Ratnakarasanti: Saratama
Based on the edition by Padmanabha S. Jaini: Sàratamà. A Pa¤jikà on the Aùñasàhasrikà Praj¤àpàramità Såtra by Ratnàkara÷ànti. Patna : Kashi Prasad Jayaswal Research Institute, 1979.
(Tibetan Sanskrit Works Series, 18).


Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project.
With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project
of Nagarjuna Institute, Nepal
and University of the West, Rosemead, California, USA
(www.uwest.edu/sanskritcanon)
Sastra section, text no. 51


The transliteration emulates the conventions of Nagari script.
Therefore, many word boundaries are not marked by blanks.


STRUCTURE OF REFERENCES (added):
RSt_nnn = pagination of ed.

#<...># = BOLD



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________





#<Ratnàkara÷àntiviracità>#
#<àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamàkhyà pa¤jikà>#

1. sarvàkàraj¤atàcaryàparivarto nàma prathamaþ //
namaþ sarvabuddhabodhisattvebhyaþ /

bhavati bahutaràrke kevalaü yasya loke
dinamudayasamçddhyà ràtrirastaïgamena /
prativiùayavisàrã ÷uddhimànastu vaü÷aþ (?)
sa guruguõanidhervo jàyatàü buddhabodhaþ //
.............namaþ ÷araõaü da÷abalàste và (?) //
yasyàþ katipayavarõà dhçtàþ karõapuñairapi /
bodherbhavanti bãjàni jinamàtà pyatyasau /
maitreyasya vibhoralaükçtimayaþ poto yadarthàrõave
nirõãtaü bahuvistaràkçtisamairyasyà nijàü÷erapi /
vyàcaùñe vacasà sphuñena laghunà mando 'pi ratnàkàraþ
praj¤àpàramitàü.......na mahatàü (tãü) tàmaùñasàhasrikàm //
(#<RSt_2>#) atha kasmàdiyaü vyàkhyàyate?

såtraü geyaü vyàkaraõaü gàthà udànaü nidànaü avadànaü itivçttakaü jàtakaü vaipulyaü adbhutà dharmàþ upade÷à÷ceti /

tatra såtraü katamat? yatra gambhãrapadairarthasåcanam / geyaü katamat? såtrameva [yadgãyate] / yacca neyàrthaü såtraü tadapi geyaü gamyatvàt / vyàkaraõaü [katamat? yatra] ÷ràvako 'bhyatãtaþ kàlagata upapattau vyàkriyate / yacca nãtàrthaü såtraü tena hi [sphuñàbhipràyeõa] vyàkhyànàt / gàthà katamà? yatra [dvipadà tripadà catuùpadà pa¤capadà] ùañpadà ca / udànaü katamat? yaduddi÷ya bhàùitam / sotpatti÷ikùàpraj¤aptibhàùitaü và / avadànaü katamat? sadçùñàntakabhàùitam / itivçttakaü katamat? pårvayogapratisaüyuktam / [jàtakaü katamat? bodhisattvacaryàpratisaüyuktam / vaipulyaü katamat?] yadbodhisattvapiñakapratisaüyuktam / sarvasattvahitasukhàdhiùñhànatvàt / adbhåtà dharmàþ katame? yatra ÷ràvakabodhisattvabuddhànàmà÷caryàdbhutà dharmà de÷yante / upade÷àþ katame? yatràviparãtaü dharmalakùaõamupadi÷yate [tatropade÷e 'ntargateyaü bhagavatã såtraratnam /]

paramapuruùàrthasàdhanasya paramagambhãrasya dharmasya sarvairàkàraiþ såcanàt / athaiùà katibhiþ padàrthairabhidheyairdar÷ità? katame vata iti pra÷ne ÷àstram-

[1] praj¤àpàramitàùñàbhiþ padàrthaiþ samudãrità /
sarvàkàraj¤atà màrgaj¤atà sarvaj¤atà [tataþ] // 1-3 //

(#<RSt_3>#)
[2] [sarvà]kàràbhisambodho mårddhapràpto 'nupårvikaþ /
ekakùaõàbhisambodho dharmakàya÷ca te 'ùñadhà // 1-4 //

iti / svàrthe 'dhà' pratyayaþ / ime te 'ùñàvityarthaþ / bodhyabhimukhaþ samyagbodhi' 'bhisambodhaþ' / ata evà....... / abhisamãyate saptabhiþ pràpyate yataþ / mårdhà prakarùaþ / taü pràpto 'mårdhapràptaþ' / anupårvamanukramaþ / tadyogàt 'anupårvikaþ' / ubhayatràpi 'sambodha' iti vartate /

punaþ ÷àstram-

[3] lakùaõaü [tatprayogastatprakarùastadanukramaþ /]
[tanniùñhà tadvipàka÷cetyanyaþ ùoóhàrtha] saügrahaþ // 9-1 //

athavà........ùaóarthàþ / yata àdau trividhà sarvaj¤atà tat 'lakùaõaü' praj¤àpàramitàyàþ / tata÷catvàro 'syàþ prayogaþ prayogaprakarùaþ prayogànukramaþ prayoganiùñhà ceti / ........ /

punaþ ÷àstram-

[4] viùayàstritayo hetuþ prayoga÷caturàtmakaþ /
dharmakàyaþ phalaü karmetyanyastredhàrthasaügrahaþ // 9-2 //

athavàtisaükùepato 'syàü trayo 'rthàþ / tathà hi trividhaþ prayogaviùayaþ sarvaj¤atàtraya÷ca[taddhetuþ] 'viùayaþ' / 'prayoga÷caturàtmaka' / sarvàkàrà hi sambodhàdiþ / tasya hetoþ 'phalaü dharmakàyaþ' tat 'karma' ca /

tadevamaùñau ùañ trayo vàsya såtrasyàrthàþ sàkalyena / pràdhànyena punareka eva vàrthaþ / anyathà ekavàkyatàpi na syàt / da÷adàóimàdipasamåhavat / avayavàrthaiþ parasparo[para]ktasya svàrthena (?) ekatvàdupasaühàràt / tasmàt sambaddhàn(nu)guõopàyàt / samyaksambodhiratra (#<RSt_4>#) pràdhànyenocyata ityeke / tadasat / yataþ samyaksambodhiþ ÷ràvakapiñake 'pyatipratãtatvàdajij¤àsità / praj¤àpàramità tu tatràviditatvàjjij¤àsiteti / saiva [÷àstre pràdhànyena]abhidhãyate / [duradhimokùà] gambhãratvàt / bhagavatastu vacanàt [pratilabdhàd] adhimucyate.............. / tato 'pãyaü pràdhànyena bhagavatà vaktavyà / yathà yathà ceyamadhimacyate tathà tathà bodheràsannãbhavati / tato 'pãyaü pràdhànyena vacanãyà / aùñàsu càbhisamayeùu yathà [sàraü tatheyaü] vistareõocyamànà kathaü pràdhànyena nocyate? praj¤àpàramitaiva màrgaþ sambodheþ / ÷eùàõàmapi tathaiva màrgãkaraõàt / ityevamiyamucyamànà sutaràü pràdhànyenocyata ityalamativistareõa / ata eva pràdhànyena vyapade÷àdetatsåtraü praj¤àpàramità / [na samyaksambodhi]riti / tasmàtpraj¤àpàramitaivaþ....... /

evaü mayetyàdi / atha kasyedaü vacanam? saüïgãtikàrasya / saïgãtatvena loke saüpratyayàrtham / tatkiü ........prakùepaþ? naivam / bhagavadàj¤ayaivaü tena pàñhàt / uktaü hi bhagavatà [÷rutaü mayà] iti saïgãtikàraþ aóakavatãnivàsã vajrapàõirmahàbodhisattvaþ / sa hi bhàdrakalpikànàü tathàgatànàü råpakàyasya dharmakàyasya ca rakùàdhikçtaþ pçùñhato 'vagataþ / evaü te (taiþ?) pratyarpita÷àsana÷ca....... / ............. .......... yato 'syàmacyu (?)tasamàdhini÷rito mahàn dharmàvabhàsastasmàt prabhàkarã / yato 'syàü bodhipakùyaiþ saükle÷endhanadahanaü tasmàdarciùmatã / yato 'syàü laukikalokottarayorvidyàsatyaj¤ànayoranyonyavirodhàdduùkaraþ parijayastasmàtsudurjayà / yato 'syàü pratãtyasamutpàdapravicayàdabhimukho bhavatyasaïgamukhàkhyaþ praj¤àpàramitàvihàrastasmàdabhimukhã / yato 'syàü bodhipakùyasatya[pratãtya] samutpàdàlambano nirnimittavihàra àbhogavàhã tasmàddåraügamà / yato 'syàü sa eva svarasavàhitvàdacalaþ tasmàdacalà / yato 'syàü pratisaüvibhdirdhàrmakathikatvàdbodhisattvaþ sàdhustasmàt sàdhumatã / yato 'syàü bodhisattvo 'bhiùicyate yau[va]ràjyàya tasmàddharmameghà / ..........etàþ pratyekaü ùaóbhiþ pàramitàbhiþ saügçhãtàþ yathàkramam / etàsu da÷a pàramità atiricyate /

katamà da÷a?

(#<RSt_5>#)
"dànaü ÷ãlaü kùamà vãrya dhyànaü praj¤à upàyatà /
praõidhànaü balaü j¤ànametàþ pàramità da÷a //"

tatra yatpàramitopacitasya ku÷alamålasyànuttaràyàü samyaksambodhau samyakpariõàmanamupàdàya pàramità tenopàyena tasyàkùayãkaraõàt / àha ca / "àbodhe kùayamiti svalpamapi na bodhipariõataü ku÷alam / àsamantàtpatitaþ payonidhau salilabidnuriva" iti / bhadracaryàdikaü praõidhànapàramità yayà pratijanma yatpàramità÷carati / bhàvanàbalaü pratisaükhyànabalaü ca balapàramità / yayà pratyahaü pratikùaõaü tà÷carati / yathàbhipràyamayathàrutaü mahàyànasya parij¤ànaü j¤ànapàramità /

bhåmãnàü vistara àryada÷abhåmakàdau / parikarmàõi punaràsàü mahatyorbhagavatyoruddiùñàni nirdiùñàni ca bhåmãnàü parikarmàõyadhikçtya ÷àstre trayoviü÷atiþ ÷lokàþ / tàni yathàbhåmi pçthakkçtya vakùyàmaþ /

[5] labhyate da÷amà (prathamà) bhåmidar÷adhà parikarmaõà /
à÷ayo hitavastutvaü sattveùu samacittatà // 1-48 //
[6] tyàgaþ sevà ca mitràõàü saddharmàlambanaiùaõà /
sadà naiùkramyacittatvaü buddhakàyagatà spçhà // 1-49 //
[7] dharmasya de÷anà satyaü da÷amaü vàkyamiùyate /
j¤eyaü ca parikarmaiùàü svabhàvànupalambhataþ // 1-50 //

'da÷adhà' iti da÷avidhena / taccà÷ayàdi // 'à÷ayaþ' ÷raddhàchandau / 'hitavastutvaü' sarvasattvahitaiùità / heturasyàþ 'sattveùu pra÷amacittatà' / 'tyàgo ' dànapàramità / 'eùaõà' paryeùaõà / sà ca 'saddharmàlambanà' dharmaparyeùñirityarthaþ / gçhavàsànniùkramaõaü niùkramaþ / svàrthe ùya¤ 'naiùkramyaü' taccittatà / 'spçhà' ityatra sadeti vartate / 'satyaü' coktamiti satyavacanaü tadda÷amam / 'eùàü' ityà÷ayàdãnàm //

[8] ÷ãlaü kçtaj¤atà kùàntiþ pràmodyaü mahatã kçpà /
gauravaü guru÷u÷råùà vãryaü dànàdike 'ùñamam // 1-51 //

(#<RSt_6>#) '÷ãlaü' ÷ãlapari÷uddhiþ / 'kùàntiþ' kùàntibalam / pramoda eva 'pràmodyam' 'mahatã' sarvasattvàparityàgitayà / 'gauravaü' gauravàrheùu / 'gurå÷u÷råùà' kalyàõamitreùa ÷àstçsaüj¤à / 'dànàdike ' iti pàramitàsu / 'aùñama' grahaõàdaùñàveva parikarmàõi dvitãyàyàm /

[9] atçptatà ÷rute dànaü dharmasya ca niràmiùam /
buddhakùetrasya saü÷uddhiþ saüsàroparikhedità // 1-52 //
[10] hrãrapatràpyamityetat pa¤cadhàmananàtmakam /

'÷rutaü' bàhu÷rutyam / 'saü÷uddhiþ' pari÷uddhiþ / sà tasyàmeva puõyapariõàmanàt / 'amananàtmakaü' tenàmananàt / 'pa¤cadhà' iti vacanàt pa¤caiva parikarmàõi tçtãyàyàm /

vanà÷àlpecchatà tuùñirdhutasaülekhasevanam // 1-53 //
[11] ÷ikùàya aparityàgaþ kàmànàü vijugupsanam /
nirvitsarvàstisaütyàgà[vana]valãna[tvàn]pekùate // 1-54 //

vanasya ('vànà÷à) araõyavàsastatkàryatvàt / 'tuùñiþ' santuùñiþ / 'dhuta' guõa 'saülekhasya' 'sevanaü' anutsargaþ / 'nirvitsarvàstisaütyàgau' iti nirvedaþ sarvasatàü tyàga÷ca / 'anavalãnatvànapekùate ' iti / anavalãnacittatà sarvavastunirapekùatà ca / anavalãnatvaü asaükucutatvam / da÷eti vakùyamàna(õa)manuvartate / tato da÷aiva parikarmàõi caturthyàm /

[12] saüstavaü kulamàtsarya sthànaü saïgaõikàvaham /
àtmotkarùaparàvaj¤e karmamàrgàn da÷à÷ubhàn // 1-55 //
[13] mànaü stambhaü viparyàsaü vimatiü kle÷amarùaõam /
vivarja[ya]n samàpnoti da÷aitàn pa¤camãü bhuvam // 1-56 //

'saüstavo ' gçhipravrajitaiþ / 'kuleùu' upasaü[kra]maõãyàgçheùu 'màtsaryam' / 'saïgaõikà' apratiråpakathà / 'utkarùaõam' / 'avaj¤à' (#<RSt_7>#) paüsanam / 'karmamàrgàþ' 'karmapathàþ' / 'mànaþ' cittonnatiþ / 'stambho ' guråùvapraõatakàyatà / 'viparyàso ' viparàtàrthagràhaþ / 'vimatiþ' vicikitsà / 'kle÷amarùaõaü' ràgadveùamohàdhivàsanam / 'etàn' iti saüstavàdãn /

[14] dàna÷ãlakùamàvãryadhyànapraj¤à prapårakaþ /
÷iùyakhaógaspçhàtràsacetasàü parivarjakaþ // 1-57 //
[15] yàcito 'navalãna÷ca sarvatyàgepyadurmanàþ /
kç÷o 'pi nàrthinàü kùeptà ùaùñhãü bhåmiü sama÷nute // 1-58 //

ùaõõàü pàramitànàü pratyekaü påraka iti ùaódharmàþ / ÷ràvakaspçhàyàþ pratyekabuddhaspçhàyàþ parita(tra)sanacittasya ca parivarjaka iti trayaþ / yàcitasyànabalãnacittatà, sarvasvatyàge 'pyadaurmanasya, daurbalyepi na yàcakànàü kùepa iti trayaþ / ebhirdvàda÷abhirdharmaiþ ùaùñhiü bhåmiü pràpnoti /

[16] àtmasattvagraho jãvapudgaloccheda÷à÷vate /
nimittahetvoþ skandheùu dhàtuùvàyataneùu ca // 1-59 //
[17] traidhàtuke pratiùñhànaü saktiràlãnacittatà /
ratnatritaya÷ãleùu taddçùñyabhinive÷ità // 1-60 //
[18] ÷ånyatayàü vi÷à(ùà)da÷ca tadvirodha÷ca viü÷atiþ /
kalaïkà yasya vicchinnàþ saptamãmetyasau bhuvam // 1-61 //
[19] trivimokùamukhaj¤ànaü trimaõóalavi÷uddhità /
karuõà mananà dharmasamataikanayaj¤atà // 1-62 //
[20] anutpàdakùamàj¤ànaü dharmàõàmekadheraõà /
kalpanàyàþ samudghàtaþ saüj¤àdçkle÷avarjanam // 1-63 //
[21] ÷amathasya ca nidhyaptiþ kau÷alaü ca vidar÷ane /
cittasya dàntatà j¤ànaü sarvatràpratighàti ca // 1-64 //
(#<RSt_8>#)
[22] ÷a(sa)kterabhåmiryatrecchaü kùetràntaragatiþ samam /
sarvatra svàtmabhàvasya dar÷anaü ceti [viü÷atiþ] // 1-65 //

dvitãyàt 'viü÷ati' ÷abdàdårdhvaü guõàþ......àtmagrahàdayo 'viü÷atiþ' / 'kalaïkàþ' doùàþ / yasya 'vicchinnàþ' prahãõàþ / trivimokùamukhaj¤ànàdaya÷ca viü÷atiþ gunàþ (õàþ) paripårõàþ sa saptamãü bhåmiü pràpnotãti samàsato 'rthaþ /

' graho ''bhiniveùaþ(÷aþ) / tasya vi÷eùaõamàtmàdiràyatanaparyantaþ / ÷à÷vatoccheda..........................ratnàdi (?) dçùñiþ / tasyàü 'abhiniveùi (÷i)tà' ni÷rayaþ / 'viùàdaþ' khedaþ / 'tadvirodhaþ' ÷ånyatàyà bàdhanam / 'samaü' iti sahetyarthaþ /

tatra kalaïkanirde÷ànàmà(ma)rthaþ / àtmagràhaþ / sattvagràhaþ / jãvagràhaþ / pudgalagràhaþ / ucchedagràhaþ / ÷à÷vatagràhaþ / nimittagràhaþ / hetugràhaþ / skandhagràhaþ / [dhàtugràhaþ / àyatanagràhaþ /] traidhàtuke adhyavasànam / traidhàtuke àlayaþ / buddhidçùñini÷rayaþ / dharmadçùñini÷rayaþ / saïghadçùñini÷rayaþ / ÷ãladçùñini÷rayaþ / ÷ånyà dharmà iti viùàóhaþ / ÷anyatàvirodha÷ceti /

guõànirde÷ànàmarthaþ / ÷ånyatàparipårtiþ / ànimittasàkùàtkriyà / apraõihitaj¤ànam / [trimaõóalavi÷uddhità / karuõà / mananà] / sarvadharmasamatàdar÷anam / bhåtanayaprativedhaþ / anutpàdakùàntij¤ànam / ekanayanirde÷aþ / sarvadharmàõàü kalpanàsamuddhàtaþ / saüj¤àdçùñivivartaþ / kle÷avivartaþ / ÷amathanidhyaptiþ / vipa÷yanàkau÷alyam / dàtucittatà / anunayasyàbhåmiþ / yathecchakùetragamanam / tatra cabuddhaparùanmaõóe[svàtmabhàva]dar÷anamiti //

[23] [sarvasattvamanoj¤àna] mabhij¤àkrãóanaü ÷ubhà /
buddhakùetrasya niùpattirbuddhasevàparãkùaõe // 1-66 //
[24] akùaj¤ànaü jinakùetra÷uddhirmàyopamà sthitiþ /
sa¤cintya ca bhavàdànamidaü karmàùñadhoditam // 1-67 //

iti / '÷ubhà niùpattiþ' iti sambandhaþ / pari÷uddhetyarthaþ / 'aùñàdhà' iti vacanàt àùñaveva parikarmàõyaùñamyàm / tadyathà / sarvasattvacittànuprave÷aþ / abhij¤àcittà [nukrióanam /] / buddhakùetraniùpàdanam / buddhànàü sevà ca parãkùaõaü cetyekãkriyate / indriyaparàparaj¤ànam / buddhakùetrapari÷odhanam / (#<RSt_9>#) màyopamasya samàdherabhãkùõaü samàpattiþ sa¤citya bhavo[pa]patti÷ca / dvividhaü buddhakùetram / àdau bhàjanalokaþ pa÷càt sattvaloka iti /

[25] praõidhànànyanantàni devàdãnàü rutaj¤atà /
nadãva pratibhànànàü garbhàvakràntiruttamà // 1-68 //
[26] kulajàtyo÷ca gotrasya parivàrasya janmanaþ /
naiùkramyabodhivçkùàõàü guõapåre÷ca saüpadaþ // 1-69 //

aùñamànantaraü navamã / tasyàþ parikarmàõi dvàda÷a / anantaü praõidhànam / devàdirutaj¤ànam / paripårõaü pratibhànam / garbhàvakràntisampat / kulasaüpat / jàtisaüpat / gotrasaüpat / parivàrasaüpat / janmasaüpat / naiùkramyasaüpat / bodhivçkùasaüpat / guõapårisampacca /

[27] navabhåmãratikramya buddhabhåmau pratiùñhate /
yena j¤ànena sà j¤eyà da÷amã bodhisattvabhåþ // 1-70 //

'navabhåmãþ' iti gotràdibhåmiþ / tatra gotrabhåmiþ nirvàõagotrakàõam / aùñamakabhåmiþ ÷rotaàpattiphalapratipannakasya / dar÷anabhåmiþ ÷rotaàpannasya / tanubhåmiþ sakçdàgaminaþ / vãtaràgabhåmiranàgàminaþ / "kçtaü karaõãyaü" iti j¤ànàt kçtàvã arhan / tasya bhåmiþ kçtàvibhåmiþ / ÷ràvakabhåmiþ ÷ràvakasya / saiva ùaóvidhà pratyekabuddhasya / bodhisattvabhåmiþ bodhisattvasya / pårvoktà navabhåmayaþ / età navabhåmãratikramya yena j¤ànena bodhisattvo buddhabhåmau pratiùñhito bhavati sà da÷ami bodhisattvabhåmiþ / iti bhåmisambharaþ /

prati[pakùa]madhikçtya ÷àstram-

[28] pratipakùo 'ùñadhà j¤eyo dar÷anàbhyàsamàrgayoþ /
gràhyagràhavikalpànàmaùñànàmupa÷àntaye // 1-71 //

'abhyàso ' bhàvanà / gràhyo, gràhakaþ / dar÷anamàrge dvau gràhyavikalpau / vastumàtràdhiùñhànaþ pratipakùadhiùñhàna÷ca / dvau gràhakavikalpau / pudgaladravyàdhiùñhànaþ pudgalapraj¤aptyadhiùñhàna÷ca / [evaü bhàvanàmàrge vikalpa]prahàõàya aùñau pratipakùàþ / pratipakùasambhàraþ //

(#<RSt_10>#)
tatra dar÷anamàrge tathatàdãnàü råpàdãnàü svapnàdãnàü ca gràhyavastånàmupalambho vikalpaþ / taddharmatopalambhalakùaõo 'nupalambhaþ pratipakùaþ / dànàdãnàü buddhadharmaparyantànàü pratipakùavastånàmupalambho vikalpaþ / anupalambhaþ pratipakùaþ / a................anupalambhapratipakùaþ / nàmasaüketavyavahàràderupalambho vikalpaþ / anupalambhaþ pratipakùaþ / bhàvanàmàrge tu na sthità nàsthitàþ sarvadharmà asthànayogena / dharmadhàtuyogenetyarthaþ / iti gràhyavastånàmanupalambhaþ / dànàdãnàü pratipakùavastånàmanupalambhaþ / ÷rota àpanna.......pudgalapraj¤aptyà÷rayàõàü ÷rotaàpattiphalàdãnàmanupalambhaþ / iti pratipakùasaübhàraþ / samàptà ca saübhàrapratipattiþ //

niryàsyatãtyetena niryàõapratipattiþ prastàvità / tàmadhikçtya ÷àstram-

[29] udde÷e samatàyàü ca sattvàrthe yatnavarjane /
atyantàya ca niryàõaü niryàõaü pràptilakùaõam // 1-72 //
[30] sarvàkàraj¤àtàyàü ca niryàõaü màrgagocaram /
niryàõapratipajj¤eyà seyamaùñavidhàtmikà // 1-73 //

etadàha / evamukte ityàdinà subhåtiravocaditi / kimavocata? mahàyànamityàdi / yasmàdanena sadevamànuùàsuraü lokamabhibhåya bodhisattvo niryàsyati / tasmàdidaü yànaü mahàyànamityucyate / abhibhåya niryàsyatãti samànakàle ktvàpratyayaþ / saümãlya hasatãtyàdivat / kasmàdasau sarvalokamabhibhavati? tadalabhyasya màhàtmyasya làbhàt / kiü punastat? sattvarà÷eragratàsaüpàdanam / sattvarà÷imahattayà prahàõamahattayà adhigamamahattayà ca mahat / itãdamudde÷aniryàõam //

àkà÷amahattayà tanmahàyànamiti / tad yànaü mahaducyata iti sambandhaþ / àkà÷asamatayeti / kathaü samatà? yathàkà÷aü na digbhirbhidyate / avarõasaüsthànamapratighamanirdar÷anamanantamamadhyanna hãyate na vardhate notpadyate na nirudhyate na kàmadhàtuparyàpannaü na råpadhàtuparyàpannaü nàråpyadhatuparyàpannam / tathaiva mahàyànam / tasmàdyathàkà÷asamatayà mahattadyànam / iti samatàniryàõam /

(#<RSt_11>#)
yathà àkà÷e ityàdi / àkà÷a avakà÷o 'ntarbhàvàt / mahàyàne avakà÷aþ / tena teùàmarthakaraõàt / lokadhàtubhiþ saükhyàbhirdigbhi÷càparicchinnatvàt / aprameyà asaükhyeyà aparimàõàþ / paryàyeõeti prakàreõa / kathaü ca tàvatàmavakà÷aþ yataþ sattvàsattayà àkà÷àsattà / àkà÷àsattayà mahàyànàsattà / mahàyànàsattayà sarvadharmàsattà / iti hi sattvà÷càkà÷aü ca mahàyànaü ca sarvadharmà÷càråpiõo 'nidar÷anà apratighà ekalakùaõà yadutàlakùaõàþ / evamiyatà sattvànàü mahàyàne avakà÷aþ / iti sattvàrthaniryàõam //

naivàsyetyàdi / àgamaþ àgamanam / nirgamaþ nirgamanam / sthànaü gatinivçttiþ / trayaü mahàyànasya nàsti / acalà hi sarvadharmàþ / yatasteùàü prakçtirna kvacidgacchati na kuta÷cidàgacchati na kvacittiùñhati / pariùyanda÷càbhogaþ / iti anàbhoganiryàõam /

evamasyetyàdi / evamityàkà÷asyaiva / asyeti mahàyànasya / pårvànta ityatãto 'rthaþ / aparànta ityanàgato 'rthaþ / madhyaþ pratyutpannaþ / trayamapyetanmahàyànasya nopalabhyate / trayadhvasamaü tadyànaü tasmànmahàyànam / kathaü tryadhvasamam? yato 'tãto 'rthotãtàrthenà (na) ÷ånyaþ / anàgato 'rtho 'nàgatàrthenà(na) ÷ånyaþ / anàgato 'rtho 'nàgatàrthenà(na) ÷ånyaþ / pratyutpannaþ pratyutpannena / tryadhvasamatà tryadhvasamatayà / mahàyànaü mahàyànena / bodhisattvo bodhisattvena ÷ånyaþ / na ca ÷ånyatà atãtà va anàgatà và pratyutpannà và / na tasyàü saükle÷a upalabhyate na vyavadànam / na saüsàro na nirvàõam / tasmàt trayadhvasamaü tadyànam / ityantàbhàvàdatyantaniryàõam /

atha khalu bhagavàn ityàdi / atra bhagavànàha / yàna÷abdàrthanirde÷e subhåteþ sàdhukàraü datvà atra ÷ikùitvetyàdinà pràptiniryàõaü praratauti / atra sarvaj¤ateti sarvàkàraj¤atà / atha khalvityàdinà pårõasya pra÷naþ / praj¤àpàramitàdhikàre mahàyànasya pareùàmaprastutatvà÷aïkànivçttyarthaþ / buddhànubhàvàd bhagavan ityetatparyantena parihàraþ / anulomaü nirdi÷asi iti tvaü hi arvadharmàn mahàyànaniþsvabhàvàn nirdi÷asi / niþsvabhàvatàj¤ànaü ca teùàü praj¤àpàramitaiva / tasmàdanulomaü nirdi÷asãti bhàvaþ / api tu khalu punarityàdinà prakçtameva pràptiniryàõamadhikçtya tasyàü pàptau dvàda÷avi÷eùàn dvàda÷abhirvàkyairàha / ata eva vi÷eùadyotanàrtho 'pitu÷abdaþ / tatra api tu khalvityàdi prathamam / tatkasyetyàdi dvitãyam / råpaü bodhisattva ityàdi tçtãyam / evaü bhagavannityàdi caturtham / buddha (#<RSt_12>#) ityàdi pa¤camam / yathà àtmetyàdi ùaùñham / evamabhàvasvabhàvàþ sarvadharmà iti saptamam / katamattadityàdyaùñamam / evameteùàmityàdi navamam / tatkimityàdi da÷amam / na cetyàdyekàda÷am / sa cetyàdi dvàda÷am / kalpiteùu anabhinive÷àbhyàsaniùñhàyàü tadabhinive÷ajanmanaþ parantatrasya sarvathà nivçttau sarvàkaraj¤atà bodhisattvena pràpyata iti samudàyàrthaþ /

avayavàrthaståcyate / uktaü bhagavatà "atra mahàyàne ÷ikùitvà atãtànàgatapratyutpannà bodhisattva mahàsattvàþ sarvàkàraj¤atàmanupràptà anupràpsyanti anupràpnuvanti ceti / tatra na pårvànta upalabhyate nàparànto na madhyaþ / tato na sattvà na sarvadharmà na bodhisattvaþ" iti / sattvà÷ca sarvadharmà÷ca bodhisattva÷ca pårvàntàparàntamadhyàni ca sarvametadadvaidhãkàram / tasmàtpårvàntàdiùu bodhisattvo nopaitãti prathamasyàrthaþ / tatkasya hetoriti / tatpårvàntàdãnàmasattvaü kutaþ? hetumàha / råpàparyantatayetyàdi / råpàdaya àkà÷a(÷a)samàþ / råpàdi÷ånyatàmupàdàya / ata ete 'paryantàþ / pårvàntàparàntamadhyarahitàþ / evaü bodhisattva iti dvitãyasyarthaþ //

råpàdikaü bodhisattva iti nopaiti nàvagacchati / yasmàt idamapi na vidyate nopalabhyate råpàdi ÷ånyatàmupàdàya / na hi ÷ånyatàyà råpàdikamasti nàpi bodhisattva iti tçtãyasyàrthaþ //

evamiti pratibhàsamànena råpeõa / bodhisattvadharmamiti / bodhisattvàkhyaråpàdi / sarveõeti skandhadhàtvàdivargabhedena / sarveõa sarvamiti sarvayathà bhavati pårõàvayavatvàd vargàõàm / punaþ sarvamiti teùu vargeùvekaikam / sarvaü sarvatheti svena svena itaretarai÷ca sarvairanupalabhamànaþ / taiþ ÷ånyatvàt / sarvaj¤atàmapãti sarvàkàrabhåtàmapi / so 'ham ityàdi / taü dharmamiti bodhisattvàkhyam / prakaraõàdgamyate praj¤àpàramitàmapi sarvàkàraj¤atàmapãti / dharmamiti bodhisattvàkhyam / dharmeõeti praj¤àpàramitàkhyena / dharme iti sarvàkàraj¤atàkhye pràptasya / avavadiùyàmi pràptaye / naiva ka÷citkenacitkvacidityarthaþ / evameva vàdàbhàva anuùñhànàbhàvànna kascinna kenacinna kvacitpràpnotãti caturthasyàrthaþ //

buddha iti buddhatvaü sarvàkàraj¤atetyarthaþ / nàmadheyamàtramiti / artha÷ånyaü nàma / tathàhi nàrthasya svabhàvo nàma pràksaïketàrthamàtradar÷anàt / (#<RSt_13>#) nàpi nàmnaþ svabhàvoàrthaþ / aviditàrthasya nàmnaþ kevalasyaiva pratãteþ / asatyepi càrthe ÷abdaprayogàt / nirarthakaü nàma / ata eva tacca nàmadheyamanabhinivçttaü nàmadheyatvenàsiddham / ato 'nabhinivçttena bodhisattvanàmnà anabhinirvçttaü sarvàkàraj¤atà nàma na pràpyata iti pa¤camasyàrthaþ /

evaü tàvatpa¤cabhirvàkyairdharmanairàtmyamukhena nàmadheyamukhena ca kalpitasya pràptiþ pratiùiddhà / pugalanairàtmyamukhenàpi tatpratiùedhàya ùaùñhaü coktam / yathà àtmà àtmeti ca bhagavannucyate àtyantatayà ca bhagavannanabhinirvçtta àtmeti / atyantatayetyekàntena / anabhinirvçtta ityasadbhåtaþ / yathàlakùaõamasattvàt / yathà÷abdàt prakaraõàcca gamyate tatha sarvadharmà bodhisattva÷ceti //

paratantrasvabhàvamadhikçtya saptamaü coktam / evamabhàvasvabhàvàþ sarvadharmaþ iti / kutaþ etat? yato mahatyorbhagavatyordvàda÷abhirebhirvàkyairudde÷aþ subhåtinà kçte tata eùàü dvàda÷ànàmabhidhànakàraõapra÷neùu ÷ariputreõa kçteùu thavirasubhåtiþ kàraõàni krameõa bruvàõaþ saptamasthànakena kàraõena 'abhàvasvabhàvàþ sarvadharmà iti' pra÷namanudyàbhàvasvabhàvatàyàü kàraõamuktvà 'anena paryàyeõa, ÷àriputra, abhàvasvabhàvàþ sarvadharmàþ' ityupasaühàraü kçtavàn / tata eùa pàñhaþ pratãyate / subhåteþ pra÷nànuvàdakàraõàkhyànatadupasaühàrà iha j¤àpakà na tådde÷aþ / udde÷e 'pi saptamavàkyasya pràyeõa pàñhabhraüsà(÷à)t / yataþ saptamavàkye trayo viplavàþ kàlena jàtàþ / uttareõa granthena sahaikavàkyatà prathamo viplavaþ / ekavàkyatàrthe prathamàü vibhaktimapanãya ùaùñhivibhaktiþ kçteti dvitãyo viplavaþ / abhàvasvabhàvatàü càpanãya asvabhàvata pañhiteti tçtãyo viplavaþ / arthaü bråmaþ / evamiti paratantreõa svabhàvena abhàvasvabhàva eùàmiti abhàvasvabhàvàþ sarvadharmàþ / yadàha / nàsti samyogikaþ svabhàvaþ pratãtyasamutpannatvàditi / kàraõasaünidhiþ saüyogastasmin satyeva bhavatãti saüyogikaþ / saüyogiko yaþ svabhàvaþ so 'bhàvaþ kàraõaviyoge satyabhàvàt / api ca / yaþ pratãtyasamutpannaþ so 'nityatvàt pa÷càdabhàvaþ / na ca vidyamànasya pa÷càdabhàvo ghañate virodhàt / tasmàdekakùaõa eva yo bhàvaþ sa ekakùaõàntareùvabhàvaþ / tasmàdabhàva eùàü svabhàvaþ / kiü ca, yadanityaü tat duþkhaü duþkhaü ca prahàtavyam / tato 'pyabhàvasvabhàva
eùàm / tasmàtparatantreõàpi svabhàvena bodhisattvo na pràpnotãti saptamasyàrthaþ //

(#<RSt_14>#)
nanviyamabhàvasvabhàvatà kalpitasyàpi råpàdeþ pràpnoti / yataþ kulàlàda ghañaþ kuvindàtpaña utpadyamàno dç÷yate / ata àha / katamattadityàdi / katamattatkalpitam / råpàdi yat a[na]bhinirdhåttam / naiva ki¤cit sarvaü kalpitamasaüskçtamityarthaþ / ata eva nirde÷avàkye subhåtinà yuktiruktà- asaüskçtàþ sarvadharmàþ saüskarturabhàvàditi / kulàlakuvindàderapi kalpitasyàsatvàdityarthaþ / tasmàtkalpitasyotpàdanirodhàdipratiùedho 'ùñamasyàrthaþ /

asyàü tu bhagavatyàü gràhyatàpi kalpitasya pratiùiddhà / bàlagràhyatvàt tasya / aùñamàdårdhvaü trãõã vàkyàni pariniùpannaü svabhàvamadhikçtya evamityàdi / evamiti kalpitena svabhàvena eteùàmiti paratnatraråpàõàü yà asvabhàvatà ÷ånyatà sànabhinirvçttiriti / sa pariniùpannasvabhàva ityarthaþ / yadyevaü tadà dharmatàyà dharmàdavyatirekàd bhràntikùaye ÷ånyatàpi kùãyeta / atha ÷ånyatà ÷à÷vatã tadà tadavyatirekàd bhràntikùaye ÷ånyatàpi kùãyeta / atha ÷ånyatà ÷à÷vatã tadà tadavyatirekàd bhràntirapi ÷àsva(÷va)tã bhavedityata àha / yà cetyàdi / yatpariniùpannaü råpaü na te bhràntisvabhàvàþ paratantrà dharmà ityarthaþ / tadevaü ÷ånyatàyàþ paratantràdavyatirekapratiùedho navamasyàrthaþ //

tatkimityàdi / avyatireke niùiddhe vyatirekaþ syàt / tatkimiti tadà katham / anabhinirvçttimiti ÷ånyatàmàtraü bodhisattvam / anabhinirvçttyàmiti ÷ånyatàmàtraü praj¤àpàramitàyàmavavadiùyàmi / na kathaücit / nahi jàta ÷akyo 'vavaditum / nàpi jàto 'rthaþ praj¤àpàramiteti vyatirekapratiùedho da÷amasyàrthaþ /

nanu paratantraråpaü bhràntireva / nirvçttàyàü ca bhràntau pràptistadà ka à÷rayaþ ÷ånyatàyàþ? atha nirà÷rayà na tarhi kasyacit dharmatà / ko và tasyàþ ÷a÷aviùàõàdvi÷eùa? ÷a÷aviùàõakalpasya ca bodhisattvasya kutaþ pràptirityàha / na cetyàdi / sarvadharmà iti j¤eyàþ skandhàdayaþ / buddhadharmà iti pràptavyà da÷abalavai÷àradyàdayaþ / bodhisattvadharmà iti pårvalabdhà guõàþ / yo và bodhàya carediti bodhisattvaþ / sarva ete pràptikàle 'nabhinrivçtito 'nyatreti ÷ånyatàvyatirekeõa nopalabhyante / suvi÷uddhaj¤ànàvyatirekiõã sarva÷ånyataiva tadànãü khyàtãtyarthaþ / idamapyanena såcitam / ya eùa buddhabodhisattvapçthagjanàvasthànagàmitvàddharmadhàtuvadeva ÷àsva(÷va)taprakà÷astasyàsau dharmatà / yàvatparatantrastàvatparatantradharmatà ucyate / parato buddhadharmatà / svàbhàvika÷ca kàyo buddhànàmucyata ityamekada÷asyàrthaþ /

(#<RSt_15>#)
dvàda÷aü vyaktam / sa cedityata àrabhya tatkasya hetorityataþ pràk / atra cittaü nàvalãyata ityàdibhiþ pa¤cabhiþ padaiþ ÷amathasya pa¤càkàrà ucyante / na bhagnapçùñhã bhavatãti / ekapadena catvàra àkàràþ / ÷amayati vyupa÷amayati ekotãkaroti cittaü samàdadhàtãti / eùàmabhàve samàdhaye cittasya pa÷càbhdaïgaprasaïgàt / atastaireva caturbhiþ pçùñhabhaïgapratiùedhàt na bhagnapçùñhãbhavati mànasam / evaü ùaóbhiþ padairnavàkàraþ ÷amatha uktaþ / bhåtapratyavekùaõàlokaþ udyotaþ / udyotàt tràsastadakaraõam / akaraõe[na] pratiùedhakaraõàt / tato nottasyatãtyekena padena vipa÷yanà / na santrasyati na santràsamàpadyata iti padadvayena yuganaddho màrgaþ / tathà hi na saütrasyatãti na samàdhestrasyati tadatyàgàditi ÷amathàïgaþ / saüpraj¤ànàt tràsaþ saütràsaþ / tannàpadyata iti vipa÷yanàïgaþ / carati praj¤àpàramitàyàmiti udde÷aþ / ÷eùeõa nirde÷aþ / bhàvayatãti ÷amathena / upaparãkùata iti vipa÷yanayà / upanidhyàyatãtyupanirãkùamàõo nipuõaü dhyàyati yuganaddhena màrgeõeti / dvàda÷asyàrthaþ /

asyopapattaye trayoda÷aü coktam / tatkasya hetorityata àrabhya pràk sarvàkàraj¤atàniryàõà(õà)t / tatkasya hetoriti pra÷naþ / uttaraü yasminhãtyàdi / imàn dharmàniti sarvadharmàn praj¤àpàramitàyàü saümukhãbhåtàyàm / råpaü kalpitaü yàvadvij¤ànaü yàvadbuddhadharmàn nopaitãti nopalabhate, tadapratibhàsàt / nopagacchati na vikalpayati nirvikalpatvàt praj¤àpàramitàyaþ / iti svabhàvavikalpau pratiùiddhau / vi÷eùavikalpau pratiùeddhumàhaþ / na råpàderutpàdanirodhau / pårvvamutpanno råpàdiridànãü niruddha iti na pa÷yati / kalpitasya hi yathàlakùaõamasatvàdutpàdanirodhau na staþ / tasmàdubhau na pa÷yati / nanu paratantrasyànivçttau duùpariharaþ kalpitasya pratibhàsaþ / tatkutastannopeti? atha ùaóbhirvàkyaiþ kalpiteùvanabhinive÷àbhyàsàttadabhinive÷ajanmanaþ paratantrasya tadànãü nirvçtiriùyate / apårvasyànutpadàtpårvasya ca svarasena vyayàt / tau tarhyanutpàdavyayau tasya svabhàvau abhàvasvabhàvàþ sarvadharmà iti paratantraü svabhàvamadhikçtya vacanàt / sarvametaccetasi nidhàya pçcchati tatkasya hetoriti / uttaraü tathà hityàdi / yau hi råpàderanutpàdavyayau tau tasyàbhàvau / abhàvau ca na bhàvau virodhàt / yatpunaruktamabhàvasvabhàvàþ paratantrà iti / abhàvadvayavyabhicàrastatra svabhàvàrtho na punastàdàtmyaü virodhàt / evamabhedaü pratiùidhya bhedapratiùedhàyàha / ityanutpàdavyayau ca råpàdi÷ca advayametad advaidhãkàramiti / nanu tadànãü råpàderabhàvàdadvayãbhàvo na yukta ityata (#<RSt_16>#) àha / yatpunarityàdi / nañra paratantraü råpàdi gçhyate / kiü tarhi? yadadvayamutpàdavyayavirahàt pariniùpannamityarthaþ / pariniùpanno hi svabhàvo dharmàõàü kalpitàbhàvalakùaõaþ / anutpàdavyayàvapi dharmàõàmabhàvalakùaõau / tata ekarasatvàdeùàü trayàõàmadvayãbhàva iti bhàvaþ / iti pràptiniryàõam //

sarvàkàraj¤àtàniryàõamidànãü vaktavyam / tatràdau catvàro dharmà upaparãkùaõãyàþ / katamo bodhisattvaþ katamà sarvàkàraj¤atà katamà praj¤àpàramità katamà upaparãkùaõeti / tatra bodhireva sattvastenocyate bodhisattvaþ / tayà bodhyà yatsarvadharmàõàü sarvàkàraj¤ànaü nirabhinive÷aü sà tatra sarvàkàraj¤atà / àratà àramità / grasitaskabhitàdivacchàndasa ihàgamaþ / vikalpàdyaþ (dye)pàntãti pàþ / vikalpapratipakùà dharmàþ / tebhyo 'pyàratà viratà yà praj¤à seha praj¤àpàramità / yatsarvadharmànnityasukhàtma÷ànta÷ånyanimittapraõihitaviviktànàü pratyekaü tadviparãtànàü ca ùoóaùànàmàràõàü pratiùedhena vyupaparãkùate / tadatropaparãkùaõaü mahatyorbhagavatyoruktam / tatrordhvamadharamupaparãkùaõaü tayoruktam / tadevàsyàü dar÷ayitumàha / evaü bhagavannityataþ prabhçti atha khalvàyuùmàn ityataþ pràk / arthaþ pårvavat / atha khalvàyuùmànityadi / tena hãti yenàdvayasyaiùà gaõànà kçtà / advaya÷ca dharmadhàtuþ / tena kàraõena bodhisattvopyanutpàdaþ / utpàdavirahàddharmadhàturityarthaþ / paratantrastu svabhàvo neha gaõyate / tasya paramàrthatvàt / paramàrthasya nehàdhikàràt / kotra doùa iti cedàha / yadi cet ityàdi / duùkarasya karmaõa÷càrikà caraõam / tàü kiü kasmàccarati? prayogavãryeõa / àsñàü prayogavãryam / yàni duþkhàni karacaraõa÷iraþ ÷arãradànàni satvànàü kçta÷aþ sattvànàmarthàya tàni và pratyanubhavituü kasmàdutsaheta / saünàhavãryeõàpi tadà duùkaracàrikàü na carenna vàdyavaset / tathà hi kàraõaparatantratvenàparamàrthatvàt / aparamàrthasya cànabhyasanãyatvàt / vi÷eùato duùkarasyeti codyam / evamukta ityàdinà subhåteþpariùkàràþ / tatrànabhyupagamena prathamo nàhamityàdinà / yo hi duùkaracàrikàmicchati
tasya sà na syàdityaniùñàpàdanaü doùaþ syàt / na hãti / kuto necchasãti cet / duùkarasaüj¤ayà duùkaraü carato vipratisàriõaþ samyaksambodhervyàvçttiprasaïgàt / nàpãtyàdinà dvitãyaþ parihàraþ / na bhavatãti na niùpadyata ityarthaþ / api tu ityàdinà tçtãyaþ / (#<RSt_17>#) punaraparamityàdinà caturthaþ / yathà àtmetyàdi / sarvaduþkhàni sarvasà÷ravàþ pa¤caskandhàþ / tebhyaþ sarvebhyaþ parimocayitavyàþ / sarveõeti dhàtugatiyonyàdibhedena / sarveõa sarvamiti sarva yathà bhavati tisçbhirduþkhàtàbhiþ / sarvatheti sarvavyavasàyaiþ sarvamiti nirava÷eùaü mocayitavyàþ / duþkhaskandhàditi duþkharà÷eþ / cittapradoùaþ pratighaþ / yathà àtmà na vidyate sarveõeti àtmasattvajãvapoùapuruùàdibhedena / sarveõa sarva yathà bhavati dç÷yàdç÷yabhedàt / sarvatheti skandhadhàtvàdibhyo bhedena / abhedena ca / kathamabhedena sarvaü yathà bhavati? prativargaü samastebhyo vyastebhya÷ca yathà àtmà tathà sarvadharmà na vidyante / sarveõeti skandhadhàtvàdivargabhedena sarveõa sarva yathà bhavati / vargàõàü paripårõàvayavatvàt / punaþsarva yathà bhavati prativarga te sarva ityarthaþ / sarvatheti / sarveùu prabhedeùu àtmani pareùu ca samastavyasteùvityarthaþ / tadevaü duùkaracàrikàcaraõà bhàvaprasaïga(ïgàþ) catvàra uktàþ / caturthena parihàreõaitadapi såcitam / duùkaracàrikàyà apyanutpàda eva tattvaü tadeva tattvaü pa÷yatà sà caritavyà yatàsau ÷aktà ca bhavenmahàphalà ca / anutpàde sarvaduþkhànàmapratibhàsanàt tattvadar÷anàcca / sarvàkàrasarvadharmavikalpaprabiùedhàya hetuþ sthaviro yadapyàyuùmàn ityetadàrabhya sannihitàdevamuktaþ÷abdàt pràk / atra sarvaj¤atàpãti sarvàkàraj¤atàpi buddhopãtyarthaþ / tataþ
pràptivikalpapratiùedhàrthamàha / evamukta ityata àrabhya atyaütaü pratibhàtãti yàvat / sarvaj¤ateti sarvàkàraj¤atà anupràptaiva bhavatãtyàdita eva sarveùàü dharmadhàtumàtratvàt dharmadhàto÷ca prakçtyaiva sarvathà vi÷uddhatvàditi bhàvaþ / evamukta ityàdinà subhåteruttaram / anutpannasya dharmasyeti bodhisattvàkhyasya dharmadhàtoþ / pràptimiti pràptatvaü / nàhamicchàmi nàpyabhisamayamiti nàpi pràptàbhisamayam / yadihãccheyaü tadànutpàdamicchato me pràptiþ prasajyeta / naiva tvicchàmãti na yuktaþ pràptiprasaïgaþ / yuktimapyàha nàpãtyàdinà / sarva eva dharmo 'nutpàda ityasmin pakùe hyeùaþ prasaïgaþ / tatra anutpannena bodhisattvena anutpannà sarvàkàraj¤atà nàpi pràpyate / ayuktatvàditi bhàvaþ / ubhayoraõà[nà]dimattvena pràptyayogàt / àheti ÷àriputra àha / kiü punarityàdi / yaståbhayoranutpannatve pràptirayuktà / tatkimanyatarotpattau yuktetyarthaþ / àheti subhåtiranyatarotpattipakùaü vimocayitumàha kiü punarityàdi / evakàro bhinnakramatvàdantaü netavyaþ / anutpanno dharmaþ (#<RSt_18>#) pa÷càdutpanno và syàt pa÷càdanutpanna eva và / tatra dvãtãyavikalpe kathamanyatarotpatiþ? àdye tu vikalpe dharmadhàtorutpattivirodha iti bhàvaþ / tasmàdubhayoranutpàdàt sàdhåktaü nàpyanutpannena dharmeõànutpannà pràptiþ pràpyata iti yuktaþ pràptivikalpapratiùedhaþ / tasmàtsarvadharmàõàü paramàrtho dharmadhàtuþ / sa ca prakçtiprabhàsvaratvàdanàdinidhanatvàcca na pràpyate nàpi pràpnoti, kevalaü draùñavyaþ / yattasya dar÷anaü saiva kalpitànàü sarvadharmàõàmanupalabdhiþ / saiva nirati÷ayà praj¤àpàramità / tayà parikalpitadharmàbhinive÷akùayàttadabhinive÷ahetukàþ sarvàvaraõasaügràhiõaþ sarvàbhåtaparikalpàþ paratantràkhyàþ kriyante / pårveùàü svarasanirodhàt / kàraõàbhàvena pareùàmanutpàdàt / tataþ
prakçtiprabhàsvaropi bodhisattvàkhyo dharmadhàturàgantukairàvaraõamalairmalinãkçtaþ / tena teùàü kùaye sati tatra kùayalakùaõà vi÷uddhirapårvatvàt pràpyate / tadyathà prakçtyà vi÷uddhamàkà÷amàgantukaistuhinarajastamo 'bhradhåmàdibhiràvaraõairmalinãkriyate / pa÷càttadapàye [kùaya?]lakùaõà vi÷uddhistena pràpyate / sarvavibhramanivçttau ca suvi÷uddhasarvadharmadharmatàj¤ànalakùaõà sarvàkàraj¤atà yàpårvatvàvdodhisattvena labhyate / saiva tasyà vi÷uddheràtmabhåtàyàþ saüvedanàpràptyabhisamayaþ saüpadyata iti siddhàntaþ /

tatredànãmàgantukàvaraõavi÷uddhiþ sthaviràbhyàü vaktavyà / tàü ÷àriputra àrabhate / àheti ÷àriputra àha / kiü punarityàdi / utpadyata ityutpàdaþ / para[ta]ntraþ svabhàvaþ / kiü punaþ pa÷càdanutpàdaþ? kàraõàbhàvàdanutpatterityeka pakùaþ / utàho 'nutpàdaþ? sarvàkàraj¤atà teùàü dharmaþ / pårvamanutpannatvàdyaþ pa÷càdutpadyata iti dvitãyapakùaþ / tatràdye pakùe anutpannàyàþ sarvàkàraj¤atàyàþ kutaþ pràptiþ? dvitãyapakùe sarvàkàraj¤atàyàþ kàraõaü vaktavyam / abhåtaparikalpa÷ca ÷à÷vato bhavet kùayàbhàvàditi bhàvaþ / subhåtiràheti parihàramàha / utpàda utpattiþ dharmaþ sarvàkàraj¤atàyàþ / anutpàdo 'nutpattiþ dharmo 'bhåtaparikalpasyeti ya eùa bhedaþ / nàsau pratibhàti jalpituü na rocate vaktum / sarvadharma÷ånyatàlambane cittasantàne yaiva sarvabhràntãnàü nivçttiþ saiva sarvàkàraj¤atàyà utpattiþ / ato 'syà na kàraõaü vaktavyam / nàpyabhåtaparikalpaþ ÷à÷vato bhavatãti bhàvaþ / ÷àriputra àheti / jalpavikalpapratiùedhàyàha / anutpàdopãtyàdi / anutpàdaþ pramàna(õà)siddhatvàtpratibhàtyeva rocata eva vaktum / kuto na pratibhàtãti kàïkùà pra÷naþ / àheti subhåtiruttaramàha / anutpàda evetyàdi / jalpa iti mànasaþ ÷abdaþ / pratibhàtãti jalpàbhidheyaü vastu / pratibhànamiti sajalpà buddhiþ / trayametadanutpàda eva sarvàkàraj¤atàyàü dharmatà÷arãreõaiva (#<RSt_19>#) sarvadharmàõàü tasyàü pratibhàsàditi bhàvaþ / evameva atyantaü pratibhàtãtyupasaühàraþ / iti sarvàkàraj¤atàniryàõam //

evamukta ityàdinà ÷àriputraþ prakçtameva subhåtervacanaü pra÷aüsanmàrganiryàõaprastàvanàü karoti / sthàpayitavyo niþsaü÷ayaü gaõayitavyaþ / yato yata eveti yatra yatraiva sthàne niþsarati uttarati na calati na bhra÷yati na vi[ro]dhayati na vyàkulayati / evamukta iti / evaü prastàvanàyàü kçtàyàü etad iti màrganiryàõe / ani÷rità anabhiniviùñà dharmà yaistathoktàþ / na vyativartanta iti na bhrasya(÷ya)nti / evamukta iti sarvadharmàni÷ritatàyàmuktayàm / atreti anantaroktà sarvadharmàni÷rità càsau paramatvàtpàramità ca / katameti ùaõõàü pàramitànàü madhye katamà / sàrvayànikã yànatrayasàdhàraõã / ya÷caiùà praj¤àpàramitaiva / na taharyasyetyata àha / sarvadharmetyàdi sugamam / iti hãti yata evaü tasmàt / avalãnatvaü viùàdaþ kàükùàyitatvaü saü÷ayàlutà / dandhàyitatvamapratipattiþ / anyathàtvaü paràïmukhãbhàvaþ manasikàreõeti nirvikalpena manasà / kathamàyuùmannityàdi vikalpakaü manasikàraü matvà ÷àriputrasyàyaü pra÷no manasikàreõa viharantãti yàvat /

tata årdhvaü evamukta ityàdinà subhåteþ sàdhukàrapårvakaü vacanam / tatra vistareõa codyakaraõàt sàdhukàraþ / api tvityàdinà parihàraþ / artha eveti / asmadiùñameva / icchàlakùaõatvàdarthasya / bhåtapadàbhidhàneneti vikalpamanasikàrasya viparyayo bhåtapadaü bhåtaü vastu / tasyàbhidhànena savistareõa / aniùñàpàdanaü hi / codyam / neùñàbhidhànamityupàlambhaþ / yuktita÷ceyamicchati dar÷ayituü svayameva pçcchati / tatkasyetyàdi / tabhdå tapadaü kutaþ? sattva àtmà sa iha dçùñàntaþ / manasikàro vikalpaþ / sa dàrùñàntikaþ / asvabhàvatàdirvaiditavyeti sàdhàraõaü hetukaü netavyaþ / tatra asvabhàvatà svalakùaõa÷ånyatà / lakùaõamanayorgràhakatvam / ata÷ca yathà àtmano 'svabhàvatà tathà manasikàrasyàpi / gràhakatvàyogàditi hetuþ / ÷eùeùu asvabhàvatvàditi hetuþ / sabhdàvo bhàvatvaü tadviraho 'sadbhàvatà / viviktatà abhàvatà acintyatà tadãyacintàyàü nirviùayatvàt / anabhisaübodhanatà samyagj¤ànàviùayata / ayathàbhåtàrthatvena mithyàvastutvenà bhisaübodhanaü saüyagj¤ànamasyeti ayathàbhutàrthàbhisaübodhanatà / aneneti (#<RSt_20>#) yathoktena / evaüråpeõeti bhåtàrthapratyavekùakeõa / vihàreõeti ÷amatharåpeõa / iti÷abdaþ parivartaparisamàptyarthaþ //

sarvàkàraj¤atàyàü caryà caraõam / cittotpàdàdayo da÷àrthàþ / taddyotakaþ parivartastatparivartaþ //

[àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ] sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü prathamaþ parivartaþ //


2. ÷akraparivarto nàma dvitãyaþ /

uktà sarvàkàraj¤atà / itaþ prabhçti màrgaj¤atà vaktavyà / tasyàmekàda÷avaståni / yataþ ÷àstram-

[31] dhyàmãkaraõatàdãni ÷iùyakhaïgapathau ca yau /
mahànu÷aüso dçïmàrga ehikàmutrikairguõaiþ // 1-7 //
[32] kàritramadhimukti÷ca stutastobhita÷aüsitaþ(tàþ) /
pàriõàme 'numode ca manaskàràvanuttamau // 1-8 //
[33] nirhàraþ ÷uddhiratyantamityayaü bhàvanàpathaþ /
vij¤ànàü bodhisatvànàmiti màrgaj¤atodità // 1-9 //

'dhyàmãkaraõatàdi' ÷ràvakamàrgaþ / 'mahànu÷aüso ' bodhisattvasya dar÷anamàrgaþ / bhàvanàmàrgasya 'kàritram' / 'adhimukti'manaskàraþ / 'stutastobhitasaü(÷aü)sitàþ' / 'pariõàmanà'manaskàraþ / 'anumodanà'manaskàraþ / 'abhinirhàraþ' / 'atyanta÷uddhi÷ce 'ti / ekàda÷avaståni 'màrgaj¤atà' sà ca 'bodhisattvànàü' ityarthaþ /

tatrodau dhyàmãkaraõatàdãni yataþ ÷àstram-
[34] dhyàmãkaraõatà bhàbhirdevànàü yogyatàü prati /
viùayo niyato vyàptiþ svabhàvastasya karma ca // 2-1 //

(#<RSt_21>#)
asyàü 'yogyatàü' cittotpàdaþ dvitãyo (prathamo)'rthaþ / 'tàü prati' tadartham / 'dhyàmãkaraõatà' mandacchàyãkaraõaü 'devànàm' / 'bhàbhiþ' iti bhagavataþ prakçtiprabhayà sà dvitãyo 'rthaþ / 'viùayo niyataþ' iti / tasyà eva viùayapratiniyamastçtãyo 'rthaþ / viùaya'vyàpti'÷caturthaþ / 'svabhàvaþ' pa¤camaþ / 'kàritraü' ùaùñhaþ / yadyamã ùaóarthàþ kathametadekaü vastu? iha màrgaj¤atàyà målaü cittotpàdaþ / tada(d) rahitànàü tasyàmayogyatvàt / ata evàsau yogyatocyate / tata evàsau pradhànam / ÷eùastasyàþ paricchedaþ / pradhànena ca vyapade÷àdekavaståcyate /

tatra dhyàmãkaraõatàmadhikçtyàha / tena khalu punarityàdi / tena samayeneti tasmin kàle / vivakùàtaþ kàrakàõi bhavantãti karaõatvam / khalu ÷abdo vàkyàlaïkàre / punaþ ÷abdo vi÷eùàrthaþ / abhisamayabhedo vi÷eùaþ / sannipatitaþ samàgamàt / sanniùaõõo niùadanàt / trayastriü÷ànàü kàyo nikàyaþ / tasmin bhavà iti ñhal / catvàro mahàràjà vai÷ravaõadhçtaràùñraviråóhakaviråpàkùà caturàdiùu dikùu / teùàü kàyaþ / tasmin bhavàþ / eùa eva trisàhasro lokadhàtuþ sahà / tasyàþ patiþ / brahmaõaþ kàyastasmin bhavàþ / iha tåttarapadavçddhiþ / caturthasya dhyànasyà÷rayaü ca ÷uddhàvàsàþ / avçhà atapàþ sudç÷àþ sudar÷anà akaniùñhà÷ceti / kutaþ ÷uddhàvàsàþ? àryàõàmeva teùåtpàdàt / teùàü pa¤cànàü nikàyànàü pa¤caiva sahastràõi / etàvanta eta råpiõo devanikàyà yathodhvamutkçùñàþ prabhàprabhàvàdibhiþ / yopãtyàdi / tepi sanniùaõõàþ / yopi teùàü avabhàsaþ sopyabhibhåto dhyàmãkçto 'bhåt / samakàlameveti yopisopi ÷abdàrthaþ / yogyatà hi cittotpàdastadartha dhyàmãkaraõam / sarvàbhibhårbhagavàniti viditvà tabhdàve spçhotpàdanàt / avabhàsaþ prabhà / svakarmaõo vipaktirvipàkaþ / tasmàjjàtaþ sahajo nàbhisaüskàrika ityarthaþ / kena kàraõenàbhibhåtaþ? buddhàdhiùñhànena buddhasannidhànena / kena kartrà? buddhatejasà buddhasya bhagavataþ prakçtiprabhayà / nanu tepi mahànubhàvàþ kasmànna praticakrurityata àha buddhànubhàveneti / buddhànubhàvena sarvànubhàvaþ pratihanyataþ iti bhàvaþ / dhyàmãkaraõatà //

atha khalvityàdi / antikàditi sakà÷àt / praj¤àpàramitàmiti bodhisatvànàü mahàsatvànàmityanena sambandhaþ / màrgaj¤atàmityarthaþ / (#<RSt_22>#) upadi÷yata iti upade÷aþ / tasyà evàrthasyàvagamàya vàdo 'vavàdaþ tadanubandhàya ÷àsanã tatsahità seti samàsaþ /

sthàtavyaü ÷rutamayyà praj¤ayà / ÷ikùitavyaü cintàmayyà / yogamàpattavyaü bhàvanàmayyà /

ànubhàvàdayaþ prabhàvaparyàyàþ / tadànubhavenetyudde÷aþ / itaràbhyàü nirde÷aþ / tejaseti pratibhàna÷akte rodhàya / kena prabhàvena? adhiùñhàneneti prabodhakena / iyatà granthena yogyatàyàþ prastàvanàü kçtàyàü tàmàha / yairityàdinà utpàditavyàntena iti yogyatà //

yetvityàdi / hãnamàrgalabhyaü nirvàõaü samyaktvam tasmin niyamaþ samyaktvaniyàmaþ / taü avakràntàþ pràptàþ / baddhasãmàno baddhasetavaþ / tadyathà ÷rotaàpannasaptaktabhdavaparamaþ / dvitrijanmà kulaükulaþ / anuttarà (ra)samyaksaübodhinimittaü yat punaþ punaþ saüsaraõaü tasmai cittamutpàdàyatumabhavyàþ / iti ÷amaikayànaiþ ÷ràvakairuttamabodheþ kadàcidapyakàmanàdyogyatàyà viùayapratiniyamaþ //

api tvityàdi utpàdayerannityetadantena vyàptiþ / ÷ràvakairapi bodhipariõatikaiþ samyaksambodhau cittasyotpàdanàt / te hi svàü bodhimadhigamyàpi buddhabodhisattvànàü lokottaràü vibhåtiü dçùñvà va¤citamivàtmànaü manyamànàstathàgatairadhiùñhitàstadvodhau cittamutpàdyàcalyabhåmikabodhisattvavannirmitàbhirupapattibhirbodhicaryàü caritvà paràü bodhimadhigacchantãti vyàptiþ //

nàhaü ku÷alamålasyàntaràyaü karomãti / svabhàvaþ ku÷alarà÷iþ / sarvaku÷aladharmasaügràhakatvàccittotpàdasyeti ku÷alapakùatvaü yogyatàyàþ svabhàvaþ / vi÷iùñebhyo hi dharmebhyo vi÷iùñatamà dharmà adhyàlambitavyà iti kàritram / vi÷iùñebhya iti bodhicittasaügçhãtebhyaþ / hetau pa¤camà / vi÷iùñatamà dharmà iti mahàyànasaügçhãtàþ phalahetubhåtàþ / adhyàlambitavyà iti pràptavyàþ / tasmànnàntaràyaü karomãti ÷abdàrthaþ / iti dvividhamahàyànapràpaõaü bodhicittasya kàritram //

tadevaü kecidvodhicittotpàdanàrthamutsàhitàþ purvamutpàditabodhicittàstu saüpraharùitàþ / evamutpàditabodhicittvatvàdubhayepi te bodhisattvà (#<RSt_23>#) mahàsattvàþ santo màrgaj¤atàyàmutsàhitàþ / ata àha / atha khalvityàdi / sàdhustvamiti mahataþ paràrthasya karaõàt / bhagavataþ kçtaj¤airit / yathà pårvaü jinaputrasya bhagavatastacchràvakairbahukçtaü tathàsmàbhirbhagavataþ ÷ràvakairbhagavatputràõàü bodhisattvànàü bahukartavyamiti kçtaj¤atàrthaþ / tatkasya hetoriti / tatkçtaj¤atvaü kena prakàreõa? pårvakà eva paurvakàþ / brahma nirvàõaü tasmai caraõaü brahmacaryam / taccaraõaü bodhàyeti bodhaye / bodhicaryàü caratãti yàvat / yairiti vibhaktipratiråpako nipàto yathàrthaþ avodita iti samprasàraõam / vada vyaktàyàü vàcityasya yajàditvàt / avavadita iti kvacitpàñhaþ / tatra vada sthairya ityayaü dhàturanekàrthatvàt / anuparigrahãtavyà ityavavaditavyàþ / anuparivàrayitavyà iti anu÷àsitavyàþ / uttarayoþ padayoþ saü÷abdaþ samyagarthaþ / asmàbhirapãti ÷ràvakairapi / àtmasa [jà]tãyeùvapyàtmavyavahàràt / sàdhu cetyavahita÷rotratayà / suùñhu cetyavahitamanaskatayà / manasikurviti cintàbhàvanàbhyàm / praj¤àpàramitàyàü sthàtavyamiti màrgaj¤atàyàü veditavyam /

tatràdau ÷ràvakamàrgaþ / tatra dar÷anamàrgamadhikçtyàha / ÷ånyatàyàmityàdi / aviparãtatvàccatvàri satyàni / àryàõàü satyatvena pratibhànti na bàlànàü tasmàttànyevàryasatyàni / duþkha samudayo nirodho màrga÷ca / tatra duþkhaü saüsàriõaþ skandhàþ / duþkhahetuþ samadayaþ / duþkhakùayo nirodhaþ / tatpràpakaü j¤ànaü màrgaþ / eùàü caturõàmàryasatyànàü ya àkàràsteùàü ÷ånyatàyàü tiùñhatà ÷ånyatàü pa÷yatà praj¤àpàramitàyàmiti ÷ràvakãye dar÷anamàrge sthàtavyaü samàhitena cetasà / ÷ånyatàdar÷anaü cànupalambha eva / tataþ ÷àstram-

[35] caturõàmàryasatyànàü àkàrànupalambhataþ /
÷ràvakàõàmayaü màrgo j¤eyo màrgaj¤atànaye // 2-2 //

÷ràvakapiñake ca satyanàü ùoóa÷àkàràþ pañhayante / duþkhamanityato duþkhato 'nàtmataþ ÷ånyata÷ca parij¤eyam / samadayo hetutaþ samudayataþ prabhavataþ pratyayata÷ca / nirodho nirodhataþ ÷àntataþ praõãtato niþ÷a(sa)raõata÷ca / màrgo màrgato nyàyataþ pratipattito niryàõikata÷ceti // amã neha gçhyante / ye tu mahatyorbhagavatyoþ pañhitàsta iha gçhyante / pratyàsatteþ ÷ràvakabodhe÷ca làghaveneti (#<RSt_24>#) pràpaõàt / tatra duþkhaü caturbhiràkàrairmanasikaroti pårvavat / anityato duþkhato 'nàtmataþ ÷àntata÷ca yathàkramamudayavyayayogitvàt pratikålatvàt àtmavilakùaõatvàt / àtma÷ånyatvàcca / àtma÷ånyo hi ÷àntaþ / tadyathà kuõapaþ / samudayamekàda÷abhiràkàraiþ / tatra caturbhiràkàraiþ prahàõàrhattvaj¤àpanàrtham / rogato gaõóataþ ÷alyato 'ghata÷ca duþkhahetutvàddaþkhotkarùahetutvàduruddharatvàt / aihikàmatrikaduþkhahetutvena pàpasàdharmyàcca / puna÷caturbhiþ ÷a(sa)kya(tya)tvaparij¤àpanàrtham / parataþ pralobhadharmata÷calataþ prabhaógurata÷ca / àtmà hi hàtuma÷akto 'yaü tu paraþ / pratikùaõavinà÷itvàt / pralopadharmà ca / arhabhdirunmålitatvàt / cala÷ca prakçtena màrgeõa bhaïgitvàt prabhaïgura÷ca / àtaptakàritàrtha punastribhiþ / bhayata upadravata upasargata÷ca / a÷anipàtàdivabhdayahetutvàt / bhåtaràkùasàdisàdharmyàt durbhikùaparacakràdisàdharmyàcceti / pratilomaþ pratãtyasamutpàdo avidyànirodhàt saüskàranirodha ityata àrabhya evamasya kevalasya mahato duþkhaskandhasya nirodho bhavatãti yàvat / tatra niruddhirnirodha iti nirodhasatyam / nirudhyate 'neneti nirodho màrgasatyaü saptabhiràkàraiþ / anàtmataþ ÷àntato viviktataþ ÷ånyata ànimittataþ apraõihitato 'nabhisaüskàrata÷ca / àtmà hi yogino duþkhàtmanaþ skandhàþ / ato duþkhàbhàvàdanàtmà kle÷opa÷amàcchàntaþ
/ duþkhakle÷àva÷ucã tayoråpa÷amàdviviktaþ / ÷åcirityarthaþ / àtmàtmãyavirahàcchånyaþ / sarvasaüskçtanimittàbhàvàdànimittaþ / traidhàtuke praõidhànaü praõihitam / tat kùayàdapraõihitaþ / àyatyàü karmàbhisaüskàràbhàvàdanabhisaüskàraþ / màrgasatyamapyebhireva saptabhiràkàraiþ / nirodhapràpako hi màrgaþ / tato 'nàtma÷àntaviviktàdipràpakatvànmàrgopyanàtmà ÷ànto viviktaþ ÷ånya ànimitto 'praõihito 'nabhisaüskàra÷ca / evamekonatriü÷adàkàra iha ÷ràvakamàrga àsu tabdodhipràpaõàt / sa caiùàmàkàràõàmanupalambhena màrgaj¤atàyàü pravi÷ati /

tena hãtyàdi / yena hãnamàrgaü bhàvayato bodhisattvasyànupàyaku÷alasya hãnabodhau pàta à÷aükyate / tena hi kàraõenàsyàü màrgaj¤atàyàü mahàsannàho mahadupàyakau÷alam / sannaddhena taddharmitena bhavitavyamàtmarakùàrtham / tatràyaü mahàn sannàho yaduta sarvàkàraj¤atàpratisaüyuktairmanasikàrairbhàvanà karttavyà / vyutthitena ca sarvaü tatku÷alamålamanuttaràyàü samyaksaübodhau pariõàmayitavyam / taccànupalambhayogeneti / iti ÷ràvakàõàü dar÷anamàrgaþ //

(#<RSt_25>#)
ita årdhvaü nirodhabhàgãyàni / na råpe sthàtavyamityetadàrabhyànena manasikàreõeti yàvat / tatra na buddhatve sthàtavyamityetadante åùmà / tata årdhva iti hi buddhatvamiti na sthàtavyamityetadantena mårdhà / tato vij¤ànaü ÷ånyamupalabhyate vetyetadantena kùànti / ÷eùàõyagradharmaþ / tatra råpàdiùvasthànama [na] bhinive÷a åùmà / råpàdãnàmidantayà svalakùaõànupalambho mårdhà / råpàdãnàü dvayànupalambhaþ kùàntiþ / ÷ånyaü ityanupalambha upalabhyata iti upalambhaþ / tasmàt ÷ånyamupalabhyatevetyapi dvayam / ÷rotaàpattiphalàdãnàü vi÷eùeùvasthànamagradharmaþ / tasmàdasyàü bhagavatyàmanyathaiva ÷àstrapàñha unneyaþ-

asthànamåùmà råpàdau mårdhà taditi hãti yat /
kùàntirna nityaü nànityaü råpàdãtyasthitidvaye //
phala (laü) puüsàmihàryàõàü vi÷eùeùvasthitistu yà /
saivàgradharmo vij¤eya àrya÷ràvakavartmani //

atra na cakùuþ saüspar÷e sthàtavyamiti / indriyaviùayavij¤ànasannipàte sati yaþ sukhàdivedanotpattyanukålasyendriyavikàrasya paricchedakaþ sàdç÷yamàtreõa sa sukhàdivedanàjanakaþcaitasikaþ spar÷a ityucyate / indriyavikàraü sàdç÷yena spç÷atãti kçtvà / ata indriyabhedàccakùuþsaüspar÷o yàvanmanaþsaüspar÷aþ / ukta càbhidharme "trikasannipàte idriyavikàraparicchedaþ spar÷aþ vedanotpattisanni÷rayadànakarmakaþ" iti / ÷ubhaü ÷uci a÷ubhama÷uci / asaüskçtaprabhàvitaü kle÷àvidyàkùayasyàsaüskçtatvàt / imaü lokamitikàmadhàtum / tatraiveti akàmini loke / ihaivetyasminneva janmani / anupadhi÷eùa iti upadhayaþ skandhàþ / ta eva ÷eùàþ sopadhiùe÷e tadviparyayàdanupadhi÷eùaþ / buddhaparinirvàõeti / saüsàranirvàõayorapratiùñhitena / yathàkramaü sarveùàü kle÷ikadharmaparikùayàt, anà÷ravàõàü ca dharmàõàmanantànàü jagadarthàya yàvadàkà÷amavasthànàt / na ca tato vyutthita iti pràptàparihàõitaþ / na sthito nàsthita ityapratiùñhitamànasattvàdavyutthànàcca / na viùñhito naviùñhita iti pravàhayogena pårvavat / ÷eùaü subodhamityagradharmaþ / ityuktàni ÷ràvakamàrganirvedhabhàgãyàni //

(#<RSt_26>#)
buddhànubhàvàt khaïgamàrgaprastàvanàya keùà¤ciddevaputràõàü vitarko 'bhåt tamàha / atha khalu tatretyàdinà / keùà¤ciditi ye ÷ràvakamàrgamapi subhåtinà de÷yamànaü gaübhãraü menire / kathaü yakùàõàm? tairuccàraõàt / kathaü yakùarutàdãni? tabhdàùàtvàt / tatra rutànãtyudde÷aþ / ÷eùeõa nirde÷aþ / mantritàni vàkyàni / pravyàhçtàni vàkyasamåhàþ / bhàùate padavàkyaiþ / pravyàharati vàkyasamåhaiþ / de÷ayatãtyavavadatã / upadi÷atãtyanu÷àsti / atha khalvàyuùmànityàdi / idamitilabdhàvasaratvàduddiùñaü khaïgaj¤ànam paràmçùati / na vij¤àyate na vij¤àyata iti dvirvacanamavadhàraõàrtham / parato na vij¤àyate eva caramabhavakhaïgaiþkhaïgaj¤ànam / paropade÷asya teùu vaiyarthyàt / yataþ svayaübhåtvena teùàü svayameva tatsaümukhãbhavatãti paropade÷avaiyarthyam //

tathàhãti / ãdç÷yeva hi dharmatà dharmàõàm / kãdç÷ãtyàha nàtretyàdi / atreti skandhadhàtvàyatanàdau / na ki¤ciditi na ka÷ciddharmaþ såcyata iti de÷yate / ÷råyate ÷rotrà niþ÷vabhàvatvàtsarvadharmàõàm / tadyathà nirmitabuddhena nirmitànàü pariùadàü dharma de÷yamàne na ki¤cidde÷yate na ka÷cidde÷ayità na ka÷cicchroteti / atha khalu tesàmityàdi / uttànamagambhãraharùàdvivecanam / itãtyevamasmàbhirvitarkite / anàryàõàmagocaratvena dåràt / niùprapa¤catvena såkùmàt / dukhagàhatvena gambhãràcchràva (ka) màrgà dårataraü såkùmataraü gambhãrataraü j¤ànam / pravi÷ati cetasà / de÷ayati granthataþ / bhàùate arthataþ / tathà hi nàtretyàdinà / iti j¤ànagambhãratà / ataþ ÷àstram-

[36] paropade÷avaiyarthyaü svayaübodhàtsvayaübhuvàm /
gambhãratà ca j¤ànasya khaïgànàmabhidhãyate // 2-6 //

atha khalvàyuùmàniti / nemàükùàntimanàgamyeti / tathàhi nàtretyàdinoktam / gràhyàbhàvaj¤ànaü nàpràpya pràpyaivetyarthaþ / ata÷ca ÷ràvakairapi tajj¤ànaü tathàgatairapyupàdeyaü sutaràü khaïgairadhigantavyàmiti bhàvaþ / iti khaïgànàü gràhyavikalpaprahàõam //

