Kiranatantra, chapters 1-6
with the commentary of Ràmakaõñha
Based on the ed. by Dominic Goodall:
Bhañña Ràmakaõñha's Commentary on the Kiraõatantra, 
Vol. I, chapters 1--6 critical edition and annotated translation.
Pondicherry : Institut Francais de Pondichery / Ecole francaise d'Extreme-Orient, 1998.
(Publications du departement d'indologie, 86.1)



Input by Dominic Goodall
This electronic text has NOT BEEN PROOFREAD.



TEXT WITH PADA MARKERS


NOTICE:
The file contains some (self-explanatory) TeX-tags.


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________


PADA MARKERS

For a four-pada verse:
........  $ ........  &
........  % ........  //

For a six-pada verse:
........  $ ........  &
........  % ........  \
........  # ........  //





     taü natvà vimalaü ÷ivàrkakiraõe ÷àstre pare racyate  $ saïkùepàdvivçtiþ padeùu gamikà vidyàkhyapàde yataþ  &
     prokto vistarataþ padàrthaviùayo yuktyàgamairnirõayaþ  % pràyo 'nyatra mayà kçtàntavimaticchedàya sàdhàraõaþ  // KirT_0.1 //


purà kila bhagavatomàpatinà garutmato 'nugrahaü kurvatà yathà yàdçgråpaü ca ÷àstramupadiùñaü tathà tàdçgråpaü ca ka÷cittacchiùyaþ pra÷iùyo và sva÷iùyebhyaþ kathayati


_________________________________________________________


     kailàsa÷ikharàsãnaü  $ somaü somàrdha÷ekharam  &
     haraü dçùñvàbravãttàrkùyaþ  % stutipårvamidaü vacaþ  // KirT_1.1 //

__________

Vçtti:
yattu prathamamevotsåtraü kai÷cicchàstrasvaråpaü tatsambandhàbhidheyàdi càtra varõyate tatsåtraireva teùàü vakùyamàõatvàdayuktameva|
athàdau pravçttihetutvenàva÷yaü tadvaktavyamiti cet|
÷àstràntaràõàmivàtra tadabhidhànena pravçttyayogàt| 
atra hi guråpasadanàtprabhçti guruvàkyàdeva sarvatra pravartitavyaü nànyata iti
dar÷ayiùyàmaþ| 

tatra  kailàsasya ÷ikharamagraprade÷aþ| tasminnàsãnaü taü dçùñvetyanena yogimadhyasthitatvena vakùyamàõàdasya brahmaviùõulokàbhyàmårdhvamaõóalamadhye vakùyamàõasya devasya vi÷eùaþ| 
sahomayà vartate yastamityanena kailàsa÷ikharàsãnàntaràcchrãmannandike÷varàdervi÷eùaþ||

atha råóhiryogamapaharatãti nyàyato 'tra soma÷abdena ka÷ciccandrameva pratyeùyatãti tadarthametatsomàrdhaü ÷ekhare ÷irasi yasya taü dçùñveti| 
ki¤ca harati bandhanàni puübhyaþ puüso 'pyårdhvaü padamiti haraþ taü svaguruü tàrkùyo dçùñvetyarthaþ| 
ata evàsya nirvàõadãkùà sampanneti pratãyate|
nàdãkùitànàü ÷ravaõàdhikàra iti vakùyati yataþ| 
hara÷abdasya råóhyaivomàpatyarthatve vyàkhyàyamàne gatàrthatvaü vyavacchedàntaràbhàvàditi vi÷iùñakriyàyogàbhidhànenaiva vyàkhyànaü jyàyaþ| 
atra ca praõàmasàmarthyàdeva dar÷anasya siddhernàyamartho haraü dçùñveti| 
api tu stutipårvaü dçùñveti stutipårvamiti padamatra kriyàvi÷eùaõatvena vyàkhyeyam| na tu vacovi÷eùaõatvena| 
tata÷ca vakùyamàõàndhakamathanàdikarmastutyà vi÷iùñakarmayuktaü bhagavantamàràdhyedaü vacanaü vainateyo 'bravãdityatràrthaþ| tanna doùaþ ka÷ciditi||

atha kàsau stutiryatpårvaü dçùñvetyuktam| tatrocyate 


_________________________________________________________


     jayàndhakapçthuskandha-  $ bandhabhedavicakùaõa  &
     jaya pravaravãre÷a-  % saüruddhapuradàhaka  // KirT_1.2 //
     jayàkhilasure÷àna-  $ ÷ira÷chedabhayànaka  &
     jaya prathitasàmarthya-  % manmathasthitinà÷ana  // KirT_1.3 //
     jayàcyutatanudhvaüsa-  $ kàlakåñabalàpaha  &
     jayàvartamahàñopa-  % saridvegavidhàraõa  // KirT_1.4 //
     jaya dàruvanodyàna-  $ munipatnãvimohaka  &
     jaya nçttamahàrambha-  % krãóàvikùobhadàruõa  // KirT_1.5 //
     jayograråpasaürambha-  $ tràsitatrida÷àsura  &
     jaya krårajanendràsya-  % dar÷itàsçksunirjhara  // KirT_1.6 //
     jaya vãraparispanda-  $ dakùayaj¤avinà÷ana  &
     jayàdbhutamahàliïga-  % saüsthànabalagarvita  // KirT_1.7 //
     jaya ÷vetanimittogra-  $ mçtyudehanipàtana  &
     jayà÷eùasukhàvàsa-  % kàmamohita÷ailaja  // KirT_1.8 //
     jayopamanyusantàpa-  $ mohajàlatamohara  &
     jaya pàtàlamålordhva-  % lokàlokapradàhaka  // KirT_1.9 //

__________

Vçtti:
andhakasya mahàsurasya yau vistãrõau skandhau tayorbandho vicitraþ sannive÷aþ tasya bhedo vidàraõam| tasminyo vicakùaõaþ paõóitastvameva, nànyaþ| tasyàmantraõaü he tathàbhåta bhagavan jayeti|
ki¤ca prakçùño varo brahmadatto yeùàü te pravarà÷ca vãrà÷ca pravaravãre÷àþ| taireva samuparuddhaü yattripuraü tasya dàhaka he bhagava¤jayeti| 
tathàkhilànàü suràõàmã÷àno brahmà tasya yacchiraþ tasya cchedaþ puràõetihàsàdibhiruktastena bhayànako raudramårtiþ tasya sambodhanam| 
kiü ca sakalatrailokyamohakatvena yaþ prathitasàmarthyo manmathaþ kàmastasya bhogàdisthitihetutvàtsthitiþ ÷arãraü tasya nà÷ana he bhagavan jayeti|
api càcyutasya viùõostanudhvaüsanahetutvàttanudhvaüsaþ kàlakåñastasya vegastamapaharatãti| yaduktaü vàyupuràõe

viùeõodbhåtamàtreõa tena kàlànalatviùà|
\quote{viùeõodbhåta@\devdot janàrdanaþ 
        Vàyupuràõa 54:58.}
nirdagdho raktagauràïgaþ kçtaþ kçùõo janàrdanaþ|| iti

tasya balànyapaharatãti balàpaho yastasya sambodhanam| 
ki¤ca àvartaþ paribhramastenàtyantabhãùaõàñopo vegavatpravàhaþ sa yasyàþ saritaþ prakaraõàjjàhõavyàþ sàvartamahàñopasarit| tasyà vego balaü tadvidhàraõa| kila ÷irasi tathàbhåtà mahànadã bhagavataiva dhàryate nànyenetyati÷ayastutiþ|| 2--4||

ki¤ca dàråõi devadàråõi teùàü vane yadudyànamà÷ramastasminye munayasteùàü teùàü ca yàþ patnyastàsàü vimohaka| avijitakàmakrodhàdãnmunãnpatnã÷ca kenàpi prayojanena vimohayatãtyatra pra÷aüsàrtho 'nyathà kutsaiveyaü kutaþ stutiriti| 
tathà nçttaü vicitràbhinayàdyàtmako gàtravikùepastasya mahàrambhalakùaõà krãóà| asya vailakùaõyena tàõóavaråpaü viharaõam| tayà vikùobho 'navasthitirjagatastena dàruõa bhãùaõa he bhagava¤jayeti| tadidamuktam|

calati mahã dalanti girayaþ skhalantyudadhayo namanti khecarà ityàdi
tribhuvanamasvatantramiha yasya nçttasamaye sa pàtu no hara ityantam|


ki¤ca ugraü bhãùaõaü yadbhairavàkàraü råpamumàsantràsadànàya ghañata itãtihàsapuràõàdigãtaü tasya saürambho jagattràsalakùaõàbhinayànukàrastena tràsità devàsurà yena tasya sambodhanam| 
ki¤ca krårajanànàü rakùasàmindro ràvaõastasyàsyeùu dar÷ito 'sçgeva sunirjharaþ prapàto yena tasyàmantraõam| 
ki¤ca vãro vãrabhadraþ tasya parispandaþ preùaõaü tena dakùasya prajàpateryaj¤avinà÷ana he bhagava¤jayeti pra÷aüsàrtho 'nyathà nindaiva kutsitatvàdasyeti|
ki¤ca adbhutamà÷caryabhåtaü yanmahàliïgaü sakalatrailokyasya vyàpakaü tasya saüsthànamàkàravi÷eùo jvàlàtmakaþ tasya balaü tejaso 'sahyatvaü tena garvita brahmaviùõvàdibhyo 'pi sàti÷aya he bhagava¤jayeti| yaduktaü vàyupuràõàdau

akasmàdbrahmaviùõvàdyairjvàlàliïgaü tadadbhutam|
dçùñamabhyudgataü yena vyàptaü sarvaü caràcaram|| iti|| 5--7||

ki¤ca ÷veto mahàmuniþ tannimittamugrasya mçtyudehasya nipàtana he bhagava¤jayeti| 
api cà÷eùasya sukhasyàbhirateràvàsaþ sthànaü kàmastena mohità ÷ailajà gaurã yeneti kàmo 'pi yasya va÷e gaurã và sarvaloke÷varã yaü prati sàbhilàùeti pra÷aüsàrthaþ| 
ki¤ca upamanyoryaþ santàpa stapojanita÷arãraklamaþ yacca mohajàlameva pa¤cavidhaviparyayàtmakaü tamovçtti tvàttamastaddharati yastasya sambodhanam| 
ki¤cànyat| pàtàlànàü  målaü kàlàgnibhuvanaü tata årdhvaü lokaþ sthàvaràdimanuùyàntaþ ùaóvidho bhåtasamåhaþ| alokastu  tadvilakùaõaþ pi÷àcàdipità mahànto 'ùñavidho daivasargaþ| yaduktaü  sàükhyaiþ

aùñavikalpo daivastairyagyoni÷ca pa¤cadhà bhavati|
\quote{aùña\devdot sargaþ 
        \Sankh\ 53.}


mànuùyastvekavidhaþ samàsato bhautikaþ sargaþ|| iti|


tasya dàhaketyupalakùaõam| sthitisaürakùaõadànabhavànugrahakartaþ he bhagavan jaya| jayeti jayatyevàsya ÷rãkaõñhanàthasyàdhikàràt| 
tadevamapadàna ùoóa÷akàtmikayà stutyà bhagavataþ ÷rãkaõñhanàthasyàsyaiva dar÷anaü, na yoginàü vidye÷ànàü và madhyapañhitasyeti dar÷yate| 
tathaitàvadbhirevàpadànairiyaü stutirdçùñà nàpadànàntarai÷cakraprasàdadehàrdhagaurãdhàraõàdibhirapãti|

andhayatãtyandhako malaþ tasya pçthuskandhàvårdhvàdhodçkpratirodha÷aktã tàbhyàü  bandhanaü puüsàü dçkkriyàvarodhaþ| tasya  bhede dãkùàdvàreõa yo vicakùaõastasya sambodhanam| ityevaü sarvatheyamatra dãkùànirvartyakàryastutirgauõalàkùaõikayà vçttyeti vyàcakùate| 
teùàü prasiddhasyàrthasya parityàge 'tràsiddhasya ca kalpane kiü kàraõamiti vaktavyam| kàraõaü vinaiva hi tathàtve sarvatra gauõamukhyàrthàvyavasthitiþ padavàkyayorapratipa ttireva| taduktam|

narte prayojanàdiùñaü mukhya÷abdàrtha laïghanam| iti|
\quote{narte\devdot laïghanam 
        Source unknown.
        Quoted also ad \Mat\VP\ 3:20 and on p.12 
        of the {Hetubinduñãkà}.}

÷rãmadrauravàdadau parama÷ivaviùayatvàtstotrasya parama÷ive cà÷arãratvena ÷a÷àïkàrdha÷ekharatvàdyasambhavàdyuktaivàprasiddhàrthakalpanetyavirodhaþ||8--9||

atha kiü tadvaco yadabravãttàrkùyaþ stutipårvaü dçùñvetyuktam| tatrocyate


_________________________________________________________


     bhaktasya mama bhãtasya  $ ÷ivaj¤ànaü paraü vada  &
     yadavàpya naràþ sarve  % muktimàyànti kevalàm  // KirT_1.10 //

__________

Vçtti:
bhajatãti bhaktaþ sevakaþ bibhe tãti ca bhãtaþ|
tasya yadyapi dãkùayà saüsàrabhãtatvamapàkãrõaü tathàpi nityanaimittikàdikarma coditatvàdanuùñheya m|
tadananuùñhàne viparãtànuùñhàne và punarapi saüsàràdbhãtatvamastyeva| yaduktam

àj¤àvilaïghanàtproktaü kravyàdatvaü ÷ataü samàþ|
\quote{àj¤à@\devdot samàþ 
        Attributed with the expression {pauùkaràdau}
        by \Ram\ ad \Mat\ \VP\ 5:6, p.108.}
ityadoùaþ| 
tata÷ca yathà pårvaü mama bhaktasya sato bhãtasya dayayaiva dãkùàkhyo 'nugrahastvayà kçtastathaivàdhunà ÷ivasya sarvaj¤asya ÷reyohetorbhagavataþ kàryaråpatayà pràpyatvena ca sambandhi j¤ànaü ÷àstraü vadeti|
÷ivaj¤ànapadena kaulamahàvratàdiniràsasteùàmasarvaviùayatvena vai÷eùikàderiva sarvaj¤akçtatvàbhàvàt|
paramityanena srotontarebhyo vàmadakùiõa gàruóabhåtatantrebhyo 'sya vi÷eùasteùàü ÷ivakçtatve 'pi siddhipradhànatvenàparatvàt|

nanu vedàdij¤ànànyevaü hariharahiraõyagarbhàdyàtmakaprasiddha÷ivakçtàni paràõi bhaviùyantãti| tadayuktaü teùàma÷ivatvaråpamuktyupade÷akatvena ÷ivakçtatvàsiddheþ| samalatvameva hyàtmanàma÷ivatà| tadvirahaþ kevalitvaü ÷ivateti| malakaivalyaü ca tairmuktàvupadiùñaü malasvaråpasyàparicchedàt| aparicchinnasya hartuma÷akyatvàditi| yajj¤ànaü pràpya narà muktimàyànti kevalàü tadvadeti vedàdi÷àstraniùedhaþ
| \crux sarva iti
\quote{Testimonium:
        tathà kiraõavçttau bhagavatà
        ràmakaõñhàcàryeõa\devdot (See
        1:1.11--12) yadavàpya naràssarva ityatra
        `sarva iti ``bràhmaõàþ kùatriyà
        vai÷yà÷÷ådrà mlecchàdyo pi hã''ti
        ÷rutyadhikàriõa eva garutmato
        dhikàraprakramatassarvapadasyàniyatàrthatvàd' iti
        vyàkhyàtam| {øaivàgamàdimàhàtmya}
        IFP T.372, p.1225, lines 11--16.}

bràhmaõàþ kùatriyà vai÷yàþ ÷ådrà mlecchàdayo 'pi hi| iti

÷rutyadhikàriõa eva| garutmato 'dhikàraþ prakçtaü sarvapadasya niyatàrthatvàt\crux | yaduktam

arthaþ prakaraõaü liïgaü ÷abdasyànyasya sannidhiþ|
\quote{arthaþ\devdot hetavaþ 
        {Vàkyapadãya} 2:315cd and 316cd.}


proktàþ sàmànya÷abdànàü vi÷eùasthitihetavaþ|| iti|

evaü ca dãkùitatve 'pyavidita÷àstravivekasya tàrkùyasyàyaü pra÷nastathàbhå
ta÷àstràdhigamàyeti pratãyate na tu j¤asyeti||

atha prativacanam
     evamukto haraþ pràha  $ visphuraccandra÷ekharaþ  &

__________

Vçtti:
evaü stutipårvadar÷anapårvakaü ÷àstravi ùayàvivekapradar÷anataþ ÷àstraü vainateyena paryanuyuktaþ san savismayatve satyutpanna÷iraþkaüpatvàdvi÷eùeõa sphuraccandra÷ekharaþ ÷rãkaõñhadevaþ pràha|
ki¤ca pràhetyucyate|


_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     bhadrametattvayà pçùñaü  % ÷çõu j¤ànaü mahodayam  // KirT_1.11 //
     kiraõàkhyaü mahàtantraü  $ paràmçtasukhapradam  &
     sarvànugràhakaü ÷ubhraü  % padàrthoddyotakaü sphuñam  // KirT_1.12 //

__________

Vçtti:
yadetadbhadraü sakalànya÷àstraphalavilakùa õa÷reyaþsàdhakaü ÷àstraü vadeti tvayà pç ùñaü tacchçõåcyata iti pratij¤à| ata evàtra bhadrapadasyaiva maïgalàdyarthatvàdàdisåtratve 'pi nàtha÷abdànupàdànàderdoùaþ|
mahàü÷ca dar÷anàntarasiddhyànabhibhàvya udayaþ siddhilakùaõo yasmàdityanenàsya ÷àstrasya prayoja namuktam| 
ata eva tathàbhåtàrthaprakà÷akatvàt kiraõàkhyametaduktam|
mahacca tatparame÷varaprayuktatvàt| tantramityanenàsya pràmàõyamuktam|  
ã÷varakçtatvenaiva ÷àstra sya pràmàõyàt, nàkçtakatvenàsaübhavàt| racanà kartàraü navyabhicaratãti yataþ| 
paraü ca tatsarvàrthavyàpakatvàdamçtaü càvina÷varamiti paràmçtaü yatsukhaü parà paripårõatà sarvaj¤atvakartçtvàbhivyaktiþ|
taddadàtãtyupàyatvenàbhivyanaktãtyarthaþ|
\quote{Testimonium: 
        ÷rãmatà ràmakaõñhena kiraõavçttau kiraõàkhyaü mahàtantraü
        paràmçtasukhapradaü| ityatra para¤ca tat
        sarvàrthavyàpakatvàdamçta¤càvina÷varaü|
        yatsukhaü| parà paripårõatà
        sarvaj¤atvasarvakarttçtvàbhivyaktiþ
        taddadàtyupàyatvenàbhivyanaktãti
        paràmçtasukhapradamiti| 
        J\¤ànaprakà÷a's {øivaj\¤ànabodhavçtti}, pp.23--4.}
tadetanmuktilakùaõaü prayojanàntaram| sambandhaståpàyopeyatvàdilakùaõo 'tràrthasiddhaþ| sarveùàü tu bhaktànàü bràhmaõàdãnàmanu pa÷càt ÷aktinipàtàt
gràhakaü svãkàrakam| na tu ÷aktipàtaü vinà
bràhmaõajàtimàtrasyàpi vi÷iùñataràdhikàraviùayatvamityarthaþ|

÷ubhramiti vakùyamàõapàdacatuùñaya÷obhàyuktatvàt| na tvànarthakyalånavi÷ãrõàtmakamiti vi÷i ùñasvaråpakathanam| padàrthà artharà÷ayaþ ùañ pa÷vàdayo vakùyamàõàsteùàmuddyotakamityanenàsyàbhidheyakatha
nam| sphuñamityanena saühitàntarebhyo 'sya vi÷eùaþ| 
tàni hyasphuñaü kçtvà padàrthànàmuddyotakànyatastairagatàrthatvamityarthaþ| 
evaü ca svaråpàgatàrthatvapràmàõyàdhikàrisambandhàbhidheyaprayojanàni ÷àstrasyoktànãti pratij¤àråpa metadevàdisåtram
athàto 'nàdi madhyàntetyàdi ÷rãmadraurava
\quote{athàto 'nàdimadhyàntaü
        
        {Rauravasåtrasaïgraha} 1:1a.}
iva athàõorbandhasopàna
\quote{athàõorbandhasopàna@
        \Mat\VP\ 2:1a.}
ityàdi ÷rãmanmataïga iva caivaüråpatvàdàdisåtrasya| 
na tu  pa÷upà÷etyàdi tasyaitatsåcitàrthàntarapratij¤àråpatvenottarasåtratvàditi dar÷ayiùyàmaþ| 
yattvatra sambandhàdãnàmetadabhidhànaü pramàõatvàdakartavyamiti codayitvà loka iva saü÷ayahetutvenàpi kartavyamiti kenàpi prativihitaü tadayuktameva| 
tarka÷àstràõàmiva laukikavàkyasyeva càsya såtrasyàbhidhànamàtratvàsiddheþ|
parame÷varapraõãtaü hyetadàgamaråpaü pramàõamiti kathaü sandigdhaviùayaü syàt pramàõasya svaprameyani÷cayaråpatvena tadviùayasaü÷ayanivçttiphalatvàditi
sambandhàdini÷cayatvenaivàtra pratividheyamiti||

atha kiü tasya ÷ubhratvam| kãdç÷à÷ca te padàrthà yeùàmetaddyotakamuktam| 
kiyatsaükhyà÷ce ti tadarthametatpratij¤àsåtràntaram||


_________________________________________________________


     pa÷upà÷apatij¤àna-  $ vicàrapratipàdakam  &
     kriyàcaryàsamopetaü  % yogabhåtibharàvaham  // KirT_1.13 //

__________

Vçtti:
pa÷u÷abdo nirmalànàmaprayogàtsamalànàmevàtmanàmabhidhàyakaþ|
te ca bahavo 'pi sakalàkalabhedena dviråpàþ| tatra sakalà dviråpàþ såkùmadehàþ sthåladehà÷ca| 
akalà api vij¤ànàkalàþ pralayàkalà÷ceti dviråpà eva| te sarva eva pa÷avaþ pa÷u÷abdavàcyàþ tàvadatraikaþ padàrthaþ pa÷urityucyate|

pà÷àstu
\quote{Testimonium: 
        pà÷astu malakarmamàyayosteùàü pa÷ånàü
        trividhà| iti ràmakaõñhe (sic)
        \Isana\ Vol.III, p.23.}
malakarmamàyãyàþ  te ùàü pa÷ånàü trividhàþ|
tathà hi vij¤ànakevalino mala eva| pralayakevalino malaþ karma ca| 
sakalasya tu malakarmamàyãyàþ pà÷àþ| 
kasyacicca vij¤ànayogasannyàsairbhogàdvà karmakùayataþ saüskàrava÷enaiva
\quote{vij¤ànayogasannyàsairbhogàdvà karmakùayataþ 
        Cf. {Paramokùaniràsakàrikà} 55cd,
        which reads bhogàdvà karmaõaþ
        kùayàt to give a metrical last {pàda}.}
cakrabhramaõavaddhçta÷arãratvànmalamàyãyàveveti  sarvametadvakùyàmaþ|
tatra mala eka evànekapuruùàvàrakàneka÷aktiþ| 
na pa÷utattvàttattvàntaraü tena vinà pa÷utvàyogàt|
vastvantaraü  tu bhavatyeva| karmàpi na tattvàntaraü dharmàdibhàvàùñakabhedena prakçtisaüskàraråpatvàttena vinà prakçterbandhatvàyogàt|
pratipuruùamanuùñheyatvena bhinnatvàt vicitratvàdanekapratyayàtmanopabhogyamanantameva|

màyãyastu kalàdikùityantatriü÷attattvàtmakaþ pratipuruùaü såkùmadehàtmanà bhinno navatyadhika÷atatrayabhuvanàtmanà càbhinnaþ pratibhuvanaü bhåtàtmaka sthåladehatvena bhinna÷càbhinna÷ca sthåladehasyàtmàntarairapi bhogyatvàdityapi nivedayiùyàmaþ| màyàpi pà÷ayonitvàtpà÷aþ| tirobhàvana÷aktirapi màyàgarbhàdhikàrã÷varàbhivyaktà pà÷a evetyetàvadarthajàtamatra dvitãyaþ padàrthaþ pà÷a ityucyate|

patistu bhagavàn ÷ivasadà÷ivaråpatattvadvayabhedena bhuvanapa¤cakabhedena
\quote{bhuvanapa¤cakabhedena vakùyamàõaþ
        \Kir\ 8:139--41.}
vakùyamàõaþ parame÷varaþ saha muktaistçtãyaþ padàrthaþ kathyate| j¤ànapadena ca j¤àyate 'neneti kçtvà ÷aktipadàrtho 'tre÷varatattvatvena vakùyamàõabhuvanacatuùñayayukta÷caturtho 'bhidhãyate|
\quote{vakùyamàõabhuvanacatuùñayayuktaþ
        \Kir\ 8:138c--139a.}
tadadhiùñhànaü vinà puüsàü j¤ànànutpàdàt|
tathà ca ÷rutirapi dhiyo yo naþ pracodayàditi|
\quote{dhiyo yo naþ pracodayàt 
        {ègveda} 3.62.10.}

vicàrayati puruùakarmànusàreõa jagataþ sàdhàraõàsàdhàraõàtmanaþ sçùñisaühàràdikamiti vicàro 'tra pa¤camapadàrthatayà vidyà vidye÷àtmakatattvadvayaråpaùaóviü÷atibhuvanabhedabhinno 'rtharà÷iþ pratipàdyate| 
eùàü pa¤cànàü padàrthànàü pratipàdakaü ÷àstraü vidyàpàdàtmakaü ÷çõviti pratij¤àtàrthànuùaïgaþ| na tu pa÷upà÷apatãnàü yat j¤ànaü ya÷ca vicàro 'numànaü tayoþ pratipàdakametacchàstraü ÷çõviti vyàkhyeyam|
÷àstrasya ÷abdàtmakatvenànanvayàt| na hi ÷abdàt j¤ànaü pratãyate| \crux vàcakatvenàsya vàcyasaüketitvàt\crux | api tvartha eva| j¤ànaü tu tato 'numeyam| 

atha j¤àna÷abdo 'tràrthàtpa÷vàdij¤ànahetau vàkye prayukto vicàra÷abdo 'pi tadanumànahetau liïga iti vyàkhyàyate| 
\crux evamapi råóhàrthatyàgenànayoratra pravçtteravi÷eùàdvaraü\crux\
padàrtha viùayataiva yukteti| padàrthànàü pa¤catvasiddhiþ| yaduktaü ÷rãmadraurave

padàrthàþ pa¤ca vikhyàtà vidye÷avadanodbhavàþ|
\quote{padàrthàþ\devdot samàsataþ 
        \RauS\ 4:48; cf.
        vidhiþ kriyà kalà yogaþ ÷iva÷ceti samàsataþ| 
        padàrthàþ pa¤ca vij¤eyàþ ÷aiva÷àstre hyanuttare 
        quoted by Alaka ad {Haravijaya} 6:147.}

vidhiþ kriyà kalàyogau ÷iva÷ceti samàsataþ|


iti pårvaiva vyàkhyà yuktà| kriyà karaõaü saüskaraõaü dãkùeti| caryà caraõaü nityàdikarmànuùñhànaü tàbhyàü samaü tulyatvenopetaü kriyàcaryàtmakapàdadvaya yuktamapyetacchàstraü ÷çõvityarthaþ| 
yo yoga÷cetaso dhyeyenàrthena sambandhastadviùayaþ samàdhirekàgratàråpo và
tasya bhåtiþ pratyàhàràdyaïgàvaikalyena bhavanaü tasyàbharo 'nantaphalàvirbhàvaþ
tamàvahati yacchàstraü tacchçõviti caturthasya pàdasya pratij¤etyarthàdatra pàdasaükhyàpi pratãtà| kriyàdipàdatrayapratipàdya÷càrthaþ
ùaùñhaþ padàrthaþ kathyate yaþ ÷rãmataïgàdàvupàyapadàrthatvenoktaþ|
arthatathàtvasthiti÷ca saühitàntaràtsaühitàntara saü÷ayaviùayeùu yuktaikakartçkatvàcchrutyàdi÷àstreùvivetya doùaþ|
tadevaü 

catuùpàdamidaü ÷àstraü ùañpadàrthàbhidhàyi ca|


itya syànuùaïgikasya pratij¤àsåtrasyàrthaþ||


atra pårvaþ pakùaþ 


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     yadyevaü sa pa÷ustàvat-  $ kãdç÷o badhyate katham  &
     mucyate kathamàkhyàhi  % saüdehavinivçttaye  // KirT_1.14 //

__________

Vçtti:
yadyevaü pa÷vàdayaþ ùañpadàrthàstvayà vyàkhyeyatvenoddiùñàþ| 
tatra yaþ prathamapadàrthatvena saïgçhãtaþ pa÷uþ sa kãdç÷a iti tasya tàvallakùaõaü vaktavyaü yataþ
saugatairasau pratikùaõaü dhvaüsitvena vij¤ànasantànàtmakaþ| 
vedàntavidbhi÷ca kai÷cidbrahmakàryatvenànitya iùyate|
naiyàyikàdibhistu nityaþ| tathà càrvàkai÷caturmahàbhåtàtmakaþ|
vai÷eùikàdibhistu tadvilakùaõaþ| tathà sàükhyaistu baddhàvasthàyàü muktyavasthàyàmiva j¤atvasvabhàva÷càkartà ca|
jaiminãyàdibhistu j¤aþ kartà ceti|
naiyàyikàdibhi÷ca buddhisukhaduþkhecchàdveùaprayatnadharmàdharmasaüskàrairnavabhirguõairyuktaþ|
sàükhyaistu nirguõaþ| evaü puruùakàravàdibhiþ prabhuþ svatantraþ | daivavàdibhi÷càsvatantraþ| tathà digambarairjãvotpattivàdibhi÷ca vedàntavidbhiravyàpakaþ| naiyàyikàdibhi÷ca vyàpaka ityevamanekàpratiùñhitakuyuktyadhigamàtsaü÷ayo 'smàkam|
tatastannivçttyarthamàkhyàtavyaü bhavatà ko 'tra pakùaþ sarvaj¤enànena dar÷anenànugçhãto ya àgamasaüvàditvàtpramàõaü
ko vànanugçhãto ya àgamaviruddhatvàdapramàõamiti|
ki¤ca badhyate kathamiti kena pra kàreõa| kiü naiyàyikàdãnàmiva ÷arãrendriyairevàtha sàükhyàdãnàmiva buddhyàdibhirapãti saü÷ayaþ| 
ki¤ca mucyate kathamiti kiü j¤ànenaiva sàükhyàdãnàmiva| kiü yogena pàta¤jalàdãnàmiva sannyàsena và vedàntavàdinàmiva kriyayà và jaiminãyà nàmiva|
yadàhuþ

nityanaimittike kuryàtpratyavàyajihàsayà|
\quote{nityanaimittike\devdot kàmyaniùiddhayoþ
        \Sloka\ {sambandhàkùepaparihàra} 110.}

mokùàrthã na pravarteta tatra kàmyaniùiddhayoþ|| iti|


evamatràpi sandeho 'tastannivçttaye vaktavyamiti||

atha sandehàùñakanivçttaye siddhàntaþ||


_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     pa÷urnityo hyamårto 'j¤o  $ niùkriyo nirguõo 'prabhuþ  &
     vyàpã màyodaràntastho  % bhogopàyavicintakaþ  // KirT_1.15 //

