü patãn satãþ | krandanti vatsà bàlà÷ ca tàn pàyayata duhyata || (10.29.22) bhartuþ ÷u÷råùaõaü strãõàü paro dharmo hy amàyayà | (10.29.24) asvargyam aya÷asyaü ca kçcchraü bhayàvaham | jugupsitaü ca sarvatra aupapatyaü kula-striyàþ || (10.29.26) tatraiva- sa kathaü dharma-setånàü vaktà kartàbhirakùità | pratãpam àcarad brahman para-dàràbhimar÷anam || (10.33.27) tathà ÷rã-ekàda÷e (11.12.13)- mat-kàmà ramaõaü jàram asvaråpa-vido'balàþ || padma-puràõe ca- gopa-nàrãbhir ani÷aü yatra krãóati kaüsahà || krama-dãpikàyàü ca- go-gopa-gopa-vanità-nikaraiþ paritam iti | bçhad-gautamãya-tantre ca- atra yà gopa-patnya÷ ca nivasanti mamàlaye | ÷rã-gopàla-stave- vicitràmbara-bhåùàbhir gopa-nàrãbhir àvçtam || iti | bçhad-vàmane ca- jàra-dharmeõa susnehaü sarvato'dhikam uttamam | mayi sampràpya sarvo'pi kçtakçtyo bhaviùyati || iti | atha ÷rã-ràsa-pa¤càdhyàyã-÷rã-bçhad-vaiùõava-toùaõyàü ÷rã-sanàtana-gosvàmi- caraõair uktam (10.22.21)- yàtàbalà vrajaü siddhà mayemà raüsyatha kùapàþ | yad uddi÷ya vratam idaü cerur àryàrcanaü satãþ || ñãkà-bharjitàþ kvathità dhànàþ pràyo bãjàya phalàntarotpàdanàya ne÷ate | kintu svayaü bhogyatàpattyà sadya eva parama-sukhàya samarthà bhavantãty arthaþ | ity evaü patitvena prema-vi÷eùàsiddher upapatitvenaiva tat saüsiddher iti bhàvaþ | tad evàha yàteti | he abalà ity àtibàlyaü såcayati | ato'dhunà raty-ayogyà iti bhàvaþ | yad và pårvokta-nyàyena sarvato'dhika-÷aktimatya ity arthaþ | prakàra-vi÷eùeõa mad-va÷ãkàra-vi÷eùàt | yataþ siddhàþ sampanna-kàmitvàt tad-atãta-phalà ity arthaþ | imà nikaña evaiùyac charatkàlãnà iti tàsàü vidåravartitve'pi imà iti sannihitatayà uktiþ sàntvanàrthà | anyat samànam | yad và, hemantasyottara-màsa-sambandhinãr àgaminãþ kùapàþ mayà saha ramaõaü pràpsyatha iti | nanu asmat-saïkalpitaü tvayodvahana-sukhaü sidhyatu, tena ràsa-krãóàdiùu sukhaü ca sampadyatàm | tatràha yad iti | yad uddi÷ya àryàyà÷ cic-chakteþ kàtyàyanyà arcanaü vrataü cerur bhavatyaþ, tad idaü mayoktam aupapatyena ràsa-krãóàdi- sukham evety arthaþ | vivàhena patitve ràsa-krãóàdi-sukha-vi÷eùo na sampadyata iti bhàvaþ | satãþ he satya iti aupapatye'pi yåyaü sarvathà sàdhvya eva | mad-eka- màtra-niùñhatvàd iti bhàvaþ | tattvato'naupapayàt vivàhitàbhyo'py adhika-priyatvàt | yad và satãr iti kùapà-vi÷eùaõam | uttamà ràsànandàvirbhàvikàþ ÷àradàþ ÷ãtoùõàdi-rahità jyotsnà÷ cety arthaþ | yad và tat krãóà-màhàtmyam evàha yad yasmàt satyo lakùmã-dharaõàdayaþ | idaü ràsa-krãóàdi-sukham uddi÷ya àryàrcana-vrataü cerur eva, na tu tat sukhaü pràpur ity arthaþ | yad ramaõam idaü vratam | anyat samànam | ÷rãmaj-jãva-gosvàmi-caraõaiþ-atha vraje prakañàyàü ca ÷rã-kçùõasyaupapatyaü nityam | ÷rã-ràdhikàdãnàü ca parakãyàtvaü nityam | tayoþ svaråpeõa dvaividhyaü nàsti | kintu apràkçta-dvàpare pràkçta-dvàparasya milane svayaü-råpe ÷rã-nanda- nandane vasudeva-nandanàdiùu prakà÷eùu militeùu satsu lãlàyàþ pràkañyaü bhavati | yathoktam àkare (LBhàg 1.5.438)- prapa¤ca-gocaratvena sà lãlà prakañà smçtà | anyàs tv aprakañà bhànti tàdç÷yas tad-agocaràþ || kiü ca ÷rã-kçùõasyaupapatyàbhàve rasotkarùàbhàvaþ syàt | yathàkare (UN 1.19,21)- atraiva paramotkarùaþ ÷çïgàrasya pratiùñhitaþ || laghutvam atra yat proktaü tat tu pràkçta-nàyake | na kçùõe rasa-niryàsa-svàdàrtham avatàrini || ataeva ekàda÷e (11.12.13)- mat-kàmà ramaõaü jàram asvaråpa-vido 'balàþ | brahma màü paramaü pràpuþ saïgàc chata-sahasra÷aþ || asya vyàkhyà sva-da÷a-÷lokã-bhàùye kçtaiva | tatredaü bãjam | yatraupapatye loka- viruddhaü dharma-viruddhaü ca | tatraiva laghutvam | yatra tu tad-ubhayàbhàvas tatra bahu-nivàraõàdi-hetubhiþ ÷çïgàrasya paramotkarùatà | tatra laukikaupapatye- paradàràn na gacchec ca manasàpi kadàcana iti ÷àstra-viruddhatvena pàpa- sambhavàt | dharma-viruddham ata eva nindàsambhavàt lajjàkaratvena loka- viruddhatvaü ca | ataþ svayaü ÷rã-kçùõenàpi (BhP 10.29.26) | asvargyam aya÷asyaü ca kçcchraü bhayàvaham | jugupsitaü ca sarvatra aupapatyaü kula-striyàþ || ity anena tasyaivàsvargyàdikam uktam | ÷rã-vraja-devãbhir api niþsvaü tyajanti gaõikà jàrà bhuktvà ratàü striyam (10.47.7) iti tasyaivollekhaþ kçtaþ | ÷rã-kçùõe tu ÷àstra-virodhàbhàvena pàpàsambhavàn na dharma-viruddhatvam | ataevànindyatvena lajjàdy-asambhavàn na loka-viruddhaü ca | pratyuta loke suùñhåpàdeyatvam eveti bahu-nivàraõàdi-hetubhiþ ÷çïgàrasya paramotkarùateti tàsàü parama-duþsaha-loka-lajjànàdareõa tad-eka-prãtyà pravçtter avagamàt | tat- prãte÷ ca sarva-÷àstra-phala-råpatvàt | tatra (10.33.29)- dharma-vyatikramo dçùña ã÷varàõàü ca sàhasam | tejãyasàü na doùàya vahneþ sarva-bhujo yathà || ity àdi | vacana-pràmàõyàt na dharma-viruddham