Brahma-Samhita: Adhyaya 5 with Jiva Gosvami's commentary Digdarsanatika [Based on Haridas Shastri's edition, 1981] NOTE: - mula text marked with asterisk line - original reference system added between slashes (e.g.: // BrS_5.1 //) Brahma-saæhità - ÁrÅ-JÅva-gosvÃmi-k­ta-dig-darÓanÅ-ÂÅkÃ-sahità ************************************************************** ÅÓvara÷ parama÷ k­«ïa÷ saccidÃnanda-vigraha÷ | anÃdir Ãdir govinda÷ sarva-kÃraïa-kÃraïam ||1|| // BrS_5.1 // ************************************************************** ÓrÅ-ÓrÅ-rÃdhÃ-k­«ïÃbhyÃæ nama÷ | sanÃtana-samo yasya jyÃyÃn ÓrÅmÃn sanÃtana÷ | ÓrÅ-vallabho'nuja÷ so'sau ÓrÅ-rÆpo jÅva-sad-gati÷ || ÓrÅ-k­«ïa-rÆpa-mahimà mama citte mahÅyatÃm | yasya prasÃdÃd vyÃkartum icchÃmi brahma-saæhitÃm || duryojanÃpi yuktÃrthà suvicÃrÃd ­«i-sm­ti÷ | vicÃre tu mamÃtra syÃd ­«ÅïÃæ sa ­«ir gati÷ || yadyapy adhyÃya-Óata-yuk saæhità sà tathÃpy asau | adhyÃya÷ sÆtra-rÆpatvÃt tasyÃ÷ sarvÃÇgatÃæ gata÷ || ÓrÅmad-bhÃgavatÃdye«u d­«Âa÷ yan m­«Âa-buddhibhi÷ | tad evÃtra parÃm­«Âaæ tato h­«Âaæ mano mama || yad yac chrÅ-k­«ïa-sandarbhe vistÃrÃd vinirÆpitam | atra tat punar Ãm­Óya vyÃkhyÃtuæ sp­Óyate mayà || atha ÓrÅmad-bhÃgavate yad uktaæ ete cÃæÓa-kalÃ÷ puæsa÷ k­«ïas tu bhagavÃn svayam [BhP 1.3.28] iti tad eva prathamam Ãha ÅÓvara iti | atra k­«ïa ity eva viÓe«ya tan-nÃmaiva | k­«ïÃvatÃrotsavety Ãdau ÓrÅ-ÓukÃdi-mahÃjana-prasiddhyà | k­«ïÃya vÃsudevÃya devakÅ-nandanÃya ity Ãdau sÃmopani«adi ca | prathama-pratÅtatvena tan-nÃma-vargÃvirbhÃva-k­tà gargeïa prathamam uddi«Âatvena tathà yaæ mantram adhik­tya so'yam Ãrambha÷ tatrÃgrata÷ paricitatvena mÆla-rÆpatvÃt | tad uktaæ padma-purÃïe prabhÃsa-khaï¬e nÃrada-kuÓadhvaja-saævÃde ÓrÅ-bhagavad-uktau - nÃmnÃæ mukhyatamaæ nÃma k­«ïÃkhyaæ me parantapa iti | ataiva brahmÃï¬a-purÃïe ÓrÅ-k­«ïëÂottara-Óata-nÃma-stotre - sahasra-nÃmnÃæ puïyÃnÃæ trir-Ãv­ttyà tu yat phalam | ekÃv­ttyà tu k­«ïasya nÃmaikaæ tat prayacchati || ity atra ÓrÅ-k­«ïasyety evoktaæ yat tv agre govinda-nÃmnà sto«yate tat khalu k­«ïatve'pi tasya gavendratva-vaiÓi«Âya-darÓanÃrtham eva | tad evaæ rƬhitvena prÃdhÃnyÃt tasya iÓvara ity ÃdÅni viÓe«aïÃni | atha guïa-dvÃrÃpi tad d­Óyate | yathÃha garga÷ - Ãsan varïÃs trayo hy asya g­hïato 'nuyugaæ tanÆ÷ | Óuklo raktas tathà pÅta idÃnÅæ k­«ïatÃæ gata÷ || bahÆni santi nÃmÃni rÆpÃïi ca sutasya te | guïa-karmÃnurÆpÃïi tÃnya ahaæ veda no janÃ÷ || [BhP 10.8.13-14] anayor artha÷ | asya k­«ïatvena d­ÓyamÃnasya prati-yugaæ tanÆr nÃnÃvatÃrÃn g­hïata÷ prakÃÓyata÷ ÓuklÃdayas trayo Ãsan prakÃÓam avÃpu÷ | sa ca sa ca ÓuklÃdir avatÃra idÃnÅæ sÃk«Ãd asyÃvatÃra-samaye k­«ïÃÇgata÷ etasminn evÃntarbhÆta÷ | ataiva k­«ïe kart­tvÃt sarvotkar«akatvÃt k­«ïa iti mukhyaæ nÃma | tasmÃd asyaiva tÃni rÆpÃïÅty Ãha bahÆnÅti | tad evaæ guïa-dvÃrà tan-nÃmni prÃdhyÃnya-sÆcakasya k­«ïasya tan-nÃmna÷ prÃdhÃnye labdhe - k­«ir bhÆ-vÃcaka÷ Óabdo ïaÓ ca nirv­tivÃcaka÷ | tayor aikyaæ paraæ brahma k­«ïa ity abhidhÅyate || iti yoga-v­ttitve tasya tÃd­Óatvaæ labhyate | na cedaæ padyam anya-param | tad-upÃsanÃ-tantra-gautamÅya-tantre a«ÂÃdaÓÃk«ara-vyÃkhyÃyÃæ tad etat tulyaæ padyaæ d­Óyate - k­«i-ÓabdaÓ ca sattÃrtho ïaÓ cÃnanda-svarÆpaka÷ | sukha-rÆpo bhaved Ãtmà bhÃvÃnanda-mayatvata÷ || iti | tasmÃd ayam artha÷ - bhavanty asmÃt sarve'rthà iti bhÆ÷ dhÃtv-artha ucyate bhÃva-Óadavat sa cÃtra kar«ter evÃrthas tasyaiva prÃptatvÃt | gautamÅye bhÆ-Óabdasya sattÃ-vÃcakatve'pi tad-dhÃtv-artha-sattaivocyate | ghaÂatvaæ sattÃ-vÃcakam ity ukte ghaÂa-sattaiva gamyate na tu paÂa-sattà na và sÃmÃnya-satteti | atha niv­ttir Ãnandas tayor aikyaæ sÃmÃnÃdhikaraïyena vyaktaæ yat paraæ brahma sarvato'pi sarvasyÃpi b­æhaïaæ vastu tat b­hattamaæ k­«ïa ity abhidhÅyate kintu k­«er Ãkar«a-mÃtrÃrthatvena ïa-Óabdasya ca pratipÃdyenÃnandena saha sÃmÃnÃdhikaraïyÃsambhavÃd dhetu-mator abhedopacÃra÷ kÃrya÷ | tac cÃkar«a-prÃcuryÃrtham Ãyur gh­tam itivat | brahma-Óabdasya tat-tad-arthatvaæ ca b­hattvÃd b­æhaïatvÃc ca tad brahma paramaæ vidur [ViP 1.12.57] iti vi«ïu-purÃïÃt | evam evoktaæ b­had-gautamÅye - k­«i-ÓabdaÓ ca sattÃrtho ïaÓ cÃnanda-svarÆpaka÷ | sattÃ-svÃnandayor yogÃt cit paraæ brahma cocyate || iti | advaya-vÃdibhir api sattÃnandayor aikyaæ tathà mantavyam | ÓÃbdikair bhinnÃbhidheyatvena pratÅte÷ | sattÃ-Óabdena cÃtra sarve«Ãæ satÃæ prav­tti-hetur yat paramaæ sa tad evocyate | sad eva saumyedam agra ÃsÅd [Chà 6.2.1] iti Órute÷ | abhinnÃbhidheyatve'pi v­k«as tarur ityvad viÓe«aïa-viÓe«yatvÃyogÃd ekasya vaiyarthyÃc ca | gautamÅyaæ padyaæ caiva vyÃkhyeyam | pÆrvÃrdhe sarvÃkar«aïa-Óakti-viÓi«Âa Ãnanda÷ k­«ïa ity artha÷ | uttarÃrdhe yasmÃd evaæ sarvÃkar«aka-sukha-rÆpo'sau tasmÃd Ãtmà jÅvaÓ ca tatra sukha-rÆpo bhavet | tatra hetu-bhÃva÷ premà tanmayÃnandatvÃd iti | tad evaæ svarÆpa-guïÃbhyÃæ parama-b­hattama÷ sarvÃkar«aka Ãnanda÷ k­«ïa-Óabda-vÃcya iti j¤eyam | sa ca Óabda÷ ÓrÅ-devakÅnandana eva rƬha÷ | asyaiva sarvÃnandakatvaæ vÃsudevopani«adi d­«Âam - devakÅ-nandano nikhilam Ãnandayat iti | ÃhuÓ ca nÃma-kaumudÅ-kÃrÃ÷ - k­«ïa-Óabdasya tamÃla-ÓyÃmala-tvi«i ÓrÅ-yaÓodÃ-stanandhaye para-brahmaïi rƬhi÷ iti | tataÓ cÃsau Óabdo nÃnyatra saÇkramaïÅya÷ | yathÃha bhaÂÂa÷ - labdhÃtmikà satÅ rƬhir bhaved yogÃpahÃriïÅ | kalpanÅyà tu labhante nÃtmÃnaæ yoga-bÃdhata÷ || iti para-brahmatvaæ ca ÓrÅmad-bhÃgavate gƬhaæ paraæ brahma manu«ya-liÇgam [BhP 7.15.58] iti, yan-mitraæ paramÃnandaæ pÆrïaæ brahma sanÃtanam iti [BhP 10.14.32] | ÓrÅ-vi«ïu-purÃïe - yatrÃvatÅrïaæ k­«ïÃkhyaæ paraæ brahma narÃk­ti [ViP 4.11.2] iti | ÓrÅ-gÅtÃsu ca brahmaïo hi prati«ÂhÃham [GÅtà 14.27] iti | ÓrÅ-gopÃla-tÃpanÅ«u ca yo'sau paraæ brahma gopÃla÷ iti | atha mÆlam anusarÃma÷ | yasmÃd eva tÃd­k k­«ïa-Óabda-vÃcyas tasmÃd ÅÓvara÷ sarva-vaÓÃyità | tad idam upalak«itaæ b­had-gautamÅye k­«ïa-ÓabdasyaivÃrthÃntareïa | athavà kar«ayet sarvaæ jagat sthÃvara-jaÇgamam | kÃla-rÆpeïa bhagavÃn tenÃyaæ k­«ïa ucyate || iti | kalayati niyamayati sarvam iti kÃla-ÓabdÃrtha÷ | tathà ca t­tÅye tam uddiÓoddhavasya pÆrïa eva nirïaya÷ | svayaæ tv asÃmyÃtiÓayas tryadhÅÓa÷ svÃrÃjya-lak«my-Ãpta-samasta-kÃma÷ | baliæ haradbhiÓ cira-loka-pÃlai÷ kirÅÂa-koÂy-e¬ita-pÃda-pÅÂha÷ || [BhP 3.2.21] iti | ÓrÅ-gÅtÃsu vi«ÂabhyÃham idaæ k­tsnam ekÃæÓena sthito jagat [GÅtà 10.42] iti | ÓrÅ-gopÃla-tÃpanyÃm-eko vaÓÅ sarvaga÷ k­«ïa Ŭya÷ [GTU 1.19] iti | yasmÃd eva tÃd­g-ÅÓvara÷, tasmÃt parama÷ | sarvotk­«Âà mà lak«mÅ-rÆpÃ÷ Óaktayo yasmin | tad uktaæ ÓrÅ-bhÃgavate --reme ramÃbhir nija-kÃma-sampluta÷ [BhP 10.59.43] iti | nÃyaæ Óriyo'Çga u nitÃnta-rate÷ prasÃda÷ [BhP 10.47.60] ityÃdi | tatrÃtiÓuÓubhe tÃbhir bhagavÃn devakÅ-suta÷ [BhP 10.33.6] iti | tÃbhir vidhÆta-ÓokÃbhir bhagavÃn acyuto v­ta÷ | vyarocatÃdhikam [BhP 10.32.20] iti ca | atraivÃgre vak«yate - Óriya÷ kÃntÃ÷ kÃnta÷ parama-puru«a÷ [BrahmaS 5.56] iti | tÃpanyÃæ ca -k­«ïo vai paramaæ daivatam [GTU 1.3] iti | yasmÃd eva tÃd­k paramas tasmÃd ÃdiÓ ca | tad uktaæ ÓrÅ-daÓame - ÓrutvÃjitaæ jarÃsandhaæ n­pater dhyÃyato hari÷ | ÃhopÃyaæ tam evÃdya uddhavo yam uvÃca ha || [BhP 10.72.15] iti | ÂÅkà ca svÃmi-pÃdÃnÃm - Ãdyo hari÷ ÓrÅ-k­«ïa ity e«Ã | ekÃdaÓe tu tasya Óre«Âhatvam Ãdyatvaæ ca yugapad Ãha | puru«am ­«abham Ãdyaæ k­«ïa-saæj¤aæ nato'smi iti | na caitad Ãditvaæ tad-avatÃrÃpek«aæ kintu anÃdi na vidyate Ãdir yasya tÃd­Óa÷ | tÃpanyÃæ ca -- eko vaÓÅ sarvaga÷ k­«ïa Ŭya÷ ity uktvÃha nityo nityÃnÃm iti ca yasmÃd eva tÃd­Óatayà Ãdis tasmÃt sarva-kÃraïa-kÃraïam | tathà ca daÓame taæ prati devakÅ-vÃkyam - yasyÃæÓÃæÓÃæÓa-bhÃgena viÓvotpatti-layodayÃ÷ | bhavanti kila viÓvÃtmaæs taæ tvÃdyÃhaæ gatiæ gatà || [BhP 10.85.31] iti | ÂÅkà ca - yasyÃæÓa÷ puru«as tasyÃæÓo mÃyà tasyà aæÓà guïÃs te«Ãæ bhÃgena paramÃïu-mÃtra-leÓena viÓvotpatty-Ãdayo bhavanti | taæ tvà tvÃæ gatiæ Óaraïaæ gatÃsmi ity e«Ã | tathà ca brahma-stutau - nÃrÃyaïo'Çga nara-bhÆ-jalÃyanÃt [BhP 10.14.3] iti | narÃj jÃtÃni tattvÃni nÃrÃïÅti vidur budhÃ÷ | tasya tÃny ayanaæ pÆrvaæ tena nÃrÃyaïa÷ sm­ta÷ || ity anena lak«ito yo nÃrÃyaïa÷ sa tavÃÇgaæ tvaæ punar aÇgÅty artha÷ | ÓrÅ-gÅtÃsu vi«ÂabhyÃham idaæ k­tsnam ekÃæÓena sthito jagat iti | tad evaæ k­«ïa-Óabdasya yaugikÃrtho'pi sÃdhita÷ | ye ca tac-chabdena k­«iïÃbhyÃæ paramÃnanda-mÃtraæ vÃcayanti te'pi ÅÓvarÃdi-viÓe«aïais tatra svÃbhÃvikÅ Óaktiæ manyeran | tasmin na dvitÅyatvena sarva-kÃraïatvena ca vastv-antara-Óaktiæ manyeran | tasmin na dvitÅyatvena sarva-kÃraïatvena ca vastv-antara-Óakty-ÃropÃyogÃt | tathà ca Óruti÷ - Ãnando brahma iti | ko hy evÃnyÃt ka÷ prÃïyÃd yad e«a ÃkÃÓa Ãnando na syÃt | ÃnandÃd dhÅmÃni bhÆtÃni jÃyante | [TaittU 2.7.1] na tasya kÃryaæ karaïaæ ca vidyate na tat-samaÓ cÃbhyadhikaÓ ca d­Óyate | parÃsya Óaktir vividhaiva ÓrÆyate svÃbhÃvikÅ j¤Ãna-bala-kriyà ca || [ÁvetU 6.8] iti | nanu sva-mate yoga-v­ttau ca sarvÃkar«akaæ parama-b­hattamÃnanda÷ k­«ïa ity abhidhÃnÃt avigraha eva sa ity avagamyate Ãnandasya vigrahÃnavagamÃt | satyam | kintv ayaæ paramo'pÆrva÷ pÆrva-siddhÃnanda-vigraha÷ iti | sac-cid-Ãnanda-lak«aïo yo vigrahas tad-rÆpa evety artha÷ | tathà ca ÓrÅ-daÓame brahmaïa÷ stave tvayy eva nitya-sukha-bodha-tanÃv iti | tÃpanÅ-hayaÓÅr«ayor api - sac-cid-Ãnanada-rÆpÃya k­«ïÃyÃkli«Âa-kÃriïe iti | brahmÃï¬e ca ÓrÅ-k­«ïëÂottara-Óata-nÃma-stotre nanda-vraja-janÃnandÅ sac-cid-Ãnanda-vigraha÷ iti | etad uktaæ bhavati | sattvaæ khalv avyabhicÃritvam ucyate tad-rÆpatvaæ ca tasya ÓrÅ-daÓame brahmÃdi-vÃkye - satye prati«Âhita÷ k­«ïa÷ satyam atra prati«Âhitam | satyÃt satyaæ ca govindas tasmÃt satyo hi nÃmata÷ || [Mbh 5.68.12] iti | ÓrÅ-devakÅ-vÃkye ca -- na«Âe loke dvi-parÃrdhÃvasÃne mahÃ-bhÆte«v Ãdi-bhÆtaæ gate«u | vyakte 'vyaktaæ kÃla-vegena yÃte bhavÃn eka÷ Ói«yate 'Óe«a-saæj¤a÷ || [BhP 10.3.25] martyo m­tyu-vyÃla-bhÅta÷ palÃyan lokÃn sarvÃn nirbhayaæ nÃdyagacchat | tat-pÃdÃbjaæ prÃpya yad­cchayÃdya svastha÷ Óete m­tyur asmÃd apaiti || [BhP 10.3.24] ity Ãdi | eko'si prathamam [BhP 10.14.18] ity Ãdi ÓrÅ-brahmaïo vÃkye tad amitaæ brahmÃdvayaæ Ói«yate iti | ÓrÅ-gÅtÃsu brahmaïo hi prati«ÂhÃham iti | yasmÃt k«aram atÅto'ham ak«arÃd api cottama÷ | ato'smi loke vede ca prathita÷ puru«ottama÷ || iti | tÃpanyÃm - janma-jarÃbhyÃæ bhinna÷ sthÃnur ayam acchedyo'yaæ yo'sau saurye ti«Âhati | yo'sau go«u ti«Âhati, yo'sau gÃ÷ pÃlayati, yo'sau gope«u ti«Âhati govindÃn m­tyur bibheti || [GTU 2.23] ity Ãdi ca | tatra pÆrvatra saurya iti | saurÅ yamunÃ, tad adÆra-deÓe v­ndÃvane ity artha÷ | atha cid-rÆpatvaæ sva-prakÃÓatvena para-prakÃÓatvam | tac coktaæ ÓrÅ-daÓame brahmaïà ekas tvam Ãtmà ity Ãdau svayaæ jyotÅr iti | tÃpanyÃæ - yo brahmÃïaæ vidadhÃti pÆrvaæ yo vidyÃstasmai