Asanga: Mahayanasutralamkara, with Vasubandhu's commentary (Bhasya) = Msa
Based on the ed. by Sylvain L‚vi: Mahàyànasåtràlaükàra, Expos‚ de la doctrine du Grand V‚hicule, vol. I, Paris 1907.


Input by Jens Braarvig, Oslo 2011



For the actual input cf. THESAURUS LITERATURAE BUDDHICAE (TLB):
http://www2.hf.uio.no/polyglotta/index.php?page=volume&vid=85
a division of BIBLIOTHECA POLYGLOTTA (BP): https://www2.hf.uio.no/polyglotta/


#<...># = BOLD for references and catchwords in commentary



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf

For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm

___________________________________________________________________





(#<Msa 1>#)
mahàyànasåtràlaükàraþ

|| oü ||
namaþ sarvabuddhabodhisatvebhyaþ


CHAPITRE I
prathamo 'dhikàraþ

arthaj¤o 'rthavibhàvanàü prakurute vàcà padai÷ càmalair duþkhasyottaraõàya duþkhitajane kàruõyatas tanmayaþ |
dharmasyottamayànade÷itavidheþ satveùu tadgàmiùu ÷liùñàm arthagatiü niruttaragataü pa¤càtmikàü dar÷ayan || AMsa_1.1 ||
#<arthaj¤o 'rthavibhàvanàü prakurute># iti ka upade÷am àrabhya ko 'laükarotãti | arthaj¤aþ | kam alaükàram alaükaroti | arthavibhàvanàü kurute | kena #<vàcà padai÷ càmalaiþ># | amalayà vàceti pauruùayà amalaiþ padair yuktaiþ sahitair iti vistaraþ | na hi vinà vàcà padavya¤janair artho vibhàvayituü sakyata iti | kasmai #<duþkhasyottaraõàya duþkhitajane kàruõyatas tanmayaþ># | duþkhitajane yat kàruõyaü tasmàt #<kàruõyataþ># | #<tanmaya># iti kàruõyamayaþ | kasyàlaükàraü karoti | #<dharmasyottamayànade÷itavidheþ># | uttamayànasya de÷ito vidhir yasmin dharme tasya dharmasya | kasminn alaükaroti | #<satveùu tadgàmiùu># | nimittasaptam yeùàm mahàyànagàmisatvanimittam ity arthaþ | katividham alaükàraü karoti | pa¤cavidhaü | #<÷liùñàm arthagatiü niruttaragatàü pa¤càtmikàü dar÷ayan >#| (#<Msa 2>#) ÷liùñam iti yuktàü niruttaragatàm ity anuttaraj¤ànagatàü | tàm idànãü pa¤càtmikàü arthagatiü dvitãyena ÷lokena dar÷yati |



ghañitam iva suvarõaü vàrijaü và vibuddhaü sukçtam iva subhojyaü bhujyamànaü kùudhàrtaiþ |
vidita iva sulekho ratnapeñeva muktà vivçta iha sa dharmaþ prãtimagryàü dadhàti || AMsa_1.2 ||

anena ÷lokena pa¤cabhir dçùñàntaiþ sa hi dharmaþ pa¤cavidham artham adhikçtya de÷itaþ sàdhyaü vyutpàdyaü cintyam acintyaü pariniùpannaü càdhigamàrthaü pratyàtmavedanãyaü bodhipakùasvabhàvaü | so 'nena såtràlaükàreõa vivçtaþ prãtim agràü dadhàdati | yathàkramaü #<ghañitasuvarõàdivat># | yadà sa dharmaþ prakçtyaiva guõayuktaþ kathaü so 'laükriyata ity asya codyasya parihàràrthaü trtãyaþ ÷lokaþ |

yathà bimbaü bhåùàprakçtiguõavad darpaõagataü vi÷iùñaü pràmodyaü janayati nçõàü dar÷anava÷àt |
tathà dharmaþ soktaprakçtiguõayukto 'pi satataü vibhaktàrthas tuùñiü janayati vi÷iùñàm iha satàm || AMsa_1.3 ||

anena kiü dar÷ayati | #<yathà bimbaü bhåùàprakçtiguõavad dar÷aõagataü># dar÷anava÷àd #<vi÷iùñaü pràmodyaü janayaty># evaü sa dharmaþ subhàùitaiþ prajkçtyaiva guõayukto 'pi satataü #<vibhaktàrthas tuùñiü vi÷iùñàü janayati># | buddhimatàm atas tuùñivi÷eùotpàdanàd alaükçta iva bhavatãti | ataþ paraü tribhiþ ÷lokais tasmin dharme trividham upa÷aüsaü dar÷ayaty àdarotpàdanàrthaü |

àghràyamàõakañukaü svàdurasaü yathàuùadhaü tadvat |
dharmarmo dvayavyavasthàstho vya¤janato 'rtho na ca j¤eyaþ || AMsa_1.4 ||
ràjeva duràràdho dharmo 'yaü vipulagàóhagambhãraþ |
àràdhita÷ ca tadvadvaraguõadhanadàyako bhavati || AMsa_1.5 ||
ratnaü jàtyamanarthaürghaü yathà 'parãkùakajanaü na toùayati |
dharmas tathàyam abudhaü viparyayàt toùayati tadvat || AMsa_1.6 ||

trividho '÷aüsaþ | àvaraõaprahàõahetutvam auùadhopamatvena | svayavyavastha iti (#<Msa 3>#) vya¤janàrthavyavasthaþ | vibhutvahetutvam abhij¤àdivai÷eùikaguõài÷varyadànàd ràjopamatvena | àryadhanopabhogahetutvaü ca anarthajàtyaratnopamatvena | parãkùakajana àryajano veditavyaþ | naivedaü mahàyànaü buddhavacanaü kutas tasyàyam anu÷aüso bhaviùyatãty atra vipratipannas tasya buddhavacanatvaprasàdhanàrthaü kàraõavibhàjyam àrabhya ÷lokaþ |

àdàv avyàkaraõàt samapravçtter agocaràt siddheþ |
bhàvàbhàve 'bhàvàt pratipakùatvàd rutànyatvàt || AMsa_1.7 ||

#<àdàv avyàkaraõàt># yady etat saddharmàntaràye pa÷càt kenàpi utpàditaü | kasmàd àdau bhavatà na vyàkçtam anàgatabhayavat | #<samapravçtteþ># samakàlaü ca ÷ràvakayànena mahàyànasya pravçtter upalabhyate na pa÷càd iti katham asyàbuddhavacanatvaü vij¤àyate | #<agocaràn># nàyam evam udàro gambhãra÷ ca dharmas tàrkikàõàü gocaraþ | tãrtika÷àstreùu tatprakàrànupalambhàd iti | nàyam anyair bhàùito yujyate | ucyamàne 'pi tadanadhimukteþ | #<siddhe># athànyenàbhisaübudhya bhàùitaþ | siddham asya buddhavacanatvaü | sa eva buddho yo 'bhisaübudhya evam bhàùate | #<bhàvàbhàve 'bhàvàd># yadi mahàyànaü kiücid asti tasya bhàva siddhim idaü buddhavacanam ato 'nyasya mahàyànasyàbhàvàt | atha nàsti tasyàbhàve ÷ràvakayànasyàpy abhàvàt | ÷ràvakayànaü budhavacanaü na mahàyànam iti na yujyate vinà buddhayànena buddhànàm anutpàdàt | #<pratipakùatvàd># bhàvyamànaü ca mahàyànaü sarvanirvikalpaj¤ànà÷rayatvena kle÷ànàü pratipakùo bhavati tasmàd buddhavacanaü | #<rutànyatvàt># na càsya yathàrutam arthas tasmàn na yathàrutàrthànusàreõedam abuddhavacanaü veditavyaü | yad uktam àdàv avyàkaraõàd ity anàbhogàd etad anàgataü bhagavatà na vyàkçtam iti kasyacit syàd ata upekùàyà ayoge ÷lokaþ |

pratyakùacakùuùo buddhàþ ÷àsanasya ca rakùakàþ |
adhvany anyanàvçtaj¤ànà upekùàto na yujyate || AMsa_1.8 ||

(#<Msa 4>#)
anena kiü dar÷ayati | tribhiþ kàraõair anàgatasya mahataþ ÷àsanopadravasyopkeùà na yujyate | buddhànàm ayatnato j¤ànapravçtteþ #<pratyakùacakùuùkatayà ÷àsanarakùayà÷># ca yatnavatvàt | anàgataj¤ànasàmarthyàc ca sarvakàlàvyàhataj¤ànatayeti | yad uktaü bhàvàbhàve 'bhàvàd iti | etad eva ÷ràvakayànaü mahàyànam etenaiva mahàbodhipràptir iti kasyacit syàd ataþ ÷ràvakayànasya mahàyànatvàyoge ÷lokaþ |

vaikalyato virodhàd anupàyatvàt tathàpy anupade÷àt |
na ÷ràvakayànam idaü bhavati mahàyànadharmàkhyam || AMsa_1.9 ||

#<vaikalyàt># paràrthopade÷asya na hi ÷ràvakayàne ka÷cit paràrtha upadiùñaþ ÷ràvakàõàm àtmano nirvidviràgavimuktimàtropàyopade÷àt | na ca svàrtha eva pareùåpadi÷yamànaþ paràrtho bhavitum arhati | #<virodhàt># svàrthe hi paro niyujyamànaþ svàrtha eva prayujyate sa àtmana eva parinirvàõàrthaprayukto 'nuttaràü samyaksaübodhim abhisaübhotsyata iti virodham etat | na ca ÷ràvakayànenaiva cirakàlaü bodhau ghañamàno buddho bhavitum arhati | #<anupàyatvàt># | anupàyo hi ÷ràvakayànaü buddhatvasya na cànupàyena ciram api prayujyamànaþ pràrthitam arthaü pràpnoti | ÷çïgàd iva dugdhaü na bhastrayà | athànyathàpy atropadiùñaü yathà bodhisatvena prayoktavyaü | #<tathàpy anupade÷àn na ÷ràvakayànam eva mahàyànaü># bhavitum arhati | na hi sa tàdç÷a upade÷a etasminn upalabhyate | viruddham và cànyonyaü ÷ràvakayànaü cety anyonyavirodhe ÷lokaþ |

à÷ayasyopade÷asya prayogasya virodhataþ |
upastambhasya kàlasya yat hãnaü hãnam eva tat || AMsa_1.10 ||

kathaü viruddhaü | pa¤cabhir virodhaiþ | #<à÷ayopade÷aprayoga upatambhakàlavirodhaiþ># | ÷ràvakayàne hy àtmaparinirvàõàyaivà÷ayas tadartham evaupade÷as tadartham eva prayogaþ parãtta÷ ca puõyaj¤ànasaübhàrasaügçhãta #<upastambhaþ kàlena># càlpena tadarthapràptir yàvat tribhir api janmabhiþ | mahàyàne tu sarvaü viparyayeõa | tasmàd anyonyavirodhàd #<yad># yànaü #<hãnaü hãnam eva tat># | na tan mahàyànaü bhavitum arhati | buddhavacanasyedaü lakùaõaü yat såtre 'vatarati vinaye saüdç÷yate dharmatàü ca na vilomayati | na caivaü mahàyànaü (#<Msa 5>#) sarvadharmaniþsvabhàvatvopade÷àt | tasmàn na buddhavacanam iti kasyacit syàd ato lakùaõavirodhe ÷lokaþ |

svake 'vatàràt svasyaiva vinaye dar÷anàd api |
audàryàd api gàmbhãryàd aviruddhaiva dharmatà || AMsa_1.11 ||

anena ÷lokena kiü dar÷yati | #<avataraty># evedaü svasmin mahàyànasåtre #<svasya># ca ÷le÷asya #<vinayaþ># saüdç÷yate | yo mahàyàne bodhisatvànàü ÷le÷a uktaþ | vikalpa÷le÷à hi bodhisatvàþ | #<audàryagambhãryalakùaõatvàc># ca | na #<dharmatàü># vilomayaty athaiva hi dharmatà mahàbodhipràpataye tasmàn nàsti lakùaõa#<virodhaþ># | agocaràd ity uktam atas tarkagocaratvàyoge ÷lokaþ |

ni÷rito 'niyato 'vyàpã sàüvçtaþ khedavàn api |
bàlà÷rayo matas tarkas tasyàto viùayo na tat || AMsa_1.12 ||

adçùñasatyà÷reyo hi tarkaþ ka÷cid àgama#<ni÷rito># bhavati | #<aniyata÷># ca bhavati kàlàntareõànyathà pratyavagamàt | #<avyàpã># ca na sarvaj¤eyaviùayaþ | #<sàüvçta>#satyaviùaya÷ ca na parmàrthaviùayaþ | #<khedavàü÷># ca pratibhànaparyàdanàt | mahàyànas tu na ni÷ritaü yàvat akhedavat | ÷atasàhasrikàdyanekasåtropade÷àt | ato na #<tarkasya tadviùayaþ># | anupàyatvàt ÷ràvakayàne na buddhatvaü pràptam ity uktam atha mahàyànaü katham upàyo yukta ity upàyatvayoge ÷lokaþ |

audàryàd api gàmbhãryàt paripàko 'vikalpanà |
de÷anà'to dvayasyàsmin sa copàyo niruttare || AMsa_1.13 ||

anena ÷lokena kiü dar÷ayati | prabhàv #<audàrya>#de÷anayà satvànàü #<paripàko># prabhàv adhimuktito ghañanàt | #<gàmbhãrya>#de÷anayà #<avikalpanà ata># etasya #<dvayasyàsmin># mahàyàne de÷anà #<sa copàyo niruttare># j¤àne tàbhyàü yathàkramaü (#<Msa 6>#)satvànàü paripàcanàd àtmana÷ ca buddhadharmaparipàkàd iti | ye punar asmàt trasanti tadartham asthànatràsàdãnave kàraõatvena ÷lokaþ |

tadasthànatràso bhavati jagatàü dàhakaraõo mahàpuõyaskandhaprasavakaraõàd dãrghasamayam |
agotro 'sanmitro 'kçtamatir apårvàcita÷ubhas trasaty asmin dharme patati mahato 'rthàd gata iha || AMsa_1.14 ||

tràsàsthàne tràsas #<tadasthànatràsaþ | dàhakaraõo bhavaty># apàyeùu kiü kàraõaü | #<mahato apuõyaskandhaprasavasya karaõàt># | kiyantaü kàlam iti #<dãrghasamayaü># | evaü pa÷càd àdãnavaþ | yena ca kàraõena yàvantaü ca kàlaü tat saüdar÷ayati | kiü punaþ kàraõe tu satãti caturvidhaü tràsakàraõaü dar÷ayati | #<gotraü># càsya na bhavati #<sanmitraü># và avyutpannamatir và bhavati mahàyànadharmatàyàü pårvaü vàn#<upacita÷ubho># bhavati | #<patati mahato 'rthàd>#iti mahàbodhisaübhàràrthàt | apràptaparihàõito 'paramàdãnavaü dar÷ayati | tràsakàraõam uktam atràsakàraõaü vaktavyam ity atràsakàraõatve ÷lokaþ |

tadanyànyànyàbhàvàt paramagahanatvàd anugamàt vicitrasyàkhyànàd dhruvakathanayogàd bahumukhàt |
yathàkhyànaü nàrthàd bhagavati ca bhàvàtigahanàt na dharme 'smiüs tràso bhavati viduùàü yonivicayàt || AMsa_1.15 ||

#<tadanyànyànyàbhàvàd># iti tato 'nyasya mahàyànasthàbhàvàt | atha ÷ràvakayànam eva mahànaü syàd anyasya ÷ràvakasya pratyekabuddhasya vàbhàvaþ syàt | sarva eva hi buddhà bhaveyuþ | #<paramagahanatvàc># ca | sarvaj¤aj¤ànamàrgasyà#<nugamàc># ca tulyakàlapravçttyà | #<vicitrasyàkhyànàd># | vicitra÷ càtra saübhàramàrga àkhyàyate na kevalaü ÷ånyataiva | tasmàd abhipràyikenànena bhavitavyam iti | #<dhruvakathanayogàd bahumukhàd># abhãkùõaü càtra ÷ånyatà kathyate bahibhi÷ ca paryàyais teùu teùu sutrànteùu tasmàd bhavitavyam atra mahatà prayogena | anyathà hi sakçt pratiùedhamàtrakçtam abhaviùyad iti | #<yathàkhyànaü nàrthàt># na càsya yathàrutam artho 'smàd api tràso na yuktaþ | #<bhagavati ca bhàvàtigahanàd># atigahana÷ ca buddhànàü bhàvo duràj¤eyas tasmàn nàsmabhis tadaj¤ànàt trasitavyam iti | (#<Msa 7>#) evaü #<yoni÷aþ pravicayàd viduùàü tràso na bhavati># | dårànupraviùñaj¤ànagocaratve ÷lokaþ |

÷rutaü ni÷rityàdau prabhavati manaskàra iha yo
manaskàràj j¤ànaü prabhavati ca tatvàrthaviùayam |
tato dharmapràptiþ prabhavati ca tasmin matirato
yadà pratyàtmaü sà katham asati tasmin vyavasitiþ || AMsa_1.16 ||

#<÷rutaü ni÷rityàdau manaskàraþ prabhavati yo># yoni÷a ity arthaþ | yoni÷o manasikàràt tatvàrthaviùayaü j¤ànaü prabhavati lokottarà samyagdçùñis #<tatas># tat phalasya #<dharmasya pràptis># tatas tasmin pràpte #<matir># vimuktij¤ànaü pràdurbhavati | evaü #<yadà pratyàtmaü sà matir bhavati># | #<katham asati tasminn># eùà #<vyavasitir># ni÷cayo bhavati naivedaü buddhavacanam iti | atràsapadasthànatve ÷lokaþ |

ahaü na boddhà na gabhãraboddhà buddho gabhãraü kim atarkagamyaü |
kasmàd gabhãràrthavidàü na mokùa ity etad uttràsapadaü na yuktam || AMsa_1.17 ||


yadi tàvad #<aham># asya #<na boddhe>#ty uttràsapadaü tan na yuktaü | atha buddho 'pi #<gambhãrasya># padàrthasya #<na boddhà># sa kiü #<gabhãraü># de÷ayiùyatãty uttràsapadaü tad ayuktaü | atha #<gambhãraü># kasmàd #<atarkagamyaü># ity uttràsapadaü tan na yuktaü | atha #<kasmàd gabhãràrthavidàm># evam #<mokùo na># tàrkikàõàm ity #<uttràsapadaü tan na yuktaü># | anadhimuktita eva tat siddhau ÷lokaþ |

hãnàdhimuktaþ sunihãnadhàtor hãnaiþ sahàyaiþ parivàritasya |
audàryagàmbhãryasude÷ite 'smin dharme 'dhimuktir yadi nàsti siddham || AMsa_1.18 ||

yasya #<hãnà càdhimuktis># tata÷ ca #<hãna># eva #<dhàtuþ># samudàgata àlayavij¤ànabhàvanà | #<hãnair># eva #<sahàyaiþ># samànàdhimuktidhàtukair yaþ #<parivàritas># tasyàsminn #<audàryagàmbhãryasude÷ite># mahàyàna#<dharme yady adhimuktir nàsti># ata eva #<siddham># utkçùñam idaü mahàyànam iti | a÷rutasåtràntapratikùepàyoge ÷lokaþ |

÷rutànusàreõa hi buddhimattàü labdhvà ÷rute yaþ prakaroty avaj¤àü |
÷rute vicitre sati càprameye ÷iùñe kuto ni÷cayam eti måóhaþ || AMsa_1.19 ||

kàmaü tàvad adhimuktir na syàd a÷rutànàü tu såtràntànàm avi÷eùeõa pratipakùo na yuktiþ | (#<Msa 8>#) #<÷rutànusàreõa>#iva #<hi buddhimattvaü labdhvà yaþ ÷ruta># evà#<vaj¤àü karoti måóhaþ># sa saty evàva#<÷iùñe ÷rute vicitre># cà#<prameye># ca #<kutaþ | >#kàraõàn #<ni÷cayam eti># na tad buddhavacanam iti | na hi tasya ÷rutàd anyad balam asti tasmàd a÷rutvà pratikùepo na yuktaþ | yad api ca ÷rutaü tad yoni÷o manasi kartavyaü nàyoni÷a ity ayoni÷omanasikàràdhãnave ÷lokaþ |

yathàrute 'rthe parikalpyamàne svapratyayo hànim upaiti buddheþ |
svàkhyàtatàü ca kùipati kùatiü ca pràpnoti dharme pratighàvatãva || AMsa_1.20 ||

#<svapratyaya># iti svayaüdçùñapraàmarùako na vij¤ànàm antikàd arthaparyeùñã | #<hànim upaiti buddher># iti yathàbhåtaj¤ànàd apràptiparihànitaþ | dharmasya ca #<svàkhyàtatàü># prati#<kùipati># tan nidànaü càpuõyaprabhàvàt #<kùatiü pràpnoti | dharme># ca #<pratighàtam># àvaraõaü ca dharmavyavasanasaüvartanãyaü karmety ayam atràdãnavaþ | ayathàvata÷ càrtham avijànato 'pi pratighàto na yukta iti pratighàtàyoge ÷lokaþ |

manaþ pradoùaþ prakçtipraduùño 'yathàrute càpi hy ayuktaråpaþ |
pràg eva saüdehagatasya dharme tasmàd upekùaiva varaü hy adoùà || AMsa_1.21 ||

#<prakçtipraduùña># iti prakçtisàvadyaþ | #<tasmàd upekùaiva varaü># | kasmàt | sà #<hy adoùà># | pratighàtas tu sadoùaþ |

mahàyànasåtràlaükàre mahàyànasiddhyadhikàraþ prathamaþ


CHAPITRE II
dvitãyo 'dhikàraþ

÷araõagamanavi÷eùasaügraha÷lokaþ

ratnàni yo hi ÷araõapragato 'tra yàne j¤eyaþ sa eva paramaþ ÷araõaõagatànàm |
sarvatragàbhyupagamàdhigamàbhibhåtibhedai÷ caturvidhamayàrthavi÷eùaõena || AMsa_2.1 ||

#<sa eva paramaþ ÷araõaü gatànàm># iti | kena kàraõena | #<caturvidhasvabhàvàrthavi÷eùaõena># | caturvidho 'rthaþ #<sarvatragàbhyupagamàdhigamàbhibhåtibhedato># veditavyaþ | (#<Msa 9>#) sarvatragàrthaþ | abhibhavàrthaþ | te punar uttaratra nirdekùyante | tathàpy atra ÷araõapragatànàü bahuduùkarakàryatvàt kecin notsahante ÷lokaþ |

yasmàd àdau duùkara eùa vyavasàyo duþsàdho 'sau naikasahasrair api kalpaiþ |
siddho yasmàt satvahitàdhànamahàrthas tasmàd agre yàna ihàgra÷araõàrthaþ || AMsa_2.2 ||

etena tasya ÷araõagamanavyavasàyasya praõidhànapratipattivi÷eùàbhyàü ya÷ohetutvaü dar÷ayati | phalapràptivi÷eùeõa #<mahàrthatvaü># | purvàdhikçte sarvatragàrthe ÷lokaþ |

sarvàn satvàüs tàrayituü yaþ pratipanno yano j¤àne sarvagate kau÷alyayuktaþ |
yo nirvàõe saüsaraõe 'py ekaraso 'sau saüsçti÷àntyekaraso 'sau j¤eyo dhãmàn eùa hi sarvatraga evam || AMsa_2.3 ||

etena caturvidhaü sarvatragàrthaü ...
... asàüketikaü dharmatà
pràtilambhikaü ceti prabhedalakùaõà pravçttir audàrikasåkùmaprabhedena | ÷araõapratipattivi÷eùaõe ÷lokaþ |

÷araõagatim imàü gato mahàrthàü guõagaõavçddhim upaiti so 'prameyàm |
sphurati jagad idaü kçpà÷ayena prathayati càpratimaü mahàrthadharmam || AMsa_2.4 ||

atra #<÷araõagamanasthàü mahàrthàü># svaparàrthapratipattibhyàü dar÷ayati | svàrthapratipattiþ (#<Msa 10>#) punar bahuprakàrà #<'prameyaguõavçddhà># | aprameyatvaü tarkasaükhyà kàlàprameyatayà veditavyaü | na hi sà guõavçddhis tarkeõa prameyà na saükhyà na kàlenàtyantikatvàt | paràrthapratipattir à÷ayata÷ ca karuõà sphuraõena prayogata÷ ca mahàyànadharmaprathanena | mahàyànaü hi mahàryadç÷àü dharmaþ |

mahàyànasåtràlaükàre ÷araõagamanàdhikàro dvitãyaþ


CHAPITRE III
tçtãyo 'dhikàraþ

gotraprabhedasaügraha÷lokaþ

satvàgratvaü svabhàva÷ ca liïgaü gotraprabhedatà |
àdãnavo 'nu÷aüsa÷ ca dvidhàupamyaü caturvidhà || AMsa_3.1 ||

anena gotrasyàstitvam #<agratvaü svabhàvo liïgaü prabheda àdãnavo 'nu÷aüso dvidhàupamyaü># cety eùa prabhedaþ saügçhãtaþ | ete ca prabhedàþ pratyekaü #<caturvidhàþ># | anena gotràstitvavibhàge ÷lokaþ |

dhàtånàm adhimukte÷ ca pratipatte÷ ca bhedataþ |
phalabhedopalabdhe÷ ca gotràstitvaü niråpyate || AMsa_3.2 ||

nànàdhàtukatvànàm aparimàõo dhàtuprabhedo yathoktam akùarà÷isåtre | tasmàd evaü jàtãyako 'pi dhàtubhedaþ pratyetavya iti | asti yànatraye gotrabhedaþ | adhimuktibhedo 'pi satvànàm upalabhyate prathamata eva kasyacit kvacid eva yàde 'dhimuktir bhavati so 'ntareõa gotrabhedaü na syàt | utpàditàyàm api ca pratyayava÷enàdhimuktau pratipattibheda upalabhyate ka÷cin nirvohà bhavati ka÷cin neti so 'ntareõa gotraprabhedaü na syàt | phalabheda÷ copalabhyate hãnamadhyavi÷iùñà bodhayaþ (#<Msa 11>#) so 'ntareõa gotrabhedaü na syàt bãjànuråpatvàt phalasya | agratvavibhàge ÷lokaþ |

udagratve 'tha sarvatve mahàrthatve 'kùayàya ca |
÷ubhasya tannimittatvàt gotràgratvaü vidhãyate || AMsa_3.3 ||

atra gotrasya caturvidhena nimittatvenàgratvaü dar÷ayati | tad dhi gotraü ku÷alamulànàm udagratve nimittaü sarvatve mahàrthatve akùayatve ca | na hi ÷ràvakàõàü tathodagràõi na ca sarvàõi santi balavai÷àradyàdyabhàvàt | na ca mahàrthànyaparàrthatvàt | na càkùayàõy anupadhi÷eùanirvàõàvasànatvàt | lakùaõavibhàge ÷lokaþ |

prakçtyà paripuùñaü ca à÷raya÷ cà÷ritaü ca tat |
sadasac caiva vij¤eyaü guõottàraõatàrthataþ || AMsa_3.4 ||

etena caturvidhaü gotraü dar÷ayati | prakçtisthaü samudànãtam à÷rayasvabhàvam à÷ritasvabhàvaü ca tad eva yathàkramaü | tatpunarhetubhàvena sat phalabhàvenàsat | guõottàraõàrthana gotraü veditavyaü guõà uttaranty asmàd uddhavantãti kçtvà | liïgavibhàge ÷lokaþ |

kàruõyam adhimukti÷ ca kùànti÷ càdiprayogataþ |
samàcàraþ subhasyàpi gotre liïgaü nirupyate || AMsa_3.5 ||

caturvidhaü liïgaü bodhisatvagotre | àdiprayogata eva kàruõyaü satveùu | adhimuktir mahàyànadharme | kùàntirduùkaracaryàyàü sahiùõutàrthena | samàcàra÷ ca pàramitàmayasya ku÷alasyeti | prabhedavibhàge ÷lokaþ |

niyatàniyataü gotram ahàryaü hàryam eva ca |
pratyayair gotrabhedo 'yaü samàsena caturvidhaþ || AMsa_3.6 ||

samàsena caturvidhaü gotraü niyatàniyataü tadeva yathàkramaü pratyayairahàryaü hàryaü ceti | àdãnavavibhàge ÷lokaþ |

kle÷àbhyàsaþ kumitratvaü vidhàtaþ paratantratà |
gotrasyàdãnavo j¤eyaþ samàsena caturvidhaþ || AMsa_3.7 ||

bodhisatvagotre samàsena caturvidha àdãnavaþ yena gotrastho 'guõeùu pravartate | (#<Msa 12>#) kle÷abàhulyaü | akalyàõamitratà | upakaraõavidhàtaþ | pàratantryaü ca | anu÷aüsavibhàge ÷lokaþ |

ciràd apàyagamanam à÷umokùa÷ ca tatra ca |
tanuduþkhopasaüvittiþ sodvegà satvapàcanà || AMsa_3.8 ||

caturvidho bodhisatvasya gotre 'nu÷aüsaþ | cireõàpàyàn gacchati | kùipraü ca tebhyo mucyate | mçdukaü ca duþkhaü teùåpapannaþ pratisaüvedayate | saüvignacetàs tadupapannàü÷ ca satvàn karuõayamànaþ paripàcayati | mahàsuvarõagotràupamye ÷lokaþ |

Comparaison avec une grande Famille d'or, en un vers.

suvarõagotravat j¤eyam ameya÷ubhatà÷rayaþ |
j¤ànanirmalatàyogaprabhàvàõàü ca ni÷rayaþ || AMsa_3.9 ||

mahàsuvarõagotraü hi caturvidhasya suvarõasyà÷rayo bhavati | prabhåtasya prabhàsvarasya nirmalasya karmaõyasya ca | tatsàdharmyeõa bodhisatvagotram aprameyaku÷alamålà÷rayaþ | j¤ànà÷rayaþ | kle÷anairmalyapràptyà÷rayaþ | abhij¤àdiprabhàvà÷raya÷ ca | tasmàn mahàsuvarõagotropaü veditavyaü | mahàratnagotràupamye ÷lokaþ |

suratnagotravat j¤eyaü mahàbodhinimittataþ |
mahàj¤ànasamàdhyàryamahàsatvàrthani÷rayàt || AMsa_3.10 ||

mahàratnagotraü hi caturvidharatnà÷rayo bhavati | jàtyasya varõasaüpannasya saüsthànasaüpannasya pramàõasaüpannasya ca | tadupamaü bodhisatvagotraü veditavyaü mahàbodhinimittatvàt mahàj¤ànanimittatvàd àryasamàdhinimittatvàt cittasya hi saüsthitiþ samàdhiþ mahàsatvaparipàkanimittatvàc ca bahusatvaparipàcanàt | agotrannasthavibhàge ÷lokaþ |

aikàntiko du÷carite 'sti ka÷cit ka÷cit samudghàtita÷ukladharmà |
amokùabhàgãya÷ubho 'sti ka÷cin nihãna÷uklo 'sty api hetuhãnaþ || AMsa_3.11 ||

aparinirvàõadharmaka etasminn agotrastho 'bhipretaþ | sa ca samàdato dvividhaþ | tatkàlàparinirvàõadharmà atyantaü ca | tatkàlàparinirvàõadharmà caturvidhaþ | du÷caritaikàntikaþ samucchinnaku÷lamålaþ | hãnaku÷alamåla÷ càparipårõasaübhàraþ | (#<Msa 13>#) atyantàparinirvàõadharmà tu hetuhãno yasya parinirvàõagotram eva nàsti | prakçtiparipuùñagotramàhàtmye ÷lokaþ |

gàmbhãryàudàryavàde parahitakaraõàyodite dãrghadharme aj¤àtvaivàdhimuktir bhavati suvipulà saüprapattikùamà ca |
saüpatti÷ càvasàne dvayagataparamà yad bhavaty eva teùàü tajj¤eyaü bodhisatvaprakçtiguõavatas tatprapuùñàc ca gotràt || AMsa_3.12 ||

yadgàbhãryàudàryavàdini parahitakriyàrthamukte vistãrõe mahàyànadharme gàmbhãryàudàryàrtham aj¤àtvaivàdhimuktir vipulà bhavati | pratipattau cotsàhaþ | saüpatti÷ càvasàne mahàbodhirdvayagatàyàþ saüpatteþ paramà tatprakçtyà guõavataþ paripuùñasya ca bodhisatvagotrasya màhàtmyaü veditavyaü | dvayagatà iti dvaye laukikàþ ÷ràvakà÷ ca | parameti vi÷iùñà | phalato gotravi÷eùaõe ÷lokaþ |

suvipulaguõabodhivçkùavçddhyai dhanasukhaduþkha÷amopalabdhaye ca |
svaparahitasukhakriyàphalatvàd bhavati samudagrasamålam udagragotram etat || AMsa_3.13 ||

svaparahitaphalasya bodhivçkùasya pra÷astamålatvam anena bodhisatvagotraü saüdar÷itaü |

mahàyànasåtràlaükàre gotràdhikàras tçtãyaþ


CHAPITRE IV
caturtho 'dhikàraþ

cittotpàdalakùaõe ÷lokaþ |

mahotsàhà mahàrambhà mahàrthàtha mahodayà |
cetanà bodhisatvànàü dvayàrthà cittasaübhavaþ || AMsa_4.1 ||

#<mahotsàhà># saünàhavãryeõa gambhãraduùkaradãrghakàlapratikùepotsahanàt | #<mahàrambhà># yathàsaünàhaprayogavãryeõa | #<mahàrthà># àtmaparahitàdhikàràt | #<mahodayà>#mahàbodhisatvasamudàgamatvàt | (#<Msa 14>#) so 'yaü trividho guõàþ paridãpitaþ puruùakàraguõo dvàbhyàü padàbhyàm arthakriyàguõaþ phalaparigrahaguõa÷ ca dvàbhyàü | #<dvayàrthà># mahàbodhisatvàrthakriyàlambanatvàt | iti triguõà dvayàlambanà ca #<cetanà># cittotpàda ity ucyate | cittotpàdabhede ÷lokaþ |

cittotpàdo 'dhimokùo 'sau ÷uddhàdhyà÷ayiko 'paraþ |
vaipàkyo bhåmiùu matas tathàvaraõavarjitaþ || AMsa_4.2 ||

caturvidho bodhisatvànàü #<cittotpàdaþ># | #<àdhimokùiko># 'dhimukticaryàbhåmau | #<÷uddhàdhyà÷ayikaþ># saptasu bhåmiùu | #<vaipàkiko># 'ùñamyàdiùu | anàvaraõako buddhabhåmau | cittotpàdavini÷caye catvàraþ ÷lokàþ |

karuõàmåla iùño 'sau sadàsatvahità÷ayaþ |
dharmàdhimokùas tajj¤ànaparyeùñyàlambanas tathà || AMsa_4.3 ||
uttaracchandayàno 'sau pratiùñhà÷ãlasaüvçtiþ |
utthàpanà vipakùasya paripantho 'dhivàsanà || AMsa_4.4 ||
÷ubhavçddhyanu÷aüso 'bhau puõyaj¤ànamayaþ sa hi |
sadà pàramitàyoganiryàõa÷ ca sa kathyate || AMsa_4.5 ||
bhåmiparyavasàno 'sau pratisvaü tatprayogataþ |
vij¤eyo bodhisatvànàü cittotpàdavini÷cayaþ || AMsa_4.6 ||

tathàyaü vini÷cayaþ | kiümåla eùa caturvidho bodhisatvànàü cittotpàdaþ kimà÷ayaþ kimadhimokùaþ kimàlambanaþ kiüyànaþ kiüpratiùñhaþ kimàdãnavaþ kimanu÷aüsaþ kiüniryàõaþ kiüparyavasàna iti | àha | #<karuõàmålaþ># | #<sadàsatvahità÷ayaþ># | mahàyàna#<dharmàdhimokùaþ># | #<tajj¤ànaparyeùñy>#àkàreõa #<tajj¤ànàlambanàt># | uttaro#<ttaracchandayànaþ|># | bodhisatva#<÷ãlasaüvarapratiùñhaþ># | #<paripantha># àdãnavaþ | kaþ punas tatparipantho | #<vipakùasyà>#nyayànacittasyotthàpanà #<'dhivàsanà># và | #<puõyaj¤ànamaya>#ku÷aladharma#<vçddhyanu÷aüsaþ># | #<sadà pàramità>#bhyàsa#<niryàõaþ># | #<bhåmiparyavasàna÷># ca #<pratisvaü># bhåmi#<prayogàt># | yasyàü bhåmau yaþ prayuktas tasya tadbhåmiparyavasànaþ | samàdànasàüketikacittautpàde ÷lokaþ |

mitrabalàd hetubalàn målabalàc chrutabalàc chubhàbhyàsàt |
adçóhadçóhodaya ukta÷ cittotpàdaþ paràkhyànàt || AMsa_4.7 ||

(#<Msa 15>#)
yo hi paràkhyànàc cittotpàdaþ paravij¤àpanàt sa ucyate samàdànasàüketikaþ | sa punar #<mitrabalàd># và bhavati kalyàõamitrànurodhàt | #<hetubalàd># và gotrasàmarthyàt | kul÷ala#<målabalàd># vàtãtapuùñitaþ | #<chrutabalàd># và tatra tatra dharmaparyàye bhàùyamàõe bahånàü bodhicittotpàdàt | #<÷ubhàbhyàsàd># và dçùña iva dharme satata÷ravaõodgrahaõadhàraõàdibhiþ | sa punar mitrabalàd #<adçóhodayo># veditavyaþ | hetvàdibalàd #<dçóhodayaþ># pàramàrthikacittotpàde sapta ÷lokàþ |

såpàsitasaübuddhe susaübhçtaj¤ànapuõyasaübhàre |
dharmeùu nirvikalpaj¤ànaprasavàt paramatàsya || AMsa_4.8 ||
dharmeùu ca satveùu ca tatkçtyeùåttame ca buddhatve |
samacittopàttopalambhàt pràmodyavi÷iùñatà tasya || AMsa_4.9 ||
janmàudàryaü tasminn utsàhaþ ÷uddhir à÷ayasyàpi |
kau÷alyaü pari÷iùñe niryàõaü caiva vij¤eyam || AMsa_4.10 ||
dharmàdhimuktibãjàt pàramità÷reùñhamàtçto jàtaþ |
dhyànamaye sukhagarbhe karuõà saüvardhikà dhàtrã || AMsa_4.11 ||
audàryaü vij¤eyaü praõidhànamahàda÷àbhinirhàràt |
utsàho boddhavyo duùkaradãrghàdhikàkhedàt || AMsa_4.12 ||
àsannabodhibodhàt tadupàyaj¤ànalàbhata÷ càpi |
à÷aya÷uddhir j¤eyà kau÷alyaü tv anyabhåmigatam || AMsa_4.13 ||
niryàõaü vij¤eyaü yathàvyavasthànamanasikàreõa |
tatkalpanatàj¤ànàd avikalpanayà ca tasyaiva || AMsa_4.14 ||

prathamena ÷lokenopade÷apratipattyadhigamavi÷eùaiþ pàramàrthikatvaü cittotpàdasya dar÷ayati | sa ca pàramàrthika÷ cittotpàdaþ pramuditàyàü bhåmàv iti | #<pràmodyavi÷iùñàyàs># tatra kàraõaü dar÷ayati | tatra #<dharmeùu># samacittatà dharmanairàtmyapratibodhàt | #<satveùu># samacittatà àtmaparamatopagamàt | satva#<kçtyeùu># samacittatà àtmana iva teùàü duþkhakùayàkàïkùaõàt | #<buddhatve># samacittatà taddharmadhàtor àtmany abhedapratibodhàt | tasminn eva ca pàramàrthikacottotpàde ùaóarthà veditavyàþ | #<janma audàryam utsàha à÷aya÷uddhiþ pari÷iùñakau÷alyaü niryàõaü ca># | tatra #<janma># màtçgarbhadhàtrãvi÷eùàd veditavyaü | #<audàryaü># da÷amahàpraõidhànàbhinirhàràt | #<utsàho dãrghakàlikaduùkaràkhedàt># | #<à÷aya÷uddhir àsannabodhi>#j¤ànàt #<tadupàyaj¤ànalàbhàc># ca | (#<Msa 16>#) pari÷iùña#<kau÷alyan># anyasu bhåmiùu kau÷alyaü | #<niryàõaü yathàvyavasthàna>#bhåmi#<manasikàreõa># | kathaü manasikàreõa tasya bhåmivyavasthànasya #<kalpanàj¤ànàt># kalpanàmàtram etad iti | #<tasyaiva ca># kalpanàj¤ànasyà#<vikalpanàt># | aupamyamàhàtmye ùaó ÷lokàþ |

pçthivãsama utpàdaþ kalyàõasuvarõasaünibha÷ cànyaþ |
÷uklanavacandrasadç÷o vahniprakhyo 'parocchràyaþ j¤eyaþ || AMsa_4.15 ||
bhåyo mahànidhànavadanyo ratnàkaro yathaivànyaþ |
sàgarasadç÷o j¤eyo vajraprakhyo 'calendranibhaþ || AMsa_4.16 ||
bhaiùajyaràjasadç÷o mahàsuhçtsaünibho 'paro j¤eyaþ |
cintàmaõiprakà÷o dinakarasadç÷o 'paro j¤eyaþ || AMsa_4.17 ||
gandharvamadhuraghoùavadanyo ràjopamo 'paro j¤eyaþ |
koùñhàgàraprakhyo mahàpathasamas yathaivànyaþ || AMsa_4.18 ||
yànasamo vij¤eyo gandharvasama÷ ca vetasagacetasaþprabhavaþ |
ànanda÷abdasadç÷o mahànadã÷rotasadç÷a÷ ca || AMsa_4.19 ||
meghasadç÷a÷ ca kathita÷ cittotpàdo jinàtmajànàü hi |
tasmàt tathà guõàóhyaü cittaü muditaiþ samutpàdyam || AMsa_4.20 ||

prathamacitto#<tpàdo># bodhisatvàõàü #<pçthivãsamaþ># sarvabuddhadharmatatsaübhàraprasavasya pratiùñhàbhåtatvàt | à÷ayasahagata÷ ca cittotpàdaþ #<kalyàõasuvarõa>#sadç÷o hitasukhàdhyà÷ayasya vikàràbhajanàt | prayogasahagataþ #<÷ukla>#pakùa#<navacandro>#pamaþ ku÷aladharmavçddhigamanàt | adhyà÷ayasahagato #<vahni>#sadç÷a indhanàkaravi÷eùeõevàgnis tasyottarottaravi÷eùàdhigamanàt | vi÷eùàdhigamà÷ayo hy adhyà÷ayaþ | dànapàramitàsahagato #<mahànidhànopama># àmiùasaübhogenàprameyasatvasaütarpaõàd akùayatvàc ca | ÷ãlaparamitàsahagato #<ratnàkaro>#pamaþ sarvaguõaratnànàü tataþ prasavàt | kùàntipàramitàsahagataþ #<sàgaro>#pamaþ saravàniùñoparipàtair akùobhyatvàt | vãryapàramitàsahagato #<vajro>#pamo dçóhatvàd abhedyatayà | dhyànapàramitàsahagataþ parvataràjopamo niùkampatvàd avikùepataþ | praj¤àpàramitàsahagato #<bhaiùajyaràjo>#pamaþ sarvakle÷aj¤eyàvaraõavyàdhipra÷amanàt | apramàõasahagato #<mahàsuhçtsaünibhaþ># sarvàvasthaü satvànupekùakatvàt | abhij¤àsahagata÷ #<cintàmaõi>#sadç÷o yathàdhimokùaü tatphalasamçddheþ | saügrahavastusahagato #<dinakarasadç÷o># vineyasasyaparipàcanàt | pratisaüvitsahagato #<gandharvamadhuraghoùo>#pamo vineyàvarjakadharmade÷akatvàt | prati÷araõasahagato mahà#<ràjopamo># 'vipraõà÷ahetutvàt | puõyaj¤ànasaübhàrasahagataþ #<koùñhàgàro>#pamo bahupuõyaj¤ànasaübhàrakoùasthànatvàt | bodhipakùasahagato #<mahà>#ràja#<patho>#pamaþ sarvàryapudgalayàtànuyàtatvàt | (#<Msa 17>#) ÷amathavipa÷yanàsahagato #<yàno>#pamaþ sukhavahanàt | dhàraõàpratibhànasahagato #<gandharva>#upamaþ udakadhàraõàkùayodbhedasàdharmyeõa ÷ruta÷rutadharmàrthadhàraõodbhedataþ | dharmoddànasahagata #<ànanda÷abdasadç÷o># mokùakàmànàü vineyànàü priya÷ravaõàt | ekàyanamàrgasahagato #<nadã÷rota>#samaþ svarasavàhitvàt | anutpattikadharmakùàntilàbhe ekàyanatvaü tadbhåmigatànàü bodhisatvànàm abhinnakàryakriyàtvàt | upàyakau÷alyasahagato #<megho>#pamaþ sarvasatvàrthakriyàtadadhãnatvàt tuùitabhavanavàsàdisaüdar÷anataþ | yathà meghàt sarvabhàjanalokasaüpattayaþ | eùa ca dvàviü÷atyupama÷ cittotpàda àryàkùayamatisåtre 'kùagatànusàreõànugantavyaþ | cittànutpàdaparibhàùàyàü ÷lokaþ |

paràrthacittàt tadupàyalàbhato mahàbhisaüdhyarthasutatvadar÷anàt |
mahàrhacittodayavarjità janàþ ÷amaü gamiùyanti vihàya tat sukham || AMsa_4.21 ||

tena cittotpàdena #<varjitàþ># satvà÷ caturvidhaü #<sukhaü># na labhante yad bodhisatvànàü #<paràrthacintanàt># sukhaü | yac ca paràrtho#<pàyalàbhàt># | yac ca #<mahàbhisaüdhyarthasaüdar÷anàt># gambhãramahàyànasvatàbhipràyikàrthavibodhataþ | yac ca paramatvasya dharmanairàtmyasya #<saüdar÷anàt># sukhaü | cittotpàdapra÷aüsàyàü durgatiparikhedanirbhayatàm upàdàya ÷lokaþ |

sahodayàc cittavarasya dhãmataþ susaüvçtaü cittam anantaduùkçtàt |
sukhena duþkhena ca modate sadà ÷ubhã kçpàlu÷ ca vivardhanadvayam || AMsa_4.22 ||


tasya #<cittavarasya sahodayàt># bodhisatvasya #<susaüvçtaü cittaü># bhavaty #<ananta>#satvàdhiùñhànàd (#<Msa 18>#) #<duùkçtàd># ato 'sya durgatito bhayaü na bhavati | sa ca #<dvayaü vardhayan># ÷ubhaü ca karma kçpà ca nityaü ca #<÷ubhã># bhavati #<kçpàlu÷ ca># tena ca #<sadà modate># | #<sukhenà>#pi ÷ubhitvàt | #<duþkhenà>#pi paràrthakriyànimittena kçpàlutvàt | ato 'sya bahukartavyatàparikhedàdapi bhayaü na bhavati | akaraõasaüvaralàbhe ÷lokaþ |

yad ànapekùaþ sva÷arãrajãvite paràrtham abhyeti paraü pari÷ramam |
paroghàtena tathàvidhaþ kathaü sa duùkçte karmaõi saüpravatsyati || AMsa_4.23 ||

asya piõóàrtho yasya para eva priyataro nàtmà #<paràrthaü sva÷arãrajãvite ànapekùatvàt># abhyeti paraü pari÷ramam | #<sa katham># àtmàrthaü #<paroghàtena duùkçte karmaõi pravatsyatã>#ti | cittàvyàvçttau ÷lokau |

màyopamàn vãkùya sa sarvadharmàn udyànayàtràm iva copapattãþ |
kle÷àc ca duþkhàc ca bibheti nàsau saüpattikàle 'tha vipattikàle || AMsa_4.24 ||
svakà guõàþ satvahitàc ca modaþ saücintyajanma rddhivikurvitaü ca |
vibhåùaõaü bhojanam agrabhåmiþ krãóàratir nityakçpàtmakànàm || AMsa_4.25 ||

#<màyopama>#sarvadharmalakùaõàt sa bodhisatvaþ #<saüpattikàle># kle÷ebhyo na #<bibheti># | #<udyànayàtro>#pamo#<papattã>#lakùaõàt #<vipattikàle duþkàn na bibheti># | tasya kuto bhayàd bodhicittaü vyàvartiùyate | api ca svaguõà maõóanaü bodhisatvànàü | parahitàt prãtir #<bhojanaü># | #<saücintyo>#papattir udyàna#<bhåmiþ># | #<çddhivikurvitaü krãóàratir># bodhisatvànàm evàsti | nàbodhisatvànàü |

paràrtham udyogavataþ kçpàtmano hy avãcir apy eti yato 'sya ramyatàm |
kutaþ punas trasyati tàdç÷o bhavan parà÷rayair duþkhasamudbhavair bhave || AMsa_4.26 ||

api ca yasya #<paràrtham udyogavataþ># karuõàtmatvàd #<avãcir apy># ramyaþ sa kathaü paràrthanimittair #<duþkho>#tpàdair #<bhave># punas tràsam àpatsyate yato 'sya duþkhatràsaþ syàc cittasya vyàvçttir bhavati | satvopekùàpratiùedhe ÷lokaþ |

mahàkçpàcàryasadoùitàtmanaþ parasya duþkhair upataptacetasaþ |
parasya kçtye samupasthite punaþ paraiþ samàdàpanato 'tilajjanà || AMsa_4.27 ||

(#<Msa 19>#)
yasya mahàkaruõàcàryeõa nityoùito àtmà paraduþkhai÷ ca duþkhitaü cetas tasyotpanne paràrthaü karaõãye yadi #<paraiþ samàdàpanà># kartavyà bhavati #<atilajjanà># | kausãdyaparibhàùàyàü ÷lokaþ |

÷irasi vinihitoccasatvabhàraþ ÷ithilagatir na hi ÷obhate 'grasatvaþ |
svaparavividhabandhanàtibaddhaþ ÷ataguõam utsaham arhati prakartum || AMsa_4.28 ||

#<÷irasi># mahàntaü #<satvabhàraü># vinidhàya bodhisatvaþ #<÷ithilaü># paràkramamàõo #<na ÷obhate ÷ataguõaü># hi sa vãryaü kartum #<arhati># ÷ràvakavãryàt tathà hi #<svaparavavidhair vividhair># atyarthaü #<baddhaþ># kle÷akarmajanmasvabhàvaiþ |

mahàyànasåtràlaükàre cittopàdàdhikàra÷ caturthaþ


CHAPITRE V
pa¤camo 'dhikàraþ

pratipattilakùaõe ÷lokaþ |

mahà÷rayàrambhaphalodayàtmikà jinàtmajànàü pratipattir iùyate |
sadà mahàdànamahàdhivàsanà mahàrthasaüpàdanakçtyakàrikà || AMsa_5.1 ||

tatra #<mahà÷raya>#cittotpàdà÷rayatvàt | mahà#<rambhà>#svaparàrthàrambhàt | #<mahàphalodayà># mahàbodhiphalatvàt | ata eva yathàkramaü #<mahàdànà># sarvasatvopàdànàt | #<mahàdhivàsanà># sarvaduþkhàdhivàsanàt | #<mahàrthasaüpàdanakçtyakàrikà># vipulasatvàrthasaüpàdanàt | svaparàrthanirvi÷eùatve ÷lokaþ |

paratralabdhvàtmasamànacittatàü svato 'dhi và ÷reùñhatareùñatàü pare |
tathàtmano 'nyàrthavi÷iùñasaüj¤inaþ svakàrthatà kà katamà paràrthatà || AMsa_5.2 ||

#<paratràtmasamànacittatàü># labdhvà 'dhimuktito và sàüketikacittotpàdalàbhe j¤ànato và pàramàrthikacittotpàdalàbhe | àtmato và punaþ paratra vi÷iùñataràm iùñatàü labdhvà tenaiva ca kàraõenàtmanaþ paràrthe #<vi÷iùñasaüj¤ino># bodhisatvasya (#<Msa 20>#) kaþ svàrthaþ paràrtho và | nirvi÷eùaü hi tasyobhayamityarthaþ | paràrthavi÷eùaõe ÷lokaþ |

paratra loko na tathàtinirdayaþ pravartate tàpanakarmaõà ripau |
yathà paràrthaü bhç÷aduþkhatàpane kçpàtmakaþ svàtmani saüpravartate || AMsa_5.3 ||

yathà svàtmanaþ paràrtho vi÷iùyate tat sàdhayati paràrtham àtmano 'tyarthaü saütàpanàt | paràrthaprattipattivibhàge dvau ÷lokau |

nikçùñamadhyotttamadharmatàsthite sude÷anàvarjanatà 'vatàraõà |
vinãtir arthe paripàcanà ÷ubhe tathàvavàdasthitibuddhimuktayaþ || AMsa_5.4 ||
guõair vi÷iùñaiþ samudàgamas tathà kulodayo vyàkaraõàbhiùiktatà |
tathàgataj¤ànam anuttaraü padaü paràrtha eùa tryadhiko da÷àtmakaþ || AMsa_5.5 ||

trividhe satvanikàye hãnamadhyavi÷iùñagotrasthe trayoda÷avidho bodhisatvasya paràrthaþ | sude÷anà 'nu÷àsanyàde÷anàpratihàryàbhyàü | àvarjanà çddhipràtihàryeõa | avatàraõà ÷àsanàbhyupagamanàt | #<vinãtir arthe># 'vatãrõànàü saü÷ayacchedanaü | #<paripàcanà># ku÷ale | #<avavàda÷># cittasthitiþ | praj¤à vimuktiþ abhij¤àdibhir vi÷eùakair guõaiþ | #<samudàgamaþ># | tathàgata#<kule># janma | aùñamyàü bhåbhau vyàkaraõaü da÷amyàm abhi÷eka÷ ca | saha #<tathàgataj¤ànene>#ty eùa triùu gotrastheùu yathàyogaü trayoda÷avidhaþ paràrtho bodhisatvasya | paràrthapratipattisaüpattau slokaþ |

janànuråpàviparãtade÷anà nirunnatà càpy amamà vicakùaõà |
kùamà ca dàntà ca sudåragà 'kùayà jinàtmajànàü pratipattir uttamà || AMsa_5.6 ||

yathà 'sau paràrthapratipattiþ saüpannà bhavati tathà saüdar÷ayati | kathaü càsau saüpannà bhavati | yadi gotrastha#<janànuråpà 'viparãtà ca de÷anà># bhavati | #<anunnatà># càvarjanà | #<amamà># càvatàraõà | na çddhà manyate na càvatàritàn satvàn mamàyati | #<vicakùaõà># càrthe vinãtipratipattir bhavati | #<kùamà># ca ÷ubhe paripàcanàpratipattiþ | #<dàntà># càvavàdàdipratipattiþ | na hy adàntà 'vavàdàdiùu pareùàü samarthaþ | #<sudåragà># ca kulodayàdipratipattiþ | na hy adåragatayà pratipattyà kulodayàdayaþ pareùàü kartuü ÷akyàþ | sarvà caiùà paràrthapratipattir bodhisatvànàm #<akùayà># (#<Msa 21>#) bhavaty abhyupagatasatvàkùayatvàd ato 'pi saüpannà veditavyà | #<pratipatti>#vi÷eùaõe dvau ÷lokau |

mahàbhaye kàmijanaþ pravartate cale viparyàsasukhe bhavapriyaþ |
pratisvam àdhipra÷ame ÷amapriyaþ sadà tu sarvàdhigame kçpàtmakaþ || AMsa_5.7 ||
jano vimåóhaþ svasukhàrtham udyataþ sadà tad apràpya paraiti duþkhatàm |
sadà tu dhãro hi paràrtham udyato dvayàrtham àdhàya paraiti nirvçtim || AMsa_5.8 ||

tatra kàmànàü #<mahàbhaya>#tvaü bahukàyikacaitasikaduþkhadurgatigamanahetutvàt | calaü #<viparyàsasukhaü># råparåpyabhavapriyàõàm anityatvàt paramàrthaduþkhatvàc ca saüskàraduþkhatayà | àdhayaþ kle÷à veditavyà duþkhàdhànàt | #<vimåóho janaþ sadà svasukhàrthaü># pratipannaþ sukhaü nàpnoti duþkham evàpnoti | bodhisatvas tu paràrthaü pratipannaþ svaparàrthaü saüpàdya nirvçtisukhaü pràpnoty ayam asyàparaþ pratipattivi÷eùaþ |
gocarapariõàmane ÷lokaþ |

yathà yathà hy akùavicitragocare pravartate càragato jinàtmajaþ |
tathà tathà yuktasamànatàpadair hitàya satveùv abhisaüskaroti tat || AMsa_5.9 ||

yena yena prakàreõa cakùuràdãndriyagocare vicitre bodhisatvaþ pravartate | ãryàpathavyàpàracàre vartamànas tena tena prakàreõa saübaddhasàdç÷yavacanair #<hitàrthaü satveùu tat sarvam abhisaüskaroti># | yathà gocarapari÷uddhisåtre vistareõa nirdiùñaü | satveùv akùàntipratiùedhe ÷lokaþ |

sadà 'svatantrãkçtadoùacetane jane na saüdoùam upaiti buddhimàn |
akàmakàreõa hi viprapattayo jane bhavantãti kçpàvivçddhitaþ || AMsa_5.10 ||

sadà kle÷air #<asvatantrã>#kçta#<cetane jane na saüdoùam upaiti># bodhisatvaþ | kiü kàraõaü | (#<Msa 22>#)#<akàmakàrenaiùàü vipratipattayo bhavantãti># viditva karuõàvçddhigamanàt | pratipattimàhàtmye ÷lokaþ |

bhavagati sakalàbhibhåyagantrã parama÷amànugatà prapattir eva |
vividhaguõagaõair vivardhamànà jagad upaguhya sadà kçpà÷ayena || AMsa_5.11 ||

caturvidhaü màhàtmyaü saüdar÷ayati |
abhibhavamàhàtmyaü #<sakalaü># bhavatrayaü gatiü ca pa¤cavidhàm abhibhayagamanàt | yathoktaü praj¤àpàràmitàyàü | råpaü cet subhåta bhàvo 'bhaviùyan nàbhàvà nadaü mahàyànaü sadevamànuùàsuralokam abhibhåya niryàsyatãti vistaraþ | nirvçtimàhàtmyam apratiùñhanirvàõànugatatvàt | guõavçddhimàhàtmyaü satvàparityàgamàhàtmyaü ceti |

mahàyànasåtràlaükàre pratipattyadhikàraþ pa¤camaþ


CHAPITRE VI
ùaùñho 'dhikàraþ

paramàrthalakùaõavibhàge ÷lokaþ |

na san na càsan na tathà na cànyathà na jàyate vyeti na càvahãyate |
na vardhate nàpi vi÷udhyate punar vi÷udhyate tatparamàrthalakùaõaü || AMsa_6.1 ||

advayàrtho hi paramàrthaþ | tam advayàrthaü pa¤cabhir àkàraiþ saüdar÷ayati | #<na sat>#parikalpitaparatantralakùaõàbhyàü #<na càsat>#pariniùpannalakùaõena | #<na tathà># parikalpitaparatantràbhyàü pariniùpannasyaikatvàbhàvàt | #<na cànyathà># tàbhyàm evànyatvàbhàvàt | #<na jàyate na ca vyety># anabhisaüskçtatvàd dharmadhàtoþ | #<na hãyate na ca vardhate># saükle÷avyavadànapakùayor nirodhotpàde tadavasthatvàt | #<na vi÷udhyat>#i prakçtyasaükliùñatvàt na ca na vi÷udhyati àgantukopakle÷avigamàt | ity etat pa¤cavidham advayalakùaõaü #<paramàrthalakùaõaü># veditavyaü | àtmadçùñiviparyàsapratiùedhe ÷lokaþ |

na càtmadçùñiþ svayam àtmalakùaõà na càpi duþsaüsthitatà vilakùaõà |
dvayàn na cànyad bhrama eùa tatåditas tata÷ ca mokùo bhramamàtrasaükùayaþ || AMsa_6.2 ||

(#<Msa 23>#)
na tàvad #<àtmadçùñir># evà#<tmalakùaõà># | #<nàpi duþsaüsthitatà># | tathà hi sà #<vilakùaõà># àtmalakùaõàt parikalpitàt | sà punaþ pa¤copàdànaskandhàþ kle÷adauùñhulyaprabhàvitatvàt | nàpy ato #<dvayàd anyad># àtmalakùaõam upapadyate | tasmàn nàsty àtmà | #<bhrama># eùa tåtpanno yeyam àtmadçùñis tasmàd eva càtmàbhàvàn #<mokùo 'pi bhramamàtrasaükùayo># veditavyo na tu ka÷cin muktaþ | viparyàsaparibhàùàyàü dvau ÷lokau |

kathaü jano vibhramamàtram à÷ritaþ paraiti duþkhaprakçtiü na saütatàm |
avedako vedaka eva duþkhito na duþkhito dharmamayo na tanmayaþ || AMsa_6.3 ||
pratãtyabhàvaprabhave kathaü janaþ samakùavçttiþ ÷rayate 'nyakàritam |
tamaþ prakàraþ katamo 'yam ãdç÷o yato 'vipa÷yan sadasan nirãkùate || AMsa_6.4 ||

#<kathaü># nàmàyaü loko #<bhràntimàtram># àtmadar÷anaü ni÷ritya satatànubaddhaü duþkhasvabhàvaü saüskàràõàü na pa÷yati | #<avedako >#j¤ànena tasyà duþkhaprakçteþ | vedako 'nubhavena duþkhasyàduþkhito duþkhasyàprahãõatvàt | #<na duþkhito># duþkhayuktasyàtmano 'satvàt | #<dharmamayo># dharmamàtratvàt pudgalanairàtmyena | na ca #<dharmamayo># dharmanairàtmyena | yadà ca loko bhàvànàü pratãtyasamutpàdaü pratyakùaü pa÷yati taü taü pratyayaü pratãtya te te bhàvà bhavantãti | tat katham etàü dçùñiü #<÷rayate 'nyakàritaü># dar÷anàdikaü na pratãtyasamutpannam iti | #<katamo 'yam ãdç÷as># tamaþprakàro lokasya yad vidyamànaü pratãtyasamutpàdam avipa÷yan na vidyamànam àtmànaü #<nirãkùate># | ÷akyaü hi nàma tamasà vidyamànam adraùñuü syàn na tvavidyamànaü draùñum iti | asaty àtmani ÷amajanmayoge ÷lokaþ |


ta càntaraü kiücana vidyate 'nayoþ sadarthavçttyà ÷amajanmanor iha |
tathàpi janmakùayato vidhãyate ÷amasya làbhaþ ÷ubhakarmakàriõàm || AMsa_6.5 ||

na càsti saüsàranirvàõayoþ kiücin nànàkaraõaü paramàrthavçttyà nairàtmyasya samatayà | #<tathàpi janmakùayàn># mokùapràptir bhavaty eva #<÷ubhakarmakàriõàü># ye mokùamàrgaü bhàvayanti | viparyàsaparibhàùàü kçtvà tatpratipakùapàramàrthikaj¤ànaprave÷e catvàraþ ÷lokàþ |

saübhçtya saübhàram anantapàraü j¤ànasya puõyasya ca bodhisatvaþ |
dharmeùu cintàsuvini÷ri÷ citatvàj jalpànvayàm arthagatiü paraiti || AMsa_6.6 ||
(#<Msa 24>#)
arthàn sa vij¤àya ca jalpamàtràn saütiùñhate tannibhacittamàtre |
pratyakùatàm eti ca dharmadhàtus tasmàd viyukto dvayalakùaõena || AMsa_6.7 ||
nàstãti cittàt param etya buddhyà cittasya nàstitvam upaiti tasmàt |
dvayasya nàstitvam upetya dhãmàn saütiùñhate 'tadgatidharmaghàtau || AMsa_6.8 ||
akalpanàj¤ànabalena dhãmataþ samànuyàtena samantataþ sadà |
tadà÷rayo gahvaradoùasaücayo mahàgadeneva viùaü nirasyate || AMsa_6.9 ||

ekena saübhçta#<saübhàra>#tvaü dharmacintàsuvini÷ritatvaü samàdhini÷rityabhàvanàt manojalpàc ca teùàü dharmàõàm arthaprakhyànàvagamàt tatprave÷aü dar÷ayati | asaükhyeyaprabhedakàlaü pàramasya paripåraõam ity #<anantapàraü># | dvitãyena mano#<jalpamàtrà>#narthàn viditvà tadàbhàse cittamàtre 'vasthànamiyaü bodhisatvasya nirvedhabhàgãyàvasthà | tataþ pareõa #<dharmadhàtoþ pratyakùato># gamane dvayalakùaõena viyukto gràhyagràhakalakùaõena iyaü dar÷anamàrgàvasthà | tçtãyena yathàsau dhamadhàtuþ pratyakùatàm eti tad dar÷ayati | kathaü càsau dharmadhàtuþ pratyakùatàm eti | #<cittàd># anyadàlambanaü gràhyaü nàstãty avagamya buddhyà tasyàpi cittamàtrasya nàstitvàvagamanaü gràhyaübhàve gràhakàbhàvàt | dvaye càsya nàstitvaü viditvà dharmadhàtau avasthànam atadgatir gràhyagràhakalakùaõàbhyàü rahita evaü dharmadhàtuþ pratyakùatàm eti | caturthena bhàvanàmàrgàvasthàyàm a÷rayaparivartanàt pàramàrthikaj¤ànaprave÷aü dar÷ayati | sadà sarvatra samatànugatenà#<vikalpaj¤ànabalena># yatra tatsamatànugataü paratantre svabhàve #<tadà÷rayasya># dåra-anupraviùñasya doùasaücayasya dauùñhulyalakùaõasya mahàgadeneva #<viùasya nirasanàt># | paramàrthaj¤ànamàhàtmye ÷lokaþ |

munivihitasudharmasuvyavastho matim upadhàya samåladharmadhàtau |
smçtim agatim avagamya kalpamàtràü vrajati guõàrõavapàramà÷udhãraþ || AMsa_6.10 ||

buddha#<vihite sudharme suvyavasthàpite># sa paramàrthaj¤ànapraviùño bodhisatvaþ saüpiõóitadharmàlambanasya #<målacittasya dharmadhàtau matim upanividhàya># yà smçtir upalabhyate tàü sarvàü smçtipravçttiü kalpanàmàtràm avagacchaty evaü #<guõàrõavasya pàraü># buddhatvam #<à÷u vrajatã>#ty etat paramàrthaj¤ànasya màhàtmyaü |

mahàyànasåtràlaükàre tatvàdhikàraþ ùaùñhaþ


(#<Msa 25>#)
CHAPITRE VII
saptamo 'dhikàraþ

prabhàvalakùaõavibhàge ÷lokaþ |

utpattivàkcitta÷ubhà÷ubha-adhitatsthànaniþsàrapadà parokùam |
j¤ànaü hi sarvatragasaprabhedeùv avyàhataü dhãr agataþ prabhàvaþ || AMsa_7.1 ||

pareùàm upapattau j¤ànaü cyutopapàdàbhij¤à | #<vàci># j¤ànaü divya÷rotràbhij¤àyàü vàcaü tatra gatvopapannà bhàùante | #<citte># j¤ànaü cetaþparyàyàbhij¤à | pårva#<÷ubhà÷ubhà>#dhàne j¤ànaü pårvanivàsàbhij¤à | yatra vineyàs tiùñhanti #<tatsthàna>#gamanaj¤ànaü çddhiviùayàbhij¤à | #<niþsaraõe># j¤ànam àsravakùayàbhij¤à yathà satvà upapattito niþsarantãti | eùu ùañsvartheùu sarvatra lokadhàtau sapramedeùu #<padàparokùam avyàhataü># j¤ànaü sa prabhàvo bodhisatvànàü ùaóabhij¤àsaügçhãtaþ | prabhàvalakùaõavibhàge svabhàvàrtha uktaþ | hetvartham àrabhya ÷lokaþ |

dhyànaü caturthaü suvi÷uddham etya niùkalpanàj¤ànaparigraheõa |
yathàvyavasthànamanaskriyàtaþ prabhàvasiddhiü paramàü paraiti || AMsa_7.2 ||

yena ni÷rayeõa yena j¤ànena yena manasikàreõa tasya prabhàvasya samudàgamas tatsaüdar÷ayati | phalàrtham àrabhya ÷lokaþ |

yenàryadivyàpratimair vihàrair bràhmai÷ ca nityaü viharaty udàraiþ |
buddhàü÷ ca satvàü÷ ca sa dikùu gatvà saümànayaty ànayate vi÷uddhim || AMsa_7.3 ||


trividhaü phalam asya prabhàvasya saüdar÷ayati | àtmana àryàdisukhavihàram atulyaü cotkçùñaü ca lokadhàtvantareùu gatvà buddhànàü påjanaü satvànàü vi÷odhanaü ca | karmàrthaü ùaóvidham àrabhya catvàraþ ÷lokàþ | dar÷anakarma saüdar÷anakarma càrabhya ÷lokaþ |

màyopamàn pa÷yati lokadhàtån sarvàn sasatvàn savivartanà÷àn |
saüdar÷ayaty eva ca tàn yatheùñaü va÷ã vicitrair api sa prakàraiþ || AMsa_7.4 ||

(#<Msa 26>#) 
svayaü ca sarva#<lokadhàtånàü sasatvànàü savivarta>#saüvartànàü #<màyopamatva>#dar÷anàt | pareùàü #<yatheùñaü># tatsaüdar÷anàt | anyai÷ ca #<vicitraiþ># kampanajvalanàdi#<prakàraiþ># | da÷ava÷itàlàbhàt | yathà da÷abhåmike 'ùñabhyàü bhåmau nirdiùñàþ | ra÷mikarmàrabhya ÷lokaþ |

Acte de rayonnement; un vers.
ra÷mipramokùair bhç÷aduþkhitàü÷ ca àpàyikàn svargagatàn karoti |
màrànvayàn kùubdhavimàna÷obhàn saükampayaü sràsayate samàràn || AMsa_7.5 ||

dvividhaü ra÷mikarma saüdar÷ayati | apàyopapannànàü ca prasàdaü janayitvà svargopapàdanaü | màrabhavanànàü ca samàrakàõàü kampanodvejanaü | vikrãóanakarma càrabhya ÷lokaþ |

samàdhivikrãóitam aprameyaü saüdar÷ayaty agragaõasya madhye |
sakarmajanmottamanirmitai÷ ca satvàrtham àtiùñhati sarvakàlam || AMsa_7.6 ||

#<aprameyasamàdhivikrãóitasaüdar÷anàt># buddhaparùanmaõóalamadhye trividhena nirmàõena sadà satvàrthakaraõàc ca | trividhaü nirmàõaü ÷ilpakarmasthànanirmàõaü | vineyava÷ena yatheùñopapattinirmàõaü | uttamanirmàõaü ca tuùitabhavanavàsàdikaü | kùetrapari÷uddhikarma àrabhya ÷lokaþ |

j¤ànava÷itvàt samupaiti ÷uddhiü kùetraü yathàkàmanidar÷anàya |
abuddhanàmeùu ca buddhanàma saü÷ràvaõàt tàn kùipate 'nyadhàtau || AMsa_7.7 ||

dvividhapàpavi÷odhanayà | bhàjanapari÷odhanayà #<j¤ànava÷itvàd># yatheùñaü sphañikavaiduryàdimayabuddhakùetrasaüdar÷anataþ | satvapari÷odhanayà ca buddhanàmavirahiteùu (#<Msa 27>#) lokadhàtuùåpapannànàü satvànàü #<buddhanàmasaü÷ràvaõayà># prasàdaü gràhayitvà tadavirahiteùu lokadhàtuùåpapàdanàt | yogàrtham àrabhya ÷lokaþ |

÷akto bhavaty eva ca satvapàke saüjàtapakùaþ ÷akunir yathaiva |
buddhàt pra÷aüsàü labhate 'timàtràm àdeyavàkyo bhavati prajànàm || AMsa_7.8 ||

trividhaü yogaü pradar÷ayati | satvaparipàcana÷aktiyogaü pra÷aüsàyogam àdeyavàkyatàyogaü ca | vçttyartham àrabhyaü ÷lokaþ |


ùaódhàpy abhij¤à trividhà ca vidyà aùñau vimokùà 'bhibhuvas tathà'ùñau |
da÷àpi kçtsnàyatanàny ameyàþ samàdhayo dhãragataþ prabhàvaþ || AMsa_7.9 ||

ùaóbhiþ prabhedair bodhisatvasya prabhàvo vartate | abhij¤àvidyàvimokùàbhibhvàyatanakçtsnàyatanàpramàõasamàdhiprabhedaiþ | evaü ùaóarthena vibhàgalakùaõena prabhàvaü dar÷ayitvà tanmàhàtmyodbhàvanàrthaü ÷lokaþ |

sa hi paramava÷itvalabdhabuddhir jagadava÷aü svava÷e vidhàya nityam |
parahitakaraõaikatàbhiràma÷ carati bhaveùu hi siühavat sudhãraþ || AMsa_7.10 ||

trividhaü màhàtmyaü dar÷ayati | va÷itàmàhàtmyaü svayaü paramaj¤ànava÷itvapràptyà kle÷àsvava÷asya jagataþ #<svava÷e># sthàpanàt | abhiratimàhàtmyaü sadà #<parahitakriyaikàràmatvàt># | bhavanirbhayatàmàhàtmyaü ca |

prabhàvàdhikàraþ mahàyànasåtràlaükàre saptamaþ


CHAPITRE VIII
aùñamo 'dhikàraþ

bodhisatvaparipàke saügrahaþ ÷lokaþ |

råciþ prasàdaþ pra÷amo 'nukampanà kùamàtha medhà prabalatvam eva ca |
ahàryatàïgaiþ samupetatà bhç÷aü jinàtmaje tatparipàkalakùaõam || AMsa_8.1 ||

(#<Msa 28>#)
#<rucir># mahàyànade÷anàdharme #<prasàdas># tadde÷ike #<pra÷amaþ># kle÷ànàm #<anukampà># satveùu #<kùamà># duùkaracaryàyàü #<medhà># grahaõadhàraõaprativedheùu #<prabalatvam># adhigame #<ahàryatà># màraparapravàdibhiþ pràhàõikà#<ïgaiþ># samanvàgatatvaü | #<bhç÷am>#iti rucyàdãnàm adhimàtratvaü dar÷ayati | eùa samàsena bodhisatvànàü navaprakàra àtmaparipàko veditavyaþ | ruciparipàkam àrabhya ÷lokaþ |

sumitratàditrayam ugravãryatà paràrdhaniùñhottamadharmasaügrahaþ |
kçpàlusaddharmamahàparigrahe mataü hi samyakparipàkalakùaõam || AMsa_8.2 ||

#<sumitratàditrayaü># satpuruùasaüsevà saddharma÷ravaõaü yoni÷omanasikàra÷ ca | #<ugravãryatà># adhimàtro vãryàrambhaþ | #<paràrdhaniùñhà># sarvàcintyasthànanirvicikitsatà | #<uttamadharmasaügraho># mahàyànadharmarakùà tatpratipannànàm upadravebhyo rakùaõàt | bodhisatvasya mahàyànadharmaparigraham adhikçtyedaü ruciparipàkalakùaõaü veditavyaü | yena kàraõena paripacyate sumitratàditrayeõa | ya÷ ca tasyàþ paripàka ugravãryaparàrdhaniùñhàyuktaþ svabhàvaþ | yatkarma cottamadharmasaügrahakaraõàt tad etena paridãpitaü | prasàdaparipàkam àrabhya ÷lokaþ |

guõaj¤atàthà÷usamàdhilàbhità phalànubhåtir manaso 'dhyabhedatà |
jinàtmaje ÷àstari saüprapattaye mataü hi samyakparipàkalakùaõam || AMsa_8.3 ||

tatparipàko 'pi kàraõataþ svabhàvataþ karmata÷ ca paridãpitaþ | #<guõaj¤atà># ity api sa bhagavàüs tathàgata iti vistareõa kàraõaü | avetya prabhàvalàbhàd abhedyacittatà svabhàvaþ | #<à÷usamàdhilàbhas># tat#<phala>#sya càbhij¤àdikasya pratyanubhavanaü karma | pra÷amaparipàkam àrabhya ÷lokaþ |

susaüvçttiþ kliùñavitarkavarjanà nirantaràyo 'tha ÷ubhàbhiràmatà |
jãnàtmaje kle÷avinodanàya tan mataü hi samyakparipàkalakùaõam || AMsa_8.4 ||

kle÷avinodanà bodhisatvasya pra÷amaþ | tatparipàko 'pi kàraõataþ svabhàvataþ karmata÷ ca paridãpitaþ | indriyàõàü smçtisaüprajanyàbhyàü #<susaüvçtiþ># kàraõaü | (#<Msa 29>#)#<kliùñavitarkavarjanà># svabhàvaþ | pratipakùabhàvanàyàü #<nirantaràyatvaü># ku÷alàbhiràmatà ca karma | kçpàparipàkalakùaõam adhikçtya ÷lokaþ |

kçpà prakçtyà paraduþkhadar÷anaü nihãnacittasya ca saüpravarjanam |
vi÷eùagatvaü jagadagrajanmatà parànukampàparipàkalakùaõam || AMsa_8.5 ||

sva#<prakçtyà># ca gotreõa #<paraduþkhadar÷anena># nihãnayànaparivarjanatayà ca paripacyata iti kàraõaü | #<vi÷eùagàmitvaü># paripàkavçddhigamanàt svabhàvaþ | sarvaloka÷reùñhàtmabhàvatà karmàvinivartanãyabhåmau | kùàntiparipàkalakùaõam àrabhya ÷lokaþ |

dhçtiþ prakçtyà pratisaükhyabhàvanà suduþkha÷ãtàdyadhivàsanà sadà |
vi÷eùagàmitva÷ubhàbhiràmatà mataü kùamàyàþ paripàkalakùaõam || AMsa_8.6 ||

#<dhçtiþ># sahanaü kùàntir iti paryàyàs tatparipàke gotraü pratisaükhyànaü bhàvanà ca kàraõaü | tãvràõàü #<÷ãtàdiduþkhànàm adhivàsanà># svabhàvaþ | kùamasya #<vi÷eùagàmitvaü># ku÷alà#<bhiràmatà># ca karma | medhàparipàkam àrabhya ÷lokaþ |

vipàka÷uddhiþ ÷ravaõàdyamoùatà praviùñatà såktaduruktayos tathà |
smçter mahàbuddhyudaye ca yogyatà sumedhatàyàþ paripàkalakùaõam || AMsa_8.7 ||

tatra medhànukålà #<vipàkavi÷uddhiþ># kàraõaü | ÷rutacintitabhàvitacirakçtacirabhàùitànàm #<asaümoùatà># subhàùitadurbhàùitàrthasu#<praviùñatà># ca #<smçter># medhàparipàkasvabhàvaþ | lokottarapraj¤otpàdanayogyatà karma | balavatvapratilambhaparipàkam àrabhya ÷lokaþ |

÷ubhadvayena dvayadhàtupuùñatà phalodaye cà÷rayayogyatà parà |
manorathàptir jagadagrabhåtatà balopalambhe paripàkalakùaõam || AMsa_8.8 ||

tatra puõyaj¤ànadvayena tasya puõyaj¤ànadvayasya bãja#<puùñatà># tatparipàke kàraõaü | adhigamaü praty#<à÷rayayogyatà># tatparipàkasvabhàvaþ | #<manoratha>#saüpattir #<jagadagrabhåtatà># ca karma | ahàryatàparipàkam àrabhya ÷lokaþ |


sudharmatàyuktivicàraõà÷ayo vi÷eùalàbhaþ parapakùadåùaõam |
punaþ sadà màranirantaràyatà ahàryatàyàþ paripàkalakùaõam || AMsa_8.9 ||

(#<Msa 30>#)
tatparipàkasya saddharme #<yuktivicàraõà>#kçta #<à÷ayaþ># kàraõaü | màranirantaràyatà svabhàvo yadà màro na punaþ ÷aknoty antaràyaü kartuü | #<vi÷eùà>#dhigamaþ #<parapakùadåùaõaü># ca karma | pràhàõikàïgasamanvàgamaparipàkam adhikçtya ÷lokaþ |

÷ubhàcayo 'thà÷rayayatnayogyatà vivekatodagra÷ubhàbhiràmatà |
jinàtmaje hy aïgasamanvaye punar mataü hi samyakparipàkalakùaõam || AMsa_8.10 ||

tatparipàkasya kàraõaü ku÷alamålopacayaþ | #<à÷rayasya># vãryàrambhakùamatvaü svabhàvaþ | #<viveko>#tkçùñatà ku÷alà#<bhiràmatà># ca karma | navavidhàtmaparipàkamàhàtmyam àrabhya ÷lokaþ |

iti navavidhavas tu pàcitàtmà paraparipàcanayogyatàm upetaþ |
÷ubhadharmamayasatatapravardhitàtmà bhavati sadà jagato 'grabandhubhåtaþ || AMsa_8.11 ||

dvividhaü tanmàhàtmyaü | paraparipàke prati÷araõatvaü | #<satataü># dharmakàyavçddhi÷ ca | tata eva #<jagato 'grabandhubhåtaþ># | satvaparipàkavibhàge ekàda÷a ÷lokàþ |

vraõe 'pi bhojye paripàka iùyate yathaiva tatsràvaõabhogayogyatà |
tathà÷raye 'smin dvayapakùa÷àntatà tàü tathopabhogatvasu÷àntapakùatà || AMsa_8.12 ||

anena paripàkasvabhàvaü dar÷ayati | yathà #<vraõasya># sràvaõayogyatà #<paripàkaþ># | #<bhojanasya># ca bhogayogyatà | evaü satvànàm #<à÷raye># vraõabhojanasthànãye sràvaõasthànãyaü #<vipakùa÷amanaü># | bhogasthànãya÷ ca pratipakùopabhogaþ | tadyogyatà à÷rayasya paripàka iti | vipakùapratipakùàv atra pakùadvayaü veditavyaü | dvitãyaþ ÷lokaþ |

vipàcanoktà paripàcanà tathà prapàcanà càpy anupàcanàparà |
supàcanà càpy adhipàcanà matà nipàcanotpàcananà ca dehiùu || AMsa_8.13 ||

anena paripàkaprabhedaü dar÷ayati | kle÷avigamena pàcananà #<vipàcanà># | sarvato yànatrayeõa pàcanà #<paripàcanà># | vàhyaparipàkavi÷iùñatvàt prakçùñà pàcanà #<prapàcanà># | yathàvineyadharmade÷anàt tadanuråpà pàcanà #<anupàcanà># | satkçtya pàcanà #<supàcanà># | adhigamena pàcanà #<adhipàcanà># aviparãtàrthena | (#<Msa 31>#)nityà pàcanà #<nipàcanà># aparihàõãyàrthena | krameõottarottarapàcanà #<utpàcanà># | ity ayam aùñaprakàraþ paraparipàkaprabhedaþ | tçtãyacaturthau ÷lokau |

hità÷ayeneha yathà jinàtmajo vyavasthitaþ sarvajagadvipàcayan |
tathà na màtà na pità na bandhavaþ suteùu bandhuùv api suvyavasthitàþ || AMsa_8.14 ||
tathàjano nàtmani vatsalo mataþ kuto 'pi susnigdhaparà÷raye jane |
yathà kçpàtmà parasatvavatsalo hite sukhe caiva niyojanàtmataþ || AMsa_8.15 ||

àbhyàü kiü dar÷ayati | yàdç÷enà#<÷ayena># bodhisatvaþ satvàn paripàcayati tam à÷ayaü dar÷ayati | màtàpitçbàndhavà÷ayavi÷iùñaü lokàtmavàtsalyavi÷iùñaü ca hitasukhasaüyojanàt | àtmavatsalas tu loka àtmànaü hite ca sukhe ca saüniyojayati | ava÷iùñaiþ ÷lokair yena prayogeõa satvàn paripàcayati taü pàramitàpratipattyà saüdar÷ayati | yàdç÷ena dànena yathà satvàn paripàcayati tad àrabhya ÷lokaþ |

na bodhisatvasya ÷arãrabhogayoþ pareùv adeyaü punar asti sarvathà |
anugraheõa dvividhena pàcayan paraü samair dànaguõair na tçpyate || AMsa_8.16 ||

trividhena dànena pàcayati | sarvasva#<÷arãrabhoga>#dànena aviùamadànena atçptidànena ca | kathaü paripàcayati dçùñadharmasaüparàyà#<nugraheõa># | avighàtenecchàparipårõàt | anàgatena ca saügçhya ku÷alapratiùñhàpanàt | yàdç÷ena ÷ãlena yathà satvàn paripàcayati tad àrabhya ÷lokaþ |

sadà prakçtyàdhyavihiüsakaþ svayaürato 'pramatto 'tra paraü nive÷ayan |
paraüparànugrahakçt dvidhà pare vipàkaniùyandaguõena pàcakaþ || AMsa_8.17 ||

pa¤cavidhena ÷ãlena | dhruva÷ãlena #<prakçti>#÷ãlena paripårõa÷ãlenàdhyavihiüsakatvàt | paripårõo hy avihiüsako #<'dhyavihiüsakaþ># | da÷aku÷alakarmapathaparipåritaþ | yathoktaü dvitãyàyàü bhamau | adhigama÷ãlena #<svayaüratatayà># nirantaràskhalita÷ãlena càpramattatayà | kathaü ca paripàcayati | ÷ãle saünive÷anàt | #<dvidhànugraha>#kriyayà(#<Msa 32>#) dçùñadharme saüparàye ca | saüparàyànugrahaü pareùu #<vipàkaniùyandaguõàbhyàü># paraüparayà karoti | tadvipàkaniùyandayor anyonyànukålyenàvyavacchedàt | yàdç÷yà kùàntyà yathà satvàn paripàcayati tad àrabhya ÷lokaþ |

pare 'pakàriõyupakàribuddhimàn pramarùayann ugram api vyatikramam |
upàyacittair apakàramarùaõaiþ ÷ubhe samàdàpayate 'pakàriõaþ || AMsa_8.18 ||

#<apakàriõi># pare upakàribuddhyà pragàóhàpakàramarùaõakùàntyà paripàcayati | #<upakàribuddhitvaü># punaþ kùàntipàramitàparipåryànukålyavçttità veditavyaü | kathaü paripàcayati | dçùñadharmànugraheõa càpakàramarùaõàt | saüparàyànugraheõa co#<pàya>#j¤as tair #<apakàramarùaõair># àvarjyàpakàriõàü ku÷ale samàdàpanàt | yàdç÷ena vãryeõa yathà satvàn paripàcayati tad àrabhya ÷lokaþ |

punaþ sa yatnaü paramaü samà÷rito na khidyate kalpasahasrakoñibhiþ |
jinàtmajaþ satvagaõaü prapàcayan paraikacittasya ÷ubhasya kàraõàt || AMsa_8.19 ||

adhimàtradãrghakàlàkhede vãryeõa dãrghakàlàkheditvam anantasatvaparipàcanàt | #<paraikacittasya># ku÷alasyàrthe #<kalpasahasrakoñibhir># akhedàt | ata evoktaü bhavati yathà paripàcayati | ku÷alacittasaüniyojanàt dçùñadharmasaüparàyànugraheõeti yàdç÷ena dhyànena yathà satvàn paripàcayati tad àrabhya ÷lokaþ |

va÷itvam àgamya manasy anuttaraü paraü samàvarjayate 'tra ÷àsane |
nihatya sarvàm avamànakàmatàü ÷ubhena saüvardhayate ca taü punaþ || AMsa_8.20 ||


pràptà#<nuttarava÷itvena># dhyànena niràmiùeõa ca nihatasarvàvamànàbhilàùeõa paripàcayati | buddha÷àsane parasyàvarjanàd àvarjitasya ca ku÷aladharmasaüvardhanàt paripàcayati | yàdç÷yà praj¤ayà yathà satvàn paripàcayati tadàrabhya ÷lokaþ |

sa tatvabhàvàrthanaye suni÷citaþ karoti satvàn suvinãtasaü÷ayàn |
tata÷ ca te tajjina÷àsanàd aràd vivardhayante svaparaü guõaiþ ÷ubhaiþ || AMsa_8.21 ||

sa bodhisatvas #<tatvàrthanaye># càbhipràyàrthanaye ca #<suvini÷citayà># praj¤ayà paripàcayati | (#<Msa 33>#) kathaü paripàcayati satvànàü saü÷ayavinayanàt | tata÷ ca #<÷àsana>#bahumànàt teùàm àtmaparaguõasaüvardhakatvena | niyamana÷lokaþ |

iti sugatigatau ÷ubhatraye và jagad akhilaü kçpayà sa bodhisatvaþ |
tanuparamavimadhyamaprakàrair vinayati lokasamànabhàvagatyà || AMsa_8.22 ||

anena yatra ca vinayati #<sugatigamane># yànatraye và | yac ca vinayati #<jagadakhilaü># | yena ca vinayati #<kçpayà># | ya÷ ca vinayati bodhisatvaþ | yàdç÷ai÷ ca paripàcanaprakàrais #<tanuparamavimadhyamaprakàraiþ># | yàvantaü ca kàlaü tatparidãpanàt samàsena paripàkamàhàtmyaü dar÷ayati | tatra tanuþ prakàro 'dhimukticaryàbhåmau bodhisatvasya paramo 'ùñamyàdiùu vimadhyamaþ saptasu veditavyaþ yàval lokasya bhàvas tatsamànayà gatyà atyantam ity arthaþ |

mahàyànasåtràlaükàre paripàkàdhikàro 'ùñamaþ


CHAPITRE IX
navamo 'dhikàraþ

sarvàkàraj¤atàyàü dvau ÷lokau | tçtãyas tayor eva nirde÷abhåtaþ |

ameyair duùkara÷atair ameyaiþ ku÷alàcayaiþ |
aprameyeõa kàlena ameyàvaraõakùayàt || AMsa_9.1 ||
sarvàkàraj¤atàvàptiþ sarvàvaraõanirmalà |
vivçtà ratnapeñeva buddhatvaü samudàhçtam || AMsa_9.2 ||
kçtvà duùkaram adbhutaü ÷rama÷ataiþ saücityasarva÷ubhaü kàlenottamakalpayànamahatà sarvàvçtãnàü kùayàt |
såkùmasyàvaraõasya bhåmiùu gatasyotpàñanàd buddhatà ratnànàm iva sà prabhàvamahatàü peñà samuddhàtità || AMsa_9.3 ||

samudàgamataþ svabhàvata aupamyata÷ ca buddhatvam udbhàvitaü | yàvadbhir #<duùkara÷atair># yàvadbhiþ #<ku÷alasaübhàrair># yàvatà #<kàlena># yàvataþ kle÷aj¤eyà#<varaõasya># prahàõàt samudàgacchatyayaü samudàgamaþ | #<sarvàkàraj¤atàvàptiþ sarvàvaraõanirmalà># svabhàvaþ | (#<Msa 34>#) vivçtà ratna#<peñà># tadaupamyaü | tasyaiva buddhatvasyàdvayalakùaõe sànubhàve dvau ÷lokau |

sarvadharmà÷ ca buddhatvaü dharmo naiva na ka÷cana |
÷ukladharmamayaü tac ca na ca tais tanniråpyate || AMsa_9.4 ||
dharmaratnanimittatvàl labdharatnàkaropamam |
÷ubhasya nimittatvàl labdhameghopamaü matam || AMsa_9.5 ||

#<sarvadharmà÷ ca buddhatvaü># tathatàyà abhinnatvàt tadvi÷uddhiprabhàvitatvàc ca buddhatvasya na ca ka÷ ciddharmo 'sti parikalpitena dharmasvabhàvena #<÷ukladharmamayaü># ca buddhatvaü pàramitàdãnàü ku÷alànàü tadbhàvena parivçtteþ | na ca tais tàn nirdi÷yate pàramitàdãnàü pàramitàdibhàvenàpariniùpatter idam advayalakùaõaü | ratnàkarameghopamatvam anubhàvaþ | de÷anà dharmaratnànàü tatprabhavatvàt ku÷alasasyànàü ca vineyasaütànakùetreùu |

buddhatvaü sarvadharmaþ samuditam atha và sarvadharmavyapetaü prodbhåter dharmaratnapratatasumahato dharmaratnàkaràbham |
bhåtànàü ÷uklasasya prasavasumahato hetuto meghabhåtaü dànàd dharmàmbuvarùapratatasuvihitasyàkùayasya prajàsu || AMsa_9.6 ||

anena tçtãyena ÷lokena tam evàrthaü nirdi÷ati | sumahataþ pratatasya dharmaratnasya #<prodbhåter># nimittatvàd ratnàkaràbhaü bhåtànàü mahataþ ÷uklasasya prasavahetutvàn meghabhåtaü | mahataþ #<suvihitasyàkùayasya dharmàmbuvarùasya dànàt># prajàsv ity ayam atra padavigraho veditavyaþ | tasyaiva buddhatvasya ÷araõatvànuttarye pa¤ca ÷lokàþ |

paritràõaü hi buddhatvaü sarvakle÷agaõàt sadà |
sarvadu÷caritebhya÷ ca janmamaraõato 'pi ca || AMsa_9.7 ||

anena saükùepataþ kle÷akarmajanmasaükle÷a#<paritràõà>#rthena ÷araõatvaü dar÷ayati |

upadravebhyaþ sarvebhyo apàyàd anupàyataþ |
satkàyàd dhãnayànàc ca tasmàc charaõam uttamam || AMsa_9.8 ||

anena dvitãyeno#<padravà>#diparitràõàd vistareõa | tatra sarvopadravaparitràõatvaü (#<Msa 35>#) yad buddhànubhàvena andhà÷ cakùåüùi pratilabhante badhiràþ ÷rotraü vikùiptacittàþ svasthacittamãtayaþ ÷àmyantãty evam àdi | #<apàya>#paritràõatvaü buddhaprabhayà tadgatànàü mokùaõàt tadagamane ca pratiùñhàpanàt | #<anupàya>#paritràõatvaü tãrthikadçùñivyutthàpanàt | satkàyaparitràõatvaü yànadvayena parinirvàpaõàt | #<hãnayàna>#paritràõatvam aniyatagotràõàü mahàyànaikàyanãkaraõàt |

÷araõam anupamaü tacchreùñhabuddhatvam iùñaü jananamaraõasarvakle÷apàpeùu rakùà |
vividhabhayagatànàü sarvarakùàpayànaü pratatavividhaduþkhàpàyanopàyagànàü || AMsa_9.9 ||

anena tçtãyena tasyaiva ÷araõatvasyànupama÷reùñhasya cànuttaryaü tenaivàrthena dar÷ayati |

bauddhair dharmair yac ca susaüpårõa÷arãraü yat saddharme vetti sa satvàn pravinetum |
yàtaü pàraü yatkçpayà sarvajagatsu tad buddhatvaü ÷reùñham iha eùyaü ÷araõànàm || AMsa_9.10 ||

anena caturthena yaiþ kàraõais tat tathànuttaraü ÷araõaü bhavati tat saüdar÷ayati | #<bauddhair dharmair># balavai÷àradyàdibhiþ #<susaüpårõà>#svabhàvatvàt | svàrthaniùñhàm adhikçtya saddharmasatvavinayopàyaj¤ànàt karuõàpàragamanàc ca paràrthaniùñhàm adhikçtya |

àlokàt kàlàt sarvasatvànàü buddhatvaü ÷araõaü mahat |
sarvavyasanasaüpattivyàvçttyabhyudaye matam || AMsa_9.11 ||

anena pa¤camena ÷lokena yàvantaü kàlaü yàvatàü satvànàü yatràrthe #<÷araõaü># bhavati tat samàsena dar÷ayati | yatràrthe iti #<sarvavyasanavyàvçttau saüpattyabhyudaye># ca | à÷rayaparàvçttau ùañ ÷lokàþ |

kle÷aj¤eyavçtãnàü satatam anugataü bãjam utkçùñakàlaü yasminn astaü prayàtaü bhavati suvipulaiþ sarvahàniprakàraiþ |
buddhatvaü ÷ukladharmapravaraguõayutà à÷rayasyànyathàptis tatpràptir nirvikalpàd viùayasumahato j¤ànamàrgàt su÷uddhàt || AMsa_9.12 ||

anena vipakùabãjaviyogataþ pratipakùasaüpattiyogata÷ cà÷rayaparivçttiþ paridãpità | (#<Msa 36>#) yathà ca tatpràptir dvividhamàrgalàbhàt | suvi÷uddhalokottaraj¤ànamàrgalàbhàt | tatpçùñhalabdhànantaj¤eyaviùayaj¤ànamàrgalàbhàc ca | #<utkçùñakàlam># ity anàdikàlaü | #<suvipulaiþ sarvahàniprakàrair># iti bhåmiprakàraiþ |

sthita÷ ca tasmin sa tathàgato jagan mahàcalendrastha ivàbhyudãkùate |
÷amàbhiràmaü karåõàyate janamaghàbhiràme 'nyajane tu kà kathà || AMsa_9.13 ||

anena dvitãyenànyà÷rayaparàvçttibhyas tadvi÷eùaü dar÷ayati | tatstho hi #<mahàcalendrastha iva># dåràntaranikçùñaü lokaü pa÷yati | dçùñvà ca karuõàyate ÷ràvakapratyekabuddhàn api pràg eva tadanyàn |

pravçttir åddhittir avçtir à÷rayo nivçttir àvçttir atho dvayàdvayà |
samàvi÷iùñà api sarvagàtmikà tathàgatànàü parivçttir iùyate || AMsa_9.14 ||

anena tçtãyena tadda÷aprabhedaü dar÷ayati | sà hi tathàgatànàü parivçttiþ paràrthavçttir iti #<pravçttiþ># | sarvadharmavi÷iùñatvàd utkçùñà vçttir ity #<udvçttiþ># | saükle÷ahetàv #<avçttiþ># | #<à÷raya># iti yo 'sau parivçttyà÷rayastaü dar÷ayati | saükle÷àn nivçttito #<nivçttiþ># | àtyantikatvàd àyatà vçttir ity #<àvçttiþ># | abhisaübodhiparinirvàõadar÷anavçttyà #<dvayà># vçttiþ | saüsàranirvàõàpratiùñhitatvàt saüskçtàsaüskçtatvenà#<dvayà># vçttiþ | vimuktisàmànyena ÷ràvakapratyekabuddha#<samà># vçttiþ | balavai÷àradyàdibhiþ buddhadharmair asamatvàd #<vi÷iùñà># vçttiþ | sarvayànopade÷agatatvàt #<sarvagatà># vçttiþ |

yathàmbaraü sarvagataü sadàmataü tathaiva tat sarvagataü sadàmatam |
yathàmbaraü råpagaõeùu sarvagaü tathaiva tat satvagaõeùu sarvagam || AMsa_9.15 ||

anena caturthena tatsvabhàvasya buddhatvasya sarvagatatvaü dar÷ayati | àkà÷asàdharmyeõodde÷anirde÷ataþ pårvàparàrdhàbhyàü | #<satvagaõeùu sarvagatatvaü># buddhatvasyàtmatvena sarvasatvopagamane pariniùpattito veditavyaü |


yathodabhàjane bhinne candrabimbaü na dç÷yate |
tatha duùñeùu satveùu buddhabimbaü na dç÷yate || AMsa_9.16 ||

(#<Msa 37>#)
anena pa¤camena sarvagatatve 'pyabhàjanabhåteùu satveùu a#<buddhabimba>#dar÷anaü dçùñàntena sàdhayati |

yathàgnir jvalate 'nyatra punar anyatra ÷àmyati |
buddheùv api tathà j¤eyaü saüdar÷anamadar÷anam || AMsa_9.17 ||

anena ùaùñhena buddhavineyeùu satsu buddhotpàdàt tad#<dar÷anaü># | vinãteùu parinirvàõàt tad#<adar÷anaü># agnijvalana÷amanasàdharmyeõa sàdhayati | anàbhogàpratiprasrabdhabuddhakàryatve catvàraþ ÷lokàþ |

aghañitebhyas tåryebhyo yathà syàc chabdasaübhavaþ |
tathà jine vinàbhogaü de÷anàyàþ samudbhavaþ || AMsa_9.18 ||
yathà maõer vinà yatnaü svaprabhàvasanidar÷anam |
buddheùv api vinàbhogaü tathà kçtyanidar÷anam || AMsa_9.19 ||

àbhyàü ÷lokàbhyàm anàbhogena buddhakàryaü sàdhayaty #<aghañitatårya>#÷abda#<maõiprabhàva>#sàdharmyeõa |

yathàkà÷e avicchinnà dç÷yante lokataþ kriyàþ |
yathaivànàsrave ghàtau avicchinnà jinakriyàþ || AMsa_9.20 ||
yathàkà÷e kriyàõàü hi hànir abhyudayaþ sadà |
yathaivànàsrave dhàtau buddhakàryodayavyayaþ || AMsa_9.21 ||

àbhyàm apy apratiprasrabdhabuddhakàryatvaü buddhakçtyasyàvicchedàt | #<àkà÷a># iva loka#<kriyàõàm># avicchede 'pi cànyànyakriyo#<dayavyayas># tathaiva | anàsravadhàtugàmbhãrye ùoóa÷a ÷lokàþ |

paurvàparyàvi÷iùñàpi sarvàvaraõanirmalà |
na ÷uddhà nàpi cà÷uddhà tathatà buddhatà matà || AMsa_9.22 ||

paurvàparyeõa vi÷iùñatvàn na ÷uddhà | pa÷càt sarvàvaraõanirmalatvàn nà÷uddhà malavigamàt |

÷ånyatàyàü vi÷uddhàyàü nairàtmyàn màrgalàbhataþ |
buddhàþ ÷uddhàtmalàbhitvàt gatà àtmamahàtmatàm || AMsa_9.23 ||

(#<Msa 38>#)
tatra cànàsrave dhàtau buddhànàü paramàtmà nirdi÷yate | kiü kàraõaü | agranairàtmyàtmakatvàt | agraü #<nairàtmyaü vi÷uddhà># tathatà sà ca buddhànàm àtmà svabhàvàrthena tasyàü vi÷uddhàyàm agraü nairàtmyam àtmànaü buddhà labhante ÷uddhaü | ataþ #<÷uddhàtmalàbhitvàt># buddhà àtmamàhàtmyaü pràptà ity anenàbhisaüdhinà buddhànàm anàsrave dhàtau paramàtmà vyavasthàpyate |

na bhàvo nàpi càbhàvo buddhatvaü tena kathyate |
tasmàd buddhatathàpra÷ne avyàkçtanayo mataþ || AMsa_9.24 ||

tenaiva kàraõena buddhatvaü #<na bhàva># ucyate | pudgaladharmàbhàvalakùaõatvàt tadàtmakatvàc ca buddhatvasya | #<nàbhàva># ucyate tathatàlakùaõabhàvàt | ato buddhasya bhàvàbhàva#<pra÷ne># bhavati tathàgataþ paraü maraõàn na bhavatãty evamàdir #<avyàkçtanayo mataþ># |

dàha÷àntir yathà lohe dar÷ane timirasya ca |
cittaj¤àne tathà bauddhe bhàvàbhàvo na ÷asyate || AMsa_9.25 ||

#<yathà ca lohe dàha÷àntir dar÷ane ca timiram etasya># ÷àntir na bhàvo dàhatimirayor abhàvalakùaõatvàt | nàbhàvaþ ÷àntilakùaõena bhàvàt | evaü buddhànàü #<cittaj¤àne># ca dàhatimirasthànãyayo ràgàvidyayoþ ÷àntir #<na bhàvaþ ÷asyate># tadabhàvaprabhàvitatvàc cetaþpraj¤àvimuktyà nàbhàvas tena tena vimuktilakùaõena bhàvàt |

buddhànàm amale dhàtau naikatà bahutà na ca |
àkà÷avad adehatvàt pårvadehànusàrataþ || AMsa_9.26 ||

#<buddhànàm># anàsrava#<dhàtau naikatvaü># pårvadehànusàreõa | na bahutvaü dehàbhàvàd #<àkà÷avat># |

balàdibuddhadharmeùu bodhã ratnàkaropamà |
jagatku÷alasasyeùu mahàmeghopamà matà || AMsa_9.27 ||
puõyaj¤ànasupårõatvàt pårõacandropamà matà |
j¤ànàlokakaratvàc ca mahàdityopamà matà || AMsa_9.28 ||

(#<Msa 39>#)
etau ratnàkarameghopamatve #<pårõacandramahàdityopama>#tve ca ÷lokau gatàrthau |

ameyà ra÷mayo yadvad vyami÷rà bhànumaõóale |
sadaikakàryà vartante lokam àlokayanti ca || AMsa_9.29 ||
yathaivànàsrave dhàtau buddhànàm aprameyatà |
mi÷raikakàryà kçtyeùu j¤ànàlokakarà matà || AMsa_9.30 ||

ekena #<vyàmi÷rara÷my># ekakàryasyopamatayà sàdharaõakarmatàü dar÷ayati | ra÷mãnàm #<ekakàryatvaü># pàcana÷oùaõasamànakàryatvàd veditavyaü | dvitãyenànàsrave dhàtau mi÷raikakàryatvaü nirmàõàdikçtyeùu |

yathaikara÷miniþsàràt sarvara÷miviniþsçtiþ |
bhànos tathaiva buddhànàü j¤eyà j¤ànaviniþsçtiþ || AMsa_9.31 ||


ekakàle #<sarvara÷miviniþsçtyà># sa ca buddhànàm ekakàle j¤ànapravçttiü dar÷ayati |

yathaivàdityara÷mãnàü vçttau nàsti mamàyitam |
tathaiva buddhaj¤ànànàü vçttau nàsti mamàyitam || AMsa_9.32 ||
yathà såryaikamuktàbhai ra÷mibhir bhàsyate jagat |
sakçt j¤eyaü tathà sarvaü buddhaj¤ànaiþ prabhàsyate || AMsa_9.33 ||

mamatvàbhàve jagajj¤eyaprabhàsena ca | yathàkramaü ÷lokau gatàrthau |

yathaivàdityara÷mãnàü meghàdyàvaraõaü matam |
tathaiva buddhaj¤ànànàm àvçtiþ satvaduùñatà || AMsa_9.34 ||

yathà ra÷mãnàü #<meghàdyàvaraõam># aprabhàsena | tathà #<buddhaj¤ànànàm># àvaraõaü satvànàm àbhàjanatvena duùñatà pa¤cakaùàyàtyutsadatayà |

yathà pàü÷uva÷àd vastre raïgacitràvicitratà |
tathà 'vedhava÷àn muktau j¤ànacitràvicitratà || AMsa_9.35 ||

#<yathà pàü÷uvi÷eùeõa vastre raïgavicitratà># kvacid #<avicitratà># | tathaiva pårvapràõidhànacaryàbalàdhànavi÷eùàt(#<Msa 40>#) buddhànàü #<vimuktau j¤ànavicitratà># bhavati | ÷ràvakapratyekabuddhànàü vimuktàv #<avicitratà># |

gàmbhãryam amale dhàtau lakùaõasthànakarmasu |
buddhànàm etad uditaü raïgair vàkà÷acitraõà || AMsa_9.36 ||

etad anàsravadhàtau buddhànàü trividhaü #<gàmbhãryam># evam uktaü | lakùaõagàmbhãryaü caturbhiþ ÷lokaiþ | sthànagàmbhãryaü pa¤camenaikatvapçthaktvàbhyàm asthitatvàt | karmagàmbhãryaü da÷abhiþ | tat punar lakùaõagàmbhãryaü vi÷uddhilakùaõaü paramàtmalakùaõam avyàkçtalakùaõaü vimuktilakùaõaü càrabhyoktaü | karmagàmbhãryaü bodhipakùàdiratnà÷rayatvakarma satvaparipàcanakarma niùñhàgamanakarma dharmade÷anàkarma nirmàõàdikçtyakarma j¤ànapravçttikarma avikalpanakarma citràkàraj¤ànakarma j¤ànàpravçttikarma vimuktisàmànyaj¤ànavi÷eùakarma càrabhyoktaü | seyamanàsrave dhàtau niùprapa¤catvàd àkà÷opame gàmbhãryaprabhedade÷anà yathà #<raïgair àkà÷acitraõã># veditavyà |

sarveùàm avi÷iùñàpi tathatà ÷uddhim àgatà |
tathàgatatvaü tasmàc ca tadgarbhàþ sarvadehinaþ || AMsa_9.37 ||

#<sarveùàü nirvi÷iùñà tathatà># tadvi÷uddhisvabhàva÷ ca tathàgataþ | ataþ sarve satvàs tathàgatagarbhà ity ucyate | vibhutvàvibhàge ÷lokà ekàda÷a |

÷ràvakàõàü vibhutvena laukikasyàbhibhåyate |
pratyekabuddhebhyo manaþbuddhabhaumena ÷ràvakasyàbhibhåyate || AMsa_9.38 ||
bodhisatvavibhutvasya tatkalàü nànugacchati |
tathàgatavibhutvasya tatkalàü nànugacchati || AMsa_9.39 ||

àbhyàü tàvad dvàbhyàü prabhàvotkarùavi÷eùeõa buddhànàü vibhutvaü dar÷ayati |

aprameyam acintyaü ca vibhutvaü bauddham iùyate |
yasya yatra yathà yàvat kàle yasmin pravartate || AMsa_9.40 ||

anena tçtãyena prakàraprabhedagàmbhãryavi÷eùàbhyàü katham #<aprameyaü># kathaü và#<cintyam># ity àha | yasya pudgalasyàrthe tat #<pravartate># yatra lokadhàtau yathà tàdç÷aiþ prakàrair #<yàvad># alpaü (#<Msa 41>#) và bahu và #<yasmin kàle># | ava÷iùñaiþ ÷laukeþ manovçttibhedena vibhutvabhedaü dar÷ayati |

pa¤cendriyaparàvçttau vibhutvaü labhyate param |
sarvàrthavçttau sarveùàü guõadvàda÷a÷atodaye || AMsa_9.41 ||

#<pa¤cendriyaparàvçttau># dvividhaü #<vibhutvaü paramaü labhyate># | sarveùàü pa¤cànàm indriyàõàü #<sarva>#pa¤cà#<rthavçttau># | tatra pratyekaü #<dvàda÷aguõa÷ato>#tpattau |


manaso 'pi paràvçttau vibhutvaü labhyate param |
vibhutvànucare j¤àne nirvikalpe sunirmale || AMsa_9.42 ||

manasaþ paràvçttau #<vibhutvànucare># nirvikalpe suvi÷uddhe #<j¤àne># paramaü #<vibhutvaü labhyate># | yena sahitaü sarvaü vibhutvaj¤ànaü pravartate |

sàrthodgrahaparàvçttau vibhutvaü labhyate param |
kùetra÷uddhau yathàkàmaü bhogasaüdar÷anàya hi || AMsa_9.43 ||

#<artha>#paràvçttau #<udgraharparàvçttau># ca #<kùetravi÷uddhi>#vibhutvaü paramaü labhyate yena #<yathàkàmaü bhogasaüdar÷anaü># karoti |

avyàghàte sadàkàlaü sarveùàü j¤ànakarmaõàm || AMsa_9.44 ||

#<vikalpaparàvçttau sarveùàü j¤ànànàü karmaõàü># ca sarva#<kàlam># avyàghàte paramaü vibhutvaü labhyate |

pratiùñhàyàþ paràvçttau vibhutvaü labhyate param |
apratiùñhitanirvàõaü buddhànàm acale male pade || AMsa_9.45 ||

#<pratiùñhàparàvçttàv apratiùñhitanirvàõaü># paramaü vibhutvaü labhyate #<buddhànàm># anàsrave dhàtau |

maithunasya paràvçttau vibhutvaü labhyate param |
buddhasaukhyavihàre 'tha dàrà 'saükle÷adar÷ane || AMsa_9.46 ||

(#<Msa 42>#) 
#<maithunasya paràvçttau># dvayor #<buddhasukhavihàre># ca #<dàrà 'saükle÷adar÷ane># ca |

àkà÷asaüj¤àvyàvçttau vibhutvaü labhyate param |
cintitàrthasamçddhau ca gatiråpavibhàvane || AMsa_9.47 ||

#<àkà÷asaüj¤àvyàvçttau># dvayor eva #<cintitàrthasamçddhau ca># yena gaganagarbho bhavati | #<gatiråpavibhàvane># ca yatheùñagamanàd àkà÷ava÷ãkaraõàc ca |

ity ameyaparàvçttàv ameyavibhutà matà |
acintyakçtyànuùñhànàd buddhànàm amalà÷raye || AMsa_9.48 ||

ity anena mukhenàprameyà paràvçttiþ | tatra càprameyaü vibhutvam #<acintyakarmànuùñhànaü buddhànàm># anàsrave dhàtau veditavyaü | tasyaiva buddhasya satvaparipàkanimittatve sapta ÷lokàþ |


÷ubhe vçddho loko vrajati suvi÷uddhau paramatàü ÷ubhe cànàrabdhvà vrajati ÷ubhavçddhau paramatàm |
vrajaty evaü loko di÷i di÷i jinànàü sukathitair apakvaþ pakvo và na ca punar a÷eùaü dhruvam iha || AMsa_9.49 ||

anena yàdç÷asya paripàkasya nimittaü bhavati taddar÷ayati | upacitaku÷alamålànàü ca vimuktau paramatàyàm anupacitaku÷alamålànàü ca ku÷alamålopacaye | apakvaþ #<÷ubhavçddhau paramatàü># vrajanapàkaü vrajati pakvaþ #<suvi÷uddhau paramatàü vrajati># | evaü ca nityakàlaü vrajati na ca niþ÷eùaü lokasyànantatvàt |

tathà kçtvà caryàü kçcchràvàpyàü paramaguõayogàd bhutavartã mahàbodhiü nityàü dhruvam a÷araõànàü ca ÷araõam |
labhante yaddhãrà da÷adig sadà sadà sarvasamayaü tad à÷caryaü loke suvidhacaraõàn nàdbhutam api || AMsa_9.50 ||

anena dvitãyena paripakvànàü bodhisatvànàü paripàkasyà#<÷caryaü># nà÷caryaü | (#<Msa 43>#) lakùaõaü #<sadà sarvasamayam># iti nityaü nirantaraü ca tad anubhåya màrgacaraõaü #<suvidhicaraõaü># |

kvaciddharmठca kaü dharmyaü cakraü bahumukha÷atair dar÷ayati yaþ kvacij janmàntardhiü kvacid api vicitràü janacarãm |
kvacitkçtsnàü bodhiü kvacid api ca nirvàõam asakçt na ca sthànàt tasmàd vicalati sa sarvaü ca kurute || AMsa_9.51 ||

anena tçtãyena yugapadbahumukhaparipàcanopàyaprayoge nimittatvaü dar÷ayati | yathà yatrasthaþ satvàn vinayati | vicitrà janacarã jàtakabhedena | #<na ca sthànàc calatã>#ty anàsravàd dhàtoþ |

na buddhànàm evaü bhavati mama pakvo 'yam iti càprapàcyo 'yaü dehã api ca adhunàpàcyata iti |
vinà saüskàraü tu prapacam upayàty eva janatà ÷ubhair dharmair nityaü di÷i di÷i samantàt trayamukham || AMsa_9.52 ||

anena caturthena tatparipàkaprayoganimittatvam anabhisaüskàreõa da÷ayati | trayamukham iti yànatrayeõa |

yathàyatnaü bhànuþ pratataviùadair aü÷avisaraiþ prapàkakaü sasyànàü di÷i di÷i samantàt prakuråte |
tathà dharmàrko 'pi pra÷amavidhidharmàü÷uvisaraiþ prapàkaü sasyànàü di÷i di÷i samantàt prakuråte || AMsa_9.53 ||

anena pa¤camenànabhisaüskàraparipàcanadçùñàntaü dar÷ayati |

yathaikasmàd dãpàd bhavati sumahàn dãpanicayo 'prameyo 'saükhyeyo na ca sa punar eti vyayamataþ |
yathaikasmàd buddhàd pàkàbhavati sumahàn paripàkapàkanicayo 'prameyo 'saükhyeyo na ca punar eti punar upaiti vyayamataþ || AMsa_9.54 ||

(#<Msa 44>#)
anena ùaùñhena paraüparayà paripàcanaü |


yathà toyais tçptiü vrajati na mahàsàgara iva na vçddhiü và yàti pratataviùadàmbu pravi÷anaiþ |
tathà bauddhau dhàtuþ satatasamitaiþ ÷uddhivi÷anair na tçptiü vçddhiü và vrajati paramà÷caryam iha tat || AMsa_9.55 ||

anena saptamena paripakvànàü vimuktiprave÷e samudrodàharaõena dharmadhàtor atçptiü càvakà÷adànàd avçddhiü dhyànàdhikatvàt | dharmadhàtuvi÷uddhau catvàraþ ÷lokàþ |

sarvadharmadvayàvàratathatà÷uddhilakùaõaþ |
vastuj¤ànatadàlambava÷itàkùayalakùaõaþ || AMsa_9.56 ||

eùa svabhàvàrtham àrabhyaikaþ ÷lokaþ | kle÷aj¤eyàvaraõadvayàt sarvadharmatathatàvi÷uddhilakùaõa÷ ca | vastutadàlambanaj¤ànayor akùayava÷itàlakùaõa÷ ca |

| sarvatas tathatàj¤ànabhàvanà samudàgamaþ |
sarvasatvadvayàdhànasarvathàkùayatà phalam || AMsa_9.57 ||

eùa hetvarthaü phalàrthaü càrabhya dvitãyaþ ÷lokaþ | sarvatastathatàj¤ànabhàvanà dharmadhàtuvi÷uddhihetuþ | #<sarvata># iti sarvadharmaparyàyamukhaiþ | #<sarvasatvànàü sarvathà hitasukhadvayàdhànàkùayatà phalaü># |

kàyavàkcittanirmàõaprayogopàyakarmakaþ |
samàdhidhàraõãdvàradvayàmeyasamanvitaþ || AMsa_9.58 ||

eùa karmàrthaü yogàrthaü càrabhya tçtãyaþ ÷lokaþ | trividhiü kàyàdinirmàõaü karma samàdhidhàraõãmukhàbhyàü dvayena càprameyeõa puõyaj¤ànasaübhàreõa samanvàgamo yogaþ |

svabhàvadharmasaübhoganirmàõair bhinnavçttikaþ |
dharmadhàtur vi÷uddho 'yaü buddhànàü samudàhçtaþ || AMsa_9.59 ||

(#<Msa 45>#)
eùa vçttyartham àrabhya caturthaþ ÷lokaþ | svàbhàvikasàübhogikanairmàõikakàyavçttyà bhinnavçttikaþ | buddhakàyavibhàge sapta ÷lokàþ |

svàbhàviko 'tha sàübhogyaþ kàyo nairmàõiko 'paraþ |
kàyabhedà hi buddhànàü prathamas tu dvayà÷rayaþ || AMsa_9.60 ||

trividhiþ kàyo buddhànàü | svàbhàviko dharmakàya à÷rayaparàvçttilakùaõaþ | sàübhogiko yena parùanbhaõóaleùu dharmasaübhogaü karoti | nairmàõiko yena nirmàõena satvàrthaü karoti |

sarvadhàtuùu sàübhogyo bhitro gaõaparigrahaiþ |
kùetrai÷ ca nàmabhiþ kàyair dharmasaübhogaceùñitaiþ || AMsa_9.61 ||

tatra sàübhogikaþ sarvalokadhàtuùu parùanmaõóalabuddhakùetranàm a÷arãradharmasaübhogakriyàbhir bhinnaþ |

samaþ såkùma÷ ca tacchiùñaþ kàyaþ svàbhàviko mataþ |
saübhogavibhutàhetur yatheùñaü bhogadar÷ane || AMsa_9.62 ||

svàbhàvikaþ sarvabuddhànàü samo nirvi÷iùñatayà | såkùmo durj¤ànatayà | tena sàübhogikena kàyena saübaddhaþ saübhogavibhutve ca hetur yatheùñaü bhogadar÷anàya |

ameyaü buddhanirmàõaü kàyo nairmàõiko mataþ |
dvayor dvayàrthasaüpattiþ sarvàkàrà pratiùñhità || AMsa_9.63 ||

nairmàõikas tu kàyo buddhànàm aprameyaprabhedaü buddhanirmàõaü sàübhogikaþ svàthasaüpattilakùaõaþ | nairmàõikaþ paràrthasaüpattilakùaõaþ | evaü dvayàrthasaüpattir yathàkramaü dvayoþ pratiùñhitàþ sàübhogike ca kàye nairmàõike ca |

÷ilpajanmamahàbodhisadànirvàõadar÷anaiþ |
buddhanirmàõakàyo 'yaü mahàmàyo mahopàyo vimocane || AMsa_9.64 ||

sa punar nirmàõakàyaþ sadà vineyàrthaü ÷ilpasya vãõàvàdanàdibhiþ | janmana÷ càbhisaübodhe÷ ca (#<Msa 46>#) 
nirvàõasya ca dar÷anair vimocane mahopàyatvàt paràrthasaüpattilakùaõo veditavyaþ |

tribhiþ kàyais tu vij¤eyo buddhànàü kàyasaügrahaþ |
sà÷rayaþ svaparàrtho yas tribhiþ kàyair nirdar÷itaþ || AMsa_9.65 ||

tribhi÷ ca kàyair buddhànàü sarvakàyasaügraho veditavyaþ | ebhis tribhiþ kàyaiþ sà÷rayaþ svaparàrtho nidar÷itaþ | dvayoþ svaparàrthaprabhàvitatvàt dvayo÷ ca tadà÷ritatvàd yathà pårvam uktaü |

à÷rayeõà÷ayenàpi karmaõà te samà matàþ |
prakçtyà 'sraüsanenàpi prabandhenaiùu nityatà || AMsa_9.66 ||

te ca trayaþ kàyàþ sarvabuddhànàü yathàkramaü tribhir nirvi÷eùà à÷rayeõa dharmadhàtor abhinnatvàt à÷ayena pçthak buddhà÷ayasyàbhàvàt | karmaõà ca sàdhàraõakarmakatvàt | teùu ca triùu kàyeùu yathàkramaü trividhà nityatà veditavyà yena nityakàyàs tathàgatà ucyante | prakçtyà nityatà svàbhàvikasya svabhàvena nityatvàt | asraüsanena sàübhogikasya dharmasaübhàgo vicchedàt | prabandhena nairmàõikasyàntarvyaye punaþ punar nirmàõadar÷anàt | buddhaj¤ànavibhàge da÷a ÷lokàþ |

àdar÷aj¤ànamacalaü trayaj¤ànaü tadà÷ritam |
samatàpratyavekùàyàü kçtyànuùñhàna eva ca || AMsa_9.67 ||

caturvidhaü buddhànàü j¤ànam àdar÷aj¤ànaü samatàj¤ànaü pratyavekùàj¤ànaü kçtyànuùñhànaj¤ànaü ca | àdar÷aj¤ànam acalaü trãõi j¤ànàni tadà÷ritàni calàni |


àdar÷aj¤ànamamamàparicchinnaü sadànugam |
sarvaj¤eyeùv asaümåóhaü na ca teùv àmukhaü sadà || AMsa_9.68 ||

àdar÷aj¤ànam amamam aparicchinnaü de÷ataþ sadànugaü kàlataþ | sarvaj¤eyeùv asaümåóhaü sadàvaraõavigamàt na ca teùv àmukham anàkàratvàt |

sarvaj¤ànanimittatvàn mahàj¤ànàkaropamam |
saübhogabuddhatà j¤ànapratibimbodayàc ca tat || AMsa_9.69 ||

(#<Msa 47>#)
teùàü ca samatàdij¤ànànàü sarvaprakàràõàü hetutvàt sarvaj¤ànànàmàkaropamaü | saübhogabuddhatvatajj¤ànapratibimbodayàcca tadàdar÷aj¤ànam ity ucyate |

satveùu samatàj¤ànaü bhàvanà÷uddhito 'malaü matam |
apratiùñhasa÷amàviùñaü samatàj¤ànamiùyate || AMsa_9.70 ||

yadbodhisatvenàbhisamayakàleùu samatàj¤ànaü pratilabdhaü tadbhàvanà÷uddhito budhipràptasyàpratiùñhitanirvàõe niviùñaü samatàj¤ànamiùyate |

mahàmaitrãkçpàbhyàü ca sarvakàlànugaü matam |
yathàdhimokùaü satvànàü buddhabimbanidar÷akam || AMsa_9.71 ||

mahàmaitrãkaruõàbhyàü sarvakàlànugaü yathàdhimokùaü ca satvànàü buddhabimbanidar÷akaü | yataþ kecit satvàs tathàgataü nãlavarõaü pa÷yanti kecit pãtavarõam ity evamàdi |

pratyavekùaõakaü j¤àne j¤eyeùv avyàhataü sadà |
dhàraõãnàü samàdhãnàü nidhànopamam eva ca || AMsa_9.72 ||
pariùanmaõóale sarvavibhåtãnàü nidar÷akam |
sarvasaü÷ayavicchedi mahàdharmapravarùakam || AMsa_9.73 ||

pratyavekùaõakaü j¤ànaü yathà÷lokaü |

kçtyànuùñhànatàj¤ànaü nirmàõaiþ sarvadhàtuùu |
citràprameyàcintyai÷ ca sarvasatvàrthakàrakam || AMsa_9.74 ||

kçtyànuùñhànaj¤ànaü sarvalokadhàtuùu nirmàõair nànàprakàrair aprameyair acintyai÷ ca sarvasatvàrthakaraü |

kçtyaniùpattibhir bhedaiþ saükhyàkùetrai÷ ca sarvadà |
acintyaü buddhanirmàõaü vij¤eyaü tac ca sarvathà || AMsa_9.75 ||

tac ca buddhanirmàõaü sadà sarvathà càcintyaü veditavyaü | kçtyakriyàbhedataþ saükhyàtakùetrata÷ ca |

dhàraõàt samacittàc ca samyagdharmaprakà÷anàt |
kçtyànuùñhànata÷ caiva caturj¤ànasamudbhavaþ || AMsa_9.76 ||

