 | Book 13 Chapter 95
|
| 1 | bhīṣma uvāca
|
| 1 | athātripramukhā rājan vane tasmin maharṣayaḥ
vyacaran bhakṣayanto vai mūlāni ca phalāni ca
|
| 2 | athāpaśyan supīnāṃsapāṇipādamukhodaram
parivrajantaṃ sthūlāṅgaṃ parivrājaṃ śunaḥsakham
|
| 3 | arundhatī tu taṃ dṛṣṭvā sarvāṅgopacitaṃ śubhā
bhavitāro bhavanto vai naivam ity abravīd ṛṣīn
|
| 4 | vasiṣṭha uvāca
|
| 4 | naitasyeha yathāsmākam agnihotram anirhutam
sāyaṃ prātaś ca hotavyaṃ tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ
|
| 5 | atrir uvāca
|
| 5 | naitasyeha yathāsmākaṃ kṣudhā vīryaṃ samāhatam
kṛcchrādhītaṃ pranaṣṭaṃ ca tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ
|
| 6 | viśvāmitra uvāca
|
| 6 | naitasyeha yathāsmākaṃ śaśvac chāstraṃ jaradgavaḥ
alasaḥ kṣutparo mūrkhas tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ
|
| 7 | jamadagnir uvāca
|
| 7 | naitasyeha yathāsmākaṃ bhaktam indhanam eva ca
saṃcintya vārṣikaṃ kiṃ cit tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ
|
| 8 | kaśyapa uvāca
|
| 8 | naitasyeha yathāsmākaṃ catvāraś ca sahodarāḥ
dehi dehīti bhikṣanti tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ
|
| 9 | bharadvāja uvāca
|
| 9 | naitasyeha yathāsmākaṃ brahmabandhor acetasaḥ
śoko bhāryāpavādena tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ
|
| 10 | gautama uvāca
|
| 10 | naitasyeha yathāsmākaṃ trikauśeyaṃ hi rāṅkavam
ekaikaṃ vai trivārṣīyaṃ tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ
|
| 11 | bhīṣma uvāca
|
| 11 | atha dṛṣṭvā parivrāṭ sa tān maharṣīñ śunaḥsakhaḥ
abhigamya yathānyāyaṃ pāṇisparśam athācarat
|
| 12 | paricaryāṃ vane tāṃ tu kṣutpratīghātakārikām
anyonyena nivedyātha prātiṣṭhanta sahaiva te
|
| 13 | ekaniścayakāryāś ca vyacaranta vanāni te
ādadānāḥ samuddhṛtya mūlāni ca phalāni ca
|
| 14 | kadā cid vicarantas te vṛkṣair aviralair vṛtām
śucivāriprasannodāṃ dadṛśuḥ padminīṃ śubhām
|
| 15 | bālādityavapuḥprakhyaiḥ puṣkarair upaśobhitām
vaidūryavarṇasadṛśaiḥ padmapatrair athāvṛtām
|
| 16 | nānāvidhaiś ca vihagair jalaprakarasevibhiḥ
ekadvārām anādeyāṃ sūpatīrthām akardamām
|
| 17 | vṛṣādarbhiprayuktā tu kṛtyā vikṛtadarśanā
yātudhānīti vikhyātā padminīṃ tām arakṣata
|
| 18 | śunaḥsakhasahāyās tu bisārthaṃ te maharṣayaḥ
padminīm abhijagmus te sarve kṛtyābhirakṣitām
|
| 19 | tatas te yātudhānīṃ tāṃ dṛṣṭvā vikṛtadarśanām
sthitāṃ kamalinītīre kṛtyām ūcur maharṣayaḥ
|
| 20 | ekā tiṣṭhasi kā nu tvaṃ kasyārthe kiṃ prayojanam
padminītīram āśritya brūhi tvaṃ kiṃ cikīrṣasi
|
| 21 | yātudhāny uvāca
|
| 21 | yāsmi sāsmy anuyogo me na kartavyaḥ kathaṃ cana
ārakṣiṇīṃ māṃ padminyā vitta sarve tapodhanāḥ
|
| 22 | ṛṣaya ūcuḥ
|