(#<RSt_27>#)
atha khalu punarapãtyàdi / mantràdibalena pratibhàsamàno mithyàpuruùo màyà / çddhisandar÷ito nirmitaþ / tàbhyàü sadç÷àþ / màyopamàste sattvà na màyeti / mithyàtvameva màyàtvaü manyante / subhåtistu manyate mithyàvi÷eùo màyà ca svapnaü ca tàbhyàü sàdç÷yaü mithyàtvameva / tasmànmàyà ca sattvà÷cetyadvayaü mithyàtvena nirvi÷eùatvàditi / tadevaü màyàpuruùavat puruùadravyàõàmasattvamuktam / sarvadharmà apãti / puruùadharmà api sarve màyopamàþ / asati puruùadravye taddharmàõàmapyabhàvàt / atha khalvàyuùmàn ÷àriputra ityàdi nàsyà àyuùmanta ityàdinà na ka÷citpratyeùako bhaviùyatyetadantena sthavirasubhåtirdhàrma÷ravaõikavat pratyeùakànàmapyabhàvamàha / pratãkùantãti pratyeùakàþ / teùàmabhàvaþ pratyeùakapuruùadravyàbhàvàt / såcyata ityasphuñaü bhàùyate / paridãpyata iti sphuñam / praj¤apyata iti vaktç÷rotçbhirvyavahriyate / tasmàtsarvathà na santi puruùadravyàõi / kevalamadhyàtmikeùu ca skandhàdiùu puruùapraj¤aptiþ / tataþ puruùapraj¤aptyà÷raye skandhàdau gràhaka gràhameùàmastãti khaïgànàü gràhakavikalpàprahàõam /

atha khalu ÷akrasyetyàdinà na tat puùpamityetadantena khaïgànàü gotramucyate / atra dharmaparyàyo dharmaprabhedaþ / khaïgamàrgaþ / yannu÷abdo / vàkyàlaïkàre / subhåtimiti / dharmabhàõakapåjayà dharmapåjanàt / etaditivakùyamànaü(õaü) vitarkitaü abhåt / ÷akramanu ÷akraü prati vyàharaõàyeti vitarkaü viditvà bhàùaõàya / imànãti prakçtàni / puùpàõãtyamalatvena puùpasàdharmyàt khaógamàrgasaügçhãtàni ku÷alàni / deveùu pracarantãti avacaranti na dçùñàni, anà÷ravatvena dhàtupatitatvàbhàvàditi bhàvaþ / abhyavakãrõànãti pariùadi nirmitapuùpaiþ såcitàni / nirmitàni yathàdar÷anamasattvàt / kuta ityàha / naitànãtyàdi / manomayànãtyupasaühàraþ / manonirji(rmi) tànãtyarthaþ / ÷akrastu manomayatvamapi niùeddhumàha / anirjàtànãti / yathà hi gràhyatvàdvçkùàdayo na santãti na tebhyo nirjàtàni tàni / tathà manopi nàsti gràhakatvàditi tatopyanirjàtàni subhåtiràha / yatkau÷ikànirjàtaü na tatpuùpamiti yattayornityàbhisambandhànna tatpuùpaü na sa khaómàrgaþ syàdityarthaþ / evaü manyate / nirvi÷eùaü jàtaü nirjàtam / ataþ sajàtãyaü kàryamà÷ritam / kàraõamà÷rayaþ / khaógamàrga÷ca khaógà÷ritaþ / na ca khaógasya saüskçto dharmo màrgasyà÷rayo yujyate sàsravasya vijàtãyatvàt / anàsravasyàpi saüskçtasyàdimatvàdàdita eva nirà÷rayasyànutpattiprasaïgàt / tasmàdanàsravatvena sajàtãyaþ khaógasya dharmadhàtureva khaómàrgasyà÷raya àdhàraþ pratiùñhàgotramiti khaógamàrgasyàdhàraþ // ataþ ÷àstram-

(#<RSt_28>#)
[37] gràhyàrthakalpanàhànàt gràhakasyàprahàõataþ /
àdhàrata÷ca vij¤eyaþ khaógamàrgasya saïgrahaþ // 2-8 //

atha khaógànàü kathaü paràrthakriyàü? icchàmàtreõa tatsiddheþ / kathaü tebhyaþ ÷ravaõam? så÷råùàmàtreõa / yataþ ÷àstram-

[38] su÷råùà yatra yatràrthe yasya yasya yathà yathà /
sa so 'rthaþ khyàtya÷abdopi tasya tasya tathà tathà //

'yasya yasya' vineyasya / 'yatra yatràrthe ' iti nirvedhabhàgãyeùvàryamàrge và / 'yathà yathà' iti yena yenàkàreõa / atha khalu ÷akretyàdi / dvitãyàd atha khalu ÷akra÷abdàt pràk nirvedhabhàgãyàni vaktavyàni / tatra buddhadharmeùu ÷ikùata ityetadantena åùmà / nàmapadaiþ praj¤aptiþ vyavahàraþ / tàn nirdi÷ati / na ca virodhayati tàü cottànãkaroti / tàmeva copadi÷ati / tathà hi praj¤aptimàtraü råpaü praj¤aptimàtrameva dharmatetyupadi÷ati ityåùmà /

yo 'prameyeùvityàdinà na parihàõàyetyetadantena mårdhà / kathaü na ÷ikùate, anupalambhàditi / iti mårdhà / yo na råpasya vivçddhaya ityàdinà atha khalvàyuùmànityataþ pràk kùàntiþ / atra råpàderaparigrahayuktirmahatyorbhagavatyoruktà 'adhyàtma÷ånyatàü yàvadabhàvasvabhàva÷ånyatàmupàdàya' iti / iti kùàntiþ / atha khalvàyuùmànityàdinà atha khalu ÷akra ityataþ pràgagradharmaþ / evaü ceti buddhisthaü hetuþ paràmç÷ati / mahatyorbhagavatyorya uktaþ tathà hi "na sa råpasyotpàdaü pa÷yati na nirodhaü nodgrahaü notsargaü na saükle÷aü nàvadànaü na cayaü nàpacayaü no hànirna vçddhim" ityagradharmàþ / ataþ ÷àstram-

[39] praj¤apteravirodhena dharmatàsåcanàkçtiþ /
åùmagaü mårdhagaü råpàdyahànàdiprabhàvitam // 2-9 //
[40] adhyàtma÷ånyatàdyàbhã råpàderaparigrahàt /
kùàntã råpàdyanutpàdàdyàkàrairagradharmatà // 2-10 //

ityuktaþ pratyekabuddhamàrgaþ //

bodhisattvasya màrgo vaktavyaþ / tamadhikçtya ÷àstram-

[41] kùàntij¤ànakùaõaiþ satyaü satyaü prati caturvidhaiþ /
màrgaj¤atàyàü dçïmàrgaþ sànusaü (÷aü) soyamucyate // 2-11 //

(#<RSt_29>#)
iti saükùepeõa såtràrthaþ / dve kùàntã dve ca j¤àne pratisatyam / duþkhe dharmaj¤ànakùàntirduþkhe dharmaj¤ànam / duþkhe anvayaj¤ànakùàntirduþkhe anvayaj¤ànam / evaü samudayanirodhe màrge ca / ebhiþ pratisatyaü caturvidhaiþ kùaõairbodhisattvasya dar÷anamàrgaj¤atàyàmucyate sahànusaü(÷aü)syaiþ / eùàü tu kùaõànàü vi÷eùalakùaõamadhikçtya ÷àstre pa¤ca ÷lokàþ-

[42] àdhàràdheyatàbhàvàttathatàbuddhayormithaþ /
paryàyeõànanuj¤ànaü mahattà sàpramàõatà // 2-12 //
[43] parimàõàttathatàbhàvo råpàderavadhàraõam /
tasyàü sthitasya buddhatve 'nugrahàtyàgatàdayaþ // 2-13 //
[44] maitryàdi ÷ånyatàvyàptirbuddhatvasya parigrahaþ /
sarvasya vyavadànasya sarvàdhivyàdhi÷àtanam // 2-14 //
[45] nirvàõagràhasà (÷à)ntatvaü buddhebhyo rakùaõàdikam /
apramàõi (apràõi) vadhamàrabhya sarvàkàraj¤atà naye // 2-15 //
[46] svayaü sthitasya satvànàü sthàpanaü pariõàmanam /
dànàdãnàü ca sambodhàviti màrgaj¤atàkùaõàþ // 2-16 //

màrgaj¤atàyàü bodhisattvasya dar÷anamàrgakùaõà ityarthaþ /

imàü tu bhagavatãmadhikçtyàdyaü pàdatrayamanyathà kartavyam / tatràdyaþ kùaõaþ pàdadvayena-

råpàdito dhãrnànanyà na cànyà paramàrthataþ /

dhãþ praj¤àpàramità sà råpàdibhyo nàbhinnà lakùaõabhedàt / na ca bhinnà paramàrthataþ / tathà hi / yà praj¤àpàramità yadråpàdi yà råpàditathatà yà ca gaveùaõà sarva ete dharmà na saüyuktà na visaüyuktà aråpiõo 'nidar÷anàpratighà ekalakùaõà yadutàlakùaõàþ, na saüyuktà na visaüyuktà iti / nàbhinnàþ na bhinnàþ kalpità nàmatvàt / bhedàbhedayo÷ca bhàvadharmatvàt / ata eva råpaskandhàbhàvàdaråpiõaþ / cakùurvij¤ànàbhàvàdanidar÷anàþ / svade÷e parasyotpatteravibandhanàdapratighàþ / bhedapratibhàsànàmastaïgamàdekalakùaõàþ / yadutàlakùaõà iti tathatàmàtralakùaõàþ / ata àdyasya kùaõasya prastàvanà / atha khalu ÷akra ityàdinà tatkasya hetorityataþ pràk / tata urdhvamàdyakùaõa evamukta ityataþ pràk / iti duþkhe dharmaj¤ànakùàntiþ /

caturõàü kùaõànàü vi÷eùalakùaõaü ÷àstreõa-

(#<RSt_30>#)
[43a] tasyà [:] catuùñayaü yattu mahattà sàpramàõatà /
parimàõàntatàbhàvau råpàdeþ

saha apramàõatayà 'sà'pramàõatà' / 'mahattà' apramàõatà cetyarthaþ / anta evàntatà / parimàõa÷càntatà / ca tayorabhàvau aparimàõatà / anantatà cetyarthaþ / 'tasyàþ' iti praj¤àpàramitàyàstanmahattàdi 'catuùñayaü yat råpàdeþ' iti sambandhaþ / råpàdermahattvàdinà tadàlambanàyàþ praj¤àpàramitàyà mahattvàdi / mahàpàramità / apramàõapàramità / aparimàõapàramità / anantapàramità cetyarthaþ / etacca mahàpàramitàvij¤ànaü nirabhinive÷aü draùñavyam / evaü mahàpàramiteti kau÷ika nàbhinivi÷ata ityàdeþ såtrapàñhàt / ata evamukte ÷akreõa teùàmudde÷aþ / sthavira ityàdikaþ subhåtinà sa÷làdhànuvàdaþ / tataþ subhåtinaiva nirde÷aþ tatkasyetyàdi / tatra råpàdãnàü mahattà- amuùmin kàle bhàvo 'muùminnabhàvaþ- ityevaü kàlato 'paricchedàt tadàlambanatvàttasya mahattvam / iti duþkhe dharmaj¤ànam //

àkàso(÷o)pamena tathatà÷arãreõa pramàõato 'paricchedàdapramàõateti / duþkhe 'nvayaj¤ànakùàntiþ //

saükhyayà aparicchedàdaparimàõateti duþkhe 'nvayaj¤ànam //

de÷ato 'paricchedàdanantatà àrambaõanantatayà ca / àrambaõaü sarvadharmà na ca teùàmantato(tà)'sti gaõanàtikràntatvàt / api ca sarvadharmà anantà asattvena teùàmutpàdavinà÷àntayorabhàvàt / sattvà apyàlambanamubhayanairàtmyaj¤àne / te cànantàþ / ÷akra àha / tatkathamanantà iti / subhåtiràha / na gaõanà ayogena gaõanàbahutvena veti / na gaõanàtikràntatvena / nàpyanantàkhyayà saükhyayetyarthaþ / kathaü tarhãti tarhi ÷abdo 'kùamàyàm / na dharmàdhivacanamiti dharma àtmadravyaü na tasyàdhivacanaü tasyàbhàvàt / dharmatvena svàrthàbhidhànàt nàdharmàdhivacanam / prakùiptamiti såtraiþ prayuktam / kutaþ? yata àgaütukaü sati vicàre calatvàt / yato 'vastukaü àtmadravyàbhàvàt / àtmasambandhàdapyàtmeti ki¤ciducyate / tadapi nàstyàtmano 'tyantamasattvàdityanàtmãyam / athavà àtmapraj¤aptiviùayaþ skandhàdiràtmãyastasyàpyabhàvàdanàtmãyam / athavà nàma saüj¤à tasyàtmãyaþ saüj¤ã / tadabhàvàdanàtmãyam / àrambaõaü viùayastadabhàvàt ànàrambaõam / atreti ÷àstç÷àsane / (#<RSt_31>#) etaccàptavacanàdapi nairàtmyasiddhiü dar÷ayitumàha / kà satvànantateti / gaõanàti kràntatvena na kàcitpramàõasiddhepi nairàtmyeàptavacanàdapi nàtmasiddhiriti dar÷ayitumàha / sacetyàdi / svareõeti vacanena / anantasya lokasya vij¤aptirarthaj¤àpano ghoùaþ ÷abdo 'syeti tathoktena / tathàpyatimàüsalatvàt gambhãro nirghoùaståryanirghoùavadvicitraþ ÷abdosyeti tathoktena / avitiùñhamàna iti avi÷ràmyena / api nviti kinnu / àdi÷uddhatvamàdita evàsattvapari÷uddhatvaü sarvatràsattvam / anenàpi paryàyeõa prakàreõa / anantapàramiteyam / katamenetyata àha / evaü sattvànantayeti / satvànàmutpàdanirodhàntavirahàt sattvànantatayeti / evaü cetyevameva / na gaõànatikràntatveneti samudaye dharmaj¤ànakùàntiþ //

avadhàraõam //

tasyàü sthitasya buddhatve,

'tasyàü' praj¤àpàramitàyàü sthitàyàü yad 'buddhatve 'vadhàraõaü' buddha eva sa dçùñavya iti sa ùaùñhaþ kùaõaþ / tasya prastàvanà / atha khalu sendrakà ityàdinà / indra ÷akraþ / brahmà sahàpatiþ / prajàpataya÷catvàro lokapàlàþ / vi÷iùña dharma÷ravaõapraharùàdaprayatnajaü vacanaü udànaü tat udànayanti sma / udãratavantaþ / aho ityà÷carye / dharma iti de÷anàdharmaþ / punaþ dharma iti dharmaprakà÷ito dar÷anamàrgaþ / tasyaiva dharmasya dharmatà prakçtistathà gatotpàdanam / ata evàhuþ ya ityàdi / pràdurbhàva utpàdo 'nà÷ravalakùaõaþ såcyate / tadvacanàtkilàdau pratãteþ / tataþ kramena(õa) sphuñena sphuñataraü sphuñatamaü ca pratãteþ / de÷yate prakà÷yate prabhàvyate ca / tathàgatamityàdinà tameva ùaùñhaü kùaõamàhuþ / adyàgreõeti / adya prabhçti dhàrayiùyàmaþ / avirahito pràptàparihàõàt / vihariùyati saümukhãbhàvàt / tathàgataü tu svayamavadhàrayiùyàma iti yaduktaü tattathàgatatve niyatamavi÷eùalàbhàt / tallàbhe ca vyàkaraõam / tata àha yadàhamityàdi / alpavayo hi ÷rotriyo màõavaka ityucyate / tasyàmantraõaümàõavaka, bhaviùyasi buddho bhagavàn svayamabhisaübodhàt / buddhirati÷ayenàsyàstãti buddhaþ / tàdç÷aü pratyekabuddhopãti / tadvayavacchedàrthaü bhagavad grahaõam / ùaóivadhena bhagàrthena tasya yogàt / bhagavàn bodhisattvopi / tadvayavacchedàrthaü buddhagrahaõaü tasyànabhisambodhàt / yathà dharmàstathaiva gadanàt tathàgataþ / gadeþ pacàdyac / nairuktastakàraþ / arayaþ kle÷àstàn hatavàniti arhan / samyagaviparãtaü samastaü buddhamaneneti samyaksaübuddhaþ / etena (#<RSt_32>#) ÷àstçtvasaüpaduktà / na hyavaktà viparãtavaktà và
÷àstà bhavati / viparãtavacanaü ca kle÷ava÷àdaj¤ànàdvà bhavet / taccobhayamasya nàsti yathàkramamarhatvàt samyaksambuddhatvàcc / saüsàriõaþ kathamã[dç÷ã] ÷aktiriti cedàha sugata iti / gataþ punarbhavàt muktaþ / su÷abdaþ prasa (÷a)stàpunaràvçttiniþ÷eùàrthaþ, suråpavat sunaùñajvaravat supårõaghañavacca / bàhya÷aikùà÷aikùàõàü vyavacchedàya yathàkramam / tatra lokottareõa màrgeõa gatatvàt pra÷astaü gataþ / naivaü bàhyàþ / sàvadhikatvena tanmokùasyàmokùatvàt /

"punaràvçttirityuktau janmadoùasamubhdavau /"

tau ca ÷aikùàõàm / a÷aikùastu bhagavàüstasmàdapunaràvçttyà gataþ / ÷eùamakle÷anirjvaraü /

"kàyavàkbuddhivaiguõyaü màrgàkùapañutàpi và /"

tada÷aikùàõàmapi hãnayànarhatàü yathàsambhavamasti / na tu bhagavataþ / tato niþ÷eùagamanàt sugataþ / kathamekaþ su÷abdastrãnarthànàha? tantreõa nyàyena / tadyathà ÷veto dhàvati / alambumàõàü yàteti / ÷vetaþ ÷uklaþ ÷và itaþ ÷vetaþ / alambumà nàma gràmaþ / tasya yàtà gantà bumà api gràmaþ / tasyàlaïganteti / kathaü sugataþ? yato vidyàcaraõasampannaþ / vidyà adhipraj¤aü ÷ikùà, adhi÷ãlamadhicittaü ca / ÷ikùàcaraõaü vidyà pura÷caraõatvàttayoþ / ato vidyayà cakùuùeva pa÷yan / itaràbhyàü caraõàbhyàmiva tathà gamanàt sugataþ / tadanena padadvayena ÷àstçtvasampado heturåktaþ / lokaviditi lokasya vinayanakàlàkàlàdiparij¤ànàllokavit / puruùà eva damyà damanãyà vineyatvàt / teùàü sàrathiþ samyagvinetà / tasya sadç÷aþ sàrathirastyeva / tadanyaþ sugatastatodhikastu / nàstãti anuttaraþ puruùadamyasàrathiþ / anena padadvayena ÷àstçtvasampado heturuktaþ / athàsya karmaõo viùayaþ / kiü durgatiü gatà api? netyàha / ÷àstà devànàü ca manuùyàõàü ceti / iti samudaye dharmaj¤ànam //

atha khalu ta ityàdinà saptamaü kùaõamàhuþ / à÷caryamàhàrikàrthe / paramà÷caryamanuparigràhikàthe / yàvacchabdaþ paryantàrthaþ / dànapàramitàyà ÷ãlapàramitàyà yàvat sarvaj¤atàyàþ sarvàkàraj¤atàyà ityarthaþ / àhàriketyàkarùikà / anuparigràhiketyanu÷abdo 'nvayàrthaþ / anvayo yuktirnyàyaþ / aparigrahonutsargayogaþ / aparigrahànutsargayogayoþ sàhityam / anvayena parigràhikà yathà na parigçõhàti na cotsçjati tathà parigràhiketyarthaþ / atra ÷àstram-

(#<RSt_33>#)
anugrahàtyàgatàdayaþ //

iti / àdànamàdiparigrahaþ / anugraho 'vikalpanam / ayamaparigrahàrthaþ / atyàga eva atyàgatà / ayamanutsargàrthaþ / bodhisattvàþ parigçõhanti / bhagavatã tàn parigràhayatãti samudaye 'nvayaj¤ànakùàntiþ //

÷akreõa prastàvakatvàdupalakùitaþ parivartaþ ÷akraparivartaþ //

àryàùñasàhastrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü dvitãyaþ parivartaþ //


3. aprameyaguõadhàraõapàramitàståpasatkàro nàma tçtãyaþ /

'maitryàdi' iti ÷àstram / maitrã karuõàmuditopekùà÷catvàryapramàõàni maitryàdi / tadàtmakaü dar÷anamaùñamaþ kùaõa ityarthaþ / tadde÷anà nidànam / atha khalu bhagavànityàdinà àmantrayate smetyetadantena saügãtikàra àha / sàkùãkaraõamaùñame kùaõe hãnayànapatanapratipakùagauravàti÷ayotpàdanàya / tameva kùaõam / bhagavànàha / yo hãtyàdinà praj¤àpàramitàmiti prakaraõàddar÷anakùaõaþ / praj¤à saiva pàraügateti pàramità / kasya pàram? hãnayànapatanabhåmeþ / kà càsau? yà catur(rõàü) apramàõàtmakaü dar÷anam / tathàhi tatpràpto bodhisattvaþ sarvasattveùvàtmasamatàdar÷ã tàna÷araõàn hitvà nàtmanaþ kevalasya hitamãhate yena hãnayàne nipatet / tasmànmaitryàdiråpaü dar÷anamatra praj¤àpàramità / saiva càùñamaþ kùaõaþ / tàü yaþ ka÷cid grahãùyati yàvat paryavàpsyati sàkùàtkaraõàt / pravartayiùyatãti parebhyaþ prakà÷itàyàstasyàstairudgrahaõàt / yàvatpravartanàt / na tasyetyàdiranu÷aüstaþ (saþ) pravartayiùyatãti yàvat / iti samudaye anvayaj¤ànam /

'÷ånyatàvyàptiþ' iti ÷àstram / ùoóa÷ànàü ÷ånyatànàü dar÷anena yà vyàptiþ sarvàsàü dar÷anaü sa navamaþ kùaõaþ ityarthaþ / tamàha / na ca khalvityàdinà / (#<RSt_34>#) ihàpi dar÷anakùaõaþ praj¤àpàraügateti pàramità / kasya pàram? ÷ånyatànàü ùoóa÷ànàmapi / tàsàü dar÷anàt / atrànu÷aüsaþ / àdvitãyàdatha / khalu ÷abdàt / acchannaþ prade÷o avakà÷aþ / nipannaþ ÷ayitaþ / bhaviùyati prabandhena pravakùyati / rakùàvaraõasahità guptiþ / tatra ÷astràdinà rakùà rakùaniyogàdàvaraõam / svayamupasaükramya tasyàdhiùñhànàt guptiþ / athavà ÷arãrasya sarvasukhopasaüharaõaü rakùà / bàhyopakramanivàraõamàvaraõam / àdhyàtmikarogàdinivàraõaü guptiþ / teùàü saüvidhànaü samyak prayogo và và manasà và / iti nirodhe dharmaj¤ànakùàntiþ //

'buddhatvasya parigrahaþ' iti / buddhasya bhàvo buddhatvam / yena buddho bhavati tasya parigrahalakùaõaþ prabhàsvarasamàdhidhàraõàsampat / abuddhakeùu ca buddhakùetreùu buddharåpasyàtmanaþ saüdar÷anam / tamàha / atha khalu ÷akra ityàdinà / imàü praj¤àpàramitàmitiü dar÷anakùaõam / imàn guõàniti lakùaõasampadàdãn / iyata ityabhyunnatàn / dçùñadhàrmikàniti dçùño dharmaþ pràptaü janma / tatrabhavàn / pratilabhata ityudde÷aþ / parigçõhàtãti nirde÷aþ / iti nirodhe dharmaj¤ànam //

'sarvasya vyavadànasya' ityekàda÷aþ / vyavadàyantyaneneti vyavadànam / dànapàramitàdi / tasya sarvasya parigrahaþ / tamàha / kiü punarityàdinà punaraparamityataþ pràk / iti nirodhe anvayaj¤ànakùàntiþ /

'sarvàdhivyàdhi÷àtanaü' iti / àdhayo vyasanàni / tãrthikairàbhimànikai÷ca saha vigrahavivàdani(vi)rodhàsteùàü ÷àtanam / tathà ca tacchatanaü yathà teùàü pa÷càttata imàü ÷rutavatàü tribhiryànaiþ kle÷adurgatisaüsàràruyà vyàdhayaþ kùãyante / tasmàt sarvàdhi÷àtanam / dar÷anaü dvàda÷aþ kùaõaþ / tamàha punaraparamityàdinà saüsthàpyanta ityetadantena / dharmamiti ÷àsanam / vigrahãtavyaü tàóanena / vivaditavyaü kalahena / virodhayitavyaü parasparadveùeõa / te 'bhipràyà iti vigrahàdyabhipràyàþ / evaü hyetabhdavatãti / eùaiva hi dharmatetyarthaþ imàmiti dvàda÷akùaõalakùaõàm / [oùadhã] oùaþ prabhàvaþ / sa dhãyate 'syàmiti dadhàteþ kvip pratyayaþ / jàtireùà tata oùadherajàtàvityaõa bhavati / strãliïga÷càyaü tataþ kçdikàràdaktiï iti dãrghavikalpaþ / à÷ãþ sarpasya daüùñrà / tasyàü viùamasyeti à÷ãviùaþ sarpaþ / janturdehã / (#<RSt_35>#) pràõakajàta iti tiryagvi÷eùaþ / tejaseti prabhàvena / baleneti bàdhakatvena / sthàmata ityabàdhyatvena / balàdhàneneti tadyogena sàmarthyàdhànàt / iti nirodhe anvayaj¤ànam /

'nirvàõagràha÷àntatvaü' iti / gràho 'bhinive÷aþ / etadàha tatkasya hetorityàdinà / praj¤àpàramiteti trayoda÷aþ kùaõaþ / iti màrge dharmaj¤ànakùàntiþ //

'buddhebhyo rakùaõàdikaü' iti buddhebhyo rakùaõam / àdi÷abdàddevàdibhyaþ / etadàha / catvàra÷cetyàdinà bhaviùyatãtyetadantena / praj¤àpàrami[tàmi]ti caturda÷akùaõaþ / iti màrge dharmaj¤ànam //

'apràõivadhamàrabhya sarvàkàraj¤atà naye /
svayaü sthitasya sattvànàü sthàpanaü'

iti pràõàtipàtaviratirapràõivadhaþ / tamàdiü kçtvà yatpàramitàdau yàvatsarvàkàraj¤atàyàü sthitasya tatraiva yatpareùàü sthàpanaü sa pa¤cada÷akùaõaþ / etadàha punaraparamityàdinà / praj¤àpàramitàdãnàü parebhya upade÷o vacanam / àdeyaü gràhyam / tadasya svayamapi teùu sthitatvàdityàdeyavacanaþ / mçdu priyaü vacanamasyeti mçduvacanaþ / dànàdãnàü teùu ca sthitànàü varõabhàùaõàt / mitavacano hitasyaiva vacanàt / aprakãrõavacano hitasyàpyahitami÷rasyàvacanàt / iti màrge anvayaj¤ànakùàntiþ //

'pariõàmanaü' 'dànàdãnàü ca sambodhau' iti ùoóa÷a kùaõa / tamàha / na ca krodhàbhibhåta ityà[ra]bhya svàdhyàsyatãtyetadantena / paridamayati krodhàsaü÷amanàt / pariõàmayati unnatilakùaõasya mànasya kùayanayanàt / upanàho vairam / vyàpàdaþ sattvavidveùaþ / anu÷ayo vairànubandhaþ / smçtirmaitrã ceti / tayoþ smçtimàha / tasyaivamityàdinà / teneti vyàpàdena / paribhedo vikàraþ / dhakùyata iti daheþ prayogaþ / etena saparivàyordveùamànayoþ prahàõamuktam / dveùeõa hi pareùàmanugrahaü na kurvãta / tasmàttàvubhau prahàya dànàdãnàmàtmanaþ ku÷alànàmanuttaràyàü samyaksaübodhau tribhiryànaiþ sarvasattvaparinirvàpaõàya pariõàmena paraü dar÷anaü ùoóa÷a kùaõa ityuktaü bhavati / ityukto bodhisattvànàü dar÷anamàrgaþ //

(#<RSt_36>#)
lokottara eva dar÷a[na]màrgo bhàvanàmàrgastu dvidhà laukiko lokottara÷ca / tàvubhau yathàkramaü pa÷càdvaktavyau / àdita eva lokottarasya bhàvanàmàrgasya kàritraü granthalàbhavàdabhidheyam / tatra ÷àstram-

[47] sarvato damanaü nàmaþ sarvataþ kle÷anirõayaþ /
upakramàviùahyatvaü bodhiràdhàrapåyatà // 2-17 //

namanaü 'nàmaþ' sarvata iti vartate / 'sarvataþ' iti pari÷ubdàrthaþ / paridamanaü pariõamanaü cetyarthaþ / te ubhe yathàkramaü dveùamànayoþ parikùayàt / te dve / evamukte ÷akra ityàdinà mahàsattvànàmityetadantenàha / eùu ùañsu kàritreùu praj¤àpàramità÷abdena bodhisattvànàü bhàvanàmàrga ucyate / yatheyamityarthaþ / iti paridamanapariõàmanakàritre /

'sarvataþ kle÷anirjayaþ' iti / svaparakle÷ànàmatyantajayàt / tamàha bhagavànityàdinà naitat sthànaü vidyata ityetadantena / jãvitàntaràyo veti / tatraiva ÷astrasampàte paropakrameõa veti / mçgayàdimadhyagatopi parasyaiùa upakramaþ / pareùàü tena / svaparakle÷àrjanayà bhagavatyà tena nirjitàstasyaiùa niùyanda iti bhàvaþ / iti kle÷anirjayàkàritram //

jãvitàntaràyàya kçtàþ parairupakramàstasminna prabhavantãti 'upakramàviùahyatvam" / tadàha / sacedityàdinà nobhayavyàbàdhàya cetayata ityetadantena / tatreti ÷arãre / tatkasya hetoriti tadapatanaü kutaþ? uttaraü mahàvidyetyàdinà / sarvakàlaü sarvatra de÷e sarvavipakùeùu vàpratihataprabhàvatvàdyathàkramaü mahatã / apramàõà aparimàõà ca / tato 'dhikàbhàvàd anuttarà / samàbhàvàd asamà / samena samaþ samasamaþ / ki¤cidånajàtã[ya]tvàt samasamà / tasyà apyabhàvàd asamasamà / àtmano àbàdhaþ / upaghàtaþ / evaü pareùàmubhayasya ca tadartha na cetayate / na cittaü vyàpàrayati / tasmàtparopakramairaviùahyatvamasyàþ karmeti / upakramàviùahyatvakàritram //

'bodhiþ' iti / anuttarà samyaksaübodhiþ / pa¤camaü kàritram / tadàha / acaitanyeùu sarvaj¤aj¤ànena / vyavalokayiùyatãti / vinayanàdyartham / tatkasya hetoriti tat sarvaj¤aj¤ànaü kutaþ? na takti¤cidasti yanna pràptamiti / sarve hi buddhadharmàþ pràptavyàþ / te ca pratyàtmavedyàþ / tato yadyanena pràptà na syurnàyaü sarvavibhdavet / tasmànna tatki¤cidasti yadasya na pràptaü syàt / tataþ pràpyamitaracca sarvaü jànàtãti na tatki¤cidasti yadasya na j¤àtaü syàt / prakarùagataü ca sàkùàtkàrij¤ànamiha gçhyate / tata àha / na (#<RSt_37>#) ki¤cidasti yadasàkùàtkçtaü syàt? iti và÷abdàþ parasparàpekùayà vikalpàrthàþ / tasmàdasau sarvaj¤aþ / tasya j¤ànaü sarvaj¤aj¤ànam / saiva samyaksambodhiþ / tathà hi samyagj¤ànaü sambodhiþ / samyagiti sàkùàt / saiva bodhivivakùàtaþ sarvotkarùagataþ samyaksambodhiþ sarvaj¤ànaü ceti / vyavahàrato bhedo na vastutaþ / abhisaübhotsyata iti pratilapsyate / iti sambodhikàritram //

'àdhàrapåjyatà' iti / dvividha àdhàraþ / eka pustakagatàyàþ tasyà apara udgçhyamànàyà yàvaduddi÷yamànàyàþ tasya påjyatà tadvadeva dvividhà / tatra gatànàü sattvànàü parairaviheñhanãyatà / te dve yathàkramaü punaraparabàhyadvayena parigçõhàtãtyetadantenàha / anta÷a iti paramàpacaye / na satkariùyata iti sthàpanàdårdhvam / avatàro randhramavakà÷aþ / sthàpayitveti bahiùkçtya / pårvajanmano 'paraparyàyavedanãyaü niyatavipàkamaku÷alaü pårvakarma / tasya vipàko 'niùñaphalam / imamiti yathoktam / tadyathetyàdinà dçùñàntaþ / evamevetyàdinà dàrùñàntikaþ / bodhimaõóagata iti / maõóaþ sàraþ / bodhyarthe maõóo bodhimaõóaþ / tasminniùadha bodheradhigamàt / kasya sàraþ? kà¤canamayyàþ pçthivyàþ / tathàhi vivarti(rta) syàdau / kà¤canamayyàü pçthivyàmabhinirvçttàyàü caturatnamaye merau saptasu kà¤canaparvateùu saptasu sitàsu bàhyamahodadhau, ayameva cakravàte(vñhe) abhinirvçtte, kà¤canamayyàþ pçthivyàþ sàro vajramayaþ samabhyudgataþ / yo mçnma (õma)yeùu caturùu dvãpeùvaùñàsu càntaradvãpeùvabhinirvçtteùu jambådvãpasya nàbhiþ saüvçttaþ sa ca vajramayatvàdvodhàsanatvàcca vajràsanamityucyate / sa bodhimaõóaþ / taü gatàþ pràptàþ / samante bhavaþ sàmantaþ / veùñanaparisàmantaþ pariveùñaþ / abhyantaraü madhyam / bodhàya vçkùo bodhivçkùaþ / tanmåle niùadha bodheradhigamàt / tasya målaü målàbhinive÷aparicchinnaþ prade÷aþ / tadgataþ / và÷abdàþ parasparàpekùayà vikalpàrthàþ / viheñhayitumiti vihiüsitum / vyàpàdayitumiti nihaütum / àve÷ayitumiti bhåtapi÷àcàdiprave÷anàt / bhayàdipratipakùatvàt
/ abhayamavairamanuttràsaü mahàmaitrãnàmekamapramàõam / prabhàvayantãti niùpàdayanti prakà÷ayantãti sasainyasya màrasya vighnatopi kramaõàt / caityabhåta iti / càyç påjàyàm / càyyate devatà asminniti caityam / kçtyalyuño bahulamityadhikaraõe õyat / àya edbhàva÷ca ståpa ityarthaþ / tadbhåtastattàdç÷aþ / nirmàlyàderakarùàrhatvàt / apacàyanãyaþ / yata÷caityabhåtastamanye na hiüsanti / yataþ ÷araõàdistatastatragatà avadhyà bhavanti / tatra sannihitaü tràyata iti tràõam / abhyupagacchato bhayaü ÷çõàtãti ÷araõam / abhayà lãyante asminniti layanam / paramayanaü paràyaõaü parà gatiþ / iti ùaùñhamàdhàrapåjyatàkàritrama //

(#<RSt_38>#)
laukiko bhàvanàmàrgaþ / àdau vaktavya àdyatvàt / sa ca trividhaþ / adhimuktimanaskàraþ pariõàmanàmanaskàro 'numodanàmanaskàra÷ca / tatràdhimuktimanaskàramadhikçtya ÷àstram-

[48] adhimuktistridhà j¤eyà svàrthà ca svaparàrthikà /
paràrthikaiveti

svasyaiva svaparayoþ parasyaiva càrthaþ pradhànamà÷ayato yasyàü sà yathàkramaü 'svàrthà' 'svaparàrthà' paràrthaiva' ca / tataþ ÷àstram-

eùà ca pratyekaü trividheùyate // 2-28 //

[49] mçdvã madhyàdhimàtrà ca

'eùà' iti svàrthàdiþ / 'trividhà' mçdvayàdibhedena / tataþ ÷àstram-

mçdumadhyàdi bhedataþ /
sà punastrividhà

mçdvayàdãnàü pratyekaü mçdvayàdibhedàt / tadyathà svàrthàdimçdumçdvã mçdumadhyàmçdvadhimàtrà / madhyamçdvã madhyamadhyà madhyàdhimàtrà / adhimàtramçdvã adhimàtramadhyà adhimàtràdhimàtrà ca / evaü svaparàrthà / evaü paràrthà ca / tata ÷àstram-

ityevaü saptaviü÷atidhà matà // 2-29 //

'ityevaü' trãõi vàràõi tribhirbhedàt 'saptaviü÷atidhà' iùyate /

adhimuktiþ ÷raddhàchandau saüpratyayàbhilàùalakùaõau kvàdhimukti? såtrasåtràrtharåpàyàü bhagavatyàü taccaryàyàü ca lekhanàdikàyàü tatpåjàyàü ca puùpàdibhirbahuvidhàttàbhiþ / caryàpåjobhdave ca puõye yathà såtram / tatra prathamà / evamukte ÷akra ityàdinà yaþ praj¤àpàramitàyai påjàü kariùyatãtyetadantena / likhitveti svayam / pustakagatàü và kçtveti pareõa / divyàbhiriti vi÷iùñàbhiþ / javànka(?)puùpàdivarjanàt / puùpàõi muktakusumàni / màlyàni srajaþ / gandhà gandhadàråõi / vilepanàni sa (ta)màla bhavàni / cårõà agarucandanàdãnàm / cãvaràõi vastràõi / påjàbhiriti nivedyàdibhiþ / bahuvidhàbhiriti bhakùyalehyàdibhedàt / puùpàdibhiþ satkuryàditi sambandhaþ / påjayedityarthaþ / gurukuryàditi gauraveõa / mànayediti (#<RSt_39>#) premnà(mõà) / påjayediti praõàmà¤jalistutyàdibhiþ / arcayediti dakùiõàvartaiþ / apacàyediti nirmàlyàdyapanayanaiþ / ÷arãràõãti dhàtåna / ståpeùviti cetyeùu pratiùñhàpayedavasthàpayet / parigçõhãyàt karaõóàdãn kçtvà / dhàrayedvà karaõóàdivahanàt / tàü÷ceti ståpakaraõóàdãn / yoyaü sarvaj¤atàtmabhàva iti sarvaj¤ataivàtmabhàvaþ / sa nirvartitaþ / katamasyàü pratipadi ÷ikùamàõena yàvatsamyaksambuddhena / kà punaþ sarvaj¤atetyàha / anuttaràsamyaksambodhiþ sarvaj¤ateti / abhinirvartitàrthaþ / ka ityàha / asyàpyarthamàha / pratilabdheti / ihaiveti asyàmeva / àtmabhàva÷càsau àtmapraj¤apteþ ÷arãraü ca råpakàyastathàgato gacchati / kiü gacchati tathàgata iti / saükhyàü gaõanàm / praj¤àpàramità ca upàyakau÷alyaü ca tàbhyàü nirjàtaþ san / prabhàvanàntà÷catvàro nirde÷àþ / loke pratãtiþ prabhàvanà / ayamevaiti bhagavatãpåjakaþ / tatra iti tathàgata÷arãrapåjakàt / ÷eùaü subodham / iti svàrthàdhimuktiþ
mçdumçdvã //

evamukte ÷akra ityàdinà hãnapraj¤airityetadantena dvãtiyà / likhiùyanti yàvatparyavàpsyantãti svàrthaþ / tata årdhva paràrthaþ / tatra pravartayiùyantãtyudde÷aþ / tribhirnirde÷aþ / de÷ayiùyantãtyarthataþ / upadekùyantãtityavadiùyanti / uddekùyantãti granthataþ / svàdhyàsyantãti svàdhyàna(ya)ma(mi)tyabhyàsaþ / mahàrthikà mahàphalà / sà kçtà satã evaü bhaviùyatãti mahàphalaiva bhaviùyatãti / na j¤àsyantãti na ÷roùyanti ÷abdataþ / na vetsyantãti pustakaü na lapsyante / na vedayiùyantãti / vedanaü vedaþ arthaj¤ànam / tatkarotãtiõic / arthaü na j¤àsyantãtyarthaþ / uteti prakàràntaram / avetyeti lokottareõa j¤ànena satyàn j¤àtvà / prasàdaþ cittagato dharmaþ / yena cittamatyantamakaluùãkriyate / udakamiva dakaprasàdena maõinà / ÷rotasa àpattiþ saiva phalam / sakçdàgàmino 'nàgàmina÷ca phalam / arhato bhàvo 'rhatvaü caturthaphalam / àtmànamekaü prati bodhiþ pratyekabodhiþ / upavçühayitveti lyap kasmànna bhavati? upabçhaünamupabçühaþ taü kçtvetyeke / tathàpi pràpnoti / curàdau saügràmayatipàñhasya niyamàrthatvàt' saügràmayatereva sopasargàt nànyasmàditi / tasmàt pràdipratiråpako yanna pràdiþ pradattàdivat / avinivartanàya hità avinivartanãyà / durabhisambheveti durlabhà / vãryaü ku÷ale karmaõyutsàhaþ / kutsitakarmaõi saktaþ kusãdaþ / sãdateþ sapratyayo 'ravindavat / sattvaü dhairyaþ / cittaü samàdhiþ / saüj¤à smçtiþ / adhimuktiþ ÷raddhà / tattvapravicayaþ praj¤à / ÷raddhàdindriyàõàü daurbalyaü hãnavãryàdipadairucyate / tatra hãnavãryaþ kusãdairiti viryendriyasya hãnasattvaiþ / hãnacittairiti samàdhãndriyasya / hãnasaüj¤airiti smçtãndriyasya / hãnàdhimuktikairiti (#<RSt_40>#) ÷raddhendriyasya / hãnapraj¤airiti
praj¤endriyasya / bhagavatyà durabhisambhavatvaj¤ànaü sopattikaü caryàtirekaþ / puõyàtireka åhyaþ / ÷eùaü pårvavat / iti svàrthàdhimuktirmçdumadhyà //

tasmàttarhãtyàdinà pratisartavyàntena tçtãyà / abhãkùõaü ÷ravaõàdi paripra÷na÷ca saü÷ayacddedàrthaþ / pratisartavyatàyà÷ca sopattikaü j¤ànamante caryàtireka åhyaþ / ÷eùaü pårvavat / iti svàrthàdhimuktirmçdvadhimàtrà //

tasmàttarhãtyàdinà dvitãyaprasavatiparyantena caturthã / saptaratnàni tadyathà suvarõa råpyaü vaióårya musàragalvaü / a÷magarbhaþ lohitikà muktà karketanaü ca / tannidànamiti taddhetukam bhagavatyàü ÷raddhadhimokùaprasàdàþ / cittotpàdo 'dhyà÷ayataþ / ÷ravaõàdikaü arthavivaraõaü manasà anvavekùà parimãmàüsà ca / pustakagatàü và kçtvà saddharmacirasthiti hetornetrya vaikalyàya ca / avasthàpanaü caryàtirekaþ puõyàtirekaþ / yathàpàñhaü ÷eùa purvavat / iti svàrthadhimaktirmadhyamçdvã //

tiùñhantu khalvityàdinà dvitãya prasavatiparyantena pa¤camã / eùa eva dvitãyo mårajaphalena mahatà jambuvçkùeõa lakùitatvàt jambådvãpaþ / tato nidànamutpattirasyeti tathoktam / ÷eùaü subodham / itaþ prabhçti yatrànu÷aüsaþ pañhyate na caryàtirekastatra yadyathoktànu÷aüsa ÷raddhàdikaü sa caryàtirekaþ / iti svàrthàdhimuktirmadhyamadhyà //

tiùñhantvityàdinà dvitãyaprasavatyantena ùaùñhã / catvàro mahàdvãpà àsminniti càturmahàdvãpaþ / svàrthe aõa / lokadhàraõàt lokadhàtau / ÷eùaü tathaiva / iti svàrthàdhimuktirmadhyàdhimàtrà //

tiùñhantvityàdi dvitãyaprasavatiparyantà saptamã / caturdvãpakànàü sahasraü parimàõamasyeti sàhasraþ / sa eva paripurõatvena cåóàyogàt cåóikaþ / iti svàrthàdhimuktiradhimàtramçdvã //

tathobhayàntà aùñamã / dvãþsàhasraü parimàõamasyeti dvisàhasraþ sàhasrasahasramityarthaþ / sa ca madhyamaþ sàhasramahàsàhasrayormadhyatvàt / iti svàrthadhimuktiradhimàtramadhyà //

tathaivàntau navamyàm / triþsahasraü parimàõamasyeti trisàhasram / (#<RSt_41>#) dvi(tri)sàhasràõàü sahasramityarthaþ / sa eva mahàsàhasraþ / iti svàrthàdhimuktiradhimàtràdhimàtrà //

tiùñhantvàdirbhavatiparyantà da÷amã / trisàhasra eva lokadhàtuþ / kintu tasmin sarvasattvà manuùyà bhaveyuþ / na pårvaü na caramamasminnityapårvàcaramam sahetyarthaþ / ato j¤àyata iha sattvà eva sattvàþ pårvatra manuùyà eveti / parikalpaþ kalpanà / yàvajjãvaü caityapåjà sarvàsu / iha tu kalpaü và kalpàva÷eùaü và / asyàü ca sarvagãtavàdyaiþ sarvapuùpàdibhi÷caityapåjàtirekaþ / bhagavatãpåjàpuõyàtirekopapattij¤ànamante / so 'syàü caryàpåjàtireka / iti paràrthadhimuktirmçdumçdvã //

tiùñhantvityàdinà praj¤àpàramità mahàsamudràdityetadantenaikàda÷ã / gaïgànadãvàlikopameùu trisàhasreùviti stupasatkàre vi÷eùaþ / ÷eùaü da÷amãvat / bhagavatãcaryàpåjàsu sopapattikamanu÷aüsavistara parij¤ànamatirekaþ / idç÷atvena cittàtikramàd acintyà sadç÷àbhàvàd atulyam / puõyàbhisaüskàraþ puõyakarma / ÷atatamãmapãtyàdi / àdàvante ca kalàü nopaitãti vacanaü madhyepi sambandhàrtham / atra ca bhàgaþ kalà / nopaitãti nàrghati / na labhata ityarthaþ / na kevalaü kalàü nopaiti tulanàrtham / kiü tarhi saükhyàmapi kalàmapi gaõanàmapi / api÷abdaiþ parasparàpekùayà samuccayaþ / uktaü yathà kalàü nopaiti / kathaü saükhyà? saükhyàbhirekai [ra] pyatulanàt / pårvakasya puõyasya ÷atamapi sahasramapi yàvatkoñã÷atasahasramapi pa÷cimasya puõyasya tulanàya na kùamata iti / gaõanà gaõitaü pratyutpannàdiþ / tàü kathaü nopaiti? tadatirekepyatulanàt / pårvakasya puõyasya pa¤caguõàpi viü÷atirda÷aguõamapi sa (÷a)taü yàvallakùaguõàpi koñã pa÷cimasya puõyasya tulanàya na kùamata iti / upamàmapyaupamyapi upani÷àmapi na kùama [ta] iti pareõa sambandhaþ / upamitiråpamà / saiva aupamyam / 'svàrthe pya¤ / upani÷ànamupani÷à / tatràbhinnamupamànamupamà saükhyàtamupamànamaupamyam / gaõitamupamànamupani÷à / tadapi trayaü tulanàya na kùamate / tadyathà kalàprasçtopamenàpi pårvakeõa na ÷akyamuttaraü tulayitum / da÷aprasçtopamenàpãti / upaniùadamapi na kùamata iti / evamatyantatulanàbhàvàt tulanàrthayà upaniùat samãpaniùadanaü pàr÷vato 'vasthitiþ, tàmapi nàrhatãtyarthaþ / màrùeti àmantraõam / àryetyarthaþ / samudàcàrà abhipràyàþ / samanvàhàraþ smaraõam / (#<RSt_42>#) svàdhyàyo mano jàpaþ / mahàvidyàdipada trayaü vyàkhyàtama
/ ato 'dhikàyà vidyàyà abhàvànniruttarà / atodhikasya dharmasyàbhàvàdanuttarà / tulyavidyàntaràbhàvà dasamà / asamaistathàgataiþ samatvàdasamasamà / prabhàvyanta iti prakà÷ante / saptabhirbodhyaïgaiþ samprayuktàni taü ni÷rayatvàt / taiþ parigçhãtà adhiùñhitàþ / buddhànàü j¤ànaü svayaü bhàvàt svayambhå / cittàtikramàdacintyam / pårva÷ruteneti pårva÷rutobhdavena / auùadhãtàra iti auùadhya÷ca tàrà÷ca / avabhàsayantãtyavabhàsaü kurvanti / dharmo nirvàõaü sarvadharmotkçùñatvàt / sa eva samaþ yànatrayasya dhàraõatvàt / sa eva sa (÷a)maþ kle÷aduþkhopasamatvàt / tasmai caryà / ku÷alaü sucaritaü tasya caryà / viùamo mçtyuhetuþ / tasyàparihàro viùamàparihàraþ / ayamudde÷aþ / ÷eùo nirde÷aþ / daõóa upavàsanàdiþ / parigçhãtatvaü pratyupasthiteti / tatsvabhàvena tathàbhàvàt / vyàóàþ caõóamçgàþ / sarãsçpàþ sarpàþ kuñilaü gamanàt / teùàü kàntàraþ / sthàpayitvetyàdi yatpårvakarmavipàkena taü bahiùkçtya / samanvàhàro manasikaraõam / pratihatacittà iti sadveùacitàþ / vicakùuþ vimanàþ / balakàyo balasamåhaþ / tasya catvàryaïgàni gajavàjipattirathàþ / vyåhaþ sannipàtaþ / bimbisàro magadhàdhipaþ / prasenajit sràvastãpatiþ / ÷àkyàþ ÷àkyakulajàþ kùatriyàþ / licchavayo vai÷àlakàþ / pratyu[dà]vçtto nivçttaþ / vihàyasàntarãkùagatà iti àkà÷enàkà÷aïgatàþ / cirasyeti cireõa / upàvçtteti punaràyàtà / avarakeõeti alpakena / yathà praj¤àpàramità tathàbhàvaü tathàtvam / praj¤àpàramitaiva mahàsamudraþ / iti svaparàrthàdhimuktiþ mçdumadhyà //

atha khalvityàdinà dvitãya pariõàyikàntena dvàda÷ã / ùañpàramitànàyikatvàdij¤ànaü sopattika÷caryàtirekaþ puõyàtireka uktaþ / ÷eùaü pårvavat / varõaþ stotraü guõà và / pårvaïgameti agre÷varã / nàyiketi saügràhikà / pariõàyiketi saüvardhikà / praj¤àpàramità hi svayemeva paramatvàt pàramità / itaràstayaiva sarvaj¤atàyàü pariõàmitatvena / ÷eùaü subodham / iti svaparàrthadhimuktirmçdvadhimàtrà /

atha khalvityàdinà guõàn vadàmãtyetadantena trayoda÷ã / yopyenàü pustakagatàü saddharmacirasthitihetoþ sthàpayitvà påjayet / tasyàpi sarva ete 'nu÷aüsà iti j¤ànamatra caryadhikyam / iti svaparàrthàdhimuktirmadhyamçdvã /

(#<RSt_43>#)
evamukta ityàdirdvitãyapunaraparàt pràk caturda÷ã / ryàtireko yathàbhåtam / iti svaparàrthàdhimuktirmadhyamadhyà /

punaraparamityàdinà yatra khalu punarityataþ pràk pa¤cada÷ã / pratyanuyogaþ pra÷naþ / iti svaparàrthàdhimuktirmadhyàdhimàtrà //

yatra khalvityàdinà evamukta ityataþ pràk ùoóa÷ã / sarvadevopasaükramaõa÷raddhà tebhya÷ca dharmadànacaryàtirekaþ / iti svaparàrthàdhimuktiradhimàtramçdvã //

evamukta ityàdinà dçùñadhàrmikàn guõàn parigçõhàtãtyetadantena saptada÷ã / devàdyàgamanàrcanaj¤ànàt praharùo bhagavatãprabhàvena ÷raddhàdikaü caryàtirekaþ / saüjànãta iti saülakùayati / niùñheti ni÷cayaþ / gantavyeti kartavyà / amànuùaü sattvamiti manuùyeùu bhavo mànuùaþ / na tathà amànuùaþ / a÷ucyabhàvàt caukùaþ / puùpàdiyogàt ÷uciþ / apakramaõamapamaraõam / klamathaþ pãóà / udàro mahàn / pratibhotsyata iti budhyateþ prayogaþ / gçddhiþ abhilàùaþ / saüj¤à smçti / iti svaparàrthàdhimuktiradhimàtramadhyà //

punaraparamityàdinà àparivartasamàpteraùñàda÷ã / caryàtireko yathàsåtram / iti svaparàrthàdhimuktiradhimàtràdhimàtrà //

aprameyetyàdi / atra ståpa÷caityam / pàramità praj¤àpàramità / dhàraõaü dvividham / pustakagatàü kçtvà yadasyàþ saddharmacirasthitaye bahiþsthàpanam / yaccodgrahaõadhàraõàdibhiradhyàtmameva sthàpanam //

aprameyaguõadhàraõaü yasyàþ sà tathoktà / tathoktà ca sà paràmità ca sà ca ståpa÷ceti dvandvaþ / tayoþ satkàraþ puùpàdibhiþ påjà / tadabhidhàyã parivarto 'prameyaguõadhàraõaståpasatkàraparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü tçtãyaþ parivartaþ //


(#<RSt_44>#)
4. guõaparikãrtanaparivarto nàma caturthaþ /

adhimuktayo 'dhikçtàþ / tatra nava svàrthà navaiva ca svaparàrthà uktàþ / asmiüstu parivarte navaiva paràrthà vaktavyàþ / tatràdau tathàgata÷arãreùvityetadantena ånaviü÷atitamã / praj¤àpàramitaiva dharmakàyatvàdatyantapåjyà / tathà råpakàyaþ satyakàyatvàdityetasminnarthe yau ÷raddhàprasàdau sàmarthyagamya÷ca màtràtirekaþ sa iha caryàtirekaþ / tathàgatànàü ÷arãràõi dhàtavaþ / karaõe ùaùñhã / taiþ paripårõaþ / kiü vyàptimàtreõa? netyàha / cåóikàbaddha iti / dãyeta iti upanyasyeta / ekatareõa pravàryamàõa iti / anayorekaü gçhàõeti nimantryamànaþ / citrãkàro gauravàti÷ayaþ / gurutarà hi bhagavatã tebhyaþ / etaddhi ÷arãramiti / yà praj¤àpàramità / bhåtàrthastathyàrthaþ / tadyogàt bhåtàrthikam / sãdatãti sat / anityaþ / saccàsau kàya÷ceti satkàyo råpakàyaþ / dharmakàyapariniùpattita iti / atràryamàrgo dharmaþ / sa ca prakarùa gataþ praj¤àpàramitaiva / nànityaþ pravàhanityatvàt / bhåtakoñiprabhàvita iti / bhåtàni tattvàni teùàü koñiragram / tato 'dhikasya tattvasyàbhàvàt / tasyàmeva prabhàvito vyahçtastàdàtmyàt / katamaþ kàya ityàha / yadutetyàdi / tathatàmàtraparamàrthaü taddar÷anã praj¤àpàramità na tato bhidyata iti bhàvaþ / tatkiü tathàgatadhàtuùvagauravameva? netyàha / na khalvityàdi subodham / iti paràrthàdhimuktirmçdumçdvã //

api tvityàdinà tiùñhatu khalvityataþ pràgviü÷atitamã / apitu÷abdo vi÷eùàrthaþ / yadyapi teùu me gauravaü tathàpãtyarthaþ / punaþ÷abdastu pårvamapi vi÷eùayoktatvàt / nirjàtànãti vi÷eùaõatvepi hetutvaü gamyate nirjàtatvàdityarthaþ / tadyathàpãtyàdinà dçùñàntaþ devasabhàdhikaraõatvàt devasabhà mahatã ÷àlà yasyàü ÷akrastrayastriü÷ebhyo dharma de÷ayati / ata eva sà sudharmetyucyate / [a] sya ca sudar÷anasya devanagarasya dakùiõapa÷cimadigbhàga iti / ãùo (÷o) mahàpuruùaþ / tasyàkhyà pratibhàso råciþ / mahatã ÷àkhà asyeti mahe÷àkhyaþ / mahànmanà ityarthaþ / sa ceha j¤ànàtmà samyaksaübuddhaþ / tasya hetupratyayabhåto hetusvabhàvo pratyayasvabhàvo ca / ata evàha / tathàgatasyetyàdi / tatra sarvaj¤aj¤ànaü ÷akravat / tathàgatadhàtavo nàsya hetupratyayabhåtàþ / (#<RSt_45>#) ÷akrasya tadàsanavat / pårvatra kàyasyàdhàrabhåto råpakàya evoktaþ / iha tu mahe÷àkhyasya j¤ànakàyasyàsanasthànãyaþ / ityasminnarthe yau ÷raddhàprasàdau sa caryàtirekaþ / iti paràrthàdhimuktirmçdumadhyà //

tiùñhatvityàdinà tathàgata÷arãreùvityetadantena ekaviü÷atitamã / ihoktabhagavatãmàhàtmye yau ÷raddhàprasàdau sa eva caryàtirekaþ / iti paràrthàdhimuktirmçdvavadhimàtrà //

api tvàdi tathàgata÷arãràntàt dvàviü÷atitamã / tathàgato hi sarvalokà (ke) bhyudgatatvàt påjyataraþ påjyatamaþ sa ca sarvaj¤aj¤ànam / tato yadi dhàtavastadàdhàratvàt påjyàstadà tajjananã tatopi påjyatamà kà kathà dhàtånàmityasminnarthe ÷raddhàdikaü caryàtirekaþ / iti paràrthàdhimuktirmadhyamçdvã //

api tvityàdinà bhàjanabhåtànyabhåvannityetadantena trayoviü÷atitamã / praj¤àpàramitàyàþ sarvaj¤aj¤ànasya ca guõà ihoktamaõiratnànusàreõa veditavyàþ / yathà coddhçtepi tasmiü maõiratnakaraõóakaþ spçhaõãyo bhavati / evaü buddhastanmàtro guõaiþ parinirvçtepi bhagavati dhàtavaþ påjyà bhavantãtyasminnarthe ÷raddhàdikaü caryàtirekaþ / iti paràrthàdhimuktirmadhyamadhyà //

yathà ca bhagavà(va)nityàdinà tathàgata÷arãreùvityetadantena caturvi÷atitamã / yathà praj¤àpàramitànirjàtatvàdde÷anàdharmaþ parairapi nirde÷yamànaþ påjyo bhavati / ràjapuruùa÷ca ràjànubhàvàdakutobhayaþ sarvatra påjyaþ / evaü praj¤àpàramitànirjàtatvàttadanubhàvàcca dhàtavaþ påjyà ityasminnarthe puõyàtireke ca ÷raddhàdikaü caryàtirekaþ / iti paràrthàdhimuktirmadhyàdhimàtrà //

api tvityàdinà påjà kçtà bhavatãtyetadantena pa¤caviü÷atitamã / bhagavatãpåjayà traiyadhvikatathàgatàþ påjità bhavantãtyasminnarthe ÷raddhàdikaü caryàtirekaþ / iti paràrthàdhimuktiradhimàtramçdvã //
punaraparamityàdinà dvitãyaü pa÷yatiparyantena ùaóviü÷atitamã / traiyadhvikatathàgatànàü dharmatayà dar÷ayitrã bhagavatyevetyasminnarthe ÷raddhàdikaü caryàtirekaþ / dharmatà dharmakàyaþ sa ca praj¤àpàramitaiveti bhàvaþ / aparisamàpte eva ÷akravàkye bhagavànàha evametadityàdi / ahamapyabhisaübuddha iti yàvat / àgamyeti pràpya hetuükçtya / iyatàpi bhagavatyàþ samyaksaübodhikàraõatvamuktaü na tu dharmakàyatvam / tadupasåcanàya punaþ ÷akra (#<RSt_46>#) àha / mahàpàramitetyàdi / samyakprajànàtãti niùprapa¤cena j¤ànena vettãtyarthaþ / saüpa÷yatãti sarvàkàraü pa÷yatãtyarthaþ / sphuñãkarttu bhagavànàha / evametadityàdi / iti paràrthàdhimuktiradhimàtramadhyà //

atha khalu ÷akra ityàdinà àparivartasamàpteþ saptaviü÷atitamã / sarva mahàyànaü pàramitàbhiþ saügçhãtam / tàsu bhagavatã pradhànaü pårvaïgamatvàt saügràhakatvàccetyasminnarthe ÷raddhàdikaü caryàtirekaþ / upàyakau÷alyena parigçhãtànàmityudde÷aþ / praj¤àpàramitayà sarvàkàraj¤atàyàü pariõàmitànàmiti nirde÷aþ / tatra prakçtipàramitànàü dçùñàntà nànàpuùpàdikà vçkùàþ / ekarasà tu chàyà teùàmupàyakau÷alyaparigçhãtànàü dçùñàntaþ / iti paràrthàdhimuktiradhimàtràdhimàtrà //

prakçtatvàtpraj¤àpàramitàyàþ ye guõàsteùàü parikãrtanaþ parivartastathoktaþ /

àryàùñasàhastrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkàra÷àntiviracitàyàü caturthaþ parivartaþ //


5. puõyaparyàyaparivarto nàma pa¤camaþ /

uktaü 'kàritramadhimukti÷ca' / 'stutistobhita÷aüsitàþ' vaktavyàþ 'stutaü' sutiþ / 'stobhitaü' stotraþ / subdhàtorbhàve ktaþ / ÷aüsanaü ÷aüsaþ / so 'syàstãti ÷aüsã / tabhdàvaþ '÷aüsità' pra÷aüsetyarthaþ / ataþ ÷àstram-

[50] stutiþ stobhaþ pra÷aüsà ca praj¤àpàramitàü prati /
adhimokùasya màtràõàü navakaistribhiriùyate // 2-20 //

praj¤àpàramitàyà yo 'dhimokùaþ pårvamuktaþ svàrthobhayàrthaparàrthabhedena trayodhimuktinavakà ityarthaþ / tasya guõobhdàvanaü 'màtràõàü' prabhedànàü 'tribhirnavakaiþ' yathàkramam / 'stutiþ stobhaþ pra÷aüsà ca' 'iùyata' ityekavacanaü stutyàdibhiþ pratyekamabhisambandhàt / tatra guõobhdàvanasya mçdumadhyàdhimàtrabhedàþ (#<RSt_47>#) stutistobhapra÷aüsàþ / tàsàmapi mçdumçdvàdayo 'dhimàtràdhimàtraparyantàþ prabhedàstrayo navakà ityarthaþ / tàsàü dvau hetå bodhisattvasya paràrthakaraõa÷aktiþ paràrthapradhànatà ca /

tatràdau punaraparamityataþ pràk prathamà / asyàü paràrthakaraõa÷aktistriùu vastuùvadhimokùo dçóhataraþ / kartavyopade÷e bhagavatãguõe svayaü ca tasyàþ kartavyatayàdau ÷akra àha / ya ityàdinà adhimu¤cedityetadantena / yo bhagavan kulaputro và kuladuhità vàdhimu¤cediti sambandhaþ / kimadhimu¤cedityàha / imàmityàdi sarvam / imàü praj¤àpàramitàmadhyà÷ayataþ ÷çõuyàdudgçõhãyàt / yàvannetryavaikalyeneti / kathamityàha / bodhàya bodhaye cittamutpàdya / kãdç÷aþ prasannacitto 'syàmeva / katham? adhimucya / imàmaviparãtatvenàtyantamavadhàrya / tacca ÷raddhayeti dar÷ayitumàha / abhi÷raddadhadavakalpayan / imàmeva / hetau ÷atçpratyayaþ / asyàmeva ÷raddhayetyarthaþ / àse(÷e)rate ku÷alà dharmà asminnityà÷ayaþ / jalà÷ayavat / sa punaþ ÷raddhàcchandau / adhikaþ prakaùña à÷ayo adhyà÷ayaþ / tena ÷çõuyàd granthato 'rthata÷ca / udgçõhãyàd àvartayet / dhàrayediti hçdaye sthàpayet / vàcayet pàñhayet / paryavàpnuyàditi sarvathà avagaccheta / iyatà svàrtho uktaþ /

pravartayediti pareùu sa¤càrayet / ayamudde÷aþ / paro nirde÷aþ / de÷ayedgranthato bhàùaõàt / upadi÷ed arthataþ / uddi÷edityavavadet / iyato paràrthaþ /

svàdhyàyediti sutaràmabhyaset / punaþ punaþ svàrthakaraõàt / parebhya÷ca samprakà÷ayediti santataü prakà÷ayedgranthataþ / vistareõeti bahubhyaþ prakà÷anàt / vivçõuyàditi vistareõeti vartate / manasànvavekùeteti cittenànubudhya saüyojya pa÷yet / sa(÷a)mathotpàdanàt / parimãmàüsàmiti vicàràõàü vipa÷yanotpàdanàt / iyatà caryoktà /

asyà abhàve pakùàntaramàha / pustaketyàdinà / ata eva anta÷aþ÷abdaþ / pustakagatàmiti / imàmeva dhàrayediti / avina÷varã kuryàt / sthàpayediti svagçhàdau / tisçbhirà÷aüsàbhiþ / santa àryàþ / teùàü dharmamàrga iti saddharmaþ / tasya cirasthitiþ / taddhetoþ tadartham / iyaü hi sàdhàraõaþ / saddharma iti prathameyamà÷aüsà sarvàryànadhikçtya / buddhà÷ca lokaguravasteùàü ca kçtaj¤airasmàbhirbhavitavyam / teùàmiyaü netrã bodheþ pràpikà praj¤à / taistrikalpàsaükhyeyà pari÷rameõotpàdya samyaganàgatajanatàrthàya svavaü÷e 'vasthàpità / (#<RSt_48>#) yàvadasmànupagatà / tato mà buddhanetrã samucchedobhåd ityapãmàü sthàpayet / iti dvitãyeyamà÷aüsà buddhànadhikçtya / bodhisattvànàü cànugrahopasaühàraþ karaõãyaþ / sa ca kçto bhaviùyati / anayà sthàyitayà netryavaikalyena / ityapãmàü sthàpayediti tçtãyeyamà÷aüsà bodhisattvànadhikçtya / iti ÷abdaþ pårvatràpi sambadhyate mà bhåditi / iyatà dvividhaþ kartavyopade÷a uktaþ /

imaü nirde÷amiti kartavyopade÷am / evaü mahàrthiketyàdi / mahàn arthakàryamasyà iti mahàrthikà / ayamudde÷aþ / paro nirde÷aþ / mahànu÷aüsà yathoktaraiõu(nu)÷aüsaþ / mahàphalà strotaàpannatvena, sakçdàgàmitvena, anàgàmitvena, arhattvena, pratyekabodhyà, samyaksambodhyà ca / mahàvipàkà sarvàbhi÷caryàvibhåtibhiþ / bahumahàguõasamanvàgatetyupasaühàraþ / iyatà bhagavatãguõa uktaþ /

aparityajanãyà parigrahàdanutsargàcca / rakùitavyà agnimåùikàdibhyaþ / gopàyitavyà cauràdibhyaþ / yasmàt paramadurlabhà / iyatà svayaü kartavyamuktam /

itãti / etadvastutrayamadhimu¤cet / evamevetyavadhàrayet / asatyàü ca pravçttau nàdhimokùo dçóhaþ syàt / tata iyatà paràrthakaraõa÷aktiruktà / tasyàü satyàü yaþ paràrtha svalpamapi na karoti svalpaü và karoti so 'lpapuõyaþ / itarastasmàt bahutarapuõyaþ / tasyaità stutistotrapra÷aüsàþ / ataþ svayameva cetyàdinà dvitãyaprasavatiparyantena stutiþ prathamà //

svayameva ceti cakàro ya ityasyànukarùaõàrthaþ / na tu paràü(raiþ) påjàþ(jàü) kàrayatãtyevakàràrthaþ / saüpåjyeti sarvapåjàþ kçtvà / arthanamarthaþ / påjàyàmicchà tadyogàdarthikàya / ati÷ayena tadyogàcchandikàya / yàcamànàyeti påjayituü bhagavatãü pràrthayamànàya / dadyàdityabhyupagacchet / upanàmayet sannipàtayet / niryàtayet gràhayet / parityajed avipratisàràt / anta÷aþ iti yàvadityarthaþ / pustakagatàmapi kçtveti svayaü likhitvà tena và likhitvà tanmålyena và svamålyena và lekhayitvà parityàgo dànaü tasmai buddhiricchà asyeti tadbuddhiþ / saüprakà÷ayediti guõataþ svaråpata÷ca / dadyàt påjanàya / saüvibhajediti spharatàmadhikànàü và dànàt / vistàro vaipulyam / tena caratãti vaistàrikã / pratyàtmamityàtmanaiva / ÷eùaü subodham / iti mçdumçdvã stutiþ /

punaraparàdiþ pràk punaraparàt dvitãyà / tat iti prathamastutàt / iti mçdumadhyà stutiþ //

(#<RSt_49>#)
punaraparàdi tiùñhantu÷abdàt pràk tçtãyà / samàdàpayediti samyak gràhayet / pratiùñhàyet anatikramàt / abhi÷raddadhaditi bhagavatãguõàn / anyathà na samyak dàtà syàt / abhi÷raddadhata iti / anyathà na sa dànapàtraü syàt / evamuttareùvapi veditavyam / kilàsità kusãdaþ / akilàsità vãryam / tayà sampàdayed yathoktaü kàryam / udyukto 'bhiyuktaþ sannamuü bodhisattvaü bhagavatãü gràhayet / bodhisàdhanatvena pratipàdayedvàcà / tathaiva sandar÷ayed yuktibhiþ / tataþ samàdàpayed vàcanàrcanàdiùu pravçtteþ / pravçttaü samuttejayed utsàhayet / vãryakausãdyayorguõadoùàkhyànàt / àrabdhavãrya stutibhiþ saüpraharùayet / viparyasto lokastato nedaü ÷akyamiti cedàha / vàcetyàdi / trividho lokaþ ÷ràddho vimukha udàsãna÷ca / tatra ÷ràddhaü vàcaiva neùyati / sa hi saübhàvitasya vàcaiva gacchati / vimukhaü vine÷yati / kudçùñãnàü yuktibhirbàdhanàt udàsãnamanuneùyati / anura¤jayiùyati bhagavatyà tadguõàkhyànàt / evaü pàtrãkçto ya arthamasyà asmai saüprakà÷ayiùyati / evaü ceti prakà÷ite vàrthe 'syacittaü ÷odhayiùyati / kuddaùñãnàü bàdhanàt / tathàpi saü÷ayinaü nirvicikitsaü kariùyati yuktyantaraiþ / ÷ikùasvatisçbhiþ ÷ikùàbhiþ / atra hãtyàdinà ta evàha / ÷ikùamàõaþ cintayà / caraõa(na) samarthena (÷amathena) vyàyacchamàno vipa÷yamànayà / sattvadhàtuþ sattvarà÷iþ / àtyantikatvàd anuttare / upadhayaþ skandhàþ sàsravàþ sàsravànàsravà và / teùàü saükùayaþ samastakùayaþ / tannimittam / abhivine÷yasi sarvàvaraõakùayàt / bhåtakoñiprabhàvanatà tanmàtra÷eùatà / parityàgabuddhyeti sarvàkàrayà tyàgabuddhayà / tata iti dvãtãyàyàü stutàt da÷aku÷alapratiùñhàpakàcca
/ iti mçddhadhimàtrà stutiþ //

ita årdhva pa¤cànàü stutãnàü tiùñhantvàdiþ pratiùñhàpayedantaþ pårvo bhàgaþ / tata årdhva tatkiü manyasa ityàdi punaparàt pràk pa÷cimo bhàgaþ / àsu ca såtrokte puõyàtirekaiþ ÷raddhàdikaü sàmarthyagamya÷ca màtràtireka÷caryàtirekaþ / etena paryàyeõeti prakàreõa vastutrayàdhimokùe sthitvetyarthaþ / iti yathàkramaü madhyamçddhã madhyamadhyà madhyàdhimàtrà adhimàtramçdvã adhimàtramadhyà ca stutiþ //

punaraparàdi punaraparàtpràk pa¤ca tiùñhantukà navamã / ekasyà eva navamyàþ krameõàbhidhànàt / tathàpyaùñamãto mahadantaramiti cet / nàyaü doùaþ / ekalokadhàtukàto gaügàvàlukopamàt lokadhàtuvat / såtroktapuõyàtirekaiþ ÷raddhàdikaü caryàtirekaþ / ånapàñhàþ pårvàparaiþ påraõiyàþ /

(#<RSt_50>#)
caturùu dhyàneùviti / atra såtram- 'viviktaü kàmairviviktaü pàpakaraiku÷alairdharmaiþ savitarkaü savicàraü vivekajaü prãtisukhaü prathamaü dhyànamupasampadya viharati / sa vitarkavicàraõàü vyupa÷amàdadhyàtmaü saüprasàdàccetasa ekotãbhàvàdavitarkamavicàraü samàdhijaü prãtisukhaü dvitãyaü dhyànamupasampadya viharati / sa prãte viràgàdupekùako viharati smçtimàn saüprajànan sukhaü ca kàyena pratisaüvedayate / yattadàryà àcakùate upekùakaþ smçtimàn sukhavihàrãti niùprãtikaü tçtãyaü dhyànamupasampadya viharati / sa sukhasya ca prahàõàt duþkhasya ca pårvameva prahàõàt saumanasyadaurmanasyayorastaïgamàdaduþkhàsukhamupekùàsmçtipari÷uddhaü caturthaü dhyànamupasampadya viharati" iti //

viviktaü kàmairiti / kle÷akàmasyàsaüprayogàt / vastukàmànàmanàlambanàt / viviktaü pàpakairaku÷alairdhamairiti / kle÷akàmahetukaiþ kàmavàïmanodu÷caritaiþ / savitarka savicàramiti / kàmapratipakùàbhyàü vitakavicàràbhyàü saüprayogàt / vivekajamiti / kàmavivekàjjàtam / prãtisukhamiti / ãpsitàrthasiddhitaþ kàyacittapra÷rabdhita÷ca prãtisukhasahagatam / prathamaü dhyànamupasaüpadyeti samàpadya / viharatãti pratyanubhavati / sa iti / sa eva yogã / vitarkavicàreùu cittakùobhakaratvadoùadar÷anàttebhya÷cittaü vyàvartya samàdadhànaþ / vitarkavicàràõàü vyupa÷amàditi samàdhibalena / cetasa ekotãbhàvàditi vitarkavicàràõàü nirantaramapravçtteþ / avitarkamavicàramiti teùàü sarveõa sarva prahàõàt / prãterviràgàditi / audàrikàttasyàþ / upekùaka iti / vitarkavicàraprãtinàmupekùaõàt / smçtimàn saüprajànanniti / prãteranakavakà÷adànàya praj¤àbahulãkàràt / sukhamiti / veditasukhaü pra÷rabdhisukhaü ca / kàyeneti / råpakàyena manaþkàyena ca / àryà iti / ÷ràvakà buddhà÷ca / yàvatsukhavihàrãti / eùa evàsau dhyàyãti ÷eùaþ /

tatra sukhasya prahàõaü caturthena dhyànena / duþkhasya prathamena / ata evàha / pårvameveti / saumanasyasya tçtãyena / daurmanasyasya dvitãyena / pårvamevetyanuvçtteþ / upekùaivàtra vedanà / tata àha / aduþkhàsukhamiti / tayorihàtyantaü vi÷uddhilàbhàt //

tatra prathamasya dhyànasya pa¤càïgàni / vitarkavicàrau pratipakùàïgaþ(ïgam) / prãtisukhe anu÷aüsàïgaþ(ïgam) / citaikàgratà tadubhayasanni÷rayàïgaþ(ïgam) // dvitãyasya catvàryaïgàni / adhyàtmaü saüprasàdaþ pratipakùàïgam / ÷eùe aïgepårvavat // tçtãyasya pa¤càïgàni / upekùàsmçtiþ saüprajanyaü ca pratipakùàïgam / (#<RSt_51>#) sakhamanu÷aüsàïgam / ni÷rayàïgaþ(ïgaü) pårvavat // caturthasya catvàryaïgàni / upekùàpari÷uddhiþ pratipakùàïgaþ(ïgam) / aduþkhàsukhà vedanà anu÷aüsàïgaþ(ïgam) / ni÷rayàïgaþ(ïgaü) pårvavat //

eteùu caturùu dhyàneùu pratiùñhàpayet / ÷eùaü pårvavat / ityadhimàtràdhimàtrà stutiþ //

punaraparàdiþ prabhavanatàntaþ prathamaþ stobhaþ / ånapåraõaü pårvavat / caturùu dhyàneùu caturùvapramàõeùu caturùvàråpyasamàpattiùu pa¤casvabhij¤àsu yàvatsamastàsu dhyànàpramàõàråpyasamàpatyabhij¤àsu pratiùñhàpayediti /

uktàni dhyànàni / maitryàdayaþ kàmàvacaràþ sattvàlambanà÷catvàro brahmavihàràþ / apramàõasattvàlambanà÷catvàryapramàõàni / maitrã karåõà mudità upekùà ca / aho vata sarvasattvàþ sukhena yujyeran duþkhena viyujyeran sukhena mà viyujyeran saükle÷ànmu¤cerannityebhiràkàraiþ sukhasaüyogà÷ayo duþkhaviyogà÷ayaþ sukhàviyogà÷ayo 'saükle÷à÷aya÷ca / adhimukticaryàbhåmau catastropi sattvàlambanàþ / pramuditàsu saptasu tathatàlambanàþ / acalàdiùvanàlambanàþ /

apramàõeùu såtram- "maitrãsahagatena cittena vipulena mahadgatenàdvayenàpramàõenàvaireõàsampannenànàvaraõenàvyàbàdhena sarvatrànugatena subhàvitena dharmadhàtuparame loke àkà÷adhàtuparyavasàne sarvàvantaü lokamekaü di÷aü spharitvopasaüpadya viharati / yàvadda÷adi÷aþ spharitvopasaüpadya viharati / evaü karuõàsahagatena / evaü muditàsahagatena / evamupekùasahagatena" iti //

tatra maitrãsahagatena citteneti guõino nirde÷aþ / ÷eùeõa guõànàm / vipulenetyà÷ayato mahattvam / mahadgateneti vardhanataþ / apramàõenetyàlambanataþ / advayeneti ekàtmakena nirvikalpatvàt / avaireõeti vipakùaprahàõàt / tatra maitryàdãnàü vipakùo yathàkramaü / vyàpàdo vihiüsà aratiþ, anunayapratighau ca / asaüpanneneti styànamiddhopa÷amàt / anàvaraõenetyauddhatyakaukçtyopa÷amàt / avyàbàdhenetyebhireva tribhi÷cetaso akàluùyàt / sarvatrànugateneti mitrodàsãna÷atruùu triùvapi pravçttatvàt / subhàviteneti triùvapi samapravçttatvàt / uktena prakàreõa spharitveti vyàpya / lokamiti sattvalokam / sarvàvantamiti devanàgayakùàdibhedaiþ sarvairyuktam / ekaü di÷amiti ekadiggatam / kvetyàha / loka iti bhàjanaloke dharmadhàtuparama iti / dharmadhàtuvadanante (#<RSt_52>#) àkà÷adhàtoriva paryavasànamasyeti tathokte / upasaüpadya viharatãti cittaü samàdhàya viharatyàryavihàreõa / da÷adi÷a iti da÷adiggatàn / ÷eùaü subodham //