api, yathà- go-càraõàyànucarai÷ carad vane yad gopikànàü kuca-kuïkumàïkitam ity atra yad akråreõa ÷rã-kçùõasyaupapatyasyollekhaþ kçtaþ | tat khalu pitçvyatvena dàsatvena cety ubhayathà na yujyate | kintu upàdeyatvenaiva | na ca prãti- vi÷eùollekha eva kçta iti vaktavyam | tad-vàcaka-÷abdayànupàdànàt | yat khalu ÷rã- bhàgavatàdi-puràõeùu nànà-jàtãya-muni-ràja-sabhàdiùu tad-aupapatya- pratipàdikà ràsa-lãlà gãyate tat tu suùñhåpàdeyatvenaiva, nànyathà | tàsàü tad- eka-sukhàrtha-pravçttis tu yat te sujàta ity àdi-÷rã-bhàgavatokteþ | tat-prãteþ sarva- ÷àstra-phala-råpatvaü yathà tatraiva kurvanti hi tvayi ratiü ku÷alàþ iti | ku÷alàþ ÷àstra-nipuõàþ iti ñãkà ca | parakãyàtvaü codàharati càkare (UN 3.18)- ràgollàsa-vilaïghitàrya-padavã-vi÷ràntayo'py uddhura- ÷raddhà-rajyad-arundhatã-mukha-satã-vçndena vandyehitàþ | àraõyà api màdhurã-parimala-vyàkùipta-lakùmã-÷riyas tàs trailokya-vilakùaõà dadatu vaþ kçùõasya sakhyaþ sukham || iti | kàs tà ity apekùàyàm àha (UN 3.19)- kanyakà÷ ca paroóhà÷ ca parakãyà dvidhà matàþ | paramotkarùam àha (UN 3.19)- pracchanna-kàmatà hy atra gokuendrasya saukhyatà || atra parakãyàtva-vi÷eùe iti | tasmàt ÷rã-kçùõa-tad-dhàma-samaya-parikara- lãlàdãnàü sarva-laukikàtãtatve'pi yathà lokaval lãlàyàü sac-cid-ànanda-maya-÷rã- vigrahe mutra-purãùotsargàdikaü svãkriyate tathà tal-lãlà-parikara-råpàbhir manvàdibhiþ pàõi-grahaõe ko doùaþ | saïgame tu doùa eva, sa ca nàsti | yathà (UN 3.32)-- na jàtu vraja-devãnàü patibhiþ saha saïgamaþ || ataeva (BhP 10.33.27)- manyamànàþ svapàr÷vasthàn svàn svàn dàràn vrajaukasaþ || iti pàr÷vasthàn na tu saïgamocita-÷ayyà-sthànàni | tathàpi yogamàyayà vivàhocitaü laukika-vaidikaü karma kàrayitvà pàõi-grahaõaü pratyàyitam | kiü ca gokulasya prakañàprakaña-råpeõa prakà÷a-dvaividhya-svãkàre sati lãlàyà dvaividhyaü syàt | tayoþ svaråpeõa dvaividhyasyàbhàvaþ | ataþ ÷rã-ràdhikàdibhiþ sàrdhaü prakaña-vihàre'pi ÷rã-kçùõasyàdhokùajatvàt tat parivàra-samaya- lãlàdãnàü tat-svaråpa-÷aktivilàsatvena tat-samàna-dharmatvàc ca tasya teùàü ca prapa¤cendriyàviùayatvam apràkañyam | tataþ svayaü prakà÷atva-÷aktyà svecchà- prakà÷ayà so'bhivyaktyo bhaven netre na netra-viùayas tv ataþ iti nirdhàraõàt tasya teùàü ca prapa¤cendriya-viùayatvaü pràkañyam | ataeva ÷rã-laghu-bhàgavatàmçte (1.5.391-2)- yad adyàpi didçkùeran utkaõñhàrtà nija-priyàþ | tàü tàü lãlàü tataþ kçùõo dar÷ayet tàn kçpà-nidhiþ || kair api prema-vaiva÷ya-bhàgbhir bhàgavatottamaiþ | adyàpi dç÷yate kçùõaþ krãóan vçndàvanàntare || ity atraiva vçndàvane lãlàyàþ prapa¤càgocaràyàþ sàkùàd-dar÷anam | aprakaña- vçndàvana-sattà-pakùe tu brhama-hrada-nãtàþ itivad atra tasya sàkùàd- dar÷anànupapattiþ | kiü càprakaña-vçndàvanasya sattve (utkalikà-vallarã 66)- prapadya bhavadãyatàü kalita-nirmala-premabhir mahadbhir api kàmyate kim api yatra tàrõaü januþ | kçtàtra kujaner api vraja-vane sthitir me yayà kçpàü kçpaõa-gàminãü sadasi naumi tàm eva vàm || tathà ÷rã-gàndharva-sampràrthanàùñake (1) vçndàvane viharator iha keli-ku¤je ity àdy-anupapattiþ | evaü ca sati kalpa-vçkùàdi-råpàõàü nimbàdi-råpeõa yat pratãtiþ | tat tu (naiùadhãya-carite 3.94) pittena dåne rasane sitàpi tiktàyate itivat | nayana- doùàt ÷aïkhaü pãtam iva pa÷yatãtivat | prakà÷aika-råpàyàþ sårya-kànter ulåkeùu tamo'bhivya¤jakatà itivac ca sàparàdheùv ayogyeùu teùu tasya svaråpàprakà÷a- pràyikatvàc ca | anena ÷rã-kçùõasyaupapatye ÷rã-ràdhikàdãnàü parakãyàtve kecit punar evam àhuþ-yaþ khalåpapatyàdy-utkarùo varõitaþ ÷rãmadbhir grantha- kçdbhiþ sa tu parecchayaiva na tu svàbhimataþ | tan na teùàü pràrthanà-virodhàt | yathà hy utkalikà-vallaryàü (45)- àlãbhiþ samam abhupetya ÷anakair gàndharvikàyàü mudà goùñhàdhã÷a-kumàra hanta kusuma-÷reõãü harantyàü tava | prekùiùye purataþ pravi÷ya sahasà gåóha-smitàsyaü balàd àcchindànam ihottarãyam urasas tvàü bhànumatyàþ kadà || ity atra hi svakãyatvena tayà tayà tasya puùpa-haraõam | tena ca tat-tat-sakhyà | uttarãyàkarùaõaü na sambhavatãti | tathà kàrpaõya-pa¤jikàyàü (35) ca- gaveùayantàv anyo'nyaü kadà vçndàvanàntare | saïgamayya yuvàü lapsye hàriõaü pàritoùikam || tathà (34)- gurvàyattatayà kvàpi durlabhànyonya-vãkùaõau | mithaþ sande÷a-sãdhubhyàü nandayisyàmi vàü kadà || atràpi parasparànveùaõaü dulrabhànyo'nya-vãkùaõaü ca parakãyàyàm eva sambhavatãti | evaü ÷rãman-mahàprabhoþ paramàntaraïga-bhakta-÷rã-raghunàtha- dàsa-gosvàmi-pàdair yathà vilàpa-kusumà¤jalyàm (88)- bhràtrà goyutam atra ma¤ju-vadane snehena dattvàlayaü ÷rãdàmnà kçpaõàü pratoùya jañilàü rakùàkhya-ràkà-kùaõe | nãtàyàþ sukha-÷oka-rodana-bharais te saüdravantyàþ paraü vàtsalyàj janakau vidhàsyata itaþ kiü làlanàü me'grataþ || ity àdi bahu÷aþ | kiü ca vraje ÷rã-kçùõasya nava-yauvane samçddhimàn ÷çïgàro j¤eyaþ | sa ca mahàbhàva-svabhàvena cira-pravàsaü vinà nikaña-pravàse'pi tat-sphårtyà sambhavati | truñir yugàyate tvàm apa÷yatàm ity àdi nyàyena brahma-ràtra-tativad virahe'bhåt ity àdi nyàyena ÷araj-jyotsnà-ràse vidhi-rajani-råpàpi nimiùàdi-nyàyena ca | ataeva ÷rãmad-ujjvaja-nãlamaõau (15.203) sampannasyodàharaõe ÷rã- haüsadåtasya padyaü dattam | ato vidagdha-màdhave (1.36) paugaõóatvena bhàsamànatvaü dar÷itam | yathà duddha-muhassa vacchassa dàõiü ko kkhu uvvàhà-osaro | ity àdau | nava-yauvanasyaiva sadàsthàyitvena dhyeyatvam | yathà stava-màlàyàü (utkalikà- vallarã 17) ÷yàmayor nava-vayaþ-suùamàbhyàm ity àdau | ataþ ÷rã-kçùõa-dugdha- mukhatvasya sadà sphårtyà ÷rã-vraje÷varyàdibhis tasya pariõayodyamaþ kvàpi na kçtaþ | kim uta mahà-bhàva-prabhedàdhiråóha-vi÷eùa-màdana-bhàva-svabhàve | sa ca taü vinà sambhavatãti vaktavyam | yathà ÷rã-àrùa-vacanam- vande ÷rã-ràdhikàdãnàü bhàva-kàùñhàm ahaü param | vinà viyogaü sambhogaü yà turyam udapàdayat || atra bhàva-kàùñhàü màdana-råpàm | màdanasya lakùaõam (UN 14.219, 226, 229)- sarva-bhàvodgamollàsã màdano'yaü paràt paraþ | ràjate hlàdinã-sàro ràdhàyàm eva yaþ sadà || na nirvaktuü bhavec chakyà tenàsau muninàpy alam ||| sphuranti vraja-devãùu parà bhàva-bhidà÷ ca yàþ | tàs tarkàygocaratyà na samyag iha varõitàþ || ity àde÷ ca cira-nikaña-pravàse cira pravàsa sphårtyà samçddhimàn sambhogo bhavatãti kim à÷caryam | nanu tarhi kathaü ÷rã-gosvàmi-pàdaiþ samçddhimàn sambhogo nava-vçndàvane udàhçtaþ ? tat tu spaùña-lãlàyàü nandanandana-vasudeva-nandanayor ektavàbhimànàt | tad yathà (11.12.13) mat kàmà ramaõaü jàram asvaråpa- vido'balàþ | tathà (10.46.3) gacchoddhava vrajaü saumya pitror naþ prãtim àvahan ity àdi | ataeva ÷rãmad-ujjvala-nãlamaõau (15.185-6) harer lãlà-vi÷eùasya prakañasyànusàrataþ | varõità virahàvasthà goùñha-vàma-bhruvàm asau || vçndàraõye viharatà sadà ràsàdi-vibhramaiþ | hariõà vraja-devãnàü viraho'sti na karhicit || ataeva ÷rã-rasàmçta-sindhau (2.5.128) ÷rã-bhàgavatàdi-gåóhàrthaþ ÷rã-gosvàmi- pàdair dar÷itaþ | yathà- prokteyaü virahàvasthà spaùña-lãlànusàrataþ | kçùõena viprayogaþ syàn na jàtu vraja-vàsinàm || yathà hi yàmala-vacanaü- kçùõo'nyo yadu-sambhåto yaþ pårõaþ so'sty ataþ param | vçndàvanaü parityajya sa kvacit naiva gacchati || iti | spaùña-lkãlà ÷rã-nandanandana-vasudeva-nandanayor ekàtma-vya¤jikàþ | aspaùña- lãlà gåóha-lãlà tayor bheda-vya¤jikà | ataeva ÷rã-nanda-ya÷odàdãnàü parikaraiþ saha dvàravatyàdi-gamanaü vraje÷àder aü÷abhåtà ye droõàdyà ity àdivat j¤eyam | ÷rã-lalita-màdhave (10.36) ÷rã-ràdhà-pràrthanà-- yà te lãlà-rasa-parimalodgàri-vanyàparãtà dhanyà kùauõã vilasati vçtà màthurã màdhurãbhiþ | tatràsmàbhi÷ cañula-pa÷upã-bhàva-mugdhàntaràbhiþ saüvãtas tvaü kalaya vadanollàsi-veõur vihàram || 38 || kçùõaþ - priye tathàstu | ràdhikà - kadhaü bia ? (kçùõaþ sthagitam ivàpasavyato vilokate |) (pravi÷ya gàrgyà sahàpañãkùepeõa ekànaü÷à |) ekànaü÷à-sakhi ràdhe ! màtra saü÷ayaü kçthàþ | yato bhavatyaþ ÷rãmati gokule tatraiva vartante kintu mayaiva kàla-kùepaõàrtham anyathà prapa¤citam | tad etan manasy uanbhåyatàm | kçùõo'py eùa tatra gata eva pratãyatàm | gàrgã (svagatam)-phalidaü me tàta-muhàdo sudena | ÷rã-bhàgavate yathà ÷rã-nandanandana-vasudeva-nandanayor ekatva-vya¤jikà spaùñà | tathà ÷rã-lalita-màdhave vindhyàdàra-prasåtà-kãrtidà-prasåtayor ekatva- vya¤jikà lãlà spaùñà | yathà gåóha-lãlàyàü ÷rã-kçùõo vasudeva-nandana-råpeõa gatas tathà ÷rã-ràdhà satyabhàmà-råpeõa gatà | yathà spaùña-lãlàyàü vasudeva- nandane nanda-nandanàve÷as tathà ÷rã-satyabhàmàyàü ÷rã-ràdhàve÷a iti | nanv aprakaña-lãlàyàü pårva-ràgo nàstãti prakaña-lãlà-vi÷eùo'pekùyaþ | prakaña- lãlàyàü samçddhimàn sambhogo nàstãty aprakaña-lãlà-vi÷eùo'pekùyaþ | ataeva gokulasya prakañàprakaña-prakà÷ayoþ svaråpeõa dvaividhyaü syàt | evaü lãlàyà÷ ca ? tatràha samçddhimàn sambhogas tatra prakaña-lãlàyàü na jàta÷ cet, tad artham aprakaña-lãlà-vi÷eùo'pekùyaþ | sa tatra jàta eva yathà dantavakra-vadhànantaraü ramya-keli-sukhenàtra màsa-dvayam uvàsa ha iti | kiü ca svakãyàsu sama¤jasà ratiþ, sà cànuràgàntàþ | tatra jàti-bhedena samçddhimàn sambhogo rasa-niryàsatvena na kathyate | parakãyàsu samarthà ratiþ | sà ca bhàvàntà | vai÷iùñyaü pàtra-vai÷iùñyàd ratir eùopagacchati (BRS 2.5.1) iti samarthà-rati-sthàyikaþ samçddhimàn sambhogo rasa-niryàsatvena kathyate | ataeva prakaña-lãlàyàü pårva-ràga-samçddhimantau jàtau | a prakaña-lãlà-vi÷eùa- svãkàreõa kiü prayojanam ? kiü ca jàta-pràkañyàþ pårva-ràgàdi-gatà lãlà aprakañà adhunà vartante tàsàü punaþ pràkañye