| 22 | sarva eva kṣudhārtāḥ sma na cānyat kiṃ cid asti naḥ
bhavatyāḥ saṃmate sarve gṛhṇīmahi bisāny uta
|
| 23 | yātudhāny uvāca
|
| 23 | samayena bisānīto gṛhṇīdhvaṃ kāmakārataḥ
ekaiko nāma me proktvā tato gṛhṇīta māciram
|
| 24 | bhīṣma uvāca
|
| 24 | vijñāya yātudhānīṃ tāṃ kṛtyām ṛṣivadhaiṣiṇīm
atriḥ kṣudhāparītātmā tato vacanam abravīt
|
| 25 | arātrir atreḥ sā rātrir yāṃ nādhīte trir adya vai
arātrir atrir ity eva nāma me viddhi śobhane
|
| 26 | yātudhāny uvāca
|
| 26 | yathodāhṛtam etat te mayi nāma mahāmune
durdhāryam etan manasā gacchāvatara padminīm
|
| 27 | vasiṣṭha uvāca
|
| 27 | vasiṣṭho 'smi variṣṭho 'smi vase vāsaṃ gṛheṣv api
variṣṭhatvāc ca vāsāc ca vasiṣṭha iti viddhi mām
|
| 28 | yātudhāny uvāca
|
| 28 | nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram
naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm
|
| 29 | kaśyapa uvāca
|
| 29 | kulaṃ kulaṃ ca kupapaḥ kupayaḥ kaśyapo dvijaḥ
kāśyaḥ kāśanikāśatvād etan me nāma dhāraya
|
| 30 | yātudhāny uvāca
|
| 30 | yathodāhṛtam etat te mayi nāma mahāmune
durdhāryam etan manasā gacchāvatara padminīm
|
| 31 | bharadvāja uvāca
|
| 31 | bhare sutān bhare śiṣyān bhare devān bhare dvijān
bhare bhāryām anavyājo bharadvājo 'smi śobhane
|
| 32 | yātudhāny uvāca
|
| 32 | nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram
naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm
|
| 33 | gautama uvāca
|
| 33 | godamo damago 'dhūmo damo durdarśanaś ca te
viddhi māṃ gautamaṃ kṛtye yātudhāni nibodha me
|
| 34 | yātudhāny uvāca
|
| 34 | yathodāhṛtam etat te mayi nāma mahāmune
naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm
|
| 35 | viśvāmitra uvāca
|
| 35 | viśvedevāś ca me mitraṃ mitram asmi gavāṃ tathā
viśvāmitram iti khyātaṃ yātudhāni nibodha me
|
| 36 | yātudhāny uvāca
|
| 36 | nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram
naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm
|
| 37 | jamadagnir uvāca
|
| 37 | jājamadyajajā nāma mṛjā māha jijāyiṣe
jamadagnir iti khyātam ato māṃ viddhi śobhane
|
| 38 | yātudhāny uvāca
|
| 38 | yathodāhṛtam etat te mayi nāma mahāmune
naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm
|
| 39 | arundhaty uvāca
|
| 39 | dharāṃ dharitrīṃ vasudhāṃ bhartus tiṣṭhāmy anantaram
mano 'nurundhatī bhartur iti māṃ viddhy arundhatīm
|
| 40 | yātudhāny uvāca
|
| 40 | nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram
naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm
|
| 41 | gaṇḍovāca
|
| 41 | gaṇḍaṃ gaṇḍaṃ gatavatī gaṇḍagaṇḍeti saṃjñitā
gaṇḍagaṇḍeva gaṇḍeti viddhi mānalasaṃbhave
|
| 42 | yātudhāny uvāca
|