àråpyasamàpattaya÷catvàra àråpyàþ / teùu såtram "sarva÷o råpasaüj¤ànàü samatikramàtpratighasaüj¤ànàmastaïgamàt nànàtvasaüj¤ànàmamanasikàràt anantamàkà÷amiti àkà÷ànantyàyatanaü upasampadya viharati / sa sarva÷a àkà÷ànantyàyatanasaüj¤àsamatikramàdanantaü vij¤ànamiti vij¤ànànantyàyatanamupasaüpadya viharati / sa sarva÷a vij¤ànànantyàyatanasaüj¤àsamtikramàt nàsti ki¤cidityàki¤canyàyatanamupasaüpadya viharati / sa sarva÷a àki¤canyàyatanasaüj¤àsamatikramàt naivasaüj¤à nàsaüj¤àyatanamupasampadya viharati" iti //

råpasaüj¤à nãlapãtàdisaüj¤àþ / tàsu viraktasya sarvatràkà÷asaüj¤à bhàvanàt / tàsàmatikramàt apratibhàsàt / pratighasaüj¤ànàmiti bhittipràkàràdyàvaraõasaüj¤ànàm / nànàtvasaüj¤ànàmiti pràsàdodyànagirisariccandrasåryàdisaüj¤ànàm / anantamàkà÷amityevamàkà÷ànantyàyatanamàlamvanamasyeti tathoktam / kathamàkà÷ànantyàyatanasamatikramaþ? sa yena j¤ànenàkà÷ànantyàyatanamadhimuktavàüstadevànantamadhimucya sarvatràkà÷asaüj¤àvyàvartanàt / vij¤ànànantyàyatanasamatikramàditi / sa tasmàduccalito na ki¤cidàlambanaü pa÷yati nàrthaü na vij¤ànam / so 'ki¤canatàmevàlambanãkçtya samàpadyate / àki¤canyàyatanasamatikramàditi / sa àki¤canyasaüj¤àyàmapi viraktastàmapi vyàvartayati / ki¤canasaüj¤à tu pràgeva nivçttà / tato naiva saüj¤à / såkùmà tu saüj¤à pravartata eva tato nàsaüj¤à / naiva saüj¤à nàsaüj¤à yasminnàyatane samàdhàne tattathoktam /

pa¤càbhij¤àþ / çddhividhij¤ànam / divya÷rotram / paracittaj¤ànam / pårvenivàsànusmçtij¤ànam / divyacakùu÷ceti / atra såtram- "so 'nekavidhamçddhividhaü pratyanubhavati / pçthivãmapi kampayati / eko bhåtvà bahudhà bhavati / bahudhàpi bhåtvà eko bhavati / àvirbhàtraü tirobhàvamapi pratyanubhavati / tiraþ kuóyaü tiraþ pràkàraü tiraþparvatamapyasakto gacchati / àkà÷amapi kràmati / pçthivyàmapi unmajjananimajjanaü karoti / udakepi pçthivyàmiva gacchati / dhåmàyatyapi prajvalatyapi" iti vistàraþ // "sa divyena ÷rotradhàtunà atikràntamànuùyakena ÷abdàn ÷çõoti divyàn mànuùakàü÷ca / sa parasattvànàmapi parapudgalànàü cetasaiva cittaü yathàbhåtaü prajànàti / evaü [saràgaü] vigataràgaü sadoùaü vãtadoùaü samohaü vãtamohaü cittamiti yathàbhåtaü (#<RSt_53>#) prajànàti yàvadanuttaraü cittamiti yathàbhåtaü prajànàti / sa ekàü jàtimanu smarati / dve ti÷ro (sro) yàvajjàtikoñãniyuta÷atasahasràõyapyanusmarati / ekaü divasaü dve trãõi yàvatkalpakoñãniyuta÷atasahasràõyapyanusmarati / amutràha màsamevaü nàmà evaü gotra evaü jàtirevamàhàra evaü cirasthitika evamàyuùyaparyantaþ / sohaü tata÷cyutaþ sannamutropapanno yàvattata÷cyuta ihopapanna iti yàvat sàkàraü sodde÷aü sanimittamanekavidhaü pårvenivàsamanusmarati // sa divyena cakùuùà vi÷uddhenàtikràntamànuùyakena sattvàn pa÷yati / cyavamànànupapannànapi suvarõàn durvarõàn hãnàn praõãtàn sugatau durgatau yathàkarmopagàn sattvàn prajànàti / amã bhavantaþ sattvàþ kàyasucaritena vàksucaritena manaþsucaritena samanvàgatà àryàõàmanapavàdakàþ samyagdçùñayaþ / tena kàyavàïmanaþsucaritahetunà kàyasya bhedàt sugatau svargaloke deveùåpapadyante / ime punarbhavantaþ sattvàþ
kàyadu÷caritena vàgdu÷caritena manodu÷caritena samanvàgatà àryàõàmapavàdakà mithyàdçùñaya÷ca mithyàdçùñikarmasamàdànahetoþ kàyasya bhedàtparaümaraõàdapàyadurgativinipàtaü narakeùåpapadyante / iuti hi divyena cakùuùà atikràntamànuùyakena da÷adi÷i loke sarvalokadhàtuùu dharmadhàtuparame àkà÷adhàtuparyavasàne ùaïgatikànàü satvànàü cyutopapàdaü yathàbhåtaü prajànàti" iti //

etàsu dhyànàpramàõàråpyasamàpattyabhij¤àsu vyastasamastàsu pratiùñhàpayediti sambandhaþ / ÷eùaü subodhamiti prathamaþ stobhaþ //

ita årdhaü tiùñhatvàdayaþ pratiùñhàpayedantàþ pratyekaü pareõa tatkiü manyasa ityàdinà prabhàvanatàntena sahità yathàkramaü dvitãyatçtãyacaturtha pa¤camaùaùñhaþ stobhaþ /

iti mçdumadhyo mçdvadhimàtraþ madhyamçdu madhyamadhyo madhyàdhimàtra÷ca stobhaþ //

punaraparàdi punaraparàt pràk saptamaþ / bhagavatyoþ parebhyo dànaü pårvakeùvapyasti / iha tu svayaü ca vàcanaü parebhya÷ca likhitvà dànaü caryàtireka ityadhimàtramçdustobhaþ //

punaraparàdi punaraparàt pràgaùñamaþ / arthamasyà vivçõuyàditi yatpårvamuktaü tatpàramitàdãnàmaudàrikaü råpaü pratihatànàü prasàdakaramabhipretya / iha tu koñitrayànupàlambhàdikaü paramàrthamabhipretyàha / arthaku÷alàdityàdi / tatràrthaku÷alasya vàcanaü tamevàrthaü manasikçtya vàcanàt / sàrthàmiti tenaivàrthena (#<RSt_54>#) sahitàm / savya¤janàmiti tasyaivàrthasya vàcakà vya¤janà / upadi÷et tasyàrthasya såtreõa saüsyandanàt / paridãnãpayed yuktibhiþ / ayamaùñame caryàtirekaþ / ayaü ityaùñame vartamànaþ / tata iti saptame vçttàt / iyamapyupadeùñavyeti kàkvà ÷iraþkàyena và pra÷naþ / naivopadeùñavyà parisphuñàditi bhàvaþ / abudhyamànasyeti jaóadhiyaþ / tasya yuktyàgamàbhyàü samyaggràhitasya paravàcà calanàt / kaþ punarenaü càlayiùyatãti / etadàha tatkasya hetoriti / atrottaram / utpatsyate hityàdi / bhagavatãde÷akenaiva yà tasyà viparãtàrthavarõanà sà tasyàþ prativarõikà / tayaiva jaóasya ÷raddhàlorva¤canàt / utpattau õvuc paryàyàrharõotpattiùu õvujiti vacanàt / tatreti tathà sati / mà praõaükùãditi saübodhimàrgàt praõaùño bhraùño mà bhådityarthaþ / õasa (÷a) adar÷ane radhàdiþ / puùàdi÷ca / tasmà [ta].......ayaü prayogaþ / tathàpyaïvçddhã na bhavataþ / parasmaipadeùu tayorvidhànàt / saüj¤àpårvakasya ca vidheranityatvàt / yathà càsyàþ prativarõikà bhavati yathà ca na bhavati tadubhayaü mahatyorbhagavatyorvistareõoktaü- "yo råpaü vedanàü yàvatsarvàkàraj¤atàmanityaduþkhanàtma÷ånyà÷ubhàkàrairnimittayogena upalambhayogena bhàvayati sa praj¤àpàramitàü bhàvayati / sa prathamàü bodhisattvabhåmiü yàvadda÷amãü yàvadanuttaràü samyaksambodhimadhigamiùyatãti / ya evamupadekùyati sa prativarõikàmupadekùyati // kathaü
nopadekùyati? råpaü svabhàvena ÷ånyam / ya÷ca råpasya svabhàvaþ so 'bhàvaþ / ya÷càbhàvaþ sà praj¤àpàramità / tasyàü råpameva nàsti kuto nityamanityaü và bhaviùyatãtyevamàdi / ya evamupadekùyati nàsau prativarõikàmupadekùyati" iti // ata ihàpi kathaü bhagavannityàdinà prativarõikàparij¤ànàya ÷akrasya pra÷naþ / bhaviùyanti kau÷iketyàdinà bhagavata uttaram / råpãõã pa¤cendriyàõi kàyasaügçhãtatvàt paramàõusa¤cayatvàdvà kàyàþ / te abhàvità anabhyastasaüvaratvàdyeùàü te tathoktàþ / asaüvçtendriyatvàt abhàvita÷ilàþ / tato 'bhàvitacittà anabhyastasamàdhayaþ / tato abhàvitapraj¤àþ samàhitacittasyaiva yathàbhåtapraj¤ànàt / tato duùpraj¤à viparãtadçùñayaþ / tata eóamåkàþ såktãnàma÷ravaõàt / ......praj¤àparihãõàþ samyagdçùñibhaïgàt råpànityatetyupalakùaõam / duþkhatàdayopi draùñavyàþ / nityaü na bhavatãtyanityatà mahàyàne / tadvyavacchedàrtha vinà÷agrahaõam / vinà÷alakùaõà anityatetyarthaþ / na hi satàü vinà÷o nàpyanupa(tpa)nnànàm / tasmàdvinà÷adar÷ã tànvastudharmànupalabheta / sattà(tà)mutpàdavinà÷au ca / tadevaü (#<RSt_55>#) nityatàdicaturviparyàsapratipakùeõa hinayànasaügçhãtàyàþ samyagdçùñeþ praj¤àpàramitàtvena yà de÷anà sà tasyàþ prativarõiketyuktaü bhavati /

athaiùàü råpàdãnàmanityatàduþkhàdibhàvanà bodhisattvena bhàvayitavyà na cetyata àha / na khalu punarityàdi / draùñavyeti bhàvayitavyetyarthaþ / yadi bhàvayetko doùaþ syàdata àha / sa cedityàdi / prativarõikàyàmiti hãnayàna ityarthaþ / evamasyàü bhagavatyàü samàsataþ prativarõikàü dar÷ayitvà tasyà caryà pratiùiddhà / yathà tu prativarõikà na bhavati tatprathamata eva såcitaü arthaku÷alo vàcayedityàdinà / yaþ punaþ ÷ånyatàniþsvabhàvatàdipadeùu màhàyànikammanyànàü viparyàsastatpratipakùeõa dharmakàyakàritraprakaraõe 'viparyàsakàritraü mahatyorbhagavatyoruktam / asyàmapi bhagavatyà madhye 'viparyàsaþ pràptinirvàõe sarvàkàraj¤atàniryàõe 'ùñavidhe ca gàmbhãrye parisphuñamuktaþ / tasmàttata evàvadhàraõãyaþ // ityadhimàtramadhyastobhaþ //

punaraparàdiþ punaraparàtpràk pa¤catiùñhaturnavamaþ / strotaàpattiphala evaü prabhàvyata iti tàvatsattveùu niùpàdyate / ityadhimàtrastobhaþ /

punaraparàdiþ punaraparàt pràk pa¤catiùñhatuþ prathamà / sakçdàgàminaþ phalam / iti mçdumçdvã pra÷aüsà //

punaraparàdiþ punaraparàt pràk pa¤catiùñhatudvitãyà / anàgàminaþ phalama / iti mçdumadhyà pra÷aüsà //

punaraparàdiþ punaraparàt pràk pa¤catiùñhatustçtãyà / arhatvamarhato bhàvaþ / iti mçddhadhimàtrà pra÷aüsà //

punaraparàdistiùñhatoþ pràk caturthã / svayamabhisaübodhàbduddhaþ, ekamàtmànaü pratibuddhaþ pratyekabuddhaþ / itimadhyamçdvã pra÷aüsà //

tiùñhatvàdipa¤cakena pa¤camã / iti madhyamadhyà pra÷aüsà //

punaraparàdistiùñhatoþ pràk ùaùñhã / ka÷cideveti prathamaþ / ya÷ceti dvitãyaþ / yo veti tçtãyaþ / upanàmayediti dadyàt / kenà÷ayanetyàha / atraivetyàdi / vçddhyàdikaü gataþ pràptaþ / ayamiti tçtãyaþ / tasmàditi prathamàd dvitãyàcca / iti madhyàdhimàtrà pra÷aüsà //

(#<RSt_56>#)
tiùñhatvàdipa¤camena saptamã / ityadhimàtramçddhã pra÷aüsà //

punaraparàdistiùñhato pràgaùñamã / saükhyàpi bhagavannityàdi / tatra saükhyà pårvakàtpuõyàduttaraü puõyaü ÷ataguõaü sahasraguõaü ityàdi / gaõanà da÷aguõita÷ataguõamityàdi / upamà gaïgànadãvàlukàguõamityàdi / aupamyaü da÷agaïgànadãvàlukàguõamityàdi / upani÷à da÷aguõita÷atagaïgànadãvàlukàguõamityàdi / parimàõasyàtyantamasambhavàttadartha yà upaniùat samãpe niùadanam / sàpi na sukarà kartum / ityadhimàtramadhyà pra÷aüsà //

tiùñhatvàdipa¤cakena navamã / yathàyathetyàdinà kau÷ikaþ puõyàtirekopapattimàha / sàdhu sàdhvityàdinà taü subhåtiþ sopapattikaü protsàhayati / ityadhimàtràdhimàtrà pra÷aüsà //

puõyasya paryàyà bhedàstad dyotakaþ parivartastatparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü pa¤camaþ parivartaþ //


6. anumodanàparimàõamanàparivarto nàma ùaùñhaþ /

uktàþ stutistobhapra÷aüsàþ / pariõàmanàmanaskàro vaktavyaþ / tamadhikçtya ÷àstram-

[51] vi÷eùapariõàmastu tasya kàritramuttamam //
nopalambhàkçti÷càsàvaviparyàsalakùaõaþ // 2-21 //
[52] vivikto buddhapuõyaughasvabhàvasmçtigocaraþ /
sopàya÷cànimitta÷ca buddhairabhyanumoditaþ // 2-22 //
[53] traidhàtukàprapanna÷ca pariõàmo 'parastridhà /
mçdumadhyo 'dhimàtra÷ca mahàpuõyodayàtmakaþ // 2-23 //

sarvasattvànàü dàna÷ãlabhàvanàmayàt puõyaugho vi÷iùyate prakçùyate 'neneti 'vi÷eùaþ' / sa punarasyàþ sarvasattvànàmagratàyai samyaksaübodhikaraõatà / (#<RSt_57>#) "sarvasattvasàdhàraõaü kçtvà anuttaràyai samyaksaübodhaye pariõàmayati taccànupalambhayogena" iti mahatyoþ pàñhàt / tena vi÷eùeõa 'pariõàmaþ' //

tamàha / atha khalu maitreya ityàdinà / bodhisattvasyeti / utpàditabodhisacittasya / yathoktavi÷eùavi÷iùñatvànmahàsattvaþ, pariõàmanà vyavasàyo 'syeti mahàsattvasya / anumodanàsahagataü ku÷alaü anumodanà / sà cànupalambhapariõàmasyàdau vistareõa vakùyate / tasyàþ pariõàmanà / tayà sahagatam / idameva ityasya pareõa puõyakriyàvastu÷abdena sambandhaþ / tata iti sarvasattvànàü dànàdimayàt puõyàt sakà÷àt / agramàkhyàyate yàvad asamasamamàkhyàyate / tasmàdagràdi / agràdiphalahetutvàt / tadapi kutaþ? yathàkramaü pramuditàdyekàda÷abhåmisaügçhãtasvaparàrthasaüpattihetutvàt / paryàyatvepi sarveùàmupàdànasàmarthyàt / asamàbuddhàsteùàü sàdhàraõo vi÷eùo 'samasamaþ / samantaprabhàsàyàü bhåmau / kathaü dharmameghàyàmasamaþ? asamasàdharmyàt / "da÷abhåmã÷varastu bodhisattvo buddha eva draùñavyo na tu samyaksaübuddhaþ" iti vacanàt / tadevamagràdipadebhyaþ pårveõa granthena vi÷eùapariõàma uktaþ / agràdipadaistasyaiva 'kàritramuttamaü' iti vi÷eùapariõàmaþ sakàritraþ //

evamukta ityàdinà anupalambhapariõàmamàha / da÷adi÷o 'sminniti da÷adi÷i loke, àkà÷aparimàõe bhàjanaloke / sarvata iti tàsu sarvàsu dikùu / sarvatragatayeti vyàpitayà ghanatayetyarthaþ / aprameyàdiùu vãpsà digbhiþ pratyekamabhisambandhàrtham / anantàparyanteùvityanantànanteùu / tadiyamarthato dviruktirna ÷abdataþ / tatra digde÷yànàmaparicchedàt aprameyàþ / saükhyàyà aparicchedàt asaükhyeyàþ / digvaipulyenàparicchedàt aparimàõàþ / pratyekaü cintayituma÷akyatvàt acintyàþ / tàsveva cintàsvantagamanàt anantàþ / evaü sàkalyena pratidi÷amananteùu trisàhasreùu pratidi÷aü ya ekaikastrisàhasraþ / tasmin aprameyàprameyàõàü yàvat anantàparyantànàü tathàgatànàmiti sambandhaþ / ihàpyekaikena trisàhasreõa sambandhàrtha vãpsà / nanvekasmiüstrisàhasre eka eva tathàgato nàprameyàdiriti cedàha / atãte 'dhvani iti / ekadà traikastathàgato na sarvadà / atãtaþ punaradhvà anàditvàt aprameyaþ tata ekasminnapi lokadhàtàvatãte 'dhvani aprameyàstathàgatàþ kàladairdhyeõàparicchedàt / tàvanta÷ca te saükhyayà aparicchedàt asaükhyeyàþ / manasà tiryaksaünive÷ya vaipulyenàparicchedàt aparimàõàþ / ekaikacintayà acintyàþ / ekaikacintàyàmantàgamanàt anantàþ / ãdç÷ànàü tathàgatànàü parinirvçtànàmiti na tu tiùñhatàm / arayaþ kle÷àstàn hatavanta iti arhatàm / aviparãtasarvadharmaj¤ànàt samyaksambuddhànàm / anena padadvayena prahàõaj¤ànasampadàvukte /

(#<RSt_58>#)
bhavapathatvàddharme asmimàõo(no) [vartmaniþ] / vçteranipratyayaþ / saraõidharaõivat / muóàgama÷ca / vartmanistçùõà bhavapadavãtvàt / yathoktaü- "asmimànaþ pità ukto màtà tçùõeti cocyate" iti / tayorånmålanàt chinnavartmanàü chinnavartmanãnàü ca / prapa¤co dvayakalpanà, bhavaþ saüsàraþ / tayornetryau nàyike yathàkramaü dharmadçùñiþ pudgaladçùñi÷ca / tayoþ parikùayàt chinnaprapa¤cabhavanetrãkànàü paryàttabàùpàõàmiti / punarbhavàbhàve na punarbandhano na ÷oko nà÷ru / tataþ parikùãõabàùpàõàm / kaõñakasàdharmyàt kaõñakàþ kudçùñayaþ / teùàü kùodanàt marditakaõñakàþ / ÷eùaü nidàna eva vyàkhyàtam / prathamacittotpàdo yaþ pçthivãsamaþ / tamupàdàya tata àrabhya / etasminnantara ityetàvatyavakà÷e / ÷ãlàdiskandhaþ ÷ãlàdirà÷iþ / bodhisattvànàmapi balàdayaþ santi / na tu te pàraïgatàþ / tatastadvyavacchedàya pàramitàgrahaõam / anà÷ravo màrgaþ parij¤aþ / sarvaj¤aj¤ànaü samyaksambodhiþ / pårvaü buddhaguõàdibhiþ saüprayuktàni / ye cetyàdinà buddhaguõàdinapyàha / samyaksambodhireva sukhamupa÷amasukhatvàt / sarvadharmeùu ai÷varya va÷ità / çddherabhisaüskàra kriyà / anàvaraõaü ÷uddhatvàt / asaïgamanapekùatvàt / apratihataü sarvasmin sarvàkàraj¤eyapravçtteþ / anupama tasyànumànàya vi÷eùadçùñàntabhàvàt / parito 'vacchedaþ parimàna(õam) / a÷eùavi÷eùàntaràyàt råpagràhi pratyakùam / tasya tasmin pareùàmabhàvàdaparimeyam / tathàgatànàü yathàbhåtaj¤ànasamyagj¤ànam / tadeva balaü sarvàbhibhåtatvàt / yadbuddhaj¤ànabalamiti / buddhaj¤ànasya balaü ÷aktirniravadhisarvàkàravi÷vàrthakriyàyai / balànàü yadbuddhaiþ
j¤ànadar÷anaü pràptisàkùàtkaraõam / caturvai÷àradyena suparipårõo 'dhigamaþ svadharmàõàü ya÷ca dharmàdhigama iti sambandhaþ / sa katham? sarvadharmàõàü paramàrthasya samyagj¤ànasyàbhinirhàreõa niùpàdanena / triparivarta dvàda÷àkàraü lokottaraü j¤ànaü dharmaþ / sa eva cakraü devamanuùyeùu caükramaõàt / tasya pravartanaü da÷asu dikùu / ayamudde÷aþ / asya nirde÷o navabhiraïgaiþ / tasyaiva dharmasya dyotanã vàg dharmoktà / tasyàþ pragrahaõaü manasà vyavasthàpanam / saiva vàg dharmabherã / tasyàþ saüpratàóanaü vineyajaya÷ràvaõam / saiva và dharma÷aïkhaþ / tasya påraõaü vineyaireva j¤ànam / tasya dharma÷aïkhasya pravyàharaõam / tamevàlambya tadarthàkàreõa manasi kurvatàü cintàbhàvanayoþ pariniùpattiþ / bhàvànàbalàdutpannaü tadeva lokottaraü j¤ànaü dharmakhaïgaþ / tena praharaõaü kle÷ànàü vidhvaüsanam / tasyaiva bhåyasi jane pravçttiþ dharmavçùñiþ / tasyàþ pravarùaõam / sa eva yaj¤o nirargaóatvàt / tasya yajanam / tasya dharmasya dànena sarvasattvànàü santapaõaü saüpravàraõaü ca pariveùanaü(õam) / vinãtàþ smçtyupasthànaiþ (#<RSt_59>#) satyeùvavatàraõàt / ÷ikùitàþ samyakprahàõarddhipàdaiþ / adhimuktà indriyabalairekàntani÷cayàt / niyatà avinivçtteþ / buddhànàü pariùadàmiti vyadhikaraõe ùaùñhi / parinirvà[pa]yatàmiti okhai ÷oùaõe / buddhànàmasyeti kùetrãkçtya mànaso bhàvanaü ra¤janam / tasmai hità manobhàvanãyàþ prasàdakarà ityarthaþ / nirava÷eùamabhisaükùipya anava÷eùamanumodeteti sambandhaþ /
aikadhyamityaikarà÷yena / abhisaükùipyetyasya vivaraõaü piõóayitveti tulayitveti / samàhiteneti manasà niråpya / anumodeteti prãtyàlambanaü kuryàt / anumodanayeti prãtyotpàdanayà / agrayeti prakçùñayà / kathaü tarhi ekàda÷apadàni? ekàda÷avidhepyàlambane tasyàþ prakarùàt / tat kutaþ? madhye da÷asu ca dikùu ye tathàgatàþ teùàü saparicchadena yàni ku÷alamålàni tadàlambanatvàttasyàþ / kathaü pariuõàmayatãtyata àha / bodheràhàrakaü àkarùakaü bhavatviti /

tadevamukta ityàdinà vistareõa sthavirasubhåtiryathànumodya yathà bodhisattvaþ pariõàmayati taduktavàn / yathà tu tatrànupalambhayogaþ kartavyastadupadar÷anàyàryamaitreyaü tatretyàdinà pçcchati / yairvastubhiriti da÷adik tathàgatàdibhiþ / yeràlambanairiti tadãyaiþ ku÷alamålaiþ / yeràkàreriti ÷ãlasamàdhiskandhàdibhiþ / taccittamityanumodanàcittam / api tviti kintu / upalabhyeranniti ÷aktau liïga / upalabdhuü ÷akyata iti pra÷naþ / nimittãkarotãti vikalpayati / anyathà anumodanàpariõàmanayorayogàt //

àryamaitreya àha / na tànãtyàdi sthavira àha / evantarhi viparyàsàþ syuriti / asata eva nimittodgrahàt grahaõàt santãraõàcca yathokramaü saüj¤àyà÷cittasya dçùñe÷ca viparyàsaþ / eùàü sàdhanàrtha ràgo dçùñàntaþ athàpãti paramatamà÷aïkate / yàdç÷o yakùastàdç÷o baliriti bhàvaþ / cittamiti pariõàmanàcittam / sarvadharmà ityudde÷aþ / sarvadhàtava iti nirde÷aþ /

yadi cetyàdinà doùamàha / katamairvastvàdibhiriti / anumodanàcittasambandhibhiþ / cittamiti pariõàmanàcittam / tasyàpi niþsvabhàavatvàt / kveti kasyàm / pariõàmanaiva na syàditi bhàvaþ //

ata evàryamaitreya àha / nedamityàdi / yadapi hi syàd bhavet / kva? anumodanàpariõàmanàdau / màtragrahaõamanuùñhànavyavacchedàrtham / ÷raddhà saüpratyayaþ / prema prãtiþ / prasàdo manasaþ kàluùyavigamaþ / gauravaü bhaktiþ / (#<RSt_60>#) upastabdhaþ sthirãkçtaþ / avalaya÷cittasyàva[na]tiþ / saülayaþ sannatiþ / viùàdaþ khedaþ / vi[ùà]dàpattiþ khedapravàhaþ / tràsodyama uttràsaþ / samagrastràsaþ saütràsaþ / tatpravàhaþ saütràsàpattiþ / evaü ceti / avalayàdyabhàve / yenetyàdi / yadityanumodakaü cittam / kùãõamityudde÷aþ / niruddhaü vinaùñatvàt / vigatamasthitatvàt / vipariõataü taditi na ki¤cinniþsvabhàvatvàt /

samavadhànaü tulyakàlatà / cittaü niruddhaü cittadharmatà ÷à÷vatã cedàha / na cetyàdi / tasyà asaüskçtatvena pariõàmàyogàt / sugçhãtavacanaü durguhãtasya supariõàmitatvàyogàt / àrabhyetyadhikçtya / kathamityàha / adhiùñhànaü pra÷nàdhikaraõaü kçtveti / tatkatham? iha maitreyeti vacanàt / àmantrayate smeti bråte sma / iha maitreyetyata àrabhya kathaü saüj¤àdiviparyàso na bhavatãti yàvat / evaü àryamaitreya uttaramàha / sa cedityàdi / yena cittena yatpariõàmayatãti yaccittaü pariõàmayati / tasminnityubhyasmin / evamiti sugçhãtatvàt / pariõàmitamiti supariõàmitam / sphuñãkarttumàha / yathetyàdi / evamityàdinopasaühàraþ / kadà tarhi viparyàsaþ syàdityata àha / athetyàdi / iyatà viparyàsaprasaüge codyaü parihçya prakçtànupalambhakhyàpanàyàha / sa cedityàdi / evaü sa¤jànãta ityudde÷aþ / evaü samanvàharatãti nirde÷aþ / aviparyàsena manasikarotãtyarthaþ / tadityàdi / tat cittamevaü samanvàhriyamàõamiti sambandhaþ / kùoõamityàdibhiþ paryàyairmanasi karoti / na tacchakyamiti / asattvàccha÷aviùàõavat / sava dharmateti niþsvabhàvataiva / dharmeùviti buddhadharmeùu / sa ce dityàdinopasaühàraþ / evamityanupalambhena / sarvatra ÷ånyataikarasena manasikàreõetyarthaþ / itãdamàryamaitreyo 'tãtàn buddhànadhikçtyoktavàn / anàgatànadhikçtyàha punaraparamityàdi / pratyutpannànadhikçtyàha punaraparamityàdibhiþ / anupalambhapariõàmo dvitãyaþ //

punaraparamityàdi / atra saükùepeõa tryaiyadhvikabuddhàdãnàü puõyànumodanà / agràditvaü purvavat / atràviparyàsaü dar÷ayitumàha / tasya kathamityàdi / evaü samanvàharatãti samanvàhàraþ samyagmanasikàraþ / te dharmà iti ye pariõàmayitavyàþ / sa ca dharmo 'kùaya iti / anuttarà samyaksambodhiþ suvi÷uddhadharmatàlakùaõà / evaü pariõàmitaü bhavatãtyaviparyàsàditi bhàvaþ / na dharmo dharma pariõàmayatãti niþsvabhàvatvàt sarvadharmàõàm / ityapãti / evamapi pårvavat / ata evàha / evaü bhadantetyàdi / sa cedityàdinà prakàràntaramàha / ayamityàdinopasaühàraþ / ityaviparyàsapariõàmastçtãyaþ //

(#<RSt_61>#)
sa cedityàdi / puõyàbhisaüskàraþ puõyakarma / saüj¤ànamabhinive÷aþ / kathaü tarhi pariõàmayatãtyàha / sa cedityàdi / viviktaþ ÷ànta÷ca yathàkramaü svaparaiþ svaparalakùaõai÷ca ÷ånyatvàt / punaþ sa cedityàdinaitadàha / vivikta÷àntatvaj¤ànepi yadi tabhdàvàbhinive÷aþ syàt tadà na samyakpariõàmayati / evamityàdinopasaühàraþ / praj¤àpàramiteti vacanam / tayaiva samyakpariõàmanàditi viviktapariõàma÷caturthaþ //

yadapãtyàdinà smaraõam / yàdç÷a evetyàdinà niråpaõam / yàdç÷a eva sa pariõàma ityanuttarà samyaksaübodhirdharmadhatusvabhàvà tàdç÷ameva taditi labhyate nityàbhisambandhàt / dharmadhàtusvabhàvameva tadityarthaþ / tàdç÷ameva tatku÷alamålamiti yadanumodanàsahagatam / yenàpãti pariõàmanàcittena / tadapãti tadapyubhayam / tajjàtikamiti saiva jàtiþ sàmànyaü yasya / tallakùaõamiti tadeva sàmànyalakùaõaü yasya / tannikàyamiti tadràsi(÷i)kam / tatsvabhàvamiti tatprakçtikam / sa cedevaü saüjànãta iti / yadyanenàpi tàdç÷atvàdinà tattvenàbhinivi÷ate tadà na samyakpariõàmayati /

yaccàtãtamityàdinà aparaü tattvavikalpamàha / asaüpràptamanutpannam / sthitirnàstãti prakçtyaiva na÷varatvàt / tasmàt trayamapi nopalabhyate tato 'sat / tato naiva nimittamakàraõatvàt / nàkàraõaü viùayaþ / sa cedityàdi / evamiti kùãõatvàdinà tattvena / nimittãkarotãtyupalabhate / tadà na samanvàharati na samyagmanasikaroti / tadà na samyak pariõàmayati /

yadà tarhyanavabodhàdasmaraõàdvà na nimittãkaroti tadà samyakpariõàmaþ syàditi cedàha / athetyàdi / evamapãti / evamanimittãkaraõepi na pariõàmayati / pariõàmanàmàtrasyàpyabhàvàditi bhàvaþ / kadà tarhi samyakpariõàmitaü bhavatyata àha / athetyàdi / ya(a)tha÷abdo yadyarthaþ / taditi tàdç÷atvàdikam / animittaü saviùayatva¤ca / nimittamiti samyagj¤ànàlambanam / samanvàharatãti samyagmanasikaroti / na ca nimittãkarotãti na sa¤jànàti nàbhinivi÷ate / evamatretyàdinopasaühàraþ / evaü bauddhapuõyaughasya yaþ svabhàvo dharmatà tayà anusmaraõam / anumodyàdãnàmiti bauddhapuõyaughasvabhàvànusmçtipariõàmaþ pa¤camaþ //

idaü tadityàdi / ivamiti yadenadubha[yaü] tattvasya manasikàro na ca nimittãkaraõam / tacchabdaþ prasiddhau / upàyakau÷alaü yatprasiddhamidaü tat / ya ityàdinà anu÷aüsamàha / athàsmin upàyakau÷ale ka upàya ityata (#<RSt_62>#) àha / atra cetyàdi / iyameveti / såtràtmikaiva / a÷rutavateti imàmasyàü veti ÷eùaþ / praj¤àpàramitàyà yà pariõàmanà saiva puõyakriyà / seyaü praveùñumavagàhituü na hi ÷akyeti sambandhaþ / tatreti tathà sati / sa maivaü vocaditi syàdvacanãya / kosàvityàha / ya ityàdi / iti sopàyapariõàmaþ ùaùñhaþ //

tatkasyetyàdi / idaü taditi yaduktaü tatkuta ityarthaþ / àtmabhàvàþ kàyàþ / saüskàraþ ku÷alamålàni / ata÷ca te ÷àntà viviktàþ niþsvabhàvà ityarthaþ / ata÷ca virahità upalabdhyà nopalabhyanta ityarthaþ /

api tviti / yadyapi nopalabhyante tathàpi yathàbhåtamaviparãtaü niruddhatvàdikam / nimittãkçtyetyudgrahataþ / vikalpya cetyabhinive÷ataþ / ayathàbhåte vikalpapratibhàse yathàbhåtaniruddhàdisaüj¤ã / upalambhaü àtmãyaü anupalambhe samyaksaübodhau pariõàmayet / tataþ kimityàha / tasyetyàdi / parinirvàõamapãti / api÷abdo 'ti÷ayàrthaþ / tasyàtyantaü nimittãkaraõàdyayogàt / saviùaþ sa÷alya÷ca tàddharmyàt / ityanimittapariõàmaþ saptamaþ //

tadyathàpãtyàdi / praõãtaü varõàdiprakarùàt / kiü càpãti yadyapãtyarthaþ / api tviti tathàpãtyarthaþ / khalu punariti vàkyàlaükàro manyeteti varõàdilàbhàt / svàdanaü svàdaþ paribhogaþ / pariõàme ceti avasàne ca / vipàkaphalam / durgahãteneti mithyà÷rutena / durupa [la]kùiteneti durvitarkitena / duþsvàdhyàteneti durabhyàsena / subhàùitam / iti karaõasamàptyarthaþ / evaü sa iti yoyamuktaþ / saviùatvàditi / anarthakaraõa÷aktiratra viùam / tasmàd ityupasaühàraþ /

kathamityàdinà pra÷nàþ / ihetyàdikamuttaram / abhyàkhyànaü nindà / abhåtavàditayà khyàpanàt / parigrahãtavyàdipadeùu parigraheõànumodanà lakùyate / nàntarãyakatvàt / buddhaj¤ànena j¤à(jà)nanti buddhacakùuùà pa÷yantãti sambandhaþ / evaü càsyetyupasaühàraþ / nirviùatvàdikaü sarva kuta ityàha adhyà÷ayenetyàdi / iti buddhànuj¤àtapariõàmo 'ùñamaþ //

punaraparamityàdi / ÷ãlàdãti tathàgataþ ÷ãlàdiskandhaþ / aparyàpannamanantarbhåtaü / tryadhvatraidhàtukàparyàpannatvàditi / adhvatraye dhàtutraye cànantargatatvàdityarthaþ / dharmadhàtumàtratvàt teùàü ÷ãlàdãnàmiti bhàvaþ / pariõàmopãti pariõàmanàpi / yatràpi dharma iti samyaksambodhau / avinaùña ityaduùña / aparyàpannaþ / buddhànuj¤àtapariõàmayordharmadhàtupariõàmatvena samatàü (#<RSt_63>#) dar÷ayitumàha / tatretyàdi / atra dvitãyàdi÷abdàtpareõa vàrtho gamyate / yoyaü dharmadhàtupariõàmanayà pariõàmaþ / ayaü samyakpariõàma iti sambandhaþ / katamayetyàha / anayetyanantaroktayà / aparyàpannapariõàmanayetyarthaþ / yathà buddhà bhagavanta ityàdikayà buddhànuj¤àtapariõàmanayevetyarthaþ / evaü cetyupasaühàraþ / itya paryàpannapariõàmo navamaþ /

atha khalvityàdi / yo hyayamiti yohyaparyàpannàkhyaþ / asyàmevetyàdinà pariõàmayatãtyetatparyantena buddhànuj¤àtapariõàmasya nirde÷aþ / atretyanayordharmadhatupariõàmanayoþ / agràditvaü pramu[di]tàdyekàda÷abhåmigataprakarùahetutvàt / ÷eùaü subodham / yàvatpa¤cànàmabhij¤ànàü làbhino bhaveyuriti / ihokte mahàpuõyodaye yacchaddhàdikaü sa pårvakàdvi÷eùaheturiti mçdurmahàpuõyodayapariõàmo da÷amaþ //

tiùñhatvityàdi subodhaü yàvatpratyekabuddhà bhaveyuriti / ihoktapuõyàtireke ÷raddhàdikaü pårvakàdvi÷eùaheturiti madhyo mahàpuõyodayapariõàma ekàda÷aþ //

tiùñhatvityàdi / ye subhåta ityàdinà dadyurityetadantenodde÷aþ / etena paryàyeõetyàdinà dadyurityetadantena nirde÷aþ / eteneti vakùyamàõena / glànaü glàniþ / tatpratyayàni taddhetukàni bhaiùajyàni / pariùkàràþ pari÷ràvaõàdayaþ / sukhahetavaþ sukhàþ / teùàü upadhànaiþ óhokanaiþ / sukhaspar÷aþ sukhànubhavaþ / tena ye vihàràþ caükramàdayaþ / tàn sarvasattvànekakaü parikalpyeti / upastheyatvena pçthagavasthàpya / tàü÷ca sarvabodhisattvàniti / ekaikaü parikalpyeti vartate / upasthàpakatvena pçthagavasthàpya / ekaüko bodhisattva iti / upatiùñhaditi sambandhaþ / kimupatiùñhet? prakçtatvàttàneva sarvasattvàn / ekaükasteùàü sarvabodhisattvànàmiti nirdhàraõe ùaùñhã / teùàü madhye ekaikaþ dànaü dadyàditi / tebhya eva sarvasattvebhyaþ / tàvacciraràtrasa¤citamiti / tàvatà dãrghakàlena sa¤citam / tathà mahàvistarasamudànãtamiti / tàvanmahàvistareõotpàditam / tiùñhatu khalu punarityàdi / pårvatra gaügànadãbàlukopamalokadhàtuvãryàþ sarvabodhisattvà upasthàpakàþ pratyekaü gaügànadãbàlukopamalokadhàtuvãryànàü sattvànàm / tatra yàvanta upastheyàþ sattvà iha tàvanta upasthàpakà bodhisattvàþ pratyekaü gaïgànadãvàlukopamà lokadhàtuvãryànàü sattvànàmiti vi÷eùaþ / tànsarvasattvàn (#<RSt_64>#) ekaikaü parikalpitàü÷ca sarvabodhisattvàniti pårvavat / ÷eùaü subodham / ityadhimàtro mahàpuõyodayapariõàmo dvàda÷aþ //

samàpta÷ca pariõàmanàmanaskàraþ //

anumodanàmanaskàro vaktavyaþ / tamadhikçtya ÷àstram-

[54] upàyànupalambhàbhyàü ÷ubhamålànumodanà /
anumode manaskàrabhàvaneha vidhãyate // 2-24 //

etadàha / atha khalvàyuùmànityàdinà / nirava÷eùyeti nirava÷eùãkçtya / agratvàdãni caturda÷oktàþ / kiyatà agratà bhavatãti pra÷naþ / iyatà bhavatãtyuttaram / kotràbhipràyaþ? agratvameva da÷adigmadhyatryadhvaku÷alàlambanatvàccaturda÷avidhaü bhavatãti / yatra tarhi trayoda÷apadàni tatràpi da÷adiktryadhvabhedàt trayoda÷avidham / tatra kathaü madhyamalokadhàtoþ saügrahaþ? tanmadhye såkùmamavadhiü kçtvà di÷àü grahaõàt / lokadhàtvekade÷eùvapi lokadhàtuvyapade÷àt / tadyathà aùñànàü và navànàü và màsànàmatyayàt prasåteti / yadà hi triü÷adràtrà màsàstadàùñau / yadà màsaikade÷opi màsastadà nava / na gçõhãte gràhyatvenàpratibhàsàt / na manyate vastutvenàpratibhàsàt / nopalabhate svaråpato apratibhàsàt / na kalpayati sàmànyalakùaõena / na vikalpayati vi÷eùalakùaõaiþ / na pa÷yati dçùñyà anabhinive÷àt / na samanupa÷yati santatamanabhinive÷àt / kalpanà abhåtaparikalpaþ / tathà viñhapitàþ saüdar÷itàþ / ajàtà nirbãjatvàt / anirjàtà aniùpatteþ / anàgatikà anàgatàdadhvanaþpårvalokàdvà / agatikà atãtàdhvani paraloke và / evaü yàvat nàpi nirudhyata iti / niþsvabhàvatvàtparikalpatatvàdveti hetuþ / evamiti parikalpitena svabhàvena / itthaü bhåtàn etàn dharmàniti paratantraråpàn ku÷alàn / dharmateti bàlabuddhigocaraiþ svabhàvaiþ ÷ånyatà / anumodanàdhikàrepi tathà anumodya tathaiva pariõàmayatãti vacanamava÷yapariõàmanãyatvàt / ÷eùaü vyàkhyatameva yàvat na kùamata iti / ityanupalambhànumodanà prathamà //

punaraparamityàdi / vimuktirnirvàõam / tacca dharmadhàtoþ sarvàvaraõavi÷uddhità paramàrthatastathaiva sarvaü dànàdãtyarthaþ / saïgastçùõà / tadabhàvàd (#<RSt_65>#) asaktànàü tçùõàhetukasya janmano 'bhàvàd abaddhànàm / tato amuktànàm / apariõàmanàyoge tasyàpyanupalambhàt / sa kathamityàha / asaükràntito avinà÷ata iti / tathàhyavasthàntarasaükràntiþ pariõàmaþ pårvavinà÷àparotpattã và / na ca dharmadhàtoravasthà / na ca saükramo nàpi vinà÷a iti /

samàdàyoti gàcarataþ (?) sàvadhikamàdàya / àkruùñaþ ÷aptaþ / abhihatastàóitaþ / paribhàùito bhåtàbhåtadoùasthànaiþ / samàn iti sannityarthaþ / styànaü ca middhaü ca tenàbhibhåtà iti sambandhaþ / tatra styànaü cittasyàkarmaõyatà staimityam / staimityalakùaõà yà cittasyàkarmaõyatà svàlambanapratãtaye tat khalu styànam / middhamasvatantravçtti÷cetaso 'bhisaükùepaþ / cetaso 'bhisaükùepa÷cakùuràdãndriyadvàreõàpravçtiþ / sa cedasvàdhãnà / cetaso vçttistanmiddham / ÷eùaü subodhamàparivartasamàpteþ / upàyo vimuktisàdç÷yam / teneyaü dharmadhàtoranumodanànupalambhenetyupàyànumodanà dvitãyà //

anumodanà ca pariõàmanà ca tasyàþ / tayorabhidhàyakaþ parivarto anumodanàpariõàmanàparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkàra÷àntiviracitàyàü ùaùñhaþ parivartaþ //


7. nirayaparivarto nàma saptamaþ

laukiko bhàvanàmàrgastrayo manaskàràþ / taduktaþ / lokottarastu bhàvanàmàrgo 'nirhàraþ ÷uddhiratyantaü' iti pårvamuddiùñaþ / tatra nirhàramadhikçtya ÷àstram-

[55] svabhàvaþ ÷reùñhatà tasya sarvasyànabhisaüskçtiþ /
nopalambhena dharmàõàmarpaõà ca mahàrthatà // 2-25 //

pa¤càïgàni nirhàrasya / 'tasya' iti bhàvanàmàrgasya praj¤àpàramitàvi÷eùasya 'svabhàvaþ' sarvaj¤aj¤ànapariniùpàdakatvàdidharmacakrapravartakatvaparyantaþ / '÷reùñhatà' ùañ pàramitàsu / abhinirhàraþ sarvadharmàõàü 'anabhisaüskàraþ' / anupalambhena sarvadharmànarpayatãti 'arpaõà' / sarvadharmànupalambhenaiva bodheþ pràpaõàt 'mahàrthatà' iti / ata àha / atha khalvityàdi / asya hi bhàvanàmàrgasya svabhàvaþ praj¤àpàramità / kãdç÷ãtyàha / sarvaj¤aj¤ànasya (#<RSt_66>#) pariniùpattiþ yataþ sà tathoktà / sarvaj¤atvamiti sarvàvaraõavàsanànusandhiprahãõaü j¤ànam / prahàõasampatsahità j¤ànasampadityarthaþ / tadapi sarvaj¤atvameva / atropapattiravabhàsakaroti / sarvàvaraõatamaþprahàõamavabhàsaþ / tatkareti prahàõasampat / sarvadharmaparamàrthapratibhàso và avabhàsaþ / tatkareti j¤ànasampat / ata÷cainàü namaskaromi sàüpratam / namaskaraõãyeti / àyatyàü pratikùaõam / ekena padena dve sampadàvukte / idànãü padadvayena prahàõamàha / anupalipteti sarvàvaraõamalakùayàt / sarvalokanirupalepeti triadhàtukamalakùayàt / idànãü padatrayeõa j¤ànamàha / sarvadharmaparamàrthapratibhàsa àlokaþ / tatkarà / atra dvau hetå padadvayenàha / timiramaj¤ànam / tadviparyayo vitimiraü j¤ànamityarthaþ / sarva samagraü traidhàtuka traidhàtukaparamàrthaþ / tasminvitimiram / tatkarà / ityàlambanavyàptiþ / kle÷à÷ca dçùñaya÷ca tà evàndhakàràþ / sarve ca te te ca teùàü apanetrãti sarvavipakùakùayaþ / iyatà sarveõa svàrthasampattiruktà / paràrthasampattimadhikçtyàha / à÷rayaõãyetyàdi / à÷rayaõãyà sarvapadaprepsubhiþ / agràõi padàni strota àpattiþ sakçdàgàmitvaü yàvatpratyekabodhiþ / tatkarà / teùàmupàyaþ saptatriü÷ad bodhipakùyàþ / teùàü kùamakarã vighnaharaõàt / yàvanna lokottaraj¤ànaü
tàvad andhàþ / teùàü tadutpàdanàd àlokakarã / sarvabhayopadravaiþ prahãõa àloko lokottara eva bhàvanàmàrgaþ / tatkarà / iyatà hãnayànikànàmartha uktaþ /

bodhisattvàrthamadhikçtyàha / pa¤cacakùurityàdi / te hi paràrthapradhànàþ / tasya saiva sàdhanamàlambanabhedena pa¤cacakùuþparivàrà / abhedena saiva cakùu sarvadharmaparamàrthadar÷anàt / vyàpino dar÷anasya trayo vibandhàþ / mohatamaritamiràõi / tatra moho aj¤ànam / tamondhakàram / timiraü cakùurogaþ / teùàü vikaraõã vidhvaüsanã / saükùepato vitimirakaraõã timirasàmànyàt / kimutpàdayatãtyata àha / sarvadharmàõàmakaraõãti / sarvadharmàþ skandhadhàtvàyatanàni / teùàü trayaþ svabhàvàþ / kalpitaþ paratantraþ pariniùpanna÷ca / tatra kalpitaü na karoti tasya yathàlakùaõamasattvàt / paratantro abhåtaparikalpaþ / tatra karoti tatpratipakùatvàt / pariniùpanno dharmadhàtuþ / tamapi na karotyanàdinidhanatvàt / samyagj¤ànaü karotãti cet? na / anàdinidhanacittasantànabhràntinivçtyaiva samyagj¤ànasiddhe / kiü tarhi karotãtyata àha / utpathetyàdi / utpatho dharmàõàü parikalpanà tena prayàtànàm / màrge dharmanairàtmyaj¤àne avatàraõã / kasya màrge? sarvaj¤atàyàþ / iyatà sarvaj¤aj¤ànapariniùpattiriti yaduktaü tatparàrthepi dar÷itam / yaduktaü sarvaj¤atvamiti tatparàrthepyàha / sarvaj¤ataivetyàdinà / yadà hi vàsanànusandhiprahãõatà tasyàstadàsau sarvaj¤atetyarthaþ / sà tarhi praj¤àpàramità utpàdikà (#<RSt_67>#) nirodhikà utpannà niruddhà ca / netyàha / anutpàdiketyàdi / anutpàdikà sarvadharmàõàmiti vaiyavadànikànàm / anirodhikà sarvadharmàõàmiti sàükle÷ikànàm / anutpannàniruddheti svayam / paramàrthato yathàpratibhàsaü ceti bhàvaþ / paramàrtho hyeùàü dharmadhàtuþ / tenaiùàmanàdinidhanatvàdvàlapratibhàsinà råpeõàtyanta- / samatvànnaiùàmutpàdanirodhau / ata evàha / svalakùaõa÷ånyatàyàmupàdàyeti pratãtyasamutpannaü punareùàü tçtãyaü svabhàvamupàdàyàha / màtetyàdi / màtà jananã / kutaþ?
sarvabuddhadharmà eva ratnàni teùàü dàtrãtvàt / tànyeva hi samagràõi hetvavasthàni bodhisatvànàü ÷arãram tata iyaü taddànàtteùàü jananã / buddhagrahaõàbduddhajananãtvamarthàdgamyate / na punastàvatà buddhànàmati÷ayo gamyate / ato vi÷iùñairguõaiþ punastadàha da÷abaletyàdinà /

da÷a tathàgatabalàni / tatkarà / katamàni da÷a? "sthànàsthànaj¤ànabalam / karmavipàkaj¤ànabalam / nànàdhàtuj¤ànabalam / nànàdhimuktij¤ànabalam / indriyaparàparaj¤ànabalam / sarvatragàminãpratipajj¤ànabalam / dhyànavimokùasamàdhisamàpattisaükle÷avyavadànavyutthànaj¤ànabalam / pårvenivàsànusmçtij¤ànabalam / cyutopapàdaj¤ànabalam / à÷ravakùayaj¤ànabalaü ca" iti / lakùaõameùàü yathoktaü mahatyo rbhagavatyoþ / tatra sambhavàsambhavau sthànàsthàne / tadyathà du÷caritànàmaniùño vipàka [:] sthànamiùño 'sthànamiti / karma ca vipàka÷ca / nànàdhàtuþ puõyàpuõyàdijanako 'dhyà÷ayaþ / nànàdhimuktistadyathà ràgadveùàdau sthitànàü dveùaràgàdau ruciþ / indriyàõi ÷raddhàvãryasmçtisamàdhipraj¤àþ / teùàü paràparatvaü vimàtratà / ayaü mçdvindriyo 'yaü madhyendriya ityàdi / sarvatragàminãpratipat / ràgasya pratipakùa iyaü pratipat / iyaü dveùasyetyàdi / caturõà dhyànànàü aùñànàü vimokùàõàü trayàõàü samàdhãnàü savitarkasavicàràdãnàü catasçõàmàråpyasamàpattãnàü navànàü cànupårvavihàrasamàpattãnàm saükle÷àdikam / tatra saükle÷a àsvàdanàdinà / vyavadànamanupalambhàdinà / vyutthànaü siühavijçmbhitena và avaskandakena và / pårve nivàsaþ pårvajanma / tasminnanusmçtiþ smaraõam / cyu[tyu]papàdau sattvànàü maraõotpattã / à÷ravàþ kle÷àsteùàü yaþ kùayo yena ca màrgeõa kùayastadubhayamà÷ravakùayaþ / sattvànàm / eùàü sthànàsthànàdãnàü sarvathà sarvadà samyagj¤ànaü tadiha sthànàsthànàdij¤ànam / tadeva balamitarairaghçùyatvàt, teùàü vàbhibhavanàt /

anavamardanãyetyabhibhavituma÷akyà / kuta ityàha / caturvai÷àradyakarãtvàditi / siühavadatyantaniþ÷aüko yuktavàdã vi÷àradaþ / tasya bhàvo vai÷àradyam / (#<RSt_68>#) catvàri vai÷àradyàni / abhisaübodhivai÷àradyam / à÷ravakùayavai÷àradyam / àntaràyikadha[rma]vai÷àradyam / nairyàõikadharmavai÷àradyaü ca / abhisambodhistathàgatasya j¤ànasampat / à÷ravakùayaþ prahàõasampat / tadubhayaü svàrthaþ / àntaràyikà dharmà nirvàõasya vibandhakàþ nairyàõikà dharmà nirvàõasya pràpakàþ / etadubhayaü paràrthaþ / parebhyastadàkhyànàt / teùu vai÷àradyam / tatpratij¤àpratiùñhàpaneùvityarthaþ / tatkarà / anàthàþ sattvà anàdau duþkhasàgare bhramatàmeùàmadyàpi tràturabhàvàt / teùàü nàthastràtà bhagavàn buddhaþ / tatkarà / iyatà sarvaj¤aj¤ànapariniùpattireùeti samarthitaþ / eùaiva sarvaj¤atvamiti samarthayitumàha / saüsàretyàdi / saüsàraþ sà÷ravàþ skandhàþ / tasya pratipakùà hantrã / dharmadhàtureva tasya hanteti cedàha / akåñasthatàmupàdàyeti / dharmadhàturhi kåñastho anàdinidhanaikaråpatvàt / sa cetpratipakùaþ syàt tadà àdita eva saüsàro na syàt / praj¤àpàramità punaràdimatã, uttarottaragàminã ceti saiva tasya pratipakùaþ / anena prahàõasampaduktà / j¤ànasampadamàha sarvetyàdinà / sarvadharmàõàü svabhàvaþ paramàrthaþ / tasya vidar÷anã tatpratibhàsatvàt / svasya pareùà¤ca paràrthamadhikçtyàha / paripårõetyàdi / paripårõamekenàpyanånatvàt / triparivartadvàda÷àkàraü ca yaddharmacakram / dharmaþ ÷àsanam / tadeva cakraü vineyasantàneùu caükramaõàt / tasya pravartano pravartayitrã / buddhànàü tathaiva tasya pravartanàt /

tatra dharmacakraü satyacatuùñayam / tasya trayaþ parivartàþ / idaü duþkham / ayaü duþkhasamudayaþ / ayaü duþkhanirodhaþ / iyaü duþkhanirodhagàminã pratipaditi / satyacatuùñayasya svabhàvaparicchedaþ prathamaþ parivartaþ / tasyaiva yathàkramaü parij¤eyapraheyasàkùàtkartavyabhàvayitavyatvaparicchedo dvitãyaþ parivartaþ / tasyaivàtmanà parij¤àtaprahãna(õa)sàkùàtkçtabhàvitatvaparicchedastçtãyaþ / tasmàt triparivartaü tat / duþkhasatyasya duþkhasvabhàvaþ parij¤eyatvaü parij¤àtatvaü ceti traya àkàràþ / samudayasatyasya tatsvabhàvaþ praheyatvaü prahãõatvaü cetiü traya àkàràþ / nirodhasatyasya tat svabhàvaþ sàkùàtkartavyatvaü sàkùàtkçtatvaü ceti traya àkàràþ / màrgasatyasya tat svabhàvo bhàvayitavyatvaü bhàvitatvaü ceti traya àkàràþ / tasmàt dvàda÷àkàraü tat /

nanu pratãtyasamutpannenàpi svabhàveneyaü [na] nirodhikà ÷àü(sàü)kle÷ikànàü vinà÷ahetånàmaki¤citkaratvàt / nàpyutpàdikà vaiyavadànikànàü mithyàj¤ànanivçttau cittamàtràdeva samyagj¤ànotpatteþ / naitadasti / bandhyakùaõotpàdanasyaiva santànanirodhatvàt / agninà ÷ãtanirodhavat / praj¤àpàramitayaiva mithyàj¤ànanirodhe (#<RSt_69>#) sati bhagavataþ pràgabhåtasya samyagj¤ànasya taddhetukatvàt / nirodhasya càvastuno hetutvàyogàt / cittasyaiva ca niruddhavipakùasya samyagj¤ànatvàt / anyathà hi sarvabhràntinivçttikàlepi vyàpi samyagj¤ànaü na syàditi bhàvanàmàrgasya svabhàvaþ //

kathamityàdinà sarvaj¤atànupràptaya ityetadantena ÷reùñhatà / sthàtavyamiti vartitavyam / påjàbhiþ manasikartavyà guõànusmaraõaiþ / namaskartavyà kàyavàkcittaiþ / nidànaü prastàvaþ pçcchàyàþ / hetustu bhagavatyàþ ÷reùñhatà / praj¤àpàramitàyà yatkau÷alyaparigçhãtasya bodhisattvasyànumodanàsahagataü puõyamaupalambhikànàü pa¤ca pàramitàmayàt puõyàdvi÷iùyata itãdaü nidànamanantaroktatvàt / yata iyaü tàsàü pariõàyikà tataþ ÷reùñheti hetuþ / apariõàyakamiti pariõàyakarahitam / abhavyamayogyam / jàtyandhabhåtaü jàtyandhasadç÷am / ÷eùaü subodham / iti ÷reùñhatà //

atha khalvàyuùmànityàdinà abhinirhàro dvitãyàt evamuktàt pràk / praj¤àpàramiteti bhàvanàmàrgaþ / yaþ pa¤cànàü skandhànàü yàvatsarvadharmàõàmanabhisaüskàro 'nupalambhaþ so 'sya abhinirhàraþ pariniùpàdanam / avayavàrthaþ subodhaþ / ityabhinirhàraþ //

evamukta ityàdi yàvata saükhyàü gacchatãti / katamaü dharmamityanà÷ravaþ / na ka÷ciddharmamiti / dharmàõàmarpaõàyà÷cànupalambhàdityarpaõà //

atha khalu ÷akra ityàdi ÷àriputravacanàt pràk / yadi na ka¤ciddharmamarpayati na tarhi sarvaj¤atàmapãti matvà ÷akra àha / kimiyamityàdi / arpayatyeva kenacitparyàyeõa / yathà tu nàrpayati tadbhagavànàha na yathetyàdi / upalambho bàlagràheõa råpeõa / nàma saüj¤à / saüskàraþ kalpanà / yathà tvarpayati tatpçcchati / kathaü tarhãtyàdinà / uttaraü yathetyàdinà / yathà nàrpayatãti dharmàõàmarpaõàyà÷càvikalpanàt / tatheti / avikalpanayà / na ka¤cidityàdi / dharmàõàmutpàdàdãnàü càvikalpanàditi bhàvaþ / anutpàdàyànirodhàyeti notpàdàya na nirodhàyetyarthaþ / asamarthasamàsattvàt / ata÷ca anupasthitetyaki¤citkaratvàt / evamapãti sarvaj¤atàrpakatvenàpi / dårãkariùyatãtyasaümukhãbhàvàt / riktãkariùyatãti saümukhãbhåtasya j¤ànasya tallakùaõàbhàvàt / tucchãkariùyatãti tat phalàbhàvàt / na kariùyatãti notpàdayiùyati / astyeùa paryàya iti yathà tvayoktaþ / tatkasya hetoriti taddårãkaraõàdikaü kutaþ? paridãpitàyàmiti nirdiùñàyàm / na råpaü yàvanna buddhatvamiti na ki¤ciddharma (#<RSt_70>#) ityarthaþ / tasmàt ka¤ciddharma pa÷yan dårãkariùyatãti / yàvanna kariùyatãmàm / katamena paryàyeõeti / kiü mahàrthatayeti bhàvaþ //

subhåtiràha netyàdi / niþsvabhàveùu sarvadharmeùu dvayàbhàvàditi bhàvaþ / asaükùiptà vikùipteti / advayatvàt / evamapãti mahàrthatayàpi / kimpunaþ ÷abdàdati÷ayàrthaþ / evamityuktvà / tadevàha / evamahamityàdinà / niþùyanda iti tatpçùñhabhàvã ni÷cayaþ / yaþ sattvopalambha iti sambandhaþ / sattvaþ pudgaladravyaü tadvad asvabhàvajàtikàsvabhàvalakùaõam / jàtirutpattiþ / tàbhyàü rahità / asyaiva nirde÷aþ sattvàsvabhàvatayetyàdinà / pari÷eùàdgamyate sattvàjàtikatayà ajàtikateti / viviktatà ÷ånyatà / acintyatà cittànàlambanatà / abhisaübodhanaü sàkùàtkriyà / tadabhàvàd anabhisaübodhanatà / yathàbha / sadbhuto arthaþ / tasyànabhisaübodhanamagrahaõaü sattvaþ / tadvatpraj¤àpàramità / yathà sattvasya balasamudàgamanaü balaniùpàdanaü na ki¤cit tathà tathàgatasya praj¤àpàramitayeti mahàrthatà //

abhinirhàrasya pa¤càïgànyuktàni / ùaùñhasaptamepi staþ / adhimokùahetuþ pratipakùahetu÷ca / te 'dhikçtya ÷àstram-

[56] buddhasevà ca dànàdirupàye yacca kau÷alam /
hetavo 'tràdhimokùasya dharmavyasanahetavaþ // 2-26 //
[57] màràdhiùñhànagambhãradharmatànadhimuktate /
skandhàdyabhinive÷a÷ca pàpamitraparigrahaþ // 2-27 //

atràdhimuktihetavastraya uktàþ pàdatrayeõa / dharmavyasanaü pratikùepaþ / tasya catvàro hetava itaraiþ pa¤cabhiþ pàdaiþ / 'anadhimuktatà' anadhimuktiþ / tatràdhimokùo 'sminneva bhàvanàmàrge 'dhimuktiþ / tamàha / atha khalvityàdinà na dhandhayiùyatãtyetadantena / adhimokùayiùyatãti ni÷cite vastunyevameva nànyathetyavadhàraõamadhimokùaþ / taü kariùyatãtyarthaþ / tatkarotãti curàdau pàñhàõõic / tasyàdhimokùasya lakùaõaü tribhiþ padairgatyantarapratiùedhàyàha / tatra kàükùà bàdhà / abàdhyabàdhanasya kàükùàmàtratvàt / vicikitsà saü÷aya eva / dhandhàyanamapratipattiriti trãõi gatyantaràõi / dhandho 'pratipattau / dhandho bhaviùyatãti dhandhàyiùyati / lohitàderàkçtigaõatvàt kyaù / ityadhimokùaþ //

adhimokùasya trayo hetavaþ / tatra dvau pçcchati / kuta÷cyutvehopannaþ kiyacciracaritàvã ceti / sa iti yo 'dhimoktà / adhimukto 'dhimuktikàritreõa (#<RSt_71>#) lakùyate / atastadàha / ya ityàdinà / arthata ityaùñàbhirabhisamayaiþ / arthanayata iti yathàsvaü teùàmeva vastubhiþ / dharmata ityebhireva nàmapadavya¤janaiþ / dharmanayata iti samàsavyàsàdibhiþ / anugamiùyaütyanusaraõàt / anubhotsyate tathà j¤ànàt / anubodhayiùyati tathaiva paràn /

tatkasya hetoriti kuto liïgàt / yaþ ka÷cidityàdinà liïgamàha / me dçùña iti mayà dçùñaþ / sambandhavivakùàyàü ùaùñhã / tadyathà subhàùitasya ÷ikùate, nàgnistçpyati kàùñhànàmiti / avadadhàti sàvadhànaü karoti / satkçtyeti bhaktito rucito và / nopacchinatti vicchedàkaraõàt /

ciretyàdinopasaühàraþ / ciracaritàþ pàramità avituü ÷ãlamasyeti ciracaritàvã / bahavo buddhàþ paryupàsità yena sa tathoktaþ / iti buddhasevàdànàdicaryà //

tçtãyo 'dhimokùaheturupàyakau÷alyam / tadàha / atha khalvityàdinà sthaviraþ subhåtirityataþ pràk / ÷akyà punariti kàükùà pra÷naþ / ÷rotuü ÷abdataþ / upalakùayitumarthataþ / samanvàhartuü kàlàntare smartum / upapàdayituü cintàkàle / upadhàrayituü bhàvanàkàle cetasi sthirãkaraõàt / iyamiti pratibhàsamànà / ihàmutra veti pratibhàsamànà dhàrà / aneneti pratibhàsamànena / àkàreõeti lakùaõena / tadyathà gauþ sàsnàdimatvena / liïgeneti kçtrimeõa cinhena / tadyathà gaurghaõñàdinà / nimitteneti svàbhàvikena cinhena / tadyathà gauþ÷uklatvàdinà / nirdeùñuü parasmaiþ / ÷rotuü parasmàt /

bhagavànàha / uttaraü no hãtyàdi / skandhàdi÷a iti skandhàdibhiþ / råpaskandha iti và yàvaddharmàyatanamiti vetyarthaþ / kuta ityàha / sarvadharmaistaireva viviktatvàdasyàþ / tadapi kutaþ? niþsvabhàvatvàtteùàm / parikalpitena dharmasvabhàveneti bhàvaþ / na cànyatreti / na cànyà tatparamàrthatvàditi bhàvaþ / ata eva tadityàdinà pra÷naþ / skandhetyàdinottaram / vij¤aptiråpaü skandhàdikameva / ÷ånyaü parikalpitena skandhàdisvabhàvena / sà tasya tena ÷ånyatà vij¤aptimàtratà praj¤àpàramità / tasmàdadvayametaddvaüvãkàram / nanu ÷ånyatàyà idaü lakùaõaü na praj¤àpàramitàyà ityata àha / ÷ånyatvàdityàdi / nopalabhyate skandhàdi yathàlakùaõam / yonupalambhaþ sarvadharmàõàmiti tadviviktaprakà÷amàtropalambhalakùaõaþ / na tåpalambhanivçttimàtram / "nàbhàvaþ kasyacitpratipattiþ pratipattiheturvà" iti vacanàt / yo 'nupalambhaþ sà praj¤àpàramità prakçùñaj¤ànatvàt pàragatvàcca / tathàpi nàsau praj¤àpàramità / syàdyadi skandhàdi÷ånyatàmanubhåya (#<RSt_72>#) skandhàdyavasãyeta / rajatàdyavasàye ÷uktidar÷anavat / etaddar÷ayitumàha / yadetyàdi / yadà tu yathànubhåtani÷cayaü janayati na skandhà na dhàturnàyatanamiti tadà praj¤àpàramitaiva / tannisyandatvàt skandhàdyabhàvani÷cayasya / ÷uktini÷caye ÷uktidar÷anavat / pràmàõyàt / tadyevaü yadyathàsti yathà ca nàsti yathà ca praj¤àpàramità syànna syàdvà tasya sarvasya samyagbodha upàyakau÷alaü tçtãyo 'dhimokùahetuþ /

dharmavyasanaü vaktavyam / sa ca saddharmapratikùayaþ / kutaþ? dharmavyasanahetutvàt / dharmasya vyasanaü vipat / dãrghadurgativàsena tasya ÷ravaõàdyabhàvaþ / durgaticiravàsahetutvàddharmavyasanahetutvam / tasmàddharmavyasanam / tadeva dharmavyasanasaüvartanãyaü karma / tatsaüvartate 'smàditi kçtvà / tadeva prastauti sthavira ityàdinà / praj¤àpàramità / eùa eva bhàvanàmàrgaþ / tasyàü yogàpattiþ samàdhànapràptiþ /

vibhajyeti / kathaü vibhajya? keùà¤ci[cci]racaritàvinà(tà) bhavati keùà¤cinneti / tatkutaþ? indriyàõàü ÷raddhàdãnàü vimàtratayà nànàtvena / tàmàha syàdityàdinà / asyàmagauravatà teùàmabhåditi sambandhaþ / buddhànàmantikàditi / antike dåràntikàrthebhya iti pa¤camã / tatsannidhàvityarthaþ / agauravatà a÷u(su)÷åùaõatà a÷raddadhànatà ca / bhagavatyàü aparyupàsanatà aparipçcchanatà ca buddheùu / tata iti ÷raddhàviyogàt / dharmavyasanasaüvartanãyaü karma saddharmapratikùepaþ / kçtaü sakçtkaraõàt / sa¤citaü punaþ punaþ karaõàt / àcitaü paripårõam / upacitaü vipàkadana÷aktilàbhàt / kàyena sàmagrã ÷rotumàgamanam / cittena nirvikùepatà / vàcà aprastutànabhidhànam / evaü sàmagrimadadànà iti samyaga÷çõvantaþ / na jànanti granthataþ / na pa÷yanti arthataþ / na budhyante svabhàvatrayabhedena / tato na vedayante viparãtabodhàt / a÷raddadhànà ityàdi tåktam / tasyopasaühàra evaü ta ityàdinà / pratyàkhyànaü manasà parityàgaþ / pratikùepo vàcà / pratikro÷anaü nindà / upahatyeti dåùayitvà / dagdheti ku÷alamåladàhàt / chando va÷ãbhàvaþ / viparyayàdvicchandaþ ÷ithilaþ / ato vicchandayiùyantãti ÷ithilãkaraõàt / vivecayiùyantãti manasà tyàjanàt / vivartayiùyantãti punaragrahaõàt / iyatà pratyàkhyànamuktam //

pratikùepamàha nàtretyàdinà / pratikroùaõamàha naitadityàdinà / apakràntàþ parimuktàþ paribàhyà ityeko 'rthaþ / sarva yathà bhavanti tathà sarveõa aïgena / sarva yathà bhavati tathà sarvaþ prakàraþ / karmàbhisaüskàraþ karma kriyà / upasthàpiteneti kçtena / samutthàpitenetyupacitena / saüvartanã (#<RSt_73>#) pralayaþ / àavãcitalàdà ca brahmalokàdyasyàmagninà kùãyate sà tejaþsaüvartanã / kùepsyante antaràbhava÷arãreõa / upapatsyante upapattibhava÷arãreõa / samànà santaþ / bahu vata duþkhaü ca tadvedanãyaü yasmàttathoktam /

prativarõikàdipadatrayaü samànàrtham / 'làbhasatkàraü tebhya eva / yadartha te dç÷yeraõ (dåùyeran) / tatkasya hetoriti / tatteùàmadar÷anàdikaü kuta ityarthaþ / kasambakaü påtipårõam / tadatyaktamanyànyapi parõàni nà÷ayati / jàtirjàtam / kasambakavajjàtameùàmiti kasambakajàtàþ / kçùõà tçõavi÷eùaþ / pràkçtabhàùayà kaõóà / sàpi kùetràdanapanãtà kùetraü nà÷ayati / nirjàtirniùpattiþ / kçùõàvannirjàtireùàmiti kçùõànirjàtikàþ / kçùõo hi kçùõasarpaþ saviùaþ saü÷rç(sç)ùñàn daùño saviùãkaroti / anayeneti tebhyaþ ÷ruta÷raddhàdinàmàrgeõa / vyasanaü nirayàdiduþkham / àgàóhamàbàdhamiti mahatãü pãóàm / nigacchet spç÷editi pràpnuyàdityarthaþ / àlokaþ prakçtasya karmaõo vipàkaj¤ànam / ÷uklàü÷aþ ku÷alabhàgaþ / tadyogàt ÷uklàü÷ikaþ / samavadhànaü yogaþ / ÷eùaü subodham / iti dharmavyasanam //

evamukta ityàdi / atra màràdhiùñhita ityàdinà màràdhiùñhànamuktam / gambhãreùu dharmeùvanadhimuktisteùu ÷raddhàprasàdàbhàvenoktà //

punaraparamityàdinà caturo hetånàha / àtmotkarùã parapaüsako doùàntaraprekùãtyeko rà÷iþ / ata evàha / ebhirapi caturbhirityàdi / tadatra dharmavyasanahetavaþ ùaóuktàþ / ÷àstre tu saükùepata÷catvàraþ / ÷eùàõàü skandhàdyabhinive÷e 'ntarbhàvàt / àtmotkarùaõàdinàü skandhàdyabhinive÷e /

nirhàraparivarto 'yaü saptàïgasya nirhàrasya dyotanàt / tathàpi nirayagranthasya bahutvànnirayaparivarta ityucyate //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü saptamaþ parivartaþ //


(#<RSt_74>#)
8. vi÷uddhiparivarto nàmàùñamaþ /

lokottarasya bhàvanàmàrgasya nirhàraþ saptamaparivartenoktaþ / ÷uddhiraùñamasyàdau vaktavyà / tasyàþ ÷uddherduradhimocatàü tàvadàha / atha khalvityàdinà / anarthikeneti mandacchandena / upastabdho vismitaþ / a÷u÷råùaõà-aparipacchakajàtãyeneti kalyàõamitreùu subhåteþ pra÷naþ / kiyadagambhãretyàdi / kiyatà gambhãrà yato duradhimocetyarthaþ / bhagavata uttaraü råpaü subhåta ityàdinà / råpàdayo råpàdãnàü ca pårvàparamadhyàntà abaddhà amuktàþ svabhàvenàdhvatrayeõa ca niþsvabhàvatvàdityarthaþ / paramaduradhimoceti paramagambhãratvàditi bhàvaþ / pràkpravçtto hi bandhaþ pràga÷uddhiþ pa÷càttannivçttilakùaõo mokùaþ ÷uddhiriti prasiddham / iha tu bandhamokùayoratyantàbhàvaþ ÷uddhiriti paramagambhãraü vi÷uddhilakùaõaü ÷àstre-

[58] phala÷uddhi÷ca råpàdi÷uddhireva tayordvayoþ /
abhinnàcchinnatà yasmàditi ÷uddhirudirità // [2-26] //

'phala÷uddhiþ' sàdhyà / sà ca 'råpàdi÷uddhireva' / yasmàt 'tayoþ' 'abhinnàcchinnatà' 'iti ÷uddhirudãrità' / ÷uddherlakùaõamuktaü sutre / katamasyàþ ÷uddheþ? yasyàduradhimocatvamuktam / tatkasya hetorityàdi / tadasyà duradhimocatvaü kuta ityarthaþ / uttaraü yetyàdinà / yata idaü tasyà lakùaõamiti bhàvaþ / advayaü tàdàtmyàt / advaidhãkàramavyabhicàràt / anayoreva nirde÷o abhinnamacchinnamiti / yetyanuvàdaþ seti vidhiþ / anådyamàna÷ca dharmo vidhãyamàne niyata iti khyàpitaþ / ataþ sàmànyàdhikaraõàdabhinnamubhayam / anyonyaniyamàdanyonyàvyabhicàraþ / tasmàdacchinnamubhayam / tadevaü yaiva skandhànàmeka÷o vi÷uddhiþ saiva phalavi÷uddhiþ / yaiva phalavi÷uddhiþ saivetarà / anyonyàvyabhicàràt / anyonyaliïgatà / sa càvyabhicàrastàdàtmyàt / ata àha / phalavi÷uddhita ityàdi punaraparamityataþ pràk iti vi÷uddhilakùaõam /

vi÷uddhibhedà÷vatvàro mahatyorbhagavatyoruktàþ sarvasaügrahàrtham / asyàü tu noktà bodhisattvamàrgàdhikàràt / màrgasya vi÷uddhirucyate / sa ca bhåmau bhåmau navavidho mçdumçdvàdibhedàdadhimàtràdhimàtràdibhedàt / navavidhasyaiva doùasya pratipakùeõa (#<RSt_75>#) bhåmayastu ÷uddhestà÷caiva nava / kàmadhàturaùñau ca råpàråpyàþ / ataþ ÷àstram-

[59] mçdumçdvàdiko màrgaþ ÷uddhirnavasu bhåmiùu /
abhimàtràdhimàtradermalasya pratipakùataþ // 2-30 //

ato navavidhaü màrgamàha / punaraparamityàdinà atyantànupapattirityataþ pràk / sarvaj¤ateti sarvàkàraj¤atà / tasyà vi÷uddhirdvividhà / yà skandhànàmeka÷o vi÷uddhiþ pàramitànàü ca sà sarvàkàraj¤atàvi÷uddhiþ / yà ca tasyàþ sà teùàmityekà sarvàkàraj¤atàvi÷uddhiþ / adhyàtma÷ånyatàdãnàü skandhàdãnàü ca yàvadàveõikabuddhadharmàõameka÷o yà vi÷uddhiryà ca praj¤àpàramitàyà yà ca sarvàkàraj¤atàyàþ sarvametadabhinnamacchinnamiti dvitãyà sarvàkàraj¤atàvi÷uddhiþ / tadasyàü na pañhyate upalakùaõatvàttadgràhyam / iti mçdumçdumàrgo mçdumadhya÷ca //
atha khalvityàdi / itaþ prabhçti praj¤àpàramiteti praj¤àpàramitàvi÷uddhirityarthaþ / sà gambhãrà duravagàhà sarvadharmàõàü vi÷uddhatvàdatyanta÷ånyatvàditi mçdvadhimàrgaþ //

sàvabhàsakarã tamopahà vi÷uddhatvàtsarvadharmàõàmiti madhyamçdumàrgaþ //

sà àloko dar÷anaü vi÷uddhatvàditi madhyamadhyo màrgaþ //

sà apratisandhirasaükràntirbhavàntare vi÷uddhatvàditi madhyàdhimàtro màrgaþ //

sà asaükle÷o vi÷uddhitvàt prakçtyasaükliùñatvàtsarvadharmàõàmityadhimàtramçdumàrgaþ //

sà apràptiranabhisamayo vi÷uddhatvàt sarvadharmàõàmapràpteranabhisamayàccetyadhimàtramadhyo màrgaþ //

sà anabhinirvçttirvi÷uddhatvàt anabhinirvçttatvàt sarvadharmàõàmityadhimàtràdhimàtro màrgaþ //

