Kamalasila: Vajracchedikatika (= VajrÂ) Based on the edition by Pema Tendzin: Praj¤ÃpÃramitÃvajracchedikÃsÆtram, with Praj¤ÃpÃramitÃvajracchedikÃÂÅkà of AcÃrya KamalaÓÅla. Sarnath 1994 (Bibliotheca Indo-Tibetica, 29). Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project. With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) Version: 2009-04-23 16:31:08 Proof Reader: Milan Shakya The transliteration emulates the conventions of Nagari script. Therefore, many word boundaries are not marked by blanks. #<...># = BOLD for references to Pema Tendzin's edition (added) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ (##) ÃcÃryakamalaÓÅlaviracitayà Ãryapraj¤ÃpÃramitÃyà vajracchedikÃyà vist­taÂÅkayà sahitam namo ma¤cuÓriye kumÃrabhÆtÃya maÇgalÃcaraïam kÃya÷ prasiddha÷ parid­ÓyamÃno jane«u sarve«u sphuÂaæ tathÃpi | svabhÃvato vastutayà na prÃpto nidarÓita÷ so 'pi ca prÃptihetu÷ || phalasya Óre«Âhasya ca nityabhÆtaparamasya cÃgryasya jinai÷ samastai÷ | ataÓya traiyadhvikasarvabuddhaprasÆæ namasyÃmyaniÓaæ h­dà tÃm || 1 || (##) alpÅyasÃbhyÃsabalena yasyÃ÷, mahÃnti puïyÃni hi sa¤cinoti | utkhÃtamÆlÃni ca pÃpakÃni, sarvÃïi cÃpÃdayati k«aïena || ataÓca tasyÃÓcirabhÃvanÃrthaæ, mÃrgaæ pravak«ye svabalÃnurÆpam | gurÆpadi«Âaæ suparÅk«itaæ ca matiæ svakÅyÃmanuvartayitvà || 2 || tatrÃdau sÆtraæ vyÃcikhyÃsu÷ sÃdhyavasÃya (vi«aya-) grahaïÃdau ÓrotÌïÃmavatÃraïÃrthaæ prayojanamÃha | na hi prayojanamantareïa prek«ÃvÃn kvacit pravartate | tadanantaraæ prayojanopÃyamupadarÓayitumabhidheyastÃvad vak«yate, (yato hi) abhidheyarahitaæ sÆtraæ daÓadìimÃnÅtyÃdivÃkyavanne«Âaprayojanaæ sÃdhayati | tata÷ saukaryeïa tadabhidheyagrahaïÃrthaæ piï¬Ãrtho vak«yate | tadanantaraæ samÃsÃrthapratipattaye padÃrtho 'bhidhÃsyate | tata÷ kramasyÃvirodhaæ nidarÓayituæ padÃnÃmanusandhirdarÓayi«yate | tadanantaraæ pÆrvÃparayuktivirodhÃpanodanÃya codakaæ prati samÃdhÃnaæ vak«yata ityeva nyÃya÷ | tatra vajracchedikà iti sÆtrasya nÃmadheyam | anenaiva tÃvad abhidheya÷ prayojanaæ cÃbhidhÅyete | (##) atra dvidhà vajracchedikà | sÆk«makleÓaj¤eyÃvaraïÃni vajravaddurbhedyÃni, te«Ãæ chedanÃt | etenÃsya (granthasya) ÃvaraïadvayaprahÃïaæ tÃvat prayojanaæ nirdi«Âam | athavà chedanaæ hi vajrÃkÃrasÃd­Óyena vajravaditi | vajrasya hi ubhe Óikhare sthÆle madhyaæ ca sÆk«mam | tathaiveyaæ praj¤ÃmitÃpyÃdÃvadhimukticaryÃbhÆmim ante ca buddhabhÆmiæ vistareïa nirdiÓati | sÆk«meïa tÃvanmadhyabhÃgena ÓÆddhÃdhyÃÓayabhÆmiæ nirdiÓati | ata eveyaæ vajrÃkÃravaditi | etena bhÆmitritayamasyÃ÷ (vajracchedikÃyÃ÷) abhidheyo nirdi«Âa÷ | piï¬Ãrthastu saæk«epeïa pa¤cadhÃ, tadyathÃ- nidÃnam, upodghÃta÷, buddhavaæÓÃnupaccheda÷ pratipattilak«aïam, tatsthÃna¤ca | tatra nidÃnaæ tu sÆtrÃrambhanimittam, taccÃpi evaæ mayà Órutam ityÃrabhya tena khalu Ãyu«mÃn subhÆti÷ ityetÃvatparyantaæ deÓitam | tasya ca saÇgÅtikÃrairÃtmaprÃmÃïyapratipÃdanÃyoktatvÃt | evaæ sutrÃntare«vapi vÃcyam | upodghÃtastÃvat prakaraïena sÆtrÃrthavyutpÃdanÃrthaæ saæyujyate | aprastutÃbhidhÃnena sarvam asama¤jasaæ syÃditi tannirÃkartuæ sarvatrÃpi prakaraïena yojyam | atha khalvÃyu«mÃn subhÆtirutthÃyÃsanÃt ityÃdinà tannirdi«Âam | buddhavaæÓÃnupacchedo 'pi ca tenaiva darÓita÷ | ÃryasubhÆtinà imÃæ praj¤ÃpÃramitÃæ buddhavaæÓÃnupacchedakatvena viditvà yathà buddhavaæÓÃnupacchedo bhavet tathaivÃdau saæsthÃpità | pratipattilak«aïaæ tu bodhisattvayÃnasamprasthitena kathaæ sthÃtavyam? ityÃdinà proktam | (##) tasya pratipattilak«aïasya sthÃnaæ tÃvat kasmin vi«aye bodhisattvena sthÃtavyam? pratipattavyam? cittaæ pragrahÅtavyam? yadetat tattasya sthÃnamiti | tadapi iha subhÆte ! bodhisattvayÃnasamprasthitena evaæ mayà ityÃdinÃrabhya tÃrakà timiram ityantimagÃthÃæ yÃvadabhihitam | pratipattilak«aïaæ tasya sthÃnaæ cetyetÃbhyÃæ dvÃbhyÃæ bodhisattvÃnÃmaÓe«akaraïÅyaparipÆrïatà samprakÃÓitÃ, itye«a tÃvat piï¬Ãrtha÷ | nidÃnam : padÃrthÃdayaÓceme sÃmpratamabhidhÅyante- tatra evam iti Óabdo 'bhyupagamÃdinÃnÃrthe«u d­Óyate | atra prakaraïÃdibalena saænnidhÃpitÃrtho grÃhya÷ | ayaæ hi vak«yamÃïasakalasÆtrÃrthaæ vyavasthÃpayati | mayà ityanyavyavacchedena arthasya sÃk«Ãcchravaïaæ nirdiÓyate | Ãtmanaiva Órutaæ na ÓravaïaparamparÃyÃtamityartha÷ | Órutam ityadhigamo ni«edhyate | tathÃgatÃd ­te nÃnye svatastÃthÃbhÆtadharmÃdhigamavanto bhavanti | etenÃnÃptapvaæ nirÃkriyate | ekasmin samaye iti ekasmin kÃle, sarvakÃlamevaævidhadharmaratnaÓravaïaæ durlabhamityÃkhyÃtam | (##) yadvà svagataæ bÃhuÓrutyamupadarÓitam | ekasmin kÃle idaæ Órutamanyadà anyadapi Órutamiti darÓyate | atha vÃ, ekasmin samaye bhagavÃn viharati sma ityuttareïa sambadhyate | aparimitÃvineyÃnÃæ te«Ãæ hitÃya anyadà anyatra viharati sma iti pratipÃdyate | kleÓaskandham­tyudevaputrarÆpÃïÃæ caturïÃæ mÃrÃïÃæ bha¤jakatvÃnnirÆktayà bhagavÃn iti smaryate | atha và ÅÓvaryÃdimattvÃt 'bhagavÃn' ityucyate | yathoktam- aiÓvaryasya samagrasya rÆpasya yaÓasa÷ Óriya÷ | j¤ÃnasyÃtha prayatnasya «aïïÃæ bhaga iti Óruti÷ || (##) ÓrÃvastÅ iti ÓravastestannÃmakar«erÃÓramatvÃcchrÃvastÅ nagarÅ, tayopalak«ito deÓaviÓe«o 'pi tatsambandhena ÓrÃvastÅtyucyate | deÓoktayà ayaæ deÓo 'pi caityabhÆto 'bhidhÅyate, tadyathà caityabhÆta÷ sa p­thivÅpradeÓo bhavi«yati ityatrÃpyuktam | atha ca saÇgÅtikÃrairÃtmavacanÃnÃmÃdeyatÃpratipÃdanÃyaitat sarvamuktam | lokapratyÃyanÃrthaæ tÃvat [sa] pradeÓa÷ sÃkÃra÷ sam­ddhaÓcetyukta÷, evaæ sati parai÷ grÃhyaæ bhavati vacanam, nÃnyathà tadÃdeyavacanamiti | ÓrÃvastÅpradeÓasya atyantaæ vistÅrïatvÃt kutra viharatÅti sthÃnaniÓcayÃbhÃvÃd jetavane ityuktam | 'jet­' ityÃkhyasya rÃjakumÃrasya vanatvÃd jetavanamiti | tadapi tÃvat kasyacidaprasiddhamiti sambhÃvanÃyÃm anÃthapiï¬adasyÃrÃme ityuktam | g­hapati-anÃthapiï¬ada ityanÃthebhyo dayayà piï¬adÃnena tathà prasiddha÷, sa khalu bhagavadarthaæ nirantarayà ratnÃni vikÅrya jetu÷ rÃjaputrÃdÃrÃmaæ krÅtavÃn | rÃjaputrajet­ïÃpi tatra kÃcid bhÆmirÃvÃsÃdibhi÷ samalaÇk­tÃ, atastayostad vanamiti prasiddhiæ gatam | kasyacidekasyopÃdÃnena abhipretadeÓaviÓe«asyÃnavabodhÃt padatrayamuktam | athavà ÓrÃvastÅtyanena bahunÃæ madhye viharaïÃt parÃrthasampadabhihità | jetavane 'nÃthapiï¬adasyÃrÃma ityanena (ca) vivekaviharaïÃt svÃrthasampat | (##) atra ka÷ sÃk«Åti cintyamÃne mahatÃbhik«usaæghena ityuktam | bhinnakleÓà hi bhik«ava÷ | mÃrÃdibhi÷ pratyarthibhirabhedyatvÃt te«Ãæ samÆha÷ saægha÷ ityucyate | mahÃn bhik«usaæghastÃvat bhÆyastvena ÃnubhÃveneti dvaividhyena, ÃnubhÃvastÃvad darÓita÷ | kathaæ bhÆyasvamiti ced? sÃrdhamardhatrayodaÓabhi÷ (bhik«u) Óatai÷ ityÃdyucyate | tasmin samaye tÃvatÃmeva sattvÃt | bhik«usaæghÃt bodhisattvÃnÃæ bÃhulyaæ tu te«ÃmevÃrthÃya sÆtrÃïÃæ bhëitatvÃt | bodhau sattvamÃÓayo ye«Ãæ te 'bodhisattvÃ÷' | ÓrÃvake«vapi bodhau sattvaæ vidyate, ataste«Ãæ vyavacchedÃya mahÃsattvai÷ ityÃha | dharma-cittotpÃda-adhimukti-adhyÃÓaya-sambhÃra-kÃla-sampratipattilak«aïai÷ saptabhirmahattvairupetvÃd mahÃsattvÃ÷ | tatra dharmahattvaæ tu bodhisattvebhya÷ ÓatasÃhasrikÃpraj¤ÃpÃramitÃdivipuladharmÃïÃæ deÓanÃt | cittotpÃdamahattvaæ tÃvadanuttarÃyÃæ samyaksambodhau cittotpÃdÃt | (##) adhimuktimahattvaæ taminneva gambhÅrodÃra dharme 'dhimuktatvÃt | ÃÓayamahattvaæ tu sarvasattvahitasukhotpÃdÃÓayÃt | sambhÃramahattvaæ tÃvadaparimitapuïyaj¤ÃnaæsambharaïÃt | kÃlamahattvaæ khalu tribhirasaækhyeyakalpairbodhiprÃpte÷ | sampratipattimahattvaæ hi anuttarasamyaksambodherni«pÃdanÃt | viharati iti caturbhirÅryÃpathai÷, athavà anuttareïa brahma-deva-ÃryavihÃreïa viharati | sma iti vih­tavÃniti darÓitam | tatra bhik«usaæghastu k­tak­tyatvÃd m­dukÃruïikatvÃcca sarvakÃlaæ tathÃgatasya pÃdÃntike ni«adyata iti viditvà syÃsnutvasaædarÓanÃrthaæ pÆrvamukta÷ | bodhiasattvÃstu aparimeyasattvÃrthakriyÃsÃdhana-parini«pattau ak­takÃryatvÃt, adhimÃtrakaruïayà jagadarthakaraïÃya lokadhÃtu«u viharaïÃt sarvakÃlaæ bhagavata÷ pÃdÃntike 'ni«ÅdanÃcca paÓcÃduktÃ÷ | ata eva ÓrÃvakasÆtrÃnte«u nocyante bodhisattvÃ÷, na ca tÃni (ÓrÃvakasÆtrÃïi) tadarthÃni, aniyatÃni ceti | atha iti tadanantaram | samaye iti niyate | etena niyatastÃvat piï¬akÃla iti | kÃlaniyatatvaæ tu asminneva kÃle piï¬apÃto grahÅtavya iti, tadapi kimiti aparij¤ÃnÃt tadarthaæ pÆrvÃhïa÷ iti vacanenÃbhidhÅyate | pÆrvÃhïa¤ca kÃlasamayaÓceti samÃsa÷ | upavasatÃæ pravajitÃnÃæ ca piï¬akÃlopalambhena pÆrvÃhïalak«aïaæ bhagavatà deÓitamekÃntenetyavabodhanÃrthaæ kÃlasamaye ityuktam | anyathà pÆrvÃhïa ityetadvacanena tadaekÃntatvanirdeÓo nÃvagamyate | bhagavatà svecchayà k­tamiti sambhÃvyamÃnatvÃd etat padatrayamuktamiti và | nivÃsya iti g­hapraveÓÃnurÆpaæ vastradhÃraïam | tadapi Óik«Ãsu Órot­ïÃæ gauravasampÃdanÃrtham, anyathà svasyaiva vineyatvÃbhÃve kathaæ parasya vineyatà syÃt | cÅvaramÃdÃya ityatra cÅvarÃdÃnaæ (##) tÃvat prÃvaraïalak«aïaæ dra«Âavyam, nÃstyantasyÃvakÃÓa iti | mahÃnagarÅ iti deÓaviÓe«a÷, ÓrÃvastÅmÃtravyavacchedÃrtham | kimarthaæ bhagavÃn piï¬Ãya prÃvik«at iti | ÓrÃvake«valpecchatÃprav­tti÷, daridra-rogi-g­hiïÅ-v­ddhÃdi«vanugraha÷, andhÃdibhyo netrÃdisamprÃptiriti, vividhavismayahetÆnÃmanavarataæ pradarÓanena bhagavati ca pare«Ãæ prasÃdotpÃdanÃrthaæ ityetÃnyaparimitÃni prayojanÃnyavagantavyÃni | k­tabhaktak­tya÷ iti ya÷ khalu bhojanÃdibhaktak­tyaæ sampÃditavÃn, sa evamucyate | alpakuÓalamÆlebhyo nirjÃtà api brahmÃdaya÷ kavalÅkÃrÃhÃravinÃgÃnnaiva bhaktak­tyaæ kurvanti, tarhi acintyakuÓalamÆlanirjÃto hi bhagavÃn (buddha÷) kathaæ kuryÃditi? tathà ÃryadharmasaægÅtau api bhëitam "tathÃgatastu k«utpipÃsÃvarjita÷ mÆtrapurÅ«avirahito 'k«ÅïakÃyaÓca bhavati" iti | satyamevaitat tathÃpi yadi bhagavata÷ sa kÃyo na paramÃrthabhÆta÷, tadà syÃt sarvopÃlambhÃvasaro 'pi, yadà tvayaæ bhagavato nirmÃïakÃya÷, evaævidhacaritapradarÓanena veneyasattvÃÓayÃnurÆpaæ pravartate, tadà kathamumÃlambhÃvakÃÓa÷ | manu«yabhÃve eva vÅryÃrambheïa etÃd­Óamanuttarapadaæ labhyata iti vineyÃnÃmutsÃhanÃrthaæ manu«yabhÃvaæ darÓayitvà evaærÆpaæ piï¬abhaktaæ darÓitavÃn | ye dÃyakà dÃnapataya÷ te«u piï¬aparikarmaprakÃÓanena prahar«a÷ samupajÃyate | bhÃgyavanto 'pi ki¤citkarmÃvaraïavaÓÃt pretÃdi«u samupajÃtÃ÷ mahaujaskà yak«Ãdaya÷ bhagavatÃæ karanakhÃm­tena saæsp­sÂaæ paramÃk«ayadivyarasamÃdÃya paribhu¤jÃnÃ÷ paramasukhasaæt­ptacetasa uttamÃæ samÃdhiæ samavÃpnuvanti | ata÷ aparimeyaæ tÃvad bhagavato bhaktak­tyam | (##) kena prakÃreïa bhaktak­tyaæ k­tamiti cet? tadarthaæ paÓcÃd ityÃdyÃha | sarvamÃdÃya tadanu yat piï¬apÃtaæ bhaktaæ tat paÓcÃdbhaktapiï¬apÃtam | pÆrvametatsamÃdÃnaæ tu ÓrÃvakÃïÃæ dhÆtaguïe«vavatÃraïÃrtham | bhaktamiti (bhak«aïak­tyaæ) sampÃditamityartha÷ | athavà paÓcÃditi yad dvitÅyavÃramÃdÃnaæ tat paÓcÃdbhaktam | tadeva paÓcÃdbhaktamapi piï¬aÓcÃpÅti padayojanà | athavà apÃrahïabhaktatvena ya÷ paribhujyate piï¬a÷ sa evamucyate | ataÓca dhÆtaguïavattvÃt vikÃlabhojanaparih­tatvÃcca tadviorahitametad bhaktaæ syÃdityartha÷ | pratiÓÃmya iti prati«ÂhÃpyetyartha÷ | tacca ÓakrÃdayastu bhagavadÃj¤ÃmÃdÃtuæ samudyatÃstadantike sadaivopati«Âhante, kintu pravrajitÃstu svayamevÃnuti«Âhanta iti nidarÓayituæ bhagavatà svayaæ pÃtracÅvaraprati«ÂhÃpanaæ k­tam, alabhyamÃnabh­tyÃnÃæ mandabhÃgyÃnÃæ daurmanasyaparihÃïÃrthamapÅti | aÓucyÃbhÃsaæ satatasamitapÃkartuæ kamale«u pÃdanik«epaïam, kriyÃntrÃdyadhimuktasattvÃÓayÃnuvartanaæ và sarajaskapÃdÃbhyÃæ ÓayanÃsanÃnÃmanavamardanam iti Óik«ÃyÃmÃdaraæ darÓayituæ pÃdaprak«Ãlanaæ dra«Âavyam | praj¤apta evÃsane iti devÃdibhi÷ praj¤apte | ­jukÃyaæ praïidhÃya iti nÃtinamraæ nÃtistabdhamityartha÷ | kathaæ dharmadeÓanÃkÃle bhagavÃn samÃhitena ÅryÃpathena (##) nya«Ådaditi cet? samÃhitaireva dharmo 'yaæ j¤Ãtuæ Órotuæ và Óakyate nÃnyairiti samÃdhau yatnotpÃdÃya lokÃanÃæ pravartanÃt | pratimukhÅæ sm­timupasthÃpya iti pÆrvaæ bodhisattvÃvasthÃyÃæ tÃvad anuttarapadaæ prÃpya yathà buddhavaæÓÃnupaccheda÷ syÃttathÃhaæ kari«ye iti yat praïidhÃnaæ k­taæ tat praïidhÃnaæ smaraïÃbhimukhÅk­tamityartha÷ | bhagavÃæstu buddha÷ sadà samÃhita÷ sannapi sarvathà sm­tau viharati | asamayasmareïa na ki¤cit syÃt | samaye praïidhÃnasmaraïaæ hi saphalaæ bhavati | samaye smareïanÃpi bhagavata÷ sadà samÃhitatvaæ na virudhyate | atha khalu saæbahulà bhik«ava÷ ityanena kimuktam? yatparimÃïena bhik«usaæghena saha bhagavÃn ÓrÃvastyÃæ viharati sma, sa sarva÷ dharmadeÓanÃkÃle tatra naiva sannipatita÷ | tribhyo 'dhikÃstatra sannipatità ityuktam | tacca saÇgÅtikÃrai÷ parasampratyayotpÃnÃdanÃrthaæ nirdi«Âam | sannipatita÷ iti sannihita eva | sanni«aïïa÷ ityÃsane upavi«Âa÷ | loke prÃya÷ samÃnyapÆrvakaæ viÓe«a÷ sthÃpyata iti lokaprasiddhyanurÆpamubhayamÃha | anyathà ni«aïïa÷ ityetÃvatmÃtreïa apyubhayamuktaæ syÃditi | uktà nidÃnapadÃrthÃ÷ | upodghÃto buddhavaæÓÃnupacchedaÓca : samprati upodghÃto buddhavaæÓÃnupacchedaÓca kathayi«yete | paramÃÓcaryamÃdarÓayituæ dvirabhidhÃnam | sugata iti sambodhanam | nairÃtmyadvayamÃrgeïa (##) samyag gata iti su«ÂhurÆpeïa gata÷ sugata÷ surÆpavaditi | athavà nikhilasavÃsanÃÓe«akleÓaj¤eyÃvaraïÃni prahÃya gata÷ sugata÷, sÆpÆrïaghaÂavat | athavà apunarÃv­ttyà gata÷ sugata÷, suna«Âajvaravat | yÃvataivÃnugrahÅtÃ÷, tÃvataivÃnuparig­hÅtà ityartha÷ | rÃjÃdayo 'pi ÃÓritÃn prajÃdÅn yathÃÓakti anuparig­hïanti kintvatra bhagavati ÃÓcaryamityÃÓaÇkÃkÃyÃæ kimÃÓcaryamiti tathÃgatenÃrhatà samyaksaæbuddhena ityuktam | yathÃvadvastutattvadeÓanÃt tathÃgata÷ | athavà yathà pÆrvakà nairÃtmyadva rgeïa gatÃ÷ kleÓaj¤eyÃvaraïaprahÃïamadhigatÃ÷, atrÃpi tathà gatatvÃt tathÃgata÷ | sarvalokÃbhyarhaïÅyatvÃt, arÅïÃæ kleÓÃnÃæ và hant­tvÃd arhan | samastaj¤eyÃnÃæ samyagabodhÃt samyaksaæbuddha÷ | ebhi÷ padairbhagavata÷ prahÃïaj¤ÃnarÆpà sva-parÃrthasampadupadarÓità bhavanti | (##) etenaivamabhidhÅyate- rÃjÃdÅnÃæ prajÃdi«vanugrahe tÃvannaivÃÓcaryam, yato hi te lÃbhasatkÃrÃdisvÃrthÃrthitayà parÃnanug­hïanti, bhagavatastÃvat tathÃgatatvenÃrhattvena samyagabhisambuddhya adhigatÃÓe«asampattitayà yo 'nugraha÷ sa khalvatra ÃÓcaryamityÃdarÓitam | ­te karuïÃæ bhagavato 'nugrahe 'smin nÃsti ki¤cidanugrahakÃraïÃntaramityanenÃbhihita eva bhavati bhagavÃn mahÃkÃruïika÷ | anuparig­hÅtÃ÷ iti abhisambuddhena bhagavatà dharmacakrapravartanÃkÃle paripakvakuÓalamÆlà bodhisattvà bhÆmi«vavatÃritÃ÷, dharmatÃyÃæ bodhisattvÃnÃæ prati«ÂhÃpanena | parÅnditÃ÷ iti aparipakvakuÓalamÆlÃnÃm ÃdikarmikÃïÃmanugrahÃya ta eva parÅnditÃ÷, dharmatÃyÃæ bodhisattvÃn prati«ÂhÃpayitum | mama parinirvÃïapradarÓanaæ tu yu«mÃsvaprÃptaguïÃnÃmadhigamÃya, prÃptÃnÃæ ca samyagaparihÃïÃyeti | evamanugrahaparÅndanetyubhÃbhyÃæ buddhavaæÓÃnupaccheda÷ samprakÃÓita÷ | bodhisattve«vanugrahastu pa¤cadhà samyag veditavya÷- kÃla-viÓe«atÃ-udÃratÃ-sthiæratÃ-vyÃpakatÃbhi÷ | tatra kÃla÷- janmajanmÃtaratvÃt | viÓe«atÃ-tairthika-ÓrÃvaka-pratyekabuddhebhyo 'nugraheïa viÓi«ÂatvÃt | udÃratÃ- anuttaratvÃt tadanugrahasya | sthiratÃ- ÃtyantikatvÃt | vyÃpakatÃ- tadanugraheïa tu sva- parasantatyorhitasampÃdanÃt | (##) parÅndanÃpi tridhà samyag dra«ÂavyÃ, ÃÓraya-dharmatÃprÃpaïa-j¤apticavanai÷ | kÅd­ÓastÃvadÃÓraya÷? kalyÃïamitre«u parÅndanÃt sà bhavatyavipraïa«Âà | kiæ tÃvad dharmatÃprÃpaïam? anuparig­hÅtà bodhisattvà dharmatayà parÃnanugrÃhayanti | kiæ tarhi j¤aptivacanam? tvayà anye bodhisattvà anugrahÅtavyà ityÃj¤Ãpitam, na tvanÃdarabhÃva÷ | upodghÃta-buddhavaæÓÃnupacchedapadÃrthà uktÃ÷ | pratipattilak«aïam : pratipattilak«aïaæ tÃvaducyute- tadadhikÃreïa katham ityuktam | ÃryasubhÆti÷ khalu «a¬vidhaprayojanÃrthaæ p­«ÂavÃn | 1 saæÓayopacchedÃya, 2 adhimuktisamutpÃdÃya, 3 gambhÅre«varthe«vavatÃraïÃya, 4 avinivartanÃya, 5 paramapramodasa¤jananÃya, 6 saddharmasya cirasthityai ca | tatra praj¤ÃpÃramiteyaæ kathaæ buddhavaæÓasya anupacchedaæ karotÅti sandehakÃriïÃæ saæÓayopacchedanÃrtham | aparipakvasantatÅnÃæ bodhisattvÃnÃæ puïyabÃhulyakhyÃpanena praj¤ÃpÃramitÃsu adhimuktisamutpÃdanÃrtham | paripakvasantatÅnÃæ tÃvad gambhÅre«varthe«vavatÃraïÃrtham | abhÆtapratipattiparibhÆtÃnÃæ tadudgrahaïadhÃraïayorvyÃyacchatÃæ puïyavÃhulyÃbhikÃÇk«ayà avinirvatanÃrtham | anug­hÅte«u viÓuddhÃdhyÃÓaye«u svÃdhigatataddharmadarÓanena paramapramodasa¤jananÃrtham | anÃgate kÃle mahayÃnasaddharmasya ciramavasthÃnÃrtham | samÃsatastu sandigdhÃnÃæ samyak samprakÃÓanÃya, puïyÃbhikÃÇk«aïÃm aparikvabodhisattvÃnÃæ samyagavatÃraïÃya, vipratipattivihatÃnÃæ samprahar«aïÃya, ÓuddhÃdhyÃÓayÃnÃæ pramodÃya ca | tatra sthÃtavyam chandapraïidhÃnÃbhyÃm | pratipattavyam yogasamÃpattyà | cittaæ pragrahÅtavyam vik«epanigraheïa | tatra (##) chandastÃvadabhilëa÷ | praïidhÃnaæ tu abhila«itÃrthe 'bhisaæskÃralak«aïena yaccintanam | yogasamÃpatti÷ khalvavitarkasamÃdhi÷ | vik«epanigrahastÃvat samÃdhito vik«iptaæ cittaæ vik«epebhyo nivÃrya tatraiva viniyojanam | prathamena prayogamÃrga÷, dvitÅyena parini«pattimÃrga÷, t­tÅyena tvavipraïÃÓamÃrga÷ parideÓita÷ | sthÃne p­cchato bhagavÃn ÃryasubhÆtaye sÃdhukÃramadÃt | Ó­ïu ityavahitaÓrotrÃbhyÃæ Órotuæ pravartasva | sÃdhu ityaviparÅtapratipattyà udgrahÅtum | su«Âhu ca manasi kuru samyaktayà udgrahÅtumudyukto bhava ityartha÷ | tadapi avÃÇmukha-aÓuci-sacchidrabhÃï¬ÃnÃmiva Órot­janÃnÃæ yathÃkramaæ trividhado«aparihÃrÃrthamidamudÅritamiti | bhëi«ye iti tebhya eva samprakÃÓayi«yÃmi, nÃnyebhya iti | anyathà avÃÇmukha-aÓuci-sacchidrabhÃï¬e«u ambuv­«Âiriva (##) dharmav­«ÂirapÅyaæ nirarthakaiva syÃdityartha÷ | athavà ahaæ tu kevalaæ deÓayi«yÃmi tvameva tÃvad yatnata÷ pratipadyasvetyartha÷ | bodhisattvayÃneti bodhisattvÃnÃæ yÃnam, yena bodhisattvà niryÃnti | tacca daÓabhi÷ pÃramitÃbhi÷ daÓabhiÓca bhÆmibhi÷ parig­hyate | tatra samprasthÃnaæ tÃvat praïidhiprasthÃnacittÃbhyÃæ sampravartanam | etadviÓe«aïaæ tu ÓrÃvakÃdibodhiprati«edhÃrtham, bodhisaæprasthitena ityetÃvaducyamÃne bodhÅnÃæ tritvÃdanyasyà api bodheravagama÷ syÃditi | pratyaÓrau«Åt ityabhyupagamÃdityarthaæ | uktÃ÷ pratipattilak«aïapadÃrthÃdaya÷ | pratipattisthÃnam : sÃmprataæ tatsthÃnÃnyabhidhÅyante | tatsthÃnÃni tÃvat samÃsato '«ÂÃdaÓaprakÃrÃïi; tadyathÃ- 1. cittotpÃda÷ 2. pÃramitÃyoga÷ 3. rÆpakÃyÃptikÃmatà 4. dharmakÃyÃptikÃmatà 5. bhÃvanÃviÓe«alÃbhe 'nabhimÃna÷ 6. buddhotpÃdÃrÃgatà 7. k«etraviÓuddhipraïidhÃnam 8. sattvaparipÃka÷ (##) 9. bÃhyaÓÃstre«u vyapagatarÃgatà 10. sattvabhÃjanalokayo÷ piï¬agrÃhaviÓÅrïatÃyoga÷ 11. tathÃgatapÆjÃsatkÃra÷ 12. kÃyacittapariÓrÃntau vÅryavaimukhyÃnÃrambhalÃsatkÃravirahitatà | kÃyacittapariÓrÃntau vÅryÃrambhotoviniv­tti÷, na Ãrambha ityanÃrambha÷ | aho, ÃrabdhavÅryo 'yamiti pareïa j¤ÃyamÃne sati ÓraddhÃmÃgamya lÃbhasatkÃrÃdhyavasitatvam | tasmÃd bodhisattva etebhya÷ sarvebhyo vimucya prajahyÃt | 13. du÷khÃdhivÃsanam 14. dhyÃnÃsvÃdavirati÷ 15. abhisamayakÃle 'hamitivikalpaviyoga÷ 16. avavÃdaparye«aïam 17. abhisamaya÷ 18. buddhabhÆmiparye«aïaæ ca | etÃni tÃvada«ÂÃdaÓavidhÃni sthÃnÃni, yatra bodhisattvena sthÃtavyaæ pratipattavyaæ cittaæ ca pragrahÅtavyamiti | etai÷ sthÃnairbhÆmitrayaæ saæg­hyate, tadyathÃ- «o¬aÓabhi÷ sthÃnairadhimukticaryÃbhÆmi÷, abhisamayasthÃnenaikena ÓuddhÃdhyÃÓayabhÆmi÷, buddhabhÆmiparye«aïena ca buddhabhÆmi÷ saæg­hyate | sarvasattvaparinirvÃpaïacittamutpÃdya pÃramitÃyogÅ tÃvat tathÃgatasya rÆpakÃya-dharmakÃyaprÃptau chandamutpÃdayati | tata÷ à abhimÃnam antimam ahaæ-vikalpaæ yÃvadabhisamayastÃntarÃyebhyaÓcittaæ viprakar«ate | tataÓcÃbhisamayÃrthamavavÃdaæ parye«ate, tadanantaramabhijÃnÃti, tadÆrdhvaæ buddhabhÆmiæ parye«ate | ayameva te«Ãæ krama÷ | 1. cittotpÃda-sthÃnam : tatra bodhicittamadhik­tya yÃvanta÷ sattvÃ÷ ityÃha | yÃvat iti parimÃïam | kiæ tatra parimÃïam? sattvasaægraheïa ityuktam 'sattvadhÃtustu (##) aparimita÷, athÃpi sattva÷ sattva iti yastatsvabhÃva÷ taditaravyÃv­ttaÓabdÃdhyÃropitÃrthasabhÃgarÆpeïa khyÃta÷ sa eva sattvena saæg­hyate | tena d­ÓyavikalpyayokatvenÃbhisaæk«ipya tadrÆpeïÃdhyavasitatvÃd rÆpÃdiskandhaviÓe«airupÃdÅyante | ataste Ãyu«mÃniva pratÅyante | evaæ sÃmÃnyato nirÆpya viÓe«ato darÓayitumÃha- aï¬ajÃ÷ ityÃdi | viÓe«alak«aïaæ tÃvat tribhi÷ prabhedairabhihitam | yonibhedenÃï¬ajÃdayaÓcattvÃra÷ | sthÃnabhedena tu rÆpiïÃmarupiïÃæ ca p­thaksthÃnatvÃt | kÃmÃvacarà rÆpÃvacarÃstÃvad rÆpiïa÷, arupÃvacarÃstu arupiïa÷ | nimittodgrahaïabhedena saæj¤ina÷ ityÃdaya÷ | b­hatphalasyaikadeÓaæ bhavÃgrajÃæÓcaæ sattvÃn vihÃya sarve sattvÃ÷ saæj¤ina÷ | b­hatphalasyaikadeÓastÃvad asaæj¤Åna÷ | ayamapi nimittodgrahaïabhedÃtmaka eva, tadabhÃvabhedenopalak«itatvÃt | bhavÃgrajÃstÃvad naiva saæj¤ino nÃsaæj¤ino và | prabhedo 'yaæ mandamedhasÃmanugrahÃyaiva k­ta÷, anyÃvadhyÃnaparihÃrÃrthaæ tÃvannaiva prapa¤cita÷ | 'sarve dharmÃ÷ ni÷sattvÃ÷' ityanena saha vacanasyÃsyÃvirodha÷ pradarÓita÷ | atra sattvadhÃturiti sÃæv­te satye sattvadhÃtustaæ darÓayituæ yÃvÃn ityÃdyÃha | praj¤apyamÃna÷ iti pa¤caskandhaviÓe«Ãtmakatvena praj¤Ãyata iti, na tu tairthikÃ÷ praj¤aptyà praj¤apayantÅtyartha÷ | anenÃpavÃdÃntastÃvat parih­ta÷, praj¤aptÃvapavÃdÃbhÃvÃt | yasmin aprati«ÂhitanirvÃïadhÃtau sÃsravopadhirnÃÓi«yate, sa tathocyate | ÓrÃvakÃïÃæ parinirvÃïaæ tÃvad nÃtra nirvÃïadhÃtu; tasya hÅnatvÃt | praïÅtaphale saævidyamÃne k­pÃlÆnÃæ hÅnaphalÃrthità na khalu yuktimatÅ | saævidyamÃne 'pi praïÅtaphale prÃptumaÓakyatvÃdevaæ prÃrthyata iti cet? tvanmatÃnusÃraæ tÃvad trividhagotratvÃdagotratvÃcca sarvai÷ hÅnaphalamapi prÃptuæ naiva Óakyate | (##) atha bodhisattvagotraæ tÃvattathÃvidhaæ yadvaÓatayà mahÃkaruïÃvegÃbhibhÆtena (mayÃ) kathamidaæ Óakyamiti, saævidyamÃne«vapare«u parÃrthakÃri«u buddhabodhisattve«u nirarthakena mayÃtra praïidhÃnena kimiti vicÃrÃn santyajya parapratyayatÃæ ca dÆrÅk­tya mahÃkaruïÃrdra÷ jÃjvalyamÃnena du÷khÃgninà pŬyamÃnaæ jagad vilokya ahameva tÃrayi«yÃmÅti cintayamÃna÷ praïidadhÃti | yathoktam- du«karÃdu«karÃæ veti kalpanÃæ parihÃya ca | abhyupetaæ jagaccÃrtamityÃsyena svayaæ tvayà || iti | yadyapyevam, tathÃpi priyaputrasya n­patvÃya praïidhÃnamiva satyapyaprÃpye praïÅtaphale kathanna praïidhÃnamiti | kimarthaæ hÅnameva prÃrthyate | ata evÃprati«ÂhitanirvÃïam evÃtra anupadhiÓe«anirvÃïadhÃturyujyate | tatra