(#<Msa 48>#)
tatra dhàraõàt ÷rutànàü dharmàõàü | samacittatà sarvasatveùv àtmaparasamatayà | ÷eùaü gatàrthaü | buddhànekatvàpçthaktve ÷lokaþ |

gotrabhedàd avaiyarthyàt sàkalyàd apy anàditaþ |
abhedàn naikabuddhatvaü bahutvaü càmalà÷raye || AMsa_9.77 ||

eka eva buddha ity etann eùyate | kiü kàraõaü | gotrabhedàt | anantà hi buddhagotràþ satvàþ | tatraika evàbhisaübuddho nànye 'bhisaübhotsyanta iti | kuta etat | puõyaj¤ànasaübhàravaiyarthyaü ca syàd anyeùàü bodhisatvànàm anabhisaübodhàn na ca yuktaü vaiyarthyaü | tasmàd avaiyarthyàd api naika eva buddhaþ satvàrthakriyàsàkalyaü ca na syàt | buddhasya buddhatve kasyacit apratiùñhàpanàd etac ca na yuktaü | na ca ka÷cid àdibuddho 'sti vinà saübhàreõa buddhatvàyogàd vinà cànyena buddhena saüsthànàyogàd ity anàditvàd apy eko buddho na yuktaþ | bahutvam api neùyate buddhànàü dharmakàyasyàbhedàd anàsrave dhàtau | buddhatvopàyaprave÷e catvàraþ ÷lokàþ |

yà 'vidyamànatà saiva paramà vidyamànatà |
sarvathà 'nupalambha÷ ca upalambhaþ paro mataþ || AMsa_9.78 ||

yà parikalpitena svabhàvenàvidyamànatà saiva paramà vidyamànatà pariniùpannena svabhàvena | ya÷ ca sarvathà 'nupalambhaþ parikalpitasya svabhàvasya sa eva parama upalambhaþ pariniùpannasvabhàvasya |

bhàvanà paramà ceùñà bhàvanàm avipa÷yatàm |
pratilambhaþ para÷ ceùñaþ pratilambhaü ca pa÷yatàm || AMsa_9.79 ||

saiva paramà bhàvanà yo bhàvanàyà anupalambhaþ | sa eva paramaþ pratilambho yaþ pratilambhànupalambhaþ |

pa÷yatàü gurutvaü tàü dãrghaü nimittaü vãryam àtmanaþ |
màninàü bodhisatvànàü dåre bodhir niråpyate || AMsa_9.80 ||

ye ca gurutvaü bahutvaü pa÷yanti adbhutadharmayuktaü | dãrghaü ca kàlaü pa÷yanti tatsamudàgamàya | nimittaü na pa÷yanti cittàlambanaü | àtmana÷ ca vãryaü vayam àrabdhavãryà (#<Msa 59>#) buddhatvaü pràpsyàma iti | teùàm evaü màninàü bodhisatvànàm aupalambhikatvàt dåre bodhir niråpyate |

pa÷yatàm kalpanàmàtraü sarvam etad yathoditaü |
akalpabodhisatvànàü pràptà bodhir niråpyate || AMsa_9.81 ||

kalpanàmàtraü tv etat sarvam iti pa÷yatàü tasyàpi kalpanàmàtrasyàvikalpanàd akalpabodhisatvànàm anutpattikadharmakùàntilàbhàvasthàyàm arthataþ pràptaiva bodhir ity ucyate | buddhànàm anyonya naikakàryatve catvàraþ ÷lokàþ |

bhinnà÷rayà bhinnajalà÷ ca nadyaþ alpodakàþ kçtyapçthaktvakàryàþ |
jalà÷ritapràõitanåpabhogyà bhavanti pàtàlamasaüpraviùñàþ || AMsa_9.82 ||
samudraviùñà÷ ca bhavanti sarvà ekà÷rayà ekamahàjalà÷ ca |
mi÷raikakàryà÷ ca mahopabhogyà jalà÷ritapràõigaõasya nityam || AMsa_9.83 ||
bhinnà÷rayà bhinnamatà÷ ca dhãràþ svalpàvabodhàþ pçthagàtmakçtyàþ |
parãttasatvàrthasadopabhogyà bhavanti buddhatvam asaüpraviùñàþ || AMsa_9.84 ||
buddhatvaviùñà÷ ca bhavanti sarve ekà÷rayà ekamahàvabodhàþ |
mi÷rekakàryà÷ ca mahopabhogyàþ sadà mahàsatvagaõasya te hi || AMsa_9.85 ||

tatra bhinnà÷raya nadyaþ svabhàjanabhedàt | kçtyapçthaktvakàryàþ pçthaktvena kçtyakaraõàt | tanåpabhogyà ity alpànàm upabhogyàþ | ÷eùaü gatàrthaü | buddhatvaprotsahane ÷lokaþ |

iti nirupama÷ukladharmayogàd hitasukhahetutayà ca buddhabhåmeþ |
÷ubhaparamasukhàkùayàkaratvàt ÷ubhamatir arhati bodhicittam àptum || AMsa_9.86 ||

nirupama÷ulkadharmayogàt svàrthasaüpattitaþ | hitasukhahetutvàc ca buddhatvasya paràrthasaüpattiþ | anavadyotkçùñàkùayasukhàkaratvàc ca sukhavihàro vi÷eùataþ | buddhimàn ahãnabodhicittam àdàtuü tatpraõidhànaparigrahàt |

mahàyànasåtràlaükàre bodhyadhikàro navamaþ


(#<Msa 50>#)
CHAPITRE X
da÷amo 'dhikàraþ

uddànam
àdiþ siddhiþ ÷araõaü gotraü citte tathaiva cotpàdaþ |
svaparàrthas tatvàrthaþ prabhàvaparipàkabodhi÷ ca || AMsa_10.1 ||

eùa ca bodhyadhikàra àdim àrabhya yàvat bodhipañalànusàreõànugantavyaþ | adhimuktiprabhedalakùaõavibhàge ÷lokau |

jàtàjàtà gràhikà gràhyabhåtà mitràdàttà svàtmato bhràntikà ca |
abhràntànyà àmukhà naiva cànyà ghoùàcàrà caiùikà cekùikà ca || AMsa_10.2 ||

jàtà atãtapratyutpannà | ajàtà anàgatà | gràhikà àdhyàtmikã yayàlambanam adhimucyate | gràhyabhåtà bàhyà yànàlambanatvenàdhimucyate | mitràdàttà audàrikã | svàtmataþ såkùmà | bhràntikà hãnà viparãtàdhimokùàt | abhràntikà pra÷àntà | àmukhà antike samavahitapratyayatvàt | anàmukhà dåre viparyayàt | ghoùàcàrà ÷rutamayã | eùikà cintàmayã | ãkùikà bhàvanàmayã pratyavekùaõàt |

hàryà kãrõà 'vyàvakãrõà vipakùair hãnodàrà àvçtà 'nàvçtà ca |
yuktà 'yuktà saübhçtà 'saübhçtà ca gàóhaü viùñà dåragà càdhimuktiþ || AMsa_10.3 ||

hàryà mçdvã | vyavakãrõà madhyà | avyavakãrõà vipakùair adhimàtrà | hãnà'nyayàne | udàrà mahàyàne | àvçtà sàvaraõà vi÷eùagamanàya | anàvçtà niràvaraõà | yuktà sàtatyasatkçtyaprayogàt | ayuktà tadvirahità | saübhçtàdhigamayogyà | (#<Msa 51>#) asaübhçtà viparyayàt | gàóhaü viùñà bhåmipraviùñà | dåragà pari÷iùñàsu bhåmiùu | adhimuktiparipanthe trayaþ ÷lokàþ |

amanaskàrabàhulyaü kau÷ãdyaü yogavibhramaþ |
kumitraü ÷ubhadaurbàlyam ayoni÷omanaskriyà || AMsa_10.4 ||

jàtàyà amanasikàrabàhulyaü paripanthaþ | ajàtàyàþ kau÷ãdyaü gràhyagràhakabhåtàyà yogavibhramas tathaivàbhinive÷àt | mitràdàttàyàþ kumitraü viparãtagràhaõàt | svàtmato 'dhimukteþ ku÷alamåladaurbalyaü | abhràntàyà ayoni÷o amanasikàraþ paripanthas tadvirodhitvàt |

pramàdo 'lpa÷rutatvaü ca ÷rutacintàlpatuùñatà |
÷amamàtràbhimàna÷ ca tathà 'parijayo mataþ || AMsa_10.5 ||

àmukhàyàþ pramàdas tasyà apramàdakçtatvàt | ghoùàcàràyà alpa÷rutatvaü nãtàrthasåtràntà÷ravaõàt | eùikàyàþ ÷rutamàtrasaütuùñatvam alpacintàsaütuùñatvaü ca | ãkùikàyà÷ cintàmàtrasaütuùñatvaü ÷amathamàtràbhimàna÷ ca | hàryàvyavakãrõayor aparijayaþ paripanthaþ |

anudvegas tathodvega àvçti÷ càpy ayuktatà |
asaübhçti÷ ca vij¤eyà'dhimuktiparipanthatà || AMsa_10.6 ||

hãnàyà anudvegaþ saüsàràt | udàràyà udvegaþ | anàvçtàyà÷ càvçttiþ | yuktàyà ayuktatà | saübhçtàyà asaübhçtiþ paripanthaþ | adhimuktàv anu÷aüse pa¤ca ÷lokàþ |

puõyaü mahadakaukçtyaü saumanasyaü sukhaü mahat |
avipraõà÷aþ sthairyaü ca vi÷eùagamanaü tathà || AMsa_10.7 ||
dharmàbhisamaya÷ càtha svaparàrthàptir uttamà |
kùipràbhij¤atvam ete hi anu÷aüsàdhimuktitaþ || AMsa_10.8 ||

(#<Msa 52>#)
jàtàyàü pratyutpannàyàü puõyaü mahat | atãtàyàm akaukçtyam avipratisàràt | gràhikàyàü gràhyabhåtàyàü ca mahatsaumanasyaü samàdhiyogàt | kalyàõamitrajanitàyàm avipraõà÷aþ | svayam adhimuktau sthairyaü | bhràntikàyàmàmukhàyàü ÷rutamayàdikàyàü ca yàvat madhyàyàü vi÷eùagamanaü | adhimàtràyàü dharmàbhisamayaþ | hãnàyàü svàrthapràptiþ | udàràyàü paràrthapràptiþ paramà | anàvçtayuktasaübhçtàdiùu ÷ulkapakùàsu kùipràbhij¤atvam anu÷aüsaþ |

kàminàü sà ÷vasadç÷ã kårmaprakhyà samàdhinàm |
bhçtyopamà svàrthinàü sà ràjaprakhyà paràrthinàm || AMsa_10.9 ||

yathà ÷và duþkhàrtaþ satatam avitçptaþ kùudhitako yathà kårma÷ càsau jalavivarake saükucitakaþ | yathà bhçtyo nityam upacakitamårtir vicarati | yathà ràjà ràj¤àü viùaye va÷avartã viharati |

tathà kàmisthàtçsvaparajanakçtyàrtham udite vi÷eùo vij¤eyaþ satatam adhimuktayà vividhayà |
mahàyàne tasya vidhivad iha matvà paramatàü bhç÷aü tasmin dhãraþ satatam iha tàm eva vçõuyàt || AMsa_10.10 ||

api khalu kàminàm adhimuktiþ ÷vasadç÷ã laukikasamàdhigatànàü kårmaprakhyà svàrthavatàü bhçtyopamà | ràjaprakhyà paràrthavatàü | etam evàrthaü pareõopapàdya mahàyànàdhimuktau samàdàpayati | adhimuktilayapratiùedhe ÷lokàþ |

manuùaùya bhåtàþ saübodhiü pràpnuvanti pratikùaõam |
aprameyà yataþ satvà layaü nàto 'dhivàsayet || AMsa_10.11 ||

tribhiþ kàraõair layo na yuktaþ | yato manuùabhåtà bodhiü pràpnuvanti | nityaü pràpnuvanti | aprameyà÷ ca pràpnuvanti |
adhimuktipuõyavi÷eùaõe dvau ÷lokau |

yathà puõyaü prasavate pareùàü bhojanaü dadat |
na tu svayaü sa bhu¤jànas tathà puõyamahodayaþ || AMsa_10.12 ||
(#<Msa 53>#)
såtrokto labhyate dharmàt paràrthà÷rayade÷itàt |
na tu svàrthà÷rayàd dharmàd de÷itàd upalabhyate || AMsa_10.13 ||

yathà bhojanaü dadataþ puõyam utpadyate paràrthàdhikàràt | na tu svayaü bhu¤jànasya svàrthàdhikàràt | evaü paràrthà÷rayade÷itàt mahàyànadharmàt teùu teùu såtreùåktaþ puõyodayo mahàül labhyate | na tu svàrthà÷rayade÷itàt ÷ràvakayànadharmàt | adhimuktiphalaparigrahe ÷lokaþ |

iti vipulagatau mahoghamahàryadharme janiya sadà matimàn mahàdhimuktim |
vipulasatatapuõyatadvivçddhiü vrajati guõair asamair mahàtmatàü ca || AMsa_10.14 ||

yatra yàdç÷yàdhimuktyà yo yatphalaü parigçhlàti | vistãrõe mahàyànadharme 'pariõãyayodàràdhimuktyà matimàn trividhaü phalaü parigçhõàti | vipulapuõyavçddhiü tasyà evàdhimukter vçddhiü taddhetukàü càtulyaguõamahàtmatàü buddhatvaü |

mahàyànasåtràlaükàre adhimuktyadhikàro da÷amaþ



CHAPITRE XI
ekàda÷o 'dhikàraþ

dharmaparyeùñyadhikàre àlambanaparyeùñau catvàraþ ÷lokàþ

piñakatrayaü dvayaü và saügrahataþ kàraõair navabhir iùñam |
vàsanabodhana÷amanaprativedhais tad vimocayati || AMsa_11.1 ||

piñakatrayaü såtravinayàbhidharmàþ | tad eva trayaü hãnayànàgrayànabhedena dvayaü bhavati | ÷ràvakapiñakaü bodhisatvapiñakaü ca | tatpunas trayaü dvayaü và kenàrthena piñakam ity àha | saügrahataþ sarvaj¤eyàrthasaügrahàd veditavyaü | kena kàraõena trayaü | navabhiþ kàraõair vicikitsàpratipakùeõa såtraü yo yatràrthe saü÷ayitas tasya tanni÷cayàrthaü de÷anàt | antadvayànuyogapratipakùeõa vinayaþ sàvadyaparibhogapratiùedhataþ kàmasukhallikànuyogàntasyànavadyaparibhogànuj¤ànata àtmaklamathànuyogàntasya | svayaüdçùñiparàmarùapratipakùeõàbhidharmo 'viparãtadharmalakùaõàbhidyotanàt | (#<Msa 54>#) punaþ ÷ikùàtrayade÷anà såtreõa adhi÷ãlàdhicittasaüpàdanatà vinayena ÷ãlavato 'vipratisàràdavipratisàreõa samàdhilàbhàt | adhipraj¤àsaüpàdanàbhidharmeõàviparãtàrthapravicayàt | punar dharmàrthade÷anà såtreõa | dharmàrthaniùpattirvinayena kle÷avinayasaüyuktasasya tayoþ prativedhàt | dharmàrthasàükathyavini÷cayakau÷alyam abhidharmeõeti | ebhir nabhiþ kàraõaiþ piñakatrayam iùñaü | tac ca saüsàràd vimocanàrthaü | kathaü punas tad vimocayati | vàsanabodha÷amanaprativedhais tad vimocayati | ÷rutena cittavàsanataþ | cintayà bodhanataþ | bhàvanayà ÷amathena ÷amanataþ | vipa÷yanayà prativedhataþ |

såtràbhidharmavinayà÷ caturvidhàrthà matàþ samàsena |
teùàü j¤ànàd dhãmàn sarvàkàraj¤atàm eti || AMsa_11.2 ||


te ca såtravinayàbhidharmàþ pratyekaü caturvidhàrthàþ samàsatas teùàü j¤ànàd bodhisatvaþ sarvaj¤atàü pràpnoti | ÷ràvakas tv ekasyà api gàthàyà artham àj¤àyàsravakùyaü pràpnoti |

à÷rayato lakùaõato dharmàd arthàc ca såcanàt såtram |
abhimukhato 'thàbhãkùõyàd abhibhavagatito 'bhidharma÷ ca || AMsa_11.3 ||

kathaü pratyekaü caturvidhàrthaþ | à÷rayakùaõadharmàrthasåcanàt såtraü | tatrà÷rayo yatra de÷e de÷itaü yena yasmai ca | lakùaõaü saüvçtisatyalakùaõaü paramàrthasatyalakùaõaü ca | dharmàþ skandhàyatanadhàtvàhàrapratãtyasamutpàdàdayaþ | artho 'nusaüdhiþ | abhimukhatvàd abhãkùõatvàd abhibhavanàd abhigamanàc càbhidharmo veditavyaþ | nirvàõàbhimukho dharmo 'bhidharmaþ satyabodhipakùavimokùamukhàdide÷anàt | abhãkùõaü dharmo 'bhidharma ekaikasya dharmasya råpyaråpisanidar÷anàdiprabhedena bahulanirde÷àt | abhibhavatãty abhidharmaþ parapravàdàbhibhavanàd vivàdàdhikaraõàdibhiþ | abhigamyate såtràrtha etenety abhidharmaþ |

àpatter utthànàd vyutthànàn niþsçte÷ ca vinayatvam |
pudgalataþ praj¤apteþ pravibhàgavini÷cayàc caiva || AMsa_11.4 ||

àpattitaþ samutthànato vyutthànato niþsaraõata÷ ca veditavyaþ | tatràpattiþ (#<Msa 55>#) pa¤càpattinikàyàþ | samutthànam àpattãnàm aj¤ànàt pramàdàt kle÷apràcuryàdanàdaràc ca | vyutthànam à÷ayato na daõóakarmataþ | niþsaraõaü saptavidhaü | pratide÷anà | abhyupagamaþ ÷ikùàdattakàdãnàü daõóakarmaõaþ | samavadyotaþ praj¤apte ÷ikùàpade punaþ paryàyeõa | aj¤ànàt prasrabdhiþ samagreõa saüghena ÷ikùàpadastha pratiprasrambhaõàt | à÷rayaparivçttir bhikùubhikùuõyoþ strãpuruùavya¤janaparivartanàd asàdhàraõà vedàpattiþ | bhåtapratyavekùà dharmoddànàkaraiþ pratyavekùàvi÷eùaþ | dharmatàpratilambha÷ ca satyadar÷anena kùudrànukùudràpannàbhàve dharmapratilambhàt | puna÷ caturvidhenàrthena vinayo veditavyaþ | pudgalato yam àgamya ÷ikùà praj¤apyate | praj¤aptito yadà 'rocite pudgalàparàdhe ÷àstà saünipàtya saügha÷ikùàü praj¤àpayati | pravibhàgato yaþ praj¤apte ÷ikùàpade tad udde÷asya vibhàgaþ | vini÷cayata÷ ca tatràpattiþ kathaü bhavaty anàpattir veti nirdhàraõàt | àlambanalàbhaparyeùñau trayaþ ÷lokàþ |

àlambanaü mato dharmaþ àdhyàtmaü bàhyakaü dvayam |
làbho dvayor dvayàrthena dvayo÷ cànupalambhataþ || AMsa_11.5 ||

..... bàhyam àdhyàtmikaü bàhyaü ca | tatra gràhakabhåtaü kàyàdikamàdhyàtmikaü gràhyabhåtaü bàhyaü tayor eva tathatàdvayaü | tatra dvayor àdhyàtmikabàhyayor àlambanayor dvayàrthena làbho yathàkramaü | yadi gràhyàrthàd gràhakàrtham abhinnaü pa÷yati gràhakàrthàc ca gràhyàrthaü dvayasya punaþ samastasyàdhyàtmikabàhyàlambanasya tathatàyà làbhas tayor eva dvayor anupalambhàd veditavyaþ |

manojalpair yathoktàrthaprasannasya pradhàraõàt |
arthakhyànasya jalpàc ca nàmni sthànàc ca cetasaþ || AMsa_11.6 ||
(#<Msa 56>#)
dharmàlambanalàbhaþ syàt tribhir j¤ànaiþ ÷rutàdibhiþ |
trividhàlambanalàbha÷ ca pårvoktas tat samà÷ritaþ || AMsa_11.7 ||

dharmàlambanalàbhaþ punas tribhir j¤ànair bhavati ÷rutacintàbhàvanàmayaiþ | tatra samàhitena cetasà manojalpair yathoktàrthaprasannasya tatpradhàraõàt | ÷rutamayena j¤ànena tallàbhaþ manojalpair iti saükalpaiþ | prasannasyety adhimuktasya ni÷citasya | pradhàraõàd iti pravicayàt | jalpàd arthakhyànasya pradhàraõàc cintàmayena tallàbhaþ | yadi manojalpàd evàyam arthaþ khyàtãti pa÷yati nànyan manojalpàd yathoktaü dvayàlambanalàbhe | cittasya nàmni sthànàt bhàvanàmayena j¤ànena tallàbho veditavyo dvayànupalambhàd yathoktaü dvayàlambanalàbhe | ata eva ca sa pårvoktas trividhàlambanalàbho dharmàlambanalàbhasaüni÷rito veditavyaþ | manasikàraparyeùñau pa¤ca ÷lokàþ |

tridhàtukaþ kçtyakaraþ sasaübàdhà÷rayo 'paraþ |
adhimuktinive÷ã ca tãvracchandakaro 'paraþ || AMsa_11.8 ||
hãnapårõà÷rayo dvedhà sajalpo 'jalpa eva ca |
j¤ànena saüprayukta÷ ca yogopaniùadàtmakaþ || AMsa_11.9 ||
saübhinnàlambana÷ càsau vibhinnàlambanaþ sa ca |
pa¤cadhà saptadhà caiva parij¤à pa¤cadhà 'sya ca || AMsa_11.10 ||
catvàraþ saptatriü÷ac ca àkàrà bhàvanàgatàþ |
màrgadvayasvabhàvo 'sau dvyanu÷aüsaþ pratãcchakaþ || AMsa_11.11 ||
prayogã va÷avartã ca parãtto vipulàtmakaþ |
yoginàü hi manaskàra eùa sarvàtmako mataþ || AMsa_11.12 ||

aùñàda÷avidho manaskàraþ | dhàtuniyataþ kçtyakara à÷rayavibhakto 'dhimuktinive÷aka÷ cchandajanakaþ samàdhisaüni÷rito j¤ànasaüprayuktaþ saübhinnàlambano vibhinnàlambanaþ parij¤àniyato bhàvanàkàrapraviùñaþ ÷amathavipa÷yanàmàrgasvabhàvo 'nu÷aüsamanaskàraþ pratãcchakaþ pràyogikamanaskàro va÷avartimanaskàraþ parãttamanaskàro vipulamanaskàra÷ ca | tatra dhàtuniyato yaþ ÷ràvakàdigotraniyataþ | kçtyakaro yaþ saübhçtasaübhàrasya | à÷rayavibhakto yaþ sasaübàdhagçhasthà÷rayo 'saübàdhapravrajità÷raya÷ ca | adhimuktinive÷ako yo buddhànusmçtisahagataþ | cchandajanako (#<Msa 57>#) yas tat saüpratyayasahagataþ | samàdhisaüni÷rito yaþ samantakamaulasamàdhisahagataþ savitarkasavicàramàtràvitarkàvicàrasahagata÷ ca | j¤ànasaüprayukto yo yogopaniùad yogasahagataþ sa punaryathàkramaü ÷rutacintàmanyo bhàvanàmaya÷ ca | saübhinnàlambanaþ pa¤cavidhaþ såtroddànagàthànipàtayàvadudgçhãtayàvadde÷itàlambanaþ | vibhinnàlambanaþ saptavidho nàmàlambanaþ padàlambano vya¤janàlambanaþ pudgalanairàtmyàlambano dharmanairàtmyàlambano råpidharmàlambano 'råpidharmàlambana÷ ca | tatra råpidharmàlambano yaþ kàyàlambanaþ | aråpidharmàlambano yo vedanàcittadharmàlambanaþ | parij¤àniyato yaþ parij¤eye vastuni parij¤eye 'rthe parij¤àyàü parij¤àphale tatpravedanàyàü ca | tatra parij¤eyaü vastu duþkhaü parij¤eyo 'rthas tasyaivànityaduþkha÷ånyànàtmatà | parij¤à màrgaþ | parij¤àphalaü vimuktiþ | tatpravedanà vimuktij¤ànadar÷anaü | bhàvanàkàrapraviùña÷ caturàkàrabhàvanaþ saptatriü÷adàkàrabhàvana÷ ca | tatra caturàkàrabhàvanaþ pudgalanairàtmyàkàrabhàvano dharmanairàtmyàkàrabhàvano dar÷anàkàrabhàvano j¤ànàkàrabhàvana÷ ca | tatra saptatriü÷adàkàrabhàvanaþ | a÷ubhàkàrabhàvano duþkhàkàrabhàvano 'nityàkàrabhàvano 'nàtmàkàrabhàvanaþ smçtyupasthàneùu | pratilambhàkàrabhàvano nisevanàkàrabhàvano vinirdhàvanàkàrabhàvanaþ pratipakùàkàrabhàvanaþ samyakprahàõeùu | saütuùñipràtipakùikamanaskàrabhàvano yadà cchandaü janayati | vikùepasaü÷ayapràtipakùikamanaskàrabhàvano yadà vyàyacchate vãryam àrabhate yathàkramaü | auddhatyapràtipakùikasamàdhyàkàrabhàvano yadà cittaü pradadhàti | layapràtipakùikasamàdhyàkàrabhàvano yadà cittaü pragçhõàti | ete yathàkramaü caturùu çddhipàdeùu veditavyàþ | sthitacittasya lokottarasaüpattisaüpratyayàkàrabhàvano yathà saüpratyayàkàrabhàvana evaü vyavasàyàkàrabhàvano dharmàsaüpramoùàkàrabhàvana÷ cittasthityàkàrabhàvanaþ pravicayàkàrabhàvana indriyeùu | eta eva pa¤ca nirlikhitavipakùamanaskàrà baleùu | saübodhisaüprakhyànàkàrabhàvanas tatraiva vicayotsàhasaumanasyakarmaõyatà cittasthitisamatàkàrabhàvanàþ saptasaübodhyaïgeùu | pràptini÷cayàkàrabhàvanaþ parikarmabhåmisaürakùaõàkàrabhàvanaþ parasaüpràptyàkàrabhàvana àryakànta÷ãlapraviùñàkàrabhàvanaþ saülikhitavçttisamudàcàrakàrabhàvanaþ pårvaparibhàvitapratilabdhamàrgàbhyàsàkàrabhàvano dharmasthitinimittàsaüpramoùàkàrabhàvano 'nimittasthityà÷rayaparivçttyàkàrabhàvana÷ ca màrgàïgeùu | ÷amathavipa÷yanàbhàvanàmàrgasvabhàvayor na ka÷cin nirde÷aþ | anu÷aüsamanaskàro dvividho dauùñhulyàpakarùaõo (#<Msa 58>#) dçùñinimittàpakarùaõa÷ca | pratãcchako yo dharmasrotasi buddhabodhisatvànàm antikàd avavàdagràhakaþ | pràyogikamanaskàraþ pa¤cavidhaþ samàdhigocare | saükhyopalakùaõapràyogiko yena såtràdiùu nàmapadavya¤janasaükhyàm upalakùayate | vçttyupalakùaõapràyogiko yena dvividhàü vçttim
upalakùayate parimàõavçttiü ca vya¤janànàm aparimàõavçttiü ca nàmapadayoþ | parikalpopalakùaõapràyogiko yena dvayam upàdàya dvayaparikalpam upalakùayate | nàmaparikalpam upàdàyàrthaparikalpam arthaparikalpamupàdàya nàmaparikalpam aparikalpam akùaraü | kramopalakùaõapràyogiko yena nàmagrahaõapårvikàm arthagrahaõapravçttim upalakùayate | prativedhapràyogika÷ ca | sa punar ekàda÷avidho veditavya àgantukatvaprativedhataþ saüprakhyànanimittaprativedhato 'rthànupalambhaprativedhata upalambhànupalambhaprativedhato dharmadhàtuprativedhataþ pudgalanairàtmyaprativedhato dharmanairàtmyaprativedhato hãnà÷ayaprativedhata udàramàhàtmyà÷ayaprativedhato yathàdhigamadharmavyavasthànaprativedhato vyavasthàpitadharmaprativedhata÷ ca | va÷avartimanaskàrasrividhaþ àvaraõasuvi÷uddhaþ kle÷aj¤eyàvaraõasuvi÷uddho guõàbhinirhàrasuvi÷uddha÷ ca | dharmatatvaparyeùñau dvau ÷lokau |

tatvaü yat satataü dvayena rahitaü bhrànte÷ ca saüni÷rayaþ ÷akyaü naiva ca sarvathàbhilapituü ya¤ càprapa¤càtmakam |
j¤eyaü heyam atho vi÷odhyamamalaü yac ca prakçtyà matam yasyàkà÷asuvarõavàrisadç÷ã kle÷àd vi÷uddhirmatà || AMsa_11.13 ||

satataü dvayena rahitaü tatvaü parikalpitaþ svabhàvo gràhyagràhakalakùaõenàtyantamasatvàt | bhrànteþ saüni÷rayaþ paratantras tena tatparikalpanàt | anabhilàpyam aprapa¤càtmakaü ca pariniùpannaþ svabhàvaþ | tatra prathamaü tatvaü parij¤eyaü dvitãyaü praheyaü tçtãyaü vi÷odhyaü càgantukamalàdvi÷uddhaü ca prakçtyà yasya prakçtyà vi÷uddhasyàkà÷asuvarõavàrisadç÷ã kle÷àd vi÷uddhiþ | na hy àkà÷àdãni prakçtyà a÷uddhàni | na càgantukamalàpagamàd eùàü vi÷uddhir neùyata iti |

na khalu jagati tasmàd vidyate kiücid anyaj jagad api tad a÷eùaü tatra saümåóhabuddhi |
katham ayam abhiråóho lokamohaprakàro yadasadabhiniviùñaþ satsamantàd vihàya || AMsa_11.14 ||

(#<Msa 59>#)
na khalu tasmàd evaülakùaõàd dharmadhàtoþ kiücit anyal loke vidyate dharmatàyà dharmasyàbhinnatvàt | ÷eùaü gatàrthaü | tatve màyopamaparyeùñau pa¤cada÷a ÷lokàþ |

yathà màyà tathà'bhåtaparikalpo nirucyate |
yathà màyàkçtaü tadvat dvayabhràntirnirucyate || AMsa_11.15 ||

yathà màyà yantraparigçhãtaü bhràntinimittaü kàùñhaloùñàdikaü tathàbhåtaparikalpaþ paratantraþ svabhàvo veditavyaþ | yathà màyàkçtaü tasyàü màyàyàü hastya÷vasuvarõàdyàkçtis tadbhàvena pratibhàsità tathà tasminn abhåtaparikalpe dvayabhràntirgràhyagràhakatvena pratibhàsità parikalpitasvabhàvàkàrà veditavyà |

yathà tasmin na tadbhàvaþ paramàrthas tatheùyate |
yathà tasyopalabdhis tu tathà saüvçtisatyatà || AMsa_11.16 ||

yathà tasmin na tadbhàvo màyàkçte hastitvàdyabhàvas tathà tasmin paratantre paramàrtha iùyate parikalpitasya dvayalakùaõasyàbhàvaþ | yathà tasya màyàkçtasya hastyàdibhàvenopalabdhis tathàbhåtaparikalpasya saüvçtisatyatopalabdhiþ |

tadabhàve yathà vyaktis tannimittasya labhyate |
tathà÷rayaparàvçttàv asatkalpasya labhyate || AMsa_11.17 ||

yathà màyàkçtyasyàbhàve tasya nimittasya kàùñhàdikasya vyaktir bhåtàrthopalabhyate tathà÷rayaparàvçttau dvayabhràntyabhàvàd abhåtaparikalpasya bhåto 'rtha upalabhyate |

tannimitte yathà loko hy abhràntaþ kàmata÷ caret |
paràvçttàv aparyas taþ kàmacàrã tathà patiþ yatiþ || AMsa_11.18 ||

yathà tannimitte kàùñhàdàv abhrànto lokaþ kàmata÷ carati svatantras tathà '÷rayaparàvçttvaparyasta àryaþ kàmacàrã bhavati svatantraþ |

tadàkçti÷ ca tatràsti tadbhàva÷ ca na vidyate |
tasmàd astitvanàstitvaü màyàdiùu vidhãyate || AMsa_11.19 ||

(#<Msa 60>#)
eùa ÷loko gatàrthaþ

na bhàvas tatra càbhàvo nàbhàvo bhàva eva ca |
bhàvàbhàvàvi÷eùa÷ ca màyàdiùu vidhãyate || AMsa_11.20 ||

na bhàvas tatra càbhàvo yas tadàkçtibhàvo nàsau na bhàvaþ | nàbhàvo bhàva eva ca yo hastitvàdyabhàvo nàsau na bhàvaþ | tayo÷ ca bhàvàbhàvayor avi÷eùo màyàdiùu vidhãyate | ya eva hi tatra tadàkçtibhàvaþ | sa eva hastitvàdyabhàvaþ | ya eva hastitvàdyabhàvaþ sa eva tadàkçtibhàvaþ |

tathà dvayàbhatàtràsti tadbhàva÷ ca na vidyate |
tasmàd astitvanàstitvaü råpàdiùu vidhãyate || AMsa_11.21 ||

tathà 'tràbhåtaparikalpe dvayàbhàsatàsti dvayabhàva÷ ca nàsti | tasmàd astitvanàstitvaü råpàdiùu vidhãyate 'bhåtaparikalpasvabhàveùu |

na bhàvas tatra càbhàvo nàbhàvo bhàva eva ca |
bhàvàbhàvàvi÷eùa÷ ca råpàdiùu vidhãyate || AMsa_11.22 ||

na bhàvas tatra càbhàvaþ | yà dvayàbhàsatà |
nàbhàvo bhàva eva ca | yà dvayatà nàstità | bhàvàbhàvàvi÷eùa÷ ca råpàdiùu vidhãyate | ya eva hi àbhàsatàyà bhàvaþ sa eva dvayasyàbhàva iti |

samàropàpavàdàbhapratiùedhàrtham iùyate |
hãnayànena yànasya pratiùedhàrtham eva ca || AMsa_11.23 ||

kim arthaü punar ayaü bhàvàbhàvayor aikàntikatvam avi÷eùa÷ ceùyate | yathàkramaü | samàropàpavàdàbhapratiùedhàrtham iùyate | hãnayànagamanapratiùedhàrthaü ca | abhàvasya hy abhàvatvaü viditvà samàropaü na karoti | bhàvasya bhàvatvaü viditvàpavàdaü na karoti | tayo÷ càvi÷eùaü viditvà na bhàvàd udvijayate tasmàn na hãnayànena niryàti |

bhrànter nimittaü bhrànti÷ ca råpavij¤aptir iùyate |
aråpiõã ca vij¤aptir abhàvàt syàn na cetarà || AMsa_11.24 ||

råpabhrànter yà nimittavij¤aptiþ sà råpavij¤aptir iùyate råpàkhyà | sà tu (#<Msa 61>#) råpabhràntir aråpiõã vij¤aptiþ | abhàvàd råpàvij¤apter itaràpi na syàd aråpiõã vij¤aptiþ | kàraõàbhàvàt |

màyàhastyàkçtigràhabhrànter dvayam udàhçtam |
dvayaü tatra yathà nàsti dvayaü caivopalabhyate || AMsa_11.25 ||
bimbasaükalikàgràhabhrànter dvayam udàhçtam |
dvayaü tatra yathà nàsti dvayaü caivopalabhyate || AMsa_11.26 ||

màyàhastyàkçtigràhyabhràntito dvayam udàhçtaü | gràhyaü gràhakaü ca tatra yathà nàsti dvayaü caivopalabhyate | pratibimbaü saükalikàü ca manasikurvataþ tadgràhabhrànter dvayam udàhçtaü pårvavat |

tathà bhàvàt tathàbhàvàd bhàvàbhàvavi÷eùataþ |
sadasanto 'tha màyàbhà ye dharmà bhràntilakùaõàþ || AMsa_11.27 ||

ye dharmà bhràntilakùaõà vipakùasvabhàvàs te sadasanto màyopamà÷ ca | kiü kàraõaü | santas tathà bhàvàd abhåtaparikalpatvena | asantas tathà 'bhàvàt gràhyagràhakatvena | tayo÷ ca bhàvàbhàvayor avi÷iùñatvàt santo 'pya santo 'pi màyàpi caivaülakùaõàs tasmàn màyopamàþ |

tathà 'bhàvàt tathà ' bhàvàt tathà 'bhàvàd alakùaõàþ |
màyopamà÷ ca nirdiùñà ye dharmàþ pràtipakùikàþ || AMsa_11.28 ||

ye 'pi pràtipakùikà dharmà buddhenopadiùñàþ smçtyupasthànàdayas te 'pyalakùaõà màyà÷ ca nirdiùñàþ | kiü kàraõaü tathà 'bhàvàd yathà bàlair gçhyante | tathà 'bhàvàd yathà de÷itàþ | tathà 'bhàvàd yathà saüdar÷ità buddhena garbhàvakramaõajanmàbhiniùkramaõàbhisaübodhyàdayaþ | evam alakùaõà avidyamànà÷ ca khyànti tasmàn màyopamàþ |

màyàràjaiva cànyena màyàràj¤à paràjitaþ |
ye sarvadharmàn pa÷yanti nirmàràs te jinàtmajàþ || AMsa_11.29 ||

(#<Msa 62>#)

ye pràtipakùikà dharmàs te màyàràjasthànãyàþ saükle÷aprahàõe vyavadànàdhipatyàt | ye 'pi sàükle÷ikà dharmàs te 'pi ràjasthànãyàþ saükle÷anirvçttàv àdhipatyàt | atas taiþ pràtipakùikaiþ saükle÷aparàjayo màyàràj¤eva ràj¤aþ paràjayo draùñavyaþ | tajj¤ànàc ca bodhisatvà nirmànàþ] bhavanti ubhayapakùe | aupamyàrthe ÷lokaþ |

màyàsvapnamarãcibimbasadç÷àþ prodbhàsa÷rutkopamà vij¤eyodakacandrabimbasadç÷à nirmàõatulyàþ punaþ |
ùañ ùañ dvau ca puna÷ ca ùañ dvayamatà ekaika÷a÷ ca trayaþ saüskàràþ khalu tatra tatra kathità buddhair vibuddhottamaiþ || AMsa_11.30 ||

yat tåktaü bhagavatà màyopamà dharmà yàvan nirmàõopamà iti | tatra màyopamà dharmàþ ùaóàdhyàtmikàny àyatanàni | asaty àtmajãvàditve tathà prakhyànàt | svapnopamàþ ùañ bàhyàny àyatanàni tadupabhogasyàvastukatvàt | marãcikopamau dvau dharmo cittaü caitasikà÷ ca bhràntikaratvàt | pratibimbopamàþ punaþ ùaó evàdhyàtmikàny àyatanàni pårvakarmapratibimbatvàt | pratibhàsopamàþ ùaó eva bàhyàny àyatanàny àdhyàtmikànàm àyatanànàü chàyàbhåtatvàt tadàdhipatyotpattitaþ | ùañ dvayaü matàþ ùañ dvayamatàþ | prati÷rutkopamà de÷anàdharmàþ | udakacandrabimbopamàþ samàdhisaüni÷rità dharmàþ samàdher udakasthànãyatvàd acchatayà | nirmàõopamàþ saücintyabhavopapattiparigrahe 'saükliùñasarvakriyàprayogatvàt | j¤eyaparyeùñau ÷lokaþ |

abhåtakalpo na bhåto nàbhåto 'kalpa eva ca |
na kalpo nàpi càkalpaþ sarvaü j¤eyaü nirucyate || AMsa_11.31 ||

abhåtakalpo yo na lokottaraj¤ànànukålaþ kalpaþ | na bhåto nàbhåto yas tadanukålo yàvan nirvedhabhàgãyaþ | akalpas tathatà lokottaraü ca j¤ànaü | na kalpo (#<Msa 63>#) nàpi càkalpo lokottarapçùñhalabdhaü laukikaü j¤ànaü | etàvac ca sarvaü j¤eyaü | saükle÷avyavadànaparyeùñau ÷lokadvayaü |

svadhàtuto dvayàbhàsàþ sàvidyàkle÷avçttayaþ |
vikalpàþ saüpravartante dvayadravyavivarjitàþ || AMsa_11.32 ||

svadhàtuta iti bhàvàïgàd àlayavij¤ànataþ | dvayàbhàsà iti gràhyagràhakàbhàsàþ | sahàvidyayà kle÷ai÷ ca vçttir eùàü ta ime sàvidyàkle÷avçttayaþ | dvayadravyavivarjità iti gràhyadravyeõa gràhakadravyeõa ca | evaü kle÷aþ paryeùitavyaþ |

àlambanavi÷eùàptiþ svadhàtusthànayogataþ |
ta eva hy advayàbhàsà vartante carmakàõóavat || AMsa_11.33 ||

àlambanavi÷eùàptir iti yo dharmàlambanalàbhaþ pårvam uktaþ | svadhàtusthànayogata iti svadhàtur vikalpànàü tathatà tatra sthànaü nàmni sthànàc cetasaþ | yogata ity abhyàsàt | bhàvanàmàrgeõa ta eva vikalpà advayàbhàsà vartante paràvçttà÷rayasya | carmavat kàõóavac ca | yathà hi kharatvàpagamàt tad eva carma mçdu bhavati | agnisaütàpanayà tad eva kàõóaü çju bhavati | evaü ÷amathavipa÷yanàbhàvanàbhyàü cetaþpraj¤àvimuktilàbhe paràvçttà÷rayasya ta eva vikalpà na punar dvayàbhàsàþ pravartante ity eva vyavadànaü paryeùitavyaü | vij¤aptimàtratàparyeùñau dvau ÷lokau |

cittaü dvayaprabhàsaü ràgàdyàbhàsam iùyate tadvat |
÷raddhàdyàbhàsaü na tadanyo dharmaþ kliùñaku÷alo 'sti || AMsa_11.34 ||

cittamàtram eva dvayapratibhàsam iùyate gràhyapratibhàsaü gràhakapratibhàsaü ca | tathà ràgàdikle÷àbhàsaü tad eveùyate | ÷raddhàdiku÷aladharmàbhàsaü và | na tu tadàbhàsàd anyaþ kliùño dharmo 'sti ràgàdilakùaõaþ ku÷alo và ÷raddhàdilakùaõaþ |


yathà dvayapratibhàsàd anyo na dvayalakùaõaþ |
iti cittaü citràbhàsaü citràkàraü pravartate || AMsa_11.35 ||

tathàbhàsàbhàvàbhàvo na tu dharmàõàü mataþ | tatra cittam eva vastu tac citràbhàsaü (#<Msa 64>#) pravartate | paryàyeõa ràgàbhàsaü và dveùàbhàsaü và tadanyadharmàbhàsaü và | citràkàraü ca yugapat ÷raddhàdyàkàraü | bhàso bhàvàbhàvaþ kliùñaku÷alàvasthe cetasi | na tu dharmàõàü ku÷alànàü tatpratibhàsavyatirekeõa tallakùaõàbhàvàt | lakùaõaparyeùñau ÷lokà aùñau | ekenodde÷aþ ÷eùair nirde÷aþ |

lakùyaü ca lakùaõaü caiva lakùaõà ca prabhedataþ |
anugrahàrthaü satvànàü saübuddhaiþ saüprakà÷ità || AMsa_11.36 ||

anenodde÷aþ |

sadçùñikaü ca yaccittaü tatràvasthàvikàrità |
lakùyam etat samàsena hy apramàõaü prabhedataþ || AMsa_11.37 ||

tatra cittaü vij¤ànaü råpaü ca | dçùñi÷ caitasikà dharmàþ | tatràvasthà cittaviprayuktà dharmàþ | avikàrità asaüskçtam àkà÷àdikaü tadvij¤apter nityaü tathàpravçtteþ | ity etat samàsena pa¤cavidhaü lakùyaü prabhedenàpramàõaü |

yathàjalpàrthasaüj¤àyà nimittaü tasya vàsanà |
tasmàd apy arthavikhyànaü parikalpitalakùaõaü || AMsa_11.38 ||

lakùaõaü samàsena trividhaü parikalpitàdilakùaõaü | tatra parikalpitalakùaõaü trividhaü yathàjalpàrthasaüj¤àyà nimittaü tasya jalpasya vàsanà tasmàc ca vàsanàdyo 'rthaþ khyàti avyavahàraku÷alànàü vinàpi yathàjalpàrthasaüj¤ayà | tatra yathà 'bhilàpam arthasaüj¤à caitasikã yathàjalpàrthasaüj¤à | tasyà yad àlambanaü tannimittam evaü yac ca parikalpyate yata÷ ca kàraõàd vàsanatas tad ubhayaü parikalpitalakùaõamatràbhipretaü |

yathà nàmàrtham arthasya nàmnaþ prakhyànatà ca yà |
asaükalpanimittaü hi parikalpitalakùaõam || AMsa_11.39 ||

aparaparyàyo yathà nàma càrtha÷ ca yathànàmàrtham arthasya nàmna÷ ca prakhyànatà yathànàmàrthaprakhyànatà | yadi yathànàmàrthaþ khyàti yathàrthaü và nàma ity etad abhåtaparikalpàlambanaü parikalpitalakùaõaü etàvad dhi parikalpyate yad uta nàma và artho veti |
trividhatrividhàbhàso gràhyagràhakalakùaõaþ |
abhåtaparikalpo hi paratantrasya lakùaõam || AMsa_11.40 ||

(#<Msa 65>#)
trividhas trividha÷ càbhàso 'syeti trividhatrividhàbhàsaþ | tatra trividhàbhàsaþ padàbhàso 'rthàbhàso dehàbhàsa÷ ca | punas trividhàbhàso manaudgrahavikalpàbhàsaþ | mano yat kliùñaü sarvadà | udgrahaþ pa¤ca vij¤ànakàyàþ | vikalpo manovij¤ànaü | tatra prathamatrividhàbhàso gràhyalakùaõaþ | dvitãyo gràhakalakùaõaþ | ity ayam abhåtaparikalpaþ paratantrasya lakùaõaü |

abhàvabhàvatà yà ca bhàvàbhàvasamànatà |
a÷ànta÷àntà 'kalpà ca pariniùpannalakùaõam || AMsa_11.41 ||

pariniùpannalakùaõaü punas tathatà sà hy abhàvatà ca sarvadharmàõàü parikalpità nàbhàvatà ca tadabhàvatvena bhàvàt | bhàvàbhàvasamànatà ca tayor bhàvàbhàvayor abhinnatvàt | a÷àntà càgantukair upakle÷aiþ ÷àntà ca prakçtipari÷addhatvàt | avikalpà ca vikalpàgocaratvàt niùprapa¤catayà | etena trividhaü lakùaõaü tathatàyàþ paridãpitaü svalakùaõaü kle÷avyavadànalakùaõam avikalpalakùaõaü ca | uktaü trividhaü lakùanàü |

niùpandadharmam àlambya yoni÷o manasikriyà |
cittasya dhàtau sthànaü ca sadasattàrthapa÷yanà || AMsa_11.42 ||

lakùaõà punaþ pa¤cavidhà yogabhåmiþ | àdhàra àdhànam àdar÷a àloka à÷raya÷ ca | tatràdhàro niùpandadharmo yo buddhenàdhigamo de÷itaþ sa tasyàdhigamasya niùpandaþ | àdhànaü yoni÷o manaskàraþ | àdar÷aþ cittasya dhàtau sthànaü samàdhir yad etat pårvaü nàmni sthànam uktaü | àlokaþ sadasatvenàrthadar÷anaü lokottarà praj¤à tathà sac ca sato yathàbhåtaü pa÷yaty asaccàsataþ | à÷raya à÷rayaparàvçttiþ |

samatàgamanaü tasminn àryagotraü hi nirmalam |
samaü vi÷iùñam anyånànadhikaü lakùaõà matà || AMsa_11.43 ||

samatàgamanamanàsravadhàtau àryagotre tadanyair àryaiþ | tac ca nirmalam àryagotraü buddhànàü | samaü vimuktisamatayà ÷ràvakapratyekabuddhaiþ | vi÷iùñaü pa¤cabhir vi÷eùaiþ | vi÷uddhivi÷eùeõa savàsanakle÷avi÷uddhitaþ | pari÷uddhivi÷eùeõa kùetrapari÷uddhitaþ | kàyavi÷eùeõa dharmakàyatayà | saübhogavi÷eùeõa parùanmaõóaleùv avicchinnadharmasaübhogapravartanataþ | karmavi÷eùeõa ca tuùitabhavanavàsàdinirmàõaiþ satvàrthakriyànuùñhànataþ | na ca tasyonatvaü saükle÷apakùanirodhe nàdhikatvaü vyavadànapakùotpàda ity eùà (#<Msa 66>#) pa¤cavidhà yogabhåmir lakùaõà | tathà hi tallakùyaü ca lakùyate | vimuktiparyeùñau ùañ ÷lokàþ |

padàrthadehanirbhàsaparàvçttir anàsravaþ |
dhàtur bãjaparàvçtteþ sa ca sarvatragà÷rayaþ || AMsa_11.44 ||

bãjaparàvçtter ity àlayavij¤ànaparàvçttitaþ | padàrthadehanirbhàsànàü vij¤ànànàü paràvçttir anàsravo dhàtur vimuktiþ | sa ca sarvatragà÷rayaþ ÷ràvakapratyekabuddhagataþ |

caturdhà va÷ità vçtter manasa÷ codgraha÷ ca ca |
vikalpasyàvikalpe hi kùetre j¤àne 'tha karmaõi || AMsa_11.45 ||

manasa÷ codgrahasya ca vikalpasya càvçtteþ paràvçtter ity arthaþ | caturdhà va÷ità bhavati yathàkramam avikalpe kùetre j¤ànakarmaõo÷ ca |

acalàditribhåmau ca va÷ità sà caturvidhà |
dvidhaikasyàü tadanyasyàm ekaikà va÷ità matà || AMsa_11.46 ||

sà ceyam acalàdibhåmitraye caturdhà va÷ità veditavyà | ekasyàm acalàyàü bhåmau dvividhà | avikalpe na cànabhisaüskàranirvikalpatvàt | kùetre ca buddhakùetrapari÷odhanàt | tadanyasyàü bhåmàv ekaikà va÷ità sàdhumatyaü j¤ànava÷ità pratisaüvidvi÷eùalàbhàt | dharmamedhàyàü karmaõyabhij¤àkarmaõàm avyàghàtàt |

viditvà nairàtmyaü dvividham iha dhãmàn bhavagataü samaü tac ca j¤àtvà pravi÷ati sa tatvaü grahaõataþ |
tatas tatra sthànàn manasa iha na khyàti tad api tadakhyànaü muktiþ parama upalambhasya vigamaþ || AMsa_11.47 ||

aparo vimuktiparyàyaþ | dvividhaü nairàtmyaü viditvà bhavatrayagataü bodhisatvaþ samaü tac ca j¤àtvà dvividhinair àtmyaü parikalpitapudgalàbhàvàt parikalpitadharmàbhàvàt na tu sarvathaivàbhàvataþ | tatvaü pravi÷ati vij¤aptimàtratàü grahaõato grahaõamàtram etad iti | tatas tatra tatvavij¤aptimàtrasthànàn manasas tad api tatvaü na khyàti (#<Msa 67>#) vij¤aptimàtraü | tadakhyànaü muktiþ parama upalambhasya yo vigamaþ pudgaladharmayor anupalambhàt |

àdhàre saübhàràd àdhàne sati hi nàmamàtraü pa÷yan |
pa÷yati hi nàmamàtraü tatpa÷yaüs tac ca naiva pa÷yati bhåyaþ || AMsa_11.48 ||

aparaparyàyaþ | àdhàra iti ÷rutau saübhàràd iti saübhçtasaübhàrasya pårvasaübhàralàbhàt | àdhàne satãti yoni÷omanaskàre nàmamàtraü pa÷yann ity abhilàpamàtram artharahitaü | pa÷yati hi nàmamàtram iti vij¤aptimàtraü nàma aråpiõa÷ catvàraþ skandhà iti kçtvà tatpa÷yaüs tad api bhåyo naiva pa÷yaty arthabhàve tadvij¤aptyadar÷anàd ity ayam anupalambho vimuktiþ |

cittam etat sadauùñhulyam àtmadar÷anapà÷itam |
pravartate nivçttis tu tad adhyàtmasthiter matà || AMsa_11.49 ||

aparaprakàra÷ cittam etat sadauùñhulyaü pravartate janmasu | àtmadar÷anapà÷itam iti dauùñhulyakàraõaü dar÷ayati | dvividhenàtmadar÷anena pà÷itamataþ sadauùñhulyam iti | nivçttis tu tad adhyàtmasthiter iti tasya cittasya citta evàvasthànàd àlambanànupalambhataþ | niþsvabhàvatàparyeùñau ÷lokadvayaü

svayaü svenàtmanà 'bhàvàt svabhàve cànavasthiteþ |
gràhavattadàdabhàvàc ca niþsvabhàvatvam iùyate || AMsa_11.50 ||

svayam abhàvàn niþsvabhàvatvaü dharmàõàü pratyayàdhãnatvàt | svenàtmanà 'bhàvàn niþsvabhàvatvaü niruddhànàü punas tenàtmanànutpatteþ | svabhàva 'navasthitatvàn niþsvabhàvatvaü kùaõikatvàd ity etattrividhaü niþsvabhàvatvaü saüskçtalakùaõatrayànugaü veditavyaü | gràhavat tadabhàvàc ca niþsvabhàvatvaü tadabhàvàd iti svàbhàvàt | yathà bàlànàü svabhàvagràho nityasukha÷acyàt to và 'nyena và parikalpitalakùaõena tathàsau svabhàvo nàsti tasmàd api niþsvabhàvatvaü dharmàõàm iùyate | ....

niþsvabhàvatayà siddhà uttarottarani÷rayàþ |
anutpàdo 'nirodha÷ càdi÷antiþ parinirvçtiþ || AMsa_11.51 ||

(#<Msa 68>#)
...... niþsvabhàvatayà 'nutpàdàdayaþ | yo hi niþsvabhàvaþ so 'nutpanno yo 'nutpannaþ so 'niruddho yo 'niruddhaþ sa àdi÷ànto ya àdi÷àntaþ sa prakçtiparinirvçta ity evam uttarottarani÷rayair ebhir niþsvabhàvatàbhir niþsvabhàvatayà 'nutpàdàdayaþ siddhà bhavanti | anutpattidharmakùàntiparyeùñàvàryà |

àdau tatve 'nyatve svalakùaõe svayam athànyathàbhàve |
saükle÷e 'tha vi÷eùe kùàntir anutpattidharmoktà || AMsa_11.52 ||

aùñàsv anutpattidharmeùu kùàntir anutpattikadharmakùàntiþ | àdau saüsàrasya na hi tasyàdyutpattir asti | tatve 'nyatve ca pårvapa÷cimànàü na hi saüsàre teùàm eva dharmàõàm utpattirye pårvam utpannàs tadbhàvenànutpatteþ | na cànyeùàm apårvaprakàrànutpatteþ | svalakùaõe parikalpitasya svabhàvasya na hi tasya kadàcid utpattiþ | svayamanutpattau paratantrasya | anyathàbhàve pariniùpannasya na hi tadanyathà bhàvasyotpattir asti | saükle÷e prahãõe na hi kùayaj¤ànalàbhinaþ sakle÷asyotpattiü punaþ pa÷yanti | vi÷eùe buddhadharmakàyànàü na hi teùàü vi÷eùotpattir asti | ity eteùv anutpattidharmeùu kùàntir anutpattidharmoktà | ekayànatàparyeùñau sapta ÷lokàþ |

dharma nairàtmyamuktãnàü tulyatvàt gotrabhedataþ |
dvyà÷ayàpte÷ ca nirmàõàt paryantàd ekayànatà || AMsa_11.53 ||

dharmatulyatvàd ekayànatà ÷ràvakàdãnàü dharmadhàtor abhinnatvàt yàtavyaü yànam iti kçtvà nairàtmyasya tulyatvàd ekayànatà ÷ràvakàdãnàm àtmàbhàvatàsàmànyàd yàtà yànam iti kçtvà vimuktitulyatvàd ekayànatà yàti yànam iti kçtvà | gotrabhedàd ekayànatà | aniyata÷ràvakagotràõàü mahàyànena niryàõàd yànti tena yànam iti kçtvà dvyà÷ayàpter ekayànatà buddhànàü ca sarvasatveùv àtmà÷ayapràpteþ ÷ràvakàõàü ca tadgotraniyatànàü pårvaü bodhisaübhàracaritàd anàtmani baddhà÷ayapràpter abhinnasaütànàdhimokùalàbhato buddhànubhàvena tathàgatànugrahavi÷eùaprade÷alàbhàya ity ekatvà÷ayalàbhenaikatvàt buddhatacchràvakàõàm ekayànatà | nirmàõàd ekayànatà yathoktam aneka÷atakçtvo 'haü ÷ràvakayànena parinirvçta iti vineyànàm arthe tathà nirmàõasaüdar÷anàt | paryantàd apyekayànatà yataþ pareõa yàtavyaü nàsti tadyànam iti kçtvà | buddhatvam ekayànam evaü tatra tatra såtre tena (#<Msa 69>#) tanàbhipràyeõaikayànatà veditavyà na tu yànatrayaü nàsti | kim arthaü punas tena tenàbhipràyeõaikayànatà buddhair de÷ità |

àkarùaõàrtham ekeùàm anyasaüdhàraõàya ca |
de÷itàniyatànàü hi saübuddhair ekayànatà || AMsa_11.54 ||

àkarùaõàrtham ekeùàm iti ye ÷ràvakagotrà aniyatàþ | anyeùàü ca saüdhàraõàya ye bodhisatvàgotrà aniyatàþ |

÷ràvako 'niyato dvedhà dçùñàdçùñàrthayànataþ |
dçùñàrtho vãtaràga÷ càvãtaràgo 'pya sau mçduþ || AMsa_11.55 ||

÷ràvakaþ punar aniyato dvividho veditavyaþ | dçùñàrthayàna÷ ca yo dçùñasatyo mahàyànena niryàti adçùñàrthayàna÷ ca yo na dçùñasatyo mahàyànena niryàti | dçùñàrthaþ punar vãtaràga÷ càvãtaràga÷ ca kàmebhyaþ | asau ca mçdur dhandhagatiko veditavyaþ | yo dçùñàrtho dvividha uktaþ |

tau ca labdhàryamàrgasya bhaveùu pariõàmanàt |
acintyapariõàmikyà upapattyà samanvitau || AMsa_11.56 ||

tau ca dçùñàrtho labdhasyàryamàrgasya bhaveùu pariõàmanàt | acintyapariõàmikyà upapattyà samanvàgatau veditavyau | acintyo hi tasyàryamàrgasya pariõàma upapattau tasmàd acintyapariõàmikã |

praõidhànava÷àd eka upapattiü prapadyate |
eko 'nàgàmitàyogàn nirmàõaiþ pratipadyate || AMsa_11.57 ||

tayo÷ caikaþ praõidhànava÷àd upapattiü gçhõàti yatheùñaü yo na vãtaràgaþ | eko 'nàgàmitàyogabalena nirmàõaiþ |

nirvàõàbhiratatvàc ca tau dhandhagatikau matau |
punaþ punaþ svacittasya samudàcàrayogataþ || AMsa_11.58 ||

(#<Msa 70>#)
tau ca nirvàõàbhiratatvàd ubhàv api dhandhagatikau matau ciratareõàbhisaübodhataþ | svasya ÷ràvakacittasya nirvitsahagatasyàbhãkùõaü samudàcàràt |

so 'kçtàrtho hy abuddhe ca jàto dhyànàrtham udyataþ |
nirmàõàrthã tadà÷ritya paràü bodhim avàpnute || AMsa_11.59 ||

yaþ punar asàv avãtaràgo dçùñasatyaþ so 'kçtàrthaþ ÷aikùo bhavan buddharahite kàle jàto dhyànàrtham udyato bhavati nirmàõàrthã | tacca nirmàõam à÷ritya krameõa paràü bodhiü pràpnoti | tam avasthàtrayasthaü saüdhàyoktaü bhagavatà ÷rãmàlàsåtre | ÷ràvako bhåtvà pratyekabuddho bhavati puna÷ ca buddha iti | agnidçùñànte ca yadà ca pårvaü dçùñasatyàvasthà sadà buddharahite kàle svayaü dhyànam utpàdya janmakàyaü tyaktvà nirmàõakàyaü gçhõàti yadà ca paràü bodhiü pràpnotãti | vidyàsthànaparyeùñau ÷lokaþ |

vidyàsthàne pa¤cavidhe yogamakçtvà sarvaj¤atvaü naiti kathaücit paramàryaþ |
ity anyeùàü nigrahaõànugrahaõàya svàj¤àrthaü và tatra karoty eva sa yogam || AMsa_11.60 ||


pa¤cavidhaü vidyàsthànaü | adhyàtmavidyà hetuvidyà ÷abdavidyà cikitsàvidyà ÷ilpakarmasthànavidyà ca | tad yad arthaü bodhisatvena paryeùitavyaü tad dar÷ayati | sarvaj¤atvapràptyartham abhedena sarvaü | bhedena punar hetuvidyàü ÷abdavidyàü ca paryeùate nigrahàrtham anyeùàü tad anadhimuktànàü | cikitsàvidyàü ÷ilpakarmasthànavidyàü cànyeùàm anugrahàrthaü tadarthikànàü | adhyàtmavidyàü svayam àj¤àrthaü | dhàtupuùñiparyeùñau trayoda÷a (#<Msa 71>#) ÷lokàþ | pàramitàparipåraõàrthaü ye pàramitàpratisaüyuktà evaü manasikàrà dhàtupuùñaye bhavanti ta etàbhir gàthàbhir de÷itàþ |

hetåpalabdhituùñi÷ ca ni÷rayatadanusmçtiþ |
sàdhàraõaphalecchà ca yathàbodhàdhimucyanà || AMsa_11.61 ||

te punar hetopalabdhituùñimanasikàràt | yàvad agratvàtmàvadhàraõamanasikàraþ | tatra hetåpalabdhituùñimanasikàra àdita eva tàvat | gotrastho bodhisatvaþ svàtmani pàramitànàü gotraü pa÷yan hetåpalabdhituùñyà pàramitàdhàtupuùñiü karoti | gotrastho 'nuttaràyàü samyaksaübodhau cittam utpàdayatãty ato 'nantaraü ni÷rayatadanusmçtimanasikàraþ | sa hi bodhisatvaþ svàtmani pàramitànàü saüni÷rayabhåtaü bodhicittaü samanupa÷yann evaü manasikaroti niyatam etàþ pàramitàþ paripåriü gamiùyanti | tathà hy asmàkaü bodhicittaü saüvidyate iti | utpàditabodhicittasya pàramitàbhiþ svaparàrthaprayoge sàdhàraõaphalecchàmanasikàra àsàü pàramitànàü parasàdhàraõaü va phalàü bhavatv anyathà và mà bhåd ity abhisaüskaraõàt | svaparàrthaü prayujyamàno 'saükle÷opàyaü tatvàrthaü pratividhyatãty ato 'nantaraü yathàbodhàdhimucyanàmanasikàraþ | evaü sarvatrànukramo veditavyaþ | yathà buddhair bhagavadbhiþ pàramità abhisaübuddhà abhisaübhotsyante 'bhisaübudhyante ca tathà 'ham adhimucye ity abhisaüskaraõàt |

caturvidhànubhàvena prãyaõà khedani÷cayaþ |
vipakùe pratipakùe ca pratipatti÷ caturvidhà || AMsa_11.62 ||

anubhàvaprãyaõàmanasikàra÷ caturvidhànubhàvadar÷anaprãyaõà caturvidhànubhàvo vipakùaprahàõaü saübhàraparipàkaþ svaparànugraha àyatyàü vipàkaphalaniþùyandaphaladànatà ca | satvasvabuddhadharmaparipàkam àrabhyàkhedani÷cayamanasikàraþ sarvasatvavipratipattibhiþ sarvaduþkhàpattipàtai÷ càkhedani÷cayàbhisaüskaraõàt paramabodhipràptaye | vipakùe pratipakùe ca caturvidhapratipattimanasikàraþ | dànàdivipakùàõàü ca màtsaryàdãnàü pratide÷anà pratipakùàõàü ca dànàdãnàm anumodanà (#<Msa 72>#) tadadhipateyadharmade÷anàrthaü ca buddhàdhyeùaõà | tàsàü ca bodhau pariõàmanà |

prasàdaþ saüpratãkùà ca dànacchandaþ paratra ca |
saünàhaþ praõidhànaü ca abhinandamanaskriyà || AMsa_11.63 ||

adhimuktibalàdhànatàm àrabhya pàramitàdhipateyadharmàrthe ca prasàdamanasikàraþ | dharmaparyeùñim àrabhya saüpratãcchanamanasikàras tasyaiva dharmasyàprativahanayogena parigrahaõatayà | da÷anàm àrabhya dànacchandamanasikàro dharmasyàrthasya ca prakà÷anàrthaü pareùàü | pratipattim àrabhya saünàhamanasikàro dànàdiparipåraye saünahanàt | praõidhànamanasikàras tatparipåripràptaye samavadhànàrthaü | abhinandamanasikàro 'ho bata dànàdipratipattyà samyak saüpàdayeyam ity abhinandanàt | eta eva trayo manasikàrà avavàdànu÷àsanyàü yojayitavyàþ | upàyopasaühitakarmamanasikàraþ saükalpaiþ sarvaprakàradànàdiprayogamanasikaraõàt |