àha / atyantànupapattirityàdikamàmàrgaj¤atàparisamàpteþ / ataþ ÷àstram-

[61] tridhàtupratipakùatvaü samatà mànameyayoþ /
màrgaþ sa ceùyate tasya codyasya parihàrataþ // 2-31 //

(#<RSt_76>#)
tasyàü 'tridhàtupratipakùatvaü' yadàha / atyantànupapattiþ praj¤àpàramità / kàmadhàtvàdiùu vi÷uddhatvàt / kàmadhàtvàdiùvabhàvànupapatteþ iti tridhàtupratipakùatvam /

atra ca 'samatà mànameyayoþ' / yadàha / àhetyàdi / na jàna tãti na gçõhàti / na saüjànãta iti na vikalpayati / sphuñãkartu pra÷naþ kiü punarityàdi / uttaraü råpamityàdi / vi÷uddhatyàdityatyantasamatvàt / tadevaü yathà syàjj¤eyaü gràhyaü na bhavati tathaiùàpi tasya gràhikà na bhavatãti j¤eyamànasamatà /

yoyaü vi÷uddhilakùaõo bhàvanàmàrga ukto na sa yuktaþ / yato 'sminnaùñau doùà ityata àha / 'màrgaþ sa ceùyate tasya codyasya parihàrataþ / ' cakàro 'vadhàraõe / bhinnakrama÷ca / codyasyeti jàtàvekavacanam / bhàvanàmàrga eva sa iùyate tadãyacodyànàmita årdhvaü parihàràdityarthaþ / atra ca siddhànta eva kàkvà kuta etaditi hetusàpekùà÷codyasåcanàdyàni / siddhàntahetavaþ parihàràþ / tatra dve codye ÷àriputrasya ùañ subhåteþ /

nàpakàraü karoti na copakàramiti siddhàntaþ / sa kutaþ? yadi hyakiücitkarã kathaü sà màrga iti codyam / vi÷uddhitvàditi parihàraþ / sarvaj¤atà hi dharmadhàtuvi÷uddhiþ sa ca vi÷uddhaþ prakçti÷uddhaþ / tataþ sà asyàki¤citkarã / kevalamàgantukàvaraõakùayaü [prati] vyàpriyate / na gçõhàti na tyajatãti siddhàntaþ / sa kutaþ? yadi hyasau gçõhàti vikalpaþ syàt / atha na géõhàti praj¤aiva na syàditi codyam / vi÷uddhatvàdi parihàraþ / yathà hi yata evàsau dharmàn dharmalakùaõairna pa÷yatyata eva dharmatayà pa÷yati / ata eva vi÷uddhaþ / vi÷uddhatvàt na gçõhàti na ca tyajatãti / skandhavi÷uddhitaþ phalavi÷uddhiþ sarvaj¤atàvi÷uddhi÷coktà / sà ca teùàü vi÷uddhiràtmavi÷uddhyà / yathà hyàtmano vi÷uddhiratyantamasattà tathà teùàmapãti siddhàntaþ / sa kutaþ? yadi hi skandhaphalasarvaj¤atànàmatyantamasattà tadaità(te)na ki¤ciditi codyam / atyantavi÷uddhitvàditi parihàraþ / atyantamasanta eva dharmàþ svalakùaõaiþ / ata eva tacchånyatàlakùaõayà dharmatayà santãtyarthaþ / àtmavi÷uddhito na pràptirnàbhisamaya iti siddhàntaþ / codyaü purvavat / atyantavi÷uddhatvàditi parihàraþ / yata eva dharmalakùaõairdharmà atyantamasantaþ tata eva dharmatayà santaþ / sà ca prakçtyaiva ÷uddhà tacchuddhireva ca sarvaj¤ateti na tasyàþ pràptirnàbhisamaya ityarthaþ / àtmàparyantatayà råpavedanà dãnàmaparyantateti siddhàntaþ / sa kutaþ / dç÷yate (#<RSt_77>#) hi skandhàdãnàü paryantastatkathamaparyantà iti codyam / atyantavi÷uddhatvàditi parihàraþ / yathà hyàtmano 'tyantamasattà tathà råpàdãnàmapi svalakùaõaiþ / tato 'satàü teùàü kaþ paryantaþ? dharmatayà santãti cet .............paryantaþ / sarvadharmasàmànyalakùaõatvàt råpàdikasya / na, bhedasyàparamàrthatvàt / tasmàdyaiva råpàdivi÷uddhiþ saiva
phalavi÷uddhiþ sarvaj¤atàvi÷uddhiþ praj¤àpàramitàvi÷uddhi÷cetyarthaþ //

ya evamatyantàsattayà sarvadharmàõàü avabodhaþ sa praj¤àpàramiteti siddhàntaþ / sa kutaþ?....................bodho na tarhi sàtyantavi÷uddhiriti codyam / atyantavi÷uddhitvàditi parihàraþ /

evaü samàptà aùñàvatyantabhàvanàmàrgamàrgaj¤atàdhikàràþ //

prathamaparivartena sarvàkàraj¤atoktà / ito 'rdhasaptamaiþ parivartairmàrj¤atà / aùñamanavamayoþ parivartayorardhàbhyàü sarvaj¤atà vaktavyà / tasya aùñau vaståni / yathoktaü pràk

[61] praj¤ayà na bhave sthànaü kçpayà na ÷ame sthitiþ /
anupàyena dåratvamupàyenàvidåratà // 1-10 //
[62] vipakùapratipakùau ca prayogaþ samatàsya ca /
dçïmàrgaþ ÷ràvakàdãnàmiti sarvaj¤ateùyate // 1-11 //

iti / atra ֈstram-

[63] nàpare na pare tãre nàntaràle tayoþ sthità /
adhvanàü samatàyogàtpraj¤àpàramità matà // 3-1 //

'praj¤àpàramità' iti sarvaj¤atà / 'nàpare tãre ' iti saüsàre / 'na pare tãre ' iti nirvàõe / nàpi tayorantaràle sthità' / trayaü nopalabhyata ityarthaþ / kuta ityàha / 'adhvànàü samatàyogàd' iti / dharmatayàpyadhvasamatvàt / dharmàõàü ca yathàlakùaõamanupalambhat / etadàha / àyuùmàn ityàdinà / seti samàdhànaü pårvamuktatvàt / iyamiti sarvaj¤atàkhyena vi÷eùeõa vaktavyatvàt / ata evàha / viprakçteti / vi÷eùeõa prakçtatvàt vartamànatvàdvà / athavà kuto na sthità? yato viprakçtà trayànupalambhena bàdhità / bhagavàn hetumàha / atyantavi÷uddhatvàditi / svairlakùaõairasatàü dharmàõàü dharmatàlakùaõena nityavi÷uddhatvàdityarthaþ / ÷ràvakàstu (#<RSt_78>#) svaduþkhakùayamàtraiùiõaþ saüsàraü parikalpya tenàtyantamudvignà nirvàõaü parikalpya tasminnatãvotkaõñhità laghu ladhveva parinirvànti / naivaü bodhisatvàþ, sarvasattvàrthaü niruttarabodhikàmà iti saüsàranirvàõàpratiùñhatà //

ֈstram-

[64] anupàyena dåraü sà sanimittopalambhataþ /

'sanimittaü upalambho 'nupàyaþ' / tena sà dårãbhavati / tadàha / àyuùmànityàdi / evamapãti nàmatopi nimittatopi / ri¤ciùyati tyakùyati nàmataþ / dårãkariùyati nimittataþ / iti dårãbhàvaþ /

upàyakau÷alenàsyàþ samyagàsannatodità // 3-2 //

niþsaïgà vçttiþ samyagupàyakau÷alam / tenàsannãbhavati / tadàha / evamukta ityàdinà / saïgaþ saktirabhåtaparikalpaþ / sà nàmato syànnimittatopi / tayorapi bhåte 'rthe 'bhàvàt / àkhyàtà ùoóa÷abhirdçùñimàrgalakùaõaiþ / sunirdiùñà dvàda÷abhiþ prayogaiþ / supariniùñhità saüsàranirvàõayorapratiùñhànàt / supari÷uddhà saïgakoñãnàü vivarjanàt / yatra hãti vàkyàlaïkàre / nàmetyà÷carye / imepi saïgà iti saïgàpi vakùyamàõàþ / ataþ saïgavarjanamupàyakau÷alamityà sannãbhàvatà /

te punaþ saïgàþ sàmànyenoktàþ / vi÷eùato vaktavyàþ / ataþ ÷àstram-

[65] råpàdiskandha÷ånyatve dharmeùu tryadhvageùu ca /
dànàdau bodhipakùeùu caryà saüj¤à vipakùatà // 3-3 //

råpàdãnàü sarvadharmàõàü skandho rà÷iþ / tasya ÷ånyatàyàü traiyadhvike paradharmesu pàramità bodhipakùyaviùayàyàü ca caryàyàü yà 'saüj¤à' nàmato nimittato và sà 'vipakùatà' / svàrthe tal devatàvat / sa vipakùaþ sa saïga ityarthaþ /

etadàha / atha khalvityàdinà / asyàü bhagavatyàü 'caryàsaüj¤à' na pañhyate / sà pañhitànàmupalakùaõatvànnocyate / dànapàramitàü yàvatpraj¤àpàramitàü smçtyupasthànàni yàvadàryàùñaïgamàrga caràmãti sa¤jànãte saïga iti / asyàmadhikasaïgamàha / iyantamityàdinà / ye saïgàsta uktàþ / yathà te saïgàstannoktam / tataþ ÷akrasya pra÷no 'tha khalvityàdinà / paryàyeõeti prakàreõa / idaü tu prathamaü bodhicittamiti / eùa vikalpaþ prathamaþ saïgaþ / bodhau pariõàmayàmãti / (#<RSt_79>#) evaü vikalpya pariõàmanà dvitãyaþ / kathamimau saïgau? tasya cittasyàtãtatvenàsattvàt / bodhe÷cànàgatatvena / cittaprakçtiþ sadàstãti cedàha / na cetyàdi / na ÷akyà iti nityasya pariõàmàyogàt / tasmàdubhau vikalpau / abhåtakalpanàt / ÷eùàstu yathà saïgàstathà purvamevoktam /

saïgàþ teùàü varjanamarvàguktaü bhavati / ataþ ÷àstram-

[66] dànàdiùvanahaïkàraþ pareùàü tanniyojanam /
saïgaþ koñã niùedho 'yaü

'dànàdiùvanahaükàraþ' sàmarthyàt / pårvamuktaþ / 'pareùàü tanniyojanaü' àha tasmàttarhãtyàdinà / tasmàditi svayaü saïgavivarjanàt kàraõàt / tarhãti pareùàü sandar÷anàdikàle / sandar÷ayateti pårvama÷rutavataþ rocayatà / samàdàpayateti / anuùñhànàya samyag gràhayatà / samprahaùayateti mantharàn protsàhayatà / sampraharùayateti / àrabdhavãryàn sàdhukàraiþ / bhutànugamaþ saïgatyàgàt / evaü samàdàya teùvaparàddhaü (?) dar÷ayitumàha / evamityàdi / na kùiõotãti buddheùvaparàddhaü na karoti / svayambhåtànugame 'nu÷aüsamàha / imà÷cetyàdinà / tadevaü yanna 'dànàdiùvanahaïkàro ' yanna'pareùàü tatra niyojanaü', eùa dvividhaþ saïgakoñãnàü sthålànàü niùedhaþ /

ֈstram /

såkùmaþ saïgo jãnàdiùu // 3-4 //

buddhàdau yaþ saïgaþ sa såkùmaþ / tamàha atha khalu bhagavànityàdinà / na sà ÷akyà pariõàmayitumiti tryadhvaprasaïgàt / na nimittãkartuü nàrambaõãkartumiti / apårvatvenàkàraõatvàt / durbodhatvàcca / yato na sà dçùña÷rutamatavij¤àta cakùuùà ÷rotreõa ghràõajivhàkàyairmanasà vàpratãtatvàt yathà kramam / gambhãrà praj¤àpàramità viviktatvàt / prakçtigambhãrà prakçtiviviktatvàt / ata÷ca namaskaraõiyà / sarvadharmà api prakçtiviviktàþ / yà teùàü prakçtiviviktatà sà praj¤àpàramità / yato 'kçtàste bhagavatàbhisambuddhàþ / yataste prakçtyaiva na ki¤cit / yà caiùàü prakçtiþ sàbhàvaþ / ya÷càbhàvaþ saiùàü prakçtiþ / ekalakùaõatvàt yadutàlakùaõatvàt / evama÷eùàþ saïgakoñayo vivirjità bhavanti / acintyà cintàtãtatvàt / nahi sà råpaü na vedanà yàvanna buddhadharmàþ / ÷eùaü subodham /

nàpi sà dçùña÷rutamatavij¤àtetyàdinà yaduktaü / atra ÷àstram

(#<RSt_80>#)
[67] tadgàmbhãrya prakçtyaiva vivekàddharmapaddhateþ /
ekaprakçtikaü j¤ànaü dharmàõàü saïgavarjanam // 3-5 //
[68] dçùñàdipratiùedhena tasyà durbodhatodità /
råpàdibhiravij¤ànàttadacintyatvamiùyate // 3-6 //

'vivekàd' iti viviktatvàt / 'dharmapaddhatiþ' dharmarà÷iþ / dharmàõàü j¤ànamiti sambandhaþ / ekà teùàü prakçtiþ khyàtiryasmiüstathoktam / tanna vipakùapratipakùau vaktavyau / saïgàsaïgau kasmàduktau? ataþ ÷àstram-

[69] evaü kçtvà yathokto vai j¤eyaþ sarvaj¤atànaye /
ayaü vibhàgo niþ÷eùo vipakùapratipakùayoþ // 3-7 //

'evaü kçtvà' iti saïgàsaïgavyapade÷aü kçtvà / 'yathoktaü' iti / yathokto vibhàgaþ 'sarvaj¤atànaye ' / sarvo 'yaü 'vipakùapratipakùayoþ' veditavyaþ / tathà hi / saïga upalambho vikalpaþ / asaïgo 'nupalambhaþ praj¤àpàramità / tasmàtsaïgo vipakùo 'saïgaþ pratipakùaþ iti vipakùapratipakùau //

prayogastatsamatà ca vaktavyà / ataþ ÷àstram-

[70] råpàdau tadanityàdau tadapåriprapårayoþ /
tadasaïgatve caryàyàþ prayogaþ pratiùedhataþ // 3-8 //
[71] avikàro na kartà ca prayogo duùkarastridhà /
yathàbhavyaü phalapràpterabandhyo 'bhimata÷ca saþ // 3-9 //
[72] aparapratyayo ya÷ca saptadhà khyàtivedakaþ /

'tadanityàdau' iti / råpàderanityatvanityatvàdau / iñ radhàdibhya iti i¤càparipuriþ / pariprapåreþ bhàva iti pariprapåraþ asaïgaþ / vivakùàva÷àt tacchabdena saïgo gçhyate / samàhàradvandvaþ / saïgàsaïgatvayorityarthaþ / eka÷eùastu na bhavatyana(?)bhidhànàt / 'råpàdau' råpàderanityatvanityatvàdau / råpàderaparipårõatvaparipårõatvayoþ / råpàdeþ saïgàsaïgayo÷ca / yà 'caryà' caraõaü tatpratiùedhena praj¤àpàramitàyàü caraõaü 'prayogo ' råpàdyàdiùu / amã ca catvàraþ / uttare càùñau / 'avikàro 'kartà' / [udde÷a] duùkaraþ kàritraduùkaro 'bandhyo 'parapratyayaþ saptadhàkhyàtivedaka÷ceti dvàda÷avidhaþ prayogaþ / atastaü pçcchati / àha / tena hãtyàdinà kathaü caritavyamiti / kathaü prayogaþ kartavyaþ? atra råpàdayaþ sarvadharmàþ / skandhàståpalakùaõam / råpe yàvadvij¤àne na caratãti råpàdãnna sa¤jànãta ityarthaþ / tadà carati praj¤àpàramitàyàmiti råpàdiprayogaþ //

(#<RSt_81>#)
sa cedråpamanityaü yàvadvij¤ànamanityamiti na carati / tathà nityamiti sukhamiti ÷ånyamitya÷ånyamiti àtmeti anàtmeti ÷ubhamiti a÷ubhamiti na carati tadà carati praj¤apàramitàyàmiti råpàdyanityatvàdiprayogaþ //

sa cedråpaü yàvadvij¤ànaü aparipårõa paripårõa và / tadeva råpàderaparipårõatvaü paripårõatvaü tadeva råpàdi iti na carati / tadà caratyasyàmityaparipuriparipåriprayogaþ //

evamukta ityàdinà caturthaü prastauti / bhagavàüstamàha / råpaü sasaïgamityàdinà caritavyàntena / atraiva evaü carannityàdinànu÷aüsamàha / asaktetyàdi / sarvasaïgàbhàvàdasaktà / tato na baddhà kle÷aistraidhàtuke / tato na muktà kle÷aiþ / na samatikràntà traidhàtukam / evaü hãtyàdinopasaühàraþ / iti råpàdisaïgàsaïgaprayogaþ //

subhåtiràhetyàdinà parihàõirbhavedityedantena pa¤camaþ / hànivçddhayorabhàvàdavikàratà / àkà÷avat / varõo guõaþ / ityavikàraprayogaþ //

tadyathàpãtyàdinà sthavira÷abdàt pràk ùaùñhaþ / saükli÷yate ÷abdasyàrthaþ pratihanyata(?) iti / dvitãyasyànunãyata iti / de÷anayà hànivçddhayorakaraõàdakartçprayogaþ //

sthavira ityàdinàbhisamboddhakàmàntena saptamaþ / trividhàü duùkaratàü vaktuü bhagavatã bhàvanàduùkaratàmanuùaïgàdàha / tasyàmeva sthitànàmudde÷àderduùkaratvàt / caranniti ÷amathena / na saüsãdati layena / notplavate auddhatyena / na pratyudàvartate nivartate / àkà÷abhàvanà / ekalakùaõatàpratibhàsàt / ayaü sannàha iti yaþ sarvasattvàrthàya samyaksambodhau / àkà÷eneti / àkà÷anibhena yogena tadatyàgàt / tato duùkaratà sattvànàmanupalambhàdanantàcca / vi÷vàrthamuddi÷ya bodheþ / sa codde÷aþ sannàha ityudde÷aduùkaratàprayogaþ //

àkà÷amityàdinà sannahyata ityetadantenàùñamaþ / uccairgatirvibandhapàtanaü(?) parimocanam / uccairnayanamutkùepaþ / etàvànsattvàrthàya prayogaþ / sa ca duùkaraþ / àkà÷avatsattvarà÷eranantatvàdaråpitvàdadravyatrvàcceti prayogaduùkaratàprayogaþ //

atha khalvityàdinàtha khalvityataþ pràïnavamaþ / prayogasya phalaü kàritram / sàükle÷ikadharmaprahàõaü vaiyavadànikadharmotpàdanaü ca / tadubhayaü duùkaraü bhagavatyà tayorakaraõàditi kàritraduùkaratàprayogaþ //

(#<RSt_82>#)
atha khalvityàdinàtha khalvityataþ pràgda÷amaþ / ya evaü yogamàpatsyata iti hetvavasthàyàm / kva sa iti phalàvasthàyàm / àkà÷a iti àkà÷aü tàràpatham / iha tu tatsàdharmyàdanuttarà bodhiþ / abhyavakà÷aü bhåmeråpariùñhàdacchannamaråpiùñhànam / iha tu tatsàdharmyàddhãnabodhiþ / tadubhayaü phalam / tasya yathàbhavyaü pràpteravandhyaprayogaþ //

atha khalvityàdinà avatàramityetadantamekàda÷aþ / ÷akrastasya bodhisattvasya rakùàvaraõaguptiü kartukàmaþ / rakùàvaraõàbhyàü sahità guptistathoktà / taü subhåtiràha / kimenaü pràpsyasãti / sa àha neti / tataþ kimityàha evamityàdi / evamiti / sarvadharmànupalambhena / ÷eùaü sugamam / evamanvayavyatirekàbhyàü praj¤àpàramitàdhãnaiva tasya rakùà na paràdhãnetyaparapratyayaprayogaþ //

api cetyàdinà parijànàtãtyetadantena dvàda÷aþ / mahatyorbhagavatyoþ saptadhà khyàtiþ pañhyate / "màyàmarãcisvapnaprati÷rutkàpratibhàsapratibimbagandharvanagaropamàþ sarvadharmàþ" iti / yà ca saptadhà khyàtiþ sà sarvàpyanvàkhyàtiþ / dvaya÷ånyena sthitànàü sarvadhàrmàõàü paratantrasvabhàvànàü dvayena khyàtiþ / sà ekenàpi dçùñàntena ÷akyà dar÷ayitum / yathà hi ÷abde 'sati prati÷abdo 'samprakhyàti / tathà sati dvaya÷ånye svabhàve dharmà asatà dvayaråpeõa prakhyàntãti / tasmàdasyàü bhagavatyàü prati÷rutkopamataiva pañhyate / ata enàü prati ÷àstrapàñho 'nyathà kartavyaþ / 'yo 'paro khyàtivedakaþ' iti / dvividhà praj¤àpàramità lokottarà ÷uddhà laukikã ca / yathoktaü drumavikalpaprave÷àyàü dhàraõyàma avikalpadhàtupratiùñhito bodhisattvo j¤eyanirvi÷iùñena j¤ànena àkà÷asamatalànsarvadharmàn pa÷yati / tatpçùñhalabdhena màyàmarãcisvapnapratibhàsaprati÷rutkàpratibimbodakacandranirmitasamànsarvadharmànpa÷yati" iti / ato lokottaramadhikçtyàha / àkà÷asyetyàdi /

÷uddhalaukikãmadhikçtyàha / tatkimityàdi / parijànàtãti / tataþ kiü tasya rakùaõãyaü pratibhàsànàmalãkatvàditi bhàvaþ / ityanyathàkhyàtivedakaprayogaþ //

uktàþ prayogàþ / prayogasamatà vaktavyà / tàmadhikçtya ÷àstram-

caturdhàmananà tasya råpàdau samatà matà // 3-10 //

(#<RSt_83>#)
råpàdyadhiùñhànaü caturvidhamamananaü prayogasamatetyarthaþ / yathoktaü mahatyoþ / "råpaü na manyate / råpeõa na manyate / råpaü mameti na manyate / råpepi na manyate / evaü vedanàdiùu" iti / imàü tu bhagavatãü prati ÷àstrapàñho 'nyathà kartavyaþ-

aùñadhàmananaü tasya råpàdau samatà mata /

caturdhà gràhakasya caturdhà ca gràhyasyàkalpanaü prayogasamatetyarthaþ / tadàha ata÷cetyàdinà atha khalvityataþ pràk / ata÷ceti yataþ prati÷rutkopamàþ sarvadharmàþ / ata÷ca tàniti sarvadharmàn na manyate bhàvàbhinive÷ena / na samanupa÷yati dçùñyà / na jànàti grahaõena / na sa¤jànãte kalpanayà / iti caturvidhaü gràhakakalpanam / tathaiva gràhyavikalpanamàha te cetyàdinà / na vedyanta iti sattvena na manyante / na saüdç÷yanta iti na dç÷yante / na saüvidyanta iti na gçhyante / nopalabhyanta iti na vikalpyante / ityevamaùñadhà gràhyagràhakayorakalpanena viharatãti sarvadharmeùu carati / tataþ kiü syàdityàha sa cedityàdi subodham / iti prayogasamatà /

prayogasamatànusaïgàdde÷anàsamatàyàmapyasyàü de÷anàyàmabhisampratyayàrthamàha / atha khalvityàdinà àparivartasamàpteþ / lokadhàtàviti.......... /

[vi÷uddhiparivarto nàmàùñamaþ parivartaþ //]


9. stutiparivarto nàma navamaþ /

[73] àkàràþ saprayogà÷ca guõà doùàþ salakùaõàþ /
mokùanirvedhabhàgãye ÷aikùo 'vaivartiko gaõaþ // 1-12 //

samatà
(#<RSt_84>#)
[74] bhava÷àntyo÷ca kùetra÷uddhiranuttarà /
sarvàkàrabhisambodha eùa sopàyakau÷alaþ // 1-13 //

àkàràþ, prayogàþ, guõàþ, doùàþ, lakùaõàni, mokùabhàgãyaü, nirvedhabhàgãya, avaivartikasaüghaþ, saüsàranirvàõasamatà, buddhakùetrapari÷uddhiþ, upàyakau÷alaü cetyekàda÷avaståni sarvàkàràbhisambodhaþ / yathodde÷aü nirde÷àt prathamata àkàràõàü nirde÷aþ /

[75] vastuj¤ànaprakàràõàmàkàrà iti lakùaõam /
sarvaj¤atànàü traividhyàt trividhà eva te matàþ // 4-1 //

'vastu' àlambanaü catuþsatyàdi / tasya 'j¤ànam' / tasya 'prakàràþ' / yaiþ prakàraistatparikùepaþ teùàü 'àkàrà' iti lakùaõatvàt / 'sarvaj¤atànàü' iti jàtau vahuvacanam / sarvaj¤atàyà ityarthaþ / kathaü tasyàstraividhyam? sarvaj¤atà màrgaj¤atà sarvàkàraj¤atà ceti / tatràdau sarvaj¤atàkàràþ saptaviü÷atiþ / ÷àstram-

[76] asadàkàramàrabhya yàvanni÷calatàkçtiþ /
catvàraþ prati satyaü te màrge pa¤cada÷a smçtàþ // 4-2 //

asatpàramiteyamiti asadàkàràmàrabhya yàvadacalapàramiteyamityacalàkàràþ / teùu catvàra÷catvàro duþkhasamudayanirodhasatyeùu pariviùñàþ / pa¤cada÷a màrgasatye / asadàkàrapàramità / asatpàramità / evamuttarà api sarvàþ / tatra duþkhe catvàraþasatsamatàvivikta-anavamçdya /

àkà÷asamatàmiti / àkà÷avadråpàderasattàm / yathà hyàkà÷asya råpidravyàbhàvo lakùaõaü tathà råpàdãnàü svalakùaõàbhàvaþ / sarvadharmànupalabdhisamatàmiti / sarvadharmànupalabdhireva sukhaduþkhayoþ samatà / atyanta÷ånyatàmiti / pudgalena svabhàvena ca ÷ånyatàmityarthaþ / bàdhakaü duþkhaü bàdhyatvàdavamçdya àtmà / anavamçdyànàtmà / tadàkàratvàt anavamçdyapàramità / sarvadharmàõàü bàdhyabàdhakànàmanupalabdhitàü niråpalambhatàü [upàdàya] /

samudaye catvàraþ / tathà hi- padaü hetuþ pràktanàþ skandhàþ / svabhàva àtmano bhàvaþ / kàyakarma / vacanaü vàkkarma / nàma manaskarma kle÷à÷ca / eùàmabhàvo yathàkramaü.....asvabhàvaþ / ......tadàkàratvàttatpàramità / anàmà÷aroratàmiti / nàma aråpiõaþ skandhàþ / ÷arãraü råpaskandhaþ / tayorabhàvo 'nàma÷arãratà / gatyàgatã kàyakarma / tadabhàvo 'nàgatiragati÷ca / vàcàü heturvikalpaþ / tadabhàvo 'vikalpatà /

(#<RSt_85>#)
nirodhe catvàraþ / tathà hyasau gamanaü và syàt gràhyaü và kùayo và utpattirvà / eùàmabhàvo yathàkramaü agamanaü, asaühàryaü, akùayaþ, anupapattiþ / tadàkàratvàttatpàramità / sarvadharmàõàmagamanatà gatyabhàvaþ / sarvadharmàõàmagràhyatà / na hi dharmo dharmaü gçõhàtãti / kùaya eva dharmaþ / tena yogaþ / tadabhàvàdakùayadharmayogatà / abhinirvçttirutpattiþ / tadabhàvàdanirvçttità /

màrge pa¤cada÷a- akàraka-ajànaka-apa÷yaka-asaükrànti-avinaya-svapna-prati÷rutka-pratibhàsa-marãci-màyà-asaükle÷a-avyavadàna-anupalepa-aprapa¤ca amananà-acalà / akàrakàdyàkàratvàttatpàramità / akàrako màrgastena kàrakànupalabdheþ / ajànakàpa÷yako màrgastena jànakapa÷yakànupalabdheþ / asaükràntirmàrgastena cyutyupapattyorayogadar÷anàt / avinayo màrgastena tryadhvasamàyà dharmaprakçteravinayàt / svapnàditulyatvàt svapno màrgaþ vinaiva draùñàramandhaþkàràt (?) / prati÷rutko màrgaþ / asati ÷abde ÷abdopalambhàt / pratibhàsaþ pratibimbaü sa màrgaþ / asatyarthe 'rthadar÷anàt / marãcirmàrgaþ / tajjalaskandhavadasato lokadhàtoþ pratibhàsàt / màyà màrgo nimittàpratibhàsàt / anutpàdavij¤àpanatàmiti / yataþ pa¤cabhirapyebhiranutpàdo màrga àdãpyate / pratibhàsahetumantareõa tathà tathà pratibhàsàt / asaükle÷o màrgastena ràgàdyanupalabdheþ / avyavadànaü màrgastena kliùñasattvànupalabdheþ / anupalepo màrgaþ / àkà÷avannirupalepasya dharmadhàtostena dar÷anàt / aprapa¤co màrgaþ prapa¤capratipakùatvàt / amananà màrgaþ / sarvamananàsamuddhàtitvàt / acalo màrgaþ / dharmadhàtu÷arãratvena ÷à÷vatatvàt / iti sarvaj¤atàkàràþ //

atha màrgaj¤atàkàràþ ùañtriü÷at /

[77] hetau màrga ca duþkhe ca nirodhe ca yathàkramam /
aùñau te sapta pa¤ceti ùoóa÷eti ca kãrtitàþ // 4-3 //

hetuþ samudayaþ / ataþ samudayamàrgau prathamata uktau phalopàyatvàt / duþkhanirodhau pa÷càduktau phalatvàt teùvàkàrà yathàkramam / 'aùñau sapta pa¤ca ùoóa÷eti ca kãrtãtàþ' såtre tatra samudaye 'ùñau-viràga-asamutthàna-÷àntanirdoùa-niùkle÷a-niþsattva / kathaü tadaùñau? yato nirdoùe tritayaþ-aràga-adveùa-amoha / pràktanà hi pa¤caskandhàþ samudayaþ / rajyante 'sminniti ràgaþ / parikalpitaþ svabhàvo dharmàõàm / vigato ràgo 'smàditi viràgaþ samudayaþ / sarvadharmàõàmavitathatàmiti / vitathena kalpitena svabhàvena ÷ånyatàm / samutthànaü kle÷aheturvikalpaþ / tasyàsminnabhàvàdasamutthànaþ samudayaþ / sarvadharmàõàü nirvikalpatàmiti / agràhakatvàt / ÷àntaþ samudayaþ / nirodha ityarthaþ / tatkutaþ? sarveùàü (#<RSt_86>#) dharmanimittànàü dharmapratibhàsànàü paramàrthapratibhàse 'nupalabdheþ / ata eva aràgapàramità adoùapàramità amohapàramità ca / guõapàramitàmiti ràgadoùamohakùayapàramitàm / sarvakle÷àbhàvànniùkle÷aþ samudayaþ / parikalpàsattàmiti gràhakàsattàm / api ca sarvatra kliùñaþ syàd duþkhã ca (?) / tadabhàvànniþsattvaþ samudayaþ / bhåtakoñitàmiti dharmapudgala÷ånyatàm /

màrge sapteti- apramàõa-antadvayànanugama-asambhinna-aparamçùña-avikalpa-aprameya-asaïga / apramàõo màrgaþ / sarvadharmàõàü samutthànasyàsamutthànatàmalokatvamupàdàya / antadvayànanugamo màrgaþ / sarvadharmeùvanabhinive÷atàmiti / yathàpratibhàsaü bhàvasya tacchånyatayà và bhàvasyànanugamaþ / asambhinno màrgaþ / asambhedanatàmiti bhedànupalabdhim / aparàmçùño màrgastena hãnayànàspçhaõàt / avikalpo màrgaþ / vikalpasamatàmiti vikalpànàmanupalabdhim / aprameyo màrgaþ / apramàõadharmatàmupàdàyeti / apramàõadharmatàlambanatvàt / asaïgo màrgaþ / sarvadharmeùvasaïgatàmiti nirupalambhatàm /

duþkhe pa¤ca- anitya-duþkha ÷ånya-anàtma-lakùaõa / sàsravàþ pa¤caskandhà duþkham / tadatrànityaü bhavatyeveti (?) / sarvadharmàõàmasaüskçtatàmiti yathàpratibhàsamanutpannatàm / duþkhaü duþkhaü sukhavilakùaõatvàdàkà÷avat / ÷ånyaü duþkhaü sarvadharmànupalabdheþ / anàtmà duþkhaü yathàpratibhàsaü sarvadharmeùvabhinive÷àyogàt / trãõi saüskçtalakùaõàni / jàtirjarànityatà ca / tadabhàvàdalakùaõaü duþkham / anabhinivçttitàmiti yathàpratibhàsaü yathà paramàrthaü càsaüskçtatàm //

nirodhe ùoóa÷a / tathà hi nirodhaþ ÷ånyataiva vi÷uddhà / na ca ÷ånyatà bhidyate bhedakànàmanupalabdheþ / tasmàdàkà÷avadanantàparyanto nirodhaþ / anukrameõa vistàreõa và paricchedàdyathàkramaü tataþ ùoóa÷a ÷ånyatàþ santyekarasàþ / ata àha / sarva÷ånyatàpàramiteyamanantàparyantatàmupàdàyeti / adhyàtma÷ånyatàpàramiteyaü bahirdhà÷ånyatàpàramiteyaü yàvadabhàvasvabhàva÷ånyatàpàramitetyàdi / ata÷ca nirodhasatye ùoóa÷àkàràþ / iti màrgaj¤atàkàràþ /

sarvàkàraj¤atàkàràþ da÷ottaraü ÷atam / yataþ ÷àstram-

[78] smçtyupasthànamàrabhya buddhatvàkàrapa÷cimàþ /
÷iùyàõàü bodhisattvànàü buddhànàü ca yathàkramam // 4-4 //
[79] saptatriü÷accatustriü÷at triü÷annava ca te matàþ /
trisarvaj¤atvabhedena màrgasatyànurodhataþ // 4-5 //

(#<RSt_87>#)
tànadhikçtya smçtyupasthànàdãtyàdikaü àparivartasamàpteþ / smçtyupasthànàdibodhipakùyadharmapàramiteyamiti / smçtyupasthànàdayaþ saptavargà aneka÷o vibhaktàþ saptatriü÷abdodhipakùyà dharmà bhavanti / pratyekaü teùàmanupalambhàttadàkàràþ pàramitàþ............ [stutiparivarto nàma navamaþ //]


10. dhàraõaguõaparikãrtanaparivarto nàma da÷amaþ /

......bodhirdharmacakrapravartanaparyantà nàhetutvàditi phalaratnapradàtàprayogaþ //

÷uddharà÷irityàdi pragà÷caryàt / teùàmeva phalànàmàkà÷avadvi÷uddhidar÷anàditi ÷uddhakaþ prayogaþ //

à÷caryamityàdi / atha khalvàyuùmànityataþ pràk / likhyeteti likhituü ÷akyate / likhitarvyaiveti tàvataiva kàlena likhitavyà bhavet / dçóhasamàdànasya vighnàbhàvàditi bhàvaþ / tatkasya hetoriti kuta idamàsaü (÷aü)kitamityarthaþ / evaü hãtyàdinottaram / dharmateyamiti bhàvaþ /

ki¤càpãti yadyapi / na prasahiùyata iti na prabhaviùyati / acchidrasamàdànasyatyakhaõóasamàdànasya ityavadheraõa(na)tikramàt sàvadhiþ prayogaþ //

uktàþ prayogàþ / guõà vaktavyàþ / tànadhikçtya ÷àstram-

[80] màràõàü ÷aktihànyàdi÷caturda÷avidho guõaþ /

guõàþ prayogànu÷aüsàþ màra÷aktivyàghàtàdaya÷caturda÷a / tatràdau atha khalvityàdi na hi ÷àriputretyataþ pràk / buddhànàü ànubhàveneti / tena màra÷aktivyàghàtàditi bhàvaþ / prasatteþ(?)adar÷anàt pçcchati / tatkasya hetoriti / samanvàhariùyantãti smariùyanti / parigrahãùyantãtyànukålye càvasthànàditi màra÷aktivyàghàtaguõaþ //

(#<RSt_88>#)
na hi ÷àriputretyàdi / evamukta ityataþ pràk / iti buddhasamanvàhàraj¤ànaguõaþ //

evamukta ityàdi buddhacakùuùeti yàvat / anubhàvaþ prabhàvaþ / adhiùñhànamadhika÷aktyàdhànam / parigrahaþ svãkàraþ / kutasteùàü buddhàdhiùñhànaü buddhaparigraho vetyata àha j¤àtàsta ityàdi / j¤àtàþ samanvàhçtàþ / adhiùñhitàþ svãkçtàþ / dçùñà màüsacakùuùà / vyavalokità buddhacakùuùà / iti buddhàvalokitatvaguõaþ //

ye te bodhisattvà ityàdi yepãtyataþ pràk / tathatvàyeti samyaksambodhyàsannãbhàvaguõaþ //

yepãtyàdi / ime khalviyataþ pràk / mahàrthika àyatyàü bodhisattvabhåmibhiþ / mahànu÷aüso bodhisattvasampattibhiþ / mahàphalaþ pa÷càdanuttaràyà bodhyàþ / mahàdipàkaþ caramabhavabhàvinãbhiþ kulagotralakùaõàdisampattibhiþ / pari÷ramaþ klamathaþ / pariùpa(spa)ndo vyàpàraþ / iti mahàrthatàdiguõaþ //

ime khalvityàdi na santràsamàpadyanta iti yàvat / såtràntà iti praj¤àpàramitàprabhçtayaþ / atyayeneti parinirvàõena / vartanyàmiti pårvade÷e / nanu madhyade÷e ùoóa÷eùu mahànagareùu bhagavatà dharmo de÷itaþ / tasya kathaü tato 'nyatra pracàra ityata àha / navamaõóa ityàdi / navamaõóo 'bhinavaþ sàraþ / sa pràpto vineyairasyeti tathokte dharmavinaye / dharma÷càsau de÷anàdharmatvàdvinaya÷ca kle÷avinayàditi dharmavinayaþ / bhagavati parinirvçte saddharmasya loke 'vasthànaü pa¤cavarùasahasràõi tato 'ntardhànakàlaþ / tatsamaye sannidhàne / tataþ kimityàha / samanvàhçtà ityàdi / uttarasyàü di÷ãti digantaràõàü vyavacchedaþ / uttare digbhàga iti / tasyà api bhàgàntaràõàü vistàreõa caratãti vaistàrikã / uttaràpatha iti vacanaü dakùiõàpathàdervyavacchedàya /

bahava ityalpakapakùyasya subahava iti bahutvaprakarùàya / ki¤càpãti yadyapi / ÷eùaü subodham / atra caturbhiþ kàraõaiþ ÷àsanàpacaya uktaþ / bhagavato 'tyayena / navamaõóapràptatvena / antardhànakàlasannipàtena / pravartakàlyatvena ca / tathàpi ÷àsanaü tànabalaübya pravartiùyata iti ÷àsanàvalambatvaguõaþ //

cirayànetyàdi yàvatsambodhimàrabhyeti / pra÷naþ pçcchà / tatkaraõàt paripçùñàþ parij¤àtapçcchàþ paripçcchàþ / tathà karaõàt paripçcchitàþ / (#<RSt_89>#) parihatapra÷nàþ kçtàþ paripuripra÷nokçtàþ / ÷ãleùviti bahuvacanamàdyarthaü ÷ãlàdiùvityarthaþ / ÷eùaü subodham / iti ÷ukladharmaparipåraõaguõaþ //

tatkasyetyàdi samyaksambodhimàrabhyeti yàvat / jàtivyativçttànàmapãti tàü taduttaràü ca jàtimatikràntànàmapi samudàcàràþ prayogàþ / abhinandanamabhilàùaþ ÷eùaü sugamam / iti kathàpuruùatàguõaþ //

teùu cetyàdi yàvatsamyaksambodhàviti / chandato mantrato veti / abhipràyeõa vyavacàreõa và / ÷eùaü subodham / iti abhedyatàguõaþ //

tàü cetyàdinà samyaksambodhàvityetadantena bahujanaku÷alamålotpàdanaguõaþ //

tatkasyetyàdi evaü cetyataþ pràk prasthàpayiùyàma iti prasthànamàtreõa / samprabhàvayiùyàma iti bhàvanàprakarùasaüpàdanàt / pratiùñhàpayiùyàma iti sthirãkariùyàmaþ / ÷eùaü subodham / iti pratij¤àtaparàrthasaüpàdanaguõaþ //

evaü cetyàdi bhaviùyantãti yàvat / evaü ceti yathokte paràrthasaüpàdane sati / udàràdhimuktikà bhaviùyantãti / yathoktaü mahatyostadeva saükùipya bråmaþ / "te khalu udàràdhimuktikà bhaviùyanti / råpa÷abdagandharasaspar÷adharmeùu ta udàràõi dànàni datvà udàràõi ku÷alamålànyabhisaüskçtya udàraü vipàkaü parigçhya sattvànàmarthàya vipàkàdvipàkaü parigçhãùyanti" iti udàraphalaparigrahaguõaþ //

yadityàdi evamukta ityataþ pràk / yaditi yasmàdudàràdhimuktikatvàt / adhyàlambitavyànãti saükramitavyàni / ÷eùaü subodham / iti vaistarikaparàrthasaüpàdanaguõaþ //

evamukta ityàdyàparivartasamàpteþ / pàramitànàü kçta÷a iti tadartham / tàsàü pari÷uddhaye / arthàyeti hitàya / anveùiùyante praj¤àpàramità kvaiùà labhyatàmiti / paryeùiùyanta itastato gatvà gaveùiùyante / iha lapsyata iti ÷rutvà / abhivadanã (ntã) ti samyagvadanti / upagamiùyanti sannidhànataþ / upapatsyante prayatne sati làbhàt / upanaüsyante ayatnenaiva làbhàt / ÷eùaü subodham / iti ùañpàramitàniyatalàbhaguõaþ //

ityukto guõaþ //

yathokteùu prayogeùu cetasaþ sthàpanaü dhàraõam / tasya guõà anu÷aüsà÷caturda÷a / teùàü parikãrtana÷càsau parivarta÷ca /

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü da÷amaþ parivartaþ //


(#<RSt_90>#)
11. màrakarmaparivarto nàmaikàda÷amaþ /

doùàþ prayogàntaràyakaràþ / te vaktavyàþ / tamadhikçtya ÷àstram-

doùà÷ca ùaóviboddhavyà÷caturbhirda÷akaiþ saha // 4-12 //

doùàþ ùañcatvàriü÷adityarthaþ / ata àha / atha khalvityàdi / keciditi pra÷naþ / kàïkùàkimarthagateþ / athavà cicchabdo na pañhitavyaþ / bahånãti sàmànyenokte vi÷eùajij¤àsayà pra÷naþ / kiyadråpàõoti / teùàmityàdyuttaram / vakùyamàõàni ùañcatvàriü÷aditi bhàvaþ / bhàùamàõàdipadàni sarvacaryàõàmupalakùaõàni / cireõa pratibhànamutpatsyata iti cireõa pàramitànàü påraõam / tata÷cireõaiva bodhiþ syàt / iti cirapratibhànadoùaþ //

tadapi cetyàdi / vikùepsyata iti / uddhataü bhaviùyati / anupàyaku÷alasya kùiprataraü tadutpattau mànotpatteþ / tato 'nyàn bodhisattvànavamanyamànasya nãcakuleùåtpattyà cireõaiva bodhiþ syàdityà÷upratibhànadoùaþ //

jçmbhamàõà iti sadarpakàyaprasàràþ / hasanta iti aññahàsàn kurvantaþ / uccavagghayanta iti darpàduttiùñhantaþ / iti kàyakarmavaiguõyam //

vikùiptacittà ityasamàhità / anyonyavij¤ànasamaïgina iti paraiþ smarayitavyàþ / svayaü tu smçtiü na pratilapsyante / bhinneùvapãryàpatheùådde÷avismaraõàdveti cittavaiguõyadoùaþ //
parasparamityàdi / uccagghamànà iti parasparamuccagghayantaþ / vikùiptacakùuùa itastataþ / visàmagrãti yàvatàmàgamane pustakamàkçùyate tàvatàmasamagratetyayogavihitasvàdhyàyàdità doùaþ //

na vayamityàdi punaraparamityataþ pràk / cittotpàdaistathà tatheti pårvoktam / na nirjàyante na niùpadyante / iti vaimukhyanimittagràhità doùaþ //

punaraparamityàdi tadyathàpãtyataþ pràk / vivarjya cetasà / utsçjya kàyavàgbhyàm / niryàõaü ÷ikùàparyantagamanam / iti hetubhraü÷adoùaþ //

(#<RSt_91>#)
tadyathàpãtyàdi tadyathàpãtyataþ pràk / piõóamàhàraþ / chorayitvà tyaktvà / kavaóaü gràsam / patraþ palyasampatsamåhaþ / palà÷opamapratipanna iti palà÷opameùu såtrànteùvabhiyuktàþ / damayiùyàmaþ pa¤cendriyadamanàt / ÷amayiùyàmaþ cetaso damanàt / parinirvàpayiùyàmaþ punarbhavakùayàt / ku÷alamålànàmabhisaüskàro niùpàdanàni tadarthàþ prayogavyàpàràþ / na ca tairmantavyamiti / teùàmàtmana÷cànupalambhàditi praõãtàsvàdabhraü÷adoùaþ //

tadyathàpãtyàdi tadyathàpãtyataþ pràk / prakà÷amiti sàlokam / upanidhyàyediti pa÷yet / varõasaüsthàna iti varõàkàrau / ityuttamayànabhraü÷adoùaþ //

tadyathàpãtyàdi tadyathàpãtyataþ pràk / kevalamàtmadama÷amathameveti / saüvarõata iti vartate / ityapãtyàdi / pratisaülayanaü samàdhiþ / tadapi ityevam / àtmadama÷amathàrthameva saüvarõyate / ita årdhvaü itãtyàdi sugamam / iti dçùña evetyàdi / dçùñe dharme pràpte janmani / anupàdàyeti na ki¤citparigahya / nityakàlamityàbodheþ / satataü caitat pratijanmabhàvàt / samitaü ca pratyahaü bhàvàditi satatasamitam / ÷eùaü subodham / ityudde÷abhraü÷adoùaþ //

iti prathamaü da÷akam //

tadyathàpãtyàdi tadyathàpityataþ pràk / palagaõóaþ såtradhàraþ / merupçùñhe sudar÷anaü nàma ÷akrasya sauvarõa nagaram / tanmadhye ÷akrasya vaijayanto nàma pràsàdaþ / pratipàr÷vaü yojana÷atadvayaü sàrdham / ekatvena yojanasahasram / såryàcandramasostu merorarddhàdvahiràkà÷agàmisphàñikaü vartulaü vimànam / yathàkramamekapa¤ca÷atpa¤cà÷acca yojanàni madhyasåtreõa / tanmadhye yastayoþ pràsàdo bahubhåmestadiha tayorvimànaü vaktavyam / tacca vaijayantàdatãvàlpapramàõam / nirmàõaü vi÷eùavatã kriyà / upanayanti pràpayantãtyupà[ya]saümohadoùaþ //

tadyathàpãtyàdi / bhagavànàha / tadyathàpãtyataþ pràk / loke cakrasya pravartanàt cakravartã / tatpuna÷cakramapauruùamàkà÷agàmi sahasràraü sanàbhikaü sanemikaü àyasaü tàmraü raupyaü sauvarõa và yathàyogam / varõo jàmbunadanibhaþ / saüsthànaü dvàtriü÷anmahàpuruùalakùaõopetam / tejaþ sarvamabhibhåþ prabhàvaþ prabhàmaõóala÷ca / çddhiþ sampattiþ / vi÷eùataþ saptaratnàni- cakraratnaü hastiratnaü (#<RSt_92>#) a÷varatnaü pariõàyakaratnaü gçhapatiratnaü maõiratnaü ceti / dhandhayati mohayatyaparisphuñatvàdalpatvàcceti dhandhakaþ / yasmàddhetorbodhisattvaþ samudeti sa bodhisattvasamudàgamaþ / avàpya làbhamàtreõa / samàsàdya ÷ravaõàdibhiþ / vivarjya tyaktvà / vivartya paràïmukhãbhåya / iti cakravartisàdharmyànnirmàõakàyabhraü÷adoùaþ //

bhagavànàha / tadyathàpãtyàdi tadyathàpãtyataþ pràk / rasàþ ùañ / dravyabhedàt parasparasàükaryàcca ÷ataü bhavati / tataþ ÷atarasaü bhojanam / ùaùñikàþ ùaùñiràtreõa pacyante teùàmodànaþ ùaùñikodanaþ / ÷akandhvàdiùu dar÷anàtpararåpam / utsçjya cetasà / vivarjya kàyena / iti ÷atarasabhojasàdharmyàt sambhogakàyabhraü÷adoùaþ //

tadyathàpãtyàdi pràk punarapara÷abdàt / gambhãraü paramàrtha÷ekharatvàt / prabhàsvaraü paramanirmalàlokatvàt / ityanardhyamaõiratnasya dharmàddharmakàyabhraü÷adoùaþ //

ita årdhvaü gadyadvayena bhagavatyàü pa¤ca viparyàsàþ prati÷e(ùe)dhyàþ (?) / punaraparamityàdyevamukte ityataþ pràk / bahåni pratibhànànãti råpàdãnàü sarvàkàraj¤atàparyantànàü pratibhànàni / bhagavatyàmasaüvidyamànatvàccittavikùepakaràõãti tattabhdàvapratibhànadoùaþ //

evamukta ityàdi punaraparàt pràk / ye kecit praj¤àpàramità likhiteti, asatãti, akùaràõãti, anakùareti và manyante sarvaü tanmàrakarma / tathà hi na sà likhità apagandhàdivirahàt / nàsatã paramàrthasattvàt / nàkùaràõi sarvadharmàõàmanakùaratvàt / nànakùarà tanniùyandatvàdeùàmakùaràõàm / ebhireva ca tasyàþ såcanàt / etànyeva ca tenàrthenàlambya tasyà adhigamàt / tadevaü likhanàbhinive÷o 'sattvàbhinive÷o 'kùaràbhinive÷o 'nakùaràbhinive÷a÷ceti catvàro doùàþ //

punaraparamityàdi / de÷o màlavàdiþ / ÷atena sahasreõa và saükhyàtagçho 'nàóhyànàü nivàso gràmaþ / sahasreõa lakùeõa và saükhyàtagçha àóhyànàü nivàso nagaram / nagarameva ca vastubhåyiùñhaü nigamaþ / maõóalaü kà÷yàdi janapadaþ / tatsamåho ràùñram / ràjàdhyuùitaü nagaraü ràjadhànã / àkhyànaü gadyakàvyam / gulmo ghahàþ(ññaþ?) / vi÷ikhà rathyà / ÷ivikà yàpyayànam / jãvitàrthàþ pariùkàràþ jãvitapariùkàràþ / itihàsaþ puràvçttam / ÷eùaü subodham / iti gantavyàdinànàrthamanasikàravikùepadoùaþ /

(#<RSt_93>#)
iti dvitãyaü da÷akam //

punaraparamityàdinà draùñavyaràjàdimanasikàravikùepadoùaþ //
punaraparamityàdinà pràptavyàgnyàdimanasikàravikùepadoùaþ //

punaraparamityàdi pràk punaraparàt / antaràyà vighàtàþ / làbha÷cãvaràdipràptiþ / satkàra àdaraþ / ÷loko ya÷aþ / tairàsvàda uddharùaþ / cittotpãóà cãvaràdivighàtaiþ / ityutpãóàsvàdadauùau //

punaraparamityàdi pràk punaraparàt / ki¤càpãti yadyapi / upàyakau÷alyamiti yena hãnabodhau na patediti / upàyakau÷alyarahitasya gambhãrasåtrànte atanmàrgaõadoùaþ //

iti årdhvaü vaidhuryàõi bàhulyena vaktavyàni / tàni dharmabhàõakena saha dhàrma÷ravaõikànàü visàmagrã / dharmasya bhàna(õa)ko vaktà guruþ / dharma÷ravaõaü prayojanameùàmiti dhàrma÷ravaõikaþ ÷iùyaþ / samagrabhàvaþ sàmagrã / viparyàsàt visàmagrã / tatràdau punaraparavàkyadvayam / kilàsaü kausãdyam / bahukçtyatà gçhiõàm / sapi kausãdyamiti cchandakilàsavaidhuryam /

tataþ punaraparavàkyadvayam / anta÷a ityadhikameva likhitukàmaþ / gatimàn ÷abdaj¤ànàt / matimàn arthaj¤ànàt / smçtimàn ubhayordhàraõàt / kùepsyata iti karme karttariprayogaþ / gamiùyatãtyarthaþ / udaghañitaj¤aþ sàmànyokte vi÷eùaj¤ànàt / vipa¤citaj¤aþ ki¤cidapyuktau vi÷eùaparij¤ànàt / anabhij¤aþ padaparamaþ / sa hi yaducyate tadeva jànàti nàdhikam //

imàni catvàri vaidhuryàõi / cchandade÷àntaragamanavaidhuryam / udghàñitaj¤atetaratàvaidhuryam / abhij¤atetaratàvaidhuryam //

tçtãyaü da÷akam //

punaraparamityàdi àmiùaü dravyam / tadgurukabahumànàdasyeti àmiùagurukaþ / evaü lobhàdigurukaþ / yàvatà svayaü vartate tàvadicchatãti alpecchaþ / santuùño adhikàniùñeþ / pravivikto gçhasthairasaüstutatvàt / iyatà pravrajitasya dànà÷aktiruktà / arthavà na dàtukàma iti santamapyartha gçhãmàtsaryàt / ityàmiùàrthitàdànànàrthitàvaidhuryam //

punaraparamityàdi punaraparàt pràk / ÷ràddho bhaviùyati / tataþ ÷rotukàmaþ ÷abdataþ / avabodhu(ddha)kàmo 'rthataþ / artha dàtukàmaþ parityaktukàma iti nirakùepadànàt / dharmabhàõakastu na vakùyati / a÷ràddhatvàt, dhanairaõa(na)rthikatvàt, (#<RSt_94>#) dharmamàtsaryàdvà / imàni trãõi vaidhuryàõi / ÷ràddhetaratàvaidhurya dànàrthitàgrahaõànarthitàvaidhurya ÷rotukàmatàdharmamàtsaryavaidhurya ca //

punaraparamityàdi / tàni såtràõãti yàni ÷rotukàmaþ / dharmàntaràyo dharmavyasanam / tadasyàsti pårvajanmasaddharmapratikùepàditi dharmàntaràyikaþ / tattayà tabhdàvena na sambhaviùyanti na bhaviùyanti / nàvatariùyanti nànyata àgamiùyanti / apràptadharmabhàõina ityapràptadharmabhàõakasya / prativàõã pratyàkhyànam / iti såtràntarà[ya]sambhavatadarthitàvaidhuryam //

punaraparamityàdi / na ÷rotukàmo bhaviùyatãti dharmàntaravyagratayà / ata idaü cchandakilàsavaidhuryàdanyacchandavaidhuryam //

tataþ punaraparavàkyadvayena middhagurukacchandikatàvaidhuryam //

punaraparavàkyena durgatiduþkhabhayàbhdavavaimukhyadoùaþ //

punaraparavàkyena sugatisukhànàmapi duþkhatvàbhdavavaimukhyadoùaþ //

tataþ punaraparavàkyena ekàkità parùadgurukatàvaidhuryam / anubandhukàmatà anavakà÷adànavaidhuryam / durbhikùàdidiggamanàgamanavaidhuryaü ca / tatraikàkitàparùadgurukatàvaidhuryàntaü caturthaü da÷akam //

ekena punaraparavàkyena sabhayadiggamanàgamanavaidhurye //

punaraparamityàdi kulàvalokanabahukçtyatayà dhàrma÷ravaõikànàü pratyàkhyànadoùaþ //

iti hãtyàdinà màrakarmaõàü bàhulyaü buddhàvivarjanãyatàü màrasya ca teùvabhiyogakàraõamàha / punaraparamityàdi / ÷ramaõave÷àgatena màreõa saü÷ayaprakùepadoùaþ //

punaraparamityàdi / nirmitabhikùusaïghena svayaü buddhaveùeõa màreõa gambhãradharmacàriõàü hãnabodhivyàkaraõadoùaþ //

evaü subhåta ityàdinà àparivartàntàccaturo 'rthànàha / màramarmaõàü bàhulyaü tatkàraõaü tebhya÷ca vinà tàmalpabuddhitvàdikam / yathà ca màrasya teùvabhiyogastathà sarvabuddhànàü bodhisattvaparigraheùviti ùañcatvàriü÷adantaràyàþ //

màrakarmàõyate evàntaràyàþ / taddyotakaþ parivartastatparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤cikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàmekàda÷aþ parivartaþ //


(#<RSt_95>#)
12. lokasaüdar÷anaparivarto nàma dvàda÷aþ /

uktà doùàþ / lakùaõaü vaktavyam / tadadhikçtya ÷àstram-

[81] lakùyate yena tajj¤eyaü lakùaõaü trividhaü ca tata /
j¤ànaü vi÷eùaþ kàritraü svabhàvo ya÷ca lakùyate // 4-13 //

'yena lakùyate ' tallakùaõamiti j¤eyam / karaõe lyuñ / tacca vividhaü 'j¤ànaü vi÷eùaþ kàritraü' ceti / ya÷ca lakùyate tadapi lakùaõam / karmaõi lyuñ / sa ca 'svabhàva' eveti caturvidhaü lakùaõam / tatràdau j¤ànaü vaktavyam / tatra sarvaj¤atàkàreõa tàvat /

[82] tathàgatasya nirvçttau loke càlujyanàtmake /
sattvànàü cittacaryàsu tatsaükùepe bahirgatau // 1-14 //
[83] akùayàkàratàyàü ca saràgàdau pravistçte /
mahadgate 'pramàõe ca vij¤àne cànidar÷ane // 1-15 //
[84] adç÷yacittaj¤ànaü(ne) ca tadunmi¤jàdisaüj¤itam /
punastathatàkàreõa teùàü j¤ànamataþ param // 1-16 //
[85] tathatàyàü munerbodhe tatparàkhyànamityayam /
sarvaj¤atàdhikàreõa j¤ànalakùaõasaügrahaþ // 1-17 //

j¤ànagrahaõaü saptamyantaiþ sahaþ saübadhyate / 'tathàgatasya nirvçttau' iti bhagavatyàþ sakà÷àttathàgatasya niùpattau j¤ànam tadàha / atha khalvityàdinà atha khalvityataþ pràk / tatràdau dçùñàntaþ / evamevetyataþ pràk / màturglànàyà iti màtari glànàyàm / spar÷avihàra iti spar÷apracàraþ / amanaàpa iti amanoj¤aþ duþkhahetutvàt / sudhçtà dhàrayeyuriti supuùñàü puùñãyuþ / tathà puùñãyuþ yathà supuùñà syàt / gopàyanaü rakùaõam / kelàyanaü sodhanaü vyàdhiharaõàt kelà÷abdaþ / kaõóvàdiduþkho và spar÷a iti / viùayendriyavij¤ànasannipàtaja÷caita[si]kaþ spar÷aþ / sa ca duþkhaheturduþkha / cakùuùa iti pa¤camã / àpàto 'manuùyàõàm / utpàto vidyudàdiþ / mamakàreõa mamà [ye]yuþ / samanvàharantãtyetat kuta ityàha / yepi te likhantãti tàmeva / tathàgatasyeti ÷àkyamuneþ / (#<RSt_96>#) yepãti na kevalaü ÷àkyamuniþ / tiùñhantãti santi / dhriyanta iti avatiùñhante / yàpayantãti yàvadàyuravatiùñhante / autsukyamàpadyante / kathamityàha / kimitãtyàdi / kidç÷ã màtetyata àha / janayitrãti / asyàþ sarvaj¤atàyàþ / dar÷ayitrãti pràpikà / evamiti janakatvenaiva / iti tathàgatasya nirvçttau j¤ànaü prathamam //

lokasya sandar÷ayitrãtyuktam / ataþ pçcchatyatha khalvityàdinà / evamukta ityàdi uttaram / loka ityàkhyàtà iti lujo vinà÷e / lujyante pralujyante kùaõikatvàt santànanirodhàcceti lokàþ / kartturyuc / nairukto varõavyatyayaþ / kathaü loka iti dar÷ità iti / yadi lu¤janta iti lokàþ / tadàsyàþ ko 'ti÷aya iti bhàvaþ / vi÷vàdar÷itamiti(?)lujatvàdanyat(?) / yato 'ti÷ayaþ syàdityarthaþ / na lujyanta ityàdi / nanu tathàpi vyàhatame[ta]t na lujyante na pralujyante tasmàlloka iti? nàsti vyàghàtaþ / yasyàyamatra sambandhaþ / loka iti pa¤caskandhàþ / te bhagavatyà praj¤àpàra[mi]tayà na lujyante na pralujyanta iti dar÷itàþ / tatkasya hetorityàdinà pra÷naþ / ÷ånyatetyàdinottaram / yathà ÷ånyatà evamanimittàdaya ityàha na cetyàdinà / kathamiti pçùñam / ata evaü ityàdinopasaühàraþ / iti lokaj¤ànaü dvitãyam //

sattvànàü cittacaryàsvityanenàprameyàõàü sattvànàü cittacaritaj¤ànaü nirdiùñam / tacca na vinà÷atvàprameyatàj¤ànena / tataþ punaraparamityàdinà sattvàprameyatàj¤ànamuktvà yopãtyàdinà taccittacaritaj¤ànamàha / tatra kathaü sattvànàmaprameyatàj¤ànam? yatasteùàü niþsvabhàvatayà na pramàõaü na saükhyà / kathaü taccittacaritànàü j¤ànam? sattvàsattayà teùàmapyasattvàt / lokasya sandar÷ayitrãti sattvànàmapi lokatvàt / ityaprameyasattvacittacaritaj¤ànaü tçtãyam //

'tatsaükùepe bahirgatau' iti / bahirgatirvikùepaþ / tasya cittasya saükùepasahità bahirgatistatsaükùepabahirgatiþ / ata÷cittasya saükùepavikùepaj¤ànaü punaraparagadyadvayenàha / sa saükùepaü kùayataþ kùayaü càkùayato yathàbhåtaü prajànàtãti / saükùepo hi cittasya prakçtau sthànam / taccàsya kùaya eva / sa càkùaya÷cittaprakçterakùayatvàt / tasmàtsa tathàgataþ saükùepaü kùayataþ kùayaü càkùayato yathàbhåtaü prajànàti / dharmatàta ityàdi / lyablope pa¤camã / cittadharmatàmapekùya tàni vikùiptàni bahirmukhatvàt prajànàti / svalakùaõàpekùayà kãdç÷ànãtyàha / akùãõànãtyàdi / (#<RSt_97>#) na kùãõàni nàpyaü÷ataþ kùãõàni tato na saükùiptàni / avikùiptànãti nàpi vikùiptàni / kuta ityàha / alakùaõàni hãti / yasmàtsvalakùaõaiþ ÷ånyànãtyarthaþ / iti cittasaükùepavikùepaj¤ànaü caturtham //

'akùayàkàratàyàü ca' iti kùayapàñho mahatyau prati / imàü tu prati 'ameyàkùayatàyàü ca' iti pàñhaþ / asyàü hi pañhyate aprameyàkùayàni cittànãti / tadàha / punaraparamityàdinà / kathaü ceti pra÷naþ / uttaraü tasyetyàdinà / adhiùñhitamiti na kadàcinna sthitamanàdinidhanamityarthaþ / dharmatayeti bhàvaþ / ata eva saüskçtalakùaõàbhàvàd anirodhamanutpàdamasthitam / anà÷rayaü ùaõõàmapãndriyàõàü tasminnavyàpàràt / pramàõàbhàvàd aprameyam / kùayàbhàvàd akùayam / yeneti yenàdhiùñhitatvàdinà / àkà÷etyàdi / yathà àkà÷asyàprameyatàkùatayà tathà cittasya / evamityàdinopasaühàraþ / iti aprameyàkùayatàj¤ànaü pa¤camam //

aprameyàkùayatàyàü ceti cakàro 'nuktasamuccayàrthaþ / tena saükliùñàsaükliùñaj¤ànaü lãnapragçhãtaj¤ànaü sà÷ravànà÷ravaj¤ànaü ca parigçhyate / tatràdyaü punaraparagadyadvayenàha / asaükle÷asaükliùñànãti saükliùñiþ saükle÷aþ kle÷opakle÷airmalinãkaraõam / na saükle÷o 'saükle÷aþ / tena saükliùñàni / yato 'saüketàni / kit nivàse / cittadharmatà(ta)yà na samyaksthànaü teùàmàgantukatvàt / prakçtãtyàdi / cittadharmatà hi prakçtyaiva prabhàsvarà nirmalà nityamasaükliùñeti saükliùñàsaükliùñacittaj¤ànaü ùaùñham //

dvitãyaü punaraparagadyadvayenàha / anàlayalãnànãti / anàlayo 'layanam / alayanenaiva lãnàni / cittaü hi lãnaü na cittaprakçtiþ / na hi cittaprakçtirna mahyaü na meti và / agràhyàõi tàni cittàni na pragrahãtavyànãti / agrahaõaü pragrahaþ / pra÷abdasya pratiùedhàrthatvàt / prasthànavat pravàsavacceti bhàvaþ / iti lãnapragçhãtacittaj¤ànaü saptamam //

punaraparagadyadvayena tçtãyamàha / asvabhàvànãtyàdi / àtmanyeva bhàvaþ svabhàvaþ / tadabhàvàdasvabhàvàni / visaratyebhi÷cittamityàsravà asaükalpàþ / tadyogàtsàsravàõi / kutaþ? yato 'satsaükalpàni / asatàü kàmaråpàråpyabhavànàü kalpanàt / abhàvagatikànãtyàdi / abhàvaþ ÷ånyatà / sà gatireùàmiti tathoktàni / tasmàd anàbhogàni kàmaråpàråpyabhaveùu visaraõàt / tato 'nàsravàõãtyarthaþ / iti sàsravànàsravacittaj¤ànamaùñamam //

(#<RSt_98>#)
'saràgàdau' iti / saràgavãtaràgaj¤ànaü sadoùavãtadoùaj¤ànaü samohavãtamohaj¤ànaü ca / tatràdau punaraparagadyadvayenàha / yà cittasya saràgatetyàdi / cittasya saràgatà na cittaprakçteþ / tasmàdvinaiva ràgaü saràgàõãtyarthaþ / ya÷cittasya vigama ityàdi / vigamaþ ÷ånyatà / na sà saràgateti saiva vãtaràgatetyarthaþ / iti saràgavãtaràgacittaj¤ànaü navamam //

punaraparagadyadvayena dvitãyam / tatsubodham / iti sadoùavãtadoùacittaj¤ànaü da÷amam //

tataþ punaraparagadyadvayena tétãyam / iti samohavãtamohacittaj¤ànamekàda÷am //

"pravistçte mahadgate 'pramàõe ca" iti ÷àstram / pravistçtaü vipulamanantaü kàmadhàtvàlambanaü brahmavihàràdi / mahadgataü råpadhàtvàlambanam / kàmàdråpasya prakçùñatvàdàråpyadhàtvàlambanam / tridhàtvàlambanamanàlambanaü càpramàõam / atastrãõi j¤ànàni mahatyoþ / vipulacittaj¤ànaü mahadgatacittaj¤ànamapramàõacittaj¤ànaü ca / imàü tu bhagavatãü prati 'apramàõe ca' iti cakàro 'nuktasamuccayàrtha÷càdyayorabhisambadhyate / vipule 'vipule ca / mahadgate 'mahadgate ca / apramàõe ceti / tasmàdasyàü trãõã j¤ànàni / avipulavipulaj¤ànam, amahadgatamahadgataj¤ànam, apramàõaj¤ànaü ceti / tatràdyaü punaraparagadyadvayenàha / asamutthànetyàdi samutthànaü vistàraþ / tadyogapratiùedhàd asamutthànayogàni / atiprasàrapratiùedhàd asamutthànaparyàpannàni dharmatayà / tasmàd avipulàni / na hãyanta ityàdi / na hãyante nàpacãyante tasmànnàvipulàni / na vivardhante tasmànna vipulàni na vigacchantãti na vi÷eùaü gacchanti / tasmànna vipulàni nàvipulàni / avigamatvàdeveti nirvikàratvàdeva cittànàmiti cittadharmatàyàþ iti vipulàvipulacittaj¤ànaü dvàda÷aþ //

punaraparagadyadvayena dvitãyamàha / anàgatikànãtyàdi / dåràdantike gatiràgatiþ / antikàddåragatirgatiþ / parito gatiþ paryàpanna

[lokasandar÷anaparivarto nàma dvàda÷aþ //]


[acintyaparivarto nàma trayoda÷aþ //]
This chapter is missing in original text


[aupamyaparivarto nàma caturda÷aþ //]
This chapter is missing in original text


(#<RSt_99>#)
15. devaparivarto nàma pa¤cada÷aþ

...........tyàha / yànyenamityàdi / kàni punarasya kalyàõamitràõãtyata àha tànyevetyàdi / tànyasmai kathamarthamupadekùyantãtyata àha evaü cetyàdi / evamanenàkàreõa / ehi tvamityàdinà kàrùãrityetadantena / yogamiti prayogamabhiyogaü và / mà paràmçkùa iti tabhdàvena mà grahãþ / aparàmçùñeti sarvadharmairavikalpità / parijayo 'bhyàsaþ / evaü hãtyàdinà upasaühàraþ / samyaksambodhã samyakpariõàmanamanàsvàdaþ / ityanàsvàdanàvi÷eùeõa màrge caturthaþ kùaõaþ //

ukto vi÷eùaþ ùoóa÷avidhaþ / kàritraü da÷avidhaü vaktavyam / tatra ÷àstram-

[86] hitaü sukhaü ca tràõaü ca ÷araõaü layanaü nçõàm /
paràyaõaü ca dvopaü ca pariõàyakasaüj¤akam // 4-27 //
[87] anàbhogaü tribhiryànaiþ phalàsàkùàtkriyàtmakam /
pa÷cimaü gatikàritramidaü kàritralakùaõam // 4-28 //

etadàha subhåtirityàdinà / tacca duùkaretyàdinà subhåtiþ prastauti / evametadityàdinà bhagavànàcaùñe / ye lokahitàya samprasthità iti bodhimabhisambudhya pa¤cabhyo gatibhyaþ sattvàn parimocya teùàmabhaye nirvàõe pratiùñhàpanàditi hitakàritram //

lokasukhàya lokànukampàyai samprasthità iti bodhimabhisambudhya sattvàn duþkhadaurmanasyopàyàsebhyaþ parimocya teùàü sukhe nirvàõe pratiùñhàpanamiti sukhakàritram //

lokasya tràõaü bhaviùyàma ityàdinà tràõàdikàritràõàmudde÷aþ / ityevaüråpaü vãryamàrabhanta iti sambandhaþ / yathodde÷amaùñàbhiþ katha¤cavàkyairnirde÷aþ / tata iti tebhyo duþkhebhyaþ / enamiti lokam / vyàyacchanta iti saürakùanti / vãryamiti prayogam / tràõaü bhavanti tràõakaraõàditi tràõakàritram //

ityàdireva........... ..........(#<RSt_100>#) [avidyà]õóajamasminniti kçtvà / sa eva pañalaü dçùñirodhakatvàt / avidyaivàõóako÷apañalaü tena paryavanaddhà avaguõñhitàþ / tamo mohaþ / tenàbhibhåtà andhãkçtàþ / avabhàsayantaþ àlokaü kurvantaþ / vidhunvanti apanayanti / evamàlokakaraõàdàlokà bhavantãtyàlokakàritram //

anutpàda÷cànirodha÷ceti samàhàradvandvaþ / prakçtiþ sarvadharmàõàü dharmatà / tayà teùàmanutpàdànirodhàya dharmade÷anàt pariõàyakàþ parito netàraþ paramàrthabodhakà iti pariõàyakakàritram //

anàbhogaü tribhiryànaiþ phalasàkùàtkriyàtmakam /
pa÷cimaü gatikàritraü [idaü kàritralakùaõam] //

iti tribhiryànairanàbhogataþ phalasàkùàtkriyàtmakaü gatikàritramityarthaþ /

gràmasya (?) hi gatiþ pràptireva / yadàbhogena gamanena yànatrayaphalasyàpi gatiþ pràptireva sà tu niràbhogà / na hi pumàn kàyena cetasà và gantvà tatpràpnoti kintvàbhogata eva / tathà hyàkà÷agatikàþ sarvadharmàþ / na hyàkà÷asya gatiràgatirvà / svabhàva evàsya gatiþ / tasmàdàkà÷agatikà ityàkà÷asamàþ / kuta ityàha / yathà hãtyàdi / akçtamanutpàditatvàt / avikçtamavasthàntarànutpàdanàt / anabhisaüskçtaü hetupratyayaiþ sambhåya tasyàkaraõàt / sthitamutpadya vçtteþ / saüsthitaü samantataþ sthiteþ / vyavasthitaü kvacideva sthiteþ / eùàü viparyàsàdàsthitamasaüsthitamavyavasthitam / àkà÷akalpatvàdavikalpà niràbhogàþ / dharmatàmàtratvàddharmàõàmiti bhàvaþ /

yathà vàkà÷agatikà evaü ÷ånyatàdigatikàþ / tadevamagatigatikàþ sarvadharmà iti........gatikàritram //

uktaü da÷avidhaü kàritram /

..........ֈstram-

[88] kle÷aliïganimittànàü vipakùapratipakùayoþ /
viveko duùkarakàntàvudde÷o 'nupalambhakaþ // 4-29 //
[89] niùiddhàbhinive÷a÷ca ya÷càlambanasaüj¤akaþ /
vipratyayo 'vighàtã ca so 'padàgatyajàtikaþ // 4-30 //
[90] tathatànupalambha÷ca svabhàvaþ ùoóa÷àtmakaþ /
lakùmãva lakùa(kùya)te ceti caturthaü lakùaõaü matam // 4-31 //

(#<RSt_101>#)
yaþ svabhàva÷caturthaü lakùaõamiùñaü sa ùoóa÷avidhaþ / sarvakarmasàdhanaü lakùaõam / lakùyata iti kçtvà / ata evàha 'lakùyate ceti' / lakùaõàntaramapyàha 'lakùmãva' iti / lakùmayogàllakùmã lakùaõayogàllakùaõamityarthaþ / kathaü 'ùoóa÷àtmakaþ'? ityata àha'kle÷aliïge 'tyàdi / ato 'sya prastàvanà subhåtiràhetyàdinà bhagavànàhetyataþ pràk / caritàþ ùañpàramità rakùantãti caritàvinaþ / katame ta ityàha / ya imàmityàdi / kiüsvabhàvà ityanena padena svabhàvapra÷naþ / uttaraü bhagavànàhetyàdinà / vinayo 'panayaþ / tamarhantãti vainayikàþ / tairviviktaþ svabhàva eùàmiti tathoktàþ / iyatà catvàraþ svabhàvà uktàþ / kle÷avivekaþ / kle÷aliïgavivekaþ / kle÷animittavivekaþ / vipakùapratipakùaviveka÷ca / tatra kle÷o ràgàdiþ / kle÷aliïgaü kle÷akçtaü kàyàdidauùñhulyam / kle÷animittamayoni÷o manasikàràdi / vivakùapratipakùau ràgàràgau dveùàdveùo mohàmohau ca / subhåtiràhetyàdinà subhåtiràhetyataþ pràk / etadàha / eùa eva svabhàvo gatiþ yàmabhisambudhya de÷ayiùyantaþ sattvànàü gatirbhaviùyantãti //

subhåtiràhetyàdi buddhabhåmirveti yàvat / atra na råpàdisambaddha iti na råpàdisvabhàvàyai(ya) svabodhaye / na råpàderarthàyeti na råpàdisvabhàvànàü sattvànàmarthàya / evaü na bhåmitraya svabhàvànàü (?) / svabodhaye / nàpi / nàpi bodhitrayasvabhàvànàü sattvànàmarthàya / tadityàdinà pra÷naþ / uttaraü sarvetyàdi / na pratikàükùitavyànãti na labhyatvena draùñavyàni / atra trãõi na draùñavyànãtyekameva sthànaü draùñavyamiti bhàvaþ / iti duùkarasvabhàvaþ //

duùkarasahita ekànto 'duùkaraikàntaþ' / evamukta ityàdi yenàyamityataþ pràk / abhimato 'rtho 'rthava÷aþ / taü ca svayameva bhagavànàha / asthànaü hãtyàdinà buddhabhåmirvetyekàntaþ / ityaikàntikasvabhàvaþ //

yenàyaü sarvasattvànàü kçta÷aþ sannàhaþ sannaddha ityudde÷asvabhàvaþ //

subhåtiràhetyàdi kaccidityataþ pràk / gambhãreti pratij¤à / catvàro hetavaþ pare bhàvanànupalabdheþ / adhvatrayepi bhàvakànupalabdheþ / bhàvyasya praj¤àpàramitàvastuno 'nupalabdheþ / tadàlambanànàü cànupalabdheriti / asiddhatvaparihàràya tatkasyetyàdinà pra÷naþ / na hãtyàdinottaram / pariniùpanno vastubhåtaþ / ata÷càkà÷abhàvanaiùà sarvadharmabhàvanà ca dharmatàmàtradar÷anàddharmàõàü cànupalabdheþ / ata evàsaïgabhàvanaiùànantabhàvanà ca sarvadharmeùvanupalabdheravyàghàtàddharmàõàü (#<RSt_102>#) cànantyàt / asato bhàvanàsadbhàvanà gràhyànupalambhàt / aparigrahabhàvanà gràhakànupalambhàt / upaparãkùitavyo veditavyaþ / ityanupalambhakasvabhàvaþ //

kaccidityàdinà subhåtiràhetyataþ pràk / anabhinive÷asvabhàvaþ //

subhåtiràha / yo bhagavannityàdi atha khalu ÷akra ityataþ pràk / vyavacàritetyàlambità / nimnapràgbhàvapravaõa÷abdà àdhàràrthàþ / taiþ saha bahuvrãhiþ / santati÷cittasantànaþ / àkà÷animnayeti àkà÷opamatvàt sarvaj¤atàyàþ / iyaü sà vyavacàraõeti praj¤àpàramitàyà iti ÷eùaþ / tadityàkà÷opamatvaü tasyàþ kutaþ? uttaram / aprameyà hãtyàdinà / de÷ataþ kàlata÷ca pramàtuma÷aktyatvàdaprameyà / tathaiva pramàõavirahàd apramàõà / na tadråpaü yàvannàpi kvacitprade÷e sthitamiti / sarveùàmeùàü de÷akàlavyàpitvena pramàõàviùayatvàdaprameyasya tàdråpyàyogàt / api tvityàdi / taditi vartate / kenaciditi / kenacidråpàdinà svabhàvena / råpàdãnàü pramàõàvattvàditi bhàvaþ / tatkasyeti pra÷naþ / uttaraü råpameva hãtyàdi / råpàdi÷abdairatra råpàdidharmatocyate / tasmàdavirodhaþ / na ca råpàdibhedepi dharmatàyà bhedo råpàdãnàmalãkatvenàbhedakatvàttadànãmastaïgamàccetyàlambanasvabhàvaþ //
atha khalu ÷akra ityàdyàparivartasamàpteþ / gambhãrà duradhimocatvàt / duravagàhà cintàmayyà praj¤ayà durdç÷à laukikabhàvanàmayyà / duranubodhà lokottaràyà / cikãrùitasyàkaraõamalpotsukatà / avanatamàvarjitam / yatra na ka÷cidityàdinà traiyadhvikakriyàniùedhaþ / àkà÷etyàdinà karmaniùedhaþ / àtmetyàdinà kartçniùedhaþ / sarvadharmàõàü labhyànàmanàgamanatayà heyànàmagamanatayà ca gambhãraþ / vipratyanãko viparãtaþ / yato 'nugrahàyàvikalpanàyaiùa dharma udgrahe ca loka÷carati / lokaviparãtà pratãtirvipratyayaþ / iti vipratyayasvabhàvaþ //

devaiþ ÷akràdibhirupalakùitaþ parivarto devaparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü pa¤cada÷aþ parivartaþ //