sÃsravopadhe÷ Óe«atvÃbhÃvÃt | nirvÃpayitavyÃ÷ ityetÃvanmÃtraæ kasmÃnnoktam? prathamÃdidhyÃnÃnÃæ vyÃv­ttyarthamiti | tÃni tÃvadadhobhÆmikleÓÃbhÃvÃd nirvÃïaparyÃyeïoktÃni bhagavatà | sopadhiÓe«e nirvÃïadhÃtau iti kasmÃnnoktamiti cet? du÷khopadhiÓe«asyÃprahÅïatvÃttatra | sarvasattvanirvÃpaïÃÓayastu bodhisattvÃnÃæ tribhirhetubhirdra«Âavya÷, tadyathÃ- 1. ak«aïotpannebhya÷ kÃlÃntarÃvasthÃnam, ak«aïÃvasthà tÃvadupalak«aïamiti | naitÃvanmÃtram | tasyÃmavasthitau parinirvÃïaæ naiva sambhÃvyate | 2. aparipakvÃnÃæ paripÃcanam | 3. paripakvÃnÃæ vimok«aïaæ ca | tasmÃnnÃÓaktÃrthità (te«Ãm) | nikhilasattvÃnÃæ parinirvÃpaïÃÓayena anena ÃdÃryaæ tÃvad bodhicittasyÃdarÓitam | chandapraïidhÃnÃbhyÃæ kathaæ sthÃtavyaæ- (##) tadapyatrÃveditam | kathaæ yogasamÃpattyà pratipattavyamiti taddeÓayitumÃha evam ityÃdi | saæv­tau sarvasattvÃnÃæ parinirvÃpaïe 'pi yathà paramÃrthato na ko 'pi sattva÷ bodhisattvenopalabhyate, tasyÃabhÃvÃdityevaæ yogamÃpattyà pratyavek«aïÅyam | vyutthito bhÆtvà na paramÃrthata÷ ko 'pi sattvo mayà parinirvÃpita÷ iti yaÓcittotpÃdastena gambhÅratvaæ paramÃrthabodhicittatva¤ca darÓitaæ bhavati, pÆrveïa tu saæv­tiriti | tena vik«epanigraheïa kathamatra cittaæ pragrahÅtavyamityÃdarÓayitumÃha- tatkasya heto÷? sacet iti yadÅtyartha÷ | atha ya÷ pudgalÃdisaæj¤ayà pravartate kiæ sa bodhisattva iti vaktavya÷? sattva ityuktau puna÷ kasya heto÷ iti praÓnenetarÃbhirapi (saæj¤Ãbhi÷) na vaktavya÷ ityÃha | asyÃyamabhiprÃya÷- kumatibhistÃvat pa¤caskandhÃtirikta÷ antarvyÃpÃravÃæÓcaturïÃæ bhogÃnÃæ bhoktà eka÷ puru«a iti parikalpyate sattva÷, jÅva ityÃdiÓabdaiÓca vyavahriyate | ye cÃnirvacanÅyatvena pudgalamicchanti tairapi tasya skandhasvabhÃvavilak«aïatvenÃbhyugatatvÃt tadbalenÃrthÃntara evÃbhyupeyate | na kadÃpi padÃrtho 'nirvacanÅya÷ sambhavati, sarvasyÃpyanirvacanÅyatvaprasaÇgÃt | tatsÃdhakapraïÃbhÃvÃd bÃdhakasadbhÃvÃcca taddra«Âà bodhisattvo viparÅtÃbhiniveÓena viparyasta eva bhavati | ya÷ khalu viparyasta÷ sa kathaæ paramÃrthabodhisattva÷? anye punarÃhu÷- asti tÃvadÃtmasÃdhakaæ pramÃïamiti | tathà hi-bandha-mok«a-mÃrga-hetuphalasambandhasm­tipratyabhij¤ÃdÅnÃmekÃdhikaraïakatve tÃvat prasiddhe nairÃtmyavÃdinÃæ yu«mÃkaæ mate tu yastadÃdhÃra eka÷ prasiddha÷ sa nÃsti kaÓciditi kastÃvadÃdhÃra÷? vij¤Ãnak«aïÃnÃæ pratik«Ãïaæ p­thaktvÃt | baddho (##) devadatta÷ muktaÓcÃnyo yaj¤adatta iti naiva vyavasthÃ, na cÃnya÷ pratyanubhavi«yati anyena k­tasya karmaïa÷ phalamityatiprasaÇga÷ | k­tavipraïÃÓo 'k­tÃbhyÃgamaÓca prasajyete | tathà hi- kart­tvena praj¤apto yo hi vij¤Ãnak«aïa÷, tasya phalenÃnabhisambandhÃt k­tavipraïÃÓÃkhyo do«a÷ | akartuÓcaiva tasya phalena yogÃdak­tÃbhyÃgamo do«a÷ syÃt | sm­tyÃdikaæ a bhinnÃdhikaraïakamiti na loke pratÅtam | atha kathamiti cet? ekÃdhikaraïakameva | devadattasya cittÃnubhava÷ yaj¤adattacittena na smaryate và pratyabhij¤Ãyate và | yenÃnubhÆyate tenaiva smaryate pratyabhij¤Ãyate veti prasiddham | phalataÓcaika eva puru«a÷ sarvÃvasthÃsvanugantà bhavati | prayoga÷- yau bandhamok«au tÃvekÃdhikaraïakau, yathÃ- devadattasyaiva Ó­ÇkhalÃbandhanaæ mok«aÓca | vivÃdÃspadÅbhÆtau bandhamok«Ãvapi bandhamok«Ãveveti bandhamok«Ãveveti svabhÃvahetu÷ | tathaiva kartrÃderapyekÃdhikaraïatvasÃdhane prayogÃ÷ kalpayitavyà iti | tatra yadi svatantrasyaikasya paramÃrthasato nityasya puru«asyÃdhikaraïatvaæ sÃdhyate, tadà tathÃvidhena puru«eïa saha kvÃpi heto÷ sambandhÃsiddheranaikÃntikatvam, sarve«Ãæ saæskÃrÃïÃæ k«aïikatvÃt, devadattÃde÷ nityatvaikatasvabhÃvÃsiddhe÷ d­«ÂÃntasyÃpi sÃdhyavikalatvam | ata eva viruddho hetu÷ tadviparyavyÃptatvÃt | atha ekÃdhikaraïatvamÃtraæ sÃdhyate, tadà siddhasÃdhanam | ekasantÃnaprav­ttatvena tena bandhanÃdÅnÃmekÃdhikaraïatvami«yata eva | (##) api ca, yadà yatra santÃne 'vidyÃdikaæ kÃryakÃraïabhÃvenÃvicchinnaæ nirantaraæ pravartate, tadà sa baddha÷ ityucaryate, sa eva puna÷ ÓrutamayÃdikrameïÃryamÃrgotpÃdÃd avidyÃdinirodhenÃÓrayaparÃv­ttau mukta÷ ityupacaryate | ubhÃvapi tau bandhamok«au nityaikaparamÃrthavastuvi«ayakau natarÃæ siddhau | laukikabandhamok«ayorapi tathÃtvÃt | yasmin santÃne Óubhoo và aÓubho và cittÃnubhava÷ samutpadyate, tasminneva kÃlÃntare santatiparipÃkamÃgamya mastuluÇgalÃk«ÃdirasÃvasiktasantatiparipÃka iva sukha-du÷kha-sm­tyÃdiphalodayo d­«ÂÃ÷, tasmÃcchubhÃdÅnÃmekÃdhikaraïatvaæ tÃvat prasiddham | naiva khalu kaÓcideka÷ kartà bhoktà smartà và | sarve«Ãmete«Ãæ vyavahÃrasya praj¤aptervà kÃryakÃraïabhÃvamÃtreïa prabhÃvitatvÃt | na cÃtiprasaÇga÷, niyatasÃmarthyavato bÅjÃderiva kÃraïaÓakte÷ pratiniyatatvÃt | tataÓca ye«u kÃryakÃraïabhÃva÷ pratiniyata÷ te«u naiva kaÓcid eko 'nugata÷ bhinnÃvasthaÓca parid­Óyate | iha sattvahetostathÃtve sati kimanenÃtmanà parikalpitena | ÃtmopacÃrasya yà khalu kartrÃdyavasthÃ, sà tÃvad hetu÷, yà khalu bhoktrÃdyavasthÃ, sà phalamityevaævidho hi kÃryakÃraïabhÃvo 'vaÓyamabhyupetavya iti | anyathà tayorubhayorapyavasthayoranupapannatve parasparokÃrakatvÃbhÃve và ÃkÃÓamiva kathaæ tÃvat tÃvat sidhyet bhoktrÃdi÷ | Óaktipratiniyamo 'pyabhyupagantavya eva | itthaæ pratiniyatÃtmanà sambandhena sukhÃdÅnÃæ sambhava÷ na tu sarvatra | ata÷ (##) kÃryakÃraïabhÃvena d­ÓyamÃnÃni kuÓalÃdÅnyeva kartÃ, bhoktà ca syÃt, kimanenÃd­«ÂasvabhÃvena Ãtmanà parikalpitena | atha nÃnumÃnena Ãtmà siddha÷ syÃt, tathÃpi pratyavi«ayatvÃd ahaæbuddhe÷ pratyak«ata evÃtmà sidhyatÅti cet? tadapi tÃvanna yujyate, bhrÃntatvÃt savikalpatvÃd asiddhatvÃcca pratyak«eïa tatrÃhaæbuddheriti | ahaæbuddhau pratÅyamÃnatve yathà khalu pratyak«a eko nityo vibhuÓcÃtmà svasiddhÃntairukalpyate tathà naivopalabhyata ityavaÓyameva dra«Âavyam | anyathà ahaæbuddheryadi pratyak«atvaæ syÃt tadà vivÃdamÃne«u tÃvannaiva pravarteta Ãtmavi«aye kaÓcana vivÃda÷, savikalpÃyà ahaæbuddherniÓcayÃtmakatvÃt, niÓcayena ca vi«ayÅk­te adhyÃropÃbhÃvÃcca | evamevÃnyo 'nye«vapyeva¤cÃtÅye«u sambhavÃd vipralambha÷ | anÃdikÃlÃbhyÃsavaÓÃt pratinÅyate«u rÆpÃdiskandhe«u ekatvamadhyÃropya paraæ vyÃvarttÅyatumahamiti pratÅti÷, tasyÃæ pratÅtau te«Ãmeva rÆpÃdÅnÃæ pratibhÃsamÃnatvÃt | kÃye cÃyamÃtmagraha÷, kathaæ tarhi mama deha iti bhedamÃtragrahaïamiti cet? taccÃtmÃlambane 'pi tulyam | yadi cÃtmani ayamÃtmagraha÷, kathaæ tarhi mama Ãtmà iti cintyate | atha vastuto 'bhinne 'pi bhedÃntaraparihÃreïa tanmÃtrajij¤ÃsÃyÃæ ÓilÃputrakasya ÓarÅravad bhedopacÃreïa grahaïÃnnÃsti virodha iti cet? dehÃlambane 'pi caitat samÃnam | Ãtmà khalu vi«aya÷ puna÷ kramotpattyà virudhyata iti paÓcÃt vak«yate | na kevalamÃtmagraha Ãtmà apitu tadvi«ayo rÆpÃdirÃtmÃstÅtyapi vaktuæ na Óakyate, tadavilak«aïatvÃttasya | krameïopalabhyamÃnatvÃnna te ekasvabhÃvÃ÷, na ca svatantrÃ÷ | ata evoktam- na cÃtmad­«Âi÷ svayamÃtmalak«aïà na cÃpi du÷saæsthitatà vilak«aïà | nÃmavyavahÃsya tu abhÅ«ÂatvÃnnÃtra kaÓcidapi vivÃda÷ | ata eva nÃsti ki¤cidÃtmaprasÃdhakaæ pramÃïam | nÃsti pratyak«amanumÃnaæ ca vyatiricya pramÃïamityanyatra vicÃritam | (##) bÃdhakapramÃïaæ tÃvannirÃkriyate- yadyevamÃtmà skandhebhyo 'bhinnastadà skandhavat k«Ãïika÷ syÃd athavà skandhÃ÷ khalvÃtmavannityÃ÷ syu÷, tadabhinnatvÃt, skandhavadanekatvaprasaÇgo 'pi durnivÃra÷ syÃt | ata÷ skandhe«veva Ãtmeti praj¤apyate, na tÃvannÃmni vivÃda÷ | atha skandhebhyo bhinna Ãtmà i«yate tadà sukhÃdinÃsambaddhatve na sidhyet tasya bhokt­tvÃdikam | tatra prayoga÷- yo nÃsti sukhadu÷khÃdibhi÷ sambaddha÷ sa nÃsti kartà và bhoktà vÃ, mukta÷ saæsÃrÅ vÃpi na yujyate, yathà vandhyÃputra÷ | ÃtmÃpi tathÃrthakriyÃdibhirna katha¤canÃpi sambadha iti vyÃpakÃnupalabdhi÷ | na cÃyamasiddho hetu÷, tathà hi- sukhÃdinà hi sambandhe sati ÃdhÃrÃdheyalak«aïo và saæyogalak«aïo và kÃryakÃraïalak«aïo veti pak«atrayam | na tÃvat prathama÷ pak«a÷, aki¤citkaratvÃt | tathà hi- adha÷prasarpaïadharmiïÃæ jalÃdÅnÃmadhogamanapratibandhakatvena vyavasthÃpyate tÃvadÃdhÃra÷ | sukhÃdÅnÃmamÆrtatvÃnna sambhavati (te«Ãm) adhogamanamiti kathamiva Ãtmana ÃdhÃratvamiti | sthityÃpi nÃdhÃra÷, sthite÷ sthÃturabhinnatvÃt, tasyaiva kÃrakatvamiti? tadapi tÃvanni«idhyate | sthite÷ p­thakatve sati sà naiva tÃvatsthÃturupakÃrikà arthÃntarabhÆtatvÃttasyÃ÷ | nÃstyeva tasyÃæ sthÃturutpÃdasÃmarthyam, asÃmarthasya sarvatraivÃbhivyaktatvÃt | svayaæ bhaÇgÃtmana÷ tÃvannÃsti kaÓcana sthÃpaka÷, anavasthitatvÃttasya, anyathà tena bhaÇga eva tasya syÃnna tÃvadavasthÃnam | avipariïÃmÃtmani tÃvat sthÃpakena kiæ kriyate, sthÅrÃtmanà svabhÃvena svayamavasthitatvÃt | (##) ata evÃki¤citkaratvena saæyogasambandho 'pi tÃvannaiva yujyate, atiprasaÇgÃt | evaæ hi sati sarvasya sarvasaæyogahetutvam | evaæ ca naivopapadyate tÃvad bhinnÃrthena bhinnÃrthasya saæyoga÷, sarvasya svayamavasthitatvÃt lauhaÓalÃkÃvat | api ca, saæyogabalena yadi Ãtmà sukhÅ và du÷khÅ và bhavet, tadà saæyogaikatvameva syÃt, aviÓi«Âatvena pratiniyatÃtmabhi÷ sukhÃdibhirnaiva syÃt sambandha÷ | tata evÃtmanà sahaikatve sukhÃdinà naiva syÃt kaÓcit sukhÅ và du÷khÅ và | adarÓane 'pi balenÃbhyupagate niÓcaye tenaiva niÓcita÷ syÃttadà kiæ tÃvat saæyogaparikalpanayÃ, sarvasÃmarthyavirahitatvÃttasya | sambandhibhedena bhinnÃyÃmapi praj¤aptau paramÃrthata÷ bhÃvÃnÃmabhinnasvabhÃve sati kathaæ svabhÃvabhedÃÓrita÷ p­thagarthakriyÃbheda÷ syÃditi kumatiparikalpita evÃyaæ khalu sambandha÷ | na cÃpi kÃryakÃraïasambandha÷ | krameïa vedyamÃnatvÃt sukhÃdinÃm | avikale hetau sati na yujyate tÃvat kÃdÃcitkakÃryasambhava÷, aviÓi«ÂatvÃt | parairanÃdheyÃtiÓayo 'pratibaddhasÃmarthyo và khalvÃtmà kathaæ sahakÃrikÃkÃraïamapek«yakrameïotpÃdayet, na hi sahakÃriïi tadapek«Ã | du÷khotpÃdahetutvÃd yadi baddhastadà sarvathà baddhatvÃnnaiva mukta÷ syÃt, tatsvabhÃvÃparityÃgÃt, parityÃge và kathaæ nitya÷ syÃt | adu÷khÃvasthotpÃdahetutvÃd yadi muktastadà vimukta eva bhavenna kadÃcidapi baddha÷ syÃttadà kathaæ tÃvat kalpyeta Ãdheyanibandhanaæ bandhamok«atvamiti | yadi caitanyÃdilak«aïatvenotpÃdasÃmarthyena và kartà syÃttadà kartà eva sadà bhavet katha tÃvad bhoktÃ? atha sukhÃdyutpÃdahetutvena yadi bhoktà syÃttadà bhoktaiva bhavet kathaæ tÃvat kartÃ? ki¤ca kÃpilaparikalpitasya (atmana÷) (##) sukhÃdibhirÃkÃÓavannirvikÃratvena naiva khalu yujyate bhokt­tvam, atiprasaÇgÃt | sati và vikÃre nityatÃhÃni÷ | na khalu hetumÃtratayà kartà và bhoktà vÃ, atiprasaÇgÃt | tathaiva sm­tyÃdi«vapi nÃÓrayitvamupayujyata iti yojyam | tasmÃnnairÃtmyavÃdinyeva pak«e bandhomok«Ãdivyavasthà yuktimatÅ | kÃryakÃraïavaiÓi«ÂayamÃtreïa tasyà vyavasthÃyà prabhÃvitatvÃt | sa ca kÃryakÃraïabhÃvastÃvadanitye«veva sambhavati, na khalu nitye«u | te«u nÃsti kasyacidapi kÃryasya krameïotpÃdasÃmarthyam, yathoktaæ prÃk | na cÃpi yugapad, tathÃvidhaphalotpÃdasamarthasvabhÃvÃnugame phalotpÃdÃbhÃvastÃvanna yujyate prÃgvat | ananugame ca prÃksvabhÃvatÃhÃni÷ | kramayaugapadyÃbhyÃæ vyatirikto nÃstyeva kaÓcidÃkÃrÃntara÷, ya÷ syÃdarthakriyÃyÃæ prabhuvi«ïu÷, parasparaparihÃrasthitalak«aïatvÃttayo÷ | ata eva yÃvanta÷ paraparikalpità ÃkÃÓÃdayo 'k«aïikÃbhÃvÃste sarve arthakriyÃsÃmarthyahitatvÃd abhÃvavyavahÃravi«ayà ucyante paramavicak«aïairbauddhairiti | ÓaÓavi«ÃïÃdÃvapi abhÃvavyavahÃrapraj¤apti÷ arthakriyÃyÃæ sÃmarthyÃbhÃvamÃtranibandhanaiva, eatadbalenÃrthakriyÃsamarthavi«ayikà khalu bhÃvavyahÃrapraj¤apti÷, parasparaparihÃrasthitalak«aïatvÃd bhÃvÃbhÃvayo÷ | evaævidhe sarvasÃmarthyaÓÆnye ÓaÓavi«ÃïÃdyaviÓe«e 'pi 'bhÃva÷' iti nÃma vyavahÃre sati nÃsti nÃmni vivÃda÷ | tathÃpi arthakriyÃrthino hi prek«Ãvanta÷ (##) tathÃvidhÃnupalambhasvabhÃve vandhyÃputrÃdyaviÓe«e ca bhÃvavyavahÃro na yujyata ityÃhu÷ | ata eva nÃsiddho hetu÷ | na cÃnaikÃntika÷, ÃkÃÓÃdi«vapi kart­tvaprasaÇgÃt | sapak«e sattvÃnna ca viruddha÷ | tasmÃdÃtmano lak«aïÃntarÃbhÃvÃd bandhyÃputrasad­Óa eva | vinaÓvaratve sati skandhÃntargatà eva pudgalÃ÷ prasajyeran, sarvasaæsk­tÃnÃæ skandhasaæg­hÅtatvÃt | athÃvinaÓvaratve tÃvat skandhÃntargatadharmavisad­ÓatvÃdarthÃntarà eva te bhaveyuriti do«o 'yamuktapÆrva eva | ato nÃsti kaÓcidanirvacanÅyo bhÃva iti | ata÷ 'sarve dharmà nirÃtmÃna÷' iti bhagavata÷ siæhanÃda÷ samastatairthikaku¤jarav­ndÃnÃæ bhÅkara÷, anavamardanÅyatvÃt | alamativistareïa | 2. pÃramitÃyoga-sthÃnam : pÃramitÃyogamadhik­tyÃha- api tu khalu puna÷ ityÃdi | etacca padadvayaæ sÃmÃnyaviÓe«asvabhÃvÃtmakaæ dra«Âavyam | dÃnaæ dÃtavyaæ na tuvastuprati«Âhitena bodhisattvenetyartha÷ | dÃnam ityanena trividhadÃnamadhik­tya «a pÃramità darÓitÃ÷ na tu dÃnamÃtram | tatrÃmi«adÃnena dÃnapÃramità nirdi«ÂÃ, abhayadÃnena tÃvad ÓÅla-k«ÃntipÃramite, dharmadÃnena tu vÅrya-dhyÃna-praj¤ÃpÃramitÃ÷ | vÅryÃbhÃve dharmÃdÃna-pravacanayo÷ parikhinnatvÃnna dharmaæ deÓayet | dhyÃnÃbhÃve ÓraddhÃtirekakarmÃbhila«atayà saækli«Âà bhaved deÓanà | praj¤ÃyÃÓcÃbhÃve sa tad viparÅtatayà dharmaæ deÓayet | tasmÃt trayÃbhÃve na sidhyati dharmadÃnam | vÅryaæ sarvatragamityapare | dÃnaæ dÃtavyam ityanena «aÂsu pÃramitÃsu chanda-praïidhÃnÃbhyÃæ kathaæ sthÃtavyamiti nirdi«Âam | na vastuprati«Âhitena ityÃdinÃtra yogasamÃpattyà (##) kathaæ pratipattavyamityÃveditam | evaæ hi bodhisattvena dÃnaæ dÃtavyam ityÃdinà vik«epaæ nig­hya kathaæ cittaæ pragrahÅtavyamityetannirdi«Âam | tatra na vastuprati«Âhiteneti praj¤ÃpÃramitÃyÃæ yogasya yÃthÃvattvaæ tÃvannirdi«Âam | tatra deya-dÃyaka-pratigrÃhakÃdivastu«u yattattvato 'bhiniveÓanaæ tat prati«ÂhÃnam | yadi bodhisattva÷ vastunyabhiniviÓya pÃramitÃyÃæ yu¤jÅta, mithyÃyogobhavet, paramÃrthata÷ kasyacidapyabhiniveÓyavastuna÷ sarvathÃbhÃvena viparÅtÃbhiniveÓÃt, tassÃdhakabÃdhakapramÃïÃbhÃvabhÃvataÓca | tathà hi- parai÷ paramÃrthata÷ i«Âà vij¤Ãnavyatiriktà arthÃstÃvÃnna pratyak«asiddhÃ÷, arthÃntareïa j¤Ãnena grahaïÃyogÃt | arthe sati sÃkÃreïa nirÃkÃreïa anyÃkÃreïa và j¤Ãnena grahaïamiti traya÷ pak«Ã÷ | tatra tÃvanna sÃkÃreïa citravarïÃdidarÓanakÃle ekaj¤ÃnÃbhinnatvÃdÃkÃraïÃmapyekatvaæ prasajyeta, athavà ÃkÃrabhinnatvÃdÃkÃravajj¤ÃnasyÃpyanekÃtmakatvaæ prasajyeta | anekatvaæ tÃvanna yujyata eva, ekaikaparamÃïugrÃhyaj¤ÃnÃnubhavÃbhÃvÃnna sidhyati tÃvajj¤Ãnasyaikatvam, tadasiddhÃvanekatvamapi khalvasiddham, ekaikasahaætisvarÆpatvÃd anekasya | citrÃkÃravyavasthÃpanÃyai anekaj¤ÃnotpÃdaparikalpanayÃpi j¤Ãnasya vi«ayaæ vyÃpya sthitatvÃd grÃhakaj¤ÃnÃnÃmutpÃdo 'pi na sambhavati, amÆrttatvÃjj¤ÃnÃnÃm | anyacca, sÃrÆpyaæ tÃvadekadeÓena bhavet sarvÃtmanà và | tatra na tÃvat sarvÃtmanÃ- arthajj¤ÃnasyÃpi ja¬asvabhÃvaprasaÇgÃt | na caikadeÓena- ekasya tÃvanniravayavatvÃd | vyÃv­ttibhedenÃæÓopacÃre 'pi vastvÃdisÃrupyadharmÃïÃæ sarvatra (##) vidyamÃnatvÃt sarveïa sarvamavagamyeta | atha tadutpannaæ tatsÃrÆpyaæ cetyetaddvayena vedayatÅti arthasÃrupyasya samanastarapratyayasyÃpi grÃhakatvaprasaÇga÷ | satyapi sÃrÆpye paramÃrthata÷ bÃhyÃrtho na pratyak«asiddha÷, nÅlÃkÃrÃtmano j¤Ãnasya svasaæviditatvÃt | yato hi pratyak«aiva nÅlÃdivij¤aptirnÃparà | yattad vij¤Ãnaæ tadevÃrthagrÃhakamiti cet? bhavatu nÃma praj¤aptita÷, na tu paramÃrthatastad vedanam, ÃtmÃkÃrasya svasaæviditatvÃt, atyantaparok«atvÃdarthÃnÃæ kathaæ tadÃkÃraæ j¤Ãnaæ bhavediti | svÃkÃrÃdhÃnena tÃvadutpÃdako heturnaiva niyamena sidhyati, vyabhicÃrÃt | paramÃïava÷ khalu naiva sthÆlapratÅtivi«aya÷, sÆk«matvÃtte«Ãm | na ca saæhitÃ÷, tebhyo 'narthÃntaratvÃt vikalpavi«ayÃïÃm asattvÃcca | saæhatÃrthÃntaratve p­thak pratibhÃsa÷ syÃt | Ãv­tÃnÃv­tayoÓca virodhÃnnaiva tÃvad yujyata ekatvam | anekatve saæghÃtasya paramÃïureva sa syÃnna tvarthÃntara÷ | na ca tÃvannirÃkÃrapak«a÷- nÅlÃdi«vaki¤citkaratvÃttasya | bhÃvamÃtreïa vedane sati sarvai÷ sarvavedanaprasaÇga÷, aviÓi«ÂatvÃt sarvasya | ato nÅlasaævedanamidam, na pÅtamiti vyavasthà na syÃt, vyavasthÃyÃ÷ kasyÃpi hetuviÓe«asyÃbhÃvÃt | viÓe«asya kasyacidabhyupagame sa eva tÃvat sÃkÃratvÃbhyupagama÷ | pratÅtisvabhÃvamÃtre tÃvad viÓe«ÃbhÃvÃjj¤ÃnÃtmani nÃkÃrÃtiriktaæ bhedakamanyat syÃt | naivÃnyÃkÃrapak«a÷, atiprasaÇgÃt | evaæ hi sati rÆpavi«ayakamÃkÃravij¤Ãnaæ tÃvat parÅk«Ãmarhati, tathà hi- na tÃvat pratyak«ato 'rtha÷ sidhyati, nÃnumÃnÃdapi | apratyak«asyÃrthasya j¤Ãnasya ca kenÃpi hetunà sambandhÃsiddhe÷ | phalaj¤ÃnÃd bhinnasya kÃraïamÃtratvÃnumÃne ne«Âasiddhi÷, itarasya samanantarapratyayasya vidyamÃnatvÃt | itarat pramÃïaæ nÃsti, ato tÃvannaiva sidhyati bÃhyo 'rtha÷ | na tÃvat paramÃrthata÷ j¤ÃnasvabhÃvatà pratyak«eïa sidhyati, addhaitasvabhÃvatÃyà asaæviditatvÃt, anyathà na ko 'pi tattvadra«Âà syÃt | nÃnumÃnenÃpi evaævidhenÃkÃreïa kasyÃpi heto÷ sambandhasyÃsiddhe÷ | nanvevaæ kathaæ saækleÓavyavadÃne syÃtÃmiti cet? na, tvanmate tÃbhyÃæ saha tasya kasyacidapi sambandhasyÃsiddhatvÃt | tayo÷ paramÃrthata÷ kvacidapi vastuni (##) sambandhÃsiddhe÷ | na tÃvat tadutpattilak«aïasambandha÷, sarvathà parok«atvÃttasya | parok«eïa saha sambandhastu na kenÃpyarvÃgdarÓinà grahÅtuæ Óakyate | avidyÃdÅnÃmavicÃraramaïÅyatve 'pi saækleÓamÆlatve nÃsti virodha÷, avidyÃdau vicÃreïa t­«ïÃniv­ttau vyavadÃnam, tato vipak«abhÆtalak«aïam avicÃraikaramaïÅyamupapadyate, tadà paramÃrthato vastvabhÃvena kathaæ tayorapyabhÃvaprasaÇga÷ | ye etayorekÃntena nirhetukatvamabhyupagacchanti, te«vevÃyaæ prasaÇga÷, na tu saæv­tita÷ pratÅtyasamutpÃdavÃdi«u | ata eva paramÃrthata÷ bhÃvasvabhÃvasÃdhakaæ ki¤cidapi pramÃïaæ nÃsti, astyeva ca bÃdhakam | ityevaæ tÃvat- yadekÃnekasvabhÃvavigataæ tat paramÃrthato ni÷svabhÃvam, gaganÃravindavat | parairi«ÂÃ÷ sarve j¤Ãnaj¤eyÃtmakÃ÷ bhÃvÃkÃrÃ÷, ekÃnekasvabhÃvaÓÆnyà ityato vyÃpakÃnupalabdhi÷, ekÃnekÃbhyÃæ vyÃptatvÃt svabhÃvasya | dvayametat tatra nÃsti | evaæ tÃvad rÆpÃdyÃyatanÃnÃæ bÃhyavastÆnÃæ naikatvam, Ãv­tyanÃv­tyorviruddharmayostatropalabdhe | api ca, viruddhadharmasaæsarge 'pyekatve viÓvamapyekadravyaæ syÃt | tato yugapadutpattivinÃÓau syÃtÃm | nÃnekatvamapi, tathà hi- anekasmin vibhajyamÃne sati vibhaktÃ÷ paramÃïava eva syu÷ tataÓca paurvÃparyÃvasthÃnaæ na syÃnniravayavatvÃt paramÃïÆnÃm, cittacaitasikavat | tato diÓaæ vyÃpya avasthità na pratibhÃseran | ata eva digbhÃgabhedo 'bhyupagantavya eva | sati cÃbhyupagame kathaæ nÃma bhavedekatvam | ata÷ siddha eva tÃvadekÃnekasvabhÃvavirahatvaæ bÃhyÃrthÃnÃm | (##) nÅlÃdipratibhÃsino j¤ÃnasyÃpi naikasvabhÃvatvam, citrÃkÃragrahitayÃvabhÃsyamÃnatvÃt, bhinnasantÃnavarttyanekavij¤Ãnak«aïavat | yathÃsaækhyam anekavij¤ÃnÃni yugapat pravartanta ityapi vaktuæ na yujyate niravayavÃnÃmamÆrtÃnÃæ khalu paurvÃparyÃvasthiterayuktatvÃt | tathÃvasthÃnÃbhÃve na tathÃvabhÃsa÷ | atha syÃt- vij¤Ãnaæ tvekameva, mithyÃkÃrÃïÃæ tatrÃvabhÃsyamÃnatvÃnna nÃnÃtvado«a iti cet? sati caivaæ kathaæ te tatra bhÃseran m­«Ã÷ | avabhÃsa iti prakÃÓÃtmaka ucyate | tasya j¤Ãnagatadharmatve sati mithyÃkÃrÃïÃæ ÓaÓavi«ÃïÃdivadatyantÃbhyÃva÷ syÃditi kathamavabhÃseranniti | tata÷ prakÃÓÃtmakÃkÃrebhya÷ m­«ÃtvenÃbhyupetebhya÷ kastÃvadanya÷ j¤ÃnasvabhÃva÷ sadbhÆtaste 'vaÓi«yate, prakÃÓÃtmalak«aïatvÃd vij¤Ãnasya | nÅlÃdayo 'pi prakÃÓÃtmakÃ÷ svabhÃvenÃvabhÃsyamÃnatvÃt | nÅlÃdÅnÃæ svasvabhÃvÃd bhinnaæ yadanyat prakÃÓarÆpamiti sadbhÆtaæ kimapi nÃti, anyavyavacchedÃpek«ayà viÓe«e prÃyaÓo vyavahÃrÃt | viÓe«ÃïÃæ mithyÃtve sarve«Ãæ mithyÃtvamativispa«Âaæ syÃt | nirÃkÃrasya (mithyÃkÃrarasya) satyÃkÃrÃtmani (sÃkÃrÃtmani) j¤Ãne kathaæ niyamenÃabhÃsa÷ syÃt, tayostÃvat tÃdÃtmyalak«aïo và tadutpattilak«aïo và sambandha eva nÃsti | sambandhÃbhÃve na khalu yujyate 'vabhÃsanam, atiprasaÇgÃt | ata eva nÃsti tÃvadasiddho hetu÷ | bhÃvÃnÃmanyÃkÃrÃbhÃvÃnnÃpyaikÃntika÷ | na cÃpi viruddha, sapak«e sattvÃt | ata eva yathà yathÃrthÃÓcityante viÓÅryante tathà tathà | tathà coktam- (##) vastusvabhÃvacintÃyÃæ yathà na satsvabhÃvatà | ekÃnekasvabhÃvo 'pi na te«Ãæ vidyate tathà || api cÃryalaÇkÃvatÃre bhagavatoktam : yathà hi darpaïe rÆpamekatvÃnyatvavarjitam | d­Óyate na ca tannÃsti tathà cotpÃdalak«aïam | buddhyà vivecyamÃnÃnÃæ svabhÃvo nÃvadhÃryate | tasmÃdanabhilÃpyÃste ni÷svabhÃvÃÓca deÓitÃ÷ || tathà cÃryamÃdhirÃjasÆtre 'pi yathaiva Ãrdraæ kadalÅyaskandhaæ sÃrÃrthika÷ puru«u vipÃÂayet | bahirvà adhyÃtma na sÃramasti tathopamÃn jÃnatha sarvadharmÃn || tasmÃt sarvabhÃvÃnÃæ mÃyÃvadavicÃraramaïÅyatvÃdanabhiniveÓena dÃnaæ dÃtavyam, na tu vastuprati«Âhitena ityayamartho 'tra yuktisaÇgata÷ | evaæ dÃnÃdi«u yathà yogastathà ÃdarÓita÷, nÃnyatra | yadi paramÃrthata kasyacidapi vastuno bhÃvÃbhÃvÃd vastuprati«Âhitena dÃnaæ na dÃtavyam, tadà avastvabhiniveÓena tu dÃnasya kathaiva kÃ, ata eva na (##) kvaciprati«Âhitena ityuktam | bodhisattvenÃbhÃvavikalpo 'pi prahÃtavya÷, bhÃvagrÃhÃbhÃve sati tasyÃpyabhÃvÃt | saæv­tau tÃvad deyadÃyakÃdayo bhavantyeva | tato vastuno 'bhÃve 'pi tÃvadabhiniveÓo na yujyata evetyabhiprÃya÷ | na rÆpaprati«Âhitena ityÃdinà bodhisattvena na kvacitprati«Âhitena dÃnaæ dÃtavyamityeva vistareïÃbhihitam | dharma÷ ityanena Óabdena dharmÃyatanaæ parig­hyate, Ãyatanena prapa¤ca÷ abhivyajyate, ataÓcak«urÃdÅni ÃdhyÃtmikÃyatanÃni nocyante | anutpÃdÃdayo vikalpà api na karaïÅyà iti nidarÓanÃrtha subhÆte, yathà ityÃdyuktam | nimittaæ tu vastusvalak«aïaæ liÇgaæ vÃnutpÃdÃdi, tasyodgrahaïaæ saæj¤Ã | tatra nirvikalpantu aprati«Âhitam | ata eva na kvacit prati«Âhitena iti nirdi«Âam | athavà samagreïaitena gÃmbhÅryamasya vyapadi«Âam, adhyÃropÃvÃdÃntau prati«iddhau ceti | asmin darÓane upalambhakÃnÃæ j¤ÃnapuïyasambhÃrapÃripÆroyogyatvaæ prati«idhyate, evaæ pÆjÃnugrahakÃmyayà yad dÅyate, tenÃtitarÃæ samprasÃdo janyate, na tu deya-dÃyaka-pratigrÃhakÃnupalambhe prati«Âhitatvena, evaæ hyabhÃva÷, deyÃdyanupalabdhatvÃd vi«ayasyÃbhÃvÃcca | prathamapak«e kenÃpi kasyacidapi deyasyÃbhÃvÃt puïyÃbhÃva÷ prasajyate, (dvitÅyapak«e tÃvat) bodhisattvai÷ yo hi sattvÃrthaæ Órama Ãsthita÷, so 'pi vyartha÷ syÃt sattvÃbhÃvÃt | ata eva nÃbhÃvamÃtram | (##) bhagavatà deyÃdivastÆnÃæ d­«ÂatvÃt, na ca vi«ayasyÃpyabhÃva÷ | anyathà kathaæ bhagavatÃrthijanebhya÷ putrÃdaya÷ pradattà iti sarvÃïyetÃni codyÃni manasi nidhÃya tatkasya heto÷? iti p­cchÃyÃæ ya÷ subhÆte, bodhisattva÷ ityÃdinà visarjitam | ayamabhiprÃya÷- samyagd­ÂivihitÃni dÃnÃdÅni suviÓuddhatayà viÓi«Âe«ÂaphalÃni abhinirvartayanti, na viparÅtatayà