__________
Vçtti:
nityatva÷rutyàtra saugatàdimatatiraskàreõa naiyàyikàdidçùñahetånàmanugrahaþ|
kiü càmårta iti| mårtiþ kàñhinyaü vidyate yasya sa mårtaþ spar÷avadarthaþ
mahàbhåtacatuùñayàtmaka ucyate tadråpo na bhavatãti bhåtacaitanyavàditiraskàreõa tadvailakùaõyapratipàdakasaugatàdidçùñahetånàmanugrahaþ|
api càj¤o niùkriya ityakalàvasthàyàü
j¤ànakriyàrahita eva saka làvasthàyàü
càlavaõaþ såpa itivadalpaj¤o 'lpakriya÷ceti sàükhyàdi pratikùepeõa
jaiminãyàdipakùànugrahaþ| 
nirguõa ityanena tu naiyàyikàdidçùñabuddhisukhaduþkhàdinavàtmaguõapratikùepeõa sàükhyàdidçùñasya nirguõatvasyànugrahaþ|
aprabhurityane nàpyalpaprabhutvaü pràgvaducyate|
idànãmarjanãyadçùñàdçùñaphalavicitràgniùñomàdikarmaviùaya eva prabhuþ pràga rjitakarmabhoge tvaprabhureveti puruùakàradaivavàdinordvayorapyekàü÷itayànugrahaþ|
vyàpãtyanenàvyàpakajãvapudgalavàdipratikùepeõa tadvyàpakavàdinaiyàyikàdyanugrahaþ| ityata eva sarvànyàgamadar÷anaj¤atvàt garutmato nàtràtmanityatvàdisiddhau hetavaþ kathitàþ| 
tairvinàpi sthàõupuruùa viùayasaü÷ayasya sthàõurayamityàptavàkyàdi vàsyàpi saü÷ayasya cakrasyànyatarapakùànugraheõa taduktahetvanugraheõa và nivçttisiddhesteùàmala nupayogàt|
yadivànubhavasiddhatvamane nàtmanaþ pratipàdyate anubhavasiddhau hetånàmanupayogàt yathà ghaño 'yaü lohitaþ parivartula ityatrànubhavasiddhatvànnàsya hetuþ sambhavati|
tathà gràhakàtmanyapi paràtmaprakà÷akatayànubhavasiddheþ sthairyamanubhavasiddhameva tathàvagamàt| iti kimatra hetunà  kàryam|
na ca kùaõike tasminkàlàdàviva vibhramàt sthairyamadhyàropitamiti vàcyam| 
svàtmani kriyàvirodhenàvikalpatvàdvikalpànàmadhyàropàsambhavàditi dar÷itamasmàbhirmataïgavçttau
\quote{dar÷itamasmàbhirmataïgavçttau ad
        \Mat\ \VP\ 6:24ab.}
tata evàvadhàryam | na ca sthirasyàrthakriyànupapattilakùaõenànumànenàtra kùaõikatvaü sàdhayituü ÷akyam tasyàpyasiddhatvàdi doùaduùñatvàdityapi dar÷itamasmàbhirnare÷varaparãkùàprakà÷e|
\quote{dar÷itamasmàbhirnare÷varaparãkùàprakà÷e
        ad \Nar\ 1:22, pp.52--56.}
tato 'vadheyam|

ki¤ca amårtatvamasya pràgvadeva mårtopalakùitaspar÷ayuktamahàbhåtàkàra÷arãràdanyatvaü tadgràhakatayà prakà÷anàdityanubhavenaiva
bhåtàtmaniùedhaþ| 
ata eva bhåtodbhåtàccàsya vilakùaõatvenànubhavànna bhåtebhyaþ samutpattiþ|
pratijanma pårvatarajanmànubhavasaüskàrotpannasmaraõapårvaceùñàdar÷anato 'nàditvena nityatvena siddhe÷ceti pradar÷itaü rauravavçttiviveke
\quote{iti pradar÷itaü rauravavçttiviveke paramokùaniràsakàrikàsu
        ad \Paramoksa\ 44--6.}
paramokùaniràsakàrikàsvasmàbhiþ| prokta¤cànyaiþ

àdyaþ karaõavinyàsa þ pràõasyorddhvaü samãraõam|
\quote{àdyaþ\devdot pårvavedanàm 
        \Vakya\ 1:130. Quoted ad \Paramoksa\ 44 and \Nar\ 1:19, p.45.}

sthànànàmabhighàta÷ca na vinà pårvavedanàm|| iti|

tathàsya ki¤cijj¤atvakartçtvàlpaprabhutvam pràgvadanubhavasiddhameva| evaü nirguõatvamapi buddhisukhaduþkhàdãnàü kàdàcitkatvenànubhavato ghañàderiva gràhyatvena tadviruddhadharmatayànubhavàt|
sarvadaiva hi krameõa yugapadvànekagràhyaviùaya gràhakaråpamapyabhinnamevàtmatattvamanubhavasiddhamiti dar÷itamasmàbhirnare÷varaparãkùàprakà÷e|
\quote{iti
        dar÷itamasmàbhirnare÷varaparãkùàprakà÷e
        ad 1:22, pp.52--6.}
vyàpitvamapyasya dikkàlànavacchedena tadgrahãtçtayà
pratyagråpeõa bhàsanàt na ca gràhyeõa ghañàdineva gràhakasyàvacchedo yuktaþ| tadidamàhuþ

anavacchinnasadbhàvaü vastu yadde÷akàlataþ|
\quote{anavacchinnasadbhàvaü\devdot vibhunityate
        {Tantravàrttika} 2.1.5.}

tannityaü vibhu cecchantãtyàtmano vibhunityate|| iti|


anubhavata eva sarvadharmayuktasyàsya siddhiriti dar÷ayituü nàtra hetavaþ kathitàþ| ÷rutirapyevamàha

tameva bhàntamanubhàti sarvaü tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti|
\quote{tameva bhàntamanubhàti sarvaü tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti
        {Kañhopaniùat} 5:15cd,
        {øvetà÷vataropaniùat} 6:14cd
        and {Muõóakopaniùat} 2.2.11cd.}


ityavirodhaþ| tadevaü parasparaviruddhàrthànekapa÷udar÷anajanitaü pa÷uviùayasaü÷ayaùañkaü tàvadapàkçtya svadar÷anaprasiddhamevàsyàvasthàbhedena sthànavaicitryamucyate| 
màyàyà udara¤cànta÷ca tayoþ sthita iti| 
tatra màyodare pralayakevalã sthitaþ| màyàprànte tanmastake tu vij¤ànakevalãti bhedaþ| màyodaramevànta iti tu vyàkhyàyamàne vi÷eùaõamaphalameva|
ata eva pralayakevaligatatvena pra÷no bhaviùyati|
sthito màyodare kathamiti|
\quote{sthito màyodare katham 
        \Kir\ 2:6b.}
na tu màyodarànta iti| sakalastu bhogopàyaþ kàryakaraõàdistatra cintako 'nubhaviteti tatrastha ucyate| yadvakùyati evaü tattvakalàbaddhastanmaya iti
\quote{evaü tattvakalàbaddhastanmayaþ \Kir\
        1:19ad.}
||

adhunà badhyate kathamityasya saü÷ayasya niràsaþ||

_________________________________________________________


     tasyà÷uddhasya sambandhaü  $ samàyàti ÷ivàtkalà  &

__________

Vçtti:
tasyetyanena prakçtasya pa÷oreva paràmar÷aþ|
nàtrà÷uddhasya malayuktasyeti vyàkhyeyam| 
nàpi kalàdiyuktasya sakalasya anukrameõa vakùyamàõatvàt|
api tu malakarmayuktasyeti tato 'yamarthaþ --- tasya pa÷ormalakarmayuktasyaiva kalà sambandhamàyàti na tu karmarahitasya vij¤ànakevalinaþ| yadvakùyati
bhogaü bhuïkte svakarmata iti|
\quote{bhogaü bhuïkte svakarmataþ
        \Kir\ 1:20b.}
vi÷eùaõopàdànasàmarthyàdevàtra vij¤ànakevalisvaråpani÷cayaþ|
kalàyà¤ca bhogyatvaü parimitatvamucyate| ata eva ghañàdivadasyàþ kàryatvàcetanatvayoþ siddhiriti|
kàraõamasyà÷caturthe 'dhyàye vakùyati|
\quote{caturthe 'dhyàye vakùyati see \Kir\
        4:17--22.}
iha tu puruùaü prati bandhakatvamàtrameva pratipàdyate|
sà ca ÷ivàttena saha sambandhamàyàti|
ata evàcetanatvàdasvàtantryeõeti etacca tattvàntaràõàü vakùyamàõànàmapi mantavyaü teùàmapi parimitatvàt| yadvakùyati
evaü tattvakalàbaddha iti| 
\quote{evaü tattvakalàbaddhaþ 
        \Kir\ 1:19a.}
tato 'yamarthaþ---yadyadacetanaü tattadvi÷iùñaj¤ànakriyàyuktakartçpreritamevànyena saha sambandhamupayàti ghañàdivat|
acetanaü ca kalàdyatastadapi vi÷iùñaj¤ànakriyàyuktakartç preritameva puüsà sambadhyata iti| 
ya÷càsau kartà sa ÷iva iti patipadàrthasyàpyatraiva nirõayaþ| 
na ca vàyvàdibhiranekàntaþ teùàmapi pakùãkçtatvàt|
sthålaü vicitrakaü kàryamityàdinà
\quote{sthålaü vicitrakaü kàryam 
        \Kir\ 3:12a.}
tu tasya kàryatvahetuto 'pi nirõayo bhaviùyatãtyavirodhaþ||

nanu kalaiva tàvadasiddheti kutastasyàþ preraõataþ kartà sidhyatãti| tatrocyate
     tayodbalitacaitanyo  $ vidyàkhyàpitagocaraþ  // KirT_1.16 //
     ràgeõa ra¤jita÷càpi  $ pradhànaü ca guõàtmanà  &
     buddhyàdikaraõànãka-  % sambandhàdbadhyate pa÷uþ  // KirT_1.17 //

__________

Vçtti:
tayà kalayodbalitaü malanivçttidvàreõa samarthãkçtaü caitanyaü yasya puüsaþ sa tathoktaþ| etaduktaü bhavati --- vakùyamàõasya yuktisiddhasya puüso dçkkriyàvaraõàtmano malasyàva÷yaü sakalàvasthàyàü ka÷citparimito 'rtho nivarttako 'bhyupagantavyaþ|
anyathà pralaya kevalinàü muktànàmiva saüvedanasya ki¤cidviùayasyànubhåyamànasyànupapattiþ| 
sa ca na tàvatpuruùaþ pràgvada÷akteþ| nàpi karma ata eva bhogànyathànupapattisiddhe÷ca| 
na hi yatkàryàntarànyathànupapattyà saüsiddhasattàkamatyantàtãndriyaü
vastu tatkàryàntarakàraõatvena ÷akyamadhyavasàtumanekendriyàdikàraõàntarakëpterapyabhàvaprasaïgàt|
ata eva nendriyàdi ne÷varo veti yastasya nivartakaþ sà kaleti kalàlakùaõena tàvadbandhena prathamaü badhyata iti|
tadanu vidyàkhyàpito gocaro viùayo yasya sa tathoktaþ| vinivçttamalasyàpi hi puüsaþ smçtipratibhàvikalpàdivakùyamàõabuddhivçttyàtmakasaüvittau ava÷yaü karaõàntareõa bhavitavyaü saüvittitvàdindriyàrthasaüvittivat|
na càtra buddhiþ karaõaü karmatvàttasyàþ| 
na càpyahaükàràdayaþ teùàü ÷arãradhàraõàdikriyàntara karaõatvena vakùyamàõatvàdatràpi karaõatvàsiddher \crux ityuktam\crux |
ato yattatra karaõaü sà vidyeti bandhàntarasiddhiþ| 
ki¤ca ràgeõàbhiùvaïgàtmanà ra¤jito baddhaþ|
ayamarthaþ --- yo 'yaü viùaya viùayo ràgo 'bhiùvaïgàtmako nàyaü viùayadharmo 'dhyàtmanyeva parispanddàtmakatvàdvãtaràgàbhàvaprasaïgàcca| 
nàpyavairàgyalakùaõo buddhidharmaþ| 
tasya bhàvàtmakatayà vàsanàråpatvenàvasthiterasaüvedyatvàt|
nàpi tadvçttyàtmakaþ abhilaùaõãyatànusandhàne 'pi vãtaràgasya tadadar÷anàt|
nàpi karmàdãnàü malanivçttyàdivadityuktam|
pàri÷eùyàdyasya dharmaþ sa ràgo 'nyo bandhaþ|

tataþ pradhànaü sattvàdiguõàkàreõa sthålabhuvanàkàreõa ca
sambadhyate| ca÷abdàtkàlàdãnyapi vakùyamàõapçthivyantatattvasahitàni svasvaguõàtmanà bhuvanàkàreõa ca sambadhyanta iti|
tattvasargavadbhuvanasargo 'pyatra bandhatvenoktaþ|
tata÷ca buddhyàdãni yàni sàükhyàdiprasiddhàni buddhyahaükàramanolakùaõàni karaõàni ca yàni ca pa¤cabuddhãndriyapa¤cakarmendriyaråpàõyanãkaü ca yatsamåhàtmakaü bhåtatanmàtràtmakaü da÷avidhaü kàryàntaraü tatsambandhàt baddhyata iti sàükhyàdiprasiddhasya buddhyàdervakùyamàõaprakàreõa bandhasyànugrahaþ na tu vai÷eùikàdidçùñasya dehendriyàtmana eveti| 
ata eva càtra dar÷anàntaràprasiddhànàü kalàdãnàmeva bandhànàü kàryadvàreõopanyàso 'prasiddhatvàdeva tatprasiddhànàü cànuvàdamàtrameveti na teùàü lakùaõànabhidhànàdavyàptidoùa iti| 
ata eva niyatyàtmano 'pi bandhasya kàryadvàreõa svaråpam upanyasyate
tato niyatãtyàdi


_________________________________________________________


     tato niyatisaü÷leùàt  $ svàrjite 'pi niyamyate  &

__________
Vçtti: 
tataþ kàryakaraõasambandhàdanantaraü niyatyà yaþ saü÷leùaþ sambandhastato hetoþ pràgarjite karmaphale niyamyate puruùaþ| 
ayamarthaþ---karmaphalaü prati niyamaþ puüsàü na karmahetukaþ tasya kçùyàdikarmavat svaphalajananamàtra evopayogàt| 
nàpi tattvàntarahetuþ svakàryaireva teùàü siddheþ kàryàntarahetutve pramàõàbhàvàdityuktam| 
ataþ kçùyàdau ràjaniyuktenevàtràpi kenacinniyàmakena bhavitavyam|
yo 'sau niyàmakaþ sa niyatyàkhyo 'paro bandhaþ| 
ata evàsya màyàkàryatvena vakùyamàõasyàpi kàryakaraõasambandhottarakàlaü vyàpàra iti pa÷càdatra nirde÷aþ| tathà kàlasyàpãtyadoùaþ|

atha kãdç÷o niyatyà niyamyata ityucyate|


_________________________________________________________


     kàlena kàlasaükhyàna-  $ kàryabhogavimohitaþ  // KirT_1.18 //

__________

Vçtti:
kàlasya sambandhi yatsaükhyànalakùaõaü kàryaü cirakùipràdi na tu di÷aþ kro÷ayojanàdi nàpi saükhyàyàþ ÷atasahasràdi tena hetunà kàlena bhoge mohito yaþ sa niyatyà niyamyate| kàlasyàpi bhogahetutvàt| yadàhuþ

cireõa bata labdhàsi na jàne karavàõi kim|
\quote{cireõa bata\devdot nigiràmi kim 
        Source unknown.  Also quoted with
        bhavantãü for pibàmi ad \Mat\VP\ 12:20--1, p.346.}

pravi÷àmi kimaügeùu pibàmi nigiràmi kim|| iti|


sa ca bhogahetutvenàprasiddhatvàdatra kàryadvàreõopanyastaþ| svaråpeõa vai÷eùikàdisiddho 'pi| yadàhuþ

kàla÷cirakùiprapratyayaliïga iti|
\quote{kàla÷cirakùiprapratyayaliïgaþ 
        Cf. {Padàrthadharmasaïgraha} p.63, lines 15--16.}
        or a paraphrase of {Vai÷eùikasåtra} 2.2.7.}


yattu tasya nityatvàdi tairgãyate yadàhuþ
nityamekaü vibhu dravyaü parimàõaü kriyàvatàm|
\quote{nityamekaü\devdot kàlavido viduþ 
        \Vakya\ 3.9.1.  Also quoted ad \Mat\VP\ 12:3--4, p.337.}

vyàpàravyatirekeõa kàlaü kàlavido viduþ|| iti|


tanmàyàkàryatvena vakùyamàõatvàt
\quote{màyàkàryatvena vakùyamàõatvàt
        \Kir\ 4:22.}
bhåtabhaviùyadvartamànabhedena ca bhedàdyatheha neùyate tathoktaü mataïgavçttàvasmàbhistata evàvadhàryamiti||
\quote{tathoktaü mataïgavçttau
         Chapter 12 of the \VP.}

athaiùàü kalàdãnàü tattvaråpatvamavyàpakatvaü sthåladehapårvakatvaü cocyate


_________________________________________________________


     evaü tattvakalàbaddhaþ  $ ki¤cijj¤o dehasaüyutaþ  &
     màyàbhogapariùvaktas  % tanmayaþ sahajàvçtaþ  // KirT_1.19 //

__________

Vçtti:
tattvàni caitàni kalàdikùityantàni pràguktàni kalà÷ca tà iti
kàryatvena vakùyamàõatvàdvyaktatve satyavyàpakatvàt| 
\quote{kàryatvena vakùyamàõatvàt
        \Kir\ 4:22--3.}
yaduktaü sàükhyaiþ

hetumadanityamavyàpi sakriyamanekamà÷ritaü liïgam|
\quote{hetumadanityam\devdot viparãtamavyaktam 
        \Sankh\ 10.}

sàvayavaü paratantraü vyaktaü viparãtamavyaktam|| iti|

tàbhirevamuktaprakàreõa baddhaþ sakala evàpràptabàhya÷arãraþ praõaùñabàhya÷arãro và såkùmadehatayetyarthaþ| 
vyàpakatve hyeùàü såkùmadehatvànupapattiþ| yaduktam

antaràbhavadehastu niùiddho vindhyavàsineti|
\quote{antaràbhavadehastu niùiddho vindhyavàsinà
        \Sloka\ {âtmavàda} 62ab.}


tattvakalàbaddhaþ sansthåladehasaüyuktaþ ki¤cijj¤o bhavati na tu tadabaddha iti sakalasya bhedàntarapratipàdanena bhåtasçùñerapi bandhatvamuktam| 
sthåladehayukta÷ca pumàn---màyàyàþ sambandhã bhujyate anubhåyata iti màyàbhogo 'nàtmanyàtmàbhimànaråpo yo mohastena pariùvakto vyàptaþ san tanmayo 'nàtmanyàtmàbhimànamayo bhavati| 
na kàryakaraõebhyo vyatiriktamàtmànaü manyata iti| 
idameva tanmàyàyà mohakatvamiti vakùyàmaþ|
\quote{vakùyàmaþ
        \KirV\ ad 2:15.}
proktaü ca ÷rãmatsvàyambhuve

itthaü màyà¤janastho 'õurnijadoùatiraskçtaþ|
\quote{itthaü\devdot ra¤jitaþ 
        \Svayam\ 1:14.}

yàti tanmayatàü teùu màyàbhogeùu ra¤jitaþ|| iti|


malasya tvàvàrakatvameva bandhakatvaü cakùuùaþ pañalàderiva pralayakevalàdyavasthàyàü siddhamityuktam sahajena malenàvçta iti||

atha karmabandhaþ|


_________________________________________________________


     tataþ sukhàdikaü kçtsnaü  $ bhogaü bhuïkte svakarmataþ  &

__________

Vçtti:
tataþ sthåladehasambandhàdanantaraü pràgarjita ÷ubhà÷ubhakarmajanitabhàvapratyayàtmanà sukhaduþkhàdikaü phalaü bhuïkta iti bhàvasçùñeþ karmabandharåpatvamuktam| 
tathà kçtsnaü nirava÷eùaü sarvakarmakùaye 'pi tatsaüskàra÷eùeõa cakrabhramavaddhçta÷arãratvàttatsaüvedanamàtraü bhogaü bhuïkta iti sakalasyàvasthàntaraü bandhatvenoktam|
tadiyatà badhyate kathamityetatpra÷nasya niràsàya pà÷apadàrthaþ sarvo 'bhihitaþ||

adhunà mucyate kathamityetasya samàdhiþ|


_________________________________________________________


     same karmaõi sa¤jàte  $ kàlàntarava÷àttataþ  // KirT_1.20 //
     tãvra÷aktinipàtena  $ guruõà dãkùito yadà  &
     sarvaj¤aþ sa ÷ivo yadvat  % ki¤cijj¤atvavivarjitaþ  // KirT_1.21 //
     ÷ivatvavyaktisampårõaþ  $ saüsàrã na punastadà  &

__________

Vçtti:
kàlayati kçùõatàü nayati malinã karotãti kàlo malaþ|
kàlanãlàdãnàü padànàü varõavi÷eùàbhidhàyakatvàt| yadàhuþ

yanna ki¤cidapi tanmahàtmanaþ saïgamena parabhàvama÷nute|
\quote{yanna ki¤cidapi\devdot yannabhaþ 
        Source unknown.}

candramaþkaranipãtakàlima kùãrasindhuriva bhàti yannabhaþ|| iti|


tasyàntaraü pariõàmastasya va÷aþ sàmarthyaü tasmàt kàlàntarava÷àt yastãvraþ ÷aktipàto na tvasmàdbhåtabhaviùyadàdikàlàntarava÷àditi tataþ÷abdasyàrthaþ| 
malaparipàkasyaiva ÷aktipàtahetutvàt| yadvakùyati

kçtvà tacchaktisaürodhaü kriyate bhavaniþspçhaþ| iti|
\quote{kçtvà tacchaktisaürodhaü kriyate bhavaniþspçhaþ 
        \Kir\ 2:29cd.}


÷rãmatsvàyambhuve 'pi

kùãõe tasminyiyàsà syàtparaü niþ÷reyasaü prati|| iti|
\quote{kùãõe tasminyiyàsà syàtparaü
        niþ÷reyasaü prati \Svayam\ 1:17cd.}


tena  yadasya samamiùñanimittamaniùñanimittaü ca karma|
yadàhuþ

na hçùyatyupakàreõa nàpakàreõa kupyati|
\quote{na hçùyatyupakàreõa\devdot ucyate 
        Source unknown, but frequently cited, e.g., 
        by \Agh\ ad \Rat\
        313--4 and in {Sarvaj\¤ànottaravçtti}, IFP T. 985,
        p.3; by \Narayana\ ad \Mrg\VP\ 5:5, p.136,
        and in the {anubandha} to vol.1 of
        the \Mat\ on p.579 and in the {øataratnollekhanã} p.82.}

yaþ samaþ sarvabhåteùu jãvanmuktaþ sa ucyate|| iti|


tasmin sa¤jàte sati guruõà mantragaõene÷vareõàcàryàdhikaraõena dãkùyate nànyathà|
tathàbhåtakarmasamatvaü vinàcàryasya ÷aktipàtàni÷cayàt| 
na tvatra karmaõàü viruddhaphalànàü sàmyaü yugapatparipàkàttãvravegatvena và vyàkhyeyam| 
tannimittasya ÷aktipàtasya mokùahetutvàbhàvàt|
ata evàsau viruddhakarmadvayàpekùa saükañàt puüsàü mokùahetuþ na bandhàntaràttasya pràgvadavi÷eùàditi dar÷ayiùyàmaþ|
\quote{iti dar÷ayiùyàmaþ
        ad \Kir\ 5:12cd and elsewhere in
        the commentary on the fifth {pañala}.}

sa caivaü dãkùitaþ sadyonirvàõadãkùayà yadà bhavati tadà ÷ivavatsarvaj¤aþ sarvakartà ca ki¤cijj¤atvahetubhirbandhairvivarjita÷ca bhavati|
yadà tvasadyonirvàõadãkùayà dãkùito na  punaþ saüsàrã yadà
patita÷arãro bhavati tadà ÷ivatvavyaktisaüpårõo bhavati na pràgàrabdhakàryakarmabhogoparodhe na sarvàtmanà bandhakùayasya ÷ivatvasya vyakte÷càkaraõàditi vakùyàmo yenedaü taddhi bhogata ityatra| 
\quote{yenedaü taddhi bhogataþ 
        \Kir\ 6:20d.}
÷ivatvasya vyaktiriha mokùaþ na tu siddhe saükràntiràve÷aþ samutpattirvetyetadapyataþ siddham|
evaü ceha dãkùayaive÷varavyàpàràtmikayà puüsàü vimokùaþ na vij¤ànayogasannyàsaiþ
\quote{vij¤ànayogasannyàsaiþ 
        \Paramoksa\ 55c.}
dravyatvàdbandhasya cakùuùaþ pañalàderiva teùàü nivçttihetutvàsiddheþ|
api tu pañalàde÷cakùurvaidyavyàpàreõeve÷varavyàpàreõa mantrakaraõena dãkùàkhyenaiveti j¤ànavicàropàyapadàrthànàmapyatraiva nirõayaþ
siddhaþ|

atha sarveùàü pra÷nasamàdhànànàmupasaühàraþ|


_________________________________________________________


     evaü kramàdvibaddhaþ san  $ mucyate kramayogataþ  // KirT_1.22 //
     kevalaþ sakalaþ ÷uddhas  $ tryavasthaþ puruùaþ smçtaþ  &

__________

Vçtti:
yaduktaü badhyate kathaü mucyate kathamiti
\quote{\devdot badhyate katham| mucyate katham
        \Kir\ 1:14bc.}
ca tatroktamevaü kalàdinà krameõa vi÷eùataþ sarvabandhena baddhaþ sakalãbhåto yaþ sa malaparipàka÷aktipàtakarmasàmyatadanumànadãkùàkrameõaiva mucyate|  
tata÷ca yo 'krameõa baddho vij¤ànakevalã pralayakevalã và sa malaparipàkàdanantaraü ÷aktipàtamàtràdakrameõaiva mucyata ityuktaü bhavati| 
yadapyuktaü sa pa÷uþ kãdç÷a iti tasyàpyupasaühàraþ| kevalaþ kalàdirahitatvàvi÷eùàdvij¤ànàkalapralayà kalabhedabhinno 'pyeka evoktaþ| 
sakalastu kalàdiyogàvi÷eùàtpårvaü tryavastho 'pi pratipàdito 'traikatvenopasaühçtaþ|
÷uddhastu dãkùitatvàvi÷eùàtpràk sadehàdehabhedena dvividho 'pyatraikatvenopasaühçta iti muktyavasthàvyatirekeõàvasthàntarabhedataþ saüskàryàþ ùaóatra ÷rãmadrauravàdàviva tritvenopasaühçtàþ| ÷uddhasyàpi vidyàpadàdårdhvaü saüskàryatvàt| yaduktaü ÷rãmadraurave

cetanasyàpi ÷uddhasya kùetraj¤asya ÷arãriõaþ|
\quote{cetanasyàpi\devdot iùyate 
       Not traced.}

j¤asvabhàvàtmano 'kartustasya saüskàra iùyate||


iti saükùepeõa tryavasthaþ puruùo nityatvàdidha rmayukta upasaühçta iti|

yastu tryavasthaþ puruùa ityetatsåtramavasthàntaravyudàsaparatvena niyamàrtha iti vyàcaùñe tena sakalasya tàvadavasthàbhedena bhedaþ pràguktaþ ÷uddhasya tu yuktisiddhatvàdava÷yàbhyupagamanãya ityaj¤ànata eva niyamaþ pradar÷itaþ| 
yadapi vij¤ànakevalino 'sambhavàt kevalàvasthàbhedo nopapanna ityuktaü tadapya yuktaü, tasyà sambhavàsiddheþ| 
tathà hi yo yadbandhavyatirikto yasya bandhaþ sa tadvyatirekeõa tasya sambhavatãti nigaóavyatirekeõeva vairadaõóàdi karmamàyãyabandhavyatirikta÷ca malo bhavadbhirapi puüso bandha iùyate| 
na tadavyatirikto naiyàyikàdibhiriveti| 
tataþ kevalamalabaddhaþ puruùaþ saübhavati| yo 'pi tanniràkaraõàya prayogo racito malakevalino karmabandhenàpi baddhà anàdimalasambandhitvàtpralayakevalivaditi| 
tatra pakùastàvanmàtà me vandhyetivat|
kevalamalabandhatve karmaõo 'pi bandhatvànupapatteþ|
tadupapattau và kevalàrthànupapattitaþ svavacananiràkçtatvàdduùña ityayukta eva|
yadàhuþ 

na tasya hetubhistràõamutpatsyanneva yo hataþ| iti|
\quote{na tasya\devdot hataþ
        Source unknown.}


àgamaniràkçta÷ca| yaduktaü ÷rãmanmàlinãvijayàdau

vij¤ànakevalànaùñau sargàdàvicchayà patiþ|
\quote{vij¤ànakevalànaùñau \Malini\
        1:19a.}
\quote{sargàdàvicchayà patiþ
        \Moksa\ 72d.}

anugçhõàti mantre÷ànmàyàgarbhàdhikàriõaþ|| iti|
\quote{anugçhõàti mantre÷ànmàyàgarbhàdhikàriõaþ
        \Moksa\ 78ab.}


ki¤ca yàvatproktayuktisiddhyasaübhavàt vij¤ànakevalino na niràkçtàstàvadayaü
hetuþ sandigdhavipakùavyàvçttatvàt ahetureva| 
yàvaccàsya hetutvaü na vini÷citaü tàvanna te niràkartuü ÷akyà iti itaretarà÷rayàdvyàptyasiddhernàsya hetutvam| atra ca hetutve pralayakevaliniràse 'pi hetutvameva| teùàmapi kalàdibandhairbhavitavyam| anàdimalasambandhitvàtsakalavaditi|
sàdhu samarthitaþ svanaya ityalaü sva÷àstravetàlotthàpakaiþ saha nirbandheneti|

atha samastasyàsya prakaraõasyopasaühàraþ|


_________________________________________________________


     pa÷urevaüvidhaþ proktaþ  $ kimanyatparipçcchasi  // KirT_1.23 //

__________

Vçtti:
pa÷upadàrtho 'traivaüvidhaþ pa÷vàdipadàrthapa¤cakayuktaþ prakarùato lakùaõenoktaþ| 
vastutaþ padàrthàntaràõàü tàdarthyenaiva pravçttiriti kimanyatparipçcchasi|
sarvaü pràguddiùñamatraiva mayà lakùaõena
pratipàditamityarthaþ||


\Colo
iti ÷rãnàràyaõakaõñhàtmajabhaññaràmakaõñhaviracitàyàü ÷rãmatkiraõavçttau prathamaü prakaraõam||

%% CHAPTER 2
 
atha teùàmeva padàrthànàü parãkùàrthaü pra÷napårvaü prakaraõàntarametàvata eva pra÷nasyàva÷iùñatvàt


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     yo 'sàvàtmà tvayà proktaþ  $ kiücijj¤aþ sarvavicchivaþ  &
     nimittamanayorbråhi  % ÷uddhà÷uddhasvaråpayoþ  // KirT_2.1 //

__________

Vçtti:
tatràsya tàvatprakaraõasyàrambhe pa¤cavidhaþ sambandho vaktavyaþ| taduktaü ÷rãmatpauùkare

anantaraü yatpañalàtsåtraü tantre pravartate|
\quote{anantaraü yatpañalàt\devdot pañalàcca
        Not traced.  Quoted also at the beginnings
        of the third {pañala}\/s of the \MatV\
        and of the \MrgV.}

vaktavyastasya sambandhaþ pa¤cadhà samavasthitaþ||

tantravastvàtmakàtsåtràdvàkyàtprakaraõàttathà|

pañalàcca| iti|

tatreha tantravastunaþ ùañpadàrthàtmanaþ pratij¤àtatvàttatsambandhastatparãkùàtmakaþ|
sautrastu padàrthoddyotakapadena| vàkyena tu pa÷urnitya ityàdinà|
\quote{Kir 1:13 and 1:15a.}
prakaraõena vidyàpàdena|
pañalena tu lakùaõapratipàdanànantaraü parãkùetyevaü vidyàpàdaü yàvatsåtraprakaraõapadàrthasambandhàþ pratipañalamanusandheyàþ| 
vàkyapañalasambandhau tu bhedenaiva pratipañalamavasthitàviti
tathaiva dar÷ayiùyàmaþ| 

aya¤càtra pra÷nàrthaþ---yo 'sau nityatvàdidharmayuktaþ sakalàkalàdyavasthàbhedena ki¤cijj¤a itya÷uddhaþ pa÷uràtmà tvayà proktaþ pràguktaþ pa÷urnitya ityàdinà| 
\quote{pa÷urnityaþ 
       \Kir\ 1:15a.}

ya÷càsau sarvaj¤aþ sarvakartà ca ÷uddhaþ ÷ivo dçùñàntatvenoktaþ sarvaj¤aþ sa ÷ivo yadvadityàdinànayoþ ÷ivàtmanoþ sambandhinã ye ÷uddhà÷uddhe nirmalamalayukte svaråpe tadviùayanimittaü bråhi|
\quote{sarvaj¤aþ sa ÷ivo yadvat 
        \Kir\ 1:21c.}
\quote{Testimonium:
        ràmakaõñho 'pyàha---ya÷càsau
        sarvaj¤aþ sarvakartà ca ÷uddhaþ ÷ivaþ
        tathà ki¤cijj¤o hya÷uddha àtmà| tayoþ
        ÷ivàtmanoþ samba(ndhã ye? ndhinã) tu
        ÷uddhà÷uddhe nirmalamalayukte svaråpe iti
        [sic] {\=I÷àna÷ivagurudevapaddhati}
        Vol.3, p.2.}

kena nimittena ÷iva eva ÷uddho nàtmà kena nimittenàtmaivà÷uddho na ÷ivaþ| na hyaheturniyamo yukta iti pra÷naþ|

atra samàdhiþ|
     bhagavàn uvàca
     anàdimalasambandhàt  $ ki¤cijj¤o 'sau mayoditaþ  &
     anàdimalamuktatvàt  % sarvaj¤o 'sau tataþ ÷ivaþ  // KirT_2.2 //
     àdimattvaü yadà siddhaü  $ nimittaü kalpyate tadà  &
     ãdçgråpaü smçtaü tàbhyàü  % ÷uddhà÷uddhaü yathàrthataþ  // KirT_2.3 //
     vi÷uddhaþ sphañikaþ kasmàt  $ kasmàttàmraü sakàlikam  &
     yathàsminna nimittaü hi  % tathà naiva ÷ivàtmanoþ  // KirT_2.4 //

__________

Vçtti:
yathà hyàtmano 'nàditvànnànyatsvaråpe nimittaü tathà kàlikayà saha vartata iti sakàlikasya tàmràderivà÷uddhatve 'pi|
yathà ce÷varasya proktena vakùyamàõena ca pramàõena siddhasyànàditvànnànyatsvaråpe nimittaü tathà sphañikàdãnàmiva ÷uddhatve 'pãti| 
àdimato hi vastuno nimittamanviùyate ghañàderivànyathàsiddhyasambhavàditi|
ãdçganàdi÷uddhà÷uddhasvaråpaü yathàrthataþ satyàrthatvena smçtaü tàbhyàmitã÷àtmàbhyàmityarthaþ| 
atra ca malasambandhasyànàditvena malasyàpyanàditvaü siddham|

adhunaitadanuvàdena pra÷nàntaram


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     kiünimittaü punarbaddho  $ bandhenàtmà kalàdinà  &

__________

Vçtti:
dvividhaü hi nimittamucyate loke karaõaü prayojana¤ca| yathà pàkàderindhanàdi annàderbràhmaõa bhojanàdi ca| 
tatra kalàdibandhasyaiva puüpravçttau karaõanimittamuktaü karmàõi|
tasyà÷uddhasya sambandhaü samàyàti ÷ivàtkaletyàdinà
\quote{tasyà÷uddhasya sambandhaü samàyàti ÷ivàtkalà
        \Kir\ 1:16ab.}
prayojananimittamàkùiptamityarthaþ| 
pårvameva kalàdinà baddhaþ sanpuruùaþ pralayava÷àtkevalaþ
sampanna iti kena prayojanena punariti pa÷càdbaddhaþ|
mahàpralaya iva kasmàtkalàdyabaddhànpa÷ånadhiùñhàya bhagavànnànugçhõàti sarvadaiva muktyavadhitvenoktaü malaparipàkàntaü yàvannàsta ityarthaþ|
nanu tatràpi puübhogaþ prayojanamuktameva tataþ sukhàdikaü kçtsnaü bhogaü bhuïkte svakarmata iti nàkùepaþ|
\quote{tataþ sukhàdikaü kçtsnaü bhogaü bhuïkte svakarmataþ
        \Kir\ 1:20ab.}

satyam| ata eva tadapyàkùiptamatra| prayojanatvàbhàvàt| prayojakasya prayojyasya copakàrakaü prayojanamucyate vaidyaràj¤oriva pathyayåùàdinopakàraþ|
na caitatprayojakasya paripårõatvàtparopakàràyaiva pravçtterupakàrakam|
nàpi prayojyasya duþkhamoharåpatvenàtyantavina÷varasukhamàtraråpatvena cànartharåpatvàdityanenàpi bhogàtmanànarthena kinnimittaü bhagavatà pumàüsaþ kadarthyanta ityapi pra÷nàrthaþ| tanna virodhaþ|
dvitãyastu pra÷naþ sa màyàntargata ityàdi


_________________________________________________________

     sa màyàntargataþ prokto  $ vyàpaka÷ca tvayà vibho  // KirT_2.5 //
     vyàpakatvàtsa sarvatra  $ sthito màyodare katham  &
     parasparaviruddhatvàt  % kathametadbhaviùyati  // KirT_2.6 //

__________

Vçtti:
yaduktaü pràgvyàpã màyodaràntastha iti
\quote{vyàpã màyodaràntasthaþ
        \Kir\ 1:15c.}
tanmàtà ca me vandhyà cetivatparasparaviruddhaü vyàpitva¤càvyàpitva¤càtmano 'bhidadhadayuktameva|
tatra prathamasya pra÷nasya niràsaþ


_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     muktyarthaü sa pa÷urbaddho  $ nànyathà sàsya jàyate  &
     yàvaccharãrasaü÷leùo  % na sa¤jàto na bhogabhuk  // KirT_2.7 //
     màyeyaü tadvapustasya  $ tadabhàvànna nirvçtiþ  &
     tena tenàsvatantratvàn  % malino malinãkçtaþ  // KirT_2.8 //

__________

Vçtti:
nàmi÷raü pariõamata iti
\quote{nàmi÷raü pariõamate
        Source unknown.  Also cited ad \Mat\VP\
        2:19, p.35 and \NarP\ 3:2, p.155.}
nyàyena kevalasya malasya paripàkàbhàvato muktyasambhavànmalaparipàkàrthameva bhogàtmanà bandhena pa÷uryojitaþ| 
bhoga÷ca na vinà màyãyaiþ kalàdibhiþ kàryakaraõairiti tairapi sthålasåkùma÷arãràkàreõa bandho yataþ
tato na ÷arãràbhàvànnirvçtirmuktiþ| yena nàmi÷raü pariõamata ityuktaü tena kàraõena baddhatvàdeva malinaþ saüstena kalàdinà malinãkçtaþ| atra
dçùñàntaþ


_________________________________________________________

     yathà vastraü sadoùatvàn  $ malàntaþsthaü vi÷uddhyati  &
     a÷uddhaþ pudgalo 'pyevaü  % màyodaragato 'pi san  // KirT_2.9 //

__________

Vçtti:
atra  malino malinãkçta ityupakramasàmarthyàdantaþ÷abdo 'ntara÷abdasyàrthe vartate| 
tadayamarthaþ---yathà vastraü sadoùatvànmalinatvàdeva bhasmagomayàdimalàntarasthaü vi÷uddhyati dàrùñàntike 'pyucyate|
a÷uddhaþ pudgalo 'pyevamityatràpi÷abdo bhinnakramaþ|
a÷uddho 'pi pudgala àtmà màyodaragataþ sannevamiti vi÷udhyatya÷uddhyantareõa yukta ityarthaþ|
api÷abdàdamàyodaragato 'pi vij¤ànakevalã|
nanuvij¤ànakevalinàma÷uddhyantarasya nivçttatvàduktadçùñàntanayena ÷uddhirnopapadyata eva| na|
ata evopapatteþ nivartyamànenàpi tena vastràdermalanivçttyanuguõasya saüskàrasya kçtasya dçùñatvàt| sarvathà nà÷uddhyantaropakàraü vinà pårvà÷uddhernivçttirityatra dçùñàntàrthaþ|

dvitãyasyàpi pra÷nasya niràsaþ| 


_________________________________________________________


     màyodaraü hi yatproktaü  $ kalàdyavanilakùitam  &
     tasminya÷ca layaþ proktaþ  % såkùmadehavivakùayà  // KirT_2.10 //

__________

Vçtti:
ya÷ca vyàpakasyàpyàtmano màyodare layo vyàpã
\quote{vyàpã màyodaràntasthaþ
        \Kir\ 1:15c.}
màyodaràntastha ityatroktaþ sa såkùmadeha vivakùayeti tatkarmàkùiptasya såkùmasyàntaràbhavadehasya màyodare 'vasthiterupacàreõoktaþ tathà bhauvana÷arãrasyàpi| 
na tvàtmavivakùayetyavirodhaþ| tata÷ca màyordhvavartitvamapi vij¤ànakevalinaþ såkùmadehasambandhàyogyatvenopacàràdvakùyamàõàdhvavyàptipratipàdanàrthamityapi draùñavyam|

atha malasvaråpaparãkùàrthaü pra÷naþ


_________________________________________________________

     garuóa uvàca
     tvayànàdirmalaþ prokto  $ màyeyo 'syàtmano 'pi và  &
     guõastadvyatirikto và  % malo bråhi kimàtmakaþ  // KirT_2.11 //

__________

Vçtti:
iha hi pårvamanàdimalasambandhàdityàdinànàditvaü malasyoktam| 
\quote{anàdimalasambandhàt
        \Kir\ 2:2a.}
sa tu malaþ svaråpeõa kimàtmaka ityadhunà vaktavyam| yataþ kai÷citsàükhyànusàribhirmàyàyàþ parasyàþ prakçterevàyaü màyãyo guõaþ puüdharmàvàrako malo 'bhyupagataþ| 
naiyàyikàdibhistu puruùasyaivàj¤atvàtmakaþ svàbhàviko guõo malaþ manaþsaüyogàdinà j¤àtçtvàbhyupagamàdiùyate|
vedàntavàdibhiþ punarmàyà mala àtmaguõavyatirikto 'narthabhåta evàsau pratipanna iti dar÷anàntaràõàmatra trividhà vipratipattiriti|
tatràvastutvaü tàvanmalasya pratikùipyate


_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     sahajaþ syànmalo màyà-  $ kàryamàgàmiko malaþ  &

__________

Vçtti:
àtmanaþ paramàrthato janmànupapatteþ sahaja÷abdenàtra tenàtmanà sahànàdisiddho 'rthàntarabhåto malaþ kathyate|
tata÷ca nàvastubhåtaþ| api tu cakùuùaþ pañalàdivadvasturåpa eva mala ityuktaü bhavati|
avastutve hi tasya ÷a÷aviùàõàderiva nityanivçttatvàddãkùàj¤ànàdeþ sarvasyaitannivçttihetorànarthakyaprasaïgaþ|

yadyevaü màyàkàryàtmaka eva vastubhåto malaþ
pràgukto vidyate| yaduktam
màyàbhogapariùvaktastanmaya iti| 
\quote{màyàbhogapariùvaktastanmayaþ
        \Kir\ 1:19cd.}

tatkimanyenànena kalpiteneti|
tadarthametanmàyàkàryamàgàmikastaduttarakàlabhàvã
mala \crux ityayamarthaþ\crux\ yadyevaü malinasya màyàkàryaü bandhàya 
bhavet tadà anàdimalamuktasya ÷ivasyàpi na kiü bhavediti vakùyàmaþ| 
\quote{anàdimalamuktasya ÷ivasyàpi na kiü bhavet
        \Kir\ 2:17ab.}

tasmàdbandhamokùànyathànupapattyà màyàkàryàdvyatiriktaþ sahajo vastubhåta eva malo 'bhyupagantavyaþ| 
yadyevaü màyaivàsau bhaviùyatãti màyàmalavàdinaþ| tadapyayuktaü yataþ


_________________________________________________________


     màyà no mohinã proktà  $ svataþ kàryàtprakà÷ikà  // KirT_2.12 //

__________

Vçtti:
no niùedhe| naiva màyàyàþ svataþ puü malinãkaraõamupapadyate ÷aktiråpatvenàvyaktaråpatve satyakriyàvattvàt kùãràdyavasthitadadhinavanãtàdi÷aktivat| yaduktaü sàükhyaiþ

hetumadanityamavyàpi sakriyamanekamà÷ritaü liïgam|
\quote{hetumadanityamavyàpi\devdot viparãtamavyaktam
        \Sankh\ 10.}

sàvayavaü paratantraü vyaktaü viparãtamavyaktam|| iti|


ki¤ca yaiva kalàdikàryaheturmàyà saiva kiü malo 'thànyà| yadyanyà tato vyatirikta eva mala iti nàsti vivàdaþ| saiva cettadayuktam|
yataþ kàryàditi kàryadvàreõa
prakà÷anakartçsvabhàvàsiddhà tato na mohinã nàvaraõakartçsvabhàvà savitçvat svabhàvaviruddhakàryàsiddhyà gamyata
ityarthaþ|

na càyamasiddho heturityucyate|


_________________________________________________________


     yataþ svakàryasaü÷leùàc  $ caitanyadyotikàtmanaþ  &
     malaü vidàrya cidvyaktim  % ekade÷e karotyasau  // KirT_2.13 //
__________

Vçtti:
yato malanivçttipårvamàtmana÷cidvyaktimekade÷a eva kàryakaraõàdinaiva sà kurvatã dç÷yata ityuktaü tayodbalitacaitanya
\quote{tayodbalitacaitanyaþ
        \Kir\ 1:16c.}
ityàdinà tatastenaiva kàryakaraõàtmanà svakàryakrameõa sambandhàdàtmana÷caitanyopodbalikà siddhaiveti|
atra kalàyà eva malavidàraõe vidyàdãnàü càtra cidvyaktau vyàpàra iti dar÷itaü pràgeva| eva¤ca


_________________________________________________________


     sthità prakà÷ikà kàryàn  $ mohakatve na saüsthità  &

__________

Vçtti:
kàryadvàreõa yataþ prakà÷ikà siddhà tato mohakatvena puüso nàvasthiteti svabhàvaviruddhakàryàsiddhyà pratãyata ityuktam|
tata÷ca yena kàryeõa saha yadviruddhaü kàryaü tattatkàraõavyatiriktakàraõajanyaü yathà prakà÷alakùaõakàryaviruddhamandhakàràtmakaü kàryaü prakà÷akàraõavyatiriktakàraõajanyam|
puüprakà÷akàryaviruddhaü ca puümohàtmakaü kàryamatastadapi puüprakà÷akàraõavyatiriktakàraõajanyamiti
yattatkàraõaü sa màyàvyatirikto malo 'tra kàryavi÷eùànumànasiddha iti tàtparyàrtho 'sya nigamanavàkyasyeti na gatàrthatà| 
ata evopasaühariùyati vyatiriktaþ sa yuktita iti|
\quote{vyatiriktaþ sa yuktitaþ
        \Kir\ 2:17d.}
na càvyaktakàryaiþ sattvarajastamobhiratrànaikàntikatà teùàmavirodhenàpi siddheþ| yaduktaü sàïkhyaiþ

anyonyàbhibhavà÷rayajananamithunavçttaya÷ca guõàþ| iti|
\quote{anyonyàbhibhavà÷rayajananamithunavçttaya÷ca guõàþ
        \Sankh\ 12cd.  Also cited ad \NarP\ 2:15,
        p.142.}


nanu prakà÷avi÷eùa eva moho 'nàtmanyàtmàbhimànàtmaka iti sàïkhyàþ|
yadàhuþ

bhedastamaso 'ùñavidho mohasya ca da÷avidho mahàmohaþ|
\quote{bhedastamaso 'ùñavidho\devdot bhavatyandhatàmisraþ
        \Sankh\ 48.}

tàmisro 'ùñàda÷adhà tathà bhavatyandhatàmisraþ|| iti||


tato 'tra svabhàvavirodhàsiddheþ kuto vyatiriktamalasiddhiþ| tadayuktam


_________________________________________________________


     prakà÷o vyakti÷abdena  $ mala÷abdena càvçtiþ  // KirT_2.14 //

__________

Vçtti:
ayamarthaþ---nàtra pràkçto 'yaü moho vivakùito 'sya ÷arãrasadbhàva eva siddheþ|
api tu àtmana÷ciddharmatvena vyàpakatayà vakùyamàõasya sarvaj¤atvaprasaïgasya parihàràyàva÷yamàvçtiråpo mala÷abdavàcyo 'nya eva moho 'bhyupagantavyaþ| 
sa ca prakà÷àvaraõaråpatvàdvyakti÷abdavàcyena puüprakà÷ena saha virudhyata iti nàsiddho 'tra vyatiriktamalasàdhanasvabhàvavirodha iti|
astvasyàvçtyàtmano malasyàj¤ànahetutvànmohakatvaü yastvayaü pràkçto mohaþ kathitastasya puüvyaktiråpatvàttadayuktameveti| na yataþ|


_________________________________________________________


     vyaktiryàõormalaþ proktaþ  $ sphuñaü dãpàndhakàravat  &

__________

Vçtti:
yathà dãpaþ prakà÷ako 'pi nãlotpalàdau raktotpalàdiviparãtaprakà÷akatvàt andhakàro mohaþ proktastathàtmavyaktirapyanityà÷uciduþkhànàtmasu nitya÷ucisukhàtmatvena viparãtena prakà÷amànà sphuñameva kçtvà malo mohaþ proktaþ|
\quote{anityà÷uciduþkhànàtmasu  
        Cf. \Agh's {Sarvaj\¤ànottaravçtti} IFP T.85, p.6, lines 5--6: 
        yadàhuþ---anityà÷uciduþkhànàtmasu
        nitya÷ucisukhàtmapratipattiravidyeti
        Cf. also {Yogasåtra} 2:5:
        anityà÷uciduþkhànàtmasu nitya÷ucisukhàtmakhyàtiravidyà} 
etaduktaü bhavati| na kevalamaj¤ànameva yàvadviparãtaj¤ànamapi moha evetyadoùaþ| ata eva

_________________________________________________________


     màyàpi mohinã proktà  $ viùayàsvàdabhogataþ  // KirT_2.15 //

__________

Vçtti:
tenaiva råpeõàsmàbhirmàyàbhogapariùvakta
\quote{màyàbhogapariùvaktaþ
        \Kir\ 1:19c.}
ityàdinà màyàpi mohinã proktà| na kevalo mala ityapi÷abdàrthaþ| 
sà ca viùayiviùayayorya àsvàdo raso 'sya bhogaþ prakà÷astena mohikà kàryadvàreõetyarthaþ| 
tataþ sàïkhyaiþ sahàtràsmàkaü na vivàdaþ| vivàdaviùayastu pràkçtamohavyatirikto malaþ sàdhita eveti| evaü ca


_________________________________________________________


     yatra tatra sthitasyàsya  $ svakarmamalahetutaþ  &
     màyotthaü bandhanaü tasya  % sanimittaü pravartate  // KirT_2.16 //
     anàdimalamuktasya  $ ÷ivasyàpi na kiü bhavet  &
     tasmànmàyà malo naiva  % vyatiriktaþ sa yuktitaþ  // KirT_2.17 //

__________

Vçtti:
kalàdikùityantabhuvaneùu sarvatra puüso yathà màyàpravçttau karmàõi nimittaü tathà malo 'pi| 
anyathà tasya ciddharmatvena vakùyamàõatvàtsarvaj¤atvasarvakartçtvena ÷ivatvaprasaïgato màyãyabandhà pravçttireva|
nanu karmàõi tatpravçttau nimittamastu malena kim|
naivaü mala muktasya sarvasya ÷ivatvenànuùñhàturabhàvàtteùàü karmaõàmapyasiddheþ||

nanu karmaivàvaraõatvena kalpyatàü kiü maleneti kùapaõakàþ| tadayuktam| tasya kçùyàdàviva svaphalahetumàtratvena siddheþ àvaraõatvàdar÷anàt
arthàlocanàdàvapyevaü tasyaiva hetukalpanenendriyàderabhàvaprasaïgàccetyuktam|
tata÷ca màyàpravçttau karmavyatirikta eva malo 'bhyupagantavya iti| yata evaü tasmànna màyà malaþ|
yathà ca tadvyatiriktastathà yuktito 'numànenaiva sàdhita ityupasaühàraþ|

atra pårvapakùà÷aïkà


_________________________________________________________


     màyàkàryaü samastaü syàt  $ kuto 'nyaþ sahajo malaþ  &

__________

Vçtti:
\crux màyàkàryaü kalàdi samastamityavikalaü tattvàtmakameva bandhanaü syàt\crux |
yadvà nirava÷eùabhåtabhuvanàtmakaü syàditi|
ayamarthaþ---yadbandhanaü tattattvamevàdhvani bhuvanàdyàtmanà và saüniviùñaü yathà màyàkàryaü bandhanaü tadvanmalo bandhanaü bhavadbhiruktaü so 'pi tattvàntaramadhvani và bhuvanàdyantaramiti tattvàtireko bhuvanàtireka÷ca
prasajyata iti| 
atha tattvabhuvanàdyàtmakatvamasya neùyate tataþ ÷a÷aviùàõàderiva bandhanatvamapyasyàsiddhamityuktam|
kuto 'nyaþ sahajo mala iti|

atra parihàraþ


_________________________________________________________


     àtmasthaü tatpa÷utvaü syàt  $ pa÷urapyadhvamadhyagaþ  // KirT_2.18 //
     prokto yena matastena  $ malastadbhinnalakùaõaþ  &

__________

Vçtti:
ayamarthaþ---karmaõàsya hetoranaikàntikatvaü tasya bandhatve 'pi tattvabhuvanàdisthitya bhàvàt|
atha màyàtattve sthitatvàttasya nànaikàntikaviùayateti| 
ucyate---yadyevaü tadapi pa÷utvamiti malaþ pa÷utattvasthaü tena vinàtmanàü pa÷utvàyogàt| taddvàreõa tadapyadhvani sthitamiti màyàkàryàttattvabhuvanàderbhinnalakùaõo 'pi malaþ karmavadbandha ityadoùaþ||

yastu sahajaþ syànmalo màye tyevamàdibhiþ padacchedairbalàdeva
\quote{sahajaþ syànmalo màyà
        \Kir\ 2:12a.}
såtràõi màyàmalapakùe 'pi pratyàvçttyà vyàcaùñe sa sandigdha÷àstràrtho màyàyà malatve hetuü praùñavyaþ| 
na hyanyathàtyantàtãndriyavastunaþ kàryabhedenendriyàderiva siddhabhedasya ÷akyamabhedamadhyavasàtum| indriyàderapi kalàntasya satanmàtrasyàbhedaprasaïgàt| 
nanåkto heturmàyàvyatiriktamalàstitve pramàõàbhàvàditi|
na asyàvyàpakaråpabhàvatvenànaikàntikatvàt|
vyàpako hi nivarttamàno vyàpyaü nivarttayati vçkùa iva ÷iü÷apàü nànyo ghañàdiranavasthàprasaïgàt| 
na prameyasattàvyàpakaü pramàõaü sarvasya sarvaj¤atàprasaïgàditi pramàõanirvçttàvapyarthàbhàvàsiddheþ saü÷aya evàtra vyatiriktasattàyàü yuktaþ| asiddha÷càyaü hetuþ vyatiriktamalàstitve svabhàvaviruddhakàryopalaübhalakùaõasya pramàõasya pràguktatvàt|

yadapyasya dåùaõatvenànayoþ kàryayoþ ÷ivatvapa÷utvaråpatvenaikasminnàtmani samàve÷àtsahàvasthànavirodho nàstye vetyuktaü tadapyayuktaü parasparaparihàràvirodhe 'pyanayoritaretaràbhàvaråpatvàdvçkùatadabhàvayoriva naikasmàtkàraõàdudbhavaþ sambhavati yataþ|
ayameva càsmàkamatra pratij¤àto 'rtha iti|
viruddhayorapyanayoþ sahànavasthànopadar÷anametaddoùodbhàvanameva pratij¤àtàrthàbàdhanàt| 
na ca ÷ivatvasyeva pa÷utvasyàpyàtmanyavasthànamiti yuktam|
tasya vastvantaràkàramalaråpatvena tadvyatiriktatayàvasthiteþ| 
vakùyati ca àtmano 'nàdisambandhàddharma ityupacaryata iti| 
\quote{àtmano 'nàdisambandho dharma ityupacaryate
        \Kir\ 2:23cd.}
nàpi tatkàryayoþ prakà÷àvaraõayoþ sahàvasthànamàtmano 'vasthàbhedàtsakalàkalàdyavasthàbhedavaditi|

yadapi cakùuràdinàlokàdisahakàrisannidhànàsannidhànàbhyàü prakà÷àprakà÷àdiviruddhaü kàryaü kurvatàsya hetoranaikàntikatvamuktaü tadatitaràmayuktam|
sahakàryasannidhàne hi tatsvakàryamakurvaddçùñaü na tu tadviruddhaü kurvadabhàvasyàvastutvena karaõàsambhavàt|
savità puruùàdãnàmivolåkàdeþ prakà÷ameva karoti| 
sa tu prakà÷ako 'tyantabhàsvaratvena tasya netropaghàtahetutvàt mandanetrasyeva svakàryà karaõàdaprakà÷aka ityupacaryata iti na tu tamovadaprakà÷akaraõàditi nànaikàntikaviùayaþ|
tata÷ca sarvadoùarahitàtpràguktàtsvabhàvaviruddhakàryopalambhànmàyàvyatirikta eva malaþ siddhyatãtyalamàgamàrthabahiùkçtaiþ saha vivàdeneti|

tadevaü pramàõato màyàvyatiriktasya malasya siddhasya saühitàntarairabhikhyànapradar÷anàya paryàyàntaràõyucyante|


_________________________________________________________


     malo 'j¤ànaü pa÷utvaü ca  $ tiraskàrakarastamaþ  // KirT_2.19 //
     avidyà hyàvçtirmårchà  $ paryàyàstasya coditàþ  &
     sa càvidyàdiparyàya-  % bhedaiþ siddho mate mate  // KirT_2.20 //

__________

Vçtti:
atha kimasau malaþ saühitàntareùviva dar÷anàntareùu prasiddhaþ| netyucyate


_________________________________________________________


     tatsadbhàvàtpa÷uþ pà÷yaþ  $ ÷odhyo bodhyo matastviha  &

__________

Vçtti:
tasyàsya malasya sadbhàvàdihetyasminneva pàrame÷vare dar÷ane pa÷uþ preryaþ pà÷ya÷ca kalàdinà ÷odhya÷ca dãkùayà bodhya÷ca ÷àstràtmanà j¤ànenàbhimato na tathà dar÷anàntareùu| 
tata÷ca dar÷anàntaramuktàþ pa÷ava eva malasya tairaj¤àtatvena vicchettuma÷akyatvàdityuktaü bhavati| yadyevamàtmanaþ pà÷yàdivçttibhedà apyanàdisthità eva| tatasteùàmapi bandhàntaratva prasaïgaþ| tadayuktam| yataþ


_________________________________________________________


     pà÷yàdivçttayo yàstu  $ tasya bhedàþ prakãrtitàþ  // KirT_2.21 //
     male sati bhavantyetà  $ bhoktçtvaü ca na kevalam  &

__________

Vçtti:
eùàü pà÷yàdivçttãnàü malanivçttau nivçttisiddhermalanimittatvaü siddhyati pradãpanimittatvamiva prabhàyà iti|
na pçthagbandhàntaratvamiti| tadiyatà malasyàvastutve màyàsvabhàvatve ca niùiddhe adhunà àtmano 'pi và guõa
\quote{àtmano 'pi và guõaþ
        \Kir\ 2:11bc.}
iti pårvoktatçtãyapra÷nàntarànuvàdena pårvaþ pakùaþ|


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     yadyevaü saüsthitaþ pà÷yo  $ malo 'sya pa÷usaügataþ  // KirT_2.22 //
     àtmanaþ kiü na dharmo 'sau  $ yuktitaþ kalpyate malaþ  &

__________

Vçtti:
yadyevaü cidråpa evàtmà pà÷yo vyavasthita iti ki¤cijj¤atvànyathànupapattyàsyàvàrako 'pi malaþ kalpyate| 
hanta tarhi àtmana evàsau aj¤ànàtmà malo dharmatvena yuktito 'numànena kalpyatàm| yadàhurnaiyàyikavai÷eùikàþ---yadyatra kàraõàntareõa kriyate tattatra nàstyevàndhakàra iva pradãpàdinà kriyamàõaþ prakà÷aþ|
kriyate ca kàryakaraõàdibhiràtmani vij¤ànaü| tatastadapi tatra nàstãtyaj¤asvabhàva evàtmà sidhyati kuto vyatiriktamalasiddhiþ|

atra siddhàntaþ


_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     àtmano 'nàdisambandhàd  $ dharma ityupacaryate  // KirT_2.23 //
     kathaü tajj¤ànayuktatvàd  $ aj¤ànaguõatàü gataþ  &

__________

Vçtti:
bhavedevaü yadyayaü heturasmànprati siddhaþ syàt| asiddhastu kàryakaraõàdãnàü tatràsmàbhirj¤ànavya¤jakatvenàbhyupagamàt|

nanu tadbhàvatadabhàvayordar÷anàdar÷anàbhyàü j¤ànasya kàryakaraõàdikàraõatvaü sidhyati| na tayorvya¤jakatvenàpi saübhavenànaikàntikatvàditi nànenà siddhena hetunàtmanyaj¤atvasiddhiþ|
tata÷càva÷yaü tasyà÷uddhàtmano 'nàdisambandhenàvaraõena vyatiriktena bhavitavyamiti| 
tadyogàda÷uddha ityupacàràdàgame kathito draùñavyo nàj¤asvabhàvatvàdeveti|

tarhyata eva tatràj¤atvasaü÷ayo yukto na tajj¤atva ni÷cayo yena vyatiriktamalasiddhiriti| tatrocyate


_________________________________________________________


     tasya dharmo na dharmatve  $ pariõàmaþ sphuño bhavet  // KirT_2.24 //

__________

Vçtti:
na tasyàtmano dharmaþ svabhàvo vàj¤ànàtmà malo ghañàdivadanàtmatvaprasaïgàt| atha yatra j¤ànaü samavetamutpadyate sa àtmeti| tadapyayuktam|
tasya pårvamaj¤ànaü prati dharmitve ghañàderiva pa÷càdapi j¤ànasamavàyo nopapadyata eva|
athàj¤ànàtmanastu tasya j¤ànàbhyupagame sphuñameva råpàntarapariõàmaþ syàdàmalakàdeþ pãtatotpattyàtmaka iveti vakùyamàõo doùaþ|
\quote{vakùyamàõo doùaþ
        See \Kir\ 2:26ab.}

nanu j¤ànaü tàvadasmadàdipratyakùatve satyacàkùuùapratyakùatvàdrasàdivadguõaþ|
guõena ca dravyà÷ritena bhavitavyamiti yastasyà÷rayaþ sa tadvilakùaõatvàdaj¤ànaråpa evàtmà siddhyati| tadapyayuktam| yataþ|
ciddharme puüsãtyàdi|


_________________________________________________________


     ciddharme puüsi no dharmo  $ yadi syàtpariõàmavàn  &

__________

Vçtti:
cit j¤ànameva dharmaþ svabhàvo yasya
sa tathàbhåtaþ \crux pumityanubhavati sarvamiti
pumàn\crux\
àtmà svasaüvedanena svaparàtmaprakà÷atayà pratipuruùaü siddhyati kimanyena sàdhanena|

nanu j¤ànasya rasàderiva guõatve heturukta eva|
so 'pyayuktaþ dçùñàntasyàsmànprati sàdhyadharmà siddhatvàt| rasàdayo hi bhàvàþ saühatà eva jàyamànàþ saühatà eva niruddhà÷ca sàükhyasaugatàdibhirivàsmàbhirapi pramàõasiddhatvàdarthakriyàkaraõàþ kathyante|
na tvanyaþ ka÷citteùàmà÷rayabhåtastadvyatirekeõa tasyànupalambhanàditi| 
kathaü tarhi pçthivyàü gandha ityàdivyavahàraþ|
kudar÷anàbhyàsamålo bhrànta eva| yadi và vi÷iùñasamudàyaikade÷apratipàdanàya vanasya dhavaþ ÷obhana
\quote{vanasya dhavaþ ÷obhanaþ
        cf.\ \NarP\ ad 1:4, p.11.}
itivadyukta eveti| ata÷ca j¤ànasyàpi guõatvàsiddhestadråpa evàtmà siddha ityuktam|
tarhi j¤ànasyànityatvena saüvedanàda nityatvamasya| tadayuktam|
dvividhaü hi j¤ànamadhyavasàyàtmakamitaracca| tatra yadadhyavasàyàtmakaü tadbuddhidharmatvenàsmàbhirapyanityamiùyata eva|
yadanadhyavasàyàtmakaü pauruùaü saüvedanàtmakaü j¤ànaü tasya na kadàcidapyabhàvaþ saüvedyate sarvadaiva gràhakaråpatayaikaråpeõa saüvedanàt| 
nàpi tasya krameõàrthakriyànupapattirityàdi sarvaü dar÷itamasmàbhirnare÷varaparãkùàprakà÷e vistareõeti tata evàvadhàryam|
\quote{dar÷itamasmàbhirnare÷varaparãkùàprakà÷e
        ad 1:22, p.52.}


tasmi¤j¤ànàtmakatvàccitsvabhàve puüsi nàj¤ànaü malo dharmo yuktaþ| àmalakàdãnàmiva råpàntarapariõàma prasaïgàt| tathà hi

_________________________________________________________


     ekasminvyajyate j¤ànam  $ anyasmiüstattirohitam  // KirT_2.25 //

__________

Vçtti:
ekasminråpàdau viùaye j¤ànamutpadyate anyasmiüstu rasàdàvutpannamapi naùñaü bhavadbhiriùyate yatastata÷ca råpàntarapariõàmo 'syàtmanaþ| ko doùa ityucyate|


_________________________________________________________


     pariõàmo 'cetanasya  $ cetanasya na yujyate  &

__________

Vçtti:
yaþ pariõàmã so 'cetanaþ siddho yathàmalakàdirartha iti pariõàmitvàdàtmano 'pyacetanatvaprasaïga ityava÷yaü tatprasaïgaparihàràyàtmà naivàj¤ànasvabhàvo 'bhyupagantavyaþ|
api tu vij¤ànasvabhàva eveti| tasyàvàrakasvabhàvo vyatirikto malaþ siddhaþ|
anyathà sarvaj¤atvaprasaïgàditi tçtãyasyàpi pra÷nasya niràsaþ|

yadyevaü vyatiriktamalapakùe 'pyeùa eva doùa iti samuccayena codakaþ|


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     tayo÷cànàdisambandhàd  $ vi÷leùo na vibhutvataþ  // KirT_2.26 //
     sahajaprakùaye pràpte  $ tasya nà÷o na kiü bhavet  &