16. tathatàparivarto nàma ùoóa÷aþ /

atha khalvityàdi / nàyaü kvacitpratihanyata iti sarvatràsya bàdhakàbhàvàt / ata÷ca apratihatalakùaõo 'pratihatasvabhàvaþ / (#<RSt_103>#) àkà÷asamatayeti / yata àkà÷asamaü tatastadvadevàpratigham / kutaþ samatetyata àha / sarvapadànàü sarvavastånàü anupalabdhitaþ / apratimo nirupamaþ advitãyatvàditi sadç÷àbhàvàt / pratibodhakaü lakùaõamasyeti pratilakùaõaþ / tadabhàvàd apratilakùaõaþ / niùpratyarthikatvàditi virodharahitatvàt / ityapratihatasvabhàvaþ /

padaü pratiùñhà sugatidurgatinirvàõàni / tadabhàvàd apadaþ / anabhinirvçttatvàditi / na khalvanabhinirvçttasya kvacitpratiùñhà / kuto 'nabhinirvçttaþ? yato 'nutpàda utpàdarahitaþ / kuto 'nutpàdaþ? sarvotpattãnàmanutpattitvàt / na hi satàmutpattirutpattilakùaõàyogàt / nàpyasatàm / asattvàdeva kharaviùàõavat / durgatipathaþ sugatipatho nirvàõapatha÷ceti panthànaþ / tadabhàvàd apathaþ / ata evàha / sarvapathànupalabdhitvàt / ityapadasvabhàvaþ //

atha khalvityàdi / anujàta iti / anupårvo janiþ sakarmakaþ / karmàsya janakaþ / kartà janyaþ / anuþ sàdç÷ye / tasmàdiha kartari ktaþ / karmaõi ùaùñhi / sambandhavivakùayà bhagavato 'nujàtaþ subhåtiþ / tatkasyetyàdi tattasyànujàtatvaü? uttaraü tathà hãtyàdinà / bhagavata eùa putraþ sadç÷a÷ca ÷ånyatàvàditvàditi bhàvaþ / atha khalvityàdi / ajàtatvàdityanujàtatve hetumàha / ajàtatvena pitàputrayoþ sàdç÷yàditi bhàvaþ / yadyajàtaþ tau kathaü pitàputrau? saüvçtyeti bhàvaþ / anupà(jà)ta ityàdinà hetvantaramàha / anupà(jà)to 'nugatastathàgatasya tathatàm / tatopyanujàtastathàgatasya / anugamya jàto 'nujàta iti bhàvaþ / asiddho heturiti cedàha / yathetyàdi / anàgatetyanutpannà / agatetyavinaùñà / kiü punaþ pràpte 'rhattve 'nupà(jà)taþ kiü và pårvamevetyata àha / àdita ityàdi / atathateti / tathatà÷abdànàbhidheyatvàt / evaü hãtyàdinopasaühàraþ / gatyagatã(?) gatiþ / tatpratiùedhàdagatisvabhàvaþ //

anujàtatve hetvantaramàha tathàgatasyetyàdinà / tathatà hi dharmàõàü sthitiþ / anatikramaõãyatvàttathàvasthità / hetvantaramàha / yathetyàdinà / pårvasvabhàvànuvçtteþ avikàrà / svabhàvàntarànutpatteþ nirvikàrà / vikalpasvabhàvàbhàvàd avikalpà / vikalpàviùayatvàt nirvikalpà / hetvantaramàha / yathàcetyàdinà / na kvacitpratihanyata iti sarvagatatvàt / tatkasya hetoriti / tadapratihatatvaü kutaþ? tathà hi yasya yà tathatà tatraiva sàsti tato 'nyatra pratihanyata eva / vastvabhàvàt / uttaraü yà cetyàdinà evaü hãtyataþ pràk / ekaivaiùeti pratij¤à / tatkimekajàtãyatvàdekà? netyàha / advayeti / dvayaü bhedastadabhàvàdadvayetyeko (#<RSt_104>#) ÷abdasyàrthaþ / ekamapi sambandhibhedàbhdidyate / tadyathà pårvàkà÷amaparàkà÷amiti / tadvadråpatathatà vedanàtathatà saüj¤àtathatetyeùa bhedo bhavatãti cedàha / advaidhãkàreti / ata÷ca advayatathatà / nityaü tathaiveti tathatà / advayà ca svayamabhedàttathatà ca paratopyabhedàdityadvayatathatà / hetumàha / na kvacidityàdinà / tatkhalu tasya bhavati yadyadàdhàraü taddhetukaü và / tadyathà kåpodakaü yavàïkura iti / tathatà tu na kvacit nàpi kuta÷cit / tasmàtkeùucidapratibaddhatvànna sà kasyacit / yataþ sà na kasyacittataþ sàdvayàdvaidhãkàràdvayatathatà / tato na kvacitpratihanyate / tasmàdanujàtaþ subhåtistathàgatasyeti siddham /

hetvantaramàha / evaü hãtyàdinà / evaü hãti evamapi / tadevàha / akçtatathatayeti / akçtà càsau nityatvàttathatà ca / na sà kadàcinna tathateti nityaü tathaiva bhàvàt / tataþ sàdvayeti kàlabhedenàsyàbhedàt / tathàgatamiti karmaõi dvitãyà /

hetvantaramàha yathetyàdinà / sarvatreti sarvalokadhàtuùu / sarvadharmaùviti sarvavastuùu / avikalpà teùàmavikalpanàt / nirvikalpà tathaiva sarvavikalpànàü prahàõàm / evameva ceti sarvatràvikalpanirvikalpatayà / aluptamityacchinnam / evaü hãtyàdinopasaühàraþ //

hetvantaramàha yathetyàdinà nànyatreti nànyà bhedakatvànupalabdheþ / dvitãyàbhàvàdananyà càsau tathatà ceti ananyatathatà / tasyà anugamaþ / tenopagatastathatàü saüvçtyà / paramàrthamàha / na cetyàdinà / atretyasminnupagame / na ka÷citsubhåtiranyo và / na kvaciditi tathàgate 'nyasmin vànugatimupagataþ / dharmapubhdalanairàtmyadar÷anàditi bhàvaþ / evaü hãtyàdinopasaühàraþ /

hetvantaramàha yathetyàdinà / evaü hãtyàdinopasaühàraþ / ityajàtasvabhàvaþ //

tathàgatatathatayàpãtyàdi iyaü setyataþ pràk / atra sarvatathàprabhedànàmabhedaü dar÷ayan bhedaü pratiùedhatãti sarvàsàü råpàditathatànàmanupalambhàttathatànupalalambhaþ ùoóa÷aþ svabhàvaþ //

asyàstathatàyà màhàtmyamàha / iyaü setyàdinà / gamirj¤ànàrthaþ tathatàgatànena tasmàttathàgata iti bhàvaþ /

asyàü de÷yamànàyàü yadabhdutamabhåttadàha / asyàmityàdinà / ùaóavikàramaùñàda÷amahànimittaü yathà bhavati tathà akampata yàvat saüpràgarjat / atra trayo dhàtava÷calanàrthàþ / trayaþ ÷abdàrthàþ / mçdumadhyàdhimàtrakriyàbhedàdaùñàda÷amahànimittàni (#<RSt_105>#) bhavanti / tatra calanamaïgataþ / kampanaü sàkalyena / sàkalyenàtyantaü kampanaü kùobhaþ / vedhaþ ÷abdaþ / raõitaü daõóàhatakàüsãvat / garjanaü navamahàmeghavat / ùaóvikàràstadyathà- "pçthivyàþ pårvà digunnamati pa÷cimàvanamati / pa÷cimà digunnamati pårvàvanamati / uttaràvanamati uttarà digunnamati / dakùiõàvanamati / madhye unnamati / ante 'vanamati / ante unnamati madhye 'vanamati" iti / kiüvadityàha / tathàgatasya cetyàdi / evaü hãti / tathàgatàbhisambodhàvivasubhåtestathatànirde÷e mahànimittapràdurbhàvasamatayà /

prakàràntaramapyàha / punaraparamityàdinà jàyerannityetatparyantena / na saüvidyanta iti pratij¤à / nopalabhyanta iti hetuþ / yairiti svadharmaiþ / anujàyeteti kartari liï / ye ceti tàthàgatà dharmàþ / anujàyeranniti karmaõi liï / evaü hãtyupasaühàraþ / tathatà kathaü caryà? tanmàtre 'vasthànàt / asmin khalu punarityàdi sugamam /

ki¤càpãti yadyapi trayastriü÷ata ityapàdàne tasiþ / jàtyà pakùiõaþ mahàkàyatvàcchakuneþ / antarà cittasyeti dyàvàpçthivyormadhyasaüj¤inaþ / evaü bhavatãti eùa vitarko bhavati / ÷eùaü subodhaü virahito bhavatãti yàvat ! iha j¤ànavi÷eùakàritrasvabhàvalakùaõe ukte /

bodhisattvànàü mokùabhàgãyaü vaktavyam / tacca tadvirahiõàü bodhisattvànàmarhattvapràptikàraõanirde÷ena såcitaü vyaktikartuü ÷àriputra àha / yathàhaü bhagavannityàdi / praj¤àpàramità bhàvayitavyeti sarvadharmaparamàrthaj¤ànàya / caryamàõasya ca dànapàramitàderanimittãkaraõàrtham / upàyaku÷alenetyupàye ku÷alena / tatropàyaþ sarvàkàraj¤atàcittasya nityamatyàgaþ / sarvapuõyànàü ca bodhau samyakpariõàmanà / samyakpariõàmanànumodane ca tatparivartokte ataþ ÷àstroktalakùaõamuktaü bhavati /

[91] animittapradànàdisamudàgamakau÷alam /
sarvàkàràvabodhe 'smin mokùabhàgãyamiùyate // 4-32 //

tesya pa¤caprabhedà mahatyorbhagavatyoþ / tathà ca ÷àstram-

[92] buddhàdyàlambanà ÷raddhà vãrya dànàdigocaram /
smçtirà÷ayasampattiþ samàdhiravikalpanà // 4-33 //
[93] dharmeùu sarvairàkàraiþ j¤ànaü praj¤eti pa¤cadhà /

(#<RSt_106>#)
etadeva bhagavànàha / evamukta ityàdinà / atha ÷àstram-

tãkùõaiþ subodhà sambodhirdurbodhà mçdubhirmatà // 4-34 //

etadeva atha khalvityàdinà prastuvanti / kçcchreõa sambhavo 'syà iti durabhisambhavà / etaddevairavi÷eùeõoktam / atha khalvityàdinà bhagavàn pudgalavi÷eùeõàha / duùpraj¤airityàdi / duùpra j¤àdipadaiþ såcito vi÷eùo mçdåni mokùabhàgãyàni / tãkùõaistu mokùabhàgãyaiþ svabhisambhavà samyaksambodhiþ / atastàni dar÷ayitukàmaþ subhåtiràha / yabhdagavànityàdi / evamukta ityàdinà bhagavata uttaram / sarvadharmàõàmasattayà bodheþ svabhisambhavatvamuktaü subhåtinà tadayuktam / yato yadyetàvata svabhisambhavà syàttadà sarvasattvànàmàdita eva tathà syàt / tasmàtpratipattitaþ pràptiþ / sà ca na teùàmasti yeùàü mçdåni mokùabhàgãyàni / ato 'sambhavatvàdapràpterdurabhisambhaveti bråmaþ / nanvabhij¤àste ÷rutacintàdibalena samyaksambodhau tatteùàü kuto 'pràptirityata àha / asadbhåtatvàdadurabhisambhaveti / te hi bàlagràhyamevàrtha bodhiü manyante / sa càsadbhåtatvàdalãkatvànna pràpyata iti bhàvaþ / tathà hi / vikalpaü và bodhi manyeran / vikalpanirmitaü vàrtham / pakùadvayamapyayuktam / avikalpatvàdvikalpàviñhapitatvàcca bodheþ / etaddar÷ayitumàha / avikalpatvàdityàdi /

atha khalvityàdinà sthavira÷àriputrasyottaram / sa hi manyate ÷ånyatvàtsvabhisambhavetyayaü viruddho heturiti / evaü ceti / àkà÷asamatayà ca / àkà÷asamà hãti hetuþ / yattatvaü yeùàü tenaiva teùàmabhisambodhàditi bhàvaþ / evaü viruddhatvamuktvà anumàne bàdhàü vivakùuþ prasaïgaü karoti yadi cetyàdinà / na tveveti naiva / yasmàdityàdinà viparyayamàha / athavà parasya hetau dåùite svapakùasàdhanamevedam / evamukta ityàdinà vistareõa subhåtiþ prasaïgaü vighañayati / vivartituþ samboddhuþ samboddhavyasya ca vikalpane / katamaþ sa dharmo yo vivartata ityuktvà avivartanameva sàdhayitumàha yastasyàmevetyàdi / sarvadharmàsthànayogeneti / sarvadharmaùvasthànameva yogo nyàyaþ / tena dharmatàyàü sthitaþ / dharmataiva ÷uddhà bodhiþ / sà ca prakçtyaiva ÷uddheti bhàvaþ / evamukta ityàdi ÷àriputrasya vacanam / dharmanayajàtiþ dharmàõàü tattvaprakàraþ / ye cetyàdinà vi÷eùamàha / ca ÷abdastu÷abdasyàrthe / atha khalvityàdinà pårõaþ subhåtiü smàrayati / ÷eùaü subodhamàsiddhàntasthàpanàgraüthàt anuttarayà bodhyàniryàsyatyayaü bodhisattvo mahàsattva ityasmàt / ata iyatà vistareõa (#<RSt_107>#) samanvitam / tãkùõairmokùabhàgãyaiþ svabhisambhavà samyaksambodhiriti / uktàni mokùabhàgãyàni //

mokùasya bhàgo bhajanaü pràptiþ tasmai hitàni mokùabhàgãyàni tadapyuktàni / nirvedhabhàgãyàni vaktavyàni / nirvedhaþ prativedho dar÷anamàrgaþ / tasya bhàgaþ pràptiþ / tasmai hitàni nirvedhabhàgãyàni / tàni catvàri / åùmamårdhàkùàntiragradharmà÷ceti / tatràdyamadhikçtya ÷àstram-

[94] àlambanaü sarvasattvà åùmaõàmiha ÷asyate /
àkàraþ samacittàdisteùveva da÷adhoditaþ // 4-35 //

ata àha / atha khalvityàdi yàvadahaü nàtha iti / sthàtavyamiti spçhaõataþ / ÷ikùitavyamabhyàsataþ / samaü sthàtavyamityàdinà da÷acittànyuktani / samacittaü maitracittaü niþ÷àñhyacittaü nihatamànacittaü màtàpitràdicittaü putraduhitàdicittaü ceti / nàthaþ sànàthyaü kartum / åùmagatam //

[95] svayaü pàpànnivçttasya dànàdyeùu sthitasya ca /
tayoniyojanànyeùàü varõavàdànukålate // 4-36 //
[96] mårdhagaü

etadàha svayaü cetyàdinà / pàpàni da÷aku÷alàni / pàpebhyo nivçttau viratau / parijayo 'bhyàsaþ / avidyàpratyayàþ saüskàràþ saüskàrapratyayaü vij¤ànamityàdiranulomaþ pratãtyasamutpàdaþ / avidyànirodhàt saüskàranirodha ityàdiþ pratilomaþ / anyeùàmiti pareùàü samàdàpakaþ samyaggràhakaþ / varõavàdã guõavàdã samanuj¤o 'nukåla iti mårdhagatam //

svaparàdharaü satyaj¤ànaü kùamà matà /
tathàgradharmà vij¤eyàþ sattvànàü pàcanàdibhiþ // 4-37 //

svayaü sa satyànàü j¤ànaü pareùàü ca tasmin samàdàpanaü 'varõavàdànukålatà' iti ca kùàntigatam / svayaü ca sattvànàü paripàcanabuddhakùetrapari÷odhanàdi pareùàü ca tatsamàdàpanaü varõavàdànukåla[te]ti càgradharmagatam / etadubhayamàha / evaü satyeùvityàdinà / satyeùviti duþkhàdisatyaviùayeùu yathàkramaü parij¤ànaprahàõasàkùàtkriyàbhàvanàsu strotaàpattyàdipa¤caphalaj¤ànasàkùàtkriyàyàü yàvadbodhisattvanyàmàvakràntau / tathà sattvaparimàcanàdau ca sthitvà (#<RSt_108>#) anyeùàmapi tatra samàdàpane tadvarõavàdinà tatsamanuj¤ena bhavitavyamiti kùàntigatàgradharmagate //

tasyaivamityàdinà nirvedhabhàgãyànàü phalamàha / anàvaraõaü råpaü vedanà saüj¤à yàvat saddharmasthitiranàvaraõà bhaviùyatãti //

tathatàpradhànaþ parivartastathatàparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratarà(mà)nàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü ùoóa÷aþ parivartaþ //


17. avinirvatanãyàkàraliïganimittaparivarto nàma saptada÷aþ /

'mokùanirvedhabhàgãye ÷aikùo 'vaivartiko gaõaþ / ' iti pårvamuddiùñam / tatra dve ukte / tçtãyo vaktavyaþ / ataþ ÷àstram-

[97] nirvedhàïgànyupàdàya dar÷anàbhyàsamàrgayoþ /
ye bodhisattvà vartante so 'tràvaivartiko gaõaþ // 4-38 //

'atra' iti mahàyàne / 'avaivartikagaõaþ' / tallakùaõam / vivartàya prabhavati vaivartikaþ / na tathetyavaivarktiko 'vinivartanãyaþ / athàsya nirvedhabhàgãyeùu sthitasya kati liïgànãtyata àha /

[98] råpàdibhyo nivçtyàdyaliïgarvi÷atidheritaiþ /
nirvedhàïgasthitasyedamavaivartikalalakùaõam // 4-39 //

avaivartikatvaparij¤ànamityarthaþ / atha katame råpàdinivçttyàdayaþ?

[99] råpàdibhyo nivçtti÷ca vicikitsàkùaõakùayau /
àtmànaþ ku÷alasthasya pareùàü tanniyojanam // 4-40 //
[100] paràdhàraü ca dànàdi gambhãre 'rthepyakàïkùaõam /
maitraü kàyàdyasaüvàsaþ pa¤cadhàvaraõena ca // 4-41 //
[101] sarvànu÷ayahànaü ca smçtisampraj¤atà ÷uci /
cãvaràdi÷arãre ca kçmãõàmasamudbhavaþ // 4-42 //
(#<RSt_109>#)
[102] cittàkauñilyamàdànaü dhutasyàmatsaràdità /
dharmatàyuktagàmitvaü lokàrthaü narakaiùaõà // 4-43 //
[103] parairaneyatà màrasyànyamàrgopade÷inaþ /
màra ityavabodha÷ca caryà buddhànumodità // 4-44 //
[104] åùmamårdhasu sa kùàntiùvagradharmeùvavasthitaþ /
liïgairamãbhirvi÷atyà sambodherna vivartate // 4-45 //

ata àha / atha khalvityàdi / àkriyante vyajyanta ebhiriti àkàràþ / liïgyante gamyanta ebhiriti liïgàni / nimãyante niråpyanta ebhiriti nimittàni / ekàrthatvepi trayàõàmupàdàna(naü) sattvàntara÷aïkàyà vyavacchedàrtham / paryàyaskandhaü (vacanaü) athavà aparaþ paryàyaþ / kathamityàdi / ata eva và÷abdaþ / kathaü ve ti kena prakàreõa jànãyàma iti sambandhaþ /

atibahåni liïgàni tatràdyaü tàvadàha yà cetyàdinà / caturdhà bhåmiþ / pçthagjana÷ràvakapratyekabuddhabuddhasambandhàt / iyaü caturvidhàpi tathatàbhåmirityucyate / kuta ityàha / sarvà÷ca ityàdi / ca÷abdo hetau / yasmàtsarvà etàstathatayàdvayàþ / råpàdãnàü sarvadharmàõàü yathàlakùaõamasattvàt tathataivaitàþ / tathatà caikaiva na dve na bahavyaþ / tasmàttathatayàdvayà abhinnàþ advaidhãkàràdacchinnàþ vikalpasvabhàvavirahàt avikalpàþ / vikalpàgocaratvàt nirvikralpàþ / itãti / evaü lakùaõà yà tathatà tàü tathatàü dharmatàmavatarati / kathamavataratãtyàha tathatàyàmityàdi / sthitastanmàtradar÷anàt / na kalpayati samyak na vikalpayati vitatham / evamavataratãtyevaü satyavatarati / ..........tyàha / evamavatãrõa ityàdi / uktena krameõàvatãrõaþ san / yatheti yayà màtrayà ÷rutvàpãti ÷ravaõànantaramapi / tatopi vàtikramyeti tata uttarakàlamapi / na kàïkùatãti na bàdhate / naivamitãti sambandhaþ / vividhà matiþ vimatiþ / tanna karoti evaü và na veti / ata evàha na vicikitsatoti / na dhandhàyatãtyapratipatteþ pratiùedhaþ / kiü tarhi karotãtyàha / api tvityàdi / tathataiva sarvaü na santi råpàdaya ityadhimu¤cati ÷raddhayà / avagàhate praj¤ayà / etadeva j¤ànaü mukhyaü liïgam / asya paricchedamàha / na cetyàdinà / (#<RSt_110>#) paricchedàpekùayà bahuvacanaü ebhirliïgairiti / tathataiva sarvamiti j¤ànàt 'råpàdibhyo nivçttiþ' nirvedhàïgeùvavaivartikaliïgaü prathamam //

punaraparamityàdi / anyeùàmiti / ito dharmàdvàhyànàm / ÷ramaõànàmiti pravrajitànàm / mukhamullokayati praõataþ pa÷yati / kimitãtyàha / ime ityàdi / jànanti laukikena j¤ànena / pa÷yanti lokottareõa / dàtavyamiti bhaktito deyam / vyapà÷rayata iti sevate ÷araõaü và gacchati / satyeùu ratneùu ca vimatirvicikitsà / tasyàþ kùaye sati sarvametanna karotãti 'vikitsàkùayo ' dvitãyaü teùu talliïgam //

sa khalvityàdi / apàyà narakapretatirya¤caþ / svãbhàvaþ strãtvam / sa càva÷iùñànàmakùaõànàmupalakùaõamiti 'akùaõakùayaþ' tçtãyaü teùu talliïgam //

punaraparamityàdi / da÷asu ku÷aleùu svayaü sthitvà 'pareùàü' teùu 'samàdàpanaü' dçóhãkaraõaü ceti caturthaü teùu talliïgam //

punaraparamityàdi / yaü yaü dharmamiti såtrageyàdikam / dadàti ca parasmai hitàya sukhàya caùa bhavatviti teùàmeva hitasukhàya / iti anenàkàreõa sàdhàraõaü karoti / yathà ca dharmadànaü tathànyadapi dàna÷ãlàdikamiti 'paràdhàraü dànàdi' pa¤camaü teùu talliïgam //

punaraparamityàdinà na dhandhàyatãtyetadantena 'gambhãre 'rthepyakàïkùaõaü' ùaùñhaü teùveva talliïgam //

'maitraü kàyàdi' iti kàyàdi karma / tadàha hitavacana÷cetyàdinà / upalakùaõatvàditi 'maitraü kàyàdi' saptamaü teùu talliïgam //

'asaüvàsaþ pa¤cadhàvaraõena và' iti / pa¤ca nivaraõàni / kàmacchando vyàpàdastyànamiddhamauddhatyakaukçtyaü vicikitsà ceti / ebhirasaüvàso 'samanvàgamaþ / tamàha / alpastyànamiddha÷ca bhavatãtyupalakùaõatvàt / iti pa¤cabhirnivaraõaisaüvàso 'ùñamaü teùu talliïgam //

sarva yathà bhavati tathànu÷ayasya dveùànubandhasya hànaü 'sarvànu÷ayahàanam' / tadàha niranu÷aya÷ca bhavatãti / navamaü teùu talliïgam //

'smçtisaüpraj¤atà' itismçtisahitaü saüprajanyam / tadàha sobhikràmanvetyàdinà / abhikramo gamanam / apratikrama àgamanam / bhràntaü vikùiptam / na vilambitamiti vilambe vikùepàt / sahaseti asamãkùya bhåmim / upalakùaõaü caitaccaükramasthànaniùadyà÷ayaneùu vikùepasyeti smçtisaüprajanyaü da÷amaü teùu talliïgam //

(#<RSt_111>#)
tasya khalvityàdi yànãtyataþ pràk / yåkàyogàd yåkilaþ / picchàditvàdilac / caukùaþ ÷uciþ / àbàdhaþ pãóà / àdãnava upadrava iti '÷ucicãvaràdità' ekàda÷aü teùu talliïgam //

yànãtyàdi subhåtiràhetyataþ pràk / sambhavanti jàyante kàyasya bhakùaõàya / abhyudgatànãti prativi÷iùñàni / iti '÷arãre kri(kç)mãõàmasamubhdavo ' dvàda÷aü teùu talliïgam //

subhåtiràhetyàdi punaraparàt pràk / cittàlpakçtyatà alpatvàdavikùepàcca / cittasya kauñilyaü kuñilatà / yattu svadoùapracchàdanopàyastacchàñhyam yatparava¤canàya sa vaïkaþ / parava¤canàrthamabhåtasvaguõasaüdar÷anaü màyà / ebhirvirahàdyathàkramaü cittàkauñilyaü città÷àñhyatà cittàvaïkatà cittàmàyàvità ca / ÷eùaü subodham / iti 'cittakauñilyaü' trayoda÷aü teùu talliïgam //

punaraparamityàdi / atra làbhàdiguråkatàpratiùedhena dhutagrahotpyupalabhyate / iti 'dhutaguõasamàdanaü' caturda÷aü teùu talliïgam //

nerùyàmàtmasaryabahulo bhavatãti màtsaryagrahaõena ùañpàramitàvipakùà upalakùyante / iti 'amatsaràdità' pa¤cada÷aü teùu talliïgam //

na ca gambhãreùvityàdi punaraparàt pràk / saüsyandanaü saüyojanam / dharmatayà yuktaü sarvamavagacchatãti 'dharmatàyuktagàmitvaü' ùoóa÷aü teùu talliïgam //

punaraparamityàdi dhàrayitavyàntaram / pratide÷ayetyeayamatyayato de÷aya / pratiniþsajeti pratiniyamenàtyantikatvena parityaja / evamiti bodhicittatyàge sati / evamapãti / ãdç÷epi màyeõoktai / ÷eùaü subodham / iti lokànàmartho 'smàditi 'lokàrthaü narakaiùaõà' narakasvãkàraþ / saptada÷aü teùu talliïgam //

punaraparàdi dhàrayitavyàntam / yacchrutaü praj¤àpàramitàdi tatpratide÷aya pratyàcakùva / yad gçhãtaü badhicittapàramitàcaryàdi tatparityaja / abhåtavicitravàdã kaviþ / tasya karma kàvyam / avinivartanãyasya dhàtuþ prakçtiþ / apratyudàvartanãyadharmeti pareõa sambadhyate / ÷eùaü subodham / iti 'parairaneyatà' 'ùñàda÷aü teùu talliïgam //

punaraparàdi dhàrayitavyàntam / saüsàre càriketyàdinà bodhisattvamàrgaü dåùayati / ihaiva tvamityàdinà ÷ràvakàdimàrgaü gràhayati / abhinirvçtta iti kùãõàyuþ / và÷abdo vikalpe / ihaivetyàdikaü và vakùyati / (#<RSt_112>#) aho vatetyàdikaü và / cittaü na kupyati na calatãti màrabhàùitasya hãnamàrgasya màrabhàùitatvena j¤ànàt / ata idaü màrasyànyamàrgopade÷ino 'màra ityavabodhaþ' ånaviü÷atitamaü teùu talliïgam //

sà cedityàdi dhàrayitavyàntam / viveko mahàyànatyàgaþ / tadarthàni vacanàni vivekapadàni / tàni parato màràditaþ ÷rutvà cittaü na parihãyate iti sambandhaþ / na calatãtyarthaþ / kuta ityàha / dharmatàyà iti dharma eva dharmatà mahàyànacaryà tataþ / na pratyudàvartata iti na vimukhãbhavati / nànyathàbhàva iti na viparyayaþ / na hãnayàne bahumàna ityarthaþ / tànãti vivekapadàni / ca÷abdo hetau / yasmànmàrakarmàõi jànàti / asthànamiti pareõa sambadhyate / tatheti yathà buddhànuvarõitam / ÷eùaü subodham / iti 'caryàbuddhànumodità' viü÷atitama teùu talliïgam //

åùmàmårdhasu sa kùàntiùvagradharmeùvavasthitaþ /
liïgairamãbhirvi÷atyà sambodherna vivartate //

ayamupasaühàraþ / åùmàdiùu nirvedhabhàgãyeùu sthite ya ebhirvi÷atyà liïgairlakùitaþ sa sambodherna nivartate / so 'vinivartanãya ityarthaþ //

dar÷anamàrge sthitamadhikçtya ÷àstram-

[105] kùàntij¤ànakùaõàþ ùañ ca pa¤ca pa¤ca ca dçkpathe /
bodhisattvasya vij¤eyamavaivartikalakùaõam // 4-46 //

dar÷anamàrge sthitasya bodhisattvasyàvaivartikaü liïgaü veditavyam / kiü tat? 'kùàntij¤ànalakùaõàþ' kùàntikùaõàþ j¤ànakùaõà÷ca / 'ùañ ca pa¤ca pa¤ca ca' iti ùoóa÷etyarthaþ / katame ùoóa÷a?

[106] råpàdisaüj¤àvyàvattirdàóhrya cittasya hãnayoþ /
yànayorvinivçtti÷ca dhyànàdyaïgaparikùayaþ // 4-47 //
[107] kàyacetolaghutvaü ca kàmasevàbhyupàyikã /
sadaiva brahmacàritvamàjãvasya vi÷uddhatà // 4-48 //
[108] skandhàdàvantaràyeùu sambhàre sendriyàdike /
samare matsaràdau ca neti yogànuyogayoþ // 4-49 //
[109] vihàre pratiùedha÷ca dharmasyàõoralabdhatà /
ni÷citattvaü svabhåmau ca bhåmitritayasaüsthitiþ // 4-50 //
(#<RSt_113>#)
[110] dharmàrthaü jãvitatyàga ityamã ùoóa÷a kùaõàþ /
avaivartikaliïgàni dçïmàrgasthasya dhãmataþ // 4-51 //

tatràdyamàha / punaraparamityàdinà dhàrayitavyàntena / abhisaüskarotãti utpàdayatãtyarthaþ / tamapi dharmamiti råpàdikaü nopalabhata ityàdi / atra upalambha evàbhisaüskàraþ / sa evotpàdanam / anutpàdaj¤àne kùàntirasyeti bahuvrãhiþ / iti 'råpàdisaüj¤àvyàvçttiþ' duþkhe dharmaj¤ànakùàntiþ / sà dçïmàrge prathamaü talliïgam //

punaraparamityàdi dhàrayitavyàntam / vicchankyisyatãti vigatacchandaü kariùyati / àj¤àsyati lokottareõa j¤ànena / vihanyase kliùyase / vivecanatà bodhicittatyàjanam / tatreti samyaksambodhau / dçóhacittena iti samyaksambodhau 'cittadàróhyaya' duþkhe dharmaj¤ànam / tad dçïmàrge dvitãyaü talliïgam //

punaraparàdi bhavatyantam / iti 'hãnayànavinivçttiþ' duþkhe 'nvayaj¤ànakùànti / sà dçïmàrge tçtãyaü liïgam //

sa àkàïkùannityàdi veditavyàntam / iti 'dhyànàdãnàmaïgaparikùayaþ' kàmotpattivibandhe daurbalyaü duþkhe 'nvayaj¤ànam / tad dçïmàrge caturthaü talliïgam //

punaraparàdi sa cedityataþ pràk / atra na nàmaguruka ityàdikaü 'cetolaghutvam' / so 'bhikràmanvetyàdikaü 'kàyalaghutvam' / tadubhayaü samudaye dharmaj¤ànakùàntiþ / sà dçïmàrge pa¤camaü talliïgam //

sa cedityàdi pràganarthikàt / yathoktaiva saüj¤àbhyupàyaþ tena nirvçttà 'kàmasevàbhyupàyikã' / sà samudaye dharmaj¤ànam / tad dçïmàrge ùaùñhaü tallãïgam //

anarthikà eva cetyàdi dhàrayitavyàntam / atyarthaü saumanasyajananàt priyaråpaiþ / atyarthaü sukhajananàt sàtaråpaiþ / pra÷aüsàyàü råpap và / anarthikà eveti nityamanarthikàþ / na samaviùameõeti na yuktàyuktena / kathamityàha / dharmeõaivetyàdi / apamardanaü pãóà / pa¤cabhirmokùabhàgãyai÷caturbhirnirvedhabhàgãyaiþ saptabhi÷ca dar÷anakùaõairyogàt satpuruùairityàdini ùoóa÷apadàni / iti 'sadaiva brahmacàritvaü samudaye 'nvayaj¤ànakùàntiþ / sà dçïmàrge saptamaü talliïgam //

punaraparàdi dhàrayitavyàntam / mantrajàtirmantràvi÷eùaþ grahadevatàyàþ / auùadhiþ pà(pha)lapàkàntà / strãdevatàyà mantro vidyà / (#<RSt_114>#) bhaiùajyamauùadham / àdi÷abdena yantramantràdiparigrahaþ / vigrahaþ kàyena kalaho vivàdastu vàcà / iti 'àjãvapari÷uddhiþ' samudaye 'nvayaj¤ànam / dçïmàrge 'ùñamaü tàliïgam //

navamàt prabhçti pa¤cakùaõànadhikçtya ÷àstram-

'skandhàdàvantaràyeùu sambhàre sendriyàdike /
samare matsaràdau ca neti yogànuyogayoþ //
vihàre pratiùedha÷ca'

iti / 'yogaþ' sàbhinive÷à vçttiþ / 'anuyogo ' nirabhinive÷à vçttiþ / tàbhyàü vihàrastayorvihàrastadvànsamàdhiþ / tasya 'pratiùedhaþ' / 'neti' iti na¤o sambandhàdityarthaþ / sa punarvihàraþ 'skandhàdau' prathamaþ / 'antaràyeùu' dvitãyaþ / 'sambhàre ' tçtãyaþ / 'sendriyàdike samare ' caturthaþ / 'matsaràdau' pa¤camaþ / tatra caturaü tàvadàha punaraparamityàdinà na ca te kalahetyataþ pràk / na te skandhàyatanetyàdi / yogà÷cànuyoga÷ca yogànuyogaü tadanuiyuktàstena saha yuktàþ / sahàrthe 'nu÷abdaþ / na viharantãti sambandhaþ / atropapattirmahatyobhaügavatyoruktà- "tathà hi sa ÷ånyatàyàü sthito na kasyaciddharmasya hãnatvaü và utkçùñatvaü và samanupa÷yati" iti / enàmasyàü vàkyadvayenàha / saükle÷apakùo niþsàratvena saïgaõikàràmatàviùayatvàt saïgaõikàràmatà / saivàsattvena kathàmàtratvàt kathà / ÷eùaü pårvavat / utkçùñatvàdràjasaükle÷anirodhaþ / sa eva kathà asàkùàtkçtatvena kathàmàtratvàt kathà / etàveva kathe dve / yathàyogamuttaratràpãti skandhàdiyogànuyogavihàraviraho nirodhe dharmaj¤ànakùàntiþ / sà dçïmàrge navamaü talliïgam //

pa¤ca nivaraõàni cauràþ ku÷aladravyaharatvàt / ÷eùaü pårvavat / iti nirodhe dharmaj¤ànam / tad dçïmàrge da÷amaü talliïgam //

ku÷aladharmasambhàraþ senà / ÷eùaü pårvavat / iti nirodhe 'nvayaj¤ànakùàntiþ / sà dçïmàrge ekàda÷aü talliïgam //

tayà senayà vipakùàõàü bàdhanaü yuddham / ÷eùaü pårvavat / yuddhe sati nirodhaþ pràpyate / nirodho nirvàõaü vimuktiþ / ka÷càsau? dehapratiùñhàbogapratibhàsànàü vij¤aptãnàü paràvçttiþ / tasmàddehàdãnàmavikalpanàt na gràmanagaranigamajanapadaràùñraràjadhànãkathàyogànuyogamanuyuktà viharanti / tatra cakùuràdi pa¤cakaü (#<RSt_115>#) dehaþ / sa hi gràma indriyagràmatvàt / dehànàmàdhàratvàt pratiùñhà nagaram / niyatendriyagamyatvàt nigamo bhogaþ pa¤caviùayàþ / janapadàdayaþ pratiùñhàvi÷eùàþ / àtmàtmãyavikalpakùaye sati mokùaþ / tata àtmavikalpànadhikçtyàha / nàtmakathetyàdi / àtmãyavikalpànadhikçtyàha / nàmàtyetyàdi / ita urdhvaråpàþ kathàste yathàyogamàtmãyavikalpà bhogavikalpàþ pratiùñhàvikalpà và veditavyàþ / yadi tathà tathà na viharanti kathaü tarhi viharantãtyàha / api nvityàdi / praj¤àpàramitaiva katha pratyavekùà / ÷eùaü purvavat / sarvatra dharmatayà samatàyogànuyogamanuyuktà eva viharantãtyarthaþ / sarvaj¤atàpratisaüyuktairiti bodhicittapratisaüyuktaiþ / yuddhendriyàdikathàyogànuyogavihàraviraho nirodhe 'nvayaj¤ànam / tad dçïmàrge dvàda÷aü talliïgam //

'matsaràdau ca' iti ÷àstram / yadàha mahatyoþ / "sa dànapàramitàyàü caranna màtsaryakathàyogamanuyukto viharati yàvat praj¤àpàramitàyàü caranna dauùñhulyakathàyogamanuyukto viharati" iti / tadasyàmàha / na ca te kalahabhaõóanavigrahavivàdakathàyogànuyogamanuyuktà viharantãti / vipakùatvàtkalahà màtsaryàdayaþ / pratipakùatvàtkalahà màtsaryàdayaþ / pratipakùatvàbhdaõóanàdayaþ / yadobhayeùàü cetasi càrastulyabalatà ca tadà vigrahaþ / yadà tu pratipakùairvipakùà durbalãkriyante tadà vivàdaþ / tàveva vigrahavivàdau kathà vikalpatvàt / tasyàü yogànuyogamanuyuktà na viharanti / abhedaþ samatàj¤ànam / bhedo nànàtvavikalpaþ / mitrakàmà÷cetyàdi dhàrayitavyàntaü sugamam / iti màrge dharmaj¤ànakùàntiþ / sà dçïmàrge trayoda÷aü talliïgam //

punaraparàdi sa cedityataþ pràk / anetaitadàha /

'dharmasyàõoralabdhatà / ni÷citatvaü svabhåmau ca' iti / so 'õumapi dharma na samanupa÷yati yo vivarte, bhavàn và vivartena / tathàpi svasyàmavinivartanãyabhåmau niþsaü÷ayo bhavati / vicikitsà saü÷ayaþ / saüsãdanaü mandotsàhatà / ànantaryacitteneti / anantaryapa÷càttàpena / prativinodanaü sarvathàtyàgaþ / viùkambhaõaü mandàkaraõam / avinivartanãyacittamàtmano 'vinivartanãyatvani÷cayaþ / asaühàryamapratyàneyam / ityavaivartikabhåmau 'sthirani÷cayatva' màrge dharmaj¤ànam / tad dçïmàrge caturda÷aü talliïgam //

'bhåmitritayasaüsthitiþ / ' màrakarma tathàgatabhàùitasyànyathàtvaü bhàvinã càtmanaþ samyaksambodhiriti trãõi sthànàni 'bhåmitritayam' / tasmin 'saüsthitiþ' (#<RSt_116>#) àtyantiko ni÷cayaþ / tàmàha / sa cetkhalvityàdinà dhàrayitavyàntena / ihaivetyasminneva janmani / nàyaü tathàgata ityasmàtpårva iti ÷abdaþ paro draùñavyaþ / tathà tannànyathetyukte 'rthàdgamyate bhaviùyatyeva me 'nuttarà samyaksambodhiriti / buddhàdhiùñhànaü buddhanirmàõam / addheti tattvata ityarthaþ / iti bhåmitrayasaüsthitimàrge 'nvayaj¤ànakùàntiþ / sà dçïmàrge pa¤cada÷aü talliïgam //

punaraparamityàdi àparivartàntàt / àtmanaþ parityàgo vikrayàdi / jãvitasya parityàgo maraõam / buddhairbhagavabhdirde÷ito dharmaþ sarvadharmàþ ÷ånyà iti / tameva mohapuruùàþ pratikùipanti / tasya svayaü parai÷ca parigrahàya jãvitamapi tyajati / sa hi buddheùu yatpremagauravaü taddharme karoti / dharmakàyàstathàgatà iti j¤ànàt / àtmana÷ca bhàvibuddhatvadar÷anàt / ÷ràvakasyàpãtyupalakùaõam / bodhisattvasyàpi devàderapi / ÷eùaü subodhamiti / 'dharmàrthaü jãvitatyàgaþ' màrge 'nvayaj¤ànam / tad dçïmàrge ùoóa÷aü talliïgam //

'ityamã ùoóa÷a kùaõàþ / avaivartikaliïgàni dçïmàrgasthasya dhãmataþ' // ityupasaühàraþ //

avinivartanãyasya yànyàkàraliïganimittàni taddyotakaþ parivartastatparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü saptada÷aþ parivartaþ //


18. ÷ånyatàparivarto nàmàùñàda÷aþ /

nirvedhàïgadçïmàrgayoravaivartikaliïgàni saükhyayà vi÷eùata÷coktani / bhàvanàmàrgastu gambhãraþ / tato tànyubhayathàpi vaktuma÷akyàni / ataþ ÷àstram-

[111] gambhãro bhàvanàmàrgaþ

etadàha / atha khalvityàdinà pratyekabuddhairityetadantena / à÷caryaü bhagavannityekaü codyam / kimà÷caryamityata àha / mahàguõetyàdi / (#<RSt_117>#) mahàn guõasambhàraþ paramagambhãratayà kalpàsaükhyeyadvayanirantaraprayatnalabhyatayà ca / ata eva vi÷eùato j¤àtuma÷akyatvàdapramàõàþ saükhyàtuma÷akyatvàdaparimitàþ / bodhisattvo mahàsattva iti bhàvanàmàrgastho 'vaivartikaþ / avinivartanãyeneti bhàvanàmàrgasthena / saükhyàtikramàd anantam / paramodàratvàd aparyantam / asaühàrya samyagagràdyaü samyagj¤àtuma÷akyaü ÷ràvakapratyekabuddhairapãti bhàvanàmàrgasya gàmbhãryam //

subhåtiràhetyàdi pratibalaþ ÷akto nirdeùñum / kintu sattvà(rvà)rtho na syàditi bhàvaþ / tataþ kimityàha / ata evetyàdi / evakàro bhinnakramaþ / sthànànãtyataþ pareõa draùñavyaþ / sarvàõi gambhãràõãti vãpsàrthaþ / sthànànãti bhàvanàmàrgàlambanàni / praj¤àpàramitàyàü pratisaüyuktàni tadàdhàraõãtyarthaþ / såcayitavyànãti såcyantàmityarthaþ / iti subhåteradhyeùaõà //

evamukta ityàdi / àrabhyeti / àdau nirdi÷ya / nigamayitukàma iti bhàvanàrge yojayitukàmaþ / iti bhagavato 'bhyupagamaþ /

atha ֈstram-

gàmbhãryaü ÷ånyatàdikam /
samàropàpavàdàntamuktatà sà gabhãratà // 4-52 //

'gambhãro bhàvanàmàrgaþ' ityuktam / tasya 'gàmbhãryaü' gambhãrabhàvaþ / yataþ sa gambhãro bhavati tacca ÷ånyatànimittàdikam / màrgasya gambhãryamàlambanagàmbhãryàditi bhàvaþ / taccàlambanaü '÷ånyatàdi' / ÷ånyatàderapi kà gàmbhãryatà? yàsya samàropàntenàpavàdàntena càrahitatà / bhagavànabhyupagataü såcayitumàha / gambhãramitãtyàdi / sarvadharmàõàü yathàpratibhàsabhàvo yathàtattvaü ca bhàvaþ ÷ånyatà / saivànimittaütadvedane nimittanirodhàt / saivàpraõihitaü tadvidàü traidhàtuke 'praõidhànàt / saivànabhisaüskàrasteùàü punarbhavàya karmàkaraõàt / saivànutpàdasteùàü tena karmaõànutpàdàt / saivàjàtisteùàü prakçtyajàtatàj¤ànàt / saivàbhàvo 'dravyatvàt / saiva viràga÷uddhiþ kle÷ànu÷ayasamudghàtàt / saiva nirodhasteùàü punarbhavavi(ni)rodhàt / saiva nirvàõaü teùàü vàsanàsamudghàtàt / saiva vigamasteùàü sà÷ravaskandhoparamàt // iti ÷ånyatàdikam //

subhåtiràheti kàkvà pçcchatãtyarthaþ / dharmàõàmiti ÷ånyatàdinàm / sarvadharmàõàmiti skandhadhàtvàdãnàm / bàlagràhyà råpàdayaste kathaü gambhãràþ? ataþ svayameva pçcchati kathaü cetyàdi / uttaraü yathà tathatetyàdi / (#<RSt_118>#) kasya tathateti cedàha tatretyàdi / sphuñãkartumàha yathetyàdi / yatreti yasyàü råpàditathatàyàü vedyamànàyàü kalpitaü råpàdi na prakhyàti iyaü råpàdãnàü gambhãratà / paramàrthasatà råpeõa teùàü prakhyànàt / samyagde÷anayà toùitaþ subhåtiràha / à÷caryamityàdi / såkùmeõeti nipuna(õa)vedyena / nirvàõaü ca såcitam / bhàvanàmàrgasthasyàvaivartikasya sarveùàü parikalpitànàmaprakhyànàt / råpàdibhya÷ca nivàritaþ / teùàü paramàrthasya prakhyànàt / tatra nirvàõena råpàdisamàropàntamutkatà / iti ÷ånyatàdigambhãratà //

atha ֈstram-

[112] cintàtulananidhyànànyabhãkùõaü bhàvanàpathaþ /
nirve àïgeùu dçïmàrge bhàvanàmàrga eva ca // 4-53 //

'abhãkùõaü' iti prabandhena / ataþ pràbandhikàni 'cintàtulananidhyànàni' svabhàvo bhàvanàmàrgasya alambanaü ÷ånyatàdi / ÷ånyatàderàdhàro nirvedhabhàgãyadçïmàrgabhàvanàmàrgàþ(rgaþ) kathaü bhàvanàmàrgasyà(÷cà)syaiva viùaya iti cedàha-

[113] pràbandhikatvàdiùño 'sau

'pràbandhiko ' hi bhàvanàmàrgaþ / tataþ pràkçto viùayaþ pa÷càttamo viùayãti nàsti virodhaþ / atra såtraü bhagavànàhetyàdi / imànãti yathoktàni ÷ånyatàdãni / praj¤àpàramitàpratisaüyuktànãti / vikalpapàramittaiva praj¤à praj¤àpàramità dar÷anamàrgo bhàvanàmàrga÷ca / nirvedhabhàgãyàni tu tàdarthyàtpraj¤àpàramità / tasyàü trividhàyàü pratisaüyuktàni sambaddhàni tadàdhàràõãtyarthaþ / ya imànio cintayiùyati tulayiùyati upanidhàsyatãti sambandhaþ / kathamityata àha / evaü mayetyàdi / sthàtavyamiti cintayaikàntani÷cayàt / ÷ikùitavyamiti tulanena ÷amathotpàdanàt / pratipattavyamityupanidhyànena vipa÷yanotpàdanàt / àj¤aptaü grantha÷ravaõàt / àkhyàtamarthaj¤àpanàt / upadiùñaü rahasyakãrtanàt catasro yuktayaþ / apekùàyuktiþ sarvahetånapekùya kàryotpatteþ / kàryakàraõayuktiþ tebhyaþ pratyekaü kàryavi÷eùotpatteþ / upapattiþ sàdhanayuktiþ / yena pramàõena yo 'rthaþ sidhyati / dharmatàyuktiþ svabhàvaniyamodharmàõàm / agni eva dahatyàpa eva kledayantãtyàdi / àbhiþ samàdhyàlambanasya rahasi paryaïkamàruhya satkçtya sàtatyena niråpaõaü cintà / tatraiva navàkàreõa ÷amathena cetasaþ samãkaraõaü tulanam / dharmànvicinoti pravicinoti parivitarkayati parimãmàüsàmàpadyata iti caturàkàrà vipa÷yanà upanidhyànam // tatra yathàvabhdàvikatàj¤ànaü vicayaþ / (#<RSt_119>#) pa¤caiva skandhà ityàdi yathàvabhdàvikatàj¤ànaü pravicayaþ / sarva ete ÷ånyà ityàdi nirvikalpena manasà praj¤àsahagatena nimittãkaraõaü parivitarkaþ / santãraõaü parimãmàüsà / iti bhàvanàmàrgasya svabhàvaþ //

navadhà ca prakàrataþ /

sa bhàvanàmàrgaþ prakàrabhedena navadhà bhavati / cakàràdvipakùo navadhà / kathamityàha-

mçdumadhyàdhimàtràõàü punarmçdvàdibhedataþ // 4-54 //

mçdumçduþ / mçdumadhyaþ / mçdvadhimàtraþ / madhyamçduþ / madhyamadhyaþ / madhyadhimàtraþ / adhimàtramçduþ / adhimàtramadhyaþ / adhimàtràdhimàtra÷ceti / vipakùàõàmapyeta eva nava prakàràþ / tatraite màrgasya prakàrà anulomamutpadyante / taiþ pratilomaü vipakùaprakàràþ kùãyante / adhimàtràdhimàtro 'dhimàtramadhyo yàvanmçdumçduþ / sa ca vipakùo bhàvanàheyaþ kle÷avikalpà yathàyogàm / audàriko hi mala÷celàtpurva niùpãóyate pa÷càsåkùmaþ / tadvaccittàdapi /

tatràdyaþ tathetyàdinà / dvitãya evamityàdinà / tataþ yathà punaraparàdibhãþ prasavatyantaiþ tataþ dvàvekena punaraparàdinà subhåtiràhetyataþ pràk / tathetyàdi / tatheti yathoktena krameõa sampàdayamànaþ ÷amathena / upanidhyàyana vipa÷yanayà / upaparãkùamàõa ubhàbhyàm / prayujyamànaþ ÷amathavãryeõa / ghañamàno vipa÷yanàvãryeõa / vyàyacchamàna ubhayavãryeõa / svayameva bhagavàn pçcchati kiyatkarma karotãti / uttaraü svayamevàha tadyathàpãtyàdinà / prasàdà prabhavantãti pràsàdikà guõàþ / matvarthãyo 'c / paraparigçhãteti parakãyà na va÷ayen na ÷aknuyàt / saüsàràdityàgàmino janmaprabandhàt / chorayatãti tyajati / vipçùñhãkaroti / àgàmino 'nàgamanàt / vyantãkarotãtyaparàntataþ pårvàntanayanàt / yathàj¤aptamityàdi pårvavat / yathoddiùñaü yathà nirdiùñamityudde÷anàt / tiùñhati cintayà saü÷ayacchedàt / ÷ikùate ÷amathena / pratipadyate vipa÷yanayà / upanidhyàyatãtyubhàbhyàm / evaü yogaü bhàvanàmàpadyate / iyatà ekaü karmoktam /

dvitãyamàha tàü÷cetyàdinà samyaksambodherityetadantena / iti bhàvanàmàrgo mçdumçduþ //

evamityàdi evamityanantaroktavat / tàvatkarmeti bahutarakalpavyantãkaraõam / samyaksambodhivinivartakadoùavivarjanaü ca / adhikamàha (#<RSt_120>#) yathetyàdinà pràk punaraparàt / tata iti dàyakàt / ayameva vi÷iùyate bahutarapuõyatayà prakçùyate / ityata àha / yoyamityàdi / iti bhàvanàmàrgo mçdumadhyaþ //

punarityàdi / dadyàdarpaõataþ / pratiùñhàpayedavipratisàrataþ / iti bhàvanàmàrgo mçddhadhimàtraþ //

punarityàdi / manasikàro vihàraþ / iti bhàvanàmàrgo madhyamçduþ //

punarityàdinà bhàvanàmàrgo madhyamadhyaþ //

punarityàdi / vyutthàya dharma de÷ayet tacca bodhau pariõàmayediti bhàvanàmàrgo madhyàdhimàtraþ //

punaraparetyàdi / tacca dharmadànaü / praj¤àpàramitoktena pariõàmena pariõàmayediti bhàvanàmàrgo 'dhimàtramçduþ //

punarityàdi / taddharmadànaü praj¤àpàramitoktapariõàmena pariõamayya punaþ pratisaülayane yogamàpadyate / iti bhàvanàmàrgo 'dhimàtramadhyaþ //

yaþ punastat pratisaülayanamavirahitaü karoti praj¤àpàramitayà sa tasya bhàvanàmàrgo 'dhimàtràdhimàtraþ //

subhåtiràhetyàdi / iha bahutaraü puõyaü prasavatãti bàhulyenoktam / ataþ subhåte÷codyam / abhisaüskàro vikalpaþ / tadvatpuõyàbhisaüskàropi / tasmàdvahutaraü puõyamiti bahutaro vikalpa uktaþ syàditi / uttaraü bhagavànàha sopãtyàdinà prasavatyantena / idànãmiti bhàvanàmàrgakàle / yathàlakùaõamasattvàcchånyaþ / aj¤àtàrthe kapratyayaþ / bàlairaj¤àtaþ ÷ånyaka ityeva / evameva àkhyàti prakhyàtãti àkhyaþ / anàkhye àkhyà bhavati àkhyàyate lohitàderàkçtigaõatvàt kyaù / prakhyàtãtyarthaþ / evamuttareùvapi draùñavyam / asvàmikatvàd riktaþ / agràhyatvàt tucchaþ / gràhakàbhàvatvàd asaraþ / evamiti ÷ånyatàdibhiþ / ÷eùaü subodham / iti bahutaraüpuõyaüprasavacodyaparihàrau //

subhåtiràhetyàdi / utkarùopi vi÷eùaþ / chedopi nànàkaraõam / tayorvyavacchedàrthamubhayorupàdànam / pramàõànãtyaudàryaparicchedàþ / saükhyayàpãti gaõanayàpi na kùapayituü kùayaü netum / syàbhdagavannityàdi sugamam / adhikaü vacanaü adhivacanaü mukhyaü vàcakamityarthaþ / akùayà apãti (#<RSt_121>#) àkà÷avat / aprameyàtàpãtyàkà÷asyeva / akùayàprameya÷ånyatànimittàdãnàü abhilàpàþ ÷abdàþ / nanu ÷abdà api vicatràþ kathamekàrthe vyavacchedyabhedyale÷àditi bhàvaþ / ata evàha de÷anàbhinirhàra eùa iti / de÷yate 'nayeti de÷anà karuõà tasyàbhinirhàro niþùyandaþ sa càsau nirde÷a÷ca / atra ÷àstram-

[114] asaükhyeyàdinirde÷àþ paramàrthena na kùamàþ /
kçpàniùyandabhåtàste saüvçtyàbhimatà mune // 4-55 //

'na kùamà' iti na yuktàþ / ityasaükhyeyàdinirde÷e codyaparihàràþ //

subhåtihàha / à÷caryamityàdyapi tu khalvityataþ pràk / avàggocaratvàd anabhilàpyàþ / pàramitàrthasyeti ÷ånyatàlakùaõasya / atra ÷àstram-

[115] hànivçddhã na yujyete niràlàpasya vastunaþ /
bhàvanàkhyena kiü hãnaü vartmanà kimudàgatam // 4-56 //

ityanabhilàpyasya hànivçddhyabhàvaþ //

kathaü tarhi bodhirityata àha / api tu khalvityàdyàparivartasamàpteþ / sa dànaü dadattànmanasikàràüstàü÷cittotpàniti yairdànaü dadàti / tàni ca ku÷alamålànãti yàni taiscittotpàdaiþ saüprayuktàni / yathà bodhisthà pariõàmayatãti / anyathà na sà pariõàmanà bodhaye syàt / evamuttaràsvapi draùñavyam //

yathànuttarà samyaksambodhirityuktam / ataþ pçcchati / atha khalvityàdinà / bhagavànàha tathataiùà subhåte 'nuttarà samyaksambodhirityàdi / abhãkùõamiti punaþ punaþ / bahulamiti prabandhane / evaü khalvityàdinopasaühàraþ / atra ÷àstram-

[116] yathà bodhistathaivàsàviùñasyàthaisya sàdhakaþ /

tathatàlakùaõà bodhiþ sopi tallakùaõo mataþ // 4-57 //

'asau' iti 'sopi' iti bhàvanàmàrgaþ //

÷ånyatàpradhànaþ parivartaþ ÷ånyatàparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàmaùñàda÷aþ parivartaþ //


(#<RSt_122>#)
19. gaïgadevàbhaginãparivarto nàmekonaviü÷atitamaþ /

atha khalvityàdi pràgevamuktàt / na pårveõa cittena bodhirna ca pa÷cimena tayorasamavadhànàditi codyam //

evamukta ityàdi pràgevamuktàt / iyatà dãpadçùñàntena parihàraþ / atra ÷àstram-

[117] pårveõa bodhirno yuktà manasà pa÷cimena và /

iti codyam /

dãpadçùñàntayogena

bodhiriti vartate / anena parihàraþ //

atha ֈstram-

gambhãrà dharmatàùñadhà // 4-58 //

yà bodhiriti vartate / kevalàyà bodhestathataiva lakùaõamuktamaùñàda÷e / saparicchadàyàstu bodherlakùaõamaùñavidhaü gàmbhãryam / tatkathamaùñadhà?

[118] utpàde ca nirodhe ca tathatàyàü gabhãratà /
j¤eye j¤àne ca caryàyàmadvayopàyakau÷ale // 4-59 //

'advayaü ca upàyakau÷alyaü ca; iti samàhàradvandvaþ / ata evamukta ityàdinà pràgevamuktàdgàmbhãrya subhåtiþ prastauti / anyatra tebhya iti vinà tebhyaþ / evamukte bhagavànityàdinà parijayaü karotãtyetadantenàùñavidhaü gàmbhãryamàha / yaccittamiti bhràntamabhåtaparikalpàtmakam / niruddhamiti santànakùayàt kùãõam / no hãti naivetyarthaþ / bhràntikàraõasya dvayàbhinive÷asya kùayàditi bhàvaþ / ityutpàdagàmbhãryam //

yaccittamutpannamiti abhràntam / bhràntikùayàccittàdhãnatvàcca cittotpatteriti bhàvaþ / nirodhadharmi bhagavanniti pratikùaõamiti bhàvaþ / nirotsyata iti santànanirodheneti bhàvaþ / no hãdamiti svarasata utpatteþ praõidhànàdibhi÷ca savi÷eùamakùayãkçtatvàditi bhàvaþ / (#<RSt_123>#) yaccittamanutpannarmityutpàdagàmbhãrye yaduktam yanna nirodhadharmãtyanantarameva yaduktaü yannirodhadharmãtyasmiüsteùàü punaruktatà syàt / yaccittamiti yaccittasantànaþ / anutpàdànirodhadharmãtyanàdinidhanam yo dharma iti nirvàõàkhyaþ / nirodhoniruddham / tatsvabhàvo 'syeti svabhàvaniruddhaþ / dharmateti ÷ånyatà / iti nirodhagàmbhãryam /

tathaiva sthàsyatãti yàvadàkà÷am / mà kuñasthà bhåditi tathatàvat / no hãdamiti pravàhanityatvàditi bhàvaþ / gambhãrà tathateti samyagj¤ànàdapi såkùmatvàditayatàgàmbhãryam //

tathatàyàü cittamiti tadveditvàttasyà àdheyam / no hãdamiti j¤ànàbhdede vedyatvàyogàt / cittaü tathatetyekalakùaõàditi bhàvaþ / anyattathatàyà ilikùaõabhedàdeva / no hãdamiti lakùaõabhedepi tàdàtmyàt / tadevamagràhyatvepi vedyà tathateti j¤eyagàmbhãryam //

samanupa÷yasi tvamiti cittaråpam / no hãtyagràhyatvàt / tadeva gràhyamapi cittaü vettãti j¤ànagàmbhãryam //

gambhãre caratãti praj¤àpàramitàrthe / samudàcàrà àlambananimittàni / pravartante na bhavanti / na samudàcaranti na prakhyàntãti caryàgàmbhãryam //

nimitte caratãti dvayanimitte 'dvayanimitte và / no hãti na dvayanimitte nàdvayanimitte / nimittamiti dvayàdvayanimittam / avibhàvitamaprahãõam / no hãti nàprahãõam / prahãõamevetyarthaþ / ityadvayagàmbhãryam //

api nviti kinnu / nimittaü vibhàvitaü bhavatãtyapratipårõeùu sarvabuddhadharmeùu iti bhàvaþ / subhåtiruttaramàha / na sa bhagavannityadinà / ihaiveti / asminneva janmani / kuta ityàha / sa cedityàdi / ÷ràvako bhavaediti na samyaksambuddhaþ / etattadityàdinopasaühàraþ / yallakùaõaü yannimittamiti yaddharmanimittaü yacca dharmatànimittaü tatsarvaü jànàti / parijayamabhyàsamàtraü karoti / ityupàyakau÷alagàmbhãryam //

tatràùñamaü gàmbhãryaü viprakçùñam / bodhe ÷eùàõi sannikçùñànãtyuktavidhaü gàmbhãryam / ukta÷ca '÷aikùau'vaivartiko gaõaþ' //

(#<RSt_124>#)
'samatà bhava÷àntyoþ' vaktavyà / ataþ ÷àstram-

[119] svapnopamatvàddharmàõàü bhava÷àntyorakalpanà /

eùa saüsàra etannirvàõamiti bhedakalpanà / saüsàranirvàõayoþ samatàj¤ànaü bhàvanàmàrge / svapnopamànsarvadharmàn pa÷yatastayorbhedakànupalambhàt / nanvabhåtaparikalpaþ saüsàraþ sa ca bhràntimàtraü bhràntikùayastu nirvàõam / kadà tayoþ samatàj¤ànam? bhàvanàmàrge saümukhãbhåte sarvadharmanairàtmyasaüvedanàditi cet / dar÷anamàrgepyetadastãti bhàvanàmàrgasya ko 'ti÷ayaþ? tasmàttato vyutthitasya samatàj¤ànaü gràhyam / taccàyuktam / vyutthitasya hi j¤ànaü bhràntaü svapnopamatvàt svapnaþ / bhàvanàmàrgastu samyagj¤ànaü divasopamatvàddivasaþ / tatra kadà yuktaü syàt? yadi daivasikàdabhyàsàti÷ayàt, svapneti praj¤àpàramità vivardheta / ataþ såtre 'tha khalvityàdinà vivardhata ityetadantena pra÷naþ / subhåtiràhetyàdinà bhàvitavyontenottaram / avikalpa iti / vikalpo vi÷eùaþ / avikalpo nirvi÷eùaþ / praj¤àpàramitàbhyàsata iti bhàvanàmàrgàbhyàsataþ / iti saüsàranirvàõasamatà //

÷àriputra àhetyàdi / iha svapna÷abdena svapna evocyate / kùayasaüj¤eti kùayo nirvàõaü tasya saüj¤à udgrahaþ / bhutàrthakalpanaü kalpaþ / vitathakalpanaü vikalpaþ / evameveti / àkà÷avattathàgatavadvà / cittaü cetanà buddhirvikalpaþ ityeko 'rthaþ / viviktànãti niþsvabhàvàni / viplutà hi buddhiravidyamànameva nimittãkçtyàrambaõã karoti / cetanàpãtyàdi sugamam / kàyasàkùãti kàya à÷rayaþ / tatparàvçttyà kàyena sàkùàtkàrã kàyasàkùã enamarthamityetaccodyaü visarjayiùyatãti parihariùyati / ajito maitreya iti paryàyau / yo dharmo visarjayediti maitreyaþ / visarjayitavya iti pra÷naþ / yena dharmeõeti vàcà / yasya dharmasyeti ÷àriputrasya / utpitsuþ tràsa uttràsaþ / saübhåtastràsaþ santràsaþ / tasya pravàhaþ santràsàpattiþ / balàdhànaü bhàvanà balavàsanà / atra ÷àstram-

karmàbhàvàdicodyànàü parihàrà yathoditàþ // 4-60 //

iti saüsàranirvàõasamatàyàü codyaparihàràþ //

'kçti÷uddhiranuttarà' vaktavyà / ataþ ÷àstram-

[120] sattvalokasya yà÷uddhistasyàþ ÷uddhayupahàrataþ /
tathà bhàjanalokasya buddhakùetrasya ÷uddhatà // 4-61 //

(#<RSt_125>#)
ekadà yatraika eva buddho jàyate tadbuddhakùetram / tasya ÷uddhatà pari÷uddhiþ / sà kuto bhavati? 'sattvalokasya' dç÷yate 'yà÷uddhiþ' vyàóakàntàràdità / tasyàþ svabuddhakùetrapari÷uddhàdupasaühàràt / mama buddhakùetre sarvathaivaü mà bhåditi / eùà vistareõa mahatyoruktà / iha tu saükùepataþ / punaraparamityàdinà atha khalu tatretyataþ pràk / uttràsàdiniùedha ukto vaktavya÷ca tadapekùayà punarapara÷abdàþ / durgatà bhåmiþ kàntàram / vyàóaiþ kàntàraü vyàóakàntàram pànãyavarjitakàntàraü pànãyakàntàram / yadicecchabdo yadyarthe / divyopabhogetyàdi / samabuddhakùetrasattvà iti vartate / rudhiràdyàhàravyudàsàya caitaduktam / sarvasvaparityàga eva ku÷alam / yadeteùàü loka iti bhàjanaloke sukhasamaïgilaþ / sukhaü samarpitamàhitameùàmiti sukhasamarpitàþ / sarvata iti sarvatra / vyàdhikàntàraü rogopasargaþ / iyatãti cittakùaõaparimàõà / apårveti bhàvinã / yadutàkoñãriti nahi niraü÷asya kùaõasya koñirasti / yà setyarthà(tyapårvà) bhut / apårvà koñãryatràbhisaübhotsye / iti buddhakùetrapari÷uddhiþ //

atha khalvityàdyàparivartàntàt / anena yattasyàü de÷anàyàü saüvçttaü tadàha / asaktàni alagnàni / antarikùe vihàyasãti kevala evàkà÷e / pariniùpattiriva pariniùpattirva÷ãbhàvaþ / pramàõabaddhaþ pramàõaniyataþ / asàtakàntàràõi duùkàntàràõi / ÷eùaü subodham //

gaïgadevàbhaginyà lakùitaþ parivartastatparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàmekonaviü÷atitamaþ parivartaþ //


20. upàyakau÷alyamãmàüsàparivarto nàma viü÷atitamaþ /

kùetrapari÷uddhiruktà / upàyakau÷alaü vaktavyam / ataþ ÷àstram-

[121] viùayo 'sya prayoga÷ca sà(÷à)travàõàmatikramaþ /
apratiùñho yathàvedhamasàdhàraõalakùaõaþ // 4-62 //
[122] a÷a(sa)kto 'nupalambha÷ca nimittapraõidhikçtau /
talliïgaü càpramàõaü ca da÷adhopàyakau÷alam // 4-63 //

(#<RSt_126>#)
asya hyupàyakau÷alasya 'viùayaþ' såtre prathamaü vaktavyaþ / tataþ'prayogaþ' prathamàbhyàsaþ / tato da÷a prabhedàþ sà (÷à)travàtikramàdayaþ / 'nimittapraõidhikçtau' tàbhyàmiti tathoktau nimittakçtaþ praõidhikçta÷ca /

atha khalvityàdi / atràdau bhåtakoñimityetadantena viùaya uktaþ / ÷ånyatàsamàdhinaivànimittàpraõihitayorbodhipakùàdãnàü copalakùaõàt / ÷ånyatàyàmiti ÷ånyatàsamàdhau / santatiþ pravàhaþ / kathaü pratyavekùamàõa ityàha råpaü ÷unyamitãti / tàmiti ÷ånyatàm / dharmatàmiti dharmaprakçtim / dharmatayeti dharmasàratayà / bhåtakoñiriti ÷ånyataiva kaivalyaü gatà bhåtakoñiþ / ityupàyakau÷alasya viùayaþ //

evamukta ityàdi tadyathàpãtyataþ pràk / asamàhita eveti sàkùàtkartavyatayànadhyavasita eva / atràntarà iti yàvadbuddhadharmà asya na paripakvàþ / evamityuktena krameõa / àråóha upàrjitàþ / ÷eùa subodham / ityupàyakau÷alasya prayogaþ //

tadyathàpãtyàdi tadyathàpãtyataþ pràk / ÷åro nirbhãþ / vãryamutsàhaþ / pratiùñhànaü sthairyam / pratibhànamabhyåhaþ / pratipattiranuùñhànam / yasminkàlàdau yadyuktaü tajj¤ànàt kàlàdij¤aþ / gatiþ kàyavàkcittakarmaõyatà / tàü gataþ pràptaþ / praharaõàvaraõaü kavacàdi / smçtiþ smaraõam / matirabhyåhaþ / gatirj¤ànam / dhçtirdhàraõam / nãtirnãtij¤ànam / vi÷àradaþ paõóitaþ iti ÷atrava eva '÷àtravà' antaràyàþ / teùàmatikrama÷caturbhirapramàõairiti prathamamupàyakau÷alam //

tadyathàpãtyàdi tadyathàpãtyataþ pràk / caratãti gacchati / na ca bhåmau patatãti pàtapratiùedhaþ sthitiþ / na ca ka¤cinni÷rityeti pratiùñhàpratiùedhaþ / ni÷rityetyàspadãkçtya / viharatãti tiùñhati / na ca tatràpãti viharaõepi ni÷ritaþ / patatyaparipårõairiti / atra na patatãti na pratitiùñhatãtyarthaþ / pratiùñhàvirahàdapratiùñha upàyaþ //

tadyathàpãtyàdi pràgevamuktàta / vàrayediti / àkà÷a eva sthàpayet / patanaü na dadyàditi patituü na dadyàt / uddharva kùiptasya sa(÷a)rasyeva ÷aràntarai÷ciramapàtàya ya àvedhastadvadàbuddhadharmaparipàkama(kaü) sàkùàtkaraõàya cittasya cittàntarairya àvedhaþ / tadanatikrameõa vçttiryathàvedhamupàyaþ //

(#<RSt_127>#)
evamukta ityàdi pràk punaraparàt / carati ÷amathena / viharati vipa÷yanayà / samàdhisamàpattirubhàbhyàm / mameti mayà / abhinirharatãti niùpàdayati / samàdhi÷càsau vimokùa÷ca muktidvàratvàt / cittotpàda÷cittàbhinirhàraþ / anenàyaü duùkarakàrakaþ / eùa ca sarva÷ràvakapratyekabuddhairasàdhàraõatvàdasàdhàraõa upàyaþ //

punaraparàdi pràk punaraparàt / sattva àtmà puruùaþ / indriyàõi pa¤ca ÷raddhàdãni / balànyapi pa¤caiva / bodhyaïgàni sapta / màrgo 'ùñàïgaþ / sattvadçùñiþ saktiþ / tatprahàõàya sattvànàmabhisambuddhaþ / sattvàn de÷ayiùyàmãti sa¤cintya ÷ånyatàdisamàpattirasaktiþ / tadyogàdasakta upàyaþ //

punaraparàdi pràkpunaraparàt / dharmasaüj¤à skandhadhàtvàdisaüj¤à / sa upalambhaþ / tatprahàõàyetyàdi pårvavat / evaü ÷ånyatàdisamàpattiranupalambhaþ / tadyogàdanupalambha upàyaþ //

punaraparàdi punaraparàtpràk / strã pumàn råpaü ÷abda iti nimittasaüj¤à / tatprahàõàyetyàdi pårvavat / evamanimittasamàpattirànimittam / tadyogàdànimitta upàyaþ //

punaraparàdi yo hãtyataþ pràk / devaþ ÷akra÷cakravarttã syàmityàdirbhavabhogàbhilàùaþ praõihitam / tasya målaü viparyàsàþ / tasmàccaturviparyàsaprahàõàyetyàdi pårvavat / evamapraõihitasamàdhirapraõihitam tadyogàdapraõihita upàyaþ //

yo hi ka÷cidityàdi naitat sthànaü vidyata iti yàvat / anupalambhàdãnàmupàyà vimokùamukhatrayaü viùaya uktaþ / sàüpratameùàmanabhisaüskàràdikamadhikaü viùayamamoghatàü ca bravãti / anabhisaüskàre patediti hãnabodhau / traidhàtukeneti saüsàreõa //

evaü hãtyàdi subhåtiràhetyataþ pràk / samyaksambodhikàmena bodhisattvena vij¤o bodhisattvaþ praùñavyaþ / samyaksambodhaye kiü bhàvayeyaü kathaü ca bhàvayeyamiti / sa cedàcakùãta ÷ånyatàdikameva bhàvaya tacca parijayaü màtuþ sàkùàtkàrùãþ / tatropàyaþ sarvasattvàparityàgacittàdiriti / etattasyàkhyàturavaivartikatve liïgam / tasmàttasya liïgamasminniti talliïga upàyaþ //

subhåtiràhetyàdi sacetpunarityataþ pràk / bahavo bodhàya caranti teùvalpakàste ya evaü visarjayanti / vyàkçtàste 'vaivarttikatve 'saühàryàþ (#<RSt_128>#) sadevamànuùàsureõa lokena / yataste 'lpakà ato 'lpapramàõà ityapramàõa upàyaþ //

tadevaü navamasya pa÷càrddhàt prabhçti viü÷atitamasya pårvàrddhaü yàvadekàda÷aparivartàþ sarvàkàràbhisaübodhiþ //

ita åddharvaü mårddhàbhisamayo vaktavyaþ / tasyodde÷aþ pårvamuktaþ ÷lokadvayena ùaóakùaràdhikena-

[123] liïgaü tasya vivçddhi÷ca niråóhi÷cittasaüsthitiþ /
caturdhà ca vikalpasya pratipakùa÷caturvidhaþ // 1-14 //
[124] pratyekaü dar÷anàkhye ca bhàvanàkhye ca vartmani /
ànantaryasamàdhi÷ca saha vipratipattibhiþ // 1-15 //
[125] mårdhàbhisamayaþ

tasyàùñau vaståni / 'liïgavivçddhiþ niråóhi÷cittasaüsthitiþ' / dçïmàrge vipakùapratipakùàþ bhàvanàmàrge vipakùapratipakùà ànantaryasamàdhivipratipattaya÷ceti /

tatra liïgamadhikçtya ÷àstram-

[126] svapnàntarepi svapnàbhà sarvadharmekùaõàdikam /
mårddhapràptasya yogasya liïgaü dvàda÷adhà matam // 5-1 //

'mårdhapràptasya' iti prakarùapràptasya / 'yogasya' iti trisarvaj¤atàprayogasya / sa cetpunarityàdi veditavyà / svapnàntaragatopi svapnopamàn sarvadharmàn pa÷yati na ca sàkùàtkarotãti prathamaü liïgam //

punaraparàdi veditavyàntam / svapnàntaragatopi ÷ràvakabhåmau pratyekabuddhabhåmau traidhàtuke ca spçhàü na karotãti dvitãyam //

punaraparàdi veditavyàntam / svapnàntaragato mahatyàü pariùadyubhayasaïghaparivçtaü tathàgatamàtmànaü pa÷yatãti tçtãyam //