gopÃyati sma k­«ïa÷ | taæ ha daivamÃtmabuddhiprakÃÓaæ mumuk«urvai Óaraïamanuvrajeta || [GTU 1.26] iti | na cak«u«Ã paÓyati rÆpam asya yam evai«a v­ïute tena labhyas tasyai«a Ãtmà v­ïute tanuæ svÃm || ity Óruty-antaravat | yathÃnanda-svarÆpatvaæ sarvÃæÓena nirupÃdhi-parama-premÃspadatvam | tac ca ÓrÅ-daÓame brahma-stavÃnte - brahman parodbhave k­«ïe [BhP 10.14.49] ity-Ãdi-praÓnottarayor vyaktam | tathà cÃnubhÆtam Ãnakadundubhinà -- vidito 'si bhavÃn sÃk«Ãt puru«a÷ prak­te÷ para÷ kevalÃnubhavÃnanda- svarÆpa÷ sarva-buddhi-d­k || [BhP 10.3.13] iti | Ãnandaæ brahmaïo rÆpaæ iti Óruty-antaravat | tad evaæ tasya sac-cid-Ãnanda-vigraha-rÆpatve siddhe, vigraha evÃtmà tathÃtmaiva vigraha iti siddham | tato jÅvavad dehitvaæ tasya nety api siddhÃntitam | yathoktaæ ÓrÅ-Óukena - k­«ïam enam avehi tvam ÃtmÃnam akhilÃtmanÃm | jagad-dhitÃya so'py atra dehÅvÃbhÃti mÃyayà || [BhP 10.14.55] iti | tathÃpi tasya dehival-lÅlÃ-k­pÃ-paravaÓatayaivety artha÷ | mÃyà dambhe k­pÃyÃæ ca iti viÓva-prakÃÓa÷ | tad evam asya tathà tathÃ-lak«aïa-ÓrÅ-k­«ïa-rÆptave siddhe cobhaya-lÅlÃbhinivi«Âatvena kvacid v­«ïÅndratvaæ kvacid govindatvaæ ca d­Óyate | tathÃha dvÃdaÓe ÓrÅ-sÆta÷ -- ÓrÅ-k­«ïa-k­«ïa-sakha-v­«ïy-­«abhÃvani-dhrug- rÃjanya-vaæÓa-dahanÃnapavargya-vÅrya | govinda gopa-vanitÃ-vraja-bh­tya-gÅta- tÅrtha-Órava÷ Óravaïa-maÇgala pÃhi bh­tyÃn || [BhP 12.11.25] iti | tad evam api svÃbhÅ«Âa-rÆpa-lÅlÃ-parikara-viÓi«Âatayà govindatvam eva svÃrÃdhyatvena yojayati govinda iti | yathà atraivÃgre sto«yate cintÃmaïi-prakara-sadmasu kalpa-v­k«a iti | abhi«ekÃnte govinda iti cÃbhyadhÃt [BhP 10.27.23] ity uktvà tat prakaraïÃrambhe ÓrÅ-Óuka-prÃrthanà prÅyÃn na indro gavÃm [BhP 10.26.25] iti gavÃæ sarvÃÓrayatvÃd gavendratvenaiva sarvendratva-siddhe÷ | na cedaæ nyÆnaæ mantavyam | tathà hi go-sÆktam - gobhyo yaj¤Ã÷ pravartante gobhyo devÃ÷ samutthitÃ÷ | gobhir vedÃ÷ samudgÅrïÃ÷ «a¬-aÇga-padaka-kramÃ÷ || iti | astu tÃvat parama-golokÃvatÅrïÃnÃæ tÃsÃæ gavÃm indratvam iti tÃpanÅ«u ca brahmaïà tadÅyam eva svenÃrÃdhanaæ prakÃÓitam -- govindaæ sac-cid-Ãnanda-vigrahaæ v­ndÃvana-sura-bhÆruha-talÃsÅnaæ satataæ samarud-gaïo'haæ to«ayÃmi | [GTU 1.37] iti | tathaiva daÓame -- tad bhÆri bhÃgyam iha janma kim apy aÂavyÃm [BhP 10.14.34] ity Ãdi, ÓrÅ-nanda-nandanatvenaiva ca taæ labdhuæ prÃrthanà | naumŬya te'bhra-vapu«e ta¬id-ambarÃya ity Ãdi paÓupÃÇgajÃya [BhP 10.14.1] iti | tad evaæ govinda-Óabdasya nÃnÃ-pÃramaiÓvarya-mayy anyÃrthatÃpi tena nÃbhimatà | tathà coktaæ - ÅÓvaratve parameÓvaratvÃnuvÃda-pÆrvaka-tÃtparyÃvasÃnatayà gautamÅya-tantre ÓrÅmad-daÓÃk«ara-mantrÃrtha-kathane - gopÅti prak­tiæ vidyÃj janas tattva-samÆhaka÷ | anayor ÃÓrayo vyÃptyà kÃraïatvena ceÓvara÷ | sÃndrÃnandaæ paraæ jyotir vallabhatvena kathyate || athavà gopÅ prak­tir janas tad-aæÓa-maï¬alam | anayor vallabha÷ prokta÷ svÃmÅ k­«ïÃkhya ÅÓvara÷ || kÃrya-kÃraïayor ÅÓa÷ Órutibhis tena gÅyate || aneka-janma-siddhÃnÃæ gopÅnÃæ patir eva và | nanda-nandana ity uktas trailokyÃnanda-vardhana÷ || iti. prak­tim iti mÃyÃkhyÃæ jagat-kÃraïa-Óaktim ity artha÷ tattva-samÆhako mahad-Ãdi-rÆpa÷ | anayor ÃÓraya÷ sÃndrÃnandaæ paraæ jyotir ÅÓvarao vallabha-Óabdena kathyate | ÅÓvaratve hetur vyÃptyà kÃraïatvena ceti | prak­tir iti svarÆpa-bhÆtà mÃyÃtÅtà vaikuïÂhÃdau prakÃÓamÃnà mahÃ-lak«my-Ãkhyà Óaktir ity artha÷ | aæÓa-maï¬alaæ saÇkar«aïÃdi-rÆpam | aneka-janma-siddhÃnÃm ity atra | bahÆni me vyatÅtÃni janmÃni tava cÃrjuna [GÅtà 4.5] iti ÓrÅ-bhagavad-gÅtÃ-vacanÃm anÃdi-janma-paramparÃyÃm eva tÃtparyam | tad evam atrÃpi nanda-nandanatvam evÃbhimataæ ÓrÅ-gargeïa ca yathoktam | prÃg ayaæ vÃsudevasya kvacij jÃtas tavÃtmaja÷ [BhP 10.8.14] iti | Ãtmajatvaæ hi tasya ÓrÅ-vasudevasyÃpi manasy ÃvirbhÆtatvam evÃbhimatam | ÃviveÓÃæÓa-bhÃgena mana Ãnakadundubhe÷ [BhP 10.2.16] iti | ÓrÅ-devakyÃm api dadhÃra sarvÃtmakam Ãtma-bhÆtaæ këÂhà yathÃnanda-karaæ manasta÷ [BhP 10.2.18] ity Ãde÷ | ÓrÅ-vrajeÓvarayo'pi tathÃsÅd eva phalena phala-kÃraïam anumÅyate | ÓrÅ-bhagavat-prÃdurbhÃvasya pÆrvÃvyavahita-kÃlaæ vyÃpya tathà tathà sarvatra darÓanÃt | kintv Ãtmani tasyÃvirbhÃve saty apy ÃtmajatvÃya pit­-bhÃva-maya-Óuddha-mahÃ-premaiva prayojakam | brahmaïa÷ sakÃÓÃd varÃha-devasyÃvirbhÃve'pi parasparaæ tathà bhÃva-darÓanÃbhÃvÃt | tathà n­siæha-deva÷ stambhayor api | na ca vaktavyam udara-praveÓe sati putratvaæ syÃt | parÅk«id-rak«aïÃrthaæ tan-mÃtur udara-pravi«Âe ca tayos tÃd­Óa-vyavahÃrÃbhÃvÃt | tasmÃt vÃtsalyÃbhidha-premaiva putratve kÃraïam | tÃd­Óa-Óuddha-premà tu ÓrÅ-vrajeÓvarayor eva ÓrÅ-vasudeva-devakyos tu paramaiÓvarya-j¤Ãnaæ pratibandhakaæ iti sÃdhÆktaæ prÃg ayaæ vasudevasya iti | atha ÓrÅ-Óukadevena tathaiva nirïÅtaæ nÃyaæ sukhÃpo bhagavÃn dehinÃæ gopikÃ-suta÷ [BhP 10.9.21] iti | Ãgama-vidbhir api sakala-loka-maÇgalo nanda-gopa-tanayo devatà iti | ata÷ ÓrÅmad-daÓÃk«ara-viniyoge'pi tan-maya eva d­Óyate iti | atha viÓe«a÷ ÓrÅ-vai«ïava-to«aïyÃæ nandas tv Ãtmaja utpanna÷ [BhP 10.5.1] ity Ãdau dra«Âavya÷ | _____________________________________________________________ ___________ ************************************************************** sahasra-patra-kamalaæ gokulÃkhyaæ mahat padam | tat-karïikÃraæ tad-dhÃma tad-anantÃæÓa-sambhavam ||2|| // BrS_5.2 // ************************************************************** atha tasya tad-rÆpatÃ-sÃdhakaæ nityaæ dhÃma pratipÃdayati sahasra-patraæ kamalam ity Ãdinà | sahasrÃïi patrÃïi yatra tat kamalam | bhÆmiÓ cintÃmaïi-gaïamayÅti vak«yamÃïÃnusÃreïa cintÃmaïi-mayaæ padmaæ tad-rÆpaæ mahat sarvotk­«Âaæ padaæ sthÃnam | mahata÷ ÓrÅ-k­«ïasya mahÃ-bhagavato và padaæ mahÃ-vaikuïÂhÃdi-rÆpaæ ity artha÷ | rƬhir yogam apaharatÅti nyÃyena tasyaiva pratÅte÷ | etad abhipretyoktaæ ÓrÅ-daÓame bhagavÃn gokuleÓvara÷ iti ÓÅlÃrthe tv atra varac-pratyaya÷ | ataiva tad-anukÆlatvenottara-grantho'pi vyÃkhyeya÷ | tad eva cÃmnÃtaæ gokulaæ vana-vaikuïÂham iti | tasya ÓrÅ-k­«ïasya dhÃma ÓrÅ-nanda-yaÓodÃdibhi÷ saha vÃsa-yogyaæ mahÃnta÷-puraæ tai÷ sahavÃsitÃtvagre samuddek«yate | tasya svarÆpam Ãha tad iti | anantasya ÓrÅ-baladevasyÃæÓena jyotir-vibhÃga-viÓe«eïa sambhava÷ sadÃvirbhÃvo yasya tat tathà tantreïaitad api bodhyate | ananto'æÓo yasya tasya ÓrÅ-baladevasyÃpi sambhavo nivÃso yatra tad iti | ************************************************************** karïikÃraæ mahad yantraæ «aÂ-koïaæ vajra-kÅlakam | «a¬-aÇga-«aÂ-padÅ-sthÃnaæ prak­tyà puru«eïa ca || // BrS_5.3 // premÃnanda-mahÃnanda-rasenÃvasthitaæ hi yat | jyotÅ-rÆpeïa manunà kÃma-bÅjena saÇgatam ||3|| // BrS_5.4 // ************************************************************** sarva-gaïa-sevitasya ÓrÅmad-a«ÂadaÓÃk«ara-mantra-rÃjasya bahu-pÅÂhasya mukhya-pÅÂham idam ity Ãha karïikÃram iti dvayena | mahad-yantram iti | yat prak­tir eva sarvatra mantratvena pÆjÃrthaæ likhyate ity artha÷ | yantram eva darÓayati «aÂ-koïà abhyantare yasya tat | vajra-kÅlakaæ karïikÃre bÅja-rÆpa-hÅra-kakolaka-Óobhitam || yantre ca-kÃropalak«ità | caturthy-antà catur-ak«arÅ kÅla-rÆpà j¤eyà | «aÂ-koïatve prayojanam Ãha «a¬-aÇgÃni yasyÃ÷ sà «aÂ-padÅ ÓrÅmad-a«ÂÃdaÓÃk«arÅ tasyÃ÷ sthÃnam | prak­tir mantrasya svarÆpaæ svayam eva ÓrÅ-k­«ïa÷, kÃraïa-rÆpatvÃt | tac coktam ­«y-Ãdi-smaraïe - k­«ïa÷ prak­tir iti | puru«aÓ ca sa eva tad-adhi«ÂhÃt­-devatÃ-rÆpa÷ | tÃbhyÃm avasthitam adhi«Âhitam | sa hi mantre caturdhà pratÅyate | mantrasya kÃraïa-rÆpatvena, adhi«ÂhÃt­-devatÃ-rÆpatvena, varïa-samudÃya-rÆpatvena, ÃrÃdhya-rÆpatvena ca | tatra kÃraïa-rÆpatvena adhi«ÂhÃt­-devatÃ-rÆpatvenÃtrocyate | ÃrÃdhya-rÆpatvena prÃg ukta÷ | ÅÓvara÷ parama÷ k­«ïa iti | varïa-rÆpatvenÃgre uddhari«yate kÃma÷ k­«ïÃya iti | yathoktaæ hÃyaÓÅr«a-pa¤carÃtre - vÃcyatvaæ vÃcakatvaæ devatÃ-mantrayor iha | abhedenocyate brahma tattva-vidbhir vicÃrata÷ || iti | gopÃla-tÃpanÅ-Óruti«u - vÃyur yathaiko bhuvanaæ pravi«Âo janye janye pa¤ca-rÆpo babhÆva | k­«ïas tathaiko'pi jagad-dhitÃrthaæ ÓabdenÃsau pa¤ca-pado vibhÃti || iti | kvacid durgÃyà adhi«ÂhÃt­tvaæ Óakti-Óaktimator abheda-vivak«ayà yathà ca b­had-gautamÅye - rÃdhà durgà Óivà durgà lak«mÅ durgà prakÅrtità | gopÃla-vi«ïu-pÆjÃyÃm Ãdy-antà na tu madhyamà || ataivoktaæ gautamÅya-kalpe -- ya÷ k­«ïa÷ saiva durgà syÃd yà durgà k­«ïa eva sa÷ | anayor antarÃdarÓÅ saæsÃrÃn no vimucyate || ity Ãdi | ata÷ svayam eva ÓrÅ-k­«ïas tatra svarÆpa-Óakti-rÆpeïa durgà nÃmeti | tasmÃn neyaæ mÃyÃæÓa-bhÆtà durgÃtigamyate | niruktiÓ cÃtra k­cchreïa durgÃrÃdhanÃdi bahu-prayÃsena gamyate j¤Ãyate iti | tathà ca nÃrada-pa¤carÃtre Óruti-vidyÃ-saævÃde - jÃnÃty ekà parÃ-kÃntaæ saiva durgà tad-Ãtmikà | yà parà paramà Óaktir mahÃ-vi«ïu-svarÆpiïÅ || yasyà vij¤Ãna-mÃtreïa parÃïÃæ paramÃtmana÷ | muhÆrtÃd eva devasya prÃptir bhavati nÃnyathà || ekeyaæ prema-sarvasva-svabhÃvà ÓrÅ-kuleÓvarÅ | anayà sulabho j¤eya Ãdi devo'khileÓvara÷ || bhaktir bhajana-sampattir bhajate prak­ti÷ priyam | j¤Ãyate'tyanta du÷khena seyaæ prak­tir Ãtmana÷ || durgeti gÅyate sadbhir akhaï¬a-rasa-vallabhà | asyà Ãvarikà Óaktir mahÃ-mÃyÃkhileÓvarÅ | yayà mugdhaæ jagat sarvaæ sarva-dehÃbhimÃnata÷ || iti ca | tathà ca sammohana-tantre jayÃæ prati ÓrÅ-durgÃ-vacanaæ - yan nÃmnà nÃmnÅ durgÃhaæ guïair guïavatÅ hy aham | yad-vaibhavà mahÃ-lak«mÅ rÃdhà nityÃparà dvayà || iti | kiæ ca prema-rÆpà ye Ãnanda-mahÃnanda-rasÃs tat paripÃka-bhedÃs tad-Ãtmakena tathà jyotÅ-rÆpeïa sva-prakÃÓakena manunà mantra-rÆpeïa kÃma-bÅjena saÇgatam iti mÆlÃntargatatve'pi kÃma-bÅjasya p­thag-ukti÷ kutracana svÃtantryÃpek«ayà ||3|| ************************************************************** tat-ki¤jalkaæ tad-aæÓÃnÃæ tat-patrÃïi ÓriyÃm api ||4|| // BrS_5.5 // ************************************************************** tad evaæ tad-dhÃmoktvà tad-ÃvaraïÃny Ãha tad ity ardhena | tasya karïikÃ-rÆpa-dhÃmna÷ ki¤jalkÃ÷ ÓikharÃvali-valita-prÃcÅra-paÇktya ity artha÷ | tac ca tad-aæÓÃnÃæ tasminn aæÓodÃyo vidyate ye«Ãæ parama-prema-bhÃjÃæ sajÃtÅyÃnÃæ dhÃmety artha÷ | gokulÃkhyam ity uktir eva | te«Ãæ sajÃtÅyatvaæ coktaæ ÓrÅ-bÃdarÃyaïinà - evaæ kakudminaæ hatvà stÆyamÃna÷ dvijÃtibhi÷ | viveÓa go«Âhaæ sa-balo gopÅnÃæ nayanotsava÷ || [BhP 10.36.15] iti | kaæsa-vadhÃnte ÓrÅ-vraja-rÃjaæ prati svayaæ bhagavatà - j¤ÃtÅn vo dra«Âum e«yÃmo vidhÃya suh­dÃæ sukham [BhP 10.45.23] iti | ataiva kamalasya patrÃïi ÓriyÃæ tat-preyasÅnÃæ gopÅ-rÆpÃïÃæ ÓrÅ-rÃdhÃdÅnÃm upavana-rÆpÃïi dhÃmÃnÅty artha÷ | gopÅ-rÆpatvaæ cÃsÃæ mantrasya tan-nÃmnÃliÇgitatvÃt rÃdhÃditvaæ ca - devÅ k­«ïamayÅ proktà rÃdhikà para-devatà | sarva-lak«mÅ-mayÅ sarva-kÃnti÷ sammohinÅ parà || iti b­had-gautamÅyÃt | vÃrÃïasyÃæ viÓÃlÃk«Å vimalà puru«ottame | rukmiïÅ dvÃravatyÃæ tu rÃdhà v­ndÃvane vane || iti matsya-purÃïÃt | rÃdhayà mÃdhavo devo mÃdhavenaiva rÃdhikà | vibhrÃjante jane«v à iti ­k-pariÓi«Âa-Órutau ca | atra viÓe«a-jij¤ÃsÃyÃæ k­«ïÃrcana-dÅpikà dra«Âavyà | tatra patrÃïÃm ucchrita-prÃntÃnÃæ vartmÃïy agrima-sandhi«u tu go«ÂhÃni j¤eyÃni | akhaï¬a-kamalasya gokulatvÃt tathaiva gokula-samÃveÓÃc ca go«Âhaæ tathaiva yat tu sthÃnÃntare vacanam asti - sahasrÃraæ padmaæ dala-tati«u devÅbhir abhita÷ parÅto go-saÇghair api nikhila-ki¤jalka-militai÷ | varÃÂe yasyÃsti svayam akhila-Óaktyà prakaÂita- prabhÃva÷ satya÷ ÓrÅ-parama-puru«as taæ kila bhaje || iti padma-bÅja-ko«e ity artha÷ | tatra go-saÇkhyair iti tu pÃÂha÷ sama¤jasa÷ | go-saÇkhyÃÓ ca gopÃ÷ iti | gope gopÃla-gosaÇkhya-godhug-ÃbhÅra-vallabhà ity amara÷ | akhila-Óaktyà prakaÂita÷ prabhÃva÷ yena sa÷ parama-puru«a÷ ÓrÅ-k­«ïa ity artha÷ ||4|| ************************************************************** catur-asraæ tat-parita÷ ÓvetadvÅpÃkhyam adbhutam | catur-asraæ catur-mÆrteÓ catur-dhÃma catu«-k­tam || // BrS_5.6 // caturbhi÷ puru«ÃrthaiÓ ca caturbhir hetubhir v­tam | ÓÆlair daÓabhir Ãnaddham ÆrdhvÃdho dig-vidik«v api || // BrS_5.7 // a«Âabhir nidhibhir ju«Âam a«Âabhi÷ siddhibhis tathà manu-rÆpaiÓ ca daÓabhir dik-pÃlai÷ parito v­tam || // BrS_5.8 // ÓyÃmair gauraiÓ ca raktaiÓ ca ÓuklaiÓ ca pÃr«adar«abhai÷ Óobhitaæ Óaktibhis tÃbhir adbhutÃbhi÷ samantata÷ ||5|| // BrS_5.9 // ************************************************************** atha gokulÃvaraïÃny Ãha caturasram iti caturbhi÷ | tasya gokulasya bahi÷ sarvataÓ caturasraæ catu«koïÃtmakaæ sthÃnaæ ÓvetadvÅpÃkhyam | tad etad upalak«aïaæ golokÃkhyaæ cety artha÷ | yadyapi gokule ÓvetadvÅpatvam asty eva tad-avÃntara-bhÆmimayatvÃt | tathÃpi viÓe«a-nÃmnoktatvÃt tenaiva tat pratÅyate iti tathoktam | kintu caturasre'py antar-maï¬alaæ ÓrÅ-v­ndÃvanÃkhyaæ j¤eyam | tathà ca svÃyambhuvÃgame - dhyÃyet tatra-viÓuddhÃtmà idaæ sarvaæ krameïa ca ity Ãdikam uktvà tan-madhye v­ndÃvanaæ kusumitaæ nÃnÃ-v­k«a-vihaÇgamaæ saæsmaret ity uktam | tathà ca b­had-vÃmane ÓrutÅnÃæ prÃrthanà pÆrvakÃïi padyÃni Ãnanda-mÃtram iti yad vadanti hi purÃvida÷ | tad-rÆpe darÓayÃsmÃkaæ yadi deyo varo hi na÷ || Órutvaitad darÓayÃmÃsa svaæ lokaæ prak­te÷ param | kevalÃnubhavÃnanda-mÃtram ak«aram avyayam || yatra v­ndÃvanaæ nÃma vanaæ kÃma-dughair drumai÷ | manorama-niku¤jìhyaæ sarvartu-sukha-saæyutam || ity Ãdi tac ca caturasram | catur-mÆrteÓ catur-vyÆhasya vÃsudevÃdi-catu«Âayasya | catu«k­taæ caturdhà vibhaktam catur-dhÃma | kintu deva-lÅlatvÃt tad-upari-vyoma-yÃna-sthà eva j¤eyà hetubhi÷ | tat-puru«Ãrtha-sÃdhanai÷ | manu-rÆpai÷ sva-sva-mantrÃtmakai÷ | dik-pÃlai÷ indrÃdibhi÷ | ÓyÃmÃdaya÷ catvÃro vedÃ÷ tair ity artha÷ | k­«ïaæ ca tatra chandobhi÷ stÆyamÃnaæ suvismitÃ÷ iti daÓamÃt | Óaktibhi÷ vimalÃdibhi÷ | tad evaæ goloka-nÃmà ayaæ loka÷ ÓrÅ-bhÃgavate sÃdhita÷ | nandas tv atÅndriyaæ d­«Âvà loka-pÃla-mahodayam | k­«ïe ca sannatiæ te«Ãæ j¤Ãtibhyo vismito 'bravÅt || te cautsukya-dhiyo rÃjan matvà gopÃs tam ÅÓvaram | api na÷ svagatiæ sÆk«mÃm upÃdhÃsyad adhÅÓvaram || iti svÃnÃæ sa bhagavÃn vij¤ÃyÃkhila-d­k svayam | saÇkalpa-siddhaye te«Ãæ k­payaitad acintayat || jano vai loka etasminn avidyÃ-kÃma-karmabhi÷ | uccÃvacÃsu gati«u na veda svÃæ gatiæ bhraman || iti sa¤cintya bhagavÃn mahÃ-kÃruïiko hari÷ | darÓayÃmÃsa lokaæ svaæ gopÃnÃæ tamasa÷ param || satyaæ j¤Ãnam anantaæ yat brahma jyoti÷ sanÃtanam | yad dhi paÓyanti munayo guïÃpÃye samÃhitÃ÷ || te tu brahma-hradaæ nÅtà magnÃ÷ k­«ïena coddh­tÃ÷ | dad­Óur brahmaïo lokaæ yatrÃkrÆro 'dhyagÃt purà || nandÃdayas tu taæ d­«Âvà paramÃnanda-nirv­tÃ÷ | k­«ïaæ ca tatra cchandobhi÷ stÆyamÃnaæ suvismitÃ÷ || [BhP 10.28.10-17] iti | atÅndriyam ad­«Âa-pÆrvam | sva-gatiæ sva-dhÃma | sÆk«mÃæ durj¤eyÃm | upÃdhÃsyan upadhÃsyati | asmÃn prÃpayi«yatÅty artha÷ | iti saÇkalpitavanta iti Óe«a÷ | jano'sau vraja-vÃsÅ mama svajana÷ | sÃlokya-sÃr«Âi- [BhP 3.29.12] ity Ãdi padye janà itivad ubhayatrÃpy anya-janatvam aprastutatam iti | vraja-janasya tu tadÅya-svajanatamatvaæ tena svayam eva vibhÃvitam - tasmÃn mac-charaïaæ go«Âhaæ man-nÃthaæ mat-parigraham | gopÃye svÃtma-yogena so'yaæ me vrata Ãhita÷ || [BhP 10.25.18] ity anena | sa etasmin prÃpa¤cike loke avidyÃbhir yà uccÃvacà deva-tiryag-Ãdi-rÆpà gatayas tÃsu svÃæ gatiæ bhraman tan-miÓratayÃbhivyakte÷ tan-nirviÓe«atayà jÃnan, tÃm eva svÃæ gatiæ bhaved ity artha÷ madÅya-laukika-lÅlÃveÓena j¤ÃnÃæÓa-tirodhÃnÃd iti bhÃva÷ | iti nandÃdayo gopÃ÷ k­«ïa-rÃma-kathÃæ mudà | kurvanto ramamÃïÃÓ ca nÃvindan bhava-vedanÃm || [BhP 10.11.28] iti ÓrÅ-daÓamokter avidyÃ-kÃma-karmaïÃæ tatrÃsÃmarthyÃt | gopÅnÃæ svÃæ lokaæ golokam iti | arthÃt tÃn praty eva sandarÓayÃmÃsa | tamasa÷ prak­te÷ param svarÆpa-ÓaktyÃbhivyaktatvÃt | ataiva saccidÃnanda-rÆpa evÃsau loka ity Ãha satyam iti | atha ÓrÅ-v­ndÃvane tÃd­Óa-darÓanaæ katama-deÓa-sthitÃnÃæ te«Ãm ity ata Ãha te tv iti | brahma-hradaæ akrÆra-tÅrthaæ k­«ïena nÅtà punaÓ ca tenaiva magnÃ÷ majjitÃ÷ punaÓ ca tasmÃt tenaivoddh­tÃ÷ | uddh­tya puna÷ sva-sthÃna-prÃpitÃ÷ santo, brahmaïa÷ parama-b­hattamasya tasyaiva lokaæ golokÃkhyaæ dad­Óu÷ | mÆrdhabhi÷ satya-lokas tu brahma-loka÷ sanÃtanaæ [BhP 2.5.38] iti dvitÅye | vaikuïÂhÃntarasyÃpi tat tayÃkhyÃte÷ | ko'sau brahma-hrada÷ ? tatrÃha yatreti | purety etat-prasaÇgÃd bhÃvi-kÃla ity artha÷ | purà purÃïe nikaÂe prabandhÃtÅta-bhÃvi«u iti ko«a-kÃrÃ÷ | seyaæ ca paripÃÂÅ tat tÅrthaæ mahimÃnaæ lak«yam eva vidhÃtum iti bhÃva÷ | tatra svÃæ gatim iti tadÅyatÃ-nirdeÓo gopÃnÃæ svaæ lokam iti «a«ÂhÅ-sva-Óabdayor nirdeÓa÷ | k­«ïam iti sÃk«Ãn-nirdeÓaÓ ca vaikuïÂhÃntaraæ vyavacchidya ÓrÅ-golokam eva sthÃpitavÃn iti | tathà ca harivaæÓe Óakra-vacanam - svargÃd Ærdhvaæ brahma-loko brahmar«i-gaïa-sevita÷ | tatra soma-gatiÓ caiva jyoti«Ãæ ca mahÃtmanÃm || tasyopari gavÃæ loka÷ sÃdhyÃs taæ pÃlayanti hi | sa hi sarva-gata÷ k­«ïa mahÃkÃÓa-gato mahÃn || upary upari tatrÃpi gatis tava tapomayÅ | yÃæ na vidmo vayaæ sarve p­cchanto'pi pitÃmaham | gati÷ Óama-damìhyÃnÃæ svarga÷ suk­ta-karmaïÃm || brÃhmye tapasi yuktÃnÃæ brahma-loka÷ parà gati÷ | gavÃm eva tu yo loko durÃroho hi sà gati÷ || sa tu lokas tvayà k­«ïa sÅdamÃna÷ k­tÃtmanà | dh­to dh­timatà vÅra nighantopdadravÃn gavÃm || [HV 2.19.29-35] iti | tatrÃpÃta-pratÅtÃrthÃntare svargÃd Ærdhvaæ brahmaïo loka ity ayuktaæ syÃt loka-trayam atikramyokte÷ | tatra soma-gatiÓ caivety api na sambhavati candrasyÃnye«Ãm api jyoti«Ãæ dhruva-lokÃdhastÃd eva gate÷ | tatra sÃdhyÃs taæ pÃlayantÅty api nopapadyate | deva-yoni-rÆpÃïÃæ te«Ãæ svarga-lokasyÃpi pÃlanam asambhavyam | kim uta tad-upari golokasya | tathà tasya lokasya surabhi-lokatve sati sarva-gata ity anupapannaæ syÃt | ÓrÅ-bhagavad-vigraha-lokayor acintya-Óaktitvena vibhutvaæ ghaÂate na punar asyeti | ataiva sarvÃtÅtatvÃt tatrÃpi tava gatir ity api Óabdo vismaye prayukta÷ | yÃæ na vidmo vayaæ sarve ity-Ãdikaæ coktam | tasmÃt prÃk­ta-golokÃd anya evÃsau goloka iti siddham | tathà ca mok«a-dharme nÃrÃyaïÅyopÃkhyÃne ÓrÅ-bhagavad-vÃkyaæ - evaæ bahu-vidhai rÆpaiÓ carÃmÅha vasundharÃm | brahma-lokaæ ca kaunteya golokaæ ca sanÃtanam || [Mbh 12.330.68] iti | tasmÃd ayam artha÷ svarga-Óabdena -- bhÆr-loka÷ kalpita÷ padbhyÃæ bhuvar-loko 'sya nÃbhita÷ | h­dà svar-loka urasà mahar-loko mahÃtmana÷ || [BhP 2.5.42] iti dvitÅyÃnusÃreïa svar-lokam Ãrabhya satya-loka-paryantaæ loka-pa¤cakam ucyate | tasmÃd Ærdhvam upari brahma-loko brahmÃtmako loko brahma-loka÷ sac-cid-Ãnanda-rÆpatvÃt | brahmaïo bhagavato loka iti và | mÆrdhabhi÷ satya-lokas tu brahma-loka÷ sanÃtana÷ [BhP 2.5.38] iti dvitÅyÃt | tathà ca ÂÅkà -brahma-loko vaikuïÂhÃkhya÷ | sanÃtano nitya÷ | na tu s­jya÷ prapa¤cÃntarvartÅ | ity e«Ã | ÓrutiÓ ca e«a brahma-loka÷ | e«a Ãtma-loka÷ | iti | sa ca brahmar«i-gaïa-sevita÷ | brahmÃïi mÆrtimanto vedÃ÷ | ­«ayaÓ ca ÓrÅ-nÃradÃdaya÷ | gaïÃÓ ca ÓrÅ-garu¬a-vi«vaksenÃdaya÷ | tai÷ sevita÷ | evaæ nityÃÓritÃn uktvà tad-gamanÃdhikÃriïa Ãha | tatra brahma-loke umayà saha vartata iti soma÷ ÓrÅ-Óivas tasya gati÷ | sva-dharma-ni«Âha÷ Óata-janmabhi÷ pumÃn viri¤catÃm eti tata÷ paraæ hi mÃm | avyÃk­taæ bhÃgavato 'tha vai«ïavaæ padaæ yathÃhaæ vibudhÃ÷ kalÃtyaye || [BhP 4.24.29] iti caturthe ÓrÅ-rudra-gÅtam | someti supÃæ sulug ity Ãdinà «a«Âhyà luk chÃndasa÷ | tata uttaratrÃpi gatir ity asyÃnvaya÷ | jyotir brahma tad-aikÃtmya-bhÃvÃnÃæ muktÃnÃm ity artha÷ | nanu tÃd­ÓÃm api sarve«Ãæ kintu mahÃtmanÃæ mahÃÓayÃnÃæ mok«ÃnÃdaratayà bhajatÃæ ÓrÅ-sanakÃdi-tulyÃnÃm ity artha÷ | muktÃnÃm api siddhÃnÃæ nÃrÃyaïa-parÃyaïa÷ sudurlabha÷ praÓÃntÃtmà koÂi«v api mahÃ-mune || [BhP 6.14.5] iti «a«ÂhÃt | yoginÃm api sarve«Ãæ madgatenÃntarÃtmanà | ÓraddhÃvÃn bhajate yo mÃæ sa me yuktatamo mata÷ || [GÅtà 6.47] iti gÅtÃbhyaÓ ca | te«v eva mahattva-paryavasanÃt | tasya ca brahma-lokasyopari sarvordhva-pradeÓe gavÃæ loka÷ ÓrÅ-goloka ity artha÷ | taæ ca golokaæ sÃdhyÃ÷ prÃpa¤cika-devÃnÃæ prasÃdhanÅyà mÆla-rÆpà nitya-tadÅya-deva-gaïÃ÷ pÃlayanti dik-pÃlatayà vartante te ha nÃkaæ mahimÃna÷ sacanta÷ yatra pÆrve sÃdhyÃ÷ santi devÃ÷ [Rk 10.90.16] iti Órute÷ | tatra pÆrve ye ca sÃdhyà viÓve devÃ÷ sanÃtanÃ÷ | te ha nÃkaæ mahimÃna÷ sacanta÷ Óubha-darÓanÃ÷ || iti mahÃ-vaikuïÂha-varïane pÃdmottara-khaï¬Ãc ca | yad và tad bhÆri-bhÃgyam iha janma kim apy aÂavyÃæ yad gokule'pi [BhP 10.14.34] iti ÓrÅ-brahma-stavÃnusÃreïa tad-vidha-parama-bhaktÃnÃm api sÃdhyÃs tÃd­Óa-siddhi-prÃptaye prÃsÃdhanÅyÃ÷ ÓrÅ-gopÅ-prabh­tayas taæ pÃlayanti | tad evaæ sarvopari-gatatve'pi | hi prasiddhau | sa ÓrÅ-goloka÷ sarva-gata÷ ÓrÅ-nÃrÃyaïa iva prÃpa¤cikÃprÃpa¤cika-vastu-vyÃpaka÷ | kaiÓcit krama-mukti-vyavasthayà tathà prÃpyamÃno'py asau dvitÅya-skandha-varïita-kamalÃsana-d­«Âa-vaikuïÂhavat ÓrÅ-vraja-vÃsinbhir atrÃpi yasmÃd d­«Âa iti bhÃva÷ | ataiva mahÃn bhagavad-rÆpa eva | mahÃntaæ vibhum ÃtmÃnam [KaÂhU 2.22] iti Órute÷ | tatra hetu÷ | mahÃkÃÓa÷ parama-vyomÃkhya÷ brahma-viÓe«aïa-lÃbhÃd ÃkÃÓas tal-liÇgÃd [Vs 1.1.22] iti nyÃya-prasiddheÓ ca | tad-gata-brahmÃkÃrodayÃntaram eva vaikuïÂha-prÃpte÷ yathÃjÃmilasya | tad evam upary upari sarvopary api virÃjamÃne tatra ÓrÅ-goloke'pi tava gati÷ | ÓrÅ-govinda-rÆpeïa krŬà vartata ity artha÷ | ataiva sà ca gati÷ sÃdhÃraïÅ na bhavati kintu tapomayÅ | tapo'trÃnavacchinnaiÓvaryaæ sahasra-nÃma-bhëye'pi paramaæ yo mahat tapa÷ ity atra tatra vyÃkhyÃtam | sa tapo'tapyata iti parameÓvara-vi«ayaka-Órute÷ | aiÓvaryaæ prÃkÃÓayad iti tatrÃrtha÷ | ataiva brahmÃdi-durvitarkyatvam apy Ãha yÃm iti | adhunà tasya ÓrÅ-goloka ity Ãkhyà bÅjam abhivya¤jayati gatir iti | brÃhmye brahma-loka-prÃpake tapasi vi«ïu-vi«ayaka-mana÷-praïidhÃne yuktÃnÃæ yata-cittÃnÃæ tat-prema-bhaktÃnÃm ity artha÷ | yasya j¤Ãna-mayaæ tapa÷ iti Órute÷ | brahma-loko vaikuïÂha-loka÷ | parà prak­tyatÅtà | gavÃæ vraja-vÃsi-mÃtrÃïÃæ mocayan vraja-gavÃæ dina-tÃpam [BhP 10.35.25] ity-uktÃnusÃreïa atraiva nighnatopadravÃn gavÃm ity uktyà ca goloka-vÃsi-mÃtrÃïÃæ svatas tad-bhÃva-bhÃvitÃnÃæ ca sÃdhana-vaÓÃd ity artha÷ | atas tad-bhÃvasya durlabhatvÃd durÃrohà | tad evaæ golokaæ varïayitvà tasya gokulena sahÃbhedam Ãha sa tv iti | sa eva tu sa loko dh­to rak«ita÷ ÓrÅ-govardhanoddharaïeneti | evam eva mok«a-dharma-ÓrÅ-nÃrÃyaïÅyopÃkhyÃne ÓrÅ-bhagavad-vÃkyam - evaæ bahu-vidhai rÆpaiÓ carÃmÅha vasundharÃm | brahma-lokaæ ca kaunteya golokaæ ca sanÃtanam || [Mbh 12.330.68] iti | tathà ca m­tyu-sa¤jaya-tantre -- ekadà sÃntarÅk«Ãc ca vaikuïÂhaæ svecchayà bhuvi | gokulatvena saæsthÃpya gopÅmaya-mahotsavà | bhakti-rÆpÃæ satÃæ bhaktim utpÃditavatÅ bh­Óam || iti | evaæ nÃrada-pa¤carÃtre vijayÃkhyÃne - tat sarvopari goloke ÓrÅ-govinda÷ sadà svayam | viharet paramÃnandÅ gopÅ-gokula-nÃyaka÷ || iti | tathà ­k«u cÃyam eva pradi«Âa÷ - tÃæ vÃæ vÃstÆny uÓmasi gamadhyai yatra gÃvo bhÆri-Ó­Çgà ayÃsa÷ | atrÃha tad urugÃyasya v­«ïa÷ paramaæ padam avabhÃti bhÆri || iti | vyÃkhyÃtaæ ca - tÃæ tÃni vÃæ yuvayo÷ k­«ïa-rÃmayor vÃstÆni lÅlÃ-sthÃnÃni gamadhyai prÃptuæ uÓmasi kÃmayÃmahe | tÃni kiæ viÓi«ÂÃni ? yatra ye«u bhÆri-Ó­Çgà mahÃ-Ó­Çgyo gÃvo bahu-Óubha-lak«aïà iti và | ayÃsa÷ ÓubhÃ÷ | aya÷ ÓubhÃvaho vidhir ity amara÷ | devÃsa itivat jasantaæ padam | atra bhÆmau tal-loke vede ca prasiddhaæ ÓrÅ-golokÃkhyaæ urugÃyasya svayaæ bhagavato tac-caraïÃravindasya paramaæ prapa¤cÃtÅtaæ padaæ sthÃnaæ bhÆri bahudhà avabhÃtÅty Ãha veda iti | yaju÷su - mÃdhyandinÅyà stÆyate dhÃmÃny uÓmasi ity Ãdau | vi«ïo÷ paramaæ padam avabhÃtÅti bhÆrÅti cÃtra prakÃrÃntaraæ paÂhanti Óe«aæ samÃnam ||5|| ************************************************************** evaæ jyotir-mayo deva÷ sad-Ãnandaæ parÃt para÷ | ÃtmÃrÃmasya tasyÃsti prak­tyà na samÃgama÷ ||6|| // BrS_5.10 // ************************************************************** atha mÆla-vyÃkhyÃm anusarÃma÷ | virÃÂ-tad-antaryÃminor abheda-vivak«ayà puru«a-sÆktÃdÃv eka-puru«atvaæ yathà nirÆpitaæ, tathà goloka-tad-adhi«ÂhÃtror apy Ãha evam iti | devo golokas tad-adhi«ÂhÃt­-ÓrÅ-govinda-rÆpa÷ | sadÃnandam iti tat-svarÆpam ity artha÷ | napuæsakatvaæ vij¤Ãnam Ãnandaæ brahma iti Órute÷ | ÃtmÃrÃmasya anya-nirapek«asya prak­tyà mÃyayà na samÃgama÷ | yathoktaæ dvitÅye - na yatra mÃyà kim utÃpare harer anuvratà yatra surÃsurÃrcitÃ÷ [BhP 2.9.10] ||6|| ************************************************************** mÃyayÃramamÃïasya na viyogas tayà saha | Ãtmanà ramayà reme tyakta-kÃlaæ sis­k«ayà | // BrS_5.11 // niyati÷ sà ramà devi tat-priyà tad-vaÓaæ tadà ||7|| // BrS_5.12ab // ************************************************************** atha prapa¤cÃtmanas tad-aæÓasya puru«asya tu na tÃd­Óatvam ity Ãha mÃyayeti | prÃk­ta-pralaye'pi tasmiæs tasyÃlayÃt yasyÃæÓÃæÓÃæÓa-bhÃgenety Ãde÷ | nanu tarhi jÅvavat-tal-liptatvena aniÅÓvaratvaæ syÃt ? tatrÃha Ãtmaneti | sa tu Ãtmanà antarv­tyà tu ramayà svarÆpa-Óaktyaiva reme ratiæ prÃpnoti | bahir eva mÃyayà sevya ity artha÷ | e«a prapanna-varado ramayÃtma-Óaktyà yad yat kari«yati g­hÅta-guïÃvatÃra÷ || [BhP 3.9.23] iti t­tÅye brahma-stavÃt | atra -mÃyÃæ vyudasya cic-chaktyà kaivalye sthita Ãtmani [BhP 1.7.23] iti prathame ÓrÅmad-arjuna-vacanÃt | tarhi tat-preraïaæ vinà kathaæ s­«Âis tatrÃha | sis­k«ayà sra«Âum icchayà tyakta÷ s­«Ây-arthaæ prahita÷ kÃla÷ yasmÃt ramaïÃt tÃd­Óaæ yathà syÃt tathà reme | prathamÃnta-pÃÂhas tu sugama÷ | tat prabhÃva-rÆpeïa tenaiva sà sidhyatÅti bhÃva÷ | prabhÃvaæ pauru«aæ prÃhu÷ kÃlam eke yato bhayam [BhP 3.26.16] kÃla-v­ttyà tu mÃyÃyÃæ guïa-mayyÃm adhok«aja÷ | puru«eïÃtma-bhÆtena vÅryam Ãdhatta vÅryavÃn || [BhP 3.5.26] iti ca t­tÅyÃt | nanu ramaiva sà kà tatrÃha niyatir ity ardhena | niyamyate svayaæ bhagavatyeva nityatà bhavatÅti niyati÷ svarÆpa-bhÆtà tac-chakti÷ | devÅ dyotamÃnà sva-prakÃÓa-rÆpà ity artha÷ | tad-uktaæ dvÃdaÓe - anapÃyinÅ bhagavatÅ ÓrÅ÷ ÓÃk«Ãd Ãtmano hare÷ [BhP 12.11.20] iti | ÂÅkà ca -- anapÃyinÅ hare÷ Óakti÷ | tatra hetu÷ sÃk«Ãd Ãtmana iti svarÆpasya cid-rÆpatvÃt tasyÃs tad-abhedÃd ity artha÷ | ity e«Ã | atra sÃk«Ãt-Óabdena vilajjamÃnayà yasya sthÃtum Åk«Ã-pathe'muyà ity ¨dy-uktyà mÃyà neti dhvanitam | tatrÃnapÃyitvaæ yathà vi«ïu-purÃïe nityaiva sà jagan-mÃtà vi«ïo÷ ÓrÅr anapÃyinÅ yathà sarva-gato vi«ïus tathaiveyaæ dvijottama÷ || [ViP 1.8.17] iti | evaæ yathà jagat-svÃmÅ deva-devo janÃrdana÷ | avatÃraæ karoty e«Ã tathà ÓrÅs tat-sahÃyinÅ || [ViP 1.9.142] iti ca | devatve deva-dehà sà mÃnu«atve ca mÃnu«Å | harer dehÃn­-rÆpÃæ vai karoty e«Ãtmanas tanum || [ViP 1.9.145] iti ca | hayaÓÅr«a-pa¤carÃtre - na vi«ïunà vinà devÅ na hari÷ padmajÃæ vinà iti || 7 || ************************************************************** tal-liÇgaæ bhagavÃn Óambhur jyoti-rÆpa÷ sanÃtana÷ | yà yoni÷ sÃparà Óakti÷ kÃmo bÅjaæ mahad dhare÷ ||8|| // BrS_5.12 // ************************************************************** nanu kutrÃpi Óiva-Óaktyo÷ kÃraïatà ÓrÆyate, tatra virì-varïanavat kalpanayeti tad-aÇga-viÓe«atvenÃha - tal-liÇgam iti | yasyÃyutÃyutÃæÓÃæÓe viÓva-Óaktir iyaæ sthità iti vi«ïu-purÃïÃnusÃreïa prapa¤cÃtmanas tasyamahÃ-bhagavad-aæÓasya svÃæÓa-jyotir-ÃcchannatvÃd aprakaÂa-rÆpasya puru«asya liÇgaæ liÇga-sthÃnÅya÷ ya÷ prapa¤cotpÃdako'æÓa÷ sa eva Óambhu÷ | anyas tu tad-ÃvirbhÃva-viÓe«atvÃd eva Óambhur ucyate ity artha÷ | vak«yate ca k«Åraæ yathà dadhi-vikÃra-viÓe«a-yogÃd sa¤jÃyate na tu tata÷ p­thag asti hetor ity Ãdi | tathà tasya vÅryÃvadhÃna-sthÃna-rÆpÃyà mÃyÃyà apy aprakaÂa-rÆpÃyà yà yonir yoni-sthÃnÅyo'æÓa÷ saivÃparà pradhÃnÃkhyà Óaktir iti pÆrvavat | tatra ca hares tasya puru«Ãkhya-hary-aæÓasya kÃmo bhavati s­«Ây-arthaæ tad-didi­k«Ã jÃyate ity artha÷ | tataÓ ca mahad iti sa-jÅva-mahat-tattva-rÆpaæ tu mÃyÃyÃm iti t­tÅyÃc ca || 8 || ************************************************************** liÇga-yony-Ãtmikà jÃtà imà mÃheÓvarÅ-prajÃ÷ ||9|| // BrS_5.13 // ************************************************************** vastutas tu pÆrvÃbhiprÃyatvam evety Ãha liÇgety ardhena | mÃheÓvarÅ÷ mÃheÓvarya÷ || 9 || ************************************************************** ÓaktimÃn puru«a÷ so 'yaæ liÇga-rÆpÅ maheÓvara÷ | tasminnÃvirabhÆlliÇge mahÃ-vi«ïur jagat-pati÷ ||10|| // BrS_5.14 // ************************************************************** ÓaktimÃn ity ardhena tad evÃnÆdya tasmin pÆrvoktÃprakaÂa-rÆpasya prakaÂa-rÆpatayÃpunar abhivyaktir ity Ãha tasminn ity ardhena | tasmÃl liÇga-rÆpÅ prapa¤cotpÃdakas tad-aæÓo'pi ÓaktimÃn puru«ocyate | maheÓvaro'py ucyate tataÓ ca tasmin bhÆta-sÆk«ma-paryantatÃæ prÃpte liÇge svayaæ tad-aæÓÅ mahÃ-vi«ïur ÃvirabhÆt prakaÂa-rÆpeïÃvirbhavati | yato jagatÃæ sarve«Ãæ parÃvare«Ãæ jÅvÃnÃæ sa eva patir iti || 10 || ************************************************************** sahasra-ÓÅr«Ã puru«a÷ sahasrÃk«a÷ sahasra-pÃt | sahasra-bÃhur viÓvÃtmà sahasrÃæÓa÷ sahasra-sÆ÷ ||11|| // BrS_5.14 // ************************************************************** tad evaæ rÆpaæ viv­ïoti sahasra-ÓÅr«eti | sahasram aæÓà avatÃrà yasya sa sahasrÃæÓa÷ | sahasraæ sÆte s­jati ya÷ sa sahasra-sÆ÷ | sahasra-Óabda-sarvatrÃsaÇkhyatÃ-para÷ | dvitÅye ca tasyaiva rÆpam idam uktam -- Ãdyo'vatÃra÷ puru«a÷ parasya [BhP 2.6.42] iti | asya ÂÅkÃyÃæ - yasya sahasra-ÓÅr«ety ukto lÅlÃ-vigraha÷ parasya bhÆmna÷ Ãdyo'vatÃra÷ iti ||11|| ************************************************************** nÃrÃyaïa÷ sa bhagavÃn Ãpas tasmÃt sanÃtanÃt | ÃvirÃsÅt kÃraïÃrïo nidhi÷ saÇkar«aïÃtmaka÷ | yoga-nidrÃæ gatas tasmin sahasrÃæÓa÷ svayaæ mahÃn ||12|| // BrS_5.16 // ************************************************************** ayam eva kÃraïÃrïavaÓÃyÅty Ãha nÃrÃyaïa iti sÃrdhena | tÃ÷ Ãpa eva kÃraïÃrïo-nidhir ÃvirÃsÅt sa tu nÃrÃyaïa÷ saÇkar«aïÃtmaka÷ iti | pÆrvaæ golokÃvaraïatayà yaÓ caturvyÆha-madhye saÇkar«aïa÷ sammata÷ tasyaivÃæÓo'yam ity artha÷ | tad uktaæ - Ãpo nÃrà iti proktà Ãpo vai nara-sÆnava÷ | tasya tà ayanaæ pÆrvaæ tena nÃrÃyaïa÷ sm­ta÷ ||12|| ************************************************************** tad-roma-bila jÃle«u bÅjaæ saÇkar«aïasya ca | haimÃny aï¬Ãni jÃtÃni mahÃ-bhÆtÃv­tÃni tu ||13|| // BrS_5.17 // ************************************************************** tasmÃd eva brahmÃï¬ÃnÃm utpattim Ãha tad rometi | tad iti tasyety artha÷ tasya saÇkar«aïÃtmakasya yad bÅjaæ yoni-ÓaktÃvadhyas taæ tad eva pÆrvaæ bhÆta-sÆk«ma-paryantatÃæ prÃptaæ sat paÓcÃt tasya loma-bila-jÃle«u vivare«u antarbhÆtaæ ca sat haimÃni aï¬Ãni jÃtÃni tÃni cÃpa¤cÅ-k­tÃæÓai÷ mahÃbhÆtair jÃtÃnÅty artha÷ | tad uktaæ daÓame brahmaïà - kved­g-vidhÃvigaïitÃï¬a-parÃïu-caryÃ- vÃtÃdhva-roma-vivarasya ca te mahitvam || [BhP 10.14.11] iti | t­tÅye ca - vikÃrai÷ sahito yuktair viÓe«Ãdibhir Ãv­ta÷ | Ãï¬akoÓo bahir ayaæ pa¤cÃÓat-koÂi-vist­ta÷ || daÓottarÃdhikair yatra pravi«Âa÷ paramÃïuvat | lak«yate 'ntar-gatÃÓ cÃnye koÂiÓo hy aï¬a-rÃÓaya÷ || [BhP 3.11.39-40] iti ||13|| ************************************************************** praty-aï¬am evam ekÃæÓÃd ekÃæÓÃd viÓati svayam | // BrS_5.18 // sahasra-mÆrdhà viÓvÃtmà mahÃ-vi«ïu÷ sanÃtana÷ ||14|| // BrS_5.18add // ************************************************************** tataÓ ca te«u brahmÃï¬e«u p­thak p­thak svarÆpai÷ svarÆpÃntarai÷ sa eva praviveÓety Ãha pratyaï¬am iti | ekÃæÓÃd ekÃæÓÃd ekenaikenÃæÓenety artha÷ || 14 || ************************************************************** vÃmÃÇgÃd as­jad vi«ïuæ dak«iïÃÇgÃt prajÃpatim | jyotir-liÇga-mayaæ Óambhuæ kÆrca-deÓÃd avÃs­jat ||15|| // BrS_5.19 // ************************************************************** puna÷ kiæ cakÃra tatrÃha - vÃmÃÇgÃd iti | vi«ïv-Ãdaya ime sarve«Ãm eva brahmÃï¬ÃnÃæ pÃlakÃdaya÷ prati brahmÃï¬Ãnta÷ sthitÃnÃæ vi«ïv-ÃdÅnÃæ svÃæÓÃnÃæ prayoktÃra÷ | yathà prati-brahmÃï¬e tathà adhi brahmÃï¬a-maï¬alam abhyupagantavyam iti bhÃva÷ | ye«u prajÃpatir ayaæ hiraïyagarbha-rÆpa eva na tu vak«yamÃïa-caturmukha-rÆpa eva, so'yaæ tat-tad-Ãvaraïa-gata-tat-tad-devÃnÃæ sra«Âeti | vi«ïu-ÓambhÆ api tat-tat-pÃlana-saæhÃra-kartÃrau j¤eyau | kÆrca-deÓÃt bhruvor madhyÃt | e«Ãæ jalÃvaraïa eva sthÃnÃni j¤eyÃni || 15 || ************************************************************** ahaÇkÃrÃtmakaæ viÓvaæ tasmÃd etad vyajÃyata ||16|| // BrS_5.20 // ************************************************************** tatra Óambho÷ kÃryÃntaram