samudbhÆtÃni, mithyÃd­«ÂipravartitaÓÅlÃÇgÃdivat | deyÃdivastÆni yathoktanyÃyena katha¤cidapyasattvÃt mithyopalabdhÃnyeva, marÅcikÃsu udakopalambhavat | tasmÃt tadudbhÆta÷ sarvapÃramitÃidhistÃvad ÃtmÃtmÅyaviparyasodgatasodgatadÃnÃdivadaviÓuddhaheto÷ sambhÆtatvÃt k«Åïabala÷, deyÃdyupalak«aïaprÃptÃnupalambhastu bhÆrtÃrthagocaratvÃdaviparyasta÷, maricikÃyÃmudakÃnupalabdhivat | tasmÃdupacitahetusambhÆtadÃnÃdÅni b­hatphalÃni, pu«ÂabÅjÃbhinirv­ttÃÇkurÃdivat | ata eva anupalambhaprati«ÂhitÃni dÃnÃdÅni samyagd­«ÂisambhÆtÃnÅti vipaÓcitsu prasÃdÃtiÓayaæ janayanti, nÃnye«u | tataÓca dÃnÃdi«vaprav­ttatayà puïyÃbhÃvo deyÃdÅnÃæ caikÃntÃbhÃvo ne«yate, saæv­tisattvÃbhyupagamÃt | asamÃhitÃvasthÃyÃæ mÃyÃvadupalambhÃnna sarvatrÃnupalambha÷ | tadà cÃdhimuktita÷ prÃdurbhÃvÃdevÃnupalambho vyavasthÃpyate | samÃhitÃvasthÃyÃm upalambhasyÃtyantÃbhÃvamÃtram, tadà dÃnÃdi«u prav­ttirnÃbhyupeyate prayogÃvasthÃyÃæ (##) vyutthitÃvasthÃyÃæ và kriyayopÃlambho na yujyate | ato mahÃphalatvÃya pÃramitÃyogasyaidÃryamabhidhÅyate | saæv­tau kÃryakÃraïabhÃvasyopadarÓanÃd apavÃdÃnto 'pi ni«idhyate | 3. rÆpakÃyÃptikÃmatÃ-sthÃnam : tridhà puïyamÃkÃÓasamaæ bhavati- sarvatragodÃrÃk«ayatvai÷ | laukikalokottarapuïyaprasavanÃt sarvatragatvam, laukikaæ tÃvat puïyamasamÃhitÃvasthÃyÃæ prasÆyate, lokottaraæ tu samÃhitÃvasthÃyÃmeva | viÓi«Âa-viÓi«ÂataragamanÃdudÃratvam | yÃvatsaæsÃramaparyÃdÃnÃdak«ayatvam | tadabhÃvÃnna rÆpaprati«Âhitena dÃnaæ dÃtavyamiti bodhisattva÷ tathÃgatarÆpakÃyÃptikÃmanayà dÃnÃdi«u kathaæ pravarteteti cediti codyamÃÓaÇkaya tatkiæ manyase subhÆte ityÃdinà rÆpakÃyÃptikÃmatà sthÃnaæ nirdi«Âam | arthato 'tra rÆpakÃye tathÃgatatvÃbhimÃnalak«aïo vipak«o 'pÃkriyate | lak«aïasampadà iti nimittamÃtrÃbhidhÃnena tathÃgatasya nikhilo rÆpakÃya÷ lak«aïÃnuvya¤janairalaÇk­ta÷ paridÅpita÷ | tatra lak«aïÃni tÃvat cakrÃÇkahastapÃdatÃdÅni dvÃtriæÓat padabÃhulyabhiyà nollikhyante, sÆtre«u yathoktÃnÅ tathaivÃvadheyÃni | sthÃnasthottaptapÆrïatvena ni«patti÷ | (##) aÓÅtiranuvya¤canÃni tÃmravarïanakhÃdÅni, yathÃsÆtraæ j¤ÃtavyÃni | tÃni lak«anÃdÅnyapi mÃyÃnirmitabuddhalak«aïavanmithyaiva | ata eva tathÃvidhe rÆpakÃye chandapraïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyamiti nirdeÓa÷ | athemÃni lak«aïÃni paramÃïusa¤cayasvabhÃvÃni và tadÃrabdhÃvayavirÆpÃïi và bhaveyuriti? na tÃvat prathama÷ pak«a, paramÃïÆnÃæ pÆrvameva nirastatvÃt | nÃpi dvitÅya÷, asati cÃrambhake tadÃrabdhÃvayavino 'pyabhÃvÃt, pÆrvoktÃvaraïÃdiviruddharmopalambhÃcca | taduddi«ÂenÃbhihito 'bhiprÃya÷ | etad vicintya subhÆtirÃha no hÅdam iti vyaktÅk­tam | yadi lak«aïÃni m­«Ã bhaveyustarhi kathaæ bhagavatà tattatsÆtre«u lak«aïÃni samupadi«ÂÃnÅti cintayan tatkasya heto÷ iti p­«Âvaivaæ saivÃlak«aïasampad ityÃha | sà lak«aïasampat tÃvannoktà paramÃrthata÷ | mÃyÃnirmitabuddhavadityanena m­«ÃsvabhÃvatvamÃtramuktamityartha÷ | ÃryasubhÆtinoktamevÃrtha paripÆrayituæ bhagavatà yÃvat ityÃdyÃha | yÃvallak«aïasampad iti paramÃrthato yÃvallak«anasampatsvabhiniveÓa÷, tÃvanmithyÃbhiniveÓa evetyartha÷, yathoktameva pÆrvam | yÃvallak«aïasampad iti tadvÅparÅtatayà abhihitetyavagantavyam | etena yogasamÃpattyà kathaæ pratipattavyamiti taddeÓitam | kathamantadvayaæ parivarjya cittaæ pragrahÅtavyamiti tannirdi«Âam | evam iti mÃyÃnirmitabuddhavallak«aïatastathÃgato dra«Âavya÷ | anenÃpavÃdÃnto nirÃkriyate, saæv­tau bhagavato rÆpakÃyaspÃpratyÃkhyÃnÃt | alak«aïaæ tÃvat paramÃrthe dra«Âavyam, kasyÃpi lak«aïasyÃsiddhatvÃt | anena tÃvat samÃropÃnto nirÃkriyate | tathÃgatasya rÆpakÃyÃvÃptaye praïidhÃnaistvaudÃryamuktam | tadanupalambhatayà ca gÃmbhÅryam | rÆpakÃyÃptikÃmatÃsthÃnaæ tÃvaduktam | (##) 4. dharmakÃyÃptikÃmatÃsthÃnam : (a) pravacanadharmakÃya÷ dvividha÷ khalu dharmakÃya÷- pravacanadharmakÃya÷, adhigamadharmakÃyaÓca | adhigamadharmakÃyo 'pi dvividha÷-j¤Ãnahetuka÷ puïyahetukaÓca | tatrÃnÃgate puru«e«u pa¤caka«ÃyÃïÃmÃdhikyÃdevaævidhadharmaratnasya atyantagambhÅrodÃraphalatvÃt pravacanadharmakÃye 'nÃptatvÃÓaÇkayà asti iti p­«ÂavÃn | asti iti padaæ tu kecit sattvÃ÷ ye ime«vevaærÆpe«u sÆtrÃntapade«u bhëyamÃïe«u bhÆtasaæj¤ÃmutpÃdayi«yanti ityarthapadena yojyam | paÓcimÃyÃæ pa¤caÓatyÃm ityatra ÓatÃnÃæ pa¤cakaæ pa¤caÓatÅ, bhagavatÃæ ÓÃsanaæ pa¤caÓatavar«Ãïi sthÃsyatÅti prasiddhe÷ | ata eva paÓcimeti viÓe«aïaæ vihitam | tasmin kÃle pa¤caka«ÃyÃïÃmadhimÃtratà bhavati | saddharmavipralopastÃvad adhimukti-vÃcana-svÃdhyÃya-upadeÓa-ÃkhyÃna-Óravaïa-cintÃdÅnÃæ hÃni÷ | evaæ iti gambhÅrodÃrÃrtha÷ | sÆtrÃntapade«u iti sÆtrÃntadeÓanÃvÃca÷, tÃbhirarthasya pratipÃdyamÃnatvÃt j¤ÃpyamÃnatvÃcca | anena nimittamÃtrÃbhidhÃnena samastapravacanadharmakÃyastÃvat paridÅpyate | athavà sÆtrÃntapade«u ityabhidhiyamÃnÃrthake«u | asmin kathane 'evam' ityanena tÃvad gambhÅraudÃrye yojanÅye | bhëyamÃïe«u iti prathamatayà abhidhiyamÃne«u | dvÅtÅyatayà (##) arthapratipÃdake«vityartha÷ | arthato 'viparyayastasaæj¤aivÃtra bhÆtasaæj¤etyabhidhÅyate na tu ÓabdÃbhiniveÓamÃtram 'ayaæ bhÆta÷' iti saæj¤Ã | anena tÃvadarthasiddhau abhÆtasaæj¤Ã nirÃkriyate | sarvatrÃpratihataj¤Ãnena tÃn bhÃvina÷ (sattvÃn) pratyak«avad d­«Âavà bhagavÃn sÆbhÆtisaÓayaæ parihartuæ bhavi«yanti ityÃha | mahÃsattvÃ÷ iti te«Ãæ bodhisattvaguïÃnÃæ sampradarÓanÃrthamuktam | te 'pi yathà pratipannÃ÷, yÃd­Óena ca hetunà sampratipannÃ÷, yÃdd­Óena kalyÃïamitreïa parig­hÅtÃ÷, yathà và bhÆtasaæj¤ayà saæj¤itÃstÃn bhagavÃn paridÅpitaævÃn | ÓÅlavanta÷ guïavanta÷ praj¤ÃvantaÓca ityanena tu kramaÓo 'dhiÓÅlÃdhicittÃdhipraj¤ÃÓceti Óik«ÃtrayapratiprattisamanvitÃ÷ nirdi«ÂÃ÷ | ÓÅlapraj¤ayoÓca p­thaguktatvÃd guïastÃvadatra dhyÃnajo grÃhya÷, gobalÅvardanyÃyeneti | kleÓavati paÓcimakÃle tu kathaæ tathÃvidhaÓÅlÃdiguïavanto bhavi«yantÅti cintayitvà sÆbhÆte ityÃdyÃha | paryupÃsitÃ÷ iti cÅvara-piï¬apÃtÃdibhi÷ paryÆpÃsitÃ÷, chatradhvajapatÃkÃdibhiÓca pÆjità bhavi«yanti | avaropitakuÓalamÆlÃ÷ tÃvadavavÃdamanuÓÃsanÅæ ca ÓirasÃdÃya ÓÅlÃdiguïasampadbhya÷ prayatnavanto dra«ÂavyÃ÷ | te«Ãæ tato 'pi bahutaraæ puïyamabhidhÃtuæ anekabuddhaÓatasahasra÷ ityuktam | (##) anena te«Ãæ hetusiddhi÷ saædarÓità | j¤ÃtÃste tathÃgatena iti nÃmÃnyÃÓayÃÓca | d­«ÂÃste tathÃgatena iti kÃyÃ÷ | anena tÃvat kalyÃïamitraparig­hÅtà ioti darÓitam | tacca samprasthitÃnÃæ protsÃhanÃrtham, viprasthitÃnÃæ hrÅsa¤jananÃrthamÃha | anyathà sarve«Ãæ j¤ÃnÃt j¤ÃnÃt sarvaj¤o bhagavÃniti deÓanayà ko viÓe«o darÓito bhavet, athavà tatte«Ãæ bhavyatvaæ yat tatpramukhaæ k­tvà deÓanà pravartitetyavagantavyam | bhavyà j¤Ãtà iti vÃkyaÓe«a÷ | ataste«ÃmaÓe«aæ puïyaskandhasaÇgrahaæ darÓayituæ sarve te sattvÃ÷ ityÃha | prasavi«yanti iti puïyotpÃdakÃla÷, pratigrahÅ«yanti iti nirodhakÃle tadvÃsanÃ÷ parigrahÅ«yanti | ebhi÷ sarvairabhÆtasaæj¤Ãæ nirÃk­tya bhÆtasaægyotpÃdane chandapraïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyamityÃdarÓitaæ tathà sthÃnasyÃsyaudÃryamapi paridÅpitam | tatkasya heto÷? te anekabuddhaÓatasahasraparyupÃsitÃ÷ kathaæ j¤Ãsyanta iti j¤Ãpakahetau parip­«Âe 'tra te«Ãæ bodhisattvÃnÃæ mahÃsattvÃnÃm ityÃdyÃha | anena tavat yogasamÃpattau kathaæ pratittavyamityetat prakÃÓitam, gambhÅratà cÃpyabhihità | ahamityÃtmagrahaïam Ãtmasaæj¤Ã sà | mameti grahaïaæ sattvasaæj¤Ã, tasyaivÃtmana à sthitiæ parigraha÷ jÅvasaæj¤Ã, puna÷ puna÷ gati«u gamanÃdÃnaæ pudgalasaæj¤Ã | yadi nÃsti ÃtmÃdisaæj¤Ã tarhi kiæ ÓrÃvakÃdivad asti rÆpÃdidharmasaæj¤Ã? iti cintÃyÃæ na dharmasaæj¤Ã ityuktam | paramÃrthata÷ kasyacidapi dharmasyÃbhÃvÃdityabhiprÃya÷ | (##) atha kim ucchedavÃdinÃmiva abhÃvasaæj¤Ã? iti cintÃyÃæ evaæ nÃdharmasaæj¤Ã pravartate ityuktam | saæv­tau avicÃraramaïÅyatayà dharmÃïÃæ sadbhÃvÃt saæv­tipathasthitebhyastÃvad adharmasaæj¤Ã naiva yuktimatÅ, na tu paramÃrthaj¤Ãnasthitebhya÷ | tanni«edhÃnna kaÓcid dharma upalabhyate yatrÃdharmasaæj¤Ã pravarteta, dharmÃgrahaïe tadabhÃvÃt | vi«ayÃbhÃvani«edhastu na kutrÃpi sambhavati, tadyathà satye 'pi vij¤aptimÃtre vij¤aptimÃtrateyamiti vikalpayan na vij¤aptimÃtratÃyÃæ sthita÷, evameva satye 'pyadharme 'dharmabodhasya tatrÃvasthÃnÃsambhavÃt sarvaæ samÃnam | yadyÃtmÃdÅnÃmasattvaæ tadà tatra tatsaæj¤Ãyà aprav­tau satyÃæ 'Ãtmaiva rÆpamidam' ityÃdikaæ nÃmamÃtramiti nÃmÃbhiniveÓasaæj¤Ã te«Ãæ bhavediti matvà saæj¤Ãpi ityuktam | nÃmnastÃvad rÆpaskandhÃntarbhÆtatvÃd rÆpÃdivad mithyÃtvameva, viprayuktamapi praj¤aptimÃtramiti | tasmÃt saæj¤Ãpi mithyÃbhiniveÓa evetyabhiprÃya÷ | yadyevaæ tarhi tasyÃmavasthÃyÃæ sarvasaæj¤ÃvigamÃd m­ta-nirodhasamÃpannapudgalavad yogino 'bhÃva eva syÃditi nÃpi..... nÃaæj¤Ã pravartate ityuktam | yena te yogino bhavanti, tacca yogij¤Ãnaæ tathyasaæv­tisvabhÃvamiti | vyutthÃne Óuddhalaukikaj¤ÃnamudbhavatÅti, anyathà ahetukameva tad bhavet | yad yogij¤Ãnaæ saæv­tisvabhÃvaæ tat kenÃvagamyata iti cet? tenaiva hetunà | yathà pratyÃtmavedyatayà pudgalanairÃtmÃvabodhena Ãtmasthitaæ pudgalanairÃtmyamadhigamyate, atrÃpi tattulyam | j¤Ãnaæ saævittiÓca na saæv­tau nÃbhyupagamyete | yoginà svalak«aïapratyabhimukhÅkaraïÃt tatrasthaæ nairÃtmyaæ nopalabhyate, tadÃnÅmatÅtÃdestÃvadasaænihitatvÃdanantatvÃcca | (##) katha tarhi? ni÷svabhÃvatÃvicÃreïa tadgocarÅbhÆtÃnÃæ sarvadharmÃïÃæ sÃmÃnyena nairÃtmasaÇgrahÃt yà khalu vyavasthà saiva yugapadulambhanam | te«Ãæ tajj¤Ãnamapi paramÃrthato 'vi«aya eva, (tathÃpi) satyasvapnaj¤ÃnavadavisaævÃdakatvena prÃmÃïyaæ vyavasthÃpyate | sÃmÃnyena tatra tadÃtmabhÃvo 'pi saæg­hyate, na tatra p­thak tadÃlambakatvam | tasmÃt sati nairÃtmyadvayÃvabodhe te«ÃmanekaÓatasahasrabuddhÃnÃæ paryupÃsanaæ pratÅyate | buddhÃnÃmaparyupÃsanayà tÃvanna sambhavati tadavabodha÷ tairthikavat | sa tu saæsÃre na ucito bhavatÅtyabhiprÃya÷ | anayà yogasamÃpattyà kathaæ pratipattavyaæ kÅd­Óyà ca bhÆtasaæj¤ayà tat saæj¤Ãtavyamiti saædarÓitaæ tadgÃmbhÅryamityapi ca paridÅpitam | ÃtmÃdÅnÃmasattve te«ÃmÃtmÃdisaæj¤Ãyà abhÃvÃt padasamudÃyÃdibhi÷ Ãtmatva sÆktaæ duraktaæ ca lak«aïaæ dharmÃdharmasaæj¤aæ kiæ te«u niyamena na pravartate? naivam, yadi bodhisattvÃnà na bhavet tatra saæj¤Ã, (tarhi) ayuktayupapannatÅrthakaradharmÃn parityajya bhagavaddeÓite«u dharme«u tadadhigamÃya kathaæ chanda utpÃdanÅya ityÃÓaÇkÃyÃæ tatkasya heto÷? iti tatsamÃdhÃnÃya sacet subhÆte ityÃha | ayamabhiprÃya÷- ekÃnekasvabhÃvavicÃreïa yathà rÆpÃdilak«aïadharmà na saævidyante, tathà deÓanÃdharmà api | yatra dharmasaæj¤Ã tatrÃtmÃdisaæj¤Ã api niÓcayena naiva prahÅïÃ, dharmanimittagrahaïamÆlatvÃt tasyÃ÷ | dharmanimittagrÃhakamanasikÃrasya (##) tasyà eva manasikÃrarÆpatvÃt maitrÅprabh­ti«u tattvamanasikÃrÃsadbhÃve nÃtmad­«Âi÷ parihÅyate | ata eva ekameva yÃnam, tacca mahÃyÃnamityuktam | api ca, bodhisattvÃnÃæ sà dharmasaæj¤Ã yadyavaÓyamanutpannadarÓanamÃrga÷ syÃt tathà sati tena kathamÃtmÃdisaæj¤Ã prahÅïà syÃt? darÓanamÃrgapraheyatvÃttasyÃ÷ | ata÷ sarvametat parÅk«ya sa eva te«ÃmÃtmagrÃho bhavet ityuktam | tasya taddhetutvÃt tadanuÓayÃprahÅïatvÃccetyabhiprÃya÷ | anyathà tayorbhinnÃkÃratvÃt kathaæ dharmasaæj¤aiva ÃtmagrÃha÷ syÃditi | dharmÃstÃvadatra yuktyupapannÃgamalak«aïà eve«ÂÃ÷ tadviparÅtà adharmÃ÷ | evaæ sati tattatsÆtre«u kathaæ bhagavatà bodhisattvebhya÷ saddharma÷ parigrÃhayi«yate? evamanucintya tatkasya heto÷? iti paripapraccha | tadarthaæ subhÆte ityÃdyÃha | nodgrahÅtavya÷ vitathamÃrgeïa viparÅtÃbhiniveÓak«aïena nodgrahÅtavya÷, satya iti nÃbhinivi«Âavyamiti vÃkyÃrtha÷ | abhipretasiddhyarthaæ kolopamadeÓitasya lak«aïasya na grahaïani«edha ityabhiprÃya÷ | tasmÃt ityÃdinà sa evÃrtha÷ padÃntarai prayukta÷, yato hi sarvo dharmo 'dharmaÓca satya ityabhiniveÓasya viparÅtÃbhiniveÓatvÃd, yuktyopapanno ya ÃgamasamÆha÷ saæsÃrÃrïavottaraïÃya prokta÷ kolopama÷ sa (yadÃ) pÃraæ gatvà ni«prayojanatvÃt parityÃjyo bhavati, kimu (tadÃ) te 'yuktayopapannÃstairthikÃnÃmivÃdharmÃ÷ | saprayojanamapi tadÃlambanaæ mayà nÃnuj¤ÃtamityevamuktavÃn tathÃgata÷ | anyathà dharmÃdharmÃdikaæ yadi satyasvabhÃvaæ syÃt tadà paramÃrthavi«ayatvÃt tadabhiniveÓasya saæsÃrapÃragate«vapi yuktisahaæ (##) syÃditi, kimiti tathÃgata÷ tanni«edhatÅti? iti tu saægrahÃrtha÷ | tathà Ãryaratnakaraï¬asÆtre 'pi bhagavatà uktam- "bhadanta subhÆte kolopamaæ dharmaparyÃyajÃnadbhirdharmà eva prahÃtavyÃ÷, prÃgevÃdharmà iti | yo hi dharma÷ prahÅyate, so 'pi nÃdharma÷ iti |" ya÷ sÆtrÃdidharmaparyÃya÷ sa kolopama ucyate | dharmà eva ityetad upalak«aïam | tena rÆpÃdayo mÃrgalak«aïÃÓca dharmÃ÷ saæg­hyante | adharmà ityapi upalak«aïamÃtram, tena prasiddhaviruddhÃ÷ adharmalak«aïÃ÷ paraparikalpità ÃtmÃdayaÓca upadi«ÂÃste 'pi saæg­hyante | athavà dharmÃdharmÃbhidheyÃbhidhÃnÃt na sarvasaægrahe do«a÷ | anena tÃvad vik«epaæ nÅg­hya kathaæ cittaæ pragrahÅtavyamityetad darÓitam | [ba] adhigamadharmakÃyasthÃnam : [1] j¤ÃnahetudharmakÃya÷ nanu dharmÃdaya÷ sarve paramÃrthato mithyÃsvabhÃvÃ÷, tadà abhisambuddho bhÆtvà 'bhagavatà sarve dharmà deÓitÃ÷' iti tadapi m­«aiva syÃt, ata eva bodhisattvai÷ tathÃgataj¤ÃnahetumadhigamadharmakÃyaæ prÃptuæ chando na janayitavya÷, ityetad vicÃrya j¤ÃnahetudharmakÃyÃvÃptaye chandotpÃdanÃya tatkiæ manyase subhÆte ityaktam | anenÃrthata÷ paramÃrthastu anuttarà samyaksaæbodhiriti abhisambuddha ityetayo÷ (##) grahaïamapi vipak«atayà paridÅpitam, tathyasaæv­tisvabhÃvaæ tu tathÃgatasya j¤Ãnahetuæ j¤ÃnadharmakÃyaæ prÃptuæ chanda÷ praïidhÃnaæ ca pradarÓite | anuttarà samyaksambodhi÷ ityupalak«aïamÃtraparidÅpanena ÓrÃvaka-pratyekabuddhÃdÅnÃæ pratipattibhedena bhinna÷ j¤Ãnahetuko 'dhigamakÃyastÃvannirdiÓyate | ÓrÃvakÃdÅnÃmapi guïà bodhisattvenÃvagantavyà eva, anyathà kathaæ tÃvat sarvaj¤apadalÃbha÷ | saæv­tisvabhÃvastvevam- sambodhi÷ samboddhavyaæ deÓanà deÓitavyamityÃdaya÷ sarve paryÃyÃ÷ | bhagavatà kaæ paramÃrthÃbhiprÃyamabhilak«ya sarvaæ mithyaivetyuktam, taduktÃbhiprÃyaæ saæg­hya ÃryasubhÆtisthavira÷ yathÃhaæ bhagavato bhëitasyÃrthamÃjÃnÃmi ityetadavocat | yathÃhamÃjÃnÃmityabhiprÃyavivaraïam | kasmÃnnÃbhisambuddha÷, dharmadeÓanà ca na sta iti cintÃyÃæ tatkasya heto÷? iti | agrÃhya÷ iti paramÃrthastÃvannirvikalpaj¤Ãnagocaro 'pi na bhavatÅti uktapÆrvam | anabhilÃpya÷ ÓabdÃvi«ayatvÃditi | sarve ÓabdagocarÃstÃvat samÃropitasÃmÃnyamÃtrÃtmakÃ÷, sÃmÃnyasya cÃbhÃvarÆpatvÃt | imau dvau (Óabdau) abhisambuddhÃbhÃvasya dharmadeÓanÃbhÃvasya ca yathÃkramaæ hetutayÃbhihitau | nanu syu÷ sarve bhÃvà agrÃhyÃ÷ anabhilÃpyÃ÷, tathÃpi svalak«aïadhÃraïÃt paramÃrthata÷ dharmasvabhÃvatÃsthità evetyÃÓaÇkÃyÃæ na sa dharma÷ ityÃha | sarvabhÃvÃnÃæ paramÃrthata÷ svabhÃvena parinirv­ttatvÃnna sambhavati svalak«aïadhÃrakatvam | yadyevaæ tarhi bhagavatà abhÃvo 'bhisambuddho dra«Âavya iti vicÃrya nÃdharma÷ ityuktam | sa tu prasajyaprati«edhasvabhÃva÷ anena tÃvat yogasamÃpattiæ nirdiÓya adhyÃropo 'pavÃdÃntaÓca nirastau | tatkasya heto÷? ityupapatti÷ p­cchyate, tadarthaæ asaæsk­taprabhÃvitÃ÷ ityÃha | asaæsk­tatvaæ tÃvad dharmÃïÃæ paramÃrthasvabhÃva÷, tacca yuktyà vicÃryamÃïamanutpattilak«aïameva paryavasyati, yathà pÆrvaæ vicÃritam | (##) uktaæ bhagavatà dharmasaægÅtau- 'yo Ãnanda, dharmo 'nutpanna÷, aniruddha÷, asthita÷ avik­tastaducyate Ãryasatyamiti' | idamÃnanda, abhisandhÃya tathÃgatena asaæsk­taprabhÃvità ÃryaÓrÃvakà iti deÓitam, yathà pÆrvamuktam | aya¤ca 'utpÃdÃd và tathÃgatÃnÃm, anutpÃdÃd và tathÃgatÃnÃm, nityaæ tathaiva sattvÃnnirvikÃratvÃccÃsaæsk­ta÷, tadadhigamÃdÃryapudgalÃ÷ tatprabhÃvità bhavanti, dharmatattvÃdhigamena prabhÃvitatvÃdÃryaïÃm | anye«u tattvasadbhÃvo naiva tÃvad yujyate, tacca (tattvaæ) asaæsk­tamapi na (syÃt) prasajyaprati«edhasvabhÃvÃbhÃvÃt, bhÃvasvabhÃvasvÃttasya | Ãryai÷ nÃnyavidho bhÃvasvabhÃvo 'vabudhyate, tadbhinnasvabhÃvasyaivÃdhigamÃt | bhÃvagrahaïÃbhÃvena tadabhÃvarÆpatve sati bhÃvagrÃha eva tÃvat prasajyate | ata eva ÃryasandhinirmocanasÆtre uktam- 'na tattvasya bhÃvÃditaro 'rtha÷' iti | ata÷ yathoktado«a Ãpadyate | tattu (tattvaæ) paramÃrthato nÃsti bhÃvasvabhÃva÷, asiddhaiva bhÃvasvabhÃvatà kasyÃpi | bhÃvasvabhÃvateva tadapi (##) saæsk­taæ prasajyeta | ata÷ abhÃvarÆpatvena dharme«u sattvÃdatattvameva svabhÃvena tat | sarve«Ãmapi tajj¤ÃnaprasaÇga÷, bhÃvasvabhÃvavat | saækleÓahetuprasaÇgo 'pi durnirvÃra÷ syÃt | ata eva te«u ÃryasandhinirmocanÃdi«u- 'na tattvasya bhÃvÃditaro 'rtha÷' ityuktam | ata eva na dharmo nÃdharma÷ ityuvÃca | anena bhÃvÃbhÃvasadasadÃdÅnÃæ ni«edharÆpaæ deÓitam | api cÃnena vik«epanigraho 'pi nirdi«Âa÷ | etatsarvai÷ sthÃnasyÃsya gambhÅratvamapi saædarÓitam | (2) puïyahetukadharmakÃya÷ yadi bhagavato 'bhisambodhirvà dharmadeÓanà và nÃsti kaÓciod dharma÷, kathaæ tarhi bodhisattvena puïyahetudharmakÃyaæ prÃptukÃmena saddharmaparigrahe 'nupravartitavyamiti vicintya puïyahetudharmakayakÃmatÃcchandotpÃdanÃya tatkiæ manyase subhÆte ityuktam | tatra saptaratnÃni tÃvat svarïa-raupya-vai¬Ærya-aÓmagarbha-musÃragalva-lohitamuktÃ-sphaÂikÃ÷ ÃryasaddharmapuïdarÅke uktÃni | 'caturdÅpÃdÃnÃæ sahasraæ (##) sÃhasro lokadhÃtu÷ | tatsahasaæ dvisÃhasra÷ | tatsahasraæ trisÃhasramahÃsÃhasro lokadhÃtu÷' | tato nidÃnam iti ratnadÃnÃnÃæ nidÃnÃt tata÷ puïyodbhava÷, tadaheto÷ sambhavatÅtyartha÷ | sarvÃïi kuÓalacittÃni, tadutpannà vÃsanÃ÷ puïyÃni | te«Ãæ rÃÓi÷ skandha iti | phalabÃhulyÃt tadbÃhulyam | bahu iti viÓe«aïam | bahu bahu iti dviruktyà bÃhulyÃdhikyam | yadi paramÃrthata÷ sarve (dharmÃ÷) anutpannÃ÷, kathaæ tato nidÃna puïyaskandhaæ prasunuyÃt? ityÃÓaÇkya tatkasya heto÷? ityuktvà svayamabhiprÃyaæ viditvà askandha÷ ityabhihitavÃn | paramÃrthata iti Óe«a÷ | praj¤aptisattvÃt skandhÃnÃæ na puïyaskandho bhÃvarÆpeïa sambhavati | puïyamapi vÃsanÃsvarÆpamavasthÃviÓe«e upacaryate | bhÃvÃnÃæ sthiratvena abhisaæskÃreïa aprav­ttatvÃt cittamapi praj¤aptisanmÃtrameva | ekÃnekasvabhÃvena pratisvaæ parÅk«ÃyÃæ mithyaiva tÃvat svabhÃva÷ | ata eva na puïyaskandha÷ paramÃrthato vidyate | anena yogasamÃpatti÷ paridÅpitÃ, adhyÃropÃntaÓca ni«iddha÷ | vidyanta eva puïyaskandhÃ÷ saæv­tau | ata eva puïyaskandhastathÃgatena bhëita÷ ityuktam | yadyevaæ na syÃt, paramÃrthata÷ sa puïyaskandho bhavet (tadÃ) paramÃrthasya ÓabdÃgocaratvÃt na bhavet tadabhidhÃnam | abhëitamityevaæ vacanaæ nirarthakamiti cet? yato bhëitÃstasmÃt saæv­tÃvevetyavagantavyam | anenÃpavÃdÃntasya ni«edho nirdi«Âa÷ | evamÃryasubhÆtinà antadvayaparihÃra÷ k­ta÷ | tadanantaraæ pÃr«adà udÃradharmaÓravaïabhavyÃ÷, tena ca bahutaraæ puïyamiti Ãvedituæ bhagavatà yaÓca khalu puna÷ subhÆte ityÃdyuktam | anena tathÃgatÃnÃæ (##) puïyahetukÃdhigamakÃyasya pravacanakÃyato nirjÃtatvÃt tataÓcatu«pÃdikÃyÃmapi gÃthÃyÃæ deÓyamÃnÃyÃæ (yadÃ) tÃd­Óaæ puïyÃyatanaæ bhavet (tadÃ) tathÃgatÃnÃæ puïyahetukadharmakÃyasya tu kathaiva keti nirdiÓyate | nÃyaæ padÃrtha÷, (tathÃpi) sÃmarthyalabhyo 'yamartha ityado«a÷ | etena paramÃrthata÷ dharmadeÓanÃyÃ÷ abhisambuddhasya cÃpyasattve saæv­tau tÃvat puïyakÃyadeÓanÃyÃ÷ sattvÃt bodhisattvai÷ puïyamadhigÃntuæ pravartayitavyamevetyabhiprÃya÷ | anena tÃvad viÓi«ÂapuïyapratipÃdanena audÃryamasya paridÅpitam, tadutpÃdÃya ca chandapraïidhÃne nirdi«Âe | «aÂpÃdikÃyà gÃthÃyÃ÷ sattve 'pi catu«pÃdikà iti viÓe«Åk­tà | gÃthà iti yatra na yatio, 'pÃda' Óabdena catu÷pÃdaæ gÃthÃparimÃïaæ parig­hyate | udg­hya iti svÃdhyÃyaæ vidhÃya | deÓayet iti padÃni | samprakÃÓayet ityartha÷ | asaækhyeyam iti saæbahulam | aprameyam iti pramavi«ayÃtÅtatvÃt | anena cÃrthata÷ puïyÃnuttivipak«astÃvannirÃk­ta÷ | puïyamityupalak«aïamÃtrametena tathÃgatasya samasta÷ punyasambhÃro nirdi«Âa÷ | kimiti ÓraddheyamÃtramuta yuktito 'vagamyamiti manasi k­tvà tatkasya heto÷? iti p­cchÃyÃm ato nirjÃtà hi subhÆte, tathÃgatÃnÃmarhatÃæ samyaksaæbuddhÃnÃmanuttarà samyaksaæbodhi÷ iti yuktivacanamabhihitavÃn | evaæ (##) bahutaraæ puïyam iti tacca b­hatphalatvÃttat bahutaraæ puïyam, na tu svarÆpatasyasya kÃyÃbhÃvÃt | ratnanirjÃtaæ tatpuïyaæ tu mahÃparibhogÃdi gauïasÃaæsÃrikaæ phalaæ prÃpayati | praj¤Ãparig­hÅtatve sati dÃnÃdÅnÃæ mahÃbodhiphalamadhigamyate, na tu prÃdeÓikÃnÃm | dharmadÃnena tÃvadak«ayÃpratimatathÃgatapadaprÃpte÷ tanmahattvaæ kimiti na prasaktam? yathà dharmeïÃnugraho na tathà ratnai÷ pare«Ãmanugraha÷ | tathà hi parebhya÷ samprakÃÓitena kramaÓo 'nena dharmeïa k«iprameva buddhatvapadaæ labhyate, na tu ratnai÷ | ata eva parebhya÷ parÃnugrÃhakatvÃd ratnadÃnÃd dharmadÃnaæ viÓi«ÂamityÃbhisandhi÷ | ato nirjÃtÃ÷ iti saæsÃdhyate | daÓacaritÃni ni÷Óritya pÃramparyeïa prÃpyanta ityartha÷ | tÃni tÃvad daÓa caritÃni- lekhanaæ pÆjanaæ dÃnaæ vÃcanaæ Óravaïam udgrahaïam samprakÃÓanaæ svÃdhyÃya÷ cintanaæ bhÃvanà ceti | ato nirjÃtÃÓca buddhà bhagavanta÷ iti saæv­tau etÃnyÃÓritya buddhÃ÷ praj¤aptà iti (##) vÃkyaÓe«a÷ paramÃrthatastu bodhi÷ buddhaÓca bhinnau na sta÷ | anena tÃvat puïyasya paramavaiÓi«ÂayaparidÅpanena tadutpÃdayituæ chanda-praïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyamiti deÓitam | yadi paramÃrthata÷ sarvadharmÃnutpÃda eva tadà sarve buddhadharmà apyanutpannà eva bhaveyu÷ tatkatham ato nirjÃtà anuttarà samyaksaæbodhiriti? na buddhÃnÃæ bodherbhinnatvamiti vicÃrya tatkasya heto? iti parip­cchÃ, etadarthamatra buddhadharmÃ÷ ityuktam | buddhapraj¤aptihetukà anuttarasamyaksaæbodhilak«aïà dharmà eva hi buddhadharmÃ÷ | tasmÃnnaiva kevalaæ bodhibhinnÃ÷ paramÃrthata÷ buddhÃ÷, apitu praj¤aptihetutvÃd ato nirjÃtà buddha÷ ityuktamityabhiprÃya÷ | te 'pi paramÃrthato 'nutpannatvÃd abuddhadharmà iti, saæv­timÃÓritya tathÃgatÃnÃmanusamyaksaæbodhistu ato nirjÃtà ityÃdinà tathÃgatena bhëitÃ, na tu paramÃrthata iti | ata eva tattaditarapak«ebhya÷ buddhadharmà iti paramÃrthato naiva vaktuæ Óakyate | pratyÃtmavedanÅyatvenÃnabhilÃpyÃsta ityabhiprÃya÷ | anena yogasamÃpatti÷ vik«epanigraha÷ gÃmbhÅrya¤ca deÓitÃni | atra kecidÃhu÷ kathaæ tridhà bhinno 'yaæ dharmakÃya÷ | atha dharmakÃyaprÃpti÷ dharmakÃyahetoÓcÃnurÆpatayà puïyasvabhÃva÷, praj¤aptyà ca pravacanasvabhÃvo dharmakÃya iti ced? tathà sati rÆpakÃyo 'pi tatprÃpteranurÆpahetutvÃt tatprÃpakahetutvÃcca dharmakÃya÷ syÃditi | (ata÷) tanna satyam, bhagavatÃæ buddhÃnÃæ dharmakÃyastu