__________

Vçtti:
tayoràtmamalayoryo 'nàdyàvàryàvàrakalakùaõaþ sambandhaþ sa svabhàvavi÷eùa eva tasmànna vi÷leùo nivçttiranàditvàdeva yathà cetanàjjaóàdvà svabhàvàdityanirmokùaþ|
atha tasmàdvi÷leùa iùyate| yadyevaü sahajasya svabhàvasya prakùaye sati tasyàpi nà÷aþ svabhàvàntarotpàdaråpaþ pariõàmo bhavediti sa eva tadavastho doùo yaþ pràgavyatirikta malapakùe proktaþ| 
atha na tayoþ svabhàvàdvi÷leùaþ api tu parasparasaü÷leùànnetratadàvaraõayoriva tato naiùa doùa ityucyate so 'pi na yuktaþ|
vibhutvata iti vyàpakatvàt| avyàpakasya hyavyàpakàdde÷àntaranayane vi÷leùaþ| vyàpakasya tu sarvatràvasthànànna kuta÷cidvi÷leùaþ sambhavatãtyanirmokùaþ| 
atha tathàbhåtasyàpi vi÷leùa iùyate| yadyevaü sahajasya sahabhàvina àvarakasya prakùaye tasyàpyàvàryatvasya svabhàvasya nà÷o råpàntarapariõàma iti sa doùastadavastha eva|

atra siddhàntaþ


_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     vibhorapi malasyàsya  $ tacchakteþ kriyate vadhaþ  // KirT_2.27 //
     upàyàcchaktisaürodhaþ  $ kathaücitkriyate male  &
     yathàgnerdàhikà ÷aktir  % mantreõà÷u niruddhyate  // KirT_2.28 //
     tadvattacchaktisaürodhàd  $ vi÷liùña iti kathyate  &

__________

Vçtti:
atra malaviùayastàvadayamadoùaþ| yato na kevalamasyaivàvyàpakasya mohàtmanaþ pràkçtasya malasya yàvadvyàpakasyàpyàõavamalasyopàyena mantradãkùàtmanà ÷akteràvàrakasvabhàvasyàgnerdàhakatvasyeva vadho 'nyathàbhàvaþ kriyata eva|
katha¤cidityàrabdhakàryakarmabhogoparodhenàsarvàtmanà tadanuparodhena tu sadyonirvàõadãkùayà sarvàtmaneti| 
tata÷ca malasya pariõàminityatvàbhyupagamànnaiùa svabhàvàntarapariõàmasàdhanaprasaïgo yuktaþ siddhasàdhanàdityuktaü bhavati| 
ata eva malasya svabhàvàntarapariõateþ svaråpasattve 'pyàmayàdvi÷liùñaþ puruùa itãva mala÷aktirodhàdapi vi÷liùñaþ kathyate| 
tato vi÷leùo na vibhutvàdityayamapyadoùaþ|

idànãü puruùaviùayo 'pi doùaþ pratikùipyate|


_________________________________________________________


     kçtvà tacchaktisaürodhaü  $ kriyate bhavaniþspçhaþ  // KirT_2.29 //

__________

Vçtti:
÷akteþ saürodhaþ ÷aktisaürodhaþ| tasya malasya taü kçtvà bhavaniþspçhaþ krodharàgàdirahitaþ puruùaþ kriyate parame÷vareõa| 
ata eva ÷aktipàtani÷cayàyàkrodharàgàdãni liïgàni dãkùàdhikàràrthaü gurubhiþ ÷iùyàõàü parãkùyanta ityuktam|
\quote{\devdot ityuktam See 1:22.10--15.}
tata÷ca malasya råpàntaràpattimàtrameva tadànãü na tvàtmanaþ svabhàvàntarapariõàmaþ| tasmànna pårvoktadoùa ityuktaü bhavati| 
sati hi male yastasya malànapekùayàrthagràhakasvabhàvaþ sa evàsatyapi yataþ| 
kathaü tarhi sati male 'rthaü na gçhõàti| bàlabhàùitametat| 
yo hi malànapekùayàrthagràhakaþ sa kathaü tatsannidhàne bhavet| 
nanvadhunàsyàrthaþ prakà÷ate pràktu neti kathaü na svabhàvàntarapariõàmaþ| 
tadapyayuktam| tadviùayãkaraõamevàrthànàü prakà÷o nànyaþ|
na tu malànapekùayàtmani sarvadàstãtyuktam| 
ato na svabhàvabhedàlambanagatatvàdityevamàdi vistareõa svabhàvàntaratvàpàdako viruddhadharmàdhyàsaprakàro nare÷varaparãkùàprakà÷e paràkçto 'smàbhiriti
\quote{nare÷varaparãkùàprakà÷e paràkçtaþ
        It is not certain to which passage this refers.}
tata evàvadhàryam|

yo 'pi sahabhàvyàvaraõanivçttita àtmano 'pyàvàryatvanivçttilakùaõasvabhàvàntarapariõàmadoùa uktaþ tatràpyucyate


_________________________________________________________


     sahajà kàlikà tàmre  $ tatkùayànna ca tatkùayaþ  &
     yadvattàmre kùayastadvat  % puruùasya malakùayaþ  // KirT_2.30 //
     yathà taõóulakambåke  $ prakùãõe 'pi na tatkùayaþ  &

__________

Vçtti:
sahacarakàlikànivçttyà na tàmrasya ka÷cidvikàro dç÷yate yathà tathà malanivçttyàpyàtmano na vikàra ityetàvatàü÷ena dçùñàntatvaü nànyathà tàmrasya pariõatidharmatvenàbhyupagamàditi| 
etaduktaü bhavati---aupàdhiko 'yaü malasannidhànàsannidhànakçto bhedaþ| 
na tvàtmano malànapekùayàrthagrahaõaikasvabhàvasyànyo 'nàvàryasvabhàvo yo bhedaü vidadhyàditi svabhàvàntarapariõàmàbhàvànna pårvoktadoùaprasaïgaþ| 

ayameva pakùaþ pramàõasiddha ityanumànasiddhenàpi dçùñàntàntareõa poùyate
     viùasambandhinã ÷aktir  $ yathà mantrairniruddhyate  // KirT_2.31 //
     tathà na tadviùaü kùãõam  $ evaü puüso malakùayaþ  &

__________

Vçtti:
mohamàraõahetutvànmalasthànãyàyàü sahajàyàmapi ÷aktau puruùasthànãyasya viùasyanivçttàyàü na kadàcidvarõàkçtyàdisvaråpanà÷o yathà tathà puüso malakùaya iti|
aü÷ena dçùñàntatvàdadhunà pratyakùasiddhadçùñàntàntareõa prakaraõopasaühàraþ
     phalaü katakavçkùasya  $ kùiptaü sakaluùe jale  // KirT_2.32 //
     kurute ÷aktisaürodhaü  $ kiü kùipatyanyato jalàt  &
     ÷ivaj¤ànaü tathà tasya  % ÷aktisaürodhakàrakam  // KirT_2.33 //

__________

Vçtti:
yathà hi katakàbhidhànasya vçkùavi÷eùasya phalaü \crux meghajàdi sahajakaluùayukta\crux\ eva jale prakùiptaü tasyàþ kaluùalakùaõàyàþ ÷akteþ saürodhaü vidadhallakùyate| na tu jalàtki¤cidapi svabhàvàntaramanyato 'nyatra kùipediti kàluùyamàtrameva tasya nivartayati nànyatki¤cidityarthaþ| 
tathà ÷iva eva j¤ànaü sarveùàü cicchaktivya¤jakatvena j¤ànahetutvàttasyeti malasya ÷aktisaürodhakàrakaü dãkùayà tadadhikàrotpàdanàya và ÷aktipàtenetyuktam|
yadi và ÷ivasya j¤eyatayà saübandhi yaddãkùitànàü nityakartavyatayà
vakùyamàõaj¤ànaü tadàrabdhakàryakarmabhogoparodhenàkùapitasya dãkùayà sarvàtmanà malasyaiva pratyahamapacayàt krameõa ÷aktisaürodhakàrakaü na tu puruùasyeti| tata÷ca tasyàü÷e 'pi svabhàvàntarapariõàmàbhàvànna pårvoktamacetanatvaü dåùaõaü malasya tvetadbhåùaõameveti na vyatiriktamalapakùe ka÷ciddoùa iti|


\Colo
iti nàràyaõakaõñhàtmajabhaññaràmakaõñhaviracitàyàü ÷rãmatkiraõavçtau dvitãyaü prakaraõam


%% CHAPTER 3

atha padàrthànàmeva parãkùàrthaü pra÷napårvaü rakaraõàntaram| atra ca såtrapadàrthaprakaraõasambandhàþ pràgvaddraùñavyàþ| 
pàñalikastu vyatiriktamalasiddheranantaraü malasyaivà ràgatvaparãkùàtmako vàkyàtmako 'pi ràgeõa ra¤jita÷ceti
\quote{ràgeõa ra¤jita÷ca vàkyena| 
        \Kir\ 1:17a.}
tathà ca pra÷naþ| 


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     bhoktçtvaü malataþ proktam  $ abhilàùànna kiü bhavet  &
     sa ca ràgàdyato ràgo  % vaktavyo 'tra malena kim  // KirT_3.1 //

__________

Vçtti:
nanu mala÷abdena càvçtirityàdinà
\quote{mala÷abdena càvçtiþ
        \Kir\ 2:14d.}
prabandhena malata àvaraõaü kàryaü puüviùayaü mukhyamuktam|
ànuùaïgikaü tu bhoktçtvàdi| yaduktam

pà÷yàdivçttayo yàstu tasya bhedàþ prakãrtitàþ|
\quote{pà÷yàdivçttayo\devdot bhoktçtva¤ca na kevalam
        \Kir\ 2:21c--22b.}

male sati bhavantyetà bhoktçtva¤ca na kevalam|| iti|


ko 'yaü pra÷naþ| athàvàryatvamevàtra bhoktçtvamucyate na tu bhogaikarasikatvamiti pra÷naþ| 
yadyevaü tato mala eva vaktavyaþ kiü ràgeõeti ràgàkùepapra÷no yuktaþ, na tu malena kimiti|
ràgàdyabhàve 'pi pralayakevalàdyavasthàyàü tatkàryasya bhàvàditi| 
satyametat| kintu nàtra sarvathà malàbhàvaþ pårvapakùãkçto yadàtra bhoktçtve malena kimiti| 
bhoktçtvaü hi bhogaikarasikatvàtmakaü ràgakàryàtpràguktàdabhiùvaïgàdeva dçùñàtsiddhamiti kimatra malasyàpi hetutvena kalpitena|
ràgasyaivàtra pàramparyeõa hetutvamiti pra÷nàrthaþ|
tanna virodha iti| ata evàtra malasyàbhyupagamenaiva samàdhiþ


_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     bhoktçtvaü nàma yatproktam  $ anàdi malakàraõam  &

__________

Vçtti:
yadetadbhoktçtvamasmàbhiþ pràguktaü tadanàdi| yato malakàraõamuktaü tato
malasyànàditvàttadapyanàdi| etaduktaü bhavati---anyadevàsmànmohajanitàdbhoktçtvàdbhogayogyatvalakùaõametadbhoktçtvam|
pralayàkale vidyate na tu vij¤ànakevale karmàbhàvàt| 
tasya karmavanmalo 'pi kàraõaü pariõatamalasya pralayàkalasyàpi parame÷varànugràhyatvànna tatsambhavati yataþ|

tata÷ca nàbhilàùo 'sya nimittamityucyate


_________________________________________________________


     abhilàùastanau satyàü  % sà tanuþ kena hetunà  // KirT_3.2 //
     ràgo 'pi tannimittatvàt  $ pravçttaþ

__________

Vçtti:
abhilàùo 'pyayaü sati sthåle 'smi¤charãre bhavatãti| taccharãraü såkùmadehàtmakaràgàdisambandhàt| 
ràgàdãnàü tu pravçttau tadbhoktçtvaü nimittamiti kathamasyàbhilàùo nimittamà÷aïkyate| abhilàùahetorasya ràgàderapyetannimittatvàt| 
tatra dçùñàntaþ


_________________________________________________________


     puruùasya tu  &
     cauryaü hi bãjamàpekùya  % yathà nigaóabandhanam  // KirT_3.3 //
     evaü pa÷utvamàpekùya  $ ràgatattvaü pravartate  &

__________

Vçtti:
yathà cauryaü bãjabhåtamà samantàdapekùyapuruùasya nigaóàdibandhanaü pravartate tathaiva pràguktanayena
\quote{pràguktanayena
        See \Kir\ 1:16 ff.}
pralayakevalinaþ pa÷utvaü malamapekùya ràgàdayaþ pravartanta iti kuto ràgasyàtra hetutvamà÷aïkyate| tadevaü 


_________________________________________________________


     etasmàdasya bhoktçtvaü  % tanurbhogo 'nyahetujaþ  // KirT_3.4 //
     pa÷utvena hi bhoktçtvaü  $ màyàbandhastanau sthitaþ  &
     sukhaduþkhàdiko bhogaþ  % karmataþ saüsthitaþ pa÷oþ  \
     nànyathàsya vinirdiùñaü  # bhogabhoktçtvabandhanam  // KirT_3.5 //

__________

Vçtti:
pa÷utvasaüj¤akànmalàdasya bhoktçtvaü màyàtastaccharãraü karmataþ punarbhogaþ karmaõàmeva sukhaduþkhàtmanà pariõàmàditi sàkùànnimittatvamatroktaü na tu paramparayà pàramparyeõa sarvasyàsya màyàtmanaþ karmàkùiptatvàditi dar÷ayiùyàmaþ|
\quote{iti dar÷ayiùyàmaþ
        ad \Kir\ 3:7--8.}
prokta¤ca ÷rãmatsvàyambhuve

karmata÷ca ÷arãràõi viùayàþ karaõàni ca| iti|
\quote{karmata÷ca ÷arãràõi viùayàþ karaõàni
        ca \Svayam\ 1:13ab.}


nànyathaitasya bhoga÷ca bhoktçtvaü ca ÷arãraü ca vinirdiùñamiti| tadiyatà pa÷upadàrthaþ parãkùita iti||

adhunà pà÷apadàrthaparãkùàvi÷eùàrthaþ prasaïgàtpra÷naþ


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     yadetatkarma deve÷a  $ proktaü bhoganibandhanam  &
     karmàrjanaü tanau satyàü  % sçùñikàle tanuþ kutaþ  // KirT_3.6 //

__________

Vçtti:
yadetatsukhaduþkhàdiko bhoga ityàdinà karma bhoganibandhanamuktaü tanna vyàpakamityadhyàhàraþ| yato mahàpralayàdanantaraü sargàrambhakàle prathamaþ ÷arãràdibhogaþ kuta÷cideva nimittàdiùyate| na karmataþ|
taduttarakàlabhàvinàü karmanimittatvàditi| yadàhuþ---

àdyo hi dehaþ puruùàrthamålastato 'pyanye karmamålàþ pratipannà iti|
\quote{àdyo hi dehaþ\devdot pratipannàþ
        Source unknown.  Also quoted in \NarP,
        p.212 ad 3:87, but with prapannàþ for pratipannàþ}


atra siddhàntaþ

_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     yathànàdirmalastasya  $ karmàpyevamanàdikam  &
     yadyanàdi na saüsiddhaü  % vaicitryaü kena hetunà  // KirT_3.7 //

__________

Vçtti:
puruùàõàü hi sarvadà ÷àrãrabhogàdivaicitryànyathànupapattyà karmaõaþ sattvaü sçùñikàle 'pi pa÷umçgapakùisarãsçpasthàvaramanuùyàdi janmavaicitrya÷ruteþ|
mahàpralaye 'pi karmasiddhitaþ pravàhànàdiþ karma÷arãraprabandhaþ siddhyati|
\quote{Testimonium:
        kiraõavçttau bhagavatà ràmakaõñhena
        `puruùàõàü hi sarvathà
        ÷arãrabhogavaicitryànyathànupapattyà
        karmaõaþ satvam| prathamasçùñikàle 'pi
        pa÷upakùimçgasarãsçpasthàvaramanuùyàdivaicitrya÷ruteþ
        mahàpraLaye 'pi karmasiddhitaþ
        pravàhànàdiþ karma÷arãraprabandhaþ
        siddhyatã'ti vyàkhyàtam| {Siddhàntasàràvalivyàkhyà} ad
        \VP\ 7, p.58, lines 18--21.}
tata÷ca malasyàpi kevalasyàtra ÷arãrahetutvapratiùedhasya sàmarthyasiddheþ
àdyo hi dehaþ puruùàrthamåla ityayaü pakùo 'tyantàyukta ityuktaü bhavati| 
etadevàsya pravàhànàditvamupasaühartuü màyàdhikaraõatvaü ca dar÷ayituü såtram


_________________________________________________________


     tasmàdanàdikaü karma  $ màyàpyevaü bhavastathà  &
     tathànàdiþ ÷ivaþ kartà  % sarvasya jagataþ sthitaþ  // KirT_3.8 //

__________

Vçtti:
evaü karmanibandhano bhavaþ kalàdikùitiparyantatattva bhåtabhuvanaråpaþ saüsàro màyãyastannibandhanaü ca punararjyamànaü karmeti karmabhavayoþ parasparahetutvena pravàhànàditvasiddhiþ| 
bhavànàditvàdeva ca tadupàdànena karmànàditvàcca tadadhikaraõenàpi prakçtyàtmanànàdinà bhavitavyam| 
kçùyàdikarmaõàü prakçtisaüskàrakatvena dçùñatvànnaiyàyikàdiparikalpitàtmasaüskàrakatvàyogàdàtmanaþ pariõàmitvaprasaïgàcca| 
yacca tadbhavo pàdànaü karmàdhikaraõaü ca sà màyàpyanàdisiddhà|
tathà bhavasya tanukaraõabhuvanàtmanaþ pravàhànàditvenoktatvàttatkartàpã÷varo 'nàdiþ sidhyatãti|

atha pà÷apadàrthaparãkùàvi÷eùàdanantaraü prasaïgàtpatipadàrthaparãkùàrthaü pra÷naþ


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     ÷ivaþ kartà tvayà proktaþ  $ sa kathaü gamyate prabho  &

__________

Vçtti:
ã÷vare hi jagatkartari siddhe tasyànàditvaü sàdhayituü ÷akyam| sa eva kathaü gamyate| na tàvatpratyakùato 'tãndriyatvena tasya bhavadbhirabhyupagamàt| taduktaü jaiminãyaiþ

na ca kai÷cidasau j¤àtuü kadàcidapi ÷akyate|
\quote{na ca kai÷cidasau\devdot bråyàdàtmai÷varyaprasàdhanàt
        \Sloka\ {sambandhàkùepaparihàra} 57cd, 58ab and 60.  
        Also cited ad \Mat\VP\ 3:6, p.49 and before \Nar\ 2:1, p.113.}

svaråpeõopalabdhe 'pi sraùñçtvaü nàvagamyate||

na ca tadvacanenaiùà pratipattiþ suni÷cità|

asçùñvàpi hyasau bråyàdàtmai÷varyaprasàdhanàt|| iti|


nàpi råpopalabdhyàdinà cakùuràdiriva pårvoktatanukaraõabhuvanàdikàryànyathànupapatti lakùaõenànumànena tasya mahàbhåtebhya evotpattidçùñeþ| yadàhuþ saugatàþ

yasminsati bhavatyeva yattato 'nyasya kalpane|
\quote{yasminsati\devdot hetånàmanavasthitiþ
        {Pramàõavàrttika} 1:26 (with 
        yeùu satsu for yasminsati).  
        Also cited ad \Nar\ 1:4, p.9 and 2:4, p.120 and \Mat\VP\ 6:21, p.152.}
taddhetutvena sarvatra hetånàmanavasthitiþ||

÷astrauùadhàdisambandhàccaitrasya vraõaropaõe|
\quote{÷astrauùadhàdi\devdot prakalpyate
        {Pramàõavàrttika} 1:24.}

asambaddhasya kiü sthàõoþ kàraõatvaü prakalpyate|| iti|


nàpyàgamena tasyàkçtakatvena bhavadbhiranabhyupagamàt|
tatkçtasyànyonyasaü÷rayeõàpràmàõyàt| na ca pramàõàntaramasti bhavatàm|
tatsàdhanapramàõàbhàvànna kathaücidgamyata ityarthaþ|

yadyevamata evaitadviùayasaü÷ayo 'stu| nàstã÷vara iti kuto bàdhakapramàõàbhàvàditi| ucyate|


_________________________________________________________


     vaikaraõyàdamårtatvàt  % kartçtvaü yujyate katham  // KirT_3.9 //

__________

Vçtti:
karaõànàmabhàvo vaikaraõyaü tasmàdã÷varo jagataþ kartà na saübhavati| karaõàbhàvàddaõóacakrasåtràdirahitaþ kumbhakàra iva kumbhe| tadidamuktaü jaiminãyaiþ

na ca niþsàdhanaþ kartà ka÷citsçjati ki¤cana| iti|
\quote{na ca niþsàdhanaþ kartà ka÷citsçjati ki¤cana
        \Sloka\ {sambandhàkùepaparihàra}
        50cd.  Also quoted ad \Nar\ 3:2, p.155.}


ki¤ca mårtatvaü kañhinatà| atra ÷arãrayogastadabhàvàdã÷varo na sambhavati karteti| tadidamuktaü taireva

a÷arãro hyadhiùñhàtà nàtmà muktàtma vadbhavet|
\quote{a÷arãro hyadhiùñhàtà nàtmà muktàtmavadbhavet
        \Slokas\ 78cd.  Also
        quoted ad \Nar\ 2:8, p.130 and frequently in the \MatV.}

ityevaü sàdhakabàdhakapramàõàbhàvasadbhàvàbhyàmã÷varàbhàvasiddhiriti
pårvaþ pakùaþ| atra siddhànto bàdhakaniràsapårvaþ| tasminhyaniràkçte sàdhakasya hetorapravçttireva|
tatpratij¤àvacanasyànumànaniràkçtatvàt| yadàhuþ

sandigdhe hetuvacanàdvyasto hetoranà÷rayaþ| iti|
\quote{sandigdhe hetuvacanàdvyasto hetoranà÷rayaþ
        {Pramàõavàrttika}
        4:91. Also quoted ad \Nar\ 2:4, p.119.}


tathaivopakramyate


_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     yathà kàlo hyamårto 'pi  $ dç÷yate phalasàdhakaþ  &
     evaü ÷ivo hyamårto 'pi  % kurute kàryamicchayà  // KirT_3.10 //

__________

Vçtti:
tatra yastàvadakartçtvasiddhàvatràmårtatvàditi heturuktaþ sa kàlenànaikàntikastasyàmårtatve 'pi puùpaphalàdikartçtvaprasiddheþ|
atha kàlasyàcetanatvena svakàryaü prati kàraõatvàtkartçtvàsiddheþ nànaikàntikaviùayatà| tatrocyate tarhi kàlasyàtropalakùaõatvàdasmadàdyàtmanànaikàntikastasyàmårtasyàpi svadehaspandàdikàryadar÷anàt| 
dçùñànto 'pyatra sàdhyadharmàsiddhaþ muktàtmano 'pyasmàbhiþ sarvàdhiùñhàtçtvenàbhyupagamàditi|

yastvatravaikaraõyàditi heturuktaþ so 'pyasiddha eva| tathà hi


_________________________________________________________


     icchaiva karaõaü tasya  $ yathà sadyogino matà  &

__________

Vçtti:
icchàtmikaiva ÷aktistasya karaõaü yogina iva vidyate yataþ| 
yogina÷ca sarvavàdinàü siddhà eva càrvàkairapi viùagrahacikitsàkàritvena
maõyauùadhàdivanna pratikùeptuü ÷akyàþ| yadàhuþ

acintyo hi maõimantrauùadhãnàü prabhàva iti|
\quote{acintyo hi maõimantrauùadhãnàü prabhàvaþ
        Also occurs in {Ratnàvalã} Act 2, p.39
        and in the {øuklakurukullàsàdhana}
        (No.180 in {Sàdhanamàlà}), 
        p.365. Also quoted ad 6:16 and ad \Mat\VP\ 7:49, p.249.}


atha vaikaraõyamatrendriyàbhàvo heturabhipretastatràpyucyate


_________________________________________________________


     ÷alyàkçùñikaro dçùño hy  % akùahãno 'pi karùakaþ  \
     vyàpàro na ca dç÷yeta  #  kàryamicchà pratãyate  // KirT_3.11 //

__________

Vçtti:
tadànãmayaskàntamaõinànaikàntiko hetuþ| sa hãndriyahãno 'pi ÷alyàtmakàyaþsamàkarùako dçùño yataþ| atràpi pràguktakàlavadanaikàntikàkùepatatsamarthanaü tathaiva draùñavyamiti|

tadevamasattàni÷càyake bàdhake 'panãte 'dhunà sattàsaü÷ayanivàraõàya
pramàõamucyate


_________________________________________________________


     sthålaü vicitrakaü kàryaü  $ nànyathà ghañavadbhavet  &
     asti heturataþ ka÷cit  %

__________
Vçtti:
iha hã÷varasiddhau sàükhyasaugatajaiminãyàrhatacàrvàkàþ pratipakùàþ| tatra pårvayoryadetadvicitrakamityadçùñakartçkaü tanukaraõabhuvanàdikaü pràguktaü jagaddharmitvena cikãrùitaü tatpratikùaõaü pariõàmàdutpàdàdvà kàryatvena siddhameva| apareùàü tu

na kadàcidanãdç÷aü jagat
\quote{na kadàcidanãdç÷aü jagat
        Source unknown.  Also quoted ad \Nar\ 2:1, p.115.}

ityabhyupagamàttadekade÷abhuvanàdi tathà na siddhamiti tànprati
sthålatvena kàryatvamatra sàdhyate| yatsthålaü tatkàryaü yathà ghañàdi sthålaü caitadadçùñakartçkaü bhuvanàdi tataþ kàryamiti|
na càtre÷vara÷arãreõa nityena vedena vànaikàntikatvam| yathoktaü jaiminãyaiþ

anekànta÷ca hetuste taccharãràdinà bhavet| iti|
\quote{anekànta÷ca hetuste taccharãràdinà bhavet
        \Slokas\ 77ab.
        Quoted ad \Nar\ 2:8, p.133 and ad \Mrg\ 1:9, p.21.}


tasyàsmàbhiþ sarvathà vedasya cànityatvenàbhyupagamàt| tasminnapi ca kàrye siddhe 'dhunà kàryatvenàtra sarvasmi¤jagati kartçpårvakatvaü sàdhyate| 
na tu sthålatvena tadvyàpakatvàditi|
yatkàryaü tadvi÷iùñaj¤ànakriyàyuktakartrà vinà na sidhyatãti yathà ghañàdi| kàryaü caitatsarvameva jagat| 
atastadapi vi÷iùñaj¤ànakriyàyuktena kartrà vinà na bhavatãti|
yastatkartà sa ã÷varaþ siddha evetyevamatra padatrayasya nànyonyaü gatàrthatetyavirodhaþ|
na ca kàryatvamatra tathàbhåtaü na siddhamityà÷aïkanãyam| yadàhuþ saugatàþ

siddhaü yàdçgadhiùñhàtçbhàvàbhàvànuvçttimat|
\quote{siddhaü yàdçgadhiùñàtç\devdot hutà÷ane
        Pramàõavàrttika 1:13--14. Also
        quoted ad \Mat\VP\ 6:100, p.227 and ad \Nar\ 2:5, p.122.}

sannive÷àdi tadyuktaü tasmàdyadanumãyate||

vastubhede prasiddhasya ÷abdasàmyàdabhedinaþ|

na yuktànumitiþ pàõóudravyàdiva hutà÷ane|| iti|


kàryamàtrasya kartçmàtreõa ghañàdau kçtakatvamàtrasyànityatvamàtreõeva vyàpteþ siddhatvàt| anyathà tatràpyanyatràpi ca dçùñàntasàdhyadharmabhedena hetubhedakalpane sarvànumànàbhàva eva| avi÷eùàtpàõóutvasya tu bhàvàt dhåmàbhàve 'pi himamakkolàdiùu ca taddar÷anàt vahnyanumàpakatvamayuktameva|
nàpyanaikàntikaþ sarvasyàdçùñakartçkasya vanatçõàderapi pakùãkçtatvàt| na ca viruddho hetuþ yathàhurjaiminãyàþ
tathàsiddhe ca dçùñànte bhaveddhetorviruddhatà|
\quote{tathàsiddhe ca dçùñànte\devdot prasajyate
        \Sloka\ {sambandhàkùepaparihàra} 80.  Also
        quoted ad \Mrg\ 3:1, p.101; ad \Nar\ 2:7, p.128
        and frequently in the \MatV.}

anã÷varavinà÷yàdikartçkatvaü prasajyate|| iti|


viparyayavyàptyabhàvàt| dçùñànte hi ghañàdàvayaü hetuþ svasàdhye svakàryasarvaj¤atvasarvakartçtvalakùaõene÷varatvena vyàptaþ siddho yatastasyàü÷enàpi vaikalyena ghañàdar÷anàdavinà÷itvenàpi kumbhakàràtmano nityatvàttasyaiva ca kartçtvàt| nàpi dharmisvaråpaviparãtasàdhano 'yaü viruddhaþ| yathàha maõóanaþ

sannive÷àdimatsarvaü buddhimaddhetu yadyapi|
\quote{saünive÷àdimatsarvaü\devdot upakàryopakàrakàþ
        {Vidhiviveka} pp.219 and 224.
        Quoted ad \Mat\VP\ 6:100, p.229 and (second
        verse only) ad \Nar\ 2:20, p.146.}

prasiddhasannive÷àderekakàraõatà kutaþ||

rathàdyavayavà nànàtakùanirmàpità api|

dç÷yante jagati pràya upakàryopakàrakàþ| iti|


yato rathàdyavayavànàmanekatakùanirmitànàmapi naikasthapatibuddhikriyàbhyàü vinaikarathàrambhakatvaü dçùñamiti|

nàpyanã÷varakartçkaü jagat kàryatvàt ghañàdivaditi viruddhàvyabhicàryàkràntatvàdaheturayamiti vàcyam|
dhåmàdagnyanumànavadatra vastubalapravçttatvena tadasambhavàditi bhavatàmabhyupagamaþ| 
anyathà parvatàdàvapi dhåmàdagnyanumàne 'tràparvatavartã vahniþ dhåmàt yatra dhåmastatràparvatavartã vahniryathà mahànase 'tra ca dhåmastasmàdaparvatavartã vahniriti sarvatra viruddhàvyabhicàryanumànàvaskarasaübhavàdanumànàbhàva evetyevamàdayo 'tra hetudoùà vistareõàsmàbhirnare÷varaparãkùàprakà÷e pratikùiptà iti tata evàvadhàryàþ|
\quote{nare÷varaparãkùàprakà÷e pratikùiptàþ
        Chapter 2.}


atra paràbhipràyaþ|


_________________________________________________________

     karma cet

__________

Vçtti:
anena hi prayogavacanena bhavadbhiþ kartçmàtraü sàdhyamupakùiptam|
taccobhayavàdisiddhaü karmàstviti ÷ràvaõaþ ÷abda itivatsiddhasàdhanatvàdayuktametat| yadàhurjaiminãyàþ|

kasyaciddhetumàtrasya yadyadhiùñhàtçteùyate|
\quote{kasyaciddhetumàtrasya\devdot siddhasàdhanam
        \Slokas\ 75.  Quoted ad \Nar\ 2:14, p.136.}

karmabhiþ sarvabhàvànàü tatsiddheþ siddhasàdhanam|| iti|


atra siddhàntaþ|


_________________________________________________________


     na hyacetanam  // KirT_3.12 //

__________

Vçtti:
na siddhasàdhanaü yasmàtkarmàcetanamiti|
ayamarthaþ---nàsmàbhiratra kartçtvamàtraü sàdhyate 'pi tu vi÷iùñaj¤ànakriyàyuktaþ karteti kuto 'cetanaiþ karmabhiþ siddhasàdhanamiti|
yadyevaü dharmivi÷eùaviparãtasàdhano 'yaü viruddhaþ| yadàhuþ|

kàryaü ÷arãrayuktena kartrà vyàptaü sadaiva yat|
\quote{kàryaü ÷arãrayuktena\devdot prasajyate
        Source unknown.  Also cited ad
        \Mat\VP\ 6:100, p.229 with ghañàdi for sadaiva}

kàryatvàttena jagataþ kartà dehã prasajyate|| iti|


tadayuktaü yataþ


_________________________________________________________


     proktaþ sa niùkalaþ sthålas  $ tathà sakalaniùkalaþ  &
     ã÷aþ sadà÷ivaþ ÷àntaþ  % kçtyabhedàdvibhidyate  // KirT_3.13 //