apy Ãha ahaÇkÃrÃtmakam ity ardhena | etad viÓvaæ tasmÃd evÃhaÇkÃrÃtmakaæ vyajÃyata babhÆva | viÓvasyÃhaÇkÃrÃtmakatà tasmÃj jÃtety artha÷ sarvÃhaÇkÃrÃdhi«ÂhÃt­tvÃt tasya || 16 || ************************************************************** atha tais tri-vidhair veÓair lÅlÃm udvahata÷ kila | yoga-nidrà bhagavatÅ tasya ÓrÅr iva saÇgatà ||17|| // BrS_5.21 // ************************************************************** brahmÃï¬a-pravi«Âasya tu tat-tad-rÆpasya lÅlÃm Ãha atha tair ity Ãdi | tais tat sad­Óais trividhai÷ prati-brahmÃï¬a-gata-vi«ïv-Ãdibhir veÓai rÆpair lÅlÃæ brahmÃï¬Ãntargata-pÃlanÃdi-rÆpÃm udvahato brahmÃï¬Ãntargata-puru«asyeti tÃm udvahati | tasminn ity artha÷ | yoga-nidrà - pÆrvokta-mahÃ-yoga-nidrÃæÓa-bhÆtà bhagavatÅ svarÆpÃnanda-samÃdhimayatvÃd antarbhÆta-sarvaiÓvaryà saÇgatà ÓrÅr iveti | tatra yathà ÓrÅr apy aæÓena saÇgatà tathà sÃpÅty artha÷ ||17|| ************************************************************** sis­k«ÃyÃæ tato nÃbhes tasya padmaæ viniryayau | tan-nÃlaæ hema-nalinaæ brahmaïo lokam adbhutam ||18|| // BrS_5.22 // ************************************************************** tataÓ ca sis­k«ÃyÃm iti | nÃlaæ nÃla-yuktaæ tad-dhema-nalinaæ brahmaïo janma-Óayanayo÷ sthÃnatvÃt loka ity artha÷ ||18|| ************************************************************** tattvÃni pÆrva-rƬhÃni kÃraïÃni parasparam | samavÃyÃprayogÃc ca vibhinnÃni p­thak p­thak || // BrS_5.23 // cic-chaktyà sajjamÃno 'tha bhagavÃn Ãdi-pÆru«a÷ | yojayan mÃyayà devo yoga-nidrÃm akalpayat ||19|| // BrS_5.24 // ************************************************************** tathà asaÇkhya-jÅvÃtmakasya sama«Âi-jÅvasya prabodhaæ vaktuæ puna÷ kÃraïÃrïonidhi-ÓÃyinas t­tÅya-skandhoktÃnusÃriïÅæ s­«Âi-prakriyÃæ viv­tyÃha - tattvÃnÅti trayeïa | tatra dvayam Ãha - mÃyayà sva-Óaktyà parasparaæ tattvÃni yojayann iti yojanÃnantaram eva nirÅhatayà yoga-nidrÃm eva svÅk­tavÃn ity artha÷ || 19 || ************************************************************** yojayitvà tu tÃny eva praviveÓa svayaæ guhÃm | guhÃæ pravi«Âe tasmiæs tu jÅvÃtmà pratibudhyate ||20|| // BrS_5.25 // ************************************************************** atha t­tÅyam Ãha yojayitveti | yojayitvà tad yojanÃ-yoga-nidrayor antarÃle ity artha÷ | guhÃ÷ virì-vigraham | pratibudhyate pralaya-svÃpÃj jÃgarti || 20 || ************************************************************** sa nityo nitya-sambandha÷ prak­tiÓ ca paraiva sà ||21|| // BrS_5.26 // ************************************************************** jÅvasya svÃbhÃvikÅ sthitim Ãha sa nity ity ardheneti | nityo'nÃdy-ananta-kÃla-bhÃvÅ nitya-sambandho bhagavatà saha samavÃyo yasya sa÷ | sÆryeïa tad-raÓmi-jÃlasyeveti bhÃva÷ | yat-taÂasthaæ tu cid-rÆpaæ sva-saævedyÃd vinirgatam | ra¤jitaæ guïa-rÃgeïa sa jÅva iti kathyate || iti nÃrada-pa¤carÃtrÃt | mamaivÃæÓo jÅva-loke jÅva-bhÆta÷ sanÃtana÷ || iti ÓrÅ-gÅtopani«adbhyaÓ ca | ataiva prak­ti÷ sÃk«i-rÆpeïa svarÆpa-sthita eva | sva-pratibimba-rÆpeïa pramÃt­-rÆpeïa prak­tim iva prÃptaÓ cety artha÷ | prak­tiæ viddhi me parÃm jÅva-bhÆtÃm iti ÓrÅ-gÅtÃsv eva | dvà suparïà sayujà sakhÃyà iti ÓrutiÓ ca nitya-svarÆpaæ darÓayati || 21 || ************************************************************** evaæ sarvÃtma-sambandhaæ nÃbhyÃæ padmaæ harer abhÆt | tatra brahmÃbhavad bhÆyaÓ catur-vedi catur-mukha÷ ||22|| // BrS_5.27 // ************************************************************** atha tasya sama«Âi-jÅvÃsthÃnaæ guhÃ-pravi«ÂÃt puru«Ãd udbhÆtam ity Ãha evam iti | tata÷ sama«Âi-dehÃbhimÃninas tasya hiraïya-garbha-brahmaïas tasmÃt bhoga-vigrahotpattim Ãha tatreti || 22 || ************************************************************** sa jÃto bhagavac-chaktyà tat-kÃlaæ kila codita÷ | sis­k«ÃyÃæ matiæ cakre pÆrva-saæskÃra-saæsk­ta÷ | dadarÓa kevalaæ dhvÃntaæ nÃnyat kim api sarvata÷ ||23|| // BrS_5.28 // ************************************************************** atha tasya caturmukhasya ce«ÂÃm Ãha sa jÃta ity sÃrdhena | spa«Âam || 23 || ************************************************************** uvÃca puratas tasmai tasya divya sarasvatÅ | kÃma÷ k­«ïÃya govinda he gopÅ-jana ity api | vallabhÃya priyà vahner mantram te dÃsyati priyam ||24|| // BrS_5.29 // ************************************************************** atha tasmin pÆrvopÃsanÃ-bhÃgya-labdhÃæ bhagavat-k­pÃm ÃhovÃceti sÃrdhena | spa«Âam || 24 || ************************************************************** tapas tvaæ tapa etena tava siddhir bhavi«yati ||25|| // BrS_5.30 // ************************************************************** etad eva sparÓe«u yat «o¬aÓam ekaviæÓam iti t­tÅya-skandhÃnusÃreïa yojayati tapa tvaæ ity ardhena | spa«Âam || 25 || ************************************************************** atha tepe sa suciraæ prÅïan govindam avyayam | ÓvetadvÅpa-patiæ k­«ïaæ goloka-sthaæ parÃt param || // BrS_5.31 // prak­tyà guïa-rÆpiïyà rÆpiïyà paryupÃsitam | sahasra-dala-sampanne koÂi-ki¤jalka-b­æhite || // BrS_5.32 // bhÆmiÓ cintÃmaïis tatra karïikÃre mahÃsane | samÃsÅnaæ cid-Ãnandaæ jyoti-rÆpaæ sanÃtanam || // BrS_5.33 // Óabda-brahma-mayaæ veïuæ vÃdayantaæ mukhÃmbuje | vilÃsinÅ-gaïa-v­taæ svai÷ svair aæÓair abhi«Âutam ||26|| // BrS_5.34 // ************************************************************** sa tu tena mantreïa sva-kÃmanÃ-viÓe«ÃnusÃrÃt s­«Âik­t-Óakti-viÓi«Âatayà vak«yamÃïas tavÃnusÃrÃt gokulÃkhya-pÅÂha-gatatayà ÓrÅ-govindam upÃsitavÃn ity Ãha -- atha tepe ity Ãdi caturbhi÷ | guïa-rÆpiïyà sattva-rajas-tamo-guïa-mayyà rÆpiïyà mÆrtimatyà paryupÃsitaæ paritas tad gokulÃd bahi÷-sthitayopÃsitam dhyÃnÃdinà arcitam | mÃyà parety abhimukhe ca vilajjamÃnà [BhP 2.7.47] iti | balim udvahanty ajayà nimi«Ã iti ca ÓrÅ-bhÃgavatÃt | aæÓais tad-Ãvaraïa-sthai÷ parikarai÷ || 26 || ************************************************************** atha veïu-ninÃdasya trayÅ-mÆrti-mayÅ gati÷ | sphurantÅ praviveÓÃÓu mukhÃbjÃni svayambhuva÷ || // BrS_5.35 // gÃyatrÅæ gÃyatas tasmÃd adhigatya sarojaja÷ | saæsk­taÓ cÃdi-gunuïà dvijatÃm agamat tata÷ ||27|| // BrS_5.36 // ************************************************************** tad evaæ dÅk«Ãta÷ parastÃd eva tasya dhruvasyeva dvijatva-saæskÃras tad-ÃrÃdhitÃt tan-mantrÃdhidevÃj jÃta÷ ity Ãha atha veïv iti dvayena | trayÅ-mÆrtir gÃyatrÅ veda-mÃt­tvÃt | dvitÅya padye tasya eva vyaktibhÃvitvÃc ca | tan-mayÅ gati÷ paripÃÂÅ | mukhÃbjÃni praviveÓety a«Âa-karïai÷ praviveÓety artha÷ | Ãdi-guruïà ÓrÅ-k­«ïena ||27|| ************************************************************** trayyà prabuddho 'tha vidhir vÅj¤Ãta-tattva-sÃgara÷ | tu«ÂÃva veda-sÃreïa stotreïÃnena keÓavam ||28|| // BrS_5.37 // ************************************************************** tataÓ ca trayÅm api tasmÃt prÃpya tam eva tu«ÂÃvety Ãha trayyeti | keÓÃn aæÓÆna vayati vistÃrayatÅti keÓavas tam | aæÓavo ye prakÃÓante mam te keÓa-saæj¤itÃ÷ | sarvaj¤Ã÷ keÓavaæ tasmÃn mÃm Ãhur muni-sattamÃ÷ || iti sahasra-nÃma-bhëyotthÃpita-keÓava-niruktau bhÃrata-vacanÃt || 28 || ************************************************************** cintÃmaïi-prakara-sadmasu kalpa-v­k«a- lak«Ãv­te«u surabhir abhipÃlayantam | lak«mÅ-sahasra-Óata-sambhrama-sevyamÃnaæ govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||29|| // BrS_5.38 // ************************************************************** stutim Ãha cintÃmaïÅty Ãdibhi÷ | tatra goloke'smin mantra-bhedena tad-eka-deÓe«u b­had-dhyÃna-mayÃdi«v ekasyÃpi mantrasya rÃsa-mayÃdi«u ca pÅÂhe«u satsv api madhyasthatvena mukhyatayà prathamaæ golokÃkhya-pÅÂha-nivÃsa-yogya-lÅlayà stauti cintÃmïÅty ekena | abhi sarvato-bhÃvena vana-nayana-cÃraïa-go-sthÃnÃnayana-sambhÃlana-prakÃreïa pÃlayantaæ sa-snehaæ rak«antam | kadÃcid rahasi tu vailak«aïyam ity Ãha lak«mÅti lak«myo'tra gopa-sundarya eveti vyÃkhyÃtam eva ||29|| ************************************************************** veïuæ kvaïantam aravinda-dalÃyatÃk«am- barhÃvataæsam asitÃmbuda-sundarÃÇgam | kandarpa-koÂi-kamanÅya-viÓe«a-Óobhaæ govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||30|| // BrS_5.39 // ************************************************************** tad evaæ cintÃmaïi-prakara-sadma-mayÅæ kathÃ-gÃnaæ nÃÂyaæ gamanam apÅti vak«yamÃïÃnusÃreïa golokhÃkhya-vilak«aïa-pÅÂha-gatÃæ lÅlÃm uktvà eka-sthÃna-sthitikÃæ kathÃ-gÃnÃdi-rahitÃæ b­had-dhyÃnÃdi-d­«ÂÃæ dvitÅya-pÅÂha-gatÃæ lÅlÃm Ãha veïum iti dvayena | veïum iti tatra spa«Âam ||30|| ************************************************************** Ãlola-candraka-lasad-vanamÃlya-vaæÓÅ- ratnÃÇgadaæ praïaya-keli-kalÃ-vilÃsam | ÓyÃmaæ tri-bhaÇga-lalitaæ niyata-prakÃÓaæ govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||31|| // BrS_5.40 // ************************************************************** Ãlolety Ãdi | praïaya-pÆrvako ya÷ keli-parihÃsas tatra yà vaidagdhÅ saiva vilÃso yasya taæ, drava-keli-parÅhÃsà ity amara÷ ||31|| ************************************************************** aÇgÃni yasya sakalendriya-v­tti-manti paÓyanti pÃnti kalayanti ciraæ jaganti | Ãnanda-cinmaya-sad-ujjvala-vigrahasya govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||32|| // BrS_5.41 // ************************************************************** tad evaæ lÅlÃ-dvayam uktvà paramÃcintya-Óaktyà vaibhava-viÓe«Ãn Ãha aÇgÃnÅti caturbhi÷ | tatra ÓrÅ-vigrahasya aÇgÃni hasto'pi dra«Âuæ Óaknoti, cak«ur api pÃlayituæ pÃrayati, tathà anyad anyad apy aÇgam anyad anyat kalayituæ prabhavatÅti | evam evoktaæ - sarvata÷ pÃïi-pÃdaæ tat sarvato'k«i-Óiro-mukham ity Ãdi | jagantÅti | lÅlÃ-parikare«u tat-tad-aÇgaæ yathÃ-svam eva vyavaharatÅti bhÃva÷ | tatra ca tasya vigrahasya vailak«aïyam eva hetur ity Ãha Ãnandeti ||32|| ************************************************************** advaitam acyutam anÃdim ananta-rÆpam Ãdyaæ purÃïa-puru«aæ nava-yauvanaæ ca | vede«u durlabham adurlabham Ãtma-bhaktau govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||33|| // BrS_5.42 // ************************************************************** vailak«aïyam eva pu«ïÃti advaitam iti tribhi÷ | advaitaæ p­thivyà mayam advaito rÃjetvad atulyam ity artha÷ | vismÃpanaæ svasya ca t­tÅya-sthasyoddhava-vÃkyÃt | acyutaæ na cyavante hi yad bhaktÃ÷ mahatyÃæ pralayÃpadi | ato'cyuto'khile loke sa eka÷ sarvago'vyaya÷ || iti kÃÓÅ-kÃï¬a-vacanÃt | kaæso batÃdyÃk­tam ety anugrahaæ drak«ye'Çghri-padmaæ prahito'munà hare÷ | k­tÃvatÃrasya duratyayaæ tama÷ pÆrve'taran yan nakha-maï¬ala-tvi«Ã || yad-arcitaæ brahma-bhavÃdibhi÷ surai÷ Óriyà ca ity Ãdi daÓama-sthÃkrÆra-vÃkyÃn | yà vai ÓriyÃrcitam ajÃdibhir Ãpta-kÃmair yogeÓvarair api yad Ãtmani rÃsa-go«ÂhyÃm | k­«ïasya tad bhagavataÓ caraïÃravindaæ nyastaæ stane«u vijahu÷ parirabhya tÃpam || [BhP 10.47.62] iti ÓrÅmad-uddhava-vÃkyam | darÓayÃmÃsa lokaæ svaæ gopÃnÃæ tamasa÷ param [BhP 10.28.14] ity uktvÃ, nandÃdayas tu taæ d­«Âvà paramÃnanda-nirv­tÃ÷ | k­«ïaæ ca tatra cchandobhi÷ stÆyamÃnaæ suvismitÃ÷ || [BhP 10.28.17] iti ÓrÅ-Óuka-vÃkyÃc ca | anÃdim ity Ãdi-trayaæ yathaikÃdaÓa-sÃÇkhya-kathane, kÃlo mÃyÃ-maye jÅva÷ [BhP 11.24.27] ity Ãdau mahÃ-pralaye sarvÃvaÓi«Âatvena brahmopadiÓya tadÃpi tasya dra«Â­tvaæ svayaæ bhagavÃn svasminn Ãha -- e«a sÃÇkhya-vidhi÷ prokta÷ saæÓaya-granthi-bhedana÷ | pratilomÃnulomÃbhyÃæ parÃvara-d­Óà mayà || [BhP 11.24.29] iti | purÃïa puru«a÷ -- ekas tvam Ãtmà puru«a÷ purÃïa÷ [BhP 10.14.20] iti brahma-vÃkyÃt gƬha÷ purÃïa-puru«o vana-citra-mÃlya÷ [BhP 7.15.58] iti mÃthura-vÃkyÃc ca | tathÃpi nava-yauvanaæ -- purÃpi nava÷ purÃïa iti nirukte÷ | gopyas tapa÷ kim acaran yad amu«ya rÆpam [BhP 10.44.14] ity Ãdau | anusavÃbhinavaæ iti daÓamÃt | yasyÃnanaæ makara-kuï¬alÃdi nityotsavam [BhP 9.24.65] iti navamÃt | satyaæ Óaucam ity Ãdau saubhaga-kÃnty-ÃdÅn paÂhitvÃ, ete cÃnye ca bhagavan nityà yatra mahÃ-guïÃ÷ | prÃrthyà mahattvam icchadbhir na viyanti sma karhicit || [BhP 1.16.3] iti prathamÃt | b­had-dhyÃnÃdau tathà ÓravaïÃt -- gopa-veÓam abhrÃbhaæ taruïaæ kalpa-drumÃÓritam [GTU 1.8] iti tÃpanÅ-Órutau | tad-dhyÃne taruïa-Óabdasya nava-yauvana eva Óobhà vidhÃnatvena tÃtparyÃt | vede«u durlabhaæ -- bhejur mukunda-padavÅæ Órutibhir vim­gyÃm [BhP 10.47.61] iti | adyÃpi yat-pada-raja÷ Óruti-m­gyam eva [BhP 10.14.34] iti ca ÓrÅ-daÓamÃt | adurlabham Ãtma-bhaktau -- bhaktyÃham ekayà grÃhya÷ [BhP 11.14.11] ity ekÃdaÓÃt | pureha bhÆman [BhP 10.14.5] ity Ãdi ÓrÅ-daÓamÃc ca | yad vÃ, nanu tasyÃtulyatve kim iti svÃrtha÷ | kathaæ vÃtulyatvaæ nija-bhaktebhya÷ Ãtmano dehasyÃpi pradÃnÃt | kiæ vÃvaÓi«yata ity Ãha acyutam iti | nija-bhaktebhya Ãtma-pradÃnÃdinÃpi na vidyate cyutir yasya sadaiva eka-rasam ity artha÷ | tarhi kiæ nÃrÃyaïaæ stau«i tasyaivÃcyutatvÃd anÃdeÓ ca nety Ãha anÃdim iti na vidyate Ãdir yasya yasmÃd và sarve«Ãæ parama-kÃraïaæ svayaæ tu sva-prakÃÓaæ kÃraïa-ÓÆnyam ity artha÷ | nanv ekena kathaæ sarve«Ãæ paripÃlanaæ ghaÂate ity ata Ãha ananteti | anantaæ rÆpaæ yasya | athavà prapa¤ca-gatatvena nÃsty anto yasya | athavà anantasya rÆpaæ svarÆpaæ yasya | yasmÃd evÃæÓenÃnantÃdÅnÃm utpatti÷ | nanu nÃrÃyaïÃd evÃnantÃdi prÃkÃÂya-prasiddhir ity Ãha Ãdyaæ yasya vilÃsa-rÆpo nÃrÃyaïas tam | nanu j¤Ãtaæ tasyaiva puru«ÃkhyÃnaæ, nety Ãha purÃïeti yasya vilÃsa-vapu÷ puru«Ãkhyas taæ nanv ÃyÃtaæ tasya v­ddhatvam ity Ãha nava-yauvanam iti kaiÓoram ity artha÷ | ca-kÃrÃt ya eva purÃtana÷ | sa eva kiÓora-vayà ity anirvacanatvaæ nityatvaæ ca | nanu vede«u nÃrÃyaïa eva gÅyate ity Ãha | vede«v iti vedais tattvaæ j¤Ãyate cet te«u sulabham ity artha÷ | bhaktiæ vinà na j¤Ãyate ity Ãha adurlabham iti || 33 || ************************************************************** panthÃs tu koÂi-Óata-vatsara-sampragamyo vÃyor athÃpi manaso muni-puÇgavÃnÃm | so 'py asti yat-prapada-sÅmny avicintya-tattve govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||34|| // BrS_5.43 // ************************************************************** panthÃs tv iti prapada-sÅmni caraïÃravindayor agre | citraæ bataid ekena vapu«Ã yugapat p­thak | g­he«u dvy-a«Âa-sÃhasraæ striya eka udÃvahat || [BhP 10.69.2] eko vaÓÅ sarvaga÷ k­«ïa Ŭya eko'pi san bahudhà yo'vabhÃti | [GTU 1.19] iti gopÃla-tÃpanyÃm | tatra siddhÃntam Ãha avicintya-tattve iti | ÃtmeÓvaro'tarkya-sahasra-Óakti÷ iti t­tÅyÃt | acintyÃ÷ khalu ye bhÃvà na tÃæs tarkena yojayet | prak­tibhya÷ paraæ yac ca tad acintyasya lak«aïam || [Mbh 6.6.11] iti skÃndÃd bhÃratÃc ca | Órutes tu Óabda-mÆlatvÃt [Vs 2.1.27] iti brahma-sÆtrÃt | acintyo hi maïi-mantra-mahau«adhÅnÃæ prabhÃva÷ iti bhëya-yukteÓ ceti bhÃva÷ || 34 || ************************************************************** eko 'py asau racayituæ jagad-aï¬a-koÂiæ yac-chaktir asti jagad-aï¬a-cayà yad-anta÷ | aï¬Ãntara-stha-paramÃïu-cayÃntara-stham- govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||35|| // BrS_5.44 // ************************************************************** acintya-Óaktim Ãha - eko'py asÃv iti | tÃvat sarve vatsa-pÃlÃ÷ paÓyato'jasya tat-k«aïÃt | vyad­Óyanta ghana-ÓyÃmÃ÷ pÅta-kauÓeya-vÃsasa÷ || [BhP 10.13.46] ity Ãrabhya tai÷ vatsa-pÃlÃdibhir evÃnanta-brahmÃï¬a-sÃmagrÅ-yuta-tat-tadhi-puru«ÃïÃæ tenÃvirbhÃvanÃt | jagad-aï¬a-cayà iti na cÃntar na bahir yasya [BhP 10.9.13] ity Ãde÷ | aïor aïÅyÃn mahato mahÅyÃn [ÁvetU 3.20] ity Ãdi Órute÷ | yo'sau sarve«u bhÆte«u ÃviÓya bhÆtÃni vidadhÃti sa vo hi svÃmÅ bhavati [GTU 2.22] | yo'sau sarva-bhÆtÃtmà gopÃla÷ [GTU 2.94] | eko deva÷ sarva-bhÆte«u gƬha÷ [GTU 2.96] ity Ãdi tÃpanÅbhya÷ ||35|| ************************************************************** yad-bhÃva-bhÃvita-dhiyo manujÃs tathaiva samprÃpya rÆpa-mahimÃsana-yÃna-bhÆ«Ã÷ | sÆktair yam eva nigama-prathitai÷ stuvanti govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||36|| // BrS_5.45 // ************************************************************** atha tasya sÃdhaka-caye«v api bhakte«u vadÃnyatvaæ vadann ity e«u kaimutyam Ãha yad-bhÃveti | yathà samÃna-guïa-ÓÅla-vayo-vilÃsa-veÓaiÓ cety Ãgama-rÅtyà nitya-tat-saÇginÃæ tat sÃmyaæ ÓrÆyate tathaiva sambhÃvyety artha÷ - vaireïa yaæ n­pataya÷ ÓiÓupÃla-pauï¬ra- ÓÃlvÃdayo gati-vilÃsa-vilokanÃdyai÷ | dhyÃyanta Ãk­ta-dhiya÷ ÓayanÃsanÃdau tat-sÃmyam Ãpur anurakta-dhiyÃæ puna÷ kim || [BhP 11.5.48] ity ekÃdaÓÃt || 36 || ************************************************************** Ãnanda-cinmaya-rasa-pratibhÃvitÃbhis tÃbhir ya eva nija-rÆpatayà kalÃbhi÷ | goloka eva nivasaty akhilÃtma-bhÆto govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||37|| // BrS_5.46 // ************************************************************** tat-preyasÅnÃæ tu kiæ vaktavyam, yata÷ parama-ÓrÅïÃæ tÃsÃæ sÃhityenaiva tasya tal-loke vÃsa ity Ãha Ãnandeti | akhilÃnÃæ goloka-vÃsinÃæ anye«Ãm api priya-vargÃnÃæ Ãtma-bhÆta÷ parama-pre«ÂhatayÃtmavad avyabhicÃry api tÃbhir eva saha nivasatÅti tÃsÃm atiÓayitvaæ darÓitam | atra hetu÷ - kalÃbhi÷ hlÃdinÅ-Óakti-v­tti-rÆpÃbhi÷ | atrÃpi vaiÓi«Âyam Ãha - Ãnanda-cinmayo yo rasa÷, parama-prema-maya ujvvala-nÃmÃ, tena prati bhÃvitÃbhi÷ | pÆrvaæ tÃvat tÃsÃæ tan-nÃmnà rasena so'yaæ bhÃvito vÃsito jÃta÷ | tataÓ ca tena yÃ÷ pratibhÃvità jÃtÃ÷, tÃbhi÷ saha ity artha÷ | pratiÓabdÃl labhyate | yathà praty-upak­ta÷ sa ity ukte÷ | tasya prÃg-upakÃritvam ÃyÃti tadvat tatrÃpi nija-rÆpatayà sva-dÃratvenaiva na tu prakaÂa-lÅlÃvat para-dÃratva-vyavahÃreïety artha÷ | parama-lak«mÅïÃæ tÃsÃæ tat-para-dÃratvÃsambhavÃd asya sva-dÃratva-maya-rasasya kautukÃvaguïÂhitatayà saumutkaïÂhà po«aïÃrthaæ prakaÂa-lÅlÃyÃæ mÃyayaiva tÃd­Óatvaæ vya¤jitam iti bhÃva÷ | ya eva ity eva-kÃreïa yat prÃpa¤cika-prakaÂa-lÅlÃyÃæ tÃsu para-dÃratÃ-vyavahÃreïa nivasati so'yaæ ya eva tad-aprakaÂa-lÅlÃyÃæ tÃsu para-dÃratà vyavahÃreïa nivasati so'yaæ ya eva tad-aprakaÂa-lÅlÃspade goloke nija-rÆpatÃ-vyavahÃreïa nivasatÅti vyajyate | tathà ca vyÃkhyÃtaæ gautamÅya-tantre tad-aprakaÂa-nitya-lÅlÃ-ÓÅlana-daÓÃrïa-vyÃkhyÃne - aneka-janma-siddhÃnÃm ity Ãdau darÓitam eva | goloka evety eva-kÃreïa seyaæ lÅlà tu kvÃpi nÃnyatra vidyate iti prakÃÓyate || 37 || ************************************************************** premäjana-cchurita-bhakti-vilocanena santa÷ sadaiva h­daye«u vilokayanti | yaæ ÓyÃmasundaram acintya-guïa-svarÆpaæ govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||38|| // BrS_5.47 // ************************************************************** yadyapi goloka eva nivasati tathÃpi premäjaneti | acintya-guïa-svarÆpam api premÃkhyaæ yad a¤jana-cchuritavad uccai÷ prakÃÓamÃnaæ bhakti-rÆpa-vilocanaæ tenety artha÷ | tena pratibimbavad dÆrÃd apy uditaæ h­daye manasy api paÓyantÅty artha÷ | bhaktir atra samÃdhi÷ | tad uktaæ ÓrÅ-gÅtÃsu - ye bhajanti tu mÃæ bhaktyà mayi te te«u cÃpy aham [GÅtà 9.29] iti ||38|| ************************************************************** rÃmÃdi-mÆrti«u kalÃ-niyamena ti«Âhan nÃnÃvatÃram akarod bhuvane«u kintu | k­«ïa÷ svayaæ samabhavat parama÷ pumÃn yo govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||39|| // BrS_5.48 // ************************************************************** sa eva kadÃcit prapa¤ce nijÃæÓena svayam avataratÅty Ãha rÃmÃdÅnti ya÷ k­«ïÃkhya÷ parama÷ pumÃn kalÃ-niyamena tatra tatra niyatÃnÃm eva ÓaktÅnÃæ prakÃÓena rÃmÃdi-mÆrti«u ti«Âhan tat-tan-mÆrtÅ÷ prakÃÓayan nÃnÃvatÃram akarot | ya eva svayaæ samabhavad avatatÃra | taæ lÅlÃ-viÓe«eïa govindaæ santam ahaæ bhajÃmÅty artha÷ | tad uktaæ ÓrÅ-daÓame devai÷ -- matsyÃÓva-kacchapa-n­siæha-varÃha-haæsa- rÃjanya-vipra-vibudhe«u k­tÃvatÃra÷ | tvaæ pÃsi nas tri-bhuvanaæ ca yathÃdhuneÓa bhÃraæ bhuvo hara yadÆttama vandanaæ te || [BhP 10.2.40] iti || 39 || ************************************************************** yasya prabhà prabhavato jagad-aï¬a-koÂi- koÂi«v aÓe«a-vasudhÃdi vibhÆti-bhinnam | tad brahma ni«kalam anantam aÓe«a-bhÆtaæ govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||40|| // BrS_5.49 // ************************************************************** tad evaæ tasya sarvÃvatÃritvena pÆrïatvam uktvà svarÆpeïÃpy Ãha yasyeti | dvayor eka-rÆpatve'pi viÓi«ÂatayÃvirbhÃvÃt ÓrÅ-govindasya dharmi-rÆpatvam aviÓi«ÂatayÃvirbhÃvÃt brahmaïo dharma-rÆpatvaæ tata÷ pÆrvasya maï¬ala-snÃnÅyatvam iti bhÃva÷ | tatra vi«ïu-purÃïam api sampravadate ÓubhÃÓraya÷ sa-cittasya sarvagasya tathÃtmana÷ [ViP 6.7.76] iti | vyÃkhyÃtaæ ca ÓrÅdhara-svÃmibhi÷ - sarvagasyÃtmana÷ ppara-brahmaïo apy ÃÓraya÷ prati«Âhà | tad uktaæ bhagavatà brahmaïo hi prati«ÂhÃham [GÅtà 14.27] iti | ataivaikÃdaÓe sva-vibhÆti-gaïanÃyÃæ tad api svayaæ gaïitam -- p­thivÅ vÃyur ÃkÃÓa Ãpo jyotir ahaæ mahÃn | vikÃra÷ puru«o 'vyaktaæ raja÷ sattvaæ tama÷ param || [BhP 11.16.37] iti | ÂÅkà cÃtra - paraæ brahma ca ity e«Ã | ÓrÅ-matsya-devenÃpy a«Âame tathoktam - madÅyaæ mahimÃnaæ ca paraæ brahmeti Óabditam [BhP 8.24.38] | ataiva ÓrÅ-yÃmunÃcÃrya-caraïair api - yad-aï¬Ãntara-gocaraæ ca yad daÓottarÃïy ÃvaraïÃni yÃni ca | guïÃ÷ pradhÃnaæ puru«a÷ paraæ padaæ parÃtparaæ brahma ca te vibhÆtaya÷ || [Stotra-ratnam 14] iti | ataivÃha dhruvaÓ caturthe - yà nirv­tis tanu-bh­tÃæ tava pÃda-padma- dhyÃnÃd bhavaj-jana-kathÃ-Óravaïena và syÃt | sà brahmaïi