kiü punaþ pårvaràgàdi-råpaü nija-prayojanaü bhavati | lãlàyàþ prakañàyàü samçddhimata àsvàdanam asty eva | tad arthaü prakaña-lãlà-vi÷eùa ity asaïgatir iti | kintu rasa-÷àstre sambhogasya ràtri-pràdhànyatvàt | sa ca samçddhimàn ràtràv eva jàyate yathà nikaña-dåretyàdi- pårvavat | kecit tu dantavakra-vadhànantaraü prauóha-yauvane ##[*ENDNOTE #14] prauóha- yauvanaü vicàryate | ànukramikã lãlà nityà | sà ca janma karma ca me divyam ity àdeþ | tasyàü ÷rã-nandanandanasya vayo-gaõanaü ÷rã-vaiùõava-toùaõyàm nirõãtam eva | tat tu pa¤caviü÷aty-adhika-÷ata-varùa-paryantam | tad-vyavasthà | vraje ekàda÷a-samàþ | tatra sàvitrya-janmàbhàvena dharma-÷àstra-virodhàd vivàho nàsti | ràsa-krãóà-sukha-sambhoge parakãyàtvam evety arthaþ | mathuràyàü caturviü÷atiþ varùàþ | tatràpi nàsti vivàhaþ | tataþ sambhogàd anantaraü satyabhàmàdãnàü | tataþ ùoóa÷a-sahasra-kanyànàm | tataþ putra-pautràdayo bahavo jàtàþ | tato dantavakra-vadhànantaraü lãlàvasàne vrajàgamanam | tatràpi keùàücin mate vivàhaþ ÷rã-ràdhàdibhiþ sammataþ | tad asaïgatam | ÷rã-bhàgavate kutràpy avarõitatvàt | bandhu-vargàer niùedhàbhàvena rasotkarùàbhàvàc ca | ataeva gocàraõàdi-janya-virahàbhàvas tato ràsa-dàna-mànàdi-lãlàder abhàvena dåtã preùaõàder abhàvaþ syàt | ataeva ÷rã-råpa-pàdair navayauvanasya sadàdheyatvena varõitatvàt ÷rã-mahàprabhoþ pàrùada-vçndair vivàhasya kutràpy avarõitatvàc ca | ÷rã-padma-puràõa-mate lalita-màdhave vivàha-varõanaü kalpa- bhedena samàdheyam | tasmàt sarveùàü mate prakañàprakaña-lãlàyàü parakãyaiva nityatvàt | vivàhaü svãkçtya tenaiva lãlàyà aparakañatvaü matvà svakãyàyà nityatvaü manyate | tad asaïgatam | pårva-hetoþ ÷rã-vraje÷varàdãnàü ÷rã-kçùõasya sadà dugdha- mukhatva-sphårtyà sàvitra-janyàbhàvena vivàhàbhàvàt | nava-yauvana-saüvalita- pårõatamatvasya ÷rã-råpa-gosvàmy-àdibhiþ sadà dhyeyatvàc ca | tat tu ÷rã- kçùõasya mathuràdi-gamanàbhàvàt | sa ca kçùõo'nyo yadu-sambhåtaþ ity àdi | mathuràdi-gamane tu pårõataratvàdipàtàt | nava-yauvanasya sadà dhyeyatvaü yathà stavamàlàyàü (utkalikà-vallarã 17)- ÷yàmayor nava-vayaþ-suùamàbhyàü gaurayor amala-kànti-ya÷obhyàm | kvàpi vàm akhila-valgu-vataüsau màdhurã hçdi sadà sphuratàn me || ity àde÷ ca | asman-mate tu ÷rã-vasudeva-nandana-råpeõa mathurà-dvàrakàdau gatvà dantavakra-vadhànantaraü punar vrajam àgatya tatra tu svayaü-prakà÷a-råpeõa ÷rã- vrajendra-nandanena lãlàyàþ prakañanaü kçtam | tat tu trimàsyàþ paratas tàsàü sàkùàt kçùõena saïgatiþ iti jàtam | asya tu prakañàprakañe jàtatvaü pårvam eva likhitam | tataþ ÷rãmad-vrajendra-nandane pårõataràdi-prakà÷e | na tu mathurà- dvàrakàdau ca | ataþ prakañàprakañe parakãyàyàþ sad-bhàvena nityatvàt | tat tu jayati jananivàsa ity àder vartamàna-prayogà bahavaþ santi | ataþ ÷rã-kçùõa- caitanya-mahàprabhoþ parivàreùu ÷rãman-nityànandàdvaitàdibhiþ ÷rã- bhàgavatànusàreõa prakañàprakañe vraja-lãlàyàü ÷rã-kçùõasyaupapatyaü nityatvena svãkçtya sva-sva-parivàre pravartitaü dç÷yate | teùu ca ÷rã-gadàdhara- svaråpa-råpa-sanàtana-bhañña-raghunàtha-dàsa-karõapåràdibhis tat-tan- matànusàreõa tatra tatraiva parakãyàtvaü sva-sva-grantha-gaõe varõayitvà pravartitaü dç÷yate | lãlà-màtrasya nityatvàt | tat tu jayati jananivàsaþ ity àdeþ | tathà ÷rã-ràmànujàcàrya-madhvàcàrya-prabhçtibhi÷ ca lãlà-màtrasya nityatvaü sthàpyate | ato lãlà-màtrasya nityatvenànukramikyà lãlàyà nityatve na doùas tasmàt prakañàprakañe parakãyàyà nityatvam | tat tu punaþ paripàñyà vicàryate | svayaü bhagavàn ÷rã-vrajendra-nandanaþ ÷rã- kçùõa-caitanyaþ | sa ca saptottara-caturda÷a-÷ata-÷akàbde prakañitaþ | jagad- gurutvàd àcàryatvam aïgãkçtavàn | avatàre tu mukhya-kàraõam àha (CC 1.1.6)- ÷rã-ràdhàyàþ praõaya-mahimà kãdç÷o vànayaivà- svàdyo yenàdbhuta-madhurimà kãdç÷o và madãyaþ | saukhyaü càsyà mad-anubhavataþ kãdç÷aü veti lobhàt tad-bhàvàóhyaþ samajani ÷acã-garbha-sindhau harãnduþ || ity àdi | gauõa-kàraõaü tu bhå-bhàra-råpa-mahà-pàpinàm asura-svabhàvaü dårãkçtya kalau mukhya-dharma-nàma-saïkãrtana-pravartanam | tasya pramàõaü anugrahàya bhaktànàm (10.33.36) ity àdi | ataeva ÷rã-nityànadàdvaita-gadàdhara-svaråpa-råpa- sanàtanàdãn nija-pàrùadàn prakañayya tad-dvàreõa yuga-dharmaü pravartayitvà taiþ saha punar aùña-catvàriü÷ad-varùa-paryantaü prakaña-mukhya-kàraõaü mukhya-rasàsvàdanaü kçtavàn | àsvàdanaü tu sarva-vedànta-sàra-÷rã-bhàgavata- saümatam | tat tu prakañàprakañe nityatvàt | tatra ca (10.33.19)- kçtvà tàvantam àtmànaü yàvatãr gopayoùitaþ | reme sa bhagavàüs tàbhir àtmàràmo 'pi lãlayà || ity àdi bahu÷aþ | tasmàd vrajendra-nandanasya gopa-strãùåpapatitvaü tàsàü tu tasmin parakãyàtvaü krama-lãlàvasàne prakañaü nityam eva | yataþ ÷rãman- mahàprabhuþ ÷rã-kçùõa-caitanyaþ sarva-bhaktàn tad evàsvàdanaü kàrayitvà svayam evàsvàdanaü kçtavàn | tatra svayam àsvàdanaü yathà ÷rã-caitanya- caritàmçte (2.1.11)- caõóã-dàsa vidyàpati ràyera nàñaka gãti karõàmçta ÷rã gãta govinda mahàprabhu ràtri dine svaråpa-ràmànandera sane nàce gàya parama ànanda etad-abhàve hçdi yasya preraõayà pravartito'haü varàka-råpo'pi iti vacanàt | ÷rã- mahàprabhunà nija-pràkañyasya prayojanasya ÷rãmad-råpa-gosvàmi-kçta-÷rãmad- ujjvala-nãlamaõy-àdibhiþ sampàditatvàt | pràkañya-mukhya-prayojanasya hànyà ÷rã-mahàprabhoþ pràkañyam aprayojakam | tasmàt ÷rã-mahàprabhoþ kçtàsvàdanasya parama-vij¤a-sevyatvam | yathà tatra ÷rã-dàsa-gosvàmi-kçta- stavàvalyàü (÷rã-caitanyàùñake 4) anàvedyàü pårvair api muni-gaõair bhakti-nipuõaiþ ÷ruter gåóhàü premojjvala-rasa-phalàü bhakti-latikàm | kçpàlus tàü gauóe prabhu atikçpàbhiþ prakañayan ÷acã-sånuþ kiü me nayana-saraõãü yàsyati padam || ataeva ÷rã-mahàprabhoþ ÷akti-råpaiþ ÷rã-råpa-gosvàmi-caraõaiþ ÷rãmad-ujjvala- nãlamaõi-÷rã-vidagdha-màdhava-dàna-keli-kaumudy-àdi-granthànàü samarthà- rati-vilàsa-råpàõàü såtra-råpe ÷rã-smaraõa-maïgale pratij¤àtam-÷rã-ràdhà-pràõa- bandhoþ iti | evaü laghu-bhàgavatàmçte (1.5.448, 451)- prapa¤càgocaratvena sà lãlà prakañà matà || iti | atha prakañatàü labdhe vrajendra-vihite mahe | tatra prakañayaty eùa lãlà bàlyàdikà kramàt | karoti yàþ prakà÷eùu koñi÷o'prakañeùv api || evaü stava-màlà-stavàvalã-gaõodde÷a-dãpikàdiùu prakañàprakañe vartamànàþ parakãyà lãlàþ pràrthanãyà vartante | evaü ÷rã-mahàprabhu-pàrùada-vargaiþ kçteùu saüskçta-pràkçta-maya-grantha-nicayeùu bahu-vidhàni pramàõàni vartante| tatra ÷rã-mahàprabhu-parama-guru-÷rã-màdhavendra-purã-gosvàmi-pàdiaþ ÷rã- ÷rã-bhagavat-pràpti-kàle pràrthitavàn- ayi dãnadayàrdra nàtha he, mathurànàtha kadàvalokyase | hçdayaü tvad-aloka-kàtaraü dayita bhràmyati kiü karomy aham || ity àdi | tat tu pàrùadàþ ÷rã-kçùõa-caitanyasya prakañàprakañe sabhàsu svayam àsvàditavantas teùàü ÷iùya-pra÷iùyàdayas tad-grantha-dvàreõedànãm apy àsvàdayanti - jayati jananivàsa ity àdi-vartamàna-prayogair lãlà-màtrasya nityatvàt | tatra pramàõàni yathà ÷rã-ràmànanda-ràya-gosvàmi-pàdànàü jagannàtha- vallabhàkhyaü nàñakam, ÷rã-svaråpa-gosvàmi-pàdànàü karacà, ÷rã-gadàdhara- paõóita-gosvàmi-pàdànàü premàmçta-stotràdi, ÷rã-narahari-ñhakkura-pàdànàü ÷rã-kçùõa-bhajanàmçtàdi, ÷rã-vàsudeva-ghoùa-pàdànàü padàvaly-àdi, ÷rã- ràghava-paõóita-gosvàmi-pàdànàü ÷rã-bhaktiratna-prakà÷àdi, ÷rã-viùõu-purã- gosvàmi-pàdànàü bhakti-ratnàvaly-àdi, ÷rã-sàrvabhauma-bhaññàcàrya-pàdànàü ÷rãman-mahàprabhoþ ÷ata-nàma-stotràdi, ÷rã-prabodhànanda-sarasvatã-pàdànàü pàdànàü ÷rã-vçndàvana-÷atakàdi, ÷rã-sanàtana-gosvàmi-pàdànàü ÷rã-vaiùõava- toùaõy-àdi, ÷rã-råpa-gosvàmi-pàdànàü ÷rã-bhakti-rasàmçta-sindhuþ, ÷rã-ujjvala- nãlamaõiþ, ÷rã-vidagdha-màdhavàdi, ÷rã-gopàla-bhañña-gosvàmi-pàdànàü ÷rã- bhàgavata-sandarbha-÷rã-kçùõa-karõàmçta-ñãkàdiþ, ÷rã-raghunàtha-bhañña- gosvàmi-pàdànàü tat-÷iùya-dvàreõa ÷rãbhàgavatàdi-bhakti-÷àstra-pañhana- pàñhanàdikam, ÷rã-raghunàtha-dàsa-gosvàmi-pàdànàü muktà-carita-stava-màlàdi, ÷rã-karõapåra-gosvàmi-pàdànàü ÷rã-ànanda-vçndàvana-campå-÷rã-kçùõàhnika- kaumudã-÷rã-gaura-gaõodde÷a-÷rã-caitanya-candrodaya-nàñakàdi, ÷rã- bhàgavatàcàrya-pàdànàü ÷rã-kçùõa-prema-taraïginã, tatra ÷rãmad-anantàcàrya- pàda-÷rã-nayanànanda-pàdàdãnàü padàvaly-àdi | evaü ca ÷rã-mahàprabhos tàmbåla-carvita-janma-÷rã-nityànanda-prabhu-sevaka-÷rã- nàràyaõã-putra-÷rã-vçndàvana-ñhakkura-varõita-÷rã-caitanya-bhàgavatàdi | tat tu ÷rã-nityànanda-prabhunà sàkùàt preraõayà likhitaü bhavati | tathà hi ÷rã-caitanya- caritàmçte (1.8.) caitanya-lãlàra vyàsa vçndàvana dàsa ity àdi | evaü ÷rã-mahàprabhor mata-virodhinaþ ÷rãmad-acyutànandàdi vinà ÷rãmad- advaita-prabhu-putràþ ÷rãmad-advaitàcàrya-pàdais tyaktàþ | tat tu ÷rã-caitanya- caritàmçtàdau prasiddham | evam upamahatsu ÷rã-locana-dàsa-ñhakkura-kçta-÷rã- caitanya-maïgala-durlabha-sàràdi, ÷rã-kçùõadàsa-kaviràja-mahànubhàva-kçta-÷rã- govinda-lãlàmçta-÷rã-caitanya-caritàmçta-÷rã-kçùõa-karõàmçta-ñãkàdi | ÷rãnivàsàcàrya-kçta-catuþ-÷lokã-ñãkàdi, ÷rã-narottama-dàsa-ñhakkura-÷rã- govinda-kaviràja-kçta-padàvaly-àdayaþ sarvatra prasiddhàþ | evam utkala-nivàsi- ÷rã-÷yàmànandàdãnàü padàvalã prasiddhà | kiü ca ÷rãman-mahàprabhor mantra-sevakaþ sàkùàt ko'pi ÷rã-råpa-sanàtanàdãnàü ca | tatra ÷akti-sa¤càra-kçta-sevakatve pramàõaü manaþ-÷ikùàyàü (7,12) yadãccher àvàsaü vraja-bhuvi sa-ràgaü pratijanuþ ity atraiva, sa-yåtha-÷rã-råpànuga iha bhavan gokula-vane ity àdi | ÷rã-bçhad-bhàgavatàmçta-pårva-khaõóe (1.1.1)- nama÷ caitanya-devàya sva-nàmàmçta-sevine | yad råpà÷rayaõàd yasya ity àdi | atha ÷rã-jãva-gosvàmi-pàdaþ ÷rãmad-råpa-pàdasya bhràtuùputras tasmàt taü mantra-sevakaü kçtavàn | tasya tu ÷rãman-mahàprabhor dar÷anaü nàsti ÷rãmad- råpàdãnàm aprakañe parakãyàtvaü svakãyàtvaü ca mataü sva-granthe likhitaü tena | tatra svakãyàtvaü ÷rãmad-raghunàtha-dàsa-prabhçtayaþ ÷rã-caitanya-pàrùadàþ ÷rã-råpàdi-saïgino'naïgã-kçtavantaþ | ÷rã-jãva-pàdasya tat tu svecchà-likhanaü na bhavati | kintu parecchà-likhanam | tat-pàõóitya-balàt likhana-paripàñã-dar÷anena paõóita-janàs tat svãkurvanti | ye ca labdha-÷rã-mahàprabhu-kçpà labdha-÷rã- råpàdi-kçpàs te tu sarvathà nàïgãkurvanti | etan-mata-pravartanaü tu kàla-kçtam eva | tat tu sarvaü kàla-kçtam manye ity àdi | ÷reyàüsi bahu-vighnàni ity àdi ca | atas tu kecid evaü vadanti ÷rã-jãva-pàdas tu bhràtuùputra eva ÷iùya÷ ca | tan-mataü svakãyàtvam eva | tasmàt bråyuþ snigdhasya ÷iùyasya guravo guhyam apy uta (1.1.8) ity-àdi-nyàyena ÷rãmad-råpa-pàda-mataü svakãyàtvam eva | evaü cet ÷rãman- mahàprabhoþ pàrùadeùu viruddhaü jàtam | ÷rãman-mahàprabhuõà tu ÷rãmad- råpa-sanàtanau prati svakãyàtvam upadiùñam | anyeùu tu parakãyàtvam upadiùñam iti gurutaraü viruddhaü syàt | ÷rãmad-råpa-gosvàmi-pàdànàü ÷akti- sa¤càropadiùña-÷rãmaj-jãva-pàdàdi-÷iùyàõàü sarveùàü parakãyaiva | kevalaü ÷rã- jãva-gosvàmi-pàda-gaõa-madhye kvacit kvacid guru-viruddham à÷caryaü dç÷yate | yato'dyàpi teùu santàneùu evaü ÷iùyeùu sva-sva-grantheùu prakañe'prakañe ca parakãyàtvaü dç÷yate | tasmàt ÷rãman-mahàprabhos tat-pàrùadàdãnàü ca parakãyàtvam eva matam | ÷rãmaj-jãva-pàdena tu yat svakãyàtvaü likhitam tat parecchayaiva | ataeva ÷rã-kçùõa-sandarbhe svakãyà-siddhàntànantaraü tad-doùaþ pràrthanayà svayam eva kùamàpitaþ | tathà hi- yad etat tu mayà kùudratareõa taralàyitaü | kùamatàü tat kùamà-÷ãlaþ ÷rãmàn gokula-vallabhaþ || tatra ÷iùya-paramparà-÷ravaõam àha-gopàla-dàsa-nàmà ko'pi vai÷yaþ ÷rã-jãva- gosvàmi-pàdànàü priya-÷iùyaþ | tat-pràrthanà-parava÷ena tena svakãyàtvaü siddhàntitam | ataeva ÷rãmad-råpa-sanàtana-pàdàdãnàü grantheùu kutra kutràpi chedanàdikaü kçtam | kçtvàpi tatra tatràpi sva-doùa-kùamàpaõaü kçtam | yathà ÷rã-kçùõa-sandarbhe yad etat tu mayà kùudratameõa taralàyitam | ÷rã-laghu- vaiùõava-toùaõyàü ca (sarvàntime)- lãlà-stavaù ñippaõã ca seyaü vaiùõava-toùaõã | yà saükùiptà mayà kùudratareõàpi tad-àj¤ayà || abuddhyà buddhyà và yad iha mayakàlekhi sahasà tath¸a yad vàcchedi dvayam api saheran param api | aho kiü và yad yan manasi mama visphoritam abhåd ambhobhis tan màtraü yadi balam alaü ÷aïkita-kulaiþ || harinàmàmçte tan-nàma spaùñam evoññaïkitam | tad yathà- harinàmàmçta-saüj¤aü yad artham etat prakà÷ayàmàse | ubhayatra mama mitraü sa bhavatu gopàla-dàsàkhyaþ || ÷rã-gopàla-campå-maïgalàcaraõe ca (GCP 1.5)- ÷rã-gopàla-gaõànàü gopàlànàü pramodàya | bhavatu samantàd eùà nàmnà gopàla-campår yà || ÷rãmad-ujjvala-nãlamaõi-ñãkàyàü ca- svecchayà likhitaü ki¤cit ki¤cid atra parecchayà | yat pårvàpara-sambandhaü tat pårvam aparaü param || ÷rã-bhàgavata-sandarbhe ca- tau santoùayatà santau ÷rãla-råpa-sanàtanau | dàkùiõàtyena bhaññena punar etad vivicyate ||o|| tasyàdyaü granthanàlekhaü kràntam utkrànta-khaõóitam | paryàlocyàtha paryàyaü kçtvà likhati jãvakaþ ||o|| ity àdikaü ca | ÷rã-kçùõa-dàsa-nàmà bràhmaõo gauóãyaþ ÷rãmaj-jãva-vidyàdhyayane ÷iùyaþ, na tu mantra-÷iùyaþ | teùàü ÷iùyàkaraõàt | ÷iùya-karaõe pravçtti÷ cet tarhi ÷rãnivàsa- narottamàdãnàü ÷iùyatvaü ÷rã-jãvena katham atyàji | tasmàt teùv aprakañeùu svàdhikàrecchayà tan-mantra-÷iùyatva-prakañanaü kçùõa-dàsena svenaiva kçtam | teùàü grantheùu chedanàdi kutra kçtaü, kutràpi pallavitam | ataeva ÷rã-vaiùõava-toùaõy-àdiùu kutra kutràpi saü÷ayàspadatvena na sarva- saümatam | tasmàd ekasyàpràmàõyenàny asyàpràmàõyam iti nyàyàt svakãyàtva- siddhànte sarveùàü ÷rã-caitanya-pàrùadànàm asaümatatvena ÷rãmaj-jãva-pàdena tu paràpekùà-kçtena ca parakãyàtvaü sarva-saümataü matam iti saïgatam | iti ÷rãmad-ràdhà-govinda-deva-sevàdhipati-÷rã-haridàsa-gosvàmã-caraõànujãvi- ÷rã-ràdhà-kçùõa-dàsodãrità bhakti-sàdhana-dãpikà-navama-kakùà ||9|| ****************************************************************** (10) da÷ama-kakùà (BRS 1.1.10-17) tatràdau suùñhu vai÷iùñyam asyàþ kathayituü sphuñam | lakùaõaü kriyate bhakter uttamàyàþ satàü matam || tad yathà- anyàbhilàùità-÷ånyaü j¤àna-karmàdy-anàvçtam | ànukålyena kçùõànu÷ãlanaü bhaktir uttamà || yathà ÷rã-nàrada-pa¤caràtre -- sarvopàdhi-vinirmuktaü tat-paratvena nirmalam | hçùãkeõa hçùãke÷a-sevanaü bhaktir ucyate || ÷rã-bhàgavatasya tçtãya-skandhe ca (3.29.11-13) -- lakùaõaü bhakti-yogasya nirguõasya hy udàhçtam | ahaituky