pariÓuddhaj¤ÃnasvabhÃvastathà yà ca tasya sÃmÃnyadharmatÃ,. tasyÃæ vyavasthÃpyate | nÃstyasyÃyaæ vipÃkabheda÷, na cÃtra pravacanapuïyayorupacÃreïa dharma÷ iti deÓanÃpi | kimiva tarhÅti cet? vastumÃtraæ dharma iti deÓanà | dharmà ityÃdi svayamevaæ khyÃtatvÃt | svasÃmÃnyalak«aïadhÃraïÃd dharmà iti yat vyÃkhyÃtaæ tat sarvadharmasÃdhÃraïamiti na rÆpakÃyastathÃgatatvena nirdi«Âa÷, aj¤ÃpakatvÃt | praj¤aptita ityucyamÃne 'pi na rÆpakÃyo dharmakÃyatvena prasakto bhavati, puïyahetvanurÆpatvÃt (##) tasya | yathoktam- buddhÃnÃæ rÆpikÃyo hi puïyaæ sambh­tya jÃyate | dharmakÃya÷ samÃsena j¤ÃnasambhÃrajo n­pa || tasmÃjj¤ÃnasambhÃrasyaiva tatprÃptyupÃyatvÃnna rÆpakÃyena sa g­hyate, praj¤aptihetvabhÃvÃnnocyate rÆpakÃyo 'dharmakÃya÷' iti | pravacanakÃyastu samyagj¤Ãnasya phalamiti | sambhÃralak«aïapuïyanicayasyÃpi tatprÃptihetutvÃt praj¤aptyà dharmakÃya ityucyamÃno 'pi yujyata eveti alamadhikena | anyat kucodyaæ yuktamayuktaæ veti vicak«aïairviveciyi«yata iti matvà padabÃhulyabhiyà na likhyate | dharmakÃyÃptichandasthÃnamuktam | ita÷ paraæ dvÃdaÓavipak«ÃïÃæ pratipak«Ãïi dvÃdaÓasthÃnÃni yathÃkramaæ veditavyÃni | ime tÃvad dvÃdaÓa vipak«Ã÷- 1. abhimÃna÷ 2. abhimÃnÃbhÃve 'pi alpaÓrutatvam 3. bÃhuÓrutye 'pihÅnÃlambanamanasikÃrabhÃvanà 4. hÅnÃlambanamanasikÃrabhÃvanÃyà abhÃve 'pi sattvopek«Ã 5. tadupek«Ãyà abhÃve 'pi bÃhyaÓÃstre«u sÃnurÃgà prav­tti÷ 6. tathà prav­ttyabhÃve 'pi bhÃvanimittÃbhibhavopÃye«vakauÓalam 7. tatra upÃyakauÓale 'pi puïyasambhÃrÃsa¤caya÷ 8. puïyasambhÃrasa¤caye 'pi lÃbhasatkÃrakausÅdyai÷ piï¬ÃsvÃdanam 9. tathÃsvÃdanÃbhÃve 'pi du÷khÃk«Ãnti÷ 10. du÷khÃdhivÃsanÃyÃmapi j¤ÃnasambhÃrÃsa¤caya÷ 11. j¤ÃnasambhÃrasa¤caye 'pi Ãtmaparigraha÷ 12. ÃtmagrahÃbhÃve 'pi avavÃdÃyoga÷ (##) 5. bhÃvanÃviÓe«alÃbhe 'nabhimÃnasthÃnam : tatra bhagavatà dharmapudgalayorvistareïa nairÃtmye deÓite 'pi anÃdikÃlÅnad­¬hÃtmÃbhiniveÓasa¤cayabalena yadi kaÓcidevaæ manyeta- yasya sattvÃdisaæj¤Ã pravartate, na sa bodhisattva iti? evaæ tarhi yaduktaæ bhagavatà 'tasmin kÃle 'haæ vÅradatto nÃma n­po 'bhavam,' yu«mabhyaæ mayà dharmo deÓayi«yate ityÃdi kathaæ syÃt | (ata÷) sattvasaæj¤Ãdivirahasya naivamabhiprÃya iti vighnabhÆtÃbhimÃnavisaæyogÃrthaæ pa¤camasthÃnamadhik­tyÃha- tatkiæ manyase subhÆte ityÃdi | asyÃyamatra sÃmÃnyato 'rtha÷- ye mama m­duÓrÃvakÃ÷ srotaÃpannatvÃdi«u dharmanairÃtmyÃnadhigamÃd aprÃptarasÃnubhavÃ÷, te«Ãmapi ahantvena mamatvena cÃbhiniveÓo na bhavati, kiæ khalu puna÷ ubhayanairÃtmyÃdhigamena prahÅïaniravaÓe«ÃvaraïÃnÃmiti | tasmin kÃle 'ham..... ityÃdi yattallokena saha vyavahÃrapraj¤aptyarthaæ parasantÃnavyavacchedamÃtraj¤ÃpanÃrthaæ vÃ, senÃvanÃdivyavahÃravat, na tvekatva- (##) ÓÃÓvatatvÃbhiniveÓatayà | tattvaj¤Ãnasthitai÷ na Óakyate tÃvallokena saha vyavahartum | tasmÃdabhimÃnasthÃnavisaæyogÃrthaæ tvayÃpi nÃtmanyabhinive«Âavyamiti samÃdÃpayati | tatra srota÷ nirvÃïamahÃnagaraprÃpakadarÓanamÃrgalak«aïam, Ãpanna÷ prÃpta÷, darÓanapraheyasamastakleÓaprahÃyaka÷ srota Ãpanna iti, tasya ca kartari karmaïi kriyÃyÃæ cÃbhiniveÓaprahÃïena idampratyayatÃdhigamÃnnairÃtmyÃdhigamo darÓita÷ | mayà iti kartaryabhiniveÓa÷ | phalam iti karmaïyabhiniveÓa÷ | prÃpta÷ iti kriyÃyÃmabhiniveÓa÷ | ityanena tÃvadarthata÷ mayà prÃptamiti vipak«atvena paridÅtyate | na srotaÃpannasyaivaæ bhavati mayà prÃptam ityanena apalak«aïamÃtrapradarÓanena sarve«ÃmabhimÃnÃnÃæ praheyatvaæ pradarÓaye | tatra chanda÷ praïidhÃna¤cÃpi nirdiÓyata iti | ÃryasubhÆtirapi bhagavato 'bhiprÃyaæ nirdiÓan paramÃrthasthÃpannÃrthaæ tatra yogasamÃpattiæ ca grahÅtuæ na hi sa bhagavan ka¤cid (dharmaæ) Ãpanna÷ ityÃha | kathamiti na rÆpamÃpanna÷ ityÃdyÃha | anena tÃvat paramÃrthata phaladvaividhyasyÃprÃpyatvamapi nirdiÓyate, tathà hi-phalabhÆtaæ prÃpyasvabhÃvaæ ki¤cit syÃt (tarhi) saæsk­tamasaæsk­taæ và syÃt | tatra tÃvadanutpannamevÃsaæk­tam, abhÃvarÆpatvÃd ÓaÓavi«Ãïamiva tanna yujyate (##) prÃptum, aprÃptyavasthÃviÓi«ÂatvÃt | saæsk­taæ tÃvat k«aïikam, utpÃdasamanantaraæ vinÃÓitvÃt, sthiterabhÃvÃt kenÃpi kathamapi tanna prÃptuæ Óakyate | yasmin santÃne nairÃtmyamÃrgalak«aïahetusannihitatayà kleÓamutpÃdÃtyantaviruddhÃÓrayalak«aïaæ phalamutpadyata iti phalaæ prÃptyata ityevamucyate, na tu paramÃrthata÷ | api ca, prÃpyaprÃpakabhÃva÷ khalu bhinnakÃlika÷ samakÃliko và syÃt | tatra na tÃvat prathama÷ pak«a÷ dvayorapi sthitatvÃt, bhinnakÃlikastu ekasmin pratyÃsanne 'parasya cÃsaænihite sati (bhavati), tatkathaæ dvayo÷ sthitiriti | na ca samakÃlÃvasthitayorubhayo÷ parasparopakÃrakatvam, asati copakÃre prÃpyaprÃpakabhÃvo naivopayujyate, atiprasaÇgatvÃt | anyo 'nyasaæyogenotpÃdalak«aïenÃpi prÃpyaprÃpakabhÃvasya samakÃlikatvaæ na yujyate, tathà hi- ye 'mÆrtabhÃvÃ÷, te naiva saæyujyante, kvacidapyanavasthÃnÃtte«Ãm | na syÃt prÃpyaprÃpakabhÃve samakÃlatvamÃtramapi te«Ãm, atiprasaÇgÃt | na cÃpyekasya hetutvam, ubhayo÷ sÃdhÃraïatvÃt, idaæ prÃpyamida¤ca prÃpakamiti niÓcayo na bhavatÅ | ye tÃvanmÆrtÃ÷, te«Ãæ sarvÃtmanà saæyoge sati ekatvaæ prasajyate, ekadeÓena (saæyoge tu) sÃvayavatvaæ prasajyate | nairantaryeïÃvasthÃne 'pi na bhavituæ Óaknoti ubhayo÷ sÃdhÃraïatvÃt | aviÓe«Ãnna niÓcaya÷ | ata÷ kalpanÃsamÃropita evÃyam | anena tÃvat sarva÷ karmakartrÃdivyavahÃra÷ spa«Âamavaboddhavya÷ | dharmÃ÷ iti dharmÃyatanam, anenÃsaæsk­tamapi saæg­hyate, dharmÃyatanasya saptadravyÃtmakatvÃt, Óe«eïa rÆpÃdinà ca dharmÃyatanaikadeÓena ca saæsk­tà nirdiÓyante | upalak«aïamidam ataÓcak«urÃdikaæ grahÅtavyam | evaæ yata÷ paramÃrthata÷ sa ka¤cit (dharmaæ) nÃpanna÷, mayà prÃptamityapi na manyate, tasmÃt sanmÃrgasthitatvÃt srotaÃpanna ityucyate | (##) yadi mayà prÃptamityabhiniveÓastadà kathaæ nocyeta srota Ãpanna iti vicintya saced bhagavan ityÃdyÃha | mayà iti yasyÃhamityabhiniveÓa÷ syÃttasya nÃstyÃtmad­«ÂiprahÃïam, yaÓcÃprahÅïÃtmad­«Âi÷ sa anutpannÃryamÃrga÷, yaÓcÃnutpannÃryamÃrga÷, sa p­thagjana iti kathaæ syÃt srota-Ãpanna ityabhisandhi÷ | evaæ hi 'mayà iti yo 'yamabhiniveÓa÷, sa Ãtmad­«Âisamudaya÷ | anena cittapragraho nirdi«Âa÷ | anena tÃvat sakalena sthÃnasyÃsya gÃmbhÅryamabhihitam | amumevÃrthaæ d­«ÂÃntÃntare prapa¤cya nirde«Âuæ sak­dÃgÃmina÷ ityÃdyÃha | atrÃpi padÃrthÃbhisandhyÃdÅni pÆrvavad yojyÃni | prahÅïabhÃvanÃheta«a¬vidhakÃmÃvacarakleÓa evÃryasak­dÃgÃmÅ, sak­dÃgÃmitvÃt kÃmadhÃtau | prahÅïabhÃvanÃheyasakalakÃmÃvacarakleÓa evÃnÃgÃmÅtyucyate, punaranÃgÃmitvÃt (##) kÃmadhÃtau | yadà samastatraidhÃtukÃvacarakleÓamalÃnÃæ prahÃïaæ jÃyate, tadà sa sakalalokapujyatvÃd arhannityucyate | na hi sa kaÓcid dharmo yo 'rhannÃma prahÅïatathÃvidhakleÓÃvaraïaj¤Ãnasantatau upacaritatvÃt, santateÓca praj¤aptau sattvÃnna sa kaÓcana paramÃrthata÷, samÃropita evÃsÃvityabhiprÃya÷ | sÃmpratam ÃryasubhÆti÷ 'ahaæ' padaprayojyamÃtmÃnamadhik­tya viÓi«Âatvena araïÃvihÃrÅti sÃdhÃraïaguïatvena arhanniti ca 'ahamasmi' ityanenoktvà cittapragrahamÃtraæ darÓayituæ aham ityÃdyavocat | araïà iti samÃdhiviÓe«a÷, atra cobhatobhÃgavimuktatvamarhattvamÃlambya taditare«u raïà notpÃdyanta iti vicintya yoga÷ samÃpadyate | tato vyutthÃya tamÃlambya taditare«u nopajÃyante raïÃ÷ | yastayà araïayà viharaïaÓÅla÷ sa evamucyate | sugamo 'yaæ vibhaÇga÷ | (##) na mÃæ vyÃkari«yat iti tadà aprahÅïatvÃdÃtmad­«Âermayà srota-Ãpattiphalamapi durlabham, kiæ khalu puna÷ ubhatobhÃgavimuktenÃrhatà prÃpyamaraïÃvihÃritvamityabhisandhi÷ | kathamaraïÃyÃæ vihartavyamiti cintÃyÃæ na kvacid viharati ityavocat | prÃptaæ mayà ki¤cat saæk­tamaæsk­taæ vetyevamabhiniveÓena yo 'sthita÷, sa evÃraïÃvihÃrÅti dvirabhidhÃnam, nÃpara ityartha÷ | adhunà ahamasmi bhagavaæstathÃgatenÃrhatà samyaksambuddhena araïÃvihÃriïÃmagryo nirdi«Âa÷ | ahamasmi bhagavan arhan vÅtarÃga÷ iti nÃtmÃbhiniveÓena, atha kathamiti cet? vyavahÃramÃtrÃbhiniveÓatayÃ, etacca prÃgeva mayà proktam | 6. buddhotpÃdÃrÃgatÃ-sthÃnam : nanvasati kasmiæÓcidapi prÃpye prÃpake và paramÃrthata÷, bodhisattvabhÆtena bhagavatà kathaæ tathÃgatadÅpaÇkarasyÃntikÃd dharma udg­hÅta÷? atha nodg­hÅta iti ced? tadÃsmÃbhirdharmamudgrahÅtukÃmai÷ kathamÃrÃdhanÅstathÃgatotpÃda iti ye parikalpayanti te«ÃmalpaÓrutatvapratibandhÃpÃkaraïÃrtha «a«Âhaæ sthÃnamadhik­tyÃha- asti sa kaÓcid dharmo yastathÃgatena dÅpaÇkarasya tathÃgatasyÃrhata÷ samyaksambuddhasyÃntikÃdudg­hÅta÷? iti | subhÆtirapi prÃgevÃbhiprÃyaæ viditvà no hÅdam ityavocat | nÃsti paramÃrthata÷ kasyacidapi dharmasya prÃpyaprÃpakatvena udgrahaïaæ nÃma, yathoktaæ pÆrvam | 'sarve dharmÃ÷ prak­tyà ÓÃntÃ÷' (##) tathÃpi tathÃgatÃnubhÃvena nÃnÃpadasamudÃyÃdÅnÃæ j¤ÃnÃvabhÃsotpÃdamatre udg­hÅta÷ ityupacaryate, ata÷ Órutaparye«aïaæ saphalam | anenÃrthata÷ 'bodhisattvena Órutaparye«aïakÃle buddhotpÃda ÃrÃdhanÅyastadanantaraæ buddhadharmà udg­hÅtavyÃ÷' ityabhiniveÓo vipak«atvena nirdi«Âa÷ | tatprahÃïe chandapraïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyamityapi nirdi«Âam | asti sa kaÓcid dharmo dÅpaÇkarasyÃntikÃdudg­hÅta÷? iti diÇmÃtrÃbhidhÃnena udg­hÅtadharmasya sarvanimittaæ vinivartate | 'nÃsti sa kaÓcid dharma udg­hÅta÷' ityanena paramÃrthata÷ dharmÃïÃmagrÃhyatvaæ vyavasthÃpya tatra yogasamÃpatti÷ vik«epanigrahaÓca nirdi«Âau | sthÃnasyÃsya gÃmbhÅryamapi paridÅpitam | 7. k«etraviÓuddhipraïidhÃna-sthÃnam : yadi paramÃrthata÷ karmakartrÃdayo na syustadà kathaæ bodhisattvà buddhak«etrapariÓodhanÃrthaæ praïidadhatÅti tarkayatÃæ te«Ãæ hÅnÃlambanamanasikÃrabhÃvanÃvibandhasaæyogÃrthaæ saptamasthÃnamadhik­tyÃha- ya÷ kaÓcid bodhisattva÷ iti | vitatham iti m­«Ã | yadyevaæ (tarhi) bhagavÃn bodhisattvÃnÃæ tattatk«etrapariÓuddhisampadaæ kathamuktavÃniti vicintya tatkasya heto÷? iti p­cchÃyaæ k«etravyÆhÃ÷ ityÃdi samÃdhÃnamabhihitam | bahÆni k«etrÃïi tu k«etravyÆhÃ÷ | avyÆhÃste iti paramÃïubhirÃbdho 'vayavibhÆto và nÃsti kaÓcid vyÆha÷ paramÃrthata ityavyÆhà eva te, tathÃpi svapnopalabdhak«etravyÆhavad avicÃraramaïÅyamÃtra saæv­tisattvamuktaæ tenocyante k«etravyÆhÃ÷ iti | anyathà (##) paramÃrthasvabhÃvastvanÃbhilÃpyatÃyÃnabhilÃpya ityabhiprÃya÷ | ukta¤cÃprati«Âhitatvaæ prÃgeva | evÃæ mu«itasm­tikÃnÃmupakÃrÃya upasaæhÃropayena smÃrayituæ tasmÃd ityÃdyÃha | evam iti yathoktena vidhinÃ, kasyacidapi vastuna÷ siddherabhÃvÃt tatra 'aprati«Âhitaæ cittamutpÃdayitavyam' ityartha÷ | Óe«aæ tu pÆrvavat | tatra vitathaæ vadet ityanenÃrthata÷ paramÃrthata÷ mayà k«etravyÆho ni«pÃdyata ityabhiniveÓo vipak«atvena paridÅpita÷ | 'k«etravyÆhÃ÷' iti nimittamÃtrÃbhidhÃnena samastahÅnÃlambanabhÃvanÃvisaæyogo nirdi«Âa÷ | hÅnÃlambanamanasikÃrabhÃvanÃæ prati chanda÷ praïidhÃnamapi [na karttavyamityapi] nirdi«Âam | avyÆhÃste tathÃgatena bhëitÃ÷ ityanena paramÃrthavyavasthÃpanena yogasamÃpattau prav­tti÷ gambhÅratà ca nirdiÓyete | tenocyante k«etravyÆhÃ÷ ityanenÃpavÃdÃntaæ parih­tya vik«epanigraho nirdi«Âa÷, sthÃnasyÃsya audÃryaæ ca paridÅpitam | 8. sattvaparipÃka-sthÃnam : skandhebhya÷ p­thaktvenÃsattve 'pi kiæ nÃbhinnà eva sattvÃ÷? anyathà sattvaparipÃkÃrthaæ kathaæ bodhisattvÃ÷ pravarteran? iti yo vicÃra÷, tasmÃt sattvopek«Ãlak«aïavighnabhÆtÃd visaæyogÃrtham a«ÂamasthÃnamadhik­tya tadyathÃpi nÃma ityuktam | puru«a÷ ityasurendro rÃhuriti | tasyÃtmabhÃvastu kÃmadhÃtau sumeruparimÃïa÷ | tasya mahattve 'pi vyarthaiva tanmahattà | kimarthaæ deÓitaæ bhagavatetyabhiprÃyaæ vaktukÃmanayà tatkasya heto÷? ityÃp­«Âam | tameva abhiprÃyaæ vaktumÃha- na bhÃva÷ iti | paramÃrthata÷ ekÃnekasvabhÃvena viyogÃt (##) ni÷svabhÃvatà eva | svapnad­«Âa iva sa ÃtmabhÃva÷ saæv­tita÷ proktastathÃgatena, na tu paramÃrthata÷ | tenocyate ÃtmabhÃva÷ ityatropapattimÃha | evamayaæ saæv­tireva, tasmÃttathocyate, anyathà paramÃrthata÷ kasyacidapi dharmasyÃsiddhatvÃt tathà nocyetetyabhiprÃya÷ | abhÃvaæ tÃvad bhÃvatvenÃbhyupagacchatÃæ te«Ãæ jaiminyÃdÅnÃæ prati«edhÃrtham na sa bhÃva÷ ityÃha | abhÃvasya tu bhÃvavyatirekeïa sthitalak«aïatvÃt kathaæ tadviparÅtasvabhÃvo na syÃt?' tenocyate ÃtmabhÃva÷' | anyathà patamÃrthata÷ kasyacidapyÃtmabhÃvasyÃsiddhe÷ kimityÃtmabhÃva ihocyate, tato 'yamabhÃvatvena deÓita÷ sumerumÃtraparimÃïo 'pi ya ÃtmabhÃvo yadà ni÷svabhÃvatvÃt paramÃrthato nÃsti, tadà kathaæ parÃtmabhÃva÷ sasvabhÃva÷ sÃtmako và bhavet? atrÃrthata÷ sattvaparipÃkÃyodyamaratÃnÃæ bodhisattvÃnÃæ sattvÃbhiniveÓa÷ paramÃrthata÷ vipak«atvena pradarÓita÷ tatprahÃïÃya chanda÷ praïidhÃnaæ ca nirdi«Âe | 'puru«a÷' ityupalak«aïamÃtrÃbhidhÃnena aï¬ajÃdÅnÃæ sarve«Ãæ p­thagÃtmabhÃvÃnÃæ parigrahaïamuktam | na bhÃva÷ sa tathÃgatena bhëita÷ ityanena tÃvat paramÃrthaæ vyasthÃpya yogasamÃpattisthÃnaæ gambhÅratvaæ ca paridÅpite | na sa bhÃva÷ ityanena tu vik«epanigraho nirdi«Âa÷ | 9. bÃhyaÓÃstre«u vyapagatarÃgatÃ-sthÃnam : sampratyasya dharmaparyÃyasya mahÃrthatvapratipÃdanena bÃhyaÓÃstre«vabhinivi«ÂÃnÃæ tatrÃnunayavik«epaparihÃrÃrthaæ navamasthÃnamadhik­tya- tatkiæ manyase sÆbhÆte ityÃha | (##) anena tÃvat caturbhi÷ prakÃrairasya dharmaparyÃyasya vaiÓi«Âyaæ paridÅpyatepuïyaparigraha÷, devÃdibhi÷ satkÃra÷, duskarak­tyavidhÃnam, tathÃgatÃditulyatÃkaraïam | tatra puïyaparigrahastu yadÃha tato nidÃnaæ bahupuïyaskandhaæ prasunuyÃt iti | devÃdibhi÷ satkÃrastu yadÃha sa p­thivÅpradeÓa÷ caityabhÆtyabhÆto bhaved iti | du«karak­tyavidhÃnaæ tu yadÃha parameïa te ÃÓcaryeïa samanvÃgatà bhavi«yanti iti | tathÃgatÃditulyatÃkaraïaæ tu yadÃha tasmiæÓca p­thivÅpradeÓe ÓÃstà viharatyanyatarÃnyataro và vij¤agurusthÃnÅya÷ iti | tatra ratnadÃnasya puïyÃbhidhÃnaæ viÓe«advayena viÓi«Âaæ paridÅpitam- vastuviÓe«a÷ k«etraviÓe«aÓca | vastuviÓe«o 'pi tÃvat udÃra÷ praïÅtaÓceti |- (##) tatraudÃryaæ tu vastubhedasaæbÃhulyam, yadÃha tÃvato lokadhÃtÆn iti | praïÅtastu loke dÆrlabhatvena khyÃta÷ yadÃha saptaratnaparipÆrïaæ k­tvà iti | k«etraæ svaparÃrthasampadyogena viÓi«Âam | tatra parÃrthasampattÃvat heyopÃdeyÃrthÃnÃæ parebhyo 'viparyayeïa samprakÃÓanam, Ãha tathÃgatebhya÷ iti | yathà vastutathatà tathà bhëitatvÃt niruktyà tathà ukta iti kathyate | svÃrthasampattu j¤Ãna-prahÃïasampadbhedena dvividhà | tatra arhadbhya÷ ityanena prahÃïasampad darÓitÃ, hatakleÓÃritvÃd niruktyà 'arhan' ityucyate | samyaksambuddhebhya÷ ityanena tÃvajj¤Ãnasampaduktà | tasmÃt padatrayasyokte÷ sÃphalyamiti sÃmÃnyena saÇgrahÃrtha÷ | ÃrocayÃmi itÅcchà dyotità bhavati | ÃrocayÃmi prativedayÃmi avabodhayÃmi praj¤ÃmutpÃdayÃmÅtyartha÷ | tatra pÆrvaæ tÃvat parasya phalam athavà aparaæ tu pÆrvasya vyÃkhyÃnam | deÓayet iti Óabdaæ samprakÃÓayet iti chandam adhimuktimutpÃdayedityartha÷ | saækhyayà paricchettumaÓakyatvÃd asaækhyeyam iti | pramÃpayitumaÓakyatvÃd d­«tÃntÃbhÃvÃd và aprameyam iti | bhëyeta iti Ãtmanà granthasvÃdhyÃya÷, samprakÃÓyeta iti parebhya÷ samyak padÃrthadeÓÃnÃ, athavà 'bhëyeta' iti padam 'samprakÃÓyeta' ityartham | caityabhÆtyabhÆta÷ iti vandanÅya÷, caitya eva caityabhÆta÷ vaÓÅbhÆta itivat, yadaivaæ pudgalanairÃtmyagÃthÃmÃtropadeÓenÃpi caityabhÆtyabhÆto jÃyate kiæ khalu puna÷ nairÃtmyadvayopadeÓena ityabhiprÃya÷ | udg­hya iti padam, dhÃrayi«yanti ityavismaraïam, vÃcayi«yanti iti pustakagatam paryavÃpsyanti iti artham | (##) anena tÃvad Órutamayapraj¤ayà dhÃraïaæ darÓitam, cintÃmayyà bhÃvanÃmayyà praj¤ayà codg­hÅtatvÃd yoniÓaÓca (manasi kari«yanti) ityÃha | aviparÅtatayÃrthamavabodhayi«yantÅti vÃkyaÓe«a÷ | kvacid dhÃrayi«yanti ityekameva padam, tatra dhÃraïaæ tu padÃrthayordra«Âavyam | parameïa ÃÓcaryeïa iti tu evaævidhagambhÅrodÃradharmasyÃdhigatatvÃt | ÓÃstà ........ sthÃnÅya÷ iti dharmabhÃïaka÷, ÓÃst­k­tyakaraïÃt, sa eva sÃk«Ãd dharamÃïabuddha iveti vÃkyaÓe«a÷ | guru iti ma¤jugho«Ãdyanyatara÷ kaÓcit tatkÃryasÃdhanÃya dharmabhÃïaka÷ sthÃnÅyarÆpeïa dra«Âavya÷ | kutracit anyatarÃnyataro iti padadvayam | tacca ye kecana gurusad­ÓÃ÷ (te«Ãæ) sarve«Ãæ paryÃya÷ | atastatra sthÃnÅya÷ iti nirdi«Âa÷ | ebhi÷ sarvai÷ sthÃnasyÃsyaudÃryaæ nirÆpitam | arthataÓca saddharmaparigrahamuts­jya bÃhyaÓÃstrÃnurÃgo vipak«atvena paridÅpita÷, tasminnanurÃgaæ parityajya dharmaæ pratipattuæ chanda÷ praïidhÃnaæ ca darÓite | ito dharmaparyÃyÃd ityupalak«aïamÃtraparikÅrtanena bÃhyaÓÃstre«vanurÃgaæ parivarjya sarvasaddharmÃn prati yatna Ãstheya iti paridÅpitam | acintyasÃmarthyanvitatvÃdayaæ dharmaparyÃya÷ nÃmamÃtraÓravaïenÃpi parÃnupakarotÅti sattvÃnÃæ puïyotpÃdakathanÃya ÃryasubhÆti÷ ko nÃma ayam iti p­«ÂavÃn |- (##) kathaæ cainaæ dhÃrayÃmi ityanena asyodgrahaïenÃpyaprameyapuïyaæ bhavatÅti paridÅpyate | praj¤ÃpÃramità nÃma iti yasyà tannÃma tattathà ucyate | iyaæ praj¤Ãpi, pÃramadhigamya paricchedayatÅtyapi pÃramiteti, praj¤Ã ca sà pÃramità ceti samÃsa÷ | athavà praj¤ÃyÃ÷ pÃraæ praj¤ÃpÃram, anayà tadadhigamya paricchidyate 'tastathocyate | sà cÃrthata÷ sarvavidhapraj¤Ãsu uttamà tÃthÃgatÅ praj¤Ã nÃnyadà praj¤ayà pÃraæ parimÃpayituæ Óakyam | athavà praj¤yÃpÃram ità gatà ityevÃrtha÷ | sà ca yathoktà praj¤aiva, na tvanyat tatpÃragamanÃsambhavÃt | anena dÃnapÃramitÃdayo 'pyuktà bhavantÅti | tadabhidhÃnenÃyaæ dharmaparyÃyo 'pi tathokta÷, yathà sÅtÃharaïÃdikÃvyayojanà | tasyÃÓca bhagavatÃ÷ pratyÃtmavedyatvenÃsÃdhÃraïatvÃt paramÃrthataÓcÃnutpannatvÃt sà ÓabdenÃbhidhÃtuæ na Óakyata ityÃÓayena vitarkya tatkasya heto÷? itio p­«ÂavÃn | yaiva subhÆte, praj¤ÃpÃramità tathÃgatena bhëità sà ityudatarat | paramÃrthata÷ pratyÃtmavedyatvenÃsÃdhÃraïatvÃt paramÃrthataÓca sarvadharmÃïÃm atyantÃnutpannatvÃt ca sà na ÓabdenÃbhidheyÃ, tathÃpi vikalpapratibimba÷- (##) svasvarÆpabahirbhÆta ivÃropyate | sa vikalpo 'pi prak­tyà bhrÃnta÷, atastena samÃropita ÃkÃro 'pi mithyaiva | tasmÃt vikalpapratibimbabhÆtà yà praj¤ÃpÃramità tathÃgatena deÓitÃ, sà Óabdena vyutpÃdyamÃnà apÃramitaiva, na tu tathÃgatasya praj¤Ã, satyasaæv­tyà j¤eyasya pÃraÇgatatvÃttasyÃ÷, anyathà kathaæ bhagavÃn sarvaj¤a÷ syÃditi | tato bhrÃntapratÅte÷ sa vikalpapratibimbo naiva bhedenÃvagamyate, ato j¤ÃnasvabhÃvatvena saiva paramÃrthapraj¤Ã tathÃgatena bhëità ityucyate | tasmÃt tathÃvidhadeÓanÃyÃæ naiva virodha ityabhiprÃya÷ | athavà yà tÃthÃgatÅ praj¤Ã pratÅtirÆpatvena tathÃgatena bhëità saiva paramÃrthato na vidyate, paramÃrthato 'pÃraÇgatatvÃttasyÃ÷ | eva iti Óabdastu apÃramità ityetadanantaraæ dra«Âavya÷ | anena paramÃrthatvaæ pratipÃdya tatra yogasamÃpattyà kathaæ pratipattavyamiti nirdi«Âam | yathà praj¤ÃpÃramità vikalpapratibimbÃtmikaiva bÃhyatvena samÃropya bhagavatà bhëitÃ, tathaiva sarve dharmà api nÃnyathà tathÃgatena kathità iti deÓanÃrthamÃha- tatkiæ manyase subhÆte iti | paramÃrthata÷ sarvadharmÃïÃmasiddhatvÃt, siddhe«vapi svalak«aïasyÃsÃdhÃraïatvena saÇketena praj¤apayitumaÓakyatvÃt, sÃmÃnyalak«aïameva tÃvat praj¤apyamÃnatvÃt, svasÃmÃnyalak«aïe vyatiricya aparasyÃbhidheyasyÃbhÃvÃt parasparaparihÃrasthitalak«aïatvÃttayo÷, ata eva ca paramÃrthata÷ 'nÃsti kaÓcid dharmo yastathÃgatena bhëita÷' iti vij¤Ãya sthavira÷ subhÆti÷ no hÅdaæ bhagavan, nÃsti sa kaÓcid dharmo yastathÃgatena bhëita÷ ityavocat | anena vik«epanigraha÷ gÃmbhÅryaæ ca nirdi«Âe bhavata÷ | (##) 10. sattvabhÃjanalokayo÷ piï¬agrÃhaviÓÅrïatÃyoga-sthÃnam : evaæ sarvadharme«u nairÃtmyaæ vistareïa darÓitam, tathÃpi ye tÃvad ÃdikarmikÃ÷ kathaæ sarvadharme«u nairÃtmyaæ bhÃvayitavyamiti cintayanti, bhÃvanimittamabhiobhavitumanupÃyakauÓalavisaæyogÃrthaæ daÓamasthÃnadhik­tyÃha- tatkiæ manyase subhÆte ityÃdi | atra dvividhena upÃyena ekÃnekasvabhÃvaviyogÃdhigamÃt sarvadharmanairÃtmyaæ bhÃvayitavyamiti darÓyate | tatra dvividha upÃyastÃvat tanÆkaraïopÃya÷ nirÃbhÃsakaraïopÃyaÓca | tatra yÃvat p­thivÅrajo bhavet ityanena ekasvabhÃvaviyogÃdhigamÃt tanÆkaraïopÃyo nirdiÓyate | na yujyate hyasya lokadhÃtorekatvam, Ãv­ttÃnÃv­ttÃdivispa«Âalak«aïayuktatvÃd | anekatvanirÃkaraïÃya tÃvat paramÃïornirÃkaraïamabhyupetavyam | ata eva paramÃïuvibhÃvanÃyÃæ sattyÃmekatvaæ prahÅyata eveti | bodhisattvaistÃvat prÃyeïa parÅttÃlambanamanasikÃrÃbhÃvÃt trisÃhasramahÃsÃhasralokadhÃtvÃlambanÃrthaæ trisÃhasramahÃsÃhasre ityÃha | anena tÃvadaudÃryaæ paridÅpitam | te ca paramÃïavo 'pi yadi digbhÃgabhedena bhinnatvÃdasiddhà eva syu÷, (tarhiæ) kathaæ tad bahu raja÷? iti pravÃdinÃmÃÓayamabhilak«ya kasya (##) heto÷? ityap­cchat | yattad p­thivÅraja÷ iti tadudatarat | bahu tat p­thivÅrajo 'pi ya÷ paramÃïusvabhÃva uktastadekatvagrahaïani«edhÃt tadaraja eva | mÃyÃnirmitasvabhÃvatvÃnnÃsti paramÃïu÷ paramÃrthata÷, buddhyopacaritarÆpatvÃt | idaæ tÃvadekatvagrahaïopÃyamÃtram, na tu paramÃrtham, tenocyate p­thivÅraja iti | tad yuktaæ saæv­tau sattvÃt, anyathà paramÃrthastasyÃsattvÃd anabhilÃpyatvÃcca svalak«aïaæ nÃbhilapyata ityevamabhiprÃya÷ | udbhÃvanÃsaæv­tyÃpi tasya deÓanaæ na yujyate, tadÅyÃnyatarÃtmasvabhÃvasya apratibhÃsamÃnatvÃt | anena tÃvad anekasvabhÃvaviyogÃdhigamopÃyo nirÃbhÃsakaraïatvenopadarÓyate | eva¤cÃntaÓa÷ paramÃïÆnÃmapi yuktyà pratyekaæ parik«yamÃïÃnÃæ pratÅtÃveva sattvÃt pratÅyate lokadhÃtÆnÃæ cÃnekasvaviyuktatvam, tataÓca (te«Ãæ) ni÷svabhÃvatvamavagamyate | evaæ khalu bhÃjanalokasya ekÃnekasvabhÃvaviyogena ni÷svabhÃvatvamÌ evamabhidhÃya sattvalokasyÃpyabhidhÃnÃrtha yo 'sau lokadhÃtu÷ ityÃha | atra lokadhÃtunà sattvaloko 'bhipreta÷, itarasya pÆrvamevoktatvÃt | adhÃtu÷ sa÷ iti ekÃnekasvabhÃvarahita÷ sa ityabhiprÃya÷ | evaæ yo hi rÆpaskandha÷ sa bhÃjanalokatvenÃbhihita÷, Óe«ÃÓcatvÃra÷ skandhÃstu yathaikÃnekasvabhÃvena viyuktÃstathà pÆrvaæ vivecità eva | evaæ sati paramÃrthato ni÷svabhÃvatvÃt sarve dharmà mÃyopamà d­Óyante yogibhi÷ | anena gÃmbhÅryamapi tÃvaduktam | arthata÷ paramÃrthe sattvabhÃjanalokÅyabhÃvÃbhiniveÓo vipak«atvena paridÅpita÷ | tatprahÃïÃrthaæ ca chanda÷ praïidhÃnaæ ca nirdi«Âe | trisÃhasramahÃsÃhasre lokadhÃtau iti nimittamÃtrÃbhidhÃnena sarvabhÃvÃnÃæ ni÷svabhÃvatvabhÃvanà sandarÓità | arajastat iti adhÃtu÷ ityÃbhyÃæ paramÃrthavyavasthÃpanayà yogasamÃpattyà kathaæ pratipattavyamiti tat paridÅpitam | tenocyate lokadhÃtu÷ ityanenÃpavÃdÃntaæ parih­tya vik«epanigraho nirdi«Âa÷ | (##) 11. tathÃgatapÆjÃsatkÃra-sthÃnam : samprati ye bodhisattvÃ÷ puïyasambhÃrapratipattaye 'tyantamupakÃritvÃd bhagavantaæ pÆjayeyuste«Ãæ tasya (bhagavata÷) avinÃÓikÃyo na pÆrayati puïyasambhÃram, samyaÇmanasikÃrÃprav­ttatvÃt | tasmÃt te«Ãæ sambhÃrÃsa¤cayato viyogÃrthaæ ekÃdaÓasthÃnamadhik­tyÃha- tatkiæ manyase subhÆte ityÃdi | sÃmÃnyato 'trÃyaæ saÇgrahÃrtha÷, tathÃgatapÆjÃsatkÃre«u lak«aïasampadà tathÃgato na dra«Âavya÷, atha kathamiti cet? paramÃrthadharmatÃyÃmityucyate | iha avaÓi«ÂavyÃkhyÃnaæ tu rÆpakÃyÃptikÃmatÃsthÃnÃnurÆpam | na cÃtra punaruktirapyÃÓaÇkanÅyà | pÆrvaæ rÆpakÃyÃptikÃmatÃprasaÇge tu tadvyudÃso darÓita÷, adhunà tathÃgatapÆjÃsatkÃraprasaÇge darÓitatvÃd bhinna eva (rÆpakÃya÷) | atrÃrthata÷ rÆpakÃye tathÃgatÃbhiniveÓaæ vipak«atvena nirdiÓya tatprahÃnÃrthaæ chanda÷ praïidhÃnaæ cÃpi pradarÓite | lak«aïÃni ityupalak«aïamÃtroktyà sakalo rÆpakÃya÷ paridÅpita÷ | alak«aïÃni iti paramÃrthavyavasthÃnam | tena ityÃdinà vik«epanigraho nirdi«Âa÷ | 12. kÃyacittapariÓrÃntau viryamyukhyÃnÃrambhalÃbha-satkÃravirahitatà : evaæ sarvadharmÃïÃæ nairÃtmyÃvagamopÃye nirdi«Âe 'pi kÃyajÅvite«vÃsajya ye lÃbhasatkÃrÃdhyasitÃ÷ kausÅdyalÃbhasatkÃrapiï¬apÃtÃnuraktà te«Ãæ tatrÃnuraktivisaæyogÃrthaæ dvÃdaÓasthÃnamadhik­tyÃha- yaÓca khalu puna÷ sÆbhÆte, strÅ và puru«o và ityÃdi | (##) anena cÃsÃre 'nekaÓatasahasradu÷khaikasthÃnatucchÃtmabhÃve tasmin snihyan etÃvacchariraparityÃgenÃpi yatpuïyaæ na prÃptam, tadantarÃyakaratvÃttasmin kÃyajÅvite nirapek«acittatayà sarvÃtmanÃsmin (dharmaparyÃye) yoga÷ karaïÅya iti paridipitam | anenÃrthata÷ kausÅdyÃdayo vipak«atvena darÓitÃ÷ | tatprahÃïÃya saddharmasamÃdÃnÃya ca chanda÷ praïidhÃna¤cÃpi nirdi«Âe | ito dharmaparyÃyÃt ityupalak«aïamÃtroktyà samastamahÃyÃnaÓravaïÃdÅni Ãbadhyante | bahutaraæ puïyam ityanena ÃdÃryamuktam | dharmavegena iti dharmaÓraddhÃbalenetyartha÷ | ÃryasubhÆti÷ aÓrÆïi prÃmu¤cat tadapi bhagavato 'dhi«ÂhÃnenÃnye«u kusÅde«u jane«u adbhutamahÃyÃnadharmasyÃbhidhÃnena paramaÓraddhotpÃdÃrthe dra«Âavyam | tasmÃd hastena aÓrÆïi pram­jya bhagavantametadavocat ÃÓcaryaæ bhagavan, yÃvadayaæ dharmaparyÃyastathÃgatena bhëita÷ ityÃha | yÃvad iti kÃritraviÓe«a÷ | yÃvatà prakÃreïa deÓÃnÃrhÃstÃn bodhisattvÃnupadiÓantviti vÃkyÃrtha÷ | kasmÃdityÃkÃÇk«ÃyÃæ yato me j¤Ãnamutpannam ityakathayat | yata÷ ityÃryasatyagocaraj¤ÃnotpÃdamÃrabhya etatparyantaæ dharmaparyÃyasya paramapuïyaphalasya yathoktà deÓanà ÓrÃvaka-pratyekabuddhanÃmagocarà naivaæ ÓrutapÆrvetyartha÷ | etena (##) daurlabhyaæ proktam | evaæ viÓi«Âaæ puïyaæ Órutvà ye«Ãæ vÅryamÃrabhya prav­ttÃnÃmasmin dharme yathÃrutasaæj¤Ã bhavati te«Ãæ taddo«aparijihÅr«ayà parameïÃÓcaryeïa ityavocat | vipulapuïyÃnyutpÃdayato 'dhamapuru«asya tÃd­gdu«karaÓraddhÃdhimuktito 'tyantagambhÅrapudgala-dharmanairatmyÃdhimuktiÓca mameva pudgalanairÃtmyamÃtraÓuddhaj¤Ãnena, parameïa te ÃÓcaryeïaæ samanvÃgatà bhavi«yanti | bhÆtasaæj¤Ãm ityaviparÅtÃrthasaæj¤Ãm, na tu ÓabdÃbhiniveÓenedaæ bhÆtatvamiti saæj¤Ã | evamatra paramÃrthabhipretya sarvadharmani÷svabhÃvatvaæ nirdi«Âam, na tu saæv­tim, ni÷svabhÃvatÃyà abhÃvÃttatra | tasmÃnna darÓanadinà virodha ityabhiprÃya÷ | nanu bhÆtasaæj¤ÃyÃæ satyÃæ, saæj¤Ãyà api sattvaæ paramÃrthata÷ syÃt, asatsu ca saæj¤eye«u saæj¤Ãyà apyabhÃva÷ prasajyeta, tasmÃt kathaæ paramÃrthata÷ sarvadharmani÷svabhÃvatvaæ sidhyedityupÃlambhaæ vicintya tatkasya heto÷? ityavocat | yà cai«Ã bhagavan, bhÆtasaæj¤Ã ityuadatarat | saæj¤ÃnÃma na kÃcana, ekÃnekasvabhÃvena viyogÃt, paramÃrthata÷ sà asaæj¤aiva | ata eva nocyate bhÆtasaæj¤eyaæ bhÆtasaæj¤Ãtveneti darÓitam, yato hyavicÃraramaïÅyamÃtrata÷ vidyate tasmÃt tÃæ tathÃgato bhëate bhÆtasaæj¤Ã, anyathà sarvathÃbhÃvÃnna bhëeta | tata÷ paramÃrthavyavasthÃyÃæ kathaæ yogasamÃpattyà pratipattavyam, kathaæ ca vik«epo nigrahÅtavya ityubhayaæ darÓitaæ gÃmbhÅrya¤cÃpi nigaditam, adhyÃropÃpavÃdÃntÃvapi parih­tau | te«u kusÅde«vevÃÓcaryotpÃdanÃrtham na mama bhagavan, ÃÓcaryaæ yadahamimaæ dharmaparyÃyaæ bhëyamÃïamavakalpayÃmi, adhimucye, ye 'pi te bhagavan, sattvà bhavi«yantyanÃgate 'dhvani paÓcime kÃle paÓcime (##) samaye paÓcimÃyÃæ pa¤caÓatyÃæ ye imaæ bhagavan, dharmaparyÃyam udgrahÅ«yanti, dhÃrayi«yanti, paryavÃpsyanti, te paramÃÓcaryeïa samanvÃgatà bhavi«yanti ityÃha | atrÃyaæ sÃmÃnyena samÃsÃrtha÷- anÃgate saddharmavipralopakÃle ye bodhisattvà imaæ dharmaparyÃyaæ dhÃrayi«yanti, na te pudgalÃdibhirg­hÅtà bhavi«yanti, mayyapyevaæ sambhÃvanÃyÃæ saddharmotthÃnakÃle 'pi yu«mÃkametÃd­ÓapratipattyabhÃve idamatyantaæ lajjÃsthÃnaæ tat syÃdityucyate | tatra 'aham' iti padgalanairÃtmyaæ bodhyate, imaæ ityanena pudgaladharmanairÃtmyaæ prakÃÓyate, bhëyamÃïam iti tu sÃk«Ãt prÃkÃÓyamÃnaæ bhagavatÃ, avakalpayÃmi iti prasÃdÃkÃra÷ prasannatà saædarÓyate, adhimucye iti sampratyayaÓca, te sattvÃ÷ ityanena bhagavan, anÃgate kalpe bhÃvina÷ | atrodgrahÅ«yantÅtyÃdÅni yÃni padÃni tÃni pÆrvamevoktÃni | taccaivaæ nirucyate- pudgalanairÃtmyamÃtramavaganturmama bhagavata÷ sakÃÓÃt sÃk«Ãt Óravaïabalena yaddhi nairÃtmyadvayapratipÃdake 'smin dharme prasÃdasampratyayamÃtraæ jÃtaæ tannaivÃÓcaryam | ye bhagavan (te«u) kalpe«u asmin [dharme] dhÃraïÃdikrameïa Åd­Óaæ dharmaparyÃyamadhigamya paryavÃpsyanti te paramÃÓcaryeïa samanvÃgatà bhavi«yanti | bhagavan, (te«u) kalpe«u bahulatayà mahÃyÃnaviprak­«Âà bhavanti, te«u (##) ÓraddhotpÃdastvatidurlabha ityabhiprÃya÷ | etena kausÅdyaæ prahÃya saddharmagrahaïÃdau chandena praïidhÃnena ca sthÃtavyamityÃdarÓitam | na kevalaæ te«u Ãgamayoga evÃpitu (te«u) pratipattisampadamapi darÓayitum api tu khalu punarbhagavan ityavocat | Ãtmà ityÃdivacanam, tÆpalak«aïam, ataste«Ãæ dharmasaæj¤Ã (api) na pravarti«yate, dvayornairÃtmyayoryugapadadhigamÃt | yadyanÃtmÃdikaæ sat tadà saæj¤Ãpi tatra niyamena pravartayediti vicintya tatkasya heto÷? iti p­«Âvà Ãtmasaæj¤Ã ityudatÃrÅt | yathÃtmetyÃdyuktastathà ayamahamityayÃtmasaæj¤Ã yà sarvajanaprasiddhÃ, tasyà api parik«Ãk«amatvÃdaki¤canatve sati ÃtmÃdyanubhavÃbhÃvÃdasatyÃ÷ kà kathà | anena tÃvad yogasamÃpatti÷ nirdi«Âà | nanu cÃsattve satyÃtmÃdestadviparyayeïa nÃtmasaæj¤Ã pravarti«yata iti kuta ityÃbhyantarotthitaæ praÓnaæ vicÃrya tatkasya heto÷? ityavocat | sarvasaæj¤Ãpagatà hi buddhà bhagavanta÷ ityudatarat | atrÃyamartha÷- samastabhÃvÃnÃæ yathÃvattattvÃdhigamena 'buddhà bhagavanta÷' ityucyate | paramÃrthata÷ kasyÃpi saæj¤eyasyÃbhÃvÃt, na kutrÃpi te saæj¤Ã pravartate, anyathà viparyÃsa÷ syÃt | bodhisattvÃstu buddhÃnunuÓik«Ãmanuvartante, anyathà kathaæ tatpadaæ prÃpnuyu÷, tasmÃt buddhairbhagavadbhiryathà sarvasaæj¤Ãpagatatvaæ Óik«itaæ tathà bodhisattvairapi Óik«itavyam | tasmÃd ye bodhisattvÃstasyÃmanuÓik«ante te«ÃmÃtmÃdisaæj¤Ã niyamato na pravartate | (##) evametat iti vineyÃnÃæ niÓcayÃpÃdanÃrthaæ svayamabhyupagamya bhagavatà dviruktam | ita÷ pÆrvamanÃrabdhavÅryÃnadhik­tyÃbhihitam | samprati pudgalà dharmagÃmbhÅryaæ Órutvà trasyanti | ata÷ prathamataramanÃrabdhavÅryÃïÃæ te«Ãm anÃrabdhavÅryatvÃpanayanÃrthaæ ye sattvÃ÷ ityÃdyÃha | santrÃse sati nÃrabhante vÅryam, ÓrÃvakayÃne 'smin bhagavatà dharmamÃtramidaæ pudgalÃsattvamityuktam, mahÃyÃne tu tadapi dharmamÃtraæ mithyeti deÓitam, tasmÃd anÃdikÃlÅnasahajÃtmad­«ÂisamprayuktÃnta÷karaïà abhÃvitÃtmÃna÷ pudgalanairÃtmyaæ Órutvà nÃstyahamiti trasi«yanti | tanni«edhÃryaæ no trasi«yanti iti deÓitam | ye dharmamÃtre 'bhinivi«ÂÃste dharmanairÃtmyadeÓanÃÓravaïakÃle santrasi«yanti, yad dharmamÃtraæ tasyÃpyasattve 'aho ! na mayà bhÃvyam' iti matvà daÓadigavalokanenÃpi ÓaraïÃbhÃvÃt santrÃse tadapÃkaraïÃya na santrasi«yanti ityuddi«Âam | cintÃkÃle ubhayÃbhÃvayogasyÃÓakyatvÃt santrasi«yanti 'kathamasmÃbhirnairÃtmyadvayamadhigantavyam' ityÃdimasantrÃsÃpasÃraïÃrthaæ na santrÃsamÃpatsyante ityuktam | anye tÃvannairÃtmyadvayÃnavabodhÃd yo hi trÃso m­du-madhyÃdhimÃtrÃtmaka÷ sa ebhistribhi÷ padai÷ yathÃkramamudÅrita ityevaæ manyante, apare tu trividhastrÃsa÷ Óravaïa-manana-bhÃvanÃkÃle bhavatÅtyabhyupagacchanti | samprati lÃbhasatkÃre«u vÅtarÃgatvÃt 'te paramÃÓcaryeïa samanvÃgatà bhavi«yantÅti |' ÓrotukÃmÃnÃæ hitÃya svayaæ pÆrvaæ praÓnamuthyÃpya tatkasya heto÷? ityavocat | paramapÃramiteyaæ ityuktam | praj¤ÃpÃramiteyaæ bodherÃsÃnnahetu÷ | asyà abhÃvena dÃnÃdipÃramitÃnÃmabhÃvÃt sarvapÃramitÃsu Óre«Âhà | na kevalaæ mayaiveyaæ paramà paramà proktÃ, (##) api tu sarvabuddhairapÅyaæ parametyukteti darÓanÃrthaæ yÃæ ca paramapÃramitÃæ iti nigaditam | anena 'ekabuiddhena deÓitamapi aviparÅtÃrthatvena g­hyate sarvabuddhaikÃbhipretatve khalu kimucyatÃm' ityevaæ dÅpitam | (yadi) asmÃbhi÷ sarvai÷ paramà saæsÃdhità syÃt, kathaæ na (vayaæ) parameïÃÓcaryeïa samanvÃgatà bhavi«yÃma÷? anena paramatvadarÓanena hriya÷ dvitÅyaæ sthÃnaæ nirdiÓyate, tathà hi- dharmo 'yaæ (etÃvÃn) Óre«ÂhastathÃpi tvaæ yallÃbhasatkÃrÃdhyavasita÷ pramÃdena sthitastadatÅva lajjÃjanakamityucyate | anena cittapragraha÷ sandarÓita÷ | 13. du÷khÃdhivÃsana-sthÃnam : evaæ hrÅsthÃne deÓite 'pi ye du÷khe 'k«Ãntyà vÅryÃtiÓayamÃrabdhuæ notsahante, te«Ãæ du÷khÃk«ÃntervyapagamÃrthaæ trayodaÓasthÃnamadhik­tyÃha apia tu khalu puna÷ subhÆte ityÃdi | kimatra k«Ãnti÷? kena lak«aïena sà k«Ãntirj¤Ãyate? tasyÃ÷ ya ÃkÃra÷, yathà vÃkÃra÷, yaÓcÃk«Ãnte÷ pratipak«a÷ so 'nena sthÃnena darÓyate | kÅd­ÓÅ k«Ãntiriti cet? sarvadharmÃnupalambhasvabhÃva÷, ata÷ yà tathÃgatasya k«ÃntipÃramità saiva apÃramità ityuktam | paramÃrthata÷ kà k«Ãnti÷, yena k«Ãnti÷, yatra k«Ãnti÷, yaÓca k«amya÷, yà ca k«Ãnti÷, te«Ãæ sarve«ÃmanupalambhÃt (##) saiva apÃramità | evaæ paramÃrthato 'nutpannatvÃt nÃsti tatra pÃraæ gatetyabhisandhi÷ | anena tasyÃ÷ k«Ãnte÷ svabhÃvenÃnutpannatvaæ gÃmbhÅryaæ cÃpi darÓitam | evaæ sarvadharmÃnupalambhamanasikÃreïa kuta÷ bodhisattvÃnÃæ k«Ãntiriti vicintya tatkasya heto÷? iti j¤Ãpakahetau p­«Âe yadà subhÆte ityÃdyattaramÃha | aÇgÃni hastapÃdÃdÅni, pratyaÇgÃni aÇgulyÃdÅni | nÃpi me kÃcitsaæj¤Ã iti paradehasaæj¤Ã, Óastrasaæj¤Ã, chedasaæj¤Ã, parasaæj¤Ã, k«Ãntisaæj¤ÃdayaÓca | anena sarvadharmÃnupalambho 'bhihita÷ | nanu asatyäca kasyäcit saæj¤ÃyÃæ mÆrcchÃvasthÃvad cittÃbhÃvo bhavi«yatÅti cet? tatra nÃpi asaæj¤Ã và babhÆva ityÃha | tasmin kÃle sarvadharmanairÃtmyÃvabodhakaæ yogij¤Ãnaæ tathyasaæv­tisvabhÃvabhipretam | tacca kathamiti cittagataæ praÓnaæ vikalpya svayaæ tatkasya heto÷? ityuktvà sacet sÆbhÆte ityudatarat | vyÃpÃdasaæj¤Ãpi asyÃyamabhiprÃya÷- yatra Ãtmasaæj¤Ã, tatra nÆnaæ tanmatreïÃtmasneho jÃyate | evamÃtmasnehasamprayoge 'vaÓyaæ sva-paravikalpau jÃyete | tenaivaæ ya ÃtmopakÃritvenopÃdattÃste«vÃtmÅyatvaæ parikalpyate, itare«u ca paratvaæ kalpyate | ata evÃtmÃnurÆpà prav­ti÷ | tatrÃtmani ÃtmÅye«u ca prav­ttau anurÃga÷, tadviparÅte«u ca dve«a÷ | tÃbhyÃæ sambaddha÷ samasto do«arÃÓi÷ sambhavati | ata evoktam : Ãtmani sati parasaæj¤Ã sva-paravibhÃgÃt parigrahadve«au | anayo÷ sampratibaddhÃ÷ sarve do«Ã÷ prajÃyante || iti || yatra vyÃpÃdÃdido«austatra kathaæ k«ÃntivÃdÅti prasetsyati, yena k«Ãntibalena kaliÇgarÃjà eva sattva÷ narakaæ gami«yatÅtyabhipretam | anena k­tÃpakÃre 'pi (##) sati nirvikÃratayà niyataæ vyÃpÃdÃdisambhavÃbhÃvatayà ÃtmÃdisaæj¤Ãvyapagamahetutayà ca Åd­ÓyÃ÷ k«Ãnterj¤ÃnamÃdarÓitam | anenaiva ca trividhÃ÷ k«Ãntayo 'pi tÃvannirdiÓyante | atra kaliÇgarÃjà ityanena apakÃramar«aïak«Ãnti÷ paridÅpitÃ, aÇga-pratyaÇga ityanena du÷khÃdhivÃsanak«Ãnti÷ me tasmin samaye ityÃdinà ca dharmanidhyÃnak«Ãnti÷ | anena dharmapudgalavikalpayorvipak«atayà nirdeÓena vineyÃstatprahÃïe yathoktak«ÃntyutpÃde samyaggrahaïe cÃvataranti | tadevam, vineyajanÃ÷ 'yadà bhagavÃneva bodhyarthamevaævidhÃæ parÃæ k«Ãntiæ bhÃvitavÃn, tatkathamasmÃbhirna bhÃvanÅyÃ, du«karakarmaïyananu«Âhite durlabhapadaæ nÃdhigamyate' iti vicÃrayanti | tataste vineyÃstasyÃæ praotsÃhyante | aÇga-pratyaÇgeti nimittamÃtrÃbhidhÃnena sarvadu÷khÃdhivÃsanak«Ãnti÷ samudÅrÅtà | samprati yadÃkÃrà sà k«Ãnti÷, tathà darÓayitum- abhijÃnÃmyahaæ subhÆte ityÃha | tadapi kaliÇgarÃjà me aÇgapratyaÇgamÃæsÃnyacchetsÅt ityetatprasaÇgaprÃptam, sÃk«Ãnnoktam | sà ca k«Ãnti÷ dvividhà dÅpitÃnirantaraparÃpakÃradu÷khavi«ayikà parÃpakÃrÃsahyadu÷khavi«ayikà ca | tatra nirantaradu÷khavi«ayastu yat pa¤cajÃtiÓatÃni iti | etena asyaudÃryam abhihitam | asahyadu÷khavi«ayastu yat aÇga-pratyaÇgÃnÅti kathitam | trividhaæ (hi) du÷khaæ tÃvad asahyaæ vastu, tadyathÃ- saæsÃradu÷khaæ sattvapratikÆlaprav­ttidu÷khaæ paribhogavaikalyadu÷khaæ ca | tatra prathamasyÃsahyavastuna÷ pratipak«atvena tasmÃttarhi ityuktam | samastenÃnena asahyaprahÃïÃt bodhau chandena (##) praïidhÃnena ca sthÃtavyamiti darÓitam | bodhicittotpÃde sati na kenÃpi saæsÃradu÷khena sp­«Âo bhavi«yatÅtyabhiprÃya÷ | bodhicittotpÃde 'pi ÃtmÃbhinivi«Âatayà trividhadu÷khasaæj¤Ãbhi÷ santrasya kadÃcit punarnotpÃda÷ syÃdata÷ sarvasaæj¤Ã vivarjayitvà ityÃha | sarvasaæj¤ÃÓcÃtra ÃtmÃdisaæj¤Ã÷ trividhadu÷khasaæj¤ÃÓca | rÆpÃdyabhiniveÓena ÓrÃvakÃdivat saæsÃraæ parikalpya taddu÷khasantaptÃ÷ na kadÃcidapi bodhicittamutpÃdayanti, ata÷ na rÆpaprati«Âhitam ityÃdyÆktam | rÆpÃdi«u satÃbhiniveÓo hi tatra prati«Âhita iti pÆrvavadatrÃpyukta÷, na cÃtrapunaruktirapi | anena asahyavastuna÷ pratipak«o 'bhihita÷ | pÆrveïa tu pÃramitÃyÃæ yoga÷ karaïÅya÷ | atra vineyai÷ nÃdharmaprati«Âhitam iti Óe«a÷ | anena tÃvadabhÃve 'bhiniveÓa÷ prati«idhyate | na kvacit prati«Âhitam ityanena rÆpÃdi«u nÃmamÃtrasattÃbhiniveÓa÷ prati«idhyate, yogasamÃpattiÓcodÅrità bhavati | kiæ rÆpÃdÅnÃæ satÃæ tatsattvasya prahÃïÃrtham, yaduta asatÃæ vitathÃbhiniveÓasya prahÃïÃrthaæ prati«edha÷ kriyate? iti cittotthitaæ praÓnaæ vitarkya tatkasya heto÷? ityap­cchat | uttarÃrthamÃha- yatprati«Âhitaæ tadevÃprati«Âhitam iti | atrÃyamartha÷- anÃdikÃlastaccitaæ rÆpÃdi«u bhÃvÃbhiniveÓabalena rÆpÃdau prati«Âhitam, ya÷ khalu satyÃbhiniveÓa÷, sa tasya rÆpÃdivastuno 'bhÃvÃt paramÃrthato na prati«Âhita÷ | tasmÃdeva ityanenopasaæhÃreïÃtra dvitÅye pak«e pratisÂhitatvameva darÓitaæ bhavati | dÃnaÓabdenÃtrÃpi pÆrvavat «a pÃramità evÃbhipretÃ÷ | dvitÅyÃsahyavastuna pratipak«atvena api tu khalu puna÷ subhÆte ityÃdyÃha | samastenÃnena bodhisattvà ye«ÃmarthÃyÃtidu«karapÃramitÃyogamÃrabdhumutsahante, te 'pi sattvà yadi paramÃrthato na syu÷, sattvasaæj¤Ãpi paramÃrthato na syÃt, kathaæ te tathÃvidhe«u mithyÃprav­tte«u sattve«u khinnà bhaveyu÷ (##) ityÃdarÓitam | tatra sattvaæ saæj¤Ãæ ca prati«idhya nairÃtmyadvayamudÅritam | sarvasattvÃnÃmarthÃya ityanenÃtraudÃrya darÓitam | avaÓi«Âena sakalena gÃmbhÅryaæ sandarÓitam | evaæ tÃvad yuktyà k«Ãntiryujyata iti nirdiÓya sÃmprataæ tathÃgate sampratyayo 'pi yujyata iti nirÆpayan bhÆtavÃdÅ ityÃdyÃha | prathamam uddeÓa÷, Óe«a÷ vidheyam | athavà satyacatu«ÂayamuddeÓa÷, kramaÓa÷ abhisambadhyate | athavà bhÆtavÃdÅ iti sÃdhyam, tathÃgata÷ iti j¤ÃpakanirdeÓa÷ | yathÃnye buddhà bhagavanta÷ kleÓaj¤eyÃvaraïÃni prahÅïavantastathaiva tathÃgato 'pyayaæ gata÷ prÃpta÷, tena tathÃgata÷ | tasmÃdaviparyastatvena bhÆtavÃdÅti, viparÅtadeÓanÃyÃÓca hetorÃvaraïasyÃbhÃva÷ sidhyati hetvanupalabdhe÷ | tathÃgata evÃyamiti kathaæ sidhyatÅtyÃha- satyavÃdÅ iti | 'satyam' caturÃryasatyalak«aïam, tasya yo vÃdÅ, sa tathÃgata iti nirdhÃryate | atyantaparok«Ãrthastu sarvathà samyak kathayituæ na Óakyate, yathoktam- parok«opeyataddhetostadÃkhyÃnaæ hi du«karam | (##) ayaæ satyavÃdÅ satyaæ kena rÆpeïa jÃnÃtityÃha- tathÃvÃdÅ iti | sa vastutattvamaviparÅtatayà yathÃvad vadatÅti tathÃvÃdÅ | sa heyopÃdeyatattvaæ sopÃyaæ yathÃsthitaæ tathaiva bhëate 'ta÷ sa kathaæ na satyavÃdÅ syÃditi | evaæbhÆte 'pi taddeÓitÃni catvÃri satyÃni kiæ tathaiva prati«ÂhitÃnÅti? ityata Ãha- na vitathavÃdÅ iti | yato 'viparÅtapramÃïopapannÃni, na pramÃïabÃdhitÃni uktÃnyata÷ satyÃnÅtyartha÷ etena samagreïa kÃryakÃraïena bhagavata÷ prÃmÃïyaæ sÃdhitam | ata evoktam- tÃyÃt tattvasthirÃÓe«aviÓe«aj¤ÃnasÃdhanam | ekasyÃpi bhÃvasvabhÃvasya paramÃrthato 'siddhatvÃd ekamapi satyaæ tÃvad du÷sÃdhyam, kimiti satyacatu«Âayamiti catu÷satyÃbhidhÃnÃcca bhÆtavÃdÅti | evaæ bhagavatà 'mÃyopamÃ÷ pa¤caskandhÃ÷' ityukte sati kathaæ te«Ãæ du÷khasatyasvabhÃvatvam, du÷khasyÃpi paramÃrthato 'n­tatvÃt tatsamudayanirodhayopyasattvameva, atyantÃbhÃvabhÆte ÓaÓaÓr­ÇgÃdau tÃvattau (samudaya-nirodhau) na sambhavata÷ | nirodhasya tvabhÃvÃt tatprÃpako mÃrgo 'pi naiva paramÃrthata÷, gamyÃbhÃve naiva gamako 'pi | tathoktam- 'bodhiæ prati«ÂhÃya ekasyÃpi satyasya siddhirna d­«ÂÃ, kimiti caturïÃm?' iti deÓanÃvat | etat pravicintya ye bhÆtavÃdini ÓabdaÓo 'bhinivi«ÂÃste«ÃmadhyÃropÃntaparihÃrÃrtham api tu khalu puna÷ subhÆte ityÃdyÃha | na tatra satyam iti paramÃrthata÷ kasyacidapi svabhÃvasyÃsiddhe÷ | na m­«Ã ityatra satyavyavacchedena (##) sthitatvÃt tadvyavacchedyatvÃbhÃvÃd yena m­«Ãatvaæ bhavet tanm­«Ã | atha và na satyam iti yathà mÃyopamà m­«Ã j¤ÃnarÆpÃ÷ | avicÃraramaïÅyamÃtratayà sthitatvÃd na m­«Ã iti | anena tÃvad antadvayaprati«edhena madhyamà pratipad eva nirdiÓyate | ÓrÃvakÃïÃmÃtmÃbhiniveÓasya prahÃïÃrthaæ pudgalanairÃtmyÃæÓamÃtreïa catvÃryÃryasatyÃni deÓitÃni, na tu sarvebhya ityavirodha÷ | kÃyÃdikamupalabhya tadarthako dÃnaæ dadÃti, anupalabhya atadarthako vÃ, tayo÷ ko viÓe«a iti yaccintanaæ tat t­tÅyasyÃsahyavastuna÷ pratipak«atvenÃha tadyathÃpi nÃma ityÃdi | ya÷ kÃya-bhava-bhogÃtmakavastu«u sukhamÃtratvenÃbhiniviÓya (satyatvenaivÃbhiniviÓya) tadarthikastatra patitvà dÃnaæ dadÃti, sa andhakÃrapravi«Âapuru«asad­Óa÷, satorapi cak«u«o÷ vastvarthÃnupalambhena heyopÃdeyÃrthÃnabhij¤atayà viparyastÃrthe«u samastadu÷khasthÃne«u patito bhavati | tata÷ bodhisattvà mahÃsukhabhogÃt pracyutà bhavi«yanti | tadviyogena ÓrÃvakÃdivat du÷khasantaptatayà bodhervyÃv­tà bhavi«yanti | yo vastvapatioto dÃnaæ dadÃti, kÃyÃdivastvanupalabhya tadanarthÅ bhÆtvà dÃnaæ dadÃti tattu yathÃpi nÃma cak«u«mÃn puru«a÷ nÃnÃvidhÃni rÆpÃïi paÓyet d­«Âvà ca heyasya hÃnam upÃdeyasya copÃdÃnamiva | (atha) tadapi asatyaruïodaye kadÃcinna d­Óyata iti? sÆrye 'bhyudgate ityÃha | sÆrye 'bhyudgate 'pi andhakÃrapÆrïe«u g­hÃdi«u na paÓyatÅti matvÃha prabhÃtÃyÃm iti | (##) prabhÃteti Óabda÷ andhakÃradyotanÃrthamukta÷ tasmÃnnirandhakÃrÃyÃæ diÓÃyÃmityartha÷ | tatsÃmagrye 'pi yo 'ndha÷, sa kadÃcidapi na paÓyatÅtyÃÓaÇkÃyÃæ cak«u«mÃn ityÃha | evamavastupatito bodhisattvo dra«Âavya÷, sa÷ avidyÃtÃmisraprabodhena j¤ÃnasÆryÃbhyudgamena ca nÃnÃvidhÃni j¤eyÃni yathÃvat sampaÓyati, viparyastavastÆni samastadu÷khasthÃnÃni heyadu÷khÃni cÃpi m­«ÃtvÃt parivarjayati, samastasukhasthÃnasyÃnurasamyaksambodhilak«aïasyopÃdeyasyottamapadasyÃpi kÃmanayà tatra pravartate | tasmÃd bodhisattvà mahÃbhogasampadanuprÃpya anuttarasukhena kÃyaæ sthirÅk­tya bodheraviniv­ttà bhavantÅtyabhiprÃya÷, ata eva aviniv­tà iti | pÆrvaæ tvÃlambanamÃtreïa tasmin sthitirÃdarÓitÃ, atra tu ÃlambanapÆrvakaæ tasminnanurÃgalak«aïe patanam | tasmÃdatra patita ityuktam, pÆrvaæ tu prati«Âhita ityuktam | anena sakalena cittapragraha÷ paridÅpita÷ | 14. dhyÃnasÃsvÃdavirati-sthÃnam : anena prakÃreïa k«Ãntiprav­tà api ye dhyÃnasamÃsvÃdayantastatraivÃsaktà j¤ÃnasambhÃrapÃripÆraye hetubhÆtaæ mahÃyÃnadharmamanÃrabdhÃste«Ãæ j¤ÃnasambhÃraviyogaparihÃrÃrthaæ caturdaÓasthÃnamadhik­tya api tu khalu puna÷ subhÆte ityÃdyÃha | sthÃnenÃnena dhyÃnarasÃsvÃdÃpagamÃya pa¤cabhi÷ prakÃrai÷ saddharmaæ prati vÅryÃrthaæ guïaviÓe«a÷ paridÅpita÷, (yathÃ)- 1. tathÃgatÃnubhÃva÷, 2. viÓi«Âapuïyasa¤caya÷, 3. dharmatatsÃdhanayo÷ praÓaæsanam, 4. devÃdibhi÷ satkÃra÷, 5. pÃpapariÓodhanaæ ca | (##) tatra tathÃgatÃnubhÃvastu j¤ÃtÃste tathÃgatena ityÃdi yadÃha | udgrahÅ«yanti ityÃdipadÃnÃæ vyÃkhyÃnaæ pÆrvavadeva | bhagavÃn hi sarvaæ vijÃnÃtÅti sarvaj¤a÷ dra«Âà ca | tatra kiæ mahad ÃÓcaryaæ te«vityanve«aïÃyÃæ puïyasa¤cayavaiÓi«ÂyamÃdarÓayitumÃha sarve te sattvÃ÷ iti | aprameyapuïyaskandhÃnÃæ prasavanÃd j¤ÃtÃste bhÃgyavanta iti vÃkyaÓe«a÷ | kiæ ca tÃvat puïyaskandhasya vaiÓi«Âyam, yena (sa÷ puïyaskandha÷) aparimito bhavatÅti vicintya viÓi«Âapuïyasaægrahaæ darÓayan paÓca khalu puna÷ subhÆte ! strÅ và puru«o và ityÃdyÃha | sÆrya-prabhÃ-p­thvÅjalÃdyavasthÃviÓe«a÷ pÆrvÃhïa÷ | evambhÆte«vavasthÃviÓe«e«veva kÃla÷ iti praj¤apyate, na tu viÓi«Âatvena parikalpita iveti darÓayituæ kÃlaÓabdastatsÃmÃnyÃdhikaraïyena viÓe«yate | anyathaikÃtmyÃd ayaæ pÆrvÃhïa ityÃdibhedà na syu÷ | viÓe«aïÃntarairbhede 'bhyupagate sa eva viÓe«a÷ sÆryÃdyavasthÃnÃæ viÓe«a÷ pÆrvÃhïÃdivyavahÃrapraj¤aptÅnÃæ ca hetu÷ syÃt, aki¤citkaratve kimad­«ÂasÃmÃrthyena kÃlena praj¤aptenetyabhiprÃya÷ | na ca sa mandatÅvrabuddhayÃdiliÇgavÃnapi yujyate, mandÃdibuddhÅnÃæ taddhetuta÷ samudbhave kramoïotpattivirodhÃd, etacca pÆrvaæ darÓitameva | bÃdhakapramÃïasyÃpi prÃgevÃtmadÆ«aïaprasaÇge darÓitatvÃt kimadhikena | (##) sÃmÃnyajanai÷ saÇketavaÓenotpannastathÃvidha÷ praïinÃmavasthÃviÓe«a÷ kÃla÷ iti vyavahÃre praj¤apyate, na tu ÓabdÃrthasambandhapraj¤aptivaÓeneti darÓayituæ samaye iti Óabdena viÓe«yate | kasyacidekasyÃpyakathanena yathoktadeÓanÃbhiprÃyasya pratipÃdanÃbhÃvÃt padatrayamuktam | saÇketavi«ayatvena praj¤Ãpakaæ ÓabdamÃropya samÃnÃdhikaraïyaæ kÌtam | dhyÃnarasÃsvÃdavirÃgÃyÃtredamuktam | pÆrvaæ deyasya evaævidhasya ca kÃlasyÃnirdeÓÃnnaiva tÃvat punaruktido«a÷ | ayameva tato nidÃnaæ bahutaraæ puïyaskandhaæ prasunuyÃd aprameyamasaækhyeyam ityanena audÃryaæ paridÅpyate | saækhyÃ-dravyakÃla-viÓe«airviÓi«Âaæ dÃnodbhÆtaæ puïyamabhibhÆyate | evaæ tÃvat gaÇgÃnadÅbÃlukÃsamÃna iti saækhyÃviÓe«aæ darÓayati | ÃtmabhÃva÷ iti duravagÃho dravyaviÓe«a÷ | kalpakoÂiniyutaÓatasahasrÃïi iti kÃlaviÓe«a÷ | sà ca kalpakoÂi÷ niyutÃ, sÃpi Óatasahasreti padena yuktà | etat kathaæ j¤Ãtavyam? iti dharmastutivaiÓi«Âyaæ darÓayitum api tu khalu subhÆte ityÃdyÃha | acintyo 'yaæ dharmaparyÃya÷ atyantagambhÅra÷ sarvadharmÃïÃæ nisvabhÃvatÃlak«aïa÷ tathÃgatai÷ pratyÃtmavedanÅya÷, ÓrÃvakÃdibhiraparaiÓcÃpi (##) cintayitumaÓakyo hyatra nirdi«Âa÷ | atulya÷ iti anyatra evaævidhasya adarÓanÃt, etattulyasya viÓi«Âasya vÃbhÃvÃt, tulyasya adhikasya vÃbhÃvena acintyahetuto 'cintyameva phalaæ sambhavatÅtyuktam | kathaæ atulya iti cintÃyÃmÃha Óre«ÂhayÃnasamprasthitÃnÃm