sva-mahimany api nÃtha mà bhÆt kiæ tv antakÃsi-lulitÃt patatÃæ vimÃnÃt || [BhP 4.9.10] ataivÃtmÃrÃmÃïÃm api tad guïenÃkar«a÷ ÓrÆyate | ÃtmÃrÃmÃÓ ca munayo nirgranthà apy urukrame | kurvanty ahaitukÅæ bhaktim itthambhÆto guïo hari÷ || [BhP 1.7.11] iti | atra viÓe«a-jij¤Ãsà cet ÓrÅ-bhÃgavata-sandarbho d­ÓyatÃm ity alam ativistareïa || 40 || ************************************************************** mÃyà hi yasya jagad-aï¬a-ÓatÃni sÆte traiguïya-tad-vi«aya-veda-vitÃyamÃnà | sattvÃvalambi-para-sattvaæ viÓuddha-sattvam- govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||41|| // BrS_5.50 // ************************************************************** tad evaæ tasya svarÆpa-gata-mÃhÃtmyaæ darÓayitvà jagad-gata-mÃhÃtmyaæ darÓayati dvÃbhyÃm | tatra bahiraÇga-Óakti-mÃyÃcintya-kÃrya-gatam Ãha mÃyà hÅti | mÃyayà hi tasya sparÓo nÃstÅty Ãha sattveti | sattvasya rajas-tamo-miÓrasyÃÓrayi yat paraæ tad amiÓraæ Óuddhaæ sattvaæ tasmÃd api viÓuddhaæ cic-chakti-v­tti-rÆpaæ sattvaæ yasya tam | tathoktaæ ÓrÅ-vi«ïu-purÃïe - sattvÃdayo na santÅÓe yatra ca prÃk­tà guïÃ÷ | sa Óuddha÷ sarva-Óuddhebhya÷ pumÃn Ãdya÷ prasÅdatu || hlÃdinÅ sandhinÅ saævit tvayy ekà guïa-saæÓraye | hlÃda-tÃpa-karÅ miÓrà tvayi no guïa-varjite || [ViP 1.9.44-45] iti | viÓe«ata÷ ÓrÅ-bhÃgavata-sandarbhe tad idam api viv­tam asti || 41 || ************************************************************** Ãnanda-cinmaya-rasÃtmatayà mana÷su ya÷ prÃïinÃæ pratiphalan smaratÃm upetya | lÅlÃyitena bhuvanÃni jayaty ajasram- govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||42|| // BrS_5.51 // ************************************************************** atha tan-maya-mohanatvam Ãha Ãnandeti | Ãnanda-cin-mayasya ujjvalÃkhya÷ prema-rasa÷ | tad-Ãtmatayà tad-ÃliÇgitatayà prÃïinÃæ mana÷su pratiphalan-sarva-mohana-svÃæÓa-cchurita-paramÃïu-pratibimbatayÃki¤cid udayann api smaratÃm upetyety Ãdi yojyam | yad uktaæ rÃsa-pa¤cÃdhyÃyyÃæ - sÃk«Ãn manmatha-manmatha÷ [BhP 10.32.2] iti, cak«u«aÓ cak«u÷ [KenaU 1.2] itivat | tad evaæ tat-kÃraïatve'pi smarÃveÓasya du«Âatvaæ jagad-ÃveÓavat ||42|| ************************************************************** goloka-nÃmni nija-dhÃmni tale ca tasya devi maheÓa-hari-dhÃmasu te«u te«u | te te prabhÃva-nicayà vihitÃÓ ca yena govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||43|| // BrS_5.52 // ************************************************************** tad idaæ prapa¤ca-gataæ mÃhÃtmyam uktvà nija-dhÃma-gata-mÃhÃtmyam Ãha goloketi | devÅ-maheÓety-Ãdi-gaïanaæ vyutkrameïa j¤eyam | devy-ÃdÅnÃæ yathottara-mÆrdhÃrdha-prabhavatvÃt tal-lokÃnÃm Ærdhvordhva-bhÃvitvam iti | golokasya sarvordhva-gÃmitvaæ vyÃpakatvaæ ca vyavasthÃpitam asti | bhuvi prakÃÓamÃnasya v­ndÃvanasya tu tenÃbheda÷ pÆrvatra darÓita÷ | sa tu lokas tvayà k­«ïa sÅdamÃna÷ k­tÃtmanà | dh­to dh­timatà vÅra nighantopdadravÃn gavÃm || [HV 62.33] iti | ity anenÃbhedenaiva hi goloka eva nivasatÅty eva-kÃra÷ saæghaÂate | yato bhuvi prakÃÓamÃne'smin v­ndÃvane'pi tasya nitya-vihÃritvaæ ÓrÆyate | yathà Ãdi-vÃrÃhe - v­ndÃvanaæ dvÃdaÓamaæ v­ndayà parirak«itam | hariïÃdhi«Âhitaæ tac ca brahma-rudrÃdi-sevitam || tatra ca viÓe«ata÷ - k­«ïa-krŬÃ-setu-bandhaæ mahÃpÃtaka-nÃÓanam | valabhÅæ tatra krŬÃrthaæ k­tvà devo gadÃdhara÷ || gopakai÷ sahitas tatra k«aïam ekaæ dine dine | tatraiva ramaïÃrthaæ hi nitya-kÃlaæ sa gacchati || iti | ataiva gautamÅye ÓrÅ-nÃrada uvÃca -- kim idaæ dvÃdaÓÃbhikhyaæ v­ndÃraïyaæ viÓÃmpate | Órotum icchÃmi bhagavan yadi yogo'smi me vada || ÓrÅ-k­«ïa uvÃca -- idaæ v­ndÃvanaæ ramyaæ mama dhÃmaiva kevalam | atra ye paÓava÷ pak«i-v­k«Ã kÅÂà narÃmarÃ÷ | ye vasanti mamÃdhi«ïye m­tà yÃnti mamÃlayam || atra yà gopa-kanyÃÓ ca nivasanti mamÃlaye | yoginyas tà mayà nityaæ mama sevÃ-parÃyaïÃ÷ || pa¤ca-yojanam evÃsti vanaæ me deha-rÆpakam | kÃlindÅyaæ su«umnÃkhyà paramÃm­ta-vÃhinÅ || atra devÃÓ ca bhÆtÃni vartante sÆk«ma-rÆpata÷ | sarva-deva-mayaÓ cÃhaæ na tyajÃmi vanaæ kvacit || ÃvirbhÃvas tirobhÃvo bhaven me 'tra yuge yuge | tejo-mayam idaæ ramyam ad­Óyaæ carma-cak«u«Ã || iti etad-rÆpam evÃÓritya vÃrÃhÃdau te nitya-kadambÃdayo varïitÃ÷ | tasmÃd ad­ÓyamÃnasyaiva v­ndÃvanasya asmad-ad­Óya tÃd­Óa-prakÃÓa-viÓe«a eva goloka iti labdham | yadà cÃsmad-d­ÓyamÃne prakÃÓe sa-parikara÷ ÓrÅ-k­«ïa Ãvirbhavati tadaiva tasyÃvatÃra ucyate | tadaiva ca rasa-viÓe«a-po«Ãya saæyoga-viraha÷, puna÷ saæyogÃdimaya-vicitra-lÅlÃ-pÃradÃryÃdi-vyavahÃraÓ ca gamyate | yadà tu yathÃtra yathà vÃnyatra tantra-yÃmala-saæhitÃ-pa¤carÃtrÃdi«u tathà dig-darÓanena viÓe«Ã j¤eyÃ÷ | tathà ca daÓame jayati jananivÃso devakÅ janma-vÃda÷ [BhP 10.90.48] ity Ãdi | tathà ca pÃdme nirvÃïa-khaï¬e ÓrÅ-bhagavad-vyÃsa-vÃkye - paÓya tvaæ darÓayi«yÃmi svarÆpaæ veda-gopitam | tato'paÓyam ahaæ bhÆpa bÃlaæ kÃlÃmbuda-prabham || gopa-kanyÃv­taæ gopaæ hasantaæ gopa-bÃlakai÷ || iti | anena atra yà gopa-kanyÃÓ ceti pÆrvoktena ca anÃlabdha-strÅ-dharma-vayaskatÃdi-bodhakena kanyÃ-padena tÃsÃm anyÃd­Óatvaæ nirÃkriyate | tathà ca gautamÅye caturthÃdhyÃye - atha v­ndÃvanaæ dhyÃyet ity Ãrabhya tad-dhyÃnaæ - svargÃd iva paribhra«Âa kanyakÃ-Óata-maï¬itam | gopa-vatsa-gaïÃkÅrïaæ v­k«a-«aï¬aiÓ ca maï¬itam || gopa-kanyÃ-sahasrais tu padma-patrÃyatek«aïai÷ | arcitaæ bhÃva-kusumais trailokyaika-guruæ param || ity Ãdi | tad-darÓanÃdikÃrÅ ca darÓitas tatraiva sad-ÃcÃra-prasaÇge - ahar-niÓaæ japen mantraæ mantrÅ niyata-mÃnasa÷ | sa paÓyati na sandeho gopa-veÓa-dharaæ harim || iti | ataiva tÃpanyÃæ brahma-vÃkyam - tad u hovÃca brahmaïo'sÃv anavarataæ me dhyÃta÷ stuta÷ | parÃrdhÃnte so'budhyata | gopaveÓo me puru«a÷ purastÃd ÃvirbabhÆva || iti tasmÃt k«Åroda-ÓÃyy Ãdy-avatÃratayà tasya yat kathanaæ tat tu tad-aæÓÃnÃæ tatra praveÓÃpek«ayà alam ativistareïa ÓrÅ-k­«ïa-sandarbhe darÓita-careïa || 43 || ************************************************************** s­«Âi-sthiti-pralaya-sÃdhana-Óaktir ekà chÃyeva yasya bhuvanÃni bibharti durgà | icchÃnurÆpam api yasya ca ce«Âate sà govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||44|| // BrS_5.53 // ************************************************************** atha prastutam anusarÃma÷ | pÆrvaæ devÅ-maheÓa-hari-dhÃmnÃm uparicara-dhÃmatvaæ tasya caritaæ, samprati tu tat-tad-ÃÓrayatvÃd eva yogyam iti darÓayati s­«ÂÅti pa¤cabhi÷ | yathoktaæ Órutibhi÷ | tvam akaraïa÷ svarì akhila-kÃraka-Óakti-dharas tava balim udvahanti samadantyajayà nimi«Ã iti || 44 || ************************************************************** k«Åraæ yathà dadhi vikÃra-viÓe«a-yogÃt sa¤jÃyate na hi tata÷ p­thag asti heto÷ | ya÷ ÓambhutÃm api tathà samupaiti kÃryÃd govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||45|| // BrS_5.54 // ************************************************************** atha krama-prÃptaæ maheÓaæ nirÆpayati k«Åram iti | kÃrya-kÃraïa-bhÃva-mÃtrÃæÓe d­«ÂÃnto'yaæ dÃr«ÂÃntika-kÃraïasya nirvikÃratvÃt cintÃmaïy-Ãdivat acintya-Óaktyaiva tad-Ãdi-kÃryatayÃpi sthitatvÃt | ÓrutiÓ ca eko nÃrÃyaïa evÃgra ÃsÅt, na brahmà na ca ÓaÇkara÷, sa munir bhÆtvà samacintayat | tata evaite vyajÃyanta viÓvo hiraïyagarbho'gnir varuïa-rudrendrÃ÷ iti tathà sa brahmaïà s­jati rudreïa nÃÓayati | so'nutpatti-laya eva hari÷ | kÃraïa-rÆpa÷ para÷ paramÃnanda÷ | iti | Óambhor api kÃryatvaæ guïa-saævalanÃt | yathoktaæ ÓrÅ-daÓame - harir hi nirguïa÷ sÃk«Ãt puru«a÷ prak­te÷ para÷ sa sarva-d­g upadra«Âà taæ bhajan nirguïo bhavet || [BhP 10.88.5] iti | etad evoktaæ - vikÃra-viÓe«a-yogÃd iti | kutracid abhedoktir yà d­Óyate tÃm api samÃdadhÃti tato heto÷ p­thaktvaæ nÃstÅti | yathoktam ­g-veda-Óirasi - atha nityo deva eko nÃrÃyaïa÷ | brahmà nÃrÃyaïa÷ | ÓivaÓ ca nÃrÃyaïa÷ | ÓakraÓ ca nÃrÃyaïa÷ | dvÃdaÓÃdityÃÓ ca nÃrÃyaïa÷ | vÃsavo nÃrÃyaïa÷ | aÓvinÅ nÃrÃyaïa÷ | sarve ­«ayo nÃrÃyaïa÷ | kÃlaÓ ca nÃrÃyaïa÷ | diÓaÓ ca nÃrÃyaïa÷ | adhaÓ ca nÃrÃyaïa÷ | ÆrdhvaÓ ca nÃrÃyaïa÷ | antar bahiÓ ca nÃrÃyaïa÷ | nÃrÃyaïa evedaæ sarvaæ jÃtaæ jagatyÃæ jagad ity Ãdi | dvitÅye brahmaïà tv evam uktaæ - s­jÃmi tan-niyukto 'haæ haro harati tad-vaÓa÷ | viÓvaæ puru«a-rÆpeïa paripÃti tri-Óakti-dh­k || [BhP 2.6.33] iti ||45|| ************************************************************** dÅpÃrcir eva hi daÓÃntaram abhyupetya dÅpÃyate viv­ta-hetu-samÃna-dharmà | yas tÃd­g eva hi ca vi«ïutayà vibhÃti govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||46|| // BrS_5.55 // ************************************************************** atha krama-prÃptaæ hari-svarÆpam ekaæ nirÆpayan guïÃvatÃra-maheÓa-prasaÇgÃd guïÃvatÃraæ vi«ïuæ nirÆpayati dÅpÃrcir iti | tÃd­ktve hetu÷ | viv­ta-heta-samÃna-dharmeti | yadyaî ÓrÅ-govindÃæÓÃæÓa÷ kÃraïÃrïava-ÓÃyÅ tasya garbhodaka-ÓÃyÅ, tasya cÃvatÃro'yaæ vi«ïur iti labhyate tathÃpi mahÃ-dÅpÃt krama-paramparayÃtisÆk«ma-nirmala-dÅpasyoditasya | jyoti-rÆpatvÃæÓe yathà tena saha sÃmyam | tathà govindena vi«ïur gamyate | Óambhos tu tamo'dhi«ÂhÃnatvÃt kajjvala-maya-sÆk«ma-dÅpa-ÓikhÃ-sthÃnÅyasya na tathà sÃmyam iti bodhanÃya tad ittham ucyate | mahÃ-vi«ïor api kalÃ-viÓe«atvena darÓayi«yamÃïatvÃt ||46|| ************************************************************** ya÷ kÃraïÃrïava-jale bhajati sma yoga- nidrÃm ananta-jagad-aï¬a-sa-roma-kÆpa÷ | ÃdhÃra-Óaktim avalambya parÃæ sva-mÆrtiæ govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||47|| // BrS_5.56 // ************************************************************** atha kÃraïÃrïava-ÓÃyinaæ nirÆpayati | ananta-jagad-aï¬ai÷ saha roma-kÆpà yasya sa÷ | saha-Óabdasya pÆrva-nipÃtÃbhÃva÷, Ãr«a÷ | ÃdhÃra-Óakti-mayÅæ parÃæ sva-mÆrtiæ, Óe«ÃkhyÃm ||47|| ************************************************************** yasyaika-niÓvasita-kÃlam athÃvalambya jÅvanti loma-vilajà jagad-aï¬a-nÃthÃ÷ | vi«ïur mahÃn sa iha yasya kalÃ-viÓe«o govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||48|| // BrS_5.57 // ************************************************************** tatra sarva-brahmÃï¬a-pÃlako yas tavÃvatÃratayà mahÃ-brahmÃdi-sahacaratvena tad-atibhinnatvena ca mahÃ-vi«ïur darÓita÷ | atra ca tam apy evaæ tat-salak«aïatayà varïayati | tat-taj-jagad-aï¬a-nÃthà vi«ïv-Ãdaya÷ jÅvanti tat-tad-adhikÃritayà jagati prakaÂaæ ti«Âhanti ||48|| ************************************************************** bhÃsvÃn yathÃÓma-Óakale«u nije«u teja÷ svÅyam kiyat prakaÂayaty api tadvad atra | brahmà ya e«a jagad-aï¬a-vidhÃna-kartà govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||49|| // BrS_5.58 // ************************************************************** tad evaæ devy-ÃdÅnÃæ tad-ÃÓrayakatvaæ darÓayitvà prasaÇga-saÇgatyà