÷aktilàbhe sadàutsukyaü dànàdau ùaóvidhe dhanam |
paripàke 'tha påjàyàü sevàyàm anukampanà || AMsa_11.64 ||

autsukyamanasikàra÷ caturvidhaþ | ÷aktilàbhe na dànàdau ùaóvidhe dànadàne yàvat praj¤àdàne | evaü ÷ãlàdiùu ùaóvidheùu | pàramitàbhir eva saügrahavastuprayogeõa satvaparipàke | påjàyàü ca dànena làbhasatkàrapåjayà | ÷eùàbhi÷ ca pratipattipåjayà | aviparãtapàramitopade÷àpa¤cakalyàõamitrasevàyàm autsukyamanasikàro veditavyaþ | anukampàmanasikàra÷ caturbhir apramàõair dànàdyupasaühàreõa maitràyataþ | màtsaryàdisamavadhànena satveùu karuõàyataþ | dànàdisamanvàgateùu muditàyataþ | tadasaükle÷àdhimokùata÷ ca upekùàyataþ |

akçte kukçte lajjà kaukçtyaü viùaye ratiþ |
amitrasaüj¤à khede ca racanodbhàvanàmatiþ || AMsa_11.65 ||

hrãdharmam àrabhya lajjàmanaskàro 'kçteùu và dànàdiùv aparipårõamithyàkçteùu và lajjà lajjàyamàna÷ ca pravçttinivçttyartham anànuùaïgikaü kaukçtyàyate | dhçtim àrabhya ratimanaskàro dànàdyàlambane 'vikùepata÷ cittasya dhàraõàt | akhedamanaskàro (#<Msa 73>#) dànàdiprayogaparikhede ÷atrusaüj¤àkaraõàt | racanàc chandamanaskàraþ pàramitàpratisaüyukta÷àstraracanàbhisaüskaraõàt | lokaj¤atàm àrabhya udbhàvanàmanaskàras tasyaiva ÷àstrasya loke yathàbhàjanam udbhàvanàbhisaüskaraõàt |

dànàdayaþ pratisaraõaü sambodhau ne÷varàdayaþ |
doùàõàü ca guõànàü ca pratisaüvedanàd dvayoþ || AMsa_11.66 ||

pratisaraõamanaskàro bodhipràptaye dànàdãnàü pratisaraõàn ne÷varàdãnàü pratisaüvinmanaskàro màtsaryadànàdivipakùapratipakùayor doùaguõapratisaüvedanàt |

cayànusmaraõaprãtir màhàrthyasya ca dar÷anam |
yoge 'bhilàùo 'vikalpe taddhçtyàü pratyayàgame || AMsa_11.67 ||

cayànusmaraõaprãtimanaskàro dànàdyupacaye puõyaj¤ànasaübhàropacayasaüdar÷anàt | màhàrthyasaüdar÷anamanaskàro dànàdãnàü bodhipakùe bhàvàrthena mahàbodhipràptyarthasaüdar÷anàt | abhilàùamanaskàraþ sa puna÷ caturvidhaþ | yogàbhilàùamanaskàraþ ÷amathavipa÷yanàyogabhàvanàbhilàùàt | avikalpàbhilàùamanaskàraþ pàramitàparipåraõàrtham upàyakau÷alyàbhilàùàt | dhçtyabhilàùamanaskàraþ pàramitàdhipateyadharmàrthadhàraõàbhilàùàt | pratyayàbhigamàbhilàùamanaskàraþ samyakpraõidhànàbhisaüskaraõàt |

saptaprakàràsadgràhavyutthàne ÷aktidar÷anam |
à÷caryaü càpyanà÷caryaü saüj¤à caiva caturvidhà || AMsa_11.68 ||

saptaprakàràsadgràhavyutthàna÷aktidar÷anamanaskàraþ | saptavidho 'sadgràhaþ | asati sadgràho doùavati guõavatvagràho guõavatyaguõavatvagràhaþ | sarvasaüskàreùu ca nityasukhàsadgràhau | sarvadharmeùu càtmàsadgràhaþ nirvàõe cà÷àntàsadgràhaþ | yasya pratipakùeõa ÷ånyatàsamàdhitrayaü dharmoddànacatuùñayaü ca de÷yate | à÷carye caturvidhasaüj¤àmanaskàraþ | pàramitàsådàrasaüj¤à àyatatvasaüj¤à pratikàranirapekùasaüj¤à vipàkanirapekùasaüj¤à ca | anà÷carye 'pi caturvidhamanaskàraþ | caturvidham anà÷caryam audarya àyatatve ca sati pàramitànàü buddhatvaphalàbhinivartanàt | asminn eva ca dvaye sati svaparasamacittàvasthàpanàt tadvi÷iùñebhya÷ ca ÷arudibhyaþ (#<Msa 74>#) påjàdilàbhe sati pratikàranirapekùatà ...

samatà sarvasatveùu dçùñi÷ càpi mahàtmikà |
paraguõapratikàras trayà÷astir nirantaraþ || AMsa_11.69 ||

... pratyayakàrà÷aüsanamanaskàro dànàdiguõapravçttyà parebhyaþ | à÷àstimanaskàraþ satveùu tristhànà÷aüsanàt | pàramitànàü bodhisatvabhåminiùñhàyà buddhabhåminiùñhàyàþ satvàvaraõà÷aüsanà cca | nirantaramanaskàro dànàdibhir avadhyakàlakaraõàbhisaüskaraõàt |

buddhapraõãtànuùñhànàd arvàgasthànacetanàt |
taddhànivçddhyà satveùu anàmodaþ pramodanà || AMsa_11.70 ||

samyakprayogamanaskàro 'viparãtànuùñhànàd arvàgasthànamanasikàraõàt | anàmodamanaskàro dànàdibhir hãyamàneùu | pramodamanaskàro dànàdibhirvardhamàneùu satveùu |

prativarõikàyàü varõikàbhåtàyàü bhàvanàyàü ca nàråciþ |
nàdhivàsamanaskàro vyàkçtaniyate spçhà || AMsa_11.71 ||

arucimanaskàraþ pàramitàprativarõikà bhàvanàyàü | rucimanaskàro bhåtàyàü | anadhivàsanàmanaskàro màtsaryàdivipakùavinayanàbhisaüskàraõàt | spçhàmanaskàro dvividhiþ pàramitàparipårivyàkaraõalàbhaspçhàmanaskàraþ pàramitàniyatabhåmyavasthàlàbhaspçhàmanaskàra÷ ca |

àyatyàü dar÷anàd vçtticetanà samatekùaõà |
agradharmeùu vçttyà ca agratvàtmàvadhàraõàt dhàraõà || AMsa_11.72 ||

àyatyàü dar÷anàd vçttimanaskàro yàtvà gatiü gatvà bodhisatvena satà 'va÷yakaraõãyatà 'bhisaüskàraõàt | dànàdãnàü samatekùaõàmanaskàras tadanyair (#<Msa 75>#) bodhisatvaiþ sahàtmanaþ pàramitàsàtatyakaraõàdhimokùàrthaü | agratvàtmàvadhàraõamanaskàraþ pàramitàgradharmapravçttyà svàtmanaþ pradhànabhàvasaüdar÷anàt |

ete ÷ubhamanaskàrà da÷apàramitànvayàþ |
sarvadà bodhisatvànàü dhàtupuùñau bhavanti hi || AMsa_11.73 ||

iti nigamana÷loko gatàrthaþ | dharmaparyeùñibhede dvau ÷lokau |

puùñer adhyà÷ayato mahatã paryeùñir iùyate dhãre |
savivàsà hy avivàsà tathaiva vaibhutvikã teùàm || AMsa_11.74 ||
asakàyà laghulabdhakàyà prapårõakàyà ca bodhisatvànàm |
bahumànasåkùmamànà nirmàõà caiùaõàbhimatà || AMsa_11.75 ||

trayoda÷avidhà paryeùñiþ | puùñitaþ ÷rutàdhimuktipuùñyà | adhyà÷ayato dharmamukhasrotasà | mahatã cittatvalàbhinàü | savipravàsà prathamà | avipravàsà dvitãyà vaibhutvikã tçtãyà | akàyà ÷rutacintàmayã dharmakàyarahitatvàt | sakàyà bhàvanàmayã adhimukticaryàbhåmau | laghukàyà saptasu bhåmiùu | paripårõakàyà ÷eùàsu | bahumànàdhimukticaryàbhåmau | såkùmamànà saptasu | nirmàõà ÷eùàsu | dharmahetutvaparyeùñau ÷lokaþ |

råpàråpe dharmo lakùaõahetus tathaiva càrogyaügye |
ai÷varye 'bhij¤àbhis tadakùayatve ca dhãràõàm || AMsa_11.76 ||

råpe lakùaõahetur dharmaþ | aråpe àrogyahetuþ kle÷avyàdhipra÷amanàt ai÷varyahetur abhij¤àbhis tadakùayatvahetu÷ cànupadhi÷eùanirvàõo 'pyanupacchedàt | ata evoktaü brahmaparipçcchàsåtre | caturbhir dharmaiþ samanvàgatà bodhisatvà dharmaü paryeùante | (#<Msa 76>#) ratnasaüj¤ayà durlabhàrthena bhaiùajyasaüj¤ayà kle÷avyàdhipra÷amanàrthena arthasaüj¤ayà avipraõà÷àrthena nirvàõasaüj¤ayà sarvaduþkhapra÷amanàrthena | ratnàbhåtàni hi lakùaõàni ÷obhàkaratvàd atas taddhetutvàd dharmaratnasaüj¤à | àrogyahetutvàd bhaiùajyasaüj¤à abhij¤ài÷varyahetutvàd arthasaüj¤à | tadakùayahetutvàn nirvàõasaüj¤àkùayanirbhayatàrthena | vikalpaparyeùñau ÷lokaþ |

abhàvabhàvàdhyapavàdakalpa ekatvanànàsvavi÷eùakalpàþ |
yathàrthanàmàbhinive÷akalpàþ jinàtmajaiþ saüparivarjanãyàþ || AMsa_11.77 ||

da÷avidhavikalpo bodhisatvena parivarjanãyaþ | abhàvavikalpo yasya pratipakùeõàha | praj¤àpàramitàyàm iha bodhisatvo bodhisatva eva sann iti | bhàvavikalpo yasya pratipakùeõàha | bodhisatvaü na samanupa÷yatãty evam àdi | adhyàropavikalpo yasya pratipakùeõàha | råpaü ÷àriputra svabhàvena ÷ånyam iti | apavàdavikalpo yasya pratipakùeõàha | na ÷ånyatayeti | ekatvavikalpo yasya pratipakùeõàha | yà råpasya ÷ånyatà na tadråpam iti | nànàtvavikalpo yasya pratipakùeõàha | na cànyatra ÷ånyatàyà råpaü råpam eva ÷ånyatà ÷ånyataiva råpam iti | svalakùaõavikalpo yasya pratipakùeõàha | nàmamàtram idaü yad idaü råpam iti | vi÷eùavikalpo yasya pratipakùeõàha | råpasya hi notpàdo na nirodho na saükle÷o na vyavadànam iti | yathànàmàrthàbhinive÷avikalpo yasya pratipakùeõàha | kçtrimaü nàmety evam àdi | yathàrthanàmàbhinive÷avikalpa÷ ca yasya pratipakùeõàha | tàni bodhisatvaþ sarvanàmàni na samanupa÷yat yasamanupa÷yan nàbhinivi÷ate yathàrthatayetya bhipràyaþ |

iti ÷ubhamatir etya yatnam ugraü dvayaparyeùitadharmatàsatatvaþ |
prati÷araõamataþ sadà prajànàü bhavati guõaiþ sa samudravat prapårõaþ || AMsa_11.78 ||

anena nigamana÷lokena paryeùñimàhàtmyaü trividhaü dar÷ayati | upàyamàhàtmyam ugravãryatayà saüvçtiparamàrthasatyadharmatàparyeùaõata÷ ca tatvaü satyam ity arthaþ |
paràrthamàhàtmyaü prati÷araõãbhàvàt prajànàü | sva-arthamàhàtmyaü ca guõaiþ samudravat prapårõatvàt |

mahàyànasåtràlaükàre dharmaparyeùñyadhikàra ekàda÷aþ


(#<Msa 77>#)
CHAPITRE XII
dvàda÷o 'dhikàraþ

dharmade÷anàyàü màtsaryapratiùedhe ÷lokaþ

pràõàn bhogàü÷ ca dhãràþ pramuditamanasaþ kçcchralabdhàn asàràn satvebhyo duþkhitebhyaþ satatam avasçjanty uccadànaprakàraiþ |
pràg evodàradharmaü hitakaram asakçt sarvathaiva prajànàü kçcchre naivopalabdhaü bhç÷amavasçjatàü vçddhigaü càvyayaü ca || AMsa_12.1 ||

kçcchralabdhàn apy asàràn kùayitvà pràõàn bhogàü÷ ca bodhisatvà duþkhitebhyaþ kàruõyàt satatam udàrair visargair utsçjanti pràg eva dharmaü yo naiva kçcchreõa và bhç÷am api vàvasçjatàü vçddhiü gachati na kùayaü | dharmanairarthakyasàrthakye ÷lokadvayaü |

dharmo naiva ca de÷ito bhagavatà pratyàtmavedyo yata àkçùñà janatà ca yuktayuktivihitair dharmaiþ svakãü dharmatàü |
sva÷àntyàsyapuñe vi÷uddhivipule sàdhàraõe 'thàkùaye làleneva kçpàtmabhis tvajagaraprakhyaiþ samàpàdità || AMsa_12.2 ||

tatra buddhà ajagaropamàs teùàü sva÷àntir àsyapuñaü dharmakàyaþ | vi÷uddhivipulaü savàsanakle÷aj¤eyàvaraõavi÷uddhitaþ | sàdhàraõaü sarvabuddhaiþ akùayam àtyantikatvàt |

tasmàn naiva nirarthikà bhavati sà yà bhàvanà yoginàü tasmàn naiva nirarthikà bhavati sà yà de÷anà saugatã |
dçùño 'rthaþ ÷rutamàtrakàd yadi bhavet syàd bhàvanàpàrthikà a÷rutvà yadi bhàvanàm anuvi÷et syàd de÷anàpàrthikà || AMsa_12.3 ||

tasmàn na nirarthikà yoginàü bhàvanà bhavati pratyàtmavedyasya dharmasya tadva÷enàbhigamàt | na nirarthikà de÷anà bhavati yuktivihitair dharmaiþ svadharmatàyàü janatàkarùaõàt | yathà punarbhàvanà sàrthikà bhaved de÷anà và tat ÷lokàrdhena dar÷ayati | ÷eùaü gatàrthaü | de÷anàvibhàge ÷lokaþ |

àgamato adhigamato vibhutvato de÷anàgrasatvànàü |
mukhato råpàt sarvàkà÷àd uccaraõatà 'pi............ || AMsa_12.4 ||

(#<Msa 78>#)
tatra vibhutvato yà mahàbhåmipraviùñànàü | sarvato råpàdyà vçkùavàditràdibhyo 'pi ni÷carati | ÷eùaü gatàrthaü | de÷anàsaüpattau ÷lokadvayaü |

viùadà saüdehajahà àdeyà tatvadar÷ikà dvividhà |
saüpannade÷aneyaü vij¤eyaüyà bodhisatvànàü || AMsa_12.5 ||

ayaü catuùkàrthanirde÷ena ÷lokaþ | yad uktaü brahmaparipçcchàyàü | caturbhir dharmaiþ samanvàgatà bodhisatvà mahàdharmadànaü vitaranti saddharmaparigrahaõatayà àtmanaþ praj¤ottàpanatayà satpuruùakarmakaraõatayà saükle÷avyavadànasaüde÷anatayà ca | ekena hi bàhu÷rutyàd viùadà de÷anà bhavati | dvitãyena mahàpràj¤atvàt saü÷ayajahà pareùàü saü÷ayacchedàt | tçtãyenànavadyakarmatvàd àdeyà | caturthena tatvadar÷ikà dvividhà saükle÷alakùaõasya ca tatvasya vyavadànalakùaõasya ca dvàbhyàü dvàbhyàü satyàbhyàü |

madhurà madavyapetà na ca khinnà de÷anàgrasatvànàü |
sphuñacitrayuktagamikà niràmiùà sarvagà caiva || AMsa_12.6 ||

asmin dvitãye ÷loke madhurà pareõàkùiptasyàparuùavacanàt | madavyapetà stutau siddhau và madànanugamanàt | akhinnà akilàsikatvàt | sphuñà niràcàryamuùñitvàt kçtsnade÷anataþ | citrà apunaruktatvàt | yuktà pramàõàviruddhavàt | gamikà pratãtapadavya¤janatvàt niràmiùà prasannàdhikàrànadhikatvàt | sarvatragà yànatrayagatatvàt | vàksaüpattau ÷lokaþ |

adãnà madhurà såktà pratãtà viùadà tathà vàg jinàtmaje |
yathàrhà niràmiùà ca parimitàkùayà tathà || AMsa_12.7 ||

(#<Msa 79>#)
adãnà paurã parùanpåraõàt | madhurà valguþ | såktà vispaùñà suniruktàkùaratvàt | pratãtà vij¤eyà pratãtàbhidhànatvàt | yathàrhà ÷ravaõãyà vineyànuråpatvàt | anàmiùà aniþ÷ritalàbhasatkàrà loke | pratatà apratikålà | parimità àyàmakhedàt | viùadà aparyàttà | vya¤janasaüpattau ÷lokadvayaü |

udde÷àn nirde÷àt tathaiva yànànulomanàt ÷làkùõyàt |
pràtãtyàd yàthàrhàn nairyàõyàd ànukålyatvàt || AMsa_12.8 ||

yuktaiþ padavya¤janair udde÷àt pramàõàvirodhena | sahitair nirde÷àd udde÷àvirodhena | yànànulomanàd ànulomikair yànatrayàvirodhena | ÷làkùõyàd anucchavikair akaùña÷abdatayà | pràtãtyàd aupayikaiþ pratãtàrthatayà càrthopagamanàt | yàthàrhàt pratiråpair vineyànuråpatayà | nairyàõyàt pradakùiõair nirvàõàdhikàratayà | ànukålyàn nipakasyàïgasaübhàraiþ ÷aikùasyàryàùñàïgamàrgànukålyàt |

vya¤janasaüpac caiùà vij¤eyà sarvathàgrasatvànàü |
ùaùñyaïgã sàcintyà ghoùo 'nantas tu sugatànàü || AMsa_12.9 ||

ùaùñyaïgã sàcintyà yà guhyakàdhipatinirde÷e buddhasya ùaùñyàkàrà vàg nirdiùñà | punar aparaü ÷àntamate tathàgatasya ùaùñyàkàropetà vàg ni÷carati snigdhà ca mçdukà ca manoj¤à ca manoramà ca ÷uddhà ceti vistaraþ | tatra (#<Msa 80>#) snigdhà satvadhàtuku÷alamålopastambhikatvàt | mçdukà duùña eva dharme sukhasaüspar÷atvàt | manoj¤à svarthatvàt | manoramà suvya¤janatvàt | ÷uddhà niruttaralokottarapçùñhalabdhatvàt | vimalà sarvakle÷ànu÷ayavàsanàvisaüyuktatvàt | prabhàsvarà pratãtapadavya¤janatvàt | valguþ sarvatãrthyakumatidçùñivighàtabalaguõayuktatvàt | ÷ravaõãyà pratipattinairyàõikatvàt | anantà sarvaparapravàdibhir anàchedyatvàt | kalà ra¤jikatvàt | vinãtà ràgàdipratipakùatvàt | akarka÷à ÷ikùàpraj¤aptisukhopàyatvàt | aparuùà tadvyatikramasaüpanniþsaraõopade÷akatvàt | suvinãtà yànatrayanayopade÷ikatvàt | karõasukhà vikùepapratipakùatvàt | kàyaprahlàdanakarã samàdhyàvàhakatvàt | cittàudvilyakarã vipa÷yanàpràmodyàvàhaphalakatvàt | hçdayasaütuùñikarã saü÷ayacchedikatvàt | prãtisukhasaüjananã mithyàni÷cayàpakarùikatvàt | niþparidàhà pratipattàvavipratisàratvàt | àj¤eyà saüpanna÷rutamayaj¤ànà÷rayatvàt | vij¤eyà saüpannacintàmayaj¤ànà÷rayatvàt |
viùpaùñà anàcàryamuùñidharmavihitatvàt | premaõãyà 'nupràptasvaka-arthànàü premakaratvàt | abhinandanãyà 'nanupràptasvakàrthànàü spçhaõãyatvàt | àj¤àpanãyà acintyadharmasamyagdar÷ikatvàt | vij¤àpanãyà 'cintyadharmasamyagde÷ikatvàt | yuktà pramàõàviruddhatvàt | sahità yathàrhavineyade÷ikatvàt | punaruktadoùajahà avandhyatvàt | siühasvaravegà sarvatãrthyasaütràsakatvàt | nàgasvara÷abdà udàratvàt | meghasvaraghoùà gambhãratvàt | nàgendrarutà àdeyatvàt | kinnarasaügãtighoùà madhuratvàt | kalaviïkasvararutaravità 'bhãkùõabhaïgaratvàt | brahmasvararutaravità dåraügamatvàt | jãvaüjãvakasvararutaravità sarvasiddhipårvaügamanaïgalatvàt | devendramadhuranirghoùà anatikramaõãyatvàt | dundubhisvarà sarvamàrapratyarthikavijayapårvaügamatvàt | anunnatà stutyasaükliùñatvàt | anavanatà nindà'saükliùñatvàt | sarva÷abdànupraviùñà sarvavyàkaraõasarvàkàralakùaõànupraviùñatvàt | apa÷abdavigatà smçtisaüpramoùe tadani÷caraõatvàt | avikalà vineyakçtyasarvakàlapratyupasthitatvàt | alãnà làbhasatkàràni÷ritatvàt | adãnà sàvadyàpagatatvàt | pramudità akheditvàt | prasçtà sarvavidyàsthànakau÷alyànugatatvàt | akhilà satvànàü tatsakalàrthasaüpàdakatvàt | sarità prabandhànupacchinnatvàt | lalità vicitràkàrapratyupasthànatvàt | sarvasvarapåraõã ekasvaranaika÷abdavij¤aptipratyupasthàpanatvàt | sarvasatvendriyasaütoùaõã ekànekàrthavij¤aptipratyupasthànatvàt | anindità yathàpratij¤atvàt | aca¤calà àgamitakàlaprayuktatvàt | acapalà atvaramàõavihitatvàt | sarvaparùadanuravità dåràntikaparùattulya÷ravaõatvàt | (#<Msa 81>#) sarvàkàravaropeto sarvalaukikàrthadçùñàntadharmapariõàmikatvàt | de÷anàmàhàtmye catvàraþ ÷lokàþ |

vàcà padaiþ suyuktair anude÷avibhàgasaü÷ayacchedaiþ |
bahulãkàrànugatà hy uddhañitavipa¤citaj¤eùu || AMsa_12.10 ||

àkhyàti vàcà | praj¤àpayati padaiþ suyuktaiþ | prasthàpayati vibhàjayati vivçõoti yathàkramamudde÷avibhàgasaü÷ayacchedaiþ | uttànãkaroti uttànãkaraõaü bahulãkàrànugatà de÷anà ni÷cayabalàdhànarthaü | de÷ayaty udghañitaj¤eùu | saüprakà÷ayati vipa¤citaj¤eùu |

÷uddhà trimaõóalena hiteyaü de÷anà hi buddhànàü |
doùair vivarjità punar aùñabhir eùaiva vij¤eyà || AMsa_12.11 ||

÷uddhà trimaõóaleneti | yena ca de÷ayati vàcà padai÷ ca | yathà codde÷àdiprakàraiþ | yeùu codghañitavipa¤citaj¤eùu | eùaiva ca de÷anà punar aùñadoùavivarjità veditavyà yathàkramaü |

kau÷ãdyam anavabodho hy avakà÷asyàkçtir hy anãtatvam |
saüdehasyàcchedas tadvigamasyàdçóhãkaraõam || AMsa_12.12 ||
te punar aùñau doùàþ kau÷ãdyam anavasaübodhaþ avakà÷asyàkaraõaü anãtàrthatvaü saüdehasyàcchedanà tadvigamasyàdçóhãkaraõaü ni÷cayasyety arthaþ |

khedo 'tha matsaritvaü doùà hy ete matà kathàyàü hi |
tadabhàvàd buddhànàü niruttarà de÷anà bhavati || AMsa_12.13 ||

khedo yenàbhãkùõaü na de÷ayet | matsaritvaü càkçtsnaprakà÷antà | arthasaüpattau ÷lokadvayaü |

kalyàõo dharmo 'yaü hetutvàd bhaktituùñibuddhãnàü |
dvividhàrthaþ sugràhya÷ caturguõabrahmacaryavadaþ || AMsa_12.14 ||
parair asàdhàraõayogakevalaü tridhàtukakle÷avihànipårakam |
svabhàva÷uddhaü mala÷uddhita÷ ca tac caturguõabrahmavicaryam iùyate || AMsa_12.15 ||

(#<Msa 82>#)
caturguõabrahmacaryasaüprakà÷ako dharmaþ | àdimadhyaparyavasànakalyàõo yathàkramaü ÷rutacintàbhàvanàbhir bhaktituùñibuddhihetutvàt | tatra bhaktir adhimuktiþ saüpratyayaþ tuùñiþ pràmodyaü yuktinidhyànàc chakyapràptitàü viditvà | buddhiþ samàhitacittasya yathàbhåtaj¤ànaü | dvividhàrtha ityataþ svarthaþ saüvçttiparamàrthasatyayogàt | sugràhya ityataþ suvya¤janaþ pratãtapadavya¤janatvàt | caturguõaü brahmacaryaü | kevalaü parair asàdhàraõatvàt paripårõaü tridhàtukle÷aprahàõaparipåraõàt | pari÷uddhaü svabhàvavi÷uddhito 'nàsravatvàt | paryavadàtaü malavi÷uddhitaþ saütànavi÷uddhyà kùãõàsravàõàü | abhisaüdhivibhàge ÷lokadvayaü |

avatàraõasaüdhi÷ ca saüdhir lakùaõato 'paraþ |
pratipakùàbhisaüdhi÷ ca saüdhiþ pariõatàv api || AMsa_12.16 ||
÷ràvakeùu svabhàveùu doùàõàü vinaye tathà |
abhidhànasya gàmbhãrye saüdhir eùa caturvidhaþ || AMsa_12.17 ||
asàre sàramatayo viparyàse ca susthitàþ |
kle÷ena ca susaükliùñà labhante bodhimuktamàü || AMsa_12.17* || || iti ||

caturvidho 'bhisaüdhirde÷anàyàü buddhasya veditavyaþ | avatàraõàbhisaüdhir lakùaõàbhisaüdhiþ pratipakùàbhisaüdhiþ pariõàmana-abhisaüdhi÷ca | tatràvatàraõàbhisaüdhiþ ÷ràvakeùu draùñavyaþ | ÷àsanàvatàraõàrtham anuttràsàya råpàdyastitvade÷anàt | lakùaõàbhisaüdhis triùu parikalpitàdisv abhàveùu draùñavyo niþsvabhàvànutpannàdisarvadharmade÷anàt | pratipakùàbhisaüdhir doùàõàü vinaye draùñavyo yathàùñàvaraõapratipakùàgrayànasaübhàùànu÷aüse gàthàdvayaü vakùyati | pariõàmanàbhisaüdhir abhidhànagàmbhãrye draùñavyo yathàha |

asàre sàratayo viparyàseca sukhitàþ |
kle÷ena ca susaükliùñà labhante bodhim uttamàü || iti

ayam atràbhisaüdhiþ | asàre sàramataya ity avikùepe yeùàü sàrabuddhiþ pradhànabuddhirvikùepo hi visàra÷ cetasaþ | viparyàse ca susthità iti nityasukha÷ucyàtmagràhaviparyayeõànityàdike viparyàse susthità aparihàõitaþ | kle÷ena ca sa saükliùñà iti dãrghaduùkaravyàyàm a÷rameõàtyarthaü parikliùñàþ | abhipràyavibhàge ÷lokaþ |

samatà 'rthàntare j¤eyas tathà kàlàntare punaþ |
pudgalasyà÷aye caiva abhipràya÷ caturvidhaþ || AMsa_12.18 ||

(#<Msa 83>#)
caturvidho 'bhipràyaþ | satatàbhipràyo yad àha | aham eva sa tasmin samaye vipa÷vã samyaksaübuddho 'bhåvam ity avi÷iùñadharmakàyatvàt | arthàntaràbhipràyo yad àha | niþsvabhàvàþ sarvadharmà anutpannà ity evam àdi ayathàrutàrthatvàt kàlàntaràbhipràyo yadàha | ye sukhàvatyàü pràõidhànaü kariùyanti te tatropapatsyanta iti kàlàntareõety abhipràyaþ | pudgalà÷ayàbhipràyo yat tad eva ku÷alamålaü kasyacit pra÷aüsate kasyacid vigarhate 'lpamàtrasaütuùñasya vaipulyasaügrahàt mahàyànasåtràntasànu÷aüsaü gàthàdvayam upàdàyàha |

buddhe dharme 'vaj¤à kau÷ãdyaü tuùñir alpamàtreõa |
ràge màne caritaü kaukçtaü càniyatabhedaþ || AMsa_12.19 ||
satvànàm àvaraõaü tatpratipakùo 'grayàn asaübhàùà |
sarvàntaràyadoùaprahàõam eùàü tato bhavati || AMsa_12.20 ||
yo granthato 'rthato và gàthàdvayadhàraõe prayujyeta |
sa hi da÷avidhamanu÷aüsaü labhate satvottamo dhãmàn || AMsa_12.21 ||
kçtsnàü ca dhàtupuùñiü pràmodyaü cottamaü maraõakàle |
janma ca yathàbhikàmaü jàtismaratàü ca sarvatra || AMsa_12.22 ||
buddhai÷ ca samavadhànaü tebhyaþ ÷ravaõaü tathàgrayàn asya |
adhimuktiü saha buddhyà dvayamukhatàm à÷ubodhiü ca || AMsa_12.23 ||

buddhe dharme 'vaj¤eti pa¤ca gàthàþ | tatràniyatabhedo bodhisatvànàm aniyatànàü mahàyànadbhedaþ | agrayàn asaübhàùà yà mahàyànade÷anà | buddhe 'vaj¤àvaraõasya pratipakùasaübhàùà | aham eva sa tena kàlena vipa÷vã samyaksaübuddho 'bhåvam iti | dharme 'vaj¤àvaraõasya pratipakùasaübhàùà | iyato gaügànadãvàlikàsamànabuddhàn paryupàsya mahàyàne 'vabodha utpadyata iti | kau÷ãdyàvaraõasya pratipakùasaübhàùà | ye sukhàvatyàü praõidhànaü kariùyanti te tatropapatsyanta iti | vimalacandraprabhasya ca tathàgatasya nàmadheyagrahaõamàtreõa niyato bhavaty unattaràyàü samyaksaübodhàv iti | alpamàtrasaütuùñyàvarasya pratipakùasaübhàùà | yatra bhagavàn kvacid dànàdi vivarõayati anyatra varõitavàn | ràgacaritasya càvaraõasya pratipakùasaübhàùà | yatra bhagavàn buddhakùetravibhåtiü varõayati | mànacaritasyàvaraõasya pratipakùasaübhàùà | yatra bhagavàn kasyacid buddhasyàdhikàü saüpattiü varõayati | kaukçtyàvaraõasya (#<Msa 84>#) pratipakùasaübhàùà | ye buddhabodhisatveùv akàraü kariùyanti te sarve svargopagà bhaviùyantãti | aniyatabhedasyàvaraõasya pratipakùasaübhàùà | mahà÷ràvakàõàü buddhatve vyàkaraõade÷anà ekayànade÷anà ca | kçtsnadhàtupuùñiþ sarvamahàyànàdhiùñhànàya dhàtupuùñis tadàvaraõavigamàt sarvatra mahàyàne 'dhimuktilàbhataþ | dvayamukhatà samàdhimukhatà dhàraõãmukhatà ca | dçùñe dharme dvividho 'nu÷aüsaþ sàüparàyike 'ùñavidhaþ krameõottaràuttaravi÷eùalàbhàd veditavyaþ | de÷anànu÷aüse ÷lokaþ |

iti sugatirakhedavàn kçpàluþ prathitaya÷àþ suvidhij¤atàm upetaþ |
bhavati sukathiko hi bodhisatvas tapati jane kathitair yathaiva såryaþ || AMsa_12.24 ||

pa¤cabhiþ kàraõaiþ sukathikatvaü | såryavat pratapanaü cànu÷aüsaþ | lokàvarjanato bahumatatvàt | pa¤ca kàraõàni sukathikatvasya yenàviparãtaü dar÷ayati abhãkùõaü niràmiùacitta àdeyavàkyavineyànuråpaü ca |

mahàyànasåtràlaükàre de÷anàdhikàro dvàda÷aþ


CHAPITRE XIII
trayoda÷o 'dhikàraþ

pratipattivibhàge ùañ ÷lokàþ |

dvedhà nairàtmyam àj¤àya dhãmàn pudgaladharmayoþ |
dvayamithyàtvasamyaktvaü vivarjyeta trayeõa hi || AMsa_13.1 ||

yathàrtham àj¤àya dharmamàj¤àya dharmànudharmapratipanno bhavati sàmãcãpratipanno 'nudharmacàrã tatsaüdar÷ayati | tatra dvidhà pudgaladharmanairàtmyaj¤ànaü gràhyagràhakàbhàvataþ | dvayamithyàtvasamyaktvaü vivarjyaü trayaü | abhàve ca ÷ånyatàsamàdhiþ parikalpitasya svabhàvasya | bhàve càpraõihitànimittau paratantraniùpannayoþ svabhàvayoþ | (#<Msa 85>#) etat samàdhitrayaü laukikaü na mithyàtvaü lokottaraj¤ànàvàhanàt | na samyaktvam alokottaratvàt |

arthaj¤aþ sarvadharmàõàü vetti kolasamànatàü |
÷rutatuùñiprahàõàya dharmaj¤as tena kathyate || AMsa_13.2 ||

evam arthaj¤aþ sarvadharmàõàü såtràdãnàü kolopamatàü jànàti | ÷rutamàtrasaütuùñiprahàõàya tena dharmaj¤o bhavati |

pàrthagjanena j¤ànena pratividhya dvayaü tathà |
tajj¤ànapariniùpattàv anudharmaü prapadyate || AMsa_13.3 ||

etena dvividhena pàrthagjanenàrthadharmaj¤ànena dvayaü nairàtmyabhàvaü pratividhya yathàkramaü tasya j¤ànasya pariniùpattyarthaü pratipadyate | evam anudharmaü pratipadyate |

tato j¤ànaü sa labhate lokottaramanuttaraü |
àdibhåmau samaü sarvair bodhisatvais tadàtmabhiþ || AMsa_13.4 ||

tato j¤ànaü sa labhate lokottaramanuttaram iti | vi÷iùñatarayànàbhàvàt | àdibhåmau pramuditàyàü bhåmau samaü sarvair bodhisatvais tadàtmabhir iti tadbhåmikair evaü sàmãcãpratipanno bhavati tadbhåmikabodhisatvasamatayà |

kçtvà dar÷anaj¤eyànàü heyànàü kle÷ànàü sarvasaükùayam |
j¤eyàvaraõaj¤ànàya hànàya bhavanàyàü prayujyate || AMsa_13.5 ||

÷loko gatàrthaþ |

vyavasthànàvikalpena j¤ànena sahacàriõà |
anudharmaü caraty evaü pari÷iùñàsu bhåmiùu || AMsa_13.6 ||

÷eùeõànudharmacàritvaü dar÷ayati | vyavasthànàvikalpenàti bhåmivyavasthànaj¤ànenàvikalpena (#<Msa 86>#) ca | sahacàriõety anusaübaddhacàriõà anyonyanairantaryeõa | etena ÷lokadvayenànudharmacàritvaü dar÷itaü | pratipattàv apramàdakriyàyàü catvàraþ ÷lokàþ |

sulàbho 'tha svadhiùñhànaþ subhåmiþ susahàyakaþ |
suyogo guõavàn de÷o yatra dhãmàn prapadyate || AMsa_13.7 ||

caturbhi÷ cakrair apramàdakriyàü dar÷ayati pratiråpade÷avàsàdibhiþ | tatrànena ÷lokena pratiråpade÷avàsaü dar÷ayati | sulàbha÷ cãvarapiõóapàtàdãnàü jãvitapariùkàràõàm akçcchena làbhàt | svadhiùñhàno durjanair dasyuprabhçtibhir anadhiùñhitatvàt | subhåmir àrogyabhåmitvàt | susahàyakaþ sabhàga÷ãladçùñisahàyakatvàt | suyogo divàlpàkãrõàbhilàpakatvàt ràtrau càlpa÷abdàdikatvàt |

bahu÷ruto dçùñasatyo vàgmã samanukampakaþ |
akhinno bodhisatva÷ ca j¤eyaþ satpuråùo mahàn || AMsa_13.8 ||

anena dvitãyena satpuruùaü dar÷ayati | àgamàdhigamavàkkaraõaniràmiùacittàkilàsitvaguõayogàt |


svàlambanà susaübhàrà susaüstabdhà subhàvanaiva de÷ità |
suniryàõaprayogà càtmasamyakpradhànatà || AMsa_13.9 ||

anena tçtãyena yoni÷omanaskàrasaügçhãtàmàtmanaþ samyakpraõidhànatàü dar÷ayati | saddharmàlambanatayà susaübhçtasaübhàratayà ÷amathàdinimittànàü kàlena kàlaü bhàvanàtayà alpamàtràsaütuùñitayà satyuttarakaraõãye sàtatyasatkçtyaprayogatayà ca |

rateþ kùaõopapatte÷ ca àrogyasyàpi kàraõaü |
samàdher vicayasyàpi pårve hi kçtapuõyatà || AMsa_13.10 ||

anena caturthena pårvakçtapuõyatàü pa¤cavidhena hetutvena dar÷ayati | ratihetutvena yataþ pratiråpada÷avàse 'bhiramate | kùaõaupapattihetutvena yataþ satpuruùàyà÷rayaü (#<Msa 87>#) labhate | àrogyasamàdhipraj¤àhetutvena ca yata àtmanaþ samyakpraõidhànaü saüpadyate | kle÷ata eva kle÷aniþsaraõe ÷lokàs trayaþ |

dharmadhàtuvinirmukto yasmàd dharmo na vidyate |
tasmàd ràgàdayas teùàü buddhair niþsaraõaü matàþ || AMsa_13.11 ||

yad uktaü bhagavatà | nàham anyatra ràgàd ràgasya niþsaraõaü vadàmy evaü dveùàn mohàd iti | tatràbhisaüdhiü dar÷ayati | yasmàd dharmadhàtuvinirmukto dharmo nàsti dharmatàvyatirekeõa dharmàbhàvàt | tasmàd ràgàdidharmatàpi ràgàdyàkhyàü labhate sa ca niþsaraõaü ràgàdãnàm ity evaü tatràbhisaüdhir veditavyaþ |


dharmadhàtuvinirmukto yasmàd dharmo na vidyate |
tasmàt saükle÷anirde÷e sa saüvid dhãmatàü mataþ || AMsa_13.12 ||

yad uktaü | avidyà ca bodhi÷ caikam iti | tatràpi sakle÷anirde÷e sa evàbhisaüdhiþ | avidyà bodhidharmatà syàt tad upacàràt |

yatas tàn eva ràgàdãn yoni÷aþ pratipadyate |
tato vimucyate tebhyas tenaiùàü niþsçtis tataþ || AMsa_13.13 ||

tàn eva ràgàdãn yoni÷aþ pratipadyamànas tebhyo vimucyate tasmàt parij¤àtàs ta eva teùàü niþsaraõaü bhavatãty ayam atràbhisaüdhiþ | ÷ràvakapratyekabuddhamanasikàraparivarjane ÷lokadvayaü |

na khalu jinasutànàü bàdhakaü duþkhamugraü narakabhavanavàsaiþ satvahetoþ kathaücit |
÷amabhavaguõadoùaprerità hãnayàne vividha÷ubhavikalpà bàdhakà dhãmatàü tu || AMsa_13.14 ||

na khalu narakavàso dhãmatàü sarvakàlaü vimalavipulabodherantaràyaü karoti |
svahitaparama÷ãtas tvanyayàne vikalpaþ paramasukhavihàre 'pyantaràyaü karoti || AMsa_13.15 ||

(#<Msa 88>#)
anayoþ ÷lokayor ekasya dvitãyaþ sàdhakaþ | ubhau gatàrtho |
niþsvabhàvatàprakçtipari÷uddhitràsapratiùedhe catvàraþ ÷lokàþ |

dharmàbhàvopalabdhi÷ ca niþsaükle÷avi÷uddhità |
màyàdisadç÷ã j¤eyà àkà÷asadç÷ã tathà || AMsa_13.16 ||
yathaiva citre vidhivadvicitrite natonnataü nasti ca dç÷yate 'tha ca |
abhåtakalpe 'pi tathaiva sarvathà dvayaü sadà nasti ca dç÷yate 'the ca || AMsa_13.17 ||
yathaiva toye lutiñite prasàdite na jàyate sà punar acchatànyataþ |
malàpakarùas tu sa tatra kevalaþ svacitta÷uddhau vidhir eùa eva hi || AMsa_13.18 ||
mataü ca cittaü prakçtiprabhàsvaraü sadà tadàgantukadoùadåùitaü |
na dharmatàcittamçte 'nyacetasaþ prabhàsvaratvaü prakçtau vidhãyate || AMsa_13.19 ||

dharmàbhàva÷ ca dharmopalabdhi÷ ceti tràsasthànaü niþsaükle÷atà ca dharmadhàtoþ prakçtyà vi÷uddhatà ca pa÷càd iti tràsasthànaü bàlànàü | tadyathàkramaü màyàdisàdç÷yenàkà÷asàdç÷yena ca prasàdhayaüs tatas tràsaü pratiùedhayati | tathà citre natonnatasàdç÷yena lutitaprasàditatoyasàdç÷yena ca yathàkramaü | caturthena ÷lokena toyasàdharmyaü citte pratipàdayati | yathà toyaü prakçtyà prasannam àgantukena tu kàluùyeõa lutitaü bhavaty evaü cittaü prakçtyà prabhàsvaraü matam àgantukais tu doùair dåùitam iti | na ca dharmatàcittàd çte 'nyasya cetasaþ paratantralakùaõasya prakçtiprabhàsvaratvaü vidhãyate | tasmàc cittatathataivàtra cittaü veditavyaü | ràgajàpattipratiùedhe catvàraþ ÷lokàþ |

bodhisatvasya satveùu prema majjagataü mahat |
yathaikaputrake tasmàt sadà hitakaraü matam || AMsa_13.20 ||
satveùu hitakàritvàn naity àpattiü sa ràgajàü |
dveùo virudyate tvasya sarvasatveùu satpathà || AMsa_13.21 ||
yathà kapotã svasutàtivatsalà svabhàvakàüs tàn upaguhya tiùñhati |
tathàvidhàyaü pratigho virudhyate suteùu tadvat sakçpe 'pi dehiùu || AMsa_13.22 ||
maitrã yataþ pratighacittam ato viruddhaü ÷àntir yato vyasanacittam ato viruddhaü |
(#<Msa 89>#)
artho yato nikçticittam ato viruddhaü lhàdo yataþ pratibhayaü na ca tato viruddhaü || AMsa_13.23 ||

yat satveùu bodhisatvasya prema so 'ca ràgo 'bhipretas tatkçtàm àpattiü teùàü pratiùedhayati | satvahitakriyàhetutvàt | kapotãm udàharati tadbahuràgatvàt apatyasnehàdhimàtratayà sakçpe bodhisatve dehiùu satveùu pratigho virudhyate | bodhisatvànàü satveùu maitrã bhavati vyasana÷àntiþ arthadànaü hlàda÷ ca prãtyutpàdàt | yata ime maitryàdayas tata eva pratighacittaü viruddhaü | tatpårvakàõi ca vyasanacittàdãni | pratipattibhede pa¤ca ÷lokàþ |

yathàturaþ subhaiùajye saüsàre pratipadyate |
àture ca yathà vaidyaþ satveùu pratipadyate || AMsa_13.24 ||
aniùpanne yathà ceñe svàtmani pratipadyate |
vaõigyathà punaþ puõye kàmeùu pratipadyate || AMsa_13.25 ||
yathaiva rajako vastre karmaõe pratipadyate |
pità yathà sute bàle satvàheñhe prapadyate || AMsa_13.26 ||
agnyarthã vàdharàraõyàü sàtatye pratipadyate |
vai÷vàsiko vàniùpanne adhicitte prapadyate || AMsa_13.27 ||
màyàkàra iva j¤eye praj¤ayà pratipadyate |
pratipattiryathà yasmin bodhisatvasya sà matà || AMsa_13.28 ||

yathà yasmin pratipadyate tad abhidyotayati | yatheti subhaiùajyàdiùv ivàturàdayaþ | yatreti saüsàràdiùu pratisaükhyàya saüsàraniùevaõàt | kàruõyena kle÷àturasatvàparityàgàt | svapraõihitatvacittakaraõàt | dànàdipàramitàbhi÷ ca yathàkramaü bhogavçddhinayanàt | kàyàdikarmapari÷odhanàt | satvàpakàràkopàt | ku÷alabhàvanànirantaràbhiyogàt | samàdhyanàsvàdanàt | j¤eyàviparyàsàc ca | pratipattitrimaõóalapari÷uddhau ÷lokaþ |

iti satatam udàrayuktavãryo dvayaparipàcana÷odhane suyuktaþ |
paramavimalanirvikalpabuddhyà vrajati sa siddhim anuttamàü krameõa || AMsa_13.29 ||

(#<Msa 90>#)
iti nirvikalpena dharmanairàtmyaj¤ànena pratipattuþ pratipattavyasya pratipatte÷ càvikalpanà trimaõóalapari÷uddhir veditavyà | dvayaparipàcana÷odhaneùu yukta iti satvànàm àtmana÷ ca |

mahàyànasåtràlaükàre pratipattyadhikàras trayoda÷aþ


CHAPITRE XIV
caturda÷o 'dhikàraþ


avavàdànu÷àsanãvibhàge ÷lokà ekapa¤cà÷at |

kalpàsaükhyeyaniryàto hy adhimuktiü vivardhayan |
saüpårõaþ ku÷alair dharmaiþ sàgaro vàribhiryathà || AMsa_14.1 ||

adhimuktiü vivardhayann ity adhimàtràvasthànayanàt | ÷eùaü gatàrthaþ |

tathà saübhçtasaübhàro hy àdi÷uddhau jinàtmajaþ |
suvij¤aþ kalpacitta÷ ca bhàvanàyàü prayujyate || AMsa_14.2 ||

àdi÷uddho bodhisatvasaüvarapari÷odhanàn mahàyàne dçùñiçjjukaraõàc càviparãtàrthagrahaõataþ | suvij¤o bahu÷rutatvàt | kalpacitto vinivaraõatvàt |

dharmasrotasi buddhebhyo 'vavàdaü labhate tadà |
vipulaü ÷amathaj¤ànavaipulyagamanàya hi || AMsa_14.3 ||

÷loko gatàrthaþ |

tataþ såtràdike dharme so 'dvayàrthavibhàvake |
såtràdinàmni bandhãyàc cittaü prathamato yatiþ || AMsa_14.4 ||

tataþ padaprabhedeùu vicared anupårva÷aþ |
vicàrayet tadarthàü÷ ca pratyàtmayoni÷a÷ ca saþ || AMsa_14.5 ||
avadhçtya ca tàn arthàn dharme saükalayet punaþ |
tataþ kuryàt samà÷astiü tadarthàdhigamàya saþ || AMsa_14.6 ||

(#<Msa 91>#)
såtrageyàdike dharme yatsåtràdinàma da÷abhåmikam ity evamàdi tatra cittaü prathamato badhnãyàt | ebhis tribhiþ ÷lokaiþ ùañ cittàny upadiùñàni | målacittam anucaracittaü vicàraõàcittam avadhàraõàcittaü saükalanacittam à÷àsticittaü ca | tatra målacittaü yatsåtràdãnàü dharmàõàü nàmàlambanaü | avavàdaü ÷rutvà svayaü và kalpayitvà | tadyathà 'nityaü duþkhaü ÷ånyam anàtmyaü ca yoni÷o na cety àdi | anucaracittaü yena såtràdãnàü nàmata àlambitànàü padaprabhedam anugacchati | vicàraõàcittaü yenàrthaü vya¤janaü ca vicàrayati | tatràrthaü caturbhir àkàrair vicàrayati gaõanayà tulanayà mãmàüsayà pratyavekùaõayà ca | tatra gaõanà saügrahaõaü tadyathà råpaü da÷àyatanàny ekasya ca prade÷o vedanà ùaó vedanàkàyà ity evam àdi | tulanà saükhyàvato dharmasya ÷amalakùagrahaõam anàdhyàropàn apavàdataþ | mãmàüsà pramàõaparãkùà | pratyavekùaõà | gaõitatulitamãmàüsitasyàrthasyàvalokanaü | vya¤janaü dvàbhyàm àkàràbhyàü vicàrayati | sàrthatathà ca samastànàü vya¤janànàü nirarthatayà ca vyastànàü | avadhàraõàcittaü yena yathànucaritaü vicàritaü và tannimittam avadhàrayati | saükalanacittaü tadyathà vicàritam arthaü målacitte saükùipya paripiõóitàkàraü vartate | à÷àsticittaü yadarthaü prayukto bhavati samà tatparipåryarthaü và ÷ràmaõyaphalàrthaü và bhåmiprave÷àrthaü và vi÷eùagamanàrthaü và tacchandasahagataü vartate | cittam eva hy àlambanapratibhàsaü vartate na cittàd anyad àlambanam astãti jànato và cittamàtram ajànato và cittam evàlambanaü nànyat | iti ùaóvidhaü cittam àlambanaü vyavasthàpyate |

eùeta pratyavekùeta manojalpaiþ prabandhataþ |
nirjalpaikarasai÷ càpi manaskàrair vicàrayet || AMsa_14.7 ||
j¤eyaþ ÷amathamàrgo 'sya dharmanàma ca piõóitaü |
j¤eyo vipa÷yanàmàrgas tadarthànàü vicàraõà || AMsa_14.8 ||
yuganaddha÷ ca vij¤eyo màrgas tatpiõóitaü punaþ |
lãnaü cittasya gçhõãyàd uddhataü ÷amayet punaþ || AMsa_14.9 ||
÷amapràptam upekùeta tasminn àlambane punaþ |
sàtatyenàtha satkçtya sarvasmin yojayet punaþ || AMsa_14.10 ||

ebhi÷ caturbhiþ ÷lokair ekàda÷a manaskàrà upadiùñàþ | savitarkaþ savicàraþ | avitarko vicàramàtraþ | avitarko 'vicàraþ | ÷amathamanaskàraþ | vipa÷yanàmanaskàraþ | (#<Msa 92>#) yuganaddhamanaskàraþ | ÷amathanimittamanaskàraþ | upekùànimittamanaskàraþ | sàtatyamanaskàraþ | satkçtyamanaskàra÷ ca |

nibadhyàlambane cittaü tatpravedhaü na vikùipet |
avagamyà÷u vikùepaü tasmin pratiharet punaþ || AMsa_14.11 ||
pratyàtmaü saükùipec cittam upary upari buddhimàn |
tata÷ ca ramayec cittaü samàdhau guõadar÷anàt || AMsa_14.12 ||
aratiü ÷amayet tasmin vikùepadoùadar÷anàt |
abhidhyà daurmanasyàdãn vyutthitàn ÷amayet tathà || AMsa_14.13 ||
tata÷ ca sàbhisaüskàràü citte svarasavàhitàü |
labhetànabhisaüskàrànràü tadabhyàsàt punar yatiþ || AMsa_14.14 ||

ebhi÷ caturbhiþ ÷lokair navàkàrayà cittasthityà sthityupàya upadiùñaþ | cittaü sthàpayati saüsthàpayati avasthàpayati upasthàpayati damayati ÷amayati vyupa÷amayaty ekotãkaroti cittaü samàdadhàtãti navàkàràþ |

tataþ sa tanukàü labdhvà pra÷rabdhiü kàyacetasoþ |
vij¤eyaþ samanaskàraþ punas tàns tàü sa vivardhayan || AMsa_14.15 ||
vçddhidåraügamatvena maulã sa labhate sthitiü |
tàü ÷odhayann abhij¤àrtham eti karmaõyatàü paràü || AMsa_14.16 ||
dhyàne 'bhij¤àbhinirhàràl lokadhàtån sa gacchati |
påjàrtham aprameyàõàü buddhàyàü ÷ravaõàya ca || AMsa_14.17 ||
aprameyàn upàsyàsau buddhàn kalpair ameyagaiþ |
karmaõyatàü paràm eti cetasas tadupàsanàt || AMsa_14.18 ||

eti karmaõyatàü paràü dhyàne iti saübandhanãyaü | kalpair ameyagair ity aprameyasaükhyàgataiþ | ÷eùam eùàü ÷lokànàü gatàrthaü |

tato 'nu÷aüsàn labhate pa¤ca ÷uddhaiþ sa pårvagàn |
vi÷uddhibhàjanatvaü ca tato yàti niruttaraü || AMsa_14.19 ||
kçtsnàdau svalpadauùñhulya kàyo hi dravate 'sya pratikùaõaü |
àpåryate ca pra÷rabdhyà kàyacittaü samantataþ || AMsa_14.20 ||
aparicchinnam àbhàsaü dharmàõàü vetti sarvataþ |
akalpitàni saü÷uddhau nimittàni prapa÷yati || AMsa_14.21 ||
prapårau ca vi÷uddhau ca dharmakàyasya sarvathà |
karoti satataü dhãmàn evaü hetuparigrahaü || AMsa_14.22 ||

(#<Msa 93>#)
tataþ ÷uddheþ pårvaügamàn pa¤cànu÷aüsàn labhate | ÷uddher iti ÷uddhyà÷ayabhåmeþ | teùàü ca làbhàdvi÷uddhibhàjanatvaü pràpnoti | niruttaraü yànànantaryàt | prapårau ca vi÷uddhau ca dharmakàyasyeti da÷amyàü bhåmau paripåri rbuddhabhåmau vi÷uddhiþ | eteùàü pa¤cànàm anu÷aüsànàü trayaþ ÷amathapakùà dvau vipa÷yanàpakùau veditavyau | ato yàval laukikaþ samudàgamaþ |

tata÷ càsau tathàbhåto bodhisatvaþ samàhitaþ |
manojalpàd vinirmuktàn sarvàrthàn na prapa÷yati || AMsa_14.23 ||
dharmalokasya vçddhyarthaü vãryam àrabhate dçóhaü |
dharmàlokavivçdhdyà ca cittamàtre 'vatiùñhate || AMsa_14.24 ||
sarvàrthapratibhàsatvaü tata÷ citte prapa÷yati |
prahãno gràhyanivikùepas tadà tasya bhavaty asau || AMsa_14.25 ||
tato gràhakavikùepaþ kevalo 'syàva÷iùyate |
ànantaryasamàdhiü ca spç÷aty à÷u tadà punaþ || AMsa_14.26 ||

ata årdhvaü nirvedhabhàgãyàni | tathàbhåto bodhisatvaþ samàhitacitto manojalpàd vinirmuktàn sarvadharmàn na pa÷yati svalakùaõasàmànyalakùaõàkhyàn manojalpamàtram eva khyàti | sàsyoùmagatàvasthà | ayaü sa àloko yam adhikçtyoktaü kùàranadyàm | àloka iti dharmanidhyànakùànter etad adhivacanam iti | sa tasyaiva dharmàlokasya vivçddhyartham àsthitakriyayà dçóhaü vãryam àrabhate | sàsya mårdhàvasthà dharmàlokavivçddhyà ca cittamàtre 'vatiùñhate | cittam etad iti prativedhàt | tata÷ citta eva sarvàrthapratibhàsatvaü pa÷yati | na cittàd anyam arthaü | tadà càsya gràhyavikùepaþ prahãno bhavati | gràhakavikùepaþ kevalo 'va÷iùyate | sàsya kùàntyavasthà | tadà ca kùipram ànantaryasamàdhiü spç÷ati | sàsya laukikàgradharmàvasthà | kena kàraõena sa ànantarya ucyate |

yato gràhakavikùepo hãyate tadanantaraü |
j¤eyàny uùmagatàdãni etàni hi yathàkramaü || AMsa_14.27 ||

ity etàny uùmagatàdãni nirvedhabhàgãyàni |

dvayagràhavisaüyuktaü lokottaram anuttaraü |
nirvikalpaü malàpetaü j¤ànaü sa labhate punaþ || AMsa_14.28 ||

(#<Msa 94>#)
ataþ pareõa dar÷anamàrgàvasthà | dvayagràhavisaüyuktaü gràhyagràhagràhakagràhavisaüyogàt | anuttaraü yànànantaryeõa | nirvikalpaü gràhyagràhakavikalpavisaüyogàt | malàpetaü dar÷anaj¤eyakle÷aprahàõàt | etena virajo vigatamalam ity uktaü bhavati |

sàsyà÷rayaparàvçttiþ prathamà bhåmir iùyate |
ameyai÷ càsya sà kalpaiþ suvi÷uddhiü nigacchati || AMsa_14.29 ||

÷loko gatàrthaþ |

dharmadhàto÷ ca samatàü pratividhya punas tadà |
sarvasatveùu labhate sadàtmasamacittatàü || AMsa_14.30 ||
niràtmatàyàü duþkhàrthe kçtye niþpratikarmaõi |
satveùu samacitto 'sau yathànye 'pi jinàtmajàþ || AMsa_14.31 ||

dharmanairàtmyena ca dharmasamatàü pratividhya sarvasatveùu sadà àtmasamacittatàü pratilabhate | pa¤cavidhayà samatayà | nairàtmyasamatayà duþkhasamatayà svaparasaütàneùu nairàtmyaduþkhatayor avi÷eùàt | kçtyasamatayà svaparaduþkhaprahàõakàmatàsàmànyàt | niùpratikàrasamatayà | àtmana iva parataþ pratikàrànabhinandanàt | tadanyabodhisatvasamatayà ca yathà tair abhisamitaü tathàbhisamayàt |

traidhàtukàtmasaüskàrànabhåtaparikalpataþ |
j¤ànena suvi÷uddhena advayàrthena pa÷yati || AMsa_14.32 ||

sa traidhàtukàtmasaüskàràn abhåtaparikalpanàmàtràn pa÷yati | suvi÷uddhena j¤ànena lokottaratvàt |

tadabhàvasya bhàvaü ca vimuktaü dçùñihàyibhiþ |
labdhvà dar÷anamàrgo hi tadà tena niråcyate || AMsa_14.33 ||

tasya gràhyagràhakàbhàvasya bhàvaü dharmadhàtån dar÷anaprahàtavyaiþ kle÷air vimuktaü pa÷yati |

abhàva÷ånyatàü j¤àtvà tathà bhàvasya ÷ånyatàü |
prakçtyà ÷ånyatàü j¤àtvà ÷ånyaj¤a iti kathyate || AMsa_14.34 ||

(#<Msa 95>#)
sa ca bodhisatvaþ ÷ånyaj¤a ity ucyate | trividhi÷ånyatàj¤ànàt | abhàva÷ånyatà parikalpitaþ svabhàvaþ svena lakùaõenàbhàvàt | tathà bhàvasya ÷ånyatà paratantrasya sa hi na tathàbhàvo yathà kalpyate svena lakùaõena bhàvaþ | prakçti÷ånyatà pariniùpannaþ svabhàvaþ ÷ånyatàsvabhàvatvàt |

animittapadaü j¤eyaü vikalpànàü ca saükùayaþ |
abhåtaparikalpa÷ ca tadapraõihitasya hi || AMsa_14.35 ||

animittapadaü j¤eyaü vikalpànàü ca saükùayaþ | abhåtaparikalpas tadapraõidhànasya padam àlambanam ity arthaþ |

tena dar÷anamàrgeõa saha làbhaþ sadà mataþ |
sarveùàü bodhipakùàõàü vicitràõàü jinàtmaje || AMsa_14.36 ||

tena dar÷anamàrgeõa saha bodhisatvasya sarveùàü bodhipakùàõàü dharmàõàü làbho veditavyaþ smçtyupasthànàdãnàü |

saüskàramàtraü jagad etya buddhyà niràtmakaü duþkhiviråóhimàtraü |
vihàya yànarthamayàtmadçùñiþ mahàtmadçùñiü ÷rayate mahàrthàü || AMsa_14.37 ||
vinàtmadçùñyà ya ihàtmadçùñir vinàpi duþkhena suduþkhita÷ ca |
sarvàrthakartà na ca kàrakàïkùã yathàtmanaþ svàtmahitàni kçtvà || AMsa_14.38 ||
yo muktacittaþ parayà vimuktyà baddha÷ ca gàóhàyatabandhanena |
duþkhasya paryantam apa÷yamànaþ prayujyate caiva karoti caiva || AMsa_14.39 ||
svaü duþkham udvoóhum ihàsamartho lokaþ kutaþ piõóitam anyaduþkhaü |
janmaikam àlokayate gataü tvacinto viparyayàt tasya tu bodhisatvaþ || AMsa_14.40 ||
yatprema yà vatsalatà prayogaþ satveùv akheda÷ ca jinàtmajànàü |
à÷caryam etat paramaü bhaveùu na caiva satvàtmasamàn abhàvàt || AMsa_14.41 ||

ebhiþ pa¤cabhiþ ÷lokair dar÷anamàrgalàbhino bodhisatvasya màhàtmyodbhàvanaü | anarthamayàtmadçùñir yà kliùñà satkàyadçùñiþ | mahàtmadçùñir iti mahàrthà yà sarvasatveùv àtmasamacittalàbhàtmadçùñiþ | sà hi sarvasatvàrthakriyàhetutvàt mahàrthà | vinàtmadçùñyà anarthamayyàtmadçùñir mahàrthà yà vinàpi duþkhena svasaütànajena suduþkhità sarvasatvasaütànajena | yo vimuktacitto dar÷anaprahàtavyebhyaþ parayà vimuktyànuttareõa yànena | baddha÷ ca gàóhàyatabandhanena sarvasatvasàüntàniükena (#<Msa 96>#) duþkhasya paryantaü na pa÷yati svadhàtor anantatvàd àkà÷avat prayujyate ca duþkhasyàntakriyàyai satvànàü karoti caiva tàm aprameyàõàü satvànàü | viparyayàt tasya tu bodhisatvaþ sa hi saüpiõóitasarvasatvaduþkhaü yàval lokagatam udvoóhuü samarthaþ | yà satveùu bodhisatvasya priyatà yà ca hitasukhaiùità ya÷ ca tadarthaü prayogo ya÷ cittaprayuktasyàkheda etat sarvam à÷caryaü paramaü lokeùu | na caivà÷caryaü satvànàm àtmasamànatvàt |

tato 'sau bhàvanàmàrge pari÷iùñàsu bhåmiùu |
j¤ànasya dvividhasyeha bhàvanàyai prayujyate || AMsa_14.42 ||
nivirkalpaü ca tajj¤ànaü buddhadharmavi÷odhakaü |
anyad yathàvyavasthànaü satvànàü paripàcakaü || AMsa_14.43 ||
bhàvanàyà÷ ca niryàõaü dvayasaükhyeyasamàptitaþ |
pa÷cimàü bhàvanàm etya bodhisatvau 'bhiùiktakaþ || AMsa_14.44 ||
vajropamaü samàdhànaü vikalpàbhedyam etya ca |
niùñhà÷rayaparàvçttiü sarvàvaraõanirmalàü || AMsa_14.45 ||
sarvàkàraj¤atàü caiva labhate 'nuttaraü padaü |
yatra sthaþ sarvasatvànàü hitàya pratipadyate || AMsa_14.46 ||

ebhir bhàvanàmàrgaþ paridãpitaþ | dvividhaü j¤ànaü | nirvikalpaü ca yenàtmano buddhadharmàõ vi÷odhayati | yathàvyavasthànaü ca lokottarapçùñhalabdhaü laukikaü yena satvàn paripàcayati | asaükhyeyadvayasya samàptau pa÷cimàü bhàvanàm àgamyàvasànagatàm abhiùikto vajropamaü samàdhiü labhate | vikalpànu÷ayàbhedyàrthena vajropamaþ | tato niùñhàgatàm à÷rayaparàvçttiü labhate sarvakle÷aj¤eyàvaraõanirmalàü | sarvàkàraj¤atàü cànuttarapadaü yatrastho yàvat saüsàram abhisaübodhinirvàõasaüdar÷anàdibhiþ satvànàü hitàya pratipadyate |

kathaü tathà durlabhadar÷ane munau bhaven mahàrthaü na hi nityadar÷anaü |
bhç÷aü samàpyàyitacetasaþ sadà prasàdavegair asama÷ravodbhavaiþ || AMsa_14.47 ||
apracodyamànaþ satataü ca saümukhaü tathàgatair dharmasumukhe vyavasthitaþ |
nigçhya ke÷eùv iva doùagahvaràt nikçùya bodhau sa balàn nive÷yate || AMsa_14.48 ||
sa sarvalokaü suvi÷uddhadar÷anair akalpabodhair abhibhåya sarvathà |
mahàndhakàraü vidhamayya bhàsate jaganmahàditya ivàtyudàrataþ || AMsa_14.49 ||

