Jiva Gosvamin: Radhakrsnarcanadipika [Jiva refers to this book as K­«ïÃrcana-dÅpikà in Brahma-saæhità commentary (verse 4).] Input by ... ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ RÃdhÃ-k­«ïÃrcana-dÅpikà sanÃtana-samo yasya jyÃyÃn ÓrÅmÃn sanÃtana÷ | ÓrÅ-vallabho 'nuja÷ so 'sau ÓrÅ-rÆpo jÅva-sad-gati÷ ||1|| [*NOTE: This verse is used by Jiva as the maÇgalÃcaraïa in other works also.] purÃïa-saæhitÃ-tantra- mantra-Óruti-samanvitam | gÅtÃ-bhÃgavataæ ÓÃstraæ jayatÃd vraja-dhÃmasu ||2|| ÓrÅ-dÃmodara-rÃdhÃrcanam arhati vraja-sthÃnÃm | ÃvaÓyakatÃm aÓÃvyanayo ratrÃdhidevyaæ hi ||3|| tatra kaÓcit ÓÃstra-pramÃïakatvaæ na manyate, taæ pratÅdaæ brÆma÷ - lak«mÅr abhita÷ strÅtamà gopyo lak«mÅtamÃ÷ prathitÃ÷ | rÃdhà gopÅtamà ced asyÃ÷ kà samà rÃmà ||4|| iti || [*NOTE: This verse is quoted at GopÃla-campÆ 1.25.] ÃstÃæ tÃvat lak«mÅ-vijet­-guïa-gaïa-gopÅ-gaïa-pradhÃnatayà ÓrÅ-k­«ïa-sandarbhÃdau nirïÅtà | [*NOTE: Portions of RKAD have been lifted wholesale from the Sandarbhas.] atra ca nirïe«yamÃïà svayaæ bhagavata÷ ÓrÅ-k­«ïasya svayaæ lak«mÅ-rÆpà ÓrÅ-rÃdhà | gopÅ-jana-mÃtra-saævalita÷ sa upÃsyata ity atra ÓÃstrÃïi Ó­ïu | tatrÃroha-bhÆmikÃ-krameïa darÓyate | ÃrÃdhanaæ hi k­«ïasya bhaved ÃvaÓyakaæ yathà | tathà tadÅya-bhaktÃnÃæ no ced do«o 'sti dustara÷ ||5|| [*NOTE: This verse is, but for mukundasya in the place of hi k­«ïasya, the same as LBhÃg 2.1. The following section follows closely on LBhÃg 2.] (end page 1) atra ÓrÅ-k­«ïasya yathà gautamÅya-tantre - asÃre ghora-saæsÃre sÃraæ k­«ïa-padÃrcanam | janmÃsÃdya manu«ye«u Óuddhe ca pit­-mÃtari | yo nÃrcayati kalpa÷ san tasmÃt pÃpataro hi ka÷ ||6|| mahÃbhÃrate - mÃt­vat parrak«antaæ s­«Âi-saæsÃra-kÃrakam | yo nÃrcayati deveÓaæ taæ vidyÃd brahma-ghÃtakam ||7|| atha tadÅyÃnÃæ yathà pÃdme - mÃrkaï¬eyo 'mbarÅ«asya vasur vyÃso vibhÅ«aïa÷ | puï¬arÅko bali÷ Óambhu÷ prahlÃdo viduro dhruva÷ ||8|| dÃlbhya÷ parÃÓaro bhÅ«mo nÃradÃdyÃÓ ca vai«ïavai÷ | sevyo hariæ ni«evyÃmÅ no ced do«a÷ paraæ bhavet ||9|| tathà hari-bhakti-sudhodaye (16.76) - arcayitvà tu govindaæ tadÅyÃn nÃrcayanti ye | na te vi«ïo÷ prasÃdasya bhÃjanaæ dÃmbhikà janÃ÷ ||10|| pÃdmottara-khaï¬e - ÃrÃdhanÃnÃæ sarve«Ãæ vi«ïor ÃrÃdhanaæ param | tasmÃt parataraæ devi tadÅyÃnÃæ samarcanam ||11|| arcayitvà tu govindaæ tadÅyÃn nÃrcayet tu ya÷ | na sa bhÃgavato j¤eya÷ kevalaæ dÃmbhika÷ sm­ta÷ ||12|| iti | atra pÆrvatra ca tadÅya-Óabdena tasya bhaktà eva ucyante | tat tv anye - (end page 2) dvau bhÆta-sargau loke 'smin daiva Ãsura eva ca | vi«ïor bhakti-paro daiva Ãsuras tad-viparyaya÷ ||13|| iti vi«ïu-dharmÃgni-purÃïÃdi-niyamÃt | tat s­«ÂyÃdi-lÅlÃ-gatatve 'pi tad-udÃsÅne«v audÃsÅnyasya yogyatvam | tad-dve«Â­«u tad-dve«yasyaiveti ca | tathaiva darÓitaæ saptame rÃjasÆyÃrambhe ÓrÅ-yudhi«ÂhirÃdibhi÷ ÓiÓupÃlaæ prati gÃli-pradÃnÃdinà | ata÷ ÓrÅ-bhagavÃn apy uktaæ - prav­ttiæ ca niv­ttiæ ca (GÅtà 16.7) ity Ãrabhya - tÃn ahaæ dvi«ata÷ krÆrÃn saæsÃre«u narÃdhamÃn | k«ipÃmy ajasram aÓubhÃn ÃsurÅ«v eva yoni«u ||13|| ÃsurÅæ yonim Ãpannà mƬhà janmani janmani | mÃm aprÃpyaiva kaunteya tato yÃnty adhamÃæ gatim ||14|| (GÅtà 16.19-20) tathà - avajÃnanti mÃæ mƬhà mÃnu«Åæ tanum ÃÓritam | paraæ bhÃvam ajÃnanto mama bhÆtamaheÓvaram ||15|| moghÃÓà moghakarmÃïo moghaj¤Ãnà vicetasa÷ | rÃk«asÅm ÃsurÅæ caiva prak­tiæ mohinÅæ ÓritÃ÷ ||16|| (GÅtà 9.11-12) ity anena svabhaktÃ÷ stutÃ÷ | mahÃtmÃnas tu mÃæ pÃrtha daivÅæ prak­tim ÃÓritÃ÷ | bhajanty ananyamanaso j¤Ãtvà bhÆtÃdim avyayam ||17|| (end page 3) satataæ kÅrtayanto mÃæ yatantaÓ ca d­¬havratÃ÷ | namasyantaÓ ca mÃæ bhaktyà nityayuktà upÃsate ||18|| (GÅtà 9.13-14) ataivaikÃdaÓe mad-bhakta-pÆjÃbhyadhikà iti | mama pÆjato 'py abhi sarvatobhÃvenÃdhikà adhika-mat-prÅti-karÅty artha÷ | tasmÃn mad-bhakta-pÆjÃvaÓyakà cÃntaraÇgà ceti sthite - ete«Ãm api sarve«Ãæ prahlÃda÷ pravaro mata÷ | [*NOTE: These two lines are LBhÃg 2.8, which finishes yat proktaæ tasya mÃhÃtmyaæ skÃnda-bhÃgavatÃdi«u.] sarve«u hari-bhakte«u prahlÃdo hi mahattama÷ ||20|| [*NOTE: (SkandaP) LBhÃg 2.9] saptame prahlÃdasyaiva hi vÃkyam -- kvÃhaæ raja÷-prabhava ÅÓa tamo 'dhike 'smin jÃta÷ suretara-kule kva tavÃnukampà | na brahmaïo na tu bhavasya na vai ramÃyà yan me 'rpita÷ Óirasi padma-kara÷ prasÃda÷ || (BhP 7.9.26) tatraiva ÓrÅ-n­siæha-vÃkyam -- bhavanti puru«Ã loke mad-bhaktÃs tvÃm anuvratÃ÷ | bhavÃn me khalu bhaktÃnÃæ sarve«Ãæ pratirÆpa-dh­k ||22||| sarvata÷ pÃï¬ava÷ Óre«ÂhÃ÷ prahlÃdÃdÅd­ÓÃd api | ÓrÅmad-bhÃgavataæ samyak pramÃïaæ sphuÂam Åk«ate ||23|| [*NOTE: LBhÃg 2.12, which begins pÃï¬avÃ÷ sarvata÷ Óre«ÂhÃ÷.] tathà ÓrÅ-nÃrada-vÃkyam -- yÆyaæ n­-loke bata bhÆri-bhÃgà lokaæ punÃnà munayo 'bhiyanti | ye«Ãæ g­hÃn ÃvasatÅti sÃk«Ãd gƬhaæ paraæ brahma manu«ya-liÇgam || (7.10.48) [*NOTE: K­«ïaS 59* (p22), 82 (p33)] (end page 4) sa và ayaæ brahma mahad-vim­gya- kaivalya-nirvÃïa-sukhÃnubhÆti÷ | priya÷ suh­d va÷ khalu mÃtuleya ÃtmÃrhaïÅyo vidhi-k­d guruÓ ca || (7.10.49) na yasya sÃk«Ãd bhava-padmajÃdibhÅ rÆpaæ dhiyà vastutayopavarïitam | maunena bhaktyopaÓamena pÆjita÷ prasÅdatÃm e«a sa sÃtvatÃæ pati÷ || (7.10.50) vyÃkhyÃtaæ ca ÓrÅ-svÃmi-caraïai÷ - prahlÃdasya bhÃgyaæ yena devo d­«Âa÷ | vayaæ tu manda-bhÃgyà iti vi«Ådantaæ rÃjÃnaæ praty Ãha yÆyam iti tribhi÷ | padya-trayasya tÃtparyÃrthas tair eva likhita÷ | na tu prahlÃdasya g­he«u paraæ brahma vasati | na ca tad-darÓanÃrthaæ munayas tad-g­hÃn abhiyanti | na ca tasya mÃtuleyÃdi-rÆpeïa vartate | na ca svayam eva prasanna÷ | ato yÆyam eva tato 'pi samatto 'pi bhÆri-bhÃgà iti bhÃva÷ || iti | sadÃtisannik­«ÂatvÃn mamatÃdhikyato hare÷ | pÃï¬avebhyo 'pi yadava÷ kecic chre«Âhatamà matÃ÷ || tathà ÓrÅ-daÓame - aho bhojayate yÆyaæ janma-bhÃjo nÌïÃm iha | yat paÓyatà 'sak­t k­«ïaæ tad-darÓanam api yoginÃm || (10.82.28) (end page 5) tad-darÓana-sparÓanÃnapatha-prajalpa- ÓayyÃsanÃÓana-sayauna-sa-piï¬a-bandha÷ | ye«Ãæ g­he niraya-vartmani vartatÃæ va÷ svargÃpavarga-virama÷ svayam Ãsa vi«ïu÷ || (10.82.30) tathà - ÓayyÃsanÃÂanÃlÃpa- krŬÃ-snÃnÃÓanÃdi«u | na vidu÷ santam ÃtmÃnaæ v­«ïaya÷ k­«ïa-cetasa÷ ||30|| (BhP 10.90.46) yadubhyo 'pi vari«Âho 'sau bhagavÃn ÓrÅmad-uddhava÷ | [*NOTE: The first two lines follow LBhÃg 2.22. sarvebhyo for bhagavÃn.] yÃdavendrasya yo mantrÅ Ói«yo bh­tya÷ priyo mahÃn ÃbÃlyÃd eva govinde bhaktir asya sadottamà ||31|| [*NOTE: The last two lines are Lbhag 2.25.] tathà t­tÅye - ya÷ pa¤ca-hÃyano mÃtrà prÃtar-ÃÓÃya yÃcita÷ | tan naicchad racayan yasya saparyÃæ bÃla-lÅlayà ||32|| (BhP 3.2.2) ÓrÅ-daÓame ca -- v­«ïÅnÃæ pravaro mantrÅ k­«ïasya dayita÷ sakhà | Ói«yo b­haspate÷ sÃk«Ãd uddhavo buddhi-sammata÷ ||33|| tam Ãha bhagavÃn pre«Âhaæ bhaktam ekÃntinaæ kvacit | g­hÅtvà pÃïinà pÃïiæ prapannÃrtiharo hari÷ ||34|| (10.46.1-2) ekÃdaÓe ca (16.24) tvaæ tu bhÃgavate«v aham iti | na ca saÇkar«aïo na ÓrÅr naivÃtmà ca yathà bhavÃn iti ca | ataiva t­tÅye svayaæ tathaivÃcaritam -- (end page 6) noddhavo 'ïv api man-nyÆno yad guïair nÃrdita÷ prabhu÷ | ato mad-vayunaæ lokaæ grÃhayann iha ti«Âhatu ||35|| (BhP 3.4.3) yad yasmÃd guïai÷ sattvÃdibhir nÃrdito na pŬita÷ guïÃtÅta÷ ity artha÷ | yata÷ prabhu÷ bhakti-rasÃsvÃde prabhavi«ïu÷ | vraja-devyo varÅyasya Åd­ÓÃd uddavÃd api | yad ÃsÃæ prema-mÃdhuryaæ sa e«o 'py abhiyÃcate ||36|| (LBhÃg 2.29) tathà hi daÓame -- d­«Âvaivam Ãdi gopÅnÃæ k­«ïÃveÓÃtma-viklavam | uddhava÷ parama÷ prÅtas tà namasyann idaæ jagau ||37|| (BhP 10.47.57) namasyann iti vartamÃna-Óat­-prayogo namaskÃrasyÃnavacchinnatvaæ bodhayati | idaæ vak«yamÃïaæ tad evÃha -- etÃ÷ paraæ tanu-bh­to bhuvi gopa-vadhvo govinda evam akhilÃtmani rƬha-bhÃvÃ÷ | vächanti yad bhava-bhiyo munayo vayaæ ca kiæ brahma-janmabhir ananta-kathÃ-rasasya ||38|| [BhP 10.47.58] bhÃvasya durlabhatvÃd dhi tÃsÃæ tat-siddhaye puna÷ | pÃda-reïÆk«itaæ yena t­ïa-janmÃpi yÃcyate ||39|| [*NOTE: The second line is exactly 2.41, the first line of which is na citraæ prema-mÃdhuryam ÃsÃæ väched yad uddhava÷ |] tathà hi ÓrÅ-daÓame - ÃsÃm aho caraïa-reïu-ju«Ãm ahaæ syÃm v­ndÃvane kim api gulma-latau«adhÅnÃm | (end page 7) yà dustyajaæ sva-janam Ãrya-pathaæ ca hitvà bhejur mukunda-padavÅæ Órutibhir vim­gyÃm ||40|| [BhP 10.47.61] tasyà m­gyatvaæ Órutibhir evoktaæ, yathà tatraiva -- nibh­ta-marun-manok«a-d­¬ha-yoga-yujo h­di yan munaya upÃsate tad-arayo 'pi yayu÷ smaraïÃt | striya urugendra-bhoga-bhuja-daï¬a-vi«akta-dhiyo vayam api te samÃ÷ sama-d­Óo 'Çghri-saroja-sudhÃ÷ ||41|| (BhP 10.87.23) atra pratiyugmÃntarasthasyÃpi Óabdasya dvayena yugma-dvayaæ p­thag avamyate | tataÓ ca tad brahmÃkhya tat taæ munaya upÃsate tad arayo 'pi yayu÷ smaraïÃt | striya÷ ÓrÅ-vraja-devya÷ aÇghri-saroja-sudhÃs tat-prema-maya=mÃdhuryÃïi yayu÷ | vayam api samad­Óas tÃbhi÷ sama-bhÃvÃ÷ satya÷ samÃs tÃbhi÷ tulyatÃæ prÃptÃ÷ | vyÆhÃntareïa gopyo bhÆtvà tavÃÇghri-saroja-sudhà yayima ity artha÷ | atra b­had-vÃmana-purÃïe tÃsÃæ prÃrthanà pÆrvakÃïi vÃkyÃni santi | strÅ-Óabdasya gopÅ vÃcakatvam | tad arayo 'pi yayu÷ smaraïÃd ity anenÃsurÃïÃm api mok«a-dÃt­tvena anyatayà prasiddhasya ÓrÅ-k­«ïasyaivÃlambanatvena labdhatvÃt | tÃsÃm eva tasmin kevalena rÃgeïa bhajana-prasiddhe÷ | tad etad apy ÃstÃm ÓrÅ-nÃrÃyaïÃÇga-sthitÃyà lak«mÅto 'pi tÃsÃæ parama-vailak«aïyaæ tenaiva tÃd­Óa-nija-bhakti-hetutvena darÓitam | yathà tatraiva - (end page 9) nÃyaæ Óriyo 'Çga u nitÃnta-rate÷ prasÃda÷ svar-yo«itÃæ nalina-gandha-rucÃæ kuto 'nyÃ÷ ||42|| (BhP 10.47.60) ity anena lak«myÃdikà niravaÓe«Ã eva striyo nÃmubhi÷ sÃlak«aïyaæ prÃpnuvantÅti vilak«aïà | tatrÃpy udagÃd ity anena sa prasÃdas tÃsu rÃsa-prasaÇge uditavÃn eva na tu jÃta iti svÃbhÃvika-premavatya÷ | kevalasya ÓrÅ-v­ndÃvana-vihÃriïa÷ pÆrïa-bhagavata÷ sarvato vilak«aïasya nitya-preyasÅ-rÆpà iti | sarvato vilak«aïÃ-lak«mÅ-viÓe«atvena prÃptÃ÷ | tasmÃt tÃbhi÷ saha tasya pÆjanam ÃvaÓyakam ity ÃyÃtam | tata÷ sthÆïa-nikhanana-nyÃyena tad-arthaæ tÃsÃæ svarÆpaæ nirÆpyate | tatrÃdau ÓrÅ-bhagavat-sandarbhe [*NOTE: This is the starting point of the Bhagavat-sandarbha. The two following verses are quoted in section 16 and 21.] brahmeti paramÃtmeti bhagavÃn iti Óabdyate ity (BhP 1.2.11) Ãdinà ÓrÅ-bhagavantaæ su«Âhu nirdhÃrya tasya Óakti-dvayÅ nirÆpità | mÃyÃkhyà svarÆpa-bhÆtÃkhyà ca | tatra -- ­te 'rthaæ yat pratÅyeta na pratÅyeta cÃtmani | tad vidyÃd Ãtmano mÃyÃæ yathÃbhÃso yathà tama÷ || [BhP 2.9.33] ity anena - e«Ã mÃyà bhagavata÷ s­«Âi-sthity-anta-kÃriïÅ | tri-varïà varïitÃsmÃbhi÷ kiæ bhÆya÷ Órotum icchasi || (BhP 11.3.16) ity anena mÃyÃ-Óaktir nirÆpità | tatra tasyà aæÓÃÓ ca darÓitÃ÷ || atha yan na sp­Óanti na vidur mano buddhÅndriyà sarvai÷ ity (BhP 6.16.20) Ãdinà | tvam Ãdya÷ puru«a÷ sÃk«Ãd ÅÓvara÷ (end page 9) prak­te÷ para÷ | mÃyÃæ vyudasya cic-chaktyà kaivalye sthita Ãtmani || [BhP 1.7.23] ity anena ca svarÆpa-bhÆtÃcintya-Óaktir darÓità | tasyà v­tti-bhedenÃntÃyÃ÷ -- Óriyà pu«Âyà girà kÃntyà kÅrtyà tu«Âyelayor jayà ity Ãdi kiyanto bhedÃÓ ca darÓità (BhP 10.39.55) | sà ca Óakti-dvayÅ aparà ceti ÓrÅ-vi«ïu-purÃïe darÓità -- sarva-bhÆte«u sarvÃtman yà Óaktir aparà tava | guïÃÓrayà namas tasmai ÓÃÓvatÃyai sureÓvara ||45|| yÃtÅta-gocarà vÃcÃæ manasÃæ cÃviÓe«aïà | j¤Ãni-j¤Ãna-paricchedyà vande tÃm ÅÓvarÅæ parÃm ||46|| ity anena (ViP 1.19.76-77) || tatra prathamà ÓrÅ-vai«ïavÃnÃæ jagadvad-upek«aïÅyà yan-mayÅ eva khalu tasya jagattà | dvitÅyà tu te«Ãæ ÓrÅ-bhagavad-upÃsyà tadÅya-svarÆpa-bhÆtà yan-mayy eva khalu tasya bhagavattà | tatraikam eva svarÆpÃæÓitvena Óaktimattvena ca virÃjatÅti | yasya Óakte÷ svarÆpa-bhÆtatvaæ nirÆpitam | cic-chakti-mattà pradhÃnena virÃjamÃnaæ bhagavat-saæj¤am ÃpnotÅti tatraiva darÓitam eva | tad evaæ Óaktitva-prÃdhÃnyena virÃjamÃnÃæ lak«mÅ-saæj¤Ãm ÃpnotÅti darÓayituæ prakaraïam utthÃpyate | [*NOTE: The following passage ending with viÓuddhatvam is in BhagS 117.] tatra tÃvad ekasyaiv svarÆpasya sattvÃc cittÃd ÃnandÃc ca svarÆpa-bhÆtà Óaktir apy ekà tridhà | tad uktaæ vi«ïu-purÃïe -- hlÃdinÅ sandhinÅ saævit tvayy ekà sarva-saæsthitau | hlÃda-tÃpa-karÅ miÓrà tvayi no guïa-varjite ||47|| iti (ViP 1.12.68) vyÃkhyÃtaæ ca svÃmibhi÷ | hlÃdinÅ ÃhlÃda-karÅ (end page 10) sandhinÅ santatà saævid vidyÃ-Óakti÷ | ekà mukhyà avyabhicÃriïÅ svarÆpa-bhÆteti yÃvat | sà sarva-saæsthitau sarvasya samyak sthitir yasmÃt tasmin sarvÃdhi«ÂhÃna-bhÆte tvayy eva na tu jÅve«u ca sà guïamayÅ trividhà sà tvayi nÃsti | tÃm evÃha hlÃda-tÃpa-karÅ miÓrà iti | hlÃda-karÅ mana÷-prasÃdotthà sÃttvikÅ | tÃpakarÅ vi«aya-viyogÃdi«u tÃpa-karÅ tÃmasÅ | tad-ubhaya-miÓrà vi«aya-janyà rÃjasÅ | tatra hetu÷ -- sattvÃdi-guïa-varjite | tad uktaæ sarvaj¤a-sÆktau - hlÃdinyà saævid-ÃÓli«Âa÷ sac-cid-Ãnanda ÅÓvara÷ | svÃvidyÃ-saæv­to jÅva÷ saÇkleÓa-nikarÃkara÷ ||48|| iti (BhÃvÃrtha-dÅpikà 1.7.6) atra kramÃd utkar«eïa sandhinÅ-saævid-dhlÃdinyà j¤eyÃ÷ | tatra ca sati ghaÂÃnÃæ ghaÂatvam iva sarve«Ãæ satÃæ vastÆnÃæ pratÅter nimittam iti kvacit sattÃ-svarÆpatvena ÃmnÃto 'py asau bhagavÃn sad eva somyedam agra ÃsÅd ity atra sad-rÆpatvena vyÃpadiÓyamÃnà mayà sattÃæ dadhÃti dhÃrayati ca sà sarva-deÓa-kÃla-dravyÃdi-prÃptikarÅ sandhinÅ | tathà saævid-rÆpo 'pi yayà saævetti saævedayati ca sà saævit | tathà hlÃda-rÆpo 'pi yayà saævid utkaÂa-rÆpayà taæ hlÃdaæ saævetti saævedayati ca sà hlÃdinÅti vivecanÅyam | tad evaæ tasyà mÆla-Óaktes try-Ãtmakatvena siddhe yena sva-prakÃÓatÃ-lak«aïena tad-v­tti-viÓe«eïa svarÆpaæ svayaæ svarÆpa-Óaktir và viÓi«Âam Ãvirbhavati tad viÓuddha-sattvam | tac cÃnya-nirapek«ayas tat-prakÃÓa iti j¤Ãpana-j¤Ãna-v­ttikatvÃt saævid eva | asya mÃyayà sparÓÃbhÃvÃt viÓuddhatvam | [*NOTE: This entire section beginning with hlÃdinÅ sandhinÅ saævit is found in Bhagavat-sandarbha, section 117.] tad uktaæ ÓrÅ-vi«ïu-purÃïe (end page 12) - sattvÃdayo na santÅÓe yatra ca prÃk­tà guïÃ÷ | sa Óuddha÷ sarva-Óuddhebhya÷ pumÃn Ãdya÷ prasÅdatu ||49|| iti | [ViP 1.9.44] ÓrÅ-daÓame ca viÓuddha-sattvaæ tava dhÃma ÓÃntam ity Ãdi (BhP 10.27.4) harir hi nirguïa÷ sÃk«Ãt puru«a÷ prak­te÷ para÷ | sa sarva-d­g upadra«Âà taæ bhajan nirguïo bhavet || iti [BhP 10.88.5] ekÃdaÓe ca sattvaæ rajas tama iti guïà jÅvasya naiva me iti [BhP 11.25.12] | gÅtopani«atsu ca - ye caiva sÃttvikà bhÃvà rÃjasÃs tÃmasÃÓ ca ye | matta eveti tÃn viddhi na tv ahaæ te«u te mayi || tribhir guïa-mayair bhÃvair ebhi÷ sarvam idaæ jagat | mohitaæ nÃbhijÃnÃti mÃm ebhya÷ param avyayam || iti [GÅtà 7.12-3] tatra cedam eva viÓuddha-sattvaæ sandhiny-aæÓa-pradhÃnaæ ced ÃdhÃra-Óakti÷ | saævid-aæÓa-pradhÃnam Ãtma-vidyà | hlÃdinÅ-sÃrÃæÓa-pradhÃnaæ guhya-vidyà | yugapat Óakti-traya-pradhÃnaæ mÆrti÷ | atrÃdhÃra-Óaktyà bhagavad-dhÃma prakÃÓate | tad uktaæ - yat sÃtvatÃ÷ puru«a-rÆpam uÓanti sattvaæ loko yata [BhP 12.8.40] [*NOTE: This appears to be evidence that 8 is the original source of the material, not 117. To be followed.] iti | tathà j¤Ãna-tat-pravaraka-lak«aïa-v­tti-dvayakayÃtma-vidyayà tad-v­tti-rÆpam upÃsakÃÓrayaæ j¤Ãnaæ prakÃÓate | evaæ bhakti-tat-pravartaka-lak«aïa-v­tti-dvayakayà guhya-vidyayà tad-v­tti-rÆpà prÅtyÃtmikà bhakti÷ prakÃÓate | ete eva vi«ïu-purÃïe lak«mÅ-stave spa«ÂÅk­te - (end page 12) yaj¤a-vidyà mahÃ-vidyà guhya-vidyà ca Óobhate | Ãtma-vidyà ca devi tvaæ vimukti-phala-dÃyinÅ || [ViP 1.9.118] iti | yaj¤a-vidyà karma | mahÃ-vidyà a«ÂÃÇga-yoga÷ | guhya-vidyà bhakti÷ | Ãtma-vidyà j¤Ãnam | tat-tat-sarvÃÓrayatvÃt tvam eva tat-tad-rÆpà vividhÃnÃæ muktÅnÃm anye«Ãæ ca vividhÃnÃæ phalÃnÃæ dÃtrÅ bhavasÅty artha÷ |k [*NOTE: k. This section can be found in RKAD 12-13.] ÓrutiÓ ca parÃsya Óaktir vividhaiva ÓrÆyate svÃbhÃkiÅ j¤Ãna-bala-kriyà ceti | athaivambhÆtÃnanta-v­ttikà yà svarÆpa-Óakti÷ sà tv iha bhagavad-vÃmÃæÓa-vartino mÆrtimato lak«mÅr evety Ãha anapÃyinÅ bhagavatÅ ÓrÅ÷ sÃk«Ãd Ãtmano hare÷ | [BhP 12.11.20] iti | ÂÅkà ca - anapÃyinÅ hare÷ Óakti÷ | tatra hetu÷ sÃk«Ãd Ãtmana÷ sva-svarÆpasya cid-rÆpatvÃt tasyÃs tad-abhedÃd ity artha÷ ity e«Ã | atra sÃk«Ãt-Óabdena mÃyà paraity abhimukhe ca vilajjamÃnà iti [BhP 2.7.47] vimohità vikatthante mamÃham iti durdhiya÷ | [BhP 2.5.13] ity uktvà mÃyà neti dhvanitam | atra anapÃyitvaæ yathà hayaÓÅr«a-pa¤carÃtre - paramÃtmà harir deva÷ tac-chakti÷ ÓrÅr ihodità | ÓrÅr devÅ prak­ti÷ proktà keÓava÷ puru«a÷ sm­ta÷ | na vi«ïunà vinà devÅ na hari÷ padmajÃæ vinà ||51|| iti | vi«ïu-purÃïe (ViP 1.9.143) - nityaiva sà jagan-mÃtà vi«ïu÷ ÓrÅr anapÃyinÅ | yathà sarva-gato vi«ïus tathà ÓrÅs tat-sahÃyinÅ ||52|| [*NOTE: This section quoted from Bhagavat-sandarbha 118.] (end page 13) devatve deva-dehà sà mÃnu«atve ca mÃnu«Å | harer dehÃnurÆpÃæ vai karoty e«Ãtmanas tanum ||53|| iti ca | brahma-saæhitÃyÃæ (5.8) niyati÷ sà ramà devi tat-priyà tad-vaÓaæ tadà iti | niyamyate svayaæ bhagavaty eva niyatÃbhavatÅti svarÆpa-bhÆtà Óakti÷ | devÅ dyotamÃnà prakÃÓa-rÆpety artha÷ | cid-rÆpam iti skÃnde - aparaæ tv ak«araæ yà sà prak­tir ja¬a-rÆpikà | ÓrÅ÷ parà prak­ti÷ proktà cetanà vi«ïu-saæÓrayà ||54|| tataÓ ca bhagavÃn k­«ïa-saæj¤a eva iti nirdhÃrite na vi«ïunà | vinà devÅtyÃdi devatve deva-dehà sà ity Ãdi tadÅya-svarÆpa-bhÆtà ÅÓa-vÃmÃæÓa-vartinÅ lak«mÅ kim Ãkhyà | iti nirdhÃryà | tatra dvayor api pÆryo÷ ÓrÅ-mahi«yÃkhyà j¤eyà | tadÅya-svarÆpa-Óaktitvaæ skÃnda-parbhÃsa-khaï¬e Óiva-gaurÅ-saævÃde gopyÃdity-mÃhÃtmye d­«Âaæ yathà -- purà k­«ïo mahÃ-tejà yadà prabhÃsam