 | Book 13 Chapter 52
|
| 1 | yudhiṣṭhira uvāca
|
| 1 | saṃśayo me mahāprājña sumahān sāgaropamaḥ
tan me śṛṇu mahābāho śrutvā cākhyātum arhasi
|
| 2 | kautūhalaṃ me sumahaj jāmadagnyaṃ prati prabho
rāmaṃ dharmabhṛtāṃ śreṣṭhaṃ tan me vyākhyātum arhasi
|
| 3 | katham eṣa samutpanno rāmaḥ satyaparākramaḥ
kathaṃ brahmarṣivaṃśe ca kṣatradharmā vyajāyata
|
| 4 | tad asya saṃbhavaṃ rājan nikhilenānukīrtaya
kauśikāc ca kathaṃ vaṃśāt kṣatrād vai brāhmaṇo 'bhavat
|
| 5 | aho prabhāvaḥ sumahān āsīd vai sumahātmanoḥ
rāmasya ca naravyāghra viśvāmitrasya caiva ha
|
| 6 | kathaṃ putrān atikramya teṣāṃ naptṛṣv athābhavat
eṣa doṣaḥ sutān hitvā tan me vyākhyātum arhasi
|
| 7 | bhīṣma uvāca
|
| 7 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
cyavanasya ca saṃvādaṃ kuśikasya ca bhārata
|
| 8 | etaṃ doṣaṃ purā dṛṣṭvā bhārgavaś cyavanas tadā
āgāminaṃ mahābuddhiḥ svavaṃśe munipuṃgavaḥ
|
| 9 | saṃcintya manasā sarvaṃ guṇadoṣabalābalam
dagdhukāmaḥ kulaṃ sarvaṃ kuśikānāṃ tapodhanaḥ
|
| 10 | cyavanas tam anuprāpya kuśikaṃ vākyam abravīt
vastum icchā samutpannā tvayā saha mamānagha
|
| 11 | kuśika uvāca
|
| 11 | bhagavan sahadharmo 'yaṃ paṇḍitair iha dhāryate
pradānakāle kanyānām ucyate ca sadā budhaiḥ
|
| 12 | yat tu tāvad atikrāntaṃ dharmadvāraṃ tapodhana
tat kāryaṃ prakariṣyāmi tad anujñātum arhasi
|
| 13 | bhīṣma uvāca
|
| 13 | athāsanam upādāya cyavanasya mahāmuneḥ
kuśiko bhāryayā sārdham ājagāma yato muniḥ
|
| 14 | pragṛhya rājā bhṛṅgāraṃ pādyam asmai nyavedayat
kārayām āsa sarvāś ca kriyās tasya mahātmanaḥ
|
| 15 | tataḥ sa rājā cyavanaṃ madhuparkaṃ yathāvidhi
pratyagrāhayad avyagro mahātmā niyatavrataḥ
|
| 16 | satkṛtya sa tathā vipram idaṃ vacanam abravīt
bhagavan paravantau svo brūhi kiṃ karavāvahe
|
| 17 | yadi rājyaṃ yadi dhanaṃ yadi gāḥ saṃśitavrata
yajñadānāni ca tathā brūhi sarvaṃ dadāmi te
|
| 18 | idaṃ gṛham idaṃ rājyam idaṃ dharmāsanaṃ ca te
rājā tvam asi śādhy urvīṃ bhṛtyo 'haṃ paravāṃs tvayi
|
| 19 | evam ukte tato vākye cyavano bhārgavas tadā
kuśikaṃ pratyuvācedaṃ mudā paramayā yutaḥ
|
| 20 | na rājyaṃ kāmaye rājan na dhanaṃ na ca yoṣitaḥ
na ca gā na ca te deśān na yajñāñ śrūyatām idam
|
| 21 | niyamaṃ kaṃ cid ārapsye yuvayor yadi rocate
paricaryo 'smi yat tābhyāṃ yuvābhyām aviśaṅkayā
|
| 22 | evam ukte tadā tena daṃpatī tau jaharṣatuḥ
pratyabrūtāṃ ca tam ṛṣim evam astv iti bhārata
|
| 23 | atha taṃ kuśiko hṛṣṭaḥ prāveśayad anuttamam
gṛhoddeśaṃ tatas tatra darśanīyam adarśayat
|
| 24 | iyaṃ śayyā bhagavato yathākāmam ihoṣyatām
prayatiṣyāvahe prītim āhartuṃ te tapodhana
|
| 25 | atha sūryo 'ticakrāma teṣāṃ saṃvadatāṃ tathā
atharṣiś codayām āsa pānam annaṃ tathaiva ca
|
| 26 | tam apṛcchat tato rājā kuśikaḥ praṇatas tadā
kim annajātam iṣṭaṃ te kim upasthāpayāmy aham
|
| 27 | tataḥ sa parayā prītyā pratyuvāca janādhipam
aupapattikam āhāraṃ prayacchasveti bhārata
|
| 28 | tad vacaḥ pūjayitvā tu tathety āha sa pārthivaḥ
yathopapannaṃ cāhāraṃ tasmai prādāj janādhipaḥ
|
| 29 | tataḥ sa bhagavān bhuktvā daṃpatī prāha dharmavit
svaptum icchāmy ahaṃ nidrā bādhate mām iti prabho
|
| 30 | tataḥ śayyāgṛhaṃ prāpya bhagavān ṛṣisattamaḥ
saṃviveśa narendras tu sapatnīkaḥ sthito 'bhavat
|
| 31 | na prabodhyo 'smi saṃsupta ity uvācātha bhārgavaḥ
saṃvāhitavyau pādau me jāgartavyaṃ ca vāṃ niśi
|
| 32 | aviśaṅkaś ca kuśikas tathety āha sa dharmavit
na prabodhayatāṃ taṃ ca tau tadā rajanīkṣaye
|
| 33 | yathādeśaṃ maharṣes tu śuśrūṣāparamau tadā
babhūvatur mahārāja prayatāv atha daṃpatī
|
| 34 | tataḥ sa bhagavān vipraḥ samādiśya narādhipam
suṣvāpaikena pārśvena divasān ekaviṃśatim
|
| 35 | sa tu rājā nirāhāraḥ sabhāryaḥ kurunandana
paryupāsata taṃ hṛṣṭaś cyavanārādhane rataḥ
|
| 36 | bhārgavas tu samuttasthau svayam eva tapodhanaḥ
akiṃcid uktvā tu gṛhān niścakrāma mahātapāḥ
|
| 37 | tam anvagacchatāṃ tau tu kṣudhitau śramakarśitau
bhāryāpatī muniśreṣṭho na ca tāv avalokayat
|
| 38 | tayos tu prekṣator eva bhārgavāṇāṃ kulodvahaḥ
antarhito 'bhūd rājendra tato rājāpatat kṣitau
|
| 39 | sa muhūrtaṃ samāśvasya saha devyā mahādyutiḥ
punar anveṣaṇe yatnam akarot paramaṃ tadā
|