(#<RSt_129>#)
punaraparàdi veditavyàntaram / svapnàntaragato vaihàyasamabhyudgamya sattvebhyo dharma de÷ayati vyàmagataü càtmànaü saüjànãte / bhikùåü÷ca nirmitãta ye lokadhàtvantareùu buddhakçtyaü kurvantãti caturtham //

punaraparàdi veditavyàntam / svapnàntaragatopyàtmanaþ pareùàü và vadhabandhana÷ira÷chedàdãn dçùñvà nottrasyati / vibuddhasya caivaü bhavati svapnopamaü sarva traidhàtukaü mayà càbhisaübudhyaivaü dharmo de÷ayitavya iti pa¤camam //

punaraparàdi veditavyàntam / svapnàntaragatasya nairayikàdãn sattvàn dçùñvà evaü bhavati / tathà kariùyàmi yathà me 'bhisambuddhasya buddhakùetre trayo 'pàyàþ sarvathà na bhaviùyantãti ùaùñham //

punaraparàdi punaraparàt pràk / svapnàntaragato yadi gràmadàhàdau vartamàne prativibuddha evaü samanvàharet / yathà mayà svapne 'vaivartikaliïgànyàtmani dçùñàni tena satyenàyaü gràmadàhàdiþ ÷àmyatviti / sa cecchàmyati tatsaptamaü liïgam //

punaraparàdi àparivartasamàpteþ / yadi ka÷citsattvo 'manuùyeõa gçhãto 'dhiùñhitaþ àviùño và antaþprave÷àt / tatra bodhisattvaþ satyàdhiùñhànaü kuryàt / yadyahaü vyàkçtaþ pårvabuddhairanuttaràyàü bodhau yadi ca me pari÷uddho 'dhyà÷ayastàmabhisamboddhaü yathà ca nàsti buddhànàü ki¤cidaj¤àtam / anena satyenàyamamanuùyo 'pakràmatviti sa cettasmàt satyàdhiùñhànàt apakràmati tadaùñamaü liïgam //

upàyakau÷alyànàü mãmàüsà parij¤ànaü tadarthaþ parivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü viü÷atitamaþ parivartaþ //


21. màrakarmaparivarto nàmaikaviü÷atitamaþ /

tatra khalvityàdi / ayamekaviü÷atitamaþ parivarto màrakarmaõàm / kasteùàü prastàvaþ? navayànasaüprasthitasya bodhisattvasya satyàdhiùñhànaphalasampàdanàdinà mithyàmànotpàdanàya bahudhà màràþ / paràkramata ityayameùàü prastàvaþ / (#<RSt_130>#) tatretyanantarokte satyàdhiùñhàne / autsukyamiti pràptàvasarasya karmaõaþ karaõàrtha mutsàhaþ / balamutsàha÷aktiþ / tejaþ prabhàva÷aktiþ / kathaü tejovattaramiti yàvat / tasau matvartha iti bhatvàspadatvaü nàstãti bhatvena na bhavitavyam / tadyathà àyuùmàn sarasvàn iti / evaü tarhi dãptyarthà[d]dravateþ ÷atrantàt tarap / tejasà dãptataraü tejovattaramiti / autsukyamiti / àtmani bahumànam / àvamaüsyata ityàdi / avamàno 'nàdaraþ / uccagghànamantarhàsaþ / ullàpanaü manasànyatkaraõam / kutsanaü doùadar÷ità / taüsanaü doùavàdità / sambodhàvitãti / iti÷abdo hetau / mànaü janayiùyatãtyàdi / atra sa÷abdasya sarvatretyarthaþ / jananamutpàdanam / vadhaünaü puraþsarãkaraõam / stambhanaü sthirãkaraõam / bçühaõa paripuùñiþ / utpàdanamaccairnayanam / mànenetyàdi / anyebhyo 'dhikatvena cittasyonnatiþ sàmànyena mànaþ sa pårvamuktaþ / iha tu tadvi÷eùà ucyante / yà tasya hãnàdunnatiþ sa mànaþ / yàdç÷àdeva so 'timànaþ / yo punaþ prakçùñàt sa mànàtimànaþ / apràpte 'vaivartikatve pràptaü mayeti so 'bhimànaþ / yà punarabhåtairavaivartikaguõairguõavànasmãti sa mithyàmànaþ / tathà råpàniti mahàbhåtàn bodhisattvàn dçùñaveti pareõa sambandhaþ / ÷eùaü teùàmeva vi÷eùaõam / bhajiùyata ityatra bhajeriñpratiùedho bhavati saüj¤àpårvakasya vidheranityatvàt / tadeva màrabandhanamiti
mànam /

punaraparamityàdi / nàmàpade÷aþ saüj¤àkathanam / mçduko mçdvindriyaþ / àraõyakatvàdayo dhutaguõàþ / gràmàdvahiþ kro÷àtparamaraõyam / tatraiva sthànàt àraõyakaþ / piõóapàtasyaiva bhojanàt piõóapàtikaþ / pàüsukålasyeva pràvaraõàt pàüsukålikaþ / madhyànhasyopànta eva bhojanàt khalu pa÷càbhdaktikaþ / ekàsana eva bhuïkte ekàsanikaþ / sakçdàstãrõe nityaü ÷ayanàt yàthàsaüstarikaþ / tricãvaràdadhikatyàgàt traicãvarikaþ / ÷ma÷ànasamãpa eva sthànàt ÷mà÷ànikaþ / vçkùamåla eva sthànàt vçkùamålikaþ / niùadyayà ràtrinayanàn naiùadyikaþ / acchanno 'vakà÷o 'bhyavakà÷aþ / tatraiva sthànàt àbhyavakà÷ikaþ / aurõaka÷ànakàdereva pràvaraõàt nàmantikaþ / alpaiùaõàt alpecchaþ / tàvataiva santoùàt santuùñaþ / ekàkitvàt praviviktaþ / dçùñe dharme tasminneva janmani bhavo dçùñadhàrmikaþ / tena àdekùyati vyapadekùyati / kathamityàha pårvamapãtyàdi / yacchabdastasmàdarthe / adhiùñhànamàviùkaraõam / dhutaguõaiþ saülekhaþ karùaõaü dhanulekhanavat / manyàü karotãti õic / yac manyanà màna ityarthaþ / ÷eùaü subodhaü dhutaguõàþ saüvidyanta iti yàvat /

(#<RSt_131>#)
tasya khalvityàdi / nàmàdhiùñhàneneti kimatra nàma? avinivartanãya÷abdastadguõa÷abda÷ca / stambhàbhibhåta iti stambho guruùvagauravam / katamannàmadheyamityata àha / yadevetyàdi / teneti bodhisattvena / anuvartitamityanuvicintitam / asyaiva nirde÷a uttaràbhyàm / anuvitarkitaü kiü me nàma bhavediti / anuvicàritamidaü me nàma bhavediti / vyàkariùyatãtyàyàkhyàsyati màraþ / anuvartitamàkàïikùatam / sametãti saüvadati / kiü kena saüvadatãtyata àha nàmnà nàmeti / tataþ kimityàha vyàkçta ityàdi / saüdhàvya saüsçtyeti tàsu tàsu durgatiùåtpadya / yadi ceti cakàraþ samuccayàrthaþ såkùmasåkùmàõãti durlakùyàõi /

araõyaü ca yathoktam / vanaprasthaü ca giriguhà ca ÷ma÷ànaü ca palàlapu¤ja÷ceti dvandvaþ / àdi÷abdàdvçkùamålàdi / àraõyakànãtyaraõye bhavàni / ata eva pràntàni vijanapadànãti vijanasthànàni / viviktàni ÷ånyàni / vivikto rahitaþ gràmasyàntaþ samãpamekade÷o và / manasikàraviveka iti manasikàrebhyo vivekaþ / mçdunà abhinive÷ena ni÷ritaþ / madhyena àlãnaþ / adhimàtreõa adhyavasitaþ / tenaivàtmotkarùaõàt adhyavasàyamàpannaþ / saükãrõo gçhipravrajitaiþ / àkãrõaþ pravrajitaireva bodhisattvacaõóàlaþ tairasaüvàsyatvàt / bodhisattvadåùã svadoùeõa teùàü dåùaõàt / bodhisattvapratiråpako dehasàmyàt / bodhisattvaprativarõiko nàmasàmyàt / bodhisattvakàraõóavakaþ haüseùviva teùvakçùõeùu kçùõatvàt / cauraþ ÷ramaõaveùeõa dharmagrahaõàt / cauro bodhisattvànàmasammatatvàt / cauraþ sadevakasya lokasya mithyàdakùiõãyatvàt / tajjàtãya ityàdinà tàvadva÷asya sabhdirasevyatàü vistareõàha / sthàma balam / anàryàþ pàpàþ / udvignaü bhãtam / tatràpi tàvaditi tàdç÷epi / maütràyamàõenetyàdinà maitryàdicatuùñayaviùayabhedànàha / evaü cetyàdinà praõidhànam / ayamapãti / yasya khalu punarityàdikaþ sarvaþ / abhij¤àyeti / atyutka[ñaþ] paràkramaþ puruùakàraþ / idamapãtyàdinà pa÷cimamàrakarmopasaühàraþ //

màrakarmaõàmabhidhàyakaþ parivartastathoktaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàmekaviü÷atitamaþ parivartaþ //

(#<RSt_132>#)
22. kalyàõamitraparivarto nàma dvàviü÷atitamaþ /

atha khalvityàdinà àsu khalu punarityataþ pràk / praj¤àpàramitaiveti pràdhànyàdavadhàraõam / yathà ca saikà tayà sahitàþ ùañ / ata àha / sarvà eva cetyàdi / kuta ityàha / ùaóevetyàdi / tà eva niùñhàü gatàþ ÷àstà yaþ paramaü phalam / tataþ pårvànta eva màrgaþ / àloko lokottaraü j¤ànaü pramuditàyàü sopi tà eva / ulkà prayatnavàhã màrgo vimalàdibhåmiùu ùañsu sopi tà eva / avabhàso divasàlokaþ / sa càyatnavàhã màrgo 'calàdiùu bhåmiùu sopi tà eva / ata÷ca tà eva trãõi ratnàni / tasmàttà eva ÷araõaü yàvat dãpaþ / padàrthaþ pårvavat / tà eva màtà dhàraõàtpoùaõàcca / tà eva pità bijàdhànàt / j¤ànàyeti dar÷anàya / bodhàyeti bhàvanàmàrgàya / taktasya hetoriti kutaþ praj¤àpàramitaiva yathoktaguõà netarà ityarthaþ / atra hãtyàdinà parihàraþ / traiyadhvikabuddhànàü ca sarvaj¤atà tatprasåtaivetyàkhyàtumàha / yepãtyàdi / nirjàtà niùpannà / antargatà iti yathàyogamantarbhåtàþ / buddhaj¤ànàdipadàni pårvameva vyàkhyàtàni / sarvabhåtànàü upakàribhåto bhavatãti sambandhaþ / kadetyàha yadetyàdi / iti kalyàõamitrasevà navamaü liïgam //

àsu khalvityàdi subhåtiràhetyataþ pràk / yasmàt iyameva praõàyikà tasmàt aparapraõeyatà ityàdi / tasmàdaparapraõeyatà da÷amaü liïgam //

subhåtiràhetyàdi / saükle÷o vyavadànaü ca praj¤àyata iti yàvat / asaïgalakùaõetyanupalambhalakùaõà / sarvadharmasvalakùaõànàü tasyàmanupalambhàt / tathà råpàdayopi ÷ånyatvàdviviktatvàt / yadityàdinà codyaü na codyaü na hãtyarthaþ / udagraho nimittasya abhinive÷o vastutvena gràhaþ / tadevamasaïgalakùaõà bhagavatã dharmà÷ca / tathàpyasti saükle÷o 'sti vyavadànamityekàda÷amaü liïgam //

subhåtiràhetyàdi sa cetpunarityataþ pràk / anavamardanãya ityasaühàryaþ / anenàpãti sarvadharmeùvavivikteùvityàdinà anavamardanãyatvalàbho dvàda÷aü liïgam // ityuktàni liïgàni //

vivçddhirvaktavyà / ataþ ÷àstram-

(#<RSt_133>#)
[127] jambådvãpajaneyattàbuddhapåjà÷ubhàdikàþ (kàm) /
upamàü bahudhà kçtvà vivçddhiþ ùoóa÷àtmikàü // 5-2 //

ùoóa÷aprakàrà vivçddhiruktà såtre / kiü kçtvà? 'upamàü kçtvà' / kãdç÷ãm? jambådvãpe ye janàþ sattvàsteùàmiyattayà såtroktena màhàtmyena manuùyabhàvacittotpàdalakùaõena yà buddhapåjà tayà yacchubhaü puõyaü tadàdiryasyà upamàyàþ, tàm / àdi÷abdaü (bdàt?) labdhara (?)kàri(?)mahàmaõiratnàdiparigrahaþ / buddhabhåmirbahubhiþ prakàrairuktà vinàpyupamàm //

tatràdyà sa cetpunarityàdinà tadyathàpãtyataþ pràk / yàvajjãvamiti yàvadàyuþ / taddànamiti yadbuddhebhyo sarvasattvebhyaþ / manasikàraiþ viharatãti vivçddhisaügçhãtaiþ / sthàpayitveti tyaktvà / tatteùàü sthàpanaü kasya hetoþ? vadhyagatàniveti vadhyasthànagatànivà(va) / viràgayata ityapràptavataþ / itipraj¤àpàramitàpratisaüyuktairmanasikàrai ràtriüdivànàü nayanàt prathamà vivçddhiþ //

tadyathàpãtyàdi na ca parihãyata iti yàvat / praj¤àpàramiteti tàvadanveùñavyeti sambandhaþ / kãdç÷ena? avirahitasarvaj¤atàcittena / avirahitàtpårvaü manasikàra÷abdaþ kvacit pañhyate / sà vànyà veti pustakabhedàt / praj¤àpàramitàpratisaüyuktairmanasikàraiþ kùaõamapyavirahàd dvitãyà vivçddhiþ //

subhåtiràhetyàdi netatsthànaü vidyata iti yàvat anutpattikeùu dharmeùu kùàntipratilambhàdvyàkaraõalàbha iti tçtãyà //

subhåtiràhetyàdyà parivartàntàt / vyàkaraõe 'bhisambodhe ca nirmànatvàccaturthã //

kalyàõamitràdiþ parivarto kalyàõamitraparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü dvàviü÷atitamaþ parivartaþ //


(#<RSt_134>#)
23. ÷akraparivarto nàma trayoviü÷atitamaþ /

tena khalu punarityàdi evaü ÷ikùamàõaü cetyataþ pràk / sadevamànuùàsuraü lokaü sarva÷ràvakapratyekabuddhayànikànanupàyaku÷alàü÷ca bodhisattvo 'bhibhavati / teùàü cànabhibhåto bhavatãti pa¤camã vivçddhiþ //

evaü ÷ikùamàõaü cetyàdi àparivartàntàt / catvàro lokapàlàþ ÷akrastadanye ca devàstamupasaükramiùyantãtyàdibhiranu÷aüsaiþ ùaùñhã //

÷akreõoktaþ parivartaþ ÷akraparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü trayoviü÷atitamaþ parivartaþ //


24. abhimànaparivarto nàma catar÷ititamaþ /

atha khalvityàdi kathaü cànandetyataþ pràk / àlãno bhavatãti anulagno bhavati / kathamityàha / eùa ityàdi yàvatparipårayiùyatãti / na hyevamityàdi / yathànyasåtreùu tathàgatabhàùitaü yujyamànaü evamatra nàstãtyarthaþ / gàdhaþ pratiùñhà / àsvàdo ruciþ / nàmagotragrahaõaü dhutaguõakãrtanaü ca pårvavat / utsadà upacitàþ kàyà rà÷ayaþ iti saptamã vivçddhiþ //

kathaü cetyàdyà pavirtàntàt sarvaü subodham / ityaùñamã vivçddhiþ //

yoyamavinivartanãyo 'bhimàno bodhisattvasya bavhanarthahetustadupalakùitaþ parivarto 'bhimànaparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü caturvi÷atitamaþ parivartaþ //


25. ÷ikùàparivarto nàma pa¤caviü÷atitamaþ /

atha khalvityàdi pàraü gacchatãti yàvat / kva ÷ikùamàõaþ sarvaj¤atàyàü ÷ikùata iti pra÷naþ / kùaye 'nutpàde 'nirodhe 'jàtau'bhàve (#<RSt_135>#) viveke viràge àkà÷e dharmadhàtau nirvàõe ÷ikùamàõa ityuttaram / atropapattiþ / yà hi tathàgatasya tathatà yayàsau tathàgataþ na sà kùãyate 'kùayatvàt [a?] kùayasya / na ca sà utpadyate va nirudhyate và jàyate và bhavati và vibhavati và vivicyate và rajyate và àkà÷ãbhavati và dharmãbhavatãti và nirvàti và / evaü ÷ikùamàõaþ praj¤àpàramitàyàü ÷ikùata ityanena màrgamàha //

buddhabhåmau ÷ikùata ityanena phalamàha / amçtadhàturmokùadhàtuþ / nàthakàmà iti nàthatvakàmàþ / abhyudgatatetyutkçùñatà / ÷akunãn dhnanti ÷àkunikàþ / niùàdà mçtapà(? mçgayavaþ) / dhãvaràþ kaivartàþ / urabhrà meùàþ / tàn dhnantãti aurabhrikàþ / andho 'cakùuþ / badhiro '÷rotraþ / kàõa ekàkùaþ / kuõñho vakrabàhuþ / kubjo bhagnapçùñhaþ / kuõiþ karavikalaþ / laógaþ saühatajànuþ / kha¤jo vikalagatiþ / jaóo niùpratibhaþ / lolo 'sthirapadaþ / lallo 'karmaõyajivhaþ / kalla uccaiþ ÷abda÷ràvã / hãnàïgo ninditàïgaþ / vikalàïga ånàïgaþ / vikçtàïgo manuùyavisadç÷àïgaþ / nigacchatãti niùpàdayati / tàmanupràpnotãti balàdipari÷uddhim / jànamiùyàmaþ pa÷yayiùyàma iti / ÷atrantàtkarotyarthe õic / ñilopaþ / ÷eùaü subodhaü yàvat pàraü gacchanti / iti navamã vivçddhiþ //

tadyathàpãtyàdi punaraparàtpràk / suvarõajàtaråpàdayaþ gobalãvardanyàyena / åùaràþ sakùàramçttikàþ / ujjaïgalà ucca(?)nirjalàþ / tçõaü vãraõàdi / khàõóaþ su(÷u)ùkatarukãlakaþ / kaõñakàdhànaþ kaõñakãmadanàdirvividhàste yeùu / ÷eùaü subodham / iti da÷amã //

punaraparàdi punaraparàtpràk / cakravartiràjyaü saüvartate 'smàditi tat saüvartanãyam / ityekàda÷ã //

punaraparàdi punaraparàtpràk / ÷akraþ saüvartate 'smàditi tatsaüvartanãyam / iti dvàda÷ã //

punaraparàdi punaraparàtpràk / brahmà saüvartate 'smàditi tatsaüvartanãyam / iti trayoda÷ã //

punaraparàdi jãvitendriyavàkyàtpràk / ku÷alasasyaprarohavirodhino ràgadveùamohàþ khilàþ / vicikitsà satyaratneùu vimatiþ / ãrùyà parasampattau vyàroùaþ / ÷eùàþ ùañ pàramitàvipakùàþ / ÷eùaü subodham / iti caturda÷ã //

(#<RSt_136>#)
tadyathàpãtyàdi sa cetpunarityataþ pràk / aj¤àna iti praj¤àpàramitàvipakùe / puõyàgraþ puõyairagraþ / tadeva dar÷ayitumàha tatkimityàdi / buddhaviùayo buddhadharmasàkalyam / va÷avartã vçùabhiþ / tabhdàvastattà / vikrãóitaü çddhipràtihàryeõa / siühanàdanadanamanu÷àsanãpràtihàryeõa / buddhànàü sampattirubhayàryasaüghai÷caryam / vyavacàrayati parij¤ànàt / na ca prativahati teùvanavasthànàt / ÷eùaü subodham / iti pa¤cada÷ã //

sa cetpunarityàdyàparivartàntàt / atha tàmapi na sa¤jànãte / kathamityàha iyaü setyàdi và÷abdàntam / evamapãtyebhireva tribhiràkàraiþ / sa cedevaü caratãti tathaivàsaüjànannasamanupa÷yan / iti ùoóa÷ã vivçddhiþ //

÷ikùàyà vàcakaþ parivartaþ ÷ikùàparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü pa¤ca÷iütitamaþ parivartaþ //


26. màyopamaparivarto nàma ùaóviü÷atitamaþ /

uktà vivçddhiþ / niråóhirvaktavyà / ataþ ÷àstram-

[128] trisarvaj¤atvadharmàõàü paripåriranuttarà /
aparityaktvasattvàrthà niråóhirabhidhãyate // 5-3 //

tribhiþ sarvaj¤atvaiþ saügçhãtà dharmàþ 'trisarvaj¤atvadharmàþ' / tàraõamocanà÷vàsanaparinirvàpaõàni 'sattvàrthàþ' / ataþ såtre 'tha khalvityàdi viharantãti yàvat / carannapãti kva caran? vivçddhau / kiü caran? dànàdãn / cittaü kràmatãti gacchatãti prasãdatãtyarthaþ / cittamutpàditamityaho batàhamenàmadhigaccheyamiti / uhyamànàniti hriyamànàn / same yukte nirdoùe / pàrime tãra iti nirvàõe / samçdhyantàü teùàmiti cittotpàdà iti pareõa sambandhaþ / abhãpsitàþ prãtikaratvàt / paricintitàþ punaþpunarutpàdanàt / parigçhãtà aparityàgayogena / buddhadharmàõàmiti buddhaþ sarvaj¤aþ / tasya dharmàõàmityayamudde÷aþ /

tasya nirde÷astribhiþ sarvaj¤atvaiþ sarvaj¤abhàvaiþ yataþ sa sarvaj¤o bhavati sarvaj¤atà ca svayambhåütvaü ca, asaühàryatà ca / tatra sarvàkàrasarvadharmasamyagj¤ànamiha sarvaj¤atà / svayameva cittàdeva bhavantyasya dharmà iti svayaübhåþ / sarvadharmava÷avartãtyarthaþ / tasya dharmàþ svayaübhåtvena ye saügçhãtàþ / nàsya saühàramastãti asaühàryaþ / (#<RSt_137>#) savàsanasarvàvaraõanirmukta ityarthaþ / tasya dharmà ye 'saühàryatvena saügçhãtàsteùàü sarveùàü paripåraõàya bhavantviti iyatà paripåriruktà //

sattvàrthàparityàgamàha / na me bhagavannityàdinà / imairiti sautro nirde÷aþ / ato bhisa ais bhavati / ido 'nàde÷a÷ca na bhavati / imairityuktam / katamairityàha / kimitãtyàdi / kimiti÷abdasya kathaü nàmetyarthaþ iti niråóhiþ //

cittasya saüsthitiþ / sà vaktavyà / samàdhirityarthaþ / ataþ ÷àstram-

[129] caturdvãpakasàhasradvitrisàhasrakopamàþ /
kçtvà puõyabahutvena samàdhiþ parikãrtitaþ // 5-4 //

såtre puõyabahutvena samàdhirukto na sàkùàt / katham? caturdvipaka÷ca lokadhàtuþ sàhasra÷ca dvisàhasraka÷ca trisàhasraka÷ca tairupamàþ kçtvà / katamena granthena? yasteùàü bhagavannityàdinà abhinirhçtàni bhagavantãtyetadantena / teùàmiti sarveùàm / tàniti pratiråpàn / dharmatà dharmasamåhaþ svabhàvo và / palàgreõeti palapramàõena pramàõaü grahãtuü iyanti palànãti / atha kiü kasyàtropamànam? puõyaparimàõasya jambådvãpàdiparimàõam / ÷àstra upacàraþ kçtaþ / nanvanumodanàmàtrasyaitatpuõyaparimàõaü na samàdheþ? anumodanàpuõyànumodanena puõyabahutvenetyabhipràyàdadoùaþ /

anumodanàyàþ paripåraõàrthaü tàmakurvatàü ca nindàrthamàha / evamityàdi / màràdhiùñhità iti màreõa mahàpàpena nirutsàhãkçtàþ / na ÷çõvanti ÷abdataþ / na jànantyarthataþ / na pa÷yantyàdarataþ / na samanvàharantãti nàbhimukhãkurvanti / màrapakùe bhavàþ màrapàkùikàþ / tadvadeva mahataþ sattvàrthasya vighàtakaraõàt / màrabhavanebhya÷cyutà iti / màrà eva atyantaü tatsàdharmyàt / abhinirhçtà iti niùpàditàþ / kairityàha / yairityàdi / yeùàmityàdi ca /

evamukta ityàdinà anumoditavyàntena ÷akrapra÷aüsà /

yarityàdinà yairapãtyataþ pràk / mahàyànaprasthitànàü anumodanànu÷aüsàþ /

yairapãtyàdinà prathamacittotpàdikànàmapi na kevalamanumoditàni svasantàne càvaropitànyabhinirhçtàni ca bhavanti / anumodya càva÷yaü pariõàmanà kartavyà / yathà ca te kartavye tathànumodanàpariõàmanàparivartàdveditavyam / yathoktaü mahatyobhagavatyoþ- 'tàni ku÷alamålàni anumodyànuttaràyàü (#<RSt_138>#) samyaksambodhau pariõàmayitavyàni / tathà ca pariõàmayitavyàni yathà na cittaü citte carati na cànyatra cittàt" ityàdi / tadevamanumodanàsahagataü ku÷alamålamasya samàdheràlambanaü samyaksambodhau pariõàmanamàkàraþ / cittasaüsthitiþ svabhàvaþ / kva saüsthitiþ? na citte gràhakalakùaõena na vànyatreti na sarvadharmeùu / kiü tarhi? sarvadharmatathatàyàmadvayàyàmiti cittasaüsthitiþ //

dar÷anaheyà vikalpàþ sapratipakùà vaktavyàþ / tànadhikçtya ÷àstram-

[130] pravattau ca nivçttau ca pratyekaü tau navàtmakau /
gràhyau vikalpau vij¤eyàvayathàviùayàtmakau // 5-5 //

dvau tàvadvikalpau 'gràhyau' gràhyasya vikalpanàt / kathaü 'vikalpau'? yatastayoràtmà na yathàviùayaü vitathaþ kalpo vikalpa iti kçtvà / tau punaþ kasminviùaye? pravçttipakùe ca / 'pratyekaü' ityubhayorapi pakùayoþ / 'navàtmakau' navaprabhedau //

[131] dravyapraj¤aptisatsattvavikalpau gràhakau matau /
pçthagjanàryabhedena pratyeka tau navàtmakau // 5-6 //

aparau dvau 'vikalpau gràhakau' gràhakasya vikalpanàt / kathaü dvau? yathàkramaü dravyasataþ praj¤aptisata÷ca sattvasya vikalpanàt / tatra prathamaü pçthagjanànàü dvitãyamàryàõàm / tàvapi 'pratyekaü navàtmakau' / kathaü tau gràhakavikalpau? asata eva gràhakasya kalpanàt / vitatho hi kalpo vikalpaþ / etadevàha-

[132] gràhyau cenna tathà sto 'rthau kasya tau gràhakau matau /
iti gràhakabhàvena ÷ånyatà lakùaõaü tayoþ // 5-7 //

'gràhakabhàvena' iti gràhakasattvaråpeõa / 'tayoþ' iti gràhakavikalpayoþ //

catvàropyamã vikalpà viùayabhedena pratyekaü navavidhàþ / ata àdyamadhikçtya ÷àstram-

[133] eùa svabhàve gotre ca pratipatsamudàgame /
j¤ànasyàlambanàbhràntau pratipakùavipakùayoþ // 5-8 //
[134] svasminnadhigame kartatatkàritrakriyàphale /
pravçttipakùàdhiùñhàno vikalpo navadhà mataþ // 5-9 //

(#<RSt_139>#)
'kartçtatkàritrakriyàphale ' iti kartari tatkàritrakriyàphale cetyarthaþ / svabhàvàdinavakaü pravçttipakùaþ / bodhisattvopàdeyatvàt / tadadhiùñhàna eùa vikalpaþ / tasmàtprathamaþ / ataþ prathamaü vikalpamadhikçtya såtre navavàkyàni /

tatràdyamadhikçtya såtram / subhutiràha / kathaü ca bhagavan màyopamamityàdi tadyathàpityataþ pràk / màyàkàranirmitaü gajàdikaü màyà / tadvadanyadapi yat khyàti nehàsti tat màyopamam / ta thà ca cittam / gràhakalakùaõatvàt gràhakasya càsattvàt / na hyasati gràhye gràhakaü yuktam / gràhyàbhàvaþ kathamiti cet / yadi j¤ànenàrthaþ prakà÷yeta syàdgràhyatvam / na ca prakà÷yeta / aprakà÷asya prakà÷yavirodhàt / athàrthaþ prakà÷àtmaiva / kiü tasya j¤ànena? tasmànmàyopamaü cittaü tadasat kathamabhisaübudhyata iti pra÷naþ / uttaraü tatkimityàdinà / no hãdaü no dãdamityasattvàditi bhàvaþ / anyatretyanyam / taü dharmamityàtmànam / no hãdamiti tasyàtyantamasattvàditi bhàvaþ /

etadeva sphuñãkartumàha / nàhamityàdi / astãti nàstãti và nirde÷aü nopaiti / asato 'vij¤àtaråpasya vidhipratiùedhàbhyàmasambandhàditi bhàvaþ / yopi dharma ityàdi sugamam / tasmàttarhãtyàdi / tarhi÷abdo 'kùamàyàm / tasmàditi gràhakalakùaõatvàt / gràhakatvasya vàyogàt / atyantagrahaõena caitadàha / yatheyaü svena lakùaõena gràhakatvena ÷ånya tathà sarvaiþ saüprayogibhiþ, teùàmapi gràhakalakùaõatvàt / àlambanabhåtai÷ca sarvadharmaiþ, àlambanasya gràhyalakùaõatvàt / dharmàõàü ca yathàyogaü gràhyagràhakalakùaõatvàt / kathaü punargràhakau na staþ? abhede gràhyagràhakatvàyogàt, aïgulyagravat / bhede jaóasya paratopi prakà÷àyogàt / ajaóasya svayameva prakà÷àt / nàsau bhàvayitavyaþ / na punaþpunarbuddhau nive÷yaþ kharaviùàõavat / nàpyasàvityàdi / kasyaciddharmasyeti samyaksambodhyàdeþ / àvàhaka àhàrakaþ / nirvàhako niùpàdakaþ / asato 'ki¤citkaratvàt / pratãtyasamutpàda eùa enaü pràpya bodhisattvaþ saübudhyata iti cedàha / kathaü cetyàdi / na hyasat pràpyata iti bhàvaþ / anuttaràpãtyàdi / atyantaviviktà praj¤àpàramitàvat / kathaü bhavatãti naiva bhavati / atyantàsatoþ sàdhyasàdhanatvàyogàditi bhàvaþ /

evamukta ityàdi / yata eva ata eveti / hetvanuråpatvàtphalasyetyarthaþ / sa cedityàdinà hetuü paripårayati / yadi hi saüjànãte tadà vikalpaþ syàt na praj¤àpàramità / evamityàdinopasaühàraþ / nàpyabhisaübudhyata ityabhisaübodheravikalpanàditi bhàvaþ / abhisabudhyate cetyàdi / parikalpitena hi råpeõa trayamidaü nàsti tacchånyena tu vij¤aptiråpeõàstãti bhàvaþ / tathàpi saüvçttireùàü yathà (#<RSt_140>#) pratibhàsasamatvàt / ÷ånyatà tu paramàrthaþ / gambhãre 'rthe caratãti yato 'sminnarthe na ÷akyate 'nyai÷caritum / duùkarakàraka iti / yataþ sa bhagavàn sàkùàtkartuü ÷aktopi na sàkùàtkaroti sattvàvekùayà / bhàùitasyàrthamiti àbhipràyikamartham / duùkaramanyeùàü sukaraü bodhisattvasyeti bhàvaþ / kutaþ sukaram? upàyaku÷alatvàt / sa copàyaþ praj¤àpàramitaiva / atastamevàha tathàhãtyàdinà / ya iti bodhisattvaþ / ya iti gambhãro 'rthaþ / yeneti praj¤àpàramitàkhyena / athàsyàü praj¤àpàramitàyàü carataþ sà caryà kiyatà bhavatãtyata àha / sa cedityàdi / na saüsãdatãti na bhajyate / ayamudde÷aþ / asya nirde÷aþ ùoóhà / nàvalãyata iti nàsyàü madhyapremà / na saülãyata iti nàsyàü mçdupremà / na vipçùñhãbhavatãti nàpremà / nottrasyatãti nainàü tyaktukàmaþ / na saütrasyatãti na tyajati / na saütràsamàpadyata iti na prabandhena tyajati / tadevaü ùaóvidhabhaïgapratiùedhàdetadgamyate yosyàmabhimukhãbhåtàyàmatyantaü prãyate so 'syàü caratãti / aparamàha sa cedityàdinà / aparamàha / àsannetyàdinà / aparamàha dårãkçtetyàdinà / iha svabhàvàdayo navàrthàþ / pravçttipakùe bodhisattvairupàdeyatvàt / teùu vikalpaþ sammoho 'samyagj¤ànam / tatràdyaþ svabhàvavikalpaþ / svabhàvaþ svàbhipràyaþ / ahamanuttaràü
samyaksambodhimadhigaccheyaü tanmàrgeõeti / bodhicittamityarthaþ / tasmin vikalpaþ / àkàro bodheþ praj¤àpàramitàyà÷ca ÷ånyatàyàü yadaj¤ànamasamàhitaj¤ànaü ca / samàhitaj¤àne ca tisro manyanà / ahaü caràmi àsannà me mahàbodhirahaü và dåre hãnabodheþ syàmiti / asya pratipakùaþ kathaü bhagavanmàyopamaü cittamityata àrabhya tadyathàpãtyataþ pràk / iti svabhàvavikalpaþ //

tadyathàpãtyàdi / àsannà me mahàbodhirdåre hãnabodhã yatohaü buddhagotra iti sammohaþ / asya pratipakùaþ / àkà÷asamatvàdgotrasya tadvadavikalpà praj¤àpàramiteti gotravikalpaþ //

tadyathàpãtyàdi / asti me pratipattisamudàgamaþ / tata àsannà me mahàbodhirdåre hãnabodhã iti saümohaþ / tasya pratipakùaþ samudàgamasya màyàpuruùopamatvàdavikalpà praj¤àpàramiteti pratipatsamudàgamavikalpaþ //

tadyathàpãtyàdi / pratibhàsaþ pratibimbaþ / j¤ànapratibhàsasya pratibhàsatvenaiva yad j¤ànaü na tvàlambanasya ca / seha j¤ànasyàlambanà bhràntiþ / sà mama jàtà / tata àsannà me mahàbodhirdåre hãnabodhã iti saümohaþ / tasya pratipakùaþ pratibimbavadavikalpà praj¤àpàramiteti àlambanàbhràntivikalpaþ //

(#<RSt_141>#)
tadyathàpãtyàdi / pratipakùo hantà vipakùo hantavya iti saümohaþ / asya pratipakùo yathà tathàgatasya priyàpriyau na stastadvadavikalpàyàü praj¤àpàramitàyàü caratopãti pratipakùavipakùavikalpaþ //

yathaiva hãtyàdi abhåtakalpanàt kalpaþ / tasya vigamakalpanàdvikalpaþ / tau prahãõau yathà tathàgatasya tadvadavikalpàyàü praj¤àpàramitàyàü caratopi / tatra kalpavigamo vikalpaþ svàdhigamasaümohaþ / tasya pratipakùaþ kalpavikalpaprahãõà praj¤àpàramiteti svàdhigamavikalpaþ //

tadyathàpãtyàdi / praj¤àpàramitàmahaü bhàvayàmi / tata àsannà me mahàbodhirdåre hãnabodhã iti kartari sammohaþ / tasya pratipakùaþ / kartustathàgatanirmitopamatattadvadeva kartari nirvikalpà praj¤àpàramiteti kartari vikalpaþ //

tadyathàpãtyàdi / sa ca tathàgatanirmito yadarthaü nirmitastacca kçtyaü karoti / na ca tàü kriyàü vikalpayati / tadvadbodhisattvaþ praj¤àpàramitàü bhàvayati na ca vikalpayatãti pratipakùaþ / bodhivikalpanaü kriyàphalavikalpaþ //

tadyathàpãtyàdi [à parivartà]ntàt / ÷ilpinà yadartha dàruyantramayaþ pumànkçtaþ sa tadartha karoti na vikalpayati / tadvadbodhisattvo bodhaye, na (tàü) bodhiü pràpsyati na ca tàü vikalpayatãti pratipakùaþ / bodhivikalpanaü kriyàphalavikalpaþ //

màyopamacittopalakùitaþ parivarto màyopamaparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü ùaóiüva÷atitamaþ parivartaþ //


27. sàraparivarto nàma saptaviü÷atitamaþ /

màyopamaparivartasyànte prathamo gràhyavikalpa uktaþ / itare trayo vikalpà iha sàraparivarte vaktavyàþ / tatra dvitãyaü gràhyavikalpamadhikçtya ÷àstram /

[135] bhava÷àntiprapàtitvànnyånatve 'dhigamasya ca /
parigrahasyàbhàve ca vaikalye pratipadgate // 5-10 //
(#<RSt_142>#)
[136] parapratyayagàmitve samudde÷anivartane /
pràde÷ikatve nànàtve sthànaprasthànamohayoþ // 5-11 //
[137] pçùñhato gamane ceti vikalpo 'yaü navàtmakaþ /
nivçttipakùàdhiùñhànaþ ÷ràvakàdimanobhavaþ // 5-12 //

adhigamanyånatàdau doùe bodhisattvapraheye[']bhàvànnivçttipakùàdhiùñhàno navavidha÷ca ÷ràvakàdãnàü manobhavastairaheyatvàt / etànàha atha khalvityàdinàtha khalu bhagavànityataþ pràk / tatra ÷àriputra ekamàha / tataþ subhåtirekaü tato devaputràstrãn / punaþ subhåti÷caturaþ / ihàpi pratipakùàþ pañhyante / tadviparyayeõa vikalpà gamyante / sàre batàyamiti bata÷abdo harùe / utkçùñaü phalaü samyaksaübodhiþ / so 'nusàraþ / tannimittaü bodhisattva÷carati / katama ityàha / ya ityàdi / praj¤àpàramità càtra ubhayanairàtmyaj¤ànamucyate / tasyàü carataþ saüsàre nàtyantamudvego nirvàõe nàtyantamutkaõñhà / ubhayoranupalambhatvàt / tatoyamanuttaràü samyaksambodhimadhigacchediti pratipakùaþ / anyathà tu saüsàre và patetpa¤cabhiþ pàramitàbhiþ / nirvàõe và pudgalanairàtmyaj¤ànàt / ata eva ca vinà praj¤àpàramitayà bodhisattvo bodhisattvàkhyàü na labhate / tadyathà samyagabhiùiktopi cakravartinaþ putra÷cakravarti÷abdaü vinà saptabhã ratnairityadhigamanyånatàvikalpaþ //

saraõaü sàraþ / karma dharmaþ / gamyatà sudharùaõatetyarthaþ / viparyayàdasàro durddharùaõatà / ataþ pàramitànàü durddharùaõatve sa carati ya÷carati praj¤àpàramitàyàm / sà hi tàsàü parigrahasamarthà / tadyathà strãõàü sadhårtake nagaramàrge ÷asrapàõipuruùa iti pratipakùaþ / anyathà sudharùaõàþ syuriti parigrahàbhàvavikalpaþ //

etadabhavaditi namaskartavyà ityàdyatha khalvityataþ pràk / namaskartavyàsta iti kutaþ? pratipattisàkalyàdaparàdhãnatvàdudde÷ànivçtte÷ca / ata evàhuþ yairityàdi / sarvamabhinirhçtànãti pratipattitaþ pa¤cabhiþ pàramitàbhiþ / ihetyubhayanairàtmyavedinyàm / ata eva gambhãràyàmiti pratipakùaþ / tasyàmacaratàü pratipattivaikalyaü syàt / tataste màràdibhiþ suyodhanàþ syuþ / akùatakavacà iva yodhàþ pratiyodhairiti pratipattivaikalyavikalpaþ //

tathetyàdi / ye ceti vartate / tatheti praj¤àpàramitàpradhànàsu pàramitàsu caranta iti hetau ÷atçpratyayaþ / tathà caraõàdityarthaþ / tataþ kimityàha / bhåtakoñirityàdi / yathà hi cakravartã pradhànaü mahàprabhàvatvàt, kodràràtãþ (? koññaràjànaþ) (#<RSt_143>#) tadanuvartinastathaiva praj¤àpàramità pradhànaü tayà saüsàranirvàõayoranupalambhàt / yathà te pàramitàbhiþ saüsàre na pàtyante tathà pudgalanairàtmyaj¤ànava÷ena bhåtakoñiü na sàkùàtkurvanti / yadi tu praj¤àpàramità pradhànaü na syàt tadà hãnabodhiü bhåtakoñiü sàkùàtkuryureveti parapratyayagàmitvavikalpaþ //

anenàpãtyàdi / aneneti vakùyamàõena / tamevàhurya ityàdinà na sàkùàtkurvantãti / kutaþ? udde÷aþ samyaksaübodhau litsà / kutastasmàdanivçttiþ? yato na tàvatpraj¤àpàramità tato nivartate tadarthameva tasyàü caraõàt / nàpãtaràþ / tadanupraviùñànàü tàsàmapyanivçtteþ / tadyathà sarvàþ kunadyo mahànadãmanupravi÷ya samudrameva gacchanti na nivartata ityudde÷anivçttikalpaþ //

navàpyete vikalpà mahatyorbhagavatyo svàrthasampattimadhikçtya yojitàþ / ataþ pràde÷ikatvanànàtvavikalpau yathà tayoruktau tathà tàvad bråmaþ / pàramitàpa¤cakaü vàmahastavat / ùaùñhã dakùiõahastavat / ubhàbhyàü sarvakçtyeùu vyàpàrasiddheriti pratipakùaþ / yadi tu dakùiõahastapràyà ùaùñhã na syàttadà pràde÷ikaþ syàdvyàpàra iti pràde÷ikavikalpaþ //

yathà hi nànàrasàþ kunadãmahànadyo mahàsamudramanupravi÷yaikarasà bhavanti tathà nànàrasàþ pa¤ca pàramitàþ ùaùñhãmanupravi÷yaikarasà bhavantãti pratipakùaþ / nànàrasàþ tathaiva tàþ samyaksambodhàvapãti nànàtvavikalpaþ / asyàü tu bhagavatyàü paràrthasannàhamadhikçtya dvàvimau vikalpau subhåtiràhetyàdinà / atha khalvityàdinà tatra sannahyanta ityanena duùkaratvaü dar÷itamanantànàü sattvànàmarthasya kartuma÷akyatvàt / tathàpyevameva sannàhaþ kartavya ãdç÷ãü mahà÷ayatàmantareõa svaparàrthayoþ kartuma÷akyatvàditi pratipakùaþ / sarvasattvànàmarthasya kenacidakaraõàdàtmavineyànàmarthàya sannàhaþ kartavya iti pràde÷ikatvavikalpaþ //

nànàtvavikalpapratipakùaþ samatà / tàmeva vivakùuþ paramaduùkaratvamàha te cetyàdinà / vainayikà iti vinayàrhàþ sattvàþ / tathàpi kasya duùkaratetyata àha / evaü cetyàdi / dçùñàntena dçóhãkartumàha / àkà÷amityàdi / tatkasya hetoriti kutaþ sàdharmyàdityarthaþ / ata uttaraü àkà÷etyàdi / anenetyupasaühàraþ / punadrdçóhãkartumàha / àkà÷enetyàdi / àkà÷opamaiþ sattvairityarthaþ / kuto vivàda ityàha / ayaü cetyàdi veditavyàntam / ca÷abdo hetau / vivàdaþ kalahaþ / sattvànayaü vinetukàmaste càsattvàtpariharantãti kalahaþ / vainayiketyàdi / yathà ca vineyà na santi tathà vinayitàpi / tata ubhayàsattayà sutaràü paramaduùkaratà / evamiyaü bodhisattvena sarvasattvàtmasamatà draùñavyà yataþ ÷aknuyàt (#<RSt_144>#) svaparàrthau kartum / sa punarasyàü caran kathaü j¤eya ityàha / sa cedityàdi / na saüsãdatãti na khidyate sutaràü prãyata ityarthaþ / tatkasya hetoriti / mattasya praj¤àpàramitàyàü caraõaü kasya hetornaiva kasyacit / dharmanairàtmyàdar÷anàditi bhàvaþ / ata uttaraü sattvaviviktatayetyàdi / evamityàdinà draùñavyàntenopasaühàraþ / viviktatà hi sarvadharmàõàü samateti vistareõa pratipakùaþ / nànà sattvà nànà dharmàstato nàstyekarasà praj¤àpàramiteti nànàtvavikalpaþ //

evaü devaputrà ityàdi / eva bhàùyamàõàyàmiti / evamidànãü mayà de÷yamànàyàü sarvadharmaviviktatàyàmiti caryàkàle de÷yamànàyàü bodhisattvo na saüsãdatãti sambandhaþ / na saüsãdatãti sthànaprasthànayorna muhyati / kena gantavyaü kva và sthàtavyamiti / tayaiva sarvadharmasamatàsaüvedinyà praj¤àpàramitayorasaümohàt / tathàhi / yena bodhistena gantavyaü bodhau sthàtavyam / te ca gatisthitã tasyà eva svàdhã ne hetuphalàvasthe / tato yena sà gacchati yatra và tiùñhati tatpariõàmità api pa¤ca pàramitàstenaiva gacchanti tatraiva tiùñhanti / tadyathà cakravartina÷cakraratnaü yena gacchati yatra và tiùñhati sarvo balakàyastenaiva gacchati tatraiva tiùñhatãti pratipakùaþ / avij¤àþ pa¤capàramitàþ ùaùñhã niràbhàsà / tataþ sthànaprasthànayorani÷cayaþ sthànaprasthànaü(na)sammohavikalpaþ //

yata ityàdi na saüsãdatãti prasàditametat / yata÷ca na saüsãdati tato gamyate carati praj¤àpàramitàyàü pårvameveti ÷eùaþ / anyathà kuto na saüsãdet / tadyathà cakravartina÷cakraratnamagrato gacchati pa÷càdbalakàya iti pratipakùaþ / udàraviùayatvàtpa¤capàramitàþ pràk pravartante / såkùmaviùayatvàt pçùñhataþ ùaùñhãti pçùñhato gamanavikalpaþ //

ityukto dvitãyo gràhyavikalpo navavidhaþ //

prathamaü gràhakavikalpamadhikçtya ÷àstram-

[138] gràhakaþ prathamo j¤eyo grahaõapratimokùaõa /
manaskriyàyàü dhàtånàmupa÷leùe trayasya ca // 5-13 //
[139] sthàne càbhinive÷e ca praj¤aptau dharmavastunaþ /
÷a(sa)ktau ca pratipakùe ca yathecchaü ca gatikùatau // 5-14 //

dravyasannàtmà 'prathamo gràhakaþ' / sa càsti praj¤àpàramitàvat / sà hi ki¤cidgçõhàti ki¤cinmu¤catãti grahaõamokùaõavikalpaþ / sàpi na gçõhàti na mu¤catãti pratipakùaþ //

(#<RSt_145>#)
gçhyanta eva dharmàsteùàü manasikàràditi manasikàravikalpaþ / na sa dharmànmanasikarotãti pratipakùaþ //

manasikarotyeva dharmàstraidhàtuke ÷leùàditi traidhàtuka÷leùavikalpaþ / nàsau traidhàtuke ÷liùyatãti pratipakùaþ //

traidhàtuke sthitaþ kathaü tatra na ÷liùyatãti sthànavikalpaþ / nàsau kvacittiùñhatãti pratipakùaþ //

satyabhinive÷e kathaü na tiùñhatãti abhinive÷avikalpaþ / nàsau ki¤cidabhinivi÷ata iti pratipakùaþ //

asti bodhisattvasya dharmavastånàü praj¤aptiþ / dànapàramità ÷ãlapàramità yàvat sarvàkàraj¤ateti sarvavastupraj¤aptivikalpaþ / sàpyasya nàstãti pratipakùaþ //

÷a(sa)kta eva samyaksambodhau tàmabhisambudhyate / anyathà vaimukhyàditi ÷a(sa)ktivikalpaþ / a÷a(sa)ktàþ sarvadharmà aparigçhãtàþ / na cà÷a(sa)ktaþ ki¤cidabhisambudhyate / sa cedevaü carati carati praj¤àpàramitàyàmiti pratipakùaþ //

dànapàramità÷ånyà ÷ãlapàramità÷ånyetyevamàdi pratipakùavikalpaþ / sopi bodhisattvasya nàstãti pratipakùaþ //

sarvàkàraiþ sarvadharmàõàmanupalambhe yathecchagamanaü tasya kùatiþ / sà bodhisattvasyàstãti yathecchagamanavyàghàtavikalpaþ / sopi tasya nàstãti pratipakùaþ /

amã nava prabhedà mahatyorbhagavatyoruktàþ / asyàü tu sàmànyena dravyasadgràhakavikalpaü sapratipakùamàha / atha khalvityàdinà nàpãtyataþ pràk / jànanneveti na hi bhagavataþ ki¤cidaj¤àtamasti / bodhisattvo mahàsattva iti lokaprasiddhito dravyasatpudgalaråpaþ sa kena kàraõena na saüsãdatãti dravyasadgràhakavikalpaþ / tasya pratipakùo 'nupalambhaþ / tamevàha / viviktatvàdityàdinà / asattvàdityarthaþ / sa hi svayamasat kutaþ saüsãdatãti /

dvitãyaü gràhakavikalpamadhikçtya ÷àstram-

[140] yathodde÷amaniryàõe màrgàmàrgàvadhàraõe /
sanirodhe samutpàde vastuyogaviyogayoþ // 4-15 //
[141] sthàne gotrasya nà÷e ca pràrthanàhetvabhàvayoþ /
pratyarthikopalambhe ca vikalpo gràhako 'paraþ // 4-16 //

(#<RSt_146>#)
ete nava vikalpàþ pçthagjanànàü prathamasyaiva bhàvànna teùàü dharmàþ / tairapraheyatvàt / teùàü pratipakùaþ ùaùñhã yathà såtram / yathà sàrathira÷vànàü sanmàrgeõa yathodde÷aü netà tathà ùaùñhã pa¤cànàmiti pratipakùaþ / ùaùñhyabhàvànniyanturabhàvàdyathodde÷àniryàõavikalpaþ /

sarvàkàraj¤atàmàrgo bodhisattvànàü màrgaþ / hãnabodhimàrgasteùàmamàrgaþ / tayoravadhàraõaü ùaùñhyaiveti saiva pratipakùaþ / tadabhàve màrgàmàrgàvadhàraõavikalpaþ /

naiùà kasyaciddharmasyotpàdikà nirodhikà và dharmatàü pramàõãkçtyeti pratipakùaþ / utpàdikà buddhadharmàõàü nirodhikà tadàvaraõànàmityutpàdanirodhavikalpaþ /

sarvadharmà na saüyuktà na visaüyukta iti pratipakùaþ / saüyuktà visaüyuktà veti saüyogaviyogavikalpaþ /

rupàdau yàvatsarvàkàraj¤atàyàü na sthàsyatãti yogaþ karaõãyaþ / sarvadharmàõàü kvacidapyasthitatvàditi pratipakùaþ / råpe yàvatsarvàkàraj¤atàyàü sthàsyatãti sthànavikalpaþ //

yathà hi phalakàmo bãjamavaropya samyak savardhya yàvatphalàni paripàcya bhakùayati / evaü mahàbodhikàmaþ pàramitàsu ÷ikùitvà tàbhiþ sattvànanugçhya saüsàrànmocayatãti pratipakùaþ / bodhau cittamutpàdya sattvànupekùata iti gotravipraõà÷avikalpaþ //

pràrthito 'rthaþ pràrthanà / sarvadharmava÷avartitàmanupràptukàmena ùaùñhyàü ÷ikùitavyamiti pratipakùaþ / tacca ÷ikùamàõe sà na syàditi pràrthanàbhàvavikalpaþ //

ùaùñhã hetuþ sarvadharmàõàü samudra iva sarvaratnànàü tayà paribhàvità hi ÷ukladharmà buddhadharmà bhavantãti pratipakùaþ / ùaùñhyabhàve heturna syàditi hetvabhàvavikalpaþ //

praj¤àpàramitàyàü carantaü traiyadhvikà buddhàþ samanvàharanti / na ca råpàdito yàvanna sarvàkàraj¤atàtaþ / api tu yatra na råpàdi yàvadyatra na sarvàkàraj¤atà tathà samanvàharantãti pratipakùaþ / råpàdito yàvatsarvàkàraj¤atàtaþ samanvàharantãti pratyarthikadharmopalambhavikalpaþ //

etepi na va prabhedàþ mahatyorbhagavatyoruktàþ / asyàü tu sàmànyenaiva praj¤aptisaügràhakavikalpaü sapratipakùamàha / nàpãtyàdinà api tu khalvityataþ pràk / ka÷ciddharma iti àtmapraj¤aptiviùayaþ skandhàdiþ / na saüsãdatãti svayamasattvàt / ata evàha / tatkasyetyàdi / ka÷ciddharma iti skandhàdi cittaü và / (#<RSt_147>#) sopãtyàdi / yena dharmeõeti cittena yo dharma iti bodhisattvaþ / evametadityàdirabhyupagamaþ / iyatà pratipakùa uktaþ /

mà bhåd dravyasatsattvaþ / ahaükàraviùayaþ skandhàdi÷vattaü và bodhisattva iti praj¤aptisaügràhakavikalpa÷caturthaþ //

evaü bhagavatà caturvidhàvikalpapratipakùabhåtà bhagavatã vistareõa de÷ità / bodhisattvastu tasyàü caran yathà j¤eyastadàha / api tu khalvityàdi / bhàùyamàõe granthataþ / de÷yamàne arthataþ / nirde÷yamàne nirvi÷eùaü kathanàt / upadi÷yamàne rahasyakathanàt / na saüsãdati na mandãbhavati / na viùãdati khedàt / na viùàdamàpadyate santatakhedàt / nàvalãyate cittanamanàt / na saülãyate santataü tannamanàt / vipçùñhaü vaimukhyàt / bhagnapçùñhaü punarasàümukhyàt / nottrasyati tràsonmukhatvàt / na saütrasyati samyak tràsàt / nainamàpadyate sàtatyena / tadà veditavyaü caratyasyàü praj¤àpàramitàyàmiti / asyàmacarataþ saüsãdanàdãnàmava÷yaübhàvàt /

subhåtiràhetyàdinà pàramitàntena subhåterabhyupagamaþ / evamityàdinà / asyàü carato 'nu÷aüsàti÷ayànàha / anugçõhanti vi÷eùàdhànataþ / samanvàharanti smaraõataþ / tepi tasya buddhà bhagavanto dharma de÷ayantãti sambandhaþ / kãdç÷à ityàha / bhikùusaüghetyàdi / kãdç÷asyetyàha / praj¤àpàramitàyàü carata ityàdi / nàma cetyàdi / nàma saüj¤à / gotraü gàrgyàdi / balaü kàyabalaü buddhibalaü ca / varõaþ pari÷iùñà guõàþ / råpaü varõasaüsthàne / etàni parikãrtayamànàþ prakarùeõa prakarùaråpam / udànamiti guõaharùobhdavàü gàthàü udànayantyudàharanti / kasya guõà ityàha tasyetyàdi / tadyathàpãtyàdinà dçùñàntamàha / evamevetyàdinà dàrùñàntikam / kiü sarveùàmityàdinà pra÷naþ / uttaraü no hãdamityàdinà / sarvasaügàþ sarve 'bhåtopalambhàþ / santi bhagavannityàdinà punaþ pra÷naþ / uttaraü santãtyàdinà / ime ta ityàdinopasaühàraþ / aparànapyàha yepãtyàdinà / imepãtyàdinopasaühàraþ /

punaraparamityàdinà avinivartanãyànàü va÷ità tasyàþ pràptiþ / tàmavakràntàþ praviùñàþ / buddhairnàmàdiparikãrtanasyànu÷aüsamàha / yeùàü khalvityàdinà punaraparamityàdi / kathamadhimokùyantãtyàha / evametadityàdi / teùàü ceti na kevalamakùobhyasya keùàmityàha / ye cetyàdi teùàü ceti / akùobhya-tabdodhisattvànàm / evamityàdinà ÷ravaõànu÷aüsamupasaühçtya tathàtvapratipattyàdãnàmanu÷aüsotkarùamàha / evamanu÷aüsàti÷ayeùåkteùu prakçtàyàþ praj¤àpàramitàyà vi÷eùanirde÷a àparivartàntàbhdaviùyati / taü (#<RSt_148>#) prastotuü subhåtiràha yadà bhagavannityàdi / tathatàvinirmukta iti / tathatàmàtrasyeva prakhyànàt / parikalpitasya nànàvidhasyàpratibhàsanàt / na ka÷ciddharma upalabhyate / tadà koyamityàdi sugamam / tathataiva tàvannopalabhyata iti tasyà agràhyatvàt / yaþ sthàsyatãti bodhisattvaþ /

sajjatãti vihanyata ityarthaþ / àrabhyeti adhikçtya / dharmavàdãti yuktivàdã / dharmasyeti buddhanirvàõasya / anudharmamanukålaü màrgaþ / vyàkurvan àcakùàõaþ / vyàkaromyàcakùe / sarvadharmàõàü viviktaü vivekaþ ÷ånyatà / tasminvihàraþ samàdhiþ sarvadharmàõàü anupalambhaþ / tasminvihàraþ yaþ khalu punarityàdinà subhåtervihàràdvodhisattvavihàrasyortùa dar÷ayati / upapattimàha / tathàgatavihàraü hãtyàdinà / carataþ samàdhiniùpattaye / viharato niùpannena samàdhinà / ÷eùaü subodham / durbodhaü tu pràgeva vyàkhyàtam //

sàràdiþ parivartaþ sàraparivarttaþ /

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü saptaviü÷atitamaþ parivartaþ //


28. avakãrõakusumaparivarto nàmàùñàviü÷atitamaþ /

màyopamasàraparivartàbhyàü dar÷anaheyà vikalpà uktàþ / dar÷anamàrgàde÷ca praj¤àpàramitàvihàrasyàva÷yakaü bodhipràpakatvamuktam / tatastasya tathàbhàve kàraõatrayamanena parivartena prathamaü vakùyati pa÷càdvodhilakùaõam / ataþ kàraõatrayamadhikçtya ÷àstram-

[142] bodhau saüdar÷anànyeùàü taddheto÷ca parãndanà /
tatpràptyanantaro hetuþ puõyabàhulyalakùaõaþ // 5-17 //

tasyà bodheryathoktàt praj¤àpàramitàvihàràdava÷yaü pràptiþ 'tatpràptiþ' / tasyà 'anantaro ' 'vinàbhàvã 'hetuþ' j¤àpakastrividha uktaþ såtre / 'bodhau sandar÷anà' vyàkaraõaü yad 'anyeùàü' sa prathamo hetuþ / bhàvinàü bodhihetoràryànandàya 'parãndanà' dvãtãyo hetuþ / 'puõyàbàhulyalakùaõaþ' tçtãyaþ / ataþ såtram // atha khalvityàdi avakãrõakusumanàmàno vyàkartavyàþ / tato devaiþ puùpamànãtaü vyàkartavyairavakãrõaü tato ra÷mãnàü ni÷càraprave÷au / ànandapçùñena (#<RSt_149>#) bhagavatà teùàü vyàkaraõam / tatteùàü vyàkaraõamanyasminvi÷iùñe lokadhàtàvitilakùyate lokadhàtoranirde÷àt / àyuþsaddharma÷itikàlayo÷cayatatvàt / tadanu tasmàttarhãtyàdinà upasaühàro vihartavyàntaþ / iti prakçtena vihàreõa bodhipràpteþ prathamaü kàraõam //

tato ye hãtyàdinà samyaksambuddhànàmityetadantena praj¤àpàramitàcàriõàü guõànàha / tato ye cainàmityàdinà veditavyàntena yepyenàü ÷rutvà na pratikùipanti teùàü guõamàha / atra pratikro÷aõaü mànasã nindà / prativahanaü manasà tyàgaþ / pratikopanaü tasmai kopaþ / pratisaüharaõaü guptau sthàpanam / pratiùedhanaü niþsàratàkhyàpanam / pratikùepo 'sabhdåtabàdhakàbhidhànam / tadavyavasàyaþ saptamaþ / tataþ ki¤càpãtyàdinà caritavatetyetadantena hãnayànàpatane kàraõadvayamàha / praõidhànàdinàvisaüvàditàü kçtaj¤atàü ceti / tadevaü ye hi kecidityàdinà vistareõopodghàtaü kçtvà tasmàttarhãtyàdinà parãndanàmàha / parãndanà samarpaõà saivànubandhinã anuparãndanà / akùarasannipàtàditi / akùarasannipàto vya¤janakàyaþ / tamadhikçtyeti lyap lope pa¤camã / kimarthamityàha / udgrahaõàyetyàdi / kathaü parãndanetyata àha / yatheyaü nàntarddhãyeteti / yatheyamantarhità na syàttathà tvayà karaõãyamityarthaþ / ata årdhvaü sa cedityàdinà àhàriketyetadantena dvitãyamupodghàtaü kçtvà tasmàttarhãtyàdinà dvitãyà parãndanà / atra punareveti pa÷càt / nà÷ayeriti hàrayeþ / ÷ãghramananu÷a(sa)raõàt utsçje / smartuma÷akyatvàt vismareþ / aparàddhaþ kçtàparàdhaþ / àràdhanamàràgaõaü ca toùaõam / màtà bãjadhà[ra]nà(õà)t / jananã bãjapçùñeþ / janayitrã utpàdanàt / tata urdhvaü udgrahãtavyeyamityàdinà tàdç÷ã praj¤àpàramità sadevakasya lokasya ÷àstetyetadantenopoddhàtaü kçtvà tasmàttarhãtyàdinànu÷à nãtyetadantena tçtãyà parãndanà /

atra suniruktà supañhità dharmakàyateti praj¤àpàramitaiva dharmaþ kàya eùàü tattaditi vakùyamàõena kartavyàdinà sambadhyate / tatra kartavyamupasthànàdi dàtavyaü puùpàdi samanvàhartavyaü de÷anàdi / kalyàõata iti puõyakàmatayà / spar÷avihàrata iti tenaiva sukhãbhàvàt / guõavattayeti kalyàõàdinà / bhàùeye(yami)ti vadeyam / kalpaü và yàvattato và upari yadi vistara iùñaþ syàt / kintarhi saükùepeõànanda bhàùaye(bhàùe) / yàdç÷a ityàdi / tato yopi ka÷cidityàdinà samyaksambodhirityetadantenopodghàtaü kçtvà caturthã parindanàmàha / tamàttarhãtyàdinà nàntardhãyetyetadantena / (#<RSt_150>#) caturthakamiti vaktavye dvitãyakamityuktam / u(anu)ktànàmuktasàmànyenaikãkaraõàt / paridadàmi parindàmi samarpayàmãtyeko 'rthaþ / evaü caturàkàrà parindanà dvitãyaü kàraõam //

tata eùà hyànandetyàdinopàdghàtaü kçtvà sa cet tvamityàdi naitatsthànaü vidyata iti yàvat / atra adhvaparyantaþ kùaõaþ / viü÷aü kùaõa÷ataü tatkùaõaþ / tatkùaõàþ ùaùñirlavaþ / lavàstriü÷anmuhårtaþ / nàlikà ghañikà / iti puõyabahutvaü tçtãyaü kàraõam //

tato 'tha khalu bhagavànityàdinà akùobhyasya bhagavataþ sabuddhakùetrasya sapariùadaþ sandar÷anamantardhàyanaü ca dçùñàntaþ / atra sàgaropamatvamativistãrõatvàt / gambhãratvaü dhyànasampadà / akùobhyatvaü praj¤àsampadà / dàrùñàntike yojayitumàha / evamànanda sarvadharmà ityàdi / sarvadharmà hãtyàdinà yuktimàha / na kàryasamarthà iti pratij¤àntaram / nirãhakà hãtyàdinà yuktimàha / evaü caranta ityàdinànu÷aüsàmàha / mahàbodhi÷abdàt pràk / asaïgatàmiti nirupala[mbha]tàm / apratihataj¤ànatàü và / pramàõaü vaipulyaniyamaþ / kùayaþ kàlaniyamaþ / paryantaþ saükhyàniyamaþ / pramàõabaddheti pramàõaparicchinnà / aprameyatvàdityanupalambhàt / kùayo 'pacayaþ / parikùayo 'bhàvaþ / àkà÷àkùayatvàditi àkà÷avadakùayatvàt / kuta ityàha sarvadharmànutpàdata iti / anutpannà sarvadharmàþ / atasteùàmanupalambhalakùaõà praj¤àpàramitàpyàkà÷avadakùayeti / abhinirhartavyeti pratyakùãkartavyà / råpàdãnàmakùayatveneti teùàmanutpàdataþ / evamavidyàdãnàm / iyaü seti yà skandhàdãnàmavidyàdãnàü càkùayatvena / antadvayamutpattivinà÷au madhyamutpannasya sthitiþ / àveõiko 'nyairasàdhàraõaþ / na ca ki¤ciddharmamiti skandhaiþ saügçhãtam / kutaþ? pratãtyotpàdadar÷anàt / nityamityanàdinidhanam / dhruvamiti sthiram / ÷à÷vatamityanidhanam / kàrakaü vedakaü veti / ãhaturgçhãtu÷càbhàvàt / ita uttaro granthaþ subodhaþ samyaksambodhariti yàvat / iyatà kùayànutpàdaj¤ànalakùaõà bodhirucyate / atra ÷àstram-

[143] kùayànutpàdayorj¤àne malànàü bodhirucyate /
kùayàbhàvàdanutpàdàtte hi j¤eye yathàkramam // 5-18 //

malàþ kle÷avikalpàþ / teùàü 'kùayànutpàdayoþ' ye 'j¤àne ' sà bodhiþ / 'te ' ca j¤àne teùàü 'kùayàbhàvàdanutpàdàcca yathàkramaü' veditavye / kùayasyàtyantamasattayà j¤ànaü kùayaj¤ànam / anutpàdasyo(syànu)tpattikatvena j¤ànamanutpàdaj¤ànamiti bhàvaþ / (#<RSt_151>#) atha bodherlakùaõàntarasambhavepi kimarthamidaü lakùaõamuktam? dar÷anamàrgeõa kùãõànàü vikalpànàmakùayato 'nutpàdata÷ca vyavalokanàrtham / tadevàha-

[144] prakçtàvaniruddhàyàü dar÷anàkhyena vartmanà /
vikalpajàtaü kiü kùãõaü kiü vànutpattimàgatam // 5-19 //

vikalpànàü prakçtistathatà / na kadàcittasyàþ kùaya utpàdo và / jàtireva 'jàtaü' prakàraþ / tato na ka÷cidvikalpaprakàro dar÷anamàrgeõa kùãõa utpàdaü và tyàjita iti //

anye tvàhuþ-

"kùayaj¤ànaü tu satyeùu parij¤àtàdini÷cayaþ /
na punarj¤eyamityàdiranutpàdagatirmatà" // iti //

te hi ÷asyante- santi skandhàþ santi catvàri satyàni / tatra saükùepataþ kle÷aduþkhayoþ kùayaþ punaranutpàda÷ca pràpyate / tatoþ pràptayorye j¤àne te kùayànutpàdaj¤àne / pràdhànyena tathàgatànàü tu j¤eyàvaraõamapi kùãyate teùàmakliùñasyàpyaj¤ànasya kùayàditi / tanniràsàya ÷àstram-

[145] sattà ca nàma dharmàõàü j¤eye càvaraõakùayaþ /
kathyate yatparaiþ ÷àsturatra vismãyate mayà // 5-20 //
[146] nàpaneyamataþ ki¤cit prakùeptavyaü na ki¤cana /
draùñavyaü bhåtato bhåtaü bhåtadar÷ã vimucyate // 5-21 //

'nàma' ÷abdo 'marùe / 'atra vismãyate mayà' iti vipakùapratipakùayorayogàditi bhàvaþ / 'ataþ' kàraõàt 'nàpaneyaü ki¤cit' pudgalasya dharmàõàü ca svayamabhàvàt / 'prakùeptavyaü na ki¤canaü' pudgaladharmanairàtmyayoranàdinidhanatvàt / kiü tarhi? tadubhayaü 'bhåtaü' bhåtatvena 'draùñavyam' / yato bhåtaü pudgalanairàtmyaü dçùñvà kle÷àvaraõàdvimucyate / bhåtaü dharmanairàtmyaü dçùñvà j¤eyàvaraõàd 'vimucyate ' / tasmàdabhåtànàü pudgaladharmàõàü dçùñirvipakùaþ / teùàü nairàtmyadar÷anaü pratipakùaþ / ubhayostu nairàtmyayorbhåtatvaü mahàrathaiþ kùuõõam / tata iha nocyate //

tasmàttarhãtyàdi / kùayànutpàdalakùaõà bodhisatasyà ava÷yalabhyatà kàraõatrayaü ca prasaïgàdàgatam / pràkçtaü tu màyopamasàraparivarte nirdiùñaü dar÷anaheyànàü vikalpànàü prahàõam / ato yasmàddar÷anamàrgeõa dar÷anaheyànàü vikalpànàü prahàõaü tasmàddhetoþ / tarhãti dar÷anakàle praj¤àpàramitàyàü dar÷anamàrgàtmikàyàü caritavyam //

(#<RSt_152>#)
tatkasya hetoriti / hetumukhena dar÷anamàrgasya lakùaõapra÷naþ / praj¤àpàramitàyàmiti / atratye dar÷anamàrge dhyànapàramitetyatra càrtho gamyate / tenànuktasamuccayaþ / praj¤àpàramità ceti / kuta ityàha / praj¤àpàramitàyàü hãtyàdi / bhàvanàparipåriü ùañpàramità gacchantãti sambandhaþ / sarvà iti pratyekaü samagràþ satyaþ / ekaikayà ùaõõàmapi saügrahàditi bhàvaþ / ata÷ca ùaóeva pàramitàùañkà dar÷anamàrgaþ / saükùiptà ceyaü bhagavatã / ato lakùaõamàtramasyàmuktam / yathà tvekaikayà sarvasaügrahastadvistareõa mahatyorbhagavatyoruktam / atra ÷àstram-

[147] ekaikasyaiva dànàdau teùàü yaþ saügraho mithaþ /
sa ekakùaõikaþ kùàntisaügçhãto 'tra dçkpatha // 5-22 //

ekaikameva ekaika÷aþ svàrtha ÷as / tasya bhàva ekaikasya / avyayatvàddhi lopaþ / tena 'ekaikasyaiva dànàdau' iti dànàdiùu / 'teùàü' dànàdãnàü 'mithaþ' anyonyaü 'yaþ saïgrahaþ' / so 'smin mårdhàbhisamaye dar÷anamàrgaþ / sa ca 'ekakùaõãkaþ' na tu ùoóa÷akùaõàþ(õaþ) / sa ca kùàntyà 'saügçhãtaþ' na punaraùñàbhiþ kùàntibhiraùñàbhirj¤ànaiþ / iti mårdhàbhisamaye dar÷anamàrgaþ //

tato bhàvanàmàrgaþ / tamàha / sarvàõi cetyàdinà / upàyau ca kau÷alyaü ceti upatyakau÷alyàni / tatra ni÷rayatvàdupàyau siühavijçmbhitàvaskandhakau samàdhã / kau÷alyaü pratãtyasamutpàdasyànulomaü ca vyavalokanam- "avidyàpratyayàþ saüskàràþ saüskàrapratyayaü vij¤ànaü yàvajjàtipratyayà jaràmaraõa÷okaparidevaduþkhadaurmanasyopàyàsàþ sambhavantãtyanulomam / avidyànirodhàtsaüskàranirodhaþ / saüskàranirodhàdvij¤ànanirodho yàvajjàtinirodhàjjaràmaraõa÷okaparidevaduþkhadaurmanasyopàyàsà nirudhyante" iti pratilomam /

tatra siühavijçmbhitaþ samàdhiþ / tadyathà- "prathamaü dhyànaü samàpadyate / dvitãyaü tçtãyaü caturtham / àkà÷ànantyàyatanaü vij¤ànànantyàyatanaü àki¤canyàyatanaü naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanaü nirodhasamàpattiü ca samàpadyate / nirodhasamàpattervyutthito naivasaüj¤ànasaüj¤àyatanaü samàpadyate / tata àki¤canyàyatanaü vij¤ànànantyàyatanaü àkà÷ànantyàyatanaü caturthaü dhyànaü tçtãyaü dvitãyaü prathamaü dhyànaü samàpadyata" iti /

avaskandakasamàdhiþ / tadyathà- "prathamaü dhyànaü samàpadyate dvitãyaü tçtãyaü caturtham / àkà÷ànantyàyatanaü vij¤ànànantyàyatanaü àki¤canyàyatanaü naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanaü (#<RSt_153>#) nirodhasamàpattiü ca / tato vyutthàya prathamaü dhyànam / tato nirodham / tato dvitiyaü dhyànam / tato nirodham / tatastçtãyaü dhyànam / tato nirodham / tata÷caturtha dhyànam / tato nirodham / tata àkà÷ànantyàyatanam / tato nirodham / tato vij¤ànànantyàyatanam / tato nirodham / tata àki¤canyàyatanam / tato nirodham / naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanam / tato nirodham / tato 'samàhitacitte patati / tato nirodhaü samàpadyate / tato 'samàhite citte tiùñhati / tato naivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanam / tato 'samàhite / tata àki¤canyàyatanam / tato 'samàhite / tato vij¤ànànantyàyatanam / tato 'samàhite / tata àkà÷ànantyàyatanam / tato 'samàhite / tata÷caturthaü dhyànam / tato 'samàhite / tatastçtãyam / tato 'samàhite / tato dvitãyam / tato 'samàhite / tataþ prathamam / tato 'samàhite citte tiùñhati" iti /

tatra prathamàyàü gatau nava sthànàni / dvitãyàyàü saptada÷a / àgamane 'ùñàda÷a / atra ÷àstram-

[148] samàdhiü [sa] samàpadyaþ tataþ siühavijçmbhitam /
anulomaü vilomaü ca pratãtyotpàdamãkùate // 5-23 //
[149] kàmàptamavadhãkçtya vij¤ànamasamàhitam /
sanirodhàþ samàpattãrgatvàgamya na va dvidhà // 5-24 //
[150] ekadvitricatuùpa¤capañsaptàùñavyatikramàt /
avaskandasamàpattirànirodhamatulyagà // 5-25 //

siühavijçmbhito yathà såtrameva / avaskandastu gahanam / tena tasya lakùaõamàha / 'avaskandasamàpattiþ' bhavati / kathamityàha / 'nava samàpattãrdvidhà gatvà' pa÷càd 'àgamya' / àdau kathaü gatvetyata àha 'ànirodham' iti / nirodhasamàpattimante kçtvà / itarà aùñau krameõa pràgityarthaþ / punaþ kathaü gatvetyata àha 'ekadvitricatuùpa¤caùañsaptàùñavyatikramàt' / 'sanirodhàþ' kçtvà / kàþ? itarà aùñau 'samàpattãþ' / kàmàvacaraü ca 'asamàhitaü' cittaü 'avadhãkçtya' / ante gantavyaü kçtvetyarthaþ / pa÷càt kathamàgatyetyata àha 'atulyagà' iti / atulyagà satã / asamàhitàdasamàhitaþ / samàhitàcca samàhitamagacchantãtyarthaþ / ihàpi 'kàmàptamavadhãkçtya vij¤ànamasamàhitaü' iti sambadhyate / (#<RSt_154>#) teneyasamàhitàccittàtprabhçtyàgacchati / antepyasamàhita eva citte gatvà tiùñhati / iti mårdhàbhisamaye bhàvanàmàrgaþ //

sarvàõi copàyakau÷alyàni paripåriü gacchantãtyuktam / kathaü ca teùàü bhàvanàparipåribhavet / yadi bhàvanàheyà÷catvàro vikalpanavakàþ kùãyeran / teùàü ca pratipakùà eva mahatyorbhagavatyoþ pañhyante / te tu sàmarthyàdgamyante / vayamapi tameva pàñhamabhisaükùipya tàn vakùyàmaþ / tatràdyaü vikalpanavakamadhikçtya ÷àstram-

[151] saükùepe vistare buddhaiþ sànàthyenàparigrahe /
traikàlike guõàbhàve ÷reyasastrividhe pathi // 5-26 //
[152] eko gràhyavikalpo 'yaü prayogàkàragocaraþ /

'ekaþ' iti prathamaþ / 'prayogàkàragocaraþ' iti praj¤àpàramitàprayogavi÷eùaþ viùayaþ / 'vistare ' 'saükùepe ' ceti pañhitavyam / vçttànurodhàt tvanyathà pañhitam / vistare sammoho vistaravikalpaþ / tasya pratipakùaþ / bahuùu sthàneùu bodhisattvena ÷ikùitavyaü dànàdiùu yàvadvaleùu vai÷àradyeùviti //

saükùepe sammohaþ saükùepavikalpaþ / tasya pratipakùaþ na ca kvacan ÷ikùitavyamiti / bahunàmapi teùàü na ca kvacaneti ÷ånyataikarasatvàt / sambuddhaiþ'sànàthyena' yaþ parigrahaþ / tadabhàve vikalpaþ kalpanà / tasya pratipakùaþ / yaþ praj¤àpàramitàyàü ÷ikùitvà dànapàramitàü yàvatsarvàkàraj¤atàmanupràpsyati / tenaivaü j¤àtavyaü- da÷adiksarvabuddhaiþ sànàthyenàhaü parigçhãtaþ svasyàü màtari teùàü kçtaj¤atayeti //

'guõàbhàvo ' 'nu÷aüsàbhàvaþ / prayogadar÷anabhàvànàkàlabhàvitatvàt 'traikàlikaþ' / tasmiüstrayo vikalpàstrisraþ kalpanàþ / teùàü pratipakùàþ / anu÷aüsàn vistareõoktvà yathàha- 'itãme 'nu÷aüsàþ praj¤àpàramitàyàü carataþ praj¤àpàramitàmabhinirharataþ praj¤àpàramitàü bhàvayataþ /" iti yathàkramaü prayogadar÷anabhàvanàmàrgakàlikaguõàbhàve trayo vikalpàþ /