__________

Vçtti:
kàryasya ÷arãravyabhicàràt svadehaspandàtmakaü kàryamasmadàderna dehàntarapårvakaü siddhamityuktaü yataþ| 
\quote{ityuktaü yataþ
        \KirV\ ad 3:10.}
tata÷ca kumbhakàràdyàtmano 'pi svakàryaü prati ÷aktodyuktapravçttàtmanà tryavasthasya siddherjagatkartàpi tryavastha evànumãyate| yadàhuþ

÷aktodyuktaþ pravçtta÷ca kartà trividha iùyate| iti|
\quote{÷aktodyuktaþ pravçtta÷ca kartà trividha iùyate
        Source unknown.  Also cited ad \Mat\VP\
        3:20, p.69.  Bhatt there observes that it
        appears as {øataratnasa\õgraha} 14 (p.22) and
        is attributed to the \Mrg.  In both those places the
        first {pàda} reads 
        ÷aktodyuktapravçtta÷ca---an `improved'
        reading in which it is no longer necessary to assume a double sandhi.}


tatra yacchaktatvaü kàryaü prati yogyatvaü sà niùkalàvasthà ÷ànta ityucyate| yattådyuktatvaü sà sakalaniùkalàvasthà sadà÷ivaþ kathyate|
pravçttakriyatvaü tu sthålàvasthà ã÷vara iti|
kçtyaviùayo 'yamavasthàbhedastenopacàràdetattattvatrayaü bhinnamityucyate| na paramàrthatvàdityarthaþ| yadvakùyati

puüsàmanugrahàrthaü tu paro 'pyaparatàü gataþ| iti|
\quote{puüsàmanugrahàrthaü tu paro 'pyaparatàü
        gataþ
        \Kir\ 3:23ab and 9:17cd.}


evaü ca j¤ànapadàrthasyàpyatraiva parãkùàsiddhiþ| atra pra÷naþ


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     niùkalaþ sa kathaü j¤eyaþ  $ sakalo 'pi pumàüstadà  &
     dvisvabhàvastathà yo 'nyo  % viruddhaþ sa parasparam  // KirT_3.14 //

__________

Vçtti:
iha hi pårvaü ÷ivaj¤ànaü tathà tasyetyàdinà
\quote{÷ivaj¤ànaü tathà tasya
        \Kir\ 2:33c.}
dãkùitànàü ÷ivo j¤eyatvenoktaþ| na ca niùkalo j¤àtuü ÷akyate sàkàraviùayatvàdbuddheþ| yadàhuþ

àkàravàüstvaü niyamàdupàsyo na vastvanàkàramupaiti buddhiþ| iti|
\quote{àkàravàüstvaü\devdot buddhiþ
        Source unknown.  Cited ad \Mat\VP\
        3:23, p.71; by \Agh\ ad \TatP\ 6;
        and by \Tryambaka\ ad \Kir\ 3:20, p.\thinspace
        66, lines 1--2.  Bhatt observes that it is
        cited [by J\¤ànaprakà÷a]
        in the [{øiva-}]{yogasàra} (p.49) and
        attributed to a {Yogasa\õgraha}.}

tata÷cà÷akyànuùñheyatvàttadviùayaj¤ànamanupade÷yameva|
nàpã÷varaþ sakalo bhavati ÷arãritvena devadattàdivatsarvaj¤atvakartçtvàbhàvàt| 
nàpi sakalaniùkalaü nàma vastu sambhavati viruddhayorghañatadabhàvayorivaikatra samàve÷àsambhavàditi tattvatrayàdasmàdekasya j¤ànopade÷avaiyarthyàddvayo÷ca svaråpànupapatterevàvaktavyateti pra÷nàrthaþ| siddhàntastu


_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     pa÷oþ ÷aktinipàtena  $ mantra÷aktyà ca sarvadà  &
     niùkalaü lakùyate ÷aktyà  % såkùmaü viùavikàravat  // KirT_3.15 //

__________

Vçtti:
pa÷oryaþ parame÷varàcchaktipàto yà ca mantra÷aktirdãkùà tàbhyàü yà ÷aktirj¤ànakriyàtmikà nirmalãkçtà tayà sarvadaiva niùkalatattvaü lakùyate|
viùadãkùà÷uddhasya mantriõaþ ÷aktyaiva viùasya vikàro mçtitàpàtmaka iva| ÷aktyati÷ayakhyàpanàü÷atvena dçùñàntatvam|
ayaü tvatràrthaþ---yadi niùkalatvàdevàsya j¤eyatvaü nopapadyata iti pra÷nastadàtmanà vyabhicàraþ| tasya kàryakaraõavyatirekeõa svataþ parata÷ca kàyavàgvyavahàràtmanànumànena j¤eyatvàt|

atha bauddhasya j¤ànasyàkàragrahaõenaiva vastuvyavasthàpakatvàdanàkàro na j¤eya iti pra÷nàrthaþ| tadà siddhasàdhanatvameva j¤àna÷aktyaivàtra tasya j¤eyatvenoktatvànna buddhyàdibhirityadoùaþ| yo 'pi sakalatvàt bhagavato 'nã÷varatvaprasaïga uktaþ so 'pyayukta ityucyate


_________________________________________________________


     sakalo 'pi pumànnaiva  $ màyàvayavavarjanàt  &

__________

Vçtti:
anyadevaitatsakalatvaü sakala÷aktiprasaràtmakaü yadyogàdã÷varo 'pi sakala ityucyate| na tu puruùavanmàyãyakalàdi÷arãrayogàditi sakala÷abdavàcyatve 'pyatra na puruùatvaü tathàbhåtasya sakalatvasyàsiddhatvàditi bhàvaþ|

atha kartçtvàttasya puruùasyeva kathaü na màyàtmikàstàþ kalàþ kalpyanta iti| tatrocyate


_________________________________________________________


     nirmalatvàcchivasyàtra  % na kalpyàstvasitàþ kalàþ  // KirT_3.16 //

__________

Vçtti:
anyathàsiddhatvàdasya hetoryato na màyàtmikàstàþ kalàþ puüsaþ kartçtvaü janayanti yena tadanyathànupapattyàtra kalpyàþ syuþ|
pariõàmitvenàcetanatvaprasaïgàdityuktaü pariõàmo 'cetanasyetyàdinà|
\quote{pariõàmo 'cetanasya
        \Kir\ 2:26a.}
api tu nirmalãkurvantãti|
tattu nirmalãkçtaü svata eva kàryakaraõàya pravartata itã÷vare svabhàvanairmalyàttathàsvabhàvà na kalàstàþ kalpayituü samarthà iti kutaþ kartçtvàttatra kalàsiddhiþ| kathaü tarhyasau sakalaþ kathyata ityucyate|


_________________________________________________________


     mantràtmikàþ kalàstasya  $ te ca mantràþ ÷ivàtmikàþ  &

__________

Vçtti:
÷ivasyàtmabhåtà ye mantràþ sadyojàtàdayo vakùyamàõàsta eva
\quote{mantràþ sadyojàtàdayo vakùyamàõàþ
         See \Kir\ 62 (\edD\ pp.171--3).}
tasyàtyantabhinnasçùñyàdikàryapa¤cakanirvartanàya kalàþ ÷akterbhàgà iva kathitàstàbhiþ saha tadànãü kàryanirvartakatvena vartata iti sakalaþ proktaþ|
etaduktaü bhavati---nàtra niùkalàtsakalàdeþ pariõàmàntaratvena cetanànyatvaü pariõàmo 'cetanasyetyàdinà tasya niùedhàt| 
\quote{pariõàmo 'cetanasya
        \Kir\ 2:26a.}
nàpi vivartabhedenàsatyatvàttadàkàrasyàsatyaråpopagràhità vivarto yataþ|
na càpyaõvantaratayànantàdãnàmiva parame÷varàtmano 'traikatvenaiva ÷ruteþ|
pràgavasthàbhedena kalpita eva bhedaþ proktaþ|
saüskàryàõvapekùayà tatra sthålasåkùmaparabhedena kriyà÷aktyabhivyaktikrameõa sàti÷ayatvàdã÷varasadà÷iva÷ivatattvadãkùitànàü vàstavabheda iti tattvatrayametatkalpitamevàsti|
kathaü tarhi pa¤cavaktràdyàkàraþ ÷àstre bhagavànuktaþ iti tadarthametat


_________________________________________________________


     taiþ prakalpya ÷arãraü svaü  % ÷uddhàkùàdhyàsitaü mahat  // KirT_3.17 //
     yàvadevaü na kurute  $ tàvanno gurupaddhatiþ  &

__________

Vçtti:
tairã÷ànàdibhiþ ÷ivàtmakairmantrairmårdhàdibhedena tadavàntaràùñatriü÷atkalàbhedenendriyàdyàtmanà càdhyàsitaü svaü ÷arãraü dhyeyàdyàkàraü parikalpya bhagavànatra yàvadevamiti vakùyamàõaprakàreõa sçùñyàdyanugrahaü na karoti tàvanna gurusàdhakàdikrama iti vakùyati lakùyate sakalaü dhyànàditi|
\quote{lakùyate sakalaü dhyànàt
        \Kir\ 3:20c.}
ayamarthaþ---bhogamokùapradadhyànàdikarmopàyabhåtatvena svàtmano råpaü kalpitaü na tu tattasya pàramàrthikaü ÷arãramiti| tathà hi

_________________________________________________________


     kurute 'nugrahaü dehã  % sarveùàmeva dehinàm  // KirT_3.18 //

__________

Vçtti:
÷arãradvàreõa hi sevyamàno ràjàdiranugrahaü kurvandç÷yate nà÷arãrã|
asmadàdyagocaratvàdityatràràdhanopàyatvenàkàropade÷o 'yaü bhagavata iti||

nanu yadi bhagavatastvapàramàrthikaü ÷arãraü kathamadhiùñheyam|
adhiùñhãyamànaü kathaü na ÷arãramiti| tatrocyate


_________________________________________________________


     yathaiva yoginaþ ÷aktir  $ grahaõe mocane 'pi hi  &
     tadvadevàtra boddhavyaü  % grahaõaü mocanaü vibhoþ  // KirT_3.19 //

__________

Vçtti:
yathà yoga÷aktyà yogã kuóyàdikama÷arãrabhåtamapi saüsàryanugrahàrthamadhiùñhàya parityajati| yadàhuþ

sànniddhyamàtratastasya puüsa÷cintàmaõeriva|
\quote{sànnidhya\devdot de÷anàþ
        \Sloka\ {codanàsåtra} 138.  Quoted
        ad \Nar\ 2:8, p.131.}

niþsaranti yathàkàmaü kuóyàdibhyo 'pi de÷anàþ|| iti|


tathaiva parame÷varo 'pyanugrahàrthaü bàhyapratimàdivattaddhyeyàkàraü buddhinirmita÷arãrabhåtamapyadhiùñhàya parityajatãtyadoùaþ| api ca


_________________________________________________________


     mudràmaõóalamantrai÷ca  $ tridhàsiddhiviceùñitaiþ  &
     lakùyate sakalaü dhyànàt  % sarvaj¤ànapravçttitaþ  // KirT_3.20 //

__________

Vçtti:
mudràþ parame÷varasyàvàhanavisarjanàdau tacchaktyabhivyaktisthànatayà vakùyamàõàþ karasannive÷avi÷eùàþ|
\quote{vakùyamàõàþ karasannive÷avi÷eùàþ
        See \Kir\ 15 (\edD\ pp.44-5).}
maõóalàni ca tasyaivàvàhanapåjanàdyadhikaraõatvena vakùyamàõà
\quote{vakùyamàõà rajovinyàsavi÷eùàþ
        See \Kir\ 20\ (\edD\ pp.60--3).}
rajovinyàsavi÷eùàþ| mantrà÷ca tasyaivàvàhanàdau ye sadyojàtàdayaþ te sarva eva| uttamàdibhedena triprakàràyàü siddhau viceùñitaü yeùàü te tathàbhåtàstairapi hetubhåtaiþ sakalametadupàyatattvaü lakùyate|
niùkalasya vyàpakatvenàvàhanàdyanupapattestadupade÷ànarthakyàt|
dhyànàccaitatsakalaü lakùyata ityetatpràgeva dar÷itam|
\quote{ityetatpràgeva dar÷itam
        \Kir\ 3:18--19 and commentary thereon.}
tathà sarveùàü da÷àùñàda÷abhedabhinnànàü j¤ànànàü yà pravçttistayàpi sakalaü lakùyate| yaduktaü ÷rãmatpauùkare

mårdhnastu vijayaü tantraü lalàñàtpàrame÷varam|
\quote{These lines of the [\Pau-]{Pàrame÷vara}
        as quoted by Takùakavarta on f.4\recto,
        lines 6--7 (see Appendix III) read thus:
        mårdhnastu vijayaü j¤ànaü lalàñàtpàrame÷varam| 
        netrebhya÷caiva ni÷÷vàsaü j¤ànaràjamanuttamam|
        ÷ravaõàbhyàü ca prodgãtaü mukhàcca mukhabimbakam}

vinirgataü mahe÷asya mukhàcca mukhabimbakam|| ityàdi|

niùkalasya tvavayavavibhàgàbhàvàdetàþ ÷rutayo 'nupapannàþ syuriti|
evametatprakaraõaü dhyeyàkàraniùñhatvena buddhyàkàraniùñhatvena ca vyàkhyeyam| 
na tu baindava÷arãrapratipàdakatvena tasya bhagavatyasambhavàt| 
÷arãraü hi yadacetanamapi vyavadhànena j¤ànakriyà÷aktyabhivya¤jakaü tadasmadàderityucyate| 
vidyàvidye÷ànàü tu kriyà÷aktyabhivya¤jakameva teùàü sarvaj¤atvàdbhagavatastvabhivyaktasarva÷aktitvànna katha¤cittadupapadyata ityadhiùñhànamàtreõa tu ÷arãratve sarvaü sarvasya ÷arãraü syàdityanavasthà|
tasmàtpårvaiva vyàkhyà yukteti|
evaü sakalaviùayamapi dåùaõaü parihçtyàdhunà sakalaniùkalaviùayaü parihriyate


_________________________________________________________


     dvisvabhàvagato yo 'nyo  $ devaþ prokto na niùkalaþ  &
     bçhaccharãramàpekùya  % kalàhãna iti smçtaþ  // KirT_3.21 //

__________

Vçtti:
yastvàbhyàü niùkale÷varàbhyàmanyastçtãyo devaþ sadà÷ivabhaññàrakaþsa
dvisvabhàvagatatayà sakalaniùkalatvenàpekùàbhedàtkevalamasmàbhiþ prokta eva| na tu viruddhasvabhàvo 'bhyupagataþ|
÷ivàpekùayà hyasàvudyukta÷aktyavasthàtmakatvàda niùkalaþ sakala ityucyate| 
ã÷vara÷arãraü tu pravçttakriyàtmakatvena bçhaditi sthålataramapekùya niùkala ityavirodhaþ| 
tata÷ca na niùkalavadatràj¤eyatva doùaþ pràgukta ucyate|


_________________________________________________________


     evamã÷aþ sthitaþ sàkùàd  $ yoginàü yogakàraõam  &

__________

Vçtti:
evaü dhyeyàkàra÷arãrayogene÷varaþ sadà÷iva÷ca sàkùàdàkàravattvena cittaviùayatvàdyogàdikàraõaü samupapadyate|
tadevam|


_________________________________________________________


     yogo na lakùyahãnatvàn  % na nàóã na ca dhàraõà  // KirT_3.22 //
     puüsàmanugrahàrthaü tu  $ paro 'pyaparatàü gataþ  &

__________
Vçtti:
yato niùkale lakùyabhåtasyàkàrasyàbhàvànna yogo j¤ànaü vopapadyate|
nàpi madhyanàóyàdinà yogaprakaraõavakùyamàõanayena gamàgamàdi vyàpake tadanupapatteþ| 
nàpi de÷abandha÷cittasya dhàraõeti tataþ samastapuruùànugrahànupapattirityàlocya bhagavànniùkalo 'pi dhyeyàkàra÷arãreõàparatàü ÷arãritvaü gata iti tathàtve prayojanamapyatroktamiti|

na kevalamanenaiva sadà÷ivàdyàtmanà dhyeya÷arãrabhedenàparatàü gato yàvatsvavàcakamantràvasthàbhedena mantràntaravàcyavàcakabhedena cetyucyate|


_________________________________________________________


     nàdabindukhamantràõu-  % ÷aktibãjakalàntagaþ  // KirT_3.23 //

__________

Vçtti:
tatra nàdaþ kuõóalinyabhidhànàyàþ parasyà vàkcchakteravyakta÷abdàtmakaþ prathamaþ kùobhaþ|
bindu÷ca tasyaiveùatsthålatàntaþsaüjalpàtmakatvam|
khaü càtra paramàkà÷aü mahàmàyaiva sarvapuruùasaüyuktà ÷aktistata eva nàdàtmanaþ ÷abdasyodayàdisaüvedanàt| proktaü ca ÷rãmatkàlottare

àgopàlàïganà bàlà mlecchàþ pràkçtabhàùiõaþ|
\quote{àgopàlàïganà\devdot nityaü bruvanti tam
        \Sar\ 1:6cd--7ab.}

antarjalagatàþ sattvàste 'pi nityaü bruvanti tam|| iti


saiva pa÷yantya vasthetyàgamàntarànusàriõaþ|
yadàhuþ

avibhàgàttu pa÷yantã sarvataþ saühçtakramà|
\quote{avibhàgàttu\devdot vàganapàyinã
        Quoted thus ad \Mat\VP\
        7:45--6, p.247 and \Sar\ 1:8, p.16.
        Bhatt observes that it is cited in the supposed
        auto-commentary on the \Vakya\ (ad 1:143).
        Rau includes the verse (with avibhàgà
        tu) in small type as \Vakya\ 1:166.
        Cf.\ also \Rat\ 75c--76d:
        avibhàgena varõànàü sarvataþ saühçtikramàt| 
        svayaüprakà÷à pa÷yantã màyåràõóarasopamà|
        svaråpajyotirevàntaþ såkùmà vàganapàyinã}

svaråpajyotirevàntaþ såkùmà vàganapàyinã|| iti


mantra÷ca sthåla÷abdaþ parame÷varàbhidhàyako 'tra vyomavyàpyàdika ityevamavasthàbhedena catvàri sthànàni vàcaþ proktàni| 
÷rutirapyàha

catvàri vàkparimità padàni tàni vidurbràhmaõà ye manãùiõaþ|
\quote{catvàri\devdot manuùyà vadanti
        {èg Veda} 1.164.45.  Quoted ad \Sar\ 1:8, p.16.}

guhà trãõi nihità neïgayanti turãyaü vàco manuùyà vadanti||


÷rãmatkàlottare tu bindunàdayordvayorapi såkùmatayà vi÷eùàbhàvàttrãõi råpàõyasyàþ

sthålaü ÷abda iti proktaü såkùmaü cintàmayaü bhavet|
\quote{sthålaü\devdot parikãrtitam
        \Sar\ 1:8.}

cintayà rahitaü yacca tatparaü parikãrtitam|| iti|


àgamàntare 'pi tisro vàcaþ proktàþ|

ghoùiõã jàtanirghoùà aghoùà ca pravartate|
\quote{ghoùiõã\devdot garãyasã 
        {Mahàbhàrata} 14.21:16.  Quoted ad \Sar\ 1:8, p.15.}

tayorapi ca ghoùiõyornirghoùeha garãyasã|| iti


kevalamàtmasamavetà evaikàntatastairiùyante| asmàbhistu tasyàpariõàmitvàtparigrahavartinya iti dar÷itaü nàdasiddhau|
\quote{iti dar÷itaü nàdasiddhau 
        {Nàdakàrikà} 18--20b.}
aõu÷ca mantràntaravàcyo mantramantre÷varavargaþ ÷akti÷ca tadadhiùñhàyikà pàrame÷varã|
ata eva mantràbhiyuktasya dvayamapyàràdhyaü ÷ivo mantra÷cetyuktaü bhavati| 
bãjaü càtra pràguktamantràrambhakaü praõavàdi|
kalà÷ca praõavàdibãjàvayavabhåtà akàràdyàstàsàmanto vigalatkalàvibhàgaråpo 'pràptavi÷ràntyàtmatvenopalabhyamàna eva ca dhvanirbindunàdaþ kathyate|
tànetànmantràvasthàvi÷eùànpuüsàmanugrahàrthaü ÷arãratayà tadàkàradhyeyatvena gato bhagavàn| 
ata eva teùàü ÷arãràtmanàdhiùñheyànàmutkarùàpakarùabhedena svarõarajatapratimàdãnàü pratiùñhayevopakàraü sevàvi÷eùaü j¤àtvà tadanuråpameva phalaü sàdhakebhyo bhagavànprayacchati| 
anyathà kaþ sukhasàdhyaü sthålaü sthålataraü và sàdhanaü parihçtya såkùme såkùmatare và pravartteta|
yadàhuþ

arke cenmadhu vindeta kimarthaü parvataü vrajet|
\quote{arke cenmadhu\devdot yatnamàcaret
        Source unknown.  Quoted (variously with akke cen and atraiva)
        ad \Moksa\ 153--4; \Sar\ 8:12, p.69 and in the
        {øàbarabhàùya} 1.2.1.4, p.11, where the first word is
        indisputably arke.}

iùñasyàrthasya sampràptau ko vidvànyatnamàcaret| iti|


atra dçùñàntaþ|


_________________________________________________________


     yogã yathopakàraj¤aþ  $ sarvaj¤atvàtphalapradaþ  &

__________

Vçtti:
sa hyupakàrakebhyaþ svalpamahadupakàràpekùayà tathàråpameva phalaü dadaddçùño yataþ| tadevaü


_________________________________________________________


     icchànugrahakartçtvàl  % layabhogàdhikàravàn  // KirT_3.24 //
     trividhaþ kçtyabhedena  $ dar÷ito nàmabhedataþ  &

__________

Vçtti:
dhyeyàkàra÷arãrabhedabhinno 'pi bhagavànparamàrthata icchàmàtreõànugrahàdikartçtvàdeva pràguktanayataþ kçtyabhedena vibhinno layabhogàdhikàravàn bhinna ityucyate|
sarvaj¤atvasyàbheda iti yàvat|

atha j¤ànapadàrthaparãkùànantaraü vicàrapadàrthaparãkùà|


_________________________________________________________


     ã÷varo 'dhaþsthavidyànàü  % patãnsaüprerayatyasau  // KirT_3.25 //
\quote{Testimonium:
        \Narayana\ quotes this unit exactly as
        constituted ad \Mrg\ 13:160, p.133.}


_________________________________________________________


     tena preritamàtràste  $ kurvate 'dhastanaü jagat  &

__________

Vçtti:
prakçtatvàtpatibhyo 'dhastiùñhantãti adhaþsthà vidyàþ saptakoñisaükhyàtà mantràsteùàü ye patayo 'nantàdayo vakùyamàõàstànprerayati|
\quote{anantàdayo vakùyamàõàþ
        See \Kir\ 3:26c--27 and commentary and
        Chapter 4 passim.}
ata eve÷varàtteùàü kriyà÷aktyà nyånatvamiti bhàvaþ| 
te ca yadaiva tena niyuktàstadaivàdhastanaü màyàtmakaü jagatkurvantaþ svakàryàya pravartante na tu mantravatkàlàntareõeti|

yadyevamuparitanaü jagatkaþ karotãtyucyate|


_________________________________________________________


     ÷uddhe 'dhvani ÷ivaþ kartà  % prokto 'nanto 'site prabhuþ  // KirT_3.26 //

__________

Vçtti:
÷uddhe vidyàtattvabhuvanàdyàtmake mantramantre÷àdhvani ÷ivaþ kartà| 
tatkçtàste tadbhuvanàdikaü ca samastamityarthaþ| 
ananto 'nantàdirityarthaþ| anantàdiko vargo 'site màyàvartmani prabhuþ sthityàdikarteti|

atha ÷uddha ivà÷uddhe 'pi kathaü na sa eva prabhuriti| ucyate|


_________________________________________________________


     yathà bhåmaõóale÷ena  $ niyuktaþ svasamaprabhuþ  &
     tathàsau kurute sarvaü  % tacchaktipratibodhitaþ  \

__________

Vçtti:
dçùñavadadçùñakalpanà| yathà bhåmaõóale÷o 'tra nçpatirantaraïgamamàtyapurohitàdiprakçtivargaü svayameva kurvandç÷yate bahiraïgamàtmakalpàmàtyàdipreraõenaivetyevamatràpi ÷ruteravirodhaþ|
tacchaktipratibodhita ityanena vij¤ànakevalinaþ sato 'nantàdivargasyànugraha iti| apratibuddho hi pratibodhyate| 
taccàpratibuddhatvaü malata evoktaü yataþ|
\quote{malata evoktaü yataþ
        e.g.\ \Kir\ 2:14d and commentary thereon.}


athànantàdeþ svaråpam


_________________________________________________________


     sarvaj¤aþ ÷uddhadeha÷ca  # sarvaj¤ànaprakà÷akaþ  // KirT_3.27 //
__________

Vçtti:
ã÷varàdayaü kartçtvenaiva kalayà nyåno, na tu j¤atvenàpãtyarthaþ| 
÷uddhadeha÷ca na màyàgarbhàdhikàrivada÷uddhadehaþ| 
sarveùàü ca da÷àùñàda÷abhedabhinnànàü ÷ivaj¤ànànàmupadeùñçtvena sthitaþ, na tu gurvantaravatkatipayànàmiti||

\Colo
iti nàràyaõakaõñhàtmajabhaññaràmakaõñhaviracitàyàü ÷rãmatkiraõavçttau tçtãyaü prakaraõam||


%% CHAPTER 4

atha vicàrapadàrthasyaiva vistaraparãkùàrthaü pra÷napårvakaü prakaraõàntaram|


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     ÷iva÷aktiprabhàvàcca  $ kilànantaþ prabudhyati  &
     prabodhikà ca sà ÷aktiþ  % sarvagà paripañhyate  // KirT_4.1 //
     anyeùàü sannikçùñàpi  $ bodhaü sà kurute na kim  &
     yogyànàmupakàrã ced  % ràgavànsyàcchivastadà  // KirT_4.2 //

__________

Vçtti:
atra ca såtrapadàrthaprakaraõasambandhàþ pràgvadeva draùñavyàþ| 
pàñalikastu vicàrapadàrthasyaivànantaraü vi÷eùaparãkùàtmakaþ|
vàkyàtmakastu prokto 'nanto 'site prabhurityàdibhiranekavidhaþ|
\quote{prokto 'nanto 'site prabhuþ
        \Kir\ 3:26d.} 
ayaü càtra pra÷nàrthaþ| tacchaktipratibodhito 'nante÷àdivarga ityuktam| 
\quote{tacchaktipratibodhitaþ
        \Kir\ 3:27d.}

tata÷ce÷vara÷aktervyàpakatvena sarvatra sannihitatvato vi÷eùàbhàvàt sarveùàmàtmanàmanantàdiråpatà syàt na và kasyacidapi| 
sevanàdiyogyatàpekùayà tatkaraõe ca tasya ràgadveùàdiyogàt puruùavadanã÷varatvaprasaïga iti|

atra siddhàntaþ


_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     yathàrkara÷misamparkàt  $ padmabodhaþ samo na kim  &
     kànicitpratibudhyanti  % tathànyàni na jàtucit  // KirT_4.3 //
     ràgadveùau na càrkasya  $ tathe÷asya na tau yataþ  &
     adhikàrànniyogo 'sya  % na niyogaü vinà sthitiþ  // KirT_4.4 //
     tatsàmarthyàdanantasya  $ sarvaj¤atvaü bhavetkhaga  &

__________

Vçtti:
satyam| vyàpikà ÷aktiryogyatàpekùayà cànugràhikà| 
na ca tayà ràgadveùànumànam|
tathàbhåtàyàstasyà atràsiddhatvàdyato 'dhikàriõàmadhikàro malasya pakvatvamatra yogyatà| 
pakvamalànàü sà bodhapradetyucyate|
yathà savitrà pratibodhayogyaü pratibodhyate|
tasmàdadhikàràdyogyatàlakùaõàdanantasya niyogastanniyogaü vinà bahiraïgakàryasya na vyavasthànamupapadyata ityuktaü yataþ| 
na ca tathàbhåtasya yogyatànusaraõasya ràgadveùàdyavinàbhàvaþ siddha iti na tato 'trànã÷varatvaprasaïgaþ|

adhunàtraiva parãkùàntaràya pra÷naþ|


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     sarvaj¤atvaü tanau satyàm  % anantasya na yujyate  // KirT_4.5 //
     niyatàni yato 'kùàõi  $ niyatagràhakàõi ca  &

__________

Vçtti:
yaduktaü sarvaj¤aþ ÷uddhadeha÷cànanta ityetannopapadyate|
yataþ pràguktanayena pratiniyatakàryakaraõàtmaka÷arãrayogaþ pratiniyatagràhakatvena vyàptaþ sarva÷arãrigatatayà siddhaþ|
ataþ ÷arãritvena viruddhavyàpyopalabdhyà sarvaj¤atvaniùedhaþ kriyata ityarthaþ|

nanvasiddho 'yaü heturanyatvàtkàryakaraõàdeþ ÷uddhadehatvenànantasyoktatvàditi| atrocyate


_________________________________________________________


     màyàtmakaü ÷arãraü tac  % chiùñakarmanimittajam  // KirT_4.6 //
     yadi nàma vi÷eùaþ syàt  $ sudåra÷ravaõàdikaþ  &

__________

Vçtti:
na tàvadamàyàtmakatvamakarmajatvaü và taccharãrasya ÷uddhatvaü saübhavati ÷arãratvàdasmadàdi÷arãravaditi| yadàhuþ

màyordhvaü dehasadbhàva iti vàrtaiva bhadrikà| iti|
\quote{màyordhvaü dehasadbhàva iti vàrtaiva bhadrikà
        Source unknown.  Cf.\ verses with the
        same concluding formula in {Nyàyama\¤jarã} Vol.1,
        p.81 (84d) and p.91 (104d).}


\crux yadi paraü brahmàdi÷arãrasyeva vi÷iùñakarmajatvameva tato 'sya vàcyam\crux |
tata÷ca tathàbhåta÷arãrayogàttasya tadvadeva sudåra÷ravaõàdika eva vi÷eùaþ sidhyatãti| yadàhuþ

yo yatràti÷ayo dçùñaþ sa evànyatra laïghanàt| iti|
\quote{yo yatràti÷ayo dçùñaþ sa evànyatra laïghanàt
        Source unknown.}


na tu sarvaj¤atvamato nàyamasiddho heturiti pårvaþ pakùaþ|

atra siddhàntaþ|

_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     ÷uddhayonimayaü tasya  % vapuruktamakarmajam  // KirT_4.7 //
     tasyaivaü pà÷amuktatvàj  $ j¤ànaü kena nivàryate  &

__________

Vçtti:
÷arãrasya màyàtmakatveneha vyàptirasiddhà, ÷uddhavidyàtmano 'pi sambhavàdityuktaü ÷uddhe 'dhvani ÷ivaþ kartà ityàdinà| 
\quote{÷uddhe 'dhvani ÷ivaþ kartà
        \Kir\ 3:26c.}
ata eva na tat karmajaü màyàdhikaraõatvàt karmaõàü tatràsambhavàt|
api tvadhikàranibandhanameva| tasyànantasyaivamuktena prakàreõa pà÷airmàyàtmakairmuktatvàtsarvaj¤atvaü kena vàrayituü ÷akyamityavirodhaþ| 
astu và ÷uddhayonerapi pà÷atvaü dãkùayà vicchedyatvàt| tathàpi


_________________________________________________________


     tatsthaü sarpaü viùaü yadvat  % tadgataü na vibàdhate  // KirT_4.8 //
     bàdhate 'nantamevaü na  $ tadgataþ pà÷asa¤cayaþ  &

__________

Vçtti:
yathà hi viùasraùñuþ sarpasya ÷arãrasthamapi viùaü
sarpàntaràdvà pratisaükràntaü tanna viùatayà bàdhakaü tathànantasya
\crux tatsthànasàdhakagataþ ÷arãràdijanakatvàkùipta÷uddhavidyàkartçtvàttadàtmakaþ\crux\ pà÷asa¤cayaþ ÷arãràtmako na bàdhaka iti| 
evaü màyà garbhàdhikàriõo 'pi vãrabhadràdayo na màyàpà÷asa¤cayena bàdhyanta ityuktaü bhavati|
taduktaü gurubhiþ

kalàyoge 'pi no va÷yàþ kalànàü pa÷usaïghavat|
\quote{kàlayoge 'pi\devdot taduparyataþ 
        \Moksa\ 82c--83b.  Also quoted ad \Nar\ 2:8, p.133.}

va÷yàstàþ pa÷ubhiþ sàrdhaü teùàü te taduparyataþ| iti|

yadyevaü pà÷àntaravacchuddhavidyàpi pà÷atvenànantasya bhagavato vicchinneti kathaü tato 'yaü ÷arãràtmakaþ pà÷asa¤caya iti| tatrocyate


_________________________________________________________


     chinnà chinnodbhavà yadvat  % sthànà÷rayava÷àdbhavet  // KirT_4.9 //
     sthànayogena mantre÷e  $ hañhavattanudhàraõam  &