(#<Msa 97>#)
ebhis tribhiþ ÷lokair avavàdamàhàtmyaü dar÷ayati | yo hi dharmamukha÷rotasy avavàdaü labhate tasya nityaü buddhadar÷anaü bhavati | tata÷ càsamaü dharma÷ravaõaü | yato 'syàtyarthaü prasàdaþ prasàdavegair àpyàyitacetasas tannityadar÷anaü buddhànàü mahàrthaü bhavati | ÷eùaü gatàrthaü |

buddhàþ samyakpra÷aüsàü vidadhati satataü svàrthasamyakprayukte nindàm ãrùyàprayukte sthitivicayapare càntaràyànukålàn |
dharmàn sarvaprakàràn vidhivad iha jinà dar÷ayanty agrasatve yàn varjyàsevya yoge bhavati vipulatà saugate ÷àsane 'smim || AMsa_14.50 ||

caturvidhàm anu÷àsanãm etena ÷lokena dar÷ayati | adhi÷ãlam adhikçtya samyaksvàrthaprayukte bodhisatve pra÷aüsàvidhànataþ | adhicittam adhipraj¤aü càdhikçtya sthitivicayapare tadantaràyàõàü tadanukålànàü ca sarvaprakàràõàü dharmàõàü de÷anataþ | yàn varjyàsevyety antaràyàn anukålàü÷ ca yathàkramaü | yoga iti ÷amathavipa÷yanàbhàvanàyàü |

iti satata÷ubhàcayaprapårõaþ suvipulam etya sa cetasaþ samàdhiü |
munisatatamahàvavàdalabdho bhavati guõàrõavapàrago 'grasatvaþ || AMsa_14.51 ||

nigama÷loko gatàrthaþ |

mahàyànasåtràlaükàre avavàdànu÷àsanyadhikàra÷ caturda÷aþ


CHAPITRE XV
pa¤cada÷o 'dhikàraþ

uddànam adhimukter bahulatà dharmaparyeùñide÷ane |
pratipattis tathà samyagavavàdànu÷àsanaü || AMsa_15.1 ||

upàyasahitakarmavibhàge catvàraþ ÷lokàþ |

yathà pratiùñhà vanadehiparvatapravàhinãnàü pçthivã samantataþ |
tathaiva dànàdi÷ubhasya sarvato budheùu karma trividhaü nirucyate || AMsa_15.2 ||

(#<Msa 98>#)
anena ÷lokena samutthànopàyaü dar÷ayati | sarvaprakàrasya dànàdi÷ubhasya pàramitàbodhipakùàdikasya karmatrayasamutthitatvàt | budheùv iti bodhisatveùu | vanàdigrahaõam upabhojyàsthirasthiravastunidar÷anàrthaü |

suduùkaraiþ karmabhirudyatàtmànàü vicitraråpair bahukalpanirgataiþ |
na kàyavàkcittamayasya karmaõo jinàtmajànàü bhavatãha saünatiþ || AMsa_15.3 ||
yathà viùàc chastramahà÷anàd ripor nivàrayed àtmahitaþ svam à÷rayaü |
nihãnayànàd vividhàj jinàtmajo nivàrayet karma tathà trayàtmakaü || AMsa_15.4 ||

àbhyàü ÷lokàbhyàü vyutthànopàyaü dar÷ayati | mahàyànakhedànyayànapàtavyutthànàd yathàkramaü | saünatiþ kheda ity arthaþ | viùàdisàdharmyaü hãnayànapratisaüyuktasya karmaõo hãnayànacittapariõàmanàt mahàyàne ku÷alamålasamucchedanàt anutpannaku÷alamålànutpàdàya | utpannaku÷alamålasya dhvaüsanàt | buddhatvasaüpatpràptivibandhanàc ca |

na karmiõaþ karma na karmaõaþ kriyàü sadàvikalpaþ samudãkùate tridhà |
tato 'sya tatkarma vi÷uddhipàragaü bhavaty anantaü tadupàyasaügrahàt || AMsa_15.5 ||

anena ÷lokena caturthena vi÷uddhyupàyaü karmaõo dar÷ayati | maõóalapari÷uddhitaþ kartçkarmakriyàõàm anupalambhàt | anantam ity akùayaü |

mahàyànasåtràlaükàre upàyasahitakarmàdhikàraþ pa¤cada÷aþ


CHAPITRE XVI
ùoóa÷o 'dhikàraþ

pàramitàprabhedasaügrahe uddàna÷lokaþ |

sàükhyàtha tallakùaõam ànupårvã niruktir abhyàsaguõa÷ ca tàsàü |
prabhedanaü saügrahaõaü vipakùo j¤eyo guõo 'nyonyavini÷caya÷ ca || AMsa_16.1 ||

saükhyàvibhàge ùañ ÷lokàþ |

bhogàtmabhàvasaüpatparicàràrambhasaüpadabhyudayaþ |
kle÷àva÷agatvam api ca kçtyeùu sadàviparyàsaþ || AMsa_16.2 ||

(#<Msa 99>#)
iti prathamaþ | tatra catasçbhiþ pàramitàbhi÷ caturvidho 'bhyudayaþ | dànena bhogasaüpat | ÷ãlenàtmabhàvasaüpat | kùàntyà paricàrasaüpat | tathà hi tadàsevanàd àyatyàd bahujanasupriyo bhavati | vãryeõàrambhasaüpat sarvakarmàntasaüpattitaþ | pa¤camyà kle÷àva÷agatvaü dhyànena kle÷aviùkambhanàt | ùaùñyà kçtyeùv aviparyàsaþ sarvakàryayathàbhåtaparij¤ànàt | ity abhyudayaþ tatra càsaükle÷amaviparãtakçtyàrambhaü càdhikçtya ùañ pàramità vyavasthitàþ |

satvàrtheùu suyuktas tyàgànupaghàtamarùaõaiþ kurute |
sanidànasthitimuktyà àtmàrthaü sarvathà carati || AMsa_16.3 ||


iti dvitãyaþ | satvàrtheùu samyakprayukto bodhisatvas tisçbhir dàna÷ãlakùàntipàramitàbhir yathàkramaü tyàgenànupaghàtenàupaghàtamarùaõena ca satvàrthaü kurute | tisçbhiþ sanidànatayà cittasthityà vimuktyà ca sarvaprakàram àtmàrthaü carati | vãryaü ni÷ritya yathàkramaü dhyànapraj¤àbhyàsamàhitasya cittasya samavadhànàt samàhitasya mocanàt | iti paràrtham àtmàrthaü càrabhya ùañ pàramitàþ |

avighàtair aviheñhair viheñhasaümarùaõaiþ kriyàkhedaiþ |
àvarjanaiþ sulapitaiþ paràrtha àtmàrtha etasmàt || AMsa_16.4 ||

iti tçtãyaþ | dànàdibhirbodhisatvasya sakalaþ paràrtho bhavati | yathàkrama pareùàm upakaraõàvighàtai | aviheñhaiþ viheñhanàmarùaõaiþ | sàhàyyakriyàsvakhedaiþ çddhyàdiprabhàvàvarjanaiþ subhàùitasulapitai÷ ca saü÷ayacchedanàt | etasmàt paràrthàt bodhisatvasyàtmàrtho bhavati | parakàryasvakàryatvàn mahàbodhipràptita÷ ca | iti sakalaparàrthàdhikàràt ùañ pàramitàþ |

bhogeùu cànabhiratis tãvrà gurutàdvaye akheda÷ ca |
yoga÷ ca nirvikalpaþ samas tam idam uttamaü yànaü || AMsa_16.5 ||

iti caturthaþ | dànena bodhisatvasya bhogeùv abhiratir nirapekùatvàt | ÷ãlasamàdànena bodhisatva÷ikùàsu tãvrà gurutà | kùàntyà vãryeõa càkhedo dvaye yathàkramaü duþkhe ca satvàsatvakçte ku÷alaprayoge ca | dhyànapraj¤àyàü nirvikalpo (#<Msa 100>#) yogaþ ÷amathavipa÷yanàsaügçhãtaþ | etàvac ca samastamahàyànasaügrahàdhikàràt ùañ pàramitàþ |

viùayeùv asaktimàrgas tadàptivikùepasaüyameùv aparaþ |
satvàvisçjanavardhana àvaraõavi÷odhaneùv aparaþ || AMsa_16.6 ||

iti pa¤camaþ | tatra dànaü viùayeùv asaktimàrgas tyàgàbhyàsena tatsaktivigamàt | ÷ãlaü tadàptivikùepasaüyameùu bhikùusaüvarasthasya viùayàpràptaye sarvakarmàntavikùepàõàm apravçtteþ | kùàntiþ satvànutsarge sarvopakàraduþkhànudvegàt | vãryaü ku÷alavivardhana àrabdhavãryasya tadvaddhigamanàt | dhyànaü praj¤à càvaraõavi÷odhaneùu màrgas tàbhyàü kle÷aj¤eyàvaraõavi÷odhanàt | màrga ity upàyaþ | evaü sarvakàramàrgàdhikàràt ùañ pàramitàþ |

÷ikùàtrayam adhikçtya ca ùaó pàramità jinaiþ samàkhyàtàþ |
àdyà tisro dvedhà antyadvayatas tisçùv ekà || AMsa_16.7 ||

iti ùaùñhaþ | tatràdyà adhi÷ãlaü ÷ikùà tisraþ pàramitàþ sasaübhàrasaparivàragrahaõàt | dànena hi bhoganirapekùaþ ÷ãlaü samàdatte samàttaü ca kùàntyà rakùaty àkruùñàpratyàkro÷anàdibhiþ | dvidhety adhicittam adhipraj¤aü ca ÷ikùà sà antena dvayena saügçhãtà yathàkramaü dhyànena praj¤ayà ca | tisçùv api ÷ikùàsv ekà vãryapàramità veditavyà | sarvàsàü vãryasahàyatvàt | lakùaõavibhàge ÷lokàþ ùañ |

dànaü vipakùahãnaü j¤ànena gataü ca nirvikalpena |
sarvecchàparipårakam api satvavipàcakaü tredhà || AMsa_16.8 ||

bodhisatvànàü dànaü caturvidhalakùaõaü | vipakùahãnaü tàtparyasya prahãõatvàt | nirvikalpaj¤ànasahagataü dharmanairàtmyaprativedhayogàt sarvecchàparipårakaü yo yad icchati tasmai tasya dànàt | satvaparipàcakaü tredhà dànena satvàn saügçhya triùu yàneùu yathàbhavyaniyojanàt |

÷ãlaü vipakùahãnaü j¤ànena gataü ca nirvikalpena |
sarvecchàparipårakam api satvavipàcakaü tredhà || AMsa_16.9 ||
kùàntirvipakùahãnà j¤ànena gatà ca nirvikalpena |
sarvecchàparipårà api satvavipàcikà tredhà || AMsa_16.10 ||
(#<Msa 101>#)
vãryaü vipakùahãnaü j¤ànena gataü ca nivikalpena |
sarvecchàparipårakam api satvàvipàcakaü tredhà || AMsa_16.11 ||
dhyànaü vipakùahãnaü j¤ànena gataü ca nirvikalpena |
sarvecchàparipårakam api satvavipàcakaü tredhà || AMsa_16.12 ||
praj¤à vipakùahãnà j¤ànena gatà ca nirvikalpena |
sarvecchàparipårà api satvavipàcikà tredhà || AMsa_16.13 ||

yathà dànalakùaõaü caturvidham evaü ÷ãlàdãnàü veditavyaü | eùàü tu vipakùà dauþ÷ãlyaü krodhaþ kau÷ãdyaü vikùepo dauùpraj¤yaü yathàkramaü | sarvecchàparipårakatvaü ÷ãlàdibhiþ pareùàü sarvakàyavàksaüyamàparàdhamarùaõasàhàyyamanorathasaü÷ayacchedanecchàparipåraõàt | satvaparipàcakatvaü ÷ãlàdibhir àvarjya triùu yàneùu paripàcanàt | anukramavibhàge ÷lokaþ |

pårvottaravi÷rayata÷ cotpattes tatkrameõa nirde÷aþ |
hãnotkarùasthànàd audàrikasåkùmata÷ càpi || AMsa_16.14 ||


tribhiþ kàraõais teùàü dànàdãnàü krameõa nirde÷aþ | pårvasaüni÷rayeõottarasyotpatteþ | bhoganirapekùo hi ÷ãlaü samàtte ÷ãlavàn kùamo bhavati kùamàvàn vãryam àrabhate àrabdhavãryaþ samàdhim utpàdayati samàhitacitto yathàbhåtaü prajànàti | pårvasya ca hãnatvàt uttarasyotkarùasthànatvàt | hãnaü hi dànam utkçùñaü ÷ãlam evaü yàvad dhãnaü dhyànam utkçùñà praj¤eti | pårvasya càudàrikatvàd uttarasya såkùmatvàt | audàrikaü hi dànaü suprave÷atvàt sukaratvàc ca | såkùmaü ÷ãlaü tato duùprave÷atvàd duùkaratvàc ca | evaü yàvad audàrikaü dhyànaü såkùmà praj¤eti | nirvacanavibhàge ÷lokaþ |

dàridyasyàpanayàc chaityasya ca lambhanàt kùayàt kruddheþ |
varayogamanodhàraõaparamàthaj¤ànata÷ coktiþ || AMsa_16.15 ||

dàridryam apanayatãti dànaü | ÷aityaü lambhayatãti ÷ãlaü tadvato viùayanimittakle÷aparidàhàbhàvàt kùayaþ kruddher iti kùàntis tayà krodhakùayàt | vareõa yojayatãti (#<Msa 102>#) vãryaü ku÷aladharmayojanàt | dhàrayaty adhyàtmaü mana iti dhyànaü | paramàrtha jànàty anayeti praj¤à | bhàvanàvibhàge ÷lokaþ |

bhàvanopadhim à÷ritya manaskàraü tathà÷ayaü |
upàyaü ca vibhutvaü ca sarvàsàm eva kathyate || AMsa_16.16 ||

pa¤cavidhà pàramitàbhàvanà | upadhisaüni÷rità | tatropadhisaüni÷rità caturàkàrà hetusaüni÷rità yo gotrabalena pàramitàsu pratipattyabhyàsaþ | vipàkasaüni÷rità ya àtmabhàvasaüpattibalena | praõidhànasaüni÷rità yaþ pårvapraõidhànabalena | pratisaükhyànasaüni÷rità yaþ praj¤àbalena pàramitàsu pratipattyabhyàsaþ | manasikàrasaüni÷rità pàramitàbhàvanà caturàkàrà | adhimuktimanaskàreõa sarvapàramitàpratisaüyuktaü såtràntam adhimucyamànasya | àsvàdanàmanaskàreõa labdhàþ pàramità àsvàdayato guõasaüdar÷ayogena | anumodanàmanaskàreõa sarvalokadhàtuùu sarvasatvànàü dànàdikam anumodamànasya | abhinandanàmanaskàreõàtmanaþ satvànàü cànàgataü pàramitàvi÷eùam abhinandamànasya | à÷ayasaüni÷rità pàramitàbhàvanà ùaóàkàrà | atçptà÷ayena vipulà÷ayena mudità--à÷ayena upakàrà÷ayena nirlepà÷ayena kalyàõà÷ayena ca | tatra bodhisatvasya dàne 'tçptà÷ayo yad bodhisatva ekasatvasyaikakùaõe gaügànadãvàlukàsamàn lokadhàtån saptaratnaparipårõàn kçtvà pratipàdayet | gaügànadãvàlikàsamàü÷ càtmabhàvàn | evaü ca pratikùaõaü gaügànadãvàlikàsamàn kalpàn pratipàdayet | yathà caikasya satvasyaivaü yàvàn satvadhàtur anuttaràyàü samyaksaübodhau paripàcayitavyas tam anena paryàyeõa pratipàdayet | atçpta eva bodhisatvasya dànà÷aya iti | ya evaüråpa à÷ayo 'yaü bodhisatvasya dàne 'tçptà÷ayaþ | na ca bodhisatva evaüråpàü dànaparaüparàü kùaõamàtram api hàpayati | na vicchinattyà bodhimaõóaniùadanàd iti | ya evaüråpa à÷ayo 'yaü bodhisatvasya dàne vipulà÷aya iti | muditatara÷ ca bodhisatvo bhavati tàn satvàn dànena tathànugçhõan | na tv eva te satvàs tena dànenànugçhyamàõà iti | ya evaüråpa à÷ayo 'yaü bodhisatvasya dàne mudità÷ayaþ | upakàrakataràü÷ ca sa bodhisatvas tàn satvàn àtmanaþ samanupa÷yati | yeùàü tathà dànenopakaroti nàtmànaü | teùàm anuttarasamyaksaübodhyupastambhatàm upàdàya iti | ya evaüråpa à÷ayo 'yaü à÷ayaþ | na ca bodhisatvaþ satveùu tathà vipulam api dànamayaü puõyam abhisaüskçtya pratikàreõa và artho bhavati vipàkena và iti | ya evaüråpa à÷ayo 'yaü bodhisatvasya dànapàramitàbhàvanàyàü nirlepà÷ayaþ | yadbodhisatvas tathà vipulasyàpi (#<Msa 103>#) dànaskandhasya vipàkam satveùv abhinandati nàtmanaþ | sarvasatvasàdhàraõaü ca kçtvànuttaràyàü samyaksaübodhau pariõàmayati iti | ya evaüråpa à÷ayo 'yaü bodhisatvasya dànapàramitàbhàvanàyàü kalyàõà÷ayaþ | tatra bodhisatvasya ÷ãlapàramitàbhàvanàyàü yàvat praj¤àpàramitàbhàvanàyàm atçptà÷ayaþ | yad bodhisatvo gaügànadãvàlikàsameùv àtmabhàveùu gaügànadãvàlikàsamakalpàyuùpramàõeùu sarvàupakaraõanirantaravighàtã trisàhasramahàsàhasralokadhàtàv agnipratipårõe caturvidham ãryàpathaü kalpayann ekaü ÷ãlapàramitàkùaõaü yàvat praj¤àpàramitàkùaõaü bhàvayed etena paryàyeõa yàvàü÷ chãlaskandho yàvàn ca praj¤àsakandho yenànuttaràü samyaksaübodhim abhisaübudhyate ÷ãlaskandhaü yàvat praj¤àskandhaü bhàvayed atçpta eva bodhisatvasya ÷ãlapàramitàbhàvanàyàm à÷ayo yàvat praj¤àpàramitàbhàvanàyàm à÷aya iti | ya evaüråpa à÷ayo 'yaü bodhisatvasya ÷ãlapàramitàbhàvanàyàm atçptà÷ayo yàvat praj¤àpàramitàbhàvanàyàm à÷ayaþ | yadbodhisatvàstàü ÷ãlapàramitàbhàvanàparaüparàü yàvat praj¤àpàramitàbhàvanà paraüparàmà bodhimaõóaniùadanàn na sraüsayati na vicchinatti iti | ya evaüråpa à÷ayo 'yaü bodhisatvasya ÷ãlapàramitàbhàvanàyàü yàvat praj¤àpàramitàbhàvanàyàü vipulà÷ayaþ | muditatara÷ ca bodhisatvo bhavati tayà ÷ãlapàramitàbhàvanayà yàvat praj¤àpàramitàbhàvanayà satvànanugçhlan | na tv eva te satvà anugçhyamàõà iti | ya evaüråpa à÷yo 'yaü
bodhisatvasya ÷ãlapàramitàbhàvanàyàü yàvat praj¤àpàramitàbhàvanàyàü mudità÷ayaþ | upakàrakataràü÷ ca bodhisatvastàn satvànàtmanaþ samanupa÷yati | yeùàü tathà ÷ãlapàramitàbhàvanayà yàvat praj¤àpàramitàbhàvanayà upakaroti nàtmànaü | teùàm anuttarasamyaksaübodhyupastambhatàm upàdàya iti | ya evaüråpa à÷ayo 'yaü bodhisatvasya ÷ãlapàramitàbhàvanàyàü yàvat praj¤àpàramitàbhàvanàyàm upakàrà÷ayaþ | na ca bodhisatvastathà vipulam api ÷ãlapàramitàbhàvanàmayaü yàvat praj¤àpàramitàbhàvanàmayaü puõyam abhisaüskçtya pratikàreõa vàrtho bhavati vipàkena và iti | ya evaüråpa à÷ayo 'yaü bodhisatvasya ÷ãlapàramitàbhàvanàyàü yàvat praj¤àpàramitàbhàvanàyàü nirlepà÷ayaþ | tatra yad bodhisatva evaü ÷ãlapàramitàbhàvanàmayasya yàvat praj¤àpàramitàbhàvanàmayapuõyaskandhasya vipàkaü satveùv evàbhinandati nàtmanaþ | sarvasatvasàdhàraõaü ca kçtvànuttaràyàü samyaksambodhau pariõàmayatãti | ya evaüråpa à÷ayo 'yaü bodhisatvasya ÷ãlapàramitàbhàvanàyàü yàvat praj¤àpàramitàbhàvanàyàü kalyàõà÷ayaþ | upàyasaüni÷rità bhàvanà tryàkàrà | nirvikalpena j¤ànena trimaõóalapari÷uddhipratyavekùaõatàm upàdàya | tathà hi sa upàyaþ sarvamanasikàràõàm abhiniùpattaye | vibhutvasaüni÷rità pàramitàbhàvanà tryàkàrà | kàyavibhutvataþ | caryàvibhutvataþ | de÷anàvibhutvata÷ ca | tatra kàyavibhutvaü (#<Msa 104>#) tathàgate dvau kàyau draùñavyau svàbhàvikaþ sàübhogika÷ ca | tatra caryàvibhutvaü nairmàõikaþ kàyo draùñavyaþ | yena sarvàkàràü sarvasatvànàü sahadhàrmikacaryàü dar÷ayati | de÷anàvibhutvaü ùañpàramitàsarvàkàrade÷anàyàm avyàghàtaþ | prabhedasaügrahe dvàda÷a ÷lokàþ | dànàdãnàü pratyekaü ùaóarthaprabhedataþ | ùaóarthàþ svabhàvahetuphalakarmayogavçttyarthàþ | tatra dànaprabhede dvau ÷lokau |

pratipàdanam arthasya cetanà målani÷cità |
bhogàtmabhàvasaüpattã dvayànugrahapårakaü || AMsa_16.17 ||
amàtsaryayutaü tac ca dçùñadharmàmiùàbhaye |
dànam eva parij¤àya paõóitaþ samudànayet || AMsa_16.18 ||

arthapratipàdanaü pratigràhakeùu dànasya svabhàvaþ | alobhàdisahajà cetanà hatuþ | bhogasaüpattir àtmabhàvasaüpatti÷ càyuràdisaügçhãtà phalaü pa¤casthànasåtravat | svaparànugraho mahàbodhisaübhàraparipåri÷ ca karma | amàtsaryayogo amatsariùu vartate | dçùñadharmàmiùàbhayapradànaprabhedena ceti vçttiþ | ÷ãlaprabhede dvau ÷lokau |


ùaóaïga÷amabhàvàntaü sugatisthitidàyakaü |
pratiùñhà÷àntanirbhãtaü puõyasaübhàrasaüyutaü || AMsa_16.19 ||
saüketadharmatàlabdhaü saüvarastheùu vidyate |
÷ãlam evaü parij¤àya paõóitaþ samudànayet || AMsa_16.20 ||

ùaóaïgam iti svabhàvaþ | ùaóaïgãti ÷ãlavàn viharati yàvat samàdàya ÷ikùate ÷ikùàpadeùv iti | ÷amabhàvàntam iti hetuþ | nirvàõàbhipràyeõa samàdànàt | sugatisthitidàyakam iti phalaü | ÷ãlena sugatigamanàt | avipratisàràdikrameõa cittasthitilàbhàc ca | pratiùñhà÷àntanirbhãtam iti karma | ÷ãlaü hi sarvaguõànàü pratiùñhà bhavati | kle÷aparidàha÷àntyà ca ÷àntaü | pràõàtipàtàdipratyayànàü (#<Msa 105>#) ca bhayàvadyavairàõàm aprasavàn nirbhotaü | puõyasaübhàrasaüyutam iti yogaþ sarvakàlaü kàyavàïmanaskarmasamàvaraõàt | saüketadharmatàlabdhaü saüvarastheùu vidyata iti vçttis tatra saüketalabdhaü pràtimokùasaüvarasaügçhãtaü | dharmatàpratilabdhaü dhyànànàsravasaüvarasaügçhãtam eùàsya prabhedavçttiþ trividhena prabhedena vartanàt | saüvarastheùu vidyata ity àcàravçttiþ | kùàntiprabhede dvau ÷lokau |

marùàdhivàsanaj¤ànaü kàruõyàd dharmasaü÷rayàt |
pa¤cànu÷aüsam àkhyàtaü dvayor arthakaraü ca tat || AMsa_16.21 ||
tapaþ pràbalyasaüyuktaü teùu tattrividhaü mataü |
kùàntim evaü parij¤àya paõóitaþ samudànayet || AMsa_16.22 ||

marùàdhivàsaj¤ànam iti trividhiyàþ kùànteþ svabhàvaþ | apakàramarùaõakùànter marùaõàü marùa iti kçtvà | duþkhàdhivàsakùànter dharmanidhyànakùànte÷ ca yathàkramaü |
kàruõyàd dharmasaü÷rayàd iti hetuþ | dharmasaü÷rayaþ punaþ | ÷ãlasamàdànaü ÷rutaparyavàpti÷ ca | pa¤cànu÷aüsam àkhyàtam iti phalaü | yathoktaü såtre | pa¤cànu÷aüsàþ kùàntau | na vairabahulo bhavati | na bhedabahulo bhavati | sukhasaumanasya bahulo bhavati | avipratisàrã kàlaü karoti | kàyasya na bhedàt sugatau svargaloke deveùåpapadyate iti | dvayor arthakaraü ca tad iti marùàdhivàsanam ity adhikçtaü idaü karma | yathoktaü |

dvayor arthaü sa kuråte àtmana÷ ca parasya ca |
yaþ paraü kupitaü j¤àtvà svayaü tatropa÷àmyati || iti ||

tapaþpràbalyasaüyuktam iti yogaþ | yathoktaü | kùàntiþ paramaü tapa iti | teùu tad ity àdhàravçttiþ kùamiùu tadvçtteþ | trividhaü matam iti prabhedavçttis trividhakùàntiprabhedena yathoktaü pràk | vãryaprabhede dvau ÷lokau |

utsàhaþ ku÷ale samyak ÷raddhàcchandapratiùñhitaþ |
smçtyàdiguõavçddhau ca saükle÷apràtipakùikaþ || AMsa_16.23 ||
alobhàdiguõopetas teùu saptavidha÷ ca saþ |
vãryam eva parij¤àya paõóitaþ samudànayeta || AMsa_16.24 ||

utsàhaþ ku÷ale samyag iti svabhàvaþ | ku÷ala iti tadanyakçtyotsàhavyudàsàtha samyag ity anyatãrthikamokùàrthotsàhavyudàsàrthaü | ÷raddhàc chandapratiùñhita iti hetuþ ÷raddadhàno hy atãva vãryam àrabhati | smçtyàdiguõavçddhàv iti phalaü | àrabdhavãryasya (#<Msa 106>#) smçtisamàdhyàdiguõodbhavàt | saükle÷apràtipakùika iti karma | yathoktaü àrabdhavãryas tu sukhaü viharaty avyavakãrõaþ pàpakair aku÷alair dharmair iti | alobhàdiguõopeta iti yogaþ | teùv ity àrabdhavãryeùu iyam àdhàravçttiþ | saptavidha iti prabhedavçttiþ | sa punar adhi÷ãlàdi÷ikùàtraye kàyikaü cetasikaü ca sàtatyena satkçtya ca yad vãryaü | dhyànaprabhede dvau ÷lokau |

sthiti÷ cetasa adhyàtmaü smçtivãryapratiùñhitaü |
sukhopapattaye 'bhij¤àvihàrava÷avartakam || AMsa_16.25 ||
dharmàõàü pramukhaü teùu vidyate trividha÷ ca saþ |
dhyànam evaü parij¤àya paõóitaþ samudànayet || AMsa_16.26 ||

sthiti÷ cetasa adhyàtmam iti svabhàvaþ | smçtivãryapratiùñhitam iti hetuþ | àlambanàsaüpramoùe sati vãryaü ni÷ritya samàpattyabhinirhàràt | sukhopapattaye iti phalaü dhyànasyàvyàbàdhopapattiphalatvàt | abhij¤àvihàrava÷avartakam iti karma | dhyànenàbhij¤àva÷avartanàt | àryadivyabràhmavihàrava÷avartanàc ca | dharmàõàü pramukham iti pràmukhyena yogaþ | yathoktaü | samàdhipramukhàþ sarvadharmà iti | teùu vidyata iti dhyàyiùv iyam àdhàravçttiþ | trividha÷ ca sa iti savitarkaþ savicàraþ avitarko vicàramàtraþ | avitarko avicàraþ | punaþ prãtisahagataþ | sàtasahagataþ | upekùàsahagata÷ ca | iyaü prabhedavçttiþ | praj¤àprabhede dvau ÷lokau |

samyakpravicayo j¤eyaþ ÷asamàdhànapratiùñhitaþ |
suvimokùàya saükle÷àt praj¤àjãvasude÷anaþ || AMsa_16.27 ||
dharmàõàm uttaras teùu vidyate trividha÷ ca saþ |
praj¤àm evaü parij¤àya paõóitaþ samudànayet || AMsa_16.28 ||

samyak pravicayo j¤eya iti svabhàvaþ | samyag iti na mithyà j¤eya iti laukikakçtyasamyakpravicayavyudàsàrthaü | samàdhànapratiùñhita iti hetuþ | samàhitacitto yathàbhåtaü prajànàti | yasmàt suvimokùàya saükle÷àd iti phalaü | tena hi saükle÷àt suvimokùo bhavati | laukikahãnalokottaramahàlokottareõa pravicayena | praj¤àjãvasude÷ana iti praj¤àjãvaþ sude÷anà càsya karma | tena hy anuttarapraj¤à jãvakànàü jãvati | samyag dharma de÷ayatãti | dharmàõàm uttara ity uttaratvena yogaþ | yathoktaü | praj¤ottaràþ sarvadharmà iti | teùu vidyate trividha÷ ca sa iti vçttiþ | pràj¤eùu vartanàt trividhena ca prabhedena | laukiko hãnalokottaro (#<Msa 107>#) mahàlokottara÷ ca | uktaþ pratyekaü dànàdãnàü ùaóarthaprabhedena prabhedaþ | saügrahavibhàge ÷lokaþ |

sarve ÷uklà dharmà vikùiptasamàhitobhayà j¤eyàþ |
dvàbhyàü dvàbhyàü dvàbhyàü pàramitàbhyàü parigçhãtàþ || AMsa_16.29 ||

sarve ÷uklà dharmà dànàdidharmàþ | tatra vikùiptà dvàbhyàü pàramitàbhyàü saügçhãtàþ prathamàbhyàü dànasamàdàna÷ãlayor asamàhitatvàt | samàhità dvàbhyàü pa÷cimàbhyàü dhyànayathàbhåtapraj¤ayoþ samàhitatvàt | ubhaye dvàbhyàü kùàntivãryàbhyàü | tayoþ samàhitàsamàhitatvàt | vipakùavibhàge ÷lokàþ ùañ |

na ca saktaü na ca saktaü na ca saktaü saktam eva na ca dànaü |
na ca saktaü na ca saktaü na ca saktaü bodhisatvànàm || AMsa_16.30 ||

saptavidhà saktir dànasya vipakùaþ | bhogasaktiþ vilambana÷aktiþ tanmàtrasaütuùñisaktiþ pakùapàtasaktiþ pratikàrasaktiþ vipàkasaktiþ | vipakùasaktistu tadvipakùalàbhànu÷ayàsamudghàtàt | vikùepasakti÷ ca | sa punar vikùepo dvividhaþ | manasikàravikùepa÷ ca hãnayànaspçhaõàt | vikalpavikùepa÷ ca dàyakapratigràhakadànavikalpanàt | ataþ saptavidhasaktimuktatvàt saptakçtvo dànasyàsaktatvam uktaü |

na ca saktaü na ca saktaü na ca saktaü saktam eva na ca ÷ãlaü |
na ca saktaü na ca saktaü na ca saktaü bodhisatvànàm || AMsa_16.31 ||
na ca saktà na ca saktà na ca saktà saktikà na kùàntiþ |
na ca saktà na ca saktà na ca saktà bodhisatvànàm || AMsa_16.32 ||
na ca saktaü na ca saktaü na ca saktaü saktam eva ca na vãryaü |
na ca saktaü na ca saktaü na ca saktaü bodhisatvànàm || AMsa_16.33 ||
na ca saktaü na ca saktaü na ca saktaü saktam eva na ca dhyànaü |
na ca saktaü na ca saktaü na ca saktaü bodhisatvànàm || AMsa_16.34 ||
na ca saktà na ca saktà na ca saktà saktikà na ca praj¤à |
na ca saktà na ca sakta na ca saktà bodhisatvànàm || AMsa_16.35 ||

(#<Msa 108>#)
yathà dànàsaktir uktà evaü ÷ãle yàvat praj¤àyàü veditavyà | atra tu vi÷eùabhogasaktiparivartena dauþ÷ãlyàdyàsaktir veditavyà vipakùasaktis tadvipakùànu÷ayàsamudghàtanàt | vikalpavikùepa÷ ca yathàyogaü trimaõóalaparikalpanàt | guõavibhàge trayoviü÷atiþ ÷lokàþ |

tyaktaü buddhasutaiþ svajãvitam api pràpyàrthinaü sarvadà kàruõyàt parato na ca pratikçtir neùñaü phalaü pràrthitaü |
dànenaiva ca tena sarvajanatà bodhitraye ropità dànaü j¤ànaparigraheõa ca punar loke 'j¤ayaü sthàpitam || AMsa_16.36 ||

iti subodhaþ padàrthaþ |

àttaü buddhasutair yamodyamamayaü ÷ãlatrayaü sarvadà svargo nàbhimataþ sametya ca punaþ saktirna tatràhità |
÷ãlenaiva ca tena sarvajanatà bodhitraye ropità ÷ãlaü j¤ànaparigraheõa ca punar loke 'kùayaü sthàpitam || AMsa_16.37 ||

trividhaü ÷ãlaü | saüvara÷ãlaü | ku÷aladharmasaügràhaka÷ãlaü | satvàrthakriyà÷ãlaü ca | ekàtmakaü yamasvabhàvaü | dve udyamasvabhàve |

kùàntaü buddhasutaiþ suduùkaramatho sarvàpakàraü nçõàü na svargàrtham asa÷aktimato na ca bhayàn naivopakàrekùaõàt |
kùàntyànuttarayà ca sarvajanatà bodhitraye ropità kùàntir j¤ànaparigraheõa ca punar loke 'kùayà sthàpità || AMsa_16.38 ||

iti | kùàntyànuttarayà caiti duþkhàdhivàsanakùàntyà ca paràpakàramarùaõakùàntyà ca yathàkramaü |

vãryaü buddhasutaiþ kçtaü niråpamaü saünàhayogàtmakaü hantuü kle÷agaõaü svato 'pi parataþ pràptuü ca bodhiü paràü |
vãryeõaiva ca tena sarvajanatà bodhitraye ropità vãryaü j¤ànaparigraheõa ca punar loke 'kùayaü sthàpitam || AMsa_16.39 ||

(#<Msa 109>#)
iti | saünàhavãryaü prayogavãryaü ca |

dhyànaü buddhasutaiþ samàdhibahulaü saüpàditaü sarvathà ÷reùñhair dhyànasukhair vihçtya kçpayà hãnàpapattiþ ÷rità |
dhyànenaiva ca tena sarvajanatà bodhitraye ropità dhyànaü j¤ànaparigraheõa ca punar loke 'kùayaü sthàpitam || AMsa_16.40 ||

iti | samàdhiübahulam iti anantabodhisatvasamàdhisaügçhãtaü |

j¤àtaü buddhasutaiþ satatvam akhilaü j¤eyaü ca yat sarvathà saktir naiva ca nirvçtau prajanità buddhaiþ kutaþ saüvçtau |
j¤ànenaiva ca tena sarvajanatà bodhitraye ropità j¤ànaü satvaparigraheõa punar loke 'kùayaü sthàpitam || AMsa_16.41 ||

iti | satatvaü paramàrthasaügçhãtaü sàmànyalakùaõaü pudgaladharmanairàtmyaü | j¤eyaü ca yat sarvathety anantasvasaüketàdilakùaõabhedabhinnaü yad aj¤eyaü | dànàdãnàü nirvikalpaj¤ànaparigraheõàkùayatvaü nirupadhi÷eùanirvàõe 'pi tadakùayàt | j¤ànasya punaþ satvaparigraheõa karuõayà satvànàm aparityàgàt | eùàü punaþ ùaõàü ÷lokànàü piõóàrthaþ saptamena ÷lokena nirdiùñaþ |

audàryànàmiùatvaü ca mahàrthàkùayatàpi ca |
dànàdãnàü samas taü hi j¤eyaü guõacatuùñayam || AMsa_16.42 ||

iti | tatra dànàdãnàü prathamena pàdenodàratà paridãpità | dvitãyena niràmiùatà | tçtãyena mahàrthatàþ mahataþ satvàrthasya saüpàdanàt | caturthenàkùayatà ity eùàü guõacatuùñayam ebhiþ ÷lokair veditavyaü |

dar÷anapåraõatuùñiü yàcanake 'tuùñim api samà÷astiü |
abhibhavati sa tàü dàtà kçpàluràdhikyayogena || AMsa_16.43 ||

yàcanake hi jane dàyakadar÷anàt tata÷ ca yathà-ãpsitaü labdhvà manorathaparipåraõàdyà tuùñir utpadyate | atuùñi÷ càdar÷anàd aparipåraõàc ca | à÷àsti÷ ca yà taddar÷ane manorathaparipåraõe ca | sà bodhisatvasyàdhikotpadyate (#<Msa 110>#) sarvakàlaü yàcanakadar÷anàt tanmanorathaparipåraõàc ca | adar÷anàd aparipåraõàc càtuùñiþ | ato dàtà kçpàlus tàü sarvam abhibhavaty àdhikyayogàt |

pràõàn bhogàn dàràn satveùu sadànyatyajanakçpàlutvàt |
àmodate nikàmaü tadviratiü pàlayàtra katham || AMsa_16.44 ||

tebhyo viratiü tadviratiü parakãyebhyaþ pràõabhogadàrebhyaþ | etena trividhàt kàyadu÷caritàd virati÷ãlaguõaü dar÷ayati |

nirapekùaþ samacitto nirbhãþ sarvapradaþ kçpàhetoþ |
mithyàvàdaü bråyàt paropaghàtàya katham àryaþ || AMsa_16.45 ||

etena mçùàvàdàd viratiguõaü dar÷ayati | àtmahetor mçùàvàda ucyeta kàyajãvitàpekùayà | parahetor và priyajanapremnà | bhayena và ràjàdibhayàt | àmiùakiücitkahetor và làbhàrthaü | bodhisatva÷ ca svakàyajãvitanirapekùaþ | samacitta÷ ca sarvasatveùv àtmasamacittatayà | nirbhaya÷ ca pa¤cabhayasamatikràntatvàt | sarvaprada÷ càrthibhyaþ sarvasvaparityàgàt | sa kena hetunà mçùàvàdaü bråyàt |

samahitakàmaþ sakçpaþ paraduþkhotpàdane 'tibhãrå÷ ca |
satvavinaye suyukteþ suvidåre trividhavàgdoùàt || AMsa_16.46 ||

bodhisatvaþ sarvasatveùu samaü hitakàmaþ sa kathaü pareùàü mitrabhedàrthaü pai÷unyaü kariùyatãti | sakçpa÷ ca paraduþkhàpanayàbhipràyàt | paraduþkhotpàdane càtyarthaü bhãruþ sa kathaü pareùàü duþkhotpàdanàrthaü paruùaü vakùyati | satvànàü vinaye samyakprayuktaþ sa kathaü saübhinnapralàpaü kariùyati tasmàd asau suvidåre trividhavàgdoùàt pai÷unyàt pàruùyàt saübhinnapralàpàc ca |

sarvapradaþ kçpàluþ pratãtyadharmodaye suku÷ala÷ ca |
adhivàsayet katham asau sarvàkàraü manaþ kle÷am || AMsa_16.47 ||

abhidhyà vyàpàdo mithyàdçùñir và yathàkramaü | eùa dauþ÷ãlyapratipakùadharmavi÷eùayogàc chãlavi÷uddhigåõo bodhisatvànàü veditavyaþ |

upakarasaüj¤àmodaü hy apakàriõiparahita saüj¤àüparahite sadà duþkhe |
labhate yadà kçpàluþ kùamitavyaü tasya kiü na syàt || AMsa_16.48 ||

(#<Msa 111>#)
yasya nàpakàrisaüj¤à pravartate na duþkhasaüj¤à |

paraparasaüj¤àpagamàt svato 'dhikataràt sadà parasnehàt |
duùkaracaraõàt sakçpe hy aduùkaraü vãryaü || AMsa_16.49 ||

sakçpo bodhisatvaþ | tatra sakçpe yat paràrthaü duùkaracaraõàd vãrthaü tadaduùkaraü ca suduùkaraü ca |
katham aduùkaraü | paratra parasaüj¤àpagamàt | svato'dhikataràc ca sarvadà pareùu snehàt | kathaü suduùkaraü | yad evaü parasaüj¤àpagataü ca svatodhikatarasnehaü ca tadvãryaü |

alpasukhaü hy àtmasukhaü lãnaü parihàõikaü kùayi samohaü |
dhyànaü mataü trayàõàü viparyayàd bodhisatvànàm || AMsa_16.50 ||

alpasukhaü dhyànaü laukikànàm àtmasukhaü ÷ràvakapratyekabuddhànàü | lãnaü laukikànàü satkàye ÷ràvakapratyekabuddhànàü ca nirvàõe | parihàõikaü laukikànàü kùayi ÷ràvakapratyekabuddhànàü nirupadhi÷eùanirvàõe tatkùayàt | samohaü sarveùàü yathàyogakliùñàkliùñena mohena | bodhisatvànàü punar dhyànaü bahusukham àtmaparasukham alãnamaparihàõikam akùayyasamohaü ca |

àmoùais tamasi yathà dãpair nunnaü tathà trayaj¤ànaü |
dinakarakiraõauriva tu j¤ànamatulyaü kçpàlunàm || AMsa_16.51 ||

yathà hastàmoùais tamasi j¤ànaü parãttaviùayamapratyakùam avyaktaü ca tathà pçthagjanànàü | yathàvacarake dãpairj¤ànaü pràde÷ikaü pratyakùaü nàtinirmalaü tathà ÷ràvakàõàü pratyekabuddhànàü ca | yathà dinakarakiraõair j¤ànaü samantàt pratyakùaü sunirmalaü ca tathà bodhisatvànàü | ata eva tad atulyaü |

à÷rayàd vastuto dànaü nimittàt pariõàmanàt |
hetuto j¤ànataþ kùetràn ni÷rayàc ca paraü matam || AMsa_16.52 ||

tatrà÷rayo bodhisatvaþ | vastu àmiùadànasyàdhyàtmikaü vastu paramaü | abhyadànasyàpàyasaüsàrabhãtebhyas tu (#<Msa 112>#) tadabhayaü |
dharmadànasya mahàyànaü | nimittaü karuõà | pariõàmanà tena mahàbodhiphalapràrthanà | hetuþ pårvadànapàramitàbhyàsavàsanà | j¤ànaü nirvikalpaü yena trimaõóalapari÷uddhaü dànaü dadàti dàtçdeyapratigràhakàvikalpanàt | kùetraü pa¤cavidhaü | arthã duþkhito niþpratisaraõo du÷caritacàrã guõavàü÷ ca | caturõàm uttaraü kùetraü paraü | tadabhàve pa¤camaü | ni÷rayas trividho yaü ni÷ritya dadàti | adhimuktir manasikàraþ samàdhi÷ ca | adhimuktir yathà bhàvanàvibhàge 'dhimuktimanaskàra uktaþ | manaskàro yathà tatraivàsvàdanàbhinandanamanaskàra uktaþ | samàdhir àdir yathà tatraiva vibhutvam uktaü | evam à÷rayàdiparasamayo dànaü paramaü | so'yaü càpade÷o veditavyaþ | ya÷ ca dadàti yac ca yena ca yasmai ca yata÷ ca yasya ca parigraheõa yatra ca yàvat prakàraü tad dànaü |

à÷rayàd vastutaþ ÷ãlaü nimittàt pariõàmanàt |
hetuto j¤ànataþ kùetràn ni÷rayàc ca paraü matam || AMsa_16.53 ||
à÷rayàd vastuto vãryaü nimittàt pariõàmanàt |
hetuto j¤ànataþ kùetràn ni÷rayàc ca paraü matam || AMsa_16.54 ||
à÷rayàd vastuto dhyànaü nimittàt pariõàmanàt |
hetuto j¤ànataþ kùetràn ni÷rayàc ca paraü matam || AMsa_16.55 ||
à÷rayàd vastutaþ praj¤à nimittàt pariõàmanàt |
hetuto j¤ànataþ kùetràn ni÷rayàc ca parà matà || AMsa_16.56 ||

÷ãlasya paramaü vastu bodhisatvasaüvaraþ | kùànteþ pràõàpahàriõau hãnadurbalau | vãryasya pàramitàbhàvanà tadvipakùaprahàõaü ca | dhànasya bodhisatvasamàdhayaþ | praj¤àyàs tathatà | sarveùàü ÷ãlàdãnàü kùetraü mahàyànaü | ÷eùaü pårvavad veditavyaü |

ekasatvasukhaü dànaü bahukalpavighàtakçt |
priyaü syàd bodhisatvànàü pràg eva tadviparyayàt || AMsa_16.57 ||


yadi bodhisatvànàü dànam ekasyaiva satvasya sukhadaü syàd àtmana÷ ca bahukalpavighàtakçt | tathàpi tat teùàü priyaü syàt karuõàvi÷eùàt kiü punar yad anekasatvasukhaü ca bhavatyà tmana÷ ca bahukalpànugrahakçt |

yad artham icchanti dhanàni dehinas tadeva dhãrà visçjanti dehiùu |
÷arãrahetor dhanam iùyate janais tad eva dhãraiþ ÷ata÷o visçjyate || AMsa_16.58 ||

(#<Msa 113>#)
atra pårvàrdham uttaràrdhe vyàkhyàtaü |

÷arãram evotsçjato na duþkhyate yadà manaþ kà draviõe 'vare kathà |
tadasya lokottaram iti yan mudaü sa tena tat tasya tad uttaraü punaþ || AMsa_16.59 ||

atra ÷arãram evàutsçjato yadà mano na duþkhyate tadasya lokottaram iti saüdar÷itaü | eti yan mudaü sa tena duþkhena tat tasya taduttaram iti tasmàl lokottaràd uttaraü |

pratigrahair iùñanikàmalabdharna tuùñim àyàti tathàrthiko 'pi |
sarvastidànena yatheha dhãmàn tuùñiü vrajaty arthijanasya tuùñyà || AMsa_16.60 ||

iùñanikàm alabdhair ity abhipretaparyàptalabdhaiþ | sarvàstidàneneti yàvat svajãvitadànena |

saüpårõabhogo na tathàstimantam àtmànam anvãkùati yàcako 'pi |
sarvastidànàd adhano 'pi dhãmàn àtmànam anveti yathàstimantaü || AMsa_16.61 ||
suvipulam api vittaü pràpya naivopakàraü vigaõayati tathàrthã dàyakàl làbhahetoþ |
vidhivad iha sudànair arthinas tarpayitvà mahadupakarasaüj¤àü teùu dhãmàn yathaiti || AMsa_16.62 ||

karuõàvi÷eùàd | gatàrtho ÷lokau |

svayam apagata÷okà dehinaþ svastharåpà vipulam api gçhãtvà bhu¤jate yasya vittaü |
pathi paramaphalàóhyàd bhogavçkùàd yathaiva pravisçtir atibhogã bodhisatvàn na so 'nyaþ || AMsa_16.63 ||

pravisçtir atibhoga÷ càsyeti pravisçtir atibhogã sa ca nànyo bodhisatvàd veditavyaþ | ÷eùaü gatàrthaü |

pràdhànyatatkàraõakarmabhedàt prakàrabhedà÷rayabhedata÷ ca |
caturvibandhapratipakùabhedàt vãryaü parij¤eyam iti pradiùñam || AMsa_16.64 ||

(#<Msa 114>#)
ùaóvidhena prabhedena vãryaü parij¤eyaü | pràdhànyabhedena | tatkàraõabhedena | prakàrabhedena | à÷rayabhedena | caturvibandhapratipakùabhedena ca | asyàd de÷asyottaraiþ ÷lokair nirde÷aþ |


vãryaü paraü ÷uklagaõasya madhye tanni÷ritas tasya yato 'nulàbhaþ |
vãryeõa sadyaþ susukho vihàro lokottarà lokagatàü ca siddhiþ || AMsa_16.65 ||

vãryaü paraü ÷uklagaõasya madhye iti sarva÷uklagaõasya madhye iti sarvaku÷aladharmapràdhànyaü vãryasya nirdiùñaü | tanni÷ritastasya yato 'nulàbha iti pràdhànyakàraõaü nirdiùñaü | yasmàd vãryà÷ritaþ sarvaku÷aladharmalàbhaþ | vãryeõa sadyaþ susukho vihàro lokottarà lokagatà ca siddhir iti karma nirdiùñaü | vãryeõa hi dçùñadharme paramaþ sukhavihàraþ | sarvà ca lokottarà siddhir laukikã ca kriyate |

vãryàvad avàptaü bhavabhogam iùñaü vãryeõa ÷uddhiü prabalàm upetàþ |
vãryeõa satkàyam atãtya muktà vãryeõa bodhiü paramàü vibuddhàþ || AMsa_16.66 ||

iti | paryàyadvàreõa vãryasya karma nirdiùñaü | laukikalokottarasiddhibhedàt | tatra prabalà laukikã siddhir anàtyantikatvàt |

punar mataü hànivivçddhivãryaü mokùàdhipaü pakùavipakùam anyat |
tattve praviùñaü parivartakaü ca vãryaü mahàrthaü ca niruktam anyat || AMsa_16.67 ||
saünàhavãryaü prathamaü tata÷ ca prayogavãryaü vidhivatprahitaü |
alãnam akùobhyam atuùñivãryaü sarvaprakàraü pravadanti buddhàþ || AMsa_16.68 ||

ity eùa prakàrabhedaþ | tatra hànivivçddhivãryaü samyakprahàõeùu ca dvayoþ ku÷aladharmàbhivçddhaye | mokùàdhipaü vãryam indriyeùu | mokùàdhipatyàrthena yasmàd indriyàõi | pakùavipakùaü baleùu vipakùànavamçdyàrthena yasmàd balàni | tatve praviùñaü bodhyaïgeùu dar÷anamàrge tadvyavasthàpanàt | parivartakaü màrgàïgeùu bhàvanàmàrge 'ntasyà÷rayaparivçttihetutvàt | mahàrthaü vãryaü pàramitàsvabhàvaü svaparàrthàdhikàràt | saünàhavãryaü prayogàya saünahyataþ | prayogavãryaü tathà prayogataþ | alãnavãryam udàre 'pyadhigantavye layàbhàvataþ | akùobhyavãryaü ÷ãtaloùõàdibhir duþkhair avikopanataþ | asaütuùñivãryam alpenàdhigamenàsaütuùñitaþ | ebhir eva (#<Msa 115>#) saünàhavãryàdibhiþ såtre | sthàmavàn vãryavànutsàhã dçóhaparàkramo anikùiptadhuraþ ku÷aleùu dharmeùv ity ucyate yathàkramaü |

nikçùñamadhyottamavãryam anyat yànatraye yuktajanà÷rayeõa |
lãnàtyudàrà÷ayabuddhiyogàt vãryaü tad alpàrthamahàrtham iùñam || AMsa_16.69 ||

atrà÷rayaprabhedena vãryabhedo nirdiùñaþ | yànatraye prayukto yo janas tadà÷rayeõa yathàkramaü nikçùñamadhyottamaü vãryaü veditavyaü | kiü kàraõaü | lãnàtyudàrà÷ayabuddhiyogàt | lãno hi buddhyà÷ayo yànadvaye prayuktànàü kevalàtmàrthàdhikàràt | atyudàro mahàyàne prayuktànàü paràrthàdhikàràt | ata eva yathàkramaü vãryaü ta dalpàrthaü mahàrtham iva svàrthàdhikàràc ca |

na vãryavàn bhogaparàjito 'sti no vãryavàn kle÷aparàjito 'sti |
na vãryavàn khedaparàjito 'sti no vãryavàn pràptiparàjito 'sti || AMsa_16.70 ||

ity ayaü caturvibandhapratipakùabhedaþ | caturvidho dànàdãnàü vibandho yena dànàdiùu na pravartate | bhogasaktis tadàgrahataþ | kle÷asaktis tatparibhogàdhyavasànataþ | khedo dànàdiùu prayogàbhiyogaparikhedataþ | pràptir alpamàtradànàdisaütuùñitaþ | tatpratipakùabhedenaitac caturvidhaü vãryam uktaü | anyonyavini÷cayavibhàge ÷lokaþ |


anyonyaü saügrahataþ prabhedato dharmato nimittàc ca |
ùaõõàü pàramitànàü vini÷cayaþ sarvathà j¤eyaþ || AMsa_16.71 ||

anyonyasaügrahato vini÷cayaþ | abhayapradànena ÷ãlakùàntisaügraho yasmàt tàbhyàm abhayaü dadàti | dharmadànena dhyànapraj¤ayor yasmàt tàbhyàü dharmaü dadàti | ubhàbhyàü vãryasya yasmàt tenàbhayaü dadàti | ku÷aladharmasaügràhakeõa ÷ãlena sarveùàü dànàdãnàü saügrahaþ | evaü kùàntyàdibhir anyonyasaügraho yathàyogaü yojyaþ | prabhedato vini÷cayaþ | dànaü ùaóvidhaü dànadànaü ÷ãladànaü yàvat praj¤àdànaü | parasaütàneùu ÷ãlàdinive÷anàt | dharmato vini÷cayaþ | ye såtràdayo yeùu dànàdiùv artheùu saüdç÷yante | ye ca dànàdayo yeùu såtràdiùu dharmeùu saüdç÷yante | teùàü parasparaü saügraho veditavyaþ | nimittato vini÷cayaþ | dànaü ÷ãlàdãnàü nimittaü bhavati | bhoganirapekùasya ÷ãlàdiùu pravçtteþ | ÷ãlam api dànàdãnàü bhikùusaüvarasamàdànaü sarvasvaparigrahatyàgàc chãlapratiùñhitasya ca kùàntyàdiyogàt | ku÷aladharmasaügràhaka÷ãlasamàdànaü ca sarveùàü dànàdãnàü nimittaü | evaü (#<Msa 116>#) kùàntyàdãnàm anyonyanimittabhàvo yathà yojyaþ | saügrahavastuvibhàge sapta ÷lokàþ | catvàri saügrahavaståni | dànaü priyavàdità arthacaryà samànàrthatà | tatra |

dànaü samaü priyàkhyànam arthacaryà samàrthatà |
tadde÷anà samàdàya svànuvçttibhir iùyate || AMsa_16.72 ||

dànaü samam iùyate yathà pàramitàsu priyàkhyànaü tadde÷anà | arthacaryà tatsamàdàpanà | tac chabdena pàramitànàü grahaõàt pàramitàde÷anà pàramitàsamàdàpanety arthaþ | samànàrthatà yatra paraü samàdàpayati tatra svayam anuvçttiþ | kim arthaü punar etàni catvàri saügrahavastånãùyante | eùa hi pareùàü |

upàyo 'nugrahakaro gràhako 'tha pravartakaþ |
tathànuvartako j¤eya÷ catuþsaügrahavastutaþ || AMsa_16.73 ||

dànam anugràhaka upàyaþ | àmiùadànena kàyikànugrahotpàdanàt | priyavàdità gràhakaþ | avyutpannasaüdigdhàrthagràhaõàt | arthacaryà pravartakaþ | ku÷ale pravartanàt | samànàrthatà 'nuvartakaþ | yathàvàditathàkàriõaü hi samàdàpakaü viditvà yatra ku÷ale tena pravartitàþ pare bhavanti tad anuvartante |

àdyena bhàjanãbhàvo dvitãyenàdhimucyanà |
pratipattis tçtãyena caturthena vi÷odhanà || AMsa_16.74 ||

àmiùadànena bhàjanãbhavati dharmasya vidheyatàpatteþ | priyavàditayà taü dharmam adhimucyate tadarthavyutpàdanasaü÷ayacchedanataþ | arthacaryayà pratipadyate yathàdharma | samànàrthatayà tàü pratipattiü vi÷odhayati dãrghakàlànuùñhànàd | idaü saügrahavastånàü karma |

catuþ saügrahavastutvaü saügrahadvayato mataü |
àmiùeõàpi dharmeõa dharmeõàlambanàd api || AMsa_16.75 ||

yad apy anyat saügrahavastudvayam uktaü bhagavatà àmiùasaügraho dharmasaügraha÷ ca | tàbhyàm etàny eva (#<Msa 117>#) catvàri saügrahavaståni saügçhãtàni | àmiùasaügraheõa prathame | dharmasaügraheõàva÷iùñàni | tàni punas trividhena dharmeõa | àlambanadharmeõa pratipattidharmeõa tadvi÷uddhidharmeõa ca yathàkramaü |

hãnamadhyottamaþ pràyo vandhyo 'vandhya÷ ca saügrahaþ |
abandhyaþ sarvathà caiva j¤eyo hy àkàrabhedataþ || AMsa_16.76 ||

eùa saügrahasya prakàrabhedaþ | tatra hãnamadhyottamaþ saügraho bodhisatvànàü yànatrayaprayukteùu veditavyo yathàkramaü | pràyeõa vandhyo 'dhimukticaryàbhåmau | pràyeõàbandhyo bhåmipraviùñànàü | avandhyaþ sarvathà aùñamyàdiùu bhåbhiùu satvàrthasyàva÷yaü saüpàdanàt |

parùatkarùaõaprayuktair vidhir eùa samà÷ritaþ |
sarvàrthasiddhau sarveùàü sukhopàya÷ ca ÷asyate || AMsa_16.77 ||

ye kecit parùatkarùaõe prayuktàþ sarvais tair ayam evopàyaþ samà÷rito yaduta catvàri saügrahavaståni | tathà hi sarvàrthasiddhaye sarveùàü sukha÷ caiùa upàyaþ pra÷asyate buddhaiþ |

saügçhãtà grahãùyante saügçhyante ca ye 'dhunà |
sarve ta evaü tasmàc ca vartma tat satvapàcane || AMsa_16.78 ||

etena lokatraye 'pi sarvasatvànàü paripàcane caturõàü saügrahavastånàm ekàyanamàrgatvaü dar÷ayati | anyamàrgàbhàvàt |

iti satatam asaktabhogabuddhiþ ÷amayamanodyamapàragaþ sthitàtmà |
bhavaviùayanimittanirvikalpo bhavati sa satvagaõasya saügçhãtà || AMsa_16.79 ||

etena yathoktàsu ùañsu pàramitàsu sthitasya bodhisatvasya saügrahavastuprayoga dar÷ayati svaparàrthasaüpàdanàt pàramitàbhiþ saügrahavastubhi÷ ca yathàkramaü |

mahàyànasåtràlaükàre pàramitàdhikàraþ ùoóa÷aþ samàptaþ


(#<Msa 118>#)
CHAPITRE XVII
saptada÷o 'dhikàraþ

buddhapåjàvibhàge sapta ÷lokàþ |

saümukhaü vimukhaü påjà buddhànàü cãvaràdibhiþ |
gàóhaprasannacittasya saübhàradvayapåraye || AMsa_17.1 ||
abandhyabuddhajanmatve praõidhànavataþ sataþ |
trayasyànupalambhas tu niùpannà buddhapåjà || AMsa_17.2 ||
satvànàm aprameyànàü paripàkàya càparà |
upadhe÷ cittata÷ cànyà adhimukter nidhànataþ || AMsa_17.3 ||
anukampàkùamàbhyàü ca samudàcàrato 'parà |
vastvàbhogàvabodhàc ca vimukte÷ ca tathàtvataþ || AMsa_17.4 ||


ity ebhi÷ caturbhiþ ÷lokaiþ |

à÷rayàd vastutaþ påjà nimittàt pariõàmanàt |
hetuto j¤ànataþ kùetràn ni÷rayàc ca pradar÷ità || AMsa_17.5 ||

veditavyà | tatrà÷rayaþ samakùaparokùà buddhàþ | vastu cãvaràdayaþ | nimittaü pragàóhaprasàdasahagataü cittaü | pariõàmanà utpàdaþ syàd iti pårvapraõidhànaü | j¤ànaü nirvikalpaü påjakapåjyapåjànupalambhataþ | kùetram aprameyàþ satvàþ | tatparipàcanàya tais tatprayojatàt teùu tadropaõataþ | ni÷raya upadhi÷ritaü ca | tatropadhiü ni÷ritya påjà cãvaràdibhi÷ cittaü ni÷rityàsvàdanànumodanàbhinandanamanaskàraiþ | tathoktai÷ càdhimuktyàdibhir yad uta mahàyànadharmàdhimuktaþ bodhicittotpàdataþ | praõidhànam eva hi nidhànam atroktaü ÷lokavattvànurodhàt | satvànukampanataþ | duùkaracaryà duþkhakùamaõataþ | pàramitàsamudàcàrataþ | yoni÷o dharmamanasikàrataþ | sa hy aviparyayastatvàd vastvàbhogaþ | samyagdçùñito dar÷anamàrge | sa hi yathàbhåtàvabodhàd vastvavabodhaþ | vimuktitaþ kle÷avimokùàc chràvakàõàü | tathà tv ato mahàbodhipràpter ity ayaü påjàyàþ prakàrabhedaþ |

hetutaþ phalata÷ caiva àtmanà ca parair api |
làbhasatkàrata÷ caiva pratipatter dvidhà ca sà || AMsa_17.6 ||
(#<Msa 119>#)
parãttà mahatã påjà samànàmànikà ca sà |
prayogàd gatita÷ caiva praõidhànàc ca sà matà || AMsa_17.7 ||

ity ayam arthàdibhedenàparaþ prakàrabhedaþ |
tatràtãtà hetuþ pratyutpannà phalaü pratyutpannà hetur anàgatà phalam ity evaü hetuphalato 'tãtànàgatapratyutpannà veditavyà | àtmanety àdhyàtmikã parair iti bàhyà | làbhasatkàrato audàrikã | pratipattitaþ såkùmà | parãttà hãnà mahatã praõãtà | punaþ samànà hãnà nirmànà praõãtà trimaõóalàvikalpanàt | kàlàntaraprayojyà dåre | tatkàlaprayojyàntike | punar vicchinnàyàü gatau dåre | samanantaràyàm antike | punar yàü påjàm àyatyàü prayojayituü praõidadhàti sà dåre yàü praõihitaþ kartuü sàntike | katamà punar buddhapåjà paramà veditavyety àha |
buddheùu påjà paramà svacittàt dharmàdhimuktyà÷ayato vibhutvàt |
akalpanopàyaparigraheõa sarvaikakàryatvanive÷ata÷ ca || AMsa_17.8 ||

ity ebhiþ pa¤cabhir àkàraiþ svacittapåjà buddheùu paramà veditavyà | yad uta påjopasaühitamahàyànadharmàdhimuktitaþ | à÷ayato navabhir à÷ayaiþ | àsvàdanànumodanàbhinandanà÷ayaiþ | atçptavipulam uditopakaranirlepakalyàõà÷ayai÷ ca ye pàramitàbhàvanàyàü nirdiùñàþ | vibhutvato gaganaga¤jàdisamàdhibhiþ | nirvikalpaj¤ànopàyaparigrahataþ | sarvamahàbodhisatvaikakàryatvaprave÷ata÷ ca mi÷ropami÷rakàryatvàt | kalyàõamitrasevàvibhàge sapta ÷lokàþ | tatràrdhapa¤camaiþ ÷lokaiþ |

