 | Book 15 Chapter 33
|
| 1 | dhṛtarāṣṭra uvāca
|
| 1 | yudhiṣṭhira mahābāho kaccit tāta kuśaly asi
sahito bhrātṛbhiḥ sarvaiḥ paurajānapadais tathā
|
| 2 | ye ca tvām upajīvanti kaccit te 'pi nirāmayāḥ
sacivā bhṛtyavargāś ca guravaś caiva te vibho
|
| 3 | kaccid vartasi paurāṇīṃ vṛttiṃ rājarṣisevitām
kaccid dāyān anucchidya kośas te 'bhiprapūryate
|
| 4 | arimadhyasthamitreṣu vartase cānurūpataḥ
brāhmaṇān agrahārair vā yathāvad anupaśyasi
|
| 5 | kaccit te parituṣyanti śīlena bharatarṣabha
śatravo guravaḥ paurā bhṛtyā vā svajano 'pi vā
|
| 6 | kaccid yajasi rājendra śraddhāvān pitṛdevatāḥ
atithīṃś cānnapānena kaccid arcasi bhārata
|
| 7 | kaccic ca viṣaye viprāḥ svakarmaniratās tava
kṣatriyā vaiśyavargā vā śūdrā vāpi kuṭumbinaḥ
|
| 8 | kaccit strībālavṛddhaṃ te na śocati na yācate
jāmayaḥ pūjitāḥ kaccit tava gehe nararṣabha
|
| 9 | kaccid rājarṣivaṃśo 'yaṃ tvām āsādya mahīpatim
yathocitaṃ mahārāja yaśasā nāvasīdati
|
| 10 | vaiśaṃpāyana uvāca
|
| 10 | ity evaṃvādinaṃ taṃ sa nyāyavit pratyabhāṣata
kuśalapraśnasaṃyuktaṃ kuśalo vākyakarmaṇi
|
| 11 | kaccit te vardhate rājaṃs tapo mandaśramasya te
api me jananī ceyaṃ śuśrūṣur vigataklamā
apy asyāḥ saphalo rājan vanavāso bhaviṣyati
|
| 12 | iyaṃ ca mātā jyeṣṭhā me vītavātādhvakarśitā
ghoreṇa tapasā yuktā devī kaccin na śocati
|
| 13 | hatān putrān mahāvīryān kṣatradharmaparāyaṇān
nāpadhyāyati vā kaccid asmān pāpakṛtaḥ sadā
|
| 14 | kva cāsau viduro rājan nainaṃ paśyāmahe vayam
saṃjayaḥ kuśalī cāyaṃ kaccin nu tapasi sthitaḥ
|
| 15 | ity uktaḥ pratyuvācedaṃ dhṛtarāṣṭro janādhipam
kuśalī viduraḥ putra tapo ghoraṃ samāsthitaḥ
|
| 16 | vāyubhakṣo nirāhāraḥ kṛśo dhamanisaṃtataḥ
kadā cid dṛśyate vipraiḥ śūnye 'smin kānane kva cit
|
| 17 | ity evaṃ vadatas tasya jaṭī vīṭāmukhaḥ kṛśaḥ
digvāsā maladigdhāṅgo vanareṇusamukṣitaḥ
|
| 18 | dūrād ālakṣitaḥ kṣattā tatrākhyāto mahīpateḥ
nivartamānaḥ sahasā janaṃ dṛṣṭvāśramaṃ prati
|
| 19 | tam anvadhāvan nṛpatir eka eva yudhiṣṭhiraḥ
praviśantaṃ vanaṃ ghoraṃ lakṣyālakṣyaṃ kva cit kva cit
|
| 20 | bho bho vidura rājāhaṃ dayitas te yudhiṣṭhiraḥ
iti bruvan narapatis taṃ yatnād abhyadhāvata
|
| 21 | tato vivikta ekānte tasthau buddhimatāṃ varaḥ
viduro vṛkṣam āśritya kaṃ cit tatra vanāntare
|
| 22 | taṃ rājā kṣīṇabhūyiṣṭham ākṛtīmātrasūcitam
abhijajñe mahābuddhiṃ mahābuddhir yudhiṣṭhiraḥ
|
| 23 | yudhiṣṭhiro 'ham asmīti vākyam uktvāgrataḥ sthitaḥ
vidurasyāśrave rājā sa ca pratyāha saṃjñayā
|
| 24 | tataḥ so 'nimiṣo bhūtvā rājānaṃ samudaikṣata
saṃyojya viduras tasmin dṛṣṭiṃ dṛṣṭyā samāhitaḥ
|
| 25 | viveśa viduro dhīmān gātrair gātrāṇi caiva ha
prāṇān prāṇeṣu ca dadhad indriyāṇīndriyeṣu ca
|
| 26 | sa yogabalam āsthāya viveśa nṛpates tanum
viduro dharmarājasya tejasā prajvalann iva
|
| 27 | vidurasya śarīraṃ tat tathaiva stabdhalocanam
vṛkṣāśritaṃ tadā rājā dadarśa gatacetanam
|
| 28 | balavantaṃ tathātmānaṃ mene bahuguṇaṃ tadā
dharmarājo mahātejās tac ca sasmāra pāṇḍavaḥ
|
| 29 | paurāṇam ātmanaḥ sarvaṃ vidyāvān sa viśāṃ pate
yogadharmaṃ mahātejā vyāsena kathitaṃ yathā
|
| 30 | dharmarājas tu tatrainaṃ saṃcaskārayiṣus tadā
dagdhukāmo 'bhavad vidvān atha vai vāg abhāṣata
|
| 31 | bho bho rājan na dagdhavyam etad vidurasaṃjñakam
kalevaram ihaitat te dharma eṣa sanātanaḥ
|
| 32 | lokāḥ saṃtānakā nāma bhaviṣyanty asya pārthiva
yatidharmam avāpto 'sau naiva śocyaḥ paraṃtapa
|
| 33 | ity ukto dharmarājaḥ sa vinivṛtya tataḥ punaḥ
rājño vaicitravīryasya tat sarvaṃ pratyavedayat
|
| 34 | tataḥ sa rājā dyutimān sa ca sarvo janas tadā
bhīmasenādayaś caiva paraṃ vismayam āgatāḥ
|
| 35 | tac chrutvā prītimān rājā bhūtvā dharmajam abravīt
āpo mūlaṃ phalaṃ caiva mamedaṃ pratigṛhyatām
|
| 36 | yadanno hi naro rājaṃs tadanno 'syātithiḥ smṛtaḥ
ity uktaḥ sa tathety eva prāha dharmātmajo nṛpam
phalaṃ mūlaṃ ca bubhuje rājñā dattaṃ sahānujaḥ
|
| 37 | tatas te vṛkṣamūleṣu kṛtavāsaparigrahāḥ
tāṃ rātriṃ nyavasan sarve phalamūlajalāśanāḥ
|