Kamalasila: Vajracchedikatika (= Vajrñ) Based on the edition by Pema Tendzin: Praj¤àpàramitàvajracchedikàsåtram, with Praj¤àpàramitàvajracchedikàñãkà of Acàrya Kamala÷ãla. Sarnath 1994 (Bibliotheca Indo-Tibetica, 29). Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project. With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project of Nagarjuna Institute, Nepal and University of the West, Rosemead, California, USA (www.uwest.edu/sanskritcanon) Version: 2009-04-23 16:31:08 Proof Reader: Milan Shakya The transliteration emulates the conventions of Nagari script. Therefore, many word boundaries are not marked by blanks. #<...># = BOLD for references to Pema Tendzin's edition (added) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ (##) àcàryakamala÷ãlaviracitayà àryapraj¤àpàramitàyà vajracchedikàyà vistçtañãkayà sahitam namo ma¤cu÷riye kumàrabhåtàya maïgalàcaraõam kàyaþ prasiddhaþ paridç÷yamàno janeùu sarveùu sphuñaü tathàpi | svabhàvato vastutayà na pràpto nidar÷itaþ so 'pi ca pràptihetuþ || phalasya ÷reùñhasya ca nityabhåtaparamasya càgryasya jinaiþ samastaiþ | ata÷ya traiyadhvikasarvabuddhaprasåü namasyàmyani÷aü hçdà tàm || 1 || (##) alpãyasàbhyàsabalena yasyàþ, mahànti puõyàni hi sa¤cinoti | utkhàtamålàni ca pàpakàni, sarvàõi càpàdayati kùaõena || ata÷ca tasyà÷cirabhàvanàrthaü, màrgaü pravakùye svabalànuråpam | guråpadiùñaü suparãkùitaü ca matiü svakãyàmanuvartayitvà || 2 || tatràdau såtraü vyàcikhyàsuþ sàdhyavasàya (viùaya-) grahaõàdau ÷rotéõàmavatàraõàrthaü prayojanamàha | na hi prayojanamantareõa prekùàvàn kvacit pravartate | tadanantaraü prayojanopàyamupadar÷ayitumabhidheyastàvad vakùyate, (yato hi) abhidheyarahitaü såtraü da÷adàóimànãtyàdivàkyavanneùñaprayojanaü sàdhayati | tataþ saukaryeõa tadabhidheyagrahaõàrthaü piõóàrtho vakùyate | tadanantaraü samàsàrthapratipattaye padàrtho 'bhidhàsyate | tataþ kramasyàvirodhaü nidar÷ayituü padànàmanusandhirdar÷ayiùyate | tadanantaraü pårvàparayuktivirodhàpanodanàya codakaü prati samàdhànaü vakùyata ityeva nyàyaþ | tatra vajracchedikà iti såtrasya nàmadheyam | anenaiva tàvad abhidheyaþ prayojanaü càbhidhãyete | (##) atra dvidhà vajracchedikà | såkùmakle÷aj¤eyàvaraõàni vajravaddurbhedyàni, teùàü chedanàt | etenàsya (granthasya) àvaraõadvayaprahàõaü tàvat prayojanaü nirdiùñam | athavà chedanaü hi vajràkàrasàdç÷yena vajravaditi | vajrasya hi ubhe ÷ikhare sthåle madhyaü ca såkùmam | tathaiveyaü praj¤àmitàpyàdàvadhimukticaryàbhåmim ante ca buddhabhåmiü vistareõa nirdi÷ati | såkùmeõa tàvanmadhyabhàgena ÷åddhàdhyà÷ayabhåmiü nirdi÷ati | ata eveyaü vajràkàravaditi | etena bhåmitritayamasyàþ (vajracchedikàyàþ) abhidheyo nirdiùñaþ | piõóàrthastu saükùepeõa pa¤cadhà, tadyathà- nidànam, upodghàtaþ, buddhavaü÷ànupacchedaþ pratipattilakùaõam, tatsthàna¤ca | tatra nidànaü tu såtràrambhanimittam, taccàpi evaü mayà ÷rutam ityàrabhya tena khalu àyuùmàn subhåtiþ ityetàvatparyantaü de÷itam | tasya ca saïgãtikàrairàtmapràmàõyapratipàdanàyoktatvàt | evaü sutràntareùvapi vàcyam | upodghàtastàvat prakaraõena såtràrthavyutpàdanàrthaü saüyujyate | aprastutàbhidhànena sarvam asama¤jasaü syàditi tanniràkartuü sarvatràpi prakaraõena yojyam | atha khalvàyuùmàn subhåtirutthàyàsanàt ityàdinà tannirdiùñam | buddhavaü÷ànupacchedo 'pi ca tenaiva dar÷itaþ | àryasubhåtinà imàü praj¤àpàramitàü buddhavaü÷ànupacchedakatvena viditvà yathà buddhavaü÷ànupacchedo bhavet tathaivàdau saüsthàpità | pratipattilakùaõaü tu bodhisattvayànasamprasthitena kathaü sthàtavyam? ityàdinà proktam | (##) tasya pratipattilakùaõasya sthànaü tàvat kasmin viùaye bodhisattvena sthàtavyam? pratipattavyam? cittaü pragrahãtavyam? yadetat tattasya sthànamiti | tadapi iha subhåte ! bodhisattvayànasamprasthitena evaü mayà ityàdinàrabhya tàrakà timiram ityantimagàthàü yàvadabhihitam | pratipattilakùaõaü tasya sthànaü cetyetàbhyàü dvàbhyàü bodhisattvànàma÷eùakaraõãyaparipårõatà samprakà÷ità, ityeùa tàvat piõóàrthaþ | nidànam : padàrthàdaya÷ceme sàmpratamabhidhãyante- tatra evam iti ÷abdo 'bhyupagamàdinànàrtheùu dç÷yate | atra prakaraõàdibalena saünnidhàpitàrtho gràhyaþ | ayaü hi vakùyamàõasakalasåtràrthaü vyavasthàpayati | mayà ityanyavyavacchedena arthasya sàkùàcchravaõaü nirdi÷yate | àtmanaiva ÷rutaü na ÷ravaõaparamparàyàtamityarthaþ | ÷rutam ityadhigamo niùedhyate | tathàgatàd çte nànye svatastàthàbhåtadharmàdhigamavanto bhavanti | etenànàptapvaü niràkriyate | ekasmin samaye iti ekasmin kàle, sarvakàlamevaüvidhadharmaratna÷ravaõaü durlabhamityàkhyàtam | (##) yadvà svagataü bàhu÷rutyamupadar÷itam | ekasmin kàle idaü ÷rutamanyadà anyadapi ÷rutamiti dar÷yate | atha và, ekasmin samaye bhagavàn viharati sma ityuttareõa sambadhyate | aparimitàvineyànàü teùàü hitàya anyadà anyatra viharati sma iti pratipàdyate | kle÷askandhamçtyudevaputraråpàõàü caturõàü màràõàü bha¤jakatvànniråktayà bhagavàn iti smaryate | atha và ã÷varyàdimattvàt 'bhagavàn' ityucyate | yathoktam- ai÷varyasya samagrasya råpasya ya÷asaþ ÷riyaþ | j¤ànasyàtha prayatnasya ùaõõàü bhaga iti ÷rutiþ || (##) ÷ràvastã iti ÷ravastestannàmakarùerà÷ramatvàcchràvastã nagarã, tayopalakùito de÷avi÷eùo 'pi tatsambandhena ÷ràvastãtyucyate | de÷oktayà ayaü de÷o 'pi caityabhåto 'bhidhãyate, tadyathà caityabhåtaþ sa pçthivãprade÷o bhaviùyati ityatràpyuktam | atha ca saïgãtikàrairàtmavacanànàmàdeyatàpratipàdanàyaitat sarvamuktam | lokapratyàyanàrthaü tàvat [sa] prade÷aþ sàkàraþ samçddha÷cetyuktaþ, evaü sati paraiþ gràhyaü bhavati vacanam, nànyathà tadàdeyavacanamiti | ÷ràvastãprade÷asya atyantaü vistãrõatvàt kutra viharatãti sthànani÷cayàbhàvàd jetavane ityuktam | 'jetç' ityàkhyasya ràjakumàrasya vanatvàd jetavanamiti | tadapi tàvat kasyacidaprasiddhamiti sambhàvanàyàm anàthapiõóadasyàràme ityuktam | gçhapati-anàthapiõóada ityanàthebhyo dayayà piõóadànena tathà prasiddhaþ, sa khalu bhagavadarthaü nirantarayà ratnàni vikãrya jetuþ ràjaputràdàràmaü krãtavàn | ràjaputrajetçõàpi tatra kàcid bhåmiràvàsàdibhiþ samalaïkçtà, atastayostad vanamiti prasiddhiü gatam | kasyacidekasyopàdànena abhipretade÷avi÷eùasyànavabodhàt padatrayamuktam | athavà ÷ràvastãtyanena bahunàü madhye viharaõàt paràrthasampadabhihità | jetavane 'nàthapiõóadasyàràma ityanena (ca) vivekaviharaõàt svàrthasampat | (##) atra kaþ sàkùãti cintyamàne mahatàbhikùusaüghena ityuktam | bhinnakle÷à hi bhikùavaþ | màràdibhiþ pratyarthibhirabhedyatvàt teùàü samåhaþ saüghaþ ityucyate | mahàn bhikùusaüghastàvat bhåyastvena ànubhàveneti dvaividhyena, ànubhàvastàvad dar÷itaþ | kathaü bhåyasvamiti ced? sàrdhamardhatrayoda÷abhiþ (bhikùu) ÷ataiþ ityàdyucyate | tasmin samaye tàvatàmeva sattvàt | bhikùusaüghàt bodhisattvànàü bàhulyaü tu teùàmevàrthàya såtràõàü bhàùitatvàt | bodhau sattvamà÷ayo yeùàü te 'bodhisattvàþ' | ÷ràvakeùvapi bodhau sattvaü vidyate, atasteùàü vyavacchedàya mahàsattvaiþ ityàha | dharma-cittotpàda-adhimukti-adhyà÷aya-sambhàra-kàla-sampratipattilakùaõaiþ saptabhirmahattvairupetvàd mahàsattvàþ | tatra dharmahattvaü tu bodhisattvebhyaþ ÷atasàhasrikàpraj¤àpàramitàdivipuladharmàõàü de÷anàt | cittotpàdamahattvaü tàvadanuttaràyàü samyaksambodhau cittotpàdàt | (##) adhimuktimahattvaü taminneva gambhãrodàra dharme 'dhimuktatvàt | à÷ayamahattvaü tu sarvasattvahitasukhotpàdà÷ayàt | sambhàramahattvaü tàvadaparimitapuõyaj¤ànaüsambharaõàt | kàlamahattvaü khalu tribhirasaükhyeyakalpairbodhipràpteþ | sampratipattimahattvaü hi anuttarasamyaksambodherniùpàdanàt | viharati iti caturbhirãryàpathaiþ, athavà anuttareõa brahma-deva-àryavihàreõa viharati | sma iti vihçtavàniti dar÷itam | tatra bhikùusaüghastu kçtakçtyatvàd mçdukàruõikatvàcca sarvakàlaü tathàgatasya pàdàntike niùadyata iti viditvà syàsnutvasaüdar÷anàrthaü pårvamuktaþ | bodhiasattvàstu aparimeyasattvàrthakriyàsàdhana-pariniùpattau akçtakàryatvàt, adhimàtrakaruõayà jagadarthakaraõàya lokadhàtuùu viharaõàt sarvakàlaü bhagavataþ pàdàntike 'niùãdanàcca pa÷càduktàþ | ata eva ÷ràvakasåtrànteùu nocyante bodhisattvàþ, na ca tàni (÷ràvakasåtràõi) tadarthàni, aniyatàni ceti | atha iti tadanantaram | samaye iti niyate | etena niyatastàvat piõóakàla iti | kàlaniyatatvaü tu asminneva kàle piõóapàto grahãtavya iti, tadapi kimiti aparij¤ànàt tadarthaü pårvàhõaþ iti vacanenàbhidhãyate | pårvàhõa¤ca kàlasamaya÷ceti samàsaþ | upavasatàü pravajitànàü ca piõóakàlopalambhena pårvàhõalakùaõaü bhagavatà de÷itamekàntenetyavabodhanàrthaü kàlasamaye ityuktam | anyathà pårvàhõa ityetadvacanena tadaekàntatvanirde÷o nàvagamyate | bhagavatà svecchayà kçtamiti sambhàvyamànatvàd etat padatrayamuktamiti và | nivàsya iti gçhaprave÷ànuråpaü vastradhàraõam | tadapi ÷ikùàsu ÷rotçõàü gauravasampàdanàrtham, anyathà svasyaiva vineyatvàbhàve kathaü parasya vineyatà syàt | cãvaramàdàya ityatra cãvaràdànaü (##) tàvat pràvaraõalakùaõaü draùñavyam, nàstyantasyàvakà÷a iti | mahànagarã iti de÷avi÷eùaþ, ÷ràvastãmàtravyavacchedàrtham | kimarthaü bhagavàn piõóàya pràvikùat iti | ÷ràvakeùvalpecchatàpravçttiþ, daridra-rogi-gçhiõã-vçddhàdiùvanugrahaþ, andhàdibhyo netràdisampràptiriti, vividhavismayahetånàmanavarataü pradar÷anena bhagavati ca pareùàü prasàdotpàdanàrthaü ityetànyaparimitàni prayojanànyavagantavyàni | kçtabhaktakçtyaþ iti yaþ khalu bhojanàdibhaktakçtyaü sampàditavàn, sa evamucyate | alpaku÷alamålebhyo nirjàtà api brahmàdayaþ kavalãkàràhàravinàgànnaiva bhaktakçtyaü kurvanti, tarhi acintyaku÷alamålanirjàto hi bhagavàn (buddhaþ) kathaü kuryàditi? tathà àryadharmasaügãtau api bhàùitam "tathàgatastu kùutpipàsàvarjitaþ måtrapurãùavirahito 'kùãõakàya÷ca bhavati" iti | satyamevaitat tathàpi yadi bhagavataþ sa kàyo na paramàrthabhåtaþ, tadà syàt sarvopàlambhàvasaro 'pi, yadà tvayaü bhagavato nirmàõakàyaþ, evaüvidhacaritapradar÷anena veneyasattvà÷ayànuråpaü pravartate, tadà kathamumàlambhàvakà÷aþ | manuùyabhàve eva vãryàrambheõa etàdç÷amanuttarapadaü labhyata iti vineyànàmutsàhanàrthaü manuùyabhàvaü dar÷ayitvà evaüråpaü piõóabhaktaü dar÷itavàn | ye dàyakà dànapatayaþ teùu piõóaparikarmaprakà÷anena praharùaþ samupajàyate | bhàgyavanto 'pi ki¤citkarmàvaraõava÷àt pretàdiùu samupajàtàþ mahaujaskà yakùàdayaþ bhagavatàü karanakhàmçtena saüspçsñaü paramàkùayadivyarasamàdàya paribhu¤jànàþ paramasukhasaütçptacetasa uttamàü samàdhiü samavàpnuvanti | ataþ aparimeyaü tàvad bhagavato bhaktakçtyam | (##) kena prakàreõa bhaktakçtyaü kçtamiti cet? tadarthaü pa÷càd ityàdyàha | sarvamàdàya tadanu yat piõóapàtaü bhaktaü tat pa÷càdbhaktapiõóapàtam | pårvametatsamàdànaü tu ÷ràvakàõàü dhåtaguõeùvavatàraõàrtham | bhaktamiti (bhakùaõakçtyaü) sampàditamityarthaþ | athavà pa÷càditi yad dvitãyavàramàdànaü tat pa÷càdbhaktam | tadeva pa÷càdbhaktamapi piõóa÷càpãti padayojanà | athavà apàrahõabhaktatvena yaþ paribhujyate piõóaþ sa evamucyate | ata÷ca dhåtaguõavattvàt vikàlabhojanaparihçtatvàcca tadviorahitametad bhaktaü syàdityarthaþ | prati÷àmya iti pratiùñhàpyetyarthaþ | tacca ÷akràdayastu bhagavadàj¤àmàdàtuü samudyatàstadantike sadaivopatiùñhante, kintu pravrajitàstu svayamevànutiùñhanta iti nidar÷ayituü bhagavatà svayaü pàtracãvarapratiùñhàpanaü kçtam, alabhyamànabhçtyànàü mandabhàgyànàü daurmanasyaparihàõàrthamapãti | a÷ucyàbhàsaü satatasamitapàkartuü kamaleùu pàdanikùepaõam, kriyàntràdyadhimuktasattvà÷ayànuvartanaü và sarajaskapàdàbhyàü ÷ayanàsanànàmanavamardanam iti ÷ikùàyàmàdaraü dar÷ayituü pàdaprakùàlanaü draùñavyam | praj¤apta evàsane iti devàdibhiþ praj¤apte | çjukàyaü praõidhàya iti nàtinamraü nàtistabdhamityarthaþ | kathaü dharmade÷anàkàle bhagavàn samàhitena ãryàpathena (##) nyaùãdaditi cet? samàhitaireva dharmo 'yaü j¤àtuü ÷rotuü và ÷akyate nànyairiti samàdhau yatnotpàdàya lokàanàü pravartanàt | pratimukhãü smçtimupasthàpya iti pårvaü bodhisattvàvasthàyàü tàvad anuttarapadaü pràpya yathà buddhavaü÷ànupacchedaþ syàttathàhaü kariùye iti yat praõidhànaü kçtaü tat praõidhànaü smaraõàbhimukhãkçtamityarthaþ | bhagavàüstu buddhaþ sadà samàhitaþ sannapi sarvathà smçtau viharati | asamayasmareõa na ki¤cit syàt | samaye praõidhànasmaraõaü hi saphalaü bhavati | samaye smareõanàpi bhagavataþ sadà samàhitatvaü na virudhyate | atha khalu saübahulà bhikùavaþ ityanena kimuktam? yatparimàõena bhikùusaüghena saha bhagavàn ÷ràvastyàü viharati sma, sa sarvaþ dharmade÷anàkàle tatra naiva sannipatitaþ | tribhyo 'dhikàstatra sannipatità ityuktam | tacca saïgãtikàraiþ parasampratyayotpànàdanàrthaü nirdiùñam | sannipatitaþ iti sannihita eva | sanniùaõõaþ ityàsane upaviùñaþ | loke pràyaþ samànyapårvakaü vi÷eùaþ sthàpyata iti lokaprasiddhyanuråpamubhayamàha | anyathà niùaõõaþ ityetàvatmàtreõa apyubhayamuktaü syàditi | uktà nidànapadàrthàþ | upodghàto buddhavaü÷ànupaccheda÷ca : samprati upodghàto buddhavaü÷ànupaccheda÷ca kathayiùyete | paramà÷caryamàdar÷ayituü dvirabhidhànam | sugata iti sambodhanam | nairàtmyadvayamàrgeõa (##) samyag gata iti suùñhuråpeõa gataþ sugataþ suråpavaditi | athavà nikhilasavàsanà÷eùakle÷aj¤eyàvaraõàni prahàya gataþ sugataþ, såpårõaghañavat | athavà apunaràvçttyà gataþ sugataþ, sunaùñajvaravat | yàvataivànugrahãtàþ, tàvataivànuparigçhãtà ityarthaþ | ràjàdayo 'pi à÷ritàn prajàdãn yathà÷akti anuparigçhõanti kintvatra bhagavati à÷caryamityà÷aïkàkàyàü kimà÷caryamiti tathàgatenàrhatà samyaksaübuddhena ityuktam | yathàvadvastutattvade÷anàt tathàgataþ | athavà yathà pårvakà nairàtmyadva rgeõa gatàþ kle÷aj¤eyàvaraõaprahàõamadhigatàþ, atràpi tathà gatatvàt tathàgataþ | sarvalokàbhyarhaõãyatvàt, arãõàü kle÷ànàü và hantçtvàd arhan | samastaj¤eyànàü samyagabodhàt samyaksaübuddhaþ | ebhiþ padairbhagavataþ prahàõaj¤ànaråpà sva-paràrthasampadupadar÷ità bhavanti | (##) etenaivamabhidhãyate- ràjàdãnàü prajàdiùvanugrahe tàvannaivà÷caryam, yato hi te làbhasatkàràdisvàrthàrthitayà parànanugçhõanti, bhagavatastàvat tathàgatatvenàrhattvena samyagabhisambuddhya adhigatà÷eùasampattitayà yo 'nugrahaþ sa khalvatra à÷caryamityàdar÷itam | çte karuõàü bhagavato 'nugrahe 'smin nàsti ki¤cidanugrahakàraõàntaramityanenàbhihita eva bhavati bhagavàn mahàkàruõikaþ | anuparigçhãtàþ iti abhisambuddhena bhagavatà dharmacakrapravartanàkàle paripakvaku÷alamålà bodhisattvà bhåmiùvavatàritàþ, dharmatàyàü bodhisattvànàü pratiùñhàpanena | parãnditàþ iti aparipakvaku÷alamålànàm àdikarmikàõàmanugrahàya ta eva parãnditàþ, dharmatàyàü bodhisattvàn pratiùñhàpayitum | mama parinirvàõapradar÷anaü tu yuùmàsvapràptaguõànàmadhigamàya, pràptànàü ca samyagaparihàõàyeti | evamanugrahaparãndanetyubhàbhyàü buddhavaü÷ànupacchedaþ samprakà÷itaþ | bodhisattveùvanugrahastu pa¤cadhà samyag veditavyaþ- kàla-vi÷eùatà-udàratà-sthiüratà-vyàpakatàbhiþ | tatra kàlaþ- janmajanmàtaratvàt | vi÷eùatà-tairthika-÷ràvaka-pratyekabuddhebhyo 'nugraheõa vi÷iùñatvàt | udàratà- anuttaratvàt tadanugrahasya | sthiratà- àtyantikatvàt | vyàpakatà- tadanugraheõa tu sva- parasantatyorhitasampàdanàt | (##) parãndanàpi tridhà samyag draùñavyà, à÷raya-dharmatàpràpaõa-j¤apticavanaiþ | kãdç÷astàvadà÷rayaþ? kalyàõamitreùu parãndanàt sà bhavatyavipraõaùñà | kiü tàvad dharmatàpràpaõam? anuparigçhãtà bodhisattvà dharmatayà parànanugràhayanti | kiü tarhi j¤aptivacanam? tvayà anye bodhisattvà anugrahãtavyà ityàj¤àpitam, na tvanàdarabhàvaþ | upodghàta-buddhavaü÷ànupacchedapadàrthà uktàþ | pratipattilakùaõam : pratipattilakùaõaü tàvaducyute- tadadhikàreõa katham ityuktam | àryasubhåtiþ khalu ùaóvidhaprayojanàrthaü pçùñavàn | 1 saü÷ayopacchedàya, 2 adhimuktisamutpàdàya, 3 gambhãreùvartheùvavatàraõàya, 4 avinivartanàya, 5 paramapramodasa¤jananàya, 6 saddharmasya cirasthityai ca | tatra praj¤àpàramiteyaü kathaü buddhavaü÷asya anupacchedaü karotãti sandehakàriõàü saü÷ayopacchedanàrtham | aparipakvasantatãnàü bodhisattvànàü puõyabàhulyakhyàpanena praj¤àpàramitàsu adhimuktisamutpàdanàrtham | paripakvasantatãnàü tàvad gambhãreùvartheùvavatàraõàrtham | abhåtapratipattiparibhåtànàü tadudgrahaõadhàraõayorvyàyacchatàü puõyavàhulyàbhikàïkùayà avinirvatanàrtham | anugçhãteùu vi÷uddhàdhyà÷ayeùu svàdhigatataddharmadar÷anena paramapramodasa¤jananàrtham | anàgate kàle mahayànasaddharmasya ciramavasthànàrtham | samàsatastu sandigdhànàü samyak samprakà÷anàya, puõyàbhikàïkùaõàm aparikvabodhisattvànàü samyagavatàraõàya, vipratipattivihatànàü sampraharùaõàya, ÷uddhàdhyà÷ayànàü pramodàya ca | tatra sthàtavyam chandapraõidhànàbhyàm | pratipattavyam yogasamàpattyà | cittaü pragrahãtavyam vikùepanigraheõa | tatra (##) chandastàvadabhilàùaþ | praõidhànaü tu abhilaùitàrthe 'bhisaüskàralakùaõena yaccintanam | yogasamàpattiþ khalvavitarkasamàdhiþ | vikùepanigrahastàvat samàdhito vikùiptaü cittaü vikùepebhyo nivàrya tatraiva viniyojanam | prathamena prayogamàrgaþ, dvitãyena pariniùpattimàrgaþ, tçtãyena tvavipraõà÷amàrgaþ paride÷itaþ | sthàne pçcchato bhagavàn àryasubhåtaye sàdhukàramadàt | ÷çõu ityavahita÷rotràbhyàü ÷rotuü pravartasva | sàdhu ityaviparãtapratipattyà udgrahãtum | suùñhu ca manasi kuru samyaktayà udgrahãtumudyukto bhava ityarthaþ | tadapi avàïmukha-a÷uci-sacchidrabhàõóànàmiva ÷rotçjanànàü yathàkramaü trividhadoùaparihàràrthamidamudãritamiti | bhàùiùye iti tebhya eva samprakà÷ayiùyàmi, nànyebhya iti | anyathà avàïmukha-a÷uci-sacchidrabhàõóeùu ambuvçùñiriva (##) dharmavçùñirapãyaü nirarthakaiva syàdityarthaþ | athavà ahaü tu kevalaü de÷ayiùyàmi tvameva tàvad yatnataþ pratipadyasvetyarthaþ | bodhisattvayàneti bodhisattvànàü yànam, yena bodhisattvà niryànti | tacca da÷abhiþ pàramitàbhiþ da÷abhi÷ca bhåmibhiþ parigçhyate | tatra samprasthànaü tàvat praõidhiprasthànacittàbhyàü sampravartanam | etadvi÷eùaõaü tu ÷ràvakàdibodhipratiùedhàrtham, bodhisaüprasthitena ityetàvaducyamàne bodhãnàü tritvàdanyasyà api bodheravagamaþ syàditi | pratya÷rauùãt ityabhyupagamàdityarthaü | uktàþ pratipattilakùaõapadàrthàdayaþ | pratipattisthànam : sàmprataü tatsthànànyabhidhãyante | tatsthànàni tàvat samàsato 'ùñàda÷aprakàràõi; tadyathà- 1. cittotpàdaþ 2. pàramitàyogaþ 3. råpakàyàptikàmatà 4. dharmakàyàptikàmatà 5. bhàvanàvi÷eùalàbhe 'nabhimànaþ 6. buddhotpàdàràgatà 7. kùetravi÷uddhipraõidhànam 8. sattvaparipàkaþ (##) 9. bàhya÷àstreùu vyapagataràgatà 10. sattvabhàjanalokayoþ piõóagràhavi÷ãrõatàyogaþ 11. tathàgatapåjàsatkàraþ 12. kàyacittapari÷ràntau vãryavaimukhyànàrambhalàsatkàravirahitatà | kàyacittapari÷ràntau vãryàrambhotovinivçttiþ, na àrambha ityanàrambhaþ | aho, àrabdhavãryo 'yamiti pareõa j¤àyamàne sati ÷raddhàmàgamya làbhasatkàràdhyavasitatvam | tasmàd bodhisattva etebhyaþ sarvebhyo vimucya prajahyàt | 13. duþkhàdhivàsanam 14. dhyànàsvàdaviratiþ 15. abhisamayakàle 'hamitivikalpaviyogaþ 16. avavàdaparyeùaõam 17. abhisamayaþ 18. buddhabhåmiparyeùaõaü ca | etàni tàvadaùñàda÷avidhàni sthànàni, yatra bodhisattvena sthàtavyaü pratipattavyaü cittaü ca pragrahãtavyamiti | etaiþ sthànairbhåmitrayaü saügçhyate, tadyathà- ùoóa÷abhiþ sthànairadhimukticaryàbhåmiþ, abhisamayasthànenaikena ÷uddhàdhyà÷ayabhåmiþ, buddhabhåmiparyeùaõena ca buddhabhåmiþ saügçhyate | sarvasattvaparinirvàpaõacittamutpàdya pàramitàyogã tàvat tathàgatasya råpakàya-dharmakàyapràptau chandamutpàdayati | tataþ à abhimànam antimam ahaü-vikalpaü yàvadabhisamayastàntaràyebhya÷cittaü viprakarùate | tata÷càbhisamayàrthamavavàdaü paryeùate, tadanantaramabhijànàti, tadårdhvaü buddhabhåmiü paryeùate | ayameva teùàü kramaþ | 1. cittotpàda-sthànam : tatra bodhicittamadhikçtya yàvantaþ sattvàþ ityàha | yàvat iti parimàõam | kiü tatra parimàõam? sattvasaügraheõa ityuktam 'sattvadhàtustu (##) aparimitaþ, athàpi sattvaþ sattva iti yastatsvabhàvaþ taditaravyàvçtta÷abdàdhyàropitàrthasabhàgaråpeõa khyàtaþ sa eva sattvena saügçhyate | tena dç÷yavikalpyayokatvenàbhisaükùipya tadråpeõàdhyavasitatvàd råpàdiskandhavi÷eùairupàdãyante | ataste àyuùmàniva pratãyante | evaü sàmànyato niråpya vi÷eùato dar÷ayitumàha- aõóajàþ ityàdi | vi÷eùalakùaõaü tàvat tribhiþ prabhedairabhihitam | yonibhedenàõóajàdaya÷cattvàraþ | sthànabhedena tu råpiõàmarupiõàü ca pçthaksthànatvàt | kàmàvacarà råpàvacaràstàvad råpiõaþ, arupàvacaràstu arupiõaþ | nimittodgrahaõabhedena saüj¤inaþ ityàdayaþ | bçhatphalasyaikade÷aü bhavàgrajàü÷caü sattvàn vihàya sarve sattvàþ saüj¤inaþ | bçhatphalasyaikade÷astàvad asaüj¤ãnaþ | ayamapi nimittodgrahaõabhedàtmaka eva, tadabhàvabhedenopalakùitatvàt | bhavàgrajàstàvad naiva saüj¤ino nàsaüj¤ino và | prabhedo 'yaü mandamedhasàmanugrahàyaiva kçtaþ, anyàvadhyànaparihàràrthaü tàvannaiva prapa¤citaþ | 'sarve dharmàþ niþsattvàþ' ityanena saha vacanasyàsyàvirodhaþ pradar÷itaþ | atra sattvadhàturiti sàüvçte satye sattvadhàtustaü dar÷ayituü yàvàn ityàdyàha | praj¤apyamànaþ iti pa¤caskandhavi÷eùàtmakatvena praj¤àyata iti, na tu tairthikàþ praj¤aptyà praj¤apayantãtyarthaþ | anenàpavàdàntastàvat parihçtaþ, praj¤aptàvapavàdàbhàvàt | yasmin apratiùñhitanirvàõadhàtau sàsravopadhirnà÷iùyate, sa tathocyate | ÷ràvakàõàü parinirvàõaü tàvad nàtra nirvàõadhàtu; tasya hãnatvàt | praõãtaphale saüvidyamàne kçpàlånàü hãnaphalàrthità na khalu yuktimatã | saüvidyamàne 'pi praõãtaphale pràptuma÷akyatvàdevaü pràrthyata iti cet? tvanmatànusàraü tàvad trividhagotratvàdagotratvàcca sarvaiþ hãnaphalamapi pràptuü naiva ÷akyate | (##) atha bodhisattvagotraü tàvattathàvidhaü yadva÷atayà mahàkaruõàvegàbhibhåtena (mayà) kathamidaü ÷akyamiti, saüvidyamàneùvapareùu paràrthakàriùu buddhabodhisattveùu nirarthakena mayàtra praõidhànena kimiti vicàràn santyajya parapratyayatàü ca dårãkçtya mahàkaruõàrdraþ jàjvalyamànena duþkhàgninà pãóyamànaü jagad vilokya ahameva tàrayiùyàmãti cintayamànaþ praõidadhàti | yathoktam- duùkaràduùkaràü veti kalpanàü parihàya ca | abhyupetaü jagaccàrtamityàsyena svayaü tvayà || iti | yadyapyevam, tathàpi priyaputrasya nçpatvàya praõidhànamiva satyapyapràpye praõãtaphale kathanna praõidhànamiti | kimarthaü hãnameva pràrthyate | ata evàpratiùñhitanirvàõam evàtra anupadhi÷eùanirvàõadhàturyujyate | tatra sàsravopadheþ ÷eùatvàbhàvàt | nirvàpayitavyàþ ityetàvanmàtraü kasmànnoktam? prathamàdidhyànànàü vyàvçttyarthamiti | tàni tàvadadhobhåmikle÷àbhàvàd nirvàõaparyàyeõoktàni bhagavatà | sopadhi÷eùe nirvàõadhàtau iti kasmànnoktamiti cet? duþkhopadhi÷eùasyàprahãõatvàttatra | sarvasattvanirvàpaõà÷ayastu bodhisattvànàü tribhirhetubhirdraùñavyaþ, tadyathà- 1. akùaõotpannebhyaþ kàlàntaràvasthànam, akùaõàvasthà tàvadupalakùaõamiti | naitàvanmàtram | tasyàmavasthitau parinirvàõaü naiva sambhàvyate | 2. aparipakvànàü paripàcanam | 3. paripakvànàü vimokùaõaü ca | tasmànnà÷aktàrthità (teùàm) | nikhilasattvànàü parinirvàpaõà÷ayena anena àdàryaü tàvad bodhicittasyàdar÷itam | chandapraõidhànàbhyàü kathaü sthàtavyaü- (##) tadapyatràveditam | kathaü yogasamàpattyà pratipattavyamiti tadde÷ayitumàha evam ityàdi | saüvçtau sarvasattvànàü parinirvàpaõe 'pi yathà paramàrthato na ko 'pi sattvaþ bodhisattvenopalabhyate, tasyàabhàvàdityevaü yogamàpattyà pratyavekùaõãyam | vyutthito bhåtvà na paramàrthataþ ko 'pi sattvo mayà parinirvàpitaþ iti ya÷cittotpàdastena gambhãratvaü paramàrthabodhicittatva¤ca dar÷itaü bhavati, pårveõa tu saüvçtiriti | tena vikùepanigraheõa kathamatra cittaü pragrahãtavyamityàdar÷ayitumàha- tatkasya hetoþ? sacet iti yadãtyarthaþ | atha yaþ pudgalàdisaüj¤ayà pravartate kiü sa bodhisattva iti vaktavyaþ? sattva ityuktau punaþ kasya hetoþ iti pra÷nenetaràbhirapi (saüj¤àbhiþ) na vaktavyaþ ityàha | asyàyamabhipràyaþ- kumatibhistàvat pa¤caskandhàtiriktaþ antarvyàpàravàü÷caturõàü bhogànàü bhoktà ekaþ puruùa iti parikalpyate sattvaþ, jãva ityàdi÷abdai÷ca vyavahriyate | ye cànirvacanãyatvena pudgalamicchanti tairapi tasya skandhasvabhàvavilakùaõatvenàbhyugatatvàt tadbalenàrthàntara evàbhyupeyate | na kadàpi padàrtho 'nirvacanãyaþ sambhavati, sarvasyàpyanirvacanãyatvaprasaïgàt | tatsàdhakapraõàbhàvàd bàdhakasadbhàvàcca taddraùñà bodhisattvo viparãtàbhinive÷ena viparyasta eva bhavati | yaþ khalu viparyastaþ sa kathaü paramàrthabodhisattvaþ? anye punaràhuþ- asti tàvadàtmasàdhakaü pramàõamiti | tathà hi-bandha-mokùa-màrga-hetuphalasambandhasmçtipratyabhij¤àdãnàmekàdhikaraõakatve tàvat prasiddhe nairàtmyavàdinàü yuùmàkaü mate tu yastadàdhàra ekaþ prasiddhaþ sa nàsti ka÷ciditi kastàvadàdhàraþ? vij¤ànakùaõànàü pratikùàõaü pçthaktvàt | baddho (##) devadattaþ mukta÷cànyo yaj¤adatta iti naiva vyavasthà, na cànyaþ pratyanubhaviùyati anyena kçtasya karmaõaþ phalamityatiprasaïgaþ | kçtavipraõà÷o 'kçtàbhyàgama÷ca prasajyete | tathà hi- kartçtvena praj¤apto yo hi vij¤ànakùaõaþ, tasya phalenànabhisambandhàt kçtavipraõà÷àkhyo doùaþ | akartu÷caiva tasya phalena yogàdakçtàbhyàgamo doùaþ syàt | smçtyàdikaü a bhinnàdhikaraõakamiti na loke pratãtam | atha kathamiti cet? ekàdhikaraõakameva | devadattasya cittànubhavaþ yaj¤adattacittena na smaryate và pratyabhij¤àyate và | yenànubhåyate tenaiva smaryate pratyabhij¤àyate veti prasiddham | phalata÷caika eva puruùaþ sarvàvasthàsvanugantà bhavati | prayogaþ- yau bandhamokùau tàvekàdhikaraõakau, yathà- devadattasyaiva ÷çïkhalàbandhanaü mokùa÷ca | vivàdàspadãbhåtau bandhamokùàvapi bandhamokùàveveti bandhamokùàveveti svabhàvahetuþ | tathaiva kartràderapyekàdhikaraõatvasàdhane prayogàþ kalpayitavyà iti | tatra yadi svatantrasyaikasya paramàrthasato nityasya puruùasyàdhikaraõatvaü sàdhyate, tadà tathàvidhena puruùeõa saha kvàpi hetoþ sambandhàsiddheranaikàntikatvam, sarveùàü saüskàràõàü kùaõikatvàt, devadattàdeþ nityatvaikatasvabhàvàsiddheþ dçùñàntasyàpi sàdhyavikalatvam | ata eva viruddho hetuþ tadviparyavyàptatvàt | atha ekàdhikaraõatvamàtraü sàdhyate, tadà siddhasàdhanam | ekasantànapravçttatvena tena bandhanàdãnàmekàdhikaraõatvamiùyata eva | (##) api ca, yadà yatra santàne 'vidyàdikaü kàryakàraõabhàvenàvicchinnaü nirantaraü pravartate, tadà sa baddhaþ ityucaryate, sa eva punaþ ÷rutamayàdikrameõàryamàrgotpàdàd avidyàdinirodhenà÷rayaparàvçttau muktaþ ityupacaryate | ubhàvapi tau bandhamokùau nityaikaparamàrthavastuviùayakau nataràü siddhau | laukikabandhamokùayorapi tathàtvàt | yasmin santàne ÷ubhoo và a÷ubho và cittànubhavaþ samutpadyate, tasminneva kàlàntare santatiparipàkamàgamya mastuluïgalàkùàdirasàvasiktasantatiparipàka iva sukha-duþkha-smçtyàdiphalodayo dçùñàþ, tasmàcchubhàdãnàmekàdhikaraõatvaü tàvat prasiddham | naiva khalu ka÷cidekaþ kartà bhoktà smartà và | sarveùàmeteùàü vyavahàrasya praj¤aptervà kàryakàraõabhàvamàtreõa prabhàvitatvàt | na càtiprasaïgaþ, niyatasàmarthyavato bãjàderiva kàraõa÷akteþ pratiniyatatvàt | tata÷ca yeùu kàryakàraõabhàvaþ pratiniyataþ teùu naiva ka÷cid eko 'nugataþ bhinnàvastha÷ca paridç÷yate | iha sattvahetostathàtve sati kimanenàtmanà parikalpitena | àtmopacàrasya yà khalu kartràdyavasthà, sà tàvad hetuþ, yà khalu bhoktràdyavasthà, sà phalamityevaüvidho hi kàryakàraõabhàvo 'va÷yamabhyupetavya iti | anyathà tayorubhayorapyavasthayoranupapannatve parasparokàrakatvàbhàve và àkà÷amiva kathaü tàvat tàvat sidhyet bhoktràdiþ | ÷aktipratiniyamo 'pyabhyupagantavya eva | itthaü pratiniyatàtmanà sambandhena sukhàdãnàü sambhavaþ na tu sarvatra | ataþ (##) kàryakàraõabhàvena dç÷yamànàni ku÷alàdãnyeva kartà, bhoktà ca syàt, kimanenàdçùñasvabhàvena àtmanà parikalpitena | atha nànumànena àtmà siddhaþ syàt, tathàpi pratyaviùayatvàd ahaübuddheþ pratyakùata evàtmà sidhyatãti cet? tadapi tàvanna yujyate, bhràntatvàt savikalpatvàd asiddhatvàcca pratyakùeõa tatràhaübuddheriti | ahaübuddhau pratãyamànatve yathà khalu pratyakùa eko nityo vibhu÷càtmà svasiddhàntairukalpyate tathà naivopalabhyata ityava÷yameva draùñavyam | anyathà ahaübuddheryadi pratyakùatvaü syàt tadà vivàdamàneùu tàvannaiva pravarteta àtmaviùaye ka÷cana vivàdaþ, savikalpàyà ahaübuddherni÷cayàtmakatvàt, ni÷cayena ca viùayãkçte adhyàropàbhàvàcca | evamevànyo 'nyeùvapyeva¤càtãyeùu sambhavàd vipralambhaþ | anàdikàlàbhyàsava÷àt pratinãyateùu råpàdiskandheùu ekatvamadhyàropya paraü vyàvarttãyatumahamiti pratãtiþ, tasyàü pratãtau teùàmeva råpàdãnàü pratibhàsamànatvàt | kàye càyamàtmagrahaþ, kathaü tarhi mama deha iti bhedamàtragrahaõamiti cet? taccàtmàlambane 'pi tulyam | yadi càtmani ayamàtmagrahaþ, kathaü tarhi mama àtmà iti cintyate | atha vastuto 'bhinne 'pi bhedàntaraparihàreõa tanmàtrajij¤àsàyàü ÷ilàputrakasya ÷arãravad bhedopacàreõa grahaõànnàsti virodha iti cet? dehàlambane 'pi caitat samànam | àtmà khalu viùayaþ punaþ kramotpattyà virudhyata iti pa÷càt vakùyate | na kevalamàtmagraha àtmà apitu tadviùayo råpàdiràtmàstãtyapi vaktuü na ÷akyate, tadavilakùaõatvàttasya | krameõopalabhyamànatvànna te ekasvabhàvàþ, na ca svatantràþ | ata evoktam- na càtmadçùñiþ svayamàtmalakùaõà na càpi duþsaüsthitatà vilakùaõà | nàmavyavahàsya tu abhãùñatvànnàtra ka÷cidapi vivàdaþ | ata eva nàsti ki¤cidàtmaprasàdhakaü pramàõam | nàsti pratyakùamanumànaü ca vyatiricya pramàõamityanyatra vicàritam | (##) bàdhakapramàõaü tàvanniràkriyate- yadyevamàtmà skandhebhyo 'bhinnastadà skandhavat kùàõikaþ syàd athavà skandhàþ khalvàtmavannityàþ syuþ, tadabhinnatvàt, skandhavadanekatvaprasaïgo 'pi durnivàraþ syàt | ataþ skandheùveva àtmeti praj¤apyate, na tàvannàmni vivàdaþ | atha skandhebhyo bhinna àtmà iùyate tadà sukhàdinàsambaddhatve na sidhyet tasya bhoktçtvàdikam | tatra prayogaþ- yo nàsti sukhaduþkhàdibhiþ sambaddhaþ sa nàsti kartà và bhoktà và, muktaþ saüsàrã vàpi na yujyate, yathà vandhyàputraþ | àtmàpi tathàrthakriyàdibhirna katha¤canàpi sambadha iti vyàpakànupalabdhiþ | na càyamasiddho hetuþ, tathà hi- sukhàdinà hi sambandhe sati àdhàràdheyalakùaõo và saüyogalakùaõo và kàryakàraõalakùaõo veti pakùatrayam | na tàvat prathamaþ pakùaþ, aki¤citkaratvàt | tathà hi- adhaþprasarpaõadharmiõàü jalàdãnàmadhogamanapratibandhakatvena vyavasthàpyate tàvadàdhàraþ | sukhàdãnàmamårtatvànna sambhavati (teùàm) adhogamanamiti kathamiva àtmana àdhàratvamiti | sthityàpi nàdhàraþ, sthiteþ sthàturabhinnatvàt, tasyaiva kàrakatvamiti? tadapi tàvanniùidhyate | sthiteþ pçthakatve sati sà naiva tàvatsthàturupakàrikà arthàntarabhåtatvàttasyàþ | nàstyeva tasyàü sthàturutpàdasàmarthyam, asàmarthasya sarvatraivàbhivyaktatvàt | svayaü bhaïgàtmanaþ tàvannàsti ka÷cana sthàpakaþ, anavasthitatvàttasya, anyathà tena bhaïga eva tasya syànna tàvadavasthànam | avipariõàmàtmani tàvat sthàpakena kiü kriyate, sthãràtmanà svabhàvena svayamavasthitatvàt | (##) ata evàki¤citkaratvena saüyogasambandho 'pi tàvannaiva yujyate, atiprasaïgàt | evaü hi sati sarvasya sarvasaüyogahetutvam | evaü ca naivopapadyate tàvad bhinnàrthena bhinnàrthasya saüyogaþ, sarvasya svayamavasthitatvàt lauha÷alàkàvat | api ca, saüyogabalena yadi àtmà sukhã và duþkhã và bhavet, tadà saüyogaikatvameva syàt, avi÷iùñatvena pratiniyatàtmabhiþ sukhàdibhirnaiva syàt sambandhaþ | tata evàtmanà sahaikatve sukhàdinà naiva syàt ka÷cit sukhã và duþkhã và | adar÷ane 'pi balenàbhyupagate ni÷caye tenaiva ni÷citaþ syàttadà kiü tàvat saüyogaparikalpanayà, sarvasàmarthyavirahitatvàttasya | sambandhibhedena bhinnàyàmapi praj¤aptau paramàrthataþ bhàvànàmabhinnasvabhàve sati kathaü svabhàvabhedà÷ritaþ pçthagarthakriyàbhedaþ syàditi kumatiparikalpita evàyaü khalu sambandhaþ | na càpi kàryakàraõasambandhaþ | krameõa vedyamànatvàt sukhàdinàm | avikale hetau sati na yujyate tàvat kàdàcitkakàryasambhavaþ, avi÷iùñatvàt | parairanàdheyàti÷ayo 'pratibaddhasàmarthyo và khalvàtmà kathaü sahakàrikàkàraõamapekùyakrameõotpàdayet, na hi sahakàriõi tadapekùà | duþkhotpàdahetutvàd yadi baddhastadà sarvathà baddhatvànnaiva muktaþ syàt, tatsvabhàvàparityàgàt, parityàge và kathaü nityaþ syàt | aduþkhàvasthotpàdahetutvàd yadi muktastadà vimukta eva bhavenna kadàcidapi baddhaþ syàttadà kathaü tàvat kalpyeta àdheyanibandhanaü bandhamokùatvamiti | yadi caitanyàdilakùaõatvenotpàdasàmarthyena và kartà syàttadà kartà eva sadà bhavet katha tàvad bhoktà? atha sukhàdyutpàdahetutvena yadi bhoktà syàttadà bhoktaiva bhavet kathaü tàvat kartà? ki¤ca kàpilaparikalpitasya (atmanaþ) (##) sukhàdibhiràkà÷avannirvikàratvena naiva khalu yujyate bhoktçtvam, atiprasaïgàt | sati và vikàre nityatàhàniþ | na khalu hetumàtratayà kartà và bhoktà và, atiprasaïgàt | tathaiva smçtyàdiùvapi nà÷rayitvamupayujyata iti yojyam | tasmànnairàtmyavàdinyeva pakùe bandhomokùàdivyavasthà yuktimatã | kàryakàraõavai÷iùñayamàtreõa tasyà vyavasthàyà prabhàvitatvàt | sa ca kàryakàraõabhàvastàvadanityeùveva sambhavati, na khalu nityeùu | teùu nàsti kasyacidapi kàryasya krameõotpàdasàmarthyam, yathoktaü pràk | na càpi yugapad, tathàvidhaphalotpàdasamarthasvabhàvànugame phalotpàdàbhàvastàvanna yujyate pràgvat | ananugame ca pràksvabhàvatàhàniþ | kramayaugapadyàbhyàü vyatirikto nàstyeva ka÷cidàkàràntaraþ, yaþ syàdarthakriyàyàü prabhuviùõuþ, parasparaparihàrasthitalakùaõatvàttayoþ | ata eva yàvantaþ paraparikalpità àkà÷àdayo 'kùaõikàbhàvàste sarve arthakriyàsàmarthyahitatvàd abhàvavyavahàraviùayà ucyante paramavicakùaõairbauddhairiti | ÷a÷aviùàõàdàvapi abhàvavyavahàrapraj¤aptiþ arthakriyàyàü sàmarthyàbhàvamàtranibandhanaiva, eatadbalenàrthakriyàsamarthaviùayikà khalu bhàvavyahàrapraj¤aptiþ, parasparaparihàrasthitalakùaõatvàd bhàvàbhàvayoþ | evaüvidhe sarvasàmarthya÷ånye ÷a÷aviùàõàdyavi÷eùe 'pi 'bhàvaþ' iti nàma vyavahàre sati nàsti nàmni vivàdaþ | tathàpi arthakriyàrthino hi prekùàvantaþ (##) tathàvidhànupalambhasvabhàve vandhyàputràdyavi÷eùe ca bhàvavyavahàro na yujyata ityàhuþ | ata eva nàsiddho hetuþ | na cànaikàntikaþ, àkà÷àdiùvapi kartçtvaprasaïgàt | sapakùe sattvànna ca viruddhaþ | tasmàdàtmano lakùaõàntaràbhàvàd bandhyàputrasadç÷a eva | vina÷varatve sati skandhàntargatà eva pudgalàþ prasajyeran, sarvasaüskçtànàü skandhasaügçhãtatvàt | athàvina÷varatve tàvat skandhàntargatadharmavisadç÷atvàdarthàntarà eva te bhaveyuriti doùo 'yamuktapårva eva | ato nàsti ka÷cidanirvacanãyo bhàva iti | ataþ 'sarve dharmà niràtmànaþ' iti bhagavataþ siühanàdaþ samastatairthikaku¤jaravçndànàü bhãkaraþ, anavamardanãyatvàt | alamativistareõa | 2. pàramitàyoga-sthànam : pàramitàyogamadhikçtyàha- api tu khalu punaþ ityàdi | etacca padadvayaü sàmànyavi÷eùasvabhàvàtmakaü draùñavyam | dànaü dàtavyaü na tuvastupratiùñhitena bodhisattvenetyarthaþ | dànam ityanena trividhadànamadhikçtya ùañ pàramità dar÷itàþ na tu dànamàtram | tatràmiùadànena dànapàramità nirdiùñà, abhayadànena tàvad ÷ãla-kùàntipàramite, dharmadànena tu vãrya-dhyàna-praj¤àpàramitàþ | vãryàbhàve dharmàdàna-pravacanayoþ parikhinnatvànna dharmaü de÷ayet | dhyànàbhàve ÷raddhàtirekakarmàbhilaùatayà saükliùñà bhaved de÷anà | praj¤àyà÷càbhàve sa tad viparãtatayà dharmaü de÷ayet | tasmàt trayàbhàve na sidhyati dharmadànam | vãryaü sarvatragamityapare | dànaü dàtavyam ityanena ùañsu pàramitàsu chanda-praõidhànàbhyàü kathaü sthàtavyamiti nirdiùñam | na vastupratiùñhitena ityàdinàtra yogasamàpattyà (##) kathaü pratipattavyamityàveditam | evaü hi bodhisattvena dànaü dàtavyam ityàdinà vikùepaü nigçhya kathaü cittaü pragrahãtavyamityetannirdiùñam | tatra na vastupratiùñhiteneti praj¤àpàramitàyàü yogasya yàthàvattvaü tàvannirdiùñam | tatra deya-dàyaka-pratigràhakàdivastuùu yattattvato 'bhinive÷anaü tat pratiùñhànam | yadi bodhisattvaþ vastunyabhinivi÷ya pàramitàyàü yu¤jãta, mithyàyogobhavet, paramàrthataþ kasyacidapyabhinive÷yavastunaþ sarvathàbhàvena viparãtàbhinive÷àt, tassàdhakabàdhakapramàõàbhàvabhàvata÷ca | tathà hi- paraiþ paramàrthataþ iùñà vij¤ànavyatiriktà arthàstàvànna pratyakùasiddhàþ, arthàntareõa j¤ànena grahaõàyogàt | arthe sati sàkàreõa niràkàreõa anyàkàreõa và j¤ànena grahaõamiti trayaþ pakùàþ | tatra tàvanna sàkàreõa citravarõàdidar÷anakàle ekaj¤ànàbhinnatvàdàkàraõàmapyekatvaü prasajyeta, athavà àkàrabhinnatvàdàkàravajj¤ànasyàpyanekàtmakatvaü prasajyeta | anekatvaü tàvanna yujyata eva, ekaikaparamàõugràhyaj¤ànànubhavàbhàvànna sidhyati tàvajj¤ànasyaikatvam, tadasiddhàvanekatvamapi khalvasiddham, ekaikasahaütisvaråpatvàd anekasya | citràkàravyavasthàpanàyai anekaj¤ànotpàdaparikalpanayàpi j¤ànasya viùayaü vyàpya sthitatvàd gràhakaj¤ànànàmutpàdo 'pi na sambhavati, amårttatvàjj¤ànànàm | anyacca, sàråpyaü tàvadekade÷ena bhavet sarvàtmanà và | tatra na tàvat sarvàtmanà- arthajj¤ànasyàpi jaóasvabhàvaprasaïgàt | na caikade÷ena- ekasya tàvanniravayavatvàd | vyàvçttibhedenàü÷opacàre 'pi vastvàdisàrupyadharmàõàü sarvatra (##) vidyamànatvàt sarveõa sarvamavagamyeta | atha tadutpannaü tatsàråpyaü cetyetaddvayena vedayatãti arthasàrupyasya samanastarapratyayasyàpi gràhakatvaprasaïgaþ | satyapi sàråpye paramàrthataþ bàhyàrtho na pratyakùasiddhaþ, nãlàkàràtmano j¤ànasya svasaüviditatvàt | yato hi pratyakùaiva nãlàdivij¤aptirnàparà | yattad vij¤ànaü tadevàrthagràhakamiti cet? bhavatu nàma praj¤aptitaþ, na tu paramàrthatastad vedanam, àtmàkàrasya svasaüviditatvàt, atyantaparokùatvàdarthànàü kathaü tadàkàraü j¤ànaü bhavediti | svàkàràdhànena tàvadutpàdako heturnaiva niyamena sidhyati, vyabhicàràt | paramàõavaþ khalu naiva sthålapratãtiviùayaþ, såkùmatvàtteùàm | na ca saühitàþ, tebhyo 'narthàntaratvàt vikalpaviùayàõàm asattvàcca | saühatàrthàntaratve pçthak pratibhàsaþ syàt | àvçtànàvçtayo÷ca virodhànnaiva tàvad yujyata ekatvam | anekatve saüghàtasya paramàõureva sa syànna tvarthàntaraþ | na ca tàvanniràkàrapakùaþ- nãlàdiùvaki¤citkaratvàttasya | bhàvamàtreõa vedane sati sarvaiþ sarvavedanaprasaïgaþ, avi÷iùñatvàt sarvasya | ato nãlasaüvedanamidam, na pãtamiti vyavasthà na syàt, vyavasthàyàþ kasyàpi hetuvi÷eùasyàbhàvàt | vi÷eùasya kasyacidabhyupagame sa eva tàvat sàkàratvàbhyupagamaþ | pratãtisvabhàvamàtre tàvad vi÷eùàbhàvàjj¤ànàtmani nàkàràtiriktaü bhedakamanyat syàt | naivànyàkàrapakùaþ, atiprasaïgàt | evaü hi sati råpaviùayakamàkàravij¤ànaü tàvat parãkùàmarhati, tathà hi- na tàvat pratyakùato 'rthaþ sidhyati, nànumànàdapi | apratyakùasyàrthasya j¤ànasya ca kenàpi hetunà sambandhàsiddheþ | phalaj¤ànàd bhinnasya kàraõamàtratvànumàne neùñasiddhiþ, itarasya samanantarapratyayasya vidyamànatvàt | itarat pramàõaü nàsti, ato tàvannaiva sidhyati bàhyo 'rthaþ | na tàvat paramàrthataþ j¤ànasvabhàvatà pratyakùeõa sidhyati, addhaitasvabhàvatàyà asaüviditatvàt, anyathà na ko 'pi tattvadraùñà syàt | nànumànenàpi evaüvidhenàkàreõa kasyàpi hetoþ sambandhasyàsiddheþ | nanvevaü kathaü saükle÷avyavadàne syàtàmiti cet? na, tvanmate tàbhyàü saha tasya kasyacidapi sambandhasyàsiddhatvàt | tayoþ paramàrthataþ kvacidapi vastuni (##) sambandhàsiddheþ | na tàvat tadutpattilakùaõasambandhaþ, sarvathà parokùatvàttasya | parokùeõa saha sambandhastu na kenàpyarvàgdar÷inà grahãtuü ÷akyate | avidyàdãnàmavicàraramaõãyatve 'pi saükle÷amålatve nàsti virodhaþ, avidyàdau vicàreõa tçùõànivçttau vyavadànam, tato vipakùabhåtalakùaõam avicàraikaramaõãyamupapadyate, tadà paramàrthato vastvabhàvena kathaü tayorapyabhàvaprasaïgaþ | ye etayorekàntena nirhetukatvamabhyupagacchanti, teùvevàyaü prasaïgaþ, na tu saüvçtitaþ pratãtyasamutpàdavàdiùu | ata eva paramàrthataþ bhàvasvabhàvasàdhakaü ki¤cidapi pramàõaü nàsti, astyeva ca bàdhakam | ityevaü tàvat- yadekànekasvabhàvavigataü tat paramàrthato niþsvabhàvam, gaganàravindavat | parairiùñàþ sarve j¤ànaj¤eyàtmakàþ bhàvàkàràþ, ekànekasvabhàva÷ånyà ityato vyàpakànupalabdhiþ, ekànekàbhyàü vyàptatvàt svabhàvasya | dvayametat tatra nàsti | evaü tàvad råpàdyàyatanànàü bàhyavastånàü naikatvam, àvçtyanàvçtyorviruddharmayostatropalabdhe | api ca, viruddhadharmasaüsarge 'pyekatve vi÷vamapyekadravyaü syàt | tato yugapadutpattivinà÷au syàtàm | nànekatvamapi, tathà hi- anekasmin vibhajyamàne sati vibhaktàþ paramàõava eva syuþ tata÷ca paurvàparyàvasthànaü na syànniravayavatvàt paramàõånàm, cittacaitasikavat | tato di÷aü vyàpya avasthità na pratibhàseran | ata eva digbhàgabhedo 'bhyupagantavya eva | sati càbhyupagame kathaü nàma bhavedekatvam | ataþ siddha eva tàvadekànekasvabhàvavirahatvaü bàhyàrthànàm | (##) nãlàdipratibhàsino j¤ànasyàpi naikasvabhàvatvam, citràkàragrahitayàvabhàsyamànatvàt, bhinnasantànavarttyanekavij¤ànakùaõavat | yathàsaükhyam anekavij¤ànàni yugapat pravartanta ityapi vaktuü na yujyate niravayavànàmamårtànàü khalu paurvàparyàvasthiterayuktatvàt | tathàvasthànàbhàve na tathàvabhàsaþ | atha syàt- vij¤ànaü tvekameva, mithyàkàràõàü tatràvabhàsyamànatvànna nànàtvadoùa iti cet? sati caivaü kathaü te tatra bhàseran mçùàþ | avabhàsa iti prakà÷àtmaka ucyate | tasya j¤ànagatadharmatve sati mithyàkàràõàü ÷a÷aviùàõàdivadatyantàbhyàvaþ syàditi kathamavabhàseranniti | tataþ prakà÷àtmakàkàrebhyaþ mçùàtvenàbhyupetebhyaþ kastàvadanyaþ j¤ànasvabhàvaþ sadbhåtaste 'va÷iùyate, prakà÷àtmalakùaõatvàd vij¤ànasya | nãlàdayo 'pi prakà÷àtmakàþ svabhàvenàvabhàsyamànatvàt | nãlàdãnàü svasvabhàvàd bhinnaü yadanyat prakà÷aråpamiti sadbhåtaü kimapi nàti, anyavyavacchedàpekùayà vi÷eùe pràya÷o vyavahàràt | vi÷eùàõàü mithyàtve sarveùàü mithyàtvamativispaùñaü syàt | niràkàrasya (mithyàkàrarasya) satyàkàràtmani (sàkàràtmani) j¤àne kathaü niyamenàabhàsaþ syàt, tayostàvat tàdàtmyalakùaõo và tadutpattilakùaõo và sambandha eva nàsti | sambandhàbhàve na khalu yujyate 'vabhàsanam, atiprasaïgàt | ata eva nàsti tàvadasiddho hetuþ | bhàvànàmanyàkàràbhàvànnàpyaikàntikaþ | na càpi viruddha, sapakùe sattvàt | ata eva yathà yathàrthà÷cityante vi÷ãryante tathà tathà | tathà coktam- (##) vastusvabhàvacintàyàü yathà na satsvabhàvatà | ekànekasvabhàvo 'pi na teùàü vidyate tathà || api càryalaïkàvatàre bhagavatoktam : yathà hi darpaõe råpamekatvànyatvavarjitam | dç÷yate na ca tannàsti tathà cotpàdalakùaõam | buddhyà vivecyamànànàü svabhàvo nàvadhàryate | tasmàdanabhilàpyàste niþsvabhàvà÷ca de÷itàþ || tathà càryamàdhiràjasåtre 'pi yathaiva àrdraü kadalãyaskandhaü sàràrthikaþ puruùu vipàñayet | bahirvà adhyàtma na sàramasti tathopamàn jànatha sarvadharmàn || tasmàt sarvabhàvànàü màyàvadavicàraramaõãyatvàdanabhinive÷ena dànaü dàtavyam, na tu vastupratiùñhitena ityayamartho 'tra yuktisaïgataþ | evaü dànàdiùu yathà yogastathà àdar÷itaþ, nànyatra | yadi paramàrthata kasyacidapi vastuno bhàvàbhàvàd vastupratiùñhitena dànaü na dàtavyam, tadà avastvabhinive÷ena tu dànasya kathaiva kà, ata eva na (##) kvacipratiùñhitena ityuktam | bodhisattvenàbhàvavikalpo 'pi prahàtavyaþ, bhàvagràhàbhàve sati tasyàpyabhàvàt | saüvçtau tàvad deyadàyakàdayo bhavantyeva | tato vastuno 'bhàve 'pi tàvadabhinive÷o na yujyata evetyabhipràyaþ | na råpapratiùñhitena ityàdinà bodhisattvena na kvacitpratiùñhitena dànaü dàtavyamityeva vistareõàbhihitam | dharmaþ ityanena ÷abdena dharmàyatanaü parigçhyate, àyatanena prapa¤caþ abhivyajyate, ata÷cakùuràdãni àdhyàtmikàyatanàni nocyante | anutpàdàdayo vikalpà api na karaõãyà iti nidar÷anàrtha subhåte, yathà ityàdyuktam | nimittaü tu vastusvalakùaõaü liïgaü vànutpàdàdi, tasyodgrahaõaü saüj¤à | tatra nirvikalpantu apratiùñhitam | ata eva na kvacit pratiùñhitena iti nirdiùñam | athavà samagreõaitena gàmbhãryamasya vyapadiùñam, adhyàropàvàdàntau pratiùiddhau ceti | asmin dar÷ane upalambhakànàü j¤ànapuõyasambhàrapàripåroyogyatvaü pratiùidhyate, evaü påjànugrahakàmyayà yad dãyate, tenàtitaràü samprasàdo janyate, na tu deya-dàyaka-pratigràhakànupalambhe pratiùñhitatvena, evaü hyabhàvaþ, deyàdyanupalabdhatvàd viùayasyàbhàvàcca | prathamapakùe kenàpi kasyacidapi deyasyàbhàvàt puõyàbhàvaþ prasajyate, (dvitãyapakùe tàvat) bodhisattvaiþ yo hi sattvàrthaü ÷rama àsthitaþ, so 'pi vyarthaþ syàt sattvàbhàvàt | ata eva nàbhàvamàtram | (##) bhagavatà deyàdivastånàü dçùñatvàt, na ca viùayasyàpyabhàvaþ | anyathà kathaü bhagavatàrthijanebhyaþ putràdayaþ pradattà iti sarvàõyetàni codyàni manasi nidhàya tatkasya hetoþ? iti pçcchàyàü yaþ subhåte, bodhisattvaþ ityàdinà visarjitam | ayamabhipràyaþ- samyagdçñivihitàni dànàdãni suvi÷uddhatayà vi÷iùñeùñaphalàni abhinirvartayanti, na viparãtatayà samudbhåtàni, mithyàdçùñipravartita÷ãlàïgàdivat | deyàdivaståni yathoktanyàyena katha¤cidapyasattvàt mithyopalabdhànyeva, marãcikàsu udakopalambhavat | tasmàt tadudbhåtaþ sarvapàramitàidhistàvad àtmàtmãyaviparyasodgatasodgatadànàdivadavi÷uddhahetoþ sambhåtatvàt kùãõabalaþ, deyàdyupalakùaõapràptànupalambhastu bhårtàrthagocaratvàdaviparyastaþ, maricikàyàmudakànupalabdhivat | tasmàdupacitahetusambhåtadànàdãni bçhatphalàni, puùñabãjàbhinirvçttàïkuràdivat | ata eva anupalambhapratiùñhitàni dànàdãni samyagdçùñisambhåtànãti vipa÷citsu prasàdàti÷ayaü janayanti, nànyeùu | tata÷ca dànàdiùvapravçttatayà puõyàbhàvo deyàdãnàü caikàntàbhàvo neùyate, saüvçtisattvàbhyupagamàt | asamàhitàvasthàyàü màyàvadupalambhànna sarvatrànupalambhaþ | tadà càdhimuktitaþ pràdurbhàvàdevànupalambho vyavasthàpyate | samàhitàvasthàyàm upalambhasyàtyantàbhàvamàtram, tadà dànàdiùu pravçttirnàbhyupeyate prayogàvasthàyàü (##) vyutthitàvasthàyàü và kriyayopàlambho na yujyate | ato mahàphalatvàya pàramitàyogasyaidàryamabhidhãyate | saüvçtau kàryakàraõabhàvasyopadar÷anàd apavàdànto 'pi niùidhyate | 3. råpakàyàptikàmatà-sthànam : tridhà puõyamàkà÷asamaü bhavati- sarvatragodàràkùayatvaiþ | laukikalokottarapuõyaprasavanàt sarvatragatvam, laukikaü tàvat puõyamasamàhitàvasthàyàü prasåyate, lokottaraü tu samàhitàvasthàyàmeva | vi÷iùña-vi÷iùñataragamanàdudàratvam | yàvatsaüsàramaparyàdànàdakùayatvam | tadabhàvànna råpapratiùñhitena dànaü dàtavyamiti bodhisattvaþ tathàgataråpakàyàptikàmanayà dànàdiùu kathaü pravarteteti cediti codyamà÷aïkaya tatkiü manyase subhåte ityàdinà råpakàyàptikàmatà sthànaü nirdiùñam | arthato 'tra råpakàye tathàgatatvàbhimànalakùaõo vipakùo 'pàkriyate | lakùaõasampadà iti nimittamàtràbhidhànena tathàgatasya nikhilo råpakàyaþ lakùaõànuvya¤janairalaïkçtaþ paridãpitaþ | tatra lakùaõàni tàvat cakràïkahastapàdatàdãni dvàtriü÷at padabàhulyabhiyà nollikhyante, såtreùu yathoktànã tathaivàvadheyàni | sthànasthottaptapårõatvena niùpattiþ | (##) a÷ãtiranuvya¤canàni tàmravarõanakhàdãni, yathàsåtraü j¤àtavyàni | tàni lakùanàdãnyapi màyànirmitabuddhalakùaõavanmithyaiva | ata eva tathàvidhe råpakàye chandapraõidhànàbhyàü sthàtavyamiti nirde÷aþ | athemàni lakùaõàni paramàõusa¤cayasvabhàvàni và tadàrabdhàvayaviråpàõi và bhaveyuriti? na tàvat prathamaþ pakùa, paramàõånàü pårvameva nirastatvàt | nàpi dvitãyaþ, asati càrambhake tadàrabdhàvayavino 'pyabhàvàt, pårvoktàvaraõàdiviruddharmopalambhàcca | taduddiùñenàbhihito 'bhipràyaþ | etad vicintya subhåtiràha no hãdam iti vyaktãkçtam | yadi lakùaõàni mçùà bhaveyustarhi kathaü bhagavatà tattatsåtreùu lakùaõàni samupadiùñànãti cintayan tatkasya hetoþ iti pçùñvaivaü saivàlakùaõasampad ityàha | sà lakùaõasampat tàvannoktà paramàrthataþ | màyànirmitabuddhavadityanena mçùàsvabhàvatvamàtramuktamityarthaþ | àryasubhåtinoktamevàrtha paripårayituü bhagavatà yàvat ityàdyàha | yàvallakùaõasampad iti paramàrthato yàvallakùanasampatsvabhinive÷aþ, tàvanmithyàbhinive÷a evetyarthaþ, yathoktameva pårvam | yàvallakùaõasampad iti tadvãparãtatayà abhihitetyavagantavyam | etena yogasamàpattyà kathaü pratipattavyamiti tadde÷itam | kathamantadvayaü parivarjya cittaü pragrahãtavyamiti tannirdiùñam | evam iti màyànirmitabuddhavallakùaõatastathàgato draùñavyaþ | anenàpavàdànto niràkriyate, saüvçtau bhagavato råpakàyaspàpratyàkhyànàt | alakùaõaü tàvat paramàrthe draùñavyam, kasyàpi lakùaõasyàsiddhatvàt | anena tàvat samàropànto niràkriyate | tathàgatasya råpakàyàvàptaye praõidhànaistvaudàryamuktam | tadanupalambhatayà ca gàmbhãryam | råpakàyàptikàmatàsthànaü tàvaduktam | (##) 4. dharmakàyàptikàmatàsthànam : (a) pravacanadharmakàyaþ dvividhaþ khalu dharmakàyaþ- pravacanadharmakàyaþ, adhigamadharmakàya÷ca | adhigamadharmakàyo 'pi dvividhaþ-j¤ànahetukaþ puõyahetuka÷ca | tatrànàgate puruùeùu pa¤cakaùàyàõàmàdhikyàdevaüvidhadharmaratnasya atyantagambhãrodàraphalatvàt pravacanadharmakàye 'nàptatvà÷aïkayà asti iti pçùñavàn | asti iti padaü tu kecit sattvàþ ye imeùvevaüråpeùu såtràntapadeùu bhàùyamàõeùu bhåtasaüj¤àmutpàdayiùyanti ityarthapadena yojyam | pa÷cimàyàü pa¤ca÷atyàm ityatra ÷atànàü pa¤cakaü pa¤ca÷atã, bhagavatàü ÷àsanaü pa¤ca÷atavarùàõi sthàsyatãti prasiddheþ | ata eva pa÷cimeti vi÷eùaõaü vihitam | tasmin kàle pa¤cakaùàyàõàmadhimàtratà bhavati | saddharmavipralopastàvad adhimukti-vàcana-svàdhyàya-upade÷a-àkhyàna-÷ravaõa-cintàdãnàü hàniþ | evaü iti gambhãrodàràrthaþ | såtràntapadeùu iti såtràntade÷anàvàcaþ, tàbhirarthasya pratipàdyamànatvàt j¤àpyamànatvàcca | anena nimittamàtràbhidhànena samastapravacanadharmakàyastàvat paridãpyate | athavà såtràntapadeùu ityabhidhiyamànàrthakeùu | asmin kathane 'evam' ityanena tàvad gambhãraudàrye yojanãye | bhàùyamàõeùu iti prathamatayà abhidhiyamàneùu | dvãtãyatayà (##) arthapratipàdakeùvityarthaþ | arthato 'viparyayastasaüj¤aivàtra bhåtasaüj¤etyabhidhãyate na tu ÷abdàbhinive÷amàtram 'ayaü bhåtaþ' iti saüj¤à | anena tàvadarthasiddhau abhåtasaüj¤à niràkriyate | sarvatràpratihataj¤ànena tàn bhàvinaþ (sattvàn) pratyakùavad dçùñavà bhagavàn såbhåtisa÷ayaü parihartuü bhaviùyanti ityàha | mahàsattvàþ iti teùàü bodhisattvaguõànàü sampradar÷anàrthamuktam | te 'pi yathà pratipannàþ, yàdç÷ena ca hetunà sampratipannàþ, yàddç÷ena kalyàõamitreõa parigçhãtàþ, yathà và bhåtasaüj¤ayà saüj¤itàstàn bhagavàn paridãpitaüvàn | ÷ãlavantaþ guõavantaþ praj¤àvanta÷ca ityanena tu krama÷o 'dhi÷ãlàdhicittàdhipraj¤à÷ceti ÷ikùàtrayapratiprattisamanvitàþ nirdiùñàþ | ÷ãlapraj¤ayo÷ca pçthaguktatvàd guõastàvadatra dhyànajo gràhyaþ, gobalãvardanyàyeneti | kle÷avati pa÷cimakàle tu kathaü tathàvidha÷ãlàdiguõavanto bhaviùyantãti cintayitvà såbhåte ityàdyàha | paryupàsitàþ iti cãvara-piõóapàtàdibhiþ paryåpàsitàþ, chatradhvajapatàkàdibhi÷ca påjità bhaviùyanti | avaropitaku÷alamålàþ tàvadavavàdamanu÷àsanãü ca ÷irasàdàya ÷ãlàdiguõasampadbhyaþ prayatnavanto draùñavyàþ | teùàü tato 'pi bahutaraü puõyamabhidhàtuü anekabuddha÷atasahasraþ ityuktam | (##) anena teùàü hetusiddhiþ saüdar÷ità | j¤àtàste tathàgatena iti nàmànyà÷ayà÷ca | dçùñàste tathàgatena iti kàyàþ | anena tàvat kalyàõamitraparigçhãtà ioti dar÷itam | tacca samprasthitànàü protsàhanàrtham, viprasthitànàü hrãsa¤jananàrthamàha | anyathà sarveùàü j¤ànàt j¤ànàt sarvaj¤o bhagavàniti de÷anayà ko vi÷eùo dar÷ito bhavet, athavà tatteùàü bhavyatvaü yat tatpramukhaü kçtvà de÷anà pravartitetyavagantavyam | bhavyà j¤àtà iti vàkya÷eùaþ | atasteùàma÷eùaü puõyaskandhasaïgrahaü dar÷ayituü sarve te sattvàþ ityàha | prasaviùyanti iti puõyotpàdakàlaþ, pratigrahãùyanti iti nirodhakàle tadvàsanàþ parigrahãùyanti | ebhiþ sarvairabhåtasaüj¤àü niràkçtya bhåtasaügyotpàdane chandapraõidhànàbhyàü sthàtavyamityàdar÷itaü tathà sthànasyàsyaudàryamapi paridãpitam | tatkasya hetoþ? te anekabuddha÷atasahasraparyupàsitàþ kathaü j¤àsyanta iti j¤àpakahetau paripçùñe 'tra teùàü bodhisattvànàü mahàsattvànàm ityàdyàha | anena tavat yogasamàpattau kathaü pratittavyamityetat prakà÷itam, gambhãratà càpyabhihità | ahamityàtmagrahaõam àtmasaüj¤à sà | mameti grahaõaü sattvasaüj¤à, tasyaivàtmana à sthitiü parigrahaþ jãvasaüj¤à, punaþ punaþ gatiùu gamanàdànaü pudgalasaüj¤à | yadi nàsti àtmàdisaüj¤à tarhi kiü ÷ràvakàdivad asti råpàdidharmasaüj¤à? iti cintàyàü na dharmasaüj¤à ityuktam | paramàrthataþ kasyacidapi dharmasyàbhàvàdityabhipràyaþ | (##) atha kim ucchedavàdinàmiva abhàvasaüj¤à? iti cintàyàü evaü nàdharmasaüj¤à pravartate ityuktam | saüvçtau avicàraramaõãyatayà dharmàõàü sadbhàvàt saüvçtipathasthitebhyastàvad adharmasaüj¤à naiva yuktimatã, na tu paramàrthaj¤ànasthitebhyaþ | tanniùedhànna ka÷cid dharma upalabhyate yatràdharmasaüj¤à pravarteta, dharmàgrahaõe tadabhàvàt | viùayàbhàvaniùedhastu na kutràpi sambhavati, tadyathà satye 'pi vij¤aptimàtre vij¤aptimàtrateyamiti vikalpayan na vij¤aptimàtratàyàü sthitaþ, evameva satye 'pyadharme 'dharmabodhasya tatràvasthànàsambhavàt sarvaü samànam | yadyàtmàdãnàmasattvaü tadà tatra tatsaüj¤àyà apravçtau satyàü 'àtmaiva råpamidam' ityàdikaü nàmamàtramiti nàmàbhinive÷asaüj¤à teùàü bhavediti matvà saüj¤àpi ityuktam | nàmnastàvad råpaskandhàntarbhåtatvàd råpàdivad mithyàtvameva, viprayuktamapi praj¤aptimàtramiti | tasmàt saüj¤àpi mithyàbhinive÷a evetyabhipràyaþ | yadyevaü tarhi tasyàmavasthàyàü sarvasaüj¤àvigamàd mçta-nirodhasamàpannapudgalavad yogino 'bhàva eva syàditi nàpi..... nàaüj¤à pravartate ityuktam | yena te yogino bhavanti, tacca yogij¤ànaü tathyasaüvçtisvabhàvamiti | vyutthàne ÷uddhalaukikaj¤ànamudbhavatãti, anyathà ahetukameva tad bhavet | yad yogij¤ànaü saüvçtisvabhàvaü tat kenàvagamyata iti cet? tenaiva hetunà | yathà pratyàtmavedyatayà pudgalanairàtmàvabodhena àtmasthitaü pudgalanairàtmyamadhigamyate, atràpi tattulyam | j¤ànaü saüvitti÷ca na saüvçtau nàbhyupagamyete | yoginà svalakùaõapratyabhimukhãkaraõàt tatrasthaü nairàtmyaü nopalabhyate, tadànãmatãtàdestàvadasaünihitatvàdanantatvàcca | (##) katha tarhi? niþsvabhàvatàvicàreõa tadgocarãbhåtànàü sarvadharmàõàü sàmànyena nairàtmasaïgrahàt yà khalu vyavasthà saiva yugapadulambhanam | teùàü tajj¤ànamapi paramàrthato 'viùaya eva, (tathàpi) satyasvapnaj¤ànavadavisaüvàdakatvena pràmàõyaü vyavasthàpyate | sàmànyena tatra tadàtmabhàvo 'pi saügçhyate, na tatra pçthak tadàlambakatvam | tasmàt sati nairàtmyadvayàvabodhe teùàmaneka÷atasahasrabuddhànàü paryupàsanaü pratãyate | buddhànàmaparyupàsanayà tàvanna sambhavati tadavabodhaþ tairthikavat | sa tu saüsàre na ucito bhavatãtyabhipràyaþ | anayà yogasamàpattyà kathaü pratipattavyaü kãdç÷yà ca bhåtasaüj¤ayà tat saüj¤àtavyamiti saüdar÷itaü tadgàmbhãryamityapi ca paridãpitam | àtmàdãnàmasattve teùàmàtmàdisaüj¤àyà abhàvàt padasamudàyàdibhiþ àtmatva såktaü duraktaü ca lakùaõaü dharmàdharmasaüj¤aü kiü teùu niyamena na pravartate? naivam, yadi bodhisattvànà na bhavet tatra saüj¤à, (tarhi) ayuktayupapannatãrthakaradharmàn parityajya bhagavadde÷iteùu dharmeùu tadadhigamàya kathaü chanda utpàdanãya ityà÷aïkàyàü tatkasya hetoþ? iti tatsamàdhànàya sacet subhåte ityàha | ayamabhipràyaþ- ekànekasvabhàvavicàreõa yathà råpàdilakùaõadharmà na saüvidyante, tathà de÷anàdharmà api | yatra dharmasaüj¤à tatràtmàdisaüj¤à api ni÷cayena naiva prahãõà, dharmanimittagrahaõamålatvàt tasyàþ | dharmanimittagràhakamanasikàrasya (##) tasyà eva manasikàraråpatvàt maitrãprabhçtiùu tattvamanasikàràsadbhàve nàtmadçùñiþ parihãyate | ata eva ekameva yànam, tacca mahàyànamityuktam | api ca, bodhisattvànàü sà dharmasaüj¤à yadyava÷yamanutpannadar÷anamàrgaþ syàt tathà sati tena kathamàtmàdisaüj¤à prahãõà syàt? dar÷anamàrgapraheyatvàttasyàþ | ataþ sarvametat parãkùya sa eva teùàmàtmagràho bhavet ityuktam | tasya taddhetutvàt tadanu÷ayàprahãõatvàccetyabhipràyaþ | anyathà tayorbhinnàkàratvàt kathaü dharmasaüj¤aiva àtmagràhaþ syàditi | dharmàstàvadatra yuktyupapannàgamalakùaõà eveùñàþ tadviparãtà adharmàþ | evaü sati tattatsåtreùu kathaü bhagavatà bodhisattvebhyaþ saddharmaþ parigràhayiùyate? evamanucintya tatkasya hetoþ? iti paripapraccha | tadarthaü subhåte ityàdyàha | nodgrahãtavyaþ vitathamàrgeõa viparãtàbhinive÷akùaõena nodgrahãtavyaþ, satya iti nàbhiniviùñavyamiti vàkyàrthaþ | abhipretasiddhyarthaü kolopamade÷itasya lakùaõasya na grahaõaniùedha ityabhipràyaþ | tasmàt ityàdinà sa evàrthaþ padàntarai prayuktaþ, yato hi sarvo dharmo 'dharma÷ca satya ityabhinive÷asya viparãtàbhinive÷atvàd, yuktyopapanno ya àgamasamåhaþ saüsàràrõavottaraõàya proktaþ kolopamaþ sa (yadà) pàraü gatvà niùprayojanatvàt parityàjyo bhavati, kimu (tadà) te 'yuktayopapannàstairthikànàmivàdharmàþ | saprayojanamapi tadàlambanaü mayà nànuj¤àtamityevamuktavàn tathàgataþ | anyathà dharmàdharmàdikaü yadi satyasvabhàvaü syàt tadà paramàrthaviùayatvàt tadabhinive÷asya saüsàrapàragateùvapi yuktisahaü (##) syàditi, kimiti tathàgataþ tanniùedhatãti? iti tu saügrahàrthaþ | tathà àryaratnakaraõóasåtre 'pi bhagavatà uktam- "bhadanta subhåte kolopamaü dharmaparyàyajànadbhirdharmà eva prahàtavyàþ, pràgevàdharmà iti | yo hi dharmaþ prahãyate, so 'pi nàdharmaþ iti |" yaþ såtràdidharmaparyàyaþ sa kolopama ucyate | dharmà eva ityetad upalakùaõam | tena råpàdayo màrgalakùaõà÷ca dharmàþ saügçhyante | adharmà ityapi upalakùaõamàtram, tena prasiddhaviruddhàþ adharmalakùaõàþ paraparikalpità àtmàdaya÷ca upadiùñàste 'pi saügçhyante | athavà dharmàdharmàbhidheyàbhidhànàt na sarvasaügrahe doùaþ | anena tàvad vikùepaü nãgçhya kathaü cittaü pragrahãtavyamityetad dar÷itam | [ba] adhigamadharmakàyasthànam : [1] j¤ànahetudharmakàyaþ nanu dharmàdayaþ sarve paramàrthato mithyàsvabhàvàþ, tadà abhisambuddho bhåtvà 'bhagavatà sarve dharmà de÷itàþ' iti tadapi mçùaiva syàt, ata eva bodhisattvaiþ tathàgataj¤ànahetumadhigamadharmakàyaü pràptuü chando na janayitavyaþ, ityetad vicàrya j¤ànahetudharmakàyàvàptaye chandotpàdanàya tatkiü manyase subhåte ityaktam | anenàrthataþ paramàrthastu anuttarà samyaksaübodhiriti abhisambuddha ityetayoþ (##) grahaõamapi vipakùatayà paridãpitam, tathyasaüvçtisvabhàvaü tu tathàgatasya j¤ànahetuü j¤ànadharmakàyaü pràptuü chandaþ praõidhànaü ca pradar÷ite | anuttarà samyaksambodhiþ ityupalakùaõamàtraparidãpanena ÷ràvaka-pratyekabuddhàdãnàü pratipattibhedena bhinnaþ j¤ànahetuko 'dhigamakàyastàvannirdi÷yate | ÷ràvakàdãnàmapi guõà bodhisattvenàvagantavyà eva, anyathà kathaü tàvat sarvaj¤apadalàbhaþ | saüvçtisvabhàvastvevam- sambodhiþ samboddhavyaü de÷anà de÷itavyamityàdayaþ sarve paryàyàþ | bhagavatà kaü paramàrthàbhipràyamabhilakùya sarvaü mithyaivetyuktam, taduktàbhipràyaü saügçhya àryasubhåtisthaviraþ yathàhaü bhagavato bhàùitasyàrthamàjànàmi ityetadavocat | yathàhamàjànàmityabhipràyavivaraõam | kasmànnàbhisambuddhaþ, dharmade÷anà ca na sta iti cintàyàü tatkasya hetoþ? iti | agràhyaþ iti paramàrthastàvannirvikalpaj¤ànagocaro 'pi na bhavatãti uktapårvam | anabhilàpyaþ ÷abdàviùayatvàditi | sarve ÷abdagocaràstàvat samàropitasàmànyamàtràtmakàþ, sàmànyasya càbhàvaråpatvàt | imau dvau (÷abdau) abhisambuddhàbhàvasya dharmade÷anàbhàvasya ca yathàkramaü hetutayàbhihitau | nanu syuþ sarve bhàvà agràhyàþ anabhilàpyàþ, tathàpi svalakùaõadhàraõàt paramàrthataþ dharmasvabhàvatàsthità evetyà÷aïkàyàü na sa dharmaþ ityàha | sarvabhàvànàü paramàrthataþ svabhàvena parinirvçttatvànna sambhavati svalakùaõadhàrakatvam | yadyevaü tarhi bhagavatà abhàvo 'bhisambuddho draùñavya iti vicàrya nàdharmaþ ityuktam | sa tu prasajyapratiùedhasvabhàvaþ anena tàvat yogasamàpattiü nirdi÷ya adhyàropo 'pavàdànta÷ca nirastau | tatkasya hetoþ? ityupapattiþ pçcchyate, tadarthaü asaüskçtaprabhàvitàþ ityàha | asaüskçtatvaü tàvad dharmàõàü paramàrthasvabhàvaþ, tacca yuktyà vicàryamàõamanutpattilakùaõameva paryavasyati, yathà pårvaü vicàritam | (##) uktaü bhagavatà dharmasaügãtau- 'yo ànanda, dharmo 'nutpannaþ, aniruddhaþ, asthitaþ avikçtastaducyate àryasatyamiti' | idamànanda, abhisandhàya tathàgatena asaüskçtaprabhàvità àrya÷ràvakà iti de÷itam, yathà pårvamuktam | aya¤ca 'utpàdàd và tathàgatànàm, anutpàdàd và tathàgatànàm, nityaü tathaiva sattvànnirvikàratvàccàsaüskçtaþ, tadadhigamàdàryapudgalàþ tatprabhàvità bhavanti, dharmatattvàdhigamena prabhàvitatvàdàryaõàm | anyeùu tattvasadbhàvo naiva tàvad yujyate, tacca (tattvaü) asaüskçtamapi na (syàt) prasajyapratiùedhasvabhàvàbhàvàt, bhàvasvabhàvasvàttasya | àryaiþ nànyavidho bhàvasvabhàvo 'vabudhyate, tadbhinnasvabhàvasyaivàdhigamàt | bhàvagrahaõàbhàvena tadabhàvaråpatve sati bhàvagràha eva tàvat prasajyate | ata eva àryasandhinirmocanasåtre uktam- 'na tattvasya bhàvàditaro 'rthaþ' iti | ataþ yathoktadoùa àpadyate | tattu (tattvaü) paramàrthato nàsti bhàvasvabhàvaþ, asiddhaiva bhàvasvabhàvatà kasyàpi | bhàvasvabhàvateva tadapi (##) saüskçtaü prasajyeta | ataþ abhàvaråpatvena dharmeùu sattvàdatattvameva svabhàvena tat | sarveùàmapi tajj¤ànaprasaïgaþ, bhàvasvabhàvavat | saükle÷ahetuprasaïgo 'pi durnirvàraþ syàt | ata eva teùu àryasandhinirmocanàdiùu- 'na tattvasya bhàvàditaro 'rthaþ' ityuktam | ata eva na dharmo nàdharmaþ ityuvàca | anena bhàvàbhàvasadasadàdãnàü niùedharåpaü de÷itam | api cànena vikùepanigraho 'pi nirdiùñaþ | etatsarvaiþ sthànasyàsya gambhãratvamapi saüdar÷itam | (2) puõyahetukadharmakàyaþ yadi bhagavato 'bhisambodhirvà dharmade÷anà và nàsti ka÷ciod dharmaþ, kathaü tarhi bodhisattvena puõyahetudharmakàyaü pràptukàmena saddharmaparigrahe 'nupravartitavyamiti vicintya puõyahetudharmakayakàmatàcchandotpàdanàya tatkiü manyase subhåte ityuktam | tatra saptaratnàni tàvat svarõa-raupya-vaióårya-a÷magarbha-musàragalva-lohitamuktà-sphañikàþ àryasaddharmapuõdarãke uktàni | 'caturdãpàdànàü sahasraü (##) sàhasro lokadhàtuþ | tatsahasaü dvisàhasraþ | tatsahasraü trisàhasramahàsàhasro lokadhàtuþ' | tato nidànam iti ratnadànànàü nidànàt tataþ puõyodbhavaþ, tadahetoþ sambhavatãtyarthaþ | sarvàõi ku÷alacittàni, tadutpannà vàsanàþ puõyàni | teùàü rà÷iþ skandha iti | phalabàhulyàt tadbàhulyam | bahu iti vi÷eùaõam | bahu bahu iti dviruktyà bàhulyàdhikyam | yadi paramàrthataþ sarve (dharmàþ) anutpannàþ, kathaü tato nidàna puõyaskandhaü prasunuyàt? ityà÷aïkya tatkasya hetoþ? ityuktvà svayamabhipràyaü viditvà askandhaþ ityabhihitavàn | paramàrthata iti ÷eùaþ | praj¤aptisattvàt skandhànàü na puõyaskandho bhàvaråpeõa sambhavati | puõyamapi vàsanàsvaråpamavasthàvi÷eùe upacaryate | bhàvànàü sthiratvena abhisaüskàreõa apravçttatvàt cittamapi praj¤aptisanmàtrameva | ekànekasvabhàvena pratisvaü parãkùàyàü mithyaiva tàvat svabhàvaþ | ata eva na puõyaskandhaþ paramàrthato vidyate | anena yogasamàpattiþ paridãpità, adhyàropànta÷ca niùiddhaþ | vidyanta eva puõyaskandhàþ saüvçtau | ata eva puõyaskandhastathàgatena bhàùitaþ ityuktam | yadyevaü na syàt, paramàrthataþ sa puõyaskandho bhavet (tadà) paramàrthasya ÷abdàgocaratvàt na bhavet tadabhidhànam | abhàùitamityevaü vacanaü nirarthakamiti cet? yato bhàùitàstasmàt saüvçtàvevetyavagantavyam | anenàpavàdàntasya niùedho nirdiùñaþ | evamàryasubhåtinà antadvayaparihàraþ kçtaþ | tadanantaraü pàrùadà udàradharma÷ravaõabhavyàþ, tena ca bahutaraü puõyamiti àvedituü bhagavatà ya÷ca khalu punaþ subhåte ityàdyuktam | anena tathàgatànàü (##) puõyahetukàdhigamakàyasya pravacanakàyato nirjàtatvàt tata÷catuùpàdikàyàmapi gàthàyàü de÷yamànàyàü (yadà) tàdç÷aü puõyàyatanaü bhavet (tadà) tathàgatànàü puõyahetukadharmakàyasya tu kathaiva keti nirdi÷yate | nàyaü padàrthaþ, (tathàpi) sàmarthyalabhyo 'yamartha ityadoùaþ | etena paramàrthataþ dharmade÷anàyàþ abhisambuddhasya càpyasattve saüvçtau tàvat puõyakàyade÷anàyàþ sattvàt bodhisattvaiþ puõyamadhigàntuü pravartayitavyamevetyabhipràyaþ | anena tàvad vi÷iùñapuõyapratipàdanena audàryamasya paridãpitam, tadutpàdàya ca chandapraõidhàne nirdiùñe | ùañpàdikàyà gàthàyàþ sattve 'pi catuùpàdikà iti vi÷eùãkçtà | gàthà iti yatra na yatio, 'pàda' ÷abdena catuþpàdaü gàthàparimàõaü parigçhyate | udgçhya iti svàdhyàyaü vidhàya | de÷ayet iti padàni | samprakà÷ayet ityarthaþ | asaükhyeyam iti saübahulam | aprameyam iti pramaviùayàtãtatvàt | anena càrthataþ puõyànuttivipakùastàvanniràkçtaþ | puõyamityupalakùaõamàtrametena tathàgatasya samastaþ punyasambhàro nirdiùñaþ | kimiti ÷raddheyamàtramuta yuktito 'vagamyamiti manasi kçtvà tatkasya hetoþ? iti pçcchàyàm ato nirjàtà hi subhåte, tathàgatànàmarhatàü samyaksaübuddhànàmanuttarà samyaksaübodhiþ iti yuktivacanamabhihitavàn | evaü (##) bahutaraü puõyam iti tacca bçhatphalatvàttat bahutaraü puõyam, na tu svaråpatasyasya kàyàbhàvàt | ratnanirjàtaü tatpuõyaü tu mahàparibhogàdi gauõasàaüsàrikaü phalaü pràpayati | praj¤àparigçhãtatve sati dànàdãnàü mahàbodhiphalamadhigamyate, na tu pràde÷ikànàm | dharmadànena tàvadakùayàpratimatathàgatapadapràpteþ tanmahattvaü kimiti na prasaktam? yathà dharmeõànugraho na tathà ratnaiþ pareùàmanugrahaþ | tathà hi parebhyaþ samprakà÷itena krama÷o 'nena dharmeõa kùiprameva buddhatvapadaü labhyate, na tu ratnaiþ | ata eva parebhyaþ parànugràhakatvàd ratnadànàd dharmadànaü vi÷iùñamityàbhisandhiþ | ato nirjàtàþ iti saüsàdhyate | da÷acaritàni niþ÷ritya pàramparyeõa pràpyanta ityarthaþ | tàni tàvad da÷a caritàni- lekhanaü påjanaü dànaü vàcanaü ÷ravaõam udgrahaõam samprakà÷anaü svàdhyàyaþ cintanaü bhàvanà ceti | ato nirjàtà÷ca buddhà bhagavantaþ iti saüvçtau etànyà÷ritya buddhàþ praj¤aptà iti (##) vàkya÷eùaþ paramàrthatastu bodhiþ buddha÷ca bhinnau na staþ | anena tàvat puõyasya paramavai÷iùñayaparidãpanena tadutpàdayituü chanda-praõidhànàbhyàü sthàtavyamiti de÷itam | yadi paramàrthataþ sarvadharmànutpàda eva tadà sarve buddhadharmà apyanutpannà eva bhaveyuþ tatkatham ato nirjàtà anuttarà samyaksaübodhiriti? na buddhànàü bodherbhinnatvamiti vicàrya tatkasya heto? iti paripçcchà, etadarthamatra buddhadharmàþ ityuktam | buddhapraj¤aptihetukà anuttarasamyaksaübodhilakùaõà dharmà eva hi buddhadharmàþ | tasmànnaiva kevalaü bodhibhinnàþ paramàrthataþ buddhàþ, apitu praj¤aptihetutvàd ato nirjàtà buddhaþ ityuktamityabhipràyaþ | te 'pi paramàrthato 'nutpannatvàd abuddhadharmà iti, saüvçtimà÷ritya tathàgatànàmanusamyaksaübodhistu ato nirjàtà ityàdinà tathàgatena bhàùità, na tu paramàrthata iti | ata eva tattaditarapakùebhyaþ buddhadharmà iti paramàrthato naiva vaktuü ÷akyate | pratyàtmavedanãyatvenànabhilàpyàsta ityabhipràyaþ | anena yogasamàpattiþ vikùepanigrahaþ gàmbhãrya¤ca de÷itàni | atra kecidàhuþ kathaü tridhà bhinno 'yaü dharmakàyaþ | atha dharmakàyapràptiþ dharmakàyaheto÷cànuråpatayà puõyasvabhàvaþ, praj¤aptyà