brahmaïaÓ ca darÓayan atÅva-bhinnatayà jÅvatvam eva spa«Âayati bhÃsvÃn iti | bhÃsvÃn sÆryo, yathà nije«u nitya-svÅyatvena vikhyÃte«u aÓma-sakale«u sÆrya-kÃntÃkhye«u svÅyaæ ki¤cit teja÷ prakaÂayati | api-ÓabdÃt tena tad-upÃdhikÃæÓena dÃhÃdi-kÃryaæ svayam eva karoti | tathà ya eva jÅva-viÓe«a-ki¤cit-teja÷ prakaÂayati | tena tad-upÃdhikÃæÓena svayam eva brahmà san jagad-aï¬e brahmÃï¬e vidhÃna-kartà vya«Âi-s­«Âi-kartà bhavatÅty artha÷ | yad và mahÃ-brahmaivÃyaæ varïyate | tad-upalak«ito mahÃ-ÓivaÓ ca j¤eya÷ | tataÓ ca jagad-aï¬ÃnÃæ vidhÃna-kart­tvaæ ca yuktam eva | yadyapi durgÃkhyà mÃyà kÃraïÃrïava-ÓÃyina eva karmakarÅ | yadyapi ca brahma-vi«ïv-Ãdyà garbhodaka-ÓÃyina evÃvatÃrÃs tathÃpi tasya sarvÃÓrayatayà te'pi tad-ÃÓritatayà gaïitÃ÷ | evam uttaratrÃpi ||49|| ************************************************************** yat-pÃda-pallava-yugaæ vinidhÃya kumbha- dvandve praïÃma-samaye sa gaïÃdhirÃja÷ | vighnÃn vihantum alam asya jagat-trayasya govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||50|| // BrS_5.59 // ************************************************************** atha sarve sarva-vighna-nivÃraïÃrthaæ prathamaæ gaïapatiæ stuvantÅti tasyaiva stuti-yogyatety ÃÓaÇkayà pratyÃca«Âe yat-pÃdeti | kaimutyena tad evaæ d­¬hÅk­taæ ÓrÅ-kapila-devena -- yat-pÃda-ni÷s­ta-sarit-pravarodakena tÅrthena mÆrdhny adhik­tena Óiva÷ Óivo 'bhÆt [BhP 3.28.22] iti || 50 || ************************************************************** agnir mahi gaganam ambu marud diÓaÓ ca kÃlas tathÃtma-manasÅti jagat-trayÃïi | yasmÃd bhavanti vibhavanti viÓanti yaæ ca govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||51|| // BrS_5.60 // ************************************************************** tac ca yuktam ity Ãha agnir mahÅti | sarvaæ spa«Âam ||51|| ************************************************************** yac-cak«ur e«a savità sakala-grahÃïÃæ rÃjà samasta-sura-mÆrtir aÓe«a-tejÃ÷ | yasyÃj¤ayà bhramati sambh­ta-kÃla-cakro govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||52|| // BrS_5.61 // ************************************************************** kecit sa-vitÃraæ sarveÓvaraæ vadanti yathÃha yac-cak«ur iti ya eva cak«u÷ prakÃÓako yasya sa÷ | yad Ãditya-gataæ tejo jagad bhÃsayate'khilam | yac candramasi yac cÃgnau tat tejo viddhi mÃmakam || iti gÅtÃbhya÷ | bhÅ«ÃsmÃd vÃta÷ pavate bhÅ«odeti sÆrya÷ || ity Ãdi Órute÷ | virì-rÆpasyaiva savit­-cak«u«ÂvÃc ca || 52 || ************************************************************** dharmo 'tha pÃpa-nicaya÷ Órutayas tapÃæsi brahmÃdi-kÅÂa-patagÃvadhayaÓ ca jÅvÃ÷ | yad-datta-mÃtra-vibhava-prakaÂa-prabhÃvà govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||53|| // BrS_5.62 // ************************************************************** kiæ bahunÃ, dharma iti | ahaæ sarvasya prabhavo matta÷ sarvaæ pravartate [GÅtà 10.8] iti ÓrÅ-gÅtÃbhya÷ || 53 || ************************************************************** yas tv indragopam athavendram aho sva-karma- bandhÃnurÆpa-phala-bhÃjanam Ãtanoti | karmÃïi nirdahati kintu ca bhakti-bhÃjÃæ govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||54|| // BrS_5.63 // ************************************************************** ataiva sarveÓvaras tu parjanyavad dra«Âavya÷ iti nyÃyena karmÃnurÆpa-phala-dÃt­tvena sÃmye'pi bhakte tu pak«apÃta-viÓe«aæ karotÅty Ãha yas tv indreti | samo'haæ sarva-bhÆte«u na me dve«o'sti na priya÷ | ye bhajanti tu mÃæ bhaktyà mayi te te«u cÃpy aham || [GÅtà 9.29] iti | ananyÃÓ cintayanto mÃæ ye janÃ÷ paryupÃsate | te«Ãæ nityÃbhiyuktÃnÃæ yoga-k«emaæ vahÃmy aham || [GÅtà 9.22] iti ca ÓrÅ-gÅtÃbhya÷ || 54 || ************************************************************** yaæ krodha-kÃma-sahaja-praïayÃdi-bhÅti- vÃtsalya-moha-guru-gaurava-sevya-bhÃvai÷ | sa¤cintya tasya sad­ÓÅæ tanum Ãpur ete govindam Ãdi-puru«aæ tam ahaæ bhajÃmi ||55|| // BrS_5.64 // ************************************************************** ya eva ca vairbhyo'py anya-durlabha-phalaæ dadÃti kim uta sva-vi«ayaka-kÃmÃdinà ni«kÃma-Óre«Âhebhya÷ | tata÷ ko vÃnyo bhajanÅya iti bhajÃmÅty anta-prakaraïam upasaæharati yaæ krodheti | sahaja-praïayaæ sakhyam | vÃtsalya-pitrÃdy-ucita-bhÃva÷ | moha÷ sarva-vismaraïa-maya-bhÃva÷ | para-brahmatayÃsphÆrti÷ | guru-gauravaæ svasmin pit­tvÃdi-bhÃvanÃmayam | sevyo'yaæ memeti bhÃvanà dÃsyam ity artha÷ | tasya sad­ÓÅæ krodhÃveÓino'prÃk­ta-mÃtrÃæÓena, tu tat tad bhÃvanà yogya-rÆpa-guïÃæÓa-lÃbha-tÃratamyena tulyam ity artha÷ | ad­«ÂÃnyatamaæ loke ÓÅlaudÃrya-guïai÷ samam iti ÓrÅ-vÃsudeva-vÃkyasya | jagad-vyÃpÃra-varjam [Vs. 4.4.17] iti brahma-sÆtrasya, prayojyamÃne mayi tÃæ ÓuddhÃæ bhÃgavatÅæ tanum iti ÓrÅ-nÃrada-vÃkyasya ca d­«Âyà sarvathà tat-sad­Óatve virodhÃt | vaireïa yaæ n­pataya÷ ity Ãdau anurakta-dhiyÃm puna÷ kim ity anurakta-dhÅ«u su«Âhv iti | anena goloka-stha-prapa¤cÃvatÅrïayor ekatvam eva darÓitam | tad uktaæ - nandÃdayas tu taæ d­«Âvà ity Ãdi || 55 || ************************************************************** Óriya÷ kÃntÃ÷ kÃnta÷ parama-puru«a÷ kalpa-taravo drumà bhÆmiÓ cintÃmaïi-gaïa-mayi toyam am­tam | kathà gÃnaæ nÃÂyaæ gamanam api vaæÓÅ priya-sakhi cid-Ãnandaæ jyoti÷ param api tad ÃsvÃdyam api ca || // BrS_5.65 // sa yatra k«ÅrÃbdhi÷ sravati surabhÅbhyaÓ ca su-mahÃn nime«ÃrdhÃkhyo và vrajati na hi yatrÃpi samaya÷ | bhaje ÓvetadvÅpaæ tam aham iha golokam iti yaæ vidantas te santa÷ k«iti-virala-cÃrÃ÷ katipaye ||56|| // BrS_5.66 // ************************************************************** tad evaæ nije«Âa-devaæ bhajanÅyatvena stutvà tena viÓi«Âaæ tal lokaæ tathà stauti Óriya÷ kÃntà iti yugmakena | Óriya÷ ÓrÅ-vraja-sundarÅ rÆpÃs tÃsÃm eva mantre dhyÃne ca sarvatra prasiddhe÷ | tÃsÃm anantÃnÃm apy eka eva kÃnta÷ iti parama-nÃrÃyaïÃdibhyo'pi tasya tat-tal-lokebhyo'pi tadÅya-lokasya cÃsya mÃhÃtmyaæ darÓitam | kalpa-taravo drumÃ÷ iti te«Ãæ sarve«Ãm eva sarva-pradatvÃt tvÃt tathaiva prathitam | bhÆmir ity Ãdikaæ ca tadvad bhÆmir api sarva-sp­hÃæ dadÃti kim uta kaustubhÃdi | toyam apy am­tam iva svÃdu kim utÃm­tam ity Ãdi | vaæÓÅ priya-sakhÅva sarvata÷ ÓrÅ-k­«ïasya sukha-sthiti-ÓrÃvakatvena j¤eyam | cid-Ãnanda-lak«aïaæ vastv eva jyotiÓ candra-sÆryÃdi-rÆpam | samÃnodita-candrÃrkam iti v­ndÃvana-viÓe«aïaæ gautamÅya-tantra-dvaye | tac ca nitya-pÆrïa-candratvÃt tathà tad eva param api tat tat prakÃÓyam apÅty artha÷ | tathà tad eva te«Ãm ÃsvÃdyaæ bhogyam api ca cic-chaktimayatvÃd iti bhÃva÷ | darÓayÃmÃsa lokaæ svaæ gopÃnÃæ tamasa÷ param [BhP 10.28.14] iti ÓrÅ-daÓamÃt | hayaÓÅr«a-pa¤carÃtre ca vaikuïÂhastha-tattva-nirÆpaïe -- dravya-tattvaæ Ó­ïu brahman pravak«yÃmi samÃsata÷ | sarva-bhoga-pradà yatra pÃdapÃ÷ kalpa-pÃdapÃ÷ || gandha-rÆpaæ svÃdu-rÆpaæ dravyaæ pu«pÃdikaæ ca yat | heyÃæÓÃnÃm abhÃvÃc ca rasa-rÆpaæ bhavec ca tat || tvag-bÅjaæ caiva heyÃæÓaæ kaÂhinÃæÓaæ ca yad bhavet | sarvaæ tad bhautikaæ viddhi nahi bhÆtamayaæ hi tat | rasavad bhautikaæ dravyam atra syÃd rasa-rÆpakam || iti | surabhÅbhyaÓ ca saratÅti tvadÅya-vaæÓÅ-dhvany-Ãdy-ÃveÓÃd iti bhÃva÷ | vrajati nahÅti tad-ÃveÓena te tad-vÃsina÷ kÃlam api na jÃnantÅti bhÃva÷ | kÃla-do«Ãs tatra na santÅti và | na ca kÃla÷ vikrama÷ [BhP 2.9.10] iti dvitÅyÃt | ataiva Óvetaæ Óuddhaæ dvÅpaæ anyÃsaÇga-rahitam | yathà -- sarasi padmaæ ti«Âhati tathÃ-bhÆmyÃæ hi ti«Âhati [GTU 2.27] iti tÃpanÅbhya÷ | k«itÅti | tad uktaæ yaæ na vidmo vayaæ sarve p­cchanto'pi pitÃmaham [HV 62.29] iti || 56 || ************************************************************** athovÃca mahÃ-vi«ïur bhagavantaæ prajÃpatim | brahman mahattva-vij¤Ãne prajÃ-sarge ca cen mati÷ | pa¤ca-ÓlokÅm imÃæ vidyÃæ vatsa dattÃæ nibodha me ||57|| // BrS_5.67 // ************************************************************** tad evaæ tasya stutim uktvà ÓrÅ-bhagavat-prasÃda-lÃbham Ãha atheti | sarvaæ spa«Âam || 57 || ************************************************************** prabuddhe j¤Ãna-bhaktibhyÃm Ãtmany Ãnanda-cin-mayÅ | udety anuttamà bhaktir bhagavat-prema-lak«aïà ||58|| // BrS_5.68 // ************************************************************** tatra prasÃda-rÆpÃæ pa¤ca-ÓlokÅm Ãha prabuddha iti | j¤Ãna-vij¤Ãna-sampanno bhaja mÃæ bhakti-bhÃvita÷ || [BhP 11.19.5] ity ekÃdaÓÃt || 58 || ************************************************************** pramÃïais tat-sad-ÃcÃrais tad-abhyÃsair nirantaram | bodhayan ÃtmanÃtmÃnaæ bhaktim apy uttamÃæ labhet ||59|| // BrS_5.69 // ************************************************************** prema-lak«aïa-bhakte÷ sÃdhana-j¤Ãna-rÆpayo÷ bhaktyo÷ prÃpty-upÃyam Ãha pramÃïair iti | pramÃïair bhagavac-chÃstrais tat-sadÃcÃrais tadÅyà ye santas te«Ãm ÃcÃrair anusÂÃnais tad-abhyÃsais te«Ãm eva pauna÷puïyena bÃhulyena Ãtmanà ÃtmÃnaæ bodhayati svayam eva svaæ bhagavad-ÃÓrita÷ Óuddha-jÅva-rÆpam anubhavati, tato'py uttamÃæ ÓuddhÃæ bhaktiæ labhata iti | tathà ca Óruti-stave - sva-k­ta-pure«v amÅ«v abahir-antara-saævaraïaæ tava puru«aæ vadanty akhila-Óakti-dh­to 'æÓa-k­tam | iti n­-gatiæ vivicya kavayo nigamÃvapanaæ bhavata upÃsate 'Çghrim abhavaæ bhuvi viÓvasitÃ÷ || [BhP 10.87.20] iti || 59 || ************************************************************** yasyÃ÷ Óreyas-karaæ nÃsti yayà nirv­tim ÃpnuyÃt | yà sÃdhayati mÃm eva bhaktiæ tÃm eva sÃdhayet ||60|| // BrS_5.70 // dharmÃn anyÃn parityajya mÃm ekaæ bhaja viÓvasan | yÃd­ÓÅ yÃd­ÓÅ Óraddhà siddhir bhavati tÃd­ÓÅ || // BrS_5.71 // kurvan nirantaraæ karma loko 'yam anuvartate | tenaiva karmaïà dhyÃyan mÃæ parÃæ bhaktim icchati ||61|| // BrS_5.72 // ************************************************************** puna÷ ÓuddhÃm eva sÃdhana-bhaktiæ dra¬hayann akÃmair api tÃm eva kuryÃd ity Ãha - dharmÃn anyÃn iti | tad uktaæ - akÃma÷ sarva-kÃmo và mok«a-kÃma udÃra-dhÅ÷ | tÅvreïa bhakti-yogena yajeta puru«aæ param || [BhP 2.3.10] iti || 61 || ************************************************************** ahaæ hi viÓvasya carÃcarasya bÅjaæ pradhÃnaæ prak­ti÷ pumÃæÓ ca | mayÃhitaæ teja idaæ bibhar«i vidhe vidhehi tvam atho jaganti ||62|| // BrS_5.73 // ************************************************************** tasmÃt tava sis­k«Ãpi phali«yatÅti sa-yuktikam Ãha - ahaæ hÅti | pradhÃnaæ Óre«Âhaæ bÅjaæ, pÆrïa-bhagavad-rÆpaæ prak­tir avyaktaæ, pumÃn tad-dra«ÂÃ, kiæ bahunà tavam api mayà Ãhitaæ arpitaæ teja idaæ bibhar«i, tasmÃt tena mat-tejasà jaganti sarvÃïi sthÃvara-jaÇgamÃni he vidhe hi kurv iti ||62|| iti ÓrÅ-brahma-saæhitÃyÃæ mÆla-sÆtrÃkhyasya pa¤camÃdhyÃyasya ÓrÅla-ÓrÅpÃda-ÓrÅ-jÅva-gosvÃmi-k­tà dig-darÓanÅ nÃmnÅ ÂÅkà samÃptà ||