__________

Vçtti:
yathà chinnodbhavà gaóåcã målato vicchinnàpi sthànavi÷eùamà÷rayamà÷ritya punaþ prarohaü yàti| 
evaü ÷uddhavidyàpi chinnàpi anantasya tadadhikàritvalakùaõaü sthànavi÷eùamà÷ritya taccharãràdyàtmanà punaþ prarohamàyàtãtyadhikàrasàmarthyàdanante÷asyànicchato 'pi balàdiva ÷arãradhàraõamityavirodhaþ|
yadapi taccharãrasya karmajatve 'numànamuktaü tadapyanaikàntikamityucyate|


_________________________________________________________


     mantra÷aktyà yathà deho  % vidhçtastiùñhate ciram  // KirT_4.10 //
     pràpnotyabhãpsitaü sthànaü  $ kàladaùño 'pi ÷aktitaþ  &
     evaü tacchaktisàmarthyàd  % àste tasya vapuryataþ  // KirT_4.11 //
     ataþ sunirmalaü j¤eyaü  $ bisinãpattravadvapuþ  &

__________

Vçtti:
maraõakàla eva yo daùñaþ sarpeõa sa kàladaùñaþ kùãõakarmetyarthaþ| 
tasya yathà mantra÷aktyaiva dhçto deha÷ciraü tiùñhatyabhãpsita¤ca sthànaü pràpnoti pràguktasyaiva puüsaþ ÷aktyà j¤ànakriyàtmikayà tathe÷vara÷aktisàmarthyàdadhikàràkhyàdanante÷asya ÷arãramakarmajameveti|

atastatpårvayuktyà ca kàrmamàyãyalakùaõaiþ|

asaüspçùñaü malairj¤eyaü padmapatramivàmbhasà|| iti| 


asmadàdãnàmapi keùà¤cidakarmajadehadar÷anàccharãratvàdityasya hetoratrànaikàntikatvamityuktaü bhavati|
nanu bodhàyatanaü ÷arãramasmadàdãnàmiva tasyeti kimucyate hañhavattanudhàraõamiti tadarthametat|


_________________________________________________________


     tantrairupakçtaþ kalyo  % yathà dehagato rasaþ  // KirT_4.12 //
     sa tiùñhati ÷arãre 'smiüs  $ tadvadbodho mahàbalaþ  &

__________

Vçtti:
yathà kalane gatau sàdhuþ kalyo 'tyantànavasthitaþ ÷arãre rasaþ pàrataþ sa eva tantraistatkuñumbadhàraõàdibhirdravyàntarairupakçtaþ
\quote{tatri kuñumbadhàraõe
        {Dhàtupàñha} 10:139.}
tasmi¤charãre tiùñhati tathaivànante÷asye÷varecchà÷aktyàtmakaiþ tantrairupakçto 'pi bodho mahàbalo 'pi vicchinnamalatvena sarvàrthaþ ÷arãre tiùñhati|
etaduktaü bhavati---avicchinnamalànàü bodhàbhivya¤janàya ÷arãramupapadyate na tu vicchinnamalànàmã÷varatattvà÷ritànàmapãtyanantasya na bodhopakàràya ÷arãradhàraõamiti hañhataþ proktam|
kiü sarvathà tasyaitadanupakàrakameva| netyucyate


_________________________________________________________


     yathà bheùajasàmarthyàd  % a÷aktànàü balaü param  // KirT_4.13 //
     yàti tacchaktisàmarthyàd  $ anantasya pare balam  &
     tena sàmarthyayogena  % yoniü prerayate kùaõàt  // KirT_4.14 //

__________

Vçtti:
a÷aktànàü yathauùadhàdisàmarthyàcchaktirupacayaü yàti| 
evaü tasya ÷arãrasya yà ÷aktiþ tayà yatsàmarthyaü kartçtvasamarthanaü tasmàdanante÷asya parasmi¤chivatattve balaü saüskàryasaüyojanàdyàtmakaü yàtãti| 
ayamarthaþ---sarvaj¤atve 'pi tasya ÷ivàtkalayà kartçtvanyånatvenàtra saüskàryasaüyojanàdivyàpàrànupapatterava÷yaü tàvato 'pi kartçtvàü÷asyàbhivya¤janàyàsmadàderiva ÷arãramupayujyata ityadoùaþ|

atraiva parãkùàntaràya pra÷naþ


_________________________________________________________

     garuóa uvàca
     prerako 'dhastane màrge  $ màyàyàþ prerakeõa kim  &
     svata eva vikàreõa  % jagatyasminvikàriõã  // KirT_4.15 //
     jagadyoniryataþ proktà  $ tadvikàràþ kalàdayaþ  &
     vikàràtsarvanà÷aþ syàd  % vikàro na jagatkatham  // KirT_4.16 //

__________

Vçtti:
nanu càyaü pra÷no 'nupapannaþ pårvameve÷varasiddhau nyàyaniràkçtatvàtsamàdhirapi pràgukta eva yataþ| yaduktaü karma cenna hyacetanamiti|
\quote{karma cenna hyacetanam
        \Kir\ 3:12d.}
atha kimatra prayojyena prerakàntareõeti pra÷naþ|
so 'pi yathà bhåmaõóale÷enetyàdinà niràkçtatvàdayukta eva| 
\quote{yathà bhåmaõóale÷ena
        \Kir\ 3:27a.}
nàpi sàükhyadç÷àtra punarã÷varàkùepa iti yuktaü vyàkhyàtum| 
pårvameva sthålaü vicitrakaü kàryamityàdinà taddçùñerapi niràsasya sambhavàt| 
\quote{sthålaü vicitrakaü kàryam
        \Kir\ 3:12a.}
tadasambhave hi pra÷nàntaramupapadyetàpi nànyathà kalàderapi prasaïgàditi|
tatrocyate anya evàyamabhyupagataþ mahàpralayàpekùayàtre÷varàbhàvaprasàdhanaprasaïgaþ pra÷nàrthaþ| 
mahàpralaye hyanantàdãnàmupasaühçtatvàdbhagavata÷ce÷varàdyavasthàtiraskàreõa ÷àntatayaivàvasthiteþ prerakàbhàve sati jagadyonitvànmàyà yathà svata eva såkùmasåkùmataràdyavasthàvikàreõa svakàryavyaktiyogyatayà pariõàminã samabhyupagamyate tathaiva sargàrambhakàle kalàdikàryàtmanà bhaviùyatãti kiü tasyàþ prerakeõa kalpiteneti|
atha tadàpi prerakopasaühàro neùyate mahàpralayànupapattiravi÷eùàditi prasaïgaviparyayaþ|
ki¤ca vikàritvànmàyàyà niraü÷atve sati sarvàtmanà pariõàmataþ kùãradadhyàdãnàmiva kàryakàle vinà÷aprasaïgaþ| 
sàü÷atve hi tasyà ghañàdivatkàraõapårvakatvena paramakàraõatvàbhàvaþ| 
atha vikàrastasyà neùyate tato 'nupàdànatvàjjagata utpattyabhàva iti prasaïgadvayena pårvaþ pakùaþ|

atra siddhàntaþ


_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     acetanatvàtpreryà sà  $ puruùàrthena hetunà  &
     svato na vikçtistasmàd  % ananto 'syàþ pracodakaþ  // KirT_4.17 //
__________

Vçtti:
mahàpralaye 'pi puruùàrthatayà kalàdivyaktyanuguõena såkùmasåkùmataràdyavasthàbhedena bhagavataþ sàkùàtpreryaiva|
tadànãmapã÷varàdyavasthànupasaühàrànna pårvaþ prasaïga ityarthaþ| 
yaduktaü ÷rãmanmçgendre

svàpe 'pyàste bodhayanbodhayogyànrodhyànrundhanpàcayankarmikarma|

màyà÷aktãrvyaktiyogyàþ prakurvanpa÷yansarvaü yadyathà vastujàtam|| iti|
\quote{svàpe 'pyàste\devdot vastujàtam
        \Mrg\VP\ 4:15.  Also quoted ad \Nar\
        2:31, p.153.}


mahàpralaya÷ca bahiraïgakalàdikàryopasaühàraþ|
tatraiva cànantàdeþ kartçtvamityuktaü yataþ| 
nàpi dvitãyaprasaïga ityucyate


_________________________________________________________


     vàyuvegàdyathodanvàn  $ uparyeva vikàrabhàk  &
     akùobhyatvàttathà màyà  % savikàrà kalàdibhiþ  // KirT_4.18 //

__________

Vçtti:
yathà hyudadhiþ parimitàbhiþ ÷aktibhistaraïgàtmakaü vikàramanubhavati na sarvàbhirevaü ÷aktisamàhàràtmakatvànmàyàyàþ katipayàbhireva ÷aktibhiþ sà kalàdivikàramanubhavati na sarvàbhistena råpeõàkùobhyatvàditi| 
atra paràbhipràyaþ


_________________________________________________________


     nàkùubdhà kàryakartrã cet  $

__________

Vçtti:
vikçtànàmapyavikçtànàmiva ÷aktãnàü tatsahabhàvitvàdakùobhe tàsàmapi vikàrànupapatteþ kàryànupapattirityava÷yaü sarvaiva kùubdhàbhyupagantavyetyakùobhyatvàdityayaü heturatràsiddha iti|

atra siddhàntaþ|


_________________________________________________________


     kùobho 'syàþ syàttadãraõam  &
     sà ÷aktiþ prerità tena  % nityaü kàryakarã bhavet  // KirT_4.19 //

__________

Vçtti:
ayaü sàmànyakùobhaþ sarva÷aktiviùayaþ preraõàtmakastasyà abhyupagamyata eva| 
kàryàtmakastu vi÷eùakùobhaþ kasyà÷cideva ÷akteriti| 
eva¤ca nàtràsiddhatetyucyate


_________________________________________________________


     uktàkùobhyà vibhutvàtsà  $ kàraõaü jagataþ sthità  &
     yathà màyàdhikà vyàpya  % na tatkàryagaõo 'dhvani  \
     bhàvànkalàdikànvyàpya  # sthitàkùobhyà tataþsmçtà  // KirT_4.20 //

__________

Vçtti:
vibhutvena sarva÷aktyàtmanà na kàryatayà kùobhyata ityakùobhyatvenoktà bhavati|
jagatkàraõàtmanànumãyate| tena råpeõàkùobhyaiva yato bhavantãti bhàvàstatkàryàtmakàþ kalàdayaþ tànvyàpya sthità| ghçtakãñanyàyena tadgarbha eva teùàmutpattirityarthaþ na tu tadbhàvabhàvitvàt| 
ghañàdeþ kàryasya mçdàdidravyameva kàraõaü loke dçùñaü na tu tacchaktiþ|
tatkimucyate ÷aktiþ kàryakarãti| tatrocyate


_________________________________________________________


     tatkàryakàrikà ÷aktiþ  $ kriyàkhyà såkùmaråpiõã  &
     sthålakàryàsu såkùmàpi  % sthità nyagrodhabãjavat  // KirT_4.21 //

__________

Vçtti:
loke 'pi nyagrodhabãjavat såkùmàpi ÷aktistasya sthålasya kàryasya kàrikà pariõati÷abdavàcyà nityànumeyadharmiõã siddhaiva| 
na tu dravyama÷aktyavasthàyàmapi
tasya bhàvàt| yadàhuþ

÷aktiþ kàrakaü na dravyaü vyabhicàràditi|
\quote{÷aktiþ kàrakaü na dravyaü vyabhicàràt
        Source unknown.}


nàpi sahakàrisannidhànama÷aktasya tatsahakàriyoge 'pi tatkàryàdar÷anàditi ÷obhanamuktam ÷aktiþ kàryakarãti|
tataþ prakçte kimucyate


_________________________________________________________


     kàraõaü tena sà j¤eyà  $ sthålasyàsya samantataþ  &

__________

Vçtti:
yenaivamaneka÷aktiråpàpi màyà na sarva÷aktyàtmanà pariõamata ityuktaü
tena kàraõena sà kàcideva ÷aktirasya sthålasya kalàdeþ kàryasya sàmastyena kàraõaü proktà| 
na tu ÷aktyantaramiti dvitãyo 'pi prasaïgo 'nupapanna iti|

atha kiü sarvasya jagataþ sàkùàtkàraõam| netyucyate


_________________________________________________________

     tasmàtkalà tuñiþ saüsthà  % bodhinã hyabhilàùakçt  // KirT_4.22 //
     såkùmaü càto guõàstebhyo  $ buddhirbuddherahaükçtiþ  &
     tasmàdekàda÷àkùàõi  % pa¤ca tanmàtrakàõi ca  \
     tebhyo bhåtàni jàtàni  # sarvamã÷aþ sçjatyadhaþ  // KirT_4.23 //

__________

Vçtti:
tasmànmàyàtattvàtkalà tuñi÷ca kàlaþ saüsthà ca pràguktà niyatireva sàkùàdutpannàþ| yaduktaü ÷rãmatsvàyambhuve

tasmàtkàlakale iti
\quote{tasmàtkàlakale
        \Svayam\ 2:9a.  Cf.\ \Sadyo's
        interpretation (p.43): 
        kalà ca kalà cetyeka÷eùaþ| kàla÷ca kalà ca kàlakale|
        tatraikaþ kalà÷abdo niyatimabhidhatte,
        dvitãyastu kalàmeva| kathaü kalà÷abdo
        niyatimabhidhatte| yataþ sàpi kalayati
        prerayatãti niyatiþ karmaphalabhojakatvena|}


kalà÷abdena tatra niyaterapyupàdànàt| bodhanã tu pràguktà vidyà| 
hãti yasmàtkàraõàdutpannà tasmàdevàbhilàùakçt pràgukto ràgaþ| 
såkùmaü ca guõakàraõatayà pràguktaü pradhànamutpannaü tata eva| 
prakramàntaranirde÷ànna màyàtaþ kintu kàryaprakramàtpårva÷rutàyàþ kalàta eva| yaduktaü ÷rãmadraurave

kalàtattvàdràgavidye dve tattve sambabhåvatuþ|
\quote{kalàtattvàdràgavidye\devdot avyaktaü ca
        \RauS\ 2:15.}

avyaktaü ceti


ata iti såkùmapadopàttàttattvàtpradhànàdguõàþ sattvàdayastrayastebhyo buddhiriti guõebhyaþ|
buddhyàdeþ sàmànya÷àstraprasiddhasya tattvàdivastunaþ prakàravi÷eùaparigrahàrthamanuvàda iti dar÷itaü pràgeva| proktaü ca sàükhyaiþ

prakçtermahàüstato 'haükàrastasmàdgaõa÷ca ùoóa÷akaþ|
\quote{prakçtermahàüstato\devdot pa¤cabhåtàni
        \Sankh\ 22.}

tasmàdapi ùoóa÷akàtpa¤cabhyaþ pa¤cabhåtàni|| iti|


sarvamiti bhåtabhàvabhuvanàtmakam| yaccàdhaþ sthålabhåtamayaü brahmàõóaü tadapyasçjat| tadevaü


_________________________________________________________


     so 'sçjadbhagavànã÷aþ  $ ÷iva÷aktisamanvitaþ  &
\quote{Cf. \RauS\ 2:19c and \Svayam\ 2:11c, and \RauS\ 1:12d and \Svayam\ 2:10d.}
     kçtsnaü màyàtmakaü kàryaü  % ÷uddhà÷uddhavimi÷ritam  // KirT_4.24 //

__________

Vçtti:
pàramparyeõaitatsarvaü màyàtaþ sa evànante÷o 'sçjat|
tat pratisthànaü ÷uddhai÷cà÷uddhai÷càdhikàribhirvimi÷ritam|
te 'pi tenaiva nirmità ityarthaþ| yaduktaü ÷rãmadraurave

pataya÷cà¤janàtãtàþ sà¤janà÷ca pçthagvidhàþ|
\quote{pataya÷cà¤janàtãtàþ\devdot vyavasthitàþ
        \RauS\ 2:20 (Ed.\ reads vàpi for devàs).}

bhuvane bhuvane devàstanniyogàdvyavasthitàþ|| iti|


svaråpeõàpi tacchuddhama÷uddhaü ca vimi÷ritaü so 'sçjaditi|
yaduktaü sàükhyaiþ

årdhvaü sattvavi÷àlastamovi÷àla÷ca målataþ sargaþ|
\quote{årdhvaü\devdot @paryantaþ 
        \Sankh\ 54.  Also quoted ad \Nar\ 3:178, p.271.}

madhye rajovi÷àlo brahmàdistambaparyantaþ|| iti|

atra paràbhipràyaþ


_________________________________________________________


     yonijaü buddhibhedàcca  $ tadekaü ceddvidhà katham  &

__________

Vçtti:
yonirmàyà tajjatvenàvi÷eùàt sarvameva \crux ÷uddhànàü ÷arãraü ÷uddhaü \beginsupply ÷uddhaü \endsupply và bhuvanaü syàt\crux | 
ekaråpamevetyarthaþ|
ki¤cittva÷uddhànàma÷uddhaü và mi÷ritaü vetyevaü dvidhà kathamasçjat| asaübhavàt| yadàhuþ

nopàdànaü viruddhasyeti|
\quote{nopàdànaü viruddhasya
       {Pramàõavàrttika}, {pratyakùapariccheda} 263c.}


athaikasmàddvitayametatprakàratayà bhidyate|
yathànnàdodanàpåpàviti|
tato nànayorvirodhasambhava iti| tadayuktamityucyate buddhibhedàcceti| 
buddhibhede hyannàdodanàdestatprakàratayà dvitayatvam| 
yasya tvekasmàdbuddhibhede 'satyanekatvaü nàsau tatprakàratayà dvidhà bhavati| ghaña iva tadabhàvatayà| buddhibhede 'satyanekatvaü ca|
pràguktàda÷uddhàcchuddhaü ÷uddhàccà÷uddham| atastadapi tatprakàratayà dvidhà katham| naiveti| prakàrabhedàbhàvàdatra ghañatadabhàvayoriva vastubheda eva| 
ato nopàdànaü viruddhasyeti yukta eva pra÷naþ| siddhàntastu


_________________________________________________________


     dçùñaü khadyotakàdestad  % viruddhaü caikahetukam  // KirT_4.25 //

__________

Vçtti:
ayuktametadasiddhatvàt| na hi \crux prakàràntarasya prakàràntarakàraõaprakàràntaratvamasmàbhistadbuddhibhedàdiùyate\crux |
api tu prakàriõa eva tathàdçùñatvàt|
khadyotama÷akamakùikàdãnàü hi prakà÷àprakà÷aråpeõa buddhibhede 'pi svedaikayonijatvena buddhyabhedàttatprakàratvaü dçùñam|
tadvadatra ÷uddhà÷uddhayorutpadya j¤ànàj¤ànaråpeõa buddhibhede 'pi yonijatvena buddhibhedàbhàvàttatprakàrabhedenaiva dvidhàbhàvo yukta iti prakàràõàü parasparaparihàravirodhe 'pyekaprakàryupàdànahetutvaü khadyotama÷akamakùikàdãnàmiva dçùñaü na virudhyata ityadoùaþ| tathà hi


_________________________________________________________


     evaü tadbhinnasaüsthànaü  $ ÷uddhà÷uddhàïgasaüyutam  &
     j¤eyaü kàraõa÷aktyutthaü  % kàryaü bãjanimittajam  \

__________

Vçtti:
evamekabãjabhåtayoni÷aktinimittatve 'pi ÷uddhà÷uddhàmita pakùasthaü bhinnasaüsthànaü bhinnaprakàratayà j¤eyam| na ghañatadabhàvavadbhedeneti|

atha prakçtopasaühàraþ


_________________________________________________________


     evametatsamàdiùñaü  # tatkàryaü vigrahà÷rayam  // KirT_4.26 //

__________

Vçtti:
vigrahe 'sminsthåla÷arãre såkùmadehatayà÷rayo yasya tanmàyàkàryaü kalàdi såkùmadehatayaivamàdiùñaü parame÷vareõa| kathamityucyate


_________________________________________________________


     yadyapyetanmithaþ kàryaü  $ viruddhamasitàtmakam  &
     tathàpyetatsusaü÷liùñam  % ekasminvastuni sphuñam  // KirT_4.27 //
     naràrthaü sàdhayedbhinnaü  $ narasya ÷akañàïgavat  &

__________

Vçtti:
yadyapya÷uddhaü màyàkàryaü kalàdyetatparasparaparihàrasvabhàvatayà ghañatadabhàvàdivattadviruddhaü tathàpyetadekasminsåkùmadehe vastuni saü÷liùñaü sphuñaü kçtvà puruùasyàrthaü pràguktena caitanyopodbalenopalabdhaü kalàdivyàpàrabhedena sàdhayatãti sambhàvyate ÷akañàïgànãva ÷akañà÷liùñànãti|


_________________________________________________________


     evametadanantena  % sçùñaü dehanibandhanam  // KirT_4.28 //

__________

Vçtti:
yasmàdevaü puruùàrthasàdhakametattasmàtkàraõàddehe nibandhanaü sthitiryasya taddehanibandhanaü sthåladehàdhàratvena puruùàrthasàdhakatayànante÷ena sçùñaü nànyatheti|

atha ko 'sau puruùàrthaþ kathaü ca dehanibandhano 'sàvityucyate


_________________________________________________________


     na dehena vinà muktir  $ na bhoga÷citkriyàguruþ  &

__________

Vçtti:
tatra muktirbhoga÷ca ya÷citkriyayorgururupadeùñà bhogena hi citkriye upadi÷yete|
yenàbhoge na pralayakevalàdyavasthàyàmityeùa dvividhaþ puruùàrthaþ| sa ca dehena vinà nopapadyate| muktirhi malaparipàkaü vinà nopapannà|
nàmi÷raü pariõamata iti nyàyena|
kevalasya ca tasya paripàkàsambhavàdava÷yaü tatparipàkasahabhàvitvena ÷arãràpekùetyuktam|
bhogo 'pi bhogasàdhanànàmeùàmadhikaraõaü vinà vyàpàràdar÷anàddehàpekùà susiddhaivetyavirodhaþ| 
na kevalamatrànanta eva kartà yàvat


_________________________________________________________


     etacca kurute ÷ambhuþ  % svatantratvàtprabhutvataþ  \
     sarvànugràhakaþ ÷àntas  # tadva÷àdakhilaü phalam  // KirT_4.29 //

__________

Vçtti:
parame÷vara÷ca tatkaroti na kevalo 'nante÷a iti cakàro 'tra bhinnakramaþ| 
prayojyaprayojakabhàvena dvayoratra kartçtvamityarthaþ||

\Colo
iti nàràyaõakaõñhàtmajabhaññaràmakaõñhaviracitàyàü ÷rãmatkiraõavçttau caturthaü prakaraõam||


%% CHAPTER 5

atha pà÷apadàrthasyaiva parãkùàntaràrthaü pra÷napårvaü prakaraõàntaram||


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     ÷aktipàtàdbhaveddãkùà  $ nipàto na vibhutvataþ  &

__________

Vçtti:
atra såtrapadàrthaprakaraõasaübandhàþ pràgvaddraùñavyàþ| vàkyàtmakastu

tãvra÷aktinipàtena guruõà dãkùito yadà
\quote{tãvra÷aktinipàtena guruõà dãkùito yadà
        \Kir\ 1:21ab.}

ityàdibhiranekavidhaþ| pàñalikastu sarvànugràhakaþ ÷ànta ityàdi|
\quote{sarvànugràhakaþ ÷àntaþ
        \Kir\ 4:29c.}

ayaü càtra pra÷nàrthaþ| yaduktaü
tãvra÷aktinipàtena guruõà dãkùita ityetadayuktam| pàto hyavyàpakatvena vyàptaþ kuõóabadaràdisiddhastadviruddhaü ca vyàpakatvaü tato vyàpakaviruddhopalabdhyàtra vyàpakatvena ÷akteravyàpakatvàbhàve patanàbhàvaþ sàdhyata iti| na càyamasiddho hetuþ|

prabodhikà ca sà ÷aktiþ sarvagà paripañhyata iti
\quote{prabodhikà ca sà ÷aktiþ sarvagà paripañhyate 
       \Kir\ 4:1cd.}


pårvameva vyàpakatvenàsyàþ samabhyupagamàditi| na tu màyayà naikàntikatvamatretyucyate


_________________________________________________________


     ÷ivasya samavetatvàt  % sarvadaiva sthità pa÷au  // KirT_5.1 //

__________

Vçtti:
parigrahavarttinã ÷aktiracetanà màyetyuktam| tata÷ca pariõatisvabhàvatvàtkàryakrameõa puüsaþ pralayottarakàlaü sà patatãti yujyate vaktum| iyaü tu parame÷varasamavetatvàccidråpatvenàpariõatidharmiõã| yaduktam

pariõàmo 'cetanasya cetanasya na yujyata iti|
\quote{pariõàmo 'cetanasya cetanasya na yujyate
        \Kir\ 2:26ab.}


tata÷ca sarvadaiva pa÷au sànugràhikàtvena saüsthiteti nànaikàntikatà samavetatve satãti vi÷eùitatvàdatra hetorityarthaþ|

atha saiva sthitiþ pàta ityucyate| yadyevaü


_________________________________________________________


     sthitatvàtsarvadà ÷akter  $ bhavocchittirna kiü bhavet  &

__________

Vçtti:
tasyàþ sarvapuruùagatatvenànàdivyavasthiteþ sarvapuruùàõàmapyanàdireva dãkùàyogànmokùa iti saüsàràbhàvaprasaïgaþ| abhyupagamyàpi ÷akteþ pràguktaü pàtamityucyate


_________________________________________________________


     kàlo và sa ca kaþ prokto  % yadi kàlaþ ÷ivena kim  // KirT_5.2 //

__________

Vçtti:
và÷abdaþ pakùàntaràbhyupagamasåcanàrthaþ| athavà yaduktaü pràk

same karmaõi sa¤jàte kàlàntarava÷àditi|
\quote{same karmaõi sa¤jàte kàlàntarava÷àt
        \Kir\ 1:20cd.}

malaparipàkakàlaþ proktaþ| ca÷abdàt ko 'nyaþ prokta iti| kiü pràgukta eva ÷aktipàtasya kàlo 'nyo vetyarthaþ| na tu tasyaivàj¤àtatvena vyàkhyeyaü pràk pratipàditatvena tasyàj¤ànasambhavàbhàvàt|
yadapi kàlaþ ÷aktipàtasya nimittaü, ÷aktipàto dãkùàyà iti pràguktaü tadapyayuktam| 
yataþ kàlo yadi ÷aktipàtasya heturiùyate tataþ sa eva dãkùàheturastu kiü ÷ivenàtra ÷aktipàtadvàreõa mokùahetunà kalpitena| 
bhoge tu sthålaü vicitrakaü kàryamityàdinà pratipàditatvàttasya kartçtvamastviti pra÷nàrthaþ|  
\quote{sthålaü vicitrakaü kàryam
        \Kir\ 3:12a.}

idaü pra÷najàtaü krameõa niràkaroti|
     bhagavàn uvàca
     upacàreõa ÷abdànàü  $ pravçttiriha dç÷yate  &
     yathà pumànvibhurgantà  % nityo 'pyukto vina÷varaþ  // KirT_5.3 //
     pà÷acchedo yathà prokto  $ mantraràó bhagavà¤chivaþ  &
     evaü ÷aktinipàto 'pi  % procyate sopacàrataþ  // KirT_5.4 //

__________

Vçtti:
tatra yaduktaü nipàto na vibhutvataþ ÷akteriti tatsiddhasàdhanameva| 
ata eva tvaduktapramàõabàdhitatvànmukhyàrthàsambhavenàsmàbhirapi ÷aktipàta÷rutãnàmupacaritàrthatvamabhyupagataü|
yathà nityavyàpakadharmayukto 'pi puruùo gantà vina÷vara÷ca sva÷arãreõopacàreõocyate| yathà ca pà÷ànàü dãkùitaü puruùaü pratyapravartanameva ccheda iva ccheda ucyate|
na tu vàstavo dvaidhãbhàvaþ| yathà ca mantrairviràjata iti mantraràñ parame÷varo 'pi san bhagavànupacàràducyata ityavirodhaþ|
athàtropacàrasya nimittamanàdisthitàyà vàma÷aktestàvat pàtapadapravçttàvucyate


_________________________________________________________


     nipàto bhayado yadvad  $ vastunaþ sahasà bhavet  &
     tadvacchaktinipàto 'pi  % prokto bhavabhayapradaþ  // KirT_5.5 //
     tasmàdanyatra yàtyeva  $ tathàtmà de÷ikaü prati  &

__________

Vçtti:
yathà hi pàùàõàdipàto bhayadaþ puüsàmevamanàdirapi parame÷vara÷akteþ sambandhaþ saüsàrabhayahetutvàtpàta ivocyate|
jyeùñhà÷aktisambandhino 'pi dãkùàpårvabhàvitvena pràguktasya pàtasyopacàranimittamucyate


_________________________________________________________


     gururyathàgrataþ ÷iùyàn  % suptàndaõóena bodhayet  // KirT_5.6 //


_________________________________________________________


     ÷ivo 'pi mohanidràyàü  $ suptà¤chaktyà prabodhayet  &
     yadà svaråpavij¤ànaü  % patiteti tadocyate  // KirT_5.7 //
     tasmàcchaktinipàtaþ syàn  $ nipàta÷cihnavàcakaþ  &

__________

Vçtti:
yathàgre sthitatvàvi÷eùe 'pi ÷iùyà¤chàsane 'rhàn yogyàneva gururdaõóena bodhayati na tva÷iùyàn| 
evaü moho malastasya nidrà kàryaü pratyasàmarthyaü paripàkavi÷eùastasyàü satyàmapi ye suptàstannivçttyupàyasaüvidvikalàstànparame÷varastayaiva pårvavyavasthitayà ÷aktyà bodhayati| 
evaü saiva malaparipàkayogyatànusàreõa yadà vi÷iùñaü tannivçttyupàyavij¤ànaü saüsàravaitçùõyàdikrameõa janayati tadà jyeùñhà ÷aktitvena kàryahetuþ patitetyupacàràducyate| yaduktaü

kçtvà tacchaktisaürodhaü kriyate bhavaniþspçhaþ| iti|
\quote{kçtvà tacchaktisaürodhaü kriyate bhavaniþspçhaþ
        \Kir\ 2:29cd.}

÷rãmanmataïge 'pi

saüsàràtsa virajyeta pradhvastakaluùaþ sadà| iti|
\quote{saüsàràtsa virajyeta pradhvastakaluùaþ sadà
        \Mat\VP\ 10:25cd.}


÷rãmatsvàyambhuve 'pi

tannipàtàtkùaratyasya malaü saüsàrakàraõam|
\quote{tannipàtàt\devdot paraü niþ÷reyasaü prati 
        \Svayam\ 1:17.}

kùãõe tasminyiyàsà syàtparaü niþ÷reyasaü prati| iti||


tata÷ca yaduktaü

sthitatvàtsarvadà ÷akterbhavocchittirna kiü bhavediti|
\quote{sthitatvàtsarvadà ÷akterbhavocchittirna kiü bhavet
        \Kir\ 5:2ab.}


tadapyadåùaõameva| sarvadàsthitatve 'pi tasyàstatra malaparipàkànusàreõa tadaiva bhavavicchittikàraõatvaü nànyadànyatra ceti yataþ|

tçtãyo 'pi pra÷naþ pratiùidhyate|


_________________________________________________________


     tannipàtasya saþ kàlaþ  % karmaõàü tulyataiva ca  // KirT_5.8 //

__________

Vçtti:
yaduktaü kàlo và sa ca kaþ prokta
\quote{kàlo và sa ca kaþ proktaþ
        \Kir\ 5:2c.}
iti tatrocyate---karmaõàü tulyataiva ceti| 
ca÷abdàttu÷abdato và casthànãyàt pràgukta÷ca malaparipàkaþ| evakàreõa càtra tçtãyasya kàlasyàbhàvaþ kathyate| na pràguktasyàpi samuccãyamànàvadhàraõatvàt| 
tulya÷abdasyobhayàrthatvàt karmaõordvayoþ sàmyaü paripàkastãvravegatà ceti dar÷ayiùyàmaþ karmàü÷o yo 'dhikaþ pårvaü bhogada ityatra|
\quote{karmàü÷o yo 'dhikaþ pårvaü bhogadaþ
        \Kir\ 5:10cd.}
tadànãü hi
yugapattulyabalaviruddhakarmadvayàkçùñasya puüsaþ kàmukadvayà kçùyamàõàyàþ kàminyà iva bhogànupapattiriti vakùyàmaþ

samatve sati yo bhogaþ kathaü tasya prajàyata iti|
\quote{samatve sati yo bhogaþ kathaü tasya prajàyate
        \Kir\ 5:11ab.}


evaü ca satyanàdau saüsàre kasyacitkadàcittathàbhåtakarmasaükañàntaþprave÷ena bhogànupapatteþ saüsàràbhàvaprasaïga ityava÷yaü tatparihàràyànã÷varavàdibhirapyatre÷vara÷aktipàtaþ kàminyàdau ràja÷aktivadabhyupagantavyo gatyantaràbhàvàt| 
anenaiva ca råpeõa karmaõoþ samatvamatra ÷aktipàtasya kàlo j¤eyo na tu saükhyàkçtamiti dar÷ayituü punaruktiþ|