ca pravacanasvabhàvo dharmakàya iti ced? tathà sati råpakàyo 'pi tatpràpteranuråpahetutvàt tatpràpakahetutvàcca dharmakàyaþ syàditi | (ataþ) tanna satyam, bhagavatàü buddhànàü dharmakàyastu pari÷uddhaj¤ànasvabhàvastathà yà ca tasya sàmànyadharmatà,. tasyàü vyavasthàpyate | nàstyasyàyaü vipàkabhedaþ, na càtra pravacanapuõyayorupacàreõa dharmaþ iti de÷anàpi | kimiva tarhãti cet? vastumàtraü dharma iti de÷anà | dharmà ityàdi svayamevaü khyàtatvàt | svasàmànyalakùaõadhàraõàd dharmà iti yat vyàkhyàtaü tat sarvadharmasàdhàraõamiti na råpakàyastathàgatatvena nirdiùñaþ, aj¤àpakatvàt | praj¤aptita ityucyamàne 'pi na råpakàyo dharmakàyatvena prasakto bhavati, puõyahetvanuråpatvàt (##) tasya | yathoktam- buddhànàü råpikàyo hi puõyaü sambhçtya jàyate | dharmakàyaþ samàsena j¤ànasambhàrajo nçpa || tasmàjj¤ànasambhàrasyaiva tatpràptyupàyatvànna råpakàyena sa gçhyate, praj¤aptihetvabhàvànnocyate råpakàyo 'dharmakàyaþ' iti | pravacanakàyastu samyagj¤ànasya phalamiti | sambhàralakùaõapuõyanicayasyàpi tatpràptihetutvàt praj¤aptyà dharmakàya ityucyamàno 'pi yujyata eveti alamadhikena | anyat kucodyaü yuktamayuktaü veti vicakùaõairviveciyiùyata iti matvà padabàhulyabhiyà na likhyate | dharmakàyàptichandasthànamuktam | itaþ paraü dvàda÷avipakùàõàü pratipakùàõi dvàda÷asthànàni yathàkramaü veditavyàni | ime tàvad dvàda÷a vipakùàþ- 1. abhimànaþ 2. abhimànàbhàve 'pi alpa÷rutatvam 3. bàhu÷rutye 'pihãnàlambanamanasikàrabhàvanà 4. hãnàlambanamanasikàrabhàvanàyà abhàve 'pi sattvopekùà 5. tadupekùàyà abhàve 'pi bàhya÷àstreùu sànuràgà pravçttiþ 6. tathà pravçttyabhàve 'pi bhàvanimittàbhibhavopàyeùvakau÷alam 7. tatra upàyakau÷ale 'pi puõyasambhàràsa¤cayaþ 8. puõyasambhàrasa¤caye 'pi làbhasatkàrakausãdyaiþ piõóàsvàdanam 9. tathàsvàdanàbhàve 'pi duþkhàkùàntiþ 10. duþkhàdhivàsanàyàmapi j¤ànasambhàràsa¤cayaþ 11. j¤ànasambhàrasa¤caye 'pi àtmaparigrahaþ 12. àtmagrahàbhàve 'pi avavàdàyogaþ (##) 5. bhàvanàvi÷eùalàbhe 'nabhimànasthànam : tatra bhagavatà dharmapudgalayorvistareõa nairàtmye de÷ite 'pi anàdikàlãnadçóhàtmàbhinive÷asa¤cayabalena yadi ka÷cidevaü manyeta- yasya sattvàdisaüj¤à pravartate, na sa bodhisattva iti? evaü tarhi yaduktaü bhagavatà 'tasmin kàle 'haü vãradatto nàma nçpo 'bhavam,' yuùmabhyaü mayà dharmo de÷ayiùyate ityàdi kathaü syàt | (ataþ) sattvasaüj¤àdivirahasya naivamabhipràya iti vighnabhåtàbhimànavisaüyogàrthaü pa¤camasthànamadhikçtyàha- tatkiü manyase subhåte ityàdi | asyàyamatra sàmànyato 'rthaþ- ye mama mçdu÷ràvakàþ srotaàpannatvàdiùu dharmanairàtmyànadhigamàd apràptarasànubhavàþ, teùàmapi ahantvena mamatvena càbhinive÷o na bhavati, kiü khalu punaþ ubhayanairàtmyàdhigamena prahãõanirava÷eùàvaraõànàmiti | tasmin kàle 'ham..... ityàdi yattallokena saha vyavahàrapraj¤aptyarthaü parasantànavyavacchedamàtraj¤àpanàrthaü và, senàvanàdivyavahàravat, na tvekatva- (##) ÷à÷vatatvàbhinive÷atayà | tattvaj¤ànasthitaiþ na ÷akyate tàvallokena saha vyavahartum | tasmàdabhimànasthànavisaüyogàrthaü tvayàpi nàtmanyabhiniveùñavyamiti samàdàpayati | tatra srotaþ nirvàõamahànagarapràpakadar÷anamàrgalakùaõam, àpannaþ pràptaþ, dar÷anapraheyasamastakle÷aprahàyakaþ srota àpanna iti, tasya ca kartari karmaõi kriyàyàü càbhinive÷aprahàõena idampratyayatàdhigamànnairàtmyàdhigamo dar÷itaþ | mayà iti kartaryabhinive÷aþ | phalam iti karmaõyabhinive÷aþ | pràptaþ iti kriyàyàmabhinive÷aþ | ityanena tàvadarthataþ mayà pràptamiti vipakùatvena paridãtyate | na srotaàpannasyaivaü bhavati mayà pràptam ityanena apalakùaõamàtrapradar÷anena sarveùàmabhimànànàü praheyatvaü pradar÷aye | tatra chandaþ praõidhàna¤càpi nirdi÷yata iti | àryasubhåtirapi bhagavato 'bhipràyaü nirdi÷an paramàrthasthàpannàrthaü tatra yogasamàpattiü ca grahãtuü na hi sa bhagavan ka¤cid (dharmaü) àpannaþ ityàha | kathamiti na råpamàpannaþ ityàdyàha | anena tàvat paramàrthata phaladvaividhyasyàpràpyatvamapi nirdi÷yate, tathà hi-phalabhåtaü pràpyasvabhàvaü ki¤cit syàt (tarhi) saüskçtamasaüskçtaü và syàt | tatra tàvadanutpannamevàsaükçtam, abhàvaråpatvàd ÷a÷aviùàõamiva tanna yujyate (##) pràptum, apràptyavasthàvi÷iùñatvàt | saüskçtaü tàvat kùaõikam, utpàdasamanantaraü vinà÷itvàt, sthiterabhàvàt kenàpi kathamapi tanna pràptuü ÷akyate | yasmin santàne nairàtmyamàrgalakùaõahetusannihitatayà kle÷amutpàdàtyantaviruddhà÷rayalakùaõaü phalamutpadyata iti phalaü pràptyata ityevamucyate, na tu paramàrthataþ | api ca, pràpyapràpakabhàvaþ khalu bhinnakàlikaþ samakàliko và syàt | tatra na tàvat prathamaþ pakùaþ dvayorapi sthitatvàt, bhinnakàlikastu ekasmin pratyàsanne 'parasya càsaünihite sati (bhavati), tatkathaü dvayoþ sthitiriti | na ca samakàlàvasthitayorubhayoþ parasparopakàrakatvam, asati copakàre pràpyapràpakabhàvo naivopayujyate, atiprasaïgatvàt | anyo 'nyasaüyogenotpàdalakùaõenàpi pràpyapràpakabhàvasya samakàlikatvaü na yujyate, tathà hi- ye 'mårtabhàvàþ, te naiva saüyujyante, kvacidapyanavasthànàtteùàm | na syàt pràpyapràpakabhàve samakàlatvamàtramapi teùàm, atiprasaïgàt | na càpyekasya hetutvam, ubhayoþ sàdhàraõatvàt, idaü pràpyamida¤ca pràpakamiti ni÷cayo na bhavatã | ye tàvanmårtàþ, teùàü sarvàtmanà saüyoge sati ekatvaü prasajyate, ekade÷ena (saüyoge tu) sàvayavatvaü prasajyate | nairantaryeõàvasthàne 'pi na bhavituü ÷aknoti ubhayoþ sàdhàraõatvàt | avi÷eùànna ni÷cayaþ | ataþ kalpanàsamàropita evàyam | anena tàvat sarvaþ karmakartràdivyavahàraþ spaùñamavaboddhavyaþ | dharmàþ iti dharmàyatanam, anenàsaüskçtamapi saügçhyate, dharmàyatanasya saptadravyàtmakatvàt, ÷eùeõa råpàdinà ca dharmàyatanaikade÷ena ca saüskçtà nirdi÷yante | upalakùaõamidam ata÷cakùuràdikaü grahãtavyam | evaü yataþ paramàrthataþ sa ka¤cit (dharmaü) nàpannaþ, mayà pràptamityapi na manyate, tasmàt sanmàrgasthitatvàt srotaàpanna ityucyate | (##) yadi mayà pràptamityabhinive÷astadà kathaü nocyeta srota àpanna iti vicintya saced bhagavan ityàdyàha | mayà iti yasyàhamityabhinive÷aþ syàttasya nàstyàtmadçùñiprahàõam, ya÷càprahãõàtmadçùñiþ sa anutpannàryamàrgaþ, ya÷cànutpannàryamàrgaþ, sa pçthagjana iti kathaü syàt srota-àpanna ityabhisandhiþ | evaü hi 'mayà iti yo 'yamabhinive÷aþ, sa àtmadçùñisamudayaþ | anena cittapragraho nirdiùñaþ | anena tàvat sakalena sthànasyàsya gàmbhãryamabhihitam | amumevàrthaü dçùñàntàntare prapa¤cya nirdeùñuü sakçdàgàminaþ ityàdyàha | atràpi padàrthàbhisandhyàdãni pårvavad yojyàni | prahãõabhàvanàhetaùaóvidhakàmàvacarakle÷a evàryasakçdàgàmã, sakçdàgàmitvàt kàmadhàtau | prahãõabhàvanàheyasakalakàmàvacarakle÷a evànàgàmãtyucyate, punaranàgàmitvàt (##) kàmadhàtau | yadà samastatraidhàtukàvacarakle÷amalànàü prahàõaü jàyate, tadà sa sakalalokapujyatvàd arhannityucyate | na hi sa ka÷cid dharmo yo 'rhannàma prahãõatathàvidhakle÷àvaraõaj¤ànasantatau upacaritatvàt, santate÷ca praj¤aptau sattvànna sa ka÷cana paramàrthataþ, samàropita evàsàvityabhipràyaþ | sàmpratam àryasubhåtiþ 'ahaü' padaprayojyamàtmànamadhikçtya vi÷iùñatvena araõàvihàrãti sàdhàraõaguõatvena arhanniti ca 'ahamasmi' ityanenoktvà cittapragrahamàtraü dar÷ayituü aham ityàdyavocat | araõà iti samàdhivi÷eùaþ, atra cobhatobhàgavimuktatvamarhattvamàlambya taditareùu raõà notpàdyanta iti vicintya yogaþ samàpadyate | tato vyutthàya tamàlambya taditareùu nopajàyante raõàþ | yastayà araõayà viharaõa÷ãlaþ sa evamucyate | sugamo 'yaü vibhaïgaþ | (##) na màü vyàkariùyat iti tadà aprahãõatvàdàtmadçùñermayà srota-àpattiphalamapi durlabham, kiü khalu punaþ ubhatobhàgavimuktenàrhatà pràpyamaraõàvihàritvamityabhisandhiþ | kathamaraõàyàü vihartavyamiti cintàyàü na kvacid viharati ityavocat | pràptaü mayà ki¤cat saükçtamaüskçtaü vetyevamabhinive÷ena yo 'sthitaþ, sa evàraõàvihàrãti dvirabhidhànam, nàpara ityarthaþ | adhunà ahamasmi bhagavaüstathàgatenàrhatà samyaksambuddhena araõàvihàriõàmagryo nirdiùñaþ | ahamasmi bhagavan arhan vãtaràgaþ iti nàtmàbhinive÷ena, atha kathamiti cet? vyavahàramàtràbhinive÷atayà, etacca pràgeva mayà proktam | 6. buddhotpàdàràgatà-sthànam : nanvasati kasmiü÷cidapi pràpye pràpake và paramàrthataþ, bodhisattvabhåtena bhagavatà kathaü tathàgatadãpaïkarasyàntikàd dharma udgçhãtaþ? atha nodgçhãta iti ced? tadàsmàbhirdharmamudgrahãtukàmaiþ kathamàràdhanãstathàgatotpàda iti ye parikalpayanti teùàmalpa÷rutatvapratibandhàpàkaraõàrtha ùaùñhaü sthànamadhikçtyàha- asti sa ka÷cid dharmo yastathàgatena dãpaïkarasya tathàgatasyàrhataþ samyaksambuddhasyàntikàdudgçhãtaþ? iti | subhåtirapi pràgevàbhipràyaü viditvà no hãdam ityavocat | nàsti paramàrthataþ kasyacidapi dharmasya pràpyapràpakatvena udgrahaõaü nàma, yathoktaü pårvam | 'sarve dharmàþ prakçtyà ÷àntàþ' (##) tathàpi tathàgatànubhàvena nànàpadasamudàyàdãnàü j¤ànàvabhàsotpàdamatre udgçhãtaþ ityupacaryate, ataþ ÷rutaparyeùaõaü saphalam | anenàrthataþ 'bodhisattvena ÷rutaparyeùaõakàle buddhotpàda àràdhanãyastadanantaraü buddhadharmà udgçhãtavyàþ' ityabhinive÷o vipakùatvena nirdiùñaþ | tatprahàõe chandapraõidhànàbhyàü sthàtavyamityapi nirdiùñam | asti sa ka÷cid dharmo dãpaïkarasyàntikàdudgçhãtaþ? iti diïmàtràbhidhànena udgçhãtadharmasya sarvanimittaü vinivartate | 'nàsti sa ka÷cid dharma udgçhãtaþ' ityanena paramàrthataþ dharmàõàmagràhyatvaü vyavasthàpya tatra yogasamàpattiþ vikùepanigraha÷ca nirdiùñau | sthànasyàsya gàmbhãryamapi paridãpitam | 7. kùetravi÷uddhipraõidhàna-sthànam : yadi paramàrthataþ karmakartràdayo na syustadà kathaü bodhisattvà buddhakùetrapari÷odhanàrthaü praõidadhatãti tarkayatàü teùàü hãnàlambanamanasikàrabhàvanàvibandhasaüyogàrthaü saptamasthànamadhikçtyàha- yaþ ka÷cid bodhisattvaþ iti | vitatham iti mçùà | yadyevaü (tarhi) bhagavàn bodhisattvànàü tattatkùetrapari÷uddhisampadaü kathamuktavàniti vicintya tatkasya hetoþ? iti pçcchàyaü kùetravyåhàþ ityàdi samàdhànamabhihitam | bahåni kùetràõi tu kùetravyåhàþ | avyåhàste iti paramàõubhiràbdho 'vayavibhåto và nàsti ka÷cid vyåhaþ paramàrthata ityavyåhà eva te, tathàpi svapnopalabdhakùetravyåhavad avicàraramaõãyamàtra saüvçtisattvamuktaü tenocyante kùetravyåhàþ iti | anyathà (##) paramàrthasvabhàvastvanàbhilàpyatàyànabhilàpya ityabhipràyaþ | ukta¤càpratiùñhitatvaü pràgeva | evàü muùitasmçtikànàmupakàràya upasaühàropayena smàrayituü tasmàd ityàdyàha | evam iti yathoktena vidhinà, kasyacidapi vastunaþ siddherabhàvàt tatra 'apratiùñhitaü cittamutpàdayitavyam' ityarthaþ | ÷eùaü tu pårvavat | tatra vitathaü vadet ityanenàrthataþ paramàrthataþ mayà kùetravyåho niùpàdyata ityabhinive÷o vipakùatvena paridãpitaþ | 'kùetravyåhàþ' iti nimittamàtràbhidhànena samastahãnàlambanabhàvanàvisaüyogo nirdiùñaþ | hãnàlambanamanasikàrabhàvanàü prati chandaþ praõidhànamapi [na karttavyamityapi] nirdiùñam | avyåhàste tathàgatena bhàùitàþ ityanena paramàrthavyavasthàpanena yogasamàpattau pravçttiþ gambhãratà ca nirdi÷yete | tenocyante kùetravyåhàþ ityanenàpavàdàntaü parihçtya vikùepanigraho nirdiùñaþ, sthànasyàsya audàryaü ca paridãpitam | 8. sattvaparipàka-sthànam : skandhebhyaþ pçthaktvenàsattve 'pi kiü nàbhinnà eva sattvàþ? anyathà sattvaparipàkàrthaü kathaü bodhisattvàþ pravarteran? iti yo vicàraþ, tasmàt sattvopekùàlakùaõavighnabhåtàd visaüyogàrtham aùñamasthànamadhikçtya tadyathàpi nàma ityuktam | puruùaþ ityasurendro ràhuriti | tasyàtmabhàvastu kàmadhàtau sumeruparimàõaþ | tasya mahattve 'pi vyarthaiva tanmahattà | kimarthaü de÷itaü bhagavatetyabhipràyaü vaktukàmanayà tatkasya hetoþ? ityàpçùñam | tameva abhipràyaü vaktumàha- na bhàvaþ iti | paramàrthataþ ekànekasvabhàvena viyogàt (##) niþsvabhàvatà eva | svapnadçùña iva sa àtmabhàvaþ saüvçtitaþ proktastathàgatena, na tu paramàrthataþ | tenocyate àtmabhàvaþ ityatropapattimàha | evamayaü saüvçtireva, tasmàttathocyate, anyathà paramàrthataþ kasyacidapi dharmasyàsiddhatvàt tathà nocyetetyabhipràyaþ | abhàvaü tàvad bhàvatvenàbhyupagacchatàü teùàü jaiminyàdãnàü pratiùedhàrtham na sa bhàvaþ ityàha | abhàvasya tu bhàvavyatirekeõa sthitalakùaõatvàt kathaü tadviparãtasvabhàvo na syàt?' tenocyate àtmabhàvaþ' | anyathà patamàrthataþ kasyacidapyàtmabhàvasyàsiddheþ kimityàtmabhàva ihocyate, tato 'yamabhàvatvena de÷itaþ sumerumàtraparimàõo 'pi ya àtmabhàvo yadà niþsvabhàvatvàt paramàrthato nàsti, tadà kathaü paràtmabhàvaþ sasvabhàvaþ sàtmako và bhavet? atràrthataþ sattvaparipàkàyodyamaratànàü bodhisattvànàü sattvàbhinive÷aþ paramàrthataþ vipakùatvena pradar÷itaþ tatprahàõàya chandaþ praõidhànaü ca nirdiùñe | 'puruùaþ' ityupalakùaõamàtràbhidhànena aõóajàdãnàü sarveùàü pçthagàtmabhàvànàü parigrahaõamuktam | na bhàvaþ sa tathàgatena bhàùitaþ ityanena tàvat paramàrthaü vyasthàpya yogasamàpattisthànaü gambhãratvaü ca paridãpite | na sa bhàvaþ ityanena tu vikùepanigraho nirdiùñaþ | 9. bàhya÷àstreùu vyapagataràgatà-sthànam : sampratyasya dharmaparyàyasya mahàrthatvapratipàdanena bàhya÷àstreùvabhiniviùñànàü tatrànunayavikùepaparihàràrthaü navamasthànamadhikçtya- tatkiü manyase såbhåte ityàha | (##) anena tàvat caturbhiþ prakàrairasya dharmaparyàyasya vai÷iùñyaü paridãpyatepuõyaparigrahaþ, devàdibhiþ satkàraþ, duskarakçtyavidhànam, tathàgatàditulyatàkaraõam | tatra puõyaparigrahastu yadàha tato nidànaü bahupuõyaskandhaü prasunuyàt iti | devàdibhiþ satkàrastu yadàha sa pçthivãprade÷aþ caityabhåtyabhåto bhaved iti | duùkarakçtyavidhànaü tu yadàha parameõa te à÷caryeõa samanvàgatà bhaviùyanti iti | tathàgatàditulyatàkaraõaü tu yadàha tasmiü÷ca pçthivãprade÷e ÷àstà viharatyanyatarànyataro và vij¤agurusthànãyaþ iti | tatra ratnadànasya puõyàbhidhànaü vi÷eùadvayena vi÷iùñaü paridãpitam- vastuvi÷eùaþ kùetravi÷eùa÷ca | vastuvi÷eùo 'pi tàvat udàraþ praõãta÷ceti |- (##) tatraudàryaü tu vastubhedasaübàhulyam, yadàha tàvato lokadhàtån iti | praõãtastu loke dårlabhatvena khyàtaþ yadàha saptaratnaparipårõaü kçtvà iti | kùetraü svaparàrthasampadyogena vi÷iùñam | tatra paràrthasampattàvat heyopàdeyàrthànàü parebhyo 'viparyayeõa samprakà÷anam, àha tathàgatebhyaþ iti | yathà vastutathatà tathà bhàùitatvàt niruktyà tathà ukta iti kathyate | svàrthasampattu j¤àna-prahàõasampadbhedena dvividhà | tatra arhadbhyaþ ityanena prahàõasampad dar÷ità, hatakle÷àritvàd niruktyà 'arhan' ityucyate | samyaksambuddhebhyaþ ityanena tàvajj¤ànasampaduktà | tasmàt padatrayasyokteþ sàphalyamiti sàmànyena saïgrahàrthaþ | àrocayàmi itãcchà dyotità bhavati | àrocayàmi prativedayàmi avabodhayàmi praj¤àmutpàdayàmãtyarthaþ | tatra pårvaü tàvat parasya phalam athavà aparaü tu pårvasya vyàkhyànam | de÷ayet iti ÷abdaü samprakà÷ayet iti chandam adhimuktimutpàdayedityarthaþ | saükhyayà paricchettuma÷akyatvàd asaükhyeyam iti | pramàpayituma÷akyatvàd dçùtàntàbhàvàd và aprameyam iti | bhàùyeta iti àtmanà granthasvàdhyàyaþ, samprakà÷yeta iti parebhyaþ samyak padàrthade÷ànà, athavà 'bhàùyeta' iti padam 'samprakà÷yeta' ityartham | caityabhåtyabhåtaþ iti vandanãyaþ, caitya eva caityabhåtaþ va÷ãbhåta itivat, yadaivaü pudgalanairàtmyagàthàmàtropade÷enàpi caityabhåtyabhåto jàyate kiü khalu punaþ nairàtmyadvayopade÷ena ityabhipràyaþ | udgçhya iti padam, dhàrayiùyanti ityavismaraõam, vàcayiùyanti iti pustakagatam paryavàpsyanti iti artham | (##) anena tàvad ÷rutamayapraj¤ayà dhàraõaü dar÷itam, cintàmayyà bhàvanàmayyà praj¤ayà codgçhãtatvàd yoni÷a÷ca (manasi kariùyanti) ityàha | aviparãtatayàrthamavabodhayiùyantãti vàkya÷eùaþ | kvacid dhàrayiùyanti ityekameva padam, tatra dhàraõaü tu padàrthayordraùñavyam | parameõa à÷caryeõa iti tu evaüvidhagambhãrodàradharmasyàdhigatatvàt | ÷àstà ........ sthànãyaþ iti dharmabhàõakaþ, ÷àstçkçtyakaraõàt, sa eva sàkùàd dharamàõabuddha iveti vàkya÷eùaþ | guru iti ma¤jughoùàdyanyataraþ ka÷cit tatkàryasàdhanàya dharmabhàõakaþ sthànãyaråpeõa draùñavyaþ | kutracit anyatarànyataro iti padadvayam | tacca ye kecana gurusadç÷àþ (teùàü) sarveùàü paryàyaþ | atastatra sthànãyaþ iti nirdiùñaþ | ebhiþ sarvaiþ sthànasyàsyaudàryaü niråpitam | arthata÷ca saddharmaparigrahamutsçjya bàhya÷àstrànuràgo vipakùatvena paridãpitaþ, tasminnanuràgaü parityajya dharmaü pratipattuü chandaþ praõidhànaü ca dar÷ite | ito dharmaparyàyàd ityupalakùaõamàtraparikãrtanena bàhya÷àstreùvanuràgaü parivarjya sarvasaddharmàn prati yatna àstheya iti paridãpitam | acintyasàmarthyanvitatvàdayaü dharmaparyàyaþ nàmamàtra÷ravaõenàpi parànupakarotãti sattvànàü puõyotpàdakathanàya àryasubhåtiþ ko nàma ayam iti pçùñavàn |- (##) kathaü cainaü dhàrayàmi ityanena asyodgrahaõenàpyaprameyapuõyaü bhavatãti paridãpyate | praj¤àpàramità nàma iti yasyà tannàma tattathà ucyate | iyaü praj¤àpi, pàramadhigamya paricchedayatãtyapi pàramiteti, praj¤à ca sà pàramità ceti samàsaþ | athavà praj¤àyàþ pàraü praj¤àpàram, anayà tadadhigamya paricchidyate 'tastathocyate | sà càrthataþ sarvavidhapraj¤àsu uttamà tàthàgatã praj¤à nànyadà praj¤ayà pàraü parimàpayituü ÷akyam | athavà praj¤yàpàram ità gatà ityevàrthaþ | sà ca yathoktà praj¤aiva, na tvanyat tatpàragamanàsambhavàt | anena dànapàramitàdayo 'pyuktà bhavantãti | tadabhidhànenàyaü dharmaparyàyo 'pi tathoktaþ, yathà sãtàharaõàdikàvyayojanà | tasyà÷ca bhagavatàþ pratyàtmavedyatvenàsàdhàraõatvàt paramàrthata÷cànutpannatvàt sà ÷abdenàbhidhàtuü na ÷akyata ityà÷ayena vitarkya tatkasya hetoþ? itio pçùñavàn | yaiva subhåte, praj¤àpàramità tathàgatena bhàùità sà ityudatarat | paramàrthataþ pratyàtmavedyatvenàsàdhàraõatvàt paramàrthata÷ca sarvadharmàõàm atyantànutpannatvàt ca sà na ÷abdenàbhidheyà, tathàpi vikalpapratibimbaþ- (##) svasvaråpabahirbhåta ivàropyate | sa vikalpo 'pi prakçtyà bhràntaþ, atastena samàropita àkàro 'pi mithyaiva | tasmàt vikalpapratibimbabhåtà yà praj¤àpàramità tathàgatena de÷ità, sà ÷abdena vyutpàdyamànà apàramitaiva, na tu tathàgatasya praj¤à, satyasaüvçtyà j¤eyasya pàraïgatatvàttasyàþ, anyathà kathaü bhagavàn sarvaj¤aþ syàditi | tato bhràntapratãteþ sa vikalpapratibimbo naiva bhedenàvagamyate, ato j¤ànasvabhàvatvena saiva paramàrthapraj¤à tathàgatena bhàùità ityucyate | tasmàt tathàvidhade÷anàyàü naiva virodha ityabhipràyaþ | athavà yà tàthàgatã praj¤à pratãtiråpatvena tathàgatena bhàùità saiva paramàrthato na vidyate, paramàrthato 'pàraïgatatvàttasyàþ | eva iti ÷abdastu apàramità ityetadanantaraü draùñavyaþ | anena paramàrthatvaü pratipàdya tatra yogasamàpattyà kathaü pratipattavyamiti nirdiùñam | yathà praj¤àpàramità vikalpapratibimbàtmikaiva bàhyatvena samàropya bhagavatà bhàùità, tathaiva sarve dharmà api nànyathà tathàgatena kathità iti de÷anàrthamàha- tatkiü manyase subhåte iti | paramàrthataþ sarvadharmàõàmasiddhatvàt, siddheùvapi svalakùaõasyàsàdhàraõatvena saïketena praj¤apayituma÷akyatvàt, sàmànyalakùaõameva tàvat praj¤apyamànatvàt, svasàmànyalakùaõe vyatiricya aparasyàbhidheyasyàbhàvàt parasparaparihàrasthitalakùaõatvàttayoþ, ata eva ca paramàrthataþ 'nàsti ka÷cid dharmo yastathàgatena bhàùitaþ' iti vij¤àya sthaviraþ subhåtiþ no hãdaü bhagavan, nàsti sa ka÷cid dharmo yastathàgatena bhàùitaþ ityavocat | anena vikùepanigrahaþ gàmbhãryaü ca nirdiùñe bhavataþ | (##) 10. sattvabhàjanalokayoþ piõóagràhavi÷ãrõatàyoga-sthànam : evaü sarvadharmeùu nairàtmyaü vistareõa dar÷itam, tathàpi ye tàvad àdikarmikàþ kathaü sarvadharmeùu nairàtmyaü bhàvayitavyamiti cintayanti, bhàvanimittamabhiobhavitumanupàyakau÷alavisaüyogàrthaü da÷amasthànadhikçtyàha- tatkiü manyase subhåte ityàdi | atra dvividhena upàyena ekànekasvabhàvaviyogàdhigamàt sarvadharmanairàtmyaü bhàvayitavyamiti dar÷yate | tatra dvividha upàyastàvat tanåkaraõopàyaþ niràbhàsakaraõopàya÷ca | tatra yàvat pçthivãrajo bhavet ityanena ekasvabhàvaviyogàdhigamàt tanåkaraõopàyo nirdi÷yate | na yujyate hyasya lokadhàtorekatvam, àvçttànàvçttàdivispaùñalakùaõayuktatvàd | anekatvaniràkaraõàya tàvat paramàõorniràkaraõamabhyupetavyam | ata eva paramàõuvibhàvanàyàü sattyàmekatvaü prahãyata eveti | bodhisattvaistàvat pràyeõa parãttàlambanamanasikàràbhàvàt trisàhasramahàsàhasralokadhàtvàlambanàrthaü trisàhasramahàsàhasre ityàha | anena tàvadaudàryaü paridãpitam | te ca paramàõavo 'pi yadi digbhàgabhedena bhinnatvàdasiddhà eva syuþ, (tarhiü) kathaü tad bahu rajaþ? iti pravàdinàmà÷ayamabhilakùya kasya (##) hetoþ? ityapçcchat | yattad pçthivãrajaþ iti tadudatarat | bahu tat pçthivãrajo 'pi yaþ paramàõusvabhàva uktastadekatvagrahaõaniùedhàt tadaraja eva | màyànirmitasvabhàvatvànnàsti paramàõuþ paramàrthataþ, buddhyopacaritaråpatvàt | idaü tàvadekatvagrahaõopàyamàtram, na tu paramàrtham, tenocyate pçthivãraja iti | tad yuktaü saüvçtau sattvàt, anyathà paramàrthastasyàsattvàd anabhilàpyatvàcca svalakùaõaü nàbhilapyata ityevamabhipràyaþ | udbhàvanàsaüvçtyàpi tasya de÷anaü na yujyate, tadãyànyataràtmasvabhàvasya apratibhàsamànatvàt | anena tàvad anekasvabhàvaviyogàdhigamopàyo niràbhàsakaraõatvenopadar÷yate | eva¤cànta÷aþ paramàõånàmapi yuktyà pratyekaü parikùyamàõànàü pratãtàveva sattvàt pratãyate lokadhàtånàü cànekasvaviyuktatvam, tata÷ca (teùàü) niþsvabhàvatvamavagamyate | evaü khalu bhàjanalokasya ekànekasvabhàvaviyogena niþsvabhàvatvamé evamabhidhàya sattvalokasyàpyabhidhànàrtha yo 'sau lokadhàtuþ ityàha | atra lokadhàtunà sattvaloko 'bhipretaþ, itarasya pårvamevoktatvàt | adhàtuþ saþ iti ekànekasvabhàvarahitaþ sa ityabhipràyaþ | evaü yo hi råpaskandhaþ sa bhàjanalokatvenàbhihitaþ, ÷eùà÷catvàraþ skandhàstu yathaikànekasvabhàvena viyuktàstathà pårvaü vivecità eva | evaü sati paramàrthato niþsvabhàvatvàt sarve dharmà màyopamà dç÷yante yogibhiþ | anena gàmbhãryamapi tàvaduktam | arthataþ paramàrthe sattvabhàjanalokãyabhàvàbhinive÷o vipakùatvena paridãpitaþ | tatprahàõàrthaü ca chandaþ praõidhànaü ca nirdiùñe | trisàhasramahàsàhasre lokadhàtau iti nimittamàtràbhidhànena sarvabhàvànàü niþsvabhàvatvabhàvanà sandar÷ità | arajastat iti adhàtuþ ityàbhyàü paramàrthavyavasthàpanayà yogasamàpattyà kathaü pratipattavyamiti tat