iti | atiÓayena pÃraæ gatastu Óre«Âha iti | ÓrÃvakÃdÅnÃm ayaæ dharmaparyÃya÷ ityuktam | agrayÃnam ityagrÃïÃæ yÃnaæ và agraæ cedaæ yÃnamiti và padavigraha÷ | ye tatra samprasthitÃste tathocyante | evameva Óre«ÂhayÃnasamprasthitanÃmityapi tassamÃnameva | tau tÃvat paryÃyau | paryÃyadeÓanÃbhiprÃyastu vineyajanopakÃra÷, yena katipaye bhavyà bhavanti | itarayÃnÃnyapek«ya Óre«Âha iti kecit | samastakleÓaj¤eyÃvaraïaviÓuddhayà và Óre«Âha athavà agramiti paramam | pratyekabuddhayÃnamapi ÓrÃvakayÃnÃpek«ayà paramiti vicÃraïÃyÃmÃha- Óre«ÂhayÃnasamprasthitÃnÃm iti | atyantaæ praÓastagamanÃt Óre«Âha ityuktam | ÓrÃvakÃdyenekayÃnebhyo 'tiÓayena praÓasyatvÃdatra Óre«Âha÷ iti Óabda prayukta÷ | tacca mahÃyÃnamityeva | ÓrÃvakÃdinÃmabhavyatvÃd dharmadeÓaneyaæ bodhisattvebhya evoktà | tena siddho 'yaæ dharmaparyÃyo 'tulya iti | tathÃgatena bhëita÷ ityanye«ÃmagocaratvÃt | dharmaparyÃyo 'yam ityÃdibhi÷ yathoktÃrthÃn prasÃdhya upasaæh­tya ca tatpratipattuæ viÓe«astuti÷ sandarÓità | yato hi dharmaparyÃyo 'yamacintyo 'prameyaÓca tasmÃd vipÃko 'pyasyÃcintya eva | tata÷ ye imaæ dharmaparyÃyaæ dhÃrayi«yanti ityÃdi tu siddhamevetyartha÷ | aprameyam ityuddeÓa÷, Óe«astÃnnirdeÓa÷ | tatra acintyam iti cintÃvi«ayÃtikrÃntatvena ananumeyatvÃt | atulyam ityapratisamam | amÃpyam iti sarvasattvaprayoge 'pi mÃpayitumaÓakyatvÃt | aparimÃïam iti (##) mahadbhirdeÓÃdibhirapyaparimÃpyatvÃd ÃkÃÓatopyadhikam | athavà sarvÃïyapÅmÃni paryÃyÃntargatÃni | sarve te subhÆte, sattvÃ÷ samÃæÓena bodhiæ dhÃrayi«yanti iti bodhibhÃrodvahanam aæÓodvahanasad­Óam | anena tÃvat sakalena dhyÃnasukhÃsvÃdaæ parityajya j¤ÃnasambhÃrapÃripÆrihetau dharmaparigrahaïÃdau chandapraïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyamiti darÓitam | kasmÃt khalu Óre«ÂhayÃnasamprasthitebhyo bhagavatà bhëito na tvanyebhya÷, kiæ khalu bhagavatyapi rÃgo dve«aÓca iti vicintya tatkasya heto÷? ityÃha, ata÷ subhÆte hÅnÃdhimuktikai÷ ityudatarat | anena khalu bhagavati sarvasattve«u ekasutavad vÃtsalyamiti nÃsti rÃgo dve«o và | tathÃpi ye yadà bhavyà bhavanti tadà tebhyo deÓayanti, na tvanyebhya÷ | anyathà upÃyÃnabhij¤atvÃnnaiva bhaved bhagavÃn sarvaj¤a÷ ityevaæ darÓyate | hÅnÃdhimuktikairiti ÓrÃvakapratyekabuddhai÷ | ÃtmÃdid­«Âikai÷ iti tairthikai÷ | nedaæ sthÃnaæ vidyate iti nÃsti tadarthamavakÃÓa iti | yacchrÃvakai÷ pratyekabuddhaiÓcÃpi Órotuæ na Óakyate tatkathaæ Óakyate p­thagjanai÷ Órotum? yattairna Órotuæ Óakyaæ tat kathaæ Óakyata udgrahÅtuæ và paryavÃptuæ và | atastadasambhavamityartha÷ | anena tÃvad yogasamÃpattÃvavÃtÃryate | yadyevaæ kathaæ tÃvadÃryasubhÆtinà dharmaparyÃyo 'yaæ Órotuæ Óakyata iti ced? bhagavato 'dhi«ÂhÃneneti nÃsti do«a÷ | sarvapradeÓe«u yasmin p­thivÅpradeÓe sÆtramidaæ bhëyate sa evaika÷ p­thivÅpradeÓo 'nuÓaæsanÅya iti pratipÃdayan devadisatkÃravaiÓi«Âyaæ darÓayitum api tu khalu puna÷ subhÆte ityÃdyavocat | (##) pÆrvaæ tÃvad bÃhyaÓÃstrÃbhi«vaÇgaparivarjanÃrthamuktam, samprati dhyÃnarasÃsvÃdavarjanÃrthamiti nÃsti punaruktatÃ, samastasaæg­hÅtÃrthÃbhidhÃne 'pi bhinnaprasaÇgÃbhidhÃnÃnnÃsti punaruktateti j¤Ãtavyam | pÆjanÅya÷ iti chatradhvajapatÃkÃdibhi÷, vandanÅya÷ iti namaskaraïÅya÷, pradak«iïÅya÷ pradak«iïÃyogya÷, ata eva pÆjanÅyatvÃdidharmairyuktÃvÃd caitya÷ | nanu Åd­Óe«u dharmaparyÃye«u abhyudyatÃnÃmapi kathaæ kecit paribhÆtà d­Óyanta iti cintÃyÃæ pÃpapariÓodhanaviÓe«adeÓanÃya ye subhÆte, kulaputrà và kuladuhitaro và ityÃdyÃha | paribhÆtà bhavi«yanti iti paribhëaïabhaï¬anÃdibhirvyÃpannà bhavi«yanti, suparibhÆtÃÓca bhavi«yanti iti vadhabandhanÃdibhi÷ pŬità bhavi«yanti | evamete mahÃtmÃna÷ kathaæ paribhÆtà bhavi«yantÅti vicintyÃha tatkasya heto÷? iti | te«Ãæ sattvÃnÃm ityÃdyudatarat | paurvajanmikÃni iti pÆrvajanmani k­tÃni | d­«Âa eva dharme iti pratyutpannajÅvite | buddhabodhiæ (##) cÃnuprÃpsyanti iti pÃpÃni pariÓodhya kÃlÃntare bhÃvanÃniratà na ciraæ anuttarasamyaksabodhimabhisambuddhya buddhà bhavi«yantÅti vÃkyÃrtha÷ | tato nidÃnaæ bahutaraæ puïyaskandhaæ prasunuyÃdaprameyamasaækhyeyam iti yadÃha tatra kena prakÃreïa aprameyÃkhyeyÃvabodha÷ syÃt? ityatra abhijÃnÃmyahaæ subhÆte ityÃdyÃha | atra prabhÃveïa bahutareïa cÃprameyamasaækhyeyaæ ca paridÅpitam | tatrÃbhijÃnÃmi subhÆte atÅte 'dhvanyasaækhyeyai÷ kalpai÷ asaækhyeyatarai÷ ityÃdinà prabhÃva÷ paridÅpata÷ | ayaæ tÃvat puïyaskandhasyaiva prabhÃva÷ | etÃvatà praÓastaro viÓi«Âatara÷ (pÆrvaka÷) puïyaskandho 'pyabhibhÆyate | dÅpaÇkarata÷ yÃvat asaækhyeyakalpam | asaækhyeyakalpastÃvad gaïanÃtÅtatvÃt, dÅpaÇkarasya pareïa paratareïa caturaÓÅtibuddhakoÂiniyutaÓatasahasrÃïyabhÆvan, ye mayÃrÃgitÃ÷ iti pratipattyarcayà ÃrÃdhitÃ÷ | na virÃgitÃ÷ ityantarÃle 'pi tadabhinirhÃrasya anuts­«ÂatvÃt | yacca iti kart­viÓe«a÷ | tato 'yamartha÷ yaÓca ÃrÃgaïÃdika÷ (puïyaskandha÷), yaÓca udgrahaïÃdiÓraddhÃdipuïyaskandhastadutpÃditaÓca vÃsanÃtmaka÷ skandha÷, anayo÷ (puïyaskandhayo÷) pÆrvapuïyaskandha÷ uttarapuïyaskandhasyÃsya ÓatatamÅmapi kalÃæ (##) nopaiti iti | etÃvato 'lpÅyastvaæ darÓayituæ sahasratamÅmapi ityÃha | saækhyà iti tulye«veva yujyate, yathà himavatà (tulya) vindhya ityucyate, na tu sar«apa÷ | kalÃm ityaæÓa÷, sa ca samÃnajÃtÅya eva, yathà sumero÷ kalà parvataÓikharameva, na tu t­ïaÓikhara÷ | gaïanÃm ityapi tulye«vev, yathà sumerurapi giri÷, himavÃnapi giri÷, na tu sar«apa÷ | upamÃm ityapi sad­Óe«veva, yathà gosad­Óo gavaya ityucyute, na tu mak«ikà | laghurapi parikarmavaÓena tasya (mahata÷) k­tyaæ karoti, yathà niÓite k­te sati dÃtramapyasik­tyaæ karotÅti matvà upani«adam ityÃha | tìanapŬanÃdivistÃropÃyena tÅk«ïÅk­te 'pyatilaghutayà na k«amata ityartha÷ | ata eva aupamyamapi ityÃha | tasyopamÃbhÃvamapi na k«amate | sarvaj¤avacanÃdevaitajj¤Ãtavyam, evaævidhe«u indriyavi«ayÃtÅte«u vi«aye«u sarvaj¤avacanasyaiva prÃmÃïyÃt | api ca pariÓuddhe kÃle sarvasattvÃnÃmapi pariÓuddhatvÃnnÃÓcaryÃm, apariÓuddhe tÃvat kÃle ye sattvà k«aïamÃtramaÓyapariÓuddhà bhavanti, tadÃÓcaryam | evaæ prabhÃvamukhena tÃvadaprameyatvaæ pradarÓitam | kathamasaækhyeyaæ saækhyayeti vicÃraïÃyÃæ sacetpuna÷ subhÆte...... tasmin samaye ityÃdyÃha | tena bahulaæ paridÅpitam | tatpuïyagaïanayÃpi vi«ÃdamanuprÃpya (##) vyÃmugdhacittÃntarviÓe«e unmÃdamanuprÃpnuyu÷ | tata÷ udbhÆtenonmÃdena cittavik«epaæ và gaccheyu÷ | anena gÃmbhÅryamaudÃryaæ copadi«Âim | evamasnÃd dharmaparyÃyÃt saækhyÃprabhÃvapratisaæyuktamevaævidhaæ phalaæ kathaæ j¤Ãyata iti? api tu khalu puna÷ subhÆte ityÃdyÃha | phalaæ puna÷ hetvanurÆpameva bhavati | laghi«Âhe 'pi nyagrodhav­k«abÅje 'tiÓayasÃrasampannatvÃd b­hacchÃkhÃpallvav­k«abhÆtaæ phalaæ nopad­Óyate | dharmaparyÃyo 'pyayam alpaparivarto 'pyatyantagambhÅra÷, acityadharmadeÓanÃd acintya÷ | ato 'smÃdacintyÃd hetupratyayayÃnurÆpamacintyaæ phalaæ bhavati, hetupratyayaprabhÃvastÃvat sarvaj¤agocaratvÃd acintya÷ | vipÃkaÓabdo 'tra phalÃrtha÷, tena ni«yandÃdiphalÃni saæg­hyante | etena sarveïa cittapragraho darÓita÷ | 15. abhisamayakÃle 'hamitivikalpaviyoga-sthÃnam : evaæ nirÃk­te 'pi dhyÃnasÃsvÃde pratyÃsanne 'bhisamayakÃleæ yai÷ bodhisattvai÷ ÃtmavaiÓi«Âyamavalokya 'ahaæ samyaksambodhimÃrgapratipanna÷, sarve mayà sattvÃ÷ parinirvÃpayitavyÃ÷' iti manyamÃnaistaistasmin ÃtmagrÃhavikale 'bhisamayÃkÃle kathaæ sthÃtavyam, kathaæ pratipattavyam, kathaæ cittaæ pragrahÅtavyam? ityetad darÓayituæ pa¤cadaÓasthÃmadhik­tyÃha- sÆbhÆti....... avocat- kathaæ bhagavan, bodhisattvayÃnasamprasthitena sthÃtavyam iti | sthÃtavyamityÃdideÓanÃtrayaæ tu (##) prÃgevoktaæ bhagavatà | nÃsti subhÆte, sa kaÓcid dharmo yo bodhisattvayÃnasamprasthito nÃma ityavaÓi«ÂenÃtra ÃtmagrÃhavisaæyoga÷ kriyate | Óe«ÃïÃæ (padÃnÃæ) vyÃkhyà tu pÆrvavat | yathedaæ pudgaladharmanairÃtmyaæ prÃgeva bhagavatà prakÃÓitaæ tathokte sati bodhisattve«u puna÷ abhisamayakÃle kathamÃtmagrÃha÷ sambhaved? tannirÃkaraïÃyoktamapi kiæ punarucyate? athaivamapi deÓanÃyÃæ saæmuhyet prÃguktasyÃnavasthÃnaæ ca syÃditi? tathà deÓite 'pi anÃdikÃlÃtyantad­¬hÅbhÆtÃtmÃbhiniveÓavaÓatayà ke«Ã¤cit sammohasyÃniv­tte÷ deÓito 'pyartha÷ punarupadiÓyate | punardeÓanÃkÃle pÃri«adyÃnÃæ sammohaniv­ttenÃrnavasthà syÃt | bhagavatà k­tasyopadeÓasya phalaæ tÃvat sammohaviniv­ttireva vineyajanÃnÃmiti na ni«phalam | ata eva sammohanirv­tau satyÃæ phalÃbhÃvena puna÷ prav­ttyabhÃvÃt prak­tamevedam | 16. avavÃdaparye«aïasthÃnam : yadi bodhisattvayÃnasamprasthito nÃma na syÃt sa kaÓcid dharma÷ (tarhi) kathaæ bhagavÃn dÅpaÇkarasya ÓÃsturantikÃdavavÃdaæ prÃpya anuttarÃæ samyaksambomabhisambuddha÷? atha na syÃd (sa÷) abhisambuddha÷ (tarhi) abhisamayakÃÇk«iïÃvavÃdo na parye«Âavya iti ye manyante, te«ÃmavavÃdaviyogavisaæyogÃya «o¬aÓasyÃmadhik­tya tatkiæ manse subhÆte ityÃdyÃha | pÆrvaæ dharmakÃyÃptikÃmatÃvasare dharmagrÃhani«edha ukta÷, idÃnÅmabhisamayakÃle abhisambuddhasya tasya ni«edha÷ kriyate 'to na punaruktatà | nÃsti paramÃrthata÷ sa kaÓcidapi j¤Ãnaj¤eyÃtmako dharma÷, yathà pÆrvaæ vicÃritam | tadbalena avicÃraramaïÅyamÃtratayà ÓrutamayyÃdipraj¤opÃdakameïa bhagavata÷- (##) svayambhÆsarvaj¤aj¤Ãnaæ tathyasaæv­tyà grÃhyÃtmakaæ samudbhavati | nanu tadapi bhagavato dÅpaÇkarasyÃnubhÃvamÃtramiti ced? evaæ satyapi anurÆpameva, tathÃpi tasmin sarvabuddhÃnÃæ sÃdhÃraïÃnubhÃvÃ÷, na kevalaæ bhagavato dÅpaÇkarasyaiva | yadi na syÃdabhisambuddha÷ (kaÓcit tarhi) kathaæ tena samyaksaæbodhau bhagavÃn vyÃk­ta iti vicÃrya sacet puna÷ sÆbhÆte ityÃdyÃha | ayamabhiprÃya÷- yadi bhagavata÷ pratyÃtmavedyo dharma÷ paramÃrthato tathÃbhÆto bhavart tadà syÃdabhisambuddha÷, athavà 'mayà puna÷ dharmo 'bhisambuddha÷' ityahaÇkÃra÷ samudbhavet tadà syÃd 'abhisambuddha÷' ityevaæ viparÅtÃbhiniveÓÃt tathÃgatasya vyÃkaraïaæ na bhavet | yato hi tadà 'mayÃbhisambuddha÷' iti na bhavati, na ca dharmodi«vapyabhiniveÓa÷ bhavati | tata evÃham aviparÅtasamyagj¤ÃnamÃrgasthitau vyÃk­ta÷ | nÃsti sa kaÓcid dharmo 'bhisambuddha÷ ityanena arthato dÅpaÇkarasyÃntikÃd avavÃdagrÃhavikalpaæ vipak«atvena darÓayitvà tadvikalpaprahÃïÃya chanda÷ praïidhÃnaæ cÃpi deÓitam | dÅpaÇkaretyupalak«aïamÃtreïÃbhihitena sarve dharmodgrahaïavikalpà nirvatante | nÃstÅ ityanena tasya gambhÅratvamuktam, samyaksambodhaye avavÃdaparye«aïavidhÃnena tÃvadasyodÃratvaæ coktam, ÓrÃvakapratyekabuddhÃvavÃdÃd atyantaviÓi«ÂatvÃt | (##) yadi tathÃgatena samyaksambuddhena na syÃt sa kaÓcid dharmo yo 'nuttarÃyÃæ samyaksambodhau abhisambuddha÷, tadà kathaæ tathÃgatatvaæ bhavet? tadyathà pÆrvabuddhà abhisambodhiæ gatÃ÷, tathaivÃtrÃpi gatatvÃdabhisambuddhastathÃgata ucyata iti cet? abhisambuddha ityÃkhyasya kasyacid dharmasyÃbhÃvÃt tatkathaæ bhavediti vicintya tatkasya heto÷ iti p­«ÂhavÃn | tathÃgata iti subhÆte ityÃdi codatarat | tathatà iti dharmÃïÃmaviparÅtasvabhÃva ucyate, sa candiÓÃntÃdisvabhÃva÷, sarvadharmasÃdhÃraïatvÃt sà bhÆta÷ iti vacanena viÓe«itÃ, bhutastu yathÃrthatvena tathÃgataj¤ÃnamabhidhÅyate | tasyÃstathatÃyà yà paramÃrthato 'nupannadharmatà sa tathÃgata ityucyate | yathoktam- anutpÃdadharma÷ satataæ tathÃgata÷ | iti | paramÃrthato dharmatÃpi dharmiïo netarÃ, ata÷ paramÃrthata÷ sarvadharmÃïÃmanutpÃdo dharmatà | sarvadharmÃdhigamasvabhÃvo 'vicÃraramaïÅya÷ paramÃrthato 'nutpanna÷ tathyasaæv­tau parikalpyamÃna÷ sajj¤ÃnaviÓi«Âa÷ 'tathÃgata÷' ucyata iti vÃkyÃrtha÷ | tasya ca paramÃrthato 'nutpannatvÃnnÃsti kaÓcid grÃhyo grÃhako và | tasmÃnnÃsti kaÓcid dharmo 'pyabhisambuddha÷ (nÃma) paramÃrthata÷ | tathyasaæv­timÃÓrÅtya tena viÓi«Âaj¤Ãnena yathà abhisambuddha÷ tathà gata ityevamabhiprÃya÷ | (##) paramÃrthÃÓrayeïÃbhisambuddha iti kasmÃttathà nocyate? iti cintÃyÃæ ya÷ kaÓcit subhÆte ityÃdyÃha | tatkasya heto÷? iti na satyam ityanena yogjam | Óe«astu sugamÃnna vyÃkhyÃyate | evaæ tarhi 'saæv­tita÷ tathÃgatena abhisambuddha÷' iti vyavasthaiva kathaæ vyavasthÃpyata iti vicÃrya yaÓca dharma÷ ityuktam | ya÷ iti rÆpÃdilak«aïadharma÷, tatra na satyam iti÷ mÃyÃvatpratibhÃsamÃnÃnÃæ vicÃryamÃïÃnÃmatyantaÓÆnyatvenÃnutpannatvÃt ÓaÓaÓr­Çgavad atyantÃbhÃva÷ | na m­«Ã avicÃraramaïÅyasvabhÃvena mÃyÃvatpratibhÃsamÃnÃt | athavà nÃpi satyam, na kasyÃpi dharmasya paramÃrthata÷ siddhe÷ | na m­«Ã, na ca vicÃragocara÷ kaÓcit satya÷ siddha÷, sarvadharmÃïÃmanutpÃdÃt | anenÃdhyÃropÃpavÃdÃntau nirÃk­tya madhyamamÃrgaæ ca vyavasthÃpya yogasamÃpattau pravarttyate | tasmÃt ityevaæ paramÃrthata÷ sarvadharmÃïÃmanutpÃdÃt na satyaæ na ca m­«Ã | tathÃgato 'pi pariÓuddhyÃnutpÃdadharmayà prabhÃvita÷, anutpÃdadharmatÃyÃ÷ sÃdhÃraïatvÃt, (tathà hi)- anutpÃdadharma÷ satataæ tathÃgata÷ (##) sarve ca dharmÃ÷ sugatena sÃd­ÓÃ÷ | nimittagrÃheïa tu bÃlabuddhaya÷ asatsu dharme«u caranti loke || ityÃdi | sarvadharmà buddhadharmÃ÷ iti tathÃgato bhëate | yadyanutpannà evÃmÅ dharmÃstat kathaæ sarvadharmÃ÷ ityucyanta iti pravicintya sarvadharmà iti subhÆte ityÃdyÃha | ayamatrÃrtha÷- paramÃrthatastathà vidyante, na tu vyavahÃrapraj¤aptita÷ | asantastÃvat paramÃrthato rÆpÃdidharmÃ÷, kintvaparamÃrthaæ khalvavicÃritamÃÓritya yasmÃt svasÃmÃnyalak«aïagrahaïaæ tasmÃt sarvadharmÃ÷ ityucyante, na tu paramÃrthata÷, tatra sthitÃnÃæ sarve«Ãæ d­ÓyamÃnatve 'pyabhÃvÃt | anena tÃvad vik«epanigraha÷ sandarÓita÷ | 17. abhisamaya-sthÃnam : yadi na syÃt sa kaÓcid dharmo bhagavatÃbhisambuddha÷ kathaæ (tarhi) bodhisattvà upÃdattamavavÃdaæ sammukhÅk­tya dharmapudgalanairÃtmyamadhigaccheyu÷? iti vicintyÃbhisamayapratipÃdanÃrtha÷ tadyathÃpi nÃma ityÃdyÃha | ayamabhisamayastÃvat j¤ÃnaprÃptinirabhimÃnitÃbhyÃæ saædarÓyate | kathaæ j¤ÃnaprÃtyeti cet? dvividhaæ j¤ÃnamÃÓritya, gotrasamparigrahaj¤Ãnaæ samatÃj¤Ãna¤ca | tatra yajj¤ÃnaprÃptyà tathÃgatagotre samutpadya buddhagotre niyato jÃyate tad gotrasamparigrahaj¤Ãnam | tadutpÃdena upetakÃyo bhavati | upeta ityÃtmanà parig­hÅta÷, kÃyastu tathÃgatakÃya÷ | yena so 'dhigata÷, sa upetakÃya÷ | kathaæ j¤Ãyate tajj¤ÃnaprÃptirityÃha- mahÃkÃya÷ iti | anena pudgaladharmanairÃtmyasamatÃj¤Ãnaæ samavÃpya abhisamaya÷ sampradarÓyata ityato gotraj¤ÃnamabhidhÅyate | tena samatÃj¤Ãnena pudgaladharmanairÃtmyadhigamya sarve (##) sattvà Ãtmani (Ãtmavat) saÇg­hÅtà bhavanti | tasmÃt samastasattvakÃyÃnÃmÃtmani saÇgraheïa sa mahÃkÃya iti | nÃpyapÃrthako 'yaæ Óabda÷, evaæ sarvasattvÃnÃmÃtma- saÇgraheïa sa kÃya ityucyate | te«Ãæ saæbahulve 'pi na mahÃkÃyaÓabdÃrthatvam | anena sthÃnasyÃsya audÃryaæ samudÅritam | ayamabhiprÃya÷- bodhisattvÃnÃmabhisamayo 'pyayaæ tathyasaæv­timÃÓritya viÓi«Âaj¤ÃnotpÃdamÃtreïa prabhÃvito bhavati | paramÃrthato na ki¤cinnirÆpakaæ nirÆpyaæ veti darÓayitum, ÃryasubhÆti÷- bhagavaæstathÃgatena puru«o bhavedupetakÃya÷ ityÃdyÃha | anenÃrthatastÃvadupetakÃya-mahÃkÃyÃbhiniveÓastu vipak«atvena nirdi«Âa÷ | (ata÷) tatprahÃïÃya chandapraïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyamiti darÓitam | upetakÃyo mahÃkÃya iti nimittamÃtrÃbhidhÃnena bodhiasattvÃnÃæ sarvadharme«vabhiniveÓo nivartate | paramÃrthe 'pi tÃvad vyavasthÃpya yogasamÃpattau cÃvatÃryate | gambhÅryamapyuktam, samÃropÃnto 'pi nirÃk­ta÷ | pÆrveïa tÃvadapavÃdÃnta÷ prati«iddha÷ | yadi tathÃgatena sa eva kÃyo syÃt nokta÷ syÃt tadà prÃptÃbhisamayo bodhisattvaæ 'evaæ mayà bodhisattvÃbhisamaya÷ samprÃpta÷ sÃmpratamahaæ sattvÃn parinirvÃpayi«yÃmi' ityetat kathaæ sa¤citayetyanyadÅyaæ sadvikalpaæ samudÅk«ya nirabhimÃnitayÃbhisamayaæ darÓayituæ yo bodhisattvaæ ityÃdyÃha | anena ya evaæ vadet- ahaæ sattvÃn parinirvÃpayi«yÃmÅti 'ahaæ ya evaæ vadet- ahaæ sattvÃn parinirvÃpayi«yÃmÅti' ahaæ bodhiasattvo 'smi (##) ityabhimÃnÅ sa tathyato na bodhisattva÷ iti darÓyate | tatkasya heto÷? ityatra j¤Ãpakahetu÷ parip­«Âa÷ | dharma÷ iti tu rupÃdiasvabhÃvo và pudgalÃdisvabhÃvo va | yuktito vicÃraïÃyÃæ tasya dharmasyÃd­sÂatvÃd ÃryasubhÆtirapyÃha no hÅdam iti | tasyà yukte÷ sarvatra sÃdhÃraïatvÃd bhagavÃn nairÃtmyadvayÃvatÃraïÃrthaæ tasmÃd ityÃha | nisattvÃ÷ ityÃdi tÃvadupalak«aïam, ni÷svabhÃvà api dra«ÂavyÃ÷ | anena vik«epanigraho nirdi«Âa÷ | ukto 'bhisamaya÷ | ata Ærdhvaæ buddhabhÆme parye«aïam | tadapi buddhasya saptabhi÷ sampadbhi÷ saæg­hyate | sapta sampadaÓca- 1. k«etrapariÓuddhisampad 2. anuttarad­«ÂipariÓuddhisampad 3. anuttaraj¤ÃnapariÓuddhisampad 4. prÃptapuïyaskandhÃdhipatyasampad 5. kÃyasampad 6. vÃk-sampad 7. cittasampacca | 1. k«etra pariÓiddhisampad : tatra yadi na syÃt kaÓcid bodhisattvo nÃma dharma÷, (tarhi) kastÃvad buddhak«etraæ parini«pÃdayituæ yatnaæ kuryÃt? ityÃÓaÇkÃæ nirÃkartuæ buddhak«etrapariÓuddhisampadamadhik­tya- ya÷ subhÆte bodhisattva÷ ityÃdyÃha | so 'pi tathaiva vaktavya÷ ityabhimÃnitvÃnnocyate sa bodhisattva ityartha÷ | (##) pudgaladharmanairÃtmyayoranadhigame 'pyadhigatamityabhimÃnÃt | evamahasmÅtyabhimÃnÃnna tasya pudgalanairÃatmyÃvagama÷, na ca dharmanairÃtmyÃvabodha÷, asatsu k«etravyuhe«vapi tatrÃbhimÃnÃt | anena k«etravyÆhe«u mÃyopamatvÃdhimuktyà bodhisattvena kathaæ sthÃtavyamityetad darÓitam | yadi paramÃrthato na syuste k«etravyÆhÃ÷ (tadÃ) bhagavatà kathamuktà iti vicintya tatkasya heto÷? ityÃha | pÆrvavadasya vyÃkhyÃnam | na ceyaæ punarukti÷ | pÆrvaæ tÃvadadhimukticaryÃbhÆmisthitÃnÃæ bodhisattvÃnÃæ bodhisattvak«etrapariÓuddhau praïidhÃnÃvasthÃyÃæ bodhisattvavikalpasya ni«edhÃrtham (uktÃ÷), samprati buddhek«etrapariÓuddhiparini«pattaye ye bodhisattvà evaævidhenÃbhiniveÓena pravartante, ye«Ãæ caivaævidho vikalpa÷, tannirÃkaraïÃrthamuktam | na cÃnavasthÃprasaÇga, tadaivaævidhasya kasyaciditaravikalpasyÃsambhavÃt | aneneha bodhisattvena kathaæ pratipattavyaæ tad vyapadi«Âam | kÅd­Óo bodhisattvo nÃmetyatra ya÷ subhÆte bodhisattva÷ ityÃdyÃha | nirÃtmÃno dharmÃ÷ iti dviruktayà dvividhena nairÃtmyena sarvadharmÃïÃæ nairÃtmyaæ darÓyate | bodhisattvo bodhisattva÷ iti dviruktyà tadeva dvividhaæ nairÃtmyaj¤Ãnaæ darÓyate | athavà ekastÃvad bodhisattva÷ Ãv­tta÷, bodhisattva ityÃkhyÃta ityuttarastu (kathanasya) prakÃra÷ | tena kiæ darÓayi«yata iti ced? kena ni«pÃdyante yadi pudgalÃdigrÃhakÃbhÃva÷, k«etravyÆhÃ÷ iti dharmagrÃhakasyÃpyabhÃva÷, ubhayabhÃvÃdhigamena bodhisattva ityÃkhyÃta iti nirdi«Âam | anena cittapragraho deÓita÷ | ebhi÷ sarvai÷ sthÃnai gÃmbhÅryaæ darÓitam | tatra mÃyÃvadbuddhak«etraparini«pÃdanÃdhimuktayà bodhisattvÃnÃæ prav­ttipradarÓanenaudÃryamuktam | (##) 2. anuttarad­«ÂipariÓuddhisampad : yadi nÃsti bodhisattvo nÃma÷ kaÓcid dharma÷, tadà tathÃgata÷ pariÓuddhadarÓanena pariÓuddhaj¤Ãnena ca yukta eva na bhavet, tasya bodhisattvÃdutpannÃtvÃt, tasyÃbhÃve sa kathaæ bhavatumarhati, ahetukatve nityasattvÃdido«Ã÷, tasmÃd yasyÃæ saænipatitatÃyÃæ pari«adhevaæ vikalpo bhavet, tasyÃ÷ k­te pariÓuddhaæ darÓanaæ j¤Ãna¤cetyanuttaradvayamadhik­tya tatkiæ manyase subhÆte ityÃdyÃha | pÆrvata÷ bhagavato 'bhiprÃyaæ g­hÅtvà ÃryasubhÆtirapyÃhasaævidyate iti | anena paramÃrthata÷ bodhisattvo nÃma sa kaÓcid dharmo na bhavati, tathÃpi saæv­tau puïyaj¤ÃnasambhÃraæ paripÆrya pariÓuddhaæj¤ÃnadarÓanÃbhyÃæ yastathÃgato bhavati, (tena) avicÃramaïÅyaskandhamÃtrasya bodhisattvasyÃstitvaæ bhavantyeva | anyathà saæv­tÃvapi yadi sa na bhavet tadà kastathÃgato bhavedityevaæ tÃvat darÓitam | tatra saævidyate tathÃgatasya praj¤Ãcak«u÷ ityeva tÃvannocyate, (api tu) viÓi«Âaæ viÓuddhadarÓanamabhidhÃtuæ cak«u«o vidyÃmÃnatvaæ darÓitam | (##) samÃsataÓcaturvidhaæ bhavati cak«u÷- rÆpagrÃhakam, paramÃrthasatyagrÃhakam, saæv­tisatyagrÃhakam, sarvÃkÃraj¤eyagrÃhakaæ ca | rÆpagrÃhakamapi dvividham- karmaphalaæ bhÃvanÃphala¤ceti | pa¤cavidhaæ cak«u÷ kramaÓa÷- tatra sthÆlavi«ayatvÃt prathamaæ rÆpagrÃhakaæ kathitam, paramÃrthavaÓena saæv­tij¤Ãnaæ pariÓuddhadhyatÅtyata÷ pÆrvaæ paramÃrthasatyagrÃhakaæ paÓcÃcca saæv­tisatyagrÃhakamabhihitamiti saÇgacchate kramanirdeÓa÷ | pudgaladharmanairÃtmyayo÷ saævidyate praj¤Ãcak«u÷, saæv­tau dharmamÃtrameva tÃvadavabhÃsate, na tu pudgala iti pudgalaÓÆnye dharmamÃtre dharmacak«u÷, sarvaj¤eyÃnÃæ sarvÃkÃraj¤Ãnaæ tÃvad buddhacak«urityucyate, anenedÃnÅæ sÃk«Ãtk­tya viharaïÃt | tathyasaæv­tau pa¤cacak«u«Ãæ deÓanayoktaæ viÓuddhadarÓanam | 3. anuttaraj¤ÃnapariÓuddhisampad : viÓuddhaj¤ÃnÃbhidhÃnÃrtham- tatkiæ manyase subhÆte ityÃdyÃha | traikÃlikÃ÷ cittacaitasÃstÃvaccittasantati÷ | tata÷ traikÃlyavi«ayatvena tadvi«ayÃvabodho j¤Ãnamityucyate, na tu darÓanam | tadapi sarÃgacittavÅtarÃgacittetyÃdinÃnÃvidhasaækleÓavyavadÃnabhÃvena veditavyam | tÃvanto lokadhÃtava÷ ityupalak«aïam, anantalokadhÃtvantarnihitasattvÃnÃæ cittadhÃrÃyÃ÷ parij¤ÃnÃt | tathÃhi- saæv­tau tathÃgatasya mÃæsacak«urÃdÅni bhavanti, atastanni«pÃdanÃrthaæ bodhisattvena chandapraïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyam | anena tÃvad vacanena sampaddvayaæ paridÅpitam | (##) mÃæsacak«urÃdÅnyapi ekÃnekasvabhÃvÃbhyÃæ vicÃraïÃyÃmanupalabdhÃnyeva | na hyarthÃntaraj¤Ãnena grahaïaæ yujyate, yathà pÆrvaæ vicÃritam, evaæ sati kathaæ praj¤Ãsyete tathÃgatasya mÃæsacak«urÃdividyamÃnatà cittadhÃrà ceti cittÃÓayaæ viditvà tatkasya heto÷? ityÃha | bodhisattvena kathamanayordvayorviÓuddhayoryogasamÃpattyà pratipattavyam? ityetadabhidhÃtuæ cittadhÃrà cittadhÃrà ityÃdyÃha | paramÃrthata÷ adhÃrà iti | svabhÃvato 'sattve 'pi saæv­timadhik­tyÃha- tenocyate cittadhÃreti iti | anyathà paramÃrthata÷ sarvavÃggocarÃtÅtatvÃnna vaktuæ Óak«yata ityabhiprÃya÷ | cittadhÃretyupalak«aïam | mÃæsacak«urÃdÅnyapi cak«u÷svabhÃvarahitÃnyeva uktÃnÅti kathanaæ prak­taæ sÃk«Ãnnoktam | atra kathaæ cittaæ pragrahÅtavyamiti tadabhidhÃtumÃha tatkasya heto÷? iti | adhÃretyanena saha yojanÅyam | atÅtÃdÅnÃæ cittÃnÃæ paramÃrthato 'nutpannatvÃd anupalambha÷ | sattve 'pi grahaïÃnupapattyà nÃnupalambha÷ | tathà sati acittadhÃrÃdeÓanamapi na bhavet, na cÃnupalambhamÃtreïa bhÃvÃnÃæ ni÷svabhÃvatvaæ syÃt | yathà traikÃlikacittasya paramÃrthato 'bhÃvastathà pÆrvamuktaæ vak«yate ca | cittoktirÆpalak«aïam, tato 'tÅtÃdimÃæsacak«urÃdÅnyapyanupalabdhÃnyeva | atra adhÃrà ityÃdibhi÷ padairgÃmbhÅryamuktam, Óe«airaudÃryam | (##) 4. prÃptapuïyaskandhÃdhipatyasampad : yadi nÃsti traikÃlikaæ cittaæ tadà puïyaskandho 'pi na