| 42 | nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram
naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm
|
| 43 | paśusakha uvāca
|
| 43 | sakhā sakhe yaḥ sakhyeyaḥ paśūnāṃ ca sakhā sadā
gauṇaṃ paśusakhety evaṃ viddhi mām agnisaṃbhave
|
| 44 | yātudhāny uvāca
|
| 44 | nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram
naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm
|
| 45 | śunaḥsakha uvāca
|
| 45 | ebhir uktaṃ yathā nāma nāhaṃ vaktum ihotsahe
śunaḥsakhasakhāyaṃ māṃ yātudhāny upadhāraya
|
| 46 | yātudhāny uvāca
|
| 46 | nāma te 'vyaktam uktaṃ vai vākyaṃ saṃdigdhayā girā
tasmāt sakṛd idānīṃ tvaṃ brūhi yan nāma te dvija
|
| 47 | śunaḥsakha uvāca
|
| 47 | sakṛd uktaṃ mayā nāma na gṛhītaṃ yadā tvayā
tasmāt tridaṇḍābhihatā gaccha bhasmeti māciram
|
| 48 | bhīṣma uvāca
|
| 48 | sā brahmadaṇḍakalpena tena mūrdhni hatā tadā
kṛtyā papāta medinyāṃ bhasmasāc ca jagāma ha
|
| 49 | śunaḥsakhaś ca hatvā tāṃ yātudhānīṃ mahābalām
bhuvi tridaṇḍaṃ viṣṭabhya śādvale samupāviśat
|
| 50 | tatas te munayaḥ sarve puṣkarāṇi bisāni ca
yathākāmam upādāya samuttasthur mudānvitāḥ
|
| 51 | śrameṇa mahatā yuktās te bisāni kalāpaśaḥ
tīre nikṣipya padminyās tarpaṇaṃ cakrur ambhasā
|
| 52 | athotthāya jalāt tasmāt sarve te vai samāgaman
nāpaśyaṃś cāpi te tāni bisāni puruṣarṣabha
|
| 53 | ṛṣaya ūcuḥ
|
| 53 | kena kṣudhābhibhūtānām asmākaṃ pāpakarmaṇā
nṛśaṃsenāpanītāni bisāny āhārakāṅkṣiṇām
|
| 54 | te śaṅkamānās tv anyonyaṃ papracchur dvijasattamāḥ
ta ūcuḥ śapathaṃ sarve kurma ity arikarśana
|
| 55 | ta uktvā bāḍham ity eva sarva eva śunaḥsakham
kṣudhārtāḥ supariśrāntāḥ śapathāyopacakramuḥ
|
| 56 | atrir uvāca
|
| 56 | sa gāṃ spṛśatu pādena sūryaṃ ca pratimehatu
anadhyāyeṣv adhīyīta bisastainyaṃ karoti yaḥ
|
| 57 | vasiṣṭha uvāca
|
| 57 | anadhyāyaparo loke śunaḥ sa parikarṣatu
parivrāṭ kāmavṛtto 'stu bisastainyaṃ karoti yaḥ
|
| 58 | śaraṇāgataṃ hantu mitraṃ svasutāṃ copajīvatu
arthān kāṅkṣatu kīnāśād bisastainyaṃ karoti yaḥ
|
| 59 | kaśyapa uvāca
|
| 59 | sarvatra sarvaṃ paṇatu nyāsalopaṃ karotu ca
kūṭasākṣitvam abhyetu bisastainyaṃ karoti yaḥ
|
| 60 | vṛthāmāṃsaṃ samaśnātu vṛthādānaṃ karotu ca
yātu striyaṃ divā caiva bisastainyaṃ karoti yaḥ
|
| 61 | bharadvāja uvāca
|
| 61 | nṛśaṃsas tyaktadharmāstu strīṣu jñātiṣu goṣu ca
brāhmaṇaṃ cāpi jayatāṃ bisastainyaṃ karoti yaḥ
|
| 62 | upādhyāyam adhaḥ kṛtvā ṛco 'dhyetu yajūṃṣi ca
juhotu ca sa kakṣāgnau bisastainyaṃ karoti yaḥ
|
| 63 | jamadagnir uvāca
|
| 63 | purīṣam utsṛjatv apsu hantu gāṃ cāpi dohinīm
anṛtau maithunaṃ yātu bisastainyaṃ karoti yaḥ
|
| 64 | dveṣyo bhāryopajīvī syād dūrabandhuś ca vairavān