paridãpitam | tenocyate lokadhàtuþ ityanenàpavàdàntaü parihçtya vikùepanigraho nirdiùñaþ | (##) 11. tathàgatapåjàsatkàra-sthànam : samprati ye bodhisattvàþ puõyasambhàrapratipattaye 'tyantamupakàritvàd bhagavantaü påjayeyusteùàü tasya (bhagavataþ) avinà÷ikàyo na pårayati puõyasambhàram, samyaïmanasikàràpravçttatvàt | tasmàt teùàü sambhàràsa¤cayato viyogàrthaü ekàda÷asthànamadhikçtyàha- tatkiü manyase subhåte ityàdi | sàmànyato 'tràyaü saïgrahàrthaþ, tathàgatapåjàsatkàreùu lakùaõasampadà tathàgato na draùñavyaþ, atha kathamiti cet? paramàrthadharmatàyàmityucyate | iha ava÷iùñavyàkhyànaü tu råpakàyàptikàmatàsthànànuråpam | na càtra punaruktirapyà÷aïkanãyà | pårvaü råpakàyàptikàmatàprasaïge tu tadvyudàso dar÷itaþ, adhunà tathàgatapåjàsatkàraprasaïge dar÷itatvàd bhinna eva (råpakàyaþ) | atràrthataþ råpakàye tathàgatàbhinive÷aü vipakùatvena nirdi÷ya tatprahànàrthaü chandaþ praõidhànaü càpi pradar÷ite | lakùaõàni ityupalakùaõamàtroktyà sakalo råpakàyaþ paridãpitaþ | alakùaõàni iti paramàrthavyavasthànam | tena ityàdinà vikùepanigraho nirdiùñaþ | 12. kàyacittapari÷ràntau viryamyukhyànàrambhalàbha-satkàravirahitatà : evaü sarvadharmàõàü nairàtmyàvagamopàye nirdiùñe 'pi kàyajãviteùvàsajya ye làbhasatkàràdhyasitàþ kausãdyalàbhasatkàrapiõóapàtànuraktà teùàü tatrànuraktivisaüyogàrthaü dvàda÷asthànamadhikçtyàha- ya÷ca khalu punaþ såbhåte, strã và puruùo và ityàdi | (##) anena càsàre 'neka÷atasahasraduþkhaikasthànatucchàtmabhàve tasmin snihyan etàvacchariraparityàgenàpi yatpuõyaü na pràptam, tadantaràyakaratvàttasmin kàyajãvite nirapekùacittatayà sarvàtmanàsmin (dharmaparyàye) yogaþ karaõãya iti paridipitam | anenàrthataþ kausãdyàdayo vipakùatvena dar÷itàþ | tatprahàõàya saddharmasamàdànàya ca chandaþ praõidhàna¤càpi nirdiùñe | ito dharmaparyàyàt ityupalakùaõamàtroktyà samastamahàyàna÷ravaõàdãni àbadhyante | bahutaraü puõyam ityanena àdàryamuktam | dharmavegena iti dharma÷raddhàbalenetyarthaþ | àryasubhåtiþ a÷råõi pràmu¤cat tadapi bhagavato 'dhiùñhànenànyeùu kusãdeùu janeùu adbhutamahàyànadharmasyàbhidhànena parama÷raddhotpàdàrthe draùñavyam | tasmàd hastena a÷råõi pramçjya bhagavantametadavocat à÷caryaü bhagavan, yàvadayaü dharmaparyàyastathàgatena bhàùitaþ ityàha | yàvad iti kàritravi÷eùaþ | yàvatà prakàreõa de÷ànàrhàstàn bodhisattvànupadi÷antviti vàkyàrthaþ | kasmàdityàkàïkùàyàü yato me j¤ànamutpannam ityakathayat | yataþ ityàryasatyagocaraj¤ànotpàdamàrabhya etatparyantaü dharmaparyàyasya paramapuõyaphalasya yathoktà de÷anà ÷ràvaka-pratyekabuddhanàmagocarà naivaü ÷rutapårvetyarthaþ | etena (##) daurlabhyaü proktam | evaü vi÷iùñaü puõyaü ÷rutvà yeùàü vãryamàrabhya pravçttànàmasmin dharme yathàrutasaüj¤à bhavati teùàü taddoùaparijihãrùayà parameõà÷caryeõa ityavocat | vipulapuõyànyutpàdayato 'dhamapuruùasya tàdçgduùkara÷raddhàdhimuktito 'tyantagambhãrapudgala-dharmanairatmyàdhimukti÷ca mameva pudgalanairàtmyamàtra÷uddhaj¤ànena, parameõa te à÷caryeõaü samanvàgatà bhaviùyanti | bhåtasaüj¤àm ityaviparãtàrthasaüj¤àm, na tu ÷abdàbhinive÷enedaü bhåtatvamiti saüj¤à | evamatra paramàrthabhipretya sarvadharmaniþsvabhàvatvaü nirdiùñam, na tu saüvçtim, niþsvabhàvatàyà abhàvàttatra | tasmànna dar÷anadinà virodha ityabhipràyaþ | nanu bhåtasaüj¤àyàü satyàü, saüj¤àyà api sattvaü paramàrthataþ syàt, asatsu ca saüj¤eyeùu saüj¤àyà apyabhàvaþ prasajyeta, tasmàt kathaü paramàrthataþ sarvadharmaniþsvabhàvatvaü sidhyedityupàlambhaü vicintya tatkasya hetoþ? ityavocat | yà caiùà bhagavan, bhåtasaüj¤à ityuadatarat | saüj¤ànàma na kàcana, ekànekasvabhàvena viyogàt, paramàrthataþ sà asaüj¤aiva | ata eva nocyate bhåtasaüj¤eyaü bhåtasaüj¤àtveneti dar÷itam, yato hyavicàraramaõãyamàtrataþ vidyate tasmàt tàü tathàgato bhàùate bhåtasaüj¤à, anyathà sarvathàbhàvànna bhàùeta | tataþ paramàrthavyavasthàyàü kathaü yogasamàpattyà pratipattavyam, kathaü ca vikùepo nigrahãtavya ityubhayaü dar÷itaü gàmbhãrya¤càpi nigaditam, adhyàropàpavàdàntàvapi parihçtau | teùu kusãdeùvevà÷caryotpàdanàrtham na mama bhagavan, à÷caryaü yadahamimaü dharmaparyàyaü bhàùyamàõamavakalpayàmi, adhimucye, ye 'pi te bhagavan, sattvà bhaviùyantyanàgate 'dhvani pa÷cime kàle pa÷cime (##) samaye pa÷cimàyàü pa¤ca÷atyàü ye imaü bhagavan, dharmaparyàyam udgrahãùyanti, dhàrayiùyanti, paryavàpsyanti, te paramà÷caryeõa samanvàgatà bhaviùyanti ityàha | atràyaü sàmànyena samàsàrthaþ- anàgate saddharmavipralopakàle ye bodhisattvà imaü dharmaparyàyaü dhàrayiùyanti, na te pudgalàdibhirgçhãtà bhaviùyanti, mayyapyevaü sambhàvanàyàü saddharmotthànakàle 'pi yuùmàkametàdç÷apratipattyabhàve idamatyantaü lajjàsthànaü tat syàdityucyate | tatra 'aham' iti padgalanairàtmyaü bodhyate, imaü ityanena pudgaladharmanairàtmyaü prakà÷yate, bhàùyamàõam iti tu sàkùàt pràkà÷yamànaü bhagavatà, avakalpayàmi iti prasàdàkàraþ prasannatà saüdar÷yate, adhimucye iti sampratyaya÷ca, te sattvàþ ityanena bhagavan, anàgate kalpe bhàvinaþ | atrodgrahãùyantãtyàdãni yàni padàni tàni pårvamevoktàni | taccaivaü nirucyate- pudgalanairàtmyamàtramavaganturmama bhagavataþ sakà÷àt sàkùàt ÷ravaõabalena yaddhi nairàtmyadvayapratipàdake 'smin dharme prasàdasampratyayamàtraü jàtaü tannaivà÷caryam | ye bhagavan (teùu) kalpeùu asmin [dharme] dhàraõàdikrameõa ãdç÷aü dharmaparyàyamadhigamya paryavàpsyanti te paramà÷caryeõa samanvàgatà bhaviùyanti | bhagavan, (teùu) kalpeùu bahulatayà mahàyànaviprakçùñà bhavanti, teùu (##) ÷raddhotpàdastvatidurlabha ityabhipràyaþ | etena kausãdyaü prahàya saddharmagrahaõàdau chandena praõidhànena ca sthàtavyamityàdar÷itam | na kevalaü teùu àgamayoga evàpitu (teùu) pratipattisampadamapi dar÷ayitum api tu khalu punarbhagavan ityavocat | àtmà ityàdivacanam, tåpalakùaõam, atasteùàü dharmasaüj¤à (api) na pravartiùyate, dvayornairàtmyayoryugapadadhigamàt | yadyanàtmàdikaü sat tadà saüj¤àpi tatra niyamena pravartayediti vicintya tatkasya hetoþ? iti pçùñvà àtmasaüj¤à ityudatàrãt | yathàtmetyàdyuktastathà ayamahamityayàtmasaüj¤à yà sarvajanaprasiddhà, tasyà api parikùàkùamatvàdaki¤canatve sati àtmàdyanubhavàbhàvàdasatyàþ kà kathà | anena tàvad yogasamàpattiþ nirdiùñà | nanu càsattve satyàtmàdestadviparyayeõa nàtmasaüj¤à pravartiùyata iti kuta ityàbhyantarotthitaü pra÷naü vicàrya tatkasya hetoþ? ityavocat | sarvasaüj¤àpagatà hi buddhà bhagavantaþ ityudatarat | atràyamarthaþ- samastabhàvànàü yathàvattattvàdhigamena 'buddhà bhagavantaþ' ityucyate | paramàrthataþ kasyàpi saüj¤eyasyàbhàvàt, na kutràpi te saüj¤à pravartate, anyathà viparyàsaþ syàt | bodhisattvàstu buddhànunu÷ikùàmanuvartante, anyathà kathaü tatpadaü pràpnuyuþ, tasmàt buddhairbhagavadbhiryathà sarvasaüj¤àpagatatvaü ÷ikùitaü tathà bodhisattvairapi ÷ikùitavyam | tasmàd ye bodhisattvàstasyàmanu÷ikùante teùàmàtmàdisaüj¤à niyamato na pravartate | (##) evametat iti vineyànàü ni÷cayàpàdanàrthaü svayamabhyupagamya bhagavatà dviruktam | itaþ pårvamanàrabdhavãryànadhikçtyàbhihitam | samprati pudgalà dharmagàmbhãryaü ÷rutvà trasyanti | ataþ prathamataramanàrabdhavãryàõàü teùàm anàrabdhavãryatvàpanayanàrthaü ye sattvàþ ityàdyàha | santràse sati nàrabhante vãryam, ÷ràvakayàne 'smin bhagavatà dharmamàtramidaü pudgalàsattvamityuktam, mahàyàne tu tadapi dharmamàtraü mithyeti de÷itam, tasmàd anàdikàlãnasahajàtmadçùñisamprayuktàntaþkaraõà abhàvitàtmànaþ pudgalanairàtmyaü ÷rutvà nàstyahamiti trasiùyanti | tanniùedhàryaü no trasiùyanti iti de÷itam | ye dharmamàtre 'bhiniviùñàste dharmanairàtmyade÷anà÷ravaõakàle santrasiùyanti, yad dharmamàtraü tasyàpyasattve 'aho ! na mayà bhàvyam' iti matvà da÷adigavalokanenàpi ÷araõàbhàvàt santràse tadapàkaraõàya na santrasiùyanti ityuddiùñam | cintàkàle ubhayàbhàvayogasyà÷akyatvàt santrasiùyanti 'kathamasmàbhirnairàtmyadvayamadhigantavyam' ityàdimasantràsàpasàraõàrthaü na santràsamàpatsyante ityuktam | anye tàvannairàtmyadvayànavabodhàd yo hi tràso mçdu-madhyàdhimàtràtmakaþ sa ebhistribhiþ padaiþ yathàkramamudãrita ityevaü manyante, apare tu trividhastràsaþ ÷ravaõa-manana-bhàvanàkàle bhavatãtyabhyupagacchanti | samprati làbhasatkàreùu vãtaràgatvàt 'te paramà÷caryeõa samanvàgatà bhaviùyantãti |' ÷rotukàmànàü hitàya svayaü pårvaü pra÷namuthyàpya tatkasya hetoþ? ityavocat | paramapàramiteyaü ityuktam | praj¤àpàramiteyaü bodheràsànnahetuþ | asyà abhàvena dànàdipàramitànàmabhàvàt sarvapàramitàsu ÷reùñhà | na kevalaü mayaiveyaü paramà paramà proktà, (##) api tu sarvabuddhairapãyaü parametyukteti dar÷anàrthaü yàü ca paramapàramitàü iti nigaditam | anena 'ekabuiddhena de÷itamapi aviparãtàrthatvena gçhyate sarvabuddhaikàbhipretatve khalu kimucyatàm' ityevaü dãpitam | (yadi) asmàbhiþ sarvaiþ paramà saüsàdhità syàt, kathaü na (vayaü) parameõà÷caryeõa samanvàgatà bhaviùyàmaþ? anena paramatvadar÷anena hriyaþ dvitãyaü sthànaü nirdi÷yate, tathà hi- dharmo 'yaü (etàvàn) ÷reùñhastathàpi tvaü yallàbhasatkàràdhyavasitaþ pramàdena sthitastadatãva lajjàjanakamityucyate | anena cittapragrahaþ sandar÷itaþ | 13. duþkhàdhivàsana-sthànam : evaü hrãsthàne de÷ite 'pi ye duþkhe 'kùàntyà vãryàti÷ayamàrabdhuü notsahante, teùàü duþkhàkùàntervyapagamàrthaü trayoda÷asthànamadhikçtyàha apia tu khalu punaþ subhåte ityàdi | kimatra kùàntiþ? kena lakùaõena sà kùàntirj¤àyate? tasyàþ ya àkàraþ, yathà vàkàraþ, ya÷càkùànteþ pratipakùaþ so 'nena sthànena dar÷yate | kãdç÷ã kùàntiriti cet? sarvadharmànupalambhasvabhàvaþ, ataþ yà tathàgatasya kùàntipàramità saiva apàramità ityuktam | paramàrthataþ kà kùàntiþ, yena kùàntiþ, yatra kùàntiþ, ya÷ca kùamyaþ, yà ca kùàntiþ, teùàü sarveùàmanupalambhàt (##) saiva apàramità | evaü paramàrthato 'nutpannatvàt nàsti tatra pàraü gatetyabhisandhiþ | anena tasyàþ kùànteþ svabhàvenànutpannatvaü gàmbhãryaü càpi dar÷itam | evaü sarvadharmànupalambhamanasikàreõa kutaþ bodhisattvànàü kùàntiriti vicintya tatkasya hetoþ? iti j¤àpakahetau pçùñe yadà subhåte ityàdyattaramàha | aïgàni hastapàdàdãni, pratyaïgàni aïgulyàdãni | nàpi me kàcitsaüj¤à iti paradehasaüj¤à, ÷astrasaüj¤à, chedasaüj¤à, parasaüj¤à, kùàntisaüj¤àdaya÷ca | anena sarvadharmànupalambho 'bhihitaþ | nanu asatyà¤ca kasyà¤cit saüj¤àyàü mårcchàvasthàvad cittàbhàvo bhaviùyatãti cet? tatra nàpi asaüj¤à và babhåva ityàha | tasmin kàle sarvadharmanairàtmyàvabodhakaü yogij¤ànaü tathyasaüvçtisvabhàvabhipretam | tacca kathamiti cittagataü pra÷naü vikalpya svayaü tatkasya hetoþ? ityuktvà sacet såbhåte ityudatarat | vyàpàdasaüj¤àpi asyàyamabhipràyaþ- yatra àtmasaüj¤à, tatra nånaü tanmatreõàtmasneho jàyate | evamàtmasnehasamprayoge 'va÷yaü sva-paravikalpau jàyete | tenaivaü ya àtmopakàritvenopàdattàsteùvàtmãyatvaü parikalpyate, itareùu ca paratvaü kalpyate | ata evàtmànuråpà pravçtiþ | tatràtmani àtmãyeùu ca pravçttau anuràgaþ, tadviparãteùu ca dveùaþ | tàbhyàü sambaddhaþ samasto doùarà÷iþ sambhavati | ata evoktam : àtmani sati parasaüj¤à sva-paravibhàgàt parigrahadveùau | anayoþ sampratibaddhàþ sarve doùàþ prajàyante || iti || yatra vyàpàdàdidoùaustatra kathaü kùàntivàdãti prasetsyati, yena kùàntibalena kaliïgaràjà eva sattvaþ narakaü gamiùyatãtyabhipretam | anena kçtàpakàre 'pi (##) sati nirvikàratayà niyataü vyàpàdàdisambhavàbhàvatayà àtmàdisaüj¤àvyapagamahetutayà ca ãdç÷yàþ kùànterj¤ànamàdar÷itam | anenaiva ca trividhàþ kùàntayo 'pi tàvannirdi÷yante | atra kaliïgaràjà ityanena apakàramarùaõakùàntiþ paridãpità, aïga-pratyaïga ityanena duþkhàdhivàsanakùàntiþ me tasmin samaye ityàdinà ca dharmanidhyànakùàntiþ | anena dharmapudgalavikalpayorvipakùatayà nirde÷ena vineyàstatprahàõe yathoktakùàntyutpàde samyaggrahaõe càvataranti | tadevam, vineyajanàþ 'yadà bhagavàneva bodhyarthamevaüvidhàü paràü kùàntiü bhàvitavàn, tatkathamasmàbhirna bhàvanãyà, duùkarakarmaõyananuùñhite durlabhapadaü nàdhigamyate' iti vicàrayanti | tataste vineyàstasyàü praotsàhyante | aïga-pratyaïgeti nimittamàtràbhidhànena sarvaduþkhàdhivàsanakùàntiþ samudãrãtà | samprati yadàkàrà sà kùàntiþ, tathà dar÷ayitum- abhijànàmyahaü subhåte ityàha | tadapi kaliïgaràjà me aïgapratyaïgamàüsànyacchetsãt ityetatprasaïgapràptam, sàkùànnoktam | sà ca kùàntiþ dvividhà dãpitànirantaraparàpakàraduþkhaviùayikà paràpakàràsahyaduþkhaviùayikà ca | tatra nirantaraduþkhaviùayastu yat pa¤cajàti÷atàni iti | etena asyaudàryam abhihitam | asahyaduþkhaviùayastu yat aïga-pratyaïgànãti kathitam | trividhaü (hi) duþkhaü tàvad asahyaü vastu, tadyathà- saüsàraduþkhaü sattvapratikålapravçttiduþkhaü paribhogavaikalyaduþkhaü ca | tatra prathamasyàsahyavastunaþ pratipakùatvena tasmàttarhi ityuktam | samastenànena asahyaprahàõàt bodhau chandena (##) praõidhànena ca sthàtavyamiti dar÷itam | bodhicittotpàde sati na kenàpi saüsàraduþkhena spçùño bhaviùyatãtyabhipràyaþ | bodhicittotpàde 'pi àtmàbhiniviùñatayà trividhaduþkhasaüj¤àbhiþ santrasya kadàcit punarnotpàdaþ syàdataþ sarvasaüj¤à vivarjayitvà ityàha | sarvasaüj¤à÷càtra àtmàdisaüj¤àþ trividhaduþkhasaüj¤à÷ca | råpàdyabhinive÷ena ÷ràvakàdivat saüsàraü parikalpya tadduþkhasantaptàþ na kadàcidapi bodhicittamutpàdayanti, ataþ na råpapratiùñhitam ityàdyåktam | råpàdiùu satàbhinive÷o hi tatra pratiùñhita iti pårvavadatràpyuktaþ, na càtrapunaruktirapi | anena asahyavastunaþ pratipakùo 'bhihitaþ | pårveõa tu pàramitàyàü yogaþ karaõãyaþ | atra vineyaiþ nàdharmapratiùñhitam iti ÷eùaþ | anena tàvadabhàve 'bhinive÷aþ pratiùidhyate | na kvacit pratiùñhitam ityanena råpàdiùu nàmamàtrasattàbhinive÷aþ pratiùidhyate, yogasamàpatti÷codãrità bhavati | kiü råpàdãnàü satàü tatsattvasya prahàõàrtham, yaduta asatàü vitathàbhinive÷asya prahàõàrthaü pratiùedhaþ kriyate? iti cittotthitaü pra÷naü vitarkya tatkasya hetoþ? ityapçcchat | uttaràrthamàha- yatpratiùñhitaü tadevàpratiùñhitam iti | atràyamarthaþ- anàdikàlastaccitaü råpàdiùu bhàvàbhinive÷abalena råpàdau pratiùñhitam, yaþ khalu satyàbhinive÷aþ, sa tasya råpàdivastuno 'bhàvàt paramàrthato na pratiùñhitaþ | tasmàdeva ityanenopasaühàreõàtra dvitãye pakùe pratisñhitatvameva dar÷itaü bhavati | dàna÷abdenàtràpi pårvavat ùañ pàramità evàbhipretàþ | dvitãyàsahyavastuna pratipakùatvena api tu khalu punaþ subhåte ityàdyàha | samastenànena bodhisattvà yeùàmarthàyàtiduùkarapàramitàyogamàrabdhumutsahante, te 'pi sattvà yadi paramàrthato na syuþ, sattvasaüj¤àpi paramàrthato na syàt, kathaü te tathàvidheùu mithyàpravçtteùu sattveùu khinnà bhaveyuþ (##) ityàdar÷itam | tatra sattvaü saüj¤àü ca pratiùidhya nairàtmyadvayamudãritam | sarvasattvànàmarthàya ityanenàtraudàrya dar÷itam | ava÷iùñena sakalena gàmbhãryaü sandar÷itam | evaü tàvad yuktyà kùàntiryujyata iti nirdi÷ya sàmprataü tathàgate sampratyayo 'pi yujyata iti niråpayan bhåtavàdã ityàdyàha | prathamam udde÷aþ, ÷eùaþ vidheyam | athavà satyacatuùñayamudde÷aþ, krama÷aþ abhisambadhyate | athavà bhåtavàdã iti sàdhyam, tathàgataþ iti j¤àpakanirde÷aþ | yathànye buddhà bhagavantaþ kle÷aj¤eyàvaraõàni prahãõavantastathaiva tathàgato 'pyayaü gataþ pràptaþ, tena tathàgataþ | tasmàdaviparyastatvena bhåtavàdãti, viparãtade÷anàyà÷ca hetoràvaraõasyàbhàvaþ sidhyati hetvanupalabdheþ | tathàgata evàyamiti kathaü sidhyatãtyàha- satyavàdã iti | 'satyam' caturàryasatyalakùaõam, tasya yo vàdã, sa tathàgata iti nirdhàryate | atyantaparokùàrthastu sarvathà samyak kathayituü na ÷akyate, yathoktam- parokùopeyataddhetostadàkhyànaü hi duùkaram | (##) ayaü satyavàdã satyaü kena råpeõa jànàtityàha- tathàvàdã iti | sa vastutattvamaviparãtatayà yathàvad vadatãti tathàvàdã | sa heyopàdeyatattvaü sopàyaü yathàsthitaü tathaiva bhàùate 'taþ sa kathaü na satyavàdã syàditi | evaübhåte 'pi tadde÷itàni catvàri satyàni kiü tathaiva pratiùñhitànãti? ityata àha- na vitathavàdã iti | yato 'viparãtapramàõopapannàni, na pramàõabàdhitàni uktànyataþ satyànãtyarthaþ etena samagreõa kàryakàraõena bhagavataþ pràmàõyaü sàdhitam | ata evoktam- tàyàt tattvasthirà÷eùavi÷eùaj¤ànasàdhanam | ekasyàpi bhàvasvabhàvasya paramàrthato 'siddhatvàd ekamapi satyaü tàvad duþsàdhyam, kimiti satyacatuùñayamiti catuþsatyàbhidhànàcca bhåtavàdãti | evaü bhagavatà 'màyopamàþ pa¤caskandhàþ' ityukte sati kathaü teùàü duþkhasatyasvabhàvatvam, duþkhasyàpi paramàrthato 'nçtatvàt tatsamudayanirodhayopyasattvameva, atyantàbhàvabhåte ÷a÷a÷rçïgàdau tàvattau (samudaya-nirodhau) na sambhavataþ | nirodhasya tvabhàvàt tatpràpako màrgo 'pi naiva paramàrthataþ, gamyàbhàve naiva gamako 'pi | tathoktam- 'bodhiü pratiùñhàya ekasyàpi satyasya siddhirna dçùñà, kimiti caturõàm?' iti de÷anàvat | etat pravicintya ye bhåtavàdini ÷abda÷o 'bhiniviùñàsteùàmadhyàropàntaparihàràrtham api tu khalu punaþ subhåte ityàdyàha | na tatra satyam iti paramàrthataþ kasyacidapi svabhàvasyàsiddheþ | na mçùà ityatra satyavyavacchedena (##) sthitatvàt tadvyavacchedyatvàbhàvàd yena mçùàatvaü bhavet tanmçùà | atha và na satyam iti yathà màyopamà mçùà j¤ànaråpàþ | avicàraramaõãyamàtratayà sthitatvàd na mçùà iti | anena tàvad antadvayapratiùedhena madhyamà pratipad eva nirdi÷yate | ÷ràvakàõàmàtmàbhinive÷asya prahàõàrthaü pudgalanairàtmyàü÷amàtreõa catvàryàryasatyàni de÷itàni, na tu sarvebhya ityavirodhaþ | kàyàdikamupalabhya tadarthako dànaü dadàti, anupalabhya atadarthako và, tayoþ ko vi÷eùa iti yaccintanaü tat tçtãyasyàsahyavastunaþ pratipakùatvenàha tadyathàpi nàma ityàdi | yaþ kàya-bhava-bhogàtmakavastuùu sukhamàtratvenàbhinivi÷ya (satyatvenaivàbhinivi÷ya) tadarthikastatra patitvà dànaü dadàti, sa andhakàrapraviùñapuruùasadç÷aþ, satorapi cakùuùoþ vastvarthànupalambhena heyopàdeyàrthànabhij¤atayà viparyastàrtheùu samastaduþkhasthàneùu patito bhavati | tataþ bodhisattvà mahàsukhabhogàt pracyutà bhaviùyanti | tadviyogena ÷ràvakàdivat duþkhasantaptatayà bodhervyàvçtà bhaviùyanti | yo vastvapatioto dànaü dadàti, kàyàdivastvanupalabhya tadanarthã bhåtvà dànaü dadàti tattu yathàpi nàma cakùuùmàn puruùaþ nànàvidhàni råpàõi pa÷yet dçùñvà ca heyasya hànam upàdeyasya copàdànamiva | (atha) tadapi asatyaruõodaye kadàcinna dç÷yata iti? sårye 'bhyudgate ityàha | sårye 'bhyudgate 'pi andhakàrapårõeùu gçhàdiùu na pa÷yatãti matvàha prabhàtàyàm iti | (##) prabhàteti ÷abdaþ andhakàradyotanàrthamuktaþ tasmànnirandhakàràyàü di÷àyàmityarthaþ | tatsàmagrye 'pi yo 'ndhaþ, sa kadàcidapi na pa÷yatãtyà÷aïkàyàü cakùuùmàn ityàha | evamavastupatito bodhisattvo draùñavyaþ, saþ avidyàtàmisraprabodhena j¤ànasåryàbhyudgamena ca nànàvidhàni j¤eyàni yathàvat sampa÷yati, viparyastavaståni samastaduþkhasthànàni heyaduþkhàni càpi mçùàtvàt parivarjayati, samastasukhasthànasyànurasamyaksambodhilakùaõasyopàdeyasyottamapadasyàpi kàmanayà tatra pravartate | tasmàd bodhisattvà mahàbhogasampadanupràpya anuttarasukhena kàyaü sthirãkçtya bodheravinivçttà bhavantãtyabhipràyaþ, ata eva avinivçtà iti | pårvaü tvàlambanamàtreõa tasmin sthitiràdar÷ità, atra tu àlambanapårvakaü tasminnanuràgalakùaõe patanam | tasmàdatra patita ityuktam, pårvaü tu pratiùñhita ityuktam | anena sakalena cittapragrahaþ paridãpitaþ | 14. dhyànasàsvàdavirati-sthànam : anena prakàreõa kùàntipravçtà api ye dhyànasamàsvàdayantastatraivàsaktà j¤ànasambhàrapàripåraye hetubhåtaü mahàyànadharmamanàrabdhàsteùàü j¤ànasambhàraviyogaparihàràrthaü caturda÷asthànamadhikçtya api tu khalu punaþ subhåte ityàdyàha | sthànenànena dhyànarasàsvàdàpagamàya pa¤cabhiþ prakàraiþ saddharmaü prati vãryàrthaü guõavi÷eùaþ paridãpitaþ, (yathà)- 1. tathàgatànubhàvaþ, 2. vi÷iùñapuõyasa¤cayaþ, 3. dharmatatsàdhanayoþ pra÷aüsanam, 4. devàdibhiþ satkàraþ, 5. pàpapari÷odhanaü ca | (##) tatra tathàgatànubhàvastu j¤àtàste tathàgatena ityàdi yadàha | udgrahãùyanti ityàdipadànàü vyàkhyànaü pårvavadeva | bhagavàn hi sarvaü vijànàtãti sarvaj¤aþ draùñà ca | tatra kiü mahad à÷caryaü teùvityanveùaõàyàü puõyasa¤cayavai÷iùñyamàdar÷ayitumàha sarve te sattvàþ iti | aprameyapuõyaskandhànàü prasavanàd j¤àtàste bhàgyavanta iti vàkya÷eùaþ | kiü ca tàvat puõyaskandhasya vai÷iùñyam, yena (saþ puõyaskandhaþ) aparimito bhavatãti vicintya vi÷iùñapuõyasaügrahaü dar÷ayan pa÷ca khalu punaþ subhåte ! strã và puruùo và ityàdyàha | sårya-prabhà-pçthvãjalàdyavasthàvi÷eùaþ pårvàhõaþ | evambhåteùvavasthàvi÷eùeùveva kàlaþ iti praj¤apyate, na tu vi÷iùñatvena parikalpita iveti dar÷ayituü kàla÷abdastatsàmànyàdhikaraõyena vi÷eùyate | anyathaikàtmyàd ayaü pårvàhõa ityàdibhedà na syuþ | vi÷eùaõàntarairbhede 'bhyupagate sa eva vi÷eùaþ såryàdyavasthànàü vi÷eùaþ pårvàhõàdivyavahàrapraj¤aptãnàü ca hetuþ syàt, aki¤citkaratve kimadçùñasàmàrthyena kàlena praj¤aptenetyabhipràyaþ | na ca sa mandatãvrabuddhayàdiliïgavànapi yujyate, mandàdibuddhãnàü taddhetutaþ samudbhave kramoõotpattivirodhàd, etacca pårvaü dar÷itameva | bàdhakapramàõasyàpi pràgevàtmadåùaõaprasaïge dar÷itatvàt kimadhikena | (##) sàmànyajanaiþ saïketava÷enotpannastathàvidhaþ praõinàmavasthàvi÷eùaþ kàlaþ iti vyavahàre praj¤apyate, na tu ÷abdàrthasambandhapraj¤aptiva÷eneti dar÷ayituü samaye iti ÷abdena vi÷eùyate | kasyacidekasyàpyakathanena yathoktade÷anàbhipràyasya pratipàdanàbhàvàt padatrayamuktam | saïketaviùayatvena praj¤àpakaü ÷abdamàropya samànàdhikaraõyaü kétam | dhyànarasàsvàdaviràgàyàtredamuktam | pårvaü deyasya evaüvidhasya ca kàlasyànirde÷ànnaiva tàvat punaruktidoùaþ | ayameva tato nidànaü bahutaraü puõyaskandhaü prasunuyàd aprameyamasaükhyeyam ityanena audàryaü paridãpyate | saükhyà-dravyakàla-vi÷eùairvi÷iùñaü dànodbhåtaü puõyamabhibhåyate | evaü tàvat gaïgànadãbàlukàsamàna iti saükhyàvi÷eùaü dar÷ayati | àtmabhàvaþ iti duravagàho dravyavi÷eùaþ | kalpakoñiniyuta÷atasahasràõi iti kàlavi÷eùaþ | sà ca kalpakoñiþ niyutà, sàpi ÷atasahasreti padena yuktà | etat kathaü j¤àtavyam? iti dharmastutivai÷iùñyaü dar÷ayitum api tu khalu subhåte ityàdyàha | acintyo 'yaü dharmaparyàyaþ atyantagambhãraþ sarvadharmàõàü nisvabhàvatàlakùaõaþ tathàgataiþ pratyàtmavedanãyaþ, ÷ràvakàdibhiraparai÷càpi (##) cintayituma÷akyo hyatra nirdiùñaþ | atulyaþ iti anyatra evaüvidhasya adar÷anàt, etattulyasya vi÷iùñasya vàbhàvàt, tulyasya adhikasya vàbhàvena acintyahetuto 'cintyameva phalaü sambhavatãtyuktam | kathaü atulya iti cintàyàmàha ÷reùñhayànasamprasthitànàm iti | ati÷ayena pàraü gatastu ÷reùñha iti | ÷ràvakàdãnàm ayaü dharmaparyàyaþ ityuktam | agrayànam ityagràõàü yànaü và agraü cedaü yànamiti và padavigrahaþ | ye tatra samprasthitàste tathocyante | evameva ÷reùñhayànasamprasthitanàmityapi tassamànameva | tau tàvat paryàyau | paryàyade÷anàbhipràyastu vineyajanopakàraþ, yena katipaye bhavyà bhavanti | itarayànànyapekùya ÷reùñha iti kecit | samastakle÷aj¤eyàvaraõavi÷uddhayà và ÷reùñha athavà agramiti paramam | pratyekabuddhayànamapi ÷ràvakayànàpekùayà paramiti vicàraõàyàmàha- ÷reùñhayànasamprasthitànàm iti | atyantaü pra÷astagamanàt ÷reùñha ityuktam | ÷ràvakàdyenekayànebhyo 'ti÷ayena pra÷asyatvàdatra ÷reùñhaþ iti ÷abda prayuktaþ | tacca mahàyànamityeva | ÷ràvakàdinàmabhavyatvàd dharmade÷aneyaü bodhisattvebhya evoktà | tena siddho 'yaü dharmaparyàyo 'tulya iti | tathàgatena bhàùitaþ ityanyeùàmagocaratvàt | dharmaparyàyo 'yam ityàdibhiþ yathoktàrthàn prasàdhya upasaühçtya ca tatpratipattuü vi÷eùastutiþ sandar÷ità | yato hi dharmaparyàyo 'yamacintyo 'prameya÷ca tasmàd vipàko 'pyasyàcintya eva | tataþ ye imaü dharmaparyàyaü dhàrayiùyanti ityàdi tu siddhamevetyarthaþ | aprameyam ityudde÷aþ, ÷eùastànnirde÷aþ | tatra acintyam iti cintàviùayàtikràntatvena ananumeyatvàt | atulyam ityapratisamam | amàpyam iti sarvasattvaprayoge 'pi màpayituma÷akyatvàt | aparimàõam iti (##) mahadbhirde÷àdibhirapyaparimàpyatvàd àkà÷atopyadhikam | athavà sarvàõyapãmàni paryàyàntargatàni | sarve te subhåte, sattvàþ samàü÷ena bodhiü dhàrayiùyanti iti bodhibhàrodvahanam aü÷odvahanasadç÷am | anena tàvat sakalena dhyànasukhàsvàdaü parityajya j¤ànasambhàrapàripårihetau dharmaparigrahaõàdau chandapraõidhànàbhyàü sthàtavyamiti dar÷itam | kasmàt khalu ÷reùñhayànasamprasthitebhyo bhagavatà bhàùito na tvanyebhyaþ, kiü khalu bhagavatyapi ràgo dveùa÷ca iti vicintya tatkasya hetoþ? ityàha, ataþ subhåte hãnàdhimuktikaiþ ityudatarat | anena khalu bhagavati sarvasattveùu ekasutavad vàtsalyamiti nàsti ràgo dveùo và | tathàpi ye yadà bhavyà bhavanti tadà tebhyo de÷ayanti, na tvanyebhyaþ | anyathà upàyànabhij¤atvànnaiva bhaved bhagavàn sarvaj¤aþ ityevaü dar÷yate | hãnàdhimuktikairiti ÷ràvakapratyekabuddhaiþ | àtmàdidçùñikaiþ iti tairthikaiþ | nedaü sthànaü vidyate iti nàsti tadarthamavakà÷a iti | yacchràvakaiþ pratyekabuddhai÷càpi ÷rotuü na ÷akyate tatkathaü ÷akyate pçthagjanaiþ ÷rotum? yattairna ÷rotuü ÷akyaü tat kathaü ÷akyata udgrahãtuü và paryavàptuü và | atastadasambhavamityarthaþ | anena tàvad yogasamàpattàvavàtàryate | yadyevaü kathaü tàvadàryasubhåtinà dharmaparyàyo 'yaü ÷rotuü ÷akyata iti ced? bhagavato 'dhiùñhàneneti nàsti doùaþ | sarvaprade÷eùu yasmin pçthivãprade÷e såtramidaü bhàùyate sa evaikaþ pçthivãprade÷o 'nu÷aüsanãya iti pratipàdayan devadisatkàravai÷iùñyaü dar÷ayitum api tu khalu punaþ subhåte ityàdyavocat | (##) pårvaü tàvad bàhya÷àstràbhiùvaïgaparivarjanàrthamuktam, samprati dhyànarasàsvàdavarjanàrthamiti nàsti punaruktatà, samastasaügçhãtàrthàbhidhàne 'pi bhinnaprasaïgàbhidhànànnàsti punaruktateti j¤àtavyam | påjanãyaþ iti chatradhvajapatàkàdibhiþ, vandanãyaþ iti namaskaraõãyaþ, pradakùiõãyaþ pradakùiõàyogyaþ, ata eva påjanãyatvàdidharmairyuktàvàd caityaþ | nanu ãdç÷eùu dharmaparyàyeùu abhyudyatànàmapi kathaü kecit paribhåtà dç÷yanta iti cintàyàü pàpapari÷odhanavi÷eùade÷anàya ye subhåte, kulaputrà và kuladuhitaro và ityàdyàha | paribhåtà bhaviùyanti iti paribhàùaõabhaõóanàdibhirvyàpannà bhaviùyanti, suparibhåtà÷ca bhaviùyanti iti vadhabandhanàdibhiþ pãóità bhaviùyanti | evamete mahàtmànaþ kathaü paribhåtà bhaviùyantãti vicintyàha tatkasya hetoþ? iti | teùàü sattvànàm ityàdyudatarat | paurvajanmikàni iti pårvajanmani kçtàni | dçùña eva dharme iti pratyutpannajãvite | buddhabodhiü (##) cànupràpsyanti iti pàpàni pari÷odhya kàlàntare bhàvanàniratà na ciraü anuttarasamyaksabodhimabhisambuddhya buddhà bhaviùyantãti vàkyàrthaþ | tato nidànaü bahutaraü puõyaskandhaü prasunuyàdaprameyamasaükhyeyam iti yadàha tatra kena prakàreõa aprameyàkhyeyàvabodhaþ syàt? ityatra abhijànàmyahaü subhåte ityàdyàha | atra prabhàveõa bahutareõa càprameyamasaükhyeyaü ca paridãpitam | tatràbhijànàmi subhåte atãte 'dhvanyasaükhyeyaiþ kalpaiþ asaükhyeyataraiþ ityàdinà prabhàvaþ paridãpataþ | ayaü tàvat puõyaskandhasyaiva prabhàvaþ | etàvatà pra÷astaro vi÷iùñataraþ (pårvakaþ) puõyaskandho 'pyabhibhåyate | dãpaïkarataþ yàvat asaükhyeyakalpam | asaükhyeyakalpastàvad gaõanàtãtatvàt, dãpaïkarasya pareõa paratareõa catura÷ãtibuddhakoñiniyuta÷atasahasràõyabhåvan, ye mayàràgitàþ iti pratipattyarcayà àràdhitàþ | na viràgitàþ ityantaràle 'pi tadabhinirhàrasya anutsçùñatvàt | yacca iti kartçvi÷eùaþ | tato 'yamarthaþ ya÷ca àràgaõàdikaþ (puõyaskandhaþ), ya÷ca udgrahaõàdi÷raddhàdipuõyaskandhastadutpàdita÷ca vàsanàtmakaþ skandhaþ, anayoþ (puõyaskandhayoþ) pårvapuõyaskandhaþ uttarapuõyaskandhasyàsya ÷atatamãmapi kalàü (##) nopaiti iti | etàvato 'lpãyastvaü dar÷ayituü sahasratamãmapi ityàha | saükhyà iti tulyeùveva yujyate, yathà himavatà (tulya) vindhya ityucyate, na tu sarùapaþ | kalàm ityaü÷aþ, sa ca samànajàtãya eva, yathà sumeroþ kalà parvata÷ikharameva, na tu tçõa÷ikharaþ | gaõanàm ityapi tulyeùvev, yathà sumerurapi giriþ, himavànapi giriþ, na tu sarùapaþ | upamàm ityapi sadç÷eùveva, yathà gosadç÷o gavaya ityucyute, na tu makùikà | laghurapi parikarmava÷ena tasya (mahataþ) kçtyaü karoti, yathà ni÷ite kçte sati dàtramapyasikçtyaü karotãti matvà upaniùadam ityàha | tàóanapãóanàdivistàropàyena tãkùõãkçte 'pyatilaghutayà na kùamata ityarthaþ | ata eva aupamyamapi ityàha | tasyopamàbhàvamapi na kùamate | sarvaj¤avacanàdevaitajj¤àtavyam, evaüvidheùu indriyaviùayàtãteùu viùayeùu sarvaj¤avacanasyaiva pràmàõyàt | api ca pari÷uddhe kàle sarvasattvànàmapi pari÷uddhatvànnà÷caryàm, apari÷uddhe tàvat kàle ye sattvà kùaõamàtrama÷yapari÷uddhà bhavanti, tadà÷caryam | evaü prabhàvamukhena tàvadaprameyatvaü pradar÷itam | kathamasaükhyeyaü saükhyayeti vicàraõàyàü sacetpunaþ subhåte...... tasmin samaye ityàdyàha | tena bahulaü paridãpitam | tatpuõyagaõanayàpi viùàdamanupràpya (##) vyàmugdhacittàntarvi÷eùe unmàdamanupràpnuyuþ | tataþ udbhåtenonmàdena cittavikùepaü và gaccheyuþ | anena gàmbhãryamaudàryaü copadiùñim | evamasnàd dharmaparyàyàt saükhyàprabhàvapratisaüyuktamevaüvidhaü phalaü kathaü j¤àyata iti? api tu khalu punaþ subhåte ityàdyàha | phalaü punaþ hetvanuråpameva bhavati | laghiùñhe 'pi nyagrodhavçkùabãje 'ti÷ayasàrasampannatvàd bçhacchàkhàpallvavçkùabhåtaü phalaü nopadç÷yate | dharmaparyàyo 'pyayam alpaparivarto 'pyatyantagambhãraþ, acityadharmade÷anàd acintyaþ | ato 'smàdacintyàd hetupratyayayànuråpamacintyaü phalaü bhavati, hetupratyayaprabhàvastàvat sarvaj¤agocaratvàd acintyaþ | vipàka÷abdo 'tra phalàrthaþ, tena niùyandàdiphalàni saügçhyante | etena sarveõa cittapragraho dar÷itaþ | 15. abhisamayakàle 'hamitivikalpaviyoga-sthànam : evaü niràkçte 'pi dhyànasàsvàde pratyàsanne 'bhisamayakàleü yaiþ bodhisattvaiþ àtmavai÷iùñyamavalokya 'ahaü samyaksambodhimàrgapratipannaþ, sarve mayà sattvàþ parinirvàpayitavyàþ' iti manyamànaistaistasmin àtmagràhavikale 'bhisamayàkàle kathaü sthàtavyam, kathaü pratipattavyam, kathaü cittaü pragrahãtavyam? ityetad dar÷ayituü pa¤cada÷asthàmadhikçtyàha- såbhåti....... avocat- kathaü bhagavan, bodhisattvayànasamprasthitena sthàtavyam iti | sthàtavyamityàdide÷anàtrayaü tu (##) pràgevoktaü bhagavatà | nàsti subhåte, sa ka÷cid dharmo yo bodhisattvayànasamprasthito nàma ityava÷iùñenàtra àtmagràhavisaüyogaþ kriyate | ÷eùàõàü (padànàü) vyàkhyà tu pårvavat | yathedaü pudgaladharmanairàtmyaü pràgeva bhagavatà prakà÷itaü tathokte sati bodhisattveùu punaþ abhisamayakàle kathamàtmagràhaþ sambhaved? tanniràkaraõàyoktamapi kiü punarucyate? athaivamapi de÷anàyàü saümuhyet pràguktasyànavasthànaü ca syàditi? tathà de÷ite 'pi anàdikàlàtyantadçóhãbhåtàtmàbhinive÷ava÷atayà keùà¤cit sammohasyànivçtteþ de÷ito 'pyarthaþ punarupadi÷yate | punarde÷anàkàle pàriùadyànàü sammohanivçttenàrnavasthà syàt | bhagavatà kçtasyopade÷asya phalaü tàvat sammohavinivçttireva vineyajanànàmiti na niùphalam | ata eva sammohanirvçtau satyàü phalàbhàvena punaþ pravçttyabhàvàt prakçtamevedam | 16. avavàdaparyeùaõasthànam : yadi bodhisattvayànasamprasthito nàma na syàt sa ka÷cid dharmaþ (tarhi) kathaü bhagavàn dãpaïkarasya ÷àsturantikàdavavàdaü pràpya anuttaràü samyaksambomabhisambuddhaþ? atha na syàd (saþ) abhisambuddhaþ (tarhi) abhisamayakàïkùiõàvavàdo na paryeùñavya iti ye manyante, teùàmavavàdaviyogavisaüyogàya ùoóa÷asyàmadhikçtya tatkiü manse subhåte ityàdyàha | pårvaü dharmakàyàptikàmatàvasare dharmagràhaniùedha uktaþ, idànãmabhisamayakàle abhisambuddhasya tasya niùedhaþ kriyate 'to na punaruktatà | nàsti paramàrthataþ sa ka÷cidapi j¤ànaj¤eyàtmako dharmaþ, yathà pårvaü vicàritam | tadbalena avicàraramaõãyamàtratayà ÷rutamayyàdipraj¤opàdakameõa bhagavataþ- (##) svayambhåsarvaj¤aj¤ànaü tathyasaüvçtyà gràhyàtmakaü samudbhavati | nanu tadapi bhagavato dãpaïkarasyànubhàvamàtramiti ced? evaü satyapi anuråpameva, tathàpi tasmin sarvabuddhànàü sàdhàraõànubhàvàþ, na kevalaü bhagavato dãpaïkarasyaiva | yadi na syàdabhisambuddhaþ (ka÷cit tarhi) kathaü tena samyaksaübodhau bhagavàn vyàkçta iti vicàrya sacet punaþ såbhåte ityàdyàha | ayamabhipràyaþ- yadi bhagavataþ pratyàtmavedyo dharmaþ paramàrthato tathàbhåto bhavart tadà syàdabhisambuddhaþ, athavà 'mayà punaþ dharmo 'bhisambuddhaþ' ityahaïkàraþ samudbhavet tadà syàd 'abhisambuddhaþ' ityevaü viparãtàbhinive÷àt tathàgatasya vyàkaraõaü na bhavet | yato hi tadà 'mayàbhisambuddhaþ' iti na bhavati, na ca dharmodiùvapyabhinive÷aþ bhavati | tata evàham aviparãtasamyagj¤ànamàrgasthitau vyàkçtaþ | nàsti sa ka÷cid dharmo 'bhisambuddhaþ ityanena arthato dãpaïkarasyàntikàd avavàdagràhavikalpaü vipakùatvena dar÷ayitvà tadvikalpaprahàõàya chandaþ praõidhànaü càpi de÷itam | dãpaïkaretyupalakùaõamàtreõàbhihitena sarve dharmodgrahaõavikalpà nirvatante | nàstã ityanena tasya gambhãratvamuktam, samyaksambodhaye avavàdaparyeùaõavidhànena tàvadasyodàratvaü coktam, ÷ràvakapratyekabuddhàvavàdàd atyantavi÷iùñatvàt | (##) yadi tathàgatena samyaksambuddhena na syàt sa ka÷cid dharmo yo 'nuttaràyàü samyaksambodhau abhisambuddhaþ, tadà kathaü tathàgatatvaü bhavet? tadyathà pårvabuddhà abhisambodhiü gatàþ, tathaivàtràpi gatatvàdabhisambuddhastathàgata ucyata iti cet? abhisambuddha ityàkhyasya kasyacid dharmasyàbhàvàt tatkathaü bhavediti vicintya tatkasya hetoþ iti pçùñhavàn | tathàgata iti subhåte ityàdi codatarat | tathatà iti dharmàõàmaviparãtasvabhàva ucyate, sa candi÷àntàdisvabhàvaþ, sarvadharmasàdhàraõatvàt sà bhåtaþ iti vacanena vi÷eùità, bhutastu yathàrthatvena tathàgataj¤ànamabhidhãyate | tasyàstathatàyà yà paramàrthato 'nupannadharmatà sa tathàgata ityucyate | yathoktam- anutpàdadharmaþ satataü tathàgataþ | iti | paramàrthato dharmatàpi dharmiõo netarà, ataþ paramàrthataþ sarvadharmàõàmanutpàdo dharmatà | sarvadharmàdhigamasvabhàvo 'vicàraramaõãyaþ paramàrthato 'nutpannaþ tathyasaüvçtau parikalpyamànaþ sajj¤ànavi÷iùñaþ 'tathàgataþ' ucyata iti vàkyàrthaþ | tasya ca paramàrthato 'nutpannatvànnàsti ka÷cid gràhyo gràhako và | tasmànnàsti ka÷cid dharmo 'pyabhisambuddhaþ (nàma) paramàrthataþ | tathyasaüvçtimà÷rãtya tena vi÷iùñaj¤ànena yathà abhisambuddhaþ tathà gata ityevamabhipràyaþ | (##) paramàrthà÷rayeõàbhisambuddha iti kasmàttathà nocyate? iti cintàyàü yaþ ka÷cit subhåte ityàdyàha | tatkasya hetoþ? iti na satyam ityanena yogjam | ÷eùastu sugamànna vyàkhyàyate | evaü tarhi 'saüvçtitaþ tathàgatena abhisambuddhaþ' iti vyavasthaiva kathaü vyavasthàpyata iti vicàrya ya÷ca dharmaþ ityuktam | yaþ iti råpàdilakùaõadharmaþ, tatra na satyam itiþ màyàvatpratibhàsamànànàü vicàryamàõànàmatyanta÷ånyatvenànutpannatvàt ÷a÷a÷rçïgavad atyantàbhàvaþ | na mçùà avicàraramaõãyasvabhàvena màyàvatpratibhàsamànàt | athavà nàpi satyam, na kasyàpi dharmasya paramàrthataþ siddheþ | na mçùà, na ca vicàragocaraþ ka÷cit satyaþ siddhaþ, sarvadharmàõàmanutpàdàt | anenàdhyàropàpavàdàntau niràkçtya madhyamamàrgaü ca vyavasthàpya yogasamàpattau pravarttyate | tasmàt ityevaü paramàrthataþ sarvadharmàõàmanutpàdàt na satyaü na ca mçùà | tathàgato 'pi pari÷uddhyànutpàdadharmayà prabhàvitaþ, anutpàdadharmatàyàþ sàdhàraõatvàt, (tathà hi)- anutpàdadharmaþ satataü tathàgataþ (##) sarve ca dharmàþ sugatena sàdç÷àþ | nimittagràheõa tu bàlabuddhayaþ asatsu dharmeùu caranti loke || ityàdi | sarvadharmà buddhadharmàþ iti tathàgato bhàùate | yadyanutpannà evàmã dharmàstat kathaü sarvadharmàþ ityucyanta iti pravicintya sarvadharmà iti subhåte ityàdyàha | ayamatràrthaþ- paramàrthatastathà vidyante, na tu vyavahàrapraj¤aptitaþ | asantastàvat paramàrthato råpàdidharmàþ, kintvaparamàrthaü khalvavicàritamà÷ritya yasmàt svasàmànyalakùaõagrahaõaü tasmàt sarvadharmàþ ityucyante, na tu paramàrthataþ, tatra sthitànàü sarveùàü dç÷yamànatve 'pyabhàvàt | anena tàvad vikùepanigrahaþ sandar÷itaþ | 17. abhisamaya-sthànam : yadi na syàt sa ka÷cid dharmo bhagavatàbhisambuddhaþ kathaü (tarhi) bodhisattvà upàdattamavavàdaü sammukhãkçtya dharmapudgalanairàtmyamadhigaccheyuþ? iti vicintyàbhisamayapratipàdanàrthaþ tadyathàpi nàma ityàdyàha | ayamabhisamayastàvat j¤ànapràptinirabhimànitàbhyàü saüdar÷yate | kathaü j¤ànapràtyeti cet? dvividhaü j¤ànamà÷ritya, gotrasamparigrahaj¤ànaü samatàj¤àna¤ca | tatra yajj¤ànapràptyà tathàgatagotre samutpadya buddhagotre niyato jàyate tad gotrasamparigrahaj¤ànam | tadutpàdena upetakàyo bhavati | upeta ityàtmanà parigçhãtaþ, kàyastu tathàgatakàyaþ | yena so 'dhigataþ, sa upetakàyaþ | kathaü j¤àyate tajj¤ànapràptirityàha- mahàkàyaþ iti | anena pudgaladharmanairàtmyasamatàj¤ànaü samavàpya abhisamayaþ sampradar÷yata ityato gotraj¤ànamabhidhãyate | tena samatàj¤ànena pudgaladharmanairàtmyadhigamya sarve (##) sattvà àtmani (àtmavat) saïgçhãtà bhavanti | tasmàt samastasattvakàyànàmàtmani saïgraheõa sa mahàkàya iti | nàpyapàrthako 'yaü ÷abdaþ, evaü sarvasattvànàmàtma- saïgraheõa sa kàya ityucyate | teùàü saübahulve 'pi na mahàkàya÷abdàrthatvam | anena sthànasyàsya audàryaü samudãritam | ayamabhipràyaþ- bodhisattvànàmabhisamayo 'pyayaü tathyasaüvçtimà÷ritya vi÷iùñaj¤ànotpàdamàtreõa prabhàvito bhavati | paramàrthato na ki¤cinniråpakaü niråpyaü veti dar÷ayitum, àryasubhåtiþ- bhagavaüstathàgatena puruùo bhavedupetakàyaþ ityàdyàha | anenàrthatastàvadupetakàya-mahàkàyàbhinive÷astu vipakùatvena nirdiùñaþ | (ataþ) tatprahàõàya chandapraõidhànàbhyàü sthàtavyamiti dar÷itam | upetakàyo mahàkàya iti nimittamàtràbhidhànena bodhiasattvànàü sarvadharmeùvabhinive÷o nivartate | paramàrthe 'pi tàvad vyavasthàpya yogasamàpattau càvatàryate | gambhãryamapyuktam, samàropànto 'pi niràkçtaþ | pårveõa tàvadapavàdàntaþ pratiùiddhaþ | yadi tathàgatena sa eva kàyo syàt noktaþ syàt tadà pràptàbhisamayo bodhisattvaü 'evaü mayà bodhisattvàbhisamayaþ sampràptaþ sàmpratamahaü sattvàn parinirvàpayiùyàmi' ityetat kathaü sa¤citayetyanyadãyaü sadvikalpaü samudãkùya nirabhimànitayàbhisamayaü dar÷ayituü yo bodhisattvaü ityàdyàha | anena ya evaü vadet- ahaü sattvàn parinirvàpayiùyàmãti 'ahaü ya evaü vadet- ahaü sattvàn parinirvàpayiùyàmãti' ahaü bodhiasattvo 'smi (##) ityabhimànã sa tathyato na bodhisattvaþ iti dar÷yate | tatkasya hetoþ? ityatra j¤àpakahetuþ paripçùñaþ | dharmaþ iti tu rupàdiasvabhàvo và pudgalàdisvabhàvo va | yuktito vicàraõàyàü tasya dharmasyàdçsñatvàd àryasubhåtirapyàha no hãdam iti | tasyà yukteþ sarvatra sàdhàraõatvàd bhagavàn nairàtmyadvayàvatàraõàrthaü tasmàd ityàha | nisattvàþ ityàdi tàvadupalakùaõam, niþsvabhàvà api draùñavyàþ | anena vikùepanigraho nirdiùñaþ | ukto 'bhisamayaþ | ata årdhvaü buddhabhåme paryeùaõam | tadapi buddhasya saptabhiþ sampadbhiþ saügçhyate | sapta sampada÷ca- 1. kùetrapari÷uddhisampad 2. anuttaradçùñipari÷uddhisampad 3. anuttaraj¤ànapari÷uddhisampad 4. pràptapuõyaskandhàdhipatyasampad 5. kàyasampad 6. vàk-sampad 7. cittasampacca | 1. kùetra pari÷iddhisampad : tatra yadi na syàt ka÷cid bodhisattvo nàma dharmaþ, (tarhi) kastàvad buddhakùetraü pariniùpàdayituü yatnaü kuryàt? ityà÷aïkàü niràkartuü buddhakùetrapari÷uddhisampadamadhikçtya- yaþ subhåte bodhisattvaþ ityàdyàha | so 'pi tathaiva vaktavyaþ ityabhimànitvànnocyate sa bodhisattva ityarthaþ | (##) pudgaladharmanairàtmyayoranadhigame 'pyadhigatamityabhimànàt | evamahasmãtyabhimànànna tasya pudgalanairàatmyàvagamaþ, na ca dharmanairàtmyàvabodhaþ, asatsu kùetravyuheùvapi tatràbhimànàt | anena kùetravyåheùu màyopamatvàdhimuktyà bodhisattvena kathaü sthàtavyamityetad dar÷itam | yadi paramàrthato na syuste kùetravyåhàþ (tadà) bhagavatà kathamuktà iti vicintya tatkasya hetoþ? ityàha | pårvavadasya vyàkhyànam | na ceyaü punaruktiþ | pårvaü tàvadadhimukticaryàbhåmisthitànàü bodhisattvànàü bodhisattvakùetrapari÷uddhau praõidhànàvasthàyàü bodhisattvavikalpasya niùedhàrtham (uktàþ), samprati buddhekùetrapari÷uddhipariniùpattaye ye bodhisattvà evaüvidhenàbhinive÷ena pravartante, yeùàü caivaüvidho vikalpaþ, tanniràkaraõàrthamuktam | na cànavasthàprasaïga, tadaivaüvidhasya kasyaciditaravikalpasyàsambhavàt | aneneha bodhisattvena kathaü pratipattavyaü tad vyapadiùñam | kãdç÷o bodhisattvo nàmetyatra yaþ subhåte bodhisattvaþ ityàdyàha | niràtmàno dharmàþ iti dviruktayà dvividhena nairàtmyena sarvadharmàõàü nairàtmyaü dar÷yate | bodhisattvo bodhisattvaþ iti dviruktyà tadeva dvividhaü nairàtmyaj¤ànaü dar÷yate | athavà ekastàvad bodhisattvaþ àvçttaþ, bodhisattva ityàkhyàta ityuttarastu (kathanasya) prakàraþ | tena kiü dar÷ayiùyata iti ced? kena niùpàdyante yadi pudgalàdigràhakàbhàvaþ, kùetravyåhàþ iti dharmagràhakasyàpyabhàvaþ, ubhayabhàvàdhigamena bodhisattva ityàkhyàta iti nirdiùñam | anena cittapragraho de÷itaþ | ebhiþ sarvaiþ sthànai gàmbhãryaü dar÷itam | tatra màyàvadbuddhakùetrapariniùpàdanàdhimuktayà bodhisattvànàü pravçttipradar÷anenaudàryamuktam | (##) 2. anuttaradçùñipari÷uddhisampad : yadi nàsti bodhisattvo nàmaþ ka÷cid dharmaþ, tadà tathàgataþ pari÷uddhadar÷anena pari÷uddhaj¤ànena ca yukta eva na bhavet, tasya bodhisattvàdutpannàtvàt, tasyàbhàve sa kathaü bhavatumarhati, ahetukatve nityasattvàdidoùàþ, tasmàd yasyàü saünipatitatàyàü pariùadhevaü vikalpo bhavet, tasyàþ kçte pari÷uddhaü dar÷anaü j¤àna¤cetyanuttaradvayamadhikçtya tatkiü manyase subhåte ityàdyàha | pårvataþ bhagavato 'bhipràyaü gçhãtvà àryasubhåtirapyàhasaüvidyate iti | anena paramàrthataþ bodhisattvo nàma sa ka÷cid dharmo na bhavati, tathàpi saüvçtau puõyaj¤ànasambhàraü paripårya pari÷uddhaüj¤ànadar÷anàbhyàü yastathàgato bhavati, (tena) avicàramaõãyaskandhamàtrasya bodhisattvasyàstitvaü bhavantyeva | anyathà saüvçtàvapi yadi sa na bhavet tadà kastathàgato bhavedityevaü tàvat dar÷itam | tatra saüvidyate tathàgatasya praj¤àcakùuþ ityeva tàvannocyate, (api tu) vi÷iùñaü vi÷uddhadar÷anamabhidhàtuü cakùuùo vidyàmànatvaü dar÷itam | (##) samàsata÷caturvidhaü bhavati cakùuþ- råpagràhakam, paramàrthasatyagràhakam, saüvçtisatyagràhakam, sarvàkàraj¤eyagràhakaü ca | råpagràhakamapi dvividham- karmaphalaü bhàvanàphala¤ceti | pa¤cavidhaü cakùuþ krama÷aþ- tatra sthålaviùayatvàt prathamaü råpagràhakaü kathitam, paramàrthava÷ena saüvçtij¤ànaü pari÷uddhadhyatãtyataþ pårvaü paramàrthasatyagràhakaü pa÷càcca saüvçtisatyagràhakamabhihitamiti saïgacchate kramanirde÷aþ | pudgaladharmanairàtmyayoþ saüvidyate praj¤àcakùuþ, saüvçtau dharmamàtrameva tàvadavabhàsate, na tu pudgala iti pudgala÷ånye dharmamàtre dharmacakùuþ, sarvaj¤eyànàü sarvàkàraj¤ànaü tàvad buddhacakùurityucyate, anenedànãü sàkùàtkçtya viharaõàt | tathyasaüvçtau pa¤cacakùuùàü de÷anayoktaü vi÷uddhadar÷anam | 3. anuttaraj¤ànapari÷uddhisampad : vi÷uddhaj¤ànàbhidhànàrtham- tatkiü manyase subhåte ityàdyàha | traikàlikàþ cittacaitasàstàvaccittasantatiþ | tataþ traikàlyaviùayatvena tadviùayàvabodho j¤ànamityucyate, na tu dar÷anam | tadapi saràgacittavãtaràgacittetyàdinànàvidhasaükle÷avyavadànabhàvena veditavyam | tàvanto lokadhàtavaþ ityupalakùaõam, anantalokadhàtvantarnihitasattvànàü cittadhàràyàþ parij¤ànàt | tathàhi- saüvçtau tathàgatasya màüsacakùuràdãni bhavanti, atastanniùpàdanàrthaü bodhisattvena chandapraõidhànàbhyàü sthàtavyam | anena tàvad vacanena sampaddvayaü paridãpitam | (##) màüsacakùuràdãnyapi ekànekasvabhàvàbhyàü vicàraõàyàmanupalabdhànyeva | na hyarthàntaraj¤ànena grahaõaü yujyate, yathà pårvaü vicàritam, evaü sati kathaü praj¤àsyete tathàgatasya màüsacakùuràdividyamànatà cittadhàrà ceti città÷ayaü viditvà tatkasya hetoþ? ityàha | bodhisattvena kathamanayordvayorvi÷uddhayoryogasamàpattyà pratipattavyam? ityetadabhidhàtuü cittadhàrà cittadhàrà ityàdyàha | paramàrthataþ adhàrà iti | svabhàvato 'sattve 'pi saüvçtimadhikçtyàha- tenocyate cittadhàreti iti | anyathà paramàrthataþ sarvavàggocaràtãtatvànna vaktuü ÷akùyata ityabhipràyaþ | cittadhàretyupalakùaõam | màüsacakùuràdãnyapi cakùuþsvabhàvarahitànyeva uktànãti kathanaü prakçtaü sàkùànnoktam | atra kathaü cittaü pragrahãtavyamiti tadabhidhàtumàha tatkasya hetoþ? iti | adhàretyanena saha yojanãyam | atãtàdãnàü cittànàü paramàrthato 'nutpannatvàd anupalambhaþ | sattve 'pi grahaõànupapattyà nànupalambhaþ | tathà sati acittadhàràde÷anamapi na bhavet, na cànupalambhamàtreõa bhàvànàü niþsvabhàvatvaü syàt | yathà traikàlikacittasya paramàrthato 'bhàvastathà pårvamuktaü vakùyate ca | cittoktiråpalakùaõam, tato 'tãtàdimàüsacakùuràdãnyapyanupalabdhànyeva | atra adhàrà ityàdibhiþ padairgàmbhãryamuktam, ÷eùairaudàryam | (##) 4. pràptapuõyaskandhàdhipatyasampad : yadi nàsti traikàlikaü cittaü tadà puõyaskandho 'pi na syàt, città÷ritatvàttasya | tataþ tathàgatasya puõyaskandhàdhipatyasampadaü sampàdayituü kathaü bodhisattvo yatnaü kåryàditi vicintya puõyaskandhàdhipatyasampadamadhikçtya- tatkiü manyase subhåte ityàdyàha | anena kulaputro và kuladuhità và yo 'nta÷o ratnàdikaü bàhyavastu tyajati, so 'pi (yadi) mahàpuõyaskandhena yukto bhavati (tadà) kathaü na tathàgatasya asaükhyeyàprameyakalpeùu duùkaràneka÷atànyabhyasyataþ puõyaskandhàdhipatyaü syàdityevaü de÷itam | ata eva paramàrthato 'satyapi puõyaskandhe saüvçtau sattvàd bodhisattvena tatra va÷ãbhàvaü niùpàdayituü chandapraõidhànàbhyàü sthàtavyamityàdar÷itam | anenaudàryamapyuktam | kathaü na paramàrthataþ puõyaskandhasattvaü vyavasthàpyata iti vicintya 'bodhisattvenàtra kathaü pratipattavyam, katha¤ca cittaü pragrahãtavyam,' ityubhayaü sandar÷iyituü sacet subhåte ityàdyàha | sacet iti 'yadi' ityarthaþ | na tathàgato 'bhàùiùyat iti paramàrthato 'bhidhànaü nàcariùyat | anirde÷e 'pi tathà khyàyata ityabhipràyaþ | yathà paramàrthataþ puõyaskandhasyàbhàvastathà pràgvarõitaþ | anena tathàgatasya puõyaskandhàdhipatyasampadaü pariniùpàdayituü prasthitena bodhisattvena paramàrthatastadanupalambhena yogasamàpattyà pratipattavyam | paramàrthatastadàlambanàbhinive÷aparihàreõa (##) cittaü pragrahãtatavyam ityubhayaü de÷itam, gàmbhãryamapyuktam | 5. kàyasampad : (a) råpakàyasampad yadi puõyaskandho naiva syàt tadà tathàgatànàü dvividhà kàyalakùaõasampad-anuvya¤janakàyasampad, lakùaõakàyasampacca yànuttarapuõyenàbhinirvartayitumiùyate, sà naiva syàt, kàraõàbhàvàt | tasmàt tathàgatasya dvividhàü kàyasampadaü pariniùpàdayituü kathaü bodhisattvairyatno 'nuùñheya iti vicintayadbhyastathàgatasya råpakàyasampadamadhikçtya- tatkiü manyase subhåte ityàdyàha | råpakàyaþ ityanuvya¤janakàyaråpeõa draùñavyaþ | lakùaõakàyaþ pa÷càd vakùyate gobalivardanyàyena | tato 'yamatràryasubhåterà÷ayaþ- yathà paramàrthato 'skandha eva puõyaskandhastathà råpakàyo 'pyunutpanna eva | ataþ paramàrthataþ na råpakàyapariniùpattyà tathàgato draùñavyaþ ityucyate | saüvçtau màyànirmitabuddhavad vidyata eva råpakàyaþ, tata upapanna eva (tasya) puõyaskandhàdudbhavaþ | tasmàd bodhisattvena màyànirmitabuddhasya tathàvidharåpàdhimuktayà tatpratipattaye chanda-praõidhànàbhyàü sthàtavyamiti de÷itam | nàpyatra punaruktità | pårvamadhimukticaryàbhåmau råpakàyàptikàmatàkàle tathàgatapåjàsatkàrakàle ca tathàvidho 'bhinive÷aþ parivarjitaþ, samprati ÷uddhàdhyà÷ayabhåmau tathàgataråpakàyasampadaü (##) pariniùpàdayituü samprasthitasya bodhisattvasya råpe 'bhinive÷o bhavatãti yàsàü prasiddhistàsàü pariùadàü durvikalpo niràkçta ityuktatvàt | evaü tarhi tathàgatànàü råpakàyaþ kasmàd de÷ita iti vicintya tatkasya hetoþ? ityapçcchat | na råpakàyapariniùpattyà tathàgato draùñavyaþ ityanena yojanãyam | nàsau tàvat sidhyati, avapaviråpeõa paramàõusa¤cayaråpeõa và råpasyàsiddhatvàd, yathà vicàritaü pràk | anena bodhisattvena kathaü pratipattavyam, tannirdiùñam | tena iti ityaü saüvçtau bhàvaþ, na tu ÷a÷aviùàõavat sarvathàbhàvaþ | anena càpavàdàntaü parihçtya kathaü cittaü pragrahãtavyam, (iti) etannirdiùñam | anena sarvasthànena gàmbhãryaü pradar÷itam | saüvçtau tathàgatasya råpakàyasampadaü niùpàdayituü bodhisattvaiþ karaõãyànàü yatnànàü nidar÷anena àdàryamapi dãpitam | (ba) lakùaõakàyasampad : lakùaõakàyasampadamadhikçtya tatkiü manyase subhåte ityadyàha | atra pårvavat sarvamabhihiatam | 6. vàkasampad : yadi råpakàyapariniùpattyàa na tathàgato draùñavya iti cet, tadà de÷anàpi bhagavatà naiva bhavet, råpakàyena saügçhãtvàt tasyàþ? ato (##) bodhisattavaistathàgatasya vàksampadaü niùpàdayituü kathaü yatnaþ karttavya iti vicintayadbhyo vàksampadamadhikçtya tatkiü manyase subhåte ityàdyàha | paramàrthato vàcya-vàcaka-vacanànàmabhàvàt na tathàgatasyaivaü bhavati mayà dharmo de÷ita iti | anyathà viparyayànna bhavet sarvaj¤aþ | yathà vàcakàþ àtmàdayaþ, vàcyà bàhyàdhyàtmikà bhàvàþ, vacanàni karaõaråpàõi ÷abdasvabhàvàbhàvàtmakàni và tathà vistareõa pràgevoktàni | sarve bhàvàþ ÷ånyatvavyàptàþ pràgeva pratipàditàþ | saüvçtau vàcya-vàcaka-vacanànàm avicàraramaõãyatvena vyavahàramàtra eva (te) bhavanti, na tu paramàrthe | yadi vastutattvasyaivamabhidhàne 'pi vyàmohena kicit paramàrthatastrayàõàü (teùàü) paràmàrthasattvaü kalpayeyastadà 'kiü nu syàt' iti vicintya yaþ subhåte ityàdyàha | abhyàcakùãta ityabhyàlapet | kathaü tadabhåtamàlapituü ÷akyata iti vicàraõàyàmàha asatodgçhãtena iti | viparãtàbhinive÷ato vitathagrahaõàt tadabhåtamityarthaþ | anena tathàgatasya vàksampadi pravçttena bodhisattvena prati÷rutkàdivajj¤àtvà pravartitavyamiti, bodhisattvena kathaü sthàtavyamiti de÷itam | yadi vacanàditrayamasat (tadà) pudgaladharmanairàtmyade÷akena bhagavatà nànàpadavàkyàtmikeyaü dharmade÷anà kathaü prasidhyati? tasyàü satyàü tadabhidheyo vàcyo 'pi syàdeva, ya÷ca tadde÷ako vàcakaþ, so 'pi bhavedeva | tadbalena trãõyapi (vàcya-vàcaka-vacanàni) bhaveyuriti cintàyàü tatkasya hetoþ? iti pçùñam | atra dharmade÷anà ityudatarat | ayamabhipràyaþ- paramàrthataþ dharmade÷anàyàü satyàü (sà) svalakùaõasvabhàvà và syàt sàmànyalakùanasvabhàvà và | tatra na tàvat prathamaþ pakùaþ, sarvaü pàramàrthikaü svalakùaõaü tàvat pårvameva vistareõa niràkçtam | na ca dbitãyo 'pi (##) asati svalakùaõe àdhàrasyàbhàvena kasyacidapyasattvàt | sàmànyadravyatvàbhyupagame svalakùaõa eva saïgçhãtaü syàditi tanniùedhena tasyàpi niùedha eva | anyavyàvçttyà sàmànyalakùaõamadhyàropitasvabhàvamiti parikalpite sati dharmade÷anàyà nairarthakyatvena siddhasàdhanam | tasyàþ (÷abdàtmikàyà de÷anàyàþ) paramàrthataþ svalakùaõasattve 'pi na yujyate tayà dharmade÷anà | sphoñàdi÷abdasya nityasvabhàvasya paraiþ padatvena parikalpitasya kramàkramàbhyàmarthakriyàkàritvaü tàvad virudhyate, sarvasàamarthyàpagatatvàccaitanyàdiùu kutràpi khalu naiva yujyate, aki¤citkaratvena kathaü tad bhavet padam? anityasyàpi tàvat svalakùaõasva na yujyate padatvam, saïketakàle dçùñasya vyavahàrakàle 'nanvayàt | na hi yujyate anyasya saïketo 'nyasya ca vyavahàraþ, atiprasaïgàt | ata eva svalakùaõamapyabhidhàtuü na yujyate, ananvayàt | sàmànyapadàrthe 'bhidheyatvenàbhyupagate sati abhidheyasvabhàvatvena tasya svalakùaõasvaråpatvànna hi prade÷àntaragamanam | ekatvaü tu de÷akàlàdibhinnàsvanekavyaktiùvanugatamapi na yujyate tathà hi- (atha) ekasyàü vyaktau sarvàtmanà vyàptaü syàt tadà yena ekatvena parikalpitaþ sa svabhàvastena anyatràdhigatetaravyaktibhiþ sambaddhaþ taditarasvabhàvastatra na bhavediti, ekatvahàniprasaïgàt | (atha) ekade÷ena vyàptaü syàt tadà sàvayatvàgrahaõadoùaþ | evaü yàvatyo bhinnavyaktayastàsàmekade÷ena vyàptivyavasthayà tàvatãnàü grahaõaü syàttadà ekavyaktigrahaõaü tàvadekade÷agrahaõena yuktaü bhavet, bhinnavyaktiùu de÷akàlaparimàõàdibhinnàsu tàsvekavyaktigrahaõaü tàvadekade÷agrahaõàd yugapudgrahaõàbhàva eva | tasmàd vàcya-vàcakatvaü tàvada÷yàropeõaiva yujyate, na tattvataþ | ata evoktaü bhagavatànyatra- yena yena hi nàmnà vai yo yo dharmo 'bhilapyate | (##) na sa saüvidyate tatra dharmàõàü sà hi dharmatà || vacanaü mithyà, vàcya-vàcyakànàü yà de÷anà taddvàrà àgatà, sàpi spaùñaiva | ubhayorabhàvo bhagavatà pçthakatvena noktaþ | anena bodhisattvena kathaü pratipattavyam, katha¤ca cittaü pragrahãtavyamityetad dar÷itam | etena sarveõa gàmbhãryaü dar÷itam | 7. saptadhà cittasampadaþ- 1. smçtyupasthànam 2. abhisambodhiþ 3. mahàdharmàrthapraj¤aptiþ 4. mahàvavàdàrthapraj¤aptiþ 5. dharmakàyaparigrahaõam 6. saüsàre nirvàõe càpratiùñhànam 7. prasthiti-pàri÷uddhiþ | 1. smçtyupasthànam : tatredànãmevaü gambhãradharmo 'yamanàgate kàle ghanãbhåte kudçùñijàle kathaü saphalo bhaviùyatãti nàbhi÷raddhadhanti parivàràþ | ya evaü cintayanti teùàmavi÷rambhaü nivàrayitum àryasubhåti÷cittasampatsu smçtyupasthànamadhikçtya bhagavan ityàdyàha | bhagavatàpyanàgate 'dhvani ÷ãlavanto guõavanta÷ca bhaviùyantãti kiü noktapårvam | samprati teùàü sattve 'sattve và ekàntenànabhinive÷aü de÷ayitum asti iti noktam, antadvayaniùedhàrthaü te subhåte ityàdyàha | (##) paramàrthataþ skandhapudgalàdãnàü satsvabhàvànupalambhàt na sattvàþ ityanenàdhyàropàntaniùedhaþ, avicàraikaramaõãyatvena sadaiva vidyamànatvena nàsattvàþ ityanenàpavàdàntaniùedhaþ | bhaviùyanti ityanayà de÷anayà bhagavataþ kãdçgaviparãtasmçtyupasthànamiti sattvebhyo dar÷ayitvà bhagavatastasyàü smçtyupasthànasampadi bodhisattvena chanda-praõidhànàbhyàü sthàtavyamiti nirdiùñam | na te sattvàþ nàsattvàþ? ityanena yogasamàpattinirdiùñà | yadi na te sattvàþ syustadà kathaü bhagavatà 'bhaviùyantyanàgate 'dhvani ÷ãlavanto guõavanta÷ca te' ityàdyuktamityevaü parivitarkaü vicàryaü tatkasya hetoþ? ityapçcchat | asattvàste bhàùitàþ iti paramàrthato 'sattvà eva, saüvçtisatskandhasadbhàvamà÷ritya bhàùitàste | saüvçtau sattvàt tenocyante sattvà iti | anyathà saüvçtàvapyasattve na (te) bhàùitàþ syurityanena cittapragraho dar÷itaþ | sarveõa tàvadanena gàmbhãryamuktam | sarvasattvebhyo bhagavatàpratihatasmçtyupasthànade÷anàt tàvadaudàryaü nirdiùñam | 2. abhisambodhiþ yadi na syàd bhagavataþ kàcidapi dharmade÷anà, tadà na syàt (saþ) samyaksambuddho 'pi tatastathàgatàbhisambodhisiddhaye vyarthaþ syàd bodhisattvànàü yatnaþ | yato 'bhisambuddhadharmà iùyante, ato de÷anàpi bhavatãti manvànebhyaþ (##) tebhyo 'bhisambodhim adhikçtya tatkiü manyase subhåte ityàdyàha | àryasubhåtiþ pårvàbhipràyaü gçhãtvà nàsti saþ ityudatarat | tadevaü manyate- paramàrthàbhipràyeõa bhagavatà dharmade÷anà pratiùiddheti | yathà paramàrthataþ kasyà÷cidapi dharmade÷anàyà abhàvaþ (tathà) abhisambuddhasyàpyabhàvaþ, etat pårvaü nirdiùñam | saüvçtitaþ bhagavato dharmade÷anà, sambodhiþ, taddhetupratipatti÷càpi vidyanta eva, tasmàd bodhisattvenànuttarasamyaksambodhestathyasaüvçtisvabhàvàyàþ sàdhanàrthaü yatnaþ karaõãyaþ | anena bodhisattvena kathaü sthàtavyamiti dar÷itam | pårvamavavàdaparyeùaõakàle bodhisattvànà 'abhisambodhi paramàrthaþ' iti yo vikalpaþ, sa apanoditaþ, idànãü buddhabhåmiparyeùaõakàle pareùàü tàdçgvikalpaniràkaraõànna bhavati punaruktidoùaþ | bhagavatà anuttarà samyaksambodhistathyasaüvçtau vyavasthàpità, sà kãdç÷ãti atra aõurapi ityàdyàha | yatra j¤ànaü pracarati (tatra) bhagavatà gràhyasvaråpasya svalakùaõasya såkùmo 'pi dharmasvabhàvo nopalabdhaþ, sa tàvat samastadharmanairàtmyàvabodhasvaråpà anuttarà sampaksambodhiþ | tairthika-÷aikùà÷aikùaj¤ànàcchreùñhatvena 'anuttarà | sarvabhàvànàü tathatàyà yathàvadadhigamasvabhàvatvena ucyate samyaksambodhirityarthaþ | tatra sarvadharmàõàmanupalabdhiheto "na" ityuktam | yato hyasattvaü tato 'nupalambhaþ | vidyamànatve nànupalabdhiþ, satsu sarvadharmeùu tathàgatasya àlambanaj¤ànasyaiva j¤àpakatvàt | anena dharmanairàtmyàvabodhasvabhàvo nirdiùñaþ | (##) sàmprataü pudgalanairàtmyàvabodhasvabhàvaü pratipàdayituü api tu khalu punaþ såbhåte ityàdyàha | samàþ sa dharmaþ iti tadavabodhiteùu sarvadharmeùu pudgalanairàtmyasàmyàt | na tatra ki¤cidviùamam iti sarvatra tadaviparyayàt, àtmagràhahetorbhàvàbhinive÷asya prahãõatvàt | bhagavatà tàvadàtmagràhaþ savàsanaþ prahãõaþ | tena saiva pudgalanairàtmyaj¤ànasvabhàvà sambodhiþ, anuttarà samyaksambodhirityucyate, nànyà | kena råpeõa samaþ sa dharma ityatra niþsattvatvena ityàdyàha | anena sarveõa kathaü yogasamàpattyà pratipattavyamiti tannirdiùñam | sà kathamabhisambuddhyata ityàha ku÷alairdharmaiþ iti | sà puõyaj¤ànasambhàràtmakaiþ ku÷alairdharmairabhisambuddhyata ityarthaþ | yadyasattvàd aõurapi dharmo nopalabhyeta, kathaü nàma bhaveyuþ ku÷alà dharmàþ? yatastairabhisambuddhyate 'taþ ku÷alà dharmàþ ityàdyàha | paramàrthàstu ardhamà eva | saüvçtau sattvàt ku÷alà dharmàþ ityuktam | tasmàt ku÷alerdharmairabhisambudhyata ityatra nàsti doùaþ | anena adhyàropàpavàdàntagràhavikùepaniràkaraõena cittapragraho nirdiùñaþ | etaiþ sarvaþ sthànaiþ gàmbhãryamapi sandar÷itam | a÷eùapudgaladharmanairàtmyàvabodharåpasya samyaksambodhisvabhàvasya paridãpanena audàryamapi dar÷itam | 3. mahàdharmàrthapraj¤aptiþ bhagavataþ sà samyaksambodhiþ kathaü veditvayà? iti vicàryamàõe mahàrthadharmatayà praj¤àpitatvena tatsattàü dar÷ayituü ya÷ca khalu punaþ subhåte (##) ityàdyàha | sumeravaþ parvataràjànaþ ityupalakùaõam | anantalokadhàtån ratnaiþ paripårya dànena yat puõyaü tadapi upamàü naiva kùamate | itaþ praj¤àpàramitàyàþ ityupalakùaõamàtraparidãpanena sakalo mahàyànadharmaþ parilakùito bhavati | yàvad iti vacanena sahasratamã kalà- '÷atasahasratamã kalà .......... upamà-aupamyamityetàni' saügçhyante | evaü mahàrthadharmapraj¤apanena hetunà bhagavata÷cittasampadaþ samyaksaübodheþ ànuttaryamavagamyate, tathàvidhasamyaksaübodhim antarà tathàvidhadharmade÷anàyà a÷akyatvàt | tasmàdetàdçkcittasampatsampàdane chanda-praõidhànàbhyàü sthàtavyam | sakalenànena kathaü sthàtavyaü bodhisattveneti nirdi÷yate, anenaivaudàryamapyabhihitam | sà ca sambodhiþ tathyasaüvçtisvabhàvà draùñavyà, na tu paramàrthataþ, pràgevoktatvàt, sàkùàdanuktamapi sàmarthyataþ yogasamàpattiþ, cittapragrahaþ gàmbhãryaü ca nirdiùñam | 4. mahàvavàdàrthapraj¤apti : bhagavato lokottaraj¤ànàvasthàyàü sattvasaüj¤à sarvathà na pravartate, atyantasamàhitatvàt, ado nà÷caryam | sattvebhyo vimuktayupade÷akàle 'samàhitàvasthàyàü vi÷uddhalaukikaj¤ànàvasthàyàmapi sattvàdisaüj¤à na pravartata iti tannirdi÷ya avavàdamahàrthatvena praj¤aptihetunà bhagavato 'nuttaracittasampadaü (##) pratipatsyamànàü dar÷ayituü mahàrthàvavàdamadhikçtya tatkiü manyase subhåte ityàdyàha | pra÷nasyottaramapratãkùamàõaþ sapadi svataþ na khalu punaþ subhåte, evaü draùñavyam ityàdyàha | tasmàd bhagavata÷cittasampadastàdç÷e mahàrthàvavàdahetau bodhisattvena chandapraõidhànàbhyàü sthàtavyamiti nirdiùñam | kiü sattvànàü sattve 'pi saükle÷ahetubhåtatayà tathà nàbhipreyate tathàgatena? àhosvit sattvàbhàvàditi cintayatàmà÷ayaü vij¤àya tatkasya hetoþ? iti papraccha | skandhàtmakasya pudgalàtmakasya ca kasyacit sattvasya paramàrthato 'bhàvàd evaü nopalabhyata iti dar÷ayitumàha- nàstiü ka÷cit sattvo yastathàgatena parimocittaþ iti | anena bodhisattvaiþ kathamatra yogasamàpattyà pratipattavyamiti tannirdiùñam | abhàvaþ kathaü j¤àtavya ityatra yadi punaþ subhåte ityàdyàha | ayamatràbhipràyaþ yathàj¤eyaü tathàgatasya j¤ànaü pravartate, anyathà aprahãõàvaraõatvena kathaü syàt tathàgatatvam | tasmàd yadi sattvaþ syàt tadà sandç÷yeta sa tathàgatena, àtmanaþ pratyakùopalabdhatayà viciakitsàbhàvàt | sa eva tàvattasya pragàóhaþ àtmagràhaþ syàt | tata÷ca àtmagràhahetutaþ samutpannaü nikhilakle÷ajàlabandhanamapyatidçóhaü syàt tadà ràgàdyatipragàóhabaddhasya àvaraõàprahàõena bhagavataþ tathàgatapadapràptirna syàt | bhagavatà ca tatpadaü pràptam, ataþ prahãõasakalàvaraõaþ saþ | prahãõàvaraõayà a÷eùa àtmagràha÷ikharã vi÷ãryate, tasmàt sattvàbhàvo na j¤àyate | àtmanyasati kimàtmadçùñilakùaõa àtmagràho na bhavati? kimarthaü bhagavatà àtmàdisaüj¤à nocyate? ityatra àtmagràha iti subhåte ityàdyàha | yadi (bhagavatà) àtmàdivastuna eva grahaõaü syàttadà prahãõàvaraõasya tasya bhagavata (##) àtmagràhaþ samudbhavet, kasyàpyàtmagràhasyàbhàvàt agràha eùa tathàgatena bhàùitaþ | atha kãdç÷a àtmagràha iti? sa ca ityàdyàha | ÷ravaõàdivirahàd heyopàdeyayoranabhij¤atvàd bàlàþ, prekùàvattvaviyogàd àaryebhyaþ pçthaktvàcca pçthagjanàþ | pçthagjanà api kecit sacchàstraü ÷rutvà yoni÷omanaskàrasthitàþ dharmanairàtmyàdhimuktàþ satyamabhinivi÷ante, tadanàtmagràhavyavacchedato bàlà ityàha | bàlamàtrakathanàt skandhàdyabhij¤à api tàdç÷àþ pçthagjanà anupajàtàryamàrgatayà bàlà eva | bàlànàü vai÷iùñayamabhidhàtuü vyàvçtte 'pyàtmagràhe bàlatvena teùvàtmagràha ityavabhàsate, tasmàttadà÷ayava÷àd àtmagràha ityevaü nirdiùñam | na tanmàtreõa satyam, atiprasaïgàt | anàtma÷abdaprayogeõàpi kathaü nàtmàdãnàü satyagrahaõam, yadyàtmà na syàttadà ke tàvat pçthagjanà abhidhãyeran? iti vicintya bàlapçthagjanàþ ityàdyuktam | paramàrthatastu ajanà eva, saüvçtimà÷rityoktatvànna doùaþ | ebhiþ sarvairadhyàropàpavàdàntaniràkaraõena cittapragçhãttatvaü dar÷itam | anena sarveõa tàvat sàkùàd gàmbhãryaü proktam | a÷eùasattvadhàtubhyo mahàrthàvavadapraj¤apterhetutvadar÷anena cittasampada àdauryamapi nirdiùñam | 5. dharmakàyaparigrahaõam : yadi bàlapçthagjanàþ na syuþ, kathaü tathàgatasya lakùaõànuvya¤janairalaïkçtàþ kàyasampadaþ sambhaveyuþ? pçthagjanàþ svakaruõàmålakabodhicittamutpàdya pàramitàsu prayatante (tata÷ca) lakùaõàdibhãralaïkçtàstathàgatakàyasampattivanto bhavanti, tadabhàve målabhàvàt kathaü bhaveyuþ tàdçyastathàgatakàyasampada iti? ye pàriùadyàþ (##) kçtànalpavikalpàþ råpàdiùu bhàvàbhinive÷enaivaü cintayanti, tebhyo dharmakàyaparigrahamadhikçtya tatkiü manyase subhåte ityàdyàha | pårvaü dharmakàyatayà na vyavasthàpitam, idànãü dharmakàyaü vyavasthàpayitumuktatvànna punaruktidoùaþ | lakùaõasampadà tàvat paramàrthavicàraõàyàmavayavinaþ paramàõusaüghàtasya và svabhàvenànupapattiü viditvà pårvakamevàbhipràyaü gçhõan subhåtiràha no hãdam | evameva upapattyantaraü bhagavatà sacet punaþ subhåte ityàdinoktam | yadi tathàgato lakùaõasampanmàtreõa prabhàvitaþ syàt tadà vakùyamàõahetunà tulyatvàd ràjàpi cakravartã kathaü na bhavet tathàgataþ? nanu sthànasthottaptapårõatvena vi÷iùñà bhagavato lakùaõasampad, na tu cakravartinaþ, tataþ sa nocyate tathàgata ityapi na yujyate, sthànasthàdivi÷eùasyàpi jaóasvabhàvatve nàsti ka÷cid vi÷eùaþ | tena yadi tathàgato jaóasvabhàvairlakùaõàdidharmaiþ prabhàvito 'bhaviùyat tadà cakravartã api tathàgato 'bhaviùyat iti cet? na, tasmàttathàgastàvad a÷eùavastusvabhàvasya yathàvadadhigamamàtreõa prabhàvita ityabhipràyaþ | anena tathàvidhaü j¤ànahetukaü tathàgatakàyaü prati bodhisattvena chandapraõidhànàbhyàü sthàtavyamiti nirdiùñam | adhunà paramàrthatastattathàgataj¤àne 'pi nàbhiniveùñavyamiti dar÷ayituü dharmakàyo (##) vyavasthàpyate | bodhisattvena kathaü yogasamàpattyà pratipattavyamiti dvàbhyàü gàthàbhyàü pradar÷yate | tatra pårvagàthayà kathaü tathàgato na draùñavyaþ, kai÷ca na dç÷yata etannirdiùñam | kathaü na draùñavya iti cet? dar÷anàdivyavahàrapraj¤aptyà | ke na pa÷yantãti cet? mithyàprahàõaprasçtàþ | råpeõa càdràkùuþ ityanena råpe 'bhiniviùñàþ pudgalàþ pàramàrthikalakùaõàdibhiralaïkçtaü dharmaråpaü pudgalaråpaü ca pa÷yantãti vyavahàrapraj¤aptirnidiùñà | ghoùeõa cànvayuþ iti màü ÷abdena evameva sa tathàgata iti j¤àtavanta ityarthaþ | anena ÷ravaõavyavahàrapraj¤àptirnidiùñà | upalakùaõamàtramimau vyavahàrau | tena vi÷eùabhedo vij¤ànaü càpi saügçhãtam | mithyàprahàõaprasçtàste janàþ tàvad vitathàmàrgasthitatvànna màü samyag råpeõa drakùyanti | prahãyate 'neneti prahàõaü màrga ityucyate, tacca viparãtatvànmithyà | tadapyadar÷anahetuþ | atha kathaü buddhà draùñavyà ityatra dharmataþ ityàdyàha | dharmàõàü yo hyakçtrimaþ svabhàvaþ, sa 'dharmatà' ityucyate | sà ca yuktyàgamàbhyàü siddhatvàdàditaþ ÷àntàdisvabhàvà | saiva tathatà, dharmadhàtuþ, bhåtakoñiþ, animittaü paramàrtha÷cetyàdiparyàyairucyate | sarvatra tathàbhàvàt 'tathatà tadàlambanena sarve buddhadharmàþ sambhavanti | taddhetubhåtatvàd 'dharmadhàtu' aviparãtatvàd bhåtaþ, tatparyantatvàd bhåtakoñiþ | (##) tatra nãlàdisarvavastunimittànàmabhàvàd animittaü | paramasya j¤ànasya gocaratvàt paramàrthaþ | kimiti sà dharmatayà draùñavyetyatràha- dharmakàyàþ iti | svabhàvàrthaþ kàya÷abda ucyate | tenàyamarthaþ- samyagj¤ànanibandhanà ye tathàgateùu vyavasthàpitàste paramàrthato dharmasvabhàvàþ | yo yatsvabhàvaþ, sa tatsvabhàvena draùñavyaþ, na tvanyasvabhàvena | yadyevaü tarhi dharmatà prakà÷asvabhàvà bhavet, anyathà kathaü tallakùitàste draùñuü ÷akyanta iti vicàrya dharmatà ityàdyàha | kima÷akyatvàd aparij¤eyà athavà parij¤àne doùasadbhàvàditi vicintya na ÷akyà ityàdyàha | dharmisvabhàve siddhe taddharmatà vij¤àtuü ÷akyate, yadà dharmisvabhàva eva ka÷cit paramàrthato na siddhastadà kathaü sà dharmatàpi vij¤àtuü ÷akyate kevalayà svasantatyà | nàsti sà kevaletyabhipràyaþ | yadyevaü samyagj¤ànasvabhàvànàü buddhanàmapi dharmiõàü paramàrthato 'siddhatvànna syàd dar÷anam, tatkathaü dharmatà draùñavyeti cet? naiùa doùaþ | ye paramàrthataþ sarvadharmiõo na pa÷yanti ta eva dharmatàü pa÷yanti | dharmatà tàvadanutpannasvabhàvà, sà kathaü tadviparãtotpàdagrahaõena gràhyà, na hi ghañagrahaõena tadanutpàdagrahaõam | anena tathàgato na råpakàyena draùñavyaþ, api tu dharmakàyena draùñavya ityetannirdi÷yate | asatyapi tathàgatasya lakùaõasampatsvabhàvatve yujyata eva lakùaõasampaddhetukaü tathàgatasyànuttarasamyaksambodhilakùaõam, gaõakaiþ (lakùaõaj¤aiþ) bodhisattvasya lakùaõasampadaü draùñvà bhagavàn anuttarasamyaksambodhau vyàkçta iti (##) yeùàü saü÷ayaþ, tatparihàràrthaü tatkiü manyase subhåte ityàdyàha | yadi lakùaõasampad anuttarasamyaksambodherhetuþ syàt tadà cakravartino 'pi syàdityabhipràyaþ | gaõakaistàvat tathàvidhaü lakùaõamàtraü draùñvà vyàkçtam, na tu hetumityadoùaþ | anena cittapragrahãtatvaü nirdiùñam | anena tàvat sakalena sthànena gàmbhãryaü dar÷itam | saüvçtau cà÷eùavastusvabhàvàdhimagalakùaõasya tathàgataj¤ànasya nirde÷ena àudàryamapi nirdiùñam | 6. saüsàre nirvàõe càpratiùñhànam : (a) nirvàõe 'pratiùñhànam paramàrthataþ sarvadharmàõàmabhàvàd yadi sà dharmatà vij¤àtuü na ÷akyata iti cet tata ucchedavàdã bhavàn syàt | tata÷ca tathàgatasyàpyabhàvàd apratiùñhitanirvàõamapi na sidhyatãti yadà÷aïkitaü tadarthaü saüsàranirvàõayoþ apratiùñhànamadhikçtya subhåte ..... evaü ..... bodhisattvayànasamprasthitaiþ ....... ityàdyàha | na ca bhåtavinà÷o 'pi praj¤aptaþ, dharmatàyà yathàvadavabodhàt | ata eva coktam- nàpaneyamataþ ki¤cit prakùeptavyaü na ki¤cana | draùñavyaü bhåtato bhåtaü bhåtadar÷ã vimucyate || anàgate dharmavçttipratibandhakatvena ucchedo 'pi na praj¤aptaþ, yathàbhåtadharmatàyà de÷anàt | sarve dharmo avicàraramaõãyatayà yathàbhåtaiþ pratyayairutpadyamànà abhyupeyante, ato bhagavatà buddhena tathyasaüvçtisvabhàvàyàþ màhàkaruõàyà nirmàõàdau adhipatitvamàdàya punarvineyebhyo yathàvadupàyopadar÷anena (##) niravacchinnasaüsàrapravàho 'bhyupeyate | anena bhagavato nirvàõe 'pratiùñhitatvaü nirdiùñam | tathàvidhe bhagavatkàye chandapraõidhànàbhyàü sthàtavyamiti tadapi nirdiùñam | (ba) saüsàre 'pratiùñhànam : yadyevaü bhagavàn saüsàrapravçttimabhyupaiti, tadà saüsartà eva bhavatãti vikalpya saüsàre 'pratiùñhitatvaü dar÷ayituü ya÷ca khalu punaþ subhåte ityàdyàha | niràtmakeùu iti màyàvat paratantratvàt, na svata àtmabhàvaþ, nityasya kramakramàbhyàü hetorvirodhàt, ahetukasya aki¤citkaratvàt | svaparayornàdhiùñhànamapi, adhiùñhàturevàsambhàvàt, tasmàt sarvadharmàste ubhayavidhàþ niràtmakàþ | yathoktam : "àtmà àtmeti bhikùavo bàlo '÷rutavàn pçthgjanaþ praj¤aptimanupatitaþ, na tvatràtmà và àtmãyaü và |" anena sarvadharmeùu pudgalanairàtmkùàntiþ sandar÷ità | anutpattikeùu ityanena dharmanairàtmakùàntinirdiùñà | yadi bhàvànàmutpàdo bhaved, ahetuko và bhavet, sahetuko và | sahetuke 'pi nityahetuko và anityahetuko veti vikaladvayam | tatra na tàvat (##) prathamo vikalpaþ kàdàcitkatvapratãteþ | nirapekùasya sadasadavasthàsamatvena sarvatra nirvi÷iùñatvàt nityaü sattvamasattvaü và syàt | ata÷ca kàdàcitkatvasambhavàd dvitãyo 'pi pakùastàvanna yujyate | nityasya itaraiþ sahakàribhistàvanna ka÷cit sàmarthyavi÷eùaþ kriyate | kutracidapyanapekùaþ san kimiva krameõa kàryamutpàdayenna yugapaditi | kàraõe 'vikàle na kàdàcitkakàryatirodhànaü yujyate | kathaü krameõotpàdaþ syàditi | ye svahetuü bhàvànàü vadanti, te 'pyarthato 'bhàvàdevabhyupagacchanti | svabhàve siddhe heturapi syànna tvasiddhe, sarvasàmarthyavirahalakùaõatvàttasya | svàbhave siddhe tasyàhetukasiddhirevàbhyupagatà syàt, taditarànyahetau cànabhãùñe kathaü na nirhetukaþ syàt | na bhàvaþ svabhàvàd bhinnaþ | ataþ sidhyati tatsiddhe, (phalataþ) ahetuka eva syàt | anyathà tatsiddhe 'pyasiddhatvàt kathaü tadabhinnasvabhàvatvam | tato yo 'hetuvàdã pakùo nirastaþ, sa atràpi tulyaþ | na tàvad yujyate tçtãyapakùo 'pi samànàsamànakàlayoþ kàraõatvavirodhàt | tathà hi, hetau sati sa phalena (kàryeõa) samànakàlo và bhaved bhinnakàlo và? na tàvat samànakàlàt, svayapràptàtmasvabhàvasya sarvasàmarthya÷ånyatvàt kutràpi phale yogàbhàvàt | àtmasvabhàve ca (pràpte) tatsvabhàvavat phalasyàpi tatsamànakàlabhàvitayà àtmasvabhàvatvameva | na tatra phalaü yujyate | (##) bhinnakàle 'pi tàvat taditarakàlavyavadhànena và bhaved, yathàvaibhàùikairvipàkaheturiùyate, tathà | athavà avyavadhànena và bhaved, yathàsautràntikaiþ kàryakàraõayorutpàdavinà÷au 'tulàdaõóonnàmàvanàmavad' ucyete tathà syàditi? tatra taditarakàlavyavadhànena phalotpàde sati vinà÷àdevotpàdaþ abhyupagamyeta, sarvasàmarthyavirahitatvàttasya vinà÷asya na yujyate hetubhàvatvam, anyathà akàrakasya vinaùñavastuno vinà÷àt kathaü (utpàdaþ) bhavet | avyavadhàneneti pakùe 'pi yadi sarvàtmanà avyabahitastadà tadeva samakàlatvaü syàt | niravayavayordvayorvastunoþ sarvàtmanà avyavahitatve ekakàlatvàtiriktà nànyà gatiþ | tasmàt sarvàtmanà avyavahite sati pårvaü yathà aõumàtrakam (iti prasaktam), tathaiva kalpasyàpi kùaõamàtrakatvaü durnivàram | ekade÷ena càvyavahite sàvayavatvaü prasajyate, ataþ paramàrthataþ sarve bhàvà anutpannà eva | avicàraramaõãyà mithyàtvenotpannà iva pratãyanta eva, yathà bhràntij¤àne pratibhàsasvabhàvàþ | (yadi) na syàt prasiddhamàtraü pramàõaü (tadà) 'kàryakàraõayoràgopàlaü prasiddhatvànna yujyate vimar÷aþ iti vàdaþ kathaü yujyeta, prasiddhasya råpàdeþ pramàõataþ vi÷ãrõatvàt | tasmàduktaü bhagavatà candrapradãpasåtre (samàdhiràjasåtram)- na cakùu pramàõaü na ÷rotragràõaü na jihvà pramàõaü na kàyacittam | pramàõaü yadyeta bhaveyurindriyàþ kasyàryamàrgeõa bhavet kàryam || (##) yasmàdime indriya apramàõà jadà svabhàvena avyàkçta÷ca | tasmàd ya nirvàõapathaiva àrthikaþ sa àryamàrgeõa karotu kàryam || yatpratyakùalakùaõamàhuràcàryàstacca pratyakùaü saüvçtitaþ, paramàrthe 'vatàraõàya draùñavyam | na ca saüvçtau na samànaparyanuyogaþ, tatastasya saüvçtàvuktatvànna parãkùaõaü kùamate | ato bhagavatà ÷àlistambàdiùu bhàvànàü svaparodayo niùiddhaþ | tathoktam àryalaïkàvatàre- "sadasatorutpattivirahitatvànmahàmate, sarvadharmà anutpannàþ |" vistçtapraj¤àpàramitàsuü coktam- "subhåte, na ka÷cid dharma utpannaþ, sà (api) anutpannà" tatra yà praj¤à, sànutpattikadharmakùàntirityucyate | tathoktaü ratnàkaranàma(mahàyàna) såtre- sva eva yadà nàsti paro hetuþ kathaü bhavet | svàbhàvàt kathamutpàdaþ parasmàt sugato 'vadat || api ca, bhàvà jàyanti saüvçtyà paramàrthe 'svabhàvakàþ | yadyetat sarvaü parikalpitasvabhàvamadhikçtyoktamiti cet? na, sarvasvabhàvànàü pramàõato niràkçtatvàt | anenàparo 'lpaku÷alamålo 'pi (jano yadà) saüsàraduþkhaü nànubhavati, (tadà) anutpattikadharmakùàntipràptatvàt mahàj¤ànàlokodayà labdhànuttarapuõyaskandhà bodhisattvàþ kathaü saüsàraduþkham anubhaveyurityevamàveditam | (##) dvividho hi saüsàraduþkhasyànubhavaþ- kàyiko daurmanasyalakùaõa÷ca | tatra pårvakastu pàpakarmaõaþ phalam, aparastu mohajaþ, viparyastaj¤ànasambhåta eva | tatrànutpanneùu dharmeùu kùàntipràptyà bodhisattveùu nàstyubhayavidho duþkhahetuþ, pàpaü moha÷ceti | akàraõànna sambhavati duþkhaspar÷avihàraþ | anena kathaü bodhisattvena pratipattavyamiti de÷itam | utpàditabahutarapuõyaskandhà råpàvacaràdisattvà iva kiü (te) saüsàra eva na bhavanti? kathaü và bahutarapuõyaskandhotpàdamàtreõa saüsàre 'pratiùñhitatvaü sandar÷itamityà÷aïkya punaþ subhåte ityàdyàha | anena tàvad utpannapuõyaskandhe 'pi teùàü mithyàbhinive÷ena puõyaskandhaparigrahasya sarvasaükle÷amålaviparyàsasyàprahãõatvam, ataþ (te) vi÷iùñagatiü pràptà api saüsàre vyavasthàpyante, bodhisattvànàü tu anutpattikadharmakùàntipràpteþ puõyaskandheùu nàsti satyàbhinive÷aþ, atasteùàü sarvasaükle÷amålasaümohasya prahãõatvànna saüsàre 'vasthànabhityevaü nirdi÷yate | paravikalpaniràkaraõàrthamàryasubhåtiraviditàbhipràya iva nanu parigrahãtavyaþ iti viparãtamabhyadhàt | tadayamà÷ayaþ- tattatsåtreùu bhagavatà 'bodhisattvaþ puõyaskandhaü parigçhõàti' ityuktam | atra na parigrahãtavyaþ iti vacanena kathaü na virodha iti? bhagavànapi yenàbhipràyeõoktavàn tadubhayamapi dar÷ayitumàha- parigrahãtavyaþ iti | parigrahãta iti yadàha tattu parigrahalakùaõanaya upasaühàralakùaõaþ | viparãtagràhakalakùaõaniràkaraõena nàtra virodhaþ | vitathamàrgagràhakatvaü viparitagrahaõamityanena tadvikalpaprahaõàccittapragrahaõaü dar÷itam | ya÷ca khalu- (##) punaþ subhåte, kulaputro và kuladuhità và pràrabhya audàryamuktam, ava÷iùñapårvabhàgairgàmbhãryaü nirdiùñam | etena sakalena sthànena ÷à÷vatocchedàntaü parihçtya madhyamamàrgo de÷itaþ, nirdiùñaü ca saüsàre nirvàõe càpratiùñhitatvam | 7. prasthiti-pari÷uddhiþ prasthitiþ pari÷uddhirucyate | trividhastasyàþ prabhedaþ- 1. ãryàpathena prasthitiþ, 2. sattvabhàjanalokàdhipatyena prasthitiþ, 3. asaükle÷ena prasthiti÷ca | 1. ãryàpathena prasthitiþ tatra yadi buddho draùñavyo dharmakàyena, na tu råpakàyena, tadà bhagavata÷caturãryàpathena janmàbhiniùkramaõàdinà càgamaprasiddhena kathaü na virodha iti yo manyate tadarthaü prasthànasampada ãryàpathena prasthitimadhikçtya api tu khalu punaþ subhåte yaþ ka÷cid ityàdyàha | gacchati và àgacchati và ityetaddvayena caïkramaõam, tiùñhati ityàdibhiþ krameõàva÷iùñà ãryàpathà uktàþ | ãryàpathapirde÷aståpalakùaõamàtram tena janmàdãnàmapyatra nirde÷o draùñavyaþ | bhagavata àgamena paridãpitànàmãryàpathàdãnàü yaþ samyaktayà ÷abda÷o 'bhinive÷astàsya viparãtàbhinive÷ànna jànàti tathàgatena bhàùitasyàrtham | (##) na ca bhagavàn råpakàyena prabhàvitaþ, asau tu j¤ànapari÷uddhaþ, tasyàmårtatvàjj¤ànasya saüvçtàvapi gatyàdayo na sambhavanti | gatyàdayastu råpaskandhasya sthànavi÷eùaprabhàvitatvàt | te ca bhagavato nirmàõakàyamà÷rityoktàþ, na ca j¤ànakàyamà÷ritya, tatra saüvçtitaþ paramàrthato và gatyàdãnàmasambhavàt | tasmàd evaüvidhàyàü ãryàpathaprasthitau bodhisattvena chandapraõidhànàbhyàü sthàtavyamiti sandar÷itam | yadi tathàgate gatyàdayo na saüvidyante (tarhi) kathaü tathàgataþ iti gatyà prabhàvita ivocyata iti città÷ayaü vitarkyàha- tatkasya hetoþ? iti | na me sa bhàùitasyàrthamàjànàti ityanena yojanãyam | atrottaràrthaü tathàgataþ ityàdyàha | evamabhipreyate- vyapade÷o 'yaü na gatyà prabhàvitaþ, api tu adhigamena prabhàvitaþ gataþ ityasyàdhigatyarthatvàt | vastutattvaü yathàsthitiþ, tathaivàdhigamyate, adhigatatvàt tathàgataþ | athavà pårvakairbuddhairyathà vastutattvamadhigatamaviparyayeõa tathaivànenàpyadhigatamityadhigatatvàt tathàgataþ | sa ca tathyasaüvçtau j¤ànakàyatvena yujyate, na cànyatràvikalpitatvàt | tacca gamanàdi kvacit saüvçtàvapi na sambhavati, amårtatvàt | paramàrthe tu na sambhavatitaràm, anutpannatvàt | tataþ sa vastusvabhàvàdhigatyà samastalokasya jyeùñhatvàt påjanãyatvàt arhan ityucyate, samyagavabuddhatvàt samyaksambuddhaþ ityucyate, anyathàtvena jaóasvabhàvena råpakàyastu tathà nocyata iti bhàvaþ | anena yogasamàpattiþ cittapragraha÷ca sandar÷itaþ | anena tàvat sakalasthànena gàmbhãryaü nirdiùñam | saüvçtau tathàgatasya nirmàõakàyamà÷ritya anantalokadhàtuùu apratihatagamanàdipradar÷anena àdàryamapi pradar÷itam | (##) 2. (a) bhàjanalokàdhipatyena prasthitiþ yastathàgatasya nirmitaråpakàyaþ, ya÷ca manomayakàyaþ, tasyàpi ekànekasvabhàvavisaüyogànmàyànirmitabuddhavat mçùàtvaü dar÷ayituü bhàjanasattvalokabhàvavigamàt prasthitimadhikçtya ya÷ca khalu punaþ subhåte ityàdyàha | pårvaü tvadhimukticaryàbhåmau bodhisattvasyàbhàvo dar÷itaþ, samprati buddhabhåmau bhagavataþ prasthitidar÷anànna punaruktiþ | atra punadvividhenopàyena ekànekasvabhàvaviyogàvabodhànnairàtmyaü dar÷itam | tadyathàpi nàma maùiü kuryàt....... paramàõusa¤cayaþ ityanena ekànekasvabhàvaviyogàvagamena tanukaraõopàyo dar÷itaþ | atràpi pårvavad vyàkhyànaü (veditavyam) | nanu digbhàgabhedena paramàõavo 'siddhà (tadà) kathaü te sa¤citàþ? iti sa¤cintya tatkasya hetoþ? ityà÷aïkyottaramàha (pariharannàha) saced bhagavan iti vij¤aya ekatvagràhakanivçttyupàyàrthameva paramàõuprabhedena (yaþ) sa¤cayaþ sa ukto na tu paramàrthato 'navasthitatvàt, anyathà paramàõusa¤cayaþ sarvatra pratyakùatvena prasiddhyeta | tasmàt na bhagavànavakùyat paramàõusa¤caya iti abhàùite 'pyevamàkhyàtatvàt | anena tathàgatasya råpàbhàvatvena tàdç÷yàü sthitau chanda-praõidhànàbhyàü sthàtavyamiti de÷itam | yadi na syàt sa¤cayaþ (tadà) api nu bahuþ sa paramàõusa¤cayo bhavet? iti kasmàd bhagavànavakùyadityà÷ayaü viditvà tatkasya hetoþ? ityàha | asa¤cayaþ saþ iti pårvottaràdidigbhàgabhedena avasthitànàü teùàü paramàõånàü svabhàvenàsiddhatvànna yujyate tattvataþ sa¤cayaþ | ekatvagràhaniràkaraõàyaiva (##) bhàùitam tenocyate paramàõusa¤caya iti | asati ca digbhàgabhede paramàõavaþ paramàõvantaraiþ pårvàparordhvàdhodigbhàgabhedena parivçtà na syuþ, tato na bhavedupacaya÷cittacaittàdivat | bhàga eva bhavati paramàõurityapi kathanaü na yujyate, tatràpi tarkasàmyàt | evaübhåteniùñhito 'pi na yujyate | aniùñhitàþ paramàõavaþ svabhàvena tarhi tvayà kiü sàdhyate? aniùñhitasvabhàve bhàvo na sidhyati, tataþ siddhamasmàkaü matamiti | anekasvabhàvatvamaõånàü yadçcchayàpi nocyate, (tadà) aniùñhite paramàõau (anekasvabhàvatvaü) kathamupapadyeteti mayoktam | ye paramàõavastvayà niravayavatvena vyavasthàpyante teùàü pårvottaràdidigbhedàbhyupetatvàt digbhàgabhedenàbhyupagamyante, tena sàvayavàþ [te] prasajyante | tataþ prasaïgasiddho hetorà÷rayàsiddhiþ, na ca kevalaü cittacaitasikàbhyàmanaikàntikàþ, amårtatvàtte na dikùvavasthitàþ, pårvottaràdidigbhirapi nàvatiùñhante | tenoktam- (##) na råpe naiva netre ca tayormadhye 'pi na sthitaþ | yatra sthito bhavettatra na sannaiva hi càpyasat || alaü prasaïgeneti | anena tvanekasvabhàvaràhityamavagamya niràbhàsopàyasandar÷anena yogasamàpatti÷cittapraha÷ceti nirdiùñam | bahuþ sa paramàõusa¤cayo bhavet ityanenaudàryaü càbhihitam, ava÷eùeõa tu gàmbhãryam | (ba) sattvalokàdhipatyena prasthitiþ samprati sattvalokàbhàvaprasthitimadhikçtya bhàùitastrisàhasramahàsàhasro lokadhàturiti saþ ityàdyàha | bhàjanalokasya pårvamuktatvàdatra lokadhàtustàvat sattvalokatveneùñaþ | ubhayatra trisàhasramahàsàhasràbhidhànena tàvadanantalokadhàturupalakùyate | ata eva adhàtuþ sa tathàgatena bhàùitaþ iti pa¤caskandhàtmakaþ sa sattvaloko 'pyekànekasvabhàvavirahitaþ pårvavaduktaþ | anena tathàgatasya tathàvidhàyàü sattvalokàbhàvaprasthitau bodhisattvena chandapraõidhànàbhyàü sthàtavyamiti nirdiùñam | niràbhàsena tu yogasamàpattiriyaü kathaü pratipattavyetyapi sandar÷itam | idànãü cittaü kathaü pragrahãtavyamiti dar÷ayituü tatkasya hetoþ? iti pçùñavàn | 'adhàtuþ sa tathàgatena bhàùita' ityanena yojanãyam | uttaràrthaü saced bhagavan ityàdyàha | yadi sattvaloko yathàprasiddhastathà paramàrthataþ syàt sthålaikasvabhàvastadà tathàgatena yathàsthiti vastutattvamadhigatamiti sa eva (##) piõóagràhaþ syàt | skandheùu piõóagràha evàtmagrahaõahetuþ, sa eva ca tathàgatasya piõóagràho 'tigàóhataraþ syàt, tadaprahàõaü càbhipretaü bhavet | na tvevam, ata evànyatra yo bàlajanebhyaþ piõóagràha àtmagràhasya hetutvena bhagavatà bhàùitaþ sa paramàrthato 'gràhya eva | gràhye hi piõóe ekànekasvabhàvasya kasyacidabhàvàt | bàlajanaprasiddho bhàvaþ kevalaü saüvçtita uktaþ | tenocyate piõóagràha iti | tadarthasàdhanàyaivaü bhagavàn piõóagràasyàrthamuktavàn | kimucyata iti cet? vyavahàre piõóagràha iti paramàrthe 'bhàvàt sa dharmastvanabhilàpya ityuktavàn | yadyevaü gràhyaþ piõóo na syàt tadà tatra gràhakasyàpyabhàvàt kathaü vyavahàre piõóagràha iti vicintyàha- sa ca bàlapçthajanairudgçhãtaþ iti | bàlàstu bhràntiva÷àdasantamapi sadbhåtamiva gçhaõanti | tadà÷ayava÷ena vyavahàraþ praj¤apyate, (ato) na virodha ityabhipràyaþ | tasmàt te bàlà ityucyante, anyathà yathàvastu vyavahàrapraj¤aptau kathaü te bàlàþ syuþ? uktamatra kathaü cittaü pragrahãtavyamiti | gàmbhãryamaudàryamapi càtra pårvavad yojanãyam | anena yadà sarve bhàvàþ paramàrthataþ svabhàva÷ånyàstadà råpakàyaþ j¤ànakàya÷ca kathaü bhavet paramàrthataþ sasvabhàvaþ, målasattvasyàbhàvàditi de÷itam | samprati yo hi ka÷cit subhåte ityàdinà sarvasthàneùu yogasamàpatteþ kenopàyena sarvatra samàdheyamiti tat pradar÷yate | evamanusandhiþ- yadi nàsti piõóagràhastadà tanmålaprabhavàyàþ satkàyadçùñerevàbhàvàt kathaü bhagavàn pa¤casu dçùñiùu satkàyadçùñimàheti tadarthaü yo hi ka÷cit subhåte ityàdyàha | atra kathamavikalpyam, ya÷càvikalpakaþ, yaminnavikalpyam, yenàvikalpakaþ, ya÷càvikalpaþ, taddar÷anena yogasamàpatteþ samyagupàyo dar÷ito bhavati | (##) tatra yo hi ka÷cit subhåte ityàrabhya tenocyate àtmadçùñiþ etatparyantamanena kathamavikalpyaü taduddiùñam | kathamiti cet? ukto 'nyairthikairàtmà, bhagavatà tu pudgalanairàtmyapratipàdanàdàtmaniùedhàrthamàha àtmadçùñiþ iti tasyàþ àtmadçùñerniràkaraõena dharmanairàtmyaü vyavasthàpyate adçùñiþ sà tathàgatena bhàùità ityuktam | tàmàtmadçùñiü yadi satyato na gçhõàti (tadà) evaü prayoge bodhisattvo yogasamàpattau pravartate | yasmàdavikalpakastasmàt sa tatràvaraõopàyaþ | evaü hi subhåtea bodhisattvayànasamprasthitena ityanena yo 'vikalpakaþ sa paridãpyate | sarvadharmàþ ityanena yasminnavikalpyam taddar÷itam | j¤àtavyà draùñavyà adhimoktavyàþ ityanena yenàvikalpyaü tadabhihitam | kenàvikalpyamitiü cet? j¤ànena dar÷anena adhimuktyà ca | tatra j¤ànaü ÷rutamayã praj¤à, dar÷anaü cintàyayã praj¤à, tayopanidhyànatvàd, adhimuktiþ bhàvanàmayã praj¤à, adhyà÷ayo 'tràdhimukti÷abdena vaktumiùyate | sà tu bhàvanàbalena sidhyatãti, ata eva bhàvanamayã praj¤à nirvedhabhàgãyàvasthàyàmadhimukti÷abdenoktà | tathà càdhimoktavyà, yathà na pratyupasthàmahe ityanena yo 'vikalpastaü dar÷ayati | asaüj¤aiùà tathàgatena bhàùità ityatra hetuþ parikãrtitaþ | kasyacit saüj¤eyasya abhàvo 'pi, ekànekasvabhàva÷ånyatvàt paramàrthata sà asaüj¤à | saüvçtisatyamadhikçtyànyatra tathàgatena bhàùitam | tasyà (##) mithyàrthàdhigamàvasthàyàü kathaü na syàdavikalpa ityabhipràyaþ | sarvasthàneùu yogasamàpattyupàyo 'bhihitaþ | 3. asaükle÷ena prasthitiþ (a) de÷anàsaükle÷aþ dvidhà tavadasaïkle÷aþ- de÷anàsaükle÷aþ, saüsàràsaükle÷a÷ca | tatra yadi nàsti dharmasaüj¤à tadà tathàgatasya sattvebhyo taddharmade÷anàsaüj¤àsamutpàde kathaü na bhavet saükle÷aþ? kçpayà sattvàrthaü yàvatsaüsàràvasthàne sati dharmasaüj¤ayà kathaü na syàt saükle÷aþ? iti vicintya tayaiva cittasampadà de÷anàsaükle÷aü gàthayà ca saüsàràkle÷amàvedayitum ya÷ca khalu punaþ subhåte ityàdyàha | pårvaü prasaïgàntare lokadhàtupra÷astipradar÷anamanu÷aüsàyàþ pra÷aüsanam, sampratyasaükle÷àdhikàre 'nantalokadhàtude÷anayà nocyate anu÷aüseti na punaruktiþ | atràpi yuktistu pràgvad vaktavyà | udgçhya iti svadhyàye 'dhãtam, dhàrayet iti padam, vàcayet iti pustakàsikaü vàcayet, paryavàpnuyàt iti tvarthagrahaõamityarthaþ | anena yamànmahàrtho 'yaü dharmastasmàdbodhisattvenaivaüvidhàyàü mahàrthadharmade÷anàyàmava÷yameva chanda-praõidhànàbhyàü sthàtavyaü tatparidãpitam | bhàùyamàõàyàmapi kathaü na syàtsaükle÷a ityetaddar÷ayituü kathaü na samprakà÷ayet ityàha | ayamabhipràyaþ- paramàrthato 'nutpannatvenabhilàpyatvena de÷itatve 'pi sarvadharmàõàm, te dharmà anabhilàpyasvabhàvena nocyate | evamuktam- yathà vineyajanàstathà sarve dharmà àdito 'nutpannatvàdanabhilàpyàþ (##) tasmànna te kenàpi vyapade÷yà ityevaü dar÷yata iti | tathà sati asaükle÷ena de÷anà, aviparãtàrthatvàt | anyathà saükliùñà syàd viparãtade÷anatvàt | ata eva tathàgato dharmade÷anàkàle vi÷uddhalokaj¤àne prasthitaþ, ato dharmasaüj¤àbhàsasamudbhave 'pi tattvato 'bhinive÷àbhàvàt saükle÷adoùàbhàvaþ | anena yogasamàpattiþ, cittapragrahaþ gàmbhãrya¤ca nirdiùñam, pårveõa tàvadaudàryam | [ba] saüsàràsaükle÷aþ sàmprataü nikhilapraj¤àpàramitàkàyaü vyavasthàpya gàthayà saüsàràsaükle÷o de÷yate | anayà gàthayà catvàri saüskçtalakùaõàni paridãpitàni | (tàni tàvat) svabhàvalakùaõam, viùayarasàsvàdanalakùaõam, àdãnavànvayalakùaõam, niryàõànvayalakùaõaü ceti | tatra pa¤caskandhàtmakànàü bhàvànàü yathàpratãti pratãtyasamutpàdastàvad hetupratyayasaügçhitatvàt saüskçtaü ityucyate | eteùàü sarveùàü svabhàvaþ tàrakàþ iva draùñavyaþ | ràtrau yathà tàrakà avabhàsante, na tu divase, tathaiva saüskçtà api avidyàj¤ànàndhakàre sati pratibhàsante, j¤ànasåryàloke sati nàvabhàsante, ataþ (te) tàrakasvabhàvà iva draùñavyàþ | pudgaladharmadçùñayabhinive÷àtmakàþ saüskçtàstu mithyàpratãtihetutvàt timiravajj¤àtavyàþ | vij¤ànalakùaõaü ca karmavartikaü tçùõàsnehaü cà÷ritya prajvalanàd dàpa iva draùñavyam, evametannidar÷anena saüskçtasvabhàvalakùaõaü paridãpitam | màyopamayà viùayarasàsvàdanalakùaõaü nirdi÷yate, vitathàvabhàsamànatvàt | tatràdãnavànvayalakùaõaü saüskçtasvabhàvaü dvividham- anityànvayaþ duþkhànvaya÷ca | ava÷yàyopamayà anityatànvayaþ pradar÷yate, na ciraü sthitatvàt | budbudopamayà tàvad (##) duþkhatànvayaþ pradar÷yate, vedanà budbudopamà iti, yà kàcid vedanà seha duþkhamiti bhàùitatvàt | trividhaiþ dukhaiþ sarvà vedanà duþkhà veditavyà | tatra duþkhavedanà tàvad duþkhaduþkham, tatsahità ye saüskàràste 'pi tadanuråpatayà duþkhameva; sukhàvedanà tàvad vipariõàmaduþkhena duþkham, tatsahità ye dharmàste 'pi tadanuråpatayà duþkham, na duþkhà na sukhà vedanà, tatsahitàni vaståni ca saüskàraduþkham, utpàdabhaïgalakùaõatvena tàni duþkham | evaü sarvaü saüskçtaü duþkhànvitaü draùñavyam | tatra niryàõànvayalakùaõaü tàvat pudgaladharma÷ånyatànvayam, tadàlambananirvçtatvàdbhagavatà khalu dvividhaüniryàõàlambanamuktam | àryasamàdhiràjasåtrecàpyuktam : nairàtmyadharmàn yadi pratyavekùate tàn pratyavekùya yadi bhàvayeta | sa heturnirvàõaphalasya pràptaye yo anyaheturna sa bhoti ÷àntaye || dvividhanairàtmyasamprayuktàþ sarvasaüskçtàþ, tathà hi- atãta-pratyutpanna-anàgatabhedena trividhàþ saüskçtàþ | tatra ye tàvadatãtàste smçtimàtràvasthità ato niþsvabhàvatvena, dharma-pudgalatayà ÷ånyàþ àtmanànadhiùñhitatvàt, tata÷ca svapnaupamyena dvividhanairàtmyànvayàste vyapadiùñàþ | pratyupannà vidyudaupamyena ekànekasvabhàvarahitàþ agràhyasvabhàvatvaditi tenànvità vyapadiùñàþ | (##) anàgatàstàvadalabdhasvabhàvàþ, abhraupamyena àkà÷asamacitte tadbãjadauùñhulyena janitatvàditi nairàtmyadvayaü tàvadde÷itam | ato 'nena khalu samagreõàtra bodhisattvaiþ sadà sarvasaüskçtasvabhàvamevaü vicàrya chanda-praõidhànàbhyàü sthàtavyamiti paridãpitam | niryàõànvapradar÷anena tàvad yogasamàpatti÷cittapragraha÷ca nirdiùñaþ | anena sampårõenasthànena gàmbhãrya¤ca vyapadiùñam | gàthàyàmasyàü tàvadidaü paridãpyate- saükle÷amulaü tàvad viparyàsaþ | ataþ saüskçtasvabhàveùvaneka÷aþ kenacid vicàrayatà manasikurvatà apyevaü saüskàraparij¤ànàdyadà viparyàsàbhàvàt na bhavati saükle÷aü (tadà) kathaü (nàma) yathàvada÷esavastusvabhàvaparibhàvako vidhåtà÷eùaviparyàsajàlastathàgataþ saükliùño bhavet | ata eva samastasaüskçtadoùàn avagacchan tathàgataþ, padmamiva saüsàradoùàmbhasànavaliptacittaþ, pratij¤àtasamastajagatsamuddharaõà÷ayaþ, saphalakàritraþ, mahàkaruõànvitacittaþ, niravadhijagaddhitasukhasàdhanàbhipràyeõa saüsàracakrasaüsaraõaü yàvat pratiùñhito veditavyaþ | tathà coktam- kartuü loke sukhaü ÷àntau bhave càpyanadhiùñhitaþ | iti sarvasattvànavalokituü bhåmàvasthãyata ityapyuktam | traiyadhvikànàü jananã munãnàü khyàtà yathà÷akti mayà tato jagat | vipulena puõyena viyatsamena vidhåya càndhyaü sugatatvamàpnuyàt || àcàryakamala÷ãlena màdhyamikanayena viracità vistçtà àryavajracchedikàñãkà parisamàptà | aùñamyàü ÷atàbdyàü bhàratãyàcàrya ma¤ju÷rãmitreõa bhota-locàvà ye÷e-demahàbhàgena ca bhoñabhàùàyàmanådità | viduùàü va÷aüvadena àcàryapemàtenajinamahàdayena bhoñabhàùàtaþ saüskçtabhàùàyàü punaruddhçtà sarvasattvahitasukhàrtham iti |