Ãgata÷ | sahito yÃdavai÷ sarvai÷ «aÂ-pa¤cÃÓat-prakoÂibhi÷ || «o¬aÓaiva sahasrÃïi gopyas tatra samÃgatÃ÷ | lak«am ekaæ «a«Âhir ete k­«ïa-sutÃ÷ priye || ity upakramya | (end page 14) tato gopyo mahà devi vidyà yÃ÷ «o¬aÓa sm­tÃ÷ | tÃsÃæ nÃmÃni te vak«ye tÃni hy eka-manÃ÷ Ó­ïu || lambinÅ candrikà kÃntà krÆrà ÓÃntà mahodayà | bhÅ«aïÅ nandinÅ Óokà supÆrvà vimalà k«ayà || subhadrà Óobhanà puïyà haæÓÅtà kalÃ÷ kramÃt | haæsa eva yata÷ k­«ïa÷ paramÃtmà janÃrdana÷ | tasyaitÃ÷ Óaktayo devi «o¬aÓaiva prakÅrtità || candrarÆpÅ mata÷ k­«ïa kalÃ-rÆpÃstu tÃ÷ sm­tÃ÷ | sampÆrïa-maï¬alà tÃsÃæ mÃlinÅ «o¬aÓÅ kalà || pratipat-tithim ÃrÃbhya sa¤caraty Ãsu candramÃ÷ | «o¬aÓaiva kalà yÃs tu gopÅ-rÆpà varÃnane || ekaikaÓas tÃ÷ sambhinnÃ÷ sahasreïa p­thak p­thak | evaæ te kathitaæ devi rahasyaæ j¤Ãna-sambhavam | ya etaæ veda puru«a÷ j¤eyo vai«ïavo budhai÷ || tatra gopyo rÃj¤ya ity artha÷ | gopo bhÆpe 'pÅty amara÷ | lambinÅ avatÃra-Óakti÷ | haæsaÓÅtety atra prÃptasya haæsasya vÃcyam Ãha haæsa eveti | sa ca candra-rÆpÅ candra d­«ÂÃntenanoddeÓya ity artha÷ | kalÃ-rÆpà iti tÃÓ ca Óaktaya÷ candrasyÃm­tety Ãdi kalà d­«ÂÃntenoddeÓyà ity artha÷ | anuktÃm antimÃæ mahÃÓaktim Ãha sampÆrïeti | seyaæ tu kalà sama«ÂhirÆpà j¤eyà | d­«ÂÃntopÃdÃnÃc candrasya tÃd­Óatvam Ãha pratipad iti | Ãsu etat-tulÃtve vivak«itam Ãha «o¬aÓaiveti | «o¬aÓÃnÃm (end page 15) eva vidyÃrÆpatvÃt | etad-upadeÓasya j¤Ãna-sambhava-rahasyatvÃt taj-j¤Ãnasya vai«ïavatvÃnumÃxakaliÇgatvÃc ca | krÆrÃm Å«aïÃÓokÃnÃm api bhagavat-svarÆpa-bhÆtÃnÃm eva satÅnÃæ mallÃnÃm aÓanir ity Ãdivat ÓrÅ-k­«ïasya kaÂhinatvaa-pratyÃyakatvÃt | m­tur bhojapater itivat durjana-vicitrÃsakatvÃt | asatÃæ ÓÃstetivat tadÅya-Óoka-hetutvÃd evaæ ca tat-tan-niruktir upapadyate | yathà prakÃÓaika-rÆpÃyà eva sÆrya-kÃntor ulÆke«u tÃmisrÃdi-vya¤jakatà | tataÓ candra-rÆpÅ mata k­«ïa÷ kalÃ-rÆpas tu tÃ÷ sm­tà iti sphuÂam eva svarÆpa-bhÆtatvaæ darÓitam | tad evaæ tÃsÃæ svarÆpa-Óaktitve lak«mÅtvaæ tÃsÃæ siddhaty eva | tad evam abhipretya tÃsÃæ lak«mÅtvam Ãha ÓrÅ-Óuka÷ -- g­he«u tÃsÃm anapayyÃtarkya-k­n nirasta-sÃmyÃtiÓaye«v avasthita÷ | reme ramÃbhir nija-kÃma-sampluto yathetaro gÃrhaka-medhikÃæÓ caran ||63|| (BhP 10.59.43) ÂÅkà ca - ramÃbhir lak«myà aæÓa-bhÆtÃbhir ity e«Ã | svarÆpa-ÓaktitvÃd eva reme ity uktam | ato nija÷ striya÷ paramÃnanda-Óakti-viÓe«odaya-rÆpa-prema-viÓe«a-svarÆpo ya÷ kÃmas tena sampluto vyÃpta iti | tatra ÓrÅmaty ÃbhÃsÃyÃæ bhÆ-Óakti-rÆpatvaæ pÃdmottara-khaï¬Ãdau | yamunÃyÃ÷ k­pÃ-Óakti-rÆpatvaæ skÃnda-yamunÃ-mÃhÃtmyÃdÃv ity anve«aïÅyam | kintu satyabhÃmÃyà harivaæÓÃdau saubhÃgyÃti- (end page 16) Óayasya vivak«itatvÃt prema-Óakti-pracura-bhÆ-Óaktitvaæ j¤eyam | svayaæ lak«mÅs tu rukmiïÅ | dvÃrakÃyÃm abhÆd rÃjan mahÃmoda÷ puraukasÃm | rukmiïyà ramayopetaæ d­«Âvà k­«ïaæ Óriya÷ patim || (BhP 10.54.60) ity Ãdi«u tasyÃm eva bhÆriÓa÷ prasiddhe÷ | ata÷ svayaæ lak«mÅtvenaiva paraspara-yogyatÃm Ãha ÓrÅ-Óuka÷ -- asyaiva bhÃryà bhavituæ rukmiïy arhati nÃparà | asÃv apy anavadyÃtmà bhai«myÃ÷ samucita÷ pati÷ ||64|| (BhP 10.53.37) [*NOTE: From here to darÓitavÃn, K­«ïaS 185-186, page 110. See also GopÃla-campÆ 15.75.] ata÷ svayaæ bhagavato 'nurÆpatvena svayaæ lak«mÅtvaæ prasiddham eva | atha ÓrÅ-v­ndÃvane tadÅya-svarÆpa-Óakti-prÃdurbhÃvÃ÷ ÓrÅ-vraja-devya÷ | yathà brahma-saæhitÃyÃæ (5.37) -- Ãnanda-cinmaya-rasa-pratibhÃvitÃbhis tÃbhir ya eva nija-rÆpatayà kalÃbhi÷ | goloka eva nivasaty akhilÃtma-bhÆto govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||65|| iti | tatra tÃbhi÷ ÓrÅ-gopÅbhir mantre (5.24) tac-chabda-prayogÃt | Ãnanda-cin-maya-rasena prema-rasa-viÓe«eïa praitbhÃvitÃbhis tat-pradhÃnÃbhir ity artha÷ | hlÃdinÅ-sÃra-v­tti-viÓe«a-rÆpatvÃt | kalÃtvenaiva nija-rÆpatve siddhe punar nija-rÆpatayokti÷ prakaÂa-lÅlÃyÃæ (end page 17) parakÅyÃbhÃsatvasya vyavacchedÃrtham | yata uktaæ tatraiva Óriya÷ kÃntÃ÷ kÃnta÷ parama-puru«a÷ (5.56) iti | ÓrÅ-parama-puru«ayor aupapatyaæ nÃstÅti yuktaæ ca darÓitavÃn | etad abhiprÃyeïaiva svÃyambhuvÃgame 'pi ÓrÅ-bhÆ-lÅlÃ-Óabdai÷ tat-preyasÅ-viÓe«atvam upadi«Âam | ataiva gopÅjanà vidyÃ-kalÃ-preraka ity atra tÃpanÅ-vÃkye ÓrÅmad-daÓÃk«arastha-nÃma-niruktau ye gopÅjanÃs te à samyag yà vidyà parama-prema-rÆpà tasyÃ÷ kalÃ-v­tti-rÆpà iti vyÃkhyeyam | rÃja-vidyà rÃja-guhyam ity Ãdi gÅtÃ-prakaraïÃt bhagavaty avidyÃ-saæÓle«ÃbhÃvÃt | tad uktaæ hlÃdinÅty Ãdi | tatas tÃsÃæ prerakas tat krŬÃyÃæ pravartaka÷ | sa ca patitva eva viÓrÃnta÷ | iti vallabha-ÓabdenaikÃrthyam eva | janma-jarÃbhyÃæ bhinna ity Ãdau sa vo hi svÃmÅ bhavati iti tasyÃm eva Órutau, tÃ÷ prati durvÃsÃ-vÃkyÃt | strÅ-sambandhe svÃmÅ-Óabda÷ paatyÃv eva rƬha÷ | svÃmino dev­-devarÃv ity amara-ko«Ãt | pÃda-nyÃsair ity Ãdau [BhP 10.33.7] k­«ïa-vadhva iti ÓrÅ-Óuka-vacanam | ­«abhasya jagu÷ k­tyÃni [BhP 10.33.21] ity atra ÂÅkà ca ­«abhasya patyu÷ iti | saÇgÅtaÓÃstre ca, gopÅpatir ananto 'pi vaæÓadhvanivaÓaæ gata÷ iti. ÓrÅmac-chaÇkarÃcÃrya-k­te yamunÃstotre ca, vidhehi tasya rÃdhikÃdhavÃÇghripaÇkaje ratim iti | uddhavaæ prati ÓrÅ-bhagavatà ca -- ballavyo me madÃtmikÃ÷ [BhP 10.46.6] iti | tad idaæ gacchoddhava vrajaæ saumya pitror na÷ prÅtim Ãvaha iti [BhP 10.46.3] (end page 18) vallabhÃbhimÃnitÃm Ãtmani vyajya ÓrÅk­«ïasya vacanaæ brÃhmaïasya mama brÃhmaïÅty Ãdivat gopa-rÆpasya mama gopÅ-rÆpà ity artha÷ | atas tÃsÃm api tathaivÃbhimÃnaæ tatraivoktam -- api bata madhupuryÃæ Ãryaputro 'dhunÃste iti (10.47.11) | tathaiva ca kumÃrÅïÃæ saÇkalpa-vacanam - nanda-gopa-sutaæ devi patiæ me kurute nama÷ iti (10.22.4) | na kevalaæ sÃdhÃraïa-rÅtyà dÃmpatya-vyavahÃras tÃbhir mama kintu mad-Ãtmikà mat-svarÆpa-Óaktaya ity artha÷ | Ãtma-Óabdasya manÅvÃcakatvena tà man-manaskà (10.46.4) ity Ãdy uktaæ punar uktaæ syÃt | uktaæ ca tÃsÃæ svarÆpa-Óaktitvaæ ÓrÅ-Óukadevena - tÃbhir vidhuta-ÓokÃbhir bhagavÃn acyuto v­ta÷ | vyarocatÃdhikaæ tÃta puru«a÷ Óaktibhir yathà || iti | (10.32.10) tÃbhi÷ Óaktibhir yathà yÃvat tathà tatrÃtiÓuÓubhe tÃbhir bhagavÃn devakÅ-suta÷ ity Ãdi | cakÃÓa gopÅ-pari«ad-gato 'rcita ity Ãdi | vyarocataiïÃÇka ivo¬ubhir v­ta ity Ãdi | svarÆpa-ÓaktitvÃd evÃdhikaæ vyarocata ity Ãdy-uktam upapadyate | sva-Óaktyeka-prakÃÓat ÓrÅ-bhagavata÷ | atas tÃsÃæ lak«mÅ-saæj¤atvam apy uktaæ brahma-saæhitÃyÃæ lak«mÅ-sahasra-Óata-sambhrama-sevyamÃnam iti | Óriya÷ kÃntÃ÷ kÃnta÷ parama-puru«a iti | ÓrÅ-daÓame ca -- (end page 19) gopyo labdhvÃcyutaæ kÃntaæ Óriya ekÃnta-vallabham iti (10.33.14) gopya eva Óriya kÃntaæ manoharaæ ekÃnta-vallabhaæ raho-ramaïam | tasmÃt nÃyaæ Óriyo 'Çga iti ÓukÃnuvÃda÷ sÃmÃnye lak«mÅ-vijayaæ vyanakti | lak«mÅ-sahasreti viri¤ca-vÃïÅ lak«mÅ-viÓe«atvam urÅkaroti | kurutve 'pi ÓrÅ-yudhi«ÂhirÃdÅnÃæ pÃï¬ava-saæj¤atvam | lak«mÅtve 'pi vraja-devÅnÃæ gopÅ-saæj¤atvam iti | tasmÃt tÃsÃæ parama-lak«mÅ-rÆpatvena tan-nitya-preyasÅtvaæ siddham | tathà ca gautamÅya-tantre daÓÃrïa-vyÃkhyÃyÃm (20-21) -- gopÅti prak­tiæ vidyÃj janas tattvasamÆhaka÷ | anayor ÃÓrayo vyÃptyà kÃraïatvena ceÓvara÷ ||67|| sÃndrÃnandaæ paraæ jyotir vallabhatvena kathyate | athavà gopÅ prak­tir janas tadaæÓamaï¬alam ||68|| anayor vallabha÷ prokta÷ svÃmÅ k­«ïÃkhya ÅÓvara÷| kÃryakÃraïayor ÅÓa÷ Órutibhis tena gÅyate||69|| anekajanmasiddhÃnÃæ gopÅnÃæ patir eva vÃ| nandanandana ity uktas trailokyÃnandavardhana÷||70|| iti. ataiva prathamà prak­ti÷ pradhÃnaæ | dvitÅyà svarÆpa-Óakti÷ | tattvÃni mahad-ÃdÅni aæÓÃ÷ | j¤Ãna-Óakti-balaiÓvarya-vÅrya-tejÃæsy aÓe«ata÷ | bhagavac-chabda-vÃcyÃni vinà heyair guïÃdibhi÷ ||71|| iti vi«ïu-purÃïoktÃ÷ (ViP 6.5.79) | atra anekajanmasiddhÃnÃæ iti, bahÆni me vyatÅtÃni (end page 20) janmÃni tava cÃrjuna [bg 4.5] itivat anÃdi-siddhatvam eva bodhayati | patir eva ity eva-kÃreïa prakaÂa-lÅlÃyÃm upapatitva-vyavahÃras tu mÃyika evety artha÷ | sa cÃgre darÓayi«yate | vÃ-Óabdasyaivottara-pak«atÃ-bodhanÃya | [*NOTE: GCP 15.73-75] tad evam Ãdibhir viÓi«Âatvenaiva tad-ÃrÃdhanÃd ÃsÃæ nitya-preyasÅtvaæ siddham | tac-ch­tÅnÃæ tad-ÃrÃdhÃnÃæ cÃnÃghananatabhÃvitvÃt | sa hi mantre caturdhà pratÅyate | mantrasya kÃraïa-rÆpatvena varïa-samudÃya-rÆpatvena, adhi«ÂhÃt­-devatÃ-rÆpatvena ÃrÃdhya-rÆpatvena ca | atra kÃraïa-rÆpatvaæ tad-adhi«ÂhÃt­-devatÃ-rÆpatvaæ coktaæ brahma-saæhitÃyÃæ prak­tyà puru«eïa ca iti (5.3) | prak­tir mantrasya svarÆpas trayam eva ÓrÅ-k­«ïa÷ kÃraïa-rÆpatvÃt | tad evoktam ­«y-Ãdi-smaraïe k­«ïa÷ prak­tir iti | sa eva adhi«ÂhÃt­-devatÃ-rÆpa÷ | varïa-samudÃya-rÆpaæ coktaæ tatraiva - kÃma÷ k­«ïÃyety (BrahmaS 5.24) Ãdinà | uktaæ ca hayaÓÅr«a-pa¤carÃtre vÃcyatvaæ vÃcakatvaæ ca devatÃ-mantrayor hi | abhedenocyate grahma tattvavidbhir vicÃrata÷ || iti | ÃrÃdhya-rÆpatvaæ ca tatraiva brahma-saæhitÃyÃæ -- ÅÓvara÷ parama÷ k­«ïa÷ saccidÃnanda-vigraha÷ | anÃdir Ãdir ity Ãdinà (5.1) kvicid durgÃyà adhi«ÂhÃt­tvaæ tu Óakti-Óaktimator abheda-vivak«ayà | ata uktaæ gautamÅya-kalpe - ya÷ k­«ïa÷ saiva durgà syÃd yà durgà k­«ïa eva sa iti | yata÷ ÓrÅ-k­«ïas tatra svarÆpa-Óakti-rÆpeïa durgà nÃma | tasmÃn neyaæ mÃyÃæÓa-bhÆtà durgà iti gamyate | niruktiÓ cÃtra du÷khena (end page 21) gurv-ÃrÃdhanÃdi-prayÃsena gamyate j¤Ãyate iti | tathà ca nÃrada-pa¤carÃtre Óruti-vidyÃ-saævÃde - jÃnÃty ekà parà kÃntaæ saiva durgà tad-Ãtmikà | yà parà parayà Óaktir mahÃvi«ïu-svarÆpiïÅ | yasyà vij¤Ãna-mÃtreïa parÃïÃæ paramÃtmana÷ | muhÆrtÃd eva devasya prÃptir bhavati nÃnyathà || ekeyaæ prema-sarvasva-svabhÃvà ÓrÅ-gokuleÓvarÅ | anayà sulabho j¤eya Ãdi-devo 'khileÓvara÷ || bhaktir bhajana-sampattir bhajate prak­ti÷ priyam | j¤Ãyate 'tyanta-du÷khena seyaæ prak­tir Ãtmana÷ | durgeti gÅyate sarvair akhaï¬a-rasa-vallabhà || asyà Ãvarikà Óaktir mahÃmÃyà 'khileÓvarÅ | yayà mugdhaæ jagat sarvaæ sarva-dehÃbhimÃnina÷ || iti | ataiva mÃyÃæ vyudasya cic-chaktyà kaivalye sthita ÃtmanÅti prathamokte÷ | na yatra mÃyà kim utÃpare harer iti dvitÅyokte÷ mÃyÃtÅta-vaikuïÂhÃvaraïa-kathane yathoktaæ pÃdmottara-khaï¬e - satyÃcyutÃnanta-durgÃ-vi«vaksena-gajÃnanÃ÷ | ÓaÇkha-padma-nidhÅ lokÃÓ caturthÃvaraïaæ sm­tam || ity ady uktvà - nityÃ÷ sarve pare dhÃmni ye cÃnye 'pi divaukasa÷ | te vai prÃk­ta-nÃke 'sminn anityÃs tridiveÓvarÃ÷ || (end 22) iti te«Ãæ ÓrÅ-bhagavad-aæÓa-rÆpatvam uktaæ trailokya-sammohana-tantre -- sarvatra devadevo 'sau gopa-veÓa-dharo hari÷ | kevalaæ rÆpa-bhedena nÃma-bheda÷ prakÅrtita÷ ||77|| ato nÃma-mÃtra-sÃdhÃreïe 'nanya-bhaktair na vibhetavyaæ kintu bhÃgavatair nitya-vaikuïÂha-sevakatvÃt vi«vaksenÃdivat sat-kÃryà eva te | arcayitvà tu govindaæ tadÅyÃn nÃrcayet tu ya÷ ity Ãdi-vacanena tad-asatkÃre do«a-ÓravaïÃt | ataiva tÃn evoddiÓya uktam ekÃdaÓe - durgÃæ vinÃyakaæ vyÃsaæ vi«vaksenaæ gurÆn surÃn | sve sve sthÃne tv abhimukhÃn pÆjayet prok«aïÃdibhi÷ ||78|| (BhP 11.27.29) atha prak­tam anusarÃma÷ | sad eva ÓrÅ-gopÅnÃæ svarÆpa-Óaktitve prasiddhe ÓrÅ-k­«ïasya nitya-preyasÅ-rÆpatvaæ siddham eva | tatas tÃbhi÷ saha tasya pÆjana ÃvaÓyakatà svata÷ siddhà | atra puna÷ prativÃdÅ prÃha, yadi tÃ÷ k­«ïasya nitya-priyÃ÷, tarhi kathaæ parakÅyÃrÆpatvam | tatrÃpi putrÃdi-saæyokt­tvaæ ÓrÆyate | satyaæ tad-rÆpatvaæ mÃyikam iti vai«ïava-to«aïÅ-nÃmnyÃæ ÓrÅ-daÓama-ÂippanyÃæ k­«ïa-sandarbhÃdau ca pramitam iti vistara-bhayÃn nÃtra prapa¤citam | atha sÃmÃnyata÷ ÓrÅ-k­«ïa-priyÃ÷ khalu dvidhà | nitya-siddhÃ÷ sÃdhana-siddhÃÓ ca | tatra nitya-siddhÃ÷ pÆrvokti÷ | sÃdhana-siddhÃÓ ca trividhÃ÷ | ­«ijÃ÷ Órutayo deva-kanyÃÓ ca | tatra ­«ijà yathà pÃdmottara-khaï¬e -- (end 23) purà mahar«aya÷ sarve daï¬akÃraïya-vÃsina÷ | d­«Âvà rÃmaæ hariæ tatra bhoktum aicchan suvigraham ||79|| te sarve strÅtvam ÃpannÃ÷ samudbhÆtÃÓ ca gokule | hariæ samprÃpya kÃmena tato muktà bhavÃrïavÃt ||80|| [*NOTE: BRS 1.2.301-2] na ca vaktavyaæ gokula-jÃtÃnÃæ prÃpa¤cika-dehÃditvaæ na sambhavatÅti | avatÃra-lÅlÃyÃ÷ prÃpa¤cika-miÓratvÃt | ÓrÅ-devakÅ devyÃm api «a¬-garbha-saæj¤akÃnÃæ janma ÓrÆyate iti | Órutayo yathà b­had-vÃmana-purÃïÃdi«u ÓrÆyante | yata eva tathà vyÃkhyÃtaæ striya urugendra-bhoga-bhuja-daï¬a-vi«akta-dhiyo vayam apÅti (BhP 10.87.23) | gÃyatrÅ ca tÃsu jÃteti pÃdme s­«Âi-khaï¬e yathà brahmaïà gopa-kanyÃyà gÃyatryà udvÃhe gope«u ÓrÅ-vi«ïu-vÃkyam - mayà j¤Ãtvà tata÷ kanyà dattà cai«Ãviri¤caye | yu«mÃkaæ ca kule cÃhaæ deva-kÃryÃrtha-siddhaye | avatÃraæ kari«yÃmi mat-kÃntà tu bhavi«yati || iti | deva-kanyÃÓ ca yathà ÓrÅ-daÓame tat-priyÃrthaæ sambhavantu sura-striya iti (BhP 10.1.13) | ata sura-striyas tÃsÃæ ÓrÅ-k­«ïa-priyÃïÃm upayogÃyeveti gamyate | atas tat-priyÃrtham ity evoktaæ, na tu tat-prÅty-artham iti | atas tÃsÃæ caturvidhatvam uktaæ pÃdme - gopyas tu ­«ijà gopa-kanyakÃ÷ ÓrutijÃ÷ parÃ÷ | deva-kanyÃÓ ca rÃjendra na mÃnu«ya÷ kadÃcana || (end page 24) gopa-kanyà eva nityÃ÷ | na mÃnu«a÷ katha¤caneti praÃk­ta-mÃnu«ya-ni«edhÃt | atas tÃsÃæ svarÆpa-ÓaktitvÃd eva ÓrÅ-bhagavatas tÃbhi÷ saha riraæsà jÃtà | yathà ÓrÅ-Óuka÷ | bhagavÃn api tà rÃtrÅ÷ ÓaradotphullamallikÃ÷ vÅk«ya rantuæ manaÓcakre yogamÃyÃm upÃÓrita÷ || (BhP 10.29.1) tà rÃtrÅr vÅk«ya uddÅpanatvenÃnubhÆyeti kaumutyenÃlambana-rÆpÃïÃæ tÃsÃæ prema-mahimà darÓita÷ | ÃtmÃrÃmÃÓ ca munaya÷ ity Ãdau itthambhÆta-guïo harir itivat itthambhÆta-guïÃs tÃ÷ yena tÃd­Óy api tasya ramaïcchà jÃyate iti | ataiva vyavahÃrÃrthaæ tasya kaiÓoram api mÃnitaæ jÃtam iti ÓrÅ-vi«ïu-purÃïe darÓitam | so 'pi kaiÓoraka-vayo mÃnayan madhusÆdana÷ | reme tÃbhir ameyÃtmà k«apÃsu k«aptÃhita÷ || (ViP 5.13.60) iti | harivaæÓe ca- yuvatÅr gopa-kanyÃÓ ca rÃtrau saÇkÃlya kÃlavit | kaiÓorakaæ mÃnayÃna÷ saha tÃbhir mumoda ca || (HV 63.18) iti | atra kÃlavid ity asya vyÃkhyÃnaæ tà rÃtrÅr vik«yeti | saha tÃbhir mumoda hetyasya sÆcakaæ rantuæ manaÓ cakre iti | ity Ãlambana-kÃla-deÓÃnÃæ ÓrÅ-k­«ïÃya parama-puru«atvaæ darÓitaæ tasmÃt hlÃdinÅ-Óakti-vilÃsa-lak«aïa-tat-prema-mayy evai«Ã riraæsà | na tu prÃk­ta-kÃmamayÅti | ÓrÅ-svÃmibhir api vyaktam uktaæ dvÃtriæÓe virahÃlÃpa-viklinna-h­dayo harir iti sva-premÃm­ta-kallola-vihvalÅ-k­ta-cetasa iti | ataiva tac-chravaïa-phala-dvÃrà tad-arcanasyÃvaÓyakatÃæ darÓayati ÓrÅman-munÅndra÷ || (end page 25) vikrŬitaæ vraja-vadhÆbhir idaæ ca vi«ïo÷ ÓraddhÃnvito ya÷ Ó­ïuyÃd atha varïayed và bhaktiæ parÃæ bhagavati parilabhya kÃmaæ h­d-rogam ÃÓv apahinoty acireïa dhÅra÷ || (BhP 10.33.42) iti ||84 atra sva-priyÃbhi÷ saævalitasya ÓrÅ-k­«ïasya krŬÃyÃ÷ Óravaïa-varïana-mÃtreïa bahu-sÃdhana-du÷sÃdhyÃpi parà bhaktir udayate udaya-mÃtreïa ca h­d-roga÷ ÓÅghram apahriyate iti hi spa«Âam eveti phalÃtiÓaya-kathanena pravartanÃt vidhitvam eva sidhyati | yasya parïamayÅ juhur bhavati na sa pÃpaæ Ólokaæ Ó­ïotÅtivat | na cÃdhikÃrÅ kani«Âha iti vÃcyaæ dhÅra ity uktatvÃt | atha darÓana-mantre nÃmÃntareïÃnirdiÓya ÓrÅ-vallavÅnÃæ nÃma viÓe«am Ãlambyaiva svayaæ bhagavato nirdeÓÃt tÃsÃæ tat-paricÃyakÃÇga-rÆpatvam eva bodhitam | gopÅ-gopa-paÓÆnÃæ bahi÷ smared asya gÅrvÃïa-ghaÂÃm ity Ãdi krama-dÅpikÃyÃæ (KD 3.32) gautamÅya-tantre - navÅna-nÅrada-ÓyÃmaæ nÃlendÅvara-locanam | vallavÅ-nandanaæ vande k­«ïaæ gopÃla-rÆpiïam ||85 ity Ãdau - rucirau«Âha-puÂanyasta-vaæÓÅ-madhura-ni÷svanai÷ | lasad-gopÃlikÃ-ceto modayantaæ muhur muhu÷ ||86|| vallavÅ-vadanÃmbhoja-madhupÃna-madhu-vratam | k«obhayantaæ manas tÃsÃæ susmerÃpÃÇgavÅk«aïai÷ ||87|| (end page 26) yauvanodbhinna-dehÃbhi÷ saæsaktÃbhi÷ parasparam | vicitrÃmbara-bhÆ«Ãbhir gopa-nÃrÅbhir Ãv­tam ||87|| iti | atra sà tvÃæ brahman n­pa-vadhÆ÷ kÃmam ÃÓu bhaji«yatÅti [BhP 3.21.28] kardamaæ prati ÓrÅ-Óukla-vacanavac ca gopa-jÃtibhir nÃrÅbhir ity artha÷ | k«obhayantaæ mohayantaæ muhur muhur iti vartamÃna-dvaya-prayogena nityam eva tad-upÃsakai÷ paÂhyamÃna-stavena gopÅ-k­«ïayo÷ nityatvam eva lak«yate | sanat-kumÃra-kalpe ca gopÃÇganà pariv­taæ mÆle kalpataro÷ sthitam ity Ãdi | rudra-yÃmalasya Óauri-tantre gopÅ-go-gopa-vÅto ruru-nakha-vilasat-kaïÂha-bhÆ«aÓ ciraæ na÷ ity Ãdi | m­tyu-sa¤jaya-tantre - smared v­ndÃvane ramye mohayantam anÃratam | vallavÅ-vallabhaæ k­«ïaæ gopa-kanyÃ-sahasraÓa÷ || ity Ãdi | phullendÅvara-kÃntim ity Ãdi evaæ svÃyambhuvÃgamÃdÃv api | [*NOTE: KK 3.82; K­«ïaS 106 (p49fn) attributed to M­tyu-sa¤jaya-tantra. PadyÃvalÅ 46, attributed to ÁaradÃkara.] puna÷ prativÃdÅ prÃha bhavatu nÃma tÃ÷ pÆjyÃ÷ | kintu tÃsÃæ nÃma kutrÃpi na Órutam | tatrÃpi bhavi«yottare malla-dvÃdaÓÅ-prasaÇge ÓrÅ-k­«ïa-yudhi«Âhira-saævÃde - gopÅ-nÃmÃni rÃjendra prÃdhÃnyena nibodha me | gopÃlÅ-pÃlikà dhanyà viÓÃkhà dhyÃna-ni«Âhikà | rÃdhÃnurÃdhà somÃbhà tÃrakà daÓamÅ tathà ||89|| gopÃlÅyaæ nÆnaæ pÃdmokta-gÃyatrÅ-carÅ bhavet | pÃliketi saæj¤ÃyÃæ kaïa | daÓamÅ tatheti daÓamÅty api - (end page 27) nÃmaikaæ tac cÃnvartham iti sarvÃnte paÂhitam | yad và tatheti-daÓamy api tÃrakÃ-nÃmnÅty artha÷ | tathà skÃnde prahlÃda-saæhitÃyÃæ dvÃrakÃ-mÃhÃtmye mÃyÃvasara÷ prastÃve uddhava-gamane (12.25-33) lak«ito vÃcety Ãdinà lalità ÓyÃmalà dhanyà viÓÃkhà rÃdhà Óaivyà padmà bhadrà ity etÃni a«Âau gaïitÃni | atha vanitÃ-Óata-koÂibhir Ãkulitam ity Ãgama-prasiddhe÷ | vanitÃ-Óata-yÆthapa iti ÓrÅ-bhagavat-prasiddhe÷ | anyÃny api loka-ÓÃstrayor avagantavyÃni | atha Óata-koÂitvÃnyathÃnupapattyà tÃsÃæ tan-mahÃ-Óaktitvam eva gamyate | tatrÃpi sarvathà Óre«Âhe rÃdhÃ-candrÃvalÅty ubhe | bhavi«yottare somÃbhÃ-Óabdena candrÃvaly eva sÆcità artha-sÃmya-prÃyÃt | yata÷ ÓrÅ-rÃdhayà saha pratiyogitvam aitihyam asyÃtra virÃjate | tathà ca ÓrÅ-bilvamaÇgala-caraïÃ÷ - rÃdhÃ-mohana mandirÃd upÃgataÓ candrÃvalÅm