à÷rayàd vastutaþ sevà nimittàt pariõàmanàt |
hetuto j¤ànataþ kùetràn ni÷rayàc ca pradar÷ità || AMsa_17.9 ||

mitraü ÷rayed dànta÷amopa÷àntaü guõàdhikaü sodyamam àgamàóhyaü |
prabuddhatatvaü vacas àbhyupetaü kçpàtmakaü khedavivarjitaü ca || AMsa_17.10 ||

ity evaü guõamitraü sevàyà à÷rayaþ | dàntaü ÷ãlayogàd indriyadamena | ÷àntaü samàdhiyogàd adhyàtmaü cetaþ÷amathena | upa÷àntaü prayogàd upasthitakle÷opa÷amanataþ | guõair adhikaü na samaü và nyånaü và | sodyamaü nodàsãnaü paràrthe | àgamàóhyaü (#<Msa 120>#) nàlpa÷rutaü | prabuddhatatvaü tatvàdhigamàt | vacasàbhyupetaü vàkkaraõenopetaü | kçpàtmakaü niràmiùacittatvàt | khedavivarjitaü sàtatyasatkçtyadharmade÷anàt |

satkàralàbhaiþ paricaryayà ca seveta mitraü pratipattita÷ ca |

iti | sevàyàs tu |

17.11c-d
dharme tathàj¤à÷aya eva dhãmàn mitraü pragacchet samaye nata÷ ca || AMsa_17.11 ||

iti trividhaü nimittaü | àj¤àtukàmatà | kàlaj¤atà | nirmànatà ca |

satkàralàbheùu gataspçho 'sau prapattaye taü pariõàmayec ca |

iti pariõàmanà pratipattyarthaü sevanàn na làbhasatkàràrthaü |

yathànu÷iùñapratipattita÷ ca saüràdhayec cittam ato 'sya dhãraþ || AMsa_17.12 ||

iti | yathànu÷iùñapratipattiþ sevàhetuþ | tayà taccittàràdhanàt |

yànatraye kau÷alam etya buddhyà svasyaiva yànasya yateta siddhau |

iti yànatrayakau÷alàt j¤ànaü |

satvàn ameyàn paripàcanàya kùetrasya ÷uddhasya ca sàdhanàya || AMsa_17.13 ||

iti dvividhaü kùetraü tatsevàyàþ | aprameyà÷ ca satvàþ pari÷uddhaü ca buddhakùetraü | dharmaü ÷rutvà yeùu pratiùñhàpanàt | yatra ca sthitena |

dharmeùu dàyàd aguõena yukto naivàmiùeõa pravesat sa mitram |

iti ni÷rayaþ sevàyàþ | dharmadàyàdatàü ni÷ritya kalyàõamitraü seveta | nàmiùadàyàdatàü |
ata årdhvamadhyardhena ÷lokena prakàrabhedaþ sevàyà veditavyaþ |

hetoþ phalàd dharmamukhànuyànàt seveta mitraü bahita÷ ca dhãmàn || AMsa_17.14 ||
÷ruta÷ravàc cetasi yogata÷ ca samànanirmànamano 'nuyogàt |

hetoþ phalàd ity atãtàdibhedataþ pårvavat dharmamukhànuyànàt seveta mitraü (#<Msa 121>#) bahita÷ ca dhãmàn ity àdhyàtmikabàhyabhedaþ | dharmamukhasroto hi dharmamukhànuyànaü bahirdhà bahitaþ ÷ruta÷ravàc cetasi yogata÷ cety audàrikasåkùmabhedaþ | ÷ravaõaü hy audàrikaü cintanabhàvanaü såkùmaü | tad eva cetasi yogaþ | samànanirmànamano'nuyogàd iti hãnapraõãtabhedaþ |

gatiprayogapraõidhànata÷ ca kalyàõamitraü hi bhajet dhãmàn || AMsa_17.15 ||

iti dåràntikabhedaþ purvavad yojayitavyaþ |
katamà punaþ paramà seveti saptamaþ ÷lokaþ |

sanmitrasevà paramà svacittàd dharmàdhimuktyà÷ayato vibhutvaiþ |
akalpanopàyaparigraheõa sarvaikakàryatvanive÷ata÷ ca || AMsa_17.16 ||

iti pårvavat | apramàõavibhàge dvàda÷a ÷lokàþ |

bràhmà vipakùahãnà j¤ànena gatà÷ ca nirvikalpena |
trividhàlambanavçttàþ satvànàü pàcakà dhãre || AMsa_17.17 ||

bràhmyà vihàrà÷ catvàry apramàõàni | maitrã karuõà muditopekùà ca | te punar bodhisatve caturlakùaõà veditavyàþ | vipakùahànitaþ | pratipakùavi÷eùayogataþ | vçttivi÷eùatas trividhàlambanavçttitvàt | tathà hi te satvàlambanà dharmàlambanà÷ca | karmavi÷eùata÷ ca | satvaparipàcakatvàt | satvadharmàlambanàt | punaþ katamasmin satvanikàye dharme và pravartante | anàlambanà÷ ca katamasminn àlambane |

saukhyàrthini duþkhàrte sukhite kliùñe ca te pravartante |
tadde÷ite ca dharme tat tathatàyàü ca dhãràõàm || AMsa_17.18 ||


satvàlambanàþ sukhàrthini yàvat kliùñe satvanikàye pravartante | tathà hi maitrã satveùu sukhasaüyogàkàrà | karuõà duþkhaviyogàkàrà | mudità sukhàviyogàkàrà | upekùàsu vedanàsu teùàü satvànàü niþkle÷atopasaühàràkàrà | dharmàlambanàs tadde÷ite dharme | yatra te vihàrà de÷itàþ | anàlambanàs tattathatàyàü | te hy avikalpatvàd anàlambanà ivety anàlambanàþ | api khalu |

tasyà÷ ca tathatàrthatvàt kùàntilàbhàd vi÷uddhitaþ |
karmadvayàd anàlambà maitrã kle÷akùayàd api || AMsa_17.19 ||

(#<Msa 122>#)
ebhi÷ caturbhiþ kàraõair anàlambanà maitrã veditavyà | tathatàlambanatvàt | anutpattikadharmakùàntilàbhenàùñamyàü bhåmau | dhàtupuùñyà tadvi÷uddhitaþ | karmadvayata÷ ca | yà maitrã niùpandena kàyakarmaõà saügçhãtà | kle÷akùayata÷ ca | tathà hi kle÷a àlambanam uktaü | manomayànàü granthànàü prahàõàd ucchidyate àlambanam iti vacanàt |

te ni÷calà÷ ca calà÷ ca kçpaõair àsvàdità na ca j¤eyàþ |

te ca bràhmyà vihàrà÷ caturvidhà veditavyàþ | tatra calà hànabhàgãyàþ parihàõãyatvàt | acalàþ sthitivi÷eùabhàgãyà aparihàõãyatvàt | àsvàditàþ kliùñàþ anàsvàdità akliùñàþ | kçpaõair iti sukhalolair anudàracittaiþ | eùa bràhmyavihàràõàü hànabhàgãyàdiprakàramedaþ | teùu punaþ |

acaleùu bodhisatvàþ pratiùñhitàþ saktivigateùu || AMsa_17.20 ||

na caleùu nàpy àsvàditeùu |

asamàhitasvabhàvà mçdumadhyà hãnabhåmikà ye 'pi |
hãnà÷ayàþ samànà hãnàs te hy anyathà tv adhikàþ || AMsa_17.21 ||

eùa mçdvadhimàtratàbhedaþ | tatra ùaóvidhà mçdukà asamàhitasvabhàvàþ | sarve samàhità api | ye mçdumadhyàþ | hãnabhåmikà ye 'pi uttaràü bodhisatvabhåmim apekùya | hãnà÷ayà api | ÷ràvakàdãnàü samànà api | ye 'nutpattikadharmakùàntirahità hãnàs te mçdukà ity arthaþ | anyathà tv adhikà iti yathoktaviparyayeõàdhimàtratà veditavyà |

bràhmyair vihçtavihàraþ kàmiùu saüjàyate yadà dhãmàn |
saübhàràn pårayate satvàü÷ ca vipàcayati tena || AMsa_17.22 ||
sarvatra càvirahito bràhmyai rahita÷ ca tadvipakùeõa |
tatpratyayair api bhç÷air na yàti vikçtiü pramatto 'pi || AMsa_17.23 ||

hetuphalaliïgabhedaþ | tatra bràhmyair vihçto vihàrair iti hetuþ | kàmiùu satveùu (#<Msa 123>#) saüjàyata iti vipàkaphalaü | saübhàràn pårayaty adhipatiphalaü | satvàn paripàcayatãti puruùakàraphalaü | sarvatra càvirahito bràhmyair vihàrair jàyata iti niùpandaphalaü | rahita÷ ca tadvipakùeõeti visaüyogaphalaü bhç÷air api tatpratyayair avikçtigamanaü liïgaü | pramatto 'pãty asaümukhãbhåte 'pi pratipakùe | anyai÷ caturbhiþ ÷lokair guõadoùabhedaþ |

vyàpàdavihiüsàbhyàm arativyàpàdakàmaràgai÷ ca |
yukto hi bodhisatvo bahuvidham àdãnavaü spç÷ati || AMsa_17.24 ||

iti doùaþ | bràhmyavihàrabhàve tadvipakùayogàt | tatra vyàpàdàdayo maitryàdãnàü yathàkramaü vipakùàþ | vyàpàdakàmaràgàv upekùàyàþ | kathaü bahuvidhàdãnavaü spç÷atãty àha |

kle÷air hantyàtmànaü satvàn upahanti ÷ãlam upahanti |
savilekhalàbhahãno rakùàhãnas tathà ÷àstrà || AMsa_17.25 ||
sàdhikaraõo '÷ayasvã paratra saüjàyate 'kùaõeùu sa ca |
pràptàpràptavihãno manasi mahad duþkham àpnoti || AMsa_17.26 ||

tatra prathamais tribhiþ padair àtmavyàbàdhàya cetayate paravyàbàdhàyobhayavyàbàdhàyety etam àdãnavaü dar÷ayati | savilekhàdibhiþ ùaóbhiþ padair dçùñadhàrmikam avadyaü prasavatãti dar÷ayati | kathaü ca prasavati | àtmàsyàpavadate | pare 'pi devatà api | ÷àstàpyanye 'pi vij¤àþ sabrahmacàriõo dharmatayà vigarhante | digvidikùu càsya pàpako 'varõa÷abda÷loko ni÷caratãty evaü savilekho yàvad aya÷as vãty anena yathàkramaü dar÷ayati | ÷eùais tribhiþ padair yathàkramaü sàüparàyikaü dçùñadharmasàüparàyikam avadyaü prasavati | tajjaü caitasikaü duþkhadaurmanasyaü pratisaüvedayata ity etad àdãnavaü dar÷ayati |

ete sarve doùà maitryàdiùu susthitasya na bhavanti |
akliùñaþ saüsàraü satvàrthaü no ca saütyajati || AMsa_17.27 ||

iti | bràhmavihàrayoge trividhaü guõaü dar÷ayati | yathoktadoùàbhàvaü akliùñasya satvahetoþ saüsàràparityàgaü |

na tathaikaputrakeùv api guõavatsv api bhavati sarvasatvànàü |
maitryàdicetaneyaü satveùu yathà jinasutànàü || AMsa_17.28 ||

(#<Msa 124>#)
ity ete ca bodhisatvamaitràdãnàü tãvratàü dar÷ayati | karuõàvibhàge tadàlambanaprabhedam àrabhya dvau ÷lokau |

pradãptàn ÷atruva÷agàn duþkhàkràntàüs tamovçtàn |
durgamàrgasamàråóhàn mahàbandhanasaüyutàn || AMsa_17.29 ||
mahà÷anaviùàkràntalolàn màrgapranaùñakàn |
utpathaprasthitàn satvàn durbalàn karuõàyate || AMsa_17.30 ||

tatra pradãptàþ kàmaràgeõa kàmasukhabhaktàþ | ÷atruva÷agà màrakçtàntaràyàþ ku÷ale 'prayuktàþ duþkhàkràntàþ duþkhàbhåtà narakàdiùu | tamovçtà aurabhrikàdayo du÷caritaikàntikàþ | karmavipàkasaümåóhatvàt | durgamàrgasamàråóhà aparinirvàõadharmàõaþ saüsàravartmàtyantànupacchedàt | mahàbandhanasaüyutà anyatãrthyàþ | mokùasaüprasthità nànàkudçùñigàóhabandhanabaddhatvàt | mahà÷anaviùàkràntalolàþ samàpattisukhasaktàþ | teùàü hi tat kliùñaü samàpattisukhaü | yathà mçùñam a÷anaü viùàkràntaü | tataþ pracyàvanàt | màrgapraõaùñakà abhimànikà mokùamàrgabhràntatvàt | utpathaprasthità hãnayànaprayuktà aniyatàþ | durbalà aparipårõasaübhàrà bodhisatvàþ | ity ete da÷avidhàþ satvà bodhisatvakaruõàyà àlambanaü | pa¤caphalasaüdar÷ane karuõàyàþ ÷lokaþ |

heñhàpahaü hy uttamabodhibãjaü sukhàvahaü tàyapakam iùñahetuü |
svabhàvadaü dharmam upà÷ritasya bodhir na dåre jinàtmajasya || AMsa_17.31 ||

tataþ heñhàpahatvena tadvipakùavihiüsàprahàõàd visaüyogaphalaü dar÷ayati | uttamabodhibãjatvenàdhipatiphalaü | paràtmanor yathàkramaü sukhàvahatàyakatvena puruùakàraphalaü | iùñahetutvena vipàkaphalaü | svabhàvadatvena niùpandaphalam àyatyàü vi÷iùñakaruõàphaladànàt | evaü pa¤cavidhàü karuõàm à÷ritya buddhatvam adåre veditavyaü | apratiùñhitasaüsàranirvàõatve ÷lokaþ |

vij¤àya saüsàragataü samagraü duþkhàtmakaü caiva niràtmakaü ca |
nodvegam àyàti na càpi doùaiþ prabàdhyate kàruõiko 'grabuddhiþ || AMsa_17.32 ||

sarvaü saüsàraü yathàbhåtaü parij¤àya bodhisatvo nodvegam àyàti kàruõikatvàt | (#<Msa 125>#) na doùair bàdhyate 'grabuddhitvàt | evaü nirvàõe pratiùñhito bhavati na saüsàre yathàkramaü | saüsàraparij¤àne ÷lokaþ |

duþkhàtmakaü lokam avekùamàõo duþkhàyate vetti ca tadyathàvat |
tasyàbhyupàyaü parivarjane ca na khedam àyaty api và kçpàluþ || AMsa_17.33 ||

duþkhàyata iti karuõàyate | vetti ca tad yathàvad iti duþkhaü yathàbhåtaü tasya ca duþkhasya parivarjane 'bhyupàyaü | vetti yenàsya duþkhaü nirudhyate | etena jànann api saüsàraduþkhaü yathàbhåtaü tatparityàgopàyaü ca na khedam àpadyate bodhisatvaþ karuõàvi÷eùàd iti pradar÷ayati | karuõàprabhede dvau ÷lokau |

kçpà prakçtyà pratisaükhyayà ca pårvaü tadabhyàsavidhànayogàt |
vipakùahãnà ca vi÷uddhilàbhàt caturvidheyaü karåõàtmakànàü || AMsa_17.34 ||

seyaü yathàkramaü gotravi÷eùataþ | guõadoùaparãkùaõataþ | janmàntaraparibhàvanataþ | vairàgyalàbhata÷ ca veditavyà | tadvipakùavihiüsàprahàõe sati vi÷uddhilàbhata iti vairàgyalàbhataþ |

na sà kçpà yà na samà sadà và nàdhyà÷ayàd và pratipattito và |
vairàgyato nànupalambhato và na bodhisatvo hy akçpas tathà yaþ || AMsa_17.35 ||

tatra samà sukhitàdiùu yatkiücid veditam idam atra duþkhasyeti viditvà | sadà nirupadhi÷eùanirvàõe tadakùayàt | adhyà÷ayàd bhåmipraviùñànàm àtmaparasamatà÷ayalàbhàt | pratipattito duþkhaparitràõakriyayà | vairàgyatas tadvipakùavihiüsàprahàõàt | anupalambhato 'nutpattikadharmakùàntilàbhàt | karuõàvçkùapratibimbake pa¤ca ÷lokàþ |

karuõà kùànti÷ cintà praõidhànaü janmasatvaparipàkaþ |
karuõà tarur eùa mahàn målàdiþ puùpapatraphalaþ || AMsa_17.36 ||

ity eùa målaskandha÷àkhàpatrapuùpaphalàvasthaþ karuõàvçkùo veditavyaþ | etasya karuõà målaü | kùàntiþ skandhaþ | satvàrthacintà ÷àkhà | praõidhànaü ÷obhaneùu janmasu patràõi | ÷obhanaü janma puùpaü | satvaparipàkaþ phalaü |

målaü karuõà na bhaved duùkaracaryàsahiùõutà na bhavet |
duþkhàkùama÷ ca dhãmàn satvàrthaü cintayen naiva || AMsa_17.37 ||
(#<Msa 126>#)
cintàvihãnabuddhiþ praõidhànaü ÷uklajanmasu na kuryàt |
÷ubhajanmàn anugacchan satvàn paripàcayen naiva || AMsa_17.38 ||

àbhyàü ÷lokàbhyàü pårvottaraprasavasàdharmyàt karuõàdãnàü målàdibhàvaü sàdhayati |

karuõàseko maitrã tadduþkhe saukhyato vipulapuùñiþ |
÷àkhàvçddhir vi÷adà yonimanaskàrato j¤eyà || AMsa_17.39 ||
parõatyàgàdànaü praõidhãnàü saütater anucchedàt |
dvividhapratyayasiddheþ puùpamabandhyaü phalaü càsmàt || AMsa_17.40 ||

etàbhyàü ÷lokàbhyàü vçkùamålasekàdisàdharmyaü karuõàvçkùasya dar÷ayati | karuõà hi målavçkùà | tasyàþ seko maitrã tayà tadàpy àyanàt | maitricitto hi paraduþkhena duþkhàyate | tata÷ ca karuõodbhavaduþkham utpadyate bodhisatvasya svàrthaprayuktasya tatra saukhyotpàdàd vipulapuùñiþ kùàntipuùñir ity arthaþ | sà hi skandha ity uktà | skandha÷ ca vipulaþ | yoni÷omanaskàràd bahuvidhà mahàyàne ÷àkhàvçddhiþ | cintà hi ÷àkhety uktà | pårvàparanirodhotpàdakrameõa praõidhànasaütànasyànucchedàt | parõatyàgàdànasàdharmyaü praõidhànànàü veditavyaü | àdhyàtmikapratyayasiddhitaþ svasaütànaparipàkàt puùpam iva janmàbandhyaü veditavyaü | bàhyapratyayasiddhitaþ parasaütànaparipàkàt phalabhåtaþ satvaparipàko veditavyaþ | karuõànu÷aüse ÷lokaþ |

kaþ kurvãta na karuõàü satveùu mahàkçpàguõakareùu |
duþkhe 'pi saukhyam atulaü bhavati yad eùàü kçpàjanitaü || AMsa_17.41 ||

atra mahàkaruõàguõa uttaràrdhena saüdar÷itaþ | ÷eùo gatàrthaþ | karuõàniþsaïgatàyàü ÷lokàþ |

aviùñànàü kçpayà na tiùñhati manaþ ÷ame kçpàlånàü |
kuta eva lokasaukhye svajãvite và bhavet snehaþ || AMsa_17.42 ||

sarvasya hi lokasya laukike saukhye svajãvite ca snehaþ | tatràpi ca niþsnehànàü ÷ràvakapratyekabuddhànàü sarvaduþkhopa÷ame nirvàõe pratiùñhitaü manaþ | bodhisatvànàü (#<Msa 127>#) tu karuõàviùñatvàn nirvàõe 'pi mano na pratiùñhitaü | kuta eva tayoþ sneho bhaviùyati | karuõàsnehavai÷eùye trayaþ ÷lokàþ |

sneho na vidyate 'sau yo 'niravadyo na laukiko ya÷ ca |
dhãmatsu kçpàsneho niravadyo lokasamatãtaþ || AMsa_17.43 ||

màtàpitçprabhçtãnàü hi tçùõàmayaþ snehaþ sàvadyaþ | laukikakaruõàvihàriõàü niravadyo 'pi laukikaþ | bodhisatvànàü tu karuõàmayaþ sneho niravadya÷ ca laukikàtikrànta÷ ca | kathaü ca punar niravadya ity àha |

duþkhàj¤ànamahàughe mahàndhakàre ca ni÷ritaü lokaü |
uddhartuü ya upàyaþ katham iva na syàt sa niravadyaþ || AMsa_17.44 ||

duþkhamahàugha aj¤ànamahàndhakàre ceti yojyaü | ÷eùaü gatàrthaü | kathaü lokàtikrànta ityàha |

sneho na so 'sty arihatàü loke pratyekabodhibuddhànàü |
pràg eva tad anyeùàü katham iva lokottaro na syàt || AMsa_17.45 ||

pratyekàü bodhiü buddhàþ | ÷eùaü gatàrthaü | tràsàbhinandananimittatve ÷lokaþ |

duþkhàbhàve duþkhaü yatkçpayà bhavati bodhisatvànàü |
saütràsayati tad àdau spçùñaü tv abhinandayati gàóhaü || AMsa_17.46 ||

duþkhàbhàve iti duþkhàbhàvo nimittaü | satveùu karuõayà bodhisatvànàü yad duþkham utpadyate tadàdau saütràsayati adhimukticaryàbhåmau | àtmaparasamatayà duþkhasya yathàbhåtam aspçùñatvàt | spçùñaü tu ÷uddhàdhyà÷ayabhåmàv abhinandayaty evety arthaþ | karuõàduþkhena sukhàbhibhave ÷lokaþ |

kim ataþ paramà÷caryaü yad duþkhaü saukhyam abhibhavati sarva |
kçpayà janitaü laukyaü yena vimukto api kçtàrthaþ || AMsa_17.47 ||

nàsty ata à÷caryataraü yad duþkham eva karuõàjanitaü bodhisatvànàü tathà sukhaü (#<Msa 128>#) bhavati | yat sarvaü laukikaü sukham abhibhavati | yena sukhena vimuktà arhanto 'pi kçtàrthàþ pràg evànye | kçpàkçtadànànu÷aüse ÷lokaþ |

kçpayà sahitaü dànaü yad dànasukhaü karoti dhãràõàü |
traidhàtukam upabhogair na tatsukhaü tatkalàü spç÷ati || AMsa_17.48 ||

yacca traidhàtukaü sukham upabhogaiþ kçtaü na tatsukhaü tasya sukhasya kalàü spç÷atãty ayam uttaràrdhasyàrthaþ | ÷eùaü gatàrthaü | kçpayà duþkhàbhyupagame ÷lokaþ |

duþkhamayaü saüsàraü yatkçpayà na tyajati satvàrthaü |
parahitahetor duþkhaü kiü kàråõikair na samupetam || AMsa_17.49 ||

sarvaü hi duþkhaü saüsàraduþkhe 'ntarbhåtaü | tasyàbhyupagamàt sarvaü duþkham abhyupagataü bhavati | tatra tatphalavçddhau ÷lokaþ |

karåõà dànaü bhogàþ sadà kçpàlor vivçddhim upayànti |
snehànugrahajanitaü tac chaktikçtaü sukhaü càsmàt || AMsa_17.50 ||

trayaü bodhisatvànàü sarvajanmasu vardhate karuõàyogàt | karuõà tadabhyàsàt | dànaü karuõàva÷àt | bhogà÷ ca dànava÷àt | tasmàc ca trayàt phalaü trividhaü sukhaü bhavati | snehajanitaü karuõàtaþ | satvànugrahajanitaü dànàt | tadanugrahakriyà÷aktikçtaü bhogebhyaþ | dànaprotsàhanàyàü ÷lokaþ |

vardhe ca vardhayàmi ca dàne paripàcayàmi sukhayàmi |
àkarùàmi nayàmi ca karuõàsannàn pravadatãva || AMsa_17.51 ||

dàne sannàn iti saübandhanãyaü | ùaóbhir guõair dàne 'vasannàn bodhisatvànkaruõà protsahayatãva | svabhàvavçddhyà | bhogais tadvardhanayà | dànena satvaparipàcanayà | dàtu÷ ca sukhotpàdanàt | mahàbodhisaübhàrasyànyasyàkarùaõàt | mahàbodhisamãpanayanàc ca | parasaukhyena sukhàbhave ÷lokaþ |

duþkhe duþkhã kçpayà sukhàny anàdhàya kena sukhitaþ syàt |
sukhayaty àtmànam ataþ kçpàlur àdhàya parasaukhyam || AMsa_17.52 ||

karuõayà bodhisatvaþ paraduþkhair duþkhitaþ satveùv anàdhàya sukhaü kathaü sukhitaþ (#<Msa 129>#) syàt | tasmàt pareùu sukham àdhàya bodhisatva àtmànam eva sukhayatãti veditavyaü | kçpayà dànasamanu÷àstau ùañ ÷lokàþ |

svaü dànaü kàruõikaþ ÷àstãva sadaiva niþsvasukhakàmaþ |
bhogaiþ sukhaya paraü và màma py ayutasaukhyam || AMsa_17.53 ||

na hi kàruõikasya vinà parasukhenàsti sukhaü | tasyàyutasaukhyatvàd bodhisatvas tena vinà no dànasya phalaü sukhaü necchati |

saphalaü dànaü dattaü tan me satveùu tat sukhasukhena |
phala teùv eva nikàmaü yadi me kartavyatà te 'sti || AMsa_17.54 ||


dànaü dadatà dànaü ca dànaphalaü ca tanmayà satveùu dattaü | tatsukham eva me sukhaü yasmàt | atas teùv eva yàvat phalitavyaü tàvat phaleti loñ | bodhisatvaþ karuõayà dànam anu÷àsti |

bhoge dveùñur dàtur bhogà bahu÷ubhataropasarpanti |
na hi tatsukhaü mataü me dàne pàraüparo 'smi yataþ || AMsa_17.55 ||

bhogavimukhasya dàtur bhogà bahutarà÷ copatiùñhante | ÷obhanatarà÷ ca | dharmataiveyaü cittasyodàrataratvàt | na hi tatsukhaü mataü me yad bhogàs tathopatiùñhate | yasmàd ahaü dàne pàraüparas tatprabandhakàmatvàn na sukhe |

sarvastiparityàge yatkçpayà màü nirãkùase satataü |
nanu te tena j¤eyaü na matphalenàrthità 'syeti || AMsa_17.56 ||

yo 'haü dànaphalaü sarvam eva karuõayà nityaü parityajàmi nanv ata eva veditavyaü nàsti me dànaphalenàrthitvam iti bodhisatvo dànaü samanu÷àsti |

dànàbhirato na syàü pràptaü cet tatphalaü na visçjeyaü |

tathà hi |

kùaõam api dànena vinà dànàbhirato bhavati naiva || AMsa_17.57 ||

iti gatàrthaþ ÷lokaþ |

akçtaü na phalasi yasmàt pratikàràpekùayà na me tulyaü |

(#<Msa 130>#)
yas tvà karoti tasya tvaü phalasi | tasmàt tvaü pratikàràpekùayà na mattulyaü | tathà hy ahaü |

pratikàranirvyapekùaþ paratra phalado 'sya kàmaü te || AMsa_17.58 ||

gatàrtham etat | kçpàdàne dvau ÷lokau |

niravadyaü ÷uddhapadaü hitàv ahaü caiva sànurakùaü ca |
nirmçgyaü nirlepaü jinàtmajànàü kçpàdànam || AMsa_17.59 ||

tatra niravadyaü param anupahçtya dànàt | ÷uddhapadaü kalpikavasudànàt | viùa÷astramadyàdivivarjanataþ | hitàvahaü dànena saügçhya ku÷ale niyojanàt | sànurakùaü parijanasyàvighàtaü kçtvà anyasmai dànàt | nirmçgyam ayàcamàne 'py arthitvaü vighàtaü vàvagamya svayam eva dànàt dakùiõãyàparimàrgaõàc ca | nirlepaü pratikàravipàkaniþspçhatvàt | aparaþ prakàraþ |

sakalaü vipulaü ÷reùñhaü satataü muditaü niràmiùaü ÷uddhaü |
bodhinataü ku÷alanataü jinàtmajànàü kçùàdànam || AMsa_17.60 ||

tatra sakalam àdhyàtmikabàhyavastudànàt | vipulaü prabhåtavastudànàt | ÷reùñhaü praõãtavastudànàt | satatam abhãkùõadànàt | muditapratisaükhyàya prahçùñadànàt | niràmiùaü yathà nirlepaü | ÷uddhaü yathà ÷uddhapadaü | bodhinataü mahàbodhipariõàmanàt | ku÷alanataü yathà hitàvahaü | upabhogavi÷eùe ÷lokaþ |

na tathopabhogatuùñiü labhate bhogã yathà parityàgàt |
tuùñim upaiti kçpàluþ sukhatrayàpyàyitamanaskaþ || AMsa_17.61 ||

tatra sukhatrayaü dànaprãtiþ parànugrahaprãtiþ bodhisaübhàrasaübharaõaprãti÷ ca | ÷eùaü gatàrthaü | pàramitàbhinirhàrakaruõàyàü ÷lokaþ |

kçpaõakçpà raudrakçpà saükùubdhakçpà kçpà pramatteùu |
viùayaparatantrakaruõà mithyàbhiniviùñakaruõà ca || AMsa_17.62 ||

tatra kçpaõà matsariõaþ | raudrà duþ÷ãlàþ paropatàniþ | saükùubdhàþ (#<Msa 131>#) krodhanàþ | pramattàþ ku÷ãdàþ | viùayaparatantràþ kàmeùu vikùiptacittàþ | mithyàbhiniviùñàþ duþpraj¤àþ tãrthikàdayaþ | eùu pàramitàvipakùadharmàvasthiteùu yà karuõà sà kçpaõàdikaruõà | sà ca tadvipakùavidåùaõàt pàramitàbhinirhàràya saüpadyate | tasmàt pàramitàbhinirhàrakaruõety ucyate | karuõàpratyayasaüdar÷ane ÷lokaþ |

karuõà bodhisatvànàü sukhàd duþkhàt tadanvayàt |
karuõà bodhisatvànàü hetor mitràt svabhàvataþ || AMsa_17.63 ||

tatra pårvàrdhenàlambanapratyayaü karuõàyàþ saüdar÷ayati | trividhàü vedanàm àlambya tisçbhir duþkhatàbhiþ karuõàyanàt | aduþkhàsukhà hi vedanà sukhaduþkhayor anvayaþ punas tadàvàhanàt | uttaràrdhena yathàkramaü hetumitrasvabhàvaiþ karuõàyà hetvadhipatisamanantarapratyayàn saüdar÷ayati | mahàkaruõatve ÷lokaþ |

karuõà bodhisatvànàü samà j¤eyà tadà÷ayàt |
pratipatter viràgàc ca nopalambhàd vi÷uddhitaþ || AMsa_17.64 ||

tatra samà trividhavedanàvastheùu yat kiücid veditam idam atra duþkhasyeti viditvà | sà punar à÷ayato 'pi cittena karuõàyanàt | pratipattito 'pi tatparitràõàt | viràgato 'pi tadvipakùavihiüsàprahàõàt | anupalambhato 'py àtmaparakaruõànupalambhàt | vi÷uddhito 'py aùñamyàü bhåmàv anutpattikadharmakùàntilàbhàt |

maitràdibhàvanàgrà svacittato dharmato 'dhimokùàc ca |
à÷ayato 'pi vibhutvàd avikalpàd aikyata÷ càpi || AMsa_17.65 ||

iti | pårvanirde÷ànusàreõàrtho 'nugantavyaþ |

iti bhagavati jàtasuprasàdo mahadupadhidhruvasatkriyàbhipåjã |
bahuguõahitamitranityasevo jagadanukampaka eti sarvasiddhiü || AMsa_17.66 ||


etena yathoktànàü påjàsevà'pramàõànàm anukramaü guõaü ca samàsena saüdar÷ayati | mahopadhibhir dhruvaü satkriyà càtyarthaü påjanàn mahadupadhidhruvasatkriyàbhipåjã veditavyaþ | satkriyà punaþ samyakpratipattirveditavyà | evaü satkàrapratipattipåjã (#<Msa 132>#) bhavati | bahuguõaü mitraü tadanyair guõaiþ | hitam anukampakatvena veditavyaü | eti sarvasiddhim iti svaparàrthasiddhiü pràpnotãti |

mahàyànasåtràlaükàre påjàsevà'pramàõàdhikàraþ saptada÷aþ samàptaþ


CHAPITRE XVIII
aùñàda÷o 'dhikàraþ

lajjàvibhàge ùoóa÷a ÷lokàþ |

lajjà vipakùahãnà j¤ànena gatà ca nirvikalpena |
hãnànavadyaviùayà satvànàü pàcikà dhãre || AMsa_18.1 ||

etena svabhàvasahàyàlambhanakarmapadà caturvidhaü lakùaõaü bodhisatvalajjàyàþ saüdar÷ayati | #<hãnànavadyaviùayà># | ÷ràvakapratyekabuddhànàü | tadvihãnaü mahàyànàd anavadyaü ca | tena bodhisatvaü lajjate | kathaü #<satvànàü># pari#<pàcikà># | tasyàm eva lajjàpàramitàvipakùavçddhyà tatpratipakùaparihàõyà càtyarthaü lajjotpàdanàt |

ùaõõàü pàramitànàü niùevaõàlasyato bhavati lajjà |
kle÷ànukåladharmaprayogata÷ caiva dhãràõàü || AMsa_18.2 ||

iyam aprayogalajjà #<pàramità>#bhàvanàyàm aprayogena | #<kle÷ànukuleùu dharmeùv># indriyàguptadvàratvàdiùu ca prayogena lajjotpàdanàt |

asamàhitasvabhàvà mçdumadhyà hãnabhåmikà lajjà |
hãnà÷ayà samànà hãnà hi tadanyathà tv adhikà || AMsa_18.3 ||

iyaü #<mçdu>#màtrà lajjà | pårvanirde÷ànusàreõàsya ÷lokasyàrtho 'nugantavyaü | ataþ paraü caturbhis tribhi÷ ca ÷lokair yathàkramaü lajjàvipakùe lajjàyàü ca doùaguõabhedaü dar÷ayati |

lajjàrahito dhãmàn kle÷àn adhivàsayaty ayoni÷ataþ |
pratighopekùàmànaþ satvàn upahanti ÷ãlaü ca || AMsa_18.4 ||

(#<Msa 133>#)
ity atra àtmavyàbàdhàya cetayate paravyàbadhàyobhayavyàbhàdhàya cety saüdar÷itaü | ayoni÷ata ity ayoni÷o manaskàreõa | katham #<upekùayà satvàn upahanti># | sarvàrthapramàdataþ |

kaukçtyàt savilekho bhavati sa saümànahànim àpnoti |
÷ràddhàt mànuùasaüghàc chàstrà copekùyate tasmàt || AMsa_18.5 ||
sahadhàrmikair jinasutair vinindyate lokato 'ya÷o labhate |
dçùñe dharme

ity etena dçùñadhàrmikam avadyaü prasavatãti dar÷anaü | yathàkramam àtmaparadevatà÷àstçbhir apavadanàt | vij¤aiþ sabrahmacàribhir dharmatayà vigarhanàt | digvidkùu ca pàpakàvarõani÷caraõàt |

'nyatra kùaõarahito jàyate bhåyaþ || AMsa_18.6 ||

pràptàpràptavihàniü ÷uklair dharmaiþ samàpnute tena |

ity anena dçùñadharmasàüparàyikam avadyaü prasavatãty saüdar÷itam #<pràpta>#ku÷aladharmapari#<hàni>#taþ | #<apràpta>#pari#<hàni>#ta÷ ca yathàkramaü |

duþkhaü viharati tasmàn manaso 'py asvasthatàm eti || AMsa_18.7 ||

ity etena lajjaü caitasikaü #<duþkhaü># daurmanasyaü pratisaüvedayata ity saüdar÷itaü |

ete sarve doùà hrãmatsu bhavanti no jinasuteùu |

ity ata upàdàya lajjàguõo veditavyaþ | yad ete ca doùà #<na bhavanti># |

deveùu ca manujeùu ca nityaü saüjàyate ca budhaþ || AMsa_18.8 ||

ity etad asya vipàkaphalaü bhavati |

saübhàràü÷ ca sa bodheþ kùipraü pårayati lajjayà dhãmàn |

ity etad adhipatiphalaü |

satvànàü pàcanayà na khidyate caiva jinaputraþ || AMsa_18.9 ||

(#<Msa 134>#)
ity etat puruùakàraphalaü |

sa vipakùapratipakùai rahito 'rahita÷ ca jàyate satataü |

ity ete visaüyoganiùpandaphalaü | yad uta #<vipakùarahitatvaü pratipakùàrahitatvaü># ca |

ity etam ànu÷aüsaü hrãmàn àpnoti jinaputraþ || AMsa_18.10 ||

iti yathoktadoùàbhàvaü guõayogaü ca pràpnotãti saüdar÷itaü |

doùamalino hi bàlo hrãvirahàt suvasanaiþ sugupto 'pi |
nirvasano 'pi jinasuto hrãvasano muktadoùamalaþ || AMsa_18.11 ||

etena vastravi÷eùaõaü hriyaþ | tadanyavastrapràvçtasyàpi hrãrahitasya #<doùamalina>#tvàt | nagnasyàpi ca hrãmato nirmalatvàt |

àkà÷am iva na lipto hrãyuktaþ jinasuto bhavati dharmaiþ |

#<dharmair># iti lokadharmaiþ |

hrãbhåùita÷ ca ÷obhati saüparkagato jinasutànàm || AMsa_18.12 ||

etena ÷lokena hriya #<àkà÷a>#bhåùaõasamatàü dar÷ayati |

màtur iva vatsalatvaü hriyo vineyeùu bodhisatvànàü |

tràtavyasatvopekùàyà lajjanàt |


àrakùà càpi hrãþ saüsaratàü sarvadoùebhyaþ || AMsa_18.13 ||

hastya÷vakàyàdibhåtatvàt | ebhir vastràdidçùñàntair vihàre kle÷apratipakùatàü càre lokadharmapratipakùatàü | sahadhàrmikasaüvàsànukålatàü satvaparipàkànukålatàü | akliùñasaüsàrànukålatàü ca hriyo dar÷ayati |

sarveùu nàdhivàsà sarveùv adhivàsanàpravçtti÷ ca |
sarveùu ca pravçttir hrãvihitaü hrãmato liïgam || AMsa_18.14 ||

(#<Msa 135>#)
etena caturvidhaü hrãkçtaü #<liïgam hrãmato># dar÷ayati | yad uta sarvadoùeùv an#<adhivàsanà># cà#<pravçtti÷># ca | sarvaguõeùv#<adhivàsanà># ca #<pravçtti÷># ca |

hrãbhàvanà pradhànà svacittato dharmato 'dhimokùàc ca |
à÷ayato 'pi vibhutvàd akalpanàd aikyata÷ càpi || AMsa_18.15 ||

ity asya nirde÷o yathàpårvaü | dhçtivibhàge sapta ÷lokàþ |

dhçti÷ ca bodhisatvànàü lakùaõena prabhedataþ |
dçóhatvena ca sarvebhyas tadanyebhyo vi÷iùyate || AMsa_18.16 ||
vãryaü samàdhiþ praj¤à ca satvaü dhairyaü dhçtirmatà |
nirbhãto bodhisatvo hi trayàd yasmàt pravartate || AMsa_18.17 ||

etena #<dhçti>#lakùaõaü saparyàyaü samàdanaü coktaü | #<vãryà>#dikaü lakùaõaü | satvàdikaü paryàyaþ | ÷eùaü sàdhanaü | katamasmàt trayàn nirbhãtaþ pravartate ity àha |

lãnatvàc ca calatvàc ca mohàc cotpadyate bhayaü |
kçtyeùu tasmàd vij¤eyà dhçtisaüj¤à nije traye || AMsa_18.18 ||

sravakàryeùu hi #<lãna>#cittatayà và #<bhayam># utpadyate tadanutsàhataþ | #<cala>#cittatayà và cittànavasthànataþ | saü#<moha>#to và tadupàyàj¤ànataþ | tatpratipakùà÷ ca yathàkramaü vãryàdayaþ | tasmàn nijavãryàditraye #<dhçtisaüj¤à># veditavyà #<nija># ity apratisaükhyànakaraõãye

prakçtyà praõidhàne ca nirapekùatva eva ca |
satvavipratipattau ca gambhãryàudàryasaü÷rave || AMsa_18.19 ||
vineyadurvinayatve kàyàcintye jinasya ca |
duùkareùu vicitreùu saüsàràtyàga eva ca || AMsa_18.20 ||
niþsaükle÷e ca tatraiva dhçtir dhãrasya jàyate |
asamà ca tadanyebhyaþ so 'gre dhçtimatàü yataþ mataþ || AMsa_18.21 ||

ebhis tribhiþ ÷lokair dhçtiprabhedaü dar÷ayati | yathàkramaü gotrataþ | cittotpàdaþ | svàrthataþ | satvàrthataþ | prabhàvataþ |
satvaparipàcanataþ | paramabodhita÷ ca | tatra (#<Msa 136>#) #<nirapekùatvaü># svàrthaprayuktasya kàyajãvitanirapekùatvàd veditavyaü | punar #<duùkara>#caryàtaþ | saücintyabhàvopapattitaþ | tadasaükle÷ato 'pi prabhedaþ |

kumitraduþkhagambhãra÷ravàd vãro na kampate |
÷alabhaiþ pakùavàtai÷ ca samudrai÷ ca sumeruvat || AMsa_18.22 ||

etena bodhisatvadhçter dçóhatvaü dar÷ayati | upamàtrayaü trayeõàkampane yathàkramaü veditavyaü | akhedavibhàge dvau ÷lokau |

akhedo bodhisatvànàm asamas triùu vastuùu |
÷rutàtçptimahàvãryaduþkhe hrãdhçtini÷ritaþ || AMsa_18.23 ||
tãvracchando mahàbodhàv akhedo dhãmatàü mataþ |
aniùpanna÷ ca niùpannaþ suniùpanna÷ ca bhåmiùu || AMsa_18.24 ||

àbhyàü vastuno ni÷rayataþ svabhàvataþ | prabhedata÷ cà#<khedo># nirdiùñaþ | #<triùu vastuùu># | #<÷rutàtçptau># | dãrghakàla#<vãryà>#rambhe | saüsàra#<duþkhe># ca | #<hryaü dhçtiü># ca #<ni÷ritya># | tàbhyàü hi khedotpattito lajjayate na cotpàdayati | #<tãvracchando mahàbodhàv># iti svabhàvvaþ | chando hi vyàvçtte khinno bhavati | #<aniùpanno># 'dhimukticaryàbhåmau | #<niùpannaþ># spatabhåmiùu | #<suniùpannaþ># pareõa ity eùa prabhàdaþ | ÷àstraj¤atàyàyàü dvau ÷lokau |

vastunà càdhikàreõa karmaõà ca vi÷iùyate |
lakùaõenàkùayatvena phalasyodàgamena ca || AMsa_18.25 ||
÷àstraj¤atà hi dhãràõàü samàdhimukhadhàraõã |
gçhãtà satvapàkàya saddharmasya ca dhàraõe || AMsa_18.26 ||

tatra #<÷àstraj¤atàyàþ># pa¤ca vidyàsthànàni #<vastu># | adhyàtmavidyà hetuvidyà ÷abdavidyà cikitsàvidyà ÷ilpakarmasthànavidyà ca | svaparàrthakriyà #<adhikàraþ># | #<karma># prathamavastuni svayaü pratipattiþ parebhya÷ ca tatsamàkhyànaü | dvitãye taddoùaparij¤ànaü paravàdinigraha÷ ca | trtãye svayaü suniruktàbhidhànaü parasaüpratyaya÷ ca | caturthe pareùàü vyàdhi÷amanaü | pa¤came parebhyas tat saüvibhàgaþ | #<lakùaõaü># ÷àstraj¤atàyà etàny evas pa¤ca vastuni ÷rutàni bhavanti | dhçtàni | vacasà parijitàni | manasà anvãkùitàni | dçùñyà supratividdhàni | ÷rutvà yathàkramaü | tad udgrahaõataþ | svàdhyàyataþ | prasannena manasàrthacittanato yathàyogaü taddoùaguõàvagamàt | svàkhyàtaduràkhyàtàvadhàraõata÷ ca | #<akùayatvaü># nirupadhi÷eùanirvàõe 'py akùayàt | (#<Msa 137>#) #<phalasamudàgamaþ># sarvadharmasarvàkàraj¤atà | sà punar eùà #<÷àstraj¤atà># bodhisatvànàü #<samàdhimukhair dhàraõã>#mukhai÷ ca saü#<gçhãtà># | #<satvapàkàya># ca bhavati | samàdhimukhais tatkçtyànuùñhànàt | #<saddharma>#pàraõàya ca dhàraõãbhis taddhàraõàt | lokaj¤atàyàü catvàraþ ÷lokaþ |

kàyena vacasà caiva satyaj¤ànena càsamà |
lokaj¤atà hi dhãràõàü tadanyebhyo vi÷iùyate || AMsa_18.27 ||

kathaü kàyenety àha |

kçtasmitamukhà nityaü |

kathaü vàcety àha

dhãràþ pårvàbhibhàùinaþ |

sà punaþ kim artham ity àha |

satvànàü bhàjanatvàya |

kasminn arthe bhàjanatvàya |

saddharmapratipattaye || AMsa_18.28 ||

kathaü satyaj¤ànenety àha |

satyadvayàd yata÷ ceùño lokànàm udayo 'sakçt |
dvayàd astaügamas tasmàt tajj¤o lokaj¤a ucyate || AMsa_18.29 ||

#<dvàbhyàü satyàbhyàü lokasya udayaþ># punaþ punaþ saüsàro ya÷ codayo yena ceti kçtvà | #<dvàbhyàm astaügamo># nirodhamàrgasatyàbhàü | ya÷ càstaügamo yena cetu kçtvà | #<tasmàt tajj¤o lokaj¤a ucyate># | lokasyodayàstaügàminyà praj¤ayà samanvàgatatvàt |

÷amàya pràptaye teùàü dhãmàn satyeùu yujyate |
satyaj¤ànàd yato dhãmàn lokaj¤o hi nirucyate || AMsa_18.30 ||

(#<Msa 138>#)
anena lokaj¤atàyàþ karma nirdiùñaü | tatra #<÷amàya># duþkhasamudayasatyayoþ #<pràptaye># nirodhamàrgasatyayoþ | pratisaraõavibhàge trayaþ ÷lokaþ |

àrùa÷ ca de÷anàdharmo artho 'bhipràyiko 'sya ca |
pràmàõika÷ ca nãtàrtho nirjalpà pràptir asya ca || AMsa_18.31 ||

idaü pratisaraõànàü lakùaõaü | tatra #<pràmàõika># 'rtho yaþ pramàõabhåtena #<nãto># vibhaktaþ ÷àstrà và tatpramàõãkçtena và | #<nirjalpà pràptir># adhigamaj¤ànaü lokottaraü | tasyànabhilàpyatvàt | ÷eùaü gatàrthaü |

pratikùeptur yathoktasya mithyàsaütãritasya ca |
sàbhilàùasya ca pràpteþ pratiùedho 'tra de÷itaþ || AMsa_18.32 ||

prathame pratisaraõe àrùadharma#<pratikùeptuþ># pudgalasya pratiùedgo de÷itaþ | dvitãye yathàrutasya vya¤janasya nàbhipràyikàrthena | tçtãyena #<mithyà># cintàrthasya viparãtaü nãyyamanasya | caturthena #<sàbhilàùasya># j¤ànasya | pratyàtmavedanãyasya |

adhimukter vicàràc ca yathàvat parataþ ÷ravàt |
nirjalpàd api ca j¤ànàd apraõà÷o hi dhãmatàü || AMsa_18.33 ||

atha pratisaraõànu÷aüsaþ | prathamena pratisaraõenàrùadharmà#<dhimukti>#to na praõa÷yanti | dvitãyena svayamàbhipràyikakàrtha#<vicàraõàt># | tçtãyena #<paratas># tad viparãtàrthanaya#<÷ravàt># | caturthena lokottaraj¤ànàt | pratisaüvidvibhàge catvàraþ ÷lokaþ |

asamà bodhisatvànàü catasraþ pratisaüvidaþ |
paryàye lakùaõe vàkye j¤àne j¤ànàc ca tà matàþ || AMsa_18.34 ||

prathamà #<paryàye># j¤ànam ekaikasyàrthastha yàvanto nàma paryàyàþ | dvitãyà (#<Msa 139>#) #<lakùaõe># yasyàrthasya tannàma | tçtãyà #<vàkye># pratyekaü janapadeùu yà bhàùàþ | caturthà #<j¤àne># svayaü yat pratibhànaü | idaü pratisaüvidàü lakùaõaü |

de÷anàyàü prayuktasya yasya yena ca de÷anà |
dharmàrthayor dvayor vàcà j¤ànenaiva ca de÷anà || AMsa_18.35 ||

dharmasyodde÷anirde÷àt sarvathà pràpaõàd dvayoþ |
parij¤ànàhànàc ca codyànàü pratisaüviccatuùñayam || AMsa_18.36 ||

iti catuùñve kàraõaü | #<de÷anàyàü># hi #<prayuktasya yasya ca de÷anà yena># ca | tatra #<j¤ànena># prayojanaü kasya punar #<de÷anà># || AMsa_18.35 || #<dharmasyà>#rthasya | kena de÷anà vacanena j¤ànena ca | tatra #<dharmàrthayor># de÷anà | #<dharmasyodde÷anirde÷àt># vàkyena de÷anà tayor eva dvayor #<sarvathà pràpaõàt># | j¤ànena de÷anà codyànàü pariharaõàt | ato yac ca yena ca de÷yate tajj¤ànàt catasraþ pratisaüvido vyavasthàpitàþ |

pratyàtmaü samatàm etya yottaratra pravedanà |
sarvasaü÷ayanà÷àya pratisaüvin nirucyate || AMsa_18.37 ||


etena pratisaüvidàü nirvacanaü karam ca dar÷itaü | #<pratyàtmaü># lokottareõa j¤ànena sarvadharma#<samatàü># tathatàü #<etya uttara>#kàlaü tatpçùñalabdhena j¤ànena #<pravedanà># paryàyàdãnàü pratisaüvid iti nirvacanaü | #<sarvasaü÷ayanà÷àya># pareùàm iti karma | saüsàravibhàge carvàraþ ÷lokàþ |

saübhàro bodhisatvànàü puõyaj¤ànamayo 'samaþ |
saüsàre 'bhyudayàyaikaþ anyo 'saükliùñasaüsçtau || AMsa_18.38 ||

ya÷ ca #<saübhàro># yad arthaü ca saüdar÷ayati | dvividhaþ saübhàraþ | tatra #<puõya>#saübhàraþ #<saüsàre 'bhyudayàya># saüvartate | #<j¤àna>#saübhàro #<'saükliùñasaüsaraõàya># |

dànaü ÷ãlaü ca puõyasya praj¤à j¤ànasya saübhçtiþ |
trayaü cànyad dvayasyàpi pa¤càpi j¤ànasaübhçtiþ || AMsa_18.39 ||

etena pàramatàbhis tadubhayasaübhàrasaügrahaü bhavati | kùàntivãryadhyànabalena (#<Msa 140>#) hy ubhayaü kriyate | tasmàd dvayasaübhàratrayaü bhavati | punaþ praj¤àyàü pariõàmanàt sarvàþ pa¤ca pàramità j¤ànasaübhàro veditavyaþ |

saütatyà bhàvanàm etya bhåyo bhåyaþ ÷ubhasya hi |
àhàro yaþ sa saübhàro vãdhãre sarvàrthasàdhakaþ || AMsa_18.40 ||
etat saübhàranirvacanaü karma ca | sam iti #<saütatyà># | bhà iti #<bhàvanàm># àgamya | ra iti #<bhåyo bhåya># àhàraþ | #<sarvàrthasàdhaka># iti karma | svaparàrthayoþ sàdhanàt |

prave÷àyànimittàya anàbhogàya saübhçtiþ |
abhiùekàya niùñhàyai dhãràõàm upacãyate || AMsa_18.41 ||

ayaü saüsàraprabhedaþ | tatràdhimukticaryàbhåmau saübhàro bhåmi#<prave÷àya># | ùañsu bhåmiùv animittàya saptamãbhåmisaügçhãtàya | tasyàü nimittasamudàcàràt | saptamyàü bhåmàv anàbhogàya tadanybhåmidvayasügçhãtàya | tayoþ saübhàràbhiùekàya da÷amãbhåmisaügçhãtàya | tasyàü saübhàro niùñhàgamanàya buddhabhåmisaügçhãtàya | smçtyupasthànavibhàge trayaþ ÷lokàþ |

caturda÷abhir àkàraiþ smçtyupasthànabhàvanà |
dhãmatàm asamatvàt sà tadanyebhyo vi÷iùyate || AMsa_18.42 ||

kasmai÷ #<caturda÷abhiþ># |

ni÷rayàt pratipakùàc ca avatàràt tathaiva ca |
àlambanamanaskàrapràptita÷ ca vi÷iùyate || AMsa_18.43 ||
ànukålyànuvçttibhyàü parij¤otpattito 'parà |
màtrayà paramatvena bhàvanàsamudàgamàt || AMsa_18.44 ||

ity ebhi÷ caturda÷abhir àkàrair bodhisatvànàü smçtyupastànabhàvanà vi÷iùyate | katham #<à÷raya>#to mahàyàne ÷rutacintàbhàvanàmayãü praj¤àm à÷ritya | kathaü #<pratipakùa>#taþ caturviparyàsapratipakùàõàm apy a÷uciduþkhànityànàtmasaüj¤ànaü pratipakùatvàt kàyàdidharmanairàtmyaprave÷ataþ | katham #<avatàra>#taþ | caturbhiþ smçtyupasthànair yathàkramaü duþkhasamudayanirodhamàrgasatyàvatàràt svayaü pareùàü càvatàraõàt | yathoktaü (#<Msa 141>#) madhyàntavibhàge | katham #<àlambana>#taþ sarvasatvakàyàdyàlambanàt | kathaü #<manaskàra>#taþ kàyàdyanupalambhàt | kathaü #<pràptitaþ># kàyàdãnàü na visaü yogàya nàvasaüyogàya | kathaü #<ànukålya>#taþ pàramitànukålyena tadvipakùapratipakùatvàt | katham #<anuvçtti>#taþ laukikànàü ÷ràvakapratyekabuddhànàü cànuvçttyà tadupasaühitasmçtyupasthànabhàvanàt tebhyas tadupade÷àrthaü | kathaü #<parij¤à>#taþ kàyasya màyopamatvaparij¤ayà tathaivàbhåtaråpasaüprakhyànàt | vedanàyàþ | svapnopamatvaparij¤ayà tathaiva mithyànubhavàt | cittasya prakçtiprabhàsvaratvapraij¤ayà àkà÷avat | dharmàõàm àgantukakatvaparij¤ayà àkà÷àganturajodhåmàbhranãhàropakle÷avat | katham #<utpattitaþ># saücintyabhavopapattau cakravartyàdibhåtasya vi÷iùñakàyavedanàdisaüpattau tadasaükle÷ataþ | kathaü #<màtra>#taþ mçdvà api smçtyupasthànabhàvanàyàs tad anyebhyo adhimàtratvàt | prakçtitãkùõendriyatayà | kataü #<paramatvena># pariniùpannànàm anàbhogami÷rop+ani÷rabhàvanàt | kathaü #<bhàvanà>#taþ atyantaü tadbhàvanàt nirupadhi÷eùanirvàõe 'pi tadakùayàt | kathaü #<samudàgama>#taþ | da÷asu bhåmiùu buddhatve ca samudàgamàt | samyakprahàõavibhàge pa¤ca ÷lokàþ |

samyakprahàõaü dhãràõàm asamaü sarvadehibhiþ |
smçtyupasthànadoùàõàü pratipakùeõa bhàvyate || AMsa_18.45 ||

yàvatyaþ smçtyupasthànabhàvanà uktàþ tadvipakùàõàü pratipakùeõa samyakprahàõabhàvaneti samastaü samyakprahàõalakùaõaü | prabhedena punaþ |

saüsàrasyopabhoge ca tyàge nivaraõasya ca |
manaskàrasya ca tyàge prave÷e caiva bhåmiùu || AMsa_18.46 ||
animittavihàre ca labdhau vyàkaraõasya ca |

satvànàü paripàke ca abhiùeke ca dhãmatàü || AMsa_18.47 ||
kùetrasya ca vi÷uddhyarthaü niùñhàgamana eva ca |
bhàvyate bodhisatvànàü vipakùapratipakùataþ || AMsa_18.48 ||

ayaü samyakprahàõabhàvanàprabhedaþ | #<saüsàrasyà>#saükliùñapari#<bhoge># saüpattiùu | pa¤ca#<nivàraõatyàge># | ÷ràvakapratyekabuddha#<manaskàratyàge># | #<bhåmiprave÷e># | #<animittavihàre># sapramyàü bhåmau | #<vyàkaraõalàbhe>#| #<satvànàü paripàcane># navamyàü | #<abhiùeke ca># da÷amyàü | #<kùetravi÷uddhyarthaü># traye 'pi | #<niùñhàgamane ca># buddhabhåmau | ye (#<Msa 142>#) ca #<vipakùàs># teùàü #<pratipakùeõa># samyakprahàõabhàvanà veditavyà | ayam asyàþ prabhedaþ |

chandaü ni÷ritya yogasya bhàvanà sanimittikà |
sarvasamyakprahàõeùu pratipakùo nirucyate || AMsa_18.49 ||

etena #<chandaü># janayati | vyàyacchate vãryam àrabhate | cittaü pragçhõàti | samyak pradadhàti | ity eùàü padànàm arthanirde÷aþ | chandaü hi #<ni÷ritya># ÷amathavipa÷yanàkhyaü #<yogaü># bhàvayatãti vyàyacchate | sà ca #<bhàvanà># ÷amathapragrahopekùànimittaiþ saha bhàvyatge | tasmàt sà #<sanimittikà># | kathaü punar bhàvyate | yac chamathapragrahopakle÷ayor layàuddhatyayoþ #<pratipakùeõa># vãryam àrabhate | cittaü pragçhõàti pradadhàti ca | ÷amathe samapràpte copekùàyàü pradadhàti | eùà yogabhàvanà yathoktaprabhedeùu #<sarvasamyakprahàõeùu pratipakùa ucyate># | çddhipàdavibhàge pa¤ca ÷lokàþ |

çddhipàdà÷ ca catvàro dhãràõàm agralakùaõàþ |
sarvàrthasiddhau jàyante àtmana÷ ca parasya ca || AMsa_18.50 ||


#<sarvàrthasiddhir># laukikã lokottarà ca veditavyà ca | ÷eùaü gatàrthaü |

ni÷rayàc ca prabhedàc ca upàyàd abhinirhçteþ |
vyavasthà çddhipàdànàü dhãmatàü sarvatheùyate || AMsa_18.51 ||

asyodde÷asya ÷eùo nirde÷aþ |

dhyànapàramim à÷ritya prabhedo hi caturvidhaþ |
upàya÷ càbhinirhàraþ ùaóvidha÷ ca vidhãyate || AMsa_18.52 ||

#<dhyànapàramità ni÷rayaþ prabheda÷ caturvidha÷># chandavãryacittamãmàüsàsamàdhibhedàt | #<upàya÷># caturvidha eva | #<abhinirhàraþ ùaóvidhaþ># | caturvidha upàyaþ katamaþ |

vyàvasàyika eka÷ ca dvitãyo 'nugrahàtmakaþ |
naibandhikas tçtãya÷ ca caturthaþ pràtipakùikaþ || AMsa_18.53 ||

(#<Msa 143>#)
aùñànàü prahàõasaüskàràõàü chando vyàyàmaþ ÷addhà #<vyàvasàyikaþ>#
upàyaþ | ÷raddhànasyàrthino vyàyàmàt | pra÷rabdhir #<anugrahàtmakaþ># smçtiþ saü prajanyaü copa#<nibandhakaþ># | ekena cittasyàlambanàvismaràt | dvitãyena visàrapraj¤ànàt | cetanà copekùà ca pràtipakùika upàyaþ | layàuddhatyopakle÷ayoþ kle÷ànàü ca #<pràtipakùatvàt># | ùaóvidho 'bhinirhàraþ katamaþ |

dar÷anasyàvavàdasya sthitivikrãóitasya ca |
praõidher va÷itàya÷ ca dharmapràpte÷ ca nirhçtiþ || AMsa_18.54 ||

tatra #<dar÷anaü># cakùuþ pa¤cavidhaü màüsacakùuþ divyaü cakùuþ àryaü praj¤àcakùuþ dharmacakùuþ buddhacakùu÷ ca | #<avavàdaþ># ùaóabhij¤à yathàkramaü | tàbhir upasaükramya bhàùà cittaü càgatiü ca gatiü ca viditvà niþsaraõàyàvavadanàt | #<sthitivikrãóitaü># yasmàt bodhisatvànàü bahuvidhaü nirmàõàdibhiþ samàdhivikrãóitaü | #<praõidhir># yena praõidhij¤ànena praõidhànabalikà bodhisatvàþ praõidhànavai÷eùikatayà vikrãóanti | yeùàü na sukaraü saükhyà kartuü kàyasya và prabhàyà và svarasasya veti vistareõa yathà da÷abhåmike såtre | #<va÷ità># yathà tatraiva da÷a va÷ità nirdiùñàþ | #<dharmapràptir># balavai÷àradyàveõikabuddhadharmàõàü pràptiþ | ity eùà dar÷anàdãnàm abhinirhàraþ ùaóvidhaþ | indriyavibhàge ÷lokaþ |

bodhi÷ caryà ÷ruta càtra ÷amatho 'tha vipa÷yanà |
÷raddhàdãnàü padaü j¤eyamarthasiddhyadhikàrataþ || AMsa_18.55 ||

÷raddhendriyasya #<bodhiþ># padam àlambanam ity arthaþ | vãryendriyasya bodhisatva#<caryà># | smçtãndriyasya mahàyànasaügçhãtaü #<÷rutaü># | samàdhãndriyasya #<÷amathaþ># | praj¤endriyasya #<vipa÷yanà># padaü | tadarthàdhikàreõaiva caitàni #<÷raddhàdãni># àdhipatyàrthenendriyàõy ucyante | balavibhàge ÷lokaþ |

bhåmiprave÷asaükliùñà÷ ceùñàþ ÷raddhàdayaþ punaþ |

vipakùadurbalatvena ta eva balasaüj¤itàþ || AMsa_18.56 ||

(#<Msa 144>#)
gatàrthaþ ÷lokaþ | bodhyaïgavibhàge sapta ÷lokàþ |

bhåmiviùñasya bodhyaïgavyavasthànaü vidhãyate |
dharmàõàü sarvasatvànàü samatàvagamàt punaþ || AMsa_18.57 ||

etena yasyàm avasthàyàü yasyàvabodhàt #<bodhyaïgàni># vyavasthàpyante tadupadiùñaü | #<bhåmi>#pra#<viùñà>#vasthàyàü sarva#<dharmàõàü sarvasatvànàü># ca #<samatàva>#bodhàd yathàkramaü dharmanairàtmyenàtmaparasamatà ca | ataþ paraü cakràdisaptaratnasàdharmyaü bodhyanïgànàü dar÷ayati |

smçti÷ carati sarvatra j¤eyàjitavinirjaye |

#<ajitaj¤eyavinirjayàya># | yathà cakravartina÷ cakraratnam ajitade÷avinirjayàya |

sarvakalpanimittànàü bhaïgàya vicayo 'sya ca || AMsa_18.58 ||

yathà hastiratnaü pratyarthikabhaïgàya |

à÷u cà÷eùabodhàya vãryasya pravartate |

kùipràbhij¤atotpàdanàt | yathà÷varatnam #<à÷u># samudraparyantamahàpçthivãgamanàya |

dharmàlokavivçddhyà ca prãtyà àpåryate dhruvam || AMsa_18.59 ||

àrabdhavãryasya bodhisavasya #<dharmàlokà vivardhante># | tataþ #<prãtiþ># sarvaü kàryaü sadà prãõayati | yathà maõiratnam àlokavi÷eùeõa cakravartinaü prãõayati |

sarvàvaraõanirmokùàt pra÷rabdhyà sukham eti ca |

sarvadauùñhulyasamutpàdanàt | yathà strãratnena cakravartã sukham anubhavati |

cintitàrthasamçddhi÷ ca samàdher upajàyate || AMsa_18.60 ||

yathà cakravartino gçhapatiratnàt |

upekùayà yathàkàmaü sarvatra viharaty asau |
paùñhalabdhàvikalpena vikalpena vihàreõa sadottamaþ || AMsa_18.61 ||