'÷reyasaþ pathi' iti nirvàõamàrge / prayogàdibhedàt trividhà sammohàstrayo vikalpàþ / teùàü pratipakùà yathàkramaü- "råpavedanàdãnàü ÷àntava÷ikatucchàsàrakatayà tasyàü caritavyam / (#<RSt_155>#) àkà÷a÷ånyatàbhinirhàratayàbhinirhartavyà / àkà÷a÷ånyatà bhàvanayeyaü bhàvayitavyà" iti / iti trayaþ prayogàdibodhimàrgasaümohavikalpàþ //

ityukto navavidhaþ prathamo gràhyavikalpaþ //

dvitãyaü vikalpanavakamadhikçtya ÷àstram-

dvitãya÷cittacaittànàü pravçttiviùayo mataþ // 5-27 //
[153] anutpàdastu cittasya bodhimaõóàmanaskriyà /
hãnayànamanaskàrau sambodheramanaskçtiþ // 5-28 //
[154] bhàvane 'bhàvane caiva tadviparyaya eva ca /
ayathàrtha÷ca vij¤eyo vikalpo bhàvanàpathe // 5-29 //

dvitãyo gràhyavikalpa÷cittacaittànàü yà pravçttistadviùayaþ / kiyacciraü carannasyàü cãrõo bhavatãti pra÷naþ / uttaram / prathamacittotpàdamupàdàyeti cittotpàdavikalpaþ //

yàvabdodhimaõóala manasikaroti / kathamiyaü caritavyàbhinirhartavyà bhàvayitavyeti / àbodhimaõóà manasikàravikalpaþ //

hãnayànamanasikàràõàü càvakà÷aü na dadàtãti hãnayànayormanasikàravikalpau //

sarvàkàraj¤atà mànasikàràvipraõà÷a eva càsyàü caryà / tathà caritavyaü yathà cittacaitasikà na pravartanta iti saübodhyamanasikàravikalpaþ //

kiü bhàvayan sarvàkàraj¤atàmanupràpsyati neti bhàvanàvikalpaþ //

abhàvayaüstàmanupràpsyati neti [a]bhàvanàvikalpaþ //

neti bhàvayannàbhàvayannanupràpsyati / neti naiva bhàvanànàbhàvanàvikalpaþ //

tatkathaü tàmanupràpsyati yathà tathatà bhåtakoñãrdharmadhàturityayathàtvavikalpaþ //

iti dvitãyo gràhyavikalpaþ //

tçtãyaü vikalpanavakamadhikçtya ÷àstram-

[155] gràhakaþ prathamo j¤eyaþ sattvapraj¤aptigocaraþ /
dharmapraj¤aptya÷ånyatve ÷aktipravicayàtmakaþ // 5-30 //
(#<RSt_156>#)
[156] kçtena vastuno yànatritaye ca sa kãrtitaþ /
dakùiõàyà a÷uddhau ca caryàyà÷ca vikopane // 5-31 //

apraj¤apanãyàþ sattvàþ anupalambhàditi sattvapraj¤aptivikalpaþ //

apraj¤apanãyàþ sarvadharmà iti dharmapraj¤aptivikalpaþ //

alakùaõa÷ånyàn sarvadharmàn pa÷yatãtya÷ånyatvavikalpaþ //

dharmà÷ca dharmànupalambha÷ca ya÷càbhyàü carati sopi nopalabhyata iti ÷aktivikalpaþ //

dharmàõàü pravicayaþ kartavyaþ / sa cànupalambhayogeneti pravicayàtmako vikalpaþ //

na ca vastunaþ kçte so 'syàü carati / yato 'kçtàvikçtànabhisaüskçtà sarvadharmà iti vastådde÷avikalpaþ //

yadyapyakçtàvikçtànabhisaüskçtàþ sarvadharmàstathàpi yathà ka÷cittathàgatanirmito 'bhisaübudhya dharmacakraü pravartya tribhiryànaiþ sattvàn parimocayati lokavyavahàreõa na paramàrthena tathaiva ca tathàgatopãti yànatrayavikalpaþ //

yadyapi tathàgato nirmitànna vi÷iùyate tathàpi dakùiõàpari÷uddhiþ / yathà hi tathàgate pratiùñhàpità dakùiõà ànirupadhi÷eùànnirvàõànna kùãyate tathàþ nirmitepi / tathà tathàgatàyàkà÷e puùpàõi kùipatastathà namo buddhàyeti bruvato manasi kurvato và saüj¤àü ca pramàõãkçtya yà hi dharmatà tathàgatasya saiva vinirmitasyàpãti dakùiõàpari÷uddhivikalpaþ //

caryà pàramitàdiþ / tasyà vikopanaü bhedanam / kutaþ? dharmatàtaþ / dànapàramitàyà yàvat praj¤àpàramitàyà và / evaü yàvatsarvadharmàõàü dharmateti / kathaü tarhi bhagavatà dharmà vikopitàþ? nàmanirmità hi te dharmà nirdiùñà dharmàõàü såcanàya / kathaü paro 'vatarediti / na tu dharmàõàü dharmatà vikopiteti caryàvikopanavikalpaþ //

caturthaü vikalpanavakamadhikçtya ÷àstram

[157] sattvapraj¤aptitaddhetuviùayo navadhàparaþ /
bhàvanàmàrgasambaddho vipakùastadvighàtataþ // 5-32 //
[158] sarvaj¤atànàü tisçõàü yathàsvaü trividhàbçttau /
÷àntimàrge tathatàdisamprayogaviyogayoþ // 5-33 //
(#<RSt_157>#)
[159] asamatve ca duþkhàdau kle÷ànàü prakçtàvapi /
dvayàbhàve ca sammohe vikalpaþ pa÷cimo mataþ // 5-34 //

yairàkàrairliïgairnimittairdharmàþ såcyante tàni tathàgatenànubuddhàni / tenocyate tathàgatasya sarvàkàraj¤ateti sarvàkàraj¤atàsammohavikalpaþ //

yau ca ÷ràvakapratyekabuddhamàrgau ye ca bodhimàrgàste sarve bodhisattvena paripårayitavyàþ / tai÷ca màrgakaraõãyaü kartavyam / na ca bhåtakoñiþ sàkùàtkartavyàparipårya praõidhànamaparimucya sattvànapari÷odhya buddhakùetraü tenocyate bodhisattvasya màrgaj¤ateti màrgaj¤atàsammohavikalpaþ //

etàvadeva sarvaü yadàdhyàtmikabàhyà dharmàþ / te ca ÷ràvakapratyekabuddhànàü sarvaj¤ateti sarvaj¤atàsammohavikalpaþ //

sarvadharmàõàü pàraü nirvàõaü gatà sarvàrthà và gatànayeti praj¤àpàramità / sarvadharmàõàü và pàraü paramo 'rtho 'bhinnaü tattvaü so 'syàü tathàgatairduùñaþ / api càsyàü tathatà bhåtakoñirdharmadhàturantargatastenocyate praj¤àpàramiteti ÷àntimàrgasammohavikalpaþ //

neyaü tathatàdibhiþ saüyuktà na visaüyuktà / tathàhãyamaråpànidar÷anàpratighà, ekalakùaõà yadutàlakùaõàtvàditi tathatàdisaüyogaviyogavikalpaþ //

neyaü kai÷cidàcchettuü(?) ÷akyate / tasmàdasàdhàraõãkçtya samatvasammohavikalpaþ //

asyàü caratà duþkhasamudayanirodhamàrgàdyartheùu caritavyamiti duþkhàdisammohavikalpaþ //

ràgàdayo nàrtho nànartha iti prakçtisammohavikalpaþ //

yathà na dvayo nàdvayo dharma upalabhyate tathà nadvayaü nàdvayaü dharmamanupràpnotãti dvayàbhàvasammohavikalpaþ //

ityuktàþ ùañtriü÷abhdàvanàheyàþ vikalpàþ //

evaü tàvabhdavatu doùàõàü kùayo guõànàü punaþ kathamudaya ityata àha-

[160] àsàü kùaye satãtãnàü ciràyocchvasità iva /
sarvàkàrajagatsaukhyasàdhanà guõasampadaþ // 5-35 //
[161] sarvàþ sarvàbhisàreõa nikàmaphala÷àlinam /
bhajante taü mahàsattvaü mahodadhimivàpagàþ // 5-36 //
(#<RSt_158>#)

prakçtisiddhà guõàþ kevalamàkràntà [a]guõairà÷àn cireõa / doùakùayàt pra÷atà (? prakañà?) i(e)va taü bodhisattvaü bhajante sarvadoùaprahàõa÷àlinam / 'abhisàraþ' saüdohaþ / ÷eùaü gatàrtham //

tasyetyàdi vivarjayiùyatãni yàvat / iti bhàvanàmàrgasyànu÷aüsaþ //

ànantaryasamàdhirvaktavyaþ / tamadhikçtya ÷àstram-

[162] trisàhasrajanaü ÷iùyakhaógàdhigasampadi /
bodhisattvasya ca nyàme pratiùñhàpya ÷ubhopamàþ // 5-37 //
[163] kçtvà puõyabahutvena buddhatvàpteranantaraþ /
ànantaryasamàdhiþ sa sarvàkàraj¤atà ca tat // 5-38 //

antarayituü ÷akto 'ntaryaþ / na tathà anantaryaþ svàrtha'õ / ànantaryaþ samàdhiþ sa uktaþ såtre / kathamànantaryaþ? yathà 'buddhatvàpteranantaraþ' / avyavahitau hetuþ kathamuktaþ? 'puõyabahutvena' / tadapi kathamuktam? ÷ubhaü puõyaü tadevopamà / tàü kçtvà / kathaü tacchubham? trisàhasrajanaü trisàhasralokadhàtavãryà(yà)n sattvàn 'pratiùñhàpya' / kva? '÷iùyakhaógàdhigamasampadi bodhisattvaniyàme ca / ' ÷iùyàþ ÷ràvakàþ khaógàþ pratyekabuddhàsteùàm / arthàdgamyate bodhisattvasya ca pràïniyàmàvakrànteradhigamasampattau bodhisattvaniyàme ca / kva punarevamuktaü puõyabahutvam? mahatyorbhagavatyo / asyàü kathamuktam? aupalambhikabodhisattvoyàü (ttvasya) gaügànadãvàlukopamakalpakçtàddànamayàtpuõyàdenaü samàdhimanta÷o 'cchañàsaüghàtamàtramapi samàpadyamànasya bahutarapuõyatvena / etatkàrikàyàü kathamuktam? vinàpi tena càrthagate÷cakàrasyànuktasamuccayàrthatvàt / 'sarvàkàraj¤atà ca tat' iti / tacca buddhatvaü sarvàkàraj¤atàlakùaõam //

[164] àlambanamabhàvosyàþ (sya) smçti÷càdhipatirmataþ /
àkàraþ ÷àntatà cà [tra]

ànantaryasamàdheþ 'àlambanamabhàvaþ' sarvadharmàõàü smçtiradhipatipratyayaþ / 'àkàraþ ÷àntatà' sarvadharmàkàràstagamaþ / 'atra' sarvàkàraj¤atàyàm-

jalpàjalpipravàdinàm // 5-39 //

vàdinàü jalpai÷ca jalpai÷ca prahçtya yuddhaü vçttaü 'jalpàjalpi' / yathà daõóàdaõói / ataþ såtram / sarvopàyakau÷alyàni parigrahãtukàmenetyàdi / (#<RSt_159>#) upeyata ityupàyaþ sarvàkàraj¤atà / tasmiü kau÷alyàni vipratipattãnàmapohanàni / tàni labdhukàmena praj¤àpàramitàyàmiti / ànantaryasamàdhilakùaõàyàm / caritavyaü prayogato nirhàrata÷ca / nirhçtya bhàvayitavyà / bhàvitàyàü tasyàmanantarameva sarvàkàraj¤atàlàbhe sarvavipratipattãnàü kùayàditi bhàvaþ / abhinirharatãti yathàlambanaü yathàdhipati yathàkàraü ca saümukhãkaroti / abhinirhartavyà iti svarasavàhinaþ kartavyàþ / atyayeneti / atyayo 'vadhiþ / abhavya÷cetyàdinà tathàgatasamanvàhçtasyànu÷aüsamàha nantvànantaryasamàdhisamàpannasya / na hi tasya bhåyo durgatiþ sugatirvà / anantarameva bodhipràptaiþ / ÷eùaü sugamamàparivartasamàpteþ /

vipratipattãradhikçtya ÷àstram-

[165] àlambanopapattau ca tatsvabhàvàvadhàraõe /
sarvàkàraj¤atàj¤àne paramàrthe sasaüvçtau // 5-40 //
[166] prayoge triùu ratneùu sopàye samaye muneþ /
viparyàse samàrge ca pratipakùavipakùayoþ // 5-41 //
[167] lakùaõe bhàvanàyàü ca matà vipratipattayaþ /
sarvàkàraj¤atàdhàràþ ùoóhà da÷a ca vàdinàm // 5-42 //

'ùoóhà da÷a' ceti ùañda÷a ca ùoóa÷etyarthaþ / kutaþ ùoóa÷a? yatastàþ ùoóa÷asvartheùu àlambanopapattyàdiùu / kathaü tarhi 'sarvàkàraj¤atàdhàràþ' àlambanàdistàsàü viùayaþ? viùayasambandhàttu sarvàkàraj¤atàyàü viùayatvopacàraþ / tadyathà ràjaputre 'paràddho ràjanyaparàddho bhavati / vipratipattayopi pràyeõa pratipakùapàñhàdunnetavyàþ /

tatràdyà vipratipattiþ / yadi sarvàkàraj¤atàyà abhàva àlambanaü sa tarhi katamaþ? yadi dharmàõàü parikalpitaþ svabhàvastadevaü bhràntiþ syàdvàlavij¤ànavat / atha paratantraþ sa kathamabhàvaþ? atra parihàraþ / yasya svabhàvo nàsti so 'bhàvaþ / nàsti sàüyogikaþ svabhàvo dharmàõàü svayamabhàvàt / api ca tathatà svabhàvo dharmàõàü sà càbhàva ityàlambanopapattau vipratipattiþ //

(#<RSt_160>#)
yadyabhàvàþ sarvadharmàþ kenopàyakau÷alyenàdikarmiko dànàdiùu carati? deyadàyakadànàdãnàmabhàvasvabhàvàvadhàraõameva tasyopàyakau÷alyamiti tatsvabhàvàvadhàraõe vipratipattiþ //

dçùñasatyasya tarhi kimupàyakau÷alyam? sa àryeõa cakùuùà dharmàn vyavalokayan bhàvamapi paratantraü svabhàvaü nopalabhate / saüyogikena svabhàvena parikalpitena và tasyàpyabhàvàt / kiü punarabhàvaü parikalpitaü svabhàvaü, tasyàtyantamasattvàt / sa dànàdau caran deyadàyakadànàdãn pratyekamabhàva iti saüjànãte / bhàvàbhàvànupalambhe kathamabhàvaü saüjànãte? saüvçtyà na tu paramàrthena / iha dànàdayaþ sarve màrgaprakàràþ sarvàkàràþ / teùu j¤àtà(to) bhàvàbhàvànupalambhaþ / tato j¤ànaü koñiùvabhàvasaüj¤eti sarvàkàraj¤atàj¤àne vipratipattiþ //

yà saüvçtiþ sa eva paramàrthaþ / eta ekaiva tayostathatà / api tu skandheùu bhàvasaüj¤inàü tatparihàràrthamabhàva iti saüvçtyà nirdi÷yate 'bhàvasaüj¤inàü bhàva iti / paramàrthato na bhàva upalabhyate nàpyabhàva iti satyadvaye vipratipattiþ //

prayoga÷caryà / kathaü caryà? ÷ånyàþ sarvadharmà iti / sarvàsu ca ÷ånyatàsu dànàdau ca sarva trakoñitrayànupalambheneti prayoge vipratipattiþ //

buddha iti karmaõi niùñhà / tato j¤àtaþ sarvo buddhaþ syàt / atha buddhavàniti buddhaþ kena kartari ktaþ? sarva÷ca cetano buddhaþ syàt / atrottaram / bhåtàrtha iti buddhaþ / bhåtà nya(ya)sya dharmà abhisaübuddhà iti và / bhåto asyàrthaþ pratividdha iti và / abhisaübuddhà yathàvat sarvadharmà asyeti và / caturùvapi pakùeùu bahuvrãhau kçte nairuktavidhiþ kartavyaþ / bhåtàrtha ityartho j¤eyaþ / tatsambandhàdvodhaþ / samàsàrthaþ- bhåtamevàrtho yasya bodhasya sa buddhaþ / anyeùàmava÷yaü kvacidbhrànteþ / bhåtàrthaþ kathaü buddhaþ? bhåtasya bubhdàvo arthasya sattvaü iti bhàvaþ / bhåtà asya dharmà abhisambuddhà iti bhåtàþ / bhåtairarthaiþ puruùasya sambandho j¤ànakçta eva / iha tu prakarùagaterabhisambodhaþ kçta iti pradar÷anàrthamabhisambuddhagrahaõam / asyeti samàsàrthaþ / samàsastu dvayoreva padayoþ / tatra bhuta÷abdasya bubhdàvo dhramasya dvitãyàkùaralopaþ / bhåto 'syàrthaþ pratividdha iti / pratividdhaþ pratyakùàrthaþ / tripado bahuvrãhiþ / ddha÷abdàtpårvasya ÷abdasya curàde÷aþ / abhisambuddhà yathàvatsarvadharmà asyeti / matibuddhipåjàrthebhya÷ceti vartamàne ktaþ / ktasya ca vartamàna iti (#<RSt_161>#) kartari ùaùñhã / atràdyasya padasya bu÷abdaþ / atha dvitãyasya takàraþ / tçtãyasya dha÷abda iti buddharatne vipratipattiþ //

atha dharmaratnaü katamat? bodhiþ / sarvadharmotkçùñatvàt / tatra yadi dharmatà dharmàtpçthageva gaõyate, 'dvayamidaü dharmadharmatàsaügrahàt' iti vacanàt, tadà tàthàgataü j¤ànaü bodhiþ / iõajàdibhya iti budherbhàva iõa / atha dharmatàpi dharmàdharmaprakçtitvàt / tadàsyaiva dharmaratnaü bhåtakoñitvàt tattva÷ikharatvàdityarthaþ / tadà ca karmaõi budheriõa / ubhayathàpi buddhistàthàgate j¤àne pravartate prakarùagateþ / tatra dharmatàpakùamadhikçtyàha / "bodhiþ ÷ånyatà tathatà bhåtakoñirdharmatà dharmadhàtuþ" iti / tatra ÷ånyatà lakùaõataþ / tathatà nirvikàratvàt / bhåtakoñistattva÷ikharatvàt / dharmatà dharmaprakçtitvàt / dharmadhàturàryadharmàõàü hetutvàt / punaràha / "nàmadheyamàtrametat bodhiriti" iti / iti÷abdo bhinnakramaþ / nàmadheyamàtrametaditi yo 'rthaþ so 'rtho bodhirityarthaþ / nàmadheyànàmartha÷ånyatà bodhiriti yàvat / punaràha / "abhedàrtho bodhyarthaþ" iti / sarvaj¤aj¤ànatathatàmàtraprakhyànàt / j¤ànapakùamadhikçtyàha / "bodhistathatàvitathatànanyatathatànanyathàbhàvo bodheþ" iti / tatra bodhestathateti bodhasya tathatà / tathaiva bodharåpeõaiva bhàvo nàlãkena råpeõa / avitathatetyabhràntatà / ananyatathateti bodhàdanyo 'lãkastasya tathatà bodharåpatà / asatà tena råpeõa bodhasyaiva prakhyànàt / tadviraho 'nanyatathatà / ananyathãbhàva iti / bodhasya prakçtiþ svenàtmanà prakà÷aþ / tasyànyathãbhàvo 'lãkenàtmanà prakà÷aþ / tadviraho 'nanyathãbhàvaþ / sarvavibhramaviveko j¤ànasya bodhirityarthaþ / punaràha / "nàmanimittamàtrametadvodhiriti" iti / iti÷abdo bhinnakramaþ / nàmanimittamàtrametaditi yo bodhaþ sà bodhirityarthaþ / prayoga eùa bodherbodhiü såcayati / na tvayaü bodhiravikalpatvàttasyàþ / tatra nàmetyaråpiõaþ skandhàþ / teùàmalãko 'rthasadç÷a àkàro nimittam / punaràha / "buddhànàü bodhastasmadvodhiþ" iti / prakarùagateriti bhàvaþ / punaràha "buddhairabhisambuddhà
tasmàdvodhiþ" iti / arthaþ pradhànamasminvacane na ÷abdaþ / buddhànàmadhigatastasmàdvodhirityarthaþ / ùaùñhãsamàse kçte pårvapadasya bobhàvaþ / uttarapadasya dhi÷abdaþ ÷eùaþ / umà÷abdavanniyoga iti dharmaratne vipratipattiþ //

saühatatvàt saüghaþ / abhedyo 'cchedya ityarthaþ / kasmàdabhedyaþ / kena và / samyaksambodherabhedyaþ / sadevakena samàrakena lokena hãnabodheràhàrakairdharmairaku÷alai÷ceti saügharatne vipratipattiþ //

(#<RSt_162>#)
'sopàye samaye muneþ iti kàrikàpàñhe upàyakau÷alamupàya uktaþ / viùayeõa viùayiõo nirde÷àt / abhisamayaþ samayaþ ityuktaþ / ayo bodhaþ / sa(saü)÷abdaþ saümukhàrthaþ / mithyàj¤ànamaj¤ànameveti bhàvaþ / muneriti bhàvapradhànam / buddhatvasyetyarthaþ / upàyakau÷alyaü bodherabhisamayaü ceti samudàyàrthaþ / "avirahitasarvaj¤atàcitto dànàdiùu carati koñãtrayànupalambhena / na ca dànàdãnàü vipàkamàtmani spçhayati / kintu sarvasattvaparimocanàya samyaksambodhau pariõàmayati" ityàdikamupàyakau÷alyaü vistareõetyupàyakau÷alye vipratipattiþ //

astyabhisamayo niþprapa¤cetyatra na bhàvo nàbhàva ityabhisamaye vipratipattiþ //

såtre prapa¤ca÷abdaþ pañhyate / ÷àstre viparyàsa÷abdaþ / ubhayorekàrthatvàt / råpaü nityamanityaü råpaü sukhaü duþkhaü råpamàtmànàtmetyàdayo viparyàsasyàtibahavaþ / saükùepato yàvànvikalpaþ sa sarvaþ prapa¤caþ / aprapa¤cànna prapa¤cayatãti pratipakùaþ / aprapa¤co dharmadhàturnirvikalpatvàt / tanna prapa¤cayatãti na vikalpayatãti viparyàse vipratipattiþ //

iha bodhisattvena durgatimàrgà j¤àtavyàþ sahetuphalaistebhya÷ca sattvà nivàrayitavyàþ / evaü narakinannaragaruóagandharvàdimàrgàþ / evaü càturmahàràjikànàü tràyastriü÷ànàü yàvannaivasaüj¤ànàsaüj¤àyatanànàm / evaü ÷rotaàpannamàrgo yàvadarhanmàrgaþ pratyekabuddhamàrgo bodhisattvamàrgo buddhamàrga÷ca j¤àtavyaþ sahetuþ saphalaþ / ye ca yasmin pale vyavasthàpanãyàstàüsteùu vyavasthàpayati yàvabudddhatve / svayaü tu hãnayànabhåmãþ sarvà (rva?) j¤ànena càtikramya bodhisattvayànamavakràmatãti màrge vipratipattiþ //

iha sarva evàryapudgalàþ kle÷opakle÷aiþ kàmaråpàråpyadhàtubhirbodhipakùaiþ pàramitàdibhistatphalai÷ca sarvàryadharmerna saüyuktvà na visaüyuktvà aråpiõo 'nidar÷anà ekalakùaõà yadutàlakùaõàþ / ya evaü na jànanti tàn prati saüvçsyà nirdi÷yate bodhipakùà dharmà bodheràhàrakà bodhyàvaraõànàmapahàrakà iti vipakùapratipakùayorvipratipattiþ //

vistareõa bhagavatà dharmàõàü lakùaõaü de÷itaü sattvànàmavatàraõàya saüvçtyà paramàrthatastena lakùaõe ÷ikùitavyaü nàlakùaõe / yataþ sthita evaiùa nityaü lakùaõadhàturiti lakùaõe vipratipattiþ //

(#<RSt_163>#)
yadyalakùaõàþ pàramitàdayo dharmàþ kathamalakùaõànàü teùàü bhàvanà bhavati? "nàsti subhåte 'bhàvasvabhàveùu dharmeùu bhàvasaüj¤inaþ praj¤àpàramità bhàvanàviparyàsàt / api tu sarvàsàü dharmasaüj¤ànàü bhàvanàvibhàvane praj¤àpàramità / evaü yàvannàsti bhàvasaüj¤ino dànapàramità bhàvanà / eùohamasmai idaü dadàmãtyevaü saüj¤inaþ / " evaü bodhipakùàdiùu vaktavyam / dçùñasatyàstu dharmàõàü kevalamabhàvasvabhàvatàü bhàvayanti na bhàvasaüj¤ayà nànyabhàvasaüj¤ayà / saüj¤à hi prapa¤caþ praj¤àpàramità tu niþprapa¤ceti bhàvanàyàü vipratipattiþ /

avakãrõakusumanàmàno bodhisattvà iha parivarte bodhau vyàkçtàþ / atastairupalakùitaþ parivartastatparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàmaùñaviü÷atitamaþ parivartaþ //


29. anugamaparivarto nàmaikonatriü÷attamaþ /

anupårvàbhisamaya idànãü vaktavyaþ / tamadhikçtya ÷àstram-

[168] dànena praj¤ayà yàvadbuddhàdau smçtibhi÷ca sà /
dharmàbhàvasvabhàvenetyanupårvakriyà matà // 6-1 //

'anupårvikriyà' anupårva÷ikùà anupårvapratipadyà pårvamuddiùñà saüprati nirdeùñavyà / sà 'matà' iùñà / kathamityàha / dànenetyàdi / 'dànena' iti dànapàramitayà / 'praj¤ayà yàvad' iti praj¤àpàramitayà / yàvadgrahaõàcchãlapàramitayà kùàntipàramitayà vãryapàramitayà dhyànapàramitayà ca / 'buddhàdau smçtibhi÷ca' iti buddhàdiviùayàbhiranusmçtibhiþ / cakàro bhinnakramaþ / 'dharmàbhàvasvabhàvena' ceti bhàvapradhàno nirde÷aþ / dharmàõàmabhàvasvabhàvatvena cetyarthaþ / 'iti' evaü 'sà matà' /

ataþ såtraü punaraparamityàdi / evamiti vakùyamàõena vàkyatrayeõa / praj¤àpàramitetyunupårvakriyà / anugantavyeti veditavyà / kathamityàha / sarvadharmàsaïgataþ praj¤àpàramitànugantavyà / sarvadharmàsambhedataþ praj¤àpàramitànugantavyà / sarvadharmàsambhavataþ praj¤àpàramitànugantavyeti / tatràdau sarvadharmàþ (#<RSt_164>#) ùañpàramitàþ / tàsàmeva bodhimàrgatvàt / dharma÷abdasya ceha màrgavàcitvàt / sarvadharmàõàmasaïgatà niþsaïgatà nirvighnatà / bodhisattvairanukramakaraõãyeùu prathamacittotpàdàdiùu sattvaparimocanànteùu tayà(thà?)sànugantavyà / tadyathà- "prathamacittotpàdamupàdàya dànapàramitàyàü carannàtmanà ca dànaü dadàti paràü÷ca dànapàramitàyàü pratiùñhàpayati dànasya ca varõa bhàùate / ye cànye dànapàramitàyàü caranti teùàü ca varõavàdã bhavati samanuj¤aþ / sa tena dànena mahàntaü bhogaskandha pratilabhya dànaü dadàti vigatamatsareõa cittena annaü pànaü vastraü vilepanaü ÷ayanamupà÷rayamanyadvà pariùkàropakaraõaü dadàti tadarthinàm / sa tena dànena sattvàn ÷ãle samàdhau praj¤àyàü vimuktau vimuktij¤ànadar÷ane ca pratiùñhàpayati / sa taireva ÷ãlàdiskandhaiþ samanvàgataþ ÷ràvakàdibhåmimatikràmati bodhisattvàniyàmamavakràmati buddhakùetraü pari÷odhayati sattvàn paripàcayati sarvàkàraj¤atàmanupràpnoti dharmacakraü pravartayati / sattvàüstriùu yàneùu pratiùñhàpya saüsàràtpratimocayati / evaü khalu dànenànupårvakriyà / tàü ca sarvànnopalabhate / tathà hyasyàþ svabhàvo nàsti / yasya ca svabhàvo nàsti so 'bhàva iti dànapàramitayànupårvakriyà / evaü ÷ãlàdibhirapi" iti ùaóbhiþ pàramitàbhiþ ùaóanupårvakriyàþ //

sarvadharmàsambhedataþ praj¤àpàramitànugantavyeti / sarvadharmàþ ùaóanusmçtayaþ / tàþ kathaü dharmàþ? cittadhàraõàt / api ca puõyamapi loke dharma ucyate / tà÷ca bhàvanàmayaü puõyam / sarvadharmàõàmasaübhedato 'bhinnatà samatà / abhàvasvabhàvatvàt / tayànugantavyeti pårvavat / tathàhi- "bodhisattvaþ prathamacittotpàdamupàdàya sarvàkàraj¤atàpratisaüyuktairmanasikàrairabhàvasvabhàvànsarvadharmànadhimucya ùaóanusmçtãrbhàvayati / tàþ svayaü ca bhàvayati paràü÷ca tàsu pratiùñhàpayati tàsàü ca varõa bhàùate / ye cànye tàsu caranti teùàü varõavàdi bhavati samanuj¤aþ / sa tàstathà bhàvayannabhàvasvabhàvayogena saptatriü÷ataü(taþ) bodhipakùàn yàvatsarvàkàraj¤atàü paripurayati / so 'bhàvasvabhàvenaiva sarvadharmànabhisaübudhya dharmacakraü pravartya yàvatsarvasattvàn parimocayati / tatra buddhaü bhagavantaü na råpàdiskandhairna lakùaõànuvya¤janairna ÷ãlàdiskandhairna da÷abalavai÷àradyapratisaüvibhdirna mahàkaruõayà na mahàmaitryà nàùñàda÷abhiràveõikairnàpi pratãtyasamutpàdato mànasikaroti / tatkutaþ? abhàvasvabhàvatvàtteùàmityanusmçtiramanasikàro buddhànusmçtiþ /

sa praj¤àpàramitàyàü caranna ku÷alà[ku]÷alàn dharmàn manasikaroti / teùàmabhàvasvabhàvatvàdityamanasikàro dharmànusmçtiþ /

(#<RSt_165>#)
yosau bhagavataþ sràvakasaügha÷catvàraþ puruùayugà aùñau mahàpuruùapudgalàþ svabhàvastasya nàsti / yasya dharmasya svabhàvo nàsti so 'bhàva ityamanasikàro saüghànusmçtiþ /

tena praj¤àpàramitàyàü caratàkhaõóe 'cchidre 'kalmàùe 'paràmçùñe bhujiùye vij¤apra÷aste samàdhisaüvartanãye ÷ãle sthitvà tacchãlamabhàvasvabhàvato manasikartavyamityamanasikàro ÷ãlànusmçtiþ /

sa praj¤àpàramitàyàü carannàmiùaü và aïgapratyaïgàni và tyajan sarvaü tadabhàvasvabhàvato manasikarotãtyamanasikàro yo(tyà)gànusmçtiþ /

ye te devàþ ÷rotaàpannà÷càturmahàràjakàyikeùu yàvatparanirmitava÷avartiùu deveùåpapannàste sarve 'bhàvasvabhàvà ityanusmçtiramanasikàro devatànusmçtiþ /"

iti ùaóbhiranusmçtibhiþ ùaóanupårvakriyàþ //

sarvadharmàsambhavataþ praj¤àpàramitànugantavyeti / svalakùaõadhàraõàt dharmàþ / skandhà dhàtava àyatanàni bodhipakùàþ pàramità yàvatsarvàkàraj¤ateti sarvadharmàþ / teùàmasaübhavata ityasaübhavaj¤ànato 'nupårvakriyà veditavyà / asaübhavo 'bhàvasvabhàvatà / tathà hi- "teùàü nàsti svabhàvaþ / yasya svabhàvo nàsti so 'svabhàvaþ / sa praj¤àpàramitàyàü caran prathamacittotpàdamupàdàya sarvadharmàõàmabhàvasvabhàvatàmadhimucya catvàri smçtyupasthànàni catvàri samyakprahàõàni yàvatsarvàkàraj¤atàü bhàvayati / so 'bhàvasvabhàvàn sarvadharmànabhisaübudhya dharmacakraü pravartayati / tribhi÷ca yànaiþ sattvàn saüsàràtparimocayati" iti dharmàõàmabhàvasvabhàvatayà trayoda÷yànupårvakriyàþ //

ita årdhvaü codyàni svayamåhyàni parihàràstu vaktavyàþ / yadyabhàvasvabhàvàþ pàramità bhàvyante tadà tabhdàvanà niùphalà turagaviùàõabhàvanàvaditi codyam / parihàramàha / sarvadharmà nirvikàrasamà itãtyàdi / nirvikàro dharmadhàtustena samàþ sarvadharmà nàbhàvamàtreõa / dharmadhàtu÷càlambyamàna àryadharmàõàü heturbhavati / ata eva dharmadhàturitucyate / tatkuto vaiphalyam?

nanu pratyàtmavedya àtmà vij¤apti÷ca / ataþ sati gràhake gràhyamapyastãti na yuktaþ sarvadharmàõàmabhàva iti codyam / parihàramàha / sarvadharmàõàmamanàtmavij¤aptitaþ praj¤ànubodhanata ityàdi / anàtmavij¤aptita ityàtmavilakùaõatvàdanàtmàkàreõa gràhyagràhakavaidhuryàdavij¤aptyàkàreõa ca / (#<RSt_166>#) praj¤ànubodhanata iti pramàõena pratãteþ / àtmà hi nityaikaråpo j¤àtà na ca skandhàdaya ithambhåtàþ / tasmàdanàtmatvena siddhàþ / gràhyagràhakavaidhuryàcca / ata eva ca vij¤aptyàkàreõàpi siddhàþ / gràhakalakùaõatvàttasyàþ / gràhakàbhàvàdgràhyamapi nàstãti siddhaþ sarvadharmàõàmabhàvaþ /

råpàdi÷abdairyebhilapyante ta eva råpàdayaþ / asti ca loke taisteùàmabhilàpaþ / ÷rotéõàü vyavahàraþ saüvàda÷ca / tatkuto 'bhàvaþ sarvadharmàõàmiti codyam / parihàramàha / nàmamàtreõetyàdinà / artha÷ånyaü nàma nàmamàtram / tena te sarvadharmà abhilapyante / na hi buddhyàkàra eùàmartho bàhyatvena prati [ya]te, bàhye ca pravçtteþ / nàpi bàhya evàrthaþ, asatyapi bàhye ÷abdàdarthagateþ / buddhireva bàhyaråpeõa ÷abdàrtha iti cet / na caitasyà artho råpaü, atyantabhedàt / abhede và na visaüvàdaþ syàt / buddhimanta÷càrthavantà bhaveyuþ / tasmàdarthàbhàvànnàmamàtreõa vyavahàramàtreõàbhilapyante / vyavahàrastàvadastãti cedàha / vyavahàra÷cetyàdi / na kvacidityarthàbhàvat / na kuta÷ciditi vàcakàbhàvàt / nàpi ka÷ciditi na vàciko na ca kàyiko nàpi mànasaþ / vàcyavàcakayorabhàvàt / sarvadharmà ityàdinopasaühàraþ / avyavahàrà avyàhàrà iti teùu tayorabhàvàt / ata eva càvyàhçtàþ /

nanu råpàdãnàü pramàõavattvàt tacchånyatà api pramàõavatya iti tadàlambanà praj¤àpàramità pramàõavatã syàt / na ceùyata iti codyam / parihàramàha / sarvadharmàõàü apramàõata iti / apramàõatvàt / tathà hi sarvadharmàõàü nàsti pramàõamabhàvalakùaõatvàt / àkà÷asyeva råpàbhàvalakùaõasya, tatastacchånyatànàmapi nàsti pramàõamavacchedakàbhàvàt / tataþ praj¤àpàramitàyà apyàlambanàbhedàt /

yadi tarhi råpàdayo na santi kaitya(kimiti) nãlàdayaþ prakhyànti / dharmanimittànyetàni na dharmavaståni / ekànekasvabhàvavirahàt, aprakà÷àtmanaþ prakà÷àyogàcca / dharmanimittàni tu dharmabhràntãnàmàkàràþ / tà hi prakà÷aråpatvàt prakà÷amànàstairasabhdirapi råpaiþ prakhyànti / asatkhyàtilakùaõatvàda bhràntãnàm / yadyeva, na siddhayati praj¤àpàramità / sà khalvabhràntà sàkàrà tu buddhirbhràntaiva / na ca niràkàrà buddhiþ svapnepyanubhåyata iti codyam / parihàramàha / sarvadharmànimittata ityàdinà / sarvadharmeùvànimittaü nimittàstamayàjj¤ànasya niràbhàsatà niràkàratà / tataþ praj¤àpàramità veditavyà / àkàraparivarjanàdàråpyasamàpattivaditi bhàvaþ /

nanvayaü vikalpanimittànàü parivarjanàddharmadhàtoþ samyaïmanasikàro na punaþ praj¤àpàramiteti codyam / parihàramàha sarvadharmanirvedhata ityàdi / (#<RSt_167>#) nirvedha÷abdenàtra prativedha uktaþ / sarvadharmàõàü pariniùpannena råpeõa prativedho j¤ànasàkùàtkriyà sa teùàü nirvedhaþ / tata iti tena lakùaõena praj¤àpàramità ityarthaþ / pårvatra hetau tçtãyà / tadantàttam / tathà hi tasyaiva samyaïmanasikàrasya ÷rutacintàbhàvanànvayàdanàbhogato 'nabhisaüskàrataþ sarvadharmatathatàyà niùprapa¤caj¤ànamutpadyate / sa tasyàþ prativedhaþ / atha ko 'rthaþ praj¤àpàramità(ta)yà ÷uddhiþ? naitadyuktam / tathà hi / kastayà ÷uddhyati? nàtmà tasyàniùñeþ, na cittaü pratikùaõabhedàt / atha cittasantànaþ / sopya÷uddhaþ ÷uddho và prakçtyà bhavet / pårvasmin pakùe na tasya ÷uddhiraïgàrasyeva ghçùyamàna(õa)sya / dvitãyapakùe vaiyarthyam / atha cittadharmatà tayà ÷uddhyati / tadapyayuktaü nirvikàratvàttasyà iti codyam / parihàramàha / sarvadharmaprakçtipari÷uddhita ityàdi / sarvadharmàõàü prakçtistasyàþ pari÷uddhistatastena prayojanena praj¤àpàramitànugantavyà / anuùñhàtavyetyarthaþ //

nanåktaü tadapyayuktaü nirvikàratvàttasyà iti / uktametatkintu na yuktam / hetoranaikàntikatvàt / sà hi prakçtyaiva pari÷uddhà atanmayatvàt, àgantukenàvaraõamalairmalinãkriyate nabha ivàtra tamastuhinàdibhiþ / pa÷càtpraj¤àpàramitayaiva teùàü niràsàddhi÷uddhayati pavanàdibhirabhràdimocanàdiva nabhaþ /

nanu praj¤àpàramitàpi bhagavataiva de÷ità / de÷anà ca sanimittameva j¤ànamutpàdayati / tataþ praj¤àpàramitàpi nirmimittà na yukteti codyam / parihàramàha / sarvadharmàvacanata ityàdinà / sarvadharmàõàmavacanàt / vàcàsvaråpamaprakà÷ya kevalaü såcanàt / paramàrthadar÷anàya praj¤àpàramitànugantavyà /

nanu keyaü vi÷uddhiþ? klai÷apakùa (kùaya) iti cet / punarbhavaþ syàdeva / atha hetukùayàjjanmàpi kùãyate tadà pari÷iùñà saüskàrà yàvadàyuravasthàya svayameva nirudhyante / iti ÷ràvakabodhireva syànnànuttarà samyaksambodhiþ / satyàü và vi÷eùo vaktavya iti codyam / parihàramàha tribhirvàkyaiþ / sarvadharmàõàmanirodhata iti / anà÷ravàõàü dharmàõàmakùayàt praj¤àpàramitànugantavyà / kathamanirodhaþ? prahàõasamatayà / nirde÷atvena prahàõàdavi÷eùàt / sarvadharmàõàmiti sàükle÷ikànàü sarvadharmàõàü nirvàõapràptitaþ praj¤àpàramitànugantavyà / yathà teùàü tathatà tathaiva ta iti j¤ànaü tathatàsamatà / tayà kathaü tathatàsamatetyàha / sarvadharmà ityàdi / nàgacchantyanàgatàdadhvanaþ, na gacchantyatãtamadhvànaü, yata àgantavyaü yatra ca gantavyaü tayorasattvàt / yata÷ca ajànànàþ svasaüvinmàtre 'dhvanàmaj¤ànàt / j¤ànapårvakatvàcca gatyàgamanayoþ / tasmàt ajàtà atyantàjàtita iti //

iyatà bodhisattvànàü svàrthasampat prasàdhità / astu nàmaiùàü svàrthasampatsvàrthasya loke prakçtyaiva priyatvàttadartha duùkarasyàpi vyavasàyàt / (#<RSt_168>#) paràrthastu duùkaratvànàmànantyàt paratvàdvipratipattiþ bahulatvàditi codyam / parihàramàha àtmetyàdinà / àtmà para iti yo ca bheda [:] tasyàdar÷anàtsarvasattvànàmàtmasamatàdar÷anàdityarthaþ / tathà coktamàryavimalakãrtinirde÷e "sumerusamàü satkàyadçùñimutpàdya bodhicittamutpàdyate / tataþ sarvadharmà virohanti" iti /

ita årdhvaü duùkarasaüj¤àpratipakùeõa yathà yathà pravekùaõãyaü tadàha samudra÷abdàdarvàk / tatràdau sattvànàmarhattvadiùu duùkara saüj¤àniràsàrthamàha / sarvadharmàþ sattvavyahàraviùayàþ / àryàrhantaþ yataþ prakçtipari÷uddha / dharmatàmàtratvàt / bhàrànàropaõatayeti niþsvabhàvatvàt bhàvasya / sattvavinayàya da÷adigbuddhakùetragamanena duùkarasaüj¤àniràsàyàha / sarvadharmàõàü ade÷àprade÷ata iti / ade÷atvàcca prakçtisvabhàvata iti / råpàdãnàü pratistasyàþ svabhàvataþ / na hi tasyàde÷o 'patanadharmatvàt / nàpi prade÷o niraü÷atvàdàkà÷avat / saüsàrasukhe dustyajasaüj¤àniràsàyàha / sarvadharmàõàü sàüsàrikàõàü nirodhe prahalàdanatvaü sukhasaüj¤otpàdanatvaü tataþ praj¤àpàramitànugantavyà /

"anityà vata saüskàrà utpàdavyayadharmiõaþ /
utpadya hi nirudhyante teùàü vyupa÷amaþ sukhamiti //"

iti÷abdaþ ÷ràvakavinayanasamàptyarthaþ / bodhisattvavinayanamadhikçtyàha / aratyaviratita iti / ratiratyantamutkaõñhà nirvàõe / tadabhàvo bodhisattvànàü aratiþ / viratiratyantamudvegaþ saüsàre / tadabhàvo bodhisattvànàmarati / tàbhyàü praj¤àpàramità / iti saüsàranirvàõàpratiùñhànàya pratyavekùà / araktàviraktatayetyàdinà vairàgyàya pratyavekùà / sarvadharmà a÷a(sa)ktà ityanabhiniviùñàþ / saïgàsaïgà saïgatatpratipakùau / tadvigatàstayoranupalambhàditi vikalpaprahàõàya pratyavekùà / sarvadharmàþ sarvamàrgàþ saptàbhisamayàþ / ta eva bodhiþ / bodhipràpakatvàt / ata evàha / bodhiþ / buddhaj¤ànàvabodhanatayeti / avabodhana pràpaõa iti bodhiþ / sulabhàvabodhanàya pratyavekùà / sarvadharmàsvalakùaõadhàraõàt / te ÷ånyànimittàpraõihità vij¤ànamàtratvenàrthavirahàt sarvanimittàstamayàt / bhrànti÷arãre traidhàtukapraõidhànàbhàvàcca yathàkramam / iti màrgasaükùepaþ /

(#<RSt_169>#)
yadi vimokùamukhànyapi teùàü màrgastadà tàni bhàvayanto hãnabodhau pateyuþ / ityata àha / sarvatyàdi / sarvadharmàþ sarvabodhisattvamàrgàþ / bhaiùajyamiti hãnayànaspçhàmahàvyàdhiharàþ / kuta ityàha / maitrãpårvaïgamatayeti / yato maitrã teùàü puraþsarã / api ca / sarvacaturbhirapramàõaiþ saha viharaõàt matrãvihàriõaþ / brahmabhåtà iti brahmaõà tulyàþ / tadvadeva doùànutpàdanàdityudde÷aþ / sarvadoùànutpàdanata iti nirde÷aþ / sarvadoùà maitryàdãnàü vipakùo yathàkramaü vyàpàdo vihiüsà aratiþ pratighànunayau ca / apraõihitata iti nirvànotkaõñhàvirahàt / apratihatita iti saüsàre atyantànudvegàt / iti trayoda÷avidho 'pårvàbhisamayaþ sànuùaïgaþ //

ekakùaõàbhisamayo vaktavyàþ /

ekakùaõàbhisambodho lakùaõena caturvidhaþ // 1-16 //

iti yaþ pårvamuddiùñaþ sa kathaü caturvidhaþ? sarvànà÷ravadharmaikacittakùaõàbhisamayaþ / vipàkajasarvasà÷ravànà÷ravadharmaikacittakùaõàbhisamayaþ / alakùaõasarvadharmaikacittakùaõàbhisamayaþ / advayasarvadharmaikacittakùaõàbhisamaya÷ceti //

tatra prathamamadhikçtya ÷àstram-

[169] anà÷ravàõàü sarveùàmekakenàpi saügrahàt /
ekakùaõàvabodho 'yaü j¤eyo dànàdinà muneþ // 7-1 //
[170] araghaññaü yathaikàpi padikà puruùerità /
sakçtsarva calayati j¤ànamekakùaõe tathà // 7-2 //

praj¤àpàramitàyàü carato bodhisattvasya 'ekaikenàpi dànàdinà' cittakùaõena pravçttena 'sarveùàü' anà÷ravàõàü dharmàõàü 'saïgrahàt' àkùepàt 'ekùaõàvabodhaþ' ekacittakùaõàbhisamayaþ / 'ayaü' iti prathamaþ / tathà hi 'yathaikàpi pari(da)kà' 'puruùaprerità sarvamaraghañaü(ññaü) sakçccalayati' tathaikapadamapi dànàdicittaü prayuktaü sarvamanà÷ravadharmasandohaü sakçdevàkarùayatãtyarthaþ / ataþ såtraü samudràparyantatayà praj¤àpàramitàparyantatànugantavyeti / atra praj¤àpàramità parigçhãtatvàt, sarvàkàraj¤atà manasikàràvirahitatvàcca / gambhãrodàra ekaiko dànàdicittakùaõaþ (#<RSt_170>#) praj¤àpàramitetyucyate / tasyàparyantatà anà÷ravadharmàkarùakatvam / teùàmanyonyasambandhasya cirapari÷ãlitatvàt sànugantavyà veditavyà / kathamityàha / samudràparyantatayeti / gambhãrodàrasya samudrasyàparyantatà sakçdaparyantanimnagàjalàkarùakatvam / tàsàü parasparasaüsargàt / tayà samudràparyantatayà upamayà / tadvadityarthaþ / iti sarvànà÷ravadharmaikacittakùaõàbhisamayaþ //

dvitãyamadhikçtya ÷àstram-

[171] vipàkadharmatàvasthà sarva÷uklamayã yadà /
praj¤àpàramità jàtà j¤ànamekakùaõe tadà // 7-3 //

vipàkajo dharmo vipàkadharmastabhdàvastattàsàü 'avasthà' asyà iti yathoktà praj¤àpàramità / 'sarva÷uklamayã' iti sarve ku÷alà dharmàþ sà÷ravà anà÷ravàþ / ye purvamanena niþsvabhàvatayà bhàvitàste pa÷càdvipàkajàþ / ataþ prakçtyaiva teùàü naiþsvàbhàvyasaüvedinã / tasmàtsarva÷uklamayã / ãdç÷ã sà yadà 'jàtà' sampannà 'tadà' 'j¤ànaü' cittaü 'ekakùaõe ' teùu sarveùvanàbhogena / anà÷raveùu sarveùu sàbhogaþ prathamaþ / ayaü tu dvitãyaþ sà÷ravànà÷ravaniràbhoga÷ca / ataþ såtram / gaganàparyantatayà praj¤àpàramitàparyantatànugantavyeti / praj¤àpàramitàyàþ vipàkadharmatàvasthà sarva÷uklamayã ca / ata evàparyantatà / teùu sarveùu bhàvàbhàvaikarasà / niràbhoga÷ca vipàkajatvàt / tasyà aparyantatà veditavyà / kathamityàha / gaganàparyantatayà dçùñànteneti / gaganamàkà÷am / tacca råpidravyàbhàvaikarasamaparyantaü niràbhogaü ca parispandàbhàvàt / ata ubhayorapi aparyantatà sadç÷ãti vipàkajasarva÷ukladharmaikacittakùaõàbhisamayo dvitãyaþ //

tçtãyamadhikçtya ÷àstram-

[172] svapnopameùu dharmeùu sthitvà dànàdivaryavà /
alakùaõatvaü dharmàõàü kùaõenaikena vindati // 7-4 //

'svapnopameùu dhàvadgandharvanagaropameùu" iti mahatyorbhagavatyoþ pañhyate / ÷àstre tvekameva padaü sarveùàmekàrthatvàt / sa punarartho vicitrairapi lakùaõaiþ pratibhàsamànànàmeùàü yathàlakùaõamasattvàdalakùaõatà / tato màyopamatvàdalakùaõeùu sarvadharmeùu 'sthitvà' ùañpàramitàþ paripårayan 'sarvadharmàõàmalakùaõatvamekakakùaõenaiva 'vindati' jànàti / dhàtånàmekàrthatvena vindaterj¤ànavçtteþ / etadàha / meruvicitrayà praj¤àpàramitàvicitratànugantavyeti / màyopameùu (#<RSt_171>#) sarvadharmeùvalakùaõatvena yadekarasaü j¤ànaü seha praj¤àpàramità / atastasyà ekarasatvepi màyopamaiþ sarvadharmapratibhàsairyà vicitratà sà meruvicitratayà dçùñàntena veditavyà / yathà hyàkà÷asya nãråpatvàdasatã meruõà vicitratàvabhàti / merupàr÷vànàü caturvarõànàü dikùu tatsarvavarõatayà prakhyànàt / tathà tasyà ityalakùaõasarvadharmaikacittakùaõàbhisamayastçtãyaþ //

caturthamadhikçtya ÷àstram-

[173] svapnaü taddar÷inaü caiva dvayayogàdanãkùakaþ /
dharmàõàmadvayaü tattvaü kùaõenakena pa÷yati // 7-5 //

'snanaü taddar÷inaü caiva' iti kudyoge kathaü dvitãyà? kartavyo 'tra yatnaþ / athavà / anãkùiteti tçn pañhitavyaþ / tçtãye sarvadharmàõàü svapnamàyopamairàkàrairvicitraþ pratibhàsaþ / caturthe tu teùàmastamayàccharanmadhyànhagaganasamo vigatasamastaviplavaþ / tatra svapnadç÷yaü narakacittaraïgàdisvapnaþ / taddar÷ã àtmaiva tayorastamayàt / yastau vikçte(tau) 'yogena' [a]bhedena so 'dvayaü' gràhyagràhaka÷ånyaü 'dharmàõàü tattva' paramàrthaü 'ekakùaõenaiva pa÷yati' / enamàha / råpàparyantatayetyàdinà / iha caturtha ekakùaõàbhisamayaþ / praj¤àpàramità tasyà aparyantatà / sarvadharmaparamàrthasya kevalasya kevalavimalanabhonibhasya tena saüvedanàt / sà veditavyà / kathamityàha / råpàdãnàmaparyantayeti / kathaü teùàmaparyantatà? dvayapratibhàsàstamayàt / yàvatkhalu dvayaü tàvatparyantaþ parimitatvàt /

nanu råpatadgràhakayorastamayenàpi paryantatà? ka àha råpasyaiveti? kintarhi? råpasya yàvadvij¤ànasya / nanu tathàpi gràhakasyàstamayo nokta iti cet / na tasyàpi skandhaireva saügrahàt / aprakà÷àtmano gràhakatvàyogàditi sarvadharmàdvayatattvaikacittakùaõàbhisamaya÷caturthaþ //

ekakùaõàbhisamayaþ saptamo 'bhisamayaþ //

aùñamo 'bhisamayo dharmakàyaþ / tasya catvàri vaståni / trayaþ kàyàþ kàritraü ca / tathàhi pårvamudde÷aþ kçtaþ-

(#<RSt_172>#)
[174] sdàbhàvikaþ sasàübhogo nairmàõika iti tridhà /
dharmakàyaþ sakàritra÷caturdhà samudãritaþ // 1-17 //

iti // dharmo màrgaþ / sa ceha prakarùagateþ prakaraõàcca saptàbhisamayalakùaõo gçhyate / dharmalabhyaþ kàyo 'dharmakàyaþ' / kàyaþ ÷arãram / trãõi ÷arãràõi buddhànàü trayaþ kàyàþ / uktaü hi mahatyorbhagavatyoþ- "sarvàkàrapari÷uddhànàmanà÷ravàõàü sarvadharmàõàü yà prakçtiþ sa tathàgato 'rhansamyaksambuddho veditavyaþ // punaraparaü teùàmeva dharmàõàmadhigamàdanuttaràü samyaksambodhimabhisambudhya dvàtriü÷atà lakùaõaira÷ãtyànuvya¤janairalaïkçtakàyastathàgato 'rhansamyaksambuddho bodhisattvànàü paramaü mahàyànadharmamanuttararatiprãtipràmodyasukhopabhogàya de÷ayati // punaraparaü teùàmeva sarvadharmàõàmadhigamàdanuttaràü samyaksambodhimabhisambudhya tathàgato 'rhansamyaksambuddho da÷asu dikùvanantàparyanteùu lokadhàtuùu sarvakàlaü nànànirmàõameghena sarvasattvànàmarthaü karoti" iti // uktaü ca såtràlaükàre-

"tribhiþ kàyai÷ca vij¤eyo buddhànàü kàyasaïgrahaþ /
sà÷rayaþ svaparàrtho 'yaü tribhiþ kàyairnidar÷itaþ" //
iti /

tasmàt tribhireva kàyaiþ kàritreõa ca paricchedena caturdhà dharmakàya uktaþ /

tatra svabhàvaþ prakçtiþ / svabhàva eva 'svàbhàvikaþ' / vinayàdibhyaùñhagiti svàrthe ñhak / athavà tasminneva svabhàve bhavo vi÷uddhaþ paraþ prakarùaþ svàbhàvikaþ kàyaþ / sambhogàya prabhavatãti 'sàmbhogikaþ' / nirmàõa nirmitiþ / tena nirvçttaþ kàyo 'nairmàõikaþ' /

tatra svàbhàvikamadhikçtya ÷àstram-

[175] sarvàkàràü vi÷uddhiü ye pràptà dharmà nirà÷ravàþ /
svàbhàviko mataþ kàyasteùàü prakçtilakùaõaþ // 8-1 //

teùàü prakçtidharmatà dharmadhàtuþ / nanu na dharmadhàtustathàgato 'tiprasaïgàt / kiü tarhi? dharmadhàtuvi÷uddhiþ / tathà coktamàrya buddhabhåmisåtre- "pa¤cabhiràkàraiþ susamuditabuddhabhåmeþ saïgraho veditavyaþ / katamaiþ pa¤cabhiþ? dharmadhàtuvi÷uddhayà àdar÷aj¤ànena samatàj¤ànena pratyavekùaõàj¤ànena kçtyànuùñhànaj¤ànena ca" iti /

(#<RSt_173>#)
dharmadhàtuvi÷uddhiþ suvi÷uddho dharmadhàtuþ / suvi÷uddhànàü dharmàõàü dharmateti nàrthabhedaþ ka÷cit / ataþ såtram / såryara÷mimaõóalàparyantàvabhàsanatayà praj¤àpàramitàparyantàvabhàsanatànugantavyeti / sarva eva tràsàdidoùarahitàþ sphàñikàþ ÷uddhàþ / tatra candrasåryàbhyàmanye ÷ràvakapratyekabuddhànàü vimuktikàyasyopamàþ / såryàcandramasàvapi ÷uddhasphàñikau / tayoretadadhikaü yattau da÷adigvyàpira÷mijàlaü janayataþ / tatastàvanantaj¤eyaviùayamanantaü j¤ànamutpàdayato buddhànàü vimuktikàyasyopamàne / ata evàsau dharmakàya ityabhidhãyate / anantadharmà÷rayatvàt / tadiha dharmadhàtuvi÷uddhijamanantaü j¤ànaü praj¤àpàramità / tasyà aparyantaj¤eyàvabhàsanatà veditavyà såryara÷mimaõóalàparyantàvabhàsanatayà dçùñàntena / tathà hi buddhadharmàõàü suvi÷uddho dharmadhàtuþ såryavat / tajjà praj¤à praj¤apàramità såryara÷miõóalavat / tayà yadaparyantàvabhàsanaü tadravira÷mimaõóalenàparyantàvabhàsanavat / tadanena buddhànàü suvi÷uddho dharmadhàtuþ svàbhàvikaþ kàyastasya ca sarvatra j¤eye j¤ànava÷ità dar÷ità /

tasyaiva sattvàrthava÷itàü vyàpinityatvaü càdhikçtya ÷àstram-

[176] paripàkaü gate hetau yasya yasya yadà yadà /
hitaü bhavati kartavyaü prathate tasya tasya saþ // 8-9 //
[177] varùatyapi hi parjanye naivàbãjaü prarohati /
samutpàdepi buddhànàü nàbhavyo bhadrama÷nute // 9-10 //
[178] iti kàritravaipulyàdbuddho vyàpã nirucyate /
akùayatvàcca tasyaiva nitya ityapi kathyate // 8-11 //

'saþ' iti svàbhàvikaþ kàyaþ / 'prathate ' nirmàõaprathanàt / tadà tadeti gamyate 'yadà yadà' iti vacanàt / tasya hitasya karaõàyetyarthàdgamyate / tasmàttadà tadaivetyata àha / 'varùatyapi' ityàdi / 'iti' ityàdi / 'kàritravaipulyaü' sarvabhavyeùu kàritram / tasyaiva' iti kàritrasya / iti svàbhàvikaþ kàyaþ //

sàmbhogikasya kàyasya bahuvaktavyam / tatra sambhogamadhikçtyàha / sarva÷abdàparyantatayà praj¤àpàramitàpayantatànugantavyeti / ÷àsturde÷ayataþ ÷rçõvatàü ca bodhisattvànàü yaþ paramamahàyànadharmasaübodhaþ sà praj¤àpàramità / sa eva sambhogaþ sambhogakàraõatvàt / yaþ punastajjànàü mçdumadhyàdhimàtrasaumanasyalakùaõànàü ratiprãtipràmodyànàü sukhasya cànubhavaþ sa mukhyaþ sambhogaþ / tasyàþ praj¤àpàramitàyà aparyantatà veditavyà / kathamityàha / sarva÷abdàpayantatayeti / (#<RSt_174>#) hetau tçtãyà / yatastayoþ sambodhayoryathàkramamaparyantà de÷anàþ ÷abdajanyà janakà÷ca te kathaü sarve? nànà vineyànuråpaiþ sarvairàkàraiþ prathanàt / kathamaparyantàþ? anidhanena tena kàyena de÷anàyà niravadhikatvàt / tàthàgatasyàpi sambodhasyàparyantatà / kuta ityàha / savabuddhadharmasamudàgamàparyantatayà praj¤àpàramitàparyantatà / yathoktaþ ÷àstureva mahàyànadharmasambodha iha praj¤àpàramità / tasyà aparyantatà / tatkàraõasya sarvabuddhadharmàõàü samudàgamasyàparyantatayetyarthaþ / te punardharmà mahatyobhagavatyoþ pañhyante / saptatriü÷abdodhipakùyà dharmàþ / aùñau vimokùàþ / navànupårvavihàrasamàpattayaþ / da÷a kçtsnàyatanàni / aùñavabhibhvàyatanàni / araõà samàdhiþ / praõidhij¤ànam / catasraþ pratisamvidaþ / sarvàkàrà÷catasraþ pari÷uddhayaþ / da÷a va÷itàþ / da÷a balàni / catvàri vai÷àradyàni / trãõyarakùyàõi / trãõi smçtyupasthànàni / asaümoùadharmatà / vàsanàsamudghàtaþ / mahàkaruõà / aùñàda÷àveõikàþ buddhadharmàþ / sarvàkàraj¤atà ceti // ataþ ÷àstram-

[179] bodhipakùàpramàõàni vimokùà÷cànupårve÷aþ /
navàtmikà samàpattiþ kçtsna da÷avidhàtmakam // 8-2 //
[180] abhibhvàyatanànyaùñaprakàràõi prabhedataþ /
araõàpraõidhij¤ànamabhij¤àþ pratisamvidaþ // 8-3 //
[181] sarvàkàrà÷catasro 'tha ÷uddhayo va÷ità da÷a /
balàni da÷a catvàri vai÷àradyànyarakùaõam // 8-4 //
[182] trividhaü smçtyupasthànaü tridhàsaümoùadharmatà /
vàsanàyàþ samudghàto mahatã karuõà jane // 8-5 //
[183] àveõikà munereva dharmà ye 'ùñàda÷eritàþ /
sarvàkàraj¤atà ceti dharmakàyo 'bhidhãyate // 8-6 //

bodhipakùyà÷càpramàõànãti dvandvaþ / 'anupårva÷a' iti / anupårva pareõa saübadhyate / 'arakùaõa' ityakaraõãyarakùaõam / arakùyamityarthaþ / tat trividham / 'dharmakàya' iti / anà÷ravo buddhànàü dharmarà÷iþ / yathàvasaramasmàbhirbahavo vyàkhyàtàþ / ÷eùàniha vyàcakùãmahi /
'aùñau vimokùà' iti / råpã råpàõi pa÷yati suvarõadurvarõàni nãlapãtalohitàvadàtànãti prathamo vimokùaþ / adhyàtmamaråpasaüj¤ã råpàõi pa÷yati pårvavaditi (#<RSt_175>#) dvitãyaþ / ÷ubhaü vimokùaü kàyena sàkùàtkçtvopasampadya viharatãti tçtãyaþ / àkà÷ànantyàyatanàdivimokùà÷catvàraþ / saüj¤àveditanirodho 'ùñamaþ /

àvaraõàdvimucyanta ebhiriti vimokùàþ / tatra trayo nirmàõàvaraõavimokùàþ / ÷eùàþ ÷àntavihàrasamàpattyàvaraõavimokùàþ / trayo råpiõaþ / pa¤càråpiõaþ / paramapra÷ànto 'ùñamaþ / råpãti àtmani råpasaüj¤ã / pa÷yatãti adhimokùanirmitàni manasà pa÷yati / adhyàtmamaråpasaüj¤ã / àtmani nàmasaüj¤ã / ÷ubho vimokùaþ / ÷ubhà÷ubhàni råpàõi nirmàya teùvekatarasaüj¤àlàbhàt / yathàkramamàbhogapràtikålyaprahàõàya / saüj¤àveditànirodho 'sthàvaràõàü cittacaitasikànàü kliùñamanaþsaügçhãtànàü ca nirodhaþ pràg vyutthànàt //

aùñàvabhibhvàyatanàni / àlambanàbhibhavanàdabhibhåtàni àyatanàni cittasthitayo 'bhibhvàyatanànyaùñau / tatra prathamàdvimokùàt dve abhinirhriyete / dvitàyàdapi dve / tçtãyàccatvàri / adhyàtmaü råpasaüj¤ã bahirdhà råpàõi pa÷yati parãttàni suvarõadurvarõàni hãnapraõãtàni / tàni khalu råpàõyabhibhåya jànàti, abhibhåya pa÷yati, tathà saüj¤ã ca bhavatãti prathamam / adhyàtmaü råpasaüj¤ã bahirdhà råpàõi pa÷yatyadhimàtràõi suvarõadurvarõàni yàvattathàsaüj¤ã ca bhavatãti dvitãyam / adhyàtmamaråpasaüj¤ã ca bahirdhà råpàõi pa÷yati parãttànãtyàdi tçtãyam / adhyàtmamaråpasaüj¤ã bahirdhà råpàõi pa÷yatyadhimàtràõãtyàdi caturtham / tçtãyàdvimokùàccatvàryabhinirhriyante / adhyàtmamaråpasaüj¤ã bahirdhà råpàõã pa÷yati nãlàni nãlavarõàni nãlanidar÷anàni nãlanirbhàsàni / tadyathà umakàpuùpaü sampannaü vàràõaseyakaü vastraü nãlaü nãlavarõaü nãlanidar÷anaü nilanirbhàsam / tàni ca råpàõyabhibhåya jànàti, abhibhåya pa÷yati, tathàsaüj¤ã ca bhavatãti pa¤camam / evaü pãtànãtyàdi / tadyathà karõikàrapuùpamityadikaü ùaùñham / evaü lohitànityàdi / tadyathà bandhujãvapuùpamityàdi saptamam / evamavadàtànãtyàdi / tadyathà uùasi tàrakàråpamityàdi càùñamam //

tatra parãttàni sattvasakhyàtàni svalpapramàõatvàt / suvarõadurvarõàni ÷ubhà÷ubhatvàt / hãnapraõãtàni bhaumadivyatvàt / tàni vimokùairadhimucyàbhibhvàyatanairabhibhavati / punaþ punarantarddhàpya dar÷anàt / abhibhåya jànàti ÷amathena pa÷yati vipa÷yanayà tathàsaüj¤ã bhavati nirabhimànatvàt / adhimàtràõãti / asattvasaükhyàtàni gçhavimànaparvatàdãni mahàpramàõatvàt / nãlànãti udde÷aþ / ÷eùairnirde÷aþ / nãlavarõànãti svàbhàvikena varõena / nãlanidar÷anànãti sàüyogikena varõena / nãlanirbhàsànãti / ubhayathàpi bhàsvaratvàt / umakàta÷ã(sã?) / karõikàraþ prasiddhaþ / bandhujãvo bandhåkaþ / uùà ràtrerantaþ //

(#<RSt_176>#)
'kçtsnaü' da÷avidhàtmakaü' iti / abhibhvàyatanairabhibhåya pçthivyàdãnàü kçtsnaü samantàdibhiþ sapharaõàtkçtsnànyucyante / kadàcittànyevàyatanànãti kçtsnàyatanànyucyante / kadàcittu pçthivyàdibhirvi÷iùya nirdi÷yante / pçthivãkçtsnaü apkçtsnaü tejaþkçtsnaü vàyuþkçtsnaü nãlakçtsnaü pãtakçtsnaü lohitakçtsnaü avadàtakçtsnaü àkà÷ànantyàyatanakçtsnaü vij¤ànànantyàyatanakçtsnaü ceti //

'sarvàkàrà÷catasraþ pari÷uddhaya' iti / à÷rayapari÷uddhiràlambanapari÷uddhi÷cittapari÷uddhirj¤ànapari÷uddhi÷ca /

tatra savàsanànàü sarvakle÷apakùàõàü daurbalyànàmà÷rayàdatyantoparamaþ svasyacàtmabhàvasya yathecchamàdànasthànacyavaneùu va÷avartità sarvàkàrà à÷rayapari÷uddhiþ / sarvàlambanànàü nirmàõapariõàmasaüprakhyàneùu va÷avartità sarvàkàrà àlambanapari÷uddhiþ / pårvavatsarvacittadauùñhulyàpagama÷citte ca sarvàkàraku÷alamålopacayaþ sarvàkàràü cittapari÷uddhiþ / pårvavatsarvàvidyàpakùadauùñhulyàpagamaþ sarvaj¤eyaj¤àne ca va÷avartità sarvàkàrà j¤ànapari÷uddhiþ //

'va÷ità da÷a' iti / da÷a va÷itàþ / ayurva÷ità yathecchamàyuùasthàpanàt tyajanàcca / cittava÷ità yathecchadhyànàdisamàpatteþ / pariùkàrava÷ità yathecchamupakaraõapratyupasthànàt / karmava÷ità yathecchaü kàyavàkkarmasiddheþ / upapattiva÷ità sarvopapattyàyataneùu yathecchamupapatteþ / çddhiva÷ità yathecchamabhij¤àþ / praõidhànava÷ità sarvapraõidhànasamçddheþ / adhimuktiva÷ità yadyathàdhimucyate tattathaiva bhavati / j¤ànava÷ità yadeva j¤àtumicchati tadeva jànàti / dharmava÷ità såtràdidharmavyavasthàneùu kau÷alam //

'trãõyarakùyàõi' iti / pari÷uddhakàyasamudàcàrastathàgato nàsti tasyàpari÷uddhakàyasamudàcàratà yàü tathàgataþ praticchàdayitavyàü manyeta kaccitpare na jànãyurityetatprathamamarakùyam evaü vàkkarma dvitãyam / evaü manaþkarma tçtãyam //

'trãõi smçtyupasthànàni' yathàpàñham- "tathàgatasya dharma de÷ayata ekatyàþ ÷u÷råùante / ÷rotramavadadhati / àj¤àcittamupasthàpayanti pratipadyante dharmasyànudharmam / na tena tathàgatasya nandã bhavati na saumanasyaü na cetasa utplàvitatvam / apare na ÷u÷råùante / na ÷rotramavadadhatãtyàdi / na tena tathàgatasyàghàto nàkùàntirnàpratyayaþ na cetaso 'nabhiràddhiþ / ekatyàþ ÷u÷råùante / ekatyà na su÷råùante / na tena tathàgatasya dvayaü bhavati nandã àghàta÷ca / sarvatropekùako viharati smçtimàna samprajànan" iti //

(#<RSt_177>#)
'asammoùadharmatà' sattvàrthakriyàkàlànatikramàdbuddhànàm / ata evaiùà lakùaõavidhànatopapannà bhavati //

'vàsanàsamuddhàta' iti / prahãõakle÷asyàpi yadaprahãõakle÷asyeva ceùñitaü sà kle÷avàsanà / sàpi tathàgatasyàstaïgateti samudghàtakle÷avàsanaþ sa bhagavànucyate //

'mahàkaruõà' hità÷ayatà / yayà bhagavànsarvakàlaü ùañkçtvo lokaü vyavalokayati "ko hãyata ko varddhata" ityàdi //

'sarvàkàraj¤atà' iti sarvadharmàõàü svabhàvavi÷eùalakùaõaprabhedaparyantaj¤ànamityarthaþ //

raõaü vivàdakalahàdi / iha tu raõahetuþ kle÷o raõaþ / tamàlambya raõamutpàdayatãti / yaü samàdhiü samàpadyate, yato vyutthàya gràmàdau praviùñaü tamàlambya tatratyànàü raõaü notpadyate sà 'araõà' / sà ÷ràvakasyàpi bhavati buddhasyàpi / tayoþ kàritravi÷eùaþ / tamadhikçtya ÷àstram-

[184] ÷ràvakasyàraõàdçùñerna kle÷aparihàrità /
tatkle÷astrotaucchittyai gràmàdiùu jinàraõà // 8-7 //

÷ràvakãyàraõà kle÷ahetordar÷anasya parihàrità / na sàkùàtkle÷asya / saugatã tu parakãyakle÷asrotasa ucchedàya na dar÷anasyetyarthaþ //

idaü jànãyàmiti praõidhàya dhyànaü samàpannasya lokavçttàntàdau yajj¤ànamutpadyate tat 'praõidhij¤ànaü' ÷ràvakàõàm /

tathàgatamadhikçtya ÷àstram-

[185] anàbhogamànàsaïgamavyàghàtaü sadà sthitam /
sarvapra÷nàpanuddhauddhaü praõidhij¤ànamiùyate // 8-8 //

'anàbhogaü' nirvikalpatvàt / 'anàsaïgaü' nirapekùatvàt / 'avyàghàtaü' sarvatràpratihatatvàt / 'sadà sthitaü' ityasamàhite cetasi sthitatvàt / sarvapra÷nàn chedayatãti 'sarvapra÷nàpanut' /

sa ca sambhogakàyaþ pari÷uddhe svabuddhakùetre jàyate yàvadàkà÷asthitiravatiùñhate / tatkuto buddhakùetram? pràdhànyena tasyaiva tatropapatteþ /

(#<RSt_178>#)
lujyate pralujyateti lokaþ / prajàtaü bhàjanaü ca / tasmàt dvidhà lokadhàtuþ sattvaloko bhàjanaloka÷ca / tatra sattvalokapari÷uddhimadhikçtyàha / sarvasattvadhàtupuõyaj¤ànasambhàràparyantatayà praj¤àpàramitàpayantatànugatavyeti / yayà bhagavataþ praj¤ayà paripàcitàþ sattvàstatra yàvadàkà÷amutpadyante / utpannà÷ca yayà bodhaye paripràcyante / seha praj¤àpàramità / tasyà aparyantatànugantavyà / kathamityàha / sarvetyàdi / ye kecittatra sattvà utpadyante / sarve te labdhàryabhåmayo bodhisattvàþ / te sarve / sarvaþ sattvadhàtuþ sattvarà÷iþ / tasya puõyaj¤ànasambhàraþ / tayoraparyantatayà / pçthivãdhàtvaparyantatayà praj¤àpàramitàparyantatànugantavyà / evamabdhàtutejodhàtuvàyudhàtvàkà÷adhàtuvij¤ànadhàtvaparyantatayà praj¤àpàramitàparyantatànugantavyeti / tathà hi bhàjanalokastatra karatalasamaü bhåtalam / pràsàdodyànavàpãkalpadrumàdiparikara÷ca sattvàvàsaþ paramojjvalasaptaratnamayo 'nekalokadhàtvantarasphuraõamahàra÷mipramokùa upariùñhàcca gaganamanuråpasanirbhàsaü ùaódhàtukà÷ca sattvàþ / "ùaódhàturayaü bhikùo puruùaþ" iti vacanàt / atasteùàmapi kàyaþ kàntimàn prabhàmaõóalãbhåmyanuråpavarõasaüskàraþ / tatràbhogaparibhogà÷ca sattvànàü sarvadevalokaprativi÷iùñàþ / yeùàmupabhoga ekàntasukha ekàntànavadya ekàntava÷avartã ca / ãdç÷ã ùaódhàtupari÷uddhiraparyantà niravadhikatvàdativi÷àlatvàcca / atastasyà aparyantayà tatkàraõabhåtàyà bhagavataþ praj¤àyà aparyantatànugantavyà / tatra cotpannà bodhisattvà anantàn lokadhàtån gatvà tatratyànàü sattvànàmaku÷alaü(la)sa¤cayàn hantadhyà(vyà?)na(n) tatpratipakùàü÷ca ku÷alasa¤cayàn prajànanti / teùàmapramàõatayà tatparicchedikàyàsteùàü praj¤àyà apramàõatà veditavyetyetadàha / ku÷alàku÷aladhamasa¤cayàpramàõatayà praj¤àpàramitàpramàõatà veditavyeti / yàvanta÷ca te bodhisattvàsteùàü ku÷aladharmotpàdanàya dharma de÷ayanti sa sarvaþ
sarvadharmasa¤cayaþ / tasyàpramàõatayà tadvyavasthàpikàyàsteùàü praj¤àyà apramàõatà veditavyetyetadàha / sarvadharmasa¤cayàpramàõatayà praj¤apàramitàpramàõatà veditavyeti //

sarvadharmasamàdhyaparyantatayà praj¤àpàramitàparyantatànugantavyeti / dharmà dhàraõyaþ samàdhaya÷cittasthitayaþ / dharmà÷ca samàdhaya÷ca sarve ca te dharmasamàdhaya÷ca / teùàmaparyantatà / tatpratilambhità tallàbhità yà tatra bodhisattvànàü tayà tajjanikàyà bhagavataþ praj¤ayà aparyantatà veditavyetyarthaþ /

sarvabuddharmàparyantatayà praj¤àpàramitàparyantatànugantavyeti / tatra buddhaþ sambhogakàyaþ / tasya sarve dharmàþ sarvabuddhadharmàþ / dvàtriü÷anmahàpuruùalakùaõànya÷ãti (#<RSt_179>#) cànuvya¤janàni / teùàmaparyantatà aparicchedyatà / kenàparicchedyatà? tulayà / tathàgatàdanyasya tàdç÷ànàmabhàvàt / tayà bhagavataþ praj¤àyàstàdç÷yevàparyantatà veditavyà / katamasyàþ praj¤àyàþ? yayà teùàü samagràõi kàraõàni samyak parij¤àya samyaganuùñhitàni / ataþ ÷àstram-

[186] dvàtriü÷allakùaõà÷ãtivya¤janàtmà munerayam /
sambhogiko mataþ kàyo mahàyànopabhogataþ // 8-12 //

caturthena pàdena sambhogikatve kàraõamàha /

tatràdau pa¤cabhirindravajràbhirlakùaõànyàha /

[187] cakràïkahastakramakårmapàdo jàlàvanadvàïgulipàõipàdaþ /
karau sapàdau taruõau mçdå ca samucchrayaiþ saptabhirà÷rayo 'sya // 8-13 //
[188] dãrghàïgulitvàyatapàrùõigàtram pràjyamçjåcchaïkhapadordhvaromà /
eõeyajaïgha÷ca pañårubàhuþ ko÷àvadhànottamavastiguhyaþ // 8-14 //
[189] suvarõavarõaþ pratanucchavi÷ca pradakùiõaikaikasujàtaromà /
årõàïkitàsyo haripårvakàyaþ skandhau vçtàvasya citàntaràüsaþ // 8-15 //
[190] hino rasaþ khyàti rasottamo 'sya nyagrodhavanmaõóalatulyamårtiþ /
uùõãùamårdhà pçthucàrujivho brahmasvaraþ siühahanuþ su÷uklàþ // 8-16 //
[191] tulyàþ pramàõe 'viralà÷ca dantà anyånasaükhyàda÷ikà÷catasraþ /
nãlekùaõo govçùapakùmanetro dvàtriü÷adetàni hi lakùaõàni // 8-17 //