ÆcivÃn rÃdhe k«emamayeti tasya vacanaæ ÓrutvÃha candrÃvalÅ | kaæsa k«emamaye vimugdha-h­daye kaæsa÷ kva d­«Âas tvayà rÃdhà kveti vilajjito nata-mukha-smero hari÷ pÃtu va÷ ||90|| [*NOTE: This is a well-known verse, but is not in any of the Bilvamangala collections.] tayor apy ubhayor madhye rÃdhikà sarvathÃdhikà | mahÃbhÃva-svarÆpeyaæ guïair ati-garÅyasÅ ||91|| yathoktaæ matsya-purÃïe dak«aæ prati devÅ-vacanam - rukmiïÅ dvÃravatyÃæ tu rÃdhà v­ndÃvane vane | citra-kÆÂe tathà sÅtà vindhye vindhya-nivÃsinÅ | devakÅ mathurÃyÃæ ca pÃtÃle parameÓvarÅ || ity Ãdi | (end page 28) atra rukmiïÅ-saha-pÃÂhÃd itthaæ bodhayati yathà dvÃrakÃyÃæ tasyà eva sarvathÃdhikyaæ tathà ÓrÅ-v­ndÃvane tasyà iti | svarÆpa-Óakti-vyÆha-rukmiïÅ-rÃdhÃ-devakÅnÃæ mÃyÃæÓa-rÆpeïÃbheda-kathanaæ tu Óaktitva-sÃdhÃraïyenaiva | yathà jÅvÃtma-paramÃtmanoÓ cit-sÃmyenaikyaæ tadvad iti | atha yathà rukmiïÅ-k­«ïayo÷ paraspara-Óobhitvaæ ÓrÅ-Óukena varïitam - asyaiva bhÃryà bhavitum ity ÃdinÃæ [BhP 10.53.37] tathaiva rÃdhÃ-k­«ïayor api ­k-pariÓi«Âe Órutyà varïitam rÃdhayà mÃdhavo devo mÃdhavenaiva rÃdhikà vibhrÃjante jane«v à iti | vibhrÃjante vibhrÃjate à samyak iti Óruti-padÃrtha÷ | darÓitaæ ca tasyÃ÷ svarÆpaæ b­had-gautamÅye baladevaæ prati ÓrÅ-k­«ïena - sattvaæ tattvaæ paratvaæ ca tattva-trayam ahaæ kila | tritattva-rÆpiïÅ sÃpi rÃdhikà mama vallabhà ||93|| prak­te÷ para evÃhaæ sÃpi mac-chakti-rÆpiïÅ | sÃttvikaæ rÆpam ÃsthÃya pÆrïo 'haæ brahma cit-para÷ ||94|| brahmaïà prÃrthita÷ samyak sambhavÃmi yuge yuge | tvayà sÃrdhaæ tayà sÃrdhaæ nÃÓÃya devatÃdruhÃm ||95|| iti | atra sattvaæ kÃryatvaæ tattvaæ kÃraïatvaæ paratvaæ tato 'pi Órai«Âhyaæ yat tattva-trayaæ tad aham ity artha÷ tathaiva bodhayati tathaivÃgre dhyÃna-prasaÇge - devasyÃbheda-rÆpeïa tapta-hema-sama-prabhÃm | rakta-vastra-parÅdhÃnÃæ raktÃlaÇkÃra-bhÆ«itÃm ||96|| (end page 29) ÓrÅ-rÃdhÃæ vÃma-bhÃge tu pÆjayed bhakti-tat-para÷ | devÅ k­«ïamayÅ proktà rÃdhikà para-devatà ||97|| varÃbhaya-karà dhyeyà sevità sarva-devatai÷ | sarva-lak«mÅ-mayÅ sarva-kÃnti÷ sammohinÅ parà ||98|| atra pÆjayed iti kaïÂhoktir eva | evam agre 'pi m­tyu-sa¤jaya-tantre - pÅta-vastra-parÅdhÃnÃæ vaæÓa-yukta-karÃmbujÃm | kaustubhoddÅpta-h­dayÃæ vanamÃlÃ-vibhÆ«itÃm | ÓrÅmat-k­«ïÃÇghri-palyaka-nilayÃæ parameÓvarÅm ||99|| ity Ãdi | yathà - sarva-lak«mÅ-mayÅæ devÅæ paramÃnanda-nanditÃm | rÃsotsava-priyÃæ rÃdhÃæ k­«ïÃnanda-svarÆpiïÅm | bhaje cidam­tÃkÃra-pÆrïÃnanda-mahodadhim ||100|| iti | dhyÃtvety-Ãdi-sammohana-tantre - cintayed rÃdhikÃæ devÅæ gopa-gokula-saÇkulÃm ity Ãdi ca | asyÃ÷ Óre«Âhatvam Ãdi-vÃrÃhe kaÂira-parivartanyÃæ govardhana-parikrame tat-kuï¬a-prasaÇge yathà - gaÇgÃyÃÓ cottaraæ gatvà deva-devasya cakriïa÷ | ari«Âena samaæ tatra mahad yuddhaæ pravartitam ||101|| ghÃtayitvà tatas tasminn ari«Âaæ v­«a-rÆpiïam | kopena pÃr«ïi-ghÃtena mahÃ-tÅrthaæ prakalpitam ||102|| snÃtas tatra tadà h­«Âo v­«aæ hatvà sa-gopaka÷ | vipà mà (?) rÃdhikÃæ prÃha kathaæ bhadre bhavi«yati ||103|| tatra rÃdhà samÃÓli«ya k­«ïam akli«Âa-kÃriïam | sva-nÃmnà viditaæ kuï¬aæ k­taæ tÅrtham adÆrata÷ ||104|| (end page 30) rÃdhÃ-kuï¬am iti khyÃtaæ sarva-pÃpa-haraæ Óubham | ari«Âahan rÃdhÃ-kuï¬a-snÃnÃt phalam avÃpyate ||105|| rÃjasÆyÃÓvamedhÃbhyÃæ nÃtra kÃryà vicÃraïà | go-hatyÃ-brahma-hatyÃdi pÃpaæ k«ipraæ praïaÓyati ||106|| iti | atra satÅ«v api sarvÃsu tÃsu asyà eva tena saha tÃd­Óa-prema-vyavahÃreïotkar«ÃvagamÃt Óre«Âhatvam ÃyÃtam | tathà vrata-ratnÃkara-dh­ta-bhavi«ya-purÃïe ca - bÃlye 'pi bhagavÃn k­«ïas taruïaæ rÆpam ÃÓrita÷ | reme vihÃrair vividhai÷ priyayà saha rÃdhayà || ekadà kÃrttike mÃsi paurïamÃsyÃæ mahotsava÷ | ÃsÅn nanda-g­he ity Ãdau tasmin dine ca bhagavÃn rÃtrau rÃdhÃ-g­haæ yayau | sà ca kruddhà tam udare käcÅ-dÃmnà babandha ha ||108|| k­«ïas tu sarvam Ãvedya nija-geha-mahotsavam | priyÃæ prasÃdayÃmÃsa tata÷ sà tam avocayat ||109|| idaæ covÃca tÃ÷ k­«ïa÷ preyasÅ prÅta-mÃnasa÷ | käcÅ-dÃma tvayà tanvi udare yan mayÃrpitam ||110|| dÃmodareti me nÃma priyaæ tena ÓubhÃnane | nÃta÷ prÅtikaraæ nÃma mama loke«u vidyate ||111|| nityam etat prajÃpatyÃæ sarva-siddhir bhavi«yati | bhaktiæ ca durlabhÃæ prÃpya mama loke mahÅyate ||112|| ulÆkhale yadà mÃtrà baddho 'haæ bhavità priye | (end page 31) udare dÃmabhir loke tadà vyaktaæ bhavi«yati ||113|| anena nÃma-mantreïa yo 'smin mÃsi tvayà saha | mÃm arcayed vidhÃnena sa labhet sarva-vächitam ||114|| iti | atrÃpi priyayà saha rÃdhayà iti ÓrÅ-k­«ïecchayà ÓrÅ-k­«ïavad bÃlye 'pi Ãvi«k­ta-nava-yauvanam eva iti j¤eyam | tata Ãrabhya nandasya vraja÷ sarva-sam­ddhimÃn | harer nivÃsÃtma-guïai ramÃkrŬam abhÆn n­pa ||115|| (BhP 10.5.18) ity anena ÓrÅ-k­«ïa-prÃdurbhÃvÃnantaraæ tasÃm ÃvirbhÃva-kathanÃt | tatrÃpi Ór«Âhatvaæ pÆrvavaj j¤eyam | tatra tÃd­Óa-bhÃvair varïanaæ tasyÃ÷ ÓrÅ-ÓukadevenÃpi k­tam | ekà bhrÆ-kuÂim Ãbaddhya prema-saærambha-vihvalà | ghnatÅvaik«at kaÂÃk«epai÷ sanda«Âa-daÓana-cchadà ||116|| (BhP 10.32.6) ity anena ekÃmukhyà eke mukhyÃny akevalà ity amara÷ | evaæ ÓrÅmad-gopÃla-tapanyÃæ yad gÃndharvÅti viÓrutà sà tu saiva j¤eyà | tasyà evaæ mukhyatv¨di-liÇgena sarvatra cÃvagamÃt | ataiva ÓrÅ-rÃdhÃ-saævalita-dÃmodara-pÆjà kÃrttike vihità | ÓrÅ-k­«ïa-satyabhÃmÃ-saævÃdÅye kÃrttika-mÃhÃtmye ca prÃta÷-snÃna-saÇkalpa-mantraæ - kÃrttike 'haæ kari«yÃmi prÃta÷-snÃnaæ janÃrdana | prÅty-arthaæ tava deveÓa dÃmodara mayà saha ||117|| [HBV 16.172] [*NOTE: Alternative numbering 16. 