avyavahità yà bhaktiþ puruùottame || sàlokya-sàrùñi-sàmãpya-sàråpyaikatvam apy uta | dãyamànaü na gçhõanti vinà mat-sevanaü janàþ || sa eva bhakti-yogàkhya àtyantika udàhçtaþ | yenàtivrajya triguõaü mad-bhàvàyopapadyate || sàlokyetyàdi-padyastha-bhaktotkarùa-õiråpaõam | bhakter vi÷uddhatà-vyaktyà lakùaõe paryavasyati || kleùaghnã ÷ubhadà mokùa-laghutà-kçt sudurlabhà | sàndrànanda-vi÷eùàtmà ÷rã-kçùõàkarùiõã ca sà || (BRS 1.1.44-47) agrato vakùyamàõàyàs tridhà bhakter anukramàt | dvi÷aþ ùaóbhiþ padair etan màhàtyaü parikãrtitam || kiü ca - svalpàpi rucir eva syàd bhakti-tattvàvabodhikà | yuktis tu kevalà naiva yad asyà apratiùñhatà || tatra pràcãnair apy uktam - yatnenàpàdito'py arthaþ ku÷alair anumàtçbhiþ | abhiyuktatarair anyair anyathaivopapàdyate || (BRS 1.2.1-2) sà bhaktiþ sàdhanaü bhàvaþ premà ceti tridhodità || tatra sàdhana-bhaktiþ - kçti-sàdhyà bhavet sàdhya-bhàvà sà sàdhanàbhidhà | nitya-siddhasya bhàvasya pràkañyaü hçdi sàdhyatà || (BRS 1.2.5-7)- vaidhã ràgànugà ceti sà dvidhà sàdhanàbhidhà || tatra vaidhã -- yatra ràgànavàptatvàt pravçttir upajàyate | ÷àsanenaiva ÷àstrasya sà vaidhã bhaktir ucyate || yatha, dvitãye (2.1.6)- tasmàd bhàrata sarvàtmà bhagavàn ã÷varo hariþ | ÷rotavyaþ kãrtitavya÷ ca smartavya÷ cechatàbhayam || tatra adhikàrã (BRS 1.2.15-16)-- yaþ kenàpy atibhàgyena jàta-÷raddho'sya sevane | nàtisakto na vairàgya-bhàg asyàm adhikàry asau || yathaikàda÷e (11.20.28) -- yadçcchayà mat-kathàdau jàta-÷raddho'stu yaþ pumàn | na nirviõõo nàtisakto bhakti-yogo'sya siddhidaþ || atha ràgànugà (BRS 1.2.270)- viràjantãm abhivyaktàü vraja-vàsã janàdiùu | ràgàtmikàm anusçtà yà sà ràgànugocyate || ñãkà-abhivyaktaü suvyaktaü yathà syàt tathà vraja-vàsi-janàdiùu viràjantãü ràgàtmikàü bhaktim anusçtà yà bhaktiþ | yà ràgànugà ucyate iti yojanà | vraja- vàsi-janàdiùv ity atra jana-padena manuùya-màtraü bodhitam | àdi-padena pa÷u- pakùy-àdayo gçhyante | ataevoktaü- trailokya-saubhagam idaü ca nirãkùya råpaü yat go-dvija-druma-mçgàþ pulakàny abibhran | iti | viràjantãm iti vi÷eùeõa ràjamànàm, na tu dhàmàntara-parivàra-bhaktivad ai÷varya- j¤ànàdinàbhibhåtàm | anusçtety atrànusaraõaü nitya-siddha-vraja-vàsi-jana-bhàva- ceùñànugamanàtmakànukaraõam | tac ca ÷rã-kçùõa-preùñhànugata-niùñhaü tad evànugatyam iti phalitàrthaþ | tac ca tad-anugatatve sati tàdç÷a-kàya-vàï- mànasãya-sevà-kartçtvaü ceti | ÷rã-kçùõa-preùñhàdhãnatvaü yathaikàda÷e (11.3.21)- tasmàd guruü prapadyeta jij¤àsuþ ÷reya uttamam | ÷àbde pare ca niùõàtaü brahmaõy upa÷amà÷rayam || ñãkà ca-uttamaü ÷reyo jij¤àsuþ | ÷àbde brahmaõi vedàkhye niùõàtaü, anyathà saü÷aya-niràsakatvàyogyatvàd dhetoþ | pare brahmaõi aparokùànubhave ca niùõàtam | anyathà yato bodha-saücàràbhàvàt | pare brahmaõi niùõàtatve dyotakam àha upa÷amà÷rayam iti | tatraiva ÷rãmad-uddhavaü prati ÷rã-bhagavàn (11.10.12)- àcàryo'raõir àdyaþ syàd ante-vàsy uttaràraõiþ | tat-sandhànaü pravacanaü vidyà-sandhiþ sukhàvahaþ || ñãkà-àdyo'dharaþ | tat-sandhànaü ca tayor madhyamaü manthana-kàùñhàü pravacanam upade÷aþ | vidyà ÷àstrotthaü j¤àtam | tatra sandhau bhavo'gnir iva | tathà ca ÷rutiþ-àcàryaü pårva-råpaþ antevàsy uttara-råpaþ ity àdi | ataeva tad- vij¤ànàrthaü sa gurum evàbhigacchet iti | àcàryavàn puruùo veda iti | naiùà tarkeõa matir àpaneyà ity àdi ca | tathà ÷rã-kçùõa-preùñha-guru-saüsargeõaiva tad-bhàvotpattiþ syàt | nànyatheti bhàvaþ | ataeva ÷rã-bhàgavate (11.17.27)- àcàryaü màü vijànãyàn nàvamanyeta karhicit | na martya-buddhyàsåyeta sarva-deva-mayo guruþ || nitya-siddhasya bhàvasya pràkañyaü hçdi sàdhyatà (BRS 1.2.2) iti nitya-siddhasya bhàvasya sàdhaka-bhaktànàü hçdi svayaü prakañanaü sàdhyatà | tat-tad-bhàvàdi- màdhurye ÷rute dhãr yad apekùate (BRS 1.2.292) ity à÷rayiùyamàõe gurau tad- bhàva-màdhuryaü sutaràü dç÷yate | etàdç÷e ÷rã-kçùõa-råpa-gurau dçùñe sati lobhaþ svataþ eva utpadyate | yathà (BRS 1.2.241)- dçg-ambhobhir dhautaþ pulaka-patalã maõóita-tanuþ skhalann antaþ-phullo dadhad atipçthuü vepathum api | dç÷oþ kakùàü yàvan mama sa puruùaþ ko'py upayayau na jàte kiü tàvan matir iha gçhe nàbhiramate || atha ÷ravaõa-guru-bhajana-÷ikùà-gurvoþ pràyikam ekatvam iti | yathà tathaivàha ÷rã-bhakti-sandarbhe (206)- tatra bhàgavatàn dharmàn ÷ikùed gurv-àtma-daivataþ | amàyayànuvçttyà yais tuùyed àtmàtma-do hariþ || (BhP 11.2.21) iti | tatraiva bhagavàn devaþ | ÷ikùà-guror apy àva÷yakatvam àha ÷rã-da÷ame (10.87.33)- vijita-hçùãka-vàyubhir adànta-manas tura-gaü ya iha yatanti yantum ati-lolam upàya-khidaþ | vyasana-÷atànvitàþ samavahàya guro÷ caraõaü vaõija ivàja santy akçta-karõa-dharà jaladhau || ñãkà-ye guro÷ caraõaü samavahààn