_________________________________________________________


     tulyatvaü karmaõaþ kàlaþ  $

__________

Vçtti:
samasaükhyatvena hyavirodhato na kadà cidbhogànupapattiþ| 
anyathà vi÷eùàbhàvàt sarvadaiva ÷aktipàtaprasaïgataþ karmabhogàsambhavàt|
nàbhuktaü karma na÷yatãtyàgamavirodhaþ| 
\quote{nàbhuktaü karma na÷yati
        Source unknown.  Also quoted (as {÷ruti})
        ad \Mat\VP\ 8:103, p.288 and thereafter (see note to translation).}

ata eva malaparipàkaliïgatvena pràguktàdapi karmasàmyàdidamanyadeva karmavirodhàtmakaü ÷aktipàtaikanivartyaü karmasàmyamityadoùaþ|

atha ÷aktipàtàtkãdç÷aü tatkarmadvayaü bhavatãti tadarthametat


_________________________________________________________


     kùãõaü và yadi vàsamam  &

__________

Vçtti:
yadà tayorviruddhayorapi karmaõorava÷iùñaü sarvameva karmàvàpagatatvena samameva sampadyate tadànãü karmàntarasyànàvàpagatasyànurodhyasyàsambhavàttattvaiþ samagraireva saha kùãõaü bhavatãti puüsàü vij¤ànakevalitvameva| 
yadvakùyati same bhogastadà na hãti|
\quote{same bhogastadà na hi
        \Kir\ 5:11d.}
yadi veti pakùàntaram| yadà punarna sarvameva tayorviruddhayorapi karmaõorava÷iùñamàvàpagamanàya yogyamapi tu ki¤cijjàtyantaràdihetutvenàpi sambhavatãti tadànãü tadanuroghena ÷aktipàtàdanyataradasamamapatita÷aktikaü bhavatãti virodhàbhàvàtsarvàõyeva bhogyàni sampadyanta iti vakùyati

adhikanyånasambandhàdvyàkulatvaü na jàyata iti|
\quote{adhikanyånasambandhàdvyàkulatvaü na jàyate
        \Kir\ 5:12cd.}


atra paràbhipràyaþ


_________________________________________________________


     samatvaü tatkathaü gamyaü  %

__________

Vçtti:
yadetadyugapatparasparavirodhàtmakaü samatvaü tatkathaü tàbhyàü karmavi÷eùàbhyàü pràpyam|
naivetyarthaþ| anuùñhànakramasyaiva phaladànàpekùitatvàditi bhàvaþ|

atra siddhàntaþ

_________________________________________________________


     nyånàdhikatuñiþ katham  \

__________

Vçtti:
nyånà càdhikà ca tuñiþ kàlaþ| sa kathaü gamyate| 
kçùyàdibhirdçùñaiþ karmabhirityadhyàhàraþ|
etaduktaü bhavati---kçùyàdikarmabhirayaü heturanaikàntikaþ|
yatasteùàü krameõàpyanuùñhitànàü kadàcitpa÷càdanuùñhitasya nyånaþ kàlaþ ÷ãghrameva pårvànuùñhitena sahabhàva phalaü kurvandç÷yate|
pårvànuùñhitasya tvadhika÷ciràtmaka iti tadvadatràpi sambhavàdgamyamevaitat karmaõoþ samatvamityavirodhaþ| tata÷ca


_________________________________________________________


     evaü såkùmaü samànatvaü  # yasminkàle tadaiva sà  // KirT_5.9 //


_________________________________________________________


     svaråpaü dyotayatyà÷u  $ bodhacihnabalena vai  &

__________

Vçtti:
evaü dçùñasyevàdçùñasyàpi karmaõaþ sambhàvyamànaü parasparavirodhàtmakaü samànatvamasmadàdyagocaratvàt såkùmaü yasmin kàle bhavati tasminneva kàle sà pàrame÷varã ÷aktiþ|
bodhacihnasya yadbalaü malaparipàko yaduktam

kçtvà tacchaktisaürodhaü kriyate bhavaniþspçhaþ| iti|
\quote{kçtvà tacchaktisaürodhaü kriyate bhavaniþspçhaþ
        \Kir\ 2:29cd.}


÷rãmanmataïge 'pi
saüsàràtsa virajyeta pradhvastakaluùaþ sadeti|
\quote{saüsàràtsa virajyeta pradhvastakaluùaþ sadà
        \Mat\VP\ 10:25cd.}

÷rãmatsvàyambhuve 'pi

kùãõe tasminyiyàsà syàtparaü niþ÷reyasaü pratãti|
\quote{kùãõe tasminyiyàsà syàtparaü niþ÷reyasaü prati
        \Svayam\ 1:17cd.}


tena svaråpaü sarvaj¤atvàdi puüso dãkùàdvàreõa dyotayati| yaduktaü

guruõà dãkùito yadà|
\quote{guruõa dãkùito yadà| 
        sarvaj¤aþ sa ÷ivo yadvat
        \Kir\ 1:21bc.}
 
sarvaj¤aþ sa ÷ivo yadvaditi

na tatra malaparipàkàpekùo 'nyaþ ÷aktipàtaþ api tu sa eva prasaïgàdubhayanimittaü sampadyata iti bhàvaþ| 
vai÷abdo 'pi prakàràntare bodhacihnabalàbhàve tu 
kùãõaü và yadi vàsamamityuktameva 
\quote{kùãõaü và yadi vàsamam
        \Kir\ 5:9b.}
prakàràntaraü yataþ| 
evaü ca yaþ ÷aktipàto malaparipàkanimittatvena saühitàntareùu ÷rutaþ sa dãkùàkrameõàtràpi mokùahetutayà prokta eva| yastu karmasàmyanimitto 'tra ÷rutaþ tatsàmyaparihàràyaproktena nayena tatkùayàya và paryavasyatãtyavirodho 'tra saühitàntarairasya vi÷eùasya tairanukteriti|

nanåbhayorapyanayormokùahetutvamastu| evamapyeùa virodho na bhavatyeveti| astu yadi malaparipàkasyeva karmasàmyasyàpi tannimittatvapratipàdakaü sphuñaü vacanaü bhavettasya tu karmasàmyaparihàramàtraphalaü ÷aktipàtaü prati tannimittatvaü pratipàdayati nànyatretyuktam|
vakùyati ca same bhogastadà na hãti|
\quote{same bhogastadà na hi
        \Kir\ 5:11d.}
sàmànya÷àstreùvapi tasya karmasàmya nivçttiphalatvena siddheriti dar÷ayiùyàmaþ|
\quote{dar÷ayiùyàmaþ
        ad \Kir\ 5:12cd.}
na codbhåtavirodhanivartanàya pravçttasyànudbhåtavirodhamala nivartanamapi ÷aktipàtasya yuktam| sarvàtmasvavi÷eùatastannivartanapràptermokùaprasaïgàt|
nanu yathà malaparipàkanimitta÷aktipàto dãkùayà karmaõàü kùayamanudbhåtavirodhànàmapi vidhatta iti bhavadbhiriùyate, tadvatkarmasàmyanimitto malasyànudbhåtavirodhasyàpi tayaiva kùayaü vidhàsyatãti naiùa prasaïgaþ|
na teùàü tadànãmapyanupajàtavirodhitvàsiddheþ| karmaõàü hi bhogadànàya malaþ sahakàrikàraõamavidyànubandhaü vinà muktasyeva bhogàyogàditi tasyànyathàbhàve teùàmudbhåtavirodhitvameveti yukta eva tadà kùayaþ na tvevaü karmàvirodho malasyàvasthiteþ sahakàrikàraõaü yena tannivçttau tasyàvasthànànupapattestadànãmudbhåtavirodhitvena kùayaþ sambhàvyeta|
anàditvena siddheranudbhåtavirodhasyàpi kùayàbhyupagame prokta eva prasaïga ityanya evàyaü karmavirodhaparihàramàtraphalaþ ÷aktipàtastridhàyuktito 'bhyupagantavya ityavirodhaþ|

atha kena hetunà viruddhayoþ karmaõoryugapatsambhava ityucyate


_________________________________________________________


     karmàü÷o yo 'dhikaþ pårvaü  % bhogadastvitaraþ punaþ  // KirT_5.10 //

__________

Vçtti:
÷ubhà÷ubhànekakarmavattve 'pi puüso ya eva karmavi÷eùaþ kçùyàdivatpa÷càdanuùñhito 'pi karmàntaràdyupakàrajanitaparipàkava÷àttãvravegatvena càdhikaþ ÷aktyà bhavati sa eva prathamaü bhogapradaþ| proktaü cànyairapi tãvravegànàmàsannaü phalamiti| 
yastu tasmàdanyaþ punariti pa÷càtkuta÷citkarmàntarapratibandhakàpagamataþ ÷aktipratilambhato và bhogada iti| kimata ityucyate


_________________________________________________________


     samatve sati yo bhogaþ  $ kathaü tasya prajàyate  &

__________

Vçtti:
evaü ca sati kuta÷citkàraõasàmarthyàddvayoþ ÷ubhayora÷ubhayorvà paripàkava÷àttãvravegatvena và samatve saüjàte sati tasya puüso yugapadviruddhakarmadvayàkçùñasya kathaü bhogaþ|
naiva jàyata ityava÷yaü virodhaparihàràyàtra ÷aktipàto 'bhyupagantavya ityuktaü pràgeva|
nanvevaü sarvàõyeva karmàõi svasvaphalamàtrasàdhakatvàtparasparaviruddhatvena
samànànãti sarvadà ÷aktipàtaprasaïgaþ| netyucyate


_________________________________________________________


     mi÷raü vàrambhakaü karma  % same bhogastadà na hi  // KirT_5.11 //
     vaktavya÷càdhikaþ ka÷cid  $ anyathà na sukhetaram  &

__________
Vçtti:
trividhaü hi karma jàtyàyurbhogadaü puüso bhogàrambhakaü na kevalaü bhogapradamevàyuþpradaü và jàtivi÷eùaü vinà bhogànupapatteþ| nàpi jàtipradameva tàbhyàü vinà janma samanantarameva puüso maraõàt bhogà nupapatteriti|
same vijàtãyenàmi÷re kevalabhogaprade kevalàyuþprade kevalajàtiprade và karmaõi sati bhogo nopapadyata iti tatràdhikaþ ka÷citkarmavi÷eùo vijàtãyaþ| bhogaprade jàtipradaþ| tasminvà bhogaprada ityàdirvaktavyaþ|
anyathà sukhaduþkhabhogànupapattestathàbhåtakarmasadbhàve 'pi vij¤ànakevalitvameva tasyeti na sarvadà karmaõàü virodhena ÷aktipàtaprasaïgaþ| tadavirodhasyaiva sarvadà sambhavàditi| 


_________________________________________________________


     adhikanyånasambandhàd  % vyàkulatvaü na jàyate  // KirT_5.12 //

__________

Vçtti:
yatràpi puruùe dvayorviruddhayoryugapadupasthitayoþ karmaõoþ sàmyaü tatràpi pràguktanayena karmàntarànurodhataþ ÷aktipàto na kùayaü vidhatte| api tu kasyacidadhikatvaü kasyacinnyånatvamiti tayorvyàkulatvaü virodho na jàyata iti| 
ayamevàyurvede 'pyàyuùyànàyuùya karmaõorvyàkulatvaparihàràya prakàraþ proktaþ

÷ilàjatuprayogàdvà prasàdàdvàpi ÷àïkaràt|

ajàsatraprayogàdvà kùayaþ kùãyeta nànyathà|| iti|

nidràstotràdau ca nàràyaõabhaññokta eva mahàbhàrate ca dar÷itaþ

kàntàreùu ca sannànàü magnànàü ca mahàrõave|
\quote{kàntàreùu ca\devdot gatiþ paramà nçõàm
        Not traced in {Mahàbhàrata}.}

dasyubhirvà niruddhànàü tvaü gatiþ paramà nçõàm||

saugatairapi tàràstotràdau

harikari÷ikhiphaõitaskaranigaóamahàrõavapi÷àcabhaya÷amani|
\quote{harikari÷ikhiphaõitaskara@\devdot bhagavati tàre namastubhyam
        Source unknown.}

÷a÷ikiraõakàntihàriõi bhagavati tàre namastubhyam|| iti|


kathaü tarhi tajjàyata itãtyàha


_________________________________________________________


     adhikanyåna÷ånyatvàt  $ tatsthànamabhigacchati  &

__________

Vçtti:
yadà tayorviruddhayordvayorapi karmaõoþ sarvamevànyat karmàvàpagatatvenàdhikanyånarahitaü samameva saüpadyate kasmiü÷citpuruùe tadànãü vyàkulatvaü na jàyata iti karmàntarasyànurodhyasyà sambhavena ÷aktipàtàtteùàü sarveùàü kùayaþ prokta iti
sa kùãõakarmà puruùastadànãü tatsthànaü pràk yatsame bhogastadà na hãtyatroktaü 
\quote{same bhogastadà na hi
        \Kir\ 5:11d.}
vij¤ànakevalitvaü pràpnotãtyetattadànãü ÷aktipàtasya prayojanamityarthaþ|

atha yathàyaü ÷aktipàto 'smadàdyagocaratvena pràksåkùma ukto vyàdhyàdinivçttyanumeyo và tathaiva kimasau pràgukto na vetyucyate


_________________________________________________________


     sa pàta iti mantavyas  % tasya bhaktirvilakùaõà  // KirT_5.13 //

__________

Vçtti:
sa pràgukto malaparipàkakàlabhàvã ÷aktipàta ityevaü niyatapuruùagatatvena mantavyaþ| yasya hyasau bhavati tasya bhaktirvilakùaõà bhavatãti| yaduktaü pràk

kçtvà tacchaktisaürodhaü kriyate bhavaniþspçha iti|
\quote{kçtvà tacchaktisaürodhaü kriyate bhavaniþspçhaþ
        \Kir\ 2:29cd.}

÷rãmatsvàyambhuve 'pi kùãõe tasminyiyàsà syàdityàdi|
\quote{kùãõe tasminyiyàsà syàt
        \Svayam\ 1:17c.}

athàsmàtkàladvayàt


_________________________________________________________


     kàla eva sa niùõàtaþ  $ ÷akteràtmaparigrahaþ  &

__________

Vçtti:
sa eva pràguktaþ ÷akteþ pàtakàlaþ| sa niùõàtaþ ku÷alaþ yasmàdàtmà parigçhyate anugçhyate tasminnityàtmaparigrahaþ sa kàla iti|
tasmàttameva tatràpekùate bhagavànnànyaü punaþ


_________________________________________________________


     anàdikarmasambandhàc  % chivaþ kàlamapekùate  // KirT_5.14 //
     kàlacchidramiti proktaü  $ tajj¤a÷ca bhagavà¤chivaþ  &

__________

Vçtti:
anàdiryaþ karmàtmakaþ samyagbandhastasmàdeva yo bhogastasyànupapattyà kàlacchidramityanena ÷abdena proktaþ karmavirodhàtmakastamatràpekùate ÷aktipàtahetutvena| ÷aktipàtàtteùàü virodhaparihàraþ kùayo và nànyathà sambhavatãtyevaü bhagavàn jànàti yataþ|

atha kathamasau tameva kàlaü karmaõàü kùaye 'pekùate| na tu tadavirodhakàlamapãtyucyate|


_________________________________________________________


     yathà ka÷ciccale lakùye  % ka¤citkàlamapekùate  // KirT_5.15 //
     tajj¤o 'pi sa ÷ivastadvat  $ samakàlamapekùate  &

__________

Vçtti:
yathà hyatyantasu÷ikùito 'pyarjunàdirdhanurdharo na sadaiva ÷atruto vinirgataü ÷aràdyàyudhajàtaü sva÷arai÷chinatti|
api tu yadà sva÷arãropaghàtàyàyuùyakarmavirodhena tadupasthitaü bhavati tasminneva kàle viruddhatvàdeva tadvadeva tat bhagavànapi karmavirodhalakùaõaü sàmyameva ÷aktipàte 'pekùate viruddhatvàdeva tadànãü bhogàsambhavàdityuktam| na tu tadavirodhakàlamapyavirodhenaiva tadànãü bhogopapatteriti|
yadà tvetannàbhyupagamyate tadà


_________________________________________________________


     abhàvàttatsamatvasya  % yugapanmuktiranyathà  // KirT_5.16 //

__________

Vçtti:
anyathà virodhàbhàvena sarvapuruùàõàü yugapacchaktipàtaprasaïgàt karmabhyo
muktirvij¤ànakevalitvaü syàdityava÷yaü tatparihàràyàtra karmasàmyameva hetutvena vàcyamityavirodhaþ|

yadyevaü sa malaparipàkalakùaõaþ kàlo bhagavatànugrahe 'pekùyate| na tu tadaparipàkalakùaõo 'pãtyatra ko heturityucyate


_________________________________________________________


     nopàyasàdhanàpekùà  $ kramo yadi sa neùyate  &

__________

Vçtti:
yadi sa kramaþ kàlo 'nugrahe nàpekùyate tadà gurvàdyupàyadãkùàdisàdhanàpekùà nàtra bhavet| sarveùàü yugapadanugrahastadànãü prasajyata ityarthaþ| tata÷càva÷yaü tatparihàràya kenàpi nimittena bhavitavyam| 
taccakùuràdau pañalàdãnàmiva malasya paripàkàtmakamevoktamiti na ka÷ciddoùaþ||

adhunà caturthamapi pra÷naü nivartayati


_________________________________________________________


     prabhuratra ÷ivo j¤eyaþ  % prabhutvaü kiü tuñermatam  // KirT_5.17 //
     prabhutvaü j¤asvabhàvatvàd  $ aj¤atvànna tuñiþ prabhuþ  &
__________

Vçtti:
yaduktaü kàla eva mokùaheturastu| kiü ÷aktipàtahetunàtra ÷ivena kalpiteneti| tadayuktaü hetutvabhedàt| nimittaü hi kàlo 'tràcetanatvàdamàvàsyàdiryàgàderiva kartà tu bhagavànamàvàsyàdiyàge dvijàtivaccetanatvàt| 
na ca nimittàbhyupagame kartrabhàvaprasaïgo yuktaþ| virodhàbhàvàt| kartrantaràbhyupagame tu sa yukta eva| sa evàvirodhaþ kàrye kartçnimittayordçùñàntenocyate


_________________________________________________________


     sati kàle prabhutvaü syàt  % padmabodhe yathà raveþ  // KirT_5.18 //
     na ca kàlàdçte tatra  $ vikàsaþ pratipadyate  &
     tathàpi bhàskaraþ prokto  % loke 'sminpadmabodhakaþ  // KirT_5.19 //
     kàlo 'pi yogyatà sà ced  $ dyotako 'pyupacàrataþ  &

__________

Vçtti:
dàrùñàntike 'pyucyate


_________________________________________________________


     evaü yadyapi tulyatvaü  % karmaõaþ kàla eva saþ  \
     tathàpi prabhuratre÷aþ  # ÷aktipàtasya saüsthitaþ  // KirT_5.20 //

__________

Vçtti:
pa÷ånàma÷aktatvenàndhàdãnàmiva pà÷avimokùakartçtvàsambhavàt|
pà÷ànà¤ca jaóatvena pañalàdãnàmiva svataþ pa÷ubhyo nivçttyanupapattestatpatireva pratiniyatakàlàpekùayà cakùurvaidyàdiriva mokùakartà yukta eva prokta ityadoùaþ|

atra ÷akteranekapuruùaprabodhakartçtvàdanekatvaprasaïgadoùa iti paràbhipràyaþ


_________________________________________________________

     ekà satã bahånàü sà  $ kathaü bodhaü karoti cet  &

__________

Vçtti:
siddhàntastu


_________________________________________________________


     bahånàmapyadoùaþ syàd  % vibhutvànna nivàryate  // KirT_5.21 //

__________

Vçtti:
yato vyàpakatvena bahånàmapyupakàro 'syàþ ÷akterna nivàryate| tato 'yamadoùa iti|

atha prakaraõàrthopasaühàraþ


_________________________________________________________


     evaü ÷aktisamàyogaþ  $ proktaþ såkùmo 'tra ÷àsane  &

__________

Vçtti:
evaü ÷aktipàtaþ pràguktaþ| sarvapra÷na÷ånyo mayà prokto 'treti| atra prasaïgàtpra÷naþ


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     evaü tacchaktisaüyogàd  % dãkùà yadi ca saüsthità  // KirT_5.22 //
     dãkùitottarakàle 'pi  $ tirobhàvaþ pradç÷yate  &
     tirobhàvakarã ÷aktir  % yadi tasya na nirvçtiþ  // KirT_5.23 //
     tathà karotu sa svàmã  $ yathàsau nànyathà bhavet  &

__________

Vçtti:
evamanena krameõa vi÷iùñàt parame÷vara÷aktisambandhàdyadi puüso dãkùeti mokùaheturanugrahastato dãkùottara kàlamapi tacchaktisambandhasya bhàvàttirobhàvaþ samayollaïghanàdyàtmako na bhavet| dç÷yate càsau tatastadbhàvabhàvitvasya vyabhicàràcchaktipàtasyànugrahahetutvàsiddheþ| yaduktaü

tãvra÷aktinipàtena guruõà dãkùito yadà|
\quote{tãvra÷aktinipàtena guruõà dãkùito yadà
        \Kir\ 1:21ab.}

ityetatpunarapyayuktameva| athànugrahaheturasàviùyate yadyevaü tathà karotu sa ÷aktipàtalakùaõaü svamasyàstãti svàmã yathàsau puruùo nànyathà bhavenna tirobhàvahetuùu pravartata ityarthaþ| na ca tathà karoti tadànãmapi tirobhàvahetuùvanuùñhànadar÷anàttat nànugrahahetuþ ÷aktipàta iti pårvaþ pakùaþ| atra siddhàntaþ


_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     tirobhàvagatànàü sà  % puruùàõàü ÷ivecchayà  // KirT_5.24 //
     na tirobhàvakartçtvàd  $ ucyate sà tirohikà  &
     tirobhàvàya pàto na  % yato 'nugrahadharmiõã  // KirT_5.25 //

__________

Vçtti:
iha tàvattirobhàvagatànàmapariõatamalànàü na sà ÷aktiranugràhikà saüsthiteti sambandhaþ| nàpi sà dãkùà teùàmàcàryairlobhàj¤ànàdibhiþ kçtà ÷ivecchayà tasyàþ saüsthitatvàdityuktam| na tasyà j¤ànaü sambhavatãti ÷ådràõàmupanayanàdivadanadhikàriõàü sà niùphalaiva|
teùàü tu tirobhàvakartrã tadànãmanyaiva tirohikà ÷aktiþ saüsthitetyucyate|
yatastasyà naiva tirobhàvàya pàtaþ sambhavati anugrahadharmitvàditi yaduktam

tirobhàvakarã ÷aktiryadi tasya na nirvçtiþ
\quote{tirobhàvakarã ÷aktiryadi tasya na nirvçtiþ
        \Kir\ 5:23cd.}


ityetattàvadasiddhameva| yadyevamanugrahadharmitvàt kathaü na sarveùàmanugrahaü vidhatta iti| tatrocyate


_________________________________________________________


     yenàsannatamaþ kàlas  $ tenàtmànaü prakà÷ayet  &

__________

Vçtti:
yena kàraõena yasyaiva puüso malaparipàkakàlo 'sàvàsannastena tasyaivàtmànaü prakà÷ayatãtyuktam

kçtvà tacchaktisaürodhaü kriyate bhavaniþspçha iti|
\quote{kçtvà tacchaktisaürodhaü kriyate bhavaniþspçhaþ
        \Kir\ 2:29cd.}

tato 'yamapyadoùaþ| yaduktaü dãkùottarakàlamapi sà ÷aktiþ kathaü tirobhàvahetutvena saüsthiteti| tadapyayuktam| yataþ


_________________________________________________________


     prakà÷ya yàti vidyudvat  % sà ÷aktiþ puüprabodhinã  // KirT_5.26 //

__________

Vçtti:
puüsastadànãü pratibodhaü malakùayàtmakaü kçtvà sà ÷aktiracireõaiva kàlena vidyudvadyàti tasmàdvyàpàrànnivarttate| kçtasya punaþ karaõàsambhavàditi nyàyasiddha evàyamartha iti bhàvaþ| 
dãkùottaraü tu mokùapràptiryàvat sàmànyena sà tasyàdhiùñhàyakatvena sthiteti na ÷aktipàtasyànugrahaü prati vyabhicàradoùaþ| 
evamapi dãkùàyà mokùavyabhicàraprasaïgadoùastaduttarakàlaü tirobhàvadar÷anàditi| atràpyucyate


_________________________________________________________


     yadi sarvàtmanà vàyaü  $ dãkùito 'pi tirohitaþ  &
     dvividhe 'pi tirobhàve  % sthànapràptiþ kvacidbhavet  // KirT_5.27 //

__________

Vçtti:
\crux adãkùitastàvatsarvàtmanà tirohito 'pi sankçtadãkùastasyetyuktam| 
yadi samyagdãkùito 'pyayaü kadàciddaivànmànuùàdvà pratibandhàtsarvàtmanà tirohito và÷abdàdasarvàtmanà ca tadàsyàsmin dvividhe 'pi tirobhàve kvaciditi kasmiü÷citkravyàdayonyàdau samayàtikramaphalapràptirbhavatãti| yaduktaü ÷rãmatpauùkare

samayollaïghanàtproktaü kravyàdatvaü ÷ataü samàþ| iti|
\quote{samayollaïghanàtproktaü kravyàdatvaü ÷ataü samàþ
        Not traced in \Pau, but = \Sar\ 25:2cd.
        Cf.\ note ad \KirV\ 1:10.5. 
        The same half-verse is quoted there and in 6:8.12.}

na tu sarvasminsamayàtikrame vakùyamàõaiþ pràya÷cittaiþ kùapita iti kvacidgrahaõam| kimata ityucyate|


_________________________________________________________


     tatra sthitasya tasyeha  $ vàsanà saiva jàyate  &
     tadyuktasya vimokùaþ syàd  % àtmano nirvikalpakaþ  // KirT_5.28 //

__________

Vçtti:
tatra samayàtikramaphalabhogasthàne kravyàdayonyàtmani pi÷àcàdi÷arãre 'pyavasthitasya samayàtikramakarturdãkùitasya vàsanà saiveti| yaivànatikràntasamayànàü ÷ivabhaktyàdiheturvàsanà dçùñà saivàbhivyajyate| 
ata÷ca dãkùitatvavàsanàyogàttatpràya÷cittaphalaü kàmyavaddãkùàphalavighnabhåtaü bhuktvàsàvàtmà mokùaü dãkùàphalaü pràpnotyeva| yaduktam

pràya÷cittavi÷uddhasya gatiþ ÷uddhà prakãrtità| iti|
\quote{pràya÷cittavi÷uddhasya gatiþ ÷uddhà prakãrtità
        Source unknown.}

tathà hi


_________________________________________________________


     anena kramayogena  $ tirobhàvagato bhavet  &
     ànarthakyaprasaïgaþ syàd  % yadi muktirna sà bhavet  // KirT_5.29 //

__________

Vçtti:
pårvaü malaparipàkastataþ ÷aktipàtastato dãkùetyanena kramayogena yo dãkùitaþ katha¤cittirobhàvagato bhavettasya yadi samayàtikramaphalabhogàdanantaraü na taddãkùàphalaü muktirbhavet|
tatastaddãkùàkramasyànarthakyaü prasajyeta| na ca parame÷varavyàpàratvàttasyàsàvupapadyata iti ava÷yaü tata eva tasya tadànãü muktirabhyupagantavyeti na dãkùàyà api svakàryavyabhicàraprasaïgadoùa iti| 
nanu tulye ÷aktipàte dãkùàyoge và kathaü ka÷cidevottarakàlaü tirobhàvena yujyate nànya ityatrocyate|


_________________________________________________________


     mandà mandatarà ÷aktiþ  $ karmasàmyavivakùayà  &

__________

Vçtti:
karmaõà malaparipàkalakùaõena yatsàmyaü mandatvaü mandataratvaü và tasya vivakùàhetutvàdvivakùà j¤ànameva tayà hetubhåtayà mandà mandatarà và ÷aktiþ pàrame÷varã dãkùà và yasyopatiùñhate tasya pratyavàyayogo bhavatyeva| yasya tu malaparipàkalakùaõena karmaõà tãvreõa tãvratareõa và sàmyaü tadvivakùayà tãvrà tãvratarà và ÷aktiþ patati tasya na pratyavàyaþ kathamapi sambhavatãtyuktaü bhavati|
evamanugraha÷aktermandatvopacàreõa pratyavàyahetutvaü mantavyam| nànyathetyucyate


_________________________________________________________


     na punastàdç÷ã ÷aktiþ  % kùãravatpariõàminã  // KirT_5.30 //
     yataþ ÷aktimataþ ÷aktiþ  $ kçtyasaüsthànabhedagà  &
     dvijàdivarõani÷reõã  % sà ca mocayati sphuñam  // KirT_5.31 //

__________

Vçtti:
na punaranugraha÷aktireva tirobhàvàtmatàü gacchatãtyupapadyate yataþ parame÷varasya ÷aktiþ kçtyasya yatsaüsthànaü sthitiþ tenaiva bhedaü pràptà na mukhyata ityuktam|

ã÷aþ sadà÷ivaþ ÷àntaþ kçtyabhedàdvibhidyata iti|
\quote{ã÷aþ sadà÷ivaþ ÷àntaþ kçtyabhedàdvibhidyate
        \Kir\ 3:13cd}

tata÷ca parame÷varavatsàpyapariõàminyeva| yaduktam

pariõàmo 'cetanasya cetanasya na yujyate| iti|
\quote{pariõàmo 'cetanasya cetanasya na yujyate
        \Kir\ 2:26ab.}

sà ca dvijàdãnàü varõànàü paramapadaü mokùàkhyaü gacchatàü ni÷reõã sopànapaïktiþ årdhvagatihetutvàditi| evaü

tãvra÷aktinipàtena guruõà dãkùito yadà
\quote{tãvra÷aktinipàtena guruõà dãkùito yadà
        \Kir\ 1:21ab.}


ityetatsåktameveti|| evaü samàpta÷ca pa¤camo 'dhyàyaþ||

\Colo
iti nàràyaõakaõñhàtmajabhaññaràmakaõñhaviracitàyàü ÷rãmatkiraõavçttau pancamaü prakaraõam||

%% CHAPTER 6


athopàyapadàrthasya parãkùàrthaü pra÷napårvakaü prakaraõàntaram


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     sarvànugràhakaþ proktaþ  $ ÷ivaþ paramakàraõaþ  &
     dvijàtayastu ye varõà  % nyånàdhikatayà sthitàþ  // KirT_6.1 //
     saüskàro 'pi yadaivaü syàt  $ phalamevaü na kiü bhavet  &
     saüskàraþ sadç÷asteùàü  % nyånàdhikagatiþ katham  // KirT_6.2 //

__________

Vçtti:
atra såtrapadàrthaprakaraõasambandhàþ pràgvaddraùñavyàþ| vàkyàtmakastu guruõà dãkùito yadetyàdibhiranekavidhaþ|
\quote{guruõà dãkùito yadà
        \Kir\ 1:21b.}
pàñalikastu pårvapañalopasaühàra eva dar÷ita iti| 
ayaü càtra pra÷nàrthaþ---parame÷varastàvanmalaparipàkàdanu pa÷càtsaüskàryatayà sarveùàü gràhaka ityuktam|
eteùàü madhyàddvijàtayastrayo varõàþ, naikaþ| yaduktam

màtçtaþ prathamà jàtiraupanàyanikàparà|

brahmakùatravi÷àü yena tenoktàste dvijàtayaþ|| iti|
\quote{màtçtaþ prathamà\devdot tenoktàste dvijàtayaþ
        Source unknown.}

jàtisvàbhàvyàdevagogavayagardabhàdivatsàmànya÷àstreùåttamamadhyamanyånatvena sthitàsteùàü ca yaþ sàmànya÷àstravihito garbhàdhànàdiraùñacatvàriü÷adbhedabhinnaþ saüskàraþ tajjàtereva patitatvamàtranivçttiphalo vedavidbhiriùyate taccharãrasya và| yadàha manuþ

kàryaþ ÷arãrasaüskàraþ pàvanaþ pretya ceha ca|

gàrbhairhomairjàtakarmacaulamau¤jãnibandhanaiþ|| iti|
\quote{kàryaþ ÷arãrasaüskàraþ\devdot @mau¤jãnibandhanaiþ
        {Manusmçti} 2:26.}

tata÷càyamapi dãkùàkhyaþ saüskàraþ saüskàratvà devamiti jàteþ ÷arãrasya và syàt| tathà ca phalaü tadvadevàsyànugrahàtmakaü na kiü bhavet| naiva ki¤cidbhavediti| tata÷ca

                       guruõà dãkùito yadà|
sarvaj¤aþ sa ÷ivo yadvad
\quote{guruõà dãkùito yadà| sarvaj¤aþ sa ÷ivo yadvat
        \Kir\ 1:21bc.}

ityasyàþ ÷rutervirodha ityarthaþ| yato vaidikenàyaü saüskàraþ sadç÷asteùàü tato vaidikàt nyånà gatirasmàccàdhiketyetatkatham| naivopapadyata iti pra÷naþ| siddhàntastu


