Book 13 Chapter 40
1	bhīṣma uvāca
1	evam etan mahābāho nātra mithyāsti kiṃ cana yathā bravīṣi kauravya nārīṃ prati janādhipa
2	atra te vartayiṣyāmi itihāsaṃ purātanam yathā rakṣā kṛtā pūrvaṃ vipulena mahātmanā
3	pramadāś ca yathā sṛṣṭā brahmaṇā bharatarṣabha yadarthaṃ tac ca te tāta pravakṣye vasudhādhipa
4	na hi strībhya paraṃ putra pāpīyaḥ kiṃ cid asti vai agnir hi pramadā dīpto māyāś ca mayajā vibho kṣuradhārā viṣaṃ sarpo mṛtyur ity ekataḥ striyaḥ
5	imāḥ prajā mahābāho dhārmikā iti naḥ śrutam svayaṃ gacchanti devatvaṃ tato devān iyād bhayam
6	athābhyagacchan devās te pitāmaham ariṃdama nivedya mānasaṃ cāpi tūṣṇīm āsann avāṅmukhāḥ
7	teṣām antargataṃ jñātvā devānāṃ sa pitāmahaḥ mānavānāṃ pramohārthaṃ kṛtyā nāryo 'sṛjat prabhuḥ
8	pūrvasarge tu kaunteya sādhvyo nārya ihābhavan asādhvyas tu samutpannā kṛtyā sargāt prajāpateḥ
9	tābhyaḥ kāmān yathākāmaṃ prādād dhi sa pitāmahaḥ tāḥ kāmalubdhāḥ pramadāḥ prāmathnanta narāṃs tadā
10	krodhaṃ kāmasya deveśaḥ sahāyaṃ cāsṛjat prabhuḥ asajjanta prajāḥ sarvāḥ kāmakrodhavaśaṃ gatāḥ
11	na ca strīṇāṃ kriyā kā cid iti dharmo vyavasthitaḥ nirindriyā amantrāś ca striyo 'nṛtam iti śrutiḥ
12	śayyāsanam alaṃkāram annapānam anāryatām durvāgbhāvaṃ ratiṃ caiva dadau strībhyaḥ prajāpatiḥ
13	na tāsāṃ rakṣaṇaṃ kartuṃ śakyaṃ puṃsā kathaṃ cana api viśvakṛtā tāta kutas tu puruṣair iha
14	vācā vā vadhabandhair vā kleśair vā vividhais tathā na śakyā rakṣituṃ nāryas tā hi nityam asaṃyatāḥ
15	idaṃ tu puruṣavyāghra purastāc chrutavān aham yathā rakṣā kṛtā pūrvaṃ vipulena gurustriyaḥ
16	ṛṣir āsīn mahābhāgo devaśarmeti viśrutaḥ tasya bhāryā rucir nāma rūpeṇāsadṛśī bhuvi
17	tasya rūpeṇa saṃmattā devagandharvadānavāḥ viśeṣatas tu rājendra vṛtrahā pākaśāsanaḥ
18	nārīṇāṃ caritajñaś ca devaśarmā mahāmuniḥ yathāśakti yathotsāhaṃ bhāryāṃ tām abhyarakṣata
19	puraṃdaraṃ ca jānīte parastrīkāmacāriṇam tasmād yatnena bhāryāyā rakṣaṇaṃ sa cakāra ha
20	sa kadā cid ṛṣis tāta yajñaṃ kartumanās tadā bhāryāsaṃrakṣaṇaṃ kāryaṃ kathaṃ syād ity acintayat
21	rakṣāvidhānaṃ manasā sa vicintya mahātapāḥ āhūya dayitaṃ śiṣyaṃ vipulaṃ prāha bhārgavam
22	yajñakāro gamiṣyāmi ruciṃ cemāṃ sureśvaraḥ putra prārthayate nityaṃ tāṃ rakṣasva yathābalam
23	apramattena te bhāvyaṃ sadā prati puraṃdaram sa hi rūpāṇi kurute vividhāni bhṛgūdvaha
24	ity ukto vipulas tena tapasvī niyatendriyaḥ sadaivogratapā rājann agnyarkasadṛśadyutiḥ
25	dharmajñaḥ satyavādī ca tatheti pratyabhāṣata punaś cedaṃ mahārāja papraccha prathitaṃ gurum
26	kāni rūpāṇi śakrasya bhavanty āgacchato mune vapus tejaś ca kīdṛg vai tan me vyākhyātum arhasi
27	tataḥ sa bhagavāṃs tasmai vipulāya mahātmane ācacakṣe yathātattvaṃ māyāṃ śakrasya bhārata
28	bahumāyaḥ sa viprarṣe balahā pākaśāsanaḥ tāṃs tān vikurute bhāvān bahūn atha muhur muhuḥ
29	kirīṭī vajrabhṛd dhanvī mukuṭī baddhakuṇḍalaḥ bhavaty atha muhūrtena caṇḍālasamadarśanaḥ