(#<RSt_180>#)
kramaþ pàdaþ cakràïkau hastau càsyeti 'cakràïkahastakramaþ' / supratiùñhitatvàt kårmàviva pàdàvasyeti 'kårmàpàdaþ' / sa càsau sa ceti samàsaþ / jàlàvanaddhàïgalã pàõã ca pàdau càsyeti 'jàlàvanaddhàïgalipàõipàdaþ' / 'karau sapàdau taruõau mçdå ca' asyeti pareõa sambandhaþ / 'samucchrayaiþ saptabhirà÷rayo 'sya' / lakùaõe tçtãyà / à÷rayaþ kàyaþ saptabhirucchayairlakùitaþ kàyo 'syetyarthaþ / etena pa¤calakùaõànyuktàni / cakràïkitapàõipàdatà supratiùñhitapàdatà jàlapàõipàdatà mçdutaruõahastapàdatà saptocchrayatà ceti /

'dãrghàïgulitvàyatapàrùõigàtram pràjyamçjåcchaïkhapadordhvaromà /
eõeyajaïgha÷ca pañåråbàhuþ koùà(÷à)vadhànottamavastiguhyaþ //

dãrghàïgulitvaü ca àyatapàrùõi÷ceti samàhàradvandvaþ / 'gàtraü pràjyaü çju' iti bçhadçjugàtram / ucchaïkhapàda÷càsau 'årdhvaromà' ca / uccaiþ sunigåóhajànugulphatvàducchaïkhapàda iti såtram / ata÷ca utkarùanigåóhàrtha ucchabdaþ / jànugulphàsthivàcã ÷aïkha÷abdaþ / urå målàdadha÷ca sarva pàda iti gamyate / vastau guhyaü vastuguhyam / ko÷àvadhànamuttama vastiguhyamasyeti tathoktaþ / anenàùñau lakùaõàni / dãrghàïgulità / àyatapàrùõità / bçhadujugàtratà / ucchaïkhapàdatà / årdhvàïgaromatà / aiõeyajaïghatà / pañårubàhutà / ko÷àvahitavastiguhyatà ceti /

'suvarõavarõaþ pratanucchavi÷ca pradakùiõaikaikasujàtaromà /
årõàïkitàsyo haripårvakàyaþ skandhau vçtàvasya citàntaràüsaþ // '

hareriva pårvakàyo 'syeti 'haripårvakàyaþ' / 'vçttau' iti susaüvçttau / su÷liùñaparimaõóalagrãvatvàt / asaüyoraütaraü uttaràüsamuraþ / tadupacitamasyeti 'citàntaràüsaþ' / anena saptalakùaõàni / suvarõavarõatà / ÷lakùaõacchavità / ekaikapradakùiõàvartaromatà / årõàïkitamukhatà / siühapårvakàyatà / susaüvçtaskandhatà / citàntaràüsatà ceti /

'hãno rasaþ khyàti rasottamo 'sya nyagrodhavanmaõóalatulyamårtiþ /
(#<RSt_181>#)
uùõãùamårdhà pçthucàrujivho brahmasvaraþ siühahanuþ su÷uklàþ //
tulyàþ pramàõe viralà÷ca dantà anyånasaükhyàda÷ikà÷catasraþ /
nãlekùaõo govçùapakùmanetro dvàtriü÷adetàni hi lakùaõàni // '

anena ÷lokadvayena dvàda÷alakùaõànyuktàni / rasarasaj¤atà / nyagrodhaparimaõóalatà / uùõãùa÷iraskatà / pçthutanujivhatà / brahmasvaratà / siühahanutà / su÷ukladantatà / samadantatà / aviraladantatà / samacatvàriü÷addantatà abhinãlanetratà / gopakùmanetratà ceti / da÷aparimàõamasyàþ saühateriti 'da÷ikà' / tà÷catasraþ / catvàriü÷adityarthaþ / govçùau gobalãvardau / athavà 'govçùaþ' puïgavaþ / sarvaikatvena 'dvàütri÷adetàni hi lakùaõàni' / eùàü vyàkhyànaü ca hetu÷ca pårvanimittatà ca dharmadàna (?) såtre /

[192] yasya yasyàtra yo heturlakùaõasya prasàdhakaþ /
tasya tasya prapåryàyaü samudàgamalakùaõaþ // 8-18 //

atra

'yasya yasya lakùaõasya yo yo hetuþ prasàdhakaþ /
tasya tasya prapåryàyaü samudàgamalakùaõaþ' //

ayaü sàmbhogikaþ kàyaþ / kasya punaþ ko heturityàha /

[193] guråõàmanuyànàdi dçóhatà saüvaraü prati /
saügrahàsevanaü dànaü praõãtasya ca vastunaþ // 8-19 //
[194] vadhyamokùàþ samàdànaü vivçddhiþ ku÷alasya ca /
ityàdiko yathàsåtraü heturlakùaõasàdhakaþ // 8-20 //

tatra guråõàmanugamanapratyudgamànàbhyàü dharma÷ravaõamàlyopahàracaityànupànaprabhçtiùu ca paricàradànàccakràïkahastapàdatà / dçóhasamàdànatvàt supratiùñhitapàdatà / saügrahavastånàmàsevanàjjàlahastapàdatà / praõãtànnapànàdidànànmçdutaruõahastapàdatà (#<RSt_182>#) saptocchadatà ca / 'vadhyamokùàþ' iti bahuvacanàmàdyartham / vadhyamokùaõàjjãvitànugrahakaraõàt / pràõàtipàtavirate÷càsevanàddãrghàïgulità àyatapàrùõità bçhadçjugàtratà ca / ku÷aladharmasamàdànasya vivardhanàducchaükhapàdatà / årdhvàïgiromatà ca / 'ityàdika' evamàdikaþ / 'yathàsåtraü' iti yathà pañhiùyati dharmadàne / mahàpuruùakàratvàt mahàpuruùàstathàgatà mahàbodhisattvà÷ca / teùàü dyotakàni mahàpuruùalakùaõàni dvàtriü÷at / teùàmeva ÷obhàkaraõàda÷ãtyanuvya¤janàni / tànyadhikçtya dvàda÷a÷lokàþ-

[195] tàmràþ snigdhà÷ca tuïgà÷ca nakhà aïgulayo muneþ /
vçttà÷citànupurvà÷ca gåóhà nirgranthayaþ ÷iràþ // 8-21 //

anenàùñàvanuvya¤janànyuktàni / tàmranakhatà snigdhanakhatà tuïganakhatà ca / vçttàïgulità citàïgulità anupårvàïgulità ca gåóha÷iratà nirgranthi÷iratà ceti /

[196] gåóhau gulphau samau pàdo siühebhadvijagopateþ /
vikràntaü dakùiõaü càru gamanamçjuvçttate (tà) //
[197] muùñànupårvate

iti ùaóakùaràdhikena ÷lokena dvàda÷a / gåóhagulphatà / aviùamapàdatà / siühavikràntagàmità / haüsavikràntagàmità / vçùabhavikràntagàmità / pradakùiõàvataügàmità / càrågàmità / avakragàtratà / vçttagàtratà / mçùñagàtratà anupårvagàtratà ceti //

medhyamçdutve ÷uddhagàtratà /
pårõavya¤janatà càråpçthumaõóalagàtratà // 8-23 //

iti ùaóiüva÷atyàkùaraiþ pa¤cànuvya¤janàni / ÷ucigàtratà mçdugàtratà vi÷uddhagàtratà paripårõavya¤janatà càrupçthumaõóalagàtratà ceti /

[198] samakramatvaü ÷uddhatvaü netrayoþ sukumàratà /
adãnocchadagàtratvaü susaühatanagàtratà // 8-24 //

(#<RSt_183>#)
anena ùañ / samakramatà vi÷uddhanetratà sukumàragàtratà utsadagàtratà susaühatanagàtratà ceti //

[199] suvibhaktàïgatà dhvàntapradhvastàloka÷uddhatà /
vçttamçùñàkùatàkùàmakukùità÷ca gabhãratà // 8-25 //
[200] dakùiõàvartatà nàbheþ samantàddar÷anãyatà /

anena sàrdha÷lokena nava / suvibhaktàïgapratyaïgatà vitimira÷uddhàlokatà mçùñakukùità abhagnakukùità akùàmakukùità gambhãranàbhità dakùiõàvartanàbhità samantapràsàdikatà ceti //

samàcàraþ ÷uciþ kàlatilakàpagatà tanuþ // 8-26 //
[201] karau tålamçdusnigdhagambhãràyatalekhatà /
nàtyàyataü vaco bimbapratibimbodayàsyatà // 8-27 //

bimbànàü pratibimbodayo 'sminniti tathoktamàsyaü mukhamasyeti 'bimbapratibimbodayàsyaþ' / anena sàrdha÷lokenàùñau / ÷ucisamàcàratà vyapagatatilakagàtratà tålasadç÷asukumàrapàõità snigdhapàõilekhatà gambhãrapàõilekhatà àyatapàõilekhatà nàtyàyatavadanatà bimbapratibimbadar÷anavadanatà ceti /

[202] mçdvã tanvã ca raktà ca jivhà jãmåtaghoùatà /
càruma¤jusvaro daüùñrà vçttàstãkùõàþ sitàþ samàþ //
[203]anupårvodagatàstuïgà nàsikà paramaü ÷uciþ // 8-28 //

'paramaü' atyantam / anena sàrdha÷lokena dvàda÷a / mçdujivhatà tanujivhatà raktajivhatà ca / gajagarjitajãmutaghoùatà / madhuracàruma¤jusvaratà vçttadaüùñratà tãkùõadaüùñratà ÷ukladaüùñratà samadaüùñratà anupårvadaüùñratà tuïganàsikatà ÷ucinàsikatà ceti //

vi÷àle nayane pakùma cittaü padmadalàkùità // 8-29 //
[204] àyata÷lakùõasusnigdhasamarome bhruvau bhujau /
pãnàyatau samau karõàvupaghàtavivarjitau // 8-30 //
[205] lalàñamaparimlànaü pçthu pårnottamàïgatà /

(#<RSt_184>#)
samarome iti striyàü óàp / anena ÷lokadvayena trayoda÷a / vi÷àlanayanatà citapakùmatà sitasitakamaladalanayanatà àyatabhråtà ÷lakùõabhråtà snigdhabhråtà samaromabhråtà pãnàyatabhujatà samakarõatà anupahatakarõatà supariõàmitalalàñatà pçthulalàñatà paripårõottamàïgatà ceti //

bhramaràbhrà÷citàþ ÷lakùõà asaüluóitamårtayaþ // 8-31 //
[206] ke÷à aparuùàþ puüsàü saurabhyàdapahàriõaþ /
÷rãvatsaþ svastikaü ceti buddhànuvya¤janaü matam // 8-32 //

anena sàrdha÷laukena sapta / bhramarasadç÷ake÷atà citake÷atà ÷lakùõake÷atà asaüluóitake÷atà aparuùake÷atà ÷rãvatsasvastikanandyàvartalalitapàõipàdatà ceti //

sarvaikatvena buddhànàma÷ãtiranuvya¤janàni //

iti sàmbhogikaþ kàyaþ //

nairmàõikaü kàyamadhikçtya ÷àstram-

[207] karoti yena citràõi hitàni jagataþ samam /
à bhavàtso 'nupacchinnaþ kàyo nairmàõiko muneþ // 8-33 //
[208] tathà karmàpyanucchinnamasyà saüsàramiùyate /

ataþ såtram / sarvadharmàparyantatayà praj¤àpàramitàparyantatànugantavyeti / yàvantaþ sthalajalàntarikùacaràõàü sthàvarajaïgamànàü sattvànàü kàyavàksaügçhãtà dharmàþ sattvànàü vinayanàya bhagavatà ananteùu lokadhàtuùu nirmitàþ te sarvadharmàsteùàmaparyantatayà bhagavataþ praj¤àyà aparyantatà veditavyà / katamasyàþ te nirmitàþ? ÷ånyatàparyantatayà praj¤àpàramitàparyantatànugantavyeti / yathà tathàgatena nirmitàþ kàyà anantàstathà teùàü ÷ånyatàpyanantà / kena ÷ånyatà? svàdhãnai÷cicaitasikairmàyàpuruùavat / atastasyàpi aparyantatayàparyantateti pårvavat / yathà teùàü kàyavàcau nirmite tathà cittacaitasikà api kinna nirmãyante? tadupàdànàbhàvàt, apårvasattvàpràdurbhàvàcca / nanu cittacaitasikanirmàõamapãùyate buddhànàü /

"kàyavàkcittanirmàõaprayogopàyakarmakaþ /"

(#<RSt_185>#)
iti vacanàt / satyamiùyate / kintu satyupàdàne devatàdhiùñhànena svapnadar÷anavat / vàcà vàgarthanni(rthani)vedanavacca / ata àha / cittacaritàparyantatayà praj¤àpàramitàparyantatànugantavyeti / teùàü ca sattvànàü yathà de÷itaü dharmamàlambya pràtipakùikàþ ku÷alà dharmà utpadyante / tai÷ca teùàü vikùepakà aku÷alà dharmàþ prahãyante / ata àha / ku÷alàku÷aladharmàparimàõatayà praj¤àpàramitàparimàõatànugantavyeti /

atha ye nirmitàste kathaü bhagavataþ kàyàþ? bhagavatà nirmitatvàditi cet / màyàkàranirmità gajàdayastarhi màyàkàrasya kàyàþ syuþ, svakàyatvenàdhiùñhàya tena nirmàõàt / svakàyavacca gamanavyàhàràdiùu duùkareùu vyàpa[à]raõàttepi kàyà ityayaü bhagavato nairmàõikaþ kàyaþ /

uktàstrayaþ kàyàþ / kàritramidànãü vaktavyam / tatsamàsata àha / siühanàdanadanatayà praj¤àpàramitànugantavyeti / mçgàõàmuttamaþ siühaþ / tatsàdharmyàt puruùottamàþ puruùasiühà ityucyante / iha tu prakarùagaterdevamanuùyàdisarvapuruùottamastathàgataþ siüha ityucyate / tasya dharmaþ sarvà÷àparipåraõatayà sarvaparapravàdimçgabhãùaõatayà ca siühanàda ityucyate / siühadhvajavat / tasya nadano de÷akaþ / tabhdàvastattà / tayà bhagavataþ praj¤à gantavyà pàragamanàt pàramità veditavyetyarthaþ / sa punaþ siühanàdanadanaþ saptaviü÷atividhasya kàritrade÷anà / sà vistareõa mahatyorbhagavatyordraùñavyà / tàmadhikçtya ÷àstram-

gatãnàü ÷amanaü karma saügrahe ca caturvidhe // 8-34 //
[209] nive÷anaü sasaükle÷e vyavadànàvabodhane /
sattvànàmarthayàthàtmye ùañsu pàramitàsu ca // 8-35 //
[210] buddhamàrge prakçtyaiva ÷ånyatàyàü dvayakùaye /
saükete 'nupalambhe ca paripàke ca dehinàm // 8-36 //
[211] bodhisattvasya màrge 'bhinive÷asya ca vàraõe /
bodhipràptau jinakùetravi÷uddho niyatiü prati // 8-37 //
[212] aprameye ca sattvàrthe buddhasevàdike guõe /
bodheraïgeùvanà÷e ca karmaõàü satyadar÷ane // 8-38 //
(#<RSt_186>#)
[213] viparyàsaprahàõe ca tadavastukatànaye /
vyavadàne ca sambhàre saüskçtàsaüskçte prati // 8-39 //
[214] vyatibhedàparij¤àne nirvàõe ca nive÷anam /
dharmakàyasya karmedaü saptaviü÷atidhà matam // 8-40 //

bhagavàüstànvigrahànnirmimãte ye nàrakàõàü narakàgninirvàpaõena dharmade÷anayà ca tathà tira÷càü svamàüsarudhiràdidànena tathà pretànàmannapànàdidànena dharmade÷anayà ca cittamabhipra sàdya tena càbhiprasàdena svagatibhya÷cyutànàü devamanuùyeùåpapàdayanti / devànapi hãnayànàdhimuktikàn dharmade÷anayàbhiprasàdya manuùyeùåpapannàn yàvacchràvakabodhau pratyekabodhau ca pratiùñhàpayiùyantãti gatipra÷amanakarma //

ye ca manuùyàn bàhyàdhyàtmikeùvàmiùadàneùu laukikalokotareùu ca dharmadàneùu, arthacaryàyàü samànàrthatàyàü ca ÷ikùayantãti saïgrahavastunive÷anakarma //

saükle÷aþ kle÷àvaraõaü j¤eyàvaraõaü ca / vyavadànaü tayorastamayaþ / sa ca pudgaladharmanairàtmyaj¤ànàditi saüvçtiþ / paramàrthastu [na] dharmadhàtoranyadastãti saükle÷avyavadànaj¤ànanive÷anakarma //

yathà hi màyàkàro vicitràõi vaståni yàvabhdakùyabhojyàni nirmàya lokaü toùayati / sa ca loko na jànàti sarvametadadravyakamiti / ya÷ca praj¤àpàramitàyàü carati na sa dharmadhàtuvyatiriktaü ki¤citpa÷yati na sattvaü nàpi sattvapraj¤aptiü dharmàõàmapi nairàtmyàditi sattvàrthayàthàtmyanive÷anakarma //

sa àtmanà ca dànaü dadàti paràü÷ca dàne niyojayati dànasya ca varõaü bhàùate / ye cànye dànaü dadati teùà ca varõavàdã bhavati samanuj¤aþ / evamàtmanà ca ÷ãlaü rakùatãtyàdi vàcyamiti ùañpàramitànive÷anakarma //

àtmanà ca da÷aku÷alàn karmapathàn samàdàya vartate / àtmanà ca pa¤ca÷ikùàpadàni yàvadàtmanà ca dvàtriü÷anmahàpuruùalakùaõà÷ãtyanuvya¤janàni niùpàdayatãti vàcyamiti buddhamàrganive÷anakarma //

iha bodhisattvaþ sattvànàü pàramitàdãn sarvadharmàn de÷ayati / teùàü koñitrayasya phalasya ca prakçti÷ånyatàü de÷ayati / te tathà bhàvayanto vi÷eùamadhigacchanti / (#<RSt_187>#) tataste bhåyasyà màtrayà prakçti÷ånyatàü bhàvayanti yàvadanuttaràü samyaksambodhimadhigacchantãti prakçti÷ånyatànive÷anakarma //

prakçti÷ånyàþ sarvadharmàþ na cànyà prakçti÷ånyatà anye dharmàþ / kiü tarhi? prakçti÷ånyataiva dharmàþ / ta eva prakçti÷ånyatetyadvayadharmanive÷anakarma //

na samyaksambodhau bhagavatà ka÷ciddharma upalabdhaþ / yatpunarabhisambudhya dharmà de÷itàþ skandhadhàtvàdayo và yàvatsarvàkàraj¤atà và tatsarvaü lokavyavahàreõeti sàïketikaj¤ànanive÷anakarma //

yadi pàramitàdiùu sarvadharmeùu ÷ikùate tathàpi samyaksambodhaye na ÷aknoti / yadi punasteùveva carati teùàü ca koñitrayaü phalaü ca nopalabhate / tadà samyaksambodhaye ÷aknotãtyupalambhanive÷anakarma //

yadyapi bodhisattvaþ praj¤àpàramitàyàü caran sattvaü sattvapraj¤aptiü ca nopalabhate tathàpi saüvçtyà pa÷yati sattvàn vaståpalambhena saükliùyamànàn / sa tàüstatprahàõàya triùu yàneùu paripàcayatãti sattvaparipàkanive÷anakarma //

sa evamupaparãkùate / ÷ånyàþ sarvadharmàþ / na ca ÷ånyatà ÷ånyatàmabhinivi÷ate / tasmàtsarvadharmeùvanabhiniviùñena bhavitavyam / dànàdiùu caritavyam / na ca teùu tatphaleùu và gantavyamiti sarvàbhinive÷aprahàõanive÷anakarma //

na màrgeõa bodhiþ pràpyate nàmàrgeõa / yato bodhi eva màrgaþ màrga eva bodhiþ / bodhisattva eva tarhi buddhaþ syàditi cet / yadà sarvabuddhadharmàn paripårya vajropamasamàdhau sthitvà bodhisattva ekakùaõasamàyuktayà praj¤ayà samyaksambodhimadhigacchati tadà sa eva tathàgataþ sarvadar÷ã sarvaj¤a iti nirdi÷yata iti bodhipràptinive÷anakarma //

sa àtmanaþ pareùàü ca da÷àku÷alasaügçhãtàni dauþ÷ãlyàni ùañpàramitàvipakùàü÷ca hãnayànaphalànàü ca pa¤cànàü sàkùàtkriyàspçhayoravakà÷aü, skandhadhàtvàdisà÷ravànà÷ravasarvadharmasaüj¤àdauùñhulyàni ca nivàrya svayaü ca pàramitàdiùu sarvaku÷aladharmeùu pratiùñhito bhavati parànapi pratiùñhàpayati / tacca ku÷alamålaü sarvasattvasàdhàraõakçtvà àtmanaþ samyaksambodhau ca sarvàkàràyàü ca svabuddhakùetrapari÷uddhau pariõàmayati / praõidhànàni ca buddhakùetrapari÷uddhaye yathà såtraü karotãti buddhakùetrapari÷uddhinive÷anakarma //

prathamacittotpàdika eva bodhisattvaþ samyaksambodhau niyato bhavati / niyatasya kathamapàyeùåpapattiriti cet / yaþ samyaksambodhau cittamutpàdya ùañsu pàramitàsu caturùu vàpramàõeùu carati da÷a càku÷alàn dharmàn prahàya tiùñhati / (#<RSt_188>#) aùñau tasyàkùaõà na sambhavanti kiü punarapàyopapattiþ / kathaü tarhi tiryagyonau jàtakàni? tàni sà÷ravànà÷ravasarvaku÷aladharmasamanvàgatasya sattvàrthà(rtha) va÷itayà saücintyopapattayo na ca tiryagduþkhavedanàþ / tadyathà tathàgataþ paramava÷itvalàbhàtsarvalokadhàtuùu yugapadanantànàtmabhàvàn paràrthàya nirmimãta iti samyaksambodhiniyatanive÷anakarma //

sa hi praj¤àpàramitàyàü sthitvà da÷asu dikùu gaïgànadãvàlukopameùu sattvànàmartha karoti na ca lipyate / tathà hi yaþ spç÷et, yena spç÷et, yaü ca spç÷et, trãnimàndharmànasau nopalabhate ÷ånyatàyàü ca sthitaþ sarva÷ukladharmeùu sthito bhavati / tayaiva teùàü saïgràt / tathàhi sarvadharmàþ sarvadharmaiþ ÷ånyàþ / tataþ ÷ånyatàyàmantarbhåtà ityaprameyasattvàrthanive÷anakarma //

sa evaü niråpayati / ye te da÷asu dikùu gaïgànadãvàlukopamà lokadhàtavo ye ca teùu tathàgatàþ sarve te svabhàvena ÷ånyàþ kevalaü nàmasaïketena praj¤apyate / sàpi praj¤aptiþ svabhàvena ÷ånyà / yadi tu kasyacicchånyatà na syàt pràde÷ikã syàt / yatastu na prade÷ikã tataþ sarvadharmàþ sarvadharma÷ånyà iti / sa evaü praj¤àpàramitàyàü sthitvà ùaóabhij¤à abhinirharati / yàsu sthitvà da÷adiksarvatathàgatànupasaükràmati paryupàste tebhya÷ca dharma ÷çõoti teùu ca ku÷alamålànyavaropayatyanabhiniviùñaþ / na hi ÷ånyatàü ÷ånyatàyàmabhinivi÷ate / sa divyena cakùuùà da÷adiglokadhàtuùu sattvàn dçùñvà sadyo 'bhij¤ayà tatra gatvà tebhyo dharmaü de÷ayati / divyena ÷rotradhàtunà da÷adiksarvabuddhànàü dharmade÷anàü ÷rutvodgçhya sattvebhyo de÷ayati / cetaþparyàyaj¤ànena sattvànàü cittàni viditvà yathàcittamebhyo dharma de÷ayati / so 'nekavidhaü pårvanivàsamàtmanaþ pareùàü cànusmarati / pårvatathàgatade÷itàü÷ca dharmànanusmçtyatadvineyebhyaþ sattvebhyo de÷ayati / sa à÷ravakùayaj¤ànena sattvànàmanuråpaü dharmaü de÷ayati / sa tàbhirabhij¤àbhiryaü yamevàkàükùatyàtmabhàvaü sattvànàmarthàya pratigrahãtuü taü tameva pratigçõhàti / na ca tatra sukhaduþkhànunayapratighairåpalipyata iti da÷adigbuddhopàsanàdinive÷anakarma //

kàni punarbodhisattvasya bodhyaïgàni? ùañpàramità÷catvàri dhyànàni yàvadàveõikà buddhadharmàþ / yadi teùu carati koñitrayaü ca teùàü nopalabhate / yadi càtmanaþ samyaksambodhaye sarvasattvànàü càgratàyai tàn samyakpariõàmayati / yadyamã bodhisattvadharmàþ katame tarhi buddhadharmàþ? eta eva / yadyobhaþ sarvàkàraj¤atàmabhisambudhyate prahãõasarvavàsanànusandhi÷ca bhavati, ekakùaõasamàyuktayà ca praj¤ayà sarvabuddhadharmànabhisambudhyate / na caivaü bodhisattva iti bodhyaïganive÷anakarma //

(#<RSt_189>#)
yadyapi svalakùaõa÷ånyàþ sarvadharmàstathàpyasti karma, asti teùàü phalam / na hi sattvàþ svalakùaõa÷ånyàn dharmàn jànanti / ajànantaþ pudgalaü dharmàü÷ca kalpayantaþ karmàbhisaüskurvanti sucaritaü du÷caritaü và / du÷caritena triùvapàyeùu patanti / sucaritairdevamanuùyeùåpapadyante / kecitpunaþ pudgalanairàtmyaü parij¤àya sugatidurgatãþ prahàya nirvàõamadhigacchanti / bodhisattvàþ pàramitàdãn ku÷alàn dharmànparipårayantaþ krameõa da÷abhåmãnadhigamyaikakùaõasamàyuktayà praj¤àyà sarvadharmànabhisambudhya buddhà bhagavanto bhavantãti karmaphalasambandhàvipraõà÷ananive÷anakarma //

na bodhisattvaþ satyaiþ satyaj¤ànairvà nirvàti / kintarhi? catuþsatyasamatayà / yà teùàü samatà tathatà niþsvabhàvatà sà na ka÷ciddharmamupalabhate satyaparyàpannamanyaü và / tataþ sarvadharmàþ ÷ånyà iti pa÷yanniyàyamamavakramya gotrabhåmau sthito bhavati dhyànànyutpàdayatyapramàõànyàråpyasamàpattã÷ca / sa iha ÷amathabhåmau sthitvà duþkhaü parijànàti samudayaü prajahàti nirodhaü sàkùàtkaroti màrgaü bhàvayati / na ca satyàrambaõaü cittamutpàdayati / kevalaü bodhinimnena cittena svalakùaõa÷ånyànsarvadharmàn pa÷yati / so 'nayà vipa÷yanayà sarvadharma÷ånyatàü pa÷yati / upàyakau÷alyena ca dharmaü de÷ayatãti catuþsatyadar÷ananive÷anakarma //

"maitreya àha / yadi bhagavannabhàvasvabhàvàþ sarvadharmà kathaü bodhisattvena råpàdau ÷ikùitavyaü yàvadbuddhadharmeùu? bhagavànàha / nàmamàtratayà / àha / saüskàranimittena vastunà avastukaü nàmakathanaü nàmamàtram / saüskàro vikalpaþ / tasya nimittaü viùayaþ / yatraivaü bhavati / idaü råpamiyaü vedanà yàvadamã buddhadharmà iti bhàvaþ // bhagavànàha // àgantukametannàmadheyamatra prakùiptam / idaü råpaü yàvadamã buddhadharmà iti / nàmàbhedena nàmà ca (? nàmyartha)pratãteþ / tasmàdalãkaþ ÷abdàrtho vyavahàramàtraü na vastu // àha // vyavahàramàtratàpi råpasya svabhàva eveti / råpasvabhàva upalabdha eva bhavati / bhagavànàha / na råpasya svabhàva eveti / råpasvabhàva upalabdha eva bhavati / bhagavànàha / na tasyotpàdanirodhau tato na sa svabhàvaþ // àha // kiü punarbhagavan sarva÷aþ svalakùaõena na santyeva råpàdayo yàvadbuddhadharmàþ? bhagavànàha / santi lokasaïketavyavahàrato na nu paramàrthataþ // àha // yathàhaü bhagavato bhàùitasyàrthamàjànàmi / anabhilàpya eùa dhàtuþ paramàrthataþ / sacetsaskàranimittaü vastu sa evànabhilàpyo dhàturiti vyàhatametat //

bhagavànàha // yadàte 'nabhilàpye dhàtau praj¤àpracàro bhavatyupalabhase / tadà saüskàranimittaü vastu / àha / nohãti // bhagavànàha // ata eva na tattasmàdanyannàpyananyata / adyanyat kutastadà vinaùñam / athànanyat kuto nopalabhyate / api ca / yadyasau saüskàranimittàdanyaþ syàdapãdànã sarvabàlapçthagjanàþ parinirvàyuþ samyaksambodhiü (#<RSt_190>#) càbhisambudhyeran / athànanyaþ syàdapãdànãü tadapi nimittaü nopalabhyeta // àha // anabhilàpyadhàtåpanibaddhe praj¤àpracàre vartamàne yadi saüskàranimittaü nopalabhyate tatkimasannopalabhyate sadvà? bhagavànàha / yadi vikalpato grahaõameti na vikalpeùvapagateùu tadà parikalpamàtraü taditi na tasya sattvamasattvaü và / àha / katibhiràkàrairbhagavan dharmàõàü praj¤aptiþ? tribhirmaitreya / yaduta parikalpitaü råpaü vikalpitaü råpaü dharmatà råpam / yàvatparikalpità buddhadharmàþ / vikalpità buddhadharmàþ / dharmatà buddhadharmà iti / tatra yà saüskàranimitte vastuni råpamiti nàmasaïketavyavahàraü ni÷ritya råpasvabhàvatayà parikalpanà tatparikalpitaü råpam / yattasya saüskàranimittasya vikalpamàtratàyàmavasthànaü tadvikalpitaü råpam / yà punastena parikalpitena råpeõa tasya vikalpitaråpasya nityakàlaü niþsvabhàvatà nairàtmyaü tathatà bhåtakoñistaddharmatàråpam / evaü yàvatparikalpitavikalpitadharmatàkhyà buddhadharmàþ / tatra parikalpitaü råpamadravyam / vikalpitaü sadravyaü vikalpitasadravyatayà, na svatantravçttitaþ / dharmatàråpaü naivàdravyaü na sadravyaü dharmatàprabhàvitam / evaü yàvadbuddhadharmàþ / àha / yaduktaü bhagavatà / advayasyaiùà gaõanà kçtà yaduta råpamiti yàvadbuddhadharmà iti tatkatham? bhagavànàha / yatkalpitaü råpaü na tadråpaü niþsvabhàvatvàt / na càråpaü vyavahàrataþ
/ yadvikalpitaü råpaü na tadråpaü svatantravçttitaþ / na càråpaü vikalpitaråpatvàt / yaddharmatàråpaü na tadråpaü råpavivekatvàt / na càråpaü råpaparamàrthatvàt / tasmàdadvayasyaiùà gaõanà råpamiti yàvadbuddhadharmà iti // àha // evamantadvayaü prahàya madhyamàpratipadaü pratipannasya råpe yàvadbuddhadharmeùu kathaü lakùaõaparij¤à lakùaõaprahàõa lakùaõasàkùàtkriyà lakùaõabhàvanà ca? bhagavànàha // råpasya yanna parij¤ànaü nàparij¤ànaü tadevàsya parij¤ànam / evaü yàvadyà bhàvanà nàbhàvanà saiva bhàvanà / evaü yàvadbuddhadharmàõàm // àha // evaü parij¤àdisamanvàgatasya bodhisattvasya katamannirvàõam? bhagavànàha / gambhãrameùàü nirvàõaü yato na tannirvàõaü nànirvàõam / tatkatham? yataþ parànàrabhya saüsàràparityàga eùàü na nirvàõam / àtmànamàrabhya nirvàõàparityàga eùàü nirvàõam / ekàtyàga itaratyàgàdayukta ubhayoratyàga iti cet / ubhayoravikalpanàdubhàbhyàü nodvijate / tato yukta ubhayoratyàgaþ / sa tarhi saüsarati nirvàti ceti na yuktam? yadvodhisattvasya cittava÷itàpràptasyopàyakau÷alyena saüsàrasaüdar÷anaü so 'sya saüsàràparityàgaþ / yà ÷ånyatà yà cànupalambhapratiùñhànatà so 'sya nirvàõàparityàgaþ // àha // avikalpanàyàþ samastaü lakùaõaü katamat? bhagavànàha / ye ca råpàdayaþ sarvadharmàþ / yà ca teùàü ÷ånyatà / yà ca teùàü tasyà÷ca bhàvàbhàvàdvayatà / yà càprapa¤canà / (#<RSt_191>#) idamavikalpanàyàþ samastaü lakùaõam // àha // kinnu bhagavan sarveùàü ÷ràvakàõàmekàntena nirvàõapratiùñhà bhavati? bhagavànàha / nànàdhàtuke loke nànàbhåtàþ sattvà nànàgotraprakçutayaþ / asti sà gotrajàtiryà
àdita eva praõãtaü vi÷eùaü pràrthayate / tamevàdhigacchati / asti yà hãnaü vi÷eùaü pràrthayate / tamevàdhigacchati / tenaiva santuùyati / sa ÷amaikàyanaþ ÷ràvakaþ / asti yo hãnaü vi÷eùa pràrthayate / tamevàdhigacchati na ca tàvatà santuùyati / uttaripraõãtaü vi÷eùaü pràrthayate / sa bodhipariõatikaþ ÷ràvakaþ / so 'rhattva pràpya cireõa samyaksambodhiü pràpnoti / tasya tatpràptaye yà upapattayo na tàþ karmakle÷ava÷ena / api tvacintyàü nirvàõapàragàminãmarhato 'pyupapattiü praj¤apayàmi yà prathamà gotrajàtiþ sà bodhisattvànàm // àha // à÷caryaü bhagavan yàvadudàrà÷ayà bodhisattvà màhàtmyà÷ayà÷ca // bhagavànàha // yadamã ÷akratvalokapàlatvacakravartitvàdibhiþ sarvalokasampattibhiranarthino 'nuttaràyàü bodhau ku÷alaü pariõàmayanti / tàsu ca niþsaïgatà niravagrahatà ca / iyameùànudàrà÷ayatà / yatpunastada÷a(sa)ktisukhamanavagrahasukhaü nirvçtisukhaü ca tatsarva sarvasattvasàdhàraõamicchanto 'nuttaràyàü bodhau ku÷alamålaü pariõàmayanti saüsàràparityàgatayà / iyameùàü màhàtmyà÷ayatà // àha // à÷caryàdbhåtà bhagavan bodhisattvadharmàþ / tàn pràptukàmairanuttaràyàü samyaksambodhau cittamutpàdayitavyam / ita årdhvam // subhåtiràha // abhàvasvabhàveùu sarvadharmeùu kathaü karmaphalavyavastheti // bhagavànàha // dharmàõàmabhàvasvabhàvamajànantaþ sattvà viparyàsasamutthitairvikalpaiþ karmàõi kçtvà yathàkarmaphalàni pràpnuvanti / " tatra catvàro viparyàsàþ pudlanairàtmyavipakùaþ / bhàveùvabhinive÷o dharmanairàtmyavipakùaþ / atra ca maitreyapra÷nottarairvahavo viparyàsà nirastàþ / subhåtipra÷nottaraiþ katicit / iti viparyàsaprahàõanive÷anakarma //

viparyàsena sattvàþ karmàbhisaüskurvanti / tataþ saükli÷yante ca lokavyavahàreõa na paramàrthataþ / na hi ki¤cidvastvasti vàlàgrakoñãnikùepamàtrakamapi yatra sthitvà karma kuryuþ / tadyathà svapnamàyàdiùviti viparyàsanirvastukatàj¤ànanive÷anakarma //

yà sarvadharmàõàü samatà tathatà bhåtakoñistanirvàõam / tacca lokavyavahàreõa vyavahriyate na paramàrthato 'nabhilàpyatvàditi vyavadànanive÷anakarma //

yadyapi svapnamàyopamàþ sarvadharmà nirvastukàstathàpi tadajànantaþ sattvà vastvabhinive÷ena karmàõi kçtvà sugatidurgati gacchanti / atasteùàü viparyàsaprahàõàya bodhisattvo bodhau cittamutpàdya saüsàre carati / yàvadabhisambudhya sattvàn parimocayatãti vyavadànasambhàranive÷anakarma //

(#<RSt_192>#)
"bhagavànàha // na dvayenàbhisamayo nàdvayena ! eùa evàtràbhisamayo yatra na dvayaü nàdvayam // tatkasya hetoþ? prapa¤co eùa yo 'yameùàmabhisamayaþ / na ca dharmasamatàyàü prapa¤costi / niùprapa¤cà dharmasamatà / saiva sarvadharmàþ / saiva sarvapçthagjanàryapudgalàþ / saiva buddharatnaü saügharatnaü ca / samatà hi dharmatà / na ca dharmatàyà nànàtvamasti // subhåtiràha / kiü dharmatà saüskçtà kiü asaüskçtà // bhagavànàha // na saüskçtà nàsaüskçtà / ya÷ca saüskçto dhàturya÷càsaüskçta ubhàvetau na saüyuktau na visaüyuktau na råpiõau anidar÷anàvapratighàvekalakùaõau yadutàlakùaõau" iti saüskçtàsaüskçtàvyatibhedena j¤ànanive÷anakarma //

"bhagavànàha // sarvadharmàþ subhåte svabhàvena ÷ånyàþ / te na ÷ràvakairna pratyekabuddhairna tathàgataiþ kçtàþ / yà ca svabhàva÷ånyatà tannirvàõaü" iti nirvàõanive÷anakarma //

kàritrasyaiva vyàpitvaü dar÷ayitumàha / sarvadharmàkopyatayà praj¤àpàramitàkopyatànugantavyeti / kàritramàcàraþ / àcàro dharmaþ / "nyàyo hi sàcàro dharmaþ svabhàva÷ca dharmàkhyaþ" iti vacanàt / sarvo dharmaþ saptaviü÷atividhaü kàritram / tasyàkopyatà avadhyatà / da÷adiksarvalokadhàtusthiteùu sarvasattveùu sarvairàkàraiþ yathà bhàjanamavicchedena yàvadàkà÷aü pravçttiþ / tayà tajjanikayà bhagavataþ praj¤àpàramitàyà akopyatà tàdç÷yeva veditavyà / ityuktaü dharmakàyasya kàritram //

samudràparyantatàvàkyàdibhirakopyatàvàkyaparyantaiþ praj¤àpàramitàyà ye vi÷eùà uktàsteùàü pàramàrthikaü j¤ànamànupårvyà dar÷ayitukàmaþ pçcchati tatkasya hetoriti / ekakùaõàbhisamayadharmakàyasambandhibhiranugamavàkyairyaduktaü tatsarvaü kasya hetoþ kena kàraõenetyarthaþ / råpaü hãtyàdikamuttaram / iha samudro 'paryantaþ ÷ånyatàmàtratvàt / tasyà÷ca pramàõàbhàt / evaü råpàdayopi pa¤caskandhàþ samudrasamàþ / tadvatpraj¤àpàramitàpi / tathà hi ye ca råpàdayo yà ca teùàü ÷ånyatà yà ca praj¤àpàramità sarva ete na saüyuktà na visaüyuktà aråpiõo 'nidar÷anà ekalakùaõà yadutàlakùaõà iti bhàvaþ / evaü gaganasamatàdayopi j¤àtavyàþ / yàvadanupalabdhiriti / akliùñamaj¤ànam / evaü hãtyàdi / evaü hãti / yathaite 'ùñàvabhisamayàþ saparicchadà nirdiùñastathaivetyarthaþ / anugantavyeti anusartavyà / tataþ kiü karaõãyamityàha yadetyàdi / anugamiùyatãti vya¤janakàyena ÷roùyati / (#<RSt_193>#) vyavacàrayiùyatãtyartha÷arãreõa j¤àsyati / avatariùyatãti ÷raddhàsyati / avabhotsyata iti praj¤àsyati / cintayiùyatãti catasçbhirvicàraõàyuktibhi÷cintayiùyati vicàrayiùyati / evamevaitannànyatheti / yàni punaþ sthànàni cintayan bàlaþ ÷aktikùayàt khinna unmàdyet mårcchet maraõaü và nigacchet tàni sthànànyacintyàni teùu tulayiùyati / yathaitàni bhagavatà paramayogã÷vareõa dçùñàni tathaiva nirdiùñàni / asmàkametànyacintà(ntyà)ni tarkàgocaratvàditi upaparãkùiùyata iti / etàvataiva sarvasaü÷ayànàü chedanàdavadhàrayiùyatyevamevaitaditi / evamatãva cchinneùu saü÷ayeùu bhavanàyà adhikàraþ / ata àha / bhàvayiùyatãti / caturvidhà bhàvanà / ÷amatho vipa÷yanà ÷amathavipa÷yane ÷amathavipa÷yanàbhirati÷ca
/ kãdç÷airmanasikàrairityàha / sarvamàyetyàdi / ahamiti mameti råpamiti vedanetyevamàdikaþ sarvàbhinive÷aþ sarvamanyanà / manyà÷abdàõõijantàdyac manyanà / sarvaparapravàdibhirmàràdibhiþ kle÷ai÷ca yàþ kampanàþ tàþ sarve¤janàþ / tadà nàsya durlabhetyàdi / sarvaguõànàmiti bodhisattvaguõànàm / buddhakùetrasyeti guõànàü paripåririti vartate / ÷eùaü sugamam //

såtrasyàrtho 'ùñavabhisamayàþ ÷àstre prathamamuddiùñàþ / ta iyatà vistareõa nirdiùñàþ / punaþ ÷àstram-

'lakùaõaü tatprayogastatprakarùastadanukramaþ /
tanniùñhà tadvipàka÷cetyanyaþ ùoóhàrthasaügrahaþ // '
athavà ùaóarthàþ såtrasya / sarvàkàraj¤atà màrgaj¤atà sarvaj¤atà ceti trayametallakùaõaü praj¤àpàramitàyàþ / yatastrividhaiva sà / caturthaþ sarvàkàràbhisambodhiþ / so 'syàü prayogaþ / caryetyarthaþ / pa¤camo mårdhàbhisamayaþ / so 'syàü prayogaprakarùaþ / ùaùñho 'nupårvàbhisamayaþ so 'syàü prayogànukramaþ / anupårvaprayoga ityarthaþ / saptama ekakùaõàbhisamayaþ / so 'syàü prayoganiùñhàþ / aùñamo dharmakàyaþ / so 'syàü vipàkaþ / pradhànaphalamityarthaþ / punaþ ÷àstram-

'viùayastritayo hetuþ prayoga÷caturàtmakaþ /
dharmakàyaþ phalaü karmetyanyastredhàrthasaügrahaþ // '

athavà trayorthàþ sutrasya / hetuþ prayogaþ phalaü ca / tatra trividhaþ prayogaviùayo hetuþ / sarvàkàraj¤atà màrgaj¤atà sarvaj¤atà ca / catvàro 'rthàþ prayogaþ prayogasàmànyàt / sarvàkàràbhisambodho mårdhàbhisamayo 'nupårvàbhisamaya ekakùaõàbhisambodha÷ceti / (#<RSt_194>#) phalaü dharmakàyaþ karma ca / vinàpi tenàrthagateþ / arthasaügrahaþ sakalasåtràrthasya saükùepaþ / tatra prathamo 'ùñadhà / dvitãyaþ ùoóhà / tçtãyastredhà //

anugamasya vàcakaþ parivarto 'nugamaparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyà ekonatriü÷attamaþ parivartaþ //


30. sadàpraruditaparivarto nàma triü÷attamaþ /

aùñàbhirabhisamayairbhagavatã nirdiùñà / sà yathà veditavyà tannoktam / atastabhdagavàn vica(va)kùuràha punaraparamityàdinà / paryeùñavyeti icchateþ prayogaþ / paryeùità paryeùamàõeneti / eùç ityasya bhauvàdikasya prayogaþ / kàyaklamathàdimanasikàràõàü pratiùedho vãryàti÷ayàrthaþ / mà ca kvacidityàdinà vikùepapratiùedhaþ / mà praõidhà iti mà nive÷aya / kvacita ityudde÷aþ / adhyàtmaü bahirdhà veti nirde÷aþ / adhi÷abdo 'dhikaraõàrthaþ / tato vitarkyàrthe 'vyayãbhàvaþ / ana ityac samàsàntaþ ñilopaþ / bahirdheti bahirityarthaþ / mà gà iti sambandhaþ / màïi luï, iõo gà luïi, gàtisthetyàdinà sico luk / na màïyoga ityaóàgamapratiùedhaþ / vàmena dakùiõeneti pàr÷veneti bhàvaþ / pårveõetyàdinà di÷àü nirde÷aþ / anuvidi÷amiti vidi÷àm / anu÷abdo vãpsàyàm / vidi÷i vidi÷ãtyanuvidi÷am / avyayãbhàve ÷aratprabhçtibhya ityac samàsàntaþ / tathà ca kulaputretyàdinà atattvamanasikàràõàü pratiùedhaþ / nàtmato na satkàyata iti / sãdatãti sat / rà÷itvàtkàyaþ / anityo råpàdirà÷iþ satkàya ityucyate / satkàye pudgalaþ praj¤apyate / ata÷ca nàtmato na satkàyata÷calasãti / na dravyasatà pudgalaråpeõa nàpi praj¤aptisatà / ubhayoranupalambhàdityarthaþ / na råpata÷cetyàdi / nàpi råpàdibhiþ skandhaiþ / dharmàõàmapyanupalabdheriti bhàvaþ / ata÷calatãti ebhi÷calati / eùàü samàropeõa vitiùñhat iti nivartate / ÷eùaü sugamam /

vai÷abdo 'vadhàraõe / evamevetyarthaþ / àlokamiti mokùamàrgasya de÷anàm / samudànetukàma iti / àtmani samyagutpàdayitukàmaþ / adhimuktimiti / evamevaitadityavadhàraõam / kva? sarvadharmeùu / kãdç÷eùu? ÷ånyànimittàpraõihiteùu / yathàpratibhàsamarthàbhàvàcchånyeùu / tasya ca pratibhàsasya bhràntinimittasya prakçtinirodhàdanimitteùu / (#<RSt_195>#) ata÷ca bhràntimàtratayà dçùñe traidhàtuke praõidhànàbhàvàdapraõihiteùu / ÷ånyatà÷abdaþ kvacitpañhyate / tatra svàrthe tal / nimittaparivarjitenetyudde÷aþ / bhràntinimittayorvastvabhinive÷astadiha nimittam / tatparivarjitena bhàvaparivarjitena sattvadçùñiparivarjitena ceti nirde÷aþ / bhàvo dharmadçùñi sattvadçùñiràtmadçùñiþ / tàbhyàü parivarjitenetyarthaþ / yànãtyàdi / yàni dharma de÷ayantãti sambandhaþ / ÷ånyànimittàpraõihitàþ pårvavat / niþsvabhàvasya notpàdo na jàtirna nirodhaþ / yasya notpàdanirodhau so 'bhàvaþ / tasmàd anutpàdà ajàtà anirodhà abhàvàþ sarvadharmà ityevaü yàni dharmaü de÷ayanti tàni kalyàõamitràõi / arthàdgamyate tadviparãtaü dharma yàni de÷ayanti tàni pàpamitràõi / pratipadyamàno anutiùñhan / kçtaj¤a ÷rutaj¤ànàt / kçtavedã ÷rutaphalaj¤ànàt / paritulayamàneneti cintayatà / lokàmiùaü annapànavastràdi / tena pratisaüyuktà tadabhilàùiõã / anubaddhavyo 'nugantavyaþ / asti hãti / asti khalvetat / sevitumityàdeþ padatrayasya paribhoktumityarthaþ / abhibhåyeti nirdoùãkçtya / sattvavinayeneti sattvànàü cittarakùàrtham / parigrahamupàdàyeti parigrahàrtham / saïgastçùõà / àrambaõamupalambhaþ / bhåtanaya paramàrthaprabhedaþ / saükle÷àbhàvàd asaükle÷àþ / vyavadànàbhàvàd avyavadànàþ / niþsattvàdipadaiþ pudgalanairàtmyamàha / màyopamàdipadairdharmanairàtmyam / prativàõiþ prativacanam / aniviõõamakhinnam /

anu÷àsanã upade÷aþ / auõàdiko 'nirdharaõãvat / rudan a÷rupàtena / krandan dãnasvaraiþ / ÷ocan utkaõñhamànaþ / paridevamàno vilapan anubaddha iti samanvitaþ / kvacillyapaþ pàñhaþ / tasyàpi pårvàdikkarma / anuparikùiptà pariveùñità / parikhàþ khàtayaþ / çddhà dhanasampattyà / sphãtà gçhodyànàdi÷obhayà / kùemà nirupadravatvàt / subhikùà sulabhànnapànatvàt / àkãrõo vistãrõaþ / bahu nànàvidho janaþ parivàro yeùàü te tathà / tàdç÷à manuùyà yasyàü sà tathà / antarasyàntare àpaõaþ krayavikrayasthànam / tasmin vithã÷atàni / taiþ pa¤cabhiþ nirviddhà niþ÷eùaü viddhà / vithãnàmà prakàràntamubhayato gamanàt / àlekhyena vicitràõi ca tàni citràõi càdbhåtatvàt / sadç÷àni ca purànuråpatvàt / taiþ anutpãóamasaübàdhaü janayugyayànànàü saükramasthànàni saübhåya gamanasthànàni vistãrõarathyàþ / teùàü sthàpitàni sthàpanàni / bhàve ktaþ / taiþ sumàpità suracità / tatra janaþ padikàdilokàþ / (#<RSt_196>#) yugyàni vàhanàni / yànàni rathàþ / anantaratvàtparasparatulyatvàcca samasamaiþ / khoóaka÷ãrùàõi krama÷ãrùàõi / upodgatànãti pràkàràdativistãrõàt ki¤cinnirgatyodgatàni / pramàõavantãti pçthåni tuïgàni ca / nànàvicitrarityanyathànyathà vicitraiþ / sarvata÷ca khoóakavçkùànnirgatà vçkùàntaram / yathàbhavati tathàvasaktam / sarvamasyàmastãti sarvàvanã / kiïkiõãjàleneti catuùpràkàrakhoóakavçkùàvasaktamaõisåtracatuùñayàvavaddhànekamaõisåtravalambinà / valguþ / ÷rotrasukhatvàt / ra¤janãyo manoharatvàt / pa¤càïgàni vãõàvaü÷àdãni / gandharvà gàyanàþ / krãóanti ÷rotreõa, ramante manasà, paricàrayanti kàyavàkparispandaiþ / parikhàþ khàtayaþ / anusàrivàrivàhinya iti vàtàdyanusàriõà jalapravàheõa yuktàþ / padmaü raktakamalam
/ puõóarãkaü sitapadmam / abhijàtàbhijàtariti praõãtapraõãtaiþ / sugandha÷abdaþ surabhiparyàyaþ / tatpuùkariõãnàmityudyànapuùkariõãnàü pramàõam / samantàditi sarvapàr÷veùu / kro÷aþ kro÷a iti vãpsà / nãlàdipadàni pràgvyàkhyàtàni / upanikåjità buddhanetrã praj¤àpàramità / tasyà citrãkàraþ paraþ prasàdaþ / tenànugataü sugatebhyaþ ÷rutacittaü yeùàü te tathà / teùàü madhye ÷rçïgàñakasyeti sambandhaþ / samantàditi pratipàr÷vam / gçhaparibhoga iti gçhasya pariveùñaþ / kimarthamityàha / upabhogaribhogàyeti / upabhogaþ phalapuùpàdãnàm / paribhogaþ sàkalyena bhogo vanavihàràdinà / vivaraü sandhiþ / tasminnantaraü avakà÷aþ / samarpitaþ saïgamitaþ / tairavakà÷aguõaiþ / sarvendriyàõàmanugrahaþ samanvaïgaþ / tadyogàt samanvaïgã krãóati vàcà / ramate manasà / paricàrayati kàyena / tàvatkàlamiti parimitakàlam / tata iti krãóàdikàlàdårdhvam / trikàlamiti pràõhamadhyànhàparànheùu / àsanasya vi÷eùaõaü suvarõapàdakamityàdi / ardhakro÷amuccastveneti yàvat / tålikayà và àstãrõaü goõikayà và garbholikàcãnàü÷ukapratyàstaraõam / upari sà asyeti uparigarbholikama / kà÷ikavastraü vàràõaseyakaü divyaü và / tat pratyàstaraõamasyeti tathoktam / samaü yathà bhavati na viùamaü tathà dhàrayanti pramàõavabhdiþ stambhaiþ / sahitàþ samagràþ / niratàþ sàvadhànàþ / kathamityàha / kimayaü saüsthita iti / kuta ityàha / susaüsthitetyàdi / muktàvicitritaü paryanteùu hàràrddhahàràõàü pralambanàt, madhye ca sthålamuktàkalàpasya / abhyavakiranti purastàt / prakaranti triùu pàr÷veùu / saüpravikiranti puna÷caturùvapi (#<RSt_197>#) pàr÷veùu / dharmà÷ayavi÷uddhyeti
dharme yà teùàü ÷raddhàcchandayoþ ÷uddhiþ / dharmàya gauravaü kalyàõamitratvàt / sanni÷rayatà bhàjanatà / ÷raddhàrhe yà ÷raddhadhànatà tayà / vinipàto durgatigamanam / aviùñitaü avicchinnam / tuùña iti prãtaþ / udagra iti tayà prãtyà unnatapårvakàyaþ / tadekatànatvàt àttamanaskaþ / prãterutkarùàt pramuditaþ / prãtisahagataþ prasàdaþ prãtisaumanasyam / tajjàtamasyeti tathoktaþ / tasya ÷rçõoti smeti sambandhavivakùayàpàdàne ùaùñhã /

sarvadharmeùvani÷ritasaüj¤àmiti / yathaitarhi me dharmodgatade÷anayà pratibhàsaþ sanidhà(dà)namanà÷ritaþ / evaü hetuniyamamanà÷ritàþ sarvadharmà ityenàü saüj¤àmatyantasamàhitàm / asyàþ saüj¤àyàþ prabhàvàtkimabhådityàha / tasyetyàdi / samàdhaya eva mukhàni mahopàyatvàt / sarvadharmàõàü svabhàvàþ svalakùaõàni / teùàü vyavalokano draùñà / teùàü anupalabdhirasattàni÷cayaþ / sarvadharmàõàü nirnànàtvaü samatà svalakùaõànàmabhàvàt / tadàlambanaþ samàdhistathoktaþ / sà ca samatà tathatà / tayà nirvikàrànsarvadharmàn pa÷yatãti sarvadhamanirvikàradar÷ã / evaü yàvatsarvatathàgatadar÷ã samàdhirveditavyaþ / eùu samàdhiùviti krameõa sarveùu sthitaþ san / da÷adi÷o 'sminniti da÷adiglokaþ sarvalokadhàtava ityarthaþ / tatra buddhàn bhagavato 'prameyàsaükhyeyàn pa÷yati sma / naikasmin kàle 'nekastathàgata ekasyaiva sarvasattvàrthakriyàsu ÷akteriti cet / nityameka eva buddhastasyaivànantamàyuradhiùñhàtuü ÷akteriti kinneùyate? hetubalàdanyepi bhavantãti cet / hetubalàdeva tarhi yugapadananteùu lokadhàtuùvanantàstathàgatà jàyanta iti ko virodhaþ? yathà buddhau cakravartinau sakçdekatra caturdvãpake lokadhàtau notpadyete niþsapatnakarmakàritvàt tathà tathàgatau trisàhasre lokadhàtàviti mahàrathaiþ kùuõõametat /

gatiü gatà iti / gatirapratidyàtaþ / tàü pràptàþ / ÷ikùàpita iti ÷ikùàü pràpitaþ / tatkçtamiti / yadeva tena purva kçtam / dhàrayitavyaü cetasi na vismartavyam / celaü vastram / tasya uõóukaþ ÷ira÷àñaka ityarthaþ / utkaõñhà ÷okaþ / paritasanaü duþkhàsikà / kàùñhàgatà prãtiþ prema / guõavatsu cetaso 'kàluùyaü prasàdaþ / tadguõeùu vismayaþ citrãkàraþ / arbhyahaõaü gauravam / katamaü ÷abdamityata àha / ghoùamityàdi / katamaü bhoùamiütyàha / kaþ pureùeõetyàdi / atikràmayiùyatãti mitàü hrasvo na bhavati / "và cittaviràge" (#<RSt_198>#) ityato và÷abdànuvçttervyavasthitavibhàùà / vij¤ànàcca / ati÷abda÷càtra apa÷abdàrthe vartate / ataþ pa¤camã yuktà bhavati / yannu÷abdastasmàdarthe / paryutthàpayàmàseti vyagrãkçtavàn / yatheti yataþ / asthimajjayà÷ceti / majjan÷abdasya liïgavyatyayena striyàü óàp sãmàvat / kalyacitta iti tenaiva harùeõa karmaõyacittaþ / tata÷ca dviguõãbhåtaharùatvàt pramuditacittaþ / guõajàtiþ manuùyasàmànyo guõaþ / vi÷eùastu manuùyàtikrànto guõaþ / kùamante ceti svayaü kartavyatayàpi rocanàt / viùayiteti ÷aktiþ /

viditàbhipràya àha / alpotsuka ityàdi / utsuka autsukyam / yattat kùaõaü lavamapi tat / tanmuhårtamapi tat / trayàõàmupàdànaü tu ÷rotçõàü ÷raddhabhedàt / niùpratibhàna ityudde÷aþ / sadàpraruditasyetyàdinirde÷aþ / uttara iti uttaranimiuttam / apratipadyamàno 'labhamànaþ / daddhvamiti dad dàne / vàdyaprakçtayo vàdyaprakàràþ / prabhåtàþ prakàrabàhulyàt / vipulàþ pratiprakàramànantyàt / bhogà arthàþ / sarvalokavi÷iùñà iti sarvalokàtikràntàþ /

upariùñànmårdhna iti upari ÷irasaþ / pràtiùñhata iti pra÷abdaþ praterarthe / vihàyasãtyantarikùe / prà¤co '¤jalayaþ prà¤jalayaþ / sphuña iti pràptaþ / sahadar÷anàditi dar÷anàtkàraõàddar÷anena sahaivaityarthaþ //

sadàpraruditopalakùitaþ parivartastatparivartaþ // àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàü tri÷attamaþ parivartaþ //


31. dharmodgataparivarto nàmaikatri÷attamaþ /

evamukta ityàdi / na khalvityàdi pratij¤à / acalità hi tathateti hetuþ / tathàgatànàü kimàgatamiti cedàha / yà cetyàdi / evamuttarepi hetavaþ sasamarthanà veditavyàþ / sarve caite hetavaþ ÷ånyatàparyàyà nimittabhedàttu bhedaþ / àkà÷adhàturàkà÷asàdharmyàttathataiva / nanu dvàtriü÷anmahàpuruùalakùaõà÷ãtyanuvya¤janaviràjitavigrahastathàgato na punastathatàdaya ityata àha / na hi kulaputrànyatretyàdi / tathataiva suvi÷uddhà tathàgata iti bhàvaþ / sa hi teùàü svàbhàvikaþ kàya iti nyàyaþ / evaü tathatàditathàgatayorabhedamuktvàtyantàbhedaü dar÷ayitumàha / yà cetyàdi / eùàmeva dharmàõàmiti tathatàdãnàü tathateti parikalpitaråpa÷ånyatà / yà ca sarvadharmàõàmiti skandhadhàtvàdãnàü yà ca tathàgatasya / ekaivetyàdirudde÷aþ / punarekaivetyàdi nirde÷aþ / hetumàha / yadutàsattvàditi / adravyatvànna (#<RSt_199>#) punaryathàlakùaõamabhàvàditi bhàvaþ / punastathàgatànàmagatigatyorabhàvaü yathàkalpanamasattvàt / bhàvakalpanà tu saüj¤àviparyàsàditi dçùñàntaiþ pratipàdayitumàha / tadyathàpãtyàdi / madhyànhakàlasamaya iti / madhyànha÷càsau kàla÷ca / tasya samayaþ / àgamanaü yathà ca gràmaü praviùña iti vi÷aterarthasya gativi÷eùatvàt kartari ktaþ / tathehàpi tathàgatam abhiniviùñà iti / dharmàkàyà iti dharmatàkàyàþ / hastikàyasyetyàdau kàyaþ samåhaþ / pariniùpattiriti bhåtatvam / muùàvàdastatsàdharmyàn va¤caka ityarthaþ / ata evàha abhåta iti / amoghaü dàyakasya mahàphalahetutvàt / ata eva dakùiõãyàþ /

prabhàvyante upalabhyante / kàyapariniùpattiþ caramabhavasaügçhãtà / nàpi kvacidgacchatãti parinirvàõakàle / na kvacidastãti parinirvàya yatra gacchati / hetaråpàdànakàraõaü pratyayàþ sahakàriõaþ / tatra ÷abdasyopàdànaü ÷abdaparamàõava ityeke / vàyuparamàõava ityapare / tatra upadhànã tantrãveùñanaü cakulikà / upavàõyo apradhànatantrayaþ / àdyantayoþ na ÷abdo ni÷caratãti vacanaü madhye sarvatra sambandhanàrtham / nirhetukà÷abdàt svàrthe 'õa nairhetukã /

saükùobhitàni saüpracalitàni / jihmãbhåtàni naùñacchàyàni / utsçjanti smeti mu¤canti sma / vihàyasamiti àkà÷am / svakena kàyena dharmodgatamabhicchàdayati smeti tasyàgrataþ sarvakàyena bhåmau patati smetyarthaþ / kiyantaü kàlamityata àha saptavarùàõãti / avakràmaõaü prave÷anam / yadvayamiti yadà vayam / anuvartamànà ityanukurvatyaþ / divyamityàkà÷abhavam / cittasyànyathàtva pçthivãsekavaimukhyam / iti pratisaükhyàyeti evaü niråpya sarvàõi tànãti dàrikà÷atàni / tàni tànãti ÷astravi÷eùaõam / avatàramavakà÷aþ / adhyatiùñhadityakarot / gandhamityatra adhyatiùñhaditi cakàreõànukçùyate / parãùñiþ paryeùaõà /

kãdç÷ã tatràryasya dharmodgatasya dharmade÷anàbhådityata àha / tatreyaü dharmodgatasyetyàdi sugamam / yaduta÷abdaþ sàmànyenoddiùñasya vi÷eùaü dyotayati / ebhistriü÷atà àkàrairityarthaþ / ata evàsyàþ ÷rutabalenotpannà / (#<RSt_200>#) ebhireva triü÷atàkàraiþ sadàpraruditasya bodhisattvasyotpannàstriü÷atsamàdhayaþ pañhiùyante / praj¤àpàramitàyàþ samatà sarvadharmeùu / kutaþ? sarvadharmasamatayà / sà hi dharmadhàtvàlambanà / sa ca samànaþ sarvadharmeùu / praj¤àpàramitàyà viviktatà / kutaþ? sarvadharmaviviktatayà / yataþ sarvadharmàþ svalakùaõairviviktàþ / ataþ sàpi viviktà svalakùaõapratibhàsaiþ / sà kadàcidasmàdvivekàccalatãti cedàha / praj¤àpàramitàyà acalanatà / kutaþ? sarvadharmàcalanatayà / yataþ sarvadharmà na vivekàccalanti / tataþ sàpi na vivekàccalati / mananàccalatãti cedàha / praj¤àpàramitàyà amananatà / kutaþ? sarvadharmàmananatayà / amananà hi sarvadharmàþ / na te ki¤cinmanyante niþsvabhàvatvàt / tataþ sàpyamananà / kimasau kenàpi stambhità yato na calatãti cedàha / praj¤àpàramitàyà astambhitatà / kutaþ? sarvadharmàstambhitatayà / na hi vivekàccalanti sarvadharmàþ kenàpi stambhitàþ / kiü tarhi? prakçtyaiva viveke sthiràstataþ praj¤àpàramitàpi sthirà / àdau samatàmàtramuktaü naikarasatà / tàmapyàha / praj¤àpàramitàyà ekarasatà sarvadharmeùu / kutaþ? sarvadharmàõàmekarasatayà tathataikarasà hi sarvadharmàþ svalakùaõànàmabhàvàt / tadvatpraj¤àpàramitàpi svalakùaõànàmapratibhàsàt / praj¤àpàramitàyà aparyantatà / kutaþ? sarvadharmàõàmaparyantatayà / tathà hi dvau paryantau pårvà ca koñiraparà ca / tau ca na staþ sarvadharmàõàm / atãtànagatayorasattvàt / tasmàdaparyantàþ sarvadharmàþ / tadvatpraj¤àpàramitàpi / praj¤àpàramitàyà anutpàdatà / kutaþ? sarvadharmànutpàdatayà
/ tathàhi niþsvabhàvàþ sarvadharmàþ / tasmànnotpadyante kharaviùàõavat / tasmàdanutpàdàþ / tadvatpraj¤àpàramitàpi / anirodhà praj¤àpàramità / kutaþ? sarvadharmàõàmanirodhatayà / na hyamã nirudhyante 'sattvàt kharaviùàõavat / tadvatpraj¤àpàramitàpi / praj¤àpàramitàyà aparyantatà / kenopamànena? gaganàparyantatayà / tathàhi gaganasya nàsti paryanto da÷asu dikùu triùu càdhveùu / evaü praj¤àpàramitàyàþ / [yà] da÷adiktraiyadhvikà sarvadharmatathatàmàtraprathanàt / samudràparyantatayà praj¤àpàramitàparyantateti / yathà hyàkà÷asya nàstyantastathaiva da÷adiglokadhàtånàü kimpunarananteùu lokadhàtuùu samudràõàm / tataþ siddhà samudràparyantatà / tadvatpraj¤àpàramitàyàþ / tathà hi yà teùàü samudràõàü tathatà yà ca sarvadharmàõàü yà ca praj¤àpàramitàyàþ, ekaivaiùà tathatà / tathatàlambanà ca praj¤àpàramità / tasmàtsamudràparyantatayà praj¤àpàramitàparyantateti siddham /

nanu svapnopamatayàpi j¤ànaü praj¤àpàramità gaganopamatayàpi / tatra pårvà vicitrapratibhàsà uttarà niràbhàsà / kathamanayorekàrthatetyata àha / meruvicitratayà praj¤àpàramitàvicitrateti / yathà hyekarasamàkà÷aü prakçtyà tathàpi (#<RSt_201>#) merupàr÷vànàü vicitràõàmàdhipatyàttadvadeva vicitraü khyàti / evamekarasaiva tathatà na vicitrà / tathatàlambanà ca praj¤àpàramità / yastu svapnopamàdij¤àne vicitrapratibhàsaþ so 'bhåtaparikalpadharmaþ / tasmàtsvapnopamamàyopamàdij¤ànaü saüvçtiþ / niràbhàse yà ca parimàrthike j¤àne sattvanàmavatàraõàya nirdi÷yate, niràbhàsapçùñhabhàvã càvikalpoyaü tadanubhåtani÷cayàrthaþ / tasmàtsiddhamidaü meruvicitratayà praj¤àpàramitàvicitrateti /

nanu saiva niràbhàsà praj¤àpàramità svayamanubhåyamànaü paramàrthamitthaü ni÷cinoti niþsvabhàvàþ sarvadharmà iti / tatkathamasau nirvikalpetyata àha / gaganàkalpanatayà praj¤àpàramitàkalpanateti / praj¤àpàramitàyà yàkalpanatà na sà ki¤cidvikalpayati vikalpapàragatatvàt / tadyathà gaganaü na ki¤cidvikalpayati jaóatvàt / ajaóà praj¤àpàramità kinna vikalpayatãti cet / uktamatra / vikalpa÷ca bhràntirabhràntà ca sà / tasmànna vikalpayatãti siddham /

råpàparyantatayà praj¤àpàramitàparyantateti / yathà hyàkà÷amaparyantaü tathàråpaskandhopi / yatrànyadråpaü nàsti tatràva÷yaü tamaþ prakà÷o vàsti / tadvattadãyatathatàpratibhàsinã praj¤àpàramitàpyaparyantatà / yathaiva samudràparyantatayà praj¤àpàramitàparyantatàsmàbhirvyàkhyàtà tathaiva sattvànàmànantyàt vedanàparyantatayàpi saüskàraparyantatayàpi vij¤ànàparyantatayàpi pçthivãdhàtvaparyantatayàpi apdhàtvaparyantatayàpi tejodhàtvaparyantatayàpi vàyudhàtvaparyantatayàpi àkà÷adhàtvaparyantatayàpi vij¤ànadhàtvaparyantatayàpi vyàkhyàtavyà / atha yà vij¤ànaskandhàparyantatayà yà ca vij¤ànadhàtvaparyantatayà tayoþ ko vi÷eùaþ? skandhadhàtu÷abdàbhyàü prayogakçtaþ /

vajropamadharmasamatayà praj¤àpàramitàsamateti / cittadhàraõàddharmaþ samàdhiþ / tasya yà sarvadharmeùu samatà tayomànena praj¤àpàramitàyàþ samatà sarvadharmeùu sarvadharmàsambhedanatayà praj¤àpàramitàsambhedanateti sarvadharmàõàmasambhedo abhedaþ / bhedakànàü svalakùaõànàmabhàvàt / tadvatpraj¤àpàramitàyà api na bhedaþ / samvedyamànenaiva råpeõa teùàü tasyàmabhàvàt / sarvadharmànupalabdhitayà praj¤àpàramitànupalabdhiteti / sarvadharmà na ki¤cidupalabhante / råpasya jaóatvàt / ÷eùàõàmapyàtmani paratra và gràhakatvàyogàt / nàpyupalabhyante gràhakàbhàvàt / tadvatpraj¤àpàramitàpi nopalabhate nàpyupalabhyate / tasmàtteùàü tasyà÷cànupalabdhità / sarvadharmàvibhàvanàsamatayà praj¤àpàramitàvibhàvanàsamateti / vibhàvanàü parebhyo (#<RSt_202>#) vàcà de÷anà / sà sarvadharmàõàü na vidyate tasmàdavibhàvanayà samatà teùàm / tadvatsarvàlambaneùu praj¤àpàramitàyà avibhàvanàsamatà / sarvadharmani÷ceùñatayà praj¤àpàramitàni÷ceùñateti / ceùñà ãhàvyàpàraþ / avyàpàraþ sarvadharmàþ / kathaü tarhi ka÷citkuta÷cidutpadyate? idaüpratyayamàtreõa / asmin satãdaü bhavati, asati na bhavatãtyetàvatà hetuphalabhàvaþ / tasmàdamã ni÷ceùñàþ tadvatpraj¤àpàramitàpi / sarvadharmàcintyatayàpi praj¤àpàramitàcintyateti / yathà hi dharmàþ parebhyo na de÷yante nirviùayatvàdvàcaþ / tathà svayamapi na cintyante na niråpyante vàgvikalpayorekàrthatvàt / tadvatpraj¤àpàramitàpyacintyà / veditavyetyante yat pañhyate tatsarvadharmasamatàdivàkyeùu sarveùu sambadhyate 'ntardãpakatvàt /

atha khalvityàdi / atheti de÷anàparisamàptau / tathà niùaõõasvaüveti ÷rutàsanàdanutthitasya / athetyudde÷aþ / kçtaþ / tasyaiva nirde÷aþ tasyàü velàyàmiti / yenaiva krameõa yairevàkàraiþ praj¤àpàramità de÷ità tenaiva krameõa tairevàkàraistriü÷atsamàdhaya utpannà iti samudàyàrthaþ / tatra sarvadharmasamatàdyàkàratvàtsamàdhayastathà vyapadi÷yante / kathamamã àkàràþ? ebhi prakàrairvastuj¤ànàt / yathoktam-

vastuj¤ànaprakàràõàmàkàra iti lakùaõam /

iti / kiü tarhyàlambanam? tadeva vastu yathàsvam / athavà sarvadharmasamatàdirevàlambanam / tadàlambanatvàtsamàdhayastathoktàþ / vastånyadhiùñhàni / àkàro yathàsvaü nirnimittatàdiþ / evaü pramukhànãti triü÷atsamàdhipramukhàni / kathameùàü pramukhatvam? ebhirava÷eùàõàmàkùepàt / ÷atasahasràõãti lakùàõi //

dharmodgatena lakùitaþ parivartastatparivartaþ //

àryàùñasàhasrikàyàþ praj¤àpàramitàyàþ sàratamànàmni pa¤jikàyàü ratnàkara÷àntiviracitàyàmekatriü÷attamaþ parivartaþ //


32. parãnandanàparivarto nàma dvàtriü÷attamaþ /

sahapratilabdhànàmityàdi / anena labdhànàü samàdhãnàü tatkàlajamanu÷aüsamàha / ata eva saha÷abdaþ samànakàlatàrthaþ / pratilabdhànàmiti (#<RSt_203>#) pratilabdheùu satsu / ebhireva nayeriti yathoktavastubhiraùñàbhirabhisamayaiþ / ebhireva nàmabhiriti sarvàkàraj¤atàdibhiþ / sarvàsu ca jàtiùu na jàtu buddhavirahito 'bhådityudde÷aþ / asya nirde÷a uttaro granthaþ svapnàntaragatopãti yàvat /

tatra khalvityàdirupodghàtaþ parãndanàyàþ / tadanenàpi paryàyeõaiti sadàpraruditavçttàntenàpi / tasmàttarhãtyàdinà anu÷àsanã÷abdaparyantena prathamà parãndanà / atra ca tathàgatàdhiùñhàneneti vacanaü kimartham? mahàrthatvàbhdagavatã bavhantaràyà ca vinà buddhàdhiùñhànena likhitumapi [na] ÷akyeti pradar÷anàrtham / iyamasmàkamanu÷àsanãtãyamasmàkaü parãndanà / yathà asyàþ ÷ravaõàdikaü na vicchidyate tathà tvayà kartavyamityarthaþ / tatkasya hetoriti / tatparãndanaü kena prayojanenetyarthaþ / ata àha / atra hãtyàdi /

tatkathamityàdinà dvãtãyaparãndanàyà upodghàtaþ / asmin mama samucchaya iti mama ÷arãre / tathataditi / etatpremàdikam / etenopàdghàtena dve parãndane / yata àha dvirapi trirapãti / parãndàmãti samarpayàmi / anuparãndamãtyànukålyaü samarpayàmi / kathaü parãndanetyata àha yatheyamityàdi / anyaþ puruùa ityabhaktaþ / kasmàdasyàmetàvadgauravamityata àha / yàvadityàdi bahuvidhà÷ca påjàbhiriti yàvat /

bhagavatyàþ parisamàptimudyotayan saïgãtikàra àha / idamavocadityàdi / idamiti praj¤àpàramitàsåtram / avocaditi bhàùitavàn / bhagavàniti ÷àstà / paràrtharasikàstathàgatàþ / paràrtha ca paràrthakriyà bhagavatyà de÷anà / tata àha / àttamanà iti / niruttaradharmade÷anayà prãtaþ sannityarthaþ / ÷rotàraþ kimukurvannityàha / bhagavato bhàùitamabhyanandanniti / abhipårvo nandiþ sakarmakaþ / sa kadàcidabhilàùe vartate / kadàcitprãtau / yadà prãtau tadà tadàlambanamevàsya karma bhavati / tatpunaþ karma bhagavato bhàùitam / eùaiva de÷anà / ke punaste ÷rotàra ityàha / te cetyàdi / lokaþ sattvasamåhaþ / sa ca ÷rotéõàü ràjagçhasya ca prakçtatvànmanuùyasamåha eva kevalo gamyeta / tathà mà bhåditi vi÷eùaõaü kriyate / sadevamànuùàsuragandharva÷ceti / te ca bodhisattvàdayaþ sadevàdi÷ca loka iti samuccayaþ //

parãndanàbhidhàyã parivartaþ parãndanàparivartaþ //

nànàvibhramalà¤chanavyapagamàdagràhyamagràhakam /
bhàtyetattathatàtmanà samarasaü yasyàma÷eùaü jagat //
praj¤àpàramità vikalpataraõã sà bodhisattvasya dhãþ /
dhãraiþ saiva vi÷uddhipàragamane tàthàgatã kathyate //
(#<RSt_204>#)
sa(÷a)satyaùñau yadabhisamayàn yatsahasràõi càùñau /
såtraü tatte bhagavati mayà ya÷ca labdho vibhajya //
puõyaskandhaþ phalatu sa yathà yuktimuktiü prajànàm /
niþsãmànàü mama ca va÷itàü vi÷vakàryakriyàsu //
anupamaguõamçùñà nirmalà÷eùavarõà /
harati bhavaratiü vo bhàratã gautamasya /
bhavati mahati(?) vartiryà dayà snehapårõe
janamanasi tadantarjjyotiùaþ saükramàya //
praj¤àpàramitàyàþ pramitàyà da÷a÷atãbhiraùñàbhiþ /
sàratametyabhisamaye sphuñà ghanà pa¤jikeyaü me //

ye dharmà hetuprabhavà hetuü teùàü tathàgato hyavadat /
teùàü ca yo nirodha evaüvàdã mahà÷ramaõaþ //

?(?) samvat à to ràj¤aþ ÷rãharùadevaràjye ÷rãgaõóigulmaviùaye /
kulaputrakàyasthaþ (? sthasya) paõóita÷rãjãvandhara÷iü(siü)hasya pustako(? stike)yamiti // 0 //