_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     na jàterna ÷arãrasya  $ saüskàraþ pràõino mataþ  &

__________

Vçtti:
nàyaü saüskàro jàteþ ÷arãrasya và mataþ| api tu pràõina÷cetanasyaivànugrahàtmakaþ tathà÷ruteriti na sàdharmyamàtreõànyathà kalpanãyaþ| tannaiùa doùa iti| 
ye tvayamapi saüskàratvàjjàteþ ÷arãrasya và saüskàro bhavanna dçùñenaiva råpeõa ÷ràddhàdi pitçpitàmahàderiva puruùasyopakàro bhaviùyatãti kalpayanti tànpratyucyate

_________________________________________________________


     yadi jàtestadekasmin  % dãkùite 'khiladãkùaõam  // KirT_6.3 //
     tena jàterna vaktavyo  $ jaóatvànna tanormataþ  &
     cidråpànugrahaþ proktaþ  % sarvànugràhakaþ ÷ivaþ  // KirT_6.4 //

__________

Vçtti:
jàteþ sarvapuruùagatatvenàvi÷eùàdekapuruùamokùodde÷ena saüskàre sarvapuruùamokùaprasaïgaþ| ÷arãrasya tu puruùabhedena bhedàdetatprasaïgàbhàve 'pi jaóatvànniùphala eva saüskàraþ proktaþ|
atha taddvàreõa cetanasyaivàsau saüskàra ityucyate yadyevamavirodhaþ| yata÷cidråpànugrahaþ prokto 'smàbhiriti|

atraiva parãkùàntaràya pra÷naþ


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     sarvànugrahakartçtvàd  $ bàlabàli÷abhoginàm  &
     kartavyo 'nugraho deva  % sa ca saüskàrapårvakaþ  // KirT_6.5 //
     saüskàreõaiva muktiþ syàt  $ proktà tantre yadà tadà  &
     kriyàj¤ànavratàdãnàm  % upàyànàmahetutà  // KirT_6.6 //

__________

Vçtti:
iha hi parame÷varaþ sarveùàmeva malaparipàkàtpa÷càtsaüskàryatayà gràhakaþ| teùàü madhyàt

àùoóa÷àdbhavedbàlaþ
\quote{à ùoóa÷àdbhavedbàlaþ
        Source unknown.  More of the verse is quoted in the
        \MrgVD\ ad \VP\ 10:14, pp.266--7 and ad
        \Mat\VP\ 12:5c--6c, p.339, where
        Bhatt observes that it appears (with some
        differences) in the {øabdakalpadruma}
        (s.v. {bàla}) attributed to Bharata.}

iti smçterbàlo bàlo 'pràptapadavàkyapramàõa÷àstràbhyàsakàlaþ kathyate| bàli÷astu na tato 'pi nyånavarùaþ ÷aktipàtani÷cayàbhàvàdàtmano 'nadhikàritvàdasaüskàrya evàsau yataþ| api tu strã÷ådràdivat padavàkyapramàõa÷àstra÷ravaõàyogyo bàli÷a iva bàli÷aþ kathyate| 
bhogã punarna bhoganiùñha eva| tasya malaparipàkàbhàvena saüskàrànadhikàràt| yaduktam

kçtvà tacchaktisaürodhaü kriyate bhavaniþspçhaþ| iti|
\quote{kçtvà tacchaktisaürodhaü kriyate bhavaniþspçhaþ
        \Kir\ 2:29cd.}


÷rãmadvidyàdhipatirapyàha 

te tvacchaktyà naiva niyuktàþ kila nånaü yeùàü bhoge saüsçtikartaryabhilàùaþ|

kiü te tãrõà bhãmamahàmbhonidhipàraü ye yàdobhirlupta÷arãràþ prataranta iti|
\quote{te tvacchaktyà\devdot ye yàdobhirlupta÷arãràþ pratarante
        Probably from the lost {Mànastotra}, three
        verses of which are quoted in {Tantràloka} 14:10--12.  These
        are also in {mattamayåra} metre and have a
        similar rhetorical structure. (A Vidyàdhipati is
        also cited ad \Moksa\ 69.)}

api tu ÷rutapadavàkyàdi÷àstraþ saüpràptatadabhyàsakàla÷cai÷varyavyàkùepàttvakçtatadabhyàso ràjà direvocyate| teùàü malaparipàke sati ava÷yamanugrahaþ ÷aktipàtàtmakaþ kartavyaþ parame÷vareõa| sa ca tathàbhåto 'nugrahaþ saüskàrasya dãkùàtmanaþ pårva eva pårvokto heturityarthaþ| tata÷ca

tãvra÷aktinipàtena guruõà dãkùito yadà|

sarvaj¤aþ sa ÷ivo yadvaditi
\quote{tãvra÷aktinipàtena guruõà dãkùito yadà|
        sarvaj¤aþ sa ÷ivo yadvat
        \Kir\ 1:21.}


÷rutyàtràgame saüskàreõaiva bàlàderiva
proktà sarvasya muktiþ syàditi dãkùottarakàlamanuùñheyatvenoktànàmasmàkaü j¤ànàdãnàü niùprayojanatvameva padavàkyapramàõasaüskàrarahitatvenehàpi j¤ànàdyayogyànàü bàlàdãnàü saüskàràdeva mukteþ siddhatvàdityasmàkamapi puruùàrthànupàyabhåtametatkriyàj¤ànàdyanuùñhànamakartavyamiti pra÷naþ| siddhàntastu


_________________________________________________________

     bhagavàn uvàca
     ye yathà saüsthitàstàrkùya  $ tathaive÷aþ prasàdakçt  &

__________

Vçtti:
ye padavàkyàdisaüskàreõa vyavasthità ye ca prakàràntareõa bàlàdayaþ teùàü sarveùàmeva bhagavànmalaparipàkaparãkùayà tatprakàrànusàreõa prasàdaü karoti| na tu j¤ànàyogyànparityajatãtyarthaþ| tathà hi


_________________________________________________________


     keciccàtra kriyàyogyàs  % teùàü muktistathaiva hi  // KirT_6.7 //
     j¤ànayogyàstathà cànye  $ caryàyogyàstathàpare  &
     evaü yeùàü yathà prokto  % mokùastene÷ayojanàt  // KirT_6.8 //

__________

Vçtti:
yeùàü muktiþ sadà ÷ivatvalakùaõà tathaiva dãkùàprakaraõenaivoktà teùàü madhyàtkecidatra dãkùottarasminkàle kriyàyàü yàgàtmikàyàü japabàhyamànasabhinnàyàmeva yogyà bàlà bhogina÷ca na j¤àne| nanu j¤ànaü vinà kriyàyàü yogyataiva na sambhavatãti| yadàhuþ
j¤àtvà cànuùñhànamiti|
\quote{j¤àtvà cànuùñhànam
        Source unknown.  Cf. Jayaratha ad {Tantràloka} 15:11: 
        j¤àtvà hi anuùñhànaü bhavediti bhàvaþ}
satyam| tattu kriyàkùiptatvàjj¤ànaü ÷àstraikade÷amàtraviùayaü
kriyaivoktamityavirodhaþ| ye tu proktebhyo 'nye padavàkyapramàõaku÷alàste j¤àne vyàkhyàne ca tadartha vicàre ca yogyatvàdàcàryà evàdhikriyanta ityarthaþ| ye tvapare bàli÷atvenoktàþ kriyàyàmapyayogyàste caryàyàmeva kçcchracàndràyaõàdivrataråpàyàü yogyatvàdadhikriyanta ityevamã÷aniyojanàddãkùànantaraütena bhagavatà yeùàü kriyàj¤ànàdyadhikàriõàü yathà nityanaimittikànuùñhànaprakàreõa mokùaþ pratyavàyaphalebhyaþ proktastaistathaivànuùñheya ityadhyàhàraþ| anyathà

samayollaïghanàtproktaü kravyàdatvaü ÷ataü samàþ| iti|
\quote{samayollaïghanàtproktaü kravyàdatvaü ÷ataü samàþ
        \Sar\ 25:2cd; but cf. \KirV\ 5:27.6 and 1:10.5 and the
        footnote to the translation of the latter.}

na pratyavàyaphalebhyasteùàü mokùa ityarthaþ|
evaü tàvadyathàdhikàraü j¤ànàdãnàü coditatvàtsarvànuùñheyatvadoùaþ parihçtaþ|
yattåktaü kimarthamanuùñhãyanta iti tatrocyate


_________________________________________________________

     j¤ànàdãnàmupàyànàü  $ dãkùà kàraõamiùyate  &
     dãkùayaiva na mokùaþ syàd  % upàyaþ sa niyàmakaþ  // KirT_6.9 //

__________

Vçtti:
na j¤ànàdãnàü niùprayojanatvamatropàyatvena ÷rutatvàt| kevalaü dãkùàpårvatvena teùàü ÷rutatvàt na dãkùayà kàryabhåto bandhamokùaþ tasya tayaivàsampàditatvàt| api tåpàyaþ sa niyàmaka iti yeùàü yathà bandhanànàü mokùàrthaü vicchedàtmako niyamo dãkùayà na kçtaþ teùàü keùà¤cideva sa j¤ànàdirupàyo niyàmako vicchedako heturuktaþ| tathà hi


_________________________________________________________


     sarvànugrahakartçtvàd  $ upàyàste prakãrtitàþ  &
     ekaþ kasmàdupàyo na  % proktastena yadanyathà  // KirT_6.10 //

__________

Vçtti:
iha hi vakùyamàõayuktyàrabdhakàryakarmopabhogoparodhenàsadyonirvàõadãkùayà
\quote{vakùyamàõayuktyà
        \Kir\ 6:20 and commentary.}
sarvàtmanà malàdiviccheda÷ivatvavyakyàtmako 'nugraho yo bhagavatà na kçtaþ so 'pi tena tathaivopade÷advàreõa kartavyaþ|
tata÷ca tasmindãkùayà pari÷iùñe tàvatyapi malacchedàdau te j¤ànàdaya upàyàþ prakãrtitàþ| tairupàyaiþ pratyahaü krameõa tathà malàdinivçttiþ ÷ivatvavyakti÷ca kartavyà dãkùitairyathà naivàrabdhakàryakarmavirodho jàyate|
nàpi punastathàbhåtabandhanivçtteþ ÷ivatvavyakte÷ca kàraõàntaràpekùeti yadyevaü nàbhimataü parame÷varasya syàt tadaika eva kasmàdupàyo dãkùàkhyastena noktaþ|
yaditi yasmàdanyathetyanekaþ prokto mokùo vàtha catuùñayàdityàdi÷rutibhiþ|
\quote{mokùo vàtha catuùñayàt
        \Mat\VP\ 26:63d.}
tasmàdetadgamyate---yo dãkùayà na kçto 'nugrahastatra j¤ànàdãnàmupàyateti| evaü ca| yaduktam

kriyàj¤ànavratàdãnàmupàyànàmahetutà| iti|
\quote{kriyàj¤ànavratàdãnàmupàyànàmahetutà
        \Kir\ 6:6cd.}
saüskàreõaiva muktiþ syàditi ca,
\quote{saüskàreõaiva muktiþ syàt
        \Kir\ 6:6a.}

tadasiddhaü dar÷itameva vi÷iùñàdhikàraviùayatvena caitatsiddhasàdhanamityucyate

_________________________________________________________


     samayàü÷càïganàdãnàm  $ a÷aktatvàdvi÷odhayet  &
     aj¤atvànna ca doùo 'sti  %

__________

Vçtti:
bàli÷àstàvadatyantàj¤atvena
\quote{Testimonium: from bàli÷àstàvadatyantàj¤atvena 
        up to and including dãkùàyàmanadhikàra eva 
        is quoted (prefaced by tathà coktaü ÷rãmatkiraõavçttikàreõa
        bhagavatà ràmakaõñhaguruõà 
        ``samayà÷cetyàdi\devdot'') 
        by Nirmalamaõi (=\Nirmala) in his {Prabhàvyàkhyà} on the 
        {Kriyàkramadyotikà}, pp.346--7.}
caryàyogyà ityuktam| ye tu j¤atve 'pi vyàdhinà jarayà và atyantama÷aktàsteùàü vçddhavyàdhitàïganàdãnàü nityatayà va÷yànuùñheyatvena coditatvàdye samaya÷abdenoktàþ kriyàj¤ànacaryàtmakà upàyàstànvi÷odhayedàcàryo dãkùayaivetyuktaü kvacitparame÷vareõa

teùàü nirbãjikà dãkùà samayàdivivarjità| iti|
\quote{teùàü nirbãjikà dãkùà samayàdivivarjità
        {Svacchandatantra} 4:88ab.}


na tvatra niùiddhàþ samayatvena mantavyàþ| teùàü devagurvagnidrohàtmanàü pàtakopapàtakamahàpàtakabhedena kçcchracàndràyaõàdipràya÷cittakùapaõãyatvena vakùyamàõatvàt|
\quote{kçcchracàndràyaõàdipràya÷cittakùapaõãyatvena vakùyamàõatvàt
        \Kir\ Chapters 43 and 44.}
tata÷càj¤atvàdityatyanta÷aktivaikalyena j¤ànakriyàdyananuùñhàne 'pi na doùaþ pratyavàyàtmakasteùàmastãti|
ca÷abdàdye pårvaü tadanuùñhitavanto 'pi pa÷càda÷aktyà nànutiùñhanti teùàmapi na doùaþ|
yato 'rthã ÷akto vidvàn ÷àstreõàparyudastaþ karmaõyadhikriyata ityàha
\quote{arthã ÷akto vidvàn ÷àstreõàparyudastaþ karmaõyadhikriyate
        Quoted also ad \Sar\ 1:2, p.6.  
        Bhatt notes (ad loc.) that it appears as number 719 of 
        a {Laukikanyàyasàhasrã}.  Cf. {øàbarabhàùya} 1.3.25.}


_________________________________________________________

     j¤atvàddoùo mahànbhavet  // KirT_6.11 //
     tena teùàü vimuktiþ syàd  $ dãkùayà bhaktiyogataþ  &
     ye 'tra ÷aktà na teùàü tu  % ÷odhyàsteùàü prakà÷ayet  // KirT_6.12 //

__________

Vçtti:
j¤atvamatra ÷aktatvameva| yathàha ye 'tra ÷aktà na teùàü dãkùayà ÷odhyàþ| kiü tu nityànuùñheyatvena prakà÷ayediti| tata÷ca ÷aktatve sati ye nityàdyanuùñhànaü na kurvanti teùàü mahàndoùaþ pràya÷cittalakùaõo bhavet|
nà÷aktànàmiti| tarhi kiü tairnityamanuùñheyam|
laukikena råpeõa ÷ivadharmoditena và yathà÷akti devagurutadbhaktaparicaraõàdikameva svataþ putrabhçtyàdipreùaõena và| tadeva ca teùàü pràguktaj¤ànàdikçtyaü sàdhayati| yathàha bhaktiyogata iti|
anyathà teùàmatyantamåóhatvena tira÷càmiva ÷aktipàtakàryasya bhaktyàderani÷cayàddãkùàyàmanadhikàra eva| na ca putràdestatsaüskàràrthitayà teùàü ÷aktipàtànumànaü yuktaü vyadhikaraõatvàt| 
na hi dhave dhåmaþ khadire svakàraõamagnimanumàpayatãti|
kàraõaü ca ÷aktipàto bhaktyàdãnàmityuktam| na tvarthitàdeþ| vi÷eùato bhinnàdhikaraõasya snehasaüskàrapårvakatvenaiva tasya siddheþ| yadàhuþ

iùñaü dharme niyojayediti
\quote{iùñaü dharme niyojayet
        Source unknown.}


na tataþ ÷aktipàtànumànaü yuktaü pratibandhàbhàvàditi| bhaktiyogata eva teùàü tiryagvailakùaõyena j¤ànasiddheratyantà÷aktatvena ca ÷àstracoditànuùñhànàsambhavàdapràptadãkùàõàmivopàsakànàü bhagavadviùayastutinamaskàrasaparyàdyeva nityamanuùñheyaü yuktamityavirodhaþ| 
yenaiva teùàü j¤ànàdyananuùñheyamityuktaü tena kàraõena yaduktam

kriyàj¤ànavratàdãnàmupàyànàmahetutà| iti
\quote{kriyàj¤ànavratàdãnàmupàyànàmahetutà
        \Kir\ 6:6cd.}

saüskàreõaiva muktiþ syàt
\quote{saüskàreõaiva muktiþ syàt
        \Kir\ 6:6a.}

iti ca tasminviùaye siddhasàdhanatvàdayuktamiti|


athopasaühàraþ


_________________________________________________________

     evaü j¤ànàdikaü sarvaü  $ tacchaktasya prakà÷ayet  &
     anyathà sthitibhaïgaþ syàt  % sthiti÷coktà ÷ivàgame  // KirT_6.13 //
     tadabhàve na ki¤citsyàt  $ tenàyaü niyamaþ sthitaþ  &
     sarvànugràhakatvena  % sthityupàyavivakùayà  // KirT_6.14 //

__________

Vçtti:
j¤ànayogyasya j¤ànaü nityànuùñheyatayà prakà÷ayedàcàryaþ|
kriyàdiyogyasya tu kriyàdãni| so 'pi tathaivànutiùñhet| anyathàgamavihitàyà nityàdyanuùñhànàtmikàyàþ sthiterananuùñhànàt bhaïgaþ syàdeva| evaü sthiterbhaïge jàte sati na ki¤citsyàditi vakùyamàõapràya÷cittàkràntatvàt tasya na dãkùàphalaü samanantaraü syàt|
pràya÷cittavighnàkràntatvàditi tena kàraõenàyaü j¤ànàdãnàü nityànuùñheyatayà puruùàrthatvena niyamaþ sthita iti|
tadananuùñhàne tu teùàü pràya÷cittaphalabhoktçtà| tadante tu vi÷uddhaj¤ànakevalitvena parame÷varàdanugrahastàvato 'pi malasya dravyatvena svato nivçttyasaübhavàdityevaü sthityupàyavivakùayàpi sarveùàü pariõatamalànàmanugràhako bhagavànityadoùaþ|

atraiva parãkùàntaràya pra÷naþ


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     pà÷avi÷leùaõàrthaü tu  $ dãkùàpi kriyate kila  &
     vi÷leùo 'pi na dç÷yeta  % adçùñatvàtkathaü vada  // KirT_6.15 //

__________

Vçtti:
dãkùà pà÷avi÷leùahetuþ| api÷abdàcchivatvavyaktihetu÷ca na bhavati kriyàtvàddar÷anàntaradçùñajyotiùñomabrahmahatyàdikriyàvat| karmaõàü ca pà÷ànàü dãkùayà vi÷leùo na sambhavet|
÷arãràntarabhogyatve sati tato de÷akàladåravartitvena dçùñatvàt|
khaógavicchedo dårasthitabhañàdãnàmiveti pra÷nàrthaþ| siddhàntastu


_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     pà÷astobhàtkùayaþ siddhaþ  $ saüsiddhaiþ so 'pi ÷ambaraiþ  &
     ÷ambaràõàmacintyatvàd  % yathà mårtaviùakùayaþ  // KirT_6.16 //
__________

Vçtti:
pà÷ànàü duùkçtakarmaråpàõàü stobhàtkùayaþ| yasmàtpà÷astobhakarma pràya÷cittàtmakamucyate tasmàtkùayo duùkçtalakùaõànàü karmaõàü yena bhavatàü siddhaþ tenàtra prathamo heturanaikàntika ityarthaþ| 
asiddha÷càkarmatvàddãkùàyà mantra÷aktirhyàcàryavyàpàràbhivyaktà dãkùetyuktam|
mantràõàü ca samyaksiddhànàmacintya÷aktitvàdviùakùayàdiriva so 'pi pà÷avi÷leùàdiþ sambhàvyata ityadoùaþ|
loke 'pyàhuþ

acintyo hi maõimantrauùadhãnàü prabhàvaþ| iti|
\quote{acintyo hi maõimantrauùadhãnàü prabhàvaþ
        Occurs also in {Ratnàvalã} Act 2, p.39 and is quoted ad \Mat\VP\
        7:49, p.249 and ad \KirV\ 3:11.}


dvitãyo 'pi heturanaikàntika ityucyate


_________________________________________________________


     nàmasaükãrtanàdeva  $ yathà ka÷citprasàdhyate  &
     dårastho mantramukhyaistu  % tadvatkarmakùayastviha  // KirT_6.17 //

__________

Vçtti:
atra dårasthito 'pi kàminyàdirarthaþ tannàmnà saïkãrttitamàtreõa mantravi÷eùaiþ sàdhyamàno dçùñaþ| a÷ubhasåcakai÷ca karmabhirakàla eva puùpaphalàdiþ| yadàhuþ

akàlajaü puùpaphalaü ÷ãtamuùõamakàlajam|

akàlajo nadãvego såcayanti mahadbhayam|| iti|
\quote{akàlajaü puùpaphalaü\devdot såcayanti mahadbhayam
        Source unknown.}


tathaiva ÷arãràntarabhogyasvakarmàkàla eva mantrabalàdupasthàpitamupabhuktatvàttatraiva kùayameùyatãti na doùaþ ka÷cit|

atraiva pra÷nàntaram

_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     a÷eùapà÷avi÷leùo  $ yadi deva sa dãkùayà  &
     jàtàyàmarthaniùpattau  % kathaü syàdvapuùaþ sthitiþ  // KirT_6.18 //

__________

Vçtti:
yadi dãkùayà karmàdisarvapà÷avicchittirbhavet tato nimittàbhàvàddãkùitànàü ÷arãraü na bhavet| bhavacca dçùñam| tato dãkùàyàü sarvapà÷akùaya÷rutiragninà si¤cediti÷rutivatpratyakùàdibàdhitatvàdapramàõamiti pårvaþ pakùaþ| 
\quote{agninà si¤cet
        An old example, this occurs also, e.g., in {øàbarabhàùya} 3.2.4.}
siddhàntastu


_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     jàtàyàü ghañaniùpattau  $ yathà cakraü bhramatyapi  &
     pårvasaüskàrasaüsiddhaü  % tathà vapuridaü sthitam  // KirT_6.19 //

__________

Vçtti:
ghañasya niùpattyarthaü hi cakrabhramaõaü tasyàü jàtàyàü sampannàyàmapi yathà tatsaüskàrata eva cakrabhramaõaü dç÷yate tathà sadyonirvàõadãkùàyàü karmàdisarvapà÷akùaye 'pi tatsaüskàreõaiva dãkùitànàü kiyantaü kàlaü ÷arãraü tiùñhatãti nimittàbhàvàdityasya hetostatkàlanaimittikàbhàvàsiddhàvanaikàntikatvànna proktadãkùàphala÷rutibàdhakùatiriti| tadidamàhuþ

tiùñhati saüskàrava÷àccakrabhramavaddhçta÷arãra iti
\quote{tiùñhati  saüskàrava÷àccakrabhramavaddhçta÷arãraþ
        \Sankh\ 67cd.}

\noindent
asadyonirvàõadãkùàviùaye tu sarvapà÷akùayà÷ruterayaü heturasiddhatvàdevàbàdhaka ityucyate


_________________________________________________________

     anekabhavikaü karma  $ dagdhabãjamivàõubhiþ  &
     bhaviùyadapi saüruddhaü  % yenedaü taddhi bhogataþ  // KirT_6.20 //
     dehapàte vimokùaþ syàt  $ sadyonirvàõadàpi và  &
     kàryàõubhiþ sadà siddhais  % tena te ÷ivayojakàþ  // KirT_6.21 //

__________

Vçtti:
sadyonirvàõadãkùàyàü tàvatsarvàõyeva pràgarjitàni karmàõi mantra÷aktitaþ phalàprasavenàpyakàla eva bhogataþ kùayaü nãyanta ityuktam| asadyonirvàõadãkùàyàü tu sadyomumukùoranadhikàrànna tasya ÷arãrasya vinà÷àya mantràþ prayujyante| api tu rakùaõàyaiva yasmàdyenedaü karmaõà yathà ca ÷arãramàrabdhaü tasya bhogenaiva kùayaþ| nànayeti| yattu dãkùottarakàlamanuùñheyatvàdbhaviùyadityuktaü karma tatsaüskàràrambhasàmarthyàbhàvadvàreõànayà saüruddham| yataþ prakçtau karmaõàü saüskàraþ kàrya ityuktam|
ata÷ca sarva eva mantra÷aktyà dãkùitaü prati dagdhabãjàþ sampannàste karmavi÷eùàþ| na punastatsaüskàrapàtratàü yàntãti sadyonirvàõadãkùàyà¤càràdhitamantrasàmarthyatastatkùaye 'pi cakrabhramavaddhçta÷arãràvasthiteruktatvànna dãkùànantarameva ÷arãrapàtadoùa iti|

atra pra÷naþ


_________________________________________________________


     garuóa uvàca
     pà÷amuktasya yaccihnaü  $ svalpamapyatra kiü na tat  &
     dç÷yate bhakticihnena  % na ca cihnaü kvacitsphuñam  // KirT_6.22 //
     sphuñaü yatra kvaciddçùñaü  $ tatràpi vyabhicàrità  &

__________

Vçtti:
yadyevamasadyonirvàõadãkùayaitaccharãrabhogapradakarmapà÷àmuktvatve 'pi tasya malàdyanyapà÷amuktatve yaccihnamavinàbhàvi sarvaj¤atvàdikaü tatsvalpamapi kathaü na dç÷yate| taddar÷anàbhàvena pramàõàntarasiddhapradãpàvaraõanivçttyasiddhivat na tasya tadànãü pà÷amuktatvasiddhiriti punarapi dãkùàphala÷ruteþ pramàõàntareõaiva bàdhàt apràmàõyamiti pra÷nàrthaþ|

na ca vàcyaü bàhyacihnàntareõa bhaktyàtmanàsau pà÷amukto dç÷yata iti yato na kvacittatpà÷amuktasya caitaccihnamuktam| api tu ÷aktipàtayuktasyaiva| sphuñaü ca kçtvà yatràpi ÷aktipàtayukte taccihnaü dçùñaü tatràpyasya vyabhicàritetyuktaü pràk tirobhàvakarã ÷aktirityàdinà|
\quote{tirobhàvakarã ÷aktiþ
        \Kir\ 5:23b.}
tatkathamasya vyabhicàritvamucyate| sarvathà pà÷amuktasya liïgàdar÷anenàsiddheþ prokta eva doùa iti prathamaþ pra÷naþ| dvitãyastu


_________________________________________________________


     pràguktaü yojanaü tasya  % tadyuktyà gràhapårvakam  // KirT_6.23 //
     vibhutvàttasya no gràhas  $ tathàmårtatayàpi ca  &
     mahànatra virodhaþ syàt  % kathametadbravãhi me  // KirT_6.24 //

__________

Vçtti:
yaduktaü pràk mokùastene÷ayojanàditi
\quote{mokùastene÷ayojanàt
        \Kir\ 6:8d.}
tadayuktaü yato yasya pratyakùeõa paricchedàtmakaü grahaõaü
\crux yuktyà àdàneùikayà\crux\ svãkàràtmakaü ca sambhavati tasya yojanaü devadattàderiva ràjàdau| na càtmano 'smadàdigrahaõasvãkàrau sambhavato vyàpakatvàdã÷varàderiveti yojanànupapattiþ|
atha ÷arãradvàreõa tasya tau bhavata ityucyate yaduktaü pràk såkùmadehavivakùayeti|
\quote{såkùmadehavivakùayà
        \Kir\ 2:10d.}
tadapyayuktaü yatastatheti tasyàpyasmadàdigrahaõaü na sambhavati amårtatvàt| kàrya÷aktyavasthàvat| atyantasåkùmatvàdityarthaþ| api cetyanenaivànuktaü hetvantaraü samuccitamadçùñava÷àditi|
grahaõe hi tasya bàndhavàdibhiraparityàgàtpuüsàü maraõàdyanupapattirityatràdçùñenaiva tato 'smadàdigrahaõaü vyàvartyate| yadàhuþ

pumarthadàdçùñava÷àddeho naivàtivàhikaþ|

akùàdhàro 'kùagamyo 'yamanã÷ànàü pi÷àcavat|| iti|
\quote{pumarthadàdçùñava÷àd\devdot pi÷àcavat
        {Bhogakàrikà} 8.}


tadevamàtmanaþ sarvathà grahaõàbhàvena saüyojanàdyabhàvàtparapuruùàrthaikapràptyupàyatvenoktàyà dãkùàyà anupapattermahànvirodha iti dvitãyaþ pra÷nàrthaþ| siddhàntastu prathamapra÷nanirodhàya|


_________________________________________________________


     bhagavàn uvàca
     taccihnaü vàsanàniùñhà-  $ tatkarmaõyavikalpanà  &

__________

Vçtti:
ayamartho 'sadyonirvàõadãkùàyàü tàvadetaccharãrabhogapradaü karma puüso na kùapaõãyamityuktam| malena ca kàryakaraõai÷ca vinà bhogànupapatterarthànmalasya såkùmadehasya ca na sarvàtmanà viccheda iti pratãyate| api tu tadbhogoparodhena vàsanàtmanàü÷ena viccheda iti tatra sarvàtmanà pà÷àntaravicchedasyàpyasiddheþ ÷ivatvavyaktyasambhavàttaccihnaü sarvaj¤atvàdi na dç÷yata ityadhyàhàraþ| yato malàdivàsanà vidyata iti| 
yattu cihnàntaramapi tasya nopalabhyata ityuktaü tadayuktaü yato yà malaliïgayoranayoranayà dãkùayà pari÷eùitàü÷amàtraråpà vàsanetyuktaü tasyà niùñhàntyo vinà÷aþ tadarthaü yatkarma nityanaimittikamaniùiddhaü j¤ànakriyàcaryàtmakaü pràk pratipàditaü tasminnavikalpanà vikalpàbhàvaþ|
yathàcoditatvenànuùñhànavivekitàsyatàvatyapi pà÷amokùe cihnamavyabhicàri dç÷yata eva| anyathà tathàbhåtatvànupapattiriti na tadabhàvàttasya pà÷amuktatvàsiddheþ proktadoùa iti|

dvitãyasyàpi pra÷nasya niràsaþ|


_________________________________________________________


     tanusthaü hi kathaü caitat  % spandenàpyanumãyate  // KirT_6.25 //

__________

Vçtti:
yadà vibhutvàdàtmano grahaõaü na sambhavatãti ayaü hetvarthastadà tanusthamiti kàryakaraõàbhivyaktaü kathametadvyàpakaü svaråpamasyàtmanaþ svasaüvedanenànumãyate gçhyate j¤ànayogàdibhi÷ca saüskriyata iti tenàyaü heturanaikàntika ityarthaþ| tathà svàtmavadanyàtmanyapi parispandeneti kàyavàgvyavahàràdinà talliïgenànumãyate gçhyata iti tenàpyanaikàntikaþ| àkà÷enàpãtyucyate


_________________________________________________________


     vibhutve khaü yathà ÷abdàd  $ amårtaü hi viùaü yathà  &
     gçhyate mantra÷aktyàsau  % vàcyastacchaktiko guõaþ  \

__________

Vçtti:
àkà÷asya pràkkàryatvenoktervibhutvàsambhavàdatrànyabhåtàpekùayà visçtatve 'pi yathà vi÷iùñena ÷abdàtmanà guõena tadgçhyate yogibhi÷ca svãkriyate| tathaiva dãkùyasyàtràgame mantra÷aktyà grahaõam|
saüskàryatvasambhavànna yojanànupapattiriti|
yadapyuktaü såkùmadehasyàmårtatvenàdçùñava÷àccàsmadàdyagocaratvànna taddvàreõàpi dãkùitasya grahaõamiti| tadapi mantra÷aktyàsmadàdibhiramårtàyà api viùa÷aktergrahaõanidar÷anàdanaikàntikamiti|
yathà sà viùa÷abdavàcyà màraõa÷aktirasmadàdibhirgçhyate tathaivàtma÷abdavàcyo j¤ànakriyàtmako guõaþ såkùmadeha÷abdenaiva vàcya÷ca bhogasàdhanàtmaka àgamamantra÷aktyà gçhyate saüskriyate ceti nàtra yojanànupapatteþ saüskàrànupapattidoùa iti|

atheha kimàtmako mantro yasya ÷aktyetyucyate


_________________________________________________________


     vàcyavàcakayogena  # j¤eyà mantràõavaþ khaga  // KirT_6.26 //

__________

Vçtti:
\devdot
mantrã guptabhàùaõo
\quote{matri guptabhàùaõe
        {Dhàtupàñha} 10:140.}
vipadyeteti ÷abdabhàùaõayogànyathaiva mantrà vàcakà api ca mantra÷abdenocyante| tathaiva tadvàcyà÷càõavo vi÷iùñà iti|| \crux\

%% NO colophon---text breaks off here and resumes toward the beginning of 
%% chapter 7