30	śikhī jaṭī cīravāsāḥ punar bhavati putraka bṛhaccharīraś ca punaḥ pīvaro 'tha punaḥ kṛśaḥ
31	gauraṃ śyāmaṃ ca kṛṣṇaṃ ca varṇaṃ vikurute punaḥ virūpo rūpavāṃś caiva yuvā vṛddhas tathaiva ca
32	prājño jaḍaś ca mūkaś ca hrasvo dīrghas tathaiva ca brāhmaṇaḥ kṣatriyaś caiva vaiśyaḥ śūdras tathaiva ca pratilomānulomaś ca bhavaty atha śatakratuḥ
33	śukavāyasarūpī ca haṃsakokilarūpavān siṃhavyāghragajānāṃ ca rūpaṃ dhārayate punaḥ
34	daivaṃ daityam atho rājñāṃ vapur dhārayate 'pi ca sukṛśo vāyubhagnāṅgaḥ śakunir vikṛtas tathā
35	catuṣpād bahurūpaś ca punar bhavati bāliśaḥ makṣikāmaśakādīnāṃ vapur dhārayate 'pi ca
36	na śakyam asya grahaṇaṃ kartuṃ vipula kena cit api viśvakṛtā tāta yena sṛṣṭam idaṃ jagat
37	punar antarhitaḥ śakro dṛśyate jñānacakṣuṣā vāyubhūtaś ca sa punar devarājo bhavaty uta
38	evaṃ rūpāṇi satataṃ kurute pākaśāsanaḥ tasmād vipula yatnena rakṣemāṃ tanumadhyamām
39	yathā ruciṃ nāvalihed devendro bhṛgusattama kratāv upahitaṃ nyastaṃ haviḥ śveva durātmavān
40	evam ākhyāya sa munir yajñakāro 'gamat tadā devaśarmā mahābhāgas tato bharatasattama
41	vipulas tu vacaḥ śrutvā guroś cintāparo 'bhavat rakṣāṃ ca paramāṃ cakre devarājān mahābalāt
42	kiṃ nu śakyaṃ mayā kartuṃ gurudārābhirakṣaṇe māyāvī hi surendro 'sau durdharṣaś cāpi vīryavān
43	nāpidhāyāśramaṃ śakyo rakṣituṃ pākaśāsanaḥ uṭajaṃ vā tathā hy asya nānāvidhasarūpatā
44	vāyurūpeṇa vā śakro gurupatnīṃ pradharṣayet tasmād imāṃ saṃpraviśya ruciṃ sthāsye 'ham adya vai
45	atha vā pauruṣeṇeyam aśakyā rakṣituṃ mayā bahurūpo hi bhagavāñ chrūyate harivāhanaḥ
46	so 'haṃ yogabalād enāṃ rakṣiṣye pākaśāsanāt gātrāṇi gātrair asyāhaṃ saṃpravekṣye 'bhirakṣitum
47	yady ucchiṣṭām imāṃ patnīṃ ruciṃ paśyeta me guruḥ śapsyaty asaṃśayaṃ kopād divyajñāno mahātapāḥ
48	na ceyaṃ rakṣituṃ śakyā yathānyā pramadā nṛbhiḥ māyāvī hi surendro 'sāv aho prāpto 'smi saṃśayam
49	avaśyakaraṇīyaṃ hi guror iha hi śāsanam yadi tv etad ahaṃ kuryām āścaryaṃ syāt kṛtaṃ mayā
50	yogenānupraviśyeha gurupatnyāḥ kalevaram nirmuktasya rajorūpān nāparādho bhaven mama
51	yathā hi śūnyāṃ pathikaḥ sabhām adhyāvaset pathi tathādyāvāsayiṣyāmi gurupatnyāḥ kalevaram
52	asaktaḥ padmapatrastho jalabindur yathā calaḥ evam eva śarīre 'syā nivatsyāmi samāhitaḥ
53	ity evaṃ dharmam ālokya vedavedāṃś ca sarvaśaḥ tapaś ca vipulaṃ dṛṣṭvā guror ātmana eva ca
54	iti niścitya manasā rakṣāṃ prati sa bhārgavaḥ ātiṣṭhat paramaṃ yatnaṃ yathā tac chṛṇu pārthiva
55	gurupatnīm upāsīno vipulaḥ sa mahātapāḥ upāsīnām anindyāṅgīṃ kathābhiḥ samalobhayat
56	netrābhyāṃ netrayor asyā raśmīn saṃyojya raśmibhiḥ viveśa vipulaḥ kāyam ākāśaṃ pavano yathā
57	lakṣaṇaṃ lakṣaṇenaiva vadanaṃ vadanena ca aviceṣṭann atiṣṭhad vai chāyevāntargato muniḥ
58	tato viṣṭabhya vipulo gurupatnyāḥ kalevaram uvāsa rakṣaṇe yukto na ca sā tam abudhyata
59	yaṃ kālaṃ nāgato rājan gurus tasya mahātmanaḥ kratuṃ samāpya svagṛhaṃ taṃ kālaṃ so 'bhyarakṣata