anyonyasyātithiś cāstu bisastainyaṃ karoti yaḥ
|
| 65 | gautama uvāca
|
| 65 | adhītya vedāṃs tyajatu trīn agnīn apavidhyatu
vikrīṇātu tathā somaṃ bisastainyaṃ karoti yaḥ
|
| 66 | udapānaplave grāme brāhmaṇo vṛṣalīpatiḥ
tasya sālokyatāṃ yātu bisastainyaṃ karoti yaḥ
|
| 67 | viśvāmitra uvāca
|
| 67 | jīvato vai gurūn bhṛtyān bharantv asya pare janāḥ
agatir bahuputraḥ syād bisastainyaṃ karoti yaḥ
|
| 68 | aśucir brahmakūṭo 'stu ṛddhyā caivāpy ahaṃkṛtaḥ
karṣako matsarī cāstu bisastainyaṃ karoti yaḥ
|
| 69 | varṣān karotu bhṛtako rājñaś cāstu purohitaḥ
ayājyasya bhaved ṛtvig bisastainyaṃ karoti yaḥ
|
| 70 | arundhaty uvāca
|
| 70 | nityaṃ parivadec chvaśrūṃ bhartur bhavatu durmanāḥ
ekā svādu samaśnātu bisastainyaṃ karoti yā
|
| 71 | jñātīnāṃ gṛhamadhyasthā saktūn attu dinakṣaye
abhāgyāvīrasūr astu bisastainyaṃ karoti yā
|
| 72 | gaṇḍovāca
|
| 72 | anṛtaṃ bhāṣatu sadā sādhubhiś ca virudhyatu
dadātu kanyāṃ śulkena bisastainyaṃ karoti yā
|
| 73 | sādhayitvā svayaṃ prāśed dāsye jīvatu caiva ha
vikarmaṇā pramīyeta bisastainyaṃ karoti yā
|
| 74 | paśusakha uvāca
|
| 74 | dāsya eva prajāyeta so 'prasūtir akiṃcanaḥ
daivateṣv anamaskāro bisastainyaṃ karoti yaḥ
|
| 75 | śunaḥsakha uvāca
|
| 75 | adhvaryave duhitaraṃ dadātu; cchandoge vā caritabrahmacarye
ātharvaṇaṃ vedam adhītya vipraḥ; snāyīta yo vai harate bisāni
|
| 76 | ṛṣaya ūcuḥ
|
| 76 | iṣṭam etad dvijātīnāṃ yo 'yaṃ te śapathaḥ kṛtaḥ
tvayā kṛtaṃ bisastainyaṃ sarveṣāṃ naḥ śunaḥsakha
|
| 77 | śunaḥsakha uvāca
|
| 77 | nyastam ādyam apaśyadbhir yad uktaṃ kṛtakarmabhiḥ
satyam etan na mithyaitad bisastainyaṃ kṛtaṃ mayā
|
| 78 | mayā hy antarhitānīha bisānīmāni paśyata
parīkṣārthaṃ bhagavatāṃ kṛtam etan mayānaghāḥ
rakṣaṇārthaṃ ca sarveṣāṃ bhavatām aham āgataḥ
|
| 79 | yātudhānī hy atikruddhā kṛtyaiṣā vo vadhaiṣiṇī
vṛṣādarbhiprayuktaiṣā nihatā me tapodhanāḥ
|
| 80 | duṣṭā hiṃsyād iyaṃ pāpā yuṣmān praty agnisaṃbhavā
tasmād asmy āgato viprā vāsavaṃ māṃ nibodhata
|
| 81 | alobhād akṣayā lokāḥ prāptā vaḥ sārvakāmikāḥ
uttiṣṭhadhvam itaḥ kṣipraṃ tān avāpnuta vai dvijāḥ
|
| 82 | bhīṣma uvāca
|
| 82 | tato maharṣayaḥ prītās tathety uktvā puraṃdaram
sahaiva tridaśendreṇa sarve jagmus triviṣṭapam
|
| 83 | evam ete mahātmāno bhogair bahuvidhair api
kṣudhā paramayā yuktāś chandyamānā mahātmabhiḥ
naiva lobhaṃ tadā cakrus tataḥ svargam avāpnuvan
|
| 84 | tasmāt sarvāsv avasthāsu naro lobhaṃ vivarjayet
eṣa dharmaḥ paro rājann alobha iti viśrutaḥ
|
| 85 | idaṃ naraḥ saccaritaṃ samavāyeṣu kīrtayet
sukhabhāgī ca bhavati na ca durgāṇy avāpnute
|
| 86 | prīyante pitaraś cāsya ṛṣayo devatās tathā
yaśodharmārthabhāgī ca bhavati pretya mānavaḥ
|