à÷rityàtilola-madàntam adamitaü mana eva turagaü durgama-sàmyàd vijitair indriyaiþ pràõai÷ ca yantuü bhagavad- antarmukhãkartuü prayatante | te upàya-khidas teùu teùåpàyeùu khidyante | ato vyasana-÷atànvità bhavanti | ataeva iha saüsàra-samudre santi tiùñhanti duþkham eva pràpnuvantãty arthaþ | jaladhau akçta-karõadharà asvãkçta-nàvikà vaõijo yathà tadvat | ÷rã-guru-pradar÷ita-bhagavad-bhakti-bhajana-prakàreõa bhagavad-dharma-j¸iàne sati tat-kçpayà vyasanànabhibhåtau ca satyàü ÷ãghram eva mano ni÷calaü bhavatãti bhàvaþ | atha brahma-vaivarte- guru-bhaktyà sa milati smaraõàt sevyate budhaiþ | milito'pi na labhyate jãvair ahamikà-paraiþ || ataeva nàrada-pa¤caràtre tat-påjanasyàva÷yakatvam uktaü, yathà- vaiùõavaü j¤àna-vaktàraü yo vidyàd viùõuvad gurum | påjayed vàï-manaþ-kàyaiþ sa ÷àstraj¤aþ sa vaiùõavaþ || ÷loka-pàdasya vaktàpi yaþ påjyaþ sa sadaiva hi | kiü punar bhagavad-viùõoþ svaråpaü vitanoti yaþ || ity àdi | tasmàt ÷rã-guror àva÷yakatvam | tac-caraõàvalambanaü vinà premotpattir na bhavatãti niùkarùàrthaþ | ÷rã-raghunàtha-dàsa-gosvàmi-pàdenokta-manaþ-÷ikùàyàü, yathà- ÷acã-sånuü nandã÷vara-pati-sutatve guru-varaü mukunda-preùñhatve smara ity àdi | kàlikà-puràõe ÷yàmà-rahasye- madhu-lobhàd yathà bhçïgaþ puùpàt puùpàntaraü vrajet | j¤àna-lobhàt tathà ÷iùyo guror gurv-antaraü vrajet || stavàvalyàü ca (manaþ-÷ikùà 3,12)- yadãccher àvàsaü vraja-bhuvi sa-ràgaü pratijanur yuva-dvandvaü tac cet paricartium àràd abhilaùeþ | svaråpaü ÷rã-råpaü sa-gaõam iha tasyàgrajam api sphuñaü premõà nityaü smara nama tadà tvaü ÷çõu manaþ || sa-yåthaþ ÷rã-råpànuga iha bhavan gokula-vane jano ràdhà-kçùõàtula-bhajana-ratnaü sa labhate || (vilàpa-kusumà¤jalã, 14)- yad-avadhi mama kàcin ma¤jarã råpa-pårvà vraja-bhuvi bata netra-dvandva-dãptiü cakàra | tad-avadhi tava vçndàraõya-ràj¤i prakàmaü caraõa-kamala-làkùà-sandidçkùà mamàbhåt || iti | ata etàdç÷ànugatyaü vinà ÷rã-nandanandanasya tathàvidha-svaråpa-pràptir na bhavati tatràpi ÷rã-råpànugatyaü vinà ÷rã-ràdhà-kçùõàtula-bhajana-ratnaü na labhata iti niùkarùàrthaþ | prasaïgàt àcàrya-lakùaõaü, yathà vàyu-puràõe- àcinoti yaþ ÷àstràrthàn svàcàraiþ sthàpayaty api | svayam àcarate yasmàt tasmàd àcàrya ucyate || yathà viùõu-smçtau (HBV 1.45-46)- paricaryà-ya÷o-làbha-lipsuþ ÷iùyàd gurur nahi | kçpà-sindhuþ susampårõaþ sarva-sattvopakàrakaþ || niþspçhaþ sarvataþ siddhaþ sarva-vidyà-vi÷àradaþ | sarva-saü÷aya-saüchettà nàlaso gurur àhçtaþ || gautamãye- na japo nàrcanaü naiva dhyànaü nàpi vidhi-kramaþ | kevalaü satataü kçùõa-caraõàmbhoja-bhàvinàm || iti | kiü ca- nàyikànàü ca sarvàsàü madhyà ÷reùñhatamà matà | pràyaþ sarva-rasotkarùo madhyàyàm eva yujyate || ity àdi | dar÷itam eva | kiü ca-tvadãyatà-madãyatà-madhyayor madhye madãyatà ÷reùñhà | iyaü ÷rã-kçùõa-lãlà ca ÷reùñhà sarva-pradàyikà | na dàtavyà na prakà÷yà jane tv anadhikàriõi || tathà hi (pàdme)- màü ca gopaya yena syàt sçùñir eùottarottarà | iti | ÷rã-bhàgavate prathama-skandhe (1.1.8) bråyuþ snigdhasya ÷iùyasya guravo guhyam apy uta iti bçhad-gautamãye ca | iti ÷rãmad-ràdhà-govinda-deva-sevàdhipati-÷rã-haridàsa-gosvàmã-caraõànujãvi- ÷rã-ràdhà-kçùõa-dàsodãrità bhakti-sàdhana-dãpikà-da÷ama-kakùà sampårõa | ÷rã-sàdhan-dãpikà samàptà | ÷rã-÷rãmad-gurave samarpitam astu | ******************************************************************* [*ENDNOTE #1] Not found in my edition. [*ENDNOTE #2] vi÷àkhe ! idam api alpam etat tat ÷çõu | sa kila a÷ruta-cara- sàdharmaþ sammohana-màdhurã-bhara-navyaþ sarvopari-viràjamàno priya- vayasyasya sakala-gokula-patitvena govindàbhiùeka-mahotsavaþ kasya và garvaü na khalu kharvayati ? ||326|| [*ENDNOTE #3] The actual lines from Mukundàùñakam are priyam iva kila varõaü ràga-yuktaü priyàyàþ praõayatu mama netràbhãùña-pårtiü mukundaþ || [*ENDNOTE #4] These are two lines of a ÷àrdåla-vikrãóita verse. The rest is not found in the text. The source of these verses is unknown at this time. [*ENDNOTE #5] This is a half-÷àrdåla.. [*ENDNOTE #6] Obscure meter. [*ENDNOTE #7] Another half-÷àrdåla. [*ENDNOTE #8] Again an obscure metre. [*ENDNOTE #9] HBV 15.257, quoted from Bhaviùyottara-puràõa. [*ENDNOTE #10] The readings on these verses are at quite great variance from the edition of Bçhad-bhàgavatàmçtam I have in my possession. [*ENDNOTE #11] Haridas Shastri cites the following verse interpolated here: upavàsaü tãrtha-yàtràü sannyàsaü vrata-dhàraõam | varõà÷ramàcàra-karma ràdhàyàü ùa vivarjayet || [*ENDNOTE #12] This verse is not found in BhaktiS. Padma-puràõa 5.82.8. [*ENDNOTE #13] Credited in Bhaktisandarbha 147 to Viùõu-puràõa. [*ENDNOTE #14] Text missing here?