Book 14 Chapter 43
1	brahmovāca
1	manuṣyāṇāṃ tu rājanyaḥ kṣatriyo madhyamo guṇaḥ kuñjaro vāhanānāṃ ca siṃhaś cāraṇyavāsinām
2	aviḥ paśūnāṃ sarveṣām ākhuś ca bilavāsinām gavāṃ govṛṣabhaś caiva strīṇāṃ puruṣa eva ca
3	nyagrodho jambuvṛkṣaś ca pippalaḥ śālmalis tathā śiṃśapā meṣaśṛṅgaś ca tathā kīcakaveṇavaḥ ete drumāṇāṃ rājāno loke 'smin nātra saṃśayaḥ
4	himavān pāriyātraś ca sahyo vindhyas trikūṭavān śveto nīlaś ca bhāsaś ca kāṣṭhavāṃś caiva parvataḥ
5	śubhaskandho mahendraś ca mālyavān parvatas tathā ete parvatarājāno gaṇānāṃ marutas tathā
6	sūryo grahāṇām adhipo nakṣatrāṇāṃ ca candramāḥ yamaḥ pitṝṇām adhipaḥ saritām atha sāgaraḥ
7	ambhasāṃ varuṇo rājā sattvānāṃ mitra ucyate arko 'dhipatir uṣṇānāṃ jyotiṣām indur ucyate
8	agnir bhūtapatir nityaṃ brāhmaṇānāṃ bṛhaspatiḥ oṣadhīnāṃ patiḥ somo viṣṇur balavatāṃ varaḥ
9	tvaṣṭādhirājo rūpāṇāṃ paśūnām īśvaraḥ śivaḥ dakṣiṇānāṃ tathā yajño vedānām ṛṣayas tathā
10	diśām udīcī viprāṇāṃ somo rājā pratāpavān kuberaḥ sarvayakṣāṇāṃ devatānāṃ puraṃdaraḥ eṣa bhūtādikaḥ sargaḥ prajānāṃ ca prajāpatiḥ
11	sarveṣām eva bhūtānām ahaṃ brahmamayo mahān bhūtaṃ parataraṃ matto viṣṇor vāpi na vidyate
12	rājādhirājaḥ sarvāsāṃ viṣṇur brahmamayo mahān īśvaraṃ taṃ vijānīmaḥ sa vibhuḥ sa prajāpatiḥ
13	narakiṃnarayakṣāṇāṃ gandharvoragarakṣasām devadānavanāgānāṃ sarveṣām īśvaro hi saḥ
14	bhagadevānuyātānāṃ sarvāsāṃ vāmalocanā māheśvarī mahādevī procyate pārvatīti yā
15	umāṃ devīṃ vijānīta nārīṇām uttamāṃ śubhām ratīnāṃ vasumatyas tu strīṇām apsarasas tathā
16	dharmakāmāś ca rājāno brāhmaṇā dharmalakṣaṇāḥ tasmād rājā dvijātīnāṃ prayateteha rakṣaṇe
17	rājñāṃ hi viṣaye yeṣām avasīdanti sādhavaḥ hīnās te svaguṇaiḥ sarvaiḥ pretyāvāṅmārgagāminaḥ
18	rājñāṃ tu viṣaye yeṣāṃ sādhavaḥ parirakṣitāḥ te 'smiṃl loke pramodante pretya cānantyam eva ca prāpnuvanti mahātmāna iti vitta dvijarṣabhāḥ
19	ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi niyataṃ dharmalakṣaṇam ahiṃsālakṣaṇo dharmo hiṃsā cādharmalakṣaṇā
20	prakāśalakṣaṇā devā manuṣyāḥ karmalakṣaṇāḥ śabdalakṣaṇam ākāśaṃ vāyus tu sparśalakṣaṇaḥ
21	jyotiṣāṃ lakṣaṇaṃ rūpam āpaś ca rasalakṣaṇāḥ dharaṇī sarvabhūtānāṃ pṛthivī gandhalakṣaṇā
22	svaravyañjanasaṃskārā bhāratī satyalakṣaṇā manaso lakṣaṇaṃ cintā tathoktā buddhir anvayāt
23	manasā cintayāno 'rthān buddhyā caiva vyavasyati buddhir hi vyavasāyena lakṣyate nātra saṃśayaḥ
24	lakṣaṇaṃ mahato dhyānam avyaktaṃ sādhulakṣaṇam pravṛttilakṣaṇo yogo jñānaṃ saṃnyāsalakṣaṇam
25	tasmāj jñānaṃ puraskṛtya saṃnyased iha buddhimān saṃnyāsī jñānasaṃyuktaḥ prāpnoti paramāṃ gatim atīto 'dvaṃdvam abhyeti tamomṛtyujarātigam
26	dharmalakṣaṇasaṃyuktam uktaṃ vo vidhivan mayā guṇānāṃ grahaṇaṃ samyag vakṣyāmy aham ataḥ param
27	pārthivo yas tu gandho vai ghrāṇeneha sa gṛhyate ghrāṇasthaś ca tathā vāyur gandhajñāne vidhīyate
28	apāṃ dhāturaso nityaṃ jihvayā sa tu gṛhyate jihvāsthaś ca tathā somo rasajñāne vidhīyate
29	jyotiṣaś ca guṇo rūpaṃ cakṣuṣā tac ca gṛhyate cakṣuḥsthaś ca tathādityo rūpajñāne vidhīyate
30	vāyavyas tu tathā sparśas tvacā prajñāyate ca saḥ tvaksthaś caiva tathā vāyuḥ sparśajñāne vidhīyate
31	ākāśasya guṇo ghoṣaḥ śrotreṇa sa tu gṛhyate śrotrasthāś ca diśaḥ sarvāḥ śabdajñāne prakīrtitāḥ
32	manasas tu guṇaś cintā prajñayā sa tu gṛhyate hṛdisthacetanādhātur manojñāne vidhīyate
33	buddhir adhyavasāyena dhyānena ca mahāṃs tathā niścitya grahaṇaṃ nityam avyaktaṃ nātra saṃśayaḥ
34	aliṅgagrahaṇo nityaḥ kṣetrajño nirguṇātmakaḥ tasmād aliṅgaḥ kṣetrajñaḥ kevalaṃ jñānalakṣaṇaḥ
35	avyaktaṃ kṣetram uddiṣṭaṃ guṇānāṃ prabhavāpyayam sadā paśyāmy ahaṃ līnaṃ vijānāmi śṛṇomi ca
36	puruṣas tad vijānīte tasmāt kṣetrajña ucyate guṇavṛttaṃ tathā kṛtsnaṃ kṣetrajñaḥ paripaśyati
37	ādimadhyāvasānāntaṃ sṛjyamānam acetanam na guṇā vidur ātmānaṃ sṛjyamānaṃ punaḥ punaḥ
38	na satyaṃ veda vai kaś cit kṣetrajñas tv eva vindati guṇānāṃ guṇabhūtānāṃ yat paraṃ parato mahat
39	tasmād guṇāṃś ca tattvaṃ ca parityajyeha tattvavit kṣīṇadoṣo guṇān hitvā kṣetrajñaṃ praviśaty atha
40	nirdvaṃdvo nirnamaskāro niḥsvadhākāra eva ca acalaś cāniketaś ca kṣetrajñaḥ sa paro vibhuḥ