84] atra mÃ-sabda-prayoga÷ | tasyÃ÷ parama-lak«mÅ-rÆpatvÃt | (end page 32) arghya-dÃna-mantre ca sÃk«Ãt tan-nÃmokte÷ | yathà - vratina÷ kÃrttike mÃsi snÃnasya vidhivan mama | dÃmodara g­hÃnÃrghyaæ danujendra-nisÆdana ||118|| nitye naimittike k­tsne kÃrttike pÃpa-Óo«aïe | g­hÃnÃrghyaæ mayà dattaæ rÃdhayà sahito hare ||119|| [HBV 16.174-175] iti yugmatvena upÃdÃnÃt tasyà eva Óre«Âhatvam | tad-yugalopÃsanÃyÃæ bhavi«ya-purÃïa-vacanaæ darÓitam eva | tathà daÓÃdhyÃyi-kÃrttika-mÃhÃtmyaæ cen nÆnaæ pÃdmÃnugataæ syÃt tarhi tatra tad-yugalo pÃsanaæ prakaÂataram eveti | tathà vÃsanÃ-bhëyotthÃpita Ãgneya-vacane 'pi tasyÃ÷ Óre«Âhatvam | yathà - gopya÷ papracchur u«asi k­«ïÃnucaram uddhavam | hari-lÅlÃ-vihÃrÃæÓ ca tatraikÃæ rÃdhikÃæ vinà | rÃdhà tad-bhÃva-saælÅnà vÃsanÃyà virÃmità ||120|| ity Ãdi | atra tad-bhÃva-saælÅnà ity anena divyonmÃda-maya-vacanaæ madhupa kitava-bandho ity Ãdikaæ tasyà eveti vij¤Ãpya sarvÃsu gopÅ«u tasyÃ÷ Óre«Âhyaæ darÓitam | yuktaæ ca tat tu yata÷ | ÓrÅ-k­«ïÃnve«akartrÅïÃæ tÃsÃæ tÃm evoddhiÓya tad idaæ vacanaæ ÓrÆyate yathà - anayÃrÃdhito nÆnaæ bhagavÃn harir ÅÓvara÷ yan no vihÃya govinda÷ prÅto 'yam anayad raha÷ ||121|| (BhP 10.30.28) apy eïapatny upagata÷ priyayeha gÃtrais tanvan d­ÓÃæ sakhi sunirv­tim acyuto va÷ | kÃntÃÇga-saÇga-kuca-kuÇkuma-ra¤jitÃyÃ÷ kundasraja÷ kulapater iha vÃti gandha÷ ||122|| (BhP 10.30.11) (end page 33) bÃhuæ priyÃæsa upadhÃya g­hÅtapadmo rÃmÃnujas tulasikÃlikulair madÃndhai÷ anvÅyamÃna iha vas tarava÷ praïÃmaæ kiæ vÃbhinandati caran praïayÃvalokai÷ || (BhP 10.30.12) iti | kiæ bahunà asyÃ÷ saubhÃgya-vächà dvÃrakÃ-mahi«ÅïÃm api ÓrÆyate | tatas tÃsÃæ tÃd­Óa-vacanaæ ÓrÅ-ÓukadevenÃpy uditaæ - yathà na vayaæ sÃdhvi sÃmrÃjyam ity Ãdy uktvà Ãhu÷ ---- kÃmayÃmaha etasya ÓrÅmat-pÃda-raja÷ Óriya÷ | kuca-kuÇkuma-gandhìhyaæ mÆrdhnà vo¬huæ gadÃbh­ta÷ ||124|| vraja-striyo yad vächanti pulindÃs t­ïa-vÅrudha÷ | gÃvaÓ cÃrayato gopÃ÷ pÃda-sparÓaæ mahÃtmana÷ ||125|| iti | [BhP 10.83.42-43] vraja-stry-ÃdÅnÃæ vächà darÓità - pÆrïÃ÷ pulindya urugÃyapadÃbjarÃga- ÓrÅkuÇkumena dayitÃstanamaï¬itena | taddarÓanasmararujas t­ïarÆ«itena limpantya Ãnanakuce«u juhus tadÃdhim ||126|| (BhP 10.21.17) ity anena | atra saty urugÃya-padÃbja-rÃgety anena (10.21.17) saha dayitÃ-stana-maï¬itena ity uktyà tat kuÇkumaæ dayitÃ-stanatas tasya pade lagnam iti gamyate | sà ca dayità kuca-kuÇkuma-gandhyìhyam (end page 34) ity eka-vacanÃnta-nirdeÓenÃnÆdità | tad idaæ varïayantÅ«u tÃsv api sà viÓi«Âety avagamyate | ayaæ bhÃva÷ ÓrÅtve prasiddhÃyÃ÷ Óriyas tatra kÃmanaiva ÓrÆyate | na tu saÇgati÷ | yad vächayà ÓrÅr lalanÃcarat tapo vihÃya kÃmÃn suciraæ dh­ta-vratà iti [BhP 10.16.36] nÃgapatnÅnÃm | yà vai ÓriyÃrcitam ajÃdibhir Ãpta-kÃmair ity Ãdi [BhP 10.47.62] uddhavasyÃpi vÃkyÃt | na ca rukmiïÅtve prasiddhÃyÃ÷ Óriyas tatra saÇgati÷ | kÃla-deÓayor anyatamatvÃt | na ca vraja-strÅïÃæ ÓrÅ-sambandha-lÃlasà yuktà - nÃyaæ Óriyo 'Çga ity Ãdinà (10.47.60) tato 'pi paramÃdhikya-ÓravaïÃt | tasmÃd rukmiïÅ dvÃravatyÃæ tu rÃdhà v­ndÃvane vane ity Ãdy ukta-siddhÃntÃnusÃreïa sarvato vilak«aïà yà ÓrÅr virÃjate tÃm uddiÓyaiva vraja-devÅnÃæ tad idaæ vÃkyam | tataÓ ca tÃsÃæ yathà tatra sp­hÃspadatà tathÃsmÃkaæ paÂÂa-mahi«ÅïÃm iti | saÇgamaÓ cÃyaæ divasa eveti sambhÃvyate | tatraiva pulindÃnÃæ bhramaïÃt kuÇkumÃnÃæ lepana-karmaïÃrdratvÃvagamÃc ca | dvayo÷ saÇgamaÓ cÃyaæ na sambhoga-viÓe«a-rÆpa÷ | rÃsa-prasaÇge -- bhagavÃn api tà rÃtrÅ÷ ÓaradotphullamallikÃ÷ | vÅk«ya rantuæ manaÓcakre ity atraiva (BhP 10.29.1) nava-saÇgamasya pratÅyamÃnatvÃt | anyathà tatra parÅk«Ãrthaæ punas tenopek«ÃvacanasyÃsaÇgatvÃpatte÷ | tad idaæ veïu-prakaraïe bhaïitatvÃd veïu-sambandhenaiva gamyate | urugÃya ity anenai«a eva saæsÆcita÷ | tasmÃd kadÃcid veïu-k­tÃkar«ÃyÃs tasyà labdha-mÆrcchÃyà mÆrcchÃÓÃntaye sa-kuÇkume svinne vak«asi sambhramata÷ kevalena ÓrÅ-caraïa-sa¤jÅvanÅ-pallavena sp­Óan gevÃdyÃpi (end page 35) vÃdyÃpi samyak saÇkocÃnapagayamat drutam eva sa tasmÃn niÓcakrÃmeti budhyate | kÃÓcit parok«aæ k­«ïasya sva-sakhÅbhyo 'nvavarïayann iti uktavÃn | yÃs tu tad-anyÃs tÃsÃm eva pÆrïÃ÷ pulindya÷ ity Ãdi vacanam | tasmÃt sÃdhv evoktam lak«mÅr abhita÷ stritamà ity Ãdi | varïità ca sà tathaiva ÓrÅ-jayadeva-sahacareïa mahÃrÃja-lak«maïa-sena-mantri-vareïomÃpatidhareïa yathà -- bhrÆvallÅ-calanai÷ kayÃpi nayanonme«ai÷ kayÃpi smita- jyotsnÃvicchuritai÷ kayÃpi nibh­taæ sambhÃvitasyÃdhvani | garvÃd bheda-k­tÃvahela-vinaya-ÓrÅbhÃji rÃdhÃnane sÃtaÇkÃnunayaæ jayanti patitÃ÷ kaæsadvi«a÷ d­«Âaya÷ ||127|| [*NOTE: ... || ] ÓrÅ-jayadevenÃpi rÃdhÃm ÃdhÃya h­daye tatyÃja vraja-sundarÅ÷ | iti (GG 3.1) | patyur mana÷ kÅlitam (GG 12.14) iti ca | ataiva -- yà parà paramà Óaktir mahÃvi«ïu-svarÆpiïÅ | tasyà vij¤Ãna-mÃtreïa parÃïÃæ paramÃtmana÷ || muhÆrtÃd eva devasya prÃptir bhavati nÃnyathà | ekeyaæ prema-sarvasva-svabhÃvà ÓrÅ-gokuleÓvarÅ || anayà sulabho j¤eya Ãdidevo 'khileÓvara÷ || ity utthÃpita-pa¤carÃtra-vacanaæ sarvopari virÃjamÃnaæ bhavatÅty alam ativistareïa pramÃïa-vacana-saÇgraheïa | tasmÃt sarvÃsÃæ gopÅnÃæ rÃdhikÃtigarÅyasÅ | sarvÃdhikyena kathità yat purÃïÃgamÃdi«u || (end page 36) ata÷ sÃdhÆktaæ ÓrÅdÃmodara-rÃdhÃrcanam arhati vraja-sthÃnÃm ity Ãdi | rÃdhà v­ndÃvane yadvat tadvad dÃmodaro hari÷ | darÓite«u ca ÓÃstre«u tad-yugmaæ tat tad-ÅÓitu÷ || rÃdhayà mÃdhavo devo mÃdhavenaiva rÃdhikà | vibhrÃjante jane«veti pariÓi«Âa-vacas tathà || na vi«ïunà vinà devÅ na hari÷ padmajÃæ vinà | hayagrÅva-pa¤carÃtram iha prakaÂitaæ yata÷ || kÃrttika-vrata-caryÃyÃm atas te yugma-devate | rÃdhÃ-dÃmodarÃbhikhye vÅk«yete loka-ÓÃstrayo÷ || kiæ bahÆktyà kuï¬a-yugmaæ tayor yugmena vÅk«yate | ÓÃstre ca darÓità tasmÃt kaimutyÃd yugmatà tayo÷ || umÃ-maheÓvarau kecit lak«mÅ-nÃrÃyaïau pare | te bhajantÃæ bhajÃmas tu rÃdhÃ-dÃmodarau vayam || iti ÓrÅ-v­ndÃvana-vÃsina÷ kasyacij jÅvasya ÓrÅ-rÃdhÃ-k­«ïÃrcana-dÅpikà sadà dedÅpyamÃnatÃm apadyatÃm || ÓrÅ-guru-caraïa-kamalebhyo nama÷ | ÓrÅ-k­«ïa-caitanya-candrÃya nama÷ | ÓrÅ-rÃdhÃ-dÃmodarÃbhyÃæ nama÷ PadyÃvalÅ 259; SKM 1.55.3, RKAD 260umÃpatidharasya ||