syÃt, cittÃÓritatvÃttasya | tata÷ tathÃgatasya puïyaskandhÃdhipatyasampadaæ sampÃdayituæ kathaæ bodhisattvo yatnaæ kÆryÃditi vicintya puïyaskandhÃdhipatyasampadamadhik­tya- tatkiæ manyase subhÆte ityÃdyÃha | anena kulaputro và kuladuhità và yo 'ntaÓo ratnÃdikaæ bÃhyavastu tyajati, so 'pi (yadi) mahÃpuïyaskandhena yukto bhavati (tadÃ) kathaæ na tathÃgatasya asaækhyeyÃprameyakalpe«u du«karÃnekaÓatÃnyabhyasyata÷ puïyaskandhÃdhipatyaæ syÃdityevaæ deÓitam | ata eva paramÃrthato 'satyapi puïyaskandhe saæv­tau sattvÃd bodhisattvena tatra vaÓÅbhÃvaæ ni«pÃdayituæ chandapraïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyamityÃdarÓitam | anenaudÃryamapyuktam | kathaæ na paramÃrthata÷ puïyaskandhasattvaæ vyavasthÃpyata iti vicintya 'bodhisattvenÃtra kathaæ pratipattavyam, katha¤ca cittaæ pragrahÅtavyam,' ityubhayaæ sandarÓiyituæ sacet subhÆte ityÃdyÃha | sacet iti 'yadi' ityartha÷ | na tathÃgato 'bhëi«yat iti paramÃrthato 'bhidhÃnaæ nÃcari«yat | anirdeÓe 'pi tathà khyÃyata ityabhiprÃya÷ | yathà paramÃrthata÷ puïyaskandhasyÃbhÃvastathà prÃgvarïita÷ | anena tathÃgatasya puïyaskandhÃdhipatyasampadaæ parini«pÃdayituæ prasthitena bodhisattvena paramÃrthatastadanupalambhena yogasamÃpattyà pratipattavyam | paramÃrthatastadÃlambanÃbhiniveÓaparihÃreïa (##) cittaæ pragrahÅtatavyam ityubhayaæ deÓitam, gÃmbhÅryamapyuktam | 5. kÃyasampad : (a) rÆpakÃyasampad yadi puïyaskandho naiva syÃt tadà tathÃgatÃnÃæ dvividhà kÃyalak«aïasampad-anuvya¤janakÃyasampad, lak«aïakÃyasampacca yÃnuttarapuïyenÃbhinirvartayitumi«yate, sà naiva syÃt, kÃraïÃbhÃvÃt | tasmÃt tathÃgatasya dvividhÃæ kÃyasampadaæ parini«pÃdayituæ kathaæ bodhisattvairyatno 'nu«Âheya iti vicintayadbhyastathÃgatasya rÆpakÃyasampadamadhik­tya- tatkiæ manyase subhÆte ityÃdyÃha | rÆpakÃya÷ ityanuvya¤janakÃyarÆpeïa dra«Âavya÷ | lak«aïakÃya÷ paÓcÃd vak«yate gobalivardanyÃyena | tato 'yamatrÃryasubhÆterÃÓaya÷- yathà paramÃrthato 'skandha eva puïyaskandhastathà rÆpakÃyo 'pyunutpanna eva | ata÷ paramÃrthata÷ na rÆpakÃyaparini«pattyà tathÃgato dra«Âavya÷ ityucyate | saæv­tau mÃyÃnirmitabuddhavad vidyata eva rÆpakÃya÷, tata upapanna eva (tasya) puïyaskandhÃdudbhava÷ | tasmÃd bodhisattvena mÃyÃnirmitabuddhasya tathÃvidharÆpÃdhimuktayà tatpratipattaye chanda-praïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyamiti deÓitam | nÃpyatra punaruktità | pÆrvamadhimukticaryÃbhÆmau rÆpakÃyÃptikÃmatÃkÃle tathÃgatapÆjÃsatkÃrakÃle ca tathÃvidho 'bhiniveÓa÷ parivarjita÷, samprati ÓuddhÃdhyÃÓayabhÆmau tathÃgatarÆpakÃyasampadaæ (##) parini«pÃdayituæ samprasthitasya bodhisattvasya rÆpe 'bhiniveÓo bhavatÅti yÃsÃæ prasiddhistÃsÃæ pari«adÃæ durvikalpo nirÃk­ta ityuktatvÃt | evaæ tarhi tathÃgatÃnÃæ rÆpakÃya÷ kasmÃd deÓita iti vicintya tatkasya heto÷? ityap­cchat | na rÆpakÃyaparini«pattyà tathÃgato dra«Âavya÷ ityanena yojanÅyam | nÃsau tÃvat sidhyati, avapavirÆpeïa paramÃïusa¤cayarÆpeïa và rÆpasyÃsiddhatvÃd, yathà vicÃritaæ prÃk | anena bodhisattvena kathaæ pratipattavyam, tannirdi«Âam | tena iti ityaæ saæv­tau bhÃva÷, na tu ÓaÓavi«Ãïavat sarvathÃbhÃva÷ | anena cÃpavÃdÃntaæ parih­tya kathaæ cittaæ pragrahÅtavyam, (iti) etannirdi«Âam | anena sarvasthÃnena gÃmbhÅryaæ pradarÓitam | saæv­tau tathÃgatasya rÆpakÃyasampadaæ ni«pÃdayituæ bodhisattvai÷ karaïÅyÃnÃæ yatnÃnÃæ nidarÓanena ÃdÃryamapi dÅpitam | (ba) lak«aïakÃyasampad : lak«aïakÃyasampadamadhik­tya tatkiæ manyase subhÆte ityadyÃha | atra pÆrvavat sarvamabhihiatam | 6. vÃkasampad : yadi rÆpakÃyaparini«pattyÃa na tathÃgato dra«Âavya iti cet, tadà deÓanÃpi bhagavatà naiva bhavet, rÆpakÃyena saæg­hÅtvÃt tasyÃ÷? ato (##) bodhisattavaistathÃgatasya vÃksampadaæ ni«pÃdayituæ kathaæ yatna÷ karttavya iti vicintayadbhyo vÃksampadamadhik­tya tatkiæ manyase subhÆte ityÃdyÃha | paramÃrthato vÃcya-vÃcaka-vacanÃnÃmabhÃvÃt na tathÃgatasyaivaæ bhavati mayà dharmo deÓita iti | anyathà viparyayÃnna bhavet sarvaj¤a÷ | yathà vÃcakÃ÷ ÃtmÃdaya÷, vÃcyà bÃhyÃdhyÃtmikà bhÃvÃ÷, vacanÃni karaïarÆpÃïi ÓabdasvabhÃvÃbhÃvÃtmakÃni và tathà vistareïa prÃgevoktÃni | sarve bhÃvÃ÷ ÓÆnyatvavyÃptÃ÷ prÃgeva pratipÃditÃ÷ | saæv­tau vÃcya-vÃcaka-vacanÃnÃm avicÃraramaïÅyatvena vyavahÃramÃtra eva (te) bhavanti, na tu paramÃrthe | yadi vastutattvasyaivamabhidhÃne 'pi vyÃmohena kicit paramÃrthatastrayÃïÃæ (te«Ãæ) parÃmÃrthasattvaæ kalpayeyastadà 'kiæ nu syÃt' iti vicintya ya÷ subhÆte ityÃdyÃha | abhyÃcak«Åta ityabhyÃlapet | kathaæ tadabhÆtamÃlapituæ Óakyata iti vicÃraïÃyÃmÃha asatodg­hÅtena iti | viparÅtÃbhiniveÓato vitathagrahaïÃt tadabhÆtamityartha÷ | anena tathÃgatasya vÃksampadi prav­ttena bodhisattvena pratiÓrutkÃdivajj¤Ãtvà pravartitavyamiti, bodhisattvena kathaæ sthÃtavyamiti deÓitam | yadi vacanÃditrayamasat (tadÃ) pudgaladharmanairÃtmyadeÓakena bhagavatà nÃnÃpadavÃkyÃtmikeyaæ dharmadeÓanà kathaæ prasidhyati? tasyÃæ satyÃæ tadabhidheyo vÃcyo 'pi syÃdeva, yaÓca taddeÓako vÃcaka÷, so 'pi bhavedeva | tadbalena trÅïyapi (vÃcya-vÃcaka-vacanÃni) bhaveyuriti cintÃyÃæ tatkasya heto÷? iti p­«Âam | atra dharmadeÓanà ityudatarat | ayamabhiprÃya÷- paramÃrthata÷ dharmadeÓanÃyÃæ satyÃæ (sÃ) svalak«aïasvabhÃvà và syÃt sÃmÃnyalak«anasvabhÃvà và | tatra na tÃvat prathama÷ pak«a÷, sarvaæ pÃramÃrthikaæ svalak«aïaæ tÃvat pÆrvameva vistareïa nirÃk­tam | na ca dbitÅyo 'pi (##) asati svalak«aïe ÃdhÃrasyÃbhÃvena kasyacidapyasattvÃt | sÃmÃnyadravyatvÃbhyupagame svalak«aïa eva saÇg­hÅtaæ syÃditi tanni«edhena tasyÃpi ni«edha eva | anyavyÃv­ttyà sÃmÃnyalak«aïamadhyÃropitasvabhÃvamiti parikalpite sati dharmadeÓanÃyà nairarthakyatvena siddhasÃdhanam | tasyÃ÷ (ÓabdÃtmikÃyà deÓanÃyÃ÷) paramÃrthata÷ svalak«aïasattve 'pi na yujyate tayà dharmadeÓanà | sphoÂÃdiÓabdasya nityasvabhÃvasya parai÷ padatvena parikalpitasya kramÃkramÃbhyÃmarthakriyÃkÃritvaæ tÃvad virudhyate, sarvasÃamarthyÃpagatatvÃccaitanyÃdi«u kutrÃpi khalu naiva yujyate, aki¤citkaratvena kathaæ tad bhavet padam? anityasyÃpi tÃvat svalak«aïasva na yujyate padatvam, saÇketakÃle d­«Âasya vyavahÃrakÃle 'nanvayÃt | na hi yujyate anyasya saÇketo 'nyasya ca vyavahÃra÷, atiprasaÇgÃt | ata eva svalak«aïamapyabhidhÃtuæ na yujyate, ananvayÃt | sÃmÃnyapadÃrthe 'bhidheyatvenÃbhyupagate sati abhidheyasvabhÃvatvena tasya svalak«aïasvarÆpatvÃnna hi pradeÓÃntaragamanam | ekatvaæ tu deÓakÃlÃdibhinnÃsvanekavyakti«vanugatamapi na yujyate tathà hi- (atha) ekasyÃæ vyaktau sarvÃtmanà vyÃptaæ syÃt tadà yena ekatvena parikalpita÷ sa svabhÃvastena anyatrÃdhigatetaravyaktibhi÷ sambaddha÷ taditarasvabhÃvastatra na bhavediti, ekatvahÃniprasaÇgÃt | (atha) ekadeÓena vyÃptaæ syÃt tadà sÃvayatvÃgrahaïado«a÷ | evaæ yÃvatyo bhinnavyaktayastÃsÃmekadeÓena vyÃptivyavasthayà tÃvatÅnÃæ grahaïaæ syÃttadà ekavyaktigrahaïaæ tÃvadekadeÓagrahaïena yuktaæ bhavet, bhinnavyakti«u deÓakÃlaparimÃïÃdibhinnÃsu tÃsvekavyaktigrahaïaæ tÃvadekadeÓagrahaïÃd yugapudgrahaïÃbhÃva eva | tasmÃd vÃcya-vÃcakatvaæ tÃvadaÓyÃropeïaiva yujyate, na tattvata÷ | ata evoktaæ bhagavatÃnyatra- yena yena hi nÃmnà vai yo yo dharmo 'bhilapyate | (##) na sa saævidyate tatra dharmÃïÃæ sà hi dharmatà || vacanaæ mithyÃ, vÃcya-vÃcyakÃnÃæ yà deÓanà taddvÃrà ÃgatÃ, sÃpi spa«Âaiva | ubhayorabhÃvo bhagavatà p­thakatvena nokta÷ | anena bodhisattvena kathaæ pratipattavyam, katha¤ca cittaæ pragrahÅtavyamityetad darÓitam | etena sarveïa gÃmbhÅryaæ darÓitam | 7. saptadhà cittasampada÷- 1. sm­tyupasthÃnam 2. abhisambodhi÷ 3. mahÃdharmÃrthapraj¤apti÷ 4. mahÃvavÃdÃrthapraj¤apti÷ 5. dharmakÃyaparigrahaïam 6. saæsÃre nirvÃïe cÃprati«ÂhÃnam 7. prasthiti-pÃriÓuddhi÷ | 1. sm­tyupasthÃnam : tatredÃnÅmevaæ gambhÅradharmo 'yamanÃgate kÃle ghanÅbhÆte kud­«ÂijÃle kathaæ saphalo bhavi«yatÅti nÃbhiÓraddhadhanti parivÃrÃ÷ | ya evaæ cintayanti te«ÃmaviÓrambhaæ nivÃrayitum ÃryasubhÆtiÓcittasampatsu sm­tyupasthÃnamadhik­tya bhagavan ityÃdyÃha | bhagavatÃpyanÃgate 'dhvani ÓÅlavanto guïavantaÓca bhavi«yantÅti kiæ noktapÆrvam | samprati te«Ãæ sattve 'sattve và ekÃntenÃnabhiniveÓaæ deÓayitum asti iti noktam, antadvayani«edhÃrthaæ te subhÆte ityÃdyÃha | (##) paramÃrthata÷ skandhapudgalÃdÅnÃæ satsvabhÃvÃnupalambhÃt na sattvÃ÷ ityanenÃdhyÃropÃntani«edha÷, avicÃraikaramaïÅyatvena sadaiva vidyamÃnatvena nÃsattvÃ÷ ityanenÃpavÃdÃntani«edha÷ | bhavi«yanti ityanayà deÓanayà bhagavata÷ kÅd­gaviparÅtasm­tyupasthÃnamiti sattvebhyo darÓayitvà bhagavatastasyÃæ sm­tyupasthÃnasampadi bodhisattvena chanda-praïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyamiti nirdi«Âam | na te sattvÃ÷ nÃsattvÃ÷? ityanena yogasamÃpattinirdi«Âà | yadi na te sattvÃ÷ syustadà kathaæ bhagavatà 'bhavi«yantyanÃgate 'dhvani ÓÅlavanto guïavantaÓca te' ityÃdyuktamityevaæ parivitarkaæ vicÃryaæ tatkasya heto÷? ityap­cchat | asattvÃste bhëitÃ÷ iti paramÃrthato 'sattvà eva, saæv­tisatskandhasadbhÃvamÃÓritya bhëitÃste | saæv­tau sattvÃt tenocyante sattvà iti | anyathà saæv­tÃvapyasattve na (te) bhëitÃ÷ syurityanena cittapragraho darÓita÷ | sarveïa tÃvadanena gÃmbhÅryamuktam | sarvasattvebhyo bhagavatÃpratihatasm­tyupasthÃnadeÓanÃt tÃvadaudÃryaæ nirdi«Âam | 2. abhisambodhi÷ yadi na syÃd bhagavata÷ kÃcidapi dharmadeÓanÃ, tadà na syÃt (sa÷) samyaksambuddho 'pi tatastathÃgatÃbhisambodhisiddhaye vyartha÷ syÃd bodhisattvÃnÃæ yatna÷ | yato 'bhisambuddhadharmà i«yante, ato deÓanÃpi bhavatÅti manvÃnebhya÷ (##) tebhyo 'bhisambodhim adhik­tya tatkiæ manyase subhÆte ityÃdyÃha | ÃryasubhÆti÷ pÆrvÃbhiprÃyaæ g­hÅtvà nÃsti sa÷ ityudatarat | tadevaæ manyate- paramÃrthÃbhiprÃyeïa bhagavatà dharmadeÓanà prati«iddheti | yathà paramÃrthata÷ kasyÃÓcidapi dharmadeÓanÃyà abhÃva÷ (tathÃ) abhisambuddhasyÃpyabhÃva÷, etat pÆrvaæ nirdi«Âam | saæv­tita÷ bhagavato dharmadeÓanÃ, sambodhi÷, taddhetupratipattiÓcÃpi vidyanta eva, tasmÃd bodhisattvenÃnuttarasamyaksambodhestathyasaæv­tisvabhÃvÃyÃ÷ sÃdhanÃrthaæ yatna÷ karaïÅya÷ | anena bodhisattvena kathaæ sthÃtavyamiti darÓitam | pÆrvamavavÃdaparye«aïakÃle bodhisattvÃnà 'abhisambodhi paramÃrtha÷' iti yo vikalpa÷, sa apanodita÷, idÃnÅæ buddhabhÆmiparye«aïakÃle pare«Ãæ tÃd­gvikalpanirÃkaraïÃnna bhavati punaruktido«a÷ | bhagavatà anuttarà samyaksambodhistathyasaæv­tau vyavasthÃpitÃ, sà kÅd­ÓÅti atra aïurapi ityÃdyÃha | yatra j¤Ãnaæ pracarati (tatra) bhagavatà grÃhyasvarÆpasya svalak«aïasya sÆk«mo 'pi dharmasvabhÃvo nopalabdha÷, sa tÃvat samastadharmanairÃtmyÃvabodhasvarÆpà anuttarà sampaksambodhi÷ | tairthika-Óaik«ÃÓaik«aj¤ÃnÃcchre«Âhatvena 'anuttarà | sarvabhÃvÃnÃæ tathatÃyà yathÃvadadhigamasvabhÃvatvena ucyate samyaksambodhirityartha÷ | tatra sarvadharmÃïÃmanupalabdhiheto "na" ityuktam | yato hyasattvaæ tato 'nupalambha÷ | vidyamÃnatve nÃnupalabdhi÷, satsu sarvadharme«u tathÃgatasya Ãlambanaj¤Ãnasyaiva j¤ÃpakatvÃt | anena dharmanairÃtmyÃvabodhasvabhÃvo nirdi«Âa÷ | (##) sÃmprataæ pudgalanairÃtmyÃvabodhasvabhÃvaæ pratipÃdayituæ api tu khalu puna÷ sÆbhÆte ityÃdyÃha | samÃ÷ sa dharma÷ iti tadavabodhite«u sarvadharme«u pudgalanairÃtmyasÃmyÃt | na tatra ki¤cidvi«amam iti sarvatra tadaviparyayÃt, ÃtmagrÃhahetorbhÃvÃbhiniveÓasya prahÅïatvÃt | bhagavatà tÃvadÃtmagrÃha÷ savÃsana÷ prahÅïa÷ | tena saiva pudgalanairÃtmyaj¤ÃnasvabhÃvà sambodhi÷, anuttarà samyaksambodhirityucyate, nÃnyà | kena rÆpeïa sama÷ sa dharma ityatra ni÷sattvatvena ityÃdyÃha | anena sarveïa kathaæ yogasamÃpattyà pratipattavyamiti tannirdi«Âam | sà kathamabhisambuddhyata ityÃha kuÓalairdharmai÷ iti | sà puïyaj¤ÃnasambhÃrÃtmakai÷ kuÓalairdharmairabhisambuddhyata ityartha÷ | yadyasattvÃd aïurapi dharmo nopalabhyeta, kathaæ nÃma bhaveyu÷ kuÓalà dharmÃ÷? yatastairabhisambuddhyate 'ta÷ kuÓalà dharmÃ÷ ityÃdyÃha | paramÃrthÃstu ardhamà eva | saæv­tau sattvÃt kuÓalà dharmÃ÷ ityuktam | tasmÃt kuÓalerdharmairabhisambudhyata ityatra nÃsti do«a÷ | anena adhyÃropÃpavÃdÃntagrÃhavik«epanirÃkaraïena cittapragraho nirdi«Âa÷ | etai÷ sarva÷ sthÃnai÷ gÃmbhÅryamapi sandarÓitam | aÓe«apudgaladharmanairÃtmyÃvabodharÆpasya samyaksambodhisvabhÃvasya paridÅpanena audÃryamapi darÓitam | 3. mahÃdharmÃrthapraj¤apti÷ bhagavata÷ sà samyaksambodhi÷ kathaæ veditvayÃ? iti vicÃryamÃïe mahÃrthadharmatayà praj¤Ãpitatvena tatsattÃæ darÓayituæ yaÓca khalu puna÷ subhÆte (##) ityÃdyÃha | sumerava÷ parvatarÃjÃna÷ ityupalak«aïam | anantalokadhÃtÆn ratnai÷ paripÆrya dÃnena yat puïyaæ tadapi upamÃæ naiva k«amate | ita÷ praj¤ÃpÃramitÃyÃ÷ ityupalak«aïamÃtraparidÅpanena sakalo mahÃyÃnadharma÷ parilak«ito bhavati | yÃvad iti vacanena sahasratamÅ kalÃ- 'ÓatasahasratamÅ kalà .......... upamÃ-aupamyamityetÃni' saæg­hyante | evaæ mahÃrthadharmapraj¤apanena hetunà bhagavataÓcittasampada÷ samyaksaæbodhe÷ Ãnuttaryamavagamyate, tathÃvidhasamyaksaæbodhim antarà tathÃvidhadharmadeÓanÃyà aÓakyatvÃt | tasmÃdetÃd­kcittasampatsampÃdane chanda-praïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyam | sakalenÃnena kathaæ sthÃtavyaæ bodhisattveneti nirdiÓyate, anenaivaudÃryamapyabhihitam | sà ca sambodhi÷ tathyasaæv­tisvabhÃvà dra«ÂavyÃ, na tu paramÃrthata÷, prÃgevoktatvÃt, sÃk«Ãdanuktamapi sÃmarthyata÷ yogasamÃpatti÷, cittapragraha÷ gÃmbhÅryaæ ca nirdi«Âam | 4. mahÃvavÃdÃrthapraj¤apti : bhagavato lokottaraj¤ÃnÃvasthÃyÃæ sattvasaæj¤Ã sarvathà na pravartate, atyantasamÃhitatvÃt, ado nÃÓcaryam | sattvebhyo vimuktayupadeÓakÃle 'samÃhitÃvasthÃyÃæ viÓuddhalaukikaj¤ÃnÃvasthÃyÃmapi sattvÃdisaæj¤Ã na pravartata iti tannirdiÓya avavÃdamahÃrthatvena praj¤aptihetunà bhagavato 'nuttaracittasampadaæ (##) pratipatsyamÃnÃæ darÓayituæ mahÃrthÃvavÃdamadhik­tya tatkiæ manyase subhÆte ityÃdyÃha | praÓnasyottaramapratÅk«amÃïa÷ sapadi svata÷ na khalu puna÷ subhÆte, evaæ dra«Âavyam ityÃdyÃha | tasmÃd bhagavataÓcittasampadastÃd­Óe mahÃrthÃvavÃdahetau bodhisattvena chandapraïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyamiti nirdi«Âam | kiæ sattvÃnÃæ sattve 'pi saækleÓahetubhÆtatayà tathà nÃbhipreyate tathÃgatena? Ãhosvit sattvÃbhÃvÃditi cintayatÃmÃÓayaæ vij¤Ãya tatkasya heto÷? iti papraccha | skandhÃtmakasya pudgalÃtmakasya ca kasyacit sattvasya paramÃrthato 'bhÃvÃd evaæ nopalabhyata iti darÓayitumÃha- nÃstiæ kaÓcit sattvo yastathÃgatena parimocitta÷ iti | anena bodhisattvai÷ kathamatra yogasamÃpattyà pratipattavyamiti tannirdi«Âam | abhÃva÷ kathaæ j¤Ãtavya ityatra yadi puna÷ subhÆte ityÃdyÃha | ayamatrÃbhiprÃya÷ yathÃj¤eyaæ tathÃgatasya j¤Ãnaæ pravartate, anyathà aprahÅïÃvaraïatvena kathaæ syÃt tathÃgatatvam | tasmÃd yadi sattva÷ syÃt tadà sand­Óyeta sa tathÃgatena, Ãtmana÷ pratyak«opalabdhatayà viciakitsÃbhÃvÃt | sa eva tÃvattasya pragìha÷ ÃtmagrÃha÷ syÃt | tataÓca ÃtmagrÃhahetuta÷ samutpannaæ nikhilakleÓajÃlabandhanamapyatid­¬haæ syÃt tadà rÃgÃdyatipragìhabaddhasya ÃvaraïÃprahÃïena bhagavata÷ tathÃgatapadaprÃptirna syÃt | bhagavatà ca tatpadaæ prÃptam, ata÷ prahÅïasakalÃvaraïa÷ sa÷ | prahÅïÃvaraïayà aÓe«a ÃtmagrÃhaÓikharÅ viÓÅryate, tasmÃt sattvÃbhÃvo na j¤Ãyate | Ãtmanyasati kimÃtmad­«Âilak«aïa ÃtmagrÃho na bhavati? kimarthaæ bhagavatà ÃtmÃdisaæj¤Ã nocyate? ityatra ÃtmagrÃha iti subhÆte ityÃdyÃha | yadi (bhagavatÃ) ÃtmÃdivastuna eva grahaïaæ syÃttadà prahÅïÃvaraïasya tasya bhagavata (##) ÃtmagrÃha÷ samudbhavet, kasyÃpyÃtmagrÃhasyÃbhÃvÃt agrÃha e«a tathÃgatena bhëita÷ | atha kÅd­Óa ÃtmagrÃha iti? sa ca ityÃdyÃha | ÓravaïÃdivirahÃd heyopÃdeyayoranabhij¤atvÃd bÃlÃ÷, prek«ÃvattvaviyogÃd Ãaryebhya÷ p­thaktvÃcca p­thagjanÃ÷ | p­thagjanà api kecit sacchÃstraæ Órutvà yoniÓomanaskÃrasthitÃ÷ dharmanairÃtmyÃdhimuktÃ÷ satyamabhiniviÓante, tadanÃtmagrÃhavyavacchedato bÃlà ityÃha | bÃlamÃtrakathanÃt skandhÃdyabhij¤Ã api tÃd­ÓÃ÷ p­thagjanà anupajÃtÃryamÃrgatayà bÃlà eva | bÃlÃnÃæ vaiÓi«ÂayamabhidhÃtuæ vyÃv­tte 'pyÃtmagrÃhe bÃlatvena te«vÃtmagrÃha ityavabhÃsate, tasmÃttadÃÓayavaÓÃd ÃtmagrÃha ityevaæ nirdi«Âam | na tanmÃtreïa satyam, atiprasaÇgÃt | anÃtmaÓabdaprayogeïÃpi kathaæ nÃtmÃdÅnÃæ satyagrahaïam, yadyÃtmà na syÃttadà ke tÃvat p­thagjanà abhidhÅyeran? iti vicintya bÃlap­thagjanÃ÷ ityÃdyuktam | paramÃrthatastu ajanà eva, saæv­timÃÓrityoktatvÃnna do«a÷ | ebhi÷ sarvairadhyÃropÃpavÃdÃntanirÃkaraïena cittaprag­hÅttatvaæ darÓitam | anena sarveïa tÃvat sÃk«Ãd gÃmbhÅryaæ proktam | aÓe«asattvadhÃtubhyo mahÃrthÃvavadapraj¤apterhetutvadarÓanena cittasampada Ãdauryamapi nirdi«Âam | 5. dharmakÃyaparigrahaïam : yadi bÃlap­thagjanÃ÷ na syu÷, kathaæ tathÃgatasya lak«aïÃnuvya¤janairalaÇk­tÃ÷ kÃyasampada÷ sambhaveyu÷? p­thagjanÃ÷ svakaruïÃmÆlakabodhicittamutpÃdya pÃramitÃsu prayatante (tataÓca) lak«aïÃdibhÅralaÇk­tÃstathÃgatakÃyasampattivanto bhavanti, tadabhÃve mÆlabhÃvÃt kathaæ bhaveyu÷ tÃd­yastathÃgatakÃyasampada iti? ye pÃri«adyÃ÷ (##) k­tÃnalpavikalpÃ÷ rÆpÃdi«u bhÃvÃbhiniveÓenaivaæ cintayanti, tebhyo dharmakÃyaparigrahamadhik­tya tatkiæ manyase subhÆte ityÃdyÃha | pÆrvaæ dharmakÃyatayà na vyavasthÃpitam, idÃnÅæ dharmakÃyaæ vyavasthÃpayitumuktatvÃnna punaruktido«a÷ | lak«aïasampadà tÃvat paramÃrthavicÃraïÃyÃmavayavina÷ paramÃïusaæghÃtasya và svabhÃvenÃnupapattiæ viditvà pÆrvakamevÃbhiprÃyaæ g­hïan subhÆtirÃha no hÅdam | evameva upapattyantaraæ bhagavatà sacet puna÷ subhÆte ityÃdinoktam | yadi tathÃgato lak«aïasampanmÃtreïa prabhÃvita÷ syÃt tadà vak«yamÃïahetunà tulyatvÃd rÃjÃpi cakravartÅ kathaæ na bhavet tathÃgata÷? nanu sthÃnasthottaptapÆrïatvena viÓi«Âà bhagavato lak«aïasampad, na tu cakravartina÷, tata÷ sa nocyate tathÃgata ityapi na yujyate, sthÃnasthÃdiviÓe«asyÃpi ja¬asvabhÃvatve nÃsti kaÓcid viÓe«a÷ | tena yadi tathÃgato ja¬asvabhÃvairlak«aïÃdidharmai÷ prabhÃvito 'bhavi«yat tadà cakravartÅ api tathÃgato 'bhavi«yat iti cet? na, tasmÃttathÃgastÃvad aÓe«avastusvabhÃvasya yathÃvadadhigamamÃtreïa prabhÃvita ityabhiprÃya÷ | anena tathÃvidhaæ j¤Ãnahetukaæ tathÃgatakÃyaæ prati bodhisattvena chandapraïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyamiti nirdi«Âam | adhunà paramÃrthatastattathÃgataj¤Ãne 'pi nÃbhinive«Âavyamiti darÓayituæ dharmakÃyo (##) vyavasthÃpyate | bodhisattvena kathaæ yogasamÃpattyà pratipattavyamiti dvÃbhyÃæ gÃthÃbhyÃæ pradarÓyate | tatra pÆrvagÃthayà kathaæ tathÃgato na dra«Âavya÷, kaiÓca na d­Óyata etannirdi«Âam | kathaæ na dra«Âavya iti cet? darÓanÃdivyavahÃrapraj¤aptyà | ke na paÓyantÅti cet? mithyÃprahÃïapras­tÃ÷ | rÆpeïa cÃdrÃk«u÷ ityanena rÆpe 'bhinivi«ÂÃ÷ pudgalÃ÷ pÃramÃrthikalak«aïÃdibhiralaÇk­taæ dharmarÆpaæ pudgalarÆpaæ ca paÓyantÅti vyavahÃrapraj¤aptirnidi«Âà | gho«eïa cÃnvayu÷ iti mÃæ Óabdena evameva sa tathÃgata iti j¤Ãtavanta ityartha÷ | anena ÓravaïavyavahÃrapraj¤Ãptirnidi«Âà | upalak«aïamÃtramimau vyavahÃrau | tena viÓe«abhedo vij¤Ãnaæ cÃpi saæg­hÅtam | mithyÃprahÃïapras­tÃste janÃ÷ tÃvad vitathÃmÃrgasthitatvÃnna mÃæ samyag rÆpeïa drak«yanti | prahÅyate 'neneti prahÃïaæ mÃrga ityucyate, tacca viparÅtatvÃnmithyà | tadapyadarÓanahetu÷ | atha kathaæ buddhà dra«Âavyà ityatra dharmata÷ ityÃdyÃha | dharmÃïÃæ yo hyak­trima÷ svabhÃva÷, sa 'dharmatÃ' ityucyate | sà ca yuktyÃgamÃbhyÃæ siddhatvÃdÃdita÷ ÓÃntÃdisvabhÃvà | saiva tathatÃ, dharmadhÃtu÷, bhÆtakoÂi÷, animittaæ paramÃrthaÓcetyÃdiparyÃyairucyate | sarvatra tathÃbhÃvÃt 'tathatà tadÃlambanena sarve buddhadharmÃ÷ sambhavanti | taddhetubhÆtatvÃd 'dharmadhÃtu' aviparÅtatvÃd bhÆta÷, tatparyantatvÃd bhÆtakoÂi÷ | (##) tatra nÅlÃdisarvavastunimittÃnÃmabhÃvÃd animittaæ | paramasya j¤Ãnasya gocaratvÃt paramÃrtha÷ | kimiti sà dharmatayà dra«ÂavyetyatrÃha- dharmakÃyÃ÷ iti | svabhÃvÃrtha÷ kÃyaÓabda ucyate | tenÃyamartha÷- samyagj¤Ãnanibandhanà ye tathÃgate«u vyavasthÃpitÃste paramÃrthato dharmasvabhÃvÃ÷ | yo yatsvabhÃva÷, sa tatsvabhÃvena dra«Âavya÷, na tvanyasvabhÃvena | yadyevaæ tarhi dharmatà prakÃÓasvabhÃvà bhavet, anyathà kathaæ tallak«itÃste dra«Âuæ Óakyanta iti vicÃrya dharmatà ityÃdyÃha | kimaÓakyatvÃd aparij¤eyà athavà parij¤Ãne do«asadbhÃvÃditi vicintya na Óakyà ityÃdyÃha | dharmisvabhÃve siddhe taddharmatà vij¤Ãtuæ Óakyate, yadà dharmisvabhÃva eva kaÓcit paramÃrthato na siddhastadà kathaæ sà dharmatÃpi vij¤Ãtuæ Óakyate kevalayà svasantatyà | nÃsti sà kevaletyabhiprÃya÷ | yadyevaæ samyagj¤ÃnasvabhÃvÃnÃæ buddhanÃmapi dharmiïÃæ paramÃrthato 'siddhatvÃnna syÃd darÓanam, tatkathaæ dharmatà dra«Âavyeti cet? nai«a do«a÷ | ye paramÃrthata÷ sarvadharmiïo na paÓyanti ta eva dharmatÃæ paÓyanti | dharmatà tÃvadanutpannasvabhÃvÃ, sà kathaæ tadviparÅtotpÃdagrahaïena grÃhyÃ, na hi ghaÂagrahaïena tadanutpÃdagrahaïam | anena tathÃgato na rÆpakÃyena dra«Âavya÷, api tu dharmakÃyena dra«Âavya ityetannirdiÓyate | asatyapi tathÃgatasya lak«aïasampatsvabhÃvatve yujyata eva lak«aïasampaddhetukaæ tathÃgatasyÃnuttarasamyaksambodhilak«aïam, gaïakai÷ (lak«aïaj¤ai÷) bodhisattvasya lak«aïasampadaæ dra«Âvà bhagavÃn anuttarasamyaksambodhau vyÃk­ta iti (##) ye«Ãæ saæÓaya÷, tatparihÃrÃrthaæ tatkiæ manyase subhÆte ityÃdyÃha | yadi lak«aïasampad anuttarasamyaksambodherhetu÷ syÃt tadà cakravartino 'pi syÃdityabhiprÃya÷ | gaïakaistÃvat tathÃvidhaæ lak«aïamÃtraæ dra«Âvà vyÃk­tam, na tu hetumityado«a÷ | anena cittapragrahÅtatvaæ nirdi«Âam | anena tÃvat sakalena sthÃnena gÃmbhÅryaæ darÓitam | saæv­tau cÃÓe«avastusvabhÃvÃdhimagalak«aïasya tathÃgataj¤Ãnasya nirdeÓena ÃudÃryamapi nirdi«Âam | 6. saæsÃre nirvÃïe cÃprati«ÂhÃnam : (a) nirvÃïe 'prati«ÂhÃnam paramÃrthata÷ sarvadharmÃïÃmabhÃvÃd yadi sà dharmatà vij¤Ãtuæ na Óakyata iti cet tata ucchedavÃdÅ bhavÃn syÃt | tataÓca tathÃgatasyÃpyabhÃvÃd aprati«ÂhitanirvÃïamapi na sidhyatÅti yadÃÓaÇkitaæ tadarthaæ saæsÃranirvÃïayo÷ aprati«ÂhÃnamadhik­tya subhÆte ..... evaæ ..... bodhisattvayÃnasamprasthitai÷ ....... ityÃdyÃha | na ca bhÆtavinÃÓo 'pi praj¤apta÷, dharmatÃyà yathÃvadavabodhÃt | ata eva coktam- nÃpaneyamata÷ ki¤cit prak«eptavyaæ na ki¤cana | dra«Âavyaæ bhÆtato bhÆtaæ bhÆtadarÓÅ vimucyate || anÃgate dharmav­ttipratibandhakatvena ucchedo 'pi na praj¤apta÷, yathÃbhÆtadharmatÃyà deÓanÃt | sarve dharmo avicÃraramaïÅyatayà yathÃbhÆtai÷ pratyayairutpadyamÃnà abhyupeyante, ato bhagavatà buddhena tathyasaæv­tisvabhÃvÃyÃ÷ mÃhÃkaruïÃyà nirmÃïÃdau adhipatitvamÃdÃya punarvineyebhyo yathÃvadupÃyopadarÓanena (##) niravacchinnasaæsÃrapravÃho 'bhyupeyate | anena bhagavato nirvÃïe 'prati«Âhitatvaæ nirdi«Âam | tathÃvidhe bhagavatkÃye chandapraïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyamiti tadapi nirdi«Âam | (ba) saæsÃre 'prati«ÂhÃnam : yadyevaæ bhagavÃn saæsÃraprav­ttimabhyupaiti, tadà saæsartà eva bhavatÅti vikalpya saæsÃre 'prati«Âhitatvaæ darÓayituæ yaÓca khalu puna÷ subhÆte ityÃdyÃha | nirÃtmake«u iti mÃyÃvat paratantratvÃt, na svata ÃtmabhÃva÷, nityasya kramakramÃbhyÃæ hetorvirodhÃt, ahetukasya aki¤citkaratvÃt | svaparayornÃdhi«ÂhÃnamapi, adhi«ÂhÃturevÃsambhÃvÃt, tasmÃt sarvadharmÃste ubhayavidhÃ÷ nirÃtmakÃ÷ | yathoktam : "Ãtmà Ãtmeti bhik«avo bÃlo 'ÓrutavÃn p­thgjana÷ praj¤aptimanupatita÷, na tvatrÃtmà và ÃtmÅyaæ và |" anena sarvadharme«u pudgalanairÃtmk«Ãnti÷ sandarÓità | anutpattike«u ityanena dharmanairÃtmak«Ãntinirdi«Âà | yadi bhÃvÃnÃmutpÃdo bhaved, ahetuko và bhavet, sahetuko và | sahetuke 'pi nityahetuko và anityahetuko veti vikaladvayam | tatra na tÃvat (##) prathamo vikalpa÷ kÃdÃcitkatvapratÅte÷ | nirapek«asya sadasadavasthÃsamatvena sarvatra nirviÓi«ÂatvÃt nityaæ sattvamasattvaæ và syÃt | ataÓca kÃdÃcitkatvasambhavÃd dvitÅyo 'pi pak«astÃvanna yujyate | nityasya itarai÷ sahakÃribhistÃvanna kaÓcit sÃmarthyaviÓe«a÷ kriyate | kutracidapyanapek«a÷ san kimiva krameïa kÃryamutpÃdayenna yugapaditi | kÃraïe 'vikÃle na kÃdÃcitkakÃryatirodhÃnaæ yujyate | kathaæ krameïotpÃda÷ syÃditi | ye svahetuæ bhÃvÃnÃæ vadanti, te 'pyarthato 'bhÃvÃdevabhyupagacchanti | svabhÃve siddhe heturapi syÃnna tvasiddhe, sarvasÃmarthyavirahalak«aïatvÃttasya | svÃbhave siddhe tasyÃhetukasiddhirevÃbhyupagatà syÃt, taditarÃnyahetau cÃnabhÅ«Âe kathaæ na nirhetuka÷ syÃt | na bhÃva÷ svabhÃvÃd bhinna÷ | ata÷ sidhyati tatsiddhe, (phalata÷) ahetuka eva syÃt | anyathà tatsiddhe 'pyasiddhatvÃt kathaæ tadabhinnasvabhÃvatvam | tato yo 'hetuvÃdÅ pak«o nirasta÷, sa atrÃpi tulya÷ | na tÃvad yujyate t­tÅyapak«o 'pi samÃnÃsamÃnakÃlayo÷ kÃraïatvavirodhÃt | tathà hi, hetau sati sa phalena (kÃryeïa) samÃnakÃlo và bhaved bhinnakÃlo vÃ? na tÃvat samÃnakÃlÃt, svayaprÃptÃtmasvabhÃvasya sarvasÃmarthyaÓÆnyatvÃt kutrÃpi phale yogÃbhÃvÃt | ÃtmasvabhÃve ca (prÃpte) tatsvabhÃvavat phalasyÃpi tatsamÃnakÃlabhÃvitayà ÃtmasvabhÃvatvameva | na tatra phalaæ yujyate | (##) bhinnakÃle 'pi tÃvat taditarakÃlavyavadhÃnena và bhaved, yathÃvaibhëikairvipÃkaheturi«yate, tathà | athavà avyavadhÃnena và bhaved, yathÃsautrÃntikai÷ kÃryakÃraïayorutpÃdavinÃÓau 'tulÃdaï¬onnÃmÃvanÃmavad' ucyete tathà syÃditi? tatra taditarakÃlavyavadhÃnena phalotpÃde sati vinÃÓÃdevotpÃda÷ abhyupagamyeta, sarvasÃmarthyavirahitatvÃttasya vinÃÓasya na yujyate hetubhÃvatvam, anyathà akÃrakasya vina«Âavastuno vinÃÓÃt kathaæ (utpÃda÷) bhavet | avyavadhÃneneti pak«e 'pi yadi sarvÃtmanà avyabahitastadà tadeva samakÃlatvaæ syÃt | niravayavayordvayorvastuno÷ sarvÃtmanà avyavahitatve ekakÃlatvÃtiriktà nÃnyà gati÷ | tasmÃt sarvÃtmanà avyavahite sati pÆrvaæ yathà aïumÃtrakam (iti prasaktam), tathaiva kalpasyÃpi k«aïamÃtrakatvaæ durnivÃram | ekadeÓena cÃvyavahite sÃvayavatvaæ prasajyate, ata÷ paramÃrthata÷ sarve bhÃvà anutpannà eva | avicÃraramaïÅyà mithyÃtvenotpannà iva pratÅyanta eva, yathà bhrÃntij¤Ãne pratibhÃsasvabhÃvÃ÷ | (yadi) na syÃt prasiddhamÃtraæ pramÃïaæ (tadÃ) 'kÃryakÃraïayorÃgopÃlaæ prasiddhatvÃnna yujyate vimarÓa÷ iti vÃda÷ kathaæ yujyeta, prasiddhasya rÆpÃde÷ pramÃïata÷ viÓÅrïatvÃt | tasmÃduktaæ bhagavatà candrapradÅpasÆtre (samÃdhirÃjasÆtram)- na cak«u pramÃïaæ na ÓrotragrÃïaæ na jihvà pramÃïaæ na kÃyacittam | pramÃïaæ yadyeta bhaveyurindriyÃ÷ kasyÃryamÃrgeïa bhavet kÃryam || (##) yasmÃdime indriya apramÃïà jadà svabhÃvena avyÃk­taÓca | tasmÃd ya nirvÃïapathaiva Ãrthika÷ sa ÃryamÃrgeïa karotu kÃryam || yatpratyak«alak«aïamÃhurÃcÃryÃstacca pratyak«aæ saæv­tita÷, paramÃrthe 'vatÃraïÃya dra«Âavyam | na ca saæv­tau na samÃnaparyanuyoga÷, tatastasya saæv­tÃvuktatvÃnna parÅk«aïaæ k«amate | ato bhagavatà ÓÃlistambÃdi«u bhÃvÃnÃæ svaparodayo ni«iddha÷ | tathoktam ÃryalaÇkÃvatÃre- "sadasatorutpattivirahitatvÃnmahÃmate, sarvadharmà anutpannÃ÷ |" vist­tapraj¤ÃpÃramitÃsuæ coktam- "subhÆte, na kaÓcid dharma utpanna÷, sà (api) anutpannÃ" tatra yà praj¤Ã, sÃnutpattikadharmak«Ãntirityucyate | tathoktaæ ratnÃkaranÃma(mahÃyÃna) sÆtre- sva eva yadà nÃsti paro hetu÷ kathaæ bhavet | svÃbhÃvÃt kathamutpÃda÷ parasmÃt sugato 'vadat || api ca, bhÃvà jÃyanti saæv­tyà paramÃrthe 'svabhÃvakÃ÷ | yadyetat sarvaæ parikalpitasvabhÃvamadhik­tyoktamiti cet? na, sarvasvabhÃvÃnÃæ pramÃïato nirÃk­tatvÃt | anenÃparo 'lpakuÓalamÆlo 'pi (jano yadÃ) saæsÃradu÷khaæ nÃnubhavati, (tadÃ) anutpattikadharmak«ÃntiprÃptatvÃt mahÃj¤ÃnÃlokodayà labdhÃnuttarapuïyaskandhà bodhisattvÃ÷ kathaæ saæsÃradu÷kham anubhaveyurityevamÃveditam | (##) dvividho hi saæsÃradu÷khasyÃnubhava÷- kÃyiko daurmanasyalak«aïaÓca | tatra pÆrvakastu pÃpakarmaïa÷ phalam, aparastu mohaja÷, viparyastaj¤ÃnasambhÆta eva | tatrÃnutpanne«u dharme«u k«ÃntiprÃptyà bodhisattve«u nÃstyubhayavidho du÷khahetu÷, pÃpaæ mohaÓceti | akÃraïÃnna sambhavati du÷khasparÓavihÃra÷ | anena kathaæ bodhisattvena pratipattavyamiti deÓitam | utpÃditabahutarapuïyaskandhà rÆpÃvacarÃdisattvà iva kiæ (te) saæsÃra eva na bhavanti? kathaæ và bahutarapuïyaskandhotpÃdamÃtreïa saæsÃre 'prati«Âhitatvaæ sandarÓitamityÃÓaÇkya puna÷ subhÆte ityÃdyÃha | anena tÃvad utpannapuïyaskandhe 'pi te«Ãæ mithyÃbhiniveÓena puïyaskandhaparigrahasya sarvasaækleÓamÆlaviparyÃsasyÃprahÅïatvam, ata÷ (te) viÓi«Âagatiæ prÃptà api saæsÃre vyavasthÃpyante, bodhisattvÃnÃæ tu anutpattikadharmak«ÃntiprÃpte÷ puïyaskandhe«u nÃsti satyÃbhiniveÓa÷, ataste«Ãæ sarvasaækleÓamÆlasaæmohasya prahÅïatvÃnna saæsÃre 'vasthÃnabhityevaæ nirdiÓyate | paravikalpanirÃkaraïÃrthamÃryasubhÆtiraviditÃbhiprÃya iva nanu parigrahÅtavya÷ iti viparÅtamabhyadhÃt | tadayamÃÓaya÷- tattatsÆtre«u bhagavatà 'bodhisattva÷ puïyaskandhaæ parig­hïÃti' ityuktam | atra na parigrahÅtavya÷ iti vacanena kathaæ na virodha iti? bhagavÃnapi yenÃbhiprÃyeïoktavÃn tadubhayamapi darÓayitumÃha- parigrahÅtavya÷ iti | parigrahÅta iti yadÃha tattu parigrahalak«aïanaya upasaæhÃralak«aïa÷ | viparÅtagrÃhakalak«aïanirÃkaraïena nÃtra virodha÷ | vitathamÃrgagrÃhakatvaæ viparitagrahaïamityanena tadvikalpaprahaïÃccittapragrahaïaæ darÓitam | yaÓca khalu- (##) puna÷ subhÆte, kulaputro và kuladuhità và prÃrabhya audÃryamuktam, avaÓi«ÂapÆrvabhÃgairgÃmbhÅryaæ nirdi«Âam | etena sakalena sthÃnena ÓÃÓvatocchedÃntaæ parih­tya madhyamamÃrgo deÓita÷, nirdi«Âaæ ca saæsÃre nirvÃïe cÃprati«Âhitatvam | 7. prasthiti-pariÓuddhi÷ prasthiti÷ pariÓuddhirucyate | trividhastasyÃ÷ prabheda÷- 1. ÅryÃpathena prasthiti÷, 2. sattvabhÃjanalokÃdhipatyena prasthiti÷, 3. asaækleÓena prasthitiÓca | 1. ÅryÃpathena prasthiti÷ tatra yadi buddho dra«Âavyo dharmakÃyena, na tu rÆpakÃyena, tadà bhagavataÓcaturÅryÃpathena janmÃbhini«kramaïÃdinà cÃgamaprasiddhena kathaæ na virodha iti yo manyate tadarthaæ prasthÃnasampada ÅryÃpathena prasthitimadhik­tya api tu khalu puna÷ subhÆte ya÷ kaÓcid ityÃdyÃha | gacchati và Ãgacchati và ityetaddvayena caÇkramaïam, ti«Âhati ityÃdibhi÷ krameïÃvaÓi«Âà ÅryÃpathà uktÃ÷ | ÅryÃpathapirdeÓastÆpalak«aïamÃtram tena janmÃdÅnÃmapyatra nirdeÓo dra«Âavya÷ | bhagavata Ãgamena paridÅpitÃnÃmÅryÃpathÃdÅnÃæ ya÷ samyaktayà ÓabdaÓo 'bhiniveÓastÃsya viparÅtÃbhiniveÓÃnna jÃnÃti tathÃgatena bhëitasyÃrtham | (##) na ca bhagavÃn rÆpakÃyena prabhÃvita÷, asau tu j¤ÃnapariÓuddha÷, tasyÃmÆrtatvÃjj¤Ãnasya saæv­tÃvapi gatyÃdayo na sambhavanti | gatyÃdayastu rÆpaskandhasya sthÃnaviÓe«aprabhÃvitatvÃt | te ca bhagavato nirmÃïakÃyamÃÓrityoktÃ÷, na ca j¤ÃnakÃyamÃÓritya, tatra saæv­tita÷ paramÃrthato và gatyÃdÅnÃmasambhavÃt | tasmÃd evaævidhÃyÃæ ÅryÃpathaprasthitau bodhisattvena chandapraïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyamiti sandarÓitam | yadi tathÃgate gatyÃdayo na saævidyante (tarhi) kathaæ tathÃgata÷ iti gatyà prabhÃvita ivocyata iti cittÃÓayaæ vitarkyÃha- tatkasya heto÷? iti | na me sa bhëitasyÃrthamÃjÃnÃti ityanena yojanÅyam | atrottarÃrthaæ tathÃgata÷ ityÃdyÃha | evamabhipreyate- vyapadeÓo 'yaæ na gatyà prabhÃvita÷, api tu adhigamena prabhÃvita÷ gata÷ ityasyÃdhigatyarthatvÃt | vastutattvaæ yathÃsthiti÷, tathaivÃdhigamyate, adhigatatvÃt tathÃgata÷ | athavà pÆrvakairbuddhairyathà vastutattvamadhigatamaviparyayeïa tathaivÃnenÃpyadhigatamityadhigatatvÃt tathÃgata÷ | sa ca tathyasaæv­tau j¤ÃnakÃyatvena yujyate, na cÃnyatrÃvikalpitatvÃt | tacca gamanÃdi kvacit saæv­tÃvapi na sambhavati, amÆrtatvÃt | paramÃrthe tu na sambhavatitarÃm, anutpannatvÃt | tata÷ sa vastusvabhÃvÃdhigatyà samastalokasya jye«ÂhatvÃt pÆjanÅyatvÃt arhan ityucyate, samyagavabuddhatvÃt samyaksambuddha÷ ityucyate, anyathÃtvena ja¬asvabhÃvena rÆpakÃyastu tathà nocyata iti bhÃva÷ | anena yogasamÃpatti÷ cittapragrahaÓca sandarÓita÷ | anena tÃvat sakalasthÃnena gÃmbhÅryaæ nirdi«Âam | saæv­tau tathÃgatasya nirmÃïakÃyamÃÓritya anantalokadhÃtu«u apratihatagamanÃdipradarÓanena ÃdÃryamapi pradarÓitam | (##) 2. (a) bhÃjanalokÃdhipatyena prasthiti÷ yastathÃgatasya nirmitarÆpakÃya÷, yaÓca manomayakÃya÷, tasyÃpi ekÃnekasvabhÃvavisaæyogÃnmÃyÃnirmitabuddhavat m­«Ãtvaæ darÓayituæ bhÃjanasattvalokabhÃvavigamÃt prasthitimadhik­tya yaÓca khalu puna÷ subhÆte ityÃdyÃha | pÆrvaæ tvadhimukticaryÃbhÆmau bodhisattvasyÃbhÃvo darÓita÷, samprati buddhabhÆmau bhagavata÷ prasthitidarÓanÃnna punarukti÷ | atra punadvividhenopÃyena ekÃnekasvabhÃvaviyogÃvabodhÃnnairÃtmyaæ darÓitam | tadyathÃpi nÃma ma«iæ kuryÃt....... paramÃïusa¤caya÷ ityanena ekÃnekasvabhÃvaviyogÃvagamena tanukaraïopÃyo darÓita÷ | atrÃpi pÆrvavad vyÃkhyÃnaæ (veditavyam) | nanu digbhÃgabhedena paramÃïavo 'siddhà (tadÃ) kathaæ te sa¤citÃ÷? iti sa¤cintya tatkasya heto÷? ityÃÓaÇkyottaramÃha (pariharannÃha) saced bhagavan iti vij¤aya ekatvagrÃhakaniv­ttyupÃyÃrthameva paramÃïuprabhedena (ya÷) sa¤caya÷ sa ukto na tu paramÃrthato 'navasthitatvÃt, anyathà paramÃïusa¤caya÷ sarvatra pratyak«atvena prasiddhyeta | tasmÃt na bhagavÃnavak«yat paramÃïusa¤caya iti abhëite 'pyevamÃkhyÃtatvÃt | anena tathÃgatasya rÆpÃbhÃvatvena tÃd­ÓyÃæ sthitau chanda-praïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyamiti deÓitam | yadi na syÃt sa¤caya÷ (tadÃ) api nu bahu÷ sa paramÃïusa¤cayo bhavet? iti kasmÃd bhagavÃnavak«yadityÃÓayaæ viditvà tatkasya heto÷? ityÃha | asa¤caya÷ sa÷ iti pÆrvottarÃdidigbhÃgabhedena avasthitÃnÃæ te«Ãæ paramÃïÆnÃæ svabhÃvenÃsiddhatvÃnna yujyate tattvata÷ sa¤caya÷ | ekatvagrÃhanirÃkaraïÃyaiva (##) bhëitam tenocyate paramÃïusa¤caya iti | asati ca digbhÃgabhede paramÃïava÷ paramÃïvantarai÷ pÆrvÃparordhvÃdhodigbhÃgabhedena pariv­tà na syu÷, tato na bhavedupacayaÓcittacaittÃdivat | bhÃga eva bhavati paramÃïurityapi kathanaæ na yujyate, tatrÃpi tarkasÃmyÃt | evaæbhÆteni«Âhito 'pi na yujyate | ani«ÂhitÃ÷ paramÃïava÷ svabhÃvena tarhi tvayà kiæ sÃdhyate? ani«ÂhitasvabhÃve bhÃvo na sidhyati, tata÷ siddhamasmÃkaæ matamiti | anekasvabhÃvatvamaïÆnÃæ yad­cchayÃpi nocyate, (tadÃ) ani«Âhite paramÃïau (anekasvabhÃvatvaæ) kathamupapadyeteti mayoktam | ye paramÃïavastvayà niravayavatvena vyavasthÃpyante te«Ãæ pÆrvottarÃdidigbhedÃbhyupetatvÃt digbhÃgabhedenÃbhyupagamyante, tena sÃvayavÃ÷ [te] prasajyante | tata÷ prasaÇgasiddho hetorÃÓrayÃsiddhi÷, na ca kevalaæ cittacaitasikÃbhyÃmanaikÃntikÃ÷, amÆrtatvÃtte na dik«vavasthitÃ÷, pÆrvottarÃdidigbhirapi nÃvati«Âhante | tenoktam- (##) na rÆpe naiva netre ca tayormadhye 'pi na sthita÷ | yatra sthito bhavettatra na sannaiva hi cÃpyasat || alaæ prasaÇgeneti | anena tvanekasvabhÃvarÃhityamavagamya nirÃbhÃsopÃyasandarÓanena yogasamÃpattiÓcittaprahaÓceti nirdi«Âam | bahu÷ sa paramÃïusa¤cayo bhavet ityanenaudÃryaæ cÃbhihitam, avaÓe«eïa tu gÃmbhÅryam | (ba) sattvalokÃdhipatyena prasthiti÷ samprati sattvalokÃbhÃvaprasthitimadhik­tya bhëitastrisÃhasramahÃsÃhasro lokadhÃturiti sa÷ ityÃdyÃha | bhÃjanalokasya pÆrvamuktatvÃdatra lokadhÃtustÃvat sattvalokatvene«Âa÷ | ubhayatra trisÃhasramahÃsÃhasrÃbhidhÃnena tÃvadanantalokadhÃturupalak«yate | ata eva adhÃtu÷ sa tathÃgatena bhëita÷ iti pa¤caskandhÃtmaka÷ sa sattvaloko 'pyekÃnekasvabhÃvavirahita÷ pÆrvavadukta÷ | anena tathÃgatasya tathÃvidhÃyÃæ sattvalokÃbhÃvaprasthitau bodhisattvena chandapraïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyamiti nirdi«Âam | nirÃbhÃsena tu yogasamÃpattiriyaæ kathaæ pratipattavyetyapi sandarÓitam | idÃnÅæ cittaæ kathaæ pragrahÅtavyamiti darÓayituæ tatkasya heto÷? iti p­«ÂavÃn | 'adhÃtu÷ sa tathÃgatena bhëita' ityanena yojanÅyam | uttarÃrthaæ saced bhagavan ityÃdyÃha | yadi sattvaloko yathÃprasiddhastathà paramÃrthata÷ syÃt sthÆlaikasvabhÃvastadà tathÃgatena yathÃsthiti vastutattvamadhigatamiti sa eva (##) piï¬agrÃha÷ syÃt | skandhe«u piï¬agrÃha evÃtmagrahaïahetu÷, sa eva ca tathÃgatasya piï¬agrÃho 'tigìhatara÷ syÃt, tadaprahÃïaæ cÃbhipretaæ bhavet | na tvevam, ata evÃnyatra yo bÃlajanebhya÷ piï¬agrÃha ÃtmagrÃhasya hetutvena bhagavatà bhëita÷ sa paramÃrthato 'grÃhya eva | grÃhye hi piï¬e ekÃnekasvabhÃvasya kasyacidabhÃvÃt | bÃlajanaprasiddho bhÃva÷ kevalaæ saæv­tita ukta÷ | tenocyate piï¬agrÃha iti | tadarthasÃdhanÃyaivaæ bhagavÃn piï¬agrÃasyÃrthamuktavÃn | kimucyata iti cet? vyavahÃre piï¬agrÃha iti paramÃrthe 'bhÃvÃt sa dharmastvanabhilÃpya ityuktavÃn | yadyevaæ grÃhya÷ piï¬o na syÃt tadà tatra grÃhakasyÃpyabhÃvÃt kathaæ vyavahÃre piï¬agrÃha iti vicintyÃha- sa ca bÃlap­thajanairudg­hÅta÷ iti | bÃlÃstu bhrÃntivaÓÃdasantamapi sadbhÆtamiva g­haïanti | tadÃÓayavaÓena vyavahÃra÷ praj¤apyate, (ato) na virodha ityabhiprÃya÷ | tasmÃt te bÃlà ityucyante, anyathà yathÃvastu vyavahÃrapraj¤aptau kathaæ te bÃlÃ÷ syu÷? uktamatra kathaæ cittaæ pragrahÅtavyamiti | gÃmbhÅryamaudÃryamapi cÃtra pÆrvavad yojanÅyam | anena yadà sarve bhÃvÃ÷ paramÃrthata÷ svabhÃvaÓÆnyÃstadà rÆpakÃya÷ j¤ÃnakÃyaÓca kathaæ bhavet paramÃrthata÷ sasvabhÃva÷, mÆlasattvasyÃbhÃvÃditi deÓitam | samprati yo hi kaÓcit subhÆte ityÃdinà sarvasthÃne«u yogasamÃpatte÷ kenopÃyena sarvatra samÃdheyamiti tat pradarÓyate | evamanusandhi÷- yadi nÃsti piï¬agrÃhastadà tanmÆlaprabhavÃyÃ÷ satkÃyad­«ÂerevÃbhÃvÃt kathaæ bhagavÃn pa¤casu d­«Âi«u satkÃyad­«ÂimÃheti tadarthaæ yo hi kaÓcit subhÆte ityÃdyÃha | atra kathamavikalpyam, yaÓcÃvikalpaka÷, yaminnavikalpyam, yenÃvikalpaka÷, yaÓcÃvikalpa÷, taddarÓanena yogasamÃpatte÷ samyagupÃyo darÓito bhavati | (##) tatra yo hi kaÓcit subhÆte ityÃrabhya tenocyate Ãtmad­«Âi÷ etatparyantamanena kathamavikalpyaæ taduddi«Âam | kathamiti cet? ukto 'nyairthikairÃtmÃ, bhagavatà tu pudgalanairÃtmyapratipÃdanÃdÃtmani«edhÃrthamÃha Ãtmad­«Âi÷ iti tasyÃ÷ Ãtmad­«ÂernirÃkaraïena dharmanairÃtmyaæ vyavasthÃpyate ad­«Âi÷ sà tathÃgatena bhëità ityuktam | tÃmÃtmad­«Âiæ yadi satyato na g­hïÃti (tadÃ) evaæ prayoge bodhisattvo yogasamÃpattau pravartate | yasmÃdavikalpakastasmÃt sa tatrÃvaraïopÃya÷ | evaæ hi subhÆtea bodhisattvayÃnasamprasthitena ityanena yo 'vikalpaka÷ sa paridÅpyate | sarvadharmÃ÷ ityanena yasminnavikalpyam taddarÓitam | j¤Ãtavyà dra«Âavyà adhimoktavyÃ÷ ityanena yenÃvikalpyaæ tadabhihitam | kenÃvikalpyamitiæ cet? j¤Ãnena darÓanena adhimuktyà ca | tatra j¤Ãnaæ ÓrutamayÅ praj¤Ã, darÓanaæ cintÃyayÅ praj¤Ã, tayopanidhyÃnatvÃd, adhimukti÷ bhÃvanÃmayÅ praj¤Ã, adhyÃÓayo 'trÃdhimuktiÓabdena vaktumi«yate | sà tu bhÃvanÃbalena sidhyatÅti, ata eva bhÃvanamayÅ praj¤Ã nirvedhabhÃgÅyÃvasthÃyÃmadhimuktiÓabdenoktà | tathà cÃdhimoktavyÃ, yathà na pratyupasthÃmahe ityanena yo 'vikalpastaæ darÓayati | asaæj¤ai«Ã tathÃgatena bhëità ityatra hetu÷ parikÅrtita÷ | kasyacit saæj¤eyasya abhÃvo 'pi, ekÃnekasvabhÃvaÓÆnyatvÃt paramÃrthata sà asaæj¤Ã | saæv­tisatyamadhik­tyÃnyatra tathÃgatena bhëitam | tasyà (##) mithyÃrthÃdhigamÃvasthÃyÃæ kathaæ na syÃdavikalpa ityabhiprÃya÷ | sarvasthÃne«u yogasamÃpattyupÃyo 'bhihita÷ | 3. asaækleÓena prasthiti÷ (a) deÓanÃsaækleÓa÷ dvidhà tavadasaÇkleÓa÷- deÓanÃsaækleÓa÷, saæsÃrÃsaækleÓaÓca | tatra yadi nÃsti dharmasaæj¤Ã tadà tathÃgatasya sattvebhyo taddharmadeÓanÃsaæj¤ÃsamutpÃde kathaæ na bhavet saækleÓa÷? k­payà sattvÃrthaæ yÃvatsaæsÃrÃvasthÃne sati dharmasaæj¤ayà kathaæ na syÃt saækleÓa÷? iti vicintya tayaiva cittasampadà deÓanÃsaækleÓaæ gÃthayà ca saæsÃrÃkleÓamÃvedayitum yaÓca khalu puna÷ subhÆte ityÃdyÃha | pÆrvaæ prasaÇgÃntare lokadhÃtupraÓastipradarÓanamanuÓaæsÃyÃ÷ praÓaæsanam, sampratyasaækleÓÃdhikÃre 'nantalokadhÃtudeÓanayà nocyate anuÓaæseti na punarukti÷ | atrÃpi yuktistu prÃgvad vaktavyà | udg­hya iti svadhyÃye 'dhÅtam, dhÃrayet iti padam, vÃcayet iti pustakÃsikaæ vÃcayet, paryavÃpnuyÃt iti tvarthagrahaïamityartha÷ | anena yamÃnmahÃrtho 'yaæ dharmastasmÃdbodhisattvenaivaævidhÃyÃæ mahÃrthadharmadeÓanÃyÃmavaÓyameva chanda-praïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyaæ tatparidÅpitam | bhëyamÃïÃyÃmapi kathaæ na syÃtsaækleÓa ityetaddarÓayituæ kathaæ na samprakÃÓayet ityÃha | ayamabhiprÃya÷- paramÃrthato 'nutpannatvenabhilÃpyatvena deÓitatve 'pi sarvadharmÃïÃm, te dharmà anabhilÃpyasvabhÃvena nocyate | evamuktam- yathà vineyajanÃstathà sarve dharmà Ãdito 'nutpannatvÃdanabhilÃpyÃ÷ (##) tasmÃnna te kenÃpi vyapadeÓyà ityevaæ darÓyata iti | tathà sati asaækleÓena deÓanÃ, aviparÅtÃrthatvÃt | anyathà saækli«Âà syÃd viparÅtadeÓanatvÃt | ata eva tathÃgato dharmadeÓanÃkÃle viÓuddhalokaj¤Ãne prasthita÷, ato dharmasaæj¤ÃbhÃsasamudbhave 'pi tattvato 'bhiniveÓÃbhÃvÃt saækleÓado«ÃbhÃva÷ | anena yogasamÃpatti÷, cittapragraha÷ gÃmbhÅrya¤ca nirdi«Âam, pÆrveïa tÃvadaudÃryam | [ba] saæsÃrÃsaækleÓa÷ sÃmprataæ nikhilapraj¤ÃpÃramitÃkÃyaæ vyavasthÃpya gÃthayà saæsÃrÃsaækleÓo deÓyate | anayà gÃthayà catvÃri saæsk­talak«aïÃni paridÅpitÃni | (tÃni tÃvat) svabhÃvalak«aïam, vi«ayarasÃsvÃdanalak«aïam, ÃdÅnavÃnvayalak«aïam, niryÃïÃnvayalak«aïaæ ceti | tatra pa¤caskandhÃtmakÃnÃæ bhÃvÃnÃæ yathÃpratÅti pratÅtyasamutpÃdastÃvad hetupratyayasaæg­hitatvÃt saæsk­taæ ityucyate | ete«Ãæ sarve«Ãæ svabhÃva÷ tÃrakÃ÷ iva dra«Âavya÷ | rÃtrau yathà tÃrakà avabhÃsante, na tu divase, tathaiva saæsk­tà api avidyÃj¤ÃnÃndhakÃre sati pratibhÃsante, j¤ÃnasÆryÃloke sati nÃvabhÃsante, ata÷ (te) tÃrakasvabhÃvà iva dra«ÂavyÃ÷ | pudgaladharmad­«ÂayabhiniveÓÃtmakÃ÷ saæsk­tÃstu mithyÃpratÅtihetutvÃt timiravajj¤ÃtavyÃ÷ | vij¤Ãnalak«aïaæ ca karmavartikaæ t­«ïÃsnehaæ cÃÓritya prajvalanÃd dÃpa iva dra«Âavyam, evametannidarÓanena saæsk­tasvabhÃvalak«aïaæ paridÅpitam | mÃyopamayà vi«ayarasÃsvÃdanalak«aïaæ nirdiÓyate, vitathÃvabhÃsamÃnatvÃt | tatrÃdÅnavÃnvayalak«aïaæ saæsk­tasvabhÃvaæ dvividham- anityÃnvaya÷ du÷khÃnvayaÓca | avaÓyÃyopamayà anityatÃnvaya÷ pradarÓyate, na ciraæ sthitatvÃt | budbudopamayà tÃvad (##) du÷khatÃnvaya÷ pradarÓyate, vedanà budbudopamà iti, yà kÃcid vedanà seha du÷khamiti bhëitatvÃt | trividhai÷ dukhai÷ sarvà vedanà du÷khà veditavyà | tatra du÷khavedanà tÃvad du÷khadu÷kham, tatsahità ye saæskÃrÃste 'pi tadanurÆpatayà du÷khameva; sukhÃvedanà tÃvad vipariïÃmadu÷khena du÷kham, tatsahità ye dharmÃste 'pi tadanurÆpatayà du÷kham, na du÷khà na sukhà vedanÃ, tatsahitÃni vastÆni ca saæskÃradu÷kham, utpÃdabhaÇgalak«aïatvena tÃni du÷kham | evaæ sarvaæ saæsk­taæ du÷khÃnvitaæ dra«Âavyam | tatra niryÃïÃnvayalak«aïaæ tÃvat pudgaladharmaÓÆnyatÃnvayam, tadÃlambananirv­tatvÃdbhagavatà khalu dvividhaæniryÃïÃlambanamuktam | ÃryasamÃdhirÃjasÆtrecÃpyuktam : nairÃtmyadharmÃn yadi pratyavek«ate tÃn pratyavek«ya yadi bhÃvayeta | sa heturnirvÃïaphalasya prÃptaye yo anyaheturna sa bhoti ÓÃntaye || dvividhanairÃtmyasamprayuktÃ÷ sarvasaæsk­tÃ÷, tathà hi- atÅta-pratyutpanna-anÃgatabhedena trividhÃ÷ saæsk­tÃ÷ | tatra ye tÃvadatÅtÃste sm­timÃtrÃvasthità ato ni÷svabhÃvatvena, dharma-pudgalatayà ÓÆnyÃ÷ ÃtmanÃnadhi«ÂhitatvÃt, tataÓca svapnaupamyena dvividhanairÃtmyÃnvayÃste vyapadi«ÂÃ÷ | pratyupannà vidyudaupamyena ekÃnekasvabhÃvarahitÃ÷ agrÃhyasvabhÃvatvaditi tenÃnvità vyapadi«ÂÃ÷ | (##) anÃgatÃstÃvadalabdhasvabhÃvÃ÷, abhraupamyena ÃkÃÓasamacitte tadbÅjadau«Âhulyena janitatvÃditi nairÃtmyadvayaæ tÃvaddeÓitam | ato 'nena khalu samagreïÃtra bodhisattvai÷ sadà sarvasaæsk­tasvabhÃvamevaæ vicÃrya chanda-praïidhÃnÃbhyÃæ sthÃtavyamiti paridÅpitam | niryÃïÃnvapradarÓanena tÃvad yogasamÃpattiÓcittapragrahaÓca nirdi«Âa÷ | anena sampÆrïenasthÃnena gÃmbhÅrya¤ca vyapadi«Âam | gÃthÃyÃmasyÃæ tÃvadidaæ paridÅpyate- saækleÓamulaæ tÃvad viparyÃsa÷ | ata÷ saæsk­tasvabhÃve«vanekaÓa÷ kenacid vicÃrayatà manasikurvatà apyevaæ saæskÃraparij¤ÃnÃdyadà viparyÃsÃbhÃvÃt na bhavati saækleÓaæ (tadÃ) kathaæ (nÃma) yathÃvadaÓesavastusvabhÃvaparibhÃvako vidhÆtÃÓe«aviparyÃsajÃlastathÃgata÷ saækli«Âo bhavet | ata eva samastasaæsk­tado«Ãn avagacchan tathÃgata÷, padmamiva saæsÃrado«ÃmbhasÃnavaliptacitta÷, pratij¤ÃtasamastajagatsamuddharaïÃÓaya÷, saphalakÃritra÷, mahÃkaruïÃnvitacitta÷, niravadhijagaddhitasukhasÃdhanÃbhiprÃyeïa saæsÃracakrasaæsaraïaæ yÃvat prati«Âhito veditavya÷ | tathà coktam- kartuæ loke sukhaæ ÓÃntau bhave cÃpyanadhi«Âhita÷ | iti sarvasattvÃnavalokituæ bhÆmÃvasthÅyata ityapyuktam | traiyadhvikÃnÃæ jananÅ munÅnÃæ khyÃtà yathÃÓakti mayà tato jagat | vipulena puïyena viyatsamena vidhÆya cÃndhyaæ sugatatvamÃpnuyÃt || ÃcÃryakamalaÓÅlena mÃdhyamikanayena viracità vist­tà ÃryavajracchedikÃÂÅkà parisamÃptà | a«ÂamyÃæ ÓatÃbdyÃæ bhÃratÅyÃcÃrya ma¤juÓrÅmitreïa bhota-locÃvà yeÓe-demahÃbhÃgena ca bhoÂabhëÃyÃmanÆdità | vidu«Ãæ vaÓaævadena ÃcÃryapemÃtenajinamahÃdayena bhoÂabhëÃta÷ saæsk­tabhëÃyÃæ punaruddh­tà sarvasattvahitasukhÃrtham iti |