(#<Msa 145>#)
#<upekùo>#cyate nirvikalpaü j¤ànaü tayà bodhisatvaþ #<yathàkàmaü sarvatra viharati># #<tatpçùñhalabdhena ca vihàreõà>#nyasyopagamàt | #<nirvikalpena vihàreõa># tatra nirvyàparatayà vàsakalpanàt | yathà cakravartinaþ pariõàyakaratnaü caturaïgabalakàyam upanetavyaü copapraõayati | apanetavyaü càpanayati | tatra ca gatvà vàsaü kalpayati yatràkhinnaþ caturaïgo balakàyaþ paraiti |

evaüguõo bodhisatva÷ cakravartãva vartate |
saptaratnopamair nityaü bodhyaïgaiþ parivàritaþ || AMsa_18.62 ||

iti saptaratnopamatvaü bodhyaïgànàü nigamayati |

ni÷rayàïgaü svabhàvàïgaü niryàõàïgaü tçtãyakaü |
caturtham anu÷aüsàïgam akle÷àïgaü trayàtmakam || AMsa_18.63 ||

etena yad bodhyaïgaü yathàïgaü tad abhidyatitaü | smçtir #<ni÷rayàïgaü># sarveùàü tanni÷rayeõa pravçtteþ | dharmapravicayaþ #<svabhàvàïgaü># bodhes tatsvabhàvatvàt | vãryaü #<niryàõàïgaü># tenàpràpyaniùñhàyàm adhiùthànàt | prãtir #<anu÷aüsàïgam># cittasukhatvàt | pra÷rabdhisamàdhyupekùà #<akle÷àïgaü># | yena yan ni÷ritya yo 'saükle÷a iti | trividham asaükle÷àïgaü veditavyaü | màrgàïgavibhàge dvau ÷lokau |

yathàbodhànuvçtti÷ ca tadårdhvam upajàyate |

yathàbodhavyavasthànaü prave÷a÷ ca vyavasthitau || AMsa_18.64 ||
karmatrayavi÷uddhi÷ ca pratipakùasya bhàvanà |
j¤eyàvçtte÷ ca màrgasya vai÷eùikaguõasya ca || AMsa_18.65 ||

bodhyaïgakàlàd #<årdhvaü># yathàbhåtàvabodhà#<nuvçttiþ># samyagdçùñiþ | tasyaivàvabodhasya #<avasthànaü># paricchedaþ samyaksaükalpaþ | tadvyavasthàne ca såtràdike bhagavatà kçte sa eva #<prave÷as># tena tadrthàvabodhàt | #<karmatrayavi÷uddhiþ># samyagvàkkaramàntàjãvàþ | vàkkàyobhayakramasaügrahàt | #<pratipakùasya bhàvanà># bhàvanà samyagvyàyàmàdayo yathàkramaü #<j¤eyàvaraõasya màrgàvaraõasya ca vai÷eùikaguõà>#varaõasya ca samyagvyàyàmena dãrghaü (#<Msa 146>#) hi kàlaü akhidyamàno j¤eyàvaraõasya pratipakùaü bhàvayati | samyaksmçtyà ÷amathapragrahopekùànimitteùu layàuddhatyàbhàvàn màrgasaümukhãbhàvàyàvaraõasya pratipakùaü bhàvayati | samyaksamàdhinà vai÷eùikaguõàbhinirhàràyàvaraõasya pratipakùaü bhàvayaty evam aùñau màrgàïgàni vyavasthàpyante | ÷amathavipa÷yanàvibhàge trayaþ ÷lokaþ |

cittasya citte sthànàc ca dharmapravicayàd api |
samyak sthitim upà÷ritya ÷amatho 'tha vipa÷yanà || AMsa_18.66 ||

samyaksamàdhiü ni÷ritya #<citte cittasyàvasthànàt># | #<dharmàõàü># ca #<pravicayàd># yathàkramaü #<÷amatho vipa÷yanà># ca veditavyà | na tu vinà samyaksamàdhinety etac chamathavipa÷yanàlakùaõaü |

sarvatragà ca saikàü÷à naikàü÷opaniùanmatà |

sà ca ÷amathavipa÷yanà #<sarvatragà># yaü yaü guõam àkaïkùati tatra tatra tadbhàvanàt | yathoktaü såtre | àkaïkùed bhikùur aho vatàhaü kàmair iti vistreõa yàvat tena bhikùuõà imàv eva dvau dharmau bhàvayitavyau | yad uta ÷amatha÷ vipa÷yanà cety evam àdi | #<ekàü÷à># ÷amathavipa÷yanà yadà ÷amathaü bhàvayati | vipa÷yanàü và | ubhayà#<ü÷a># yadà yugapad ubhayaü bhàvayati | #<upaniùan>#saü#<matà># ÷amathavipa÷yanà bodhisatvànàm adhimukticaryàbhåmau |

18.67b-c
prativedhe ca niryàõe animitte hy asaüskçte || AMsa_18.67 ||
pari÷uddhau vi÷uddhau ca ÷amatho 'tha vipa÷yanà |
sarvabhåmigatà dhãre sa yogaþ sarvasàdhakaþ || AMsa_18.68 ||

ity upaniùan matety evamàdinà ÷amathavipa÷yanàþ prabhedaþ karma ca nirdiùñaþ | yoga upàyo veditavyaþ | tatra #<prativedhaþ># prathamabhåmiprave÷aþ | #<niryàõaü># yàvata ùaùñã bhåmiþ | tàbhiþ sanimittaprayoganirõayàt | #<animittaü># saptamã bhåmiþ | #<asaüskçtam># anyadbhåmitrayam anabhisaüskàravàhitvàt | saüskàro hi saüsçtaü tad atra nàstãty asaüskçtaü | tad eva ca bhåmitrayaü ni÷ritya buddhakùetraü c pari÷odhayitavyaü | buddhatvaü ca pràptavyaü | tad etad yathàkramaü #<pari÷uddhir vi÷uddhi÷ ca># | upyàyakau÷alyavibhàge dvau ÷lokau |

påraye buddhadharmàõàü satvànàü paripàcane |
kùiprapràptau kriyà÷uddhau vartmàcchede ca kau÷alaü || AMsa_18.69 ||
(#<Msa 147>#)
upàye bodhisatvànàm asamaü sarvabhåmiùu |
yatkau÷alyaü samà÷ritya sarvàrthàn sàdhayanti te || AMsa_18.70 ||

anenopàyakau÷alyasya prabhedaþ karma ca dar÷itaþ | tatra #<buddhadharma>#par#<påraye># nirvikalpaü j¤ànam upàyaþ | #<satvaparipàcane># catvàri saügrahavaståni | #<kùiprà>#bhisaübodhe sarvaü pàpaü pratide÷ayàmi yàvad bhavatu j¤ànaü saübodhàyeti pratide÷anà 'numodanàdhyeùaõà pariõàmanà | #<kriyà÷uddhau># samàdhidhàraõãmukhàni | taiþ #<sarvàrtha>#kriyà#<sàdhanàt># | #<vartmà>#nu#<cchede># apratiùñhanirvàõe | asmin pa¤cavidha #<upàye sarvabhåmiùu bodhisatvànàm asamaü># tadanyaiþ #<kau÷alyam># ity ayaü prabhedaþ | sarvasvaparàrthasàdhanaü karma | dhàraõãvibhàge trayaþ ÷lokàþ |

vipàkena ÷rutàbhyàsàt dhàraõy api samàdhinà |
parãttà mahatã sà ca mahatã trividhà punaþ || AMsa_18.71 ||
apraviùñapraviùñànàü dhãmatàü mçdumadhyamà |
a÷uddhabhåmikànàü hi mahatã ÷uddhabhåmikà || AMsa_18.72 ||
dhàraõãtàü samà÷ritya bodhisatvà punaþ punaþ |
prakà÷ayanti saddharmaü nityaü saüdhàrayanti ca || AMsa_18.73 ||

atràpi prabhedaþ karma ca dhàraõyàþ dar÷itaü | tatra trividhà dhàraõã | pårvakarma#<vipàkena># | #<÷rutàbhyàsena># | dçùñadharmabàhu÷rutyena grahaõadhàraõasàmarthyavi÷eùaõàt | #<samàdhi>#saüni÷rityena ca | sà punar vipàka÷rutàbhyàsàbhyàü #<parãttà># veditavyà | samàdhinà #<mahatã># #<sà>#pi #<mahatã punas trividhà># | #<a>#bhåmi#<praviùñànàü mçdvã># bhåmi#<praviùñànàü># aku÷alabhåmikànàü #<madhyà># saptasu bhåmiùu | pari÷uddhabhåmikà tv adhimàtrà ÷eùàsu bhåmiùu ity ayaü prabhedo dhàraõyàþ | saddharmasya prakà÷anaü dhàraõaü ca karma | praõidhànavibhàge trayaþ ÷lokàþ |

cetanà chandasahità j¤ànena prerità ca tat |
praõidhànaü hi dhãràõàm asamaü sarvabhåmiùu || AMsa_18.74 ||
hetubhåtaü ca vij¤eyaü cittàt sadyaþ phalaü ca tat |
àyatyàm arthasiddhyarthaü cittamàtràt samçddhitaþ || AMsa_18.75 ||
citraü mahadvi÷uddhaü ca uttarottarabhåmiùu |
à bodher bodhisatvànàü svaparàrthaprasàdhakaü || AMsa_18.76 ||

(#<Msa 148>#)
atra #<praõidhànaü># svabhàvato nidànato bhåmitaþ prabhedataþ karmata÷ ca paridãpitaü | #<cetanà chanda>#saüprayuktà svabhàvaþ | #<j¤ànaü># nidànaü | #<sarvabhåmiùv># iti bhåmiþ | tac ca praõidhànaü #<hetubhåtaü># | #<cittàd># eva #<sadyaþ phalatvàt># | #<àyatyàü># vàbhipretà#<rthasiddhyarthaü># cittàt punaþ #<sadyaþphalaü cittamàtràt># yathàrthasamçddhità vedutavyà | yena praõihànena balikà bohisatvà vikrãóanti | yasya na sukarà saükhyà kartuü kàyasya veti vistaraþ | #<citram># adhimukticaryàbhåmàv evaü ca syàm iti | #<mahad>#bhåmipraviùñasya da÷a mahàpraõidhànàni | #<vi÷uddhaü uttarottaràsu bhåmiùu># vi÷uddhivi÷eùàd #<à bodher># ity eùa prabhedataþ | #<svaparàrthaprasàdhanaü># karma | samàdhitrayavibhàge trayaþ ÷lokàþ |

nairàtmyaü dvividhaü j¤eyo hy àtmagràhasya cà÷rayaþ |
tasya copa÷amo nityaü samàdhitrayagocaraþ || AMsa_18.77 ||

trayàõàü samàdhãnàü trividho gocaro j¤eyaþ | pudgala#<nairàtmyaü># ÷ånyatàsamàdheþ | tadubhayà#<tmagràhasyà÷rayaþ># pa¤copadànaskandhà apraõihitasamàdheþ | #<tasyà>#÷rayasyàtyanato#<pa÷ama># ànimittasamàdheþ | sa eva samàdhis trividho j¤eyo gràhyagràhakabhàvataþ |

trividhasya gràhasya gocarasya gràhakà ye samàdhayaþ | te ÷ånyatàdisamàdhayaþ iti #<gràhyagràhakabhàvena># trayaþ samàdhayo j¤àtavyàþ | te punar yathàkramaü |

nirvikalpo 'pi vimukho ratiyukta÷ ca sarvadà || AMsa_18.78 ||

÷ånyatàsamàdhir #<nirvikalpaþ># | pudgaladharmàtmanor avikalpanàt | apraõihito #<vimukhas># tasmàd àtmagràhà÷rayàt | ànimitto #<rati>#sampra#<yuktaþ># sarvakàlaü tasmiüs tadà÷rayopa÷ame |

parij¤àyai prahàõàya punaþ sàkùàtkriyàya ca |
÷ånyatàdisamàdhãnàü tridhàrthaþ parikãrtitaþ || AMsa_18.79 ||

pudgalanairàtmyayayoþ #<parij¤à>#rthaü ÷ånyatà | tad àtmagràhà÷rayasya #<prahàõà>#rtham apraõihitaþ | tadup÷amasya #<sàkùàtkriyà>#rtham ànimittaþ samàdhiþ | dharmoddànavibhàge ÷lokau |

samàdhyupaniùattvena dharmoddànacatuùñayaü |
de÷itaü bodhisatvebhyaþ satvànàü hitakàmyayà || AMsa_18.80 ||

(#<Msa 149>#)
tatra saüskàrà anityàþ sarvasaüskàrà duþkhàþ ity apraõihitasya #<samàdhyupaniùat>#bhàvena de÷itaü | sarvadhamrà anàtmàna ity ÷ånyatàyàþ | ÷àntaü nirvàõam iti ànimittasya samàdheþ | kaþ punar anityàrtho yàvac chàntàrthaþ ity àha |

asadartho 'vikalpàrthaþ parikalpàrtha eva ca |
vikalpopa÷amàrtha÷ ca dhãmatàü tac catuùñayam || AMsa_18.81 ||

bodhisatvànàm #<asadartho># 'nityàrthaþ | yan nityaü nàsti tad anityaü teùàü yat parikalpitalakùaõaü | #<a>#bhåta#<vikalpàrtho># duþkhàrtho yat paratantralakùaõaü | #<parikalpa>#màtrà#<rtho># 'nàtmàrthaþ | #<eva>#÷abdenàvadhàraõaü parikalpata àtmà nàsti parikalpamàtraü tv astãti parikalpitalakùaõasyàbhàvàrtho 'nàtmàrtha ity uktaü bhavati | #<vikalpopa÷amàrthaþ># pariniùpannalakùaõaü nirvàõaü | kùaõabhaïgàrtho 'py anityàrtho veditavyaþ paratantralakùaõasya | atas tatsàdhanàrthaü kùaõikatvavibhàge da÷a ÷lokàþ |

ayogàd dhetuto 'tpatter virodhàt svayam asthiteþ |
abhàvàl lakùaõaikàntyàd anuvçtter nirodhataþ || AMsa_18.82 ||
pariõàmopalabdhe÷ ca taddhetutvaphalatvataþ |
upàttatvàdhipatvàc ca ÷uddhasatvànuvçttitaþ || AMsa_18.83 ||

tatra kùaõikaü sarvaü saüskàram iti pa÷càd vacanàd iyaü pratij¤à veditavyà | tat punaþ kathaü sidhyati | kùaõikatvam antareõa saüskàràõàü pravçtter #<ayogàt># | prabandhena hi vçttiþ pravçttiþ | sà càntareõa pratikùaõam utpàdanirodhau na yujyate | atha kàlàntaraü sthitvà pårvottaranirodhotpàdataþ prabandheneùyate vçttiþ | tadanantaraü pravçttir na syàt prabandhàbhàvàt naiva cotpannasya vinà prabandhena kàlàntaraü bhàvo yujyate | kiü kàraõaü #<hetuta># utpattiþ | hetuto hi sarvaü saüskçtam utpadyate bhavatãty arthaþ | tad yadi bhåtvà punar uttarakàlaü bhavati tasyàva÷yaü hetunà bhavitavyaü | vinàhetunà àdita ivàbhàvàt | na ca tat tenaiva hetunà bhavitum arhati tasyopayuktahetukatvàt | na cànyo hetur uplabhyate | tasmàt pratikùaõam ava÷yaü pårvahetukam anyad bhavatãti veditavyaü | evaü vinà prabandhenotpannasya kàlàntaraü bhàvo no yujyate | atha apy evam iùyata notpannaü punar utpadyate yad arthaü hetunà bhavitavyaü syàd utapannaü tu kàlàntareõa pa÷càn nirudhyate notpannamàtram eveti | tatpa÷càt kena nirudhyate | yad utpàdahetunaiva tad ayuktaü | kiü kàraõaü | utpàdnirodhayor #<virodhàt># | na hi virodhayos tulyo hetur upalabhyate | tad yathà chàyàtapayoþ ÷ãtoùõayo÷ ca |
kàlàntaranirodhasyaiva (#<Msa 150>#) ca virodhàt | kena virodhàt | àgamena ca | yad uktaü bhagavatà | màyopamàs te bhikùo saüskàrà àpàyikàs tàvat kàlikà itvarapratyupasthàyina iti | manaskàreõa ca yoginàü | te hi saüskàràõàm udayavyayau manasikurvantaþ pratikùaõaü teùàü nirodhaü pa÷yanti | anyathà hi teùàm api nirvidviràgavimuktayo na syur yathànyeùàü maraõakàlàdiùu nirodhaü pa÷yantàü | yadi cotpannaþ saüskàraþ kàlàntaraü tiùñhet sa #<svayam># eva và tiùñhet #<svayam># eva sthàtuü samarthaþ | sthitikàraõena và kenacit | svayaü tàvad avasthànam ayuktaü | kiü kàraõaü | pa÷càt #<svayam asthiteþ># | kkena và so 'nte punaþ sthàtuü na samarthaþ | sthitikàraõenàpi na yuktaü tasyà#<bhàvàt># | na hi tat kiücid upalabhyate | athàpi syàd vinàpi sthitikàraõena vinà÷akàraõàbhàvàt avatiùñhate | labdhe tu vinà÷akàraõe pa÷càd vinà÷ayati agnineva ÷yàmateti | tad ayuktaü tasyàbhàvàt | na hi vinà÷akàraõaü pa÷càd api kiücid asti | agninàpi ÷yàmatà vinà÷ayatãti suprasiddhaü | visadç÷otpattau tu tasya sàmàrthyaü prasiddhaü | tathà hi tatsaübandhàt ÷yàmatàyàþ saütatir visadç÷ã gçhyate ma tu sarvathaivàpravçttiþ | apàm api kvathyamànànàm agnisaübandhàd alpataratamotpattito 'timandyàd ante punar anutpattir gçhyate | #<lakùaõaikàntyàt># | ekàntikaü hy saüskçtalakùaõam uktaü bhagavatà yad uta saüskçtasyànityatà | tad yadi notpannamàtraü vina÷yet | kaücit kàlam asyànityatà na syàd iti anaikàntikam anityatàlakùaõaü prasahyate | athàpi syàt pratikùaõam apårvotpattau tad evedam iti pratyabhij¤ànaü na syàd iti | tad bhavaty eva sàdç÷asya #<anuvçtter># màyàkàrapalakavat | sàdç÷yàt tatbuddhir na tadbhàvàd iti | kathaü gamyate | #<nirodhataþ># | na hi tathaivàvasthitasyànte nirodhaþ syàd àdilakùaõanirvi÷iùñatvàt | tasmàn na tat tad evety avadhàryate ante #<pariõàmopalabdhe÷ ca># | pariõàmo hi nàmànyathàtvaü | tad yadi nàdita evàrabdhaü bhaved àdhyàtmikabàhyànàü bhàvànàm ante pariõàmo nopalabhyeta | tasmàd àdita evànyathàtvam àrabdhaü yat krameõàbhivardhamànam ante vyaktim àpadyante kùãrasyeva dadhyavasthàyàü | yàvat tu tad anyathàtvaü såkùmatvàn na paricchidyate | tàvat sàdç÷yànuvçttes tad evedam imi j¤àyata iti siddhaü | tata÷ ca pratikùaõam anyathàtvàt | kùaõikatvaü prasiddhaü | kuta÷ ca prasiddhaü | #<taddhetutvaphalatvataþ># | kùaõikahetutvàt | kùaõikaphalatvàc cety arthaþ | (#<Msa 151>#) kùaõikaü hi cittaü prasiddhaü tasya cànye saüskàrà÷ cakùåråpàdayo hetutaþ | tasmàt te 'pi kùaõikà iti siddhaü | na tv akùaõikàt kùaõikaü bhavitum arhati yathà nityàd anytyatam iti | cittsya khalv api sarve saüskàràþ phalaü | katham idaü gamyate | #<upàttatvàd àdhipatyàc chuddhasatvànuvçttita÷># ca | cittena hi sarve saüskàrà÷ cakùuràdayaþ sàdhiùñhànà upàttàþ sahasaümårchnàþ tadanugrahànuvçttitaþ | tasmàt te cittasya phalaü cittasya càdhipatyaü saüskàreùu | yathoktaü bhagavatà | cittenàyaü loko nãyate cittena parikçùyate cittasyotpannasyotpannasya va÷e vartate iti | tathà vi¤ànapratyayaü nàma råpam ity uktaü | tasmàc cittasya phalaü
| ÷uddhacittànuvçttita÷ ca | ÷uddhaü hi yoginàü cittaü saüskàrà anuvartante | yathoktaü | dhyàyã bhikùuþ çddhimàü÷ cittava÷e pràpta imaü dàruskandhaü sacet suvarõam adhimucyate tad apy asya tahaiva syàd iti | tasmàd api cittaphalaü saüskàràþ | satvànuvçttita÷ ca | tathà hi pàpakàreùu satveùu bàhyà bhàvà hãnà bhavanti | puõyakàreùu ca praõãtàþ | atas taccittànuvartanàt cittaphalatvaü saüskàràõàü siddhaü | tata÷ ca teùàü kùaõikatvaü | na hi kùaõikasyàkùaõikaü phalaü yujyate tadanuvidhàyitvàt | evaü tàvad avi÷eùeõa saüskàràõàü kùaõikatvaü dvàbhyàü ÷lokàbhyàü sàdhitaü |
àdhyàtmikànàü punaþ sàdhanàrthaü pa¤ca ÷lokà veditavyàþ |

àdyas taratamenàpi cayenà÷rayabhàvataþ |
vikàraparipàkàbhyàü tathà hãnavi÷iùñataþ || AMsa_18.84 ||
bhàsvaràbhàsvaratvena de÷àntaragamena ca |
sabãjàbãjabhàvena pratibimbena codayaþ || AMsa_18.85 ||
caturda÷avidhotpattau hetumàn avi÷eùataþ |
cayàyàpàrthàd ayogàc ca à÷rayatva asaübhavàt || AMsa_18.86 ||
sthitasyàsaübhavàd ante àdyanà÷àvikàrataþ |
tathà hãnavi÷iùñatve bhàsvaràbhàsvare 'pi ca || AMsa_18.87 ||
gatyabhàvàt sthitàyogàc caramatva asaübhavàt |
anuvçtte÷ ca cittasya kùaõikaü sarvasaüskçtam || AMsa_18.88 ||

#<àdyas taratamenàpi># yàvat #<kùaõikaü sarvasaüskçtam># iti | katham eùàm ebhiþ kùaõikatvaü sidhyati | àdyàtmikànàü hi saüskàràõàü caturda÷avidha utpàdaþ | #<àdya># utpàdo yàvat prathamata àtmabhàvàbhinirvçttiþ | #<taratamena># yaþ prathamajanma lakùaõàd årdhvaü | #<cayena># ya àhàrasvapnabrahmacaryàsamàpatty upacayena | #<à÷rayabhàvataþ># ya÷ cakùurvijknànàdãnàü cakùuràdibhir à÷rayaiþ | #<vikàreõa># yo ràgàdibhir varõàdivipariõàmataþ | #<paripàkena># yo garbhabàlakumàrayuvamadhyamavçddhàvastàsu | #<hãnatvena># (#<Msa 152>#)#< vi÷iùñatvena># ca yo durgatau cotpadyamànànàü yathàkramaü | #<bhàsvaratvena># yo nirmitakàmeùu parinirmitakàmeùu råpàråpyeùu copapannànàü | cittamàtràdãnatvàt | #<àbhàsvaratvena># yas tad anyatropapannànàü | #<de÷àntaragamanena># yo 'nyade÷otpàdanirodhe 'nyade÷otpàdaþ | #<sabãjatvena># yo 'rhata÷ caramàn skandhàn varjayitvà | #<abãjatvena># yas teùàm evàrhata÷ caram eùàü | #<pratibimbatvena># | yo aùñavimokùadhyàyinàü samàdhiva÷ena pratibimbànàü saüskàràõàü utpàdaþ | etasyàü #<caturda÷avidhàyàm utpattàv># àdhyàtmikànàü saüskàràõàü kùaõikatvaü #<hetumàn avi÷eùà>#dibhiþ kàraõair veditavyaü | àdyotpàde tàvat hetuvi÷eùàt | yadi hi tasya hetutvena vi÷eùo na syàt tad uttaràyàþ saüskàrapravçtter uttarottaravi÷eùo nopalabhyeta hetvavi÷eùàt | vi÷eùe ca sati taduttarebhyas tasyànyatvàt | kùaõikatvasiddhiþ | taratamotpàde mànavi÷eùàt | mànaü pramàõam ity arthaþ | na hi pratikùaõaü vinà 'nyatvena parimàõavi÷eùo bhavet | upacayotpàde #<cayàpàrthyàt># | upastambho hi cayaþ | tasyàpàrthyaü syàd antareõa kùaõikatvaü tathaivàvasthitatvàt | #<ayogàc># copacayasyaiva | na hi pratikùaõaü vinà puùñatarotpattyà yujyetopacayaþ | #<à÷raya>#bhàvenotpattàv à÷ritatvà#<saübhavàt># | na hi tiùñhaty à÷raye ca tadà÷ritasyànavasthànaü yujyate | yena tiùñhati ta àråóhànavasthànavad anyathà hy à÷rayatvaü na saübhavet | vikàrotpattau paripàkotpattau ca #<sthitasyàsaübhavàt># | #<àdyanà÷àvikàrataþ># | ma hi tathàsthitasyaiva ràgàdibhir vikàraþ saübhavati | na càvasthàntareùu paripàka àdàv avinà÷e saty ante vikàràbhàvàt | #<tathà hãnavi÷iùño>#tpattau kaõikatvaü veditavyaü yathà vikàraparipàkotpattau | na hi tahtàsthiteùv eva saüskàreùu karmavàsanà vçttiü labhate yato durgatau và syàd utpattiþ sugatau và | krameõa hi saütatipariõàmavi÷eùàt vçttilàbho yujyate | #<bhàsvaràbhàsvare 'pi co>#tpàde tathaiva kùaõikatvaü yujyate | #<bhàsvare># tàvat tathàthitasyàsaübhàvàt cittàdhãnavçttitàyàþ | #<abhàsvare 'pi># càdau vinà÷am antareõànte vikàràygàt | de÷àntaragamanenotpattau #<gatyabhàvàt># | na hi saüskàràõàü de÷àntarasaükràntilakùaõà gatir nàma kàcit kriyà yujyate | sa hy utpannà và saüskàraü de÷àntaraü gamayed anutpannà và | yad utpannà tena gatikàle na kaücid gata iti sthitasyaiva gamanaü nopapadyate | athànutpannà tena asatyàü gatau gata iti na yujyate | sà ca kriyà yadi tadde÷astha eva saüskàre kàritraü karoti na yujyate | sthitasyànyade÷àpràpteþ | athànyade÷asthe na yujyate | vinà kriyayànyade÷àpràpteþ | na ca kriyà tatra và anyatra và de÷e sthità saüskàràd anyopalabhyate | tasmàn nàsti saüskàràõàü de÷àntarasaütatyutpàdàd anyà gatiþ | tadabhàvàc ca siddhiü kùaõikatvaü | de÷àntaranirantarautpattilakùaõà gatir vibhavadbhiþ kàraõair veditavyà | asti cittava÷ena yathà caïkramaõàdyavasthàsu | asti pårvakarmàvedhena yathàntaràbhavaþ | asty abhighàtava÷ena yathà kùiptasyeùoþ | asti
saübandhava÷ena yathà yànanadãplavàruóhànàü | (#<Msa 153>#) asti nodanava÷ena yathà vàyupreritànàü tçõàdãnàü | asti svabhàvava÷ena yathà vàyos tiryaggamanam agner årdhvaü jvalanam apàü nimne syandanaü | asty anubhàvena yathà mantràuùadhànubhàvena | keùàücid ayaskàntànubhàvenàyasàü | çddhyanubhàvena çddhimatàü | sabãjàbãjabhàvenotpattau kùaõikatvaü veditavyaü | #<sthitàyogàc caramàsaübhavàc># ca | na hi pratikùaõaü hetubhàvam antareõa tathàsthitasyànyasmin kàle punar bãjabhàvo yujyate | nirbãjatvaü và carame kùaõe | na ca ÷akyaü pårvaü sabãjatvaü carame kùaõe nirbãjatvam abhyupagantuü | tadabhàve #<carmatvàsaübhàvàt># | tathà hi caramatvam eva na saübhavati | pratibimbotpattau kùaõikatvaü #<cittànuvçttito># veditavyaü | pratikùaõaü cittava÷ena tadutpàdàt | ekàntàt sàdhitam àdhyàtmikaü #<sarvasaüskçtam kùaõikam># iti | bàhyasyedànãü kùaõikatvaü tribhiþ ÷lokaiþ sàdhayati |

bhåtànàü ùaóvidhàrthasya kùaõikatvaü vidhãyate |
÷oùavçddheþ prakçtyà ca calatvàd vçddhihànitaþ || AMsa_18.89 ||
tatsaübhavàt pçthivyà÷ ca pariõàmacatuùñayàt |
varõagandharasaspar÷atulyatvàc ca tathaiva tat || AMsa_18.90 ||
indhanàdhãnavçttitvàt tàratamyopalabdhitaþ |
cittànuvçtteþ pçcchàtaþ kùaõikaü bàhyam apy ataþ || AMsa_18.91 ||

kiü punas tad bàhyaü | catvàri mahàbhåtàni | ùaóvidha÷ càrthaþ | varõagandharasaspar÷a÷abdà dharmàyatanikaü ca råpaü | ato #<bhåtànàü ùaóvidhàrthasya># ca #<kùaõikatvaü vidhãyate># | kathaü vidhãyate | apàü tàvac #<÷oùavçddheþ># | utsaras taóàgàdiùv apàü krameõa vçddhiþ | ÷oùa÷ copalabhyate | tac cobhayam antareõa pratikùaõaü pariõàmaü na syàt pa÷càd vi÷eùakàraõàbhàvàt | vàyoþ #<prakçtyà ca calatvàd vçddhihànita÷># ca | na hy avasthitasya calatvaü syàt tatsvabhàvàd iti prasàdhitam etat | na ca vçddhihràsau tathaivàvasthitvàt | #<pçthivyà÷ tatsaübhavàt pariõàmacatuùñayàc ca># | tac chabenàpa÷ ca gçhyante vàyu÷ ca | adbhyo hi vàyusahitàbhyaþ pçthivã saübhåtà vivartakàle | tasmàt tatphalatvàt sàpi kùaõikà veditavyà | #<caturvidha÷># ca #<pariõàmaþ># pçthivyà upalabhyate | karmakçtaþ satvànàü karmavi÷eùàt | upakrtamakçtaþ prahàdibhiþ | bhåtakçto 'gnyàdibhiþ | kàlakçtaþ kàlàntarapariõàmataþ | sa càntareõa pratikùaõaü anyotpattiü na yujyate vinà÷akàraõàbhàvàt | #<varõagandharasaspar÷ànàü># pçthivyàdibhis #<tulya>#kàraõatvàt #<tathaiva># kaõikatvaü veditavyaü | tejasaþ punaþ kùaõikatvam #<indhanàdhãnavçttitvàt># | (#<Msa 154>#) na hi tejasy utpanne tejaþsahotpannam indhanaü tathaivàvatiùñhate | na ca dagdhendhanaü tejaþ sthàtuü samarthaü | mà bhåd ante 'py anindhanasyàvasthànam iti | ÷lokabadhànurodhàd varõàdãnàü pårvam abhidhànaü pa÷càt tejasaþ | ÷abdaþ punar yo 'pi kàlàntaram upalabhyate ghaõñhàdãnàü tasyàpi kùaõikatvaü veditavyaü #<tàratamyopalabdheþ># na hy asati kùaõikatve pratikùaõamandataratamopalabdhiþ syàt | dharmàyatanikasyàpi råpasya kùaõikatvaü prasiddham eva #<cittànuvçtter># yathà pårvam uktaü | tasmàd #<bàhyam apy kùaõikatvaü># prasiddhaü | #<pçcchrayate># khalv api sarvasaüskàràõàü kùaõikatvaü sidhyati kathaü kçtvà |
idaü tàvad ayam akùaõikavàdã praùñavyaþ | kasmàd bhavàn anityatvam icchati na saüskàràràü kùaõikatvaü necchatãti | yady evaü vadet pratikùaõam anyatvasyàgrahaõàd iti sa idaü syàd vacanãyaþ | prasiddhakùaõikabhàveùv api pradãpàdiùu ni÷calàvasthàyàü tadagrahaõàd akùaõikatvaü kasmàn neùyate | yady evaü vadet pårvavat pa÷càd agrahaõàd iti | sa idaü syàd vacanãyaþ | saüskàràõàm api kasmàd evaü neùyate | yady evaü vadet vilakùaõatvàt pradãpàditadanyasaüskàràõàm iti | sa idaü syàd vacanãyaþ | dvidhaü hi vailakùaõyaü svabhàvavailakùaõyaü vçttivailakùaõyaü ca | tad yadi tàvat svabhàvavailakùaõyam abhipretam ata eva dçùñàntatvaü yujyate | na hi tatsvabhàva eva tasya dçùñànto bhavati yathà pradãpaþ pradãpasya gaur và gor iti | atha vçttavailakùaõyam ata eva dçùñàntatvaü pradãpapradãpànàü prasiddhatvàt | kùaõikatvànuvçtteþ punaþ sa idaü praùñavyaþ | kaccid icchasi yàne tiùñhati yànàruóho gacched iti | yadi no hãti vadet | sa idaü syàd vacanãyaþ | cakùuràdiùu tiùñhatsu tad à÷ritaü vij¤ànaü prabandhena gacchatãti na yujyate | yady evaü vadet nanu ca dçùñaü vartisaüni÷rite pradãpe prabandhena gacchati vartyà avathànam iti | sa idaü syàd vacanãyaþ | na dçùñaü tatprabandhena vartyà pratikùaõaü vikàrotpatter iti | yady evaü vadet sati kaõikatve saüskàràõàü kasmàt pradãpàd iva kùaõikatvaü na siddham iti | sa idaü vacanãyaþ viparyàsavastutvàt | sadç÷asaütatiprabandhavçttyà hi kùaõikatvam eùàü na praj¤àyate | yataþ saty apy aparàparatve tad evedam iti viparyàso jàyate | itarathà hi anityanityaviparyàso na syàt tadabhàve saükle÷o na syàt kutaþ punar vyavadànam ity evaü paryanuyogato 'pi kùaõikatvaü sarvasaüskàràõàü prasiddhaü | pudgalanairàtmyaprasàdhanàrthaü nairàtmyavibhàge dvàda÷a ÷lokaþ |

praj¤aptyastitayà vàcyaþ pudgalo dravyato na tu |
nopalambhàd viparyàsàt saükle÷àt kliùñahetutaþ || AMsa_18.92 ||
ekatvànyatvato vàcyas tasmàd doùadvayàd asau |
skandhàtmatvaprasaïgàc ca taddravyatvaprasaïgataþ || AMsa_18.93 ||
dravyasan yady avàcya÷ ca vacanãyaü prayojanaü |
ekatvànyatvato 'vàcyo na yukto niùprayojanaþ || AMsa_18.94 ||
(#<Msa 155>#)
lakùaõàl lokadçùñàc ca ÷àstrato 'pi na yujyate |
indhanàgnyor avàcyatvam upalabdher dvayena hi || AMsa_18.95 ||
dvaye sati ca vij¤ànasaübhavàt pratyayo na saþ |
nairarthakyàd ato draùñà yàvan moktà na yujyate || AMsa_18.96 ||
svàmitve sati cànityam aniùñaü na pravartayet |
tatkarmalakùaõaü sàdhyaü saübodho bàdhyate tridhà || AMsa_18.97 ||
dar÷anàdau ca tadyatnaþ svayaübhår na trayàd api |
tadyatnapratyayatvaü ca niryatnaü dar÷anàdikaü || AMsa_18.98 ||
akartçtvàd anityatvàt sakçtr ity apravçttitaþ |
dar÷anàdiùu yatnasya svayaübhåtvaü na yujyate || AMsa_18.99 ||
tathà sthitasya naùñasya pràg abhàvàd anityataþ |
tçtãyapakùàbhàvàc ca pratyayatvaü na yujyate || AMsa_18.100 ||
sarvadharmà anàtmànaþ paramàrthena ÷ånyatà |
àtmopalambhe doùa÷ ca de÷ito yata eva ca || AMsa_18.101 ||
saükle÷avyavadàne ca avasthàc chedabhinnake |
vçttisaütànabhedo hi pudgalenopadar÷itaþ || AMsa_18.102 ||
àtmadçùñir anutpàdyà abhyàso 'nàdikàlikaþ |
ayatnamokùaþ sarveùàü na mokùaþ pudgalo 'sti và || AMsa_18.103 ||

pudgalaþ kim astãti vaktavyo nàstãti vaktavyaþ | àha |

praj¤aptyastitayà vàcyaþ pudgalo dravyato na tu |

yata÷ ca praj¤aptito 'stãti vaktavyo dravyato nàstãti vaktavyaþ | evam anekàü÷avàdaparigrahe naivàstitve doùàvakà÷o na nàstitve | sa punar dravyato nàstãti kathaü veditavyaþ | nopalambhàt | na hi sa dravyata upalabhyate råpàdivat upalabdhir hi nàma buddhyà pratipattiþ | na ca pudgalaü buddhyà na pratipadyante pudgalavàdinaþ | uktaü ca bhagavatà | dçùña eva dharme àtmànam nupalabhate praj¤àpayatãti kathaü nopalabdhà bhavati | na sa evam upalabhyamàno dravyata upalabdho bhavati | kiü kàraõaü | viparyàsàt tathà hy anàtmany àtmeti viparyàsa ukto bhagavatà | tasmàd ya evaü pudgalagràho viparyàsaþ saþ | katham idaü gamyate | saükle÷àt | satkàyadçùñikle÷alakùaõo hy eùa saükle÷o yad uta ahaü mameti | na ca viparyàsaþ saükle÷o bhavitum arahati | na caiùa saükle÷a iti kathaü veditavyaü | kliùñahetutaþ | tathà hi tadhetukàþ kliùñà (#<Msa 156>#) ràgàdaya utpadyante |

yatra punar vastuni råpàdisaüj¤ake praj¤aptiþ pudgala iti tasmàt kim ekatvena pudgalo vaktavya àhosvid anyatvena | àha |

ekatvànyatvato vàcyas tasmàd asau |

kiü kàraõaü | doùadvayàt | katamasmàd doùadvayàt |

skandhàtmatvaprasaïgàc ca taddravyatvaprasaïgataþ |

ekatve hi skandhànàm àtmatvaü prasajyate pudgalasya ca dravyasatvaü | athànyatve pudgalsya dravyasatyaü | evaü hi pudgalsya praj¤aptito 'stitvàd avaktavyatvaü yuktaþ | tenàvyàkçtavastusiddhaþ |

ye punaþ ÷àstuþ ÷àsanam atikramya pudgalsya dravyato 'stitvam icchanti ta idaü syur vacanãyàþ |

dravyasan yady avàcya÷ ca vacanãyaü prayojanaü |

kiü kàraõaü |

ekatvànyatvato 'vàcyo na yukto niùprayojanaþ |

atha dçùñàntamàtràt pudgalasyàvaktavyatvam iccheyuþ | yathàgnir andhanàn nànyo nànyo vaktavya iti | ta idaü syur vacanãyàþ |

lakùaõàl lokadçùñàc ca ÷àstrato 'pi na yujyate |
indhanàgnyor avàcyatvam upalabdher dvayena hi |

ekatvenànyatvena ca agnir hi nàma tejodhàtur indhanaü ÷eùàõi bhåtàni | teùàü ca bhinnaü lakùaõam ity anya evàgnir indhanàt | loke ca vinàpy agninà dçùñam indhanaü kàùñàd vinàpi cendhanenàgnir iti siddham anyatvaü | ÷àstre ca bhagavatà na kvacid agnãndhanayor avàcyatvam uktam ity ayuktam etat | vinà punar indhanenàgnir astãti katham idaü vij¤àyate | upalabdhes tathà hi vàyunà vikùiptaü dåram api jvalat paraiti | athàpi syàd vàyus tatrendhanam iti ata evàgnãndhanayor anyatvam it siddhiþ | kitaþ | dvayena hi upalabdher iti prakçtaü | dvayaü hi tatropalabhyate arcir vàyu÷ cendhanatvena | asty eva pudgalo ya eùa draùñà yàvad vij¤àntà kartà bhoktà j¤àtà moktà (#<Msa 157>#) ca | na sa draùñà yujyate | nàpi yàvan moktà | sa hi dar÷anàdisaüj¤akànàü vij¤ànànàü pratyayabhàvena và kartà bhavet svàmitvena và |

tatra tàvat |
dvayaü pratãtya vij¤ànasaübhavàt pratyayo na saþ |

kiü kàraõaü | nairarthakyàt | na hi tatra kiücit sàmarthyaü dçùñaü |

svàmitve sati cànityam aniùñaü na pravartayet |

sa hi vij¤ànapravçttau svàmãbhavann aniùñaü vij¤ànam anityaü na pravartayet | aniùñaü ca | naiva tasmàd ubhayathàpy asaübhàvàt | asau draùñà yàvan moktà na yujyate |

api khalu yadi dravyataþ pudgalo 'sti

tatkarmalakùaõaü sàdhyaü

yadi dravyato 'sti tasya karmàpy upalabhyate | yathà cakùuràdãnàü dar÷anàdilakùaõaü ca råpaprasàdàdi | na caivaü pudgalasya | tasmàn na so 'sti dravyataþ | tasmiü÷ ca dravyata iùyamàõe buddhasya bhagavataþ

saübodho bàdhyate tridhà |

gambhãràbhisaübodhaþ | asàdhàraõàbhisaübodhaþ | lokottaràbhisaübodhaþ | ni hi pudgalàbhisaübodhe kiücid gambhãram abhisaübuddhaü bhavati | na tãrthyàsàdhàraõàü | na lokànucitaü | tathà hy eùa gràhaþ sarvalokagamyaþ | tãrthyàbhiniviùñaþ | dãrghasaüsàrocita÷ ca | api khalu pudgalo draùñà bhavan yàvad vij¤àtà dar÷anàdiùu saprayatno và bhaven niùpratyatno và |


saprayatnasya và punar asau prayatnaþ svayaübhår và bhaved àkasmikaþ | tatpratyayo

dar÷anàdau ca tadyatnaþ svayaübhår na trayàd api |

tasmàd eva ca doùatrayàd vakùyamànàt

tadyatnapratyayatvaü ca

neti vartate | niùprayatnasya và punaþ sataþ siddhaü bhavati |

niryatnaü dar÷anàdikaü

(#<Msa 158>#)
ity asati vyàpare pudgalasya dar÷anàdau katham asau draùñà bhavati |

yàvad vij¤àtà doùatrayàd ity uktaü katamasmàd doùatrayàt |

akartçtvàd anityatvàt sakçtr ity apravçttitaþ |
dar÷anàdiùu yatnasya svayaübhåtvaü na yujyate ||

yadi dar÷anàdiùu prayatna àkasmiko yato dar÷anàdãni | na tarhi teùàü pudglaþ karteti katham asau draùñà bhavati yàvad vij¤àtà sati vàkasmikatve nirapekùatvàt na kadàcit prayatno na syàd anityo na syàt | nitye ca prayatne dar÷nàdãnàüyugapac ca nityaü ca pravçrtiþ syàd iti doùaþ | tasmàn na yujyate dar÷nàdiùu prayatnasya svayaübhåtvaü |

tathà sthitasya naùñasya pràg abhàvàd anityataþ |
tçtãyapakùàbhàvàc ca pratyayatvaü na yujyate |

atha pudgalaprayatnaþ prayatnaþ syàt | tasya tathà sthitasya prayatnatvaü na yujyate | pràg abhàvàt | sati hi tatprayatnatve na kadàcit pudgalo nàstãti | kim arthaü pràk prayatno na syàd yadà notpannaþ | vinaùñasyàpi pratyayatvaü na yujyate pudgalasyànityatvaprasaïgàt | tçtãya÷ ca ka÷citpakùo nàsti yan na sthito na vinaùñaþ syàd iti | tatpratyayo 'pi prayatno na yujyate | evaü tàvad yuktima à÷ritya dravyataþ pudgalo nopalabhyate |

sarve dharmà anàtmànaþ paramàrthena ÷ånyatà |
àtmopalambhe doùa÷ ca de÷ito yata eva ca ||

dharmoddàneùu hi bhagavatà sarve dharmà anàtmàna iti de÷itaü paramàrtha÷ånyatàyàm asti karmàsti vipàkaþ kàrakas tu nopalabhyate ya imaü÷ ca skhandàn nikùipati anyàü÷ ca skhandàn pratisaüdadhàti | anyatra dharmasaüketàd iti de÷itaü | pa¤cakeùu pa¤càdãnavà àtmopalambha iti d÷ità | àtmadçùñir bhavati jãvadçùñiþ nirvi÷eùo bhavati tãrthikaiþ | unmàrgapratipannao bhavati | ÷ånyatàyàm asya cittaü na praskandati na prasãdati na saütiùñhate nàdhimucyate | àryadharmà asya na vyvadàyante | evam àgamato 'pi na yujyate | pudgalo 'pi hi bhagavatà tatra tatra de÷itaþ | (#<Msa 159>#) parij¤àtàvã bhàrahàraþ ÷raddhànusàryàdipudgalavyavasthànata ity asati dravyato 'stitve kasmàd de÷itaþ |

saükle÷e vyavadàne ca avasthàc chedabhinnake |
vçttisaütànabhedo hi pudgalenopadar÷itaþ ||


avasthàbhinne hi saükle÷avyavadàne chedabhinne ca | pudgalapraj¤aptim antareõa tadvçttibhedaþ saütànabheda÷ ca de÷ayituü na ÷akyaþ | parij¤àsåtre parij¤eyà dharmàþ saükle÷aþ parij¤à vyavadànaü | bhàrahàrasåtre | bhàro bhàràdànaü ca saükle÷aþ | bhàranikùepaõaü vyavadànaü | tayor vçttibhedaþ saütànabheda÷ càntareõa parij¤àtàvãbhàrahàrapudgalapraj¤aptiü na ÷akyeta de÷ayituü | bodhipakùà÷ ca dharmà bahudhàvasthàþ prayogadar÷anabhàvanàniùñhàmàrgavi÷eùabhedataþ | teùàü vçttibhedaþ saütànabheda÷ càntareõa ÷raddhànusàryàdipudgalapraj¤aptiü na ÷akyeta de÷ayituü | yenàsati dravyato 'stitve pudgalo de÷ita ity ayam atra nayo veditavyaþ | itarathà hi pudgalade÷anà niùprayojanà pràpnoti |

na hi tàvad asàv àtmadçùñyutpàdanàrthaü yujyate yasmàt

àtmadçùñir anutpàdyà pårvam evotpannatvàt | nàpi tadabhyàsàrthaü yasmàd àtmadçùñer abhyàso 'nàdikàlikaþ |

yadi càtmadar÷anena mokùa ity asau de÷yeta | evaü sati syàt

ayatnamokùaþ sarveùàü tathà hi sarveùàü na dçùñasatyànàm àtmadar÷anaü vidyate | naiva và mokùo 'stãti (#<Msa 160>#) pràpnoti | na hi pårvam àtmànam anàtmato gçhãtvà satyàbhisamayakàle ka÷cid àtmato gçhõàti |
yathà duþkhaü duþkhataþ pårvam agçhãtvà pa÷càd gçhõàtãti yathà pårvaü tathà pa÷càd api mokùo na syàt | sati càtmany ava÷yam ahaükàramamakàràbhyàm àtmatçùõayà cànyai÷ ca tannidànaiþ | kle÷air bhavitavyam iti ato 'pi mokùo na syàt | na và pudgalo 'stãti abhyupagantavyaü | tasmin hi sati niyatam ete doùàþ prasajyante |

evam ebhir guõair nityaü bodhisatvàþ samanvitàþ |
àtmàrthaü ca na ri¤canti paràrthaü sàdhayanti ca || AMsa_18.104 ||

hrãdhçtiprabhçtãnàü guõànàü samàsena karma nirdiùñaü |

mahàyànasåtràlaükàre bodhipakùàdhikàraþ aùñàda÷aþ samàptaþ


CHAPITRE XIX
ekonaviü÷atyadhikàraþ

à÷carya vibhàge trayaþ ÷lokàþ |

svadehasya parityàgaþ saüpatte÷ caiva saüvçttau |
durbaleùu kùamà kàye jãvite nirapekùiõaþ || AMsa_19.1 ||
vãryàrambho hy anàsvàdo dhyàneùu sukha eva ca |
niùkalpanà ca praj¤àyàm à÷caryaü dhãmatàü gataü || AMsa_19.2 ||
tathàgatakule janma làbho vyàkaraõasya ca |
abhiùekasya ca pràptir bodhe÷ cà÷caryam iùyate || AMsa_19.3 ||

atra dvàbhàü ÷lokàbhyàü pratipatty#<à÷caryam># uktaü ùaópàramità àrabhya | dànena hi #<svadehaparityàga># à÷caryaü ÷ãlasaüvaranimittam udàra#<saüpatti>#tyàgaþ | ÷eùaü gatàrthaü | tçtãyena ÷lokena phalà#<÷caryam># uktaü catvàri bodhisatvaphalàny àrabhya prathamàyàm aùñabhyàü da÷abhyàü trãõi ÷aikùàõi phalàni buddhabhåmau caturtham a÷aikùam atra phalaü | anà÷caryavibhàge ÷lokaþ |

vairàgyaü karuõàü caitya bhàvanàü paramàm api |
tathaiva samacittatvaü nà÷caryaü tàsu yuktatà || AMsa_19.4 ||

(#<Msa 161>#)
#<tàsv># iti pàramitàsu | #<vairàgyam># àgamya dàne prayoge #<nà÷caryaü># | #<karuõàm># àgamya ÷ãle kùàntau ca | #<paramàü bhàvanàm># àgamyàùñabhàü bhåmau nirabhisaüskàranirvikalpo vãryàdiprayogo #<nà÷caryaü># | àtmapara#<samacittatàm># àgamya sarvàsv eva pàramitàsu prayogo #<nà÷caryam># artha iva paràrthe khedàbhàvàt | samacittatàyàü trayaþ ÷lokaþ |


na tathàtmani dàreùu sutamitreùu bandhuùu |
satvànàü pragataþ sneho yathà satveùu dhãmatàü || AMsa_19.5 ||
arthiùv apakùapàta÷ ca ÷ãlasyàkhaõóanà dhruvaü |
kùàntiþ sarvatra satvàrthaü sarvàrthaü vãryàrambho mahàn api || AMsa_19.6 ||
dhyànaü ca ku÷alaü nityaü praj¤à caivàvikalpikà |
vij¤eyà bodhisatvànàü tàsv eva samacittatà || AMsa_19.7 ||

ekaþ ÷lokaþ satveùu samacittatàyàü | dvau pàramitàsu | #<na># hi #<satvànàm àtmà>#diùu #<snehaþ># samatayà anugato na càtyantaü | tathà hi #<àtmanam># api kadàcin màrayanti | bodhisatànàü tu sarva#<satveùu># samatayà atyantaü ca pàramitàsu punar dàne samacittatvam #<arthiùv apakùapàtàt># | #<÷ãle># 'õumàtrasyàpi nityam #<akhaõóanà># | #<kùàntiþ sarvatre>#ti satveùc abhedanà | vãrye #<satvàrthaü vãryàrambhàt># svaparàrthaü samaü prayogàt sarvaku÷alàrthaü ca | ÷eùaü gatàrthaü | upakàritvavibhàge ùoóa÷a ÷lokàþ |

sthàpanà bhàjanatve ca ÷ãleùv eva ca ropaõaü |
marùaõà càpakàrasya arthe vyàpàragàmità || AMsa_19.8 ||
àvarjanà ÷àsane 'smiü÷ chedanà saü÷ayasya ca |
satveùu upakàritvaü dhãmatàm etad iùyate || AMsa_19.9 ||

àbhyàü ÷lokàbhyàü ùaóbhiþ pàramitàbhir yathopakàritvaü bodhisatvànàü tatparidãpitaü | dànena hi satvànàü #<bhàjanatve sthàpayanti># ku÷alakriyàyàþ | (#<Msa 162>#) dhyànenà#<varjayanti># prabhàvavi÷eùayogàt | ÷eùaü gatàrthaü | ÷eùaiþ ÷lokaiþ màtràdisàdharmyeõo#<pakàritvaü># dar÷itaü |

samà÷ayena satvànàü dhàrayanti sadaiva ye |
janayanty àryabhåmau ca ku÷alair vardhayanti ca || AMsa_19.10 ||
duùkçtàt parirakùanti ÷rutaü vyutpàdayanti ca |
pa¤cabhiþ karmabhiþ satvamàtçkalpà jinàtmajàþ || AMsa_19.11 ||

satvànàü màtçbhåtàþ satva#<màtçkalpà># | màtà hi putrasya pa¤cavidham upakàraü karoti | garbheõa #<dhàrayati># | #<janayaty># | àpàyayati poùayati saü#<vardhayati># apàyàd #<rakùate># abhilàpaü ca ÷ikùayati | tatsàdharmyeõaitàni #<pa¤ca>#bodhisatva#<karmàõi># veditavyàni | àrabhåmir àryadharmà veditavyàþ |

÷raddhàyàþ sarvasatveùu sarvadà càvaropaõàt |
adhi÷ãlàdi÷ikùàyàü vimuktau ca niyojanàt || AMsa_19.12 ||
buddhàdhyeùaõata÷ caiùàm àvçte÷ ca vivarjanàt |
pa¤cabhiþ karmabhiþ satvapitçkalpà jinàtmajàþ || AMsa_19.13 ||

#<pità># hi putràõàü pa¤cavidham upakàraü karoti | bãjaü teùàm #<avaropayati># | ÷ilpaü #<÷ikùayati># | pratiråpair dàrair #<niyojayati># | ançõaü karoti yathà na paitçkam çõaü dàpyate | tatsàdharmyeõa bodhisatvànàm etàni pa¤ca karmàõi veditavyàni | #<÷raddhà># hi satvànàm àryà#<tma>#bhàvapratilambhasya bãjaü | saikùàþ ÷ilpaü | #<vimuktir># bhàryà vimuktiprãtisukhasaüvedanà | buddhàþ kalyàõamitràõi | àvaraõasthànaü |

anarhade÷anàü ye ca satvànàü gåhayanti hi |
÷ikùàvipattiü nindanti ÷aüsanty eva ca saüpadam || AMsa_19.14 ||

avavàdaü ca yacchanti màràn àvedayanti hi |
pa¤cabhiþ karmabhiþ satvabandhukalpà jinàtmajàþ || AMsa_19.15 ||

bandhavo hi bandhånàü pa¤cavidham upakàraü kurvanti | guhyaü #<gåhayanti># | kuceùñitaü vigarhanti | kuceùñitaü pra#<÷aüsanti># karaõãyeùu sàhàyyaü #<gacchanti>#vyasanasthànebhya÷ ca nivàrayanti | tatsàdharmyeõaitani bodhisatvànàü #<pa¤ca karmàõi># veditavyàni | (#<Msa 163>#) anarthebhyo gambhãradharmade÷anàvinigåhanàt ÷ikùàvipattisaüpattyor yathàkramaü nindanàt pra÷aüsanàc ca | adhigamàyàvavàdanàt màrakarmavedanàc ca |

saükle÷e vyavadàne ca svayam a÷ràntabuddhayaþ |
yacchanti laukikãü kçtsnàü saüpadaü càtilaukikãm || AMsa_19.16 ||
sukhe hite càbhinnà akheditvàd abhinnà ye sadà sukhahitaiùiõaþ |
pa¤cabhiþ karmabhiþ satvamitrakalpà jinàtmajàþ || AMsa_19.17 ||

tad dhi mitraü yan mitrasya hite ca sukhe càparyastaü | sukhaü copasaüharati hitaü càbhidyaü ca bhavati | hitasukhaiùi ca nityaü | tathà bodhisatvàþ satvànàü #<pa¤cabhiþ karmabhiþ satvamitrakalpà># veditavyàþ | laukikã hi saüpat sikhaü | tayà sukhànubhavàt | lokottarà hitaü kle÷avyàdhipratipakùatvàt |

sarvadodyamavanto ye satvànàü paripàcane |
samyagniryàõavaktàraþ kùamà vipratipattiùu || AMsa_19.18 ||
dvayasaüpattidàtàras tadupàye ca kovidàþ |
pa¤cabhiþ karmabhiþ satvadàsakalpà jinàtmajàþ || AMsa_19.19 ||

#<dàso># hi #<pa¤cabhiþ karabhiþ># samyag vartate | utthànasaüpanno bhavati kçtyeùu | avisaüvàdako bhavati | kùamo bhavati | paribhàùaõatàóanàdãnàü | nipuõe bhavati sarvakàryakaraõàt | vicakùaõa÷ ca bhavati upàyaj¤aþ | tatsàdharmyeõaitàni pa¤ca karmàõi bodhisatvànàü veditavyàni | #<dvayasaüpattir># laukikã lokottarà ca veditavyà |

anutpattikadharmeùu kùàntiü pràptà÷ ca ye matàþ |
sarvayànopadeùñàraþ siddhayoganiyojakàþ || AMsa_19.20 ||
sumukhàþ pratikàre ca vipàke cànapekùiõaþ |
pa¤cabhiþ karmabhiþ satvàcàryakalpà jinàtmajàþ || AMsa_19.21 ||

pa¤cavidhena karmaõà ÷iùyàõàm upakàrã bhavati | svayaü su÷ikùito bhavati | sarvaü ÷ikùayati | kùipraü ÷ikùayati | #<sumukho># bhavati suratajàtãyaþ | niràmiùacitta÷ ca bhavati | tatsàdharmyeõaitàni bodhisatvànàü pa¤ca karmàõi veditavyàni |

satvakçtyàrtham udyuktàþ saübhàràn pårayanti ye |
saübhçtàn mocayanty à÷u vipakùaü hàpayanti ca || AMsa_19.22 ||
(#<Msa 164>#)
lokasaüpattibhi÷ citrair alokair yojayanti ca |
pa¤cabhiþ karmabhiþ satvopàdhyàyakalpà jinàtmajàþ || AMsa_19.23 ||

upàdhyàyaþ pa¤cavidhena karmaõà sàrdhaü vihàriõàm upakàrã bhavati | pravràjayati upasaüpàdayati |
anu÷àsti doùaparivarjane | àmiùeõa saügçhõàti dharmeõa ca tatsàdharmyeõaitàni bodhisatvànàü pa¤ca karmàõi veditavyàni | pratikàravibhàge dvau ÷lokau |

asaktyà caiva bhogeùu ÷ãlasya ca na khaõóanaiþ |
kçtaj¤atànuyogàc ca pratipattau ca yogataþ || AMsa_19.24 ||
ùañsu pàramitàsv eva vartamànà hi dehinaþ |
bhavanti bodhisatvànàü tathà pratyupakàriõaþ || AMsa_19.25 ||

#<tathe>#ti yathà teùàü bodhisatvà upakàriõaþ | tatra #<bhogeùv anàsaktyà># dàne vartante | #<÷ãlasya-akhaõóanena># ÷ãle | #<kçtaj¤atànuyogàt># kùàntau | upakàribodhisatvasya kçtaj¤atayà te hi kùàntipriyà iti | #<pratipattiyogato># vãryaj¤àsu yena ca pratipadyante yatra #<ce>#ti kçtvà | à÷àstivibhàge ÷lokaþ |

vçddhiü hàniü ca kàïkùanti satvànàü ca prapàcanaü |
vi÷eùagamanaü bhåmau bodhiü cànuttaràü sadà || AMsa_19.26 ||

pa¤ca sthànàni bodhisatvàþ sadaivà÷aüsante | pàramità#<çddhiü># tadvipakùa#<hàniü># | #<satvaprapàcanaü># | #<bhåmivi÷eùagamanaü># | #<anuttaràü># ca samyaksaübodhiü | abandhyaprayogavibhàge ÷lokaþ |

tràsahànau samutpàde saü÷ayacchedane 'pi ca |
pratipattyavavàde ca sadàbandhyà jinàtmajàþ || AMsa_19.27 ||


caturvidhe satvàrthe bodhisatvànàm abandhyaþ prayogo veditavyaþ | gambhãrodàradharma#<tràsa>#yoge (#<Msa 165>#)| bodhicitta#<samutpàde># utpàditabodhicittànàü #<saü÷ayacchedane># | pàramità#<pratipattyavavàde ca># | samyagprayogavibhàge dvau ÷lokaþ |

dànaü niùpratikàïkùasya niþspçhasya punarbhave |
÷ãlaü kùànti÷ ca sarvatra vãryaü sarva÷ubhodaye || AMsa_19.28 ||
vinà råpyaü tathà dhyànaü praj¤à copàyasaühità |
samyakprayogo dhãràõàü ùañsu pàramitàsuhi || AMsa_19.29 ||

yathoktaü ratnakåñe | vipàko 'pratikaïkùiõo dàneneti vistaraþ | parihàõivi÷eùabhàgãyadharmavibhàge dvau ÷lokau |

bhogasaktiþ sacchidratvaü màna÷ caiva sukhallikà |
àsvàdanaü vikalpa÷ ca dhãràõàü hànihetavaþ || AMsa_19.30 ||
sthitànàü bodhisatvànàü pratipakùeùu teùu ca |
j¤eyà vi÷eùabhàgãyà dharmà etadviparyayàt || AMsa_19.31 ||

ùaõõàü pàramitànàü vipakùà hànibhàgãyàþ | tatpratipakùà vi÷eùabhàgãyà veditavyàþ | pratiråpakabhåtagauõavibhàge dvau ÷lokau | ekaþ ùaópàdaþ |

pravàraõàpi kuhanà saumukhyasya ca dar÷anà |
lobhatvena tathà vçttiþ ÷àntavàkkàyatà tathà || AMsa_19.32 ||
suvàkkaraõasaüpac ca pratipattivivarjità |
ete hi bodhisatvànàm abhåtatvàya de÷itàþ |
viparyayàt prayuktànàü tadbhåtatvàya de÷itàþ || AMsa_19.33 ||

ùaõõàü pàramitànàü pratiråpakàþ ùaó bodhisatvaguõàþ pravàraõàdayo veditavyàþ | ÷eùaü gatàrthaü | vinayavibhàge ÷lokaþ |

te dànàdyupaüsahàraiþ satvànàü vinayanti hi |
ùañprakàraü vipakùaü hi dhãmantaþ sarvabhåmiùu || AMsa_19.34 ||

(#<Msa 166>#)
ùaóprakàro vipakùaþ | ùaõõàü pàramitànàü màtsaryadauþ÷ãlyakrodhakausãdyavikùepadauùpraj¤yàni yathàkramàþ |

dhãmadvyàkaraõaü dvedhà kàlapudgalabhedataþ |
bodhau vyàkaraõe caiva mahàc cànyad udàhçtaü || AMsa_19.35 ||
notpattikùàntilàbhena mànàbhogavihànitaþ |
ekãbhàvagamatvàc ca sarvabuddhajinàtmajaiþ || AMsa_19.36 ||
kùetreõa nàmnà kàlena kalpanàmnà ca tatpunaþ |
parivàrànuvçtyà ca saddharmasya tad iùyate || AMsa_19.37 ||

tatra #<pudgalabhedena dvyàkaraõaü># gotrasthotpàditacittasaümukhasamakùapudgalavyàkaraõàt | #<kàlabhedena># parimitàparimitakàlavyàkaraõàt | punar #<bodhau vyàkaraõaü># bhavati | vyàkaraõaü và evaünàmà tathàgata evam amuùmin kàle vyàkariùyatãti | #<anyat># punar #<mahà>#vyàkaraõaü yad yad aùñamyàü bhåmau #<anutpattikadharmakùàntilàbhataþ># | ahaü buddho bhaviùyàmãti #<mànaprahàõataþ># | sarvanimittabhogaprahàõataþ | sarvabuddhabodhisatvai÷ ca sàrdham #<ekãbhàvopagamanataþ># | tad àtmasaütànabhedàdar÷anàt | punaþ #<kùetrà>#dibhir vyàkaraõam ãdç÷ae buddhakùetre evaü#<nàmà># iyatà #<kàlena># buddho bhaviùyati | evaünàmake #<kalpe># ãdç÷a÷ càsya #<parivàro># bhaviùyati | niyatipàtavibhàge ÷lokaþ ùaópàdaþ |

saüpattyutpattinaiyamyapàto 'khede ca dhãmatàü |
bhàvanàyà÷ ca sàtatye samàdhànàcyutàv api |
kçtyasiddhàv anàbhoge kùàntilàbhe ca sarvathà || AMsa_19.38 ||

ùaópàramitàdhikàreõa ùaóvidho niyatipàta eùa nirdiùñaþ | #<saüpatti>#niyatipàto nityam udàrabhogasaüpattilàbhàt | #<upapatti>#niyatipàto nityaü yatheùñopapattiparigrahàt | #<akheda>#niyatipàto nityaü saüsàraduþkhair akhedàt | #<bhàvanàsàtatya>#niyatipàto nityaü bhàvanàsàtatyàt | #<samàdhànàcyutau kçtasiddhau># ca niyatipàto nityaü samàdhyaparihàõitaþ satkçtyasàdhanata÷ ca | #<anàbhogà>#nutpattikadharma#<kùàntilàbhe># (#<Msa 167>#) niyatipàta÷ ca nityam anàbhoganirvikalpaj¤ànavihàràt | ava÷yakaraõãyavibhàge ÷lokaþ ùaópàdaþ |

påjà ÷ikùàsamàdànaü karuõà ÷ubhabhàvanà |
apramàdas tathàraõye ÷rutàrthàtçptir eva ca |
sarvabhåmiùu dhãràõàm ava÷yakaraõãyatà || AMsa_19.39 ||

ùaóparamità adhikçtyeyaü ùaóvidhà#<va÷yakaraõãyatà># | gatàrthaþ ÷lokaþ | sàtyakaraõãyavibhàge dvau ÷lokau |

kàmeùv àdãnavaj¤ànaü skhaliteùu nirãkùaõà |
duþkhàdhivàsanà caiva ku÷alasya ca bhàvanà || AMsa_19.40 ||
anàsvàdaþ sukhe caiva nimittànàmakalpanà |
sàtatyakaraõãyaü hi dhãmatàü sarvabhåmiùu || AMsa_19.41 ||

ùaóparamitàpariniùpàdanàrthaü ùaó sàtatyakaraõãyàni | gatàrthau ÷lokau | pradhànavastuvibhàge ÷lokaþ ùaópàdaþ |

dharmadànaü ÷ãla÷uddhir notpattikùàntir eva ca |
vãryàrambho mahàyàne antyà sakaruõà sthitiþ |
praj¤à pàramitànàü ca pradhànaü dhãmatàü matam || AMsa_19.42 ||

ùañsu pàramitàsv etat ùaóvidhaü pradhànaü | tatra #<÷ãlavi÷uddhir># àryakàntaü ÷ãlaü | #<antyà sakaruõà sthiti÷># caturthaü karuõà 'pramàõayuktaü | ÷eùaü gatàrthaü | praj¤aptivyavasthànavibhàge catvàraþ ÷lokaþ |


vidyàsthànavyavasthànaü såtràdyàkàrabhedataþ |
j¤eyaü dharmavyavasthànaü dhãmatàü sarvabhåmiùu || AMsa_19.43 ||
caturdhà ca tridhà caiva yuktiyànavyavasthitiþ || AMsa_19.44 ||
yoni÷a÷ ca manaskàraþ samyagdçùñiþ phalànvità |
pramàõair vicayo 'cintyaü j¤eyaü yukticatuùñayam || AMsa_19.45 ||
à÷ayàd de÷anàc caiva prayogàt saübhçter api |
samudàgamabhedàc ca trividhaü yànam iùyate || AMsa_19.46 ||

caturvidhaü praj¤aptivyavasthànaü | dharmasatyayuktiyànapraj¤aptivyavasthànabhedàt | tatra (#<Msa 168>#) pa¤ca#<vidyàsthànavyavasthànaü dharmavyavasthànaü># veditavyaü #<såtra>#geyà#<dibhir àkàrabhedaiþ># | tadantarbhåtàny eva tadanyàni vidyàsthànàni mahàyàne bodhisatvebhyo de÷yante | #<satvavyavasthànaü># tu #<sapta>#vi#<dhàü tathatàm à÷ritya># pravçttitathatàü lakùaõatathatàü vij¤aptitathatàü saünive÷atathatàü mithyàpratipattitathatàü samyakpratipattitathatàü ca | #<yukti>#praj¤apti#<vyavasthànaü># caturvidhaü | apekùàyuktiþ | kàryakàraõayuktiþ | upapattisàdhanayuktiþ | dharmatàyukti÷ ca | #<yàna>#praj¤apti#<vyavasthànaü># trividhaü | ÷ràvakayànaü | pratyekabuddhayànaü | mahàyànaü | tatràpekùàyuktis triùv api yàneùu #<yoni÷omanaskàraþ># | tam apekùya tena pratyayena lokottaràyàþ samyagdçùñer utpàdàt | kàrakàraõàyuktiþ #<samyagdçùñiþ># sa#<phalà># | upapattisàdhanayuktiþ | pratyakùàdhibhiþ #<pramàõaiþ># parikùà | dharmatàyuktir #<acintyaü># sthànaü | siddhà hi dharmatà na puna÷ cintyà kasmàt | yoni÷omanaskàràt samyagdçùñir bhavati | | tato và kle÷aprahàõaü phalam ity evam àdi | yànatrayavyavasthànaü pa¤cabhir àkàrair veditavyaü | à÷ayato de÷anàtaþ prayogataþ saübhàrataþ samudàgamata÷ ca | tatra hãnaü à÷ayade÷anàprayogasaübhàrasamudàgamàþ ÷ràvakayànaü madhyàþ pratyekabuddhayànaü uttamà mahàyànaü | yathà#<÷ayaü># hi yathàbhipràyaü dharma#<de÷anà>#bhibhavati | yathà de÷anaü tathà #<prayogaü># | yathàprayogaü #<saübhàraþ># | yathàsaübhàraü ca bodhi#<samudàgama># iti | paryeùaõàvibhàge ÷lokaþ |

àgantukatvaparyeùà anyonyaü nàma vastunoþ |
praj¤apter dvividhasyàtra tanmàtratvasya vaiùaõà || AMsa_19.47 ||

caturvidhà paryeùaõà dharmàõàü | nàmaparyùaõà vastuparyeùaõà | svabhàvapraj¤aptiparyeùaõà | vi÷eùapraj¤aptiparyeùaõà ca | tatra #<nàmno># vastuny #<àgantukatvaparyeùaõà># nàmaparyeùaõà veditavyà | #<vastuno># nàmny #<àgantukatvaparyeùaõà># vastuparyeùaõà veditavyà | tadubhayàbhisaübandhe svabhàvavi÷eùapraj¤aptyoþ praj¤apti#<màtra>#tvapary#<eùaõà># svabhàvavi÷eùa#<praj¤apti>#paryeùaõà veditavyà | yathàbhåtaparihàravibhàge da÷a ÷lokaþ |

sarvasyànupalambhàc ca bhåtaj¤ànaü caturvidhaü |
sarvàrthasiddhyai dhãràõàü sarvabhåmiùu jàyate || AMsa_19.48 ||

caturvidhaü yathàbhåtaparij¤ànaü dharmàõàü nàmaparyeùaõàgatam | vastuparyeùaõàgataü | svabhàvapraj¤aptiparyeùaõàgataü | vi÷eùaparj¤aptiparyeùaõàgataü ca | tac ca #<sarvasyà>#sya (#<Msa 169>#) nàmàdikasyà#<nupalambhàd># veditavyaü | uttaràrdhena yathà#<bhåta>#pari#<j¤ànasya># karmaõàü màhàtmyaü dar÷ayati |

pratiùñhàbhogabãjaü hi nimittaü bandhanasya hi |
sà÷rayà÷ cittacaittàs tu badhyante 'tra sabãjakàþ || AMsa_19.49 ||

tatra #<pratiùñhànimittaü># bhàjanalokaþ | #<bhoganimittaü># pa¤ca råpàdayo viùayàþ | #<bãjanimittaü># yat teùàü bãjam àlayavij¤ànaü | yatra tirvidhe nimitte #<sà÷rayà÷ cittacaittà badhyante># | yac ca teùàü bãjam àlayavij¤ànaü | à÷rayàþ puna÷ cakùuràdayo veditavyàþ |

purataþ sthàpitaü yac ca nimittaü yat sthitaü svayaü |
sarvaü vibhàvayan dhãmàn labhate bodhim uttamàm || AMsa_19.50 ||

tatra #<purataþ sthàpitaü nimittaü yac># chrutacintàbhàvanàprayogenàlambanãkçtaü parikalpitaü | #<sthitaü svayam># eva #<yat># prakçtiyàlambanãbhåtam ayatnaparikalpitaü | tasya #<vibhàvanà>#dhigamo nàlambanãbhàvaþ | akalpanà tadupàyo nimittapratipakùaþ | tac cobhayaü kramàd bhavati | pårvaü hi sthàpitasya pa÷càt svayaüsthitasya | tatra caturviparyàsànugataü pudaglanimittaü vibhàvayan yogã ÷ràvakabodhiü pratyekabodhiü và #<labhate># | sarvadharmanimittaü vibhàvayan mahà#<bodhiü># | etena yathàtatvaü parij¤àya mokùàya saüvartate yathàbhåtaü parij¤ànaü | tat paridãpitaü |

tathatàlambanaü j¤ànaü dvayagràhavivarjitaü |
dauùñhulyakàyapratyakùaü tatkùaye dhãmatàü matam || AMsa_19.51 ||

etena yathàsvabhàvatrayaparij¤ànàt paratantrasvabhàvakùayàya saüvartate | tat paridãpitaü | #<tathatàlambanatvena># pariniùpannaü svabhàvaü parij¤àya | #<dvayagràhavivarjitatvena># kalpitaü | #<dauùñhulyakàyapratyakùatvena># paratantraü | tasyaiva kùayàya saüvartate dauùñhulyakàyasyàlayavij¤ànasya tatkùayàrthaü #<tatkùaye># |

tathatàlambanaü j¤ànam anànàkàrabhàvitaü |
sadasattàrthe pratyakùaü vikalpavibhu cocyate || AMsa_19.52 ||

#<anànàkàrabhàvitaü># nitmittatathatayor anànàtvadar÷anàt | etena ÷ràvakànimittatvàd bodhisatvànimittatvasya vi÷eùaþ paridãpitaþ | te hi nitmittànimittayor nànàtvaü pa÷yantu | sarvanimittànàm amanasikàràd animittasya ca (#<Msa 170>#) dhàtor manasikàràd animittaü samàpadyante | bodhisatvàs tu tathatàvyatirekeõa nimittam apa÷anto nimittam evànimittaü pa÷yanty atas teùàü #<tajj¤ànamanasikàrabhàvitaü># | #<sattàrthe># ca nimitte #<pratyakùaü vikalpavibhu cocyate># | vikalpavibhutvalàbhàd yathàvikalpaü sarvàrthasamçddhitaþ |

tatvaü saücchàdya bàlànàm atatvaü khyàti sarvataþ |
tatvaü tu bodhisatvànàü sarvataþ khyàty apàsya tat || AMsa_19.53 ||

etena yathà #<bàlànàü># svarasenà#<tatvam># eva #<khyàti># nimittaü na #<tatvaü># tathatà | evaü #<bodhisatvànàü># svarasena tatvaü eva #<khyàty># nàtatvam ity upadar÷itaü |

akhyànakhyànatà j¤eyà asadarthasadarthayoþ |
à÷rayasya paràvçttir mokùo 'sau kàmacàrataþ || AMsa_19.54 ||

asadarthasya nimittasyà#<khyànatà># sadarthasya tathatàyàþ #<khyànatà à÷rayasya paràvçtter># veditavyà tayà hi tadakhyànaü ca | saiva #<mokùo># veditavyaþ | kiü kàraõaü | #<kàmacàrataþ># | tadà hi svatantro bhavati svacittava÷avartã prakçtyaiva nimittàsamudàcàràt |

anyonyaü tulyajàtãyaþ khyàty arthaþ sarvato mahàn |
antaràyakaras tasmàt parij¤àyainam utsçjet || AMsa_19.55 ||

idaü kùetrapari÷odhanopàye yathàbhåtaparij¤ànaü | bhàjanalokà#<rtho mahàn anyonyaü># vartamànas #<tulyajàtãyaþ khyàty># sa evàyam iti | sa caivaü khyànàd #<antaràyakaro># bhavati buddhakùetrapari÷uddhaye | #<tasmàd># antaràyakaraü #<parij¤àyainam utsçjed># evaü khyàtaü | aprameyavibhàge ÷lokaþ |

paripàcyaü vi÷odhyaü ca pràpyaü yogyaü ca pàcane |
samyaktvade÷anàvastu aprameyaü hi dhãmatàm || AMsa_19.56 ||

pa¤cavidhaü hi vastu bodhisatvànàm #<aprameyaü># | #<paripàcyaü># vastu satvadhàturvi÷eùeõa #<vi÷odhyaü># lokadhàtur bhàjanalokasaügçhãtaþ | #<pràpyaü># dharmadhàtuþ | #<paripàcanayogyaü># vineyadhàtuþ | #<samyagde÷anàvastu># vinayopàyadhàtuþ | de÷anàbalavibhàge dvau ÷lokau |

bodhisatvacittasya cotpàdo notpàdakùàntir eva ca |
cakùu÷ ca nirmalaü hãnam à÷ravakùaya eva ca || AMsa_19.57 ||
(#<Msa 171>#)
saddharmasya sthitir dãrghà vyutpatticchittibhogatà |
de÷anàyàþ phalaü j¤eyaü tatprayuktasya dhãmataþ || AMsa_19.58 ||

de÷anàyàü prayuktasya #<bodhisatvasyà>#ùñavidhaü #<de÷anàyàþ phalaü># veditavyaü | ÷rotçùu kecid bodhicittam #<utpàdayanti># | kecid #<anutpattika>#dharma#<kùàntiü># pratilabhante | kecid virajo vigata#<malaü># dharmeùu dharmeùu dharma#<cakùur># utpàdayanti #<hãna>#yànasaügçhãtaü | kecid #<à÷ravakùayaü># pràpnuvanti | #<saddharma÷># ca cira#<sthiti>#ko bhavati paraüparàdhàraõatayà | avyutpannànàm artha#<vyutpattir># bhavati | saü÷ayitànàü saü÷aya#<chedo># bhavati | vini÷citànàü saddharmasaü#<bhogo># bhavati anavadyo prãtirasaþ | mahàyànamahatvavibhàge dvau ÷lokaþ |

àlambanamahatvaü ca pratipatter dvayos tathà |
j¤ànasya vãryàrambhasya upàye kau÷alasya ca || AMsa_19.59 ||
udàgamamahatvaü ca mahatvaü buddhakarmaõaþ |
etan mahatvayogàd dhi mahàyànaü nirucyate || AMsa_19.60 ||

saptavidha#<mahatva>#yogàn #<mahàyànam># ity ucyate | #<àlambanamahatvenà>#pramàõavistãrõasåtràdidharmayogàt | pratipattimahatvena #<dvayoþ pratipatteþ># svàrthe paràrthe ca | #<j¤àna>#mahatvena dvayor j¤ànàtmapudgalanairàtmyasya dharmanairàtmyasya ca prativedhakàle | #<vãryàrambha>#mahatvena trãõi kalpàsaükhyeyàni sàtatyasatkçtyaprayogàt | #<upàyakau÷alya>#mahtvena saüsàràparityàgàsaükle÷ataþ | sam#<udàgamamahatvena># balavai÷àradyàveõikabuddhadharmasamudàgamàt | #<buddhakarma>#mahtvena ca punaþ punar abhisaübodhimahàparinirvàõasaüdar÷anataþ |

gotraü dharmàdhimukti÷ ca cittasyotpàdanà tathà |
dànàdipratipatti÷ ca nyàyàm àvakràntir eva ca || AMsa_19.61 ||
satvànàü paripàka÷ ca kùetrasya ca vi÷odhanà |
apratiùñhitanirvàõaü bodhiþ ÷reùñhà ca dar÷anàt dar÷anà || AMsa_19.62 ||

etena da÷avidhena vastunà kçtsnaü mahàyànaü saügçhãtaü | #<satvànàü paripàcanaü># bhåmipartiùñhitasya yàvat saptamyàü bhåmau veditavyaü | #<kùetra>#pari#<÷odhanam apratiùñhitanirvàõaü># càvinivartanãyàyàü bhåmau trividhàyàü | #<÷reùñhà bodhir># buddhabhåmau | tatraiva càbhisaübodhimahàparinirvàõasaü#<dar÷anà># | (#<Msa 172>#) ÷eùaü gatàrthaü | boshisatvavibhàge da÷a ÷lokàþ |

àdhimokùika eka÷ ca ÷uddhàdhyà÷ayiko 'paraþ |
nimitte cànimitte ca càry apy anabhisaüskçte |
bodhisatvà hi vij¤eyàþ pa¤caite sarvabhåmiùu || AMsa_19.63 ||

tatra #<nimittacàrã># dvitãyàü bhåmim upàdàya yàvat ùaùñhyàü | #<animittacàrã># saptamyàü | #<anabhisaüskàracàrã >#pareõa | ÷eùaü gatàrthaü |

kàmeùv asaktas trivi÷uddhakarmà krodhàbhibhåmyaü guõatatpara÷ ca |
dharme 'calas tatvagabhãradçùñir bodhau spçhàvàn khalu bodhisatvaþ || AMsa_19.64 ||

etena ùaópàramitàpratipattito mahàbodhipraõidhànata÷ ca bodhisatvalakùaõaü paridãpitaü |

anugraheccho 'nupaghàtadçùñiþ paropaghàteùv adhivàsaka÷ ca |
dhãro 'pramatta÷ ca bahu÷ruta÷ ca paràrthayuktaþ khalu bodhisatvaþ || AMsa_19.65 ||

19.65 comm. tatra #<dhãra># àrabdhavãryo duþkhair aviùàdàt | #<apramatto># dhyànasukheùv asaktaþ | ÷eùaü gatàrthaü |

àdãnavaj¤aþ svaparigraheùu bhogeùv asakto hy anigåóhavairaþ |
yogã nimitte ku÷alo 'kudçùñir adhyàtmasaüsthaþ khalu bodhisatvaþ || AMsa_19.66 ||


tatra #<bhogeùv asakto># yas tàn viàya pravrajati | #<nimittaku÷alaþ># ÷amathàdinimittatrayakau÷alyàt | #<adhyàtmasaüstho># mahàyànàvikampanàt | mahàyànaü hi bodhisatvànàm adhyàtmaü | ÷eùaü gatàrthaü |

dayànvito hrãguõasaüniviùño duþkhàdhivàsàt svasukheùv asaktaþ |
smçtipradhànaþ susamàhitàtmà yànàvikàryaþ khalu bodhisatvaþ || AMsa_19.67 ||

(#<Msa 173>#)
#<tatra smçtipradhàno># dhyànavàn smçtibalena cittasamàdhànàt | #<susamàhitàtmà># nirvikalpaj¤ànaþ | ÷eùaü gatàrthaü |

duþkhàpaho duþkhakaro na caiva duþkhàdhivàso na ca duþkhabhãtaþ |
duþkhàd vimukto na ca duþkhakalpo duþkhàbhyupetaþ khalu bodhisatvaþ || AMsa_19.68 ||

tatra #<duþkhàd vimukto># dhyànavàn kàmadhàtuvairàgyàd duþkhaduþkhatàmokùataþ | #<duþkhàbhyupetaþ># saüsàràbhyupagamàt | ÷eùaü gatàrthaü |

dharme rato 'dharmarataþ dharme 'rato 'dharmarataþ prakçtyà dharme jugupsã dharamàbhiyuktaþ |
dharme va÷ã dharmanirandhakàro dharmapradhànaþ khalu bodhisatvaþ || AMsa_19.69 ||

tatra #<dharme jugupsã># akùàntijugupsanàt | #<dharme va÷ã># samàpattau | #<dharmapradhàno># mahàbodhiparamaþ | dharma evàtra #<dharama># ukto vçttànuvçttyà | ÷eùaü gatàrthaü |

bhogàpramatto niyamàpramatto rakùàpramattaþ ku÷alàpramattaþ |
sukhàpramatto dharamàpramatto yànàpramatto khalu bodhisatvaþ || AMsa_19.70 ||

tatra #<rakùàpramattaþ># kùàntimàn svaparacittànurakùaõàt | #<dharmàpramatto># yathàbhåtadharmaj¤ànàt | ÷eùaü gatàrthaü |

vimànalajjas tanudoùalajja amarùalajjaþ parihàõilajjaþ |
vi÷àlavisàralajjas tanudçùñilajjaþ yànànyalajjaþ khalu bodhisatvaþ || AMsa_19.71 ||

tatra #<vimànalajjo># yo 'rthino na vimànayati | #<tanudoùalajjo># 'õumàtreùv avadyeùu bhyadar÷ã | tanudçùñilajjo dharmanairàtmyaprativedhã | ÷eùaü gatàrthaü | sarvair ebhiþ ÷lokaiþ paryàyàntareõa ùaópàramitàpratipattito mahàbodhipraõidhànata÷ ca bodhisatvalakùaõaü paridãpitaü |

ihàpi càmutra upekùaõena saüskàrayogena vibhutvalàbhaiþ |
÷amopasamaupade÷ena mahàphalena anugrahe vartati bodhisatvaþ || AMsa_19.72 ||

#<iha>#eva satvànàm anugrahe vartate dànena | #<amutra># ÷ãlenopapattivi÷eùaü pràpya | #<saüskàrayogene>#ti vãryayogena | #<mahàphalena>#-iti buddhatvena | ÷eùaü gatàrthaü | etena (#<Msa 174>#) ùaóbhiþ pàramitàbhir mahàbodhipraõidhànena ca yathà satvànugrahe bodhisatvo vartate tat paridãpitaü | bodhisatvasàmànyanàmavibhàge aùñau ÷lokàþ |

bodhisatvo mahàsatvo dhãmàü÷ caivottamadyutiþ |
jinaputro jinàdhàro vijetàtha jinàïkuraþ || AMsa_19.73 ||
vikràntaþ paramà÷caryaþ sàrthavàho mahàya÷àþ |
kçpàlu÷ ca mahàpuõya ã÷varo dhàrmikas tathà || AMsa_19.74 ||

etàni ùoóa÷a sarvabodhisatvànàm anvarthanàmàni sàmanyena |

sutatvabodhaiþ sumahàrthabodhaiþ sarvàvarthabodhair api nityabodhaiþ |
upàyabodhai÷ ca vi÷eùaõena tenocyate hetuna bodhisatvaþ || AMsa_19.75 ||

pa¤cavidhena bodhavi÷eùeõa bodhisatva ity ucyate | pudgalanairàtmyabodhena | sarvàkàrasarvàrthabodhena akùayàvabdhena parinirvàõasaüdar÷ane 'pi | yathàvidhenàyaü ca vinayopàyabodhena |

àtmànubodhàt tanudçùñibodhàd vicitravij¤aptivibodhata÷ ca |
sarvasya càbhåtavikalpabodhàt tenocyate hetuna bodhisatvaþ || AMsa_19.76 ||

atra puna÷ caturvidhabodhivi÷eùaü dar÷ayati cittamanovij¤ànabodhataþ | teùàü càbhåtaparikalpatvàvabodhataþ | tatra cittam àlayavij¤ànaü | manas tadàlambanam àtmadçùñyàdisaüyuktaü | vij¤ànaü ùaóvij¤ànakàyàþ

abodhabodhàd anubodhabodhàd abhàvabodhàt prabhavànubodhàt |
abodhabodhapratibodhata÷ ca tenocyate hetuna bodhisatvaþ || AMsa_19.77 ||

atra punaþ pa¤cavidhaü bodhavi÷eùaü dar÷ayati | avidyàbodhàt | vidyàbodhàt | parikalpitàdisvabhàvatrayabodhàc ca | tatràvabodhatvena bodhipratibodhàt pariniùpannasvabhàvabodho veditavyaþ |

anarthabodhàt paramàrthabodhàt sarvàvabodhàt sakalàrthabodhàt |
boddhavyabodhà÷rayabodhabodhàt tenocyate hetuna bodhisatvaþ || AMsa_19.78 ||

(#<Msa 175>#)
atra pa¤cavidhaü bodhivi÷eùaü dar÷ayati | paratantralakùaõabodhàt | pariniùpannabodhàt | sarvaj¤eyasarvàkàrabodhàt | bodhyavabodhatrimaõóalapari÷uddhibodhàc ca |

niùpannabodhàt padabodhata÷ ca garbhànubodhàt kramadar÷anasya |
bodhàd bhç÷aü saü÷ayahànibodhàt tenocyate hetuna bodhisatvaþ || AMsa_19.79 ||

tatra #<niùpannabodho># buddhatvaü | #<padabodho># yena tuùitabhavane vasati | #<garbhànubodho># yena màtuþ kukùim avakràmati | #<kramadar÷ane bodho># yena garbhàn niùkramaõaü kàmaparibhogaü pravrjyàü duùkaracaryàm abhisaübodhiü ca dar÷ayati | #<bhç÷aü saü÷ayahànibodho># yena sarvasaü÷ayachedàya satvànàü dharmacakraü pravartayati |

làbhã hy alàbhã dhãsaüsthita÷ ca boddhànuboddhà pratide÷aka÷ ca |
nirjalpabuddhir hatamànamànã hy apakkasaüpakkamati÷ ca dhãmàn || AMsa_19.80 ||

atraikàda÷avidhenàtãtàdinà bodhena bodhisatvaþ paridãpitaþ | tatra #<làbhã alàbhã dhãsaüsthita÷ cà>#tãtànàgatapratyutpannair yathàkramaü | #<boddhà># svayaübodhàt | #<anuboddhà># parato bdhàt etenàdhyàtmikabàhyaü bodhaü dar÷ayati | #<pratide÷ako nirjalpabuddhir># ity audàrikasåkùmaü | #<mànã hatamànã>#ti hãnapraõãtaü | #<apakkasaüpakkamati÷ ce>#ti dåràntikaü bodhaü dar÷yati |

mahàyànasåtràlaükàre guõàdhikàraþ ekonaviü÷atitamaþ samàptaþ


CHAPITRE XX-XXI
viü÷atitamaþ ekaviü÷atitama÷ càdhikàraþ

liïgavibhàge dvau ÷lokau |

anukampà priyàkhyànaü dhãratà muktahastatà |
gambhãrasaüdhinirmokùo liïgàny etàni dhãmatàü || AMsa_20-21.1 ||
parigrahe 'dhimuktyàptàvakhede dvayasaügrahe |
à÷ayàc ca prayogàc ca vij¤eyaü liïgapa¤cakaü || AMsa_20-21.2 ||

tatra prathamena ÷lokena pa¤ca bodhisatvaliïgani dar÷ayati | dvitãyena teùàü (#<Msa 176>#) karma samàsasaügrahaü ca | tatrà#<nukampà># bodhicittena satvaparigrahàrthaü #<priyàkhyànaü># satvànàü buddha÷àsanàdhimuktilabhàrthaü #<dhãratà># duùkaracaryàdibhir akhedàrthaü #<muktahastatà gambhãrasaüdhinirmokùaõaü># ca dvayena saügrahàrtham àmiùeõa dharmeõa yathàkramaü | eùàü pa¤cànàü #<liïgànàü># anukampà à÷ayato veditavyà | ÷eùàõi #<prayogataþ># | gçhipravrajitapakùavibhàge trayaþ ÷lokaþ |

bodhisatvà hi satataü bhavanta÷ cakravartinaþ |
prakurvanti hi satvàrthaü gçhiõaþ sarvajanmasu || AMsa_20-21.3 ||
àdànalabdhà pravrajyà dharmatopagatà parà |
nidar÷ikà ca pravrajayà dhãmatàü sarvabhåmiùu || AMsa_20-21.4 ||
aprameyair guõair yuktaþ pakùaþ pravrajitasya tu |
gçhiõo bodhisatvàd dhi yatis tasmàd vi÷iùyate || AMsa_20-21.5 ||

etena ÷lokena yàdç÷e #<gçha>#pakùe sthito bodhisatvaþ #<satvàrthaü># karoti tatparidãpitaü | dvitãyena yàdç÷e pravrajitapakùe | tatra trividhà #<pravrajyà># veditavyà | samàdànalabdhà | #<dharmatà>#labdhà | nidar÷akà ca nirmàõaiþ | tçtãyena gçhapakùàt pravrajitapakùasya #<vi÷eùaþ># paridãpitaþ | adhyà÷ayavibhàge ÷lokaþ ùaópàdaþ |

paratreùñaphalecchà ca ÷ubhavçttàv ihaiva ca |
nirvàõecchà ca dhãràõàü satveùv à÷aya iùyate |
a÷uddha÷ ca vi÷uddha÷ ca suvi÷uddhaþ sarvabhåmiùu || AMsa_20-21.6 ||


etena samàsataþ pa¤cavidho 'dhyà÷ayaþ paridãpitaþ | sukhàdhyà÷ayaþ | #<paratreùñaphalecchà># hitàdhyà÷ayaþ #<ihaiva># ku÷alapravçttãcchà #<nirvàõecchà># tadubhayàhyà÷aya eveti nànyo veditavyaþ | #<a÷uddhà>#dikàs trayo 'dhyà÷ayà apraviùñànàü | #<bhåmi>#praviùñànàü | avinivartanãyabhåmipràptànàü ca yathàkramaü veditavyàþ | parigrahavibhàge ÷lokaþ |

praõidhànàt samàc cittàd àdhipatyàt parigrahaþ |
gaõasya karùaõatvàc ca dhãmatàü sarvabhåmiùu || AMsa_20-21.7 ||

caturvidhaþ satvaparigraho bodhisatvànàü #<praõidhànaparigraho># veditavyo bodhicittena sarvasatvaparigrahaõàt | #<samacittatàparigraha># àtmaparasamatàlàbhàd abhisamayakàle | (#<Msa 177>#) #<àdhipatyaparigrahaþ># svàmibhåtasya yeùàm asau svàmã | | #<gaõa>#pari#<karùaõaparigraha÷># ca ÷iùyagaõopàdànàt | upapattivibhàge ÷lokaþ |

karmaõa÷ càdhipatyena praõidhànasya càparà |
samàdhe÷ ca vibhutvasya cotpattir dhãmatàü matà || AMsa_20-21.8 ||

caturvidhà bodhisatvànàm upapattiþ #<karmàdhipatyena># yàdhimukticaryàbhåmisthitànàü karmava÷enàbhipretasthàno#<papattiþ praõidhànava÷ena># yà bhåmipraviùñànàü sarvastavaparipàcanàrthaü tiryagàdihãnasthàno#<papattiþ># | #<samàdhy>#àdhipatyena yà dhyànàni vyàvartya kàmadhàtàv #<upapattiþ># | #<vibhutvà>#dhipatyena yà nirmàõais tuùitabhavanàdyupapattisaüdar÷anàt | vihàrabhåmivibhàge triü÷at ÷lokaþ |

lakùaõàt pudgagalàc chikùàskandhaniùpattiliïgataþ |
nirukteþ pràptita÷ caiva vihàro bhåmir eva ca || AMsa_20-21.9 ||

lakùaõavibhàgam àrabhya pa¤ca ÷lokàþ |

÷ånyatà paramàtmasya karmanà÷e vyavasthitiþ |
vihçtya sasukhair dhyànair janma kàme tataþ param || AMsa_20-21.10 ||
tata÷ ca bodhipakùàõàü saüsàre pariõàmanà |
vinà ca cittasaükle÷aü satvànàü paripàcanà || AMsa_20-21.11 ||
upapattau ca saücitya saükle÷asyànurakùaõà |
ekàyanapatha÷liùñà 'nimittaikàntikaþ pathaþ || AMsa_20-21.12 ||
animitte 'py anàbhogaþ kùetrasya ca vi÷odhanà |
satvapàkasya niùpattir jàyate ca tataþ param || AMsa_20-21.13 ||
samàdhidhàraõãnàü ca bodhe÷ caiva vi÷uddhatà |
etasmàc ca vyavasthànàd vij¤eyaü bhåmilakùaõam || AMsa_20-21.14 ||

ekàda÷a vihàrà ekàda÷a bhåmayaþ | teùàü lakùaõaü | prathamàyàü bhåmau #<parama÷ånyatà>#bhisamaye lakùaõaü pudgalanairàtmyàbhisamayàt | dvitãyàõàü #<karmaõàm># vipra#<nà÷avyavasthànaü># ku÷alàku÷alakarmapathatatphalavaicitryaj¤ànàt | tçtãyàyàü sàti÷aya#<sukhair># bodhisatva#<dhyànair vihçtyà>#parihãnasyaiva tebhyaþ #<kàma>#dhàtàv upapattiþ | caturthyà bodhipakùabahulavihàriõo 'pi #<bodhipakùàõàü saüsàre pariõàmanà># | pa¤camyàü caturàryasatyabahulavihàritayà #<vinà>#tamana÷ #<cittasaükle÷ena satvànàü paripàcanàyàü># nànà÷àstra÷ilpapraõayanàt | ùaùñyàü prãtyasamutpàdabahulavihàritayà (#<Msa 178>#) #<saücityabhavopapattau >#tatra #<saükle÷asyànurakùaõà># | saptamyàü mi÷ropami÷ratvenai#<kàyanapathasyà>#÷liùñsya #<÷liùña ànimittaikàntiko># màrgaþ | aùñamyàü #<animitte 'py anàbhogo># nirabhisaüskàra-animittavihàritvàd buddha#<kùetravi÷odhanà># ca | navayàü pratisaüvidva÷itayà #<satvapàkaniùpattiþ># sarvàkàraparipàcanasàmarthyàt | da÷amyàü #<samàdhi>#mukhànàü #<dhàraõã>#mukhànàü #<ca vi÷uddhatà># | ekàda÷yaü buddha#<bhåmau># bodhivi÷uddhatà #<lakùaõàü># sarvaj¤eyàvaraõaprahàõàt | bhåmiùñhe ca pudgalavibhàgam àrabhya dvau ÷lokau |

vi÷uddhadçùñiþ suvi÷uddha÷ãlaþ samàhito dharmavibhåtamànaþ |
saütànasaükle÷avi÷uddhibhede nirmàõa ekakùaõalabdhabuddhiþ || AMsa_20-21.15 ||
upekùakaþ kùetravi÷odhaka÷ ca syàt satvapàke ku÷alo maharddhiþ |
saüpårõakàya÷ ca nidar÷ane ca ÷akto 'bhiùiktaþ khalu bodhisatvaþ || AMsa_20-21.16 ||

da÷asu bhåmiùu da÷a bodhisatvà vyavasthàpyate | prathamàyàü #<vi÷uddhadçùñiþ># pudgaladharmadçùñipratipakùaj¤ànalàbhàt | dvitãyàyàü #<suvi÷uddha÷ãlaþ># såkùmàpattiskhalitasamudàcàrasyàpy abhàvàt | tçtãyàyàü #<samàhito># bhavaty acyutadhyànasamàdhilàbhàt | caturthyà #<dharmavibhåtamànaþ># såtràdidharmanànàtvamànasya vibhåtatvàt | pa¤camyàü #<saütànabhede nirmàõo># da÷abhi÷ città÷aya#<vi÷uddhi>#samatàbhiþ sarvasaütànasamatàprave÷àt | ùaùñyàü #<saükle÷a>#vyavadàna#<bhede nirmàõaþ># pratãtyasamutpàdatathatàbahulavihàritayà kçùõa÷uklapakùàbhyàü tathatàyàþ saükle÷vyavadànàdar÷anàt | prakçtivi÷uddhitàm upàdàya | saptamyàm #<ekakùaõalabdhabuddhir># nirnimittavihàrasàmarthyàt pratipakùaõaü saptatriü÷ad bodhpakùabhàvanàtaþ | aùñamyàm #<upekùakaþ kùetravi÷odhaka÷ cà>#nàbhoganirnimittavihàritvàd mi÷ra-upami÷raprayogata÷ càvinivartanãyabhåmipraviùñair bodhisatvaiþ | navamyàü #<satva>#pari#<pàkaku÷alaþ># pårvavat | da÷amyàü bodhisatvabhåmau bodhisatvo #<maharddhi>#ka÷ ca vyavasthàpyate mahàbhij¤àlàbhàt | #<saüpårõakàya÷ cà>#pramàõasamàdhidhàraõãmukhasphuraõàd à÷rayasya #<nidar÷ane ca ÷akto># vyavasthàpyate tuùitabhavanavàsàdinirmàõanidar÷anàt | #<bhiùikta÷># ca buddhatve sarvabuddhebhyas tatràbhiùekalàbhàt | ÷ikùàvyavasthànam àrabhya pa¤ca ÷lokaþ |

dharmatàü pratividhyeha adhi÷ãle 'nu÷ikùaõe |
adhicitte 'py adhipraj¤e praj¤à tu dvayagocarà || AMsa_20-21.17 ||
dharmatatvaü tadaj¤ànaj¤ànàd yà vçttir eva ca |
praj¤àyà gocaras tasmàd dvibhåmau tadvyavasthitiþ || AMsa_20-21.18 ||
(#<Msa 179>#)
÷ikùàõàü bhàvanàyà÷ ca phalam anyac caturvidham |
animittasasaüskàro vihàraþ prathamaü phalam || AMsa_20-21.19 ||
sa evànabhisaüskàro dvitãyaü phalam iùyate |
kùetra÷uddhi÷ ca satvànàü pàkaniùpattir eva ca || AMsa_20-21.20 ||
samàdhidhàraõãnàü ca niùpattiþ paramaü phalaü |
caturvidhaü phalaü hy etat caturbhåmisamà÷ritam || AMsa_20-21.21 ||

prathamàyàü bhåmau #<dharmatàü pratividhya># dvitãyàyàm #<adhi÷ãlaü ÷ikùate># |tçtãyàyàm #<adhicittaü># | caturthopa¤camãùaùñãùv #<adhipraj¤aü># | bodhipakùasaügçhãtà hi #<praj¤à># caturthàü bhåmau | sà punar #<dvayagocarà># bhåmidvaye | dvayaü punar #<dharmatatvaü># ca duþkhàdisatyaü | #<tadaj¤ànaj¤ànà>#dikà ca #<vçttir># anulomaþ partãtyasamutpàdaþ | tadaj¤ànàdikà hi vçttir avidyàdikà | tajj¤ànàdikà ca vçttir vidyàdikà | #<tasmàd bhåmidvaye># 'py adhi#<praj¤àvyavasthànaü># | ataþ paraü #<caturvidhaü># ÷ikùà#<phalaü caturbhåmisamà÷ritaü># veditavyaü yathàkramaü | tatra dvitãyaü phalaü sa evà#<nimitto># vihàro #<'nabhisaüskàraþ kùetra÷uddhi÷ ca># veditavyaü | ÷eùaü gatàrthaü | skandhavyavasthànam àrabhya dvau ÷lokau |

dharmatàü pratividhyeha ÷ãlaskandhasya ÷odhanà |

samàdhipraj¤àskandhasya tata årdhvaü vi÷odhanà || AMsa_20-21.22 ||
vimuktimuktij¤ànasya tadanyàsu vi÷odhanà |
caturvidhàd àvaraõàt pratighàtàvçter api || AMsa_20-21.23 ||

tad anyàsv iti saptamyàü yàvad buddhabåmàv abhayor #<vimuktivimuktij¤ànayor vi÷odhanà># | sà punar vimukti÷ #<caturvidha>#phalàvaraõàc ca veditavyà #<pratighàtàvaraõàc># ca buddhabhåmau | yenànyeùàü j¤eye j¤ànaü pratihanyate | buddhànàü to tadvimokùàt sarvatràpratihataü j¤ànaü | ÷eùaü gatàrthaü | niùpattivyavasthànam àrabhya trayaþ ÷lokaþ |
aniùpannà÷ ca niùpannà vij¤eyàþ sarvabhåmayaþ |
niùpannà apy aniùpannà niùpannà÷ ca punar matàþ || AMsa_20-21.24 ||
niùpattir vij¤eyà yathàvyavasthànamanasikàreõa |
tatkalpanatàj¤ànàd avikalpanayà ca tasyaiva || AMsa_20-21.25 ||
bhàvanà api niùpattir acintyaü sarvabhåmiùu |
pratyàtmavedanãyatvàt buddhànàü viùayàd api || AMsa_20-21.26 ||

(#<Msa 180>#)
tatràdhimukticaryàbhåmir #<aniùpannà># ÷eùà #<niùpannà># ity etàþ #<sarvabhåmayaþ># | #<niùpannà api># punaþ saptamà#<niùpannàþ># ÷eùà #<niùpannà># nirabhisaüskàravàhitvàt | yat #<punaþ># pramuditàdibhåmir niùpannà pårvamuktà tatra #<niùpattir yathàvyavasthàpita>#bhåmi#<manasikàreõa># |tasya bhåmivyavasthànasya #<kalpanà>#màtra#<j¤ànàt># tad #<avikalpanà ca># ca veditavyà | yadà tadbhåmivyavasthànaü kalpanàmàtraü jànãte | tad pai ca kalpanàmàtraü na vikalpayaty evaü gràhyagràhakàvikalpaj¤ànalàbhàd bhåmipariniùpattir uktà bhavati | api ca khalu bhåmãnàü #<bhàvanà># ca #<niùpatti÷># cobhayam #<acintyaü sarvabhåmiùu># | tathà hi tad bodhisatvànàü #<pratyàtmavedanãyaü buddhànàü># ca #<viùayo># nànyeùàü | bhåmipratiùñhasya liïgavibhàgam àrabhya dvau ÷lokau |

adhimuktir hi sarvatra sàlokà liïgam iùyate |
alãnatvam adãnatvam aparapratyayàtmatà || AMsa_20-21.27 ||
prativedha÷ ca sarvatra sarvatra samacittatà |
aneyànunayopàyaj¤ànaü maõóalajanma ca || AMsa_20-21.28 ||

etadbhåmipraviùñasya bodhisatvasya da÷avidhaü liïgaü sarvàsu bhåmiùu veditavyaü | yàü bhåmiü praviùñas tatra #<sàloko># yàü na praviùñas tatrà#<dhimuktir># ity etad ekaü #<liïgaü># | #<alãnatvaü># parmodàragambhãreùu dharmeùu | #<adãnatvaü># duùkaracaryàsu | #<aparapratyayatvaü># svasyàü bhåmau | sarvabhåmi#<prativedha÷ ca># tad abhinirhàrakau÷alyataþ sarvasatveùv àtma#<samacittatà># | #<aneyà># varõàvarõa÷abdàbhyàü | an#<anunaya÷># cakravartãtyàdisaü pattiùu | #<upàya>#kau÷alyam anupalambhas tasya buddhatvopàyaj¤ànàt | buddhaparùan#<maõóaleùu># copapattiþ sarvakàlam ity etàni aparàõi liïgàni bodhisatvasya | bhåmiùu pàramitàlàbhaliïgavibhàge dvau ÷lokau |

nàcchando na ca lubdhahrasvahçdayo na krodhano nàlaso nàmaitrãkaråõà÷ayo na kumatiþ kalpair vikalpair hataþ |
no vikùiptamatiþ sukhair na ca hato duþkhair na và vyàvartate satyaü mitram upà÷ritaþ ÷rutaparaþ påjàparaþ ÷àstari || AMsa_20-21.29 ||
sarvaü puõyasamuccayaü suvipulaü kçtvànyasàdhàraõaü saübodhau pariõàmayaty aharaharyo hy uttamopàyavit |
(#<Msa 181>#)
jàtaþ svàyatane sadà ÷ubhakaraþ krãóaty abhij¤àguõaiþ sarveùàm uparisthito guõanidhir j¤eyaþ sa buddhàtmanaþ || AMsa_20-21.30 ||

da÷apàramitàlàbhino bodhisatvasya ùoóa÷avidhaü liïgaü dar÷ayati | ùoóa÷avidaü liïgaü | sadà pàramitàpratipatti#<cchandenà>#virahitatvaü | ùaópàramitàvipakùai÷ ca rahitatvaü pratyekaü | anyayànamanasikàreõà#<vikùiptatà># | saüpatti#<sukheùv># asaktatà | vipattiduùkaracaryà#<duþkhaiþ># prayogànirvartità | kalyàõa#<mitrà÷rayaþ># | #<÷rutaparatvaü># ÷àstç#<påjàparatvaü># | samyak#<pariõàmanà># upàyakau÷alyapàramitayà | #<svàyatano>#papattiþ praõidhànapàramitayà buddhabodhisatvàvirahitasthànopapatteþ | #<sadà÷ubhakaratve># balapàramitayà tadvipakùadharmàvyavakaraõàt | #<abhij¤àguõakrãóaõaü># ca j¤ànapàramitayà | tatra #<maitrã># vyàpàdapraipakùaþ sukhopasaühàrà#<÷ayaþ># | #<karuõà># vihiüsàpratipakùo duþkhàpagamà#<÷ayaþ># | svabhàvakalpanaü #<kalpaþ># | vi÷eùakalpanaü #<vikalpo># veditavhaþ | tatraivànu÷aüsavibhàge ÷lokaþ |

÷amathe vipa÷yanàyàü ca dvayapa¤càtmako mataþ |
dhãmatàm anu÷aüso hi sarvathà sarvabhåmiùu || AMsa_20-21.31 ||

tatraiva pàramitàlàbhe #<sarvabhåmiùu># bodhisatvànàü sarvaprakàro #<'nu÷aüsaþ># | pa¤cavidho veditavyaþ | pratikùaõaü sarvaduaùñhulyà÷rayaü dràvayati | nànàtvasaüj¤àvigatiü dharmàràmaratiþ pratilabhate | aparicchinnàkàraü ca sarvato 'pramàõaü dharmàvabhàsaü saüjànãte | avikalpitàni càsya vi÷uddhibhàgãyàni nimittàni samudàcaranti | dharmakàyaparipåripariniùpattaye ca uttaràd uttarataraü hetusaüparigrahaü karoti | tatra prathamadvitãyau #<÷amatha>#pakùe veditavyaü | tçtãyacaturthau #<vipa÷yanà>#pakùe | ÷eùam ubhayapakùe | bhåminiruktivibhàge nava ÷lokaþ |

pa÷yatàü bodhim àsannàü satvàrthasya ca sàdhanaü |
tãvra utpadyate modo mudità tena kathyate || AMsa_20-21.32 ||

atra na kiücid vyàkhyeyaü |

dauþ÷ãlyàbhogavaimalyàd vimalà bhåmir ucyate |

(#<Msa 182>#)
#<dauþ÷ãlyam># alasyànyayànamanasikàram alasya càtikramàd #<vimale>#ty ucyate | tasmàt tarhy asmàbhis tulyàbhinirhàre sarvàkàrapari÷odhanàbhinirhàra eva yogaþ karaõãya iti vacanàt |

mahàdharmàvabhàsasya karaõàc ca prabhàkarã || AMsa_20-21.33 ||

tathà hi tasyàü samàdhibalenàpramàõadharmaparyeùaõadhàraõàt mahàntaü dharmàvabhàsaü pareùàü karoti |

arcirbhåtà yato dharmà bodhipakùàþ pradàhakàþ |
arciùmatãti tadyogàt sà bhåmir dvayadàhataþ || AMsa_20-21.34 ||

sà #<bodhipakùà>#tmikà prj¤à dvayadahanapratyupasthànà tasyàü bàhulyena | dvayaü punaþ kle÷àvaraõaü j¤eyàvaraõaü càtra veditavyaü |

satvànàü paripàka÷ ca svacittasya ca rakùaõà |
dhãmadbhir jãyate duþkhaü durjayà tena kathyate || AMsa_20-21.35 ||


tatra #<satvaparipàkà>#bhiyukto 'pi na saükli÷yate | satvaviprattipattyà tac cobhayaü duùkaratvàd #<durjayaü># |

àbhimukhyàd dvayasyeha saüsàrasyàpi nirvçteþ |
uktà hy abhimukhã bhåmiþ praj¤àpàramità÷rayàt || AMsa_20-21.36 ||

sà hi #<praj¤àpàramità÷rayeõa># #<nirvàõasaüsàrayor># apratiùñhànàt #<saüsàranirvàõayor abhimukhã>#

ekàyanapatha÷leùàd bhåmir dåraügamà matà |

#<ekàyanapathaþ># pårvaü nirdiùñas tadupa#<÷leùatvàt dåraü gatà># bhavati prayogapayantagamanàt |

dvayasaüj¤àvicalanàd acalà ca nirucyate || AMsa_20-21.37 ||

#<dvàbhyàü saüj¤àbhyàü avicalanàt># nimittasaüj¤ayà animittàbhogasaüj¤ayà ca |

pratisaüvinmatisàdhutvàd bhåmiþ sàdhumati matà |

(#<Msa 183>#)
#<pratisaüvinmateþ sàdhutvàd># iti pradhànatvàt |

dharmameghà dvayavyàpter dharmàkà÷asya meghavat || AMsa_20-21.38 ||

#<dvayavyàpter># ity samàdhimukhadhàraõãmukhavyàpanàn meghenevà#<kà÷a>#sthàlãyasyà÷rayasaüniviùñasya ÷rutadharmasya #<dharmameghe>#ty ucyate |

vividhe ÷ubhanirhàre ratyà viharaõàt sadà |
sarvatra bodhisatvànàü vihàrabhåmayo matàþ || AMsa_20-21.39 ||

#<vividha>#ku÷alàbhi#<nirhàra>#nimittaü #<sadà sarvatra ratyà viharaõàd bodhisatvànàü bhåmayo vihàrà># ity ucyante |

bhåyo bhåyo 'mitàsv àsu årdhvaügamanayogataþ |
bhåtàmitàbhayàrthàya ta eveùñà hi bhåmayaþ || AMsa_20-21.40 ||

#<bhåyo bhåyo 'mitàsv àsu årdhvaügamanayogàd bhåtàmitàbhayàrthàya ta eva># vihàràþ punar #<bhåmaya># ucyante | #<amitàsv># iti da÷asu bhåiùu ekaikasyàpramàõatvàt | #<årdhvaügamanayogàd># iti uparibhåmigamanayogàt | #<bhåtàmitàbhayàrtham># ity amitànàü bhåtànàü bhayaprahàõàrthaü | pràptivihàre ÷lokaþ |

bhåmilàbhebho 'dhimukte÷ ca cariteùu ca vartanàt |
prativedhàc ca bhåmãnàü niùpatte÷ ca caturvidhaþ || AMsa_20-21.41 ||

caturvidho bhåmãnàü làbhaþ | #<adhimuktilàbho># yathoktàdhimuktito 'dhimukticaryàbhåmau | caritalàbho da÷asu dharma#<cariteùu># ca #<vartanàt># tasyàm eva | parmàrtha#<prativedhato># ca #<bhåmi>#prave÷e | #<niùpatti>#làbha÷ cànvinivartanãyabhåmiprave÷e | caryàvibhàge ÷lokaþ ùaópàdaþ |

mahàyàne 'dhimuktànàü hãnayàne ca dehinàü |
dvayor àvarjanàrthàya vinayàya ca de÷itàþ |
caryà÷ catasro dhãràõàü yathàsåtrànusàrataþ || AMsa_20-21.42 ||

tatra pàramitàcaryà #<mahàyànàdhimuktànàü># arthe de÷ità | bodhisatvacaryà ÷ràvakapratyekabuddhayànàdhimuktànàü | abhij¤àcaryà #<dvayor># api mahàyànahãnayànàdhimuktayoþ prabhàveõà#<varjanàrthaü># | satvaparipàkacaryà dvayor eva paripàcanàrthaü | (#<Msa 184>#) paripàcanaü hy atra #<vinayanaü># ca de÷itàþ | buddhaguõavibhàge bahavaþ ÷lokàþ | apramàõavibhàge tad buddhastotram àrabhhyaikaþ |

anukampakasatveùu saüyogavigamà÷aya |
aviyogà÷aya saukhyahità÷aya namo 'stu te || AMsa_20-21.43 ||

#<anukampakatvaü satveùu># saüdar÷itaü | sukhà÷ayatvaü punaþ sukhasaüyogaà÷ayatvena maitryà | duþkhaviyogà÷ayatvena ca kàruõayà | #<sukhàviyogà÷ayatvena># ca muditayà | #<hità÷aya>#tvam upekùayà | sà punar niþkle÷atà÷ayalakùaõà veditavyà | vimokùàbhibhvàyatanakçtsnàyatanavibhàge ÷lokaþ |

sarvàvaraõanirmukta sarvalokàbhibhå mune |
j¤ànena j¤eyaü vyàptaü te muktacitta namo 'stu te || AMsa_20-21.44 ||

atra vimokùavi÷eùaü bhagavataþ #<sarva>#kle÷aj¤eyà#<varaõanirmukta>#tayà dar÷ayati | abhibhvàyatanavi÷eùaü #<sarvalokàbhibhå>#tvena svacittava÷avartanàd yatheùñàlambananirmàõapariõàmanatàdhiùñhànataþ | kçtsnàyatanavi÷eùaü sarva#<j¤eyaj¤ànenà>#vyàghàtataþ | ata eva vimokùàdiguõavipakùamuktatvàt #<muktacittaþ># | araõàvibhàge ÷lokaþ |

a÷eùaü sarvasatvànàü sarvakle÷avinà÷aka |
kle÷aprahàraka kliùñasànukro÷a namo 'stu te || AMsa_20-21.45 ||

atràvaraõà#<÷eùaü># bhagavataþ #<sarvasatvakle÷a>#vinayanàd utpàditakle÷eùv api ca tatkle÷apratipakùavighànàt kliùñajanànukampayà saüdar÷ayati | anye hy araõàvihàriõaþ satvànàü kasyacid eva tadàlambanasya kle÷asyotpattipratyayamàtraü pratiharanti | na tu kle÷asaütànàd apanayanti | praõidhij¤ànavi÷eùe ÷lokaþ |

anàbhoga niràsaïga avyàghàta samàhita |
sadaiva sarvapra÷nànàü visarjaka namo 'stu te || AMsa_20-21.46 ||

atra pa¤cabhir àkàrair praõidhij¤ànavi÷eùaü bhagavataþ saüdar÷ayati | #<anàbhoga>#saümukhãbhàvataþ | #<niràsaïga>#saümukhãbhàvataþ | sarvaj¤eyà#<vyàghàtataþ># | #<sadà samàhita>#tvataþ | (#<Msa 185) s>#arvasaü÷ayachedanata÷ ca satvànàü | anye hi praõidhj¤ànaü saümukhãkurvanti | na càsaktaü samàpattiprave÷àpekùatvàt | na càvyàhataü prade÷aj¤ànàt | na ca sadà samàhità bhavanti | na ca sarvasaü÷ayàü÷ chindanti | pratisaüvidvibhàge ÷lokaþ |

à÷raye 'thà÷rite de÷ye vàkye j¤àne ca de÷ike |
avyàhatamate nityaü sude÷ika namo 'stu te || AMsa_20-21.47 ||

atra samàsato yac ca de÷yate yena de÷yate tatra #<nityam avyàhatamati>#tvenabhagavata÷ catasraþ pratisaüvido de÷itàþ | tatra dvayaü de÷yate #<à÷raya÷># ca dharmaþ | tadà#<÷rita÷># càrthaþ | dvayena de÷yate #<vàcà j¤ànena ca># | #<sude÷ika>#tvena tàsàü karma saüdar÷itaü | abhij¤àvibhàge ÷lokaþ |

upetya vacanais teùàü carij¤a àgatau gatau |
niþsàre caiva satvànàü svavavàda namo 'stu te || AMsa_20-21.48 ||

atra ùaóbhir abhij¤àbhiþ samyagavavàdatvaü bhagavato dar÷itaü | #<upetya># vineyasakà÷am çddhyabhij¤ayà | #<teùàü># bhàùayà divya÷rotràbhij¤ayà cittacaritraü j¤àtvà cetaþparyàyàbhij¤ayà yathà pårvàntàd ihà#<gatir># yathà ca saüsàràn #<niþsàraõaü># | tatrà#<vavàdaü># dadàty ava÷iùñàbhistotçbhir abhij¤àbhir yathàkramaü | lakùaõànuvya¤janavibhàge ÷lokaþ |

satpauruùyaü prapadyante tvàü dçùñvà sarvadehinaþ |
dçùñamàtràt prasàdasya vidhàyaka namo 'stu te || AMsa_20-21.49 ||

atra lakùaõànuvya¤janànàü bhagavati mahàpuruùatvasaüpratyayena #<dar÷anamàtràt prasàda>#janakatvaü karma saüdar÷ayitaü | pari÷uddhivibhàge ÷lokaþ |

àdànasthànasaütyàganirmàõapariõàmane |
samàdhij¤ànava÷itàmanupràpta namo 'stu te || AMsa_20-21.50 ||

atra bhagavata÷ caturvidhayà va÷itayà sarvàkàrà÷ catasraþ pari÷uddhayaþ paridãpitàþ | (#<Msa 186>#) à÷rayapari÷uddhir àtmabhàvasyà#<dànasthànatyàga>#va÷itayà | àlambanapari÷uddhir #<nirmàõapariõàmana>#va÷itayà | cittapari÷uddhiþ sarvàkàra#<samàdhi>#va÷itayà | praj¤àpari÷uddhiþ sarvàkàra#<j¤ànava÷itayà># | balavibhàge ÷lokaþ |

upàye ÷araõe ÷uddhau satvànàü vipravàdane |
mahàyàne ca niryàõe màrabha¤ja namo 'stu te || AMsa_20-21.51 ||

atra caturùv artheùu satvànàü #<vipravàdanaya># #<màro># yas tad#<bha¤ja>#katvena bhagavato da÷ànàü balànàü karma saüdar÷itaü | yad utasugatidurgatigamanàdy#<upàya>#vipravàdane | a÷araõe devàdiùu #<÷araõa>#vipravàdane | sà÷rava÷uddhimàtreõa #<÷uddhi>#vipravàdane | #<mahàyànaniryàõa>#vipravàdane ca | sthànàsthànaj¤ànabalena hi bhagavàn prathame 'rthe #<màrabha¤ja>#ko veditavyaþ | karmavipàkaj¤ànabalena dvitãye | dhyànavimokùasamàdhisamàpattij¤ànabalena tçtãye | indriyaparàparatvàdij¤ànabalena caturthe | hãnànãndriyàdãni varjayitvà ÷reùñhasaüniyojanàt | vai÷àradyavibhàge ÷lokaþ |

j¤ànaprahàõaniryàõavighnakàrakade÷ika |
svaparàrthe 'nyatãrthyànàü niràdhçùya namo 'stu te || AMsa_20-21.52 ||

atra #<j¤ànaprahàõakàraka>#tvena #<svàrthe># | #<niryàõavighnade÷ika>#tvena ca #<paràrthe># | #<niràdhçùya>#tvàd #<anyatãrthyair># bhagavato yathàkramaü caturvidhaü vai÷àradyam udbhàvitaü | àrakùasmçtyupasthànavibhàge ÷lokaþ |

vigçhyavaktà parùatsu dvayasaükle÷avarjita |
niràrakùa asaümoùa gaõakarùa namo 'stu te || AMsa_20-21.53 ||

anena trãõy arakùàõi trãõi ca smçtyupasthànàni bhagavataþ paridãpitàni | teùàü ca karma #<gaõa>#pari#<karùa>#katvaü | tair hi yathàkramaü #<vigçhyavaktà># ca bhavati #<parùatsu niràrakùa>#tvàt | #<dvayasaükle÷avarjita÷># cànunayapratighàbhàvàd | #<asaümoùa>#tayà sadàbhåyasthitasmçtitvàt | vàsanàsamudghàtavibhàge ÷lokaþ |

càre vihàre sarvatra nàsty asarvaj¤aceùñitaü |
sarvadà tava sarvaj¤a bhåtàrthika namo 'stu te || AMsa_20-21.54 ||

anena #<càre vihàre># và #<sarvatra># sarvadà và#<sarvaj¤aceùñita>#syàbhàvàt bhagavataþ | (#<Msa 187>#) sarvakle÷avàsanàsammudghàtaþ paridãpitaþ | asarvaj¤o hi kùãõakle÷o 'py asamudghàtitatvàd vàsanàyà ekadà bhràntena hastinà sàrdhaü samàgacchati bhràntena rathenety evamàdikam #<asarvaj¤aceùñitaü># karoti | yathoktaü màõóavyasåte | tac ca #<bhåtàrthasarvaj¤a>#tvaü nàsti | asaümoùatàvibhàge ÷lokaþ |

sarvasatvàrthakçtyeùu kàlaü tvaü nàtivartase |
abandhyakçtya satatam asaümoùaþ namo 'stu te || AMsa_20-21.55 ||

anena yasya #<satva>#sya yo #<'rthaþ># karaõãyo yasmin #<kàle># tatkàlànativartanàt | #<abandhyaü kçtyaü sadà># bhagavata ity #<asaümoùa>#dharmatvaü svabhàvataþ karmata÷ ca saüdar÷itaü | mahàkaruõàvibhàge ÷lokaþ |

sarvalokamahoràtraü ùañkçtvaþ pratyavekùase |
mahàkaruõayà yukta hità÷aya namo 'stu te || AMsa_20-21.56 ||

atra mahàkaruõà bhagavataþ karmataþ svabhàvata÷ ca paridãpità | #<mahàkaruõayà># hi bhagavàn #<ùaókçtvo># ràtrindivena #<lokaü pratyavekùate># ko hãyate ko vardhate ity evamàdi | tadyogàc ca bhagavataþ sarvasatveùu nityaü #<hità÷ayaþ># | àveõikaguõavibhàge ÷lokaþ |

càreõàdhigamenàpi j¤ànenàpi ca karmaõà |
sarva÷ràvakapratyekabuddhottama namo 'stu te || AMsa_20-21.57 ||

atra #<càra>#sasü gçhãtaiþ ùaóbhir àveõikair buddhadharmaiþ | #<adhigama>#saügçhãtaiþ ùaóbhiþ | #<j¤àna>#saügçhãtais tribhiþ | karmasaügçhãtai÷ ca tribhiþ |tadanyasatvottamànàm api #<÷ràvakapratyekabuddhànàm># antikàd #<uttama>#tvena sarvasatvottamatvaü paridãpitaü | tatra nàsti tathàgatasya skhalitaü | nàsti ravitaü | nàsti muùità smçtiþ | nàsty asamàhitaü cittaü | nàsti nànàtvasaüj¤à | nàsty apratisaükhyàyopekùeti #<càra>#saügçhãtàþ ùaóàveõikà buddhadharmà ye buddhasyaiva saüvidyante nànyeùàü | nàsti chandaparihàõir nàsti vãryasmçtisamàdhipraj¤àvimuktiparihàõir ity #<adhigama>#saügçhãtàþ ùaó | atãte adhvani tathàgatasyàsaïgam apratihataü j¤ànaü | anàgate pratyutpanne adhvani tathàgatasyàsaïgam apratihataü j¤ànam iti | j¤ànasaügçhãtàs trayaþ | sarvaü tathàgatasya (#<Msa 188>#) kàyakarma j¤ànapårvaügamaü j¤ànànuparivarti | sarvaü vàkkarma sarvaü manaskarmeti #<karma>#saügçhàitàs trayaþ | sarvàkàraj¤atàvibhàge ÷lokaþ |

tribhiþ kàyair mahàbodhiü sarvàkàràm upàgata |
sarvatra sarvasatvànàü kàïkùàchida namo 'stu te || AMsa_20-21.58 ||

anena #<tribhi÷># ca #<kàyaiþ sarvàkàra>#bodhy#<upagama>#tvàt sarvaj¤eyasarvàkàraj¤ànàc ca sarvàkàraj¤atà bhagavataþ paridãpità | trayaþ kàyàþ svàbhàvikaþ sàübhogiko nairmàõika÷ ca | sarvaj¤eyasarvàkàraj¤ànaü punar atra #<sarvasatvànàü># devamanuùyàdãnàü sarvasaü÷ayacchedena karmaõà nirdiùñaü | pàramitàparipårivibhàge ÷lokaþ |

niravagraha nirdoùa niùkàluùyànavasthita |
àniïkùya sarvadharmeùu niùprapa¤ca namo 'stu te || AMsa_20-21.59 ||

anena sakalaùaópàramitàvipakùanirmuktatayà ùaópàramitàparipårir bhagavata udbhàvità | tatrà#<navagraha>#tvaü bhoganiràgrahatvàd veditavyaü | #<nirdoùa>#tvaü nirmalakàyàdikarmatvàt | #<niùkàluùya>#tvaü lokadharmaduþkhàbhyàü cittàkaluùãkaraõàt | #<anavasthita>#tvam alpàvaraõamàtràdhigamànavasthànàt | | #<àniïkùya>#tvam avikùepàt | #<niùprapa¤ca>#tvaü sarvavikalpaprapa¤càsamudàcàràt | buddhalakùaõavibhàge dvau ÷lokau |

niùpannaparamàrtho 'si sarvabhåmiviniþsçtaþ |
sarvasatvàgratàü pràptaþ sarvasatvavimocakaþ || AMsa_20-21.60 ||
akùayair asamair yukto guõair lokeùu dç÷yase |
maõóaleùv apy adç÷ya÷ ca sarvathà devamànuùaiþ || AMsa_20-21.61 ||

atra ùaóbhiþ svabhàvahetuphalakarmayogavçttyarthair buddhalakùaõaü paridãpitaü | tatra vi÷uddhà tathatà #<niùpannaþ paramàrthaþ># | sa ca buddhànàü svabhàvaþ | #<sarva>#bodhisatva#<bhåmi>#niryàtatvaü hetuþ | #<sarvasatvàgratàü pràpta>#tvaü yogaþ | #<nànàloka>#dhàtuùu #<dç÷ya>#mànatà nirmàõakàyena (#<Msa 189>#) parùaõ#<maõóaleùv api># dç÷yamànatà sàübhogikena kàyena | #<sarvathà># cà#<dç÷yamànatà># dharmakàyeneti trividhà prabhedavçttir iti |

mahàyànasåtràlaükàreùu vyavadàtasamayamahàbodhisatvabhàùite
caryàpratiùñhàdhikàro nàmaikaviü÷atitamo 'dhikàraþ

samàpta÷ ca mahàyànasåtràlaükàra iti ||